Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
DO
DESCOBRIMENTO
E
CONQVISTA DA INDIA
PELOS
PORTVGVESES
POR
FERNO LOPEZ DE CASTANHEDA .
.N O V A E D I .I o.
~ - ... ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
LIVRO IIII. E V.
L IS BOA. M.DCCC.XXXIII.
KA T Y P O G R. A P B I A R. O L L A N D I A N A.
POR OBDBM SUPERIOR.<:
<1' ~ ..
,. .. ... .. ~
.
.
. .
PROLOGO
NO QV ARTO E QVINTO LIVROS DA HISTORIA
do descobrimento & conquista da ln.flia pelos Portu-
gueses. Dirigido serenissima & excelentissima Prin-
cesa dona Joana nossa senhora.
Por Ferulo Iopez de Castaaheda.
ntiguo costume he em Persia, & q se guarda to-
da Asia serenissirna &. excelentissima Prince8a nossa
senhora, nenhila pessoa visitar sem presente a elrey,
nem a outras pessoas reaes: porque se tem por. grande
sinal damor & obediencia: costume muyto notauel &
gno de ser vsado em toda parte : porli silo nossos sefto-
res nn terra, & na que he sua viuemos: & ternos nossas
fazendas & nos dam leys per ii somoa gouernados & re-
gidos: & finalmte nos mantem em paz & em justk(a
que he parte da bem auenturana deste mundo PoJo
que no 80rni!te os deuemos de visitar com presentes do
q temos, mas ter as vontades muy prptaa pera seu ser-
oio. E seguindo eu este cus tu me audo de visitar V.
A. como seu vassalo lhe quis fazer h mas de
q se pode ele fazer a V. A. princesa to singular dos
bs dalma & da fortuna sobre todas ti excelentemente
dotada, q c ho muyto qlhe deles sobeja podio outras
ser b auturadas. Deyxo agora a nobreza & antiguida-
de de VOIJIO esclarecido sangue de todas as partes , dos
mais exceltes peradores Dalemanha , de ttos & to
famosos & b auturados Reys do antigo & muyto no-
bre sangue dos godos, abasta ser V. A. filha daqlles
dous lumes do mudo, Carlos quinto rey dos Romos &
Emperador Dalemanha & rey de Castela & doutros es-
panba & fora della, & seftor de grldes senhorios : cuja.
boa fortuna foy em tto crecimto ii per seus
LIVRO 1111.
o;gitized bvGoogle
rompeo c estrago espi!toso ho ctlpo de Rey de
Frana, que nele estaua em pessoa com poder que pa-
recia inuenciueJ, & ho desbaratou &. prdeo com muytos
senhores de Fra: a quem ho Turco terror do mundo
entrando com seu temeroso exercito por V ngria volueo
as costas &. nito ousou dir auante cli medo de pelejar
eom sua magestade que tinha diiLe: & c ardenliseimo
zelo da gloria do eterno Deos todo poderoso &. da reli-
giito christa, esquecido dos immeosos trabalhos da guer-
ra, penetrou poJas frialdades granaissimas da alta Ale-
manha, & desbaratou aquelas duas crueis & danosas
bestas, cabt>ctas & colunas da pessima & abominauel he-
J:esia luterana ho duque de Saxooia & ho Lanlgrauio:
"- someteo todas aquelas terras que estauo corruptas
desta maluada heresia a santa Se A postolia: & fez ou-
tras muytas & muy notaueis cousae, que deixo por no
parecer que screuo historia. Ho outro lume do mundo
foy sua molher a emperalriz dona Isabel vossa ntay,
eumplo de todas as virtudes, <1 com tanto assessego go--
uernou Castela, & os outros Reynos despanha: em tau ..
tos annos que S. M.,foy auseute, que nunca seus vas-
salos ho acharo menos, & pera que lhe no fah asse e ..
hua cousa pera ser a mais ben1 aueoturnda princesa
do seu tempo, casou com ho muylo alto Prindpe d<HU
lobo nosso senhor herdeiro da real can de l>ortugal,
& de seus grandes senhorios, oacido do vosso real tron-
oo que no tem enueja a neobii dos priocipea Cristos
assi em ser zeloso do culto diuino, piadoso pera 01 po
4
bres & necessitados, mani6co liberal &. benigpo pera.
lodos: amigo dos caualt!iros, & muy prto ouuir llUl\S
fanhas: & muyto dado a todo t>sludo dat boas letr:1s,
em qui! se acho todas as boas & virtuosas ioclim,es
flUe eonuem a hi bom principe, & sobre tudo Jhe deu
nosso senhor h singular dom, que he to sogeito 1\
zo que posto que lhe parea q lhe le feitos grandes er-
ros, com lhe darem rezo fica logo satisfeito. E per..a
que me detenho eu em cousas Iam ootoria11, nem pera
que he ter isto por muyto, pois no weoos de
o;gitized bvGoogle
I
S . A. filho do muyfo a1to & muyto RPy
d lobo nosso sf'nhor, & da 01uyto esclarecida Raynha
l)ossa senhora vossos padres, que assi ho souberlo criar
& instituir, que juntamt>ntf'! com a boa inclinao natu
rl de que ho e-terno Deos ho dotou sayo tal como he.
Pois eonsiderando eu serenssimA Princesa a singulAri-
dade & eJ:celencia de vossa real pessoa & vossa manifi
Do achey de. que lhe fizesse melhor presente
que de cousas que sam de anuylo 1nor preo que ouro,
nem prata, nem outras riquezas. Estes so os milagro..
sos feitos armas que os Portugueses cujos descendente
ltiio de ser vossos vassalos fizero no descobrimento &
conquista da lndia: porque de quP tem os Priocipes &
tlt'Oborea mais necessidade que de bs vassalos, que 01
fazem aer antados de seus naturais &. temidos de .eu.
imigos, que lhes seguro SE'UI Reynos , & aerecentio
oulrds a seus sPnborioa, com que os fazem ricos, &. ea
por toda a terra seu nome com muyto grande
Jauuor & fama. E bem sentia isto aquele grande Rey
D.ario quando di88e que queria fanlos Zopiros como e-
ro 08 grus da roma, por ser Zupiro tam eeforado &
prudente na c1ue lhe conquistou B.abilonia, & as-
SI fizt>ro outros muytos & hs vassalos nmy J:!rande8 &
assinados seruios a SE'UR senhort'S, como as historias
antigas & rnodt:>rnA8 diro teslt>monho: quE> otPjados c
os que 6zero os Portuguest>l fico muyto abaixo deles,
pnis os das outras acahnro & os seus sempre
permanect-m: os A8sirios, os Mt>dos, os Persas, cuja1
monarchias forio de Reynos, de cidades tam no-
taueis, de gente sPm conto, t>mnohrt>cidas com tam
sas riquezas, fortificadas com to medonhos &
sos exerci tos que cohrio a terra & St'cauo o8 rios, lo-
dos acabaro & se dt>sfizero em pouco tempo: & E>stes
Reynos no mundo tam celehrados ficariio sugeito8 a ou-
tros. A monarchia dos Grt>gos & dos Homos que foro
muyto mayorPs que Psloutras, & li part>ceo que auio
de todo mundo a seu imperio quasi que no du-
rari[o nada pera ho comeo que Jeuauo: & assi outras
2
o;gitized bvGoogle
""' .
'..
. ..
.
. .
muytas gregos; .&-latinos' que se apaga-
: de mane1ra nilo ba neqhfla memona delas. O que
. t_udo foy por culpa dos vassalos destes monarcas, que cm
por ou por. otJtras forlo causa de se
. pagarem & desfazerem. O que nilo se pode dizer dos
Portugueses, criildo este Reyno de Portugal de tam
f
cousa come seruindo a seus Reys c es-
& lealdade sobre as .nactos, nio somente
:lo'
engrossar! em Espanha, nem se contentaro de bo ,,
tender per A frica: mas abrindo nouos mares &- desco-
brindo nouos mundos, dobrando aquele espantoso cabo .. .;
de boa esperana, estendero ho senhorio de Porlngat
&. ho fizeram conhecer em Ethiopia, Arabia, &
nas lndias. E nlo descansando ainda aqu-i seus bra'u,os
coraes, ho leuarlo ate a riqussima China ba11dia
do norte: & ate as odoriferas ilhas de Maruc(q,ela ljl-
da do sul : cousa nunca cuidada em nenbfl tempo; nem
fi entrasse em pensamlo humano pera se fazer, &
de gerao em gerao tam leais todos, que sem
morde immsos trabalhos, sem receo de medonhos .Jle-
rigos sGsteuero ho senhorio de Portugal nestas parlei,
&r:reigandoho de cada vez mais. Em tlto <t qua
a terra, ho mar, & a gente se euido pera ho- reeeber.
Rezo tenho lego serenisima & excelt!Hisima princesa de
mer a V. A. presente das cousas de mayor preo que .
se acho nestes reynos, i} sam os milagrosos feitos em
armas i fizerlo os Portugueses no descobrimento & con-
quista da lndia, para que saiba V. A. que sam os me- ,
lhores vassalos <1 pod ser: & como a tais os- trate, fa-
uorefia, em pare & ajude.
,
.. :_ ..
o;9itized by Goo8_le
AD INVICTISSIMVM
&. Algarbiorum Reg. loannem III. &c. Ferdinaadu.s
Coronellus de hi1toria Indica nunc recene edita.
I oannu., quem Turca timet , quem Maurm adorai
1
Quemque pharetrata: Persidis ora tremit.
Cui Parthus , cedit .Arahs , cu i punica tellua
Serui't , occiduo erra fretumqtu solo ..
lnclyta perpeluis cur non tua gkwia .fasttl
Crescet., atherei sur.get ad astra poli?
Cum tua lysiades acri gens aspera helio
.Ausa sit ignotam ire mam.
Perque procellosum numerosis classibm aquor
Cogat ln assuetQ barbara regna iugo:
Oua vagus Euphrates-, qH deuius exil Orontes,.
Uuaque jluit gelidis barharus Ister aquis ..
Iamque pererrato superest nil dent"que mundo,
Per freta lonqa tuus nauita tJicit iter.
Cluaque patet domiti1 tua magt'Wt potentia terris,
lntemeratiJ dei rJbique fides.
Rex igitur merito tibi quis celeberrime reg
Non gratts imo pectore semper agat?
Cum tua stent adeo sacri's onerata tropha:r's
Limina , sint armis tot freta victa tu is.
Maxime rex regum . ,. insigRibus ambit
Quem decor , tantis ornat imaginihus ..
Yiue diu patria:, nec te plaga lucida cteli
.Auferat. e no.stril ciuibw orbe tu ..
o;gitized bvGoogle
Ctmtfitltcs t11tm 'fJf!fft mo , amr mlffn mpemnr
ln terris lwminum qum dare iura quem.
Tunc jqm lysiada.que tuos, gmlmaque 6tauma
.AspiM superos pro'I'Mruilse Deos.
Qui bme pro pa&ria quond4 cecidtre mb arm.is ,
Q.ui bene pro Christi relligione iacmt.
Felices tmimaa , iQm m.mc -super Itra raptos,
Non vos indtcores duintl ulla dies.
Non vos liuor Na:&, taon vos longtBUa uetuslal
.A.rguet in patro rwn cecidisse solo.
Dum Phrebus m.ptroB pulchurimus ambiet orbes,
Dum Tagus auriferas in mare "ertet aquns.
YU: tmquam virtus sine nomine 11tstra a"acebit ,
Non erit in cineresfama sepulto. suos.
Nam casus rtrum. mrios durosque labores
Cast!mhtdo. sacro proferet ore
JTincet !J- inimica silentia libris ,
Tollet obscuro nomina veslra situ.
Ble quidem patritl! Jacta immortalia taunquam
Defraudala swi laudrbwr esse sinet.
Qure tibi .tot "iclis rtx inuictissime terril
Grakltur forti parla tropluza manv.
Eiusdem in aulhorem epigramma.
Liuius historire quondam celtbwrimut nllwr
Duxit ab mterna dm.u.
Dum . scrihit Latium , commillllJIU prmlt''o , nec non
Missa sub huperium Punico regna iug.
Tu quoque lu.siadum ICn'P'or /GCUfUlc tuorum,
o;g;uzed byGoogle
Jmmortale tu'l1 nom en ad astra feres.
Nam licet ezigum laudis res ipse riferru
Te tamen at fandi copia
.Jt cum Jacta tu.is scra"ptis tngentia narres
Eu.eniet merito gloria su.mma tibi.
Amici cuiusd Castaohedm ad ipsum.
Tam uara]s ucu.lta modis facundia , tant'il
Dicendi ut Iumen , copia , vi'sque tihi. .
Yt, licet uigu.am rem scribas , arte magistra
"E fi . \ . .
.a ternm acaas poster,tatas opus
.J.t modo qu.am scrihis tanta est , vt vel sine docto
.Artijice , haud vnquam thura timere queat.
Ergo scriptori cum res amplissirna par sit
Clu.od scribetur opus die fore qu.ale putas.
o;gitized bvGoogle
..
oigitized bvGoogle
00
()00
HO QVARTO LIVRO
DA.
lliSTORIA DO DESCOBRIMENTO
E
CONQVIST A DA INDIA
PELOS PORTVGVESES:
No tempo q.ue a gouernou Lopo Soarez , do conselho
dei rey -dom Manoel de gloriosa memoria: & capito
dos ginetes do Priocipe
. Ayto por Funao Lupa de Callanheda.
CAP I TV L O I.
De comDjoy r'iormada apa:r com aRaynha de Coulo.
i} ho goueraadOI' Cochim como disse
liuro terceiro: eotendeo Jogo na carrega da pimenta
aula de mldar pera Portugal. E como parte dela se auia
de fazer em Coullo que alg tanto eataua aleuantado ,/
como di818 DO liuro aegundo : mandou ho gouemador l
certas naoa pera que carregaasem. E foy por escriuo
desta carrega hfl lolo aluarez de caminha. E juntamen-
te maDdou bo gouernador quem reformasse a .paz com
el rey de Coulo: mas -a se deu este cargo no lhe
soube ho nome: E qu quer que foy assentou a paz com
ha irmaA de-I rey de Coulo que se chamaua raynba:
por ter algila parte na cidade & assi em sua comarca :
& goueroaua aquella terra por el rey (} ho mais do t-
po estaa no sertlo como dine. E os capitulas das pazes
fori estes , que a raynha mandasse fazer. aa sua custa a
LIVJlO IIII. .A.
oigitized by Goog I e
.
'
2 :DA BlS'I'bRI& ll'fDIA
igreja do orago cJo apostolo sam Tltome q-e o. IIIOB-t'OS
queima.rlo & derribam qoarrdo matado ho feytor An
tonio de S: como disse no liuro segundo: & que lhe
fossem tornadas -as rendu qae tia.ba aui de terras co ..
n1o. de dereitos que lhe E assi pagasse a ray.
nha pola fw...eada dei rey de Portuigal q fora tomada a
Antonio de S quinhentos brcs de pimenta: q.ue polo
nosso peso sam dous mi-l quintaes: & que auia de dar
carrega de pimenta s naos que bi po-
lo preqo de Cochim. E q el rey de Portugal mandaria
ter cm CouJio merc:adnria1 que a geote 'la terra com
prasse. E a tudo isto se obrigou per hna escriptura a
rn.ynba, -& as1i 01 regedores & pols: i) sam 011 fidalgo,
de ho comprirem & goardar. E to 6zer.Jo. por lhes aer
muylo necessaria esta paz pera conserua{6() da terra. E
lo-go comearo de pagar os dous mil quitaes: & foy da-
da carrega naos que despoitl de.carreca..ta ae torna-
rio a Cochim : donde partiro c as outras per a PortugaL.
C A P I T V L O II.
De eomo os mouros e Batical se leuantaro: ,..._
roo .:cxiiii. Portvgu.ua. .
Vendo os mouros da lodia que era
buflrque a f) auio medo como a mesma morte : &. que
auia outro gouernador de que no tinho experiencia:
determinaro desprementar que tal era : ar. usi co-e
vissem que f.azia, assi ho temerio, ou no teriiio ea
conta. E os que logo come"C(ario de fazer esta
cia Coro os de Batical : em cujo porto estaua Simle
ddrade c hOa nao de que era capito carregando pera
Ormuz: & andando algOa gente desta nao em terra
uaro os mouros com eles brigas, em que forlo mortos
l:Xiiii. Portugueses, & oa outro eacaparo no batel. E
no podendo Simo Dandrade castigar .aqle .inault .ho
.mandou dizer ao gouernador &: pera Ormuz.
o;gitized bvGoogle
LJ"faO JIII . CAPl'TVLO 111. 3
C A P I T V L O III.
De .e..o Ao t7i.ritou 68 fortalems da costa da
lndaQ: !t tlo mais que fez.
P ariidae !*' P{)rtagal as naos da despacltou ho
gonernador pera Malaca a b chamado Jorge de
brito qu.e era coptrim mor d:et rey de Portugal , l} hia
prouiclo 4a capitaniA da for-taleza, & partio em hiia nao,
& foy em eua e&erua em outra Antonio pacheco que
leuaaa a capitania m6r do IRar: & ambos chegaro a
Malaca a alumto, & for!o entregut"s de seus carre.
p. E partidoa estes capitles parliose bo gouernador R'
Yilrilu fertalezas 'da eesta, qae ateli nio fiftra.. por
amerda earregalo d$& uaos. E a primeira Q visitou foy
a de Cujo rey eataua mayto agastado poJa mor-
te ., _.f6a clalbuquerque: & por ser antes de auer re-
po.ta ela embaixada l} mandara a el rey d Marmel : &
ys por t. ne quet'er que mandasse cer-
ta DA{)e eom pimenta a AdeHJ , que Jhe Afonso dalbu-
tinha coneedido manduse, porq era de fora
do COBt'I'Mo que 2\tnhoe fezero sohre as pazes, no bo
ftueria tio goueraatler E "obre jsto se qms ver
t el rey: k sobre a mnfleira de que ama- de ser a vis-
ta ouue grldes alt-eft!aes porque ho gouernador queria
q lhe (OH& el FfJY falar fortaleza, & el rey qrreria que
se iHem no arame: & cada hft se injuriatrn de ir on-
de oo outro eataua: &. sobristo se gmrtaro doze dias :
.& bo gouf'rnador quisera quebrar a ptn & recolher a
gente da fortaleza se lho no ctrariaro os capites &
fidalgos. E por fim de tudo virose antre a fortaleza &
a cidade, no leudo cada h mais de tres homes. E
com tudo no tomaro ccrusam se mdaria el rey as
naos ou no: & com tudo mandou as despois. E se ele
no desejara muyto de cseruar a paz que tinha, ela fi-
caua quebrada. E daqui se foy ho gouernador a Cana
A 2
o;gitized bvGoogle
4 _, DA HISTORIA DA INDJA
nor, & dahi a Goa : & foy surgir no porto de Bati cal :
& sabendoho bo seu rey cuydou q hd hia destruyr por
amor dos Portugueses que hi mataro os mouros: & por
isso quis temporizar coele, & mandou lhe muyto. refres
co, & tres mouros velhos: dizendo que lhos mdaua pe-
ra fazer deles o q quisese por quanto aqueles forlo cau-
sa do arroido em que mataro os xxiiii. Portugueses. E
coeste comprimto se ouue ho gouernador por satisfey-
to, & se partio pera Goa: o q deu grande ousadia aos
mouros pera lhe perderem ho medo. E dali por diante
ouue ladres pela costa que roubauo os amigos doa Por-
tugueses, & a elles mesmos se os achaulo desapercibi-
dos. E ido bo gouernador por sua viagem, lhe deu hum
temporal com que se acolbeo a Anjadiua: donde man-
dou d Aleixo de men,eses a Ormuz por capito mr de
sete naos carregadas de mercadoria pera a feytoria , &
mandoulbe q soubesse se auia noua darmada de rUJDea.
no estreito pera os ir buscar : & elle foyse a Goa, eujoa
moradores, principalmente os casados sabendo que leua-
ua por regimento q a derribasse se .achasse q no era
necessaria, lhe dero .aptamtos qlJ8nto rendia a al-
fandega , & quto rendio as tanadarias dos passos, &.
os dereytos dos caualos Dormuz, & assi as ilhas comar-
cs. E coisto muy viu as rezes, de quilo importante era
pera se soster na lndia ho estado dei rey de Portugal,
& ofl'erecendose por cima de tudo a defdela & sosten-
tala sua custa com lhe el rey somente dar artelharia:
& por amor disto no quis o gouernador poer em conse-
lho se era derribarse Goa, & deixou ha estar, & tor-
a Cochim, onde auia dinuernar.
bvGoogle
-;.. .. ......
LIYR'O IIJJ; CIJ.PITVLO rm.
C A P I T V L O IIII.
. )
De ente Ftmr1o p dandrtlde parw de Malaca pera
a Clt.ina, 4" de eomo arrihou com tempo.
E de O,cbim eepedio logo h&a carauela pera Moam-
\Jique c5 recado aos capitlea daa naoa de Portugal que
Jii fossem ter ho Ano aegilinte, ll ae fossem ajuntar coe-
Je em Jud ate de eaperaua de ir- butcar oarumes, pe:-
ra que ho ajuduiem ae ouuesse de pelejar, pori} a geo-
te que tinha era pelica. E partida esta carauela,
eaeu ho gouernador a Fetnle perez dandrade pera it a
& China: k ouue antreles desgosto muyto
gnnde, pori} Ferno perez de Portugal em-
baixador dirigitlo. per& elrey ia China senlo qu elle
clelro gouernador eate .ofticio a htl 'fhoare pi
l'ez q fora botieairo do principe dom Afonso-, &. deu-
lhe 110. gouernad01 este. cargo por ser homem ditcreto &
curioso ,. &: pera conhecer muytas drogas q lhe diz io (}
auia na Cbioa, & com Ferno perez foy btl Antonio lo-
bo falei& por eapitlo dO. nauio. E nauegldo por sua via
g foy ter a Pac na ilha de onde aeia de car
1egar de pimenta pera a China, por ser l de muyto
preo. E pera fazer esta carrega w-taua ja em Pac lo-
nes impoHm que fora c Antonio Pacheco na conserua
de lorge de brite : & h ia fazer esta carrega a Pac- por
nler l a pi-menta mais barata que em Coehi111. E che-
gado Ferno perez a Pae, achou q tdo lones a nao
carregada lhe ardera. E vendo Femio perez q. no ti-
Dha carrega pera ir China, & q aio podia carregar eu-
tra vez por se lhe gastar a mouo determinem de ir a
Bengala, & J)rimeyre midou por lones .a el rey de Pa-
c ha carta dei rey d Manuel em reposta doutra sua
damizidade, rogdo lhe ll quisesse consentir sua feyto-
ria Pacf , '}.lhe e1a necessar.ia pera. he trate da Chi-
na: & tamb lhe mdou h presente. E sabl!do el rey
o;gitized bvGoogle
$ KlftORU lU INDI&
eomo lhe leuaua lones a carta & ho pres!te, mdou bo
receber polos priaeipaes de ua mrte tucb em cima da-
Jifantes t'. graooe magestade, & per sua pessoa bo re-
cebeo moyw DI , & o ..nt.ro.u .a,m contente cl a aot
mizade dei rey cie Port.upJ, & Ale querer ter feytoria
sua cidade , pera o li deu per htla eiOI"i-
ptu.ra a por. ele a. por aJ.,& ..oorea priaaipaea
do reyao. Mto feyto, cleterminlio Ferolo. de ir a
foy prime,-o a Malaca pera Gi waar a nao .e ...
pera, ll eM -da er-..-a.da.ua eapilania: & chegado
J no acou a nao i} era clarmeda: E lge ele brito e ...
pito de Malaea .qdo actabell.ele ia para a. Caiaa &
queria ir a Bengala., lhe Mlreitamte ._
todo oea10 {OBM . Chia se pie&amil' Jl eatau pra.
110 Rafael pe11t11lrelo ca 011 eutClCIB 4 farlo Do jungo.' COot
mo dilae 110 .liuro teooeyro: & ra*o 4 lbe faleoe888. a uao
espera, lhe daria a aae elota BartJ.a..E oi-CJUMKe F...
Do perea ae fi8Cmll8r de. u par> .aer 'PI'"
te da IBOJUio alo poda, k paote leuaDdo a
Malaaa, &i forle a aaa. cmeraa Muuet ;k AIP
tonio 1m-o falco .A daua IIUo8, & hilDuane .cetfbo a
hn jaago: & partio tle Malaca a xv. t:lapto de mil
quitaJaonto..& .._aaeya., lc meaiiiD SeflemiJre ohegoe ju:a-
to da easeada de Me foy: de noyte cont os
outr01 capitle dar terr.a., onde milagro1amiH.e 01 sal.
uou DOftO 8eallM -t se ouuero de perder bils bai:IO&
E per lhe aer ja ho Yento por cluumte pail'arie aqui cJ&..
ze: ili.as. E que era pCII' demais por 111er a Rloul
goatada., -anrllrlluJo a .MaJaca, a: Duarte coelho pedio Ji-
eencca a Femlo. parez I*' ir imoeraar a S}lo, que .eo.o
niMcia be ny de qaudo l fura e A.nmaio de m;mnda
1L 1abia. .-. MJia. de fazs proueito. E tnado Ferulo
a Malaca aahnu Rafael peceet.Jelo que er.a obega-
cio da (Jhina Cl tamanho no emprego lf!uou q
fez de lui riDte &r. cedi6coo flUe os Chia queriio rn &
amizade GJIIJ J?or.tugw..-, & c} na: mu' to tJoa gen&e.
o;gitized bvGoogle
'1
CAP I TV L O V.
De f ac:*eo ..IWrtjUe .,_, ea .
D.,u da ,.nida de Femla peres Maiata qft
quiaera ir a Be.gata, Y8Doo )oiiMJB q Dio tOI'IIaua leye
a Malaea aa aao fJ'l W lcaua oarreJndo, c6 tenctfto de
h a me1ma feytoria ouuera de faHt em Pac&
E bo eapitlo fie Malaca, ebegado elle l, deu por rogo
tle Jorge que ainda eetaua em Malaca. a
eapitaoia lia aao a hi Anrriftw teme pera que fosse a
Marta'hlo porto de Peg com aHIKia dei rey, & deulhtl
eeaeata Portraeaes pera irem ooele, ._ hlo tomou ne
camiabo hl jungo de mouros merea4ores Peg , &.
leuoabe oo08igo pera ho mandar a llalaea- oar.regad8
tlarroa , .k lo potieD., tolDar Jdat1ablo arriboa ' boca
llo rio 4JDde ee P.eg6, noueota legoas pw ele- aoima '
dagea: a tte.ito est biia eidiule eltamada eo ...
IIIi que ke Jao porte de Peg : onde por do
gousna&Ur .. terra fy leaada a faslda flue hia na nao
com hil feitor, algila do1 BOSIOS. eatarB eoele ate
ae acahR. de veader & Auriqae leme ficou na na() a bo-
ca do Yio, k com Alo jungo em aua efSpanhia; &
a. JNIO 4e carregar eGUbetlo ee aeatlores do
.go qae es no.D8 tomarlo qu e&taua na barra earregit-
4ose danw , & eseldaliadl .listo se foriEo queixar a el
rey de peg c4 grandes br.adoe dizendo que os nossoa
1em uenh t.-or trazio ho eea jungo que lhe tomarlo
ileiD oeohna I'C3zlo. poia tiolulo paz -coelee., pedindolhe q
Jhes fizea & ea matass ai todos pois erilo la-
qqe se bo Dlo fofilo , Dfto tontar.M hG. jongo, nf
lho trouuerilo cliante <kla olhos; &ouuido isto por el rey,.
porque queria ter eoBttes os mercadores de qtte lhe vi-
aba muy4Jo pra.eito mandou logo Neado ao regedor de
Coami qtae mandasH todos .os nosl08 que estaulo
m feytoria, lt quido aio Ulat'alllelll._ E bo reg.e
oigitized bvGoogk.
V HIM'OJlU .Dtt l!fDU. : .
dor os quisera auer por maft.a, mas no pode porque ho
feytor se goardaua, que tby .:.logo .auisado per mercado-
res gentios do que e) rey mdaua. E vendo os mouros
senhores do jungo que -estauo em Gosmim , que se no
podia ho feytor ni; os nossos auer por manha, ajuntar.-a-
se cem outros muytos, & 881i algns gentios, & derio na
feytoria com grande mpeto, em que aueria quatro dos
.nossos com ho feytor & oyto Iaos escrauoa dei rey .de
Portugal que logo acodiro porta da feytoria com.es-
.pingardas, bstas &. lanas defendendose tio valente-.
mente, que no somt'nte tolherio aos immigos que en
.trassem mas ainda mataro algns: o que wist,o. poloa mou
ros poserilo fogo feytoria que Jogo darder por
serem aa casas cobertas de palha. E vendo ho feytor ho
logo, & que no tinha remedia sayose por detras .da1
easas em que batia bo rio, onde se metero ate a cinta,
.que logo os immigos acodiro sobrelea eom .grandes gri.
tu & .frechadas sem conto , & pedradas. E era cousa
despaoto, & milagre euidete. como 1e defendiJo todos
doze sem os imiPigos lbea podere empecer em espaf(O de
.quatro oras .que durou .esta briga. E no cabo chegou ho
batel da nossa na.o onde se recolhero & se foro nao
que estaua no rio. E logo ao outro dia aparecero por
.ele a bai:w;o obra de paras cheos de gente
armada & com muytas jangadas de rama seca, pera que
se no pod;88sem tomar a nao -a queymassem t:oelas. E
vedo os Anrrique leme, & conhecendo ao que "Vinho
deixou ho jugo despejando a gente dele na nao, & eau
hua cbampana com que se carregaua, em que mandou
Jogo aptar toda sua artelharia: & em os paraa.ebegan-
do perto a mldou. desparar Mies. E os immigas como
erlo muytos nlo de a cb.ater, tirando
do de frechadas , cQrcando a nao de todalas partes. E
passando b pedao que a llrtelharia comeou de jugar
atroouse toda a nao c a furia dos tiros , & por ser po-
dre & passada do bicho comea de cuspir bo breu por
onde era furada, & ficau9 .os .bw'aquinhuas clescubertos:
o;gitized byGoogle
L1VRO JIU. CAPITVLO Ve 9
& SE'ndo muytos, entroulhe tanta soma c1agoa que nem
com bombas, nem c baldes se nilo podia esgotar, o que
deu assaz de trabalho aos nouos, porq se trabalhauo
em esgotar a nao, fafecii'lo pera se defender dos immi
gos que os combatio continuamente sem descanar, qne
ho podio fazer por serem tantos como disse: & se se
queriAo defender deles enlrauaos a agoa de modo que os
metia no fundo: assi que no sabiilo a qual acodissem,
k tres dias continos teueriio este trabalho, que tato du-
rou a peleja sem nunca terem nenhll repouso, porque co
mio pelejando: &. toda a noyte vigiauo com medo que
lhe nlo queimassem os immigos a nao. E c trabalho
lo immenso aprouue a nosso seflor de os tirar do rio,
leuaodo os ho batel toa, & assi h calalu1 de Malaca,
lt a champana. E vendo os immigos que os seguHto que
aaylo pela barra tornaranse, sendo hia hora ante do sol
posto. E 01 DOIIOS ficaro Ulo cansados & to roucos do
.muyto bradH que nilo podiilo falar nem deitauo mais
que v to: k todo isto se fez sem nenhu ser morto nem
ferido, k dos immigos muytos, & rnuytos par aos arr
bados, & outros metidos no fundo. E tudo isto ero mi-
lagres de nosso Deos todo poderoso. E vendo ho capiHto
qoe a nao se no podia soster pola muyta agoa que fa-
z.ia, repartio a gente dela & artelharia, & mantimentos
na champaoa, calaluz & batel que leuou a este fim : &
ainda a ge11te no era toda acolhida qnitdo a nao se foy
ao fundo & ficou a gauea por cobrir, & dali seguio sua
rota pera amatra, & no caminho se perdero ho batel
~ ho calaluz com h temporal, & morrero neles vintoy-
to dos nossos & vinte Iaos. E ho capito com os outros
it algs mercadores de Cosmi que se foro coele pera
Yiuerem em Malaca foy ter ao porto de Pedir em arna-
tra, & h i os recolheo ho rey & os teue c muyto gasa-
lhado tres meses, ate Ferno perez tornar a P a c ~ , onde
tornou despo1s darribar da viag da China, como direy
a diante.
LIVRO IIII. R
o;gitized bvGoogle
--
10
I
\
)
DA Hl&TOIUA DA INDIA
C A P I T O L O VI.
De como dom Aleixo de mme1e1 cJw,ou a Ormu f"
prendeo Sim& dandrtJI.
Partido dom Aleixo de menese1 pera Ormuz com
naos de aua conaerua chegou coelas a &r.
J;naodou entregar a fazenda delas na feytoria. O que fa-
uoreceo muyto os nossos que J eslauio por eetarem
muyto tristes pola noua da morte Dafooeo dalbuquerque
que ja sabio, & temio que os mouros se aleuantaseem.
E dom Aleixo em Ormuz daua meea aos que
querio ir comer coeJe, que erio muytoa: & hil dia ee-
tdo comdo trou bu fidalgo chamado Martim afODso
de melo ainda moo, & deu hila grande cutilada pole
rosto a outro chamado Jt'rancisco deg qae comia me-.
sa de dom Aleixo. E segundo se deapoia soube , fY1 a
causa de lha dar terlhe dado Franciseo de G ho.a bofe..
tada quando pera Ormuz, onde Martim afo.nao se
aqueixou disso a Simo daodrade que ja l estaua, & a
outros seus parentes } lbe aconselharo que se vingasse
onde podcsse, & ele no achou outro melhor lug81' que
aquele : & assi como lhe deu a cutilada se acolbeo, k
dom Aleixo com quantos estauo mesa foy apos ele ate
a pousada de Simo dandrade onde se meteo, & dali foy
logo passado por detras aos paos dei rey, donde foy pos-
to em saluo, & por isso ho no pode d Aleixo prder.
E sabedo como qudo fora a dar a culilada sayra da
pousada de Simo ddrade, aqueixouse muyto coele po-
Jo consentir. E ele disse que Martim afoaso fizera muy-
to be de se vingar, & ele em lhe dar ajuda pera iaso,
& assi outras palauras: pelo que dom Aleixo ho pren-
deo sem lbe querer goardar hi aluara do gouernador em
que bo isentaua de d Aleixo: & por mais requerimea-
tos que lhe fez Simo dandrade lho no quis goardar, &
tomoulhe a capitania da Dao & deu ha a Frcisco pe-
o;gitized bvGoogle
LIVRO IIII. CA'PITVLO vn. 11
reyra de berredo. E em quanto esteue em Ormuz ho te-
ue preso na sua nao: &. asai ho leuou ate a lndia, ade
bo gouernador ouue por b feito o l} fizera diS Aleixo.
C A P I T V L.O VII.
Do ~ armadtJ que fu lw Soldo pera tJadar d l n ~
diJ dJtnJ BB NNIOI: ~ a ctJUia porqv.e l ntio foy.
No liuro eegundo foy dito bo desbarato da armada do
Soldle, de que Mirocem foy por capiHio mr lndia,
&. oomo ele se foy despois da lndia. E como ho Soldo
tinha grande desejo de lanar 08 nossos fora da lndia,
& Bllli ho tinha determinado, ola disistio de sua deler-
mina'iio, & comttou logo de mdar armar outra frota
mayor que a primeyra, que foy a_rmada em quatro an-
DO&: & f*lla no mar & aparelhada pera nauegar se af-
firma que eustoo oytocentos mil cruzados. E erlo e s t ~ a
welu seya gals reaes cada bfta de vinte sete bicos de
tres remos em banco, & noue ao tis cada hfta de vinte
eiaco de tres remos em banco., & doze fustas, bftas de
Yinte sete bancos outras de inte cada ba de dous re
moa em banoo: & fez pera esta frota seys mil homs de
peleja em q enlraulo seteceatos :Mamelucos & trezen-
tos Turcos, & mil .mouros mogaueres de Tunez & de
Grada que falaulo espanhol, de que 01 quinhentos erilo
espingardeiros, & os cento bombardeiros, de que os vin-
te ero meatres dartelbaria & dartefitios de fogo, & os
outros se cbamaulo seruidoree, & dous mil frecheiros &
outros tantos de lanas & espadas. E destes os qninhen-
tos armadoa de sayas de malha, & dez darma brancna
& einco de coyrac;as: &. ontre toda esta gente auia cin-
eoeata Christlos. A artelharia dttsta frota forAo cto &
dez tiros gro110s de metal , basaliscos, ciies, pedreiros
& outros. E k'ezentos & vinte cinco heros de metal, &
mayta poluora, & grande quantidade de pelouros de to-
ela aorte. Armada esta frota deu bo Soldlo a capitania
B I
oigitized bvGoogle
i 2 DA HISTORIA DA INDIA
mr a lil\ Turco chamado almo rex qua fugira ao T u r ~
eo c sete gals de que andaua por capito, & lbas fo
ra vender & assentara coele viuua. E ja antea disto
em tempo li Afonso ualbuquerque gouernaua a lndia,
sabendo almo rex que ho Soldo queria mandar esta
frota lndia foy l primeyro por seu mandado pera "Ver
a nossa armada, & blt nosso calafate bo conbeceo que
ho vio em Chaul, & bo disse a Afonso dalbuquerque. E
tornado ele da lndia, disse ao Soldo que facilm8te es-
peraua de desbaratar a nossa frota, porque era de na-
uios dalto bordo, que no podio nauegar sem vento,
& a sua era de gals, que posto que no ouuesse ven-
to andauo a remos: & como ton1asse os nossos em cal-
maria os auia de meter no fundo. E esta foy a causa
porque lhe ho Sold.o deu a capitania m6r da armada
que digo, & rnandoulhe que fosse pola cidade de Iud
& se a.jiitasse com Mirocem que hi estaua & faria o. que
lhe mostrasse per hii regimento que lhe tinha mandado.
E partio de uez no comeo Doutubro de mil & qui-
nbetos &. quinze, & no caminho se lhe perdeo hila dai
gals com cento & cincoeDta homes: & chegou a lud
a quatro de Nouembro, &. a dezanoue partio dali com
Mirocem que tinha duas naos que leuara de Diu que
fez como as nossas, & hii galeo & dali Coro ter a Ca-
maro, de lhe Mirocem mostrou como ho Soldo man-
daua que fizessem ali ambos bila fortaleza, em que Mi-
rocem ficaria com quinhentos .1\'lamelucos. E passados
oylo meses que A fazio, escreueo Mi rocem hiia carta
dameao ao rey Dade por estar escandalizado delede
sem rezes que lhe fizera quando passara desbaratado
da lndia. E por amor desta carta mandou el rey Dadem
que no vendessem mantimentos aos de Mirocem, que
por essa causa concertou com almlo rex 1 fizessem
guerra a el rey Dadem , & Mirocem lha foy fazer com
dous mil homens, & prometeo cem cruzados a cada .h
se tomassem hfa cidade chamada Zebit sobre que foy
que e ~ t sete legoas pelo serto. E com a espera da
o;gitized byGoogle
LJV:ao 1111. CAPJTVLO Vffr, lS
promfl!na a tomarlo, & na peleja ma tarJo hfl dei
rey Dndem. E tomada a cidad-e apertarlo os acidados
com l\1irocem i} lhes comprisse sua promessa doa. cem
cr11zados. Do que se .ele escuaaua, di-zendo que lhos no
podia dar pois roubare quanto auia na cidade. O il lhe
eles ni quisero leuar em conta & quiserilno matar se
ele no pedira espao pera mandar pedir dinheiro a at-
mlo rex, que sabeDdo e que passaua, porq nlo tinha
dinheiro. mandou dizer ao& soldados qufl' ele ficaua por
fiador do dinheiro que esperusem-, & a Mirocem que
!ugisse: pera o q.ue ele buscou maneyra &. fugio & foy-
se pera almo rex que despoia ll bo teue mandou re ..
cado aos soldados i} se fossem em barca r , & i} I hes pa ..
garia : & que oilo esperassem por Miroc. que era- mor-
to. E eles no quisero sem lhes pagM primeyro .. E d8'-
termi-nando rex com Mirooem de ir sobre Adem,
posto que tinha pouca gente mandou rogar aos solda-
dos, que pois ho no queiilo ajudar que deitassem fa-
ma que fioauo em Zebit pera ir por terra. a Adem
de ele hia
7
& eles ho fizerlo assi-, & Salmo & Miro-
eem fOro 10bre AdA, a que derilo combate, & tomarlo
h baluarte ,. & derribaro bil lo de muro: mas no a .
podero tomar, & por no terem gente no quisero pas-
sar lndia & tornarse a Camaro. E isto tudo soube
dom Aleixo em Ormuz, q vindo ho tempo de sua par-
se partia pera a lodia.. .
CAP I TV L O VIU ..
Do pe passou Ftrno caldeira com dom
GOmO foy morto na terr-a firme.
Quide llo- hia de Portugal pera a J.ndia,
que chegou a Moambiq-qe:. hia na nao de dom Goter ..
re h Ferno caldeira que fora page Dafonso d-albuquer-
que , q por mexericos fora preso a Portugal , onde das-
pois de se liurar lhe fez el rey merce , & lhe deu Jicea
o;gitized bvGoogle
14 DA HISTORIA DA INDU.
pera e toroar lndia, & foy aa nao de dom Goterre
que hia por capito de Goa, onde ele tinha sua molber
& caaa, & por auer hila defereoa em Moambique c
dGoterre oito quis ir maia coele, & tomou sec1'etamttn
te hil oauio, & foyse com -outros caminho 41a lndia, on-
de cuydou dachar Afoaso dalbuquerque que lbe valeria.
E como soube que eataua em Ormuz, & por amor da
fortaleza que fazia nlo auia de tornar se lo tarde , de-
sesperou de se poder saluar de dom Goterra que auia
de ser capito de Goa onde auia de morar., & por isto
determinou de se- acolher terra firme per a A ncosco
capito de Pond, &. Jeuou muyta fazenda .com que tra.
tasse: & despoia de ser l tomou .Ancoscoo coele tama-
nha amizade que nlo ae apartaua nunca dele & daualhe
todos os Jlroueitos que podia, de modo que se fez muy-
to rico. E determinando dom Goterre de ho matar poiG
de Moambique, despo.is que foy em Goa trabalhou por
isao, midando aJgila que ho matassem, principalmente
hum Joio .gomez .escriuliu da feytoria de Goa , hom ea..
forado que fet que hia agraRado de d Goterre , & 'I
Jbr;ia pera os mouro: & por aer Chriatlo ho agaealhou
Ferno ealdeyra, & daualhe dos aeos cavalos em que an-
daese : k fazia oom que lhe fizesse honrra. E
Do disisLiodo olJ tudo isto Joo gomez de ho matar es-
pero tempo pera isso, ate que h O dia uyo A ncos_olo a
folgar pola terra a caualo , k sendo bfia legoa do passe
de Benestarim, adiaotouse loo gomez com Fernlo cal-
Eieyra & matou ho treio com ht1a lampl a vista Dan-
coscllo, que disso muylo grande menencoria man-
doli apos lolo gornez que se acolhia a BenUJar.im , k
foy & trazido .dile Dancosclo, que por sua mo
Jhe cortou a cabea. O que sabido por dom Goterre, fi-
cou mayto mal com Aocoseo com que daates utaua
be , & determiJIOII tle 18 viugar dele-
o;gitized bvGoogle
C A P I T V L O JX.
Ik como fort. monor qut.lh tlee t'IOfiOI t10 ,.,.. <Z.
OxlaiM.
lnueraando ho goaernador e Cocbl, hQ iida1go eba-
mado Gpar da mua foy .,lgar te"a firme & leuou
em na companlaia seu irmlo Chrittoofto de eouaa , Jor-
ge de britQ, Lopo 'de brito., Aires da eiht&, Pero fer.;.
reyra & Antonio ferreyra. E andldo ' eaa de
como a gente da terra Jhes queria mal saltou eoeles btt
eaimal bem acompamlaado 4e Naires, dizend{) q mata.
alo oe pau6es que erlo dos ae pagodes. E post'O que
Gl Pcwtu,ueaes 18 deiCulpauo ll ho Dlo eabiio, n:o lhes
yaJeo, & ho Caymal oe qaisera matar tolos, & fizerllo
recelher aos c1 1ta &fronta, ficando mortoe
fJU&tro eri.._ 4eltes fidalgos, que forlo presos em che-
gando a Cochim pel' .andado do gouernade>r, porque
mrlo sea soa licncra. E inuerno faleoee Diogo-
mendez .te Yaselieeloe eapitlo de Cocbim antes de ter
aoabado ho tempo de saa capitania. E por ho gouerna-
dor ter por eirey de Portugat eetas tfeu esta
ao feytol' J ... ourenCiO moreno de que -era grande amigo :
tio l se Aires da 1ilua a.qeeixoa ao por en-
trar na vagante de Diogo mendez, lt por lhe ni!o
zer seu queisume com lhe dar a capitania ficarfto de
quebra. E passado ho inuerno ebegou dom A )eixo de
meneses a Cocbim , & contuu ae goueroador o que ou-
bera da armada do Sold!o.
o;gitized bvGoogle
-
16 M HISTORIA DA INDIA
C A P I T V'L O X.
De como 1w g()tl8nad0r pera ho atreito a lncsCl.U"
a armtida do .soldo. _
Com a Roua qlle dom Aleixo deu ao gouernador da
armada do Soldo, determinou .ele -de a ir buscar ao es-
treito eomo tinha em seu regimelo. E como ja comea-
ua de deitar ao mar a armada i1 t-inha Votada, assi co-
mo as velas er aparelh,das asai as eaminho de
Goa, de se auia dajutar a frota l1 auia de leuar. E .ele
se partio .apos ,elas .por derradeiro, & de caminho foy vi-
sitdo as fortalezH & proudo .as do E por.
qullto ele determinaua. de fazer bi fortaleza e Coulo
pera ter segura a :feitoria .q l ouuease destar. E pera
este negocio .era .nece8sario hi homem de friso, escolbeo
pera isao bil eaualeyro .de Coimbra chamado Eytor ro-
dr.iguez, em que -tinha muyta confiana, .que estaua pr.o-
uido da feytoria de Cananor, & por saber que ele me-
lhor que outro l!&beria assentar a terra de Coulo & -tra-
tar a gente dela, ouue por mais seruifiO dei rey manda-
lo l por feytor que estar em Can.anor. E assi lho disse,
ele ho aceitou por seruir e) rey, .que &
de sua -casa.' E dandolhe bo gouernador ho re-
g.imento do que auia de fazer bo despachou de Cananor
a seys .de I aneyro per a Cochim dde -se parti o pera Cou-
E ele partido, se part-io tambem ho gouernador: &
chegado a Goa muytos manti(nentos, muyta pol-
uora & rnuytas rnuni<i>es qqe fhe dom Goterre .tinha
prestes. E fazendo aqui alardo da gente & dos nauios da
frota achou menos leronimo de sousa b fidalgo capito
d nauio. E assentando que era fugido, & que no po-
dia ser em outra parte se no nas ilhas de 1\faldiua, de-
erminou de ho mandar J buscar, porque por as ilhas
estarem de paz poderia hi fazer rnuyto dno com as fa-
.zer Jeuaotar: & mandou ho buscar por dom Fernando
o;gitized bvGoogle
l.lftO 101. CAPITvLO X. 17
mSrroi, a ll mandou que por ir por capito dfl nauio dai-
to bordo foase pola banda do mar das ilhas, & asai por
loio de castelo brco capito de hila gal, a
qae por esse respeito mdou que fosse por antre as ilhas
& a terra firme, & a ambos deu regimento que se achas-
sem lerGnimo de sousa, & no quisesse tornar coelea
que .ho metessem no fundo. E despois disto ho gouerna-
dor se embarcou pera se partir, & estando embarcado
soube dom Goterre per g'Uios da terra firme que eata-
uo prestes quatro capites do Hidalco pera entrar na
ilha como ho gouernador partisse, pelo que d Goterre
apertou com ho gouemador que lhe deixasse mais de
fiU&troeenlos que lhe deixaua, & mais artelharia
que a que lhe ficaua. E ho gouernador lhe respond.eo
que abaslauiio os homens &ta artelharia que lhe ficaua:
& quando os mouros ho apertassem tanto que deixasse
CJ8 passoa da ilha & se recolhesae cidade, & despoia
tornaria ele & ea tomaria : o que ele nil.o podera fazer
antes se os mouros tomaro qual qaer deles, tomaro
tamhem a cidade. E deixaado ho gouernador Goa dest.
maneyra, se partio pera ho estreito na entrada de Fe-
uereyro de mil &r. quinhentos & desassete, c& biJa arma-
da de trinta & seys velas. s. quinze naos com asua em
q hia por capito dom Aleixo de meoeses, dom Joo da
ailueira, dom Aluaro da silueira, dom Diogo da silueira,
Aluaro barreto, Anto .nogueira, Antonio raposo, Jorge
de brito, Aires da situa, dom Garcia coutioho, Afonso
Iopez da costa, Francisco de tauora, Gaspar da silua,
Duarte de melo , Gonalo da silueira. E dez nauios &
carauelas , de que foro capit.iies , Pero ferreyra , A nto-
nio ferreyra fogaa, Joo gomez cheira dinheiro, Tristo
de g , Lopo de vilhalobos , Garcia da costa, Pero Iopez
de sam Payo, Francisco de g, Fero& de resende;, ho
.pintor: & oyto gals, capiLes Lopo de brito,
uilo de sousa, Joo de melo, Dom A lu aro de cQstro, Di-
nis fernldes de melo, Dom Afonso de meneses, Anto.
nio .dazeuedo, dazeuedo, & hil.ca--
LIVBO IIIJ.. O
o;gitized byGoogle
18 DA BIS70al.l D.l llfDI.I.
rauello, & hO. barganLim . E hl jungo em que lailo qtai
nbentos naires dei rey de Cochim, &. por capitlo Diogo
pereyra de Cochim. E nesta frota leuou trea m.il Portu.
guesea, & Duarte galuio que hia por embaixador ao
Preste, &. Mat.eua embaixador do mesmo Preate. E par-
tido de Goa foy fazer agoada a acotor, & teguiodo
sua viaj pera Adem ouue vista dela h dia poJa me-
nba aeys legou alam ar, & ali aurgio & teue coDielbo
com 01 capites & fidalgos da frota, a que declarou que
auia de pelejar com os rumn ae eateueasem ao mar &
Bo na terra, porque asai ho Jeuaua por regi mito dei
rey seu senhor : & deu a dianteira a d Garcia couti
nho. E se os ru.mea n esuessem no porto que surgi-
ria diante da cidade pera tomar pilotos que ho leoas1em
ate as portas do estreito, & aJi mandou aos capitles daa
earauelaa & das gall que f011em ao longo da col&a, k
flUe as veJas que achaasem Dad lhes DJo izeBNID mal.
E chegado ao porto Dadem com toda a frota , alo a-
chando os rume surgio dentro na baya,. & aluou a ci-
dade com a artelbaria & com as trombetas , & 01 capi
iies fizerio despois outro taato, o que durou bem d111
horaa, & da cidade niio respondeo- 11iaguem. E eetldo
para fazer conselho do q faria, chegario capitaina
tres mouros hrrados em hila barquinha com hfla bidei-
ra de paz , & postos diante do goueraador llae derlo
ehaues da cidade da parte do regedor dela, diaendo lJ a
cidade & eJe ero dei rey de Portugal. E ho gouern a--
dor as no quis, d i ~ d o (} por ento no se queria de-
ter em asstmlar amizade por quanto hia muyto de pres-
saem busoa doa rumes, que c11ydaodo dachar nai}Je poli-
to fora ali ter: & pois os no acbaua auia di r buscalos
a Oamarlo & a Jud , pera <1 queria q ho gout>rnat.lor
Dadem lhe desee pilotos, & da volta uselaria coeJe flal
k amizade. Do que 11e logo muyLoe espantarlo no t ~
mar ho goueroador a cidade que lhe daulo em paz, nem
tomar conselho se faria ali fortaleza ou no. E tornidc)
tll mouros com eata rep01ta .ao regedor Dad , ficoa ele
o;gitized byGoogle
UVBO 1111. CAPI'TVLO n. Jt
muy leaaliaado do medo que tiuera, Ir. mandou de noy-
te faztar muytos fogoa poloa muros & torres em sinal de
festa, & tanger muytos iaalormlt.oa. E ao outro dia ma-
dou ao gouernador taotoa parae carregado. de refresco
que cobrilo llo mar, Ir. Blli quatro pilotosq ho leuauem
ate u portas. E &em mais ho goaernador fazer conselho
4o que faria ae-partio pera aa portas do e.fleito: ao do-
seguinte que era lao de Lazaro, maodaodo dian-
te a Diogo pereyra ao jungo pera tomar Rubas, & bl
to_,a hlla no de 111011roa, com que eaperoa pelo go..
aernadar, ho qui chegou qoaai noyte s portu, & Jo-
IO 88 padio ll foy bl mao conselho poJas baixos & iJhaa
que auia dali pera dentro , & quando vay hlla frota ta
como aqawa era, pera ir aegura ba de surgir das
parta pera deatro CMI sol & leuane coele, & asai lhe
aobnmeo qo la tlponl tilo foriC8o, que eateue toda a
frota em riaco de ee perder. E a gal de dom AJuaro
de cutro
& CNOH que a coraeo bo mr:
& ltre !08 ficlalgos que ae aela perderlo foy Jorge gal-
alo filho de Daarte jalalo. B correndo a frota esta tor-
meala tJy sobre ht'laa ii.Du em l} 1e oouera
de .. ped81jar 1llo -
C A P I T V L O XI.
De aMO Ao gowti'IU!IIlor _. pleimifo ra ms se-
nhor de ltuU: 4" eiftM li varadt.M t11 gtJl : deter-
tJIJDI ooek.
Dest .. a proaeruir wa , & ra ea
poaentes , ora oom leultee ebegoa a 'VI te Jegoas de I u-
d : & aqui apareceo .ba gelua que tlto que vio a noa-
frota se foy dereyta a ela: dizeudo os 4 hilo nela
que erlo cMzoyto, f} erlo Chri&Uios que vinhlo fugidos
de laU. E ao gouernador, disserJhe l} erfto ca-
& carpinteiros: 1t que trazilo eete turcos, & que
kaltalhaulo nu gall l CiQieimlo rex tinha varadas em
c 2
byGoogle
20 DA HISTOlliA DA INDI.A
Jud. E contarilo ao gouernador toda a historia de .Mi-
rocem, & de ctaleimAo rex: & que partidos Dadem an-
tes dabocarem s portas do estreito lhes dera htltempo-
ral com que a gal de oleimlo se perdera da frota &
fora ter a Zeila : & .M iroeem a Camaro: donde sem es-
perar por oleimlo se fora a Iud, & mandra varar aa
gals: & as duas naos & ho galeo ficaro per no se-
rem agoas viuas. E""hi soubera como ho Turco desbara-
tara ho Soldo, & ho 10atara , & lhe tomara toda sua
terra : pelo que quando Soleimo rex chegou a Iuda,
Mirocem ho nAo quisera recolher na cidade, com medG
de lha tomar por treicto. E sabendo xarife parcate ae-
nhor de Meca (que .he eotno papa antre os mouros) a
imizade } auia aotrestes dous, fez paz antreles: mas lo-
go M iroe a quebrou : querendo matar oleimo com
Que sabendobo saltou em casa de Mirocem
pera ho matar : & ele fugio pera Meca : & por isSQ o-
leimlo ficou seftor de luda, & leul.tou logo bdeira poJo
turco : & escreueo a :s:arafe parcate que logo lhe man-
dasse Mi rocem, seno que nio seria amigo do Turco,
porque aquele hom ho tinha muyto deseruido. E ele
lho mandou preso, auisando aoa que ho Jeuaul '1'M' he
matassem no caminho, como matari. E despois disto se
dezia l} oleimio rex queria ir ao cairo dar obedicia ao
Turco. E q estaua ti desapercebido ele gte q no teria
mais de cecc. ate ccccc. turcos: & Jud estaua fraca
e hil muro baxo, & hiia fortaleza peqna, l} tomariA fa-
eilmt: por no auer J verdadeira noua de ir G gouer-
nador l sabendo como as ga,ees doa rumes estauo va-
em lud pubricou pola frota que as auia dir quey-
mar. E na parag onde soube estas nouas lhe deu hil
ponte muyto brauo com qe a nao Dantonio raposo por
ser velha se foy ao fildo, & apartaranse da frota a nao
de d lolo da silueira & ho jungo de Diogo pereyra, que
despois foro ter a Camaro. E este ponte durou obra
de quinze dias, & durando tlto fez crer a todos que era
de todo a doa poneotes: & por isso & por au.er
o;gitized byGoogle
LIVRO IIII. CAPITf'LO :J:J.
dias ll na frota auia muyta falta dagoa c8 que adoecia
muyta gente dizilo todos que arribaum a Camaro a
tomar agoa. Do q ho gouernador ae indinou grldemen-
te, & dizia l} os judeus & couardot dirilo aquilo&. lo
os caualeyros: jurAdo que nlo auta tlarribar a Camaro,
mas q 01 auia de meter onde lbea nlo fossem bva 01
ps n as mlos & ali auia deaperar ate paaaar he po-
neote, & quando duraase tanto que anibaria a
rio, & tornaodo os leuanles auia de toraar a lud & to.
mala, porl} no partira da India ae nlo p.-ra ino.
ilo a gente que adoecia, & l} comeaulo alsns de mor-
rer: aqueixauiae pubricamente do gouernador & tinhl-
lbe odio
7
& braafemaulo delle: mas a elle no lhe daua
disso n queria tomar ho conaelo de ainguem, & daua
a entender que de aeu poder absoluto queria faaer tudo:.
E com quanto a gte via que isto era mal, era tio obe-
diente que morrio por nlo desobadecer : lt muytoa fi-
dalgOI teuerlo tlesgoslo c ho g(meraador scbretta
macia, & lati delea foy Duarte galuo, que sempre dilf-
ae que ele nlo auia de pelejar c oliJ rumes, n queimar
as gals. E udando coes\& temporal, forlo 01 moures
da terra dar auiso a oleimilo res que estaua em Jud
de caminho pera constaatinopla a do Tureo ..
E como se soube na cidade a ida do gouernador, foy ho
medo &amanllo D08 mcuros il. a comeaulo de deep&-
jar. E como oleiDJio isto seube de a
galee em 1.) estaua e_mbarcad, & fo,se a tern,- & det.e-
ue a gente c bou palauras: & ajtando a mais que
pode d01 alarues da comarea fortaleceo a cidade, asses-
uodo muyta parte de aua artelharia ao longo da praya:
de modo que se 01 Portugueses passassem lhes ficulem
4le rosto & oa DO fu.odo
.J I
o;gitized bvGoogle
li DA IIII'I'OUA DA IKDIA
C A P I T V L O XII.
De como 'M goumtador d cidade iU Iudd,. - a
CtJUM porque a nc1o tomou.
P assadoa estea quiaze diu ele aeodio ha ba-
lugA de leuante com ll a frota chegou a Iod, ll he hO.a
cidade na costa Darabia cto & oylta legoas du por-
tas do estreito & clxv. de uez 4 be no cabo dele em
"tinte hil graoa & meyo largos da banda do norte. A
duas legoas do porto t muytoa baixos , q ha muytos
peaedos , & daqui tem dou caaay per l} entrlo pera
ho porto & vlo A Yoltaa, ht'l de leste oeste, outro de oor-
deste sudoeste , & qui vay por eles leoa ho prumo na
mio & sam ti estreitos que eecunmeate eab8 ht1.a nao
por cada hfl : & por isto esta barra Jae muyto perigaa.
Ho titio deata cid&de he em terra tio 1eca, que alo ba
aenbii aruoredo aem vet'dura deruas, & muyto pouca
ap doce, porfl cboue pouca. veze11: aeria a este tem-
po de.111il vezinhoa. Aa saaa casas de pedra Ir. cal sobra-
dadas, & de muytu genelu & cbemin6s. He muyto
ahastada de maatinaeatos .que lbe vio ie fora, &. de
muytas mercacleriaa porque ali se ajuntauio todas as l}
h i lo da I ndia pera cayro &. Alexaadria : &. as destas
.duas cidades pera lsdia. A 1ete Jegoas deata cidade
per& ho sertiG eat a maldita cala de Meca, a que os
mouro. fazeaa 1uas romarias (.como 01 Cristb fazem ao
aaacto aepulcro de Hierusal) por eatar nela ho c;ancar-
rio; tl ohamio do abominauel Chegado ho
goueraador a estes baixos que digo foy surgir 00111 toda
a frota ha legoa da cidade, aa vista dela aa praya : don-
de a frota foy vista : & comearlhe a tirar c<J
a art.elharia li estaua na praya. E os pelouros ero tam
furiosos que l'azio chapeletas no mar, & todos de ferro
coado: & muitos cayril na frota. E na capitaina se pe-
sou htl que pesaua seteata arrats. E daqui mandou ho
o;gitized bvGoogle
LIVRO IDI. CAPI'fTLO m. IS
IODdar os canaeis por d Afto de menesea,
& por Dinis fernlde1 de melo : que despois de 10ndadoa
lhe Coro dizer a maneira doe ca11aeis : & i'l b poderio
as gals eotrar por eles, por que eepre auilo de ficar
eom os eo1tad01 de 1'()8lo com a artelberia dos lmigos,
pelo q nio auil de poder jugar com a sua flleuauio nas
prou , & por iuo oio poderiio fazer aenbO d4no coela,
ites receberiA tto da de terra, q ou os meteria no
do, ou oe mataria a todos antes que claegassem a terra.
O ll ouuido polo gouernador praticou o q faria nisto cl
d Coutinho: & c Afonto Iopez da costa, que
ero oa dous maia tigos capiUlet da frota : & anentea
ooeles que se poda11e midar encrauar a artelbaria que
os imigos tiabio na praya que desae na cidade: porq c6
a artelbaria encrauada bo faria sem perigo. E quando
Dilo se potleese encrauar que nlo dene na cidade , por-
que eataua certo watarlbe a artelharia quantos leuase;,.
fJUBDdo Jlae alo metesse as gals no fundo: & porl} a ar-
telharia se podease milhor eDCrauar, que mAdasse
mar as duas naos, & bo galett qoe surtos no
porto: porfl oo a reuolta do fogo per4erio os imig<>s ho
t.to da artelharia. E isto .assLado fek.u ho gouernador-
secretamente c dous hriatlos <t fugidio de Iod Qll eJ..
ua, eJH:omendldolbes l} quabdo fossem queimar as naoa.
lhe fo88em enerauar a artelbaria dos tmigos. O que eles
logo duuidarlo faer auendo por inconuenient'e a mu:r-
to grande vigia q os rumes tinbao, & c tudo ho gooer-
nador us maodoo em bila almadia, de volta c certos
capitles <1. (orlo em batei& e algna 'ente a ljimar as
naoa &. hei galeio. E como tod015 os da fwta estaulo al-
uoroados &. desejosoat d-e dar na cidade , no sabendo a
lenlo com que ho @'0\lernador mandam' queimar as naos
euydartlo que tJe qria eontt'Jtar ooi@so: & logo dissero
que no auia de na cidade ( & &'88i ee soube que ho
disse Soleimlo re::r. ) & foy sobre iaeo uuumura-
o per toda a frota. E post-o '1 ati naos for queimadas
os dous Qbrittos Dlo poderio encrauar a artelharia PQr
o;gitized bvGoogle
141 DA DA llml.&
a grande vigia que os mour01 1.inhio. E eom quanto ia-
to foy muyto secreto fiOubese Jogo, porll eles ho. dia8ero
a Gaspar da situa , em cuja gal se agaaalbauo: & ele
ho disse a outr.oa de q se rompeo. E sabdo o gouerna-
.dor como se a art.elharia alo podera encrauar ficou muy-
to triste & agastado, por perder tamaobo g.osto como
trazia pera dar na cidade : & tamanha honrra como fora
queimar a frota do soldo, & destruir aqla cidade, on-
de ele fora ho primeiro capitio Portugues que chegra:
& tio imeoao trabalho como leuou c todos ()8 tia frota
em chegar ali . E com muyto .grde magoa de tantas
perdas, que nlo podia encobr-ir no rosto, assentou de
nio .dar na eidade, com receo de perder quantoa Jeua-
aa. E pera ho dizer a08 .capites, fidalgos, & pessoas pri ..
eipaes da frota, ao outro dia s noue .horas chamou a
-eselho : & jiitos lhes di1se. " Bl sabeis tods como por
mandado dei rey meu senhor viemos busear a frota do
aoldtlo pera pelejar coela , esperando I nosso senhor de
a desbaratar, & desapreaaar a lndia dos rebates q ti-nha
.eadlno c esperanQ& de sua ida: & nlo a acbido
Ad, n em Camarlo, nos foy forado chegar a esta c.t-
dade c titos trabalhos , fadiga & perigos como p88888
.tes. S cuydiclo de a achar no mar a achamos varada,
.& os rumes em terra tio fortalecidos como vedes : eu
ey que estio pe-r dom Afonso de meneses & Dinis fer-
nildes de melo , por qu mandey sondar os canaeis per
i} auiamoa dentr.ar no .porto : que me dissero q.ue aam
.em voltas-: & tam .estreitos, .que as nossas gals .em i}
fazia eoDla dentratmos nlo .pod entrar ae nio has dian-
te das outras: & sempre com oa bordos no rosto da ar-
telharia dos imigos, ll primeiro que tomemos terra nos
.pode matar a todos & meternos no fD.do : & nos a eltlf
.Dilo podemos fazer Denhil dno., por no ficar nunc.a a
tiro da nossa artelbaria que vay toda de proa. E ailld
que eu teDho regimto dei rey meu senhor que no pe-
lejasse em terra se nlo .no mar : .oofildo em nosso senhor
q\&e .-os aju4aria pelejar. ru,..es terra,
oigitized by Goog I e
LIVRO :nn. CAPI1'VLO !IAI. I&
se mio fOR ..ho perigo grandissimo da en-trada em nos
)JOCiemos perder. B a ele, & nlo ao desgo&-
to que nos a ae ficar de nlo pelejarmos' llilo diga ne-
Jihii de os o que csserlo os eayados, que pelejassem
pois ali estaulo: por.l} posto que flolla viada aqui foue
eoesaa determina., Dilo se ha dauer respeito seno ao
podemos fazer a n0110 sahso : porque cometermos eata
eidade com ficariDOI .enddos nlo me parece 'li be es-
foro pois lhe alo podemos fazer neabtl nojo : & eles a
Doa tanto; que uoa matarlo antes que tomemos
4J11&Dto maia l). a gente que temo .q podepelejar he
to pouca , asai poJa fiUe morreo & be doente como poJa
que nos falece da nao de d4 lol da ailueira meu sobri-
mho, & os malabarea lJ. aos aui de fazer .grande ajada
ea suas frecbas. E ainda esta pouca li ha pera pelejait
.he necessario que se reparta , &. fique dela goardando a
lrota: -porque -os.lmigos a nlo ttueim ea quanto for ..
moa. AHi q oos fica tio pouca genterera cometermus
a eidade que no faremos nada. E acteodo o 11 eu re..
eeo perdenea a lodia porq -nlo tero <JS seus reys te-
mer pera se leuantu ctra as nossas fortalezas , sam
as que importo ao estado clel rey meu & (}ymar
a8 galees do soldo nenhna eousa, & .tomar -esta -cidade
menoa r porque elas.-achandoas no mar sam nossas: E
ela posto li nilo: se- tome no se perde nisso nada , pois
por ser to Jge da -Judia no -se pode soster: & parece-
me muyto mal auenturarse gente em cousa que se: ha
de deixar. E acabando de dizer isto os primeiroe q fala-
zo furo dom Gonalo cout-inho, & Afonso )()pez da co..
ta: & dar seus pareceres, disaero : qu tinha
-isto mais cousas(} ho gouernador i nem qu era mais
estbr(ado & por el rey saber que era assi (,)()Dfiara
a lndia, & pois a cfiaua,-& a ele lhe part>cia no era
b cemetene .a eidade, que pera i} .era .mais csf.lho de
nigu, se no wmarse ho seu quE" .era bo J)Q
que todos os outros ficaro muyto escdalizados' rolil
crero que ho gouernador tinha pra t ieado ho caso com
LIVKO 1111. D
o;gitized bvGoogle
H DA HI8TOIUA DA llfDIA
aquete1 dous,. & por seu pareeeres aomte, & poJo 1et19
uo queria pelejar, eem tomar mais ho de aingul, 8t 'I
cleles fazia eonta, & no dos outree. E oa ais v!tle a
eousa como bia, se foro o parecer dal}ln dous. E
outros mais azedoa frlo citra ino ljrendo dar ralha
por onde era pelejar dizdo. Que eoua ver-
onhosa seria, & com li os Portuga8181t pertlerilo todo
o eredilo, o4o pelejar hila frota t&Ja poderosa como a-
quela parecia,. com. lodo bo po4er quaato mail
c taco. pouco como .tiahio sabido ll estaua 11aqla ci,.
cJade. Porque oa m.ourbt auiilo de saber muyt:o b a may-
fra gente ii ae Hibar.cara naquela armatla, que paetauo
tle tres mil peaaoaa, &. illo auio de adruinba11 a llhe
aJHrera na viag: nem a ii lbe Caltaua, nem a <) eaaua
doente : & veado que n.o pelejalo, ereriAo que era de
edo: pelo ii todo o que ateH tinhio dos Portugueses
auilo de perder , & do os teriilo em eoata , o que era
tio neceesaria que Dio fosse eomo 108tft' as fortale111
lndia, a que o mouros. Jogo poerilo cereo eomo
dessem ho medo a qu as. auia de defender: & por i..uc
a6meote era neees1ario pelejar, que polto que
se perigo no desembarcar, nilo era tamanho, ne taJD&.'p
nha. perda morrerem nisso algs pois Do auilo
de morrer todos , camanho era perderse ho cr:edito doa
- Portugueses & camanha seria crer os mouros como eg.
taua certo crer q.w por medo & no por outra caaa
lleixaulo de pelejar. E mais ')Ue pera q. era fazerse ta-
manho caso da artelbaria dos imigos, que pareeia deses.
JJerar da ,.-i1ericordia- de no8so sefior ,. que tantas vezes
lirara lndia os Pllr.tugueees de muytos may<>re& pe-
que aqueles:.-& que assi bs Ji:ur.aria ent: por'}
:nllO ele seu poder se noo de hq buma.eo des
.ftdeoia: & por isso auio d.e pelejr. E c todas estas
reE38s, oomo erio IJlRls os foro de .voto (\ nAo- pe-
JejasseQI1 Dilo tomou ho. parecer destes.
' I. \ I ,. .
' ..' I
o;gitized bvGoogle
Ll'VU UJI. CAIJJTVLO XIII. 27
C A P I T V L O XIII.
De GGit'IIO ho gouemador u.po.rtio pertJ CDmar,
. muyto gente q lhe rmwreo.
P ubricado pola ota 4 )a().goueraador 11io auia de dar
na cidade , foy ho eaeaodalo tamanho toda a gente
-l}. era CDUBa espantosa : & dezio sem oenhil medo que
alo podia ser mayor jodaria l). aqla; nO htla
eidade tio pequena com tanta gea'te. & tAo eeforqada :
&. c4 tit.u munies : ll tinb poder pen. pelt>jar c
tureo, quito mais com aquela cidade: & outras cousas
l). a gte da gu"rn diz quando e>s eua ca:pitea no fa-
se causas qqe. lhet prece b. E o1 elo do tempo
eAfolliD dalbuq11el!4l trazil meaioria ltiUJ
. t. 88111 metio: &eU etfor'iQ .& auu vitorias. E
d-.ilo . todoa auytas. in_;.at coalra, Jw lf*ernador por
D1o-.cCHIH!Mr ,a eidacle: & d>tta 4:apttk'B porq tbo C{IJl-
aentiJo. E b ho aabia mas ni oeflaoa d8
.& taoa. muyto. tl'iste .. E-pera -yer se .
pe deitou fama que auia tlir cem 011
CCIIIta-dAbxia a leuar Dwarte gafu& o fd&ode M-
aa.: k auentar com bo Mas !Iii elJ ii-
.to- gente:-& maia I* am&r:qae !8e dete-
... lao goaerna.cLJr at,ils dias por. causa .do tell)po qut> era
contrairo pera a partida: & forA neste eapao os da Iro-
ta muyto apreuados dos tiroe w 1migM.: E-passadcis
dias se .laaou na frota h fi Christo cbamado;Low-
do catiao de Soleimo re-r, .quQ disse na .pl d Gat-
.pu .da silva oade foy ter primeiro; qpe pori}-ao:desem-
barcaua bo gouernad<w,
Jeim4o rex ea&aua. o& mayto grande JQedo dele-r & i
quitoa estauo na cidade : & tciabao sUIS
m.Adas, para ae ho goueraa4or a ti'Us-.ae ter em
aaluo, & que llle ele elll 4
da achara tvde. .B de tfle iate t} lpuwne dezia ; Dib
DI .
o;gitized byGoogle
28 J)'A HIS'r.O!liA DA: I'1'CIJII.4w.
disse mais nenhua cousa despois 1 ho goueroador taloli
coele. E neste. v.iro da frota .poer em terra a bor-
da dagoa hna vara aruorada c ha carta pendurada. E
ooy.dando os Portugueses q,ue era alg auiso.forio.algfla
por ela , & derna. ao. gouer.o.ador. ,_ que vio que era d&
Soleimo rex escrita em castelhano. E dizia que estan-
. do ele de par lida pera o cayto. soubera sua vinda,. pelo
de partir' porl rera tal ospede como. he go-
uernador, era necessario ta hoal como ele pera o.aga
sal h ar: & tdolhe as. pousadas prestei. ho V:ia' partir sem
querer pousar, l: fulgaria de saber a K entendA-
do bo gouernador a. rebolaria de ofeymo, & como zom-
baua dele. Respondeolbe JKir d.izeodo l ele ho
t'ora buscar a Atd & a Camaro pera. pelejar ooele; no
que perder.a. duas n.aoa & hQa. gal,. & poJo .n aebar fe-
ll& ali ter cuydandp de ho achar. no .mar. de Jbe. moitraa-
ae a Ytade que traaia :. &. i ho chaua em terra oad8
. Dio podj-a, aayr.,. & :por i1ao.n4 pelejaua aoeJe,.ma'
. ae hia inuernat a Camaro, ade ae t>le qaiaeae ir par
.. iodo Agosto veeia. gaealhadoJhe fazia do q
. ele fazia. a. ele. E- a. cl\Jta. em. terra: foy tomada
. & a qoleymio,-.que no-repricou nem foy bnacu
ho gueraador a. CamarAo porque eabia. q.- oo. mar os
. P,ortug.uesea. auio dtt leuar- a l'itoria.- E. deapois xli&te
. dous oY tres dias ae par tio ho g<>ueroador per a Camaro,
dizendo q, no . q11er:ia .ir a Mac;ua por nl partir. a -arma-
da &. fiaar pouca cousa em. cada parte:. porque oley ...
mo rex. tinha armada, & saMdo que hio apar.tadCIII
.aayria .a eJes,. & .. darlheahia fadiga. E prosseguido sua
iagem pera Camaro,. esteue a gente em risco de
rer toda d.e s.ede;. auer to p(j)uca agoo na frota, que
.pera abastar niio se daua a. cada pes&Oa. mais .. de meo
. quartilho dagoa pera todo ho dia, sendo la. parag tio
quente de seu natural,. q. nlo podem os- boms viuer sem
se lauarem todos muytas vezes. & os abaoar :. & mais
.era grande calmaria, com que se deteue na viagem
,ho t.res doW:o do qlle se ouuera de 4eter c que a gGte
o;gitized bvGoogle
LIVJt& IIII . CAPIT.v.LO DJI. S9
IDais deemayaua , & muyla morria de pura sede que se
lhe secauo. os. oofes ..& ou.tra. adoe.cia. E era medonha
& piadosa cousa de ver os gemidos & clamores lj todos
&zilo contra bo goannador polosleuar a mouer.aem fa-
zer Denh6 seruio a Deoa n -a elrey: & assi chegou a
Camaro em Mayo, que se mais tardara hO. dia quasi
toda a gente lhe morrera, porq. algs nauios cbtgarlo
sem bocado dagoa. E se paesaro na \liag- de
lede, em. terra paeaarlo de fome :. porque eomo.
a ilha eataua despouoada oio se acharia mlt4mt!nlos, &
Da frota hilo tio poucos que ninguem olo comia mais
4fue arroz cozido & ba ez ae dia, & qui podia pei'Car
algtl peaoado mealurado coele : & coesla fome lhe
reo aqui gt'Bode soma de gente da do
remo, & cayo mortos come que fora pate , & de fra-
eoe nio podio os viuee aoterrar 01 mortos , & nunca se
tamanho clabarato vio de glte como este foy.. E cuy-
dando bo g9ueroador ii podene auer algna mantimentos
da tt-rra &rae mandou. J, lt os mouros lj .. er4o immigos
& aabiio como bo gouernadol' no pelejara em Jud nlo
aomte IHlo- quiserilo dar oe maotimentos, mas ainda ma-
taro algsP.ortugue188;& ho mesmo aoonteceo na ilha
.de Dlaca,. maado he.goueroador ho carauelo a Ma1..
fiO& a. saber se poderia hi. mandar Dua-rte galuo pera ir
ela bi ao Preste, & aotre os mortos foy bo -capit:lu do
earauelilo, por euja morte deu bo gouer-nador a. capita-
nia ao piloto lj se chamaua Pero vaz deuera, & no foy
neceario mldar o gouernador Duarte g.aluo, porque
foy noeso st>ior de bo leuar deste mundo; nettf,a iJha tilo
apartada de sua. natureza,. que foy grande perda por ser
11om&, de taato preio como di1se no Jiuro terceiro.
o;gitized bvGoogle
ao
D.l UI8T021.l DA. IRBI.&
C A P I T V L O Xliii.
De como Eytor rodriguu dt Colbm ctJ liclj:r.a da roinlilll
de Coulo fes. k11a OGBtJ de feytoritl em Coulo.
Eytor rodriguez ll hia. por a CouUio, despois li
partio de Cochim chegou a Couti ho primeyro dia de fe-
uereyro de mil & quinhlos & desaasete, & logo foy fa.
lar raynha de Coulo , a q\& deu h presente q_ lbe
leuaua da parte do gouernador, &. outros aoa seus rege-
dores. E estando jlos ela & elee lbee requereo como
-leuaua por regimento q per virtude da das
paaes q eetaua feyta maudaaaem logo fazer a igreja do
apostolo sam Thome, & pagassem cento &. setseota Ir.
aeys Wrea de pi ... ta q ficarlo deud.o do anno paesado
doa quinhftoa que aui!o de pagar como 'dieae atraa. E
reaponderio 'l eataulo. muyto prestes pera =rir toda a
capi tulalo das pazes, porem que logo rNlo a ser poril
a rainha estaua pera partir ao outro dia a fazer guerra
a el rey de Tranuaaoor eea vezinho que a ti11ha desa-
.fiada, & por iuo do. podia deixar aquela- empresa, &
tambem por ter sua gte junta & -os pulaque auiio dir
coela: &. que em quanto foase deixaria dada ordem pe-
J'a que se ajuntassem 08 materiaes pera da
igreja q_ se auia de fazer. E a mesma rainha disse apar-
tadameote a Eytor rodriguez que lhe rogaua ii em quan-
to ela fosse guerra no apertasSe sobre os det"eytoe &
t'Adas da igreja que se auia de fazer, que ela era obri-
gada a restituyr por tudo ser dado a Pul& & Naires
muy priocipaes que ho no auiilo sem ela ser
presente. E apertando sobrisso em sua ausencia pode-
ria h mao recado de que lhe pesaria muyto,
por isso lhe aconselbaua <1 esperasse ate sua tornada,
porque ela compriria tudo como era obrigada: & que
nisto descansaHe, porque ela desejaua muyto de cser-
uar a paz que estaua assentada , & que era' grande ser-
o;gitized byGoogle
LlftO tiiL arrn.o lUIII. 81
aidor dei de O que lhe Ey lor rodricuez
agardeeeo muyto.de ua parte, &. 1e Jhe e>lfereceo muy-
to pera a eeruir: k weaclo a boa -.Gotade que acaaa
nela pera bo teruio dei rey de Portugal pediolbe apou,..
&entMDflto pera pousar com 1eu eseriulo & homs da
feyt.oria, em que podee bem agaaalhar as mercadorias
leuaua, & quando oilo ouueue eate apouseotamlto
)be desse lugar pera fazer hila casa per a isso , que assi
ho leuaua por instruo do gouernador , de quem sabia
em segredo q.ue determinaua de fazer ali htla fortaleza
trazeodo ho Deoa do eatreito, pt>r is1o que se Jhe des-
sem liceaa pera fazer a caaa a fizesse em lugar que
fosse bo pera fortaleza. E a rainha Jhe respdeo, que
poet.o que aquilo er.a fora da capitulalo, das caaaa, que
ela deaejaua tanto de teruir a el rey e Portugal, & de
ter paz coei e que er.a contente de dar lugar pera 1e fa-
zer a cua &te lJae a -ele paraoesae b , & ao outro dia
lho ainaria ea os regedorel i} a iuo auio de ser pre ..
aentes. E com .quaato & .:aioha isto prometeo to leae-
mente,. teua grao4es pera se comprir: porq
eomo oe DKJUros da -terr.a ho 1uaberito & lhes pttSaua em
estremo de os .Portugueses ali assentarem ., porq. tinbilo
eerto deitaJos fora ,. conaelharo aos regedores li por ne-
nh JDGdo clSeeotiseem fa2erse aquela caea, porque eom
nome de feytoria Be auia logC) de tornar fortaleza com '}
os Portugueses lhe auio de tomar a terra , que ass ho
eostumauio os Portugueses, & c nome de feytoriu ti ..
abio feytas todas suas fortaleza, & fizero com outra
rainha i)- se ehamaua de Comorim por. ser irrna de) rey
de Comorim, &. com dous filhos seus l}: conselhassem ho
mesmo rainha de Coulo & aos regedores. E com tu-
do nunca podero mouer a ela n a ttles, porque ela por
deseju muyto a paz os abrandou de maneyra que forlto
muyto contentes de dar licla per a se fazer a casa.: &
tambem a grande diligencia que pos Eitor rodriguezem
os peitar & persuadir q lhe dessem lugar pera fazer a
casa. E. juntos com a rainha Jbe dero a licena , mos-
o;gitized bvGoogle
81 DA BfS'IIORIA. :D.l INDf.l .
-trandose muyta desejosos do -seruh;o det 'l'ey de
Portugal: & porq_ ho Jugar onde se auia de fazer oeeta
ca$a fGy deixado. eeclha peitor rodtipz, esoolhe bG
detras do circuito .da igreja que .fora de sam Tbome, &
tllo perto do mar que se podia chegar a ele com htla
pedra , comPou logo .de fazer bn grande oereo de taipa
eom h poo dentro de boa .agoa.
C A P I T V L O XV.
Do risco q correr4o 08 Portuguuu estau4o .t Coul&
em quanto lw gouanq,dor fog tJO
bo lugar em 11 Eitor rodrigaft auia de fazer
a casa a rainha se partio pera sua guerra deixando bo
muylo encomendado aos regedoree., li bo fauorecessem
&. .ajudassem em tudo o de que teueue E
prossP.guiodo ele sua obra despois de ter :CSftO ho cerco
-que digo, .comeou de fazer hila casa sobra dada cO .as
de ta.ipa & doia,.& a ficou .pessoa em
Coulio a olo foaae ver quando a faaio : .& os mou
ros ilizio aos gtios li aquilo era fortaleza, & que dali
auio os Portugueses .de tomar a cidade. E como os
gentios cr Jigeirameate f)Ualquer oousa erio isto, &
iodinauose muy-to contra os Portugueses pr_incipalmen
te despois que a casa foy acabada, & fazilhe mil sobr-
c;arias & daulhe encontros .onde o8 .topauio, & vindo bo
inuerno se desauergonharilo mais a isso, porque 8abilo
CJDe bo goue.rnador era ao estrei-to. E os rnoul'.os lltes fa-
zio crer l CIS rumes ho auio de matar com quantos
hilo coele: & tanto aftirmauo isto q passando por .jun-
to dos Portugueses .Jhei brdiio as espadas nos olhos,
pera 08 prouocarem a ira com que desembainhassf'm
eoele8 pera ter causa de se leuantarem, que doutra
maneyra no ousaulo com medo dos regedores que es-
1es faziio que se teuessem .em si. E como Eitor rodri-
cuez isto entdia mandou aos Portugue&es q fossem
o;gitized bvGoogle
LJVJ(O IIII. CAPITVLO XVI. 13
cidade nem saynem do cerco da feytorta, & diisimu-
Jaua com tudo por nlo vir a rapimento & lhe acontecer
como a Antonio de e. E asai esteue nesta epressam
ate que veyo noua de co100 ho gouernador era "Yiuo &
fieaua em Ormuz : & <1 nilo ousarlo os rumes de sayr
de Jud a pelejar .coele! & isto quebrou muyto os spiri-
tos aos moaros, & temendo que ho gouernador os caati-
gaae polo paasado , no vsaro de mais sobranarias oo
118 Jl08808, & tamb os gentios. E Deste t.po veyo a rainha
de CouJio de sua guerra que tamb fauoreceo Eitor ro-
driguez, .& 011 que estauio na feytoria .& .fi cario em paz.
CAP I TV L O XVI.
De como dom Fenlliclo de monr.rot : loo gonfaluez de
eaulo brco eomaro duas naos de mouros nas ilhtu
. JltJldicuJ. . .
Partidos dom Ferndo de m5rroi & Joo gonaluez de
castelo branco em busca de leronioio -de sousa foro ter
u ilhas de Maldiua, & tomando a cada hu por seu ca..;
bo COIIlo leuauilo por regimento do gouernador, no a-
charo leronimo de sousa, mas derlhe noua i'} fora ali
ter, & i'} se fizera logo na volta de Melinde, -de se ou-
ue tio mal com ho piloto & com ho mestre d ~ St"D na-
uio ~ lhes fez lembrar como ele hia Jeuantado, & a pe-
na q tinho por i r eoe!e, pelo il determinarAo de ho
prender & leu alo ao goaernador. E assi bo fizero , &
preso leronimo de .Ousa, se partiro com ho nauio pera
.bo cabo de Goardafum de esperauo dachar ho g o u ~ r
oador: &. neste caminho por bo nauio fazer muyta_ agoa
ae mudaJ"o a hila nao , & nesta tnud"a se soltou lero-
Dimo de aousa, & foy deapois ter a Goa, & por isso dom
Fernando nem Joo .giialuez ho nAo acharo. E' anddo
em sua busC?a toparo duas oaos dei rey de Cambaya
que auia aonos que andauo fora de Camhaya tratdo
por muytu partes, ~ por i110. trazio mpyta riqu.eza ,.
LIVRO IIII. E
o;gitized bvGoogle
8-& DA. a..-oarA. :w. I'RDI&
k. andaua por oapiUio delas ha moaro claaa4o Coge ...
quim que foy eatiuo e quitas viahe aaa naot" ferio
tomadas ( posto lj el rey de Camllaya e1taua 4le pa)
porfl nQ leuaolo carlazes. E despoi 4e Coceaqei ea,.
tioo, comeo & dutmio e taato repou10, * tao to deD-o
gaatamento como estiuera em sua CIIIL .E espanta
dose daquilo M Fernando & loloo goaaluea: diaeeJbes
ele que do se porlt aqailo era Yeutura- (a que
os m.ooroa olla0111o na-cibo ) & 11; partil'a d.eoeua a.a
partira pera ser seu feyt01 &. se eatiuo, por i&so l} oio se
auia claaatar .. E o&J achando dom Femde & Ioio go ....
aJuez anais presas, & por se chegar .bo inueroo, parlir-
ae pera Cochila, & ddi pera Goa, oade Jeaarlo as. oaot.
C A P I T V L O :XVII:.
Do que fa tM loiio tk Monrroi indo dai"JJtllda de Goa
t1te Chml.l.
Em qaanto dom Fem4do & leio gooalaez forlo
ilbaa de Maldiua mandou- da Gotern capito dtt Goa
.tom Joo de mrroi seu sobrinho com sete fust81: dar
aada ao longo da costa ate aJem de Chaul pera faaeD
presas & .agurar a D08108 amigos ! por ali aauegasaelli
11 foro por seus eaplea domingos de Aor.riqae
e toum, paloe cerueiro, Pero jorge & euti'OIJ clou1 a que
.aio soube 01 110mea. .E indo. asai darmacla foy ter ao rio
do .pagode oode ate Bae(aim tomou hila aao de mouros
do qar roxo carregada de mercadoria, & os rrrouroa< ..,
eaparlo por fazerem varar a nao , &. acolherlse a terra
aem pelejarem : &. estando oa barra. de foy te!'
eoe6e hil A.luaro da madureyra que auia dias que auda-
leuaot.ado & foraue pera os mouroa-, & dias& a tlom
loo que. se queria tornar pera 01 008808 , 'l lhe
esmola. dalgl dioheire pera se vestir. O que dom Joio
fez de boa vtade , & prometeolhe que se quiseue
aar pera os DoaHI ele lhe auer percllo de dolll Geterre
o;gitized bvGoogle
J.JVJtD IID. CUI'I"VLO Dll. ar,
do Jeultameuto que fizera , & com o que lhe deu & a-
juntou poJos ela armada forlo duzeotoe pardaos, com que
Aluaro da madureyra disse que se hia a Chaul atauiar
tio 41011 ti aba aeceaidade, & que l ho esperaria. Por
Dlo he fez alli , aat. se foy a Dahul, 8t diae a Miral-
melique onde dom lolo ficaua eom a armada " que auia
de pauar a "Vista de Dabul, que se lhe quisesse dar a
oapitaDia m6r das naa fuetu '4 erlo quatorze que ele
hiria toar tia Joio & quantos Jailo na -lua armada. E
Abeado que Alearo ela madureyra era ja
mouro .1:. DI COriBtlo, foy contente de ho fazer capiUlo
lllC' d a fat-. E n1 .abeoclo dom Joio 4ieto ada
partiole 4e Baaim eaminllo de Goa Ir. W,. &er a Chaul
4aode em saindo achou a armada ele MeliqDias que era
de qaatorae futa., & udaua por eapitio delas bi1 w-
Jeote __.o chama.lo Xequegi fJU fora ali eeperat' ._
JoiD para pelejar coe)e , A; em 01 0011 Nin4o. ..to rio
., lbe :tirar b6llardac1M, & Gl .,.10s a e._,
'4k apertar11101 tu rijo que lbee foy lo .. porhe de
lrraueoto doa aossos, & fugirem pera be 111ar, & ea
_...,. 01 egirlo lril pedao & t01116rlo hfta fta 'l
a gant,e ee ao mar, lt -i llgio, & por 01 illlmi-
-&oa fugirem alo os quis Joio eepir aaia & aeguio
aunte caminho .te Gal. E aeste .aaaao dia iDdo ala-
mar de .DaliMd foy topar com A lu aro da madareyra que
o eaperaua com na armada toda eiiC8deada como que
iJUeria pelejar: &; M dine 11011 aeas flUe w come-
ta.em, & I<J80 arribarlo todos pera Gil im-.igw CIDID de-
tenniaa4ilo de os abalrroar, & hilo despar.Jdo ioda 811&
artelharia, & -08 IDmigos pal'ece CJH euuerlo medo de
01 espera & desneadearann, & poeedole W pouoe a
bombardadu c6 oe 1108888 fieaado de batrrauellto, fagi-
rlo ao remo, aluo hla ta q fOy \&U&r era terra lt fu.-
gio a gte, & oa -o. a tomarilo a arWhar.ia que
tiaha. E eodo dom lole que lo auia por _ati mais 41ae
'-et terDOUSe a Goa co u -duas fustaa que tomou:.
B 3
o;gitized bvGoogle
36
DA. HISTOIUA DA INDI'A
C A P l T O L .O XVIII.
Da entrada que fe Dom Fernando monrroi na lerra
.firm' de Goa., de como foy foriJ mor.
tos muytos do1 que leuaua.
Recolhidos. d loto. & dom a Goa,- &
'crando de en.tl'ar ho inuerno, determinou dcl Goterre de
se vingar Dancosclo tanadar de Pood por- amor de Joio
gomez que lhe matara. E coesta. determinao .fez gran-
de festa de touros.&. canas em dia do Spirito saocto. E
as. festas. acabadas ajun.f.ou a gente de caua)G ()Ue seriilo
aessta homs, & seyscenlos piles da terra. em que en-
trauAo trinta dos nossos bsteiros .&. espingardeirqs; &
1taindo de Goa tomol.l hg caminho pera Benastarim ja de
aoyte. E chegaudo s duas aruores fez deter a todos, &
.ali lhes declarou. como hiAo a Pd a destruyr
por comprir muyto a seruio dei. reyfazerseassi,&man-
dou que OBSe por- capito da gento de caua)o dom Fer-
JJando seu irmAo, & irio coei e dem Joio seu sabriobo,
& outros fidalgos. E da gente de p fosse por capito
lo machado que era tanada1 mr- da ilba de Goa. E
disselhes que os Dltlndaua a taes .horas, poz:que eomo
Ponda era perto., podio l chegar antemaoha &dar
no lugar; cujos moradores es-lauo sem nenha sospeyta
de sua ida, & por isso os poder io tomar s mos, prin
ao Tanadar, que leigaria muyto ltlhe !euas-
s viuo: porem que se !hes amanhecesse antes de che--
garem a Pond que 11o comet.essem na, &. se tornas ..
sem, porque ele no queria que pelejassem nem que se
posessem- a perigo, & coisto foro passar a Benastarim
da banda da terra firme a. geate em, almadias , & os ca ..
ualos a nado, &. passados abalaro dom Fernando & Joo
machado com sua pera Pond .ficando dom Goter-
re com algila gente em goarda das almadias,. pera q.ue
quando seu irmo tornasse achasse em 'l passar. E par-
o;gitized byGoogle
J.lftO iiiL GAPITVLO 37
tidos dom Fernando & lo4o machado, loio machado
J.ia .clilte chegou primeyro perto d Pond & por i1so es-
perou por dom Fernando: & oeste tApo tomou dou pi lN
tle Pood que vigiauilo a terra , & destes aoube que no
lugar nlo aui& nenha aoapeita dos 008808 am se te-
milo deles. E chegado tlom Feroaode., disselhe Joio ma-
chado o que soubera dos piles, & pois a causa princf.
pai de sua vinda era pera tomarem Ancosco. fJUe lhe
parecia que os aeua pillea por irem desarmados & sabe-
rem a terra & a lingoa' .tela ho lario melhor que os
ROISOB de caulo i) hio armados & embaraados com os
eaualoa, & se auio dembaraar mais por ser ainda de 1
noyte, &. por isao estariio melhor em goarda dos pies:
lt '1 aui Jhe parecia melhor que irem l os uos101 , &
como dom Fernando pretdia esta honrra no quis que
a ganhaae Joio machado, & disselbe que pois a terra
eet.aoa sem peita de eua ida que poderiio Pape ..
:rar que amanheceRe & verio o que fazilo, & dario
tode& ao lugar & farsehia ho feyto melhor que de noy-
te : & a iHe ajudaro leronimo de sousa &. Iorge de ma-
galbles ,. &. lolo rodriguez peoa, & Joo mach&do I he
disse que pois asai queria, que .aui se fizesse, mas que
prouuesse a Deos que se no arrepi!desae de nlo tomar
sea. c6selho, i) era muyto b. Mas nile ho tomou dom
Fernando, porque auio de ser o que foy: & como ainda
auia hil pedao por passar da. noite no JJodero os nos.
101 P'lltar tam calados que nA foasem sentidos: & foy
tio auiso a A.ncoscio,. que se leuaotou muyto de pressa,
k com. a. mayor parte da sun gente se passou logo ali!
de h rio que passaua poP junto do lugar: & ff'z hii cor.
po de- sua gente, eaperando ate veroque os notsos que-
rilo fazer, que em amanhecendo entraro no lugar, cuy-
dando dom Fernando que ti11ba mQyto certo Ancosco :
k qulldo achou ho lugar despejado vio quam mal fiaera ..
em no tomu ho conselho de Joo maobado. E nisto
p doe n01sos asai de .pe , como de caualo venda estar
em eotpo, creceolhe1 a. cobifi& de pelejar :
Digitized by c 00gle
..
. . .
-
SB QA DA lllDIA
& paStaMo a poo'e eoouidalll001 pera iao, eaear .. u
aodo coelet, porq1M taaabem lhe 111yrio algil8 que
trauo ter boa YODtade de pelejar. E 'teudo dom Fer-
nando que aquilo olo aeruia de aacla, maadou dizer a
lolo machado que estaua diaote com a geote de pe,
que fizeue volta pofll lti&. E daadolhe lugar puaoa
Ioao machado auallte: k dom Feraao4o lbe &coa oaa
costaa. Aocoeclo que YD que es....,. se llo leiD fa-
zer mi nacla, pareceollte qeae era ooa medo, & eom
isso cobrou mais eaf'oro, & loy dar nos DOaMS, til'aodo-
Jhe muyta aoa de frechadu, &. feriraallw tam lle rijo
ol caualos., & 01 que estaolo encima delea, que dee-
& oomec&aro 4e fugv, Me. derio DDS de diante,
que tamb ae deamaadarlo. Os immigo. aa 1egairAo: &
como 1abiilo que auiiio de .por hu paNO estreito
polo p de btlu ribu , parte delles os forlo eaperar so-
brelas , outra parte o. hia aeguiado.. E e oh-aado
aquele como 01 que estaalo aobre as
riba.s fic-.em muyto aeobores 801108, apertMaiD.IlCI8
taiQ t.rauamte., ajudaodolbe oa debaise, que matado
dos de pe, & cloa tle eaualo fieario quceata an-
tre mortoa & feridos, & estea que forJo lel'idoa finarilo
ali catiu08. E antre 01 mortos forlo lOI'ge de magalbies,
foo Machado., & lolo rodriguaz peasoa. E.foy taJBaro
nho ho medo dos 1101108 que os mais det. debalio as
armas pera fugi r melhor, &. a Feraaotlo matam
lhe bo caualo, & se lhe logo nlo aoodi.rio co oott'O ou-
ueroo de ma ter, & asai foy ferida ho caualo de d0111
Joo, 8t se ot immigoa aegwro ho alean4io aos. noaso
nenbtl ouu.era descapar: & nlo o8 aeguirlo, pot'que
ho primeyro morto a DOII08 qae acharo foy hil lole
rodriguez p811808 que .cuydarlo que era lao capitlo por
leuar boas a.rmaa, & por iaso nio quiaerlo seguir oe IIOft.-
808 , que deepoi.s que l'irlo li oa imigoe 011 n:lo aeguio
se orde11arp & forJo ate .chegar oade dom Goterre
taua esperdo que lbe leuassem Aoooecio, &. aem ele
tornou a Gqa aom tamanba perda como foy .percJe..
o;gitized bvGoogle
LIVRO IIII. unn.o :ltt. 8t
rene eereata do hO'Iaot. E vneida a batalha por An
rec:olaeo bO' de.p>jo que for.l eualos , arma& &
eatiuos, que serile ata dezoyto, & ftillo foy dado Ml
recado do Hidalcla a qoe lio foiM aeruir em
ha guern qu tiDba com lMNamahatGi senoor
& - fencado a A lklosdo .te Ir, teaeo qaff ftdando
de guerra CIOBI cl6 Goterre que lhe tomria aquelas tana..
tlarias. que auia ,.,aco qae lhe dera ho Hidalclo , & por
iuo mandou dizer a 4om Goterte q ele nlo tinha culpa
Bo dao tJU8 fora feyto a cl6 FernMntlo, lt. q: queria set
aeo amigo, &, ae bo quiteaie tambeM ser se a & &er c()e ..
Je paz aomo danCet que Jbe dati 08 PertuffteteJ que Jbe
ficarlo catiuos. E pera. se iat.G asstat s ho quiaesas
auia . l ele D11dar k homt!m bonrrado per.a qe ho as ..
eentassem. Do qae dom. Goterre f()y crontnte por fet li
tioba a eulpa do pudo, &. fJOf lei() g8aluez de
leio branco ler bome .. 4e ef>amura, a ter
to c6 Ancoaco do tempo q.ae fora ao Hidalclo por etJ'i.&
ltaixader, oomo diaae M Jioro teraeyro, llo lrlldou a Jl.&
eosciCo . com q a111entou de n&oo paz & lhizade , & era ...
lregue MI atiuoa '1. erlo dezoito n tm.aou. a Goa.
C A f 1. T V lu O XlX.
De cntO o gouwnatlor 11 dtMde d ZtiltJ, di1
que lhe Jltr4o .Adem,
lnael'ltldo gouernach!r fliJ Camnrlto olJ tlUos trab&.:
ihoe de foae, & mortes oomo ja diHf' : pula ne-t
eessidade do mantitnentol que tio apertaua se pArti() rut
eatrada de lutho p<*to. f eedv pera. os ir tomar
Zeila, n a Barbora ou a Adi!. E Jeaando a tola per
Zeila, tardou a-lgtls diaa mai 081 .ao&tumadof pr' the
aerellt f'entos eontrairGS. E8Ca cidade est na
ele Ethiopia a cico lagOMSdas porias do estreito de forlf
dela: estj em one gras da banda do norte. Na terra
em que est assentada lia muyto grande 4e ga
o;gitized bvGoogle
40 'J)A BIITORU D.&. INDU
do asai grosso como al!iudo., de .q he bem abastada de
manteiga & de leyte .. Colhesae tamb grde muJtidlo de
trigo, ceuada & de milho, de maneira l} he muy grossa
de mltimtoa. D tambem a terra muyta soma denct.:a.n-
80 macbo & de mel, de que e faz muyta cera branca
que serul de mercadoria. A cidade he de b tamanho
& rasa borda do mar : be de asas de pedra & cal k
de sobrados cubertas de terrados como as Dad. Seus
moradorea 1am mouros & mercadores de grande trato Mt
:pola mayor parte sam pret01 , asei homl!s como moJhe-
res .& alg.tls brancos , & trataose bem. Estes forllo aui
aados por recado dos pilotos Dad que bio c ho gouer
nador como hiilo J., & por isso a despejaro eles de to-
da. sua fazenda , moJheres .& meninos, & .ficaro aJgils
homs, & assi 01 senhores de certas uaos que hi esta-
\lilo de f9ra que tinbfto conaigo algila g-te de peleja. E
sabendo eJes da maoeyra que ho gouernador hia, deter-
minaro de lbe nilo dar cousa algua & tlefenderse se
podessem.: at por isso lhe nlo mdaro recado despois
d.e c.hegar., se mostrario pola praya com suas &r-
mas,.&. por isso determinou ele de dar .na cidade & des-
truyla. E acordado nisso com seus capites, ao outro
dia em amanhec!do se eJDharcaro todos eom sua gte,
& os primeyros que desembarcaro foro dom Garcia
e.o.utinho &. dom lio da silueira : a que ho gouernador
deu a dianteira, & ele desembarcou por derradeiro: &
porque linha mandado que ninguem no bolisse consi-
go ate ele nlo desembarcar , esleue a gente queda na
praya , o que v.endo os mouros comearo de tirar das
11aos que es.lauo varadas algilas bombardadas, & outros
se mostraro nas bocas das ruas. O que -vedo ho gouer-
llador esteue suspenso no que faria, pol'que parecia auer
gente na cidade poia llie no fugio: & por derradeiro
mandou a dom Garcia & a d Joo que dessem cada h
J>Or seu cabo onde parecido os mouros: mas no tuero
que fazer, porque 'detendose ho gouernador tanto emse
11o Gaspar da fJilua & da
o;gitized bvGoogle
LIVRO IIII. CAPITVLO ::Krx. 41
silaa, & Antonio ferreyra f o g a ~ a sofrer as algazarns q
01 mouros fazilo, & remeteria a eles eom sua gente, &
ellee lhe sayrlo ao--eoctro-como home determinados:
& -.eado que OS 1108808 lhe tt nhlo ho rosto eomo ero
poocos retirMllee logo pera d@tro da cidade , & os nos-
sos carregarlo sobreles k leuaranoos s lAadas fora da
eidade aatea de ebegarem dom Garcia 8t d Joo. E Si-
mio daudrade .mdou dizer ao gouernador que podia en-
trar, p>rl). a ciciade e.-a despejada. Do ll ho gouernador
oaue muyto grande menencoria , parecendoJhe q Simito
tlaodrade lhe maodaua dizer aquilo polo injuriar: & que
tlaua a eatender l). o u t ~ llle.Jeuara a boof'ra de despe-
jar a citlade, & diue contrele mo, to ms palauras, &
mandou despois que se passasse da nao de Francisco de
tauora seu cunhado ( eom qu andaua preso) pera a ga-
l de Joo de melo & isto polo avexar. Entrada a cida-
de acL.rio os hoSOI preso ho comitre 'do b"ragtim de
G.rigorio da quadra capiUlo da armada de Duarte dele-
mos q se perdeo como disse no Jiuro segtldo, & disse ao
gouernador que auia noue annos que estaua ali caliao.
E reeolbidos alglls mantimiUos da cidade, ho goueroa-
dor lhe mldou logo dar fogo , prll se a gente no eui-
baraf(Bse com ho roubo & trnass os mouros sobreles
lk os desbarataleem. E posto fogo cidade ardeo toda
em. quatro diaS:'l). nio ficou casa n cousa nenha que
Dlo fosse queimada, & como ho gouernador estaua no
porto nunca os mouros ousarA dacodir ao fogo, & quei-
maraose grande soma de mitimlos que fizero assaz. 'de
miogoa aos no880s. Queimada a cidade, que foy bOa.
cousa b espantosa de ver: partiose bo gouernador pe-
ra Adem, & chegido mlldou dizer a Mira mergena que
lhe mandasse vender agoa & mantimentos por seu di-
uheiro. E sabendo ele como ho gouernador vinha, & ho
pouco que fizera em Iod perdoolhe ho medo, & por fa-
zer etcami.o dele deteue dez ou doze dias c promessa
de lhe dar ma,Limlos, & po).deter.daualhe cada dia
tio pooaa. cousa, que qoldo se desenganou achou que
LIV&O IIII. I'
oigitized by Goog le
42 DJ\ HISTOAik D.a\ rHDI.al
t.inba gastado do que trazia ho dobro do f lhe de .
r:to da cidade : & entAa conheoeo ho e1ro Cl"fez i se nlo
prouer em Zeila .& quei-mar. QB mantitneatoa :<pttt quei
mou. E porque muyta& naos de eua armada ei Die u ..
nbio, ouue de tornar atrat pera os totar I. Barbora. E
Dad& atrauessou costa de Etbiopia. onde ela est vin
te legoas de Zeila: o que foy m pHotajem porque ou ..
uera dir pola banda Databia ale se poer leste oeste com
barbora: porque daq.la bda faziilo aa &goas reaeua &
bHlo brandas: & da bda de Ethiopia erio as eorr6te
tamanhas que hiio pera ho estreito 00111 os ponenle que
afracaulo naqle U'!po (por ser fi Dago8to) l} podia maia-
a agoa q bo vento, & nlo se podia nauegar por ailJa _lada.
CAPITVLO XX ..
. .
De como tkspDis do gouernador partir Dtlltkn& Me mm"
reo muyta gmle , !t t.1 frota foy ,,. d diuerstu parla!
como defoy a ..
E por isso. a nossa frota DI podia aurdir aulte ' &. lo;.
Becessario pairar o q oy com assaz de trabalho da gen-
m que morria de sede & de E aaddo aslri aobre-
ueo h dia ha t.oruoada de ponen-te como ho
nador andaua enfadado dauer quinze dias que pairaa._
em dando esta toruoada que Um seruia pera a vigem.
Dormuz, determinou de se ir pera l & Dio ldar alt
mais, & 'mdou dar veJa sem fazer sinal que se
tia: -o que os capities das naos grossas se fizerlo
tambem aa vela os que podero , & assi outros- nauioa-
qne se atreueroo a sofrer ho vento & seguirlo apo be,
q se foy caminho Dormuz sem mais eurar
de Barbora, nem desperar poJas outras velas da frota,.
li ficarilo em grande risco de lhes morrer quanta gte
Jeuaulo sede, porque as gals & outros nau i os dah.o
bordo pequenos., & assi algilas .naos grossas qoe nlo po-
derio sofrer a vela com a toruoada ficaria com a aecea-.
o;gitized byGoogle
. Lnilo 1111. C.APITVLO ::n:. 43
.sWade claga que di'o & cada dia adoecia & morria )
era piedade ver eo!'lo perrciAo
-atada 4 hJio ao terra, onrgu poJa pr1meyra h1a.
-bHoar ap,. pt>ri} ouuWo dizer t'l se nio achaua na-
quela terra por ser 1J1uyto seca. E por ho. grande aper-
to em que eeta&lo lbes fez ir ver se auia agoa, & os
-priRlf'YI'OI I} h& fiterllo forlo Gaspar da silua, Christo-
uilo de Aires da silua & aehare muyta agoa,
-asai de chuuas 4 aaia pouco que panar!o, como abrin-
foates. E a gAte da terra os recebeo mansament_e, &
lHe. Yeaderiio atgftas cabras & carneirOB , & apos estes
iorlo os ouk.oe eapitles de (i algs qudo isto foy no
leuau jA maia q mea pipa dage>a: & hn destes foy d6
-Ahlaro da. &aeira 1J acertou de ir soo sem outra
"Dbia a busoar agoa, & poJa 111 atbar se meteo tanto ng
eetreito ftU6 flUido quis eayr nlo aehoo verrto q ho aju-
.._ ll era pauaR a moulo, & por isBO ouue dinuer-
Dar oo eatreito, k andou dft cabo pera ho ou(ro a bus-
car onde inueraaase, no q passou de trabalho &
fadtga: & lhe fi2erio da terra mil trei(Jes em Ilibe ma-
tado algila gte. E foy ter a hfl porto, de aehou _htl
JBoUro se chamaua A do , por isso lhe pos assi Do-
me, k ali ioaemou alo tdo mais tle Yinte qnatro pei-
aoaa de cto & trinta & quatro bom& (} Jeoaua quand
partio de Iod q todos oa mais dos outros lhe morrero
de sede. E ioueraaodo aqui saindo hii dia d Aluaro
em terra a. fazer agoada, ficando ele soo com h leroni-
mo doliueira filbo Dantlo dolioeira goarda DJr da rai-
uba dona -Uanor, & com .hfl criado do baro,
foy morto por eles ambos por dizere que tinha injuriade
de palaura a left>aimo doliueira em vido na nao oomo
illjariaaa a ou&roe c0111 fauor de ser capito &. sobrinho
do goaemador. E despois da morte de dom Aluaro, lew
roaimo doliatrira. &t Meadafooso se tornaro nao, onde
Dlo holio IIIIgu por os ll estaulo nela ser ofl
maie doeates:. & despoje da h i a dias coma os db riafl
oa...-. por- afroata aadar-asi antrelee qu Jlles mata"'
F 2
o;gitized bvGoogle
44t A. HISTOIU..A DA INDfA.
ra bo_ seu capito, leuantouse hil loo rodrigtaez po,
valente caualeyro, &. lendo costas i Marli correa &
outros matou por sua mo s ponllaladaa a Mdafooso
sem ho ninguem aj,udar, &. foy -preso urQwme doliuei-
ra, & assi foy leuado onde esta_ nao foy ter dea-
pois de ho gouernador J ser, & leroaimo: doliwei.ra oy
degolado por sen.ta de Diogo Iopez de sequeira q che-
gara de Portugal por gouernador : & assi passaria mu)t-
to trabalho todos os q ficaro-no estreyta, & lhes mol'-
reo muyta gente & Coro dele& ter lndia em dit.Jersos
t.epos despois de ho goueruador J ser, & outros- foro
ter a Ormuz,. oaule acharo ho gouernador q indo per.a
}. fi,y ter a Cala]!ale, dde mdou pera a lndia d A-
leixo de meneses c poderes de gouernad<>r, pera. i} 8011-
besse na lndia q era &. e d . .Aiei-xa mdou a Pe-
ro vaz d:euora capito do carauelo reoadg a el rey
de Portugal do q lha aelecera 110 estreito, & as cauaas
porll n fora ajud,. ne a Mac;ua,. ne fizer.a fortaleza nas
portas do estreito que el rey de Portugal no ouue por
boas. E de Calaya.te se foy a Ormuz,. deix.do hi teda a
fi'Qta, &. em Ormuz aclwu tudo tatn!>em -assentado por
.Af<>nso dalbuquerque, que no teue que fazer mais qqe
verse c el rey Dormuz, & deranse presentefJ h ao. ou ..
t.ro-, &. ficaro grandes amigos. - . . . . ,
C A P I T V L- O XXI .
De como ho Hidalco mandou fUfolarim seu capito. com
tt:inta. mil homs sobre a ilha de Goa. .
Ridalco da de Nieamalueo p01
ccerto que ouue Atreles , determin{)U de to-mal" a iJiaa
& cidade de Goa, pa.recendolhe que ho poderia faze
por bo gouernador ser fora da ,. & qae no pode-
ria ser socorrida por no au.er gente pera isso. E coesta
de,lerminao fez trita. mil homs de em (} . .eutr""'
uo cinco de caualo , & fez _capito & ufola""
r.:aitized byGoogle
LIVRCJ. JDJ. CkP"l'tnO 4l; '
rim; le li faley no liuro :. p8reerulolla{ e
iraria aa ilha .asai eonio, da 6U&ra sz; & mandulhe que
a foll88 , . a eaptaoia 4as 'dfJ
Pii &:Saiaete. E nbeDcia dGatelte q thgaila,
., claramelite 18 Ya q hia pera Goa lri'a
carta (poli) dillea erio amigoa &; visit ..
11io c preotes) Ir. dizia Dela. que fone boa sua vinda,
& q lhe fi&ell8e boa prol c u -terras de Goa, que diziilo
fJUe Jhe dera ho Hidllcio : & que folgna muy.to plo
ter por vezinho .E.. mandou. 1\0 -ci"&ta carla-que
aoubesse o que .ofolariaa deter.8ljoatJa,. &a: do
aumero .ela gente que trazi&p b este
portador,. &. por aospeit.ar q hia- espialo mais-i)- a Jeuar;.
lhe carta deteueo abra doyto dias , pori} dom Goterr-e
Do fease uieado tle sua que na
ilha de Goa- dw. mH8)'1f& qwre. utrou.. qHndo a cidade se
etltreptr .. Afonso n1Paquer1J; COD1o"'ditlle no liuro terl
ceiro. E deepeis. de Rl888epim
a u(olarim ;per: ,.... qr &ard&a Do ttiimeyro ; Jbe r.es.:.
pondeo eUe por
que o Hidalelct er a ate .ltJ'"'.,...
do lhe
aac;O .de : fiulolaDI, ..
& poJo camiD8ci qleuu eui. dr &d-:J<:Jnkd cm'
anealim: ; iulcl. t' da B8l'lNililo :per: de2: 'fllstae
darmda,. ac .pr cpit&e=ARrriq'ue
tle teuro, .Falcenselra, :Domingos de
p., Pe110 gumez caiatlefiGoa &. outr611 quarto. 8c
ria perto de c homs, & logo chegAdo lfiU! l'iro na-&
abila gte. E parecdo a d Ferndo i} ainda os tmigos
JJo erilo chegadoa quiseraue t-ornar, se no qudo sae
multido deles dlre bo mato ddo grldes alaridos, &
1ayro tio de supilo que deitarA bOa grde nuu de fre.
chas primeyro li os nossos desparassem a artelharia, &
mataro h marinbt-iro, & os nosBOS lhe matarlo muy-
tos despois q cometjou de jogar & esteuero coeles nO..
b pedao . bombudada1, ale que 1e retirarilo pera o
oigitized by Goog I e
\
46 DA RII'I'Oili-". lia IQU
mato, & tiraulo ditrele muytas freohadaa. p6r&} po-
dii fazer dioo aoa DOBIIM alo quia d Feraido ali estar
.maia: & ooalltouae c6 ho daao feito aea fml-
gos, & lho ttlo filaueamaadou aiU&ar aa fuetaa
hila & b\\a: & iornouee pera goa, ade partio ua madru-
.gada segui.l4e. pera p rio Degaoi: &.indo.ao J4godae
prayas do de Beoaswi ,. da Wida .da, terra firme achoa
snuyto Qlais genle. q aQ dia dltea, por ir ali -cofelarL E
os imigos veodo o aonoa lbaa derla hlla qaniada. oo ee-
pig.ard6es .&. f.lleebaa: &. os ncwaea ou.tra.de :babe
das, c (}.mataro JM.yioa: & atreles .c.,- o que leuaua
ho sQQJWQ)"N) a do.Lt.rhn, que se saube despoia 4 ae
haqou e rae4Q daa bb:udadat., por Bit ter por onde fu-
gil', se nio por hntt 'ladeira .em que ficauilo a saeWwr ti
ro. E e&P quaoto Qf imipa pusarlo eataue. ali dom
Diclo: & .. atog .. )!Loto: k foy.poer na boca
elo rio Daract.; para rios. :E JID'I! aut pao-
recer bl a d GOJ,tti1El & leioltctdelre.J ti-
rou @ alc:aydaria .Se. do
de castelo branco qqe eetaua aela: para ajudar a 8INJ. i ....
mio a goardar aquelea.riGII' por aaller bl"da gtMIW pela
J:J&Jtf. l} tinu dela, li; .Hr aay.to
do. E mae&. 4 bOA Mft& ele oom a mecle dai
fustaa. oorter ho ritA a PClda Jo aeu u.lo. & ... a
beca ria tia -. a outra .-etacle,: & 01lka
noyte '- aeu ir.miO, at ficaae lolo gonalu-.. fi. ieto
porque te temia os mOIII'OII atrar& em jan1a.tas por
a91e rio, .. ao tipo dAfetaso dalbaq-.q, eo
dJIIIe ao bu.ro JJJ.e
.,. ...
., (\ .. . "'.. . . .
oigitized byGoogle
o. A. P 1 T. :v; L.:o xxiL
Bo. f/UC BolcwctrGpitlo 6le-a atpil f te tio
... al'c-... .
Vendo d Goterre como ho eereo no se escusaua do-
brou Jop a geate em WdOB ati pasBClllda ilha. E porque
eabia Q.qua.ado 4e Albuquerque deixara Got..
ee lhe fepanlara apate 41a. ,.,.., i'll Jlle nfto !heeeem
outro tlto a-todos 01 ea1adoa, (elltlOI & lllOUf-08 lDWOil
aa mvlvea &.,os fill.os, & meteolhat Ba cidade, ond
l.laea de 1alhade: & a eles mando11 'l tjudatsem a
gaarda' os pas101- da- ilha ns D081oe, o que fizerlo de
boa oatade por aOJ' dai ID&Iheree k filhos ll tinblo em
penhor. E pera '! tiuease mantimentos em abaatana lt
lhe 11M faleeee ,. mandou tomar quAtoe auia na ci<hr
tJe, aui atB ela terra c .. o noos : lt mandou os me-
ter nas caa que forlo 'do abayo: pera dali os dar de
tua . lo a le11'1 de nos: rportt 8 nle gast1l88em s regrA..
lt d...piJI'Ibes fateceem. E porq. tamb! os eoees aam
Mas.doa apa11h.ar qu"Bftto& aoia nos pafmarea
lt rwotMioeDM caa que .dig. E ea isto lll&ntfou Cel'
tas Mpi a& atra).at dos fmigot pera aui8o do que
detetmiaste : &. ele pur terta Yisitaua eada
dia todoa fll porque lhes alio faltaoe nada pera
tua defeas : ir. t4aua fJUe Do
aem mede aM lmiges par mi qe 'tottsf'm, porq com
ajada de llo&M .eeaor auio de desbarata?. E seu ir
mio dG li'ernamdo por rnar,. & lolo gnaluz de castelo
brlco diue "onio U>doa w rk>s-eem ntar nunea
f}uecleiJ.
. , . . ..
o;gitized bvGoogle
. DA B.isTOaU. D.&: JNDIA. .
C:A P fT .V.L.O XXIU.
De cmo fUJolarim aismtu 1eu arryal. ria cm-a .fi.nae,
do arai I ij d Gotme pera 1e muyt01
mouros.
. . . .
!taDto que d Goterre isto qufola ..
rim seu arrayal detras daqueles. outeyros , que vlo ae
)oggo -do rio de- Beoas.tari, .& eheg.aua ale a baya Daua-
, porl ali .determioa.ua de maodar fazer jangadas
-pera passar ilha de goa, como fizera daoutra v.ez, que
passou .em tempo de Afunso d.albuquerq: o que ele no
.pode nu oca fazer, pori}_ era tfto espiado polos .aos1101 ,
.que eoi.Do as jgadaa erio no mar logo da Fernldo: &
.Joio gonalue!i: se lhe punha diftte. com a sua armada
.O q vendo .ufolprim nilo uusaua .de .cometer a Nlrada
.da ilha : & nio deixaua de mostrar que!ho .que ...
ria fazer, muytos rebates -de soite, a li dom Fer.,.
pftdo & lolo gonaluez :acodio jogo, que c6tiou.amLe
estuo no mar 110frendo iroenso trabalho de grdes tor-
miHas de cbuuas & de vlos, que as arma. & os vesti-
.f\os. lhes DQB corpos a eles.& aos outrefl. E
.todo ho mes de 1ofrerlo trabalho, os que
aodauo_ coeles, sem nunca dormi r se no de dia. -E
se a dormir .em p, como l)_ dormis--
&BJD -em E vendo a gente da terra que eetaua c
os no"soe que ufolarim nfto ousaua deotrar .perder to-
do ho medo <i tio h que entraiJSe .na. ilb.a: & .piles
pedio a d Goterre il os deixasse ir furtar ao arrayal
4os , ij assi Jbe fario a , pois n!o po-
diio doutra maneira. E ele lha deu, mandando apregoar
que por cada cabec;a de mouro ou de turco daria h
pardao douro a qu lha Jeuuse: & os pies poJa ganhar
hilse ao arrayal & como andaufto do mesmo modo que
os do arrayal, nfto os deles, & podio
andar por onde querilo: & como vi:o tempo no faziio
o;gitized bvGoogle
LIVRO llll CAPITVLO :XXIIUe 49
se mio matar nos imigos : & tomadas as oabeqaa as Je-
uauo a da Goterre, & daulhas c gtldes festas de tan-
geres-: .& dom Goterre lhes pagaua logo-: 110 l1 gastou
moyto, por4l.as cabe"as ero muytas, que ho premio
que daua por ela6 fazia nlo se estimar ho perigo ll cus-
tauilo. E vl!do dom Goterre ir to. de vagar a entrada
de ufolarim , escreueolhe que pera 'l1 tardaua tanto em
entrar a ilha: &. que se determinaua de ho .fazer fllbe
mandasse dizer h dia , & ii lbe tiraria as fustas do rio ,
& a gte da terra pera poder desembarcar: e cdilo
que auia de ir em pessoa com sua gente. E ele
.deo por .eacripto em letra 'l. nunca se soube -Jer. :
C A P I T V L O XXII II .
De como pfolarim comeou de dar bateria nona for-
talesa: 4" como lhe os wssos IJbraro h' camelo com
: f a dau.
Vendo CiUfolarim que por uenht'i modo 'Dio podia en-
trar a ilh pola defensa l1 achaua nos nossos a que no
podia .resistir por no ter nauos em que sua gente eJDoo
barcasse., determinou -de dar bateria nossa fortaleza
tle Benastarim & arrasala por aquela maneyra. E -como
tinha muyta gente mdou fazer ha noyte hil
de muro defrente da nossa ,fortaleza que -quando ama-
nheceo apareceo feyto & assestadas nele al-gas peas
dartelharia: & assi outras estancias de bombardas ao l-
go-do rio pera delas as nossas fustas. E como
Coy meBha despararilo os immigos a sua art-elbaria do
muro na nossa fortaleza em que no fez nenh nojo por
a artelharia ser peqnena & de ferro, & por isso n1andou
Jogo nfolarim a Bilgo por hil camelo de metal q l t1 ..
Dila pera derribar coele a nossa fortaleza & derribada -
tur na ilha . E sabendo dom Goterre que esta bom bar-
da hia por caminho. que a leua\lo bois em. ha
mandou a h Naiqe canarim chamado que lhos
LIV&O 1111. G
o;gitized bvGoogle
60 1)4 HIS'I'OaiA DA INDIA
fosa& deeepal! , & isto (lQr ser bomi eslorado: & ele ho
foy (aze.1 leuldo consigo dea piles, & decepou os bois
despois q'le entratitQ pola aerra. E rato que isto eau-
80fl dila.lo em ir a bombarda, todauia fDy leuada com
t:aDta g:oarda q Ralu ue pode mais. decepar outros boi.
E assentado eate eamele no muro, comearlo os imigoa
de tirar coele, & do prieyro tiro deu em htl eanto da
torre da menagem ,. & meteo per dentro bOa grAde pe-
d.ra & feia. de modo que. cayo quanta eataua den-
tro. E. a esle tempo eslaua dom Goterre dentro na mea-
ma toue-, manddo asse11tar doua camelos pera tirar a
bombardeira deste dos. k quebrato, porque dou-
tra' maneyra arrasaria a fortaleza. E eles assestados ti-
rou ho condestabre com cada hD. & dambol os tiros er-
rou a bombardeira, mas desapontou ho camelo de modo
que ao segundo tiro errou a torre , & deu ao maro e
que derribo& algtla parte que logo foy Jepaitado cem
madeira : & d Goterre prometeo vinte pardaoa do.-ro
ao condestabre se lhe quebrasse ho camelo dos immigos:
k tirando ele hG terceiro f:iro, lhe tJ.rou ho cd'estabre
C he DOIIO camelo, l pareee que desp8i'011 a bela. eiS
ho doa imigos, & DO r se topatlo os pelouros, & ho
nosso lhe leuou -ha.lasca. com que ho C.z cair ua pra)'&,
& passando auaote entra pola bombardeira, & poJa boca
do camelo & espedaou ho, & c os pedaos matou qua ..
tro bbardeiros doa imigos , a que o& nossos dero hl1a
grande grita oo prazer, louuando nosso senhor. Quebra-
do este camelo mandou d Goterre a88tar ba espera
em b oyteiro que est jto da nossa fortaleza pera: dar
bate11ia ao muro do& immigos com os dous. camelos da
fOrtaleza , k assi ho fazia , & de noyte mandaua armar
trabacos ca que deitaua pedras detras do muro ondes..
tauo os immigos, de que mataua muylos, & dom Fer-
Rando & loo galuez v.arejauilo de dia as suas estao-
eiaa, & daulhe tanoo uabalho que mais se padio os im-
ceM&dos que cercadores.
LIVaO IIII. CAPITVLO :XXV.
C A. P I 'I: V L O XXV.
Do .. doi nossos t10 crrayrJl dos itMtig01, -
le COMO ho BidtJlciio m&iou kuantar M
E uranclo i ette guerra ja em Agoato chegM'Jo a
Goa duas uaoe de Portugal , &. em ba hia por capiUio
hia fidalgo chamado lolo da silueira, que partira ele Por-
tugal ho anno paaeaclo por capito JB6r de tres uaos; ele
I hila, outra Fraacisco de sousa mAcias, & em outra
Antonio de lima. E cllegando a Moambique, achou bo
mandado do gooernador pera se ir ajuntar coele no es-
treito. E querdo .Joio da silueira cprir este mldado,
18 partio com 01 doua capitea pera Quiloa ,. & estando
hi lhe deu bii temporal muy furioso corn que a nao Dan-
tonio de li-ma deu eoata & saluottSe a gente, & a ca-
pitaiaa escapou ti os mastos cortados , q ae lhos nlo
eortaro perclersae , & pera se Joo da sUueir prouer
de matos !oy necessario inuernar em Quiloa , & inuet-
11011 coele de sousa. E prouido de mastos vin-
da a se pardo pera a lndia & chegou a Goa
Deste tempo da guerra, & cll sua vinda se reformou dom
Goterre de g@te.& fazia .a guerra mais aspera aos immi-
p, principalmente por mar com a frota de dom Far-
Dando que nunca aaya do longo de terra faaendolhes
muyto mal. E h dia estando as Custas llO longo de ter-
ra como costumauilo , disse hil Duarte tauares que an-
daua na fusta Danrriq11e de touro a outros companhei-
ros, li ele sabia que btla das estancias dos imigos tinha
muyto poucos 'l a defendessem que dessem nela, & que
.,. matarilo, & tomarilo a arteJharia. E estes a que ho
diue erilo seys. s. Domigos de seixas, Gomez muacho,
Antonio ramos, Esteolo diaz, Diogo dauelosa & Anto-
nio N unez h o dalcunba: & sendo eles c() tentes
sem ho dizer ao capitilo saltarilo em terra supitamente
-Ir. remetem estancia <Jue estaua defroa'- da fQita ().
G 2
o;gitized bvGoogle
-62 DA BISTORU. DA IIfltl.&.
destaulo ate doze rumes com perto de c piles canaris,
que vendo ousadia. dos nossos se retiraria algfl tanto
tirandolhes muytas frechadas, & cinco dos rumes que
'Viro q.ue no acodia mais glte chegar.anse pera os noS-
sos,. que- pelejaro coeles com tanto pou-
co espa<io os derribaro mortos. E nisto Anrrique de
touro nilo fazia se no 'desparar sua artelhar.ia, porque
v.endo. saltar. oa nossos em terra to supitamle, ficido
.n1uy salteado fez afastar a fusta pera fora & desparar
art.elharia pera os fauorecer & ho mesmo fizerlo os
:capites das outras fustas : & isto estoruou que 08 ou-
tros imigos acodissem estancia em que os nossos pe-
Jejauo, que despois de mataremos rumes for-lo
. cometer os. sete que estauo retirados c. os pies que
Coro to cortados de medo vldo a. determioae dos
.nossos, ll fugiro & deixaro a .. esticia, &.os nossos cot-
. tar&> as cabe<ia aos r.umes. pera. as .Jeu.ar a Golenre',
& recolheraose fusta, sem nenha afronta.: do que q ..
folarim. ficou muyto. injuriado qua.ndo ho soobe. E coo-
tinuando .os nossos. a bateria ao seu muro, lho desfizerilo
.em poucos dias, & sabendo cada dia ho Hidalconouas
.do que socedia no arrayal,. & quilo pouco nojo qufoJarim
fazia aos nossos , & por ser- ja vero ma'odoole que.)Q-
uantaBBe ho cerco & se fosse. E ele ho fez,. & ficando
a ilha decercada,. os Caoarins que estauio nos passos se
.recolherlo pera suas casas oom suas molheres. & filhos
que tioho na. cidade, & ficaro com grde credito nos
nossos .por quo b se defldero, & perdido todo quanto
.tioho dtes nos mouros por quo pouco fizero. E le-
uantado ho cerco veose logo pera a cidade ho embaixa'-
dor do Xe'Jue ismael que estaua na terra firme, onde se
foy quando comeou ho cereofingindo que hia visitar h
seu amigo, & isto com medo de lhe parecer que poros
aos ser poucos & os mouros muytos auio de vencer: &
tambem chegou d Aleixo de meneses que hia de Mazca-
te, & deu noua do gouernador que ficaua em Ormuz, & foy-
10 logo a Cocbim a fazer a carga pera as de PortugaL
o;gitized bvGoogle
Lrvao nu. CAPITVLO nvt.
C A P J. T V L Q :XXVK
Be como ch.tJgou Iradia .Antonio de aldtlnluJ. pe_r Ctlpi-
. Io f1Nr de cinco fiOOS , t como o ch.-
. gou Dormw; , !f- do que foz a Ftwno
Donde este no mil & qoinbtos & desassete p.a.r-
tio Antonio de sa)danha por capitio m6r de cinco naos,
sujos capites forilo a fora ele dom Tristo de meneses,
Manuel de Iacerda ,.. Pero coresma,. & Rafael catanho-,
. & despois Dantonio de saldanha poucos dia1t partio Fer-
Do dalcaoua htl fidalgo l} e). rey midaua lndia pem
de sua isento do gouernador, porque ele
.o ho ou;ydado. & ocupao da guerra no podia enten-
.er na fazda oomo comp11ia a de) rey: & Fer--
. no dai caou a foy. por capito m6r de tres naos com a
. sua ll era dei rey;, & alt duas hiia de dom Nuno manuel,
& outra de Duarle tr.iatio htl mercador, & esta arribou
.ao BrMil.oode inoernou: &. Fernlo dobrou c
a outr-a- ho- cabo & dobrado achousec Antonio de sal-
daoha, & nio querdo ir coele se apartou de sua con-
.erua com tempo, & despois '88 em Moambi-
que, donde foro ter a .lndia & surgi rito na barra de
Goa: n sendo ainda o v:indo Dormuz. &
Ferno dalcaoua no quis esperar pelo gouernador q
lhe desse a posse de seu officio & tomou a' Jogo, tirando
em Goa ho cuydado da fazenda dei rey a dom Goterre
qne ho tinha & entendia t>m tudo o que bo feytor fazia.
E nisto ouoe anlreles algil escandaJo ,. por interuirem
mexericos que dom Goterre no fazia o q deuia, & da-
. qui midou Ferno dalcaoua h Ferno martiz eugeJho
a Diu c fazda dei rey pera a vder J como feytor. E
parlido Fern dalcaoua de Goa foy Uti!dendo por essas
for.talezas no que fazenda dei rey ate Coohim.
E nisto cheg>u ho. gouerna4or. a. Goa que vinha Dor-
muz , & quando toube da de Berniio dalcaoua &
o;gitized bvGoogle
64 liA BfSTOJUA. D& INDIA
ho offieio que trazia, com que -lhe tiraua a metade do
mdo que tinha, mostr.ouse disso muyto agrauado , &
dizia pubricamente que se ele teuera parentes em Por-
. tugal que Fernilo dalc:aoua nio fora I adia aquele of-
ficio, mas que 01 alo tinha, & Jogo lhe quis mal. E es-
ses a que Fernilo dalcaoua tinha tirado dentenderem
na fazda indinauo ho gouernador mais ctrele , dizen
do que no era pera ae sofrer ter ele vdor da
que mdasse mais que & assi bo fez ho gouerna-
dor , !l chegado a Cochim -IQostrdolhe Ferno dalcao-
ua a prouisam de seu officio, ele a beijou & mdou que
se comprisse, mas por debaixo dis1o tinha maneyra com
l} lhe draua ho poder dosar ie seu oOicio , & todos ho
ajudauilo a -isso porque por amor dele querilo mal a Fer-
no dalca'tOua, &. no h o via ninguem. Do que ele an-
daua muyto acanhado & cOl'l'ido., & no ousaua de bolir
consigo. E ta-nto foy isto auante q-ue ainda que sabia
que pera ho anno seguinte auia dir por gouernador da
ln dia Diogo Iopez de sequeira., disae ao gouern&dor .q
se l}ria tornar ;pera Portugal , e J1 ele folgou muyto k
deulhe a nao que fora Antonio de saldaoha
1
com quem
lhe tambem pesaua muyto na lodia, porque leuaua a
capitania mr do mar, & tiraua este cargo a dom Alei-
xo de meneses seu sobrinho, a qu ho gouerDador ho ti-
nha dado, & isto ae dizia pubricamente ..
C A P I T V L O XXVIL
De como Ftrnlio_per_ez tomou a partir pera a Chi-
na, -da cliSc11fo da Chma: sem.costumes ..
Estando Ferao perez ddrade em Ma1aca despois dar-
l'ibar da. viag da China, ouue algO. escandalo antrele &
ho capito, porque lones impolim eytor de Pacen1 que
se fora a Malaca pera estar hi se arrependia & queria
tornarse. a Pacem .com Fe.railo perez que auia dir l car-
Jegar pera a China, & porque ho capitlo no queria,
o;gitized bvGoogle
LIYB.O trn. CAPI'I'VLO :O:'Yn. 66
ele ae acolheo por maaha a nao de Fernlo perez , cnde
.bo eapitlo ho quisera maodar tomar por forcta. E tendo
prestes pera iHo a frota de Malaca , conbeeeo a pouca
rez4o que tiaha & bo grande deaeruifiO dei rey que se-
ria, &. arrepeDCieoee. E deapois de rartido Ferno pe-
rez pera Pacem faleceo de doena , &. antes de seu fa-
lecimento entregou a capitania a Nuno vaz pereyra seu
cunhado a quem tomou a menagem por ela & Jha
tia r aos ofticiaes da. fortaleza: do q .ADtonio ca-
pito mr do mar ao agrwou muyto, di2ndo que a 101o
eeasam da capitaaia era sua., porque quando Afonso dallo
buquerque tomou Malata se foy pera a ladia-, deiM
xou hil regimlto que falecemlo ruy de brito patalim qu
ficaua por capit!o Jhe socedene Ferolo perez dandrade
que ficaaa pf)r eapitlo mr do mar,. & que na
estaua b: aluara dei rey de Porlugal,. em que mandaua
que ate nio verem regimeato seu ae naaae doa que A,.
fonso dalbuquerque deixara. E com tudo. isto Nuno vaz
Do clesiatio da capitania , antes prldeo Antonio pacbe-..
eo & Pero de faria 10bre auas menag& por fazert>m ban ...
tio E porem Antonio pacheco nilo se ouue por
preso, & estaua na ilha das naoe onde tinha sua arma-
4a, & faziase dote por rr00 ir fortaleza., que no que-
ria ver Nuno vaa: com quanto ho ele mandaua visitar
k moskaua Dio ser aeu immigo, se nilo que ho que fa-
zia era por fazer justia. E esta n4e a. cousa esta-
do, chegea Fernlo perez de Pacem per a ir China, &
nesse tempo que esteue em Malaea oe quisera concer-
tar & nO.ca pode: & dehande os aasi se tornou a partir
pera a Cbi.oa no mes de I.anllo de mil &. qui':Jht>ntos &.
& foy na Dao esp8a que seria de duzentas
toneladas, & em saocta Cruz Simfto dalcaoua , & Pero
soarez em saneto Andre, k Jorge DlazeM"enhas em San-
ctiago, & foy: tambem eGele Jorge botelho em- hn jungo
dil mercador de Malaca .ofmmado Curiataja, & Manuel
daraujo em outro de Pulata., & em outro seu Antonio
lobo. lalelo., era ha .armada de sete vela& com que
o;gitized bvGoogle
66 Do\ HISTOR-IA Di. JNDIA
partio pera a .Chi-na, cuja.costa est pouco mai-s de qui
nhentas lagoas Malaca .naue"gando per a leste. H e haa
.prouincia muy -segundo se diz, abastada .de todo1
os generos de mantamentos que se podem pedtr, & as-
si de todas as fruytas que ba em espanha: -ha nela IDUy-
.tas minas douro.; prata & de todos -os outros metaes
criasse nela muyta -seda & muy fina de que muy-
.tos damascos, cetins, veludos, tafets, borcados & bor--
cadilbos, reubaroo, canfora & cauela muyto fina,
gue, pedrahume., porcelanas.: & em tudo isto trato 08
mercadores chios que sam .muy tos & muy :ricos & na-
em grandes ju.ngos pera fora da .Chiua, & assi ha
muyto almizlJ.re, bar & he pouoada de muytas& grao-
.des cidades cercadas de muros, torres & cauas em que
ha muy nobres edaficios, assi de templos como de casaa
que moro .seus .moradores , que todos sam gentios :
.posto que em muytas cousas .parece que ouue Chr.istos
terra. Adoro bil aoo deos & por criador
.de todo mido: & ador tres talhe hO.a
.como a outra, & todas sam h homem soo. Adorilo duas
de molheres que que sam sanctas, .ha se
.chamaNma & os mareantes por auogada, & eles:
.principalmente lhe tem muyta deuao, & lhe fazem
.grande festa, a outra ae chama que dizem
.que foy filha dil rey da China, & que se foy de casa de
seu pay a fazer vida solitaria em .que acabou seUB dias:
dizem que .goarda a terra, tem a sua imagem h fia
pomba de bico vermelho. Tem lambem outras diuersaa
que adoro & todas em sumptuosos .templos, a
que eles .chamo vareJas & sam da feyo que contooa
historiadores que foro as piramides do Egipto, & sam
obrados muy & assi as suas que tem
.em ai lares da maneyra dos nossos. Nestas vareJas mo-
r.o frades que seruem a Deos & celebr:o ao po.uo os of-
ficios di ui nos a sua maneyra, & reuesumse com orna-
meu tos como qudo aotre nos oa sacerdotes d.izem a
missa, & sam tres & rezlo em htl.altar por. hD.liuro.es-
o;gitized bvGoogle
l.lftO 101. cAPI'rVLO XX\"1:1. 67
cripto em Jingoagem que aotreJes he C<JIDO anlrenoa bo
latim, parque nlo a entdem todos, & destes liuros tem
estes frades muytot. Nestas varelas -ha dormitorios, cru-
tai & outras of6cHias .como nos -nossos mosteiros, & tem
relogioa de t10l, k siDOS de metal -muyto bem feytos eom
letras -douratlas ,.& taoglnos com martelos, & os lradea
lleStem hias lobu compridas amat"elas & aadlo rapados,
k Dio tem mais rida que -quanta lhes be Decena-ria pe-
r& comer, & .deles -no comem carne pescado. E
aasi como ha vareJas de frades , as .ba tamhem de frey-.
ra: tem os -Chias Jiagoa propria , & no ta da fala pare-
oem ale mies. Sam aai boms como -molbel'88 aluos &
bem despostoa, ha antreles homens letrados-em diuer-
888 sciencias que.le.lem em escolas-pubrica&,..&. de que
1e impri_m muytol & .b& Jiuros., :& sam os -Chios ho-
ah de6sig.ulares engeahos, :.ani .IJU .artes Jiberaes co-
mo nas machanicas., pol!que ha ofticiaea todos os of-
ficioa que obras :muy primae .como vemo& oas por-
cefres, oCB8fba & polidaa
que vem. de l. Vsaase geralmftte "kda-a poli-
cia .elo mondo, k cuydlo eles .que_. ..fti& ha em outra
parte aenlo 11aCina, nem tem'por homem ho que Dlo
he cbi.m. Tratanse muyto bem i fiO estir eo-.
mo no comer: & comem em -mesai altas c& toalhas,
goardanapos .& facas, & as igoriaa aparladas em ,,a.
teia, &. tudo o que eomem tomo com !'&Ffo, & isto por
sam -geralmente laoms fracos peTa gtJerra, po-
rem .tem boas coroletes com sua& peall ' tcr-
Cjlldos de ferro rcvnoae & fre-
Cbas & bomba11claa 4e ib antreles graos de
honrra, &.segundo sam-honrrados a_a&i:se seruem: s fi;.
dalgos .qe- .se -.cbamO -mandari.ns a oaua1o, &
quando. vlo polas fDBI despejaRlbaa 01 boms bllfx08 que'
estilo nelas. He moyobediente a seu mnyores &
goardlo em estremo os regimentos de seu rey, que nlo
ha mais que h em todo bo senhorio da China, & he htl
doa mores principa .que se sabe ..uo mundo usi de te-
uvao JUL B
oigitized by Goog I e
b.S, l'htr flf$fPOit"'. DA "I!NJ)b,
sourQS cGmo ele & he genLio, earaMse filho de'
d.o 111\JI'Jdo: \raz hila que dizq.ue a
4o. ,f,mhp.J:. cima. a deu ,. & que ounoa a niogoem
quis q . a no achatie : ho. aeru.io de BilL pena he eom
:. te a muy.las &. au-ytas. manceltas, &.
llW1o de dec.ro de hila muy grande. cerca de el
rey t.em os seus paC(OS , & ali oada hiia aeu a pou-
seotarn.to, & t molber.:es q. as serul & Os reye
da Cbina aoylo de ser antigamente por eleyo, & de
pouo<> tempo pera ca herda ho filho primeJilO de qlial-
quer suas molberes & nilo das maaoebas, os outros.
que no her.do esto em cidades deputadas pera iaso
melidos em fortalezas c gr.Ade1 gou.das & ali eatio c6.
s.uas molberes & l aouytas. maneyraa de desenfadamen-
tos , & n.o saem dali se no com J:iceiM(a dei rey. & vo.
e.m .. and&tt que no vem por.onde \'o. El rey tHn posta.
Iey. em seu reyn() que. rodo bom for fora da China
a terra. no torae a ela sopeaa'de morte, porque
que ba no mundo milhor- terra que a Cbioa nfs
mais abastada de todas as cousas aecesaariaa pera a yj ..
d,a hunmoa ,. & quikt'4Y a outra tena he. pera lhe lazer
tJ,:ejo. E btt Chin que tralo for..a da China moro Da
dlJ 'Venillga que .;st dezoyto Jegoas da. ci.dad& de
aqto principal. da costa . .la china & grande porto de-
mar. El rey da China no despaJ:h& neoha oousa da
g.ouerna dp seu & pera .todas aa: eousu li o8i-
ciaes que por ele, na. justia que he mr ofii..
cio t :trea homis grdea letradoS: que se cha-.
mo colou&: & h. .. cbaana ooloy-grande, -outi'O' ooJou .
pequeno, optro mais. peqno:. estes um velhos
& por muyto bs hornls, & v a merecer es-
lt!' cargos por letras & por bdade , & seru pti meyro
em outros o8ieios mais. baix.os ata. chetrarera a ser tu-
tes que sam.g001:readores de comarcas: & despois A-
c.bancis. que eam seretarioe; & dali sobem a oolous que
supremo.: E Q&tes.offiaios de.colous vnos a ter
baixos., que nQ se olha se nio que sejo yelhoa
o;gitized bvGoogle
LlftO Dll. "CAPmLo: "XS .IJ. 69
ba homls & letrados. Ha outros officios que cbamlo tu.
tOes, & conqu&e1 &. com pi : & estes todos tres se cha-
mlo conselho & goueruio cidades, & ho principal deles
he ho tutlo : ha de ser bo10em tetraclo , YeJho & b ho-
ho compim ha ho aegutMio k lae capiUio da :guer-
ra & no he letrado, bo conqulo be ho lereeiro, & t
cargo das cousas da fazenda, & ho somenos deste cbiJ ..
18lho. Coeatea ada que ae chama eetui', que ha
4e eer letrado & conhecido por b homem , este despa
eha eom bo 8 eouue da justic;a & til orgo de ti ..
,. aa inquiripa & deM8888S gera88 que manda a el
rey .E ti grandes poderee , & ho seu olieio nilo dura
111ais l) b6 aao, ot dos o.utroa dur4o per annos. Ha ou-
Uo& Clllioic. BDoret que eetea, q se cbamo pucbancis,
ameeh, toen, itaos, pioa que eam almirantes & ti-
- que Dlo. 'SOUbe de que aeruiio, & de nada bit h a tres,.
plde,- p81fll811P,"Im&ia pequeao.-Estea 'Codos an-
tll ... aDmn.& titaaem aombreiroa de p, &t cada htt
HgUDM :Wi- cMio aasi ta eitu iawiJMaa maiat n..:
._ou .menoa kpor. elal aam CODbeoidos, &ani por htlaa
tao qe. llre lttlllo diante em qpe 'to esetiptaf as
J.Gr.raa da. & ani lhe leuo dite maMt bftall'
de prata oul.raa deatanllo aegildo- bo olicio. Ho n1aiw
Jaanado llbreiro be 'o de seda amarela de tres rodas , &
o mail baixo tle tafet preto de duas tres. Todos and!o
muyto OQ pouco acompanhados de gA'e darmas segtldo
dinidade do olieio' & aaai lhe fat grldes ou pel}oos
recebimAtos quando entrlo Das cidades em q gooernlo,
k aasi lbe deapejlo aa ruas por onde passam, porfl qui-
Ao por elaa leulo diilte hom@a q bradlo q lhas dea..:
pejl , & ae Cei\li .as despejilo -de todo sem pllrecer
pem. r
Bl
oigitized bvGoogle
60
DA HIS"''O&U DA INDb.
C A P I T V L O XXVIII.
D1 como Femlio P"" c'MgoM ao porlo da ilho da wnitJ..
!J!.' , de como. e 1M ouucra de penler a.Jr.ota
llo. r-,o porto.
,:Or tiajem chegou.
ilb.as da Cbioa em. Agosto, & .b dia& tarde ouue
ta delas, & assi de hila _rmada de jflgoa q. ali ali-
dana,. & anda aemi>re naiile .pera goarda. tiQBjua-
gos que v.o lratar a. de_Siio,. Ma-laca., Pata.oe
& outras par-tes
9
ll Jhe nl mal OS .& la-
dres de na China ha muyloe :.aMi. .eomo'aa
terra. E Ferno- pt:'rez no se sobre. coefla,frotat
polos Cb1os de sua opaohia, labia-l} aaaia d_..
bar, & por ser tarde.&:aw-r.de ilhu
quis au&te & pairot&,ali '"tla-:neJtet. em1t dis1!'
ae a seus cap1fAel q.IJl4dauem,fazee
Jharia, & Coue a gALe apercebida. peta. peae,;u.ee:poD *
tu.ra os Cbiu ho quieee.m fazea : por&qlie- OIBUI .te
maney.ra q_. eles ho Dilo q por aenhi.-.mo-
do fizessem sinal de guerra sem seu. reoa.lo, & q fos,em.
como homls pacificos oa.- suas .uaos.,bldeiradu. E a11i
ho fizer-Ao, & ao ou V<> dia comecprio de . nauegar Jeuan ..
do os jOgos de Malaca no meyo,. & Fsnlo perezhia
diante & Similo daloaoua de tras, & nas hargas biilo
Martim guedez & Jorge Mazcarenhas :. & podiio ir aui-
por ae.r ho Qtar brando & ho a popa , & -nesta ocdl.
tirarfto dereyW&- per a. a ilha da V eniaga. Os Chios esta-
uio cG ga.uias postas- & eastelos.arm-.dos., &
dose em duas partes tomar.ilo os nol80& no meyo, & eo-
mearllo de tirar algas bbardiobas q trazilo, & ddo
grlldes grilas chegause aos nossos : & vdo q eles no
bolilo csigo n fazio mostra de quererem pelejar afas ..
tauanse ,. & c quanto os Chios isto faziio como os nos-
808 disso no recebio dno deixauise ir como qu hia
oigitized byGoogle
LIV-RO m1. CA.lii'V'tO :XXVIII. 61
de paz & nlo de guerra, & assi forilo ate chegar ilha
da veniaga onde surgiro, & esta ilha est tres legoas
da coata, & oa Chia lhe cbamilo Tamilo , & nos outros
da. .eaiaga : porll naquelas partes cbamo ao trato da.
mercadoria veniag.a : & nesta ilha se faz ho trato da
mercadoria dos estrge}ros q. tratar
China que ee apousento em bOa grde pouoalo hi:
lia, & dali DI pode ir Dt:!nh a algO. dos lugares da cosw
la sem licla do comelbo de Canto bua oidRde est-
li dezeyto Jegoas, & ainda. qudo v-Ao nlo entdo den..:
ko & pousam nos arrabaldes & alt faz seu& tratos. 8
pera se isto assi, fazer & armar as froialt ll ando por a
i}la paraj, reside ho P.io, l} he como almirante de toda
eosta I hila vila. chamada Nant ll est trP& legoas
4a veniaga, & dali faz saber ao cselho de CUio os ji
gos l} \J & dde sam & o ll quer, &. ll traz:
ho oooselho- determina & l} se h a de fazer, & se he cou ...
ea noua eaoreue ho.logo a el rey. pera l}aeja auisado do
.(} paua ... Cbegado Ferno per.ez ao porto desta ilha a
ehou hi Duarte coelho ll partira coele a. primeyra vez q
partio de Malaca., & inuernou em Sio como ja disse,
& auia IMl mea q chegara,.& pelejou no caminho oo trin-
ta & tres Yelas de coBSairos. q. ho teuerl qg.asi rendido
c lhe matar& muyta gente, & milagrosamente ho sal
uou nOBso. senhor & lhe deu maneyra pera poder fugir,
&. nesta peleja fez Duarte coelho factanhas q se .bo po-
d eaereuer. E eoformdose Ferno perez des-ta ilha por
Duarte coelho,.. mandou diz.er ao oapito mool' da arma ..
da doa ChiDs q ele era capito ml' daqla armada dei
-.ey: du Portugal, qlieaejaodo de ter pa2 & amizade com
el rey da China lhe mdau seu @baixador q ali trazia ,
& por isso n. quisera trauar coele peleja, pedidolhe (i
lhe dease piloto '1- ho leuaase cidade de Canto.
capito mr lhe respdeo q foue muy b virulo, & q 1,0..
los Chios '1 forio a Malaca se sabia noua dos Porlugue-
: &. pois "Vinha por amizade l} goardasse os coa;tURieS
da lerra i} ero fazer aaber sua vinda aQ Pio de NPnt,
o;gitized bvGoogle
--
6Z DA BlftOa A IIIDIA -
& <1 este lhe diria o (J auia de fazer, porl} a ele DI c3-
uioba mais <1 goardar Jao mar. E teado Ferulo pena es-
ta reposta, lhe chegou Jogo recado elo Pio, em q lhe pre-
gtaua que gle ero, at cLlde viahlo, &. q buoauio.
Ferao perez bo diue ao meuegeiro, & q poJas obras ii.
bo goueraador Afonso dalbuqoerl fiaera aos Cbiu q a-
chara no porto de Malaca quando a tomou poderia sa-
ber ho desejo damizade 4 el rey de tinha c6
elrey da Cbioa & iuo ho obrigara a mandarlhe seu ebai-
xadur c h presente (J lhe !euaua, pediado muyto ao
Pio que lhe deste h piloto q o leuasae a Cto pera
mdar dali ho baixador q trazia: ao q ele reepdeo li
mdaria recado ao cselho de Ctiio como era c:begado
& aegO.do a determinalo do cselbo aui faria, porfi se
no podia fazer doutra maoeyra. E cuydaudo Fernie
perez que aquilo fosae Jogo, aayoae pera fora .elo porto
com oa oauios Portugueses com que determiaaua de ir
a Caotlo, & deixou dentro os jungoa: &. eataado uai
de fora esperando por despaclao, sobreueo tamaaho tem
poral de vto q se ouuerlo de perder todolos oauios cl
darem costa se lhe no cortaro os mastos: &. aasi es-
caparia pola misericordia de nosso senhor, &. esle tem
poral no fez .uenhu nojo aos juugos por dentro
nu porto. E ficando a nossa ff'ota desenmaateada, qui-
sera Fernio peres auer reme4io de terra pera ....
, mas no pode porq uuea oa Chias lho quisero
dar : & i ato porque no sabio o que ho conselho de Can-
tio determinaria. E vendose Ferno perez sem remeciio,
remedeouse c ho seu , & do masto do nauio de Mar
tim. guedez enOlatteou ho de lor.ge mazcarenhas, & com
ho da Da() de Siroilo dalcaoua eamasteou.ho nauio de
Martim guedez: & a nao de Simo daloa400a emasteou
com ho maslo da sua que maadou meter no porto, on-
de mandou a Simo daleaoua que ficasse por capitAo
Jur em quant.o ele hia a Canto, pera onde Jogo partio
indo. no nauio de Martim guedez: & leuando em sua
companhia Iorge maz.carenhas no seu, & .asst oa. bate.yw
o;gitized bvGoogle
LIVO c.lPITVLO sxtx. fi3.
dl8 8801 a da.mbos 08 nauios, artilhados & apadt"ssados,
& partindo da ilha da veniaga foy surgir no porto de Nl.
t que est na entrada de bn. rio de hia legoa de largo,
& por ele aeiiM est a cidade de Cantlo de vin-
te cinco Jegoas de Nanth.
C A P I T V L O XXIX.
De como vendo Fern4o per que ho Pio llie nb
ria tlar dupacho se partio pera C4nt8o, do sitw
de
Surto Ferno perE\z ho Pio ho mandou visitar & lhe
mandou muyto refresco, mandandolhe dizer que no po-
dia dali passar sem recado do conselho de Canto, & fa-
zendo bo ooutra maneyra lhe pareceria que vinha mais
de guerra que de paz. E Fernlo perez lhe rnlidou dizer
pelo feytor da armada que ja lhe mandara pelo seu
messegeiro que a principal causa que mouera a e) rey
de Portugal seu seftor a JDandalo China fora de dese-
jar a amizade de seu rey, & pera se assentar leuaua ali
hn. embaixAdor, o que lhe parecia que nunca aueria ef-
feyto com tamanha detenf(a camanha naufto coele, &:
porque coela se perdia muyto do seruio del rPy seu se-
nhor, lhe requeria da parte del rey da China, & da sua
lhe pedia muylo por merce que Jbe desse hO piloto que
ho leua88e a Canto &. licena pera ir l : & disto lhe
mandasse logo a reposta, porque se llra no desse con-
forme a seu requerimt;to ' ele passaria aute & iria a
Canto como lhe el rey seu senhor mdauw, & protf's-
taua de noo encorrer p&r isso em nenhiia desobediPncia
eontra elrey da China nem em quebra dos costumps de
seu reyno: & qu ele Pio ficasse obrigado a toda a pet-
da & a todo ho dno que sobrisso recrecesse , pois no
fazia o que cornpria ao seruio dei rey da China, no
estando ali pera outTa cousa. E mandon ao feylor que
c a reposta d()Pio ou sem ela tirasse hii estormento cu-
o;gitized bvGoogle
64 - DA JUSTO.I.A. DA l'lfDU
ja sustancia fosse este recado que lhe -mandaua., & mail-
deu ho feytor b acompanhado de criados dei rey Ioda.
vestidos -de festa , & dite as suas trombetas. E coeste
lij)Brato chegou -ho feytor ao P-io, que ouuiodo bo .reca-
do de Ferno perez & suas protestaQ6ea se espantou de
auer nos nossos tta rezo , q faziio suas cousas por to
boa ord , por_l1, os &f_nha por bal\aros !CQUIO .o1 Chia t a
todas as outras naes & respondeo ao feytor que dia-
. sesse a Fernlo .perez que ele Abe mandaria a reposta rer
seu .messegeiro, & foy que esperasse Fernlo -perez ate
.ho outro dia que teria recado do Tu tio d.e -CUlo :que
era seu superior , que o que ele mandasse isso faria. E
Jlilrecendo isto a Fernlo perez dizer .ao
-Pio que esperaria pola reposta .do Tutlo aJ.e -que ,a vira-
.llo vtasse, porque coela iria por .k asai bo fez
nos bateys .que .billo dilt.e dos na.uios hia ho seu pilo-
to sondando. O que sabido pelo Pio lhe .mandou htl pi-
loto que .ho leuasse cidade de Canllo, .que -como dia-
se he .por allle rJo acima.: que he .fermosa cousa de v.er
por a.uer nele .muytas ilbetas & clelas.se.coltrem dagoa
com preamar , & todas sam verdes & viosas : &
seru de nelas grde &. de
patos que leuo ali em jangadas . .ll sam cerradaa
como casas , & htla porta por onde saem ,adens &
os patos .voando, & ao recolher se recolhem 410 .som de
110 sino que tem -cada j!gada., que conhecem lambi.,
gue ainda fJUe :tanj4o quatro sinos cada hilas acodem ao
-de sua jangada . Na .terra de htl.a banda & doutra deste
rio ha muytos .lugares muractoa, que tem muytas quin-
tas , hortas , & muytos parques, & toda a .terr.a muyto
aproueilada: & por isso he muyto abastada de todolos
mantimentos. E d;l cidade he bo r.io de largura de
-tiro do ber4i0 da tura .de sete braas , ate tres: &
s:tto ali grandes jungos & a cidade est perto dele., &
de cerca algila cousa mayor que Eu ora: & t.em os
Jlluros de de .ciuco ambas as faces .sa-m
de claria de pedra vermlha & .mole, he ,eptulhado da
oigitized bvGoogle
LIVttO tnt. CAPITVLO rtiX. 61
terra "te ho meyo, & ameado c ameas de seteiras &
est sempre muyto limpo deruas por orclP.nana da cida-
de. Tem este muro em roda setenta & oyto torres de
tua altura todas ent olhadas-: &. em cada ha t"St h\\a
que tem hi\ masto aruorado peTa se poer hi'ta ban-
deira no tempo de suas festas. Tem mais esta cerca se
te portas: & pola largura do muro: cada porta tem qua
tro portas, hfta defronte da outra antes que "ChPgu
dPrradeira. E cada portal t no muro hi\ postigo de ca-
da ilharga : & as portas sam forradas de ferro.: por 'Sam
mais fermosas q forts. Sobrestn portas ha grandes ca-
sas de vigia: em li cab quinhentos que tem alt
suas armas defensiuas & ofl'ensiuas: com que guardilo
aquelas portas de dia & de noite. Ho inoro da par.te da
cidade nilo he tamb repatrado como da banda' de fora-:
E por ele ser to largo como digo ho entulha-rio de ter-
ra, & donde se -ela 1irou ficou hi\11 fermosa caua de gril
de altura que se -enche dagoa da bda do rio-: & nlo do
sertlo porq vay por hit alto: & nilo pode sobir ali agoa.
Esta caua t sete ptes corresp8dtes 8 porta da cida-
de: & todas sam grAdes & b obradas, & tornarito todas
os dous teros da cidade q no t outra fortaleza senilo
casas do Puchanci , q he o q a gouerna em ausencia
do Tu tio, estas t a1ga apar&ia de fortes: & pore
nlo ho sam & sam terreas, porq no ha na cidade ne-
nbi\a casa que ho oito seja (a rezllo nilo pude saber) &
aam todas de taipa acafeladas por fora c cal de -cascas
dostras, & forradas por dentro de madeira grossa, &
pintadas fermosamente, & todas tem oratorios com re-
tauolos &. imag@s dos idoJos dos Chins. Tem 'todas pa-
teos 1agt>ados -de fermosas pedras , & poos dagoa que
nilo he boa, '& as mais delas tem aruores s portas que
fazem sombras, tem a eidade de seu muyta11 casas pera
os offieiaes que a gouerno, & sam pera ver de fermo-
sas : todas as ruas tem portaes nos cabos ou comeos a
modo de triumphaes, & sam de madeira muyto
laurados & pintados &. ha -destes mais de quinhen-
. LIVBO IIII. I
oigitized by Goog I e
66 lU HliTO&IA. D4. llf'Da ..
tos. Ha tambem nesta cidad.e muytas vareJas que
as casas doracco d01 Chios, asei mosteiros como igreju
em que ba muyto singulares agou. 'rem esta cidade
hft arrabalde de mayor pouoao que a ceroa, & esten-
desse a longo do rio, & he muyto cornprido & estrei
to: assi nele como na cerca ba gente sem conto, fi.
dalgos a que cbamo mandarins na Jingoa Cbim, mer-
eadores & officiaes macanicos : & vendse aqui cousas
f.o lindas que he cousa despanto. Por ordenana da ci-
dade as suas portas se fecho em se poendo bo sol , &
abtense em saindo, & isto por amar dos muytos ladres.
que ali ha. E a88i nisto como no mais he lambem regi ..
da que no tem enueja aa milbores regidas Deuropa, &
lle ley do reyn.o no entrar da cerca pera dtro nenbiia
pessoa estrangeira se no se for Chim, & por isso ha.
ao arrabalde gente sem co.Ato como ja disse, &. lilQ rie-
& na eaua esto conliuuamente de dez mil paral gran-
des pera cima & todos cbeoa de gente & em muytot.
moro como em ca8811, & he de maneyra que parece
que quasi ha tanta geDte no rio como na cidade, JlOrCJu
tudo he cuberto dela : & Do be marauiJba porq ali 11o.
!la peste, nem guerra, nem fome.
CAPITOLO XXX.
lJe c:om& he capillittl mdr chegou a Canto, de cGmo da-
I:HJ chegar@ ho Cquam,. Compim ilo Tuto.
Ho piloto (j ho Pio mandou a Ferniio perez no ou&Ou
Lrar .em 11enhu doa llo&sos nauios oem DOS bateys &
foy em hi parao seu , & seguia bo a nossa frota & po-
serlo tres d.ias em chegar a porque Ferno pe-
rez eurgia de DO)lte. E chegado ao porto da eidade sur-
giu pegado com a ponte princi-pal, ondeslaua htl caia de
cardaria ao oosso modo, &. dali saiU1U a cidade e1m to--
da sua tdo 01 nauios embandeirados, & ao
atrowlo da. artelharia aoodio ao cais toda a gente "-
o;gitized bvGoogle
U.IIO Jttf. fJ.l?I'I'YI) XD.. 87
cidade a lota a que eataua no rio em para6s como ja
diue. E eataado Fernlo perez surto mandoulhe lto Pu-
chiei grAde de Cantlo dizer, que se espalilaua muyte
vindo ele de paz segundo lhe tinhlo dito , mostrar .que
Yinha de gaerra no q fazia contra as Jeys que tinhh que
defendilo nenhfta peasoa natural nem Patratlgeira, nAe
tirar dia'llte daquela cidade nenlrft tiro dartelharia,
araerar bandeira nem lana : & pt)is ele viaba de pai
que 888i bo deuia de fazer. Ao que hb capito mr res
poadeo, desculpaadole 4e Dlo saber euas leys, lt por i ..
ao vsara do nos10 costume que era tirar aua artelhari
em trinal de leeta & damizade , & por eua causa iJmbl
deirara suas naos, & no por quebrar suas leys nem 0011-
tumes, que ele ajudaria a goardar com todas suas forai
eomo vassalo dei rey de Portugal llttlyto grande amige
dei rey da China, & por iuo mandaaa 8886Dtar coele
paz & amizade. E coisto ficou ho meaejeiro do Pucba
ci satisfeyto, & disse ao capitlo mr qne ee nh agaa-
tasse -de ho nlo despachanm IOA"D, porque nlcpodiaeet
ate nlo vir ho Tutlo que era sobre ho Pacbanci & so-
bre os outros, & este ho despacharia logo que ja erlo a
chamalo a hfta cidade vinte legoas daquela poJo rio aci-
ma como ja diiBe. E tambem como os DOSIIIOB cbegarle
friio preguntados 01 idolos dos China se hilio oe n8101
pol' seu bem oo nlo , & hfts dizilo que por bem utroa
por mal, porem que dali por diante goardassem melhor
wua .cidade, se melhor se podia goarda1". E assi ho
rio eles, & ho capttlo mr ttlo consentia -lJ nenbO Chim
entrasse nos nauios , nem que dos noaes fosse a
tel'l'a, &. ho refresco -que -qoerillo eomprar .aoa
paraos que estaulo no rio, flem merros CODSCUJtio que '
nenhtl jongo dos que entrarlo despois dele turgiBBeM
junte -dos nosBOB nauios , k 888i ho mldow dizer ao Pu-
ebanci, que foy disso contente. E ani ele 'Como os
4arins da eidade ho mandauh Yisitar '& miutle com muy ..
tos preaentP8. E pamu1os dons ou tres 'diM cte na eh&
wacta ebegou a Cillle lroGmqdo gr.anCJe, qe como ciW.
I I
oigitized by Goog I e
'
.8 J>A IIIS'NMUA Dlt lNDJA
1e be ht\ das tres do conselho & da gouernalt"a ho me-
nor: & era capado como ho sam os destes cargos , &
11eyo polo rio muy.to acompanhado, & sayo com grande
aparato & da hi a cinco dias chegou ho Compiw grau-
de, tambt>JD. pelo rio & com muyto mur aparato que ho
Conquo, porque tambem seu ofiicio he mayor que ho
do Conquam por ser capiUio da guerra como disse : &
bo Conquo ho sayo a receber com toda a cidade. E sa
bendo bo capito mr sua chegada ho mandou visitar,
com cuja. vjsitao ele mostrou que folgaua muyto, &
JlSSi com ver os nossos. E res.pondeo ao capi Lo moor
.que sua chegada Josse embora, que como chegasse ho
Tuto em que eslaua todo ho poder de seu despacho
que logo seria des.pachado, & ele veyo seys dias dea-
pois du Compim, a que se fez muyto mais solne rece-
bimento que a nenhil dos ouLros. _g vinha ho Tut.o pe-
lo rio abaixo em h. parao marauilhosamente Jaurado de
.maauaria & cozido todo em ouro, & toldado & embanr
deirado de bandeiras de sedas de coores , que alem de
.ser muyto fermoso. era rnuyto rico.. & acornpanbauo
muyla gele que vinha e outros paras._ Jaurados da me
ma maneyra & pitados doJ.Iro & dazuJ, & toldadoa &. ern-
.bdeirados pelo mesmo modo. E era a gente tta que
llo. acompanbaua , & a diuersidade de iostormenlos i)_
trazia, que parecia trar hil grde principe. E este dia
foy embandeirada toda a cerca da cidade,. assi polos mu-
.ros como poJas torres & cadahila estaua hil masto gro
so com hiia verga alrauessada c hiia ban,deira t.amanba
eomo. hii papa figo de hiia nao: & estas de diuersas &
aleg.res cores, & todas. de seda, & assi as dos muros que
ero mu:ytas. Ho Cquo, & ho Cpi c todos essoutros
officiaes sayr a receber ho Tuto acompanhados de lo-
da a genl.e da cidade, & todos vestidos de festa. E em
ele desembarcando no caes, .despararo cinco camaraa
.de falco. que ceuadas. Jlera isso, porque ho tem
por grande E sabido ho Tuto em seu andor foy
J:odeada. de muyta giHe darmas q a.ntre OB Chia se cbar.
o;gitized bvGoogle
LJYJte lllfo CAPI&'YLO DXI. 61
mio taboes, & abalando pera a cidade hiao algla destes
bradAdo diante i} despejassem as ruaa li hia ho Tu to. E
asili se fazia, & com toda esta solnidade chegou s suae
cuaa gnde .ho deixou a glle que Jw acom panbaua .
C A P I T V L O XXXI.
De como Ao capilliD mr tttllou recado ao Tutao , !f-
/oy ucripto a el. rey de ftUJ chegada. E de como det-
:dido lw emha.istlllor em CanUio 1e tomou ilha Da-
uemaga.
Sabendo ho capitlo m6r li ho Tutlo era Yinde maa-
doulbe recado pelo feytor da causa de sua vida
terra , & do embaixador q trazia pera el rey da China,
.& do presente que lhe auia de leuar, pedindolhe que ho
despachasse Jogo. Foy ho feytor bem atauiado com os '1
.ho acompanbauo que ero muytos criados dei rey & Je-
uaua diante as trombetas do capito mr. E chegado a
casa do Tulo que sabia que ele hia, achou ho acompa-
abado do Comquo & do Compim , & ho Tutlo
da mo ezquerda por ser auido por lugaF hrrado
antre os Chia & defronte deles estaua ho Ceiui que t.i-
ra as deuassaa cerno ja disse. E de todos ho fey tor foy
muy b recebido: & ouuido ho recado do eapito mr,
respondeo logo ho Tutlo que sua vinda fosse muyto boa.,
J,t que tinha coela grande cLentao1to por estar enfor-
.mado de sua bondade &. dos outros Porlugues1:3s: & que
.el rey seu aeohor recebia muyta em ser visitado
de reys, que estando ng cabo do mundo querio &ua a ..
mizade : Jue prazeria a Deos CJUe &eria pt>ra b, & ct&-
tamto de todos : & coisto outras a.legres & corteses pa-
Jauras, & cada b.O dos outros ofticiaes. fez sobristo sua
fala ao feytor, mostrdo o q tio ho poJa vi,.
da do cap1to mr, & pola amizade q t'l rt>y de Portu-
gal q_ria c el rey da China, q sabdlo i} auia de folgar
.eoela , & ii Jogo J.be esre\leri : &. altt n vere 11ua
o;gitized bvGoogle
//
'10 / DA . Rlt,..&IA DA INa.l.
ps la nl poderia ho embaiJtadOC" partir lle Caotlo : &c
(JUe entre tanto lhe mandariio dar todo tao oeceaario,
& ele & 01 que ouueesem dir eoele oomeriilo ollllta deC
rey da China, porque utt ho coetumaua , & .q_ ho ma-n-
dasse logo pera terra ca ho presente que auia de leuar
a el rey da Chi-na, pedind tarnbem ao capWlo mr que
fosse a terra pera ho verem & se aleg:rar coPie. Do qu!3
ae ele eBCI.NOU' thzt!n.lo qae RIG p0dt.a ror DellhO modu
por quante el rey seu unhof defeRdia, qae se ieso
"AAO fora ele folgara mtJyto de ho .faae.r, & ftOI' elrey
seu senhor dE-fender no podia consentir que ee dease de
comer no embaixador custa dei rey da China & ao1
-que auilo dir coele, ll de1pois de se efe partir pet'a on-
de el rey estaua to farilo o que quiaessem, & mido
logo ho embaixador a terra com ho preaent-e ll auia de
leu ar. E este foy metido em hfta caaa deputada rera e.
tarem os tae presentes., & a ehaue dela se deu aG em
baix.ador que auia nome Thome pirez lei fora botieaire
do prncipe d Afonso, & por ser diacreto & curN>so pa-
ftceo bem ao goueraadot mandalo coeeta
el rey de Portugal n4o ho mandaua coela, antes cuy-
dando q el rey da China eetaua perto mandou a Fernie
perez que mandasse l h dos eeus CHI. quem
lhe bem parecese. E bo -gouernador nilo quis se
mandar este Tome pirez, que 108ndou com conselho doa
& capits da lndia, polas eaosasl). digo, &
porque conheceria mel.bor que outro as drogas qoe auia
na China. E dada a chaue da casa do presente ao em-
baixador, forAo escriptos os DOmes daqueles que aaillo
dir coefe. E .ho tutio, ConquAo, & Compim escreuerlle
1ogo a el rey da China eapitd() mr, & tw-
-do qu.anto fez & lhe suoedeo despois flUe surgio na i-lha
da veniaga ate chegar a CanUlo, & bo mesmo lhe e.
-crE"uE"r4o o Puchki, C'.l8i-ui, Amechacis, Toeis, ltao Pio
&. Ticos : & Jdis diziilo b dos nossos, outros mal , ou-
tros n mal nem E partidas estas cartas ho Pueblci
-por .maadad_. dD TIKie mandea apregoar na cidatle que
o;gitized bvGoogle
LI'YH nu. OAI'PVIoG r t
tod01 pedeasem cprar c os ooasos & venderllre as mer-
eadoriaa i} qaiaeasem, & que nenhtl fo11e ousado de lhe
fazer nenhum agrauo sob grauea penas: & mandou di-
eer ao capiUlo mr que mld.aue recado aoa nauios que
ficaro na ilha da veoiaga que se vieBSem pera Cantio,.
porque ali descarregario, &. carregarilo anelbor que J.
Do que bo capitio mr 1e eacosou por os nauios eslar
l maia seguros que em Canto. E tambl porque se
f1Deria tornar pera l eomo asaentae de auia deitar
i terra a fazda del rey, pera que Jbe Jogo foy tlada
bila caaa, & roy estar nela b eseriuio da feytoria , &
asti outros DOSIOS pera terl carrego da fazenda. De
que bo capillo mr mandou leuar algfta, dizendo que
como aquela foue gastada Jeuarilo outra: & cois:lo se
eomeou ho trato a_.tre. 08 Chia, & 08 DOIIOI , &. BII
grande amizade , &. elea bilo a ter-:a & aodauo l rnuy
seguro, iL 'an'aa cousas contauo ao capitio mr da
grdeza & riqueza da cidade, & de sua abastana de
mantimeDtoa & aobreza de gente, li ele a foy ver dea.
conhecido, & vio q lhe dizilo verdade. E c tudo CA.
'&lo era aldea pera outras cidades que ha pelo serto.
E ldo Fernoo perez quanto G& da cidade se
lio eom a dos Portuguesee " mandou pe-
dir lieen;a ao Tutlo pera fazer hna casa de pedra &
cal Da ila DaueDiaga, pera estar nela ho feytor dei rey
tle Portuga-L eom sua faaeada & a teueese segura dot-
muytoa Jadret qu auia no mu k na. teua : e Ta-
aio Jba diMI.. .-
o;gitized bvGoogle
. DA. HISTORIA DA IN'DIA .
C A P I T V L O XXXII.
Das armadas qu-e ho goutrnador mandou pera fora dti
. India.
Partidas pera Portugal naos da carga ho
dor mandou dom loilo da silueira a fazer amizade com
os reys das ilhas de Maldiua, & com el rey de Bengala
& deulhe htl nauio redondo em que fosse & htla
ta de que foy por capiUio ltlo fidalgo capiUlo da orcM-
nana em tempo '()afonso dalbuquerque, & htl bargan-
tim de l} era capito h Tristo barbudo & bila caraue-
Ja, a cujo -capitilo no soube ho nome. E despois da
partida de dom folio, mldoubo gouernador a Joio gon-
aluez de castelo branco poT capito de htla carauela,
fosse rorrendo a costa de Cochim ate Diu, & man-
doulhe que tomasse Batical, onde deixaria h homem
c ho feytor pera comprar todo ho salitre que ouuesse,
assi como em Honor & Mergeu, & l} qualquer zambu-
co q achasse no caminho assi com saiitre como c cairo
ll ho mandasse a Cochim pera l lhe ser pago, & dabi
se iria a Chaul , & saberia do feytor como estaua & as-
si a terra , & se lhe com prisse estar algi'is dias no por-
to pera assento da terra que esteuesse. E da bi se iria
a Di-u pera saber noua da mercadoria dei rey -se se des-
pachaua & -eomo estaua, & -que t:oda .a flao de caualos
que achasse fizesse arr1har a Goa, metendo algtls Por-
tuguest>s. em cada hila , & que achando algila em algil
porto, ou descarregando caualos q a tomasse pera el rey
.seu senhor, ate os mercadores serem ouuidos: & bo
mesmo fa-ria a qualquer nao ou zarnbuco <1 achasse com
espt>Ciaria; ou df'oga. E despois da partida de Joo g-
aluez foyse ho gouernador cidade de Goa, dde des-
pachou a A ntooio de saldanha pera ho cabo de Goar
dafum a fazer presas & dar vista a Adem pera ver sua
desposio , & dt:ulhe hila armada de ate dez veJas,
o;gitized bvGoogle
L .. ao IIII. CAPiftLO XXJ:JI, 71
quatro Dl<l8 .grouae & nauioa, & Corlo aeua oapi
tles Simlo Guedea de ouea, Antonio ferreyra. foga
a, Fernlo gomez de Jemoe, Nuno ferndez de mace
do, Antonio de lemoe & .oatros a que nlo eoube oa no-
mes. E tamb& despachou 'ho gouernador Manuel de Ja
eerda pera ir recelher algftas naoa que iicarlo da aua
armada tl lesou ao es-treito, & aaai outros nauioa de Por ..
fugueeea que tratauem per esses lugares de 4110U1'0a &
(0188 a Diu por Ferno marliz eulgeiho , & mdou coe.
Je a Garcia da 008ta irmo Da fonte Iopez da ilosta, k
ambos ferio em naGs. E chegado a .Diu mandou recado
a Meliquiaz por lolo fernandez de SaotaPem eacriuo d
aua nao: & por Meliquia aer muyto amigo de Manuel
de Jaeerda, folgou -muyto oo sua inda: & aHi Jbo man
dou di181', andandolfle muyto refresco, & pedindolbe
que nlo desembarcasse ate que bo seu pat.rio de 111ar be
nlo fosse receber. E ao outro dia ho mdou c muytaa
fustaa todas 'tldadaa & -embandeiradas&. artilhadas, &
coro muyloa tangeres: & quando de Iacerda de ..
sembarcou, lto recebeo MeJiquiaz cobl nmyfo prazer, &
lbe fez muyla festa todo aquele dia, porque de noyte
Manuel de Iacerda se reoolheo sua nao, & assi ho fez
em btl mes que ali eaieue, & ajuntaranse aqui muytos
a fora a que traaia Matmel de- Iacer-
da estaua ali loo de castelo branco na sua
earauela & oatroa -nauioe. E Htftdo assi -en-trarlto no por
to de Diu algftas das fustas de A'Ieliquiaz vigiauct
ho mar: & auendo vista da armada Da'fttonio de salda-
nba que hia pera bo -cabo de foro dar rf>Cfto'
do 3 Mf'liquiaz, & qudo virlo -em Diu tlttos
ws, & aquela armada no mar ttuydaroque era a,Jg
treyo pera r a cidade, & ho mesmo pareceo
Meliquiaz qudo ho soube, & por isso meteo na citlade
maia gte da que tiaha: & esla que ve:yo de refresco
daaio muytos enotros .aos noos que andauo na cida.J.
& fazilhe -outras sobrAarias. E nlo -a fJOdf'odo ele
80frer ho disaero a Manuel de Iacerda, que .JogG Jw rli&-r
LIVRO 1111. 1t
o;gitized bvGoogle
7-6 DA. . DA INDI.
ae a Meliquiaz, pregutaodolhe que era aq11ilo. E ele lhe
diue , dizendo que se nio eateuera na cidade que o.
maiat dos Portugueses foro mortos .. E .Manuel de Iacer-
da Jbe estranhou muyto cuydar ele q per Lreifilo Jhe a.
uio de querer tomar a cidade, tendo amiude paz :
& disseJbe que eJ rey de Portugal no costumaua de 1.0!-
mar as fortalezas por treictlo, se no por guerra quando
se lhe no queriilo dar. E coislo se segurou Meliquiaz
& mandou despejar a cidade : & passado hil mes em ll
ae vendeo a fazenda que Ferno martinz feylorizaua,
ffuiseraue Manuel de Jaeerda partir &. mas ele
e escondeo por no ir coele , & dizi4o que com medo
do gouernador por estar ali da mo Ferno
ua. E vendo Manuel de Iacerda i} ho no podia leuar,
partiose com todas aa velas que eslauo ew Diu & foy.
e a Cocbim, onde acboat .bo gouernador.
C A P I T V L O XXXIII. .
Dt como Ao gouernGdtw joy fuemar e1 Cochs.
De Goa se partio ho pera Cocbim, onde
auia dinuernar, & hi achou.grdes brigas anLre AfooaG
da & Loureno moreno. E a cau.a fora porf
lail seu criado sabendo que ho comprador Dafoo10 Iopez
&omara hu pouco de peecado a hii seu macto saltou na
cozinha do mesmo Afonso Jopez & tomou qulo pescado
bi achou, pelo i} A {QOSO Jdpea ho foy espancar aua ca-
18: do que mgreoo se ouue. por muyto-iojuria-
do por ser bm hoarrado, & dali por di4te aoduua a-
companhado de muytoa armados de las &
traa armas como que esr:eraua de vingai" a injuria .que
lizia ter recebido, & hila .noyte .saltou com hil irruo
Dafooso Jope-" da costa pera ho malar: o que pode
hzer. E vendo islo algiia fidalgoa que eatauo em, Co-
ehim, porque a couaa. no tiesae a mais & ae.aeguiaae
mr mal, -a Aires da 1ilua capitio da orlalea
o;gitized bvGoogle
J.IV.O IIIJ._ lllD'III. 7 6
que mandaae a Loureno morf'no que no trouuesse
ho01s armado, & quaado nlo quiseise se. nlo trazelos
que ho pr&de8se. O que ele fez : do que Lour@o more-
110 ae ouue por muyto maia injuriado que dantes, & che-
gldo ho goueroador a Coehim lhe fez queixume assi Da-
fonao Iopez como l)aires da silua, & ajudou ho a .iMO
Diogo pereyra de Cochim lu amigo muyto grande &
priuado do gouernador, & ambos lhe afearlo ho easo
gr-andemente: & por isso & por ele e1tar algil tanto de
contente Dafonao Iopez, aem se maia enformar da couaa
-como paRara, ho prendeo logo na pousada, defeRdendo
que nio poU8881em 8808 irmftos eoe1e, & sem nenhOa or-
dem de juyzo Urou a capitania a A ires da ailua & de-
gradoubo pera Malaca, pera onde dt"terminaua de man-
dar dom Aleixo de meneses com poder de gouernador
pera concertar a deferena que l auia antre Nuno vaz
pereyra lt Antonio pacheco sobre a capitania da forta-
:: o qe soube por V Prisaimo ptacheco irmlo Danto-
nio pacbeco que chegara ento de Malaca , & lhe disse
que deapois da partida de Fernlo perez pera a China,
.Nuno vu se concertara com Antonio pacheco, pera '
,oueraaem ambos Malaca : no se ele fiando ee fora
pera a fortaleza da ilba das naoa donde eataua. E de
-pois dalgts dias indo bO dia ambos da igreja, ho tona-
-tio vinte bomle (} Nono vaz pera isso tinha &. leuarAno
' fortaleza,. onde .Nuno 'Yal! ho mandou meter na cooa.
E sabendo ele eriuimo pacheoo a prisam de seu irmo
'88 acolhera no naaio eonceiqlo de que era capito, asei
)Mllo nlo pr@detem eomo pera ir dizer ao gouernador
eele CM como pa&Baoa , & pera concertr esta deferert-
& meter 41e posse da capjtenia de Malaca a
Iopez da eotta que 11 troooera de Portugal , queria ho
goueraador maudar
K I
.
. '
o;gitized byGoogle
'Z6 ... B.18'1'0Jt D.l lN DIA.
C A P I T V L O XXXIIU.
De como dom .4leizo de tJURUU chegou a lJialtM;a 1-
chou 4 lhe foN guerrt} el rey de BiniOO
. E prestes a armada em que auia dir partio de Cocbim
i! Abril, indo ele I Santiago menor, & Afonso Iopez da
eoata na espera pe(loa, & Duarte de melo flleuaua a
mr do mar de Malaca em hii juago: & iriio
Destes nauios b trezeatos Portugueses, & muyta ai' te-
lharia & & mantimwa de que Malaca tinha
-necessidade .. E vendo Aires da silua que bo mandaua
ho gouernador nesta frota degradado s nenha causa ,
.Jeterminaua de oo malar s punhaladas & irse pera os
mouros : & tirarino. disso Christouo de aeuea, Fraocie-
8Q de sousa tauares & Manuel de E todauia -
te de sua partida quis perguntar ao gouernador a cau-
H porque bo degradaua, & foy lho pregiitar indo coele
eatea tl'ea. E o .goueroador bo aio quis euuir antes he
lpurrou muyto rijo dizendo. que se foue. E partido- dom
.Aleixo em Abril de mil & quinhto11 & deaoyto chegou.
a Malaca, onde acho11 que el rey de Bintle era vindo
ao Pago b lugar dezoyto Jegoas de Malaea pele ri- a-
eima , & tiaha feyta bOa forte trlqueyra e111 Muar cin-
eo legoaa de Malaca oo mesmo rio, & tinha bi muyta
gente, 880 na terra como DO mar em Jancbara., & por
eapitlo .ba. valte mouro malayo cbama4o ancotea_ de-
raja : & este ewria a Malaca por mar & mataualbe 08
.pescadores que andaulo pescando, & aasi outro&. 001101
amiges.l} biio tratar c uas mercadoria:. de modo .que
.ninguem .ousaur. de sayr fora, & nio aor11ente fazia isto
no mar, mas tambem: aalteau.a a terra muyto amiude
':lu ninguem estaua seguro. E chegado dom Aleixo aol-
tou Antonio pacheco meteo de poaae da capitania da
fortaleza Afonso Iopez da costa, &. da do mar Duarte
de melo, que logo 1ayo ao mar com lU& armada, cujoa
o;gitized bvGoogle
LlftO urr; CMPI'I'!fLO DXV. 77
capitln forlo ele, Diop paobeeo, Pero de fatia & as-
li ou troa, mas aem por i110 a armada dos imigos dei-
xaua de correr como dites, & ouue muytos recoalros
com a noaa armada & sempre lhe fugia leuando a
peor. E aui aadarlo ate lJ. Fernlo perez ey(J da Chi-
Da, como direy a dilte quaado oa DOIIOI desLruyrlo ea-
ta traaqueyra de Muar.
C A P I T V L O XXXV.
Bm que acreuem u il/uu dt Maldiua, 4" o tue luJ
ndi.u. E de come dom lolio da msmlou pu
4- trlllo com el rey de .Maldiua.
Partido dom Joio da &ilueira de , 1eguio 11ua
nta pera as ilbaa de Maldiua , i} ae affirma serem see-
8eota Jegoaa da eoata do Malabar ou pouco mail , & be
h gnadinimo arcepelago delas : &. dizem os mouros
mauegantet 'l um doze mil & corta & oyto, & come-
filo ao mar de monte Deli Gde eallo os baixos de fadua,
& lo por aQia corda contra Malaca. E eomo d.i1ae aa
do 'Malabar '- t mouros ilhas (orio
terra Sr'me, & que se fez em ilbu com ho mar lJ. cobria
a terra do Malat.r, k correo pera eaWl & teLa em ilhas,
& bo Malabu ficou. terra firme. E iaLo parece ser aellii
por quam juntaa eatae ilhas aam ht'1a11 com outr.aa& quam
pequeaa, que aodlde eu aotre&aa ho vi: as primeyras
aam quatro. pequnu lt rasaa CQIIIO llo laaJ quai toda.,
& htla dela1 ee elaama 1\laldiaa, &.deeta se cbamilo to-
du em gral u has 4e MaJ.tiu, & nata ba bii tey &
em outra ilba que ae claama Cldaluz Ala outro, & a err
tea 6lbedeee a gl\le das outru, de que muySaa um
poaoadaa por amor da grade multidlo.de DlO&CJUiws que
ha nela. E na1 4 eslo da baa.te do ....J dizem que ba
mu'ta pratR & boa; &em toc.ISI laa pal-
mara CJU8 dlo coqtaoe de cuja oa1caa 1e faz ho
que be boa mercadoria. peta tola. a.lDdia,. em l}.faaea
oigitized byGvogle
-
'18 D.\' Rltll'OBIA D.l INDIA:
dE-le toda a eordoalba que ee nela ,asla, a88i. pera naos
& naoiOR eomo pera outras cousas. Ha ilhal muy-
to pescado l .aeoo lha cbamllo moxama l Jeuio por mer-
cadoria a muytas partes, & aaai b8s buzi08 brancos
qoenoe a que ehamiCo cauris que. seru de moeda miuda
t>m Bepgala , porque um mais mpos que bo cobre .de
que a auiilo de fazer, que dizem que lh.e uja 1\1 mloa.
nelas muytos & muy ricos panos douro & de se-
da , & dalg{)dio que antre 08 mouro valem muyto pera
seu vestir: pe tambem aqui s toucas os melhores vi-
uos douro & de seda q_ em outra parle do mt'tdo, & ani
ha.muytas tartarugas cujas echa aam muyto boa mer-
cadoria pera Cambaya. Achaase ta.mhem nelas ho mais
ambar & ho mais fin'? que se acha em outra parte al-
ga, &. os seus moradorea que ae faz desta maney-
-ra. Bem dentro aoar.cepelago destas ilhas, nu mayorea
delas ha muytas eroas oheiroaas de que ae mantem hilas
grllndes aues que ae criJto nestas ilhas , & a que 01 mo-
-radores cbamilo anaeangripuqui. Eltaa auea ae amei-
joio A lias rochas questlo nas metmas ilhas ao loago
do mar, 8t ali deiUlo seu esterco que he lto ambar: &
he de tres qualidades , ho :primeyro be brlco & este be
muyto fiDO, & acbas1e nas mesmas rochaa que.flca pe-
gado assi como as aues deillo, lt chamAihe os da ,e.,._
ra po11hamhar,.que quer dizer ambar douro, & ya) mAia
que todoa porque acha pouoo, & oom muJto mr tra-
balho que 08 outros doua que sam pardo & preeo, que
se faum do branco: que estando nestas rooha que di-
go per. tempo .v a. cair DO mar ca randee tempestade.
de ventos, & oai.do este ambar em grandes peda4?08 an-
11a no. mar ate sae em algft.as praylf.,.& ehamanlhe
euambar, quer dizer ambar dagoa, porque por aer
muyto laaado tem perdida grande parte da fineza , & a
outro chamlo maRimbar, que quer dizer ambar de pe
earjo, & he preto : porque que aendo rardo iJy co-
mido -de.Baleae o.adoutro peiat m11yto gplde que ha
-&raJas ilbaa, lt. nl ho '*"Ddo Wisti bo &o.-rlo a
o;gitized bvGoogle
uyao un. c.anrt.O xuvr. ft
Uar aai pteto, & eate Yal pouco por t.er perdida qua.
si toda sua wirtude. O. moradores destas ilhas pola mayor
parte aam gentios & tem a liogga malabar, .111as em Mal.-
diua k Caodalua ha muytoa mouros malabarea: .sam 01
moradorea laomh pequeoot.& Do preetilo pera guerra,
& aaai tem poucas armu. Sam 1eralmente grandes ey-
ticeircJe, em tanto que visiuelmlle .lhea em faJar oa dia-
bos : tem como duua rey1 que tem grandes lesou-
roa de prata & dambar. E iado do111 lolo da ailueira por
aua Yiagl deepois de fazer algiias presas eJD naoa de
111011108 .DOII808 immipa foy ler ilha de MaJdiua pen
888f"Dtar trato el rey, cora que ae Yio em terra com
arrefell8 .que Jhe derlo. E eJ ho recebeo com gran-
de fla estdo aeo1Dpaahado de muytos aenborea seua
tasales., & ele atauiado ao modo dos reys do malabar,
ctue.aui. 18 seras em .. tCKJa.maneyra de aeu
aui tam o. como eles. E 'ead01e dom-loio com
el rey .. aatarica p per-peLu: & que ho gouernador
podesse mandar anent.u feyloria em sua terra, onde
lhe maadaria "ftDd@r toclo bo cairo de que leueue na.
eesaidacJe' &. usi 88 outras que auia naa
ilb.., oade Joio e1tpe1ando a wouio pera Bl-
pla, & icou ale 'l veo.. .
. C A PI TV L O XXXVI.
De como A. t:apil4o wJr rMr .Anttmio de
fog faw pre1111 eabG de. Gotwtlajwtl, !f' ds que
ltJfa. .
Ho eapitle ..W do mar .Aatenio de aaldanha. que par ..
tio de Goa pera ho eabo .de Goardafuw cbqou a ele
com toda aua armada em que leuaria pa88ante de tre-
zentos doa nossoa , & bi fez algaa preaas nesaaa naos
de mouros que sayo do ealreito a lodia a comprar
loas mercadorias: & como ho mais do que Jeuo quan-
do -vio ho dinheiro, fea ho capito moor eom os out.roa
oigitized bvGoogle
BG DA Hl.'fO.IA DA IIIJJIA. :
capitles rnuy rica. preaat. E daqui andado a vista da
cidade Dadem fOy ter a portas do estreito com deter
minalo dtrar nele & saber noua da armada d01
rumes, de que todauia se tinha 10speita que auia dir
lndia. E poendo sua determinalo em cooeelho com
seus capitles , foy acordado que nlo DO estrei
to a. porque se entralfte seria fon;ado inueroar nele por
ser tarde, & inuernando lhe morreriatoda a gente: &
por isso cessou de sua detmioaAo & foyee iauernar a
Ormuz: & fa1endo volta. pera SIO ae determinou que
desse na cidade de Barhota .que est dali a wiote cince
Jgoat tornando pPra ho cabe d"Goardafum na costa tia
Etbiopia em onze. graoe da ban.ta do nerte abaatada de
mantimentos que ha na me1ma :tarra qe
tambem ha mayto ouro, marfim &; cera que 1be trazem
. do-sertlo: & por isso he.de g.rande trato.,&. vlo a elt
muytas Dadem, & do 1'8yno de Caaltaye eol suai
mercadorias, & Jeulo deata da terra . Seua
118m mouros & todos fallo arauia : tem rey sobre. si tam
bem mouro, & paga parias ao & leuantaaelhe aas
ezes. 'E chegando bo apitAo mr. com sua .armada ao
porto desta .cidade achoa despejada de todo qae os seu
moradores fugirilo com mede dos noseoa. sabendo -que
tornaufto das portas do estreito: receildo que dessem ne-
)t's. E primeyro que se fossem da cidade- a despejaro
de suas fazendas: & por isso os nossos quando desem-
' nem aharlo qtiem 4bea reeist;sse ' nem me-
DOS aoharlo que roubar,&. do teuerlo que dar fo-
go cidade que ardeo toda. E isto feyto tornouse bo
capito m6r a embarcar com eua & partiose pera
Ormuz onde foy .ter em Mayo & -hi inuer.oou, & em A-
_goaoo se toraou pera a lnfiia.
o;gitized bvGoogle
C A P I T V L O XXXVII.-
E"' que " tsereu, Ao grtJntk 1fo abastado rtytto
Bengala.
Dom Joio da ailueira 'I eatauR em Maldiua esperande
pPra ir a Bengala , parose vinda a mouilo, & sem tbe
actecer cousa que seja de eontar a noue dias de Maye
de mil & qotnhetos & dezoyto fuy surgir na cidade de
ChetigA eidade de que be h reyno doa mayo-
ree & mais ricos & abastados reyndll de toda a Jndia.
Tem eento & v1nte legoas de colrta poueo mais ou
11011 -ao longo daque1a enseada a q os Cosmografow eha-
'DtA signo glgetico por amor do rio gangea que se vay
ali meter no mar Indico per duas bocat, & outrastarrtat
legoas tem pelo st'rtlo ao RJgo do Gigee, dila parte &
41oatrll : de modo que ocupa grande parte de "terra , de
que algfia be montoosa & a outra cbal: be geralmente
muyto abaetado de & myto mais que to-
dos -M outros reynos da lndia, aui de trigo como dar-
roz, de gado grosso& miado de que ba criallo-sem
to-: 8t assi ha muyta caa de montaria & dtdtemtTia, St
e muyto pescado & fruytas, & tudo to barato -qoe pa-
reee cousa im-possiuel, porque hO boy por grde que se.:
ja -nflo vai mais que duas que poJa nossa moed
aam seya Yinteie, bOa duzia de boas galinhas -hila tan-
go, fardo darroz qu1!t sarn tres alqueires dez rs, & as-
ei ho mais. Fazse em todo este reyno -muyto & b au.:
ear, & leuAno fa-rdos -pera outras rart-es, & fazense
!ltuytas conseruas de gengibre, de -que ha muyto & de
fruytatJ despinho & doutras. CrianSi! t-ambem neste'Tey-
DO moytos csmdos do tftmanbo de fscns OfngratPM'a
naee- por toda esta tf'i'ra nJUyta pime-nta fon,;
ga, & gratJde soma da1godio de que se fhzem muytns
sortes de -panos muyto delgados, bits brancos & tmfros
ptotados, & todo bo fiado de que 11e.tecm he fiadoeni
LIVB.O IIII. L
o;gitized bvGoogle
8t DA. BJ&'IML\ :4
roda. Metene por este reyno como disse ne mar ho rio
gilges por dout brap & dA fo,J j do out10 ha oylta
legoas: os g-tios deste reyno tem a sua agoa por sao-
4a , a l'illio di"ao no a. puda aaber, t.oclas iflUilH
Dele, & assi doutras partes: & he hiia das grandes ro-
marias que ha antreles, & crem que lauandose COlA a
11ua aioa ficolimpos de todo seu peC4MJOM, em tanto
foiUe a eJ rey de Narainga porll nlo s.e pode J ii' lauar
)be traal cada aomana PQla poat.a h barril dag.oa & la
e coe la. Ho .oacimt;lnt.o deJe nlo e eabe Gnde he:
estio situadas ao longo dele dila parte & doutra muytu
mgy fermoaas prini.paln1ente ha que se
Dharua gouro q.ue e.t&. por ele acima c Jegoaa do mar,
& ser. b Jegoas de OJDprido, & a lar-
rura he .pouca he rasa porem muyl.o JOrt.e' perque de
tliitlll a bo ganget, & por d.eLraa laa aJasoa gran-
de. k !unda nadarQ nela naoa de quatrocenl.ol to-
aeis : &. detraa desta alagoa vo grandes maa em que
crio muytos. alifantet, tigres, onas & .outraa
rias brauas : & porque eiLas mataa a cidade
Do qu.e.rem oe reJs de qa.te H cort.ee, &. por ia
10 1am ba,tas. Ha neJas muyt.oa & oobrea edifi..
cios, de meaquitaa como de cawa.s de seDhoret flUe
a.od4o DJt- eorte dei rey de BeAgala, que aqui tem BeU
em bs sumptu<Jtos paos i sam lamallhos
a cj.dade DeLWra
7
u casas sa.m terreaa lauradaa d()uro A
duuL, & leu;a. muyl.o8 patios & jardins,, & ruuyto
1ada de m&.imeo.tos, He pouoada de mollros & de gep.-
ti98,. & moro oeJa J.Duytos assi Per&il4nOt
Coraooes Rumes & A bexins, i} vindo ali ter oo
auaa mercadorias se deixaro ficar vendo a grossura d.a
terra. O Bgalaa um boms b apessoados, diseretotl
& mu)lto fal101 : as 111olheres sam fermosas, & asai ht
oe ootroa ee lrat.lmuyto limparute em seu. westi ..
do, & S&OJ mu-yto dados a comer bem & a beber, & a
outros vicia&, & seruense nobremente, & os mais dot
aeru.idores sam capadoa por amor das molberes de que
o;gitized bvGoogle
LJV&O un. c.&II'Vr.o xvu. -*
eam moy ci0808, &. pera lhe oulharem por IUU fazen-
das. Ha em 8eDgala oatru IDU:Jlaa eidadft, assi polo
eertlo, como ao longo do ganges q aqui estreita mais
-que em oua.raa partea : & elo goaro a ite legou. Jk>lo
gangea acima acaba ho reyno de Bengala. em ha forta-
leza chamada Gori que est da banda dalem : & dizem
"' IBouroe ll aiada dafi- a eem legoas se oauega etta rio.
Na OCMtta do fMI' nlo ti eal reyno mail flUe c:to.a
toa m duas cidaclee hOa 6hamad Chetiglo tinte legoaa
dila das fozes do ganget : k porw e CMregi &
detcarreglo principalmte me'tcadorias qoo t dou ...
iras partet a Bgala & de Bgala peta outros reynoe
& a atfaudega deeta cidade rede moyto a el t'ey de
pia : bo outro ae ehama Sateglo 11a outra foz cl6
rlges oyteota legoas por mar de i MAs nflo t..
lle tamanho trato nem a aua alfahdef& Rio reode taote
oomo eeteatra. El rey ele BeGgala he mouro & erue.e
CJODJ grlde estado muyta &. por estado ti tret
reneroa de muaieu t a do seo reyno, de Nartinga & d6
Cambaya. & de t&d01 &e1R muytoe & ' 1111 cau.
tor mr q tem d.,.e mil crutados de renda. Das f>rlas
a dtro ee 1erlte eom ea'J>adot que per temp& fat graao
1lee senbotea & 'ouernadoret de eidadea q n" li'llg-oa d
terra ae ohamlo Jattartlt: 'l'h) beteJe .q come l'he latlle
eanfora de borneo, nl-tta fftdia a eitteeMa eruza.
'dos ho ltralel, & desta elfore :r eo cuepo quee1e
001pe em htl douro t ho 8et1 earnaeyro doua
mil "ruzadoa de rda. He m"f'O mat. rioo de tettouro q
uenhil rey da ledia, & muyto d.! asi d
eaualo como de p, & por i1110 lhe & pagllo p ...
reae algfta reya &. eenhorea seus Yezinhos, & por eh! eer
IDOUro moytoe gtis do te'DO .we 111our01.
L J
o;gitized bvGoogle
CAP l TV .L O XXXVIII.
' ' .. .
J)e como d6 loiMJ da silueira aportou na cidadt.tk CM-
. tigo, do q lhe aconkceo.
de de Ma,diua ,_..
ZJl Beogala fcJy aferrar sua costa a ne .... dias -de M4ayo
mil & quinhLos & em q BUtgio na:btlrra da
cidade de Chetigo: muyto. abastada dagoa, q_
.por cada rua corre h ribeiro & seruease por pC:tiJles, a1
terreas & de taipa cobertas doia. idade de gran
.de trato por auer nela muyl01 & todos
.& po.t isso 1e tralilo muyto b: & be goueraada .ppr bD.
couernador a q os da terra chm lascar, & he vassaJg
.dE-I rey de Beagala. E sabendo ele q o eapitlo mr es ..
taua na barra c medo de lhe fazer por se aobat
pera se defender, Jbe mandou pedir pu
bfl pres.eJJle de A o ll ho .respdeo 4.
era coo tente de Jbe dar paz_, & por alar dpente AHJ. Qlo
l'ia logo .coele per a a assentare do .modo t} auia de. ser,
q se melhor se eri4o & a aasentario. E
,abedo ho Laecar q tinha eapatJO pera se fortalecer, for-
taleceose logo c .bl&a tra,..queira de duas faces q mu-
dou fazer diante .do . .port9 darea, & artilhada ca
algflas bombarda11 . c determinao le se d&.-
feoder dos nossos. E ho capito mr. dizer
i} lhe mandasse v&ler algO.S mtimetos. Respondeo il os
rio auia na terra. O q lendo a mao-sipal por saber
i} toda Bengala era muy .ilbastada deles, no quis
tar mais & mao4ou 'oru.a.r per Tristo hii!'
champana q estaua,eurta .. no .porto dart:oz, q
era d Chatim da mesma cidade, & aos brados q dero
os que estaulo na champana acodio grossa gt;te darmas
da cidade praya , & comearo de tirar frechadas aoa
nossos q Jeuauo a Chpana, que -vdo tanta gele jun-
ta deteueranse tirandoJhe bombardadas. E como &e a
LIY&O Blle CU.PITYLO 86
aDI& .. i trauou mudou dom Joio em aocorro tle Tri
tio barbude .o aeu batel c6 gente & artelbaria , & aui
Joio fidalgo oa sua galaota, & G6 eua vinda se aieoa a
de maoeyra durou ate noyte eem doa JIOIIIGI
morl'er oeabO & doa imm1goa muytoe. Do lJ. bo Luear
ficou tio meoeoCGrio l} determinou de se viagar, &
go ai}la noyte lllicWu.fazer JlHIIle& cl calaluzn que ti-
Dha, & aolemanbai. ae Abarcou neles o sua glte ll &e-
ria obra de cinco mil homa w mais deles Crecbeir01. E
sabdo d lolo bo apercebimlto doa lmi&os po"r suas e
pias, apereebeoee tamb pera bo dia .eguinte, & fez
embarcar a mr parLe de sua gte ooa bateys do IBU
..11awo & da carauela, & no barganlim , & na galeola :
& mildoo a loilo fidalgo l} vindo 01 lmigoa foae pelejar
-GoeJee leuaodo esta gle l} ello & cineota bomll
portugueeea , & ele auia de .fiOr Do aauio & na galeota
pera Jhe dar CGBlaa & &irar c6 a artelbaria aulde
.4iao necenidede: poril dali lhe auia de dar muy&o mr
.ajuda lJ. iodo ooelea pe.&.ja. E como os A08801 estauio
pre8te& pera receber imigee , em Ql 1do abalar ja
menb clara lbe sayrlo liraodolbe a galeota, & .bo bar-
Jitim lJ. hio diite muytas bbudadas, & aasi a capitai-
a & a carauela , & CQIDO 01 imi8ot winho muyto jut01
.eomeo 01 Liroe de dar por eles & fazerlbe atcO diae
de que elea com.rio dauer medo, & maia por no Je-
uar artelbaria q.ue Dlo tinhAo outra 11e alo a I} icaua
Jl8 , que posto lJ. jugaua Dlo .azia nenb no..
jo aoe D08I08, de cada vez lho faziAc.l lltayor, arrban-
tloJbe aJgOa eaJaluzes doa di&eiroe. E pared!do ao Las-
car que por eata causa 01 i} Jai4o dian&e auerNlo mt:de
mandou os mudar pen ttu, &. ele poa se na flilt.eita cl
01 & estes eomo viohlo 4e qouo, &. c6 bo La...
ear ll oa fo.ua perfiarie bil por aferrar 01
BOIIOs, aofreodo ho impeto da IIOISA artelbaria li- ffl ne,.
lei u1az &te diao: & oa Dei808 i} b ho wiv nlo os dei
xaoo aferrar, por(} pera quaotot oa imigoe ero irlbet
Ja ae w abakroa&HID ,-&..per illo _bQ.
oigitized byGoogle
-81 . w mnou DA JNm.a
tJODientirlo dcN.-rldo sempre aua art.elharia em roda ,;.
ua: & tapado por aotreles muytas vez de 4 lhe at-
ttombaro muytos & lhe matal'lo & ferirlo
muyta gente
1
ca o q deemayarlo, de maneyra l por
taait que ho Laacar 01 esf()raua DOca os pode ter &
fugiro pera terra, & os DOIJI08 os nAo quiterl seguir
pbr ser tltol k eJHtJo p<Jucoa, & Oltal'aOI8 ca O que
tinbio feyto & ea 1be tomatl cinco calalazes. E do ho
Laacar q os notloa ho no segu;r&o deixouee estar no
mar p& l'et' o li mais faziilo & eles nfto fizetlo r&Jais 4
tornarse per& bo eapitlo mr, fllhe fez muyta feaY por
sua vitoria, & aereceAtou sua armada oo os cinoo cala--
dQs I migas: & vdo ele q se tr&unua a guerra nl
quili estar to perto da cidade, reettdo qtte lhe JKM_.
eern de ooyle fogo frota , & determinAdo de ir pousar
jllto dn ilheo ll se fatia ao ln&l' mea legoa da cidde.,
mandou l Iolo fidalgo na eua a 10ndalo per
er se tinhilo b aurgidouro. E ho LsoRr q Ainda ett
u no mar apartar a galeota da outra fro(a de
pois q vio pra ade h ia fi a poderia tomar
porl'l fazia calma, & nllhe J'.,derilo socoftler a oapitai-
na n a caraaela, k nieto & nos 88\IS re-
meiroe q remarUkt rijo, do q a gefeota era quasi
ca ho arrleA do ptrta c& toda eua frota a
boga .artildada , dldo os lfebf hfla gritB 'ft de
parecter q thlhlo " galeota tomda. O q vdo lt oapl-
tl& mr mldou logo bo batgltt & 01 dou balys a t'-
CJOfrela, a q oa imi@'Otl por -eer muytos demAsia
tario tKte q por mRis bbardadat n etpingardadat oB
lt0886s titarl 11io deixarfte a\ galeota, se
aeruirl l tlbAOI dalgQaa paflelas d poluora q tittbl
lhh fonlo 'ao pUOas que fogo 8'8 gaatarAo t lt 01 1m_i
goe oa pltO que eobtiato foy h na aapera peleJA
em qae 01 nflml ho fiaerlo muy esforadaMente, de,..
ri bando muytoe doa iMigoa: ll como erlo demaetada
man.&e mai que nos11011 os entrarlo ferindo M todol
4e 18&aytae frecbada1w E dutlklo usi a t
o;gitized byGoogle
LIV&O lllh CArPITY.LD f?ll
4e a1 imaigea bis pelejando com os oouoa & outrot
pegados e6 ho leme da galeota , &. atoandoa pera a le-
uarem - eidade, posto l} 011 008108 pelejauio cbega Triaa
tio bariMHio & os bateis k rem pem pelos imigQ&
eori.co, prineipalmte TriaLJo barbudo que chegou pri-
meyro, deaparaodo 1ua artelharia
tas paaelu de poluora l}leuaulo nos ealahllea uoa
goa que logo comec;aulo de uder, &.01 imigoa com me-
llo se ao mar : & eoeale ardil em muy pouco
eepao foy a galeo&a deaaprei&IMia doe tmigos que a
nlaio eercada, & como Joio & os seus fieario sg-
meate c os immigos que eetauo dentro pa galeola Jo-
go ve fizero despt'j.ar, q .. e t.edoe lanaria ao mar cgm
mPdo, & ela &ieou cbea doutr mwyloa 'l os n01aoa ma-
taru : & aprouue a 110110 seabor q nenbti doe
.Do morreo, DeJD ente DI despois 4e muylaliil feridas de
fiearie ferido-. E defapreuada a galeota que ae
fez em corpo e6 bo bargitim 'k bateya desbarata rAse 01
imip &. fugirio pera a cidade , & pateando por dite
tia eapilaiu & da ca1auela foriQ aeruido1 de muytas bcl-
bertlada : k aHi ae reeolberlo eoJII. muyklll calaluzea.
Qe)li8HG8 & mehdot ae f.audo & auyla geal., 111orta
&. .E vea._ ho Luear qw.lo pouco gaGluwaa na
cueua, toraou a ma ada r pedir pu ao eapitio mr por
IRL ChatiaJ de C.boraandel, promeleodolhe de lhe oon-
W!a&Q aa eidade, & .tarJlle todos Gil\ maalimltos de
.. ue te11eae aeoellitlade, & die&.e deu arrefeaa eem que
a pu ioou 18IU1a: & deepeia i} H COetJea a CODUeJ'Bft
do. 1101808 com 08 tia eicla.le, foy a amitaade
11ue he oapitlo mr torneu ea arrefls, k ani ficou ali ate
pauar bo iauerao I} Iii auia tle teJ : mas como ho Lae .
ear era homem de pouca fee k cbeo de treiccio, alo du
rou muyw laoardar a fee '}. proeW!ra,. & logo l}.bn>u a
paa : euydaDdo 'l por r iauerno pederia tomar os no ..
101, &. ajOtaDd., muyLo graade frota deu sobre 01 noa
108 q. 1e dekaderio 'ambem i) oe izerio afaetar : & a ...
li ae \ol._ a luur& &le.aoaar, & euue ytas pejejaa
o;gitized bvGoogle
S8 -Jtk BIS'I'OtUA lU: IH'DIA
fltre os nossos & os tmigos, assi tio mar como na terra,
& quis nosso senhor <} os nossos vt"n-cerAo sempre. E
"endo d q 8 guerra h ia em CTecrnento, foyse do
porto pera 8 barra por tirar os nossos dopressam, & nito
se foy de todo por ser ja inuerno. E estando aqui soube
bii que poJo rio acima dali a ha lt>goa estaulo na
borda da-goa certas jangadas de fogo -que ()S immigos
queriilo lanar pera lhe queimarem os nauios. E porque
era cousa de muyto perigo, determinou oom lofro
de lhe atalhar com mandar queimar as jangadas onde
estaulo , & -assi pot' eoneelhe de todos mandou l Tris-
to barbudo capit}lo do bargant-im , q foy, -& no achA-
do nada se tornou: & -tornandose ja a vista da frota hG
alcanaro einco lancharas em q bilo trezentos frechei-
rot. E t'eceldo .cJom Joio que tomassem Tristo barbo
do ho mandou socorrer per ll Gaspar fernidez caualey
ro fidalgo morador em Pombal, Ef'Ue mandou no seu ba-
tel com quinze Portuguef!!Pit' & o batel leuaua hil faldlo.
E como. Gaspar fernandez era muylo esforado. fez
mar -ho batel to rijo que chegou primeyro s lanchara
flUe -ho bargantim , & c a furia dos rf'fneyros foy en
uistir com ba que hia na dianteira, &. em ehegando a
ela se deitou dentro c seus compMtheitos, posto que
os immigos per6arilo bem c lAadas & frechadas por
lhes defender a eatrada, mas nlo poder:l: lt em os Por
tugueses entrando matamo algus deles & os outros com
medo se lanaro -ao nsat' & saluarilte na terra que era
perto. tE seado esta ciespejada tornouse Gaspar fernan
dez ao -batel .eom os outro :& remete a outra lanchara lt
vinha pareJe: & por os mouros nfto ousaro desperar &
foiio varar em terra dde forlo as .frechadas tantas so-
bre Gasrr Fernldez &. 8PU8 oopanbeiros que 08 trata
r4o muyto .mal de feridas, & rorque lbe nlo podilo che
gar irarlo obre as. tres a que Tf'i&lo barhudo tiraua
bbardadas. E .oa mouros comg vinto que bo batel hia
eonlreles tendo ja desbaratadas ae outras duas lancbaral
fugirlo ho. mais qae.
Gupar fernan ai
o;gitized bvGoogle
LI'VRO IIII ..CAPI!I'VLO Ot
JJio aeruio por eetar muyto mal ferido de ba frechada
em hila perna l} alo se .podia ter, & aiB Ol outros- lam-
-b, de que JIIOI"reo htl 6fho do Gaspar rernandez,
que com a ajuda de ilosso foy o que desbaratou
as lancharas com seu eclpanheiros , sem TrisUlo barbu-
do ter qae laaer, posto que 1ua vontade foy boa pera
ho ajuflar. E desbaratadas as lancharas 1e forio pera
dCIIII lolo a cuja yjsla se {e& est-e Ceyto, & a quem Gaa.
par fei'Dandez leuou a lichara que tomou. E -prosaeguio.
do ho inuerno por diante foy a agoa tanta que choueo .
que apodreceo toda a eniarcia dos nauios da armada,
& dom lolo eom toda sua gente paasou -muyto m vida,
ai c a grAde inuet"nada .como com fome : & vendo a
!rola sem enxarcia & que alo podia mant1011
em hila aldea de peacadores que eata.oa hi perto tomar
quilas redes tiabo, & delas maadou fazer em .terra
cordas pera as .enxazeias. E estando nisto veyo ho Las-
car commuyta gte pera ho estoruu,.& ouue ha muy ...
to graf!de peleja antreles .& os 008808. E despois dia-
totocnoa a auer paz antre ho Lascar & dom lolo., de
q e ele .Dio fiou sem lhe o Lascar dar arrefh , & -
®ae dr.les ae tornou &eporto.dde ainda esteue quia..-
&e diaa .fazendo fazda.
C A P 1 T V L O XXXIX.
Como .t11tlo lw Z8CtJr tk Cheeig&J 4 mo tomar 1uJ .
Ct.lpUiO .mr lhe IJI'mOU .Jdi.a trdfo, CU -COJ'M ho 11_..
senhor liurou *la.
E oeste tempo er.a ja no cabo do .iauerno lhe -che-
gou h baixador ii dizia aer do se.ftor da cidade Darra-
do, &. da aua parle lhe deu hn rubi que despois foy a-
ualiado em sepctoa .cruzados, &. quatro para6s carre-
gados ele maatimentoe, diddolhe da parle do senhor
Darraclo, que poJa fama que tinha delrey de Portugal
4eaojaua de .ter amizade coele &qtte teuease .trato .ea
LIVB.O IIII. K
oigitized by Goog le
90 . DA HISTORIA DA INDIA
sua terra. E sabendo ele que esl.aua naquele porto, lhe
mandaua pedir que quisesse ir ao seo
1
onde acharia mais
verdadeyra amizade que n11quele, JJOrtJUe a gte daque-
la terra ondestaua era ruoy falsa & enganosa.: & be1o
lhe pesaua das mentiras & que ho Lascar de
Cbetiglo nra coele & sabia ouia dusar 1e hi ruaia
esteueue, por ia.u que se fosse pera a ua cidade & l
assentaria feytoria. E isto tudo era mentira, qutl wdo
bo Lascar que no podia desbaratar dom loilo: quis ver
te ho podia desbaratar com este ardil que concertou C:Ot>l"
te senhor Darraco tambe01 vassalo deJ rey de
a que se mandou queixar da destruyio que dom loo
fizera em Cbetigo. E cuydando dom loo que a embai-
xada era de verdade, prtiose cem ho embaixador que
lhe diss., q_ dali a Arracio no auia mais ooyt.o Jegoas,
que era por h rio aciDJa em cuja foz achou muytos ca-
Jalu!es & lancharas que agoardauo por ele com muy
to refresco : &. do1 que estauo nelas foy recebido c
grande festa, & .por dito do embaixador entrou por este
rio onde lhe dizia qae estaua a cidade, &. que
poderio ir por ele os eeus nauios, & clea legoae por el
acbarito bOa estacada, & ali eetreitaua bo rio tanto qut
escassamente a capitaina podia caber: & a fora iao era
ho aruoredo to basto di.ia parte & doutra que cobria ho
rio. Dom Ioo no quls pasar dali, pareoendolhe que
lhe querilo fazer trei((ilO , & dissimulou com bo embai-
aador, que ho aeu nauio nilo podia pauar, & 4
llo . .nlo auia de deixar 100 :. l} se bo senhor Darraco ali
quisesse vir se no il se tornaria. E conte recado 11e foy
ho l!baixador & no tornou mais : & vdo d Joo q pat-
.aulo seye dias sem tornar n4o esperou mais & tornou-
ae crendo de todo ll aquilo era treio, &. tornaodoee
achou ao meyo do rio comeadas grdea estacadas 01
lllOilros fizerio despois il ele passou , pera 4'1 lhe tolbes-
lem a patsaj & Jbe tomauem Ql nauios &. ho matassem
om quantos hiilo na frota: o que ae fisera se nlo se
baara &lo uioba, & ele ... acaoa ai.oguem D&8 esta-
o;gitized bvGoogle
.Ll'Y'BO 1111. C.lPIT\'LO XL. 1
eadat porfl 08 ') as fazio fugirlo sabi!do q se tornaua ..
E wdo ele lj n vinha bo seftor Darraco nem seu re...
cado alo quis mais esperar & partiose pera a iJha .de
Ceillo oade sabia ii ho Gouernador auia de ir fazer hia
fortaleza. E partido Jeuantouselhe lohio fidalgo, &
aouae aa boca deste rio Darracllo a fazer Jtresa(i e na01
(JUe abia li aoilo de sair cJeUe, & pera diuimular
dou hft prrsente ao seahor Darracio por dous do, atlll-
.os, mandandolhe di&er que ho capitlo m6r h.o
ali perfl assentar paz coele por quanto no podara es,..
rar sua vinda por tarde & ter muyto q faz.er ou
tra parte. E vendo ho sen.hor Darraco 08 nouoa <JUe
Jbe Jeuaro est., recado eom bo presente mandou os o-
go matar: &. ja que se nlo pode vingar no capiUio mr
quilo fazer lolo fidalgo, radapdp muytas lanchara &
calaluzes com gf>nte de guerra !M'ta que ho
ll_ as8i ho ouuerlo de fazer se nos8o senhor ho no liura-
ra milagrosamente, pelejando com os lmmigos quasi to-
do hn dia em que quasi ho teuerl{) entrado & lhe feri-
do corta fJ()s aeus , & noo teue outro remedio e ao
.cortar as amarraa com q\le eetaua surto, & eom fie ven-
to que veotaua acolheose um 01 immig.o ho poderem
& dali se foy & andou por outras muytas rar-
tes em que lhe mataria algiis & cat-iuaro uutroa
se10 fnet" neoba presa, & por derradeyro torAouse
lndia onde gouernaua Diogo Iopez de eequeyra qe lA.e
perdoou.
C A P I T V L O XL.
De . fXJiftO mCJ8cartnlun foy a ttrr.a dos Lequios -
do qm k
Deeroie de Ferno pel'f"Z estar em Cantlo 1oube que
paseada a cidade de C.:Hilo hia bOa terra muy gi'&nde
ao 11oeste q ae cbamaua Lequia-: terra muyto rica dou-
ro k de twata, sedu sohae k tec.idae, porce18nas & ou-
tras .eomo Ba Qi.Ba: it ('Ol il80 Q.Uft f.
M2
o;gitized byGoogle
. 92 . DA HISTORIA DA .INDIA
.grandes mercadores. E pera saber se era assi mandou
Jaa Jorge mazcarenhas que foy ter a bO.a cidade chama-
da Cbincheo, em que lhe pareceo que auia mais rica
gente que em Canto, & que vsauo de mais policia,
& souhe que dali bio _cadno quatro jungos a Malaca
antes '1 fosse dei rey de Portugal carregados douro &
de prata em barras, & c outras mercadorias mais ri-
cas il a da China, & trazi4o em retorno mercadorias da
I ndia , & com medo dos nossos no foro Jaa maiiJ : &
...-los Chios se prouio das taes mercadorias, & por isso
-epraro bem as que Jorge mazearenhas Jeuaua, & ele
()S prouocou dizerem que hirio dali por diante a Ma-
laca. Mas no ho fizero despois assi , porem em qute
ali esteue muyta amizade & boa cuersalo na
gente daquela terra, que he gtia & alua & toda fer-
mosa, & tratasse muyto bem ..
. C A P I T V L O XLI.
De como sabendo lw capito mr Ferno ptrez lw aper-
. to em que estaua Malaca se partiu dD ilha da veuwga,
g de como chegou o Malaca
. Despois de partido Jorge ruazcarenhas pera Lequia,
chegou de Malaca ilha da veniaga ho jgo de lvrge
aluarez que deu recado ao capito mr de eomo a sua
partida chegara a Malaca d Aleixo de meneses .cA-
fonso Iopes da costa & ao q hia: & 'j Malaca ficaua a-
pressada dei rey de Binto por estar no pago & trazer
-Do mar grde armada. E por ho capito mr saber eo-
mo ficaua l\1alaca, & a necessidade que tinha de socor-
ro, determinou de se partir na entrada do mes de Sete
bro por ser i!to a propria mouo, porque no meyo auia
grandes temporaes & arraes: & lambem porque a es-
te tempo era ja chegado recado dei rey da China que
fosse ho embaixador. Asai que por tudo isto
. o capitlo de se parLir. pera Malaca , pera o que ma4r
o;gitized bvGoogle
LtVao Ittf. 8Atl'l'fLO SLI. 93
dou por terra recado a lorge maacarenhas que eetaaa
Da cidade de Chincheo que se foue iltJa da veniaga
eomo foy: lt. P.le viado mandou bo oapitio .mr.
ao Tuto de Camtlo como ae- partia, enoomtlldolb
muyto bo embaixador l} hi ficaua de caminho pera elrey
da China. E ficando asai assetada a 'paz' na China, &
sabidas polo capitlo mr muy miudamente as cousas de-
la pera as contar a el rey de Portugal que por isso se
deteue quatorze meses Daquela terra, partiose pera Ma-
Jaca na entrada de Setembro de dezoyto, leuando rnlJy-
ta riiJ.za assi douro como doutras cousas, qGe todmr _os
da armada hio grandemente ricos. E chegado ao estref.;.
to de Cincapura achou hi bla nao Dona de era eapi-
tlo Diogo pacheco qued6lm Aleixo mandara ati darma-
-cta, pera que eaperasse Fernlo perez & se ajuntasse c&e-
te pera ho ajudar se lhe saiue a armaflla dei rey de
tio, porque se temia que viese desapercebido de gente
& dartelbaria. E ajuntandose Ferno perez c Diogo pa:
ehec:o foyse a Malaca, onde chegou estando a fortaleza
muyta oeceuidade ,. assi de miltimentoa como de di-
nheiro & mercadorias que no auia nela cousa algfia:
&. Fernlo perez deu dessas mercadorias q trazia. a. Ieda
aolta, damascos, cetiRs, pedra.bume, cobre, pregadora,
& outras cousas que em Malaca tinhio muyta
logo se vendero muytas delaa a Guzarates, tJUe eataulo
em auas uaos no porto de Malaca , & do dinheiro que
.terio por elas se pagou soldo gente que coisso se re ..
tDio em alga maneyra da fome l} padecia, & dali qui-
sera Fernilo perez ir a Bgala pera as1entar l paz & .
trato como trazia por prouisam tlel rey de Portugal, vis-
to como em Malaca no auia ueceuidade dele por auer
hi gle que abasta1se. E no fuy per dom Aleixo lho de-
-fender por hO.a prouieam do goueroador, di2.1do que era
maia aeruio de. sua alteza irse dereyt.o Jodia, & isto
-por ler dada aqum ida a dom Joo da silueira seu sobri
nho que l foy como diue. E sabendo Ferno perez como
alo atlia dir a Beng.W, entregou. a mercadoria que leua-
oigitized byGoogle
94 rDj; BII'!O.IA l)A INDIA
ua pera J na feytoria de Malaca que ee vendeo aoa Bea ..
alas ll ali Yinho naquele lepo, &. coisto ouue dinheiro
aa feytoria por biit dias,. & .. Ferniio perez esper"u eq
Malaca pola pera se ir lodia com dom Aleixo.
C A P I T V L O XLII.
De como ho gouerrmdor .se ptJ!fMJ pera a il/w. ck Ceilo
a Jaser ha fortalestsa : de como mour()S de
cut ac6dharo tJ elrey de CeiiiJo que lhe no delse
forllllem.
Ho gouernador como disse inusrnou em Cocbim este
.anno de dezoyto, &. neJe fez prestes eu a .armada pera
no vero seguinte ir fazer ha fertalt>za ilha de Cei ..
lo como lhe el rf"y mAdaua em seu regimto: & oeste
inuerno mandou por terra ao capito de Goa qve na 611
Dagosto mandaBiile a Cochim a seu irmlo dom FP.rnan ..
do monrroi com as oyto fustas de Goa pera ir coele a
Ceilo. E tido tudo preste & prouid.a a fortaleza de
Cochim ae partio pera Ceilo qaasi Geado Setbro. E
apreaeouse tifo a partir porque nilo chegasse antes dt
sua partitla Diogo Iopez de IM'queyra que eaperaua que
foue aquele anuo por gouernador da lodia, & 1e fosse
antes de 1ua partida .ftoatta ele cl; 1eu trabaUao perdido.
Assi q partindo como dti{O fDy ele em biia gal de qU41
era capitio Deois ferotlea de melo: &. a fora eela gal
hio outras qualro, de que Jaio por capitiPs Christoulo
de sousa, Gaspar da eilua., Antonio de mi rida dazeueo-
do, Manuel de Iacerda, Lopo de brito &. dom Ferna&-
do IDrro com aul\8 oyto fuatas 4 hill debaixo de
eapitani.a, & aaei Jeuaua mais capiulea cujoa o.,..
mes no pude saber n ho numero dOI nauios da arma-
da, ll leuaua doytoceniAll ate aouecentos boml &odol
Portugueses il rulo queria outNls pera a guerra. E pae
sadoe qoalro ou cinoo dias 'I partio de Cocbim, ehego
a Cei-Ulo com toda a frota : " indo oera temar ho po..U
o;gitized bvGoogle
LIUG' .IIIJI U'JIII'nllC) G.U. :,,
a CelalllN IObniueolbe MatO -por nle
rer pairar errou ho porto de CoJObo & foy afer.r&r ho de
Gale, iWe em ootro tetDpe Nra tsr .dlJ Loureno dahnei-
da como ja diiSe, & oeste pmtQse t:leteue hO. me k
meyo por aruor do tempo -wue nlo l1!Nf&Oa pera poder ir
a CoJumbo, & em todoa eeles diaa esteue aemf-re no'mar,
lt. dos noso capites sayrAo muyte1111m terra a faier a
earoajem. Jt; anddo btl dia AntohiQ de mifan-da & Mg-_
uuel de Iacerda em terra, muyta -gente
da &.. cometeo os nossos que 1e poeer.Ao en1 tom dtJ pe-
lejar eoeles , mas eles se retirarlo logo , & os hit&SO& se
ajuntaro que andaulo espalbad011 &. &e c6certarAo, &
MaoueJ de Iacerda se .pol' dte, & Antonio de
de trai, . & eoeata ordem ae forlo harcar seguindo oa
immigos apos eJe& lt' os 0011os fazUlo muytae voltas pe--
ra os fzer deter, k 81&i"lle embrcarlo sem nenhO
wigtJ. Desta aoaneyr ealeu neste porto ate que
tou ho tempo com que se foy a Colombo, &. surgindo
aqui recado a .et rey diaeodolhtl da parte delrey
de Portugal 1eu senhar:que pola ami:z.."\de que linbtlo a-
aia dias, lhe rogaaa moyto quelhedeixttsse fazer htla
fort.leza em J:aGa .pOt } linha aquelt,- pCJrto, & nlo pera
maie que para ter 'segura hiia feytoria
1
que alt. tinha de
terminado de assentar pera 'dambos de dous?
& pera ter gente com que bo quando teuelse
dela neceuidade, & a segurana da feytoria a qot'-
ria dL"te nem de seua Ya88aloaOIl} gtios, que bem
Nbia qoe todos ero Jeaet & ee
por amor doe mouroe (JU& wio hbm1g118 dos nos9o8, &.
ccmo tra&aufto em sua terra receaua que fizessem o qu
fizerio em Calicut-: &. por eela causa queria a
Ao que f'll't"y responduo que era -t01itente. E neste tem-
IJo eetaulo em Colum-.o algfts mouros de Caticut, & sa
hdo oome el rey a fortaleza fiearAo muy agas-
talot vebdo ljl!e "de todo Um tb'tUl\Jtl ll1i nos me-
fJertoa tl auia na 'lddia pera seus tratos,.
CjUe bl iabilo lurt.alea l} ee fazia -em Cotdlio : & pot
o;gitized bvGoogle
.96 ."..-'IID'fOllla. DA.IN8M':
ist-o ee :aju-af.riJo. alg:ila Ir. dieielb
.bn . deles.. . . . : . . , . . . ,. : : . . , . ,
. . .A .amizede . .haMtoCito.po.CJUe;temoa-cOlltigo, &
.:a grande sabe1em que- tetomf?s'por boaa
Qbras que DB: .. fizeete,. DCDs.da 001adia pe.:a te repreoder
rdo qnos que tAs feytO",J& pera.te aconseJbar se
.-i nda .podes tomar -.:onselho-: .este:bem podes .crer
que to daet.Dos b polasc.ausae l} digo. Eespantamonoa
.muyto de _oolo .no pedires antes de conceder a fortafe,
.sa aos frangues que ooe diaem que ooocedeate, o que
:lllo .podemos crer :poJa pouca. fleeeelidade <i ls disso ou .
.saenhlia : pQrque se tu foras h reyzinlao to pobre que
ouueraa denrri.queoer com .a amiza4e.;doe.iraogsUM.,.aos
mesmos foramos de pareeer que os oonaidaras mm a
fortaleza., & no .q que ta pedi rio : :mas tu ea
tio grde senhor de. terra., ,to poderoao de gente, lio
rico de tesouros .que te Ro 6lltJt nada peraterm hO. muy
to grde senhor., muyto rjco & muyto .poderosa. E tudo
is.to escurecer&. apagnr .com dar lioena;:(j_ ge..,
te estrangeira tenha. tua J1:erra., que uo he
outra cousa se Do h ireo pera te :e_pfrear'em de cada
teuerem .desgoale> ,- &mpis.Qiirangue.de
.que ternoe . tita. experiecia qu.e . usi : que ja
que se eles qer ern tua terra bo.destar
tua vtade & no. tu sua,, porque ?que ganha maia
nisso tu ou eles.: lu sern.eles muyto bem jlodes ven'del
tua mercadoria a . & to diuersos mercadotes co-
mo ta cada dia busar, & eJea uo te traz o-Utra
& t .oooessidade da t.ua,. nem.-podem \'iuer&em elll, &
tu sem a sua.: & ainQJL .tua terra ouuer.a ll&*"#'a-
o petA .outras &: teJReras que: t t-omailflelll tuas naos
c que eles amealo a muytQS, .t.amb! -per.est.aeau pa-
recera -bea dart>.s le . te Jiurarea de .auas
mos, mas no .teft4lo ne11ha neeeeeidade 1JlW ltUa via
n _por outra. de te Qleteres. n"Jas & fazerel.o. muyt.o
de culpar, .& } dig_. q\le tqmaa &emplp eua el rey.
Calicut. que q.uja &,. n .po., fue tq
o;gitized bvGoogle
LJVaO 1111. CAPITVI.O ltLIIIe 97.
ele fez, porque ja pode ser que te teree melhor a Ytu-
ra que a ele , & lendo I\88 ficas bo maia bonrrado rey.
de toda a lndia aquilo em ll muyt()B princi-
paes dela laltarlo, & niO sendo nllo seras de culpar poia.
fizeste o 'l podNte: nem perdes nada, porl) tua propria
terra te da a renda que ls, & nfto ho mar como a el.
rey de Calicut, & os frangues nlo pod viuer sem ti ,
& tanto s de ganhar coeles por paz como por guerra,
antee em a tentares coeles pera te liurar de sujeilo te
terio em melhor conta, por isso nio lhe des fortaleza
tio leuemente, & defendelbe a desembarcalo, que fs
gente & poder pera isso, & nos te ajudaremos. E se os
frigues querem o que ba em tua terra venhlo carregar
a ela como faz os outros mercadores, & nlo ta tom
C\)m nome de tratar nela, porl) nenhtl doa que nela tra-
tio te pedirlo nunca fortaleza. Coiato l) 08 mouros di
serfto a el rey o penuadirlo tanto que se arrepdeo
dar a fortaleza , & fizeranlbe quebrar a paz & tdo as-
sentado de ho fazer assi andando ainda recados antrele
& ho gouernador pera se assentar onde ee auia de fazer
a fortaleza, mandou lanar mio dalgtls n08sos que forlo
a terra dessa gente baixa, & os prender.
C A P I T V L O -XLIII.
como lw gooernadur sayo em terra desbaraltiU 01
tmigoa se fortaleceo nela, de como lhe el rey
dio pa ele comerou tafortalaa.
E tllo que forilo presos como el rey tinha sua gente
junta, & tudo prestes pera a gurrra mlldou na noyte se-
guinte fazer na ponta que ho gouernador pedia hns va-
lados que seruilo de lrnnqueira, & sobreles mandou as-
sentar nlgftaa bombardas de ferro que lhe derlo os mou-
fOS, &. assi aJgs _,spingardes & pos sua gente que era
muyta em goarda daqueles aios, & os mouros coeles,
& amanhecendo de tirar coe888s bombardu
LIVRO 1111. N
oigitized bvGoogle
18 DAI BIB'l'OaJA DA INDIA
'l tinhlo aos no8108 i} estauo no mar. E eabiclo jsto pe..
lo gouernador o ca.elho dos apilea & fidalg01 da fro-
ta, determinou de sayr em terra a pelejar com 01 immi-
o & a ponta por fora, & fazer a fortaleza,
& hii dia temanhal se embarcou com toda sua gte nos
bateys, & em amanhecendo abalou para terra, onde de-
sembarcou primeyro que todos c a bdeira real, & des
pois os outros capWles. Os immigos neste tempo no fa-
ziAo se no jugar com sua artelbariit, defendendose muy-
to rijo, & feri rio & mataro algil!il dos nossOiit & hum de-o
les foy Verissirno pacbeco. E c tudo os nouos ,,assa
ro auante tirando muytas espingarda das & stadas, &
ehegaro aos v aios, & pelejaro com os immigos que se
defendttro h. pouco c muyta viueza , & apertados dos
1108808 desempataro os valos & fugiro s neobil oorr
certo: & Christouo de sousa os seguio com a gente de
sua capitania ate h ribeiro dagoa que -era hil pedao
dos nlos fazendo nel" muyla destruyt;o, & pasaando
01 immigos ho ribeiro rosto aoa nossos, & por ser
h pouco longe dde ficaua ho gouernador, no quia
Chrisloulo de sousa passar dali & tornouae pera lido ele
ficaua. E chegando a ele lhe disse. A seabor que tra-
zeis aqui caualeyros que cquistaro ho mOdo. E ele
em vez de os louoar mais, respondeo que pelejauo co-
mo bestas. E por ser ja tarde & ho lugar no ser forte,
Do pareceo ao gouernador que os DOiilsos ticariio ali se-
aquela noyte, & por isso se tornou ii frota ca pro-
posito de tornar ao. 0\ltro di a terrA eomo toraou com
toda gente, & achando despejada a ponLa dos im-
migos mandou faaer nela hila trquei-ra C} cbegaua de
mar a mar por ela ser estreita. E feyta a trqueira bre.
uemente foy Jogo assentada algila artelharia pera a de-
fender dos immigos se viessem, & 011 nolio& se alojaro
detras desta tranqueira q ficauo goardados de todo
rigo. E aabido por clre.J a determinao do gouernador
que pois fazia lranqueira determinaua de fazer por for
a a forialeza' arrependeoso de ter tomado ho couswho
o;gitized. by Goog I e
LII'BO .IJJJ .. OAI'ft'lf'LO Xll. Gt
dos mouros: _& vendo que .em. que lhe pes se aula de fa-
zer a fortaleza, quis IIU)BUar l}.era IJ<> ua vontade, &
poJo seu regedor mandou dizer ao gouernador l ele co-
filaecia ho erro que fi2era em quebrar a palaura que lhe
dera da luer paz eoele & fortaleza. E arrt>pden-
doae de seu erro lhe pedia perdo, & pedia q lhe eeque-
cene ho pauado k '-em amigos: .& ele era muy
cooleate de ooaaeatir qae fiaeeae a fortaleza, & pera ia-
ao lha dar. toda ajuda de qoe teaepe necftli4a4e. Ao
que ho puerudor reapdeo que pois el rey Jbe nlo goar-
dara a palava 'I lbe ti"ha dada que n& auia de fazer
paz coefe sem pagar algl tributo a elrey aeu aenhor,
porCJue a IOrt&leza ele ganhara por a terra em que
a auia de fazer ainda que ele nlo quieesse. E eltdo el
'rey que ho gouernador eataua apoderado na teorra , &
que lhe poderia fazer muyto mal por a aua gente nlo
eer boa de guerra, mandoalhe dizer qtte pRgaria ho
boto ee b1e cousa arreaoada & eom que podesae. E
ele Jhe petlio dez alifatet OAdlno, & bAha-
wa. de oaaela, lt vint-e c eenhas pedras finas du
.. ae achaul ilha, do que et rey foy eonte11te. E feJ
ta die10 bOa eecriptu.ra ttue el rey usinou, oomeou t.
gouernador de fazer a fortaleza de pedra & bftrro poJa
acHar mais asinha, porqGe era detf;a fazerato cal pa..
,.U., &e ihe bia ho tempo em l) se auia dir ,_..
Port..g.al ae viesse como esperua: Ir. por
ter el .rey .contete, & 41ue se lhe Alo leuanta11e outra
'fa& mltleulbe algtls pre18Dtea CHI l} ho A sua
uaizade. .
N 2
o;gitized bvGoogle
DA BI8TOJUA D.A INDI.A
C A P I T V L O XLIIII.
De como Diogo Iopes de Befjueira partio pta'a a lnd.a
por guu.ernador dela , !f- de como chigou l.
Neste no de mil & quinhtos & dezoyto em que se
acabauo tres annos q auia q Lopo soarez gouernaua a
lndia, mldou elrey de Portugal por gouernador dela a
Diogo Iopez de sequeira seu almolac mr, que como
disse no liuro segdo fora descobrir Malaca. E
cbado de todo ho pera sua partida, partio de
Belem a vintesete de Mro do sobre dito anno Jeudo
hiia armada de dez naos grossas, cujos capites foroele,
Garcia de s, Ruy de melo que leuaua a capitania de
Goa, dom Joo de Jima que h ia prouido da de Calicut,
dom Aires da gama irmo do conde almirte: por caJli-
to de Cananor Gonfialo rodriguez Dalmada , Joo go-
mez cheira dinheiro , Pedro paulo filho de Bertolameu,
Pero cabreira & outro. E toda esta frota bem fornida
darlelharia & de boa gente de peleja, porque leuaun ho
goueroador por regimento q fizesse hiia fortaleza em
Diu, & que fosse descobrir bo porto de Mau & leoas-
se J Mateus que dizia ser embaixador do Preste: & a-
e.haodo que era verdade mandasse coele outro baixador
ao Preste pois Duarte galuo falecera. E partido ho go-
uernador de Belem, chegou a Moctambil}, & aua sete de
Setbro barra de Goa &. sem vsar do otficio de gouer-
nador, se parti o indo correndo essas fortalezas em que
tio pouco no vsou dele, porque sabia que Lopo
tinha hua prouisam que gouernasse a lndia ate partir
Portugal, & por isso nlo se quis tremeter nas cou
sas da gouernana nem pousar na fortaleza : o que lbe
todos louuaro muyto & ho teuero por muyto humano.
o;g,tized bvGoogle
LlVRO 1111. CAPITVLO :IL'V. '10'1
CAP I TO L O XLV.
De . como .AjONo lopesr da costa foy c 01 outros copit8.a
pera tomar a tra.nqueira de Muar o se tornou sem lw
Jasrer, d- d ardil com qu.t: el rey de BintSo quilera to-
mar Malaca.
-Chegado Fernlo perez a Malaca com sua armada, &.
no cessando a guerra que el rey de Binto fazia aolll
nossos re.quereo Afonso Iopez da costa a dom Aleixo que
tinha os poderes do gouernador, que pois ali estaulo
juntos tantos dos nossos que fosse sobre a tranqueira de
.Muar & a tomasse, pera que el rey de Bintlo
donde estaua & a nossa fortaleza ficasse liure da guerra
que lhe fazia. E dom Aleixo mostrou htl regimento do
em que lhe mandaua ll ele em pessoa niio
saiae em terra a fazer guerra : porem que mandaria
eoeJe todos aqueles capites que a fosse ele fazer. Pera
o que se Jogo apercebero per mlldado de dom Aleixo
que ficou em goarda da fortaleza : & Afonso Iopez da
costa se partio pera Muar hil dia de madrugada & h ia
em bOa galeota, & hiAo coele Duarte de m.elo capiUlo
m()r do mar , Diogo pacheco, Pero de faria, Ferno pe-
rez dandrade, Simlo dalcafiC>Ua,. Jorge mazcarenhas &
outros capites em galeotas, lancharas, & em bateis to-
doa artilhados & apadessados, & Jeuauo trezentos Por-
tugueaes, & antreJes cento & vinte fidalgos & caualei-
1'08 todos escolhidos,.& tres mil homs da terra :- de que
erlo capitles ho Bdara & ho Lascar, & hia htla soma
de gente pera fazer h honrrado feyto. E indo assi che-
garo a tiro de bombarda da fortaleza, & no poderio
puear dali por ser baixa mar de todo. Do que todos fi-
caro muyto tristes por irem muyto aluoroados pna
pelejarem oo os i'mmigos com esperana em nosso se ..
nbor qlle os desbaralariio. Afonso Iopez da costa se pos
. c&telho c6 aqtes fidalgos & eapitlles & c ho Bdara
o;gitized bvGoogle
:lOfl .DA llfftO'Rf. D4. JIIIIIA;
& Lascar sobre o ll faria , & dissero algns fJ seria b
desembarcar a-li &. ir por. terra ale a.tranllira, & ll os ba-
teys fossem no mais q c os remeiros & hii bombardeiro
eada hl pera poderem ir, & aasi pelejario com QS
o qu. ho Bendara &. Lascar cootradi&lel'iio,
dizendo que aquela era toda alagadia dnmbat as
bandas do rio, & os Mall\yos coslumauo muyto meter
estrepes votados derua, & que assi lhe p:necia que de
.-aia desta-r aquela, por isso que no era siso ir por
ra, que ou auio dir abalrroar com a tranqueira ou se
auio de tornar. E coisto acordario A foaso Iopez & 01
outro& do cOIHJelbo que esperassem a mar, & coela iriio
aferrar a lranqueira, & entre tanto estario .s bombar-
com os immigoe que -lhe -no a.,iiD de fazer ooje,
polas arrombadas que Jeuauio. E assi ho fir.ero, & a
bombardadas cla parte &. da outra, k alga
doa n0S808 foro feridos que morrero despois, & atre-
Jes foy h fidalgo eamado A luar() de sosa. E esta.nde
nisto recreoeose IlDa paii1e antre A.fon80 Jor,ez da oo.
ta & Jorge aazcarenba. por oRde ee a d
terminao em qoe eetauio., &. .se fazer maia uda n
tornaro pera a fortaleza, o foy dos imago.
cobrarem mr coraio contra 01 nouos, & os peeegui ..
rem mais que dantes, & como a sua armada daua
sempre oo mar oqsaua ainguean -de truer maat.i!"'
mentoe a Malaca, que veyo a ser a fo-.me talllaDha
que coela & c ho oauyto grlde trabaloo da guerra .co-
meccaro todos dadoeoer, & ficaric sos ma i que
cento & vinte , & eataua a fortaleza em grande
de se perdei' se eJ rey de Bioto fora solxela, mas ele
que bo no eabia, &t par.eoeadolbe que a no poderja ....
mar por guerra, .aproueiliOuee de eeu11 ardis pera a tOlDAI'
por manha. E pera eaber que t.aes eslauo os nouoett
porq no podia tomar lingoa que Jbo disseste tndou te11
embaixador ao capito solve lhe pue: k pera
m6r dissim.ulao lhe mandou b alifw 4e presente, a
maofllou dar pecrouo que Jllo IIIUCIIIJt
o;gitized bvGoogle
UYao un. e.tft'9J.O :n.v. lO&
mais de trinta dias, porque neste termo esperaua dacil-
bar sua treilo. E asai mandou pedir ao capito que lhe
maodaue seu embai:udor pera se dassentar es-
tas pazes. E cuydldo dcl Ateiso q isto tudo era verdade
poJas moatru l} Yia de wr asai , eiS conselho de todos a-
l}les fidalgo & capites l} ali eatauio mldou 1111 embai-
xador a el rey de Binto oo Bola baixador, & deu lhes
inatrulo dos capitulo das pazes. E ehegado este
xadOI" a eJ rey de Binto, esteue ele &teterminado de o
.. lar & a quautoa hiio eoele, & teue aobrisso cselho
d; os aeus q Jbe c&elharo q o n fizease , porlj fazldo
o impederia dauer effeito o q linha ordenado pera tomn
a DOII8II fortaieza, & por isso o Di fez & fazdolhe muy-
ta h6rra, & ddolhe dadiuas muy rica11 os turnou a mo
dar a Malaca, ceeddolhe as pazes quantas cdie'
e baixador Jeuaua. E euydando el rPy flUe os es
larilo de.cuydadGs, cifiadoa na paz que e1taua assenta
tia poa I obra sua lreio, & logo despois de poucos di
flUe lao nesae embaixador foy em Malaca 111andou hfta
&ola de aetenta laacaru bem fcrnidas de gente & dar ..
telhariA, e111 que hia ror capito mr h fJUC sendo re
ge4or de PHt"ID matou ho rey 'l era nosso amigo & se
fez rey, & pera se aegurar DO reyno se confederou eom
el rey de Bitito, & bo foy ajudar na guerra ctra os noe-
1108 .E por terra maadou tambl eJ de Binto rnuyta
pnte deilane em cilada 80bre a : o que pode
fazer por a terra aer muyto coberta daruoredo muy bas-
to, lt de gride1 lt alloa & tl ncnhs cami ..
:abas, k por ie se a gente podia esoonder sem ser vis.
ta, lt ai ada I} ho fosse 011 da terra no ho auio de di-
zer' rorque parecendolhe que 01 immigos eslauo da ..
\lantajem queriio aQlell &eguir a sua parte (]Ue u dos
IMIIICI.
o;gitized bvGoogle
104 DA B18TOB.IA DA. INDIA.
C A P I T V L O XLVI .
De como d rey de Blto poa em exeCUfo h-4 ardil ptra
tomar a noua fortaleza, 4" ck como. os. sew foro du-
baratados pelos Portuguues.
Posta esta c i l a ~ a acodiro os immigos por mr, & ha
manhaA muyto cedo sendo baixa mar chegaro ilha
das naos ondestauo algus dos nossos , & asai nas naos
que ali estau surtas: & assi como os imigoa inhil a-
uiados, de caminho desembarcar!o muytos deles na ilha:
& supilamenle derlo sobre os nossos l ainda. dormiilo
b descuydadcs de tal vinda, por estarA cfiados nas
pazes. E como os imigos 01 tomarlo de supito poderio
matar algs primeiro que entr:assem acordo de se de-
f-ender: o q os imigos no esperarllo, & recolberanse lo-
go. E em quanto isto fizero hns: outros se chegaro s
nossas naos & deitaro nelas fogo, que por estar mo-
lhadas do orualho da noite passada, & a menhai ser
muyto fria no pode pegar nelas mais q em algas obras
mortas. A grita da gt>nle foy logo ouuida na cidade,
donde no podero acodir por ser baixa mar. E como
ouue mar sayro algs capites nossos, sem ho capito
do mr, com obra de quarenta homs em algllas lan-
charas: & foranse dP.reitos aos imigos, que em os ydo
abalar come<(aranse de retirar pera ho mar, como q fu-
gio: & isto porq os nossos lhes parecia li ero a mr
parte dos que estauo na fortaleza : & os mais sos, & q
alargandose eles ao mar sayrio o8 da cilada, & toma-
rio a fortaleza, & eles entre tlo tomario a frota, &
assi ficario seohor.tt8 de tudo. E porem os nossos porq
viilo que a frota dos imigos era muy grande: & que no
mar largo os cercario & tratari mal , por serem pou-
cos, no quisero passar auante: & tamh por ser tar-
de, & no terem ainda oomido, & estarem fracos. E
vendo os immigo8 que o8 no seguio fizeranse ao mar:
o;gitized bvGoogle
Ll'tRO IIII. CAPI'I'VL XLVI. 105
& os noasos se tornarilo a Malaca , onde deaembarcatilo
-a tempo q os da cilada comeqauo de sayr pera tomar
a fortalna, & pera isso inhlo todos ajuramentados, per
juramento que fizerlo a el rey de Bintlo, que ou eles
auio de tomar a fortaleza ou morrerem sobrisso todos,
&. pera de ho comprirem como lhe eles tinhlo
prometido, lhe deixaro suas molheres & filhos em pe-
nhor. E ja a este tempo os nossos erlo saydos da rorta-
leza puoalo doa da terra ll estaua alem da pontE", &
reparliranse poJas bocas das ruaa, em q muyto de pres-
sa assestaro algiis tiros dartelbaria com q impedirlo
aos immigos que nilo chegassem fortaleza: & nisto
chegaro os nossos que hio do mar, & ajuntaranse co&-
les & teuerlo os immigos que no passassem, & ajuda
unos os da terra que se ajuntaro logo coeles, &. dei-
xaran&e ali estar porque vio q se nlo afastarilo os imi-
gos como homs que todauia determinaulo de romper.-
E asai era, porque esperauilo por mais gente, que che-
gou aquela noyte c muytos alifantes, & cometeria a
nossa tranqueira que estaua daquela banda ao longo do
mar: o que os nossos iro por fazer lnar muy claro, as-
si oa que estauo em terra como outros que andaulo em
bateys armados ao longo da terra. E assi hfts eomo ou-
tros comearo de tirar com sua artelharia, que despa-
rou nos alifanlPs que estauo diante: que espantados
do estrdo das bombardadas & c medo delas fizer!o vol-
ta muy rijo sem os seus ayos os poderem ter: & em vol-
tando tomaro to de supito os que lhe ficaullo detras q
derribarlo muytos deles & os trilharo, & arrebentaro:
passando por cima <feles, & ficauo tantos mortos &. a-
leijados que era pasmo, & se os nossos forllo mais que
podero sair a eles ma tanto muytos conto, mas por
serem poucos no quiserio que saissem , que eles bem
se conuidaullo pera isso. E coesta perda deixamo os im-
migoa de cometer aquela ez os nossos, nilo porem que
se afastassem de sua ista, & sete dias com suas noytes
tornarilo a cometer os D08808, que a tanto s.e estendia
LIVBO 1111. O
o;gitized bvGoogle
106 DA BI&'JIORIA DA INDIA
ho termo em que eles t.inbilo jurado a el Rey de Binllo
que tomariAo a nossa fortaleza, que todos quaot.01 ali pe-
lejauo tinho isto jurado. E a. nossoe ho fierlo to e
foradaAJente ajudando oa nouo eeohor li aqui supria
com sua miserieordia, que sempre 01 fizerio afa1tar, &
por derradeyro fugir deabaratad01 ficando deles muytoa
mortos, & indo n1uytos feri doe, & doe notsoa nio mor-
reo nenb. E no aproueic.aodo 11ada eate toroou-
ee el reJ de Pacem muyto tri1te pera el rey de Binlo:
E por viagana ja que 11o podia empeeer ao 0011101
m oulr,. mandou matar alguiis que eatauio tra-
t"m Pacem, por onde &e soube que ele leuan-
&ado. E JK>rem el reJ de Bin&o no deixou por iato de
.(azer aos oossos & correrlhe com sua frota que
contint.tamenle trazia mar & daualhe a11aa de fadi_..
ga, & a m/Jr era do& maatimenlml que Jhea \olliia.
C A P J T O L O XL VII.
0ttsFu lU melo CGpito mr do tnCII.' da Msla-
. c(J com outros capitei sobre a trqueyra de Muar
a 8 46 corno dom .lm;Q mamlOu dom Tris-
to tk M"l"c;o. asuntar amalMle com 01
uw rfyl.
EstaDdo a cousa neste estado , deu DOBSO senbor ma
neyra ao1 Portugueses peta tomarem esta traoqueira da
Muar, de que l.he {aaio t.IU)t.o dno. E foy que neBr
te tipo vin.ba da ilha Dajaoa hil grde senhw lao
eowo suA moJber & casa hia. morar a Malaca, pareeen-
dolh8 que da hi t.rataria melhor q Dajaoa, & leuaua trea
jilgos de fazend;l & de seus eacrauos, que
er!A) & t<xl011 casa.d,os.: que ho costumo nrr
quela terra ja diBse, E pera Malaca foJ
lom"do da lrot.a_ dei re.y WntG & leuarJho. com sua
JDolhu, que poa: parecer b a el de Binto trabalhou
por aQeJ" parle iii bo.. lao ser sabedor., & pe
o;gitized bvGoogle
Lt.-ao 1111. CAPI'I'9LO :KL'fll. 101
ra ficar aoela mai ' sua vontade lha deu a capitinia
da frota que tra&ia contra Malea , dan4olbe eeperancca
que aiada ho auia de deixar ir pera Malaca oom sua oa
sa. E cuydaado ho Iao que eeria aui, aceitou oapit ..
ata k .... uia a ho melhor Q podia para lhe ganhar a voa
tade que ho deillasse ir. Do q el rey de Bintlo eataua
b fora por amor de sua molber, & dilataualhe .a licla
de dia em dia: o que entendende ho Iao determinou da
fu!il" pera Malaca, & liGa noyte do Pago
aa com el rey de Bintlo, &: acolbeose e hftaa
na polo rio abaixo, & chegando 4 tranqueira que se fe
chaua de noyte oem portas obtmou aa goardas , & no..
medoa& lhe abriro, & ho dai&arlo ir ouydldo que hjd.
correr a Malaca como fazia outras vezes. E sado da
traoqueira nlo tardou mea hora que chegal'lo certM
lancharas f108 bilo apoa ele por mAdado dei rey de Bia-
tlo que logo 10ube q era fugido, & por acharem que era
ja fora da tranqueira ho nlo quherlo aeoguir' & ere do
p1rou ate Malaca & foyse pera a noaia fortalela, &du
ee a conhecer te capitlo: dizdlhe a oaesa porque bia.,
k oontoDibe que a lrlqueira nlo era forte com mu, ..
ta patte da banda da terra como da barlda dagoa, lll
que ae a. '*ll&lene por terra a tomaria, & que ele maa
mo iria com a gente que rosse por terra ' & que
a cabea a tomane logo. O que roy pato em eoasg..
lho, eM que alfl& disserlo que aquilo parem treilo
daa que el rey de BinLo ooa&umaua, & se fvndal'i
- mandar reate ou tela em eilada como auia pouco
que fizera pera tomarem a nossa fm-taleza em quanto
Portag111e1et C011em sobre a tranqueira, porque sabia qutt
auilo de fiaar poaeos , & poie elB erlo tllo dotes & tl
11011 tio poucos, que seria muyto grande perigo repar-
tilOI duu partea, l} se nlo deuia dir 1obre a
ta ee ai goardarse a fortaleza delrey l} era o que anailf
importaua ate que a tranqueira se podene tomar 1errt
perigo: & outNMI disserio que se aquilo fora treillo q
lao lao ale GUiara de vk Cf)fJt aquele ardU, porqo& tittlra
o I
oigitized bvGoogle
--
108 DA BISTOBU DA INDU
certo matarAno tanto q a treiqo se entendesse, & mais
estdo ele em poder dos Portugueses com qu queria ir
por terra a dar na trlqueira, que de neceaidade ae a-
ui a de tomar com ajuda de nosso senhor, porq. doutra
maneyra nlo podio ser liures do trabalho q padeciio;
porque tomandoa, logo os iruigos se auio de mudar pe-
ra oulra parte como costumaulo, & nio tinhlo outra se
no ho pago que ja era mais longe, & lbe dariio me-
DOS opreuam, &. mais que ja terilo algll folego
wo que os immigos l E quanto ao perigo
em que dizio q ficaua a fortaleza por se a gente re,_....
tir que no irio &obre a tranqueira maia de cento & vi-
te dos noaSOB, & os outroa ficariA: que ainda q no foe-
lelo todos soa abastauio pera defder as esticiu aos
immigoa, posto que viessem & ficaria hia lanchara
quipada pera que vindo fossem chamar os que fos-
Mm IIObre a tranqueira que por ser perto tornario Jo-
go. E praticados estes dous parecerea & b examioadut
ey determinado que fossem sobre a tranqueira, porque
em a tomarem no ae podilo desapreasar daquela guer-
ra, & que no f0111e l mais que Duarte de melo com
seus capites que iria por mar com seBBenta Portugue-
les, & quinhentos frecbeiros Malayos, & por terra iria
hil fidalgo chamado Manuel falco e outra tanta gte
& iria coele ho lao, & Afonso Iopez, d Aleixo & 01
outros que l foro da outra vez ficatio e goarda da
fortaleza com ho resto da gente. Isto assentado partiose
Duarte de melo indo ele em bOa gal & leqaua b ba
tel graode c quatro falces por bda & h tiro grosso
por proa pera aferrar a tranqueira : & assi todos os ou-
Vos capites Jeuauo seus bateis &. Jaocbaraa bem arti
lha dos & com arrombadas, & por terra foy Manuel fal
co c a gte que digo, & partirfto vespera de todCI os
sanctos de noyte, a boraa que ao oulro dia pela menhai
chegaro todos juntamente sobre a traoqueira, de que
DuarLe de melo desembarcou com sua gte obra de
dous Ul'OI de bsta, & mandou aos bombardeiros que a
Digitized byGoogle
LI'YRO 1111: C.A.PITVLO XLVIIo 109
Tal'eJaRem dati com a artelbaria, que tibem comec;ou
de tirar c6 a aua 801 Portugueses, que n por isso dei-
xaro de desembarcar & ajuot.arse com os outros l1 bilo
por terra, em que e acharocom muyto trabalho & pe-
rigo por ela ser toda & chea deatrepea, & a
uer muyta lama de grande chuua que fora na noyte pas-
aada, & ainda ento auia alga : &. os DOIIOB ofto tiohio
por lide ir se nfto por algas vereda& tio estreita que
Do podiio ir ae olo a fio, &. por iuo se ferirlo algia
nos eslrepea de q morrero por serem eruados, & ao-
treatea morrf'O ho lao que bia c Manuel falco, que
eom quito h seu escrauo bo leuaua s costas nlo dei
sou de se ealrepar. Coeate tamanho trabalho & perigo
ebegaro a\ trilqueira rompdo per antre rnu' L(lB pelou
na l). lhe dela tirauilo, & doe primeyros q chegaro fo.
ro .Manuel tlclo, & Antonio lobo falco seu S(jbrinho,
& Manuel falco foy Jogo ferido de bila blibardada l} lhe
hfta perna, & cayo ao p de ha palmeira qua-
I morto, & os D08808 ficar lu Bem capitio, porque Duar-
te de melo ficaua com a sua gAle detras da de Manuel
laldo ii quando desembarcou ja ho achou & por
aer a terra tio apertada ficou detras, & caindo Manuel
falco da maneyra il digo, hil Joo fernandez de Santa-
ri eacriulo da nao de d Aleixo que se ali acertou dis
te a Diogo pacheco l). hi estaua. Se:flor pois ho capito
he ferido, & vede& ho perigo em que estamos faamos
cllrpo cuoaco & day Santiago na tranqueira, porque se
brdarmtls matarnos bo estes til'08 , & ele disse q no
queria lotnar aqle cargo pois lho n dero: por l). des
se St"iago & iJ. pelejaria como lascarim. E dizdo isto
ajiltaraoae eoele Manuel pacheco seu ir mio , Antonio
lobo falclo, Diogo brando do Porto, Joo guedez de
loAo feroaodez' & lodos jfllos na dianteira da
outra gente remeterlo traoqueira com q ja oa nosa< 1
nauioa eataulo bateria, & comeou se ba moyto bra-
ua & mui ferida pelrja, porqa-.e dambas aa partes ertlo
01 pelouros baatua q ae Dio euergaua Dada c6 he
. oigitizedbvGoogle
110 D ~ HISTORIA DA INDIA
fumo da artelbaria, & as espingardada nto tinhio ~
to, & as frechas, assi darco como de zarauatanas cobri
ho r, & ho cho cuberto de sangue dos feridoe. E asai
durou a peleja b duas horas, por'l os imigos defeodian ..
ee como homs ll queriilo antes morrer l} perder ho Ju ..
gar em ll estaulo, & soubese <i durando a i ho cflite
da peleja, h vaiAte mouro chamado.- C(&narn deraja
disse ao seu capito l} da outra vez l} os nouos vierie
obre a tranqueira q ele pelejara muyto valentemente,
& (} a ele capito se dera toda a hrra & a ele nlo, q
se auia de saluar i! qut.o tinha tempo & 'l ele morreria.
E acabdo de dizer isto fugio, & parece i} adiuinhou a
morte do capito, porque em pouco taspao despois de
sua fugida foy morto de hOa espingardada I)_ lhe tirou
hO. dos nossos chamado Gonalo fernandez gancho, &
ele morto oa seus se dtasbarataro & fugiro, & a lrll
queira ficou em poder dos nossos c grlde mortiodade
doa imigos & antreles foro mortos quaai trezentoa rajaa
que aam homls como antreooa c.Gdea ou outros seahortt
de titulo i} hio dar socorro a elrey de BinfAo & forAo
catiuos muytos com h filho clel rey de Silo que hi es
taua lambem ajudando a el rey de Bintlo. E deapoi1
deste ser conhecido ho mandou ho capitlo a seu pay
que mandou por isso hn jilgo carregado de mantimeatoa
eom que se os Portugueaes restauraria. E veadoae Doar
te de melo com aquela Yi toria segui o ao ante com pro-
posito de ir ate ho Pago onde eataua el rey de Bioto
que era dali treze 18!'oaa, &. dei talo fora, & a quatro
ou cineo legoas pelo rio acima acbou ho tio eAtulhado
& atrauessada.a nele taatas aruorea que 01 immigoa ti
amlo lanado a eele fim que nunca pode passar' & por
isso ee tornou , & mandot1 destruyr de todo aquela for
taleza em que achou seeata tiros cepadoa & outras
muytaa armas. E ooeste despojo & ruuyto graode vito-o
ria se torneu pera Malaca, onde.fay recebido eam gra.n
de solnidade. E c ~ tudo el rey de BiotAo oio desis
tio da guerra que fazia a Malaca, & sempre lhe cqrria
o;gitized bvGoogle
1111. CAPI'n'I.O XLVIII. J ) I
tua armada que de cada vez era maia poderoaa , & ele
fez outra fortaleza no Pago destaua: & dali fazilo tam
J,em por terra os saltos que dantee fazio. E despois
ta vitoria de Muar ja em Dezembro despachou dom A
leixo dom Tristo de menesea, & mdouho a Maluco
110 nauio Santiago em que lorge mazcarenaa viera da
China , & deulhe cartas dei rey de Portugal , & presen-
tes pera os reys daa ilhas de Maluco que fossem seus
autigos & lbe deixassem ter trato em suas terra& pera
auer ho crauo que l auia. E despachado doan Tristo
partioee d Aleixo pera a lndia em Dezembro do aDDQ
tle mil & quinbeaW. & duoyto.
C A P I T O L O XLVIII.
De 9"' "" .Melaea dapo da partida de clora
.A.lei:ro de nameaa.
E eoele ae foy a mayor parte tia gente que estaua em
Malaea por saberem que eataua muy escandaJiaado Da-
foaso lopea da costa , que por ser de forte condi"o se
10ltara em falar ctrele algO.aa cousas em sua a1:1sencia :
e que ele sabia , & por iuo lhe no tleu muyto da gte
que 80 foy coele. Do ll pesou. grldeiDeate a Afonso Io-
pez por quo pouca lhe ficaua ficdo de guerra, & era
do pouca que por conto no chegauo a 111ais de seten-
ta PerlugueBeB. O que logo soube el rey de Binto, &
determilaan-do de tomar a CorlaiHa & a nossa pouoao
mando11 cometer pazes a Afonso Iopez, & to desapega-
damente que 80 gutaro algs tlias sem auer cQcrUsam,
Ir. 011 embai.sadore1 delrey hio muytas vezes com em-
bauada a Afonso Iopez l de cada vez que hio os
aa-adaua luar COID a artelbaria da fortaleza em que
H gaalau mayta poluora que despois fez grande mia
808 E neate1 dias de1t.ae embaoadae fez e& rey aail &
ae.lece.ntoa homh,. & por mar ha. armada. doy Lenta&
iMo . .laae.balaa: & coma quer qae as eahai.xad.as aD-t
o;gitized bvGoogle
III . DA BIITORIA DA INDIA-
da1Jo sobre pazes parecia e Afonso lopH que a cousa.
estaua segura. E esperando hu dia poto embaixador det
rey de Binllo pera se tomar concrusam nas pazes, ex
q aparece oa propria manbail a armada que digo c qui-
nhentos bom@s que dero logo no porto & posero fogo
.a duas naos de mercadores que hi estaulo & a hila gal
nossa desemmasteada sem lhe os nossos poderem acodir
por ser a mar vazia & sem ela no poderem nadar oi
tlossos oauios pera irem ao porto. E estando .os nQssos
da banda do mar ouuirlo hna grAde grita no serto da
parte da nossa poaoalo l} est junto da fortaleza. E e&
ta grita dauiio mil & -du,eotos doa immigoa que hiie
por terra cometer a cidade com muytos alifantes arma
dos: & repartidos em duas partes auia de cometer ha
a pouono grande & outra a pequena que era a nossa,
com que Afonso Iopez ficou muy agastado por os nossOt
ser@ to poucos como disse : &. por isso & por nlo saber
se os da terra lhe lerio ordenada algua treio no ou
aaua de sayr da fortaleza em pessoa pera. pelejar- com os
immigos que no lhe falecia esforo pera isso: posto q
08 seus ero pou.cos. E .com ludo por mostrar aos immi
gos que os no temia, & que ho soubesse tambern a
gente da terra; mandou a hil Ferno de lemos que com
dez dos nossos se fosse entrada da ponte & acodisse
pouoaccio grde, & a hil Frcisco fogaa mandou que
aeodisse com doze pela parle da nossa pouoao, & assi
hils como os outros c quanro viro a demasiada auan
tajem que lbe os immigos tinbo determinaro de pele
ja.r coeles esperdo .que Afonso Iopez os socorresse, &
espernos com muyta ousadia, ajudando os tamb a
gente da t.erra que logo aeodiro bo Bdar & ho Las ..
car c seus pies, & os itDigos se f<>ro embu11ilhar coe-
Jea s frechadas & azagayadas , k eomeouse hila pele-
ja muy trauada. E vendo Afonso Iopez como a gle da
terra era em ajuda dos nossos acodiolhe com a gente
que lhe ncaua leuando diante dons beros encarretadOi
eom que fizero muyto gr .. nde dno nos immigos, ma
o;gitized bvGoogle
LIVRO tlll. CAPI'I'Vl..O XLVfll. f li
tando moytos por andarem jun-tos, & coi11o s fizerlo
afastar: & 01 nossos tambem se retirarAo obra d\1 tiro
de pedra pera a fortaleza. E como neste tempo come
ou deocher a mar, mandou Afonso Iopez a Duarte
de melo capitlo mr do mar que acodil88 ao porto, &
apagaBte ho fogo q andaua ateado nas naos, & deulbe
trinta bom& que ee repartido por cinco lancharas &
bii bragaotim , bt1 batel grande de que erlo capitlee a
fora Duarte de melo, Francisco fogaa , dom Rodrigo
da silua
7
Diogo mendez , Fernlo figueira, Carlos carua-
lho, & Grauiel rago, & ca tio pequena armada pera C84
manha era a dos immigos com a esperla em oosso se--
ahor -ae forlo chegando a eles dldo grandes gritas de
praze_r por parecer que os olo temilo. E cheg&ndo a ti-
ro de aome41a de desparar a artelharia d cabo &
.to outro, Ir. acertou que em a lanchara de Graaiel g_.
go tirldo a primeyra bombardada ae lhe acldeo fogo na
poluora com que abrio a lanchara & se foy supitamente
ao fundo, & quantos ldauAo nela dos 008108 se
rio por estarem armados. E durldo a peleja foy morto
Diogo meodeoz capHio doutra lanchara de htla bombar-
dada que lhe leuou a cabea, & por derradeyroos no.,.
808 ho fizerio tl esroradamente que deilarAo os immi-
gos fora do porto, matando E deaacupado ho por-
to apagarlo ho foc-o que andaua nas naoa & na galee.
E usi acabou a daquele dia no mar 1t na terra,.
& com quanto 01 immigos se retirarilo nlo se AJrlo de
todo, por'l era sua determina4Cio de tomar a fortaleza ,
& posto que pola primeyra nlo leuassem ho melhor dos
D08808 n por i880 cessarA de sua empresa, como
erlo muylos & os nossos poucos parecialhes il 08 vence-
rilo por derradeyro, & que por poucos que mataasem
os ensecariilo. E por isso 08 da terra asstarlo suas es-
tAcias hil peda4Co da cidade onde se recolhero , Ir. os
do mar surgirAo jOto de ha ilha perto do porto a cuja
sombra esteuerilo: & como foy menbal tornaro a co-
meter os D01808 por mar & por terra, & pelf'jarilo coeles
uvao nu. r
.gitized byGoogle
11.. DA HI8'1'0BIA J)A INDIA
ate dez horaa do dia que se recolheria a suas ealaa
aiaa , & tornarA a pelejar da vespera ate a noyte. E ia-
to fizerlo dezaeete dias continoa esn que derio muyto
Jrande 4lpreasam &. trabalho aoe notaos, 4 miJagrosaw-
te saluou 001180 seilor de serena todoe tomados aegundo
andauilo caneadoe , & feridos &:. deaueJadoa de Do dor
pJir, porq vigiaoo c medo que os imigos oa no to-
10818em, &. de que sempre Jeuaro a vitoria pola pieda-
de de nosso seabor. E cuydaodo os imrnig011 do mar ll
acabo de tanto tempo nllo ealariio oe da ooaa armada
pera Jbe reeistir, oe quiserilo aferrar , & acbarllo neles
tio poderosa resislcia como se aquele fora ho primeyro
.tia da peiP.ja: &. por iseo n quiaerio JUaia brigas coe-
les & que nio tornarlo maia, & ho mesmo fi.
st>rio os da lerrn , de que morrerio nf'stes diae muytos,
i} doa do mar acharo por conla que furo duzentoe, &
li echario soterrados na ilha em que se acolhiio,
lc. doe notsos no morrerllo mais de quinze todaa e ..
taa pelejas. E oom quanto el rey de Binlo soube qulo
pouco nojo 01 eeua fi:zero aos nossos ndeaisLio da guer
ra , & foyse asaentar em h lugar il se chamaua Pago
donde a fazia de cada vez mayor aui por mar como por
terra.
.Llqui fa .fim 1w quarto liuN da hisona lla Indl"a. E
Ao quinto 110 tempo q e gouernou Diogo lopu tU
uqueara.
o;gitized bvGoogle
LIVRO QVINTO
DA
HISTORIA DO DESCOBRIMENTO
B
CONQVIST A DA lN
PELOS PORTVGVESES
. . .
No tempo que a gouemou Diogo Iopez de eque-ira pwman ..
dado do iauictii .. o rey dom Manuel de gloriosa mamo ..
ria. - _. . . . ..
Feylo per Fento ltpa de CIJilankeda.
CAPITOLO.L
. .
De DOIJIO 604I"G eta&nlgDU a do lndia
Dioge IoPo fle etUiira !Jo re ptll'lio pera Pwt.gal. . .
Reformada a amiaade ltN ho goueroador Lopo ...
nE & el rey da Ceillo desembarcou ho gooerna,lor .&
,.poueeetovee 1t111 bfia tfda -de dftntro da noaa
ra, . & lHo qoaai. :aeabada a for.tale.Ja. que .eria 118 Ji
de NoueiJJbro, doat Joio da .aUueira. de Bencala
dde partio corpo die, ca deu a..ea,.;..
tania da fortaleza, & por ser aioda mancebo deu a ca-
pitania m6r do mar a Antonio de mirda dazeuedo ho-
mem antigo na India & que sabia da guc:>rra, & deu-
lhe ha armada c que andasse naqut>la parajem pera
goarda da fortaleza, como pera fazer presas nas naoa de
Doasos immigos. E isto asai ordenado pari iose o gouer-
nador pera Cochim com determinatto de fazer em Coo-
Io outra fortaleza por ter licena rlo rey de Coulio pe-
ra fazer hOa casa forte, & ter prazme da raynha pera
2
o;gitized bvGoogle
116 DA HISTORIA DA INDIA
.:oeste nome de casa forte lhe rleixar fazer bOa fortaleza
por peita que por isso lhe auHlo de dar. E ho goueroa-
dor cessou desta determinao por saber que era che-
_gado Diogo Iopez de sequeira por gouernador, & pros-
seguia _pera Cochim, onde foy recebido c muyta hoor-
ra de Diogo Iopez de sequeira 'Jne foy coeJe a for
taleza , & dali por diante ho vis1taua muytas vezes: &
no quis em nada da_gouernaoa da lndia em
quapto Lopo soarei eateue nela em. repartir os na
uios, & despachou loi gomez cheira dinheiro pera as
ilhas de Maldioa, onde elrey de Portugal mandaua que
fizeue bila fortaleza & fosse capito dela. E porque sa-
bia que Batical estaua Jeoitado mandou a dom Afonso
ee meoesea em h&a gal darmada que fosse surgir so-
bre a barra de Batical, & lhe tomassem as naos q sais
sem de dtro : & ho mesmo mandou a Christouo de
lousa i) fosse fazer a Dabul , q foy em hO.a gal por ca
pilo mr de Ruy gomez daieuedo & de Loureno go-
dinho que hio em duas carauelas, & mandoulhe que
:bise por Goa & tomasse duas fustaa das q J estauo:
& por rogo de Lopo soarez senteoceou Diogo Iopez ho
feyto da justia contra Geronimo doliueira que matou
dom Aluaro da silueira como ja disse, & foy degolado.
E feyta a carrega das oaos entregou Lopo soarez a ln
dia a Diogo Iopez de sequeira per h estormto pubri-
eo, cieclarando a gente que ficaua nas fortalezas , & as
peas dartelbaria. E isto feylo partiose Lopo aoarez pa-
ra , onde chegou a saluamenw.. ,
o;gitized bvGoogle
LlVRO 'fo ClUI'fTLO 111.
U7
C A P I T V L O 11.
De como 1w gautrnador tornou el reg tle Batical aa CJ-
bediencia tlel rey de Portugal.
Partido Lopo soarez ho gouernador se partio pera G o ~
em Ianeyro de mil & quinbtos & dezanoue deixAdo por
capito de Cocbim htl fidalgo seu sobrinho chamado A n-
tonio correa em quto Aires da situa nilo Yinha de Ma-
laca , & tirouha a LoureJMio moreno, & leuou toda a al'-
mada da lodia, &. de eaminho visitou as fortalezas de
Calicut Jr. de Cananor, & foy ter com dom A fctnso de
meneaes que estaua solwe a barra de Batical, cujo rey
aabendo que ho gouernador ali .estava foy o eeu medo
tamanho de ho destruyr q. logo lhe mandou pedir per-
& do leutamento passado, & pedirlhe que ho tornas-
., a receber por val881o dei rey de Portugal, porq esta-
ua prestes pera pagar ho tributo que dantes pagaua, &
mais pagaria tantos mil pardaos pera os gastoe da arma-
da. E ho gouernador foy contente, & uai se fez : &:. ia-
to feylo partioae' pera Goa.
C A P I T V L O lU.
De cotr10 ClarUtou4o de Boma foy darrnada 1obre Dabut:
fJ- tlD que lhe l aconkceo.
p arlido Chrisloul ~ e s o ~ t a pera Dabul foy ter a Goa
e>ade pedio a Ruy de melo que estaua por capitilo na
YAJile de dom Goterre que lhe desse aiJ duas fustas que
bo gouernador mandaua, & dAdolhas tornou a sua viag
pera Dabul, & por ser ja tarde achou <>s noroestes muy
rijee Q lhe erilo por dauante, & ho nao deixauao surdir
indo alamar: & por isso & por a carauela de Ruy gomez
aer zorreyra dell a longa, porque c ho em paro da terra
Jlae pareceo q.e Dlo fosselD 01 ventoa tao rijos. E coaa.
o;gitized bvGoogle
11'8 BA Ble'I'QaiA DA INDIA
tudo a earauela de Ruy gomez no pode ter eoele
c as outras velas & ficou a tras. E indo Christouo de
sousa asai soube que dtro no rio de Citapor eslaua car-
bOa nao de mouros nossos imigoe poete na bo-
ca do rio, & mldou a h capitlo d Catur que Jeuaua
em sua eonserua que fosse tomar a nao. E vendo ho 01
mouro que a carrega_uio entrar dltro no rio fugirio. r
ra terra &. deixario a nao a6, & ho capillo do Catur a
atoou & a Jeuou a Christouio de soou, ll metendo nela
qu a goardasae a leuou em sua conaerua , & daqui Je-
ulido sua rota abatida foy eurgir na barra de DahuJ, on!'
de soube por algiis da terra .que lhe foro vender refre ...
co, que em quanto se deteuel'a em Cilpor a tomar a
nao passara Ruy gomez & fora ter a Dabul , onde lbe
Jogo sayrio at fustat. E estdo coele s bon1bardadat
ae lhe acE'ndera bo fogo na sua poluora ca que a cara-
Uela toy toda queimada & quantos estauito nela salue
-bOa molher Portugueaa que oa -mouros catiuero: .& qut
aueria sete ou oyto dias que aquilo O
Cbristouilo de souaa oreo por achar ainda alga madey ..
ra da. carauela, & ficou muyto triste por aquele desu,.
tre, & quiserase vingar dos m()uros se lhe sayrio, rou
nilca ousario, nem ele nilo foy buscalos por estarem
muyto dentro do rio.,E.alt@do Qbra de doze dias que a
qui estaua foriio os ventos tantos & to brauos que no
.podendo t'le nem os outros sofrei' a amarr lhe !P.J
t;ado arribarem. a bOa enseada chamada dos Malahares
que era abrigada pera estar hi ate amainar aquele vea-
.to, & hi queimou hQa pouoaio por. ser <le nossas imi
gos. E amaindo ho vlto da hi a algs J()ies" tornou a
Dabul, onde soube que em quaato e&teueta n.a ensea-
da doa Malabares ho v@to qhegAra ba nao
de Cananor em que hia por capilio lt etcriuo da n()loo
sa feytoria que leuaua fazida del rey de pen
e vender em CambaJa ( & esta de noyte poJa
enseada onde ea,flUil Christouio d toum & por iJso I
.Pio vi.Q) dtt DaHl. lhtt
o;gitized bvGoogle
LIVItO V. CAPITVLO 111. 119
fualaa & meterlna ao fundo com E ven
do Christouio de 10u1a que ho dno que as fuslas fazio
hia em crecimto, determinou dentrur no rio & "iogar-
ae, & porque nlo tinha mantimentos es foy tomar a
Cbaul aa nona f.-ytoria ondestaua por feytor htl Diogo
paez, & em toroldo de l pera Dabul quis dar em Ca-
Jaci hil lugar de mouroa cinco legou dele por ser de sua
jurdi'lo, &estaua metido por hil rio acima obra de mea
Jegoa. E chegando foz do rio deixou ali a gal & a ca
rauela surLas por nlo poderl nadar nele, &. iUrou no Ca
tur fustas &. bateya em Clleoaria ate ceolo dos nouos,
& chegou ao lugar tre. horas ante maobal, mas .fazia hil
.lilar to que parecia dia. Os immigos tanto que
os nos1101 fugiro logo, & a rezAo de os senLirl
llo asinha foy por'Jue esta gLe a mr parte da noyte
anda acordada : os notsos seguiro hD pouco a pos oa
immigoa &. deiurlnos por ser noyte , &. tornaranse a
queimar ho lugar ii era grde & auia nele muytaa mez
quitas, & queimaroo lodo despoia de ho roubarl, & as
ai duas naos que bi eaLauo nradu.lsto ft>yto reco.heo-
ae de aousa praya pera se embarcar, &. hi
perou por algtls marinheiros t1 ainda ficauo roubando.
E eadaudo aui esperando sobreueo bil Tanadar dila ta
nadaria dali a duas legoas , & sabdo do dia dites que
.,. aoaos estauio na foz do rio de Calaci bialhe socor
rer & leuaua lrPzentoa piles Canarias todo frechciros,
lc. em oa ooaoa vendo muyto, & disse-
rio a Christoulo de souaa que fo1se J>elejar coeles, do
que ele foy ctenle , &. ass1 1era issu como pera reco-
lher oa marinheiros que lbe ficaulo no Jugar abalou Iugo
pera elea, & eles moatrando muyto esforo bo sayro a
JeCf'ber, & ho cercaro diante & pulas ilhargas tirl
&lo frachadaa sem cto: Christouio tle aousa por<J lhe
.aio freclaaul os seus estando jiltos mdou os eapalbur
.ta mesma maneyra 'I se 01 imigos espalhauo, pusto ll
lbe algil'f diuerao I} welbor seria apinhoarae pt!ra hfla
parte &. icarl U8 lmigoa deacubertoa nossa arlelharia
o;gitized bvGoogle
l 10 . ..A HISTORIA DA JNDIA
l} lhes' ti1'uae do rio q OS despachasse logo: & :Christo:.
uio de aousa nlo. quie, parece i} por de desejar de pe-
. rejar. E espalhadoa os nossos, trinta espingardeiros &
algs hsteiroa 'l auia aat.reles desfecbario oos imigoa
& fizerioos afastar., & os n08801 se comearlo de reco-
lher espall1ados como digo, & tilto q quaei se ni viilo hi11
aos oulros. E os imigos q viro este deosc&erto acodi-
r.lo logo aobreles apertAdo os muyto c {rechadas & (e.
riado dessa gle baixa l\ hia mal armada , q ci5meoa
de fugir c menos ceerto do que leuaulo : sem Cbris-
toulo de aousa n os outros capities os poder ter, &
v-do ele isto deixouse ficar c os lmigos , ficAdo coele
Frlcisco de sousa tauares & outroa princiraes & fazilo
\(Dila aos imigos pt>ra os deter, & eles seo retirauio pera
os cansaC', & despois voltauo aobreles. E Rssi forlo ate
a craya voltido hl\s aos outros hl! quatro vezes em q a
pe eja fGy b ferida asai da parte como doutra: & li
Jl8rfiada q em chegat OS nos1101 praya gastaria bA
tres horas' &. ca 01 feridos q ae hilo embarcar ~ c 01
outros q fugiilo se deafizeril os 008801 lAto q ni chega
rio c Cbriatoullo de &ousa praya mais l} ate trinta 00.
ms, & ainda aqui daperlado doa imigos se nl achott
mais l} cti dez pera sembarcar de l} hu era FrlciaCo de
aousa tauares, &. aqui passou Chriatouio de sousa grlde
perigo, & esteue quaai perdido porll eria ja barcadoe
~ o d o s os nossos se o ele c os dez q digo , & a mar ~
chia & daualhes a agoa pola cinta, & oa imigos chou1lo
frechaa sobreles, & coesta fadiga quaai i} ai podilo a-
judar a barcar Christoulo de aousa q ho no podia fa ..
zer sem ajuda por ir armado em hil arnes inteiro, & era
Dccessario tomarno i! peso pera ho meter no batel, &
8& imigos nl dauio ngar pera isso. E vldo eles o q 08
aossos tiobio em bo fazer & cuydldo l} nl auia q u ~ lhe
resistisse meteranse pola agoa , & chegauBblle aos ba-
t.eys & s fustas liido mio dos remos pera 01 tomar:.
&r. quis deoa q a este tempo estaua ja Christoullo de sou
aa embarcado & os outro& il ho ajudarlo ,. & v.do a ou-:
oigitized byGoogle
LIVRO V. CAPlT1"LL11U.i III
sadia dos imigos midoulhes tirar c a artelharia, de il
Jogo fugiro ficAdo muyt.os morl.OS, &c. dos .nouoa mori'Po
. h & forilo feridos, trinta. Feyto isto porq
CbrietouAo de 10uaa trazia por regimto do goueraador
ll ate a de la11eyro OI8A em Goa as duas.caraue-o
las q Jeuaua pera ir c6 Antonio de .aaJdaoha a Ormuz,
mandou a godiftho q se foae, &c. ele ficou com
a fuslas & catur, & c .&lo pouca gte li oo era
Dada pera a das fuatas de Dabul il era muyta & elas bl
artiJhadti foyae a Dabul & surp oa barra , lfde achou
Joio galuez de .easteJo braaco q por mAdado de Lo
p aoarez eelaua IS goarda dela .com trea fustas, & per
hila carta que lbe Cbriatouo .de sousa deu -do goueroa
dor se partio pera Goa.
C A. P 1. T V LO .JIIf.
De eomo ho gouemador. dapachtu "no' capil&l pcro
. diuerMU pariU. . .
Baticai .fu; ho a -Goa, doode
dou Antooio de saldanba eapitlo mr-do mar ct; htla ar ..
11tada ao cabo de goardafum a fazer presa & -a s-aber
se estauo os rumes I Jud pera os ir buscar como trn ..
aia por regimento. E sabdo aqui como fora qut>in1ada
a carauela de Ruy gomez dazeuedo & metida no fUdo a
&ao de Canaaor, pareedolbe q fora por co!pa. de
looio de sousa ho .mandou Jogo ehamar por AnwniQ l'a-
poeo capillo dtl nauio c qu mandou Joo gaJuez de
eaatelo brleo li auio de ficar Dabul , & por ser ja -
trada dinuerno quando chegarlo nlo foy necessario fica ..
l , & tornaranse c6 Christouo de sousa a Goa dde
ae forlo a Cochi por ja l estar bo gouernador. A li
Cbristouio de sousa mostrou como nlo tinha culpa na
carauela n na nao: & por isso ho gouernador lhe perlio
perdia de bo mldar ani vir de Dabul. E porli ho gouer
nador foy auiaado li em Coulo auia algtl aluoroo de
LIVBO Ve Q
o;gitized bvGoogle
J tt DA BUTOiti.A DA IRDIA
guerra por bla fortaleza ii hi queria fazer ho feytor Ey-
tor rodriguez , midou l Joio P.Iuez de cutelo brco
e tres fualaa darmada, &. l} no auNo il fazer Coo-
tio f081e fazer presas ao cabo de Gaardafii &. t.OI'D8IIe a
inuernar. a Cochi : & assi por IJo paeraador saber de d4
Aleixo de menesea, & de Ferno perez dldrade, & dou-
troa fidalgos l} ehegarlo de Malaca ho aperto em il fiea-
118 c a guerra deJ rey de Bintlo il era oeeeatario IDI
darlhe socorro: determinou de lho mldar por Aolooio
eorrea filho Daires eorrea que foy morto Cacut A
tempo de Pedr.aluarez eabral, a que tinha dada hila via-
gem pera a China, & l} de caminho iria por .Malaca. E
J.IOf nete U!po Jbe raoatrar Simio dandrade hii aluara
dei rey per ll maodaua q querdo ele ir ' Chioa deepoil
de vir de J Fernilo perez seu irmlo li fosse. Nilo deu
ho eet.a ide da China a Antonio eorrea, e
no a de Malaca somte , & a ida da China deu a Si-
IDio ddrade a que deapaebou logo, & se em hila
Dao : & apos ele partia em outra h fidalgo chamado
Garcia de s com gLe em BOCOrro Dafopso Iopez da COI-
ta: & deapois mdou ht'la armada de l.l'es veJas por
capitlo mr a Antonio eorrea, a il deu em regimto Q
deeercada Malaca foeae ueentar pazea cfi el rey de Pe-
B, & das tre1 velu lodo eapitiea, ele de ha 1180, A ..
tonio pacheeo de bila earauela que leuaua a eapitaaia
mr do mar de Malaca, & hO. Frlcieco de seqira I hi
barglli. E oeata armada li parlio de Coohi a teya de
MaJo lorio cto & eicota Por&.uguesee.
oigitized byGoogle
L1Va<> V. OAPI'l'VLD V. 128
C A P I T V L O V. '
De como a raynha tk Coulo deu commtimenl(l pera se
faer
Desejldo Lopo ao tpo li gouernaua a I o dia de
fazer biia fortaleza em Coulio, ouue licena filei rey de
Coolio pera fazer ba casa forte em que a fazenda dei
rey de Portugal esteueaee segura, porque ho nl eataua
Da casa q retaua feyta. E eata licC(a ouue c determi-
Dai de c nome de cua forte fazer ba fortaleza, porll
lioba pera i880 constimlo de Alrpildari : assi se cha-
lllaua a rayoha de CouUio, & coeste fuodamto toroaua
.de Ceilio ( quldo l foy fazt-r a fortaleza ) se no acha
ra certeza de ser por gouernador da I o dia Dio-
p Iopez de seqaeira, q auisado por Eytor rodriguez fey-
tor de CouJo do ll pauaua a cerca da fortaleza, lhe deu
eomissam pttra q por hft aluara prometeese rayoha tre
mil rajas q saiiiDltledas da terra li vai cada hia lr1tn &.
tree ra & hfl tere ena pola valia da ooesa moeda
m&aulo c@lo & trinta & dous mil rs, & a Chaneipul
teu gouernador & muyto grlde priuado mil fanes de
Coehi q vaJ cada hi deeaneys n, em q pola moeda por
.tuguesa m6&io deeaneis m ii rs : & i1to deaeem COtl-o
sentimlo pera se fazer a fortaleza, & alga desta copia
.lia .auia Jogo de aer :paga, & a outra despeis da (orta
leu acabada : & isto por s ser feyt"a guerra aos Porto
gueees, por el rey de Comori, pola raynha & eeua
filhos, n menos por tola raynha de Coulo. Do ll ela fay
muyto ctte, oft'recendose c st-us puls a morrer c
toda sua gte sobre se a fortaleza fazer & dar pera a
edificalo dela toda a ajuda q podesse ser, posto ll sa-
bilo ll auilo danojar nisso muyto ao rtoy de Cou-
llo, & cobrar por tmigos ho rry de Comori & a raynha
& seus filhos: & porem 'l lhes nl daua nada disso por
seruir a el rey de Portugal por cujos vassalos & serui-
Q I
o;gitized byGoogle
12-' DA HIIToRI.l :fj.& IND(A
dort-s se tinhlo como propriamte forlo Portugueses.
E pera mayor a mesr.na raynha por sua pes-
soa entregou Eytor rod_riguez a hils tres irmos Naires
q morauo ao derredor dde auia de ser a fortaleza que
viuio c a raynha de Comort, & erlo grldes senhores
& punho em epo seysctos Nayres de peiPja, & bo
mais velho a ui a nome V nireypul, ho melo Balapullt
goripo, & o mais moo te chamaoa coulgor1po. E es-
tes todos lres tomaro eobre si bo feytor & prometero
de ho ajudar em quanto podessem : & Eytor rodriguez
se ccertou muyto secretamte e Vntreypul q ho aju-
dasse, & q em quanto durasse a obra tta fortaleza lhe
daria cada dia bOa raja. E sendo ho gouernador auisado
de tudo per Eytor rodriguez, lhe deu eomissaRt pera q
comeasse a obra. E como A Coulo foy sabido q se a-
uia de foy cousa desplto ho rumor & aluoro-
o q se leultou , assi antre os mouros como Atre 01 g-
t.ioa: aqixdose todos disso. E el rey de Comor1 & sua
irmal &Jtltaro muyta. gte, dizdo q era pera ir sobre
Eytor rodriguez, & o matar c quantos estaulo coele.
E sendo ho gou6rnador auisado deste aluoroo rndou l
como disse a Joo galuPz de castelo brllco por capito
mr dP. tres fustae socorro: mas n foy neceseario por4
a raynha de Coul & Cbaneipul ero lilo verdadeyros
1eruidores dei rey de Portugal & de1ejauo tlto seu ser-
uio q apazigoaro tudo, & a raynha de Comorim eessou
de sua furia, c quilto ficou grande- odio etra os 1101-
IOS. E vdo Ioo gccaluf'Z como ali nA auia q fazer foy-
le ao cabo de Comorim , dde s fazer nenbl\as preau
118 tornou a Cochim.
o;gitized bvGoogle
)2.{)
C A P I T V L O V I .
De c:DJIIO Eytor rodrigues de Coimbra comefou de tdi.fi-
. cor a jortalesa tk Coulljo.
:Apacificandose mais a cousa determinou Eytor rodri-
guez de llJa obra : &. encomddose a nosso se-
Dhor, bo mia dissimuladamente q pode hu dia.
dabrir ve aticecea ddo ele aa primeyras en.xadadaa, &.
ajoddo ho ChriBloulo de bairros &. Duarte varela seua.
g!rros , &. a1si Mi Luya A luarez q eslaua por capitlu
de hia gal, & Gaspar ferraz & Afonso ferraz seu ir-
Milo, & ho padre Frcieco aluarez vigairo da. igreja de
d Thome, & outros_ q per lodos fazio numero de vinte
aele Portugueses &. do.,s pedreyros da terra, &. qudo
dous mil Naires q ali. t ho gride de Coulo ( ptlra
deeruao do estado da terra) virlo oa grdea aliceces
q abria Eitor rodriguez tornaranse a dizdo 11
ero pera fortaleza & no pera casa , pelo fi ele os m-
dou atupir & fiatlo. mais estreitos, por dtl largura de
-dez palmoe, & as1i como hia abriodo aui bia. fau:eodo a
parede da eerca da fortaleza i} fez de cprimlo doytta
&. cinco palmos & de largura de setenta & cinco, & l-
do a parede dallura d hom : asslaro os nayres deJ
rey de Coullo .. tamanha cerca nilo era se n pera for-
taleza, & aqueillaranae disso ray oba de Comorl porlt
tinhlo a de Cvulio por soepeita nas cousas dos Portu-
gueses, a qu se qaeizou logo a raynha de Comorim ,
dizdo <1 ho no auia de sofrer, & mdou a sua gle ll
se posesse armas. O i} sabido por Eytor rodriguez n
quis ir c tao1aoha obra aute, por apacificar a gente
& nio ter dde se defendesse se Jhe fizessem guerra, &
atalhou ho vio da cerca c hua parede ficdo a hi1a par-
te a casa da feytoria, &. a outra a com i} pros-
seguio aulte, dizdo i} .-ra a casa da feytoria. Porem
01 N aires dei rey de Couliu, D a raynha de Comori &
o;gitized bvGoogle
J 16 BA RII"''ORU D"- IICDIA.
seus dous filhos oito assessegauo n perdilo os ciumes
l.} tinhA daquiJo ser fortaleza, & hora lhe lolbio os pe-
dreiros, hora os cauouqiros: outras vezes se ajtauo
pera i r sobre Eitor rodriguez, &. de tudo bo auiaua a
raynha de Couhlo & se\Js puls, aprE'tBando ho, <l se po-
, sesse na mayor altura q podasse: porq lhe parecia q a-
uio os imigos de pelejar coele. E ele bo fazia eD-
comdandose sempre a nosso senhor de qu era muylo
amigo q bo ajudoo ate poer hua torre oo primeyro ao-
brado. E por ser auisado l1 dia de Pascoa auio os imi-
gos de pelejar coele destapou lo as bbardeirae q ateU
teuera arradas por no tdE'r que E'ra fer.taleza, & a
aest<lu nelas sua artelharia. E reooJ.hido deot,n, aa torre
c a gente q digo , amanbeceo assi dia de Pascoa : o
deu tamanho espilto aos imigos l1_ ousarilo de ho co-
meter. c medo da artelbaria: do ll a raynha de Coulie
& seus pul& fica rio muyto ledos, & mandaro dizf"l' a
Eitor rooriguez q nlo temeeee dali por diante aos tmj..
goa, porqlM' ja no auilo dtltlear de ho eometer, &qua
do ho quisessem fazer q ela com todos seus vsalos a-
ui.lo de morrer sobre ho defender . O que lhe ele agall-
. deceo muyto, pedindolhe que oa dei.s.aue cbPgar aa for-
taleza pera ver como pelejaulo os Porlugue!E's-: por os
imigos nlo ousaro de bo faz@r, & dali por diaale abrao-
tlaro da furia <l lrazio, n 6ze11o majs -sobranarias
aos Portugueses. E oe&le tempo foy ali ter hum .6dafgo
chamado Garcia da costa deSantare c hOa gal de que
era capito, ll ho mandou bo gouernador pt>ra fauorecer
& ajudar Eitor .rodriguez: o que ele fez c ouy
dado & diligecia
. . .
o;gitized bvGoog.le
LlvtO V CAPtnLQ '\'D. U7
C A. P I T V L O VIl.
Da fWIGe tf'tliso f a raynha de jus. a el rey
Partvgal.
Com muyt.G 1rande trabalho, a11i do inuerno l} era muy
forte e6 cbouas & e6 YtOI , COIDO C temores de guerra
ia Eitor rodri8uea pi'OISeguindo I 1ua obra, no sorn
te D& fortaler.a mas na da igreja do apoatolo sam Tho-
me q tlb comeou , porij a raynha de Coulo, & ho
regec:b & oulroa pul lhe faaiio dar toda a pedra &
oulrc. materiaea " erio oeeesaarios pera estas obras. E
111i tinWo todos cuydado deJu como se foro Portugue-
IM, aio lhea lembrAdo ii fazio nisso pesar ao rcay de
Coulo, DA qtte e8Cdalizaoio a rayaba de Comori &
aeu1 filhoe, aem que cayio em odio do pouo. O que pa ..
recia milagre de DGII HDhor ter& os gentios tanta
fee & amisade c4 os Portugueses l} asai os fauorecio.
E de todo isto Eitor rodriguez aui11aua bo gouernador,
' le mandou i) foue oo a obra como bia , pori} se-
ria aoeJe na aDlrada Dagoato. E c quilo Eilor rodri-
guez tinha este tl!abalbo de fazer a fortaleza, no dei-
::uua de lt.der pa pimlta auia de eprar pera a c&r-
das naoe l&e eaperauio aquele anno: & soube
ii erio abertas na serra duas grandes estradas per que
aDdauio a. formiga tres mil boye de Cbararnandel , dde
.leuauo arroz a Coulo &. Caicouliu, & retorno pim-
ta de aeua termos. E 1'do ele camanbo perjuyzo isto
era pera a carregafio das naos de Portugal , quei:xouJe
disso aos regedores de Caicoulo, reirdolbe ll vedas-
sem q_ nA se leuaase aila pimta. Ao ll respdero q
Dl podiio fazer DSBO nada por sayr a pimta de luga-
res de Bramenee a ll no podio ir mio : & por isso
ho rey de Caicoulo perdia seus dereytos, mas nlo po
dia ai fazer se nlo perdeloa. E vdo Eytor rodriguez ho
aao remedio ll ali tinha , escreueo ho ao gouernador :
o;gitized bvGoo2"le
I
118 :DA RII,.O)lU DA IM'Dt& .
l} nllo achando pera isso remedio lhe nlo respftdeo, &
ento se socorreo ele raynha de Coulllo por saber
, quanto desejaua ho seruio dei rey de Portugal, & pe-
que mlduse por quinhtos dos seus. Naires fazer
hO. salto na cafila dos boys de Choramandel , & que os
escarmentassem de maneyra nilo fizessem mais a-
quele caminho, & que prometia de dar cem cromados
por cada cabea de hom l)_ lhe dessem da cafila. E a
ray nha por seruir el rey de Portugal se ccertou com
h rey irmlo doutro, per cuja terra as cafilas camiaha-
ulo que lhe daria quinhentos Naires pagos ua custa
com que fizesse guerra a seu irmlo porque dei:xaua pas-
sar a cafila por sua terra , porque Bo paasando por ela
nil tinha caminho por outra parte. E este mesmo rey
que auia de fazer a $'uerra a seu irmilo, antes de a. co-
mear fez com os qumbentos Naires da raynha d.e Qru..
)lo hn salto na. cafila de Choramandel em que matou
cinco homs dos que bUlo nela , & tomou muytos boye
& grande soma de pimenta, com que oa ou troe ficario
to escarmentados que desistirlo de todo daquele ofli
cio, & logo as estradas forlo do que a raynba
de Coulilo mildou pedir aluisaras a Eytor rodriguez oo-
tificandolhe o q era feyto, & que em satU.falo daquele
seruio que fizera a el rey de Portugal, & do gasto que
fizera com 011 quinhentos Naires a que pagartt b mes
de soldo, queria que lhe esperasse aquele anno por .tu-
zentos & oytta bares de pimta que diuia: & isto por
estar pobre & gastada das guerras pa88adas . O l} llle
Eytor rodriguez fez: ca que ela ficou muyto contente.
o;gitized bvGoogle
LI'VIlO V. cPJTVLO VJif.
J29
C A P I T O L O VIII
. De como ho gouernador foy ver h part que se fazia
antre hs Caimau na . terra .firme, dO que lhe u-
diteceo.
No comeo deste inuerno que ho gouernador teue em
Cochim eucedeo auer hil par antre certos Caimaes vas
aalos dei rey de Cocbim & dei rey de Calic.ut sobre cer-
ta deferena que tinblo. E este par quer dizer na sua
Jingoa batalha de df'safio, em que se ha dauerigoar a
verdade, & aSBi como hum rey ou senhor faz a outro
4aalquer oft'easa : bo oft'endido desafia o que ho oflen
deo pera se darem batalha campal, & ajuntlo pera isso
toda aua nlia damfos & vassalos : & se ho offendido
tem mais gente que o que ho otTendeo daJhe a batalha
em pubrieo, & ee nlo ho mais secretamente que pode.
E sabendo bo gouernador que se daua esta batalha a
mea legoa de Cochim poJo sertlo foy a ver acompanha
do de quiohloe homeos em que auia algs &
todos com capas & espadas somente: & foy bo gouerna ..
dor tnes poJo rio ate de se auia de dar batalha, &
ali desembarcou , & ltre os ii auiilo de dar batalha , &
08 q a auilo de ver serilo quatro mil hoins a fora s
DOSios. E comeada a batalha , quis hil nosso bhardei
ro fauorecer ho Cai mal dei rey de Cochi ctra ho dei rey
de Calicut, ajudildoho c hDa espada dambas as mllos.
O ii vdo bo Caimal como ii ria mal aos nossos,. remete
e de sua gte .a algils deles <i dauito espalhados
tirldolhe muytas frecbadas: ao (\ ho gouernador acodio
logo, & reoolheo os nossos : & feytos todos bD corpo
ae quisera tornar ae ho deixaro, porlt os nairt>1 como
homs escdalizados dos nossos os segui-Ao, apertando
08 com frecbadas muyto hastas: & por se o gonernador
desembaraC(Ar no quis q os nossos trauass coele11, se
alo q ee : porque ero muytos & se a ba-
Livao v.
o;gitized bvGoogle
130 'DA BIITORU "DA INDIA
talha se trauasse passario os nossos mal por ser pou-
cos: & por isso ho gouernador ae recolhia ho melhor 1
podia, & os imigos apertauo todauia ti rijo 1 ho pu-
nblo muyto perigo, o l} algfts fidalgos e pose ..
rio di:Ue dele pera ho em parar da freehas, & ho pri-
meyro foy Cbristouil de sousa 1 logo foy ferido de hi'la
hil bra'io , de ('j despois foy aleijado & assi forilo feridos
outras & mortos cinco, & antrele1 forio Diogo de pioa
filho de Ruy de pina. E despois 1 os imig01 virlo q os
nossos no queriio pelejar coeles, & tambiJ por
aos companheiros li ficauo oa batalha dt>ixaro os ir. E
ho gouernador denpressado dos imigos fez reco.
Jber os mortos, & foyse a Coohi onde teue bo inuerno,
em i} mandou ecertar a armada pera ho vero seguinte.
C A P 1 T V L 0: IX.
1M como. de CaMIMrya mataro a Joo gome
ncu illuu de lllalditl,a eom outros
Atru fica dilo como loJo gMneZ cheira dinheiro foy
s ilhas de Maldiua pera fazer J biia fortaleza : & de.
pois q foy Maldiua achou li era ali escusada fortale-
za, & l1 abaataua hlla feytcnia pera ho trato q ali auia
tia uer. asai ho fez & ele tioou por fe) tor, &. tdo mi-
dada hi\a nao fora em q forlo algiis criados seus q ol
ieario eoele mais ii ate oyto dos &. algs da ter-
ral) seruio oa feitoria forio ali ter eertas naos de mou-
ros de Cibaya, q como erlo ooaaos imigos &. viro lo&
romea ca tio pouca companhia' determinaro de IJo
matar & tomar quanto eataua na feytoria .E asai ho fi-
aerAo, &. loilo gGmM morreo defenddoae tio esfora-
da mi te como ele pelejou sempre nas pPiejaa se
ehou q era. muyto nlte caualeyro: & aaai acabou seus
llia1 com quantos eatauo cele, & despois .te mortos
rou.barlo os mouros a feitoria & levaro tudo sem oo
1 da terra ouaar de reaistir por Di ter gtu de peJ.oej.a.
oigitized bvGogle
LI'UO. Y. CAPITY.LO Jr;. 131
E bo gobernAdor quldo ho n pode Cher
oaquiJo por e mouros aio serem de lugar certo.
. . .
CAP I TV L O X.
De como de8pOiB D11nlonio correa IOdorrtr Malaca se
partio peta Pegr, o 08sentar
Par tido A ntoni eorrea socorro de Malaca seguio
por sua viag, & indo alraues de Ceilo .por ser inuer
DO lhe deu hiia tormiUa c q se apartar! dele os outroe
nauioe & ele ficou s, & assi foy ter a : & dali foy
ter a Matac de. estaua Afonso Iopez da. eosta ta ma
nho apetto de guerra omo diNe, assi por mar como por
terra que lhe fazia el rey de Bintlo q eelaua hO.a po.
uoaito por dentro .di\ .esteiro i} s& chama Pago li &ae dG
rio de Moar, & tinba ali hDa forte fortaleza de madei
r., & maadaua sua armada poJa costa de Malaca, & fa-
aia arribar ao pago todoa os jugos q hiAo a Malaca, &
outras quaesi1t i} leuaulo mercadorias eu manti
llltos. E por esta causa' hia Penha vela a Malaca
11
pelo ii eslaua aperto de fome, & valia hila
ganta darrz } nio leua mais q ha canada h cruzado
& ha canada de vinho bo mesmo, & por falta dele auia
dias quando Antonio corrt!a chegou lj no se dizia .mis,.
sa , & CHI imigoe Yinlao muyto amiude correr por
a fortaleza, & por 01 noos ser poucos & muy.to do,.
tes no ousauio de aayr a eles, fazer trquei
ras fora da fortaleza pera dali ho impeto d01
imigos, porq temio q ali os tomasse 11egundo ero muy+
tos & 10bej.ul & elea poucos por ja 8 este tempo Simi
didrade ser partido pera 8 CbiDa & leuar csigo toda a
.gte li fora eoele da lndiL E por ho cnpilio de
tamanho aperto folgou em eslremo c a ehe
gada Dant.onio correa q com os mAtimtos. i} le.uaua da
lndia desaliuou algu tanto os da fortaleza da fome q pa-
decio: & dali por dile se disser missas por amor do
. R 2
o;gitized bvGoogle
131 DA. HISTORIA DA INDU.
li leuou, & comeouse de stir menos ho cerco:
& porq os nossos ficassem mais desapressados tomou
Antonio correa cargo de defender hia trqueira ll esta-
ua da bda da fortaleza h pedao afastada dela' & ca
sua demsam ficauo os da fortaJeza liures dos rebates
passados. E asai foy, porq -windo vti imigos como dtes
acharo na trqueira Antonio correa M .acpaohado des-
pJgardeiros & de bsteiros & dalgiias peas dartelharia ,
de q os imigos recebero algtl dano, & por serem muy-
tos bo no estimaro oe deixaro de correr como dtes,
&. quasi q dauAo eada dia rebates, pricipalmte despois
lj enldero ho socorro q era vindo porq ineisti&
n1ais q da primeyra v@cer os nossos, porl nlo cuy-
q c mt'do do socorro afroxauo de lhe fazer
guerra , &. c isto dauo assaz q fazer a A nlonio correa
e coo tino trabalho dos rebates lhe dauo, a li' aco-
dia com muyto per1go de sua vida & qbrtamto do cor-
po, & fadiga do spirito poli no comia n dormia se n4
armado: c to imso trabalho viue& dous meses sem
nunca lhe neste tempo anatarem -neobil dos da sua com-
panhia, antes matando ele & eles muytas dila immigoa:
com que se escarmentaro de ananeyra quf'afaetaro seu
arrayat pera mais lge, & afroxaro muyto de suas cor-
ridas. ficildo os nossos maia desaliuados da guerra &
mais sf'guros pareceo b a Antonio oorrea de ir a Pe-
g6, a&si pera asstar paz c el rey pera os nossos ir l
tratar & "Vir de l miltimtus a MaJaca, como pora os
trazer logo pola necessidade q auia deles. E d>spacha-
.tua os j&gos da China & doutras parles ll com sua es-
tada Malaca se atreuro a partir, pera Peg
11a nao em que fora da lndia, &. fuy pnmeyro a PaciS
carregar de pimta q era b e111prego pera l. E carre-
gada a nao partio do porlo de Pedir quarta feyra qua-
torze de Setembro do anno de dezanou.e
2
& dabi se!G
aua rota pera Peg..
o;gitized bvGoogle
LIV!lO V. CAPITVLO XI.
183
C A P I T V L O XJ.
Em q 1e escreue Ao reyno de seus costumes.
Eate reyno de Peg .he na enseada de Bgala da hda
do aul por de comarca e outro chamado Tenaari , &
do norte c bo de .Bgala, de q est & Jegoas
pula costa do mar per ha pta q se chama de negrais,
& em a dobrdo tro logo em hn rio grAde 1 se chama
Coanai onde comea ho reyno de Peg : (} tera de cos-
ta cincota teg&as. Da bida do ponte tem ho mar
indico & . do leulte bo reyno de Brema & Dau, q se
estend per hila eorda de serras nmy altas l} t desta
parte de il ha ao mar em hilas partes trinta & outras
corta lagoas, <1 he a largura deste reyno, em q ha muy-
tas mt.anbas c matas de alto&. espesso aruore:..
do em il se crilo multido dalifantt"s, de vacas & bufa-
ras brauas & prcos mteses & veados, com os da ter-
ra faz muytas mtarias principalmte os grdes senho-
res. Ha neste reyno muytas minas douro, mas n se ti-
ra polo rey defder por. n (}reria tirar a gte ontros
melais de q ha muytos na terra: que se fia lamb
moyto lacre & muyto fino, & ha nouidade dele muyta
&. pouca : procede de .btl genero de formigas q ho c r io,
ho b he de canudo, ho someROs he de pilo. H a robia
cto, .& os melhores q ha outras partes,
espioelas & Oltlra pt"draria : de Sio lhe lliUyto bei-
joim & almizf)uere. Ha grAde criacco de eaualus do ta-
manho de facas dirlanda, & asai t ho andar, & todo ho
lnu no com& mais q erua : destes se aeru a&si na paz
como na guerra: dasse nesta terra geralmte muyta so-
ma darroz, & erise infinitos p6rcos & galinhas grdea
IL boas, de ucas & outro gado miudo ha
k aesi ha muyta diuersidadf:' de fruytns: de modo be
muyto abaatalla de milimtos, & por isso os leuo por
mucadoria pera de oa n ha. He e11ta terra toda. muy-
o;gitized bvGoogle
--
] 34 DA HltftO.U DA . IMDIA
to sdia, assi pera os naturais como pera os estrilgeiros,
& no se cria nela nenhtl bicho he toda cor-
tada de grdes rios q nac nas serras ll disse & deles
sam muyto altos, &. tra a mar neln: a mayor parle
das sam ao lgo deles , & se he em parte es-
treita sam as casas de ba parte & da outra, & cada
casa tem hil para peflno pera seu aeruif40. A pricipal
cidade de todo este reyno ae chama_ Peg ,. de C} ele to-
ma ho nome situada ao l6go do rio de Coewi em q es-
to outras cidades nolauea asai como Dixra, que est
na pta da barra, & Dal mais acima & Deg quatro
legou da barra, Sirio & Cosmi que at dezoyto le-
goas da costa & ateli chego os jllgos ou naos estrgei-
ras , &. dali vo em cbampanas da terra ate Peg } be
auante oyUUa legoae ou pouco meaoe. E asai esto OU
tras cidades de Cosmi ate Peg a q. nio 110ube oa no-
mes , &. muytas delaa sam cercadas de muros & cobelo1
a nossa maneyra, & tudo de cal & ladrilho. Ha outro rio
principal ate legoas deste, q se.chama Marta
bM de cujo nome t"st em sua praya situada hO.a feriDOI-
ea cidade sete legoas da barra tb parlo pri'--ipal em l
se faa as jarras rnartabanas q. leuo lndia, & asai ou
tra muyta loua de massa de porcelana , porem nlo to
fina como a da China, o daquelas cores & pinturas.
Nestes rios & em outros muytoa ha muytoa & bt pes-
cados diuersos dos rioMos sa-luo saus: Yeodeae ho p-..
(:ado viuo em para6s cbeos dagoa. A geole deste reyoo
commte he fermosa, principalmente as molaerN: os
homes sam de mea estatura de membros grosso, ba-
os comQ mulatos fracos pera guerra : sua. armas sara
espadas de ferro morto do tamanho das nosaas & muyt.o
mais largas e baiahaa de pao: Jlftdeses tio altos cu.
mo h\l b001l! de coyroe dalifantes e vernt& por cima&.
capacetes do mesmo. E lamb costomio armar a cabe.
a & costas . c bOas peles ds bichos tem conehas
'fllUyto fortes, & laudeis aeoJcboadoa: t Janae .de
& .pelejio a .p.&.a.ca.ualo. Ir. em
o;gitized bvGoogle
LIV.O V. CPI'I"VJ.O Xf. 186
noa rios em para6s. Tem algOas espingardu & bombar
dinbas de ferro & algftaa poucas de metal com letraa
cbins, no ll parece que aquela terra foy seohoreada de
les em outro tempo, porque lambe ha ainda sinos dot
ehls c aa auas letru, &. i dolos. Ho capito que he
vencido na guerra quando torna pera sua casa no se
serue poJas portas poril ae dantes seruia, se no por ou
tra ate reataurar sua honrra. Ha neste reyoo grdes of ..
ficiaea dofioioa maeanicos, assi douro como prata , ferro
& pao, & pintores muy aingularea. A gte natural dea ..
te reyno be gtia (ainda q algile sam mouros) adoro
idoloa de diuenas feyes bus de figura dom dil palmo
daltura, & dabi ate do tamanho d gigante, & outros
ti alto. como a maia alta torre & muyto bem obrados ,
& estes de eal & tijolo ua outros de metal & de pao, &.
todos doura k pmtaOO. de muytu cores, & deles t
tree r01tos : &. diz os Pegs i} significAo ao deos gran
de criador do mundo, lt os outros a outros saoctos q fo-
rlo de boa vida & caualeyro1. Adoro tb a hO.s edifi.
c:ioe 'l ebamio varelaa feyt01 ao modo das dos Chios co-
mo d1s1e atras, que sam todaa moCfiRI de cal &.
tegelo reuoeadas por cima dft betume de lacre , & por
eima dourado douro de p.'lo , & naa ptas ti ht1s bares
de ferro c bila poma & sombreiro de metal cercado de
elpainltaa, & nestas pomaa met peas douro &. pedra-
ria q offrec: a menor varela deatu he daiLura de qua ..
tro braas, & daqui pera cima em grande quAlidade,
a11i eomo se eacreue que erlo as piramides do Egipto.
Em todas ae pouoaes deste reyao ila muylas & hua
mayor que toda, na cidade de Degu est h na tio alta
ee v a mr parle reyoo, & a eata vay muyla
rente em romaria por hil eerlo dia do anno. Est.aa vare ..
181 adorio por deos, & diaem ll asai eomo ele he gran
de MSi aa laal grandes , & ao derrador delu ha. casas
de idoloa & outru em -ll prego. Tem esta glte tambem
outros templos como mosteiros em que morAo os aeua
a q chaAo &lia laomll earidoaol, priacipal
o;gitized bvGoogle
116 DA BIITOBU. DA INDU.
mente aos estrangeiros, & em h Os morlo trezentos &
em outros quatrocentos: estes traz as cabeas rapadas,
& arranco os cabelos da barba-: vestem bi.as roupas de
migas que lhes chego ao peito do p & encima outros
panos compridos & estreitos a maneyra destolas. Estes
11o conhecem molheres despois que se meU! nestas ca-
sas & he lhes defeso : viu apart,doe da conuersaCio dos
{)Utros homs. Estes mosteiros isam de madeira muyto
fortes & dourados em muytas partes, t sinos grandes
& peqnos como os nossos, & deles mayores que os que
esto em Santiago de Galiza, com letreiros & mu1to1
lauores ao derredor, & vsam destes sinos nas cerrino-
.oias de sua seita. A ntrestes Rolis ba htls principaes a
que os outros obedec, & em todo ho reyno ha bO so-
bre todos que tem por hom sancto. Destas casas hilas
tem rda que lhes dotou qu as edificou, ou dos lugarea
onde esto, .outras sam pobres, & 01 que viuem nela
se mantem desmolas. Tambem ha destas casas de mo-
lheres que roglo a deos polos defuntos que as fundaro.
TA lambem outras casas que nllo seruA se nl de ter
idolos como em tesouro, principalmente htla em es-pe-
cial em ll ha ~ a n t o s grandes & pequenos que as1omlo a
cto & vinte mil, &. cada dia metem muytos que offe--
recem pessoas : a casa em que estilo he muyto grande
& de grande comprimento, c hns poyaes altos de tige-
lo , & poJas paredes htls vos como almarios cheos de
i dolos peqnos & por cima os grandes: em cada lugar ha
htla casa pubrica que serue destar nelas ataudes dou-
tra feyilo tios noos com muytoa lauores dourados &
tamanhos ll sam necessarios doze & qulze hoans pera
os leuar, & nesteiJ leudo os finados a q_imar a certo lu-
gar fora das pouoaaes, & segundo a calidade da pes-
soa assi leua ho ataude, & assi lhe fazem ho fogo com
.que a queianlo, que a hOs ho fazem com saodoloa & a
outros com outra lenha. Crem q ha outra vida deapois
desta , maa no como nos cremos, jejuo por sua deua-
trinta dias no aono & no com se no noyle: ne1-
o;gitized bvGoogle
LIVRO V. OAPI'I'VLO XI. J 37
fe ha muytas pre,r:aftes & outra cirimonias de suas
idolatrias. T-e que qu leua ho Rlheo que na outra 'Vida
fica catiuo da pessoa a qu ho Jeuou , tem q malar cou-
sa viua pera comer q he mao , & muytas vMes mda el
rey apregoar por sua deuaio q.no mat n pesqu, &
a pena no se executa muyto porfl qu t. cargo disso
1hPs d lugar porqlhe peitA, & por isso afogo os por-
cos ri01 quando os ctr matar o morre nha pessoa
por justia, & quando comete crime porlt merea morte
degradno pera os lugares da coata ou pera algas ilhas.
Ha tai:xa pera h homem que mata outro pagar certa
cousa segundo a calidade do morto "seus erdei-ros ou
a seu senhor, todo ho natural deste reyno que tem se-
nhor quando morre lhe fica a fazda, & os herdeiros fa
zem h presente ao senhor segtldo he a da
fazenda, & ele lhe faz merce dela : & desta ma-neyra do
pilo ao-caualeyro, & da hi pera cima ate e) rey. Casam
os homs c hita s molher, &. deles com duas & tres
o que os outros tem por m cousa: ao tempo que as mo-
Jberea nndio pera parir faz no quintal das casas
em que morlo biia casa de terra & canas como sam -as
outras, & nestas esto trinta ou oorenta dias despois de
paridas , &. tem por mal entrarem em suas casas sem
pauarem dias, A gente reyno comtlmen!e
lae b en11nada & de melhor cond1iio -que outros ne
ahs gentios, & falo v.-r.dad,., & mais chegada aot nos-
101 costumes que outros algfts, &. com o que nos ca:-
memoe o que outros nlo fazem: &. parec.- q aerioChris-
tos sem trabalho ae oe conuersaasem &. dnutt"ina88t'm,
tratanse todos bem. Ha anlrPlea homs letrados em ou-
tra lingoa que tem a fora a -proprie -como antre nos ho
latim, escreu eni papel com tinta & ten1 escripturu
a cortesia que vsam he ltlt!antar ns R1Aos dian-
te do & se a pessoa he de -rnr calidRde quP a que
llaa faz olo responde ael'i, maa faz ht1 geito disso: \lsam
de muyta policia os nobres em seu seruio, & seruf'nse
das port.ae a eom aa;loe de que ha muytos no rey
LIVJlO V. 8
o;gitized bvGoogle
J 3e 1)-A BIWI'OJ.UA D.l lltDif.
JW, & asai com pequenas coroouadas detraa &
diaoltt & quttbrnaa em eriaou pera este fim porll oio
emprenhetu , fi. neaLas tem 11uae eenborat grande coo-
fiancca. Tean este sobres rnuyLal maneyru de fulgar a
f()ra mOALear q coatuwAo muyt.o, & ha be melereoeo
ttm que ti, aHi grant.ltui como pequeooa deles de
hi\ sOQ pao, & de tal manPyra que leulo por banda cem
remeyros dtt pigayo, &. dourados & pintados, & oo meyo
hi\a casa de madeira do anesmo Ulodo, & nas proes bila
&. ha outra. fttiio de paras que tew porcima
outra ordem de remoa compridos, k os remeyroa Yesli-
dos de Jibr. E metidos UJ seohor9 uesles paras, a ..
com outros a quen1 mais remara, & leuo ioa-
lrumenkMI que tigem &. remlo ao seu som : covaa muy ..
to pera. ver, & el rey vay ver esta fula. a hua caaa que
tem pera iuo oo meyo do rio, & aH esl ho pre.o da a-
poeta, & os jU)'3ell que bo determioo. E oB da aposta
muylOtJ, & ioonUa gente polo rio&. pola terra a ve1
esta feata em qlte fu grides gastos. AndM eslea
ew. ... lltQyto ricos pinuWe & doura4oa
& ou.troe deHubertQS &. leulnoa dez &
homa. HQ aodofo. dei r.e' & seus ilioa saa de-o
dos tM oe tirwa fonados de I'INrrfim,
&c.. t por hoo.rra irG da. muyla. de p:
01t estrgeiros no JlOd& attdar andorea se o- pH
fiel r&y. ISt Hyno nlo se Iaura. moeda, & CIOt"o
rttm pqr ela hiu l,aoiu. velbaa tle CJ. 1etuii!ID &..
ele ee eo.pra wdo CM>e)as-: IJo.peeo eo-
010 M chama bK;a ii be-tloularratlt.k me,.a &. ..._ aem
& qompradQ I OWQ & Jeuado a Chgra .. ad.,t
QU todia 'faJ. de & quiobenlos mil & &e!8alas
ra. cCNDo oua,a .. Ha Deste reyflillgrandea ii
tico" .r.nercadoree q... tratio todoa em iaen & aa ,_..
draria 4iutt lt e almiaqMere:, OtHe ,. p.I'Ua. & bet.
jp.im, & maotim,tee., & jarras. m<abaoas & outn loaa.
bra.oca que att faz o a terra : &. toda elht rcado.
Dali \:elll. ,. de q11.e traaii _,,.p da ce...,
o;gitized bvGoogle
uvao v. GAPJ1'YLO n. lU
sas fi nilo h a na 1 Prra. EI rey he g@tio & seruesse cS
gride estado, poucas vezes tem guerra eom seus vezi-
nhos: ho mais do tempo reside na cidade de Pegu em
que .t hils muyto graDde& paos de madeira aleuanta-
dos do chio muyto polidos com ouro & pinturas: sam
cobertos de telha mourisca , tA g.rde terreyro dilte , k
ao derredor deles sam tudo alpderes ou estrebarias da-
lifantPs &. de eaualos. He muyto dado CBC(8 , Jlrinci
paime!te dafifantee, de que toma muytol & feytos man
t108 anda vender os que lhe 10bejlo: traz na aua corte
moytoa fidalgoa & seahorea: t por agouro ver abutre,
& por Pio nos aeoa paos ettlo 1empre vigias pera oa
enxotem. Tem por coetume, ho principal senhor do
no ser amo do principe & sua mollaer lhe d ho ...
te, porfl seado amG nlo aja treilo por 1ua caus&
SeruetJe el rey de capados 4e Bengala que vem por tem-
po a ser grAdes senboree no rey110 &r. a mandalo: & a-
-eba el rey lhe aam leaes , & que nio pretd ee nlo
11e11 porque ulo tem outri}. Em ha cidade deste
Teyno a q nlo Bube bo nome est junto dela na borda
1le hl grande rio ll templo & diante dele no rio ha ha
1rande aoma ele peixes quasi do tamanoo de tubares
que tem t..ea ords 4e dentee & as bocas muyto gt'ides,
& sam tio domesticos que batencfo com a mo k
ebamaado os f'OI' certo .nome, acodt>m muytos abrindo
a boea, & a gente llae mete aJToz nela. Cbula muyto
espaatar por ho rio ser vande & .de mar do
IRAI' ulo ae mudarem dali &. serem eontinos: & di!em
que sam flaquele templo, 6:. tem que qu mata algO que
no viue despois hl anno.
s I
oigitized bvGoogle
.
140.
DA HIBTOiliA DA INDIA
C A P I T V L O XII.
De como Antonio correa assentou pazes Peg.
Partido correa pera este reyno de Peg foy
surgir na barra de Martabo a Yinte sele de Setembro,
onde as agoas corr tanto que em deitando ancora ac-
.deo ho auste fogo no escouuem , & ele surto acodiriio
Jogo p1lotos da barra pera ho meler no rio corno mete-
ro, & foy surgir dite de Martabo, dali mandou
por embaixador a el rey de Peg que eslaua b corla
legoas poJo serto a h Antonio paanha natural Dalan-
.quer & por seu escriuo h Belchior carualbo, & pera
o acpanhar algs dos nossos ate sete ou oyto, & assi
Joro coele pies da terra. E chegado Antonio paanha
cidade de Peg falou a el rey, & despois de lhe dar
h presente que lhe leuaua, lhe deu a baixada da par-
te dE'l rey de Portugal, cuja concrusam foy assentar a-
mizade & trato, & que pera isso hia aquele seu capito
Antonio correa q ficaua no porto de Martabo, onde po-
deria mandar h bom principal de seu reyno, pera
ambos em nome dei rey de Portugal &. dele assentassem
as pazes. Do que el rey foy clente, & despachou logo
J)era isso a bi'l. amibeleglo principal de sua casa , &
aui ho rolaz m6r do reyuo, que como disse tem por san-
to pola grande austincia ii faz. E chegados todos a
Martabo viose Antonio correa em ba mezquita com
& com bo Roliz m6r. E leuou consigo ho
1eu capelo com sua sobrepeliz, porque ele & llo Roliz
auio lamb de jurar as pazes em suas leys, & na mez-
quita se assentaro todos quatro no cho sobre hua al-
catifa. E amibelego tirou de ha buceta de marfim
ha folha douro batida do tamanho de ha nossa de pa-
pel escripta de suas letras, em que se ctinho os capi-
tolos das pazes da parle dei rey de Peg q ele auia de
jurar : & dis11e a Antooio correa que Jba mandaua el rey
o;gitized bvGoogle
LlVJlO V. CAPITVLO XIII. 141
de Peg pera a leuar ao gouernador da lndia l} a man-
duse a el rey de PortugaJ, & ho Roliz disse i} prouues--
se a dt'o& que fosse aquilo por bem. E tudo isto
raua bil lingoa, &. logo tirou hil grande mao doias eaa
que eslaua escripta sua seita: & as letras erio tudo 8
.c(lm pontos bus com mais outros coat menos: & ele &
amibelego & Antonio corrt'a podo todos tres as mos
&obre aquelas olas juraro cada hi por si em nome de
&eu rey de manter@ & goardarem a paz & amizade se-
gundo se continha nas capitulaes. E despois tizero
ho mesroo juramento Antonio correa, amibelego & ho
nosso capelilo. sobre ho cancioneiro geral l} ho capelo
acertou dabrir nas obras de Luys da silut:ira: na que
ez sobre ho ecclesiasts de Salamo l} comea vaidade
das vaidades, & no quis que fosse ho liuro dos euan-
gelhos , porque lhe no pareceo rezo jurar por eles a
qu no cria nelee, & mais porque sabia que aqueles
no auio de goardar ho juram@to se no f'm quto lhes
OSBe neeessario goardalo. E juradas a11 pazes, & fican-
do os noBSos em grande amizade com os da terra come-
antreles ho trato: & ficou aqui Antonio correa
ate bo mes de lunbo do anuo de vinte que era a mou-
pera Malaca.
C A P I T V L O XIII.
De como .Antonio pachtco outros furo caeiuos pdot
A.d. a causa por. .
Despois de. partido A nlooio correa pera Afonso
Iopez da costa capitifo de Malaca que estaua muyto car-
regado c6 Autonio pacbeco ser capito mr do mar q
lhe auia medo por ler dous irrulus & sentia de BJ que
por sua forte eondivt<> lhe pudia dizer algtla cousa de
que se escandahzasse, & leuanlarst:hia contrele. E dd-
tando sobristo suas contas achou que ho melb,,r seria
no ho ter ali, &. por iato buscoLl achaque pera fazer
o;gitized bvGoogle
14.1 DA BIS'I'OBIA DA IRDIA
autos dele, dizendo que ho de1acataua, & li ja se leuan
tara ccltra Nuno nz pereyra sendo capillo, &. prdeo
bo & preso bo mandou pera a lndia na nao espera de
que era capiUlo Gaspar da costa irmio dele Afonso I ~
pez, & indo de viagl foro dar bOa noyte na ilha de
Gamispola onde 1e perdeo a nao, & a gf'nle te saluou.
E estAdo ali sem remedio rera se tornar a Malaca fo-
ro hi ter certas l:charas dei rey Daeh, qne andaua
darmada, & como erlo imigos dos DOIBOI petejarlo coe-
Jes, & por aer muytoa os matarlo deapois de se defen-
derl muyto b, & matar muytos tmigoa. E ltonio pa
checo, Gaspar da coata, Diogo feroldet, Grigorio goa-
aluel do A lgarue, St outros Ires de muyto feri doa cay
1'1o, 8t a1si os toma rio & IOrlo catiuos. E despois a.
mandou Gareia de A reagatar sendo capitlo de Malaca
na vagante dAfoneo Iopez da COita, que adot>ceo des-
pois dis10: &. porq aabia qailo dificultoeamente ali auia
4Jauer 1aude poloa rea deMalaea .ereaa auyto roine,
-determinou de se ir pera a lndia pera v ~ r se podia li
erar. E porq no tinha em q 1e ir recxmciliou ca Gaf\o
eia de e, com qu estaua mal-: & ccertou eoele que
lhe daria ho t ~ p o l} tinha por seruir da capitaaia: & ~
lbe desse ele a sua nao. E sabendo isto bo alcaide mr
quisera ir mio a isso: & poerse em dereito ca Afon-
so Iopez: & !boa ouuer eobrisso palauras rois. E por
derradeiro a capitania ficou a Gareia de slt: & Atso
Jopez partio pera U>chi m em Oezbro do ilno de xiL
& la morreo despoi, aatea l ho gOMernador chegasse
do estreito.
o;gitized bvGoogle
Ln&U. V .. CDITVLO.. :XIUI. 14J
C A P I T V L O XIIII.
Do f faem C-ochn ttaentradtJ do verlio: f
,U como .4nlo11io de saldanha .lJormuz.
DeterminAdo o gouernador de ir no Ano seguinte o
queimar as gals doe rumes q estauio luda & fazer
hua fortaleza, fez. se preslea na'lle iouerno do no
& passado ao inuerno , porq n4o podia Jl&rtir aenio dali
a cinco meses, mildou entre tlto fazer guerra costa
de cibaya por hu fidalgo chamado Christouio de sa, qe
agora he frade da tle sam Fric:ilco , a q deu a ca
4
pilaaia m6r de tres galtJ: cujos capites a fora ele
do d lorge de meneses, &. lorge barreto de beja : &
.otdoulbe na eotrada de laneiro foae coele em Goa ..
E a cauaa do gouernador mdar fazer esta a c.;
baya era, Meliquiaz capito de Diu c6tra as paze1
us.ilara e Afo01o dalbuquedj trazia dissimoladamn ..
t.e fuataa .pola costa q matauo os nossos se 01 achaulo
tle bi Jo, & tomauo as naos de noos amigos ,. final-
mte i) era ba guerra encoberta: & porisso ho gQuer ..
aadol' maadeo a CrislouA de aa q nlo perdoaase a na.
Rhua cousa de Cba.:ya: o q ele fez assi despois q foy na
coata
7
&. deaejaua muyto de topar c Xequegi capilo
dla fuataa de t nlea ousou de sair sabdo q
Chriatou tle a. idaua poJ& coala., onde fez muytas pre-
llaB 11 matou muy-toe JBOurva, & despois se f(ly: a Goa
eemo lhe o gvueroader 111aodera: & t.ambi na entrada
tio vere chegou Aintooiu ele saldanha pita de Diu vin-
llo Durmuz clde fora iauer-aar, &. ali fez. aJgiias pres-as clJ
01 seus ca.pitin, ptieipalmente Diogo de saldanka seg
Hbrinbo capito de htla nao, &. Lourl%o godinho eapi-
I.Jo. de latla carauela,. I} abawroaro ambos bfta nao de
ourOB f.l foy ler bar:ra. de Dtu &; aferrandoa pelejaro
c6 oa mo&aroe ll defderio h pouco, &. despo se r-o
ro k o. . .DOUII capitia1 ltrario' a nao & a routarloa
o;gitized byGoogle
o
144. DJ. HISTOJliA DA. INDIA
de muyto dinheiro, & n foy tao ll ho nito
soube Antonio de .saldanha, &. fez sobrisso tnlas dili-
gcias l1 ouue a mayor parte do dinheiro, & dahi se foy
Goa & de Goa a Cochim ao goueroador .q J estaua.
C A P I T V L O XV.
De -como partia de Portugal por capito mr da armtJda
da India Ior,qe dalbuljrque, de como dQ Luys de
guzmo arribou ao hrasil por lhe ijhrar lw leme.
Neste anoo de mil & quinhetos & dezanoue partio pe-
ra a lodia ha armada de dezasete velas grossas de q.
foy por capito mr lorge dalbuquerq que tepo Dafoo-
80 dalbuquerq fora capito de Malaca, & hia prouido
da mesma capitania na vagte Dafonso Iopez da costa.
Foro os capites da frota ho doutor Pero ounez pera
vdor da fazenda da I o dia hn regime to em que el
rey tiraua ao gouernador todo ho poder, & mido que
dantes tinha na fazenda & ho -daua a de Pe.ro nuoez,
& assi ho auia por isento -da jurdico do gouernador noa
casos ciueia & crimes. E coeste officio leuaua mil cru-
zados dordenado cadno, & q podasse mandar cadno
polo India quintaea de pimeata cprados polo.seu di-
nheiro, & assi c e quintaes -da cobre que compraria a el
r-ey pelo preo q lhe custauo na csa .da IAdia, &
mdasse cadno a Portugal tres caixas forras & dous es-
crauos, & Jt>uana vime homs pagos aa custa dei rey
pera ho acompanhu. Ho oultoo capito foy Diogo fer-
ndez de beja pera car)ilo .da fortaleza que el rey de
Portugal cuydaua que estaua feyta .Diu, Rafael eata-
aho, & Rafael per-estrelo pera ir. aa China nas nRos -em.
q bio: & ho outro capito q hia.em hila nao de d Nu-
Ro Manuel, Pedreanes frances, Cbristouo de .mdsna,
Manuel de sousa , Pero da silua, lacome tt'istAo, dom
Diogo de Lo.po de hrito de Cellio.
lolo Dalmada, Garcia haioho pera feytor
o;gitized bvGoogle
:UVBO .'Y. OAPI'IW.O' X'Vi
Melaoa, "Mtro nlo soube lio & dc1
Luys de Guamilo lril fida-lgo castelhano l} hia bft ga-
leio. Partid estas naos de Lisboa arribou d Diogo de
lima a Portugal , & na foy al)le Ano: & os outtos
rio aulte todos em eonserua ho mais do tApo, sakao di
Luys de guzmilo Q logo se apartou: & auadoqailize
dias li passara as Canariu vista de hfta earauela.
E sabido d Luys do seu pilOto; li era da Mina& .u
dinbeil'o i) poderia trazer, disse ll pera lt querilo mai.
lodia I} tomala, & irense poJo estreito de Gibraltar, .k
em leulte se farilo mais r.ieoa. E isto disse secretamlte
10 piloto como li bo atentaua pera ver se ho faria-: &
.Jlo piloto feB 11 cuydaua li ho dizia zombando,& 888i
Jhe dine tambA que nilo tomaHem a carauela. E este
plot.e Portugues .natural de Lisboa, &
Jlae muyto mal o i) lhe dissera d& Lu.ya em se apartan
do dele ho cmunieou clS quatro irmloall bilo no galeio
Daturaes Deuora, eujoa apelidos erlo galues eaualey-
-roe muyto ee{orada. & de grandes espiritos, porlt isto
.sempre-fy natural nos deste apelido: fi H lh promete
rio, il se dom Lgs quisease fazer o lt alo fosse rezo
i} lhe reaiat.irio. estes se apartarlo logo da cluersa-
-lo de d6 Luys & n comerlo mais -coele n jttplllo;
em taato q W: ent.erieo ele ll ho -eotdiilo, & qthe oom-
pria tlandar ciereylo, lhe nl.aio de sofrer. outra
cousa, pelo l) determinou .fazf'r eorpo de gente ll te
uene de mio, & (ec h ti rol de t.odoe os castelhanos
l) hio no pleio & achou ser cincota : & a eates mi ..
doo dar dO Yinho & da agoa q_ ele bibia q era _ho melhor
-dialdo q ho fazia JM"il erA fida.lgw : & asai. come'iou da
fazer oufl'aa soberbas .aos Portuguesea. E a primeyra
despois odeeta foy querer. tomar hfta pipa dagoa & obtra
de vinho a .hft Francisco fernandez ouriuez l} fora aeu
oapede ft Lilboa &.lhe fizera J mllytos aeruic;os, & pe-
.ra lhol: pagar .ho :fizera.ir I adia. E.lomandolhe.ele as.o
Ji ho 1811 .linho& agoa, por se queiur dino' diaeado
e&pefltiiB;dele, quisera lao aqdar.me4
LIV.BO Ve T
Digitized byGoogle
1-61 DA Ble'I'ORU DA .ll'fDfA.
ter na bba. logo acodio bo piloto com a
izdo li nilo fazia juati'f(a cli que lho nlo auiio de
esentir. E receando dom Luis que ho fizessem, & que
ee Jeuantasae a gente ooeles' porque s que lin.ba por
i erio poucos dlssimalou c.Frcisco Fernaadez & no
lhe tomou ae suas JJpa& n ho mandou meter na
& disse ao piloto que pera '!trazia punhal: & isto por
iatl que trouue daquele dia em q lhe di11e que t.omaem
a carauela da Mina, & respondeolbe muyto creapo: 1t
queria ele ao seu punhal que lhe .nlo fazia nenh per-
ju,Yzo: mas q fizesae ele como faziito o '.frades tod011
oobil bo vinho roim & ho b' & q ni auia antreles
& asai fazio 01 q hilo pera a lndia: &. l} se
nlo daua Yinbo escolhido n agoa se no a01:capitles &
ao piloto & mestre, & se lho .nlo quisesse dar q lbe niG
daua nada , . que folg.aria de bo Yer dar a outra
gente. E d Luys se calou , n nenhtl dos seus nilb
lou Dada : & dali por diante aempre deagostoa iltre
ho piloto &. ele & ele nilo ousaua de bolir polo Yer 01118
desprito. E iodo assi tanto auflte como ho cabo de boa
Esperia, lhes sobreueo hi temporal com Cllhe quebrou
ho leme por baixo da cana obra de bii couado: & por
dali por diante no gouernar b ( aindall ho remedia-
rio) disse ho piloto q se no- atreuia a dcbrar bo cabo
e aile leme, por aquela tormta gio ser nada pera ou-
tras que auhlo de vir , & por jsso fez bo capitBo cause-
lho (t()bre arribar, &. acordar&> lt arribaasem ao Brasi4
por(} dali Dilo perderiilo wiaje & irillo inoeroar a ..
biq : torn4ldo a Guin, onde Algils di-z io que tor ..
uass aui de tornar a Portugal . H> coeste acordo se fi ..
zemo na volta do Brasil , de que ouuero vista dP.BpOie
de uiota dias, & correndo algs portos dele em acbar
madeira de que podea fazer leme , furo ter & lrila
baya- gr<ie ade ho .piJoto, capito & carpinteiro sayrilo
a ver a terta: c &bra de trint. hGIDAs.: & despoi1 de a-
cbar muyto aruoredo de qu-e poderia fa&er bo leme,
aa. 118 qaer4o twnar ao galeikl
7
. parecido ..ao oapKio l
o;gitized bvGoogle
WYIIO .C4Pr.rv.LO nr. M1
" podtlia: ali vingar do piloto u def.,...9'l que tea&t
ra coeJe .qolbe a falar Judas, &.a dizerlu JD._ palauraa.-
E JJQ polo. pGIIA.4 .lllo oha .da.1u.part.e.maia .hA
primo ,& o. aarpin&.eiro, & ho oapitie liaha oa ., ...
&r08 .- edo wiate sey, alo lha dreo o 'l Jhe .diaiaf
Ir. leddo .a. .laia I. .traia entJ'eiloa: DO oapitla
t)U& arraooaa .da. eepaa., & Msi oa da; lia& parte:- lia
ptimo do pilolo & ho oarpileiro _.._, dJt
aol.._ h&.braUG Jogo tlle eotadaa,.qae
1
hGpi.
loto .. era wallte hGml .k. fazia t.erreyro e- a Jana lk .hei
primo & rpiDteiro llle prdaulo eoatas .. ()..que YA.
do .lia eapitlo, &. q ai 1a aeabauaa.oeuea do.aeinha
COI80. eiB cuydaua, cti ae pilota.. .Aa: i11111io eoJDfO. :B
ele reepoa4ell peataJ. B iaio., eometeo ho
capi&io amizade. & a fiaerloloo, & jandal tod01 de t
110 que punra., porqa se :alo
de pitilu a geat.e do pleiD, queLfieoa bo cupiaeeiro
ferido, A f10!C iMo ae alepad&.tRMJredo & qa88i que
00100 aiiOy de todo aingul
. .. . ' 1: ...
I & I CAP lT V L.O. XVL
o a o "" o I> o,# o o o I o& - .. o 1 I
. . ::
..
...
n. ,brigai '* ,. gun.iP MilLe .as- ... ,.
lotD, de am10 .01./ir_, mGIIdD pm,e lU ..,.,_a.
tiQI8N. ...
P ielo .. :bo
ra mdar r..- bo leme & leuou ho carpinteiro feri
do como eataua., & lodo coele daoa hombardeiroe que
leuaro doba CDtJt que fizerlo .h8a eataoia
ae defe.aderl ae a 'ente da terl'& -lhe. quisesee fazer mal :
& i.W portJue Abiio que de aa natureza os .,...
t.raageii'Cl8. fa&er ho ._
creeer muyta81te . term;qae Jae.da maaeyea que ja
d;.. DO & auieaqui .DJ"'te
grldea .Ir. taa, & eriaalo em ai'UGI'ea,.., niahGe
que .hi uiio .. Q aatrB ..- 01 faal,_ udiN'i-'
T I
oigitized by.Google
1"48 DAr lll8'1'0llfA DA; lrmi'
Bhas. Trazia .. ,. gte os maotimos 'l aia Da terra;
como tambl ctey a trae, & daulnos aoa DOIIIOS por ao-
aJ6netea-&.oetru .cousas &.olo.auia quA
e entdess ae nlo, por aceno , & de oada vez creciao
ID!Ilis a ver oa 1108808' & ho galeio : de q_se muyto eapan
tauio mostrando .q ouooa tal riro, & conaersaulo com
Dfi)8BOI .. paoificamellte & eles ooelee , & fonlo aJgiis a
Jrna pouoaio '} eataua dali a bfla Jegoa. E aueodo oyto
dias que se isto ctinuaua Jeuou bo piloto ho leme Ye
lho .a terra pera tirarem os ferroe 'I tinha pera bo
BOoo qtae se acabaua : & nAo podAdo os 1101101 alalo po-
)a area em il atoiaua muyto -ajgdarJhe 4uzeatoa Bruis
mandando os a isso .bll que .os cbamoo cO bGa eabaQa
ebea de pedras oom que fez muyto grande TOgido, &
lleste1 auia muytos ltre aquela gente. E alado ho Je .. e
idestaua a estanoia dos nossos foyae bo pilota oadwsta-
ua lao arrayal dos Brasis que era de redes armada so-
bre eat.aoaa ou presas a aru01es , & nela11 dormio. E
veado oa Bras is hila molher ho piloto Jeuaaa
se chegautlo a vela como a cousa noua & dizio tumar-
gatu t'l parece que ahtreles. he palaura despanto. E _.
tdo assi chegou htl hom que parecia de corenta annoa
ah<h tie eorpo & bem posto. & n , &. trazia h cabei
enrrndi-l-bado ao derredor da cabea, & trazia 'hil ciato
de lobo marinho forrado dossos dalimarias, & -11a cinta
hila espada despioba de peixe de cinco palmos de com-
prido &. na mio bii mancbil de ferro muyto velho: &
em ehegdo q falou , Jogo todos os outros se calaro &
eateuertlo prOtos a ouuir o que diria, no que panceo
que era seftor delee,. & logo foy dali hi bradando como
pregoeiro, & quantos ho ouuio ae assentauo caJados a
ouuir o q pregoaua. hto f.eyto mdou este que parecia
rey ou senhor .Aar ao piloto muyta soma de mtimentos,
k isto aeg&do parecia ouydaado que fosae ho capitlo do
pori}ele ieuaua hi p-lote Yermelbe & htia espa-
da aa eiata, &. hila adarga 11oua em braada,&. os ou-
troe 1108801 ho aeompanhaaio, & tamb' ho pi-
o;gitized bvGoogle
I.IVRO V. CA,I'I'VLO X"fl. 149
loto dt8881 eousas l} leuaua tornouse 6de se fAtia
ho leme. E estando oomdo ehegou ho carpinteiro (que
idaua. ja em p) do arrayal c outro nosso & disserlo.
Day ao demo esta gente , q ftos leuarilo a htla aruore
em. eujo p auia bOa abelheira, & acenarilnos que fizes-
IIH!mo. ho buraco m6r do que era : & feyto c htla ma-
chadinha q tiraulo os fauos dissernos que nos fosse-
mos, & olo querendo nos fazelo logo encararlo be cen-
to oe arcos em nos c as frecltas embibidas, & por isso
DOI "fiemos. E dizendo mais que se despachasst-m dali
& q se acoJheaaem ao galeo, & q nilo fosse roais nin-
eu ao arrayal: c6trarioulhts ho piloto' dizdo q era
muyto boa gte &pacifica. E acabdo de comer tornou-
te ao arrayal -c5 certos dos n08808 , dde dahi a obra de
hna hora v grande numero de Brasis a eorrer 8t
do, trezdo algils as armas do riloto & de seus coropa ...
nheiroa como que os deixauio mortoa , & do sobre os
uoasos que erlo senenta & trea q estaulo na estancia,
donde eomearilo de jogar os beros que Dilo fizero n&-
ahft nojo nos imigos por se baquearem lodos , & como
ero muytos-inuestirilo com a estancia, de que os nos-
108 se comearo a defeftder s cutiladas o q fizerfto por
espao de hila hora recolhendose praya : & neste tem-
po poucos & poucos dos nossos mortos cicota &
tres, & os dez l} ficauo ae IACiat"o ao mar & antrelea
forio ho mestre & ho carpinteiro, l} com os oyto se sal-
uarAo no bate), i} chegou nesta & ho tnes-
tre se foy logo ao galeo, & disseo ao eapi'lio, a lj no
pesou nada da morte do piloto & doa galues & . dos ou-
tros l} hio coele por ae Yer desapreasado pera o que pa-
rece 'l ja dt!terminaua de fazer , & ele foy a terra clS
corenla homs pera trazer os lemes, & os bnigos se a
fastarlo eom medo porque hio ttxlos armados & recO"""
lhero os nossos os lemes & do yeJho achado menos bfta
fentea, & assr a ferramla do carpinteiro & do calafate.
E tornado be capito ao galeio ainda ali tres
tliaa pera .11-. acabar ho leme-, &. neatea dias re-parlio ho
o;gitized byGoogle
J 60 Dl Hlft'O.IA DA. Jwm.
fato do piloto poloa c:utelhao01 de aua nlia , &. pera ai
tomou h pelote de gral, CIDe midou .&esmanehar & fa
zer pola feylo du l} tinba a figura 4o Damadia de. gau
la ll eslaua piotado em h seu liuro, dizdo 4 oo moo
do auia dauer doua A madiaea, & li 110. era ja mor&.o, &.
ele era ho outro, & coisto outras muylu rebolarias: &.
aabendo d. marinheiro chamado loio elho que ho Jeua ..
ria a Moambill deulhe a pilotaj do galeio & partiose
despois do leme acabado. E audo ci oeo diaa ll par-tira
tem fazer caminho ae oilo ao 111ar, fez meirinho do g ..
leiloa h. castelhano chamado silo torreaoo, porll mor ..
rera no BruJI o q ho era: & Jogo ai}le dia a tarde bo
meirinho pedio a todos da parte do capitlo aa ohaua
das caixas dizeado li as queria ver pera ver se achaua
nelas fazda 1 era furtada do q morrer.ilo em terra, &
cuydildo todoa que era aquilo usi lhe derio ae ebauea
Jeuemeote: & auidaa pelo capito mildou tomar qulLM
eapadaa, puobaea & coyraaa tJ& -noaaos Je&uaui nu cai-
xaa: & i ato aos Portugueses eomle, pelo q alg& de.
Jes se foro ao capito , & diuer.Jhe que. peraq lbe
tomaua as armas & eJe respdeo l pera no peleja.,
rem bOa c 0!8 outros: & se .Do maia
recado& do Cl eri feitos.
C A P I T V L O XVII. .
De cof'IW d Luys de gusm&4 ,.e akufi:Ju c /to galdMJ df
que hia por capito, !J- do ij ju 00$ 4 M
iio quisero seguir.
Isto feyto logo outro dia pola meaba4 amanbeeeo
ho capito Da tolda armado em hi arnes traaaado, & hil
.estoque nuu l.las mos, & coele ciquoeata armados ot
Alais & 01 estrangeiros de que se con?
fioo: & fez vir dian&.e de si a Frcieoo feraidez ouriuez,
cujo oapede fora Iisboa : & de lhe mandar
grilb6ea lhe disae q.se .. c9iMMS8.pt;)ri}
1
ho
o;gitized bvGoogle
loi'QD Y. CAJII'l't'LO xn. 161
uia .te matar, porlltioba determinado de lhe dar amor-
te o6 o piloto & cl Cl8 galua polaa rezes que passa-
rio. aem bo maia querer ouuir ho man4ou confessar
JlOf hi elerigo, que eataua cercado daqueles arruados. E
ho eapiUlo paaeaua poJa tolda reddo nwyto aJto, & de
quido em quido apreeaaoa ho clerigo que acabasse a
filaam. E tempo oa Portuguesea atauio :no c6ul
muyto tristes l'&lldo & oauindo tudo o q passaua, & por
nio terem nenbiias arDI88 nlo podiilo reaistir ao l} ho
capito fazia: & !tio virlo que por lhe no resistirem
lhe tomaro as armas & achare muy , & co-
mo elea eelauo deaarmMio8 &. oe castelhanos armadoa
dei:sare eetar ao cooua , & lambem porque algtls ll
quiserio aubir tolda oa nl deixar.lo os cutelhanos per
midado do. eapitlo, ll nio fazia ae no ho cJe-
rigo -qae acah.se de -confeMar ho aeu oapede, & ele
etioba pera wer se se lhe hia al}la furia, & nlo se lhe
indo acabou a. eonfiasam: & acat.da foyae ho capitio
ao eea oapede q ho eeperou aeaeotao I giolhoa com as
..,. aleoltadaa pecliDtlolhe pola paido de nosso Mnhor
que lao alo .mataeae, lt. ele nlo dando por iao com muy-
ta croeu lhe. C.iroa bi. reuea com ho eatoque que tinha:
& CGI'toaU.e laia mio c6 'l ae ele quiaera em parar, &
cbegoullle e quei:z.adu , k logo ho Yazou com hla es
Cocada oom que mprreo, & apoa ieao ho mandou deitar
ao mar. Feyto .iltlo despejou a tolda doa arn1adot pera
lao coa-. icldo 800 na lolda 00111 ho meatre a man
liDil dai' ao apito: ao que ae ajuntarlo ao p do
maac.o per mandado do capitlo, q lhes disse. A1 leyt
imperan & aa q agora fazttm ot reya defendem com gra ..
uea penu oe leDantamentoa clra os reya & princi pes,
oa contra oa que tem auas " , principalmente ctra
liDa capi&ies "' aiMIIo aa guerra, OU qutt Yilo pareia t
porque pera eAa ter boa .eft'eyto ha dauer tanta paz an-
Ue CNt que a hio ee .fazer .como em htl eoaoento dtr fta-
dea, porque doatra Maneyra nz de a terem com os
ccmuailot a L4trlo IOMJgo, t. por isso em leuan&e oade
o;gitized bvGoogle
161 D.t':JIII'remU D .. llfDIA"
se a guerra maie exercita que A outra parlei. Os 'eapi
4
tes t lamanhOl poderes que por muyqwuca coosa en- ,
forco soldados, & lhe man<llo cortar as eabeas , .qui-
to maie por tamanhas como he leuantarse coatra hl ca
pito: & porque eu eoube certo por proua abaetant-e pe-
ra mi que aquele hom me queria matar bo matey &
rut por crueza como cuydario algO., pgrque e tinha re-
cebido dele boae obras sdo seu oapede, & isto me l-
htaua pera bo ea)uar se podera , mae no pude porct bO.
tredoro. Do se pode poupar por anais boas obras que te-
.nba feytas: & se no castiguey eete delito Jogo como ho
eoube foy porque erlo mai oa & ho princi-
pal era bo piloto de quem alo .podia fazer juetia-por
ser a eegda peesoa deepois. de mim & mais podel'080
que eu : & ee eu quieera eaatigalo coao' merecia ouue-
ra bandos & .. perderamos DGI todos : & De01 que sabia
a determinao que ele truia.contra .mi semlbo.eu me-
permitio q morrmee.. no Brasil tlo neiciamlte co-
mo morreo , que bo mao peneamento que trazia ho ce-
gou pera q no conheeesse que ho auio de matar mo ..
lridolho oo88o eenhor tio .claramente: & -porque aquela
peonha que ainda ficaua naqle- homem Yoa.nie empe
onhentasse a. todos ho matey, no que fez o. que de ia,
porque com sua soo morte atalhey 88! de m.uyto8, & no
'Jlll8 a cousa em processo de justia., .porque a pr.oua no
era bastante pera ho condenar por eeta via., &.ajudey
Jne das leys da guerra & do poder que do aos capites,
de que sey que el rey de Portugal nlo deixa vsar ao.
eu_., & no quer v a tudo se nilo per via ordi.naria
de processos, & nao pc>rdoa a homem. que mala outro,
& por isso eu no ousarey de tornar diante dele, nem
menos djr aa lodia diante de seu gouernador, & quero
me ir a outra lndia que he maia segura & onde. tod01
faremos mais proueito, & esta he.no mar de
de andaremos a toda roupa, & eu voe seguro que em
hO anuo ganhemos mais do que valera a carrega da es
pec.iaria. que es.te galei trazer da.Iodia, &.ali
o;gitized bvGoogle
LlftO CAPITVLO 163
uaremoa muyto .boa vida refrescildo cada dia em terra o
que nlo ouueramos de fazer na lndia, por isso qul\
ser ir comigo. diga mo, & quem no tambem, porque
eu lhe dou a fee de fidalgo de lhe no t-er por isso m
& de ho deitar na primeyra que tomar-
mos. Isto dito chamou Jogo cada hn por seu nome pera
fazer rol dos que quisessem ir coele & dos que noo, &
aos ll lhe dizio que si daua juramto de lhe serem Jeaea
& morrerem coele, & soos dezaseys Portugueses ouue
que nlo quiserlo ir coele nem ele i)S pode conuerter a
iaso por maia que lho persuadio, & outros ooue que se
IB&entarilo no rol dos que auio dir, & a estes que no
quiset'lo lhe mandou lanar grilhes, dizendo que ho fa-
zia por no fazerem algna reuolta ' rromelende de OtJ
laoqar na primeyra terra que tomasse : & pera os ter
mais seguros do ll ele receaua mandou os meter_ de noy-
te em bi'la corrente & dormiilo no conus , & mandou
poer ao pee do masto h mandado seu & assinado pot
ele, em que dizia que dali por diante qual quer Portu-
gues que fosse ao fogo em quanto lhe fizessem de co-
mer que fosee aoutado & pregada a mo dereyta no.
maato, & a mesma pena teria todo o q de noyte flio dis-
le88e: ou da vigia, soo foio vou fazer tal cousa, & quem
eomo foese Aue Maria por nao no fosse req.uerer sua
regra, & quem mijasse aa amurada do nauio. E_ dali por
diante como quem se temia tinha de continodoze ho-
:ml\s armados que ho goardaulo aos quartos. Diuulgado
este mandado acertaro dous Portugueses de pelejar no
fogAo & ele os mdou aoular, & pregar as mos no mas-
to. Do ll os Portugueses ficari muyto indignados contre-
Je, & se muyto de se assentar no rol, nem
lhe darem as fs de lhe serem Jeaes, porl). vio que lhe
!Io goardaua a que lhes dera , & concebero tama-
Dho odio eontrele que bo mataro se leuero armas,
mae nilo as tinbilo, que e quanto se assentar! pera
irlt coele, ele no se fiaua deles. E cada dia enuenta-
Da .achaques pera lhes fazer ma) , porque ho no
LIVBO V. U
o;gitized bvGoogle
l:.f( DA. RIS'JIORIA l>A I!WI,A. .
seguir ' com quanto Jhes deu sua fe, que lhes nlo ti-
uesse por isso m vontade.
C A P I T V L O
De como d Luys mandou enforcar cimo Portugue-
ses: do mais que fez: 4" de como dei:cou ho galeo
Jugio.
Determinado d Luys de se leuantar disse ao mestre
do gale que se tornassem, & q ho metesse polo. esltei-
t.o de Gibraltar, porq la ele sabia por onde auia de ir,
prometendolbe de cortar a se ho assi no 6-
aesse. E ho mestre no podendo ai fazer, lhe pedio h
tormento pera sua guarda, & saber el rey de I>ortu-
gaJ que ele no tinha c ui pa : & ele lhe deu logo ho es-
1prnHmto ho mais autentico que pode ser: & dali feze-
:ro. volla pera ponete. E iodo assi disse hil dia dom Luya
q.ue ele sabia que 08 presos determinaulo de ho malar:
& por isso os queria mandar enforcar que se cfessas-
: & logo mdou dar tratos de pol a h deles c do-
ze eamaras de falcilo, pera q confessasse a verdade se
o querio matar : &. dissesse se sabia se eotrauu todos
aesta. conjurao ou deles. E com d6r dos tratos o que
os recebia disse sem aer assi , que os da cjuralo ero
trinta. E nililO se pareceo que com medo ho decia, por-
q.ue 08 nossos olo ero m-ais de desaseis & os outros nio
(aJauio coeles. E porisso disse d Luys quando lho ou-
uio q: la .Pio algils dos aeus : & mandou logo chamar h.
Joo esteuh porlugues., que cuy.daado q era pera Jhe
dar traLos se deitou ao mar. E ento affirmeu .mais dom
Luya que era vettdade o q dezi-a: & mdou enforcar cin.-
eo dos preaos, & quer.do enforcar ho carpi-nteiro do ga-
leo, pediraolbo "* dizendo que lhe desse
a vida, poia fizera bo-leme sem qu no pod.rlo naue-
gar : & dom Luys lha deu , & aos outros que estaulo
pera enforcar :. & dali por diante dei.x.ou. os outros: &
o;gitized byGoogle
LIVRO V. . C&PITVLO xnn. ) b.
iudo ja "yoJta das ;lhas, desejando ho ineslre de lhe
fugir, diaaelhe que ah auia ha pouoao de Portugue-
. ses ele seuenta vezinbos, que iria ali fazer agoada &
earnagl de q_ tinha E isto com determina-
lo de ver se podia ali fugir. E dom Luys lbe disse que
fossem, &t assi forlo ate auer \lista das ilhas & surgi rio
aotTe bo ilheo do coruo & a ilha das froles: & hi
pera mldar a terra chegou hi hil mercarlor da ilha ter-
ceira em hO.a carauela pera a leu ar carregada de trigo!
&. vWoa dom Luys meteose no seu esquife com algils
boma armados secretamnte: deixdo por capito h
castelhano cflamado Bezerril: & chegando caraueJa
-diSBe ao senhorio dela , que dom Luys de gusmo capi-
to galeio por el de Portugal , que hia pe-
ra a lnd1a lhe mandaua ba arta que lhe logo deu, em
que dezia, que indo ele pera a lndia arribara por lhe l}-
. brv ho leme q_ fora fazer ao Brasil , onde os Brasis lhe
111atario ho pil(')lo & outra muyta gen-te, & por iuo Hwe
.fora forado tornarse pera Po.rtugal , & hia muyto dea-
.otroado ll lhe pedia por amor de Deos & da parte det
rey de Portugal que fosse coele ate l pera lhe acodir
&e teuesse Decessidade. E cuydando ho mercador 4 era
888i por eeruir a seu rey foyse logo ao gale!o c o pilo-
to & outros, & de todos dc'5 Luys deitou. mfio & p11deoa
& tomeu ho dinheiro que ho mercador leuaua pera
prar ho trigo q erfto sessenta mil rs. E passados todos
.os da earall'8la ao galei deu a capitania dela a Bezerril,
-artilbldoJha, & apadessdolha muyto & deu lhe por
-meatre & piloto a hil Portugues era casado tres vezes
:em Portugal & por isso fugira de l, & por isto se fia-
-ua tt.e dele d Luys como d castelhano. E pregtitan-
do d Luys ao mestre do galeio pola pouoalo da ilha
.)euou ho ponta delgada, & no ho quis Jeuar ao prQ-
prio porto, porl} da1i determinaua de fugir, & dom Luya
mandou a terra hii caatelbano a dizer da sua parle 4.
flui trocar carnes por azeites & l'inhoa que ,foa-
118 ao galeio. Isto sabido: logo f.orlo a ele .trea .homs
cS
oigi' 'd bvGoogle
166 . DA BIITORI.A DA. INDIA.
cipais li lhe leuaro b grde seruicco de & ele
os prendeo, & porque lhes disse que os no auia de sol-
. ta r ate lhe no darem cada h dez ou doze vacas que
as mandassem pedir a suas molheres. E tdo ele man-
dado este recado apareceo outra carauela, q determin-
. do d Luys de tomar mandou sete marinheiros ao es-
quife dando lhe os remos q tinha em seu poder, porque
ae lhe no foss c ho esquife. E estdo os marinheiros
esperando por ele no esquife, disse bil deles aos outros.
Que oulhais. E outro respdeo. Corta cabo pesatal. E
estes ero Portugueses: &. cortado ho cabo foranse pera
terra remando a todo tira, & derlo auiso carauela q
dom Luys quisera tomar q lamb fugio. E os marinhei-
ros chegados a terra, requerero na pouoao que pren-
dessem ho castelhano q J andaua , por(} dom Luys era
Jeuantado, &. assi foy feyto: & os vezinhos da pouoacto
(} serio vinte vigiause dali por dite de dia & de noy-
te hi dormir por esses matos. Passildo assi isto. apare-
eeo hiia naueta que vinha de guin: & vista por dom
Luys mandou a ela Bezerril na carauela, & que lhe mao-
dasse amainar de sua parte, & se no que a metesse no
fundo, & ela amainou Jogo, & ho capito, mestre & pi-
loto foro leuados a d Luys, ll os ameaou c tratos se
do dissessem o que trazio: & eles ho disserologo que
ero trezentos escrauos, algalea, marfim & pao verme-
lho, & q a armao era de Duarte belo hil armador de
Lisboa, &. abaldeado no galeio quanto vinha na naue&a,
assi mercadoria como mantimentos passou a ela os pre-
lOS que Jeuaua. E em quto se isto fazia, determiaan-
-do ja bo mestre do galeo de fugir pedio lica a dom
Luys pera ir ver hna sua irma que auia dias que lhe
.dissera q tinha ali l} auia muyto tempo q a no vira : &
por se d Luys nio fiar dele ho no deixou ir a terra ,
masmaDdouho na bateira da carauela c dous castelba-
Dos q bo n deixassem sair se no l}lhe falaue do mar.
E chegados perto da terra ho mestre Leue tal manha il
jaotamte os empurrou & deu coeles Do mar, & ele se
o;gitized bvGoogle
"LIVRO V'. CAPI'l"VLO U7
lauQbu apoe eles, & em quilo OB tomaolo se acoJheo a
terra leudo consigo ho estormento q lhe d Luys dera,
q sabendo q ho mestre era fugido mdou hu ctmhado
seu irmlo de sua molher q era Portuguesa c h seguro