DNIA TI CULTURA - AARMANJLOR DIT MACHIDUNII

BffiLIOTECANATSIONALAARMANEASCA ~'CONSTANTIN BELEMACE" Coletsia "VELO"

"GRAMUSTEA - A NOASTA MARATA"

JA,lJ;HATA HAmA rPAMOCTA

Andreapsi: Dina Cuvata

Upupe1J,UJI: ,lJ;UH3KYB3T3

Scopia, 1997

--

UNIA TI CULTURA - AARMANJLOR DIT MACHIDUNII

Prezidentu: Dina Cuvata Redactor di editsii: lane Cogeabashia Computerizari: Predrag Kitanovski Capachea: Predrag Kitanovski

Sponsorizari: Vasile G. Barba Milia Arghir - Crushuveanlu George Memos

ISBN: 9989-9913-1-6

CARTEA - AEST A sA - NCLJINA- A

D - LJEI LENI FISHER PREZIDENTA- A CONSILIULUJ ALl IVROPI

Anastase Hiiciu Gramustea (Dit carteaAromiinli..., Focshani, Tip. "Cartea Putnei': 1936, fr.134-141) a la Not-Data di Moseo. polea, s-analtsamarlimasiv a Gramustiljei, muntsa di orighina vulcaniea. Pi erat(!rlu-a vulcanlui di forma-a Vezuvlui, eu gura la Funi-eo, sta mireaua avutan virdeatsa pi-a euri padi eara eurdisita hoara armaneasea Gramustea, la una-analtsimi diaproapea 1600di m, anvarligata di 18 di muntsa - la-a euri polji s-

Ghizdova shi-altsa doi, dominat:=; tuts di Ciuma-al Pentsi, nai maanaltul di tuts, la 2380 di m, a daua eipita dit sistemlu-a Pindului, dupa Smolica, analtu di 2574 di m. Di pi mitiea Ghizdova zvom daua patoatsi Funieo shi Niculea, di eari s-fatsi Bistritsa - veeljiul HaliaemOll,pi turtseashti lnge Kara-su. Di

ardapsea ea amfiteatru

- di

eari-a

s-dam andoi: Saeulea, la Laeu, Franeu, Mueeli, Livadea, Funieo, Ciuma-al Costi, Muza (di ninga Nieulitsa), Buruga, Seara,Arufila, Farmaclu, Varteanie, Scareea,

pi ciuma di stri "Cheatra Mari" . Gurguljlu, s-tindi,di dita Notlu nai ma teslu shi nai ma musheatlu orizontu, pana tu golflu-a Sarnnaljei. Aestu masiv musheat leaganlu-aArmanismuluidit zamanea iu nu dutsi mintea - nu-i didl

-_....--

una lumachiAratsili-Data-aPindu- doeumentu sh-nitsi na traditsii nului, cu-alti plaiuri musheati, cari s- adue aminti ti-atsea. Sa shtii mash tindu - niheam cati niheam - pana ahat shi-atsea di traditsii madi Costuriani shi Preaspa. aproapea di ~oi, ea, tu ehirolu-a lor Anehisindaluidi eataNotlu, nai ma bunlu, avea 40000 di sufliti di pi plailu-a Maehiduniiljei, iu s- shi ea fu un izvur nisieat di bana afla Deniseu- hoaraveaeljisurpata, armaneasea, un aroi nisieat di cama-amanatdiftursita- shi, triean- colonii. Casili-a Ijei eara di eheatra dalui pi mireaua-aGramustiljei, eu sh-tu daua ardariehi, baserits mari, climatsi-inai masanatoasa,apurata veclji, musheati s-analtsa, multi, a di tuti vinturli-arali, eu ninumirati averli-aoarninjlorearaea ditpirmif. izvuri di-api shi muntsa eti buni S-tindea pi trei mari mahaladz: pashunji.- iu s-afla mash un munti mahalaluPaeiura eu biisearieaAvicu paduri di ehinji - ealea treatsi pit LoIiri,altulPishotashi,tu mesi, Stavecljili hori armaneshtsa shi sur- Maria - mahalalu Hagistetiu. La shi-u baga eu mintea pati:Avi-IoIiri,Paeiura shi Pisheovara,un marifumigar- di la polji, hori, dupa eari, prin Gramustea dutsi-nelo, eu niseanti shtsaturi, <.lit ciimpu,pana pi mitits - ashi eara andreptu ti eata-Aratsili, iu - tu Gramustea, tut masivlu eu 18 di inshitadi Catiifieu- s-aflaNieulitsa, muntsa, un mari fumigar di oi, un ehiro eu 5000di easi shi, niheam capri, irghiladz di ealji shi mulari eama eata-Aratsili-Datii, intopea- ill pashtea shi di miletea tsi banaL dauli pi plailu eata Hrupishti, stri ado.!} Tehnea di banatic la fu, dit Bistritsa. Anvarligata di 18 di zartsina, matrita-a tutipataljei. Fu lumaehea-armaneascii muntsa, vidzuta di eata muntili Seara, eari u fiitseaintrarea printsi- ell nai ma multsa fieiori di tuts pala tu disaba, s-tindea musheat ea alantsa - pininga Farshirotslji -tsiamfiteatru,pana-aproapeadi-araulu lji featsi, niea dit veadjea zamani, Nieulea",eari zvoaminiheameama s-cafta alti hori pisti tut Baleanlu. tu-Aseapitata di calea Deniseu- 1-loaraeu nai ma marlji shi nai maFantana-al Bueuvala-Gramustea. 1) Mushutetsli Ij-li cantara poetslji Adrarea-a lishtei hoara s- Vasiliades di Costuriani shi marli eheari tu chisa-a etslor - ni un Panamas cari u vizita la anlu 1914.
6

avdzatslji eelnits:Hagisteriu, Statu eu triblu Statularanjlji, Paeiura, Pishota di Fushea. Hagi Biblu, Naeu Hagi Giula, etc.; alti numi di fara-al Hagisteriu:Steriu al Dina, Biblu; alti numi sh-niea ma veeIji:SffipaJor, PaputsaAroshi, Cutsufusea, Lapa, Gala, Coeu shi-altili. Irghiladzlji di ealji sh-di mulari shi eupiili-a lor di oi eara ea pleva. A faptili di-anami-a niseantsalor, ea Paeiura shi Hagisteriu eara ti eiudii pana la sinurli-a Giirtsiiljei.Laptili eura araeai, nu shieai. Celniclu Paeiura adra eondueta di-ndaua lan, di seafii iea altutsiva, ti transportarea-a laptilii la marea stani "prova ti-avearea-a tsilui shi-a ideiljeia lui inghenioasa";proeetili di pipelini s-adra Gramustea,nainti di 15 di-anji. Condueta-aesta sa shtii shi-azaeu numa "Chiunghili", pit cari s-virsa laptili di la "Cheatra Marl", iu earagardurli,eata anghios tu vali, la fiintana "La Chiu", una pozitsii-mplina di mushutets shi iu laptili s-adra maxuli, shi umtu shiavdzata ghiza di Gramustea. Avea arauri di lapti tu-aesta hoara, ashi ea, eara nu-avea tsi s-adara eu el al vindea, ti-atsea ea laptili nu fiitsea tsiva ti-aeshtsa eelnits eu averlimproasti.Aveatut ashi ee1nitseari7

avea irghiladzninumirats, eari alji matrea nu ti carvani, ma ma muItu ti pirifanjea-a fumealjiljei, a euri ehibari s-misura dupa ealitatsli sufliteshtsa, ma shi dupa marimeaa irghiladzor shi-a turmilor di oi. CelnicluStatuaveaunamarlearvani di mulari, ahorghea di binetslji. ealjlji ti-nealieari. Shi-avea luem, di pandu zamani, eu vindearea-a maxuliljei shi-a luguriilor di mana, tuti ligati di oeupatsia mari - matrearea-a tutipataljei. Shi-avea lutsita prin ecmertslu shi-altili zanats, multu sh-manintidi Moseopolea. ieulitsa N shi Linotopea, cari na-nvitsam s-li biigam tu grupa moscopolitana, de fapt, eara colonii gramustineshtsa, shi u-adra clasa-a parmateftsalor shi curdisita tu hori stabili-a lishtei lumaehi. Stranjlu-a Armanjlor dit aesti daua hori eara idghu, shialidzea mash dupa baeaua, cari laaeshtsa eara njirla dishcljisashi nuavca leapi di la bratslu-a sariealjci, eari la Gramusteanjlji eara alba. Dcapoa, idghea eurata limba limbida shi musheata, idghea bana patriarhala, eu idghili-adets di sarpalji romana shi cu-aretiili sotsiali shi natsionali. Celnitslji Gramusteanji, tu

t:hiorlu-a lutseariljei a Gramustiljei, ma shi multu ma-amanat, eara factoriji nai ma di influentsa pininga-autoritatsli, sh-ma multu, piniuga pasheadzlji shi gubematorlji-a Machiduuiiljei shi-a Tesaliiljei iu sh-li-arna cupiili. Cata putea s-hiba influentsa-al Paciura, celniclu cu tUl1llidi oi shi irghiladz ca pleva shi cu ciuflichi Armiro, Vilistin, AviJorvi, Sescliu, Dimili. Far-di-altu, easti zhorlu ti celnits didupa surparea-a Gramustiljei. Un avdzat celnic eara shi Hagisteriu. Aestu, cljimat di gubernatorlu-a Bituliljei, ta sh-si urnipseasca cii cum s-poata s-h-adarii marli cazamji tsi-lji lipseaa gamizonlui, cara nu-avea fonduri, Hagisteriu allo pashelu la madenjli ti cheatra, mutara elji doilji pi bineclu-a lor dHi una bartsiri sh-li bagara tu fimeljlu-a cazarnjilor; dupa-atsea, celniclu sh-gri tuta fiilcarea eu carvanjli-a Ijei shi spurtii, ba.hcishi, cheatra, chiristelu shi tut mateIialu, shi s-adrara ashitsi, maTlicazamji di mardzina di Bituli. Pi tabla comemorativa di la intrataa lushtor s-adutsi-aminti "ca un scinnu di mari mintiminilji shi mari til~lii", ~giutorlu moral shi material a bl~htui rclnic. 11.1campurli iu baneadza 8

Machedonji, pana sh-tu-anjlji di ma-ncoa, eara una di dealihealui tirinseari;tuts s-aspareadi celnitslji Leabra, Tsumana, Ceacalu shialtsalji, pi cari hUrVeatsljimachiduneshtsa cu-agnos Iji-adutseaaminti shi-lji blastima. Di totna s-harsea di mari privileghii di dusira na bana independenta. AIi-Pashelu vru, di ma multi ori, s-li-aricheasca-aesti libertiits. Averli-al Paciura, bunaoara, aflati tu vishterli di la Suro, tu-aradzamlu Volu, mutara multi shubei shi tuta dunjeaea arca chetsaricontra elji. S-dzatsica elji, ta sa-lji faca Gramusteanjlji shi Turtsalji s-nu shi-aiba cama lucru cu-atsea cii di iu la-i avearea-a lor, arcara na dari tu-neherdul aTurtsalor - na cupii di birbets shi multsa calji eu umtu shi cu maxuli ca plshcheshi. Di-atumtsea, Turtsalji, cara Ii ca1caravecljili privileghii, u gheneralizaradarea di gilep shi tuta Gramustea alji blastima. MuljerIi eara avdzati tu mllshuteatsa shi chibarlachea-a lor sufliteasea. Candu s-dutsea vizita Linotopea idi. Niculitsa, eali samishtea - tut ashi cum u-adra, pana tu chiroludit soni,atsealicari s-muta di llrupishti iciidi-aljiureatu iamea

di veara mash tu simji greali, tu dindushi eu ejupari shi nasturi diasirni,eu ciieiulash-eu tasdi-asirnin e&p,eu rninghiushidi malama, eu silivari shi eastura di-asimi, eu paputsa di eheali mushutsati eu paradz di flurii. Cat eara ehibari shi musheati,altu-ahantunieuehiri,shi ehisehini shi Iivendi tu easili-a lor. Eali seutea, tu ehirolu dit soni, di laeartoarili manji-a lor, lugurii di mana-adrati musheati: iambuli, ehilinji, sh-ma multu, parpodzli multu eaftati di Turtsalji shi di Arbineshlji. Soi-mplina di sila, muljerli dipunea di pi mulari, luaveanjiclu shi-nehiseaealea ti eatan Tesalia shi-alti tsentri, la-amatie, iea ti tu muntsa, tu tumata-a lor primuveara. Barbatslji tut ashi gionji, livendza, pirifanji, undzits shi ehibari, al vigljeadi vecljiul tip di-adets romani, angrapseashti poetlu Bolintineanu shi u zburara nai ma eurata limba-armaneasea. Multu nainti di tsi fu surpata, Gramutsea, eara nu putea su-neapa-ahata mileti shi s-hameasea-ahati oi, ahurhi s-pitreadi tababii di oaminji shi pit altiaradzamuri,eamadi-aproapeaa shtu niseantili dip diparti.Dupa traditsii loeali, prota-a Ijei seadeari, fu
9

tu chiorlu-a tritseariljei tu islam a Arbineshlor, eari, eu puteari di privileghiilitsi la fura dati,ahurhira

s-faeaunafuvirsearii erashtinjlji . t di
dip aproapea di elji shi-aestu evenimentu alji {eatsimultsa aljiurea sh-eafta-apanghiu. Pieurari nomadz dit aestu-aradzam shi dit Pindu s-asprandira-aproapea pit tutaAlbania di eata Notlu shi, eama multu, tu-aradzamlu Frashari; laaesta dutseari cata tu-Aseapitata,seurdisirii it tsentrili-armaneshtsii p dianviirligadi Corcea,ma shi Moseopolea shi horli dit aestu-aradzam. Ashitsi s-aflara eu Ggramusteanji aesti-aradzamuri, ashi ea aproapea tuts Armanjlji dit Albania sh-trag zartsina di lumaehea-a Ggramusteanjlor, mindueashti Teodor Capidan, eari ti-aesti lucri ari'shi eonsideratsiunji lingvistitsi. Ca eu daua seeoli napoi, pieurari dit aesta Ggramustiagiurnsirapanapi Balcanji shiRodopili,di eariniscantsashti totna s-curdisira-aclo.Ma multsa di Ggramusteanjljis-eurdisirash-tu Sarbii, anarnisa di Pirot shiVranja, altsaljipi Copaoniclu,a altsaljipana pi Stara Planina, shi-n Gavesea pI; s-eurdisira pana-n Nevrocop - pi plaiurli-ali Osogova, didindi diAvardarlu shi Struma, bileam sh-

c:-unadita tu Data, an Perimdag, ali s-featsira-alumti sandzanati di<lllamisa Stmma shi Mesta, ciWi Ali-Pashelu ta s-u ljea tu haremlu di Milillicshi Xanti. Ggramasteanjlji di lanina shi, dip tu soni, Ij-deadi s-matacurdisira,naintidi 1877,shi- foe Gramustiljei, ma Shana muri n Balcanji - pi muntsalji Sredna .giuneashtieu-armatli tu mana. Aflam, an ligaturaeu-asparGora, Rila shi Vitosha. Ma shi-aesta gioana tsitati dzearea-a lishtei mari hoara arma-'scumpa dada-aArmiinismului-un neasea, 'andaua ardariehi di-un izvur nisicat di bana-armaneasca, dramatismuisa-isaeu marliepopei, amplinadi curaji, di chibarlachishi angrapsiti di D-r Filip Misha di cuvetiti lucrari,tsitaticari sh-pitricu Buzau, sum pseudonirnlu "Ciurna arauri mari di barbats livendza shi al Pentsi", eu zartsina dit aesta pit nil1umirati-aradzamuri ca shi avdzatiiGramusti.Li dam aproapea alti fv'1oscopolea hilji-sa-a Ijei cama antredz: "Eara pi 15 di-Agustu, ea chibari.Marea-aljei taxirati,ca shi- pi la unlu 1760, basearica-a Staa lishtci, tura averli-a Ijei tara di Mariiljei.Dveavasea relighioasaspreaclji.Amintirea populara, ishte, adra di 12 di preftsa. Una hatai: armasa tu putsanili cantits shi icoana tacatoara di seamni eadzu, traditsii, canda vor sa spuna ea shi eandilas-asteasi.Tuniheamdi oara, mushuteatsa-a featilor a ljei tu una doi earvanari, eari vinea di cata di fumjiiliti surparea-aljei.Tradits- Colonjea (Albania), fae habari ca ia niea spuni ea s-featsira-alumtari mari puteri abisheshtsas-aputursea ell sandza eari tsanura anji multsa. aproapea. Agonjea, sh-si umipsira La una-agudeari-a Arbineshlor, shi s-organizaapur~rea.Cambiinjli mash ffi1carea-a eelniclui Statu, eu di la tuti baseritsli ahurhira s-faca paturdzats di eusurinji veri (tuts habari. S-aeatsapozitsiilipi parteaeusurinji Statularanji) giuneashti asffinga-aarauluiNieulea, eu earari tsanura eheptu. Balada-al N. Velo shi-aseurntishurinaturali.Archi di"Shana shi-ardirea-aGramustiljei" a puterlor arbishesht~a vrura su spunidramatiea-neustari-a tinirlor anvarligheadza-neustarea pit alti C;ramus.teal~ji ti-apurarea-aliShani, partsa. Sahatea eara critica. Ma, pinJUusheata feata-al Hagisteriu, iuga seara, una ploai ca dit galeati eclnicludi parapap,ti-a euri ariehe- Ii umfHi apili-a Niculaljei shi

10

- ~- - -------

o~minjljiu-alasa vigljearea-a earaCa shi-Armanjlji di Furca rlor pi-ngatanlu-a lushtui fenomen - niscantsa u logursescu gramuadus di Dumnidza. Tu casaba, sa- stineasca - tut ashi shi Gramunearea, eu heavra, earvanjli ti fuga steanjlji sh-lu spun ti Gramustean ti totna. Candu ploaea danasi shi- parapaplu-al Caraghiorghe, fondaAbineshljiintrara, aeshtsa lu-aflara torlu-a dinastliljei la seamnu tu casabalu - cari numira 40000 - Iugoslavia.2) Di-aoatsi, taha emigrarii pustu.Tu fuga-alor,u-alasaramash an Rodopi shi papanjlji-al Nicola icoana facatoara di seamni di Pashici.Fu patrida-aavdziitluiiatru malama sh-di-asimi". di BeshljiOaniNicolide,Nobilisde Ashitsi,Gramusteanjljishi- Pindo, ma shi-a unlui mari numir u-alasara hoara-a lor musheata shi- di inteleetualji dit Rumanii. avuta, shi s-asprandirapi la Livadz, Putsanji di Gramusteanjlji Zanitsa, Coeeani, Nijopuli, Maga- s-eurdisira Hrupishti, la poljli-a ruva, Crushuva, Blatsa, Hrupishti Gramustiljei sh-pi-apili-a Bistritsshi-n Rodopi. Cama-amanat, iara aljei, shi eontinuara, cama divrura s-ca sh-si-aduna sl).i-agiumsi aproapea, bana di-un chiro a paras-numira 10-15000 di sufliti. Ma, papiinjlor, ututitraditsiilishi-adetsli e shi-aesta-arada, nu-avura-arahati, shi eu mutarea, veara cu cupiili-a caAli-Pashelu la-u deadi-atsea dit lor an suspi mireauashibaneadza soni goada. Tora di oara, armasira andoi meshi anamisa di pirifanli mash 20 di easi, di 4000 eati surpaturi-a veacljiljei metropola. numira. Coloniili-a Ijei fura ninu- Arada di veeljiul tsentru shi di mirati. Elji nu s-eurdisira s-bane- huriea di tora Gramusti, eu viira20 adza iuva-n Tesalia, iu una mari di easi, s-afla-ndauahori, ea Denisparti shi-ama eu eupiili. Colonii eu, Pilgadi shi-altili,a atseadi prota stabiliti s-eurdisira pit Machi- u dutsi nainti cu idghea bana di ma dunii:anPisuderi,Belcamen,Nego- ninti-aveacljiljeimetropola,eumiiri vani, Florina, Nevesca, Bituli, Parleap, Crushuva, Tsarnush, 2) Caragheorghe vrea s-hiba, dupa Vudena, etc., - poati shi tu-aradz- niscantsalji Gramusteanji, carpo di-a amlu-a Miatslor: Prizren-Dibra- unaljei familii di gheneral can s-alumta sh-tu Crutsiadili. Gostivar-Chieea.
11

cclnits. Dit casabalu Hrupishti - iu baneadza Machedonji shi Turtsa shi iu Gramusteanjlji s-curdisia dupa surparea-a casabalui - tut ashi sh-di Deniscu, ca tu idghiul ehiro eu-altsaljiArmanji di pit alti tsentri, Dldzira ca baia gionji tu-Ameriea, shi eara s-adaptara-agonjea pi nauli conditsli ti banatie shi ti-alumtari, anehirdiisira unloc tu dumenea eeo-

nomica.S-curdisiraviira30di gionji an St. Luis (5-6 sh-eu fume-ljli),89 an Detroit, shi viira 15tu Nashua. Casabalu Hrupishti avu sculii gartseshtsa shi daua rumaneshtsa,baserits gartseshtsashiuna armaneasea multu musheata, harzitiieu seumpi luguriisamti shiuna ieoana-al Aviu-Mina di un comitet di doamni an cap eu d-na Elena Waehmann.

Pi-anniineashti: Dina Cuvata

12

.-..---

Sh-tu gardina na fidani... Oi nashi, panavirli tuti, Cafi an eara batuti, Carvanji antredz, shi nu numash Cu umtu, ghi4a shi Cllcash, Ma sh-cu harzits harari di lana, Caprina, cu vreari dusi pana An Poli, di ninga-amari, Di iu vinea napoi cu sari. Cand polim tatsea Turchiea Cu Afstria, sh-cu Rusiea Pan la Duna, tu Vlahii, Cljimats s-faca angarii Eara mash nashi - Gramusteanjlji, Cu-a lor carvanji, daileanjlji! Nashi - s-aduca ti ashcheri (Fara ca s-tsana tifteri) Sh-tendza, ma shi gripcanei, C. S. Constante Turlii-turlii di zairei (1880-1964) Di la pani pan la sari, Gramustea Tut tsi easti ti macari, Al Constantin Tsumana suflit mari, njica boi, Carni, cash, ghiza shi umtu, tsi ti fara shi ti soi Ca lailji di Turtsa suntu etim easti sh-da shi banal Mortsa - taradipilafi Gramusti - musheata hoara Sh-dupa purni ti hushafi... Earai tini una oara: Ca Gramustea didea lapti Hoara mari shi avuta, Ca s-harneshts taburi sheapti! Tu dunjeai canascuta Laptili, cari naoara Ca-aveai muntsa-mplinji di oi, Pi tu chiunghi vinea-n hoara, Di tu-a muntsalor vini, Di calji, capri, mlari shi boi; Ca-aveai cilnicadz alepts, Cum la shopat apa vini. Pi binets tsi shidea-ndrepts Sh-eara lucrat la casheari, Ca na tseara tu shindani Pan di Sta-Maria Mari... 13

J:

Shi ti-atsea, tu na zamani, Un sultan deadi firmani Andoi celnits, nai ma-avuts, Tashi an Poli canascuts, La sarai elji dixits Sh-di vizirlu tinjisits, Dumanica, anda-a s-priimna, Cu paputsa-aroshi s-imna! 'Ndrept tsi nu lu-avea tuts, Mash pasheadzlji-atselji avuts! *** Ma, tsi-i aza nu shi-u mani, Sh-di tsi fu - tsiva nu-armani... Ca-aza, Gamusti marata Moarta eshtsa sh-ningrupam... Vatra pani nu tsa coatsi, Di cambanji nu s-avdi boatsi, Baseritsli tsa fura-apreasi, Tserli di .furljiasteasi... Sh-tut tsi sh-fu candilji, iconji Ta sa spuna ea sun gionji, Cu eioe, eumats Ii fiitsea, Sh-cu nasi trastili umplea... Dit ugeaeuri, fum nu easi, Hoara-annasi fiirdi easi! Ca tuti tsa Ii surpara, Sh-tu-a lor loe - ealivi-adrara! Tu-arazboi, pandza nu s-tsasi, Pi la favri foe s-asteasi. Ni di ehipur, ni di bots Di na eta, s-avdz nu pots! Gionjlji, -anamisa di hoara, Nu s-aduna 'eRnaoara - .

Coarali ta s-li-anvarteasea Sh-featili sa-shi lji matreasea... Isozmati shi numtsa-atsia, Nu-ari eari s-tsana tinjia, Ni taifuri di <:uscri,s-alaga Sh-fodiri di dugradz ta s-traga Candu s-dutsea eu haraua Ta s-u ljea-nveasta-atsea naua... Sh-Iaptili, pit ehiunghi-n hoara, Nu eura, ea alta oara... Muntsalji di eupii s-gulira, Celnitslji tuts ma fudzia, Anangasits ea shi-alasa Loelu-a lor shi-a lor easa! Ca sh-vini una zamani, Cand Turehiea sh-fu ziindani! Lailji ealeara cu-astangul, Sh-vini zalumea eu plangul... Canli nu-shi eanoashti domnul Shi-Amanjlji nu-Iji ljea somnul. Caljiurli di furl s-umplura, Tutipata la si fura, Ca sh-fac di cap tihilailji Sh-nu-au la eari s-planga, lailji! A sultanlui iradei, Tora easti nafilei; Ca di-" Poli, sh'"panMureaua, Nu-l da varou di eureaua... Di-atselji eari vor s-baneadza, Ma ti nashi altsa s-luereadza!
*** Ca fieiorlji fiira tata, Casa shi nicuchiram...

14

..

Ca sh-chirura nashi casmetea, Sh-di cahari s-dusi sh-vetea, Di fug dupa una dohi, Sh-ti-arahati una cohi... Shi-una dzua, jeali mari, Cu uhtari shi suschirari Ca shi-alasa nashi mirmintsalji A parintsalor, sh-parintsalji... Ancalar, barbat, muljeari, Cari pi cal, cari pi mulari, Cu tutipata tsi-armasi, Ni furata; sh-tsi nu arsi, Catandii mash tu sats Sh-pi-aesti - ficiori i nats,

Di tu Gramustea s-dipuna, Bana tuta ta shi-u spuna! ***

Gramustea-a mea, zilipsita, Ca na feata mult pripsita A talji hilji nu ti-agashira Sh-tu iaramati ti-ngrapsira, Shi tu malama tuchiti Sh-tu-a lor sufliti duchiti! Sh-va ti tsana, lailji,-aminti Ca un ~ilj a lui parinti... Sh-soarli pan va s-lunjineadza Gramusteanjli va s-baneadzii!
Sinaia, Agustu 1960.

15

.0_"_ ..-

Primuveara eandu \rin

Nicolae Velo (1882-1924) SHANA Sffi-ARDIRBA-A GRAMUSTILJEI

A tmbadurlui a nostm natsional ConstaJltm Belemace

Sh-toamna iar eand, eu virin, Lasa muntili tut gol Di sh-si due trash an Trieol; Tsi-ari sh-irghileadzlji sufi Sh-iapi tsi fug ea earshuti, Sh-tsintsi ats, binetslji-a lui, Tsi s-par hiljlji-a vintului. Sh-pristi tuti shi-una feata Cum shi-u luna di mushata Alba-aroshi, ea mirgeana, Sh-numa-a ljei musheata, Shana. Ma di una saptiimana, Nas di tuti trapsi mana; Nu calca pi la cashari, Ni s-primna pi at calari, Ma shidea tut eu miraehi, 'Ncljis an easa-lji, pi eiurdaehi, Cu-alba-lji barba pan pi eheptu, Andrupat pi bratslu-ndreptu, Shae-ti ori Shana sh-videa Peaseumta nas laerima. *** Ma ia ea, ti prandzu oara Vini-un pieurar di-afoara: - "Buna dzua, eelnie mari, 10tsa-adue buna habari: Turmili li-avem noi ghini, Ma na fu mintea la tini; Na stamana na-agrashishi, Tsi patsashi di nu vinishi?" - "0, moi Mitra, pieurare, Tsi mi ereehi eu-a ta ntribari?
16 \

"Ah, namuzea mani nj-c11eari! Tsi Ii voi cupii sh-aveari, Tsi-nji voi bana di-aoa sh-ninti?!" Tut aslu sh-dzatsea tu minti, Hagi-Sterghiu, eelnie mari Cum tu Gramosti-altu nu-ari; Tsi-ari easi ea palati Sh-tunni di-oi nimisurati, Tsi laeseu muntsalji tots Shi-umplu campurli di bots

I I 1

.__ - ___0

--

- ---

Shi s-tsa spun, s-nji-agiuts nu pots Dipriuna cu-a tai sots. Canli-atsel di-Ali Pashe, Carti-aoaltari nji scrie: Sa-Iji dau Shana, feata-a mea Sh-mani vin simenji s-u ljea. Ah, maratlu, tsi-nji voi bana Ma sa-nj Ijea panganlu Shana! Dau cupiili tuti di oi, Mash namuzea s-cher, nu voi!" - "Hagi Sterghiu, celnic mari, Nu ai frica, nu ti-aspari, A panganlui s-nu-Iji si para Ca va s-faca sh-tu-aesta hoara, Ca tu horili gartseshtsa Sh-ca tu-atseali-arbinisheshtsa. 10mi duc sa spun la sots Sh-mani, dipriuna tots, IN-calinoi va la inshim Sh-ca pi luchi va Iji-a~im." *** Fudzi Mitra, la oi s-dusi Sh-pi la sots, la tuts Ii spusi, 1ara daua-dz, di dimneatsa, Tuti caljurli li-acatsa; Sh-cand simenjlji vrura s-treaca, Pala zmulsira dit teaca; Ca zmei gionjlji s-alumtara, Multa sandza nashi virsara, Ffiranjila alji taljara; Sh-mash cu fuga-ndoi Iscapara.
***

\, I

Ma nu treatsi na stamana, Cand sa scoala ca fiirtuna Sh-Gramusti, tu munti, vin Arbineshi di Tepelin, Cu Ali Pashelu ninti, Ca cicardasit di minti, Tsi vinea cu suti sh-njilji S-aricheasca-al Sterghiu hilji. Ma cand s-apruche di hoara, Njic shi mari sa sculara Sh-Ioara armili tru manji Pana sh-featili di-Armanji. Doamne Mare, Dumnidzali-m, Sandzali s-virsa ca vali! Tut tru cami trag Armanjlji, Ma ca-arina sun panganjlji, Suti cad diunaoara, Altsa loclu la Ijea troara, Trag Armanjlji, lji-arastoama, Fug panganjlji sh-iara s-toama, Dzua-ntreaga s-bat pan seara Shi-a daua-dz s-alumta iara, 1ara treia-dza altsa vin, Arbineshi di Tepelin, Ljea irushi s-intra-n hoara, Trag Armanjlji sh-cu tapoara, Fug panganjlji pana-nclo, S-toama iar la funico; S-alumta stamanji antredz, Multsa cad, nu pots s-Iji-aledz. Sh-tut ma s-bat ashi doi meshi Gramusteanji cu Arbineshi. Gramusteanjlji s-tsan, nu s-da, 17

Ma barutea s-bitisea, Sh-cand baruti nu la-armasi S-alumtara di pit easi. Arbineshlor agiutor La vinea oaminji di-a lor, Sh-eu irushi-intrara-n hoara Sh-dupa Shana mult eaftara. Ma la Hagi-Sterghiu-n poarta, Shana nashi u-aflara moarta, Cu-armili niea tru mana Cum s-batu marata-Armana, Cu-albu-lji sin di sandza-mplin

Sh-eanda dzatsi eu virin: "Loats-nji marshea voi, pangiinji! Nu s-da vii, feati di-Anniinjif" Di inati, -Ali Pasha La-Arbineshi la dimanda, S-arda hoara, sa-lji da foelu, S-nu s-eunoasca iu-lji fu loelu. Shi-arsi Gramustea mushata, S-dusi Gramostea-alavdata, Sh-di var dzatsi njilji di easi Nitsi semnu az nu-armasi!

18

___ .___

u__

SHANA AI Miba Shebi, livendu ficiorAnnan.

, ,-

';' ..,.

I
I~

lonel Zeana (1912) 1. Gramustea

Armanipseari:

Dina Cuvata (1952)

Schinari verdza,-'mpadurati, S-ardapsescu pi staneu, Cum fura di Dumnidzau Di tu pandueti-adrati. 'Ndzarea-i hamu-aras di-icoani. Stri virdeatsa-i tser-znjeaura Muntsalji sh-li-ascalda tu-azura Schinarli cu cipits goali. Ca la dimandari grita, Canda-i marli ocheaIi, Batut di zurlu uragan, S-ari-nmarmurusita. Cu cupii di chimati Cari herbu tu inati Di stihii-arasunati. A.ntrimealuri nincljigati.

Dupa zghiclu di fiirtuna, Sum piri di soari sh-da cap, Ansar muntsa sh-valjuri, trap, Ti ciudii, sh-dipriuna. Pit peanili di paduri, Tu-aesti locari, paradis, S-dishcljid oclji ca di vis Guvili di cheatra, soo. Canda nishti oi lanoasi larba-u pascu printri fadz, Tu livadz lilici shi-afrandz' , Sh-picurari, muntili easti. Easti Gramustea mushata, Cuib di picurari-Armanji, Di-anvarliga dzatsi stiinji, Tu-averi greali ancljigatii. Easti Ggramustea-alavdata Cuib di celnits sh-picurari 19

Tsi sh-si da eu ehtsra, hari, Ets di-arada,-ashi la-i data.

Cirlig tu mana shi tu teaca S-ved manarli di castura.

Cioarits alghi sh-caltsaveti Chindisiti la cicioari, Sum caciula ma lji-azboaira Perlu cairoArdi-n yeti.

II. Hagi-Sterghiu

Ptsani zboara, zaeonji samti, Di la tata-arman la hiljlu, Ti bana-ndreapta sta ehifiljlu, Chihae cat un parinti.
Cafi un di eelnits shi-ari, Cum i-adetea pi la elji, Altsa pieurari, fumelji, Adunats la na fiilcari.

Pisti framtea tsi shi-u sura, S-veadi un paspalj di neaua, I un scrum di-albastra steaua, Tsindzats di veri vahi u tricura. Framtea-Iji eat na pishtirea~a, Oc1jiullimbid, vulturescu, Imnat falnic sh-vasiljescu, Paputsa-lji cu funda-greaua. Tut Balcanlu sh-lu canoashti, Shi caliva shi castel, Shi Armanjlji tsan la el Ca la nishti samti moashti. Lele-m, pana sh-Tsarigradlu Di viziri pan la pasheadz Lu-aleg printri chihaeadz 'N-sanadiea-lj, has ca bradlu. Hagi-Sterghiu, celnic mari, Cu cupii di vats shi boi, Irghiladz, turmi di oi, Ni nu shtii ca sh-cati Ii-ari. 20

Ama eelnie eu puteari Ca di vuivuda, di eneaz, Mintimen, ma shi viteaz, Hagi-Sterghiu-i, eu videari. Cat un brad ari-analtsimi, Albu, stranji di shiac1u, Va s-dzats ca-i un riga, trac1u, Ansarit dit stravic1jimi. Sarica-atsea uidisita Lji-aspindzura ca di neaua, Sh-giumidanea di sum eaua Cu gaitani-i chindisita.
Pi lailu bamu-aspindzura Di-asimi na chiusteaca,

-----

Ma di tut ma vruta lj-easti Dicat tuta-avearea-a lui, Sta pi tronlu-a dorului Shana, feata-lji, tsi lutseashti.

Moashili tragand tatunji, Bandureadza, nu sh-da-arada.

III. Isozmata Prindu Sta-Marii easti... Seara-n vinitlui murgishi, Tufechli grescu pi-afurishSemnul ca haraua creashti. Dit balconjli harioasi, S-duc tufechli dipriuna Hoara tuta arasuna Ti isozmatli pit casi. Pi balconji la Hagi-Sterghiu, Plascurli s-duc una shi-una Shi ca peshtsalji ashi si-aduna, 'Ndrept' tu-amarea-ali harghii. - "Sora, aza sh-isuseashti Hagi-Sterghiu msheata Shana..." Shi din vali pana-n dzeana, Tuta Gramustea vazeashti. Tuta casa-i ca la numta: Oaspits multsa,-aroi di-alghini; Sandza mash la hearbi-n vini, Sh-calisitslji-arad shi canta. Aighitslji-aushi, cum i-arada, Tac, s-chimisescu cu lacunji;

Hagi-Sterghiu sta dip ninti S-pari vuivuda_marit; Sh-isusitlu, gioni-undzit, Shana shi-u-ari mash tu minti. Ca icoana s-pari Shana, Anghil antrupat tu lut Di un mastur nividzut, Shi.ba,shatdi vis pi dzeana. Gushea-a ljei cu pecni albi U lutsescu ti rnirachi Fluriili cu oclji-avrachi Trei bairi, pan di padi. Ninga masa cu macarli, Samtul preftu, perlji cair... Shi zboarali bair, bair, Ti-ambareatsa da urarli:
- "Di-aza-nclo mash di ghineatsa S-da-Armanamea sh-daima s-bem! Lai Hagi-Sterghiu, tsa didem Fcior oarrnn, ma-agno mareatsa.

Shana, u videm ca dzana, Ma shi Tuliu-i Fet-Frumos... Domnul samtu, Isus Hristos, S-u-aiba preacljea tu-a lui mana! 21

Sh-dupa anlu, ia, ca tora, Doamne, s-na dai tini hari Ca-n pirmifi numta mari S-videm s-gioaca gionjlji fora!

Lele-m, avdza cum sh-si plangu Loc1u,stealili la luna. Cintitsli ashi bea lunjina Di pi tseruri, cat i-analta Vedz coarali cum s-asalta, Cum dishcljid, ca na gardina. Ashi s-fatsi Sta-Maria Cu isozmati sh-cantari Sh-cealgageadzlji su-aguo hari Cii shi-ashuira maghistria. ~ Di 1amunti tu cishli. Toamna, dupa Vi-Dimitru, Cupii di noatinji, stearpi fug, Ma urdina fumeljli, s-duc: Hagi-Sterghiu, Goga, Citru... Fug peanarga shi cu leani, 'Lasa muntili tumnatic, S-duc cupiili la amatic Tu campurli Egheiani. Muntsalji suntu mash tu neguri, Grcali cad pisti schinari, S-azvamuescu tash din dzari Pisti valjuri, peturi-peturi. Fartunji greali, ts-vini s-plandza, Tut ma trag pisti patoatsi 22
\

Njic shi mari la s-harseasca, Ca la numts di vasiljeadz S-na zburasca tuts chihaeadz Habarea buna la s-lardzeasca..." Nica multi vrea sa spuna, Ma cantitsli s-loara-arada, Sh-friptaljili loara s-cada Sh-vin di Hio, aguo spuma. La Sta-Marii s-numtsali Atumtsea easti-a lor vade

Gioacatuti hori ca, de,

La-Armanji hareili s-cu dzali... Cum i-armasa-adetea veac1ji, Sh-dzatsi preclji sa-ncaruna; Cantitsli s-duc una-shi-una Noptsalor fiUl-ari preac1ji. Tserlu-n hari shi-u da luna Arumina ca un culac. Ac1Qtsi andili nu tac: b Bat tampanjli, canta struna,
Tuts daireadzlji shi-arasuna Zumadzlji'pi daua s-frangu;

,
Sloati ustura, shi-aratsi Vintul tut ma surpa frandza.

-- -

Ma-ashuira-vinturli agalea Tu-a lumachlor msheati gaidi Canta-a muntsalor niraidi Doini-a dorlui shi cu jalea. Plailu veardi, mioritic, Di cantitsi shi-u pustuxit; Muntili-i tu-albili-aHixit Has ca picurarlu schitic. Di-nsus, di la Filureaua, Aspulbira, vedz, cum cadi, Cipitli sh-bagara s-veadi Albili zarculjli, di neaua.

-"Chirolu-i slab, shi toamna-i cruda, 10 va s-fug sh-ti-alas tini..." Sh-cara sh-lo "armiini ghini", Corblu, lj-bashi coajea uda.

Sum tfimbarea-groasa,sura, Di caprina tsi-i tsasutfi, Putes nu s-ari vidzuta Na chicuta di-apa s-cura. Tu livadz, cata tu mesi, Vedz, tendzali cum sh-si-tindu... Noaptea focarli s-aprindu Sh-picurarlji dormu teshi. Tu harghii iara-nchisescu, La-altili cunachi s-agiunga. Clopatli, la cali lunga Cu dor, oili sh-calisescu.

Ma tree turma dupa turma, Grashi birbets shi gaci mushats Pi sum fadz ca dicunjari, Mash trag ninti, calea calca. Arman muntsalji flir di hari PHingu,corghilji,jealea-lji curma. Ca la coada vedz ca-asalta Cu trastili - doi uricljeats. Sh-picurar, criscut ca bradlu, Unlu fag ma sh-lu harseashti Sh-pi el ghini sh-si-ndrupashti, Oh, ca sh-lu-ari ca furtatlu. Pit chicutli tsi-lji cad ca-atsi, Pi paltarli-a lui tsi s-frangu, Cu dor tu suflit, shi cu plangu, A pomlui, maratlu-lj fatsi: Sh-fug, di s-cheru-n fund din dzari, 1mna,corghilji, stamanji-ntredz, Pana tsi, safIr, cum vedz, Nu-lji bashi apa di tu-amari. Dit na lumi di fantasmi, Tu mireili tesalits Panlu-ashuira mshati cantits Cu vluisitlu-lji nai ca-n basmi, 23

- --

- -. -." . -

Haracopu-i ca di vitsa, Cum shi shtea di-ahanti ori, Va s-faca carunji di flori, Ti njelji njits sh-cu cumitsa. Sh-tu-atsea imira mireaua, - Veardi, canda-i di smaraldu, Sum un tser di malma, caldu, Ma u-avina nimfa-steaua...

Canjlji gardurli Ii veaglji, La stani veaglji vluisits Di oaspitslji nicalisits Shi di tuti priciuri agri.

Di njeadza-noaptea, dit harghii, Pana noaptea para oara, Sum un tser tsi-i agno doara Sh-canta dor, haraua vii.

lama, ninga-amarea-albastra, Sh-pascu oili-atseali grasi, Cand fitaljlu easti-ndasi, Picurarlji sh-bea culastra.
Candu suntu pi la mandra.
.

v: Pruxinitlu

Bat fluerli tu-a lor manji

Dultsi ciueiur din papanji, Tu-amurgishurli -mixandra.

Di lanina pruxinitlu, Nil cunachi-aclotsi featsi; Hagi-Sterghiu-n casa-l treatsi Om ligat, s-lu-arda chiritlu. Hagi-Sterghiu ninga poarta Lu-ashtipta cu-araslu-n gura, Zboara dultsi tut ma-Iji cura Tinjisit el vru ta s-poarta. - "Ghini vinishi, hai, tsi zori, Oaspe, ti-adusi pi la noi? Pashelu, vahi va tsiva oi Tora, ti marli sarbatori?"

Shi tu Mai eu njelji, cu soari, Cu halat mari fu'gca-n vis, Pit plaiuri dultsi paradis, Andisat di-ahanti floari. Verdzali paduri ca furlu, . Alji ljea-mbratsa marit, marit, La ureadza ghini vinit, Licunai, birbilji, shi cuclu...
Cu-anjiurizma di ghiza, dzar, S-adara stanjli ca tu vis, Pi tll padzli-a paradis, Njelji grashi ma gioaca-ansar.

- "Nu vinj mini, cum dzats tini

S-ancupar oHiti Bairam, Ma alta pruxinilji am Singuri s-na-him shi-u ma ghini." 24

-. --- - .-_.

Tu udai-nsus, iu-l dusi, Pruxinitlu Turcu sheadio Un gaile di-l maca s-veadi, Shi-al Hagi-Sterghiu lji spusi:

Cildasit di-atseali zboara, Ma-l vedz ca-mbitat iu vini. - "Dumnidzali-m, tsi-i cu tini?" Sh-Iu-ntriba-nveasta-Iji nafoara.

- "Shana-a ta, ca luna-ntreaga, Pashelui lj-intra tu vreari, Cand eara la tini-an veara Sh-Ia el 'nveasta va s-u veadao" Cara li-avdi-atseali zboara, Hagi-Sterghiu s-featsi vinit, Putea shi s-da pi pruxinit Putea s-lu scoata shi nafoarao.. Sh-nicuchir sa spusi iusti Shi-araslu-Iji cripa pi budza Shi lji-apandasi: - "0, tsi dzats! Ma, feata-a mea-i di aha pisti.
Feata nj-easti sh-isusita,. Sh-Ia Sta-Marii-avem numHi Nj-calisii shi fara tuta Fara-a mea-atsea vluisita."
. " o d o 0' - 0M 111uea- t 1 g h 1111 ma, ve d z,

- "Mljeare, Pasha di lanina Pruxinitlu nj-Iu-pitreatsi, Ti acasa Shanata s-lj-u-ndreadzim, S-lu-arda foelu sh-cu canjina! Feata-a mea mushaHi,Shana, S-u ljea Turcul tu-a lui harem? Tsi taxirats, oh, tsi blastem " ?I" Avum corg h 1Jl, d1 Satana..... l
O o

Mljerli-n casa s-adunara, Ushili Ii lustursira, Sh-tsi blasteami Ij-dirdasira, S-lu-arda foelu alji urarL.

- "Dumnidzali-m, vrei s-na-aQuna, Blasteamili din tserlu-a Tau? Ascapa-na di marli-arau Muma Virghina shi buna!"
Hagi-Sterghiu sh-si priimna,

Ts-dau na dzua ca vade, Prit gardina ca chirut, Ca di grandina batut... Car si nu, va va-aprinda, sh-de, 'N-foc, ca corghilji, s-va fridzets." Pashe, loelu sa-nji ti-amina!
Hagi-Sterghiu ponlu-l sica, S-featsi salbit ca vampirlji, Oelji lji-ardu, lji-ansar piri, Su-l taljeai sandza nu-a s-chicao

- "Cani, Pashe di lanina, Tsi arau duh ti-avu plasata, Veara s-vinji, tu-ascapitata, Sa-llji vedz feata ca lunjina? 25

... - - .....-

Feata-a f!lea mushaHi, Shana, Tini s-u tsanji tu-a tau harem? Tsi taxirati, tsi blastem Oh, arca pi noi Satana?!

Tsi tax irati, tsi blastem Oh, arca pi noi Satana?!

Sandza greaua-a s-cardaseasca, Tu-aradzamlu-aestu-a nostu..." Gaileadz grei shi fiiranostu Tora, mintea-a lui lji-u neaca. - "Nu sh-si veadi ca na dzari, Nu-ari cali tsi-i disfapta, Nadia tuta nj-easti loata, La moarti io nj-ved 'scapari!"
Sta cu framtea-lji aplicata, Ca vulcan mintea Ij-si-aprindi... Na-li Miha, jgljoata tindi, Picurarlu, mana-andreapta:

Va na maca, blastimatlu, Spuni omlu, tut ma-alatra, Ma sa-lji frangu mini hatra! Spuni-nji tsi s-adar, maratlu? Tuta Gramustea mushata, Va u calea sh-va u fura Foe va-lji baga, sandza-a s-cura, Tu inatea-a lui turbata. leali, Miha, mari-arshini, Nu shtiu corbul sa-nji fac troplu! Am, tsi nu s-dishcljidi loclu Sa-nji mi-ngljita lailu-nji mini!" 'Namisa di feata-lji vruta Sh-di Ggramustea mushata-a lui Ancarfiisit ca Hristolu-i S-frandzi inima-lji chiruta. - "Oh, va s-arada glari shi huts, Cara s-hiba celniclu-Arman S-u da feata pi-un pangan Ma ghini easti s-murim tuts!
10 mi due s-adun fiilearea, Pruxinitlui dzalji-agalea, Sh-franga zverca shi sh-ljea calea, Si nu sheada, sh-ljea paltarea, 26

- "Hagi-Sterghiu, pri un soari, Tsi ti ved ca fiirdi chefi Tsi gaileadz ti fac tilefi, Spuni, cclnic, tsi ti doari?" - Miha frate, greu caimo Pisti cap anji bumbuneadza... Pruxinitlu, vedz gurleadza Pashelui feata s-lj-u dau io.
Feata-a mea mushata, Shana Turcul s-u Ijea tu-a lui harem?

Cara s-va ta s-nu lu-ngljiHiCu tut cealma sh-cu shilivari, S-nu sh-li ljea shi-alanti hari Laspea-a noastra panganita!" Sh-picurarlu Miha sh-fudzi Calea sh-ljea tsi dutsi dzeana Cata-aclo iu easti stanea-a Bunlui celnic, Hagi-Sterghiu. VI. 8indzi cu pm TuHiGramustea-i sum arrni, Aushi, feati, gionji pit caljiuri Sta sh-li veaglji tuti valjiuri, Pashe, va tsa traga-n carni! Bana veaclji la-i indatea, Mortsalji tuts canda la grescu Sh-ti-atsea s-apura, matrescu, Averli,-anamea shi cu pistea. Cafi cheatra shi-u vigljeata, Cafi fag pitreatsi pliumbu. Pashe, va s-palteshtsa scumbu Oraxea-ts nisaturata! Poati vrei s-u ljeai pi coarni, Ca un buval marshea-a lor, Shi s-aurlji pan tu nior Ma cu mari-aranji tu carni.
Vazesc valjiuri shi-arasuna, Caljlji spumi scot din gura...

Cata sandza va tsa cura, Blastimata Serniluna! lanitsari cad dipriuna Dzali-arada, tree stamanjli, Shi panganji pisti panganjlji Cad shi moartea la-i caruna. Pasha spumi scoati, zgheara, Lj-cher pirifanji ianitsari Tsi-lji zghilescu has ca hari, Ma umutea fiir s-u cheara. Ta s-u-acatsa Shana vii, Dzana, foclu-lji tu hicati Sh-tu mushatili-lji palati Va ta s-u-aiba tu vilii. Cordza lundza sh-iatagani Lunjinji pi tser ascapira 'Mbitati bots di ianitsari Ma s-avina tu rnigdani. Tut tsi-i iatsa canda moari Sum fiirtunjli tsi s-mutati Tuti s-par cutrimburati Loclu, sh-tut tsi shi-u sum soari. Sh-freadzi dip na cali mari Ashcherea-a marilui islam
Pisti mortsalji tuts: bairam

Ornjilor la da macari. 27

k.

Dip1i, dip1i dipriuna Sh-si virsa parei, parei... Lai Pas1H~, ots ca s-trets iu vrei, p Ca1jiur1i s-featsidi una.

Ascapa-na di marli-arau Muma Virghina shi buna!"

Sh-1aintrarea niduehita, Turtsalji s-par, iu intra-n hoara, Arau di saudza nafoara Tu Gramustea eurbisita. Cafi casa-i na reduta, Cafi stizma-i mitirizi. Ca1eaTurtsa1jifar unjizi Shi-arujeashti moartea-amuta. Cati vara zghie ma s-frandzi Tu-airlu amp1indi fum. Amari di piri shi di serum Pisti tut sun baltsa-n sandzi. Ma 1aHagi-Sterghiu-n casa, Tarhiea-i marmurusita. Ni na "ah!" nu-i silighita, Di p1anguuu s-avdi-un glas. Niea moashea mashi-i vii, Tut ma-ueaneashti printri eruts: - "Ah, tsi numta tin' na-aduts, Sta-Marii, Sta-Marii!
Dumnidzali-m, vrei s-na-aduna, Bliisteami1i din tserlu-a Tau?

Gionj1jivor s-veada dushman1u 'Shi sta etinji 1afiridz. - "Va na batim ea unjidz!" Sfu1dziraMiha1idai1ean1u. - "Canai s-na-u vindem noi ehea1ea Cat ma seumpu, sh-nu-i dip ashi, Voita s-mor eu e1jidi gushi!" Bumbuneadza-aush1uCe1ea. Shana sta eu arma-n mana, Tu1iu-aclo-i,pininga ea: - "Pan 1anumta, vruta-a mea, Avem niea na stamana. Cara s-nu ti faeu-nveasta Aoa, vahi va s-va Iisus S-na-ncaruna, 1ae1'nsus, S-na da bana eama msheata..." Lunjinoasa ea na samta, La pidimo1utsi sh-1ufatsi, Cu ghiurdanji, nea1ivar dzatsi, Shana, eand zburashti eanta: - "Tsani-u h1ambura-nadii 'Nsus, ea-ashi vrea Domnu1mari; E1na tsani 1a-ntribari C'udi multa-a 1uiurghii.
28

-.:-----

S-fridzi earnea s-pidipseashti, Poati-ashi na easti dzasa S-na-avem doilji una dusa Shi eu erutsea eum undzeashti." Shi tarhiea iar' s-alasa Stri palata sciintiljoasa, Shi-u matreashti furioasa Atsea arpa mistirghioasa. Hagi-Sterghiu: - "Ia-lji, iu vin! Ftatslji-a melji, loats-va tu manji Armili shi-dats pi eanji, La sh-franga dintsalji di virin. Asfuldzirats-Ia-u ehefea, Havaia gagosh s-nu s-duea, Areats-lji-mpadi, si nu-apuea Cealma, si nu s-veada fesea.
La-nehisita-Iji dimuneasea, _ Pashelu vrea cinushi, serum? S-la spunem noi tora eum Shtiu-Armanjlji ta sa-Iji measea!

Cii nu eseu antihristu Sh-nu-Iji dau feata tu harem!"

Da eap Pasha, 'nsus pi dzeanii, Turtsalji ahari ma Ijea area... Tufeehli tuti sn-si disearea 'Ndrept' tu earnea-atseadushmana. Pashe, vahi-i ma cu minti S-trets anclo dupa schinari, Shi-arcutea-ti ca muljeari, Ta s-nu hii mashcat di flinti?
\f in eu dzarea pi par hipta Ianitsari, ma cadu-n cali, Fumlu s-muta pan la steali Sh-'njurizma di cami fripta...

Gramustea-i tu piri, limnji, Sh-sum hohotli dimuneshtsa. Soare, tin' nica lutseshtsa, Luna, sora, iu tsa imnji? Dit palata ca na cula, Aseapira pisti dushman Piri-sfulgu shi-uragan Tsi vazescu, tsi shi-aurla.
Ama Turtsalji sun unjida... \fin ea ehimata tu-avlachi Shi ell vrondu greu s-aproaehi Osmanladz s-lji-arda mulidea. 29

Poati va shi-aduea-aminti Di fripturi, eantits eu gioe... Aza-a lu-ashtiptam eu foe Shi eu plaseurli di flinti.1) S':nu-agarsheasea putes, barem, Turbatlu eani-andrihastu,
1) Una soi di tuteehi.

Cur.a sandza dipriuna Sh-di la bunj sh-di la panganjlji. Moartea-nsus, pi la crashtinjlji, Huhuteadza ca nibuna. Zghile(ishtichisa ca taifun Sh-tu palata-atsea vartoasa, Ca sh-ea-i di gagoashi-aroasa, Sh-nuntru cad un cati un. S-fatsi palata-i una cripta. Tut ma vin di pistri cali, Fumlu s-muta pan la steali Sh-'njurizma di cami fripta.

Niirli-l due ti la daileana, U biu sitos ca nixur. Shana, oclji-lji scantiljeadza, Laits, ca lutsiri di steaua. Alba-lji fatsa ca di neaua Lutseashti tu-a lor aradza.

Striga cu inatea-lji samta:

- "Cu tutsTurtslji-ataljipanganji,

Vii nu mi dau tu manji, Price, zverca s-ts-u-aveai framta!" Sh-pana s-minduea s-u bea, Ea-l pismi: - "Ca pishcheshi; Ijea, Marshea-nji fiir-digean a mea Sh-pusta seati nafiitea-ts!" La sin castura shi-u planta. Pashelu limnusit as pari. Ma-sa Ij-deadi na basheari Samta shi-u ghinicuvanta. Sh-di la pliingaroslu tser Tuts anghilji vin parei, parei, Sa-lji Ijea suflitlu-a feataljei Di sum cameashea-atsea di her. Fricoasi-'ngranji, shi blastimati, Sh-si tindu pisti tut iu nedz, De-anvarliga, mash tsa vedz Smpaturli afumati.
30

Vedz-u Shana, tsi ciudii, Tu bana-i s-ti ciuduseshtsa. Lele-m, tsi puteri tsireshtsa U-ascapara nica vii? Pashelu s-hiumasi, sirbes, Printri Turtslji-a lui panganji, Ta sh-ljea I?leashcavii-n manji Cu oraxi ca di putes. Ama na plascanitura Oarbii, Ij-lu-arupsi unlu brats: - "Ah, mini iara va ti-acats, Ni-nfranata-a mea gheaura!" . Shi-shi disfeatsi cali singur, Trieu scarli pana-ndzeana,

Mash un serum, laia einushi, S-veadi sandzili-ncljigat. . . Pashelu-i vinit shi umflat, Sum turban, ea na eapushi.

Tuta Gramustea-i na eripta. Vintul sufla, poarta jeali, Fumlu s-muta pan la steali Sh-'njurizma di eami fripta.

31

1'-

CONTSANnu::

1.Anastase Haciu - Gramostea (Dit cartea Aromani ...) 2. C. S. Constante - Gramostea 3.Nicolae Velo _Shana shi-ardirea-a Gramostiljei 4. Ion Zeanna - Shana

5 13 16 19

***

UNIA TI CULTURA - A ARMANJLOR DIT MACHIDUNII Corectura: Dina Cuvata Tipografia: "Grafika", Scopia Tiraj: 500 ex.

ISBN: 9989-9913-1-6

-.-