FZK VE LME I. FZK BLMNE GENEL BR BAKI....................................................2 II. SAYMA VE LME : DORULUK VE HASSASLIK..........................3 III. HATA TRLER ..................................................................................

4 IV. TEMEL BYKLKLER ....................................................................5 V. UZUNLUK, KTLE VE ZAMAN STANDARTLARI.............................6

V.A. KTLE................................................................................................................................6 V.B. ZAMAN .............................................................................................................................7 V.C. UZUNLUK.........................................................................................................................7

VI. BRM SSTEMLER ............................................................................8

I.A. SI BRM SSTEM.............................................................................................................8 VI.A. CGS BRM SSTEM....................................................................................................10 VI.B. NGLZ BRM SSTEM.............................................................................................11

VII. YOUNLUK VE ATOMK KTLE...................................................11 VIII. BOYUT ANALZ.............................................................................13 IX. BRM LKLER VE DNMLER ...........................................16 X. ANLAMLI RAKAMLAR.....................................................................18
X.A. ANLAMLI RAKAMLARDA LEMLER.....................................................................18 X.A.1. TOPLAMA-IKARMA............................................................................................18 X.A.2. ARPMA-BLME...................................................................................................19

XI. MATEMATKSEL GSTERM (NOTASYON)..................................19

FZK VE LME
I. FZK BLMNE GENEL BR BAKI
Fizik bilimlerin en temelidir. Niin fizik? Gnmz dnyasnda, bilimi bu denli gerekli ve nemli klan nedir? Merak ve grdklerimizin ne olduunu anlama istei, insana ait bir zelliktir. lime ynelmenin ilk adm, dzenli olaylarn farkna varabilmektir. Gndz ve gecenin art arda sralan, mevsimler, gk cisimlerinin hareketi vb. rnein daa trmanan bi adam dnelim; Kendisi ile kaya arasndaki srtnmeyi kullanarak, dmekten kurtulan dac zerine, yerekimi kuvveti etkir. Atomik lekte srtnmenin nereden geldiine bakarsak, ayrca elektromanyetik olaylar bilmemiz gerekir. Kaya neden bu zelliklere sahiptir?

te fizik; etrafmzda olan eitli olaylar anlamamza yardmc olur. Deneyler, gzlemler ve nicel lmlere dayanan temel bir bilim daldr. Fiziin amac, doal olaylar yneten snrl saydaki temel yasalar bulmak ve bu yasalar, ileride yaplacak deneylerin sonularn ngrecek teorilerin gelitirilmesinde kullanmaktr. Fizik kelimesi yunanca "Doa" anlamna gelen terimlerden kaynaklanmaktadr. Bu nedenle yakn zamana kadar fizie "Doa felsefesi" gzyle baklmtr. Fizik, btn bilimlerin doduu doa felsefesi denen bilimin, gnmzdeki edeeridir. RICHARD FEYNMAN1 Temel doa bilimi olan fizik, evrenin srlarn, madde yapsn ve bunlarn arasndaki etkileimlerini aklamaya alrken fiziin balca iki metodu vardr; bunlar gzlem ve deneydir. Doa olaylarnn eitli duyu organlarn etkilemeleri sonucu fizikte eitli kollarn gelimesi salanmtr. Bu sebeple grme duyusunu uyandran kla beraber Fiziin bir kolu olan optik gelimitir. Ayn ekilde iitme ile akustik, scak souk duyusu ile termodinamik...v.s. fizik konulan ortaya kmtr. Bunlarn yan sra elektromanyetizma gibi dorudan duyu organlarn etkilemeyen kollar da gelimitir. Fizik, klasik fizik (1900 ncesi) ve modern fizik(1900 sonras) olmak zere birbirini takip eden iki devrim geirmitir. Bu esasnda yapay bir blnmedir. Fizik gnmz bilim yaamnda, incelenen sistemlerin boyutlarna gre ksmlara ayrlmaktadr. Klasik fizik; makroskopik boyutlardaki doa olaylarn aklamada kullanlr. Klasik Mekanik, (Newton 2...)

Richard Phillips Feynman (11 Mays 1918 15 ubat 1988) (Okunuu: Faynman) 20. asrn en nemli Amerikan fizikilerindendir. Kuantum elektro devinimi zerindeki almalar nedeniyle 1965'de Julian Schwinger ve Sin-Itiro Tomonaga ile beraber Nobel Fizik dlne layk grlmtr.
2

Sir Isaac Newton (d. 4 Ocak 1643 . 31 Mart 1727). ngiliz fiziki, matematiki, astronom, mucit, filozof ve simyacdr. Newtonun bilime en byk katks mekanik alanndadr. Merkezi Kuvvet yasas ile Kepler yasalarn birlikte ele alarak ktle ekim yasasn ortaya koydu. Newtonun hareket yasalar olarak bilinen eylemsizlik ilkesi, kuvvetin ktle ile ivmenin arpmna eit olduunu ifade eden yasa ve etki ile tepkinin eitlii fiziin en nemli yasalarndandr.

22

 Dalgalar, (Huygens 1 ) Termodinamik (s transferi,

scaklk ve ok saydaki zde paracn davran), (Carnot2 ) Elektrik ve Manyetizma (elektrik ve manyetik olaylar, optik ve nm zerine almalar) ( Maxwell3) Klasik mekanie en byk katky Isaac Newton (1642-1727) salamtr. ok uzun bir sre Newton kanunlarnn evrensel olduklar sanlmtr. Daha sonraki gzlemler, baz durumlarda bu kanunlarn, hareketi geree daha yakn bir ekilde ifade edebilen, yeni kanunlar ile deitirilmesi gerektiini gstermitir. Modern Fizik; ok kk boyutlardaki ve ok yksek hzlardaki hareketi aklamak iin kullanlr (19. yy. dan sonra gelimeye balamtr). ok kk boyutlarda hareket kanunlar kuantum mekanii ile, k hzna yakn hzlarda hareket eden cisimlerin tabi olduu kanunlar da zel grelilik ( Einstein) ile ifade edildiinde geree yaklalr. Kuantum Mekanii (Schrdinger 4 ) zel Grelilik (Einstein5) Bilgi snrlarnn daha geniletilmesi bilimin deimeyen hedefidir. Klasik fizik kapsamnda herhangi bir konu incelenirken, bu konunun dayand ve klasik fizikten daha derinde olan bilgiler kmaktadr. Teknoloji, mhendislik uygulamalarn bu snrlara doru itmekte ve modern fizik giderek daha da gerekli olmaktadr.

II.

SAYMA VE LME : DORULUK VE HASSASLIK

Bir eyi nicelletirmenin en basit yntemlerinden birisi saymaktr. Esas olarak sayma, kesin bir niceleme ilemidir. Bu yntem elmalar, eyalar, insanlar gibi ferdi birimlere sahip olduumuz her yerde uygulanabilir. Tabi ki ok sayda cisimle, rnein Amerikadaki insanlarn says veya bir maddedeki atomlarn says gibi byk saylarla karlatmzda

Christiaan Huygens, 14 Nisan 1629'da Den Haag'da dodu; 8 Temmuz 1695 Den Haag'da ld. Hollanda'l astronom, matematiki ve fiziki.
2

Sdi Carnot (1796 -1832) Fransz fiziki. Is makinesinin alma ilkeleri zerinde almtr. Buhar makinesinin kuramsal verimini hesaplarken s enerjisinin mekanik enerjiye dnme koullarn incelemi, termodinamiin ikinci kanununu bulmutur. Termodinamik biliminin kurucusu olarak kabul edilir.
3

James Clerk Maxwell (13 Haziran, 18315 Kasm, 1879) skoya Edinburgh doumlu dahi matematiki ve fiziki. Elektrik ve manyetizma arasndaki temel kurallar aklayan bir dizi denklem oluturmu ve gazlarn kinetik teorisi ile ilgili Maxwell dalmn gelitirmitir. Kuantum fizii ncesi bilinen btn elektrik ve manyetik grngleri aklayan ve Maxwell denklemleri olarak bilinen drt temel denklem 1864 ylnda onun tarafndan ortaya atlmtr.
4

Erwin Rudolf Josef Alexander Schrdinger (12 Austos 1887 - 4 Ocak 1961), Avusturyal fiziki, kuantum mekaniine olan katklaryla, zellikle de 1933'te kendisine Nobel dl kazandran Schrdinger Denklemiyle tannr.
5

Albert Einstein (14 Mart 1879 - 18 Nisan 1955) , Alman asll fiziki. 20. yzyln en nemli kuramsal fizikisi olarak nitelenen Albert Einstein, Grelilik kuramn gelitirmi, kuantum mekanii, istatistiksel mekanik ve kozmoloji dallarna nemli katklar salamtr. Kuramsal fiziine katklarndan ve fotoelektrik etki olayna getirdii aklamadan dolay 1921 Nobel Fizik dl'ne layk grlmtr. (Nobel dl'nn ve Nobel Komitesi'nin o zamanki ilkeleri dorultusunda, bugn en nemli katks olarak nitelendirilen Grecelik kuram fazla kuramsal bulunmu ve dlde aka sz konusu edilmemitir.)

33

tam olmann pratik snrlar olur. Byle durumlarda sayy, kabul edilebilir bir belirsizlik snr iinde bilmemiz gerekir. Miktar belirlemenin dier bir metodu lmektir. Saymann aksine, lme ileminde sonu kesin olmayabilir. lme yaparken nicelii belirtmek iin ounlukla tamsay kullanmayz. Bunun yerine uzunluk, scaklk ve zaman belirlemede cetvel, termometre ve saat ekran zerindeki iaretleri kullanrz. lmler dijital biimde yapldnda bile bu tr iaretlemelerde bir hassasiyet snr vardr. Bu snr lme aygtnn yapm ve tasarm ile belirlenir. Ne kadar dikkatli lersek lelim, l aletinin snrndan daha hassas sonu elde edemeyiz. Genel olarak bir l aletinde hassaslk (duyarllk) snr, gstergesindeki en yakn iki blme aralnn yars alnr. O halde mm ile blmelenmi bir cetvelde duyarllk snr +/-0,5 mmdir. Dorudan 0,1 mm ile llebilen bir verniyeli kumpasta ise bu snr +/0,05 mmdir. 0,5 s ile blmelendirilmi bir kronometrede duyarllk +/- 0,25 s dir. 0,1 s ile blmelenmi dijital bir kronometrede ise duyarllk +/- 0,05 s dir. rnein bir kitabn boyunu cetvelle ltmzde 20 cm. karken, daha hassas bir lm aleti olan kumpas ile ltmzde 26,3; mikrometre ile ltmzde ise 26,36 kmaktadr. O halde yaptmz lmn hassaslna gre duyarllk da deimektedir. Bir lm hatasz yapmak mmkn deildir. lmede hata pozitif ya da negatif ynde olabilir. r. uzunluk= 4,5 +/- 0,1 cm Yaplan lmler her zaman bu ekilde rapor edilmelidir. +/- iaretinden sonraki say hatay gsterir.

III.

HATA TRLER
A.
Sistematik hata; Her seferinde ayn olan ve l aletinden kaynaklanan hatalardr. Meydana gelme olasln azaltmak iin deneylerden nce aletlerin kontrol yaplmaldr.

B.

Rastgele (statistik) hata; Kayna belli olmayan, birdenbire ortaya kan hatalardr. Ayn alet kullanlarak ayn niceliin pek ok lm sonucu meydana gelir. Bu eit hatalar; scaklk, elektriksel voltaj, gaz basnc gibi llen fiziksel nicelikteki dalgalanmalar sebep olur. Bu hatalar yok edilemez. lm saysn arttrmakla azaltlabilir.

C. D.

Parolax hatas; lm aletinin tam kardan okunmamasndan dolay meydana gelir. Kalibrasyon hatas; lm aletinin dengede olmamasndan kaynaklanan hatalardr. Bir byklk, ayn cins baka bir byklkle karlatrlabilir olmas durumunda llebilir byklktr. rnein, bir uzunluk dier bir uzunluun iki kat olabilir. Fakat baz byklkler, karlatrlabilir deillerdir. rnein; 60 oC, 30 oC in iki kat scak anlamna gelmedii gibi, 0 oC de yok olan bir scakla karlk gelmemektedir. Bir bykln lm, bu byklk ile karlatrlabilecek ayn cins bir birim bykln seilmesiyle mmkndr. Buna gre herhangi bir byklk iin uygun bir birim tanmlamak gerekir. llmek istenen byklk A, bu bykle uygun birimi a ise; l says (n); n=A/a olur. Yani A fiziksel bykl; A=n.a olarak ifade edilir. 12 metre, 5 saniye, 12 kilogram gibi. O halde fiziksel byklkleri birbirinden ayran l saylar deil, birimleridir.

44

IV.

TEMEL BYKLKLER

Bir fiziksel nicelik lerken, ne tr bir nicelik ltmz bilmek zorundayz. rnein, bir yzme havuzunun boyunu mu lmek istiyoruz? Yoksa bir etab yzmek iin gerekli zaman m lmek istiyoruz? Btn fiziksel lmeleri tanmlamak iin gerekli 7 temel fiziksel zellik vardr. Boyut ( temel byklk) olarak adlandrlan bu zellikler; uzunluk, ktle, zaman, scaklk, elektrik akm, parack says ve k iddetidir. Kuvvet, enerji ve momentum gibi dier nicelikler bu 7 temel boyuttan tretilebilir. Her bir temel byklk iin bir standart nicelik tanmlanmaldr. Bu tanmlar keyfidir, fakat her biri ok duyarl fiziksel lmlere dayanr. 7 standart niceliin her biri ve bunlar lmek iin kullanlan deneylerin tasarmnda uluslararas anlama vardr. lmek istediimiz nicelii belirledikten sonra ilk iimiz bu nicelii ifade etmek iin bir birim sistemi semektir. Deneyler aracl ile eitli fiziksel byklkleri saysal deerlerle ifade etme gereksinimi William Thomson1 tarafndan yle ifade edilmitir; Hakknda konutuunuzu lebilir ve onu saylarla ifade edebilirseniz bir ey biliyorsunuzdur; fakat saylarla ifade edemiyorsanz bilginiz zayf ve yetersiz demektir. Bilginin balangcnda olabilirsiniz ancak bilimin ilerlemesine bir katkda bulunamazsnz. Birimlerin saptanmalar eitli ekilde oluabileceinden, pek ok birim sistemi domutur. Fakat bir birim sisteminin geerli olabilmesi iin, herkes tarafndan bilinmesi ve kullanlabilir olmas gerekir. rnein Birleik Devletlerde 7 numara bir ayakkab giyebilirsiniz, fakat bu birim farkl bir sistemin kullanld Avrupaya giderseniz pek ie yaramayacaktr; orada ayak lnz 38 dir. Bir temel bykln, biriminin deimez temellere bal olarak seilen ve oluturulan rneine etalonu veya standard denir. Toplumlar aras ilikilerin sklamas ile birlikte, zellikle arlk ve uzunluk birimlerini karlatracak, bu konuda birlii salayacak bir lme sistemine ihtiya duyulmu ve bilimsel bir yaklam aranmaya balanmtr. 17. yzyln ortalarnda Fransa'da uzunluk ve arlk birimleri konusundaki karmaay gidermek ve bu konuda birlii salamaya ynelik sistematik bir alma balatlmtr. Zaman iinde gelien teknoloji ile birlikte ortak bir birime ihtiya duyulmas sonucu 1528 ylnda, geerli lme ve arlk sisteminin, dnyann boyutlarndan oluturulmas fikri Fransz Fiziki Jean Fernel tarafndan ortaya atlmtr. 1581 ylnda Galileo'nin sarkac bulmas, 1665 ylnda Huyghens'in sarkac zaman kaydetmek iin kullanmas ve 1671 ylnda Picard'n sarkac uzunluk standard olarak nermesi l birlii ile ilgili olarak yaplan ilk bilimsel almalardr. Referans uzunluk olarak da Paris ile Amiens arasndaki mesafenin, bu ehirden geen meridyen boyunca llmesi nerilmitir. Daha sonraki yllarda birok deiik fikir ne srlm ancak 1790'l yllarda tekrar dnyann evresinden uzunluk birimi tretilmeye karar verilmitir. Fransz bilim adamlar 1791 ylnda uluslar aras bir lm sistemi kurmulardr. Bu sistemde metre, kilogram ve saniye tanmlanmtr. Metre, ekvator ile kuzey kutbu arasndaki meridyen boyunca olan mesafenin on milyonda biri (10-7); saniye, ortalama gne gnnn 1/86.400 ve kilogram, belli bir miktar suyun ktlesi olarak tanmlanr.
1

William Thomson (Lord Kelvin) 26 Haziran 1824 Belfast'ta (rlanda) dodu, 17 Kasm 1907 Nethergall'da (Largs, skoya) ld. skoyal fiziki. William Thomson, zellikle s ve elektrikle ilgili incelemeler yapt. Kelvin lei olarak adlandrlan ve gnmzde btn bilimsel scaklk lmlerinin temelini oluturan mutlak termodinamik scaklk lei dncesini ortaya att.

55

Fransa'da 1837 ylnda kabul edilen l ve Arlklar Kanunu ile uzunluk lleri iin metrenin tek geerli birim olduu aklanmtr. Bundan sonra geen 30 sene iinde retilen 25 metre prototipi baz dnya lkelerine datlmtr. 1869'da, 12 lke tarafndan metrik sistemin resmen kabul edilmesinin ardndan, birka Fransz ye ve dier lkelerin temsilcilerinden oluan CIM (Commission Internationale de Metre) olarak adlandrlan bir komisyon kurulmutur. 1870 Austos'unda Paris'te toplanan CIM, metrenin yan sra ktleyi de uluslaras standartlarda retmeye karar vermitir. lme standartlar konusunda evrensel birlii salamaya ynelik ilk almalar, Fransz hkmetinin giriimi ile, aralarnda Osmanl mparatorluu'nun da bulunduu 17 devlet temsilcisinin katlmyla 20 Mays 1875'de Pariste imzalanan Metre Konvansiyonu'na 1 dayanmaktadr. 1889 ylnda toplanan Arlklar ve ller Genel Konferansnda l birimlerinin duyarln arttrmak iin dzenli olarak toplanma karar almtr. 1960 ylnda bu organizasyon; metre, kilogram ve saniye zerine kurulu birim sistemine SI (Le Systeme International dUnites) ksaltmas ile gsterilen Uluslararas Sistem adn vermitir. Sistem ayn zamanda metrik sistem veya MKS sistemi (metre, kilogram, saniye) olarak da bilinir.

V.

UZUNLUK, KTLE VE ZAMAN STANDARTLARI

Uzunluk, zaman ve ktle; evreni anlamak iin kullanlan temel byklklerdir.

V.A. KTLE
Kilogram balangta belirli scaklk ve basn altndaki 1 litre suyun ktlesi olarak tanmlanmtr. SIde ktle birimi olan kilogram, Fransann Sevres kentindeki Uluslararas Arlklar ve ller Merkezinde bulunan zel bir platin-iridyum alamnn ktlesi olarak kabul edilmitir. Bu standart, 1887 ylnda kabul edilmitir. Platin-iridyum alam ok kararl yapda olduu iin gnmze kadar hibir deiiklie uramamtr. Bu silindir alam, 3,9 cm apnda ve 3,9 cm yksekliindedir. eitli cisimlerin yaklak ktle deerleri Cisimler Samanyolu galaksisi Gne Dnya Ay Kpek bal nsan Kurbaa Sivri sinek Yamur damlas Toz paras Bakteri Hidrojen atomu Elektron

Ktle ( kg ) 7 x 1041 2 x 1030 6 x 1024 7 x 1022 1 x 103 7 x 101 1 x 10-1 1 x 10-5 10-6 10-13 2 x 10-15 1,67 x 10-27 9,11 x 10-31

Metre konvansiyonunun yapld 20 Mays gn "dnya meteoroloji gn" olarak kutlanmaktadr.

66

V.B. ZAMAN
1960 ylndan nce, zaman standard ortalama Gne gnnn1 1/86.400 olarak tanmlanmt. Ortalama gne saniyesi, temel zaman birimini gsteriyordu. Dnyann kendi ekseni etrafnda dnnn referans alnd bu zaman birimi, evrensel olarak isimlendirilmiti. imdilerde, dnyann dnnn zamanla deitiini biliyoruz. 1967 ylnda saniye, yeniden daha doru bir ekilde tanmland. Tanmlamada kullanlan alet atomik saat olarak bilinir. Bu yeni alette, belli atomik seilerle ilgili olan frekanslar 1012'de bir duyarllkla llebilir (Bu atomik seiler olduka kararl ve saat ortamndan bamszdr). Bunun anlam, her 30.000 ylda bir saniyeden daha az olan sapmaya karlk gelmesidir. (Byle frekanslar saatin evresindeki deimelerden etkilenmez.) Bylece zaman birimi saniye, 1967 ylnda sezyum atomunun (referans saat) karakteristik frekans kullanlarak tekrar belirlendi. Bir saniye, sezyum-133 atomunun 9 192 631 770 defa titreim yapmas iin geen zamandr. Bu standarda bal olarak yaplan saatler temelde ayndr; nk tm 133Cs atomlar ayndr.

Baz zaman aralklarnn yaklak deerleri Zaman Aral ( s ) Baz Zaman Aralklar Evrenin ya Dnyann ya Bir lise rencisinin ortalama ya Bir yl Bir gn Normal kalp atlar arasnda geen zaman Duyulabilir ses dalgalarnn periyodu Tipik radyo dalgalarnn periyodu Grnr k dalgalarnn periyodu Bir katdaki atomun titreim periyodu Bir nkleer arpmada geen zaman aral In bir protonu geerken harcad zaman 5 x 1017 1,3 x 1017 6,3 x 108 3,2 x 107 8,6 x 104 8 x 10-1 1 x 10-3 1 x 10-6 1 x 10-13 2 x 10-15 1 x 10-22 3,3 x 10-24

V.C. UZUNLUK
Metre tanm birok kez deitirilmitir. 1792 ylnda Fransa'da ilk defa metrik sistem oluturulduunda metre ekvatordan kuzey kutbuna Paris zerinden olan mesafenin, 10-7 kat olarak tanmlanmt. Bu standart, daha sonra pratik nedenlerden dolay brakld. 1960 ylna kadar standart uzunluk birimi metre, kontroll artlar altnda saklanan zel bir platin-iridyum ubuundaki iki izgi arasnda mesafe olarak tanmlanmtr. Bu standart da, birka nedenden dolay terkedilmitir. Bu nedenlerin en nemlisi, ubukta ayrlan izgi arasndaki mesafenin gnmz bilim ve teknolojisinin istedii duyarll karlayamamasdr. Son zamanlara kadar bir metre, kripton-86 (86Kr) lambasnn yayd turuncu-krmz nn dalga boyunun 1 650 763,73 kat olarak tanmlanyordu. Fakat, Ekim 1983'de metre, aadaki gibi yeniden tanmlanmtr. Buna gre; Bir metre n, bolukta 1/299 792 458 saniyede ald yoldur.
1

Bir gne gn, gnein her gn gkyzne ulat en yksek noktaya gelmesi iin geen zaman aralna denir.

77

eitli uzunluklar Baz Uzaklklar Dnyadan bilinen en uzak normal galaksiye olan uzaklk Dnyadan en yakn galaksiye (m 31 Andormeda) Gneten en yakn yldza (proxima centuari) uzaklk Bir k yl Dnyann ortalama yrnge yarap Dnyadan Ay'a ortalama uzaklk Ekvatordan kuzey kutbuna uzaklk Dnyann ortalama yarap Dnya etrafnda dnen tipik uydularn ykseklii Bir futbol alannn uzunluu Bir insann boyu Bir sinein uzunluu En kk bir toz parasnn boyu Canl bir organizma hcresinin boyutu Grip virs Hidrojen atomunun ap Atom ekirdeinin ap

Uzunluk (m ) 4 x 1025 2 x 1022 4 x 1016 9,46 x 1015 1,1 x 1011 3,8 x 108 1 x 107 6,4 x 106 2 x 105 9,1 x 101 1 x 100 5 x 10-3 1 x 10-4 1 x 10-5 1 x 10-7 1 x 10-10 1 x 10-14

VI.

BRM SSTEMLER
I.A. SI BRM SSTEM
Bugnn dnyasnda geni bir kitle tarafndan kabul edilen sistemdir.

Sistemin 7 temel birimi aadaki gibi tanmlanmtr: Fiziksel Byklk Birimin Ad Uzunluk Metre Ktle Kilogram Zaman Saniye Elektrik Akm Amper Termodinamik Scaklk Kelvin Ik iddeti Candela Madde Miktar Mol

Birimin Sembol m Kg S A K cd mol

SI birim sistemine dahil olup ancak boyutsuz olan 2 temel birim de yledir: Fiziksel Byklk Birimin Ad Birimin Sembol Dzlemsel A Radian Rad Hacimsel A Steradian sd

SI temel birimlerinden tretilen fiziksel byklklerin birimlerini iki tablo halinde gsterirsek; Fiziksel Byklk Birimin Ad Birimin Birimin Tanm

88

Enerji, , Is miktar Kuvvet G Elektrik Miktar, Elektrik yk Elektriksel potansiyel fark Elektriksel diren Elektriksel sa Magnetik Ak ndklenme Manyetik ak younluu (ndksiyon) Ik iddeti Aydnlanma iddeti Frekans Keyfi scaklk Radyoaktivite Fiziksel Byklk Alan Hacim Younluk Hz Asal Hz vme Basn Dinamik vizkozite Kinematik vizkozite Elektriksel alan Elektrik alan iddeti Aydnlanma younluu

Joule Newton Watt Coulomb Volt Ohm Farad Weber Henry Tesla Lumen Lux Hertz Celcius Bekerel

Simgesi J N W C V W F Wb H T lm lx Hz o C Bq

kg m2 s-2 kg m s-2 = J m-1 kg m2 s-3 = J s-1 As kg m2 s-3 A-1 = J A-1 s-1 kg m2 s-3 A-2 = V A-1 s-1 A2 s4 kg-1 m-2 = A s V-1 kg m2 s-2 A-1 = V s kg m2 s-2 A-2 = V s A-1 kg s-2 A-1 = V s m-2 cd sr cd sr m-1 s-1 (saniyede salnm) 0oC = 273,16 K s-1 (saniyede bozunma) Birimin Simgesi m2 m3 kg m-3 m s-1 rad s-1 m s-2 N m-2 = Pascal N s m-2 = kg m-1 s-1 m2 s-1 V m-1 A m-1 cd m-2

SI Birimi Metrekare Metrekp Kilogram/metrekp Metre/saniye Radiant/saniye Metre/saniye kare Newton/metrekare Newton saniye / metrekare Metrekare/saniye Volt/metre amper/metre Candela/metrekare

SI birimlerinin katlar olan baz birimler ve bunlarn SI birimlerindeki gibidir; Fiziksel Birimin Ad Birimin Simgesi Byklk Hacim Litre I Basn Bar bar Enerji Elektronvolt eV Kilowatsaat kwh

e deerleri aadaki

10-3 m3 = dm3 105 N m-2 1,6021.10-19 J 3,6 MJ

SI birim sistemine ait olmayan baz birimler ve bunlarn SI sistemindeki karlklar aadaki gibidir; Fiziksel Byklk Birimin Ad Birimin Tanm Uzunluk Angstrom 10-10 m

99

Alan Kuvvet Basn Dinamik vizkozite Kinematik vizkozite Radyoaktiflik Enerji

Barn Dyne Fiziksel atmosfer Torr (1 mm Hg) Poise Stokes Curie Erg Kalori (termokimyasal)

10-28 m2 10-5 N 101 325 kN m-2 133 322 N m-2 10-1 kg m -1 s-1 10-4 m2 s-1 37.109 s-1 10-7 J 4,184 J

SI birimlerinin az ve ok katlar yledir; Az Katlar Ad -1 10 Desi 10-2 Santi 10-3 Mili -6 10 Mikro 10-9 Nano -12 10 Piko 10-15 Femto -18 10 Atto

Simgesi d c m n p f a

ok Katlar 10 102 103 106 109 1012 1015 1018

Ad Deka Hekta Kilo Mega Giga Tera Peta Exa

Simgesi da h k M G T P E

VI.A. CGS BRM SSTEM

Dorudan SIdan tretilen santimetre, gram ve saniye zerine kurulu metrik bir sistemdir. Bu sistem, elektrik ve manyetizma llerinde kullanlr. Santimetre; Paristeki ller mzesinde bulunan bir ubuun 0oCdeki iki izgi arasndaki uzakln yzde biridir. Gram; ayn mzedeki bir ktlenin binde biridir. Saniye de SI birim sistemindeki tanmla ayndr. Fiziksel Byklk Uzunluk Ktle Zaman Birimin Ad Santimetre Gram Saniye Birimin Simgesi cm g s

1 10

Bu birimlerden treyen dier byklklerin birimleri; Fiziksel Byklk Birimin Ad Alan Santimetre Hacim Santimetrekp Younluk Gram/santimetrekp Hz Santimetre/saniye vme Santimetre/saniyekare Kuvvet Dyne Basn Bar Enerji, , Is Erg Dinamik viskozite Polse Kinematik viskozite Stokes

Birimin Simgesi cm2 cm3 g cm-3 cm s-1 cm s-2 g cm s-2 dyne cm-2 dyne cm g cm-1 s-1 cm2 s-1

VI.B. NGLZ BRM SSTEM

SI birim sisteminden baka, temel olarak Birleik Devletlerde kullanlan sistem ngiliz Sistemidir. (ngilterede artk resmen kullanlmamaktadr.) FPS BRM SSTEM (NGLZ BRM SSTEM) Fiziksel Byklk Birimin Ad Uzunluk foot Ktle pound (libre) Zaman Saniye Bu birimlerden treyen dier byklklerin birimleri; Fiziksel Byklk Birimin Ad Alan foot kare Hacim foot kp Younluk libre/foot kp Hz foot/saniye vme foot/saniye kare Kuvvet libre kuvvet Basn libre kuvvet/foot kare psig (manometre basnc) psia (mutlak basn) Enerji, libre kuvvet foot Dinamik viskozite libre/(foot saniye) Kinematik viskozite foot kare/saniye

Birimin Simgesi ft lb s

Birimin Simgesi ft2 ft3 lb ft3 ft s-1 ft s-2 lb f lb f ft-2 lb f in-2 lb f in-2 lb f ft lb ft-1 s-1 ft2 s-1

VII. YOUNLUK VE ATOMK KTLE

Younluk; bir cismin, birim hacmindeki ktle miktar olarak tanmlanr. Younluk iin kullanlan standart sembol, yunan alfabesinden 'dur. (ro diye okunur). Ortalama younluun forml:

1 11

Formlde: m cismin toplam ktlesi (kg) V cismin toplam hacmidir ([L3]; m3) Younluk iin kullanlan SI birimi kilogram bl metrekp (kg/m3). Gram bl santimetrekp (g/cm3) ve kilogram bl litre (kg/L) de ska kullanlr. Sv haldeki suyun younluu yaklak 1000 kg/m3 (ya da 1 kg/L ya da 1 g/cm3), demirinki 8000 kg/m3, havannki ise oda ssnda ve deniz seviyesinde yaklak 1.2 kg/m3. Bir maddenin younluu scaklna bal olarak deiir. Genellikle yksek scaklk daha dk younlua sebep olsa da bu maddeden maddeye deiebilir. Genleme katsays bir maddenin scakl ile younluu arasndaki ilikiyi gsterir. Bir gazn younluu, zerindeki basnca da baldr ve basn arttka younluk her zaman artar. Bu katlar ve svlar iin de geerli olsa da gazlardaki kadar bariz deildir. Bir nesnenin younluunun nesnenin her noktasnda ayn olmas gerekmez. Baz maddelerin younluklar: Madde Younluk (g/cm3) 22,650 ridyum Osmiyum 22,610 21,450 Platin 19,300 Altn Uranyum 19,050 Palladyum 12,023 11,340 Kurun 10,490 Gm 8,920 Bakr 7,870 Demir Titanyum 4,507 Alminyum 2,700

Magnezyu m Su Aerojel Etil Alkol Gaz ya Hava Oksijen Hidrojen Civa Helyum

1,740 1,000 3 0,81 730 1,3[??] 0,00143 0,00009 13,55 0,00018

Bilinen, younluu en az olan kat madde aerojeldir. Younluklar arasndaki fark, ksmen atom arlklarnn farkl olmasndandr. Bu farkllk; kristal yapdaki atomik mesafe ve dizili farklldr. Btn normal maddeler, atomlardan oluur ve her atom bir ekirdek ve elektronlardan meydana gelir. Atomlar ok kk tanecikler olduundan tek bir atomu tartmak, ktlesini bu yolla bulmak mmkn deildir. Bu nedenle bilim adamlar atom ktlelerini karlatrmay ve uygun yntemlerle ktlelerini bulmay baarmlardr. Bu ii yaparken bir atomu balang olarak semilerdir. Dier atomlar bu kontrol atomu ile kyaslayarak, btn atomlar arasnda deiik oransal byklkler bulmulardr. lk nce kontrol atomu olarak H atomunu seilmi, Hidrojen atomunun ktlesi 1 BRM kabul edilmi ve dier atomlar bununla kyaslanmtr.

1 12

1 C atomu 12 tane H atomu 1 O atomu 16 tane H atomu gibi Yeni elementler bulunduka, bu oranlarda sapmalar grlm. Bu durumu dzeltmek iin kontrol atomu 16O olarak deitirilmi, en son olarak da 12C atomu kullanlmtr. Bir ekirdein ktlesi 12C izotopunun ktlesiyle karlatrlarak llebilir. 12C nin ktlesi tam olarak 12 atomik ktle birimi (u) olarak tanmlanr, burada 1u= 1,6605402 x 10 -27 kg dr. Herhangi bir elementin bir mol, maddenin Avogadro says kadar moleklnden oluur. Avogadro says; bir mol karbon atomunun ktlesi tam olarak 12 g olacak ekilde tanmlanr. Deeri NA=6,02 x 1023 molekl/mol olarak bulunmutur. Herhangi bir elementin bir molnde 6,02 x 1023 tane atom bulunduundan atom bana ktle; m= atom arl/NA ile verilir. RNEK 1. Bir kpte ka atom vardr? Bir alminyum kbn (younluu 2,7 g/ cm3) hacmi 0,2 cm3tr. Kpte ka tane alminyum atomu vardr? ZM 1. m = V = 2,7x0,2 = 0,54g NA/27g = N/0,54g (6,02.1023 atom) / 27g = N / 0,54g N=1,2.1022 atom RNEK 2. Bir kbn younluu Kat bir kbn ktlesi 856 g ve her bir kenar 5,35 cm uzunlua sahiptir. SI birim sisteminde, kbn younluu yu bulunuz. ZM 2. m= 856 g = 856.10-3 kg V= L3 = (5,35x10-2)3 = 1,53.10-4 m3 = m/V = (0,856 / 1,53.10-4) = 5,59.103 kg/m3

VIII. BOYUT ANALZ

Her bir fiziksel byklk hacim, ktle ve zaman cinsinden ifade edilir. Herhangi bir fiziksel byklk, ne kadar karmak olursa olsun, bu temel bykln cebirsel bileimi olarak ifade edilir. Bu yzden uzunluk, zaman ve ktle, birimler sisteminin temeli olmaktan te bir neme sahiptir. temel boyutu belirlerler. Bu temel boyutlar [L], [M] ve [T] ile gsterilir. Fiziksel bykln boyutu, bykl oluturan [L], [M] ve [T] nin cebirsel bileimidir. rnein hzn boyutu; [] = [L/T] veya [LT-1] Bykln boyutu ile lld birimi kartrmamalyz. Hz saniyede metre, saatte mil ya da o madde iin yzylda k yl birimlerine sahip olabilir. Bu farkl birim seeneklerinin tm [LT-1] ile ifade edilir. Burada keli parantezler boyutlar gstermektedir. Herhangi bir fiziksel byklk, temel boyutlarn cebirsel bileimleri [LqTrMs] eklinde gsterilir. Burada sler q, r ve s boyutun derecesini gsterir. Tm q, r ve s sfr olursa boyutsuzdur. q, r ve s pozitif tamsay, negatif tamsay veya kesir olabilir. Bir eitliin boyutunun belirlenmesi farkl kullanmlar ieren nemli bir uygulamadr. Fiziksel byklkler arasndaki ilikileri ifade eden herhangi bir denklem, tutarl boyutlara sahip olmaldr. Yani denklemin bir tarafnn boyutu, dier taraf ile ayn olmaldr. Bu hesaplamalara bir denetim salar. Boyut analizi ayn zamanda ayar kanunlarn1 ortaya
1

Ayar kanunlar, bir fiziksel sistemde bir bykln deitirilmesinin, dier byklklerce nasl deiim meydana getirdiini ifade eder ve ancak belli fiziksel byklklerin, belli bir fiziksel olay belirleyebileceini gsterir.

1 13

karr. Dolaysyla olaylarn ieriini belirler. rnein, durgun halden harekete balayan bir arabann sabit a ivmesi ile t zamanda x kadar yol aldn gsteren bir eitlik treteceimizi varsayalm: x=1/2 at2 olduunu biliyoruz. Bu ifadenin doruluunu boyut analizi ile kontrol edelim. Sol taraftaki x nicelii uzunluk boyutundadr. Boyutu kontrol etmek iin denklemdeki ivmenin temel boyutunu L/T2 ve zaman boyutunu T alarak yerine koyalm. Yani denklemin boyutsal eklini; L= L/T2 . T2 = L olarak yazabiliriz. Boyut analizinin daha genel bir yntemi; x antm biiminde bir ifade yazabilmektir. Burada n ve m belirlenmesi zorunlu olan stel deerlerdir. sembol ise orantll gstermektedir. Bu iliki sadece, eitliin iki tarafnn boyutu ayn ise dorudur. Sol tarafn boyutu uzunluk olduundan sa tarafn da boyutu uzunluk olmaldr. Yani; [antm] = L = LT0 ivmenin boyutu L/T2 , zaman boyutu T olduundan, (L/T2)nTm = L veya LnTm-2n = L olur. L ve T nin stel ifadesi iki tarafta da ayn olmak zorundadr. Yani n=1 ve m=2 olmas gerekir. Dolaysyla x at2 sonucuna ulalr. RNEK 1. vme, hareketli bir cismin hznn birim zamandaki deime miktardr. Buna gre ivmenin boyutunu ve SI ile CGS sistemlerindeki birimlerini bulunuz. ZM 1. a= V/t V=X/t a= (X/t) / t = X/t2 [a] = [L] / [T2] SI ; m/s2 CGS ; cm/s2

RNEK 2. Bir cismin zerine etki eden kuvvet, cismin ktlesi ile bu kuvvet etkisinde kazand ivmenin arpmna eittir. Buna gre kuvvetin boyutunu ve SI ile CGS sistemlerindeki birimlerini bulunuz. ZM 2. F= m.a a= V/t= X/t2 F=m. X / t2

[F]=[M].[L] / [T2]

SI ; kg.m / s2 (N) CGS; g.cm/s2 (dyne)

1 14

Byklkler

Sembol

Boyut Sistemleri MLT FLT

1 15

Uzunluk Alan Hacim Hz Ses hz Debi Ktlesel debi Uzama hz A Asal hz Mutlak viskozite Kinematik viskozite Yzey gerilimi Kuvvet Moment G zgl ktle zgl arlk Scaklk zgl s Is geirgenlii Enerji vme Yer ekimi ivmesi

L A V,W U,V,v a Q

Boyutsuz

Boyutsuz

F M P,N

F FL

T Cp,Cv k E a g

IX.

BRM LKLER VE DNMLER

llen niceliklerle hesaplama daima iki ilemi gerektirir.

Saysal hesap yapma Sonu niceliin birimlerini hesaplama

kincide, hesaplamalardaki birimlerin dier cebirsel nicelikler gibi ilem grmesi gerektiini anlamak nemlidir. Bir temel bykl lmek iin eitli sistemlerde kullanlan birimler, genellikle farkl isimler alr ve bu bykln farkl miktarlarn gsterir. rnein; metre (SI) ve yard (ngiliz), her ikisi de uzunluk ler. Herhangi bir lm, dnm arpanlar olarak adlandrlan uygun denklikler kullanarak bir sistemden dierine dntrlebilir. Aada evirim arpanlarnn bir ksm gsterilmitir: Ktle Birimleri Arasndaki Oranlar lb/kg = 0,454 lb/g = 453,6 ton/kg = 1000 kg/lb = 2,205 lb/ounces = 16,0 lb/grains = 7000

1 16

slug/lb = 32,174

1 slug = 14,59 kg

1 akb = 1,66 x 10-27 kg

Uzunluk Birimleri Arasndaki Oranlar in/cm = 2,54 m/in = 39,37 ft/cm = 30,48 mile/ft = 5280 km/miles = 0,6214 yard/cm = 91,44 1 k yl = 9,461 x 1015 m Hacim Birimleri Arasndaki Oranlar in3/cm3 = 16,39 ft3/L = 28,32 3 L/in = 61,03 ft3/in3 = 1728 3 u.s.galon/ft = 3,785 u.s.bushel/ft3 = 1,244 Younluk Birimleri Arasndaki Oranlar gr cm-3/lb ft-3 = 62,43 lb ft-3/kg m-3 = 16,02 Basn Birimleri Arasndaki Oranlar lbf in-2/in Hg = 2,04 lbf in-2/ft H2O = 2,31 -2 lbf in /mm Hg = 57,71 atm/mm Hg = 760 atm/in Hg = 29,92 atm/lbf in-2 = 14,7 -2 in Hg/kN m = 3,39 atm/N m-2 = 101325 torr/atm = 0,00132 torr/at = 0,00136 at/bar = 0,981 bar/at = 1,02 torr/mm Hg = 13,59548 Kuvvet Birimleri Arasndaki Oranlar pdl/N = 0,138 lbf/N = 4,45 6 kp/dyne = 0,981x10 dyne/kp = 1,02x10-6

micron/m = 10-6 ft/in = 12 1 A = 10-10 m

u.s.galon/quarts = 40 ft3/u.s.galon = 7,481

gr cm-3/lb f in2 = 2116,2

atm/lbf in2 = 2116,2 atm/ft H2O = 33,93 in H2O/N m-2 = 249 atm/at = 1,033 atm/bar = 1,01325 bar/torr = 750,1

dyne/N = 10-5

Enerji Birimleri Arasndaki Oranlar lbf ft/J = 1,36 erg/J = 10-7 kal/J = 4,187 Btu/kJ = 1,055 L atm/kal = 24,218 kpm/kal = 2,343 L atm/Btu = 9,604x10-2 L atm/lbf ft = 74,73 Kcal/kpm = 427 Btu/lb ft = 778 G Birimleri Arasndaki Oranlar hp/W = 745,7 W/kpm s-1 = 0,102 -1 hp/lbf ft s = 550 Btu st-1/W = 0,293 -1 kW/Btu s = 56,87 hp/Btu s-1 = 0,707 kWst/mJ = 3,6 Viskozite Birimleri Arasndaki Oranlar P/cP = 100 cP/lb s-1 ft-1 = 6,72x10-4 -1 -1 cP/gr cm s = 0,01 P/N s m-2 = 0,1

kpm/J = 9,807 Btu/kal = 252 J/lbf lb = 0,7376 L atm/J = 101,33

kW/lbf ft s-1 = 737,55 W/kW = 10-3 kW/hp = 56,87

Stoke/m2 s-1 = 104 ft2 st-1/cm2 s-1 = 0,258

1 17

cP/lb st-1 ft-1 = 2,42 Termal Birimleri Arasndaki Oranlar Btu st-1 ft2/Wm-2 = 3,155 Btu/kal = 252 Btu lb/kJ kg-1 = 2,326 Btu lb-1 0F-1/kJ kp-1 K-1 = 4,187 Scaklk Birimleri Arasndaki Oranlar 0 F = 1,8 0C + 32 R = 459,7 + 0F 0 0 C/ F = 1,8 (farklar iin) K = 273,16 + 0C

kal g-1 0C-1/Btu lb-1 0F-1 = 1

C = (1/1,8)(0F 32) K/R = 1,8 (farklar iin)

RNEK 1. Bir arsann boyutlar 100 ft x 150 ft ise arsann alann m2 olarak bulunuz. ZM 1. 1 ft =0,3048 m Alan= (100 x 0,3048) x (150 x 0,3048)=1,39.102 m2

X.

ANLAMLI RAKAMLAR

lm aletlerinin daima bir duyarllk snr olduundan ve istatistik hatalar bulunduundan, fizikte her lm, sonuta ka rakamn kesinlikle bilinmesi konusunda bir snra sahiptir. Kesinlikle bilinen rakamlar anlaml rakamlar olarak adlandrlr. Bu konudaki baz kurallar yazalm; En soldaki -0- olmayan rakam en fazla anlaml olandr. rnein; 152 m byklnde en anlaml rakam 1, 4200 kg byklndeki en anlaml rakam da 4 tr. Eer say ondalkl deilse en sadaki -0- olmayan rakam en az anlaml olandr. rnein; 152 m byklnde en az anlaml olan rakam 2 dir. Eer say ondalkl ise, en sadaki rakam (-0- olsun olmasn), en az anlaml olandr. rnein; 380,0 m byklndeki en az anlaml olan rakam 0; 67,5 kg byklndeki en az anlaml rakam 5 tir. Eer say ondalkl ise en soldaki -0- olmayan rakam en anlamldr. rnein; 0,0150 m byklndeki en anlaml rakam 1 dir. En fazla anlaml rakam ile en az anlaml rakam arasnda kalan tm rakamlar anlamldr. rnein; 4135,00 m byklnde bataki 4 ve sondaki 0 arasndaki tm rakamlar anlamldr.

X.A. ANLAMLI RAKAMLARDA LEMLER X.A.1.

TOPLAMA-IKARMA
llen nicelikleri toplarken veya karrken cevabn duyarll, toplam veya farktaki en az duyarlla kadar olur. Bu duyarllk snrna kadar olan btn rakamlar anlamldr. rnein; 3,76 cm + 46,855 cm + 0,2 cm = 50,815 cm olur. Fakat anlaml rakamlarda toplama kuralna gre sonu 50,8 cm olur.

1 18

X.A.2.

ARPMA-BLME

Toplama ve karmada olduu gibi llen niceliklerin arpm veya blmnde, sonucun anlaml rakam says, mevcut terimlerdeki en az anlaml rakam says kadar olabilir. rnein; (1,231 cm) x (1,5 cm) = 1,8465 cm kar fakat kurala gre sonu 1,8 cm olarak yazlmaldr. Bir yanttaki sfrlarn varl yanl yorumlanabilir. rnein byklk 3400 m olsun. Bu deer belirsizdir, nk son sfrn ayrma virgl olup olmad veya bu sfrlarn lmdeki anlaml rakamlar temsil edip etmedii bilinmemektedir. Bu belirsizlii ortadan kaldrmak iin anlaml rakamlarn saysn gstermek zere bilimsel gsterim (notasyon) kullanlr. Bu durumda iki anlaml rakam olarak gstereceksek 3,4 x 103 m eklinde, anlaml rakam olarak gstereceksek 3,40 x 103 m olarak yazlmaldr. (Tam saylarda ondalk sayda virgln solundaki sfrlar anlamsz, sandakiler anlamldr.)

RNEK 1. Kenarlar 31,3 cm ; 28 cm ve 51,85 cm olan bir kitabn hacmi nedir? ZM 1. Bir kitabn hacmi boyutunun arpm ile bulunur. Hesap makinas u sonucu verir. Hacim = (31,3 cm) . (28 cm) . (51,85 cm) = 45441,34 cm3 Anlaml rakam kural sadece 2 rakam kullanmamza izin verir. (28 cm deerinde 2 anlaml rakam olduu iin) Dolaysyla; Hacim = 45441,34 cm3 45000 cm3 = 4,5 x 104 cm3

XI.

MATEMATKSEL GSTERM (NOTASYON)

Tanmlar ve fizik kanunlarn ifadeleri, matematiksel eitliklere dntrmeye imkan veren fiziksel zellikler arasnda bantlar kurarlar. Bu bantlarda deiik matematiksel semboller kullanlr. Bunlardan bazlar; ; Bir orantl ifade eder. < ; den kk > ; den byk = ; eit ; den kk eit ; den byk eit ; yaklak ; denklik ; eit deil << ; den ok kk >> ; den ok byk | | ; mutlak deer ; nicelikteki deiimi gstermek iin (T = Ts Ti) ; toplam sembol (5=1 xi = x1 +x2 + x3 + x4 + x5 ) ; arpm sembol ( 3i=1 xi = x1 . x2 . x3 ) dx/dt ; x in t ye gre trevi x/t ; x in t ye gre ksmi trevi

1 19

 ; integral RNEK 1. 4i=1 i2 ifadesinin (4i=1 i)2 ye eit olup olmadn saptaynz. ZM 1. lk ifadeye gre; 12 + 22 + 32 + 42 = 30 kinci ifadeye gre; (1 + 2 + 3 + 4)2 = 102 = 100 O halde bu iki matematiksel gsterimin sonucu eit deildir.

2 20

BLM SORULARI
SORU 1. (Atomik ktle) Demirin molar ktlesi 55,8 g/moldr. a) 1mol demirin hacmini bulunuz. b) (a)da bulunan hacim deerini kullanarak bir demir atomunun yaklak hacmini bulunuz. ZM 1. demir = (7,86.103 kg /m3 )(1000g /1kg)(1m3 /106cm3 ) 7,86g / cm3 a) = m/V 7,86 = 55,8/V V=7,1cm3 b) 1 demir atomunun ktlesi mFe= (55,8g/mol) / (6,02.1023 atom/mol) =9,28.10-23 g/atom 7,86= (9,28.10-23) / Vatom Vatom = 1,18.10-23 cm3 SORU 2. (Younluk ve atomik ktle) Kp eklinde kk bir demir paras, mikroskop altnda incelenmi ve kbn kenarlarnn 5.10-6 cm uzunlua sahip olduu grlmtr. a) Kbn ktlesini, b) Bu paradaki demir atomlarnn saysn bulunuz. Demirin molar ktlesi 55,9 g/mol ve younluu 7,86 g/cm3. ZM 2. a) M = L3 = (7,86)(5.106 )3 = 9,83.1016 g b) N= M. (NA/ Atomik ktle) = 9,83.10-16 .(6,02.1023/55,9) = 1,06.107 atom

SORU 3. (Younluk) Bir kat kurun parasnn ktlesi 23,94 g, hacmi 2,1 cm3tr. Bu verilerden kurunun younluunu SI (kg/m3) cinsinden bulunuz. ZM 3. M=23,94 g =23,94.10-3 kg V=2,1 cm3 =2,1.10-6 m3 = M/V = (23,94.10-3) / (2,1.10-6)= 1,14.104 kg/m3

SORU 4. (Boyut analizi) Newtonun evrensel ekim kanunu, r uzakl ile birbirinden ayrlan m1 ve m2 ktleli iki cisim arasndaki kuvveti aadaki gibi tanmlar: F = G . ( m1 . m2 / r2 ) ekim sabiti G nin birimlerini bulmak iin boyut analizini kullannz. ZM 4. Denklemin her iki tarafn da boyutu ayn olmaldr. Kuvvetin biriminin kg.m / s2=N olduunu biliyoruz. Bu birimler kullanldnda, kuvvetin boyutu; [M L T-2] dir. G dnda ktle ekim bantsndaki her bykln boyutu bilinmektedir. Her iki tarafn boyutlar yazlarak aadaki eitlik elde edilir. [M L T-2] = [G] [M] [M] [L-2]

= [G] [M2 L-2] Boyutlar ayr ayr keli parantez iine alnabilir veya kendi parantezleri iinde kalabilir. G nin boyutu: [G] = [M L T-2] / [M2 L-2] = [M L T-2] [M-2 L2] = [M-1 L3 T-2] olur. O halde SI birim sisteminde ekim sabiti G nin birimi m3 / (kg . s2) dir.

SORU 5. (Birim dnm) In hz 2,998 x 108 m/s olarak veriliyor. In bir ylda ald yolu bulunuz. (Bu mesafe k yldr.) ( 1 yl= 365,25 gn) ZM 5. Temel iliki zaman ierir. rnein; 60 s = 1 dak Bunu 1 = 60 s / 1 dak eklinde yazabiliriz. Benzer biimde 1 = 365,25 gn / 1 yl 1 ly ; k hz ile 1 yllk zamann arpmdr. 1 ly = (2,998 x 108 m/s) . (1 yl) Farkll ortadan kaldrmak iin tm birimleri yldan saniyeye evirelim. 1 ly = (2,998x108m/s) . (1yl) . (365,25gn / 1yl) . (24st / 1gn) . (60dak / 1st) . (60s / 1dak) 1 ly = 9,461x1015 m olarak bulunur.

22

KAYNAKA
FZK LKELER 1, FREDERCK J. BUECHE, DAVD A.

JERDE, EVREN PROF. DR. KEMAL OLAKOLU, PALME YAYINCILIK, ANKARA, 2000, SF. 1-22
SERWAY

FZK 1, EVREN, PROF. DR. KEMAL OLAKOLU, PALME YAYINCILIK, ANKARA, 1995, SF. 2-15 GENEL FZK (MEKANK I) , SF. 1-14
TEMEL FZK, FSHBANE GASIOROWICZ THORTON I.

CLT, SF. 1-10

http://tr.wikipedia.org/wiki/SI http://209.85.129.104/search? q=cache:8ERvfjyR6IIJ:www.kimyadersi.com/birim %2520sistemleri/birimler/birim_sistemleri.htm+s %C4%B1+birim+sistemi&hl=tr&ct=clnk&cd=3

23