CANCIONES

WASICHA CUY WARMIKUNA : Luman lumantas purichkani Ichulla qhipintin (iskay kutiy) Musuq wasita ruwanaypaq azaromeito Chaqlashaykimantaq haytashaykimantaq Wasita intrigaway khipu siki maqta (iskay kutiy) QHARIKUNA: Luman lumantas hamushani Ichulla qhipintin (iskay kutiy) Musuq wasita ruwanaypaq azaromeita Haytashaykimantaq saqmashaykimantaq Wasita intrigaway khanka uya pasa (iskay kutiy) FUGA: Wasi tukusqaa challarikusunchik Tusurikusunchik llaqta masinchiswan (tawa kutiy) IMPORTANCIA: Para el techamiento de una casa

QHARAYWA Ay qharayway Ay qharayway Machu qharayway (iskay kutiy) Imata munaspas Qharayway qhawapayawanki Chiqchischay qhawapayawanki Paraschay qhawapayawanki (iskay kutiy) Ay qharayway Ay qharayway Machu qharayway (iskay kutiy) Imata munaspas Qharayway thallapayawanki Chiqchischay thallapayawanki Paraschay thallapayawanki (iskay kutiy) IMPORTANCIA: Para el enamoramiento

MITOS
CHULLPAS

Huk qaru llaqtapis Azaroma, chaypis kan chullpakuna, awpa runakunas tiyaqkasqhanku, huchuy wasiyuq kasqhanku. Huk warmis wawakunatas yachachik purisqa, manas nishu runa kasqachu, wasikunapis karu, karu kasqa wawakunapis karu mantaraq hamusqhaku. Kay warmi pasaq llakisqa puririsqa, qharinta yuyarispas puusqa. Hinas huk tuta punkuntas takaykamun, payqa pitaq nispa tapun, hinas nin uka kani qhariyki, punkuta kichamuway, hinas warmiqa ratus punkuta kichasqa hinas qharinta waykuchin. Chaymastas parlarinku, hinaspas puuykunku. Tutamantas sapallan riqchrisqa, manas pipis larumpi kasqachu, hinas mancharikun, manas tarinchu qharinta. Hinas radiomansis purin wahachin qharinpaq trabajunman, chaypis qharinqa kasqa manas chaymanta lluqdimudqachu. Warmis tapurikun pitaq tuta hamurqan, hinas chullpas kasqa, qharinmansis tukupusqa, chaypis pay nishuta llakiqusqa qharinmanta chaysis chullpa tuta waykusqa. Chaymantaq chay warmiqa punchay punchaysis pasaqta tuhuripusqa, pasaq tullullanas chakiripusqa ahinatas waupusqa.

KARTA APAQMANTAWAN KUKUCHIMANTAWAN Huk yana alqus karta apaqpa awpaqninpi qhipanpi ataq rikhurin chaysi karta apaqqa rumiwan chuqarqusqa chay allquta. Chay allquqa: - aw awww!nispas wayquniqman chinkaripusqa. Karta apaqpa anpi tutayachikuspas huk mana riqsisqan wasiman chayaq kasqa. Chay wasi piqa huk pasallas tiyasqa. Karta apaqqa chay wasipis puupakun. Karta apaqqa chay pasatas llamkhapayan chaysi pasaqa: - Achak achakaw! achak achakaw! Amapuni chaypiqa, aqha punchaw chuqar quwsqaykim nanawachkan nispas rimarqun. Karta apaq waynapa: - Hisp arikamusaq panachay nispallas wayrahina phawasparaq chinkaripusqa. - Punchawtaq chuqawanki, tutataq munawanki! nispas chay Pasaqa karta apaq waynata qatiparin. Manapunia taripaspataq. - aw awww! nispa qaparispa allquman tukuspa qhipapusqa. Chay pasaqa kukuchis kaq kasqa

LEYENDAS
ULLANTAY Inka pachakutiqpa qispiriyninpi ullantaypa llakikuyninta yachasunchik. - Ripuy kaymanta! Qamqa kumillullaymi kanki. Ususiywanqa hayka pqas Masachakuwaqchu. - Apu tayta, kusi Quyllurtam munakuni. Ullantayqa anti suyupa waminka umalliqninmi karqan, paymi pacha Kutiqpa ususinta munakurqan. - Pacha Kutiq kunanmi musuq llaqtata Ullantay tampu sutiyuqta paqarichisaq. Ullantayqa pacha kutiq llalliqmi hatarin, willka mayu yunka yaykuyninpitaq hatun llaqtata hatarichin. - Pampachaway Apu Tayta. - llaykapqas pampachaykimanchu! Aklla wasipim wichqasqa kanki. Ullantaywan Kusi Quyllurwan munanakusqankumanta ususinku ima sumaq sutiyuq paqrirqan. - Ullantay sunquchallay imaynaraq kanki? Kusi Quyllurmi aklla wasipi chunka wata wichqasqa karqan, pacha kutiqtaq astawan machuyarqan. - Ullantaytaqa sarusaqpuni! Taytaypa munayninta huntasaq. Pacha Kutiq waupusqan qhipamanqa Tupaq Yupanki wawanmi tawantin suyuta umallirqan. - Apu Tayta, upam Ullantaypaman pusar qusqayki. - Kunan Pacha llapimusaq. Tupaq Yupankiqa Ullantayta llallisqa rumi awipa yukasqanrayku - Ullantay: llalliq kallpayuq kasqaykitam kutichipusqayki, sunquymi pampachasunki! - Apu Tayta, aaychakuykim, chaki makiykipim tarikuni Tupaq Yupankiqa Ullantaytaqa waminkankunantintam hapispa qusqunan astarqun sipichinanpaq. - Sunquypa hukpaam, chaqa chay urpiyqa chinkapunmi! - Huk warmita akllakuy wiay sunqucha kunaykipaq Chaymantaqa sunqunmi tiyaykum, llapahuchanta pampachan. - sipas! mamaykipa sutinri imataq? - Kusi Quyllur!... - Apu Tayta, paymi urpi munasqayqa. Chay warmachaqa ususichaymi. - Apu Tayta: Kusi Quyllurmi mamayqa. Qunqayllam ima sumaq chayamun, mamanpa chunka wata aklla wasipi wichqaspa tiyasqanmanta Tupaq Yupankiman willan. - Kusi Quyllur, urpillay sunquymi kusikuymanta qaparin. - Mamay! Kunanqa pispisqaam kanki. - Panay, musquypipas tarikuyman hina kani, wausqata am yuyaychakurqayki. - Munakusqay Ullantay sunquymi kirisqaraq kachkan. Ullantaywan Kusi Quyllurwanqa chunka watamanta tupanku, Apu Tayta Tupaq Yupankitaq aypaqman allin kawsay apanan kupaq..

PAPAQ IKHURIMUSQAN

Huk ayllupis, unay pacha iskay sipas tutallataa huk wasiman qurpachakuq chayasqaku, chaysi wasiyuq runaqa sumaq sipaskuna kaqtin chaskillasqa. Sinchita chiriqtinsi allin pistukunankupaq chay ayllu runakunaqa pallayniyuq llikllakunata maan. Sipaskunaqa chay wasipis qui puukunku. Paqariqnintinsi wasiyuq runaqa manaraq punchawyamuchkan, chay sipaskuna qhawaq rin; paykunaqa manas kapusqakuchu. Pallay llikllakunallas qipi qipi churarayachkasqa; chaysi wasiyuq runaqa: - Rasss.! nin Ukhunsi chik, chik, chik nispa mancharikusqa Kay runaqa, warminta, churinkunata waqyaspansi Qipikunata qhawanku chaypis imaymana papakunata tarinku. Anchata kusikuspas ayllu runakunaqa papa tarpuyta qallarisqaku. Chay wataqa, papaqa munaytas ruruykun, qhipa watamantaqsi aswantaraq rurusqa wakin suyukunapipas anchata miraykukusqa. Chay Sipaskunaqa hamusqanta yuyarispas, ayllu runakunaqa Papata tinkanku. Pacha mamaman apukunamanpis Kukata, aqhata phukurispa challanku. Hinaspataq pallay llikllapi papakunata qipiykukuspa tusunku.