Sei sulla pagina 1di 37

A filosofia da ecologia social Murray Bookchin Os ecologistas tm geralmente considerado a diversidade como fonte de estabilidade ecolgica, uma abordagem

que, acrescentarei, era bastante inovadora h cerca de vinte e cinco anos atrs. Experincias no domnio da agricultura mostraram que o tratamento de monoculturas por pesticidas podia facilmente atingir propores alarmantes e parecia sugerir que, quanto mais diversificadas fossem as culturas, mais a interaco entre espcies vegetais e animais conduziria a resistncia natural s pragas. Hoje, tanto esta noo como o valor dos mtodos de agricultura biolgica, tornou-se lugar comum no pensamento ecolgico e ambiental dos nossos dias uma opinio de que o autor foi pioneiro com alguns poucos colegas, como Charles S. Elton. Mas a noo que a evoluo bitica e social, como veremos tem sido marcada at h pouco pelo desenvolvimento de espcies e ecocomunidades (ou "ecossistemas", para usar um termo muito pouco satisfatrio) cada vez mais complexas, levanta uma questo ainda mais difcil. A diversidade pode ser encarada como fonte de maior estabilidade ecocomunitria, mas pode tambm ser encarada em sentido mais profundo como fonte de liberdade dentro da natureza, embora incipiente sempre em expanso, meio de fixar objectivamente vrios graus de escolha, de autodireco e de participao das formas de vida na sua prpria evoluo. Gostaria de propor como hiptese que a evoluo dos seres vivos no um processo passivo, o produto de conjunes de acaso entre alteraes genticas ocasionais e "foras" ambientais "selectivas", que a "origem das espcies" no o mero resultado de influncias externas que determinam a "aptido" para "sobreviver" duma forma de vida como resultado de factores ocasionais em que a vida meramente "objecto" dum processo "selectivo" indeterminvel. Gostaria de ir alm da noo muito popularizada de que a simbiose to importante como a "luta", e sustentar que o aumento de diversidade na biosfera abre cada vez mais novas vias evolutivas, na realidade sentidos evolutivos alternativos em que as espcies desempenham um papel activo na sua prpria sobrevivncia e mudana. Ainda que incipiente e rudimentar, a escolha no est totalmente ausente na evoluo bitica. Na verdade aumenta medida que os animais se tornam estrutural, fisiolgica e, sobretudo, neurologicamente mais complexos. A mente tem a sua prpria histria evolutiva no mundo natural e, medida que nas formas de vida aumenta a capacidade neurolgica para funcionar de maneira mais activa e flexvel, tambm a prpria vida ajuda a criar novos sentidos evolutivos que conduzem a maior conscincia de si mesmo e maior actividade prpria. ANARQUISMO E ECOLOGIA Murray Bookchin O anarquismo no se limita apenas a idia de criar comunas independentes. E,

se me detive a examinar esta possibilidade, foi apenas para demostrar que, longe de ser um ideal remoto, a sociedade anarquista tornou-se um prrequisito para a prtica dos princpios ecolgicos. Sintetizando a mensagem crucial da ecologia, diremos que, ao reduzir a variedade no mundo natural, estaremos aviltando sua unidade e integridade, destruindo as foras que contribuem para a harmonia natural e para o equilbrio duradouro e, o que ainda mais importante, estaremos provocando um retrocesso no desenvolvimento do mundo natural. Retrocesso que poder eventualmente, impedir o aparecimento de outras formas mais avanadas de vida. Sintetizando a mensagem reformadora da ecologia, poderamos afirmar que, se desejamos promover a unidade e estabilidade do mundo natural, tornando-o mais harmonioso, precisamos estimular e preservar a variedade. Mas estimular a variedade pela variedade seria um vazio. Na natureza, ela surge espontaneamente. As possibilidades de sobrevivncia de uma nova espcie so testadas pelos rigores do clima, pela sua habilidade em enfrentar seu inimigos, pela sua capacidade de estabelecer e ampliar o espao que ocupa no meio ambiente. Entretanto, qualquer espcie que consegue aumentar seu territrio estar, ao mesmo tempo, ampliando a situao ecolgica como um todo. Citando A. Gutkind, ela estar "ampliando o meio ambiente tanto para si prpria quanto para qualquer outra espcie com a qual mantenha um relao equilibrada". Como aplicar este conceito a teoria social? Creio que para muitos leitores bastaria dizer que, na medida que o homem parte da natureza, a ampliao do meio ambiente natural implicaria um maior desenvolvimento social. Mas a resposta para essa pergunta bem mais profunda do que poderiam supor ecolgicos e libertrios. Permintam-me retornar mais um vez a idia ecolgica que afirma ser a diversidade uma consequncia da integridade e do equilbrio. Tendo em mente essa idia, o primeiro passo para encontrar a resposta seria a leitura de um trecho da Filosofia do anarquismo de Herbert Read, onde, ao apresentar seus "critrios de progresso", ele observa que o progresso pode ser mediado pelo grau de diferenciao existente na sociedade. Se o indivduo apenas uma unidade da massa coletiva, sua vida ser limitada, montona e mecnica. Mas, se ele for uma unidade independente, poder estar sujeito a acidentes ou azares da sorte, mas ao menos ter a chance de crescer e expressar-se. Poder desenvolver-se - no nico sentido real do termo - na conscincia de sua prpria fora, vitalidade e alegria. Embora no tenha encontrado seguidores, as idias de Read nos fornecem um importante ponto de partida. O que primeiro nos chama a ateno o fato de que, tanto ecologista como anarquista ressaltam a importncia da espontaneidade. Na medida em que mais que um simples tcnico, o ecologista tem um tendncia a desprezar o conceito de "domnio sobre a natureza" preferindo falar em "conduzir" uma situao ecolgica, em gerir um ecossistema, em vez de recra-lo. O anarquista, por sua vez, fala em espontaneidade social, em

libertar o potencial da sociedade e da humanidade, em dar rdeas soltas a criatividade humana. Ambos vem na autoridade uma fora inibidora, um peso que limita o pontencial criativo de uma situao natural ou social. Assim como o ecologista procura ampliar o alcance de um ecossistema e estimular a livre ao recproca entre as espcie, o anarquista busca ampliar o alcance da experincia social e remover os obstculos que possam impedir seu desenvolvimento. O anarquismo no apenas uma sociedade sem governo, mas uma sociedade harmoniosa que procura expor o homem a todos os estmulos da vida urbana e rural, da atividade fsica e mental, da sensualidade no reprimida e da espiritualidade, da solidariedade ao grupo e do desenvolvimento individual. Na sociedade esquizide em que vivemos, tais objetivos no s so considerados irreconciliveis, como diametralmente opostos. Uma sociedade anaquista deveria ser descentralizada, no apenas para que tivesse condies de criar bases duradouras que garantissem o estabelecimento de relaes harmoniosas entre o homem e a natureza, mas para que fosse possvel dar uma nova dimenso ao relacionamente harmnico entre os prprios homens. H uma necessidade evidente de reduzir as dimenses das comunidades humanas - em parte para solucionar os problemas da poluio e em parte para que pudssemos criar verdadeiras comunidades. Num certo sentido, seria necessrio humanizar a humanidade. O uso de aparelhos eletrnicos, tais como telefones, telgrafos, rdios e televiso, como forma de intermedia a relao entre as pessoas, deveria ser reduzido ao mnimo necessrio. As comunidade menores teriam uma economia equilibrada e vigorosa, em parte para que pudessem utilizar devidamente as matrias-primas e as energias locais, e em parte para ampliar os estmulos agrcolas e industrias. O membro da comunidade que tiver inclinao para engenharia, deveria ser encorajado a mergulhar suas mos na terra, o intelectual a usar seu msculos, o fazendeiro a conhecer o funcionamento da fbrica. Separa o engenheiro da terra, o pensador da espada, o fazendeiro da fbrica, gera um grau de superespecializao, onde os especialistas assumem um perigoso controle da sociedade. Uma comunidade auto-suficiente, que dependesse do meio ambiente para sua subsistncia, passaria a sentir um novo respeito pelas inter-relaes orgnicas que garantem sua sobrevivncia. Creio que longe de resultar em provincianismo, essa relativa auto-suficiencia criaria uma nova matriz para o desenvolvimento do indivduo e da comuna - uma integrao com a natureza que revitalizaria a comunidade. Se algum dia tivermos conseguido ter na prtica uma verdadeira comunidade ecolgica, ela produzir um sensvel desenvolvimento na diversidade natural, formando um todo harmnico e equilibrado. E, estendendo-se pelas comunidades, regies e continentes, veremos surgir diferentes territrios humanos e diferente ecossistemas, cada um deles

desenvolvendo suas prprias potencialidades e expondo seus membros a uma grande variedade de estmulos econmicos, culturais e de conduta. As diferenas que existem entre indivduos sero respeitadas como elementos que enriquecem a unidade da experincia e do fenmeno. Libertos de uma rotina montona e repressiva, das inseguranas e opresses, da carga de um trabalho demasiado penoso e das falsas necessidades, dos obstculos impostos pela autoridade e das compulses irracionais, os indivduos estaro, pela primeira vez na histria, numa posio que lhes permitir realizar seu potencial como membros da comunidade humana e do mundo natural. Murray Bookchin (em: O Anarquismo Ps-Escassez, 1974) ECOLOGIA E PENSAMENTO REVOLUCIONRIO Murray Bookchin Uma das caractersticas da Ecologia a de no estar perfeitamente contida no nome - cunhado por Haeckel, em 1866, para indicar a "investigao da totalidade das relaes do animal tanto com seu ambiente inorgnico como orgnico". No entanto, concebida de maneira ampla, a Ecologia lida com o equilbrio da natureza. Visto que a natureza inclui o homem, esta cincia trata da harmonizao da natureza e do homem. Esta abordagem, mantida em todas as suas implicaes, conduz s reas do pensamento social anarquista. Em ltima anlise, impossvel conseguir a harmonizao do homem com a natureza sem criar uma comunidade que viva em equilbrio permanente com o seu meio ambiente. As questes com que a Ecologia lida so permanentes: no se pode ignor-las sem pr em risco a sobrevivncia do homem e do prprio planeta. No entanto, hoje, a ao humana altera virtualmente todos os ciclos bsicos da natureza e ameaa solapar a estabilidade ambiental em todo o mundo. As sociedades modernas, como as dos Estados Unidos e Europa, organizam-se em torno de imensos cintures urbanos, de uma agricultura alta mente industrializada e controlando tudo, um inchado, burocratizado e annimo aparelho de estado. Se colocarmos todas as consideraes de ordem moral de lado e examinarmos a estrutura fsica desta sociedade, o que nos impressionar so os incrveis problemas logsticos que ela deve resolver: transporte, densidade, suprimentos, organizao poltica e econmica e outros. O peso qu tal tipo de sociedade urbanizada e centralizada acarreta sobre qualquer rea oriental enorme. A noo de que o homem deve dominar a natureza vem diretamente da dominao do homem pelo homem. Esta tendncia, antiga de sculos, encontra seu mais exarcebado desenvolvimento no capitalismo moderno. Assim como os homens, todos os aspectos da natureza so convertidos em

bens, um recurso para ser manufaturado e negociado desenfreadamente. Do ponto de vista de Ecologia, o homem est hipersimplificando perigosamente o seu ambiente. O processo de simplificao do ambiente, levando ao aumento do seu carter elementar - sinttico sobre o natural, inorgnico sobre o orgnico - tem tanto uma dimenso fsica quanto cultural. A necessidade de manipular imensas populaes urbanas, densamente concentradas, leva a um declnio nos padres cvicos e sociais. Uma concepo massificadora das relaes humanas tende a se impr sobre os conceitos mais individualizados do passado. A mesma simplificao ocorre na agricultura moderna. O cultivo deve permitir um alto grau de mecanizao - no para reduzir o trabalho estafante mas para aumentar a produtividade e maximizar os investimentos. O crescimento das plantas controlado como em uma fbrica: preparo do solo, plantio e colheitas manipulados em escala macia, muitas vezes inadequados ecologia local. Grandes reas so cultivadas com uma nica espcie - uma forma de agricultura que facilita no s a mecanizao mas tambm a infestao das pragas. Por fim, os agentes qumicos so usados para eliminar as pragas e doenas das plantas, maximizando a explorao do solo. Este processo de simplificao continua na diviso regional do trabalho. Os complexos ecossistemas regionais de um continente so submersos pela organizao de naes inteiras em entidades economicamente especializadas (fornecedoras de matria-prima, zonas industriais, centros de comrcio). O homem est desfazendo o trabalho orgnico da evoluo. Substituindo as relaes ecolgicas complexas, das quais todas as formas avanadas de vida dependem, por relaes mais elementares, o homem est restaurando a biosfera a um estgio que s capaz de manter formas simples de vida, e incapaz de manter o prprio homem. At recentemente, as tentativas de resolver contradies criadas pela urbanizao, centralizao, crescimento burocrtico e estatizao eram vistas como contrrias ao progresso e at reacionrias. O anarquista era olhado como um visionrio cheio de nostalgia de uma aldeia camponesa ou de uma comuna medieval. O desenvolvimento histrico, no entanto, tornou virtualmente sem sentido todas as objees ao pensamento anarquista nos dias de hoje. Os conceitos anarquistas de uma comunidade equilibrada, de uma democracia direta e interpessoal, de uma tecnologia humanstica e de uma sociedade descentralizada no so apenas desejveis, eles constituem agora as prcondies para a sobrevivncia humana. O processo de desenvolvimento social tirou-os de uma dimenso tico-subjetiva para uma dimenso objetiva. A essncia da mensagem reconstrutiva da Ecologia pode ser resumida na palavra "diversidade". Na viso ecolgica, o equilbrio e a harmonia na natureza, na sociedade e, por inferncia, no comportamento, alcanado no pela padronizao mecnica, mas pelo seu oposto, a diferenciao orgnica.

Vamos considerar o princpio ecolgico da diversidade no que se ele aplica biologia e agricultura. Alguns estudos demonstram claramente que a estabilidade urna funo da variedade e da diversidade: se o ambiente simplificado e a variabilidade de espcies animais e vegetais diminui, as flutuaes nas populaes tornam-se marcantes, tendem a se descontrolar e a alcanar as propores de uma peste. O ambiente de um ecossistema variado, complexo e dinmico. As condies especiais que permitem grandes populaes de uma nica espcie so eventos raros. Conseguir, portanto, gerenciar adequadamente os ecossistemas deve ser o nosso objetivo. Manipular de tato o ecossistema pressupe uma enorme descentralizao da agricultura. Onde for possvel, a agricultura industrial deve ceder lugar agricultura domstica. Sem abandonar os ganhos da agricultura em larga escala e da mecanizao, deve-se, contudo, cultivar a terra como se fosse um jardim. A descentralizao importante tanto para o desenvolvimento da agricultura quanto do agricultor. O motivo ecolgico pressupe a familiaridade do agricultor com o terreno que cultiva. Ele deve desenvolver sua sensibilidade para as possibilidades e necessidades do terreno, ao mesmo tempo que se torna parte orgnica do meio agrcola. Dificilmente poderemos alcanar este alto grau de sensibilidade e integrao do agricultor sem reduzir a agricultura ao nvel do indivduo, das grandes fazendas industriais para as unidades de tamanho mdio. O mesmo raciocnio se aplica ao desenvolvimento racional dos recursos energticos. A Revoluo Industrial aumentou a quantidade de energia utilizada pelo homem, primeiro por um sistema nico de energia (carvo) e mais tarde por um duplo (carvo-petrleo, ambos poluentes). No entanto, podemos aplicar os princpios ecolgicos na soluo do problema. Pode-se tentar restabelecer os antigos modelos regionais de uso integrado de energia baseado nos recursos locais usando um sofisticado sistema que combine a energia fornecida pelo vento, a gua e o sol. Essas alternativas em separado no podem solucionar os problemas ecolgicos criados pelos combustveis convencionais. Unidos, contudo, num padro orgnico de energia desenvolvido a partir das potencialidades da regio, elas podem satisfazer as necessidades de uma sociedade descentralizada. Manter uma grande cidade requer imensas quantidades de carvo e petrleo. No entanto, as fontes alternativas fornecem apenas pequenas quantidades de energia para us-las de modo efetivo, a megalpolis deve ser descentralizada e dispersa. Um novo tipo de comunidade, adaptada s caractersticas e recursos da regio e com todas as amenidades da civilizao industrial, deve substituir os extensos cintures urbanos atuais. Resumindo a mensagem critica da Ecologia: a diminuio da variedade no mundo natural retira a base de sua unidade e totalidade, destruindo as

foras responsveis pelo equilbrio e introduz uma retrogresso absoluta no desenvolvimento do mundo natural, a qual pode resultar num ambiente inadequado a formas avanadas de vida. Resumindo a mensagem reconstrutiva: se desejamos avanar na unidade e estabilidade do mundo natural, devemos conservar e promover a variedade. Como aplicar estes conceitos teoria social? Tendo-se em mente o princpio da totalidade e do equilbrio como produto da diversidade, a primeira coisa que chama a ateno que tanto eclogo como anarquista colocam uma nfase muito grande sobre a espontaneidade. O eclogo tende a rejeitar a noo de "poder sobre a natureza". O anarquista, por sua vez, fala em termos de espontaneidade social, dando liberdade a criatividade da pessoas. Ambos, ao seu modo, vm a autoridade como inibidora, como um limitante criatividade potencial dos meios social e natural. Tanto o eclogo como o anarquista vem a diferenciao como uma medida de progresso, para ambos uma unidade sempre maior alcanada pelo crescimento da diferenciao. Uma crescente totalidade criada pela diversificao e aprimoramento das partes. Assim corno o eclogo busca ampliar um ecossistema e promover a livre interao entre as espcies, o anarquista busca ampliar as experincias sociais e remover as restries ao seu desenvolvimento. O anarquismo urna sociedade harmnica que expe o homem aos estmulos tanto da vida agrria como urbana, da atividade fsica e da mental, da sensualidade no reprimida e da espiritualidade autodirigida, da espontaneidade e da auto-disciplina etc. Hoje, esses objetivos so vistos como mutuamente excludentes devido prpria lgica da sociedade atual -- a separao da cidade e do campo, a especializao do trabalho, a atomizao do homem. Uma comunidade anarquista dever aproximar-se de um ecossistema bem definido: ser diversificada, equilibrada e harmnica. A procura da auto suficincia levar a um uso mais inteligente e amoroso do meio-ambiente, permitindo o contato dos indivduos com uma vasta gama de estmulos agrcolas e industriais. O engenheiro nu estar separado do solo, nem o pensador do arado ou o fazendeiro da indstria. A alternncia de responsabilidades cvicas e profissionais criar uma nova matriz para o desenvolvimento individual e comunitrio, evitando a hiperespecializao profissional e vocacional que impediria a sociedade de alcanar seu objetivo vital: a humanizao da natureza pelo tcnico e a naturalizao da sociedade pelo bilogo. Nas comunidades ecolgicas a vida social levar ao incremento da diversidade humana e natural, unidas em harmnica totalidade. Haver uma colorida diferenciao dos grupos humanos e ecossistemas, cada um desenvolvendo suas potencialidades nicas e expondo os membros das comunidades a um leque de estmulos econmicos, culturais e comportamentais. A mentalidade que hoje organiza as diferenas entre o homem e outras formas de vida em esquemas hierrquicos e definies de

"superioridade" e "inferioridade", dar lugar a uma viso ecolgica da diversidade. As diferenas entre as pessoas no s sero respeitadas mas estimuladas. As relaes tradicionais que opem sujeito e objeto sero alteradas qualitativamente, o "outro" ser concebido como parte individual do todo que se aprimora pela complexidade. Este sentido de unidade refletir a harmonizao dos interesses entre indivduos e grupo, comunidade e ambiente, humanidade e natureza. Condensado e adaptado de "Ecology and Revolutionary Thought". In, "Post-Scarcity Anarchism" ECOLOGIA SOCIAL Murray Bookchin Porque Ecologia Social? hoje impossvel considerar pouco importantes, marginais ou "burgueses" os problemas ecolgicos. O aumento da temperatura do planeta em virtude do teor crescente de anidrido carbnico na atmosfera, a descoberta de enormes buracos na camada de oznio - atribuveis ao uso exagerado de clorofluorcarbonetos - que permitem a passagem das radiaes ultravioletas, a poluio macia dos oceanos, do ar, da gua potvel e dos alimentos, a extensa deflorestao causada pelas chuvas cidas e pelo abate incontrolado, a disseminao de material radioativo ao longo de toda a cadeia alimentar... tudo isto conferiu ecologia uma importncia que no tinha no passado. A sociedade atual est a danificar o planeta a nveis que superam a sua capacidade de auto-depurao. Avizinhamo-nos do momento em que a Terra no ter condies de manter a espcie humana nem as complexas formas de vida no humana, que se desenvolveram ao longo de milhes de anos de evoluo orgnica. Face a este cenrio catastrfico h o risco, a julgar pelas tendncias em curso na Amrica do Norte e nalguns pases da Europa ocidental, de se tentar curar os sintomas em vez das causas e de pessoas ecologicamente empenhadas procurarem solues cosmticas em vez de respostas duradouras. O crescimento dos movimentos "verdes" um pouco por todo o mundo - inclusive no Terceiro Mundo- testemunha a existncia de novo impulso para combater corretamente o desastre ecolgico. Mas torna-se cada vez mais evidente que se necessita de bastante mais que de um "impulso". Por importante que seja deter a construo de centrais nucleares, de autoestradas, de grandes aglomeraes urbanas ou reduzir a utilizao de produtos qumicos na agricultura e na indstria alimentar, necessrio darmo-nos conta que as foras que conduzem a sociedade para a destruio planetria tm as suas razes na economia mercantil do "cresce ou morres", num modo de produo que tem de expandir-se enquanto sistema concorrencial. O que est em causa no a simples questo de "moralidade", de "psicologia" ou de "cobia". Neste mundo competitivo em que cada um se acha reduzido a ser

comprador ou vendedor e em que cada empresa se deve expandir para sobreviver, o crescimento limitado inevitvel. Adquiriu a inexorabilidade duma lei fsica, funcionando independentemente de intenes individuais, de propenses psicolgicas ou de consideraes ticas. Hecatombes de Quarenta Milhes de Bizontes Atribuir toda a culpa dos nossos problemas ecolgicos tecnologia ou "mentalidade tecnolgica" e ao crescimento demogrfico (para citar dois dos argumentos que mais freqentemente emergem na mdia) como castigar a porta que nos trancou ou o cimento em que camos e nos machucamos. A tecnologia - mesmo a m como os reatores nucleares- amplifica problemas existentes, no os cria. O crescimento populacional um problema relativo, se efetivamente o . No possvel dizer com segurana quantas pessoas poderiam viver decentemente no planeta sem produzir transtornos ecolgicos. Os Estados Unidos, na ltima metade do sculo XIX, chacinaram quarenta milhes de bisontes, exterminaram espcies como o pombo correio, cujos bandos obscureciam o cu, destruiram vastas reas de floresta original e entregaram eroso tima terra cultivvel, de superfcie comparvel de um grande pas europeu... e todo este dano foi levado a cabo com uma populao de menos de cem milhes de habitantes e uma tecnologia atrasada, pelos padres atuais. Em suma, Havia outros fatores em jogo alm da tecnologia e da presso demogrfica quando este drama se desenrolou. A praga que afligiu o continente americano era mais devastadora que uma praga de gafanhotos. Era uma ordem social que se deve chamar sem cerimnias pelo nome que tinha e tem: capitalismo, na sua verso privada a Ocidente e na sua forma burocrtica a Oriente. Eufemismos como "sociedade tecnolgica" ou "sociedade industrial", termos muito difundidos na literatura ecolgica contempornea, tendem a mascarar com expresses metafricas a brutal realidade duma economia baseada na competio e no nas necessidades dos seres humanos e da vida no humana. Assim a tecnologia e a indstria so representadas como os protagonistas perversos deste drama, em vez do mercado e da ilimitada acumulao de capital, sistema de "crescimento" que por fim devorar toda a biosfera se para tanto se lhe consentir sobrevivncia suficiente. Sem Hierarquia e Sem Classes Aos enormes problemas criados por esta ordem social devem juntar-se os criados por uma mentalidade que comeou a desenvolver-se muito antes do nascimento do capitalismo e que este absorveu completamente. Refiro-me mentalidade estruturada em torno de hierarquia e do domnio, em que o domnio do homem sobre o homem originou o conceito do domnio sobre a natureza como destino e necessidade da humanidade. reconfortante que se haja insinuado no pensamento ecolgico a idia de que esta concepo do destino humano perniciosa. Contudo, no se compreendeu claramente como surgiu, persiste e como pode ser eliminada esta concepo. E se se quer achar remdio para o cataclismo ecolgico, deve procurar-se a origem da hierarquia e do domnio. O fato da hierarquia sob todas as formas -domnio do jovem pelo

velho, da mulher pelo homem, do homem pelo homem na forma de subordinao de classe, de casta, de etnia ou de qualquer outra estratificao da sociedade - no haver sido identificada como tendo mbito mais amplo que o mero domnio de classe, tem sido uma das carncias cruciais do pensamento radical. Nenhuma libertao ser completa, nenhuma tentativa de criar harmonia entre os seres humanos e entre a humanidade e a natureza poder ter xito se no forem erradicadas todas as hierarquias e no apenas a de classe, todas as formas de domnio e no apenas a explorao econmica. Estas idias constituem o ncleo essencial da minha concepo de ecologia social e do meu livro A Ecologia da Liberdade. Sublinho cuidadosamente o uso que fao do termo "social", quando me ocupo de questes ecolgicas, para introduzir outro conceito fundamental: nenhum dos principais problemas ecolgicos que hoje defrontamos se pode resolver sem profunda mutao social. Esta uma idia cujas implicaes no foram ainda plenamente assimiladas pelo movimento ecolgico. Levada s suas concluses lgicas significa que se no pode transformar a sociedade presente aos poucos, com pequenas alteraes. Quando muito estas pequenas mudanas so entraves que apenas reduzem a velocidade louca a que se est a destruir a biosfera. Devemos certamente ganhar o mximo tempo possvel nesta corrida contra o biocdio e fazer todo o possvel para a deter. No obstante o biocdio prosseguir, a menos que as pessoas se convenam da necessidade duma mudana radical e da de se organizarem para esse efeito. Deve aceitar-se a substituio da sociedade capitalista atual pelo que denomino "sociedade ecolgica", isto , por uma sociedade que implique as mutaes sociais indispensveis para eliminar os abusos ecolgicos. imprescindvel refletir e debater profundamente sobre a natureza de tal "sociedade ecolgica". Algumas concluses so quase bvias. Uma sociedade ecolgica deve ser no-hierrquica e sem classes, deve eliminar mesmo o conceito de domnio da natureza. A este propsito tm de se retomar os fundamentos do eco-anarquismo de Kropotkin e dos grandes ideais iluministas da razo, liberdade e fora emancipadora da instruo, defendidos por Malatesta e Berneri. Melhor, os ideais humanistas que guiaram os pensadores anarquistas do passado devem ser recuperados na globalidade e transformados num humanismo ecolgico que incarne nova racionalidade, nova cincia e nova tecnologia. O motivo pelo qual sublinhei os ideais iluministas libertrios no redutvel aos meus gostos e predilees ideolgicas. Trata-se realmente de ideais que no podem dispensar atenta considerao de qualquer indivduo empenhado ecologicamente. Oferecem-se, hoje em todo o mundo, alternativas inquietantes ao movimento ecolgico. Por um lado vai-se difundindo, sobretudo na Amrica do Norte, mas tambm na Europa, uma espcie de doena espiritual, uma atitude contra iluminista que, em nome do "regresso natureza", evoca racionalismos atvicos, misticismos e religiosidade de ndole "pag". Culto de "divindades femininas", "tradies paleolticas" (ou "neolticas", consoante os gostos), rituais "ecolgicos" (espcie de ecologia vodu da administrao Reagan) vo tomando forma deste e do outro lado do

Atlntico em nome duma nova "espiritualidade". Este revivalismo do primitivismo no fenmeno incuo: frequentemente est imbudo de um neomalthusianismo prfido que se prope, no essencial, deixar morrer de fome os pobres, vtimas principais da carestia do Terceiro Mundo, com a finalidade de "reduzir a populao". A Natureza, diz-se, deve ser deixada livre para "seguir o seu curso". A fome e a carestia no so causadas, diz-se, pelos negcios agrrios, pelo saque levado a cabo pelas grandes empresas, pelas rivalidades imperialistas, pelas guerras civis nacionalistas, mas tm a sua origem na superpopulao. Deste modo o problema econmico completamente esvaziado de contedo social e reduzido interao mtica das foras naturais, freqentemente com forte carga racista de pendor fascistizante. Por outro lado est em construo o mito tecnocrtico segundo o qual a cincia e a engenharia resolveriam todos os males ecolgicos. Como nas utopias de H. G. Wells procura-se fazer acreditar na necessidade duma nova elite para planificar a soluo da crise ecolgica. Fantasias deste tipo esto implcitas na concepo da terra como "astronave" (segundo a grotesca metfora de Buckiminister Fuller), que pode ser manipulada pela engenharia gentica, nuclear eletrnica e poltica (para dar um nome altissonante burocracia). Fala-se da necessidade de maior centralizao do Estado, desembocando na formao de "mega-Estados", em paralelo arrepiante com as empresas multinacionais. E como a mitologia se tornou popular entre os eco-msticos, promotores dum primitivismo em verso ecolgica, o sistema tecnoburocrtico logrou grande popularidade entre os "eco-tecnocratas", criadores dum futurismo em verso ecolgica. Nos dois casos o ideal libertrio do iluminismo - valorizao da liberdade, da instruo, da autonomia individual so negados pela pretenso de nos impedir a quatro patas para um "passado" obscuro, mistificado e sinistro, ou de nos catapultar como mssil para um "futuro" radioso, igualmente mistificante e sinistro. O Que a Natureza A ecologia social, tal como a concebo, no mensagem primitivista tecnocrtica. Tenta definir o lugar da humanidade "na" natureza - posio singular, extraordinria - sem cair num mundo de caverncolas antitecnolgicos, nem levantar voo do planeta com fantasiosas astronaves e estaes orbitais de fio cientfica. A humanidade faz parte da natureza, embora difira profundamente da vida no humana pela sua capacidade de pensar conceitualmente e de comunicar simblicamente. A natureza, por sua vez, no simplesmente cena panormica a olhar passivamente atravs da janela, a evoluo na sua totalidade, tal como o indivduo a sua prpria biografia e no a simples edio de dados numricos que exprimem o seu peso, altura, talvez "inteligncia" e assim por diante. Os seres humanos no so unicamente uma entre muitas formas de vida, forma especializada para ocupar um dos muitos nichos ecolgicos no mundo natural. So seres que, pelo menos potencialmente, podem tornar auto-consciente e, por conseguinte, auto-dirigida a evoluo bitica. Com isto no quero dizer que a humanidade chegue a ter conhecimento suficiente da complexidade do mundo natural para

poder ser o tomoneiro da sua evoluo, dirigindo-a sua vontade. As minhas reflexes sobre a espontaneidade sugeram prudncia nas intervenes sobre o mundo natural, (sustentam que se requer) grande cautela nas modificaes a empreender. Mas, como disse em "Pensar Ecologicamente", o que verdadeiramente nos faz nicos podermos intervir na natureza com um grau de auto-conscincia e flexibilidade desconhecido nas outras espcies. Que a interveno seja criadora ou destrutiva problema que devemos enfrentar em toda a reflexo sobre a nossa interao com a natureza. Se as potencialidades humanas de auto-direo consciente da natureza so enormes devemos contudo recordar que somos hoje ainda menos que humanos. A nossa espcie uma espcie dividida - dividida antagonisticamente por idade, carcter, classe, rendimento, etnia, etc. - e no uma espcie unida. Falar de "humanidade" em termos zoolgicos, como fazem atualmente tantos ecologistas - inclusivamente tratar as pessoas como espcie e no como seres sociais que vivem em complexas criaes institucionais ingenuamente absurdo. Uma humanidade iluminada, reunida para se dar conta das suas plenas potencialidades numa sociedade ecologicamente harmoniosa, apenas uma esperana e no apenas uma realidade, um "dever ser" e no um "ser". Enquanto no tivermos criado uma sociedade ecolgica, a capacidade de nos matarmos uns aos outros e de devastar o planeta far de ns - como efetivamente faz - uma espcie menos evoluda do que as outras. No conseguir ver que atingir a humanidade plena problema social que depende de mutaes institucionais e culturais fundamentais reduzir a ecologia radical zoologia e tornar quimrica qualquer tentativa de realizar uma sociedade ecolgica. Vnculos Comunitrios Como possvel conseguir as transformaes sociais de grande alcance que preconizo? No creio que possam vir do aparelho de Estado, quer dizer, num sistema parlamentar de substituio dum partido por outro (por altamente inspirado que este ltimo possa parecer durante o seu perodo herico de formao). A minha experincia com o movimento verde alemo demonstrou-me (partindo do princpio que teria necessidade dessa demonstrao) que o parlamentarismo moralmente nocivo no melhor dos casos e totalmente corrupto na pior das hipteses. A representao dos verdes no Bundestag confirmou, nestes ltimos tempos, os meus piores temores: a sua maioria "realista" favorvel participao da Alemanha Ocidental na NATO e apoia uma forma de "eco-capitalismo" (contradio nos termos) incompatvel com qualquer abordagem ecolgica radical. Alm disso o parlamentarismo mina invariavelmente a participao popular na poltica, no significado que h muitos sculos lhe atribudo. Para os antigos atenienses poltica significava a gesto da polis, isto , da cidade, diretamente pelos cidados reunidos em assemblia e no atravs de burocratas ou de representantes eleitos. verdade que somente os homens eram cidados e que, alm das mulheres, estrangeiros e escravos eram igualmente excludos. ainda verdade que os cidados ricos dispunham de

recursos materiais e gozavam de privilgios recusados aos cidados pobres. Mas tambm verdade que a antiga cidade mediterrnea no havia ainda alcanado, h dois mil e tantos anos, o seu pleno desenvolvimento, a "sua verdade" como diria Hegel. A liberdade do cidado participar na vida poltica no dependia da tecnologia mas do trabalho: dos escravos, das mulheres e do seu prprio. Aristteles no via qualquer dificuldade em admitir que quando os teares tecessem sozinhos os gregos no necessitariam de escravos, nem acrescento eu - de explorar o trabalho alheio para dispr de tempo livre para si mesmos. Hoje as mquinas fazem o que Aristteles dizia e muito mais. Podemos finalmente fruir o tempo livre necessrio para nos desenvolvermos e participar amplamente na vida pblica sem precisarmos de pr em perigo o mundo natural nem explorar o trabalho alheio. A ecologia radical no pode ser indiferente s relaes sociais e econmicas. O delicado equilbrio entre o uso da tecnologia com fins libertadores e o seu uso com fins destrutivos para o planeta matria de apreciao social, mas tal apreciao grandemente ofuscada quando ecologias sui generis denunciam a tecnologia como mal irrecupervel ou a exaltam como virtude indiscutvel. Curiosamente, msticos e tecnocratas tm importante caracterstica em comum: nem uns nem outros examinam a fundo os problemas nem seguem a lgica para alm das premissas mais elementares e simplistas. Uma nova poltica deveria, quanto a mim, implicar a criao duma esfera pblica "de base" extremamente participativa, a nvel da cidade, do campo, das aldeias e bairros. Decerto o capitalismo provocou destruio tanto dos vnculos comunitrios como do mundo natural. Em ambos os casos encontramo-nos face a simplificao das relaes humanas e no humanas, sua reduo a formas interativas e comunitrias elementares. Mas onde existam ainda laos comunitrios e onde - mesmo nas grandes cidades possam nascer interesses comuns, esses devem ser cultivados e desenvolvidos. Estudei este tipo de poltica comunal (repito: entendo poltica no sentido helenico, no no seu significado atual que denomino "estatalidade") no meu livro "O Progresso da Urbanizao e o Declnio da Cidadania". Por difcil que parea, na Europa (e em menor grau, creio, nos Estados Unidos) acredito na possibilidade duma confederao de municpios livres como contra-poder de base centralizao crescente do poder por parte do Estado-nao. Quero fazer notar que, neste campo, a poltica ecolgica em muitos casos no apenas possvel mas tambm coerente com a ecologia concebida como estudo da comunidade, quer humana quer no humana. Uma sociedade ecolgica pressupe formas participativas de base, comunitrias, que tal poltica se prope realizar no futuro. A ecologia no nada se se no ocupar do modo como interatuam as formas de vida para construir e se desenvolverem como comunidades (...). MUNICIPALISMO LIBERTRIO Murray Bookchin Local de trabalho e comunidade so os plos em que se tem centrado, ao

longo da histria, a teoria e pratica social radical. Com o aparecimento do Estado-Nao e da revoluo industrial, a economia adquiriu proeminncia sobre a comunidade, no s na ideologia capitalista como tambm nas vrias modalidades de socialismo libertrio e autoritrio surgidas no sculo passado. Esta mudana de tnica do plo tico para o econmico foi de enorme alcance, conferindo aos diversos socialismos inquietantes atributos burgueses. Tal evoluo foi particularmente ntida no conceito marxista de emancipao humana atravs do domnio da natureza, projeto que implicando o domnio do homem pelo homem, justificava o aparecimento da sociedade de classes como condio prvia dessa emancipao. Infelizmente, a ala libertaria do socialismo no props com a necessria coerncia, o primado da moral sobre o econmico, provavelmente em razo do nascimento do sistema de fbrica ( lugar clssico da explorao capitalista) e do proletariado industrial como agente de uma nova sociedade. O prprio sindicalismo revolucionrio, apesar de todo o seu fervor moral, concebeu a organizao social sindicalista ps-revolucionria nos moldes da sociedade industrial, o que testemunha bem a mudana de tnica do comunitarismo para o industrialismo, dos valores comunitrios para os da fbrica. Obras que gozaram de prestigio quase sagrado no meio sindicalista revolucionrio, como O organismo econmico da revoluo de Santillan, exaltam o significado da fbrica e do posto de trabalho, para no falar j do papel messinico do proletariado. Todavia, o local de trabalho ( a fbrica na sociedade industrial) foi, ao longo da histria, no s lugar de explorao, mas de subordinao hierrquica. No serviu para disciplinar, unir e organizar o proletariado para mudana revolucionria mas, pelo contrario, para acostumar obedincia. O proletariado, como qualquer setor oprimido da sociedade, liberta-se abandonando os hbitos industriais e participando ativamente na vida comunitria. Da Tribo cidade O municpio espao econmico e espao humano de transformao do grupo quase tribal em corpo poltico de cidados. A poltica gesto da cidade (polis) tem sido desvirtuada em governo do estado tal como a palavra polis tem sido impropriamente traduzida por estado. Esta degradao da cidade em estado repugna aos antiautoritrios, dado que o estado instrumento das classes dominantes, monoplio institucionalizado da violncia necessria para assegurar o domnio e a explorao do homem pelo homem. O estado desenvolveu-se lentamente a partir de base mais ampla de relaes hierrquicas at se converter no Estado-Nao e, mais modernamente, no estado totalitrio. Por outro lado, a famlia, o local de trabalho, as associaes, as relaes interpessoais e, de modo geral, a esfera privada da vida, so fenmenos especificamente sociais, distintos do mbito estatal. O social e o estatal misturam-se; os despotismos arcaicos no foram seno ampliao da estrutura familiar patriarcal e, na atualidade, a absoro do social pelo estado totalitrio nada mais que o alargamento da burocracia a esferas no meramente administrativas. Esta mistura do social e do estatal apenas prova que os modos de organizao social no existem em formas puras. A pureza

termo que s pode ser introduzido no pensamento social a expensas da realidade concreta. A Histria na apresenta a categoria poltica como forma pura,m assim como no oferece qualquer exemplo de relaes sociais no hierrquicas (acima do nvel do bando ou aldeia) ou de instituies estatais puras (at poca recente). O aparecimento da cidade abre espao a uma humanidade universal distinta da tribo agro-pastoril, a um civismo inovador distinto da comunidade fechada na tradio e que exprime na gesto da polis por um corpo de cidados livres. Aproximaes a uma poltica no estatal encontram-se na democracia ateniense, no town meetings da Nova Inglaterra ou nas assemblias de seo da comuna de Paris de 1793,. Experincias por vezes duradouras, por vezes efmeras, que embora inquinada por traos opressivos caractersticos das relaes sociais do seu tempo, permitem conceber um modelo poltico no parlamentar (burocrtico e centralizado), mas cvico. A Cidade e a Urbe A era moderna caracteriza-se pela urbanizao, degradao do conceito de cidade (civitas, corpo poltico de cidados livres) em urbe (conjunto de edifcios, praas, isto , o fato fsico da cidade). Os dois conceitos foram distintos em Roma at a poca imperial e elucidativo que a sua confuso corresponda ao declnio da cidadania. Os Gracos tinham procurado transformar a urbe em cidade, dar primazia ao cidado, ao poltico sobre o econmico. Fracassaram e, sob o imprio, a urbe devorou a cidade. A distino entre os conceitos de cidade e urbe encontra-se em outros pases como a Frana, onde Rousseau j assinalava que as casas fazem o aglomerado urbano (ville) mas s os cidados fazem a cidade (cit). Vistos como simples eleitores ou contribuintes quase um eufemismo para sditos os habitantes da urbe tornam-se abstraes, meras criaturas do estado. Um povo cuja nica funo poltica eleger deputados no , de fato povo, mas massa. A politica entendida como categoria distinta do estatal, implica a reencarnao das massas num sistema articulado de assemblias, a constituio de um corpo poltico atuando num espao de livre expresso, de racionalidade comum e de deciso radicalmente democrtica. Sem autogesto nas esferas econmicas, tica e poltica, no ser possvel transformar os homens de objetos passivos sujeitos ativos. O espao cvico (bairro, cidade) o bero em que o homem se civiliza e civilizar sinnimo de politizar, de transformar a massaem corpo poltico deliberativo, racional e tico. Formando e fazendo funcionar tais assemblias, os cidados formam-se a si mesmos, porque a poltica nada se no for educativa e no promover a formao do carter. O municpio no apenas o local onde se vive, a casa, servios de higiene e salubridade, de previdncia, emprego e cultura. A passagem da tribo cidade representa uma transformao radical da sociedade primitiva ( de caa e colheita) sociedade agrcola e desta de manufatura,. A revoluo urbana no foi menos profunda que a revoluo agrcola ou que a industrial. Municpio e democracia direta

Ao exaltar a atividade legislativa e executiva por delegados na comuna de Paris de 1871, Marx prestou um pssimo servio ao pensamento social radical. J Rousseau afirmava que o poder popular no pode se delegado sem ser destrudo. Ou h assemblia popular dotada de plenos poderes ou o poder pertence ao estado. A delegao deturpou a comuna de Paris de 1871, os sovietes e, mais geralmente, os sistemas republicanos em nvel municipal e nacional. A expresso democracia representativa , em si mesma, contraditria. O povo, ao delegar em rgos que o excluem da discusso e deciso e definem o mbito das funes administrativas, lana as bases do poder estatal. A supremacia da assemblia sobre os rgos administrativos a nica garantia da supremacia do cidado sobre o estado, crucial numa sociedade como a nossa, repletos de peritos que a extrema especializao e complexidade torna indispensveis. A supremacia da assemblia particularmente importante no perodo de transio de uma sociedade administrativamente centralizada para uma sociedade descentralizada. A democracia libertria s concebvel se assemblias populares, em todos os nveis, mantiverem sob a maior vigilncia e escrupuloso controle os seus rgos federais ou confederais de coordenao.isto no suscita problemas importantes do ponto de vista estrutural. Desde tempos remotos que as comunidades utilizam peritos e administradores sem perda da sua liberdade. A destruio das comunidades teve em geral origem estatal e no administrativa. Corporaes sacerdotais e chefes serviram se da ideologia e da ingenuidade publica, mais que da fora, para reduzir primeiro e depois eliminar o poder popular. O Estado Contra a Cidade O estado nunca absorveu, no passado, a totalidade da vida social. Fato que Kropotkin assinalou implicitamente em O apoio mutuo, ao descrever a rica e complexa vida cvica das comunidades medievais. A cidade foi a principal fora de oposio aos estados imperiais e nacionais, da antiguidade aos nossos dias. Augusto e seus sucessores fizeram da supresso da autonomia municipal a chave da administrao imperial romana e o mesmo fizeram os monarcas absolutos da poca da reforma. Abater os muros da cidade foi uma constante da poltica de Luis XIII e de Richelieu, poltica que ressurge em 1793-94, com a progressiva e implacvel restrio dos poderes da Comuna pelo Comit de Salvao Publica robespierrista. A revoluo urbana, enquanto poder alternativo, isto , desafio potencial ao poder central, foi uma obsesso do estado ao longo da histria. Esta tenso subsiste ainda, como o demonstram os conflitos entre o estado e as municipalidades na Inglaterra e Amrica. Quando a urbanizao tiver anulado a vida da cidade a ponto de sta no ter mais identidade, cultura e espao associativos prprios, as bases para uma democracia tero desaparecido e a questo das formas revolucionrias ser mero jogo de sombras. Qualquer perspectiva radical em moldes libertrios perder significado. Por outro lado, ingnuo supor que assemblias populares (de aldeia, de bairro, de cidade) possam alcanar o nvel de uma vida publica libertria sem a existncia de um movimento libertrio consciente, bem organizado e com programa claro. E este no poder surgir sem a contribuio de uma intelectualidade radical, vibrante de vida comunitria, como a

intelectualidade francesa do Iluminismo, com a sua tradicional presena ns cafs e bairros de Paris. Intelectualidade bem diversa da que povoa academias e outras instituies culturais da sociedade ocidental. Se os anarquistas no reforarem esse extrato de pensadores em declnio, com vida publica vivaz, em comunicao ativa com o ambiente social, tero de enfrentar o risco de uma transformao das idias em dogmas e de si prprios em herdeiros presunosos das grandes personalidades vivas do passado. As Classes Sociais em Reformulao Pode-se jogar com palavras como municpio, comunidade, assemblia e democracia direta, negligenciando diferenas de classes, tnicas e de sexo, que fizeram de termos como povo abstraes insignificantes. As assemblias de seco parisienses de 1793 no s estavam em oposio comuna e conveno mais burguesas, como eram, internamente campo de batalha entre assalariados e proprietrio, democratas e realistas, radicais e moderados. Reduzir esta conflitualidade a meros interesses econmicos to incorreto como ignorar diferenas de classe e falar de fraternidade, liberdade e igualdade como se estas fossem meras expresses retricas, esquecendo sua dimenso populista e utpica. Tanto se escreveu j sobre os conflitos econmicos nas revolues inglesa, americana e francesa, que os historiadores futuros fariam melhor servio se revelassem o medo burgus da revoluo o seu conservadorismo inato e sua tendncia para o compromisso com a ordem instituda. Mais til ainda seria revelar como as classes oprimidas da era revolucionria empurraram as revolues burguesas para fora das balizas estabelecidas pela burguesia, para espaos de democracia a que esta sempre se acomodou com dificuldade e suspeio. Os vrios direitos ento alcanados foram-no apesar da burguesia e no graas a ela; graas sim aos agricultores americanos de 1770 e aos sans-culottes parisienses de 1790. E o futuro destes direitos torna-se cada vez mais incerto. A recente evoluo tecnolgica, social e cultural e seu desenvolvimento futuro poder alterar a tradicional estrutura de classes criada pela revoluo industrial e permitir que, da redefinio do interesse geral da resultante, possa emergir novamente a palavra Povo no vocabulrio radical. No como abstrao obscurantista, mas como expresso extratos desenraizados, fludos e tecnologicamente deslocados, no integrados numa sociedade ciberntica e automatizada. A estas camadas desprezadas pela tecnologia podero juntar-se os idosos e os jovens, para que o futuro se apresenta incerto por difcil definio do seu papel na economia e na cultura. Estas camadas j no se enquadram na elegante e simplista diviso de classes correspondente ao trabalho assalariado e ao capital. O povo pode voltar, ainda, como referncia ao interesse geral que se criou em torno de mobilizaes publicas sobre temtica ecolgica, comunitria, moral, de igualdade de sexos ou cultural. Seria insensato subvalorizar o papel crucial destes problemas ideolgicos, aparentemente marginais. H 50 anos, j

Borkenau fazia notar que a histria do ultimo sculo mostrava que o proletariado podia enamorar-se mais do nacionalismo que do socialismo e ser mais facilmente conduzido pelo interesse patritico que pelo de classe. Note-se tambm que a ideologia como o cristianismo e o islamismo ainda hoje mantm frente a ideologia sociais progressistas, nomeadamente ecolgicas, feministas, tnicas, morais e contraculturais em que navegam elementos pacifistas e de cariz anrquico que aguardam ser integrados numa perspectiva coerente. Esto a desenvolver-se nossa volta novos movimentos sociais que ultrapassam as tradicionais fronteiras de classe. Deste fermento pode nascer um interesse geral mais amplo pela sua finalidade, novidade e criatividade que os interesses economicamente orientados do passado. A Comunidade e a fbrica O 1984 Orwelliano traduz-se hoje pela megalpole de um estado muito centralizado e de uma sociedade profundamente institucionalizada. nossa obrigao tentar opor a esta evoluo social estatizante a ao poltica municipal. A revoluo tradus-se sempre pelo aparecimento de um poder alternativo sindicato, soviete, comuna orientado contra o estado. O exato atento da histria mostra que a fbrica, produto da racionalizao burguesa, deixou de ser o local da revoluo. Os operrios mais revolucionrios (espanhis, russos, franceses e italianos) pertenceram sobretudo a estratos em transio, estratos agrrios tradicionalmente em decomposio submetidos ao impacto corrosivo de uma cultura industrial. A luta operaria de hoje, que reflete os ltimos sobressaltos de uma economia em extino, sobretudo defensiva, visando conservar um sistema industrial que esta sendo substitudo por uma tecnologia de capital intensivo e cada vez mais ciberntica. A fbrica deixou de ser o reino da liberdade (de fato foi sempre o reino da necessidade, da sobrevivncia). Ao seu nascimento opuseram-se os setores artesanais, agrcolas e, em geral,o mundo comunitrio. Obcecados pela idia de socialismo cientifico e pela ingnua concepo de Marx e Engels, segundo a qual a fbrica servia para disciplinar, unir e organizar o proletariado, muitos radicais ignoraram o seu papel autoritrio e hierarquizaste. A abolio da fbrica e sua substituio por uma ecotcnica (caracterizada por trabalho criativo e aparelhos cibernticos projetados para responder s necessidades humanas) auspiciosa na perspectiva do socialismo libertrio. A revoluo urbana desempenhou um papel bem diferente do da fbrica. Criou a idia de uma humanidade universal e da sua socializao segundo linhas racionais e ticas. Removeu as limitaes ao seu desenvolvimento decorrentes dos vnculos do parentesco e do peso sufocante do costume. A dissoluo do municpio representaria grave regresso social, pela destruio da vida civil e do corpo de cidados que confere sentido ao conceito de poltica. Para Um Municipalismo libertrio O anarquismo sempre sublinhou a necessidade de uma regenerao moral e de uma contracultura (no melhor sentido do termo), antagnica da cultura dominante. Da a importncia a.tica, a coerncia entre meios e fins e

defesa dos direitos humanos e cvicos contra qualquer forma de opresso e em qualquer aspecto da vida. A idia de contra-instituo mais problemtica. Vale a pena relembrar que no anarquismo houve sempre a par das tendncias individualista e sindicalista, uma tendncia comunalista. Esta ultima com forte orientao municipalista, como se depreende das obras de Proudhon e Kropotikin. Todas as tendncias radicais sofrem de certa dose de inrcia intelectual, a libertria no menos que a socialista autoritria. A segurana da tradio pode ser suficientemente reconfortante para bloquear qualquer possibilidade inovadora. O anarquismo tem estado obcecado pelo problema do parlamentarismo e do estatismo, preocupao historicamente justificada mas que pode conduzir a uma mentalidade de estado de stio, de cariz dogmtico. O municipalismo libertrio pode ser o ultimo reduto de um socialismo orientado para instituies populares descentralizadas. curioso que muitos anarquistas que se entusiasma com qualquer chcara coletivizada no contexto de uma economia burguesa encare com desgosto uma ao poltica municipal que comporte qualquer tipo de eleies, mesmo se estruturadas em assemblias de bairro e com mandatos revogveis, radicalmente democrticos. Se anarquista viessem a integrar conselhos comunais, nada obrigaria a que sua politica se orientasse para um modelo parlamentar, sobretudo se confinada ao mbito local, em oposio consciente ao estado e visando a legitimao de formas avanadas de democracia direta. A cidade e o estado no se identificam. As suas origens so diversas e os seus papeis histricos diferentes. O fato de o estado permear hoje todos os aspectos da vida, da famlia fbrica, do sindicato cidade, no significa que se deva abandonar toda e qualquer forma de relao humana. Os fantasmas que devemos temer so os do dogmatismo e do imobilismo ritualstico.estes representam para a autoridade sucesso mais completo que o obtido atravs da coao, pois significariam que o seu controle est prximo de bloquear a capacidade de pensar livre e criticamente e de resistir com as idias, mesmo quando a capacidade de agir se encontra bloqueada pelos acontecimentos. NOSOTROS LOS VERDES, NOSOTROS LOS ANARQUISTAS Murray Bookchin Hoy en da nuestra relacin con el mundo natural est atravesando una fase crtica que no tiene precedente en la historia de la especie humana. Recientes estudios sobre el 'Efecto Invernadero' conducidos en los Estados Unidos, demuestran que tenemos que encontrar desde ahora la manera de hacer disminuir el porcentaje de monxido de carbono presente en la atmsfera en la cual vivimos. En caso contrario, no solamente se presentarn graves mutaciones qumicas, sino que la misma sobrevivencia de la especie humana estar en grave peligro.

No se trata nada ms de un problema de contaminacin por los venenos con los cuales nos alimentamos. La alteracin de los grandes ciclos geoqumicos podra poner fin a la vida humana sobre este planeta. Por mi parte estoy consciente de la necesidad de reaccionar inmediatamente para contrarrestar los procesos que estn daando la tierra. Soy totalmente solidario de muchos de los grupos ambientalistas, y en los ltimos 30 aos he estado involucrado cotidianamente en actividades para la defensa del ambiente: contra las centrales nucleares, contra la construccin de nuevas carreteras, contra la destruccin del suelo y el uso incontrolado de pesticidas y de biocidas, y por la promocin del reciclaje y de un crecimiento cualitativo y no slo cuantitativo. Estos problemas ambientales me han preocupado por aos y por dcadas, tanto como hoy en da me siguen preocupando. Estoy de acuerdo con ustedes sobre la necesidad de bloquear los reactores nucleares y de poner fin a la contaminacin de la atmsfera, de las tierras agrcolas, de los cultivos, o sea de liberarnos de los venenos que se estn difundiendo sobre todo el planeta y que ponen en peligro a nuestra especie y a toda la vida. Comparto con ustedes todo esto, pero me gustara que furamos un poquito ms all con nuestros planteamientos. De hecho pienso que es esencial el empujar siempre ms all de nuestro cuestionamiento, porque no podemos seguir poniendo ms parches aqu y all que no resuelvan los verdaderos problemas. Posiblemente logremos un da hacer cerrar una fbrica que inquina la atmsfera. Pero al final, qu logramos?: una nueva central nuclear. Vivimos en un mundo basado en el intercambio de contrapartidas, y nos seguimos comportando de acuerdo a esas leyes. Definitivamente, pasando de un mal mayor a un mal menor y de un mal a otro mal, seguimos empeorando la situacin general. No se trata slo de una cuestin de plantas para la produccin de energa, por ms importantes que stas sean; ni tampoco el problema de los gases contaminantes; tampoco el problema est en los daos que causamos a la agricultura, o el congestionamiento y la contaminacin de los centros urbanos. El problema es otro ms grave: estamos simplificando el planeta. Estamos disolviendo los ecosistemas que se formaron en millares de aos. Estamos destruyendo las cadenas alimenticias. Estamos rompiendo las ligas naturales y llevando al reloj evolutivo a un atraso de millones de aos en el tiempo. a las pocas en las que el mundo era mucho ms simple y no se encontraba en la posibilidad de sostener la vida humana. UNA VISIN DEL MUNDO MAS COHERENTE. No se trata nada ms de tecnologa, an si el control tecnolgico es muy importante. Es claro que necesitamos una tecnologa nueva. Necesitamos una tecnologa basada en la energa solar y en la elica, y necesitamos nuevas formas de agricultura. Sobre esto, no hay dudas, estamos todos de acuerdo.

Pero existen problemas de fondo mucho ms graves que aquellos creados por la tecnologa y el desarrollo moderno. Tenemos que buscarlos en las races mismas del desarrollo. Y primero que nada tenemos que buscarlos en los orgenes de una economa basada sobre el concepto de 'crecimiento': la economa de mercado; una economa que promueve la competencia y no la colaboracin, que se basa en la explotacin y no en el vivir en armona. Y cuando digo vivir en armona entiendo no solamente el hacerlo con la naturaleza, sino entre la misma gente. Tenemos que empujar hacia la construccin de una sociedad ecolgica que cambie completamente, que transforme radicalmente nuestras relaciones bsicas. Mientras que vivamos en una sociedad que marcha hacia la conquista, al poder, fundada en la jerarqua y en la dominacin, no haremos nada ms que empeorar el problema ecolgico, independientemente de las concesiones y pequeas victorias que logremos ganar. Por ejemplo, en California, nos han donado algunas hectreas de rboles, y luego han talado bosques completos. En Europa estn haciendo la misma cosa. Prometen acabar con las lluvias cidas, y las lluvias cidas siguen cayendo. Deciden poner en el mercado alimentos naturales, no contaminados por los pesticidas, y efectivamente el porcentaje de veneno disminuye, pero lo poco que queda est constituido por los venenos ms peligrosos para el organismo. Nuestro problema no es solamente de mejorar el ambiente, o de parar las centrales nucleares, de bloquear la construccin de nuevas carreteras, o la construccin, expansin y sobrepoblacin en las ciudades, la contaminacin del aire, del agua y de los alimentos. La cuestin que tenemos que enfrentar es mucho ms profunda. Tenemos que llegar a una visin del mundo mucho ms coherente. No tenemos que ponernos a proteger los pjaros olvidndonos de las centrales nucleares, y tampoco luchar contra las centrales nucleares olvidndonos de los pjaros y de la agricultura. Tenemos que llegar a comprender los mecanismos sociales y hacerlo de una manera coherente. Tenemos que enfocarlos en una visin coherente, una lgica que prev a largo plazo una transformacin radical de la sociedad y de nuestra misma sensibilidad. Hasta que esta transformacin radical no empiece, lograremos cosas pequeas, de poca importancia. Venceremos algunas batallas pero perderemos la guerra, mejoraremos algo, pero no obtendremos ninguna victoria. Hoy en da vivimos el momento culminante de una crisis ambiental que amenaza nuestra misma sobrevivencia, tenemos que avanzar hacia una transformacin radical, basada en una visin coherente que englobe todos los problemas. Las causas de la crisis tienen que aparecer claras y lgicas de manera que todos -nosotros incluidos- las podamos entender. En otras palabras, todos los problemas ecolgicos y ambientales son problemas sociales, que tienen que ver fundamentalmente con una mentalidad y un sistema de relaciones sociales basadas en la dominacin y en las jerarquas.

Estos son los problemas que nos ofrece hoy en da la gran difusin de la cultura tecnolgica. NINGN REGALO DE PARTE DEL ESTADO. Qu tienen que hacer entonces los Verdes? Primero que todo tenemos que clarificarnos las ideas. Tenemos que evidenciar las relaciones existentes entre los problemas ecolgicos y los problemas sociales. Tenemos que demostrar que una sociedad basada en la economa de mercado, en la explotacin de la naturaleza y en la competencia acabar por destruir al planeta. Tenemos que hacer lo posible para que la gente entienda que si queremos resolver de una vez por todas nuestros problemas con la naturaleza, tenemos que preocuparnos de las relaciones sociales. La gente tiene que entender que todo tiene que unificarse en una visin del mundo coherente, en una visin basada en un anlisis, en una crtica, y en soluciones de nivel poltico, personal e histrico. Esto significa, dar otra vez la fuerza al pueblo. Tenemos que crear una cultura poltica con una visin libertaria y no limitarnos a un proyecto, que el Estado ejecuta. Tenemos que crear una literatura poltica, una cultura poltica que lleve a la gente a participar, liberndose, autnomamente, de este tipo de economa, de sociedad y de sensibilidad. En el movimiento feminista, se empieza a discutir el tema de la dominacin del hombre sobre la mujer empezando por la misma estructura de la familia. En los movimientos comunitarios, se habla de necesidades a 'escala humana' y de dar fuerza a los barrios, a las comunidades, a las regiones. Estos son los argumentos ms importantes que se discuten en los Estados Unidos. En relacin con la tecnologa, no tenemos que preocuparnos solamente con que sta sea ms eficiente y renovable, tenemos que inventar una tecnologa creativa, que no slo lleva consigo un trabajo ms creativo, sino que contribuya a mejorar el mundo natural al mismo tiempo que mejora el modo y la calidad de nuestras vidas. Pero todo esto no nos llegar desde arriba. No puede ser un regalo que el Estado nos haga. No puede traducirse en una ley salpicada por un Parlamento. Tiene que ser el fruto de una cultura popular, de una cultura poltica y ecolgica difundida por el pueblo. Entonces no tendremos mas que elaborar estrategias para cambiar la sociedad, usando las varias organizaciones existentes. Tenemos que elaborar estrategias libertarias que conduzcan al pueblo, a la gente, a participar en el proceso de transformacin social, porque si no es la gente la que quiere cambiar la sociedad, entonces no se efectuar en ella ningn cambio real ni radical. Cuando hablamos de Ecologa, hablamos de participacin en el mundo natural. Decimos que nosotros, como seres humanos, compartimos la esfera de la vida juntos, con todos los dems seres vivos, y con ello buscamos aplicar

un sistema de relaciones que nos haga partcipes del ecosistema. Pero yo les pregunto, queridos amigos, si queremos ser Verdes, si queremos reverdecer al planeta: Cmo podemos hacerlo sin reverdecer a la sociedad misma? Y si queremos reverdecer a la sociedad: Cmo podemos pensar en una participacin del mundo natural que no tome en consideracin la participacin popular en la vida social? Si nada ms queremos conquistar el poder para cambiar a la sociedad, les garantizo que vamos a perder. Y no solamente porque algunos de nosotros, con toda la buena fe del mundo, acabaramos con ser condicionados por el poder, emotiva y psicolgicamente. Esto ya les pas a algunos de mis mejores amigos entre los Verdes Alemanes, que con buenas intenciones y con buena f se encontraron en el Parlamento buscando hacer coaliciones, hacer alianzas, y usar el poder desde arriba. De alguna manera ellos tambin se volvieron lderes espirituales aspirantes al poder. Ahora razonan en trminos de 'males menores', de un mal 'siempre menor' que, al final, los llevar al peor de todos los males. Esto es lo que la historia nos ha enseado siempre. VERDE PROFUNDO. Ya es tiempo que nosotros los Verdes propongamos una visin libertaria, una visin anarquista que lleve a la gente hacia un movimiento Verde, que pueda ser un movimiento Verde en el sentido ms profundo del trmino. Un movimiento Verde en el cual no nos limitemos a llevar adelante un proyecto coherente y que unifique todos los problemas en un programa y anlisis comunes, sino en un movimiento en el cual la gente sea la primera protagonista de su historia. Tenemos que apoyar la creacin de una sociedad libertaria: ecolibertaria. Esto es lo que nos ensearon las experiencias alemanas y de los Estados Unidos, algunos movimientos han buscado perseguir objetivos Verdes actuando 'desde arriba' a travs de las leyes, y siempre han tenido que ceder. abandonar una posicin detrs de otra. Con esto no quiero decir que no tenemos que empearnos en llevar a cabo cambios que puedan atrasar o bloquear la disgregacin de la sociedad actual y del mundo natural. Ya s que no tenemos mucho tiempo a nuestra disposicin. Los problemas son reales e involucran tambin a las dos generaciones siguientes, y quizs ni siquiera las dos prximas generaciones sean decisivas por lo que respecta a la sobrevivencia de nuestra especie y la conservacin de nuestro habitat y de nuestro planeta. De todas formas, si no podemos dar a la gente una imagen unitaria, una visin prctica y tica al mismo tiempo, y que cuestione su sensibilidad, entonces, saben ustedes quin tomar el poder en este caos?: la derecha, los reaccionarios. Hoy en Amrica, la derecha se califica a s misma como 'la mayora moral', y dice: "Devolvamos su significado a la vida. Devolvamos su significado a las relaciones humanas". Y, por mala suerte, lo que queda de la izquierda americana, no hace otra cosa que hablar de 'progreso' de 'centralizar' y de todas las mismas cosas que el socialismo repite desde hace 150 aos.

Primero tenemos que recuperar aquel terreno sobre el que la gente est buscando la verdad, y no tan slo la sobrevivencia: una manera de vivir que hable de calidad y no slo de cantidad. Tenemos que difundir un mensaje coherente para todos, un mensaje que sea para la base de la sociedad, que la haga partcipe, que ensee qu significa el ser ciudadanos y el decidir autnomamente. En otras palabras, tenemos que elaborar una nueva poltica, una poltica Verde que reemplace a la vieja poltica autoritaria y centralista, basada en las estructuras de los partidos y en la burocracia. Esto es lo ms importante que tenemos que aprender. Si no lo logramos, los movimientos verdes sern absorbidos poco a poco por los movimientos tradicionales. El objetivo principal se disolver frente a los pequeos objetivos a corto plazo y vencimiento. Los compromisos sobre 'males menores' nos llevarn siempre a males peores. La gente dir: Qu es esto? La misma poltica de siempre? La misma burocracia de siempre? El mismo parlamentarismo que siempre hemos tenido? Por qu tendra yo que votar verde? Por qu tendra que darle fuerza a los verdes? Por qu no tendra que seguir apoyando a la democracia cristiana, o al partido comunista, o a cualquier otro partido que garantiza resultados inmediatos, y satisfacciones inmediatas?... Nuestra responsabilidad de Verdes de Europa -como en Amrica- en Alemania, como en tantas partes del mundo, y sobre todo en Italia, ya que ustedes estn apenas empezando ahora, es de aprender de lo que est ocurriendo en los movimientos verdes desde hace 5 a 10 aos. Tenemos que darnos cuenta que hay que sustituir la vieja poltica tradicional de los partidos, con una poltica verde. Que hay que poner energa a nivel de base en las comunidades, que hay que elaborar anlisis que vayan ms all del puro ambientalismo y de los otros problemas importantes a los cuales nos dedicamos cotidianamente (pesticidas, energa nuclear, Chernobyl). Tenemos que darnos cuenta que esta sociedad no es solamente dura e insensible, sino que sus mismas leyes prevn su propia destruccin, la destruccin del planeta y la de las bases para la sobrevivencia humana. Tenemos que proponer nuevas alternativas, nuevas instituciones fundadas en una democracia local, en la participacin local, que pueda constituir un nuevo poder contra el Estado centralizado, que pueda constituir un nuevo sistema de relaciones sociales, en el cual un nmero cada vez mayor de personas, tome parte activa en una poltica realmente libertaria. Esta es nuestra nica alternativa para evitar caer en la misma poltica de partido, corrupta y rebasada, que vuelve a las personas cnicas, indiferentes, siempre ms encerradas en sus propias esferas privadas. UN MOMENTO DE TRANSICIN. Djenme concluir con una ltima consideracin de importancia. No solamente estamos luchando para mejorar nuestras relaciones humanas. Como el sistema de mercado, tambin el sistema capitalistas sigue simplificando no slo la obra compleja de millones de aos, sino tambin el espritu humano. Se

est simplificando el espritu mismo de la humanidad, se le est quitando la complejidad y la plenitud que contribuyen a formar personalidades creativas. Entonces, nuestra nueva poltica no debe tener como nico objetivo el de salvar el planeta y crear una sociedad verde, ecolgica, de carcter libertario, y una alternativa poltica a nivel de base. Hay tambin que ver an ms all de todo esto: si no se pone un fin a la 'simplificacin' del planeta, de la comunidad y de la sociedad, lograrn simplificar al espritu humano a tal punto (y con basura del tipo de 'Dallas', de 'Dinasty' y otros programas televisivos) que se acabar hasta con el mismo espritu de rebelda, el nico capaz de promover un cambio social y un reverdecimiento real del planeta. Hoy vivimos en un momento de transicin, no slo de una sociedad a otra, sino de una personalidad a otra nueva. Muchas gracias!!! UM MANIFESTO ECOLGICO O Poder de Destruir - O Poder de Criar Murray Bookchin O poder que esta sociedade tem para destruir atingiu uma escala sem precedentes na histria da humanidade - e este poder est a ser usado, quase sistematicamente, para causar uma destruio insensata em todo o mundo da vida natural e nas suas bases materiais. Em quase todas as regies, o ar est a ser viciado, as guas poludas, o solo est a ser levado pela gua, a terra foi drenada e a vida natural destruda. As reas costeiras e mesmo as profundezas do mar no so imunes ao alastramento da poluio. Com maior significncia no fim de contas, os ciclos biolgicos bsicos, tais como o ciclo do carbono e do nitrognio, dos quais todas as coisas vivas (incluindo os humanos) dependem para a manuteno e renovao da vida, esto a ser alterados at um ponto irreversvel. A introduo arbitrria dos desperdcios radioativos, pesticidas de longa atividade, resduos de chumbo e milhares de produtos qumicos txicos ou potencialmente txicos na comida, gua e ar; a expanso das cidades em vastas cinturas urbanas com concentraes densas de populaes comparveis em tamanho a naes inteiras; o aumento de rudo ambiente; as presses criadas pela congesto, pela aglomerao e manipulao das massas; as imensas acumulaes de lixo, refugo, dejetos e desperdcios industriais; o congestionamento do trnsito nas auto-estradas e nas ruas citadinas; a destruio prdiga de preciosos metais em bruto; a cicatrizao da terra feita pelos especuladores da propriedade, os bares das indstrias mineira e da madeira, os burocratas da construo de auto-estradas. Todos eles fizeram tais estragos numa simples gerao, que excede os que foram feitos em milhares de anos pela habitao humana no seu planeta. Se tivermos em mente este ritmo de destruio, aterrador refletir acerca do que acontecer no futuro, gerao vindoura. A essncia da crise ecolgica do nosso tempo que esta sociedade mais do que qualquer outra no passado - est a desfazer literalmente o

trabalho da evoluo orgnica. um axioma dizer que a humanidade faz parte do edifcio da vida. talvez mais importante, nesta fase tardia, sublinhar que a humanidade depende perigosamente da complexidade e variedade da vida, e que o bem-estar e a sobrevivncia humanas assentam sobre uma longa evoluo de organismos em formas crescentemente complexas e interdependentes. O desenvolvimento da vida num tecido complexo, a criao dos animais e plantas primordiais em formas altamente variadas, tem sido a condiso prvia para a evoluo e sobrevivncia da prpria humanidade e para uma relao harmnica entre a humanidade e a natureza. Tecnologia e Populao Uma vez que a gerao passada tem testemunhado a expoliao do planeta, que ultrapassa todos os estragos feitos pelas geraes primitivas, pouco mais do que uma gerao poder restar antes que a destruio do meio ambiente se torne irreversvel. Por esta razo, devemos debruar-nos sobre as origens da crise ecolgica com honestidade implacvel. O tempo corre precipitadamente e as dcadas que restam do sculo XX podem bem ser a ltima oportunidade que teremos para restaurar o equilbrio entre a humanidade e a natureza. Assentaro as origens da crise ecolgica no desenvolvimento da tecnologia? A tecnologia tem-se tornado um alvo fcil para aqueles que querem evitar encarar as condies sociais profundamente marcadas por mquinas e processos tcnicos perigosos. to conveniente esquecer que a tecnologia tem servido no s para subverter o meio ambiente como tambm para o melhorar. A Revoluo Neoltica, a qual produziu o perodo mais harmonioso entre a natureza e a humanidade ps-paleoltica, foi acima de tudo uma revoluo tecnolgica. Foi este perodo que trouxe humanidade as artes da agricultura, tecelagem, cermica, da domesticao dos animais, a descoberta da roda e muitos outros melhoramentos bsicos. verdade que existem tcnicas e atitudes tecnolgicas que so inteiramente destruidoras do equilbrio entre a humanidade e a natureza. responsabilidade nossa separar a promessa da tecnologia - o potencial criativo - da capacidade da tecnologia para destruir. Na verdade, no existe tal palavra como "tecnologia" que presida a todas as condies e relaes sociais. Existem sim, diferentes tecnologias e atitudes para com a tecnologia, algumas das quais so indispensveis para restaurar o equilbrio, e outras que tm contribuido profundamente para a sua destruio. Do que a humanidade necessita no rejeitar em grande escala as tecnologias avanadas, mas sim peneira-las, necessita realmente de um maior desenvolvimento da tecnologia a par com os princpios ecolgicos, o que contribuir para uma nova harmonizao da sociedade e do mundo natural. Ser o crescimento da populao, a origem da crise ecolgica? Esta tese a mais inquietante, e de muitas maneiras a mais sinistra, a ser formulada pelos movimentos ecolgicos ativos nos E.U.A. Neste sentido, um efeito chamado "crescimento populacional" baralhado na base de estatsticas e

projees superficiais, transforma-se numa causa. dada assim supremacia a um problema de propores secundrias no momento presente, obscurecendo as razes fundamentais da crise ecolgica. De fato, se as atuais condies econmicas, polticas e sociais prevalecerem, a humanidade ir com o tempo superpovoar o planeta, e pelo puro peso dos nmeros transformar-se- num flagelo no seu prprio habitat global. H qualquer coisa de obsceno, contudo, acerca do fato de que a um efeito "crescimento populacional", concedida supremacia na crise ecolgica por uma nao que tem pouco mais do que 7% da populao mundial mas que consome prodigamente mais de 50% dos recursos mundiais, e que est atualmente ocupada no despovoamento de um povo do Oriente, que tem vivido sculos em equilbrio apurado com o seu meio ambiente. Devemos fazer uma pausa para examinar o problema populacional to amplamente observado pelas raas brancas da Amrica do Norte e da Europa raas que tm explorado arbitrariamente os povos da sia, frica, Amrica Latina e do Pacfico Sul. Os explorados tm explorado delicadamente os seus exploradores que, do que eles necessitam no so dispositivos anticoncepcionais, nem "libertadores" armados, nem do Prof. R. Ehrlich para resolverem os seus problemas populacionais; precisam antes, de uma devoluo justa dos imensos recursos que foram roubados das suas terras, pela Amrica do Norte e pela Europa. Equilibrar estas contas mais premente no momento, do que equilibrar as taxas de nascimentos e mortes. Os povos da sia, frica, Amrica Latina e do Pacfico Sul podem justamente apontar que os seus "conselheiros" Americanos tm mostrado ao mundo como expoliar um continente virgem em menos de um sculo e tm acrescentado ao vocabulrio da humanidade palavras como "esgotamento precoce". Isto claro: quando grandes reservas de mo-de-obra foram necessrias durante a Revoluo Industrial dos princpios do sculo XIX para equipar as fbricas e diminuir os salrios, o crescimento populacional foi saudado entusiasticamente pela nova burguesia industrial. E o crescimento populacional ocorreu apesar do fato que, devido ao pesado horrio de trabalho e s cidades altamente superpovoadas, a tuberculose, clera e outras doenas eram epidemicas na Europa e nos Estados Unidos. Se as taxas de nascimento excederam as da morte nessa altura, no foi porque os progressos feitos ao nvel de cuidados mdicos e sanitrios tenham produzido qualquer declnio dramtico na mortalidade humana; antes, o excesso de nascimentos em relao s mortes pode ser explicado pela destruio das formas da famlia pr-industrial, instituies de vila, ajuda mtua e padres de vida estveis e tradicionais, s mos da "empresa" capitalista. O declnio da moral social introduzido pelos horrores do sistema fabril, o aviltamento das populaes agrrias tradicionais transformadas em proletrios e moradores urbanos, brutalmente explorados, produziu uma atitude concomitantemente responsvel para com a famlia e a procriao. A sexualidade tornou-se um refgio de uma vida de trabalho duro, bem como o consumo do gin barato; o novo proletariado gerou crianas (muitas das quais nunca sobreviveram at a idade adulta), to inconscientemente como foi levado ao alcoolismo. muito semelhante o caso ocorrido quando as vilas Africanas, Asiticas e Latino-

Americanas foram sacrificadas ao santo altar do imperialismo. Hoje a burguesia "v" as coisas de uma forma diferente. Os anos dourados da "livre empresa" e do "trabalho livre" declinam perante uma era de monoplio, cartis, economias controladas pelo estado, formas institucionalizadas de mobilizao operria (sindicatos), e de mquinas automticas ou cibernticas. Largas reservas de mo-de-obra desempregada no so j necessrias para ir ao encontro das necessidades de expanso do capital, e os salrios so em grande parte mais negociados do que deixados livre atuao do mercado de trabalho. Anteriormente necessrias, as reservas de mo-de-obra intil acabaram por tornar-se numa ameaa estabilidade de uma economia burguesa manipulada. A lgica desta nova "perspectiva" encontrou a sua mais aterradora expresso no fascismo alemo. Para os nazis, a Europa estava j "superpovoada" nos anos trinta e o "problema populacional" foi "resolvido" nas cmaras de gs de Auschwitz. A mesma lgica est implcita em muitos dos argumentos neo-Malthusianos que se mascaram hoje como ecologia. Que no haja dvida quanto a esta concluso. Mais tarde ou mais cedo a proliferao descuidada de seres humanos ter de ser detida, mas, ou o controle populacional ter de ser feito por meio de "controles sociais" (mtodos autoritrios ou racistas e, no fim, ser um genocdio sistemtico), ou por uma sociedade libertria, ecologicamente orientada (uma sociedade que desenvolva um novo equilbrio com a natureza fora da venerao pela vida). A sociedade moderna encontra-se perante estas alternativas mutuamente restritas e deve fazer uma escolha sem dissimulao. A ao ecolgica fundamentalmente ao social. Ou vamos diretamente s origens sociais da atual crise ecolgica, ou seremos logrados por uma era de totalitarismo. Ecologia e Sociedade A concepo bsica de que a humanidade deve dominar e explorar a natureza, provm da dominao e explorao do homem pelo homem. Na verdade, esta concepo vem de tempos remotos em que o homem comeou a dominar e explorar as mulheres dentro da famlia patriarcal. Desde essa altura os seres humanos foram olhados, cada vez mais, como meros recursos, como objetos em vez de sujeitos. As hierarquias, classes, sistemas de propriedade e instituies polticas que emergiram com o domnio social foram transferidas conceitualmente para a relao entre a humanidade e a natureza. Esta, tambm foi cada vez mais olhada como mero recurso, um objeto, uma matria bruta a ser explorada to implacavelmente como escravos num latifndio. Esta "viso do mundo" impregnou no s a cultura oficial da sociedade hierrquica; tornou-se na maneira como os escravos, servos, trabalhadores da indstria e as mulheres de todas as classes sociais se comearam a considerar a eles mesmos. Contida na "tica do trabalho", na moralidade baseada na recusa e na renncia, num modo de comportamento baseado na sublimao dos desejos erticos e noutros aspectos mundanos (sejam eles Europeus ou Asiticos), os escravos, servos, trabalhadores e metade das mulheres da humanidade foram ensinadas a vigiarem-se a si prprios, a talharem as suas

prprias cadeias, a fechar as portas das suas prises. Se a "viso do mundo" da sociedade hierrquica comea hoje a declinar especialmente porque a enorme produtividade da moderna tecnologia abriu uma nova viso: a possibilidade de abundncia material, um fim escassez de uma era de tempos livres (o chamado "lazer") com um mnimo de trabalho duro. A nossa sociedade est a ser impregnada por uma tenso entre "o que " e "o que poderia ser", uma tenso exacerbada pela explorao e destruio irracional e desumana da terra e dos seus habitantes. O maior obstculo que dificulta a soluo desta tenso a extenso at qual a sociedade hierrquica ainda modela os novos pontos de vista e as nossas aes. mais fcil refugirmo-nos nas crticas tecnologia e ao crescimento populacional; tratar com um sistema social arcaico, destrutivo sobre as suas prprias condies e dentro da sua prpria estrutura. Quase desde o bero temos sido socializados pela famlia, instituies religiosas, escolas e pelo prprio trabalho, aceitando a hierarquia, renncia e sistemas polticos, como premissas sobre as quais todo o pensamento deve apoiar-se. Sem esclarecer essas premissas, todas as discusses, sobre o equilbrio ecolgico permanecero meros paliativos e sero contraproducentes. Em virtude da sua excepcional bagagem cultural, a sociedade moderna sociedade burguesa orientada para os lucros - tende a exacerbar o conflito entre a humanidade e a natureza, de uma forma mais crtica do que as sociedades pr-industriais do passado. Na sociedade burguesa, os humanos no s se transformam em objetos mas tambm em mercadorias; em objetos claramente destinados a serem vendidos no mercado. A competio entre os seres humanos, como mercadorias, torna-se um fim em si, em conjunto com a produo de artigos totalmente inteis. A qualidade transformou-se em quantidade, a cultura individual em cultura de massas, a comunicao pessoal em comunicao de massas. O meio ambiente natural tornou-se numa fbrica gigantesca e a cidade num imenso mercado: tudo, desde uma floresta Redwood at ao corpo de uma mulher tem "um preo". tudo equacionado em dlares, seja uma catedral consagrada ou a honra individual. A tecnologia deixa de ser uma extenso da tecnologia. A mquina no amplia o poder do trabalhador; o trabalhador que amplia o poder da mquina e na verdade ele mesmo se torna numa simples parte da mquina. assim to surpreendente que esta sociedade exploradora, degradante e quantificada oponha a humanidade a si prpria e natureza, numa escala mais assombrosa do que qualquer outra no passado? Sim, necessitamos mudar, mas mudar to fundamentalmente e em to grande escala que mesmo os conceitos de revoluo e liberdade devem ser ampliados para alm de todos os primitivos horizontes. No j suficiente falar das novas tcnicas para a conservao e promoo do ambiente natural; devemos tratar a terra comunalmente, como uma coletividade humana, sem aquelas peias da propriedade privada, que tm distorcido a viso da vida e da natureza da humanidade, desde a rutura da sociedade tribal. Devemos eliminar no s a hierarquia burguesa mas a hierarquia como tal; no s a famlia patriarcal, mas tambm todas as formas de domnio familiar e sexual;

no s a classe burguesa e o sistema de propriedade, mas sim todas as classes sociais e a propriedade. A Humanidade deve tomar posse de si prpria, individual e coletivamente, para que todos os seres humanos obtenham o controle de suas vidas dirias. As nossas cidades devem ser descentralizadas em comunidades ou ecocomunidades talhadas, fina e habilidosamente, para o aproveitamento da capacidade dos ecossistemas nos quais elas esto localizadas. As nossas tecnologias devem ser readaptadas e formuladas em ecotecnologias, fina e inteligentemente adaptadas para usarem as fontes de energia local e os materiais, com um mnimo ou sem poluio do ambiente. Necessitamos recuperar um novo sentimento das nossas necessidades necessidades que fomentem uma vida saudvel e que exprimam as nossas inclinaes individuais, no as "necessidades" ditadas pelos meios de comunicao. Temos que restaurar a escala humana no nosso ambiente e nas nossas relaes pessoais, substituto medianeiro das relaes pessoais diretas na gesto da sociedade. Finalmente, todas as formas de domnio - social ou pessoal - devem ser banidas das nossas concepes, de ns prprios, dos nossos semelhantes e da natureza. A administrao dos humanos deve ser substituda pela administrao das coisas. A revoluo que pretendemos deve envolver no s as instituies polticas e as relaes econmicas, mas tambm a conscincia, o estilo de vida, os desejos erticos e a nossa interpretao do significado da vida. O balano aqui, o esprito antiquado e os sistemas de domnio e represso que no s opuseram o homem ao homem, mas a humanidade natureza. O conflito entre estas uma extenso do conflito entre o ser humano. A no ser que o movimento ecolgico envolva o problema do domnio em todos os seus aspectos, ele no contribuir em nada para a eliminao da origem das causas da crise ecolgica do nosso tempo. Se o movimento ecolgico se detm em simples reformas de controle da poluio e conservao, sem tratar radicalmente da necessidade de ampliao de um conceito de revoluo, ele servir meramente como uma vlvula de segurana do sistema existente da explorao humana e natural. Objetivos Sobre certos aspectos o movimento ecolgico de hoje est a mover uma ao tardia, contra a destruio desenfreada do ambiente. Noutros aspectos os seus elementos mais conscientes esto envolvidos num movimento criativo, pronto a revolucionar totalmente as relaes sociais dos indivduos para com os outros e da humanidade para com a natureza. Embora elas se interpenetrem intimamente, os dois esforos devem distinguir-se um do outro. Ecology Action East (Ao Ecolgica Leste) apoia qualquer esforo para a conservao do ambiente: preservar a gua e o ar puros; limitar o uso dos pesticidas e adubos qumicos nos alimentos; reduzir o trnsito de veculos nas ruas e auto-estradas; tornar as cidades mais saudveis fisicamente; impedir que os desperdcios radioativos penetram no ambiente; proteger e aumentar as reas desertas e os territrios para a vida selvagem; e defender as espcies animais da depredao humana.

Mas a Ecology Action East no se ilude a si prpria pensando que estas aes tardias constituem uma soluo para o conflito fundamental que existe entre a atual ordem social e o mundo natural. Nem to pouco que estas aes tardias possam deter o mpeto esmagador de destruio existente nesta sociedade. Esta ordem social joga conosco. Ela concede reformas a longo prazo, aos poucos e dolorosamente inadequadas, a fim de desviar os nossos esforos e ateno de atos destruidores ainda mais vastos. Em certo sentido, -nos oferecido um pedao de terreno da floresta Redwood em troca das Cascades. Visto numa maior perspectiva, esta tentativa para reduzir a ecologia a uma relao de permuta no salva nada; um modus operandi barato de negociar a maior parte do planeta por umas quantas ilhas desertas, por parques de bolso num mundo devastado de beto. A Ecology Action East tem dois objetivos principais: um incrementar no movimento revolucionrio, o conhecimento de que a consequncia mais urgente e destrutiva da nossa sociedade exploradora e alienante a crise ambiente, e que a verdadeira sociedade revolucionria deve ser construda de acordo com preceitos ecolgicos; o outro objetivo provocar na mente de milhes de Americanos que esto preocupados com a destruio do nosso ambiente, uma tomada de conscincia de que os princpios da ecologia, levados at ao final lgico, exigem mudanas radicais na nossa sociedade e no nosso modo de olhar o mundo. A Ecology Action East fundamenta-se na revoluo do estilo de vida que, no mximo, pretende uma conscincia aumentada de experincia e de liberdade humanas. Ns pretendemos a libertao das mulheres, das ciranas, dos homossexuais, dos povos negros e colonizados, dos trabalhadores de todas as profisses, como parte da crescente luta social contra as tradies e instituies que tm to destruidoramente modelado a atitude da humanidade para com o mundo natural. Ns apoiamos comunidades libertrias e lutas pela liberdade aonde quer que surjam; apoiamos tambm qualquer esforo para promover o auto-desenvolvimento espontneo dos jovens; opomo-nos a qualquer esforo para reprimir a sexualidade humana e negar humanidade a experincia do ertico em todas as suas formas. Unimos todos os esforos para fomentar um artifcio feliz, na vida e no trabalho: a promoo dos ofcios e da qualidade de produo; o planejamento de novas ecocomunidades e ecotecnologias; o direito experincia, numa base diria da beleza do mundo natural, o parzer aberto, espontneo e sensual que os humanos podem oferecer uns aos outros, o respeito crescente pelo mundo da vida. Em resumo, ns temos esperanas numa revoluo que produza comunidades politicamente independentes cujas fronteiras e populaes sejam definidas por uma nova conscincia ecolgica; comunidades cujos habitantes determinaro por si mesmos, dentro da estrutura desta nova conscincia, a natureza e o nvel das suas tecnologias, as formas tomadas pelas suas estruturas sociais, vises do mundo, estilos de vida, artes expressivas e todos

os outros aspectos das suas vidas dirias. Mas ns no nos iludimos a ns mesmos de que este mundo orientado para a vida possa ser desenvolvido, inteiramente ou mesmo parcialmente conseguido, atravs de uma sociedade orientada para a morte. A sociedade Americana como hoje est constituda, est penetrada de racismo e ergue-se no topo do mundo inteiro no s como consumidora de sua riqueza e recursos, mas como um obstculo a todas as tentativas de auto-determinao no interior e no estrangeiro. Os seus objetivos inerentes so a produo pela produo, a manuteno da hierarquia e do trabalho rduo escala mundial, manipulao das massas e controle por meio de instituies polticas centralizadas. Este tipo de sociedade contrape-se inalteravelmente a um mundo orientado para a vida. Se o movimento ecolgico no tira estas concluses dos seus esforos para conservar o ambiente natural, ento a conservao torna-se um mero obscurantismo. Se o movimento ecolgico no dirige os seus esforos principais para uma revoluo em todos os aspectos da vida - social bem como natural - ento o movimento tornar-se- gradualmente numa vlvula de segurana para a ordem estabelecida. A nossa esperana est em que os grupos como ns, brotaro atravs do pas, organizados como ns prprios numa base humanista e libertria, empenhada na ao conjunta e com um esprito de cooperao baseado no apoio mtuo. tambm esperana nossa que eles tentem fomentar uma nova atitude ecolgica, no s para com a natureza mas tambm para com os humanos: uma concepo de relaes espontneas variegadas dentro e entre grupos, dentro da sociedade e entre os indivduos. Ns esperamos que os grupos ecolgicos evitaro todos os apelos aos "chefes de governo" e s instituies estatais nacionais e internacionais, os verdadeiros corpos criminosos e polticos que tm contribudo materialmente para a crise ecolgica do nosso tempo. Cremos que os apelos devem ser feitos ao povo e sua capacidade para a ao direta, que lhe possa permitir tomar o controle das suas prprias vidas e destinos. Porque s desta maneira pode emergir a sociedade sem hierarquia e domnio, a sociedade na qual cada indivduo o dono ou a dona da sua prpria sorte. As grandes cises que dividiram os humanos dos humanos, a humanidade da natureza, o indivduo da sociedade, a cidade do campo, a atividade mental da fsica, a razo da emoo e gerao de gerao devem ser agora ultrapassadas. O cumprimento da luta antiquada pela sobrevivncia e segurana material num mundo de escassez foi uma vez olhado como a condio prvia para a liberdade e para uma vida inteiramente humana. Para viver ns tivemos que sobreviver. Como Brecht disse: "Primeiro a alimentao e depois a moralidade". A situao comeou agora a modificar-se. A crise ecolgica do nosso tempo, crescentemente, inverteu esta mxima tradicional. Hoje, se ns temos que sobreviver, devemos comear por viver. As nossas solues devem ser proporcionais ao nvel do problema, ou ento a natureza vingar-se-, terrivelmente, da humanidade.

ECOLOGIA E PENSAMENTO REVOLUCIONRIO MURRAY BOOKCHIN Condensado e adaptado de "Ecology and Revolutionary Thought". In, "Post-Scarcity Anarchism" Uma das caractersticas da Ecologia a de no estar perfeitamente contida no nome - cunhado por Haeckel, em 1866, para indicar a "investigao da totalidade das relaes do animal tanto com seu ambiente inorgnico como orgnico". No entanto, concebida de maneira ampla, a Ecologia lida com o equilbrio da natureza. Visto que a natureza inclui o homem, esta cincia trata da harmonizao da natureza e do homem. Esta abordagem, mantida em todas as suas implicaes, conduz s reas do pensamento social anarquista. Em ltima anlise, impossvel conseguir a harmonizao do homem com a natureza sem criar uma comunidade que viva em equilbrio permanente com o seu meio ambiente. As questes com que a Ecologia lida so permanentes: no se pode ignor-las sem pr em risco a sobrevivncia do homem e do prprio planeta. No entanto, hoje, a ao humana altera virtualmente todos os ciclos bsicos da natureza e ameaa solapar a estabilidade ambiental em todo o mundo. As sociedades modernas, como as dos Estados Unidos e Europa, organizam-se em torno de imensos cintures urbanos, de uma agricultura alta mente industrializada e controlando tudo, um inchado, burocratizado e annimo aparelho de estado. Se colocarmos todas as consideraes de ordem moral de lado e examinarmos a estrutura fsica desta sociedade, o que nos impressionar so os incrveis problemas logsticos que ela deve resolver: transporte, densidade, suprimentos, organizao poltica e econmica e outros. O peso qu tal tipo de sociedade urbanizada e centralizada acarreta sobre qualquer rea oriental enorme. A noo de que o homem deve dominar a natureza vem diretamente da dominao do homem pelo homem. Esta tendncia, antiga de sculos, encontra seu mais exarcebado desenvolvimento no capitalismo moderno. Assim como os homens, todos os aspectos da natureza so convertidos em bens, um recurso para ser manufaturado e negociado desenfreadamente. Do ponto de vista de Ecologia, o homem est hipersimplificando perigosamente o seu ambiente. O processo de simplificao do ambiente, levando ao aumento do seu carter elementar - sinttico sobre o natural, inorgnico sobre o orgnico - tem tanto uma dimenso fsica quanto cultural. A necessidade de manipular imensas populaes urbanas, densamente concentradas, leva a um declnio nos padres cvicos e sociais. Uma concepo massificadora das relaes humanas tende a se impr sobre os conceitos mais individualizados do passado. A mesma simplificao ocorre na agricultura moderna. O cultivo deve

permitir um alto grau de mecanizao - no para reduzir o trabalho estafante mas para aumentar a produtividade e maximizar os investimentos. O crescimento das plantas controlado como em uma fbrica: preparo do solo, plantio e colheitas manipulados em escala macia, muitas vezes inadequados ecologia local. Grandes reas so cultivadas com uma nica espcie - uma forma de agricultura que facilita no s a mecanizao mas tambm a infestao das pragas. Por fim, os agentes qumicos so usados para eliminar as pragas e doenas das plantas, maximizando a explorao do solo. Este processo de simplificao continua na diviso regional do trabalho. Os complexos ecossistemas regionais de um continente so submersos pela organizao de naes inteiras em entidades economicamente especializadas (fornecedoras de matria-prima, zonas industriais, centros de comrcio). O homem est desfazendo o trabalho orgnico da evoluo. Substituindo as relaes ecolgicas complexas, das quais todas as formas avanadas de vida dependem, por relaes mais elementares, o homem est restaurando a biosfera a um estgio que s capaz de manter formas simples de vida, e incapaz de manter o prprio homem. At recentemente, as tentativas de resolver contradies criadas pela urbanizao, centralizao, crescimento burocrtico e estatizao eram vistas como contrrias ao progresso e at reacionrias. O anarquista era olhado como um visionrio cheio de nostalgia de uma aldeia camponesa ou de uma comuna medieval. O desenvolvimento histrico, no entanto, tornou virtualmente sem sentido todas as objees ao pensamento anarquista nos dias de hoje. Os conceitos anarquistas de uma comunidade equilibrada, de uma democracia direta e interpessoal, de uma tecnologia humanstica e de uma sociedade descentralizada no so apenas desejveis, eles constituem agora as prcondies para a sobrevivncia humana. O processo de desenvolvimento social tirou-os de uma dimenso tico-subjetiva para uma dimenso objetiva. A essncia da mensagem reconstrutiva da Ecologia pode ser resumida na palavra "diversidade". Na viso ecolgica, o equilbrio e a harmonia na natureza, na sociedade e, por inferncia, no comportamento, alcanado no pela padronizao mecnica, mas pelo seu oposto, a diferenciao orgnica. Vamos considerar o princpio ecolgico da diversidade no que se ele aplica biologia e agricultura. Alguns estudos demonstram claramente que a estabilidade urna funo da variedade e da diversidade: se o ambiente simplificado e a variabilidade de espcies animais e vegetais diminui, as flutuaes nas populaes tornam-se marcantes, tendem a se descontrolar e a alcanar as propores de uma peste. O ambiente de um ecossistema variado, complexo e dinmico. As condies especiais que permitem grandes populaes de uma nica espcie so eventos raros. Conseguir, portanto, gerenciar adequadamente os ecossistemas deve ser o nosso objetivo.

Manipular de tato o ecossistema pressupe uma enorme descentralizao da agricultura. Onde for possvel, a agricultura industrial deve ceder lugar agricultura domstica. Sem abandonar os ganhos da agricultura em larga escala e da mecanizao, deve-se, contudo, cultivar a terra como se fosse um jardim. A descentralizao importante tanto para o desenvolvimento da agricultura quanto do agricultor. O motivo ecolgico pressupe a familiaridade do agricultor com o terreno que cultiva. Ele deve desenvolver sua sensibilidade para as possibilidades e necessidades do terreno, ao mesmo tempo que se torna parte orgnica do meio agrcola. Dificilmente poderemos alcanar este alto grau de sensibilidade e integrao do agricultor sem reduzir a agricultura ao nvel do indivduo, das grandes fazendas industriais para as unidades de tamanho mdio. O mesmo raciocnio se aplica ao desenvolvimento racional dos recursos energticos. A Revoluo Industrial aumentou a quantidade de energia utilizada pelo homem, primeiro por um sistema nico de energia (carvo) e mais tarde por um duplo (carvo-petrleo, ambos poluentes). No entanto, podemos aplicar os princpios ecolgicos na soluo do problema. Pode-se tentar restabelecer os antigos modelos regionais de uso integrado de energia baseado nos recursos locais usando um sofisticado sistema que combine a energia fornecida pelo vento, a gua e o sol. Essas alternativas em separado no podem solucionar os problemas ecolgicos criados pelos combustveis convencionais. Unidos, contudo, num padro orgnico de energia desenvolvido a partir das potencialidades da regio, elas podem satisfazer as necessidades de uma sociedade descentralizada. Manter uma grande cidade requer imensas quantidades de carvo e petrleo. No entanto, as fontes alternativas fornecem apenas pequenas quantidades de energia para us-las de modo efetivo, a megalpolis deve ser descentralizada e dispersa. Um novo tipo de comunidade, adaptada s caractersticas e recursos da regio e com todas as amenidades da civilizao industrial, deve substituir os extensos cintures urbanos atuais. Resumindo a mensagem critica da Ecologia: a diminuio da variedade no mundo natural retira a base de sua unidade e totalidade, destruindo as foras responsveis pelo equilbrio e introduz uma retrogresso absoluta no desenvolvimento do mundo natural, a qual pode resultar num ambiente inadequado a formas avanadas de vida. Resumindo a mensagem reconstrutiva: se desejamos avanar na unidade e estabilidade do mundo natural, devemos conservar e promover a variedade. Como aplicar estes conceitos teoria social? Tendo-se em mente o princpio da totalidade e do equilbrio como produto da diversidade, a primeira coisa que chama a ateno que tanto eclogo como anarquista colocam uma nfase muito grande sobre a espontaneidade. O eclogo tende a rejeitar a noo de "poder sobre a natureza". O anarquista, por sua vez, fala em termos de espontaneidade social, dando liberdade a criatividade da pessoas. Ambos,

ao seu modo, vm a autoridade como inibidora, como um limitante criatividade potencial dos meios social e natural. Tanto o eclogo como o anarquista vem a diferenciao como uma medida de progresso, para ambos uma unidade sempre maior alcanada pelo crescimento da diferenciao. Uma crescente totalidade criada pela diversificao e aprimoramento das partes. Assim corno o eclogo busca ampliar um ecossistema e promover a livre interao entre as espcies, o anarquista busca ampliar as experincias sociais e remover as restries ao seu desenvolvimento. O anarquismo urna sociedade harmnica que expe o homem aos estmulos tanto da vida agrria como urbana, da atividade fsica e da mental, da sensualidade no reprimida e da espiritualidade autodirigida, da espontaneidade e da auto-disciplina etc. Hoje, esses objetivos so vistos como mutuamente excludentes devido prpria lgica da sociedade atual -- a separao da cidade e do campo, a especializao do trabalho, a atomizao do homem. Uma comunidade anarquista dever aproximar-se de um ecossistema bem definido: ser diversificada, equilibrada e harmnica. A procura da auto suficincia levar a um uso mais inteligente e amoroso do meio-ambiente, permitindo o contato dos indivduos com uma vasta gama de estmulos agrcolas e industriais. O engenheiro nu estar separado do solo, nem o pensador do arado ou o fazendeiro da indstria. A alternncia de responsabilidades cvicas e profissionais criar uma nova matriz para o desenvolvimento individual e comunitrio, evitando a hiperespecializao profissional e vocacional que impediria a sociedade de alcanar seu objetivo vital: a humanizao da natureza pelo tcnico e a naturalizao da sociedade pelo bilogo. Nas comunidades ecolgicas a vida social levar ao incremento da diversidade humana e natural, unidas em harmnica totalidade. Haver uma colorida diferenciao dos grupos humanos e ecossistemas, cada um desenvolvendo suas potencialidades nicas e expondo os membros das comunidades a um leque de estmulos econmicos, culturais e comportamentais. A mentalidade que hoje organiza as diferenas entre o homem e outras formas de vida em esquemas hierrquicos e definies de "superioridade" e "inferioridade", dar lugar a uma viso ecolgica da diversidade. As diferenas entre as pessoas no s sero respeitadas mas estimuladas. As relaes tradicionais que opem sujeito e objeto sero alteradas qualitativamente, o "outro" ser concebido como parte individual do todo que se aprimora pela complexidade. Este sentido de unidade refletir a harmonizao dos interesses entre indivduos e grupo, comunidade e ambiente, humanidade e natureza. Condensado e adaptado de "Ecology and Revolutionary Thought". In, "Post-Scarcity Anarchism"

Potrebbero piacerti anche