VI.

DUBOKO IZVLACENJE
VI 1. Proces abrade izvlacenjem
Duboko izvlaeenje je proces obt'ade metala (u hladnom ili, u po6ebnim
u vrucem stanju), koj i u seri jskoj pro.izvodnji dij elova, u odnOllU
na ostal e tehnolo.ske disci pline zauzi ma vidno mj esto. CHj ovog naUna pre-
rade je da se iz ra yne pl oee sa posebnim al atom izrade posude raznih oblika
poprecnog presj eka. Specitionost samog procesa omogucava da se sa najma-
njim broj em radnih operacija i uz mi-nimalni otpadak dobiju izvuceni elementi
u konaenom obliku, tako da se mogu neposredno upotTijebiti , ill ugraditi u
odgovarajuCi sklop. Razrada pcsebnih metoda dubokog izvlacenja je iSla upo-
redo sa razvoj em industrije vozi la kao i avionske industrije. MedUJtim, i u
proizvodnji ostalih arlikala naUazi se na veoma sirok i raznolik asortiman
dijelova koji se rade tehnol ogi jom dubokog izvlacenj a. Ovdj e se pominju sarno
neki proizvodi , kao !i to su : karoserij a motornih vozila (blatobrani, kro-
vovi , vrata, rezer voari , farovi , razni pokrivni elementi itd. ), razni artikli zivot-
nog standarda (dij elovi za hladnj ake. stednj ake, grijace, posude. razna metalna
ambalaza i sl.), dij elovi za radi o i televizijsku industriju i niz ostalih. S obzi-
rom da se dubokim izvlacenj em u hladnom stanju poboljsavaju mehaniCke oso-
bine materijala, danas se ovom tehnologijom proi7. vode i najodgovorniji e1e-
menti aviona i raketa. '
Tehnologij om dubokog izvlacenj a se obraduju materijali debljine od 0,02
do 50 mm, sa dimenzijama od nekoIiko desetinki miLimetara pa do nekoliko
metara, i sa teZ!inama koje va ri ra ju od grama do tone.
Maiiine za duboko izvlacenj e su krivajne i hidraulicrte prese. Zavisno od
vrste i obJri.ka komada koji se izvlaci upotrebljavaju se krivajne (ekscentar i
koljenaste) prese pr06tog, dV06trukog, ill djejstva.
Pocetni oblik malerijala 7. a prer adu je ravna plOCa koja se oznacava kao
platina. Oblik ove razvij ene pl oce -- pl atine moZe hiti: krug, kvadrat, pra-
vougaonik, elipsa, ill rna kakva zatvorena konturna kriva; koja zav.isi od oblika
izvucenog komada.
Prema tome, pod dubokim izvlaeenjem se podrazumijeva proces pre-
rade kod kojega se iz raYne ploee dobivaju posude oblika sa zatvorenim doom.
Ukoliko se kao poeetni materijal koristi profil odre<!enog preCnika, s
tim da se kod dalje prerade piasticnom deformacijom taj preCnik smanjuje

(r('duke'l" prl,<,mka), l,,,b s,' nvaj procl's OZlUItav,,' i , i .<1: I,,

zicc
Dubc:.ko iLVlil;'C!!l' k! 'nlaoa sc mote 'lvo(hll n, dVa natina , &0 ka :
Duhoko izvlact'nlc b", pN>mJcne debll .nc malcr.Jala i
Duboko s stanjlva n)em lid , odnosno sa r'dukCJjom d.ebljLn
matcnjala.
Iz iiemaL.kog p,;kaZ<! I ka bez pr mjene debljlo malen);u1
(sl. 154) moie se ul>tll. da Sll osnovru raw" lemer.li alata ZJI
I i prster. 1.a i7.vlaceJl)e 2. PI Ili.M 4 ka 0 I debljin s) se poslavlj nn
prsten za nj e 154 a) i pod djej stv m sile izvlakata (sUa lzvlacenJ F,)
uvlal:i u prstNlastl 1.al r .unedu lzvlakac 1 prstena (d .. - d,).
Da hi sc pdjpcllo guzvanje itm, i stvar, nje nabora, platina s u k\1
proC(>sa izvlacenla (51. 154 b) pridruva pi - m drznc lima 3 ($a i1o.m dr ;)
Fd) . Rezultat izvli..cenja je ciLindrntlla posu<la sa z tvore.ni.m dno.m ko13 s.'
ornacava kao tant (sl. [54 c). Izvuccno ta.nce (sl. d) i:m preCnik d.
vistOU h i Istu debliinu S (1..d i dn,) to If.l i debljlna pOCoeUtog m I nJ I.
- platine.
Proecs obraz vanJH pn ,",vlaccnju sc mMe objasn.OtJ ,
Lnlskim razmatrallJlma (51 155).
Aka se plati,na prlx:ntka Did bljine raz.dljcli na n cUje! v I ko d., l'
,ad:. sc dou.),,)u:
nd
s
d - pretni.k .zvufenog cane ta
Kod maUh no sId ratu.na 5 unu-
trdnlun precr.ikom, kod veClh sa srerl-
"11m. f'o u!orim.a 0" ,ranie
le c1('bl)inn 3 .... 2 min.
- pr9.voug. ani element, a sa s I povrtinom
D- d
A.
2
-
tf ugla [i eiemcnlt b Sol rtn 1 l' (0 - d)/n i povrlinOll1l
D - d n(O - d) r.(D-d)
'. 2 n 4n
Od n prnvou.gJ nIh "Il'm n:lLI 1:(' Sf' sa"'lanjt>m fonnlJ'ati om t l ' 1J\<>
h . k in 5(' m to(' i.1.r \Z u 10,," j n k t>i VONmftlA.
od(lkl ) 1':
h
n A. . 1< d h. s
.f\.
n
'ltd
n ll - d ltd
rod 2 1\

..
c, d ,
l l[Vloltal'
}, 10
,r vlot.nj .
J. dr
l i mo
{. obli k
';' 0 tfl nJolo -
plat in a
5, Gala. k omad
dlo)
-
51. 154 SEMATSKI PRIKAZ TOKA IZVLAtENJA
rro lXJlas ll ol.m.nl- b

! . I "
I U

51. 155 PROCES OBRAZOVANJA tANCETA PRI IZVLAtENJU
.


-Qtr
Q)
)
IllU I

..L
rWJ
J..
I I
J..
II '.
....
.u
'.
;;;;
. I
,
!
J ,I,
II, /I IV, II III . I V ....i.
o. IA PRESU PRosroo
OJEJsrVA
/) ZA PRESU OVOS TRUKOG

L /Zvloltot'
1. Pr.'." 1'0 i lv/ot.,.j .
J. dr Ja to lima
i . IZOijac
5. Plal' Ml
6,Gotov komod
51. 156 FAZE IZVLAtENJA NA PRESAMA PROS r OG
I DVOSTR(JKOG DJElSrvA

Logionost dobivl'nog rezult.ala se moie polvrdiLi I primitivnim ekspe rimentom

koji 5e sastoji u lome da sc iz prslenastog dljela p!ati ne (0 - d)i 2 izrczu
trougl asti clementi, a preostaJi pravougaoni 51' jednoslavno savij u, tako da
obrazuJ u visine h .
Od n lrouglastih el cml' nala ee se izvlacenjem obrazovati clio omotaca
visinc h
b

Volumen islisnlllih lrougla<;tih elemcnata mora bili jednak odgovaraju-
cern volumenu cmotaca cancela : n A
h
5 = 1!. d . hb . S
lU
hb = n
!l. b 1! (0 - dj? (D - d)2
-- = -
TId 4n 4d
pa je ukupna visina /' anccta:
h = h. -r hb =
O-d (D -df 0 2- d
2
2
+
4d
-
4d
Do !slog rezultata 51.' moze doei i neposrednim izjednaeavanj em volumena
prstenastog dij ela pIa tine i volumcna omotaca cancela, to jest:
odakle je:
- d
2
) S = 1t . d . h . s
4
h =
4d
Vee na osnovu ovako poj ednostavij enc seme procesa obrazovanja canceta moic
se zakIjutili da se duboko izvlaccnj e vrsi u uslovi ma sloienog naponskog
stanj a elementa koji se izvIaci.
U loku samog procesa, usljcd djejslva izvlakaca na dno cancela u vi jencu
sc javljaju radijalni naponi istezanja, a usljed istiskivanja viskova
trouglasti h elemenata i tangencijalni naponi pritiska. Pored toga javIjaju se
i dodatni naponi uslje-d pl'itiska drial: a lima kao i sile savijanja l:anceta prcko
ivice prstena za izvlal:enj e.
Faze izvlaccnja na ? resi sc mogu prikazati sa cetiri karaktenslil:na po-
loZaja pritiskival:a prese (sl. 156).
A. Za presu prootog djl'j stva (s!. 156 a)
I Platina 5 se postavlja na izvlakac 1 (koji se nalaZl u donj m d ij elu ala ta)
i naslanja na plol:u drial:a lima 3 (vczanu sa zracnim uredajem za drZanjc
lima). Pri.tiskival: prese se nalazi u p(llo7.aju GMT.
II Pritiskivac prese se pomj era vertikalno nanHe. Pl atina sc priteie izmed u
plote driaca i prstena za izvl acenj c 2 (ucvrSeenog u gornjem dije
1
u alata),
i izvlaci preko
llr Izv\al:enje Je zavrk no. Priti skivac prese se nal azi u najn.izem poloiaju
(DMTJ.

(V Urz:d' lilyw ;{ Sl! v ract! U Pl)(\,'tnj polozaj, ski cinjuCi gow\' kom iH.l 6 su izv la-
kata 1, S ubi'.irom da Sl! i priLi:-.kivac pn:.s l' v raca u poectni po! oiaj ,
4 lzuija kumnd iz p"slena za izviace.1l je ".
B. Z" dVu<stl'llKOg djcjstva (51. 156 b) .
I Platlll.:r 5 sc poslavij a na p.rstc n za izvlacenje 2 (koji je kod ave vrste
prL'''' pncvrscen u donjem di jelu alala) i naslanja se na zraCni u.bijac 4.
Pritiskivai: prese i pok relae p loee 'dria ca se nalaze u gornjem poloiaju.
I I I'okrvlac d "zab se pomjera llaniie svc do pol oiaj a prit.ezanja platine iz-
n]pllu ploee d,' zaca lima 3 i prstena za iZ\llacenj e 2.
IIJ 58 gOl'njim di jelom a ln ta i izvlakacem 1 se pomj era na-
n izc i izvIoci '"nce. Pod pritislwm izv la.kaea potrisku je sc i il-bijae 4 u dOllji
puILl Z:lj . 7..a l o vrij eme pokrelac driaea lima miruj e, pridriavajuci pl ati nu
\I l<) ku cij e log p rUCt'Sa izvl acenja.
fV Pri tiskivac prese se vraca u gornji poloiaj, dok pokretac izvjesno vrijeme
miruj , , laka da p loea 4 svlaci ke> mad 6 S3 i'lvlakaea. Nakon loga
SL' i p" krc 'ai: vraea u krajnji gomj i poloza j. f$lovremeno zracni izbi jat 4
iz hija }.; pmari iz prs l e na za i7.vl al' enje,
r';" 51. : 57 je prikazan alaI za prvu izv lacenje bez p r<l mj e..rre debljine
ma" ' :"p iol ". il i'"'SU prostog djejslva . U donjem di jelu alata se nalazi izvl akac
2, pric\'r;iC<'11 U dOll jOj ploo II , koja je s lezabma 12 vezana sa stoiom prese 10.
l ,.\lak:r c je krm. ,,, 'c>dimJ izbusen kako bi se omoguCio proiaz zraka. U protiv-
nnm, us ljC'd \,(Irnpresije zraka, tlobiva sc cance sa ispupcenim dnom, Platina
se poslavlja na drZac lima 3, kGji je p r cka spojnica 4 i ploCe' 5 vezan sa kUp-
njacum 11 i k li p e>m 7, 7,r acnog cilindra 6, urt'da j a 7.a dri.anj e lima. Sib polrebna
Z3 dr7.anj<, lima se moic ' o", "tv ariti op rugil m. komplimiranlln zrakorn, tecnoscu
pod pritiskom, iii kombinacijam izvora
U povral.nom h odu prit iskivaca prese dri.ac lima 3 veSi ftmkciju skidaea
i ski da izvueeni k omad sa izvlakaca 2.
U gornjem clijelu alala sc nalazi prs l en za izvlace nje 1, koji j e pomoe u
pl ote 15 i cil.in.drienog rukavca 16 spojen 58 prLl:isIGiWlCem prese 17. U povrat-
nom hodu pri t iskivaca prese kumad se iz prstena za izvlacenj e izbija izbijacem
13. Si l. izbijanj a 51'.' p!' enosi preko motke bbijaca 14 sa lelve 18, koja udara
u granicnike 20 pricvrscene na prese.
Kod alata za prvo izvl acenj e (bez promjene debljine mat.eJij a la) za presu
dvoslrukog djcjstva (5 1. 158) je prst.en za izvlatenje 3 pricvrscen u <i onj em
nOSilCU alata 7, a izvlakac 2 se nalazi u gornjem dij e1u alata, spoj enim Sa pri-
tiskivaccm prese . Plat-ina se p06tavlja na prst.e n za do granicni ka S,
koji S0 nasJanj a na zavojnu oprugu 9. U prvoj fazi pokretac prese pomjera na-
niie nosac 6, na kame se nalazi plo<:a driaca I\ma 1, sve dok ova ploca ne
nalegnc n a platinu. Zatim pritiskivae prese pokreee izvlakac 2 koji izvlaci
cance. U povratnam hodu ploca izhijaea 4 (vezana spojrucama 8 sa zratrUm
llt edaj em 7..a izbijanje, ugraden\.m u sloiu prese) izbija komad Lz prstena za
jzvlacenje.
U jednoj operaaiji izvlacenja se ne mogu uwjek Lzraditi komacli zad..a,nili
dimenzija . Broj operacija izvlaeenja (n) potreban za izradu komada pretniJ<a
(d) i visine (h) zawsi od odnosa hid.

10
6
I. Prsten xa izvlacenje
1. Izvlakac
3. Driac lima
t. Spojnica driaca
5. Plocn driaca
6. Zracni cilindar
7. Klip
8. Klipnjaca
9. Nosac cilin dra
10. Sto prese
Pocetni oblik
(platina)
JI
D
1/. Donja p/oco
/}. Stezac
13. Izbijac
It. Motka i zbijaca
';otOY komad
/5. Nosac prsteno za izvlacenje
/6. Cilindricni rukavac
/7 . Pritiskivac prese
/8. Poprecna letva za izbljanje
/9 . Kuciste prese
10. Granicnik iZbljaca
w
51.157 ALAr ZA PRVO IZVLACENJE SA UREf)AJEM
o
ZA DRZANJE LIMA

Za izvl eenj e ' udova (51. 154 d) orijenlacioni broj operaeij a

Izvlac nj a se mo2c od redl li po n.i7,e dan:m podacima.
Odnos visi n '
h
< 0,6
1 ,.j :!,5 4 7 12
precnika
d
Broj operaei j a
n -- 2

"
4 5 6
Cance pri izv lacenj u t rpi defom1acijc. U prvoj i sl jeciecim operacij ama
l7. vlace nj a mat ri jal s avi ja prcko ivica pl'sl na za Izv lacenj e (koj e su izve-
dene sa radijusom r", iIi konusno), lako da se ova zona oznaea va kao zona
def r maci j (sl. 159). ' Ia izvlac nja (Fl. ... 10,) se . pr nosi sa izvlakaca
(za blJenim pod J ' di j usom rJ, na dno b in':: In. n sa dna na zi dove omolaca.
Zbog toga 5 ovn zon a nnziva. z nn pren- sa si le. Ukoliko je odnos hi d velik,
a komad se zeli radit i u jednoj opc rilciji, lada ce 7a real izacij u 0 a ko velike
d fOJ'mnci je (u zorti defon l1<1ci j ) biti pnlrd ma zna ma 5i la izvlacenja. Ovako
v li ku silu lr ba da prcnese zid cancet (ll zoni pren05::1 si le). Ako vri jednost
napona F i/Tt dl . s premasi vrijednosl slvarn cvrs loce I . t.eza nja 7.ida (slvarna
j acina na k ida nje), lada ce doci do t rga nj a dna cancela. Da bi se ovo izbj eglo,
uvodi se ope raei j a sljed ceg izvlac nj a.
Al a tima za d r ugu i slj ed ce oper:lci j izvlacenja (sl. 160) se reduk-
cija precn.ika. to j s l pr Cni k komada se smanj uj e < dl) . a nj egova visina
se povecavn > 111 ).
Komad sa prethodn op raeij izvla enja (po ciimenzi ja ma sa sl. 150)
se postavlj a n:l driac lima 4, precnika d l (koji odgova ra II nutrasnjem precni ku
komada sa pr thodnl' operaci j ). Prslen za izvl acenje 3 (spoj en p'reko nastavka
5 i gom jeg nosaca al at a sa pritis!d vacem) , pri krclanj u naniie izvlaci komad
preko izvlakaca 2. U povrntnom hod u pl'i liskivaca prese driac lima 4 (vezan
s pojrtieama I I zracnim lI re(! aJem za drianj e lima) svlaci komad sa izvlakaca.
a ist.ovremeno ploca izbij aca 1 izbij a komad iz prstcna za izvl acenje. Ovaj
ala t j e pr dviden za presu pros tog dj ejslva.
Tehnologij om dll bokog izvl ac nja bez promj ene dcbl j ine matel ij ala obra-
<lu ju se i nerot aciona li jela. a s!. 161 je pri kaZfllla k onslrukcija a la ta za izvla-
I'enj e aluminij ske kul ije pravoligaonog pre. jcka za presu dvos lrllkog dj ej slva.
Pl atina e post avlja na plocu za izvl a1' nj e 2. koj a j e zaj ed no sa dcmjim nosacem
alata 9 pr icvrscena na slolu prese. S obzirom na to da .se radi 0 izvlacenju
tij ela rel ativno vecih dim nzija od mckseg materijala, svi radni di jelovi alala
su izr adeni od Ii jevanog zelj eza boljeg kval itela (sl. 26). U prvoj fazi sc pokre-
lac drlaca 1, zajedno sa nasaI'm lima 3, pomjcra verlikaln o nani zc . sve dok
drz.ac ne pritegne platinu uz plocu za izvlac nje. Drial' lima 3, u odnosu na
donji dio alata, cent ri ra se p reko kalj ene ploec za vod nj e 6 (presj ek B), koji
kli zi po izbruseni m bo nim povTSi nama ploee za izvlacen)e 2. U gornj em sklopu
a] ata se nalazi izvlak;: c 1. Izvlaknc je klinom 13 i zavrtnjima sa produfnikom
izvlakaea 4; a ovaj je preko n'osaca spoj en sa pr:itisklVacem prese 10. Cenlri-
ranj e izvla.kal'a u odnosu na dfiac lima t akode se po6tize preko kaljene klizne
ploce 6, koja j e pricvTscena na drz.acu (presjek A). Da bi se trenj e izmedu ploee
za vadenj e i produinika izvl akaca svelo na mi ni mum, kontaktnc povrSine se
u r adu podmazuju. Za tu svrhu sluzi mazal ica 7. U povralnom hodu ploea
zr acog izbij aca 5 izbij a komad iz pl oce za izvlacenje.

I. Plata drJata
limo
1. lzvlakac
3. Pr sfen za
izvlacenje
(Plata izbijaca
S. Granltnlk
6. Nosat plate
drlata
7. Donj; nosat
alofo
8. Spojnic-o izbijata
9. Opruga granic-
nl ka
51. 158 AL;AT ZA PRYU Op"ERACIJU IZVLACENJA
( Za presu dvosfrukog djejstvg )
o
./'
I -0 irvtJt!llje 1/ - 0 Irvlac.nj_
51. 159 ZONE DEFORMACIJA I PRENOSA 5 1 L ~
-r ==r z= IF
10
GOTOV KOMAQ
I. Plot a irb/jata
1. Iz lakal:
3. Prsfen :to irvlal:enje
' . DrJac lima
S. Nas fa VaN pr siena
~ Gornj/ nasal: alafa
7. Donji nosac alai a
Ii Sfubna vodi ca
! Caura vod,ce
10. Nosat taur.
II. Spoj nlca drJata
11. Maika /zbljata
, .
51.160 ALAT ZA [)RUGO I 5LIJEDECA IZVLACENJA
=

PRESJEI( A
PRESJEI( .J
.--_ -='30 :" '/90_ _
L -
11
9
I
fLL.u:..q
5 ,(150,,5611 '
t. Izvlakat: (SL}6) 5. Plata Izbijato
2. Ploto zo izvfatenje(SL l6) 6. Plata zo vol1e nje
J. Drlot lima (SL l6) 7. Mozolico
I.. Produfnik (5 L 18) 8. Nosot drloto
Gorov KOMAO
9. Nosot ala/a
10. Pri/,skivot prese
II. pokrel ot drfoto
Il. Kl,n
Sf. 161 ALAT ZA IZVLACENJE PRAVOUGAONE KUTIJE
( Za presu dvos trukog djejsf va)
1. lzvlokoc
l. Plata zo Izvlocenj e
5
J. ortoc limo
I.. Donji k(Jlup
S. Produlnik Izvfakaco
6. Nosoc drtoco
1
li ma
7. Plat a zo vol1'.nje
I.
8. lo /ezno r ebro
(ume/ok )
9. Don}i nosoc olola
GOTOV KOMAD
51.162 AbAr ZA IZVLAtENJE BLATOBRANA AUTOMOBILA
(Za e.resu dvos trukog-.!Jiejstva )

Po analognom princi:pu funkcioniS i alat za duboko izvlacenje prednjeg

blatobrana aul.oroo\:xila (sl. 162). PJoea za izvlac nJe 2 je obli,kovana prema
profilu blatubrana i izvedena pod odgovarajumm uglom. Pokretac prese, preko
n o s a ~ 6, prvo spuSta drzac lima 3, koji priteze platnnu. U drwCu su ugradena
zatezna rehra - umeci 8, radi kvaliletnijeg izvlacenja i p06tizanja bolje povr-
sine izvucenog blal.obrana. Nakon toga pI1iViskivaC prese pokreee ve.rtikal no
naniie izvlakac 1, preko kojl'ga se izvlaCi blatlobran. S obzi r om na to da se
radi 0 oblikovanju veoma sl z nih prostomih pov rSina , to je u donjem dij lu
ruats ugraden i dodalni kalup 4. Na taj nacin, na kraju radnog hoda pI1i.biskl-
vac.a prese, dolazi do malog pres vanja lima izmedu izvlakaca i kalupa, tako
da se dobiva komad taenog oblika i dimenzija. Izvlakac se u odnosu na drzac
lima i kod ove koootrukcije centrira preko ploce za vodenj e 7.
Pored do sada opisanih alata za duboko izvlacenje bez promJenc deblj ine
materijala cesto se za izradu dijelova prirojenjuju i alati za izvlacenje sa reduk-
djom debljine zida (sl. 163). Ovaj proces prerade dola2Ji u obzir za izradu ko-
mada, kod kojili se zahtijeva da dno bude deblje od zidova omolaca. To su
najve<:i.m dijelom razni sudovi pod pritiskom, kod kojih mora dno radi veee
DOSivosti him jace dimenzionisano.
Pocelni oblik za preradu je plabina preenika Do i debijine So (s l. 163 b) .
U toku procesa izvlacenja v ~ e se islovrcmeno dvije deformacije i 1.0:
1. Deformacija po preenik u - redukcija pre6liika.
Prema redoslijedu operacija izviacenja, preCnik se u toku procesa smanjuj e
od pocelne vrij dnosti Do (prcenik pIa tine) do vrijec]n{)5ti Dn (vanjski p ree-
nile gotavog komada), tako da je:
Dn < 0,,-1 <
2. Deformacija po debljini mda - rooukcija d bljine.
Debljina zida omotaca canCeta se u toku izvlacenja smanJuJe od poeeLne
vrijedn06ti So (debljina plathne) do vrijedn06ti Sn (debljiJna zida gotovog ko-
mada), te je
s" < So_I < < 52 < 5J < So
Debljina dna 06tsje u toku procesa izvlacenja pribliino konstantna i jednaka
debljioi platine !l0-
S obzirom da se kod ovog naema prerade radi sa deblJim materijaliima,
ne postoji OpaBIlost od gutvanja lima u toku procesa Izvlacenja. Stoga su alali
za duboko irzvlacenje sa redukcijom debljine zida jcdnostavnije konslrukcije
od oplsanih alata za izvlacenje bez promjene d bJjine materijala, jer ne moraju
imati elemente za cirlanje lima. Islo lako se za izvlacenj e sa redukcij m de -
bljine primjenjuju prostije prese, koje nemaju ugratlcne uredaje za drwnj e
ldma.
Gomji sklop alata (51. 163 a) sastoji se od izvlakaca 1, sa produznikom
7, lroji se preko konusne navrtke 8 steze u gomji nooae alata 9. Izvlakac se
nozmalno radi od legiranog alatnog reIika (tabela br. 10), pa se radi uSlede u
materijalu izvodi sa produZnikom, koj-i se radi od ugljienog kons trukcionog
relika (C_ 0545 -i- C. 0745). Izvlakac i produZnik imaju u sre<Lini izbuSen otvor
za prolaz zraka. Garnji sklop alata se stezacima 17 vElie sa pniLiskwacem prese
12. U donjem nosacu alata 10 je smje.sten prsten za izvlacenje 2 i prsLen za

D
f.lzvlakat
2. Prsten ra Izrlat,n/,
3. Komad (cant,)
(, Prstlll'l zo c,ntrlranj'
5. Segmentnl
6. Opruga 'skfdaca
7. Prodvllllk fzvlakota
8 .. KonvSlla navrtka
9. Gornjl nosac alato
fa DonJi nosaC alata
11. Nlldvploea
12. Prft islrivac prISe
13. Sio pres.
". Lim -nosat
komodg
15. Polrlopa c
16. Donji sf,zoc
17. Gornj/ stuat
o. KONSTRUKCIJA ALATA Zit IZvutENJE


s.
0.
D.
d. .J
T
--;t;

I
1
Do

,.,

,
<:
I
c
I
1/, ":

I
t/


I
; I

"/ A/)/ r//Y//
///1'/,
..
Platina
-
- - -
I 0 fzrl. 1/ 0 In/. II , Izrl. n to Izrl.
b. REDOSLfJED OPERACIJA IZvLAtENJA
SI.163 DU80KO IZVLACNJ SA RDUKC/JOM
D8LJiN ZIDA .

4. nJi n at ala La je s!ezatlmd 16 s pojcn sa sWorn pr e.se

13 Za .kldanje kcrmada je predvl<1en 5, k )i dj luj ela-
sticn o. Ovaj skJd ac se od eetlrl do 5t kom::tda ",oj em segm natil
(Iu'utnlh ISJccaka). S gm nU su spOJerti zavojnom oprugom 6, koj se' savija
prst"nasto I ubacllJ t' u kanaleellmr. n a
U radnrun hodu priL\Skivaca prese, us ljcd radi jal nog pnL\Slta Cancela,
gm(lnb saviadav3Ju t1 u opruge pa se se od centra. U
povrat.n.om hoct u, opruga primIte segmen e rarujalno ka centru tako da oni
,VUlLIn Lrlm svlace komade sa Izvlakaca.
V[ 2 Od redi va ni e dimemii a platine
VI 2.1. Rota ciono sime tri t nn tiiela
VI 2.1 . 1. 'NielD sn kons t a ntnom deblj i nom materijala
S obzlrom nn l edan oct oonovnlh l.akona plast icne deforma cije 0 kon-
stanLMlSt l volumena (obrazac 2) se postaviLi da j e vol ume n plaUne (V)
Jednak volumenu gotovog kDmada (V,)
Pri izvlacenju bcl. promj enc debI jLne materijala (s = COTlSt), us lov se pojednD-
sLa vn j uje I s vOOI na j ednak05t povrSma
A s = A, s iIi A = A,
Povr.iLna plaltnt: ',I precnlkom 0 (prema 51. 157) je
odakle l e:
A -
- ". ,UJ-
4
'it D:
i )' ,
- 4- ="
o = = 1,1 3 A,
Y 'it
Tllel" sl zen g geomcLrljs kog oblika (s!. 164 a) se di jeli na n iz pardjalnlh I'ota-
ciOOl h pov rSi na poznat ih geometr ijskj h obIika:
AI . A-:. . Al , . . . .. A . . . . . . At'.
tak o da J ukupna pov rsi na kom"da
n
A, = r A, = Al + A, + A:t + .. . ... + A, + . . . -I- A.
I =1
Pre<:nik pIa line po m IOOi parcijalnih pOVTsi na S ratuna po
(115) .
V
-- -
4 n n
D = -- r A, = 1,13 1/ L A,
'Tt l :! I= I

s
-.-
a. PARCIJALNE POVRSltlE
zl ,.Z(IC) N
Xl X
b. ANALmtKA METODA c. GRAFICKA METODA
SI.16/' METODE ODREDIVANJA PRECNIKA PLATINE
cow 2E & 7i::Z:
rABELA br. /'9
PQL01AJ TEt l$rA KRUtNIH LUKOVA
_I( -JJ.
,Lo
)(
( // I
X
-
y
-

0
SKIC A
\
q...
.cv

9- -"" ...
. /


z
tI.
'1 .-' . sin r!-J/( 1- J
7 . tS
X. SIn )(. 7 cos If
1== -
:.c.
=-=
JOO 0,988, 0,256, 0, 955 r
'5
0,978, 0,373 r
0,901 ,
60
0,955, 0, 1.78r
0,8]7,
- -- -
90 0,900, 0,637, 0,637'
'atka
1 2 3
/, 5 6 7 8 9
s'mm 3,31
3,]] 2,99 2,75 2,72
i-
2,18 2,86 2,96 3,0
ll."
.10 .7 a - 8,5 - 9,5 ,,""27,5 -1,,5 -I

9 7
5/, 165 PROHJENA DEBLJ/N ZlOA IZWtJJ)G KPMADA

Ako je iz ca pr j ka rota cion

rUnom neka kriva . ija, tada se po
matih matematskih metoda.
povrine komada mendiona.lnom rav-
na k mada pr raeunava na osnovu po-
Pod. pretpos vkom da r LaC10Cla povrful.a nasLaje obrtanjem kriv('
z = Z (x) oko x ose (za 2 7t = 360j, lada ce el men arna povr1.na d prcmJ
51. 164 b, koju opi element luke krive dl. biti :
d A = 27t zdl
S obzirom da je duzina elements Iuka
dl = dx
z
= d + (' d7 )-= dx vl+z'-
f dx
to je ukupna povrina :
A = IdA = 21t I zdl = 271: Iz +
U intervalu od x = XI do x = kriva M-
opisuje rotaciomi povrSi nu:
"
A = 21': I z V 1 + z'1! dx.
"
Ovaj integral se moze predociti kao suma proizvoda elemenLarnih duzina (Iu-
kova) i rastojanja nlihovih tezista od ose rotacije. Ako se komad podij cli na
elemente pozrlat ih duZi na:
I, . In i, rastojanja njihovi h tezisba od ose rotacije
fl , n, r s . . . . . . rl . . . . . . r n
tada se rotaciona povrsi'l1a, koju opisuju doticni elementi (s1. 164 C), moze
izracunati po Gul denovom pravilu, kako slijedi :
Ak = 21': (II r1 + 12 rt +. b ra . . . . . . + II r , +. . .. + In r . )
n
At = 27t l: II r ,
'= 1
TeZiSta ravnih Linija se pokl apaju sa sred.i:Stem,. a teZ.i.Sta k.ru2in.ih lukova se-
mog,u izral!unati po obrascima i podacima danim u tabel!i br. 49.
PostavljajuCi uslov da j e povrSina platine jednaka povclini izvul!enog
komada
7tI)2 n
A = - - = At = 2 'it l: Ii r,
4 ,= ,
dobiva se obrazac za proracun precnlka platine po analitickom Guldenovom
praV1iJlu U obliku:
(116).

Do istog rezultata se moze doci i graficldm putl'm, Polovina konture predmela

se 'nacrta u odredenoj razmjeri (51. 164, c) , ,U planu duiiina' se takode u odre<1e-
' noj razmjeri ucrtilju duzine pojedinih elemenata :
' .,: ,12, .. . ', . . . ,: . ' : .. . .. . . In. Pomocu plana duzina i veriinog pohgono
dobiva se' rastojanjc konturnc linije polovine prl"dmeta od rotacione ,
'Q6e (r.),' '
. '"
Pretnik pIa tine se moze nat i grafoanaJitickom metodom iz uslova:
,"
o = 1 r;:;i I, ' 2,8;)
Y n,T" ; = I
(11 7)
Precnik platrne se moie od r'editi , ci s to graf ickom metodom, Ako se iz sre-
cliSta duzine
:,: opiSe krug poluprecnika
' : , "1
f ,
\
... -.
a=
"
AC = II; + 2 r,
AC
2
i = 1
n
I 1; + 2 r,
2
," tada je' precnik platine jednak dvos trukoj vri jednosbi visine BE, to jest
:
i ' , 0 = 2 BE
Ookaz ove pOstavke slijedi iz slicnos Li trouglova ABE BCE
6 BCE'
pa je
ill '
odn:osno
(AB) : (BE) = (BE) : (BC)
- .. _--
(BEl' = (AB) , (BC),
o
2
; Gotovi obrasci za 'proracun precn.ika pia tine za izvlacenj e rotaciono simetricnih
.f'tijela jeanosta viujih oblika su dam u tabeli br. 5<1.'
'", " .. ;.' Kod svih ,dosadaSnjih razmatranja se pola.z.ilo od pretpostavke da je
isla u svim pl'csjecima izvucenog k'omada, Medut.i.m, mje-
V!,enJ<i po"kazuju da to nije tacno, Iz rezult.ata mjerenja presjecenog komada ci-
f!iit4rienog oblika (visine h = 45 mm) sa vijencem d, = 123 mm) izra-
tehnologijom' dubokog izvlace<nja (iz pia tine preCn1ka 0 = 154 rom i
... . 'i .

1.
TABELA br. 50
A PRORAtUN PREtNiKA PLATINE ZA IZVLA-
E T/JELA ROTACIONO-SIMErRI NIH OBLIKA
o1tri pr .fozl
O-Vd'.'dh
,..
no dnu
DiVd7.U(H;o,75r}+U,h


1.
zaol/jeII; prelazi
( h "'0.75r)
J.
dl
,.... ._. - - -.
oltrl pr.taz;
dl

,..
,
zaoblj.n; prwlozl
7.
8.
9.
-:: _ I
,
dl
- - "':"'1
- I --
I -- . - ,
.d <:

Oavd(+U{h +o.S7(RH'll
5.
..-'I. d l- I ---,. .J
<:1
10.
p%llina ku9ft!
11.

16
NASTAVAK TABELE br 50
OBRASC'I ZA PRORACU PRECNIKA PLAT! 'IE ZA IZVLACE-'
NJE TIJELA ROTACIONO-SIMETRICNIH OBLIKA
d
}/
d.
}6
dl
t;/_
d
- --
I
'<-/ .:;
h <r,
r t
r

.c.
1

I
d
I

.VfjJ .. d;,1
17.
d,
d
I
'<--/ .:1
o w,;i.h'
18
dl
---
d
19.
lO.

}}
jJ
d
}5.
d
d,
d
}8 _ .-=d, _
. _ _ d
d
3D,
d

debljllle 5 3 mm) m' iz 81. 165 uoCi i dl e lim lrlt;' ad

ka rubu vljenca peveC-a va, d n prelaw sm nju) . . Cf:
lIiadebl)anje na rubu Vlj n lz..,. i 10 i t (5' 3,31 mm). ana) 'e<:e . c
na prela7.nrun radij u mot.aca u d I - 27,5- ' (5' 2,18 nun).
u sredmi dna ale n P Jen) nn (5' S - :1 mm). j tal 10 n,) pretrp, o
d (ormacIJu. Kad cilmdricnih ') Ia b t. \'lj ca j n. d b.).n
(na prelaznom radiJusu omotac u dno) se krece u granlC4'ma od - - 10 , . do
- 1 "; ' ' . dok 5 najvete zadeblJanJe (n gornJoJ idcI mo ) nalaZl u gr .
1\I1.-ama ad T 200 D do ,.. 30" ,
Naj eca d bljma ma eojaJa na g TnJOJ ivici motaCoi cilindnc g komad
bez vijE:nca se moie lz.ratunati po obra u:
a na rubu vijenca, kod cilmdricnlh k:mlada sa vijenc m:
, / D
5 = 5 Y
gdje je,
5' - debljina lima na gornjo) !\,1C1
ornotata, odnosno na rubu viienca
5 debl}.ina pia . ne
1) preMi.k pia line
d preCnik k mada
dl preCndk vij nca
Ako se uvede ozn a.ka 5'" za srednju vrijedTl106t debljine tide dna
n
L 5' ,

n
5' 1 ' + .... + 5' , + .... + s' n
n
tada se na osnovu uslova jednaJrosti volumena pJatine komada
A . s = Ak . 5 " ill
1tD t s:,
- = Ak = Ak a.
4 5
dobiva preenik pla1line:
D = a.
Koe(icijent korekcije a. zavisi od reJativnog radijusa
Ro =
(1 18).

gdJc je:
r. radlJus Izvlak;tia
r" radlJus prslena La izvlacf'njc
s dl'blJtna plalinc
i od sp.!t' lftcnog pnLlska uri-ae. ltma PJ
Vnj ednosti a [ (R,., P,I) sc krecu u granteama:
kg Sir
R"
PI--.,
0.-
ern-
e;
> 3
10 ..:. :!O 1.0
~
0,97
3 - 2 20 ;.. 25 0.97 0,93
<2
25 .. 30 0.93 0,90
Tehnologlju dubokog it:\ lacenja llPba pI uJckL,wati sa lakvlm paramclrtma da
bude a "" l.
NaJveca moguca g rd ka k Ja naslaJc zanemarivanJl'm k',n'klora a Iznosl :in o.
( 0. 9 = 0,95). Kod izvlatc/lja manjlh komada sa dcblJinllm Iznad 3 mm, til koJ
Izviacenja b z driaca lima pro 'JeCnu zadeblJanje J VCl:e <lei slanjenja pa j<
a > l.
Usljed aniz tropij malel"l ja ia nt. kon Izviacenja edmdricnih komada b,z
vijen ca, gomj l r ub omtllaca n ce bi t l p . puno ravan. Ja\'IJaju se karakLert-
st.iena Izduien ja koja sc ozn.acavajll kau USI l7.vla(: nja. I to !-;iko kod Izvlae 'nja
komada sa vijencem nc cioblva s vlJenac polpuno okrugiog ubi ka, nego obltka
koj i se pribl iiava obUku kvadrata sa I pupcenlm ' ll.lnama.
Visi na ovi h neravn!na, no. o ~ n u v u Isplllvanja G mll"Oov-Aljajeva, za
clli ndricne komade b z vijt:"nca, moie 51.' iZlacunOl[1 po obra:cu
gdj e j e:
h (\ - .i )2
o
Oh = C ---':\---
Vs
Oh od stupa nje po visin.i
c - kceIicijcnl i:uji zavl I d vrsLc maLcrt )ala
Za cclik, mcsing, Al i Icgurc A I
e 0,3 0. 2 0, 25
h mm
d mm
....
Dmm
s mm
v isi na komada
precruk komada
prccnik pla Li ne
debljina pl a Line.
Visina komada se pr rna tCl mc kul eba u inLe r val u h 0.5 0
h
. Ukoltico je odsLu-
panje Oh ma nj e, Iii jednako izrad no.j t oler arieiji p vis mi komada, tada n ije
potrebno vrsiti obrezivanj . U proLivnom se komad nak n opc raci j e izviacenj a
obrezuje (skracuje). Zbog toga 5e kod proracuna prec nika pIa in wd ma u
obzir i doda tak za obreziva nj e.

Visina izvucenog komada (h), na 06novu koj sc prora':unova plnllna, j .

h = ho + 6. 1'1
hn - vlSlna obrezanog komada (nakon skraclvanJa)
6. h - dodalak za obrC7.lvanje. OvaJ dm:Iatak zavisl od visine
h i odnosa d, h (tabela br. 51, po A. lalovu).
Kod cilindri[mh k mada sa vijencem, ovaj dodatak se dodaje precmku vljenca
tako da je:
gdje je:
dl = d. + 6. d
d. - procnik vijenca nakon i.,;vlacenja
d, - procnik vijenca nakon brezi anja
6. d dodatak za obre7JivanJe (tabela br. 52,
po A. N. Malovu).
Alati za prosijecanje plaline se testo raae Keo kombinovani alati i za izvla-
renje (51. J66). U gornjem nooacu alala je priCvrSc n pr06jekac 1, kojim se
prosij eca platina precnika D (jer su mu vanj ki rubovi oStri), a IStovremeno
ovaj dio sluZi i kao prsten za izvla enje (pr{'ko unutra.snjih za.obljenih ivica.l.
Prosjeeena platina se pridriava drzacem lima 5. kOJi je spojnicama vezan sa
zracnim uredajem za ddanje IJima.
Prj daljem hodu pritislcivaea prese, komad se izvlaCi prek<> izvlakaea 7.
U povratnom hodu driac luna 5 svlaCi komad sa izvlakaca, a izbijac 2 ga izbija
iz prstena za izvlacenje. Istovremeno sk.idac 8, pod pritiskom opruge 9 sIUda
traku sa prosjekaca.
U praksi se primjenjuju i alati sa veCim brojem kombinovanih ope-
raeija. Na sl. 167 je pl'ikazan kombinovani a1at kojim se istovremeno obav-
Ijaju tri operacije: prosijecanje platlne (preenika D = 142 mm). izvlacenje k.o-
mada (preOni.ka d = 110 mm i visine h = 20 mm) i probjjanje (pre6Uk.a
do = 60 mm).
Prosjekac, koji ujedno sJ.ui,i i kao prsten za izvlacenje 6, svojim vanj-
skim 06trim ivicama prosijeca platinu preko ivica prstena za prOSl jecanje !)
Proojeeena platina se sleze izrnedu p.rosjekaca 6 i driaca lima 8, koji je spoj-
lliicama 1 vezan sa zra.Cnim uredajem za drianje lima.
Komad se u daljem hodu izvlaOi preko izvlakaca 7 i unutra.snjih zao-
bljenih ivica prstena za izvlacenje 6. Istovremeno probojac 5, u gor-
njem nosaeu alata IS, probija otvor, jer 7 sluZi ujedno 1 kao prsten
za probijanje. U svakorn radnom hodu pritisJtivaca prese dobiva' se po redan
goWv komad. Traka se pom}era za izn06 posmaka do granicnika 12.
U povratnom hociu drzac lima 8, svlaCi komad sa izvlakaca 7, dOk gornji
izbijac 1, pomoeu spojIliice 2. ploee 3 i motke 4 izbija komad iz prstena za izvla-
cenje 6. Traka se sa vaaljskili ivica prosjekaca 6 sIUda pomoeu skidaca 10 pod
pritiskom zavojnih opruga 11.

'A8E,LA be 51
DODACI ZA OBREZIVANJE C4h-mm) IZVUCENIH KOMADA
CILINDRICNOG OBUIiA BEZ VUENCA
.c
l
r-
d
-,
I
h Vall zo odnos hid
,
q
IT]
mm q5- 0,8
Q8-1.6 1.6-l,5 l,5- (0
I
-
-
-

10 I, a I, ) 1,5 },O
j
lO I :l 1,6
c-
l5
50 l,O :l5 1.0
h. _ VISInO obr pzonog kom,
100 3,0 38 5,0 6,0
150 1.,0
,
5,0 6,5 8.0
II _ IIISInO IZ lIucpnog Stom
,
LI II _ doria t, zo obrez/llonle
:lOa 5,0 I 6,3
I
8,0 10 a
d - preen/k komoda
I
:l50 6, 0 7, 5 9,0 11,0
300 7,0 85 ' 10, a 1:l,O
'ABELA br.52
DODACI ZA OBREZIVANJE (l1d-mm) IZVUCENIH KOMADA.
CILINDRICNOG OBLIKA 5A VIJENCEM
_ iii
d
,
d
,
Voli zo odnos d.ld
IJd
d.L.. __ /jd
mm
do 1,5 1,5 -:l,O :l,0 - 2,5 :l,S - 3,0
T
'B'
:l
:l5 1,6 I, t 1,5 1,0
50 :l,5 )0 1,8 1,6
700 3, 5 3,0 :l5
)}
d. - obrpzanog vij.
150 1..3
3, 6 3,0 :l,S
dl
- prp tnlk izvucpnog VII
:lOa 5,0 I.,:l 3,5 :l,7
IJd -' dodatok zo obrulvanjt
)50 5,5 1.,6 3,B l,B
6
d - komada
300
3
//
/ ,
/
.
.-
/
VI
I
/ c:D._ -,-
/TriIka .cF-Cn Gorov i!9...rpad
, _. -
6, a 5, a (0 3.0
I, Prosjekat -prsten za
Izvlatenle
t ). Plota iIbllaca
5
3, 1-10 tka Izbljaea
L. Prsten zo prosijeconlfl
5. Dr lac lImo
6, SpO)ntCO dr Jaca
7. Izvlakac
8, Siodat trake
9. Opruga skldaea
la, Vodlca frake
II, Grantcntk
51. 166 KOM81NOVANI ALAr ZA PR05IJECANJE
PLATINE ( PRVO IZVLACENJE

2 I.
PRESJEK A-A
17 J
II
------..
-L
.Ji
o-iJ 11.2
1L
..i.
TRAKA
10
feb)
-
6
.!l. -
!.1.
K 9
d,460
13
C>
.!.
'"


12
..J.
d=cb /10
- .
5=(5
.L GoroV KOHAO
Hoftr/jol : ' C. Olt7 P,
8 - pogl t d no donji d/o
olofo
C - pogled no gornjl dlo
olofo
17 . Ci llndrttnl r ukovoc C.OStS (SI. 50.11)

16 Oonji nosoc 010_'_0___ I SL 18 (GG-I8) Odlit;(Jeljezo)
IS Gornji 010 10 SL 18 (GG-I8) Odllli(telJtzo)
Ui Spoj ni ca drlaf:a -, I-m- a----- t. morc 1'5) Ctmentovaf/
----lot: (Sf. 50. 11)
13 Vodico trake
I--t-- -----
12 ' Gran/en/k Irake t. tJ21 (EC 100) Cemenfovol/
--- -
11 1 Zavojno opruga skl daea C. 21J6 (2SI) Pobolj. no ltOkgjmrl.
1-----:... - - - - - - --.
10 Ski dat Irak e C. 071.5 (Sf 70. 11)
I9! Prsl;;:; a- p; osIJecan/;-- --_. _- {I.ISO (OCRI2) Kalitina 63Rc
e I Oriol lIma -donll ,rbl/o,: -- C.021 (EC 100) Cementovafi
-
7 Iz vlaHoe - pr slen ro problJanjt C.I.ISO (ORC 12) Kalili no 6J Rc

6 - prslen za irvlacen/e t. tlSO (ORC 12) Kaliti no 6J Rc
f-5--Proboi ac -1 ( . 1.-'50 fCiRW ) --+-- Ka- l -i -ti- n- a- 6- 3- R- c--
1
7 Ho Iko gor-nieg Irbljaea - -:-c. 1220 (C 15)
Cemenlovali
---- . -- ---
Ploco gornjeg Irbl/ala C- (St. 70.11 )
Spoinica gornjeg IZblJaca - --- 1( . 1220 (CI5) - - Cemenlovati
GornJl Irbllot Homada
N A l I V
. --- ------- -
C.071.S (SI . 70.11 )
-.-
HATERIJAL PRIHJE08A
51.167 KOMBINOVANI ALAr ZA PR05IJECANJE PLAT/NE,
IZVLACENJE I PROBIJANJE OrVORA

f"rimjcro:
Proracunat..i pretnik pIa t ine po dim(,Tt:l.ijama izvutenog komadll pnka-
zanog na 51. 168 a.
S obzirom da gotov komad nakon obrezivanj a treba da ima vijenac sa
d. = 37,5 mm, onda je precnik vijenca nakon izvlacenja
d . = d. + /:::, d
Dodalak' za obr ezivanje po tabeli br. 02 zo:
d.
d
37,5
30
= ] ,25 < 1,5 d. = 37,5 mm
/:::, d = 2.5 mm
d . = 37,5 + 2,5 = 40 mm
DaJji prorarun pia tine 5e vrs, na osnovu precnika d .
I Metoda parci jal nih pov rSina (obrazac 11 5)
iz.nosi:
Komad je podijeljen na ceLiri elementa pozna tog ge<>me tpijskog obilka. Pro-
ratun je izved en tabelarno (51. 168 c).
,
L Ai = 3162mm'
1= 1
D ::..: J,13
i,l:! V 3 162 63,5 mm
II Anali ti tka met'Oda (obrazac ll ti)
D = y i , I, r , = 2,83 Y . I, r ,
je izveden tabelarno (labela po 51. 168 d), pn cemu JC za odre-
divanje teiitSla lukova konist.cna label a br. 49
D = 2, 83 V
lJI Grautka meloda (sl. 168 c)

L Ii r, = !)03,5 mm'
l.=i
2,83 V 503,5 = 63,5 mm
Komad i plan duilina su nacrlani u odrc<lenim raz;mjerama, koje ne mordJu
bili i.ednake.
L..-_

d -CPJ7.5
I
Y
d-
I
I
I
s- 5
'"
I

j
/ I
c
a. GOTOV KOHAD b. GRAFICKA METODA
c. METODA PARCIJALNIH
d,
/
PA Rei JALNA PO VR Ai AI mm'
-
--
d
I
L
A,-! (d,'-d') - o,785 (' 0'-30')
5' 9,5
}
A,-7fd h -7f30 15
"13,0
.L
3 (}Tr lo lo+-e ' 10') /I}I,O
3 :-{' I
- I I ,
A. -t dJ -0.785 ' 10' 78,S

L A,+A,+AJ+-A.
315},O
d ANALlTltKA METODA
DutlNE 1/ mm RAsrf)JANJE ,., mm
I, "
mm'
I
I W..JO
=.-
d d'j d J() '0-30
I
,a } a---y- 5,0
r, -..,.+ -y+-,- - 17,5 87,5
}
I, -h-/5 15,0
d 3D
"-"j'-T-
15 115,0
3
Trr Tr/O
O-T-T
15,7 f} a !f+a.&J7.,0-/I,37 111,5
"
' d 0
I. -T-1-
10
r.- -,'-},5
11,5
L 1,+1,+&+1,
"0,7 --
503,5
SI.158 PRIMJR IZNALAtENJA PREtNlKA PLATINE ZA
KOMAP ROTACIONO-SIMTR/CNOG OBLIKA

lz grafitke k ru;tra.iwje plana dutina shJedi '

"'.
-"
I
!O.i mm
a lZ veninog p lig na
r, = 12,4 rntn
Precru - p1a.tine (obrazac 117)
ili
D = 2,83 Vr T. I , = 2,83 \ J :!,4 . 40 7 = 63,5 rntn
-I
D = 2 BE = 2 31 ,,5 63,5 mm
rv Na osnovu go vog obrasca
S obzirom da je izvuc ill komad jedn ta" OR oblika . moze se za pro-
rai'un prelmika pia line primijNuti got..ov obrazac po tahclJ hr . 50 (red. br. 2:\)
D = \' d; + 4d (h + 0,57 r) - 0.57
D = + "4 . 30 (15 + 0,57 '-10) =- -0.57 10J = 63,5 mm
VI 2.1..2. Tijel8 58 razlicitom debljinom dn8 i omotac.B
Ovaj metod proratuna se primjenjuje kod izvlacenja sa r edukCljol u
debljine zida (sl. 163).
Volumen, odnosno eZina plaline (sl. 163 b)
,
"D
Il
V = - - 'So'
4 '
G = Vy
1tDi,
=--' so' r
4
mora biti iednak volu.rnenu, odnosno tezini gotovog komada korigovanom Z8
izn06 dodataka za obre:l)lvanjc
v = (1 + e) V
t
; G = (I + e) G.
Na osnovu wcnenog slijedi da se preenik platine proracunava po obraseu:
Do =V 4\1 = 1,13 = V 4 G = 1,13 V-
c
1tSo So 1ts"y So y

gdje je:
Do mm - preblik platine
So mm - debljina plahine
V = (1 + e) Vk rom" - volumen pIa tine
G = (1 + e) Gk kg - temna platine
Vk rom" - volu.nen Ioomada
Gk kg - teiina komada
'Y kg/rom" - speoiIiena tezina
e - dodatak za obrezivanje
Veliana dodatka za obrezivanje zavisi od odnosa visine i precnika komada,
prema ni!e danom pregJedu:
Prlmjer:
h
d
do 3
8 10
3 10 preko 10
10 12 12 15
Odrediti dimenzije platine (pIeCruk Do i debljinu So), iz koje treba me-
todom dubokog izvlacenja sa redukcijom debJjine zlda (s1. 163) lzradlti komad
dimeIlZi)a:
- vanjskog preCnika
- debljine 2li.da
- vi9ine
- deblj.i7lp dna
- unutra..njeg preCnika
Do = 27 mIn
So = 0,5 rnm
ho = 114 nun
= 4rom
d
n
= Dn - 2 Sn = 27 - 2 ' 0,5 = 26 mm
Debljina platine se uzima jednaka debljilini dna gobovog komada
Volumen platine
hu
Za odn06
do
kreee u granicama
114
26'
So = 4 mIn
V = (1 + e) Vo
== 4 38 gubitak materijala usljed obrezivanja e
e = (10 12)o/Q
Volumen komada se sastoji iz dva dijela
Vk = Vd + Vo
gdje je
Vd = volumen dna
Vo - volumen omotal':a
1t ' 272
Vd = -- 'so = , 4 = 2289 romS
4 4

v,,
1 2
'Tt (D,,- d ..) h
n
__ 'Tt - 26')
4 4' 114
v .. - 4744 mm"
V. 2889 +- 4744 7033 mm'
" (I oj e) = 1,12 7033 7877 mm"
Precnlk plattnc (obraz3c 119)
Do 1,13 = 1, 13 V
7
!77 50mm
DunenzlJe pia Line
Do )o = <\) 50 >< 4 mm.
VI 2.2. Nerolacionn t ijel.
VI 2.2.1. Ruzvijonje plntine zn t ijclo pravougaonog i
kvndralnog pr esjekn
Tijelo pravougaonog presjeka 1 (51. 169) sa slrarueama a i b i visinoon c,
kod razvijanja platinc pO<mlalra se kao komad kOJI se sastoji iz ravnih stra-
niea (du:iine a-2 re) i (sirine b-2 re) i i3jecaka ("\Undara poiuprecmka re' Ako
bl sc smalralo da se visina kutljc obrazuje jedn06lavni m snvti j anjem njenih
.;tranica, lada bi se u cllju dobivanja oblika p lat.ine, tIocrtlnim dimenzijama
komada sa svakc slrane doda la vistna c. Medutim, sa ovako razV'ijenom pl a-
binom 2 duzine L. . a + 2c I sirine Lb = b + 2c neee se izvlacenj em dobili
pravougaona kutija sa ravnim ivicama i pribLi2:n.o kOillSlanLnom visi nom c.
To znaci da se ne mole smatrali da se kuti j a obrazuje jednosta vnim savljanjem
slranica. Ako se i moZe akceplirati da se r avni di jeiovti obrazuj u sav'janjem;
to ne vaii za zaobljene diJ love koji se iz.vlate. Zbog viSkova trouglasl Lh ele-
menala (elementi b na sl I SS), koji se u loku izvlatenj a i.stisl; uj u, uglovi
kutije ncce bili ravni (sa vLSinom c) nego izduieni za izvjest.an izn 06 ( \isina e').
To z.naCi da jc u uglovima pia line 2 predvideno isuviSe materij ala (snlirane
povrSine) za izvlacenje uglova komada. Da bi se dobBa kutij a sa p'ri bli ino
r avnim ivicama (bez karaklenstienog uha izvl aeenja), treba unaprij ed ugle>-
virna platine dati obl.J.k eij i je volumen (ill povrlina za s = cons!.) j ednak odgo-
var-aj ucem di j elu gotove platine.
Ugao kuti je (izveden u Uocrtu sa radijusom re) smalr a se k ao irnagi-
nami cilinda r (sa preenikom d = 2 r
e
), koji treba izvuCi . Za ovaj irnaginarni
cilindar se na osnovu metoda iz.lozenih u poglavlj u VI 2.1.1. proracunava prec-
nik im agj narne platine. Pri tome se zavisoo od odnosa Tb: re raz.lJikuj u tri
slucaja ito:

it]
i

I. komad
2. I,dllleni dlj. foll' #tomada
.1 Platina (n.proll/fno ralII'j.no)
51.169 OBLIK t(QMADA
IZVLACENJA SA NEPRAV/LNO BAZVIJENOCf
PLAT/NOM
1tHI.
IN:
I
1
J
4
I. cr. II. r.-,. -r IN. ,...0
51.170 RAZVIJANJE UGLOVA PLAT/NE
'ABELA br: 53
QOQAC/ ZA 08REZ/VANJE C4c-mm) IZVUtEN/H
KOMADA PRAVOUGAONOG PRESJEKA
Odno. I Brol optl'Odja
Dodata#( zo

IZIII.nja Obf'tzivofll'
Ch n AC
1,1_
I
,
(Q,OJ-Q.DS )c
1 - "
1 (4lU-4Df)c
" - 41
J (405 - 4J)c
41 -'00 4 (qpI - 410)c

AkQ je radtjus pre laza omolaca u dno (\b) ma.n.ti od llocrtnog radijuS<l
(r, l. lada SI! za odredivanj preenlika plaline korisbi obrazac iz tabele br. 50
pod red. br. 2.
o = V d ~ + 4 d (h + 0,57 r)
u kome se prema sl. 170 zamjenjuju vrijednostti
d = 2 r, ; h = c -- rb i r = rb
o = 2 R = V 4 r ; + 8 r, (c - rb + 0,57 rb)
pa JI! radijus pia tine :
R = V r ~ + 2 r, (c - O,47 rh) (120).
II Za rio = r.. = r
Cilindar ima sfcncno dno, pa s za I)vaj slucaj ulima obrazac pod red.
br. 13 (lab la br. 50)
o -= J 8 r2 + 4 dh
u kome se prema sl. 170 n vrSl smjena
d = 2r i h =c-r
pa je
i radij us platine:
R. ,= , , ' ~ I
III Zn rb = 0
Prt'i:nik plnlml! (labela br. 50, red. br. 1)
o = 2 R = V d
2
+ <I dh
ill a smjenom prema sl. 170 II I
d = 2 r.
radijus platine:
h = c
(1 20. aj
(1 20. b)

U sva lri slubja se u Uocrtu iz centra imaginamog ci1i.ndr 0)

opisu]e krubu luk Uedn cetvrtine kruga) sa radijusom R. "a U] naein j
dennjAAn ugao pia e.
S oo:arom da raYne stranice (a - 2 r, i b - 2 r.) obrazuju BOIvija-
njem, potrebno je u tlocrtu dodati sa svake strane razvijenu viBuJu H.
Za 1 i IT slucaj (1), < r. i rb "" r. = r (razvijena v;slDa savij ih stTan ca
rahula se po obrascu:
H - 11 + 1t2 n, - 1), = h + 1), ( i- - 1) = h + 0,57 1),
ill za h = C-rb
H ,. c - rb + 0,57 1), = c - 0,43 rb
H = c - 0,43 rb = h + 0,57 I\
Za m s.Iublj je rb = 0 i h = C, pa je
I H=C=h!
U svima dosad izvedenim obrasoi.ma za visinu c uzima se vrijedn06t
c=eo+6c
gdje je:
c - V'isina izvucenog komada (nakoo izvlatenjal,
t.J - visina obrezanog komada (nakan skracivan}a),
6 c - dodatak za obrezivanje. Ovaj dodatak zavis.i od
odn06a v1Bine i polupreOnika komada (clr.), a
po nekim autorima i od broja operacija izvla-
cenja (n). Vrijednosti 6 c se mogu uzeti iz tabele
br. 53.
(121).
(121. a)
i ovako razvijena pJal!i.na sa gabaritnim dimenzijama L. = a + 2 H I
4 = b + 2 H j uglovima zaobljenim pod radijusom R ima svojib ned"06tataka
OStri prelazi na uglovima (od R na H) uslovljavaju pucanje komada na tim
mjestima pri izvlacenju. Radi toga se kod nazvijanja platine za pravougaona
tijela moraju uzeti u oOOr i neki drugi momenti.
Ako zadano tijelo kojeg treba izvuCi (51. 171 a) ima popreble dimenzijo!
a i b i vis:inu c (u koju je vee ukljucen dodatak z.a obrezivanje) te prelune
radijuse 1), i r., tada se P06tupak razvijanja platine odvija 00 sljedecem redo-
sUJeau.
1. U tlocrtu se ucrta krstasti oblik sa sirinama:
a. = a - 2 r. i b. = b - 2 r. I.
( 122).
2. Sa svake stran.e stranica a i b se dodaje Wsilla H, koja je zavisno od O(lnosa
n)r. obrasci.tna (121) odno&no (121 a).

l Gotov
(1zvul." )
komad
1.
obfik -
razvlj.na
platina
1
- .
YL
,

12
::t
U,
I
I
I

- .
I
/ZVutEN KOMA D
..
Q
...
I
J
a. I<ONSTRUI<CIJA
I e:.
I 'Ii> '"
. '"
I .. "'I
U:r=t=tt--v4t-
1

'/"0 =.J
L- _____ l.e -157_
RAZVIJENA PLATINA
b. PRIHJER
51.177 RAZVIJANJE PLATINE ZA TIJELA
. .
PRAVOUGAONOG PRESJEKA

3. Sada se lz centua imaginarn.th . . (tal::ke 0) opIsuje radijus pi tule

imaginamoog cilind.ra R (koji je odreden obrasoima 120, 120 It, ill 120 b)
Time je de(inisan ()blik pIa tine.
4. Da bi se smanjio potreban brQj operacija it.vlaCenja, dozvoljavaju se i veea
naprezanja lima pl1i savijanju stranica kutije. Ra.di toga treba uzeti U obzir
i izdulenje stranica do kojega &! dOCj u t.oku izvLaten)a. Ovaj vlSak mate-
,; }'11a se dooaje uglov.ima plaWie, St.o maa cia dio materijala iz ravnih
stranica a. i b. teCe u uglove. Ova km-ektura se naroQi'to preporufuje kod
izvlalenja 1romada sa malim tl.ocrtnl.m radijusima r .
Pri tome se radijus platine R na vrijedn05t RI, koja se odreduje
po obra.scu:
RI = x . R I . . . . . . . . .
Vrijedn06t korekcionog faktora po norrnama A WF 5791 iznosi:
x = + 0,982
2 r.
(123).
(123. a).
5. Vlisine stranka a, i b, za iznose H .. i H.b se izra6unava na osnovu
uslova jednak06ti oduzetih i dodatih povriina (PI = P! i p, = pz)
lz uslo.va PI = Pt slijedl:
a iz uslova P! = p, lie dobiva
H,b b, =..2:. (R - R2) = 0,785 R2 - 1)
4
pa su odgovarajute vrijednosti smanjenja stranica:
RZ
H.. = 0,785 (x! -- 1)-
a.
R
Hsb = 0,785 (x! - 1) b.
. . . . . . . . . . . . . . . .
(124).
6. Da bi se ublaZild oiitri prelazi i time sprijeO.l.o pucanJe lima pnillkom izvln-
fenja, razvijeni o.blik pia tine se mo.U! ko.rigirati na dva
I korekaija
Po ovoj ko.rekciji prel8.Zii se ubLaZavaju sa dva radijusa ito.:
_ radijurom R. iz centra AI za stranicu a i
_ radijusom Rb iz centra BI za stranicu b.

Veiici nc ovi h radijusJ s(' udr<.'ciuju gra fick.i (plati na sc erla u orlrl'di..'IlOJ
)'uzI11jeri), Ul. 'Jsiov dJ :-i U odul.ctc povriiinc (V I i U:! ) jednll kc doclatim
(V, , V,l, '(1 jl's l da je:
u, t u,
V, + V,
II ka rc kci j a
Pre1Cl7.i sc ublaiavaju s a dva radiju,sJ ito:
J, . a,
radi jusom -,'\ iz cent r ;) A'!. udalJ'enom od ()"5e za l znos - 1
4
b
rauijusom i iz centra udaljenom od ose za
Medu p r asto r se veze ta ngentama na radijusc
R

, I 1" odnos no
R
. a,
,, -
:i
. b,
lznos"4
Ka rekci j a no ava j naoin mora zadovolja vali uslov da su oduule povr
sine i M,) j edna ke dodo Lim (N, iN,), ta jest da je:
M, + M, N, + N,
7. Gabarilne d ime nzije razvijene plati no se odreduju prema 51. 171 a po
obrascu:
L, a + 2 (H - H, b)
Lh b -1- 2 ( H - H.,)
(125) .
laka su meLodo m proracW1a , razvijanja i korekcije plaline za
ti j cla pravougaonog presjeka u obzJ r mnogi fak tonl, ipak ruj e mogucc
unap r ijed predv,d j eti i sve astate eksploatacione neugodnasti I greske da
kojih do lazi u fabri kacijl. Na primJer. homogcnos t matenijala njjc svuda
ista, posLoje i dozvol j ena odstupanJa po debljffii malerija la (IZradne Lole-
ranci je), nije svejedno da Ii sc lraka lima izvlaCi u smjeru, ibi popreello
na smjer va ljanja, zracnost 17..mcdu izvlakaca i ploce za izvlacenje nlje na
svim mjestima isla itd. To znaei da je tesko unapnijed odrcdili oblLk pla-
line koji ce dal! po lpuno tacan uzorak, Radt t.oga SC uvijek prethodno izrad-::-
.dali za izvlacenje, dok se alal za prosijccanjc pia Line obraru sarno grubo
prcm<l obliku razvijcnc pia tine, Probama sc pnstupa kada Sll alati za izvia-
cc-nje zJ\'rSeni, Za probe sc upolreuljava lim iSl(' debl ji.ne t kvailteta koj i
co se troSiLi i u serijskoj proizvod nji . Na tabloma lima se zacrLa "bUk ra7.-
vijenc platLne (sl. 171 a) , i prem.a zacrla nom risu ruenim makJ.zama sc
piatina , Za ovu svrhu su najpogodnije rume mak..:tze ugradenLm elektro-
moLoram i brlD vibnra j ueim noi.evima (labela br. 12, red. br . 6) . Zalun so
sa ovako isjeeenom pl ali nom v rse p robe izv lacenja. Uk-oli ko se pnllka m
izvlacenj a poka zu bil o kaXve nepravi l no.;ti, kaa na p ni mj er: pucanje i .. V1J-
ccnog kam<l d a , guzvanj e ma te rij a la, nedovoljna, iU previSo veltka visina
komada na nekim mj es tima, loka lna izduienja i 51. , oblik se koniglra
na taj nacin s to so na odgovarajuCi m m jes tima dodaj e, iii oduzima malerija l.

Probe i korekcije platine se ponavljaju sve dotie, dole

komad ne zadovolji sve zahtjeve U pogledu obldka i dimenzija prema kon-
sbruktivnom crteru. Posljednja korlgovana platina, koja je dala kvalitetan
komad, sada slu!i kao ablon za definibi<VJlu obradu alata za prO&ijecanje
platine. Svakako da ce broj potreb.n:ih proba btti manji, ukoliko je prora-
funom dobiveni oblik platine raden sa veOom tacmo6u. Ovi principii vaie
za rs>zv.i.janje platine svih tijela nerotacionib oblika.
Razvijena platina za tijelo kvadratnog presjeka (s!. 172) je krug
prebUka D.
PreCnik platine se izra<!tmava iz uslcwa da je povrlina pIa tine (A)
jednaka povdini komada (At>.
Povrtina komada se sastoji iz tri dijela:
At = AI + Ai + A3
gdje je:
/\1 - povrniDa dna
A! - povriina ravnih dijelova boCnih stran.ica
A3 - povrSina zaobljenih uglova komada.
- Povriina dna.
2
r
2 me t 2
AJ = a - 4 (r e - --) = a - 0,86 r e

- POV'rfina ravnih dijelova stranica:
At = 4 (a - 2 r.) (c-1),) = 4 a (c-fl,) - 8 r. (c-fl,)
- Povr!ina zaobljenih uglova:
ill zamjenom:
d = 2 r. i h = c - 1),
A3 = 0,785 [ 4 + 8 r. (c - 0,431),) ] = 3,14 r! + 6,28 (c - 0,431),)
- PoVI"Sna komada:
.
2
AI< = at + 4 a (c -1),) + 2,28 r e-. r. (1,72 c - 5,31),)
- Povnllina pla1lill.e:
A = 1tD' = At iii D = V 4 At = 1,13 V At
4
obrazac za prorat':un platine:
D = 1,13 Vat + 4 a (c -1),) + 2,28 r!- r. (1,72 c - 5,31),)
(126)

Visina kornada c 1 u ovom obrascu ima vrij edn05t c = Co + D. c. DodaLak

za obrezi vanj e D. c se rnoie uzeti iz tabele br. 53, iii racunati po obrascu :
D. c = (0,7 ;- 0, 8) V c
I za kornadc ll1I1dri cnog oblika (prccnjka d i vis inc c) sa kv"d ratnirn vijen-
cern (slranice a) l'aZVljena platina podlijE'ie odgovarajucoj korekci ji . Naj -
jednostavniji nacin je da s uzme okrugla plat ina. Prec.ni k pia li ne se pro-
racunava na 0 novu obrasca :ta pror acun precnika plalme cilindninog t ijcla
sa okrug lirn vij cncern (Labela br. 50, red . br. 4)
D = V + 4 d [h + 0,57 (R + r)]
gdje s :ta precmk vijenca uVrStava vrijedn05l dijagonal kvadraLa sa uklju-
cenirn dodatkorn Ul obrezivan je, to Jes l :
d l = a v2; R = rt
Pn obrczlvanju vijcnca formlranog izvlacenJern iz ova ko ra zvij c ne pl aLi n<:'
dobiva se v ljki olpada k mate rijala. Zbog toga G. mirnov- Aljaj ev pre-
dlaze kvadratnu plaLmu sa ispupcenirn st ra nama.
Preeni l< D 0 ' ako razvijene pl a Ltne (s1. 173) SE' od r duje po islom
obrascu kao i da je \'1j c nac kruznog oblika - za mj c nom vnjednos li za:
d l = a; R = RI;
D = va! + 4 d [c - 0,43 (r l +
( 127)
Sa precnikom D se opis uj krug koji pI' ds lavlja os nnvnu kon luru
plaLin . Ovaj k rug St' kor igira na laj nacin "lo s u prllduzcci ma dl jag -
nala vijenca pl a tini dodaje sa svake slrane iznos :
I

(127 al
ZaLim sc IZ cc nlrd AI I oPlsuj u kruznl lul;ovi r:ldiJus;:l R. .. koji se odr e-
duj e I Z gcomclrijsh' konslrul(c l)c. Os tl'! prclazl iUllcdu pre-sjcka lukova a
radij usirna R" sc ublazavaju prclaznirn radijusima RI , koj i Sl? uzi maju j ed-
naki, II! n sto veel od r ad iju.;a zaobljenja kvadralnog vij noa (ra). Sa ova ko
razvij cnom i kon govanom pl at tnom se pasliie usl ,r! <l u rnalcnjalu od ZO
od 25"10.
Primjeri:
Razviti plalinu za lij elo pravougaonog presjE'ka (sl. 171 b) sa dimenzijama :
a = 140mm
b =- IOOmm
Co = 66 mm
5 =. I mm
r. -' 10 mm
r b = 10 mm

I
I
I
__ . A
1.60'01' Iromad
1. RoZtfIJ.fWJ plat/fIG
,
51. '12 RAZVlJANJE PLAT/tE
ZA TUELA KVADRATNOG
PRE5JEKA
, Gotov J Itomad
1. RGnlJMa plGt/flG
I
51. ,." RAZVIJANJE PLAT/HE
ZA TlJELA EUPSAS-
TOG PRESJEKA
I. Gotov (lzvul." ) Ir omad /
2. Rez platlflO
51. 173 RAZVUANIf PLATINE lA
elLlNDRI NA TUELA 5
KVAPRATNIM Vf..l.ENCEM
I.6otor ItomfHI
1. RanfJMG _lino
51.115 RAZVUANJE PLATINE
ZA TUELA OVALNOG
9BLICA

DOOatak za obrezivanj iz tabele br. 53 za:

-= = 6.6 IUlosi t:;. c =- 0.05 . c" 0.05 . 66 == 3.3 mm
10
Visina komada nakon izvlac nja
c = c" + t:;. c - 66 t- 3.3 =- 69.3 ,.. 70 mm
Razvijanje pia tine
I Sirina krstastog obljka (ubrazac 122)
a, =. a - 2 r. - 140 - 2 10= ItO mm
b. b-2r. = 100 - 210 = 80mm
II Visina ravnih dijelova slranica
rb 10
za - = = 1 ili rb = r. = ) 0 mm
r. 10
to je drugi slucaj pa se primJcnjuje obrazac (121)
H = c - 0.4.3 rb = 70 - 0.43 10 - 65.7 mm
III Radijus platine imagi narnog cilindra (obrazac 120 a)

R = -f2iC = J2 10 70 = V'-I-4-:"00 - = 37.4 mm
IV Korekcija ractijusa (obrazac 123 i 123 a)
x = 0.074 + 0.982 = 0.074 + 0.982 = 1.241
2r. , 210
RI = xR = 1.24137,4 = 46.-1 mm
V Redukcija visine stranica (obrazac 124)
37
H .... -;
R2 37
H,b = 0.785 (x
t
- 1) b, = 0.785 (1.241t - 1)----fo- = 7.4 mm
VI Korekcija prelaza u uglovima pia tine
Prva korekclj a:
lz graficke konstrukcije i uslova po sl. 171 a
Ut + lh = VI + Vt slijedi
R. = 80 mm i Rh =. 136 mm
Druga korekcija:
se sa prelaznim radijusima
a, _ 120 = 40 mm ; = 80 = 26. 7 = 27 mm
3 - 3 3 3

9U centri za izn05e
a, 120
- = --=30mm
4 4
pomjereni od osa pia tine.
b, 80
- = - = 20mm
4 4
VII Ge.bar.ilne dimen.z.ije platine (obrazac 125)
L. = a + 2 (H- Hob) = 140 + 2 (65,7 -7,4) = 256,6 ... 257 mm
Lt, = b + 2 (H - H...) = 100 + 2 (65,7 - 4,9) = 221,6 ... 222 mm
2. Proral:una.ti prebUk platine iz koje ce se izvu6i ti.jelo kvadrablDg
sa dimenzijama pre.ma sl. 172.
a = 100 IIIJIl, rb = 10 rnm, r. = 20 mm
Visina komada nakon skra6ivanja
Co = 288mm
lJodatak za obrez.ivanje
Ac = 0,7Co = 0,7 288 = 11 ,9 = 12 mm
Visina nakon izvlal:enja
c = Co + A c = 288 + 12 = 300 rom
Vrijedn05ti po ()brascu (127)
a
f
= 100! =
4 a (c - rb) = 4.100 (300-10)
2
2,28 r. = 2,28.20
2
=
r. (1,72 - 5,3 Tb) = 20 (1,72 . 300 - 5,310) =
Prel:mk platine
10000
116000
912
1: 126 912
9260
D = 1,13 126 912
0
- 9 260 = 387.6 = 388 mm
VI 2.2.2. Razvijanje platine za tijela elipsastog presjeka i ovalnog obJika
Tije1a e1ipsaste>g, ill pribliZno elipsestog presjeka, se pri razvijanju pla-
tine tretiraju kao l'Ljela prav()lllgaonog presjeka sa ispupl:enim stranama i veli-
kim prelaznim radijusima. Da bi se pristupilo razvijanju platine za ovakva
tijela, metodologijom G. Oehl er-a pl"VO se zadaru oblik svocli na oblik Iroji je
geornetrijski slil:an elipsi.

Princlpl razvijanja plattne ce s objasmtl na zadanlJm tIjl"'" ovalnog

oblika. koje. prema sl. 174, Ima dimcnzije'
- duzinu a 100 mm
- slrinu b - 70 mm
vismu C 50 mm (u koju je vec ukljuC:('n I dodatak za obrtezlvanje) i
- radijus prelaza omotaca u dno rb = 10 mm
Tl ocrlna projekClja komada se uklapa u pravougaonik sa slran:lma a I b
Zadam oblik se nadc..mjeslava sa odgovdrajucim pribilznlm rad J",slma kr)jl
aproksimiraju e!ipsu. Zato se I primjenjujC po tupak za pribilznu konstruk-
cij u eupse. Ako se iz jednog ugla pravougaonika (lac'!:;1 E) spusLI norm::Jla na
dijagonalu AI3, tada ova normala (EF) os(' e!ipse u tackama PiS
To su ujedno i centn radijusa rl PA 1 - S8 clj.m se lukvvl ma ova lnl
ublik zamjenjuje sa pnbilznom eilpsom.
Iz graficke konstrukcij 'za zadani obilk sc oC'ILavaju vrljcdnosll rndijusa
1'1 71,5mm i = 24,5mm
S obzirom da je za tijela ovaJ nog ublika goLovo uvijek rh < r,
(rb = 10 < fl = 71,5 mm i rh = 10 < = 24,5 mm),
to se za izracunavanje radijusa pl::Jtlne uz,ma obrazac (120)
R - V + 2 r< (c - 0,43 rh)
pa je zac!am komad
RI = V r; ..,.. 2 r, (c - _. 0,4:i r b) .: -V 71 + 271,5 (50 - 0,43 10) lOB rn.m
R2 = -V 2 f2 (c - 0, 43 r b) = -V ..,.. 224,5 {50 - 0,43 10) = 53 mm.
Sa radijusa RI i se iz centra PiS opisuju kruz:u lukovi (isprek:dane Itnije).
Luk IIJ di jusa RI sij('ce normaJu EF u tacki L, a luk radijusa ulaNd K.
Ostale tri cetvrtine pia line su. identiene. S obzirom da SU prelazl izmedu radi-
jusa RI = PL i R2 = SK 06tri , pro izvlacenj u bi na b:m mj eslima moglo doCi do
pucanja malerijala. Zbog toga se prelazi ublaiavaju nekom krivom koja .>e
dobiva iz uslova da oduzele povrSine (U) budu jednake dodatim (V).
Kriva linija sc pod posebnim uslovima moze zaITll;.je.niti kruinim lukolTl
Ako je odnos stranica b : a 0,7, tada se profil platinc aprok1:i mira sa kruznim
lukom radijusa R" sa ce'Tltrom u lacki Z pomjerenoj za iznos t od sl'cwsnje osc
predmeta. S obzi rom da je u zadan-om primjeru b: a = 70 : 100, ova se apro-
k'simacija ma ze primijeniti. Iz graficke konsLrukcije . se dobivaju vnjednosti
R, = 77 mm i t = 7 min. Oblik platine se na taj nacin pojednostavnjujc (jer
se sada svodi na dva kruina luka poluprcC::nika R,), a kroz to se pojcftmjujc :
aLat za prosijecanje platine. Za pr05jekac se sada koristi okrugli malerijal
precnika D = 2 R" a u prstenu za prosijecanje se takode obraduj c okrugli
olvor istog preenika. Nakon strugar5kc obr.ade komadi se po sredini raztlvajaju
na dva dijela. Sa svakog dij ela se ualim skida malerijal za i.znos t, te se p05lijc
toga obje polovine ponovo saslave.

Ultollko odnc.s male i velike ose' elipse lei! u b : a 0,8, tada

je platina krufnog oblika.
Ko.riste6i se obrascem za proracun preOn1ka plat.ine rotaciono simetric-
nog tijela (tabela br. 50, red. br. 2)
D = V d
2
+ 4 d (h + 0,57 r)
uz zamjenu
d =
a+b
- -
2
C = h-rbir = fb
dolui se do obrasca za procnika pia tine za tijelo presjeka
(b 0,8 a)
V
+ ' !
D = (a. 4 b) + 2 (a + b) (c - 0,43 fb)
odn06Jl.O:
I 0 = 0,5 V (a + b)t + 8 (a + o)(c - 0,43 fb) (128).
Slitan je postupak razvijanja platine i za tijelo ovalnog oblika (sl. 175). Zadani
Komad ima presjek trouglastog oblika, sa ispupCen.i.m stranicama i zaobljenim
pre1azima (metod G. Oehlera).
Oimenzije komada:.
- bua trougla
- visina trougla
- visina komada (sa dodatkom za obrezivanje)
- radijus prelaza omotaca u dno
b = 80nun
a = 100 nun
c = 50nun
fb = 10 nun
Komad se U odredenoj raz.rTlljeri nacrta u ti.ocr1lu i dijeli na sektore koji
se sastoje iz ravnih i zaobljenih dijelova.
Ulwpno ima 6 sektora i. to:
1. sektor A - B sa radrlJusom f2 = 20 nun iz cent:ra PI
2. sektOO' B - C sa radijusom rl = 112 nun iz centra Ot
3. sektor C - D sa radijusom rs'= 15 mm iz centra S
4. sektor D - E sa radijusom rt = 112 mm iz centra 01
5. sektor E - F sa radijusom rt = 20 mm iz centra PI
6. sektor F - A ravna stranica sa :irtinom b. (po oobrascu 122)
b. = b - 2 rt = 80 - 2 . 20 = 40 nun
Dio platine koji odgovara bazi trougla i F-A sa prelaznim zaobljenim sek-
torlma E-F i A-B razvija se anawgno kao i tijelo pravougaonog presjeka.
Radijus platine i.maginarnog cilindra (obrazac 120)
R! = V + 2 n (c - 0,43 fb) = V201 + 220 (50 - 0,43' 10) = 48 rom
-- -- Sa ovim radijusom se Ii centra PI i P2 opisuju kruhli lukovi At B! i E! F2.

Visina rayne sLranice A-I-' (obrazac 121)

H _ AAI FFI = C - 0.43 rb = 50 - 0,-13' 10 = 45,7 = 46 mm
Prela7 izmedu rlldl]lISa i ravnog dijPllI vlsm II sc kombinacijom
krivih i ravnih IInJJa, uz uslov da odllz tc povrSine (Ua) budu Jednake du-
datim (V;I).
Radijus plat me 7.3 sekLor B-C' iE-D.
RI = V r; + 2 rl (c - 0,-1:3 rh) = V1l2
2
+ 2 112 (50 -0,-1310)
151 mm
Sa radJjusom RI 5e IZ oplsuje kruini luk BI C2, a iz centra 01 luk
--- EI 01. Prelaz izm(>du radijusa RI i se ublazava prelaz.nom krivom. koja se
dobiva iz usloya da je
Radijus plaiine :ta sektol' C-D
Y
2
R,t = fl+2ra(c -0,43rh) =\15!+2'15(50-0,43'10)=40mm
Sa radijusom R:: so. iz cenLra S opisu]c ttJk
Ostri prelazi izm'du I'adijusa R" i Re (CI i 01 De) se op t ublazavaju aprok-
simil'ajucum kril om, kOja sc iznalazi iz uslova jl!dnakosli povrsina UI VI.
Ovako razvijcna platina sluzi kao p:llazna nsnova - sablon po kome se
probe izvlacenja. U toku proba sc vrsc udgovarajuce korckcijc svc dok se nc
dobijc komad, y.oji ispunjava svc zahljeve u pogledu dimenzija. oblika i kva-
]jleta.
VI 3. Naponsko-dcformacioni odnosi
VI 3.1. DCormacijc pri izvlBccnju
Oa bi sc mugla izvrSi t i analIza dcformacija pri izvlaeenju posmatra se
proces izvlacenja po Iazama .(sl. 176 a). CUj jc da se iz platine precni ka 0 = 2 R
I dcbJjine s, Iormira 5upJja posuda srcdnjcg prcCnika cil = 21'1 i visine hi.
U prvoj Iazi (sl. 176 a i s1. 176 b) cc sc cd prstenasl.og dijela platine volumena
1t - R; ) . s Iormirati omotac canceta volumena
21t rl h, s
IzjednacavajuCi ova dva volumena
2 1t n h. s = 1t - . s
dobiva sc visina Canceta
.,

h. =
2n

---::--- -

1
4 sa 9 R(c3l,5) =:3
. 4" ! '=i
b. DIHENZIJE 6!NfETA

r. -R(-J7S) '-,}oj
I I
I
I "", "' t:=-
t,:

tI,-},.
Io'DJ ..:;

If:9 fgp
I
I

.,- 1----
'>efonrtllo I
.. JtrUttvItIj! _ ,..
o. FAZE PROCfSA
SI. '16 DEFORMACUE I SPOLJASIuE 1yJC
VIJENCA CANtEr A PRI IZVLACENIU

OPT/MALHI,ODNOSI /ZVLA N.AIQ CIUNDRltNlH TIJELA
BEZ VIJENCA (Po V. P. Romanovskom I
ODNOS
RELATPINA DEIlI.JINA HATERIJALA
., -1.
,0
"

NJA
m -lo -(5
(5 -"
11-4$ U-4J 4.J -415 415 .....
1tI,dt1D 44-q.5D 45D-qs;J
q.s:J-q,55
4SS-uo q.5I-4'O
4'I-UJ
""-cV4f,
47'-4'5 :4'5-q" I 4"-q1I
ct7'-4N 41f-4M
--ell
Vt-41J 4"-4'1' 411-_

41'-4- 4--4"
4'1-o.W Ul-4G


----=- -

410-411 l&Il-4I'
---
4"-. filii ......
t r _ .-dl telJ&tl /Jill ,. dv .. ". I .... I",..'
"'?'1P.tI 11m
Z. In=: . "" .. t/rltttt.", ....
l. Sill ... -
1Wd}tlltof """"1-

S IVIC
pretruk '!JPn 1
r nu tne VrI}e-d
'Ijf' ca (:""c a Je "me prp
{"nc sm JIO xi '.njcdn st.\
orf" Ika IJC'ncil D. R.
dp CljU E J'r
pI ;'1<' D ... 2 R. do
D (ormaclJa s , iJasnje inc viJenca {a C{-la:
R - R, R.
tl(; - - =: I --
R R
!sU>vr meno s nckl k v!Jf'nca cane '.1 d,
2 r, njl do "flJ dnc> I
(I'. - r j' I" [," m ran J
pr" nlka cant ta d I 2 r, . Od v(,1 m n
omo Ole cane;! :l villum na 2 ;-; r ' h, ' s
ob7.1 r ')m da J'
to se \';sma can "Ia h m"ze IzraL: ! : ka [uMel)a pr'lmJe'lIJlv II!. p'Jlupr nika
T" u obilku
h, -
2n -I d,
{j'lu r;'lsnJa IVlca cantcta Jt' prnma l"m prclrpJ '!a df 'rma,'lju '
U loku
je-dnost
= 2 R'
1 -
r, r,
dalJeg proccsa ([[ [;U;!) I/'<;Ina (';}nc:' ;! pov ('ava na vri-
h' > h" precnt k \'Ijenca cane'la sc smanJuJC n I VIIJCdn ' I L' ,
< D, = 2 R" dok se odgovaraJucl preen!i< d, ppvecau n vri)ednos
d' ,
? ' _ r ..
> d, - 2 r.
Prom)ene oVlh vTI)edn tl uslovlJav;!)u po eca nJC def rmaclJc P 1 un\l -
Lrasnje Ivicc vlJenca cancela'
R,
1- - _ Ek
R
R'
1 - - '-
R .
I r 1 r I
E = 1 - -, > E, - I - -
f r r.
Kada variJa bilni polupr cnlci d',sll!:(nu vnj dnost R, r" r, R
izvJacenja - II[ (a7..'). d formac]j e unulrd!;njc I spoljasnjc IVlce su najv ce 1
medusobno
E
r,
ER = E, - 1 --
R
' !z izlozenog se vldi da izvlatcnj spada u nestaci.onarne procese. , ajrea1ntli
pokl)Za lelil proc ,a se dob,vaJu ako se on razd ijeli na nil kontinuiranlh etapl.
koje se odvijaj u j dna za drugom.
Vartjablilll l'adijusl s mogu medusobno povczaLi preko uslova jednakosti
volumena
odakle je :
R. -
, I ." I- 2 0 1
r. -=- - T , - ...,. '

Posljednji obrasci omogucavaju da se usposlave funkclje:

R2 + r l _rl
ER = f (r 1 = 1 - ...L---: R,--'I'----="
rt
E, = cp (r,) = 1- -
r.
R,
ER = F (R.l = 1 -
R
Grafovi funkcij a fR - f (r .. ) E, cp (r ,) u inlervalu rl ~ r. :s:; R su prikazan.:
na sl. 176 c.
Iz dijagrama se moze uocitl da je u svakoj tacki intervah rl < r, < F.
E, = cp (r , ) > ER - f (r , )
to znaCi da je de[ormaclla unutrasnje ivic veca od deformacije spoljasnje ivic
Karakteristicne tacke d..ijagrama su:
1. POletak izvlacenja (tack::! 1\); r, = rl R, = R
E, = 'R = 0
2. Zavrselak izvlacenja (.::: ck::! B); r, R. R. = rl
3. Tok izvlacenja (ft <:; r. < R)
f1
1--
R
n
E, = 1 - > Ea = 1 -
r.
R
U ovom intervalu se koci proracuna procesa operise sa srednjom vrijcdno.!icu
def<lrmacija unutra&nje i spoljasnje ivice:
Er + ER
Eu = - -
2
Kod projektovanja tehnologije izvlacenja. deformacije se mogu izraziti na cetiri
nacina, i to kao:
D-dl dl
E= - --- m =
D' D- '
D
K= - ;
dl
D
cp = In
dl
S tepen deformacije E se moze sa ostalim izrazima za deformaciju povezati
relacijom:
I
E = _D--:::-d_1 = 1 _ m = K - 1 _ e'l' - 1 I.
D K e'l'
(1 29)

KVOClll"n premika i pI
n)8 m i ratun po obr seu :
1
m - dt _ 1 _ E _ 1 _ 1 I
D K ,
e
; 2 ).
eto Soe deformac: a IJ;raiava oon06Om plat e i a It re"Ci-
pi"oCnom 'njedno{,cu od a i zvlacen)a. Ova vehtm8 K !)Tna ;\va ao
s pen pr bliko anja. leT e potnOC\l nJe odre(!uJe koliko pula Je prt'-C .it
ve6 oct prebu a
1-(
(129 b)
Gla"a logaritamska deformacija lTKlZe izraziti 1 Is . 17 a;
povezati sa

i dp
q> - J
, p
R D
=In =In
r. d.
tahm veht'mama obrasc m :
q> = I = -I n (1 - E) - 1 n m - 1 n K I
dl
Vn)ednost.l odnOBa izvlacenJa, za prvu s1)l"dere opt'rac;je:
d, d
-
d n-I
mt = -
D '
(1 29 C)
i maj u pr sudan kod projektovanja tehnologije dubokog
Od velicine ovih odnosa dirl>ktno zaviSl":
1. VlSi oa napona i sil a Izvl atc-nja
2. Broj poLrC""bnlh operacij a
3. Vis.i na pritiska ure(!aja za manj e lima
4. Kva l itct pro.izvoda.
Minimaln.a. vrijednost dopuAtenog odnOlSa i7.l laC'enja 7.8V . od nua fa -
tora, me(!u kojima su najvafniji sljedeCl :
1. Kvautet i stanjP m{lt rijala koji se prerattuje. Povoljn.1Je uslove Izvlacenja
nude duktilniji nego krti materi j Bl i.
Osim toga j stanj e isporukc je veoma va mo. SvaJ(ak.o ce bliJ dozvol;ene
veee deformacije kod mat rijala I<.ojl su u mekourenom slanJu.
nego u polutvrdoro iii lvrdom.

2. Drugi faklor koji znalno na veHCinu odnosa je relativna

debljina materijala:
s, = . 100% I
D .
. . .
(1:30)
gdje je:
s mm - deb1jina pia tine
D mm - pia tine.
Ukoliko je relativna debljina veca povoljnijl su odnosi To se
moze uoNti i iz tabele br. 54 u kojoj su dani optimalnl odnosi izvlacenja
tijela bez vijenca. 1z brojeanih vrijednosli se moze da sa
povecanjem s, opada vrijednost m, lo znaci da se smanjuje potreban broj
operacija Tanji limovi su vie podlozni od debJjih, zato
je za njih potreban veCi broj
3. Meduoperacijska terrnicka obrada. Usljed efekta hladnog oCvrscavanja ma-
terijaJ u loku procesa izvJacenja gubi pJastiena svojstva i poslaje krtiji.
Hadi toga se za drugu i sJjeaece operacije izvlacenja povecavaju odnosi
izvlacenja.
mn > m"- i > . . . . > ml > . . . . > rna > m2 > m,
Ukoliko se izmedu operacija izvJncenja, tehnolookim procesom predvidi rne-
duoperacijsko zarenje, tada se materijalu vracaju njegova svoj-
stva, te odnosi izvlacenja za drugu i sljedeee operacije ostaju medusobno
jednaki.
4. Hadijus prstena za izvlacenje takode utice Da proces izvlai:enja. Kod izvla-
sa maIim radijusima u komadu se mogu javiti vrlo veIiki naponi.
tako da dolazi do' prekida dna. Sa povecanjem' radijusa prstena za izvla-
smanjuje se za drbnje to takode nepovoljno utice
na proces izvJacenja. U- , tabeli br. 55 su navedene prosjecne vrijednosti
odnosa izvlacenja za razne Manje vrijednosti m vaze za vete
radijuse prstena za rM (7 -;- 8) s, dok se vece vrijedn06ti odnose
na prstenove sa rM < 6 s.
Primjer:
Odrediti stepen deCormacije po [azama izvlacenja i sve vrste deformacija
za keaj izvlacenja komada prema s1., 176 G, sa dirnenzijama:
I
dl = 2 n = 40 mm i ' 2!1 mm
.J I
Obraduje se meki mesingani lim debljine s = i men
Precruk pIa tine
D = '{d'! + 4' dl h = V 40
2
+ 44025 = 74,8 "" 75 rom
D 75
R= - = - =37,5mm
2 2

T ABELA br. 55
OQNOSI IZVLACNJIj CILfNDRICNIH T/JELA
8Z V/JNCA ZA RAZN MATR/JALE
HAT..ERIlAL
-
-
Um
d. Iron

1m bo(JiJ
Hesing
-. -
Alum fn ij
f--- - - - -
Duroluminij
m, . 1;
Zo prvu

- 0.58
0,52 -
0,52 -
f-._--
0,52 - 0,55
- - -'-
0,56 - 0,58
D }R
D, .}B.
fl. ' }'.
-


" d"
HATERIl AL

.? _ '--=
F= -
...,
0,75 -
Bokor
I- -
_.
0,68 - 0,72 Ci nk
_ .
.-
- -
0,70-0,7} N,kl
.- --. --- f-- --
0,70 - 0,75 BroMo
,.- --
- -
0,75 - O,BO
Titan
,-6
- lr,

T
\ '
I
/
/
I
1--
'-,
=
-
-
....
=
m .!h.
' D
Za prvu


0, 65
-----
0, t8 -0,53
1-'--- --
0,53 -0,67
- .. _-
0,60
/
/
./
"
/ 6'
/ .

Slij.d.c.


c: . ___
10,70 -
f-' ---'-

-- ---
",8 -o,as
b. NAPQNSf(A
o
c. DlE JSTII4SILA d. DIlAGRAH NAPONA
51.177 NAPONI KOD PRVE OPRACIJE DUBOKOG
IZVLAtNJA

J't
:;r,Hitll lJ )''(\11 J t 'r elJI I. ~ LIe'en) . J"r l' non.:>1 j ('nl odno,
'11 r ~ 1 I' la 1\ nu II bl}lnu '
IllO 100 1.3"
n 7:1
r,-.n, .. tm I m , .5 I II :I
ml
c.
, I li6cl

I !
- 1

-

.
. ~ I
L)
'1
r.
'1O
-.

1 -
- ll.

-
:I
, 1 ' j m
11, 1
o
-
,

Stepen deformacije (obrazac 129)

D - d,
E, -= -0"'--
Odn.os izvlatenja (ob"azac 129 a)
dl 40
75 - 40
75
m, =
o = 75 = 0,53
Stepen preoblikovanja (nbrazac 129 b)
D
K = -=
A,
75
40 ~ 1,88
Glavna loganlamska deformaciJ8 (obrazac 129 c)
D
CjI = I n ~ ~ 2,3 log J .88 :.' 0,63
d,
VI '3.2. Naponi izvhtceuj a
= 0,47
Sila izvlal!enja FL se tokom cijelog procesa prenosi sa izvlakal!a na dno
canceLa, talco da se u .dnu javljaju radijalni naponi islezanja ( + CT
r
) i tagen-
cijalni naponi islezan'ja ( + CT,). Sa dna se ova sila prenosi na zidove canceta
(u zoni prenosa sile - po 51. 159), pa su zidovi canceta optereceni takode na
istezanje (naponi + CT
y
n'S sl. 177 a). Oalji m pren06om, preko zone deformaci je
moze se ustanoviti cia ce vijenac cancela siri ne (R.. - r ,) bitl oplerecen radi jal-
nim naponima i$tezanja ( + CT,) i tangencijalnim napomma pritiska (- CT,), uslj ed
istiskivanja viskova trooglaslih e-Iemenata (sl. 155). Tok promjene glavnih na-
pona u vij encu omotaCs ' i dnu cancela Hustruje naponska ~ e m a (sl. 177 b).
Li m se u toku procesa izvlacenja pridriava uredajerr. za drzanj e lima
(pod djejst vom sile Fd). Ako se u pr vi momenat zanemari uticaj drzaca lima
i pretposl<l 'i da nema lrenja izmedu radnih povr!iina alata i lima, tada se
problem iznalazenja vrijednesti radijalnih i tangenci jalni h napona u vi jencu
~ l ! e t a svodi na r jeSavanje ravnoLeinih uslova prstenastog elementa optere-
cenog ravnomjerni m naponima istezanja (+ CT
r
), koj i su usmj er eni ka centro
komada.
Prema tome, prva pretpostavka je da :;u u tom di jclu normalni napon!
pnitiska (uslj ed sil e drial!a lima) zanemarlj ivo mali u odnosu na druga dva
glavna napona, ili da je CTy "" O.
Uslov ravnoteze svih sil a, koje djel uju na beskonacno mali element
EFGH (isj ecen iz segmenta prstenastog di jela ABeO), proj ektovanih na pravac
r adijusa se prema s1. 177 c moze predocili u obliku :
d cp
d (CT
r
p) d cp s - 2 CT, d p s . si n 2 = o.

Ako se, nadalje, pretpostavi da debljina lima ootaje u toku procesa izvlacenja
nepromijenjena (s "'" const), te da je uslj d malog ugla
. dcp dcp
sm -- "" --
2 2
gornja jednaCina se transformise na oblik:
d (0', p) = 0', d P
iIi
0', d p + p d 0', = :1', dp
tako da je uslovna diIerencijalna jednaCina ravnoteznog stanja:
dp
dO', = - (0',-0',) -
P
Dobiveni izraz je potpuno identican izrazu po obrascu (89). Uslov plastienog
t.ecenja (obrazac 29 a)
O'ma -0'.,10 = ~ k
u ovom slucaju je
arnu = Ur
S obzirom da se u vijencu canceta (sl. 177 a) .naponsko-deformacioni odnosi
nalaze negdje izmedu ravninskog naponskog (O'y "" 0) i ravrti.nskog deformacio-
nog (Ey "'" 0) stanja, to se prema E. Siebel-u uslov plasticnog tecenja moze
predstaviti pribliZnom jednacinorn
0', - 0', = 1,1 k
.lntegraljenjem diierencijalne jednacine
o R
~ d O ' , = -1,1 ~ k d
p
P
CT, P
dobiva se obrazac za radijalni napon:
R.
CT, = 1,1 k . In--
p
. .. .. . . . . . . .
(131)
Tok promjene napona je prikazan na 51. 177 d. prj tome su vafne dvlje karak-
teristicne tacke (granicni uslovi) za poeetak izvlacenja kada je
gdje je:
R.=Ri
a. za p = R je a, = CTra = 0
R
b. za p ..:.. n je a, = a,b = 1,1 k In - .
n
R - poluprecnik platine
n - polupreCnik CanCeta

-
-

I 2
a.,-
"h .... IIr.
1. ,

H. 1
i.a In- = - lli P = Po = 0,368 R je Ey = 0, pa na tom mjestu debljina vijenc<t
p 2
canfeta nepromij jena i jednaka debljiru U odnosu 2 In R. > J
p
ce deiormacija Ey bibi negativna, sto znaoi da se debljina vijenca canceta s ma-
njuje. Najvece zad bljanje ce biti u blizini iv"ice platine, za p = R, gdJe je
1
Ey = - 2"" Et Iz ovoga se moze zakljuCili da ce sila drisea lima pri izvlafenju
biti koncentrisana na uskom prstenastom dijelu vijenca fanfeta, koji je blizak
vanjskim ivicama pia line.
VI 3.3. Faktori koji uticu oa poboljsanje procesa izvlaceoja
U idealrum uslovima uticaj trenja I dodatnih napona za
!;;Jvijanic k', m:lc!:! prcko rubovo prstena za izvlacenje) najveta vrij ednost na-
POM izvlacenja u zidovima cancela (<1y - sl. 177 b) dobiva se ako se u obrazac
(131) za radijalni napon uvrslli p = rl, tako da je:
R
!J. = <1rb = 1,1 !{ In -
n
S obziror.l C';) nopon u zoni pren sa sUe (sl. 159) ne smi je prem::tsiti vri-
.iednost 1,1 k (u prolivnom dolazi do trganja canceta), mote se postavlti uslov :
R
1,1 kin - :s:; I ,ll
n
na osnovu kOJega, shjede teor elske vrijednosti granicni h deformac:ija kod prve
opcraci je izvlacenja (obrasci 129 do 129 c).
D
m = In - s:. l'
T dl - ,
d l
m = - 0,37'
D
D
K = - s:.e= 272
dl - ,
E =
D-dt
D
:s:; 0,63
Dozvoljene defonnacije su svakako nepovoljnij e od teoretskih, jer je potrebnu
uzeti u obzir i eksploatacione faktore, koji otezavaju izvlacenje.
U toku procesa izvlacenja u hl adnom stanju, sa porast.om stepena defor-
macij e dolazi do oc:vrscavanja melala (poglavlje II. Efekt oCvrscavanja
se odrabva i u povecanju povrsinske lvrdoce. Na sl. 178 je prikazan dijagram
povrinske tvrdoce celil:nog komada Izradenog iz plabine precnika Do = 210 mw
i debljine So. = 16 mm, poslupkom dubokog izvlacenja sa redukcijom debJjinc
rida. PovrSinska tvrdoCa je izmjerena nakcm sestc operaclJ e lzvlaccnja (debljina
rida na vrhu komada s = 1,6 mm). lz d;jagrama se moze uoeiti da tvrdocn
raste iduCl od ' dna ka vrhu komada, jer su dijelovi blize vrhu bili podvrgnutl
vecim deformacijama. Zbog manje tvrdoee pri dnu, a da bi se izbjeglo trganj ...

t 100

I
"
.
Hot.rljol:

.
/
v

I rYloc.njll StJ:
liD
-
/'
.......
.....
Q,07 -Q,I} "C
IV5 " Hn
0,15 " Cu
110
-
-
-- "
m 100 JOO
-
fOO ax

Vlslno mJer. njo Itfrdo{. -- !lSJ ao}" AI
5 6 , r!l j. lr-
-- mJer.no no-
I , 1 kon. op.-
_ roclJ' Irtflo-
-

51, 178 PROMJENA POVRSIN5KE TVRDOCE lZVUCENOG KOMA-
-
DA ZAVI5NO 00 VI51NE MJERENJA (U Bauder)
JO ,-,-1:==+===71
f
10
L. 1
'-r-

o I .. /1-<1 01-. / ....
Op.racijo
Probn pruv.t. se Isj.coju Iz

Holer/jol :
I,
2. AI + 1,} "Hn
5/,179 e.,OVEQ:.NJE GRANleE RAZVLACENJA (Gi) 5A BRO-
JEM OPERACIJA (L. l

o

'b
"-
10 -+--!---l
]


__ __ __
d
o
1(. A.-AI
I A.
Hj erenja vrJ.na so:
Yr ='0..278; 0,339

V =Q.SS8; 0,655
o cp 0,1 0"" 11$ II' 117
Deformocijo presj.ko y. A'A.AI_ Hater/jal : t. 1220
51, 780 DIJAGRAM PROMJENE POVRSIN5KE TVRDOCE ZAVI5NO
r
00 5TEPENA DEFORMACIJE PRE5JEKA (B, Musafia)

dna, unutrall nj a trasa komada se izvodi konusno, tako da se deblj ina 7. lda u
smj eru od vrha ka dnu poveeava.
Dmgi eksperiment se sastoji u tome da se iz omolaca komada, izradtnog
tehnologijom dubokog izvlacenja bez promjcne debljine materijala, Isijecaj u
probne epruve te, nakon svake operacije izvlacenj a I na njima razi granica
razvlaeenja (sl. 179). Rezultati oVlh ispilivanja pokazuju, da sa P vl' canjtm
broja operacija izvlacenja, bez meduoperacijskog zarenja, raste i granl(;a raz-
vlaeenja, sto znaci da se materijal ocvrseava.
Zavisnost povrsinske tvrdoce komada od stepena d [ormacilc pn' sjcka
\ visine mj erne tacke, potvrduj e naprij ed navedene poslavke. U tu svrhu :l'
prethodno izvuceni komad sa kons\.antnom debljinom dna i omo\.aca, pU
Ao (sl. 180), podvrgava daljim operacljama izvlacenja sa redukcij om delJljine
zida, tako da su povrsine izvucenih cancica: Al > A2 > .. .. > AI. lz rezul-
ta\.a ispitivanja se moze zaklj uLi ti da sa porastom stepena de[ormacije pn?sj i::t
('1'1) raste i povrsinska tvrdoca (lacke I - VI), i to utoliko vise, ukoliko j mj erna
lacka udalj enija od dna komada (tacke A- E). Kompleksni [kat ocvrseavanja
prikazuj e ll rafir ano podrucje izmedu gornje i donje linije.
Uticaj hladnog ocvrscavanja se moze kompenzlrali rekrisLali7.acioni m za-
renj em komada nakon operacija izvl acenj a (poglavlje If 3.1.).
2arenje poskupljuj e proees proizvocinje, kako sa sianovista poLrebnih
investicionih ulaganja (peei za zarenje i uredaji za dezoksldaclju), lako i vre-
menski, jer se proces produzava i zahtijeva vece ucesee radne snage. Ukoliko
se za proracun potrebnog broja izvlacenja koriste odnosi iz label br. 54 lada
se, bez meduoperacijskog Uirenja, za razliei te materi jale moze izvri'l iti slijede.ci
broj uzastopnih op raeij a izvlacenja:
1. Celieni lim za duboko izvlacenj e
2. Aluminij
3. Mesing
4. Bakar
5. Ne r(!ajuci eelik
6. Magnezij eve legure
3-4
4-5
2-4
1-2
1
1
lz tabele br. 54 se moze uoeiti da sa porastom broja operaeija Izvlaeenja.
raste i odnos izvlacenja, llto znaei da tehnoloski proees bez meduopcracijskog
Uirenja, zahtijeva veei broj operaeija za izradu i;;tog komada, nego proees sa
!arenjem.
Najpovoljn.ije temperature Zarenja za razne materi jale su navedene u
tabeli br. 56.
Vrijeme trajanja !arenja zavisi od vrste materijala i krece se u grani-
cama od 0,5 do 2 h. Nakon toga se komadi postepeno hlade. S obzirom da Sl'
prilikom !arenja povrllina komada prekriva slojem oksida (ukoliko zarenje
nije izvrlleno u pecima sa zastitnom atmos[erom), nakon zarenj a je potrebno
izvrlliti dezoksidaeiju oovrlline komada. Rad! toga se komadi potapaju u kade
.sa razblazeni m (z&visno od vrste materijala to su razblazeni rastvori
hlorne, sumporne, iii solne kiseli ne). Poslije dezoksidacij se komadi ispira ju u
kadama za neutralizaci ju, peru u toploj vodi i najzad suse.
Vrlo j e korisno kod izvlacenja kompHkovanih oblika !ariti parcijalno
samo onaj dio pia tine, Hi komada koji se na lazi u najtezim uslovima pri izvla-
cenju. Tako ee se kod tij ela rezervoara za gorivo (sl. 181 a) podvrei iarel' ju
(plamenikom ili indukcionom) ona zona platine gdj e je deformacija najveca.

'. PIO/IMI
2. PIa fltk
J St.zno 9/0" :IfrvIJO
It
5 Nasion
a ZONA tARE"'J RlER."QARA b lMf.N) PlAT' A
51 181 PAR(;IJALNO tARNJE KOMADA
,
5
II PROCfSA
L I. "1
0
/
} Prs,.." lt1 u1rlO-
n)
1 Dr tot /lfT>O
(grt fI)
'. G M nJO komoro
5. 001110 komoro
6, /7"lialtvt
(11/0 tI. ,,)
7. tont
It 00"'04 .odt 1 0
1 "od 1)/.
b KONSTRUKCfJ,A ALAT ..
St. 18} POVECAftUf MOGUCNOS TI PRE08L1KOVANJA ALArJMA
SA GRfJANJEM I HLA DENJEM POJED/NiH DIJELOVA

UkoJiko se zari clJela piaLina, IU cljeli komad, smanjuJ!: St' i.vl!,.oC:a c.iJcl,
platint! lkomada). To jc svakako povol)n/) sa stanovista nap mklh odnosa IJ
zoni deformacije (51. 159), jer se poveca a plasticn t matcrlJuln I olnksa',"<1
deformisanje. Medutlm. komad ima !;manJenu {:vr:Locu i u wm prcnosa slle,
tako da opet ne moie da podnese vel kl stepen dt'formadje. To JC u51ovilo
vitak poscbnog potStupka zar nja, kO)1 5 sasloji u lome da se za poct'tnl mate-
rijal ne koristi traka u m ko zarenom, nego IJ hladno v Ijan m stanJu. ::: lakvlh
traka se pr()O;ljera platma 1 (sl. 181 b), k:>ja se zatim stew i.7.mcdu naslona 5,
slezne glave 3 i 'i1jka 4 struga. Zatim s' plam nikom 2 zan sarno obod pl:ilmr
Na taj nacin ' c omeksa\'a samo onaj dlo plalme. k Ji C se kod izvlaccnJa nd '
laziti u zoni ddormacij '. dok dIU koji ee bil l u 7.om preno-,a sil osLaJe:ia POVl'
eanom cvrstoeem koju Ima hladno valjana Itaka.
E. icbt'l jt' na
i
.(." ovog p .. : ltp:qil I., podvrgao l7.vlacenju,
I za razne malerijale posllgao sljedece r 'wlLat
Materijnl
K m K m
1. CeJik (St. VIiI 23)
2,20 0,455 2,45 0,4 i
2. Mesing (litIs 63)
2,20 0,455 2,95 0,34
3. Ci.sti aluminij (AI 99,7) 2,10 0,475 2,50 0,40
4. Ner aj uei celik (V2 AE) 2,17 0,46 2,73 0,367
Iz ovog pregledil se moze lIoctli da su slepeni preoblikovanJa I;cd k-.mau3
izvucenih iz hladno valJane trake sa parcijalno zar nom platinom (K') znatno
veei od onih koji . u post gnuli ked izvla{ nja kcmada iz meko-brcnih II aka (K).
Analognu funkci)u ima I alat sp cijaln konstru)<cije (51. 182), kod ko-
jega se pojedini radnl dljelovi na odg varajuCim mjeslimll gri-ju, i.li hlade. Kod
orog alata se zona deformacije grij (tako da u isloj temp::ratura raste, a
cvrstbca (j", opadal, dok c zona prenosa sile hladi (sl. 182 a). Kod normalni:,
alata za duboko Izvlacenje komada sa precntl<om d moguce je u jednoj ope-
raeiji iz\"lac('nj , zavisno od s\"ojstva mat rijala koji se preraduje, poslici vi.si nu
komada u granicama h = (0,6 -:- 0,73) d.
Kod alala sa gnjanj m i hladenjem pOJedinih zona ove granice se POV\!-
eavaju n.a iznos h =- (1.3 -:- 2,3) d. Ovo je osubito vazno kod izvlacenja komada
slozenih nerotacionth oblika, jer s sa ovakvim alatima tehnoloski Pfl)C:'S skra-
euje za nekoliko radnih ope-racija. Osim toga izvlac njem se prernd uj e niz
raznih malerijala sa slabim plastic.nim svojstvima, kod kojih j granica ra7.-
vlacenja veoma blizu c.vrstoci materijala (kao kod magnezijevih i titanDvii.
legura i nekih osta lih metal a), sto .mac.i da je dijapazon plastic.nih deformacija
(bez kidanja) veoma mali. Ova konslrukc.ija nudi gotovo jedinu mogucnost
prerade . tehnologijom dubol: og Izvlacenja materijala sa slabim plastic.nim
svojstvima.
Konsl rukcija alala jc pd. azana na I. 182 b. Cijevni er.jaci 1 ;u monti-
rani u donjoj 4 i gornjoj komori 5. j a taj naei n se zagrijava viJenac canceta
)toji se izvlaci i sm;mjuje cvrstoca u 7.lJni dcformacij . Toplota se na v; icnac
cance a yrenOSI preko zagrijanog dtjcla pt za izvlacenje 2 i drzaca lima 3.
Tempe rature grijanja zavise od vrste mat rlJa la koji se obraduje (za Mg Mn :
320 -:- 350C, za Mg Al 7: 300 -:- 350C).

Zidovi i dno komada (koji prenose silu izvlal:enja) se hlade, predajul:i

ioplotu izvlakal:u 6 (kroz koji cirkulise voda za hladcnje), tako da zadrzavaju
onu I:vrslocu koju je malerijal imao prije zagrijavanja.
Odnosi izvlal:enja se ovim postupkom popravljaju. Legura Mg Mn ima
kod izvlacer.ja u hladnom stanju dozvoljeni odnos mt = 0,87 -;- 0,92, dok se sa
ovim alatom postize mt = 0,45 -;- 0,50.
VI 4. Projektovanje tehnologijc dubokog izvlacenja
VI 4.1. Izvlacenjc rotaciono simetricnih tijcla sa konstantnom dcbljinom
A. Komadi cllindricnog oblika bez vijenca
Na osnovu zadanog konstruktivnog crteza goiovog komada pristupa
se projektovanju tchnoloskog proccsa, koji tece po redoslijedu:
1. Dodatak za obrezivanje (d h)
odreduje se po labell br. 51 za zadani odnos dnfho (d
n
, ho - preCnik
visina goiovog komada)
2. Visina komada nakon zadnje operacije izvlacenja (h
n
) h
n
= ho + d h
3. Prel:nik platine (D)
Zavisno od oblika komada odreduje se po metodarna obradenirn u po-
glavlju VI 2.1.1.
4. Relativna debljina materijala (sr)
po obrascu (130)
Sr =
5 100010
D
5. Odnosi izvlacenja (m! m2 - - - - mt - - - - mn)
za prvu i sljedecc operacije izvJal:enja odreduju se zavisno od relativnc
debljine materijaJa po tabeli br. 54.
6. Broj operacija (n)
lz redosli jeda operacija po tabeli br. 57 se vidi da se prel:nik goLo\log
komada moze izracunati iz reJacije '
d
n
= mn d
n
_
t
= m
n
' mn -t . dn - 7 =
= mo' mO _1 .... ms' m2' mt . D
Ako se odnosi izvlal:enj a za drugu i sljedece operacije zarnijene sa sred-
njim odnosom izvJacenja
m! + ms + .... + mn 1+ mn
=
0-1
tada se precnik goiovog komada moze izraziti obrascem
do = rr.
n
-
I
. rnl' 1)
sr

Logaritmirajuci prednji izraz

log d
n
= (n - 1) log m
ST
+ log ml D
dobiva se obrazac za potreban broj operacija izvlacenja
1
+
log d
n
- l.og ml D
n = -
log msr
7. komada po fazama izvlacenja (dl, d2 . . . d
l
.. . d
n
).
( 132)
Na osnovu usvojenih odnosa izvlacenja (ml, me. mj ... mn), prec-
nici komada po {azama izvlacenja (tabela br. 57). s racunaju po obra-
scima
ili opcel1.i to
gdje je:
( 133)
dlo m, - plecnik Canceta i odnos izvlacenja
doticne operacije
d i - I - precnik canceta prethodne opera-
cije.
8. Dimenzije prelaznog dijela omotaca u dno canceta.
Kod ciJindricnih komada bez vijenca se razlikuju cetiri slucaja:
I Aka je prelazni radijus rl :;; s (s-debljina lima), tada se kod pro-
racuna uz.ima rl "'" 0 (tabela br. 57).
II Prelaz omotaca u dno se moze izvesti i sa znatno vecim radijusima
rl ;?; s, sto olakSava proces izvlaeenja.
Velieina radijusa po fazama izvlacenja po V. P. Romanovskom (ta-
bela br. 59) se uzima jednaka polovicnoj razEci precntka komada.
ill opcenito:
(134).
III Bol je uslove sa stanoviSta drzanja lima, u toku druge i s1jedecih
operacija izvlacenja, konstrukcije komada sa konusnim prela-
zorn omotaca u dno jer se na taj naCin povecava povrSina za drzanje
lima.

rABELA br. 57
FAZE PROCESA IZVLACENJA CILlNDRICNlH KOMADA
8EZ VIJENCA
Platina
_ JJ PJ Z
V L A C E H J A
I-a /I-a /II-a n-= ta
,-

d.
'{
d,
\j
I
:
I
f2j-
-
1
r-I


_ I
0
-,
!-
--- I
!..
s_
i
1

I
1
VI
I
- - -
-
Odnos
-
m,- *
m
m _ J!J..
m _.!!.JL.
m, , d,
J!b.
d 1'-1
-
P'etmil
DW!+U.h d, miD d, =m, d, dJ.mJd,
d .. m. dn-/,
d,
- - -
V,sma debljma I,ma
D'- d,' D'-dI D'-dl
h. 0'-4
h, s
h,6 t d
,
h,- t d, hJ
td
n
TA8ELA br. 58
5
OBRASCI ZA PRORACUN VISINA CILINDRICNIHKOMADA
_ R5S77i ssz:o =----a
8EZ VIJENCA PO FAZAMA IZVLACENJA
SKICA
Irvfo-
08RAZAC ZA PRORAtUH VISIHE PRIHJED8A

-
-
d,
1-0 h, -0,15 ( s,'- d, ) +0,1.3 (d, + 0,3U, )
d,-d,

" - 2
- --
0' ,
dZ,d
J
1/-0 h,= 0,15 (-a, - d,J+ 0,1.3 {I, (d,+ 0,32r,) r,-
- -
n-Io - d,,) 0,1.3 [f" (dn+ O,32'n)
- - - -
--

D' * )
d
,
/,
1-0 h,-(US d,J+ 0,57 , (d,. 0,86 a, 0,-
r-
o
- - -
D1 a,. dZ,d
J
1/-0 h,=O.lS(-a, - d,)+0,S7 (d,+O,860,J
-------
()-to
h.-o,15 0 cJ,J +Q,57 (d 0,86 0tJ
a". drr-<ln-I
& HO
,
_._-
- -
- --- - -
@E
D' 0
d,
/-0
h, -0,25 cr, = lll5 m
m'-1J ,
--
D1 D
1tIZ- f, 11-0 h,-q1S a,' (J.25 --
, ",,m,
-- --
-
n-ID
D' D m d.
h. -/l25 a;;- Cl1S ,{' ;r,:-I
.It m,-m, ... m,.
h"h, ... . h.- V,s/ne po Ii ,r, . .. r. - Rodijusl zoOblj.nja no
fozomo
prelazu omotata u dno
d"d, , , d.- Pretn/ci a"a,' "'0.- Yisma konusa no p,...
po fazama Izvlatenja lazu omatata u dno
0 - plat/ne m,ftIr .. fTI,r Odllasl izY/atenjQ

/- a
11-0
-e
- to
lABELA bG59
8.AD. liUSl IZVLAKAA I DR2AA LIMA
PRSTENOV/lA
OPERACIJE /ZVL"AtENJA
SU /ZVEDEN/ SA ZA08
LJENJEH (rad/jus )
r.,.
rtl}- r"
d, dl
2
r go-dCn")
.n 2
rdn rstn-I)
PRSTENOV/ ZA SLIJEDECE
OPERACIJE /ZVLAtENJA
SU /ZVEDEN/ KONUSNO
( d uglom fl)
1. r. - rad/jus Izvlakaea
2. Prsten za Izv/atenje
3. Drlat lima
t . Prsten za centr/ranje
d - precnlk izvlakata
rd - rad/jus drfata lima
- rad/jus prstena za Izvlatenj.

Ugao konusa (tabela br. 59) se blra U granicarna:

Ukolilro se usvoji ~ = 45, tada je visina konusa (tabela br. 58)
(134 a).
IV Kod izviatenja komada sa sferit:nim dnom (labela br. 58) radijuG
prelaza omotaea U dno je u stvari radijus sfere:
rl :1 ,. (134 b).
8. Vi sine komada po fazama izvlacenja.
Zavisno od izvedbe prelaza omotaca U dno canceta ove V'lSUle se takode
proracunavaju na cetiri naCina. U svim slucajevima se visine izracu'-
navaju na osnovu posta'lke da povrSina pJatine (A) mora biti jednaka
povreini komada nak.on i-te operacije izvlacenja (Akl).
I Ostri prelazi (tabela br. 57)
'It D ~
A =---,--
4
II Zaobljeni prelazi (tabela br. 58)
In Prelaz sa kon.usom (tabela br. 58)
D2 al
hi = 0,25 (-d. - d
l
) + 0,57 - (d
l
+ 0,86 a0
to d
t
IV Sfericni prelaz (tabela br. 58)
(135)
(135 a)
(135 b)
(135 c).

Prinl.k r:
Lchnoloski pro.ccs po fnza m<.t izviacc:lja. 7. a komad
na sl. . tl .SO dimcnl ijama :"
,
dn = 20 mm; ho - mm: r" = 2 mm.
Materijal: meko iareni mesi.ngani J,m Cu fiU Zn (Ms60), debljine 5 = a,s mm.
1. Dodatak za obrezivanje:
Zn odnos
tin 20
.- = --. -.= 2.6
hI) 17 .
7i mm jz tabele br. 51
Ll. h = (4 -;- 6) mm
1. Visina kumada n.kon zadnjeg izvlacl' nja :
h .. = h. + Ll. h = 77 + 5 = 82 mm
3_ Preenik pl a tine:
Obrazac po tabeli br. 50, red. be. 2
------
D = V d' + 4 d (h + 0, 57 r)
d = d
n
20 mm: r = r n = 2 mm; h = hn - r = 82 -;- 2 = 80 rom
o 0_ y' = 63,1 "": 83 n:m
Platina jma di:nenzij e: <jJ 83 X 0,5 mm (51. 183 b)
>
'L Rela livna de bljj-na male rijala (obrazac 130)
s .100 = 0,5 . 100 = 0,602
o l>3
5. Od l1 05i izv l att: nj a:
Iz la bcle br. 54 za s, = 0,602
m, = 0, 55;' m, = 0. 78; ''''' = 0,80; m., = 0, 82; ms = 0,85
6. Broj ope racija izvlacenja (obrazac 132)
n = I
+ i? g _____ log = I
log mu
log 20 - log 0,55 . 83
+ --='-------;I-og-O,81
n = I + 3,96 = 4,96 "" 5

r
"
"


d.=20
S .(}.5
.- -
0=83
b. PLATINA
a.Gorov
KOMAD
c . FAZE IZVLAtENJA
51. 183 PRIMJER IZVLACENJA CILINORICNOG KOMAOA
BEZ VIJENCA
'ABELA br. 60
.
OPTIMALNI OONOSI IZVLACENJA CILINORICNIH
<"
TIJELA SA VIJENCEM (Po V. P. Romanovskom)
a ZA PRVU OPERACIJU (m zd,/D)
I
d,
Relatlvna deblJlOO Sf "s/D . 100 %
0
d
} - 1.5
t
5
-
I
'1!:
to-O,6


I J
=
do 1,1 0, 51 0, 53 0,55 0,57 0,59 _
i
-
.-

. _
f- 0,53
0,55
d.
[
,
--
-
1, 5 0, 1. 7 0,1.9 0, SO 0,51 O,5}
;
i 1,8 0, 1.5 0,1.6 0,1.7 0,1.8 0,1.8
1

I - - f-
(
}, O a, /.} _

O,U 0,1.5
J
- -
' \ },}
0,1.0 0,1./ 0,1.2 0,1.2 0, I.}
I
d)
f-. -
-
1--},5 1-
0
, 37
0,38 0,38 0,38 0,38
f- _
0, 31.
I-- 0, 35
0,35 0,35 0,35
3,0 0, 32 0,33 0,33 0,33 0,33
b ZA SLiJEDEeE OPERACIJE (m, ,, dl /d, , )
-
_ d,
Odnos
Relotivno debljino Sf c s/D IOO%
r

I
m,
} -1,5
1,5- '-A '-0- 0,6 0,6-0,3 IP-O,tS
\""
T l'

m,.&
0.73 0,75 0,76 0,78 0,80

i
d,
,
:i'
'"
i'
m,.*
0,75 0,78 0,79 0,80 0,82
,0/'

I--- 1
-.
-
d,
0,78 0,80 0,82 0,83 0,81.
-ii,
-
m," dJ
ds
-d,_,
mszd;
0,80 0,82 0,85 0,86

7. PreCnici komada po fazama izvlacenja:

Na osno\'U obrasca (133) i tabele br. 57 slijedi
dl = ml . D = 0,55 . 83 - 45,65 = 46 mm
d2 = m2' dl = 0,78' 0,46 = 35,88 = 36 mm
ci:J = Ul3 . d2 = 0,80 . 36 = 28,8 = 29 mm
d4 = m. ci:J = 0,8229 = 23,78 = 24 mm
Kontrola odnosa ~
d 20
mG = d = 24 = 0,833 - zadovoljava
8. Raciljusi komada po fazama izvlacenja:
Prema obrascu (134) i tabeli br. 58
dl-d2 46-36
=5mm rl =
2 2
d2 - ci:J 36-29
= 3,5mm r ~ =
- - =
2 2
rJ =
~ 3 - d4 = E - 24 = 2 5 mm
2 2 '
d4 - ci6 24 - 20
f4 = --::-- = - -- = 2mm
2 2
rs = r = 2 mm
9. Visine komada po fazama izvlacenja:
Po obrascu (135 a) i tabeli br. 58
D2 n
hi = 0,25 (d- - dl) + 0,43 (dl + 0,32 rt)
l dl
83<' 5
hi = 0,25 (46 - 46) + 0,43 46 (46 + 0,32 5) = 28,2 "" 28 mm
D- ro
ru = 0,25 ( - d ~ ) + 0,43 d- (cL! + 0,32 r2)
d2 2
h. = 0,25 (a3
2
_ 36) + 0,43 3 ~ (36 + 0,32 . 3,5) = 40,4 "" 40 mm
- 36 36
D ~ fa
hs = 0,25 (ds- - d3) + 0,43 d; (os + 0,32 r3)
83
2
25
ha = 0,25 (- - 29) + 043 -'- (29 + 0,32 . 2,5) = 53,1 = 53 mm
29 ' 29

r,
h. - 0,25 (- - d,) + 0,43 - (d I + 0,32 r,)
d. d,
2
= 0,25 ( - - 2t) + 0,';3 - (24 + 0,32 . 2) 66,63 "" 67 mm
21 24
Provjera visine nakon zadnje (pete) operacije izvlacenja:
Iu = 0,25 - d5) f- 0,43 (ds + 0,32 rG)
d5 ds
83! 1-
hs = 0,25 (20 - 20) + 0,43 20 (20 + 0,32 . 2) = 81,55 "" 82 mm
hr; h
n
- 82 mm - odgovara
B. Komadi cilindricnog oblikB sa vijencem
Izvlacenj e cilindricnog komada sa vijencem se odvija u tezim uslo-
vima nego izvlacenje c.ilmdricnog komBda bez vijenca. Ukoliko je preenik
vijenca znatno yeti od preCn.ika komada, tada se u toku procesa izvlacenja
ne premjeSta c: jeli volumen platine, nego same njen centralni dio, usljed
cega dolazi do izduiivanja materi)ala, odnosno do sianjivanja zida. aj-
vece stanjenj zida se zaoaZa u zoni prelaza omotaca u dno komada. O.sim
toga kod ciltndncnih komada sa vijencem postoji i veta opasnost od guha-
nja materljala. manjenje dcbljine zida i opasnosl od guZvanja raste sa
porastom odn.osa d.id (d. - precnik vijenca, d - pre{nik canCela - tabela
br. 60) i dubine izvlacenja H.
Precnik pIa tine (iz tabela br. 50, red. or. 4)
D = V d
1
+ 4 d [h + 0,57 (R + r))
Zamjenom vrijedn05ti premn labeli br. 60
dl = d.
r = R (radijus pre laza omotaea u dno i omotaca u vijenac kod vecine slu-
cajeva uumaju se jednakj)
H = h + (R + r) = h + 2 r (ukupna visina caneeta) -
dolazi se do obrasca za preeruk plnttne
(136)
Odnos prve operacij e izvlacenja (ml = ddD) zavisi od relalivne debljine
materipla (sr) i odnosa dJ d, Sto e maZe uoeiti i iz izra..za koji nastaj e dije-
ljenjem obrasca (136) a pr cnikom d, tako da je slepen preobLLkovanj3:
Kl = _1 = E.. = + 4 - 3,4-! (..:...)
rol dl dl d d

Vdj('dnoSl ocJnpsa ml, k:lo [unkCl je ml = f (5,. d,/d) su dan I) t. .. b, r: t)1

;l 7.(1 SIJNictl I)pl' l"acijc izvlil(;enJiI m, (, (Sr) u taoch br. no b.
?l'cl'nil' l komada Iazama 17',1iatJ1'nja se fncun ... tj' l prl
In d'l
..

Prr('mk "IJenea d. treba, po mogucnosli, vee u prvoJ da
)l'anak precnlku vijenra gOt.oVDg komada, uvecaraom za iznos dtxialtka 2..l
obrezivanje (tabela be. 52). Kod operaelja izvlaten]a ova] prd:nik
Sl' nCZil,:;,tno mijenja. lake da St' moze smalrall d" =:r consL
kornada (za i - tu opt!raciju izvlaccnjaj ratuna oS:-:l)va
obrJ,cJ (136)
D' _d
2
H, = 0,25 ( d, '-f- 3,44 r l) ( l371
gdje je:
H, \'ISIOa komada
D p retni k pi ati ne
d, preenik vijenea komada
<1 , k<>mada
r, - . prclazni radijus
POlreban bro] opcracija izvlacenja ,e racuna po obraseu (132).
Rallli pnmjeri proj ek lov" nja redoslijeda operacija izvlacenja clhndric-
nih komada sa vijencem su prikazani s1. 184.
a. V'jcnJc se pocioJe "brazo"ali od HI operaci je izvlaccnja sa konusnim
c1rzacern lima. Ugao konusa se pos lepeno smanjuje (od rrr do VII ope-
raclje), a na pos l]ednjoj l<1 jest Vllf operaciji vijenae se porovnava i.
nakon toga obrezuje.
b. Vij enae se obrazuje kroz nekoliko operacija .izvlaeenja, na lej ""eil:. slo
so mijenja nag.b zidova i prelazni radljusi (Ill do VI operacije). Stepen""t
obli k vijenca so postii.e u Vi i operaei}L
c, Vljenac zadanog precnika sa dodatkom za obrezivanje se obrnzuje u
prvoj operacl jl izvlacenja, a ci ilndri tm dio n. sljedeeim operacljama.
putem poslupnog smanjivanja prcl-nikn ko,mada I prel aznog radiJusJ, uz
adckvalno povccanjc visi ne komada.
d. i\nalogno kao I pod c, sarno l'(lzhku;e po broju operacija.
e I u slucaju sc vljenac obrazujc u prvoj opernciji Rst-
lika u odnosu na prelhodne slueajeve ]e u tDme SIO .je viienae
pod nagibom. a llme se oteiava]u uslovi
f. Ovim nacinom se izvlace manji k madi sa vij .. .ncem pod n,'gibom, -11
po principu ra7licitom od prelhodnog. U I operaciji se pr06ijeca pbtllu
i Izvlaci komad nesimcu'icnog obilka (sa nagloom jedne strane od 5:;"}
II operaci] a je analogna I, s tim SIO se nagib stranice sman]u]c na uga ...

lIfll
VII
VI
V
IV
1/1
1/
I
o.
1/
/1/
IV
d.
II
11/
IV
V
VI
VI
b.
~ .
~ : 1
~
c.
I V ~
f.
SI. 184 PRIMJEBl RE.,QOSUJEDA OPERACI./A IZVLACENJA
CILlNDRICNlH KOMADA SA VIJENCEM (A:Malov)
: G
i
I
II
'"..0,.71
III
In eO, '
IV
v
.
m .0, Ij
VI
VII
II
/1/
IV

35, koji odgovara nagibu vijenca gotovog komada. Izvuceni dio pred-
stavlja kombinadju vertikalnog i nagnutog cilindra. Poslije III operaclje
se dobiva polufabrlkat zavrmog obilka, koji se u IV opcl'aciji jos ka-
.i.1brira.
U tab eli br. 61 je prikazan tehnoloski proces sa konturama alata
za izradu tijela vazdusnog filtra (po V. I. Kuhtarovu). Kako se iz prikaza
redoslijeda radnih operacija vidi, komad se i pored slozenosti tretira kao
t ijelo ci.Iindricnog oblika sa vijencem.
C. Komadi stepenastog oblika
Razrada tehnoloSkog procesa izvlaeenja Iromada stepenastog oblika
zavisi ad odnosa visine, preenika i broja stepenica.
Karakteristican primjer ovakvog komada sa jednom stepenicom (kod
koje je db > hb) je pr.ikazan na s1. 185. Iz platine (preCnika D = 48 mm) se
u I operacij i izvlacenja, izvlaCi canee eij i preenik odgovara prvoj stepenici
(dJ = 25 mm, hl = 17 mm) . U sljedecim operacijama izvlaeenja postepeno
se vrsi redukcija precnika (ad dl '= 25 mm do db = 5 mm), tako da se kroz
pojediJle faze izvlacenja visina povecava do konaene vrijednosti hb = 8 mm.
Slican primjer, al i sa manjim brojem operacij a je prikazan na 51. 186 a.
Ukoliko je komad izveden sa nizom stepenica razlicitih vis.ina (s1.
186 b), tada se prvo vrSi provjera da li ga je moguce izraditi u jednoj rad-
noj operaciji.
Kao kriterij za ovu provjeru se uzima uslovni, ili propordonalno su-
marni odnos izvlacenja, koji se racuna po obrascu:
mu =
gdj e su:
hl ho
--- + -' +
h2 h3
+ h
n
_ 1 dn- 1 + do
. ~ l ) D
+h
n
-
,
+ 1
ho
htl .- VlSme stepenica
d" - precnLci stepenica
D - precnik pl ati ne
(138)
Ukoliko je us!ovni stepen deformacije veCi ill jednak (mu ~ ml) onom ste-
penu deformacije koji je dozvolj en za i zvlacenje cilindra bez vijenca
(ml = ddD), tad a se komad moze izvuci u jednoj operaciji.
Primjer:
P rovjeriti da Ii se komad prikazan na s1. i86 c Il1.OtZe [zvuci u jednoj
radnoj operadj i.
Preenik platine D = 103 mm
deblj ina platine s = 1 mm
Relativna debljina materijala
s 1
Sr = - ' 100 = - . 100 = 0,97.
D 103

TABELA br. 61
. ~
TEHNOLOSKI PROCES IZRADE T/JELA VAZOUSNOG FILTRA
SKICA OPERACIJE
1 2
~ l l "
<#>385
1
C$
2
3
PRIMJER:(Po V.I. Kuhtarovu )
Konstruktivnl crtez goto vog
dijela.
Naziv dijela: Tijelo vazdusnog filtro
Materijal: Lim C. 01i7. Pd ~ t . VII J.
Debljina s=O,8mm.
OPERACIJE I ALA TA
3
Prosijecanje platine q, 3 85 X
0,8 mm.
Alat za prosijecanje pIa ti ne.
Prvo izvlacenje.
Canee <P l60X 78 mm(m,=O,6751
Alat za prvo izvlace nj e bez
promjene debljine materijala.
Drugo izvlacenj e.
Cance <P223.5XI 08m'm sa
vijencem <P l il mm '(m, = 0,86 J.
Alat za sl ijedece operacije
izvlacenja bez promjene
debljine mater ijala.

1
5
6
[
7
~ 2 J 2
8
NASTA'IAK TABE'. br. 61
' -'22J.5
~
l J
I
I
Delalj A
~
3
Treee Izvlacenje sa
oblikovanje m dna.
Cance 4> 182.2 (4)223.5 )XI/8
mm sa vijencem 4> 21.1 mm.
(mJ = 0.8171.
Kombinovani alai za sli-
jedeee izvlacenje i obliko-
va nje dna.
Kalibriranje dna i peglanje
vijenca.
Kombinovani olat za ka/ibri-
ranje i peglanje.
Obrezivanje vljenca na
precnik <p 23l. m m.
Alai za obrezivanje.
Obrubljivanje (kruzn 0 zavi-
jan/e po zalvorenoj konlu-
ri) ivica vijenca.
Alai za obrubljivanje.
Probijanje prelhodnog olvora
'*' 53 mm i provlacenje
grla <p 65X12 mm.
Kombinovani alai za probi-
janje olvora i provlacenje
grla.
9 Probijanje olvora <p 21..5 mm i I. olvora 4> 3.5 mm.

- --
.., .
. 11>4.1
....

...

FAZE TEHNOLOSI(OG
PROCES" /ZRADE
VI
II 15_
Po"rSilUl . (/0:
A z.!!f.K +d. '/(-vl4' .,..
A .If:!r.+15-tr' '5+S K.,.,195 m1
,
plot fob ZQr: tis )

D=V"''l'S PIa i. a It> .hl
1. PRORAlUN "'REt;- J. PRORAtvN VI S/NA PO
NfKA PO FAZA"1A FAZAMA
/ m"
i V:di
di-'
!of mm dI
Yi s i ll. hi m
--
/
l/:
4S.l I
15
%/
"
0,80
}O
" Q!:JJl . Y!::.1.il
II, (d. OS
II ,17
1-- --. -- - -- -- -
..!!.l.!:!L
"
2
" chff ., d1
_"z
,X
III D.80
16
%
IV 478
11.5
%
0,80 V
10
5 8 1.0
II)" dJ "75" 76
r- ------ --
5
.to
h .. T .. in' -<l]
.
f- - ------ -- ----
h,' f"1f'"
-
---
------ --
VI
/ ;
0,80
h,"!f'" .5
..... ------ -
VII
. /
/ tl
0.79
1!L .J!L
h,. d, 43 .,45
VIII
6: :'/
0,80
// 5
"'''ff''Jj- -8
51. 185 PRIMJER IZVLAtENJA ROrACIONO SIMErRltNOG
KOMADA SrPNASTOG 08LIKA

Za ovu vrijednost, odnos prve operacij e izvlacenja (prema tabeli br. 54)
se krece u granicama:
mt = 0,53 -+- 0,55
Uslovni odnos izvlacenja za zadani komad po obrascu (138)
58 +
10 103 8 103 103
mu = = 0,56

10 8
S obzirom na to da je ispunjen uslov:
mu = 0,56 > mt = 0,53 -+- 0.55,
komad se maze izvu6i. u jednoj radnoj operaciji.
Drugi primjer (po s1. 186 d) prikazuje kakD se projektuje tehnoloski
proces izvlacenja ukoliko se komad ne izvlaci u jedno3 operaciji.
U I operaciji se prosijeca platina i nakon toga izvlaci druga i treca
stepenica. U sljedecoj operaciji (II) se izvlaci prva na zadani
precnik, ali ne na cijelu visi.nu. Odgovarajuci dio materijala za punu visinu
ostaje u vijencu. Nakon prohijanja otvora za grlo (III operacija), komadu se
u IV operaciji provlaci gtlo (to je cetvrta stepenica) i istovremeno se izvlaCi
vijenac, tako da se dob1va odgovarajuea visina.
D. Komadi konusnog oblika
Iiustraciju projektovanja tehnoloskih faza izvlacenja i seme alata za
izradu kOillu.:me nalivne cijevi automobila prikazuje primjer na s1. 187.
1z platine celicnog Lima za duboko izvlacenje (precnika D = 173 rom i
debljine s = 1 mrn) u I operaciji se .izvlaoi cance (sa odnosom mt = 0,625)
sa precnikom vijenca 0124 mrn. Ovaj preenik se zadrZava kroz sljedece
operacij e, sve do obr ezivimja. Prelazni dio omo'taca u dno je izveden ko-
nusno, pod uglom 31 lW, koji se takocle zadrzava d. kod sljeclecih operacija.
U sljeclecim operacijama izvlacenja (II, III i IV) vrsi se (sa odnosima lzvla-
cenja m2 = 0,795, ms '= 0,81, i m4 = 0,81) postepeno priblizavanje definitiv-
nom konusnom obliku komada. U V operaciji se vrsi kombinovano obre-
zivanje vijenca. (na precnik 0 115 mm) i istovremeno probijanje otvora
(preenika 0 44 mm) za provlaeenje grla. Sesta operacija je takode kombi-
novana, jer se u istom alatu provlael grlo (075 X 15 mm) i izvlaci
na cilindrican oblik (0108 X 15 mrn) . Konaeno' se u VII operaciji probija
otvor (0 10,2 mm).

U principu, kod projektovanja tchnologije izvlacenja k'Onusnih ko-

mada postoje dvije me-tode (s1. 18S) ito:
a. Metoda izvlacenja sa stepcnastim cilindrima
b. Metoda izvlacenja sa paralelnirn konu.&ima.
Prva metoda se sastoji u iome da se komad postepeno izvl aoi po
fazama stepenastog oblika, tako da je kontura stepel1'ica upisana u konus
komada (stepenicama se vrSi pootepeno priblizavanje konusu).
Ako se na primjer (s1. 188 a) zadani komad sastoji iz cilindricnog
dijela preCnika d, i visine h" I konusa visi.ne hb, sa najmanjim preenikom
db "" 2 rb, tada se po prvoj metodi, pestepeno iz platine (precnika D) izvlace
komadi cilindricnog oblika, sa p reC.nicima
dl = m{ D; d2 = .m2 dl; .. . . . d; = m; d
l
_
1
Ovo izvlacenje ide do i-te operacije, kod koje ge dobi.va precnik canceta
jednak najve':em preOniku konusa d; =. d. (u pl'imjeru po s1. 188 a je
d2 = da) . Sa tom operacijom se zavrsava izvlacenje cilindra bez vi j enca.
U daljoj redukciji se zadrzava cllindrirni dio precnika d; = d
a
i
visine ha, a vrsi postepeno izvlacenje stcpenica precnika:
Visine stepenica se uzimaju tako da tangiraju konusni profil iznutra. Izvl a-
cenje se vrsi sve dotJe dok se ne postigne d
n
= db.
Nakon toga se vrSi kalibriranje komada, odnoono poravnavanje izvu-
cenih stepen:ica.
Glavni nedoslatak ove metode je u tome sto se ne dobivaju komadi
konstantne debljLne, nego se usljed velikih deformacija debljina na poje-
dinim mjestima (naroeito pri dnu) znatno smanjuje. Osian toga i nakon kali-
briranja se na komadu uacavaju tragovi alata za stepenasto izvl acenj e.
tako da povrsina izvucenog komada ni]e. gJatka.
Izvlacenjem po metodi paralelnih kC!1.usa (s1. 188 b) se p05tiZu bolji
rezultati. Prve faze izvlacenja SlU iste kao i kod prethodne metode, sto
znaci da se i7 pIa tine postepeno izvlace cilindrieni komacLi. bez vij enca sa
preeni.cima
dl = ml D; d ~ = m2 d l . . .. . d; = d
a
= m; d
i
_
1
Dalja redukcija se vrsi na racun smanjenja cilindricne povrS.i.ne, u cilju
povecanja konusne, tako da je
d;+1 = mi+ 1 d; . . . . d
n
= db = mn d
ll
-
I
S obzirom na to da se po ovoj metodi z a d r ~ a v a konusni oblik omo-
taca komada po fazama izvlacenja, definitivno izvuceni komad ima povr-
sinu holjeg kvalitcta.
E. Komadi kupastog i sfericnog oblika
Osnovne poteskace, koje se javljaju pri izvlacenj u eve grupe eleme-
nata, ogledaju se u skl onosti materij ala ka ispupcavanju, stvar anju nabora
(gliZvanj u) i znatnom smanjenju debl ji ne materij ala u denj em dijelu ko-
mada.

6:J-
1
' '"
j

op.
m "0.52
__ I


1/ op.
m -Q.7S

"
JJP
J m .O,S'
b.
dJ58
.- 9>'5
- --,
I l -
_ /1/ operocijo
I ,- <bm ...
'01 - -, I _ -
.' T I r= I r,;;r- .
. 'Uf it ,- ..,
_ 'j' L dJ70 ::. ' ...
IV op. ...,
m -0.97 tplO] -
met I IV operocija
o. -. c. d.
..J"-_"""li1"* - _--'L
..:r '- J
CD
SI.186 IZVLACENJE KOMADA STEPENASTOG OBLIKA
GorOV KOMAD
... . _ . Iii .r ;" ':'=':' 'i'
- ,,o-'4 ==<btr - '
I
I, - R1O
, -- T .., 'I I ' . -E1StI>PO; '''-'L -
, RS.
j_f , ' L - f
RJ. I ... , '
f - 1 '"') t Ii !I II ji
O"!L L_ ,I \ & /
...... ____ l..,J 1..0. H =' iii \ .i..! _ __" ..L .L /
PLATINA I iZ1I1. m," 108/173=0.525
,
'--- - - .. - -- - -'
16 iZIII. m,= 70/85 =0.81 IV izvl. m,.57/1v=o.S1
V Obrezivanje y,ijenca dJ 115 i probljanje
ot 1I0ra t/JJ.J. VI Provlat enje grla i i z-
\IJ Probijanje otvora dJ 10.2 vlatenje vijenca
SI. 187 TEHNOLOGIJA IZRADE KONUSNE CIJEVI Lv. I, KuhfarQ,YJ

d,.do
dJ
(13
J
I
L
al
I . D
I -0 iZ\llot
III-II inIal:.
dJ.m
J
d
1
II . I
-0 IZV a .
/ d1- m1'd,
d1-do
1-0 izvlat.
d,-m,D
V-o izvfat .
v
IV
III
VI-o izvlal:.
"
a. METODA STEPENASTIH CILINDARA b.MET. PARALELNIH KONUSA
5/.188 t1ETODE IZVLACENJA KONU5NIH KOMADA
O.9.! ....


I
:ttlZ' .. Y

" /I
R1
/II


II
L "1'1 I
t:!1 III rlol III

tcID
V DUAL) E
a. b. c.
3"
]
1-0 izvlac.
I 1/-0 izvlat .
1.lzvlakal:
]. Prsten za izvlatenjll
3. Drlal: lima
1..lzbacival: komada
d. ALAr ZA 08RATNO IZVLAC:ENJE
1. Izvlakal:
2. Prsten za izvlal:llnje sa po-
tisnim rebrima
3. Drfal: lima
I.. Izbac;vat komada
. ALAT ZA IZVLACENJE PREKO
RE8RASrOG PRSTENA
A. TEHNOLOGIJA IZRADE 8. ALATI ZA IZRADU
51.189 METODE IZVLACENJA KOMADA KUPASTOG OBLIKA fA.Malov)

Da bi sc izbjcgli ovi
stanovBta t hnolo lje, talw
kojih se neke navodc.
cfektr danas se poduzima nlZ mJ ra kako ,
kons1.rukcijc alata z.a duboko izvl' /';l'nje, o'
1. Dimenzije platme sc uzirnaju ne'lo vcce od onih koje se doblvaJu prt>-
racunom prema dimenzijama golovo<1 komada. Visa}{ mal.enJala . nak n
izv1acenja obpzuje. Ukuliko se i pored t ga komadi guzvaJu, odn 0
ukoliko sc primij te nabOJ i, uvodi se dodatna operacija kahbrir nj'l
komada alatima na frikcionirn presama, iIi se komad zagladuje na tru-
garskim masinama za izvlaeenje pritiskivanjem (klasifikacija po tabeli
br. I, red. br. 15).
Primjer je III op,eracija na 51. 189 a.
2. Proracunski preCnik platine se povecava za iznoo koji je potl eban da
bi se izvlacenje moglo izvrSiLi sa specijalnirn prstenovima za lZvlacenJe,
sa rebrima z.a olaksavanje procesa izrade (primjer je alat na 51. 180 e).
3. Redoslijed izvlacenja se dijeli na dvije operacije, tako da se u prvoj
izvlaci cance sa sfcriCnim dnom, a u drugoj se vrs.i obratno izvlacenje
(primjer: alat na 51. 189 d).
Bez obzira po kojoj se varijanti radi, nakon izvlacenja komad treba
obrezivati.
Na s1. 189 a, b i c prikazane su tri varijan te izrade automobilskog fara.
Na taj nacin se mogu obradivati duboki komadi sferienog 1 kupastog
obl ika. Kao pocetni oblik materijala za sve tri varljante upotrebljava sc
platina istih dimenzija (precnika D = 320 mm i debljine s = 0,8 rnro).
a. Komad se izv1aoi u I operaciji na sfcrican oblik sa vijencem, a zatim
se u II operaciji izv1acenj em forrnira kupa ti oblik. Kako se na taj nacin
dobiva povrsina komada sa na oorima, treba je naknadno izglacati. Komad
se stavlja na nosac, kojl se steie u okretl1u glavu maSine strugarskog
tipa. Glacanje (III operacija) se vrsi valjCicem, koji se nal azi u driacu
montiranom na kl izacu 5truga. Obrezivanj e komada (IV operacija) se
takode VI'Si na masini strugarskog tipa sa kruinirn noiem.
b. U I operaciji se izvlaci eance sa ispupcenim dnom. Zatim se metodom
obratnog izvlacenja (II operacija) oblikuje kupast i dio. Kamad sa prve
operacij e (s1. 189 d) se postavlja na prsten za izvlacenje 2, priteze drZa-
cem lima 3 i zaLim izvlakacem 1 obr atno izvlaci.
Izvucen o cance se iz prstena za izvlacenje izbacuje izbacivacem 4.
Na taj nacin se dobivaju komadi sa glatkim povrsinama uslj cd sigurnog
p ritiska driaca lima. Kod cper acije obratnog izvlacenja se poravnavaju
nabori nastali u prethodnoj operaci j i. Dalja redukcija radijusa se vrsi
u III i IV operaciji, a u V se komad skracuje na konacnu visinu.
c. Kod ovog nacina se u I operaci j-i i zvlaci canee sferienog obhka sa pri-
rubn icom. U p 05ebnom alatu (s1. 189 c) vrsi se izvlacenje kupastog oblika
(II oper acij a). Ovaj ala t je predviden za presu dvostrukog djejstva. Ko-
mad sa prve oper acij e se stei e izmedu drzaca lima 3 i prstena 'Za izv1a-
cenj e 2, a za tim izvl akac 1 (kupastog oblika) izvl aci lwmad preko rebara
prsten a za i zvl a cenj e. Ova rebra, (de talj E na s1. 189 c) izvedena po cij e-
10m obodu prstena za izvlacenj e, ol aksavaju p roces izvl acenj a i obez-
bj eduju Sligurno drzanje lima. Stoga se dobiva izvucen komad g\atkih

povrsina .(bez nabora). Izbacivac 4 je d.zveden pod odg>ov.arajuCim r adiju-

som, tako da uj edno vrsi i f unkciju donjeg kalupa. U III operaciji se
koroad obrezuje na zadanu visinu.
Ova metoda izrade je n aj racionalnija i sa tehnoloskog glediSta
sigumija od preth<Jd.nilh.
Poseban metod izrade rotaciol!o simetrienog Jooroada kupastog obJi-
ka, sa konkavnim porvnsinama omotaca prikazuje pl'imjer na 51. 190.
I-va operacija je noom.alno izvlacenje Canceta sa sferic.nim dnom.
U narednim operaohjama se obraduje dno, pri cemu se v.rSi redukcija
radijusa dna od vrijednosti Ro = 20,5 mm (radi j'us oancata) do RN = R =
= 2,7 rom (radijus gotovog kO'1llada).
OOO05i izvlacenja za izradu dna su uzeti isti, tako da je
rot = ro2 = ..... roi = ..... roN = m = 0,8.
Radijus dna nakon zadnje operacije izvlacenja
RN = R = rot . m2 . . . .. m; . ... . mN ' Ro = m
N
Ro
Broj operacija za izradu dna
N = log RN -log Ro _ log 2,7 -log 20,5
log m log 0,8
Radijus dna i-te operacije
Ri = mi Ro = O,8
i
. 20,5
_ 0,87 = 9
0,097
Pri tome se radijus omotaca povecalVa od vrijedm.osti rt = 4 mm do
rn = r = rom.
Stupnjevanje se VT'Sj sa brojam operacija
n = N-1=9-1 = 8
po Qlbrascu
Na osnovu toga moze se izr acunati koeficijent stupnjevanja
n- 1 7
K V 112,3
= D = 4 = 1,61.
U poslojednjoj operaCll.]l se rub oblikuj e na ma.sini za valjanje sa profi-
lisanim valjcima.
VI 4.2. Izvlacenje tijela nerotacionih oblika
PvO'j ek tovanje faza izvlacenja tijela pravougaonog presjeka, kakQ je vee
i kod anaJize razvijanja platime (s1. 171) ustanovljeno, vrsi se za najoptereeenij i
sektor, a to je ugao komada. Uglovd. koma'da sou optereceni naponima izvlace-
nja, a za ravne stranice se moze pretpostav.i!ti da se obrazuju

."
FAZE rEHNOLOSKOG
PROCESA IZRADE
PRIMJER: (Po E. Kaczmoreku )
Komad prikazan no slici treba iz-
rodili tehnologljom dubokog izvlo-
eenja bez promlene debliine moleri-
jalo.
Moterijo/: eelleni lim C. ala Ps
Gorov KOMAD debljme 5= 0,75mm
refino gotovog komo<ia: G=0.029kg=29g
I. PRORAC:UN PRECNIKA PLAT/NE:
platine (obrazac 119)
gdjeje 1=7,8 kg/dm
J
=7,8gr/crr;>J
"-5./
_ fiG / 1. 29
= VTr.Q075'7.8 =7.95cm = 79.5mm
Platina 4J 79.5 x O.75mm
2. IZVLACENJE CANCETA:
Preenik odgovara precniku komada d=L6mm
Odnos izvlocenja m= diD =1.6/79,5 :0, 58
3. IZRADA DNA :
Radijus dna je potrebno reducirafi od vrijednos
Ii R. = 21,5 mm (radljus cancela) do vrijednosfi
R- 2,7 mm (radijus komoda)
Redukclja se vrsi so odnosom izvlafenja
m =0,8, fako do je no pr imjer:
RI -0,8' R. = 0,8 20,5 = 16,1. mm
R}=0.8RI =0.8'16,1. =13,1 mm
Dolji proracun premo fabeli .'
Ri.1 120,5 16,1. 13, I 10,5 8,1. 6,7 5,1.
RI 16, I. 13, I 10.5 8,1. 6,7 5,1. 1.,3
3. RADIUS PLASrA:
1., 3
3,1.
3,1.
2)
Ako se so K oznaci koeficijent sfepenovonjo, fodaje:
rl = K,,; fj = K. Ii =Kl. r,; r, = Kr, = KJ 'r,
rn =Kn'.r iii: K= _n
W
'r:
, rl
U ovom slucaju n=8; r.=re=II2,3; r, =1.

Rodijus ri=Ki'.ri., =1,61''.ri.,
ri r, r} rJ I r, r5 r6 r7 re
Vrijednost I. 6,5 10, I. ;16,7 26, 9 1.3,1. 69,8 112,3
SI.190 PRIMJER IZVLACENJA ROTACIONO SIMETRICNOG
. - - _. .- -=. -- :77C
KOMADA KUPASTOG OBLIKA

Redosli.jed po fazama (s1. 191) po sljedecoj Aemi

1. Razvijanje platine (RI, L. i Lb)
Platitna se razvija po metodama obradenim u pog1avlju VI. 2.2.1.
Pri tome su bitne veliCine za daljJ proraeun:
- korigovani radijus platine imaginarnog ciHndra (obrazac 123)
Rl = X R i
- gabaritne dimenzije razvJ.jene platine (obrazac 125)
L. = a + 2 (H - Hsb)
Lb = b + 2 (H - Hsa)
2. Stupnjevan.je radijusa (n, r2 . . . rl . .. rn = r.).
Stupnjeva.nje radijusa se izvodi kao i kod ci!indriCnih bijela bez vijenca
(pogiavij e VI 4.1), s tim Sto se ugao kom.ada tretira kao dilo imag,inarnog
ci1indra. Koriste6i se obrascem {133}, uz adekvatnu zamjenu preOni.ka sa
radijusima, radidusi uglava komada po fazama se proracunavaju
po obraocima:
n = ml RI, r2 = m2 n ..... ri = IDI r __ 1 ..... rn = r. = mn rn_1
BucLuCi da se ne oideli ciliIndar, nego sarno jed.na cetvrthn.a, odnosi
izvIaeenja su povoljniji nego za cihndriana tijela bez v1jenca. Naj manji
odnos je dozvoljen za prvu operaciju .izvlacenj,a (ml), dok se za ootale ope-
racije uzJma isti (m2 = ID3 = . .. . mi = ' ..... rnn = m)
Zavisno od vrste materijala avi se krecu u g.ranicama:
Materijal
Celik za duboko izvJacenje i meld mesing
AlumIiJnij i njegove Iegrure
Tvrdi (i nerdajuOi) celik
ml
0,40 -:- 0,45
0,45 -:- 0,,55
0,45 -:- 0,48
m
0,50 -:- 0,55
0,55 -:- 0,60
0,55 -:- 0,60
Na osnovu odabranih odnosa izvlacenja proraOunavaju Be radijusi
imaginarnih cilindara p.O fazama izvIacenja, prema obr=u:
In = ml RI; r2 = m' rl .... ri = m "rl _ 1 . .. rn = r. = m rn-I I (139).
3. Vi sine komada po fazama izvIacenja (Cl, C2 . . . Ci . .. c
n
).
komada se odreduju zavisnD od toga kako je izveden pre1az omo-
taca u dno (z,aobljen sa radijusom, kao konus, iIi sfera) po !i:st1m obrascima
kao i za ciIindriOna tiljela bez vijenca.
4. Stupnjevanje stranica (al bl, a2 b2 . ... ai b
i
.... a b).
Ulroliko bi tehinolog<i. ja izvIacenja bila projclct.Olvana tako da se u to-1m
izvIacenja od razvLjene pIa-tine odmah izvIaCi pravougaonIiJ oblik (sa stra-
nicama ai' i bl'), s tim da se duiLne stranica postepeno u toku daljlih ope-

~
"
...
"
...
Ifl-e
If
1- 0
... -
'"
"
a ';75
I
I
a .. 7
/
11/- e inlat,n}.
/'
If-o izvlatenie ~ __ L.;
PIa/ina
/
_ L<1. = 150_ .. --__ -j--'-_+-_ _ --J
PIa/ina
51. 191 PROJEKTOVANJE TEHNOLOGIJE IZVLACENJA
~ ~ -
KOMADA PRAVOUGAONOG PRE5JEKA
2

a, = a t 2 (n-
2(n-rJ 1 b;=b-r2(r.-r)
a' = a + 2 (tl - r.) i b' = b ... 2 (ri - r.)
, I
a'= a.j.. 2(r.-r., = a b' = b + Z(r.-r) = b.
n n
Ako e odmah izvlatUi komadi a ravnim stran.icama postOjl opt-
nost od pucanja zidova kOIl13da uslijed neravnomjernog op r ce )3 na
svim mjestima. ),fru;go povoljniji u levi izvlacenja se ostvaruju, ako ii:
nitiv-nom pravougaonom obliku pribliZava po6 epeno, pre 0 ispupC nih
nioa, koje imaju oblik def.ormisan f'tipse. Svakako cia se na taJ natin znat )
poskupljuju alati za izvlacenje, ?!i to je neznatno u porP<1e-nju it pas ignu-
tim teh.n.oloSkim efekfuna. Ispupeenja stranica (z. i Zh) se uzi.maju u gu-
nicama od 10"/0 do 15 e od duzine ravnih stranica. Za prvu operac ju
ohlCno biraju veee vrijednosti Ispupcenja. a ked slje-de<:ih se po6tepeno sma-
njuju. DuZine i ptipeenih stranica za i-tu operaclju izvlaeenja se ra naju
po Qbrascu:
3j = (1,1 +- 1,15) [a + 2 (ri - re)]
b
i
= (1,1 +- 1,15) [b + 2 (ri - r.)}
(14. )
gdje su:
ai, b
i
- duiine ispupeenih stranica i- e operacije izvla-
cenja
ri - odg<.lvarajuci radijus zaobljenja izrnedu stranica
af i b
i
a, b - duZine stranica gotovog koma.da
r. - radijus zaobljenja izmedu stranica a i b.
Nakon odredivanja gabaritnih dimenzija st.ranica (a;, b,) i radijusa imagi -
narnih cilindara (r;) ucrtavaju se konture komada po fazama izviacenja.
RadiJusi rl se Qpisuju iz cent.:tra t10crtnih radij a komada r. (tacite 0).
Zatim se u kont.uru pravougaonika (a; b;) upisuju kruzni lukovi RaJ Ii
VeliClne ovih lukova (ispupcenja &-tranica) se odre-duju grafi('ki iz usJov da
isti mo.raju tangiraii Sitranice ai, odnasno b
i
i radijuse rio
5. Odnosi. izvlacenja stranica
Nakon zavrsenog proraeuna provjeravaju se odn06i izvlacenja stranica, kako
slijedi :

31
m --'
.<1 - L '
"
hi
mhl ;'" -
Lb'
m '} =
.. -
a2
al
aj a
m ai = - - . . . . m ilO =.
a ,_ 1 a, _ 1
b
mbn = -
bl1 1
Pozeljno je da se brojcane vrijednosti ovih odnosa nalaze priblizno u gra-
nicama kao i vrij ednosti odnosa izvlacenja za cilindricna tijela.
Izvlacenje komada kvadralnog presj eka (s1. 192) pocinje, kako je vee
u pogl avlju VI 2.2. us.tanovljeno, od pLatine okruglog oblika (preooika
D = 2 R). Iz platine se postepeno po fazama, sve do predzadnje operacijc
izvlacenja, izv lace komadi cilindricnog oblika bez vijenca. Presjek canceLa
predzadnje operacije ievIacenja je kvadrat sa ispupcenim stranicama. Ovaj
se tek u zadnjoj operaciji i zvl aci na kvadrat sa rav:nim stranicama (a)
prema dimenzij ama gotovog komada.
Ako se sa R
I1
-
1
oznaci radijus ispupcenja stranica predzadnjcg izvla-
cenja, tada se on moze i zracunati iz odnosa izvlacenj a (m
n
) , kojim se kvaru'at
sa ispupcenim prelvara u kvadrat sa ravnim stranicama.
Srednja vri jednost ovog odnosa izvLacenja je:
gdje j e:
L" opseg kvadrata (nakon zadnje operacij e izvla-
cenja)
L" _ I opseg prE'sjeka komada nakon predzadnj e ope-
raci je izvlacenja
L" = 4 (a - 2 rJ + 2 rc r c = 4 a - r,. (8 - 2 rc) = 4 a - 1,72 f c
m
n
=
L" _I "" 2rcR,, _ 1
4a- l ,721'c
2 'it RIl _ I
a - 0,43 l' c
0,5 rc R,l - I
a - 0,43 rc
1,57 R, _ I
Radij us ispupcenja stranice canceta predzadnjeg izvl acenja :
a -0,431'
c
R ,, _. I =
1,57 m"
gdj e je:
(1 41)
a - duzina st1' anice kvadr ata (gotovog komada)
re - r adijLl s zaabJj enj a izmedu stranica
mn - odnos zadnj e ope1'aci je izvl acenja (tabela br. 54).
Polozaj centr a 1'adijusa se odreduj e i z uslova da je
e = R
I1
-
I
- (z + 0,5 a)
Ako se za ispupcenje uzme ista vrij ednost kao kod izvlacenj a t ij ela pra-
v()ugaonog presj eka
z = (0,1 -;- 0,15) a,

"I a 100
. -
I
r
J,
d,: 30
I
I-
d -2
r--
6
U
., d -J
ti c
<>
i '\. ,,"- 1// /
I-

'"
J
<>
d,l226
f-
lo

,
IzvlaCenj e (n-J)-e
(n-2)-0
(n -I -0
n -10 (zadn 'e)
izvlatenje
U G

'.I
1-, "-
C>
I
dr'30 I
d; =176 '
I
I
0=338
a. KONS RUKC/JA b. PRIMJER
51. 192 IZVLACENJE KOMADA KVADRATNOG PRESJEKA
,
_ 8
I

\ A
}
1
8 ,
A r
r u!
Xl' r
c=_ .> .
/I 11/
o. RASPORED ZATEZNlH REBARA
PRESJEK A-A


b. NEPOKRETNA ZATEZNA RE8RA
5
1. Zolezno rebro
2. Drlat lima
3.lzvlakat
7
I.. Plata za izvlatenje
5. Konus
6. Voljak
7. Nosat valjko
B. Bregosla plato
9. Opruga
c. MEHANICKA RE8RA
51.193 RASPORD 1 KONSTRUKCIJA ZATZNlH REBARA
" ill


'"'
5
9
3
2

tada je:
e = R" _ 1- (0,6 -+- 0,65) a
P rel az itzmedu radijusa R,, _ I se u uglovima izvodi takode zaobljen radijusom:
r" I"" 2,5 re.
Cance sa predzadnje operaeije izvlacenja se moze tretirati i kao cilindar
precnika
dOl .1 = 2 (R,,_I- e).
Radi jusi po fazama izvlacenja se izracunavaju preko odnosa izvlacenja, tako
da je:
R
Rn- I
11 - 2= - - -
mn_ 1
R,,-2

m n-2 mn - 3
sve do prvog odnosa izvlacen ja
dl 2 Rl
ml = - =--
D 2R
gdje je :
d l precnik nakon prve operacije izvlacenja
D - precnik pIa tine
Visina komarla nakon predzadnje operacije izvlacenja:
en I"" 0,88 c
gdje je:
c - visina gotovog komada (nakon zadnjeg izvla
cenja) .
Za proracun Vls,ma komada za oslale operacije izvlacenja koriste se,
zavis no od naci,na iZ'Jodenja prelaza omotaca u cl.no komada, obrasci obr,<l -
deni u poglavlju VI 4.l.
U toku proeesa izvlacenja tij ela raznih nerotaci.onih obhka (pravo-
ugaonih, kvadratnih, elipticni h i 51.) , kao i sl ozerti h karaserijskih di jelova,
pritisak drzaca lima neee biti ravnomjcran od pocetka do kraja izvlacenja.
Kalro je vee ranije nagl aseno, kad takvih oblika su najoptereecrti ji uglovi
(napoll!ima izvlacenja), dok sc strartice mogu tretirati sa stano vista napona
savij anja. Stoga se moze desiti da se mater ij al na r avnim (i..spupcerti m, iIi
udublj enim) stra.nicama brZe uvlaci u zazor izmedu izvl akaca i pl oce za
izvl acenj e, nego l1a uglavi ma komada. To bi svakako pr ou zrokovalo kvar
dijeLova. Zbog toga se u plocu drzaca lima (kod i.zvlacenja na presi dvo -
s t rukog dj ejst va) umeeu zatezna rebr a, a u pl oci za izvlacenj e se ugr avi-
r aju odgovarajuei zl jebovi.
Ova r ebra sprecavaju prij evremeno uvlacenj e materij al a na manj e
opter ecenim mj estima. Na primj er , kod al ata za izvl acenje blatobran a autu-
mobila (s1. 1(2) zat ezna r ebra 8 nal aze se u drZacu l ima 3, a u pl oci za
,j zvlacenj e 2 ugravirani su odgovaraj uCi zl jebovi. Time se, naravno, pove-
cava utrosak mate rija!.a, jer se komad izvlaci sa vijencem u kame se uoca-
vaju oti sci zateznih r ebara. Nakon izvlacenja ovaj se vijenac obrezuj e. Mc-

dutim pri izvlacenju komplikovanih oblika ovo se ne moze izbj eci, ako se
zeli postiCi kvalitet izvucenih dij elova.
Broj i raspored zateznih zljebova zaV'i1si od oblika komada koji sc
izvlaci (s1. 193 a). Na primjer kod izvlacenja vrata aut<>mobila (s1. 193 a I)
na kraCim stranicama se postavlja jedan zlijeb {A), a na duZim po dva (B).
Drugi zlijeb je obicno kraci od prvog i pomjeren ka sredini stranice, koja
lakse klizi prek,o ivica ploce :la izvlacenje. Na drugom karoserijskom dijelu
(s1. 193 a II) se moze uociti da je na najkra60j stnaniai! ,po,stavljen jedan
zlijeb (A), na duzoj dva (B), a na najduzoj su postavljena tri Zli jeba (C).
Zatezni zljebovi se normalno postavljaju tako da im pocetak lezi na kraku
ugia od 10 udaljenog od kraja zoobljenja (s1. 193 a III).
Na s1. 193 b prikazano je konstruktivno rj eSenje ucvrscenja jednog
i dva zatezna rebra u ddatu lima alata za izvIacenje.
Kod izdacenja komada na presam.a prostog djejstva Cesto se pniJrnje-
njuju zatezna rebra sa mehaniCkim upravijanjem (s1. 193 c). Komad se iz-
vlaCi izmedu izvlakaca 3 i ploce za izvIacenje 4, a u tOtku cijelog procesa
lim se pridrzava 2 Ioodi je ..spojnioama vezan za hidr.aulieni ci1i.ndar
ugraden u swiu prese. Zatezno rebro 1 sa kOJIlJUSiOm 5 se nalazi u dvod!ijeinoj
ploCi za 'izvIacenje. Konus 5 se pod pritiskom opruga 9 nasLanja na nosac
valjka 7. Na OV'()Iffi nooacu je okretno mont.iTan valjak 6, koji k.liz.i po bre-
ga.>toj plOQil 8. Zavisno ad k<mstrukcije ove ploee, odnoon.o nagiba konusa
na istoj mogu se izvesti dublja ili plica zatezna rebra. Osim tog,a ' odstupanja
po debl;jil11ii lima (izradne toleramcije) ne utiou na sam proces izvIacenja,
kao kad nepokretnih za,teZllliih rebara.
Na s1. 194 je po V. I. Kuhtarovu pnilkazan kombmovani a1at'za abre-
:1'Jivanje uglova pIa tine i istovremeno izvlacenje tijela benzi:nskog rezervoara
(s1. 194 a) na presi dvostrukog Platina se pootavlja na plocu za
izvlacenje 12 do granic-nika 14 i 17. Pri kretanju pakretaca prese vertikalno
nanize, segmenbi place za obrezivanje 5 (ucvrsceni u pLoci drZaca lima 1),
zajed.no sa segmentima ploce obrezivaOa 6 i 13 (ucvrScenim u plaCi za izvla-
cenje 12) o<hrezuju ugLove plaooe, dajuCi joj time def.iJnitivan razv.1jeni oblik.
Nakon toga se platina priteze izmedu ploOe drzaca lima 1 i ploce za izvla-
cenje 12. Na pritiskivacu prese je ucvrscen pnodufudk izvlakaca 22 sa izvla-
kacem 11, Iooji izvlaOi kmnad na zadani oblik. Pri obr'atnoll11 hadu pokretaca
,i pritiskivaoo prese itzbijac 9 (kOlji je spojnicama 10 vezarn sa pneUID1Iitskim
uredajem za izbija/l1.je) izbija komad iz ploce za izvlacenje. Istovr emeno
izbacivac 23, pod djejst= opl'uge 24 izbacuje komad iz izbij aca. Centri-
ranje ploce drZaca lima 1 u odnoou na plocu za izvLacenje 12 se obezbjeduje
stubnim voddcall11a 15. Izvlakac 11 se u odnos'll na pLoc'll drzaca lima 1 'coo-
tr.ira pomoeu kaljenih pl.aca 2 i 3, pricvrscenih u ploo} drZaca lima i na
izvlakaeu. .
Za podmazivanje kontaktnih povrsina je predvidena mazali ca 4, mon-
tirana u ploci drZaca lima. CentrJranje izbitiaca 9 u odnosu na plocu za izvla-
cenje je takode izvedeoo pomocu kalj ene pLoce za vodenj e 8, koja klizi po
drugoj ploC.i 7. Kako se iz slike vidi zat ezna rebr,a 19 su montirana u ddacu
Li.ma. U ploCi za izvlacenje su izradeni ,odgovarajuci z8!tezni zIj ebovi i to
na uroj stranici jedan (20) a na Simj dva (21). Da bi se smanjilo brzo tr{)-
senje kontaktnih p.ovdina u uglovima driaca lima i pJ.oCe za izvlacenje
postavl jeni su kalj eni segrnellti 16.

Prt!s/ek AA-8B-CC- DO
7. Ploco za vaden}.
8. Ploco za vaden}.
9.
Iz bljal
10. Spojnica Izbljaca
/I . IZI/tokoa
12. Ploca zo ;zvlocenje
13. Segmenti
obrezivaca
".
Granienlk
15. Stubno I/odico
16. Segmenti ploce za ;zvlac.nj_
17. Granientk
18 Opruga granicnika
19. latezno rebro (umetak)
lO. Zoteznl illj.b u pJoI:i za
o. POPRECNI
;z'f/acenj.
11. Zatezni ifijeb
I. Ploeo drzaco tim a
2. Ploeo zo vodenje
3. Ploeo za voden}e
, . Mazal ico
5. Segment, ploce za obrez;vonje
6 . Segmentl obrez lvoco
11. ProduJnik ;z'flakofa
n
Izbaciva{
}<
Opruga
SI./94 /iOMBINOVANI ALAI ZA OBREZIVANJE UGLOVA PLATINE 1
iZVLACENJE T/JELA BENZINSKOG REZERVOARA AUTOMOBILA
rza presu dvoslrukog dlelslva )

b. TLOCRT MArA
Linija obrezivanja
6110
136 , o ~
-- --
, ;
L _
A
Presjek F-F
Presjek AkBB
396
Po modelu
F/6 <>
?E::: 1-11 Presjek C-C
, 90
C:!fl ~ Presjek E-E
c. KONSTRUKTlVNI CRTEZ T/JELA 8ENZINSKOG REZERVOARA
AUTOM081LA
Matenjal: Lim C. 011.7 PI. (Sf. VI/)
Debljina: S= 1,2 mm
S/.191, KOMB/NOVANI ALAr ZA OBREZIVANJE UGLOVA
PLAT/NE IIZVLACENJE r/JELA BENZINSKOG
REZERVOARA AUTOMOBILA
(?JL.Presu dvostrukog dieist'{fJ)

Primjeri :
I Projektovalti t eh.noloSki proces, po fa zama izviacenja, za izradu komada pra-
vougaonog presjeka od celienog lima za duboko izvlacenj e.
Dimenzi j e glotoVQg konlada prema sl. 191 su:
a = 60 mm, b = 40 mnl, Co = 66 mm, r b = rc = r = 5 mm.
Dodatak za obrezivanj e iz tabele br. 53 za odnos
Co 66
- = = 13 2
rc 5 '
iznooi:
D. C = 0,66 . Co = 0,06 . 66 = 3, 96 = 4 mm.
Visina komada nakon zadnJ e operacij e izvlacenja:
c = Co + D. c = 66 -I- 4 = 70 mm
1. Razvijanje pLabine:
as = a - 2 rc = 60 - 2 5 = 50 mm
b
s
= b - 2 r c = 40 - 2 5 = 30 mm
H = c - 0,43 r b = 70 - 0,43 5 = 67,8 rom
R = V 2 . r . c = V 2 . 5 . 70 = 26,45 = 26,5 mm
x = 0,074 )2 + 0,982 = 0,074 )2 + 0,982 = 1,5
2 r e 2 . 5
Rl = X R = 1,5 ' 26,5 = 39,5 = 40 mm
26
Hsa = 0,785 ( X2 - 1)- = 0,785 (1,5
2
- 1) - ' - = 13, 7 mm
as 50
R2 265
2
Hsb = 0,785 (x
2
- 1) - = 0,785 (1,5
2
- 1) '0 = 23 mm
b
s
3
Gabaritne cLirnenzij e platine :
La = a + 2 (H - Hsb) = 60 + 2 (67,8 - 23) = 149,6 = 150 mm
Li, = b + 2 (H - Hsn) = 40 + 2 (67,8 - 13,7) = 148,2 = 148 nun
Prelaz izrneau stranica La i radij usa Rl j e izveden sa radidU!SOID Ra = 42 mm
(vrijedinost gr afickii na osnovu jednakooti dodatih i oduzetih po-
vrSina), a izmedu Lb i Rl sa radijusom Rb = 30 rom. Isto tako su ublazeni
i oolmi pre1azi izmeau Ra, RI i Rb, RI.
2. Stupnjevanj e r.adi.jusa:
Odnosi izvlacenja (za celic.ni 1im)
ml = 0, 4 -;- 0,45 i m = 0,50 -;- 0, 55

Proracun se vrSi na osnovu obrasca (139)

n = rot . Rt = 0,42 . 40 = 16,8 = 17 mm
r2 = Ill2 . n = 0,52 . 17 = 8,84 = 9 mm
Kontrola odnosa treceg izvlatenja
ra re 5
rns = - = - = -- = 0,56
T2 T2 9
zado\roljava, jer je rns = 0,56 > m = 0,50 + 0,55
3. ProraCuin visina
-S obzirorn na to cia je prelaz ornotaea u dno izveden sfenieno (sa radijusoru
sfere r;), koristi se obrazac (135 c), odnosno tabela br. 58 (treei slucaj)
D2 (2 R)2 R2
c\ = 0,25-- = 0,25 2 = 0,5-
d; r; rj
R2 26,5
2
Cl = 05 - = 05 = 20,7 = 21 man
, n ' 17
R2 265
2
C2 = 0,5 - = 0,5 -
9
' = 39 mm
r2 .
K.ontrola vtirune nakon trece operacije izvLaceIl(ja
R2 265
2
C3 = 05 - = 05 - ' - = 702mm
, rs ' 5 . '
cs = 7,0 rom = c.
4. Stupnjev-allje stranica.
Gabaritne dirnenzije stran;ica po fazarna izv1a.Cenja (obrazac 140)
at = 1,15 [a + 2 (n - r.)] = 1,15 [60 + 2 (17 - 5)]
al = 1,15 . 84 = 96,6 "" 97 man
, bi = l,J.5 [b + 2 (n - re)l = 1,15 [40 + 2 (17 - 5)]
bi = 1,15 . 64 = 73,6 "" 74 man
Radijusi llipupcenja stran.ica (iz graficke konstrukaije)
Ral = 87 ni.m i RbI = 38 mm
a2 = 1,1 [a + 2 (n - r.)] = 1,1 [60 + 2 (9 - 5)]
a2 = 1,1 68 = 74,8 "" 75 man
b2 = 1,1 [b + 2 (n - r.)] = 1,1 [40 + 2 (9 - 5)]
b2 = 1,1 . 48 = 52,8 "" 53 mm
Ra2 = 120 mm Rb2 = 52 mm

5. Odnosi izvlacenja stral1JiJca

al 97
rn 1 = --= - - = 0 65
Ln 150 '
a. 75
m.2 = 97 = 0,77
57 = 072
74 '
a 60
m a = -- = - = 080
b 40
n a2 75 '
= -= - = 0.75
b! 53
Iz dooivenih rezultata se vidi da se odnosi izvlacenja stranica nalaze u gra-
nicama kao i za cilindr.iena tijela.
II Proj ektovat.i termologi,ju' izvlacenja komnda kvadl'atnog presjcka (s!. 192 b)
sa dimenzijama:
a = 100mm, rb = 10rnm, rc = 20mm, s = 1,5mm
Visina komada sa ukljucenim dodatkorn za obrezivanje c = 300 mrn.
Precnik platine za klomad ovih dimenzija je proracunat u poglavlju
VI 2.2.1. (drugi prirnJer) i iznos.i
D = 388mm
Relativna debljina rnaterijala
s, = . 100 = Q . 100 = 0,26010
1) 388
Odn()si izvlacenja za ovu vrijednost (prema tabeli br. 54)
ml = 0,55 -;- 0,58
rna = 0,81 -;- 0,82-
m2 = 0,78 -;-. 0,79
m4 = 0,82 -;- 0,83
Precnik cilindra nakon t l' ece operacije izvlacenja, sa ovim odnosima pi
.iznosio
d3 = ml . m2 . rn3 . D = 0,55 . 0,78 . 0,81 388 = 137 mm
Dijagonala kvadrata
d = a '1/2 = 100 1, 41 = 141 rom.
Buduci da j e d3 = 137 mrn < d = 141 mm
hiee dovoljne tr.i operacije izvlacenja na ciLindricni" i j edna na zavl'sni kva-
dra.tni oolik.
Broj operacija izvlacenja n = 4.
Radijus ispupcenja stranice predzadnje operacije (obrazac 141)
a-0,43 re
Rs = R
n
_
1
= -:-::-::
1,57 rn4
Polozaj centra radhjusa
100 - 0,43 . 20 = 71 rnm
= -'1,57 . 0,82
e = R3 - 0,65 a = 71 - 0,65 . 100 = 6 mrn

Prelazni radijus u uglovima

rs = rn_1 "" 2,5 . re = 2,5 . 20 = 50 man
DufIDa strlIDice ispupeenog kvadrata
d3 = d
n
_
1
= 2 (R3 - e) = 2 (71- 6) = 130 mm
Redukcija preCnika kcxmada po fazruna izvlacenj a
R3 71
R2 = - = -- = 88mm
m3 0,81
d2 = 2 R2 = 2 . 88 = 176 nun
R2 88
RI = - = -- = 113mm
m2 0,78
dl = 2 Rt = 2 113 = 226 mm.
Provjera odnooa za prvu operaciju izvlacenja
d, 226
mt = D' = 388 = 0,58 (zadovolj,ava)
Visine komada po fazama izvlacenja.
Prelaz omotaea u dM canceta je radi boljih u s ~ o v a za pniJdrZavanje lima
izveden Ironusno, sa ugloon nag1ba ~ = 45.
Za proracun visina slufe obrasci (135 b) i (134 a), kao i tabeIa br. 58.
D2 at
CI = 0,25 ( ~ - dt) + 0,57 dl (dl + 0,86 all
a1 =
d1-d2
2
226 -176
--2-- = 25mm
388
2
25
Ct = 0,25 (226 - 226) + 0,57 226 (226 + 0,86 . 25)
C1 = 125,75 "" 126 mm
D2 a2
C2 = 0,25 (- - d2) + 0,57 - (d2 + 0,86 a2)
d2 d2
d2 - ds 176 - 130
2 - ---=- 2-- = 23 mm
388
2
23
C2 = 0,25 (176 -176) + 0,57 176 (176 + 0,8623)
C2 = 184,6 "" 185 nun
CS = Cn "" 0,88 . C = 0,88 . 300 = 264 mm

Visina C3 se rooie pribliino izracunati i po obrascu (135 b)

DZ as
C3 = 0,25 ( d;;- - d3) + 0,57 da (ds + 0,86 aa)
cis - d
as =--2 -=
130 - 100
2 = 15 nun
388
2
15
C3 = 0,25 ( 130 - 130) + 0,57 130 (130 + 0,86 . 15) = 267 nun.
VI 4.3. Izvlacenje komada iz trake
Ova metoda izvlaeenja se veoma mnogo koristi za izradu dijelova ma-
njih i srednjih dimenzija pomocu kombinov.anih alata postupnog djejstva. Ve-
Heina kornada omeno se ogran.ieava (do 50 mm) da ne bi. alat b.i.o suviSe dug.
Medutim, danas se u visolrose:rijskoj pI"fOlizvodnji na o,vaj namn rade i krup-
niji dijelovi. Na prirojer u automobjiliskoj i'lldustriji se za automatsku izradu
!ara automobila koristi traka sa Mnom 330 mrn, a alat sa 9 pozicije je dug
oko 4000 mm. Za izradu se primjenjuje krivajna presa oct 300 tona. SuStiJna
procesa se sastojd: u tome sto se sve operacije izvlaeenja vrse pootupnc u jednom
alatu, i to direktno iz trake, a gotov komad se pnooijeca (oblrezuje) na zadnjoj
poziciji alata. Ovim naCinom prerade se obezbjeduje viooka proizvo<inost, jer
se nek.oliko alata nadomje.stava sa jednim. NajceSce se obraduju trake oct eelika,
mesinga, ill aluminija za duboJvo izvlaeenje, debljiJle do 2 nun (rjede do 3 mm).
Danas se prirnjenjuju dvije mellode direktno:g izv1aeenja iz trake ito:
- izvlacenje iz cijele trake i
- izvlaeenje iz trake sa prorezima.
Postupnost izr.ade klod 'i2vlacenja iz cijele trake po V. P. Rornanovskom
se moze U/OCiti iz prlmjera po 51. 195 a, gdje je:
operacij a 1
"
"
"
"
do 4 - izvlacenje
5 - pwmjanje otvora za grr-lo komada
6 - prov1acenje gr1a
7 - kalibriranje
8 - obrezivanje (prosijecanje) gotovog kJomada.
Sam proces izvlacenja se odvija u usiov,ima znatn:og stepena istezanja
materujala u prvoj operaciji izvlacenja i. postepenog smanjenja ovog stepena
na sljedecim operacijama izvlacenja. Zbog toga se traka deWrmiSe i na izlazu
iz alata ima talasastu iv:icu. Sirina trake se kod izv1acenja smanjuje do 17%,
a duZina se skraeuje do Usljed ovih deformacija ovaj MOUn prerade
se prirojenjuje za izradu rotacion:o simetrjCn:ih tijela malIljih dimenzija, od
plasticnijih matenijala, lSa relativno veCorn deblj;in.oon, sto znaCi da vaZe 51je-
de6a ogrr-,anicenja:
d. ::;; 1,2 d; h::;; dis 0,05 d

:::

oC
GOTOV KOMAo
" ....
.,,-
o. IZVLACENJE IZ CIJELE TRAKE
1 to20 20

GOTOV KOMAo
b. IZVLACENJE IZ TRAKf SA PROREZIMA
.,
'i
..
51.195 METODE DIREKTNOG }<OMADA IZ TRA.KE
o. SA UNUTASNJIM
PROREZOM
b. SA UNUTRASNJIM I VANJ-
SKIM PROREZOM
FAZE IZRADE
GOTOVKOMAD SEMA ALATA
c. SA DVOREDNIM RASPOREDOM
51.196 RAZNE KONS TRUKCIJE PROREZA TRAKE
TABELA br. 62
DODATAK ZA OBREZIVANJE
( tJDmm)

o 8 L J I N A T R A K
S mm
nik tineD mm 0,2 0,3 0,5 0,6 0,8 1,0. 1,2 1,5
2,5
dal0 1,2 1,0 1,2
.1,8 2,0 -
od 10 do30
1,2 12 1,5 1,8 2,0 2,2 2,5 3,0
-
od.30 do 60
1,2 15 1,8 2,0 2,2 2,5 2,8 3,0 3,5
',0
iznad 60
2,0 2,2 2,5 3,0 3,5
',0
',5
5,0
3,0
-
-

6,0

gdje je:
d - precnik komada
h - visina komada
d
v
- preCnik vijenca
s - debljina trake.
Proracunska vrijednost precnika platine se odreduje po obrascu (118)
_y 4 n
D = V (J. - k Ai
1t .=1
S obzirom na to da kod izvlacenja j,z cijele trake dolazi do stanjlivanja
zida, koeficijent (J. se b'ira u granioama:
(J. = 0,96 -7- 0,98
(J. = 0,92 -7- 0,95
kod jednorednog izvlacenja i
kod viSerE'dnog izvlacenja.
Prva operacija izvIacenja se radi sa neilto vee:im dirnellZJi1ama pIa.tine, od onih
koje se dobivaju prora.cunom na osnovu dimenzija gotovog komada. UsIovni
preCnik platine je za oko veCi od proracunskog, pa je
Do = 1,1 D = 1,1 1: Ai
1t 1=1
Sirina trake je jednaka UiSlovnom precniku pIatLne uvecanmn za dvostruku
vrrjednost ruba
B = Do + 2 b = 1,1 D + 2 b.
Sirina rub a zavisi od usIovnog precnika pIa tine i krece se u gr.an:icama
Za Do < 10mm b = 1 -7- 1,5 rom
Za Do = 10 -7- 30 mm b = 15 -7- 2 mm
za Do> 30mm b = 2 -7- 2,5 mm.
Posmak trake je pribliino jednak usIovnom preCniku
Daleko bolje usiove izvIacenja pruza traka sa prethodno izradenim prorezima
(s1. 195 b). Gotov komad se dobiv,a sa devet radnJith operacij a po slj edecem
redoslijedu:
Operacij a
"
"
"
1 - pmbijan je pr oiilisanog proreza
2 do 7 - izvIacenje
8 - proooj anje dna
9 - prosi jecanj e gotovog k Oiffiada
Ova metoda se pnmj enjuje za jzroou lromada relativino manje dehljine
(.s 0,05 d), sa veCim preOnikOiffi vllij enca (d
v
> 1,2 d). Lako je o,tpadak mate-
rij ala veCi. neg.o k od izvlaeenja iz oijele t rake, ovako prispr emljena trama je
daleko povoljnija za o.bradu izvIa1\enjem, kako l1otaciono simetriCnih komada

oilind.nib1.og i sferienog oblika, tako i za, izvlacenje narobacioln.ih komada (kva-

dratnog i pravougaonog presjeka), te ramih tijela s1&enih prof.i.la. Dldina
trake u oVIOm shicaju 05taje praktiCnQ neproIlJiijenjen.a .. Ovaj proces se malo
razlikuje od obienog izvlaCenja, jer je traka vewna sa lromadom sarno preko
uslrog mosta i rubova, taloo da vrM funkciju transportera komada.
Na sl. 196 su pnilkazane konstrukoije proilla proreza Iroje se najceAce
primjenjuju u praksi.
Unutrasnji profi:lisani prorez (&1. 196 a) se moie u.polniijebiti u sv.im sIu-
cajevima, ali se ovim u51O'Vljava veCi OItpadak materU.jala. 0siJm toga 'kod takvog
proreza je potrei:mo ugrad.irvati u alaJt lovce otvooo (s!. 78) z.a fi.ksixanje tooke,
jer se u toku izvlacenja traka suZava.
Stoga se i yodice trake (pozicija 27 na s1. 199) montiiraju nakon proba i
ta.Cno ustanovljene veliom.e suzen.ja trake.
UsLovni preCnik plaltine se odreduje po obrascu:
gdje je:
Sirina trake:
Do = D + DA
D - proracu.nski preenik platine. Odreduje se po
metodama obraden.irn u poglavlju VI 2.1. 1.
AD - dodatak za (tabela br. 62) .
B = A + 2 b = (1 -;- 1,5) (D + AD) + 2 b,
P.OISIll:ak trake:
Si.ri.na ruba (b) i rnosta (b1) Ulv:isi od uslOovnog preCmka platine, kako slijedi:
DoInm bmm blInm
< 30
1,5 -;- 2 1 -;- 1,5
10 -;- 30 2 -;- 2,5 1,5 -;- 2
> 30
2,5 -;- 3 2 -;- 2,5
Najekonomicnij-i metod sa stanoviSta 5manjenja otpatka i najpovoljnillji uslovi
u proizvodnji se poslliu sa trakOllll koja ima u.nutraSnji i v'anjski pr.ofilisani
prorez (81. 196 b).
Sir.ilIla trake je u tom slueaju jednaka uslovnom preCn,ik,u p1a1rine
B = Do = D + AD,
a posmak je isti kao i kod trake sa unutraSnjim prorezom.
Na 51. 196 c prikIazana je izvedba dvOO'ednog rasporeda, kod kojega se
u svakom r adnom hodu pniti:skivaca prese doMvaju po dva go'tova komada.
Ovako Ioonstruisani prorezi olalclavaju uslove prerade naroC:iJto u prvoj ope-
racijih izvlaeenja.
Proj ekltova.n.j e tehn.ologije po fazama izvlacenja Ioomada iz trake se vdi
po istim princip:ima kao i kod obicnog izvlacenja, s tim Sto se za prvu ope-
raciju odnoo izvlacenja bilra u granicama m1 = 0,58 -;- 0, 65, a z.a ost ale po tabeli
br. 63 po V. P. Romanovskom. Iz vr.ijednosti za odnose izvlaCenja u pomenutoj
tabeli se moZe u.ooiti da su oni niZi Ul izvlacenje komada iz trake sa pro.re-

zima nego za izvlacenje iz oi.jele tl'ake, jer j e kod prve proces izvlacenja
o ~ a k S a n .
Visine komada po fazama izvlacenja se odred:uju po obrascu:
did I r i - I - di ri
h , = ' - h - 0 86 _-'- ' ---'----'--:-'-_--'...-0..
d;- i - I, d
i
gdje S'll:
hi, d
i
1', - visina, precnik i radijus prelaza omotaca u dno
i-te operacije izvlacenja,
hi_I, d
i
_
l
, fi _ I - odgo-varajuce vl'ijednosti (-i-l)-e operaci je izvla-
cenja.
Na s1.197 pr,ikazan je primjer iz.rade komada cilindricnog oblika sa
newtadonim vijencem, iz trake sa profilisani.m proTezom.
Redoslijed operacija izrade:
operacija
"
"
"
I pl'obijanje pr-ofilisanog prorez.a,
II do V izvlacenj e komada iz trake sa posma.lrom
x = 49,5mm,
VI - probijanje otvora na dnu,
VII - obrezivanje gotovog komada.
Radijus zaobljenja prstena za izvlacenje (iii radi j us prelaza omotaca ko-
mada u vijencu) bira se za prvu operaciju, u zaV'Usnosti od debljine lima u
granioama:
I'M! = (3 -7- 6) s
a kod osta1ih operacija se postepeno smanjuje po obrascu
rMi = (0,6 -7- 0,8) rM(i - lj
Kombinovani alat postupnog djejstva za izvlacenje komada i z cijel e trake (sl.
198) je snabdjeven mehanizmom za automatski posmak t rake (ovi uredaj i su
opisaIl!i u poglavl ju IV 8.5.2).
Radni komad (sl. 198 a) se postupno izvlaci iz mesingaone t rake (sl. 198 c)
debl jine s = 0,3 mm i Sirine B = 30 mm, u komb.i,novanom alatu (s1. 198 c).
Redoslij ed operacija:
Operacija I do III - Komad se po.5tepeno izvlaci pomocu izvl akaca 1 i prstena
za izvlacenj e 2 (na s1. 198 c su prikaZlane samo dvij e
pozicije).
"
"
"
IV - Probi j anje otvor a za grlo, proboj cem 3 i prstenom za
probi j anje 4.
V - Pl'O'vlacenje grla, povlakacem 5 i prstenom 6.
VI - Prosij ecanje goto-V'og komada, prosjekacem 7 i prstenom
z,a prosij ecanj e 8.
Traka se sa gornj eg doilj ela aolat a ski da p omocu skidaca 9, koj-i se nalazi pod
stalnim p r<:itiskom opruga 10. Gornji skidac 9 ujedno vrm i funkoiju ddaea.
U donj em dijelu alata j e smj est ena ploca donjeg skidaca 11 (to je ddac trake),
vezalJ1a preko spojn:ica sa pIlleU!lTI atskim ul'edajem za drza:nje lima ugradeni.m
u stolu prese. Posmak trake je a-ut omatizovan i vrsi se kulwm za povlacenje

TABELA br.63
DONDS' 'ZVLACENJA KDMADA 'Z TRAKE
a ZA C/JELU TRAKU b ZA TRAKU SA PROREZIHA
(Janos
izv/acenia
s =s;tJIOO %
de /Ina '
Qdnos
Izv/acenia
s,. siD 100 %
m, =d,/di_1
2,0-1,5 1,5 - 1,0 /.0 -0,6
m/=di/di_1
2,0-1,5 1,5 -1,0 1,0-0,6

0,80 0,82 0,85 m,=d,/d
,
0,73 0,76
mJ=d:/d,
0,82 0,81. i),87
mJ= dJ/d, 0,75 0,78
lJ79
m, =c4/d
J
0,85 0,87 0,90
m, = c4/dJ
0,78 0,80 D-82
ms
0,87 0,89 0, 92
ms = cVci,
0,80 0,82
I
51.197 FAZE 'ZRADE CIUNDR: KDMADA SA NERDTAC. VIJENCEM
a.KOHAD
VI
i ---ma
V IV lIt
"
1. Izvlakaci
2. Prstenovi za
<611iS
,
<61 CI.1f'tJ izvlacenje
J kU1l 3. Probojac
I.. Prsten za
b. FAZE IZRADE
probijanje
5. Prov/akac
6. Prsten za
provlacenje
7. Prosjekac
8. Prsten za
prosijecanje
9. Gomji skidac
la Opruga
skidaca
11. Danji skidac
12. Kuko mehaniz
mazaposmak
13. Klin
11.,15. Lisnate
opruge
16. Zavojna
oprvga
c.KONSTRUKCIJA ALMA
51.198 TEHNDLOGIJA , ALAT ZA IZVLAtENJE KDMADA IZ TRAKE

12, koju pomjera klin 13 spojen sa gornjim dijelom alata. Klizanje trake (kod
povratnog hoda mehanizma za pomjeranje) sprecava lisnata opruga 14, a pri-
t.isak ove opruge se reguliSe zavrtnjem za podesavanje. Mehanizam vraca u po-
cetni polozaj zavojna opruga 16.
Analogna kon5trukcija kombinovanog alata postupnog djejstva za izvla-
cenje komada iJz trake sa prorezima je pdkazana na s1. 199 (po V. 1. Kuhtarovu).
U I operaciji 5e pomocu probojca 13 i prstena 14 probija profilisani
prorez. Postupne operacije izvlacenja (od II do VII) 5e vrse u alatu preko prste-
nova za izvlacenje 1 do 6 i odgovarajucih izvlakaca 7 do 12. Traka se steze
p,omocu ddaca lima 19, koj,i se nalazi pod pritiskom opruga 20. Iz prstenova
za izvlacenje se traka izbija gornjim izbijacem 29, pomocu opruga 30. VIII
operacija je probijanjc dna (probojcem 15 i prstenom 16), a u IX operaciji se
prosjekacem 17 i prstenom 18, prosijeca gotov komad. Prosjeceni komadi se
slazu jedan na drug;i u otvoru prstena za prosijeca.n.je, i kada se dovoljna koli-
cina naslaze, klizu udjed sopstvene teZine kroz limeni oluk 31 na mjesto
predVoideno za dalji transport komada. Sarno kiod ruanog posmaka traka se
ogranicava sa dva okrugla granioolika 21 (na koje se naslanja ivica probijenog
proreza) i granicnicinna 22 i 23. Kod automatskog pO'Smaka se ogranicavanje
vrsi prema principima op:isanoim u ranij,im poglavljim.a. Vodenje trake se obez-
bjeduje sa sest okrugIih granicnika 27, koji se nakan proba rrumtiiraju u donjem
skidacu 26.
VI 4.4. Izvlacenje sa redukcijom debljine zida
U ovom procesu prerade (s1. 163 b) vrSl se redukcija od dimenzija pla-
tine (preCnika Do i debljine so) ne samo po preaniku (Dn < Dn- I . ... <" Ds <
< D2 < DI < Do) nego i po debljini zida (sn < 5
n
_ 1 .... < 53 < 52 < 51 < So)
Rezultat o\'ih redukcija se ogleda u povecanju vi sine komada po fazama
izvlacenja (h
n
> h ,, _1 :> .... > h3 > h2 > hi) .
Ako se u platimi. poomatra elementarnli prsten (preCn:ika D i viJsine Aha),
tada ce se od njega (51. 200 a) formirati u toke procesa izvlacenja dio canceta
V'isine A hi sa srednj,im pre<:nikom:
dsl = d1 + 51.
Iz uslova jednakosti vo,lumena
'It . D . So . A ho = . 'It . dsl . 51 . A hi
dobiva se 00005
A hi D So
~ = - -
A ho dsl . 51
U toku dr1,lge operacije izvl acenj a ad istog dijel a ce se f,ormirati prstenasti
element vi sine A h2 i srednjeg precnika
'It . d, l . 51 . A hi = 7t . d;2 . S2 . A h 2
d,l . Sl
d,2 . S2

IX VIII VII VI V IV III /I

!W
F'AZA IZRAD
Garay f(QHAD
~
. I 1 ~
1-6. Prstenovi za izvlacenje
7-12. /zv/akati
13. Probojac (za prorez)
II.. Prs ten (za prorez )
15. Probojac
16. Prsten za prob/jan/e
17. Pro s j ekat (za obr ez/ vanj e)
la Prsten za obrezivanje
19. DrZac lima
20. Opruga dr iaca lima
21-23. Granienici ked rul:nog posmaka
2i. Donji nosac a/ata
25 Gor nji nosac ala/a
26. Donji sk/dae
27. Vodice trake
28. Dr zae probojca
29. Gornji i zb/jaci
30. Opruge izbijata
31. L imeni o/uk rza transport
gotov/h komada)
51. 199 KONS TRUKC/JA KOMBINOVANOG ALATA POSTUPNO(j,
DJDSTVA ZA IZVLACENJE KOMADA IZ TRAKE
27

d, s
---
.... S!l _.
\I'j ,/ /;sy,
2. J
G,
Gr
/
I. Izvlakac
}. Prsfen za izvlacenje
3. Canee
I. Zona deformacije
II. Zona glacanja
fl!. Zon a prenosa
5 '-Ie
a. OBRAZOVANJE CANtETA b. GRAN/CNI STEPEN DEFORHACIJE
51. 200 DEFORMACIJE PRJ IZVLACENJU SA REDUKC/JOM
DEBLJINE ZIDA
0
1.15
0
<1>9 ... ' .}
21. .<1> II!... 0' ,, - ..
O
ot "" '- , I
,
... I, .. J J
"'. I J .'" J . ...
"" I (\oj
.,

..
..
'II
......
c:
..
...
tJ
""
. 2 3 ,
5 6 7 8 9 10
"
I }
I PRIM J[R
tit
').,
,. )
-p.20_
<1>26
E:f

'1>"
I ",I
0
I .. 1
I
2 3
" PRIMJER
51. 201 PROJEKTOVANJE TEHNOLOGIJE DUBOKOG IZVLACENJA
SA REDUKCIJOM DEBLJINE ZIDA

Ako se dobiveni izrazi logaritmuju

In A h1 = In D . So
A ho d
s
1 . 51
D So
= In- + In - = In-
d
s
1 51 A
A h2 = In d
s
1 . 51 = In d
s
1 + In = In A1
In A h1 d d A
.u. s2 . 52 s2 52 2
tad a se glavna logaritamska operacija' za i-tu operaciju izvlacenja moze izra-
ziti obrascem:
Ai-I 1 d,(i _ 11 + In S;_I
<Pih = In -- = n --''7---CC..
Ai dsi Si
(142),
Dobiveni ob.razac (142) je analogan obrascu (4) jer je <Phi glavna logaritamska
deformacija izduienja (poveearnje v:isine komada) jednaka 5umi. ostale dvije de-
foa-macije i to: po precniku (tangencijalna deformacija), kojom se
vr.si redukcija (smanjenje) preenika i deformaciji pD debIj.iJn.i. zida (r adijalna
deformacija), kojDm se vrsi redukcija -(smanjenje) debljine zida.
Gr<miCni usiovi se svode pri tome na dva sluCaja:
1. Ako u toku proce5a izvIacenja nema prDmjene debljine zida, to jest ako je
Si - 1
SI-1 = Si = So = oonst, tada je In - - = 0, a glavna logaritamska 'defDrmacija
5i
je jednaka tangencijalnDj deformaciji <Phi = sto znaci da se izvIacenje
51
vrsi bez promjene deb1jirne materijala.
?
Ak
. ddt '1 1 d,(i- I) 1 I . k d f
00 Je '(i - I) "'" si "'" cOons, 1 i n - - = 0, g avna Dgantams a e orma-
d'i
cija je jednaka radijalnoj deiDrmaciji <Phi = In SI_I, Sto ZIlIaCi da se u toku
Si
procesa izv1acenja vrSi samo redukcija debijirne
U ovom slucaju se deformacija presjeka maZe izraziti pornOCu stepena
defer.macije po debljini zida, tako da je:
gdje 5U:
d" i-I) Si - I - d' i Si
d, (i - I) Si_1
SI-I-5i
"'" Ei= --- ....:.
Si_1 -Si

(143).
AI-I, S._I - pDvrSirna popreanog presj eka i debljine zida can-
ceta nakorn (i-l)-e operacije lZvIacenja,
Ai, Si - aste veIiCine 7.a i- t u opera ciju izvlacenja.

Granicne vrijednosti stepena deformacije presjeka se mogu dobiti na

osnovu analize napona koji nastaju u zidu canceta u toku procesa izvlaeenja
(sl. 200 b). Usljed smanjenja debljine zida javljaju se radijalni naponi pritiska
(O'r), a u pravcu tangente, tangencijalni naponi pritiska (crt). U pravcu izvlacc-
nja element zida canceta ce biti opterecen naponima isteza'l1ja (O'z). Na radni.m
dijelovima alata se uocavaju tri zone i to: I rona deformaeije na konusnom
dijelu prstena za izvlacenje u koj.oj se vrsi redukcija debljine ?:ida, II zona
glacanja na ciLindricnom dijelu prstena za izvlacenje i III zona prenosa sile
sa izvlakaca preko dna na zid canceta. Ako se u dijagramu za razlicite mate-
rijale konstruisu krive O'z = f ('I'), odnosno graficki predoci zavisnost glavnog
napona istezanja od deformacije presjeka (ovo ce se obradivati u poglavlju
VI 6.2), i na osnovu izvedenih obrazaca za krive ocvrscavanja (poglavlje II 2.3),
klonstruisu krive k = F ('l'), tad a apscise presjecnih tacaka ovih kriva (A, B
i C za razne matedjale) definisu optimalne vrijednosti stepena deformactje
('l' .. 'l'b i 'Pel. Ukoliko se za neki odredeni materijal (A) radi sa stepenom de'for-
macije 'l' < 'l'a, iada mogucnosti prerade nisu iskoriscene i komad se izvlaci
u vise radnih operacija nego sto je potrebno. Ukoliko bi se radilo sa 'l' > 'l'o'
doolo bi do trganja komada, jer su naponi izvlacenja veci od stvarne cvrstoce
materijala u zuni prenosa sile.
Tehnologija dubokog izvlacenja sa redukeijom debljine zida projektuje
se po redoslijedu:
1. Odredivanje dimenzija platine.
Debljina platine se uzima jednaka debljini dna gotovog komada (so), jer
se dno u toku procesa izvlacenja veoma malo mijenja (oticanje materijala
1Z dna u omotac canceta je minimalno), tako da se rnoze sma-traii da je
So "" const. Precnik platine (Dol se proracunava na OSIDWU jednakosti volu-
mena pLatine i gotovog komada (poglavlje VI 2,1.2), vodeci racuna 0 tome
da je potrebno uzeti u obzir dodatak za gubitke mater,ijala usljed medu-
operacijskog i zavrsnog obrezivanja (skraCivanja), te izgaranja materijala
kod meduoperacijskog zarenja. Iz prvog primjera po sl. 201 se moze uociti
da u toku procesa izvlacenja ima dva skracivanja (8, i 12. operacija) i tri
meduoperacijska zarenja (operacije: 3, 6 i 10).
2. Broj operacija izvlacenja.
Deblj,ina komada nakon posljednje operacije izvlacenja se moze izracunati
na osnovu obrasca (143)
Sn = (1- E) Sn _ 1 = (1- E)2 S,'_2 = (1- E)'l - I S1
Sn = (1 - )n_1 (1 - .EI) S.>
odakle se logariimiranjem. dobiva potreban broj operacija .j.zvlacenja :
log ~ -log (1 - EI)
So
n = - - ~ - - - - , . - - + 1
log (1- E)
(1 44)

3. Debljiha zida po fazama i'zvlacenja.

Debljina zida i-te operacije izvlacenja (obrazac 143)
Si = (1- Ei) Si-I
odnosno
Sl = (1 - El) So; S2 = (1- E) S1; . . . . . . Sn = (1 - E) Sn_1
Prosjeena vrijednost stepena def=aaije za prvu operaciju izvlacenja krece
se u granicama:
El = 0,25 -;- 0,30
a za ostale:
E2 = Ea = . . . . = Ei = . . . . = En = E = 0,30 -;- 0,35
4. Redukcija precnika.
Srednji preenik nakon prve operacije izvlacenja se proracunava na isti na-
ein kao i kod izvlaeenja bez promj ene debljine materijala
dsl = ml Do
Najpovoljnije sa stanovbSta optJimalnosti procesa je da se u toku izvla-
cenja prvo izvrSi redukcija po preCni.ku, a zatim po debljini zida. Tako je u
prv.om primjeru po s1. 201 u prvoj operaciji izvrsena redukcija preenn.ka, zato
se ova operacija eesto oznacava i kao savijanje eaneeta, a u sljedeCih pet ope-
raclja je izvrsena postepena redukcija debljine zida.
Ukoliko se ova redukcija (s obzirom na dozvoljeni odnos izvl.aeenja) ne
moze izvrSiti sarno u jednoj operaciji, tada se vrsi u neko.liko, tako da je:
d
s
2 = m2 dsl, dss = rna d
s
2 .. d
si
= mi dS(i-l)
prl cemu je d
si
zadnji 'redukovani 1z drugog primjera po 51. 201 se
moze uociti da je preenik redukovan sa tri aperacij e, a debljina sa dvije ope-
racije. Razdvajanje deformacije po preeniku ad deformaci(je po debljinli. zida
je preporueljivo ne same iz razloga lito se post.izu povoljniji stepe11ii. deforma.cija
neg<> i zato sto se za izvlaeenje sa redukcijom debljline zid-a lrorist.e jedn<>S:tav-
roji alati i prese prostog djejstva, koje ne moraju imati uredaje za manje
lima. Panekad se prVa operacija, u kojoj se vrSi redukcija preenika (savijanje)
kombinuje i sa redukcijom po zida (sl. 203), s tim sto se radi sa neSio
manjim stepenom deformacije.
UlllUtraSnji preenik komada nak.on prve operacije' ce biti
dl =, d
si
- Sl
Unutra.snj,i preCnici komada ootalih operacija izvlaeenja se uzimaju za iznos
od 0,1 do 0,3 mm manjl, sarno iz razlaga da bi izvlakac sa dotiene operacije
mogao nesmetano da ude u otvor canceta sa prethodne cxperacije, pa su unu-
tra.snji preCnici za drugu i sljedece operacije:
d2 = dl - (0,1 -;- 0,3) man; d3 = d2 - (0,1 -7- 0,3) mm;
d
i
= d
l
_
1
- (0,1 -;- 0,3) mm

Srednji preenici su za iznos debljine zida veci od unutrasnjih

d,j = d j + Sj
a vanjski za iznus dvo.struke debJji:rJe zida
D = dj + 2sj
S ob1li.rom da je gotovo cijela deformacija po precruiku izvrsena u jednoj radnoj
operaciji (lSI. 201 I i s1. 203), iii u nekoliko prvih operacija (s1. 201 II), to se u
ostalim operacijama vrsi iskljucivo redukcija debljine zida, tako da su odnosi
izvlacenja bliski jedinici
d
s
;
mj = -:--- = 0,95 -+ 1,00
d S(i- l )
5. Proracun visina komada po fazama izvlacenja.
Visina komada nakon i-te operacije izvlacenja se izracunava iz uslova da
volumen komada dotiene operacije mora odgovarati volumenu pIa tine, tako
cia je:
ooakle je:
2 2
Do -Di So
hi = -"':--,---
4 d
s
;
? 2
1t Do 7t Do
--. So = -- . So + 1t . d . . s h
4 4 5 1 I 1
(145)
Izvlacenje sa redukcijOolTl precnika (savijanje) i redukcijom debljine (izvla-
cenje) se moze kombinovali u jednOolTl alatu za visestepena izvlacenja (s1.
202), koji ima veoma Siroku primjenu naromto koo pre-rade aluminija i
njegovih legura. Platina se po.stavlja na prsten za savijanje 2 i priteze po-
moeu ploce drzaca lima 10, na koju se preko klipnjace i kLipa 12 prenosi
sila drzanja iz zracnog cilindFa 11. Poslije savijanja klOmada, redukcija po
debljini se vrsi pod djejstvom izvlakaca 1 preko tri prsten.a za izvlacenje
(pozicije 3, 4 i 5). VaZno je da se konstrukcijom alata odrn pravilno rasto-
janje izmedu prstenova za izvlacenje. Ovo rastojanje -se reguliSe izmjen-
Ijivim prstenovima 6, 6a i 6b. Ukoliko cance naplliSti prsten iz prethodne
operacije prije nego sto pocne ' izvlacenje u prstenu doticne operacije, tada
dolazi do udara i trganja komada.
Primjer:
Projektovati tehnolookJi. proces za izradu komada prikazanog na s1. 203 sa
dimenz,ij aIDa:
dOl = 26 mrn Sn = 0,5 mm h
n
= 114 mm
..... _______ =D.:: n_-_...: 2:...:. 7...: mm =;;.........;so = 4 rom

t
2. Prsten za saviJanje
3. Prsten za I izvlatenje
,. Prsten za /I izvlatenje
5. Pr sten za 1/1
G, (ja i Gb. Prstenovi za
odrlavanje distance
7. Segmentni'skidat
8. Zavojna opruga skidaca
!i Donji nosac alata
la Ploca drlaca lima
11. Zratni cilindar
12. Klip zracnog cilindra
13. Zavrtanj (nosac zratnog
cilindraJ
". Produinik izvlakaca
51.202 ALAr ZA VISE5rEPENA IZVLAtENJA

Materijal: C. 1221
1. Odrediv,anje climenzija platiJne.
Za komad zadanih dimenz.ija je u pr:imjeru iz poglavlja VI 2.1.2. odredena
platina
Do X So = <I> 50 X 4 rom
2. Broj operacija izvlacenja ( Q b r a ~ c 144)
n=
Sn
log - - Log (1 - El)
. So
---:--:-:--..,..--- + 1
log {1- E)
El = 0,25; E = 0,3
0,5
log - 4- -log 0,75 0,77815
n = ----,------,----- + 1 = --'--.,-- + 1 = 5 + 1 = 6
log 0,7 0,15490
3. Debljine zicklva po fazama .izvlacenja.
Sl = (1 - El) So = (1 - 0,25) 4 = 3 mm
sz = (1 - E) Sl = (1 - 0,30) 3 = 2,1 mm
Dalji proracun je izvedelIl tabelarno (tabela liZ sl. 203) po obrascu
Si = (1- E) Si-I = (1 - 0,3) Si _ 1 = 0,7 Si _ 1
4. Redukcija preenika.
Srednj>i precnik nakoill prve operacije izvlacenja
dsl = ml Do = 0,6 . 50 = 30 mm
UnutraSnji precnik
dl = d sl - lSI = 30 - 3 = 27 mm.
Ost,ali unutrasnji precroci
d2 = dl - 0,2 = 27 - 0,2 = 26,8mm
d3 = d2 - 0,2 = 26,8 - 0,2 = 26,6 mm
itd. tabelarno po obrascu
d
i
= d
i
-
I
- 0,2 mm
Srednji preCnJ.ci
dsl = dl + Sl = 27 + 3 = 30 rom
d
s
2 = d2 + S2 = 26,8 + 2,1 = 28,9 rom
itd. tabelarno po obrascu

TABELARNI PREGLED PRORACUNA PO FAZAMA IZVLACENJA

VELltlNA
OPE R A C I J A
IZVLAtENJA
I II III IV V
VI
-
305 -"
E "-
25 30 30 30 30
-
Si mm J 2,1

1,03
077
45
- ---
dl mm 27 26,8 26,6
26,1.
1---
26
,2
16
_._"
--
rhl mm 30
28,.9 _ 28,07 27,1.3

26,S
- -
--"-
ml D-6 0,96 0,97
0,975
0,98
0,985
--
-- ---I--
DI mm 33 31
--

18,1.6
f- 27,71 27
---
--
hi mm 16 25 39
60
83 133
27
r- -'-
D.=50
a>1&
I I
gs
(/////////// 1
I
PLATINA
"it
tb27. 71.
0.77 tb26.2
28,1. 6
I
,

I
/fY.J-K.
I
I
I
l:l
31 t1J26. 6.
-
tb33 ')1

:;:
I
I
I
-
3
I
,
I
I
."
I
.,.,
.....

'"
I
I i I I

"
1;(;.- ./ /.l' .//h "
/" ' ;,X
.."
"
Whf'i.l
"
/'"//J"//
"
""",
"':l
I Izvt . II Izvt . III Izvt. IV Izvt. V lui . VI Izvl. GOrOV K. '"
SI.203 PRIMJER PRORACVNA PO FAZAMA IZVLACENJA
a. ZA PRVU OPERACIJU
IZVLAtENJIj
d2
b. ZA SUJEDEtE
OPERACIJE
1.lzvtakac . Radni komad )
2. Prsten za izvtatenje 5. Konllsna navrtka
1 Nosat alata 6. Prst.n za c.n triranj"
SI.204 KaNSTRUKCIJE PRSTENaVA ZA /ZVLACENJE SA
PRgF/LaM IZ'lEpEN/M SA RADIJUSOM

Vanjski preenici.
Dl - d. + 251 = 27 + 2 3 = 33 mm
Dt = d2 + 2 S2 = 26.8 .J- 2 . 2,1 = 31 mm
itd. tabe1arno po obrascu
Odnosi izvlac nja
D, ~ d, + 251'
ml = ds! = 30 = 0 6
Do 50 '
d .2 28,9
m2 = -d- = 30 = 0,96
.1
itd. tabelarno pO obrascu
d.!
mj = .
d ' ( I ~ I )
Iz tabele se moze uociti da se odnosi izvlacenja za sljedecc operaclje pribli -
zavaju jedinici (m! = 0,96 -;- 0,985), sto znaCi da S vrSi iskljuCivo redukcija
debljine zjda.
5. Visiale komada po fazama izvlacenja
2 2
Do - D I So 50
2
- 33
2
4
h l = - 4- d - .; - SI -- 4 . 30 - 3' = 15,7 = 16 rom
50
2
-312 4
- -= 25,4 :::::: 25 mm
4 . 28,9 2,1
itd. iabelarno po obrascu (145)
2 2
hi = Do- D, So
4 d
si
Si
Iz t abele uz s1. 203 se moze proracunati i dodatak za obrezjvanje
f1 h = ho - h
n
= 133 - 114 = 19 rom
VI 5. Proracun i konstrukcija alata
VI 5.1. Prstenovi za izvlacenje
Profil (trasa) prstena za izvlacenj e .bi tno utice na tok procesa izvlacenJa,
odnosno na prOlInjenu sHe u zavislIlosti od hoda izvlakaea. Osim toga prom
utice i na stepen deformacij e izvlacenja, kvalitet izvucen.og komada i ostale
parametre procesa izvlacenja.

Danas se upotreblj avaju za razliCite procese obrade izv!acenjem iri vrste

prOOla prstena za izvlacenje i to:
- sa radijusom
- sa konU80m
- sa traktrix krivom
1. Prsten za izvlacenje sa radiju50m
Prsten za izvlacenje izveden sa profilom u obliku rarujusa (rM) najcciCe
se upotreblj ava za prvu operaciju izvlacenja bez promjene debljme ma eri-
jala, u slucajevima kada se raw sa ili bez drZaca lima (51. 204 a). Dolazi u obzir
i za slj edeee opcracije izvlacenja bez promjene deblJine maienjala (s1. 204 b),
kada se radi bez drZaCa lima, dok za sljedece opcracije izvlacenJa sa dr2acem
lima bolj e uslove pruZa .prsten sa konusnirr. profilom (tabela br. 59). Ponekad
se upotrebljava i za prvu operaciju izvlacenja sa rcdukcijom debijme zida,
iako daleko bolje rjesenje za ovu vrsiu prerade predstavlja prsten sa traktrix
kI"ivom. Za sljedece operacije izvlaccnja sa redukcijom debljine zida ne dolazi
u obzir.
Radijus p rstena za prvu operaciju izvlacertia se po E. Kaczmarek-u rruJze
izracunati po obrascu:
I rMl = 0,8 V (D - dl) S I (146)
iii po oorascu G. Oehlera
I rMl = 0,035 [50 + (D - dl)l V s I .
gdje je:
(146 a),
D rom - precnik pIa tine
dl mm - unutnllinjl precnik komada nakon prve
operacije izvlacenja, iii procnik lzvlakaca
s mm - deblj-Lna lima
Radijus prstena za slj edece operacije izvlacenja:
(146 b)
gdj e je:
d2 tum - unutrasnji precnik komada nakon druge
operacij e izvJacenja.
Radijus prstena za izvlacenje utice na rad i silu izvlacenja. To potvrduju i
eksperimenti V. Romanovskog. U tom cil ju se koristi plati na precni ka D= 51 rom
i debljine s = 1,1 mm, koj a se izvJaci na precnik 0 28,2 rom. Mijenjaju se vri -
jedn.osti radl jusa pr5tena za izvlacenje i izvl akaca. 1z dijagrama po sl . 205 a
~ e se zakljuciti da kod izvlacenja alatimo> sa ma nj.im radijusirna (rM = 2s i
r. = 2s) siJa izvlacenja i deformacioni rad rast u, U odnosu na iste uslove izvla-
tenja alatima sa veCim prelaznim zaobl jenjima (rM = 45 i r. = 45).

JOOO J OOO
;1600 1600
1
'100 t 1200
/ aDO /600
!:>I / '00 01 "00
/000 /000
10:" 600 I.i:" 600
HO HO
I I
V1'\
,Le-
I ,
,
I I
).....
I
,
i\-
I/ 1 I
1 I
0' 1)1$102530 O.
hmm-- hmm--
s.ue: ....... ..
V; II - ,I
" I :: -=--1 ...J;: i--Gl
1 Q
a. NA SILU IZVLACENJA
0,60 r--......,.....---r---r-----.
t 0,55

0,50
h
E 0,'5
0,' oo.'-----'-...l6-..l. . ---...J
0 . /

I. r./s" 1 3. r./s::5
2.r./s::2,5
b. NA OONOS IZVLAtENJA
SI. 205 UTiCAJI RAOIJUSA PRSTENA I IZVLAKACA NA
SILU I MAKSIMALNI OONOS IZVLACENJA
SI.206 POVRSINA ZA ORZA-
NJE LIMA
ivica izvlatenja
__
a. IZ VEOBA SA JEONOOIJELNIM
PRSTENOM
I. Prsten za savijanje
2. Prs t en za izvlatenje
3. za cent riranje
pl atine
1_.!!l dL--J
SI.207 PRSTEN SA KONUS-
NlM PROFILQM
3 1
b. IZVEOBA SA OVA
PRSTENA
Nosac alata
5. Jednodijelni prsten za
savijanje i izvlatenje
5./zvlakac
SI.208 KONSTRUKCIJE PRSTENOVA KQO KOJIH SE FAZA
SAVIJANJA RAZOVAJA 00 FAZE IZVLAtENJA

Povecanje raclijusa prstena za izvlaccnje (rM) i radijusa izvlakaca (r) ima

pozitivan uticaj na dozvoljeni odnos izvlacenja. Ako se poomatra fWlkcij a
ml = f (rM) pri konstantnom raclijusu izvlakaca (r, ), moze se uobti da sa pora-
storn odnDsa raclijusa prstena i debljine platine (rM/s) opadaju vrijed.nost.J do-
zvoljenog odnasa izvlacenja (ml), lito znaci da se smanjuje potreban broj ope-
racija izvlacenja (s1. 205 b). Isto tako za k()nstantan odnos rIAl s sa porastom
radijusa izvlakaca (r.), iIi odnooa r "s opadaju vrijednosti Ut ml, 5to je povoljno
sa stanoviSta tehnologije prerade. Ove opite je izvrsio L. Sofman sa mesinga-
nim limom.
Analize pokazuju da je teznja da raclijus prstena za izvlacenjc ima 5to
veCu vrijed.nost. Medutim, povecanjem raclijusa prstena za izvlacenje s m ~ j u j e
se aktivna povrsina za drzanje lima. Iz s1. 206 se vicli da je povrSina za drianje
lima u prvoj operacij i izvlacenja:
gdje je:
D - precnik platine
d
M
- preCn:ik prslena
rM - raclijus prstena.
Sa povecanjem radijusa prsiena (rM) opada vrijednost povrsine (A) , tako
da se sila driaca lima (Fd) kOJlCentrise na uz.i prstenasti clio vijenca canceta,
lito otezava usiove izvlacenja i izaziva pucanj e komada.
Visina cilindricnog clij ela prstena za izvl ucenj e (s1. 204 a) se bira u zavi-
snosti. od debljine lima u granicama:
ho = (3 -:- 5) s
Radijusi zaabijenja ploca za izvIaccnje pravougaonih i ostalih nerotacionih
tijela se r acunaju po obrascima:
Za stranicu a
rM. = 0,035 [50 + 2 (La - al)] Y-;'
Za stranicu b
I rMb = 0,035 [50 + 2 (Lb - bl)] Y s ~ .
Za prelaz u uglu pod radijusom re
I rMe = 2,5 rM.
gdje su:
(147)
(147 a)
(147 b),
La. Lb rom - gabartitne dimenzije pIa tine (obrazac 125)
ai, bl mm - duzine stranica komada (obrazac 140)
s mm - rlebijina lima.

2, Prsten sa konusnim profilom

n (s1. 207) primjenjuje se vrlo rijetko kod prvc
operaClJe lZvlaceIl()a bez promJene deblji..!le mateI'lijala i to isklJ'uCivo t d k d
k d
' 1" b .3_" li' , a a, a a
se oma lzvacr ez u.Lzaca ma, Gotovo redovito dolazi u obzir za st' d '
.. , 1" duk .. Je ece
operaclJe lZV acenJa sa re CIJOffi debljine uda, a i za slJ'edece izvlacen' b'
, d b'" t" 1 J e ez
prOffiJene e qme rna enJa a, radi povoljnih uslova za ddanje lima,
Cenlralni ugao
ednosno
za izvlacenj e bez prornjene debljine materijala
a. = 40 ..;- 45 (r jede do 52)
= 90 - a. = 50' ..;- 45 (rjede 38)
a za izvlacenj e r edukcijiQm debljine
Da hi se razdvoj il a deformacija po prec.niku (savijanje) od deformacije
po debljini zida (oi zvl acenj e), cesto se kod sa redukcijom debljine
primjenjuj e kombi novani p rsten (s1. 208), Ovakav prsten moze biti izraden iz
jednog dij eJa (s1. 208 a), iii se komb!i!nacija izvodi od dva prsiena (s!, 208 b),
Deforrnacija po precni ku ,,(1i 3vij anj e) se vrsi preko radijusa prstena a defor-
macija po debljini (izvl a.cenj e) na konusnorn dij elu pod uglom ex, Kombinacija
od dva pI'lStena j e bolj e r j csenj e, kako sa stanoviSta lakSe izrade, tako i radi
lakSe zamj ooe istrosenih ili ost eccnih prstenova. Oba prstena (za savijanje 1 i
nzvlacenje 2) su smj eSteni j edan ispod drugog u nosacu alata 4. Pritezanje sc
vrsi zaVJ;tnjima pomocu ploce za centriranje pIa tine 3.
Tok sHe izvlacenj a je kod ove kombinacije povoljniji, jer se kriticni
maksimumi sila za savij anje i izvl acenje vrernenski ne poklapaju. Ukoliko se
u prvoj operaciji vrsi redukcij a i p recnika i debJjine, a izabere se prsten sa
profilom radijusa, tad a se maksimumi sila savijanja i izvlacenja poklapaju,
stvarajuci r ezultantu k oja moze da dovede do trganja komada.
3. Prsten sa traJ.drix profilom
Prsten izveden sa trasom koja odgovara traktrix krivulji daje najopti-
malnije uslove izvl acenj a narocit o debljih limov,a, Kod ve6ih deformadja pre-
porucljiva j e nj egova pr imj ena i k od cis tog savijanja naroeito dubljih profila.
Posebno dobar proces izvlacenj a sa ovim prstenom se postize kada se u prvoj
operaciji vr5i istovr emeno defor macija po precniku (savijanje) i po debljini
zida (izvlacenje).
Ako se izvr5i k omparaci j a po fazama izvlacenja (s1. 209) prstena sa radi-
jusom i traktrix trasom, tada se mogu uociti sljedece razlike:
U toku procesa izvl acenja preko prstena sa radijusom rM (51. 209 a) krak
h, komponente normalnog otpora N se neprekidno smanjuje sa povecanjem du-
bine i1zvlacenj a (h:J < h2 < hi). Ova pojava je detaljnije analizirana ked prou-
cavanja analognog problema, to jest siJe dvostrukog ugaonika (po-
gJavlje V 3.1.). Smanjivanje kraka savijanja (usljed pomjeranja dodirne tacke
ed ivice platine AI, p reko A2 i Aa ka centru canceta) uslovJjava povecanje po-
trebne sile izvlacenja. Maksimumi sila potrebnih za savijanje canceta i izvla-
cenje se poklapaju, iIi su vremenski jako blizu, tako da u 2O:rui prenosa sHe

11 'RASA PRSTENA -RAOfUS

b . TRASA PRSTENA - TRAKTRIX KRIVA
51.209 FAZE IZVLAtENJA KOO PRSTENA SA RADIJUSOtvt
/ TRAKTRIX KRIVOM
I
r
1.
,C
r-X--'
r - Traletrlx leriva (. volv.nta
)
L - (.votuta
troktrix. )
- Tangenta trole/rixe
eR - Normcta traktrix. (tangen/II
ranfu',ic.J
5/.210 [RAKTRIX,.KR/YA
" D. -cu
1
,... . .,,...-

If .. -- ---
..
><
,-
-
..

....
-
5/.211 PROFIL PR$.T;EN./1

(51. 200 b) mogu nastati naponi veCi od stvarne cvrstoee materijala i moZe doci
do prekida Romada. .
NajniZa sila izvlacenja ce se postici ako je profil prstena izveden tako
da je krak normalnog otpora po moguCnosti 5to veci. Na osnovu ovog zahtjeva
O. May je predloZio prsten sa profilom u. obliku traktrix krive. Kod ovog prstena
(51. 209 b) krak savijanja ostaje u svim fazama izvlacenja konstantan 1 jednak
poeetnoj vrijednosti (h = const). Kako se iz slike vidi, normalni otpor N djeluje
uvijek na ivici canceta (tacke AJ, A2, Aa), tako da sUa izvlacenja napada cance
na najvecem kraku savijanja.
S obzirom da krak h u svakom momentu tangira profil pnsLena, to se
problem iznalaienja jednacine ove krive (kriva T na 51. 210) svodi na to da
se pronade kriva sa konstantlnom duzinom tangente
h = ME = const
DuZina tangente kl'LVe y = y (x) u tacki M (x, y) .moze se izracunati iz obrasca:
h
2
= y2 + C E ~ .
Vrijednost CE se dobiva iz odnosa:
y dy ,
-- _ - = tg (180 - /X) = - tg a.. = _ .. = - Y
CE dx
ill
y y2
CE = - - , , pa je h
2
= y2 +
Y y ~
odnosno, uslovna diferencijalna jednaCina krive:
y'2 (h2 _ y2) _ y2 = 0,
odakle je:
Ova jednacina je integrab-ilna sa =jenom
y = h . sin t; dy = h . cos t . dt
c + x = h r (_.,2_ - sin t) dt
J sm t
t
c + x = h (In tg - + cos t).
- . 2
U intervalu 0 < x < + 00 iii, ; - < t ' < 1t kosinus je negativan
-lh
2
=y2 = h coo t < 0 a x > 0

tako da je
t
tg - -
2
_ - _
COO t = - ...; 1 - san
2
t = - -- - -
h
I-cost
- =
sin t sin t
Konstanta C sc moze eliminisati j z granicnog uslova:
7t
Za t = --- ; x = 0 ; y h sl ij edi c = O.
2
Jednacina krive sa konstantmom duzinoI'Il tangente u pr avouglom koordinat-
nom sisteIIlJU (za x > 0)
(148)
Obrascem (148) jc definisana jednaCina Huygens-ove traktrixe, a to je u stvari
evolenta lancanice (kri va L na s1. 210) sa jednacinom:
1 ': _ x
y = - h(e
h
+ e h )
2
Slab05t traktrix prstena je u tome sto temetski ima beskona.enu v.isinu
lim x ..... oo
.v--> 0
Kako se vi:sina prst ena svodi na realne mjere kod nj egove prakticne primjene,
moze pOikazati sljedeci primj er .
Neka su prema sr. 211 zadane dimenzije platine :
Do = 500 mm i So = 10 mm
i dimenzije canceta poslije prve operacij e:
Dl = 300 mm, SI = 7,5 rom i dl = 285 mm
krak h:
Do- Dl 500 - 300
h = = 100mm
2 2
koord:i.n.aJte tacaka teoretske krive:
tacka Al : x = 0 y = h = 100 mm
"
Bl : Xl ..... "" Yl = 0
Stoga se umjesto tacke Bl bira neka druga tacka krive B2, u koj'oj je joo uvijek
tangenta priblizno paralelna sa x osom.
Za ovu tacku se bira Y2 = 5 mm, a X2 se odreduje po obrascu (148)
100 2
100 + "'; -100
2
- 52 - ---
X2 = . ,31og - --5" - ...; 100
2
- 52 = 268,6 mm.

Sirina profila prema 51. 212. I

,
t = h - Y2 = 100 - 5 ~ 95 mm.
Na taj naCin odredena visina prstena (X2 = 268,6 mm) je za praktic.nu primjenu
takode vIlo velika. Smanj enje visine prstena se moie izvciiti korekcijama na
dva naCina.
Po prvoj korekciji bi se umjesto tacke B2 izabrala neka druga tacka Ba
sa koordinatama:
xa < X2 = 268,6 mm i ya > Y2 = 5 mm
Medutim, kod tako skracenog prof.iJa prstena (51. 212. II) cance na izlazu
iz prstena za izvlacenje nema zajednicku tangentu sa prstenom, te nisu ispu-
njerri uslovi tratrix prstena. Posljedica ovog bi hila trganje canceta.
Druga mogucnost je u tome da se visina h smanji na neku vrijednost
~ , tako da izvlacenje ne poeinje od kraja proila, nego se pomjera prema centru.
Na preostalom dijelu prestena djeluje kruti ddac.
VisiJna ho se uzima pribliino jednaka, ill nesto veca od radijusa prstena
rM (51. 212 III), koji se racuna po obrascu (146), odnosno na ish nacin kao cia se
profil prstena izvodi sa radijusom.
ho ~ rM = 0,8 v'(Do - ~ DI) . S = 0,8 V (500'=" 30000 = 35,8 mm
Uzima se
hn = 40 mm
Vjsina prstena u ovom slucaju za yo ~ 2 mm izrwsi:
10 + V 40
2
- 22 - -
Xo = 40 . 2,3 log 2 --- - - V 40
2
- 22 = 107,409 mm
koordinate pocetJ1e i krajnje tacke:
Ao : x = 0 . . . . . . . . . . y = ho = 40 rom
Bo : x = xo = 107,409 mm .... y = yo = 2 mm
sirina pr.ofhla
t = ho - yo = 40 - 2 = 38 mm
Ovako kOlllStruisan prsten (51. 212 IVj ima neiito vecu VJS1flU nego prsten sa
radij usom (51. 212 III), ali u svakom slucaj u manju od nekonigovanog (51. ' 212 I).
Proraeun za ostale tacke profila se vrsi po obrascu (148), uvrstavajuci :
h = ho = 40 mm, odnosno:
40+V1600-y2 - -- - ;;-
x = 92 10g -- V 1 600 - y-
y
Proracun je izveden tabelarno (tabel a hr. 64) sa i ntervalom
Ay = Yi-Yi-I = 4 mm do i = 10, odnosno sa A y = 1 za i > 10.

r-- _. -
t
D.
_ 0 0 ________ _
_J L _ _ 0,
/I
00
A // .. /
, 0 /
: /-
_--=8-"-10 / / ,-
P_,_ -lt=-.rl' t 0, _ -.:.t
m IV
51.212 KOREKCIJA VISINE PRSTENA ZA 1ZVLACENJE
- ) -.
> 376
51.213 KONSTRVKCljA TRAKTRIX PRSTENA

TABELA br. 6 ~
TABELARNI PRORACUN TRASE TRAKtRIX PRSTENA ZA IZVLACENJE
- - -
~
a-h: _ y'
c- h. + b I.h. -2,3-. x-x' y. h.-)
Y
y1 .
boV.
. d.,y e _log d . . .
1600 _ y1
'0 +b S2e I-b 'O-y
-
1
'0
1 ~ O O 0 0,000 '0, 000 1,000 0,00000 0,000 0,000 0
2 36 1296
30' 17, ' 36 57,U6 1,595 0,20276 18,65' 1, 218
,
3 32
r--
102, 576 2',000 6'-000 2,000 0,30 103 27, 695 3,695 8
,
28
7"
816 2 8 ~ 566 68,566 2,"9
0,38 881 35,771 7, 205 12
5
2'
576 102'
32,000 72,000 3,000 0," 712 0,895 11,' 895 16
6 20
'00
1200 U,(j'2 U,(j'2 3,732 0,57 19'
52, (j18 17, 976 20
7 16
25(j
13"
36,662 76,662 ',791 0,680'3 62,599 25,937
2'
8 12
'"
"56
38,157 78,157 6,513 0,81378 7.(,867 36,710 28
9 8 6, 1536 39, 193 78,193 9,899 0,99559 91, 59.( 52, '01 32
----
10
,
16 15"
39,799 79, 799 19,9'9 1,2999' 119,5'5 79, U6 36
-----
11 3 9 1591 311,8B1 79,811 26,629 1,'2537 131, IU 91, 2'6 37
----
12 2
,-
1596 311,950 79,950 39,975 I, 60 137
"7. 359 101, '09 38
13 0 0 1600
'0,000 80,000 00
- -
00
'0
' -

Prohl prstena se radi po sabJO'llu. Da hi iSle olakSala izrada koor-

dinaini sistem se pomjera u tatku Ao (61. 211), sa noV1i.m koordinatama:
x' = x .j, y' = ho - y = 40-y.
Konstrukcija ovako proI'acunatog prstena je prikazana na s1. 213. Izvla-
cenje poeinje u tacki Ao, a na preostalom prstenastom dJi.jelu Sirine, Sirane
b = 0,5 (500,5 + 37-6) = 64,75 mm platinu priddava krufli. drZ.ac. Cance na
iz prstena (talka Bo) im:a zajednl&u tangeniu sa prsten.a. Prelaz pro-
fila u oilindriCni dio (preCnika Dl = 300 rom) je izveden sa radijusom r = 10 mm.
Za s1cida.nje kQmada sa izvlakaca 5e ne predvida poseban uredaj, nego za ski-
danje sluzi oStra ivica prstena. U povratmom hodu prese, usljed zaostalih ela-
siicrtih deformacija vanjsk.i preCnik canceta se malo poveeava, tako da ga
05tra iviea prstena svlaci sa izvlakaea.
S obzirom da se sa ovakvim prstenom smanjuju potrebne rule za izvla-
cenje komada, to se u wni prenooa sile poveCava moe no5enja i dozvoljavaju se
veci stepen.i deformacija. Podma.mvanje u tok,u izvlatenja je bolje nego kod
prstena sa r.adijusom, jer se sredstvo za podmazivanje laJkSe uvlaCi u klinasti
procijep izmedu zida canceta i prsiena. Ispitivanja koja je vrsio U. Bauder
pokazuju da se kod dobro poliranog t.raktrix prs'terra shle trenja u OIdnosu na
ostale prstenove niSta ne poveeavaju, iako je V'isiJrba t.raJctmix pr stena veea od
ostaLih. Isto tako su probe pokazale da je troSenje ovog prstena manje nego
ostalih, Mo znaCi da je njegov vijek trojanja duZi. nego kod ostalih prstenova.
Glavna slabost ovog prstena je n tome 'sto je teZi. za izradu i znatno
slruplji od 05talih.
VI 5.2. Zazori i tolerancije izrade alata
Pravi1no dimenzioniran alat mora biti izveden tako da sigurno obezbj e-
duje ravnomjernu zraemost (f) izmedu prstena za izvlacenje (preCnika dM) i
izvLakaea (preenilka d.)
f
Dvootruka vrijednost zraenooti (analogno obrascu 34) se naziva zazor
w = 2f=d
M
- d,
Kod dubolrog izvlacenja bez promjene deblj.ine ma,terij ala (51. 214 a) zracnost
treba da bude nesto veca od debljirie lima (f s).
VeliCina zracnosti se odreduje po raznim empirtijSkim obrascilIIla.
G. Oehler daje obrazae za proracun zrallr!Jooti u zavilsinosti od debljine
lima i vrste materijala, u QbHku:
f = 5 + e v10' 5
(149l

gdj e je:
f rom - zraoooot
s mm - debljina lima
c - koeLicijent koji zaViisi od vrste marerijala
i ima vrijednost:
Ma te'cij al
CeliCni lim
AlumiJnijskJi 1im
Ostali metaJi
Vatrootalne legure
c
0,07
0,02
0,04
0,2
Po E. Siebelu zraenost se moze izracunati kao funkoija deblj ine lima (s)
i odnosa izvlacenja (m), po obrascu:
(149 a)
Po podacima firme Schuler :&racnost se hira zav1isno od debljrne lima u gra-
n.icama
za s < 0,5 rom f = s
za s > 0, 5 rom f = Smax "*' 0,2 A s
gdje je:
As - izradna toler ancija lima
s - nazivna debljina lima
Smax = S + As - maksimalna debl jina lima.
(149 b )
Tako je, na primjer, za izvlacenje ce1i.Cnog lima debljine s = 2 + 0,15 rom, sa
odn'OSOllIl izvlacenja m = 0,6 zracnosti po obrascu (149)
f = s + c y'1i}:""S = 2 + 0,07 y'J:():""2 = 2,31 = 1,15 s
po obl'ascu (149 a)
,
f = s [ 1 + 0,035 ( ~ - 1)3 ] = 2 [ 1 + 0,035 ( 0 ~ 6 - 1)3 ]
f = 2,21 rom = 1,1 . s
i po obrasou (1 49 b)
f = Smax + 0,2 As = s + As + 0,2 A S = S + 1,2 As
f = 2 + 1,2 . 0,15 = 2,18 rom = 1,09 s
SuviSe m.aJ.e vnilj ednosti zraenosti dovode do trganja komada. Osiin toga sma-
njena zraOn05t je uzroon.ik poveeanja sile i defonmaciOllJ.og roda izvlaeenja. Iz
dijagrama zavcisn05ti shle .i.zvlacenja od hoda izvlakaca za ['azldCite vri.jednosti

zraenosti (na osnovu ispitiV'anja koja je vrSio G. Sachs sa aluminijsk.i.m limam

debljine s = 1,5 mm) moze se uociti (s1. 215), da se kod malih zracnosti (f = 1,03 s)
dijagram malo razlikuje od dijagrama izvlacenj,a sa redukai j.om debljine zida
(f = 0,89 s i f = 0,76 s) . S obzil1Om da povrSina ogranicena kl'ilvom F = F (h) i
alpScisom predstavlja utroSeni rad .izvlacenj a, vidi se da je 0111 vea !rod alata sa
manjOJIl zracnosti. Medutim, ako se zracnost bira u veCim granicama dolazi do
guzvanja komada. Treba konstatovati da na kvalitet komada bit no utice i tole-
rancija izrade lima (il 5). Moze se deStiti cia kIod izvlacenja sa istim alatom, u
uslovima promjene ove izradne tolerancije dode do pucanja lromada, ill do
stvaranja nabora. Preporucljivo je zracnost birati u uZim granicama, s tim da
se ista nakon proba korigira. Glavni indikator, koji ukazuj e na to da je zrac-
noot suviSe mala, je smanjenje deblj.ine zida ispod g.ranica. U tom
slucaju se radni diljelovi alata ptrebrilse za odgovarajuce vrijed:nosti. Ukoliko
je tolerisan vall1jski preCruik (s1. 214 a), tad a se brusi i zvlakae, a ked toleri.sanog
unutrasnjeg precnika komada (51. 214 b) brusi se prs ten za izvlacenj e.
Na osnovu odredene vri.jednosti zracnosti (f), odnooino zazora (w = 2 [)
vrSi se dimenzioni,ranje alata i to zavisno od toga da li je pOltrebno izvuQi komad
sa tacni:m vanjskim, ili unutraSnjim dimenzijama.
1. ToleI1isan je vanjsk!i precnik komada (dv - A).
U ovom slucaju (51. 216 a) preCruik prstena se UZlima jednak najmanjem pree-
niku predmeta, a precnik izvlakaca je iznos vehcine zaro'l'a roanji ad pree-
nika prstena.
d
M
= dv-A
. . . . . . .
(150)
d
s
= dM-w = dv-A-w
Prsten i izvlakac imaju aozvoljeIlJu izradnu (+ tM i - k:0da
bira u zav'isn()lsti od naziV'llog preCnika predmeta i debl}lID.e hm.a kIoJ1 se lZvlaCi
(tabela br. 65).
Najveea dilmenzija prstena za 1zvlacenj e
dM(rna,)= 'd
M
+ t M = dv-A + tM
Najmanja dimenzija izvlakaca:
d
- d -t = d -il-w-ts
s( ",in) - 5 s V
gdje SU :
. . eenici p' rstena za 1zvlacenje i izvlakaea
d
M
, d
s
rom - naza Vn1 pr. ..' Cnik' lak ta
d
d . mm _ maksimalni preOnik prstena i IIlJIlllIIllalnrl. pre lZV a
M(rnax), s[mln) . , 1 k c
t
t rom. _ izradne tol erancij e prstena 1 lZV a a a
M, s t
d
v
rom - nazivni v,anjski preCnik predme a
il rom - izr adna to,lerancija predroeta
w = 2f lIlI!Tl - zazor.

1]
b.

o /0 10 ]()
o.
c. Put izr/oc. h mm -
SI.214 ODREDIVANJE ZAZORA
PRIIZVLACENJU
SI.215 UTICA) ZRACNOSTI
NA SU IZVLAtENJA
w2 d -ct ch=-du
w2
I
I
t.ll t. 2-
I
t./l
I
d 'm'ft
.d '1 .d '1
d
o. TOLER/SAN VANJSK/ b. TOLER/SAN
PREtN/K rd.) PREtN/K rdu)
SI.215 DIMENZIONIRANJ ALATA ZA IZVLACENJ
7
T A BELA br. 55
IZRADNE TOLRANCIJ IZVLAKAtA I PRSTNA
=
NAZ/VN/
rOLE
D EBLJ/NA L /MA s mm
PREeN/K
dmm 'RANClJE 0,25 0,35 0,5 06
1, a 1,2 1.5 2.0
2.5
10-50
+ t,., 0,02 0,03 401. 0.07 0.08 0,09 0,11 0)3

- t. 0,01. 0,02 0,03 0.035
i),ot. 0,05 0,06 0,07 0, 085 0,10
50-100
+ t,., 0,03 0,01. 0.05 0,08 0,09 0,10- 0,12 0,15 0,18
- 1-- - -
- t. 0,015 0,02 0,03 0,01. 0,05 0,06 0,07 0,08 0,10 0,12
-
100-500
+ t,., 0,03 0,01. 0,05 0,06 0,08 0,10 0,12 0)1. 0,17 0,20
.-
-
- t. 0,015 0.025 0,35 0,01. 0,06 0,07 0,08 0,09 0,12 0,11.

2. Tole11isan je unutraSnji precnik (d" + A).

U o v ~ m slucaju (s1. 216 b) preenik izvlakaea se uzima jednak najmanjem
preCniku predmeta, a preeJ1!ik prstena je za iznos veliCine zazora ve6i od
preenika izvlakaca.
d
s
= d
u
dM = ds + w. = d
u
+ w
(150 a).
Minima.lni. preCnik iQ:vlakaca i maksimalni preOruik prstena za izvlaeenje
se odreduje po obrascima:
gdje je:
d s(min) = d
s
- ts = d
u
- ts
dM(max) = dM + tM = du + w + tM
d
u
mm - nazivni unutraSnji pre<mik predmeta.
Veoma je vaZno da se u tokru procesa izvlaeenja odrzi konstantna zraenost,
mace koonad ima nejednaku debljinu zida, Sto uslovljava pucanje komada
i ostale kv,arove. Svakako se najbolje centr:i.ranje izvlakaca, u odnosu na
prsten za izvlacenje, postiZe sa alatima koji imaju u.gradene stubne Yodice.
Med,utim, postoji i jeftinije rje.senje, koje predstavlja alat sa samocentri-
rajuCim prstenoon za izvlacenje (s1. 217). Prnje poeetka rada se prsten za
1zvlacenje 1, pod pritiskom elasticnog prstena 2, naslaillja na nosac alata 3.
S obziroon da su dodh-ne povrSine (a) nosaca i prstena konusne, prsten se
po istiJrn centrira. U moonentu kada izvlakac preloo dna canCeta poene da
vrSi pri>tisak na prsten za izvlac.enje, elas.tieni prsten se sabija, a prsten za
izvlacenje se postavlja u centrioni polozaj u odnosu na izvlakac.
Izvlakac za izvlacenje bez promjene debljine materijala je cilindrienog
obHka. Prelaz oinotaca u dno (prema tabeli br. 59) moze biti izveden na
dva naCilna ito:
1. Sa radijusom, k,oj'i se raeuna po obrascu :
rsi =
dj - di-tt
2
2, Sa konusom, pod uglom nagiba:
~ = 45 -:- 50
i prelazrum radijusom:
gdje je:
rsl - radijus izvlakaea i-te operacije izvlacenja
db d
i
+
t
- preenik izvlakaea i-te i (1i-1)-e aperacije
izvlacenja,
~ - ugao nagiba konw;a,
r M(i+l) - racliijus prstena za izv1acenje (.i + l)-e ope-
racije izvlacenja.

Izvlaltati sa konusnim prelazom se koriste, kada se upotreblja-

vaju i prs:tellDvi za sljedeea izvlaCenja sa Jronusn'im profilima. Navedene vri-
jednosti radijusa zaooljenja i1.vlakala se 'pI'ianjenjuju kada god je moguce, izu-
. zev u kod kojih konstrukcija elementa zahtijeva vri-
jednosti. Da bi se spr'ijeOilo ispupCeinje dna pri irzvlacenju, usljed kom-
presije :aaka izm.edu i im.a kroz sred.inu izbwen
otvor za prolaz :aska.
Profil irlvlakata za sa redukcijam deblj.iin.e zida (s1. 218) odgo-
vara unutre.n)qj lrasi J.zvucenog komada. hvlakaci se izvooe sa dva konusa.
prel az omota6.a u dno se izvodi sa konusom pod uglom
koji se za prvu operacij u izvlacenja bira u gran.i.cama:
= 2 -;- 4
a kod ootalih se p06tepeno smanjuje. zavis.no od konstrukc1je komada Iroji se
izvl.aci, tako cia je:
< ._1 < . . . . . < < . < <
Ovaj konus se izvodi da bi se ojaCa.o pre1.az omotaca u dno Iromada, a time
semallnopovecavamoeno&enjadna.St.o je neobicno vai.no za sudove pod
pri . kom.
Na konus pod uglom se nastavlja bl aZi konus pod uglom a < koji
se za prvu. operaclju izvlacenj a bira u granican1.8:
a Ia ale pe-racije s po.stepert() sroanjuje:
a" < a n_I < . . . . . < a. < . ... . < a. < C1J.
Drugi konus se izvodJ da bi se olalcl.alo slcidanje Iromada sa izvJakaea. Prilikom
izvlaOenja r ukcjom deblJine zida ( to naro6to kod veCi.h du.bina izvJacenja)
usljed za h d formac ija, veoma je skidanje komada sa
iz lakafa.. 0 a pojav Je analogna pr blemu el til'.'T1Dg ispravljanja savijenih
mada. obra4enom u poglavlju 7.
RadijU8 prel omotaea u n:l e za prvu operaciju zavisno
ad vn; m 'jala i debl)ine lima \coji izvlao, bira u granicama:
f..a r,l - (09 -+- 1,0)
z.a Uk 1',1 - (1.3 -;- 1. ,4)
a z.a opec adje se pQ!Jleopeno sma.nj u je:
r. < t (8-1) < ' . .. ..::: r., < . . . . . < n < rJ
Je:
r - radij pre
fa u dno go vog komada.

I. P r s / ." zo I z ., fa

1. Eloslicn;
prs/eno
.1. Nosol! 0/010
l. sto pres.
o. Dodirno poyrlino
5(.217 ALAr 5A PRsrNOM
",

d d d
51.278 IZVLAKACI ZA IZVLA-
CNJ SA RDUKCI-
JOM D8LJIN ZIDA
o.
b. c.
SI.220 51L KOD 5L/-
IZVLACNJA
;
o.
u,sb
51.279 08RAZOVANJ NA80RA
KOD PROVE OPRACIJ
IZVLACNJA
1. krutog drlai!o lima
}. fzy/akai!
3. Prst .n zo izv/al!e",e
{ Nosat % to
SI.221 KON5TRUKCIJA KRUrOG
LIMA

PriIIljer:
l'1ldDe dimenziJe alata za m &!n;e Ce . bJog komada dlindr g li-
ka (al. 21h b) sa djmenz:jjama:
- nazivni vanjski preCnik kam&da
- deblj.ina Zlidc>va i dna lr.1omada
- nazivni unutra.mj' preOni.k kccnada
de = <4-25 = 50-22 = 46mm
- izradDa tolerancijoa IJmada
- zarot" (obra.zac 149)
d .. =
s=
d. =
A=
w = 2 f = 2 [s + c V 10; 5] = 2 [2 + 0,07 vw.2j = rom
rom
2mm
4 rom
0,4
1. Tolerisan je van.jski preauk komada (st. 216 a), ko" mora da e u
granicazna:
od d. = 50 mm d. - A = 50 - 0,4 = 49,6 mm
Dimenzije prstena za I. izvlakaba (obrazac 150)
d
M
= d. - A = 50 - 0,4 = 49,6 mm
d. = dlo! - W = 49,6 - 4,62 = 44,98 rom
I.z.radn.e tc>leranc:i.je alata po tabeli br. 65 (za d = 50 -;- 200 rom i s = 2 mm)
tlo! = + 0,15 mm i to = - 0,1 mm
Mak.Bimal.n.i. preOOiik prstena i m.inimalni preCnik
d M(max) = dM + tid = 49,6 + 0,15 = 49,75 mm
d l(mln) = a. - to = 44,98 - 0,1 = 44;88!ll.1r...
2. Tolerisan je unutrasnji komada (81. 216 b), koji smije da se kreee
u granicama:
od d
u
= 46 rom do du + A = 46 + 0,4 = 46,4 rom
Dimenzije prstena za izvlatenje i izvlakaea (obrazac 150 a)
VI 5.3. lima
d. = d
u
= 46 rom
did = d. + w = 46 + 4,62 = 50,62 mrn
d.(mln) = d . - t. = 46 - 0,1 = 45,9 mm
dM(mlx)= d
M
-l tM = 50,62 + 0,15 = 50,77 mrn
Drmt Lima spretava obrawvanje nabma !rod dubokog ILzvlatenja, dje-
luju6i na pOvrliI'l.u lima koji se izvlaC'i sa odredenim pov.rninskim pritiskom. Za
pra.k.su je veoma va!n'O da Be odredli pod kojUn tBlovime. je potreban ddst
lima, a zatim da se izvri prnvihlo njegovo dimenzioniranje. Najvafniji para-

metar je svakako pritisak Pd, koji mora birt.i dovoljno visok

stvaranje nabora, ali se pri tome mora uzeti u obzJ.r da suviSe velikJ. pmtisak
dovodi do trganja komada.
Kriterij za odredivan.je uslova da li je potreban drzaC lima je vrijednost
relatIiJvne debljli.ne lima (5,) i odnoo izv1acenja (m). Tanji l:imovi su vLSe pocUoZni
obrazovanju nabora nego deblji. Lsto tako mogucnost guZvarnja raste sa sma-
njenjem od:nooa
Komadi se mogu izvla6Hn bez lima ako su ispunjeni uslovi:
1. Za prvu operaciju cilindriOnih komada:
5
Sr =n . 100 '}!J/o
d1 . 06
i ml = - ;?- ,
D
2. Za sljedeee operaciJje izvIaeenja komada:
S
Sri = d . 100
I-I
QI
i mj =-- 0,8
d
l
_
1
3. Za izvlaeenje palusfere (sa radiju.3om R)
5
Sr = --- ' 100 3%
D
gdje je:
D mm - preOnik platIiJne
5 mm - ,debljina materijala
dl, d;, d i -I mm - preenici komada nakon prve, i-te i (i- 1)-e
operacije izvlacenja.
(151)
(151 'a)
(151 b)
Ako usla-vi po gornjjm obrnscima nisu ispunjen,j bada je potreban driae
Ukoliko se opel1acija dubokog izvlacenja mole izvrSiti bez driaes lima proces
se pojednostavnjuje, jer su prese bez ddaca. jednostavnije, a i alati za izvla-
cenje su prOS'tije konstrukcije. Osim toga kod 1zvlacenja na presi prostag djej-
stva, gdje je driae lima smjesten u prese (s1. 156). potrebna &ila prithski-
vaea se poveCava, jer je pored s.i.Je potrelmo savladati i sHu drZata.
PriLikom izvlacenja bez promj'e1le deblj.ilne materijala na ivicam.a vijenca
komada (sL 165) dolazi do izvjesnog zadebljanja.
Debljilna rida na iVIici vijenca eanceta (na radijusu r = x) ce biti veca
nego na unutrasnjoj ivici
za rt = dt/2
NajveCa vrijednost razlike ovih debljina ce bim za x = R = D/ 2. Po ispi-
tivanjna E. Siebela, ova razlika se moze (prema s1. 219 a) predoeitj. obra:scem:

D
(SR - Sr) = 0,07 s (- - 1 )3 = 2 f
ma

dl
na osnovu kojeg se -dobiva da je makSlimalna zracnoot
D
fmax = 0,035 S ( - _1)3
dl
gdje je:
8 - debljdna plattne
D - precndik platine
dl - unutra.snji preenik Canceta nakon prve
operacije izvlaeenja.
Ako se posljednjem obrascu pribwji deblj1na lima, dolazi se do obrasca
(149 a) za odre<livanje izmedu izv1akaca i prstena za lzvlaeenje.
U toku procesa lzviaeenja usljed istiskJivanja viSkova trouglastih eleme-
nata (eletn.e'I11li b na s1. 155) dOCi. ce do obmzovanja na.bOlI"a, ukoliko se ova po-
java ne spriIjeCi drZatem Lima. Posmatra se dio prstenastog dijela vLijenca can-
eeta irine b. Rastojanje iz.medu ploce driaea -hlma i povrSme prstena za izvla-
eenje po 81. 219 b je jednako debljini lima uveeaJIlOj za dvootrutk.i iz.n0!S zrae-
I1IOObi (5 + 2f). Taj element ce prema sol. 177 b napadatd tangencij.uru naponi
pritiska (1, (.obrazac 131 a). To znam da clio povrSine lima debljine s i Sirine b
nap ada sila (1, s . b. Usljed ove sile lim ce se izvitoperiti i obrazovati u pro-
cijepu s + 2f tala8astu sinusnu povrsinu sa duzinom talasa l. Sinusna linija
se u jednakim intervalima (duzine I) naizmjenieno naslanja na prsten za izvla-
eenje i drZae lJima. Ako je siJa drzaca lima Fd, koja otpada na du.Zinu jednog
talasa I, ravnomjerno rasporedena po sirini b, tada je povdinski pritisak drZaca
llm.a
Prema rezultatima isp-itivanja, koje je vrSio E. Siebel sa razliCiJbim ma-terijalima
(naroCLto sa eelJikom i bakroan) povclinski priJtisak drmea lama se za vecinu
rn&.e izraziti kao fllIllkaija:
gdje je:
f kg
Pd = (0,2 -:- 0,3) - k --2
S rom
f mm - zraCinost
s mm -- debljina lima
kg
k --- stvama evrstoCa mateI1iJjala _
mm
2
Kod prakmCnih proraeuna uvode se sljedeea pajednostavljenja:
1. Raeuna se sa srednjom vrijednosti Zl1a<mosti:

2. Stvarna se zamjenjuje sa nominalnom Cvrsto6om:

k "" Cim
tako da je:
odnosno:
D kg
Pd = (0,2 -;- O,3)(-d -1)3
Cim
-
2
-
1 em
U pooljednjem obraseu se moze uoCiti da ndje uzeta u obm deblji!na
lima. Uti caj deblj/in.e lima n.a pri tisaJ!: drz.a ca j e naJI'OO1tJo zna ta!l1 kod tankih
limova, jer je tada i vrlo tesko izrad1ti taCa.Il alat. Stoga se dodaje jo.s jedan
clan, koji bi kod izvlakaea d1 = 200 rnrn .i debljine lima s = 1 mm,
uticao n.a zraenoof; isto takD, kao i promjena debljine lima u toku procesa iz-
vlaoonja. .
Uz.imaju& prednje u obm dobiva se obrazae z'a povrSiJmki pritisak drlaca
lima prve operacije u obliku:
[
D . d1] . kg
Pdt -= (0,2 -;- 0,3) (ct; 1)3 + 200 s Cim am
2
(152)
gdje je:
D mm - precnik platine
s mm - de,bljina lima
dl mm - unutrasnji precnik cane eta nakon prve
operacije izvlacenja
kg
jacina materijala na kidanje,
mm-
Analogno se pritisak , drZaca lima za sljedece operacije izvlacenja (s1. 220) ra-
cuna po obrasou:
. [d I-I _ 3 _d_I_]O'
Pdi = (0,2 ...,... 0,3) ( d
i
' 1) + 200 s m am
2
(152 a)
gdje su:
d
, d, mm - ullutraSnJ'i preC:ruiai komada nakon i- te i
I, 1-1 .
(i-l)-e operaoije izvlaceTlJa.
P 51 206
n.rntisak ddaca lima u prvoj operacijli 'izvlaeenja dje1uje
rerna. .---
na pavrSi!n!i:

&die je:
D em - preau pIa '
d ,em - preCr.ik nnltH1LA prve opendj
r.a - r a dlj u.s nrs:te.:1.2
SUa lima pr e opera ' je izvlace.nja:
. . . . . . .
Kod sljedeWl operacija izvlacenja (lI1. 220 a) povrif
luje drlaC lima e. prerna sl, 220 b moZe izrarunati k?
AI' =- A.I _ [d2 _ 1
006 (90 - 9i.n sin 4 I- I
gdje je:
W")
oju dj
:z - centralni ugao konu.stu:1g dijela prstena
za izvlacenje.
Sila dr!aca se sastoji iz dvije kOlllpOll.E!i1te :
gdje je:
Fd = F.+Fb
F. - komponenta noxmalne sUe dr!aa. (F' )
F. = =
Fb - xompone'1ta otp ora trenja
Fb = (90 - IX) = F C1
F d = (sin ex ...L Il cos ex)
S obzirom da je IXltmalna sill drZ8ca
to je sila ddaea lima za sljedece operacije izvlacenja :
gdje je:
(153 a)
- koeficijent trenja, koji se za kvalitetno obra-
dene povrSine alata kre6e u granicaroa
= 0,1 ... 0,15

Konstruktivne dimenzije drzaca lima za prvu i sljedece operacije izvla-

cenja (precniai i raddjusi za.o-bljenja) su anali2lLr>ane u tabeli br. 59.
UkO<likx> presa nema ugradene uredaje za drlanje Nma pod posebnim
uslov.ima se moze kor.istiti i lronstrukcija krutog drzaca Lima (s1. 221). Platina
se uvlaci u procijep izmedu ploce ' krutog drlaca 1 i prstena za izvlacenje 3.
Krubi d.rZac spreeava obraroV'allje nabora Pl"ilJi,kom izvlaeenja.
Dimenzije ovog drZaca se odreduju po obrascu:
gdje . je:
Dd = D + tl
fd = 5'+ t2
Dd mm - preooik pIoce
D mm - preCni.k platiaJ.e
h mm - dodatak za nesmetano uvlacenje platine.
Ovaj dodatak zavisi od climenzija i izrad-
nih toleranaija platine.
Orijentacione VIli.jednooti su:
h = (0,5 ..;- 1,0) rom
fd rom - Sirina rastojanja i:mnedu ploee drZaca i
pr5itena za izvlacenje
s mm - nomina1na debljina lima
t2 rom - dodatak koji zaviSii od izradne toleraillcije
Lima (A 5)
h = s + (0,1 ..;- 0,2) rom.
Pr.iJncip djelovanja ovog driaca je sliOan djelovalll.ju kIIlltog driaca (bez zracnog
jastuka) kod prese dv-o.&trukog djejstva.
Dobra rezuItati su postignruti u izvlacenju celika i alurninija sa ovim
drzacem, za reIativne debIjine
s .
Sr = - . 100 (1,0 --:- 1,2)%, odn.osno 5 (0,01 ..;- 0,012) D
D
iz oobrasca 153 se vkli eta se sa poveeanjem radijusa prstena za izvla-
cenje (rMl) srnanjuje povrSiina za drzanje lian-a (AI), sto pri konsta.ntnoj sili
ddaca uslovljava koncentraciju iste na uiem podrucju.
Ova pojava dovodi do poveaanja pritiska ddaca Pd, a time se izazivaju
veCa naprezanja u materijalu. Zato se !rod alata sa vel.ikiirn radijUlOOm prstena
za izvlacenje (npr. rM = 20 s) i velikim radijusom 'izvla.kaca (r, = 25 s) priroje-
njuje konstrukcija specijalnog drZata (s1. 222). Na pres;i dvootrukog djejstva u
poce&u rada pokretac pomjera vertikalno naniZe nocma.lJrui drloaC lima 4, lroji
priteZe pla1:Jiinru uz prsten za 'izvlacenje 2. Nakon toga stupa u djejstvo priti-
skivac prese sa kojim je vezan izvlakac 1.
sa kreta.njem izvlakaca pomjera se i nasIon 7, koji je za-
vojem spojen sa izvlaka.cem (i ooigurnn protunavrtJoom 8), salxijajuCi. pni. tom
gumeni pI1'Sten prenosi pIiitisak IlJ3. dodatni drzac lima 5, koji je profilisan pod
odgovarajumm railijusom (rM + s), tako da se u toku izv1acenja lim pIiidriava
ne same n:a ravnim povrSiInama neg,o i na zaoblje.n:jima.
Izvor sile potrebne za drzanje moze da bude potencijalna eneI'lgija (za-
vojne, Hi tanjltraste opruge komprimirani zrak, teCnoot (ulje, ilJi voda) pod pri-
tiskom i razne kombinacije ovih izvora.

1. IZ'Ilak:Ic
2. Prst.n za iZ'IIacenj.
J. Radni komad
I.. Normolnl drla t
lima
5. 0 d at ni d ri t I i-
ma
6. Gumeni (za
prenos prltiska)
7. NasIon
8. Protunovrtka
SI.222 KONSTRUKCIJA SPECIJALNOG DRLACA LIMA ZA
IZVLACENJE PREKO VELlKIH RADIJUSA
" IV
a. PRESA b. DRZAt LIMA
I. Elektromot or 5. prese 9.
2. Koljenasto '1rotl/o 6. Sto prese 10. Stubnl nosae
(so d'la koljena) 7. Zracnl cll/n- cillndra
J. Klipnjaeo dar 11. Prlkljucak zo
I.. Pritlsklvat 8. K/ip dovad zraka
SI.223 KOLJENASTA PRESA ZA DU80KO IZVLACENJE SA
ZRACNIM UREDAJEM ZA' DRtANJE LIMA (Schuler)

DrZac lima sa oprugom je najjednostavnije konstrukcije. Ovi

drZaci su opisani vee u raarijlim poglavljima (51. 84 i s1. 108 a).
GLavni nedootatak uredaja za ddanje sa oprugom je taj sto sila driaca
u 1loku izvl>acenja raste proporciooalno sa dubllnom izvlacenja.
U poglavlju IV 8.3. je :usta.novljeno da je jedan od najvazruijiih parame-
tara za proracun opruge karakterutika opruge;
Fmax F
c = - - = - = tg ex = const
f
roax
f
gdje je:
F,;,.x - najveea sila kojom se s.rru1je zavojna opruga
opteretiti (tabela br. 28)
7t d
3
'tud
Fmax= 8D
f
ma
- ffi.pks.imaln<> dozvoljeni ugib opruge pod
optereeenjem F max
f _ 8 nD3 Fmax
max-
Opruga koja se upotrebljava u drZacirna lima mor,a biti pred!napregnuta izvje-
snom sHorn Fa pod ugibom i
o
, da bi drzac vee u pocetku izvlacenja djelovao:
Fa = c fa kg.
Preooaprezanje se npr. prerna s1. 84 postiZe smanjenjem V'lSlne opruge 15 na
taj naCin st{) se pomocu navrtke poanjera ploea 17 po nosacu 16 kao po vodici.
Regulisani poloZaj se osigurava protunavrtkom. Sa povef:.anjem hoda izvIakaea,
Hi dubine izvlacenja (h) doci ce do proporcionalnog porasta sHe ddaca (s1.
224 a) po linearnoj zavisnosm..
Fd = c . fd = c (fa + h) = c fa + ch = Fa + ch
SIi1a drZaCa u nekom momentu izvlacenja:
I .
'---------'
F = Fa + chkg . ' .
(154)
Povecanje sHe drZaca dovodi do poveeanja naprezanja u komadu i u granic-
nim slucajevima do trganja istog.
Pneumatskii uredaj za drZanje lima je op:i.san na 51. 157. Zracni cil!indar
6 je prikljuCkom vezan sa a.kumula.towm (ZI'aCn!iJm rezervoarom), a ovaj je pri-
kljucen na mrezu Zil'a.en'Og razvoda fabrike, Hi -nepooredno na !rompresor. PtI-
tisak zraka u akumula.toru i ZraC"IlOIn ukoJ:Lko se koristi zracn.i razvod
fabr.ike je Po = 6 kg/cm
2
(clok u Uzuzetntim slucajevima doobize i do. 10 +- 12
kg/cm
2
). Na ovom zrai'm.om j.astuku leZi klip 7 sa k1ipnjaOOm 8, te se sistemom
prenosa ova sila prenosi do drla.ea hlma 3. U toku radnog hoda zr,ak se pod
pri1:!iskom kl.i.pa potiskuje u akumul'ator, tako d.a teore1lsk!i nema potroGnj e sa-
bijenog zraka iruzev gubitalka kroz zapbivace i spajeve.

Na s1. 223 a je pl'ikazana dispoZlicija koljenaste prase za duboko izvla-.

cenje sa zracnim uredajem za drzanje lima (presa firme. Schuler). Pogon se
pr enosi. sa elek.tr.omotora 1 preko zamajca i prenosnika na kolj enasto vratilo
2 sa dva koljen.a. Sa Iroljemastog vraJlii1a se sUa predaje pomocu dVoije klipnjace
3 pritiskivacu prese 4, lroji klizi po klizaOima ugradenJi.m u kuCiStu prese 5.
Lspod stoIa prese 6 su smjeStena dva zraena cilindra 7 (od koj'ih sv-alci ima po
dw. k1ipa) uredaja za drzanj e tiJIna .
.Pri.nci.pi.j eJ.no se prema 51. 223 b razlikuju dvdje kOiIlStJrukcije oV!ih uredaja.
1. K1Li.p 8 je utw'den na kliphj aCi 9, lroja je vezalIlla sa sto1om preBe (I izvedba).
Zrak se preko prikljuCka 11 dovodi u komoru ci.lindra kroz izbuSenu kli p-
njaeu. Cililndar je p.ok.retan i prenooi silu na spojnice ddaea lima. Ukoliko
se sa jednri.m kllipom (I) ne moze ostvariti potreona su a 2ia drzanje, tada se
ugraduju dva k1ipa (Il) .
2. Cilindar 7 je pornwCu stubnih nooaca 10 objeSeIl na sto prese (III i IV iz-
vedba), a klip 8 sa kl.oi.pn.jafuID 9 je pokretan i preko njih se pren.osi. sUa
. driaca. Zrak se kod koinstrukcije sa jednim kJri,pom (III) dovoclri. u kamoru
cilindra preloo priklj ucak.a 11; a kod izvedbe sa dva lcl.ipa (IV) u komoru do-
njeg ci.llindra preko pr i!kljutka 11, a u komoru go:rn.jeg cilindra k.roz suplju
ldipnjseu.
SUa dr.zanja zr acnog uredaja (s1. 224 b) u poeetku je
2
'It D c
Fo = Po A = PO-4- = 0,785 Po De kg,
gdje je:
Po kg 9 - poeetmi pritisak zrnka u zraooOOl1 cilindru
cm- i alrumulatoru
De em - preOnik klipa zraenog oilindrn.
Ako se zbir volumena akumuIatora (Va) i korisnog volurnen.a zracnog cHindra
(Ye) oznaCi sa V
o
, to jest
tada ce nalron hods izv1akaea za dubiil1u h, pcitisak zraka poraslli na vri.jed-
00Bt PI, koja se nroZe j.zrncu natli. iz odnosa :
PI Vo
- = -
Po VI
U goInjem mazu VI predstavlJ'a r edukovanri volumen akumulatora i zraenog
cilindra .
2
'ltDe 2
4 h =V
o
- O,785D
e
h

F.
F.
----
F.
Fd
0
F
<:
V.
<:
F.
h
---
p."'p,

h
Fd ,. Fa + ch Fd-.const.
a. OPRUZNI DRZAC b. ZRACNI DRtAC
51.22' PROtVNA 51L ORZAtA LIMA ZAVISNO 00
- sa
DUBIN IZVLAtNJA

k .'

V
l-
I
-1'
,--
f--
J

,
..
,
'l:...:
,r- o I .
,.
I
I

, 1
I
6
f=F
.--r
I
\
I
I

---


l/'
t".
I
II
i:;,1J ill rn m ",

I

i
13
"
!:II!
I.
2. Pumpa
3. Pritlskivaf:
,. Cilindar pritlsk/vaf:a
5. Klip prltiskirof:a
6. Kucist. prese
7. S to
5
/
V
V
V
k
V
10
12
-
8. drlaf:a lima
9. Spojn/co drioi!a
10. Cillndar driai!a
II. Klip drzof:a
12. Poprei!na trovuzo
13. Stubn/ nosai!
U. Osnovna ploi!a pres.
10
51.225 HIORAULltNA PRSA ZA OUBOKO IZVLACNJ SA
HIORAULItNIM ORtACM LIMA (Mannesmann-Meer)
c

Ako se uvede konstanta

c = 0,7B5
tada je
Vl = V
o
- c}1
i sdLa drzaca Lima u nekom mamentu izvlaeenja:
Vo -F Vo
F d = Pl - 4- = Po = Fo - -
VI4 VI - Vo-ch
1-chlVo
Fo
1- chiV
o
(155).
Poveeanje sUe drzam.ja (od vrijednosti Fo do Fd) ee btti utoLiko manje
ukolilro je mam.jli OOnos istJisnutog (A V) i u:kupnog volum.ena cilindra i aku-
mulatlora (Vo)' S ObZlbrorn da je volumen akumulatora znatno veOi od istisnutog
voLume,na c:ilindra, to se Il1JOZe smaJtrati da je sUa drZaca lima kod zraenog ure-
daja pribliino konstantn.a (Fd = const) , OOnOOllO da wLo malo raste sa pove-
6anjem dubine dzvlacenja. Zbog toga su i naprezanja u komacLu lroj'i se izvlaci
mapja, takio da se pod inace istim uslovima izvlacenja mogu u jednoj operaciji
postid za 5 _do veee dubme izvlacenja nego kod opruZnih uredaja za
drzanje.
Radrui pritisak teelllOSti kod hidrauli&lih uredaja za drZanje lima iznosi
Po = 40 kg/ cm
2
, Sto znaOi da je za 4 tl() 6 puta veCi nego kod zraCnih. Stoga se
hidraulicni drZaOi lror>h9te kod presa sa uskim stolom, gdje bi za istu silu drza-
nja bio potreban znatno veOi zraCni. cilimdar, koji se pr'05torno ne bi mog.ao
montirati. Svakako se hidraulicni uredaji za drZanje upotrebljavaju kod hidra-
uli<:nih presa za duboko izvlacem.je, kod loojih vee postoji ugradena hidroin-
stalaaija.
Na s1. 225 je pPikazana hidraJUlicna presa za duboko izvlacem.je sa hidra-
ulicnim uTedajem za drZanje 1ima (f'i.rme Mannesmann - Meer). Bresa je pred-
videna za izvlacenje karoserlijskih dijeLova i zato ima ,,<to ilirneIlZlija 1600 x 1200
mm. V gornjem diJelu kuc.iSta prese 6 je smjesten po,gonSlkli meharrizam priti-
skiv,aca prese, a ispod stoIa prese 7 je montiram. uredaj za drZanje Inma. Elektro-
1 pogoni pumpu 2, koja potiskuje ulje pod pniJtiskom u gornji cilindar 4.
Ulj e pokTece klip 5 sa koj'im je vezam. pl'itilsJcivac prese 3. Ma.ksimaJ.na sUa pri-
tiskivaca prese kod ove konstrukcije iznosi 315 to\n'a. Na osnovnoj ploC.i. prese
14 su objeSena cetiJri stubna nosaca 13, kJoj.i nose popre<:nu traverzu 12. Na
traver Zii. j e pniJCvrscen hidrauLi6n:i cilindar drzaca lrima 10. ulja u OVOllll
cilindru pomj era preko klipa 11 ploeu 8 vertikalno naviSe. tako da stubni no-
sao 13 sluie UjedM i kao yodice po kojima kNZli ploca B. Sila d-riaea se preko
spojnica 9 prenos.i do radnog dijela alata. Na slici je PI'Ii.kazano soot spojcica
pootavlj enih u j ednoan r edu. Medutim, prema ob1i.ku komada kojli se 'izvlaci
mo.ze se postaviUi. i viSe redova spojnica. S ob.zi,rom da je maksim alna sila koja.
se ostvaruje u donj em oilindru BO tona, pre<>a moze sluZitl i kao presa dvo-
djejstva, tako da se sa pritiskivacem prese veZe g{)lIIljli dio alata sa
lZvlakacem (bisloo.cem), a sa donji m m.ehanizmom, prQltulliskac. Ulooll,ko se iz-
vrSl bez dri aca lima, tada se donji uredaj kooisti kaQ mehanizam za

Primier:
pnitlisak i silu drZaoo Uma za izvLaOOnje k:oanada prema 51.
192 b.
S obziirom da je gotvv komad kvadratnog presjeka, izvlacenje poOi'llje
od okrugle pIa-tine, Cije su dimenz.ije proraeunate u drugoa:n primjeru poglavlja
VI 2.2.1, sa podacima:
- preCnik pLatine
D = 388rnm
- debljina lima
Relativna debljina ma,tenijala
s 1,5
s = - . 100 = -- . 100 = 0 260/0
r D 388 '
Matenijal komada je dmaluminij.
CvrstoCa istemnja (po obrascu 10)
., U
m
= k
m
(1- 'I'mJ
s = 1,5mm
KoristeCi se podacima iz t1l!bele uz s1. 17 za ovaj materijal je
k.,. = i 'I'm = 0,16
mm!
am = 45 (1 - 0,16) = 45 . 0,84 ...:. 37.8 "" 38 kg 2
mm
a. Pritisak i sila l!ima za pIVU operaaiju izv1acenja.
, Dimenzije ct1Iitndricnog nalron prve aperacije oizvlaeenja su pr,ora-
cunate u drugom pr.i.mJel'U poglav1ja VI 4.2.
Unubr.aSnj.i precrnk: canCeta dl = 22{j mm
dl 226 ,
ml=-= - = 058
D :>88 '
Odnos
.
S ob7liLrom da je s. = 0,26 < 2010 i ml = 0,58 < 0,6, to je za prvu ope-
raci}u izvlacenja potreban drZac lima.
Pritisak drZaca (obrazac 152)
Pdl = _(0,2 -:- +
-
[
385 226 ] kg
Pdl = 0,25 (226 --1)3 + 200'1,5 38 = 10,8 em
2
SU.a lima prve operacije izvlacenja (obI"azac 1531
Fdl = : [ D2 - (dMl + 2 rMl)2 ] . Pdt kg.

PreOlik pmtenaza izvlaten.je (obrazac 150 a i 149)

dMI = dl + W = dl + 2 (5 + c V 10 s)
dlill = 226 + 2 (1,5 + 0,04 V 10 . 1,5) = 229,3 mm = 22,93 em.
Radijus pI'9tena za izvlacenje (obrazac 146)
rMI = 0,8 V (D - dl) 5 = 0,8 V (388 - 226) 1,5
rlill = 12,5 mm = 1,25 em
Fdl = : [38,8
2
- (22,93 '*; .2' 1,25)1] 10,8
Fdl = 7 300 kg = 7,3 t
b. Pl'IiItisak i sila driata lUna za ' drugu operaciju izvlacenja. I u ope-
raciji izvlaeenja se prema s1. 192 b dobiva c
iH
ndni6no Cance sa dimenzijama:
- unutrainji preenik OOnCeta . . . . . . . . . . . dz = 176mm
- odoos izvlaten.ja
d2 176
roz =-= -- = 078
dt 226 '
Relativna debljina .bi.ma
s 1,5
= - . 100 = - - . 100 = 0665
41
/0
"'T dt 226 '
S obz.irom da je Sr = 0,665 < 1,5
G
/o i roz = 0,78 < 0,8
potreban je ddac lima.
Pnitisak drZaCa za drugu operaciju izvlaC8Ilja (obrazac 152 a)
[
dz dt] kg
Pd2 = (0,2 -;- 0,3) ( dl -1)3 + 200 s C1'm em
2
l
225 176 1 kg
Pdt = 0,25 (176 _1)3 + 200 ' 1,5 38 = 5,8 em!
Sila drZaca lima za drugu operacij<u (obrazac 153 a)
eenU'aIni ugao prstena za izvlaOOnj e
KoeDic:i jent trenja . . . . . . . .
!<'d2 "". O, ',tl5 - (17,6 + 2 0, 15)2] (1 + 0,16 ctg 45j 5,8 = 1000 kg
lJ. = 0,16

VI 5.4. Konstrukcije aJata urellaja za b 'lacen 'e

VI 5. 4.1. Iz"Jacenje pomo<o gume
Izvlaccnje al a tuna kOO kojih e umjesto kalupa koris i bl,ok ima
siroku pri mjenu u maloserijskoj prO!zvodnji. Najcesce se n.a naCin pre-
raduju limovi od aluminija, ill aluminijskih Jegura male deblJUlc (s < 3 mm)
GJavna prcdl'l1051. ovih alata u odnosu na celicne je u njlhovoJ veoma prostoj
i jeHinoj lzradl (V. p, Romanov kil.
P latina se p:: -tavIJa na celicnu plocu driaca lima 4 i izvlaCl. preko celic-
nog izvlakaca 19 \_1. 226 a I). Kod lZvlacenja komplikovanih diJelova n.e.rota-
cionih oblika od lankih materijala, sa malom dubinom izvlaceonja moze se pri-
mi jeniti izvlakai: izraaen od drveta, Iii cinkovih It>gura. Gumeni blok 2, koji
i ma funkciju kalupa za izvlacenj e, je zatvoren u nosacu alata 1. spoj en.im sa
priliskiva(em prese. Analvgna je i k nstrukciJa alata za sUjedece operaaije iz-
vlacenja (51. 226 a II). Gla ..... ni npdostatak izvlacenja sa gumen,m blokom je u
tome slo su 7.a preradu potrebni visoh 1 radni pritisci i jake prese.
Danas e ovaJ nacm prerade naJvLSc primjenjujc u vazduhoplovnoj mdu-
striji, gdjc se proizvOOe dljelovl slozenlh obhka vetih gabaritnnh dimenzij a, ali
u manjim proizvodnim sCl"ljama.
Medutim, ovaj mchod prerade lma primjenu i u ostaloj metalnoj mdu-
smjl narocito kOO izradc nesimetncnih komada, koji bi inaCe zahtijevali veoma
skupe celIcne alate za izvlacenje. Na kvalitet lZVUCenog komada bitoo utice
vrsta I kvali1et gumenog bloka.
Najce'ce se primJenjuje gum a sa:
rel?livnim istezanjem 600 -;- 700'/.
tvrdocom .
1 I = 60 -;- 70 Shore- a
Ilvlacenje pomocu gumenog bloka se vrSl na hldrauliCnim presa.ma, iii
mehanickim presama sa ugradenim pneumatskim iJi hidrau1icnim dr:zacem
lima. Mogu se koristiti i mchanicke prese prostog djejstva bez uredaja za drZa-
nje lima, ukoliko se primljeni uredaj za lzv litcenje prikazan na s1. 226 b. Uredaj
se Sastojl iz gumeru:>g bloka, koji pred'tavlja univerzalni kalup za izvlacenje,
hidrauliUwg agrcgata sa regulatorom priLiska i zraeno-hidrauJicnog aku-
mulatora.
Gumeni blok 2 je zatvoren u nosacu 1. koji se pomocu cilindric.nog r u-
kavca veze sa pritiski vacem prC!5e. P lat ina 3 se post avlja na drl.ac lima 4 i
ujedno se naslanj a na izvlakac 19.
U radnom hodu pritisk ivaca prese (vertikalno nanize) dr!ac lima 4, pod
pritiskom gumenog bioka 2, preko spojnri.ca 20 i klipa 5, istiskuj e teC:nxJst iz
cilindri c.nog agregata za drzanj e 6. Istovremeno gumeni blok 2 izvlaci komad
(cance 21) preJw izvlakaca 19 (51. 226 a) . TeOn.C5t iz agregata 6 otice u zrac.no-
hidrauli crri akumulator 7 po cj evovodima 8, 9, 10 i 11, sarno u tom slucaju
ako je pritis ak t.ecnooti dovoljruo visok da savlada oprugu 12 r egulacionog ven-
tila i pomjer;i kljp r egulatora 13. Sa pove(:anjem hOOa pr!i.tis.krivaca prese, po-
veeava se i pritisak na prenosnik regul atol'a 14, koji sabija oprugu 12, pa sa
povecanjem dubine izvlacenja raste i potrcban pr!i.tisak teCno3ti za podizanj e
klipa regulatora 13. To znaci da ce istovremeno porasti i p rot upritisak u hidra-

2
13
- ..
18
/. Alat za prvu opltraclju

II. Alai za slijltdece operacijlt
iz
a. SEMA PROCESA
I. Gornji osac alala
2. Gumeni blok
3. Platino
I.. "ma
5. Klip hidraulicnog
urltdaja za dr ianje
6. Cilindar ure<1aja.
za drlanje
akumulator
8-11. Cjltvovodi
12. Opruga ventila regu-
latora
13. Kllp regulatora
II.. P renosnik regu-
latora .
15. Ventil
b. UREDAJA
.17. Sigurnosni vltntil
/8. Izvla kae
19. Spojnica drlaca
Xl Canee
21. Prttlskivac presti
22. S to preslt
23. Teenost pod
pritiskom
7. Zracno-hidraulicni 16. C Ijev
21.. Zrak pod priliskom
51.226 DU80KO IZVLACENJE POMOtU GUMENOG 8LOKA
- _ . . . -- - -... .. . - - --
6
I.
a. ZA MANJE KOMADE b. ZA VECE KOMADE
L Gom) i nosac alata '- Gumena membrana
2. Donji ala ta 5. Klin Za s tltZanje
18
3
3. Kalup .za iZvlacenjtl 6. Prik/jucak za dovod
51.227 UREDAJI ZA HIDRAUUCNO I?VLACENJE,.

ulicnom agregatu 6, tako da Taste i sila koja se pren05i sa gumenog bloita 2 na

luna 4. Stoga regulacioru ventil predstavlja dio ala kOjl u pr<>ce!iu
izvlacenja reguliSe promjenu pritiska. Pri povratnom hodu pritisklVaca prese
otvara se ventil IS, pa tecnO!St pod pntiskom iz zracno-hldraulicnog akumula-
tora 7 dotice po cjevovodima 11 i 16 u cilindar 6. Pod ov;m pritlSkom e pod'ic
klip 5 i spojnice 20, a dda_ 1::-.1::' 4 u p'.>vratnom hodu sklda komad sa izvlak ca
19, Nakon toga se ventil Li ZIH.rara i alat je spreman za lZvlaccnje slijede<.ei
komada po i.stom ciklusu.
Sila prese se po obrascu
F = p . Akg
gdje je:
A - povrsma gumenog bloka
kg t ' k
p - .-.- specI I"ru pn 1S3
crr.-
':;peClftcni pritisak zavisi od vrste materijala koji e preraduje, odno a Izvla
cenja i relativne debljine materijala.
Za izvlact:nje komada od leguTe aluminija Al Cu Mg ovaj pI i isak sc
odreduje po nize danoj tabeJi.
s

Odnos izvlacenja Relativna dcbljina Sr =:.
D
m 1,3 1,0 0,66 0,44

0,6
260 280 320 360
0,5 280 300 340 380
0,44 300 320 350 400
Predn05t izvlacenja sa gumom je i u lome lito hidrostatski pritisak dJc-
luje ravnomjerno na svim povrSinama platinc i komada koji se izvlacl. Zbog
toga se pri izvlacenju komad postepeno i raYnomjerno obavija oko izvlakaca,
tako da se smanjuju naponi u matenja!u, Kako gum a djeluje ne sarno na rayne
povrsine, nego i na zaobljenja komada koji se izylaci. mogucnosti za obrazo-
vanje nabora su smanjene, a osim toga mogu se vrsiti izvlacenja i preko malUl
raciijU3a izvlakaca (r,), Smanjenje debljine zida je radi ravnomjernog pritiska
manje nego hod {: elicnih alata, pa se sa gumenim alatom mogu postici vece
dubine izvlacenja,
Slijcx.leca tabela daje prc,)cd vl'ijc::lnosti odnosa izvlacenja
(m), maksimalne dubine izvlacenja u jed noj operaciji (h) i m.nimalno moguceg
radijU9a izvlakaca (r.), koji se mogu postic.i kod i: vlaccnja razn.i.h maLerijaia
ako se radi sa spec;ficnim pritkkom gume
p = 400 kg/ cm2.
Materijal
m h
r.
- -- -
AI, Al Mn
0,45 1,0 d 1,5 s
Al Mg, Al Cu Mg
0,50 0,75 d (2,0 -;- 3,0) s
Celicni lim za duboko
izvlacenje
0,50
0,75 d 4,0 s
NerdajuCi celik
0,65
0,33 d 2.0 s

Pom06u gume se mogu .izvlaOitri. i kwnadi konusnog oblika uJroliko je

ispunjen uslov za odn.os najmanjeg (dl) i najveceg (d2) precnika komada:
dl , 1
- d!: za ceLik;
d2 1 + 0,2 s
01 >- 1 za alumilruiJ.
d2
7
1 + 0,12 s
K'Od izvlatenja komada pravoug.aonog oblika se zavisrw od vrste mate-
rijala mogu u jednoj operaciji postri.Ci vis.i.ne komad;a:
h ~ 3 re za celik i h ~ 3,5 re za aluminij.
VI 5.4.2. Izvlacenje pod pritiskom tecnosti
Visoki pritisak teenooti koji je potreban za izvrlenje deformacije
(50 -+- 200 kg/em') postize se bilo pumpom za visoki pritisak ili koriStenjem oa-
govarajucih uredaja hidraulicnih, odnosno mehaniekih presa. Prema tome ure-
daji za izviacenje pod pr!itiskom teCnosti mogu funkoimlisatri. kao nezavisni agre-
gati ukoliko su snabdjeveni odgovl1rajucom pump om, Hi se mogu kao normalni
alati postaviti na hidraulicne odnosno mehanicke prese. Sto se tice kontakta
izmedu teenosti i radnog komada moguce su dvije varijante i to:
_ Teenoot djeluje na gumenu dijafragmu koja se defonruise i prenooi pritisak
na radni komad ill,
-- tecnost pod pritiskom djeluje neposredno na racini komad.
Na s1. 227 su prikazani uredaji za hidraul,ieno izvlaeenje, koji rade kao
nezaViisni. agregatd, jer su snabdjeven:i pumprun za v.iookri. pritisak. Vrlo jedno-
stavna je konstrukeij.a uredaja za izvlaeenje manjih komada (sJ. 227 a). Platina
se postavlja na ploeu donjeg nosaca alata 2. a nakon toga se go.rnji nooae 1 uz
donji steze pomo6u stubruih nooaea i klinova za stezanje 5. Tecnost pod priti-
sirom, preloo pr.i.kljucka 6 dolazi u uredaj i 'deformiSe gumenu membranu 4, a
ova prenDSi pritisak na platinu oblikujuCd radni komad u kalupu 3. Na ovaj
nacin se u jectnoj radnoj Qperaciji izvlaee komadi konusnog, sferucnog, ill para-
bolicnog obl!iika, za koje bi inace pri izvlacenju sa no.rmalnrlm alatima trebalo
viSe operacija. Po sLicnom prindpu djeluje i uredaj za hidrauLicno izvlacenje
vecih komada (sl. 227 b). Kalup 3 moze biti izraden od metala, ill tvrdog drveta.
Gumena membrana 4 ima oblik jastuka koj.i je ispunjen sa tecnoScu pod pri-
tiskom (iz dovoda 6). Ovakv,i uredaji se mogu postavilli i na prese, a u tom
slucaju se pr1tisak prese koristi same za zaptivanje, odnoono za pr,itezanje gor-
njeg 1 uz donjd nasac alats 2, takQ da otpadaju klinovi za stezanje 5.
Cesto se pl'imjenjuju konstrukcije alata kad kojih teenost kontaktira
direktno sa radniJrn komadom (s1. 228 a). Kalup za izvlaCenje 4 se veze sa pri-
tislcivacem prese. Kako se iz slike vidi u kalupu su izbuseIlli otvori za prolaz
zraka, koji bi se inaCe sab4jao u toku izvlaeenja izmedu k,omada i kalupa. Donji
nasac alata 1 se postavlja na sto prese. Platina se nasla'llja na plocu ddaca
lima 2. Po ukljuCivanju prese urad platina se priteze izmedu kalupa za izvla-
cenje i ploce ddaca lima, koja lezi na zavojnim oprugama 3. Nakon toga se

11
5
3
7
1. Donji nosoc oloto
2 Ploca drloco limo
3. Oprugo dr/oco
I.. Kolup zo izvlolenje
5. Prikljutok zo dovod tel-
no s ti
o. BEZ IZVLAKACA
12
;}
7
1. Donjo komoro
}, Gornjo hidroulicno komoro
3. Izv/oko<
( Gumeno membrana
5. Ploco limo
6. K/ip dr/ala
7. Poklopoc donje komore
.---11. 8. Pok/opoc gorn,e k omore
9. Gronilnik hodo
/0. Gronicnik hodo klipo drioco
10
- - - It Platina
/2. Golov komod
/3. lo vo)no oprugo
b. SA GORNJOM I DONJOM HIDRAULICNOM KOMOROM
SI.228 KONSrRUKCIJE ALATA ZA IZVLACENJE POMOtU
pmT(SKA TECtv9$.T/

O, ll, - S.metfllfll komodl so .spup-
C. e. l enJlmo u 'urduinom I poprec
nom provcu
o. b. c

d. I.
g. h. i.
d. - Simetflcon komod sedll1Stog
ob/ikl/
f - Nesl metflcon komod sed/os-
tog obllko
9. - So vl)enl iomod so rovnom
osom s.melr.je
h, i. - Sovl) e", komodl so ukflv-
Ijenom osom simetrije
SI.229 [!fSKI OBLICI KOMADA KOJI SE OBRADUJU TEHNO-
LOGIJOM RAZVLACENJA

pump a, koja potiskuje tccnost pod pritiskom preko 5 II

komoru donjeg nosaca alata 1 i kroz centralni otVOT u p10Ci drZaca do radnog
komada.
Velika prednost hidraulicnog u odnosu na normalno je u tome
sto pritisak teCnooti djeluje ravl1'omjerno na pavdinu lima i postepeno ga de-
formise. To je navoOj,to vaino k!od izvlacenja lronu.snih i sfericnih k()IIlada, kod
kojih izvlakae u poCetku izvlacenja ne djeluje na cijelu lima.
SUa izvlacenja se raCUJll.a po obrascu
gdje je:
F = pAkg
A - proj ekci ja povrSine lima koja se nalaz.i pod
pflitiskom teenosti
kg
p--=-:-.,- speaificni pritisak teenOS"ti na kraju izvla-
mm-
cenja.
Za konusnih i cilindricnih dijelova ovaj pritisak se racuna po obrascu:
s kg
p = Um --'-
r mm
2
a za dijelove
gdje je:
s kg
p = 3,2 CT
m
-d --2
AI mm
CT 01 kg, - cvrstoca istezanja materijala koji se iz-
mm- vlaoi
s mm - deblj-ina lima
r mm - radiju;5 prelaza o.motaca u dna komada
d
M
mm - precnik prstena za
Na s1. 228 b je po G. Oehleru prikazana konstrukcija specijalnog alata
za izvlacenje 1imene osmougaorne kutije konusnog oblika. Ovaj alat 'Lma dvije .
nezavisne hidraulicne komore: donju 1 i gornju 2. K.om.ore su ispunjene tec-
no.scu i hermeticki z.atvorene, tako da nijepotrebna pumpa za visoki prltis.'lk.
Platina se postavlja na ploCu drzaca 1ima 5 i oslanja na izvlakac 3. Ploca dr-
zaCa lima je oslonjena na klipovima 6, o,ko kojih su postavljene zavojne opruge
13. Toonoot u gornjoj hidraulicno.j komori je 2Jatvorena membranom 4 i poklop-
cern 8. U taku radnog hoda pritiskivaCa prese, pod p.rfutiskOlIIl tearuosti iz gorn.je
komore gwnena membrana ce pritiskivati pl3Jtinu ' uz ploou lima. Uslijed
ovog pr.i.tiska kJtipov.i drZaCa (preOn.ika d) ulaze sve . dublje u donju lromoru, a
tecnost donje kom'Olfe izdli.ie kLLp (precnika D) izvlak!aca 3. Procruci klipova iz-
vi:akaca i driaca se odreduj'll iz uslova postojanosti volumena tecnosti u svakom
poloZaju pritiskivaca prese. Hod klipova izvlakac.a i drZaca se ogranicava gra-
nicnicima 9 i 10. Ovaj alat se moze prikljuciti na presu, ali dobri
rezultati su postignuti i 'radOlIIl na fflikcionim presama. Moze se rad1ti i na spo-
rohodnim koljenastim presama, koje imaju mogucnost podesavanja hoda.

AlaLi za hidraulic.no izvlacenje su veoma univerz.alnog karaktera. Izrada

ovih alata je laka i nije potrebno dug"trajno podesavanje izvlakaca u odnosu
na plocu za izvlacenje, to je n.aroe:i,to teSko kod nesimetrirnih komada. Odstu-
panja po deblj'ini lima ne utifu na kvalitet izvuCenog dijela, jer se sa IStim
alatom mogu izvlaciti komadi razlliC1tih debljina. Kod izvlaeenja sa celiCnim
alatima cesto se na izvucenom lromadu mogu uoCiti karakteristicne brazde kao
p05ljedica netacne izrade, istJ:"OOenosti, ill nekvalitetru> o b r a ~ e n e povrsine alata.
Zbog toga su povrSine komada izvueenih alatrima koji koriste pritisak tecnosti
boljeg kvaliteta. Glavni ned05tatak ovih alata je sporiji rad sa njima i sto se
zahtijeva (lood pooebnih ironstrukcija) pumpa za visokli pritisak. Osim toga svi
spojevi moraju biti dobro zaptiveni.
VI 5.4.3. Razvlacenje
Oblikovanje komada razvlacenjem predstavlja tehnoloilku disciplinu
obrade plastic.nom defo.rmaci.jom, kqja se razVlila kao nadgradnja kombinovanog
procesa savijanja sa istovremenim istezanjem. Pri razvlacenju se platina obli-
kuje pod djejstvom isteru6ih sila, sa hvatiStem na njenim krajevima, koje je
navlace preko ablona, odinosno razvlakaea, tako da g;otov komad ima kl'ivine
u popreenom i uzduinom pravcu. Ponekad se razvlacenjem obraduju i pret-
hodno savijeni komadi. Ovaj naein prerade nalazi siroku primjenu u malose-
rijskoj proizvodnji lromada velikih gabaritnih dimeru:ija, jeclnootavnih i slozenih
oblika, koji se rade od tanjih materijala. 'I1i.pi.Cni oblici lromada koji se obra-
duju razvlacenjem su pI'ikazani na s1. 229. Glavna prednoot ovog naCina pre-
rade je u jednostavnosti konstrukcije alata za razvla.eenje.
Razvlacenjem se najceSce obraduju komadi od aluminijskih i magnezijevih
legura debljine do 3 mm, zatim od niskouglj iCnog i nerdajueeg celika, titana i
tita.n.ovih legura do debljine 1,5 mIn. Ovaj proces se razviQ u toku rata i u
p051Jijerallnim godinama u vazduhopLovnoj industrijli, gdje se proizvode veei
komadi u manjim serijama. Pored toga primjenjuje se i u indU5triji lakih i
tes!ci:h vozila (automobila, autobusa, traktora, lokomotliva i vagona) u izradi
{',azliCitri.h karooerijskih dijelova (krovova, pokcivaca blatobrana i!td.l.
Za izradu prostijih komada primjenjuje se najjedrn.o.SJtavniji oblik poprec-
DOg I'azvlacenja (sl. 230 a) kod kojega sile istezanja djeluju na kiraju operacije.
Komad se sav.ije olro uzduine 05e i postaVli na razvlakac (Sab10n za razvlacenje)
1. Tankostijeni komadi se savajaju rucno, neposredno na maSinri. za razvlacenje,
a debel05ti:jeni se prije operacije razvlacenja sav:ijaju na maSini za savijanje
preko valjaka (s1. 137). Uzduine ivice komada se stezu stezaljkama 2, pode-
sljivim u popreenom pravcu. Razvlakac 1 se najceSce ram od tvrdDg drveta
i on je vezan sa hidraulicnim cilindrom 3, ugradenhn u postolju prese. Nakon
zavrsenog stezanja ukljucuje se maSina urad. Razvlakac se pod pritiskom ulja
diZe vertikalno navise, dajuci radnom komadu 5 definitivan oblik.
Za obradu komada slozenij'ih oblik:a se primjenjuje uzduzno razvlacenje
(s1. 230 b). Kod ovog nacina se platina prvo rasteze do gI'anice razvla.eenja (po-
cetka tecenja), a zatirn se u tom sbanju postepeno savija i oblikuje po sablonu
(razvlakafu).

s
1 J il..
a. POPREtNO RAlVLACENJE
b.UZDutNO RAZV(ACENJE
J. Hidrau/dni clltndar
9
5
I. Razv/akat" za
ran/acenje (. Slo prese
1. Stua/jke lima 5. R.adnl komad
51. 230 SENE ALATA ZA RAZVLACENJE
, - -- - -
J
I. Elektromotor
l Nosal razv/okaca
J. Razvlakac
I.. S tua/jke lima
S. Nosac steza/jkl
6. Kllp hidraulicnog c Iltndra
7. Hldrou/lcni C/ltndar
8. Pumpa
9. Uprav/jatka kulija
1 6 IQ Postolje prese -
51.237 SENA HIDRAULICNE PRE5E ZA RAZVLACENJE
6 , . ' ,
PRESJEK A
a. NA PRESI
'. Osovina s/eza/jke
1. Klin
3. Zavrlanj Zo s/ezanje
,. Razvlakac
b. NA PRESI ZA PRESAV/JANJE
,. R.azvlakac
2. Nosac liskaca
l Stezaljka
".Okretni nosac stuG/ike
5. Nosac s/ezaljki 5. Sta prue
6. Poprecna Iraverza
6. Celicno uze
51.232 KON5TRUKCIJE ALATA ZA RAZVLACENJE

Nakon stezanja pIa tine, ukljucuju se hidrauLicni cilindri s>tezaljki 2, koje

stezu platinu do granice razvlacenja. Poslije toga hidraulJicni cihndri 3 podiiu
razvlakac, pa isti defmitivno oblikuje komad.
Ispitivanja pokazuju da se u toku razvlacenja debljina zida komada sma-
njuje do 6%. Gubitak materijala u ovom procesu je vern nego kod obicnog
izvlacenja, jer je potrebno predvidjeti dodatak za stezanje, koji se nakon raz-
vlacenja obrazuje.
Hidraulicne prase za razvlacenje su proste konstrukcije (s1. 231). Pokretni
dio maSine se sastoji od razvlakaea 3, kojd. je ucvrscen na nosacu 2, a ovaj
prekQ klipa 6, hidraulicnog cilindra 7, dobiva pogon i kreee se u vertikalnom
pravcu. Platina se steze pneumatskim stezaljkama 4, smjestenim sa obje strane
razvlakaca na nosacima 5, koj.i se mogu poprecno pomjerati i podesavati. Hi-
drauhlcna instalacija se sastoji od dvije rotacione pumpe 8, koje pogoni erektro-
motor 1, cjevovoda i upravljacke kutije 9. Svi ovi uredaji su smjesteni na
postolju prase 10.
Razvlacenje se moze vriliti. i na normalnim hidraulilmIim prooanla sa po-
sebnim alatom (51. 232 a). Lim se sa obje strane steZe u osovini stezaljke 1,
mdcu klina 2 i zavrtnja za stezanje 3. OsoV'ina 2 je pricvrscena u nosaeu 5, koji
. Je u toku rada izlozen znatnim naponima savijanja. Zbog toga S'U oba nosaca
povezana poprecnom. traverz.om 6. Sila razvlacenja se prenos.i. sa pritisk.ivaca
prese na nosac 5, talro da se Jim razvlaoi preko sablona 4. Razvlakac (sablon)
se ram od tvrdog drveta. Ovaj alat se upotrebljava za razvlacenje manjih lro-
mada. Pod posebnim uslovima rad se moze odvijati i na frikcionim presama.
Dugaclti komadi se posebnim alatom (s1. 232 b) razvlace na presama za
presavijanje (to su prese sa dugackim a uskim pritiskivacem, koje se inace
koci.ste za savijanje raznih profila prikazanih n.a s1. 133). 1 (izraden
od tvrdog drveta, ili cinko,vih legura) se mQll1tira u nosac 2, koji je uevrScen
u pritiskivacu prese. Lim se steze pomocu pneuma,tskih s>tezal jki 3, okretno
llcvrscenih na nosacima 4, lroj!i u toku rada osciHraju ako zgloba na stolu pre.se
5. Zglob nosaca se moze pomjerati, jer je zavrtnjem sa T glavom vezan sa
lorn prese (veza prema s1. 43 c). Poeetru palozaj oscilirajucih nosaca 4 se ogra-
nicava celi6I1li.m liZetam 6. U radnom hodu pritiskivaea prese lim se razvlaei
prelro razvlakaea 1, a 1stovremeno se pod odredenim ug10m razvlacenja zakreCu
nosaci i stezaljke.
VI 5.4.4. Izvlacenje na visepozicionim presama
ViSepoziciOll1e prese se kOl'iste za izvlaeenje komada, Hi iz trake, ill iz
platine i im'aju niz uzastopnlih alata za izvlacenje i za ostale naCiJne abrade,
zavisno od konfiguracije radno'g predmeta. U poredenju sa jednopozicionim
prasama, ove imaju niz prednosti od. kojih tiU svakako najvaZniJe daleko lalcii
i rad u pmizvodnji dijel:ova. oV'ih preisa se smanjuje ne sam':)
.za obradu 1 transport komada sa. jedne na cirugu r<J.dnu ope-
raCIJU, 1 potrebno za montaZu i demontaZu alata, jer su dijelovi
alata umilClrarn. U pogledu optimalnosti veliCine serije moze se loonstatovati

da. je rad na. ovim presarna ekonomiCniji od rada na jednopobi&:Jnim presa.m.a

vee kod od 40 .do 50.000 komada. Rentabiln.ost ovog naCina pre-
rade .sa din:ktno komada iz trake (po-
glavLj.e VI povecav.a se 1 radi boJ.Jeg koriStenja mateIijala, jer nisu PD-
trebru .tehnoloski dodacl za Iako se mole i na Dvim presama, kao
pocetm obhk matenJala uzeti traka, bitna razlika u odnosu na metodu direkt-
nog izvlacenja kDmada iz .. je u tome, sto se platina odvaja od
vee u prv<>:J takD da se dalje vrSi no.rmalno izvla<:enje. Na taj
naan se mogu lZvlacltl komac1i daleko slozenijill pr06tornih oblika ve6i.h di-
menzija i dubi.na izvl acenja, nego kod direktnog izvlaeenja iz trake, gdje je
komad sve do. zadnje opera.cije vezan sa trakom.
Alatima na visepozieiDnim presama Dbraduju se kDmadi dlmen-
zija do. 500 mm, a deblji na lima moze da bude do 5 -;- 6 m.m.
Na s1. 223 je po H. Hilbertu prikazan komplet alata za viSe-
pozicionu presu, koji se kor.iJsti za izradu amndr.i.ooog komada sa konusnim
vij eneem. Alat se sas toji iz se5t pozi.cLja. Po<:etrli Db1ik materijala je platina
IlIika D = 160 mm.
Redoslijed operacij a:
1. P rvD sa oclrwoom
dl 93,8
ml = - = ._- = 0585
D 160 '
d2 72
2. Drugo izvlacenj e sa odnosDm m2 = - = -- = 0,77
d1 93,8
ci3 58
3. Treee izvlacenJ'e sa odnosom rna = -= - = 081
d2 72 '
4. Obrezivanje vij enca na dimenziju (0 97 mm
5. Pl'Obijanje eentralnog otvora preen:ika (0 20 rom otvora (0 5 mm u
dnu komada
6. Peglanje vijenea komada.
UkolikD se kao pocetlni ob1ik materijala za dal ju preradu na visepDziCi D-
rlim presama ne koni5ti platina (11i prethodnD neg>o traka, t ada
su ove prese snabdjevene sa dva uredaja za poomak trake i komada (s1. 234).
Traka 3 se pomjera pom06u uredaja za PDsmak trake sa valjcima 1 (konstruk-
aija prema s1. 100 i 101 opisana u poglavlju IV 8.5.2.) . Ovaj uredaj pomjera
traku norrnalnD na pravae pomj eranja komada sa na drugu poz.i.cij u
alata. Mehanizam za poomak t rake u r adnom hodu (RI) pomjera traku za veli-
cinu posmaka (XI), dok u praznom hodu (PI) traka miruj e. P rDsjecenu platinu
(prernika D) stem hvat aljke 2 meharuizma za p osmak kamada, a t akD i
izvucene lromade 4 (preCnika dl, d2, da itd.) pomj erajuCi ill u r adnom hodu
(Rk) za veli cinu p Dsm aka (Xk): to jl.>-t sa jecine na drugu pozici(ju alata. U praz-
nDm h odu (P
k
) mehani zam se vraca u pocetru. poloiaj .
J edna od niza konstrukcij<a. mehaIl1:izama za posmak kDmada na visE:-
pozicionim presama je prikazana na s1. 235. Ovaj uredaj se mOintira . u blok
alata sa stubnim vooicama, a pDgon dobiva sa vra,lliloa prese. Ovim mehanizmom
se mogu pomjerati lromadi u praveu slij eva UdesnD i obrnuto. U prvom slu-
caju se kaD pOCetn.i materijal uzima traka pa se na prvDj poziciji alata prD-

7. }. J . 5. 6.
51.233 P05TUPNOG ALATA ZA RAD NA VISEPOZICIONOJ PRESI

11.
I. Valjak
za posmak trak.
l. Hvataljka m.ha"iz-
ma za posmak /to-
mada
3. Traka
,
X,. Posmak trake
X . Posmak komada
R,.R . Rad"i hod m.ha::
"izma
"',P . Prazn;
"izma
51.231, SEMA RAOA MEHANIZAMA ZA POSMAK rRAKE I
!s'pMAOA NA v/$EPOZICIONOJ PRESJ.
/'
I
-
, (I P""O' IHI lvg.
osot 0.0. '"0
J. S'.ga.,o ploio
'. Pr . o. "0 poll/go
S UI Jq
A
' . l-
I
l H lalJ
11 t
II. Poltr.,no
I) 'ro triO
IJ Unlulfl, Itl,n
II. PO,,"/flO "'.,.0
S 0$1 ci f) Itomodo (pia I ina)
/6. NOSIOft
11. 10"""0 01""90
,,, Trv"."o
'i. lOl'o/fIIJ oP'1I!IO
Sl1J5 H{HA 11AH ZA PaSMA/( /(OI-fAOA SA HVArAL.JKAMA
HOQ R QA :A VISEPOIICIONO) PRESI

sijeca platina. Kod pomjeranja zdesna ulijevo se radi iz pojedinai:nih kOIDac1a.

odnosno iz vee prosjecenih platina, koje su naslagane u magacinu 15. Gornji
kl'aj pren.osne poluge 4 je u kontaktu sa profilisanom bregastom plocom 3, koja
je ucvrseena na vrqtilu prese, a donji kraj je' zglobom vezan sa traverzorn. 18.
Bregasta ploca je izvedena sa cdgovaraju6im profilom zavilsno od velicine po-
trebnog pomjeranja letava 11 i 14.
Ako se kao po{':etni oblik materijala U7.rne traka, tada se postavlja ulozak
5 i amortizer 6, a ulozak 8 sa amortizerorn 7, koji se nalaze 'na drug oj strani.
vade se iz alata, tako da u alatu ostaje o.tvor za ispadanje gotovih kornada.
Ulroliko se ka.o pocetni ohlik rnaterijala kori.ste pojedinaCni komadi (pIa tine)
tada je postupak obrnut, to jest uloiak 5 sa a=tizerom 6 se vadi iz alata,
da hi se oslobodio pros,tor za ispadanje giOtovih komada, a uJozak 8 sa amor ti-
zerom 7 se stavlja na svoje mjesto.
Na kUL1.Stu prese je pricvrscen nosa<: osovlne 2 sa OIsovinom 1 na kojoj
je okretoo ucvrscena prenosna poluga 4. Opruga 19 potiskuje prenosnu polugu
ostvarujuci kcmtakt izmedu nje i bregaste ploce. Na slici je prikazan srednji
polo.zaj pokretnih letava 11 i 14. Kod rada sa pojedinacnim komadima (plati-
nama). U radnom hodu pritiskivaca prese cetiri klima 13 odmicu naslone 16,
a sa njima i pokretne letve 11 i 14 sa hvataljkama 9, cd komada. Velibina ovog
pomjeranja se reguLiSe grnnicnikom ugradenim u alatu. U is to vrijeme' preno-
sna poluga 4, upada u odgovarajuci ispust ria bregastoj ploci 3, zakrece se i
povlaci letve 11 i 14 sJijeva udesno (u pocetni polozaj). Po zavrsetku uzduznog
pomjeranja, zavojna opl'uga 17 potiskuje letve 11 i 14 u poprecnom pravcu
prihliZavajuCi ih medusobno, sve dok hvataljke 9 ne obuhvate i stegnu izvu-
cene komade.
Pri povratnom hodu pritiskivaca prese (vertikalno navise) g.ornji kraj
prenoone poluge 4 upada u udubinu bregaste ploce 3, . te oslobada let've 11 i 14.
Opruga 19 tada potiskuje letve zdesna u1ijevo. Sa letvama pomjeraju i hva-
taljke 9, koje prenose lwmade sa prethodne na slijedecu pozaciju alata. IstD-
vremeno kHzac 10, spojen sa traverzom 12, premjesta iz magacina 15 najnizu
platinu na prvu poziciju alata. Nakon toga se cijeli postupak ponavlja po opi-
sanom ciklusu.
VI 5.4.5. Alati za izvlacenje sa rcvolverskim mehanizmom za posmak komad.'
Primjenom ovih vrsta alata postize se znatni stepen automatizacije teh-
I?rocesa, u uslovima serijske fabrikacije dijeLova dovodi do sma-
nJenJa troskova proazvodnJe. Konstr-.rkcije l'evolverskih mehanizama za posmak
komada se po naCinu pogona revolvemkog stoIa, tako i po iz-
vedb1 uredaJa za blokiranJe ovog kretanja u odredenom polozaju stoIa. Pogon
mehanizma moze da se ostvar.i preko gornjeg pokr etnog dijeia
al.ata, 111 direktno sa prese.
Na s1. 236 je prikazan alat za i.zvlacenje komada cilindricnog oblika sa
za posmak. Rao pacetni oblik se uzima prethodno
cance, se zatlm u slijedece tri operacije izvlaci do konacnih dimen-
zLJa. Canee se rucno postavlj a u gnij ezdo revolverskog diska 1 u bezopasnoj

J
. 2
CJ
Pocetni
oblik
o
Faze
izrade
PRESJEK CC-D-E-F
1
,
/
J
1. Disk rtvolverskog me-
hanlzma
2. Pokretac mehanlzma
J. Osovina vat/tira
I. . Va/jclc
5. Okretna caura
6. Kukq
7. Ploea kocnice
8. Opruga koenice
9. Granienik za fiksiranie
SI.235 ALAr SA REVOLVERSKIM MEHANIZMOM
T. Disk revolverskoa me-
honizma
2. Prenosna poluga
J. Krivaja pogona meha-
nizma
~ Navrtka za regulaciju
duzine poluge
5. Ugaona poluga
6. Poluga klizaca
7. Klizac
8. Kuka
9. Granienik za fik5i-
ranje
TO. Poluga oSlguraca
11. Prenosna poluga 05;-
guraca
T2. Kontaktni palae
13. Ltltva
11.. Poluga
15. Vratilo prese
16. Kuclte prflStI
S / ~ 2 3 7 POGON REVOLVRSKOG MHANIZMA SA
VRArlLA PRES

z.oni (van alata). Disk se periodicno zakrece dovodef:i cance do radnih poz.i-
cija alata i na kraju do otvora, kroz koji gotov komad pad a u odredeni maga-
oin dijelova. Okretanje l'evolverskog diska se vrSi pomocu pokretaca 2 i to u
povratnom hodu pritiskivaca prese (pri kretanju gornjeg dijela alata verti-
kalno naviSe). U tom periodu valjciCi 4, sa CISOvinama 3 pricvrscenim u pokre-
taeu mehanizma, klize po specija1n.im kanalima okretne caure 5. Ovi kanali
su u stvari prorezi u tljelu i.zvedeni pod odgovarajuCim uglom u odnosu na
osu caure. Taka se ostvaruje prinudnD okretanje caure u smislu kretanja ka-
zaljke na satu. Velioina ugla zakretan.ja caure zavisi od velicine ugla nagiba
kanala. Istovremeno kuke 6, montirane na vijencu okretne f.aure zakrecu re-
volverslci disk 1. Kocenje i fiksiranje revolverskog diska se vrii pomocu ploce
koCnice 7, koja naLijeze na disk pod pritiskom o.pruge 8. Definitivan polozaj
d.iska fiksira granicnik 9 upadajuCi u spedja1n.i otvor, nep05il'edno prije pocetka
izvlacenja. Nakon toga pokretac 2 vraca okretnu cauru 5 u poeetni polozaj, a
lruke 6 preskacu zube revolverskog diska. Boslije zavrSenih operacija izvla-
cenja izbac:ivaCi potiskuju iZVllcene komade nazad u revolverski disk i ciklus
rada ponavlja.
Pogon revolvernkog cliska se moze realizovati Ii direktnim prenosom sa
vratila prese (51. 237). Disk 1 se periodicno zakrece pomoeu krivajnog rheha-
nizma, koji se sastoji od krivaje 3 i prenosne poluge 2, a pogoni ga vratilo
prese 15. DuZiina pren.oone poluge se moze podeilavati pomocu dvostrane na-
vl'tke 4. Na taj nacin se regulise i velicina ugla zakre1ianja revolverskog diska.
Transmisija se vrSi preko sistema poluga (poluga 2, ugaona poluga 5, poluga 6)
koje povlace (ill potiskuju) klizac 7 sa kukama 8 za pomjeranje diska. Tacan
polozaj revulverskog cLiska 1, nakon zakretanja na ockedeni ugao obezbjeduje
graniCnik - fisator 9, koji mora da upadne u konbrolni otvor. Broj kontrolnih
otvora odgovara b.roju radnih gnijezda u revolverslrom disku. Ako granicnik 9
s1ucajno ne upadne u kontrolni otvor, tada poluga ooiJguraca 10 podiZe preno-
sou polugu 11, a ova zakil'ece kontaktni palac 12 (koj'i je okTetno ucvrscen na
kucistu prese 16) u odredeni polozaj . Pri rotaciji spojnice vratiia prese okrece
se iskljucivac vratila. Ulwliko je kontaktni palac u takvom poloZaju da u njega
udari iskljuOivac vratila prese, prittiskivac ce se trenutno zaustaviti. Ako osi-
g,Uil'ac 9 upadne u kontrolni otvor, tada je poloZaj kontaktnog palca 12 takav,
da iskljuCivac spojnice ne moze da udari u njega, pa se rad prese nonnalno
odvija. Izbacivanje granicnika iz kontrolnog otvo.ra mora da prethodi zakre-
tanju r evolverskog diska. Radi toga je u kllizacu 7 izraden kosi prorez po kome
se pomjera letva 13, a ova preko poluga 14 i 10 izbacuje graniOnik 9 iz otvur a
revolverskog disk a 1. Amotrtizacija inercionih sila, koje nastaju u moment u
zakretanja reV'Olverskog diska se vrSii pomocu frikcione Imcnice.
Na sl. 238 je prikazailla konstrukcija revolverskog mehanizma za posmak
komada kod r ada na kIi vajnirrn presama. RevoJ.verski disk 1 dobiva pogon sa
vratila prese, preko krivajnog mehanizma opdsanog u pr ethodnoj konstrukciji.
Pogon se preko pIikljucka 9 prenOoSJi na klizac 12, na kome je montir' ana kuka
za okretanje 11. RevolvHski disk se u odredenom poJ.ozaju fi ksi ra kukom 10
koja upada u ispust diska pod pI'litiskom opr uge postavlj ene u nosacu 8. Disk
se iz zahvata kuke 10 oslobada pomoeu 1lockica 13 montiranog na klizacu. U
pol ozaju klizac 12 udara u dl'ugi kr aj kuke, zakrece je i o.s.lobada
.' stile, n.astaju zakretaJnja revolverskog diska amorti-
zUJu se frikClOnom kocrucom. Kol:roca se sas1loji iz diska 2, oblozenog na kon-

1. Disk revolverskog me
honizmo
}. Disk kofnice
3. CilindrilnJ zotik
I. . Noso C revolverskog
mehonizmo
5. Tijelo
6. Oprugo kofnice
7. Cilindor kofnice
a Nosor: opruge
9. Prikljufok zo pogon
mehonizmo so vrotilo
prese
10. Kuko zo fiksironje me
honlzmo
sP Kuko zo okreton}e re-
volverskog disko
/}. Klizoc
13. To ckit!
". Zovrtonj zo regu
lociju momenta ko-

51.238 KON5TRUKCIJA RVOLVR5KOG MHANIZMA
zl
dN
F dT
b.
o.
X
Fu
II
11
Fir
c.
51.239. 51LE KOD PRVE OPERA-
CUE IZVLACENJA

z / ." "-yGi
s .
......".,.,....

Fi
0
/
..
o. b.
51.240 51L KOD 5LIJD-
CIH IZVLACNJA

taktnim povrS>lJ'lama ferodom, tijcla kocnice 5 ucvrM:enog u n06acu revolver-

skog mehanizma 4 i cilindra koCnice 7, u kome su smjestene opruge 6. Pod
pritiskom ovih opruga disk kocnice 2 i revolverski disk 1 su u stalnom kon-
taktu preko ferede. Tijelo i disk kocnice su vezanrl. cilindricnim zatikom 3.
Regulacija momenta kocenja se \rcli pritezanjem (Hi popustanjem) za-
vrtnja h, i:alw da opruga 6 sa j adm, iIi slabijim pritiskom ostvaruje kontakt
izmedu diska ko<':nice i revolverskog diska. Predn06t ovako konstruisane koc-
n:ice je u tome sto pri podesavanju nije potrebno slcidati revolverski disk.
DD. bi Ge sprijeq.o lorn mehanizma, ukoliko se iz bilo kojih razloga re-
volverski disk ne zakrene za oaredoni ugao, predviden jo specijalni uredaj za
blokiranje (na sli.ci je ucrian isprekidanim linijama). Najcesce se blokiranje
vrsi elekiricnim uredajem. Sarna konstrukcija blokirajuceg sistema zavisi od
konstrukcije spojnice vraiila prese i broja hodova pritiskivaca.
Opisane konstrukcije revoJverskih mehanizama za posmak Immada su
pog.odne za rad na sporohodim presama.
Ako se pogcn mehanizma izvodi direkmo sa vratiJa, iIi sa priiiskivaca
brzohode prese, tada se javljaju velike inercione sile okretnih masa mehanizrna,
dolazi do jakil1 udara, a costo i do lorna mehanizma. Zato se za rad brzohodim
presarna predvidaju specijalne konsiTukcije.
VI 6. Analiza sila i deformacionog rada dubokog izvlaccnja
VI 6.1. Izvlaccnjc bcz promjcne dcbJjine matcrijala
a. Prva opcracija izvlacenja
Kod analize napona za prvu operaciju izvlacenja (poglavlje VI 3.2) usta-
novljeno j e cia se radijalni napon moze predociti obrascem (131)
gdje je:
R,
O'r = 1,1 . k . In-'-
p
k - specifLCni deformacioni otpor
Rx = D ~ ' - trenutni poluprecnik vijenca canceta
p - varijabilni poluprecnik unutar intervala
r,l ~ p ~ Rx
Za proracun sile izvlacenja Fl (s1. 239 a) mje.rodavna je najveea vrijecLnost ovog
napona
zaRx=R d p=r,l je O'r=O'r(max)
R
O'r(max) = 1,1 . k . In --
r,l

tako da jt' najveCi napon za izvrScnj e ciste plasticne deformact je (bez gubitaka
i ostali h utieajmh faktora)
D
0"" - 1,1' k . In --
dd
gdje j :
(a),
D = 2 R - precnik pia tine
dsl = 21"sl - srednji preenik canceta nakon prve o p ~
raeij e izvlacenja
dsl = dl + 25
dl - unutrasnji p recnik Canceta nakon prve
operacije izvl acenja
5 - debljina lima
TeOiretska sila po,trebna za izvrsenje plasticne deformactje:
D
F p = A I cr p = 1t dsl . S . 1,1 k . In
d, l
gdj e je:
(b),
Al povrsina popreooog preojeka canceta na-
kon prve operaeije Izvlacenja.
Uslijed dj ejstva sile drZaCa lima (Fdl), u.medu kontaktnih povrsma drZaca i Lima,
kao i izmedu povrsi.l1a lima 'i prsten.a za izvlacenje jaV'ice se dodatne sile trenja,
Tl = l..l.Fdl .
Koef.ieijent kontaktnog trenja (l..l.) zavisi od vrste materijala koji se izvlaci,
stanja radnih povrsina alata i vrste maziva.
Prema ispitivanjima L. Sofmana ovaj koefictjent ima sli(jedece vrijed- '
nosti:
Materujal koji Be izvlaci
Vrsta maziva Celik Aluminij
Mineralno ulje (maSinsko
i vretensko) 0,14 -7- 0,16 0,15
Biljno ulj e 0,10
Maziva na bazi grafita 0,06 -7- 0,10 0,10
Bez mazanja 0,18 -7- 0,20 0,35
Sila izvlacenja se povecava za dvostruki iZ1lJ()S sile trenja:
2 TI = 2l..l. Fdl
Duraluminij
0,16
0,08 -7- 0,10
0,22
(e).
Alw se ova sila redulruje na pi>vriiinu canceta, dobiva se dod'atrui napon USilijed
ddanja:
2 Tl 2 l..l. Fdl
O"d = -- =
Al 1t dsl . S
. . (d).

SUa izvls&mja, kojom .se u obzi.r i trenje cirlaca lima:

F = Fp + 2 Tl (e).
U toku procesa lim kJizl preko Ivica p a za izvlacenJe (pod radi-
jusom rM) zato je potrebno uzeti u obur I dodatne 0 POI' tr ja ns ovoj po l"SIlll.
Ako se prema s1. 230 b nocmalnr 0 POr oznaCi. tada je sUa Lrenja
dT = jJ. dN. UsBjed ove sile povecace se na elemcntarnom uglu do: IJa izvJa-
Cenja od vrijednosti F n.a F + dF-
Primij nivsi uslove za ravnotezu 511a, dobiva se sistem jednacma:
1) 1: F. 0
2) L F1. 0
-F-dT + (F dF) CQ6' da = 0
dN - (F 1- dF) SID' d a = 0
Zbog male veliCin.e ugla d a roogu se uves i slijed.,ce aproksimaciJe:
c05da = 1 inda.=da
NadaJje zanemarujuCi vrijedn=t dF d a "" 0, kal be6konacno malu vehtin
viSeg recla, siStem jednacine se svodi na :
odakle je
l)-F-dT + F+dF = O
2) dN - F . d a. = 0
dF
-- = jJ. d a odnDsno
F
ill
ili
dF = dT =
cUi
F = -
da.
,
Fu 1-11' F F ..
lnT = jJ.a. u = . er-
NajveCa vrijedno.st ove rue ce biti za
Ako se u posljednjem izrazu F zamijeni sa vrijednos<:u iz obrasca (el; dobiva se
uJ.cupna &ila:
"
" 2
F
u
=(F
p
+ 2TI)e
a redukcijom sa presjekom ukupni napon:
" "
Fu Fp 2 TI " 2 11 '2
cr
u
= --' = (- + --) e = (cr. + crill e
Al Al A.I
(f),
UkuJpnoj sill izvlacenja treba dodati i sil u savija nja komada preko ivice prstena
za izvlacenje.

Ova sila se po A. Gelejiu proracunava na shjedeci natin:

Deformaoioni rad savijanja elem.enta Joirine b i debljine s (prema sl. 239 c).
pri savijanju pod radijusom krivine p, na nekom uglu a, IDJerenom
od ravnog presjeka I-I je
M
FI . P . a. = M . a. odakle je F, =-
p
Ako se za moment savijanja prinUjeni. obrazac (88)
b g2
M = k. ---
4
i u prvoj aproksimaciji uzme .specifieni deformacioni QIpor sav:i.jlPlja (kJ jednak
specif.iCnom deformaci.onom otpoa-u lzvlaeenja (k), te za radijus kriv.ille VTi-
jednoot
p "" rM + 0,5 5,
tada je sila
b 52
F, = k --
4 (rM + 0,55)
U presjeku II-II lim treba poIlDVO ispravili. Za ispravljanje Ce se isti
rad kac i 7-3 savijanje, zate je sila u tom presjeku:
bs
t
bel
FlI = 2 F, = k = k -::--.,.--
2 (rr.! + 0,5 s) 2 riot + S
Ako je b, element sirir.e, tada ce ukupna sila sa\'ijanja biti:
odnoono za b = "It d.!
S
F. = "It d,! . S k ----
2 rM + 5
a nap<m sav.ijanja:
F. s
rJ", = - = k ----
AI 2rM + 5
F, = 1: Fn
Radni napon prve operacije izvlacenj a:
..
" '2
rJ" , = C"U + rJ", = (O"p + O"d) e + 0",.
(h)
(i).
U gomjoj jednacini se vrijednosti za rJ"p, CTd i 0", zamj enjuju vrijednostima po
(a), (d), (i).
BuduCi da se deformacija vrsi u hladlllJm stanju, operiAe se sa s.rednjiro
specifionim deformaoonim atpmom (obrazac 24 a)
ko + k,
k = k,, = 2

gdje je:
ko = k (0) za E = 0
kt = k (EI) za
i1i
D--dl
E! = - --= 1 - rot po obrascu (129)
D
D
k1 = k(ql1) za cpl = In po obrascu (129 c).
d1
Uzimaju6i prednje u obz.i.r dohiva se konaeni obrazac za radni napon izvIacenja
u obliku:
1t
" 2 D 2f.lFd! s
(n = e (1,1 . ksr . In -
d
+ d ) + .ksr 2 +
51 'it s l' S rM S
(156)
Najveca sila prve operacije izvIacenja:
I FI = A1 eTl = 7t d s l . S . 0'1 (157)
Deformacioni rad izvlacenja, ukoliko je poznata funkcija F = F (h) se moze
predoci ti integrr-alom:
gdje je:
u
F = F (h) - trenutna vrije<lnost rue izvIacenja
hl- hod izvlakaca u procesu izvIacenja (pribli-
zno jednak visiru canceta nakon prve ope-
racije izvIacenja).
Deformacioru rad predstavlja u stvari povriinu ogranicenu lukom krive F = F (h)
i apscioom h = h1.
Ako su poznati dijagrami zav[snosti sUe izvIacenja (F) od hoda izvla-
kaca (h), tada se rad moze dob-iti jedinostavnim planimetriramjem (s1. 215).
Anal-ogno kao i kod proracuna rada prosijecanja i probijanja (pogiavije
IV 4), ova povrima se moze zamijeni:bi. povrsinom pravougaonika, cija je visina
srednja vri jednost sile izvlacenja (Fsr) u intervalu 0 ::::; h ::::; h1, a duzina hod
izvlakaca hi.
h
W = ~ F dh = F
sr
hi = X FI . hi,
o

gdje je:
x - faklor koji predstavlja odnos srednje
maksimalne sile izvlacenja
X =
Deformacioni rad izvlacenja
Fl hi
W = x' Fl' hi kg rom = x -- kg m
1000
F"
(153)
Faktor x se cesto oznacava i ka'o koeficijent punoce dijagrama. Vrijednost
ovog faktora zaVis:r od odnosa izvlacenja.
Proojecne vrijednooti su navedene u nize danoj tabeli:
m 0,55 0,60 0,65 0,70 0,75 , 0,80
x 0,80 0,77 0,74 0,70 0,67 0,64
- - -
b. Slijedeca izvlacenja
Proces obrade kod slijedeCih operacija izvlacenja se razlikuje od prve
operacije. Sa povecanjem dubine izvlacenja kod prve operacije se plasticna zo-
na, odnO&llo V'ijenac canceta sirine (D - dl)/ 2 postepeno smanjuje, dok na sli-
jedecim operacijama plasticna zona (prstenasti konusni dio sirine (dS(i _I)- d
si
)! :':
oStaje is13 za cijelo vrijeme obrade. To =ci da proces deformacije u slije-
decim operaoijama izvlat'enja ima stacionarni karakter.
Prikazana sema procesa slijedeCih operacija izvlacooja (sl. 240 a) se 00-
nosi na izvlacenje cilindricnog komada srednjeg precnika dS(I_I)= 2 r, (i_1)= 2 R,
koji se u toku izvlac.enja reducira na vl"ijednost d
si
= 2 rsi = 2 r.
Izvlacenje se vrsi pomoCu konusnog prstena sa centralnim uglom (x.
Po metodologiji L . Sofmana posmatra se elementarni dio napregnutog
tijela u wni deformacije, kao i uslovi za njegovu ravllJotezu.
Na povrsinli A elementa debljine s. i srednjeg polupreenika x djeluje
prvi glavni napon istezanja CT!, a na s:usjednoj povrSini (A + dA) napon
(CT! + dCTI). U pravcu, ogranicenom sa dvije ravni koje se sijeku
pod uglom d cp, djeluje treCi glavni napon. pritiska 0'3. Aloo se norm-alnli pritisak
prstena za izvlacenje oznaci sa q, tada ce u smjeru suprotno od pravca kre-
. , .
tanja materijala javiti napon kontaktnog trenja 't"k,
Po obrascu (32 a) ovaj napon je ' proporcionalan normaInom pritisku i
koeficijentu kontaktnog trer:ja: 't"k = I.J. q ..
Uslov ravnoteze svih sila koje djeluju na element napregnutog tijela,
projektovanih na pravac ro13done ose predme13 (osa z suprotno smjeru izvla-
cenja F
i
) moZe se predociti diferencijalnom jednacinom:
dz
(0'1 + d 0'1) (A + d A) cos (X - 0'1 A cos (X + q 21tx --sin (X -I-
. cos ex
dz
+ 't"k 21t X -_. cos (X = O.
cos (X

Ako se u gornjoj jednaNni odgovar aj uci (:lanovi izmn<ne, za or" uvrsti

vrijednost J.l. q, a beskonacno mala veli(:ina viseg reda zanemari (d (11 . d A = 0),
onda se ista nakon mogucih kracenja svodi na ob1ik:
(<11 d A + A d (11) cos ct + q 2 "It X dz (tg ct + J.l.) = o.
Iz s1. 240 a se vidi da je
dx
A = 2 11: S x, d A = 2 "It IS d x, x = z tg ex. i dz =--
tgex.
pa se uvcltavanjem ovih dobiva:
21tS (<11 dx + xd (11) cos ex. + q 2"1t xdx (1 + )= 0
tg ct
ill zamjenom:

tgex.
Diler encijalna jednallina ravnoteze glasi:
s . cos ct . d (<11 x) + bq x dx = o.
(a).
Ako je tankootijena cijev (debljilne zida s) opterecena (prema s1. 240 b) r avno-
mj ernim vanjskim pritL<;kom q, tada ce se u pravcu normalnom na poprecni
presjek iste javiti napon.i <13.
Iz uslova ravnoteze elementa duzine dl
q . 2 . P . dl + <1S . 2 . s . dl = 0
i oQgovarajuce vrijednooti za p po s1. 240 a
p =
dobiva se veliCiina normalnog pritiska:
q = - (}"<1a
x
COB ex.
sCOSct
x
koja se moze uvrstiti u diferencij alnu jednacinu , ravnoteze, tako da je:
d (<11 x) = b <13 dx.
Partavljaju6i. uslov plastienog teeenjakaiO i za prvu operaciiu izvlacenja:
(}"1- <1S = 1,1 k :iIli <13 = <11 - 1, 1 k-
lDOIZe se u diferenci(jalnoj jednaCini eliminisat: vrijednoot za <13
d (<11 x) = b (<11 - 1,1 k) dx
ill
<11 dx + xd <11 = b' (<11 - 1,1 k) dx

den dx
= --
(b - 1) 0"1 - 1.1 bk x
OVaj oblik se moze int.egraliti
ill

dC- I .
-- - = -- T InC
(b - 1) i7J - 1.1 bk x
1
b_.1'n[(b-l)<l' t -l.lbkJ = ln x ' ln C
l(o - 1) 0' 1- 1,1 bkJ
b
-
1
= C X
Integraciooa konstanta C se dob;va iz graniCnih u 10va:
za x - R je O' l -- 0 j
1
C "'" (- 1,1 bk) 1> - 1
Zarnjenom C dohlva se partikularni integral. kojim je odredena vrijednost prvog
glavnog napana u nckom momentu izvlacenja
Sa stanovis a odredivan ja sUe mjerodavna je najveca vnjedn t
ovog napana, za :
x = r
O' llmd\ ) -= llk b [1_ C_:-)b-1J
' b - 1 / r
-
Ako se b zamij eni sa preth odno utvrdenom vrijedn05tu (po obrascu a), dobiva
se napan na kraju zone deformacij e:
<l' p = 1,1 k C 1 + tg (1) [1 - ( 1 d 1 ) I ' . ' . . . ,
lJ. ( $'1 - 1)
(b),
gdje je:
k - :;pecifiCni. deformaci oni otpor
a - centralni ugao pretena za lz.viacenje
d,,, cl.(I _I ) - srednji preCni.k cantela dotiime, odno&no
prethodne operaci je lz.vla<:enj a.
Napan izvl acenja na kraju zone deformadj e patrebno je kA:)rigovati radi
stalih faktora koj l uticu na proces obrade i to :

1. Trenje izme(!u povrSine lima i zaobljene povrSine prstena za izvlal:enj e

(zaobljeni prelaz izmedu konusnog i cilindricnOg dijela) sc uzima u obzir
koeficijentom C .. koji se ' moze izraziti analogno kao i kod prve operacije
izvlatenja.
1 + 1.1. 1t (1
C, = e l > ~ = 180
(el.
2. Napon izvlacenja se poveeava i uslijed savijanja matel'ijala preko ivica
prstena za izvlatenje. Ekspertmentima je U5tanovljeno da nap,)n savijanja
povecava napon izvlacenja za 10 ..;- 20
0
/0, taloo da se uvodi u proracun ko-
rekcioni faktor,
C, = 1,1 ..;- 1,2 (d).
3. Ako se !rod sJijedeeih operacija izvlacenja koristi driac lima, pot reb no je
napon izvlacenja povecati za daljih 10 ..;- 20010. Radi toga, uzimajuCi u obzir
gubitke trenja usJijed drzaea lima, napon izylacenja se korigira koefici-
jentom
Cd = 1,1 ..;- 1,2 (e).
Korekcijom napona u ulaznom pre<sjeku z'one deformacij e (obrazac b) sa
naprijed navedenim faktorima (obrasci c. d. e) dolazi se do obrasca za radni
napon slijedecih operaoija izvlacenja:
CTi = 1,1 I > ~ C . Cd . k ... (1 -i- tg (1 ) [ 1 - (
I ~
~
d.
i
) Ifet ]
dS(i-l)
(159).
Srednji specificni deformaoioni otpor zavisi od toga da Ii je prije dot.icne
operacije izvlare:nja komad odzaren Hi nije.
a. Komad je prethodno odzaren .
. S obz.i.rom da se zarenjem komadu vracaJu prvobitna mehanicka svojstva
srednji specifiCni deformacioni otpor ce biti
priJ l:emu je:
k
i
= k (Ei)
ksr
ko + k i
2
ko = k (0) za E = 0 i
d,( i _ l) - d'i
za Ei = --.-'-:--'-'-----"'-
d
s1i
- l )
- I - mi
h. Prije i-t.e operacij e izvlal:enja komad ni je odzar en.
k"

gdje je:
, k' ,D -d.(I_I)
k
l
_
1
= ([I-I) za [1_1 = D i
D-d.
1
za 1 = --=--=
D
Sila izvlaeenja lie odreduje kao proizvod radnog napona i povdine
nog presjeka komada doticne operacije izvlacenja,
F; = A; (j; = TC d,; s (j; I ' . . (160).
Za deformacilOl11Og rada za slijedeee operacije koristi
se obrazac (158) sa odgovarajucim vIiijedl106tHna.
Kod pribliiillih sila za prvu i slijedeee operacije izvlacenja bez
promjene debljine materijala, za tijela raznih oblika popreenog' presjeka, mogu
se koristiti obrasci iz tabele ' br. 66. OdgovarajuCi koeficijenti za proracu'n sila
su dani u tabeli br. 67.
Primjeri:
1. Proracunati silu i defQrmacioni rad za prvu operaciju komada
prikazanog na sl. 192 b,
Radni napon izvlacenja (obrazac 156)
7t
Jl "2' D 2 . !J. F dl + k S
(jl = e (1,1 ksr . In - + - --) ---
d,l TC d,l S sr 2 rM + s
S obziTom da je materijal komada duraluminij, a kao mazivo se koristi
mineralno ulje, koeficijent kontaktnog trenja
!J. = 0,16
7t
el'2 "" 1 + !J.re = 1+ 0,16 're = 1,25.
2 2
Prema podacima iz primjera u poglavlju VI 5.3.
D = 388mm, s = 1,5mm,
ml = 0,58 rM = 12,5mm
Iz krive oCvrScavanja (8) po s1. 17
za E = 0,
, kg
It., = 23 -
min!
dl = 226mm
Fdl = 7300 kg
kg
za 1 = 1 - mt = 1 - 0,58 = 0,42, kl = 53 - ' -z
mm

'ABELA br. 66
OBRASCI ZA PRIBLILAN PRORAt UN SILA IZVLACENJA
'"

OPERACIJA
OBRAZAC ZA SILU
oQ

S K I C A IZVLAtE-
IZVLAtENJA

NJA
d
Pr vo
.
@
1
F = rrd, s Gm' C,
.. to
izv/acenje
to<>
I
'toe:
c:
'-
I
Osta/a
-.-..
t
izv/acenja
F= rrd
2
s 6
m
' C
2
UO>
oQ
d.
E
I
dl
I
..
Pr vo
2

....." I

izv/acenj e
F= rrd,s 6
m
C,
;:s;'
s
I
'-
uSl
d,

E
r I ..
Pr vo
'" v "'(
,
(('
3
c::
F= ' s' G'm ' C.
'- ..

iz vlacenje
lI'I ::;:-. r.
'" ,.
e: b

.S'

Pr vo
a, +b,
izvlacenJe
F=Tr s G
m
C,
.L._
2
I.
b
-
._-
oQ
'"
I

. .
Q.
.-
Oslal a
l;j
a2r2
b
a
iz vlacenja
F= rr s 6
m
, C2
-

.Q
0
i
Od prvog do
Is l o kao i za cilindricna

-

predzadnjeg
tijela - r ed. br. I
e:
b
.. - izvlacenja
5
.S!
'- f-Q
1-+- '-
- -
l.>
'to
t>
tJ
ia
Zadnje
-
,.
0
:..:
F=I l. a-I. 72r. ) s 15
m
'Cp
'-
izvlacenje
0>
f--
c::
'ti

1
Od pr vog do
Islo kao i za elipsasla (oval-
t>
E
c::
predzadnjeg
na) t ijela - red. br. !.


_I .
5
i zvl acenja
.Q
6 1- '-- '
_ .

la
Zadnje
t>
F=(2a+2b-L72r. )s 5m Cp
'-


i
F kg - sila izv/acenja d. mm
_ najmanji precnik konusa,
d" d2
mm -unutrasnji pretnici cancela
odnosno poluprecnik kug/e
poslije /-og i /I-og iz vlatenja r. mm
_ radijuspre/aza u tlocr lu
d. mm.,. pretn.ik vijenca s mm - deb/jina lima
a,b
mm - dimenzije pravougaonika, G
m
kg/mrrf- cvrstoca istezanja
odnosno velika i mala C, ,C} ,C,
- koeficijenti za pr oracun
osa e/ipse
sila i zvlatenja

TABELA br. 67
VRIJDNOSTI KOFICIJNATA ZA PRORACUN SILA
a. KOEFICIJENT Cz (ZA PRVO t;.ILINDB.I'f':J.ltJ.
TIJELA BEl VIJENCAJ
y.
OONOS m, lA PRVU OPERACIJU IlVLACENJA
O,iS 0.50
O, 5) 0, 55 0,60 065 0,70 0,75 0,80
5,0 0, 85 075 0, 65 0,60 0,50 O,Q 0,35 O, }8 O,}O
}O 100 090 0,80 0 75 060 0.50
O,l.}
0.35 o.:;s
1,} 110 100 0,90 a,sq_

...2, 56 Oil 0,37 0,30
0,8 110 1, 00 0,90_ !!,75
0,60 0,50 O,iO 0,33
0,5 1,10 1, 00 0, S2 0,67 0,55 O,i5 036
02 kic 1,10 0, 90 0,75 0,60 0,50 01.0
OJ rr a 1(> r . j a I (
1, 10 0,90 0,75 0, 60 0,50
b. KOEFICIJENT C1 (ZA SUJEOEU, Il VL ACENJA)
S,-i ,Oby.
OONOS ml ZA SLIJEDECE OPERACIJE IZVLACENJA
_
072 0,75 0,78 0,80 0,82 1185 0, 88 0,90 0,92
5,0
2-
70

0, 50 _0,0_
...2,!.L
0,28 0, 20 0.15 0,12
- -
2,0 0,90 0,75 0,60
3.
52 0,0_ .0, 32 IPS
O,}O 0, Ii
/,2 __
I, 1O 0.90 0,75 0,62 _ . 0, 52
0,i2 0, 30 0,25
q,J.
O,S 1.00 0,8}_ 0, 70 0,57 O,i6 0,35 0, 27 0.18
- -
0, 5
'-f- _ 110
0,90 q,76 0, 63 0, 50 O,iO 1130 0,20
-.
0. 2
Prek,d
'- 00
0, 85 0,70 0, 56 O. ii 0,33 0, 23
0.1
malerijola 1,10 1,00 0,82 0, 68 0,55 0, iO 0,30
c . KOEFICIJENT C. (ZA CIL/NORICNA T1JELA SA VIJENCEM)
Odf)O.S fnwko
OONOS m, ZA PRVU OPERACIJU IZVLAtENJA
v, JM<t1 I 6:Jntrro
O. i 01 0;72{ 0. is - 0.50 0. 55 0,60 0,65 0.70 1175
d,ld
3,0 0,83 0,75 0,68 0,56
1-
0
, i5
0,37 0,30 0,23 0,18
l,8 0,90 I 0,83 0, 75 0,62_ 0,50 O,i2 0,3i 0, }6 0,20

2,5
1,00 I 0, 90
0,82 I 0,70 0, 56 0. t6 0,37 0,30
1l2}
__ 2.
2 /, /0 /,00 I 0,90 0,77 O, 6i 0, 52
0,i2 0, 33 -0,25
20
/,1 0 1,00 0, 85 0,70 058 0, t7 0,37 1l}8
t8
-
I 10 -j 0,90 0,33
0,80 065 053
o,Q
1,5
f rPk' h 1.10
0, 90 0,75 0, 6} Q50 (LiO
I 3 molp Ijo/a 1,00 0, 85 0, 70 0,56 0, is
d. KOEFlCIJEHT Ct. (ZA PRAVOUGAONA
I KVAORATNA TlJELA)
liDO" l 100X ' ....L. IOOX
' OONOS RAOIUSA U TLOCRTU I STRANICE r.lb
0,30 I
0,20 -. 0,15
.... 0,10 0.05
_ "" -r.,
/

5, 5 QiO
0,60 _
f-- 3
7O 080
f-.'.. }
2, 0 3,0

_ 0,60 _ -.!!, 75 _ 0, SO 100
-

t5 _
2,0_
0,55 0,65 0,90 110
.-- -
----!, 5
,
0,9 I, I 0,60 0,75 0, 90
-

k = ko + k l = 53 + 23 = 38
s r 2 2 mm2
d, 1 = dl + s = 226 + 1,5 = 227,5 mm
338 ,2 ' 0,16 ' 7 300 1,5
(JI = 1,25 (1,1 ' 38 ' 2,3 log -227 -5 T , 227 5 ' 1 5 ) + 38 2 ' 12 5 + 1 5
, 1t " "
0"1 = 1,25 (22,4 -I- 2,16) + 2,15 = 32,85 kg 2
mm
Sila izvlacenja (obrazac 157)
Fl = 'It d, 1 ' S (T! = 7t. 227,5 . 1,5 . 32,85 = 35000 kg = 35 t
Ukupna s.ila prese (ako se lmmad izvlaci na presi prostog dj ejs.tva s1. 157)
FM = Fl + Fdl = + 7,3 = 42,3 "'" 42 t.
DefOirmacLollli rad izvlacenja (obrazac 158)
Fl ' hI
W = )1, -- kgm
1000
za ml = 0,58 je x = 0,78
Visina komada hi = 126 mm
35 000126
W = 0 78 ------ = 3 450 kg m = 3 45 t m
, 1000 '
.
2. Proracunati silu i deormacioni rad za drugu operaoiju izvl acenj a komada
prikazanog na sl. 192 b.
Radni napon izvl acenja (obrazac 159)
cn = 1,1 eI-'''' . C
s
. Cd . ksr (1 + tg CI. ) [ 1 - ( ) I
iJ. ds I
Prema podacima iz primj era u poglavl j u VI 5.3.
dl = 226 mm
d2 = 176 mm
m2 = 0,78
CI. = 45
iJ. = 0,16
Fd2 = 1000 kg
dsl = dl + s = 226 + 1,5 = 227,5 rnm
d,2 = d2 + s = 176 + 1,5 = 177,5 mm
1-' ''' l ' iJ.'ltCl. = 1 + 0,16'It45 = 113
e . "'" T 180
C
s
= 1,2 Cd = 1,2 tg CI. = tg 45
0
= 1
1 [ . 177,5 0,1 6]
cn = 1,1 . 1,13 . 1,2 ' 1,2 ksr ( 1 + 0 16 ) 1 - ( 227' 5 )
, ,
0' 2 = 1,79 ' 7,25 ' 0,039 ksr = 0,507 ksr

a. Nakon prve openacije komad je odzaren.

Iz krive ocvrscavanja po sl. 17 za duraluminij
za E = 0 J' c k 23_
kg
lJ . ,
mm-
za Et = 1- mt = 1 - 0,78 = 0,22 j e k2 = 47 _ kg
mm:!
k
" r + kt ___ 47 kg
> = 35 ---
2 2 mm
2
Gt = 0,507 . 35 17 7 kg
, mm:!
Sila izvlacenja (obrazac 1601
Ft - 7t. s G-} = 7t. 177,5' 1,5 17,7 = 14800 kg = 14,8 t
Sila prese
FM = F't + F'dt = 14,8 + 1 15,8 t "" 16 t.
DeformaciOni rad (obrazac 158)
Wt
Ft ht
x -
1000
14 800 . 185
0,66 1 000 =- 1 810 kg m = 1,81 tm
b. Nakon prve operacije izviacenja nema meduoperacijskog zarenja
za C;
= I-ml = 1 - 0,58 = 0,42 je k' =
D
za E
1 mm2
177,5 k' = 56 kg _
1 - 383 = 0,543 je 2
mm:!
, _ k; + k; 53 t 56 kg
k" - --2 -= - -2 - = 54,5--.,
mm-
Gt = 0,507 . 54,5
277 kg
, .,
rn.m-
F 7t. d,t . Gt = 7t. 177.5'1,527,7 = 23200 kg = 23,2 t
VI 6.2. Izvlacenje sa redukcijom debljine zida
U toku sJtjedecih operaclja (sl. 241 a) vrSi se redukcija de-
blJine zida, cd vrijednosti s, _I Sl na vrijednost S; = 5 2, a pri tom se vanjski
polupreenik tanceta smanj uj e cd vrljednosti R,_I = RJ na R; = R2.
Izvlatcnje se vrsi pomocu konu&nog prstena za izvlacenje, sa centralnirn
uglom IJ. I izvlakacem poluprecnika 1', = rt (to je ujednQ i unutrasnji polu-
precnik canceta).

..
S:
.....
a
b
c
z
R - -R
'-;!-- -- --
a. ZONA OEFORMACIJE b. ZONA GLAtANJA
SI.21.1 NAPONI I SILE KOD DUBQKOG IZVLACENJA SA
REDUKCIJOM DEBLJINE. ZIDA
TABELA br: 51!
VISlN POLUFABRIKATA I SILE SUtAVANJA
SKI CA
V/S/NA
S/LA SUZAVANJA O ZNAKE
POLUFABR/KATA

F',,=rrOsl<sr(J - g )C,C,
D,d- srednji
! ;'1 ( ;\ I
H", /,05 (h,+ll
o
)

gdje le:
gdje je:
preenici I<oma-
da prije i nakon

rL /
:1
ho =
1 ( y* '
sutavanja
I-
C=- 1+ -J
O'-d
2
,} d
5,5'- deb/jine
D
I.YDd sina
I
C
2
= (t+}J ctgd)( 3-} cosc:f.)
zidova prije i
-
nal<on slliava-
1, _5' nja
i
I :j cfJ:

H<=> /,05 (h, +hb.
1
Fi,=F;,+F.
<:I.,R
1
- ugao i
l.J
I
gdje je:
polupreen/I<
I
5'1
suiavanja
l:
hb=
F. = 1,82 1<' r", C
J
I< ,k'-sred-
5 .
h d+ O<-d
2
nji deformaci-
r-ol
' .c,
gdje je:
2 I. sind:
ani afpar i af-
-v'Dd
C] = d +r.., (t d)
par suienag
komada
r-
H = h + D, 25 he
Fc = 1'( 0 5 k.,O - g )C, C
2
}J-koeficijent

konfaktnag

za R, =O,5 0 je; gdje je:
frenja
J:
tLl
he
C,= j (t+V!-J
r
H
-rod/jus
1-
( I + -v-;. >VfT-CP
zaobljenjo I!.rs-
.r _D
<:
V-f!j;. 5
tena zo sulo-
,
C
2
=}J O-d + I.R,
..,onj.
,

Da bi se odredila sila izvlacenja ([0\) posmatra se ravnoteza elemenla

napregnutog lijela u zoni deformacije (1 .,.. 2), ogranieenog sa dvije ravni na
rastojanjima z i z + dz, te povrsinom prstena za izvlaeenje i izvlakaeem.
Uslov ravnoteze svih si la koje djeluju na posmatrani element, projeklo
vanih na pravac rotacione ose z (suprolnn pravcu izvlacenja F;) glasi:
:1
L d Z;
i- I
d Z, + d + d Z" = O.
1. Uslijed djejstva sile it:vlacenja javice SE' na povrsini A = 7t - ) normalni
napon istezanja (J" a na s usjednoj povrsini A + d A = it (x" - ) +
+ 2 7t . X . d x napon (J, + d (J,., pa je elementarna sri I a :
d Z, = ((J, + d (J,) (A + d A) - (Jz A.
Stavljajuci d (J, . . d A "" 0, kao beskonacno malu velicinu viseg reda, d Z,
se svodi na:
d Z, = (J,. dA + Ad (J, = 2 it (J, X dx + it (X2 - ) d (J"
2. 7a povrsini 2 it dz ce dj elovali normalni pritisak q izvlakaca na unutrasnji
zid cancela. Uslijed ovog pl'itiska javiCe se napon kontaktnog trenja '. = f1 q
(gdj e je f1 koefioijent kontaktnog trenja izmedu izvlakaca i unutrasnj eg zida
canceta). S obzjn om na to da je smj er napona kontaktnog trenja suprotan
pravcu kretanja materijala, to ce u ovom slucaju biti usmjeren u pravcu
izvlacenja, jer malerijal u w ni deformacije teee uz izvlakac.
dx
d - " 2 it r" . d z == - 2 it p. q - -
19 ex
Iz 241 a se vidi da je
x z tg Ct.; dx = dz tg ex
dx
dz = -.- - .
tg ex
3. Na povrsini 2 it . X . dx/sin ex djeluje na vanjski zid canceta normalni pri-
tisak prstena za izvlacenje q/ cos ex. UsLijed ovog pritiska j avice se (u pravcu
suprotnom od kretanja materijala) napon kontaktnog trenja 'b = f1 q/cos Ct.
(u ovom obrascu f1 predstavlja koeficijent kontaktnog trenj a izmedu vanj-
ske povrsine zida canceta i povrsine prstena za izvlacenje)
dx q . ,f1 q )
dZ:, -- 2 itX . - ( Sbn a. -, cos a.
s In a. cos a. cos a.
1 f1
dZ:l = 2 it qx dx ( - .. - + -c-) .
cos ex Sin a.
Vrijeclnosti za dZ" i dZ:, se u ravnotemu j ednacinu
dx
L dZ, = 2 it (J, X dx + it ( X2 - r ) d (Jz - 2 it f1 q 1'2 t g a. +
, ,
1 f1
+ 2 it q x dx (- - + .. - ) = 0
cos ex SIn a.

pa se nakon uredenja j ednaCine dobiva:

1 tJ. tJ. T ~
2 (1, X dx + (X2 - r ~ ) d 11, + 2 q x dx (--+ - -- ) ~ O.
cos CJ. si n CJ. x 19 (J.
Cl an r ~ / x se moze aproksimirat i
rt rt
7= Rill'
Rl + Rt (rt + SI ) + ( r2 + S2) 5 1 + S2
gdj e j e Rm = --2--- 2 = 1'2 + - 2-
Uvodeci novu oznaku po E. A. Popovu:
n = ~ "" R" = 1 + SI + S2
r J rt 2 n
Si- I_S
1
. ,
= T .
2 r i
(aJ
gdj e su:
ri, Si - unutra.mji precnik i debl jina zida cancela
do,time operacij e izvIacenja
5i - l - debljina zida canceta pret hodine operaci je
izvlacenj a
i oznacivsi ci j eli izraz u zagradi sa :
1 tJ. tJ.
b = --+ -- - --
oos CJ. sin CJ. 11 tg CJ.
(b)
diferencij alna jednacina se svodi na obLik:
2 I1z X dx +-(x
2
- r ~ ) d 11, + 2 b q x dx ,= O.
U poglavlju VI 4.4. j e ustanovlj eno da se najpovoljn!iji usl ovi izvlacenj a
postizu aka se def,ormaci j a po precnilku od voji od def.or rnacij e po deblj.ini
zida. To zn aci da se u obrascu (142) za glavnu logari t ams ku defor maciju
s
I
d ' (i - I) + I i - I
<P hi = n - n --
d
s i
s,
prvi clan moze zanemariti (ds(I - I) "" d
s i
) pa se problem tretira sa Sltano.viSta
raV'ninskog deformac.ionog stanja.
Usiov plasticnog tecenja (po obra.scu 29 a) 11 1 - 113 = ~ k = 1,15 k = k', se
moze u ovorn slucaju, s obzir.om da je
111 = I1z ,i, (13 = - q, za.pisati U obIiku
I1z + q = k' , pa j e q = k' - (J'z
Aka se iz diferenc.ijalne j ednacine elirniniSe q
2 (1z x dx (x
2
- r ~ ) d (1, + 2 b (k' - 11, ) x dx = 0
OOnosno
211,(1 - b) x dx + (x
2
- r ~ ) du, + 2 b k' x dx = 0

ovo se da svesti na jednostavniji oblik

d crz 2x dx
(b - 1) cr
z
- b k' - - r2
2
Granice integrala se odreduju iz uslova da j e za poeetni presjek zone defor.
macije (1)
x = RJ
(Jz =. a z(mll1) = 0
i za konaeni presjek zone deformacije (2)
cr, = cr ,(max) = cr p
2x dx
1
tn [(b - 1) cr
z
_ b k'J CJ
r
b-l 0

Kod obrade u hladnom stanju se ope rise sa srednjim specificnim defor-
macionim otporom (k,,). Uvodeci opste oznake za povdiil1.u canceta doticne i
prethodne operacije izvlacenja:
At = A, _ t = 1t (R: t-ri (D;_, -dL) = 1td,r'-I)'Si- ,
dolazi se do konaenog obrasca za napon izvlacenja u izlaznom presjeku zone
deformacije:
b l A, b-t l
crp = 1,15 ksr -- (1 - )
b-l A ,- I
(161)
Ovom naponu treba dcdali i gubitke uslJjed trenja u zon,i glacanja (zona 2-3
na sl. 241 b).
Na element napregnutog tijela djeluju normalni naponi cr
z
i (cr
z
+ d cr,J
na povdini A = - Normalni pritisci izvlakaca i prstena
za izvlacenje su oznaceni sa q. Po semi naponskog stanja se moze z.akljuciti
da same izmedu prstena i vanjske povrsine zida pootQjj napcn kontaktnog
trenja 't o Izmedu izvlakaca i unutr.:snje povrsine canceta nema napona kon-
taktnog trenja, jer materijal ne tece uz .izvlakac van zone deformacije.

Jedna6ina ravnotde svih sila koje djeluju na p06ffiatrani element glas.i:

cr . Ai - (cr. + d cr.) AI + 't" 2 "It . RI dz = 0
gdje je:
gdje je:
't" = IJ. q; q = kl - cr. i 't" = IJ. (k
l
- cr.)
- koeficijent Ioontaktnog trenja' izmedu vanjske povrSine zi-
da I:anl:e'ta i povrSiJl1e cilindril:nog cLijela prstena za iz-
vlal:enje .
ki - specifil:ni defol'lJIlacioni otpor deforrrrisanog
komada
cr . Ai - 2 (k
i
- cr.) IJ. "It . R; dz = 0
dcr. 2 "It . R; IJ.
_ .-= . dz = t . dz
ki - cr. Al
2 "It Ri IJ. "It Di !.I
t= ---=--
(el
Ai Ai
Granice i.ntegrala se.odreduju iz uslova :
O'p
za presjek: 2: z = 0 cr. = cr
p
za presjek: 3 : z =! i cr7. = cri
I
= t da ili
u
k -O'
In I I = _ t!
k
i
- cr
p
Ako se clan sa eksponentDm razvije u Mae-Laurinov red, to je za prvu apro-
ksimaciju:
e-
II
= 1-t!
crl = k
i
- (k
i
- cr p) (1 - tt) =. cr v + (k
i
cr p) tl.
Napon izvlal:emja u izlaznom presjeku zone glal:anja:
Sila izvlacenj a:
"!tDi !.I
cri = O'p + (k
i
- cr
p
) --l.
Ai
Fi = crp A i + (kp - O'p)"It. Di p. I I
(162)
Za p1'Oracun deformacionog rada se moZe kOl'istiti obrazac (158), vodeC.i ral:una
o tome da se koeficijent punoee sila .:... hod izvlakai:a u grar
nicama:
x = 0,8 + 0,9.

Primjer
Odrediti silu i deformacioni rad za drugu operaciju izvJacenja sa reduk-
cijom debJjine zida, komada prikazanog na sl. 203. 1z primjera u poglavlju
VI 4.4. i proracunske tabele uz sl. 203 slljede podaci:
SI = 3 m.m
= 2,1 mm
DI = 33 rom
Dt = 31 rom
dl = 27 mm
= 26,8 mm
d,1 = 30 rom
= 28,9 mm
Materi,jal komada: ceJik C. 1221 (Ck 15)
Koeficijent kontaktnog trenja [J. = 0,15
Centralni ugao prstena za izvJacenje
Visina cilindricnog dij ela prstena
Cl. = 14
1 = 4 mm.
Nakon prve operacije izvlacenja izvrSeno je meduoperacijsko zarenje
komada.
Napon u izlaznom presjeku zone deformacije (obrazac 161)
b l AJ b-II
G'p = 1,15 k,,--- 1- ( - )
. b-1 AJ
Al = n d, l . SI = it . 30 . 3 = 283 rom
2
At = it . S2 = it 28,9 . 2,1 = 191 mm:'
Glavna logaritamska deformacija (obrazac 142)
AI 283
<;it = In -A2 = 2,31-og ' 191 = 0,395 = 39,5"10
S obzirom da je materijal prethodno odzaren, srednj i specifiCni deformacioni
otpor se racuna na osnovu (sl. 18 kriva II)
ko za cp = 0 ku = G'v = 27
kg
m.m
2
k2 za cpt = 39, 5
0
/0
kg
k2 =
rom
2
. ku + 27 + 60
. k" = - -2 -- = - 2- = 43,5 kg
5 1 + S2 3 + 2,1 9
n =d + - = 1 + - 2-6 8-- = 1,1
2 rt ,
b = _ 1_ f-
cos Cl. si n Cl.
-
n tg Cl.
b 1 0,15 __ _ __ = 1,157
0,970 - 0,242 1,19 ' 0,249
b - 1 = 1,157 - 1 = 0,157

A2 = 191 = 0675
Ai 183 '
up = 1,1543,5 (1- 0,675 = 21,4
,
Sila izvlacenja (obrazac 162)
1<'2 = Up A2 + (k2 - Up) 7t D2 Po l
F2 = 21,:4 191 + (60 - 21,4) 7t . 31 . 0,15 . 4 = 6 kg
Defonnacioni rad izvlacenja 158)
F2 ' h2
W = x 1000
za x = 0,85 i IYI"ema sJ. 203 h2 = 25 + 4 = 29 rom
'6 800 . .29
W = 0,85 1 000 = 155 kg m.