ROKSINKIL Li kanjel ain xbaanumank re naq eb li jalan jalanq laj kutunel ut malaj eb li tzolom tento texnaw naq naru

texkuub naabal chi tasal hu yal rikineb li xkauxleb, moko aajel ta chik ru naq texsik junaq li tasal hu li jalan xebaanunk re, naru ban nakexbaanu rikineb xseebal li xchooleb; li tasal hu ain jwal nim xyaalalil choq qe sa komonil xbaan naq chi sa ain natawmank kiila naleb re naq t-oksimanq choq reheb li kokal sa li jalan jalanq chi tzollebaal. Rikin li tasal hu ain aran naru naqataw naabal xseebal li qachool wan naq wan sut toj naajmank xloqbal naabalaq li tasal hu re naq teqajsi ru eb li qatzolom aban inka wan sa quq chixjunil ain wi naajmank xbaanunkil. Li qatenamit tento taawakliiq wi laao toookenq xkuubankil li jalan jalanq chi naleb, jo kan ajwi aajel ru naq tqawaklesi li qachool ut li qakauxl rikin li naleb ain li chan ru xwankatq chaq li kiila naleb li xexbaanu chaq eb li qaxxe qatoon.

LI LOQLAJ CHOCH At loqlaj choch, rikin laawankilal yoyooko laao li poyanam. Xbaan naq li qayuam aajel ru choq reli loqaj choch, Chawu laaat nakoowank chi hulaj hulaj laao li poyanam. At loqlaj choch, laaat li qayuam, wi maakaat laaat, Maakaaq ajwi li qayuam. Kajo rusilal nakabaanu re xyuameb li poyanam, banyox at loqlaj tzuul taqa.

Li xbaanunk re haan: Alberto Caal Pop. Carn: 2168912.

LI LOQLAJ NABEJ. At in loqlaj na, Nawaj xkeebal xsahil aachool Sa li loqlaj kutan ain, Laaat jun nabej jwal tzaqal Laatuulanil. At in loqlaj na, nanbanyoxi chawu Naq xakuy chaq li wilbal sa linkachinal Toj chalen toj sa li honal ain. At in loqlj na, maaka junaq chaabil maatan tinke choq aawe sa li kutank ain, kaajbanwi re xbanyoxinkil choq aawe li usulal li xabaanu chaq we rikin linkiiresinkil, banyox a na.

LAJ TZOLONEL Xhulak li honal, wakliiqo, ut t-ajq taxaq qu Xbaan naq xhulak xhonalil naq tooxik Rikin laj tzolonel, xbaan naq ok re xkeebal Li chaabil naleb choq qe sa li honal ain. Aran naqil ru laj tzolonel rajlal li kutank Yook chi oybenink rajlal xbaan naq naraj Naq tootzoloq sa komonil, jo chan ru xbaanu aan. Banyox at tzolonel rikin li qakaawresinkil li Nakabaanu rajlal li kutank, laabaanuhom xkana sa Li qachool li reetalil lakanjel ut maajunwa tatsachq sa Li qachool.

LI KAQLA Kajo chinausil li xbonol li kaqla, Ut li xwuqub ru chi bonol haan li Wuqub kutan kixkanab chi ru li Xamaan. Xbaan naq wuqub ru li wajb Naxtoch laj wajbanel, jokan li Kaqla naxkut li xbonol naq nachal Lo loqlaj hab. Naq nanume li kawil hab Nalemtzunk ru li loqlaj saqe Naq nakutunk chaq sa li tzuul taqa.

AT XSUM LI WAAM At xsum li waam, Kajo laatuulanil Jo jun li mukuy naq narupik Chi ru li loqlaj choxa, laachool Chan chan tawi li tuuxil noq, Ut li xnaq laawu nalemtzunk jo Junaq li chinausil uutzuuj. Li xnaq laawu chan chan Tawi li xkjial li kab Xbaan naq naxsahobresi li waam. Ut li waam napiskok sa xnaaj Naq nakatwil, xbaan naq maaani chik Junaq jo laaat, jokan naq nakatinra Ut nanke laaloqal.

SEERAQ (CUENTOS) SEERAQ CHI RIXEB LI WIIB CHI SAAJ AL. Sa jun li kutan, wiibeb li saaj winq yookeb len chi seeraqik chi re li be, ut chi maakaeb len sa xchooleb naq kiel chaq jun li xul sa li pim, ut kiok len xchajbal re sa xxikeb ut kajo len naq xexiwak xbaan, xbaan naq inka le rilomeb ru li xul aan li xeril. Ut li xul aan kixye len reheb li wiib chi kok winq chi jokain: moko us ta texaatinaq chi rix junaq li yib ruhil naleb, ut moko us ta naq jwal txik leechool chi rix junaq li ixqaal, wi inka naru nakekul junaq li chaajkilal chan reheb li al, jokan naq eb li al xesutqiik sa li rochocheb chi inka chik jultikeb re xbaan li xxiweb, jokan naq toj chalen anajwan inka chik taawileb li saaj al chi aatinak chi rix li yibaj nalebsa li naajej aan. Jokan naq moko us ta li aatinak yibruhil naleb sa junaq li naajej li inka taanaw chan ru wank aran. Li xetziibank re: Alberto Caal Pop. Erwin Oswaldo Cucul Cal.

LI LOQLAJ TZUUL UT QAWACHIN Sa jun len kutan, wank len jun qawachin yook chaq chi numek sa jun li kiche, ak xok len qojyink, sa xmaak len xxiw kiok chaq len xhajbal re sa li kiche aan, chajcho chaq re chi xibenk chan chan len karu yook rilbal yal re naq kinume chaq sa li naajej aan, aban naq kihulak sa li xjunkabal li qawa chin, kiok len chi war, aban sa li xwara kiok len chi matkek , kixkut len rib jun li qawa chin chi ru saq saq len li raq, ut saq saq len li xmach, ut kiok len chi cholobaak chi ru kawut naq chajchok chaq re naq kinumek chaq sa li tzuul aan, kajo naq xinaaxibe chaq chan len re, wi yal yooqat chin xibenkil sa junaq kutan moko tatinke ta chaq chik chi numek aran chuxk len re li qawa chin. Kaajwi tinye aawe wi tatnumeq wi chaq chik aran inka chik tatkulunq, naru nakatnumek chaq aban inka chik tat eekanq chaq, li qawa chin naq kisaqew yook len xkauxl xbaan xhixjunil li karu kiyehek re xbaan li qawa chin ut jokan naq chalen anajwank maajun chik naeekank naq naq nauxk chaq numek sa li tzuul aan. Xkuubank re: Alberto Caal Pop.

LI WAKAX UT JUN LI NIMLA PEK. Sa jun len kutank, kiwank len jun aj loqol wakax, rajlal len naxik xsikbal li xwakax re naq tixkamsi, sa jun len honal kixtaw chaq jun li xwakax kinumek chaq nach chixkatq jun li nimla pek, yook len chaq chi numek naq kilub len chaq li xwakax chi ru, inka len chik naru chaq chi wakliik, ut inka len naxtaw ru kawut naq kamaan yook xkulbal li xwakax, ut chi jumpaat len kinaq sa xchool naq ani nakexkul kamaan toj reetal len naq nakexke oxib jilok xtzuum li pek aan toja len naq nake numek chaq li ketomj aran. Jokan ut naq toj chalen anajwank naq nanumek chaq junaq poyanam aran rochbeen junaq xketomj toj reetal len naq nakexke chaq xtzuum li pek aan re naq nakenumek chaq sa xyaalal. Xkuubank re: Alberto Caal Pop.

LI XTENAMIT LI YOS UT JUN LI QAWACHIN Sa jun len kutan wan len jun li poyanam kiraj raj xik chi rulaaninkil chaq li xtenamit li Yos (Esquipulas) nakexye re, aban li qasqiitzin aan inka naxpaab naq ak xikaq aawe sa li loqlaj naajej aan tento naq taakajba rix re naq maaka taakul chaq naq wanqat chaq aran, nakexye len re inka len naxpaab chan ru naq tinkul kamaan yal inka tana jultikaq we chan len li poyanam aan, aban kihulak len xqehil li xxikik, kixchap len li xbeelebaal chiich kiko len chi inka kixkajba rix xbaan naq nareeka len rib naq nim xwankil, abn naq kixyoob behek sa li beelebaal chiich jun paataq len chi yaal naq kichalk len xlubik chi ru li be ut inka chik naxtaw ru karu tixbaanu ut inka len chik naru chi aatinak ut jun paataq xkulbal aan naq kiel sa li xlemul li beelebaal li chiich li yook wi chi behek, naq kiel yal kirupupik chalen naq kosachq sa xyanqeb li kiila tzuul ut aranlen kikana chi junajwa, ut li wankeb len chixkatq kesach len chooleb rilbal li karu xkulmank, ut timil timil xeexke reetal kawut naq kamaan xkulmank ut xextaw ru naq xkulmank ain yal sa xkaba li qawachin li kiraj xik aran sa li xtenamit li Qaawa inka xkanab rib rubeetal li xyuam xkoo ban yal chi maajo maajo, jokan ut naq chalen anajwank wi wankeb li poyanam nakeraj xik sa li loqlaj naajej aan tento naq nakeroxloqi re naq maakaaq junaq li rahilal textaw chaq chi ruheb li xbeenik. Li xkuubank re: Alberto Caal Pop.

LI TZUUL TAQA UT EB LAJ YO. Sa jun len li kalebaal wankeb len jun chuuteb li poyanam li nakexkuub rib re xik chi yohobk sa kiche, eb aan nakexbaanu aj len wi chi chaabil jo xkulub li loqlaj tzuul taqa, xbeen wa len nakeuutzuujik sa junaq li junkabal ut chi rix ain naq ak xexpatz li numlebeb chi ru li Ajaw nakexik len sa li jun junq chi tzuul taqa, aban toj xbeen wa nakexkajba ajwi rix chixjunil ain, aban wan len jun li saaj winq sa xyanqeb inka len kiwank sa xyanqeb sa li kanjel li nakexbaanu sa li junkabal kixik len chirixeb yal chi kamaan, aban naq kexyoob len kubeek sa li xbeen li ochoch pek taawabi xehulak len chixjunileb aban naq xehulak len sa xyi li tzuul kexke len reetal naq li al li xkoo chi rixeb maaka len chik sa xyanqeb ut xexkoxla naq li al ain xkul yal sa xkaba naq li al ain inka xwank sa xyanqeb sa li kanjel li xexbaanu re xyoobaleb li xul, jokan utan toj chalen anajwan nakeemank reetal chixjunil li karu li wank arin sa xbeen li loqlaj choch arin tento roxloqinkileb ut inka xsachbal ruheb. Li xkuubank re: Alberto Caal Pop.

QEHINK (ADIVINANZAS) aain jun winq rax wix ut Rax ajwi xsa linsa, ut jun li nimla pek li nakehok re lin kawilal, jwal sa nakineril eb li poyanam xbaan naq nakineroksi choq xtibeleb xwa. Anihin laain:

Laain jun li winq nanyeheb Xhonal li poyanam, wan naq Nakinextuyub sa junaq li Naajej, ut jwal sa nakeril inkambal Chi ruheb li ruqb. Anihin laain:

Laain jun li kiil qeen Qan wix ut qan ajwi Xsa linsa, jwal sa nakeril intzekankil eb eb li poyanam, ut naq nakin cheekook nasaqok nasaqok inmach. Anihin laain:

Laain jun winq naq nakin Kanjelak nanke jun yokob Chi wu ut jun yokob nanke Chi wix. Anihin laain:

10

Laain jun josq aj winq, kaq wix ut jwal nakinhulak chi ruheb li poyanam, ut nakinexke sa xyanqeb xtibeleb xwa. Anihin laain:

TILBA RUUJ AQ (TRABALENGUAS) Linqol xloq linna xmaq li ixq yoo chi toqibk.

Qeq rix li quq xke li qoot, qux xke choq xsok.

Boq chaq li xBir boqok yook chaq sa balbo.

11

 Tzaj ru li tzak naxtzaka laj tzak, xbaan naq tzujtzeb naxwos wi li tzak.

Xkux xkaq li tzi kochko chi rix naq yook chi kotak.

Hab ru li chiahab jwal li hab naxke chi ru li habal qe.

12

XRAQBAL Li tasal hu ain, arin naraqe chixjunil li karu naxcholob rix, barwi xkeemank reetal chan ru naru xbaanunkil re xkuubankil junaq li tasal qu qe qajunes, maaani junaq aj eechal re, naqoybeni naq chixjunileb li poyanam li teajoq re roksinkil texnawaq taxaq roksinkil choq re waklesink kaauxl re naq sa jun kutan jalanaq ta chik li komon tbaanun re junq li naleb jochan chan ain li xkuubamank anajwank, naqayoooni naq taailmanq chius li kanjel ain xbaan naq haan ru xkanjeleb li nakexkaawresi rib sa li nimla tzollebaal UNIVERSIDAD RAFAEL LANDIVAR.

13

SAHIL CHOLEJIL. Xbeen, xbeen naqabanyoxi re li Qa Ajaw naq xke li qakawilal ut li qametzew re xkuubankil li tasal hu ain, xbaan naq naqanaw chius naq kaajwi aan xkehok re li qanaleb re xbaanunkil. Naqake sahil chooleb li qajunkabal xbaan naq xexkuy qilbal ut qabeeresinkil rikin li loqlaj meer. Naqake aj wi jun sahil cholejil choq li Qawa Tzolonel, xbaan naq kixyal xqe chi qatijbal chi chaabil ut xkeebal li qanaleb jo xkulub li jun junq. Naqake ajwi jun sahil cholejil choq re li najolomink re li Nimla Tzolebaal ain xbaan naq xke li qa honal re xkaawresinkil qib chi tzaqal reeru. Sahil cholejil ajwi xchoq re li nabeeresink qe sa li xkawresinkil qib re xtenqankileb chik li qakomon li tenqaak teraj chi qix laao.

14

XSUMENKIL LI QEHINK 1. LI O NAWLEB HONAL

2.

3.

LI MANK.

4. 5.

LI TEXEERX. LI IK.

15