Kinh Te The Gioi - 985

xi
T
U IAI, NGAN HA NG THL GIO I A NHA N THU C
duo c r ng, xoa do i gia m ngle o va lng lruo ng plu
llu c va o su lu u li u cu a l ll ng la i clinl qu c gia.
Cli ring vi c lim li u la i clinl do ng go p nlu ll na o clo
lng lruo ng va m l clinl sa cl l l co ll giu p clo vi c da m
ba o su do ng go p cu a la i clinl ra sao - da Ia lro ng lm cu a m l
n Iu c nglin cu u Io n cu a Ngn la ng lrong nlu ng nm qua.
Nglin cu u na y bao g m nlu ng pln licl linl lu ng l
ll ng v kinl ngli m cu a m l s nuo c cu ll , cu ng nlu
nlu ng pln licl kinl l Iuo ng mo i dy d i vo i ca c b s Ii u
plong plu cu a ca c nuo c. 1c i c|in| c|c 1cng iruc ng du a lrn
nglin cu u na y, va su du ng no d co duo c m l ca i nlin l ng
lo p v vi c clinl sa cl clo klu vu c la i clinl duo c su du ng
nlu ll na o lrong ll ky mo i d llu c d y lng lruo ng va go p
pl n xoa do i gia m ngle o.
Kli mo i vi c l l de p, la i clinl se loa l d ng m ll m d ng
sau, nlung kli mo i llu x u di, lli ll l ba i cu a klu vu c la i
clinl Ia i li n In m l ca cl dau do n. Ca lla nl cng va ll l
ba i d u clu y u b l ngu n lu mi lruo ng clinl sa cl. Clinl
sa cl c n pla i la o ra va duy lri m l co so la l ng ll cl
lrong nlu ng Inl vu c nlu llng lin, Iu l pla p, va di u li l
lu c Ia nlu ng di u lli l y u d v n la nl sun se ca c lo p d ng
la i clinl. Trn l l, ca c nla loa cl dinl clinl sa cl c n Ia m
vi c cu ng vo i lli lruo ng d g n d ng co kluy n klicl lu
nln vo i Io i icl clung. Kli linl lra ng cli pli cng ngl
llng lin Iin Ia c la ll p clua lu ng co , d n d n su l i nl p
la | na | 4 a
Io n lon cu a lli lruo ng la i clinl loa n c u, lli ca c nla loa cl
dinl clinl sa cl du ng lruo c m l lla cl llu c mo i d da m ba o
su g n bo na y. Clinl plu c n clu n bi s n sa ng d xy du ng
Ia i ca c clinl sa cl cu a minl nl m lranl llu nlu ng co l i na y
sinl lu qua lrinl l i nl p loa n c u, va cu ng d d plo ng
lruo c nlu ng ru i ro co Iin quan.
Cu n sa cl na y du a lrn nlu ng nglin cu u mo i nl l d
kl ng dinl m l s quan di m da duo c ba o Iuu lu Iu, va cl l
v n nlu ng quan di m kla c. M l s nla binl Iu n, lu Iu da
coi la i clinl Ia m l b pl n g n nlu klng co Iin quan gi
vo i plong lra o xoa do i gia m ngle o, nlung b ng clu ng o dy
da clo ll y ro ra ng r ng, pla l lri n la i clinl co vai lro d c
I p va ma nl me lrong vi c lng llm su llinl vuo ng no i
clung. Nuo c na o xy du ng duo c m l mi lruo ng ll cl an
loa n clo ca c lo p d ng la i clinl, giu p clo ngn la ng va lli
lruo ng clu ng kloa n co l clu c lung llinl lon, lli nuo c do
se duo c clu ng ki n nlu ng n Iu c cu a minl g l la i duo c
nli u lla nl qua lrong cu c cli n cl ng do i ngle o.
i u li l lo p Iy ca c cng ly la i clinl Ia m l pl n lli l y u
lrong cu cluy n na y. Nlung vi c di u li l cu ng nga y ca ng
lro nn plu c la p, va cu n sa cl na y dua ra m l s luo ng d n
d da m pla n v su plu c la p y. Ca c nla loa cl dinl clinl
sa cl pla i d c bi l clu y d n nlu ng d ng co kluy n klicl do
l ll ng di u li l la o ra: pla i g n ca c kluy n klicl lu nln
vo i Io i icl cng c ng lleo m l ca cl na o do d clo su lleo do i
cl l cle ca c ll cl la i clinl cu a co quan gia m sa l clinl llu c
duo c cu ng c vu ng cl c llm b ng su gia m sa l cu a ca c d i
luo ng llam gia lli lruo ng. Cu n sa cl na y se Ia m ro m l di u
Ia , ca i gi co la c du ng l l nl l se plu llu c va o loa n ca nl cu a
lu ng nuo c lli du , o m l s nuo c, vi c ban la nl cluong
lrinl ba o li m li n gu i cng klai co ll c n pla i clo vi c
lng cuo ng ll cl d b lro .
M c du co n r l nli u vi c clinl plu pla i Ia m, nlung
cu ng co n nlu ng Inl vu c kla c ma klu vu c cng duo ng nlu
klng co duo c Io i ll so sa nl, lrong do da ng Iuu y nl l Ia
vi c so lu u ca c cng ly la i clinl. M l I n nu a, v n d Ia i Ia
TA I CHINH CHO TNG TRUO NG: SU IU A CHO N CHINH SA CH TRONG M T THL GIO I THAY I
xii
ca c d ng co kluy n klicl va nlu ng m i quan lm v m l
clinl lri. Ngoa i ca c v n d kla c, ca c quy l dinl lluo ng
klng du a lrn liu cli li u qua , ma Ia i du a lrn mong mu n
duo c ban lluo ng clo ca c nlo m Io i icl d c bi l. Vi Iy do do ,
cluong lrinl lu nln loa duo c lli l k ky ca ng co ll mang
Ia i nlu ng Io i icl xa l i lo Io n. Trong di u ki n klu ng loa ng,
ngay ca kli clinl plu ll y co Io i n u du ng ra ki m soa l ngn
la ng, lli mu c dicl cu a clinl plu cu ng cli Ia d Ia i ru l klo i
ca ng so m ca ng l l va Iun ca nl gia c vo i nguy co pla sa n
va bo n ru l cu a nlu ng nguo i lrong cu c, n u qua lrinl lu nln
loa di n ra qua nlanl lrong m l mi lruo ng ll cl y u.
Nli u nuo c dang nga y ca ng I llu c nli u lon va o ca c
cng ly nuo c ngoa i d cung c p m l s dicl vu la i clinl. Xu
ll na y se li p di n Ia di u klng ll lra nl klo i. Truo c l l,
vi l ll ng la i clinl cu a l u l l ca c n n kinl l d u qua nlo
so vo i n n la i clinl loa n ll gio i. Tlu nu a, Inlernel va ca c
cng ngl co Iin quan da Ia m lng linl Iinl loa l cu a ca c gio i
la n la i clinl qu c gia. M c du clinl plu co ll a p du ng bi n
pla p ki m soa l v n d i vo i ca c Iu ng v n va o lrong m l va i
lruo ng lo p, nlung lo se ll l kln ngoan n u bi l su du ng de
d l ca c clinl sa cl ba o l cng ly la i clinl lrong nuo c lruo c
su ca nl lranl cu a nuo c ngoa i. B ng clu ng da clu ng lo ro
ra ng Ia , lng lruo ng va su n dinl n n kinl l qu c dn se
duo c llu c li n l l nl l b ng ca cl da m ba o kla nng li p c n
nlu ng nguo i cung u ng dicl vu la i clinl co li u qua va co uy
lin cao nl l. M c du d mo cu a v la i clinl llu c su da la o ra
nli u knl mo i d nl p kl u su r i Ioa n kinl l lu bn ngoa i
va o nlung nlu ng ru i ro na y da bi Io i icl cu a vi c mo cu a I n
a l loa n loa n.
Su pla l lri n mo i lrong cng ngl llng lin Iin Ia c cu ng
Ia m l nguo i c m Ia i quan lro ng clo la i clinl. Clu ng klng
nlu ng giu p clo la i clinl co linl cl l qu c l lon, ma co n
giu p clo vi c mo r ng pla m vi vuon r ng cu a la i clinl, nlo
do da Ia m lng ma nl kla nng li p c n cu a ca c doanl ngli p
nlo va ca c doanl ngli p kla c, ma li n nay, lrn llu c l , da
bi ga l klo i l ll ng la i clinl clinl llu c. Ta i clinl pli clinl
IO I NO I A I
xiii
llu c v n li p lu c do ng vai lro quan lro ng va Ia m l clu d se
duo c d c p lo i lrong la i Ii u s p xu l ba n cu a nm nay - 8c c
cc c P|c i iric n 1|c gic i 2001/2002. Xc !u ng i|c c|c c|c cc c i|i
iruc ng, m l la i Ii u b sung clo cu n sa cl na y.
N u duo c llu c li n, ca c ca i ca cl la i clinl d xu l lrong
cu n sa cl co ll se co a nl luo ng su r ng va lluo ng mang
linl v linl d n vi c lng cuo ng su llinl vuo ng kinl l .
ng llo i, nli u ca i ca cl lrong s na y da bi ca c nlo m Io i icl
d c bi l d y quy n ll cl ng d i. Ti n d l cuo c lrong cu c
dua na y kla Io n. Ngn la ng Tl gio i cam k l se li p lu c sa l
ca nl cu ng ca c qu c gia lla nl vin d lri n klai va llu c li n
ca i ca cl b ng ca cl giu p do ca c nuo c na y loa cl dinl ca c clinl
sa cl qu c gia du a lrn ca c b ng clu ng llu c ngli m ru l ra lu
nlu ng llu c li n l l de p cu a ca c nuo c kla c.
NicloIas Slern
Ilo Clu licl Cao c p
va Nla Kinl l lruo ng
Ngn la ng Tl gio i
Tla ng 3 nm 2001
xiv
B
A O CA O NGHILN CU I CHINH SA CH NA Y DO
Gerard Caprio (Nlo m Nglin cu u Ila l lri n va Ban
Cli n Iuo c va Clinl sa cl Klu vu c Ta i clinl) va
Ialrick Honolan (Nlo m Nglin cu u Ila l lri n) cl p bu l, vo i
su l lro v m l bin l p cu a Mark Ieige. Ba o ca o na y da licl
Iu y va l ng lo p k l qua clo lo i nay lu m l cluong lrinl
nglin cu u v ca c v n d cu a klu vu c la i clinl do IauI
CoIIier va Iyn Squire gia m sa l. Ca c nglin cu u g c Ia m la i
Ii u co so clo ba o ca o na y bao g m cng lrinl cu a ca c la c gia
va cu a Tlorslen Beck, Craig Burnside, Roberl CuII, Asl
Demirg-Kunl, David DoIIar, }ames Hanson, IliIip Keefer,
Ieora KIapper, Aarl Kraay, Ross Ievine (li n dang o lruo ng
da i lo c Minnesola), MiIIard Iong, Giovanni Majnoni, Maria
SoIedad Marlinez-Ieria va Sergio SclmukIer.
Ca c la c gia da duo c luo ng Io i lu nlu ng cu c d i lloa i va
nl n xe l cu a Ban Klu vu c Ta i clinl va cu a Amar
Blallaclarya, Biagio Bossone, Craig Burnside, Conslanlijn
CIaessens, IauI CoIIier, Simeon Djankov, BiII LaslerIy, AIan
GeIb, Tlomas GIaessner, }ames Hanson, DanieI Kaufmann,
Hiro Kavai, MiclaeI KIein, DanieIa KIingebieI, Iuc Iaeven,
CarI-}olan Iindgren (IMI), MiIIard Iong, Giovanni
Majnoni, DonaId Mallieson (IMI), Irederic Mislkin (a i
lo c CoIumbia), Asloka Mody, }o Ann IauIson, Iarry
IromiseI, }o Rilzen, Iuis Serven va Mary SlirIey. Nli u
nguo i lrong s lo co n do ng go p va o nlu ng nglin cu u co so .
M l pl n quan lro ng lrong nlu ng nglin cu u na y b l
xv
Xha m a a ca a
ngu n lu lai du a n nglin cu u Io n cu a Ngn la ng Tl gio i:
C u lru c Ta i clinl (do AsIi Demirg-Kunl va Ross Ievine
cli da o) va C u lru c Ti n gu i (cu ng do AsIi cli da o), va s
Ii u duo c llu ll p lrong du a n i u li l va Gia m sa l g n dy
lon cu a Ngn la ng Tl gio i (do }ames Barll, Ross Ievine va
Gerard Caprio du ng d u) cu ng da xu l li n du ng Iu c d go p
pl n va o ba o ca o na y. Tla nl vin cu a Nlo m Cng la c vi
Di n da n n dinl Ta i clinl v Ba o li m Ti n gu i cu ng da co
nlu ng d xu l quan lro ng clo Cluong 2. Ca c la c gia cu ng r l
lrn lro ng gli nl n su l lro nglin cu u luy l vo i cu a
Anqing Sli, Iffall Slarif, va Ying Iin, va su lro giu p la nl
clinl xu l s c cu a Agnes Yaplenco. IoIIy Means da co
nlu ng do ng go p lo Io n v linl ve va d lli. Vi c lli l k
sa cl, bin l p, sa n xu l va lruy n ba do nlo m Xu l ba n cu a
Ngn la ng Tl gio i di u pl i.
Nl n dinl lrong ba o ca o nglin cu u clinl sa cl na y
klng nl l lli l pla n a nl quan di m cu a Ban Gia m d c
Ngn la ng Tl gio i lay cu a clinl plu ma nlu ng nl n dinl
y d c p lo i.
xvi
ADR Clu ng cli li n gu i My
AMC Cng ly qua n Iy la i sa n
DIS H ll ng ba o li m li n gu i
DR Clu ng cli li n gu i
LI Iin minl clu Au
IDI u lu lru c li p nuo c ngoa i
GCB Ngn la ng Tluong ma i Glana
GDI T ng sa n pl m qu c n i
GDR Clu ng cli li n gu i loa n c u
GNI T ng sa n pl m qu c dn
IAS Tiu clu n la cl loa n qu c l
IIO Cla o ba n cng klai I n d u
IOIR Cu u ca nl - clo vay - cu i - cu ng
ITCM Qua n Iy v n da i la n
M2 Ti n r ng
NAITA Hi p dinl Tluong ma i Tu do B c My
NBC Ngn la ng Tluong ma i Qu c gia
NII No kl do ng
OLCD T clu c Ho p la c va Ila l lri n Kinl l
III Ngang gia su c mua
RIC Cng ly Ta i clinl Ta i lli l My
SLC I y ban Clu ng kloa n va Giao dicl
SML Doanl ngli p vu a va nlo
SOL Doanl ngli p nla nuo c
ICB Ngn la ng Tluong ma i Iganda
xvii
Ca c ta v|e t t t
HI BI I B M TU CI C KHI NG HOA NG
la i clinl Io n nm 1997-98 I ng xu ng, nlu ng
l u qua co nguy co lro lla nl lla m lo a cu a
ca c lli lruo ng la i clinl y u ke m li n ro .
Nlung ngay ca kli klng co klu ng loa ng
lli vi c co duo c m l l ll ng la i clinl llu c
li n cung u ng ca c dicl vu lli l y u cu ng co ll la o ra nlu ng
kla c bi l Io n clo su pla l lri n kinl l cu a m l nuo c. Nlu ng
k l qua nglin cu u g n dy da Iin lu c clo ll y, da m ba o su
pla l lri n b n vu ng cu a klu vu c la i clinl vo i il klu ng loa ng
nl l Ia di u c n lli l clo lng lruo ng va xoa do i gia m ngle o.
Toa n c u loa Ia m lng llm nlu ng lla cl llu c clo loa n b
ki n lru c cu a klu vu c la i clinl, no co ll llay ll d n ca c nla
cung u ng lrong nuo c b ng ca c nla cung u ng nuo c ngoa i
lrong m l s dicl vu , va la n cl vai lro ma clinl plu co ll
da m nli m lrong kli Ia m clo nlu ng nli m vu co n Ia i cu a
clinl plu lro nn klo kln lon nli u.
Vi v y, v n d quan lro ng: co duo c nlu ng quy l sa cl la i
clinl Io n du ng d n, da n i In nlu m l lrong nlu ng lla cl
llu c clinl y u d i vo i su pla l lri n lrong ll ky mo i. Tuy
nlin, cu c lranl ca i do cu c klu ng loa ng kloi In da cli ra
nlu ng nluo c di m lrong quan di m clinl sa cl gia o di u v
ca cl llu c da l duo c mu c liu na y. Ca c nla loa cl dinl clinl
sa cl la i clinl se lu d l minl va o vi lri nlu ll na o` Cu n
sa cl na y c g ng dua ra m l ca cl li p c n ma cl Ia c v vi c
loa cl dinl clinl sa cl la i clinl m l ca cl li p c n giu p ca c
quan clu c dua ra duo c ca c Iu a clo n clinl sa cl kln ngoan,
llicl u ng vo i loa n ca nl lrong nuo c va lranl llu duo c nlu ng
1
1 ng qaan va 1a m t t
K
Hoac h nh c hnh sac h Hoac h nh c hnh sac h
t ai c hnh l amt t r ong t ai c hnh l amt t r ong
nhng vn phat t r i n nhng vn phat t r i n
t hen c ht t hen c ht
co l i ma mi lruo ng qu c l la o ra. Vo i nlu ng Iu a clo n
clinl sa cl duo c llng lin d y du , la i clinl co ll lro lla nl
m l Iu c Iuo ng lu ng ma nl llu c d y lng lruo ng.
y klng pla i Ia cu n sa cl du a lrn vi c v n du ng m l
s nguyn l c lru u luo ng, lra i Ia i, k l Iu n cu a clu ng li du a
lrn vi c pln licl ca c b ng clu ng cu ll . M c du co n nli u
di u pla i lim li u llm, nlung cu n sa cl da llu c li n duo c
m l kl i Iuo ng Io n ca c pln licl llu c ngli m, du a lrn ca c
s Ii u ll ng k plong plu v nlu ng v n d na y lrong m l
va i nm qua. K l Iu n nglin cu u na y da l lro d c Iu c clo
vi c Ia m ro ca c pluong a n Iu a clo n co Iin quan. I n d u
lin, nli u ni m lin da co lu Iu duo c kl ng dinl b ng llu c
ngli m cli li l, va m l s pla l li n mo i, co Ie co n gy nga c
nlin lon, da duo c lim ll y.
No i ca cl kla c, clu ng la dang do i lo i ca c nla loa cl dinl
clinl sa cl pla i d i m l vo i nlu ng llu c l v la i clinl. n
dy, co ll vu ng lin ma xa c dinl nlu c u pla i dinl luo ng Ia i
va Ia m clo n i dung clinl sa cl da nl clo klu vu c la i clinl
su s c lon. Trong nglin cu u na y, clu ng li nl n di n va
l ng lo p nlu ng gi ma minl clo Ia nlu ng pla l li n llen cl l
lrong ca c nglin cu u v klu vu c la i clinl g n dy, bao g m
ca nglin cu u do Ngn la ng Tl gio i lay l clu c kla c li n
la nl, nl n ma nl nlu ng Iu a clo n clinl sa cl co ll l i da loa
su lng lruo ng va kli plu c Ia i klu vu c la i clinl, coi dy Ia
Inl vu c llen cl l d ki m cl clu klng pla i plo ng da i
su b l n dinl. M l va i llng di p clinl se duo c ru l ra lu
nglin cu u do .
Ro ra ng ca c n n kinl l lin li n d u co m l co c u la i
clinl linl vi. i u clua ro ra ng, nlung Ia i duo c ca c b ng
clu ng xa c nl n, Ia dicl vu do nlu ng l ll ng la i clinl na y
cung u ng da go p pl n quan lro ng va o su llinl vuo ng cu a ca c
n n kinl l na y. Clu ng llu c d y lng lruo ng va gia m bo l su
b l n dinl, va giu p do nguo i ngle o. Ia m clo l ll ng la i
clinl cu a ca c nuo c dang pla l lri n v n la nl lu u li u lon
lrong vi c cung c p d y du l l ca ca c da ng dicl vu la i clinl
k ca vi c gia m sa l ca c nla qua n Iy va gia m bo l ru i ro Ia
2
Bao c ao nay l asphn Bao c ao nay l asphn
t c h c ac bng c hng t c h c ac bng c hng
t hc t i n t hc t i n
Tai c hnh gop phn vao Tai c hnh gop phn vao
st hnh vng l u dai st hnh vng l u dai
m l nli m vu se nl n duo c pl n lluo ng xu ng da ng: su lng
lruo ng kinl l .
Tinl lra ng clinl plu li p lu c so lu u l ll ng ngn la ng
Ian lra n, se Ia m suy y u l ll ng la i clinl clu klng pla i
nguo c Ia i. Tu llu c l na y co ll ll y r ng, c n pla i gia m bo l,
ngay ca n u nlu klng nl l lli l pla i xoa bo loa n loa n, linl
llu c so lu u nla nuo c lrong ca c nuo c co llu nl p ll p va
lrung binl, noi ma linl llu c na y l n la i pl bi n nl l. Tuy
nlin, lu nln loa c n duo c lli l k ll n lro ng, n u mu n
llu duo c lla nl qua va gia m lli u nguy co so m bi d vo .
Ngay ca nlu ng clinl plu klng llicl n m quy n so lu u
lrong l ll ng ngn la ng cu ng nl n ll y, lo bu c pla i
ng m ng m Ia m di u do lrong klu ng loa ng. Vi ll , lro ng
lm cu a ca c nla c m quy n Ia pla i lloa l ra klo i no ca ng so m
ca ng l l, pla i su du ng lli lruo ng clu klng pla i ca c co
quan clinl plu d pln dinl ke ll ng nguo i llua. Du ng
ngn sa cl nla nuo c d la i c p v n clo m l va i ngn la ng co
ll Ia di u klng lra nl klo i lrong m l cu c klu ng loa ng
loa n di n llu c su , nlung clu ng pla i duo c su du ng m l ca cl
li l ki m d Ia m do n b y clo ca c ngu n ngn quy lu nln va
d ng co kluy n klicl lu nln. Su cl n clu lay nlu ng bi n
pla p nu a vo i nlu da ll y lrong ca c clinl sa cl Io ng Ie o do
lri loa n clua mu n di u li l, la i c p v n l l I n na y d n I n
kla c, lay nlu ng la nl d ng luong lu se pla i lra m l ca i gia
r l d l, a nl luo ng d n l ll ng la i clinl va n n kinl l lrong
nlu ng nm lruo c m l.
co duo c m l mi lruo ng lng lruo ng la i clinl co li u
qua va an loa n, do i lo i pla i co m l co so la l ng cu a ca c quy
l c va llng I pla p Iy , va nlu ng llng lin kip llo i, clinl
xa c, duo c l lro b ng vi c l clu c di u li l va gia m sa l, nl m
duy lri nlu ng kluy n klicl mang linl cl l licl cu c d i vo i
ca c d i luo ng llam gia lli lruo ng la i clinl. Tla nl cng o dy
se llu c d y lng lruo ng lleo luo ng llin v giu p do nguo i
ngle o va se n dinl loa n n kinl l lleo luo ng lng lruo ng
cao, kla nng li p c n lru c li p la i clinl cu a nlu ng nguo i
li n dang bi Ioa i lru cu ng se duo c mo r ng.
T NG QIAN VA TO M T T
3
Chnh phuk hng phuhp Chnh phuk hng phuhp
vi c hc nng c ung ng vi c hc nng c ung ng
dc h vut ai c hnh dc h vut ai c hnh
ngay c ak hi k hung hoang ngay c ak hi k hung hoang
t n c ng t n c ng
Nhng ngay c ak hi c ac Nhng ngay c ak hi c ac
t h t r ng vn hanh t t t h t r ng vn hanh t t
c ung c n mt n n t ang c ung c n mt n n t ang
phap l yvai u t i t phap l yvai u t i t
Kluy n klicl Ia m l y u l llen cl l d la n cl vi c cl p
nl n ru i ro qua da ng va nlu ng la nl vi gian I n lrong qua n
Iy va gia m sa l ca c lrung gian la i clinl nl l Ia ca c ngn la ng
dang co nguy co pla i cliu su ll l ba i qua d l. B l n dinl va
d vo Ia ne l d c lrung cu a lli lruo ng la i clinl, nlung klng
nl l lli l pla i lra gia qua d l nlu nlu ng nm vu a qua.
Clu ng pla n a nl l u qua cu a vi c cl p nl n ru i ro vuo l qua
mu c ru i ro ma xa l i cl p nl n. Ca i gia pla i lra na y r l li n
llu c: clu ng Ia m l Ioa i llu co ll l n la i dai d ng da nl va o
lng lruo ng. i u do co ll Ia m lng do i ngle o lrong llo i
gian lruo c m l, va co a nl luo ng Iu da i lon d n nguo i
ngle o, llng qua vi c kim la m lng lruo ng I n c l gia m cli
liu va o nlu ng Inl vu c nlu gia o du c, y l .
H ll ng ba o li m li n gu i, m l pl n quan lro ng lrong
ma ng Iuo i an sinl d l u llu n ngn la ng, v n co n dang
lrn duo ng linl lla nl o ca c nuo c dang pla l lri n. Klng klo
gi d bi l la i sao no klng cli Ia m l l ll ng da ng lin c y
d plo ng ngu a li n luo ng d x d n ru l li n gu i, ma co n pl
bi n v clinl lri, d c bi l d i vo i clu so lu u ca c ngn la ng
nlo lrong nuo c. Tuy nlin, llu c l g n dy clo ll y, clu ng
cu ng Ia m gia m vi c lleo do i lli lruo ng cu a ca c ngn la ng.
M c du di u na y co ll klng Ia m suy y u l ll ng ngn
la ng o ca c lli lruo ng pla l lri n, vo i di u ki n ca c lli lruo ng
na y v n s n cliu su di u li l va gia m sa l luong d i lu u li u,
nlung no cu ng co ll Ia m lng nguy co klu ng loa ng va gia m
su pla l lri n lli lruo ng la i clinl o nlu ng noi ma ll cl co n
y u. Vi ll , ca c nla c m quy n kli xem xe l v n d ba o li m
li n gu i, lruo c l l c n ra soa l Ia i klun kl ll cl cu a minl
lrong qua lrinl ra quy l dinl. Vi c xy du ng m l ma ng Iuo i
an sinl l l klng cli du ng Ia i o vi c r p klun nlu ng lli
lruo ng da lruo ng lla nl, va ca c b ng clu ng llu c ngli m u ng
l ma nl me vi c l n du ng nlu ng Iu c Iuo ng lli lruo ng da bi l
d la n cl nlu ng nguy co g n Ii n vo i vi c a p du ng ba o li m
li n gu i.
Ngn la ng, lli lruo ng clu ng kloa n va v s ca c Ioa i lrung
gian kla c, va ca c cng ly la i clinl plu llu c, l l ca d u go p
4
vamt c hi n l c da vamt c hi n l c da
t r n c sk hai t hac c ac t r n c sk hai t hac c ac
ng c k huy n k hc h ng c k huy n k hc h
Mang l i an si nh t t oi Mang l i an si nh t t oi
hoi c ac t h c h t t hoi c ac t h c h t t
pl n va o su pla l lri n la i clinl cn d i. Mo i su llin vi loa n
loa n ngling v plia lli lruo ng lay ngn la ng d u klng
ll Iy gia i duo c b ng v s nlu ng b ng clu ng li n co . Tra i
Ia i, su pla l lri n cu a ca c pln doa n kla c nlau lrong l ll ng
la i clinl d u gy a p Iu c bu c ca c pln doa n kla c pla i d i
mo i, nng cao cl l Iuo ng va li u qua , va gia m gia . Clu ng
cu ng pla l lri n lleo ki u c ng sinl, lrong do pln doa n na y
mo r ng lluo ng yu c u ca c pln doa n kla c cu ng pla i nng
c p. Tuong Iai cu a klu vu c pli ngn la ng, lrong do da ng k
nl l Ia ca c l clu c lra Iuong luu lu nln, se plu llu c r l Io n
va o ca c clinl sa cl co Iin quan cu a clinl plu , vi v y, vi c
loa cl dinl ca c clinl sa cl na y c n duo c suy linl ll n lro ng.
H u l l ca c nuo c dang pla l lri n d u qua nlo , klng du
su c lrang lra i, n u klng duo c Io i lu vi c li p c n la i clinl
loa n c u, bao g m vi c li p c n dicl vu la i clinl cu a ca c cng
ly la i clinl nuo c ngoa i lo c do nuo c ngoa i so lu u. Ta o di u
ki n llu n Io i d ca c cng ly la i clinl nuo c ngoa i co uy lin
llam gia va o lli lruo ng n i dia cu ng da duo c loan ngnl: lo
se mang va o su ca nl lranl, ca i lli n linl li u qua , va nng
cao cl l Iuo ng cu a co so la l ng la i clinl. Nlu v y, clu ng Ia
cl l xu c la c quan lro ng clo linl llu c pla l lri n la i clinl
llu c d y lng lruo ng. Mo cu a cu ng se ke m lleo m l s la n
cl , lrong do co vi c lng d ru i ro lrn m l s pluong di n,
c n duo c gia m sa l cl l cle . No cu ng se d n d n vi c ca c cng
ly la i clinl lrong nuo c m l vi ll kinl doanl, nlung kla
nng li p c n ca c dicl vu la i clinl mo i llu c su Ia v n d cu a
pla l lri n, clu klng pla i Ia ai se cung c p clu ng.
Klu vu c la i clinl, lu Iu da Ia noi so m bi l u ng du ng su
d i mo i lrong cng ngl llng lin va Iin Ia c. Qu c l loa la i
clinl (b l cl p nlu ng c g ng nl m ngn cl n clu ng) Ia
m l lla nl qua cu a di u na y. No da giu p gia m cli pli v n vay
va v n c pl n no i clung, m c du no cu ng Ia m lng nguy co
d bi l n lluong cu a ca c Iu ng v n. Klo co ll doa n lruo c
duo c vai lro dicl xa c lrong luong Iai cu a la i clinl di n lu
lrong vi c d y nlanl qua lrinl qu c l loa , nlung cl c cl n
no se r l lo Io n. N u su b l n dinl co ll se lng In, lli cng
5
a dang hoac ol i c ho a dang hoac ol i c ho
sn nh vaphat t r i n sn nh vaphat t r i n
Mc a t h t r ng c ot h Mc a t h t r ng c ot h
k c h t hc h sphat t r i n k c h t hc h sphat t r i n
vc ng ngh c ot h vc ng ngh c ot h
ngl qua n Iy ru i ro va ca c cng cu la i clinl co Iin quan kla c
cu ng se duo c ca i li n lleo.
M l s ky llu l llng lin lin du ng co Iin quan, g m ca co
cl clo di m, lu a le n se co do ng go p quan lro ng va o vi c mo
r ng di u ma li n nay v n co n Ia kla nng li p c n r l la n
cl cu a nlu ng nguo i di vay nlo d n lin du ng cu a klu vu c la i
clinl clinl llu c. i u na y se da l duo c b ng ca cl la ll p ca c
ra o ca n do cli pli llng lin cao. ng llo i, m l mu c lro c p
nl l dinl clo pl n cli pli clung v n co n llicl lo p d go p
pl n Ia m clo ca c l clu c lin du ng vi m plu c vu nguo i
ngle o va r l ngle o co ll du ng vu ng.
1rcng p|c n ic ng ucn nc , scu ||i ic n luc c n|u ng c|in| cu c
|c n c|ucng c|in| ircng cuc n sc c|, c|u ng ici p|cn iic| n|u ng |c i
|c c c|in| sc c| c|u c u, irn| |c nc i cc c| .c n !u ng 1ic n |n| cc
iin| c|c i nin| |c c .c c n|u ng |cc n cc n| 1c i nuc c irc i nguc c n|cu.
P|c n ic ng ucn 1uc c ||c p lc i .c i iric n .c ng cu c n|u ng ng|icn cu u
ircng iucng lci.
Tom t t Tom t t
M
I C NA Y CI A IHA N T NG QIAN TO M T T
nlu ng I p Iu n clinl cu a ca c cluong co n Ia i lrong
ba o ca o. Clu ng li l p lrung va o nlu ng pla l li n
clinl ru l ra lu nglin cu u llu c ngli m va y ngla co ba n cu a
nlu ng pla l li n do . Nlu ng I p Iu n cli li l va nlu ng Iuu y
co ll xem lrong ca c cluong li p lleo cu ng vo i pl n llam
kla o vo i kl i Iuo ng Io n nlu ng nglin cu u clu a du ng lrong
cng lrinl na y.
Chng 1: cho ta i chnh cohi u qua
Hi n nay co r l nli u cng lrinl nglin cu u kl ng dinl
ma nl me r ng, ca i li n pluong llu c l clu c la i clinl se llu c
d y va do ng go p va o lla nl licl loa l d ng kinl l . No i ca cl
kla c, ni m mong mu n clung duo c nlin ll y m l l ll ng
6
d dang t i p c n c d dang t i p c n c
Phat t r i n t ai c hnh t heo Phat t r i n t ai c hnh t heo
c hi u su t ao r a t ng c hi u su t ao r a t ng
t r ng t r ng
la i clinl v n la nl lu u li u xu l pla l lu m i quan l nln
qua ro r l giu a no vo i lng lruo ng, n dinl kinl l v m va
xoa do i gia m ngle o. H u nlu clu ng la do Iuo ng su pla l lri n
la i clinl lleo b l cu ca cl na o lli cu ng v n ll y co m i Iin
l , o nli u nuo c, giu a no va mu c llu nl p binl qun d u
nguo i (Hinl 1). M i quan l na y klng nl l lli l pla i mang
linl nln qua , va nli u y u l kla c cu ng co ll go p pl n,
nl l Ia su n dinl cu a ca c clinl sa cl kinl l v m. Tuy
nlin, lrong m l va i nm qua, gia lluy l clo r ng m i quan
l na y mang linl nln qua (Hinl 2) da Iun Iun du ng vu ng
lrong b l ky cu c ki m dinl llu ngli m kinl l Iuo ng na o.
M c du clua ro ra ng I m, nlung nguo i la v n clo Iy do d
la i clinl co vai lro quan lro ng d i vo i lng lruo ng n m o
nlu ng clu c nng co ba n llen cl l ma ca c ll cl la i clinl
da m lra cl. O m l c p d , la i clinl ro ra ng Iin quan d n vi c
cluy n li n d d i I y la ng loa , dicl vu , lo c lu a le n m l
mu c Io i lu c lrong luong Iai, nlung o c p d su lon lli l
ll ng ll cl c u lla nl nn ca c linl llu c l clu c la i clinl
7
T h a n h d o c c h o b i t b i n T h a n h d o c c h o b i t b i n
g i a c a c t p h n v - m c g i a c a c t p h n v - m c
p h a t t r i n s u t a i c h n h t r o n g p h a t t r i n s u t a i c h n h t r o n g
5 0 % s n c m i g i a i o a n 5 0 % s n c m i g i a i o a n
p h a t t r i n n m t r o n g b i n p h a t t r i n n m t r o n g b i n
n a y . Tr u n g v c b i u d i n n a y . Tr u n g v c b i u d i n
d i d a n g t h a n h n g a n g . d i d a n g t h a n h n g a n g .
cu a n n kinl l pla i duo c coi nlu dang llu c li n nlu ng clu c
nng kinl l co ba n sau dy:
l Huy d ng li n li l ki m (n u klng co no lli ca c co so
luy d ng se la n cl lon nli u).
l Iln b v n d u lu (nl l Ia d la i lro clo nlu ng du a n
d u lu li u qua ).
l Gia m sa l ca c nla qua n Iy (sao clo kinl pli da pln b
duo c cli liu du ng k loa cl).
l Cluy n dicl ru i ro (gia m bo l ru i ro llng qua su licl lu
va clo ple p nlu ng nguo i s n sa ng cl p nl n ru i ro lon
duo c ga nl cliu).
Ca c b ng clu ng kinl l Iuo ng clinl xa c va da da ng clo
ll y, su do ng go p cu a la i clinl va o lng lruo ng da i la n clu
y u b ng ca cl nng cao nng su l nln l l ng lo p cu a n n
kinl l , clu klng pla i b ng l c d licl Iu y v n.
Tlng qua vi c l lro clo lng lruo ng, su pla l lri n la i
clinl co a nl luo ng ma nl nl l d n vi c nng cao mu c s ng
cu a nguo i ngle o. M c du m l s nguo i clo r ng dicl vu cu a
l ll ng la i clinl clinl llu c cli co Io i clo nguo i gia u, nlung
8
s Ii u Ia i clo ll y di u nguo c Ia i. Hon nu a, ca c nuo c co l
ll ng la i clinl su Io n ma nl da ll y r ng, suy clo cu ng, no
da ca cl Iy duo c lo klo i nlu ng bi n d ng v m.
B ng clu ng v l m quan lro ng cu a m i Ioa i lrong lai
lla nl pl n ll cl clinl cu a la i clinl ngn la ng va lli
lruo ng clu ng kloa n co l clu c cu ng r l ro r l. Klng co
b ng clu ng llu c ngli m na o l u llu n clo nlu ng clinl
sa cl lro i bu c m l ca cl gia la o klu vu c na y d uu da i klu
vu c kia. Trn llu c l , su pla l lri n cu a m i klu vu c duo ng
nlu da cu ng c llm lla nl licl loa l d ng cu a klu vu c kia
b ng ca cl duy lri kloa ng ca cl ca nl lranl giu a ca c cng ly
la i clinl ring bi l. M c du ca c n n kinl l dang pla l lri n
du a nli u va o ngn la ng lon Ia lli lruo ng clu ng kloa n va
klu vu c pli ngn la ng kla c (Hinl 3), nlung nli u lla cl
llu c n i c m da d l ra lruo c ca c nla loa cl dinl clinl sa cl
v n dang c da m ba o r ng, ca ngn la ng va lli lruo ng d u
da l duo c d y du li m nng loa l d ng cu a clu ng. T l nlin,
n dinl kinl l v m Ia di u clu cl l, nlung ca c klia ca nl
kla c Ia i co Iin quan cl l cle lon d n n n la ng kinl l vi m
cu a la i clinl.
Vo i kl i Iuo ng v n r l Io n ma ca c doanl ngli p vay lu
ngn la ng, cli pli di vay se plu llu c va o li u qua loa l
d ng va linl ca nl lranl cu a lli lruo ng ngn la ng. V m l
na y, k l qua loa l d ng cu a ca c n n kinl l dang pla l lri n
cu ng bi lu l l u. Tu do loa klng cli g n vo i Ia i su l ba n
bun cao lon, ma no co n kloi r ng llm kloa ng ca cl giu a
ca c lrung gian (la i clinl) - di u na y il ra da pla n a nl duo c
pl n na o vi c ca c ngn la ng nga y ca ng co nli u quy n Iu c
lli lruo ng.
Ila l lri n linl llu c la i lro b ng v n c pl n Ia m l ca cl
d la ll p cli pli la i lro llng qua ca nl lranl lrn lli lruo ng
la i clinl. O dy, lla cl llu c Ia , Ia m sao co ll xoa bo duo c v n
d v llng lin klng d i xu ng. Su plu c la p cu a pl n Io n ca c
loa l d ng kinl l va kinl doanl li n da i da Ia m lng da ng
k linl cl l da da ng cu a ca c llu doa n ma nlu ng nguo i bn
lrong co ll su du ng d cle gi u k l qua loa l d ng cu a
9
Tai t r qua ngn hang va Tai t r qua ngn hang va
t ai t r bng vn c phn t ai t r bng vn c phn
b sung c hk hng t hay b sung c hk hng t hay
t h c ho nhau t h c ho nhau
doanl ngli p. Tuy nlu ng li n b lrong cng ngl , k loa n va
llu c li n pla p Iy da giu p clo vi c loa n lli n ca c cng cu
kla m pla , nlung suy clo cu ng, su klng d i xu ng v llng
lin giu a nguo i su du ng va nguo i cung c p v n lrong ca c nuo c
dang pla l lri n klng gia m duo c nli u nlu lrong ca c n n
kinl l lin li n va llu c l co n l i l di.
Ia n so ng nglin cu u clinl sa cl g n dy da cli ra su c n
lli l pla i co ca c bi n pla p clinl sa cl d y ma nl sa n xu l va
lrao d i llng lin, la n cl vi c llu c la nl quy n Iu c lli
lruo ng, du Ia lrong ngn la ng lay do n i b bn lrong, Ia m
pluong la i d n c dng, va da m ba o su v n la nl li u qua
cu a lli lruo ng clu ng kloa n co l clu c. Nlu ng clinl sa cl
na y duo ng nlu se co la c du ng lon n u clu ng nl m va o co
so la l ng clu klng pla i lru c li p va o ba n lln co c u la i
clinl. Nlu ng nglin cu u g n dy v co so la l ng lu u li u
da l duo c nli u li n b nl l lrong Inl vu c lu pla p, va lrong
nlu ng Inl vu c vuo l ra ngoa i nlu ng yu c u li n nlin va
lli l y u nl m da m ba o nguo i clo vay co ll llu c li n duo c
nlu ng quy n cu a minl m l ca cl mau Ie va il l n ke m, lrong
10
m c t h u n h p t r n u m c t h u n h p t r n u
n g i t h p h n , g i a t r t a i s a n n g i t h p h n , g i a t r t a i s a n
n g n h a n g c o x u h n g l n n g n h a n g c o x u h n g l n
g p n h i u l n m c v n h o a g p n h i u l n m c v n h o a
q u a t h t r n g c h n g k h o a n q u a t h t r n g c h n g k h o a n
k h i s o v i c a c n c c o t h u k h i s o v i c a c n c c o t h u
n h p c a o . n h p c a o .
Tai c hnh c n mt c s Tai c hnh c n mt c s
hat ng: l ut phap va hat ng: l ut phap va
t hng t i n t hng t i n
lruo ng lo p xa y ra linl lra ng vo no . uong nlin, clinl plu
co Io i ll so sa nl lrong vi c soa n lla o va llu c li n Iu l
pla p, va clinl plu pla i loa n lm loa n y va o vi c c p nl l
va di u clinl Iu l pla p, va ca c llng I pla p Iy vi clu ng
Iin quan d n ca c lo p d ng la i clinl. Clo nn, d lng
cuo ng lo c b kluy l clo su lli u v ng ca c la nl d ng
cu a clinl plu , co n co nlu ng co l i ro ra ng va llu c l d ca c
d i luo ng llam gia lli lruo ng kluy cl da i co c u di u li l
kli c n lli l. Tlu c li n kla lla nl cng o m l s lli lruo ng
clu ng kloa n co l clu c Ia nlu ng lli du r l l l v nlu ng
sa ng ki n lu nln nlu ll . i u na y pla n a nl m l luo ng di
lo i d y lu a le n, nl l Ia kli vi c lri n klai ca c da o Iu l cu a
nla nuo c g p nli u klo kln.
Hi n dang co m l cu c lranl Iu n Io n lrong gio i lo c gia :
Ii u vi c soa n lla o Iu l pla p clinl xa c co pla i Ia v n d
clinl lay klng. Nlu ng nglin cu u g n dy dang l p lrung
va o nlu ng k l qua loa l d ng lra i nguo c nlau cu a l ll ng
la i clinl vo i nlu ng co c u pla p Iy co ngu n g c kla c nlau.
Nlu ng kla c bi l na y da duo c clu ng minl Ia co la c d ng d n
su pla l lri n luong d i cu a lli lruo ng no va c pli u, lrong
di u ki n ca c cng ly do nli u nguo i n m giu , lo c kla i qua l
lon, Ia ca c cng ly do duo c la i lro lu bn ngoa i, va do do ,
nlu ng kla c bi l na y co a nl luo ng d n su pla l lri n cu a loa n
b klu vu c la i clinl. Va llng di p clinl sa cl lu ca c k l qua
kinl l Iuo ng d u kl ng dinl lleo cu ng m l luo ng: vi c ba o
v co li u qua lon quy n v la i sa n cu a ca c nla la i lro bn
ngoa i cl ng nlu ng klng gy lro nga i clo lng lruo ng, ma
co n la o di u ki n llu n Io i clo su pla l lri n cu a lli lruo ng la i
clinl va d u lu.
Su lng lruo ng cu a linl llu c li l ki m l p ll bao g m
ca vi c llng qua ca c cng ly d u lu va quy luong l , cu ng
nlu quy Iuong luu va ca c cng ly ba o li m nln llo co ll
llu c d y ma nl plia c u cu a lli lruo ng c pli u, cu ng nlu
mo r ng ca c Ioa i linl lrung gian la i clinl s n co clo nlu ng
nguo i lrung Iuu, d ng llo i la o a p Iu c ca nl lranl vo i li n gu i
11
Cac phng t hc t i t Cac phng t hc t i t
k i m t p t h gi up t ng k i m t p t h gi up t ng
c ng vanng c p h c ng vanng c p h
t hng t hng
ngn la ng. Ta c d ng cu a no klng cli go i go n lrong lli
lruo ng clu ng kloa n: lrong nlu ng lli lruo ng lruo ng lla nl va
mo i n i, ca c l clu c li l ki m lleo lo p d ng co vi lri lrung
lm d l lro nlu ng pla l ki n v la i clinl du a va o lli
lruo ng, nlu clu ng kloa n co ba o da m b ng la i sa n, vi c su
du ng la i clinl co c u va ca c sa n pl m pla l sinl, bao g m
quy lleo do i cli s va ca c sa n pl m l ng lo p d ba o v nla
d u lu lruo c su suy gia m cu a lli lruo ng. Nlu ng kinl ngli m
du c ru l duo c va llng lin v vi c la o v n con nguo i, m l kli
duo c lrang bi clo nlu ng nguo i qua n Iy quy su du ng, se giu p
clo vi c nng cao cl l Iuo ng qua n Iy ru i ro lrn pla m vi loa n
b n n kinl l . Su lng lruo ng cu a nlu ng quy na y co ll da m
ba o la i lro nlanl va n dinl clo nlu ng pln doa n llicl lo p
clu y u cu a lli lruo ng la i clinl, nlu ca c cng ly llu mua
lay cng ly luy d ng v n ru i ro. Clu ng cu ng co ll la o c u
v d u lu da i la n, qua do dua ra gia i pla p du a va o lli lruo ng
clo nlu ng I l ng ll y duo c ma clinl plu nli u nuo c dang
c g ng I p d y lrong nli u nm b ng ca c gia i pla p la nl
clinl l n ke m va bo p me o. i u li l klu vu c na y, do Ia vi c
ma nli u nuo c c n Iuu y .
Ca c bi n pla p lla nl cng lrong vi c pla l lri n su lli
lruo ng la i clinl va la n cl vi c su du ng me o mo quy n Iu c
lli lruo ng, da kli n co nli u cng ly va ca nln co ll li p
c n duo c lin du ng vo i cli pli pla i clng. Tuy nlin, co n
nguo i ngle o, ca c doanl ngli p nlo va doanl ngli p vi m
lli sao` Nlu ng klia ca nl na o c n d c bi l clu y d da m ba o
lo klng bi bo qua, clo du da co nlu ng ca i lli n clung lrong
k l qua loa l d ng cu a l ll ng la i clinl` Klng co gi pla i
d i minl r ng, v n d kla nng li p c n Ia d gia i quy l.
Kinl ngli m clo ll y, ca c ll cl la i clinl clinl llu c r l
cl m cla p lrong vi c cl p nl n cli pli lli l I p pla l sinl
kli mu n vuon lo i nlu ng d i luo ng kla cl la ng pln la n va
ngle o (clo du cli Ia dicl vu ki u gu i li n l i lli u). Tuy
nlin, kli lim ca cl ca i lli n di u na y, c n clu lro ng lai klia
ca nl r l lli l y u Ia llng lin va cli pli c dinl luong d i cao
12
Cac l a c hon c hnh sac h Cac l a c hon c hnh sac h
vac ng ngh mi c ot h vac ng ngh mi c ot h
mr ng k hanng t i p mr ng k hanng t i p
c n t ai c hnh c n t ai c hnh
cu a vi c clo vay qui m nlo . Nlu ng nglin cu u g n dy
quan lm d n li n b cng ngl va clinl sa cl da clo ll y co
ll la ll p nlu ng ra o ca n do b ng ca cl na o.
R l nli u l clu c la i clinl vi m cluyn mn loa va d y
sa ng la o, pl n Io n duo c bao c p, da duo c lli l I p va llu
duo c nlu ng lla nl cng lo Io n. Ti I lra no klng du ng ky
la n ll p - ll p lon nli u so vo i ca c cluong lrinl clo vay
duo c bao c p llu c ll l lruo c da lu ng loa l d ng o ca c nuo c
dang pla l lri n - va pla m vi plu c vu cu a nlu ng l clu c na y,
xe l ca v s luy l d i I n nlu ng nlo m nguo i lruo c kia l u
nlu bi qun Ia ng nlu plu nu va nlu ng nguo i r l ngle o, d u
r l r ng. Tla nl cng na y Ia do da bi l du a va o su d i mo i,
cl ng la n nlu vi c su du ng ca c lo p d ng clo vay lleo nlo m
d klai lla c l l ca ca c li m nng v v n xa l i va a p Iu c cu a
nlo m d gia m bo l li n luo ng c linl cly no , la o ra nlu ng
kluy n klicl d ng b ng ca cl a p du ng ca c Iicl lrinl lra no
d u d n va nlu ng kloa n vay li p lleo lleo linl llu c clo
vay Iu y li n, va m l co c u qua n Iy pln la n go n nle lon d
gia m cli pli va clo ple p nguo i clo vay co ll dinl Ia i su l
v n vay ll p o mu c pla i clng.
Clo du klng duo c bao c p lli m l s lrong nlu ng ky llu l
do v n co ll a p du ng va o vi c clo vay nlo d i vo i nlu ng
nguo i klng ngle o. Hon nu a, vi c su du ng li u qua llng
lin lin du ng co ll Ia m gia m qui m l i lli u d klu vu c la i
clinl clinl llu c va klng duo c bao c p co ll clo vay ma
v n da l li u qua v cli pli. Cng ngl llng lin da giu p clo
vi c Ia m gia m ma nl don gia llu ll p llng lin v qua lrinl
vay v n va ca c d c di m co Iin quan kla c, cu ng nlu Ia m
lng mu c d linl vi ma ca c s Ii u na y co ll duo c du ng d
da nl gia uy lin lra no . M c du la c d ng cu a vi c co duo c
nlu ng llng lin na y da Ia m llay d i ca c kluy n klicl va
quy n Iu c lli lruo ng lleo m l ca cl r l linl l - nlung klng
pla i Iu c na o cu ng co Io i - nlung lng kla nng li p c n
llng lin lin du ng v n nng cao duo c kla nng s n co cu a
v n vay va la ll p cli pli lrung gian.
13
ang l u yl at r ong ang l u yl at r ong
l nh vc t ai c hnh vi m l nh vc t ai c hnh vi m
Chng 2: Ngn ng a vagia m thi u khu ng hoa ng
Ta i clinl v n Ia d d vo , clu y u Ia do nlu ng la nl d ng
ma o li m Iin quan lu llo i ky na y sang llo i ky kla c ma
nli u giao dicl la i clinl clu a du ng. Vi c clo vay li n lm
nay klng cli vi nlu ng lu a le n lo c ky vo ng llu duo c li n
lrong luong Iai, ma nguo i la co n Ia m di u do b l cl p ca
nlu ng klo kln do llng lin la n cl lo c klng d ng d u,
m l pl n Ia do d c di m cu a plia di vay (Iu a clo n nguo c) va
pl n kla c Ia do la nl vi sau do cu a lo (Io i du ng ba o Ia nl, c
y Ia m Ii u). Ta i clinl klng ll co la c du ng n u klng co lin
du ng, ma lin du ng Ia i d ng ngla vo i do n b y, co n do n b y
co ngla Ia co ru i ro ll l ba i, di kli no Ian r ng lla nl pla n
u ng dy cluy n. Trong loa n ca nl do , ky vo ng co ll llay d i
r l nlanl, Ia m clo gia la i sa n dao d ng ma nl, va d n Iuo l
minl, di u na y Ia i co ll bi la nl vi cu a da m dng Ia m clo
lr m lro ng llm.
Tli lruo ng la i clinl llu c da ng kinl doanl su du ng li u
qua ca c Iu ng llng lin, nlung co kli cu ng co su sai I cl Io n,
ll m cli nga y m l nli u lon, so vo i mu c gia cn b ng, di u
do lu no da clu ng lo no nlu nlu ng bong bo ng, lay linl lra ng
bu ng pla l va d vo mang linl d u co. N u v s nlu ng lli
du lrong Iicl su v su su p d gia la i sa n co n clua du d clu ng
minl clo di u do , lli Iy lluy l cu ng da gia i llicl duo c vi sao
kli vi c llu ll p llng lin va ky k l lo p d ng d u r l l n
ke m lli lli lruo ng la i clinl se klng bao gio co d y du li u
qua lo c loa n loa n di u loa duo c su clnl I cl gia . Ki m
dinl d i clu ng ll n lro ng da kl ng dinl r ng, ca nln
klng loa n loa n lo p Iy kli da nl gia ru i ro: lo qua coi lro ng
nlu ng di n bi n g n dy (ll li n su lli n c n), lo bun ba n
lleo plong lra o lon Ia du a va o nlu ng y u l n n la ng, va lo
Iun co nlu ng pla n u ng cu ng cli u (lay la o xung Iuo ng)
b ng ca cl mua va o kli gia dang lng. Cu ng vo i vi c Ia m clo
gia la i sa n dao d ng ma nl lon va go p pl n va o lra o Iuu clo
vay d da i cu a ngn la ng duo c li p n i b ng su llay d i
lm Iy d l ng l va vi c l n ll l lin du ng lai la i ca c d c
14
Tai c hnh l un ham c ha Tai c hnh l un ham c ha
r ui r o r ui r o
di m la nl vi na y da lro lla nl ma nl d l ma u mo clo nlu ng
y d gian I n ki u Ionzi.
N u la i clinl Ia d d vo , lli ngn la ng Ia i Ia b pl n d
d vo nl l. Ca c ngn la ng pla i plu llu c r l nli u va o gia
lri lin c y cu a nlu ng la i sa n ma lo so lu u (ke ca uy lin lra no
cu a nguo i di vay), nlung ngn la ng cu ng gy llm nlu ng
plu c la p klng cli lrong vi c cluy n d i ky la n llanl loa n
ma co n ca lrong ca c kloa n no klng ky la n, lu c Ia la i lro
b ng ca cl clo vay co ba o da m b ng nlu ng la i sa n no lleo
m nl gia duo i da ng li n gu i ngn la ng. Tinl cl l d c bi l d
d vo cu a la i clinl, lrong do co ngn la ng, di n ra lrong l l
ca ca c nuo c, b l k mu c llu nl p cu a nuo c do nlu ll na o,
nlu da duo c clu ng minl qua su bu ng n klu ng loa ng ngn
la ng o nli u n n kinl l cng ngli p lrong ll p nin 80 va
90. Nlung l ll ng ngn la ng n m ngoa i ll gio i cng
ngli p co n nguy la i lon, vi o nlu ng nuo c na y klu ng loa ng
Ia cu c ky l n ke m - xe l ca v cli pli ngn sa cl lru c li p, kim
la m lng lruo ng, Ia m cl cl luo ng ca c cluong lrinl n dinl
loa , va lr m lro ng llm linl lra ng do i ngle o (Hinl 4).
Ca c nuo c dang pla l lri n dang pla i duong d u llm vo i
m l s nguyn nln gy ra nguy co d vo . Klng cli nlu ng
v n d v llng lin no i clung nglim lro ng lon, ma n n
kinl l cu a ca c nuo c dang pla l lri n cu ng nlo lon, va l p
lrung lon va o m l s nga nl kinl l nl l dinl, lo c pla i I
llu c va o m l s sa n pl m xu l kl u nl l dinl, do v y, il co
kla nng l p llu duo c ca c cu s c lay cu ng ga nl cliu nlu ng
nguy co ru i ro la cl bi l. Hon nu a, ca c lli lruo ng mo i n i co n
dang clu ng ki n la ng Ioa l su cluy n d i cl d Ia m llay d i
co c u ru i ro cu a mi lruo ng loa l d ng lleo ca cl r l klo
da nl gia , lrong do di n linl Ia su gia m d n di u li l la i
clinl. Ngoa i ra, vi ngn la ng co xu luo ng Ia Iu c Iuo ng clu
da o lrong ca c lli lruo ng la i clinl mo i n i nn nlu c u vay no
se nli u lon, va kla nng li p c n v n c pl n bn ngoa i clo
cng ly se il lon. Do do , se co nguy co d vo cao lon. Vi c gia
c pli u suy gia m klng pla i Ia v la i, nlung ro ra ng Ia il
gy l n ll l lon su ll l ba i cu a ngn la ng, di u do gia i llicl
15
vi sao pla i clu lro ng lon d n klu vu c ngn la ng.
i u li l va gia m sa l klu vu c la i clinl v Iu l cloi lrong
klu vu c la i clinl va pluong llu c da m ba o li u Iu c llu c lli
clu ng d u c n lli l d la n cl la nl vi Io i du ng ba o Ia nl,
c y Ia m Ii u, cu ng nlu d da m ba o ca c lrung gian la i clinl
co d ng co pln b ngu n Iu c va llu c li n clu c nng cu a
minl m l ca cl ll n lro ng. M c du nlu ng nm g n dy, lrn
sa cl ba o da co r l nli u quan di m ll ng nl l vo i nlau
nlung v n co n nlu ng kla c bi l ro r l lrong mi lruo ng di u
li l lrn kl p ll gio i, va y u ke m lrong Inl vu c na y Ia
nguyn nln li m n gy llm nguy co d bi l n lluong clo
ca c lli lruo ng mo i n i.
Su di u li l su r ng co ll Ia c n lli l, nlung ba i lo c ro
ra ng lu nlu ng nglin cu u mo i dy va lruo c kia Ia , su di u li l
do c n duo c b sung b ng vi c su du ng ca c do n b y kluy n
klicl va llng lin d lng cuo ng d n mu c l i da s Iuo ng ca c
d i luo ng duo c llng lin d y du va co d ng Iu c ma nl me d
lleo do i ca c lrung gian la i clinl. a da ng loa l ll ng ca c
d i luo ng lleo do i ngn la ng Ia di u nn co , klng pla i cli
16
o i nghe o t ng vav n t i p
t u c l eo t hang m t t h i gi an
sau khu ng hoa ng
vi nlu ng co quan na y co ll co ca c ngu n llng lin kla c
nlau, ma co n vi d ng co cu a clu ng klng gi ng nlau va co
ll co n klng minl ba cl nu a. Nlung ai co ll lleo do i ngn
la ng` Co ba Ioa i d i luo ng clinl:
l Clu so lu u, bao g m ban gia m d c va ca c nla qua n Iy
c p cao cu a ngn la ng, nlu ng nguo i ma la i sa n ro ng cu a
lo plu llu c va o k l qua loa l d ng ll n lro ng cu a ll
cl na y.
l Tli lruo ng, lay l l ca nlu ng nguo i clo vay bn ngoa i
pli clinl llu c, va ca c bn d i la c, nlu ng nguo i lu bi l
minl klng llu c di n duo c cu u lro .
l Nlu ng nguo i gia m sa l clinl llu c, do Ia nlu ng d i
luo ng loa l d ng lrong m l co c u kluy n klicl duo c
xy du ng ky ca ng.
Nlu ng y u l da nu lrn, go p pl n Ia m lng nguy co d
vo lrong ca c lli lruo ng mo i n i, co ngla Ia clu ng c n pla i
da m ba o sao clo l l ca ba d i luo ng lleo do i na y d u llu c
li n nglim lu c clu c nng cu a minl. Tlng lin c n nli u
lon, va nlu ng v n d v d ng co kluy n klicl clo ll y m l
di u li n nlin Ia , se klng kln ngoan n u cli l p lrung
va o m l lrong ca c nlo m d i luo ng na y. Va vi c ca c lli lruo ng
na y bi n d ng nli u lon co ngla Ia , ngay ca vi c a p du ng
m l m linllla nl cng nl l na o lu ca c n n kinl l cng
ngli p cu ng co ll klng da l duo c mu c liu da dinl.
Ba o ca o na y kl n lli l d ngli ca c co quan clu c nng
klng nn du ng Ia i o ca c nguyn l c BaseI li n co . a m ba o
clo ca c ngn la ng duo c da da ng loa ma nl, di u na y co
ngla Ia lrong nli u n n kinl l nlo vi c co m l ca c ngn
la ng vu ng lo c ngn la ng nuo c ngoa i Ia v n d quan lro ng.
ng vin duo c nguo i clo vay, cl ng la n nlu b l bu c ca c
ngn la ng pla i pla l la nl nlu ng kloa n vay plu klng
duo c ba o Ia nl, Ia m l pl n gia i pla p d y lri n vo ng, nlung
no do i lo i ca c co quan clu c nng pla i clu lro ng lng cuo ng
cung c p llng lin clo ca c d i luo ng lleo do i na y, va pla i
l p lrung va o m l nli m vu klo kln Ia Ia m ll na o d ca c
17
Sdung c ac k huy n Sdung c ac k huy n
k hc h da vao t h t r ng k hc h da vao t h t r ng
b sung c ho c ac quy b sung c ho c ac quy
nh i u t i t nh i u t i t
Cn phai i x a hn t ai Cn phai i x a hn t ai
l i u hng dn Basel l i u hng dn Basel
d i luo ng na y klng co quan l lln lli l vo i ngn la ng
pla l la nl no . ng llo i, cu ng c n da m ba o duy lri d ng co
kluy n klicl d i vo i nlu ng nguo i gia m sa l. lo co ll
llu c li n lu u li u cng vi c cu a minl, vi c lra llu Iao cao
lm nay, va d c bi l Ia lrong luong Iai (llng qua ca c kloa n
li n lluo ng lo c nlu ng kloa n Iuong luu la o plo ng) c n di
di vo i vo i vi c ba o v klng d lo bi lruy cu u pla p Iu l la i
llo i di m li n nay.
Truo c nguy co d vo la i clinl, nli u clinl plu da xy
du ng ca c Ioa i ma ng Iuo i an sinl, ma v co ba n d u llng qua
pluong llu c cu u ca nl - clo vay - cu i cu ng va nga y ca ng pl
bi n Ia llng qua cluong lrinl ba o li m li n gu i cng klai.
Ba o li m li n gu i nga y ca ng llng du ng o ca c lli lruo ng mo i
n i, vi xem ra clu ng Ia m l ca cl lu u li u d ki m cl linl
lra ng dua nlau ru l li n o ngn la ng, il ra Ia o ca c nuo c co llu
nl p cao, va giu p nui duo ng ca c ngn la ng ba n dia. Tuy
nlin, su l n la i cu a ca c cluong lrinl na y llu c l co ll Ia m
x u di mi lruo ng kluy n klicl va llng lin, Ia m lng mu c
d va l n su l cu a ca c cu c klu ng loa ng. Trong m l clu ng
mu c na o do , vi c lla nl I p ca c cluong lrinl ba o li m li n
gu i clinl llu c co ll xui kli n vi c cl p nl n d ru i ro cao
lon lm Iy Io i du ng ba o Ia nl, c y Ia m Ii u lruy n ll ng,
v n co xu luo ng di Ii n vo i l u l l ca c linl llu c ba o li m.
Se co y ki n pla n d i vi c xy du ng ca c cluong lrinl clinl
llu c, nlung c n llu a nl n r ng, lli u m l cluong lrinl
clinl llu c co ll luong duong vo i su xu l li n m l da ng ba o
li m li n gu i ng m co ll klng la n cl pla m vi ba o li m
va cu ng co nguy co gy ra lm Iy Io i du ng ba o Ia nl, c y Ia m
Ii u. Vi ll , co nn a p du ng m l l ll ng cng klai lay
klng, va n u co , lli nn a p du ng ki u l ll ng na o, v n co n
Ia v n d llu c ngli m.
Dung Iuo ng ca c b ng clu ng lu nlu ng nglin cu u g n dy
clo ll y, lrong llu c l , llay vi gia m bo l kla nng xa y ra
klu ng loa ng, vi c a p du ng m l cluong lrinl ba o li m li n
gu i cng klai no i chung Ia i ke o lleo linl lra ng b l n dinl
lon cu a klu vu c ngn la ng, va k l qua na y duo ng nlu klng
18
di n ra lleo cli u nguo c Ia i. O dy, lu no i chung r l quan
lro ng: ba o li m li n gu i klng co li u u ng da ng k o nlu ng
nuo c co ll cl ma nl, nlung lrong m l mi lruo ng ll cl
y u lli no co nguy co gy b l n dinl. K l qua do duo c cu ng
c llm b ng k l Iu n clo r ng, kli klai lla c su s n co cu a
ca c kloa n li n gu i da duo c ba o li m lli ca c ngn la ng da
cl p nl n mu c d ru i ro Io n lon.
Ba o li m Ia m gia m loa l d ng gia m sa l cu a nguo i gu i li n,
va di u na y Ia i klng duo c bu Ia i d y du b ng su gia m sa l
clinl llu c, kli ca c ll cl co n y u. Hon nu a, lrong mi
lruo ng ll cl y u, su l n la i cu a ba o li m li n gu i Ia i di
ke m vo i su pla l lri n ll p lon cu a klu vu c la i clinl, d ng
llo i Ia m lng llm nguy co xa y ra klu ng loa ng. M c du co
ll l n la i m l nglicl Iy Ia , cung c p ba o li m Ia i dua d n il
loa l d ng lon, nlung cu ng co ll , kli nguo i do ng llu o ca c
nuo c y u ke m v ll cl nl n ll y clinl quy n nuo c lo
cng klai du ng ra ba o Ia nl, lli lo li u r ng, mi lruo ng se
klng ngling lleo luo ng ki m cl cli pli cu a su ba o Ia nl
do . K l qua Ia , co ll nlu ng nguo i ba o li m llu c llu , lay
ba n lln nlu ng nguo i lra llu , se clo n ca cl gi u la i sa n cu a
minl ngoa i l ll ng ngn la ng, ll m cli co ll o ngoa i
nuo c, d lra nl bi da nl llu d I y li n cli lra ba o li m. Ila l
li n na y luong pla n ma nl me vo i lo c lluy l pl bi n clo
r ng, ba o li m li n gu i se llu c d y qua lrinl pla l lri n la i
clinl lleo cli u su va do do , llu c d y lng lruo ng o
ca c nuo c ngle o.
Vai lro cu a ll cl lo p Iy ma lrong nglin cu u na y duo c
do b ng ca c cli s v pla p quy n, qua n lri qu c gia co li u
qua (m l bi n s llay ll clo vi c di u li l va gia m sa l lu u
li u), va na n llam nlu ng il co Ie Ia nlu ng di u ki n co ba n
d gia m bo l co l i cl p nl n ru i ro. Ba o li m li n gu i, n u
duo c lli l k l l, cu ng co ll dua d n nlu ng k l cu c l l lon,
nlung lrong di u ki n dang co su lri loa n lrong vi c loa n
lli n di u li l, gia m sa l, pla p quy n va ca c ll cl co ba n
kla c, lli ca c nla duong cu c dang xem xe l vi c ban la nl ba o
li m li n gu i, lruo c l l c n l p lrung gia i quy l ca c ll cl
19
co Iin quan na y d gia m bo l nguy co cl p nl n ru i ro qua
mu c. Co n vo i nlu ng nuo c da co s n ba o li m li n gu i cng
klai lli klng co ngla Ia lo pla i cl m du l ngay I p lu c
nlu ng cluong lrinl na y Ia m nlu v y co kli co n d n d n
klu ng loa ng ma llay va o do nn xem xe l Ia i lli l k cu a
l ll ng ba o li m, lleo luo ng cu a nlu ng b ng clu ng duo c
lrinl ba y o dy. quy l dinl linl cl l cu a lli l k (cluong
lrinl ba o li m), ba o ca o na y clo r ng, ca c nla duong cu c c n
ru l kinl ngli m lu llu c l , d c bi l c n l n du ng ca c Iu c
Iuo ng lli lruo ng, da m ba o l l su c ll n lro ng, clu klng cli
don gia n Ia g ng sao cle p llu c l da co s n ma ba n lln
clu ng da r l da da ng lu ca c nuo c co llu nl p cao. V n d
cu c ky quan lro ng Ia , ca c clinl plu klng duo c cung c p clo
ca c ngn la ng m l ma ng Iuo i an sinl qua la o plo ng, vi di u
na y se gy lro nga i clo su pla l lri n cu a ca c b pl n kla c
lrong klu vu c na y, cu ng nlu co nguy co no se lro lla nl su
ba o Ia nl clo la nl vi cl p nl n ru i ro qua mu c.
Chng 3: Th t ba i cu a chnh phutrong lnh v c ta i chnh
Hon 40 dn s ll gio i li n v n dang s ng o nlu ng nuo c
ma da s la i sa n ngn la ng d u n m lrong nlu ng ngn la ng
do nla nuo c n m quy n so lu u cli pl i. Hinl llu c so lu u
cu a clinl plu duo ng nlu pl bi n lon o ca c nuo c dang pla l
lri n (Hinl 5). So lu u nla nuo c lrong l ll ng ngn la ng
v n li p lu c pl bi n o nli u nuo c Ia do m l s nguyn nln.
Tlu nl l, nlu ng nguo i u ng l su ki m soa l cu a nla nuo c clo
r ng, clinl plu co ll pln b l l lon ngu n v n clo ca c du
a n d u lu co li u qua cao. Tlu lai, cu ng co nguo i e nga i r ng,
vo i linl llu c so lu u lu nln, su l p lrung qua mu c va o Inl
vu c ngn la ng co ll kli n nli u b pl n lrong xa l i cli co
kla nng li p c n la n cl d n lin du ng. Tlu ba, m l ca m
nl n clung co Iin quan Ia i duo c cu ng c bo i su Ia m du ng
va nlu ng vuo ng m c lrong v n d qua n lri la i ca c ngn la ng
lu nln o nli u nuo c clo r ng, ngn la ng lu nln co nguy
20
Shu nhanc i vi Shu nhanc i vi
ngn hang c ac nc ngn hang c ac nc
ngheo ph bi n hn ngheo ph bi n hn
co Im va o klu ng loa ng nli u lon.
M c du nlu ng mu c dicl cao quy lluo ng duo c nlu ng
nguo i u ng l so lu u nla nuo c la n lla nl va clo du cu ng
da co m l va i lla nl cng Ie le nlung vi c da l duo c nlu ng
mu c dicl na y, n u pla l bi u klim l n nl l, lli no i clung
v n co n r l mo nla l.
Tl l ba i cu a clinl plu vo i lu ca cl Ia clu so lu u, Ia do
nlu ng d ng co kluy n klicl ma qua lrinl clinl lri da a p
d l, va m l va i lruo ng lo p ngn la ng qu c doanl lla nl cng
lon duo ng nlu cu ng co m i quan l vo i m l mi lruo ng ll
cl ma nl lon va m l quy n Iu c clinl lri pln la n lon. B ng
clu ng ll ng k mo i, quan lro ng, duo c lo m l l lrong Cluong
3 kl ng dinl r ng, so lu u nla nuo c no i clung Ia di u klng
l l d i vo i su pla l lri n cu a klu vu c la i clinl va lng lruo ng.
Hinl llu c nla nuo c so lu u ngn la ng pl bi n lon g n Ii n
vo i bin d Ia i su l cao lon, il lin du ng lu nln lon, il loa l
d ng lrao d i clu ng kloa n lon, va il lin du ng ngoa i ngn
la ng lon, ngay ca sau kli da giu c dinl nli u y u l kla c.
Klng cli co su pla l lri n la i clinl cliu a nl luo ng: m l
21
ng c c hnh t r k hi n ng c c hnh t r k hi n
c hnh phul anhng c hu c hnh phul anhng c hu
ngn hang k em c oi ngn hang k em c oi
Ngn ha ng qu c doanh l ahi n
t ng phbi n ca c n c co
t hu nh p t h p
nglin cu u da clo ll y, ca c nuo c co so lu u nla nuo c lrong
ngn la ng nli u lon lrong nm 1970 co xu luo ng lng
lruo ng cl m lon, vi nng su l ll p lon, nl l Ia lrong ca c
nuo c ngle o, noi ma vi c ba o v quy n so lu u la i sa n co n r l
non y u. Iln b lin du ng cu ng co linl l p lrung lon, vo i 20
doanl ngli p Io n nl l lluo ng bao g m ca c doanl ngli p
nla nuo c pli li u qua duo c luo ng nli u lin du ng lon kli
linl llu c so lu u nla nuo c pl bi n lon. Ngoa i ra, co n co
b ng clu ng clu ng lo so lu u nla nuo c Io n lon g n Ii n vo i su
b l n dinl v la i clinl.
Tlu c ra, cu ng co nlu ng ngoa i I : Tli du , u c co r l il so
lu u nla nuo c lrong klu vu c doanl ngli p (ngoa i giao llng
va la i clinl), di u do da Ia m gia m xu luo ng pln b lin du ng
clo ca c nga nl cng ngli p cu a clinl plu . Hon nu a, nlu ng
quy dinl lru ng pla l kl l kle d i vo i su vo no lay pla sa n da
kli n pl n Io n ca c ngn la ng ca m ll y d llo lon, ngay ca
nlu ng ngn la ng do nla nuo c di u la nl. M c du ca c nuo c
dang pla l lri n v n co kla nng lim duo c ca cl la n cl
nlu ng l n la i do so lu u nla nuo c gy ra, nlung la n cl so
lu u nla nuo c duo ng nlu v n d llu c li n lon so vo i nlu ng
ca i ca cl ll cl va clinl lri kla c v n r l c n lli l d lra nl
linl lra ng Ia m du ng lay pli li u qua lrong klu vu c ngn
la ng qu c doanl.
Qui m li m la ng cu a Io i icl do lu nln loa ngn la ng da
duo c clu ng minl qua k l qua di u lra cli li l lrong m l
nglin cu u cu a Ngn la ng Tl gio i v m l qu c gia co s Ii u
d y du va co nli u kinl ngli m lrong vi c lu nln loa , do Ia
A clenlina. Nglin cu u na y clo ll y, lrong m l mi lruo ng
ca c kluy n klicl co linl luong llicl, vi c di u la nl ca c ngn
la ng duo c lu nln loa pla n a nl qua ba ng l ng k l la i sa n
va ba o ca o llu nl p cu a ngn la ng qua llo i gian da b l
d u mang duo ng ne l cu a ca c ngn la ng lu nln kla c. i u
na y d c bi l du ng kli xe l v li I giu a cli pli la nl clinl so
vo i llu nl p cu a ca c ngn la ng na y, va quan lro ng nl l Ia xe l
v vi c mo r ng lin du ng d n clo ca c doanl ngli p cng
c ng, m l di u nl l qua n vo i b ng clu ng nu lrn v vi c ca i
22
T nhn hoac ot h dn T nhn hoac ot h dn
n mt k hu vc ngn n mt k hu vc ngn
hang hi u quahn hang hi u quahn
li n pln b ngu n Iu c. Ia m l pl n lrong qua lrinl lu nln
loa , vi c linl gia n lay su du ng co li u qua lon d i ngu nln
vin cu ng da cluy n bi n lleo cu ng xu luo ng do , clo du il
co y ngla lon d i vo i l ng ll n n kinl l .
Cu ng nlu lruo ng lo p so lu u cu a klu vu c lu nln lrong
nga nl ngn la ng, vi c cluy n d i sang so lu u lu nln lrong
m l mi lruo ng di u li l y u ke m co ll gy ra klu ng loa ng
nlu da clu ng ki n lrong lruo ng lo p Mlic d u ll p nin
90, CliI cu i ll p nin 70, va r l nli u ca c n n kinl l
cluy n d i kla c. Tuy lu nln loa d l ng l va clua clin mu i
co ll r l nguy li m, nlung cli n Iuo c d m c clo so lu u
nla nuo c cu ng lai la i klng ke m. Klng nlu ng da co b ng
clu ng clo ll y no ki m cl lng lruo ng, ma nlu lruo ng lo p
cu a Se c da clo ll y, vi c li p lu c d klu vu c nla nuo c ki m
soa l l ll ng ngn la ng duo ng nlu da la o llu n Io i clo l
bo n ru l, linl lra ng ca c doanl ngli p li p lu c vay ma
klng c n Io vi c lra no .
Vo i l u l l ca c nuo c, vi c lu nln loa d l ng l va loa n
di n Ia klng nn. Truo c l l vi nli u nuo c da da l d n lrinl
d pla l lri n lin li n vo i linl llu c so lu u nla nuo c r l
klim l n. ng llo i, vi c cluy n d l ng l lu m l llo i gian
da i llu c v so lu u nla nuo c sang linl llu c so lu u lu nln
Ia cu c ky nguy li m. Nla duong cu c, lo c pla i r l lu lin v
lrinl d pla l lri n ll cl cu a minl, lo c pla i ba n clo ngn
la ng nuo c ngoa i nlu ng ln lu i loa n la o va pla i s n sa ng
da nl ba c lrong cu c cloi do . Tra i Ia i, cluy n d i lu lu , ll n
lro ng qua lrinl lu nln loa ngn la ng lrong kli v n clu n
bi pla l ma i ca c ngn la ng qu c doanl va kl c plu c nlu ng
y u ke m lrong mi lruo ng kluy n klicl no i clung duo ng
nlu Ia m l cli n Iuo c kln ngoan lon. Bn ca nl vi c ca i li n
co so la l ng, qua lrinl clu n bi co ll co m i Iin l nl l
dinl vo i vi c d n bu clo ca c nla qua n Iy Iu nm lrong ngn
la ng qu c doanl lleo gia lri l u lu nln loa lrong luong Iai
cu a ngn la ng cl ng la n nlu qua ca c quy n mua clu ng
kloa n, m l ca cl Ia m da lu ng co la c du ng o Ba Ian. Trn llu c
l , ca cl Ia m na y cli lla nl cng kli qua lrinl do da ng lin c y,
23
nhng quat r nh nay c n nhng quat r nh nay c n
c t i n hanh t hn c t i n hanh t hn
t r ong t r ong
n u klng lli vi c d n bu duo c lra cl m do se bi cli l kl u
qua da ng d n mu c cl ng co n clu l gia lri na o. Nlu se d c p
duo i dy, vi c ba n ngn la ng qu c doanl clo ca c ngn la ng
nuo c ngoa i ma nl co ll Ia m l ca cl d dua nlu ng ky nng,
sa n pl m va nng Iu c l l v da o la o clo ca c ca n b ngn la ng
lrong nuo c, va ll m cli co n la o di u ki n llu n Io i clo qua
lrinl lng cuo ng mi lruo ng di u li l. Clu ng na o ngn la ng
nuo c ngoa i co n co d ng co ba o v uy lin cu a lo d la nl xu
plu lo p vo i ca c liu clu n lin du ng cao nl l, lli clu ng do
ca cl li p c n na y co n d y nlanl l c d ra ca c quy l dinl
pln b lleo nguyn l c lli lruo ng, lrong kli gia m lli u
duo c nguy co klu ng loa ng.
Ia m ll na o d co ll quy l dinl xem klu ng loa ng da da l
d n linl lra ng su r ng lay clua, va kli na o clinl plu nn
can lli p cu ng vo i nlu ng su lro giu p kla c` Tlu c ra klng ll
cli ra duo c co cl co lo c clo ki u nl n dinl na y. Truo c l l,
vi ca c s Ii u Iin quan lluo ng d n mu n, lo c ca c lluo c do
klu ng loa ng r l klng loa n la o. Ngoa i ra, kli n n kinl l
da l d n mu c nguo ng da bi l, lli lm Iy Io i du ng ba o Ia nl, c
y Ia m Ii u se lng In, ngn la ng va ca c d i luo ng llam gia
lli lruo ng kla c se cl p nl n ru i ro qua mu c. Clinl plu se
cl ng co m y Iu a clo n d li p lu c d y ma nl su can lli p cu a
minl, m c du clua d n mu c pla l n . Do v n d na y, ma l u
l l ca c nla duong cu c v la i clinl d u quy l dinl coi su mo
l ng m li u Ia gia i pla p clinl.
Kli dua ra quy l dinl can lli p, clinl plu co nli u mu c
liu. Truo c l l, duy lri lo c kli plu c loa l d ng cu a l
ll ng la i clinl. Mu c liu na y klo ma lranl ca i duo c, m c du
pluong li n l l nl l d da l mu c liu do klng pla i Iu c na o
cu ng ro ra ng. Tlu lai, clinl plu pla i ga nl cliu cli pli la i
clinl clo su can lli p cu a minl. C n r l ll n lro ng kli loa cl
dinl ca c k loa c la i co c u, cl ng la n c n quan lm sao clo
vi c li l ki m l i da cli pli li n m l ng n la n klng cluy n
lla nl nlu ng mo n no ngn sa cl da i la n Io n lon. Va llu ba,
clinl plu c n da m ba o vi c la i co c u se giu p gia m lli u
24
Chnh phuc hn n c an Chnh phuc hn n c an
t hi p k hi c uc k hung t hi p k hi c uc k hung
hoang mang t nh t oan hoang mang t nh t oan
di n di n
vac hun b t r c mt vac hun b t r c mt
c hi n l c r ut l ui r or ang c hi n l c r ut l ui r or ang
nguy co gy ra nlu ng cu c klu ng loa ng k li p nl l Ia kli
xe l v co c u kluy n klicl ng m.
Ti c llay, nlu da llu c li n o nli u nuo c, ca c cluong
lrinl la i c p v n clo ngn la ng do nla nuo c la i lro ro l v n
va o, lluo ng duo i linl llu c lra i pli u clo ngn la ng
lluo ng d u bo Io co l i la o ra nlu ng d ng co kluy n klicl
ma nl me d i vo i la nl vi ll n lro ng lrong luong Iai. Sau do ,
di u na y da bung bil m l llng di p: loa l d ng y u ke m se
r l l n ke m. Ta i c p v n ma klng di ke m vo i nlu ng yu
c u v la i clinl luong u ng clo ngn la ng va sau do Ia
llu c li n nlu ng yu c u na y se cli Ia su cluy n giao
ngu n Iu c lu nguo i lra llu sang clo ca c c dng, nlo m
nguo i dang so lu u nlu ng gia lri co n Ia i cu a ngn la ng
klng lon klng ke m.
Vi ll , n u c n ro l v n lu ngn sa cl cu a clinl plu lli
clinl plu c n pla i co su llam gia nl l dinl. Clinl plu ro l
pl n v n cu a minl va o vo i mong mu n da m ba o ngu n v n
do cli duo c du ng kli c n lli l d I p d y nlu ng I l ng do
m l kla nng lra no , va nl l Ia clu ng klng bi cuo p di.
Nlung lo pla i ll y r ng klng nn llu c li n clu c nng
nguo i so lu u ngn la ng, va luong u ng, pl n v n c pl n cu a
clinl plu lrong ngn la ng cu ng cli nn l n la i lrong m l
llo i gian co la n. M l ca cl d da l duo c ca lai mu c liu na y Ia
d nla duong cu c duo c c p m l pl n ngn quy d la i c p v n
clo ngn la ng, nlung cli clo nlu ng ngn la ng na o:
l a m ba o la i lro song song lu ngu n ngn quy cu a klu
vu c lu nln lleo li I nl l dinl.
l ng y la n cl c lu c va ca c linl llu c ru l v n kla c cu a
nlu ng nguo i lrong cu c lrong m l llo i gian (cu ng nlu
v y, vi c lloa llu n vo i ca c nla qua n Iy Iu nm cu ng
c n duo c da n x p sao clo nl n ma nl d n vi c d n bu
b ng ca cl lra cl m lu y lleo k l qua loa l d ng cu a ngn
la ng).
l Tun llu nglim ng l ca c qui dinl v linl minl ba cl.
Ba n cl l cu a ca cl Ia m na y Ia d clinl plu lo c ca c co
25
Sdung t h t r ng Sdung t h t r ng
nhn di n ngn hang c n nhn di n ngn hang c n
c u gi up c u gi up
quan do clinl plu la i lro klng llam gia va o qua lrinl clo n
ke ll ng, m l qua lrinl d y r y su Ia m du ng. B ng ca cl
luyn b cng klai ca c di u kloa n ma clinl plu se l lro
ngn la ng va ca c c dng mo i cu a no , va da m ba o r ng
nlu ng di u kloa n na y se la o d ng Iu c d ca c ngn la ng da
la i co c u li p lu c li n In, clinl plu co ll su du ng l l nl l
ca c Iu c Iuo ng lli lruo ng lrong kli v n gia m lli u duo c vi c
lu minl du ng ra lru c li p so lu u.
Chng 4: Ta i chnh khng bi n gi i?
Cu ng vo i vi c mo r ng nlanl clo ng luy klng d u ca c
mo n no qu c l va ca c Iu ng v n c pl n, k ca d u lu lru c
li p nuo c ngoa i (IDI), g n dy co n co su lng In ma nl me
cu a ca c dicl vu la i clinl lrong nli u nuo c dang pla l lri n do
ca c cng ly la i clinl so lu u nuo c ngoa i cung c p. Toa n c u
loa la i clinl dang Ia m gia lng li m nng co duo c lng
lruo ng va ca c Io i icl kla c lu la i clinl, nlung d ng llo i no
cu ng Ia m lng ru i ro.
Trong m l ll gio i, noi ma ngay ca ca c nuo c dang pla l
lri n Io n nl l cu ng co m l l ll ng la i clinl vo i qui m r l
nlo so vo i qui m va linl Iuu d ng cu a la i clinl loa n c u, lli
lu duy clinl sa cl c n pla i duo c dinl luo ng Ia i, l p lrung
va o nlu ng pla m vi co la n nlung quan lro ng cu a ca c la nl
d ng clinl sa cl lrong nuo c, nl m l i da loa nng Iu c cu a
m l nuo c d da m ba o cung c p l l nl l ca c dicl vu la i clinl,
clo du clu ng b l ngu n lu du, va la n cl nguy co nl p
kl u su b l n dinl.
Ngoa i Trung Qu c, Braxin Ia nuo c dang pla l lri n duy
nl l cli m 1 l ll ng la i clinl ll gio i, l ll ng la i clinl
cu a ca c nuo c dang pla l lri n Ia nlo be , va c n duo c qua n Iy
vo i nl n dinl na y (Hinl 6). H ll ng la i clinl nlo loa l d ng
y u ke m. Clu ng pla i cliu su l p lrung cu a nli u Ioa i ru i ro:
l ll ng la i clinl ca ng nlo , ca ng co nli u nguy co bi l n
lluong lruo c ca c cu s c bn ngoa i, va ca ng co il kla nng ca cl
26
Hu quac ua t nh c ht Hu quac ua t nh c ht
nhobe nhobe
Iy lay lu ba o li m ca c l ll ng la i clinl do lruo c nlu ng cu
s c na y lru pli ba n lln l ll ng la i clinl do da l i nl p
m l ca cl an loa n va o l ll ng la i clinl ll gio i, llng qua
ca c linl llu c so lu u va ca c m i Iin k l co c u d u lu. H
ll ng la i clinl nlo cung c p duo c il dicl vu vo i don gia cao,
m l pl n, Ia do clu ng klng l n du ng duo c Io i ll kinl l
nlo qui m, va m l pl n kla c, Ia do lli u linl ca nl lranl.
i u li l va gia m sa l ca c l ll ng nlo l n ke m lon, va ngay
ca kli c p du kinl pli cu ng klo co ll da m ba o su n dinl,
n u la i clinl cli la n cl lrong nlu ng ll cl n i dia loa l
d ng lrong nuo c. Nli u l ll ng la i clinl da klng da l
duo c qui m li u qua l i lli u, va do do , klng lranl llu
duo c nli u Io i icl lu vi c ca c cng ly nuo c ngoa i cluy n dicl
vu la i clinl sang nuo c kla c.
Cl c cl n r ng, n u d ng co kluy n klicl sai lli no se lro
lla nl m i de doa . Cu ng co nlu ng Io i icl li n nlin lu vi c
lu do loa o bn ngoa i, va lrn l l Ia linl l l y u cu a vi c pla i
mo cu a lon nu a clo lli lruo ng v n va ca c ll cl la i clinl
nuo c ngoa i. Tuy da co nli u cng lrinl nglin cu u nlung
clo d n nay v n clua li n d n duo c m l su nl l lri v m l
27
T ng t a i sa n t rong h t h ng
ngn ha ng t rong khoa ng 1/3
sn c c ha a t t i 1 t $;
1/3 sn c k ha c c oh t h ng
ngn ha ng cha a t 10 t yl a
cluyn mn xem Ii u la c d ng llu n cu a vi c lu do loa loa n
loa n la i kloa n v n d n lng lruo ng, do i ngle o va su b l n
dinl Ia co Io i lay klng.
Clinl plu klng ll li p lu c ly vo ng duy lri m l kloa ng
ca cl r ng, lluo ng xuyn, giu a li gia lrong llu c l va li gia cn
b ng lli lruo ng vo i Ia i su l llu c ba n bun n u klng co duo c
su ki m soa l loa n loa n v m l la nl clinl d i vo i lluong ma i
qu c l , cu ng nlu d i vo i loa l d ng llanl loa n, vo i di u ki n
no gy lli l la i ro ra ng d n lng lruo ng va mu c s ng. inl
d na y ba n lln no klng plu nl n nlu ng linl llu c ki m
soa l n loa lon, nlu llu , lay vi c la n cl clo ple p ca c
cng ly dicl vu la i clinl do nuo c ngoa i so lu u (nlu ngn
la ng cl ng la n) duo c loa l d ng, la n cl vi c nguo i nuo c
ngoa i mua c pl n lrong nuo c, lay la n cl su clu cluy n
v n qu c l . Tuy nlin, b ng clu ng clo ll y, nlu ng la n cl
nlu ll c n duo c su du ng r l ll n lro ng.
Qu c l loa vi c cung c p dicl vu la i clinl, bao g m ca
vi c ca c ngn la ng n i li ng cu a nuo c ngoa i lay ca c cng ly
la i clinl kla c cu ng llam gia, co ll Ia m l d ng Iu c ma nl
me d nng cao li u qua loa l d ng va linl ca nl lranl, va
cu i cu ng, no cu ng clu ng lo Ia m l Iu c Iuo ng n dinl loa
(Hinl 7).
M l s nuo c v n co n r l cl m lrong vi c clo ple p ca c
doanl ngli p la i clinl do nuo c ngoa i so lu u llam gia lli
lruo ng lrong nuo c, vi so r ng, clu ng se Ia m clo l ll ng la i
clinl n i dia m l n dinl, va d y ca c cng ly la i clinl lrong
nuo c ra klo i kinl doanl. K l qua cu i cu ng Ia , nlu ng nga nl
cu ll va nlu c u cu ll cu a qu c gia duo c plu c vu ke m. Tuy
nlin, klng co b ng clu ng lluy l plu c clo ll y su xu l
li n lrong nuo c cu a ngn la ng nuo c ngoa i da Ia m m l n
dinl Iu ng lin du ng, lo c la n cl kla nng li p c n cu a ca c
doanl ngli p nlo . Tra i Ia i, su llam gia cu a nlu ng ngn la ng
na y di Ii n vo i su ca i lli n da ng k cl l Iuo ng cu a su di u li l
va cng klai. M i de doa dicl llu c cu a su llam gia na y
lluo ng du Io n d kli n ca c ngn la ng n i dia pla i xem xe l
Ia i loa n b co c u cli pli cu a minl, cu ng nlu Ioa i linl va
28
Sx m nhp c ua Ngn Sx m nhp c ua Ngn
hang nc ngoai c ot h hang nc ngoai c ot h
l am c ho h t hng manh l am c ho h t hng manh
hn hn
cl l Iuo ng cu a ca c dicl vu cu a minl, vo i k l qua Ia , su llam
gia cu a nuo c ngoa i lluo ng duo c clu ng lo Ia klng sinl Io i
nli u clo nlu ng l clu c nuo c ngoa i llam gia nlu nguo i la
v n ngl.
Co ll co su llu le p qui m: a p Iu c ca nl lranl nuo c ngoa i
d i vo i ca c ngn la ng n i dia co ll Ia m l nguy co v linl
ll n lro ng, n u no Ia m xo i mo n gia lri d c quy n kinl doanl
cu a nlu ng ngn la ng co cli pli cao d n mu c nlu ng ngn
la ng na y pla i da nl ba c d l n la i. ng llo i, cu ng co nguy
co m l s ngn la ng nuo c ngoa i il uy lin llam gia va o lli
lruo ng co d u li u klng Ia nl ma nl. Ro ra ng nlu ng quan
nga i na y da Ia m lng llm linl c p lli l pla i lng cuo ng
nlu ng quy dinl v linl ll n lro ng. Tlu c ra, su gia nl p cu a
ca c ngn la ng nuo c ngoa i co uy lin lluo ng di ke m vo i su ca i
lli n v linl minl ba cl lrong ca l ll ng (nl l Ia n u nlu ng
ngn la ng na y mang lleo lo nlu ng pluong pla p k loa n
lin li n).
Su pla l lri n co c u ma nl me nl l lrong la i clinl qu c l
da nl clo ca c nuo c dang pla l lri n lrong ll p ky vu a qua Ia
29
C c u sh u covai t roquan
t ro ng i v i vi c pho ng t ra nh
khu ng hoa ng
su lng lruo ng cu a ca c Iu ng d u lu b ng c pli u lu nuo c
na y sang nuo c kla c, du duo i linl llu c d u lu lru c li p nuo c
ngoa i (noi ca c nla d u lu n m quy n ki m soa l) lay d u lu
gia n li p qua c pli u nim y l lo c klng nim y l. Su su p
d nlanl clo ng cu a lli lruo ng clu ng kloa n o ng A lrong
nm 1997 va 1998 da Ia m Iu mo lla nl licl duo c xem nlu su
lu do loa g n nlu klng gy pli n loa i gi clo la ng la lli
lruo ng c pli u lrong lai ll p ky lruo c do , m l lla nl lu u da
d l ra nli u cu lo i v l u qua , Io i icl va cli pli cu a vi c lu
do loa lli lruo ng c pli u.
i vo i nlu ng nuo c co m l lli lruo ng c pli u licl cu c, lli
vi c mo cu a lli lruo ng do clo ca c nla d u lu nuo c ngoa i Ia
m l buo c di quy l doa n vo i du ki n se co a nl luo ng d n mu c
d va d ng lla i cu a vi c dinl gia la i sa n. Hon ba muoi so giao
dicl clu ng kloa n l m co lrong ca c n n kinl l mo i n i da
li n la nl lu do loa ma nl me l u nlu cli l p lrung lrong giai
doa n 10 nm, lu giu a ll p nin 80 d n giu a ll p nin 90. Vi
ll , Ie lu nlin ca c cu lo i duo c d l ra Ia : Ii u li u u ng ky
vo ng co xa y ra lrong llu c l lay klng` Ii u gia clu ng
kloa n no i clung co cao lon mu c Ie ra da co lay klng` Su
b l n dinl cu a lli lruo ng clu ng kloa n lng lay gia m`
Trn llu c l , nlu ng cu lo i na y klo lra Io i lon so vo i la
luo ng Iu c d u. M c du v y, no i clung qua ca c k l Iu n
nglin cu u, duo ng nlu gia c pli u da lng, do do Ia m gia m
cli pli v n, ma klng Ia m lng qua mu c su bi n d ng cu a lli
lruo ng. Mo cu a cu ng da d y nlanl qua lrinl lng cuo ng linl
cng klai va li u qua cu a lli lruo ng clu ng kloa lrong nuo c,
m c du m l s c pl n cu a clu ng lrong nlu ng doanl ngli p
dang Ia m n kl m kla da bi ll l Ia c lrong qua lrinl nim y l
va bun ba n c pli u lrong nuo c.
Truo c kli d u lu c pli u qu c l bu ng n , linl llu c la i
clinl qu c l c di n Ia ca c do ng no : clo vay va di vay qu c
l . Tuy nlu ng bi n pla p luong lu nlu llu da duo c lli l k
c n ll n di kli cu ng co la c du ng lrong vi c la n cl bo l ca c
do ng no ng n la n, nlung mo cu a clo ca c do ng v n qu c l
li n nlin se la c d ng d n Ia i su l n i dia va li gia l i doa i.
30
Mc duc omt vai s Mc duc omt vai s
t hut l ui t hut l ui
nhng t do hoat h nhng t do hoat h
t r ng c phi u al am t r ng c phi u al am
gi am c hi ph vn ma gi am c hi ph vn ma
k hng l am t ng mc k hng l am t ng mc
bt n nh bt n nh
y Ia Iu c ma ru i ro lng In, va Ia noi ca c clinl sa cl kinl l
v m, la i kloa va li n l Iin lu c duo c luo ng va o vi c ki m
cl nlu ng ru i ro na y. Su co xa l cu a ca c lrung gian la i clinl
va ca c l clu c kla c vo i ru i ro li gia , ca lru c li p I n gia n li p,
d u co ll Ia nlu ng nguyn nln d c bi l nglim lro ng gy
ra nlu ng klo kln.
Tu do loa la i clinl n i dia v n co ll llu c li n duo c, clo
du klng mo cu a n n kinl l clo ca c cluy n dicl v n qu c
l , co n kli da mo cu a lli no Ia di u klng ll lra nl klo i. Tu
do loa la i kloa n v n da Ia m suy y u va bo p me o klu vu c la i
clinl n i dia dang bi ki m cl , va suy clo cu ng, no cu ng
bu c pla i lu do loa lrong nuo c. N u qua lrinl na y bi ke o da i
lli vi c lu do loa la i clinl nu a vo i lrong va ngoa i nuo c co ll
gy ra linl lra ng cu c ky nguy li m va klng Ia nl ma nl.
Tu do loa ca la i clinl lrong nuo c va qu c l co ll d n
d n su l i lu cu a su cluy n dicl Ia i su l, m c du ca c nuo c
dang pla l lri n li n nay dang pla i lra i qua m l su b l n
dinl nl l dinl nga y m l lng v Ia i su l va clnl I cl Ia i
su l do ru i ro co c u, m l linl lra ng pl n na o pla n a nl ru i
ro li gia va ca c ru i ro clinl sa cl kla c.
Su pla l lri n Iin lu c lrong cng ngl ma y linl va llng
lin Iin Ia c duo ng nlu cl c cl n se dinl linl Ia i con duo ng
pla l lri n cu a dicl vu la i clinl lrn loa n ll gio i. O m l
clu ng mu c nl l dinl, la c d ng d n ca c n n kinl l dang pla l
lri n se Ia su Io n ma nl cu a ca c xu ll lrong nlu ng nm g n
dy, va ca su llay d i dinl linl. Hi u qua kinl l nlo qui m
lrong m l s dicl vu la i clinl se gia m, nlung lrong m l s
kla c Ia i lng In, lrong kli su dan xen giu a dicl vu la i clinl
va ca c dicl vu kinl l kla c Ia i llay d i, va cu ng nga y ca ng
lng In. i u na y se Ia m llay d i l clu c nga nl, vo i su sa p
nl p lrong Inl vu c na y va su pln la cl lrong Inl vu c kia.
Qua lrinl na y ll li n m l s co l i clo nlu ng nguo i
cung c p dicl vu la i clinl lrong ca c n n kinl l nlo , nl l Ia
kli klng co nli u sa n pl m la i clinl d Ia i ca c sa n pl m
plu co ll sa n xu l duo c m l ca cl li u qua vo i cli pli clim
ll p, va l n du ng duo c Io i ll v vi lri clu klng pla i v qui
31
Ngay c ang t hy r o, c ac Ngay c ang t hy r o, c ac
nc c ot h c hon l oai nc c ot h c hon l oai
dc h vut ai c hnh nao n n dc h vut ai c hnh nao n n
mua val oai dc h vut ai mua val oai dc h vut ai
c hnh nao n n x y dng c hnh nao n n x y dng
m. Tuy nlin, Io i icl li m nng Io n lon lrong luong Iai d i
vo i ca c n n kinl l dang pla l lri n se da nl clo nlu ng nguo i
su du ng dicl vu la i clinl, k ca nlu ng dicl vu lluo ng clua
duo c pla l lri n ma nl nlu qu luu lri lay ca c linl llu c li l
ki m l p ll kla c va llanl loa n qu c l . Cng ngl cu ng
clo ple p ca c nuo c na y li p c n duo c ca c dicl vu do vo i m l
llo i la n luong duong vo i nguo i liu du ng o ca c nuo c lin
li n, nl l Ia kli kloa ng ca cl dia Iy d n nguo i cung c p dicl
vu b l d u m l d n y ngla nlu li n nay. Klng co n ngli
ngo gi nu a, su go p m l nlanl clo ng cu a Inlernel se b l d u
giu p clo ca c giao dicl la i clinl qu c l lru c li p d n duo c vo i
ca nlu ng doanl ngli p nlo va lu ng ca nln.
T c d cu a nlu ng pla l lri n na y, va mu c d ma clu ng
llay ll duo c clo su c n lli l pla i co m l ca c cng ly dicl vu
la i clinl o lu ng nuo c, v n co n clua ro ra ng. M l cu lo i se
nga y ca ng duo c nli u nguo i nu In Ia , ca c nuo c dang pla l
lri n nlo be co c n pla i co lli lruo ng clu ng kloa n va vay no
lrong nuo c lleo ngla lruy n ll ng lay klng, va ngay ca
bao nliu pl n loa l d ng ngn la ng pla i mang linl n i dia.
i vo i ca c nla loa cl dinl clinl sa cl o ca c nuo c dang pla l
lri n, cu lo i se cluy n sang vi c xem xe l kla nng n dinl
cu a ca c ll cl la i clinl lrong nuo c kli du ng lruo c su ca nl
lranl qu c l . Kla nng li p c n ca c dicl vu la i clinl nuo c
ngoa i nga y m l d da ng lon se Ia m pla l sinl nlu c u su
du ng ngoa i l nli u lon, va di u na y se Ia m n i b l llm ru i
ro li gia va su b l n dinl Ia i su l clo nlu ng nuo c clo n ca cl
duy lri d ng ba n l cu a minl. M l I n nu a, c n ca nl gia c cao
d v linl ll n lro ng.
Y Yngha c hnh sac h vac ac ng dung i n hnh ngha c hnh sac h vac ac ng dung i n hnh
C
a cl li p c n clung n i b l lu nglin cu u na y r l ro
ra ng. B ng clu ng v vai lro cu a co so la l ng la i clinl
lo p Iy quan lro ng lon nlu ng gi la luo ng. M l l
ll ng la i clinl pli di u li l se ll l ba i, lluo ng Ia r l la n kl c,
nlung linl llu c di u li l sai cu ng pla n li u qua . Hinl llu c
32
di u li l du ng Ia co ca c kluy n klicl luong llicl lu c Ia ,
no pla i duo c xy du ng vo i quan di m da m ba o d ng co
kluy n klicl ma no la o ra clo nlu ng d i luo ng llam gia lli
lruo ng se giu p da l duo c mu c dicl cu a no , clu klng pla i
ngn ca n. No i cu ll lon, ki u di u li l du ng Ia :
l Ho p la c vo i lli lruo ng, clu klng pla i plo m c clo lli
lruo ng.
l ca c nla duong cu c klng dinl da ng gi d n ca c giao
dicl, la n cl co l i gy ra mu llu n v Io i icl lo c
llam nlu ng.
l Kluy n klicl vi c cl p nl n ru i ro m l ca cl ll n
lro ng, co ngla Ia ru i ro pla i do nlu ng nguo i co kla
nng ga nl cliu nl l du ng ra ga nl cliu, lli du b ng
ca cl do bo nlu ng me o mo kli n clo co qua il d u lu
lru c li p, qua il la i clinl qua c pli u, qua il la i clinl
da i la n, va clo ca c doanl ngli p nlo va nguo i ngle o
vay qua la n cl .
No i lo m Ia i, dy Ia m l clinl sa cl la i clinl ca nl gia c vo i
lli lruo ng.
Ki u di u li l sai Ia ki m cl la i clinl duy lri Ia i su l
llu c ll p lon mu c cn b ng lli lruo ng va lluo ng Ia m, va
pln b lin du ng b l bu c. Ca c clinl sa cl ki m cl , lrong
nli u lruo ng lo p, Ia su pla n u ng sai lruo c m l vo ng klu ng
loa ng xa y ra lu lruo c, se gy llm nli u v n d ma clu ng la
da clu ng ki n nga y nay, bao g m vi c d u lu qua il va o ky
nng va co so la l ng, v n Ia nlu ng y u l c n lli l d l lro
m l l ll ng la i clinl du a va o lli lruo ng. Ila i l l su c Iuu y
d n lli l k cu a ma ng Iuo i an sinl la i clinl n u klng mu n
no lro lla nl m l da ng di u li l klng du ng cl .
M l gia i pla p sai I m nu a Ia , plu llu c qua nli u va o m l
ki u lleo do i lo c gia m sa l ca c lrung gian la i clinl. Gia m sa l
ll n lro ng li n dang Ia m l linl cl l pl c p cu a clinl sa cl
la i clinl, nlung d i luo ng gia m sa l Ia i cliu a p Iu c Io n Ia pla i
lleo kip cng ngl la i clinl va l c d llay d i cu a co c u ru i
ro lrong ngn la ng. Tranl llu su giu p do cu a nlu ng d i la c
33
Chnh sac h t ai c hnh c n Chnh sac h t ai c hnh c n
c anh gi ac vi t h t r ng c anh gi ac vi t h t r ng
llam gia lrong klu vu c lu nln b ng ca cl da n x p d nlu ng
nla d u lu nli u v n co m l quy n Io i na o do g n cl l vo i
kla nng li p lu c du ng vu ng cu a ngn la ng, va vi ll co
d ng co lleo do i clu ng, se Ia su l lro nga y m l quan lro ng
clo cng la c gia m sa l lru c li p clinl llu c. Ta o du ng nlu ng
kluy n klicl llicl lo p clo ba n lln nlu ng nguo i gia m sa l
nlu da duo c gli nl n lrong m l va i lruo ng lo p o ll ky 19
cu ng se giu p icl, va do Ia m l y luo ng ma Io i icl cu a no da
mang v lu Iu. Co c u clinl lri Ia m lng nguy co kli n
nlu ng ca i ca cl nlu ll co ll bi lri loa n pla i duo c kl c
plu c, lleo quan di m cu a m l s lo c gia , dy co ll Ia nlu ng
nguyn nln su xa nl l gy ra Ia n so ng klu ng loa ng lrong
lai ll p ky vu a qua.
Ca c kluy n ngli cu a ba o ca o na y l lro I n nlau lleo m l
va i ca cl ro r l. Tli du , l ll ng la i clinl klng duo c l lro
b ng m l co so la l ng va m l l ll ng kluy n klicl lu u
li u, se klng da ng lin c y d i vo i l u l l nlu ng kloa n li l
ki m cu a xa l i. M i Iin l kla c ke m ro ne l lon Ia , nlu ng
nuo c bao c p n ng n clo ba o li m li n gu i lay co ca c klung
di u li l Io ng Ie o, se bo Io Io i icl cu a m l l ll ng la i clinl
da da ng loa , vi su pla l lri n cu a klu vu c ngoa i ngn la ng,
va lli lruo ng v n, se pla i cliu lli l llo i. Tuong lu , duy lri
qua nli u linl llu c so lu u nla nuo c ro ra ng Ia di u b l Io i
clo ca nl lranl va lluo ng Ia ne l d c lrung clo su pla n
kluy n klicl clu d ng lo c llu d ng d i vo i ngn la ng
nuo c ngoa i.
Tinl linl li n nay cu a l ll ng la i clinl lrong nli u
nuo c co n Iu mo i da l mu c Iy luo ng, va vi c da l duo c ca c mu c
liu d ra o dy duo ng nlu co n r l xa vo i. Nlung Ia i co
nlu ng ba i lo c llu c li n clo l l ca ca c ki u nuo c va ca c ki u
di u ki n ban d u. Klng c n pla i c dua ra m l lli l k
mang linl cli n llu l clo ca i ca cl lrong m i lruo ng lo p,
cu ng klng c n Ia m ra ve bi l da nl gia du ng linl cl l da
da ng llu c su lrong loa n ca nl ca c nuo c, clu ng la v n ll y
da ng gia n u pla c lla o duo c ng n go n nlu ng y ngla clinl
sa cl co ll ru l ra clo ca c nla loa cl dinl clinl sa cl lrong
b n kicl ba n di n linl luong pla n nlau. M c du di u ki n
34
ban d u ca c nla loa cl dinl clinl sa cl g p pla i kla c nlau
m l lro i m l vu c, nlung nlu ng nguyn l c clo m l clinl
sa cl lo p Iy n i In lu ca c k l qua nglin cu u na y v n co kla
nng u ng du ng r ng Io n.
35
(a) Mt nc nho, thu nhp thp, th ch tai chnh s
hu nhanc lam chuao
O dy, clu ng la m la m l nuo c co llu nl p ll p, nlu nli u nuo c
o clu Ili cu ng nlu o noi na o kla c noi ma di clu ng cu a su
ki m cl la i clinl va so lu u nla nuo c dang ngn ca n su pla l lri n
cu a m l l ll ng la i clinl lu nln vu ng cl c. Ba i lo c lrong
Cluong 3 plu lo p lru c li p nl l vo i ca c nuo c na y. So lu u cu a
nla nuo c kli n clo lin du ng duo c cli dinl ro l va o nlu ng co so
nla nuo c loa l d ng ke m co i, kluy n klicl va nng Iu c cluyn
mn ll p ke m lrong l ll ng ngn la ng, va co ll v n co n nlu ng
la n du I n klu l cu a ca c kloa n no klo do i. V n d c n duo c uu
lin cu a nla nuo c Ia nla nuo c lu minl lu bo quy n n m giu ca c
ngn la ng va xy du ng m l I p lruo ng clinl sa cl da ng lin c y,
du su c llu lu l ca c ngn la ng qu c l co uy lin.
Co so la l ng pla p Iy cu ng c n duo c nng c p, nlu se ba n d n
lrong Cluong 1, m c du xem ra lli li u Iu c llu c lli pla p Iu l Ia
di m y u c n kl c plu c lon. Trong vi c di u li l la i clinl, su d c
I p v m l clinl lri cu a nguo i gia m sa l Ia m l v n d quan lro ng
(Cluong 2). Su ba o da m pla p Iy ro ra ng clo nlu ng nguo i na y Ia
di u c p lli l. Duo i go c d li u u ng Io i du ng ba o Ia nl, c y Ia m
Ii u da duo c lrinl ba y, c n cl ng kluynl luo ng lro giu p ca c ngn
la ng lu nln mo i n i b ng l ll ng ba o li m li n gu i clinl llu c.
M c du nuo c na y c n ca c dicl vu la i clinl pli ngn la ng, nlu
nlu ng dicl vu lrn lli lruo ng clu ng kloa n, nlung clu ng duo ng
nlu qua ngle o lo c qua nlo d co ll duy lri m l lli lruo ng
clu ng kloa n llanl kloa n cu a ring minl (Cluong 4). Nla duong
cu c c n d l mu c liu lla o go nlu ng ra o ca n dang ngn lro nlu ng
nguo i di vay va nguo i clo vay li p c n duo c lli lruo ng v n qu c
l . Ro ra ng di u na y c n duo c su l lro cu a ca c clinl sa cl kinl l
v m n dinl va b n vu ng, bo i vi linl cl l n dinl kinl l v m
do ca c clinl sa cl la o ra co ll duo c kluy cl da i b ng vi c mo cu a
36
lli lruo ng v n na y. da l duo c qui m li u qua l i lli u ca lrong
co so la l ng lli lruo ng I n lrong nlu ng klia ca nl kla c nlu l
ll ng llanl loa n - d u dang Ia lla cl llu c. Klai lla c kla nng
lo p la c klu vu c lrn nlu ng m l lr n na y se r l co Io i. N u n n dn
clu co n y u va mu llu n s c l c cao, lli co nli u kla nng nuo c
do se co mu c d b l n dinl Io n, di u na y se ca n lro su gia nl p
v m l v l cl l cu a ca c ngn la ng nuo c ngoa i l l, do m l d dn
cu llua llo l. Ta i clinl di n lu lo c gia nl p l ll ng la i clinl
klu vu c co ll Ia ly vo ng l l Ia nl nl l d co ll li p c n ca c dicl
vu la i clinl cl l Iuo ng cao.
(b) Mt nc con n kinh t chuy n i, phap ch y u
Kli pla p cl y u ke m lli klng ll lrng clo klu vu c la i clinl
loa l d ng l l. Kl c plu c linl lra ng na y se Ia lla cl llu c d u lin.
Tlng di p lu Cluong 1 Ia ca c d i luo ng llam gia lli lruo ng co
ll pla i c n m l da o Iu l clinl llu c b sung vo i ca c lloa llu n
lu nln, lrong do co ca c qui l c ro ra ng, co ll d da ng clu ng
minl va llu c lli, va co kla nng du ng quy n la i pla n lu bn
ngoa i d da m ba o li u Iu c.
Vi uy lin cu a ca c ll cl lrong nuo c y u nn r l klo Ia m clo
ca c kluy n klicl lu nln plu lo p vo i mu c dicl xa l i. Cl c cl n
vi c dua ra l ll ng ba o li m li n gu i Ia klng nn co , nlu se
ll y lrong Cluong 2, m c du co ll klo ru l ba o li m ra klo i ca c
ngn la ng li n nay do nla nuo c ki m soa l, Ia noi dang giu m l
kl i Iuo ng quan lro ng li n li l ki m cu a l gia dinl lrong nli u
n n kinl l cluy n d i. Ia m lng llm d lin c y b ng ca cl clo
ple p ca c l clu c nuo c ngoa i llam gia va ca nl lranl lrn lli
lruo ng ba n Ie Ia m l gia i pla p duo c ua clu ng, va vo i gia i pla p
do , da co du Iy do d lu nln loa ca c ngn la ng nlu v y ca ng
nlanl ca ng l l (nlu da d xu l lrong Cluong 3). Tuy v y, c n
ll n lro ng d da m ba o r ng, nlu ng clu nln mo i co m l Iuo ng
v n Io n lrong lay.
N n kinl l na y co nli u kla nng se mo cu a klng clinl llu c
la i kloa n v n, vo i ca c d i luo ng llam gia lli lruo ng da li p c n
duo c ca c dicl vu la i clinl lu l ll ng nuo c ngoa i (Cluong 4). Se
l l lon n u nl n duo c di u na y llng qua vi c lu do loa clinl
llu c, sao clo nlu ng kla nng li p c n nlu ll klng lro lla nl
loa l d ng ng m lay pli pla p.
37
(c) Mt nc cothu nhp trung bnh thp, ngn hang la
chuy u, mi ni l n tkhung hoang
H u l l ca c nuo c co llu nl p lrung binl va co ngn la ng Ia clu
da o dang pla i lra i qua cu c klu ng loa ng ngn la ng di ke m vo i
m l ga nl n ng no n n qua Io n. Kli nlu ng nuo c na y lim ca cl
plu c l i lu klu ng loa ng lli llng di p clinl sa cl ll l ro ra ng.
Ta cl nla nuo c klo i vai lro clu da o lrong qua lrinl co c u Ia i,
ca ng nlanl ca ng l l, Ia di u r l quan lro ng, k ca vi c su du ng
klu vu c lu nln d nl n da ng ca c ngn la ng va doanl ngli p
pli ngn la ng da ng d s ng so l. Trong lrung la n, nla duong cu c
c n lim ca cl gia m d n su plu llu c va o vi c la i lro b ng vay no
ng n la n. Tng cuo ng ba o v lli u s nlu ng c dng, nlu da Iuu
y lrong Cluong 1, Ia di u c n lli l d go p pl n nng cao kla
nng pla l la nl c pli u ra ngoa i. Va klng co gi pla i l ngli,
vi c ca i li n mu c d s n co va d lin c y v llng lin se kicl llicl
la i clinl pli ngn la ng.
M l di u quan lro ng nu a Ia pla i lleo do i l l lon l ll ng
ngn la ng. V ba n cl l, mo i cu c klu ng loa ng d u Ia m I ra
nlu ng ngn la ng da ma o li m vuo l ra ngoa i gio i la n cu a ru i ro,
ngay ca lrong lruo ng lo p klu ng loa ng do ca c nln l bn ngoa i
gy ra va co ll go p pl n Io n va o cli pli ngn sa cl. Ngoa i vi c
da m ba o nlu ng ke cl p nl n ru i ro qua mu c se klng duo c cu u
vo l, vi c lng cuo ng lleo do i co n r l c n lli l d lluy l plu c ca c
d i luo ng llam gia klu vu c la i clinl r ng, d ng co kluy n klicl
klng llay d i. Tlng lluo ng, ngay ca kli l ll ng ba o li m li n
gu i clinl llu c klng l n la i lruo c kli klu ng loa ng, lli pla m vi
ba o li m cu ng co ll da r l Io n, vi v y, di u quan lro ng Ia pla i
llu le p pla m vi ba o li m ca ng nlanl ca ng l l. Tuy nlin, n u
ca c ngn la ng v n co n r l y u, lo c bi ngli ngo , lli pla i l l su c
ll n lro ng, va ban la nl yu c u v no plu llu c d kl c plu c
v n d v li u Iu c llu c lli lrong Cluong 2 co ll vu a ca i lli n
duo c cng la c lleo do i, vu a lng duo c li lro ng la i sa n no klng
ba o Ia nl. Sau do , d n d n nla duong cu c se cng b m l I lrinl
gia m la n mu c lr n llu c pla m vi ba o li m li n gu i b ng m l l
ll ng cng klai. Trong nlu ng nuo c co luong d i il ngn la ng, lli
l ll ng ba o li m li n gu i lu nln va la i sa n no I n nlau giu a ca c
ngn la ng lu nln cu a u c Ia m l k loa cl duo c nli u nguo i d
38
ngli a p du ng nlu m l ca cl d lng cuo ng lleo do i ngn la ng d n
mu c l i da.
Cng la c lleo do i clinl llu c ca c ngn la ng cu ng c n duo c ca i
li n, va vi c di u clinl dung loa n i loa ng Ioa n da nu lrong
Cluong 2 se b lro llm clo su d c I p Io n lon cu a ngn la ng
lrung uong, va clo ple p gia m sa l cl l cle .
Cl p nl n ngn la ng nuo c ngoa i cu ng co ll giu p clo vi c n
dinl loa va loa n lli n klu vu c na y, va ca c nuo c llu nl p lrung
binl co nli u kla nng llu lu l duo c nlu ng d i la c llam gia l l
va lli l lla, lrong kli Cluong 4 lrinl ba y xem vi c mo cu a clo lli
lruo ng c pli u qu c l co Io i nlu ll na o.
(d) Mt nc cothu nhp trung bnh kha, h thng tai
chnh con han ch
Su pla l lri n la i clinl lrong m l s nuo c co llu nl p lrung binl
kla v n co n o duo i mu c lrung binl. Clu ng duo ng nlu co l l ca
mo i llu co ba n, nlung cli u su, la i clinl co ky la n va m l Ioa l
ca c dicl vu lli clua co . O dy cu ng v y, ca c k l qua nglin cu u
lrong lu ng cluong d u llicl lo p. Tlng lluo ng, lin du ng co ky
la n lluo ng lli u, do d b l dinl kinl l v m va b l dinl co c u
d u co n cao. N u Ia m pla l cao Ia llu pla m lrong qua klu , lli vi c
b c I d y su c lluy l plu c v m l cam k l Iu da i quy l lm duy
lri Ia m pla l ll p Ia di u quan lro ng. M c du vi c dIa loa (lay su
du ng m l Ioa i d ng li n na o kla c) Ia m l ca cl lloa l klo i ca i ll
Iuo ng nan na y, nlung no co ll Ia m na y sinl ca c v n d kla c, n u
qu c gia do clua n m lrong kl i li n l l i uu cu ng vo i ca c d i la c
cu a minl. M l gia i pla p kla c, cu ng co ll giu p da m ba o cl l
Iuo ng gia m sa l b ng pla p Iu l Ia , m l nli m ky da i, c dinl, da nl
clo ll ng d c ngn la ng lrung uong, d d plo ng lruo ng lo p b
lruo ng la i clinl lo c llu luo ng ga l bo lo ma klng duo c da s
luy l d i lrong qu c l i la n lla nl.
Su pla l lri n cu a ca c nla cung c p la i clinl da i la n ca c ll
cl ba o li m va ll cl li l ki m lleo lo p d ng cu ng se go p
pl n pla l lri n su mu c dicl do cu a lli lruo ng, nlu da di n ra o
CliI ma klng gy ra nlu ng me o mo l n ke m. Tli lruo ng vo i
39
Th h nghi n c u t i p t heo Th h nghi n c u t i p t heo
B
a o ca o na y lrinl ba y nlu ng lla nl lu u cao nl l cu a m l
ll l nglin cu u v klu vu c la i clinl. Tuy klng
pla i Ia ll l d u lin, nlung co Ie dy Ia nlu ng nguo i
d u lin da cn cu m l ca cl co l ll ng va o ca c s Ii u ll ng
k lrn kl p ll gio i. Ca c k l qua nglin cu u da cung c p
nlu ng gia i pla p uu lin la ng d u clo ca c nla loa cl dinl
clinl sa cl: ca c nguyn l c dinl luo ng clung va ca m nl n v
m l cli n Iuo c. No cu ng nl n ma nl ca c v n d clinl sa cl
llen cl l clo ll l nglin cu u li p lleo. Trong nli u lruo ng
lo p, gia i pla p la ng d u c n duo c li p lu c kluy cl lruong
va cli li l loa , clu klng cli du ng Ia i o nguyn l c clung.
Tli du , vo i nlu ng nguyn l c di u li l du a va o do n b y
kluy n klicl da nu lrong Cluong 2, noi nlu ng klia ca nl
d c llu cu a cng la c di u li l va gia m sa l ngn la ng da nl n
duo c su uu lin Io n lon la i ca c buo c pla l lri n kla c nlau nlu
39
dicl vu ngle o na n co ll duo c Io i nlo ca nl lranl. N u v n co n
m l li lro ng Io n (lu 20 lro In) klu vu c ngn la ng n m lrong lay
nla nuo c lli li p lu c lu nln loa se giu p icl lrong lruo ng lo p
na y. Ha n cl vai lro cu a ngn la ng qu c doanl se lng cuo ng su
pla l lri n cu a klu vu c la i clinl pli ngn la ng, lu do se d y ma nl
su ca nl lranl lrong ng n va da i la n cu a lli lruo ng la i clinl. H
ll ng la i clinl linl vi lon na y se duy lri nli u dicl vu la i clinl
o lrong nuo c, nlung v n du a va o lli lruo ng la i clinl qu c l d
da n lra i ru i ro va li p c n nlu ng dicl vu ngoa i nl p.
Cng ngl linl di m lin du ng va llng lin lin du ng duo c a p
du ng nl m ca i lli n l m vuon cu a l ll ng la i clinl va kla nng
li p c n cu a ca c doanl nln nlo d n l ll ng na y (Cluong 1).
Ca c di u ki n kluy n klicl va kla nng gia m sa l lu u li u ca c
lrung gian la i clinl cu a nla duong cu c co ll duo c cu ng c da ng
k lrong m l mi lruo ng kla linl vi do b ng ca cl du a va o nlu ng
yu c u da duo c lli l k ky Iuo ng va kla nng dua llm ca c nla
gia m sa l cu a klu vu c lu nln va o bu c lranl na y.
ll na o` Ho c, lrong lruo ng lo p gia m bo l so lu u nla nuo c o
nli u nuo c Ia di u ro ra ng lli nla duong cu c nn di xa d n
du va nlanl d n mu c d na o` Va n u clo lruo c nlu ng nguy
co g n Ii n vo i vi c lu nln loa ngn la ng, lli ba i lo c v vi c
li n la nl qua lrinl na y Ia gi` M c du da b l d u co nlu ng
nglin cu u v Inl vu c na y, nlung v n co n qua so m sau kli
lu nln loa , d co ll lra Io i du l kloa l v li u u ng da i la n.
M c du ca cl li p c n co ba n d i vo i vi c co c u Ia i ngn la ng
da duo c d xu l lrong la i Ii u na y, nlung vi c klai lla c m l
ca cl l ll ng lon m i Iin l giu a co c u Ia i ngn la ng va co
c u Ia i doanl ngli p ma nli u nglin cu u linl lu ng lrong
ca c nuo c bi klu ng loa ng l ll ng da d c p d n, se giu p clo
vi c dinl luo ng nlu ng quy l dinl cu a ca c nla duong cu c
lrong klu ng loa ng.
M l Inl vu c nu a lluo ng bi bo qua, do Ia Ia m ll na o d
qua n lri doanl ngli p va ca c linl llu c so lu u lrong klu vu c
la i clinl co ll la c d ng d n cli n Iuo c ca i ca cl. Kli nlu ng
nguo i lrong cu c, lay nlu ng ng lru m so ki m soa l ngn
la ng va ca c lrung gian la i clinl quan lro ng kla c la c d ng
lo c ll m cli co n n m I y quy n ki m soa l, lli b ma y di u
li l Ia m clo vi c gia m sa l lu u li u lro nn klng l n la i. M c
du nli u nguo i cl p nl n r ng, m l kicl lluo c klng ll
vu a clo mo i co lrong qua lrinl ca i ca cl, nlung co m l mu c
lin uu lin quan lro ng, do Ia dua ra duo c nlu ng qui l c va
luo ng d n llu c la nl d nla duong cu c bi l kli na o lli an
loa n d xu c li n lleo nli u con duo ng ca i ca cl kla c nlau.
Ca c nglin cu u linl lu ng v lri u clu ng co c u Ia i ngn
la ng l u nlu da mang Ia i nlu ng ba i lo c clung b icl, co n
cu ll lrong Inl vu c na y lli do Ia vi c Ia m ro s pl n cu a ca c
ca cl li p c n kla c nlau d ngn cl n vi c l p lrung qua
da ng va o quy n so lu u va su ki m soa l.
Cu c lla o Iu n cu a clu ng la v su llam gia cu a nuo c
ngoa i cu ng da b c I ra la ng Ioa l cu lo i r ng Io n lon v su
cluy n dicl linl lla i so lu u doanl ngli p la i clinl va li n
luo ng l p lrung so lu u, nlu ng v n d c n nglin cu u su
lon. Va , m c du ki m cl la i clinl l u nlu Ia m l vi c Ia m
40
Khng dng l ai c ac Khng dng l ai c ac
nguy n t c c hung nguy n t c c hung
lrong qua klu da di n ra o da s ca c nuo c, nlung da nl llu
la i clinl lli v n co n Ia m l v n d c p ba cl dang clo l ng
k l, clo du xe l no nlu m l Ioa i llu giao dicl mo i, lay llu
qu c l , lay ca lai klia ca nl.
Su pla l lri n dang di n ra lrong la i clinl di n lu lu a le n
se Ia m llay d i loa n ca nl la i clinl lrong ca c lli lruo ng mo i
n i va lli lruo ng lruo ng lla nl. Xu luo ng gia m d n cli pli
llam gia lli lruo ng nuo c ngoa i co ll Ia m lng ma nl mu c d
cng dn cu a l u l l ca c n n kinl l nl p kl u dicl vu la i
clinl. Inl vu c li n lri n r l nlanl na y c n duo c lleo do i d
nl n di n duo c ca c v n d , ca c Iu a clo n, va gia i pla p clinl
sa cl. Ca c nla loa cl dinl clinl sa cl cl c cl n mu n bi l no
se a nl luo ng d n lin du ng ca c doanl ngli p vu a va nlo ra
sao, m c du se co nli u li u u ng nu a cu ng c n duo c nglin
cu u. Tuy la i clinl di n lu co ll ca i lli n duo c linl cl l n
dinl da i la n, nlung lrong m l llo i la n g n lon, lli vi c lng
cuo ng ca nl lranl co ll gy ra nlu ng l u qua gy m l n
dinl. Hi n co nlu c u mu n bi l ca c nuo c da xu Iy a p Iu c na y
nlu ll na o, va lo di u li l ngn la ng di n lu va ca c lrao
d i di n lu ra sao.
Ca c xu luo ng duo c nu lay duo c llu c giu c o dy ca i
li n co so la l ng, nng cao d ng co kluy n klicl, gia m bo l
so lu u nla nuo c, va m l quan di m d cl p nl n lon v vi c
nl p kl u ca c dicl vu la i clinl l l ca cl c cl n se go p
pl n lru c li p lo c gia n li p va o vi c mo r ng da ng k vai lro
cu a ca c lrung gian pli ngn la ng va lli lruo ng v n. Ia m ll
na o d di u li l lu u li u nlu ng lli lruo ng na y nl m la n cl
ngu n g c su xa cu a nlu ng ru i ro se Ia cu ho i nglin cu u
llen cl l lrong va i nm lo i.
Va i nm lro Ia i dy da duo c clu ng ki n buo c nla y vo l
ngoa n mu c lrong su li u bi l cu a clu ng la v l m quan lro ng
cu a klu vu c la i clinl lrong pla l lri n va co so ki n llu c cu a
nli u v n d llen cl l, nlung v n co n r l nli u di u c n
pla i li p lu c lim li u.
41
vat heo doi anh hng vat heo doi anh hng
c ua t ai c hnh i n t c ua t ai c hnh i n t
1ic n ic lc c u ic lc n n|c i ircng cuc c sc ng .c 1uc c su !u ng |c n cc i
n|c i. Ccn nguc i ||cng |ic i lc n i|c nc c 1c giu gn nc , nuci !uc ng
nc , iuc i ic n c|c nc , .c lc n c|c nc icng iruc ng
Ila l bi u cu a Margayya, cluyn gia la i clinl, lrong cu n
li u lluy l cu ng ln cu a R. K. Narayan (1952)
A I HL T SU TA I TRING TRO IA I
lrong nlu ng nm g n dy va o l ll ng la i
clinl cu a ca c nuo c dang pla l lri n d u
pla n a nl su pla l lri n su, nlanl clo ng
va lluo ng ngoa n mu c v qui m va mu c
d plu c la p cu a l ll ng la i clinl o ca c
n n kinl l lin li n. Su pla l lri n su na y clo ll y, ba n cl l
cu a nlu ng li n b kinl l duong da i co ll n ng v la i clinl
lon Ia lruo c dy nguo i la ngl, va ca c nla loa cl dinl clinl
sa cl lrong ca c nuo c dang pla l lri n c n quan lm lon d n
vi c da m ba o clo l ll ng la i clinl cu a nuo c minl, co ll va
llu c su v n la nl co li u qua .
Vo i nlu ng Iy do lluy l plu c se ba n d n duo i dy, nga y
nay, ca c nla loa cl dinl clinl sa cl lrn kl p ll gio i da coi
cu ng c la i clinl Ia uu lin la ng d u: l l ca mo i nguo i duo ng
nlu d u mu n xy du ng ca c l ll ng la i clinl su lon, linl
vi lon, vo i ly vo ng se go p pl n lo Io n va o lla nl licl loa l
d ng kinl l . Tri n vo ng na y klng pla i klng gy lranl ca i,
nlung lra i vo i quan di m d i I p clo r ng, la i clinl cli don
43
cho ta i chnh co hi u qua
CHUONG M T
H
Cac n n k i nh t ngay Cac n n k i nh t ngay
c ang sdung nhi u hoat c ang sdung nhi u hoat
ng t ai c hnh ng t ai c hnh
llu n lun lleo va llicl ngli vo i li n b kinl l llu c l , v
s nlu ng nglin cu u llu c ngli m da kl ng dinl ma nl me
r ng, ca i lli n ca cl llu c l clu c la i clinl pla i di lruo c va go p
pl n va o lla nl lu u kinl l .
Tu do , m l cu lo i duo c d l ra Ia , Ia m ll na o m l qu c
gia co ll pla l lri n l ll ng la i clinl co li u qua lon. Co
pla i l ll ng la i clinl ca ng Io n, ca ng l l lay klng` Co ca cl
Iu a clo n ro ra ng na o v linl da ng la i clinl, xe l v l m quan
lro ng luong d i cu a ca c Ioa i lrung gian la i clinl lo c lli
lruo ng la i clinl kla c nlau` Va nlu ng b pl n co so la l ng
na o c n co d l lro clo la i clinl` T l ca nlu ng v n d na y
da lro lla nl clu d cu a m l cu c lranl Iu n nglin cu u si
d ng, nl l Ia lrong ll p ky vu a qua, kli l ll ng la i clinl
lrong ca c n n kinl l cluy n d i pla i duo c xy du ng g n nlu
lu d u, m l v n d do i lo i ca c nla loa cl dinl clinl sa cl va
ca c lo c gia pla i quay Ia i lu nlu ng nguyn l c d u lin. Su
luong pla n v m linl va ca cl li p c n co c u va co so la
l ng lrong ca c n n kinl l lin li n da lro lla nl liu di m
kla o sa l nlung ll l lro lru, va o du ng ca i Iu c ma nlu ng su
luong pla n do dang b l d u m l d n.
Tuy v n co n nli u di u c n pla i lim li u lu vi c pln licl
so sa nl v nguyn nln va k l qua cu a nlu ng loa l d ng lra i
nguo c nlau lrong klu vu c la i clinl, nlung clo lo i nay, vo i
nlu ng nglin cu u g n dy, da clo ple p ru l ra m l s k l
Iu n quan lro ng. Su ncng nuc n c|ung 1uc c c|u ng |ic n nc i |c
i|c ng ic i c|in| .c n |c n| cc |ic u uc 1c 1uc c nc i ucn |c n|cn uc
rc rc ng cu c |c i|c ng ic i c|in| .c i icng iruc ng, c n 1in| |in| ic .i
nc .c xcc 1c i gic n ng|c c, ||c ng 1in|. Nlu ng c g ng nl m
pln bi l d i xu giu a ca c Ioa i c u lru c kla c nlau cu a la i clinl
lu bn ngoa i, qua su Iu a clo n llin v loa l d ng ngn la ng
lon Ia lli lruo ng la i clinl, lo c nguo c Ia i, d u klng duo c
ba o da m, va co ll co la c du ng nguo c Ia i.
Su v n la nl lu u li u cu a l l ca lli lruo ng na y lrong
nlu ng cam k l lu ky la n na y sang ky la n kla c, do i lo i pla i
co m l co so la l ng llu n Io i clo vi c cng b llng lin, da m
ba o li u Iu c lo p d ng, va clo ca c la nl vi ca nl lranl. Co so
44
Comt mi quan h Comt mi quan h
nhn quar or ang gi a t ai nhn quar or ang gi a t ai
c hnh vaphat t r i n c hnh vaphat t r i n
Mt h t hng t ai c hnh Mt h t hng t ai c hnh
vn hanh t r n t r u oi hoi vn hanh t r n t r u oi hoi
phai c oc shat ng b phai c oc shat ng b
t r t r
la l ng v lo p d ng va llng lin na y n u co lli cu ng pla i
ngling lleo luo ng lru c li p ba o v Io i icl cu a n|u ng nguc i
cc p .c n lu bn ngoa i: Io i icl da i la n cu a n|u ng nguc i su !u ng
luong Iai se duo c da p u ng ngle o na n vo i m l co so la l ng
cli mang Ia i clo nlu ng nguo i cung c p li m nng m l su ba o
da m y u o l d n mu c lo quy l dinl giu Ia i v n. Hon nu a, co
so la l ng cu ng c n duo c la o linl lleo luo ng la n cl vi c su
du ng quy n Iu c lli lruo ng, klng cli lrong loa l d ng ngn
la ng, ma co n bo i nlu ng nguo i lrong cu c b l k Ia lrong
m l doanl ngli p lay lrn lli lruo ng clu ng kloa n gy b l
Io i clo ca c c dng bn ngoa i.
Trong clu ng mu c na o lli l l ca nlu ng dicl vu la i clinl
na y se va c n pla i duo c cung c p la i cl b ng ca c doanl
ngli p va lli lruo ng la i clinl lrong nuo c, ma klng pla i
nl p kl u lo c do ca c doanl ngli p so lu u nuo c ngoa i cung
c p, do Ia m l cu lo i llen cl l ma clu ng la se quay Ia i lrong
Cluong 4.
n dy, clu ng la la y la m du ng d Ia m ro kla i ni m
pla l lri n la i clinl, m l kla i ni m bao la m ca ll cl va
clu c nng. B l d u lu clinl li n l , ca c ll cl cluyn mn
loa , k ca ca c lrung gian la i clinl, lli lruo ng va ca c la c nln
kla c, d u nga y ca ng lro nn pl bi n lrong loa l d ng la i
clinl cu a n n kinl l d llay ll clo nlu ng lloa llu n song
pluong. Tuy nlin, co m l di u c n gli nlo , nl l Ia o ca c
nuo c dang pla l lri n r ng, pl n Io n la i clinl d u duo c cung
c p lrong n i b gia dinl, llng qua ca c quan l lo p la c
lo c doanl ngli p pli cng ly. M c du v y, lrong kli la i
clinl co ll , va lrn llu c l , llu c su l n la i ma klng c n
nlu ng cng ly la i clinl cluyn ngli p, lli pl n lla o Iu n
cu a clu ng la Ia i cli gio i la n lrong la i clinl cc ic c|u c, lu c Ia
vo i ca c ngu n v n duo c ca c cng ly la i clinl cluyn ngli p
xu Iy , Ia m lrung gian va qua n Iy , lo c duo c lrao d i lrn ca c
lli lruo ng co l clu c.
1
Quan lro ng lon linl llu c l clu c cu a ca c cng ly va lli
lruo ng na y, Ia nlu ng clu c nng co ba n cu a la i clinl ma
clu ng llu c li n. M c du l u l l ca c loa l d ng la i clinl ro
L CHO TA I CHINH CO HIL I QIA
45
ra ng d u Iin quan d n su cluy n giao ngu n v n d d i I y
la ng loa , dicl vu , lo c lu a le n se llu Ia i lrong luong Iai,
nlung di u quan lro ng Ia pla i da o su lon. Trn llu c l ,
l ll ng ca c ll cl la o nn linl llu c l clu c la i clinl cu a
n n kinl l co ll duo c xem nlu dang go p pl n dua ra v s
nlu ng nlu c u cu a n n kinl l d i vo i nli u clu c nng kla c
su lon vi c lrao d i lo c cluy n giao gia n don (Ievine 1997,
Merlon va Bodie 2000):
l Huy d ng li n li l ki m (vo i yu c u na y, n u klng co
ca c ll cl lli ca c co so giao dicl se la n cl lon nli u).
l Iln b ngu n v n (d c bi l Ia d la i lro clo ca c du a n
d u lu co li u qua ).
l Gia m sa l ca c nla qua n Iy (sao clo ngu n v n da pln
b duo c cli liu nlu da dinl).
l Bi n ca i ru i ro (gia m ru i ro llng qua vi c l p lo p clu ng
Ia i va clo ple p nlu ng ai s n sa ng ga nl cliu nl l duo c
du ng ra ga nl cliu).
Ngoa i vi c l p lrung va o l ll ng llanl loa n, l u l l ca c
sa cl gia o kloa d u du ng Ia i o ca c clu c nng luy d ng va
pln b , m c du clu c nng gia m sa l va bi n ca i ru i ro cu ng
r l lro ng y u. Tuy klu vu c la i clinl klng duo c d c quy n
so lu u quy v n lri llu c cu a n n kinl l , nlung clinl nlu ng
clu c nng su r ng lon do da gia i llicl clo d c lrung cu a
klu vu c na y Ia v n la nl nlu b na o cu a n n kinl l .
Gia m sa l co ngla Ia ca c lrung gian la i clinl klng cli don
llu n llu ll p llng lin v ca c cng ly va pln b v n vay
lay d u lu clo clu ng, ma co n pla i Iin lu c lleo do i ca c loa l
d ng cu a bn nl n v n va l n du ng quy n ki m soa l cng ly,
b l k b ng ca cl llu c li n ca c lloa llu n lrong nlu ng lo p
d ng li n co , lay suy clo cu ng, Ia b ng ca cl ru l v n lo c
klng la i li p lu c vi c la i lro . Nlu ng loa l d ng na y r l co gia
lri, vi r l klo llu ll p duo c va r l l n ke m, n u mu n ki m
clu ng ca c llng lin. B ng ca cl na y, ca c lrung gian la i clinl
da loa l d ng nlu nlu ng gia m sa l vin duo c cli dinl
(Diamond 1984), ma n u klng co clu ng, lli se r l klo co ll
46
Chc nng c hnh c ua t ai Chc nng c hnh c ua t ai
c hnh c hnh
la cl ro i vi c so lu u va qua n Iy ca c doanl ngli p.
Cu ng nlu v y, vi c cluy n giao va gia m lli u ru i ro cu ng
bi xem nle , su da da ng cu a ca c cng cu la i clinl co Iin quan
va vi c llinl lloa ng clu ng mang Ia i nlu ng k l qua klng
nlu mong mu n, lluo ng da Ia m clo clu c nng na y il duo c
coi lro ng nlu nlu ng gi clu ng xu ng da ng duo c luo ng. M l s
ru i ro co ll lri l liu duo c don gia n b ng vi c li p c n d n
kla nng llanl kloa n. Vi ll , ca c doanl nln li p c n duo c
ca c ngu n li l ki m d llanl kloa n clinl lo va nlu ng
nguo i kla c co ll s n sa ng li n la nl ca c du a n ru i ro cao
lon, nlung Ia i su l cu ng Io n lon, ma ca c du a n na y llu c d y
lng lruo ng, lo c ca c nla d u lu co ll s n sa ng la i lro clo
du a n (lo c clo m l nuo c) n u lo bi l r ng, lo co ll lloa l
ra klo i du a n b ng ca cl ba n di ma klng c n co nlu ng la nl
d ng Ia m clo gia bi ke o xu ng ll p d n mu c vi c mua ba n y
cl ng co n clu l gia lri na o. Nlu ng ru i ro cu ll ma ai cu ng
g p pla i lu nlu ng con ba o lay li n luo ng |l Ninc d i vo i
nng dn d n nlu ng bi n d i cng ngl d i vo i ca c doanl
nln di n lu cu ng co ll duo c gia m nle b ng ca cl clia se
ru i ro vo i ca c nla d u lu kla c. Nlu ng cng cu cluyn mn
loa da duo c pla l ki n ra lluo ng xuyn d la cl ro i ra va l p
lo p Ia i ca c ru i ro.
Tai c hnh c ot h t r gi up nh t h nao? Tai c hnh c ot h t r gi up nh t h nao?
C
HI NG TA SL THA Y NHU NG O NG GO I IO N
cu a la i clinl va o lla nl licl loa l d ng kinl l lrn ba
pluong di n. Tlu nl l, va co Ie cu ng Ia quan lro ng
nl l Ia , Ii u no co llu c su co nlu ng do ng go p clung va o su
tng trng kinl l lrung binl da i la n lay klng, llu lai,
Ii u no co do ng go p gi llm va o cng cu c gia m oi ngheo
lay klng, va llu ba, Ii u la i clinl co lla nl cng lrong vi c
n nh hoaca c loa l d ng kinl l va llu nl p lay klng.
Trn ca ba pluong di n na y, ca c k l qua nglin cu u g n dy
d u clo ll y vai lro licl cu c ro ra ng cu a ca c ll cl la i clinl
clinl llu c.
H u nlu b l k clu ng la do Iuo ng su pla l lri n la i clinl
47
b ng ca cl na o lli cu ng v n ll y m i Iin l qua nli u nuo c
giu a la i clinl va mu c llu nl p binl qun d u nguo i (Hinl
1.1). Tuy nlin, m i quan l na y klng nl l lli l pla i mang
linl nln qua , va nlu bi u d da ll li n, ll m cli co n co su
kla c bi l r l Io n giu a lrinl d pla l lri n la i clinl giu a ca c
nuo c o cu ng mu c llu nl p luong duong nlau, va su kla c bi l
na y l n la i dai d ng cu ng llo i gian (Hinl 1.2). Tuy nlin,
lrong nli u nm lruo c dy, gia lluy l clo r ng, m i quan l
na y co linl nln qua da Iin lu c du ng vu ng sau la ng Ioa l ca c
cu c ki m dinl kla o sa l kinl l Iuo ng.
Vi c lim li u llu c ngli m clinl llu c v n d na y da b l
d u lu lon 30 nm nay, va da licl Iu y duo c r l nli u b ng
clu ng.
2
Co Ie d u li u co ba n ro r l nl l clu ng lo m i quan
l na y mang linl nln qua nlu da ll y lrong Hinl 2 pl n
T ng quan Ia lrinl d pla l lri n la i clinl lu nm 1960 co
ll giu p clo du doa n su lng lruo ng kinl l li p lleo, ngay
ca kli da linl d n ca c y u l quy l dinl lng lruo ng kla c da
bi l (k ca li u u ng du i kip lu mu c llu nl p binl qun d u
nguo i ban d u ll p va li I nl p lo c pl llng nm 1960).
I n d u lin King va Ievine (1993a) da lrinl ba y su lng
lruo ng kinl l clo d n nm 1989, va su c ma nl duo c du ba o
na y da li p lu c di n ra clo d n l n li n nay, kli b sung
llm ca c s Ii u lng lruo ng clo nlu ng nm li p lleo.
Co Ie lluy l plu c nl l lrong s nlu ng nglin cu u g n dy
lon (Ievine, Ioayza va Beck 2000) Ia vi c su du ng b s Ii u
plong plu clo giai doa n 1960-95 d dua ra su da nl gia loa n
di n lon, d c bi l Ia d i vo i v n d llen cl l: Ii u co pla i
clinl qua lrinl lng lruo ng kinl l pla n l i Ia i su pla l lri n
la i clinl, clu klng pla i nguo c Ia i lay klng` M l s klia
ca nl cu a klu vu c la i clinl ro ra ng da duo c quy l dinl lruo c
kli co su lng lruo ng li n nay, va di u ma Ievine, Ioayza va
Beck da cli ra, v ba n cl l, Ia lrinl d pla l lri n la i clinl cu a
m i nuo c co ll pl n na o du ba o duo c b ng m l y u l di
lruo c nlu v y, vo i ln go i Ia xu l xu cu a l ll ng pla p Iy
(lu c Ia , no du a lrn lruy n ll ng cu a Anl, Ila p, u c lay
Xcngdinavi).
3
Nlu clu ng la se ll y, klng cli co vai lro cu a
48
Phat t r i n t ai c hnh t ao Phat t r i n t ai c hnh t ao
r a t ng t r ng r a t ng t r ng
ca c y u l pla p Iu l lrong lla o Iu n cu a clu ng la, lrong b i
ca nl li n la i, clu ng co n clo la m l cng cu kinl l Iuo ng c n
lli l. Ievine, Ioayza va Beck da pla l lri n li p d ll y r ng,
lrinl d pla l lri n la i clinl du ba o lruo c cu ng co m i luong
49
Tng t hu nh p t h ng g n l i n
v i pha t t ri n t a i c hnh su hn.
Doanh t hu t ht r ng ch ng
khoa n, nt hanh khoa n cu a ngn
ha ng vaca c t ch c g n nh
ngn ha ng, vam c v n hoa
qua t ra i phi u no i chung cu ng
u g n l i n v i m c pha t
t ri n su hn cu a t a i chnh
quan vo i lng lruo ng da i la n (ngay ca kli da giu nguyn ca c
y u l quy l dinl clu n d i vo i lng lruo ng kla c), lu do ,
duo ng nlu da Ioa i bo duo c y luo ng clo r ng, l l ca lay pl n
Io n ca c m i Iin l la i clinl pla l lri n d u Ia quan l nln
qua lleo cli u nguo c Ia i.
Tluo c do ua llicl v su pla l lri n la i clinl cu a Ievine,
Ioayza va Beck Ia li I lin du ng ngn la ng (lay g n nlu ngn
la ng) duo c pln b clo klu vu c lu nln, ll li n duo i da ng
li lro ng lrong GDI. Su nl n ma nl klu vu c lu nln pla n a nl
m l di u: lin du ng clo clinl plu klng bao la m nli u clu c
nng pln b , gia m sa l va qua n Iy ru i ro. Vi ll , no klng cli
Ia lluo c do v d su la i clinl, nlu li I giu a li n l va GDI.
No cu ng klng loa n loa n Ia lluo c do vai lro cu a klu vu c lu
nln lrong pln b lin du ng, m l lluo c do l l lon clo v n
d na y Ia li I giu a la i sa n cu a ngn la ng lrung uong so vo i
ca c ngn la ng kla c. i u da ng Iuu y Ia , ca lai lluo c do llay
ll clo nlau na y d u co ll co m i luong quan vo i lng
lruo ng GDI. Va ca lai d u da du ng vu ng lrong ki m dinl v
50
Tl t n du ng ngn ha ng da nh
cho khu v c t nhn t ng
t ng i so v i GDP, nhng
m c bi n t hi n cu ng m
r ng
m i quan l nln qua nguo c. K l qua luong lu cu ng da ll y
d i vo i ca c lluo c do mu c d v n loa va llanl kloa n cu a lli
lruo ng clu ng kloa n, nlu se lrinl ba y duo i dy.
Qui m la c d ng uo c Iuo ng duo c r l Io n, ll m cli co n Io n
lon ca nlu ng gi du doa n duo c b ng m linl l i quy ll so
v l c d lng lruo ng cu a su pla l lri n la i clinl (Hinl 1.3):
lng g p di li I lin du ng lu nln (lli du , lu 19 GDI In
d n mu c lrung binl cu a m u Ia 38) se ke o lleo l c d lng
lruo ng da i la n lrung binl cao lon g n 2 (H p 1.1). Qua
llu c, li I na y cu ng nlu ca c li s kla c lrong klu vu c la i clinl
d u klng pla i Ia bi n s clinl sa cl, va su pla l lri n Ia nl
ma nl cu a klu vu c na y plu llu c va o cl l Iuo ng cu a co so la
l ng va mi lruo ng do n ba y kluy n klicl ma lrong do klu
vu c la i clinl v n la nl.
4
Tlng qua vi c l lro lng lruo ng, su pla l lri n la i clinl
co li u u ng ma nl nl l d n vi c ca i lli n mu c s ng cu a nguo i
ngle o. Tuy nlin, co m l s nguo i clo r ng, dicl vu cu a l
ll ng la i clinl clinl llu c cli co Io i clo nguo i gia u, ll m cli
lo co n clo r ng, co ll pla i lra gia clo su lng lruo ng duo c
51
Tng t r ng da vao t ai Tng t r ng da vao t ai
c hnh l ac ol i c ho ngi c hnh l ac ol i c ho ngi
ngheo ngheo
52
VIL C SU DI NG CA C HL S H I QIY UO C
Iuo ng duo c d du doa n xem di u gi se xa y ra
lrong m l nuo c kli m l lrong ca c bi n gia i
llicl bi clinl sa cl Ia m clo llay d i, co su c
l p d n r l Io n. b l d u, clu ng la c n
nl n llu c duo c nlu ng la n cl cu a pln licl
l i quy: su plu llu c va o ca c s Ii u co ve d
s nlung lli u loa n clinl, va kla nng su
du ng ca c linl cl l m linl kla c co ll Ia m
llay d i k l qua dinl Iuo ng. Ngay ca kli
clu ng la lu clo r ng ple p l i quy ma clu ng
la da clo n Ia cl p nl n duo c vo i nlu ng li u
bi l li n co , lli v n c n pla i lloa ma n ba
ki m dinl nu a lruo c kli co ll su du ng m i
quan l uo c Iuo ng duo c d du ba o la c d ng
cu a clinl sa cl.
Tlu nl l, m i quan l na y klng duo c
clu a du ng llin luo ng n i sinl. Tlu lai,
klng duo c bo qua nlu ng bi n s Iin quan
ma nlu ng bi n s na y Ia i co m i luong quan
vo i bi n s dang xe l. Tlu ba, bi n s pla i
llu c su d i clu ng duo c.
1
Xe l m i quan l da nu lrong pl n n i
dung: lin du ng lu nln lng lruo ng. O dy
il nl l co lai v n d ro ra ng co Iin quan va
pla i duo c kla o sa l.
V n d Tlu nl l v linl cl l n i sinl
(duo c dinl ngla m l ca cl lli u cl l cle o
lrong ba i Ia quan l nln qua nguo c), Ia
di u da duo c xu Iy b ng ca c pluong li n cng
cu lrong nli u nglin cu u da lricl d n, di u
na y co ll Ia m llay d i Io n la c d ng do Iuo ng
duo c, va lluo ng clu klng pla i Iun Iun
Ia m gia m la c d ng na y.
V n d llu lai cu ng r l quan lro ng. Qua
llu c, bi n s lin du ng lu nln ro ra ng cli Ia
m l bi n llay ll clo la c d ng da cli u
nlung klng do Iuo ng duo c cu a ca c lrung
gian la i clinl d n nng su l. i u na y co su
du ng lrong ple p l i quy, vi no lluo ng co
luong quan vo i ca c cli u kla c, nlung n u no
lro lla nl lro ng lm clinl sa cl cu a clinl plu
lli m i luong quan lruy n ll ng vo i ca c bi n
s bi bo qua lo c klng duo c quan sa l cl c
cl n se bi pla vo , va nlu ng la c d ng ky vo ng
cu a lng lruo ng se klng xa y ra. (M l v n d
luong lu duo c nli u nguo i bi l d n lrong Iy
lluy l n dinl loa li n l vo i ln go i Qui
Iu l Goodlarl. No i lo m Ia i, cli don llu n
d y ma nl lng lruo ng lin du ng lli klng co
gi da m ba o r ng sa n Iuo ng se lng lruo ng
Ia nl ma nl lrong da i la n.
Kla nng co ll d i clu ng Ia m l v n d
gay c n lon kli xe l d n ca c y u l ll cl
nlu se ba n d n o pl n sau lrong cluong na y
va m l s noi kla c. Ii u clu ng la co llu c su
co duo c nlu ng pluong ca cl da ng lin c y d
nng cao, lleo ca cl co ll do Iuo ng duo c, linl
lo p pla p lo c cl l Iuo ng cu a n n la nl
clinl lay klng` O dy, xa c dinl m l luo ng
llay d i clinl sa cl plu lo p co ll co n d
lon xa c dinl la c d ng dinl Iuo ng co ll co
cu a clu ng.
Hp 1.1. Dung h st ng quan hi quy suy oan hi u ng c hnh sac h Hp 1.1. Dung h st ng quan hi quy suy oan hi u ng c hnh sac h
1. Kla nng co ll d i clu ng klng co nglia Ia co m l llin luo ng n i sinl, lru pli bi n s bi clinl sa cl cli pl i
kli pla n u ng Ia i vo i nlu ng bi n d ng lrong m i quan l uo c Iuo ng duo c.
la i clinl l lro duo i da ng pln pl i llu nl p lrong ca c n n
kinl l pla l lri n v m l la i clinl se bi x u di. Tuy nlin,
b ng clu ng llu c ngli m li n co da plu nl n b l ky su da nl
d i na o nlu ll : lra i Ia i, ca c lluo c do su pla l lri n la i clinl
n u co m i luong quan na o lli do Ia luong quan llu n cli u
(luy klng ma nl) vo i li lro ng llu nl p cu a ngu pln vi ll p
nl l lrong pln pl i llu nl p. C n Iuu y r ng, do i ngle o
lrong m l nuo c duo c xa c dinl b ng s Iuo ng nguo i ngle o va
llu nl p cu a lo . Tng lruo ng nlanl lon se la c d ng d n ca
lai di u na y. Nlu ng nglin cu u g n dy v m i quan l qua
Ia i giu a b l binl d ng va lng lruo ng da cli ra l m quan
lro ng cu a su b l binl d ng v cu a ca i lrong vi c la n cl lng
lruo ng, cu ng nlu da clo ll y nlu ng la c d ng pla n l i lu
lng lruo ng lleo luo ng Ia m gia m b l binl d ng. Iln licl
cu a Ii, Squire va Zou (1998) v ca c s Ii u b l binl d ng lrong
49 nuo c da clo ll y, pla l lri n la i clinl Ia m l cl l xu c la c
licl cu c clo ca lai m i quan l na y. O l l ca ca c nuo c d u
nl n ll y pla l lri n la i clinl co m i quan l ll ng k klng
nlu ng vo i lng lruo ng cao, b l cl p mu c d b l binl d ng v
cu a ca i, ma co n co quan l vo i mu c d b l binl d ng ll p
lon v llu nl p (duo c do b ng l s Gini lo c li lro ng llu
nl p cu a ngu pln vi gia u nl l), clo du l c d lng lruo ng
nlu ll na o. C n pla i li p lu c nglin cu u d xem nlu ng k l
qua na y co giu nguyn gia lri qua llo i gian va o l l ca ca c
nuo c lay klng.
Tuy nlin, k l qua na y klng co gi da ng ngli ngo . Tli du ,
ngay kla nng li p c n ca c linl llu c li l ki m an loa n cu ng
co ll ba o v duo c nguo i ngle o klo i v s nlu ng cu s c d c
lrung ma lo g p pla i, co n vi c gia m xa c su l xa y ra lrong
m l nm ll l ba l kli n lo bi roi va o di n ngle o, va kla nng
li p c n ca c dicl vu la i clinl kla c co ll clo ple p lo a p
du ng duo c nlu ng cng ngl lin li n lon.
Ha m s gia m ru i ro nlu ll na o` O c p kinl l vi m, la ng
Ioa l ca c cng cu la i clinl, k ca lo p d ng ba o li m, co ll
licl lo p ru i ro Ia i va cluy n clu ng d n clo nlu ng nguo i s n
sa ng ga nl cliu no nli u lon.
5
Tu nlu ng nglin cu u g n dy,
53
vanoi c hung l amt vanoi c hung l amt
l c l ng n nh hoa l c l ng n nh hoa
duo ng nlu su pla l lri n la i clinl cu ng co xu luo ng Ia m gia m
su b l n dinl kinl l l ng ll . Tli du , LaslerIy, IsIam va
SligIilz (2001) da pla l li n ll y lrinl d pla l lri n la i clinl
(o dy m l I n nu a Ia i duo c do b ng cli s lin du ng lu nln
nlu da lla o Iu n o lrn) Ia m l bi n s gia i llicl ma nl va co
y ngla lrong ple p l i quy duo c xy du ng nl m gia i llicl v
su b l n dinl lrong lng lruo ng sa n Iuo ng o kloa ng 60 nuo c.
Tng g p di lin du ng lu nln, lu 20 GDI In d n 40
lrong ple p l i quy na y du ki n se Ia m gia m d I cl clu n
cu a lng lruo ng lu 4 xu ng 3 m l nm (Hinl 1.4). i u llu
vi Ia , su ca i lli n na y klng duy lri duo c nu a kli li p lu c pla l
lri n la i clinl lleo cli u su: qua llu c, uo c Iuo ng cu a ca c la c
gia clo ll y, gia lri r l cao lrong lluo c do lin du ng lu nln
cu a su pla l lri n la i clinl co ll co quan l vo i su bi n d ng
Io n lon lrong lng lruo ng sa n Iuo ng, m c du s Ii u v di u
na y co n r l kla c nlau. M l d u li u ca nl ba o nu a lu nglin
cu u na y Ia su b l n dinl lrong l ng li n cu ng g n Ii n vo i su
bi n d ng cu a sa n Iuo ng.
54
H t h ng t a i chnh ca ng pha t
t ri n su t hsb t n nh
k i nh t c a ng nho(c ol ec ht r
k hi t t ro ng t n du ng so v i
GDP quac ao)
Ta i clinl Ia cng cu cl ng do m l s Ioa i s c na y l l lon
ca c Ioa i s c kla c. Nlu Beck, Iundberg va Majnoni (2001) da
cli ra, su pla l lri n la i clinl (do b ng cli s v lin du ng lu
nln) da ca cl Iy duo c su lng lruo ng sa n Iuo ng klo i ca c cu
s c v li I lrao d i lluong ma i, nlung duo ng nlu no Ia i
kluy cl da i la c d ng cu a ca c cu s c Ia m pla l d n su bi n
d ng v sa n Iuo ng o ca c nuo c co llu nl p ll p va lrung binl.
Co Ie cl ng co gi da ng nga c nlin r ng, ca c cu s c Ia m pla l
Ia i Ia v n d nglim lro ng lon lrong ca c n n kinl l da li n
l loa su s c lon, nlung dy cu ng Ia d u li u ca nl ba o
r ng, mo r ng la i clinl klng pla i klng co ru i ro. Tlu c ra,
pla l lri n la i clinl su lon ma klng di ke m vo i nlu ng linl
cl l v ll cl va kluy n klicl nlu da ki n ngli lrong ba o
ca o na y, co ll d n d n vi c xu Iy r l ke m co i, ll m cli co n
kluy cl da i ru i ro clu klng gia m lli u duo c ru i ro.
6
B ng clu ng llu c ngli m l ng lo p da cli ro , su pla l lri n
la i clinl co li u u ng ro r l d n lng lruo ng da i la n, giu p n
dinl loa va co Io i clo nguo i ngle o. M i quan l la i clinl -
lng lruo ng d c bi l duo c l lro r l l l bo i nli u pluong
pla p kla c nlau, nlung co nlu ng co cl na o Iin quan d n va
clu ng co ll duo c cu ng c nlu ll na o b ng ca c lli l k
clinl sa cl kln ngoan` Ngoa i ra, Ii u co Ioa i ru i ro na o kli
coi vi c pla l lri n su la i clinl Ia m l su di u clinl nlanl
lay Ia m l d ng Iu c lng lruo ng ng n la n`
Cng lrinl kla o sa l llu c ngli m li p lleo cu a Beck,
Ievine va Ioayza (2000) da giu p clo vi c dinl vi clinl xa c
nlu ng knl co nli u kla nng nl l d la i clinl co ll do ng
go p va o lng lruo ng da i la n. Clu ng clo ll y, pla l lri n la i
clinl klng co m i luong quan da ng lin c y na o vo i li I li l
ki m qu c gia lo c mu c d pla l lri n su la i clinl (Hinl 1.5:
kli mu i ln l u nlu ll ng du ng clu klng pla i l u nlu
n m ngang). V i|c , su 1c ng gc p cu c ic i c|in| .c c icng iruc ng !c i
|c n lc ncng ccc ncng suc i n|cn ic ic ng |c p cu c nc n |in| ic c|u
||cng p|c i luc ng .c n.
i u na y r l n klo p vo i k l Iu n cu a Bandiera va ca c la c
gia kla c (2000 du a lrn vi c kla o sa l cli li l qua lrinl da
55
nhng c ot h k huy c h nhng c ot h k huy c h
ai c ac c usc l am phat ai c ac c usc l am phat
c ac nc t hu nhp c ac nc t hu nhp
t hp vat r ung bnh t hp vat r ung bnh
cli u cu a lu do loa la i clinl lrong 8 nuo c va qua m l pl n
lu ll ky ) clo r ng, ca c cu c ca i ca cl lleo luo ng lu do loa
nl m pla l lri n la i clinl klng Ia m l ng li l ki m lng m l
ca cl vu ng cl c.Tra i Ia i, ca c cli s clo ll y, lu do loa no i
clung, co ll ke o lleo su suy gia m li l ki m. Tl m cli li n
luo ng mu c l ng li l ki m ll p co n g n bo kla cl l cle vo i
mu c lng lruo ng cao, n u su lng lruo ng do di ke m vo i vi c
nng cao li u qua pln b v n d u lu.
M c du vai lro cu a la i clinl lrong vi c do ng go p clo lng
lruo ng, ll li n llng qua do ng go p cu a no , Ia m lng nng
su l clu klng pla i lng Iuo ng v n, nlung ca c l ll ng la i
clinl pla l lri n lon d u c p llm nlu ng ngu n la i lro bn
ngoa i clo nli u doanl ngli p lon, va d c bi l Ia co xu luo ng
uu lin clo ca c nga nl kinl l , ma vi Iy do na y lay Iy do kla c,
ca c doanl ngli p c n pla i ku go i la i lro lu bn ngoa i. Vi ll ,
kli Demirg-Kunl va Maksimovic (1998) so sa nl l c d lng
lruo ng llu c l cu a la ng nglin doanl ngli p lu 30 nuo c vo i
nng Iu c uo c linl cu a m i doanl ngli p lrong vi c la i lro clo
lng lruo ng da i la n b ng n i Iu c, lo ll y r ng, pl n Io n ca c
doanl ngli p lrong ca c n n kinl l co klu vu c la i clinl pla l
lri n, d u lng lruo ng nlanl lon mu c clu n na y. i u do
56
Ta i chnh ht rcho t ng
t r ng t hng qua vi c t ng
hi u su t chkhng pha i kh i
l ng u t
Nhi u hoat ng t ai Nhi u hoat ng t ai
c hnh hn c ongha l ac o c hnh hn c ongha l ac o
ngun t ai t r t b n ngun t ai t r t b n
ngoai c ho nhi u doanh ngoai c ho nhi u doanh
nghi p hn vat r ong c ac nghi p hn vat r ong c ac
nganh c ut h nganh c ut h
clo ll y, pla l lri n la i clinl lleo ngla na y co quan l vo i
vi c mo r ng kla nng li p c n d n ngu n la i lro lu bn
ngoa i. Tuong lu , kli quan sa l mu c l ng la i lro cu a ca c doanl
ngli p o 36 nga nl cl la c lrong lon 40 nuo c, Rajan va
ZingaIes (1998) da nl n ll y, lrong ca c n n kinl l co klu
vu c la i clinl pla l lri n, clinl nlu ng nga nl kinl l ma lleo
kinl ngli m cu a My Ia c n plu llu c nli u nl l va o ngu n
la i lro lu bn ngoa i Ia i lng lruo ng nlanl lon.
N u ca c cng ly la i clinl cluyn ngli p gia m sa l l l
nlu ng nguo i su du ng ngn quy , lli vi c I llu c nli u lon
va o la i clinl bn ngoa i co ll dua d n m l su ca i li n. Tuy
nlin, ngay lrong nlu ng cng ly na y lli nlu ng pla l li n o
c p nga nl va c p doanl ngli p klng pla i Iu c na o cu ng clo
ll y li u qua Io n lon lrong pln b ngu n v n d u lu. Sau
cu ng, vi c nng cao linl li u qua do i lo i pla i cluy n luo ng
la i clinl klo i m l s doanl ngli p va nga nl nl l dinl.
Cu ng su du ng ca c s Ii u nga nl, m l nglin cu u g n dy cu a
WugIer (2000) da lim ca cl kle p kin ca i vo ng na y b ng vi c
cli ra r ng, d u lu c p nga nl nla y ca m lon vo i su lng
lruo ng sa n Iuo ng cu a nga nl lrong ca c n n kinl l co klu vu c
la i clinl pla l lri n. No i ca cl kla c, lrong nlu ng n n kinl l
co klu vu c la i clinl ke m pla l lri n, su suy gia m sa n Iuo ng
lrong m l nga nl nl l dinl il co kla nng Ia sa n pl m cu a
vi c c l gia m d u lu lrong nga nl do , va nguo c Ia i. Ro ra ng,
dy cu ng Ia m l lluo c do klng loa n la o cu a li u qua pln
b (ngu n Iu c), nlung no Ia i soi sa ng llm clo nlu ng qua
lrinl dang di n ra, nlu ng qua lrinl bao la m vi c luy d ng -
m c du klng nl l lli l pla i lng - ca c ngu n li l ki m,
pln b Ia i v n d u lu va plu llu c nli u lon va o nlu ng
nguo i c p v n bn ngoa i clo doanl ngli p, va nlu v y, se co
su gia m sa l cl l cle lon lu bn ngoa i d i vo i nlu ng nguo i
qua n Iy doanl ngli p.
Ta i clinl cu ng a nl luo ng licl cu c d n lng lruo ng lrong
m l llo i ky ng n lon. Ievine, Ioayza va Beck da clia nlo s
Ii u cu a 35 nm lla nl 7 pln ky b ng nlau va ll y r ng,
luong quan giu a l c d lng lruo ng vo i mu c pla l lri n la i
57
Tai c hnh c ung c ot ac Tai c hnh c ung c ot ac
dung t r ong ngn han dung t r ong ngn han
clinl v n duy lri o mu c cao nlu lrong da i la n. Qua llu c, n u
clu ng la li p lu c llu ng n llo i gian lon nu a, lli co ll se lim
duo c m l m i luong quan ll m cli co n cl l cle lon giu a vi c
mo r ng lin du ng lu nln va lng lruo ng kinl l - nlung
di u na y co ll Ia m clo clu ng la cl cl luo ng. Suy clo cu ng,
c n pln bi l giu a (a) lng lruo ng b n vu ng du a lrn nlu ng
lla nl lu u vu ng cl c v nng su l nlo su pln b kln
ngoan ca c ngu n v n va gia m sa l ca c nla qua n Iy , va (b) su
lng lruo ng la m llo i du a lrn mu c vay no klng b n vu ng.
i u na y nl c nlo clu ng la pla i ll n lro ng kli d y ma nl
mo r ng lin du ng, coi do Ia m l ca cl d da l duo c lng lruo ng
du a va o la i clinl. Io n lon klng nl l lli l co ngla Ia l l
lon. Tlu c v y, co m l d u li u ro ra ng d pln bi l ca c n n
kinl l lin li n, co llu nl p cao va co l ll ng la i clinl Io n,
xe l v m l:
l Iuo ng v n duo c lrung cluy n va xu Iy .
l S Iuo ng va clu ng Ioa i ca c doanl ngli p n m lrong klu
vu c la i clinl va ca c dicl vu ma klu vu c na y cung c p.
l Ngu n Iu c kinl l ma klu vu c la i clinl su du ng.
K l qua kinl l Iuo ng ma clu ng li da m la clo ll y, m i
quan l na y il nli u co linl nln qua , nlung l u nlu ro
ra ng r ng, su v i va ng Ii u Inl cu a ca c n n kinl l dang pla l
lri n lrong vi c dua nlau mo r ng qui m l ll ng la i clinl
lin li n Ia di u da i d l va co nguy co pla i lra gia d l. Tli du ,
nlu ng n Iu c Iao va o pla l lri n su la i clinl (d nng cao
lng lruo ng kinl l b ng ca cl da o nguo c pluong lrinl la i
clinl - lng lruo ng) co ll va llu c l da bi l l ng m lla m la i:
l Xu c li n qua v i va ng su lng lruo ng nlanl clo ng cu a
lin du ng lrong nuo c se d n d n Ia m pla l va m l gia
d ng li n, lo c pla sa n v m l ll cl (d co duo c mu c
lng lruo ng du ng d n lrong clu ng mu c na o do Ia cng
vi c cu a clinl sa cl n dinl kinl l v m - nli u
lruo ng lo p ll l ba i n ng n nl l o dy Ia do ca c Iu ng
v n nuo c ngoa i cla y va o a l, nlu se ba n d n lrong
Cluong 4).
58
nhng c n c anh gi ac : l n nhng c n c anh gi ac : l n
hn c ha c hc al at t hn c ha c hc al at t
hn hn
l Tli l I p ca c ngn la ng do nla nuo c so lu u d e p bu c
nlip d pla l lri n cu a ca c lrung gian (la i clinl) co kli
Ia i ngn ca n su linl lla nl nng Iu c la i clinl (xem
Cluong 3).
l Ba o l klu vu c dicl vu la i clinl nlu m l nga nl non
lre co ll gy ra cli pli qua Io n lo c dicl vu ke m co i
(H p 1.2).
Vi ll , c n pla i ru l ra ca c ba i lo c clinl sa cl lu nlu ng
quan sa l cl l cle qua lrinl li n loa cu a ca c l ll ng la i clinl
o ca c n n kinl l lin li n, d lim ra gia i pla p da p u ng yu
c u v la i clinl cu a ca c doanl ngli p va ca c l gia dinl
lrong m l mi lruo ng kinl l nga y ca ng plu c la p, va b ng
59
O AY CO M T QIAN IL M KHA C
cu ng co Iy va duo c xem Ia plu lo p, nl l Ia
vo i nlu ng n n kinl l nlo , do Ia xem la i
clinl nlu m l nga nl xu l kl u li m nng
quan lro ng. O m l mu c d nl l dinl, m l
doanl ngli p la i clinl xu l kl u lla nl cng
co ll duo c xem nlu m l sa n pl m plu cu a
n n la i clinl lrong nuo c co li u qua . Tlu
nl p xu l kl u ro ng kl ng I lu dicl vu la i
clinl cu a nuo c Anl Ia lla nl qua cu a m l
pl n lu llin nin ky nuo c na y du ng d u v
m l cng ngl lrong la i clinl, duo c xy d p
du a va o kinl ngli m cu a Ha Ian va o cu i ll
ky 17, va Iu c d u duo c su du ng lrong dicl vu
la i lro clo cli n lranl cu a clinl plu . Su linl
vi v cng ngl va ngu n v n con nguo i cu ng
da giu p clo H ng Kng va Xingapo co duo c
m l vai lro so sa nl lrong klu vu c. Co m l xu
ll lu nlin Ia , la i clinl qu c l l p lrung va o
m l s il lrung lm, va m i lrung lm la i
clinl Ia m l l lo p v linl llanl kloa n cao
va ki n llu c cluyn mn su s c, va nli u
lrung lm la i clinl klu vu c duo c Io i nlo
nlu ng l ll ng la i clinl lrong ca c klu vu c
dia Iy In c n. dang suy y u. (Ngoa i ra, ca c
dicl vu l lro la i clinl lluo ng nga y co ll
duo c xu l kl u ma klng do i lo i pla i d u lu
su r ng o mu c cao va o ngu n nln Iu c).
a ng li c, cl ng co m y lruo ng lo p lla nl
cng. Nli u nuo c lrong kli dang c g ng
pla l lri n la i clinl lla nl m l nga nl kinl
doanl xu l kl u, da klng xy du ng duo c
m l co c u Iu l pla p, qui dinl va gia m sa l
c n lli l, lra i Ia i, lo Ia i lim ca cl da nl llu
Iu y li n lo c a p du ng ca nl lranl co di u li l.
Ca i da ng Ie pla i duo c xy du ng lla nl lrung
lm cu a ki n llu c cluyn mn v la i clinl lli
nli u kli Ia i cl ng kla c nlu ng lrung lm
cluy n li n Ia bao.
Hp 1.2. Tai c hnh nh mt nganh x ut k hu Hp 1.2. Tai c hnh nh mt nganh x ut k hu
Cac nhahoac h nh Cac nhahoac h nh
c hnh sac h c n c hu c hnh sac h c n c hu
t r ong n t nh hu hi u t r ong n t nh hu hi u
c ua h t hng t ai c hnh c ua h t hng t ai c hnh
ca cl do , se la o ra duo c n n la ng clo nlu ng li n b v nng
su l lrong luong Iai. No i clung, nlu ng qua lrinl na y pla i
lun lleo lli lruo ng, va nli u qua lrinl se di n ra lrong
nlu ng llo i ky co il nlu ng loa l d ng mang linl plong lra o
lru c li p cu a clinl plu lrn lli lruo ng la i clinl. Clinl plu
na o o ca c nuo c dang pla l lri n mu n du a lrn su lla nl cng
na y lli l l nl l nn Ia m di u y b ng ca cl da p u ng ca c nlu
c u cu a lli lruo ng klng pla i da p u ng yu c u cu ll cu a
nlu ng d i luo ng ring bi l lrn lli lruo ng, ma Ia yu c u
clung d lli lruo ng v n la nl. No i ca cl kla c, mu c dicl
klng pla i Ia c g ng lru c li p llu c d y qua lrinl mo r ng
klu vu c la i clinl, ma Ia a p du ng nlu ng clinl sa cl clo ple p
ca c d i luo ng llam gia l ll ng la i clinl cung u ng duo c
nlu ng dicl vu ma lo cluyn su vo i li u qua l i da, cu ll
Ia , pla i Ia m sao d nlu ng clu c nng su r ng ma m i n n
kinl l ll y c n nl l, va la i clinl co ll cung c p, duo c cung
u ng m l ca cl lloa da ng. Vi vi c pla l lri n nlu ng dicl vu na y
g n Ii n vo i nlu ng ngoa i u ng va li u u ng ma ng Iuo i r l Io n,
nn n u cli co lla i d llu d ng lli clua du (xem SligIilz,
1994). Ca c nla loa cl dinl clinl sa cl pla i Ia m vi c vo i lli
lruo ng d da m ba o su pla l lri n l i uu cu a la i clinl, d vu a
giu p clo vi c di u pl i su pla l lri n cu a ca c c u lru c lli
lruo ng k l lo p Ia i vo i nlau, vu a la o I p nlu ng co so la l ng
c n lli l clo la i clinl.
n dy, clu ng la cluy n sang xem xe l ca c c u lru c va co
so la l ng.
Cu t r uc Cu t r uc
C
AI HO I NLN CHO N THIL T KL T NG THL CI A
m l l ll ng la i clinl nlu ll na o da duo c d l ra
b l ngo va su s c cu ng vo i su su p d cu a n n kinl
l k loa cl loa , va yu c u c p lli l pla i xy du ng m l c u
lru c mo i clo la i clinl o lon lai muoi n n kinl l cluy n
d i. H u nlu ngay I p lu c, cu c lranl ca i m i giu a gia lri
cu a n n la i clinl lli lruo ng llng ngli p qua lrung gian
60
Nvavn c phn - c ac Nvavn c phn - c ac
y u t c u t r uc c ban y u t c u t r uc c ban
(la i clinl) va pli lrung gian da cli m vi lri lrung lm. Cu c
lranl ca i na y da clo clu ng la bi l nli u di u v ca cl llu c
v n la nl cu a l ll ng la i clinl, nl l Ia vi c Ia m ll na o d
clo nlu ng c u lru c ll cl kla c nlua loa n loa n co ll loa l
d ng lleo nlu ng ca cl llu c ro ra ng klng gi ng nlau,
nlung d u da l duo c li u qua nlu nlau, cu ng nlu ca c clu c
nng kinl l su r ng nlu nlau.
M c du li n d cu a cu c lranl ca i na y - cl c cl n co ll
x p la ng duo c ca c l ll ng la i clinl du a va o ngn la ng va
l ll ng du a va o lli lruo ng lleo nng Iu c cung u ng cu a
clu ng d i vo i ca c dicl vu la i clinl c n lli l clo su lng
lruo ng va llinl vuo ng - nlu clu ng la se ll y, duo ng nlu Ia
m l gia lli l sai, nlung co m l di u cl c cl n du ng Ia ca c
c u lru c ll cl xung quanl ngn la ng va lli lruo ng clu ng
kloa n lluo ng, lrong nlu ng llo i ky da i, pla l lri n r l kla c
nlau o ca c qu c gia kla c nlau.
Ia m ll na o d nlu c u c p v n clo m l kloa n d u lu co
ll duo c la i lro lu bn ngoa i, kli nlu c u na y qua Io n kli n
nla d u lu klng lu lrang lra i duo c` Nlu ng nguo i c p v n
bn ngoa i c n duo c lu lloa ma n lruo c r ng, Io i lu c se luong
xu ng vo i ru i ro di ke m, va lo se li p lu c duo c lleo do i ca c
di n bi n sau na y.
M l cli n Iuo c la i lro Ia , d nlu ng nguo i c p v n va nguo i
su du ng v n du a va o ngn la ng: m l lrung gian il nli u d u
co m l d i ngu cluyn gia Io n se cl p nl n ru i ro la i lro clo
m l kloa n d u lu b ng clinl la i sa n cu a minl, licl lo p ru i
ro lu nli u du a n kinl doanl kla c, va da l duo c Io i ll kinl
l nlo qui m b ng ca cl lra nl nlu ng lru ng I p lrong vi c
ll m dinl va gia m sa l. n Iuo l minl, ngn la ng se bi ki m
soa l cl l cle llng qua su plu llu c cu a ngn la ng va o
ngu n la i lro ng n la n lu r l nli u nguo i gu i li n, m l su
plu llu c cu ng mang Ia i Io i ll la o clo nguo i gu i li n co kla
nng llanl kloa n. Ta i lro qua ngn la ng ro ra ng co y ngla
kli llng lin v uy lin lra no d da ng Iu n gia i, nlung Ia i r l
l n ke m n u mu n llu ll p - lli du nlu lrong nlu ng nga nl
lruo ng lla nl, nguo i gu i li n klng co Iy do gi d pla n d i
nlu ng nl n dinl gia u llng lin cu a ban qua n Iy ngn la ng.
61
M l cli n Iuo c la i lro kla c Ia ba n lru c li p yu c u la i
clinl cu a du a n d u lu clo nlu ng nguo i c p v n. N u co
nli u y ki n kla c nlau v lri n vo ng cu a du a n d u lu, lli
dy co ll Ia ca cl lay lon d clo ple p nlu ng nla la i lro li p
c n duo c vo i nlu ng du a n d u lu ma lo lin luo ng. Ba n ca c
yu c u la i clinl lrn m l lli lruo ng mo , noi co ca nlu ng
nguo i Ia c quan va bi quan lrong s nlu ng nguo i c p v n, co
ll Ia m l cu c ca cuo c lo p Iy lon clo nlu ng ai dang lim
ca cl la i lro clo su d i mo i, clu klng mu n du a va o nl n
dinl cu a m l lrung gian cu ng nl c (AIIen va GaIe 2000).
Tinl cl l llanl kloa n cu a nlu ng yu c u na y duo c lng
cuo ng b ng ca cl clo ple p clu ng duo c nim y l o m l so giao
dicl clu ng kloa n co l clu c, klng co kla nng llanl kloa n
do lli nlo m ca c nla d u lu lrn lli lruo ng mo se r l la n cl .
H ll ng la i clinl clinl llu c o l u l l ca c nuo c d u do
ngn la ng cli pl i, nlung o m l s nuo c lin li n lon lli li
I giu a mu c d v n loa qua lli lruo ng clu ng kloa n va la i
sa n ngn la ng Ia i r l cao, va co m l xu luo ng clung Ia lng
d n li I lli lruo ng-lrn-ngn la ng na y lleo lrinl d pla l
lri n, ca v m l llo i gian I n mu c d Iin nga nl (Hinl 1.6 va
H p 1.3). Ii u di u na y co pla i Ia coi vi c lng cuo ng vai lro
62
cu a la i clinl qua lli lruo ng Ia m l mu c liu clinl sa cl lay
klng`
Cu lo i na y da duo c pln licl r l nli u lrong ca c nglin
cu u kinl l Iuo ng g n dy, vo i m l k l Iu n n i b l r ng: xu
luo ng lng In no i clung lrong li lro ng la i clinl qua lli
lruo ng cu ng vo i su pla l lri n kinl l duo ng nlu klng pla i
Ia m l quan l nln qua . N u clu ng la su du ng ca c m linl
l i quy v lng lruo ng da ba n d n o lrn, va c p nl l clu ng
b ng ca cl dua llm va o nli u lluo c do kla c nlau v li I lli
63
Khi c a c n c gi a u c ohn t h
qui m t ng i , hoa t ng
vahi u quacu a t ht r ng
ch ng khoa n so v i khu v c
ngn ha ng cu ng set ng l n
lruo ng-lrn-ngn la ng lli k l qua v n Iun Iun plu nl n
m l la c d ng co y ngla ll ng k cu a nlu ng lluo c do c u
lru c na y d n lng lruo ng. Duo ng nlu klng co la c d ng gi,
64
NGAY CA TRUO C KHI KHA O SA T CA C
y u l quy l dinl v m l ll cl d i vo i su
pla l lri n la i clinl va m i quan l nln qua
giu a la i clinl va lng lruo ng, lli clu ng la
v n co ll xem xe l nlu ng li n luo ng lluo ng
ll y mang linl llu c ngli m lrong ca c s Ii u
kinl l v m, m i quan l giu a d su la i
clinl, Ia m pla l va GDI lrn d u nguo i, vo i
m l d bi n llin kla Io n qua llo i gian.
V d su li n l (li s M2/GDI), pln
licl l i quy v ca c clu i s Ii u lleo llo i gian
va s Ii u cle o co pln nlo m vo i kloa ng
2.700 quan sa l lrn lon 120 nuo c va lrong
vo ng 35 nm lu co so du Ii u BDI (Beck,
Demirg-Kunl, va Ievine 2000a) clo ple p
clu ng la Iuo ng loa nlu ng m i quan l kinl
l v m na y va go i ra m l s llu c l di n linl
nlu sau:
su li n l :
l lng kloa ng 3 m i kli GDI lrn d u
nguo i lng llm 1.000 dIa.
l la ng nm lng d u d n kloa ng 0,25.
l nlung gia m kloa ng 0,5 m i kli l c d
Ia m pla l lrung la n lng 1
Vai lro cu a Ia m pla l, nl l Ia kli Ia m pla l
cao, lrong vi c ca n lro su pla l lri n la i clinl
da duo c Boyd, Ievine, va Smill (s p xu l
ba n) nl n ma nl. Ile p l i quy cu a lo , g m
r l nli u ca c y u l duo c giu c dinl va duo c
du ng d kla o sa l ca c li u u ng pli luy n cu a
Ia m pla l, da kl ng dinl cuo ng d lrung binl
cu a la c d ng Ia m pla l d n d su lleo nlu da
nu lrn. Ho cu ng da cli ra r ng, ca c nuo c
Ia m pla l cao co su pla l lri n la i clinl ll p
lon nli u, nlung vuo l qua m l di m nguo ng
nl l dinl lli Ia m pla l co lng lon nu a cu ng
se co il la c d ng lng llm.
Xu luo ng lng In lrong d su la i clinl
klng ngn cl n duo c su suy gia m li m
ll y lrong l c d lng lruo ng cu a ll gio i.
i u na y co ve nlu m l nglicl Iy , n u du a
lrn gia lluy l clo r ng, l ll ng la i clinl
pla l lri n su lon se giu p la o ra lng lruo ng.
M l ca cl gia i llicl Ia , su llay d i cng ngl
qua llo i gian da Ia m lng la m Iuo ng la i
clinl lrong lng lruo ng, co ngla Ia d n dy,
c n pla i co nlu ng l ll ng la i clinl pla l
lri n su lon, n u mu n duy lri l c d lng
lruo ng nlu lruo c.
Hp 1.3. Thi gi an, t hu nhp val am phat : nhng t hc t i n hnh v su Hp 1.3. Thi gi an, t hu nhp val am phat : nhng t hc t i n hnh v su
t ai c hnh t ai c hnh
Chuthch: Nlu ng k l qua na y Ia m i quan l da i la n (d ng pl i lo p) uo c Iuo ng duo c lu m l co cl di u clinl
I i, a p d l nlu ng l s nlu nlau clo l l ca ca c nuo c, lru nlu ng l s pla n a nl li u u ng c dinl clo lu ng nuo c.
Iluong pla p uo c Iuo ng: GIS vo i lro ng s Iin nga nl.
b l k Ia d n co c u lng lruo ng lleo nga nl lay d n li I s
doanl ngli p lng lruo ng nlanl lon duo c la i lro b ng n i
Iu c, ngay d n ca kla nng sinl Io i cu a ngn la ng co ve nlu
cu ng cl ng cliu a nl luo ng gi ca . i u na y Iun du ng, b l
k li s ma clu ng la clo n Iin quan d n kl i Iuo ng la i sa n
(li n gu i ngn la ng, mu c d v n loa lli lruo ng clu ng
kloa n) lay d n mu c d li u qua (Io i su l ro ng, doanl llu lu
clu ng kloa n).
7
Clu ng la klng ll k l Iu n r ng Ioa i linl la i lro co vai
lro gi o dy. M l klia ca nl v vi c di u gi co ll xa y ra Ia ca c
doanl ngli p lrong nlu ng n n kinl l lla nl cng da lim
ll y m l ca cl k l lo p giu a pla l lri n lli lruo ng c pli u va
pla l lri n ngn la ng, ma ca cl k l lo p na y plu lo p vo i nlu
c u c p v n cu ll cu a clinl lo va c u lru c ll cl , mu c llu
nl p ca ng cao lli ca ng co nli u kla nng ca cl k l lo p na y
ngling nli u lon v plia c pli u. Cng ngl sa n xu l va
ca c di u ki n lli lruo ng sa n pl m ma ca c doanl ngli p kla c
nlau g p pla i cl c cl n co m l vai lro nl l dinl lrong vi c
xu c li n ca c ca cl li p c n kla c nlau d ra quy l dinl la i lro .
Vi ll , b ng clu ng na y clua du d pla n ba c su c n lli l pla i
co m l mu c d da da ng loa llicl lo p ca c knl la i lro lrong
m l nuo c. Tra i Ia i, llng di p o dy Ia , ca su pla l lri n cu a l
ll ng ngn la ng va cu a la i clinl qua lli lruo ng d u l lro
lng lruo ng, ca i na y se b sung clo ca i kia.
Qua llu c, clinl sa cl cu ng co a nl luo ng d n l m quan
lro ng luong d i cu a ngn la ng va lli lruo ng clu ng kloa n o
m l s nuo c. Tluo ng clinl sa cl uu lin klu vu c na y lli se co
a nl luo ng ki m cl klu vu c kia, kli n clo l ll ng la i clinl
klng lri n klai duo c l p lo p l i uu ca c Ioa i c u lru c ma no
c n. Tli du , o nli u nuo c, clinl sa cl la n cl llng lin lo c
da nl llu cl ng cle o In c lu c, se ca n lro su pla l lri n cu a
c pli u va nui duo ng clo linl llu c la i clinl qua vay no ,
nl l Ia kli pl n Ia i pla i lra Ia i duo c kl u lru (klo i llu llu
nl p). Tuong lu , su la n cl luong d i l ll ng ngn la ng
cu a A n va Ha n Qu c so vo i klu vu c pli ngn la ng il bi
can lli p lon, ro ra ng da go p pl n Ia m clo klu vu c pli ngn
65
Ngn hang vat ai c hnh Ngn hang vat ai c hnh
qua t h t r ng u h t r qua t h t r ng u h t r
t ng t r ng k i nh t t ng t r ng k i nh t
la ng pla l lri n lrong ll p ky 80 va 90. Tu giu a nlu ng nm
30, nlu ng la n cl klng clo ple p ca c ngn la ng lluong ma i
cu a My duo c giu m l li I so lu u Io n lrong ca c cng ly pli la i
clinl, da kli n clo il nl l ca c cng ly Io n pla i du a nli u lon
va o lli lruo ng clu ng kloa n, vi nlu ng la n cl na y xu l pla l
lu nl n llu c cu a nuo c My v su da da ng loa lleo vu ng dia
Iy cu a ca c ngn la ng. i u n i b l Ia , nlu ng la n cl na y
klng ngn ca n l ll ng la i clinl My l lro licl cu c clo su
lng lruo ng li p lleo cu a nuo c na y. Truo ng lo p luong pla n
Ia lrong ca c ngn la ng cu a Anl: m c du ca c clinl sa cl cng
klng a p d l b l ky la n cl luong lu na o d i vo i clu ng,
nlung ngn la ng cu ng da d Ia i nlu ng cl lr ng clo ple p
lli lruo ng clu ng kloa n co nlu ng do ng go p da ng k va o su
pla l lri n cu a l ll ng la i clinl va n n kinl l nuo c Anl.
Nguyn nln gy ra nlu ng la nl vi lra i nguo c nlau cu a
ca c ll cl la i clinl kla c nlau giu a ca c nuo c se v n co n gy
nli u lranl ca i. Ca i ma nlu ng k l Iu n nglin cu u g n dy
da kl ng dinl Ia , clu ng il co y ngla lon nlu ng gi clu ng la
luo ng, va ba n lln ca c dicl vu la i clinl co n quan lro ng lon
Ia linl llu c cung u ng clu ng. Qua llu c, linl cl l da da ng
lrong ca c dicl vu c n lli l da vuo l qua mu c d co ll do
Iuo ng duo c lrong ca c s Ii u l ng lo p v qui m va loa l d ng
cu a ca c ngn la ng va lli lruo ng.
M l Iy do kli n clo vi c pln bi l giu a ngn la ng va lli
lruo ng co ll cl ng giu p duo c gi nli u d du ba o lng
lruo ng Ia do no klng loa n loa n luong u ng vo i su pln dinl
giu a no va c pl n.
8
C n co v s ca c cng cu la i clinl kla c
nlau d clo ple p ca c doanl ngli p lrong nlu ng linl lu ng
kla c nlau, co ll co duo c m l c u lru c la i lro plu lo p vo i
minl. Vay no Ia m l cng cu c di n co ll duo c su du ng d
ngn cl n klng clo nlu ng nguo i lrong cu c o m l doanl
ngli p lla nl cng, gia vo Ia minl klng co kla nng cli lra
clo ca c nla la i lro bn ngoa i.
9
Vo i nlu ng kl uo c no don
gia n, vi c llanl loa n se klng lu y llu c va o k l qua loa l
d ng cu a doanl ngli p, va su pla sa n se mo ma n clo m l
qua lrinl cluy n giao quy n ki m soa l (clo du Ia ki m soa l
66
Bt c n x ng v t hng Bt c n x ng v t hng
t i n ahan c h k hanng t i n ahan c h k hanng
t i p c n vn c phn t i p c n vn c phn
c ac nc ang phat c ac nc ang phat
t r i n t r i n
la i sa n ll cl p lay ba n lln doanl ngli p) sang clo nla la i
lro bn ngoa i. Vo i di u ki n co ll lin luo ng r ng su cluy n
giao quy n ki m soa l na y se llu c li n duo c (va nlu clu ng la
se lla o Iu n duo i dy, di u na y klng co gi da m ba o o ca c
nuo c dang pla l lri n), no se la o clo nguo i clo vay m l ni m
lin r ng, ngay ca kli lo klng ll lleo do i loa l d ng cu a
doanl ngli p m l ca cl da ng lin c y lli lo v n co ll va o
cu c, n m quy n ki m soa l, va bi n gia lri doanl ngli p
lla nl li n, ngay ca kli co su vo no .
M l lli du lrong Iicl su co ll minl loa llu vi clo vi c
kl ng dinl r ng, kla nng co ll ki m clu ng duo c ca c k l
qua Ia v n d c l Io i. M l va i kl uo c da ng vay no lruo c dy,
cu ll Ia ca c kloa n vay c xua duo c ll cl p b ng la u di bi n,
llu c l da a p du ng llanl loa n m l pl n lleo di u ki n, du a
lrn m l lrong nlu ng klia ca nl lla nl cng ma cl c cl n co
ll ki m clu ng duo c, bo i vi clu no se klng duo c lra no lru
pli va clo d n l n Iu c ca c con la u duo c vay no lro v , lrong
lruo ng lo p do , cu ng nlu vo i lra i kloa n ru i ro sau na y, lo se
duo c llanl loa n r l l u l.
Va di u quan lro ng Ia , c n pla i co ca i gi do d Ia i co ll
n m quy n ki m soa l: mo n vay se d da ng duo c cung c p clo
doanl ngli p lon vo i nlu ng la i sa n lu u linl (uo c linl cu a
Demirg-Kunl va Maksimovic (1999) du a lrn ca c la i kloa n
la i clinl cu a m l m u Io n, bao g m ca c cng ly duo c nim
y l o ca c nuo c pla l lri n va dang pla l lri n clo ll y, n u
llay 100 dIa gia lri la i sa n v linl b ng ca c la i sa n lu u linl,
lli se Ia Ia m lng mu c d plu llu c va o linl llu c la i clinl
qua vay no lrung binl In 36 d n 51 dIa.
Su plu c la p cu a l u l l ca c loa l d ng kinl l va kinl
doanl li n da i da Ia m lng ma nl mu c d plong plu cu a ca c
pluong llu c ma nlu ng nguo i lrong cu c co ll su du ng d
c g ng cle d y k l qua loa l d ng cu a doanl ngli p. M c du
nlu ng li n b v cng ngl , k loa n, va llu c li n pla p Iy da
giu p clo vi c loa n lli n ca c cng cu plo ng ngu a, nlung xe l
clo cu ng, lli su klng d i xu ng v llng lin giu a nguo i su
du ng va nguo i c p v n o ca c nuo c dang pla l lri n v n clua
67
gia m duo c nli u nlu o ca c nuo c pla l lri n, va ll m cli linl
lra ng na y co n x u di. Nlu ng klo kln lrong vi c gia m sa l da
la n cl li m nng li p c n duo c ngu n v n c pl n lu bn
ngoa i cu a ca c doanl ngli p. Va v n d na y o ca c nuo c dang
pla l lri n co n nglim lro ng lon.
Trn llu c l , vi c li p c n ca c ngu n la i lro b ng vay da i
la n o ca c nuo c dang pla l lri n r l la n cl , ngay ca vo i nlu ng
68
vab n c anh c ac vn vab n c anh c ac vn
v phap l ut , c hung v phap l ut , c hung
c on han c h mc sn c on han c h mc sn
c oc ua c ac k hoan ndai c oc ua c ac k hoan ndai
han han
doanl ngli p la ng d u. Nguyn nln cu a no klng pla i cli
Ia su klng d i xu ng v llng lin, va su lli u minl ba cl no i
clung, ma co n do Iu l v ll cl p co n y u va linl li u qua
lrong b ma y lu pla p co n ke m. i u na y kli n clo vi c vi l
kl uo c ra cl ro i lay da m ba o li u Iu c llu c lli clu ng lruo c
loa a n r l klo kln. Kla o sa l ca c ba o ca o la i clinl, ngay ca
cu a nlu ng cng ly da nim y l, d u clo ll y, li I l ng la i sa n
duo c la i lro b ng v n vay nlo lon - va co n nlo lon nu a n u
clu ng la cli nlin va o v n vay da i la n - m c du cl ng co Ia m
pla l xa y ra kli n lli lruo ng v n da i la n bi ki m cl . i u
na y klng l n co ngla Ia ca c doanl ngli p do da llay ll
b ng v n c pl n lu bn ngoa i. Tuy s Ii u klng clo ple p
clu ng la xa c dinl ring re ngu n v n c pl n lu bn ngoa i,
nlung c n gia lli l r ng, nlu ng doanl ngli p na y duo c la i
lro r l Io n b ng pl n llu nl p giu Ia i va go p v n c pl n lu
nlu ng nguo i lrong n i b doanl ngli p, nlu ng nguo i klng
bi v n d b l d i xu ng v llng lin la n cl . y Ia m l
nguyn nln kli n vi c d u lu lu nln b ng c pli u llm
pl n quan lro ng.
Il n Io n ca c kloa n vay cu a ca c doanl ngli p o nlu ng
nuo c dang pla l lri n d u lu ngn la ng, va cli pli cu a linl
llu c la i lro na y cu ng plu llu c luong u ng va o li u qua loa l
d ng va linl ca nl lranl cu a lli lruo ng ngn la ng. V m l
na y, lla nl licl cu a ca c n n kinl l dang pla l lri n co n kla
ll p ke m. M l d u li u g n du ng pla n a nl lla nl licl loa l
d ng na y Ia mu c d Ian r ng cu a ca c lrung gian (la i clinl).
Ca c cli s clo ll y, lu do loa Ia i su l ngn la ng da Ia m lng
llm mu c clnl I cl Ia i su l na y (Hinl 1.8), qua llu c, lrong
kli lrung vi cu a mu c clnl I cl Ia i su l lrung binl duo c y l
gia o ca c n n kinl l lin li n lrong nu a cu i ll p ky 90 gia m
xu ng cli co n lrn 300 di m co so , lli con s luong u ng o ca c
n n kinl l dang pla l lri n Ia i li p lu c mo r ng vuo l qua 800
di m co so . M l pl n lrong su gia lng na y se pla n a nl vi c
dinl gia v n vay linl l lon lrong m l mi lruo ng duo c lu
do loa , pla n a nl clinl xa c lon mu c d ru i ro vo no cao lon
lrong co c u la i sa n ngn la ng o m l nuo c dang pla l lri n
di n linl.
10
Tuy nlin, m l pl n kla c lrong su gia lng na y
69
Vay ngn hang c ac Vay ngn hang c ac
nc ang phat t r i n t n nc ang phat t r i n t n
k em hn k em hn
se ll li n vi c ca c ngn la ng va clu ngn la ng llu c lli
nli u quy n Iu c lli lruo ng lon lrong ca c lli lruo ng ngn
la ng da duo c lu do loa n i b . Nl l Ia kli v n bi xo i mo n
do klu ng loa ng ngn la ng, lli ca c ngn la ng se quy l lm
su du ng quy n lu do mo i cu a minl d licl Iu y v n llng
qua vi c llu c lli quy n Iu c lli lruo ng. Ro ra ng c n pla i co
ca c bi n pla p clinl sa cl d d plo ng linl lra ng l p lrung
quy n Iu c lli lruo ng sau kli lu do loa ngn la ng, nlung
clinl plu co ll r l cl m d ra clinl sa cl, n u Iuo ng v n
cu a ngn la ng co n ll p, do nlu ng v n d da nu lu lruo c:
no se gi ng m l Ioa i g n nlu llu n da nl va o kla cl la ng
cu a ngn la ng d kli plu c Ia i mu c v n loa lloa da ng (xem
Cluong 2).
Su l p lrung cu a loa l d ng ngn la ng cu ng Ia m l di u l
la i lrng ll y d i vo i su lng lruo ng cng ngli p, nlung
nlu CeloreIIi va Gambera (2001) da cli ro , ca c la c d ng r l
plu c la p vi l ll ng ngn la ng pli ca nl lranl da duo c llicl
ngli d luo ng Io i lu ca c m i quan l clo vay d i vo i nlu ng
doanl ngli p lre dang co nlu c u duo c c p v n r l Io n.
(Trong m l lli lruo ng pli ca nl lranl, ngn la ng co ll ky
vo ng kloa n d u lu ban d u cu a lo lrong vi c xa c I p m i
70
L i ch do ca nh t ranh vahi u
quasegi a m bi n ch nh
l ch gi a ca c n c cng
nghi p; t do hoacho phe p
pha n a nh nhi u hn ru i ro
t rong bi n ch nh l ch
ca c n c ang pha t t ri n
quan l clo vay vo i nlu ng doanl ngli p nlu ll se duo c
d n da p b ng m l Iu ng Io i nlu n Iu da i). Qua llu c, li u
u ng lai la i cu a su l p lrung (loa l d ng ngn la ng) co ve il
lon lrong nlu ng nga nl co kla nng l n la i pl bi n nlu ng
doanl ngli p nlu v y.
Su pla l lri n cu a lli lruo ng clu ng kloa n c pli u cu ng
nlu vay no - d u co ll la o ra nlu ng pla n Iu c d i vo i nlu ng
kloa n Io i nlu n qua mu c cu a ngn la ng. Trn llu c l , o l l
ca ca c nuo c, su pla l lri n su cu a ngn la ng duo ng nlu co
m i luong quan vo i su pla l lri n lli lruo ng clu ng kloa n
(Hinl 1.9). Trong kli c g ng lim li u su pla l lri n cu a lli
lruo ng clu ng kloa n, clu ng la r l d sao Ia ng nlu ng lli
lruo ng c pli u v danl Io n, v n dang nga y ca ng lro nn
quan lro ng o ca c n n kinl l lin li n, n u clu ng la bo qua
m l di u Ia o ca c nuo c dang pla l lri n, ngay ca nlu ng doanl
ngli p co ln lrong danl sa cl nim y l lrn lli lruo ng clu ng
kloa n cu ng lluo ng co m l s Iuo ng Io n c pli u cu a minl
n m lrong lay ca c nla d u lu co quan l g n gu i. Qua llu c,
lrong Iicl su , I n su du ng r ng ra i d u lin linl llu c la i clinl
71
nhng phat t r i n t h nhng phat t r i n t h
t r ng c phi u c ot h t r ng c phi u c ot h
t ao r a c ac l c l ng t ao r a c ac l c l ng
phan c anh t r anh phan c anh t r anh
Spha t t ri n cu a ngn ha ng
vat ht r ng ch ng khoa n i
i v i nhau
clinl llu c qua c pli u Ia i klng llu c su d lranl llu lli
lruo ng v danl, ma no loa l d ng nlu m l ca cl d cluy n
giao quy n so lu u lrong m l pla m vi la n le p ca c li p l i
kinl doanl, va do do , no Ia linl llu c da nl clo l u l l ca c
c pli u nga y nay, va (l l nlin) d c bi l Ia , nlung klng cli
da nl clo ca c doanl ngli p clua nim y l.
11
Tuy nlin, n u ca c v n d v llng lin b l d i xu ng co ll
duo c gia i quy l lo c Ioa i lru , lli c pli u bn ngoa i Ia m l
cng cu la i clinl co ll mang Ia i nlu ng Io i ll lo Io n clo ca
nguo i su du ng I n nguo i c p v n. Ta i clinl qua c pli u clo
ple p nlu ng nguo i sa ng I p lrong cu c va ca c nla qua n Iy
doanl ngli p co llo i gian d loa n lla nl nlu ng du a n cli n
Iuo c da i la n lon, va d l i plu c sau nlu ng klo kln ngoa i
du ki n, ma klng c n lra ca i gia pla i l clu c Ia i. M c du
nlu ng nguo i n m giu c pli u co ll co quy n so lu u cu i
cu ng va se llu duo c nli u Io i icl n u doanl ngli p loa l
d ng r l lla nl cng, nlung nlu ng Io i ll na y plu llu c va o
su v n la nl lu u li u cu a ban gia m d c d co su d i xu binl
d ng d i vo i l l ca c dng.
Kli klng ll da m ba o di u na y, lli c pli u cli co ll
ba n duo c clo nlu ng nguo i ngoa i cu c, sau kli da gia m gia .
i u na y da duo c clu ng minl ro ra ng clo lruo ng lo p ng
A lrong nlu ng nglin cu u cu a CIaessens va ca c la c gia kla c
(1999a, b), nlu ng nguo i da gli Ia i c n ll n c u lru c so lu u
cu i cu ng cu a 3.000 doanl ngli p co nim danl o 9 nuo c,
lleo do i su ki m soa l cu a nlo m va cu a gia dinl, va vi ll , bi l
duo c mu c d ki m soa l llu c l (klng clinl llu c) cu a ban
qua n Iy lay nlu ng c dng cli pl i, lluo ng Ia llng qua ca c
c u lru c linl lla p, v n r l pl bi n va klng cli lrong klu
vu c (Hinl 1.10. 1.11)
12
. Trong m l clu ng mu c na o do , nlu ng
c u lru c na y pla n a nl su l p lrung cao d lon quy n Iu c kinl
l lrong ca c nuo c dang pla l lri n (m l di m da d Ia i l u qua
clo vi c llu c la nl ca c qui dinl v su ll n lro ng, nlu se ba n
d n lrong Cluong 2). Tng cuo ng su l p lrung so lu u se Ia m
l n lluong k l qua loa l d ng lrn lli lruo ng clu ng kloa n
cu a nlu ng c pli u na y, kli n clu ng cli co ll duo c lrao d i
72
co cli l kl u d d n bu clo nlu ng nla la i lro ngoa i cu c vi
co kla nng Io i icl cu a lo se bi bo qua m l ca cl luong d i.
n dy, clu ng la Ia i ll y r ng, klng pla i Iu c na o cu ng co
ll du a va o su v n la nl cu a lli lruo ng d da l d n su l i uu,
va lrong lruo ng lo p na y, qua n lri cng ly va su pln b
ngu n Iu c se Ia nlu ng Inl vu c cliu lli l la i.
O dy, co ll la o ra m l su ba o l nl l dinl b ng ca c ba o
ca o la i clinl clinl xa c va loa n di n, va b ng nlu ng da o Iu l
yu c u gia m d c pla i Ia m vi c vi Io i icl cao nl l cu a ca c c
dng. T l nlin, n u Iu l pla p va kla nng llu c lli clu ng
lrn llu c l plu llu c va o su cl p llu n cu a clinl nlu ng ke
d c Io i dang ki m soa l l u l l ca c doanl ngli p Io n cu a n n
kinl l , lli nlu ng ke na y co ll cl ng v i va ng gi ma cl p
llu n m l di u nlu ll . Tuy v y, nguo i lrong cu c klng
pla i Iu c na o cu ng duo c Io i ro ng lu m l mi lruo ng ma lrong
do lo klng ll cam k l m l ca cl da ng lin c y Ia se d i xu
binl d ng d i vo i ca c c dng bn ngoa i.
Nlu ng Ioa i yu c u na y duo ng nlu quan lro ng lon Ia vi c
cli don gia n lli l I p m l l clu c clinl llu c d lao di u ki n
llu n Io i clo vi c mua ba n c pli u. Tuy nlin, m l kli
nlu ng di u ki n lli l y u clo vi c pla l la nl c pli u cu a
doanl ngli p da duo c lli l I p, lli di u quan lro ng Ia pla i
da m ba o clo ca c llu lu c va llng I mua ba n lrn lli lruo ng
clu ng kloa n co l clu c cu ng da m ba o kla nng llanl kloa n
lloa da ng o mu c gia pla i clng. Tlu c li n va cng ngl dang
pla l lri n nlanl clo ng lu ca c lli lruo ng lruo ng lla nl da
giu p clo vi c a p du ng va llu c li n co cl mua ba n va kla o
gia d da ng lon, ma nlu ng co cl do r l lu u li u, va no i
ng n go n, se da m ba o linl loa n ve n cu a lli lruo ng, k ca d i
vo i vi c mua ba n lra i kloa n va c pli u (xem IIC 1998).
Tuy nlin, vi c nui duo ng b l bu c lli lruo ng clu ng
kloa n lrong nuo c, gi ng nlu nli u nuo c nlo dang c llu c
li n, co ll Ia lro c m de n cla y lruo c l. Nli u so giao
dicl clu ng kloa n mo i da duo c lli l I p lrong nlu ng nm
g n dy, b l cl p nlu ng di u ki n klng kla quan. R l
nli u lrong s do llanl kloa n cu c ky ke m va cli co m l s il
73
clu ng kloa n duo c lrao d i. c bi l, vo i nlu ng co l i nga y
ca ng nli u clo ca c d ng minl qu c l , cu ng nlu vi c nim
y l va bun ba n giu a ca c nuo c, klng co gi cl c cl n Ia bao
nliu lrong s nlu ng so giao dicl na y co ll va c n s ng so l.
Clu ng la se quay Ia i vai lro cu a ca c l ll ng la i clinl nlo
lrong Cluong 4.
74
Ca c cng t y gi a nh n m gi
t 20% scphi u t rl n
chi m t t ro ng chi ph i m t
sn c
C shat ng t ai c hnh C shat ng t ai c hnh
N
L I IL I CA N THIL T O AY IA IHA I TA O IL I
ki n llu n Io i clo su v n la nl lu u li u cu a ca lli
lruo ng vay no I n lli lruo ng c pli u - clo ple p ca c
lli lruo ng na y duo c pla n u ng lruo c mu c c u do nlu c u cu a
nguo i c p v n va nguo i su du ng v n linl lla nl nn - lli v n
co n m l cu lo i duo c d l ra Ia , bi n pla p clinl sa cl na o se
75
Tt nht l ahng c hnh Tt nht l ahng c hnh
sac h vao sphat t r i n sac h vao sphat t r i n
mt c shat ng vng mt c shat ng vng
c hc , c hk hng phai c hc , c hk hng phai
vao c ac c c u c ut h vao c ac c c u c ut h
plu lo p` Cu lra Io i n i In m l ca cl lu nlin nl l lu ca c k l
qua nglin cu u ma clu ng la dang kla o sa l va lu nlu ng kinl
ngli m da ng ll l vo ng v linl llu c so lu u cu a nla nuo c d i
vo i ca c lrung gian la i clinl (duo c ba n d n lrong Cluong 3)
Ia , l l ca ca c clinl sa cl na y d u co kla nng se lu u li u lon
n u clu ng duo c luo ng va o co so la l ng
13
, clu klng pla i
va o ba n lln ca c c u lru c la i clinl.
Ba i lo c lu vi c xem xe l c u lru c la i clinl da clo ll y su
c n lli l pla i co ca c bi n pla p clinl sa cl v co so la l ng,
ma nlu ng bi n pla p na y co ll d y ma nl vi c sa n sinl va
lrao d i llng lin, la n cl vi c llu c lli quy n Iu c lli lruo ng,
clo du Ia lrong loa l d ng ngn la ng
14
lay do nlu ng nguo i
lrong cu c d gy b l Io i clo c dng, va da m ba o su v n
la nl li u qua cu a ca c lli lruo ng clu ng kloa n co l clu c.
Nlung ca c bi n pla p clinl sa cl na o nn duo c a p du ng`
Tli du , nlu ng qui l c va llu lu c na o se la n cl duo c
kluynl luo ng nlu ng d i luo ng llam gia (lli lruo ng)
xuyn la c nlu ng llng lin co Iin quan lay Ia ng lra nl
nlu ng cam k l ma lo da dua ra, va l n du ng quy n Iu c lli
lruo ng` (O dy, nguyn l c loa cl dinl clinl sa cl d u lin
cu a clu ng la, nlu da ll y lrong pl n l ng quan, se giu vai
lro clu da o: la y Ia m vi c cu ng lli lruo ng, nlung klng
d m c clo lli lruo ng).
Clinl lrong Inl vu c pla p Iy , ca c nglin cu u g n dy v
l ll ng la i clinl li u qua Ia i da l duo c nli u li n b nl l -
va lrong nlu ng Inl vu c vuo l qua do i lo i li n nlin va lli l
y u Ia pla i da m ba o kli xa y ra li n luo ng vo no , nguo i clo
vay co ll llu c li n quy n cu a minl m l ca cl mau Ie va
klng l n ke m. T l nlin, clinl plu co Io i ll so sa nl lrong
vi c loa cl dinl va llu c lli Iu l. M l ca cl li p c n co ll duo c
d loa cl dinl clinl sa cl lrong Inl vu c pla p Iy Ia lim ca cl
c p nl l va li u clinl Iu l pla p va ca c llng I pla p Iy
lrong nlu ng Inl vu c co a nl luo ng d n la i clinl: dua co c u
pla p Iy da l d n mu c l l nl l nlu o m l lrong nlu ng n n
kinl l lin li n lon.
M l va i nm lruo c dy, m l nl n dinl da ng kinl nga c,
76
duo c l u llu n b ng ca c nglin cu u dinl Iuo ng cli li l, da
gy ra su l ngli d i vo i don llu c nle nla ng na y. Trong
nli u ba i vi l, Ia Iorla, Io pez-de-SiIanes, SlIeifer va Vislny
(1997, 1998) da clo ll y, ca cl Iu a clo n lruy n ll ng pla p Iy
klng pla i klng co a nl luo ng. Cu ll lon, lo I p Iu n
r ng, l ll ng pla p Iy b l ngu n lu Iu l lu c cu a Anl vuo l
lr i lon l n so vo i nlu ng l ll ng b l ngu n lu da o Iu l
NapIng, xe l ca v vi c u ng l su pla l lri n la i clinl I n
l lro lng lruo ng kinl l no i clung. (Tleo nglin cu u cu a
lo , k l qua loa l d ng cu a lai do ng pla p Iu l kla c duo c ca c
nla Iu l lo c gli nl n Ia do ng u c va Xcngdinavi, n m o
giu a lai do ng Iu l no i lrn).
Nlu ng pla l li n ban d u na y cu a Ia Iorla, Io pez-de-
SiIanes, SlIeifer va Vislny co ll duo c nlin nl n, cl ng la n
nlu v klia ca nl ba o l luong d i ma ca c lruy n ll ng pla p
Iy kla c nlau da clinl llu c da m ba o clo ca c nla Ia nl da o
doanl ngli p, ca c c dng cli pl i, nlu ng nguo i lrong cu c
kla c, lruo c ca c nla la i lro bn ngoa i, k ca nlu ng nguo i clo
vay I n ca c c dng lli u s . Qua llu c, ca c la c gia da xa c dinl
m l b nlu ng liu cli clinl pla n a nl su ba o l luong d i
na y lrong Iu l. Tli du , n u m l cng ly luyn b pla sa n, lli
nguo i clo vay duo c da m ba o co quy n licl llu la i sa n ll
cl p, lay nlu ng nguo i duong nlin duo c uu lin lra no se
cli m doa l (qui dinl v nguo i duo c uu lin duong nlin ro
ra ng ba o v nlu ng nguo i lrong cu c lruo c nlu ng nguo i clo
vay co da m ba o)` Ii u ban qua n Iy co co n quy n ki m soa l
m l cng ly dang pla i dua ra d s p x p Ia i duo i su ba o l
cu a loa a n lay klng` Co nlu ng di u kloa n b l bu c vi c bo
pli u llay qua llu lay klng` Ii u l l ca c d ng co quy n
bo pli u binl d ng va quy n duo c mua lruo c kli llam gia
va o b l ky I n pla l la nl c pli u mo i na o lay klng (ba o v
c dng lli u s )` M l Iuo ng nlo lli u s ca c c dng co ll
kin quy l d ngli m l plin lo p da i l i c dng b l lluo ng
lay klng` Ii u gia m d c co ll bi ki n vi ca cl d i xu co linl
a p cl c dng lay klng`
15
M c du r l nli u liu cli pla p Iy clua ll ngay m l Iu c
77
Cac h t hng phap l y Cac h t hng phap l y
k hac nhau, c ophng k hac nhau, c ophng
t hc bao hk hng gi ng t hc bao hk hng gi ng
nhau nhau
ga n clo nlu ng gia lri dinl Iuo ng v mu c d ba o l ma clu ng
la o ra, nlung linl lla i cu a clu ng lli luong d i ro : vo i s Ii u
cu a 49 nuo c lrn kl p ll gio i, su ba o l luong d i co quan
l g n gu i vo i ca cl pln Ioa i Ia m b n do ng xu l xu pla p
Iu l, va vo i d c di m cu a ca c qui l c pla p Iy ma nlu ng qui
l c na y cu ng Ia i g n vo i xu l xu pla p Iu l. a ng k lon,
quy n cu a c dng ca ng Io n (duo c do kla ll so b ng gia lri
lrung binl cu a ca c liu cli) lli se ke o lleo s Iuo ng ca c cng
ly nim y l ca ng nli u, va mu c d v n loa qua lli lruo ng
clu ng kloa n ca ng cao, quy n cu a nguo i clo vay ca ng Io n lli
se g n vo i mu c d lin du ng qua ngn la ng va la i clinl qua
lra i pli u ca ng cao. K l Iu n na y clo r ng, su ba o l cu a Iu l
pla p llu c su co giu p l lro clo su pla l lri n cu a lli lruo ng
la i clinl, da duo c kl ng dinl va cu ng c b ng ba i vi l cu a
Ievine, Ioayza va Beck (ba i vi l na y da duo c nu lrong pl n
la i Ii u llam kla o, va m l I n nu a, ba i vi l na y Ia i du ng bi n
xu l xu pla p Iu l Ia m m l cng cu d ki m soa l kla nng xa y
ra m i quan l nln qua nguo c).
Vi ll , xu l xu pla p Iu l co quan l vo i pla l lri n la i
clinl, va la i clinl l lro clo lng lruo ng kinl l , nlung n u
nla y ca cl qua ng b ng vi c pla l bi u r ng, ba n lln xu l xu
pla p Iy Ia y u l nguyn nln quy l dinl quan lro ng d n
lng lruo ng kinl l lli co ll se Ia m l sai I m. Ca c cng lrinl
kinl l Iuo ng g n dy lon da clo ll y ca c luy n quan l
nln qua plu c la p lon nli u. Hai nglin cu u g n dy da d
xu l nlu ng co cl kla c, ma ca lai duo ng nlu d u da m la
ca c s Ii u clinl xa c lon. Ca lai d u nl n ma nl d n ca c di u
ki n Iicl su lrong nlu ng nuo c a p du ng l ll ng Iu l pla p lu
ca c nuo c clu Au la l nln.
l Cng lrinl d u lin (cu a AcemogIu, }olnson va
Robinson 2000) da pln bi l giu a ca c vu ng llu c dia bi
ca c cuo ng qu c llu c dn klai lla c vo i nlu ng nuo c bi
llu c dn cli m do ng: cli lrong nlu ng nuo c bi xm
cli m (duo c nl n di n v m l kinl l Iuo ng b ng li I
lu vong lrong s nlu ng ke llu c dn ll p lon) mo i cliu
a nl luo ng cu a nlu ng Io i icl lu m l n n pla p Iu l va
78
ca c ll cl kla c duo c lli l k lo p Iy .
l Ba i vi l llu lai (cu a Berkovilz, Ioslor va Riclard 2000)
da nl n ma nl d n ca i ma lo go i Ia linl li u Iu c pla p
Iy , lu c Ia mu c d ma ca c ll cl pla p Iy llu c su v n
la nl lu u li u. Trn llu c l , xu l xu pla p Iu l cu ng co
m i quan l vo i li u Iu c pla p Iy , va cu ng lleo llu lu
x p la ng nlu ll . Nlung Berkovilz, Iislor va Riclard
co n du ng m l llu llu l kla c, lo I p Iu n r ng, o nuo c
na o ma l ll ng pla p Iy loa n loa n xa Ia cu a lo Ia su
Iai gle p lru c li p lu clinl qu c va o m l mi lruo ng
klng d da ng li p llu (lo c ngay ca kli Iai gle p va o
m l mi lruo ng d Inl l i nlung su Iai gle p do Ia
gia n li p, va do do , pl n na o klng duo c loa n la o) lli
nuo c do se klng ll xy du ng li u Iu c pla p Iy m l
ca cl lu u li u duo c.
M i quan di m lrn d u d n d n m l bi n gia i llicl kla c
nlau, va ca c k l qua kinl l Iuo ng clo ll y, ca lai bi n s na y
d u lon l n bi n v xu l xu pla p Iu l kli c n gia i llicl clo
lng lruo ng kinl l . Co Ie llng di p clinl lu nlu ng nglin
cu u na y klng pla i Ia , d co duo c su pla l lri n lla nl cng
lli pla i co m l gio i Ia nl da o llu c dia r ng Iuo ng, ma Ia , ba n
cl l cu a m i quan l luong la c lrong Iicl su vo i ca c lrung
lm clu Au lluo ng pla loa i lo c gy b l Io i clo li u Iu c
cu a ca c ll cl o nuo c so la i.
Clua ll co k l Iu n gi v v n d na y, nlung ngay ca kli
ba n lln no klng pla i Ia m l a nl luo ng ma nl, d c I p, co
linl nln qua d n lng lruo ng kinl l , lli cu c lranl Iu n va
pln licl v vai lro cu a xu l xu pla p Iu l cu ng da giu p clo
vi c kloi su llm liu bi l cu a clu ng la v c u lru c pla p Iy
lrong su v n la nl cu a l ll ng la i clinl. Nglin cu u da clo
ll y, nlu ng su ba o l kla c nlau d i vo i ca c d i luo ng lu u
quan kla c nlau cu ng a nl luo ng d n su pla l lri n luong d i
cu a lli lruo ng vay no va c pli u, d n mu c d so lu u r ng
ra i cu a ca c cng ly, lo c l ng qua l lon, Ia d n mu c d ma ca c
cng ly do duo c la i lro lu bn ngoa i, va do do , d n su pla l
lri n no i clung cu a klu vu c la i clinl.
79
Bao v quy n v t ai san Bao v quy n v t ai san
t ao i u k i n t hun l i t ao i u k i n t hun l i
c ho sphat t r i n t h c ho sphat t r i n t h
t r ng vau t t r ng vau t
c bi l gia lli l clo r ng, xu l xu pla p Iu l co a nl luo ng
d n su pla l lri n la i clinl klng bi ca c Iy lluy l v llu c dia
va c y gle p no i lrn plu nl n v m l ll ng k. Trn llu c l ,
Beck, Demirg -Kunl va Ievine (2000b) da clo ll y, xu l xu
pla p Iu l v n Ia m l bi n s gia i llicl quan lro ng clo r l
nli u lluo c do pla l lri n la i clinl lrong ca c ple p l i quy o
nli u nuo c. (Clinl su l n la i Iu da i cu a m i quan l na y da
clo ple p clu ng la co ll su du ng cng cu giu p nl n di n la c
d ng co linl nln qua cu a la i clinl d n lng lruo ng nlu da
ba n d n o lrn). Bi n llu c dia co ve cu ng co m i luong quan
da ng k d n su pla l lri n la i clinl - co n bi n Iai gle p lli ke m
luong quan lon.
16
Va llng di p clinl sa cl lu ca c k l qua kinl l Iuo ng da
cli ra m l ca cl co l ll ng, lleo m l luo ng duy nl l: cl ng
nlu ng klng ca n lro lng lruo ng, vi c ba o l l l lon quy n
v la i sa n cu a ca c nla la i lro bn ngoa i se la o di u ki n llu n
Io i clo su pla l lri n lli lruo ng la i clinl va d u lu.
17
klng bi ngl Ia quan sa l lrn qua li n nlin, clu ng
la c n nl c Ia i r ng, lri n vo ng na y - m l lri n vo ng l p d n
va llng lluo ng d i vo i nlu ng nguo i c p la i clinl - klng
pla i Ia klng co lranl ca i. Qua llu c, co di di u c n no i v
n n la ng Iy lluy l cu a m l quan di m kla c clo r ng, nguo i
c p la i clinl klng nn duo c ba o l qua da ng. Suy clo
cu ng, su lng lruo ng plu llu c va o l cl l doanl nln, di u
na y Ia i do nlu ng nguo i sa ng I p lrong n i b cng ly co
duo c, do do , lrao clo lo su ba o l pla p Iy klng d y du co
ll Ia m pluong la i d n nli l linl lleo du i d u lu kinl
doanl mo i cu a lo . Xe l lu m l klia canl kla c, clu ng la co
ll ll y ba o l pla p Iy qua nli u clo nlu ng do i lo i d i vo i
la i sa n ll cl p se kluy n klicl ca c ngn la ng Iuo i bi ng,
v n klng ll klai lla c duo c nlu ng ky nng cu a minl lrong
clu c nng xa l i v ll m dinl va lleo do i du a n, ma lra i Ia i
cli du a va o vi c nl n la i sa n ll cl p va su ba o l cu a pla p
Iu l (kicl ba n na y da duo c Manove, IadiIIa va Iagano 2000
nglin cu u).
Va clu ng la c n pla i lra nl vi c llu c d y vi c llu c li n
80
Mc dul yt huy t c ho Mc dul yt huy t c ho
t hy c oquanhi u sbao t hy c oquanhi u sbao
v ngi gi t i n c ot h v ngi gi t i n c ot h
l am k m ham t c ht l am k m ham t c ht
doanh gi a doanh gi a
va ln lro ng lo p d ng vuo l qua gia lri llu c cu a clu ng. Nlu
Keynes (1923) da co m l k l Iu n r l da ng gli nlo , su
cluyn cl lrong ca c kl uo c... Ia cla de llu c su cu a ca cl
ma ng. Iu n cu na y va ca c Iu n cu luong lu , co m l gia lri
nl l dinl, nlung nl n dinl cu i cu ng c n pla i du a va o
llu c ngli m, va o dy, l l ca nlu ng b ng clu ng g n dy
d u cli ro nlu ng v n d na y sinl Ia do ba o l klng d y
du clo nlu ng nguo i co quy n doi lo i, clu klng pla i
nguoc Iai. Su lliu vng ml vn loa lin dung, luc Ia
nlu ng kluy n klicl va llng I da di vay lli pla i loa n lra ,
se clo ple p suy Iu n duo c nlu ng pla n u ng du ki n lu plia
nlu ng nguo i se Ia nguo i clo vay. Hon nu a, lli u su ki m
cl vi c Ia m du ng quy n Iu c n i b d ng m bo n ru l ngu n
Iu c cu a cng ly va qua m l nlu ng c dng lli u s se kli n
lo do du kli la i lro qua c pli u lrong luong Iai. Klng xy
du ng duo c nlu ng clu n mu c na y, se kim la m su pla l lri n
cu a lli lruo ng la i clinl, do do , la n cl su li p c n mang
linl kinl doanl d n r l nli u nlu ng cng cu la i clinl plu
lo p vo i cli pli pla i clng.
M c du clinl plu da ru l klo i nli u Inl vu c loa l d ng
kinl l , va clo du su di u li l qua mu c va ca c qui dinl Ia m
ca n lro linl li u qua lrong lli lruo ng la i clinl lluo ng gy ra
nli u v n d , nlung r l klo plu nl n su c n lli l pla i d
clo clinl plu n m giu m l vai lro nl l dinl lrong Inl vu c
na y d da m ba o co duo c co so la l ng la i clinl lloa da ng.
18
Noi na o ma clinl plu loa n loa n v ng m l, klng da m nl n
lra cl nli m cu i cu ng Ia c p ple p va gia m sa l ll n lro ng ca c
ngn la ng, di u li l vi c pla l la nl cng klai va bun ba n
clu ng kloa n, lay lli l I p va l lro clo l ll ng pla p Iy ,
v n r l c n lli l d gia i quy l nlu ng mu llu n lrong v n d
lo p d ng, lli noi do k l qua se r l l la i.
Vi ll , nguyn l c llen cl l d u lin ma d n nay da l l
su c ro ra ng Ia : kli loa cl dinl va llu c li n ca c clinl sa cl
clo klu vu c la i clinl, clinl plu pla i Ia m vi c vo i lli lruo ng
d lng cuo ng linl lu u li u lrong su v n la nl cu a lli
lruo ng, nlung klng d m c nlu ng v n d na y clo ca c d i
81
nhng bng c hng l ai nhng bng c hng l ai
c ho t hy bao v k hng c ho t hy bao v k hng
y usec or ui r o y usec or ui r o
c ao hn c ao hn
Chnh phuc n l am vi c Chnh phuc n l am vi c
vi t h t r ng phat vi t h t r ng phat
t r i n c shat ng t ai t r i n c shat ng t ai
c hnh c hnh
luo ng ring bi l llam gia lli lruo ng, lo c d m c clo lli
lruo ng no i clung.
Tuy nlin, d b sung lo c b kluy l clo su lli u v ng
cu a ca c la nl d ng cu a clinl plu , do i lo i pla i co m l
pla m vi ro ra ng va llu c li n, d ca c d i luo ng llam gia lli
lruo ng co ll kluy cl da i co c u di u li l kli c n lli l. Tlu c
li n o m l s lli lruo ng clu ng kloa n co l clu c loa l d ng
luong d i lla nl cng da clo la nlu ng lli du v nlu ng sa ng
ki n lu nln nlu ll . Qua llu c, l u l l ca c lli lruo ng d u
d l ra yu c u v vi c cng b llng lin va qua n lri cng ly,
bn ca nl va n m ngoa i nlu ng gi da qui dinl lrong Iu l cng
ly no i clung, nlo do co ll la o Io ng lin l l lon clo nlu ng
nguo i llam gia lli lruo ng. Nlu ng lli lruo ng na y cu ng d ra
ca c qui l c cu ll v llu lu c mua ba n lrn lli lruo ng, bao g m
ca vi c nglim c m vi c mua ba n giu a nlu ng nguo i lrong
cu c, lranl llu mua lruo c (fronl-running) va ca c linl llu c
c u k l kla c giu a ca c cluyn gia lrn lli lruo ng.
M l lli du minl lo a g n dy vo i nli u kla nng co ll a p
du ng r l l l clo ca c nuo c dang pla l lri n, Ia ca cl llu c ma lli
lruo ng clu ng kloa n u c lli lruo ng Deulscle Brse llu c
so lu u lu nln pla n u ng Ia i lruo c lm Iy clo r ng ca c qui
dinl cng b llng lin v ca c cng ly nim y l qua y u nn
klng la o ra duo c ni m lin vu ng cl c clo ca c c dng. Vi ll ,
co r l il cng ly nim y l mo i. V n d na y b l ngu n lu llng
I la cl loa n lruy n ll ng cu a u c, lrong do co ca c qui dinl
v su c n lro ng kli ba o ca o, luy pla i ba o v quy n Io i cu a
nlu ng nguo i clo vay (nlu ng nguo i ma yu c u co ba n cu a lo
Ia pla i duo c ca nl ba o so m v nlu ng v n d Iin quan d n vo
no ), nlung llu c l Ia i d n d n vi c cle gi u linl lra ng la i
clinl llu c l cu a cng ly, ma d y Ia i clinl Ia nlu ng llng lin
ma c dng li m nng c n co . Gi ng nlu nli u nuo c kla c,
vi c nglin cu u li n la nl m l cu c ca i ca cl l ng ll ca c liu
clu n k loa n lleo sa l Tiu clu n K loa n Qu c l (IAS) o
u c se giu p clo vi c gia i quy l v n d na y. Trong kli do , m c
du co ngla vu pla i cl p nl n l l ca ca c cng ly na o lloa
ma n ca c liu clu n nim y l lleo Iu l dinl, nlung lli lruo ng
82
Comt pham vi r or t Comt pham vi r or t
c ac i t ng t ham gi a c ac i t ng t ham gi a
t ht r ng c ung c c u t ht r ng c ung c c u
t r uc i u t i t t r uc i u t i t
clu ng kloa n Ia i quy l dinl la o ra m l pln doa n lli lruo ng
mo i, cl l Iuo ng cao va co ca c yu c u cng b llng lin mo i.
co ll llam gia va o pln doa n lli lruo ng mo i na y, do i lo i
Neuer Markl pla i ba o ca o dinl ky la ng quy lleo liu clu n
IAS. Tu kli lla nl I p nm 1996 d n nay, lli lruo ng na y da
g n Ii n vo i su bu ng n nlu ng do l pla l la nl mo i, do ni m
lin cu a c dng da lng In.
19
Gi ng nlu l l ca ca c l clu c lu di u li l kla c, Deulscle
Bu rse klng ll kluo c lu m i quan l vo i loa a n: m c du
m l cng ly nim danl lrong pln doa n lli lruo ng mo i lu
nguy n cl p nl n nlu ng quy l c kl l kle lon va co ll bi
Ioa i klo i danl sa cl cu a Neuer Markl n u vi pla m, nlung co
ll se co su b l d ng lrong luong Iai v vi c cl p la nl ca c
qui dinl ma cli co ll gia i quy l llng qua loa a n. ca c qui
l c na y co li u Iu c, c n pla i lli l k Ia i vi c b sung ca c di u
Iu l v lo p d ng lu nln lrong ca c l clu c lu di u li l sao clo
il pla i nlo c y d n loa a n, cl ng la n b ng ca cl Ia m clo ba n
lln ca c qui l c na y ca ng minl ba cl ca ng l l. T l nlin, ba n
lln llu l ngu l clu c lu di u li l cu ng co v n d , vi l u l l
ca c l clu c nlu v y lrn lli lruo ng la i clinl d u c n d n m l
su di u li l nl l dinl lu bn ngoa i, n u cli mu n la n cl kla
nng ca c l clu c na y Ia m du ng quy n Iu c lli lruo ng.
20
Tuy v y, kli xy du ng ca c da o Iu l va ca c qui dinl lli
lruo ng, clu ng la klng duo c bung Ioi vai lro quan lro ng ro
ra ng cu a linl li u Iu c pla p Iy , no i cu ll lon Ia ca c qui l c
li n la nl pla i co kla nng llu c lli. Nli u nglin cu u kinl
l Iuo ng lrong nli u nuo c clu ng li llam kla o da clo ll y,
nlu ng da nl gia qua di u lra v pla p cl va cl l Iuo ng cu a
clinl plu cu ng quan lro ng d i vo i pla l lri n la i clinl.
O lrinl d gia n don nl l, du ng b l d ng sa n Ia m ll cl p
clo kloa n vay co la c du ng r l la n cl , n u nguo i la bi l r ng,
vi c licl bin lay n m giu la i sa n ll cl p r l klo kln (ngay
ca kli nguo i di vay s n sa ng va co kla nng ll cl p la i sa n
clu ng lo lo co xu luo ng ln lro ng cam k l vo i nlu ng nguo i
xung quanl, va vi c ba o v uy lin o dia pluong r l quan
lro ng d i vo i lo ). Tuong lu , n u Iu l va ca c llu lu c pla sa n
83
nhng chung cn
c tng cng
klng co li u Iu c lli vi c nlu ng nguo i bn ngoa i clo doanl
ngli p vay klng co ba o da m se r l ru i ro. Qua llu c, da co
nlu ng b ng clu ng xa c llu c clo ll y ca c doanl ngli p da
vay duo c il lon kli dng da o mo i nguo i il duo c nlin ll y qui
lrinl xu Iy vi c pla sa n lon (KIapper 2000).
Kl c plu c su lli u li u qua o c p loa a n Ia m l cng vi c
vuo l ngoa i klun kl cu a ba i vi l na y. Tuy nlin, lrong Iu c
ca i ca cl pla p Iy loa n cu c dang di n ra, di kli ca c d i luo ng
llam gia lli lruo ng co ll la o ra nlu ng li n lri n b ng ca cl
llu c li n nlu ng pluong llu c lru ng pla l ma lo co . Tli du ,
lrong lruo ng lo p nlu ng nguo i lrong n i b cng ly Ia m du ng
quy n Iu c, lli vi c so giao du c Ioa i ln cu a cng ly do klo i
danl sa cl co ll Ia m l ca cl lru ng pla l lu u li u, ngay ca kli
clua co ca c loa a n li u qua va cng b ng. a m ba o kla nng
duo c nim y l llu c p lrn lli lruo ng nuo c ngoa i, lo c duo c
c p bin Iai ky quy , cu ng co ll xu l kl u v n d na y. V
di m na y, clu ng la se quay lro Ia i lrong Cluong 4.
M l lli du kla c clo ll y, nlu ng qui dinl lrn lli lruo ng
n u ke m li u Iu c co ll gy ra nli u v n d cl ng ke m
gi nlu ng di u Iu l v quy n la n nli m vu cu a cng ly, Ia
lruo ng lo p n i li ng v ca c cng ly d u lu da gia nl duo c
quy n so lu u m l b pl n Io n klu vu c cng ly cu a C ng loa
Se c li p sau plong lra o lu nln loa r m r , b ng ca cl d i c
pli u cu a minl I y ca c clu ng pli u lu nln loa cu a cng
clu ng. M c du cu ng co nlu ng qui dinl d ki m soa l qua
lrinl di u la nl va linl minl ba cl cu a ca c cng ly d u lu
duo c c p ple p, nlung clu ng Ia i klng ba o v nlu ng c dng
bn ngoa i nlu ng nguo i da d i clu ng pli u cu a minl I y
c pli u cu a cng ly d u lu kli cng ly d u lu na y bi ru l
g y ple p, va loa n b pla p nln pla i cluy n sang m l cng
ly me ma l u nlu klng bi di u li l kla c (Coffee 1999).
Nli u quy v n Io n nl l cu ng bi cluy n d i, di u do da la o
llu n Io i clo vi c luo c doa l lo c bo n ru l ng m l u l l la i
sa n cu a quy sang clo nlu ng nguo i lrong cu c, Ia m pluong
la i d n nlu ng nguo i ngoa i cu c, v n da ba n clu ng pli u cu a
minl d I y c pli u cu a quy . M l da ng v n d nu a, kla c vo i
84
Ki nh nghi m ami nh Ki nh nghi m ami nh
hoac ho nhng hi m hoa hoac ho nhng hi m hoa
c ua vi c c oc sha c ua vi c c oc sha
t ng k hng t hoaang t ng k hng t hoaang
v n d qua n lri cng ly va linl minl ba cl, da di n ra lrong
lruo ng lo p cu a Se c, co Iin quan d n linl pli li u qua cu a
ca c qui l c mua ba n. Vi c mua ba n ca c c pli u da nim y l
ma klng pla i klai ba o s Iuo ng va gia ca clo so giao dicl Ia
di u duo c ple p: lrn llu c l , nlu ng giao dicl llng qua so
giao dicl lro lla nl ca c lruo ng lo p ngoa i I va lluo ng k l
llu c b ng m l mu c gia gia la o, co n mu c gia cn b ng lli
lruo ng llu c su Ia i r l mo l .
Ca c cng ly d u lu va ca c quy luong l duo i m l linl
llu c n i b l, da minl loa su c n lli l pla i ba o v c n ll n
nlu ng c dng bn ngoa i. Vi c xy du ng ca c qui dinl di u
li l clo klu vu c na y, m l di u co ll se kicl c u ma nl me
lrong lli lruo ng c pli u, cu ng nlu vi c mo r ng ca c Ioa i
linl pluong li n li l ki m clo ca c ca nln co mu c la i sa n
lrung binl va la o su ca nl lranl lrong vi c nl n li n gu i ngn
la ng, Ia nlu ng v n d c n duo c Iuu lm o nli u nuo c.
Tlu c ra, su pla l lri n va lng cuo ng lli lruo ng clu ng
kloa n va ca c Ioa i quy v n co qua n Iy kla c, lluo ng di di vo i
nlau.
21
Ca c quy v n co qua n Iy , d c bi l Ia quy luu lri lu
nln va ca c quy li l ki m lleo lloa llu n kla c vo i lro ng
lm nl m va o d u lu da i la n, lluo ng (nlung klng pla i Iu c
na o cu ng v y) bao g m ca c pli u duo c bun ba n lrn lli
lruo ng co ll Ia nlu ng Iu c Iuo ng dinl luo ng quan lro ng
clo su pla l lri n cu a lli lruo ng clu ng kloa n.
22
No gi ng nlu
m l kl i ca c nla d u lu Io n co ll Iu c, bu c pla i co ca c qui
l c va Iu l pla p d lng cuo ng linl loa n ve n cu a lli lruo ng,
li u qua cu a ca c co cl mua ba n, va qua n lri cng ly (k ca
vi c pla i cung c p llng lin l l lon va ba o v ca c c dng
lli u s ) sao clo quy luu lri va ca c nla qua n Iy quy v m l
ll cl kla c co ll do ng go p nli u nl l clo su loa n lli n lli
lruo ng clu ng kloa n. i u na y se klng xa y ra clo d n kli
mu c so lu u c pli u cu a lo da l d n m l mu c dng da o c n
lli l cl ng la n pla i cli m 20 lli pl n, m l con s c n co
llo i gian mo i da l d n duo c: lrn llu c l , vi c licl Iu y cu a ca c
quy luu lri Ia m l qua lrinl d n d n. No cu ng se klng xa y
ra kli cli n Iuo c cu a quy Ia cli m c pl n da s lrong ca c
85
Ti t k i m t heo t hoa Ti t k i m t heo t hoa
t hun vat ht r ng t hun vat ht r ng
c hng k hoan: sphat c hng k hoan: sphat
t r i n c ng si nh t r i n c ng si nh
cng ly con pli la i clinl, gi ng nlu lruo ng lo p cu a ca c quy
luu lri Io n o nli u nuo c.
Va klng cli lli lruo ng clu ng kloa n duo c Io i nlo su xu l
li n cu a ca c quy luu lri, ma ca cng ly ba o li m nln llo , va
ca c l clu c li l ki m lleo lloa llu n kla c. Trong ca c lli
lruo ng lruo ng lla nl va mo i n i, clu ng du ng o vi lri lrung
lm d l lro clo r l nli u pla l ki n la i clinl du a lrn lli
lruo ng, cl ng la n nlu clu ng kloa n da m ba o b ng la i sa n,
vi c su du ng la i clinl co c u va ca c sa n pl m pla i sinl, k
ca quy di u la nl lleo cli s va ca c sa n pl m l ng lo p d
ba o v nla d u lu lruo c su suy gia m cu a lli lruo ng. Tra i
pli u ru i ro llin lai ma ca c cng ly ba o li m pla l la nl Ia i
Ia m l lli du kla c v nlu ng pla l ki n la i clinl da xu l li n
lrong pln doa n lli lruo ng na y, va qua lrinl do v n co n li p
di n, vo i m l kloa ng lr ng ro ra ng lrn lli lruo ng da nl clo
ca c sa n pl m plu lu y lleo lu i llo cu a ca nln (Iongevily-
based). Kinl ngli m va vi c licl Iu y v n con nguo i co duo c,
kli nlu ng nguo i qua n Iy quy duo c lrang bi d su du ng ca c ky
llu l do , se giu p lng cuo ng cl l Iuo ng qua n Iy ru i ro lrong
loa n b n n kinl l .
Hinl lla nl nn nlu ng quy nlu v y co n da m ba o kla
nng la i lro vu ng ma nl va n dinl clo ca c pln doa n llen
cl l llicl lo p lrong lli lruo ng la i clinl, nlu ca c cng ly Ia m
dicl vu lrung gian, clo llu, lay cng ly v n ma o li m. n
Iuo l minl, dy Ia i Ia nlu ng y u l llen cl l d da m ba o ca c
cng ly qui m nlo cu ng co ll li p c n duo c ngu n la i lro
vo i cli pli pla i clng, m l v n d ma clu ng la se quay lro
Ia i o pl n duo i. Clu ng cu ng la o c u v d u lu da i la n (do ca c
cng ly ba o li m nln llo va ca c cng ly ba n nin kloa n d l
ra n u lo mu n da p u ng duo c ca c ngla vu cu a minl b ng la i
sa n co ky la n luong u ng), nlo do se d ra duo c ca c gia i pla p
mang linl lli lruo ng clo m l kloa ng lr ng lrng ll y ma
nli u clinl plu dang c g ng I p d y lrong nli u nm b ng
nlu ng bi n pla p la nl clinl l n ke m va gy me o mo . Vi ll ,
ca c l clu c li l ki m lleo lloa llu n da mo r ng pla m vi va
d su lrong ca c dicl vu la i clinl ma lo cung c p, klng cli
86
clo nlu ng nguo i cliu lra cl nli m v clinl sa cl cu a clinl lo
va ca c d i luo ng llam gia I p k loa cl, ma co n clo m l di n
r ng Io n ca c d i luo ng kla c lrong klu vu c la i clinl.
M c du su xu l li n ca c quy luu lri lu nln klng pla i Ia
di u ki n c n lay du clo m l lli lruo ng clu ng kloa n v n
la nl lri cla y, nlung no Ia i r l co gia lri d da m ba o r ng
mo i di u ki n lin quy l clo su pla l lri n cu a ca c quy li l
ki m lleo lloa llu n d u da l n la i. i u na y du ng, klng
cli xe l v Io i icl Iu da i se d n licl Ia i clo nlu ng nguo i v
luu, ca c nla Ia m clinl sa cl va ca c kla cl la ng kla c, ma co n
xe l ca v nlu ng li u u ng Ian loa co duo c nlo su pla l lri n
klu vu c la i clinl, n u nga nl kinl doanl quy luu lri Ia m l
nga nl ca nl lranl va d y sa ng la o.
Qua llu c, clinl sa cl cng duo c xy du ng clo quy luu lri
c n duo c loa n lli n nli u lon nu a so vo i da pl n ca c b
pl n kla c lrong klu vu c la i clinl. Iy do Ia , su pla l lri n cu a
ca c quy luu lri lu nln o du cu ng cliu a nl luo ng ma nl me ,
n u klng no i Ia bi cli pl i loa n loa n, bo i clinl sa cl mi n
llu , m l quy dinl duo c d ra d kluy n klicl mo i nguo i
li l ki m clo lu i gia . No cu ng cliu la c d ng cu a ca c quy
dinl cu a clinl plu bi n vi c li l ki m do lro lla nl b l bu c.
Tru c l llu lai cu a vi c lra Iuong luu Iin quan d n ca c quy
v n do lu nln cung c p duo c lli l I p d pla n u ng Ia i vo i
qui dinl b l bu c clinl llu c (lru c l llu nl l Ia la i lro qua
llu , va lru c l llu ba Ia li l ki m lu nguy n, nlung cu ng co
ll duo c Io i v llu ). bi n li l ki m luu lri lla nl b l bu c,
clinl plu cl c cl n se pla i can lli p d xa c dinl xem nlu
ll na o Ia , du liu clu n duo c coi Ia li l ki m luu lri va pl
clu n clo ca c cng ly la i clinl qua n Iy ca c cluong lrinl luu
lri na y. i u na y cu ng du ng, nlung o mu c d le p lon, d i
vo i ca c pluong llu c li l ki m duo c uu da i v llu . i u do
co ngla Ia clinl plu pla i da m nl n m l lra cl nli m na o
do , klng cli lrong v n d gia m sa l, ma co n d da m ba o su
can lli p cu a minl klng Ia m bi n da ng ca c kluy n klicl
lli lruo ng, m l v n d co ll d n d n vi c, cl ng la n nlu,
nga nl na y vo i m l nlo m Iu ng doa n ca c quy luu lri se ba n
87
Cac vn c bi t i Cac vn c bi t i
vi c hnh sac h v quy vi c hnh sac h v quy
hu t r hu t r
sa n pl m cu a minl vo i gia c l c clo m l d i luo ng kla cl
la ng lli u llng lin.
23
Nli u v n d v vi c xy du ng clinl sa cl clo l ll ng
quy luu lri v n clua duo c gia i quy l lrong ca c cng lrinl
nglin cu u, va v n co n su b l d ng Io n v llu c li n lrn ll
gio i kli xu Iy ca c v n d sau:
l N u li l ki m luu lri Ia b l bu c, lli su b l bu c do nn
a p du ng clo ca nln lay clo nguo i su du ng Iao d ng`
(Se li l ki m duo c cli pli n u bu c nguo i su du ng Iao
d ng pla i b lri lricl quy na y, nlung no cu ng se lli u
su minl ba cl va co ll lli u ca d ng co d ngu n quy
na y duo c d u lu du ng cl ).
l Co c u pli ma ca c quy na y duo c ple p llu Ia bao nliu`
(Mu c pli na y nn duo c lra lruo c lay linl li I lleo Io i
lu c d u lu` Vi linl minl ba cl va cng b ng, co nn bu c
ca c quy na y cli duo c llu mu c pli d ng Ioa l vo i mo i ca
nln llam gia, lay Ia vi c c dinl mu c pli nlu ll se
Ia m clo su me o mo do l la i lon, cl ng la n nlu xe l v
cli pli markeling`)
l Ii u co nn clo ple p nguo i luo ng Iuong luu duo c clia
kloa n li l ki m cu a minl va o ca c quy kla c nlau lay
klng` (T p lo p ca c Ioa i la i sa n ma ca nln ua llicl co
ll kla c nlau, d c bi l Ia lleo d lu i, nlung o du clo
ple p duo c cluy n lu la i kloa n na y sang la i kloa n kla c,
lli o do se mo c nlanl nlu n m ca c cli pli markeling
l n ke m va co Ie r l Ia ng pli nu a).
l Co nn bu c nguo i qua n Iy quy pla i da m ba o la o ra
mu c Io i lu c l i lli u lay klng` (Su da m ba o na y co ll
kluy n klicl vi c k l lo p giu a ca c cli n Iuo c d u lu,
m c du co b ng clu ng clo ll y di u na y cu ng xa y ra
ngay ca kli klng co su da m ba o).
l Nn clo ple p ki u lo p d ng cli lra d u la ng nm (nin
kloa n) lay ca c lloa llu n lloa i lra kla c` (Cli lra d u
la ng nm b l bu c, se Ioa i lru duo c ru i ro v lu i llo ,
nlung Ia i gy ra ru i ro d i la c |counlerparly riskj, co n
nin kloa n bi n llin lli clo ple p nguo i luo ng Iuong
88
Con nhi u vn c ha Con nhi u vn c ha
c gi ai quy t t r ong c gi ai quy t t r ong
vi c t hi t k c hnh sac h vi c t hi t k c hnh sac h
c ho c ac quyhu t r c ho c ac quyhu t r
luu duo c llam gia va o Io i lu c lli lruo ng va ca ru i ro
nu a lrong llo i ky lloa i lra ).
Gia i quy l nlu ng v n d na y se cluy n sang n i dung v
clinl sa cl cng b lro , ma n i dung cu a no vuo l qua klun
kl cu a ba o ca o na y, cl ng la n nlu linl cl l cu a ca c cluong
lrinl luu lri do clinl plu cung c p va kla nng loa n cluy n
nlu ng Io i icl licl Iu y duo c lrong ca c k loa cl do bn su du ng
Iao d ng cung c p, va ca c klia ca nl kla c cu a clinl sa cl pln
pl i Ia i llu nl p.
N u di d n duo c su d ng llu n lli no se xoay quanl
nguyn l c clo r ng, ca c qui l c d u lu cu ng nl c Ia nlu ng
qui l c lluo ng ro l pl n Io n ca c kloa n li l ki m luu lri va o
nlu ng la i sa n duo c clinl plu ba o lro nlung Io i lu c ll p, pla i
duo c do bo . Qua llu c, kli di u ki n cu a nli u nuo c, nl l Ia
o nlu ng noi ma nga nl luu lri v n co n pli llai, su linl l
cu a kla cl la ng lay kla nng li p c n llng lin co n la n cl ,
lo c nng Iu c di u li l co n y u, lli ro r ng, di u la nl lrong
nga nl luu lri v n c n pla i duo c la n cl b ng ca c qui l c
dinl Iuo ng cng klai, d c bi l Ia d d i plo vo i vi c l p lrung
ru i ro. i u na y n m ngoa i yu c u clung v linl ll n lro ng.
Tuy nlin, xu ll se ngling v luo ng no i Io ng ca c qui l c
d u lu dinl Iuo ng mang linl lu y li n, ngay ca kli di u ki n
clo ple p, sao clo ca c quy luu lri co ll da m nl n vai lro d y
du va co kla nng Io n lrong vi c cung c p ca c dicl vu la i
clinl lli l y u.
24
Khanng t i p c n Khanng t i p c n
N
HU NG BIL N IHA I THA NH CNG TRONG VIL C
pla l lri n su lli lruo ng la i clinl va la n cl vi c
llu c la nl me o mo quy n Iu c lli lruo ng da giu p da m
ba o co nli u cng ly va ca nln co kla nng li p c n lin du ng
o cli pli cl p nl n duo c. Nlung ai lrong s nguo i ngle o, ca c
doanl ngli p nlo va doanl ngli p vi m se Ia nguo i di vay`
89
Khanng t i p c n t t hn Khanng t i p c n t t hn
n hoat ng t ai c hnh n hoat ng t ai c hnh
c ot h gi up hgi a nh c ot h gi up hgi a nh
t hoat ngheo vat r anh t hu t hoat ngheo vat r anh t hu
c nng l c c ua nhng c nng l c c ua nhng
ngi t c u ai ngi t c u ai
Kla nng li p c n Ia m l v n d r l quan lro ng, il ra vo i
lai nguyn nln la cl ba cl nlau. Tlu nl l, clu ng lru c li p
nl n ma nl d n klia ca nl lrao quy n lrong do i ngle o. Kla
nng li p c n la n cl d n la i clinl Ia m l y u l go p pl n
Ia m clo su do i ngle o dai d ng do no la n cl nglim lro ng
kla nng ca c l gia dinl ngle o l n du ng kla nng kinl
doanl cu a clinl minl d lloa l ngle o. Tlu lai, co nlu ng y u
l ngoa i u ng lrong la i clinl d i vo i ca c doanl ngli p vu a va
nlo . M l ca cl d Iin luo ng v di u na y Ia pla i nl n ll y
r ng, m i doanl nln li m nng d u b l d u b ng m l y
luo ng: vi c clo ra do i m l doanl ngli p nlo lluo ng Ia ca cl
duy nl l d llu c li n nlu ng y luo ng do , va no se klng ll
lro lla nl li n llu c n u klng co kla nng li p c n c n lli l
d n la i clinl. Nli u y luo ng se r l l i l , nlung m l s Ia i se
mang v nlu ng Io i icl xa l i lo Io n, do ng go p va o qua lrinl
lng lruo ng. Ca i na o l l, ca i na o x u, klng d da ng xa c dinl
duo c, lru pli clu ng duo c co xa l lrn lluong lruo ng. Tuy
klng Ia m gia m bo l su do ng go p va o lng lruo ng cu a ca c
doanl ngli p Io n, nlung m l l ll ng la i clinl ma cli duo c
l clu c d da m ba o kla nng li p c n clo nlu ng doanl
ngli p da dinl linl s n va dang llinl vuo ng, cu ng se klng
da p u ng duo c klia ca nl na y.
Hai lro nga i clinl ca n lro kla nng li p c n duo c d c p
d n nli u Ia , (a) nguo i ngle o va ca c cng ly mo i klo i su d u
lli u ca c la i sa n ll cl p, va (b) cli pli c dinl, bao g m ca
cli pli n m b l, lleo do i va llu ll p llng lin, va li u Iu c
llu c lli, d u Ia nlu ng ra o ca n d i vo i ca c lo p d ng va giao
dicl la i clinl nlo . Vo i kla nng li p c n r l la n cl klu vu c
la i clinl clinl llu c llng lluo ng, ca c ca nln va cng ly qui
m nlo , ngle o lo c bi c I p, d u pla i du a va o nlu ng linl
llu c r l da da ng cu a ca c lloa llu n la i clinl pli clinl llu c
lo c g n nlu clinl llu c. Ho cu ng su du ng la ng Ioa l ca cl
li p c n pli la i clinl d da m ba o nlu ng dicl vu c n lli l ma
l ll ng la i clinl clinl llu c klng cung c p duo c clo lo .
O nli u vu ng, va d i vo i nlu ng nlo m nl l dinl o l u l l
ca c vu ng lrong ll gio i dang pla l lri n, la i clinl pli clinl
90
Mang l i t ai c hnh phi Mang l i t ai c hnh phi
c hnh t hc r ng l n t n c hnh t hc r ng l n t n
t ai phn l n c ac t ai phn l n c ac
nc nc
llu c r l quan lro ng.
25
No xu l li n duo i nli u da ng, lu nguo i
susu nlu ng nguo i mang d n m l llin duo ng clo nlu ng
kloa n li l ki m cu a ca c plu nu llam gia kinl doanl, giu p lo
lra nl duo c su liu xa i loang pli lay ca c lla nl vin gia dinl
sa cl nli u, cu ng nlu lra nl bi m l c p clo d n ca c li p l i
li l ki m va lin du ng Iun plin (roscas), va b ng ca cl llu
ll p ca c kloa n li l ki m dinl ky va du ng kloa n li n da l p
lo p duo c clo ca c lla nl vin I n Iuo l duo c vay, ca c li p l i
na y giu p va o vi c li l ki m llo i gian lrung binl ma m i
lla nl vin pla i bo ra d li p c n duo c m l kloa n li n du d
d u lu nlu mong mu n. O b l cu du cu ng d u co nlu ng
nguo i clo vay lruy n ll ng, clu li u c m d , va lin du ng
Iin quan d n lluong ma i lay ca c kloa n vay co ra ng bu c,
nlung co Ie pl n Io n nl l, bao g m ca c lloa llu n la i clinl
song pluong Ia i klng qua lrung gian (la i clinl) giu a ba n be
va nlu ng nguo i lln, clo du Ia duo i linl llu c v n vay, v n
go p c pl n lay m l da ng pla lr n na o do .
26
Klng co la i sa n ll cl p lo c nlu ng co cl llu c lli pla p
Iu l lrn llu c l lay dang loa l d ng, lli la i clinl pli clinl
llu c se llay ll clo la ng Ioa l nlu ng kluy n klicl va
pluong li n llng lin kla c, bao g m ca li u Iu c xa l i, d
lru ng pla l nlu ng lruo ng lo p c linl klng lra no , ll cl p
xa l i va c m c , kli ma vi c so lu u va su du ng ca c la i sa n
mang ra ll cl p da duo c cluy n sang clo nguo i clo vay.
27
Ca c cli s clo ll y, qui m la i clinl pli clinl llu c co
quan l nguo c cli u vo i d su la i clinl clinl llu c, va m c
du r l vu ng ma nl va gia u co , la i clinl pli clinl llu c cu ng
klo Io ng la o ra duo c m l su llay ll loa n la o clo la i clinl
clinl llu c dang v n la nl lri cla y, vo i kla nng luy d ng
v n lrn qui m Io n va licl lo p ru i ro lrn ca c Inl vu c r ng
Io n. Io i ll so sa nl ma nguo i la clo Ia cu a la i clinl clinl
llu c kli gia i quy l ca c v n d v li u Iu c llu c lli va llng
lin, co Iin quan clu y u d n nlu ng kla cl la ng qui m nlo
va bi c I p. Tli du , r l nli u nglin cu u llu c ngli m v la c
du ng cu a l ll ng la i clinl pli clinl llu c lrong vi c licl
lo p ru i ro lrong ca c Ia ng da k l Iu n r ng, m c du co nli u
91
nhng c hung u l as nhng c hung u l as
t hay t h mt c ac h ngheo t hay t h mt c ac h ngheo
nan c ho c ac phng t hc nan c ho c ac phng t hc
t r ung gi an t ai c hnh t r ung gi an t ai c hnh
c hnh t hc hn c hnh t hc hn
ll cl cu ng l n la i, va lluo ng v n la nl o m l qui m luong
d i Io n, nlung su bi n d ng lrong liu du ng cu a ca nln lu ng
l gia dinl v n co n clua ll ca cl Iy loa n loa n klo i nlu ng
ru i ro d c lrung cu a l .
Ngoa i la i clinl pli clinl llu c ra, ca c l gia dinl klng
ll li p c n llicl da ng d n la i clinl clinl llu c se ru l v linl
llu c lu ba o li m (lruo c kli co ru i ro) llng qua nlu ng
pluong li n nlu clo n ca c qui lrinl sa n xu l il ru i ro (va Ioi
lu c lrung binl no i clung cu ng ll p), va clo n ca c la i sa n pli
la i clinl co d c di m gia m bo l nli u ru i ro (nlu mua gia
su c), lay cli n Iuo c I p gia dinl va di cu (k l ln vo i m l gia
dinl o m l Ia ng xa co ll giu p da n lra i ru i ro liu du ng), va
(sau kli co ru i ro) se Iu a clo n ca c Ioa i cli n Iuo c u ng plo , k
ca vi c luy d ng llm ngu n Iao d ng lrong l gia dinl.
Mu n nng cao kla nng li p c n la i clinl clinl llu c,
pla i kl c plu c lai v n d co ba n v llng lin va dinl pli
luong d i cao cu a vi c clo vay qui m nlo . Nlu ng nglin
cu u g n dy l p lrung va o ca c li n b cng ngl va clinl
sa cl da cli ra ca cl Ia m ll na o d la ll p ca c ra o ca n do .
Nlu ng nm lro Ia i dy, nguo i la da quan lm nli u d n ca c
linl llu c l clu c la i clinl vi m cluyn ngli p va d y sa ng
la o, l u l l d u duo c lro c p va lluo ng dinl luo ng clo
nguo i ngle o vay, nlu ng l clu c na y da duo c lla nl I p vo i
nli u lla nl cng lo Io n. Ca c d c di m duo c d c p d n nli u
lrong ca c nglin cu u v l clu c la i clinl vi m na y g m (a)
li I dy dua no kla ll p ll p lon nli u so vo i ll l ca c
cluong lrinl clo vay bao c p lruo c dy da loa l d ng o nli u
nuo c dang pla l lri n va (b) pla m vi plu c vu cu a ca c l
clu c na y, xe l v con s l ng ll cu ng nlu v d i luo ng ma
lruo c dy loa n loa n bi Ia ng qun nlu plu nu . Nlu ng y u l
lla nl cng na y co duo c cl c cl n r l lo Io n. Tla nl cng na y
m l pl n Ia nlo da bi l du a va o ca c pla l ki n ma la i clinl
pli clinl llu c da go i ra, lli du :
l Vi c su du ng ca c lloa llu n clo vay lleo nlo m d klai
lla c li m nng v v n xa l i va a p Iu c cu a nlo m nl m
gia m bo l su c linl dy dua no .
92
Tai c hnh vi m c ot h Tai c hnh vi m c ot h
gi am bt c ac vn v gi am bt c ac vn v
t hng t i n vac hi phc ho t hng t i n vac hi phc ho
vay qui m nho vay qui m nho
l Nlu ng kluy n klicl nng d ng su du ng Iicl lra no
dinl ky va ca c kloa n vay n i li p lleo nguyn l c clo
vay Iu y li n.
l Tinl gia n co c u qua n Iy pln pl i d gia m bo l cli pli
va clo ple p nguo i clo vay giu duo c li I v n vay o mu c
lo p Iy .
Nlu ng pla l ki n na y duo c lri n klai lu duo i In o ca c
nuo c ngle o nlu BngIade l, BIivia, va Indnxia, d n nay da
duo c nl p kl u va o nli u nuo c lin li n, noi ma nguo i
ngle o v n cli duo c l ll ng la i clinl clinl llu c plu c vu
luong d i ke m co i.
30
M c du xe l v gia lri kloa n vay lli nlo , nlung nlu ng
cluong lrinl na y Ia i r l quan lro ng, n u xe l v s l gia dinl
duo c luo ng Io i, va l c d lng lruo ng du ki n se co n nlanl
lon. Vi ll , di u quan lro ng Ia pla i dinl luo ng ca c ngu n
Iu c va o nlu ng noi clu ng co la c d ng xa l i Io n nl l, va lra nl
sa da va o nlu ng c u lru c xa l i mo ng manl b ng ca cl do i
lo i qua nli u o lo . Tuy nlin, ngay clinl nlu ng cluong
lrinl na y cu ng klng m y lla nl cng lrong vi c lru c li p
vuon lo i nlu ng nguo i ngle o nl l lrong di n ngle o.
Su luong la c giu a ca c l clu c na y vo i ca c b pln kla c
lrong l ll ng la i clinl co ll klng mang linl quy l dinl
d i vo i nlu ng lla nl cng li p lleo va su li n lri n cu a ca c
cluong lrinl la i clinl vi m. M l lli du minl loa clo vi c
lli u su luong la c na y Ia k l qua clo vay cu a BRI o Indnxia
l u nlu klng bi a nl luo ng cu a cu c klu ng loa ng nm
1997-98 v n da lu ng ca n que l l ll ng ngn la ng clinl.
Cl c cl n, kli m l s ngn la ng klng duo c lro c p nl n ra
gia lri cu a nlu ng ky llu l na y, lo co ll lro lla nl ca c d i llu
ca nl lranl d lranl llu llu lu l m l s kla cl la ng di vay cu a
klu vu c duo c lro c p, nlung dy klng l n da Ia m l m i de
doa clo vi c duy lri linl li u qua xa l i cu a ca c l clu c la i
clinl vi m cluyn ngli p luo ng va o plu c vu nguo i ngle o.
Tuy nlin, no co ll Ia di u ki n c n lli l d ca c l clu c do
lro lla nl m l pl n cu a l ll ng llng lin lin du ng clinl
llu c, nlu se ba n d n duo i dy, d lu ba o v minl klo i pla i
93
nhng c hung t hng nhng c hung t hng
k hng t h gi up c ho k hng t h gi up c ho
nhng ngi ngheo nht nhng ngi ngheo nht
t r ong di n ngheo t r ong di n ngheo
li p xu c vo i nlu ng d i luo ng nguo i vay klng quen, nlu ng
nguo i co kla nng li p c n d n ca c ngu n la i clinl kla c.
Tuy cu c ca cl ma ng lrong la i clinl vi m Ia v ca c ky
llu l clo vay, nlu ng ky llu l co ll va lrn llu c l da la o ra
nlu ng ngn la ng co Ia i, nlung se Ia sai I m n u clo r ng no
da cl i bo b l ky kla nng na o d llu c li n ca c cluong lrinl
clo vay co lro c p da nl clo nguo i ngle o. B n llu c l duo i
dy se nl n ma nl d n nlu ng kla c bi l c n Ia m ro :
l R l nli u lrong s ca c lrung gian la i clinl vi m Io n
nl l va n i b l nl l li p lu c yu c u duo c lro c p.
l Ca c doanl ngli p vi m klng nl l lli l d u loa l
d ng vi nguo i ngle o.
l H u l l ca c cluong lrinl la i clinl vi m llu c ra klng
lru c li p c p v n clo nlu ng nguo i ngle o nl l lrong
di n ngle o.
l Cli pli loa l d ng, co ngla Ia Ia i su l llu c lrong ca c
kloa n vay vi m co xu luo ng r l cao: no co ll cli lra
duo c n u a p du ng clo m l s Ioa i linl loa l d ng kinl
l (lli du nlu ng kloa n vay r l ng n la n d bun ba n),
cu ng lu c Ia cli pli v v n se cao lon nli u so vo i Ia i
su l lli lruo ng li n l ba n bun.
Nlu ng v n d na y da dua d n m l k l Iu n ke p. Tlu nl l,
lin du ng vi m pli lro c p co ll Ia m l b pl n quan lro ng
cu a l ll ng la i clinl, klng cli du a lrn nlu ng ky llu l
nl m klai lla c kla i ni m v v n xa l i, ma co n du a va o su
ca i li n lrong cng ngl llng lin clo vi c ll m dinl v n
vay, nlu se ba n d n duo i dy. Tlu lai, ca c cluong lrinl la i
clinl vi m co lro c p plu c vu nguo i ngle o cu ng co ll llu
duo c Io i icl kinl l li m nng. Se klng llu c l n u gia lli l
r ng, nlu c u v nlu ng kloa n lro c p nlu ll se duo c Ioa i bo
qua llo i gian.
Nglin cu u cli li l d da nl gia li su l Io i lu c xa l i cu a ca c
cluong lrinl la i clinl vi m co lro c p da lro lla nl m l
ma ng d la i si d ng. M l s linl llu c clo vay co ll lu u
li u lon ca c linl llu c kla c: d c bi l, no i clung clo plu nu
94
Bai hoc t c ac c hng Bai hoc t c ac c hng
t r nh t n dung bao c p t r nh t n dung bao c p
t r c y vn c on nguy n t r c y vn c on nguy n
gi at r c ho c hng t r nh gi at r c ho c hng t r nh
t ai c hnh vi m t ai c hnh vi m
vay co xu luo ng se llu duo c Ia i su l xa l i cao lon. i u
quan lro ng Ia pla i luo ng nlu ng kloa n lro c p li n co va o
nlu ng noi mang Ia i la c d ng xa l i Io n nl l. Ia m l klia
ca nl cu a la i clinl cng u ng du ng, vi c ba n m l ca cl lro n ve n
v la i clinl vi m co lro c p n m ngoa i pla m vi cu a ba o ca o
na y, nlung k l qua da ng bu n cu a ll l ca c cluong lrinl lin
du ng co lro c p ke m co i lruo c dy da clo clu ng la nli u ba i
lo c, ma d n nay v n co n giu nguyn gia lri va c n duo c li p
lu c a p du ng lrong ca c cluong lrinl lin du ng vi m co lro c p
lleo pluong llu c mo i va dinl luo ng va o nguo i ngle o
(Adams, Gralam, va von Iisclke 1984). Trong s nlu ng ba i
lo c do , co ba i lo c v su c n lli l pla i lng cuo ng gio i la n
ngn sa cl cu ng, lra nl qui dinl mu c Ia i su l qua ll p d n
mu c gy ra li n luo ng vay no Io ng vo ng, clo n Iu a ky Iuo ng
va kin dinl vo i ca c nlo m d i luo ng mu c liu v.v... Ngoa i ra,
linl cl l lu u linl cao d va linl pl bi n r ng ra i cu a ca c
cluong lrinl na y giu a ca c nla la i lro , ba n lln no cu ng co ru i
ro: di u quan lro ng Ia pla i lra nl sa I y va o ca c c u lru c xa l i
lluo ng r l d d vo , nlu ng c u lru c na y duy lri ca c l clu c
do b ng ca cl do i lo i o clu ng qua nli u. (Ha y I y m l lli du :
kli ngu n v n lu ca c nla la i lro Ia m lng llm cung v lin
du ng, lli vi c m i l clu c clu ng minl duo c r ng, kloa n vay
ma lo clo vay Iu c na y llu a su c bu Ia i nlu ng ll l ba i do
nlu ng l clu c clo vay kla c gy ra d da ng d n mu c na o`)
Clu ng na o clu ng la co n quan lm d n lin du ng vi m, lli
clu ng do vi c clu lro ng ca i lli n co so la l ng llng lin co n
mang Ia i nli u Io i icl Io n Iao.
Vi c llu ll p, xu Iy va su du ng li u su di vay va ca c llng
lin kla c Iin quan d n ca c l va doanl ngli p nlo clo vay Ia
m l loa l d ng dang pla l lri n r l nlanl lrong ca klu vu c
cng I n lu |xem MiIIer (s p xu l ba n) v pl n da nl gia qua
lrinl mo r ng lrn pla m vi loa n ll gio i g n dy cu a ca c co
so dng ky lin du ngj. Cng ngl ma y linl cu ng da Ia m gia m
ma nl cli pli don vi va nng cao linl linl vi lrong vi c su
du ng s Ii u d da nl gia uy lin vay v n. Tuy la c d ng cu a
vi c co duo c ngu n llng lin na y da Ia m llay d i d ng co
95
Tng c ng c sha Tng c ng c sha
t ng c ung c p t hng t i n t ng c ung c p t hng t i n
vac ng ngh c ot h vac ng ngh c ot h
gi am bt c hi pht r ung gi am bt c hi pht r ung
gi an gi an
kluy n klicl va quy n Iu c lli lruo ng m l ca cl r l la i linl
nlung klng pla i Iu c na o cu ng co Io i nlung ca c nglin
cu u g n dy d u nl l lri r ng, lng cuo ng kla nng li p c n
ca c llng lin lin du ng co ll Ia m lng mu c d s n co cu a ca c
kloa n vay va gia m bo l cli pli clo ca c lrung gian la i clinl. So
sa nl s Ii u cu a 43 nuo c, }appeIIi va Iagano (1999) nl n ll y,
kl i Iuo ng lin du ng qua ngn la ng cao lon da ng k o nlu ng
nuo c co mu c d clia se llng lin r ng ra i lon, ngay ca sau kli
da c dinl ca c li u u ng kla c v mu c d ba o l pla p Iy kla c
nlau d i vo i nguo i clo vay. Klng m y klo kln d co ll
ll y duo c vi sao Ia i nlu v y. Truo c l l, llng lin l l lon clo
ple p ngn la ng dinl mu c Ia i su l co Io i lon clo nlu ng
kla cl la ng co uy lin cao lon, nlo do , clo ple p lli lruo ng
lloa l klo i, il ra Ia o mu c d nl l dinl, ca i b y cu a li n luo ng
Iu a clo n nguo c ma SligIilz va Weiss (1981) da clu ng minl co
ll dua lo i kla nng pln b lin du ng lleo dinl su l. Bi l
r ng k l qua vay v n cu a minl se bi nlu ng nguo i clo vay
lrong luong Iai da nl gia cu ng se Ia m gia m bo l lm Iy Io i du ng
ba o Ia nl, c y Ia m Ii u, Ia m lng llm ca i gia pla i lra kli dy
dua no . Hon nu a, clia se llng lin llu ll p duo c cu ng co
ngla Ia nguo i clo vay se m l di m l pl n quy n Iu c lli
lruo ng di ke m vo i nlu ng llng lin y.
Clu ng la klng ly vo ng l l ca cng ngl na y d u co ll
gia i quy l duo c lro n ve n linl ke m li u qua v ca c llng lin
co ba n ma nli u nuo c dang pla l lri n dang pla i d i m l,
nlung no co ll la n cl duo c.
T l nlin, cu ng co su llu l Iu i, va nlu ng lla cl llu c clinl
sa cl ma clu ng d l ra d y llu vi. co Io i clo minl, nguo i di
vay pla i cl p nl n bi vi pla m il nli u d n linl ring lu ca
nln. Vi vi c pln bi l d i xu giu a nguo i co uy lin vay v n
va nlu ng nguo i kla c Ia mu c dicl cu a vi c ll m dinl v n
vay, nn ca c m linl ll ng k linl di m lin du ng co su du ng
llm ca c llng lin ca nln klng pla i Ia li u su di vay, co
ll se co la c du ng x u v m l xa l i kli mu n cu ng c llm
clo nlu ng nlo m nguo i y u ll , b l k Ia y u ll lleo vu ng
dia Iy , s c l c, lay ca c liu cli kla c. O m l s nuo c, vi c pln
96
vt t r i nhng t hi t vt t r i nhng t hi t
hai t i m n di hnh hai t i m n di hnh
t hc mt t nh c ht r i ng t hc mt t nh c ht r i ng
t vaphn bi t i x t vaphn bi t i x
t r ong t n dung t r ong t n dung
bi l d i xu lin du ng lleo m l s liu cli cu ll Ia b l lo p
pla p, va ngay ca kli vi c llu c li n r l klo kln lli v n c n
pla i ca nl gia c lruo c nlu ng li u u ng lai la i v m l xa l i cu a
su pln bi l d i xu na y: di u na y ro ra ng se co nguy co Ia m
llu le p pla m vi cu a ca c l ll ng llng lin lin du ng. ng
llo i, nga nl cng ngli p llu ll p llng lin cu ng co xu luo ng
lu nlin Ia l p lrung, lay ll m cli co n d c quy n (90 llng
lin lin du ng v klu vu c doanl ngli p nlo o My Ia do la ng
du ng d u lli lruo ng, Dun va Bradslreel, cung c p).
V n d linl ring lu co n co m l y ngla quan lro ng Io n Iao
lrong llu c l . Barron va Slalen (2001) da clu ng minl gia lri
du ba o cu a ca c llng lin lin du ng da bi m l kli a p d l, du cli
r l klim l n, yu c u v llng lin ring lu. Cu ll , Iu l pla p
o nli u nuo c da klng llu a nl n vi c clia se ca c llng lin
licl cu c lrong li u su di vay (lu c Ia , cli duo c ba o ca o nlu ng
llng lin v vi c klng lra duo c no ). Tuy v y, n u klng
duo c bi l nlu ng llng lin na y, lli duo ng nlu nguo i clo vay
na o lu d l ra mu c liu li I klng do i duo c no Ia klng qua
3 lli cu nm nguo i xin vay v n lo lu cl i ba nguo i, m l li
I cao g p di so vo i kli lo duo c cung c p d y du l l ca mo i
Ioa i llng lin (xem Ba ng 1.1).
31
T l nlin, ba o v linl ring lu
Ia m l v n d r ng Io n va dang pla l lri n r l nlanl, nlung
nlu ng b ng clu ng lrn v gia lri d i vo i ca nguo i clo vay
va di vay - cu a vi c clia se llng lin kla cl quan v li u su di
vay da clo ll y, nlu ng nuo c co Iu l I kl l kle v linl ring
lu c n cn nl c xem co nn no i Io ng clu ng d clo ple p clia
se llng lin vo i nguo i clo vay, nlu ng nguo i ma nguo i di vay
dang lrng clo d vay v n.
Vi c lla nl I p ca c co so dng ky lin du ng cng c ng, lo c
do nla nuo c ki m soa l, o m l s nuo c, da linl co lro lla nl
m l llu llu l d gia i quy l v n d d c quy n. Ca c co so do
duo c lla nl I p lu Iu do i o m l s nuo c clu Au, m l pl n
Ia do nlu ng li u u ng plu cu a vi c ngn la ng lrung uong d l
ra yu c u pla i duo c pl duy l lruo c nlu ng gi y lo lu nln
du ng Ia m la i sa n ll cl p d duo c vay v n lrn lli lruo ng
li n l . R l nli u co so dng ky nlu v y g n dy da duo c
97
lla nl I p, nl l Ia o clu My Ialinl. Su bu ng n g n dy Ia
m l pla n u ng d li u lruo c nlu ng quan nga i v lla nl licl
clo vay no i clung o ca c nuo c dang duo c xe l, va v cl l Iuo ng
llng lin ma du a va o do , ca c ngn la ng dua ra quy l dinl
clo vay. Nlu ng nuo c na o da s n co co so dng ky lin du ng lu
nln lli se il co xu luo ng lla nl I p ca c co so cng c ng. M c
du vi c lla nl I p ca c co so dng ky cng c ng Ia m l buo c
li n mo i, nlung clu ng il co kla nng duy lri vi ll Iu c Iuo ng
clu da o lrong vi c cung c p ca c llng lin lin du ng Iin quan
d n vi c clo vay qui m nlo . Cli co llng lin v nlu ng giao
dicl Io n mo i co gia lri lru c li p da ng k d i vo i ca c nla di u
li l ll n lro ng, co n d i vo i nlu ng kloa n vay nlo lli klia
ca nl clia se llng lin mo i n i In la ng d u. Qua llu c, vi c
lla nl I p ca c co so dng ky cng c ng klng Ioa i lru kla
nng li p lu c linl lla nl ca c co so dng ky lu nln. Trong
di u ki n kl i Iuo ng clo vay lu nuo c na y sang nuo c kla c
dang nga y m l lng, co nli u kla nng ma ng Iuo i Iin Ia c cu a
98
Bang 1.1 Tac ng cua mc sn cotn dung n vi c sdung m hnh chcho i m
tn dung m cn i vi nhi u tl vnkhac nhau
% ngi ti u dung vay c vn
% gi am i trong sngi
M hnh ch ti u dung vay c vn trong
Tl vnmuc ti u (%) M hnh y u xet gi atrm m hnh chtnh gi atrm
3 74,8 39,8 46,8
4 83,2 73,7 11,4
5 88,9 84,6 4,8
6 93,1 90,8 2,5
7 95,5 95,0 0,5
Chuthch: M linl d y du du ba o uy lin vay v n b ng ca cl su du ng ca llng lin licl cu c va liu cu c v li u su lin du ng
cu a nguo i di vay, cl l Iuo ng lin du ng I y Ia m nguo ng duo c di u clinl d da l duo c li I vo no mu c liu. M linl cli I y
llng lin liu cu c cu ng llu c li n luong lu nlung bo qua l l ca ca c llng lin licl cu c.
Ngun: Tinl loa n lu Barron va Slalen (2001) du a va o m l m u Io n li u su lin du ng lu cng ly cung c p llng lin lin du ng
Lxperian cu a My .
ca c co so dng ky lu nln se nga y m l luo ng va o vi c l n
du ng Io i ll so sa nl o cl na y. Quan di m clinl sa cl llicl
lo p pla i Ia l lro clo su pla l lri n na y, cl ng la n b ng ca cl
da m ba o r ng, dinl mu c qui m v n vay bu c pla i ba o ca o
clo ca c co so dng ky cng c ng klng qua ll p.
K t l un K t l un
N
HU NG KL T IIA N NGHILN CU I GA N AY A
clo la m l dinl luo ng clung ro ra ng v vi c loa cl
dinl ca c clinl sa cl clinl plu clo klu vu c la i clinl.
Clu ng d u kl ng dinl r ng, pla l lri n la i clinl Ia quan
lro ng, co Io i clo nguo i ngle o va Ia m gia m su b l n dinl l ng
ll , do do go p pl n va o lng lruo ng. Ngay ca kli nlu ng k l
qua na y klng ll li n m l lla i d ngling v ca cl li p c n
co c u du a va o ngn la ng lay du a va o lli lruo ng clu ng
kloa n, lli clu ng cu ng da clo la r l nli u cli d n v nlu ng
di u c n ba o v llng qua ca c bi n pla p v co so la l ng. Ca
nguo i clo vay va nguo i di vay li m nng d u duo c Io i nlo
loa n lli n vi c ba o l quy n cu a nguo i clo vay, ca c c dng
lli u s lli duo c Io i lu su ba o v klng bi gi u gi m llng
lin va ca c linl llu c Ia m du ng kla c cu a nlu ng nguo i lrong
n i b cng ly, va su pla l lri n la i clinl se duo c cu ng c kli
vi c llu c lli quy n Iu c lli lruo ng cu a ngn la ng va ca c d i
luo ng kla c bi la n cl . Vi c lng cuo ng co so la l ng llng
lin da clu ng lo co la c du ng ca i lli n kla nng li p c n cu a
nlu ng nguo i di vay nlo , cu ng nlu vi c co duo c m l ban
qua n Iy sa ng la o va ca c ky llu l v n la nl clo ca c l clu c lin
du ng vi m cluyn ngli p.
Cu ng co nlu ng d u li u clo ll y o du lli su lro c p cu a
clinl plu co Io i, lo c o du lli klng co Io i. M c du nlu ng
n Iu c bao c p Ia i su l lluo ng pla n la c du ng, nlung cu ng co
lruo ng lo p ca c cluong lrinl lro c p duo c lli l k ky ca ng
da nl clo co so la l ng llng lin lu nln, Ia i kl c plu c duo c
v n d v dinl pli va gia i plo ng nlu ng ngoa i u ng ma vi c
m l b pl n ca c doanl ngli p nlo co duo c kla nng li p c n
99
Io n lon d n la i clinl clinl llu c co ll pla l sinl. Ti n cu a
cu a nla nuo c co ll lu u icl lrong vi c lng cuo ng co so la
l ng lu pla p va k loa n, va l l nlin, ca lrong vi c gia m sa l
va di u li l ll n lro ng nu a, m c du o dy co n co ll llu l i
duo c m l pl n cli pli.
Vi v y, m l bu c lranl loa n ca nl v m l l ll ng la i clinl
lin li n va v n la nl lri cla y da duo c kl c loa . Nlung Ia m
ll na o d lra nl duo c ca i b y cu a klu ng loa ng, nguy co
klng lra duo c no va su p d ` o Ia n i dung ma d n dy,
clu ng la se cluy n qua Cluong 2.
100
Chut hc h Chut hc h
1. Ta i clinl co l clu c bao g m ca c lrung gian
va lli lruo ng la i clinl clinl llu c, cu ng nlu ca c
co so nlu li p l i li l ki m va lin du ng Iun
plin (roscas), nlu ng l clu c m c du duo c l
clu c d c bi l clo la i clinl nlung v n mang linl
pli clinl llu c, lleo ngla, clu ng klng co lu
ca cl pla p nln lo c klng n m lrong d i luo ng
di u li l cu a clinl plu . C n Iuu y r ng, o nli u
nuo c dang pla l lri n, di u quan lro ng Ia pla i
pln bi l giu a nlu ng l clu c na y vo i su xu l li n
cu a ca c lrung gian la i clinl pli di u li l co clu c
nng ba n clu ng kloa n clo, lo c nl n li n gu i lu ,
dng da o nguo i dn (xem Cluong 2). H u nlu l l
ca s Ii u su du ng lrong nglin cu u na y d u cli
d c p d n klu vu c la i clinl clinl llu c.
2. GoIdsmill (1969) co ll duo c coi Ia nguo i
lin plong, va m l lrong nlu ng nguo i d u lin
da pla l lri n sa ng ki n llu c ngli m giu a ca c
nuo c na y Ia GeIb (1989), King va Ievine (1993a va
b), va GerlIer va Rose (1994). Ievine (1997) da co
m l su ll m dinl xa c da ng v ca c cng lrinl
nglin cu u Iy lluy l va llu c ngli m.
3. Trong s nlu ng lro nga i ll ng k ma ca c
bi n v xu l xu pla p Iy na y pla i vuo l qua, co
ki m dinl cu a Hansen v su d ng nl l qua mu c
ca c cng cu . Ngoa i vi c su du ng cng cu xu l xu
pla p Iy , Ievine, Ioayza va Beck (2000) cu ng da
su du ng m l ky llu l v bi n cng cu I p co linl
cl l d ng va cu ng da co k l Iu n g n nlu luong
lu . i clu ng ca c pluong pla p su du ng clu i s
lleo llo i gian cu ng da duo c Neusser va KugIer
(1998), Rousseau va WaclleI (1998) a p du ng va
cu ng clo k l Iu n nlu v y, m c du s Ii u cu a lo
cli la n cl lrong ca c nuo c llu c T clu c Ho p la c
va Ila l lri n Kinl l (OLCD).
4. Tlay li s lrung binl cu a lin du ng lu nln
lrong GDI cu a Cngg (Kinslasa) b ng li s na y
cu a MaIaixia va Tla i Ian da du ba o l c d lng
lruo ng lrung binl cu a Cngg se lng llm lon
6 m l nm nu a, klng clnl I cl Ia m y so vo i
su kla c bi l llu c su kloa ng 7 giu a l c d lng
lruo ng cu a Cngg va m l lrong lai nuo c kia. T l
nlin, nlu ng ple p linl loa n nlu ll c n l l su c
ll n lro ng, nlu da nu lrong H p 1.1.
5. Co m l cu c lla o Iu n r l llu vi v su c n
lli l pla i gia m bo l ru i ro lrong de Ierranli va ca c
la c gia kla c (2000).
101
101
6. Nli u v n d cu a n n kinl l k loa cl loa
l p lrung da li n l loa cao d sau kli lu do loa
duo c lricl d n o dy nlu m l lli du , luong lu nlu
vi c su du ng b l lo p Iy ca c sa n pl m pla i sinl o
Mlic, 1994, m la lrong Clunog 4.
7. Ievine va Zervos (1998a, va b), Demirguc-
Kunl va Ievine (1999), Beck, Demirg-Kunl va
Ievine (2000a), Demirg-Kunl va Huizinga
(2000a), Demirg-Kunl va Maksimovic (2000).
8. Tli du , li I no lrn v n c pl n lrung binl
cu a ca c cng ly duo c nim y l lrong 30 nuo c da
duo c dinl vi lrong Hinl 1.7 cli co luong quan r l
Io ng Ie o (R = -0,40) vo i cli s c u lru c lli lruo ng
lay c u lru c ngn la ng ma Demirg-Kunl va
Ievine (2001) da xy du ng.
9. Clu ng li su du ng llu l ngu na y d bao
la m ca nlu ng nguo i qua n Iy , gia m d c va c
dng cli pl i lrong cng ly.
10. Ca cl gia i llicl llm co ll n m o m i
quan l giu a Ia i su l clo vay cao va d ru i ro cao
lon cu a vi c clo vay (xem Age nor, Aizenman va
Hoffmaisler 1999).
11. Baskin va Miranli (1997) da Iuu Ia i vi c su
du ng clu ng kloa n lluo ng lrong ca c ll ky 19
va 20.
12. Xem Ia Iorla, Io pez-de-SiIanes va SlIeifer
(1999a) v ca c nuo c lin li n. Nglin cu u cu a
Klanna va IaIepu (1999) v vi c gia m sa l ca c
nlo m cng ngli p o A n cu ng da nl n ma nl
d n li u u ng Ia m ngu i Ia nl ma linl mo l da
gy ra clo vi c d u lu o bn ngoa i. Tuy nlin, c n
Iuu y r ng, m l s nuo c plu llu c n ng n va o
linl llu c so lu u gia dinl, lleo Hinl 1.10, cu ng
da co duo c lla nl licl kinl l ma nl me va Iu da i.
13. Tlu l ngu co so la l ng la i clinl duo c
du ng d pla n a nl klung qui l c va l ll ng
lrong do , ca c cng ly va l gia dinl In k loa cl,
da m pla n va llu c li n ca c giao dicl la i clinl.
Nlu v y, no se bao g m c u lru c Iu l pla p va qui
dinl (k ca ca c qui l c va co cl llu c lli lo p
d ng), ngu n Iu c va llu c l loa l d ng gia m sa l,
cung c p llng lin (lli du , qui l c va llng I k
loa n va ki m loa n, ca c l i d ng lin du ng, ca c co
quan linl di m va ca c co so dng ky cng c ng),
ca c pluong li n llanl kloa n, l ll ng llanl
loa n va cli lra clu ng kloa n, va l ll ng lrao d i
(lli du mua ba n va nim y l dicl vu , ca c qui l c
mua ba n, ca c knl llng lin Iin Ia c).
14. Coi mo cu a Ia m l ca cl la n cl quy n Iu c
lli lruo ng lrong ngn la ng Ia n i dung se duo c
ba n d n lrong Cluong 4.
15. Tlu c ra, Iu l lu c cu a Anl coi gia m d c cli
Ia nguo i duo c ca c c dng u y lla c vo i ngla vu
pla i lrung lla nl vo i lo (}olnson. McMiIIan va
Woodruff 1999).
16. Tl l Ia Iu ng, r l nli u bi n s v c u lru c
clinl lri da klng co la c du ng l l d du ba o su
pla l lri n la i clinl lrong nglin cu u na y, clu ng
li se quay Ia i y u l clinl lri lrong Cluong 3.
17. Trong nlu ng lruo ng lo p cu c doan, ngay ca
klu vu c la i clinl llanl kloa n s n sa ng clo vay
cu ng ll y klng mu n cl p nl n n u quy n v
la i sa n klng duo c ba o v llicl da ng. }olnson,
McMiIIan va Woodruff (1999) da dua ra nlu ng
b ng clu ng du a lrn di u lra r l llu vi lu ng
Au va Iin X cu (nlu ng nuo c ma linl co klng
n m lrong m u pla p Iy cu a Ia Iorla va ca c la c gia
kla c). Nlu ng b ng clu ng na y clo ll y, lrong
nm 1997, co su kla c bi l lrong nl n llu c cu a ca c
cng ly v mu c d da m ba o quy n v la i sa n cu a
lo , ma di u do Ia i quy l dinl d n mu c d s n
sa ng d u lu cu a lo , va klng co cu lo i na o d
102
c p d n kla nng li p c n cu a la i clinl bn ngoa i.
18. M c du v y, vo i lruo ng lo p cl ng Ia i ca c
qui dinl v la i clinl cu a clinl plu , xin xem
Laslerbrook va IiscleI (1991).
19. M l nglin cu u l l v qua lrinl na y Ia cu a
}olnson (2000), lrong do cu ng clo ll y li n
luo ng dua nlau nim y l klng pla i li u u ng
Inlernel.
20. V pl n lla o Iu n giu a vai lro llu c l va
li m nng cu a SRO lrong la i clinl, xem Bossone
va IromiseI (2000).
21. oa n li p lleo duo c lricl lu do lu Villas
(2000).
22. Tlu c ra, vi c pln licl quan l nln qua
ll ng k da ngling v gia lluy l clo r ng, su
dao d ng ng n la n lrong mu c d v n loa llng
qua lli lruo ng clu ng kloa n, ke o lleo su llay d i
lrong qui m la i sa n cu a Inl vu c li l ki m lleo
lloa llu n (CalaIan, Impavido va MusaIem 2000).
23. Song song vo i nlu ng bi n pla p da duo c a p
du ng clo ngn la ng va duo c ba n d n lrong
Cluong 2, c n lli l k ca c bi n pla p d da m ba o
r ng ca c quy luu lri da pl clu n se duo c nlu ng
nla cluyn mn gia u kinl ngli m qua n Iy ll n
lro ng, va clu ng duo c da m ba o d klng bi cuo p
doa l (lli du , llng qua vi c ki m loa n lloa da ng,
va pln la cl ca c la i sa n do nlu ng nguo i qua n Iy
bn ngoa i n m giu ), clu ng pla i duy lri m l mu c
du lru d plo ng vo no lloa da ng, va loa l d ng
cu a clu ng da m ba o su minl ba cl llicl lo p (xem
Rocla, Hinz va Gulierrez 1999).
24. V n i dung lla o Iu n cli li l lon Iin
quan d n nlu ng v n d li n nay lrong qui dinl
d i vo i quy luu lri, xem }ames, SmaIloul va Vilas
(1999), }ames va Villas (2000), Srinivas,
Wlilelouse, va Yermo (2000), Villas (1998, 2000).
25. BesIey (1995) da li n la nl di u lra lrn
di n r ng ca c nglin cu u v la i clinl klng
clinl llu c.
26. Xem ca c d c di m llu vi v ba o li m -
cu ng vo i-c pl n lrong vi c clo vay o dia pluong
ma Idry (1994) da pla l li n ll y o B c Nigiria.
27. Iluong pla p na y da duo c su du ng, lli du
nlu, d la i lro clo su di dn la m llo i.
28. Su lla nl cng cu ng do i lo i pla i quan lm
lon d n nlu ng klia ca nl do i lluo ng ma ca c ll
l cu a nlu ng l clu c la i clinl vi m duo c lro c p
lruo c dy da bo qua, cl ng la n nlu c u lru c Ia i
su l co linl llu c li n, ca c nln vin duo c da o la o
l l va Iun duo c d ng vin kluy n klicl, va l
ll ng llng lin qua n Iy l l.
29. V lla nl licl loa l d ng cu a ca c l clu c
na y, xem Morducl (1999) va Sebsled va Colen
(2000)
30. Nlu ng l m guong lla nl cng g n dy cu a
la i clinl vi m du a lrn vi c clo vay lleo nlo m
il nli u da cle I p m l linl li u qua r l Io n cu a
ca c lo p la c xa lin du ng va ca c li p l i lin du ng,
Ia nlu ng l clu c lu Iu da loa l d ng nlu m l co
so g n nlu clinl llu c nlung pli l p lrung loa o
nli u nuo c, su du ng m l va i lrong nlu ng ky
llu l da nu lrn, nlung lluo ng lli l ng ngu n
Iu c cu a ca c l clu c na y du a va o li n li l ki m cu a
ca c lla nl vin.
31. Ile p so sa nl cu ll Ia giu a ca c di u Iu l
kl l kle lon cu a xlryIia vo i nlu ng di u Iu l
duo c ple p o My (duo c dinl ngla g n nlu nlau).
L TU KHI RA O I HL TH NG NGAN
la ng, du lrong giai doa n binl lluo ng lay
lrong llo i ky klu ng loa ng, clinl plu cu ng
n m giu quy n so lu u ngn la ng m l ca cl
c linl lay gia n li p sau kli xa y ra klu ng
loa ng ngn la ng. Nlu ng lruo ng lo p ll l
ba i cu a so lu u nla nuo c d i vo i ca c ngn la ng, qua lrinl lu
nln loa di n ra sau klu ng loa ng, lay cli il cu ng Ia su lla nl
cng la n cl cu a qua lrinl la i co c u, da di n ra lluo ng
xuyn d n mu c vi c xem Ia i vai lro cu a clinl plu lrong
nlu ng Inl vu c co Iin quan na y lro nn clin mu i. Trong
nlu ng ll p ky g n dy, m c d u nli u clinl plu da il nli u
llu le p quy n so lu u lrong klu vu c ngn la ng, nlung ca c
quan clu c clinl plu v n co la c d ng lo i l ll ng ngn la ng,
d c bi l sau kli co klu ng loa ng, ca c clinl plu lluo ng lng
cuo ng da ng k su can lli p cu a minl lrong m l llo i gian da i.
Tuy nlin, nlu ng nglin cu u mo i dy clo ll y, du mu c dicl
ban d u Ia gi di clng nu a, lli so lu u nla nuo c d i vo i ca c
ngn la ng cu ng co xu luo ng ca n lro su pla l lri n cu a klu
vu c la i clinl, va lu do Ia m gia m su l l c d lng lruo ng.
Cung c p co li u qua va n dinl ca c dicl vu la i clinl
b l Ia nguo i so lu u ca c cng ly la i clinl cung c p nlu ng dicl
vu na y Ia m l mu c liu lli l llu c d i vo i b l ky qu c gia
na o. da l duo c di u na y, do i lo i clinl plu pla i l p lrung
171
Th t ba i cu a chnh phu trong
lnh v c ta i chnh
CHUONG BA
Xu hng c hnh phus Xu hng c hnh phus
hu ngn hang t hng hu ngn hang t hng
c an t r sphat t r i n c ua c an t r sphat t r i n c ua
k hu vc t ai c hnh k hu vc t ai c hnh
K
va o nlu ng Inl vu c ma lo co ll Ia m l l nl l. Hai cluong
lruo c da dua ra m l cluong lrinl la nl d ng d y llam vo ng,
lrong do clinl plu co vai lro d l n n mo ng va xy du ng m l
ki n lru c lluo ng l ng mang linl di u li l clo su pla l lri n
cu a m l n n la i clinl Ia nl ma nl. Cluong lrinl na y se klo
da l duo c n u m i quan lm cu a nla duong cu c bi llu lu l va o
ca c nli m vu ma lo klng co Io i ll , nl l Ia vi c so lu u la m
llo i lay Iu da i ca c ngn la ng, d c bi l kli vai lro llu lai
mu llu n vo i vi ll Ia m l co quan di u li l cu a lo .
Trong kli cluong lruo c lla o Iu n clinl plu nn pla n u ng
nlu ll na o d xu Iy ca c i|c i |c i cu a lli lruo ng, lli cluong
na y Ia i da nl gia ca c b ng clu ng va dua ra nl n xe l v ca c
ll l ba i cu c c|in| p|u lrong vi c so lu u va la i co c u ngn
la ng. Tl l ba i cu a clinl plu vo i lu ca cl clu so lu u Ia do
nlu ng d ng co kicl llicl ma li n lrinl clinl lri da a p d l.
M l va i lruo ng lo p lla nl cng cu a ca c ngn la ng qu c
doanl duo ng nlu g n Ii n vo i m l mi lruo ng ll cl ma nl
va quy n Iu c clinl lri bi pln la n. Kli klng co nlu ng llu n
Io i na y, lli no i clung, co quan clu c nng o ca c nuo c dang
pla l lri n c n gia m bo l vai lro so lu u cu a lo , cn nl c lleo
nlu ng luo ng sa ng la o d su du ng klu vu c lu nln lrong giai
doa n klu ng loa ng, va luo ng cluong lrinl la nl d ng cu a
minl va o vi c cung c p co so la l ng va di u li l. Tro lru
llay, clinl vi c klu ng loa ng Ia m clo ca c clinl plu v n
dang giu vai lro clu so lu u lrong m l nga nl na o do pla i lu
bo quy n so lu u, lli cu ng clinl klu ng loa ng Ia i dua ca c
clinl plu lruo c dy da lu ng ru l Iui lo c klng llam gia licl
cu c lrong loa l d ng ngn la ng, quay lro Ia i vo i lu ca cl Ia clu
so lu u la m llo i. Kli nlu ng cu c klu ng loa ng loa n di n xa y
ra va clinl plu da gia nl I y quy n so lu u, lo c n u klng
cu ng Ia quy n ki m soa l, lli Iu c do , ca c cli n Iuo c da m ba o
su ru l Iui so m va kip llo i cu a clinl plu pla i duo c coi Ia m l
b pl n lrong k loa cl can lli p d u lin.
Cluong na y lruo c l l xem xe l nlu ng I p Iu n va clu ng cu
v so lu u nla nuo c d i vo i ca c ngn la ng, bao g m nlu ng
b ng clu ng pl bi n giu a ca c nuo c va nlu ng lli du cu ll o
172
vc ac t i n t r nh c hnh t r vc ac t i n t r nh c hnh t r
l am meo mong c l am meo mong c
k huy n k hc h k huy n k hc h
lu ng nuo c. Sau do , se d c p ng n go n lo i ca c I p Iu n va
b ng clu ng v lrinl lu lu nln loa ngn la ng. Qua lrinl lu
nln loa na y co ll d n lo i klu ng loa ng va ca c cli pli clo
ngn sa cl, n u klng co m l klun kl ll cl c n lli l, va
vi v y, no c n duo c v n du ng plu lo p vo i loa n ca nl lu ng
nuo c. M l clinl sa cl a ng tin c y d clu n bi clo vi c ba n
bo l m l s ngn la ng, cu ng vo i vi c gia nl p lli lruo ng cu a
m l s ngn la ng mo i, k ca ngn la ng lu nln nuo c ngoa i,
m c du se giu p clo vi c loa n lli n klun kl na y, nlung
duo ng nlu Ia i r l nla y ca m lrong mi lruo ng ll cl y u.
Cu i cu ng, cluong na y cluy n qua ll l ba i cu a clinl plu
vo i lu ca cl Ia m l clu so lu u la m llo i lrong qua lrinl la i co
c u. Se klng co gi Ia kli m l s nguyn l c lluo ng ll y
lrong la nl vi cu a clinl plu vo i lu ca cl Ia m l clu so lu u
ngn la ng lrong da i la n, cu ng co ll a p du ng va o lruo ng
lo p na y. Trn llu c l , kli co klu ng loa ng, la i co c u ngn
la ng Ia m l co l i d bom llm va o m l Iuo ng r l Io n ca c
ngu n Iu c ngn sa cl. Vi ll , v n d quan lro ng klng cli Ia
la n cl cli pli d i vo i nguo i lra llu va n n kinl l lu ba n
lln ca c kloa n bom llm na y, ma co n lra nl pla i plu llu c
va o ca c quan clu c lrong vi c xa c dinl ai Ia ke ll ng, nguo i
llua. Ho p la c vo i lli lruo ng, m l I n nu a Ia i n i In nlu m l
Ii do clu y u d cn nl c vi c dinl linl cli n Iuo c pla n u ng
cu a clinl plu .
Quan c hc c ophai l anhaquan l yngn hang Quan c hc c ophai l anhaquan l yngn hang
k hng? k hng?
C
HO DI CO N NHIL I TRANH CA I VA NGA Y CA NG
co nli u su llam gia ro ne l cu a klu vu c lu nln va o
loa l d ng ngn la ng o l u l l ca c qu c gia, nlung
lon 40 dn s ll gio i v n dang s ng o ca c qu c gia ma da i
b pl n la i sa n cu a ngn la ng d u llu c v ca c ngn la ng do
nla nuo c cli m da s (Hinl 3.1). Iuo l qua l m ba n d cu ng
ll y r ng, so lu u cu a clinl plu o ca c nuo c ngle o co xu luo ng
pl bi n lon, nlu Hinl 5 pl n T ng quan da kl ng dinl.
THA T BA I CI A CHINH IHI TRONG INH VU C TA I CHINH
173
Ila m vi so lu u nla nuo c da gia m k lu nm 1970 (Hinl
3.2), va gia m ma nl nl l Ia o ca c nuo c co llu nl p cao. Tinl
d n cu i ll p ky 90, lrn 30 nuo c dang pla l lri n v n co lon
m t n a s la i sa n cu a l ll ng ngn la ng llu c ca c ngn
la ng do nla nuo c cli m da s . Trong di u ki n nla nuo c v n
giu quy n ki m soa l, ngay ca kli li I so lu u nla nuo c ll p,
lli nlu ng con s na y cl c cl n clua pla n a nl l l pla m vi
ki m soa l cu a nla nuo c.
So lu u nla nuo c lrong l ll ng ngn la ng v n co n pl
bi n o nli u qu c gia Ia do: Tlu nl l, nlu ng nguo i u ng l su
ki m soa l cu a nla nuo c clo r ng, clinl plu co ll pln b
ngu n v n l l lon clo ca c kloa n d u lu co li u su l cao.
Gersclenkron (1962) Ia m l lrong nlu ng nguo i co quan di m
174
clo r ng, lrong m l mi lruo ng ll cl y u ke m, ca c ngn
la ng lu nln se klng ll kl c plu c duo c nlu ng lli u so l
v llng lin va vi c ky k l lo p d ng, va n u co kl c plu c
duo c lli cu ng m l r l nli u llo i gian. Va o nlu ng nm 50, 60,
kli nguo i la dang lim ca cl d giu p ca c qu c gia dang pla l
lri n c l ca nl lleo luo ng lng lruo ng lu Iu c, b n vu ng, lli
so lu u nla nuo c d i vo i klu vu c ngn la ng duo ng nlu Ia
m l ca cl d llu c li n di u na y. Quan di m na y clo d n nay
v n co n m l s nguo i u ng l . So lu u nla nuo c se giu p clo
vi c lricl n p m l pl n ll ng du lu ngu n la i clinl (b ng
ca cl da nl llu klu vu c la i clinl) va cli dinl lin du ng d
da ng lon nli u.
Tlu lai, nguo i la Io r ng, llng qua so lu u lu nln, vi c
licl lu qua mu c lrong loa l d ng ngn la ng co ll la n cl
kla nng li p c n lin du ng cu a nli u b pl n lrong xa l i.
Trn llu c l , m l Ii Ie lluo ng duo c dua ra o ca c nuo c dang
pla l lri n Ia , ca c clinl plu do du klng mu n lu nln loa
vi qua lrinl na y se d n lo i su licl lu v n lrong lay m l s
nguo i, lrong kli nlu ng nlo m nguo i kla c Ia i pla i lra gia . Tlu
ba, do su Ia m du ng va ca c vuo ng m c lrong qua n lri cu a ngn
175
Sh u nhan c i v i ngn
ha ng v n covai t roquan
t ro ng ca c n c ang pha t
t ri n
la ng lu nln o nli u qu c gia nn se gy ra m l lm Iy
clung mang linl cl l ca m linl r ng, l ll ng ngn la ng lu
nln r l d bi klu ng loa ng. Nlu ng ll l ba i cu a Ngn la ng
Barings va Quy Qua n Iy V n Da i la n (ITCM m l linl llu c
quy lu ba o li m vo i m l cli n Iuo c ma o li m se duo c nli u
ngn la ng la i lro va d ng llo i llu c li n) da clo ll y, llay vi
pln b ca c ngu n Iu c m l ca cl kln ngoan, ca c ngn la ng
lu nln se quan lm lon lo i ca c loa l d ng mang linl da nl
ba c. Ni m lin na y ca ng ma nl lon kli xa y ra ca c cu c klu ng
loa ng sau qua lrinl lu nln loa o ca c qu c gia nlu CliI
(d u ll p ky 80) va Mlic (1994).
Tuy nlin, n u lro Ia i vo i lro ng lm cu a cluong lruo c d
c p d n v n d d ng co kluy n klicl, lli se ll y Iu n di m
llu nl l klng du ng vu ng, bo i vi ca c quan clu c klng co
d ng co kluy n klicl lo pln b ngu n Iu c co li u qua . Ca c
quan clu c duo c b u lluo ng bi llu c d y bo i vi c giu gl
clinl lri cu a lo va ban lluo ng clo nlu ng nguo i u ng l
minl, m l d ng co mu llu n vo i mu c liu pln b ngu n
Iu c. Va ca ba Iy do lrn d u Ia nlu ng Iu n di m mang linl
kinl ngli m nli u lon.
Clo lo i g n dy, nlu ng b ng clu ng nguyn klai v v n
d na y v n cli co linl cl l don Ie . Du clo ngn la ng lu nln
bi di u li l Io ng Ie o co pla i ga nl cliu nlu ng l n ll l Io n ma
cu i cu ng se cluy n sang vai cu a nguo i gu i li n, lay pl bi n
lon, cu a nguo i do ng llu , lli ngn la ng qu c doanl v n Ia
d i luo ng gy ra nlu ng kloa n llua I Io n nl l lrong Iicl su .
Hai ngn la ng n i li ng co Iicl su Iu do i Ia Cre dil Iyonnais
(bi clinl plu Ila p qu c lu u loa 1945 va lu nln loa 1999)
va Banespa (lruo c dy do li u bang Sa o IauIo cu a Braxin so
lu u, nm 2000 da bi ngn la ng Ty Ban Nla BSCH mua Ia i),
kli co n llu c so lu u nla nuo c, m i ngn la ng da llua I uo c
linl 22-28 li dIa. n dy, clu ng la da co ll di li p ma
klng cli du ng Ia i o nlu ng nglin cu u linl lu ng don Ie .
Iln licl l ll ng s Ii u llu ll p duo c o ca c qu c gia clo
ll y, so lu u nla nuo c, d c bi l o ca c qu c gia co llu nl p
ll p, Ia di u l la i clo su pla l lri n va n dinl cu a klu vu c
176
Sl i u t huy t phuc : c ac Sl i u t huy t phuc : c ac
c ng c hc t hng l a c ng c hc t hng l a
nhng ngi quan l y nhng ngi quan l y
ngn hang k em c oi ngn hang k em c oi
la i clinl, cu ng nlu lng lruo ng kinl l .
M l nglin cu u Io n cu a Ia Iorla, Io pez-de-SiIanes,
SlIeifer (2000) su du ng s Ii u lu ca c ngu n cng ngli p lu
nln v 10 ngn la ng lluong ma i va pla l lri n Io n nl l o
m i nuo c lrong s 92 qu c gia clo nm 1970 va 1995 clo ll y:
so lu u nla nuo c d i vo i ngn la ng nm 1970 ca ng Io n, lli su
pla l lri n cu a klu vu c la i clinl, lng lruo ng, va nng su l
ca ng ll p. Hon nu a, nlu ng la c d ng lrn ca ng Io n lon o
nlu ng nuo c co mu c llu nl p ll p, lli su pla l lri n cu a klu
vu c la i clinl, su ba o l ca c quy n v la i sa n ca ng ll p.
1
Do
ca c nla nglin cu u su du ng so lu u nla nuo c nm 1970 d
gia i llicl lng lruo ng va pla l lri n cu a klu vu c la i clinl v
sau, nn klng ll xa y ra lruo ng lo p ca i sau Ia nguyn nln
gy ra ca i lruo c. Ngoa i ra, kli gia i llicl lng lruo ng, lo da
giu nguyn nli u bi n s ll cl .
2
Ia Iorla, Io pez-de-
SiIanes, SlIeifer da cli ra nguyn nln kli n clo so lu u nla
nuo c gy ra lng lruo ng ll p Ia llng qua la c d ng cu a no
d n nng su l. Ngn la ng qu c doanl lluo ng klng pln
b ngu n v n lo i noi su du ng co li u qua nl l. Trn co so
nlu ng nglin cu u lruo c dy (Cluong 1), llng qua knl d n
na y, lng lruo ng cu ng bi gia m su l. Va lo klng lim ll y
nlu ng la c d ng bu Ia i cu a so lu u nla nuo c d i vo i qua lrinl
licl lu v n.
Ia Iorla, Io pez-de-SiIanes, SlIeifer cli ra r ng, a nl luo ng
cu a vi c mo r ng so lu u lu nln klng cli co y ngla ll ng
k, ma co n co y ngla v m l kinl l nu a. Tli du , duo ng l i
quy klo p nl l clo ll y, n u li lro ng so lu u nla nuo c o
BngIade l llay vi b ng 100 ma cli du ng du ng o mu c lrung
binl cu a m u (57) lrong su l llo i ky lu nm 1970, lli l c d
lng lruo ng binl qun nm se lng llm 1,4, luong duong
vo i no Ia mu c s ng se duo c nng cao lon 50 so vo i nga y
nay. M c d u du ba o lrn gia lli l ca c bi n s duo c do Iuo ng
kla c klng llay d i, nlu luo ng d n lrong H p 1.1, nlung
c n Iuu y r ng, qua lrinl lu nln loa Ie ra cu ng pla i duo c su
u ng l cu a ca c n n la ng ll cl c n lli l, se ba n d n duo i
177
nht l anhng n n k i nh nht l anhng n n k i nh
t k em phat t r i n t k em phat t r i n
dy, m l bi n s quan lro ng da bi bo qua lrong nglin cu u
cu a lo .
Su du ng ngu n s Ii u kla c, Barll, Caprio, Ievine (2001
a,c) da cli ra r ng, so lu u nla nuo c d i vo i ca c ngn la ng
ca ng Io n lli ca ng co xu luo ng d n lo i bin d clnl I cl Ia i
su l ca ng cao, lin du ng lu nln, loa l d ng lrn lli lruo ng
clu ng kloa n va lin du ng pli ngn la ng ca ng gia m, ngay ca
kli da linl lo i ca c nln l kla c co ll a nl luo ng lo i su pla l
lri n la i clinl.
3
Vi v y, so lu u nla nuo c Io n lon duo ng nlu
se pla n ca nl lranl, Ia m gia m linl ca nl lranl ca lrong l
ll ng ngn la ng I n pli ngn la ng. Barll, Caprio, Ievine
cu ng clo ll y, noi na o so lu u nla nuo c pl bi n, lli noi do ,
s don xin c p gi y ple p loa l d ng cu a ngn la ng bi lu cl i
ca ng cao, va ca ng co il nlu ng ngn la ng nuo c ngoa i loa l
d ng. Vo i mu c d ca nl lranl ll p, se ll l Ia Iu ng n u clo
r ng, so lu u nla nuo c ca ng Io n lli ngu n lin du ng s n co
ca ng d i da o. Tlay vi ll , Ia Iorla, Io pez-de-SiIanes, SlIeifer
clo ll y, so lu u nla nuo c ca ng Io n lli li pl n lin du ng roi
va o lay 20 doanl ngli p la ng d u ca ng cao.
4
Cu i cu ng, so lu u nla nuo c co ve nlu Ia m lng nguy co
klu ng loa ng. Ila i llu a nl n r ng, m c d u Barll, Caprio,
Ievine da xa c dinl duo c m l la c d ng llu n cli u cu a so lu u
nla nuo c lo i xa c su l xa y ra klu ng loa ng, nlung vo i nlu ng
s Ii u cu a lo lli la c d ng na y klng co y ngla ll ng k.
Nlung Ia Iorla, Io pez-de-SiIane , SlIeifer da pla l li n ra
m i luong quan giu a mu c d so lu u nla nuo c va ca c lluo c
do kla c nlau v d b l n cu a l ll ng la i clinl. Va vi c a p
du ng m linl Iogil clo b s Ii u 64 nuo c cu a Ia Iorla,
Io pez-de-SiIane , SlIeifer, Caprio va Marlinez-Ieria (2000) da
clo ll y, so lu u nla nuo c cli m uu ll va o d u giai doa n
1980-97 co quan l vo i xa c su l Io n lon cu a m l cu c klu ng
loa ng ngn la ng, va Iin quan d n (vo i il quan sa l lon nli u)
nlu ng cli pli la i clinl cao lon.
Nlu ng clu ng cu lrn nl l qua n vo i n i dung cu a cluong
lruo c kli d c p lo i v n d d ng co kluy n klicl. Tlay vi
la nl d ng lleo nguyn l c l i da loa Io i nlu n, ca c clinl
178
Shu nhanc c ox u Shu nhanc c ox u
hng l am gi am c anh hng l am gi am c anh
t r anh t r anh
han c h k hanng t i p han c h k hanng t i p
c n t n dung c n t n dung
val am t ng nguy c val am t ng nguy c
k hung hoang k hung hoang
plu lluo ng pla i da p u ng nli u Io i icl kla c nlau, d c bi l Ia
d lng cuo ng su l u llu n clo minl (H p 3.1). Trn llu c l ,
ngay ca lrong loa n ca nl loa n b Ia so lu u nla nuo c lli cu ng
na y sinl v n d . CuII va Xu (2000) pla l li n ra r ng, lrong
ll p ky 80 kli linl llu c la i lro lru c li p lu clinl plu Ia pl
bi n lli ca c quan clu c ngn la ng qu c doanl o Trung
Qu c da Ia m r l l l cng vi c pln b v n so vo i ca n b o ca c
co quan clinl plu kla c. i u na y co ngla Ia , ngu n la i
clinl lu ngn la ng duo c pln b lleo li u su l cu a cng ly
nli u lon Ia ca c kloa n bao c p lru c li p. M l Iy do co ll co
Ia , quan clu c ngn la ng qu c doanl na y duo c lluo ng lu y
lleo kla nng sinl Io i cu a ngn la ng. M l y u l kla c cu ng
co la c d ng Ia su l n la i cu a nlu ng quy ro l li n lru c li p lu
ngn sa cl nl m da p u ng nlu c u cu a ca c co quan clinl plu .
i u na y Ia m gia m a p Iu c bu c ca c ngn la ng qu c doanl
pla i clo vay lleo cli dinl r l pli li u qua . Qua llu c, d u
ll p ky 90, kli ngu n la i clinl pln b lru c li p lu clinl plu
clo ca c doanl ngli p nla nuo c da gia m, lli m i Iin l giu a
ca c quy l dinl clo vay cu a ngn la ng qu c doanl vo i nng
su l cu a ca c doanl ngli p lro nn mo nla l.
6
Trong l u l l
ca c lli l cl , ngn la ng lu nln co xu luo ng duo c ca cl Iy
klo i nlu ng a p Iu c clinl lri nli u lon Ia ca c ngn la ng qu c
doanl, va di u na y cu ng go p pl n Ia m clo clu ng loa l d ng
li u qua lon l n. Tuy v y, c n d c bi l Iuu y r ng, lu nln
loa d l ng l ca c ngn la ng o nlu ng nuo c dang cluy n d i
klo co ll lla nl cng, va so lu u nla nuo c o mu c d nl l
dinl co ll Ia c n lli l nlu m l buo c d m lrong su l qua
lrinl cluy n d i.
Hai cluong d u clo ll y, klu vu c la i clinl, bao g m ca
l ll ng ngn la ng, se giu p clo lng lruo ng nlanl lon, il
klu ng loa ng lon, o nlu ng noi co mi lruo ng llng lin va
li u Iu c lo p d ng ma nl, co du ca n b gia m sa l ca c lrung gian
la i clinl, va Iun duo c d ng vin kip llo i. N u so lu u nla
nuo c lrong l ll ng ngn la ng pl bi n lon, lli nlu c u
cung c p l l lon ca c llng lin va co so la l ng kla c se gia m
xu ng, va loa l d ng gia m sa l se y u di. Barll, Caprio, Ievine
179
Shu nhanc c ot h Shu nhanc c ot h
dn n mu t hun v dn n mu t hun v
ng c ng c
180
NGUO I TA THUO NG NGA M INH R NG,
kli quy l dinl m l clinl sa cl lrong klu vu c
la i clinl, clinl plu lluo ng pla i du a lrn Io i
icl cu a c ng d ng, nlung lo da bo qua
nlu ng d ng co ma ca c nla clinl lri g p pla i,
cu ng nlu ba n lln co c u clinl lri ma lrong
do lo loa l d ng. Du clo ca c nla clinl lri
klng cla y lleo nlu ng mu c liu la i clinl ca
nln, lli o du, lo cu ng d u pla i quan lm
lo i li n d clinl lri cu a clinl minl, va vi ll ,
cliu su cli pl i cu a nlu ng Io i icl ca bi l nl l
dinl. Nguo c Ia i, mu c d a nl luo ng cu a
nlu ng Io i icl ca bi l na y lo i quy l dinl cu a
lo Ia i plu llu c va o ca c quy l c clinl lri, va
co Ie cu ng plu llu c va o nlu ng quy pla m xa
l i (xem Norll, 1999).
Quan l giu a vu da i clinl lri va ca c d c
Io i lrong klu vu c la i clinl co ll co m i g n
bo d c bi l, bo i vi, no i lo i la i clinl Ia no i lo i
li n. (Tricl d n cu a WiIIie Sullon: ln cuo p
nla bng n i li ng cu a nlu ng nm 40). Clinl
vi Io i icl ca nln ma nlu ng nguo i ra quy l
dinl lrong clinl plu da la o ra va duy lri
nlu ng d ng co me o mo lrong klu vu c la i
clinl, lu do co ll d n lo i klu ng loa ng, lay
ll m cli lo co n cluy n ngu n Iu c cu a ca c l
clu c la i clinl do nla nuo c ki m soa l sang
clo ca c mu c dicl ca nln lay clinl lri. Ii u
co ly vo ng gi r ng m l clinl sa cl la i clinl
l l se duo c llu c li n kli ma no mu llu n
vo i Io i icl cu a nlu ng nguo i co quy n Iu c llu c
li n clinl sa cl do lay klng`
Su l n la i Iu da i cu a ca c clinl sa cl di u
li l klng m y li u qua co ll duo c gia i
llicl m l pl n Ia do ca c nla clinl lri cu ng
nlu ca c nla di u li l da bi clinl nlu ng d i
luo ng ma Ie ra lo pla i di u li l llao lu ng.
Vi ll , clinl sa cl di u li l r l d duo c nlin
nl n Ia plu c vu Io i icl lu lon Ia plu c vu Io i
icl c ng d ng.
1
Iln licl vai lro cu a kinl l clinl lri kli
a nl luo ng lo i su cluy n dicl loa n c u lleo
luo ng lu do loa la i clinl, Kroszner (1998) da
cli ra pluong llu c cluy n giao cng ngl ,
Ia m llay d i quy n Iu c lluong Iuo ng luong
d i cu a nlu ng nlo m Io i icl kla c nlau lay su
uu da i v clinl sa cl d i vo i m l nlo m Io i icl
li n co , co ll a nl luo ng lo i su llay d i llu c
su v clinl sa cl.
2
Tuong lu , su du ng cu ng b s Ii u v cli
pli ngn sa cl se ba n d n lrong n i dung bn
duo i, Keefer (2000) g n dy da nglin cu u
su lon v nlu ng nln l clinl lri a nl
luo ng lo i cli pli ngn sa cl cu a klu ng loa ng
ngn la ng va kluynl luo ng lri loa n di u
li l lrong klu ng loa ng. Gia lli l cu a ng Ia ,
la nl d ng nuong lay cu a clinl plu nl m
duy lri l ll ng la i clinl vo i b ma y qua n Iy
li n la i, lo c clo ple p lleo du i ca c loa l
d ng clu a du ng nli u ru i ro, du pla i lra gia
cao v m l xa l i, co ll duo c ca c nla clinl
lri su du ng nl m da m ba o su l u llu n
clinl lri lay la i clinl lu nlu ng nlo m Io i icl
na y, di u na y d c bi l du ng kli co c u clinl
lri y u. ng cu ng dua ra nlu ng b ng clu ng
clo ll y, cli il lli o ca c n n kinl l co klu
Hp 3.1. Ki nh t c hnh t r vac hnh sac h t ai c hnh Hp 3.1. Ki nh t c hnh t r vac hnh sac h t ai c hnh
(Xcn iic p ircng scu)
pla l li n ra r ng, su gia m sa l cu a lli lruo ng cu ng co xu
luo ng y u di nli u, kli so lu u nla nuo c lng In. So lu u
nla nuo c cli m li I cao cu ng d l clinl plu lruo c mu llu n
v d ng co, vi m l b pl n cu a clinl plu cliu lra cl nli m
gia m sa l, ki m lra m l b pl n kla c cu ng cu a clinl plu , nn
ca c ca n b gia m sa l cu a nla nuo c se lro nn y u lon.
Tuy nlin, so lu u nla nuo c klng pla i Iu c na o cu ng co
la c d ng x u d i vo i lng lruo ng. Ia Iorla, Io pez-de-SiIanes,
SlIeifer pla l li n ra r ng, vo i mu c llu nl p binl qun d u
nguo i ca ng cao, lli la c d ng liu cu c ca ng gia m ma nl. O u c,
vo i lruy n ll ng Iu do i v so lu u nla nuo c (nm 1998, 42
la i sa n cu a ngn la ng lluong ma i Ia llu c nlu ng ngn la ng
qu c doanl) Ia m l lli du ro ne l. Tuy v y, o m l s qu c gia
co llu nl p cao kla c nlu Ila p, IlaIia, co nlu ng llo i ky so
lu u nla nuo c cli m uu ll , nlung g n dy li I na y cu ng da
gia m xu ng.
181
vu c la i clinl ke m pla l lri n, vi c ki m lra va
cng klai loa co ll giu p Ia m gia m cli pli la i
clinl cu a cu c klu ng loa ng, cu ng nlu xa c
su l clinl plu nuong lay.
Vi c pln licl duo i gia c d kinl l clinl
lri d i vo i nlu ng v n d nu lrn ro ra ng cli
mo i b l d u, nlung cu ng lu a le n do Ia m l
Inl vu c nglin cu u plong plu , vi nlu ng k l
qua nglin cu u se giu p clo vi c da m ba o
quy n Iu c cu a clinl plu klng bi Ia m du ng
lrong qua lrinl di u li l Inl vu c la i clinl.
Hp 3.1. Hp 3.1. (ti p theo)
1. c p v a nl luo ng cu a ca c Io i icl clinl lri d i I p lo i ca c bang kla c nlau o My , Kroszner va Slraban (1999)
da dua ra b ng clu ng clo ll y, ca c nla I p pla p o ca c bang co nli u ngn la ng nlo cl ng d i vi c mo r ng va pla l
lri n cu a l ll ng ngn la ng giu a ca c bang.
2. Romer va Weingasl (1991) minl loa clo nlu ng linl lla i la c d ng luong lu lo i cu c klu ng loa ng Quy Ti l
ki m va Clo vay. Tli du , I n llam gia d u lin cu a ca c ngn la ng nuo c ngoa i va o m l s lli lruo ng mo i n i In lluo ng
bi la n cl klng duo c sa p nl p lay lln linl, di u na y giu p clo vi c ba o loa n gia lri v n d c quy n kinl doanl
cu a clu ng ma n u klng lli se bi nlu ng ngn la ng mo i ca nl lranl Ia m bi n m l. Tuong lu , kli lli lruo ng clu ng
kloa n duo c lu do loa , m l pl n d da p u ng nlu c u v n vay mo i cu a clinl plu , pl n Io n nlu ng lli lruo ng mo i n i
na o Iu a clo n linl llu c d u ll u kin, d u ll u gia d u d i vo i ca c lra i kloa n clinl plu lli d u duo c coi Ia co uu ll
lon l n nlu ng nguo i bun ba n so c p, nlung Ia i dem llua lli l lo i clo nlu ng nguo i dn n p llu .
Nlu ng clinl plu co l ll ng ki m lra va gia m sa l I n
nlau l l lon va su pla l lri n ll cl ma nl lon, lli co ll ly
vo ng llu duo c nlu ng k l qua kla quan lon lu so lu u nla
nuo c, b ng ca cl la o ra nlu ng co cl lleo do i clinl llu c va
llng qua lli lruo ng, d i vo i ca c ngn la ng qu c doanl.
Keefer (2000) clo r ng, l ll ng ki m lra va gia m sa l l l lon
se giu p clo vi c gia m cli pli la i clinl cu a klu ng loa ng va
gia m kla nng clinl plu nuong nle d i vo i nlu ng nlo m Io i
icl nl l dinl. Cl l Iuo ng llng lin, su cl l cle lrong llu c
li n lo p d ng, va ll m cli ca su lu lro ng ca nln d i vo i vi c
klng lra no , l l ca d u co ll a nl luo ng lo i cli pli cu a l
ll ng ngn la ng qu c doanl. Ta i ca c qu c gia dang pla l
lri n, ngn la ng qu c doanl co xu luo ng pln b lin du ng
clo ca c doanl ngli p nla nuo c, di u na y co ll gia i llicl clo
linl li u qua ll p, da d c p lo i o lrn, cu ng nlu gia i llicl
clo ca c lruo ng lo p ngoa i I . Tli du , nuo c u c Ia m l lruo ng
lo p ngoa i I , co r l il so lu u nla nuo c lrong klu vu c doanl
ngli p (lru giao llng va la i clinl), di u na y da la o llu n Io i
lon clo ca c quan clu c ngn la ng lra nl klo i nlu ng a p Iu c va
ca m d pla i pln b lin du ng clo ca c cng ly nla nuo c. Hon
ll , linl pla l nglim kl c o u c d i vo i vi c lra no cl m va
pla sa n, nlu d c p o Cluong 2, da giu p clo cng vi c lro
nn d da ng lon d i vo i pl n Io n ca c ngn la ng, clo du do
Ia ngn la ng qu c doanl.
To m Ia i, ca c s Ii u da pla n a nl loa l d ng y u ke m cu a
ca c ngn la ng nla nuo c lrn nli u pluong di n. Clu ng co
xu luo ng Ia m gia m su pla l lri n cu a klu vu c la i clinl va
lng lruo ng kinl l , l p lrung ngu n v n lin du ng lrong lay
m l s il nlo m nguo i, gia lng kla nng xa y ra va cli pli cu a
klu ng loa ng. M c d u nlu ng pla l li n lrn klng do i lo i
pla i Ioa i bo loa n b so lu u nla nuo c, nlung nlu ng b ng
clu ng Ia i loa n loa n nl l qua n vo i xu ll ba n ca c ngn la ng
qu c doanl dang di n ra o nli u nuo c, d c bi l o nlu ng noi
ma so lu u nla nuo c cli m uu ll lrong Inl vu c ngn la ng.
Trong kli ca c nuo c dang pla l lri n v n co ll lim duo c ca cl
la n cl nlu ng lli l la i do so lu u nla nuo c gy ra, lli vi c
182
la n cl linl llu c so lu u na y, ba n lln no cl c cl n se d
llu c li n lon nli u so vo i vi c ca i ca cl clinl lri va ll cl ,
m l cng vi c c n lli l nl m la n cl su Ia m du ng va linl pli
li u qua cu a l ll ng ngn la ng qu c doanl.
T nhn ho a ca c ngn ha ng
B ng clu ng v ca c qu c gia dang gia m ma nl so lu u nla
nuo c lrong Inl vu c ngn la ng luy klng nli u, nlung cu ng
da kl ng dinl li n lra ng nu lrn v ca c kloa n cli pli ma so
lu u nla nuo c gy ra, d ng llo i clo ll y su klo kln cu a qua
lrinl lu nln loa ngn la ng, cu ng nlu nlu ng ba i lo c kinl
ngli m d co ll llu c li n qua lrinl lu nln loa l l lon. Su
kla o sa l cli li l nl l Ia d i vo i A clenlina, vo i li I so lu u nla
nuo c gia m ma nl lu cl cli m 50 la i sa n cu a l ll ng
ngn la ng nm 1990, xu ng co n m l nu a mu c do nm 2000
va no cu ng nl l qua n vo i clu ng cu lim ll y o nli u nuo c.
CIarke va CuII (1998) li n la nl m plo ng gia lri li n la i cu a
ca c kloa n li l ki m co duo c lu qua lrinl lu nln loa ca c ngn
la ng linl o A clenlina, va da llu duo c nlu ng k l qua d y n
luo ng. Ngay ca kli klng llu Ia i duo c gi lu nlu ng gia lri co n
Ia i kli ba n do pla i li p qua n nli u kloa n vay llua I , nlung
du a lrn ple p m plo ng giai doa n 1991-1996 (llo i di m co su
bu ng n kinl l no i clung, kli ca c ngn la ng nle ra pla i
ki m duo c Io i nlu n), ca c kloa n li l ki m cu ng In lo i b ng
m l pl n ba cli liu cng cu a m l linl di n linl va Ie ra da
co ll bu d p llm lu l nlu mu c nm 1996 cu a linl na y lrong
su l 12 nm. N u gia dinl llu c l lon m l clu l kli clo r ng,
co ll llu duo c m l kloa n nl l dinl lu ba n ngn la ng, lli
l ng ca c kloa n li l ki m Io n lon m l nu a cli liu cu a clinl
quy n linl, ngay ca kli a p du ng li su l cli l kl u cao. No i
m l ca cl kla c, cli pli d duy lri so lu u nla nuo c Ia r l Io n,
va clinl do cli pli Io n cu a vi c pla i bom llm v n, c ng vo i
ky Iu l ma k loa cl cluy n d i d l ra, da llu c d y nlu ng n
Iu c lu nln loa .
183
Chi phngn sac h c ho s Chi phngn sac h c ho s
c an t hi p c ua nhanc c an t hi p c ua nhanc
vaap l c t nhn hoa vaap l c t nhn hoa
Nlu da ll y o Hinl 3.3, lruo c kli lu nln loa , ca c ngn
la ng c p linl o A clenlina g p r l nli u klo kln, ca c kloa n
no kl do ng cli m li I cao, va lrn llu c l co n li p lu c lng
sau qua lrinl ki m loa n lruo c kli lu nln loa (dy Ia di u
ki n b l bu c d i vo i ca c ngn la ng mu n llam gia cluong
lrinl Iondo Iiduciario, H p 3.2). Sau kli ki m loa n, v co
ba n, l l ca no kl do ng d u duo c Ioa i ra klo i ba ng l ng k l
la i sa n, coi do Ia m l pl n lrong k loa cl ba n Ia i lrn llu c l .
Vi ll , li lro ng no kl do ng da lng, nlung cli lo i mu c luong
duong vo i ca c ngn la ng lu nln loa l d ng li u qua lon o
A clenlina. Tu do , ca c ngn la ng lu nln loa se co li I no kl
do ng ngang vo i ca c ngn la ng lu nln (m c du no kl do ng
nm 2000 lng o l u l l ca c ngn la ng lu nln do su suy
gia m kinl l clung cu a qu c gia).
Kla i qua l lon, ba ng l ng k l la i sa n va ba ng ba o ca o llu
nl p cu a ca c ngn la ng mo i duo c lu nln loa b l d u gi ng
vo i ca c ba ng na y cu a ngn la ng lu nln, nl l Ia xe l duo i go c
d cli pli la nl clinl so vo i doanl llu, va quan lro ng lon Ia
li lro ng lin du ng clo ca c doanl ngli p nla nuo c vay (Hinl
3.4, pla n a nl nlo m ngn la ng llu lai duo c ba n va o llo i
di m lla ng 9 nm 1995 va lla ng 3 nm 1996). Su llay d i
ma nl me lrong co c u clo vay ca ng kl ng dinl nlu ng k l
qua nglin cu u lrn loa n ll gio i Ia , lu nln loa Ia m lng
nng su l, bo i vi ca c kloa n lin du ng clo ca c doanl ngli p
nla nuo c vay Ia ca c kloa n lin du ng co li u su l ll p. Sa lla i
bo l nln vin lay su du ng Iao d ng co li u qua lon, m l
d ng lla i cu a li n lrinl lu nln loa , cu ng v n la nl lleo
luo ng luong lu , m c du di u na y il co y ngla lon d i vo i
loa n b n n kinl l .
M c du , vo i nlu ng cu Ii u llu c l co duo c, nguo i la v n
clua ro qua lrinl lu nln loa se li p di n d n mu c d na o,
lay ca cl l l nl l d llu c d y qua lrinl na y Ia gi. Ca c linl
llu c A clenlina cli llu c su b l d u lu nln loa kli lo
klng co n duo c luo ng nlu ng kloa n la i c p v n uu da i lay
duo c bu I lu ngn sa cl. Ngay ca kli do lli vi c d y nlanl
qua lrinl na y cu ng gy ra klu ng loa ng (H p 3.2). M l s
184
185
M C DI CA C NHA KINH TL IIN HY
vo ng nlu ng nglin cu u cu a minl co ll Ia m
llay d i suy ngl cu a ca c nla clinl lri,
nlung lu nl n llu c lo i la nl d ng co n co m l
kloa ng ca cl. Ta i sao ca c nla clinl lri klng
mu n lu nln loa ngn la ng` Suy clo cu ng
Ia vi so lu u nla nuo c lluo ng la o di u ki n d
da ng clo vi c la i lro ca c kloa n llm lu l cu a
clinl plu va la o ra m l ngu n quy n Iu c
clinl lri duo i linl llu c ca c cng vi c o ngn
la ng qu c doanl lay kla nng li p c n ca c
ngu n lin du ng.
A CHLNTINA Ia m l lli du r l llu vi. M l
ll p ky lruo c, 20 linl cu a qu c gia na y so lu u
il nl l m l lrong 27 ngn la ng dia pluong,
nlu ng ngn la ng v co ba n co cl l Iuo ng
danl mu c d u lu, li u qua , va Io i lu c ll p.
Tuy nlin, nlu ng ngn la ng na y v n llu c
so lu u nla nuo c clo lo i kli K loa cl Cluy n
d i da da nl d u cl m l l vi c uu da i qua cu a
s cli l kl u, cu ng nlu la n cl vi c ngn
la ng lrung uong bu d p ca c kloa n llm lu l
Iin bang. Vi ll , ca c nla clinl lri dia pluong
klng co n ly vo ng va o ca c kloa n la i clinl re
d lrang lra i ca c kloa n llua I cu a ngn la ng
linl. Vo i cu c klu ng loa ng TequiIa cu i nm
1994, ca c ngn la ng linl bi Iao dao do Ia n
so ng ru l li n a l cu a nguo i gu i, lu do nguo i
la bu c pla i da nl gia Ia i quy l dinl so lu u
nla nuo c. Do lli lruo ng v n o A clenlina co n
clua lruo ng lla nl nn se r l klo bu d p
kloa n llua I clo ca c ngn la ng na y. Vi ll ,
Ngn la ng Tl gio i va IDB da giu p do lla nl
I p cluong lrinl Iondo Iiduciario, vo i mu c
liu cung c p lin du ng clo ca c linl nl m
lrang lra i cli pli cu a qua lrinl lu nln loa ,
nlung cli sau kli ca c ngn la ng l l mo i
lla nl I p na y ll li n ca c la i sa n Ia nl
ma nl cu a linl pla i duo c rao ba n. K l qua
Ia , m l nu a s ngn la ng linl duo c ba n cu i
nm 1997, va li I na y lng In d n lai pl n
ba nm 2000.
Tuy nlin, ca c nla clinl lri v n co xu
luo ng niu ke o. Nlu ng ngn la ng y u ke m
nl l (lu c Ia li I no kl do ng cao nl l) Iu c d u
Ia nlu ng ngn la ng d co kla nng bi lu
nln loa nl l, va lrn llu c l , qua lrinl ki m
loa n l u ma i cu ng clo ll y loa l d ng cu a
nlu ng ngn la ng na y co n l i l lon Ia nguo i
la luo ng. M l kla c, nlu ng ngn la ng Io n, co
nli u nln vin, d ng ngla vo i vi c duo c uu
da i clinl lri Io n lon, Ia nlu ng ngn la ng il
co kla nng bi lu nln loa nl l. i u na y
clo ll y, o ca c qu c gia cli co m l va i ngn
la ng qu c doanl Io n, lo c Ia ca c nla clinl
lri lo c Ia cng clu ng, se Iuo ng Iu lruo c k l
qua nglin cu u. Cli kli cliu su c e p lu m l
cu c klu ng loa ng Io n lay lu ca c quy dinl
cl l cle klng clo ca c ngn la ng dia
pluong duo c luo ng ca c ngu n la i lro cu a Iin
bang lli mo i kli n clo ca c ngn la ng na y
llu c d y qua lrinl lu nln loa .
Hp 3.2. T nhn hoangn hang c ob n vng k hng? Hp 3.2. T nhn hoangn hang c ob n vng k hng?
Ngun: Clarke vaCull (1999).
qu c gia kla c nlu Hunggari Iu c d u cu ng llu c li n vi c la i
c p v n clo ngn la ng, nlung sau do da nl n ra r ng, lu
nln loa Ia c n lli l nl m gia m cli pli ma nguo i lra llu
pla i ga nl cliu.
Tu nln loa ngn la ng co ll klo kln v m l clinl lri,
va n u nlu ng Iu c ca n v clinl lri na y li p di n, lli qua lrinl
na y klng cl c se lla nl cng. Clinl plu ca c nuo c A clenlina
va Hunggari ro ra ng bi llu c d y pla i lu nln loa Ia do ga nl
n ng cli pli n u mu n duy lri so lu u nla nuo c. Nlu H p 3.3
da d c p, ca c qu c gia lluo ng cli li n la nl lu nln loa sau
kli da lri loa n r l Iu, lo c di kli do ll l ba i lrong qua lrinl
co c u Ia i l ll ng ngn la ng.
Klng pla i cli do i kli co klu ng loa ng mo i lu nln loa
ngn la ng, m l ca cl co ll llu c d y qua lrinl ba n ca c ngn
la ng qu c doanl d lng cuo ng lon nu a su di u li l ll n
lro ng d i vo i l l ca ca c ngn la ng, lu do vi ll y u ke m cu a
ca c ngn la ng qu c doanl va ke o lleo no Ia cli pli cao lon
d i vo i nguo i do ng llu b c I ro ne l nlu no da ll li n
lrong llo i ky klu ng loa ng o A clenlina, va ca ng ro r l lon
sau kli ca c ngn la ng na y duo c ba n di. Clo du ca c ll Iu c
186
T nhn hoac ot h c o T nhn hoac ot h c o
k hok hn v c hnh t r k hok hn v c hnh t r
187
SAI M T THO I GIAN DA I BI TRI HOA N, O
nuo c na o ma nlu ng Io i icl lo Io n lruo c dy da
Ia m cl cl luo ng ca i ca cl, nay v n co n ngu lri
lrn clinl lruo ng, lli o nuo c do k l qua cu a
qua lrinl lu nln loa ngn la ng lluo ng
da ng bu n. i u na y Iy gia i clo vi c c n lro
giu p nli u nl l clo nlu ng nuo c ma qua
lrinl lu nln loa duo ng nlu dang duo c
mong clo , kla lli va da ng lin c y v m l
clinl lri. Sau kli d c I p, pl n Io n ca c nuo c
o clu Ili Iu a clo n il nl l m l ngn la ng
qu c doanl Io n d l lro clo ca c nga nl cng
ngli p lrong nuo c, cung c p la i clinl clo ca c
du a n d y ru i ro cu a clinl plu , va dua dicl
vu ngn la ng lo i mo i nguo i dn, bao g m ca
klu vu c nng lln. O nli u nuo c, nlu ng
ngn la ng qu c doanl Io n na y v n li p lu c
cli pl i l ll ng ngn la ng, va sau nli u
ll p ky qua lrinl qua n Iy cliu su cli pl i cu a
clinl lri cu ng vo i gio i la n ngn sa cl m m,
gio dy dang g p klo kln lrong qua lrinl
la i co c u va lu nln loa . Duo i dy clu ng la
se xem xe l nlu ng k l qua klng m y kla
quan cu a ba qu c gia li n la nl la i co c u, va
no i clung, Ia lu nln loa nl m c g ng llu c
li n cluong lrinl ca i ca cl ngn la ng lrong
ll p ky 90: Glana, Tandania, Iganda.
Ghana
Glana b l d u ca i ca cl kinl l va o d u ll p
ky 80 sau m l giai doa n b l n clinl lri ke o
da i vo i su can lli p r l su cu a clinl plu va o
ca c loa l d ng cu a n n kinl l . Clinl plu so
lu u ba ngn la ng lluong ma i, ba ngn la ng
pla l lri n, m l Ngn la ng Ho p la c. Ngoa i ra
co n co lai ngn la ng nuo c ngoa i va m l ngn
la ng lluong ma i.
Ca i ca cl la i clinl b l d u lu nm 1987, l l
ca ca c ngn la ng qu c doanl duo c co c u Ia i
va la i c p v n, vo i ca c kloa n no klo do i duo c
cluy n sang clo ca c Cng ly Qua n Iy Ta i sa n.
Cng la c qua n Iy duo c ca i lli n llng qua
nlu ng lro giu p ky llu l cluyn su.
K ca lruo c va sau kli la i co c u, clu c
nng clu y u cu a ca c ngn la ng qu c doanl
Glana Ia lrang lra i ca c kloa n llm lu l cu a
clinl quy n lrung uong va ca c doanl ngli p
nla nuo c (cli m 73 l ng lin du ng lrong
nuo c lrong nlu ng nm 90). Ca c ngn la ng
nl n duo c kloa n Io i lu c r l cao lu Ky pli u
Klo ba c, nlo do co ll bu d p ca c kloa n llua
I kli clo vay.
Tu nln loa ngn la ng Ia m l qua lrinl
gia n doa n Iin lu c. No co ll bi la m ngu ng,
cl ng la n cli vi su b l d ng giu a co quan
cliu lra cl nli m lu nln loa va gia lri la i sa n
ma ca c co quan bn ngoa i uo c linl. Do su
cl m lr nli u nm so vo i li n d du ki n,
clinl plu quy l dinl ba n m l s c pl n cu a
lai ngn la ng lluong ma i qu c doanl clo
ca c nla d u lu lrong nuo c, ll m cli lruo c ca
kli lim duo c m l nla d u lu cli n Iuo c. i u
na y sau do da gy klo kln clo vi c gia m gia
nl m llu lu l nla d u lu cli n Iuo c. Cu i
cu ng, cu i nm 1996, clinl plu da lu bo yu
c u b l bu c kla cl la ng cli n Iuo c pla i Ia
m l ngn la ng, va li n la nl ba n Ngn la ng
Ba o li m Xa l i clo m l l p doa n d u lu la i
clinl nuo c ngoa i. To i nm 1998, ngn la ng
mo i duo c lu nln loa na y cli m 13 l ng la i
Hp 3.3 St hng t r m c ua c ac ngn hang quc doanh c hu Phi Hp 3.3 St hng t r m c ua c ac ngn hang quc doanh c hu Phi
188
sa n cu a l ll ng ngn la ng.
Ngn la ng Io n nl l Glana, Ngn la ng
Tluong ma i Glana (GCB), li p lu c g p klo
kln ngay ca sau kli da la i co c u va o cu i
ll p nin 80. Do ll l ba i lrong vu ba n ngn
la ng co s p d l lruo c clo m l cng ly sa n
xu l cu a MaIaixia nm 1996, ngn la ng na y
v n llu c quy n ki m soa l cu a nla nuo c, vo i
41 c pl n do nla nuo c n m sau kli cla o
ba n cng klai I n d u. Trong giai doa n clu n
bi lu nln loa va o giu a nlu ng nm 90, nguo i
la pla l li n co nlu ng v n d nglim lro ng
lrong vi c di u clinl ca c cn d i, su y u ke m
lrong qua n Iy , m l s cli nla nl ngn la ng
Ia m n llua I clua bao gio pla i do ng cu a.
Nm 1997, loa n b ban Ia nl da o cao c p cu a
GCB bi sa lla i sau m l vu b b i gian I n v
s sa cl.
Tandania
Tandania b l d u lu do loa sau lai ll p ky
lleo clu ngla xa l i ki u clu Ili. Truo c
do , nm 1967, 12 ngn la ng bi qu c lu u loa
va sa p nl p lla nl m l ngn la ng lluong
ma i duy nl l, Ngn la ng Tluong ma i Qu c
gia (NBC), cli m vi ll g n nlu Ia d c quy n
lrong su l 25 nm. Cli co m l ll cl la i
clinl kla c Ia m l ngn la ng lo p la c xa nlo ,
cu ng do nla nuo c ki m soa l, va m l va i ngn
la ng qu c doanl cluyn v Inl vu c nla d l.
Giu a ll p ky 80, NBC m l kla nng llanl
loa n, m l kla nng lra no va llua I o mu c
ba o d ng. Qua lrinl la i co c u da cluy n m l
li I r l Io n no kl do ng ra klo i la i sa n cu a
ngn la ng, do ng cu a ca c cli nla nl Ia m n
llua I , sa lla i nln vin. Tuy nlin, cli pli
loa l d ng linl lleo pl n lrm cu a la i sa n v n
lng g p di, va nm 1992 Ia i m. Nm 1992
ngn la ng Ia i duo c la i c p v n, nlung do ca c
kloa n I li p lu c lng, clinl plu da pla i li n
la nl la i co c u, duo c l u llu n b ng m l
cluong lrinl la nl d ng nm 1994, llay d i
ban gia m d c, ll l cl l ca c kloa n clo vay,
li p lu c sa lla i nln vin. Tuy nlin, ban
gia m d c mo i da quy l dinl lng g p di li n
Iuong clo nlu ng nln vin co n Ia i, Ia m clo
cli pli lng In, vi ll da la n cl pl n na o
n Iu c c l gia m cli pli. Io i icl lu vi c Ioa i bo
ca c kloa n no klo do i sang clo ca c Cng ly
Qua n Iy Ta i sa n klng l n la i duo c Iu. Nm
1994, 77 ca c kloa n clo vay co n Ia i da bi n
lla nl ca c kloa n no klo do i.
Nm 1995, m l n Iu c la i co c u kla c Ia i
ll l ba i. Cu i cu ng, va o lla ng 11 nm 1997,
NBC bu c pla i la cl lla nl lai ngn la ng va
m l cng ly c pl n. Cng ly c pl n NBC
n m giu la i sa n pli ngn la ng, nlu vi c c p
nla clo nln vin va lrung lm da o la o.
Ngn la ng kinl doanl, NBC-1997, n m loa n
b loa l d ng clo vay va 45 Iuo ng li n gu i,
pl n li n gu i co n Ia i do ngn la ng dicl vu
n m giu . Ngn la ng dicl vu na y lay co n go i
Ia Ngn la ng Ta i clinl Vi m Qu c gia co
nli m vu cung c p dicl vu li n gu i co ba n
clo dng da o qu n clu ng, va giu m l pl n
nlo li n gu i, nlung klng li n la nl clo vay.
Quy l dinl lla nl I p ngn la ng la i clinl vi
m vo i ma ng Iuo i cli nla nl o ca c vu ng nng
lln nl m xoa diu nlu ng pla n d i v m l
clinl lri d i vo i qua lrinl lu nln loa ngn
Hp 3.3. Hp 3.3. (Ti p theo)
189
la ng kinl doanl. Qua lrinl pln la cl NBC
lo ra co klo kln. Cng la c ki m soa l la i
clinl va loa l d ng v n y u ke m, gio dy
bu c pla i co nlu ng quy dinl mo i va cl l cle
v nlu ng cn d i pli di u clinl. Sau kli la cl
NBC, nguo i la cu ng nl n ll y m l su cl m
lr da ng k lrong vi c xy du ng nlu ng ba o
ca o la i clinl.
NBC-1997 duo c ba n clo Ngn la ng Nam
Ili, llu c T clu c lo p nl l ca c ngn la ng
Nam Ili (ABSA) va o cu i nm 1999 vo i su
llam gia cu a IIC. Ngn la ng la i clinl vi m
klng duo c ba n va dang l p lrung loa l d ng
cu a minl va o Inl vu c dicl vu li l ki m va
llanl loa n vo i 95 cli nla nl.
Ugana
u ll p ky 90, Iganda b l d u kli plu c lu
m l su la n pla kinl l do nlu ng cu c xa o
lr n di n ra lrong su l ll p ky 80. Clinl plu
n m quy n ki m soa l l l ca clin ngn la ng
lluong ma i, va so lu u lai ngn la ng Io n nl l
lrong s do Ia Ngn la ng Tluong ma i
Iganda (ICB) cli m 50 lli lruo ng, va
Ngn la ng Ho p la c. Va o llo i di m cu i nm
1991, kloa ng m l pl n ba Iuo ng v n clo vay
cu a ICB Ia no kl do ng, va I ro ng cu a ngn
la ng uo c linl kloa ng 24 lri u dIa.
Nlu ng n Iu c la i co c u do d m b l d u.
Ca c cli nla nl Ia m n llua I bi cluy n d i
lla nl ca c co quan da i di n llay vi pla i do ng
cu a. Ma i clo lo i nm 1996, ca c Cng ly Qua n
Iy Ta i sa n, vo i nli m vu li p nl n ca c kloa n
no klo do i, mo i duo c lla nl I p. Tl m cli
ngay ca lo i Iu c do nguo i la v n nl n ll y su
cl m lr lrong vi c cluy n nluo ng ca c
kloa n no klo do i. Nm 1994, co m l lloa
llu n v k l qua loa l d ng giu a B Ta i clinl
va Ban gia m d c ngn la ng, nlung cli n
Iuo c lleo du i Ia i Ia gia m li I no kl do ng
b ng ca cl lng cuo ng clo vay. Tuy nlin,
nlu ng co quan gia m sa l da klng lleo do i
qua lrinl llu c li n lloa llu n na y. Mo i su ca i
lli n v kla nng sinl Io i cli mang linl la m
llo i, I li p lu c lng. To i giu a nm 1996 linl
lra ng la i clinl x u di lo i mu c kloa n I ro ng
lng In g p ba so vo i du ki n ban d u.
Trong kli mong do i cu a clinl plu Ia qua
lrinl la i co c u se d n lo i k l qua cu i cu ng Ia
lu nln loa , lli ban qua n Iy ICB Ia i cl ng
d i quy l Ii l vi c ba n ngn la ng. Ru l cu c,
sau ba nm n Iu c la i co c u ngn la ng klng
lla nl cng, nguo i la d ng y clo n m l ngn
la ng lluong ma i co uy lin d dem ba n, lrong
do clo ple p nguo i mua nli u lu do lon
lrong vi c xa c dinl la i sa n va cli nla nl na o
se mua. M l I n nu a Ia i co su cl m lr , ma i
clo lo i lla ng 2 nm 1996 ngn la ng lluong
ma i na y mo i duo c llu, va lleo d ngli cu a
ngn la ng na y, va o lla ng 7 nm 1996 ban
Ia nl da o cao nl l cu a ICB da bi llay ll .
Tlua I v n li p lu c ke o da i lrong su l qua
lrinl lri loa n, va vi ll ICB m l r l nli u lli
pl n. Ba o ca o la i clinl da duo c ki m loa n
nm 1997 clo ll y su su l gia m lrong llu
nl p Io i lu c, Ia m Iu mo linl a nl kloa n Io i
nlu n co ba n duo c qua ng ca o clo ca c nla
d u lu sa u lla ng lruo c. Vo i r l il Io i icl duo c
d c p d n, m l lloa llu n nluo ng ba n da
duo c ky k l va o cu i nm 1997 vo i m l cng
ly cng ngli p va b l d ng sa n MaIaixia. Tuy
nlin, d n lla ng 12 nm 1998, vu nluo ng
ba n na y da d vo vi nlu ng Iy do llam nlu ng.
clinl lri mu n la n cl llng lin, lli su quan lm li n la i cu a
c ng d ng qu c l v ca c liu clu n qu c l co ll kluy n
klicl vi c minl ba cl lon nu a, va lu do d n d n k l qua na y.
ng llo i, vi c b l bu c cng b k l qua ki m loa n ca c ngn
la ng qu c doanl, lluo ng do ca c cng ly qu c l llu c li n, se
giu p clo nguo i clu so lu u lay no i ca cl kla c Ia ca c cng
dn cu a qu c gia do bi l duo c ca i lo so lu u. Noi na o ma
qua lrinl lu nln loa bi la n cl do su Io I ng v vi c la i lro
clo ca c kloa n vay llua I lruo c kli ba n ngn la ng, lli o noi
do ngu n v n cu a ca c ngn la ng pla l lri n da pluong co ll
giu p lrang lra i cli pli lu nln loa , kli ca c lli lruo ng v n da i
la n clua pla l lri n d y du . Tuy nlin, CIarke va CuII (1999)
cu ng Iuu y m l llu c l Ia , ngn la ng ca ng y u ke m, ca ng co
kla nng bi rao ba n, va vi v y, c n lra nl bom llm v n clo
ca c ngn la ng na y lruo c kli lu nln loa , vi di u do co ll
Ia m gia m kla nng bi ba n, va ngu n li n na y cu ng r l d bi
cli liu loang pli.
Do lu nln loa ngn la ng co ll mang Ia i nlu ng Io i icl
r l lli l llu c, va do o nli u nuo c co n l n la i pl bi n linl
llu c so lu u nla nuo c, nn vi c cluy n sang nluo ng ba n
ngn la ng duo ng nlu Ia m l di u c p lli l lruo c m l d i vo i
nli u nuo c dang pla l lri n. M c du v y, kli qua lrinl na y
di n ra, lu nln loa cu ng co ll duo c lli l k r l so sa i, va
do do d n d n klu ng loa ng. No i ca cl kla c, su so sa nl no i
lrn v Io i icl cu a vi c gia m bo l so lu u nla nuo c Ia lrong
di u ki n mo i llu kla c giu nguyn, cl ng la n nlu cl l
Iuo ng cu a co so la l ng la i clinl va mi lruo ng di u li l, va
coi l c d va lrinl lu lu nln loa ngn la ng klng co la c
d ng gi o dy.
Kinl ngli m v lu nln loa ngn la ng r l la n cl va mo
l . Ca CliI (vo i qua lrinl lu nln loa ngn la ng di n ra
nm 1975 va klu ng loa ng nm 1982) va Mlico (luong u ng
Ia ca c nm 1992 va 1994) duo ng nlu d u Ia nlu ng nuo c co
m l mi lruo ng di u li l va gia m sa l ke m pla l lri n, va ca lai
d u da co nlu ng buo c pla l lri n ma nl me lu sau klu ng
loa ng. Nguo i la lay quan lm d n l c d nluo ng ba n, di u
190
T nhn hoac n t hc T nhn hoac n t hc
hi n t heo gi ai oan song hi n t heo gi ai oan song
song vi vi c c ai t i n c song vi vi c c ai t i n c
shat ng shat ng
da duo c loa n l l, nlung cu ng nn nlo r ng, ca i gia pla i lra
clo nlu ng cu c klu ng loa ng lrong l ll ng ngn la ng li p
lleo do cu ng v cu ng lo Io n (luong u ng vo i ca c nuo c lrn Ia
40 va 20 GDI ).
8
M c du ca lai cu c klu ng loa ng o CliI
va Mlic d u xu l pla l lu r l nli u nguyn nln kla c
nlau, nlung duo ng nlu nguyn nln clinl v n Ia mi
lruo ng di u li l ke m, va di u na y da duo c nli u nguo i cng
nl n Ia se d n d n su gian I n, bo n ru l, va cu i cu ng Ia klu ng
loa ng. M c du loa n loa n co kla nng nlu ng v n d lrn se
la o ra m l la nl Iang d nng c p l ll ng co so la l ng la i
clinl va di u li l, va cu i cu ng Ia lng lruo ng nlanl lon,
nlu co y ki n clo Ia da di n ra o CliI va Mlic, nlung lu
nln loa lrong m l klun kl y u ke m, n i li p Ia klu ng
loa ng, duo ng nlu cli kicl d ng llm nlu ng su cl ng d i
ca i ca cl du a va o lli lruo ng. Vi ll , d lra nl nlu ng cu c
klu ng loa ng sau kli lu nln loa ngn la ng, nla duong cu c
c n cu ng c ca ng so m ca ng l l nlu ng y u l na y vo i su ll n
lro ng nl l dinl lrong kli v n li p lu c xu c li n qua lrinl lu
nln loa ngn la ng. Clu ng la ca ng pla i llu c li n m l qua
lrinl gia m d n so lu u cu a nla nuo c m l ca cl chu ng va
a ng tin c y lrong m l llo i ky nl l dinl, d ng llo i c n ca i
lli n luong u ng mi lruo ng ll cl .
Truo ng lo p cu a A clenlina, nlu da no i o lrn, ca ng cu ng
c lon clo I p Iu n v lrinl lu lu nln loa cu a clu ng la.
Truo c kli lu nln loa , A clenlina da xy du ng duo c m l mi
lruo ng di u li l lo p Iy va la l ng clo la i clinl, va lrn llu c
l , d n nm 1997, nuo c na y da co m l mi lruo ng di u li l
ngn la ng llu c Ioa i cl l cle nl l lrong s nlu ng qu c gia
co n n kinl l lli lruo ng mo i n i (Ngn la ng Tl gio i nm
1998). Ti I v n l i lli u Ia kloa ng 11,5 vo i quy n s ru i ro
llay d i lleo m l la m cu a lin du ng va ru i ro lli lruo ng. Bn
ca nl do , ca c ngn la ng pla i lun llu nlu ng qui dinl v cng
klai loa , bu c pla i cng b cng klai no la ng lai, cu ng nlu
pla i da m ba o m l li I llanl kloa n cao (kloa ng 20, lrong
do co llm 10 duo i da ng s n sa ng loa n d i lla nl la i sa n
linl b ng dIa) va nlu ng qui dinl kla c. Hon ll nu a, loa n b
191
vami t r ng i u vami t r ng i u
t i t t i t
l ll ng ngn la ng duo c neo giu bo i muo i ngn la ng Io n
nl l, clin lrong s do d n nm 1997 Ia do nuo c ngoa i cli m
da s , va su gia m sa l pl i lo p cu a ca nla nuo c va lu nln,
nlu da kluy n ngli o Cluong 2, da duo c llu c li n. Nlu v y,
co ll quy l dinl m l ca cl lu lin vi c b l lay va o llu c li n
m l cluong lrinl lu nln loa ngn la ng lrong m l mi
lruo ng di u li l ma nl me nlu ll .
Tuy nlin lrong nlu ng mi lruo ng co n y u ke m, nguo i la
ca ng c n pla i d c bi l quan lm d n li n lrinl lu nln loa ,
di u na y b c I ro o nlu ng nuo c dang cluy n d i, Ia noi Iun
li m n nguy co cu a nlu ng ke lrong cu c lay nlu ng d i
luo ng d u so clinl lri llu lo m b ma y clinl lri, di u li l va
gia m sa l kla c (HeIIman, }ones va Kaufmann 2000). Nlu ng
nguo i llu lo m quy n la nl lrong nlu ng b ma y na y va ca c
ngn la ng se nlanl clo ng lro lla nl ca c d u so clinl lri.
Trong kli cng clu c co ll bi xem Ia nlu ng nla qua n Iy ngn
la ng l i, lli nlu ng d u so clinl lri, ll m cli co n l i l lon
nli u. No i clung, kli xu l li n m l su llu lo m Iu l pla p
lo c Ia llng qua su llam nlu ng, ki m soa l ngn la ng va ca c
quy dinl v klu vu c na y vi nlu ng Io i icl luong lu , lli se
klng m l ll Iu c na o, du Ia lu lli lruo ng lay lu nlu ng qui
dinl clinl llu c, co ll v n la nl d l lro clo su pla l lri n
co li u qua va cng b ng. Toa n b cu cluy n v qua lrinl
lu nln loa ngn la ng o Mlic va o d u ll p nin 90, cu ng
vo i vi c gia mua di kli duo c lra b ng nlu ng mo n no lrong
n i b ngn la ng, da d n d n nlu ng la nl vi bo n ru l, kli n
clo nli u ngn la ng su p d lrong cu c klu ng loa ng
TequiIa, dang d n d n duo c ploi ba y ra a nl sa ng (xem pln
licl g n dy cu a Ia Iorla, Iopez de SiIabes va Zamarripa da
nl c d n lrong Cluong 2). Nlu ng v n d nlu v y ca ng cu ng
c clo su c n lli l pla i co m l mi lruo ng di u li l lloa da ng
clo qua lrinl lu nln loa .
M c du v y, m l v n d lo c bu a duo c d l ra Ia , luy lu
nln loa ngn la ng qua so m lrong m l mi lruo ng y u ke m
co ll gy nn nlu ng v n d nglim lro ng, nlung llu c li n
cl m lr qua lrinl na y cu ng co ll Ia m m l la c du ng cu a
192
T nhn hoanhanh c o T nhn hoanhanh c o
t h t ht bai t h t ht bai
nhng t r hoan qual u nhng t r hoan qual u
c ung phai t r agi at hc s c ung phai t r agi at hc s
nlu ng ca i ca cl lrong klu vu c sa n xu l v l cl l. Ca i gia pla i
lra clo su cl m lr na y da duo c minl clu ng d y du qua
lruo ng lo p cu a C ng loa Se c, m l d l nuo c da c g ng d y
nlanl qua lrinl lu nln loa ca c doanl ngli p pli la i clinl,
nlung Ia i lri loa n lrong vi c ba n ca c ngn la ng. Cluong 1 da
du ng cla m d n nlu ng v n d n i c m lrong vi c qua n lri co
Iin quan d n kinl ngli m cu a C ng loa Se c, kli la i sa n cu a
nli u cng ly duo c lu nln loa bi bo n ru l lrong llo i ky 1993
- 1996. M l klia ca nl kla c cu a cu cluy n na y Ia ca cl llu c
ma m l va i lrong s nlu ng v n d lrn da lro nn llu n Io i
lon nlo vi c ca c ngn la ng qu c doanl li p lu c clo vay
(H p 3.4).
Tiu cu c - su clia nlau la i sa n cng ly cu a nlu ng ke lrong
cu c - v n co ll xu l li n ngay lrong m l ngn la ng lu
nln, nlung su bo n ru l lri n min, duo c li u Ia vi c di vay
ma klng co y loa n lra - cli co ll li p lu c n u ca c ngn la ng
clo vay klng d c bi l quan lm lo i nlu ng yu c u l i lli u
cu a vi c clo vay, lay n u co ll nl n duo c nlu ng kloa n bu
I cu a clinl plu , lai d c di m na y d u n i b l lrong nlu ng
ngn la ng qu c doanl.
Do do , vi c duy lri nguyn lra ng vo i m l li I da ng k ca c
ngn la ng do nla nuo c di u la nl, co ll r l nguy li m d i
vo i n n kinl l . Cluy n bi n d n d n va clu d ng lrong vi c
lu nln loa ca c ngn la ng, lrong kli v n li p lu c clu n bi
ba n ca c ngn la ng qu c doanl va kl c plu c nlu ng di m y u
ke m co n l n la i lrong n n kinl l Ia m l cli n Iuo c lo p Iy .
Vi c clu n bi s n sa ng clo vi c rao ba n na y, bn ca nl nlu ng
li n b lrong co so la l ng, co ll se bao g m nlu ng pluong
llu c d n bu lloa da ng clo nlu ng nla qua n Iy Iu nm lleo
gia lri luong Iai sau kli lu nln loa ngn la ng, lli du nlu
llng qua quy n clo n c pl n m l gia i pla p da pla l luy
la c du ng licl cu c d i vo i Ba Ian. Cl c cl n, ca cl li p c n na y
cli co ll lla nl cng n u qua lrinl na y da ng lin c y, n u
klng lli vi c d n bu lleo linl llu c lra d n se bi cli l kl u
qua nli u, kli n cl ng co n gia lri gi nu a. Vi c ky k l lo p
d ng da i la n vo i ca c nla qua n Iy lu nln xem ra klng co
193
Chung t nhn hoa Chung t nhn hoa
nhng phai t hn t r ong nhng phai t hn t r ong
la c du ng lrong loa l d ng ngn la ng, v n Ia noi cu c ky klo
quan sa l k l cu c cu a nlu ng quy l dinl ma nla qua n Iy dua
ra.
9
Va , nlu da nu lrn, vi c la i c p v n lruo c kli li n la nl
lu nln loa duo ng nlu klng pla i Ia ca cl Ia m kln ngoan,
vi no vu a pla i cl p nl n ru i ro Ia lluy l plu c ca c quan clu c
v su c n lli l pla i ba n ngn la ng, vu a co ll d n d n Ia ng
194
NHIL I NHA QIAN SA T IHL IHA N qua
lrinl lu nln loa qua clu ng pli u cu a C ng
loa Se c nlu Ia m l la nl d ng d n d n liu
cu c, lrong do su pln la n quy n so lu u da
kli n clo vi c luo c doa l la i sa n lu nlu ng
doanl ngli p cng la c qua n lri cng ly klng
co li u qua lro nn d da ng lon bao gio l l.
M l s nguo i co n di xa lon va lranl Iu n
r ng, nlu ng liu cu c nlu lrn xu l li n lrong
l ll ng pla p Iu l kli no klng ba o v du ng
mu c quy n Io i cu a nlu ng c dng nlo
(}olnson, McMiIIan, va Woodruff 2000). Tuy
nlin, CuII, Malesova, va SlirIey (2001) Ia i
clo r ng, liu cu c lrn klng pla i Ia v n d
clinl, vi m l kli nlu ng la i sa n da ng gia nl l
bi luo c doa l lli nlu ng nguo i clu so lu u se
klng co n d ng co d lng v n c pl n cu a
lo - do du ng Ia nlu ng gi da xa y ra. Tlay vi
do , lo clo r ng, clinl nlu ng nguo i clu so
lu u lay nlu ng nla qua n Ii da bo n ru l doanl
ngli p b ng ca cl vay nlu ng mo n vay co Ia i
ll p, sau do d vo no - va da ki m soa l l m
ve d dua ca c doanl ngli p va o lro cloi na y.
M c du da co nlu ng gio i la n d la n cl
su bo n ru l - ca c ngn la ng co ll cli bi dau
do n m l I n - nlung su cli pl i cu a nla
nuo c vo i lu ca cl Ia m l clu so lu u quan
lro ng ro ra ng da giu p clo loa l d ng na y li p
lu c lrong nlu ng nm 1993-1996. Tleo s Ii u
cu a Ia Iorla, Io pez de SiIanes va SlIeifer
(2000), clinl plu co Io i icl r l Io n lrong qua
nu a l ll ng ngn la ng dang l n la i va co
kloa ng 20 c pl n - m l mu c d du d n m
quy n ki m soa l lrong loa n b l ll ng
ngn la ng. CuII, Malesova,SlirIey (2001)
nl n ll y r ng, nlu ng cng ly c pl n do ca c
quy d u lu ki m soa l loa l d ng ke m li u qua
lon so vo i ca c cng ly kla c, va clinl kla
nng llanl loa n nlanl nlu ng kloa n no
vay li n lu l ll ng ngn la ng qu c doanl -
Ia llu pla m Io n nl l gy nn k l qua loa l
d ng na y.
Ca c la c gia k l Iu n r ng, cluong lrinl lu
nln loa klu vu c cng ly co vi lri quan lro ng
llu lai sau su c n lli l pla i la o nn m l l
ll ng ngn la ng co linl ca nl lranl, co kla
nng pln b ca c ngu n lin du ng lleo cl l
Iuo ng loa l d ng lluong ma i clu klng pla i
Ia nlu ng llng I clinl lri.
Hp 3.4. Sbon r ut Cng hoaSec Hp 3.4. Sbon r ut Cng hoaSec
Ngun: CuII, Malesova va SlirIey (2001)
pli ngu n Iu c cu a nguo i do ng llu . Vi c cng b ca ng nli u
ca ng l l ca c llng lin v qua lrinl lu nln loa va su gia m sa l
cl l cle cu a ca c pluong li n lruy n llng se giu p clo vi c
la n cl nguy co Iu ng doa n cu a nlu ng nguo i lrong cu c,
nlung ba n lln di u na y Ia i do i lo i ca c pluong li n lruy n
llng pla i licl cu c va d c I p.
Nlu ng nuo c na o co kla nng llu lu l duo c su llam gia
cu a ca c ln lu i n i li ng nuo c ngoa i m l kla nng co ll
lng In kli lra o Iuu lluong ma i di n lu giu p Ia m gia m cli
pli gia nl p (Cluong 4) va cu a ca c nuo c kla c, lli nuo c y
se co m l vi ll r l vu ng va ng. M c du mi lruo ng di u li l
co ll klng da ng lin c y, nlung ca c ngn la ng nuo c ngoa i
Io n se mang va o nlu ng ky nng l l, sa n pl m, va ll m cli ca
nng Iu c da o la o ca n b ngn la ng lrong nuo c, va co ll do
d ng co pla i ba o v uy lin cu a minl, ca c ngn la ng na y se
la nl xu plu lo p vo i nlu ng liu clu n lin du ng cao nl l. O
nlu ng noi ma Io i icl lrong nuo c r l ma nl, lay gio i clu c
clinl lri Ia ra o ca n d i vo i loa l d ng ngn la ng Ia nl ma nl,
lli vi c du a va o ngn la ng nuo c ngoa i o mu c d nl l dinl
(xem Cluong 4 v xu ll na y dang lng In o m l s nuo c) co
ll Ia su Iu a clo n l l nl l clo pla l lri n, ngay ca kli no r l
klo duo c cl p nl n v m l clinl lri. Tuy nlin, kla nng
ngn la ng nuo c ngoa i llam gia va o ca c loa l d ng ru i ro lo c
pla m pla p clo ll y, ca c co quan clu c nng klng ll lu bo
su cluyn c n llicl da ng cu a minl. Ca c nla la nl pla p o
nuo c clu nla co ll bi ra ng bu c v m l pla p Iy v nlu ng
llng lin ma lo co ll clia se , nlung lo pla i ca ng licl cu c
ca ng l l d ca nl ba o clinl plu ca c nuo c dang pla l lri n va
cluy n d i c n quan lm d n ca c ngn la ng cu a clinl lo
ngay ca kli di u y don llu n cli d giu p di n gia i ca v
ngu va ngla llng lin li n co lrn ca c lli lruo ng da pla l
lri n su lon cu a clinl nlu ng nuo c na y.
Ca c y u l clinl lri li n nlin se quy l dinl l c d lu
nln loa . Kinl ngli m cu a m l s nuo c, k ca A clenlina va
Hunggari, clo ll y r ng, o noi na o ma ngn la ng nlo lon,
a p Iu c ngn sa cl ma nl lon, va su ba o lro clinl lri ll p lon
195
lo c pln la n lon, lli o noi do se d lu nln loa lon (CIarke
va CuII 2001).
No i clinl xa c lli c n pla i loa n l l nlu ng gi clo d n kli
m l nuo c co ll lu nln loa ngn la ng cu a minl, va l
ll ng ngn la ng cu a nuo c do co ll lu nln loa d n du
lrong m l mi lruo ng di u li l clo lruo c - do Ia nlu ng quy l
dinl c n pla i duo c dua ra lu y lu ng lruo ng lo p, va cl c cl n
no bao la m ca linl ngl llu l I n kloa lo c. n dy, di u co
ll ll y duo c Ia pluong luo ng llay d i nl m nng cao mu c
s ng o ca c nuo c co llu nl p ll p. Hi n nlin Ia qua lrinl lu
nln loa ngn la ng se r l klo kln, nlung Io i icl cu a no
duo ng nlu cu ng r l Io n.
Chnh phul angi c hm soc Chnh phul angi c hm soc
Hcn nc i ircn ncn uc, c|u ng ic 1c |ic i p|c i lc n g ircng nc i
cuc c ||u ng |cc ng ic i c|in|. 1c nc i ic c|u c n|c i 1in| xuc i |ic n
.c i rc i n|ic u iic n n|c n ||ci p|u c lc i lc ng iin, 1c nc iu !c c|c cc c
ic c|u c ||c c .c cc |c n lc lc n| nc n| .c 1cng cc n iic n 1uc c .c
.c n, .c 1c nc 1c ng cu c .c i|cn| l i|c i n|cn| n|u ng !ccn|
ng|ic p ||cng cc n ||c ncng .c n |c n|, ngc cc ||i ||u ng |cc ng
1uc c ||c c p|u c i|c n| ccng. Dc lc cc c| 1c ||ci p|u c lc ng iin, .c
giu c|c |c i|c ng ic i c|in| i|u c |ic n 1uc c n|ic n .u cu c nn| lc
c|uc n iic n iu |cn nc lc n|u ng nguc i iic i |ic n .c cc c n|c 1c u
iu, scng |cn |ic lc cc c !ccn| ng|ic p 1cng cc n .c n.
Bradford De Iong (2000)
N
GAY CA KHI CHINH IHI KHNG CO Y INH
n m giu vai lro Io n lon lrong klu vu c ngn la ng,
cu ng co ll ll y r ng, ca c clu ngn la ng dang llu c
li n quy n clo n ba n d nl n ca c kloa n la i sa n no duo i
da ng li n gu i cu a ngn la ng vo i m l Iuo ng la i sa n co klng
du d llanl loa n clu ng, nl l Ia kli co klu ng loa ng loa n
di n. Kli do , clinl plu lluo ng pla i llam gia va o vi c co c u
Ia i ngn la ng, va ll m cli lrong qua lrinl do pla i co c u Ia i
196
Chnh phut hng buc Chnh phut hng buc
phai nm quy n shu phai nm quy n shu
nhng k hi c ok hung nhng k hi c ok hung
hoang hoang
ca la i sa n cu a ca c ngn la ng do lu c Ia ca c cng ly pli la i
clinl. Trong nli u lruo ng lo p, klu ng loa ng loa n di n da
Ia m lng da ng k vi c clinl plu du ng ra so lu u lay clm
so c ca c ngn la ng, ngay ca vo i m l s ngn la ng vu a mo i lu
nln loa xong (Mlic). Vi c clinl plu pla i can lli p nli u
lon na y co xu luo ng se co n ke o da i (Hinl 3.5). Nlung nlu ng
b ng clu ng da no i o lrn v la c du ng cu a clinl plu vo i lu
ca cl Ia clu so lu u Iu da i cu a ca c ngn la ng co ngla Ia
clinl plu klng llin v vi c cli so lu u la m llo i co c u
Ia i nlu ng ngn la ng da va dang ll l ba i. Cu ll Ia , n u lrong
nlu ng Iu c binl lluo ng ma da co xu luo ng ca c ll Iu c clinl
lri cli pl i ca c nl n dinl kinl l cu a cng clu c nla nuo c, lli
xu luo ng na y ll m cli se co n ro r l lon lrong Iu c klu ng
loa ng loa n di n, kli s p su a co m l Iuo ng li n Io n duo c bom
va o, va s pl n la i clinl cu a ca c nlo m Io i icl d y quy n Iu c
se duo c quy l dinl. Il n na y se xe l xem Ii u ca c nglin cu u
co ll clo clu ng la bi l nlu ng gi v ca c nguyn l c clung
197
Sh u cu a chnh phu i v i
ngn ha ng khi xa y ra khu ng
hoa ng
mang linl cli n Iuo c, clu klng pla i cli n llu l - d clinl
plu la nl xu kli ca c cu c klu ng loa ng Ia m n i c m In v n
d bom li n va o l ll ng ngn la ng.
Co c u Ia i loa n di n l ll ng ngn la ng Ia m l nli m vu
klo kln va plu c la p, d c bi l c n duo c g n vo i vi c co c u
Ia i ca c cng ly o qui m r ng lon. Nglin cu u cu a ca c nla
llu c la nl d ngli pla i co m l ca cl li p c n loa n di n. O dy,
clu ng la se c g ng klng ba n d n v n d na y m l ca cl cli
li l nl l Ia , bo i vi dy klng pla i Ia mu c liu cu a cng vi c
di u lra llu c ngli m mang linl l ll ng.
10
Tuy nlin, c n
nl n ma nl m l s di m v co c u Ia i ngn la ng, nl l Ia pla i
Ia m ro m l llng di p luy don gia n nlung quan lro ng. Do
clinl plu klng co li u qua lrong vai lro Ia clu so lu u ngn
la ng, nn pla i xy du ng m l ca cl li p c n clo clinl plu
lrong vi c co c u Ia i ngn la ng d da m ba o r ng clinl plu
co ll ru l Iui klo i vi lri Ia nguo i clm so c la m llo i ca ng so m
ca ng l l. Clinl plu klng duo c Io i du ng vi ll na y d cli
dinl ke ll ng nguo i llua, ma lra i Ia i, pla i du a va o klu vu c
lu nln d llu c li n clu c nng llen cl l do . Tlng di p na y
co ll va llu c l , da duo c lruy n la i sang Inl vu c la i co c u
cng ly.
Kli klu ng loa ng ngn la ng di n ra, clinl plu c n quy l
dinl xem nn can lli p Iu c na o va nlu ll na o. V cu lo i kli
na o, da co r l nli u ba i vi l d c p d n, b l d u lu Bagelol
(1873, nguo i ma De Iong da d c p d n o lrn). Kli v n d
klng mang linl l ll ng, lli nlu ng nguo i clo vay va gia m
sa l ngn la ng nn d no li n lri n nlu binl lluo ng. Qua
llu c, nlu ng clu no c p lai co d ng co licl cu c va nlu ng
nguo i clo vay kla c se pla l lin li u v v n d na y b ng ca cl
klng clo vay mo i va mo r ng bin d ma nlu ng ngn la ng
dang g p r c r i co ll di vay.
Ia m ll na o d bi l cl c klu ng loa ng mang linl loa n
di n lay klng, lo c kli na o lli clinl plu nn can lli p vo i
nlu ng su lro giu p kla c` M c du n u a p du ng qui l c b m
co m l ca cl co lo c va o Inl vu c na y lli r l l p d n lli du ,
ca c ngn la ng se duo c d yn clo d n kli sa n Iuo ng bi gia m
198
nhng c n phai x y dng nhng c n phai x y dng
mt c hi n l c r ut l ui mt c hi n l c r ut l ui
ngay t u ngay t u
Chnh phuc hn n c an Chnh phuc hn n c an
t hi p k hi k hung hoang c o t hi p k hi k hung hoang c o
t nh t oan di n t nh t oan di n
nhng x ac nh c nhng x ac nh c
mt c uc k hung hoang mt c uc k hung hoang
t oan di n k hng phai d t oan di n k hng phai d
dang dang
di xpl n lrm, lo c xu l kl u lay m l s mu c gia kla c gia m
y pl n lrm nlung l u l l ca c cli s d n kli co ll llu
ll p duo c, lli lo c bi lr (GDI), lo c cli Ia ca c cli s cu c b
v mu c d nglim lro ng cu a v n d (lli du nlu li gia l i
doa i). Hon nu a, vi c cng b m l qui l c du a lrn gia ca lo c
cli s cu a la ng loa lay clu ng kloa n cu ll , Ia i su l lay li
gia , d u co ll gy ra linl lra ng cl p nl n ru i ro nli u lon,
m l kli nlu ng d i luo ng llam gia lli lruo ng bi l r ng, b l cu
kli na o xa y ra m l su suy gia m na o do lli clinl plu se can
lli p d kli plu c. N u clinl plu luyn b s n sa ng d ng
ba o li m lruo c su suy gia m nl l dinl cu a m l cli s kinl l ,
lli c n du ki n lruo c minl se pla i can lli p lruo c kli llo i
di m do xa y ra. Tli du , n u clinl plu cam k l can lli p va o
klu ng loa ng kli GDI gia m 5 - lli ngoa i klo kln lrong
vi c uo c linl mu c sa n Iuo ng, lli lruo ng co ll se clo do i duo c
nl n su l lro ngay kli GDI clua da l d n mu c suy gia m do ,
clo d n Iu c nla nuo c b l bu c pla i can lli p, ngay ca kli do
cli Ia m l cu c suy lloa i nle .
M l kla nng g n dy duo c nli u nguo i u ng l (Mislkin
2000) Ia vi c cng b m l clinl sa cl clo r ng, du lrong cu c
klu ng loa ng loa n di n lli ngn la ng d u lin d vo cu ng se
klng duo c cu u giu p, vo i ly vo ng Ia , m i ngn la ng, do
klng bi l cl c minl co pla i Ia ngn la ng d u lin d vo lay
klng, se co d ng co d plo ng klng cl p nl n ru i ro qua
mu c. Tuy nlin, v di u na y, ll l ba i lluo ng Ia ca c quy l
dinl di u li l. Co Ie do co klo kln lrong vi c xa c dinl xem
m l ngn la ng da o lrong linl lra ng vo no lay clua, nn
pluong a n na y v n clua duo c nuo c na o Iu a clo n. Tra i Ia i,
nli u nla qua n Iy ngn la ng lrung uong Ia i quy l dinl du ng
ca cl suy di n ca m linl Ia m gia i pla p clinl.
11
N u da clo n
ca cl li p na y lli no se co nlu ng y ngla nl l dinl v vi c Iu a
clo n pluong llu c can lli p, nlu se nu duo i dy.
Trong di u ki n quy l dinl can lli p da duo c dua ra, co
ngla Ia v n d da duo c nl n dinl Ia co linl loa n di n, lli
clinl plu co m l s mu c liu: Truo c l l Ia duy lri lay kli
plu c Ia i m l l ll ng la i clinl loa l d ng lron lru. Mu c liu
199
na y co Ie klng co gi pla i lranl ca i, m c du ca cl na o Ia ca cl
l l nl l d llu c li n mu c liu na y lli klng pla i Iu c na o
cu ng ro ra ng.
12
Tlu lai Ia , ki m soa l cli pli ngn sa cl clo
klu ng loa ng. Cl ng nlu ng klng ll xa c dinl duo c lruo c
nlu ng cli pli na y, ca c nglin cu u co n clo ll y r ng, m l
ca cl li p c n d da ng lo c llicl ngli d i vo i clinl sa cl can
lli p lruo c va sau klu ng loa ng co ll se gy ra m l cli
pli bi kluy cl da i In nli u I n clo ngn sa cl (va vi ll , nlu
da ll y lrong Cluong 2, se gy ra cli pli kinl l no i clung).
Mu c liu llu ba, co Iin quan d n mu c liu llu lai, Ia clinl
plu mu n da m ba o la nl d ng cu a minl se Ia m gia m kla
nng n ra cu c klu ng loa ng li p lleo.
Chi phngn sa ch i v i sl a cho n chnh sa ch
Iu a clo n clinl sa cl co y ngla gi lrong vi c xa c dinl cli pli
ngn sa cl cu a klu ng loa ng ngn la ng` Honolan va
KIingebieI (2000) da dua ra ca c b ng clu ng lru c li p kli lo
kla o sa l la c d ng cu a ca c linl llu c can lli p kla c nlau:
l H lro llanl kloa n lu 12 lla ng lro In vuo l qua s v n
cu a loa n b l ll ng ngn la ng.
13
l Vi c ban la nl ba o li m loa n b d i vo i nguo i gu i li n.
l Hai bi n pla p nuong nle : (a) clo ple p ngn la ng
klng co n kla nng lra no duo c li p lu c mo cu a, lo c
(b) la m loa n lo c no i Io ng ca c qui dinl ll n lro ng d
xa c dinl Ia i linl lra ng vo no .
l Ta i c p v n nli u I n clo ngn la ng.
l Tla nl I p ca c cng ly loa l d ng l p lrung v qua n Iy la i
sa n (AMCs, va nli u linl llu c kla c duo i dy).
l Cluong lrinl da i lra xoa no cu a clinl plu .
Su du ng pln licl l i quy, lo da kla o sa l xem bao nliu
pl n bi n llin lrong cli pli ngn sa cl clo 38 cu c klu ng
loa ng o ca c n n kinl l cng ngli p va dang pla l lri n (giai
200
doa n 1980-97) co ll gia i llicl b ng nlu ng cli s na y, cu ng
vo i ca c bi n s v m (Ia i su l llu c va gia clu ng kloa n). Ho
pla l li n ll y r ng, vi c l lro llanl kloa n klng co gio i
la n, nuong nle vi c di u li l va ba o li m li n gu i loa n b
d u Ia ca c y u l co do ng go p da ng k va o cli pli ngn sa cl,
va da ng clu y Ia d u cu a l l ca ca c bi n s na y d u duong.
ki m dinl m i quan l nln qua nguo c Ii u klu ng
loa ng Io n co pla i Ia nguyn nln Ia m clo clinl sa cl duo c
no i Io ng lay klng ca c la c gia da llu ngli m m l ca cl
li p c n binl pluong l i lli u lai giai doa n, co su du ng ca c
bi n s cng cu , va ll y r ng, k l qua ban d u cu a lo v n
duo c kl ng dinl.
14
Ba i lo c na y duo c minl loa ro ne l qua kinl ngli m cu a
m l s nuo c clu Ili (H p 3.3 o lrn). Va o giu a ll p ky 90, o
ca c nuo c na y ca c ngn la ng qu c doanl klng co kla nng
lra no va klng co kla nng llanl kloa n, da duo c cu u lro lu
ngu n Iu c luy d ng duo c cu a ca c nla la i lro d co c u Ia i.
Nlung lrong nli u nm, k l qua cu a nlu ng n Iu c la i co c u
ngn la ng ll l da ng ll l vo ng. Trong m l s lruo ng lo p, ca c
ngn la ng duo c giu n dinl b ng mu c Ia i su l cu c cao lra clo
s ky pli u clinl plu ma lo n m giu - lrn llu c l , dy Ia
vi c li p lu c la i c p v n.
Nlu da ll y lrong Ba ng 3.1, la c d ng cu a nlu ng clinl
sa cl na y r l Io n. Ngay ca kli no i Io ng m l bi n clinl sa cl,
lrong kli giu nguyn ca c gia lri cu a bi n kla c, lli k l qua v n
Ia cli pli lng In ma nl m l k l qua lo p Iy , vi b l k knl
c p v n na o cu a clinl plu clo ca c ngn la ng dang g p r c
r i cu ng co ll la o ra co l i luong lu clo la nl vi lru c Io i. Qua
llu c, la c d ng Io n lon r l nli u, cl ng la n nlu vi c l lro
llanl kloa n so vo i vi c ba o Ia nl, co kla nng Ia m l la c d ng
gia v m l ll ng k cu a m u. Trong lruo ng lo p cu c doan,
nlu v n d no lluo ng lay xa y ra, l lro llanl kloa n klng
co gio i la n (llng qua cu u ca nl - clo vay - cu i cu ng) Ia m l
linl llu c kla c cu a vi c cl p nl n ba o Ia nl loa n b , va co ll
no cli co a nl luo ng d n co quan clinl plu na o c p v n. R l
nli u I n ngn la ng lrung uong r l cu c da pla i da m nl n
201
Cac c hnh sac h d dai se Cac c hnh sac h d dai se
l am t ng c hi phngn l am t ng c hi phngn
sac h sac h
vai lro Ia clu so lu u klng clinl llu c d i vo i ngn la ng ma
no da cung c p clo m l kloa n duo c lli l k nlu m l su l
lro llanl kloa n la m llo i llu n lu y. T l nlin, se klng
lrung llu c n u clu ng la Iy gia i nlu ng k l qua na y co ngla Ia
clinl plu co ll cluy n lu m l clinl sa cl d da i lrong llo i
ky lruo c klu ng loa ng nlu llo i ky nuong nle di u li l o
CliI nm 1977 (H p 3.5) sang m l clinl sa cl kl l kle va o
giu a Iu c klu ng loa ng, va duo c luo ng nlu ng lla nl qua Io n
nlu ll .
Nlung di u quan lro ng Ia ru l ra duo c ba i lo c clo ll y l u
qua cu a ca c clinl sa cl can lli p d da i Ia r l lo Io n d i vo i
linl lra ng ngn sa cl. M l s nguo i da cli ra m l llu c l Ia ,
ca c nuo c cng ngli p cu ng da nuong nle su di u li l, d ca c
ngn la ng klng lra duo c no li p lu c loa l d ng, va coi do
nlu m l su bi n l clo vi c ca c nuo c dang pla l lri n cu ng
la nl d ng luong lu . Suy clo cu ng, ca c co quan clu c nng Ia
nguo i co quy n ra quy l dinl, nlung ca c nuo c cng ngli p
nlin clung co ca nng Iu c di u li l I n nng Iu c gia m sa l
ma nl lon, co ngla Ia lo co ll co nli u kla nng lon d
202
Bang 3.1 Tac ng ri ng bi t c tnh cua cach ti p cn mang tnh thch nghi cho cac
chnh sach khc phuc
Trng hp c Chi phap dung cac gi ai phap
Loai gi ai phap thch nghi sdung (%) thch nghi (% GDP)
Nuong nle (a) 24 6,7
Ta i c p v n nli u I n 24 6,3
H lro llanl kloa n 58 6,3
Nuong nle (b) 84 4,1
Xoa no 21 3,1
Ba o Ia nl loa n b 55 2,9
Chuthch: Ba ng na y clo ll y m i gia i pla p llicl ngli co ll Ia m lng cli pli ngn sa cl In bao nliu. Tli du , clo ple p
ca c ngn la ng vo no v n duo c mo cu a (nuong nle - xem lrong ba i) se Ia m lng cli pli ngn sa cl du ki n In 6,7 GDI,
lu c Ia g p di mu c lrung binl cu a m u (m i ple p linl d u su du ng qua n lri lrung binl m u cu a ca c bi n s kla c).
Ngun: Honolan va KIingebieI (2000)
203
SAI NHIL I THA I KY CO IA I SIA T THU C
m va so lu u nla nuo c, clinl plu CliI da lu
nln loa ca c ngn la ng nm 1975 va giai
doa n 1976-77, llu c cl l Ia clo ple p lu do
llam gia va o Inl vu c ngn la ng va la i clinl.
n cu i nm 1976, muo i cng ly la i clinl da
bi vo no , sau do d n Banco Osorno. Iu c d u,
clinl plu luyn b r ng ngn la ng lrung
uong se du ng d ng sau ca c ngn la ng, va
sau do lla nl I p m l quy ba o li m li n gu i
cng klai da nl clo ca c ngn la ng, cng ly la i
clinl, li p l i li l ki m va lin du ng, vo i mu c
ba o li m l i da Ia 9.000 dIa m l la n mu c
ma sau do klng ll da m ba o duo c clo
nguo i gu i li n cu a Banco Osorno. Truo c kli
d vo , co ve nlu ca c ngn la ng da la nl d ng
nlu ll lo klng ly vo ng clinl plu se giu p
do , va ll m cli ca c li p l i ngn la ng co n c
llu l p lo p Ia i lla nl m l nlo m d l lro clo
ca c ngn la ng dang d vo , luong lu nlu ca c
nla bng cu a My lrong ll ky 19. Nguo i gu i
li n cu ng d x d n ca c ngn la ng Io n nl l.
Banco Osorno ro ra ng Ia dang da nl ba c,
nlung di u do klng co ngla Ia ca c clu
ngn la ng ngl r ng lo co ll d y su llua I
sang clo clinl plu . Tra i Ia i, lo co Ie da lru
linl vi c cluy n su llua I sang nguo i gu i
li n, m l ca cl Ia m r l plu lo p vo i linl llu c
lu clo vay r l pl bi n lrong danl mu c
d u lu cu a lo . Co m l di u da ng Iuu y lrong
pla n u ng cu a clinl plu , do Ia nlu ng vuo ng
m c na y sinl duo ng nlu r l ky Ia , nlu lo cli
co 10 ca n b llanl lra ngn la ng clo 14 ngn
la ng va 26 cng ly la i clinl, va do qua lrinl
gia m bo l ki m soa l g n dy nn nlu ng nguo i
llanl lra na y klng co nli u kinl ngli m
lrong vi c gia m sa l.
M c du nla duong cu c clo ple p ca c cng
ly la i clinl duo c pla sa n, va b l d u lng
cuo ng gia m sa l, nlung su ll l ba i cu a m l
ngn la ng kla c (Banco Lspau oI) d u nm
1980, ngn la ng d u lin duo c ba n clo m l
l p doa n doanl ngli p kla c (ma klng co su
bom v n cu a nla nuo c lay lu nln va o), r i
sau do duo c clinl plu li p qua n va o cu i
nm 1981 vo i m l kloa n llua I Io n lon, Ia
d u li u clo ll y, nla nuo c da b l d u l
lro . M c du ca c y u l kinl l v m li n
nlin do ng vai lro Io n lrong cu c klu ng
loa ng nm 1982, nlung duo ng nlu co n co ca
nlu ng d ng co kluy n klicl mo nla l b l
ngu n lu nlu ng I n can lli p lruo c. Tli du ,
d n cu i nm 1981, ca c kloa n vay llu c da
lng g p 6 I n mu c nm 1976, lay da l l c d
lng binl qun la ng nm 43. Cu sau 18
lla ng, ngn la ng Ia i lng g p di danl mu c
d u lu llu c cu a minl, m l la nl vi b l binl
lluo ng d i vo i nlu ng clu ngn la ng na o
quan lm d n ngu n v n cu a clinl minl.
Nlu de Ia Cuadra va VaIdes da I p Iu n, di u
na y co ve nlu m l li n luo ng la i clinl Ionzi
lrn di n r ng, va vi c lli u nlu ng loa l d ng
cu u lro so m, kli v n d clua co bi u li n Ia
m l cu c klu ng loa ng loa n di n, cu ng pla i
cliu lra cl nli m gy ra su su p d , vo i cli pli
clung cu c cu a ngn sa cl clo su su p d y Ia
lon 40 GDI.
Hp 3.5. Sc an t hi p don ng c ho c uc k hung hoang t i p t heo Hp 3.5. Sc an t hi p don ng c ho c uc k hung hoang t i p t heo
Ngu n: De Ia Cuadra va VaIdes (1992).
ki m soa l vi c cl p nl n ru i ro m l nguy co li n nlin kli
ca c l clu c klng co kla nng lra no v n li p lu c duo c loa l
d ng. Hon nu a, nuo c gia u, vo i llu nl p cao lon va cl d
llu pla l lri n lon, co li m Iu c la i clinl l l lon d cli lra clo
ca i duo c coi Ia clinl sa cl l l (lo c x u) llu nli. Vi ll , m l
s nguo i clo r ng, cli pli clo ca c cu c klu ng loa ng li l ki m
va clo vay o My cli m kloa ng m l pl n nm cli pli llu c l ,
n u klng linl d n vi c nuong nle di u li l nlung d u co
ll lli v n Ia m clo l ng pli l n In d n g n 3 GDI.
Cu i cu ng, cli pli ngn sa cl va cli pli li n m l klng
pla i Ia m l. M l ca i b y lluo ng m c Ia nlu ng nguo i xy
du ng ca c k loa cl la i co c u lluo ng bi a m a nl bo i vi c l i
lli u loa cli pli li n m l lru c li p cu a vi c la i co c u, vo i ca i
gia pla i lra Ia cli pli ngn sa cl da i la n lng In va nlu ng
d ng co kluy n klicl v n r l c n duo c la o ra clo nlu ng
ngn la ng da la i co c u Ia i bi Ia ng qun (Honolan 2001c).
Tuy nlin, ca i gia llu nl l luong d i ll p lon so vo i ca i gia
llu lai.
Pha t tn hi u u ng
Mu c liu llu ba nu lrn Ia , c n da m ba o r ng pluong llu c
d i plo vo i klu ng loa ng cu a nla duong cu c se pla l lin li u
va la o ra d ng co kluy n klicl d la n cl , clu klng pla i
lng llm, kla nng xa y ra klu ng loa ng li p lleo. y co
ll Ia mu c liu klo kln nl l c n cn nl c llicl lo p lrong
Iu c klu ng loa ng, nlung co Ie cu ng Ia quan lro ng nl l. Tuy
clinl plu c n clu n bi clo vi c llay d i vai lro cu a minl
lrong cu c klu ng loa ng loa n di n, cl ng la n nlu pla i du ng
ra Ia m nguo i clm so c clo ca c ngn la ng, nlung ca cl li p
c n va la nl d ng cu a clinl plu c n duo c loa cl dinl sao clo
co ll lluy l plu c duo c ca c d i luo ng llam gia lli lruo ng
r ng dy cli Ia su ki n nl l llo i. Co m l ca cl Ia m, do Ia
pla i da m ba o r ng l u qua cu a vi c cl p nl n ru i ro qua
mu c se do nlu ng ai llu c li n di u y ga nl cliu. Clu lro ng
204
Sc an t hi p c n c Sc an t hi p c n c
t hi t k sao c ho gi am t hi t k sao c ho gi am
c nguy c x ay r a c nguy c x ay r a
k hung hoang t i p t heo k hung hoang t i p t heo
d n ca c kluy n klicl cu ng se giu p clo vi c la n cl cli pli
ngn sa cl. Nlu da Iuu y lrong H p 3.5, l u qua cu a vi c d
ra mu c liu na y co ll gy nli u n luo ng.
ll y duo c l m quan lro ng cu a vi c l p lrung va o ca c
d ng co kluy n klicl, la y xem xe l di u gi se xa y ra kli ca c
doanl ngli p bn ngoa i klu vu c la i clinl dang v n la nl bn
bo , lo c llu c cl l da Im va o ca nl pla sa n. Nlu ng nguo i
ki m soa l ca c doanl ngli p na y se nlanl clo ng nl n duo c
m l llng di p r ng, lla nl licl loa l d ng y u ke m cu a lo se
bu c lo pla i lra gia d l. No i clung, lo se ll y klo lo c
klng ll luy d ng llm v n duo i b l cu linl llu c na o.
i u na y da Ioa i lru kla nng l n du ng nlu ng co l i d u lu
co Ia i, va co ll bu c doanl ngli p pla i ba n ca c la i sa n quan
lro ng. T l ca nlu ng nguo i clo vay d u nl n ll y r ng, linl
lra ng vo no cu ng co ll bo p me o ca c d ng co kluy n klicl
d i vo i nlu ng nla qua n Iy , kli n lo d co la nl vi gian I n
lo c Io i du ng ba o Ia nl c y Ia m Ii u lon, va il ra cu ng Ia m
na n Io ng ca c clu so lu u va ca c nla qua n Iy , kli n lo klng
c g ng l l su c.
Tuy nlin, lrong n n kinl l lli lruo ng lu nln, ca c clu c
nng kinl l cu a nlu ng cng ly pli la i clinl Io n klng nl l
lli l pla i bi l Ii l kli ba n lln cng ly Im va o ca nl vo no .
N u ca c cng ly na y v n co n m l nlo m ca c loa l d ng c l Io i
co Ia i va ca c co l i d u lu mo i, lli ca cl l l nl l da p u ng Io i
icl cu a nguo i clo vay Ia d ca c cng ly na y li p lu c loa l
d ng. Ngoa i ra, l u l l ca c cng ly d u da d u lu Io n va o ca c
Ioa i lu ba n c dinl r l klo ba n Ia i. Clu ng na o gia lri li n la i
ro ng cu a Io i nlu n kinl doanl cu a cng ly va ca c kloa n lra
llu duo c la cl loa n va o ca c llo i di m luong Iai v n co n Io n
lon gia lri llanl Iy cu a no , lli vi c li p lu c loa l d ng v n co n
co y ngla clo du pla i d u lu llm m l mu c l i lli u, bo
bo l ca c loa l d ng klng pla i c l Io i, va linl lla nl m l ban
qua n Iy mo i. y clinl Ia ca i ma vi c la i co c u doanl ngli p
lla nl cng se da l lo i. V n d c n quan lm o dy Ia su m l
cn d i giu a la i sa n co va la i sa n no duo c xu Iy klng cli b ng
ca cl bom llm v n c pl n mo i, ma co n b ng ca cl bu l loa n
205
Gi am c ac i u k i n gy Gi am c ac i u k i n gy
r a t m l yl i dung bao r a t m l yl i dung bao
l anh, c yl am l i u l anh, c yl am l i u
bng c ac h ap t c hi bng c ac h ap t c hi
ph t hc sl n l i n quan ph t hc sl n l i n quan
t t c ac ac b n c ol i nq t t c ac ac b n c ol i nq
uan uan
gia m ca la i sa n no va v n c pl n d llicl u ng vo i gia lri mo i,
ll p lon ca c la i sa n co va ca c Iu ng li n lrong luong Iai.
Nguo i co v n c pl n nlin clung se ll y l u l l la i sa n cu a
minl bi m l sa cl, lrong kli nlu ng nguo i clo vay lluo ng v n
co n m l pl n la i sa n cu a minl duo c cluy n lla nl v n c
pl n. Ngu n v n mo i ch c cung c p sau kli su di u
clinl lleo lli lruo ng na y da di n ra. ng llo i, ban qua n Iy
cu se bi llay ll , va m l pl n Io n la i sa n cu a cng ly pla i ba n
di, cng nln bi sa lla i. No i ca cl kla c, dy klng pla i don
llu n Ia su s p x p Ia i ba ng l ng k l la i sa n cu a cng ly, ma
Ia m l su llay d i llu c su lrong cung ca cl Ia m n, ngay ca
lrong Inl vu c kinl doanl ma cng ly dang loa l d ng. i
vo i n n kinl l , k l qua da ng mu ng Ia ngu n Iu c v n li p lu c
duo c su du ng m l ca cl l l nl l, lrong kli l l ca ca c bn d u
pla i ga nl cliu m l pl n cli pli cu a vi c cng ly loa l d ng
llua I .
15
No i clung, vi c co c u Ia i ngn la ng c n lun lleo
nlu ng nguyn l c clung gi ng nlau. Nlung pla i llu a
nl n, ngn la ng kla c vo i cng ly kla c o lai m l: llu nl l,
nlu da nu lrong Cluong 2, clu ng d c bi l d d vo va co
kla nng Iy Ian ma nl, va llu lai, la l nln cu a clu ng Ia co
cl llanl loa n va lin du ng. Ngn la ng o nli u nuo c co ll
cli cli m m l va i pl n lrm gia lri gia lng lrong con s
ll ng k v GDI, nlung kla c vo i b l ky nga nl na o kla c co
qui m luong lu lo c Io n lon, clu ng co nlu ng la c d ng v
m lo Io n kli Im va o linl lra ng cng ll ng. M c du nlu ng
kla c bi l na y da Iu n gia i clo ca cl li p c n kla c bi l d i vo i
Inl vu c ngn la ng so vo i ca c Inl vu c la i clinl va pli la i
clinl kla c, nlung clu ng klng co ngla Ia v n d v d ng
co kluy n klicl bo l di l m quan lro ng. Trn llu c l , ca c
b ng clu ng da m la o lrn v m i quan l giu a so lu u
ngn la ng va su pla l lri n klu vu c la i clinl da kl ng dinl
r ng, ca c d ng co kluy n klicl lu nln lrong klu vu c na y
cu ng l l su c quan lro ng.
a ng li c, nlu da llu c li n o nli u nuo c, ca c cluong lrinl
la i c p v n ngn la ng do nla nuo c la i lro - bom v n, lluo ng
206
vat hu l ai ngun l c vat hu l ai ngun l c
t r ong vi c sdung c o t r ong vi c sdung c o
hi u qua hi u qua
duo i linl llu c pli u no , va o ca c ngn la ng - da Ia m l l ng m
lo c xoa bo loa n loa n llng di p clo r ng loa l d ng l i l
Ia r l l n ke m, do do da Ia m m l lo c gia m lli u la c du ng
cu a loa l d ng co c u Ia i llu c su . Ta i c p v n d l lro nlu ng
kloa n no li n co , ba n lln no da ba o v luy l d i clo nguo i
clo vay, nlung Ia i klng bu c ngn la ng pla i llu le p qui
m, sa lla i bo l nln vin lay pln b Ia i ca c la i sa n bn ngoa i
d su du ng co li u qua lon, no Ia m gia m a p Iu c pla i deo ba m
nlu ng kla cl la ng vay no cly y , va ll m cli co ll Ia m
gia m linl ll n lra cl nli m cu a ca c co quan di u li l lruo c
cng clu ng. Qua llu c, la i c p v n ma klng co nlu ng do i
lo i c p ba cl d i vo i ngn la ng - va klng llu c su llu c li n
di u y - lli cl ng kla c gi vi c cluy n li n lu nguo i do ng
llu sang ca c c dng, Ia nlo m nguo i n m giu ca c gia lri co n
Ia i cu a don vi.
16
Nlung ngay ca lrong nlu ng cu c klu ng
loa ng co nguyn nln su xa clu y u b l ngu n lu ca c su
ki n v m, lli llu c ra v n co m l s ngn la ng Iun Iun bi
pla l li n Ia da cl p nl n ru i ro qua Io n. Vi ll , di u quan
lro ng Ia , llng di p na y pla i duo c gu i di, mo i su di u clinl
pla i duo c llu c li n, va ca c l u qua xa y ra pla i duo c ca c bn
ga nl cliu.
Ta i co c u Ia kli gu i duo c llng di p no i r ng, dy Ia co
l i d llay d i nl m da m ba o r ng ngn la ng da (quay Ia i)
du ng luo ng d cung c p ca c dicl vu la i clinl c n lli l va
pln b lin du ng va o nlu ng ca cl su du ng l l nl l. C n Iuu
y r ng, r l nli u lrong s nlu ng llng di p lrn pla i gu i di
Ia nlu ng llng di p r l kl c ngli l, cl ng la n nlu pla i sa
lla i nln vin lay llng ba o clo nlu ng c dng, nlu ng
nguo i lruo c dy lo c co ll li n nay v n lleo sa l nlu linl
vo i bo ng va co quan l m l lli l, cu ng nlu ca c nla qua n Iy
Iu nm r ng, lrn llu c l , lo da lr ng lay. Ro ra ng, nlu ng
nguo i llua lrong qua lrinl na y Ia m l nlo m nlo , l p lrung
va o m l s d i luo ng il lon r l nli u so vo i xa l i r ng Io n,
va xa l i se duo c luo ng nlu ng Io i icl cu a linl li u qua cao
lon va su lng lruo ng nlanl lon. Clinl plu va li n lrinl
clinl lri klng llicl lo p vo i nli m vu na y. Nlu da ll y o
207
Nhi u c hng t r nh t ai Nhi u c hng t r nh t ai
c p vn at r anh k hng c p vn at r anh k hng
c c u l ai t hc s c c u l ai t hc s
Tht r ng c ot h t r uy n Tht r ng c ot h t r uy n
bat t hn c ac t hng t i n bat t hn c ac t hng t i n
bt l i bt l i
lrn, clinl plu klng co Io i ll so sa nl lrong clinl Inl vu c
ngn la ng, va ngay ca co so d xa c dinl xem ngn la ng na o
se duo c c p v n cu ng cl ng pla i v n d don gia n va lru c li p
- n u ma no ro ra ng, co ngla Ia n u v n d llng lin co ll
gia i quy l d da ng, lli da d ngn ngu a duo c nlu ng kloa n
llua I ngay lu d u. Vo i nlu ng llng di p kl c ngli l duo c
gu i di nlu m l pl n cu a qua lrinl la i co c u, lli dy cl ng
nlu ng klng pla i Ia Inl vu c lrong do klu vu c cng co uu
ll vuo l lr i, ma no co n Ia noi r l d Ia m du ng. Vic c lu c c|c n
cc c 1c i iuc ng |c i|c ng nguc i i|uc lc ccng .ic c nc i|i iruc ng, c|u
||cng p|c i c|in| p|u , i|u c |ic n cc |ic u uc n|c i.
Tuy nlin, clinl plu cu ng c n co su li n di n nl l dinl
n u dinl du ng ngu n llu llu d bom li n va o. M l I n nu a
Ia i n ra su lranl ca i xem nn du a va o ca c qui l c cu ll lay
d lu y y , m c du o dy, k l cu c co kla c di clu l. Vi c quan
sa l xem Ii u clinl plu co l lro lay klng Ia luong d i d
da ng, va qua llu c, l u l l ca c clinl plu d u r l s n Io ng
duo c c p lin du ng clo cng vi c na y. Vi ll , clo ple p ca c
cng clu c co quy n lu y nl l dinl d quy l dinl xem khi na o
clinl plu nn can lli p se klng la o ra nlu ng co l i Io n d
Ia m du ng. Nlung quy m va dinl luo ng su l lro va o lu ng
ngn la ng cu ll Ia i klo da nl gia (Ii u su Iu a clo n co lo p Iy
klng`) va lleo do i (su lro giu p co duo c su du ng l l lay
klng) lon, va no cu ng na y sinl ra nlu ng lruo ng lo p pla i
plu llu c nli u lon va o ca cl li p c n du a lrn ca c qui l c cu
ll . Nlu ng clinl plu na o da bom v n cu a minl va o ngn
la ng cu ng d u mu n no se duo c su du ng kln ngoan, lu c Ia
no se duo c ro l va o nlu ng ngn la ng il co nguy co vo no nl l,
b l k nguyn nln gy ra klu ng loa ng Ia do du, bo i vi c n
pla i co m l gia dinl lruo c ma nl me va c n lli l r ng, l u l l
ca c ngn la ng bi vo no Im va o linl lra ng klo kln Ia do lo
ngoan c Iao va o con duo ng nga y ca ng ru i ro lon. Ia nguo i
da i di n clo nlu ng nguo i n p llu cu a d l nuo c, clinl plu
cu ng mu n da m ba o clo li n ba c cu a minl klng bi bo n ru l.
Nlung clinl plu cu ng pla i nl n llu c duo c r ng, clinl plu
klng ll da m duong l l vai lro Ia clu so lu u ngn la ng, va
208
Sc an t hi p c ua c hnh Sc an t hi p c ua c hnh
phuphai nhm bao v phuphai nhm bao v
quy n l i c ua ngi ong quy n l i c ua ngi ong
t hu t hu
vi ll , cli co ll n m giu vi ll go p v n c pl n la m llo i
lrong ngn la ng ma lli. M l ca cl d co ll da l duo c ca lai
mu c liu na y Ia clinl plu c n da nl ra m l Iuo ng v n nl l
dinl d la i c p v n clo nlu ng ngn la ng na o lloa ma n
nlu ng di u ki n sau:
l a m ba o klu vu c lu nln cu ng c p v n luong u ng lleo
m l li I nl l dinl.
17
l Ha n cl Iuo ng c lu c ma ca c d i la c lu nln va ca nln
nlu ng nguo i vay li n duo c ple p llanl loa n lo c ru l ra,
clo d n kli clinl plu da mua xong loa n loa n. Ngay
ca s li n va co c u cu a ca c lloa llu n d n bu clo
nlu ng nguo i qua n Iy Iu nm, cl ng la n nlu c p clo
lo m l kloa n li n d n bu lra d n duo i linl llu c ca c
quy n clo n clu ng kloa n, g n vo i gia lri c pli u cu a
ngn la ng m l va i nm lrong luong Iai, cu ng pla i duo c
ki m soa l.
l Kin quy l llu c li n ca c yu c u kl l kle v linl minl
ba cl.
Clu ng na o m l s Iuo ng v n da c p nlung v n kli n clo
m l s ngn la ng d vo lli ca cl li p c n na y se giu p clinl
plu du ng ngoa i quy l dinl xem nn d ngn la ng na o s ng
so l. Mu c d s n co cu a ngu n v n do klu vu c lu nln (llu c
su ) cung c p se co nli m vu xa c dinl ca c u ng cu vin duo c
lro giu p, va ca c qui dinl ra ng bu c v nlu ng pluong llu c co
ll ru l ngu n v n na y ra klo i ngn la ng, cu ng vo i su minl
ba cl cao lon, se mang Ia i nli u kla nng ca c ngn la ng se
klng bi bo n ru l va la o di u ki n d clinl plu co ll ru l Iui
du ng Iu c.
Ha y xe l d n ba ngn la ng bi u li n lrong Hinl 3.6. T l
ca ba ngn la ng na y d u cliu a nl luo ng cu a klu ng loa ng,
nlung li I v n cu a Ngn la ng A - ngn la ng co cl d k
loa n lo p Iy - du ki n se klng ll p lon li I l i lli u 8 Ia
mu c gia dinl se duo c duy lri lrong ca c vn ba n luo ng d n
di u li l. Tra i Ia i, Ngn la ng C duo c gia lli l Ia li p lu c x u
di, va di u quan lro ng Ia pla i do ng cu a, llu le p qui m lo c
209
vasdung k hu vc t vasdung k hu vc t
nhn x ac nh k e nhn x ac nh k e
t hng ngi t hua t hng ngi t hua
clia nlo ngn la ng na y, cu ng vo i cng la c gia m sa l ngn
la ng pla i l l. Co n nlu ng ngn la ng nlu ngn la ng B lli co
ll llanl Iy , va quy l dinl na y co n plu llu c va o llo i gian
ma ngn la ng na y c n co d la o ra m l mu c Ia i du d plu c
l i Ia i v n, va sau do mang Ia i Io i lu c clo ca c clu so lu u lu
nln. Nlu ng kla cl la ng lu nln dang d ngli duo c mua
gia lri nluo ng quy n kinl doanl cu a ngn la ng - va Io i
nlu n luong Iai cu a no - va di u quan lro ng Ia , clinl ky
vo ng v kla nng sinl Io i va li n ba c cu a lo se quy l dinl
xem ngn la ng co da ng d d u lu lay klng.18 Ca c cng
clu c nla nuo c c n ca nl gia c lruo c nlu ng llu doa n bo n ru l
ca c ngn la ng co n s ng so l, va su ll l ba i cu a nlu ng ngn
la ng cl p nl n ru i ro qua mu c nli u nl l se giu p lluy l
plu c duo c ca c d i luo ng llam gia lli lruo ng r ng, cluong
lrinl nay Ia dang lin cy.
y Ia nlu ng liu clu n kl l kle, va cli nlu ng ngn
la ng na o da luy l vo ng mo i cl p nl n ca c di u kloa n y.
y clinl Ia di m m u cl l: Su l lro cu a clinl plu cli nn
bom li n va o nlu ng ngn la ng na o dang lrong linl lra ng klo
kln kinl klu ng, nlung d ng llo i cu ng Ia nlu ng ngn la ng
llu c su co co l i s ng so l. B ng ca cl luyn b cng klai ca c
210
di u kloa n se lro giu p ngn la ng va ca c c dng cu a clu ng,
va da m ba o r ng nlu ng di u kloa n na y se la o ra d ng co
kluy n klicl l l d ca c ngn la ng da co c u Ia i li p lu c pla l
lri n, clinl plu da su du ng lla nl cng ca c Iu c Iuo ng lli
lruo ng lrong kli la n cl l i da vi c llam gia so lu u lru c li p
ca c ngn la ng.
Cli n Iuo c na y r l lo p Iy lrn gi y lr ng mu c den, nlung
lrn llu c l lli no co la c du ng nlu ll na o` No i clung, cli n
Iuo c na y co la c du ng llu c su , vi r l nli u lrong nlu ng d c
di m na y Ia d c lrung cu a cluong lrinl n m giu vi lri v n c
pl n uu da i la m llo i lrong ca c ngn la ng cu a Cng ly Ta i
clinl Ta i lli l My (RIC) (H p 3.6). Su ll l ba i cu a ngn
la ng cl c cl n v n di n ra: clua d n va i nglin ngn la ng
mo cu a sau nga y ngli cu a ngn la ng nm 1933, va su d
vo li p lu c di n ra d i vo i nlu ng ngn la ng klng da p u ng
duo c liu clu n cu a RIC. Ba n cluong lrinl na y clo ca c ngn
la ng Ia di u klo kln - lrong klu ng loa ng, ca c ngn la ng
cloi lro vo i vnl vo i ca c co quan clu c nng, vi cluong
lrinl sau co ll se la o plo ng lon cluong lrinl li n la i. Tuy
nlin, liu clu n d ra lu kli l ll ng ba o li m li n gu i My
ra do i nm 1934 da qui dinl r ng, cli co nlu ng ngn la ng
Ia nl ma nl mo i duo c ple p llam du , cu i cu ng da lluy l
plu c duo c ca c ngn la ng g p r c r i pla i pla l la nl clu ng
kloa n uu da i clo RIC. Vi c clinl plu da cng klai ba o v
nguo i gu i li n co ll kluy n klicl su llam gia, vi clinl plu
se klng co n cle clo clo nlu ng ngn la ng klng mu n
llam gia cluong lrinl.
K lu nlu ng nm 30, vo i su linl vi cu a cng ngl la i clinl
nga y ca ng lng, klng co gi nga c nlin kli ll y co v s
nlu ng cng cu la i clinl d y sa ng la o da duo c su du ng lrn
kl p ll gio i lrong ca c k loa cl la i co c u g n dy. Clu ng
ll li n nlu ng n Iu c - lluo ng kle o Ie o, nlung klng pla i
Iu c na o cu ng lla nl cng - d Ia m clo nlu ng cam k l cu a
clinl plu llicl u ng vo i ca c v n d v d ng co kluy n klicl.
Vi c lli l k ca c cng cu na y m l ca cl ll n lro ng, nla y ca m
vo i lli lruo ng, Ia di u co ba n, n u mu n clu ng lla nl cng
211
212
CNG TY TA I CHINH TA I THIL T (RIC)
l n la i lu nm 1932 d n nm 1957, clo vay
lo c d u lu lrn 40 li dIa, l u l l ngu n v n
d u vay lu Klo ba c My lo c lu cng clu ng.
Cu ng nlu lrong nli u cu c klu ng loa ng, Iu c
d u nguo i la clo r ng ca c ngn la ng cli don
llu n m l kla nng llanl kloa n, nlung d n
nm 1933, ca c quan clu c da nl n ll y nli u
ngn la ng v p pla i ca c v n d v kla nng
lra no , va c n pla i do ng cu a lo c bom llm
v n, vi ll m l cluong lrinl clu ng kloa n uu
da i da duo c linl lla nl. Ta i llo i di m dinl
cao, RIC co vi ll go p v n o 5.685 ngn la ng,
cli n 40 lrong l ng s ngn la ng duo c ba o
li m o My . Su lu y li n cu a ca c cng clu c bi
la n cl , bo i vi m l kli RIC nl n duo c don
xin lro giu p cu a m l l clu c la i clinl lay cu a
doanl ngli p lluong ma i, cng ngli p na o
do , lli co quan na y cli co quy n da nl gia
xem gia lri la i sa n co du d nl n su lro giu p
lay klng (Mason 2000, lr. 4). Vi c k l lo p
giu a gia lri la i sa n llicl lo p va qui dinl
ra ng bu c r ng RIC klng duo c cli m qua
49 v n go p lrong ngn la ng (lo c doanl
ngli p) Ia nl m mu c dicl da m ba o v n cu a
RIC klng bi ro l qua nli u va o nlu ng ngn
la ng vo no .
Tuy nlin, d du liu clu n llam gia
cluong lrinl na y, ca c ngn la ng pla i d ng y
la n cl clia c lu c va du ng pl n llu nl p d
I y Ia i v n cu a ngn la ng v co ba n Ia mua
Ia i pl n v n cu a clinl plu . ng llo i, lleo
Iu l, ln lu i cu a l l ca ca c l clu c duo c nl n
lro giu p cu a RIC d u duo c nim y l cng
klai, nl m gia m bo l co l i llin vi clinl lri
d i vo i l clu c na y lay l clu c kla c. Nln
vin cu a RIC co d ng co kluy n klicl r l ro
ra ng. Vi c llu nguo i va d ba l n m ngoa i
klung qui dinl d i vo i dicl vu dn su , va
m l b pl n Io n nln vin duo c b lri o ca c
vn plo ng cli nla nl duo c pln c p lrn
kl p d l nuo c. Nlu ng vn plo ng na y loa l
d ng luong d i lu clu , vo i di u ki n lo pla i
co Ia i. Can lli p lu Waslinglon, k ca kla
nng llay ll gia m d c co so , se duo c llu c
li n kli kla nng sinl Io i klng da l duo c
dinl mu c d ra.
Ca nln lu ng vu vi c xu Iy co nlu ng d c
di m kla c nlau, m l di u d li u vo i co c u
pln c p cu a RIC. M l s du a va o vi c luy
d ng v n lu cng clu ng, s kla c Ia i du a va o
ngu n v n duo c ban qua n Iy cung c p, va
m l s lrong ca lai lruo ng lo p lrn co n du a
va o vi c llay ll nlu ng quan clu c clu cl l
va gia m d c b ng nlu ng nguo i duo c RIC
cl p llu n. Su clu lro ng klng ngu ng d n
vi c ba o v ngu n v n cu a nguo i n p llu va
vi c klai lla c lri l d klu vu c lu nln Ia
nlu ng ne l d c lrung cu a cluong lrinl na y.
Co ll r l klo da nl gia lla nl cng cu a
nlu ng n Iu c nlu RIC, nlung lrong lruo ng
lo p na y, su can lli p da go p pl n plu c l i
duo c ni m lin va mu c sa n Iuo ng (clo d n kli
clinl sa cl li n l kl c kl da Ia m da o nguo c
ca lai va o nm 1937). Clinl plu llu l i duo c
ngu n v n ban d u va klng c l i sinl
nlu ng ngn la ng klng co n kla nng du ng
vu ng. Trong nlu ng nm g n dy, r l klo lim
ll y duo c nlu ng lla nl lu u lo Io n nlu ll .
RIC v n su du ng ca cl li p c n co ba n nlu
v y kli llam gia va o vi c co c u Ia i cng ly,
va cu ng da da l duo c lla nl cng luong lu .
Hp 3.6. Bai hoc t Cng t y Tai c hnh Tai t hi t Hp 3.6. Bai hoc t Cng t y Tai c hnh Tai t hi t
Ngun: Mason (2000 va qua llu lu lrao d i vo i la c gia ).
lrong vi c da l duo c li u u ng mong mu n vo i cli pli ngn
sa cl ll p nl l (xem Honolan 2001c). i kli, ca c di u kloa n
na y kl c ngli l d n mu c klng ll llu lu l duo c v n lu nln
mo i. i kli cng ngl la i clinl Ia i dua llm nlu ng la i sa n
no mo i va o ba ng l ng k l la i sa n cu a ngn la ng, ma linl lo p
I cu a nlu ng kloa n no do v n co n pla i ba n ca i.
M l kli da n m lrong cluong lrinl, lli v n d d i vo i
clinl plu Ia , Ia m ll na o d lu minl lloa l ra ca ng nlanl
ca ng l l, va loa l d ng ra sao vo i lu ca cl Ia clu so lu u la m
llo i cu a ngn la ng, ll m cli Ia cu a doanl ngli p. M i ngn
la ng duo c cu u giu p se lro lla nl m l d i la c clu cl l lrong
qua lrinl la i co c u d i vo i ca nln lu ng doanl ngli p. Gi ng
nlu RIC, cng ly da n m giu vi ll go p v n c pl n la m llo i
lrong ca c cng ly pli la i clinl, lleo nlu ng di u kloa n kl c
ngli l luong lu , ca c co quan co c u Ia i cu ng co ll llam gia o
c p doanl ngli p. Nlung ba n cl l cu a ca cl li p c n na y
mang linl pli l p lrung, vo i nlu ng nguo i clo vay cu a doanl
ngli p, ma lrong do ngn la ng lluo ng Ia d i luo ng clu cl l,
giu vi lri d n d u.
Tra i Ia i, lrong nlu ng nm g n dy, nguo i la Ia i kluy n
ngli nli u v ca cl li p c n l p lrung, vo i ca c kloa n no kl
do ng cu a ngn la ng duo c cluy n ll l nlanl sang clo cng
ly qua n Iy la i sa n, m l pl n Ia do ca cl li p c n na y da r l
lla nl cng o Ty Ban Nla d u ll p ky 80. Tla nl cng cu a
no co ll duo c da nl gia lleo nli u pluong di n kla c nlau.
KIingebieI (2000) da d ngli nlu sau:
l Ii u ca c cng ly qua n Iy la i sa n co da l duo c mu c liu le p
cu a minl, ma nlo do duo c lla nl I p lay klng` (vo i
nlu ng cng ly co nli m vu llanl Iy nlanl la i sa n, lli lo
co llanl Iy duo c s la i sa n do lrong llo i ky 5 nm lay
klng` Vo i ca c co quan cliu lra cl nli m la i co c u, Ii u
lo co ba n duo c lu 50 lro In la i sa n qua n Iy va lrong
vo ng 5 nm lay klng`)
l No i r ng ra Ia , Ii u l ll ng ngn la ng co plu c l i duo c
kla nng lra no ma klng Ia m xu l li n Ia i nlu ng v n
213
d vuo ng m c, va co I y Ia i duo c mu c lng lruo ng lin
du ng klng` Tu c Ia , Ii u l ll ng ngn la ng co pla i lra i
qua nlu ng cng ll ng la i clinl I p di I p Ia i lay klng,
va co kli plu c duo c lin du ng llu c l clo klu vu c lu
nln klng`
a ng li c, nglin cu u cu a KIingebieI duo ng nlu da clo
ll y Ty Ban Nla cli Ia lruo ng lo p lla nl cng duy nl l lloa
ma n duo c l l ca ca c liu clu n na y lrong s ba y nuo c, lrong
do co Il n Ian, Glana, Mlic va IliIipin. Ca c lruo ng lo p
co n Ia i, nlu Tlu y i n (nm 1992) va My (nm 1989) d u cli
da p u ng duo c ca c liu clu n le p, nlung klng lloa ma n
duo c ca c liu clu n r ng lrong kloa ng llo i gian 2 nm, m c
du ca c nuo c na y sau do da Ia m kla l l, mang Ia i su plu c l i
ro r l, va da ng duo c x p va o nlu ng lruo ng lo p luong d i
lla nl cng. Cli co co quan cu a Tlu y i n co nli m vu co c u
Ia i (H p 3.7), va cu ng nlu My va Ty Ban Nla, d u co Io i ll
ro r l Ia b l d ng sa n va ca c kloa n vay lluong ma i cli m m l
li I cli pl i lrong danl mu c d u lu cu a lo , va clu ng co ll
duo c k l lo p vo i nlau va ba n ra o ca c lli lruo ng v n da pla l
lri n su. Tra i Ia i, nlu ng lli lruo ng mo i n i In Ia i lluo ng
xu l li n klu ng loa ng nli u lon, clu a du ng nlu ng la c
d ng lo Io n d i vo i klu vu c cng ly vo i nlu ng mo n vay
klo la i co c u lon va lli u l n nlu ng lli lruo ng v n pla l
lri n su d ba n la i sa n.
Vi c a p du ng du ng nlu ng liu clu n na y clo Ha n Qu c,
Indnxia va Tla i Ian da klng co llm duo c m l lla nl
cng ro ra ng na o nu a, bo i vi co m l xu ll n i b l Ia ca c
Cng ly Qua n Iy Ta i sa n n m giu la i sa n. Vi ca c cng ly na y
clua du 5 nm linl lu kli lla nl I p, nn ca c liu clu n cu a
KIingebieI d ra clua a p du ng duo c. Tuy v y, lla nl licl cu a
ca c cng ly qua n Iy la i sa n lleo ki u l p lrung o ca c lli
lruo ng mo i n i In clo ll y, clu ng co xu luo ng lro lla nl
ba i lla i Iu da i clu klng pla i Ia m l klo clu a clu
d ng d i vo i ca c kloa n vay kl do ng. M c du k l qua na y
co ll pl n na o Iin quan d n m l s d c di m cu a ca c lli
214
Tht r ng vn nng c an Tht r ng vn nng c an
k hi n quat r nh t ai c c u k hi n quat r nh t ai c c u
c ac t ht r ng mi ni c ac t ht r ng mi ni
di n r a k hok hn hn di n r a k hok hn hn
215
THI Y IL N, A T NUO C A TRA I QIA
klu ng loa ng ngn la ng d u ll p ky 90 (va
sau do Ia klu ng loa ng li n l sau kli la i gia
nl p clu Au), lluo ng duo c nu In nlu m l
l m guong clo ca c nuo c dang pla l lri n dang
dua nlau la i co c u ngn la ng. Vo i di m klo i
pla l cu a cu c klu ng loa ng va o cu i nm
1992 m c du v n d da lro nn ro ra ng lu
nm lruo c clinl plu da va o cu c vo i m l
kloa n ba o da m loa n b clo l l ca ca c Ioa i vay
no cu a ngn la ng. Securum, m l ngn la ng
l i duo c lla nl I p d li p qua n l l ca ca c
mo n no kl do ng, va sau do Co quan H lro
Ngn la ng da duo c lla nl I p. Co quan na y il
ra cu ng da lu bo m l su da m ba o Io i cam
k l se bom llm v n c pl n kli Iuo ng v n
ro ng cu a ngn la ng xu ng duo i 9 da klng
duo c llu c li n. Securum nlanl clo ng
cluy n sang ba n bo l la i sa n. Vi c s p x p Ia i
clu ng va ba n luong d i nlanl lrn co so
giao dicl clu ng kloa n va llng qua ca c knl
kla c da loa n l l va o nm 1997. Cli pli
ro ng cu a vi c Ia m na y uo c linl 2,1 GDI,
ll p lon nli u so vo i mu c nguo i la Io nga i.
M c du nlu ng lla nl licl na y luong d i
Io n so vo i qui m li m n cu a v n d , nlung
Tlu y i n da co duo c nli u Io i ll ma ca c
nuo c dang pla l lri n klng co . Tlu nl l, nlu
da nu lrong ba i, nli u la i sa n Ia b l d ng
sa n, nlung klng gi ng vo i ca c cng ly,
clu ng klng do i lo i pla i co ky nng l clu c
Ia i. Hon nu a, kli ca c nuo c dang pla l lri n
ll y nli u doanl ngli p Io n cu a minl c n
duo c co c u Ia i, lli nlu ng klo kln v clinl
lri b l d u na y sinl da ng k . Tlu lai, dn cu
luong d i d ng nl l va ca c ll cl dn clu
duo c lli l I p l l cu ng Ia m l Io i ll klng gi
so sa nl duo c kli xu Iy v n d llanl Iy la i sa n.
Vi ll , lli du , mo i su pla n d i v m l clinl
lri se duo c ll li n qua Co quan H lro Ngn
la ng, va lrong ca lai co quan na y d u da m
ba o co duo c m l mu c d minl ba cl r l cao.
Tlu ba, klung pla p Iy Ia i cu c ky llu n Io i
clo vi c llu c lli ca c qui dinl v pla sa n. Nlu
KIingebieI da nu, Tlu y i n duo c da nl gia
cao lon My lrong vi c da m ba o llu c lli
quy n cu a nguo i clo vay, co ngla Ia ca c
quan clu c cliu m l su de doa llu c su kli n
lo pla i ra su c c g ng. Va ngu n v n cu ng
nlu ky nng klng pla i Ia m l lro nga i lrong
qua lrinl co c u Ia i.
Ca c nuo c dang pla l lri n cu ng mong
mu n co duo c nlu ng Io i ll do , nlung lo
cu ng co ll mu n co m l Saab lrong m i nla
d xe. Klng co nlu ng Io i ll na y, klng ro
m linl lrn co ll a p du ng loa n loa n sang
nuo c kla c duo c lay klng. M l s d c di m,
nlu klng co su can lli p cu a clinl plu va o
cng la c qua n Iy ngn la ng cu a lu nln, nlu
lruo ng lo p cu a RIC (H p 3.6), co ll Ia pl n
llicl lo p nl l lrong ba i lo c na y.
Hp 3.7. Ki nh nghi m c ua Thuy i n: Saab t r ong mi nha x e? Hp 3.7. Ki nh nghi m c ua Thuy i n: Saab t r ong mi nha x e?
Ngun: LngIund (1999), Ingves va Iind (1996) va KIingebieI (2000).
lruo ng mo i n i In lli lruo ng v n nng ca n vo i su klan
li m nlu ng ky nng v la i co c u nlung no cu ng g n cl l
vo i su ll l ba i do klng su du ng duo c klu vu c lu nln m l
ca cl minl ba cl va o vi c xa c dinl xem d i luo ng na o da ng
d cu u s ng. i u r l llu vi Ia , g n dy Mlic da a p du ng
linl llu c ba n d u gia la i sa n b l bu c n u nlu ng n Iu c l
clu c Ia i do ca c co quan da n x p clu lri ll l ba i, m l ca cl li p
c n gi ng nlu ki u d y klo i d ng m l c xe dang cl l ma y,
va no da minl lo a clo nguyn l c mang linl cl l lo n da
la ng lrong ca cl li p c n cu a clinl plu Ia klng qua ba m
cl l va ru l Iui nlanl.
Su l p lrung nli u lon va o vi c so lu u cng ly va mu c d
licl lu cu a ca i o ca c nuo c bi klu ng loa ng g n dy clo ll y,
ca cl li p c n b ng ca c cng ly qua n Iy la i sa n lleo ki u l p
lrung dang la o nli u co l i lon clo su Ia m du ng, nlung
d ng llo i cu ng co klo kln lrong vi c su du ng klu vu c lu
nln. M l ca cl Iu a clo n kla c Ia su du ng ca c l clu c cu a nuo c
ngoa i, d lo c l lro qua n Iy qua lrinl, lo c mua va la i co
c u nlu ng la i sa n co v n d , nlung ca cl Ia m na y cu ng v p
pla i m l klo kln Ia nli u xa l i clua quen vo i vi c la i sa n
qu c gia bi lu l klo i lay minl. N u klng lleo liu clu n
Becker-SligIilz, d gia m bo l nguy co Ia m du ng di u quan
lro ng Ia pla i co duo c m l mu c d minl ba cl Io n lon clo ca
qua lrinl, va da m ba o mu c Iuong li u qua cao clo nlu ng ai
llam du va o qua lrinl na y (la y nlo Ia i pl n lrinl ba y v m l
su cn b ng llicl lo p giu a ca c ki u Io nga i lrong Cluong 2).
M i de doa d i vo i nlu ng cng clu c Ia m sai, nle nl l Ia bi
lru m l pl n da ng k lrong Iuong luu, se Ia cng cu l l nl l
d co duo c su di u la nl lrung llu c. Gia i pla p lla nl cng
clo klu ng loa ng ngn la ng do i lo i pla i llay d i ca cl lu
duy va gia nl duo c ni m lin cu a cng dn lrong nuo c cu ng
nlu nguo i nuo c ngoa i. clo m l s ngn la ng ll l ba i
ll ng llu ng ngay lu kli b l d u qua lrinl, va lluy l plu c l l
ca r ng nlu ng ngn la ng co n Ia i Ia plu lo p d s ng so l, do
Ia di u clu cl l d lla nl cng, va su du ng klu vu c lu nln
216
d xa c dinl nlu ng d i luo ng na o s ng so l Ia ca cl Ia m l l nl l
ma li n nay co duo c.
K t l un K t l un
C
HINH TRI HOA NGA Y CA NG NHIL I CA C QIYL T
dinl cu a ngn la ng kli clinl plu llam du va o cu ng
co ngla Ia d ng co d co duo c m l lrung gian la i
clinl li u qua va lo p Iy da bi l n lluong bo i linl llu c nla
nuo c so lu u, b l k vi c so lu u na y Ia la m llo i lay Iu da i.
Clinl plu na o vu a mu n Ia nguo i so lu u vu a Ia nguo i di u
li l lli r l klo da l duo c lla nl cng lrong ca lai. B ng clu ng
o nli u nuo c va m l va i nglin cu u linl lu ng da clo ll y,
linl llu c nla nuo c so lu u ngn la ng se Ia m clo l c d pla l
lri n kinl l cl m lon, kla nng li p c n ngu n lin du ng bn
ngoa i ca c cng ly Io n la n cl lon, va nguy co klu ng loa ng
cao lon. Clinl plu ca c nuo c c n pla i cn b ng giu a nlu ng
m i nguy do lu nln loa vo i su llua I lrong loa l d ng ngn
la ng qu c doanl. M l cluong lrinl lu nln loa lu ng buo c
m l ca cl da ng lin c y, clu n bi s n sa ng d rao ba n m l s
ngn la ng va pla l lri n co so la l ng di u li l d llu lu l
llm su llam gia cu a ca c ngn la ng lu nln duo ng nlu Ia
m l I i di lo p Iy d Ia cl kle giu a nlu ng nguy co cu a vi c
la nl d ng va klng la nl d ng.
B ng clu ng na y cu ng clu ng lo ca c co quan clu c nng c n
I p k loa cl d co ll lu ru l Iui b l cu Iu c na o, sau kli lo da
co v n go p la m llo i lrong l ll ng ngn la ng, coi do Ia m l
pl n cu a qua lrinl la i co c u loa n di n. Nlu da nu lrong ca c
cluong lruo c, Ia m vi c cu ng vo i lli lruo ng duo c xem nlu m l
li n lrinl ma clinl plu nn uu lin, nl l Ia d clo ca c Iu c
Iuo ng lli lruo ng lu clo n ra ke ll ng va nguo i llua. Ca c ngn
la ng nuo c ngoa i cu ng do ng vai lro quan lro ng lrong vi c li p
qua n lu nla nuo c, va di u na y ca ng du ng kli clu ng la llu c
su Io nga i v vi c cli co il nlu ng nguo i lrong cu c cli pl i ca
ngn la ng va b ma y di u li l ngn la ng.
217
1. S Ii u cu a Ia Iorla, Io pez-de-SiIanes va
SlIeifer (2000) co ll bi la n cl vi cli l p lrung
va o 10 ngn la ng Io n nl l, nlung cu ng clo
ll y, lrong l u l l ca c nuo c, di u na y cli m
m l li lro ng Io n lrong l ll ng ngn la ng, ma
lleo dinl ngla cu a ca c la c gia , bao g m ca ngn
la ng pla l lri n. Tuy nlin, s Ii u cu a Barll,
Caprio va Ievine (2001b), xy du ng du a lrn
nlu ng cu c plo ng v n ca c co quan di u li l, da
dua ra uo c linl li I la i sa n lrong nlu ng ngn
la ng ma so lu u nla nuo c cli m da s , va s Ii u
cu a lo co m i luong quan klng klil vo i s Ii u
cu a Ia Iorla, Io pez-de-SiIanes va SlIeifer clo
ll p ky 90.
2. Trong ca c ple p l i quy lng lruo ng cu a
minl, nlu ng bi n s na y bao g m: s nm di lo c,
lrinl d pla l lri n kinl l va la i clinl ban d u,
Ia m pla l, bin d gia lrn lli lruo ng clo den, cli
s v su can lli p cu a clinl plu , mu c d va pla m
vi a p du ng llu va lro c p.
3. Cu ll Ia mu c GDI llu c l lrn d u nguo i,
llam nlu ng, nguy co bi cng lu u loa , li u qua
cu a b ma y la nl clinl, va Iu l pla p cu ng nlu
lruy n ll ng lr l lu cu a m l nuo c. Nglin cu u
na y, cu ng nlu l u l l ca c s Ii u duo c nu b l
lrong Hinl 3.1, du a lrn i u lra cu a Ngn la ng
Tl gio i v su i u li l va Gia m sa l Tl n lro ng,
va d c p d n li I pl n lrm cu a loa n b la i sa n
cu a klu vu c ngn la ng lluong ma i lrong ca c
ngn la ng do nla nuo c so lu u da s , llo i ky
1997-98.
4. Ngoa i ra, CeloreIIi va Gambera (2001), Ia
nlu ng nguo i da lim ll y m l s li u u ng licl cu c
cu a mu c d l p lrung loa l d ng ngn la ng nli u
lon lrong vi c d y ma nl su lng lruo ng cu a klu
vu c cng ngli p dang c n su la i lro bn ngoa i, da
k l Iu n r ng, ca c li u u ng na y da bi linl lra ng so
lu u nla nuo c Io n lon lri l liu.
5. M c du ba i vi l Iu c d u cu a Barll, Caprio va
Ievine (2001a) vo i 60 nuo c cli lim ll y m l m i
quan l klng da ng k giu a so lu u nla nuo c va
klu ng loa ng, nlung nlu ng nglin cu u s p xu l
ba n cu a lo , du a lrn 105 nuo c, da lim ll y m l
m i Iin l co y ngla.
6. Tinl lra ng ngn la ng qu c doanl clo
doanl ngli p nla nuo c vay duo c bi l Ia da li p
lu c gia m lrong ll p ky 90.
7. Vo i nlu ng nuo c da co l ll ng la i clinl
pla l lri n su lli k l Iu n o dy da da o nguo c,
di u na y co ll gia i llicl b ng ca c I p Iu n kinl
l clinl lri lo c, luy il qua quy l lon. Ca ng g n
d n ky b u cu li p lleo lli nguo i la ca ng co ve
la n cl su du ng nlu ng pla n u ng pla i lra gia v
m l clinl lri clo cu c klu ng loa ng, di u na y
ca ng cu ng c llm llng di p clo r ng, ra o ca n
clinl lri cu ng r l quan lro ng. Ca c bi n s do
Keefer dua ra d pla n a nl mu c d s n co llng
lin clo cng clu ng Ia i klng co la c du ng ma nl
lrong ple p l i quy, nlung klng d n mu c lli u
nl l qua n vo i Iy lluy l.
8. Nlu ng l n ll l sau kli lu nln loa du ng
co ll quy il nl l m l pl n clo nlu ng kloa n
llua I lu lruo c va ca c di u ki n ban d u y u
ke m. M c du nli u n n kinl l cluy n d i da
pla i lra i qua su ll l ba i cu a ngn la ng lrong
nlu ng nm ngay sau kli qua lrinl cluy n d i
duo c b l d u, nlung nlu ng v n d na y lluo ng
di n ra lrong ca c ngn la ng qu c doanl, clo
ll y su li n di n cu a nlu ng kloa n llua I lrong
218
Chut hc h Chut hc h
llo i ky li n ca i ca cl, lo c Ia di u klng lra nl
klo i kli co su bi n d ng lrong klu vu c sa n xu l
v l cl l, va suy clo cu ng d u Iun g n Ii n vo i
klun kl di u li l y u ke m.
9. Clinl plu ll m cli co n xem xe l vi c giu Ia i
quy n so lu u va ky k l lo p d ng llu qua n Iy
ngn la ng vo i ca c bn lu nln, nlung r l may
m n Ia lo da klng Ia m ll , bo i vi ca c lo p d ng
qua n Iy cli co ll co la c du ng lrong nlu ng nga nl
ma cl l Iuo ng co ll d da ng ki m clu ng va uy
lin r l cao (Ngn la ng Tl gio i 1995). Vi ll ,
kla cl sa n Ia m l lli du lloa ma n ca lai liu
clu n d ky lo p d ng qua n Iy : b l cu ai cu ng co
ll lleo do i cl l Iuo ng d u ra (r l d da ng ki m
lra xem kln l m co sa cl lay klng) va cl l
Iuo ng Ia di u quan lro ng (kla cl sa n na o co kln
l m b n se m l kla cl). Tuy nlin, r l klo clo
nlu ng nguo i gu i li n, clo vay va gia m sa l, va
ngay ca nlu ng nguo i qua n Iy , d da nl gia linl
lra ng Ia nl ma nl cu a danl mu c d u lu cu a ngn
la ng, lu c Ia r l klo no i duo c danl mu c do co
sa cl lay klng. Va vi o l u l l ca c nuo c, vai
lro cu a uy lin m l kli da In d n l l bu c lrong
loa l d ng ngn la ng d u bi m l d n la c du ng
kli l n la i cng klai lo c ng m ng m ca c cluong
lrinl ba o li m li n gu i, nn loa l d ng ngn la ng
klng llicl lo p d ky lo p d ng llu qua n Iy . Co
Ie nl n llu c duo c di u na y nn co r l il nuo c llu
ky lo p d ng llu qua n Iy ngn la ng.
10. Danl sa cl clua d y du duo c nu lrong
CIaessens, Djankov va KIingebieI (1999), Dziobek
(1998), Garcia (1999), va Iindgren va ca c la c gia
kla c (2000) vo i ngu n duo c lricl d n o dy.
11. Duo ng nlu co su klng nl l qua n giu a
vi c clinl plu duy lri su suy di n ca m linl v
linl lra ng clinl sa cl cu a minl, lrong kli Ia i
klng ngu ng do i lo i su minl ba cl lu plia nguo i
kla c. Ro ra ng co m l mu llu n giu a su cl c
cl n v clinl sa cl vo i nlu ng Io i ll cli n Iuo c
llu duo c nlo su lu y li n. Nlung n u clinl plu
mu n lim ki m m l gia i pla p clung lli duo ng
nlu klng co Iy do gi d la n cl vi c su du ng
nlu ng cng cu cli n Iuo c ma klu vu c lu nln
klng co .
12. Quan di m clung kli ca c nla duong cu c bi
klo kln ca n buo c Ia lo pla i licl cu c cu u giu p
nguo i gu i li n lrong klu ng loa ng, nlung Baer va
KIingebieI (1995) Ia i clo ll y, lrong 5 cu c klu ng
loa ng ma nguo i gu i li n pla i cl p nl n llua I ,
lli sa n Iuo ng d u plu c l i nlanl clo ng.
13. Nli u ngn la ng lrung uong la n cl cli
l lro llanl kloa n lu cu a s cli l kl u lrong m l
llo i gian ng n, lu 7 nga y d n va i lla ng. Tlng
lluo ng, nlu ng ngn la ng na o xin duo c l lro
llanl kloa n nli u I n d u c n pla i clu y gia m
sa l cl l cle lon, va lrn llu c l , pla i bu c nlu ng
ngn la ng na y lim ngu n v n kla c, k ca o
nlu ng noi ma no da ra klo i ca c cluong lrinl ba o
li m li n gu i.
14. Cng cu ma lo su du ng - lluo c do mu c d
llam nlu ng cu a clinl plu , lruy n ll ng Iu l
pla p va lr l lu - x p llu la ng lu cao d n ll p
lleo mu c d ngoa i sinl. ng llo i, lo cu ng ki m
lra ple p l i quy pl n du lrong nlu ng cng cu
na y, va ll y klng co y ngla.
15. Tlu c ra, di u na y cu ng du ng vo i ca c ngn
la ng: BarlloIomev va Gup (1999) da clo ll y
lrong 10 nuo c G-10 klng k My , ngn la ng
lrong l u l l ca c lruo ng lo p d u li m kli pla i
do ng cu a, va lluo ng lli b l ky su llanl Iy na o
cu ng d u Iin quan d n vi c cluy n m l pl n
loa l d ng cu a ngn la ng na y sang clo ca c ngn
la ng kla c, duo c gia dinl Ia co n du ng vu ng duo c.
219
16. Ca c ngn la ng qu c doanl lluo ng duo c
la i c p v n - m c du klng ro v n lrong ba ng
l ng k l la i sa n cu a clu ng co gi kla c vo i nlu ng
yu c u du plo ng ma lo do i lo i o clinl plu cu a
minl - ma klng pla i sa lla i nlu ng nguo i qua n
Iy lo c Ioa i lru ca c l u qua b l Io i kla c.
17. Kli ngn la ng duo c ba n lli ngu n g c cu a
nguo i mua Ia di u quan lro ng - ca Iganda va
Glana (H p 3.1) d u da co m l qua lrinl lu nln
loa ll l ba i va l n ke m kli ba n clo ca c cng ly
cl la o nuo c ngoa i, di u na y clo ll y l m quan
lro ng cu a vi c lim duo c nlu ng nguo i mua llicl
lo p va du ng d n. Nl l qua n vo i llng di p
lrong pl n na y, nli u dinl ngla luong d i ro da
duo c xy du ng, d Ia m sa ng lo nlu ng liu clu n
na y.
18. Vi Io i nl n plu llu c va o vi c llam gia
va o klu vu c ngn la ng nn ca c nla duong cu c se
pla i cl p nl n co m l s la n cl v di u ki n gia
nl p cu a ngn la ng, n u klng lli Io i lu c li m
nng se klng du d llu lu l nlu ng nla d u lu co
lra cl nli m.
220
8c i | nc i su |ic n |c i ngc nc c xc rc nc 1c i |c i nc i luc ng iic n
nc i lc n 1c u cc i|c gc rc, .c sc cc xu |uc ng gc rc, nc i nc i |cc ng
lcc n c n|u ng uc c gic .c n c|u c u lc nc n |in| ic su !u ng iic n nc i,
.c cc cc c ||cc n nc 1c n |c n rc i lc n
WaIler Bagelol (1873)
HI CI C KHI NG HOA NG TA I CHINH
Io n xa y ra, lli l l ca nlu ng ai plu llu c va o
ca c dicl vu la i clinl d u pla i ga nl cliu.
Nguo i gu i li n co ll m l s li n cu a lo , lo c
la i kloa n cu a lo se bi do ng bng, va gia lri
d ng li n bi suy gia m do Ia m pla l. Nlu ng
nguo i di vay co uy lin se bi c l gia m ca c kloa n
vay. Nlu ng nla la i lro , b ng ca cl clo vay no lo c go p v n c
pl n, se nl n ll y lli lruo ng lro nn kl ca n. Nlu ng nguo i v
luu co ll nl n ll y mu c s ng cu a minl bi suy gia m. Nlu ng
nguo i llam gia ca c cluong lrinl ba o li m co ll nl n ll y d i
la c cu a minl bi pla sa n. Va nlu ng nguo i n p llu lluo ng pla i
m l ca c kloa n li n ma Ie ra lo co ll cli liu clo ca c mu c dicl
c n lli l lon. Tl m cli d i vo i nlu ng nguo i qua ngle o, d n
mu c klng su du ng ca c dicl vu la i clinl lu klu vu c la i clinl
clinl llu c, cu ng co ll nl n ll y llu nl p cu a minl gia m
ma nl do suy lloa i, va ca c ngu n la i clinl pli clinl llu c cu ng
co ll ca n ki l (xem H p 2.1).
103
Ngn ng a va gia m thi u
khu ng hoa ng
K
CHUONG HAI
Ca c ll p ky g n dy da clu ng ki n m l Ia n so ng ky Iu c ca c
cu c klu ng loa ng: va o cu i llin nin ky , da xa y ra 112 lri u
clu ng klu ng loa ng ngn la ng loa n di n o 93 nuo c k lu cu i
ll p ky 1970, va 51 con s l g n nlu klu ng loa ng o 46 nuo c.
104
KHI KHI NG HOA NG XA Y RA VA
nlu ng nguo i clo vay lro nn klng llicl ru i
ro nli u lon, lli ca c doanl ngli p nlo Ia
nlu ng nguo i d u lin bi ga l ra klo i d i
luo ng clo vay, dy Ia m l Iy do quan lro ng
gia i llicl la i sao ly I pla sa n o ca c doanl
ngli p nlo lluo ng lng cao lrong ca c cu c
klu ng loa ng la i clinl. Sau do , l l y u ly I
do i ngle o co ll lng vo l va duy lri o mu c
cao lrong m l kloa ng llo i gian sau klu ng
loa ng.
Sngi thuc di n ngheo
Nm I nn xi a Han Quc Thai Lan
1990 80,0 14,7 18,4a
1996 50,6 4,7 7,5
1998 - 9,1 7,6
1999 76,3 - 9,7
2000 70,3 6,0 8,7
- Klng co s Ii u.
C|u i|ic|. S Ii u cu a nm 2000 Ia s uo c linl.
a. S Ii u nm 1988.
Nguc n. Ngn la ng ll gio i.
Tl m cli vo i su plu c l i va ly I do i
ngle o du ki n da gia m xu ng va o nm 2001,
nlung cli o Tla i Ian, s nguo i ngle o uo c
linl v n nlu lruo c kli klu ng loa ng xa y ra,
co n o Indnxia va Ha n Qu c lli con s na y
v n o mu c cao. Kli la c d ng cu a klu ng
loa ng r l lr m lro ng lli nguo i ngle o Ia i bi
lli l llo i lon nu a, vi ca c loa don d n la n
pla i lra , va ca c kloa n vay so m lay mu n
cu ng pla i loa n lra (Hinl 2.1). Cli pli ngn
sa cl d kl c plu c linl lra ng vo no cu a ngn
la ng, ll li n qua nlu ng kloa n li n duo c
bom va o lu ngn quy cu a clinl plu , se duo c
lrang lra i bo i vi c lng llu , gia m cli liu,
lo c Ia m pla l, l l ca di u na y d u la c d ng
ma nl d n nguo i ngle o. Tl m cli, n u ca c
quan clu c c g ng ki m soa l nl m ngn cl n
su ll l lloa l v n, lli kinl ngli m clo ll y
r ng, ca c gia dinl gia u co se co ll plo ng
lra nl ca c la c d ng na y m l ca cl l l lon: ca c
kloa n li n cu a ca c gia dinl co llu nl p ll p
va lrung binl se pla i ga nl cliu ca c mu c llu
cao lon, clo nn su pln pl i llu nl p se
x u lon, il nl l Ia lrong va i nm sau cu c
klu ng loa ng. Su lng lruo ng sau do "... klo
co ll Ioa i bo duo c mu c d b l binl d ng cao
lon xa y ra lrong llo i ky klu ng loa ng kinl l
lr m lro ng" (Iuslig 1999). H u qua Ia , ngn
cl n klu ng loa ng la i clinl Ia m l cng cu
quan lro ng va lu a le n se r l lu u li u d duy
lri lng lruo ng va cl ng do i ngle o.
Hp 2.1 Ngheo oi vak hung hoang Hp 2.1 Ngheo oi vak hung hoang
So vo i nlu ng cu c klu ng loa ng lruo c kia, nlu ng cu c klu ng
loa ng g n dy nga y ca ng pl bi n va l n ke m, va cli pli cu a
clu ng lluo ng r l Io n o ca c nuo c dang pla l lri n.
Cluong na y lruo c l l se xem xe l la i sao l ll ng la i clinl
Ia i lluo ng d d vo - d c bi l Ia o ca c nuo c dang pla l lri n,
va di u na y d xa y ra lon nli u o l ll ng ngn la ng - va
sau do , lla o Iu n v cli pli va nguyn nln cu a klu ng
loa ng la i clinl va ngn la ng. Klu ng loa ng ngn la ng duo c
xem Ia lro ng lm, va m c du d ng li n m l gia Ia m l y u l
clung cu a ca c cu c klu ng loa ng ngn la ng, nlung ca i go i Ia
klu ng loa ng song sinl (klu ng loa ng ngn la ng di di vo i
klu ng loa ng li n l ) se duo c da nl d lla o Iu n lrong
Cluong 4.
Ia m ll na o xa l i co ll cung c p ca c dicl vu la i clinl
ma klng pla i cliu nlu ng cli pli d vo na y` Ca c co cl
kluy n klicl, sa n pl m cu a ca c Iu c Iuo ng lli lruo ng dang
luong la c vo i mi lruo ng di u li l, li n nlin Ia nlu ng y u l
clu cl l d n dinl va v n la nl klu vu c la i clinl, clo nn
pl n lai cu a cluong na y Ia i u li l Ngn la ng: Tranl llu
Tli lruo ng, lro Ia i vi c ca i ca cl lrong Inl vu c na y. Cu ng
gi ng nlu vi c lu do loa ca c sa ng ki n lu nln lrong klu vu c
la i clinl, su pla l lri n cng ngl lrong Inl vu c sa n xu l v l
cl l va Inl vu c la i clinl da llu c su lro lla nl m l pl n lrong
cu cluy n v linl lra ng nga y ca ng d bi l n lluong cu a l
ll ng la i clinl lrong ll p ky g n dy, nlu ng pla l ki n sa ng
la o nl m lranl llu klu vu c lu nln va cng ngl se Ia clia
kloa d dua nlu ng ru i ro v m l xa l i cu a la i clinl va o
vo ng ki m soa l.
M l m l xicl clu y u cu a mi lruo ng kluy n klicl Ia
m l ma ng Iuo i an sinl clo ca c ngn la ng. Tl ky 20 duo c
da nl d u vo i su gia lng ma ng Iuo i an sinl clo klu vu c
ngn la ng, lrong do lla nl pl n clinl y u Ia pluong llu c
cu u ca nl - clo vay - cu i cu ng va ba o li m li n gu i. M c du
da co r l nli u ba i vi l v cu u ca nl - clo vay - cu icu ng,
nlung clo d n l n g n dy, ca c nglin cu u v ba o li m li n
gu i l u nlu cu ng mo i cli du ng Ia i o linl Iy lluy l va cli gio i
NGN NGU A VA GIA M THIL I KHI NG HOA NG
105
Nhng c uc k hung hoang Nhng c uc k hung hoang
t ai c hnh gn y ngay t ai c hnh gn y ngay
c ang ph bi n vat n c ang ph bi n vat n
k em hn so vi t r c k em hn so vi t r c
C c u k huy n k hc h l a C c u k huy n k hc h l a
i u t hen c ht i vi s i u t hen c ht i vi s
n nh vavn hanh c ua n nh vavn hanh c ua
h t hng t ai c hnh h t hng t ai c hnh
la n o nuo c My . Vo i su mo r ng cu a l ll ng ba o li m li n
gu i cng klai lrn kl p ll gio i nlu li n nay, clu ng la se
l p lrung va o pl n llu ba, Ma ng Iuo i an sinl Klu vu c la i
clinl, va ba n xem l ll ng na y nn duo c lli l k kli na o va
b ng ca cl na o Ia l l nl l. M l ma ng Iuo i an sinl clung va
la o plo ng clo ca c ngn la ng - lay linl llu c so lu u nla
nuo c, duo c lla o Iu n lrong Cluong 3 - co ll Ia y u l clu
cl l gy ra li n luo ng ll ng lri cu a ngn la ng va kla nng
d d vo lrong l u l l ca c lli lruo ng mo i n i.
Ta i clinl co ll Ia b l ky llu gi, nlung cl c cl n no
klng o lra ng lla i lnl: m l kli ca c Iu l I da duo c ban la nl,
ba n cl l cu a lli lruo ng la i clinl Ia m clo nlu ng nguo i llam
gia d c bi l d da ng cluy n loa l d ng kinl doanl cu a lo
sang ca c linl llu c lo c dia ba n kla c nlau, di u na y co ll
v li u loa ca c mu c liu cu a ca i ca cl. Tinl cl l I n lra nl
di u li l na y se llay d i lru c li p lu y lleo vi c ca c qui dinl
da klng linl d n la nl vi l i uu loa cu a nlu ng d i luo ng
llam gia d n mu c d na o. N u coi nlu ng v n d kla c Ia nlu
nlau, lli l ll ng la i clinl, lrong do co ca c d ng co kluy n
klicl la nl vi cl p nl n ru i ro m l ca cl ll n lro ng, se r l
vu ng cl c, se co il nguy co xa y ra ca c cu s c, va do do , co ll
go p pl n licl cu c lon d gia m lli u ru i ro. Va kli su di u li l
luong lo p vo i ca c d ng co kluy n klicl, Ia i duo c k l lo p
cu ng vo i m l co so la l ng kluy n klicl lli lruo ng loa l
d ng co li u qua , lli lng lruo ng kinl l se duo c ca c l clu c
lrung gian la i clinl llu c d y, ma ca c lrung gian na y co d ng
co va li m Iu c la i clinl du d cl p nl n ru i ro m l ca cl ll n
lro ng. i u na y klng co ngla Ia cli du a duy nl l va o lli
lruo ng d llu c li n cng vi c, ma pla i Ia m clo ca c kluy n
klicl d i vo i l clu c lu nln s c be n lon va lluo ng xuyn
da nl gia Ia i la c d ng cu a nlu ng llay d i lo Io n d i vo i lo ,
di u na y duo c go i Ia su di u li l d ng. li u ro lon l u
qua cu a mi lruo ng di u li l li n nay, cu ng nlu nlu ng uu
ll va b l Io i cu a b l ky m l cu c ca i ca cl na o, lli ca c co quan
clu c nng c n pla i clu lro ng d n nlu ng d ng co kluy n
klicl co ba n.
106
Co ll klng cli du ng Ia i o vi c don llu n xy du ng ca c
cluong lrinl ca i ca cl qui cl va ca c v n d v ma ng Iuo i an
sinl lrong Inl vu c la i clinl. Clu ng la c n pla i d l ra cu
lo i, Ii u co Iy do su xa na o nu a d gia i llicl la i sao nlu ng
cu c ca i ca cl nlu v y klng ke o da i k lu kli duo c klo i
xuo ng o l u l l ca c nuo c. Ii u do co pla i Ia do nlu ng ll l
ba i kli lli l k qui cl di u li l, lay no pla n a nl su y u ke m
lrong ca c ll cl clinl lri` Ii u do Ia do Io i icl cu a m l s
nlo m d c Io i va nlu ng nguo i do d u clinl lri clo lo , kli n
clo cli li p lu c duy lri m l mi lruo ng ll cl Io ng Ie o va
ma ng Iuo i an sinl vo i nlu ng li u u ng do kluy n klicl sai
I cl, m c du clu ng Ia m lng ru i ro d vo l ll ng ngn la ng
v n Ia di u r l l n ke m clo xa l i` Nlu ng v n d na y vuo l
qua pla m vi cu a cluong 2, va llu c ra, co n vuo l qua pla m vi
cu a nli u nglin cu u, m c du v y, clu ng la cu ng se quay lro
Ia i m l s v n d co Iin quan o Cluong 3.
Tai sao h t hng t ai c hnh quad v... vavn Tai sao h t hng t ai c hnh quad v... vavn
duy t r t heo c ac h o duy t r t heo c ac h o
1c i cc nc i nguc i 1c u cc iin n|c i ||i |c |c n| p|u c n|c i, .c ||i |c
|ic n 1uc c n|ic u iic n, ||i nc i sc nguc i lc n rc iic n, n|ung |c u |c i
nc i nguc i 1c u ng|i |c cu ng lc n rc iic n, i| 1c lc nc i cc |c i ic i
1c p 1c nc i !c i nc i cc c| ic i in|. Hc u |c i nc i .ic c c|i cc i|c iin
ircng c|c c lc i, .c rc i lcu iruc c ||i su ic i ic 1uc c p|cn| p|ui i|
n|u ng |c lu c !c i ||c c lc c n|c i 1c ccc c|c xc |c, i|cc i ||c i su
iru ng p|c i cu c p|c p luc i. N|ung n|u ng i|ic i |c i nc c|u ng 1c lc i
.c n iic p iu c gc rc i|ic i |c i ||c c, .c nic n iin ngc cc ng irc ncn
su gic n |cn.
WaIler Bagelor (1873, lr. 151)
K
HI THU C HIL N CA C CHU C NNG CO BA N CI A
minl, la i clinl lluo ng Iin quan d n vi c da nl d i
m l kloa n li n nga y lm nay d nl n duo c m l
kloa n li n lu a le n lrong luong Iai, lluo ng vo i linl llu c
loa n lra m l kloa n Ia i nl l dinl. Ba n cl l Iin llo i gian na y,
107
cu ng vo i nlu ng v n d v llng lin ma mo i nguo i d u bi l,
se dua d n la nl vi "Iu a clo n nguo c" va lm Iy Io i du ng ba o
Ia nl, c y Ia m Ii u, Ia lrung lm cu a su d vo la i clinl. M i
bn llam gia giao dicl na y se ky k l lo p d ng vo i nlau, vo i
ky vo ng v m l Ioa l ca c bi n s co a nl luo ng lo i vi c loa n
lra . Ky vo ng llay d i, co ll r l nlanl, va Ia m clo gia la i sa n
giao d ng, di u na y d n Iuo l no co ll lro nn lr m lro ng lon
do kla nng xa y ra la nl vi da m dng.
Cl c cl n co di u gi do lrong y luo ng clo r ng, lli lruo ng
la i clinl cli don gia n Ia m clo vi c su du ng llng lin co li u
qua lon, lleo ngla Ia , m l nguo i d u lu klo co ll Iin lu c
ki m duo c Io i lu c ll ng du - il nl l Ia sau kli da di u clinl
lleo mu c d ru i ro ma anl la pla i ga nl cliu - n u cli su
du ng ca c llng lin clung s n co . Tlu c ra, ngay ca nlu ng
llng lin v n klng s n co kl p noi cu ng co ll nlanl
clo ng dua va o lrong mu c gia lli lruo ng, clu ng na o co du ca c
nla d u lu co li m Iu c la i clinl va d y du llng lin.
M c du gia lluy l "lli lruo ng li u qua " Ia m l liu clu n
co icl d m la su li n lri n cu a gia lri lruo ng la i ca c llo i di m
binl lluo ng, nlung r l klo co ll gia i llicl qui m su v n
d ng cu a gia ca lrong loa n ca nl r i ren. M c du ba n lln no
cli mang linl nl l llo i, clu ng kloa n lrong gia lluy l v m l
lli lruo ng li u qua " da d vo cu ng vo i nlu ng ma ng co n
Ia i cu a lli lruo ng va o nga y 19 lla ng 10 nm 1987. Su plu c l i
cu a no di n ra cl m lon so vo i ca c ma ng kla c cu a lli lruo ng"
(SlIefer va Summers 1990, lr. 19). Tlu c ra co nlu ng Iy do lo p
Iy mang linl Iy lluy l co ll gia i llicl la i sao lli lruo ng la i
clinl klng ll co li u qua va gia ca klng ll duo c ca o
b ng loa n loa n n u llng lin klng loa n la o, va vi c ky k l
lo p d ng Ia l n ke m (Grossman va SligIilz 1980). Su sai I cl
da ng k va nga y ca ng lng so vo i mu c gia cn b ng Ia co ll
xa y ra, ll li n nlu nlu ng bong bo ng, lo c su In xu ng cu c
di m mang linl d u co. Va ca c bong bo ng se ca ng d xu l
li n kli ca c ca nln klng loa n loa n lo p Iy kli da nl gia ru i
ro - m l pla l li n qua nlu ng I n llu ngli m, kli nguo i la
du a qua nli u va o nlu ng kinl ngli m g n dy (bi u I su
108
Gi at huy t v t h t r ng Gi at huy t v t h t r ng
hi u quak hng t h gi ai hi u quak hng t h gi ai
t hc h c sdao ng t hc h c sdao ng
c c i m mang t nh c c i m mang t nh
u c u c
lli n c n), kli bun ba n lleo lra o Iuu lon Ia du a lrn nlu ng
y u l cn ba n, lo c kli nl n duo c ngay lla nl qua licl cu c
(lo c co ngay d ng Iu c) kli mua va o do gia dang lng In.
1
Quan di m "la i clinl lleo la nl vi" clo r ng, lli lruo ng la i
sa n d co kla nng lleo du i bong bo ng da co duo c nli u
b ng clu ng kl ng dinl v v s ca c lri u clu ng Iin quan
d n su su l gia la i sa n d l ng l, cu ng vo i su dinl Iiu il nli u
cu a klu vu c ngn la ng. M l plin ba n da duo c b sung va
c p nl l danl sa cl do KindIebergers (1978) dua ra (Ba ng 2.1)
clo ll y linl lluo ng xuyn xa y ra cu a ca c su ki n b l ngo k
lu ll ky 15, cu ng nlu su da da ng lrong ca c d i luo ng d u co.
B l d ng sa n, m l ca n lro clu y u d i vo i ca c ngn la ng va o
nu a cu i ll ky 20, da so m n m lrong danl sa cl na y, nlung
cu ng co r l nli u mu c liu kla c du a va o ca c Ioa i la ng loa
kla c - kloa ng sa n nlu d ng, ba c, va va ng, lo c ll m cli rau
qua , lo i ca c mo , mo i Ioa i linl c pli u cng ly, ca c la i sa n la i
clinl va pli la i clinl, ca c cng lrinl cng c ng nlu knl da o
va duo ng s l, va cu i cu ng Ia li n gi y va ca c dicl vu la i
clinl pla i sinl kla c.
M l k loa cl linl lla p, lay co n go i Ia k loa cl Ionzi,
ma lrong do ca c nla d u lu d bi plinl Iu a dua li n clo
nlu ng nguo i co m muu Iu a ga l, lu a le n se lra Ia i cao (clu
y u duo c lo p Iy loa llng qua ca c pluong llu c plu c la p va
"an loa n gia la o"), cu ng minl loa linl cl l d d vo cu a l
ll ng la i clinl.
2
Nlu ng k loa cl na y da gy duo c Io ng lin
b ng vi c lra nlu ng kloa n Io i lu c lu a le n clo ca c nla d u
lu ban d u lu nlu ng kloa n li n do ng go p cu a ca c nla d u
lu li p sau. M c du klo co ll lin r ng clua co nuo c na o Ia i
clua lu ng clu ng ki n ki u k loa cl na y, nlung clu ng xu l
li n o r l nli u n n kinl l cluy n d i lrong ll p ky 90, do
co b ng clu ng clo ll y m i quan l cu a clu ng vo i mi
lruo ng lranl l i lranl sa ng va llo i ky llay d i co c u. Trong
m l s lruo ng lo p, cl ng la n nlu linl lla p cu a Rumani
va o giu a ll p ky 90, lli giao llng duo ng s l, du o nuo c
kla c, d u bi lin r ng co cliu a nl luo ng bo i do ng nguo i d
x d n lli lr n CIuj, noi ma ca c nla d u lu co ll llam gia
109
110
Bang 2.1 Nhng cuc sup tai chnh chon l oc (nhom theo i tng u c)
Nm
1400
1500
1600
1700
1800
Ha ng hoa
Va ng (lrn ll
gio i 1550s)
Ti n xu o Ty Ban
Nla, 1618
Hoa tuyl p, 1640
uo ng, ca pl,
1799
Xu l kl u, 1810
va 1816
Bng o Anl,
Ila p, xu l kl u o
Anl 1836
uo ng, ca pl o
Hambu c, Iu a mi,
1857
Bng, 1861
Vang (Nev York),
1869
D u mo (My )
1871
ng (Ila p),
1888, D u mo
(Nga), 1890s
Cng ty
Cng ly ng A n
llu c Ha Ian
1636-40
Bi n Nam (Lun
n), Cng ty
Occi dent (Pha p),
1720
Cng ly ng A n
llu c Anl va Ha
Ian, 1772
Cng ly ng A n
llu c Ha Ian,
1783
Knl da o Ila p
1793
Knl da o Anl,
Ila p, 1820s
uo ng s l Anl,
1836
uo ng s l Anl
va Ila p 1847
uo ng s l Ila p,
va My 1857
uo ng s l My ,
1873
Cng ky knl
da o Ianama,
Ila p, 1888
uo ng s l My ,
1893
B t ng sa n
Knl da o, ca c
ngi nla sang
lro ng (Ha Ian)
1636-40
Biens Nalionaux
(Ila p), 1825
Clicag, 1830-42
Clicag, 1843-62
Clicag d l cng
cu a My 1853-77
Clicag, Be cIin,
Vin, 1878-98
l cng
A clenlina,
Cli cag 1890s
Ngn hang
Bardi & Ieruzzi
(IIorence) 1348
Medici (IIorence)
1492
Iugger (Augsburg),
1596
Sword Bl ade
(Lun n),
Banques General e
& Royal e (Pari s),
1720
Ca c ngn la ng
qu n o Anl, 1750s
Ca c ngn la ng
qu n o Anl, 1793
Ca c ngn la ng
qu n o Anl, 2824
u c, 1850
Overend Gurney
(Iun n), 1866,
Credil MobiIier
(Ila p), 1867
u c 1870 s
Inion GeneraIe
(Ila p) 1882
Barings (Iun n)
1890
Ta i sa n ta i chnh
Kloa n vay lrn lli
lruo ng clu ng kloa n
(Anlverp), 1557
ma va ng cu a Anl
o Amxle cdam 1763
Cng lra i Axinla l
(Ila p) 1795
Tra i pli u nuo c
ngoa i, mo nuo c
ngoa i ca c cng ly
mo i,nuo c Anl, 1825
Mo nuo c ngoa i Anl,
Ila p 1850
Tra i pli u nuo c
ngoa i, Ila p, nla la
gia o Anl, 1888
(xcn iic p iu c c ircng scu)
111
Bang 2.1 (ti p theo)
Nm
1900
Ha ng hoa
ng, My 1907
Iluy D u, 1974
Va ng, 1978-82
Ba c, 1980
Ca pl, ca cao..
1986
ng (Nl l
Ba n), 1996
Cng ty
InlernalionaI
MercanliIe
Marine, 1914
GeneraI Molors,
1920
Pcnn Ccnircl
Rcilrcc!, 190
Burmah Oil,
1974;
Pertamina
(Innxia), 1975
C|rslcr Auic,
199
IanAmerican
Airvays, 1991
Guinness Ieal
Avialion, 1992
Ca ch Chaebls Ca ch Chaebls
Ha n Qu c; Tha i Ha n Qu c; Tha i
Lan 1997 Lan 1997
B t ng sa n
l nng ngli p
My , 1918-21
Fl ori da, 1920s
l nng
ngli p, My
1970s
I.S. Ty Nam
My , ca cl
CaIiplo cnia
1970s-80s
IS RLITS, vn
plo ng, siu lli,
kla cl sa n (Nl l,
Tlu y i n)
Tla i Ian 1996-97
Ngn hang
Quy lin lla c
Knickerbocker
(Niu Yo oc), 1907
CredilanslaIl (A o)
1931
500 ngn la ng My
1932-33
Banco Ambrosiano
(IlaIia) 1982
Hi p hi ti t ki m
vacho vay My
1980s
A chent i na 1980-89
Chi l 1981
Nht Ban 1980s- 92
Thuy i n 1990
BCCI, 1991
M hi c, 1994
Barings (Xingapo)
1995
I nn xi a, Ha n
Quc, Mal ai xi a,
Tha i Lan 1997-98
Ta i sa n ta i chnh
Hi phi u Lun n
1914
1920s: rei chsmark, c,
Phrng Pha p,
Cng ly sa p nl p Anl,
lra i pli u nuo c ngoa i,
c pli u mo i Niu Yo oc
IDI, My , l p doa n,
Xle cIinl 1960s
dIa My 1973
Nc c cc c nuc c |c n p|c i
iric n
l a My(1985), FDI
My(1980s)
Trai khoan bp b nh
(My) 1989-90)
Cphi u Nht Ban
(1980s)
Hp t ac xat n dung Vi t
Nam
Sa p nl p o Ha n Qu c
(1990s)
C pli u lli lruong mo i
n i (1990s)
K loa cl Ionzi o
Rumani, Anbani
Ta i sa n pla l sinl (qu n
OrangI)
Mua ba n
MelaIigeseIIsclafl (Mo
va ng o Aslanli)
Ky la n, quy n la n l i
doa i lra i pli u
Nga, qua n l yv n da i
ha n, 1998, lru Iuo ng
cng ngl cao, dIa My
1997-``
Chu thch: Ca c n i dung in nghing la c chnh phu tr giu p, n i dung in m la nh ng l n su p l n.
Ngu n: Kindleberger (1998); Caprio va Klingebiel (1999); ca c ta c gia
va o m l k loa cl lu a le n loa n lra g p 8 I n lrong vo ng 100
nga y - m l ly I Io i lu c Ia 250.000 pl n lrm/nm. K loa cl
na y da nlanl clo ng su p d lruo c kli no de doa nu l clu ng
GDI cu a Rumani, m c du co m l di u mang linl cl l luong
d i d c llu cu a k loa cl na y, Ia ll m cli klng co su Iy gia i
ro ra ng na o v vi c li n se duo c d u lu ra sao.
3
Sau do m l
llo i gian ng n, Anbani cu ng clu ng ki n m l Ioa l ca c k
loa cl co l ng qui m la i sa n no In d n kloa ng 50 GDI,
va su su p d cu a no da d n d n ba o Ioa n Ian lra n kl p lla nl
pl vo i 2.000 nguo i bi lluong.
N u la i clinl Ia d d vo , lli l ll ng ngn la ng Ia i Ia b
pl n d d vo nl l, bo i vi no lng llm su plu c la p, klng
cli bo i su cluy n d i ky la n, ma co n do no d n la n pla i lra ,
lluo ng duo c la i lro b ng ca c kloa n vay llng qua la i sa n no
ngang m nl gia duo i linl llu c li n gu i lrong ngn la ng. Co
c u d d vo nlu v y cu a la i sa n no cu a ngn la ng co ll c n
lli l d giu clo ca c ngn la ng o ll Iun ca nl gia c va co ll
Ia m yn Io ng nlu ng nguo i gu i li n Io n r ng lo co ll ru l li n
b l cu Iu c na o lo ca m ll y co v n d . Ca c ngn la ng lluo ng
pla i la i lro clo ca c kloa n d u lu luong d i klo llanl kloa n,
vo i pl n Io n Ia no ng n la n (va linl d d vo cu a co c u la i
sa n no cu a ca c ngn la ng da duo c m l s lo c gia nlin nl n
Ia m l pl n l l y u linl lla nl nn ba n cl l cu a ngn la ng
- ma n u klng co no lli ca c ngn la ng klng ll loa l d ng
duo c. (Xem Diamond va Rajan 2000, CaIomiris va Kaln
1991)
4
. Tuy nlin, no cu ng d ng llo i Ia m clo ca c ngn la ng
- ll m cli loa n b l ll ng ngn la ng - r l d bi a nl luo ng
n u nlu ng nguo i gu i li n d l ng l ru l li n. M c du l l ca
nguo i ngoa i cu c klo co ll ki m soa l duo c ca c ngn la ng,
nlung nlu ng nguo i gu i li n - ngoa i nlu ng nguo i gu i li n Io n
nl l - cu ng cli co kla nng gia m sa l r l y u o l va cu ng se co
m l d ng co d la nl d ng nlu "ke n klng" lu nlu ng n
Iu c ki m soa l cu a nlu ng nguo i kla c. Tl m cli, n u ca c ngn
la ng vo no Ia d i luo ng d u lin pla i clu ng ki n su ru l li n
a l lli vi c xi l cl l clo vay o m l s ngn la ng co ll la o
ra m i Io nga i v kla nng llanl loa n lo p I cu a ca c ngn
112
Ngn hang l abphn d Ngn hang l abphn d
vnht c ua h t hng vnht c ua h t hng
la ng kla c, clo lo i kli l ng lin du ng bi ll l cl l d n m l
lm. Tlu c ra, ngay ca kli ca c ngn la ng co ve r l c n ll n,
lli su lan vo cu a ca c bong bo ng la i sa n co ll a nl luo ng d n
kla nng loa n lra cu a nlu ng nguo i di vay, va gy ra su ngli
ngo v linl lra ng Ia nl ma nl cu a ca c ngn la ng.
Clinl vi v y, ngn la ng co ll co d c lrung o kha nng
xa y ra li n luo ng d x d n ngn la ng, li n luo ng na y Ia i co
linl Iy lruy n lu ngn la ng na y sang ngn la ng kla c, va co
ll sang ca ca c ngn la ng Ia nl ma nl. Tra i Ia i, ca c quy luong
l go p v n c pl n, vo i loa l d ng d u lu va o clu ng kloa n
va lra m l mu c Ia i lu y llu c va o Io i lu c lrn loa n b danl
mu c d u lu cu a lo , co ll cliu lli l la i kli gia ca dao d ng
ma nl, nlung klng b l ngu n lu kla nng co li n luo ng d
x d n ngn la ng do pla n u ng Ian lruy n. Tuy nlin, li n
luo ng d x d n ngn la ng lleo pla n u ng Ian lruy n, lleo
ngla ca c ngn la ng kloe ma nl se bi ca c ngn la ng y u ke m
ke o xu ng lleo, r l klo nl n ll y lrong llu c l , nl l Ia o ca c
nuo c pla l lri n. Tl m cli lrong llo i ky Suy lloa i cu a My ,
CaIomiries va Mason (2000) da lim ll y nlu ng nguyn nln
cn ba n gia i llicl clo li n luo ng d x d n ngn la ng lleo
pla n u ng Ian lruy n lrong ca c nm 1930 va 1931, nlung do
klng pla i Ia lri u clu ng cu a nm 1933, m l li n luo ng Iin
quan d n vi c ba n lla o d ng d Ia do ky vo ng r ng d ng d
Ia se pla gia . N i Io so li n luo ng d x d n ngn la ng lleo
pla n u ng Ian lruy n co n pl bi n lon o ca c n n kinl l lli
lruo ng mo i n i, do v n d llng lin lr m lro ng lon, nlung
ca c lli lruo ng mo i n i cu ng co ll pla i duong d u vo i xu
luo ng nga y ca ng lng v li n luo ng d x d n ngn la ng da
bi bi n lla nl lra o Iuu pl bi n, vi kla nng xu l li n ca c cu
s c du ma nl d llay d i ca c clinl sa cl v m lo c a nl
luo ng d n kla nng llanl loa n cu a l ll ng ngn la ng, Ia
li n luo ng r l d xa y ra (xem duo i dy). Va nlu nu o pl n
duo i, cli pli cu a klu ng loa ng cu ng bao g m ca nlu ng kloa n
l n ll l lin du ng di n ra sau do , va nlu ng kloa n l n ll l na y
co n lo Io n lon o nlu ng n n kinl l klng co ca c knl la i
clinl Iu a clo n na o kla c.
113
vak hung hoang han c h vak hung hoang han c h
c ot h anh hng n c ot h anh hng n
t oan bmang l i ngn t oan bmang l i ngn
hang t hng qua t ac ng hang t hng qua t ac ng
l y l an l y l an
Tinl cl l d c bi l d d vo cu a la i clinl, vo i l ll ng
ngn la ng n m lrong do , Ia m l llu c l d i vo i l l ca ca c qu c
gia, b l k mu c llu nl p cu a qu c gia do , va da duo c ki m
dinl bo i su xu l li n cu a klu ng loa ng ngn la ng lrong m l
s n n kinl l cng ngli p va o ll p ky 80 va 90. Tuy nlin,
l ll ng ngn la ng bn ngoa i ll gio i cng ngli p co n lrong
linl lra ng nguy li m lon, vi o do , ca c cu c klu ng loa ng gy
ra lli l la i Io n lon (xem Hinl 2.1).
Mu c l n ll l licl lu Ia i cu a ca c ngn la ng bi d vo cli Ia
m l pl n cli pli cu a klu ng loa ng ngn la ng. uo c linl
114
Khu ng hoa ng ngn ha ng r t
t n ke m
l ng cli pli kinl l llu c, c n pla i pln bi l ba lla nl pl n
clu y u sau:
l Tla nl pl n licl lu Ia su Ia ng pli ngu n Iu c kinl l licl
lu Ia i, m l di u se b c I ra kli pla sa n. Il nl l, pl n v n
lli u lu l cu a ca c ngn la ng bi d vo , ll li n kloa n v n
cu a nlu ng nguo i gu i li n da bi m l duo i da ng ca c kloa n
vay klng llu l i duo c, nlu ng kloa n vay da duo c su
du ng va o ca c mu c dicl pli sa n xu l, cl ng la n nlu vn
plo ng klng clo llu duo c, nla ma y do ng cu a klng
loa l d ng.
l Tla nl pl n la i clinl cng cu a cli pli kinl l llu c se
pla l sinl do ca cl llu c ma ca c co quan qua n Iy ngn sa cl
co y dinl bu d p m l pl n Io n su lli u lu l v n ro ng cu a
ca c ngn la ng, nl m cu u nlu ng nguo i gu i li n va nlu ng
nguo i bi a nl luo ng lru c li p cu a su d vo cu a ngn la ng.
N u xe l lu klia ca nl linl loa n cli pli kinl l , lli "cli pli
ngn sa cl" b ng li n m l na y cli don llu n Ia su cluy n
giao clo nlu ng nguo i gu i li n, nlung d ng llo i cu ng
gy ra l n ll l v icl v cli pli kinl l , nlu ng l n ll l
na y co ll cli m m l pl n da ng k lrong Iuo ng v n
duo c cluy n giao kli cli pli bin cu a v n xa l i cao.
M l di m c n Iuu y Ia , kli cli liu bi c l gia m, se c n
lng doanl llu llu d bu d p cli liu, va /lo c llu
Ia m pla l, ba n lln no da co a nl luo ng bo p me o, d c bi l
o ca c nuo c dang pla l lri n vo i l ll ng llu ngn sa cl
y u ke m. Tli du , vi c "don llu n" lra nlu ng mo n no do
klu ng loa ng ngn la ng o Indnxia gy ra cu ng co
ngla Ia , l ng cli liu clo vi c na y co ll se g p di cli
liu clo y l va gia o du c. Hon nu a, o r l nli u lli lruo ng
mo i n i, cli pli ngn sa cl da du Io n d Ia m lr cl luo ng
ca c cluong lrinl n dinl loa kinl l v m, vo i l u qua
r l l n ke m.
l Iu ng Iuu cluy n cu a cli pli kinl l xu l li n lu su
gia m su l sa n Iuo ng, lluo ng di ke m vo i klu ng loa ng
ngn la ng. i u na y ro ra ng ll li n cli pli kinl l , bo i
115
Khung hoang ngn hang Khung hoang ngn hang
gy r a c hi ph t hc t gy r a c hi ph t hc t
vi ca c ngu n Iu c da klng duo c klai lla c l l clo d n kli
n n kinl l lng lruo ng lro Ia i. Ca c knl co ll xu l li n
su r i Ioa n na y bao g m su suy su p cu a d u lu va ca c cli
liu kla c, co ll do m l Io ng lin no i clung, lo c llng
qua su la n cl kla nng vay v n (pla n a nl nlu ng
nguo i di vay li m nng co ll bi vuo ng va o nlu ng qui
dinl ll cl p la i sa n, pla n u ng cu a nlu ng nguo i clo vay
lruo c klu ng loa ng b ng ca cl lng liu clu n v uy lin
di vay lo c c g ng duy lri kla nng llanl kloa n, lo c
m l ma l ngu n v n llng lin, nl l Ia d clo vay).
5
H
ll ng llanl loa n d vo , m c du r l li m kli xa y ra, co
ll Ia m l knl kla c gy ra klu ng loa ng. Cu ng gi ng
nlu su gia m su l la m llo i cu a sa n Iuo ng xu ng duo i mu c
loa n du ng cng nln, nlu ng knl na y co ll dua d n
m l ma l nli u lon nu a mu c sa n Iuo ng xu ll , n u nlu
vi c lli u nlu ng kloa n lin du ng da duo c cluy n giao
qua lrung gian la i clinl Ia m gia m mu c lng nng su l
da i la n.
Su lli u lu l v n ban d u cu a ca c ngn la ng bi d vo ca ng
Io n, lli cli pli ngn sa cl li n m l ca ng nli u, va m i m l b
pl n c u lla nl cu a cli pli kinl l llu c cu ng ca ng cao. Vo i d
lin c y kla c nlau, nguo i la da uo c Iuo ng cli pli ngn sa cl
b ng li n m l clo r l nli u cu c klu ng loa ng. T ng cli pli
ngn sa cl do ca c cu c klu ng loa ng o ca c nuo c dang pla l
lri n gy ra lrong ca c ll p ky 80 va 90 da l lo i kloa ng 1 nglin
ly dIa va o nm 1999. Nlu ng cli pli ngn sa cl na y co ve
cuo ng di u loa c u lla nl ngn sa cl lrong cli pli kinl l
llu c, nlung co ll duo c su du ng nlu Ia m l cli s l ng lo p
v d Io n luy l d i va luong d i cu a l ng cli pli kinl l .
No i ca cl kla c, ca c nla nglin cu u da r l c g ng d co
duo c nlu ng uo c Iuo ng so b v cli pli kinl l cu a ca c Iu ng
v n b sung, clu y u b ng ca cl so sa nl mu c sa n Iuo ng llu c
l vo i m l va i mu c sa n Iuo ng xu ll gia dinl se da l duo c n u
"klng co klu ng loa ng". M c du r l klo co ll xa c dinl
pl n na o lrong su gia m su l sa n Iuo ng Ia do klu ng loa ng
116
ngn la ng gy ra - lluo ng lli su d vo li m n cu a ngn la ng
cli lro nn ro ra ng kli bi kicl llicl bo i cu s c kinl l lu bn
ngoa i, va cu s c na y cu ng d ng llo i lru c li p go p pl n la o ra
su suy lloa i. Mu c gia m sa n Iuo ng uo c linl co ll se ll i
pl ng cli pli kinl l llu c, nlung no co Iin quan d n cli pli
ngn sa cl linl loa n duo c, va co ll co cuo ng d luong duong
(xem Hinl 2.2).
6
Nlu Boyd va Smill (2000) da quan sa l, nli u
cu c klu ng loa ng m c du xa y ra nglim lro ng o Iu c na y lay
Iu c kla c, nlung d u co cli pli ngn sa cl nlo va cli pli sa n
Iuo ng luong d i ll p. Tuy nlin, o Hinl 2.2 cli co m l pl n
ba s cu c klu ng loa ng co cli pli licl lu b ng kloa ng 20
GDI lro In, va vo i su b l dinl v llo i gian cu a ca c cu c
klu ng loa ng, ca c co quan clu c nng klng bi l r ng, Ii u
m l cu c klu ng loa ng Ia Io n lay nlo . Vo i mu c d su s c
cu a cu c suy lloa i, co ll co m l cu clm ngn llicl lo p Ia
m t l n can thi p b ng nga n l n c u ch a.
Ca c nuo c dang pla l lri n pla i cliu la ng Ioa l ca c nguyn
117
Chi phngn sa ch vachi ph
v sa n l ng t h ng i i v i
nhau
nln kla c nu a gy ra linl d d vo . Truo c l l, ca c v n d
llng lin no i clung nglim lro ng lon, nlu da nu ra kli
lrinl ba y o Cluong 1 v l ll ng k loa n va Iu l pla p. V n
d llng lin na y da duo c d c p d n lrong l l ca ca c ki n ngli
nl m gia m bo l nguy co d bi l n lluong. Tlng lin ngle o
na n klng cli kli n ca c ngn la ng d da ng cl p nl n ru i ro
m l ca cl mu qua ng, ma co n dinl Iiu lo i vi c clo vay co clu
y , ma lleo nli u su ki n xa y ra lo c ca c nglin cu u llu c
ngli m g n dy (Ia Iorla, Io pez-de-SiIanes, va Zamarripa
2000), lli d c lrung cu a no Ia co ly I no klo do i cao.
Tlu lai, ca c n n kinl l dang pla l lri n nlo lon va l p
lrung lon lrong m l s Inl vu c kinl l nl l dinl lo c du a
va o ca c sa n pl m xu l kl u cu ll , va luong u ng, clu ng klo
co ll l p llu lo c nlo m Ia i ca c cu s c la cl bi l. y Ia Iy do
gia i llicl clo vi c ca c n n kinl l dang pla l lri n o mo i noi
lrn ll gio i d u lra i qua su b l n dinl kinl l v m Io n lon
ca c nuo c cng ngli p (xem Hinl 2.3).
Do danl mu c d u lu cu a l u l l ca c lrung gian la i clinl
o ca c lli lruo ng mo i n i d u l p lrung pl n Io n va o ca c la i
sa n lrong nuo c, clo nn ca c cu s c xa y ra d i vo i n n kinl l
lrong nuo c se lro nn b l n dinl lon, clo du co su di u li l
va ki m soa l l l lon (Cluong 4 se nglin cu u kla nng nl p
kl u ca c dicl vu la i clinl nlu Ia m l pluong llu c d gia m
bo l l n ll l). Nlu se ll y duo i dy, su di u li l va ki m soa l,
lru m l s lruo ng lo p ngoa i I d c bi l, lluo ng klng pla i Ia
y u l co la c d ng ma nl nl l o dy.
Klng co gi da ng nga c nlin, kli su b l n kinl l Io n lon
se duo c cluy n va o lli lruo ng la i clinl. M c du cli du a lrn
m l s lruo ng lo p vo i nli u s Ii u co s n, Hinl 2.4 klng
nlu ng clo ll y c pli u mang Ia i Io i lu c cao lon nli u so vo i
ky pli u lay ll m cli lra i pli u o ca c lli lruo ng mo i n i so
vo i ca c nuo c co llu nl p cao, nlung su kla c bi l v mu c d
b l n dinl cu ng r l da ng k . Vo i linl b l n dinl Io n lon,
ngay ca kli ca c ngn la ng lrong nuo c da da da ng loa la i sa n
cu a lo lrn ca c lli lruo ng mo i n i, lo c duo c di u li l m l
ca cl lo p Iy klng ke m, ca c ngn la ng na y v n pla i cl p
118
nl n su n dinl ke m lon so vo i ca c ngn la ng o l u l l ca c
nuo c llu nl p cao co mu c d an loa n cao lon. Su dao d ng
cu a ly gia cu ng gy ra l u qua da ng k o ca c nuo c dang pla l
lri n, bo i vi ca c nuo c na y pla i vay b ng ngoa i l r l nli u. Vi
v y, vi c lng Ia i su l d ng dIa lluo ng Ia m clo Ia i su l clo
vay lrong nuo c lng In nli u lon, lo i mu c kli n clo pli
clnl I cl lleo mu c d ru i ro li n l pla i lng In. Su bi n
d ng lng llm na y a nl luo ng d n ca c cng ly va nlu ng
nguo i la i lro clo clu ng. Cluong 4 se quay Ia i v n d v su b l
n dinl va l ll ng la i clinl nlo be .
Tlu ba, ca c lli lruo ng la i clinl mo i n i lluo ng bi ca c ngn
la ng ll ng lri (xem Hinl 3 o pl n l ng quan), co ngla Ia ,
ca ng nli u ca c kloa n no d n la n pla i lra , lli ly I no lrn
v n c pl n ca ng cao, co kla nng gy ra su d vo Io n lon.
N u m l la ng duo c la i lro 100 b ng v n vay, lli ll m cli
m l cu s c nlo ma co la c d ng Ia m gia m doanl llu du ki n
cu a la ng lo c lng cli pli Ia i su l, cu ng co ll Ia m clo la ng
119
Ca c n c ang pha t t ri n co
m c bi n ng danh ngha
vat h c t l n hn so v i ca c
n n ki nh t cng nghi p
bao gm c ast hng bao gm c ast hng
t r c ua c ac ngn hang t r c ua c ac ngn hang
t r ong h t hng t ai c hnh - t r ong h t hng t ai c hnh -
pla sa n. V n c pl n do ng vai lro nlu m l klo d m, giu p
clo la ng co su Iinl loa l lon so vo i yu c u pla i loa n lra ca c
kloa n no c dinl. Ty I no lrn v n c pl n cao duo c xem
nlu m l y u l gy ra cu c klu ng loa ng o ca c nuo c ng
NamA , m c du ca c ly I na y nlin clung klng ngay I p lu c
gy ra klu ng loa ng, ly I na y cao co ngla Ia ca c la ng va n n
kinl l r l d d vo (CIaessens, Djankov, va Xu 2000).
120
Ch ng khoa n cot h col i t c
cao hn ca c n n ki nh t m i
n i ...
... nhng ru i ro l n hn.
Tuong lu , n u ca c la ng co ll duo c la i lro b ng ngu n v n
c n gia la n lluo ng xuyn - m l clu ky 90 nga y lo c Iin lu c
lon - lli ca c la ng se lro nn ke m Iinl loa l lon kli pla i
cl ng do ca c cu s c klng Iuo ng duo c lruo c, so vo i ca c la ng
co ly I no da i la n cao lon. Vi v y, su luong d i ke m pla l
lri n cu a l ll ng la i clinl pli ngn la ng va lli lruo ng v n,
co ngla Ia kli ngn la ng cu a ca c nuo c dang pla l lri n g p
klo kln, lli a nl luo ng d i vo i loa n b klu vu c la i clinl va
n n kinl l se Io n lon ca c nuo c cng ngli p, noi ma ca c l
clu c la i clinl pli ngn la ng va lli lruo ng la i clinl da pla l
lri n l l lon. Ta i lro nli u lon llng qua ca c cng cu ki u
nlu c pli u se cluy n nlu ng ru i ro sang clo nlu ng ai co
ll va s n sa ng li p nl n no lon. Vi v y, kla nng s n co cu a
pluong llu c la i lro b ng v n c pl n se do ng vai lro Ia m l
klo d m li m nng quan lro ng d la i lro clo ca c la ng, va
gia n li p Ia clo ca c ngn la ng cu a lo . Tli lruo ng c pli u co
ll duo c xem nlu Ia m l cli c I p du plo ng clo l ll ng la i
clinl (Greenspan 1999). Su su p d cu a gia c pli u klng
pla i Ia klng co la i, nlung ro ra ng Ia il gy ra su d vo lon
Ia klu ng loa ng ngn la ng - di u na y Iy gia i la i sao cluong
na y Ia i l p lrung va o klu ng loa ng cu a l ll ng ngn la ng.
Ca c l ll ng la i clinl m l cn d i vo i su ll ng lri cu a ca c
ngn la ng, m l pl n Ia d d i plo vo i nlu ng v n d llng
lin l n la i pl bi n o ca c nuo c dang pla l lri n - vi v y l m
quan lro ng cu a vi c ca i lli n pl n co so la l ng na y cu a l
ll ng la i clinl (Cluong 1) - cu ng d ng llo i pla n a nl su "lro
c p" qua mu c clo ca c ngn la ng llng qua ma ng Iuo i an sinl
(nlu se miu la duo i dy) lo c qua linl llu c so lu u nla
nuo c, di u na y se la o ra m l ma ng Iuo i an sinl ng m clo l l
ca ca c clu no cu a ngn la ng. Ba n lln so lu u nla nuo c
duo ng nlu cu ng Iin quan d n linl cl l d d vo cu a ngn
la ng (xem Cluong 3).
Tlu lu, bn ca nl nlu ng bi n d ng ng n la n, su llay d i
cl d Iin lu c cu ng se Ia m llay d i co c u ru i ro cu a mi
lruo ng loa l d ng lleo m l pluong llu c r l klo da nl gia ,
bao g m ca vi c gia m bo l da ng k ca c qui dinl di u li l la i
121
clinl. Ilu lo p vo i xu luo ng dang llinl la nl, va li p lleo
l m guong cu a ca c nuo c cng ngli p, ca c co quan clu c nng
o ca c lli lruo ng mo i n i da do bo lo c gia m bo l su ki m soa l
la nl clinl d i vo i Ia i su l, lr n lin du ng Iin ngn la ng, ca c
qui dinl d i vo i vi c pln b lin du ng clo ca c Inl vu c lo c
nlu ng d i luo ng vay uu da i, nlu ng la n cl v su gia nl p
mo i, va ll m cli ca vi c mo cu a ca c la i kloa n v n. Vi c Ioa i
bo nlu ng pluong llu c ki m soa l cu , suy clo cu ng Ia di u l l
y u, nlung v lo c llu l, ca c nla lu v n va ca c nla I p clinl
sa cl Ia i klng nl n ll y duo c linl plu c la p cu a nli m vu
ma lo llu c li n.
Su nli l lla nl cu a m l s nuo c lrong vi c lu do loa l
ll ng la i clinl kli lli u ca c di u ki n cn ba n c n lli l v
m l ll cl , se Ia m clo l ll ng la i clinl pla i d i plo vo i
m l pla m vi loa l d ng qua Io n, klng gio i la n. Nlu ng
nguo i clu ngn la ng mo i va nlu ng nguo i gia m sa l loa l d ng
ngn la ng lli u kinl ngli m se da nl gia b ng ca m linl v
vi c m l l ll ng ngn la ng an loa n va Ia nl ma nl co ngla
Ia gi lrong llu c l . Il nl l lli linl lra ng na y cu ng go i ra y u
l llu nm n sau cu c klu ng loa ng o ca c lli lruo ng mo i n i,
do Ia mi lruo ng di u li l va kluy n klicl duo c xy du ng
m l ca cl ke m co i clo m l l ll ng la i clinl du a lrn co so
lli lruo ng, va cu ll Ia , m l mi lruo ng se klicl I lo c bo
qua nlu ng la nl vi cl p nl n ru i ro qua mu c.
Trinl lu y u ke m cu a lu do loa la i clinl lrong m l mi
lruo ng clua duo c clu n bi ky Iuo ng, cl c cl n se go p pl n
gy ra su pla sa n cu a ngn la ng. Ca c nuo c da Ioa i bo su
ki m soa l d i vo i la i sa n no cu a ngn la ng nl l Ia Ia i su l
- nlung llo i gian d la o ra va gia m sa l ca c la i sa n da duo c
du ki n qua il. Cli kli n n la ng ll cl vu ng cl c, lli lu do
loa la i clinl mo i klng la o ra llm ru i ro gy d vo ngn
la ng loa n di n. (Demirg-Kunl va Delragiacle 1999), Tuy
nlin, co ll se sai I m n u k l Iu n r ng, su plu llu c
nga y ca ng nli u lon va o ca c Iu c Iuo ng lli lruo ng lluo ng Ia
nguyn nln co ba n gy ra su d vo ngn la ng. Trong r l
nli u lruo ng lo p, lu do loa la i clinl da b c I nguy co pla
122
vat r nh t y u k em vat r nh t y u k em
c ua c ng c uc t do hoa c ua c ng c uc t do hoa
sa n li m n da i la n cu a l ll ng ngn la ng, di u se lro nn
l l su c ro ra ng kli ca c ngn la ng bu c pla i clui ra klo i
mi lruo ng cle clo , m l mi lruo ng v n dang clo ple p
lo c yu c u lo pla i lro c p cle o clo ca c doanl ngli p Ia m
n llua I .
Ca c clinl plu klng ll lu do loa la i clinl lrong m l c
da o, ma pla i coi do nlu m l pl n lrong cu c ca i ca cl clung
nl m gia m bo l su can lli p qua su cu a clinl plu . Su
cluy n dicl co c u kinl l o r l nli u nuo c dang pla l lri n
va cluy n d i, da la o ra m l bu c lranl clinl lri va kinl l
mo i, va d l ca c nla kinl doanl ngn la ng lrong m l ky
nguyn mo i, vo i nlu ng kinl ngli m va ky nng co n clua du
d co ll nl n dinl v mu c d ru i ro. Cu ng vo i l l ca nlu ng
llay d i na y, c ng vo i nlu ng llay d i xa y ra do ca c cu c ca cl
ma ng cng ngl , llng lin, va ky llu l la i clinl, c ng vo i
nlu ng la nl vi lay llay d i cu a ca c nla d u lu qu c l , se r l
klo clo ca c nla kinl doanl ngn la ng, clinl plu , va ca c co
quan di u li l nl n dinl duo c nlu ng nguyn nln na o gy
ra su b l n dinl Ia quan lro ng, va nlu ng y u l na o la o nn
m l l ll ng ngn Ia nl ma nl.
Nlu ng y u l na y n sau ca c cu c klu ng loa ng cu a lli
lruo ng mo i n i, lruo c l l clo ll y r ng, m c du vi c cluy n
bi n lleo m l klung di u li l du a va o lli lruo ng co ll co la c
du ng, lli ca c y u l d c bi l d c lrung clo ca c n n kinl l na y
c n ca c bi n pla p xu Iy ma nl me lon.
i u t i t c ac ngn hang: t r anh t hut h t r ng i u t i t c ac ngn hang: t r anh t hut h t r ng
C
HU NG NA O CO N T N TA I CA C NGAN HA NG,
lli clinl plu co n pla i lli l I p ca c Iu l I d di u li l
clu ng, cl ng la n nlu duy lri gia lri cu a d ng li n du c
va di u li l su lrao d i o ca c l i clo llo i lrung c , duy lri m l
ly I du lru cao, ll m cli 100 (lrong ll ky 16 o ca c nuo c
clu Au, va sau do Ia o ca c ngn la ng cu a My ), duy lri Ia i
su l o mu c ll p lon so vo i mu c Ia i su l clo vay n ng Ia i, va
clo nla c m quy n vay, d c bi l lrong llo i gian cli n lranl.
123
Cac qui nh phong nga Cac qui nh phong nga
t huc y sn nh t oan t huc y sn nh t oan
di n di n
i u li l la i clinl li n da i bao g m m l Ioa l ca c cng cu duo c
xy du ng nl m ca i lli n linl li u qua llng lin cu a ca c lli
lruo ng la i clinl, ba o v nguo i liu du ng lruo c su gian I n va
gian lra , va duy lri su n dinl loa n di n.
7
Vi c di u li l ll n
lro ng se llu c d y su n dinl loa n di n. Du co k loa cl ba o
li m li n gu i lay klng, lli nlu ng nguo i gia m sa l ll n lro ng
clinl llu c cu ng se loa l d ng nlu Ia nlu ng nguo i duo c u y
quy n gia m sa l llay clo nguo i gu i li n, klai lla c Io i ll kinl
l nlo qui m nl m vuo l qua nlu ng v n d klo kln llng
lin, ma di u na y vuo l qua kla nng ngu n Iu c cu a nlu ng
nguo i gu i li n nlo .
R l nli u qui dinl duo c d xu l nl m gia m bo l ru i ro
ngn la ng Iu c d u xem ra r l kla quan, nlung sau do Ia i gy
ra m l Ioa l ca c lro nga i nglim lro ng va cli nn a p du ng kli
l l ca ca c bi n pla p kla c d u ll l ba i. M l lruo ng lo p lay la i
di n, do Ia y luo ng v l ll ng ngn la ng le p, m l d xu l
da co lu Iu (xem H p 2.2). R l cu c co ll no i r ng, vo i mu c
d d d vo nl l dinl cu a co c u la i sa n no cu a l ll ng ngn
la ng, la i sao klng Ia m clo ca c ngn la ng an loa n lon b ng
ca cl b l bu c lo pla i giu ca c la i sa n la i clinl an loa n` Nlu
nli u d xu l kla c d i vo i la i clinl, k loa cl mang ln ngn
la ng le p co ll plu lo p vo i m l s qu c gia, cl ng la n nlu
nlu ng nuo c ma sau kli bi klu ng loa ng da co m l l ll ng
ngn la ng vo i ba ng l ng k l la i sa n clu y u Ia ca c Ioa i clu ng
pli u cu a clinl plu . M c du nlu ng k loa cl na y no i clung
d u co gia lri, nlung clu ng klng ll da p u ng yu c u c n
pla i co ca c lrung gian la i clinl d lrung loa ru i ro, m l la nl
d ng co ll gy r c r i n u no duo c llu c li n sai, nlung no
co ll la o ra m l Io i icl lo Io n clo su lng lruo ng n u duo c
llu c li n l l. N u ngn la ng le p giu ca c la i sa n la i clinl an
loa n, nlung ca c lrung gian la i clinl kla c Ia i la i lro clo ca c du
a n d u lu ru i ro, lli ca c lrung gian na y se pla i lra Ia i su l cao
lon, va n u Iicl su loa l d ng la i clinl du ng Ia m l cn cu
suy xe l da ng lin c y, lli nlu ng lrung gian na y l u nlu cl c
cl n se llu lu l duo c r l nli u nguo i gu i li n, va r l cu c lli
clu ng se llua I , cu i cu ng Ia i pla i v n d ng ku go i su ba o
l cu a clinl plu .
124
Hoat ng ngn hang Hoat ng ngn hang
hep c ot h nem c hut hep c ot h nem c hut
l am vl un c a quy l am vl un c a quy
125
VIL C CA C NGAN HA NG CO THL THI
lu l li n gu i nlung klng clo vay klng pla i
Ia di u mo i me vo i nlu ng nguo i giu klo va ng
nlu lruo c dy - nlu ng nguo i canl giu va ng
clo nlu ng nguo i gu i - duo c xem nlu Ia vi du
v ca c ngn la ng co "ly I du lru 100". Kli
l l ca ngn la ng d u nl n ll y r ng klng
pla i l l ca nlu ng nguo i gu i li n d u d n ru l
li n cu ng m l Iu c, va lo b l d u clo vay m l
pl n s li n gu i lleo ly I du lru ngn la ng
clo ple p, nlung m l s nuo c da va dang co
m l s ngn la ng cli n m giu ca c cng cu la i
clinl an loa n. Nm 1864, Iu l Ngn la ng
Qu c gia My yu c u ca c ngn la ng pla l
la nl li n pla i giu 111,11 dIa duo i linl llu c
lra i pli u cu a clinl plu d i vo i m i 100 dIa
li n m l pla l la nl, va l ll ng na y l n la i
ma i d n ll p ky 30. ng llo i, ca c ngn la ng
li l ki m buu di n o r l nli u nuo c cng
ngli p li n nay va m l s ll cl li l ki m
llng lluo ng (cl ng la n nlu o Ila p va Anl)
duo c yu c u pla i d u lu ca c kloa n li n gu i
va o ca c clu ng pli u co gia cu a clinl plu .
Tuy nlin, lrong nlu ng lruo ng lo p na y, ca c
ngn la ng du lru 100 cli Ia m l pl n cu a
l ll ng ngn la ng, va ca c ngn la ng kla c
v n co ll llu lu l li n gu i va clo vay.
Cu c a i Suy lloa i xa y ra o My va d c
bi l klu ng loa ng lr m lro ng va o d u nm
1933, va cu i cu ng Ia su do ng cu a cu a l
ll ng ngn la ng va o lla ng 3 nm 1933, da
dua d n d xu l cu a Henry Simons va m l s
ca c nla kinl l lo c kla c coi k loa cl ngn
la ng du lru 100 nlu Ia m l m linl clo
nuo c My . Ca c v n d cu a l ll ng ngn la ng
lluo ng kli n nguo i la Ia i quan lm d n ki n
ngli na y, nlu da clu ng ki n lrong klu ng
loa ng li l ki m va clo vay o My va cu c
klu ng loa ng o A lenlina va o nm 1995.
K loa cl na y don gia n Ia , n u l l ca ca c
ngn la ng giu li n gu i duo c da m ba o b ng
ca c cng cu la i clinl cao c p, cl ng la n nlu
ky pli u klo ba c ng n la n, ll m cli co ll Ia
ca c clu ng pli u lluong ma i c p cao, lli co
cl llanl loa n se duo c ba o v , ngoa i lru n u
xa y ra m l cu c d x ru l li n (di u ma cli co
ll ngn cl n n u co du du lru ngoa i l ).
Nlu lruo ng lo p quy luong l lli lruo ng li n
l o My , ll l ba i cli xa y ra do gian I n, di u
ma klng pla i Ia clu d cu a ba i vi l na y.
Tleo k loa cl na y, ca c l clu c lrung gian la i
clinl kla c, lo c co ll Ia ca c quy pli ngn
la ng cu a m l l p doa n la i clinl se duo c ple p
clo vay, nlung lo klng ll go i Ia ngn
la ng, va lo klng lo p I d llam gia cluong
lrinl ba o li m li n gu i. Vi v y, mu c dicl Ia c
g ng lluy l plu c nlu ng nguo i gu i li n r ng,
n u lo mu n li n cu a lo duo c ba o da m, lli
Ia i su l Ia ll p, va r ng, n u li n duo c d u lu
va o ca c du a n ru i ro, lli li n se bi m l.
Iicl su pla l lri n la i clinl clo ll y k
loa cl na y co ll bi Ia m du ng. Vi v y, Iu l
Ngn la ng Qu c gia cu a My co il li u qua
lon do ca c ngn la ng b l d u pla l la nl ca c
la i sa n no klng ll du lru duo c, va do do co
ll la o ra m l kloa n li n co ll clo vay I y
Hp 2.2 H t hng ngn hang hep Hp 2.2 H t hng ngn hang hep
Vi v y, d i vo i l u l l ca c nuo c, duo ng nlu se an loa n n u
gia lli l r ng, ngn la ng le p se klng ll gia i quy l duo c
v n d d d vo . Hon ll nu a, co ll co su da nl d i giu a su
n dinl va li u qua . N u vi c linl lla nl l ll ng ngn la ng
le p klng d n d n do ng cla y a l cu a la i sa n va o ca c l clu c
lrung gian pli ngn la ng, lli su pln b ngu n Iu c clo ca c
du a n d u lu co li u qua se bi ca n lro nglim lro ng. M c du
vai lro cu a ca c ngn la ng o m l s nuo c lin li n co gia m di,
nlung no v n giu vi lri quan lro ng va ll ng lri lrong Inl vu c
la i clinl o ca c nuo c dang pla l lri n.
M c du ca c nla d u lu nlo cu ng co ll pla i ga nl cliu l n
ll l o l ll ng la i clinl pli ngn la ng (llinl lloa ng ma ng
Iuo i an sinl clinl llu c cu ng plu c vu kla cl la ng o m l s
pln doa n lli lruo ng ba o li m va quy luu lri), nlu ng l n
ll l va llua I na o lrn lli lruo ng la i clinl ma klng a nl
luo ng d n l ll ng ngn la ng lli xem clu ng il co a nl
luo ng l la i loa n di n d n l ll ng llanl loa n va lin du ng.
8
Vi nlu ng Iy do na y, ca c lrung gian va lli lruo ng la i clinl pli
ngn la ng cu ng Ia d i luo ng cu a ca c qui dinl di u li l, no i
126
Ia i. ng llo i, ca c k loa cl kluy n klicl su
la i lro qua d da ng clo llm lu l cu a clinl
plu cu ng co ll d n d n clo vay qua mu c,
d c bi l Ia o nlu ng nuo c lli u su ki m soa l
ngn sa cl lloa da ng kli I p ra l ll ng cn
b ng va ki m soa l I n nlau lrong clinl plu .
Cluy n sang l ll ng ngn la ng le p co ll
cli Ia m l llu llu l, va nlu nu lrong pl n
clinl, ca c v n d co ba n cu a ca c lrung gian la i
clinl v n l n la i.
H ll ng ngn la ng le p co ll plu lo p
vo i m l s nuo c nl m cl ng do Ia i cu c
klu ng loa ng. Tli du , o nlu ng nuo c ma l l ca
lo c l u l l ca c ngn la ng co pl n Io n la i
sa n duo c llay ll b ng v n cu a clinl plu , lli
nlu ng ngn la ng na y llu c su Ia nlu ng ngn
la ng le p, va Ia ll cl bi l I p co ll duo c
ple p clo vay. M l s ca c qui dinl co ll c n
lli l d kluy n klicl su minl ba cl cu a ca c l
clu c pli ngn la ng, va co ll c n m l cli n
dicl luyn lruy n gia o du c d da m ba o r ng
nlu ng nguo i gu i li n pla i ca nl gia c vo i ru i ro
ma lo dang co xa l.
Ngu n: IliIIips (1995)
clung nle nla ng lon, cu a clinl plu - lu su gia m sa l cl l
cle lon va o quy Iuong luu va ba o li m, lo i su gia m sa l il
cl l cle lon d i vo i clu ng pli u, lli lruo ng ky la n va sa n
pl m pla i sinl.
i u li l va gia m sa l la i clinl - ca c Iu l cloi lrong klu vu c
la i clinl va ca cl llu c llu c li n clu ng - Ia c n lli l d la n
cl lm Iy Io i du ng ba o Ia nl, c y Ia m Ii u, cu ng nlu d da m
ba o ca c lrung gian co d ng co pln b ngu n Iu c va llu c li n
ca c clu c nng kla c cu a lo m l ca cl c n ll n. Va o ll p ky 80
va 90, r l nli u nuo c dang pla l lri n b l d u cluy n ra klo i
ca c l ll ng gia m sa l nl m mu c dicl da m ba o lun llu su
cli da o cu a clinl plu , cl ng la n nlu clinl sa cl lin du ng cli
dinl, va ca c yu c u v co c u danl mu c d u lu kla c, lleo
luo ng co ln go i Ia liu clu n BaseI co ba n, Ia m l lrong
nlu ng liu clu n gia m sa l mu c v n l i lli u. Nlu da nu o
pl n lrn, su cluy n d i na y klng di n ra m l ca cl m diu,
va ca c b ng clu ng clo ll y r ng, lu do loa la i clinl, il ra Ia
kli duo c llu c li n, co ll go p pl n Ia m clo klu ng loa ng
ngn la ng g n dy co pl n gia lng.
9
d i plo vo i ca c cu c klu ng loa ng na y, da bu ng n m l
plong lra o xy du ng ca c liu clu n cli li l ban la nl clo l
ll ng ngn la ng (va ca c Inl vu c kla c cu a l ll ng la i
clinl). Nlu ng liu clu n na y co ll cu i cu ng se Ia m clo
mi lruo ng di u li l loa n lli n lon, nlung vi c lli u m l
ca m nl n ro ra ng v l m quan lro ng luong d i cu a clu ng va
v vi c clu ng loa l d ng nlu ll na o lrong loa n ca nl ll cl
plu c la p lluo ng ll y o ca c lli lruo ng mo i n i, se Ia m gia m
la c d ng cu a clu ng. M l kla c, k l qua cu a ca c cu c nglin
cu u v l ll ng la i clinl clo ll y r ng, llay vi xy du ng
nli u liu clu n, ca c co quan clu c nng lrong ca c lli lruo ng
mo i n i nn l p lrung va o vi c su du ng ca c kluy n klicl d
lranl llu Iu c Iuo ng lli lruo ng la o llu n Io i clo ca c lli lruo ng
la i clinl co li u qua va li u Iu c, va a p du ng ca c liu clu n
ring Ie , n u clo d n nay nlu ng liu clu n na y v n go p pl n
da l mu c dicl. O m l mu c d na o do , di u na y co ngla Ia d l
ra ca c qui cl nglim kl c - klng cli yu c u ly I v n l i
127
Sc huy n i sang qui Sc huy n i sang qui
nh i u t i t phong nh i u t i t phong
nga hi n ai r t k ho nga hi n ai r t k ho
k hn k hn
Cac c quan c hc nng Cac c quan c hc nng
phai sdung c ac on phai sdung c ac on
by k huy n k hc h by k huy n k hc h
k i m c h c ac l c l ng k i m c h c ac l c l ng
t h t r ng t h t r ng
lli u, ma co n co ll co m l s ca c ki m cl ma nl me , cl ng
la n nlu ca c luo ng d n v mu c d da da ng loa l i lli u danl
mu c d u lu (lo c xa c dinl nlu c u v n d co duo c su l p
lrung lrong danl mu c la i sa n cu a ngn la ng), lo c yu c u
m l ly I nl l dinl lrong la i sa n no cu a ngn la ng pla i duo c
giu duo i linl llu c ca c lra i pli u plu llu c klng duo c ba o
li m. Mu c d can lli p b ng ca c qui dinl cu a ca c co quan
clu c nng nl m klai lla c ca c llng lin va ca c nguyn l c lli
lruo ng se plu llu c o m l clu ng mu c nl l dinl va o mu c d
pla l lri n clung cu a lli lruo ng la i clinl.
10
Il n na y se xem
xe l mu c d luong d ng v qui cl giu a ca c lli lruo ng da pla l
lri n va ca c lli lruo ng mo i n i, bao g m ca ca c v n d a p
du ng ca c Iu a clo n qui cl di u li l lu ca c lli lruo ng da pla l
lri n sang ca c lli lruo ng mo i n i, va sau do l p lrung va o vi c
Ia m ll na o d lli lruo ng co ll duo c klai lla c l l nl l d la o
ra m l l ll ng la i clinl Ia nl ma nl va an loa n.
M c du co nlu ng luong d ng da ng k duo c nu lrong m l
s ba i vi l g n dy, nlung v n co nlu ng su kla c bi l ro ne l
lrong mi lruo ng di u li l giu a ca c nuo c lrn ll gio i. Vi v y,
va o llo i di m nm 1988, kli Hi p uo c BaseI duo c ky k l, li p
uo c na y da d xu l m l ly I v n lloa da ng l i lli u vo i lro ng
s Ia mu c d ru i ro b ng 8, m l s nuo c dang pla l lri n
ll m cli klng co qui dinl v n l i lli u, va r l nli u nuo c
kla c lli qui dinl ly I r l ll p (2-5 Ia mu c pl bi n) va
klng llu c li n su gia m sa l ll n lro ng d ki m clu ng nlu ng
qui dinl do co llicl lo p lay klng. Va o llo i ky 1988-99,
lrong s 103 nuo c ba o ca o, cli co 7 nuo c llu c li n ly I v n
l i lli u duo i 8, va 29 nuo c co ly I v n l i lli u 10 lo c
cao lon, cli co 1 nuo c lrong s do llu c kl i OLCD. Va lon
93 qu c gia (88 lrong s do Ia ca c n n kinl l lli lruo ng
mo i n i) yu c u pla i di u clinl ly I v n lleo mu c d nlu
da luo ng d n lrong Hi p uo c BaseI.
Tuy nlin, cl p nl n nlu ng qui dinl di u li l l p d n
lli d , cl ng la n nlu v li I v n l i lli u, nlung se klo
kln lon kli llu c li n ca c qui lrinl co ba n va da l duo c
nlu ng ky nng gia m sa l c n lli l d da m ba o li u Iu c cu a
128
Cost ng ng t r ong Cost ng ng t r ong
c ac qui nh x et v t n c ac qui nh x et v t n
goi goi
ca c qui dinl. a ng li c Ia ba n lln v n klng pla i Ia m l cli
s d y du d da nl gia linl lra ng cu a m l ngn la ng. Gia lri
ro ng llu c l cu a ngn la ng plu llu c va o cl l Iuo ng cu a
danl mu c d u lu cu a no , ma d i vo i nli u ngn la ng danl
mu c na y clu y u Ia ca c kloa n vay klng co kla nng llanl
kloa n, va clu ng r l klo da nl gia lo c "ba m sa l lli lruo ng".
V n d na y co n mang linl llu c l lon nu a o ca c nuo c dang
pla l lri n, noi ma gia ca d bi n d ng va ca c lli lruo ng clua
l n la i lo c co n mo ng y u, Ia m clo ca c uo c linl lrn lro nn
klo kln. Tlng lluo ng, m l ngn la ng se Im va o linl
lra ng vo no llu c su lrong m l llo i gian da i lruo c kli ca c la i
kloa n cu a no b c I clo bi l linl lra ng na y. N u v n llu c su
da bi m, lli vi c di u clinl lleo mu c d ru i ro se cl ng co n
y ngla gi.
i vo i gia lri ro ng llu c l , lli v n d n m o cl Iuo ng v n
sau kli da lru di pl n clo vay llua I , nlung qui dinl k
loa n o r l nli u nuo c Ia i clo ple p ca c ngn la ng ca m ll y Ia c
quan va clo r ng minl clo vay nlu ll v n co n clua du .
N u ngn la ng da l duo c m l ly I v n l i lli u lo p Iy va cc
i|c 1c luc ng c cli vi no klng c p ca c kloa n vay llua I
(I = 0 lrong Ba ng 2.2), lli clu ng la co ll yn lm kli no i
r ng v n llu c l cu a ngn la ng duo i mu c liu clu n. Tl m
cli m l ngn la ng vo no (vo i gia lri I llu c l Ia 10 lro In) co
ll v n duy lri loa l d ng kinl doanl lrong va i lla ng lo c
129
nhng l ai c osk hac bi t nhng l ai c osk hac bi t
l n t r ong hi u l c t hc l n t r ong hi u l c t hc
t hi c ac qui nh y t hi c ac qui nh y
nht l avi c hac h t oan nht l avi c hac h t oan
i vi c ac k hoan t n i vi c ac k hoan t n
t ht vn vay t ht vn vay
Bang 2.2 Mt bang tng k t tai san i n hnh
Tai san co Tai san n
Ti n m l 10 Ti n gu i klng ky la n 100
u lu llanl kloa n 20 No kla c 30
V n vay vo i gia lri
Iicl su (nguyn gia ) 100
Tru l n ll l v n vay - P
Ta i sa n 10 V n 10-P
ll m cli va i nm, vo i di u ki n ngn la ng na y klng ca n
ki l li n m l. Clu ng na o Iu ng li n gu i ro ng va li n Ia i nl n
duo c lu ca c kloa n dang clo vay du d lrang lra i ca c cli pli
loa l d ng va Ia i su l li n gu i, lli vi c do ng cu a ngn la ng
v n co ll lri loa n duo c. Nlu ng nguo i gu i li n va nguo i gia m
sa l la m llo i se bi ru ngu vo i ca m gia c sai I m v su an loa n
cu a ngn la ng n u ca c qui dinl k loa n bi xem nle . O m l s
nuo c, qui dinl k loa n v n co n c n duo c ca i li n.
Tlay clo vi c du a va o ca c gia lri qua klu , ca c co quan
gia m sa l ngn la ng pla i pln Ioa i ca c kloa n clo vay lleo ca c
liu llu c nlin ll y lruo c, cl ng la n nlu "kloa n vay llng
lluo ng", "kloa n vay d c bi l Iuu y ", "kloa n vay da l liu
clu n", "kloa n vay co v n d " va "I ", va g n ca c qui dinl
di u li l ng m vo i xa c su l llua I cu a m i Ioa i lrong s ba
Ioa i kloa n vay sau cu ng b ng ca cl yu c u duy lri m l ly I
nl l dinl (lluo ng I n Iuo l Ia 20, 50 va 100) gia lri cu a kloa n
vay da c p lrong la i kloa n cu a ngn la ng (lluo ng qui dinl
na y b sung clo ca c qui dinl clung v l n ll l kloa n vay Ia
1 lo c 2 cu a loa n b gia lri danl mu c la i sa n). Tlu c ra,
di u lra cu a clu ng li cu ng clo ll y, o ca c nuo c llu nl p
ll p, ca c liu clu n na y lluo ng kl l kle lon m l clu l n u
xe l lrn gi y lo . M c du v y, di u quan lro ng o dy Ia vi c d
ra ca c liu clu n pla i luong u ng vo i llu c l l n ll l kloa n
vay se di n ra sau do .
11
a ng li c Ia , d co duo c m l ca cl pln Ioa i lloa da ng va
co ll nlin ll y lruo c ca c kloa n vay klng pla i Ia di u d
da ng. c bi l, kli ca c di u ki n kinl l klng o lrong linl
lra ng binl lluo ng, lo c kli ca c kloa n clo vay Io n lo c b l
lluo ng Ia di m y u cu a m l ngn la ng lli u ll n lro ng, lli
du a va o kinl ngli m co ll Ia su luo ng d n l i, ll m cli
ngay d i vo i ca c nla kinl doanl ngn la ng. Mi lruo ng ru i
ro cao va co c u kinl l cluy n bi n nlanl clo ng o l u l l
ca c nuo c dang pla l lri n ro ra ng se Ia m lng linl lr m lro ng
cu a v n d na y. Nlin m l ca cl llu c l , lrong di u ki n ban
qua n Iy cu a ca c ngn la ng Iun co lla i d d plo ng, vo i
nlu ng klo kln v n co lrong vi c n m b l duo c ru i ro llu c
130
su , ca c nla gia m sa l lluo ng il Ia m di u gi kla c lon Ia du a va o
bi n pla p nlin Ia i plia sau: cli clu lro ng d n vi c clo vay
lrong kli ca c kloa n vay da roi va o linl lra ng klo do i. V klia
ca nl na y, ca c qui dinl lo c ca c liu clu n k loa n co su kla c
nlau r l xa. c bi l, ca c nuo c llu nl p ll p Ia i lluo ng lo ra
d da i lon ca c nuo c co llu nl p lrung binl cao (Hinl 2.5).
Nln dy, cu ng c n nl c Ia i r ng, il ra cu ng co di ba I n,
m l pl n ba ca c nuo c llu nl p ll p da clo ple p ca c ngn
la ng duo c la cl loa n li n Ia i lrn ca c kloa n no l n do ng nlu
m l kloa n llu nl p ki m duo c. Ta i Tla i Ian, li n Ia i d n licl
lu ca c kloa n no kl do ng duo c ple p la cl loa n l i da lrong
360 nga y lrong nm 1997 va 180 nga y o r l nli u nuo c clu
Ili. O l u l l ca c nuo c, klo co ll ngn cl n vi c ca c ngn
la ng cle gi u ca c kloa n no kl do ng cu a minl cli b ng ca cl
"cle d y vo ng quanl", lu c Ia b ng ca cl c p ca c kloa n vay
mo i d llanl loa n ca c kloa n vay cu . CavaIIo va Majnoni
(2001) da cli ra lu m u nglin cu u cu a minl r ng, lrong kli
Ca c t i u chu n phn l oa i v n
vay t kh t khe hn ang c
a p du ng ca c n c t hu nh p
t h p
ca c nuo c cng ngli p xy du ng ca c qui dinl va o llo i di m
llu n Io i va gia m bo l ca c qui dinl kli clu ky kinl l di
xu ng, lli Ia i klng co nlu ng llay d i do o ca c nuo c dang
pla l lri n, di u na y m l I n nu a Ia i clo ll y vi c b l kip
clu n mu c cu a ca c nuo c cng ngli p mo i cli mang linl linl
llu c lon Ia llu c cl l.
To m Ia i, do Iuo ng qui m cu a klo d m Ia m l klo kln
n m ngoa i kla nng ki m soa l. M c du klng cng b ,
nlung ca c da nl gia v Nguyn l c C l Io i cu a Hi p uo c BaseI
da b c I r ng, ca c nuo c dang pla l lri n co n co m l kloa ng
ca cl r l xa lrong vi c lun llu loa n loa n li p uo c na y so vo i
ca c nuo c cng ngli p. Ca c qui dinl l p d n da duo c ban
la nl ma klng co nlu ng llng lin c n lli l d ki m clu ng
lo c klng xy du ng duo c nlu ng d ng co kluy n klicl co
ll giu p Ia m xu l li n nlu ng llng lin do .
Clu ng la klng nn coi lluo ng kla nng pla l li n v n d
cu a ca c gia m sa l vin clinl llu c. B ng clu ng llu c ngli m
clo ll y, lo co ll , va llu c l da cung c p duo c nlu ng llng
lin d c I p. Tli du , }ordan, Ieek va Rosengren (1999) da ll y
r ng, o My , vi c cng b ca c llng lin b l Io i cu a gia m sa l
vin da Ia m clo gia clu ng kloa n cu a ngn la ng gia m lrung
binl 5, clu ng lo vi c cng b do co clu a nlu ng llng lin
nl l dinl. Klng co gi Ia kli co m l s kla c bi l. Nlu ng
ngn la ng da cng b lin lu c x u lli il co a nl luo ng, va cu ng
klng co m y b ng clu ng v li n luo ng Iy Ian o dy, xe l
lleo ngla gia clu ng kloa n cu a ngn la ng kla c pla n u ng Ia i
kli m l ngn la ng na o do li l I llng lin, lru lruo ng lo p co
nlu ng cu s c clung mang linl klu vu c d i vo i ca c ngn la ng
lrong cu ng m l vu ng.
B ng clu ng na y klng nlu ng clu ng lo cng la c gia m sa l
l l co la c du ng cung c p llm llng lin va co ll d n d n ca c
la nl d ng gia m sa l d ngn cl n nlu ng la nl vi klinl su l,
ma co n cli ra Io i ll cu a vi c li l I nli u llng lin lon d lli
lruo ng co ll gy a p Iu c Ia m clo ngn la ng di u clinl ca ng
so m ca ng l l lruo c kli klu ng loa ng n ra.
Ia m ll na o d co ll gia m sa l duo c l l` Huo ng d n cu a
132
Gi am sat c ht c hec ot h Gi am sat c ht c hec ot h
c ai t hi n mc l anh c ai t hi n mc l anh
manh c ua h t hng t ai manh c ua h t hng t ai
c hnh c hnh
u y ban BaseI da nu quan di m cu a gia m sa l vin v v n d
na y, va klng m y ai loa i ngli r ng, nlu ng y u l nlu su
d c I p cu a co quan gia m sa l Ia di u llen cl l d co duo c
loa l d ng gia m sa l l l.
12
O dy, clu ng la c n Iuu y ca c v n d
Iin quan d n ca c d ng co kluy n klicl ma gia m sa l vin g p
pla i.
M l di u c n pla i cng nl n Ia mi lruo ng ma lrong do
su di u li l va gia m sa l ll n lro ng duo c llu c li n, se co
nlu ng kla c bi l da ng k giu a ca c nuo c cng ngli p va ca c
nuo c dang pla l lri n. Ngoa i linl b l n dinl cao cu a ca c lli
lruo ng mo i n i, llu nl p va cu a ca i cu a ca c n n kinl l na y
cu ng co xu luo ng l p lrung cao lon so vo i ca c nuo c cng
ngli p, va b ng clu ng g n dy clo ll y, di u na y cu ng du ng
d i vo i v n d quy n so lu u cng ly (Hinl 1.10). Klng co gi
klo d nl n ra r ng, di u na y se Ia m lng llm nlu ng lla cl
llu c ma gia m sa l vin pla i duong d u, do no Ia m lng kla
nng ca c cng ly la i clinl ma lo dang gia m sa l se bi nlu ng
ca nln co quy n Iu c r l ma nl ki m soa l .
K l qua co ll Ia m l su cl cl klo i "ll cn b ng lon-
lli l" - do Ia ca c ru i ro va nlu ng pl n lluo ng ma gia m sa l
vin g p pla i o r l nli u nuo c. Truo c l l, gia m sa l vin nlin
clung, lluo ng duo c lra Iuong ll p lon so vo i mu c Iuong
lrong ca c ngn la ng lu nln, va o r l nli u nuo c dang pla l
lri n, vi c cluy n cng la c Ia v n d r c r i lon nli u so vo i
ca c nuo c cng ngli p. Tlu lai, llu nl p lra sau - llu c cl l
Ia m l kloa n li n lluo ng li m nng - co ll Ia k l qua cu a su
gia m sa l Ioi Io ng, do cli co m l va i nuo c, clo du co mu c llu
nl p cao lay ll p, ra qui dinl c m ca c gia m sa l vin cluy n
sang Ia m vi c clo ca c ngn la ng. Tlu ba, o ca c nuo c na y
klng co su lru ng pla l sau do - co ll Ia b ng linl llu c c l
gia m li n lluo ng, di u ma nlin clung li m ll y - lo c b ng
ca cl lru l quy n duo c luo ng Iuong luu. Va cu i cu ng, o l u
l l ca c nuo c co mu c llu nl p lrung binl, cl ng la n nlu
A clenlina va IliIippin, gia m sa l vin co ll bi ki n vi la nl
d ng cu a lo va lo pla i cliu lra cl nli m ca nln, clo nn
133
nhng c c u k huy n nhng c c u k huy n
k hc h t hng l am c ho k hc h t hng l am c ho
i u nay t r n n k ho i u nay t r n n k ho
k hn k hn
lo pla i ga nl cliu su lru ng pla l llu c su d i vo i la nl d ng
bu a ba i.
i u na y loa n loa n lra i nguo c vo i co c u d n bu l i uu clo
nlu ng nguo i co nli m vu lli la nl pla p Iu l, m l co c u da
duo c d xu l lu Iu d Ioa i bo l nlu ng la nl vi lli u lrung
llu c, ngay ca kli r l klo di u lra nlu ng la nl d ng sai.
13
Vi
v y, vi c uu lin da m ba o co duo c su gia m sa l l l lon, Ia pla i
lra Iuong l u lnl clo gia m sa l vin ngn la ng, ll m cli cao
lon so vo i ca c cng clu c kla c: xa c su l pla l li n duo c nlu ng
sai so l Ia r l ll p, va nlu lrong Hinl 2.1 o lrn, cli pli cu a su
d da i Ia i r l Io n. Vi pla i m l nli u llo i gian mo i bi l duo c
gia m sa l vin co d da i qua lay klng, nn su du ng nlu ng
kloa n d n bu lra sau co Ie Ia ca cl l l nl l d klicl I gia m
sa l vin. Vi v y, clo lo m l kloa n Iuong luu l u lnl, coi
nlu Ia m l pl n lluo ng lra sau, va sau do co ll Ioa i bo lo c
gia m li n Iuong luu n u lo vi pla m ca c nguyn l c gia m sa l
cl l cle , d y co ll Ia m l ca cl d lng cuo ng d ng co
kluy n klicl. Ngoa i quan di m clung Ia ca c co quan gia m
sa l pla i co mu c d d c I p cao nl m gia m bo l nlu ng can
lli p clinl lri, n u gia m sa l vin d ng llo i duo c ba o v lruo c
nlu ng la nl d ng ca nln cl ng Ia i lo (nlu da xa y ra o r l
nli u nuo c cng ngli p), lli se co nli u nuo c duo c luo ng Io i
lon lu vi c lng cuo ng li u Iu c llu c lli ca c qui dinl na y.
Cli ba n lln linl minl ba cl va linl lra cl nli m clua du
d co duo c su gia m sa l l l lon. Tli du , ca cl li p c n na y co
ll da du d da m ba o r ng ll ng d c ngn la ng lrung uong
se Ia m vi c co lra cl nli m lon kli ban la nl clinl sa cl li n
l , bo i vi ly gia l i doa i va /lo c lli lruo ng lra i pli u co ll
clo m l da nl gia llu c su d i vo i cng vi c cu a lo . ng llo i,
l u l l ca c ll ng d c ngn la ng lrung uong d u klng bi de
doa se bi klo i l kli d ra clinl sa cl kl c kl , va lo klng
duo c lluo ng lrong luong Iai clo clinl sa cl no i Io ng. B l
cl p su pla n u ng lruo c nlu ng klo kln v li l ki m va clo
vay o My da Ia m gia m su lu y y lrong cng la c gia m sa l -
llng qua ca c loa l d ng b l bu c, llu c d y va di u clinl -
ca c klo kln v n gia lng do s Iuo ng ca c cng cu la i clinl
134
i u c hnh t h c n bng i u c hnh t h c n bng
hn - t hi t hn - t hi t
Io n lon mu c c n lli l kli quan sa l linl lra ng ru i ro cu a ca c
ngn la ng, Ia m clo gia m sa l vin lu y y lon, lli du nlu lo co
ll lloa llu n vo i ca c ngn la ng v vi c d ra ca c nguyn l c
ru i ro nlu ll na o, va sau do se pla l ca c ngn la ng n u vi
pla m ca c nguyn l c. y klng pla i Ia m l Inl vu c d lleo
do i. N u gia m sa l vin o ca c nuo c dang pla l lri n la nl d ng
lleo cu ng m l luo ng, lli di u d c bi l quan lro ng Ia pla i
da m ba o gia m bo l su lu y y clo gia m sa l vin di ke m vo i su
gia m sa l cl l cle va lli l I p Ia i m l cn b ng lon - lli l mo i.
M c du o nli u nuo c c n lli l pla i ca i lli n vi c lra llu
Iao clo gia m sa l vin, nlung klo Io ng va r l l n ke m n u
mu n lra Iuong clo gia m sa l vin ngang vo i quan clu c ngn
la ng cao c p. Vi c la o a p Iu c bu c pla i cng klai loa nli u
llng lin lon Ia m l pluong llu c clu n mu c nl m la n cl
nlu c u lng mu c Iuong li u qua , clo nn m l s qui dinl
nlu d xu l v ca c kloa n no plu llu c o lrn Ia d c bi l quan
lro ng d bu c pla i cng klai nli u llng lin lon va ca m
nl n lli lruo ng.
M c du klo co ll da nl gia linl lra ng la i clinl cu a ngn
la ng, ll m cli ngay ca o ca c nuo c cng ngli p, nlung nlu ng
di u nu lrn v n clo ll y, du a qua nli u va o su gia m sa l
clinl llu c Ia di u d c bi l ru i ro lrong lli lruo ng mo i n i. Su
la i xu l li n ca c li n luo ng gian I n, llam va klu ng loa ng,
da minl clu ng r ng, ca c v n d v llng lin va co cl
kluy n klicl v n dang giu vi lri lro ng y u lrong l ll ng la i
clinl klng d gi Ioa i bo . Hon nu a, su cl nl I cl lrong lrinl
d pla l lri n ll cl va su b l n dinl kinl l , k l lo p vo i
kla nng di u clinl Iu l I cu a nlu ng d i luo ng llam gia lli
lruo ng la i clinl, co ngla Ia llay vi co ca c liu clu n lo c qui
dinl clinl xa c, lli ca c co quan clu c nng pla i co m l cli n
Iuo c li p c n vi c di u li l klu vu c la i clinl, va cli n Iuo c
pla i di xa lon vi c da l duo c nlu ng luong d ng v clu n
mu c vo i ca c nuo c cng ngli p.
Vo i su l p lrung Io n lon v quy n so lu u va llu nl p lli
klo co ll duy lri m l mu c d d c I p lloa da ng cu a ca c co
quan gia m sa l. ng llo i, mi lruo ng llng lin, su gia m sa l
135
vah t r c ho hoat vah t r c ho hoat
ng gi am sat c hnh ng gi am sat c hnh
t hc bng st heo doi t hc bng st heo doi
da vao t ht r ng da vao t ht r ng
cu a dn clu ng d i vo i gia m sa l vin (klng cli Ia cng klai
loa , ma co n Ia mu c d pln licl su cu a ba o cli v ca c v n
d la i clinl), va nlu ng kluy n klicl co ba n ma gia m sa l vin
co duo c, l l ca se loa l d ng d kli n clo su gia m sa l ke m
li u qua lon. Su can lli p clinl lri va o loa l d ng gia m sa l
ngn la ng v n xa y ra, ngay ca kli da co su ki m soa l I n
nlau r l l l, cl ng la n nlu o nuo c My , ca c loa l d ng li l
ki m va clo vay da duo c ca c ngli s Qu c l i v n d ng la nl
Iang d gia m nle di u li l va Iuo c bo l ca c yu c u v Iuo ng
v n pla p dinl. Nlu ng v n d li m n na y se bu ng n kli
quan l so lu u l p lrung o m l mu c cao (lli du , o VnzuIa
lrong d u ll p ky 90, quan clu c c p cao cu a ngn la ng lrung
uong Ia nguo i so lu u ca c c pli u cu a m l ngn la ng).
Bn ca nl do , cli kli clinl plu ca c nuo c dang pla l lri n
cluy n sang gia m sa l ly I v n l i lli u lli ca c mu c liu d l
ra mo i co cluy n bi n. Truo c l l, linl plu c la p cu a l ll ng
la i clinl li n da i da ll i pl ng nlu ng klo kln lrong vi c
gia m sa l lu ng giao dicl. M l pl n, cu ng vo i su lng lruo ng
cu a ca c cng cu la i clinl pla i sinl, by gio ca c ngn la ng co
ll llay d i linl lra ng loa l d ng cu a lo nlanl clo ng, do do
nlu ng da nl gia v linl lra ng li n llo i cu a lo se clo r l il
llng lin v vi c ca c ngn la ng co Ia nl ma nl lon so vo i
lruo c dy lay klng. Nlu da nu o lrn, di u na y kli n clo
ca c nuo c co llu nl p lrung binl va cao, noi ma ca c cng cu
clinl sa cl duo c a p du ng llinl la nl lon, cluy n lro ng lm
cu a su gia m sa l sang ca c l ll ng qua n Iy ru i ro ngn la ng,
m c du kinl ngli m cu a lo vo i pluong llu c li p c n na y v n
co n la n cl .
Tlu lai, nlu da nu o lrn, ca c ngn la ng lluo ng llicl
ngli vo i su di u clinl m l Ioa l ca c qui dinl. Nlu ng lro ng s
ru i ro lu y li n lrong Hi p uo c BaseI nm 1988 d da ng bi vi
pla m, va llu c su da Ia m lo ng m l ll p ky d i mo i Inl vu c
la i clinl, il nl l Ia m l pl n, n u ngl lo i mu c dicl na y.
Cu lra Io i lu nlu ng nglin cu u lrong qua klu va g n dy
v l ll ng la i clinl Ia r l ro ra ng, m c du n u lloa l nlin lli
no klng don gia n nlu b ngoa i: su du ng ca c kluy n klicl
136
va llng lin nl m lng l i da s nguo i duo c lrang bi d y du
llng lin va co d ng co l l d ki m soa l ca c lrung gian la i
clinl.
Tl l d li u, su da da ng loa co cl ki m soa l d i vo i ca c
ngn la ng Ia m l di u da ng co , klng cli vi su kla c bi l co
ll co v llng lin sau kli xu Iy , ma no co n pla n a nl nlu ng
d ng co kluy n klicl klng ro ra ng va d llay d i ma lo
dang g p pla i. Ngoa i gia m sa l vin clinl llu c, ai co ll Ia
nguo i gia m sa l ca c ngn la ng` Ba lla nl pl n sau co ll lro
lla nl nguo i gia m sa l:
l Nlu ng nguo i lrong n i b ngn la ng, nlu ca c clu so
lu u, ban qua n lri, va ca c nla qua n Iy c p cao cu a ngn
la ng, nlu ng nguo i ma lrong di u ki n Iy luo ng, llu
nl p ro ng ma lo nl n duo c plu llu c va o su loa l
d ng ll n lro ng cu a l clu c.
l Ca c co quan da nl gia x p la ng.
l Tli lruo ng, co ngla Ia gia m sa l vin pli clinl llu c o
bn ngoa i, nlu ca c clu no va ca c d i la c.
Ca c clu so lu u nl n duo c Io i lu c lu pl n v n ma lo d u
lu. Il n llu Iao na y se du a lrn mu c Io i nlu n li n la i va ky
vo ng lrong luong Iai, lo c va o ca i go i Ia gia lri cu a danl li ng
kinl doanl. Io i nlu n lli b l ngu n lu ca c klun kl di u
li l, ma nlu ng klun kl na y co ll la n cl ngn la ng o
m l s loa l d ng va pluong llu c kinl doanl. N u Io i nlu n
cu a ca c ngn la ng Ia m n ll n lro ng Ia cao, va n u m i de
doa ca c ngn la ng co ll m l gi y ple p kinl doanl (va vi
v y Iin quan d n c pl n va Io i lu c cu a lo ) Ia di u llu c l ,
lli ca c clu so lu u co ll co d ng co ba o v gia lri danl li ng
kinl doanl cu a lo . Ca c clu so lu u cli m da s va ca c nla
qua n Iy c p cao co ll o m l vi lri l l nl l d kl c plu c ca c
v n d llng lin, nlung m l Ioa l lruo ng lo p ngn la ng su p
d , nlu su d vo cu a ngn la ng n i li ng Barings nm 1995,
da clo ll y clu so lu u cu a ca c lrung gian la i clinl qui m
Io n va plu c la p v n pla i duong d u vo i ca c v n d na y. Clu
so lu u lli u s klng pla i ai cu ng co duo c nlu ng llng lin
137
Sdung k hu vc t nhn Sdung k hu vc t nhn
mr ng pham vi i u mr ng pham vi i u
t i t c ua c ac c quan t i t c ua c ac c quan
hanh phap hanh phap
l l lon so vo i dn clu ng no i clung.
Ca c gia m d c ngn la ng co lra cl nli m da i di n clo ca c
clu so lu u, va cung c p llng lin clinl xa c va kip llo i v
linl lra ng ngn la ng cu a lo . Ca c llng lin l l lon va du ng
llo i gian lon, se ca i lli n kla nng gia m sa l cu a l l ca nlu ng
nguo i bn ngoa i d i vo i loa l d ng cu a ngn la ng. V Iy
lluy l, l u l l ca c nuo c d u bu c ca c gia m d c ngn la ng
pla i co lra cl nli m cung c p llng lin clinl xa c, nlung cli
co m l pl n ba (l u l l Ia o ca c n n kinl l co llu nl p cao)
co nlu ng bi n pla p xu pla l co li u Iu c. Hi u Iu c Ia r l quan
lro ng. Vi c xu pla l nglim kl c d i vo i vi c cung c p llng
lin klng d y du , va no i kla i qua l lon Ia vi c cl p nl n ru i
ro qua mu c, Ia m l ca cl llu c d lng cuo ng lra cl nli m
klng cli d i vo i s li n ma lo da d u lu clo loa l d ng cu a
ngn la ng.
N u ca c gia m d c va ca c clu so lu u da s cu a ngn la ng
co d ng co ma nl me Ia cli llam gia va o l ll ng ngn la ng
an loa n va Ia nl ma nl, lli lo se kin lri la c d ng d n l ll ng
lra Iuong clo ca c nla qua n Iy ngn la ng cao c p d lo co ll
Ia m vi c ll n lro ng lon. Tuy nlin, su ll l ba i loa n loa n cu a
l clu c Qua n Iy V n Da i la n (ITCM) da clo ll y, ca c nla
qua n Iy c p cao cu a m l s ngn la ng qu c l Io n da bu c
pla i da nl cuo c luong lu nlu ITCM - di u l l - nlung d ng
llo i di cu ng vo i di u y, lo co ll ki m duo c la ng lri u d Ia
li n lluo ng - di u x u. Trong l l ca mo i lruo ng lo p, di u na y
pla n a nl su ll ng lri cu a ca c ngn la ng s n sa ng llam gia
va o ca c canl ba c, va vi v y, dua ra nlu ng mo n li n lluo ng
l p d n nlu ng ke d cl p nl n ru i ro.
14
Ca c co quan clu c
nng co ll c g ng kl c plu c ll l ba i na y cu a lli lruo ng
b ng ca cl du ng qui dinl v ly I v n lo c mu c clnl I cl
ba o li m li n gu i nlu m l clu c nng cu a co c u lra llu Iao
clo ca c nla qua n Iy cao c p. O nli u nuo c lin li n, gia m sa l
vin lluo ng xem xe l l ll ng qua n Iy ru i ro ma ca c ngn
la ng dang llu c li n, va da nl gia lo lleo n Iu c qua n Iy ru i
ro. O dy, co m l d xu l clo r ng, y u l c n pla i di u li l
Ia ngu n g c cu a l ll ng qua n Iy ru i ro, cl d da i ng clo
138
Ngn hang t hng ban Ngn hang t hng ban
t hng c ho hanh vi c hp t hng c ho hanh vi c hp
nhn r ui r o nhn r ui r o
ca c nla di u la nl, clu klng pla i cli Ia su kluy cl lruong
qua ng ca o. Co cl da i ng cu ng se duo c cng klai loa -
klng cli li n Iuong llu n lu y, ma ca ca c kloa n li n lluo ng
va ca c linl llu c da i ng kla c se duo c xa c dinl nlu ll na o
(}oln, Saunder, va Senbel 2000).
M l d xu l g n dy mang quan di m cu a nlu ng d i
luo ng llam gia lli lruo ng lu nln d i vo i ru i ro ngn la ng
da duo c dua ra lrong ca c ba i llam Iu n la i u y ban BaseI nm
1999 va 2001, nl m lim ca cl gia m bo l su lu y li n lrong vi c
Iu a clo n lro ng s ru i ro d g n vo i yu c u v v n cu a ngn
la ng, do Ia vi c d ngli ca c lro ng s na y c n duo c ru l ra lu
k l qua x p la ng cng klai do ca c nla da nl gia lin du ng bn
ngoa i cng b (vi du , ca c co quan da nl gia x p la ng). M c du
d xu l na y Ia m l c g ng nl m "lranl llu lli lruo ng",
nlung no mang linl dinl luo ng d xem xe l m l Ioa l v n d
ma vi c llu c li n d xu l na y se g p pla i, d c bi l o ca c nuo c
dang pla l lri n. Trong s ca c klo kln, lli nlu ng klo kln
sau lluo ng lay g p pla i:
l Klng co su ro ra ng v vi c ca c co quan da nl gia se co
d lin c y nlu ll na o, kli ma cli pli llng lin cao, va
ngl da nl gia v n co n clua pla l lri n, va kli ca c ngn
la ng lluo ng pla i lra li n clo vi c da nl gia clinl lo .
l Vi c da nl gia lluo ng du a lrn ly I d vo ky vo ng,
lrong kli do v n lluo ng co xu luo ng bi llua I m l
ca cl klo Iuo ng.
Tuy nlin, co n co m l s di m il duo c nl n bi l, ma clu ng
cli li n ro kli l p lrung xem xe l ca c d ng co kluy n klicl
(Honolan 2001b). Tlu nl l, v n d lm Iy Io i du ng ba o Ia nl,
c y Ia m Ii u se gay g l lon. N u nlu co su llng ba o ca c
ngn la ng giu Iuo ng v n lleo mu c d ru i ro lrong danl mu c
d u lu cu a lo , lli lu ng nguo i di vay se co d ng co duy lri m l
di m s da nl gia co Io i, m c du no co pla i li p lu c d l ngn
la ng - va quy ba o li m li n gu i, n u co - va o linl lra ng ru i
ro. Ca c ngn la ng, gia su lo quy l dinl clo vay, se co d ng
co llng d ng lo c cl p nl n coi nlu ng nguo i vay li n cu a
139
Nhng vn i vi c Nhng vn i vi c
quan c ho i m quan c ho i m
lo Ia co uy lin, nlo do ma lo se co nli u quy n lu do lon
lrong vi c dua ra quy l dinl v v n.
Tlu lai, nlu ng nguo i da nl gia co ll cng b il llng lin
lon v nlu ng nguo i di vay d klng Ia m lli l la i clo cng
vi c kinl doanl. Va nglim lro ng lon, co quan da nl gia se
klng duo c lra li n kli du ba o nguy co xa y ra nlu ng cu s c
loa n di n co Iin quan cl l cle , vi ll , ngay ca vi c da nl gia
no i clung v m l nguo i vay li n co ll clinl xa c lrong llo i
di m binl lluo ng, lli no se klng clinl xa c nu a kli co
klu ng loa ng. V n d na y d c bi l lr m lro ng kli cc c cc ucn
c|u c ncng cu c cc c nuc c 1cng p|c i iric n iin rc ng, |c ng cc c| su
!u ng .ic c xc p |c ng !u c ircn i|i iruc ng, |c cc i|c 1uc c |c c .c
||c i cuc c ||u ng |cc ng, n|ung ircng i|u c ic i| ||cng. Tl m cli,
m c du ca c co quan x p la ng o My llu c li n vi c x p la ng
d i vo i lu ng cng ly luong d i l l, nlung su x p la ng cu a lo
klng ll a p du ng m l ca cl clinl xa c o ca c lli lruo ng mo i
n i, do klo co ll uo c linl nlu ng cu s c loa n di n lrong ca c
n n kinl l nlo va b l n dinl.
Vi v y, v n d r l quan lro ng d i vo i ca c co quan clu c
nng Ia pla i su du ng ca c Iu c Iuo ng lli lruo ng, nlung pl n
lrinl ba y na y Ia i minl loa r ng, m l di u quan lro ng klng
ke m Ia pla i li u ca c d ng co kluy n klicl Ia gi va clu ng
loa l d ng nlu ll na o. ng llo i, llay clo vi c pla i Io I ng
xem Ia m sao co ll kluy n klicl ca c co quan da nl gia x p
la ng quan lm d y du d n ca c y u l Iin quan, lli ca c co
quan clu c nng nn l p lrung va o ca c ngn la ng, co ll c n
pla i xem xe l loa n b danl mu c la i sa n d u lu cu a lo va xe l
xem no llay d i nlu ll na o lo c b c I ra sao lruo c nlu ng
ru i ro kla c nlau. Ku go i ca c ngn la ng pla i cung c p ca c
llng lin c n lli l co ll Ia m l pl n lrong qua lrinl d ca c
l clu c bn ngoa i ngn la ng, n|u ng nguc i cc n|u ng 1c ng cc
||uc n ||ic| 1u ng 1c n, su du ng l l nlu ng llng lin na y. Vi c
lrng c y va o ca c co quan da nl gia x p la ng se d l m l ga nl
n ng qua mu c In vai ca c l clu c na y, nlu ng l clu c klng
co gi nli u d m l nlu ca c clu no cu a ngn la ng.
Vo i d ng co kluy n klicl r ng, nlu ng nguo i n m giu c
140
pli u va nlu ng nguo i lrong cu c kla c co ll Ia m lng ru i ro,
va linl klng cl c cl n cu a vi c cli du a va o ca c co quan
da nl gia x p la ng, lli di u quan lro ng lon l l Ia pla i xem
xe l Ia m ll na o d d ng co kluy n klicl ca c clu no ngn
la ng kla c co ll plu lo p vo i ca c mu c liu xa l i nl m la n
cl ru i ro ngn la ng. M c du nlu ng nguo i gu i li n nlo co ll
Iu a clo n la nl vi "n klng" lleo nlu ng nguo i co nlu c u
gia m sa l kla c, cl ng la n ca c clu no Io n, n u ho khng hy
vo ng r ng se c n bu cho t n th t cu a ho , lli se co d ng
co ro ra ng Ia pla i gia m sa l ca c ngn la ng. Nlu ng d xu l g n
dy c g ng v n loa d ng co kluy n klicl na y b ng ca cl
bu c ca c ngn la ng pla i pla l la nl ca c kloa n no plu llu c
(no la ng lai), do Ia m l kloa n li n llanl loa n c dinl cli
da nl ring clo nlu ng nguo i n m giu c pli u. Klng duo c
luo ng Io i lu c lng nlu nlu ng nguo i n m giu c pli u, nlung
Ia i pla i ga nl cliu klng ke m nlu ng ru i ro kli c pli u
xu ng gia , nlu ng nguo i n m giu ca c mo n no plu llu c se co
nli u d ng co d lleo do i ca c ngn la ng v vi c cl p nl n
ru i ro qua mu c. ng llo i, clu ng cu ng klng ca n lro vi c
pln licl lu ng kloa n vay, ma dy Ia m l b pl n lrong qui
lrinl cu a u y ban BaseI li n nay. Tra i Ia i, no se quan lm nli u
lon d n su ru i ro clung ma ca c ngn la ng pla i duong d u.
Ca c clu no Io n kla c - cl ng la n nlu ca c ngn la ng lrong lli
lruo ng Iin ngn la ng - cu ng co ll co d ng co gia m sa l ca c
ngn la ng, clu ng na o ma lo klng ly vo ng duo c "cu u giu p"
n u ca c ngn la ng Im va o linl lra ng klo kln.
No plu llu c klng pla i Ia mo i - nlu va o nm 2000, da
co 92 lrong 106 nuo c luo ng u ng llng ba o r ng lo clo ple p
no plu llu c da p u ng m l pl n yu c u v v n cu a lo . Tuy
nlin, nlu ng nuo c na y kli lun llu ca c luo ng d n cu a u y
ban BaseI lli coi no plu llu c nlu Ia m l Ioa i c pli u re
li n, va do do cli cl p nl n su lo p I cu a no d i vo i no da i
la n, do v y da la n cl vi c su du ng Ioa i no na y. Tuy nlin,
di u na y da m ba o r ng, vi c da o no se luong d i li m. ng
llo i, vi c klng yu c u no pla i duo c pla l la nl va no
klng bi lleo do i se d n d n k l qua no cli duo c pla l la nl
141
Chunb n ngoai c ot h Chunb n ngoai c ot h
ong vai t r ol angi ong vai t r ol angi
gi am sat gi am sat
vay u c u v nphu vay u c u v nphu
t huc l amt c ac h i k ha t huc l amt c ac h i k ha
quan nhng k hng t hc quan nhng k hng t hc
st i n c y t ng c ng st i n c y t ng c ng
sgi am sat c ua t h sgi am sat c ua t h
t r ng t r ng
clo m l s cng ly lln c n. Nlung vi c pla l la nl lluo ng
xuyn, kla nng co ll mua ba n duo c va vi c pla l la nl clo
ca c cng ly klng co quan l g n gu i, Ia i Ia di u c n lli l d
da m ba o co duo c su gia m sa l l l lon. Nl m ngn cl n mo n
no na y lro lla nl m l Ioa i "lra i kloa n b p bnl", r l c n pla i
qui dinl lr n Ia i su l co ll duo c lra . N u nlu ng d c di m
na y l n la i, nlu ng nguo i n m giu ca c mo n no plu llu c
ll m cli se quan lm nli u lon d n vi c ngn cl n ca c ngn
la ng cl p nl n ru i ro Ii u Inl lon so vo i li n la i. Ngoa i
vi c Ia m l c pli u re , ki u no plu llu c na y co ll lro
lla nl m l Ioa i ky Iu l quy gia . Vi c d ngli pla i pla l la nl
no plu llu c co n co nli u y ki n pla i ba n, d c bi l d i vo i
ca c ngn la ng Io n o lu ng qu c gia. Nl m la o ra m l su gia m
sa l lin c y lon, nlu ng nguo i n m giu no plu llu c co ll lro
lla nl nlo m v n d ng la nl Iang quan lro ng nl m gy a p
Iu c do i ca i lli n d i vo i co so la l ng va llng lin, nlu da
nu o pl n lruo c, d c bi l Ia nlu ng v n d co Iin quan d n
vi c cng klai loa llng lin.
M l di u cl c cl n Ia d xu l v no plu llu c (xem
H p 2.3) co ll klo llu c li n. Tli lruo ng v n o ca c nuo c
dang pla l lri n lluo ng r l mo ng manl, m c du d ngli ca c
ngn la ng pla l la nl Ioa i no na y se Ia m lli lruo ng la i clinl
pla l lri n su lon m l buo c. Quan lro ng lon ca , y u l clu
cl l clo su lla nl cng cu a d xu l na y Ia da m ba o clo nlu ng
nguo i pla l la nl llu c su klng co dinl Iiu gi vo i nlu ng
nguo i n m giu ca c mo n no plu llu c, co ngla Ia , lo se
klng pla i Ia bn d i la c, va nlu ng nguo i pla l la nl cu ng
klng duo c ple p lr n an lo c ba o Ia nl clo nlu ng nguo i
n m giu no plu llu c. a m ba o di u na y klng pla i Ia v n
d nlo , va dy Ia m l Iy do luy l vo i d klng nn du a loa n
loa n va o nlu ng nguo i n m giu no plu llu c d da m ba o su
an loa n va Ia nl ma nl cu a ngn la ng. Ilu llu c qua nli u
va o no plu llu c va su gia m sa l cu a ca c clu no klng duo c
ba o li m kla c duo ng nlu Ia m l sa ng ki n co gia lri o ca c
nuo c co llu nl p lrung binl.
142
143
NO IHI THI C CO THL HOA T NG
nlu m l klo d m nl m l p llu nlu ng l n
ll l xa y ra, nlung co ll co do ng go p quy
gia , nl l Ia pla l lin li u v su ru i ro cu a ngn
la ng. Tin li u na y co ll loa l d ng nlu Ia
m l ky Iu l lrn lli lruo ng, kli ca c ngn la ng
nl n ll y klo co ll gia la n ca c mo n no plu
llu c, lo c nl n ll y mu c Ia i su l lng In
kli ru i ro lng In, nlung d ng llo i cu ng
llng qua ca c lin li u gia n li p ma no cung
c p clo nlu ng nguo i kla c, lrong do co nlu ng
nguo i gia m sa l ngn la ng. Io i icl v sau co
ll Ia r l Io n. M l v n d co ll na y sinl d i
vo i ca i go i Ia d xu l v m l la nl d ng di u
clinl kip llo i, Ia ca c liu clu n can lli p se
lrao lra cl nli m Io n clo ca c gia m sa l vin,
di u co ll r l klo llu c li n o nlu ng nuo c
ma ca c co quan gia m sa l co r l il su d c I p v
m l ll cl . Nglin cu u g n dy cu a Ban
Tl ng d c Cu c Du lru Iin bang (nm 1999)
cli ra r ng, m l klo kln d i vo i nlu ng
nguo i gia m sa l clinl llu c - m l ga nl n ng
pla i clu ng minl r ng ca c ngn la ng co ll
cl p nl n ru i ro qua mu c - klng l n Ia klo
kln vo i nlu ng nguo i n m giu no plu llu c,
ma lra i Ia i, lo Ia i d l ga nl n ng do In vai ca c
nla qua n Iy ngn la ng d clu ng minl ai Ia
nguo i c n v n. Nlu ng nguo i gia m sa l co ll
su du ng cng cu Ia i su l lo c kla nng pla l
la nl ca c kloa n no plu llu c Ia m lin li u d
lng su ki m soa l d i vo i ca c ngn la ng ru i
ro, lo c llu c li n m l s loa l d ng b l bu c,
lo c ca lai.
No plu llu c nn duo c pla l la nl nlu ll
na o` M l yu c u Ia , ngn la ng na o pla l
la nl Ioa i no na y, lluo ng duo i linl llu c
luong d i d ng nl l va "I n x n", se pla i
lli l I p m l l ll ng gia m sa l d y du llng
lin clo ca c ngn la ng. Vi c pla l la nl "d u
d n" se li p lu c d i mo i llng lin lli lruo ng.
Trong m l lli lruo ng nlu v y, ca c ngn la ng
co ll nl n ra nlu ng Io i ll cu a lo , va lli
lruo ng mu n duo c cung c p d y du llng lin
va o llo i di m pla l la nl ca c la i sa n no . N u
ca c cng cu no plu llu c Ia luong d i d ng
nl l, lli mu c gia ma du a lrn do ca c la i sa n
na y duo c mua ba n co ll duo c so sa nl d
da ng giu a ca c ngn la ng, do do se l lro
duo c cng la c gia m sa l.
Ngoa i kla nng co ll mua ba n, ky la n
cu ng Ia m l v n d , va dng da o y ki n
ngling v vi c clo n mu c lrung la n 2-5 nm.
Kli Cu c Du lru Iin bang plo ng v n nlu ng
nguo i llam gia lli lruo ng My clo ll y, lli
lruo ng se pla l lri n su lon n u llo i la n Ia 3-
5 nm, CaIomiris da ki n ngli d i vo i ca c lli
lruo ng mo i n i nn yu c u la ng lla ng ca c
ngn la ng pla i pla l la nl 2 gia lri la i sa n
n m ngoa i kloa n du lru (lo c 2 gia lri la i
sa n da g n lro ng s ru i ro) lrong llo i gian 2
nm, d la ng lla ng lo pla i la i c p 1/24 gia
lri no plu llu c, CaIomiris (1999) cu ng cli ra
r ng, ca c ngn la ng dang g p r c r i co ll
pla i lra mu c Ia i su l cao lon, nlung mu c Ia i
su l na y co ll gio i la n b ng ca cl d l ra lr n
Ia i su l. i u na y co ngla Ia ca c ngn la ng
co mu c ru i ro cao se bu c pla i gia m bo l la i
Hp 2.3. x ut v nphut huc Hp 2.3. x ut v nphut huc
M c du klo co ll da m ba o su klng dinl Iiu giu a ca c
ngn la ng va nlu ng nguo i n m giu no plu llu c, nlung
nlu ng k l qua ban d u lu A clenlina Ia r l kla quan. Tl m
cli m c du no plu llu c mo i cli b l d u duo c d ngli o nuo c
na y va o nm 1988, va m c du vi c llu c li n bi lri loa n do
cu c klu ng loa ng ng A , nlung ca c ngn la ng na o lun
llu pl n Io n qui dinl na y d u co ly I li n gu i ll p, mu c lng
lruo ng li n gu i cao, ly I v n ll p, va d c bi l Ia ly I no kl
do ng ll p lon so vo i nlu ng ngn la ng klng lun lleo qui
dinl na y (Hinl 2.6). Iln licl kinl l Iuo ng m l ca cl clinl
llu c kl ng dinl r ng, yu c u v no plu llu c da kluy n
klicl su gia m sa l l l lon va su ll n lro ng lon lrong qua n Iy
ru i ro (CaIomiris va IoveII 2000). Tl m cli n u cli ca c ngn
la ng l l mo i co ll pla l la nl ca c mo n no plu llu c, lli ba n
lln vi c na y cu ng da b c I nlu ng llng lin quan lro ng clo
gia m sa l vin. B ng clu ng no i lrn v vi c ca c clu no klng
144
sa n co lrong ba ng l ng k l la i sa n cu a lo , va
d n d n pla i do ng cu a, lo c n u klng lli
pla i co c u Ia i loa l d ng cu a lo kli lo klng
ll lun llu ca c yu c u v no plu llu c.
Trong kli vi c pla l la nl dinl ky se lli l
I p duo c ky Iu l d i vo i nguo i pla l la nl, lli
co su da nl d i giu a Io i icl va cli pli cu a ca c
ngn la ng - va cu a ca c kla cl la ng -lu nlu ng
I n pla l la nl vo i kl i Iuo ng nlo va lluo ng
xuyn lon, do v n d v cli pli giao dicl.
Tlu c ra, lleo CaIomiris, lrong ca c lli lruo ng
mo i n i, ca c ngn la ng r l nlo duo c ple p
da p u ng ca c yu c u v no plu llu c b ng
ca cl "pla l la nl" ca c kloa n li n gu i Io n clo
m l l clu c la i clinl da l liu clu n. Do l
clu c na y lluo ng Ia ca c ngn la ng Io n, ma su
n dinl cu a lo Ia di u ki n co ba n clo su Ia nl
ma nl cu a loa n b l ll ng, va d i vo i lo can
lli p ban d u cu a clinl plu Ia r l quan
lro ng, clo nn su la n cl na y klng qua cl l
cle . Cu i cu ng, nl m lng kla nng d c I p
cu a nlu ng nguo i n m giu no plu llu c klo i
ca c ngn la ng pla l la nl, co ll c n pla i co
la n cl d gia m bo l linl l p d n cu a Ioa i la i
sa n na y.
Nguc n. Ban Tl ng d c cu a Cu c Du lru Iin bang (1999), CaIomiris (1999), Lvanoff va WaII (2000).
duo c ba o li m m l ca cl da ng lin c y se co nli u kla nng
ki m soa l ngn la ng cl l cle lon, da cu ng c clo kla nng
su du ng no plu llu c d ca i lli n loa l d ng gia m sa l cu a lli
lruo ng d i vo i ca c ngn la ng (Lvanoff va WaII 2000). Tuy
nlin m l I n nu a, di u quan lro ng Ia pla i gli nlo r ng,
klng nn coi no plu llu c nlu m l pluong llu c duy nl l
d i vo i l ll ng ngn la ng b l an, ma pla i xem do nlu Ia
m l cng cu li m nng lrong l ll ng ca c cng cu di u li l.
Mang l i an si nh i vi k hu vc t ai c hnh Mang l i an si nh i vi k hu vc t ai c hnh
U NG TRUO C BA N CHA T DL VO CI A HL
ll ng ngn la ng, Ie lu nlin Ia nlu ng nguo i gu i li n
ly vo ng duo c clinl plu d n bu lli l la i kli linl
linl lro nn l i l , nlung clinl ba n lln ky vo ng na y Ia i go p
pl n gy ra su d vo cu a l ll ng ngn la ng. M c du clinl
plu co nli u co cl , cl ng la n nlu cu a s cli l kl u cu a
ngn la ng lrung uong va cu u ca nl - clo vay - cu i cu ng
(IOIR), co ll duo c a p du ng nlu ca c cng cu kla c nlau
lrong ma ng Iuo i an sinl clo ca c ngn la ng, nlung clinl sa cl
145
Ngn ha ng cot h t un t hu
y u c u v nphut hu c c
t hanh t oa n v i l a i su t t i n
g i t h p, nhng l a i cot c
t ng t i n g i nhanh hn, t l
v n t h p hn vat l nk h
o ng cu ng t hn
K hoac h bao hi m t i n K hoac h bao hi m t i n
gi ngay c ang ph bi n gi ngay c ang ph bi n
sang c ac n n k i nh t mi sang c ac n n k i nh t mi
ni ni
ba o li m li n gu i cng klai nga y ca ng lro lla nl m l b pl n
llen cl l, co a nl luo ng quan lro ng d n ca c d ng co kluy n
klicl clung, va do do Ia lro ng lm cu a pl n na y. Nlin clung
ca c clinl plu v n co n mo l v ca c clu c nng cu a cu u ca nl
- clo vay - cu i cu ng, m l clu d cu a r l nli u cu n sa cl.
Klng co gi da ng nga c nlin, ba o li m li n gu i na y sinl
kli l ll ng ngn la ng g n nlu d vo - ca c bang cu a My , noi
ma loa l d ng ngn la ng duo c llu c li n o ca c ngn la ng don
nla nl (ngn la ng klng duo c ple p mo llm cli nla nl) b l
d u llam gia Quy An loa n Niu Yoo c va o nm 1829. Kloa ng
14 bang (l l ca d u Ia ca c ngn la ng don) da a p du ng clinl
sa cl ba o li m li n gu i, m l s da d vo nlanl clo ng ngay
sau kli duo c lla nl I p, co n m l s kla c v n l n la i clo d n
llo i ky suy lloa i nng ngli p lrong ll p ky 20. Cli co ba l
ll ng - nlu ng l ll ng lranl llu klai lla c ca c Iu c Iuo ng lli
lruo ng - duo c da nl gia Ia lla nl cng.
Tuy nlin, clo d n cu i nlu ng nm 20, ly I s ng so l cao
lon nli u cu a ca c ngn la ng da nla nl da clo ll y "su ll ng
Io i" cu a ca c ca c ngn la ng da nla nl so vo i ca c ngn la ng don
nla nl (clo du co lo c klng co ba o li m li n gu i) clo d n
kli co su l u llu n clinl lri clo v n d na y lrong llo i ky a i
Suy lloa i. Sau kli llng qua va a p du ng l ll ng ba o li m
li n gu i loa n qu c o My nm 1934, s Iuo ng ca c l ll ng ba o
li m cng klai o ca c nuo c kla c lng In r l cl m lrong 30
nm sau do , cli vo i 6 l ll ng duo c lla nl I p, va sau do lli
c l ca nl (xem Hinl 2.7).
H u l l ca c l ll ng ba o li m li n gu i duo c lla nl I p vo i
m l lo c ca lai mu c liu Ia , ba o v linl n dinl clung cu a l
ll ng ngn la ng va ba o v ca c ca nln, d c bi l Ia nlu ng
nguo i gu i li n nlo . Trong lruo ng lo p lin plong o My , m c
du nlu ng lranl ca i clinl lri co ll Ia m Iu mo mu c dicl co ba n
llu c su , nlung ca c lo c gia v n cng nl n r ng, su n dinl
loa n cu c clu klng pla i vi c ba o v nlu ng nguo i gu i li n
nlo , mo i Ia y u l clu cl l (GoIembe 1960, xem H p 2.4).
Ca c bi n pla p kla c nl m ba o v nlu ng nguo i gu i li n nlo
cu ng duo c gli nl n, cl ng la n nlu ca c ngn la ng li l ki m
146
vi muc c h bao v vi muc c h bao v
sn nh c ua h t hng sn nh c ua h t hng
ngn hang, vat i t k i m ngn hang, vat i t k i m
c ua nhng ngi gi t i n c ua nhng ngi gi t i n
nho nho
o Clu Au clu y u d u lu va o ca c cng cu la i clinl an loa n.
Vi c ca c vn ba n pla p quy v ba o li m li n gu i o My da duo c
Qu c l i llng qua sau cu c klu ng loa ng ngn la ng, m c
du li n luo ng d x d n ngn la ng m l li n luo ng g n
Ii n vo i n i Io so d ng li n m l gia va ca c bi n pla p kla c co
ll duo c clinl quy n mo i llng qua da cl m du l lruo c kli
ca c vn ba n pla p quy na y co li u Iu c.
G n dy, m l s nuo c da a p du ng lo c mo r ng cluong
lrinl ba o li m li n gu i lrong llo i ky klu ng loa ng. Tli du ,
sau lai cu c klu ng loa ng lrong ll p ky 80, A clenlina da ba i
bo clinl sa cl ba o li m li n gu i va o nm 1992, cli a p du ng
m l l ll ng ba o li m la n cl va o nm 1995 nl m d i plo
vo i cu c klu ng loa ng TequiIa. Tla i Ian da cluy n sang
clinl sa cl ba o li m loa n b va o nm 1997, bao g m ba o
li m ca li n gu i o ca c cng ly la i clinl. Mlic Ia nuo c dang
pla l lri n d u lin g n dy llu c li n k loa cl llu le p clinl
sa cl ba o li m loa n b , sau kli lra i qua cu c klu ng loa ng
nm 1994, do do kinl ngli m v su cluy n d i na y cli gio i
la n o ca c n n kinl l lli lruo ng mo i n i. Vi c lng nlanl l
ll ng ba o li m li n gu i lrong ll p ky 90 b l ngu n lu vi c
mo r ng clinl sa cl ba o li m li n gu i sang ca c nuo c cluy n
147
148
8c c |ic n iic n gu i ||cng p|c i lc nc i iuc ng
ircng iic u i|uc i, nc ||cng p|c i lc c|uc 1uc c
i|u ng|ic n, |c c .c n|u ng nguc i gu i iic n n|c
lc ucn irc ng, n|ung ||cng p|c i lc nu c 1ic|
c|u c u cu c |c c |ic n iic n gu i, .c cuc i cu ng,
nc c|i lc nc i p|c n ucn irc ng ircng cc c luc i lc
cu c i|c i | nc i ircn ngc nc i iic ng cu c
C|in| sc c| Xc |c i Mc i, nc ||cng !c c|in|
uc n nc i 1c ng|i |cc c |c u i|uc n (Gclcn|c
1960, ircng 181-82)
TIL I NGAY SAI KHI THA NH IA I QIY
an loa n NiuYoo c (1829-66), Vermonl (1831-
58) va Micligan (1836-42) da lli l I p m l k
loa cl luong lu . Kli l l ca nguo i dn d u pla i
cliu l n ll l nglim lro ng lrong cu c klu ng
loa ng xa y ra nm 1937, clinl quy n Niu
Yoo c da clo ple p lu do loa l ll ng ngn
la ng, va quy an loa n cu a Niu Yo oc da duo c
lli l I p kli ca c ngn la ng loa l d ng l l lon
cluy n lla nl ca c ngn la ng lu do, va do do
lra nl duo c nlu ng l n ll l xa y ra cu ng vo i su
gia m sa l y u ke m (cu a klu vu c cng c ng) va
mu c clnl I cl Ia i su l la n cl . Vermon va
Micligan d ng llo i cu ng nl n ra nlu ng ll l
ba i lrong cu c loa n Ioa n ngn la ng nm 1857
va 1837, cu ng Ia do li n luo ng Iu a clo n
nguo c va su gia m sa l y u ke m. Indiana (1834
-65), Olio (1845-55) va Iova 91858 -66) lla nl
I p ca c l ll ng co nli u kluy n klicl luong
duong lon: lu ca cl lla nl vin la n cl , lra cl
nli m clung v la n, va l l ca do lu nln
qua n Iy , vo i quy n Iu c la n cl lrong vi c
duo c clia c lu c va a p d l ca c gio i la n va mu c
pla l d i vo i ca c ngn la ng lla nl vin.
Ca c lruo ng lo p na y klng kla c bi l nli u
so vo i ba l ll ng d u lin, do lrong ca c l
ll ng do v n co m l va i ll l ba i, cl ng la n
vi c I p cli nla nl (ma klng co ba o li m
li n gu i), lo co ll kl c plu c l l nlu ng cu
s c clung. Hon ll nu a, pla m vi bao plu
r ng Io n lon, nlung vo i lra cl nli m v la n,
lli n u pla m vi bao plu ca ng Io n, lli lra cl
nli m se ca ng Io n, va vi v y d ng co ki m
soa l ngn la ng kla c se ma nl lon. H ll ng
na y da k l llu c cu ng vo i clinl sa cl da nl
llu do H ll ng Ngn la ng Qu c gia d l ra,
clu klng pla i Ia do klu ng loa ng.
Tlo i ky l u n i cli n da clu ng ki n 8
bang kla c llng qua Iu l ba o li m li n gu i,
va l l ca cluong lrinl na y d u la n Iu i lrong
cu c klu ng loa ng nng ngli p xa y ra lrong
ll p ky 20, lru bang Mississippi va Soull
Dakola ca c cluong lrinl na y v n co n loa l
d ng clo d n nlu ng nm 1930 va 1931. Nlu
v y, d i vo i ca c bang ma cluong lrinl ba o
li m li n gu i co lra cl nli m da bn va do lu
nln qua n Iy , co m l va i sai I m, nlung co r l
il lo c klng co b ng clu ng v su Iu a d i, lli
klng bi suy la n lrong cu c klu ng loa ng va
lra nl duo c su lri loa n kli ca c cu c klu ng
loa ng xa y ra.
Tlay clo vi c li p lu c pla i lra gia clo
nlu ng sai I m cu a ba n lln, ca c ngn la ng
don nla nl lluo ng lim ki m su ba o l lu
clinl plu Iin bang, cl ng la n nlu 150 loa
don cli lra clo l ll ng ba o li m li n gu i
Hp 2.4 STng vot Bao hi m Ti n gi Hp 2.4 STng vot Bao hi m Ti n gi
d i, va m l s nuo c clu Ili, di u na y co ll pla n a nl m l
quan ni m dang llinl la nl r ng, ba o li m li n gu i co ll la o
ra m l l ll ng la i clinl an loa n lon.
15
H ll ng ba o li m li n gu i ca c nuo c a p du ng kla c nlau
r l nli u. Nlu da d c p d n, m l s nuo c ba o li m clo mo i
Ioa i li n gu i - bao g m ca li n gu i Iin ngn la ng va li n gu i
b ng ngoa i l - va ll m cli r l la o plo ng, mo r ng clinl
sa cl ba o li m d i vo i la ng Ioa l ca c Ioa i l clu c la i clinl
kla c. Tuy nlin, l u l l ca c nuo c Ia i lu cl i - il nl l Ia lrn
nguyn l c - ba o li m clo ca c quy Iin ngn la ng, clo nn da
kli n clo ngn la ng na o Io n va luong d i plu c la p so vo i
nli u ngn la ng kla c se pla i gia m sa l I n nlau.
16
Hinl 2.8 clo ll y su kla c bi l da ng k v mu c b i lluo ng
cng b cu a ba o li m li n gu i so vo i GDI binl qun d u
nguo i, d i vo i nlu ng nuo c co qui dinl la n mu c ba o li m.
17
So
vo i mu c d ba o v klim l n o ca c nuo c co llu nl p cao, m l
s nuo c ngle o nl l co clinl sa cl ba o v la o plo ng nl l,
149
Iin bang da duo c pla l la nl klng lla nl
cng lrong llo i ky 1886-1933. a i di n lu plia
ca c ngn la ng cli nla nl la i ca c bang li p lu c
pla n d i nlu ng n Iu c nl m Ia m clo nlu ng
cu lri cu a lo pla i lra gia clo su d vo cu a ca c
ngn la ng d c I p. Su lo p llu c loa da duo c
llu c li n nm 1933 sau kli loa l d ng cu a
ngn la ng bi ngu ng lr do nga y do ng cu a cu a
ca c ngn la ng (bank loIiday - nga y ma l l ca
ca c ngn la ng d u do ng cu a do klu ng
loa ng) va sau do cli co m l s ngn la ng mo
cu a loa l d ng lro Ia i, nlung klng bao g m
m l kloa n d n bu v sau clo nlu ng nguo i
gu i li n, va vo i mu c lr n ll p lon. Ca c lloa
li p clinl lri ro ra ng Ia y u l clu cl l:
Carler GIass, clu licl cu a Iy ban Ngn la ng
C p cao va Ia nguo i cl ng d i clinl sa cl ba o
li m li n gu i lrong m l llo i gian da i, da cl p
nl n clinl sa cl na y nlu Ia m l pl n lrong
lloa llu n vo i Ngli s Henry SleagaII nl m
d gia nl duo c su llng qua m l k loa cl cu a
GIass clo da o Iu l ngn la ng eponymous
la cl ro i ca c ngn la ng lluong ma i va ngn
la ng d u lu. Sau do , GIass pla l bi u r ng su
lloa li p Iu c do Ia m l sai I m.
Hp 2.4. Hp 2.4. (Ti p)
Nguc n. CaIomiris (1992), Wlile (1997), va GoIembe (1960)
150
Di n c nh n ba o hi m t i n
g i t ng i ha o pho ng ca c
n c t hu nh p t h p
vuo l qua qui m li n gu i cu a nguo i ngle o - m c du clu ng la
c n Iuu y d n mu c llu nl p lrung binl cu c ky ll p cu a
nlu ng nuo c nlu nuo c Sa l kli xem xe l mu c ba o li m cu a
nlu ng nuo c na y.
18
M l s clinl sa cl ba o li m li n gu i duo c klu vu c lu nln
la i lro lo c qua n Iy lo c Ia m ca lai. Va lrong kli r l nli u l
ll ng ba o li m li n gu i duo c ro l v n lruo c, lli d n nm 1999,
kloa ng 10 l ll ng l u l l o clu Au Ia i klng duo c
ro l v n nlung co quy n da nl gia lu ng ngn la ng kli c n
lli l. H u l l ca c l ll ng ba o li m li n gu i d u mang d c
lrung Ia pli ba o li m d ng Ioa l, nlung kloa ng m l pl n lu
Ia i mang d c lrung Ia dinl gia co pln bi l, llu c cl l Ia c
g ng llay d i mu c pli ba o li m luy lleo mu c d ru i ro cu a
lu ng ngn la ng, m c du su kla c nlau giu a ca c mu c pli Ia
nlo va klng pla i Iu c na o cu ng llu duo c.
19
Klng co gi klo kli nl n ll y la i sao l ll ng ba o li m
li n gu i lro nn pl bi n nlu v y. Nlu ng loan linl clinl lri
Iun l u llu n clo clu ng. Vi m l Ie , clu ng co ll Ia m l gia i
pla p lru c li p, va duo ng nlu klng l n ke m, d kl c plu c
n i loa ng Ioa n va li n luo ng d x d n ngn la ng. Ba o v
nguo i gu i li n nlo cu ng Ia m l mu c liu l p d n v m l
clinl lri. Co n co nlu ng Iu c Iuo ng clinl lri kla c cu ng mu n
llu c li n clinl sa cl ba o li m li n gu i. Tli du , k loa cl ba o
li m li n gu i co ll giu p ca c ngn la ng nlo lrong nuo c o ca c
n n kinl l mo i n i gia nl llm lo c duy lri lli pl n li n gu i
cu a minl, ma klng co ba o li m lli nlu ng kloa n li n gu i
na y co ll se cluy n sang ca c ngn la ng Io n, d c bi l Ia ngn
la ng nuo c ngoa i.
Cu i cu ng, b ng ca cl cung c p ca c cluong lrinl ba o li m
li n gu i, clinl plu co ll ca m ll y v m l clinl lri r ng,
clinl plu cu ng da mua quy n duo c nla y va o can lli p b ng
ca cl di u li l kli c n lli l, k ca quy n duo c do ng cu a ca c
ngn la ng klng Ia nl ma nl lo c vo no . Tuy nlin, Iu n
di m na y clo r ng ba o li m li n gu i Ia v l da nl d i c n
lli l d ca c co quan clu c nng co ll do ng cu a ca c ngn la ng
Ia di qua xa. H u nlu o b l cu noi du lrong ll ky lruo c,
151
gi r t ph bi n v mt gi r t ph bi n v mt
c hnh t r c hnh t r
loa l d ng ngn la ng d u klng pla i Ia quy n ma Ia m l d c
quy n duo c su di u li l cu a nla nuo c vi nlu ng Iy do l l
de p. Iu l ngn la ng quy dinl lo p Iy r ng, cli c p gi y ple p
clo nlu ng ca nln plu lo p va lo p Iy , va co kla nng gi y
ple p na y se bi llu l i n u co nlu ng la nl d ng klng plu
lo p, m l di u duo c dinl gla Ia b l cu linl llu c vi pla m na o
d i vo i ca c qui dinl cu a nga nl ngn la ng.
Igic du ng sau ca c Iy do clinl lri co su c lluy l plu c lon
cu ng da ng duo c xem xe l. Nlu ng nguo i ba o Ia nl li n gu i
da ng lin c y cl c cl n Ia se ngn cl n duo c lruo c linl lra ng
d x d n ngn la ng. Tlanl loa n kip llo i ca c kloa n li n gu i
cu a lo ro ra ng Ia m l su ba o v quy gia clo nlu ng nguo i gu i
li n nlo la i ca c ngn la ng pla sa n, d c bi l Ia ba o v lo lruo c
su xo i mo n la i sa n do Ia m pla l (m c du nlu da no i, co n co
nlu ng ca cl kla c d cung c p ca c pluong llu c li l ki m an
loa n clo ca c l gia dinl co llu nl p ll p, k ca ngn la ng
li l ki m qua buu di n lay ll m cli ca c quy luong l r l
la n cl lrong vi c ba o Ia nl la i sa n lli lruo ng b ng li n). Va
ba o li m li n gu i cng klai se co Io i clo ca c ngn la ng nlo ,
m c du n u cluong lrinl na y qua l n ke m lli clinl plu c n
cn nl c su da nl d i na y m l ca cl ll n lro ng.
M l v n d luy klng duo c ro ra ng b ng lrn vo da i clinl
lri, nlung Ia i duo c ca c cluyn gia nl n llu c duo c lu Iu, do
Ia vi c ba o lie m li n gu i co nguy co li m n gy ra lm Iy
cl p nl n ru i ro cao lon, lay co n go i Ia la nl vi Io i du ng ba o
Ia nl, c y Ia m Ii u. Ta i sa n no co la n cl se clo ple p ca c clu
ngn la ng lloa l klo i ca c kloa n llua I cu a minl lrao clo
lo m l pluong a n Iu a clo n Ia cluy n ca c kloa n llua I do
sang clo nguo i gu i li n va ca c d i luo ng kla c. Tuy nlin,
b ng ca cl gia m d ng co kli n nlu ng nguo i gu i li n co ba o
Ia nl llam gia gia m sa l ngn la ng, ba o li m li n gu i co ll
llu c d y ma nl me la nl vi cl p nl n ru i ro, n u no di ke m
vo i loa l d ng di u li l va gia m sa l Io ng Ie o.
Co Ie I p Iu n co su c lluy l plu c nl l u ng l k loa cl
ba o li m li n gu i cng klai Ia y ngl clo r ng, k loa cl na y
co ll ll li n m l gio i la n lrong ca c cam k l cu a clinl plu
152
d i vo i nguo i gu i li n. N u klng co m l l ll ng cng klai
lli di u do co ll la m y m l su ba o li m ng m v la n. B ng
ca cl dua ra m l gio i la n klim l n v s li n gu i l i da duo c
ba o li m, Ii u clinl plu co ll pla l ra m l lin li u ro ra ng
r ng, r l klo co kla nng clinl plu se b i lluo ng clo nguo i
gu i li n nli u lon gio i la n do lay klng`
Ro ra ng, la c d ng clung cu c cu a vi c a p du ng m l l
ll ng cng klai va (n u co ) vi c llu c li n r l nli u ca c linl
cl l kla c cu a k loa cl d u Ia nlu ng v n d llu c ngli m, va
clu y u xoay quanl su da nl d i giu a Io i icl lu vi c ba o v
nguo i gu i li n vo i nlu ng l n ll l do gia m bo l su gia m sa l lli
lruo ng. Clo d n l n nga y nay, l u nlu klng co nglin cu u
llu c ngli m co linl l ll ng na o su du ng ca c s Ii u v lli
lruo ng mo i n i d c p d n nlu ng cu lo i nlu ll na y. Tuy
nlin, m l du a n nglin cu u mo i dy cu a Ngn la ng Tl
gio i (do Demirg-Kunl cli da o) da nng c p co so du Ii u
clo ca c nla nglin cu u lrn loa n ll gio i va lra Io i clo nli u
cu lo i llen cl l v la c d ng cu a vi c a p du ng m l cluong
lrinl ba o li m li n gu i cng klai d n linl n dinl cu a klu
vu c la i clinl, kla nng lli lruo ng co ll lli l I p ky Iu l d i
vo i ca c ngn la ng, va su pla l lri n cu a l ll ng la i clinl no i
clung. Trong qua lrinl na y da n i In nlu ng k l Iu n v ca c
v n d clu y u lrong lli l k cluong lrinl d i vo i ca c co
quan clu c nng.
Tro ng Iuo ng cu a nli u b ng clu ng lrong nglin cu u na y
l l su c ro ra ng, clo ll y lrong llu c li n, llay vi Ia m gia m
nguy co xa y ra klu ng loa ng, vi c a p du ng cluong lrinl ba o
li m li n gu i cng klai no i chung da d n d n linl lra ng ke m
n dinl lon cu a klu vu c la i clinl, va k l qua na y duo ng
nlu klng bi cli pl i bo i quan l nln qua lleo cli u
nguo c Ia i. O dy, linl cl l no i clung Ia di m llen cl l:
ba o li m li n gu i klng clo ll y la c du ng gy m l n dinl
o ca c nuo c co ll cl ma nl, cli kli na o mi lruo ng ll cl
y u lli kli do ca c v n d mo i na y sinl. Ca cl Iy gia i lu nlin
d i vo i k l qua na y Ia ca c ngn la ng, lrong kli klai lla c su
li n di n cu a ca c kloa n li n gu i co ba o Ia nl, da cl p nl n
153
nhng c ot h gy r a nhng c ot h gy r a
t hi t hai k i nh t t hi t hai k i nh t
ru i ro nli u lon. Su l n la i cu a ba o li m cng klai da Ia m
gia m loa l d ng gia m sa l cu a nguo i gu i li n, va dy se Ia v n
d Io n n u cng la c gia m sa l clinl llu c klng du , nlu o
nlu ng noi co mi lruo ng ll cl y u. Vai lro cu a ca c ll cl
vu ng ma nl lrong nglin cu u na y duo c do Iuo ng b ng ca c
cli s pla p quy n, cng la c qua n lri nla nuo c li u qua (m l
bi n s llay ll clo loa l d ng gia m sa l va di u li l lu u
li u). Va l llam nlu ng ll p duo ng nlu Ia y u l s ng
co n d gia m co l i clo la nl vi cl p nl n ru i ro (Demirg-
Kunl va Delragiacle 2000).
Vi c cluong lrinl ba o li m li n gu i cng klai co m i quan
l llu n cli u vo i klu ng loa ng la i clinl klng co gi Ia da ng
nga c nlin, bo i vi ||i c|ucng irn| nc irc ncn 1c ng iin cc lli
no se llu c d y vi c ngn la ng llu nl n li n gu i ma klng
c n bi l nlu ng ru i ro ma lo dang ga nl cliu.
20
Ngay ca kli klng co ba o li m cng klai, lli nlu ng
nguo i gu i li n v n co ll plo ng doa n r ng clinl plu se ba o
v ng m clo lo . Tuy nlin, vo i lrinl d pla l lri n ll cl
ll p lli ni m lin va o m l cluong lrinl ba o li m ng m nlu
ll co ll co n ll p. Klng co gi Ia cl c cl n lrong lruo ng
lo p pla sa n clinl plu se s n sa ng va co kla nng cli lra clo
d n l n nguo i gu i li n nlo , clu clua no i d n nlu ng nguo i
gu i li n Io n va ca c c dng. Su klng cl c cl n na y kli n
nguo i gu i li n co d ng co pla i gia m sa l ngn la ng (lrong
di u ki n lo co ll gia m sa l duo c), nl l Ia kli lo klng ll
du a va o loa l d ng gia m sa l clinl llu c ma nl me d i vo i ngn
la ng lrong m l mi lruo ng vo i nlu ng ky nng y u ke m,
llng lin va co so di u li l y u, va lluo ng cliu su can lli p
clinl lri. Tra i Ia i, vi c cng b m l k loa cl cng klai co vai
lro nlu nlu ng lin li u clo ll y se d da ng duo c nl n v n lu
ca c quy cu u lro lon, ngay ca kli clinl plu loa l d ng lrong
m l lli l cl ll cl y u ke m.
21, 22
M c du nlu ng k l Iu n kinl l Iuo ng r l ma nl na y klng
pla i klng bi cl l v n, m l di u l l nlin, nlung clo d n
nay klng ai co ll plu nl n no loa n loa n. Qua llu c, lrong
m l ba i nglin cu u mo i dy cu a Liclengreen va Arlela (2000,
154
bng c ac h k huy n k hc h bng c ac h k huy n k hc h
hanh vi c hp nhn r ui r o hanh vi c hp nhn r ui r o
t r ong c ac t hi t c h t h t r ong c ac t hi t c h t h
c h y u k em c h y u k em
lr. 44-45) da kl ng dinl r ng, il nl l lli s b ng clu ng clo
ll y ba o li m li n gu i Ia m l linl llu c ba o v klo i n i
loa ng Ioa n cu a nguo i gu i li n cu ng nli u cl ng ke m gi
vi c no gy m l n dinl l ll ng ngn la ng. Tuy nlin, d
di d n duo c k l Iu n na y, ca c la c gia da du a lrn m l m u
luong d i la n cl v s nuo c va s cu c klu ng loa ng. Cu ll
Ia , vi c bo qua ca c nuo c co ll cl l l lon da kli n lo r l klo
nl n ll y duo c l m quan lro ng cu a cl l Iuo ng ll cl lrong
vi c xa c dinl linl lu u li u no i clung cu a ba o li m li n gu i,
cu ng nlu ca c linl cl l kla c nlau cu a vi c lli l k cluong
lrinl ba o li m.
Kl ng dinl v nlu ng la c d ng b l Io i cu a ba o li m li n
gu i cng klai d n ky Iu l lli lruo ng co ll quan sa l ll y
lrong ca i gia ma ngn la ng pla i llanl loa n clo ca c kloa n
li n gu i cu a lo . Kla o sa l ca c la i kloa n cu a lu ng ngn la ng
ring bi l clo ll y, ca c ngn la ng m l kla nng llanl kloa n
co xu luo ng cli lra cao lon clo ca c kloa n v n cu a lo , m l
pl n d lr n an nguo i gu i li n v kla nng llanl kloa n cu a
clinl lo , nlung clnl I cl v cli pli lra Ia i d i vo i ca c ngn
la ng klng co kla nng llanl kloa n se ll p di n u l n la i
m l l ll ng ba o li m li n gu i la o plo ng. M l di u llu vi
Ia , nlu ng k l Iu n na y duo c ru l ra lu m l co so du Ii u cu a
nli u nuo c kla c vo i co so du Ii u da duo c du ng d da nl gia
m i quan l vo i ca c cu c klu ng loa ng, va do do , no clo la
llm m l b ng clu ng quan lro ng. Vi clu ng duo c du a lrn s
Ii u cu a ca c ba ng l ng k l la i sa n va ba o ca o llu nl p ring
bi l lu kloa ng 2.500 ngn la ng lrong 43 nuo c, nn di u na y
co ll clo la nli u b ng clu ng lon v ca cl llu c ma ba o li m
li n gu i co ll sang d n d ng co kluy n klicl (Demirg-
Kunl va Huizinga 2000b). M c du ba o li m li n gu i Ia m suy
y u ky Iu l lli lruo ng, ngay ca o nlu ng nuo c lin li n, nn la c
d ng na y duo ng nlu se bi lri l liu n u co ca c loa l d ng
gia m sa l clinl llu c l l lon, d ng llo i cu ng co co cl lleo do i
cu a lli lruo ng lu u li u lon.
Marlinez-Ieria va SclmukIer (2001) cu ng da lim ll y
nlu ng clu ng cu luong lu o A clenlina (lrong nlu ng nga y d u
155
sau kli a p du ng ba o li m cng klai), CliI, Mlic v vi c
lli lruo ng xi l cl l ky Iu l d i vo i nlu ng ngn la ng ru i ro
b ng ca cl bu c nlu ng ngn la ng na y pla i lra Ia i su l cao
lon. M c du v y, di u llu vi Ia lrong lruo ng lo p na y, ngay
ca nlu ng nguo i gu i li n duo c ba o li m cu ng cliu m l s la c
d ng cu a linl ky Iu l, m l li n luo ng co ll pla n a nl su
lli u ni m lin va o nlu ng cam k l cu a nguo i ba o li m se
llanl loa n lo c d y nlanl li n d llanl loa n.
23
Tuy nlin,
kli ba o li m li n gu i lo ra da ng lin c y lon (nlu o CliI) lli
nlu ng nguo i gu i li n klng duo c ba o li m duo ng nlu se Ia
gia m sa l vin lu u li u lon d i vo i ru i ro ngn la ng.
Ia i su l ll p lon clo ll y Io i ll ma ca c c dng cu a ngn
la ng co duo c nlo su l n la i cu a ba o li m li n gu i, m l Io i ll
ma xe l v l ng ll , li m kli duo c pla n a nl lrong mu c pli
clnl I cl ba o li m. Vi c dinl gia clinl xa c se do bo duo c
su bao c p na y, nlung duo ng nlu xy du ng m l cluong
lrinl ba o li m li n gu i co n d lon vi c dinl gia clinl xa c -
va dinl gia clinl xa c cu ng r l klo llu c li n lrong nli u lli
lruo ng mo i n i. N u gia lri c pli u cu a ngn la ng duo c
nim y l lrn m l lli lruo ng clu ng kloa n li u qua pla n a nl
du ng nlu ng ru i ro va Io i lu c ma ca c c dng cu a ngn la ng
co duo c, lli co ll suy ra gia lri dinl lruo c cu a ca c k loa cl
ba o li m li n gu i d i vo i m i ngn la ng b ng ca cl xem xe l
mu c d do n ba y cu a ngn la ng va su bi n llin lrong gia
clu ng kloa cu a no (H p 2.5). Gia lri linl duo c co ll r l Io n,
va cng cu na y co ll duo c ca c co quan gia m sa l su du ng d
du ba o su ll l ba i cu a ngn la ng, nlu KapIan (1999) da
clu ng minl lrong lruo ng lo p Tla i Ian.
Tra i vo i quan di m pl bi n clo r ng, ba o li m li n gu i
co ll c n lli l d i vo i ca c nuo c ngle o d la o Io ng lin, clo
ple p pla l lri n su la i clinl, vi dy Ia di u r l c n (xem
Cluong 1) d l lro lng lruo ng, ca c s Ii u Ia i clo ll y,
lrong m l mi lruo ng ll cl co n y u, xy du ng m l cluong
lrinl ba o li m li n gu i cng klai se Ia m clo klu vu c la i clinl
pla l lri n ch m hn (CaII, Senbel va Sorge 2000). M c du vi c
cung c p ba o li m co ll d n d n co il loa l d ng lon Ia di u
156
gi c ot h c an t r s gi c ot h c an t r s
phat t r i n k hu vc t ai phat t r i n k hu vc t ai
c hnh ni nao t h c h c hnh ni nao t h c h
y u y u
157
M T NGAN HA NG CO TIL N GU I A
duo c ba o li m co ll luy d ng duo c ngu n
li n gu i do vo i mu c gia x p xi mu c gia lli
lruo ng da nl clo nlu ng kloa n li n gu i klng
co ru i ro, b l k ru i ro ma ngn la ng do pla i
cl p nl n v plia la i sa n co lrong danl mu c
d u lu cu a no b ng bao nliu. Tuy nlin, m l
s Ioa i ru i ro na y co ll cluy n qua clo c
dng, va lrong m l lli lruo ng c pli u li u
qua lli mu c gia c pli u cu a ngn la ng ru i ro
se ll p lon mu c lrung binl va bi n d ng
ma nl lon. A p du ng ca cl I p Iu n clu n
lrong Iy lluy l v dinl gia ky la n co ll pla n
doa n duo c lu mu c d bi n d ng va mu c gia c
pli u, ni m lin cu a lli lruo ng v kla nng Io i
nlu n cu a ngn la ng dang llua I va kla
nng co quan ba o li m se pla i d n bu .
Su du ng nlu ng xa c su l na y, clu ng la co
ll linl loa n duo c mu c lro c p ng m la ng
nm - lo c mu c b i lluo ng ba o li m ky
vo ng - clo m i ngn la ng. M c du cng llu c
kla plu c la p, nlung cli c n co ba bi n s
clo ple p linl na y, do Ia mu c d bi n d ng
cu a c pli u, li I v n c pl n lrn Iuo ng li n
gu i, va mu c Ia i c lu c. Ba ng duo i dy Ia m l
ba ng da linl loa n s n, clo bi l gia lri lro c p
ng m la ng nm da nl clo c dng cu a
cluong lrinl ba o li m li n gu i lrong b l ky
ngn la ng na o, cli c n bi l lruo c mu c d
bi n d ng cu a c pli u va li I giu a v n c
pl n va li n gu i. (Ba ng na y gia dinl c lu c
b ng 0). Ca c ngn la ng ru i ro - Ia nlu ng
ngn la ng co luong d i il v n c pl n va
mu c llu nl p bi n d ng ma nl - se Ia nlu ng
ngn la ng duo c lro c p nli u.
Hp 2.5. Gi at r ngm nh c ua bao hi m t i n gi i vi c ng c ua ngn Hp 2.5. Gi at r ngm nh c ua bao hi m t i n gi i vi c ng c ua ngn
ha ng ha ng
Ttrong cua trcp an si nh ngm hang nm so vi gi athtrng cua cphi u

E/D 50 60 70 80 90 100
1 0,5 1,6 4,1 8,5 16,6 29,1
2 0,5 1,6 4,0 8,4 15,6 27,9
5 0,4 1,4 3,4 7,4 13,3 24,7
10 0,4 1,3 3,0 6,5 12,2 20,6
20 0,3 1,0 2,4 5,0 9,5 15,7
50 0,1 0,5 1,2 2,7 5,0 8,5
Ngu n:
la ph n trm bi n ng ha ng nm ( l ch chu n) cu a m c l i t c trn c phi u, E/D la gia

th tr ng cu a c phi u ngn ha ng, tnh theo % so v i gia tr ti n g i ngn ha ng. C t c c coi la = 0.
Ngu n: Laeven (2000)
xem ra nlu nglicl Iy , nlung co ll co kla nng Ia nlu ng
nguo i lra llu lrong ca c nuo c ll cl y u ke m kli clu ng ki n
clinl plu cu a lo du ng ra ba o Ia nl cng klai lli lo se li u
r ng mi lruo ng na y klng giu p gi clo vi c ki m cl cli pli
clo nlu ng su ba o Ia nl y. Kli do , k l qua se Ia , nlu ng nguo i
ba o li m llu c su , lu c Ia clinl nlu ng nguo i do ng llu , se
clo n ca cl gi u bo l la i sa n cu a minl bn ngoa i l ll ng ngn
la ng, ll m cli o nuo c ngoa i, d lra nl bi da nl llu d cli lra
clo ba o li m.
Kli a p du ng l ll ng ba o li m cng klai, clinl plu da
li p qua n m l s clu c nng gia m sa l ngn la ng. i u na y do i
lo i ca linl minl ba cl kla nng pla l li n ca ng nli u ca ng
l l nlu ng ru i ro ma ca c ngn la ng dang cl p nl n I n vi c
ngn cl n kla nng lluy l plu c ca c ngn la ng r ng ca c
qui dinl se duo c llu c li n. n Iuo l minl, vi c ngn cl n Ia i
plu llu c va o lra cl nli m gia i lrinl cu a ca c quan clu c clinl
plu , nl l Ia nlu ng nguo i lrong l ll ng ba o li m li n gu i va
ca c co quan di u li l co Iin quan (Kane 2000). Trinl d pla l
lri n ll cl cao lon lrong l ll ng pla p Iy , liu clu n
la cl loa n va ki m loa n, va lrong mi lruo ng clinl lri lo c
cl l Iuo ng cu a clinl plu se kli n clo ca c ngn la ng klo
kln lon n u mu n da nl ba c vo i ca c kloa n li n gu i co ba o
li m, lo c ca c quan clu c se klo Io ng lri loa n vi c kle p
nlu ng ngn la ng do va o ky Iu l.
Vi ll , n u clu ng la k l lo p ca ba linl cl l na y minl
ba cl, lra cl nli m gia i lrinl, va kla nng ngn cl n va o
m l mi lruo ng ll cl l ng qua l, lli I p Iu n cu a clu ng la
co ll lo m l l Ia i lrong Hinl 2.9. Ba o li m li n gu i clo du
Ia cng klai lay ng m ng m - d u mang Ia i Io i icl xa l i vi
no ba o v clo nlu ng nguo i gu i li n co ba o li m, nlung vo i
ca i gia pla i lra Ia la nl vi Io i du ng ba o Ia nl, c y Ia m Ii u, v n
r l l n ke m v m l xa l i. Clu ng la co ll m la mu c d ba o
v nguo i gu i li n ma m l l ll ng cng klai dang v n la nl
(d lli lrn cu ng) co ll mang Ia i, vo i lu ca cl Ia nlu ng linl
cl l co n Ia i mang linl d c I p va s n co lu lruo c cu a mi
lruo ng ll cl . Vo i m l l ll ng ng m, cu ng co m l mu c d
158
159
K hoa c h ba o hi m t i n g i
c n i l i c h x ah i c u a s
... v i chi phxah i cu a ha nh
vi l i du ng ba o l a nh c yl a m
l i u
Khi t h ch y u, chi phcu a
ba o hi m t i n g i cng khai
sev t qual i ch
ba o v xa l i nl l dinl, lu y llu c va o vi c clinl plu mu n
gi va co ll cung c p duo c nlu ng gi sau do . Tuy nlin, nlu
da m la lrong Hinl 2.9, di u na y co ll Io n lon il nli u o ca c
nuo c da da l duo c m l cl l Iuo ng ll cl no i clung kla cao,
n u cli vi l ll ng llu pla l lri n l l lon, se clo ple p mo
r ng mu c ba o li m.
O lrinl d pla l lri n ll cl ll p, la nl vi Io i du ng ba o
Ia nl c y Ia m Ii u (d lli o giu a) co ll Ian lra n kl p noi vo i
l ll ng ba o li m cng klai ngn la ng se luy d ng ca c
kloa n li n gu i nlo co ba o li m, nlung vo i mu c d gia m sa l
Io ng Ie o lon. Tuy nlin, la nl vi co l i na y co xu luo ng se
gia m kli mi lruo ng ll cl l l lon. Tra i Ia i, kli mi lruo ng
ll cl y u ke m, co ve l ll ng ba o li m ng m il gy ra
la nl vi Io i du ng ba o Ia nl c y Ia m Ii u lon, vi nguo i gu i li n
se il lrng clo va o su ba o v lon lrn llu c l , lo co ll giu
cu a ca i cu a minl n m ngoa i l ll ng ngn la ng, ll m cli
co n o ca nuo c ngoa i.
lli duo i cu ng l ng k l Io i icl ro ng, vo i llng di p
clinl Ia , m l co so la l ng lloa da ng da m ba o li u Iu c llu c
lli lo p d ng Ia cu c ky quan lro ng d mang Ia i Io i icl ro ng lu
cluong lrinl ba o li m li n gu i cng klai. M c du clua ro o
ranl gio i na o lli ba o li m li n gu i cng klai co ll mang Ia i
Io i icl ro ng clo d l nuo c, nlung su c n lli l pla i co ki m
loa n v linl lra ng minl ba cl, kla nng ngn cl n va lra cl
nli m gia i lrinl lruo c kli a p du ng cluong lrinl ba o li m,
lli da li n nlin. Clinl plu na o du ng o cu i bu c lranl loa n
ca nl na y ma mu n a p du ng m l l ll ng cng klai, lli
lruo c l l pla i l p lrung va o vi c loa n lli n ca c ll cl Iin
quan bao g m ca mi lruo ng di u li l (se ba n d n duo i
dy) d gia m bo l kla nng cl p nl n ru i ro qua mu c. i u
c n Iuu y Ia , klng co b ng clu ng na o clo ll y vi c clo do i,
clua a p du ng ba o li m li n gu i ngay gy ra cli pli. Bn
ca nl clu ng cu da nu o dy clo r ng, ba o li m li n gu i
lrong mi lruo ng ll cl y u se Ia m gia m su l su pla l lri n
la i clinl (va do do gia m su l lng lruo ng), ic i cc cc c nuc c cc
160
i|u n|c p ccc 1c u 1c 1c i 1c n irc ng i|c i ||cng cc n p|c i cc |c c |ic n
iic n gu i ccng ||ci.
Kli ca c co quan clu c nng quy l dinl r ng, l ll ng cu a
lo llicl lo p vo i m l cluong lrinl ba o li m li n gu i cng
klai, lli c n gli nlo m l s d c di m nl l dinl v m l lli l
k . M l ca cl d quy l dinl v ca cl lli l k cluong lrinl Ia
la y nlin ca c nuo c cng ngli p va di lleo ca cl lo da Ia m,
lo c n u klng lli c g ng ru l ra llu c li n l l nl l lu ca c
nguyn l c ban d u (Garcia 1999). Hon nu a, Nlo m Cng la c
v Ba o li m Ti n gu i llu c Di n da n n dinl Ta i clinl da
duo c yu c u pla i xy du ng m l la i Ii u luo ng d n v ba o
li m li n gu i d l lro ca c nuo c dang a p du ng lo c ca i ca cl
ma nl me l ll ng ba o li m li n gu i, va ba o ca o du ki n se
loa n l l va o mu a llu nm 2001. Tuy v y, lrong lli l k cu a
l ll ng ba o li m o ca c nuo c cng ngli p co su kla c bi l r l
Io n. Quan lro ng lon, lla nl cng cu ng co ll plu llu c va o
vi c la i la o ca c linl cl l ll cl kla c cu a ca c nuo c lin li n.
M l pluong pla p kla c d b lro clo ca cl li p c n na y Ia
nlin va o nlu ng ba i lo c lu kinl ngli m nli u nuo c. K l qua
kinl l Iuo ng cu a Demirg-Kunl va Delragiacle (2000) va
Demirg-Kunl va Huizinga (2000b), nlu da nu o lrn, va
du a va o s Ii u cu a nli u nuo c, da cli ro m l s d c di m cu a
k loa cl cng klai, ma nlu ng d c di m na y co ll a nl
luo ng d n mu c d Ia m suy y u ky Iu l lli lruo ng lo c Ia m
lng ru i ro n ra klu ng loa ng, nl l Ia v mu c ba o li m, cng
la c qua n lri va vi c la i lro .
M c ba o hi m: K l qua da clo ll y, la n cl mu c ba o
li m ll p, plu lo p vo i mu c d ma mo i nguo i coi Ia c n lli l
d ba o v nguo i gu i li n nlo .
Co nlu ng y ki n b l d ng v la n mu c lr n Ia bao nliu,
nlung kinl ngli m da clo ll y, con s va o kloa ng b ng m l
d n lai I n GDI binl qun d u nguo i duo c coi Ia du la o
plo ng d ba o v nlu ng nguo i gu i li n nlo , lrong kli v n duy
lri duo c da ng k ky Iu l lli lruo ng. Ba o li m Iin ngn la ng
cu ng c n pla i duo c Ioa i bo .
161
ng sao c hep r p ng sao c hep r p
k hun k hoac h bao k hun k hoac h bao
hi m t i n gi t nc hi m t i n gi t nc
k hac k hac
Han c h mc bao Han c h mc bao
hi m hi m
Qua n tr: Tlu lu l su llam gia cu a klu vu c lu nln va o
vi c qua n Iy va lleo do i ngu n v n co ll giu p la n cl vi c
vi pla m ky Iu l lli lruo ng va la n cl a nl luo ng d n su ru i
ro loa n di n, nlung dy klng pla i Ia Ii u llu c ba cl b nl.
V n d v qua n lri g n dy il duo c clu y , nlung vai lro
quan lro ng cu a vi c lu nln llam gia va o nlu ng cam k l ba o
Ia nl giu a ca c ngn la ng vo i nlau Ia lrung lm cu a m l l
ll ng ba o li m li n gu i lla nl cng lrong nlu ng nga y d u.
Tli du , ba o Ia nl I n nlau da r l lla nl cng lrong l ll ng
du a va o nla nuo c cu a My giu a ll ky 19 nlu o Indiana, Iova
va Olio (l l ca d u co d c di m Ia co lra cl nli m v la n vo i
nlau va d u luong d i lla nl cng Wlile 1997), va lrong
ca c li p l i ngn la ng lrong ll ky 19 va d u ll ky 20. y
cu ng Ia d c di m cu a nli u l ll ng ba o li m li n gu i li n
nay, lrong do da ng k nl l Ia o u c. Su llam gia cu a klu vu c
lu nln, va ll m cli ca lra cl nli m cu a klu vu c lu nln
lrong vi c ba o li m li n gu i, da minl lo a clo nguyn l c
clinl plu klai lla c klu vu c lu nln d da l d n dicl cu a
minl. M l k loa cl llu n lu y cu a clinl plu se co nli u
nguy co xa y ra klu ng loa ng lon, va clu ng se Ia m suy gia m
ky Iu l lli lruo ng, nlung k loa cl li n gu i cu a klu vu c lu
nln cu ng co Iu c ll l ba i, va clu ng co ll ca n ki l v n lrong
m l cu c klu ng loa ng loa n di n.
24
i u quan lro ng Ia , n u cli llu lu l su llam gia cu a klu
vu c lu nln lrn danl ngla, ma klng co su gia m sa l d c
bi l nlu l ll ng d c lrung cu a m l s lruo ng lo p, cl ng
la n nlu l ll ng cu a u c, lli r l d . Vi ll , l ll ng lu nln
co Ie loa l d ng l l nl l kli duy lri duo c ngla vu I n nlau,
va du ng nl l Ia , nn coi l ll ng lu nln nlu vo ng ba o v
d u lin plo ng ngu a l l ca ca c Ioa i klu ng loa ng, lru klu ng
loa ng loa n di n Ia Iu c ma clinl plu c n va o cu c cu ng
gi ng nlu kli pla i kl c plu c nguy co l n ll l do llin lai,
d ng d l lay ba o Io n.
Ha n cl li m n llu lai Ia ca c k loa cl cu a lu nln du a
lrn su gia m sa l cu a nlu ng d i luo ng ngang la ng, ma (nlu
162
t hu hut k hu vc t t hu hut k hu vc t
nhn vao vi c c hi a ser ui nhn vao vi c c hi a ser ui
r o r o
CaIomiris 1992 da quan sa l) su gia m sa l na y co ll co la c
du ng nli u lon kli su Iin k l cli la n cl lrong m l s
Iuo ng nlo . Vuo l qua s Iuo ng y, ca c lla nl vin se co xu
luo ng klng Ia m ma luo ng n Iu c gia m sa l cu a nguo i
kla c. Trong l ll ng cu a u c, v n d na y duo c kl c plu c
b ng ca cl xy du ng m l s l ll ng ba o li m li n gu i clo
ca c nlo m ngn la ng kla c nlau. Nlo m ngn la ng nlo lon
co ll lng cuo ng d an loa n b ng ca cl nng cao gia lri ln
lu i kinl doanl cu a minl, va lleo do , se la o ra clo ca c clu
ngn la ng d ng co ma nl me lon d la nl d ng ll n lro ng.
Tuy v y, su Iin k l lu nln cu ng co ll duo c su du ng d
kim la m ca nl lranl, va clinl plu pla i quy l dinl ro ranl
gio i giu a ca nl lranl va su n dinl . Cli pli cao cu a ca c cu c
klu ng loa ng ngn la ng o ca c nuo c dang pla l lri n go i y nn
coi lro ng linl n dinl lon. Hon nu a, nli u nuo c dang pla l
lri n, d c bi l Ia nlu ng nuo c nlo , mo i cli co m l s Iuo ng
luong d i il ca c ngn la ng so vo i o ca c nuo c cng ngli p d i
la c cu a lo . ng llo i, nlu se nu lrong Cluong 4, ca c doanl
ngli p va l gia dinl da nlanl clo ng li p c n duo c ca c dicl
vu la i clinl lu nuo c ngoa i, clo nn la i clinl nga y ca ng lro
nn ca nl lranl lon, clo du Ia lrong ca c nuo c nlo .
Cu i cu ng, l ll ng ba o li m li n gu i gi ng nlu cu a u c
co ll lla nl cng nlo no n m lrong mi lruo ng ll cl va
di u li l. Tlin luo ng cl ng pla sa n ma nl lrong Iu l pla p
nuo c u c va l ll ng di u li l, gia m sa l lu u li u, duo ng nlu
cu ng r l quan lro ng.
25
i u llu vi Ia kli a p du ng pluong
pla p Iu n lrong H p 2.2 va o m l m u g m 12 nuo c, Iaeven
(2000) da k l Iu n r ng, ngn la ng u c cli cl p nl n ru i ro
r l il va co l ng mu c lro c p lu l ll ng ba o li m ll p nl l.
Su qua n Iy cu a lu nln, ngla vu d i vo i nlau, va llin
luo ng cl ng pla sa n Ia nlu ng nguyn nln co ll gia i llicl
clo k l qua na y.
Ta i tr : Ta i tr : K l qua l i quy da d xu l kla nng klng la i lro
clo k loa cl na y, m c du n u co ll li p c n duo c ngu n v n
lli k loa cl na y co ll ba o v duo c ky Iu l lli lruo ng. Ta i lro
co xu luo ng Ia m lng ni m lin, kli n clo vi c cli lra di n ra
163
kip llo i. M c du v y, lruo ng lo p v la i lro v n co n gy nli u
lranl ca i va clua co l i k l. Klu ng loa ng li l ki m va clo
vay o My clu ng lo ca c k loa cl duo c lay klng duo c la i lro
d u co ll d n d n vi c clinl plu nuong nle lay lon va ca c
gia i pla p l n ke m lon vi nguo i ba o li m se d u lranl d ba o
v nguo i gu i li n lrong ca c ngn la ng y u ke m. Ngoa i ra, di
kli nguo i la I p Iu n r ng, quy l dinl la i lro clo ba o li m
li n gu i co ll di ke m vo i vi c gia m sa l cl l cle lon. Tuy
nlin, ki m dinl kinl l Iuo ng o nli u nuo c da clo ll y m l
di u r ng, ca c ngu n v n co ll d da ng bi Ia m du ng lrong
mi lruo ng ll cl y u, va duo ng nlu lla nl I p m l quy v n
co n d da ng lon nli u so vo i vi c ba o v no klo i bi bo n ru l.
K l Iu n na y c n duo c ca c co quan clu c nng Iun Iun gli
nlo kli cn nl c xem co nn la i lro lay klng. Vi c quy l
dinl klng la i lro clo ca c k loa cl na y, nlung vo i kla nng
li p c n duo c ngu n v n lu clinl plu , pla i clo ple p co
nlu ng pla n u ng nlanl nla y lrong kli v n duy lri su gia m
sa l d gia m lli u nguy co Ia m du ng. Vi c la i lro lruo c va sau
cli nn duo c cn nl c kli ca c ll cl pla p Iy va di u li l da
pla l lri n du ma nl d ngn cl n la nl vi bo n ru l.
No i lo m Ia i, clinl plu na o dang cn nl c vi c a p du ng
ba o li m li n gu i, co ll duo c Io i lu ca c ba i lo c na y. M l s
nguo i co ll se Iu n gia i ca c clu ng cu , co ngla Ia , n u ca c
nuo c a p du ng m l l ll ng ba o li m li n gu i l l lli lo se
duo c ca cl Iy l l lon lruo c ca c cu c klu ng loa ng. Tuy nlin,
klo kln o dy Ia , ba n lln vi c a p du ng ba o li m li n gu i
Ia cu c ca i ca cl lu c llo i, co n vi c xy du ng ll cl d da m
ba o l ll ng do l l do i lo i pla i l n kla nli u llo i gian.
Klng co su pla l lri n ll cl lloa da ng lli co m l nguy co
r l llu c l Ia ba o li m li n gu i d n d n klu ng loa ng, la n cl
su pla l lri n klu vu c la i clinl, Ia m clo lli lruo ng la i clinl
v n la nl y u ke m lon, va cu i cu ng, Ia m cl m su lng
lruo ng va lng mu c d do i ngle o. Vi ll , clinl plu na o dang
cn nl c vi c ban la nl ba o li m li n gu i cu ng c n coi vi c
ki m loa n Ia i klun kl ll cl cu a minl Ia buo c di d u lin
lrong qua lrinl ra quy l dinl. Nlu ng nuo c na o quy l dinl
164
- vagi k hng t ai t r c ho - vagi k hng t ai t r c ho
c ac k hoac h nay, hoc c ac k hoac h nay, hoc
vi sgi am sat c ht c he, vi sgi am sat c ht c he,
t r ong mi t r ng t h c h t r ong mi t r ng t h c h
y u y u
lla nl I p m l l ll ng ba o li m li n gu i cng klai lli c n
du a lrn nlu ng k l qua cu a kinl ngli m na y, l n du ng ca c
Iu c Iuo ng lli lruo ng da bi l d plo ng ngu a.
K t l un K t l un
T
HNG IL I NHA T QIA N TRONG CHUONG NA Y
Ia , ca c clu ngn la ng va ca c d i luo ng kla c llam gia
lli lruo ng c n duo c nlin nl n nlu m l Iu c Iuo ng b
sung clo cng la c gia m sa l clinl llu c lrong vi c lleo do i ca c
ngn la ng. B l k quy dinl plo ng ngu a na o duo c a p du ng
va co ll c n Ia m nli u vi c lon clu klng cli don llu n l p
lrung va o mu c d lloa da ng v v n (xem Honolan va SligIilz
2001) lli vi c da m ba o clo ca c qui dinl y duo c lun llu
v n Ia m l lro nga i Io n. Trong di u ki n co nlu ng v n d v
llng lin va co nlu ng klo kln kli lim li u ca c d ng co
kluy n klicl pla l luy la c du ng nlu ll na o, lli vi c clu
lro ng nli u va o m l nlo m d i luo ng, coi do Ia nguo i gia m sa l
clinl, cu ng cl ng kla c gi vi c l p lrung qua mu c lrong danl
mu c d u lu cu a ngn la ng. Co ll ngn la ng v n llanl loa n
r l d da ng clo d n kli su p d ll lla m. Ca cl li p c n cli n
Iuo c cu a ca c co quan clu c nng Ia su du ng d ng co kluy n
klicl o b l k noi na o plu lo p d lng cuo ng l i da s lai m l
ll n lro ng va duo c klicl I lluo ng xuyn d lleo do i ngn
la ng.
Ti p c n d da ng m l ma ng Iuo i an sinl cng klai lay
ng m ng m, d u la o ra kloa n lro c p clo ca c ngn la ng, di u
na y se kluy n klicl ca c n n kinl l plu llu c qua nli u va o
ca c ngn la ng va su du ng linl llu c vay no qua mu c. Tlu c
li n nlu ng ki n ngli da nu lrong cluong na y va do bo llu c
su lo c gia m ma nl kloa n lro c p na y, se Ioa i lru duo c su
me o mo do va kluy n klicl klu vu c la i clinl pli ngn la ng
pla l lri n. Cl c cl n o dy co su ru i ro nl l dinl, lrong
clu ng mu c ma ca c loa l d ng g n nlu ngn la ng di n ra
ngay bn ngoa i pla m vi di u li l, va vi c lli l k ca c bi n
pla p di u li l pla i llicl u ng d lra nl nlu ng co l i mua di
165
ba n Ia i nlu ll . Tuy nlin, lrong di u ki n clo ple p xu l
li n ca c Ioa i linl la i clinl pli ngn la ng, nlu c pli u va
lra i pli u duo c bun ba n lrn lli lruo ng, ca c l clu c li l ki m
l p ll co Iin quan va ca c loa l d ng dicl vu la i clinl kla c,
se clo ple p pln b ru i ro va gia m cli pli cu a ngu n v n ru i
ro. Ru i ro va gian I n cu ng se xu l li n lrong loa l d ng la i
clinl pli ngn la ng, nlung su l n la i cu a ru i ro duo c mo i
nguo i bi l ro va no duo c lra gia b ng mu c Io i lu c ky vo ng cao
lon. C n xu Iy su gian I n llng qua ca c liu clu n cng klai
loa co lra cl nli m va ca c bi n pla p lru ng pla l nglim kl c,
cu ng nlu ca c qui dinl plu lo p vo i Io i icl nguo i liu du ng.
Vo i m l l ll ng ngn la ng an loa n, ca c co quan clu c nng
co ll d da ng lra nl duo c vi c pla i d d c lrn m l con
duo ng nguy li m, do Ia mo r ng ma ng Iuo i an sinl ra ngoa i
pla m vi ngn la ng.
Klng co gi pla i ngli ngo vi c l p lrung quy n so lu u va
ki m soa l, nlu da nu lrong Cluong 1, co ll la n cl linl
cl l lo p Iy cu a ca c l clu c la i clinl pli ngn la ng va lli
lruo ng lrong vi c cung c p m l ngu n la i lro d c I p va m l
knl ki m lra d c I p v su c ma nl cu a ca c nlo m Io i icl d y
quy n ll . Tuy v y, song song vo i vi c lng cuo ng kla nng
li p c n dicl vu la i clinl nuo c ngoa i (Cluong 4), klng
ngu ng mo r ng lli lruo ng v n se lu a le n la o ra su da da ng
loa va n dinl Io n lon clo klu vu c la i clinl. Hoa n lli n co
so la l ng la i clinl co ba n lng cuo ng vi c cung c p llng
lin va ca i li n vi c ba o v nguo i gu i li n va nguo i clo vay,
nlu da nu lrong Cluong 1, se Ia nlu ng cng cu d llu c li n
nli m vu na y. Cl c cl n, nlu ng ki n ngli na y klng d
llu c li n, vi ca c clinl kla cl d u co mo i ky nng c n lli l d
d u lranl cl ng Ia i nlu ng Io i icl d y quy n Iu c. Ia m clo xa
l i nl n llu c duo c cli pli ma nli u nguo i, lrong do co nguo i
ngle o, pla i lra lrong m l mi lruo ng kluy n klicl y u ke m,
se giu p lng cuo ng l lro d loa n lli n klung m u na y. Ca c
Iu c Iuo ng loa n c u loa (Cluong 4) co ll giu p clo n Iu c do .
166
167
1. Iy lluy l Tri n vo ng cu a Kalneman va
Tversky (1979) clo r ng, da nl gia cu a ca nln v
Io i icl va l n ll l co ll llay d i lu y lleo linl
lra ng ban d u cu a lo , va d c bi l, lo co ll klng
cl p nl n bi I , cl ng la n nlu klng ba n clu ng
kloa n kli gia ca gia m.
2. Nlu KindIeberger (1996, lr. 66) da nu,
kluynl luo ng Iu a ga l va bi Iu a ga l di song
song vo i kluynl luo ng d u co lrong llo i ky
bu ng n kinl l va d u li u cu a su loa ng Ioa n
lluo ng Ia kli pla l li n ra m l s li n luo ng Iu a
ga l, lr m c p, l i I lo c gian I n
3. Bagelol (1873, lr. 131) da nl c nlo r ng,
lrong llo i ky Bong bo ng o Bi n Nam, m l lrong
nlu ng cng ly co c pli u duo c nim y l co d u
li u loi kla c lluo ng. Nlung ky Ia nl l co Ie Ia
vo i Ili vu bi pla l li n du ng Iu c. M i nguo i
go p li n pla i lra lruo c 2 d ng glin, va sau do
se nl n duo c m l c pli u lri gia 100 d ng, kli
pli vu Ia m n duo c li l I , va di u l p d n Ia o
kloa n cla o mo i, vo i 1.000 nguo i go p li n cu ng
do ng go p va o m l bu i sa ng, va d n cli u lli
clu du a n da bi n m l.
4. Nlu Ievine (1997) da nu, Hicks (1969) da
k l Iu n r ng, m c du sa n pl m lrong nlu ng
buo c d u cu a cu c ca cl ma ng cng ngli p duo c
pla l minl ra va i ll p ky lruo c do , nlung vi c
cl la o lrn qui m Io n nlu ng sa n pl m na y
pla i do i d n kli n ra cu c ca cl ma ng la i clinl
clo ple p la i lro clo nlu ng du a n clua co kla
nng llanl kloa n.
5. Bernanke (1983) da gli Ia i knl lin du ng clo
cu c a i Suy lloa i lrong nlu ng nm 30. Vai lro
cu a li n luo ng g m nl m la i clinl do plia
cung gy ra lrong vi c Ia m lr m lro ng llm cu c
klu ng loa ng ng A da duo c lranl Iu n r l si
n i (v m l luy n l p l ng llu l ca c la i Ii u
nglin cu u, xem Doma, Ierri va Kavai, s p xu l
ba n). Kli k l Iu n lo m l l na y duo c ru l ra, lli ro
ra ng Ia , lrong kli vi c cuong quy l ll l cl l lin
du ng se a nl luo ng d n ca c doanl ngli p, d c
bi l Ia doanl ngli p vu a va nlo lrong giai doa n
d u cu a cu c klu ng loa ng, lli su suy gia m kinl
l co ngla Ia c u v linl du ng cu ng se gia m
xu ng, va vi c la i pla l d ng plia cung v lin
du ng se klng co n Ia v n d cng ll ng nl l nu a
m c du ca c lo c gia v n co n b l d ng v mu c d
gay c n cu a v n d na y. Trong luong Iai, c n uu
lin da m ba o r ng, su n dinl clinl sa cl kinl l
v m va mi lruo ng di u li l se du su c da m ba o
d klng pla i quay lro Ia i ba n v v n d nuong
nle di u li l lay lro c p cu a clinl plu .
6. N u bo qua ba lruo ng lo p ngoa i I na y lli
l s luong quan Ia 1,7 va duo ng l i quy g n
luong u ng quan l m l m l, giu a cli pli v
Iu ng sa n Iuo ng va cli pli ngn sa cl. K l Iu n
na y co ll di n gia i lleo luo ng ca c lla nl l kla c
nlau lrong cli pli d u co m i luong quan vo i
nlau, va u ng l vi c su du ng cli pli ngn sa cl
nlu m l su x p xi clung clung clo l ng cli pli
kinl l ma klng ll quan sa l duo c.
7. Ca c mu c dicl kla c, nlu cl ng pln bi l d i
xu va kluy n klicl so lu u lrong nuo c va xu l
kl u, li p lu c duo c ca c qu c gia lleo du i llng
qua ca c bi n pla p cli li l cu a clinl sa cl la i clinl,
nlung di u do klng duo c ba n d n o dy. Tinl
lu u li u ma mo i nguo i ca m nl n ll y lrong ca c
bi n pla p clinl sa cl nl m dinl luo ng Iu ng la i
clinl va o ca c mu c liu clinl sa cl cu ll dang
Chut hc h Chut hc h
168
gia m su l (Caprio, Hanson va Honoban 2001).
8. Ca c la nl d ng clinl llu c giu p ngn cl n
su ll l ba i loa n loa n cu a ca c quy lu ba o li m
ITMC co li s do n b y cao nm 1988 clu y u Ia
do su li u bi l v la c d ng li m nng cu a nlu ng
ll l ba i nlu ll d n su n dinl cu a l ll ng ngn
la ng d xu l ra.
9. Vi c ca c nuo c dang pla l lri n cl m du l ca c
yu c u v kla nng llanl kloa n da di n ra kli
ca c nuo c na y dua nlau noi lleo ca c lruo ng lo p
lla nl cng nl l o klu vu c OLCD, va vi c la
ll p yu c u v kla nng llanl kloa n, da pl n
na o Ioa i bo duo c vi c da nl llu va o klu vu c la i
clinl. M c du li I llanl kloa n n m giu pl n
du lru o ngn la ng lrung uong, li n m l va ca c
clu ng llu cu a clinl plu klng c n lli l clo
mu c dicl plo ng ngu a o ca c nuo c co llu nl p
cao, nlung ca c nuo c dang pla l lri n Ia i klng co
kla nng nng c p cng la c gia m sa l va di u li l
ngn la ng cu a minl du ma nl d bu d p Ia i l n
ll l cu a klo du lru na y (xem Caprio va
Honolan 2001).
10. Ca c qui l c qua don gia n lo c cu ng nl c,
co ll co nlu ng li u u ng plu da ng li c. Cl ng
la n, kli n n kinl l di xu ng, yu c u kl l kle v
v n cu a ngn la ng co ll Ia m lr m lro ng llm su
suy lloa i b ng ca cl ki m cl lng lruo ng lin
du ng, nl l Ia , n u ngn la ng pla i c p v n nli u
lon d bu Ia i nlu ng kloa n vay llua I (Cliuri,
Ierri va Majnoni 2000). Tuy nlin, gia i pla p Iy
lluy l Ia m clo ca c yu c u v v n Iinl loa l lleo
clu ky kinl l , (Devalriponl va TiroIe 1993) lrn
llu c l co ll r l klo llu c li n m l ca cl da ng lin
c y lo c klng pla i ma o li m vo i m l mu c d
gia m nle di u li l ma di u na y co ll Ia m xo i
mo n la c d ng kluy n klicl cu a vi c d ra ca c yu
c u v v n.
11. Klng cli ca c n n kinl l mo i n i mo i
lli u su gia m sa l. M l nglin cu u g n dy cu a
Ngn la ng Nl l Ba n (1998) da nl n ll y, 75,3
ca c mo n vay lrong nm 1993-94 duo c Ii l va o Ioa i
co v n d lrong m l m u g m 18 ngn la ng da
duo c xoa no lrong ba nm li p lleo do nlung
nlu c u c p nlu ng mo n vay do cli Ia 52, va
16,7 no la ng lai, lrong do cli co 2 Ia b l
bu c, cu ng da duo c xoa no .
12. Su pl i lo p lrong cng la c gia m sa l klu
vu c la i clinl da duo c clu y nli u, nlung no n m
ngoa i pla m vi nglin cu u na y. Vi ca c co quan
pl i lo p co n luong d i mo i me , nn clua co
nglin cu u dinl Iuo ng clinl llu c v gia lri luong
d i cu a no , ma cli co nlu ng llng lin la n ma n
(nlu nlu ng klo kln lri n min lrong vi c co
duo c su lo p la c lu u li u giu a ca c b pl n kla c
nlau lrong cu ng m l co quan). Nlung, nlu
Goodlarl (2000) da I p Iu n, d i vo i ca c n n kinl
l mo i n i, v n d na y co n clua clin mu i va co
ll co n co m l lr l lu llu lai Iin quan d n vi c
kl c plu c mi lruo ng kluy n klicl no i clung.
13. Nlu Becker va SligIer (1974) da nu, c u
lru c lra Iuong llicl lo p co ba b pl n: pli va o
cu a b ng vo i mu c d kli n ca nln co nlu ng
la nl vi klng lrung llu c, mu c clnl I cl li n
Iuong lrong m i nm Ia m vi c du ng b ng vo i llu
nl p co duo c lu pli va o cu a, va Iuong luu vo i
gia lri v n x p xi b ng vo i mu c kli n ca nln co
nlu ng la nl vi klng lrung llu c. Kli do , nguo i
llu c lli pla p Iu l se duo c l ng m l lra i pli u
b ng vo i mu c kli n ca nln co la nl vi klng
lrung llu c, nl n kloa n llu nl p lu lra i pli u do
clu ng na o lo co n di Ia m, va se pla i lra Ia i lra i
pli u do n u lo cli la nl xu vi minl, clo d n Iu c
ngli luu. No i ca cl kla c, lo se bi luo c quy n llu
luo ng lra i pli u do n u lo bi du i vi co la nl vi
klng lrung llu c.
169
14. M l kla c, g n dy nguo i la clo r ng, ca c
gia m d c di u la nl Iu nm cu a Ngn la ng
Daiva pla i cliu lra cl nli m ca nln v nlu ng
llua I do da klng gia m sa l cl l cle nlu ng
nguo i bun ba n (Lconomisl, lla ng 11 nm 2000).
15. Trong m l s lruo ng lo p cluy n d i, ca c
clinl plu co ll pl n na o duo c klicl I bo i kla
nng gia nl p clu Au va d ng y vo i m linl
ba o li m li n gu i o do .
16. T l nlin, vi li n lo cu ng Ia li n llng
minl nn no co ll v n d ng lruo c lin, va lrong
clu ng mu c ma ca c co quan clu c nng co Io nga i
v m l cu c klu ng loa ng loa n di n li m n, lli
lo co ll se clo n ba o v clo nlu ng nguo i gu i li n
Io n klng co ba o li m lruo c, ngay ca do Ia nlu ng
mo n vay Iin ngn la ng, co ll llng qua quy
ba o li m li n gu i lo c m l pluong llu c na o
kla c. Vi ll , lrong giai doa n klo kln cu a
ConlinenlaI IIIinois o My , ba o li m li n gu i da
duo c mo r ng clo l l ca clu no .
17. a co Iu c clinl plu vuo l qua ca la n mu c
lr n ba o li m cu a clinl minl, nlung ca c nglin
cu u llu c ngli m linl loa n Ia i duo i dy Ia i clo
ll y, la ll p lr n ba o li m cu ng co ll gy ra
vuo ng m c.
18. Yu c u ca c Iu l LI d i vo i ca c nuo c lla nl
vin Ia pla i ba o li m clo m l Iuo ng li n gu i b ng
d ng li n clung euro da lm no ng Ia i a p Iu c v
mu c ba o li m o ca c nuo c dang mu n gia nl p
LI.
19. O My va m l s nuo c kla c, co la n mu c v
l ng Iuo ng v n lrong quy ba o li m li n gu i. M l
kli da l d n la n mu c do , ngn la ng se klng
duo c xem xe l nu a clo d n kli Iuo ng v n gia m
xu ng mu c lr n. Trong linl lu ng na y, ngn
la ng klng pla i cl p nl p llm ru i ro, va ro
ra ng klng co su pln bi l v mu c ru i ro.
20. Demirg-Kunl va Delragiacle (1999) da
ll y r ng - m c du cli vo i m l m u nlo g m 24
nuo c - lli cli pli clo klu ng loa ng cu ng v n Io n
lon, kli co ba o li m li n gu i va mi lruo ng ll
cl y u.
21. I p Iu n luong lu d i vo i du lru ngoa i l .
22. Mo i llng di p clo r ng pla i la n cl mu c
ba o li m d u bi gia m la c du ng lrong ca c lli l cl
ll cl nlu v y.
23. V n d lli u Io ng lin li n d llanl loa n o
ca c n n kinl l mo i n i co ll r l Io n, o do co ll
pla i m l lu la ng lla ng d n 8 nm d nguo i gu i
li n co ll du oc llanl loa n l l, luy lleo linl
lra ng cu a ba o li m li n gu i.
24. Tuy nlin, ca l ll ng cng va lu d u
klng duo c lli l k d d plo ng ca c cu c klu ng
loa ng loa n di n, ma cli d ngn cla n ca c lri u
clu ng ll l ba i cu a lu ng ngn la ng ca bi l d no
klng bu ng n lla nl v n d klu ng loa ng loa n
di n.
25. Tleo co so du Ii u cu a Ia Iorla va ca c la c
gia kla c (1997), ca c ngn la ng u c duo c x p va o
di n ba o v ma nl me nl l quy n cu a clu no .
ng llo i, lleo ba o ca o cu a Beck (2000), m c du
clua co su pla sa n gian I n mo i bi lruy l , nlung
o u c su gian I n co ll bao g m ca vi c vi pla m
llng I kinl doanl co lr l lu , m l di u kloa n
co ll li u lleo r l nli u ngla. Hans GerIing,
m l gia m d c cu a ngn la ng Herslall, da bo ra
kloa ng 150 lri u DM d lra clo ca c clu no nl m
lra nl bi m c va o vo ng ki n lu ng sau kli ngn
la ng na y d vo . Hon nu a Iu l ngn la ng u c
nglim c m mo i nla qua n Iy dinl Iiu d n su pla
sa n gian I n du oc n m giu b l ky vi lri qua n Iy
na o v sau lrong loa l d ng ngn la ng - di u na y
Ia do quy dinl cu a ca c quan clu c diu li l clu
klng pla i Ia loa a n linl su .
1rcn i|u c ic , |c i cu xc |c i nc c !u c ircn nc i cc u iru c cc xuc, 1c ng
i|c i lc i nc cu c c|c iic n ic , i| iruc c scu cu ng sc |i 1c rc ||c i irc ng
i|c i ccn |c ng .c n cc .c gic i p|c ng cc c i|c lu c ||cng 1uc c |ic n scc i
nc i cc c| i|cc 1c ng. Hn| i|c i |cc n 1c i nc i nc 1c lc n 1c c lc n irc i
iu , i|icn .i nc i sc nguc i nc .c iu c|c i nc i sc nguc i ||c c. Duc i ic c
1c ng nc , ic i cc nc i xc |c i 1c u p|c i lc i scng nc i ircng nc i
Iernand BraudeI, Chu ngha t ba n va Cu c s ng v t ch t,
1400-1800
O VO I QIY M CI A NL N TA I CHINH TOA N
c u lli l ll ng la i clinl la i ca c nuo c dang pla l
lri n qua Ia qua nlo . N u klng k Trung qu c
lli cli co m l minl Braxin co m l l ll ng la i
clinl cli m lo i 1 la i clinl loa n c u. Cluong
na y se mo d u b ng vi c gia i llicl la i sao ca c l
ll ng la i clinl nlo klng da l duo c quy m
li u qua l i lli u va clu ng co ll llu duo c nli u Io i icl
llng qua vi c li p nl n m l s dicl vu la i clinl lu bn
ngoa i.
Cu ng vo i su ba nl lruo ng nlanl clo ng - luy klng d ng
d u - cu a ca c Iu ng no va v n c pl n qu c l , bao g m ca
d u lu lru c li p nuo c ngoa i (IDI), dicl vu la i clinl do ca c
cng ly la i clinl nuo c ngoa i cung c p la i ca c nuo c dang pla l
lri n cu ng lng In ma nl lrong llo i gian g n dy. Xe l lrn ba
pluong di n co ba n: no , v n c pl n va dicl vu , lli qua lrinl
loa n c u loa la i clinl da mo r ng pla m vi lng lruo ng cu ng
221
Ta i chnh khng bin gi i?
CHUONG B N
Cac h t hng nhongay Cac h t hng nhongay
c ang t ng t ac vi t ai c ang t ng t ac vi t ai
c hnh t oan c u c hnh t oan c u
S
nlu ca c Io i icl kla c lu la i clinl, d ng llo i cu ng Ia m lng ru i
ro. Qua lrinl na y se di xa lo i mu c na o` No c n pla i duo c gio i
la n lrn ca c pluong di n na o` No i m l ca cl kla c, pl n na o
cu a la i clinl lrong nuo c c n pla i n m giu , va pl n na o co ll
d nuo c ngoa i cung c p`
Cluong na y duo c li p lu c b ng vi c xa c dinl cli pli va Io i
icl cu a vi c lu do loa la i kloa n v n, va dua ra m l gia lli l
Ia m co so clo ca c lla o Iu n li p lleo: r ng su ki m soa l cl l
cle , v n da la o ra m l kloa ng clnl I cl Io n va lluo ng
xuyn, giu a ly gia va Ia i su l ba n bun llu c l vo i ly gia va
Ia i su l cn b ng lli lruo ng, klng co n Ia m l Iu a clo n llu c
l nu a.
Sau do , ba pluong di n co ba n cu a qua lrinl qu c l loa
la i clinl duo c I n Iuo l lrinl ba y:
l Qua lrinl qu c l loa vi c cung c p ca c dicl vu la i
clinl, bao g m ca su llam gia cu a ca c ngn la ng va ca c
cng ly la i clinl nuo c ngoa i co uy lin, co ll Ia m l
nln l ma nl me la o nn li u qua loa l d ng va ca nl
lranl, va suy clo cu ng, se lro lla nl m l Iu c Iuo ng co
clu c nng n dinl loa .
l Iu ng v n c pl n, bao g m ca d u lu lru c li p nuo c
ngoa i, co ve nlu Io n lon so vo i Iu ng no lrong nlu ng
nm g n dy. Clu ng li clo r ng, xe l v m l da da ng
loa ru i ro, lli Io i icl cu a vi c cl p nl n ca c nln l
nuo c ngoa i va o co Ie se Io n lon b l ky su bi n d ng na o
do su cl p nl n y gy ra lrong gia ca c pli u duo c
nim y l.
l i vo i ca c Iu ng no , ca c bi n s co ba n Ia Ia i su l va ly
gia duo c du ng d lloa llu n v ca c Iu ng v n na y. Tu
do loa da kli n clo Ia i su l lrong nuo c lay bi n d ng
va qua cao o ca c nuo c dang pla l lri n, pla n a nl ly gia ,
ca c ru i ro clinl sa cl kla c, va do i lo i cng la c qua n Iy
ru i ro cl l cle lu plia ca c lrung gian la i clinl.
Cluong na y duo c kle p Ia i vo i m l s nl n xe l v l m
quan lro ng nga y ca ng lng cu a cng ngl va lruy n llng -
222
m l linl cl l quen llu c cu a la i clinl qu c l , v n Iun di
lin plong lrong vi c a p du ng cng ngl va li n dang da l lo i
l m cao mo i vo i nlu ng li n b lrong "la i clinl di n lu ".
Trn n n cu a m l l ll ng la i clinl loa n c u r ng Io n, l l
ca ca c nuo c dang pla l lri n, ngoa i m l va i lruo ng lo p ngoa i
I , d u co l ll ng la i clinl quy m nlo . N u su du ng cung
li n l (M2) Ia m m l lluo c do l ng lo p ll so nlung llu n
li n, lli ngoa i Trung Qu c ra cli co Braxin Ia cli m lon 1
l ng (cung li n) ll gio i
1
. Va co klng qua 15 qu c gia dang
pla l lri n da l duo c mu c nguo ng 0,2 l ng M2 lrn loa n ll
gio i. Trn llu c l , 7 nuo c Io n cli m lo i ba pl n lu M2 cu a ll
gio i, va m l I n nu a, ngoa i Trung Qu c ra, ca c nuo c co llu
nl p lrung binl va ll p cli cli m co 9 (Hinl 4.1). Tinl
linl pln b mu c d v n loa qua lli lruo ng clu ng kloa n Ia i
ca ng llin I cl. Trn llu c l , quy n Iu c lli lruo ng cu a b l cu
m l nuo c dang pla l lri n na o lrong lli lruo ng la i clinl loa n
c u cu ng d u klng da ng k . H ll ng la i clinl cu a l l ca
ca c nuo c dang pla l lri n d u nlo , va di u na y c n pla i duo c
clu y lrong qua lrinl qua n Iy .
Nli u l ll ng (la i clinl) c c ky nlo . Hon 200 lri u nguo i
TA I CHINH KHNG BILN GIO I
223
Tt c ah t hng t ai c hnh Tt c ah t hng t ai c hnh
c ac n n k i nh t ang c ac n n k i nh t ang
phat t r i n u nho phat t r i n u nho
s ng la i kloa ng 60 qu c gia lla nl vin cu a Ngn la ng Tl
gio i vo i la i sa n cu a l ll ng la i clinl clua da l n i 1 ly dIa -
luong duong vo i gia lri la i sa n cu a m l ngn la ng Ioa i nlo la i
b l cu m l nuo c pla l lri n na o. Nli u nuo c lrong s na y co
s dn il, luy nlin, ca c nuo c co n Ia i luong d i Io n - 9 nuo c
lrong s na y co s dn Io n lon 10 lri u nguo i - va co l ll ng
la i clinl r l ke m pla l lri n.
Ca c l ll ng la i clinl nlo loa l d ng lli u li u qua .
Clu ng pla i cliu nli u ru i ro d n licl Ia i. H ll ng la i clinl
ca ng nlo lli ca ng d bi l n lluong do ca c cu s c bn ngoa i,
va ca ng il co kla nng d ca cl Iy va plo ng cl ng ca c cu s c
na y - lru kli l ll ng la i clinl na y duo c l i nl p va o l
ll ng la i clinl loa n c u m l ca cl an loa n llng qua ca c m i
Iin l so lu u va danl mu c d u lu. Ca c l ll ng la i clinl
nlo cung c p il dicl vu lon va co cli pli don vi cao lon, bo i
vi, m l pl n, clu ng klng pla l luy duo c Io i ll kinl l lleo
quy m, pl n kla c, lli u su ca nl lranl. Qua n Iy va gia m sa l
ca c l ll ng nlo cu ng l n ke m lon nli u (Bossone, Honolan
va Iong 2001).
i vo i ca c nuo c na y, yu c u c p lli l duo c d l ra Ia , pla i
co nlu ng clinl sa cl llicl lo p vo i linl cl l nlo na y. Ho c n
pla i linl d n vi c llu ca c dicl vu la i clinl (licl cu c lim ca cl
llu lu l ca c ngn la ng nuo c ngoa i, ca c cng ly ba o li m, ca c
la ng dng ky lin du ng v.v...) va m l s klia ca nl kla c cu a
cng la c di u li l la i clinl.
Ho c n pla i lim ki m ca c lloa llu n lo p la c vo i ca c nuo c
Ia ng gi ng lrong ca c v n d : lli lruo ng clu ng kloa n klu vu c
va qu c l , lo p la c vu ng lrong cng la c qua n Iy ca c nga nl
clu ng kloa n, ba o li m, va ngn la ng. a co nlu ng lli du v
ca c lloa llu n ki u na y, lrong do da ng clu y Ia la i Ty,
Trung va Nam Ili, la i ng Carib va vu ng Vinl I cl xicl
(cu ng nlu o Clu Au). Nli u lloa llu n nlu v y se co n
duo c ky k l.
M l s ca c dicl vu co ll di llu d da ng lon ca c dicl vu
kla c. Tli du , kli nglin cu u ca c pluong llu c d lu nln
llam gia cung c p Iuong luu, ngay ca lrong m l nuo c nlo ,
224
vah t hng t ai c hnh vah t hng t ai c hnh
c ang nhoc ang d c o c ang nhoc ang d c o
nguy c bt n t hng nguy c bt n t hng
t r c c ac c usc t r ong t r c c ac c usc t r ong
vangoai nc vangoai nc
clinl plu co ll cu ng mu n m l cl d do ng go p b l bu c,
xy du ng l ll ng llu pli, va lli l I p ca c liu clu n l i
lli u clo ca c lo p d ng Iuong luu. Tuy nlin, nlu da lrinl
ba y lrong GIaessner va VaIde s-Irielo (1998), clinl plu cu ng
co ll c p ple p clo ca c cng ly nuo c ngoa i cung c p ca c lo p
d ng nlu v y clo ca nln lrong nuo c. Trong lruo ng lo p na y,
ca c nuo c nlo co ll nl p kl u klng clinl llu c ca c dicl vu
gia m sa l va do pla i xy du ng la l ng co so d plu c vu clo
lli lruo ng clu ng kloa n lrong nuo c.
Cu ng co kli vi c xa c I p vi ll cu a m l qu c gia lrn ll
gio i do i lo i pla i xy du ng m l nla ma y lle p lay m l la ng
la ng klng qu c gia. Tlu c li n kinl l clo ll y, di u na y co
ngla Ia ca c nla loa cl dinl clinl sa cl lrong ca c nga nl na y
dang quan lm nli u lon lo i cl l Iuo ng va cli pli cu a lle p
duo c cung c p, cu ng nlu mu c d an loa n va lin c y cu a ca c
dicl vu la ng klng, d ng llo i ba o da m r ng, co so la l ng
cu a ca c sn bay duo c du lru lloa da ng. Tuong lu , ca c nla
loa cl dinl clinl sa cl lrong klu vu c la i clinl la i ca c nuo c
nlo cu ng se klng ngu ng lim ca cl ba o da m cl l Iuo ng va gia
cu a ca c dicl vu la i clinl c n lli l, llng qua ca c bi n pla p
qua n Iy va kluy n klicl ma klng c n bi l ca c dicl vu na y
do lrong lay ngoa i nuo c cung c p.
Tdo hoat ai k hoan vn: Chi ph val i c h Tdo hoat ai k hoan vn: Chi ph val i c h
T
RA N CI NG IHONG MANG THLO SU CA NH
lranl lu nuo c ngoa i, cu ng vo i Iu ng v n qu c l , da
lra n va o l ll ng la i clinl cu a pl n Io n ca c nuo c dang
pla p lri n lrong vo ng lon m l ll ky qua. Tuy nlin, ca cl
dy clua Iu, l u l l ca c lrung gian la i clinl lrong nuo c va
lli lruo ng v n co n loa l d ng lrong su ba o v cu a ca c ra o ca n
di u li l Io n ma nl nl m ngn lro loa l d ng vay va clo vay
qu c l , lay no i r ng lon Ia ngn lro lluong ma i qu c l
lrong Inl vu c cng cu la i clinl va linl llu c so lu u nuo c
ngoa i cu a ca c cng ly la i clinl.
i kli, ca c clu ky lng lruo ng va suy lloa i duo c nl p
225
Phong t r ao t do hoa Phong t r ao t do hoa
l ung vn c hdi n r a gn l ung vn c hdi n r a gn
y y
kl u va o sau kli lu do loa la i kloa n v n. Cl c cl n r ng,
vo i ca c bi n pla p kluy n klicl klng lo p Iy lli dy Ia m l
nguy co llu c l , luy nlin, qua lrinl lu do loa qu c l cu ng
dem Ia i ca c Io i icl lu u linl, va vuo l In l l ca Ia linl l l y u
cu a qua lrinl mo cu a clo ca c ll cl la i clinl va lli lruo ng
v n nuo c ngoa i.
Sau kli mo cu a vo i lli lruo ng ll gio i lli m l qu c gia di
kli lro lla nl nuo c nl p kl u v n, di kli Ia nuo c xu l kl u
v n. Cu ng co kli Iu ng d u lu c pli u va o ra Ia i cn b ng
vo i Iu ng la i clinl qua vay no lleo cli u nguo c Ia i giu a ca c
nuo c. Ky la n cu a ca c Iu ng va o ra na y co ll kla c nlau. Bn
ca nl ca c Iu ng v n qu c l , vi c cung c p ca c dicl vu la i
clinl qua bin gio i cu ng lro nn quan lro ng, va m l s ca c ll
cl la i clinl loa l d ng la i cl co ll do nuo c ngoa i so lu u.
Nlu ng nguo i u ng l su Iuu cluy n lu do cu a v n cli ra
ca c Io i di m vuo l ra ngoa i nlu ng Io i icl lnl do qua lrinl
pln b Ia i ngu n v n vay lu ca c nuo c gia u v n sang ca c
nuo c ngle o v n.
2
Bo i vi, v n c pl n lrong nuo c by gio co
ll duo c k l lo p lrong m l danl mu c d u lu r ng Io n lon
nli u, nn clu ng il ru i ro lon. i u na y se Ia m lng gia cu a
clu ng va gia m cli pli v n clo ca c cng ly lrong nuo c. n
Iuo l minl, di u na y Ia i Ia m clo ca c co l i d u lu lruo c dy
duo c coi Ia qua ma o li m lro nn kla lli, va l ng lo p Ia i,
nlu ng co l i na y co ll do ng go p da ng k clo lng lruo ng.
Co m l s clu ng cu clu ng lo r ng, bu ng n d u lu co Iin
quan lo i qua lrinl lu do loa lli lruo ng c pli u. i u quan
lro ng lon Ia pla i ca i lli n ca cl l Iuo ng va li u su l d u lu,
n u mu n llu lu l nlu ng nla cung c p dicl vu la i clinl nuo c
ngoa i co n i li ng llam gia, cu ng gi ng nlu vi c mu n co ca c
da ng ca i lli n lrong loa l d ng cu a l ll ng la i clinl llng
qua qua lrinl pla l lri n la i clinl nlu da ba n d n la i Cluong
1. (Duo i dy, clu ng la se xem xe l Ia i ca c b ng clu ng llu c
ngli m v m l va i lrong s nlu ng knl do ). M l Io i di m
d ng kla c Ia qua lrinl cluy n giao cng ngl , v n da la m
clu a lo c g n Ii n vo i ca c Iu ng v n ro l va o, va ca c li u u ng
mang Ia i linl ky Iu l clo ca c clinl sa cl kinl l v m.
226
Cu ng vo i su ba nl lruo ng cu a ca c Iu ng v n qu c l , d c
bi l Ia lu sau nm 1973, n i quan nga i v la c d ng cu a clu ng
da mo r ng lu m i Io v su l n cng mang linl d u co va o ly
gia l i doa i c dinl, In lla nl m i Io v linl lra ng b l n
kinl l v m do su lung pl n lla i qua va Iun co nguy co
d i cli u cu a ca c Iu ng v n va o gy ra. Co ll cli ra v s ca c
lruo ng lo p lrong do ca c Iu ng v n co la c d ng Ia m lng cli
pli nln cng lrong nuo c da d l ng l cl m du l (CaIvo va
Reinlarl 2000), d y n n kinl l cu a ca c nuo c nl n v n va o
linl lra ng suy lloa i. Klng pla i Iu c na o na n nln cu a su
cl m du l d l ng l na y cu ng Ia ca c nuo c co clinl sa cl kinl l
v m y u ke m lay Ia n n kinl l qua no ng.
3
M c du da co r l nli u cng lrinl nglin cu u duo c cng
b , nlung ca c cluyn gia v n klng ll ng nl l duo c vo i
nlau v vi c Ii u la c d ng l ng lo p cu a vi c lu do loa loa n
loa n la i kloa n v n d n lng lruo ng, do i ngle o va su b l n
dinl Ia licl cu c lay liu cu c. Ca c ple p l i quy lng lruo ng,
lrong do clu a du ng nli u lluo c do v lrinl d mo cu a la i
clinl qu c l , duo ng nlu da k l Iu n r ng, ca lai xu luo ng
lrn d u klng ll li n m i quan l co y ngla ll ng k
(Kraay 1998, Rodrik 1998c), lo c l l ca nlu ng m i quan l
nlu v y cli di n ra la i ca c nuo c co llu nl p cao (Ldvard
2000d).
Tuy nlin, co m l di u da lro nn ro ra ng Ia vi c loa cl
dinl ca c clinl sa cl d d i plo vo i linl lra ng cng ll ng,
cu ng nlu d l n du ng duo c Io i icl cu a qua lrinl qu c l loa
l ll ng la i clinl lrong nuo c, Ia m l lrong ca c lla cl llu c
clinl sa cl Io n nl l li n nay.
4
Ta c d ng va l m quan lro ng
cu a Iu ng Iuu cluy n v n qu c l ro ra ng Ia vuo l qua la c
d ng cu a clu ng In ca c lrung gian va lli lruo ng la i clinl
lrong nuo c. Tuy nlin, clu ng dang o luy n d u va klng ll
klng cliu a nl luo ng, bo i vi, clo du ca c bi n pla p duo c
dem ra su du ng d la n cl su Iun cluy n v n co nlu ll
na o di clng nu a lli cu ng klo Io ng la n cl duo c su mo cu a
clo ca c do ng Iun cluy n nlu v y lrong di u ki n cng ngl
llng lin Iin Ia c dang duo c ca i lli n nlanl clo ng klng
227
vac ha c osng vac ha c osng
t hun v l i c h r ong c ua t hun v l i c h r ong c ua
no no
ngu ng, clo ple p co ll li n la nl nga y ca ng nli u ca c giao
dicl la i clinl xuyn bin gio i vo i cli pli g n nlu b ng
klng. Trong kli ca c bi n pla p ki m soa l cli co la c d ng
nl l llo i ngla Ia m c du duo c duy lri lluo ng xuyn
nlung cli co la c d ng lrong llo i gian klu ng loa ng co ll
v n li p lu c pla l luy la c du ng, lli ca c bi n pla p kla c co la c
d ng lluo ng xuyn se nga y ca ng lro nn la n cl .
y Ia m l dinl d duo c duy lri lrong pl n co n Ia i cu a
cluong na y: ca c clinl plu klng ll li p lu c ly vo ng duy lri
duo c m l kloa ng ca cl Io n lluo ng xuyn giu a ly gia llu c co
va cn b ng lli lruo ng, va Ia i su l ba n bun llu c l , ma
klng pla i duy lri ca c bi n pla p ki m soa l la nl clinl d i
vo i ngoa i lluong, cu ng nlu llanl loa n d n mu c d gy ra la c
la i ro r l lo i lng lruo ng va mu c s ng. Tuy nlin, dinl d
na y klng Ioa i lru ca c linl llu c ki m soa l nle nla ng lon,
bao g m llu va ca c la n cl d i vo i su Iun cluy n v n qu c
l , d i vo i vi c nguo i nuo c ngoa i mua c pl n lrong nuo c, va
vi c clo ple p ca c cng ly dicl vu la i clinl nuo c ngoa i, cl ng
la n nlu ca c ngn la ng, duo c loa l d ng. Trn llu c l , dy Ia
ba Inl vu c clinl ma kinl ngli m llu c l v ca c l ll ng la i
clinl quy m nlo , cu ng nlu la c d ng d n clu ng, c n pla i
duo c lim li u, va clu ng la se I n Iuo l nglin cu u clu ng.
Dc h vut ai c hnh: Cho phep nc ngoai c ung ng Dc h vut ai c hnh: Cho phep nc ngoai c ung ng
N
GA NH DICH VI TA I CHINH TA I BA T CU QI C
gia na o cu ng se pla i cliu l n ll l do vi c xoa bo ca c
bi n pla p ba o l , v n da nui duo ng nlu ng nla
cung u ng loa l d ng vo i cli pli va Io i nlu n cao lrong nli u
nm. Vi c llng lin d da ng lon va vi c do bo ca c la n cl
d i vo i loa l d ng vay va gu i li n o nuo c ngoa i, da bu c ca c
ngn la ng lrong nuo c pla i c l gia m cli pli, il nl l Ia clo ca c
kla cl la ng Io n, d ng llo i e p clu ng pla i nng cao cl l Iuo ng
plu c vu n u klng mu n m l cl du ng. Nlu clu ng la se
ll y, pl n Io n vi c mua ba n c pli u lrong nuo c Ia do ca c
clu ng cli li n gu i (DR xem H p 4.1) di n ra o nuo c ngoa i
228
Cac t h t r ng mi ni c o Cac t h t r ng mi ni c o
t h c l i nhnhp t h c l i nhnhp
k hu c ac dc h vut ai k hu c ac dc h vut ai
c hnh c hnh
229
Ch ng ch ti n g i
CHU NG CHI TIL N GU I (DRS) TU IAI A
duo c su du ng d giu p ca c nla d u lu My ne
lra nl cli pli giao dicl va m l s ru i ro cu a
vi c giu va mua ba n clu ng kloa n la i ca c lli
lruo ng xa Ia , clo du do Ia m l lli lruo ng da
lruo ng lla nl lay Ia mo i n i.
1
Clu ng cu ng co
ll duo c du ng d lra nl klo i ca c ra o ca n di u
li l dang ngn lro ca c nla d u lu My , k ca
ca c nla d u lu lleo l clu c, duo c n m giu c
pli u cu a ca c cng ly klng pla i cu a My .
Clu ng cli li n gu i duo c lli l I p I n d u lin
la i My va o nm 1927 clo cng ly ba n Ie cu a
Anl Ia SeIfridges. Nga y nay, ca c clu ng cli
li n gu i cu ng duo c mua ba n la i ca c lli lruo ng
da lruo ng lla nl kla c. Hi n dang co ca c
cluong lrinl clu ng cli li n gu i clo lon 2.000
cng ly, lrong do g n m l nu a d n lu ca c lli
lruo ng mo i n i. V s ca c cng ly dang co c
pli u duo c mua ba n gia n li p la i My (nlu da
duo c Lrrunza, Hogan va Hung cli ra nm
1999), co ngla Ia ca c nla d u lu My co ll
da l duo c su da da ng loa , v co ba n Ia loa n
loa n, ma klng c n pla i du ng ngoa i ca c
clu ng kloa n dang duo c mua ba n la i My .
Clu ng cli li n gu i lluo ng do m l lrong
b n ngn la ng Io n cu a My pla l la nl clu ng
nl n r ng, ngn la ng li n gu i dang c m giu
c pli u cu a ca c cng ly klng pla i My Ia
nguo i duo c nlu ng ai n m giu clu ng cli li n
gu i na y u y nli m. Tluo ng lli ca c cng ly
klng pla i cu a My yu c u ngn la ng nl n
li n gu i pla i pla l d ng m l cluong lrinl
clu ng cli li n gu i, vo i mu c dicl clo ple p ca c
cng ly co ll li p c n duo c m l nlo m Io n
lon, bao g m ca c nla d u lu lrn loa n ll
gio i. Ca c clu ng cli li n gu i co ll duo c cla o
ba n la i nuo c My lleo quy dinl cu a u y ban
Clu ng kloa n (SLC) nl m ba o da m r ng, bn
ca nl ca c yu c u kla c, llng lin v la i kloa n
cu a ca c cng ly nuo c ngoa i duo c cung c p d y
du . Vi c cng b llng lin ca ng d y du lli
vi c mua ba n clu ng cli li n gu i la i lli lruo ng
My ca ng il bi la n cl . Tiu clu n cng b
llng lin clo ca c cluong lrinl clu ng cli li n
gu i ca ng cao lli Io i icl dem Ia i clo ca c c
dng lrn lli lruo ng n i dia ca ng cao, va co
ll gia n li p la o ra su c e p v cng klai loa
llng lin nli u lon, ll m cli d i vo i ca
nlu ng cng ly klng co cluong lrinl clu ng
cli li n gu i.
Qu v n qu c gia
Ca c quy luong l duo c lli l I p lrn lli
lruo ng My (va Clu Au) cluyn doanl c
pli u cu a ca c lli lruo ng mo i n i nl l dinl,
lo c la i m l nlo m lleo klu vu c cu a ca c lli
lruo ng mo i n i, da do ng vai lro quan lro ng
lrong qua lrinl mo r ng so lu u nuo c ngoa i
d i vo i c pli u cu a ca c lli lruo ng mo i n i,
d c bi l Ia cu i ll p ky 80 va d u ll p ky 90.
Ca c quy loa n c u da n m giu m l danl mu c
d u lu da da ng, bao g m ca clu ng kloa n lu
ca c lli lruo ng mo i n i, va dang nga y ca ng lro
nn quan lro ng lon. Ca c quy qu c gia da co
lrao d i mua ba n lrn lli lruo ng My va
Hp 4.1 Chng c ht i n gi vaquyvn quc gi a Hp 4.1 Chng c ht i n gi vaquyvn quc gi a
llu c li n, va ca c loa l d ng pla l la nl c pli u ban d u mo i
cu a ca c cng ly lrong nuo c, gio dy co ll li n la nl lrn ca c
lli lruo ng da lruo ng lla nl ma klng c n pla i llng qua ca c
so giao dicl lrong nuo c.
Klng co n ngli ngo gi nu a, su li n di n nga y ca ng lng
230
cluyn loa l d ng o ca c qu c gia cng ngli p
cu ll cu ng dang lng ma nl. Ca c quy na y
klng cli la o ra kla nng l p lo p ru i ro
llng lluo ng va mang Ia i nlu ng Io i icl v cli
pli giao dicl cu a ca c pluong llu c li l ki m
l p ll , ma lrong m l s lruo ng lo p, kla
nng li p c n lli lruo ng bi gio i la n clo m l
s quy da duo c cl p llu n, di u na y kli n
clo ca c quy lro lla nl con duo ng duy nl l d
ca c cng ly lrong nuo c va ca c nla d u lu nuo c
ngoa i co ll li p c n I n nlau. Nga y nay, m l
pl n vi c n m giu clu ng kloa n lu ca c lli
lruo ng mo i n i cu a ca c nla d u lu lleo l
clu c o ca c nuo c gia u Ia n m giu lru c li p, co n
m l pl n kla c v n n m duo i da ng c pli u
cu a ca c quy qu c gia.
Ca c quy d u lin Ia ca c quy do ng, ngla Ia
c pli u cu a clu ng klng ll cluy n
nluo ng Ia i duo c m l su la n cl lo p Iy kli
ca c quy na y d u lu va o nlu ng lli lruo ng ke m
llanl kloa n. Vo i vi c ca c lli lruo ng mo i n i
dang nga y ca ng lro nn d llanl kloa n lon,
lli ca c quy mo dang lro lla nl pl bi n. Gia
c pli u cu a ca c quy do ng qu c gia co ll
clnl I cl nli u so vo i gia lri lli lruo ng cu a
ca c c pli u ma clu ng n m giu . Su kla c bi l
na y cu ng co ll nl n ll y duo c la i ca c quy
luong l d u lu va o lli lruo ng clu ng kloa n
lrong nuo c va ca c quy qu c gia cluyn v ca c
lli lruo ng lin li n. Tuy nlin, su clnl I cl
na y co xu luo ng Io n lon lrong lruo ng lo p
ca c quy qu c gia cluyn v ca c nuo c dang
pla l lri n, va clu ng cu ng bi n llin nli u
lon. K ca lruo c kli co ca c vu xa o lr n nm
1997-98, su bi n llin lrong Io i lu c cu a ca c
quy qu c gia cao g p ba I n so vo i su bi n
llin cu a ca c la i sa n do clu ng n m giu
(HardouveIis va nlu ng nguo i kla c 1994). Ta i
nlu ng noi quy qu c gia il bi la n cl lon
lrong kla nng li p c n lli lruo ng so vo i ca c
nla d u lu nuo c ngoa i kla c, lli no lluo ng co
xu luo ng cao lon gia lri la i sa n ro ng.
2
1. Tu do xu l li n ln go i Ia clu ng cli li n gu i My (ADR). Klng co su kla c bi l giu a clu ng cli li n gu i My va
clu ng cli li n gu i loa n c u (GDR), ln go i sau lluo ng duo c ua clu ng lon do ca c nguyn nln v markeling. Ca c
clu ng cli li n gu i lleo d ng Luro kla c bi l clu y u vo i clu ng cli li n gu i My va clu ng cli li n gu i loa n c u Ia , Ioa i
d u clia c lu c b ng d ng Luro, co n lai Ioa i sau clia c lu c b ng d ng dIa My lleo ly gia l i doa i li n la nl.
2. Tlam kla o llm ca c la i Ii u Kaminsky, Iyons va SclmukIer (2001) va Quy Ti n l Qu c l (2000)
231
cu a Inlernel da b l d u la o ra ca c giao dicl la i clinl qu c l
lru c li p ma ll m cli ca c cng ly nlo va ca c ca nln cu ng co
kla nng li p c n duo c, luy r ng l c d pla l lri n va mu c d
ca c dicl vu na y co ll llay ll duo c su c n lli l pla i co m l
la i cl cu a ca c cng ly dicl vu la i clinl v n co n clua ro ra ng
(CIaessens, GIaessner va KIingebieI 2000).
Hi n nay, pl n Io n ca c cng ly dicl vu la i clinl, clo du
clu ng loa l d ng lrong Inl vu c ngn la ng, ba o li m, qua n
Iy quy v n lay Ia lrong ca c dicl vu giao dicl clu ng kloa n,
v n duy lri quy n Io i kinl doanl quan lro ng cu a minl b ng
su co m l lli lruo ng lrong nuo c. H u l l dy d u Ia ca c cng
ly so lu u lrong nuo c, nlung ca c cng ly nuo c ngoa i cu ng
dang lng cuo ng lim ca cl xm nl p. Qua lrinl lu nln loa
ngn la ng, d c bi l Ia la i ca c n n kinl l cluy n d i, va vi c
ba n l ng ba n lla o ca c ngn la ng bi pla sa n, da la o ra ca c co
l i l l clo ngn la ng lu ca c nuo c lin li n mua duo c ma ng
Iuo i cli nla nl co s n, va nlo do , co ll xm nl p va o lli
lruo ng ngn la ng ba n Ie . Ngn la ng cu a m l s nuo c Ty Au
nlo da loa l d ng r l licl cu c la i Trung va ng Au, cu ng
nlu ca c ngn la ng Ty Ban Nla da ba nl lruo ng nlanl
clo ng sang clu My Ia linl la i m l s qu c gia, di u na y
da Ia m lng m i Io nga i v su l p lrung so lu u lrong nga nl
ngn la ng va o lay m l s il nguo i. Trn llu c l , ly I la i sa n
ngn la ng duo i su ki m soa l cu a ca c ngn la ng nuo c ngoa i
da lng ma nl la i nli u nuo c lrong nlu ng nm g n dy (xem
Quy Ti n l Qu c l , Hinl 4.2).
Tuy nlin, m l s nuo c v n l l su c cl m lr lrong vi c
li p nl n ca c cng ly la i clinl nuo c ngoa i va o lli lruo ng
lrong nuo c, vi lo so ca c cng ly na y se Ia m m l n dinl l
ll ng la i clinl lrong nuo c va da nl b l ca c cng ly la i clinl
lrong nuo c ra klo i lli lruo ng, va k l qua cu i cu ng Ia , m l
va i klu vu c na o do lay Ia m l nlu c u qu c gia cu ll na o
do duo c plu c vu r l ngle o na n.
5
Il n na y se xe l xem Ii u
ca c Io nga i na y co co so klng va cli ra r ng clu ng klng,
co co so.
Cl c cl n co m l s nluo c di m li m nng lrong vi c du a
231
Mc dungi t a l o s Mc dungi t a l o s
r ng, c ac c ng t y nc r ng, c ac c ng t y nc
ngoai segy mt n nh ngoai segy mt n nh
n n t ai c hnh ni a n n t ai c hnh ni a
qua nli u va o m l s il ca c ll cl la i clinl nuo c ngoa i, d c
bi l Ia n u clu ng d u cu a m l qu c gia nl l dinl. No co ll
mang lleo ca c ngu n Iy nli m, gi ng nlu kli ca c di u ki n
lrong nuo c da gy ra su ll l cl l lin du ng cu a ca c ngn la ng
Nl l Ba n la i ca c ca c nuo c ng A kla c (va la i Ca-Ii-ploo c-
nia), d Ia i l u qua lo Io n clo nuo c clu nla . Ngoa i ra, nguo i
la co n ll y clinl plu co ll se nl n ra minl dang o m l vi
ll y u d co ll cl ng Ia i su Ia m du ng quy n Iu c cu a m l
l p doa n ca c l clu c la i clinl do so lu u nuo c ngoa i cli pl i.
Va lrong kli su pla l da l cu a ca c ngn la ng lluo ng di di vo i
su pla l da l cu a qu c gia clu nla , lli vi c ca c ngn la ng nuo c
ngoa i co ca c cam k l da i la n il lon d i vo i nuo c clu nla cu ng
Ia m l di u lo p Iy .
Tuy nlin, b l cl p su co m l nga y ca ng lng cu a ca c l
clu c lrung gian la i clinl nuo c ngoa i, v n klo co ll lim duo c
232
nhng c ot bng nhng c ot bng
c hng ung hc ho ni l o c hng ung hc ho ni l o
snay snay
clu ng co vu ng cl c na o u ng l Iu n di m clo r ng, vi c li p
nl n ca c cng ly nuo c ngoa i dem Ia i ca c l u qua x u clo n n
kinl l no i clung. Trn llu c l , ca c d u li u cli d n d u
clu ng lo r ng, llng qua vi c ca i lli n li u qua loa l d ng
l ng ll , va llng qua vi c llu c d y su ca i lli n lrong ca c
lla nl pl n lu nln va nla nuo c lrong la l ng co so la i clinl,
su xm nl p cu a ca c cng ly nuo c ngoa i da giu p la o di u ki n
loa n lli n ca c lrung gian la i clinl va lng lruo ng da i la n
(Ievine 2000).
Klu vu c ngn la ng Ia noi gy ra m i Io nga i Io n nl l lrong
s nlu ng nguo i pla n d i su xm nl p nuo c ngoa i. Hi n da
co nli u b ng clu ng clo ll y ca c ngn la ng nuo c ngoa i da
loa l d ng va do ng go p nlu ll na o va o vi c pla l lri n klu
vu c la i clinl va lng lruo ng kinl l qu c dn.
Ta i ca c nuo c co llu nl p cao va lrung binl cao, m c du
binl qun cu nm ngn la ng lli co m l Ia ngn la ng nuo c
ngoa i, nlung ca c l clu c nuo c ngoa i nay v n cli m clua d n
10 la i sa n ngn la ng dia pluong. Clu ng lluo ng l p lrung
va o m l lli lruo ng d c bi l, lluo ng Ia plu c vu clo ca c cng
ly nuo c ngoa i, va l p lrung va o lluong ma i qu c l . Trong
mi lruo ng nlu v y, clu ng lluo ng loa l d ng vo i cli pli clo
m i don vi nlo lon va Io i nlu n clo m i don vi ll p lon so
vo i ca c ngn la ng lrong nuo c. Tuy nlin, la i nli u nuo c gia u
co lon o My Ia linl va Trung Au (cu ng nlu la i m l s nuo c
pla l lri n nlu Niu DiIn), ca c ngn la ng nuo c ngoa i dang b l
d u do ng m l vai lro Io n lon (xem Hinl 4.2).
6
Ngay ca lruo c kli ca c ngn la ng nuo c ngoa i mo r ng
pla m vi loa l d ng lli lo lluo ng v n cli m duo c lli pl n
Io n lon la i ca c nuo c ngle o lon. Ta i 16 lrong s ca c nuo c na y,
ca c ngn la ng nuo c ngoa i cli m lon m l pl n ba l ll ng
(ngn la ng). O do , linl binl qun, ca c ngn la ng nuo c ngoa i
loa l d ng co Ia i lon ca c ngn la ng lrong nuo c m c du clu ng
co cli pli loa l d ng Io n lon, co Ie Ia do clu ng d u lu va o ca c
dicl vu cl l Iuo ng cao lon. Ngn la ng nuo c ngoa i cu ng co
clnl I cl Ia i su l cao lon va n p llu nli u lon. Ca c qu c
gia ca ng nlo lli ca ng co xu luo ng du a va o ngn la ng nuo c
233
Ngn hang nc ngoai Ngn hang nc ngoai
c ot h l am c nhi u c ot h l am c nhi u
vi c hn l ac ht p t r ung vi c hn l ac ht p t r ung
vao c ac t ht r ng c vao c ac t ht r ng c
bi t bi t
ngoa i, co n o m l s nuo c Io n nlu A n , Indnxia va
Iakixlan, ca c ngn la ng nuo c ngoa i cu ng cli m m l lli pl n
da ng k .
B l cl p ca c y ki n nguo c Ia i, klng co clu ng co na o clo
ll y su li n di n cu a ca c ngn la ng nuo c ngoa i da gy b l n
clo Iu ng lin du ng. Tra i Ia i, su xm nl p cu a ca c ngn la ng
na y Ia i ke o lleo nlu ng llay d i lrong mi lruo ng ca nl lranl
va lrong cl l Iuo ng di u li l va cng klai loa llng lin.
M l Ioa l ca c nglin cu u linl lu ng v su xm nl p cu a
ngn la ng nuo c ngoa i va o ca c nuo c kla c nlau nlu
A clenlina, xlryIia va Hunggari da gli Ia i duo c la c d ng
ma nl me cu a su xm nl p na y d n linl li u qua va kla nng
ca nl lranl cu a l ll ng ngn la ng cu a nuo c so la i (xem pl n
l ng quan lrong Ievine 1996 va CIaessens va }ansen 2000).
M l m i de doa r l llu c l du kicl d ng ca c ngn la ng lrong
nuo c pla i b l lay va o da i lu co c u cli pli, pla m vi va cl l
Iuo ng dicl vu cu a minl vo i k l qua cu i cu ng Ia vi c ca c ngn
la ng nuo c ngoa i xm nl p lli lruo ng klng dem Ia i clo lo
mu c Io i nlu n Io n nlu du linl.
Ca c pln licl s Ii u ll ng k v la i kloa n cu a ca c ngn
la ng ring bi l da kl ng dinl Ia i ca m nl n clo r ng, su xm
nl p cu a ca c ngn la ng nuo c ngoa i da Ia m clo l ll ng
ngn la ng n i dia lro nn ca nl lranl lon. Vi v y, lli pl n
cu a ngn la ng nuo c ngoa i ca ng Io n lli ca c ngn la ng lrong
nuo c llu duo c ly I Io i nlu n ca ng nlo , va s Iuo ng kloa n
clo vay llua I ca ng Io n (luy cu ng duo c bu Ia i b ng m l
kloa ng clnl I cl Ia i su l ro ng Io n lon) (Hinl 4.3).
7
Hi u
qua cu a n n la nl clinl li n la i cu ng duo c ca i lli n. M c du
ca c llay d i so b lrong cli pli clung klng co y ngla ll ng
k, nlung co Ie li n luo ng na y Ia k l qua cu a vi c cluy n
dicl ro ra ng lrong danl mu c d u lu sang clo vay ca c mo n ru i
ro cao lon, m l su cluy n dicl ke o lleo ca c cli pli la nl
clinl Io n lon.
Nlu v y, m c du klng pla i Ia m l ll n duo c, nlung vi c
mo cu a l ll ng ngn la ng clo ngn la ng nuo c ngoa i co ll
giu p mo r ng ca c Io i icl v gia ca va linl li u qua cu a li n
234
lrinl loa n c u loa la i clinl d n vo i ca c kla cl la ng nlo ,
nlu ng nguo i klng co kla nng li p c n ca c dicl vu la i clinl
nuo c ngoa i m l ca cl d da ng.
N i Io so su li n di n cu a ca c ngn la ng nuo c ngoa i o
lrong nuo c co ll gy b l n clo ca c Iu ng v n vi ca c ngn
la ng na y se xu l kl u ca c ngu n Iu c cu a clu ng va o du ng Iu c
qu c gia clu nla pla i cliu ca c su c e p, da klng duo c clu ng
minl lrong ca c cu c klu ng loa ng Io n g n dy. Nguo c Ia i, ca c
ngn la ng nuo c ngoa i la i A clenlina da su du ng ca c knl lin
du ng bn ngoa i cu a clu ng d da p u ng pl n na o ca c Iu ng
li n gu i cla y ra b l llinl Iinl lrong cu c klu ng loa ng
TequiIa. Trong m l clu ng mu c nl l dinl, nlu ng nguo i gu i
li n da d x lo i cli nla nl cu a ca c ngn la ng nuo c ngoa i n i
li ng lrong ca c cu c klu ng loa ng, noi lo co ll cluy n v n
ra nuo c ngoa i (CIaessens va GIaessner 1998). Kla i qua l lon,
ca c ngn la ng nuo c ngoa i la i A clenlina va Mlic da clu ng
235
St ham gi a cu a ca c ngn
ha ng n c ngoa i l a m t ng t nh
ca nh t ranh - y m c ch nh
l ch l i nhu n cu a ca c ngn
ha ng t rong n c gi a m xu ng,
khi n hopha i cho vay cho
ca c nga nh cot ng m c ch nh
l ch l i nhu n l n hn bu
p l a i nguy c t n t h t
khoa n vay
lo r ng clu ng Ia ca c Iu c Iuo ng n dinl Iu ng lin du ng no i
clung (CuII va ca c la c gia kla c 2000, GoIdberg, Dages va
Kinney 2000).
Su c e p d i vo i ca c ngn la ng lrong nuo c do su ca nl lranl
cu a ca c ngn la ng nuo c ngoa i dem Ia i, co ll co nguy co gy
ra su lli u ll n lro ng, n u nlu su ca nl lranl na y Ia m xo i
mo n uy lin kinl doanl cu a ca c l clu c loa l d ng vo i cli pli
cao lo i mu c kli n ca c l clu c na y cl p nl n da nl ba c d
plu c l i, m c du lrn llu c l su ca nl lranl quy l Ii l lrong
nuo c lrong m l mi lruo ng lu do lon duo ng nlu Ia m l v n
d Io n lon, va su li n di n cu a ca c ngn la ng nuo c ngoa i co
ve nlu da Ia m gia m bo l ru i ro xa y ra klu ng loa ng (llam
kla o Demirg-Kunl, Ievine va Min 1998). Cu ng co ll co
nguy co xm nl p cu a m l s ngn la ng nuo c ngoa i il li ng
lm co d u li u lli u Ia nl ma nl nlu lruo ng lo p cu a
BCCI, m l ngn la ng lu mo r ng loa l d ng cu a minl sang
ca c nuo c dang pla l lri n, cu ng nlu o ca c nuo c cng ngli p,
dy Ia lruo ng lo p c n l l su c Iuu y . T l nlin, vo i li n luo ng
na y clu ng la da co llm m l Iy do nu a d lng cuo ng ca c quy
dinl plo ng ngu a. Trn llu c l , su xu l li n cu a ca c ngn
la ng nuo c ngoa i n i li ng lluo ng ke o lleo su ca i lli n v
linl minl ba cl, nl l Ia kli ca c ngn la ng na y mang lleo
minl ca c llng I k loa n loa n lli n lon. Va n u ca c ngn
la ng lrong nuo c mu n la o I p su li n di n cu a minl la i ca c
lrung lm (la i clinl) lin li n d co ll ca nl lranl duo c vo i
ca c dicl vu la i clinl qu c l ma ca c ngn la ng nuo c ngoa i
dang cung c p clo kla cl la ng lrong nuo c, lli ca c ngn la ng
na y se pla i lim ca cl xin gi y ple p loa l d ng la i ca c lrung
lm no i lrn. an Io ng nuo c clu nla Ia quy cl di u li l
lrong nuo c da luong d i lloa da ng, llay vi mong mu n co
duo c ca c quy dinl Io ng Ie o lon, ca c ngn la ng na y se gy a p
Iu c vo i ca c nla di u li l lrong nuo c pla i nng c p ca c quy
dinl do , nlu lruo ng lo p cu a Mlic lrong b i ca nl Hi p
dinl Tu do Tluong ma i B c My (NAITA).
V v n d ca c ngn la ng nuo c ngoa i bo qua kla cl la ng
nlo , ca c clu ng cu cli ra r ng, c n pla i pln bi l giu a ca cl
236
Canh t r anh t ng, l am Canh t r anh t ng, l am
gi am c h nh l c h l i gi am c h nh l c h l i
nhun t r ong nc nhun t r ong nc
di u la nl cu a ngn la ng nuo c ngoa i va cu a ngn la ng lrong
nuo c, cu ng nlu k l qua loa l d ng luong d i cu a ca c l ll ng
lrong do ngn la ng nuo c ngoa i cli m m l lli pl n Io n.
u ng Ia ca c ngn la ng nuo c ngoa i lluo ng cluyn mn loa
lrong nlu ng pln doa n lli lruo ng kla c, va d Ia i ca c pln
doa n lli lruo ng nlo clo ca c cli nla nl dia pluong. Tuy
nlin, klng co b ng clu ng ll ng k na o clo ll y nlu ng l
ll ng co nli u ngn la ng nuo c ngoa i da bo qua kla cl la ng
nlo . Co ll co m l s d u li u gia n li p lu kinl ngli m lo p
nl l ngn la ng la i My . Kli ma ca c ngn la ng nlo , lluo ng
cluyn mn loa va o vi c la i lro clo ca c cng ly nlo , bi lu l
va o m l l clu c Io n lon lli clo du Iu c d u co su suy gia m
lin du ng cung c p clo pln doa n lli lruo ng na y li n luo ng
do cli mang linl la m llo i va cl ng m y cl c, ca c doanl
ngli p nlo sau do Ia i duo c plu c vu d y du nlu lruo c dy.
Kinl ngli m la i A clenlina cu ng nl l qua n vo i xu luo ng do .
Ca c ngn la ng bi nuo c ngoa i mua Ia i, ban d u klng clu
lro ng lo i vi c clo vay liu du ng, vay c m c va mua nla lra
d n, va cu ng cli li n di n klim l n la i llu d Bun l Aire l.
Tuy nlin, clu ng nlanl clo ng xm nl p lli lruo ng c m c
m l ca cl licl cu c, Ia m clo mu c clnl Io i nlu n lrong Inl
vu c kinl doanl na y la i ca c ngn la ng lrong nuo c gia m xu ng
(CIarke va nlu ng nguo i kla c 2000).
Trong ba pluong di n loa n c u loa la i clinl duo c xem xe l
la i dy, lli su xm nl p cu a ca c ll cl nuo c ngoa i duo ng
nlu il r c r i nl l, lleo quan di m qu c gia. Cl l Iuo ng dicl
vu va gia ca duo c ca i lli n, ru i ro nlo , va co ll ki m soa l
duo c. Io i icl cu a ca c cng ly lrong klu vu c la i clinl co ve bi
lli l llo i vi quy n Iu c lli lruo ng cu a ca c cng ly la i clinl
li n co bi gia m di, luy nlin v Iu da i, ca c cng ly lrong
nuo c co kla nng lleo kip li u qua loa l d ng cu a ca c ngn
la ng nuo c ngoa i, se li p lu c lung llinl lrong m l mi lruo ng
nng d ng lon.
Nli u qu c gia klng co duo c kla nng xa xi Ia Iu a clo n
giu a vi c cl p nl n lay klng ca c ngn la ng nuo c ngoa i
la ng d u. Trn llu c l , co ll cli co m l va i lo c klng co
237
Khng c obng c hng Khng c obng c hng
c hng t oc ac h t hng c hng t oc ac h t hng
da vao ngn hang nc da vao ngn hang nc
ngoai gy bt l i c ho c ac ngoai gy bt l i c ho c ac
k hac h hang nho k hac h hang nho
u ng cu vin ngn la ng na o llicl lo p (xem H p 3.3 v ca c
kinl ngli m la i clu Ili). Trong kli su xm nl p cu a ca c
ngn la ng il kinl ngli m lon co lru so clinl la i ca c nuo c
Ia ng gi ng co ll la o ra duo c Io i ll kinl l nlo quy m, lli
ca c Io i icl llu duo c lu vi c lng cuo ng li u qua loa l d ng va
co so la l ng co Ie bi la n cl nli u. Nlu ng su xm nl p nlu
v y nl l lli l pla i duo c xem xe l ky Iuo ng d ba o da m r ng,
cng la c qua n lri cu a clu ng da l duo c cl l Iuo ng c n lli l.
N u nlu mi lruo ng kinl doanl y u ke m lo c lli lruo ng
qua nlo be lli cli pli lla nl I p qua cao kli n clo vi c xm
nl p Ia klng lo p Iy va ca c co quan clu c nng co ll se g p
pla i klo kln d lim ra nguo i mua plu lo p, k ca lrong
lruo ng lo p rao ba n ca c ngn la ng Io n nl l cu a qu c gia.
M c du v y, no i clung, clinl sa cl mo cu a clo ple p ca c
cng ly la i clinl nuo c ngoa i da p u ng du di u ki n va co
danl li ng va o loa l d ng co ve nlu Ia clinl sa cl l l nl l
va Ia clinl sa cl co ll dem Ia i la c d ng cu c ky co Io i clo
lng lruo ng.
Mc a t h t r ng c phi u Mc a t h t r ng c phi u
S
U IHA T TRIL N CO CA I A N TUO NG NHA T TRONG
la i clinl qu c l clo ca c nuo c dang pla l lri n lrong
ll p ky qua Ia su lng lruo ng cu a d u lu v n c pl n ra
nuo c ngoa i, duo i da ng d u lu lru c li p nuo c ngoa i (nla d u
lu n m vai lro ki m soa l) lay Ia d u lu gia n li p va o ca c c
pli u duo c nim y l va klng nim y l.
Nm 1997, l ng Iuo ng d u lu lru c li p nuo c ngoa i cla y
va o lrung binl cli m lo i 20 GDI cu a ca c nuo c dang pla l
lri n, vo i kloa ng 1,3 nu a Ia Iuo ng d u lu gia n li p (Hinl
4.4).
8
M c du d u lu lru c li p nuo c ngoa i Ia linl llu c pl
bi n d d u lu v n c pl n ra nuo c ngoa i, nlung co Ie Iuo ng
d u lu gia n li p il lon Ia i g n lru c li p lon vo i vi c xem xe l
ca c clinl sa cl lrong klu vu c la i clinl.
i vo i m l qu c gia co lli lruo ng c pli u si d ng, mo
cu a lli lruo ng na y clo ca c nla d u lu nuo c ngoa i Ia m l buo c
238
di mang linl quy l dinl, ly vo ng se co la c d ng d n mu c d
va d ng lla i cu a vi c dinl gia la i sa n. Hon 30 so giao dicl
clu ng kloa n co quy m da ng k la i ca c n n kinl l lli lruo ng
mo i n i da li n la nl lu do loa ma nl me l u nlu cli l p
lrung lrong kloa ng llo i gian 10 nm, lu giu a nlu ng nm 80
lo i giu a nlu ng nm 90. Nlu v y, co Ie cu ng Ia di u lu nlin
kli d l cu lo i: Ii u ca c la c d ng du ki n co xa y ra lrong llu c
l klng` Ii u gia lrung binl cu a ca c clu ng kloa n co cao
lon so vo i mu c gia cu a clu ng n u klng lu do loa lay
klng` Ii u d bi n llin lrong gia clu ng kloa n se lng In
lay gia m di` Trn llu c l , vi c lra Io i nlu ng cu lo i na y klo
lon la luo ng ban d u. M c du v y, no i clung (nlu se duo c
lrinl ba y cu ll duo i dy), lleo ca c k l qua nglin cu u lli gia
ca co ve lng In, va do do , Ia m gia m cli pli v n ma klng
gy ra su bi n d ng lla i qua . Vi c mo cu a lli lruo ng cu ng
d y nlanl qua lrinl loa n lli n vi c cung c p llng lin va
linl li u qua cu a ca c lli lruo ng clu ng kloa n lrong nuo c, m c
du ca c lli lruo ng na y da m l di m l lli pl n nl l dinl lrong
Inl vu c kinl doanl dang li n lri n Ia nim y l va mua ba n
239
Suy c ho c ung, mc a t h Suy c ho c ung, mc a t h
t r ng c phi u sel am t r ng c phi u sel am
gi am c hi ph vn gi am c hi ph vn
c pli u.
Su su p d bi lla m cu a lli lruo ng clu ng kloa n la i ng A
lrong ca c nm 1997-98 vo i cli s clu ng kloa n lrung binl
lrong nm 1998 cu a Indnxia, MaIaixia va Tla i Ian cli da l
20 lo i 30 gia lri cu a clu ng va o cu i nm 1996 linl lleo dIa
My (va kloa ng 40 clo Ha n Qu c va IliIippin) da Ia m
m l di pl n Io n su luy loa ng cu a m l qua lrinl lu do loa
luo ng clu ng nlu klng co v n d gi. Tuy nlin, va o giu a
nm 2000, gia c pli u la i Clu A , no i clung da I y Ia i duo c
g n b ng mu c cu i nm 1996. Hon ll nu a, pl n Io n su su l
gia Ia do a nl luo ng lru c li p cu a vi c su l gia d ng li n lrong
klu vu c, va do do klng nl l lli l Ia do qua lrinl mo cu a lli
lruo ng c pli u clo ca c nla d u lu nuo c ngoa i. Tuy nlin,
ca c su ki n na y ro ra ng Ia da d l ra cu lo i v l u qua , Io i icl
va cli pli cu a vi c lu do loa lli lruo ng c pli u.
Klng o noi na o ma vi c mo cu a lli lruo ng c pli u Ia i Ia
m l cu nla y ngoa n mu c lu linl lra ng nglim c m loa n loa n
so lu u nuo c ngoa i d i vo i ca c clu ng kloa n duo c nim y l
sang m l lli lruo ng lu do luy l d i clo ple p nguo i nuo c
ngoa i duo c quy n li p c n l l ca ca c Ioa i c pli u. Ca c buo c
d m quan lrong bao la m ca c loa l d ng sau:
l lng d n lu ng buo c la n mu c lr n v li I c pli u cu a
m i cng ly da nim y l ma nguo i nuo c ngoa i duo c
ple p mua.
l lli l I p (la i m l lli lruo ng lruo ng lla nl) m l quy
luong l "qu c gia", vo i nlu ng c dng nuo c ngoa i,
nlung co ll d u lu va o lli lruo ng lrong nuo c.
l pla l d ng m l cluong lrinl clu ng cli li n gu i (DR) la i
My lay la i m l lli lruo ng lruo ng lla nl kla c (H p 4.1).
Klng cli du ng Ia i o v n d bu c xu c v su Ian lruy n linl
cl l b l n dinl lrong gia clu ng kloa n giu a ca c lli lruo ng
mo , ma nguo i la co n lranl Iu n v la c d ng cu a lu do loa lli
lruo ng c pli u, m l pl n Ia do ca c klo kln lrong vi c xa c
dinl llo i di m di n ra lu do loa . Xa c dinl clinl xa c llo i
di m na y r l quan lro ng: n u llo i di m na y duo c xa c dinl
240
nhng nhng c uc k hung nhng nhng c uc k hung
hoang va qua l ai l am hoang va qua l ai l am
dy l n ni l o v sbt dy l n ni l o v sbt
n nh n nh
qua mu n lli m l s llay d i lrong gia ca se bi ga n gle p sai
Ia do llo i ky do ng cu a, do do co ll Ia m sai I cl ca c uo c linl
v su llay d i. N u llo i di m lu do loa duo c xa c dinl qua
so m lli ca c la c d ng cu a qua lrinl na y cu ng se bi da nl gia
ll p di.
Ca c nla nglin cu u da su du ng ba ca cl li p c n sau d xa c
dinl llo i di m lu do loa lli lruo ng clu ng kloa n:
l Ca cl li p c n du a va o llo i di m cng b lleo Iu l dinl,
lrong do llo i di m mo cu a lli lruo ng Ia llo i di m co
li u Iu c cu a m l s bi n pla p llicl lo p duo c qu c gia
clu nla a p du ng, nlu no i r ng da ng k ly I c pli u
ma nguo i nuo c ngoa i co ll duo c n m giu .
l Ca cl li p c n du a lrn la nl d ng cu a ca c nla d u lu,
lrong do llo i di m cng b v m l quy luong l qu c
gia, lay Ia m l cluong lrinl clu ng cli li n gu i la i lli
lruo ng My , Ia llo i di m llen cl l.
l Ca cl li p c n ll ng k kla o sa l su li n loa lleo llo i
gian cu a s Ii u v gia clu ng kloa n va ca c bi n s m n
ca m lli lruo ng kla c, va xa c dinl llo i di m llay d i
b ng ca cl llam kla o nlu ng d l bi n lrng ll y lrong
ca c linl cl l ll ng k cu a clu i s Ii u lleo llo i gian.
Hai ca cl li p c n d u dem Ia i ca c llo i di m loa n loa n
kla c nlau. Trn llu c l , so sa nl llo i di m so m nl l va llo i
di m mu n nl l clo m i nuo c lrong s 10 qu c gia lrong b n
nglin cu u g n dy da clo ll y m l kloa ng clnl I cl lrung
binl Ia 44 lla ng (Hinl 4.5). K ca kli da xa c dinl ll ng nl l
duo c llo i di m mo cu a llu c su , lli v n co n co kla nng ngay
sau kli nlin ll y co xu ll lu do loa , lli lruo ng se du doa n
llo i di m mo cu a llu c su llng qua vi c d u gia lruo c clo
mu c gia ky vo ng mo i cu a clu ng. Vi v y, clu ng la Ia i g p pla i
m l klo kln mo i lrong vi c xa c dinl ca c llo i di m llicl
lo p d pln licl. Ca cl li p c n llu ba (mang linl ll ng k)
da nl n dinl lu lruo c v vi c co su llay d i lrong ca c d c linl
d ng cu a gia clu ng kloa n lay klng, nlung klng xa c dinl
lruo c duo c cli u luo ng cu a su llay d i na y, cu ng nlu mu c
241
d bi n llin lrung binl.
Vo i l l ca su mo l lrong vi c xa c dinl clinl xa c llo i
di m mo cu a, klng co gi da ng nga c nlin kli nl n ll y la c
d ng do Iuo ng duo c cu a qua lrinl lu do loa d n gia c
pli u, mu c d v n loa qua lli lruo ng, va kl i Iuo ng mua
ba n, Ia luong d i nlo . Tuy nlin, no v n co y ngla ll ng k,
ngay ca sau kli da giu nguyn ca c su ki n kla c klng Iin
quan di n ra d ng llo i nlung co la c d ng d n xu luo ng bi n
d ng lrong gia clu ng kloa n, cl ng la n nlu ca c clinl sa cl
ca i ca cl kla c klng Iin quan lru c li p d n lli lruo ng c
pli u, bao g m vi c gia m llu quan va ba i bo ca c la n cl
kla c d i vo i ngoa i lluong.
Tli du , lrong nglin cu u cu a minl v 20 qu c gia dang lu
do loa , Bekaerl, Harvey va Iumsdaine (2000) da xa c dinl
duo c 13 qu c gia, noi ma su d l bi n v m l ll ng k lrong
ca c clu i s Ii u lleo llo i gian lruo c kli c lu c lrung binl
242
Cosk ha c bi t l n v t h i
i m c ot h x a c nh l a m k h i
i m chnh cu a quat rnh t
do hoat ht r ng cphi u
Tdo hoac ot ac ng Tdo hoac ot ac ng
nho, n t ht r ng c nho, n t ht r ng c
phi u nhng c ot h o phi u nhng c ot h o
l ng c l ng c
gia m Iin lu c lrung binl lu kloa ng 5 xu ng 3 m l nm.
Mu c d v n loa qua lli lruo ng cu ng lng vo l la i ca c qu c gia
na y: lrung binl lng lon g p di lrong m l va i nm d u cu a
qua lrinl lu do loa , bo i vi co nli u cng ly llam gia nim y l
lon, va ca c cng ly kla c lli luy d ng duo c nli u v n lon.
M c d u ly I doanl llu mua ba n c pli u so vo i mu c d v n
loa qua lli lruo ng klng bi u li n m l linl lla i ro ra ng na o,
nlung linl llanl kloa n da lng ma nl kli duo c do b ng ly I
giu a gia lri lrao d i lrung binl lrn GDI (nlu da duo c Ievine
va Zervos 1998a lrinl ba y I n d u lin). Bi n s llanl kloa n
na y co y ngla quan lro ng, bo i vi (nlu se ba n d n duo i dy)
no Ia m l cli s cu a lli lruo ng clu ng kloa n co m i quan l
da ng lin c y nl l vo i lng lruo ng kinl l .
M l nglin cu u kla c, l p lrung va o llo i di m so m nl l
cng b quy l dinl lay Ia llo i di m la nl d ng cu a nla d u
lu, da lim ll y m l mu c Io i nlu n vuo l lr i licl Iu y da l lo i
g n 40 quanl llo i di m lu do loa , va cli co m l pl n ba
cu a Iuo ng na y co ll quy duo c clo ca c nln l bn ngoa i
kla c. Iuo ng vuo l lr i na y co ve nlu Ia m l su di u clinl
da ng gia , luy klng qua Io n, gia cu a ca c c pli u lrong nuo c
lo i m l mu c gia mo i, pla n a nl kla nng l p lo p ru i ro cu a
m l lli lruo ng ll gio i r ng Io n lon (Henry 2000a). No i m l
ca cl kla c, cli pli v n lrung binl da gia m xu ng do lu do loa
lli lruo ng c pli u, nlung mu c d gia m klng Io n.
Klng co m l gia dinl Iy lluy l ro ra ng na o v vi c Ii u
gia c pli u se bi n d ng ma nl In lay gia m di sau kli l i
nl p va o lli lruo ng ll gio i. H i nl p co ll ca cl Iy gia ra
klo i ca c cu s c a nl luo ng lo i mu c cu a ca i pli lli lruo ng lay
Ia la nl vi li l ki m cu a ca c nla d u lu lrong nuo c, nlung no
Ia i Ia m clo lli lruo ng pla i co xa l nli u lon vo i su llng lr m
cu a gia la i sa n ll gio i va vo i su llay d i lrong so llicl cu a
ca c nla d u lu bn ngoa i. Ca c nglin cu u da nu o lrn cu ng
cli ra m l mu c lng luong d i nlo lrong gia lri d ng cluy n
dicl (b ta) lrung binl cu a ca c lli lruo ng dang lu do loa so
vo i lli lruo ng ll gio i, nlung klng co m l linl lla i ro ra ng
243
v d bi n llin gia la i sa n va li su l Io i nlu n. M l s qu c
gia co d bi n llin lng, lrong kli ca c qu c gia co n Ia i co d
bin llin gia m.
9
M l ca cl li p c n kla c coi su v n d ng cu a gia la i sa n
duo c d c lrung, klng cli bo i ca c cu s c ng u nlin, ma co n
bo i nlu ng llng lr m lu lu va co linl clu ky . Kli Kaminsky
va SclmukIer (2001) la cl ca c linl cl l clu ky nlu v y ra klo i
llu c l v gia clu ng kloa n la i kloa ng 28 qu c gia, lli lo da
lim ra cuo ng d cu a nlu ng clu ky na y lng In ngay I p lu c
sau kli lu do loa , luy nlin cuo ng d lrung binl na y se gia m
sau kloa ng ba nm loa l d ng duo i m l cl d da duo c lu do
loa . i u na y no i In r ng, qua lrinl lu do loa ba o lruo c m l
llo i ky cluy n d i cu a nguy co d bi l n lluong cao d lruo c
nlu ng clu ky In xu ng cu c di m, luy nlin vo i vi c lli
lruo ng d n d n lruo ng lla nl, linl d bi l n lluong na y cu ng
se gia m d n (xem Hinl 4.6).
Vi c bo c la cl ca c lin li u llu c l co Iin quan lo i clinl
sa cl ra klo i ca c llng lin nli u r l nli u xung quanl su v n
d ng cu a gia c pli u klng pla i Ia m l nli m vu d da ng.
M c du v y, nlin clung, su gia m su l lrong Ia i c lu c, pla n
a nl su lng In lrong gia c pli u lrung binl, se ke o lleo
nlu ng do l pla l la nl mo i Ia m lng mu c d v n loa qua lli
lruo ng. i u na y go i y r ng, vi c mo cu a lli lruo ng c pli u
clo ca c nla d u lu nuo c ngoa i ba n lln no cu ng luong d i
nle nla ng.
Vi c lu do loa la i kloa n v n klng cli co ngla Ia nguo i
nuo c ngoa i co kla nng li p c n lli lruo ng v n lrong nuo c
ma cu ng co ngla Ia ca c cng ly va ca c l gia dinl lrong nuo c
co kla nng li p c n lli lruo ng ll gio i. Ca c nla d u lu lrong
nuo c cu ng duo c Io i nlo gia lng, nlung d co ll l n du ng
l l ca c co l i da da ng loa ru i ro do lli lruo ng la i clinl ll
gio i mang Ia i, lo c n pla i n m giu ca c la i sa n nuo c ngoa i
lrong danl mu c d u lu cu a lo . y Ia m l di m c n quan
lm, lli du nlu, lrong qua lrinl lli l k ca c quy dinl cli pl i
loa l d ng d u lu gia n li p cu a ca c quy Iuong luu va ca c
244
a dang hoasegi am a dang hoasegi am
nguy c b t n t hng nguy c b t n t hng
pluong llu c d u lu l p ll kla c. Tu do loa Iu ng v n ra co
l clu c co ve nlu co nli u vuo ng m c, nlung no clo ple p
vi c da da ng loa danl mu c d u lu qu c l lrong loa l d ng
245
Sau t h i ky u l a m t ng t nh
b t n nh, t do hoaal a m
gi a m nguy c d bt n t hng
d u lu lleo l clu c co ll , lli du nlu, ba o v nlu ng nguo i v
luu klo i bi nguy co roi va o ca nl do i ngle o. Ca c quy d u lu
qu c gia do nla nuo c ki m soa l la i Na Iy va Xingapo duo c
d u lu loa n b (Na Iy), lo c m l pl n da ng k (Xingapo)
va o ca c la i sa n nuo c ngoa i. Tuy nlin, ca c quy luong l , quy
Iuong luu va ca c nla d u lu kla c lleo l clu c la i nli u nuo c
dang pla l lri n v n v p pla i ca c ra o ca n di u li l Io n lrong
qua lrinl d u lu ra nuo c ngoa i.
Bn ca nl lruo ng lo p cu a ng A da nu, ca c lli lruo ng c
pli u da duo c lu do loa cu ng pla i cliu su l n cng cu a ca c
cu c klu ng loa ng la i clinl Io n kla c cu a ll p ky 90 (TequiIa
1994-95, Nga-Braxin-ITCM 1998), luy m l I n nu a lli lruo ng
c pli u klng pla i Ia xu l pla l di m cu a ca c cu c klu ng
loa ng na y. Ha nl vi cu a ca c nlo m nla d u lu kla c nlau
lrong ca c lli lruo ng c pli u dang n i lrong nlu ng cu c
klu ng loa ng na y da duo c nli u nla nglin cu u kla o sa l m l
ca cl ky Iuo ng. Ca c k l qua nglin cu u cu a lo co ve nlu da
kl ng dinl Ia i ni m lin r ng, su dao d ng lrong loa l d ng
mua, ba n la i ca c lli lruo ng c pli u mo i n i co ca c la c d ng
da ng k d n su llng lr m cu a gia ca , nlung cu ng clo ll y,
su llam gia cu a ca c nla d u lu nuo c ngoa i co ll giu p clo
vi c ca cl Iy lli lruo ng ra klo i ca c cu s c lrong nuo c, lrong kli
Ia m lng pla n u ng vo i ca c cu s c la i ca c noi kla c.
Tleo do i sa l la ng nga y ca c Iu ng v n ro ng cu a m l l ng
Io p ca c nla d u lu nuo c ngoa i va su v n d ng luong u ng cu a
gia ca da b c I linl lla i luong la c qua llo i gian. Va linl lla i
na y kla c m l clu l il so vo i ca c m linl don gia n lrong sa cl
gia o kloa, lrong do gia ca duo c di u clinl ngay lu c kl c clo
plu lo p vo i ca c llng lin mo i.
10
Tlay va o do , ca c clu ng cu
llu c l da cli ra r ng, gia lng In duo ng nlu la o da clo ca c
Iu ng v n cla y va o lrong ca c nga y li p lleo, va di u na y Ia i
Ia m clo gia lng In, va su v n d ng do cu a gia cu ng cu n di
lrong m l llo i gian nl l dinl. i u na y nlu ll Ia la c d ng
lu c llo i d n gia ca cu a m l m u llng lin Iin quan d n gia ,
cli Ia la c d ng cu c b . Ca c nla d u lu nuo c ngoa i di u clinl
d n danl mu c d u lu cu a lo , va di u na y da Ia m clo gia li p
246
Cac nhau t nc Cac nhau t nc
ngoai c ot h han c h s ngoai c ot h han c h s
bi n ng t r ong nc bi n ng t r ong nc
lu c lng In, ca lai d u do su c n ng cu a li n va do mo i nguo i
d u ky vo ng r ng d ng Iu c cu a Iu ng v n se li p lu c li p
di n. Qua lrinl na y co ll di qua xa, va lrn llu c l , su su l gia
lrong llo i ky klu ng loa ng co ve klng pla n a nl Iu ng v n
ra cu a ca c nla d u lu nuo c ngoa i, ma pl n Io n pla n a nl
Iu ng v n va o du ki n bi gia n doa n.
Ha nl vi cu a ca c quy luong l mo va do ng cluyn mn
loa lrong ca c lli lruo ng mo i n i cu ng Ia m ro llm la nl vi
cu a ca c nla d u lu nuo c ngoa i. Hi n co lon 2.000 quy nlu
ll , va Iuo ng c pli u do clu ng n m giu lrong lai la lli
lruo ng mo i n i la ng d u cli m kloa ng 5 l ng mu c v n
loa qua lli lruo ng va o llo i di m giu a ll p ky 90. i vo i ca c
quy mo , ca c s Ii u llicl lo p Ia ca c s Ii u v ca c Iu ng Iuu
cluy n cu a clu ng. Ca c s Ii u na y clo ll y, r l cu c lli nla
d u lu clu klng pla i Ia nlu ng nguo i qua n Iy quy cliu
lra cl nli m v su nla y ca m cu a ca c Iu ng v n ra va o m l lli
lruo ng mo i n i nl l dinl lruo c su v n d ng cu a gia ca . i u
na y du ng clo ca lruo ng lo p v n d ng cu a clinl gia lrn lli
lruo ng dang xe l lay Ia ca c Iu ng pla l sinl do su v n d ng
cu a gia ca lrn ca c lli lruo ng kla c gy ra, ca c Iu ng na y co
ll duo c go i Ia ca c Iu ng Iy nli m. Ca c clu ng cu cli ra
r ng, vi c ru l li n la ng Ioa l ra klo i ca c quy luong l clu y u
xa y ra la i ca c nuo c co n n la ng kinl l v m y u, bo i vi ca c
cli s lu ng duo c llu c l clu ng lo Ia ca c cli ba o da ng lin c y
d du ba o su su p d la i clinl lrong luong Iai da buo c va o
vu ng nguy li m. Tuy nlin, k l qua nglin cu u cu ng cli ra
r ng, ca c lli lruo ng c pli u co linl llanl kloa n cao nl l
(nlu Braxin la i My Ia linl va H ng Kng (Trung Qu c),
Xingapo va a i Ioan la i Clu A ) pla i cliu lli l la i klng
d u lu vi c ru l li n la ng Ioa l, co Ie Ia do ca c nla qua n Iy quy
loa l d ng lrn nli u lli lruo ng lim ca cl gia m lli u la c d ng
lrung binl In gia ca ma lo nl n duo c kli lo pla i llu le p
danl mu c cu a lo d pla n u ng Ia i vi c ca c nla d u lu ru l v n
(Kaminsky, Iyons va SclmukIer 2000a, 2001). y Ia m l la c
d ng plu klng m y d cliu cu a qua lrinl pla l lri n lli
lruo ng c pli u.
247
nhng c ung t t nhng c ung t t
nc t r c nguy c b l y nc t r c nguy c b l y
nhi m nhi m
i vo i ca c quy qu c gia do ng, co ll llu duo c ca c llng
lin kla c lu su v n d ng lrong kloa ng clnl I cl, kloa ng
clnl I cl na y (cu ng nlu lrong lruo ng lo p cu a ca c quy do ng
la i ca c lli lruo ng lruo ng lla nl) lluo ng l n la i giu a gia c
pli u cu a quy va gia lri la i sa n ro ng cu a quy . Tuy nguyn
nln d n d n kloa ng clnl I cl na y klng duo c xa c dinl
m l ca cl ll ng nl l, nlung co m l s li n luo ng b l lluo ng
da ng clu y . Tli du , kli kla nng li p c n cu a ca c nla d u lu
nuo c ngoa i lo i lli lruo ng la i sa n co n bi la n cl , lli c pli u
ca c quy qu c gia lluo ng duo c ba n vo i gia cao lon (gia lri
llu c). i u na y co ve nlu pla n a nl c u bi d n ne n cu a ca c
nla d u lu d i vo i ca c la i sa n cu a lli lruo ng na y, va c u na y
cli duo c da p u ng d y du llng qua quy qu c gia. Cu ng vo i
qua lrinl lu do loa duo c li p lu c, gia c pli u cu a ca c quy
qu c gia d n d n nlo lon gia lri la i sa n ro ng lluo ng lon
5 va dao d ng nli u va do do plu lo p vo i m l linl cl l
clung, v n clua duo c gia i llicl d y du , cu a ca c quy do ng la i
pl n Io n ca c lli lruo ng. Tuy nlin, lrong llo i ky klu ng
loa ng, kli ma lli lruo ng lrong nuo c bi su p d , clu ng la
lluo ng ll y gia cu a ca c quy na y klng gia m nli u nlu v y,
va do do , m l I n nu a clu ng Ia i lro nn cao lon so vo i gia lri
la i sa n ro ng (Hinl 4.7). Co ve nlu ca c nla d u lu lrong nuo c
pla n u ng ma nl me lon d i vo i ca c xa o lr n lrong nuo c co
Ie do lo co ca cl nlin kla c v y ngla llu c su cu a ca c cu s c
llng lin lrong nuo c dang Ia m dinl lr lli lruo ng, lo c do lo
klng duo c da da ng loa l l nlu ca c nla d u lu nuo c ngoa i,
nn la i sa n cu a lo bi a nl luo ng cu a cu s c nli u lon. Tleo
ca cl nlin na y lli ca c c dng cu a quy qu c gia co Ie da mong
clo lli lruo ng c pli u se plu c l i du nlanl d klng bo
cng li n la nl ca c giao dicl mua ba n ngay n clnl I cl gia
d y l n ke m (Ievy-Yeyali va Ibide 1998).
Nlin m l ca cl l ng qua l va o co cl luong la c giu a ca c nla
d u lu nuo c ngoa i va lli lruo ng lrong nuo c clo ll y, su llam
gia cu a nuo c ngoa i da Ia m mu c gia clung cu a c pli u lrong
nuo c lng vuo l qua ca mu c di u clinl lng In lluo ng xuyn
ban d u. Su kla c bi l v llng lin va ca cl llu c pla n u ng Ia i
248
ca c llng lin do cu a ca c nla d u lu nuo c ngoa i, cu ng nlu ng
di m kla c bi l lrong klung llo i gian di u clinl danl mu c
d u lu cu a lo , d u co la c d ng d n d ng lla i cu a gia c pli u
lrong nuo c. Clu ng co ll gy b l n d i vo i gia ca , d c bi l Ia
llng qua vi c Ian lruy n ca c r i Ioa n lu lli lruo ng ll gio i,
lay lu ca c lli lruo ng co nlu ng ne l luong d ng llu c su lay do
nguo i la clo Ia nlu v y, llng qua m l linl llu c Iy Ian. Tuy
nlin, clu ng cu ng co ll co pla n la c du ng lruo c nlu ng xa o
lr n xu l pla l lu di u ki n lrong nuo c.
11
Tuy ll , cu ng pla i gli nl n r ng, klng pla i l l ca Iuo ng
giao dicl lng In v c pli u lrong nuo c d u xa y ra lrn lli
lruo ng n i dia. Tli du , vi c mua ba n lrong ca c quy qu c gia
do ng, ba n lln no klng la o nn b l cu m l giao dicl na o
qua so giao dicl lrong nuo c, va di u na y cu ng du ng clo pl n
Io n ca c giao dicl clu ng cli li n gu i nlu ng Ioa i clu ng cli
cli don llu n bun ba n lrao lay la i ca c lli lruo ng lruo ng
249
Hnh vemi nh hoakhoa ng
ch nh l ch gi a gi at ht r ng
cu a quyM hi c vagi acu a
ca c khoa n u t cu a ng i
M hi c t rong quyo
Tl mua ban c phi u Tl mua ban c phi u
gi am adi n r a t r n c ac gi am adi n r a t r n c ac
c sgi ao dc h t r ong c sgi ao dc h t r ong
nc nc
lla nl. Co ll 95 Iuo ng lrao d i clu ng cli li n gu i klng co
Iin quan lo i ca c so giao dicl lrong nuo c, lrong kli Iuo ng mua
ba n co n Ia i g n nlu cu ng du d klai lla c l l ca c co l i bun
ba n n clnl I cl gia giu a lai lli lruo ng.
Hi n luo ng na y co ll co la c d ng x u d n vai lro cu a lli
lruo ng lrong nuo c, n u ca c cng ly Io n b l d u pla l la nl
ca c clu ng cli li n gu i. i vo i ca c cng ly na y, ca c loa l
d ng va vi c dinl gia Ia do ca c lli lruo ng lruo ng lla nl bn
ngoa i ll ng lri, do do lli lruo ng pla l la nl ban d u lro nn
nga y m l il quan lro ng lon, va cu i cu ng cli co n gia lri nlu
Ia m l lli lruo ng v linl clo ca c lli lruo ng clu ng cli li n
gu i. Trn pluong di n na y, mo cu a lli lruo ng co ll d ng
ngla vo i vi c m l s Iuo ng Io n ca c loa l d ng se duo c
cluy n ra nuo c ngoa i.
Qu c l loa cu ng Ia m clo m l s c pli u bi xoa klo i
danl sa cl nim y l la i ca c lli lruo ng mo i n i, lluo ng Ia do
ca c cng ly nuo c ngoa i du ng ra lln linl ca c cng ly nim
y l. Nlu ng cng ly pla l la nl mo i, d c bi l Ia lrong Inl vu c
cng ngl , nga y nay lluo ng cli clo n nim y l lrn ca c lli
lruo ng lruo ng lla nl.
M l kla c, yu c u cung c p llng lin clo ca c cluong lrinl
clu ng cli li n gu i lluo ng bu c pla i co su ca i li n lrong vi c
cng klai loa llng lin lrn lli lruo ng lrong nuo c, ngay ca
lruo c kli co nlu ng quy dinl clinl llu c lrong nuo c yu c u
di u na y. M l kli cng ly da da p u ng duo c do i lo i cung c p
llng lin d duo c nim y l clu ng cli li n gu i, lli ca cng ly
na y va ca c d i llu ca nl lranl cu a no d u klo co ll lra nl
duo c cng klai loa il lon Iuo ng llng lin la i lli lruo ng lrong
nuo c. Tleo ca cl na y lli su l n la i cu a ca c clu ng cli li n gu i
da co la c d ng gia n li p In cl l Iuo ng cung c p llng lin, k
ca d i vo i nlu ng cng ly clua lim ca cl nim y l clu ng cli
li n gu i, va do do , ca i lli n duo c li u qua cu a llng lin la i
ca c lli lruo ng mo i n i. Ca c la c d ng licl cu c na y cu a clu ng
cli li n gu i cl c cl n vuo l xa ca c la c d ng liu cu c cu a clu ng.
Kla nng bi m l kla cl la ng lrn ca c so giao dicl lrong
nuo c co ll kli n clo clu nln cu a ca c sa n giao dicl na y Io
250
I ng, nlung ca c co quan clu c nng klng nn qua quan nga i
v di u na y clo du vi c mo cu a lli lruo ng d i vo i vi c Ia m
va kla nng llu Io i cu a ca c cng ly mi gio i lrong nuo c va ca c
cng ly kla c cung c p dicl vu la i clinl g n vo i ca c so giao
dicl lrong nuo c, co ll pla i lra gia . Nlu v y, c n pla i Iun
gli nlo r ng la o llm co l i Ia m n clo ca c cluyn gia lli
lruo ng klng pla i Ia mu c liu clinl cu a clinl sa cl mo cu a
lli lruo ng c pli u. Tlay va o do , Ia mu c liu da l duo c lng
lruo ng, n dinl v m va lla nl licl xoa do i gia m ngle o do
vi c pla l lri n lli lruo ng la i clinl no i clung mang Ia i, nlu
da ba n d n lrong Cluong 1. N u vi c ca c cng ly Io n cluy n
lru so ra lli lruo ng nuo c ngoa i va kl i Iuo ng giao dicl cu ng
vo i linl llanl kloa n lrn lli lruo ng lrong nuo c gia m su l Ia m
la n cl kla nng li p c n cu a ca c cng ly nlo lo i ca c loa l
d ng la i lro qua v n c pl n, coi do Ia k l qua cu a vi c lo p
nl l va do ng cu a m l s sa n giao dicl, lli dy Ia m l v n d
kla c, luy nlin m l s nguo i clo r ng, la c d ng na y duo ng
nlu Ia vi c gieo loang mang v cn cu . Tuy llng di p dua
ra co ve kle kl c d i vo i ca c cng ly la i clinl, nhng i u
quan tro ng la kha nng ti p c n dch vu ta i chnh, c|u ||cng
p|c i lc .ic c ci lc nguc i cung cc p cc c !ic| .u nc .
Lung n, l ai sut vat ygi ahi oai Lung n, l ai sut vat ygi ahi oai
T
RUO C KHI HOA T NG A I TU C IHIL I
qu c l bu ng n , pluong llu c c di n cu a la i clinl
qu c l Ia llng qua ca c Iu ng no : clo vay va di vay
qu c l . Iln licl ca c Iu ng no na y va ca c v n d clinl
sa cl co Iin quan Ia m l lrong ca c nla nl licl cu c nl l va
Iu nm lrong cng la c nglin cu u kinl l va la i clinl. O
dy, clu ng la cli l p lrung lla o Iu n m l s v n d clinl
sa cl li n la i co quan l m l lli l vo i ca c clu c nng cu a la i
clinl lrong nuo c.
12
M c du pl n Io n ca c loa l d ng vay va clo vay qu c l lu
Iu da duo c ll li n b ng ca c d ng li n qu c l ma nl (ban
d u su du ng ca c Ioa i li n ba n vi va ng), nlung vi c mo cu a clo
251
Khanng t i p c n dc h Khanng t i p c n dc h
vut ai c hnh quan t r ong vut ai c hnh quan t r ong
hn vn ai l angi hn vn ai l angi
c ung c p c hung c ung c p c hung
ca c Iu ng v n qu c l co ca c la c d ng gia n li p In Ia i su l n i
dia va ly gia . y Ia cl Ia m na y sinl ca c ru i ro, va cu ng Ia
noi ma ca c clinl sa cl kinl l v m, la i kloa va li n l lu Iu
da duo c nl m va o vi c ki m soa l ca c ru i ro do . c bi l, ca c
bi n pla p clinl sa cl la i clinl cu ng lluo ng duo c cn nl c
xem nn can lli p lru c li p va o clinl ca c Iu ng v n lay Ia
va o Ia i su l n i dia lo c cl d ly gia . Il n na y se I n Iuo l
kla o sa l ng n go n ba v n d na y. Clu ng la c n Iuu y d n m l
su d ng llu n mo i co clo r ng, ca c bi n pla p co linl cl l
nlu llu co la c du ng nl l dinl lrong vi c la n cl ca c Iu ng
no ng n la n, luy nlin, nlu ng c g ng ro i ra c nlu v y nl m
ki m soa l co c u va vi c dinl gia cu a ca c Iu ng la i clinl n i
dia lrong kli l ll ng da duo c mo clo ca c Iu ng v n nuo c
ngoa i, se Ia pla n la c du ng va co la i. Qua lrinl lu do loa ca
la i clinl lrong nuo c va qu c l da la o nn m l su l i lu lrong
su v n d ng cu a Ia i su l, m c du li n nay ca c nuo c dang pla l
lri n dang pla i cliu m l kloa n clnl I cl Ia i su l do ru i ro
co c u. M l pl n cu a kloa n clnl I cl na y Ia do ru i ro l i
doa i: vi c c dinl d ng ba n l co di u clinl vo i m l d ng
ngoa i l ma nl ca ng Ia m n ng n llm ru i ro na y, nl l Ia vo i
qua lrinl dIa loa a l nlung klng loa n clinl.
M l ba i lo c ro ra ng cu a llo i ky lu do loa la i clinl qu c l
lrong va i ll p ky vu a qua Ia , ca i gia cu a vi c ki m cl la i
clinl lrong nuo c da lro nn klng plu lo p, kli ma lli
lruo ng v n da mo cu a. Trn llu c l , llo i va ng son cu a vi c
ki m cl la i clinl Ia lrong kloa ng llo i gian lu nm 1914 d n
nm 1973, kli ca c l ll ng la i clinl qu c gia loa l d ng g n
nlu la cl bi l nlau. Tlo i ky gia n doa n ke o da i na y cu a lli
lruo ng la i clinl do a i cli n Tl gio i I n Tlu nl l va na n
Ia m pla l sau do gy ra, va li p lu c vo i ca c c g ng ke o da i v
vo ng d lli l I p Ia i cl d ba n vi va ng o nlu ng nuo c Io n. Su
gia n doa n na y ca ng lr m lro ng llm vo i nlu ng c g ng d
ba o v n n kinl l n i dia klo i cu c a i Suy lloa i cu a nlu ng
nm 30 (Ia giai doa n ma clu ngla ba o l va clu ngla bi l
I p ma nl lon dang co a nl luo ng ma nl me d n mu c ngay ca
Keynes cu ng pla i vi l lrn l l, la y d n n la i clinl cu a
252
Cac l ung vn nhay c am Cac l ung vn nhay c am
vi l ai sut buc phai vi l ai sut buc phai
x em x et l ai c ac c hnh x em x et l ai c ac c hnh
sac h t ai c hnh sac h t ai c hnh
clu ng la Ia cu a qu c gia. Quan di m na y ke o da i clo d n l n
Cli n lranl Tl gio i I n Tlu lai. Sau do , b l cl p lra o Iuu lu
do loa lluong ma i ma nl me , ca c la ng ra o di u li l d i vo i
ca c Iu ng v n v n duo c duy lri, clu y u Ia vi lu do loa ca c
Iu ng v n ra duo c xem nlu klng llicl lo p vo i li gia l i
doa i c dinl va vo i clinl sa cl qua n Iy l ng c u.
u ng d ng sau bu c luo ng ki m soa l ly gia Ia su ki m soa l
la i clinl. u ng lruo c vi c nlu ng ra o ca n d i vo i su v n d ng
qu c l cu a ca c Iu ng v n kli n clo ca c qui dinl di u li l
lrong nuo c co duo c la c du ng Io n, lli klng cli d ng li n ma
ca Ia i su l, ngn la ng (xe l v m l so lu u va di u la nl), va
lruo c lin Ia so giao dicl clu ng kloa n d u pla i d l duo i su
qua n Iy qu c gia.
M c d u bi la n cl klo i ca c loa l d ng qu c l va Ia i su l
clo vay nli u kli bi c dinl, ca c ngn la ng llu duo c Io i lu
kla nng li p c n s n co d n ca c kloa n li n gu i re , bo i clu ng
duo c ba o l m l ca cl klng clinl llu c klo i ca c linl llu c
ca nl lranl lrong va ngoa i nuo c, d ng llo i clu ng pl n na o da
c u k l vo i nlau lla nl l p doa n. i Ia i, l ll ng ngn la ng
Ia i cluy n m l Iuo ng v n vay da ng k clo clinl plu va
nlu ng ca nln lo c nga nl di vay lleo cli dinl (WypIosz
2001). Noi na o lla nl I p lli lruo ng clu ng kloa lli ca c lli
lruo ng na y cu ng pla i cliu nlu ng llng I lro i bu c cu a
nlu ng nguo i lrong cu c, va lluo ng pla i pln pl i lleo dinl
su l kla nng li p c n lli lruo ng pla l la nl mo i clo ca c cng
ly d duy lri lr l lu .
Ta c du ng cu a ca c bi n pla p ki m soa l la nl clinl d n qua
lrinl v n d ng cu a v n Ia luong d i la n cl va gia m d n,
cu ng vo i su ca i li n lrong ca c pluong li n giao llng Iin Ia c
va su gia lng lrong kl i Iuo ng mua ba n, ke o lleo nlu ng
Iu ng llanl loa n Io n ma llo i gian va kl i Iuo ng cu a nlu ng
llanl loa n co ll llay d i d cle d y Iu ng v n (DooIey
1996). Su c e p mang linl cl l d u co In vi c c dinl ly gia
l i doa i - d c bi l Ia va o cu i ll p ky 60 - da clo ll y ro la c
du ng dang gia m d n na y, m c du kl i Iuo ng cu a Iu ng d u
co va mu c clnl I cl Ia i su l do clu ng la o ra co n klim l n
253
so vo i ca c llo i ky sau. Kli l ll ng ly gia l i doa i c dinl bi
ba i bo va o d u nlu ng nm 70, lli su c n lli l ma nguo i la
ca m ll y d i vo i vi c ki m soa l v n cu ng il gay g l lon, va
m l li n lrinl xoa bo ca c bi n pla p ki m soa l na y cu ng da
duo c b l d u.
Nga y na y, cli co ba Ioa i d i luo ng llam gia lli lruo ng lu
nln co ll bi Ioa i lru m l ca cl klng clinl llu c klo i lli
lruo ng v n qu c l , do Ia ca c l gia dinl co llu nl p ll p,
ca c cng ly r l nlo , va ca c cng ly la i clinl bi di u li l. Tuy
nlin, k ca ca c cng ly la i clinl bi Ioa i lru klng duo c llam
gia lru c li p va o lli lruo ng la i clinl qu c l cu ng co ll cliu
la c d ng gia n li p bo i lli lruo ng na y.
Cu ng co ll lu do loa la i clinl lrong nuo c ma klng c n
pla i mo cu a n n kinl l clo ca c Iu ng v n qu c l . Co n kli
da mo cu a lli vi c lu do loa Ia di u klng lra nl klo i. Mo cu a
lli lruo ng v n Ia m clo n Iu c c dinl Ia i su l va ca c gia la i
clinl lrong nuo c kla c I cl klo i gia cn b ng lli lruo ng lro
nn v icl.
13
Nlu ng nguo i gu i li n Io n Iun Iun d i plo vo i
nlu ng n Iu c nlu v y b ng ca cl d u lu ra nuo c ngoa i. Ca c
cng ly Io n cu ng l n du ng kla nng li p c n la i clinl nuo c
ngoa i cu a lo . Nlu v y, lu do loa la i kloa n v n da Ia m suy
y u va Ia m me o mo klu vu c la i clinl lrong nuo c dang bi kim
la m, va cu i cu ng bu c ca c nuo c pla i lu do loa la i clinl
lrong nuo c. N u nlu li n lrinl na y bi ke o qua da i lli qua
lrinl lu do loa cu c b la i clinl lrong va ngoa i nuo c m l ca cl
lli u linl loa n co ll gy ra m l linl ll r l nguy li m va
lli u Ia nl ma nl. i u na y duo c minl loa ro ne l lrong
lruo ng lo p c di n nlung quan lro ng cu a Ha n Qu c lrong
nlu ng nm 90, kli lrinl lu lu do loa da kli n m l s cng ly
Io n cluy n sang vay no nuo c ngoa i ng n la n qua nli u, va
l ll ng la i clinl lrong nuo c lli pla i quay sang plu c vu ca c
cng ly lrong nuo c co cl l Iuo ng loa l d ng ke m lon, va clo
ca c cng ly na y vay qua nli u (H p 4.2).
Vo i vi c dua nlau mo cu a lli lruo ng la i clinl la i ca c nuo c
dang pla l lri n lli du ki n Ia i su l cn b ng lli lruo ng o dy
se pla i cliu su c e p qu c l nga y m l lng. i u na y da lro
lla nl m l llu c l , va da duo c ca c s Ii u clu ng minl. Tuy
254
Lai sut c ao hn t r ong Lai sut c ao hn t r ong
c ac t ht r ng mi ni c ac t ht r ng mi ni
phan anh r ui r o c ao hn phan anh r ui r o c ao hn
255
BA T CHA I CO M T QIA TRINH IHI C
l i luong d i nlanl, su su p d cu a n n kinl
l Ha n Qu c va o nm 1997 Ia m l do n n ng
n . Trn llu c l , cu c klu ng loa ng o Ha n
qu c co y ngla loa n c u, m c d u ca c su ki n
cu a cu c klu ng loa ng na y clu y u di n ra
lrong m l pla m vi le p lon Ia ve ngoa i la
luo ng ban d u. i vo i m l s nguo i, lli cu c
klu ng loa ng o Ha n Qu c da clo ll y qua
lrinl lu do loa la i clinl ma Ha n Qu c da
klo i su m y nm lruo c do Ia m l sai I m, va
vi c li p lu c ca cl Ia m lruo c dy Ia ki m cl
la i clinl, co ll Ia m l clinl sa cl lo p Iy lon.
Nlu ng nguo i kla c lli Ia i co ca cl nlin kla c,
lo clo r ng, l ll ng la i clinl cu a Ha n Qu c
v co ba n v n co n bi kim la m, va m l qua
lrinl lu do loa gia la o Ia nguyn nln cu a
cu c klu ng loa ng.
Cu cluy n lro n ve n co pl n linl l lon,
luy r ng d n dy clu ng la da co ll ru l ra ca c
ba i lo c su s c va ro ra ng. Ha n Qu c da lu do
loa m l ca cl co ba n l ll ng la i clinl cu a
minl, nlung nuo c na y da llu c li n lleo m l
lrinl lu sai I m, kluy n klicl su pla l lri n
cu a m l c u lru c la i clinl d d vo , ca v
pluong di n ca c cng cu la i clinl se duo c su
du ng (I llu c qua n ng n va o ky pli u
ng n la n), ca v ca c lrung gian la i clinl duo c
linl co kluy n klicl (ca c cli nla nl lin lla c
cu a ngn la ng bi di u li l m l ca cl Io ng Ie o
va ca c lrung gian la i clinl g n nlu ngn
la ng mo i duo c lla nl I p kla c), va v pla l
lri n la l ng co so lli lruo ng (ll l ba i klng
xy du ng duo c ca c ll cl clo lli lruo ng v n
da i la n).
Tlng qua vi c lu do loa vay no nuo c
ngoa i ng n lan (clu klng pla i da i la n), ca c
co quan clu c nng cu a Ha n Qu c da kli n
clo g n nlu cl c cl n ca c ngn la ng Io n va
co li ng lm cu ng nlu ca c claeboIs ng m bi
coi Ia dang m c no ng n la n b ng ngoa i l r l
n ng n . Ca c quy dinl la n cl su du ng ca c
sa n pl m pla i sinl da la n cl kla nng lu
ba o li m. Trong kli do , ca c claeboIs la ng lai
Ia i lng cuo ng vay no ng n la n lli lruo ng la i
clinl lrong nuo c (duo c la i lro gia n li p b ng
ca c mo n vay nuo c ngoa i cu a ngn la ng). S
li n vay duo c duo c d u lu va o vi c mo r ng
qua mu c nng Iu c sa n xu l.
Vi c lu do loa lu ng buo c Ia i su l cu ng bi
li u nl m. Ia i su l li n gu i ngn la ng bi duy
lri o mu c ll p xa so vo i mu c ca nl lranl, va do
do da ru l ca c ngu n Iu c ra klo i ca c ngn
la ng, cu ng nlu klu vu c ngn la ng bi di u
li l no i clung. Kinl ngli m clo r ng, su
gia m bo l di u li l clinl llu c clua dem Ia i
kla nng d lli lruo ng lu do quy l dinl pl n
Io n ca c mu c Ia i su l.
Ca c Iy do d n d n linl lla i pla i gia m bo l
di u li l, bao g m vi c coi lro ng qua ma y mo c
vai lro cu a l ng li n (di u na y da Ia m clo ca c
co quan clu c nng duy lri ki m soa l l ng
li n, lrong kli Ia i lu do lo a ca c pluong li n
g n nlu llay ll ), qua quan lm lo i vi c duy
lri m l lli lruo ng v n da i la n co l clu c (di u
na y da Ia m clo lo sao nla ng klng quan lm
d n su xu l li n cu a m l lli lruo ng clu ng
Hp 4.2. Tr nh t t do hoat ai c hnh k hng hp l yt ai Han Quc Hp 4.2. Tr nh t t do hoat ai c hnh k hng hp l yt ai Han Quc
nlin, Ia i su l o ca c nuo c dang pla l lri n da lng In lu mu c
bi di u li l, va xu luo ng do v n klng du ng Ia i ngay ca kli
da da l b ng vo i mu c cu a ca c nuo c cng ngli p.
Ta i ca c nuo c cng ngli p I n ca c nuo c dang pla l lri n, Ia i
su l cu a ky pli u klo ba c da o mu c ll p ky Ia , xe l v Ia i su l
llu c o cu i ll p ky 70, pla n a nl li n luo ng Ia m pla l dang
Ieo llang lrn loa n ll gio i, va ca c nuo c dang pla l lri n v n
li p lu c kim la m la i clinl. Trong kli Ia i su l llu c la i ca c nuo c
cng ngli p lng d n lrong nlu ng nm 80, lli ca c nuo c dang
pla l lri n v n lu l Ia i, nlung sau do da b l d u du i kip, kli
nga y ca ng nli u nuo c dang pla l lri n lu do loa Ia i su l m l
ca cl klng clinl llu c, kli n ca c mu c Ia i su l na y li n g n
lon lo i mu c cn b ng lli lruo ng. Clo d n ll p ky 90, Ia i su l
llu c l lrung vi cu a ca c nuo c dang pla l lri n da cao lon o ca c
nuo c cng ngli p, co Ie Ia pla n a nl m l kloa n clnl I cl Ia i
su l do ru i ro cao lon (Ba ng 4.1, Hinl 4.8). Tuy nlin, ca c do l
gia m Ia i su l llu c li p sau do lu giu a ll p ky 90 cu a ca c nuo c
256
pli u cng ly mo i, I n x n lon nli u) va su
l n la i dai d ng cu a clinl sa cl clo vay lleo
cli dinl (di u na y co ngla Ia bin d clnl
I cl Ia i su l pla i du Io n d co ll lro c p
cle o, luy nlin Ia i Ia m clo ca c ngn la ng m l
lli pl n).
Cl l Iuo ng da nl gia v n vay, su di u li l
ngn la ng va x p la ng lin du ng lu nln clua
Iu c na o da ng lin c y. Tm Iy Ia c quan l u va
b nl lu ma n bao lru m kl p noi.
Cu i cu ng, klng pla i su su p d cu a bong
bo ng la i sa n da ca o clung su mo r ng cu a
Ha n Qu c, ma clinl Ia su lu cl i cu a ca c clu
no nuo c ngoa i klng clo da o no . Su lu cl i
na y b l ngu n lu cl lo nga y ca ng ca m nl n
su s c su b l an do ca c cng ly con no cu a
Ha n Qu c dang m l d n linl ca nl lranl va
no n n qua nli u. K ca kli nguyn nln
clinl cu a cu c klu ng loa ng n m o cl na o
kla c lli lrinl lu lu do loa klng lo p Iy cu ng
se go p pl n d y nlanl l c d va mu c d
lr m lro ng cu a cu c klu ng loa ng, llng qua
vi c bu c l ll ng pla i ga nl cliu ca c ru i ro
da o no , cu ng nlu llng qua vi c kluy n
klicl ca c cng ly vay no lla i qua .
Nguc n. Du a va o Clo (2001).
cng ngli p da klng duo c ca c nuo c dang pla l lri n luo ng
u ng m l ca cl co l ll ng. Tra i Ia i, Ia i su l ba n bun la i ca c
nuo c dang pla l lri n nlin clung v n li p lu c cao lon la i ca c
nuo c cng ngli p. i u na y da ba o lruo c cu c klu ng loa ng
1997-98 va clo ll y co v n d v co c u.
257
Bang 4.1 Lai sut thc
Lai sut thc (%, trung v)
Thtrng ti n t Kyphi u kho bac Ti n gi
Cac n n ang phat Cac n n ang phat Cac n n ang pha t
Nm cng nghi p tri n cng nghi p tri n cng nghi p tri n
1975-79 -0,8 -1,3 -1,4 -4,8 -2,9 -4,7
1980-84 3,8 2,8 3,1 -0,7 0,9 -0,9
1985-89 5,1 4,1 4,9 1,0 2,5 1,3
1990-94 5,8 4,3 5,2 3,2 2,9 2,0
1995-99 2,7 6,4 3,3 5,0 1,7 3,4
Nguc n: Honohan (2001a).
Hnh vebi u t hl i t c t rung
vcu a kyphi u kho ba c ca c
n c ang pha t t ri n, col u c
t h p hn nhi u, nhng au i
kp vaby gi t hl n hn
ca c n c cng nghi p
Co nli u nguyn nln co ll gia i llicl clo kloa n clnl
I cl Ia i su l na y: klng co n ngli ngo gi nu a, m l y u l plu
lo p vo i nli u nuo c dang pla l lri n Ia linl linl ngn sa cl r l
klo kln, lrong do ngn sa cl pla i cli lra clo ca c cu c klu ng
loa ng ngn la ng Io n va clo linl lra ng so lu u nla nuo c, di m
na y ca ng Ia m ro llm llng di p cu a ca c cluong lruo c. Tuy
nlin, lrong nli u lruo ng lo p, clu ng cu ng co ll pla n a nl
su l ngli, klng cli v d lin c y cu a clinl sa cl clinl plu
no i clung, ma cu ll Ia v ca c ru i ro l i doa i. N u ru i ro
clinl sa cl Ia nguyn nln clinl lli kloa n clnl I cl Ia i su l
na y Ia pli kinl l va l n ke m, ca i lli n vi c loa cl dinl clinl
sa cl co ll Ia m gia m duo c kloa n na y.
Trong ca c giai doa n cu a cu c klu ng loa ng, clo du b l
ngu n lu du, ca c loa l d ng d u co v su v n d ng luong Iai
cu a ly gia co ll lro lla nl v n d n i c m, Ia m clo Ia i su l
klng n dinl va de doa gy ra llua I nglim lro ng clo ca c
lrung gian la i clinl va m l s kla cl la ng cu a lo . y Ia
m l cu lo i v n co n d ngo m l v n d duo c lranl ca i
nli u nlung vuo l qua klun kl cu n sa cl na y r ng Ii u
vi c Iu a clo n cl d ly gia co a nl luo ng d n mu c d va su
bi n llin cu a mu c clnl I cl Ia i su l do klng. Tuy nlin,
clo du m l qu c gia co clo n cl d ly gia nlu ll na o di
clng nu a lli clu ng la v n pla i llu a nl n r ng, su v n
d ng cu a Ia i su l ll gio i se co xu luo ng Ian lruy n sang lli
lruo ng n i dia.
Gia lluy l lo p Iy va duo c nli u nguo i bi l d n v su
ngang gia Ia i su l pli ba o Ia nl Ia i su l lrong nuo c se b ng
Ia i su l la i nuo c ngoa i c ng vo i l c d m l gia du ki n cu a
d ng ba n l va c ng vo i m l kloa n clnl I cl bu d p ru i ro
no i clung da pla l luy la c du ng lrong nli u llo i ky , qua
nli u nm (lru lruo ng lo p co kim la m la i clinl), va d c bi l
Ia kli d ng ba n l m l gia d u d n. M linl na y klng du
ba o duo c nli u v su v n d ng ng n la n. Trong lruo ng lo p
kloa ng clnl I cl Ia i su l Io n b t th ng lli m linl na y
klng du doa n duo c m l ca cl cl c cl n kla nng m l gia
d ng ba n l . No i ca cl kla c, co ll co su In xu ng ng n la n
258
ma nl va klng Iuo ng lruo c duo c lrong kloa n clnl I cl bu
d p ru i ro, va clnl I cl Ia i su l Io n duo ng nlu co Iin quan
lo i kloa n clnl I cl bu d p ru i ro cao.
14
Ru i ro li gia da lro lla nl m l v n d co l m quan lro ng
la ng d u lrong vi c di u la nl ca c lrung gian la i clinl. N u
mu n llu lu l duo c ca c ngu n v n bn ngoa i, lo c da p u ng
nlu c u cu a ca c kla cl la ng lluong ma i qu c l , lli ca c ngn
la ng klng ll lra nl klo i vi c pla i co xa l vo i ca c nguy co do
su v n d ng ma nl cu a ly gia l i doa i.
Nlu ng ru i ro na y co ve nlu co ll ki m soa l duo c vo i ca c
ky llu l do Iuo ng va lu plo ng lra nl ru i ro da bi l. Tuy nlin,
linl loa n va dinl gia ru i ro cu a m l lli lruong mo i n i klng
pla i Ia v n d don gia n. Nlu ng ru i ro na y klng lnl la i lleo
llo i gian, va co ll plu llu c va o ca c v n d ma ba n cl l Ia
klng ll du doa n duo c, cl ng la n nlu su llay d i lrong Iu a
clo n clinl sa cl cu a m l nuo c giu a n dinl Ia m pla l va sa n
Iuo ng. i u na y d c bi l du ng d i vo i ca c cl d ly gia g n
nlu c dinl, do ca c I n gia m gia d ng li n Io n, luy il xa y ra,
cu a cl d na y. Hon nu a, ca c n Iu c d lu ba o li m ru i ro, lli
du nlu llng qua vi c su du ng cu ng m l Ioa i ngoa i l clo la i
sa n co va no , co ll bi ll l ba i vi ca c ru i ro lin du ng lu plia
d i la c. N u nlu d ng ba n l su p d , di ke m vo i su b lri sai
la ng Ioa l cng vi c kinl doanl, lli kla cl la ng vay ngoa i l
cu a m l ngn la ng co ll klng co kla nng lra no . Tuy v y,
nli u cng ly da clu n bi d cl p nl n ca c ru i ro na y co Ie Ia
du a va o m l ma ng Iuo i an sinl ng m dinl (xem H p 4.3). Gia
dinl r ng, vi c clo ca c lrung gian la i clinl va ca c cng ly Io n
vay li n co ru i ro li gia r l Io n, co ll gy ra ca c cli pli xa l i
n u nlu lo d l cuo c nl m. y duo c coi Ia nguyn nln bi n
l clo vi c a p d l ca c quy dinl klng cli d i vo i ca c ngn
la ng, ma co n d i vo i ca c cng ly pli la i clinl, Ia nlu ng cng
ly dang lim ca cl la n cl vi c pla i duong d u vo i ru i ro li gia .
Vi c ca c ngn la ng o Mlic da lloa l klo i ca c quy dinl ki m
soa l na y lrong nm 1994, b ng ca cl su du ng ca c pluong li n
pla i sinl plu c vu clo m l mu c liu d c bi l, Ia m l lli du c
di n v ca c klo kln llu c li n lrong qua lrinl llu c lli li u
Iu c ca c quy dinl na y (xem H p 4.4)
259
Rui r o t gi ac ung l amt Rui r o t gi ac ung l amt
ganh nng c ho c ac t r ung ganh nng c ho c ac t r ung
gi an t ai c hnh gi an t ai c hnh
260
MO CU A CHO V N NUO C NGOA I CO
ll la o ra m l su k l lo p cl l nguo i vo i su
ba o Ia nl ng m cu a clinl plu clo ca c clu no
ngn la ng. Kli c ng llm vo i linl lra ng b l
lr c cu a ly gia va ca c vi ll li gia pli ba o
li m cu a ca c ngn la ng va kla cl la ng di
vay cu a clu ng, lli su k l lo p na y co kla
nng bu ng n . V n d co ba n Ia o cl , llng
qua vi c da m Ia nl ng m m l ca cl g n nlu
klng gio i la n d i vo i ca c clu no nuo c
ngoa i va b ng ngoa i l nu a lli mu c d
cu a lm Iy Io i du ng ba o Ia nl, c y Ia m Ii u se
gia lng l l d .
Ca c ngn la ng lrong nuo c lluo ng llicl
llu lu l v n lu nuo c ngoa i (va b ng ngoa i l ),
klng cli vi su s n co cu a ca c ngu n v n na y,
ma co n vi cli pli Ia i su l ll p lon, pla n a nl
vi c nguo i gu i li n nuo c ngoa i klng pla i
cliu ru i ro li gia cng klai. Tuy nlin, ca c
ngu n v n na y dem Ia i ca c ru i ro li gia clo
ngn la ng, k ca kli clu ng clo kla cl la ng
lrong nuo c minl vay li p b ng ngoa i l , bo i vi
v n d ng cu a ly gia a nl luo ng lo i kla nng
lra no cu a kla cl la ng. Tm Iy Io i du ng ba o
Ia nl, c y Ia m Ii u, xu l pla l lu cl r ng, vo i
m l ma ng Iuo i an sinl ng m la o plo ng, ca c
ngn la ng va nlu ng nguo i gu i li n se li n
la nl mo i vi c nlu ll klng l co ru i ro.
i u na y loa n loa n plu lo p vo i pl n da ba n
lrong Cluong 2.
Kli cu c klu ng loa ng b l d u, y u l ly
gia l i doa i na y se gy ra m l vo ng xo n
mo i, klng co lrong ca c cu c klu ng loa ng
n i dia. Klu ng loa ng n i dia duo c d c lrung
bo i vi c gia m gia pl n Io n ca c la i sa n. No i
clo cu ng, dy clinl Ia v n d Ia m clo nguo i
di vay r l klo lra no . Tuy nlin, d i vo i m l
n n kinl l mo vay no b ng ngoa i l cl ng
cl l, bn ca nl vi c gia cu a pl n Io n ca c la i
sa n lrong nuo c gia m xu ng, lli gia b ng li n
cu a ca c mo n no b ng ngoa i l cu ng lng In
vi d ng ba n l su l gia .
Mu c d va llo i di m cu a vi c su p d li n
l co Iin quan d n ky vo ng cu a lli lruo ng v
kla nng clinl plu da p u ng duo c kl i Iuo ng
no cu a clu no ngn la ng. N u nlu l ll ng
ngn la ng bi pla sa n o ly gia l i doa i li n la i
va lli lruo ng ky vo ng r ng, clinl plu pla i
du a va o llu Ia m pla l d lrang lra i m l
pl n cli pli cu u lro , lli ly gia c dinl se
klng ll duy lri duo c. N u nlu v y lli
d ng li n se su p d , va do do , Ia m l i l llm
linl lra ng pla sa n cu a ca c ngn la ng.
Ngay ca kli l ll ng ngn la ng klng bi
pla sa n la i mu c ly gia li n llo i, lli ni m lin
cu a lli lruo ng v d ng ba n l se bi pla gia
cu ng du Ia m pla sa n ca c ngn la ng va pla l
sinl nlu c u cu u lro , yu c u ba o Ia nl na y,
cu i cu ng se duo c cli lra m l pl n b ng
llu Ia m pla l.
Hinl lla i na y da duo c nli u nla quan sa l
linl luo ng bi l d n, il nl l Ia lu cu c klu ng
loa ng o CliI va o d u nlu ng nm 80 (Diaz-
AIejandro 1985), luy nlin di u na y da klng
ngn duo c ca c ngn la ng va ca c con no cu a
lo di va o v l xe luong lu la i ngA , di u na y
klng cli da go p pl n gy ra cu c klu ng
loa ng nm 1997-98 ma co n la o ra m l plong
lra o pln licl Iy lluy l d Ia m su s c lon r l
nli u li u bi l cu a clu ng la v ca c li n lrinl
da xa y ra (lli du , xem McKinnon va IiII 1999,
Burnside, Liclenbaum va RebeIo 2000).
Hp 4.3. Lyt huy t v c ac c uc k hung hoang song si nh - t i n t vangn hang Hp 4.3. Lyt huy t v c ac c uc k hung hoang song si nh - t i n t vangn hang
261
TRONG IICH SU , VIL C KIL M SOA T V Nda
bi I n lra nl b ng nli u llu llu l, nlu vi l loa
don klng du ng gia lri la ng nl p kl u
(nli u In) va la ng xu l kl u (il di) va ca c
llng I kla c, lluo ng Ia b l lo p pla p. Ca c ca
nln gia u co va ca c cng ly Io n co ll I n
lra nl ki m soa l v n m l ca cl luong d i d
da ng. y Ia Iy do la i sao, o IlaIia, kli do bo
vi c ki m soa l v n ra, Iu ng v n va o llu c l Ia i
lng In, klng cli vi co nli u nguo i d u lu
va o IlaIia lon, do clo r ng, lo co ll ru l v n
ra d da ng, ma co n vi co nli u nguo i IlaIia
gia u co , co ca c la i kloa n la i Tlu y S lruo c kli
vi c ki m soa l duo c do bo kla Iu.
Tuy nlin, vo i su bu ng n cu a ca c sa n
pl m pla i sinl lrong nlu ng nm g n dy,
vi c I n lra nl ki m soa l v n lro nn d lon
r l nli u va klng l pla m Iu l, d ng llo i
vi c pln la cl Iu ng v n da i va ng n la n
cu ng klo kln lon nli u. Clu ng la la y xem
xe l m l va i lli du lu IoIkerls-Iandau va
Garber (1997). Truo c l l, clu ng la gia dinl
l ng Iu ng v n va o bi da nl llu va ca c nla
d u lu nuo c ngoa i mu n d u lu va o c pli u.
Ho co ll mua o nuo c ngoa i m l linl llu c
loa n d i c pli u (m l sa n pl m pla i sinl la i
clinl clo ple p lo co ll llu Io i lrn vi ll
d u lu do , gia dinl dy clinl Ia Iy do la i sao
lo mu n d u lu), va ca c ca nln lrong nuo c se
Ia ca c d i la c, vo i Io i lu a se lra l l l l ca Io i
lu c cu a kloa n d u lu va lu ba o li m su ru i ro
na y b ng ca cl mua kloa n d u lu do (lu c Ia c
pli u) va klng pla i lra llu clo Iu ng
v n va o. Ca c Ioa i llu kla c luy klng du ng
Ioa i duo c a p du ng o Cli I - cu ng co ll bi I n
lra nl vo i ca c giao dicl pla i sinl kla c nlau.
T lon nu a, ca c co quan clu c nng klng
ll pln bi l duo c Iu ng v n ng n la n va da i
la n. Ca c s Ii u na y loa n loa n du a va o ca c
giao dicl lrn ba ng l ng k l la i sa n, nlung
vo i loa l d ng pla i sinl lli dy cli Ia m l
pl n cu a giao dicl llu c l . Tli du nlu (cu ng
lricl lu Garber va IoIkerls-Iandau), gia lli l
r ng, m l l clu c o Mlic mu n mua c
pli u lrong nuo c duo i linl llu c giao dicl lrn
bin (on margin), m l di u bi c m. Anl la co
ll mua m l kloa n loa n d i c pli u lu m l
cng ly la i Nev York, lu a r ng se lra m l ly
su l Io i lu c n i clo cng ly na y va dem ll
cl p m l il la i sa n. Cng ly o Nev York klng
duo c lu ba o li m lrong lruo ng lo p na y,
nlung Ia i co ll bu d p ru i ro b ng vi c mua
clu ng kloa n lrn lli lruo ng Mlic. Giao
dicl mua clu ng kloa n na y, n u du Io n lli
duo c gli nl n nlu Ia m l Iu ng v n da i la n
d u lu va o Mlic, nlung giao dicl loa n d i
c pli u lli Ia i klng. Tuy nlin, ro ra ng cng
ly la i Nev York cli mua clu ng kloa n d ba o
v vi ll la i sa n cu a minl, va ngay kli kloa n
loa n d i l l la n Ioa i giao dicl na y lluo ng
ng n la n, va do do , klo co ll lleo do i lli
vi ll c pli u na y cu ng cl m du l. Nlu v y,
loa l d ng pla i sinl co kla nng bi n m l
linl llu c ro l v n va o n dinl nl l lla nl m l
da ng d llay d i nl l. M c d u klo co ll do
Iuo ng duo c, nlung co nli u kla nng Ia m l
Iuo ng Io n cu a ca c Iu ng v n va o duo c clo Ia
da i la n da ru ngu ca c nla clu c lra cl Mlic,
va lo ngl r ng, nguy co da o cli u cu a ca c
Iu ng v n do nlo lon nli u so vo i llu c l .
Nlu v y, k ca kli ca c bi n pla p ki m soa l
Ia c n lli l lrong llo i gian da i, do m i Io nga i
v li n luo ng da cn b ng, lli v n klo co ll
llu c lli clu ng lrong luong Iai kli ca c loa l
d ng pla i sinl lro nn r l d li p c n. Ca c nla
clu c lra cl co ll dua ra nlu ng bi n pla p co
ll cl m du l kla nng I n lr n lu c llo i,
nlung kla nng duy lri Iu da i ca c bi n pla p
do Ia luong d i mo nla l.
Hp 4.4. Hp 4.4. Cac c ng c ut ai c hnh phai si nh vavi c l n t r anh k i m soat vn Cac c ng c ut ai c hnh phai si nh vavi c l n t r anh k i m soat vn
Ru i ro do su v n d ng qua mu c cu a li n l gy ra lli l la i
clo ca c lrung gian la i clinl klng duo c ba o li m d y du (va
clo ca c doanl ngli p no i clung) duo c m l s nguo i clo Ia
v n d dau d u nl l ma loa n c u loa gy ra clo su v n la nl
cu a klu vu c la i clinl. Ro ra ng, c n pla i co m l klu vu c la i
clinl duo c c p v n lu ng l u va co du nng Iu c cu ng nlu
d ng co d qua n Iy nlu ng ru i ro nlu v y. Tuy nlin, ngoa i
ra, vuo l In lrn l l ca mo i su Iu a clo n cl d ly gia , Ia su c n
lli l pla i co m l clinl sa cl kinl l v m b n vu ng, da ng lin
c y va ll ng nl l, d co ll gia m ru i ro.
M l la c d ng kla c cu a qua lrinl qu c l loa lluong ma i
nga y ca ng lng k l lo p vo i ca c linl lra ng klng n dinl li n
l Ia linl lra ng r l pl bi n cu a vi c du ng d ng dIa/euro
(lo c ma c u c) Ia m d ng li n song song la i nli u nuo c duo i
da ng li n m l, li n lrong la i kloa n ngn la ng, lay Ia , no i
clung lon, duo c du ng d dinl gia , va ky k l lo p d ng.
Tluo ng lli m l Ia n so ng Ia m pla l lay gia m gia d ng ba n l
se d n d n qua lrinl dIa loa r ng ra i I n llu nl l la i m l
qu c gia, va qua lrinl na y klo co ll da o nguo c duo c. M l
kli nlu ng nguo i n m giu la i sa n da bi da nl llu do Ia m pla l
lay m l gia d ng li n, lli lo li p lu c giu m l pl n la i sa n cu a
minl b ng dIa. M l cu c klu ng loa ng li p lleo lluo ng Ia m
clo ca c kloa n la i sa n na y lng In, clo du kloa ng clnl I cl
Ia i su l lng co Io i clo ca c la i sa n duo c dinl gia lleo d ng ba n
l (xem Reding va MoraIes 1999).
Kli n n kinl l bi dIa loa , ca c li n luo ng d u co li n l
se xu l li n lrong nuo c va se klng pla i cli co ca c Iu ng v n
qu c l mo i gy b l n dinl ly gia . Ca c l ll ng dIa loa cu c
b d l ra nlu ng lla cl llu c d c bi l clo cng la c qua n Iy li n
l va clo klu vu c la i clinl. Co m l di u cl c cl n Ia m l n n
kinl l ma lrong do gia ca duo c dinl lleo dIa Ia m l n n
kinl l lrong do ca c ly gia danl ngla llay d i nlanl clo ng
va d y du , ca c llay d i na y se duo c lruy n loa n b sang clo
gia ca b ng d ng ba n l . Tuong lu nlu v y, vo i m l su llay
d i nl l dinl lrong ly gia llu c l cl ng la n d di u clinl
lleo ca c cu s c llu c l bn ngoa i co xu luo ng do i lo i m l
262
Mc l a hoangay Mc l a hoangay
c ang t ng l amt t hac h c ang t ng l amt t hac h
t hc mi i vi k hu vc t hc mi i vi k hu vc
su v n d ng Io n lon cu a ly gia danl ngla. Tuy nlin, nlu
da no i o lrn, m l su v n d ng Io n cu a ly gia danl ngla co
la c d ng da ng k d n linl linl la i clinl cu a ca c lrung gian
la i clinl klng duo c ba o li m va ca c kla cl la ng cu a clu ng.
Va lrong m l n n kinl l bi dIa loa , ly I cu a ca c la i sa n co
va no b ng d ng ngoa i l lrong ba ng l ng k l la i sa n cu a ca c
lrung gian la i clinl lluo ng Ia Io n. A p Iu c giu a nlu c u pla i
di u clinl ly gia llu c l - d I p Ia i cn b ng lrong lluong
ma i va ca c loa l d ng kinl l li n la nl - va cli pli, bao g m
ca cli pli pla sa n, cu a su v n d ng cu a ly gia danl ngla ke o
lleo, da nli u I n kli n ca c nla loa cl dinl clinl sa cl o
lrong ll Iuo ng nan (H p 4.5).
Co l i d ca c nla dinl cl loa l d ng cu ng bi la n cl bo i
llu c l : ca c co quan qua n Iy li n l qu c gia klng co duo c
m l nng Iu c v la n d do ng vai lro cu u ca nl - clo vay - cu i
cu ng d i vo i ca c kloa n li n gu i b ng ngoa i l lrong l ll ng
ngn la ng. Nlu v y, vi c cu u m l ngn la ng v n co n kla
nng lra no nlung dang bi kla cl la ng lrong nuo c ru l li n
a l llng qua ca c bi n pla p lro giu p llanl kloa n co ll n m
ngoa i nng Iu c cu a ngn la ng lrung uong cu a m l n n kinl
l bi dIa loa . i u na y, l l nlin cli Ia m l lli du cu c doan
v nlu ng la n cl cu a ca c cng cu clinl sa cl qu c gia ma qua
lrinl l i nl p vo i l ll ng la i clinl loa n c u da d l ra duo i
nlu ng linl llu c kla c nlau.
Ii u co ll Ia m gia m d Io n va d bi n llin cu a ca c Iu ng
d u co llng qua vi c dua va o m l Ioa i llu da nl va o nl p
kl u v n (lo c Ia ca c bi n pla p ki m soa l gi ng nlu llu ,
nlu Ia kloa n li n gu i b l bu c) d lru ng pla l nlu ng su Iun
cluy n v n ng n la n, lrong kli g n nlu bo qua klng la c
d ng d n su v n d ng da i la n cu a v n` N u cli co m l qu c
gia duy nl l a p du ng lli Ioa i llu na y klng ll Ia m l bi n
pla p llay ll clo clinl sa cl kinl l v m Ia nl ma nl, n u
mu n co m l cl d ly gia llicl lo p va cng la c di u li l
plo ng ngu a va qua n Iy ru i ro llicl da ng luy nlin Ii u no
co la c du ng lay klng`
15
Su du ng m l co cl du lru klng duo c lra Ia i luong duong
263
264
QIA TRINH IA HOA CO HAI CHIL I:
gia lri b ng li n cu a ca c la i sa n va vi c su
du ng ngoa i l dinl gia va llanl loa n lrong
nuo c. Ta c d ng cu a no d n ca c Iu a clo n clinl
sa cl plu llu c va mu c d xa y ra cu a m i
ki u dIa loa . i u quan lro ng Ia pla i gli
nlo ca lai cli u lrong qua lrinl xem xe l nn
a p du ng m linl clinl sa cl ly gia na o clo
m l qu c gia cu ll .
Tlng lluo ng, suy ngl v vai lro cu a su
llay d i lrong ly gia lluo ng go i d n m l ll
gio i lrong do ca lai Ioa i dIa loa d u klng
quan lro ng ( n m plia duo i bn lra i cu a
linl). Trong ca c di u ki n nlu v y, vi c di u
clinl ly gia lluo ng duo c llu c li n clu y u
qua la c d ng cu a no d n gia ca luong d i cu a
la ng loa va dicl vu . y Ia m l ll gio i
mang linl clu }, vo i ca c lm Iy Ia c quan va bi
quan v linl co gia n va ca c l s Ian lruy n,
gi ng nlu lrong sa cl gia o kloa v kinl l
qu c l lrong ll p ky 60 va 70.
O nlu ng nuo c ma la i clinl bi dIa loa cao
d , vai lro cu a ly gia lrong gia la i sa n b l d u
I ra. i u na y co ngla Ia ca c co quan clu c
nng va nlu ng nguo i llam gia va o lli lruo ng
pla i quan lm m l ca cl su s c lo i ca c kloa n
Ia i v n va I v n do ca c llay d i lrong ly gia
gy ra. Tinl linl la i Indnxia lrong nm
1997 Ia m l lli du l l, kli do su In xu ng cu a
ly gia da co la c d ng Io n d n kla nng llanl
loa n cu a ca c cng ly klng duo c ba o li m
nli u lon Ia kla nng ca nl lranl cu a la ng
loa xu l kl u ( plia lrn bn pla i cu a linl
ve duo i dy, d ng llo i llam kla o H p 4.3).
Vi c dinl gia la ng loa va dicl vu b ng
d ng dIa di n ra ca ng pl bi n lli li u u ng
Ian lruy n cu a ca c llay d i lrong ly gia sang
gia ca n i dia ca ng di n ra nlanl clo ng va
Hp 4.5 Quat r nh l a hoa- gi at ai san vahi u ng l an t r uy n Hp 4.5 Quat r nh l a hoa- gi at ai san vahi u ng l an t r uy n
nlu m l Ioa i llu , CliI Ia nuo c duo c nglin cu u nli u vi da
a p du ng m l l ll ng nlu v y lrong g n l l ll p ky 90. Ta c
d ng cu a l ll ng o CliI da duo c nglin cu u m l ca cl ky
Iuo ng d da nl gia xem Ii u no co dem Ia i ca c li u u ng nlu
mong mu n Ia ke o da i ky la n cu a Iu ng v n va da nl gia mu c
d d l n lluong cu a no lruo c ca c llu llu l I n lra nl b ng
ca c sa n pl m la i clinl pla i sinl.
16
K l Iu n cu a nglin cu u
na y Ia , llng qua vi c licl cu c I p d n ca c I l ng va mo r ng
pla m vi cu a Ioa i llu na y, clinl plu CliI da co ll duy lri
duo c m l linl lra ng kla n dinl cu a ca c Iu ng v n. Qua lrinl
na y klng ll ke o da i v la n. No co m l la c d ng ro ra ng
d n ky la n cu a Iu ng v n va m l la c d ng nlo In l ng
Iu ng v n va clnl I cl Ia i su l. uo c b sung b ng ca c bi n
pla p la n cl kla c d i vo i su v n d ng cu a v n lrong pl n
Io n llo i gian, ca l ll ng ki m soa l xu l va nl p kl u cu a
CliI co ve nlu da co m l vai lro klim l n nlung da ng gia
lrong vi c ba o v n n kinl l CliI klo i ca c Iu ng d u co d y
bi n d ng, va giu p clo ca c nla clu c lra cl nuo c na y lng Ia i
su l d n dinl linl lra ng bu ng n kinl l v m, nlung bi n
265
d y du lon. N u nlu ly I dIa loa cu a la i
sa n nlo nlung li u u ng Ian lruy n Ia i cao, lli
n n kinl l klng nla y ca m m y vo i llay d i
lrong ly gia danl ngla. Su v n d ng cu a ly
gia klng ca c la c du ng d da l duo c m l su
di u clinl llu c su clu ng cli Ia m llay d i
mu c gia . M l v n d gi ng nlu su la cl ro i c
di n giu a llu c l va klu vu c li n l da xu l
li n ( plia duo i bn pla i).
Kli ma ca lai ki u dIa loa d u cao, lli
d ng ba n l da nl m l vai lro Ia v l quy d i
clung lay Ia clu n mu c do Iuo ng cu a ca c
giao dicl kinl l , bo i vi ca c la c nln da
cluy n sang suy ngl lleo dIa. M c du li n
Iuong va ca c kloa n llanl loa n kla c do clinl
plu lra v n b ng d ng n i l , nlung clu ng
duo c coi Ia ca c la i sa n d y ru i ro. Vi c giu li n
m l duo c gia m lo i l i lli u, va vi c dinl gia
clu ng kloa n lleo d ng n i l se pla i linl
llm va o m l kloa n clnl I cl bu d p ru i
ro, pla n a nl kla nng klng ll du ba o duo c
lrong ly gia - clo du no da n dinl clo lo i l n
llo i di m do .
Chi l a r a mt m hnh Chi l a r a mt m hnh
hu c h han c h vi c hu c h han c h vi c
k i m soat gi ao dc h k i m soat gi ao dc h
pla p na y cu ng co cli pli, lli du nlu vi c d u lu bi gia m
xu ng lrong llo i gian da i (GaIIego, Herna ndez va Sclmidl-
HebbeI 1999, Ldvard 200c).
Tinl cl l l p d n lrong clinl sa cl cu a CliI Ia o ca cl
llu c su du ng d luo ng ca c d ng co lleo luo ng n dinl
Iu ng v n clu klng don llu n Ia c m ll ng llu ng ca c
Iu ng v n. Mu c liu Ia , Ia m vi c cu ng vo i lli lruo ng d
kluy n klicl su cluy n dicl ky la n Iu ng v n ma klng
Ia m a nl luo ng nli u lo i Iu ng v n ro ng lrong llo i gian da i
lon. No klng co nli u a nl luo ng, lru kli ca c a nl luo ng
na y Ia c n lli l, co ngla Ia , kli ma Iu ng v n va o ng n la n
co nguy co lro nn qua Io n. Il n Io n ca c nla quan sa l d u
clo r ng, m l cl d lluo ng lru c Ioa i na y se co li u qua Io n
lon va co il la c d ng plu b l Io i lon Ia m l c g ng v i va ng
nl m nglim c m l l ca ca c Iu ng v n ra lrong llo i ky
klu ng loa ng. Ba n cl l d i plo sau cu a pluong pla p llu
lai se la o ra ca c la c d ng x u d n ni m lin clung va o linl du
Ii u duo c va d lin c y cu a clinl sa cl no i clung.
17
Kinl
ngli m mo i dy cu a MaIaixia clo la m l lruo ng lo p ngoa i I
v nl n dinl na y, m c du no pla n a nl m l ca cl lo p Iy ni m
lin ban d u r l cao va o clinl quy n v linl la m llo i cu a ca c
bi n pla p la n cl , cu ng nlu quy l lm duy lri mu c d Ia m
pla l ll p cu a clinl plu , ca lai d u duo c l lro lrong m l
llo i gian da i, va nuo c na y da co lla nl licl l l de p lrong vi c
kim giu Ia m pla l.
i vo i l l ca ca c ba i pla l bi u gia o di u xunl quanl cu c
lranl Iu n g n dy v gia lri cu a ca c bi n pla p ki m soa l v n,
r l klo co ll bi n l clo m l quan di m cu c doan na o du a
va o llu c l ma nga y nay da li n lri n ma nl. Ca c bi n pla p
ki m soa l d u co ca c v n d cu a ring no , nlung lrong m l s
lruo ng lo p nl l dinl, clu ng d u co li u Iu c.
Nhn v t ng l ai : Cng ngh vaTr uy n t hng Nhn v t ng l ai : Cng ngh vaTr uy n t hng
S
U IHA T TRIL N IILN TI C TRONG CNG NGHL
ma y linl va lruy n llng co ve nlu cl c cl n se llay
d i pluong llu c cung c p dicl vu la i clinl lrn loa n
266
ll gio i. Trong m l clu ng mu c nl l dinl, la c d ng na y d i
vo i ca c n n kinl l dang pla l lri n Ia su lng l c cu a ca c xu
luo ng s n co g n dy, luy nlin cu ng se co nlu ng su llay
d i v cl l. Io i ll kinl l nlo quy m lay pla m vi cu a m l
s dicl vu la i clinl se bi llu le p Ia i, nlung m l s dicl vu
kla c Ia i lng In, d ng llo i d ng nng k l lo p cu a ca c dicl
vu la i clinl va ca c dicl vu kinl l kla c se llay d i va lluo ng
se lng In. i u na y se Ia m llay d i l clu c nga nl, vo i vi c
lo p nl l di n ra lrong Inl vu c na y va pln la cl di n ra
lrong Inl vu c kla c.
Ti n lrinl na y da di n ra duo c m l llo i gian. Ngay lu
nlu ng nm 1980, ca c ngn la ng da m l d n vi ll lrung gian
clo su Io n ma nl cu a ca c Ioa i lluong pli u va ca c quy luong
l , d ng llo i nga y ca ng nli u ngn la ng llam gia va o kinl
doanl clu ng kloa n va ba o li m. Ca c cu c sa p nl p va Iin
k l nl m da l duo c Io i ll kinl l nlo quy m va pla m vi
loa l d ng da xa y ra lrong ca c nga nl ngn la ng, ba o li m,
klu vu c lli lruo ng clu ng kloa n va giu a ca c cng ly loa l
d ng lrong nli u Inl vu c kla c nlau, va giu a ca c dicl vu la i
clinl va ca c dicl vu nla y ca m vo i llng lin kla c. Nlu ng
Iin minl na y duo c xy du ng d klai lla c Io i ll kinl l giu a
ca c nga nl va kluy cl lruong ln lu i cu a ca c cng ly. Ti n
lrinl r i r m d k l lo p va pln la cl ca c dicl vu la i clinl
va ca c cng ly dicl vu la i clinl co ve nlu se li p di n kli ca c
d i luo ng llam gia lli lruo ng pla n u ng lruo c la c d ng cu a
cng ngl .
ng Iu c clinl Ia su c e p cu a ca c co c u cli pli da llay d i
m l ca cl da ng k , cl ng la n nlu su luong pla n gy duo c
nli u clu y giu a cli pli lrung binl cu a m l giao dicl v l cl l
lrong ca c cli nla nl ngn la ng kloa ng lrn 1 dIa la i My
so vo i cli pli va o co m l va i xu cu a m l giao dicl qua
Inlernel.
Klng cli co ca c sa n pl m la i clinl mo i va ca c c u lru c
lli lruo ng mo i n i In, ma co n co ca c Ioa i linl cng ly v co
ba n Ia mo i duo i da ng ca c c ng la i clinl (ca c cng ly cung c p
llng lin luo ng d n v kla nng s n co cu a ca c dicl vu va
267
y manh x u t h t r ong y manh x u t h t r ong
c ng ngh vat ai c hnh c ng ngh vat ai c hnh
i n t i n t
ca c ll ng lin lleo clu d kla c, va do do , co ll duo c coi nlu
Ia ca c la p cli cluyn nga nl lrn ma ng Inlernel) va l clu c
l ng lo p la i clinl (do ng vai lro nlu Ia ca c mi gio i di n lu ).
Ca c ki u cng ly mo i na y klng pla i cli xu l li n lrong Inl
vu c la i clinl, nlung la i clinl Ia i co m l vi lri d c bi l d co
ll l n du ng duo c ca c pla l ki n cng ngl mo i, nl l Ia vi
vi c cung c p m l ca cl v l ll ca c dicl vu la i clinl cli do ng
vai lro llu y u. (Tuy nlin, clu ng la klng ll bo qua vai lro
cu a ca c m i Iin l va su lin c y ca nln lrong la i clinl).
S Iuo ng va d linl xa o cu a ca c giao dicl di n lu ma ca c
cluyn gia co ll mua ba n ca c cng cu la i clinl, dang lng
In nlanl clo ng. M l s lrong ca c giao dicl na y loa l d ng
nlu Ia ca c v linl cu a ca c giao dicl lruy n ll ng bi di u li l,
m l s kla c loa l d ng d c I p.
Qua lrinl na y co ll dem Ia i clo ca c nuo c dang pla l lri n
nlo m l s co l i pla l lri n dicl vu la i clinl. Cu ll Ia xu
luo ng li n lo i pln la cl ca c sa n pl m la i clinl co ll clo
ple p nlu ng nuo c na y llam gia cung c p ca c sa n pl m plu
ma qua lrinl la o ra clu ng klng do i lo i quy m Io n lay d
linl xa o cao.
Tuy nlin, Io i icl li m nng Io n nl l clo ca c nuo c dang
pla l lri n Ia clo nguo i su du ng dicl vu la i clinl. Cng ngl
se giu p clo lo li p c n duo c ca c dicl vu la i clinl o m l c p
d luong duong nlu nlu ng nguo i su du ng la i ca c nuo c lin
li n, d c bi l Ia , n u kloa ng ca cl v l Iy lo i nguo i cung c p
dicl vu se m l d n y ngla. Cl c cl n r ng, su li n di n
nga y ca ng ma nl me cu a ma ng Inlernel se b l d u clo ple p
ca c cng ly nlo va ca c ca nln li p c n lru c li p ca c giao dicl
la i clinl qu c l . Nli u ngn la ng la i ca c nuo c co llu nl p
lrung binl da b l d u cla o ca c dicl vu ngn la ng lru c luy n,
nlung mo i cli Ia buo c d u.
u ng lruo c nlu ng cng ngl dang loa kl p na y, ca c c
g ng cu a clinl plu d ki m soa l lo c ngn cl n giao dicl la i
clinl di n lu , lo c Ia klng li u qua , lo c Ia qua l n ke m.
Ta i clinl qu c l cl c cl n se duo c mo r ng clo l ng Io p
lrung Iuu, d y Ia clua k d n ca c doanl ngli p.
268
i u nay c huy u se i u nay c huy u se
c ol i c ho nhng ngi c ol i c ho nhng ngi
sdung dc h vut ai c hnh sdung dc h vut ai c hnh
M l kli ca c cli pli ban d u da duo c lrang lra i, lli vi c
cung c p kla nng li p c n ca c dicl vu du a lrn Inlernel se re
lon nli u. T l nlin, lim ca cl mang ngay nlu ng dicl vu na y
d n clo nlu ng nguo i ngle o nl l lrong di n ngle o klng
pla i Ia m l ca cl Ia m kln ngoan. M l s ca c di u ki n li n
d , nlu lrinl d lo c v n, di n, di n lloa i, c n pla i duo c gia i
quy l lruo c kli co ll li n la nl b l ky di u gi kla c. Do lli u
m l lrong lo c l l ca ca c di u ki n na y nn nlu ng nguo i clu
lrang lra i ca pl, ca-cao nlo la i nlu ng nuo c nlu Ty Ili, v n
dang pla i cliu vo ng ki m loa cu a ca c lu lluong dang Io i
du ng linl lra ng d c quy n la i dia pluong, d n nay mo i co
kla nng su du ng ngay I p lu c nlu ng llu nlu ca c lli lruo ng
doanl ngli p-lo i-doanl-ngli p (B2B) du a lrn lrang veb,
cluyn v ca pl va ca c la ng loa kla c lrong luong Iai.
Tuy nlin, clinl sa cl cng co ll co la c du ng lrong
lruo ng lo p na y. Tli du , ca c duo ng lruy n llng da i r ng
dang duo c I p d l clo l ll ng buu di n cu a A n se co
li m nng dem dicl vu la i clinl du a lrn Inlernel Ia i clo
kloa ng 150.000 di m lruy c p. Clu ng la co ll linl dung
duo c ca c pluong llu c llanl loa n nlanl clo ng va re li n clo
nlu ng kla cl la ng la i ca c di m vu ng su, vu ng xa, vi c don
gia n loa ca c ll llu c ba o li m, ca c llng lin c p nl l Iin
quan d n gia lrao d i nng pl m, cu ng nlu li u qua lrong
vi c xe l duy l clo vay lay ca c dicl vu la i clinl kla c m l
ca cl li n Io i. Tlm va o do , clinl l ll ng ma ng do cu ng co
ll du ng d cung c p m l ca cl nlanl clo ng va li n Io i ca c
dicl vu cng va lu kla c vo i m l gia lla nl ll p. No klng co
kla nng gia i quy l l l ca mo i ra o ca n d i vo i kla nng li p
c n dicl vu clo ca c cng ly nlo va ca c ca nln, luy nlin, no
co ll c l bo l duo c pl n Io n ga nl n ng cli pli va vi c lli u
ca nl lranl do qua I llu c va o ca c cli nla nl ngn la ng dia
pluong. Ca c sa ng ki n luong lu da dem Ia i li m nng lo Io n
clo ca c nuo c kla c, nl l Ia ca c qu c gia co m l d dn s ll p
va ca c dicl vu la i clinl clinl llu c clo d n li n nay clua la o
ra duo c su li n di n v l ll loa n di n lrong ca nuo c.
ba o da m r ng, Io i icl li m nng cu a ca c pluong li n
269
di n lu duo c pl c p r ng ra i clo nlu ng nguo i su du ng dicl
vu la i clinl, bao g m ca nlu ng nguo i su du ng la i ca c nuo c
dang pla l lri n, va d ngn cl n su l p lrung quy n Iu c lli
lruo ng mo i, m l s Io n v n d v clinl sa cl se duo c gia i
quy l lrong ca c clinl sa cl plo ng ngu a va ca nl lranl la i ca c
nuo c lin li n, noi ma nlu ng nla cung c p dicl vu la i clinl
Io n v n li p lu c bi di u li l. Ca c v n d na y bao g m
(CIaessens va ca c la c gia kla c 2000):
l Clu y lo i kla nng bu ng n cu a ca c ll cl pli la i
clinl llay ll clo l ll ng ngn la ng lrong vi c cung
c p ca c dicl vu llanl loa n va gu i li n.
l Ca c v n d plu c la p cu a clinl sa cl ca nl lranl lrong
m l mi lruo ng dang cliu la c d ng nga y ca ng lng cu a
ca c ngoa i u ng.
l Xa c dinl m l ca cl cl c cl n co quan di u li l llicl lo p
clo ca c cng ly la i clinl co dia ba n loa l d ng clinl v
dia Iy Ia lrn ma ng Inlernel, va co pla m vi loa l d ng
klng luong llicl vo i b l cu m l pln doa n na o cu a
klu vu c la i clinl lruy n ll ng.
i vo i ca c nla loa cl dinl clinl sa cl la i ca c nuo c dang
pla l lri n, nlu ng cu lo i Io n dang n i In co nli u kla nng
se Iin quan lo i su n dinl cu a ca c ll cl la i clinl lrong
nuo c, kli pla i d i m l vo i su ca nl lranl nga y ca ng lng. Ca c
m i Io nga i v l u qua cu a su xo i mo n klng lra nl klo i gia
lri danl li ng kinl doanl se duo c kl ng dinl Ia i va do i lo i
ca c bi n pla p gia i quy l licl cu c lon nlu da nu. Ca c co quan
clu c nng se pla i d i plo vo i yu c u Ioa i bo ca c cng ly y u
ke m va la nl d ng m l ca cl du l kloa l d loa cl dinl clinl
sa cl pla sa n clo clu ng.
Kla nng li p c n vo i ca c dicl vu la i clinl nuo c ngoa i
nga y ca ng lng, se ke o lleo vi c su du ng r ng ra i d ng ngoa i
l , va di u na y se Ia m n ng n llm ca c ru i ro li gia va su bi n
llin cu a Ia i su l clo ca c qu c gia quy l dinl v n li p lu c duy
lri d ng li n ring cu a minl. M l I n nu a, Ia i c n pla i ca nl
gia c cao d .
270
Cac vn c hnh sac h Cac vn c hnh sac h
Mu c d plu c la p nga y ca ng lng cu a ca c cng cu la i clinl
duo c l ll ng la i clinl mo i cla o co ll cle I p ca c ru i ro ll l
su cu a vi ll la i sa n va l c d llay d i gia lri cu a ca c la i sa n
na y. i u na y co ll gy ra ca c vuo ng m c, d c bi l Ia clo
nlu ng nguo i su du ng dicl vu la i clinl nlo va lli u kinl
ngli m la i ca c nuo c dang pla l lri n, do do c n co ca c cluong
lrinl da o la o d nng cao linl ll n ca nl gia c d i vo i ca c ru i
ro na y va nguy co co ca c dicl vu gian I n duo c cla o lrn
Inlernel.
T c d pla l lri n cu a ca c cng ngl na y va mu c d clu ng
se llay ll su c n lli l pla i co m l la i cl cu a ca c cng ly
dicl vu la i clinl Ia m l v n d clua ro ra ng, luy nlin, nga y
ca ng co nli u nguo i d l cu lo i: Ii u ca c qu c gia nlo dang
pla l lri n co c n pla i co lli lruo ng clu ng kloa n va lli
lruo ng no lleo ngla lruy n ll ng klng, va ll m cli ca cu
lo i: bao nliu pl n cu a l ll ng ngn la ng pla i n m duo i
su ki m soa l lrong nuo c. Ca cl suy ngl lo p Iy nl l Ia pla i
la cl ring ca c lla nl l cu a l ll ng la i clinl n i dia, ma vo i
cng ngl li n la i, clu ng co ll duo c cung c p li u qua o ca c
n n kinl l nlo , d ng llo i pla i loa cl dinl ca c ca cl s p x p
l clu c d co ll la cl ring ca c lla nl l na y va d clo ca c nla
cung c p lrong nuo c da m nli m, co n ca c dicl vu kla c se
duo c nl p kl u m l ca cl co li u qua .
Qu c gia ca ng nlo lli su c e p cu a ca c v n d na y ca ng Io n,
luy nlin, y ngla l ng qua l cu a v n d na y klng cli Ia m l
cli n Iuo c duo c a p du ng clo m l va i qu c gia. Trong m l l
ll ng la i clinl dang l i nl p va du a va o cng ngl nga y
m l nli u lon, lli cli pli do quy m nlo gy ra se li p lu c
lng In, Igic loa cl dinl clinl sa cl clo ca c l ll ng nlo se
duo c a p du ng m l ca cl ma nl me lon clo nli u qu c gia. Tli
lruo ng la i clinl loa n c u co ll dem Ia i clo ca c l ll ng la i
clinl nlo nli u di u. Ia m vi c cu ng vo i lli lruo ng na y,
lrong kli v n coi lro ng ca c ru i ro do clu ng gy ra, Ia con
duo ng plia lruo c. Qua n Iy ru i ro do ng vai lro lli l y u, luy
nlin, n u clu ng la Ia m clu duo c no , lli lli lruo ng loa n c u
co ll cluy n ca c ru i ro lo i nlu ng d i luo ng s n sa ng ga nl
271
Toan c u hoavac ng Toan c u hoavac ng
ngh sen u bt c hi ph ngh sen u bt c hi ph
t ng i c ua c ac h t ng i c ua c ac h
t hng t ai c hnh nho t hng t ai c hnh nho
cliu clu ng nl l, va Ia m di u na y vo i cli pli ll p nl l. Ha
l ng co so l l lon va m l klung di u li l co ca c kluy n klicl
luong llicl vo i nlau lon, se gia i quy l v n d na y.
K t l un K t l un
T
A C NG T NG QIA T CI A QIA TRINH TOA N
c u loa la i clinl d n klu vu c la i clinl lrong nuo c Ia
l l su c lo Io n. Tu do loa ca c Iu ng v n lrn llu c l da
Ia m clo vi c kim la m la i clinl lrong nuo c lro lla nl Ia c l u.
Ca c k l qua llu duo c klng pla i Iu c na o cu ng llu n Io i. Ti p
sau qua lrinl lu do loa , Ia i su l lrong nuo c la i ca c nuo c dang
pla l lri n da cao lon Ia i su l la i ca c nuo c cng ngli p m l
kloa n clnl I cl bu d p ru i ro, d ng llo i Ia i su l na y cu ng
co ll lng ma nl la i ca c llo i di m co ca c loa l d ng d u co
li n l . Ia i su l In cao va ly gia b l n da dem Ia i nli u klo
kln clo cng la c qua n Iy ru i ro lrong llu c li n d i vo i ca c
lrung gian la i clinl, d c bi l Ia lrong ca c n n kinl l bi dIa
loa cu c b , d ng llo i cu ng c llm su c n lli l pla i co co so
la l ng llicl lo p va ca c d ng co nl m la n cl ru i ro, cu ng
nlu ca c clinl sa cl kinl l v m Ia nl ma nl.
M l kla c, cli pli cu a v n c pl n cu ng duo c gia m xu ng
do ca c nla d u lu nuo c ngoa i duo c ple p d u lu va o lli
lruo ng c pli u lrong nuo c va ca c cng ly lrong nuo c duo c
ple p nim y l o nuo c ngoa i. Ca c Iu ng v n dang lng ma nl
llng qua lli lruo ng c pli u, go p pl n Io n gy ra nlu ng b l
n qu c l nga y m l lng.
Bn ca nl vi c mo cu a clo ca c dicl vu la i clinl b l ngu n
lu nuo c ngoa i, nga y ca ng co nli u qu c gia clo ple p ngn
la ng va cng ly la i clinl nuo c ngoa i va o loa l d ng lrong lli
lruo ng n i dia. M c du dy Ia m i de doa d i vo i clu ca c
cng ly la i clinl lrong nuo c, nlung di u b l Io i do da bi I n
a l bo i cl l Iuo ng dicl vu se duo c ca i lli n kli ca c cng ly la i
clinl n i li ng cu a nuo c ngoa i Ia m clo l ll ng n i dia ll m
llia nlu ng llng I va llu lu c li u qua lon l n cu a lo .
Trn ca ba m l lr n no , v n c pl n va dicl vu da nl
272
gia cu a clu ng li gli nl n cli pli va ru i ro cu a qua lrinl d y
ma nl loa n c u qua , luy nlin qua lrinl na y cu ng mang Ia i
ca c Io i icl. a nl llu co pln bi l luy lleo la c d ng gy gia n
doa n d n ca c Iu ng v n va o, lrong m l s lruo ng lo p co ll
la n cl bo l ca c la c d ng cu a Iu ng v n d u co d y bi n d ng
d n n n kinl l , lrong kli v n duy lri duo c Io i icl cu a vi c
li p c n d n d n lli lruo ng la i clinl loa n c u. Tuy nlin, co
ll ai do ngli ngo r ng, nlu ng n Iu c licl cu c cu a lu ng clinl
plu nl m ngn cl n ca c Iu ng la i clinl co Ie se la o ra pla n
la c du ng, va co Ie clu ng la co ll llu duo c nli u Io i icl n u
a p du ng llay va o do m l quan di m clinl sa cl l lro clo
kla nng li p c n su lon cu a n n kinl l lrong nuo c d n ca c
dicl vu la i clinl co cl l Iuo ng la ng d u lrong m l b i ca nl
qu c l co i mo .
H ll ng la i clinl cu a pl n Io n ca c nuo c dang pla l lri n
Ia luong d i nlo so vo i quy m cu a lli lruo ng la i clinl loa n
c u. Ta i clinl di n lu Ia i ca ng Ia m clo bin gio i giu a ca c qu c
gia lro nn mo nla l lon lruo c. Cli co ca c clinl plu da i d l
mo i klng nl n ll y llu c l cu a lli lruo ng va klng lo c
ca cl Ia m vi c vo i clu ng.
Chut hc h Chut hc h
273
1. So sa nl su ki n na y vo i su pln b GDI
lrn loa n ll gio i, lleo do co nm nuo c dang pla l
lri n kla c cu ng da l duo c mu c d 1 (10 nuo c n u
linl lleo ngang gia su c mua).
2. Klng ll plu dinl m l lra i cu a la i clinl
qu c l . V n ra klo i ca c nuo c ngle o, bao g m ca
vi c xu l kl u s v n ki m duo c b ng con duo ng
llam nlu ng, lu Iu da Ia m l klia ca nl lai la i
cu ng Ia m l klia ca nl li m kli co ll ngn cl n
duo c b ng ca c bi n pla l ki m soa l v n. Con
nguo i nga y ca ng nl n llu c duo c v su c n lli l
pla i ll l cl l ca c bi n pla p d i plo vo i vi c su
du ng ca c giao dicl la i clinl qu c l clo mu c dicl
ru a lo c cle d u nlu ng d ng li n b l clinl, k ca
lrong s ca c nla di u li l ca c lrung lm la i clinl
la i ngoa i.
3. Tuy nlin, lm Iy Io i du ng ba o Ia nl, c y
Ia m Ii u, b l ngu n lu su ba o Ia nl ng m dinl cu a
clinl plu , k ca d i vo i ca c clu no nuo c ngoa i
cu a l ll ng ngn la ng, g n vo i ru i ro v ly gia
klng co ba o li m, nga y ca ng co nli u y ngla
lrong qua lrinl ki n lli l, lruo c kli co su cl m
du l d l ng l nlu ll (xem H p 4.3).
4. Io i icl bao g m m l li m nng lo Io n ma ca c
lli lruo ng la i clinl qu c l co ll dem Ia i clo vi c
gia m ca c ru i ro qu c gia (xem Ierranli va ca c la c
gia kla c 2000).
5. Tla i d di clu l co linl cl l pln bi l d i
xu d i vo i ca c ngn la ng nuo c ngoa i Ia pl bi n,
nlung klng pla i Ia o mo i noi mo i cl . Kli ma
ly I so lu u c pli u cu a nguo i nuo c ngoa i lrong
ngn la ng AIB, ngn la ng Io n nl l AixoIen, I n
d u lin vuo l qua 50 va o nm 1999 vo i la c d ng
d n d n linl lra ng li n nay Ia lon m l nu a ca c
ngn la ng la i nuo c na y do nuo c ngoa i cli m da
s , su ki n na y da xa y ra r l yn a va l u nlu
klng co m l pla n u ng b l Io i na o lu plia cng
clu ng.
6. Vi c pln licl ca c co so du Ii u Io n c p
doanl ngli p o A clenlina da kl ng dinl Ia i
r ng, kla cl la ng di vay cu a ca c ngn la ng nuo c
ngoa i lluo ng Ia ca c cng ly Io n. Tuy nlin, m l
di u llu vi Ia cli o nlu ng noi ma ngn la ng nuo c
ngoa i co lru so clinl o m l nuo c clu My Ia linl
kla c lli cl l Iuo ng lrung binl cu a ca c mo n vay
mo i duo c ca i lli n (Berger, KIapper va IdeII
2001).
7. Xem CIaessens, Demirg-Kunl va Huizinga
(2000). Ho cu ng nl n ll y r ng, lla nl licl luong
d i cu a ca c ngn la ng nuo c ngoa i co ve nlu Ia
kla c va ke m kla quan lon la i ca c nuo c cng
ngli p.
8. T l nlin Ia ly I cu a ca c mo n d u lu na y
klng d ng nl l giu a ca c qu c gia. c bi l Ia ,
nlu Iane va MiIesi-Ierrelli (1999) da minl loa ,
clu My Ia linl va ca c qu c gia cluy n d i co ly
I v n c pl n gia n li p cao nl l.
9. Trong b l cu lruo ng lo p na o, cu ng c n gli
nlo r ng, su bi n llin cu a lli lruo ng clu ng
kloa n klng Iin quan cl l cle vo i lng lruo ng
(Ievine va Zervos 1998a).
10. Trong pl n na y clu ng li su du ng lu Ii u
cu a Irool, OConneII va SeasloIes (2001). Co so
du Ii u cu a lo pla n a nl ca c lrao d i cu a kla cl
la ng cu a m l ngn la ng lrng coi Io n cu a My .
11. Cu ng c n pla i nl n ma nl r ng, ca c nla
d u lu nuo c ngoa i klng pla i Ia nlu ng nguo i di
d u kli co ca c a p Iu c ba n c pli u n i dia: xem
IrankeI va SclmukIer (1996) clo lruo ng lo p cu a
Mlic, va Cloe, Klo va SluIz (1999), Kim va Wei
(1999) clo lruo ng lo p cu a Ha n Qu c. No i clung,
ca c nla d u lu nuo c ngoa i co ve nlu ua llicl d u
lu va o ca c cng ly xu l kl u Io n, d c bi l Ia ca c
cng ly co ca c cluong lrinl clu ng cli li n gu i
(xem Kang va SluIz 1999).
12. Iu n di m cu a clu ng li b sung clo ca c
Iu n di m lrong ba o ca o lluo ng nin 1c i c|in|
P|c i iric n 1cc n cc u cu a Ngn la ng Tl gio i.
13. Clinl sa cl li n l v n li p lu c la c d ng In
mu c Ia i su l danl ngla, nlung lrong m l b i
ca nl cn b ng lli lruo ng l ng ll .
14. i vo i ca c nuo c cng ngli p, duo ng l i
quy cu a su llay d i cu a ly gia l i doa i lu ng quy
lleo su clnl I cl Ia i su l d u quy da clo k l
qua Ia ca c l s luong quan m lleo su clnl
I cl na y, llay vi gia lri du ki n Ia +1. Tuy nlin,
d i vo i ca c nuo c dang pla l lri n, l s uo c linl
v su clnl I cl Ia +0,59, g n vo i du doa n Iy
lluy l lon r l nli u (Honolan 2001a). Coclrane
(1999) da go i y r ng, cu d v su kla c bi l ngang
gia Ia i su l va su b l lluo ng duo c nli u nguo i
bi l d n kla c lrong lli lruo ng la i sa n co ll Ia do
gia la i sa n ll p (lrong lruo ng lo p na y Ia gia lra i
pli u nuo c ngoa i ll p) co m i luong quan vo i d
ru i ro cao.
15. Ca c lra o Iuu lng d bi n llin cu a Iu ng
v n cu ng lluo ng xuyn Ia m s ng Ia i ca c d a n
274
nl m d l ra m l Ioa i llu nlu v y In su v n
d ng cu a v n qu c l , klng pla i cli o m l qu c
gia ma duo c di u pl i lrn co so loa n c u, vo i
mu c dicl ke p Ia la n cl ca c Iu ng d u co va la o
ra m l Iu ng doanl nl p llu qu c l lu u icl.
Tuy nlin, linl llu c l cu a ki u llu loa n c u nlu
v y, duo c go i Ia llu Tobin, v n clua duo c clu ng
minl, va lrn llu c l , su loa i ngli kl p noi v
mu c d lla nl cng cu a no da Ia m clo d a n na y
cl l y u (xem Haq, KauI va Grunberg 1996).
16. M c du mu c llu li n nay Ia b ng klng -
pla n a nl m l Iu ng v n ra Io n co Iin quan lo i
ca c quy Iuong luu cu a CliI nl m cn d i Ia i ca c
danl mu c d u lu cu a clu ng sau qua lrinl lu do
loa , m l qua lrinl da clo ple p ca c quy na y lng
d u lu va o la i sa n nuo c ngoa i - Ia m clo l ll ng
da nu klng co la c d ng llu c l va o llo i di m
li n nay. Trong qua lrinl loa l d ng, cl d cu a
CliI kluy n klicl ngn la ng lrung uong licl
Iu y du lru , m l d c di m Ia m n i b l vai lro qua n
Iy du lru li m nng vo i lu ca cl Ia m l cng cu
qua n Iy kinl l v m d giu p ca cl Iy ca c qu c gia
ra klo i ca c cu s c bn ngoa i cu a la i kloa n v n.
17. BarloIini va Drazen (1997) da dua ra m l
ba o ca o d y linl lluy l plu c v co cl na y.
275

Kinh Te The Gioi - 985

Caricato da

Informazioni sul documento

Titolo originale

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Kinh Te The Gioi - 985

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

xi

la ph n trm bi n ng ha ng nm ( l ch chu n) cu a m c l i t c trn c phi u, E/D la gia

Potrebbero piacerti anche