Sei sulla pagina 1di 92

Diccionario Espaol-maya-Espaol

Esta obra escrita por Juan Ramn Bastarrachea Manzano, antroplogo social, Fidencio Briceo Chel, lingista y Ermilo Yah Pech, bachiller, todos hablantes de maya y maestros del idioma, rescata el idioma maya hablado hoy en da. El idioma maya de Yucatn, de antigua estirpe, elevada cultura y sonoro cantar se plasma aqu de manera definitiva y en su uso actual. Segn el profesor Romero en su artculo Las lenguas mayas de Mxico (Arana de Swadesh, 1975), nos dice que: El subgrupo maya-lacandn comprende cuatro formas dialectales de habla: yucateco, lacandn, mopn e itz y que el yucateco se habla en los Estados de Yucatn, Campeche y quintana Roo. Existe, asimismo, un pequeo grupo de habla yucateca en Corozal, Belice. De estas cuatro formas de habla, el yucateco es el que mayor nmero de hablantes tiene; cuenta con varios cientos de miles. Es por esto que cobra una gran importancia este doble diccionario, aunque se restringe tan solo el maya de Yucatn. Comparando este diccionario con otros de la lengua maya incluido el Diccionario Maya Cordemex (Barrera Vsquez y otros), del cual es coautor J.R Bastarrachea; y de otras lengua mayances, por ejemplo The Great Tzotzil Dictionary of San Lorenzo Zinacantan de Robert Laughlin (Laughlin, 1975), se nota que no es una obra que intenta abarcar todo el idioma maya desde sus primeros registros coloniales, como en el primer caso, o que ofrezca un anlisis exhaustivo de todas sus combinaciones morfolgicas, como en el segundo caso. Ms bien se trata de un diccionario del maya en uso actual, dirigido a los hablantes de maya y a los interesados no hablantes que quieran conocer el equivalente de las glosas mayas, sin todo el molesto aparato lingstico de prefijos, sufijos, etc., pero se indican las partes de la oracin como verbo, adjetivo, y curiosas especificaciones de gnero, masculino y femenino, para los sustantivos, aunque esto carece de valor en el idioma maya que en lugar de estos dos clasificadores de gnero tiene ms de 140 clasificadores de tamao, forma, configuracin, etc. Pero tambin recupera el habla popular del espaol de Yucatn, pues abunda en regionalismos como alpargata,achiote, adobado, ame, etc. Y al mismo tiempo ofrece equivalentes mayas (evidentemente neologismos) de palabras como kiosko, klaxon, y an de palabras como jardn, jaula, y otras que no son conceptos propios de la cultura maya, ya que son traducidas por formas perifrsticas. Una innovacin en la ortografa usada en este volumen, que sigue casi todos los lineamientos de la ortografa del Diccionario Maya Cordemex (desechando la escritura tradicional, con el contraste de C y K y otros dobletes para indicar las consonantes glotalizadas o heridas es el uso, por primera vez, en diccionarios mayas de la marca del tono que sirve para distinguir muchas palabras aparentemente homfonas en otros diccionarios, por ejemplo: aak hierba gramnea, en contraste con ak tortuga; buuj partir, cascar, en contraste con buj mitad chuuj quemar, chuj calabazo;

en

contraste

con

eek estrella, lucero, ek negro, obscuro, sucio

astro

en

contraste

con

Esta obra seguramente ser de gran utilidad para los hablantes y los estudiosos de la lengua maya actual, tal como se habla en Yucatn y felicito, sinceramente a los autores por este esfuerzo para dar a conocer al mundo este idioma nuestro.

Lingsta Roberto Escalante H.

Referencias:
Arana de Swadesh, E. Barrera Vsquez, A. y otros Laughlin, R.M. Las Lenguas de Mxico II SEP/INAH. Mxico, 975 Diccionario Maya Cordemex Ediciones Cordemex, Mxico, 1980 The Great Tzotzil Dictionary of San Lorenzo Zinacantan Smithsonian Instituion. Washington 1975.

El alfabeto utilizado en el presente diccionario es el aceptado oficialmente por las diversas instituciones (tanto de categora nacional como las de nivel local, estatal o particular) interesadas en la prctica, enseanza y difusin del idioma maya yucateco, segn acuerdo celebrado (en 1984) entre ellas. Pensando en los lectores (que tal vez conozcan alguno o algunos de los diferentes alfabetos tradicionales) daremos una somera explicacin de las letras que lo constituyen, tanto en lo que respecta a las consonantes como a las vocales. Desde el momento del contacto entre las dos culturas protagnicas (la maya, del recin encontrado o descubierto continente americano y la europea, en su modalidad espaola) qued de manifiesto que sus logros ideolgicos y culturales eran plasmados grficamente, tanto en la una como en la otra en dos diferentes tipos de escritura; una era la de los glifos o sea complejas pictografas de contenido esotrico y ceremonial, destinada para el consumo y uso exclusivo de una lite muy sofisticada, que por medio de este sistema de mensajes sagrados crpticos, mantena el control sociopoltico y religioso sobre las masas populares (desde siempre grafas) y otra, era la escritura compuesta de letras conocidas como latinas, que en aquella poca era practicada tambin por crculos elitsticos (ms o menos cerrados) de las cortes europeas y con mayor dedicacin y constancia en los monasterios y centros religiosos fieles o no, a la jerarqua romana, que, aunque tambin serva para plasmar los intereses imperiales, tanto mundanos como divinos, fue poco a poco difundindose por diversas razones histrico polticas, a medida que los intereses econmicos de Europa fueron extendindose por los otros continentes del planeta

As pues, la escritura con caracteres latinos fue imponindose paulatinamente por todos lados, principalmente donde no existan otros sistemas oficiales (bien arraigados en las comunidades respectivas) de transmisin de conocimientos en forma grfica, como en el continente asitico donde las antiguas culturas musulmanas, budistas, hindustas y chinas han defendido y mantenido sus respectivos alfabetos. En Amrica, particularmente en el rea mesoamericana ocupada por los diferentes grupos mayances, los conquistadores espaoles y sus aliados los frailes (de diversas denominaciones regulares) trataron de inventar alfabetos para hacer borrn y cuenta nueva respecto a los muy complicados y misteriosos sistemas indgenas, que, por otra parte, constituan la parte medular del mantenimiento y desarrollo de la estructura ideolgica que intentaban destruir. Diversos alfabetos fueron elaborados por los nuevos maestros, que as, en forma directa y objetiva, se iban posesionando de los cuerpos y de las almas de los nativos de aquel Nuevo Mundo En forma esquemtica pondremos en el cuadro de referencia que se expondr ms abajo, las diversas grafas creadas para las consonantes, ya que para las vocales, aunque los sabios europeos consideraron a las llamadas: a) vocales cortas o simples o sea las breves, representadas por una letra voclica; b) vocales largas (repetidas) y posiblemente tambin tuvieron en cuenta a las c) vocales rearticuladas (con cierre glotal), pero por la dificultad en el manejo de los signos de puntuacin, por la aparente ignorancia de sus informantes nativos o porque realmente no se captaron las mltiples sutilezas del discurso (tales como el uso de los tonos) no se tiene actualmente una seguridad absoluta respecto a esta importante parte de la lengua, y as, las vocales siempre fueron reproducidas grficamente de acuerdo al amanuense o al receptor (casi siempre un espaol acostumbrado a las pautas y prolegmenos lingsticos del castellano del siglo XVI, XVII o XVIII, segn hubiera sido el caso. CUADRO DE CONSONANTES TRADICIONALES Bilabial Dental Alveolar Palatal Velar Glotal Oclusivas: Sordas Sonora Africadas: Glotalizadas: Fricativas: Nasales: Lateral: Semiconsonantes: U M P B T TZ P PP TH,TH,TT DZ Z, C N L Y CH CH,CHH CHCH X C

K H

Debido a los antecedentes histricos y al hecho innegable de que 250 millones de personas actualmente escriben y leen en espaol y de que en nuestros das, de 60 mil maya-hablantes monolinges (los bilinges peninsulares son 10 veces ms, segn los censos de poblacin de 1990) muy pocos leen o escriben su idioma materno pero conviven con el resto de la poblacin mestiza con cultura considerada como local que a su vez se enlaza con la denominada nacional, resulta beneficioso para todos utilizar un alfabeto maya, lo ms acorde al empleado en espaol.

Utilizamos, por lo tanto, las siguientes grafas que representan los mismos fonemas en ambas lenguas (an cuando la articulacin de los mismos no sea exactamente igual en cada uno de los idiomas): a, b, ch, e, i, j, l, m, n, o, p, r, s, t, u, w, y. Tratamos de no emplear diagramas (dos signos para representar un sonido) como es el caso de la ch, pero debido a la aceptacin consensual de las diversas instituciones antes mencionadas, hubo que admitirla. Otra letra inadecuada es la h porque rompe con la unidad del sistema del alfabeto que ahora presentamos, puesto que su nica funcin es formar parte del diagrama, ya que sola no posee valor propio. As que ahora es sustituida por la j. La letra r, aunque no constituye fonema propio de la lengua maya de Yucatn se encuentra actualmente en muchos giros lingsticos prestados del espaol, por lo que qued includa. La w es letra espaola muy antigua y es grafa idnea para representar a la semiconsonante maya y adems esta grafa tiene el mismo valor en el alfabeto fontico internacional empleado para muchas lenguas del mundo. La y, equivalente de ll en espaol, posee igual que la segunda, un mismo valor fontico y tiene la ventaja de representar el mismo valor en el alfabeto fontico internacional. La lengua maya posee el fonema oclusivo velar sordo al igual que la lengua castellana. Usualmente se presenta este fonema en espaol con la letra c ante las vocales a, o, u, al final de slaba de palabra, por qu ante e y ante i, y por K ante cualquier vocal y en cualquier posicin (aunque el uso de esta letra est limitado a vocablos de origen extranjero). En este trabajo slo utilizamos esta grafa evitando, por lo tanto, la consideracin de las fastidiosas reglas ortogrficas de c y qu; por otra parte la q tiene el inconveniente de que nunca se escribe sin la u, cosa que se agrava cuando representamos ese mismo fonema en su aspecto glotalizado. Hay que enfatizar que en la lengua maya se utilizan siete fonemas consonnticos que no existen en el espaol y que han sido representados aqu por: ch, k, t, ts, ts, x, . Respecto a ellos comentaremos lo siguiente:

Se opt por emplear ts en lugar de la tz tradicional debido a que el grafema (la letra) z no tiene ninguna funcin en forma aislada y si se le pusiera rompera con el sistema propuesto al igual que la h en ch. Se consider que en Mxico y particularmente en Yucatn no se pronuncia el sonido caracterstico de la z espaola s en cambio, se escucha el sonido de s que representa al fonema fricativo alveolar sordo y que aparece independientemente en el alfabeto maya; formando el digrama (unin de dos smbolos grficos o letras) ts representa el mismo valor que en el alfabeto fontico internacional. En apoyo a esto, diremos que en su carcter simple es utilizada por la mayora de las lenguas que emplean el alfabeto latino para representar la misma articulacin. Diremos tambin que el uso de ts permite la utilizacin de su homloga glotalizada ts que resulta ser una grafa ms adecuada que dz. Para el fonema fricativo alveolar sordo utilizamos la representacin grfica de x, equivalente al sonido representado por sh en ingls o ch en francs.

Se convino en aceptar el uso de la k (en lugar de la c) para representar el sonido oclusivo velar sordo, pues al glotalizarse slo se aadir el apstrofo para representarlo (k) y de esta manera se evitara la inclusin de c, como en cuuc (kuuk) retoo o cogollo de qu (qu), como en quooc ol (kookol) sucio, manchado, impuro. No es conveniente emplear la c para representar el sonido simple y la k para el sonido glotalizado como se haba estado haciendo tradicionalmente, puesto que se daran casos como ste: en castellano sonara como s de cera y en maya como k de cih (kij) henequn, agave, lo cual ha motivado ambivalencias o malas pronunciaciones que confunden y que deben evitarse. Para el fonema glotal u oclusivo glotal utilizamos el apstrofo (), porque principalmente ocurre con carcter diacrtico, o sea, acompaando a las siguientes consonantes: ch, k, p, t y ts, que constituyen los fonemas glotalizados o con sonido especial, propio del maya yucateco. Como puede verse, el uso del apstrofo como diacrtico para representar las consonantes glotalizadas, permite unificar a todas ellas alrededor de l. De aqu que sera conveniente el uso de ts en lugar de dz, por una parte; por la otra, la d en forma aislada no tiene ninguna funcin en el idioma maya y rompe con el sistema al igual que su acompaante z. Tambin hay que considerar que al catalogar las ENTRADAS en orden alfabtico, la dz ira antes que la tz, mientras que todas las grafas glotalizadas normalmente aparecen despus de sus homlogas simples, y si se enlistara a la dz despus de la tz para mantenerlas juntas y as seguir la pauta establecida por las otras consonantes glotalizadas, se rompera el orden mundialmente establecido. Adems, una de las grafas propuestas por el alfabeto fontico internacional para representar este sonido es precisamente la secuencia ts, y lo lgico es, pues, que su forma simple sea representada por ts.

CUADRO DE CONSONANTES DEL ALFABETO MAYA ACTUALIZADO Labial Dental Alveolar Palatal Velar Glotal Oclusivas: Sordas Sonora Africadas: Glotalizadas: Fricativas: Nasales: Lateral: Vibrante: Semiconsonantes: W P B P T TS TS S M N L R Y CH CH X K

K J

Nota.- Por lo que respecta a los topnimos, gentilicios y patronmicos se convino en qu se seguiran escribiendo de la forma antigua, ya que existe unan larga tradicin de escritura

oficial con la que no puede romperse y slo en el caso de que los miembros de la etnia as lo acordaran, se cambiara en cada caso el sistema grfico de representar la palabra afectada.

LAS VOCALES
El sistema voclico de la lengua maya yucateco es simple: bsicamente las vocales son 5 y son las mismas que las del espaol. Su sonido es el llamado continental, cualquier cambio de posicin en su articulacin no tiene valor significativo. No obstante, cada vocal aparece en 5 formas diferentes: a).corta como b).larga como c).larga con (tono alto) como en d).glotalizada como e).- rearticulada como en aal, decir, contar en en am, aax, acento abil, nieto, en ja, araa verruga tonal nieta agua

En resumen, el alfabeto maya utilizado en este diccionario, es: A, AA, A, A, AA, B, CH, CH, E, EE, E, E, EE, I, II, I, II, I, J, K, K, L, M, N, O, OO, O, O, OO, P, P, R, S, T, T, TS, TS, U, UU, U, U, UU, W, X, Y,

A
A. f: Le tsib jeela jebix u juum ich kastlan taane bey xan ich maaya. ABAJO adv. Kaabal, kaabaj, yanal, yanaj, yaalan. ABALANZAR v: Puul, pikchiin. ABANDONAR v: Paat, xun paat. ABANICAR v: Pikil, pikit. ABANICO m: (x) Pikit. ABARATAR v: ems tojol, kabulkun tojol. ABARCAR v: Bakpaach, mek, mektan. ABARROTAR v: Chuup. ABARROTE, m: Baaloob ku koonol ku jach kabetchajal. ABASTECER, v: Tsaa baax kabet. ABATIR v: Pul kaabal, lubs. ABDICAR v: Paat, cha. ABDOMEN m: Nak, chuun nak. ABECEDARIO, m: U tsibil tulakal juum ku yaalaal ken taanak mak. ABEJA, f: Yikel kaab, kaab. ABEJORRO m: Balam kaab, jolom. ABERTURA, f: Jool, paal, xiik. ABIERTO, A adj: Jeekab, jeepajaan. ABIGEATO, m: Okol wakax wa baalcheoob. ABISMO, m: Taam. ABLANDAR, v: Tsuutsukin, sulbankun. ABOBAR, v: Jap chi, nay ol. ABOCAR v: Natsal. ABOCHORNAR, v: Ooxol, chokoj ol. ABOFETEAR v: Laaj ABOGAR, v: antaj ABOLENGO m: Chiibal. ABOLIR v: Luks, tseel. ABOLLAR v: Bool. ABOMINAR, v: Kuux, peek. ABONAR v: Bool paax ABONO, m: (para la tierra) Baal, ku tsaabal ti luum utiaal u maalobtal. ABORIGEN, adj: Maaya winik, wiit. ABORRECER v: Peek ABORTAR v: ems aal ABORTO m: emel aal. ABOTONAR v: Kal nook. ABRASAR v: Tok. ABRAZAR v: Mek, loch. ABRAZO m: Loch, mek. ABREVAR v: Tsaa ukul. ABREVIAR v: Chichankun, kom tsib. ABRIGAR v: Teep, baal.

ABRIGO m: (prenda de vestir) Nookil keel. ABRIR v: Je. ABROCHAR v: kaal. ABRUMAR v: Nak ol. ABSCESO m: Chuuchum. ABSORBER v: Xuuch, chuuch. ABSTRACTO, A adj: Ma chikaani, istikyaj u naataal. ABUCHEAR v: Awat taan. ABUELO, A m, f: (m) Nool, (f) chiich. ABULTAR v: Tuchkiin. ABUNDANCIA f: Yaab ABUNDAR v: Yaabtal. ABURRIR v: Nak ol. AC adv: Waye, weye. ACABAR v: Tsook, xuul. ACADEMIA f: U najil tuux ku muchtal makoob u yojeloob yaab baal. ACAECER v: uchul. ACAMPAR v: U patal mak jeelel wa wenel ti kaax. ACANALAR v: Meen yam ACAPARAR v: mektan. ACARICIAR v: Bay. ACARREAR v: Put. ACASO adj: Bey wale ACATAR v: Uuy taan. ACAUDALADO, A. adj: Ayikal. ACCEDER v: ot ACCESO m: Bej, jool. ACCIDENTAR v: U yuchul loob. ACCIDENTE m: Loob ACCION f: Pek. ACECHAR v: Cheeneb. ACEDAR v: Paj, suuts ACEDA f: Chujkal. ACOMETER v: Koch. ACOMODAR v: Tsool. ACOMPAANTE adj: Lakinaj. ACOMPAAR v: Lakin. ACONDICIONAR v: Utskin. ACONSEJAR v: Tsol xikin. ACONTECER v: uchul. ACOPLAR v: Nuup. ACORDAR v: Kaajal baal. ACORRALAR v: Kaal ACORTAR v: Komkin. ACOSAR v: alkab paach. ACOSTAR v: Chital, chitaj.

ACOTAR v: Koot. ACRE adj: Siij. ACRECENTAR v: Yaabkun, nojochkun. ACREDITAR v: Uts. ACREEDOR, A m, f: Mak ku tsik je baaxak paxbile. ACRIBILLAR v: Tsotsop loom. ACRBATA m, f: Mak ku xinbal yokol juntiin suum. ACTA f: Juun ku tsibtaal tu yolal junpel ket taan ichil junmuch makoob. ACTIVAR v: Taab, joop. ACTIVO, A adj: Sakol, taaj ACTO m: Beet, meent. ACTUACION f: Beet, meent. ACTUALIZAR v: Tunbenkun. ACTUAR v: Meentbil je baaxake ACUARIO m: U unukul tuux ku tsaabal kayoob. ACUARTELAR v: U kaalaj waachoob tu majiloob. ACUATICO, A adj: Jail. ACUCHILLAR v: Loom. ACUDIR v: Taal, natsal, biin. ACUERDO m: Cha nuuk tumen tulakal ACUMULAR v: Mool, muuch. ACUAR v: Nooxkin. ACURRUCARSE v: Mochtal. ACUSAR v: Tak pool, tak jool. ACHACOSO, A adj: Mantats kojaan ACHATAR v: Yuuch. ACHIOTE m: Kuxub, kiwi. ACHOCAR v: Chook. ADAN m: Yax xiib yokol kaab. ADAPTAR v: Tsool. ADECUAR v: et kalap. ADELANTAR v: Tanilkun. ADELGAZAR v: Bekechkun ADEMN m: Bech kab, ets paas. ADEMS adv: Bey xan ADENTRO adv: Ich, ichil. ADEUDAR v: Paax. ADEUDO m: Paax ADHERIR v: Taak ADIESTRAR v: Kaansaj, suukkin ADINERADO , A adj: Ayikal ADIVINAR, v: Naat. ADIVINO, A m, f: (J)naat, (x)naat. ADMIRABLE adj: Jak olal. ADMIRAR v: Jak ol. ADMITIR v: Kaam.

ADOBABO m: Makkuum, akat. ADOBAR v: Pak xaak. ADOBE m: (zacate con tierra roja) Pak luum ADOBO m: Pak xaak. ADOCTRINAR v: Kaanbes. ADOLESCENCIA f: (m) Tankelemil, (f) (x)lobayanil. ADOLESCENTE adj: (m)Tankelem, ADOPTAR v: Cha. ADORAR v: Yaakun. ADORMECER v: Weens ADORNAR v: Jatsutskin, jatsutskun. ADUEARSE v: Tiaaltal. ADULAR v: Leets ADULTERAR v: Jeel, keex. ADULTERIO m: Okol tsiis. ADULTO, A adj: Nojoch mak, nojoch winik. ADVERTIR v: Aal. AEROLITO m: Chamal xnuuk. AFANAR v: Meyaj yetel kiimak olal. AFECTO m: Yaakun. AFEITAR v: Tsiik. AFEMINADO m: Chupu xiib. AFICIN f: Uts tu yich, uts tu taan. AFILAR v: Ja AFINIDAD f: Chikaanil. AFIRMAR v: Jaaj, jaajkun. AFLICCION f: Yaj ol. AFLIGIR v: Oks yaj AFLOJAR v: Cha, waach. AFNICO, A adj: Maas kaal. AFUERA adv: Tankab, paachil. AGACHAR v: Tuchkin. AGARRAR v: Cha, maach, chach. AGAVE m, f: Kij, kiiw AGAZAPAR v: Motkin. GIL adj: Pekaan, sakol. AGITADOR, A m, f: Mak ku kajsik baateil. AGITAR v: Chiik, yuk. AGLOMERAR v: Muchkiin, mulkiin. AGLUTINAR v: Taak, tsaay. AGOBIAR v: Kaanal. AGONA f: Pa muuk. AGONIZAR v: Tuupul, mukyaj. AGORAR v: Tomoj chi, tomox chi AGOTAR v: Xuup, tsook. AGRADAR v: kiimakkun ol.

AGRARIO, A adj: (J)kaxil, (X)kaxil. AGRAVAR v: Yaajtal. AGRAVIO m: Aalaj baal, poochil AGREDIR v: Loox, baateel. AGREGAR v: Yaabkun, nuup. AGRESIVO, A adj: (J)kaxan baa AGRIAR v: Suutskin, pajkun AGRICULTOR, A.m, f: (J)kolnal, (x)kolnal, meeji kax. AGRIO, A adj: Suuts, paj. AGRO m: Kaxil. AGRURA f: Chujkal. AGUA f: Ja AGUACATE m: Oom, oon AGUACERO m: Chak. AGUADA f: akal, akal che. AGUADOR, A m, f: (J)bisaj ja, AGUANTAR v: Mukyaj. AGUAR v: Julja, jaachkun. AGERO m: Tomoj chi, tomok chi, tomox chi AGUIJN m: Yaach. AGUILILLA f: Koos. AGUJA f: Puts. (-para urdir hamaca) kayche. AGUJEREAR v: Popot, jojol AGUJERO m: Jool. AGUT m: Tsuub. AH adv: Teelo. AHOGAR v: Bul ni, kup iik. AHORA adv: Bejlae. AHORCAJAR v: Jets mek AHORCARSE v: Jektal. AHORCAR v: Jich kaal, bits kaal. AHORRAR v: Likes, taak. AHORRO m: Tal ku. AHUMAR v: Buutskin. AHUYENTAR v: Puus, toojol. AIRE m: Iik AISLAR v: Paat, jokes. AJONJOL m: Sikil puus. AJUSTAR v: Pelechkun, piiskun. AJUSTICIAR v: Kiims, xot kiin ALA f: Xiik. ALABAR v: Kiiki taan. ALACRN m: Sinaan. LAMO m: Kopo. ALARGAR v: Chowakkin, chowakkun. ALARIDO m: Taj awat, chiibal okol.

ALBA f: Pik sas, sastal. ALBAHACA f: (silvestre) (x)kakaltuun. ALBAIL m: (J)meen pak ALBARRADA f: Koot. ALBOROTAR v: Awat, juum. ALCALDE m: Jalach winik u nojchil kaaj. ALCANCA f: U nuukulil u taakaal taakin. ALCANZAR v: Chuuk, nakpaach. ALCOHLICO, A adj: Mak sen yaab u kaltal. ALCOHOLISMO m: Kaltalil. ALDABA f: Kalab. ALDEA f: Chan kaaj. ALEGRAR v: Kiimakkun ol. ALEGRA f: Kiimak ol, kiimak olal. ALEJAR v: Nachkun. ALENTAR v: Cha iik, mus iik, cha ol. ALEPUSA f: Paay, paj. ALFABETIZACIN f: Kaansaj xook yetel tsib. ALFABETIZAR v: Kaansaj xook yetel tsib. ALFARERA f: U kuchil tuux ku koonol wa ku meyajtaal kat. ALFARERO m: Mak ku meyajtik kat. ALFILER m: Puts yan u pool. ALFORZA f: Wuutsil nook. ALGODN m: Taman, piits. ALIANZA f: Muchbal, muchbaj ALIENTO m: Mus iik, yooxol chi ALIGERAR v: Sebkun, lep ol. ALIMENTACIN f: Tsen janal ALIMENTAR v: Tsen, tsaa janal. ALIMENTO m: janal, ooch. ALINEAR v: Tojkin. ALISAR v: Bay, ji, yul. ALISTAR v: Likes. ALJIBE m: Chuulu ja, chultun. ALMA f: Pixan, ol. ALMACENAR v: Taak. ALMBAR m: Chujuk. ALMIDN m: Chaak. ALMIZCLE m: Puus. ALMOHADA f: Kan pool, kan jool. ALMORZAR v: Janal, janaj. ALMUD m: Muut. ALMUERZO m: Janal, janaj, ooch. ALOCAR v: Chokokin pool. ALOJAR v: Kam uula. ALPARGATA f: Xanab, xanab kewel.

ALQUILAR v: Tsaa majan ALQUILER m: U tojol majan ALREDEDOR adv: Bak paach. ALTERAR v: Keex, jeel. ALTEZA f: U kaanalil. ALTILLO m: Butun, kakab. ALTIVO, A adj: Kaanal ol. ALTO, A adj: Kaanal, kaanaj. ALTURA f: U kaanalil. ALUDIR v: Kaas. ALUMBRAR v: Saskun, juul. ALUMNO, A m, f: Je maxak ku bin tu najil xook utiaal u kaanbale ALZAR v: Chuy, likes. ALL adv: Tolo, teelo, tii ALLANAR v: Taxkun. ALL adv: Tii, teelo, tolo. AMABILIDAD f: Utsil. AMABLE adj: Uts. AMADO, A m, f: Yaakunaan, otaan. AMAESTRADO, A adj: Kaanbesaan. AMAESTRAR v: Kaanbes. AMAMANTAR v: Tsaa chuuch. AMANECER v: Pikil, sastaj. AMANSAR v: Suukkin. AMANTE adj: (f)Weey, (x)keech. AMAPOLA f: (x)Kuyche. AMAR v: Yaakun. AMARGAR v: Kajkun. AMARGO, A adj: Kaj. AMARILLARSE v: kaankantal,kaankanchajal. AMARILLO, A adj: kaankan AMARRAR v: Kaax. AMARRE m: Kaaxil, kaaxij AMASAR v: Yaach, xaak. AMBICION f: Tsibol, poochtal. AMBICIONAR v: Tsiibol, poochtal. AMBIDEXTRO, A adj: Kaamatil kab. AMBIENTE m: Tulakal baal yaan yokol kaab. AMBOS, AS adj: Tu kaatulil. AMBULAR v: Xinbal, xinbaj AMENAZAR v: Sajakkun, tsaa sajak. AMENIZAR v: Ki ol. AMGDALA f: Paakil kaal, buulil kaal. AMISTAD f: Uts bisbaj yetel je maxake. AMNISTA f: U saasaal u siipil mak. AMO m: Yuum, yuumil, tsuul

AMODORRARSE v: Chich wenel, tuubul u wenel mak. AMOLDAR v: U beetaal junpel baal jeex u nuukulil tuux tsaabale. AMONESTAR v: Keey, taj taan AMONTONAR v: Mulkin, muchikin AMOR m: Yaaj. AMORATARSE v: ekkumeental, epukeental AMORDAZAR v: Kax chi. AMORTAJAR v: Tep kimen. AMPARAR v: Kalan, kanan. AMPLIAR v: Kochkin, nojochkin. AMPLIFICAR v: Nojochkin, kochkin. AMPLIO, A adj: Koch. AMPOLLA f: Xaak, pool. AMPUTACIN f: Xoot, luks. AMPUTAR v: Xoot, xoot. AMURALLAR v: Kaal bak paach ANALFABETISMO m: Makoob ma u yojloob xooki. ANALFABETO, A adj: Mak ma u yojel xook mix tsibi. ANATOMA f: U xookil u winklil mak. ANCA f: Puuk iit, bakel iit. ANCIANO, A adj: Chijaan. ANCHO, A adj: Koch. ANCHURA f: Koch u tan. ANDAR v: Xinbal, xinbaj, man ANEGAR v: Buul, bulul. ANEXAR v: Taak, nuup. ANGOSTO, A adj: Unut NGULO m: Tiits, tuuk. ANHELAR v: Tsibol, yaanyan. ANIDAR v: Kuankil, meen ku. NIMA f: Pixan, pixam, ol. ANIMAL m: Baalche. ANIMAR v: Lep ol, lep olal. NIMO m: ol. ANIQUILAR v: Xuuls, chejs. ANIVERSARIO m: Noj kiin, kiin kaaba. ANO m: It, mool, chuun ANOCHE adv: akabjil, okonjij, oniak. ANOCHECER v: akabtal, ejocheental, esameental. ANOLAR v: Nol. ANONA f: op, poox. ANOTAR v: Tsib. ANSIA f: Taak, tsibol, kat. ANTAO adv: uchben. ANTEANOCHE adv: akab kaoje, akab kaawjej. ANTEAYER adv: Kaoje, kaawje.

ANTEBRAZO m: Kab. ANTECEDER m: Kab. ANTEPONER v: Bin tanil. ANTERIOR adj: Tanil. ANTES adv: Tanil, tanij, yax ANTICIPAR v: Yaxkun, paybeenkun. ANTIFAZ m: U piixil ich. ANTIGEDAD f: uchbenil. ANTIGUO, A adj: uchben, laab. ANTOJO m: Tsibol, pooch. ANTORCHA f: Taj che. ANUDAR v: Kaax, mook, jook. ANULAR v: Xuuls, tsooks ANUNCIAR v: Kaay, aal. ANZUELO m: Lutsub, jokob. AADIR v: Tsaay. AEJAR v: uchbental. AEJO, A adj: uchben, laab. AICOS m: Xexetal. AIL m: Chooj. AO m: Jaab. APACIGUAR v: Jetskun. APACHURRAR v: Peech, pupuch, yaach. APADRINAR v: Mak ku bisik juntul chanpaal ok ja wa juntul mak utiaal u tsookol u beel. APAGAR v: Tuup. APALEAR v: Nok jaats, taj jaats. APAAR v: Maach, cha. APARADOR m: U nuukul tuux ku yeesaaj koonol. APARATO m: Nuukul. APAREAR v: Nuup, tsiis. APARECER v: Chikpajal, jokol, tipil. APARENTAR v: Chen tu menkubaj, chen tu tuus. APARTAR v: Jaats, juuts, kol. APARTE adv: Junpay. APASIONAR v: Uts tu yich. APASTE m: Kat. APATA f: Ma olal. APEDREAR v: Chiin ku meentaal yetel tuunich. APENAR v: Yajkun ol, subtal. APENAS adv: Istikyaj, istakyaj. APNDICE m: U ni polok chooch. APERTURA f: Je; Chunpajal, kajal. APESGAR v: Peets, tsaal. APESTAR v: Tu. APESTOSO, A. adj: Tu.

APETECER v: Tsibol, taak, kat. APETENCIA f: Mak taak u beetik je baaxake. APETITO m: Taakil janal. APICULTOR, A m, f: Mak ku meyajtik kaab. APICULTURA f: Meyajil kaab, kananil kaab, kalanil kaab. APISONAR v: Koj luum wa bej APLANAR v: Taxkun. APLASTAR v: Peech, puuch, yaach, maax. APLAUDIR v: Papax kab, lalaj kab. APLAUSO m: Papax kab APLICAR v: Tsaabil baal yokol ulak. APODO m: Kaaba. APOLILLAR v: U kuux yikel che wa nook. APORREAR v: Puuch. APORTAR v: Tsaa. APOSENTAR v: Tsaa tuux wenel mak. APOSENTO m: U kasil naj. APOSTAR v: U buul mak yetel taakin. APOYAR v: Jetskun, nakkun. APOYO m: Tojche, antaj. APRECIAR v: Yaakun, yaabil. APRECIO m: Yaakunaj. APREHENDER v: Chuuk, maach, chach. APREHENSIN f: Chuuk. APRENDER v: Kaanbal, kaanbal. APRENDIZ, a m, f: (J) kaanbal, APRESAR v: Chuuk, maach, peets. APRESURAR v: Chichkun, sebkun, lep ol. APRETN m: Chich maach, kan maach APRISA adv: Sebal, tu sebal. APRISIONAR v: Kaal. APROBACION f: Jaaj, jaajkun. APROBAR v: Jaaj, jaajkun. APROPIAR v: Tiaalint, cha. APROVECHAR v: Kabetkun, kaanaankun. APROXIMACIN f: Natsal, jutsul. APROXIMAR v: Juuts, naats. APTO, A adj: Maalob APUESTA f: Buul. APUNTALAR v: Tak che, tojche APUNTAR v: Tuuchub, ees. APUALAR v: Loom. APURAR v: Sebkun, lep ol, chichkun. AQUL, -LLO, -LLA pron: Lelo. AQU adv: Teela, waye, weye. AQUIETAR v: Jetskun.

ARAA f: Am. ARAAR v: Laach. RBOL m: Che. ARBUSTO m: Che ku jokol u kab tak tu chuun. ARCO m: IRIS: Chel. ARCHIVAR v: Taak. ARCHIVO m: U kuchil tuux ku taakaal wa ku lisaal juunoob ARDER v: Elel. ARDILLA f: Kuuk, peex ARDOR m: Jach chokoj, elel. ARENA f: U luumil kanab. ARETE m: Tuup. RIDO, A adj: Boj tikin. ARISCO, A adj: Koox. ARISTCRATA m, f: Ayikal, jalach winikil. ARMADILLO m: Weech. ARMAZN m: Winkil, winklil. AROMA m: kibok. ARQUEAR v: Wuuts, looch, puun ARRAIGAR v: Tabal, takmoots. ARRANCAR v: Jook, joots, took. ARRASAR v: Taxkun, mis. ARRASTRAR v: Jiil, kol. ARREAR v: Kaam tanbil wa jatsbil baalcheoob. ARREBATAR v: Tok pay, jan pay. ARRECIAR v: kaaamtal. ARREGLAR v: Utskin, maalobkin ARREPENTIRSE v: Yaj ol, kaajal iik. ARRESTAR v: Kal. ARRIAR v: ems. ARRIBA adj: Kaanal, yokol. ARRIBAR v: Kojol, kuchul, uul ARRIBO m: Kuchul. Uul, kojol. ARIESGAR v: Pek ol. ARRIMAR v: Naats, juuts, taak ARRINCONAR v: Nakkun, tsaa naklik. ARRODILLAR v: Xolkin, xol pix. ARROGANTE adj: Kaanal paakat, kak ich. ARROJAR : Chiin, puul. ARROLLAR v: Wuuts, koots. ARROYO m: Beel ja. ARRUGAR v: Yuuch, yaach ARRUINAR v: Kaskun, juut; otsikun. ARTESANA f: U meyaj makoob ku meentkoob baalobb yetel u kaboob bey xan yetel u mejen nuukuloob. ARTESANO, A m, f: Mak ku meentik baaloob yetel u kab bey xan yetel u mejen

nuukuloob ARTIFICIAL adj: Baal mentaan tumen winik. ASA f: Xikin, ook, kab. ASADO, A adj: Pokaan, kak taan. ASALTAR v: Ookol ASAR v: Kakat, pok, tok. ASCENDENCIA f: Chiibal. ASCENDER v: Naakal ASCO m: Peek. ASEAR v: Choch, mis, pus. ASENTAR v: Kukin, jetskun, akkun ASENTIR v: Jaajkun ASERRADERO m: Kuchil tuux ku xootol che. ASERRN m: Maay che ASESINAR v: Kiimsaj, kimsaj. ASESINO, A adj Mak ku kiimsaj. ASESOR, A adj: Mak ku tsol nuuk. ASEVERAR v: Jaajkun. ASFIXIA f: Kuupul iik, xuulul iik AS adv: Beey, beya, beyo. ASIDERO m: Xikin, ook, kab ASIENTO m: Kanche. ASIR v: Mach, chach. ASMA f: Kaakas seen, kok seen ASMTICO, A m, f: Winik yaan kok seen ti ASOCIAR v: Muchkin. ASOLEAR v: Jaykiin. ASOMAR v: Chikpajal, tipil ASOMBRAR v: Kak ol, jaas ol. ASPERJAR v: Lil ja, wiits. SPERO, A adj: Jijixkil, poopoox, tooch. ASPIRAR v: Cha iik, musiik. ASQUEADO, A adj May taak u xej. ASQUEAR v: Taatak xej. ASTILLA f: U xexetal che, tuunich wa ulak baaloob. ASTILLAR v: Xiixkun ASTUTO, A adj: May jach yaan u naat. ASUMIR v: Cha, kaam. ASUSTAR v: Jaas ol. ATACAR v: Koch. ATADO, A adj: Kaaxal. ATAJAR v: Kas jool, xot jool. ATAJO m: Xot bej. ATAR v: Kaax. ATARANTADO, A adj: Saatal ol. ATARANTAR v: Sat ol

ATARDECER m: Tubul kiin, bin kiin. ATASCAR v: Kaal, tsoop. ATAD m: Maben tuux ku bisaal mukbil juntul kimen. ATAVIAR v: Utskin. ATEMORIZAR v: Sajakkun. ATENDER v: Tsaa ol, uuy. ATEO, A adj: Minaan kiichkelem yuum ti. ATERRIZAR v: Jayal, emej, emel. ATESTAR v: Chuup, buut, chook ATESTIGUAR v: Jaajkun. ATINAR v: Tsaay; naat. ATISBAR v: Cheeneb. ATIZAR v: Peks kaak, juts najche, much kak. ATOLE m: Sa. ATOLLADERO m: Tsotsopkil, tsotsopkij. ATOLLAR v: Tsopol, kalal ATNITO, A adj: Jakaan ol. ATONTAR v: Sat ol. ATORAR v: Kaal, leech. ATORMENTAR v: Tootop. ATRACADOR m: (J)ookol ich kaaj. ATRAER v: Naats, taas. ATRAGANTAR v: Jakab, kuuchul. ATRANCAR v: Nooxche, tojche. ATRAPAR v: Chuuk, maach ATRS adv: Paachil, paachij. ATRASAR v: Xaankun; patal paachil. ATRAVESAR v: Katkun. ATREVIDO, A adj: Ko. ATROPELLAR v: Jentan, naktan. ATUENDO m: Nook, buk. ATURDIR v: Sat ol. AUGE m: U jach maalobtal mak wa je baaxake. AUGURAR v: Tomoj chi, tomok chi, tomox chi. AULLAR v: Uyokol chiibal peek AULLIDO m: Awat yokol baalche. AUMENTAR v: Yaabkun, nojochkun AUNQUE conj: Kex AUREOLA f: Peet. AURORA f: Tu taal u sastal. AUSENTE adj: Bijaan, ma kulaani, minaan. AUTCTONO, A adj: Wayile, weyile. AUTORIDAD f: Nojochil kaaj. AUTORIZAR v: Chaabal. AVANZAR v: Tanichajal, man tanil. AVARO, A adj: Tsuut.

AVE f: Chich. AVEJENTAR v: Teek chijil, pot chijil. AVENTAR v: Puul, pik chiin. AVERGONZAR v: Sublakkun, sublakkin. AVERIARSE v: Kastal, kaschajal. AVERIGUAR v: Kat chi, katpeks. AVICULTOR, A m: f: May ku meyajtik (x) kaaxoob. AVISAR v: U tsaaba yojetaal junpel baal. AVISPA f: Xuux. AVISPERO m: Xuux, paak xuux. AVISPN m: Jolom. AVIVAR v: Taab, joop. AXILA f: Xiik. AYER adv: Joolej, jooljeak. AYUDAR v: Aantaj. AYUNAR v: Suukin. AYUNO m: Suukin. AZABACHE adj: Boox. AZAHAR f: Loot pakal. AZAR m: Binak; buul. AZOTAR v: Jaats. AZOTEA f: U taxil u yokol pakik naj. AZUCARAR v: Chujukkin. AZUL adj: (-ail) Chooj. AZUZAR v: Chuuy.

B
B f U kaapel tsibil ich kastlan taan. BABA f: Kaabankil chi, lulankil. BABEAR v: Kaabankil chi, lulankil. BABOSA f, zool: Iisil, (x)iisil. BABOSO, A m, Mak jach ku choj u lul, ku yaalaal xan ti mak minaan u naat. BACN m: U kuchil tuux ku kutal ta mak. BACINICA f: Cheneb iit. BACHE m: Jool. BAGAZO m: (-de henequn) Takij. BAGRE m: zool: Lu, box kay. BAILADOR, A m, f: (J)okot, (x)okot. BAILAR v: okot. BAILE m: okot. BAJAR v: emel. BAJAREQUE m: Kolojche, koloxche. BAJO, A adj: Kaabal. BALA f: Yol tsoon. BALANCEAR v: umbal. BALDO, A adj: Xtokoy. BALIDO m: U yawat taman. BALOMPI m: Baxal kocha. BAMBOLEAR v: Takchalak, chikba. BANANO, A m, f, bot: Jaas. BANDIDO m: (J)ookol. BANQUILLO m: Kanche. BAAR v: Ichkil, isim BAO m: Ichkil. BAR m: Naj tuux ku koonol yetel ku yuukul baax ku kalkunsik mak. BARAJAR v: Xaak, xaakkun. BARATO, A. adj: Ma koojil. BARBA f: Meex. BARBACOA f: Pib. BARBERO m: (J)koos. BARBILLA f: Nooch. BARCO m: Cheem. BARDA f: Koot. BARRENAR v: Poot. BARRER v: Mis. BARRIGA f: Nak. BARRIGN, ONA, adj: Puruxnak BARRIL m: Pul. BARRO m: Kat. BSCULA f: Piisib. BASE f: Chuun, chuun pak, iit

BASILISCO m: Tolok BASTANTE adv: Yaab. BASTN m: Xolte. BASURA f: Sojol. BASURERO m: U nuukulil u tsaabal sojol wa u kuchil tuux ku puulul. BATALLA f: Baateil. BATALLAR v: Baateel. BATE m: Cheil jaats BATEA f: U nuukul tuux ku yuchul po BATEAR v: Jaats BATIDA f: (cacera) Puuj. BATIR v: Book BAUTISMO m: Oka, ok ja. BAUTIZAR v: Oka, ok ja. BAUTIZO m: Oka, ok ja. BAZAR m: Kuchil u yuchul koonol. BAZO m: Yal peek. BEB m: Chaanpal. BEBER v: Ukul. BEBIDA f: Ukul, ukuj. BECERRO m, zool: Bees. BEJUCO m: Aak. BELLEZA f: Kiichpanil, jatsutsil BELLO, A adj: Jatsuts, kiichpan, kiichkelem. BENDECIR v: Tsits ja. BENVOLO, A adj: Uuts, uts mak. BERMEJO, A adj: Kaan chak. BESAR v: Tsuuts. BESO m: Tsuuts. BESTIA f: Baalche. BIBLIOTECA f: Kuchil tuux ku tsaabal yaakach xokbil juunoob. BCEPS m: Muuk kab, muukil kab, miis kab. BICICLETA f: Tinchak janchak balak ook. BICHO m: Ikel. BIEN adv: Maalob, uts. BIENESTAR m: Maalob kuxtal. BIFURCACIN f: Xaay. BIGOTE m: Meex. BIKINI m: Kul eex. BILINGE adj. Kaapel taan BILIS f: Kaaj, kan chikin. BILLETE m: Juunil taakin. BIOGRAFA f: U tsibil u kuxtalil juntul mak. BISTEC m: Tsajbi bak. BIZCO, A adj: Tseeb. BLANCO, A adj: Sak.

BLANCURA f: Sakil. BLANDO, A adj: Oolkij, bibiki. BLANQUEAR v: Sakkun, BLANQUILLO m: Je, eel. BLASFEMAR v: Poochil. BLASFEMIA f: Pooch, poochil BLOQUEAR v: Kal bej, waakuns BOA f, zool: Och kaan. BOBO, A adj: Jajap chi, meejen keep. BOCA f: Chi BOCADO m: Nich. BOCANADA f: Puuk. BOCHORNO m: Ooxol, choko iik BODA f: Tsookol beel BODEGA f: U kuchil wa u najil tuux ku taakaal baaloob. BOFE m: Soorot, sotot. BOFETADA f: Xiik laj. BOLA f: Wolis. BOLSAf: Chim, pawo, sabukan BOLLO m: Wool, wolis. BOMBERO m: (j) Tup kak. BONANZA f: Kukupkil. BONDAD f: Utsil. BONETE m: bot: Kumche, kunche. BONITO, A adj: Jatsuts, (m) kiichkelem, kiichkelen, (f)kiichpam, n. BOQUETE m: Jool. BORDADO m: Chuuy. BORDADOR, A m, f: (J)chuuy, (x)chuuy. BORDAR v: Chuuy. BORDE Borde m: Chi u xuul waa baax. BORBOTAR v: Popok look, pokos look, lookankil. BOREAL adj: Xaman, ti xaman. BORRACHERA f: Kaltal. BORRACHO, A m, f: Kalaan BORRAR v: Tuup. BORRASCA f: Chak jach kaam yetel u yiikel. BORREGO, A m, f, zool: Taman. BOSQUE m: kax, nukuch kax, kaanal kax. BOSTEZAR v: Jaayab. BOTAR v: Puul, chiin, pik chiin BOTICA f: U najil wa u kuchil tuux ku meentaal yetel ku koonol tsaakoob. BOTICARIO, A m, f: (J)Meen tsaak, (j)kon tsaak. BOTIJA f: Pl nuut yetel wolis. BOTIQUN m: U nuukul u bisaal wa u liisaal tsaak. BOTN m: (-de flor) uturis, untulis. BOVDA f: Pak tuux ku muuku kimen.

BOXEADOR m, (J)loox. BOXEAR v: Loox, loxbaj. BOXEO m: Loox. BOZAL m: Jool ni BRAGUETA f: Jool tu tan u nook xiib wa xchuup. BRAMA f: U kiini tan u baxlaantkuba baalcheoob. BRAMAR v: Awat, akam. BRANQUIA f: Buul, ul. BRASA f: Chuk, naxche. BRAVO, A adj: Tsik. BRAZA f: Sap. BRAZO m: Kab. BRECHA f: Tutul bej. BREVE adj: Kom, ma xaani. BRIBN, ONA adj: Kaas, loob. BRILLANTE adj: Lembal, letsbal BRILLAR v: Joop, lembal, letsbal. BRILLO m: Lembal, letsbal. BRINCAR v: Sit, puul, piit. BRINCO m: Sit, puul, piit. BRINDAR v: Ukul tu yolaj ulak mak. BRISA f: Yikal kaknab. BROCADO m: Chuuyil nook yetel kan taakin. BROCAL m: Chi, chi cheen. BROCHA f: Chan mis ku meyajtiaal u boonol pak BROMEAR v: Baxal, paas. BRONQUIO m: Soorot, sotot. BROTAR v: Top, xitil, jokol, topol. BROTE m: Kuuk. BRUJO, A f, m: (J) Way, way. BRUIR v: Yul. BRUTO, A adj: Baalche, tsimin BUCHE m: Tsuuk, chim. BUDIN m: Chujuk meentaan yetel u xexetal chujuk waaj. BUEN, O, A, adj: Uts, maalob;ki. BUHO m, zool: Tunkuruchu, kulte. BULLA f: Juum, yaab taan. BULLICIO m: Juum, taan. BULLIR v: Look, omankil. BURBUJA f: om. BURDEL m: U najil tuux ku yuchul tsiis. BURDO, A adj: Poopox, totol. BURGUS, ESA m, f: Ayikal mak. BURLA f: Paas. BURLAR v: Paas.

BUSCAR v: Kaxan. BUZO m: Mak ku meyaj tu taamil ja wa ich kaanab.

C
C f: U yoxpel tsib yan ti kastlan taan. CABAL adj: Chukaan, chukaan, pelech. CABALGAR v: Nat tsimin, xiimbal yokol tsimin. CABALLERO m: Tsuul. CABALLETE m: Jool naj che. CABALLO m, zool: Tsimin. CABAA f: Paasel. CABAUELAS f: Xok kiin. CABARET m: U najil tuux ku kaltal yetel ku yokot mak. CABECILLA m: Poolil, joolil. CABELLO m: Tsootsel pool, tsootsel jool. CABER v: Je u pajtal u yokol ti ulak baale. CABEZA f: Pool, jool. CABO m: Jool, ni, iit, xuul, tsook, yala. CACA f: Ta. CACAO m, bot: Kakaw. CACAREAR v: Totojke. CACERIA f: Tsoon, puuj. CACIQUE m: Jalach winik, tatich, batab. CACHETADA f: Pe laj, pa laj. CACHETE m: Puuk. CACHORRO, A m, f: Aal, mejenil. CACHUCHA f: Pok. CADVER m: Kimen. CADERA f: Teet. CADUCAR v: uchbental, chiijil, CAER v: Lubul, banal, jutul. CAF m: Kapej. CAGALERA f: Wach iit, kaxil. CAGAR v: Ta CAIMN m, zool: ain, ayin. CAJA f: Maben, baas. CAJETE m: Lak, kat. CAJN m: Maben. CAL f: Taan. CALABAZA f: Kum, (x)ka. CALABAZO m: Chuj. CALABOZO m: kalab che, kalab maskab. CALAMBRE m: Lot kej.

CALAMIDAD f: Noj yaj. CALANDRIA f, zool: Sak chik. CALAR v: Kuup, jat kup. CALAVERA f: Baakel pool. CALCAAL m: Tuunkuy. CALCAAR m: Tuunkuy CALCE m: Noox. CALCINAR v: Taant. CLCULO m: Mejen tuunich ku yantal tu beel u wiix mak. CALDO m: Kaab, jail. CALENTAR v: Kin, chokokiin. CALENTURA f: Chokwil, chokwij CLIDO, A adj: Chokoj. CALIENTE adj: Chokoj. CALMA f: Kukupkij, jeets. CALMAR v: Jeets kuup, cheen. CALOR m: Ooxol. CALOSTRO m: Yax kaab yiim koolel wa chupi baalche ku tsaik ti u yaal. CALUMNIA f: Liksaj taan, aal baal, aal taan. CALUMNIAR v: Liksaj taan, aal baal. CALVO, A adj: Kolis, tooroch. CALZADO m: Xanab. CALZAR v: Tsaa xanab, taak xanab. CALZN m: Eex. CALZONCILLO m: Kul eex. CALLAR v: Mak chi CALLE f: Beel. CALLO m: Taajam. CAMADA f: Pakab. CAMBIAR v: Jeel, keex. CAMBIO m: Jeel, keex. CAMINAR v: Ximbal, xinbaj, CAMINO m: Beel, bej. CAMISA f: Koton. CAMOTE m: Iis. CAMPESINO, A m, f: (j)Kol nak, (x)kol nal. CAMPO m: Kax. CANA f: Sak tsoots, sak pool. CANASTA f: Xaak, xuxak. CANASTO m: Xux, xuxak. CANCIN f: Kaay. CANCHAf: U kuchil u baxtaal boola wa wolis. CANDELA f: Kaak. CANBAL adj: Mak ku jaantik u yet makil. CANINO, A adj: Peek, peekil. CANJEAR v: Keex.

CANOA f: Cheem CANSAR v: Kaanal. CANTAR v: Kaay CNTARO m: Pul. CANTIDAD f: Yaab, yaabach, yaabil, nojochil. CANTIL m, zool: Wol poch. CANTINA f: Kuchil tuux ku koonol yetel ku yuukul baal ku kalkuntik mak. CANTO m: Kaay CAA f, bot: Jim, chujuk jim; jalal, sakab. CAMO m: Kuuch. CAARROZA f: Sakab kool. CAO m: Beel ja CAOBA f, bot: Punab. CAPA f: Yal. CAPACITAR v: Kaans, kaanbes. CAPAR v: U xootol u yeel u keep baalche wa mak CAPATAZ m: mayol CAPITALmf: Taakin, noj kaaj CAPITN m: Nojochil. CAPN m: Minaan u yeel u keep. CAPULLO m: untulis, unturis. CARA f: Ich. CARABINA f: Tsoon CARACOL m, zool: Juub; urich. CARAPACHO m: Sol, maak. CARBN m: Chuk. CARCAJADA f: Cheej, jaja cheej, kaam cheej. CARCOMER v: Net, not, nich, biis, sib. CARECER v: Minaan. CARGA f: Kuuch, koch. CARGAR v: Kuuch, koch. CARGO m: Kuuch CARICIA f: Bay. CARIDAD f: Matan, sij. CARIES f: Joolol koj, laab koj. CARIO m: Yaakun. CARMN m: Chak chak, jach chak, seen chak. CRCEL f: Kalab che, kalab maskab. CARDENAL m, zool: Chak tsitsib. CARDO m, bot: Mul. CARNE f: Bak CARNERO m, zool: Taman. CARNICERO m: (J)kon bak. CARO, A adj: Kook. CARPINTERA f: U kuchil u meentaal baaloob yetel che CARPINTERO m: (J)Pool che, (J)men baaloob, yetel che.

CARRERA f: alkab. CARRETERA f: Bej, noj bej CARRILLO m: Balak CARRIZO m, bot: Jalal. CARTA f: Tsiibil juun. CARTLAGO m: Muun bak, muumun bak. CARTUCHO m: Yol tsoon. CASA f: Naj, taanaj, otoch. CASAMIENTO m: Tsookol beel. CASAR v: Tsookol beel. CASCABEL f: zool: Tsab kaan. CSCARA f: Paach, sol, CASCARN m: Sol je. CASCO m: Maay. CASI adv: olak, oli, taaytak, kas CASPA f: Ta pool. CASTA F: Chiibal. CASTELLANO m: Kastlan, kastran. CASTIGAR v: Jaats, toop. CASTILLO m: Nukuch naj. CASTRAR v: U tseelel u yeel u keep baalche wa xiib. CATAR v: Tunt. CATARATA f: Sak taj, buy ich CATARRO m: Seen. CATSTROFE f: Loob. CTEDRA f: Kaans, kaanbes. CAVERNA f: aktun, sajkab. CAZA f: Tsoon, chuuk. CAZADOR, A m, f: Mak ku bin tsoon, puuj wa chuuk. CAZAR v: Tsoon, puul, chuuk. CEBAR v: Tsen, polokkin, polokkun. CEB m, zool: Wakax yan u puus. CEDRO m, bot: Kuche. CEGAR v: Chopchajal, chopkin. CEGUERA f: Chopil, choptal. CEIBA f, bot: Yaaxche. CEJA f: Mojton. CELESTE adj: Kaan. CLIBE adj: Ma tsokaan u beeli. CEMENTERIO m: Kuchil tuux ku muukul kimenoob. CENA f: Ookin janal. CENAR v: U janal mak okaan kiin. CENIT m: Chumuk kaan, chumuk kiin. CENIZA f: Taan. CENOTE m: Tsonoot. CENTINELA m, f: May ku kalan

CENTRAR v: Tsaa chumuk wa baax CENTRO m: Chumuk, tan chumuk, tsu. CENZONTLE m:, zool: Sak chik. CEIDOR m: Kax nak, jichnak. CEIR v: Kaax, jeep, jiich, tiin. CEPILLAR v: Jooch, pus, sus. CERA f: Lokok, iis. CERCA f: Suup. CERCA adv: Naats, CERCAR v: Kal paach, bakpaach, suup, koot. CERCO m: Suup, koot. CERDO m, zool: Keken. CEREBRO m: Tsoom. CERILLO m: Jiriich joop. CERO m: Mixbaal. CERMEN m: Ta xikin. CERVATILLO m, zool: Aal kej. CERVIZ f: Kul kaal, pachkab. CERRAR v: Kaal, choot, maak. CERRO m: Puuk, wiits, mul. CESAR v: Jawa, tsook, chen. CSPED m: Suuk. CESTO m: Xak, xuxak. CICATRIZ f: Buy bak. CICLN m: Chak iik. CIEGO, A adj: Chop. CIELO m: Kaan. CIEMPIS m, zool: Chimes, tsemes. CINEGA f: akal, akalche, chak luuk. CIERTO, adj: Jaaj, beey, CIERVO, A m, f, zool: Kej. CIGARRA f, zool: Chochlim, chochlem. CIGARRO m: Chamal. CIGARRN m, zool: Koochol. CIMA f: Piich. CIMBRAR v: Kool, jaats, wich CIMENTAR v: Eets, jeets, akkun. CIMIENTO m: Chuun pak. CINCHA f: Kax nak. CINCHAR v: Kaax. CINE m: Chaan. CNICO, A m, f: Ma subtal mak. CRCULO m: Wolis. CIRICOTE m, bot: Kopte. CIRIO m: Nojoch kib. CIRUELA f, bot: Abal.

CITA f: Taanbail; kiin ku yaalikoob yan u yilkuba makoob ti junpel tuux. CITAR v: U yaalaal tuux yetel baax kiin kun u yiluba makoob; taanbail. CIUDAD f: Noj kaaj, nojoch kaaj CIVILIZAR v: Kaambes, kaanbes. CLAMAR v: Awat, tataj awat. CLAMOR m: Awat. CLARA f: Sakil je. CLAREAR v: Sastal, sasital. CLARIDAD f: Sas, sasil. CLARO, A adj: Sas, sasil. CLASE f: Xook. CLASIFICAR v: Tsool. CLAUSURAR v: Kaal, tsooks CLAVAR v: Baaj, chiik, tsoop. CLAVCULA f: U ni baakel tseen; puytanil. CLRIGO m: (J)Kiin, yuum kiin. CLERO m: (J) Kiinoob, yuum kiinoob. CLIENTE m, f: (J)Maab, (x)Maan. CLIMA m: Kiin. CLTORIS m: U yaak peel. CLOQUEAR v: Totojkeb, totok keb. COA f: Lobche, loche COAGULAR v: Lakbal, sistal, olomtal. COATI m, zool: Chiik. COBARDE adj: Sajak, saj ol, saj luum. COBERTOR m: Teep. COBIJA f: Teep. COBIJAR v: Piix, teep COBRAR v: Mol paax, u chaabal u tojol, koonol wa meyaj. COCER v: Chaak, tajankun. COCINA f: Koben. COCINAR v: Chak janal, meen janal. COCODRILO m, zool: ain, ayin. COCOYOL m, bot: Tuk COCHINO, A m, f, zool: (m)Keken, (f) (x)leech. CODORNIZ f, zool: Beech, COGER v: Che maach. COGOLLO m: ol, kuuk. COGOTE m: Pachkab. COITO m: Tsiis, naach, taal. COJEAR v: Kojkalak, tomchalak COLA f: Nej. COLADOR m: Chanchab. COLAR v: Chach, mayt. COLGAR v: Chuuy, leech. COLIBR m, zool: Tsunuun.

COLINA f: Puuk, butun, chan wiits. COLMENA f: Jobon. COLMILLO m: Tsaay. COLOCAR v: Tsaa. COLOR m: Boon, boonil. COLORADILLA f, zool: Chekech chak peech, chekex. COLUMNA f: Tool, tsool. COMA m: Yaajtal, mukyaj. COMADREJA f, zool: Sabin. COMAL m: Xamach. COMBATE m: Baateel, baateil COMBATIR v: Baateel. COMEDOR m: Kuchil janal. COMEJN m, zool: Kamas. COMENZAR v: Kajal, joopol, lekel, chunpajal. COMER v: Janal. COMERCIAR v: Koonol. COMETA m: Buts eek COMEZN f: Saak, saakil. COMIDA f: Janal, ooch. COMIENZO m: Chunpajal, kajal, lekel, joopol. COMISURA f: Tuux ku takal wa baax; xaay chi. COMPAERO, A m, f: Lak nuup, et. COMPAA f: et, etel, iknal, lakin. COMPARAR v: Keet, et piis. COMPLETAR v: Chukbes. COMPLETO, A adj: Chuup. Chukaan, COMPONER v: Maalobkun, utskiin. COMPRA f: Maan. COMPRADOR, A m, f: May ku maan, (J)maan, (x)maan. COMPRAR v: Maan. COMPRENDER v: Naat. COMPRESIN f: Yoot, peech peets. COMPRIMIR v: Chchankun, mejenkun, peech, peets. COMUNICAR v: Aal, taan. CONCAVIDAD f: Yaam, kom taam. CONCEBIR v: Yoomtal CONCEDER v: Tsaa. CONCENTRAR v: Muchkiin, mool. CONCEPTO m: Naat, tuunkul. CONCERTAR v: Maalobkin, utskiin. CONCIENCIA f: Naat, tuukul. CONCLUIR v: Tsook, tsookol. CONCLUSIN f: Tsookol CONCURRIR v: Muchtal. CONCHA f: Sol, paach.

CONDENA f: Bool keban, xot kiin. CONDENADO, A adj: Paulaan u kiin, xotaan u kiin CONDENAR v: Xot kiin, pul kiin. CONDIMENTAR v: Xaak, tsaaxaak. CONDIMENTO m: Xaak. CONDISCPULO, A m, f: et xook. CONDONAR v: Saas keban. CONDUCIR v: Biis, aktant. CONECTAR v: Nuup, nuup. CONEJO m, zool: Tuul. CONEXIN f: Nuup, nuup. CONFERENCIA f: taan, tsikbal. CONFERIRv: Tsaa, kuub. CONFESAR v: Aal keban, tsol keban. CONFESIN f: Aal keban, tsolkeban. CONFIADO, A adj: Alab ol. CONFIAR v: Alab ol CONFLICTO m: Baateel, baateil. CONFUNDIR v: Sat ol xaak pajal. CONGELAR v: Siskun, sistal CONGREGACIN f: Much. CONGREGAR v: Muchkin, mulkin. CONJUNTAR v: Muchkin, mulkin. CONJUNTO m: Much. CONMEMORAR v: Kiinbes. CONMOVER v: Peks ol CONOCER v: Kaj ol, ojelt. CONOCIMIENTO m: Naat, Ojel, tuukul; kaj olal CONSEJERO, A m, f: Tsol xikin. CONSENTIR v: Cha; u paatal u meentaal je baaxake. CONSERJE m: (J)Kanan, (J)Kalan. CONSERVAR v: Kanan, kalan, liks. CONSOLAR v: Nays ol CONSOLIDAR v: Chichkuun CONSOM m: Kaab bak, jail bak. CONSORTE m, f : (m)icham, (F) atan. CONSTELACIN f: Eekoob u tsolmubaoob. CONSTRUCCIN f: Beet, meent, liks CONSTRUIR v: Beet, meent, waakun, liks. CONSULTAR v: Kat chi. CONSUMAR v: Tsookol. CONSUMIR v: Xuup. CONTAGIAR v: Paak, taak,. Tsaay. CONTAMINAR v: Kaskuun. CONTAR v: Xook; tsikbal, aal. CONTENER v: Biis, baal.

CONTENTAR v: Kiimakkun. CONTENTO, A adj: Kiimak ol, kiki ol, kiimak. CONTESTAR v: Nuuk. CONTIGUO, A adj: et chi, tutsel. CONTORNO m: Bak paach. CONTRAER v: Moots, moot, CONTRIBUCIN f: Bool, ant, antaj. CONTRIBUIR v: ant, antaj, bool. CONVALECER v: Cha muuk, cha ol, utstal. CONVERSACIN f: Taan, tsikbal. CONVERSAR v: Taan, tsikbal. CONVERTIR v: Suut, keex. CONVIDAR v: Mul janal. CONVIVIR v: Much kuxtal, mul kuxtal, et kajtal. CONVOCAR v: Taan, taanbaj, taanbail. CONVULSIN f: Lootol. CNYUGE m, f: (m)icham, (f)atan. COPETE m: Poot. COPIAR v: U meentaal junpel baal jeex ulake. CORAJE m: Tsikil, puujul. CORALILLO m, zool: Kalam. CORAZN m: Puksiikal. CORCHAR v: Jaax, bal kab, choot. CORCHO m: Mak. CORDERO m, zool: Chan taman. CORDILLERA f: Puuk, wits. CORDN m: Kax tab chan suum, kuuch. CORO m: Mul kaay, much kaay. CORRAL m: Kuchil tuux ku kaalal baalcheoob jeex CORREA f: Kaxnak. CORRECAMINOS m, zool: Kumkumi. CORREGIR v: Utskiin. CORRER v: alkab. CORRETEAR v: alkabans, alkabkun, alkabt. CORRIDA f: alkab; pay wakax. CORNEAR v: Koch. CORNUDO, A m, f: Mak ku tuusul tumen yatan wa u yicham. CORROER v: Waay, maas. CORSARIO, A m, f: May ku yookol ich kaknab. CORTAR v: Chaak, xoot, xoot, kuup. CORTE m: Chaak, xoot, xoot, kuup. CORTEZA f: Sol, paach. CORTO, A adj: Kom, xoot xuut CORVA f: Looch, puus, waats, wuuts. COSA f: Baal, baax. COSECHA f: Jooch, mool, uux, took.

COSECHAR v: Jooch, mool, uux, took, ens. COSER v: Chuuy. COSQUILLAS f: Chajal, chikil. COSTA f: U jal kaaknab, u chi kaknab. COSTADO m: Tsel, xax. COSTAL m: Chim, mukul. COSTILLA f: Chalaat. COSTRA f: Sol, ooxel. COSTUMBRE f: Suuk, suukil COSTURA f: Chuuy. COSTURAR v: Chuuy. COTORRA f, zool: Tuut. COXIS m: Kuul, bobox, bak nej, tuch nej. CRNEO m: Tseek, baakel pool. CRECER v: Chijil, nuuktal, nojochtal; yaabtal. CRDITO m: Paax. CREENCIA f: Ok olal, tuukul. CREER v: Tuukul, oks ol. CREPITAR v: Wakal, tipix. CREPSCULO m: Okol kiin, okaan kiin. CRESPO, A adj: Muuch, mulix. CRESTA f: Piich, teel. CRA f: Aal, mejnil. CRIADO, A m, f: (j)Koos, (x)koos, (j)meyjil, CRIAR v: Tsen. CRIATURA f: Paal CRIMINAL m: Kinsaj mak. CRIN f: Tsuuk, tsoots tsimin. CRISTO m: Kiichkelem yuum. CROAR v: Kaay muuch, taan muuch, awat muuch. CRUCE m: Xaay, xaay. CRUDO, A adj: Cheche. CRUJIR v: Jeech, jerech, jirich. CRUZ f: Katab che. CRUZAR v: Katal, kaatman. CUAJAR v: Taat, lakbal, sistal, olomtal. CUL pron: Makalmak. CUALQUIER, A pron: Je makalmake, je maxake. CUNDO adv: Baax kiin, bikix. CUNTO adv: Bajux, bajun. CUARTA f: Nab. CUARTEAR v: Buuj, je, teej, CUATRO m: Kan. CUBETA f: Choy. CUBRIR v: Piix, juuk, teep, tsiik CUCARACHA f, zool: Kuruch, na tsuul.

CUCHARA f: Joopob. CUCHILLO m: Xotob. CUELLO m: Kaal. CUENTA f: Xook. CUENTO m: Tsikbal. CUERDA f: Suum. CUERNO m: Baak, xuulub. CUERO m: Kewel, ootel. CUERPO m: Winkil, winklil. CUEVA f: aktun, sajkab CUIDAR v: Kalan, kanan. CULEBRA f, zool: Kaan. CULERO m: Tas iit. CULO m: Iit, mool, chuun. CULPA f: Siipil. CULTIVAR v: Pakal. CULTURA f: Tulakal baal ku kanik yetel ku kaansik mak. CUMBRE f: Ni, piich, jool, kaanalil. CUMPLEAOS m: Kiin kaaba. CUNA f: Kuchil tuux ku chikuntaal wenel channpal. CUA f: Noox, takab, tak che. CUADO, A m, f: (m)Baal, (f) (x)baal. CURA m: (J)Kiin, yuum kiin. CURANDERO m: (J)Meen; wiinik ku tsaak yetel xiw waa yetel payal chi. CURAR v: Tsaak. CURTIDOR m: (J)Bon kewel, (J) tsaan kewel. CURTIR v: Bon kewel, tsaam kewel. CURVA f: Waats, wuuts, koop, chootol. CUTIS m: Oot, ootel.

CH
CH f: U kanpel tsib ich kastlan taan CHACHALACA f: zool: Baach CHAMUSCAR v: Son kak, lets. CHAPARRO, A adj: Kaabaj, pokox. CHAPEAR v: Jaran chaak, kool. CHAPEO m: Jaran chaak, kool. CHAPOTEAR v: Bokol ja, baxal ja. CHAQUISTE m, zool: Wel. CHARAL m, zool: Sak, tsak. CHARCO m: Ja akakbal ti junpel koom. CHARLA f: Tsikbaj, tsikbal. CHASCO m: Tuus. CHATO, A adj: Mach. CHAYA, bot: Chaay. CHICLE m: Cha, yiits ya, chaach. CHICO, A adj: Chan, chichan, mejen. CHICOTE m: Junpel chan suum chich jaxaani yetel tsabaan u yook utiaal u yuchul jaats. CHICOTEAR v: Jaats. CHICHARRN m: Yootel keeken tsajaan tiaal jaantbi. CHIFLAR v: Xuuxub. CHILE m, bot: Iik. CHILLAR v: Awat. CHIMENEA f: Beel buuts, kuchil tuux ku jokol buuts. CHINCHE f, zool: Pik. CHINGAR v: Toop. CHIQUERO m: U naj keken, kuuchil tuux ku kaalal keken. CHIQUITO, A adj: Chan, chichan, mejen CHISME m: Aalaj baal, liksaj taan. CHISMEAR v: Aal baal, liks taan. CHISMOSO, A adj: Aalaj baal, liks taan. CHISPA f: Tipix kak CHISPEAR v: Tipix kak. CHISTE m: Baxal taan. CHOCAR v: Nak taan, nak tan. CHOCOLATE m: Chukwa. CHORIZO m: Bekech chooch butaan yetel kuxub yetel tsaats. CHORREAR v: Chooj, tiis, weej tiix. CHORRO m: Chooj, tiis, weej. CHOZA f: Paasel. CHUBASCO m: Kaam chak. CHUCHERA f: Baal ma kooji. CHUECO, A adj: Keech, keechel, keekech, loochol, looloch; CHULETA f: Chalaat yaan u bakel tiaal u jaant mak.

CHULO, A adj: Jatsuts, (m) kiichkelem, (f) kiichpan. CHUPAFLOR m, zool: Tsunuun. CHUPAR v: Chuuch, maats tsuuts.

D
D f: U jopel tsibil kastlan taan. DAMA f: Xunan, koolel. DANZA f: okot. DANZAR v: okot DAAR v: Kaskuun, meen loob. DAO m: Loob. DAR v: Tsaa. DARDO m: Juul. DEBAJO adv: Yanal, yaalan, kaabaj, kaabal. DEBER v: Paax. DBIL adj: Toonaan, ma muukil. DECAER v: Toontal, man ol. DECEPCIN f: Okom olal. DECESO m: Kimil. DECIR v: Aal, taan. DECLARAR v: U nuukbes, tsool, tsaa unuk, aal. DECLINAR v: emel, patal. DECORAR v: Jatsutskuun, jats utskin. DEDICAR v: Tsaa ol, kuub ol. DEDO m: Aal kab, aal ook. DEFECAR v: Ta. DEFENDER v: antaj, took. DEFORMAR v: Yaach, yuuch. DEFORME adj: Moch, yaach. DEFRAUDAR v: Ookol, tuus. DEFUNCIN f: Kimil. DEGENERADO, A m, f: (j)Kaschajaan, (x)kaschajaan. DEGENERAR v: Kastal, kaschajal, kaspajal, kaskuun. DEGLUTIR v: Luuk, tats luuk, tuts luuk. DEGOLLADO, A adj: Ma kaal, kul kaal. DEGOLLAR v: Xot kaal, kup kaal, chak, kul kaal, luks kaal. DEGRADAR v: otsikun, toonkin, jaaykun. DEIDAD f: Kuj. DEJAR v: Paat. DELANTE adv: Tan, tanil, aktan. DELATAR v: Tak pool, tak jool. DELEITAR v: Kikun ol. DELGADO, A adj: Bekech, biich, tsooy, tsoyaan, jaay.

DELICADO, A adj: Neets. DELICIOSO, A adj: Ki DELINQUIR v: Siip. DELIRAR v: Taantan pool, taantan jool. DELITO m: Siipil, keban. DEMANDA f: Kant, tsaa. DEMANDAR v: Kat, tak pool, tak jool. DEMENTE adj: Choko pool, choko jool. DEMONIO m: Kisin, kaasi baal, xulub. DEMORAR v: Xantal. DEMOSTRAR v: Ees, DENSO, A adj: Tat. DENTADURA f: Koj. DENTERA f: Chaaj, chaa koj. DENTRO adj: Ich, ichil, ichij. DENUNCIAR v: Tak pool, tak jool, aal. DEPARTIR v: Tsikbal. DEPENDIENTE M, F: (j)Koonol, (x)koonol. DEPILAR v: Koos, tsiik, jok tsoots. DEPLORAR v: Yaj olt. DEPORTE m: Baxal. DEPOSITAR v: Tsaa, kuub. DEPSITO m: Chaltun, jaltun. DERECHO adj: Nooj, toj, tats. DERRAMAR v: Week, tiix, lal, kiit. DERRETIR v: Yiib, yaal, puuk. DERRIBAR v: Lubs, juut, puuk, niik. DERROCAR v: Luuks, lubs. DERROCHAR v: Xuup. DERRUMBAR v: Juut, niik, jeen, puul. DESABROCHAR v: Waach DESAFO m: Baateel, baateil. DESAGARRAR v: Jalkabt, cha. DESAGUAR v: Joos ja, pul ja, wek ja. DESAJUSTAR v: Cha. DESAPARECER v: Saat, baal. DESARROLLADO, A adj: Nojoch chajaan, nukchajaan, maalob chajaan. DESATAR v: Waach, cha. DESAYUNO m: Ukul. DESBARATAR v: Joob, juut, puuk, pa, niik, tilik. DESBASTAR v: Pol, jooch. DESBORDAR v: Tuul. DESCALABRAR v: Chin pool, jats pool. DESCALZAR v: Tsel xanab, luks xanab. DESCALZO, A adj: Ma xanab. DESCANSAR v: Jeelel, waatal.

DESCANSO m: Jeelel, waatal. DESCARGAR v: ems kuuch, luks kuuch. DESCENDENCIA f: Chiibal, aaloob, mejenoob. DESCENDER v: emel, tsaam, jayal. DESCIFRAR v: Naat. DESCOMUNAL adj: Taj nojoch. DESCONTAR v: Luks, eems tojol, ens tojol. DESCRIBIR v: Tsool. DESCUARTIZAR v: Paay, xoxoot DESCUBRIR v: Sil, kaxant. DESCUIDAR v: Nays ol DESDENTAR v: Jots koj. DESEAR v: Kat, ot, tsiibol taak, pooch. DESECHAR v: Puul, juks. DESEO m: Taak, tsibol, poochil, DESERTAR v: Jokol, putsul. DESESPERACIN f: Xet ol, naks ol, tsikil. DESFALLECER v: Sat ol. DESFILAR v: Tsol ximbal. DESFLORAR v: Jaat, taak. DESFONDAR v: Joomchajal, tonchajal. DESGARRAR v: Laach, jaat, xeet. DESGRACIA f: Toop, loob, kaas. DESGRACIAR v: Kaskuun DESGRANAR v: Oxoon, peel, puuch. DESHACER v: Puuk, pa, juub juut. DESHIDRATACIN f: Wachkajal DESHIERBA f: Pak. DESHILAR v: Jil, jit, tilik. DESHINCHAR v: Tsuum, tsumul. DESHOJAR v: Luks le, pep tok le. DESHONRAR v: Kaskuun, taak. DESISTIR v: Paat. DESLEIR v: Puuk, yaach. DESLINDAR v: Xot kax. DESLIZAR v: Jaak, kiip, piit. DESLUMBRAR v: Juul ich. DESMAYAR v: Saatal ol, sak kimen. DESMONTE m: Kol kax. DESNIVEL m: Nix, nixkab, toonton. DESNUDAR v: Chaknult, pit nook, tsel nook, luks nook. DESNUDO m: Chaknul, ma nook. DESOLLAR v: Tsiip, pees. DESPACIO adv: Chaanbel, junjunpit. DESPACHAR v: Tuxt. DESPEDIR v: Cha, joks, luks, tojol chin.

DESPEGAR v: Laak. DESPEINAR v: Xaaxak pool. DESPEJAR v: Pik, chikbes. DESPEPITAR v: Peel, tseej. DESPERDICIO m: Xiix, yala. DESPERTAR v: Ajal. DESPISTAR v: Saat. DESPLOMAR v: Banal, jeen, luut, luub, niik DESPLUMAR v: Pep. DESPOBLADO m: La kaaj, kaaj minaan u makiloob. DESPOBLAR v: U bin u kajnaliloob junpel kaaj DESPOJAR v: Luks, took, tseel. DSPOTA m: Kasaan, topaan. DESPRENDER v: Banal, taak, luub, poots. DESTAPAR v: Je, tsel maak. DESTETAR v: Tok iim, tok chuuch, luks chuuch. DESTILAR v: Kaabankil. DESTITUIR v: Joks, luks. DESTREZA f: Pek, sebaanil, pekaanil. DESTROZAR v: Xeet, tsiik. DESTRUIR v: Kaskuun, niik, juut. DESVALIDO, A adj: Nuum. DESVALIJAR v: Ookol, tseel u baaloob. DESVANECER v: Xiib. DESVIACIN f: Looch, choot. DESVIAR v: Looch, choot, cheet, keech. DESVO m: Jal paach, pach bej. DESVIRGAR v: Kaskuun, taak. DESYERBA f: Pak. DESYERBAR v: Pak. DETECTAR v: Kaxan. DETENER v: Jeelel, jeels, waatal, waakuns, kaal DETERIORARv: Kastal, jutul, laabtal, uchbental. DETESTAR v: Peek. DETONAR v: Waak. DETRS adv: Paach, paachil. DEUDA f: Paax. DEUDO, A m, f: Lak. DEVOCIN f: Yaakunaj ol. DEVOLVER v: Suut. DEVORAR v: Luuk, janjan janal, tats luuk. DA m: Kiin. DIABETES f: Chujuk kiik, chujuk wiix. DIABLO, A m, f: Baabaal, kisin, kaakas baal xulub. DIALECTO m: U jelaanil taan ku sijil ti u na taan. DILOGO m: Tsikbal ich kaatul makoob.

DIAMANTE m: Jatsuts sak tuun ku lembal DIARIO, A adj: Sansamal. DIARREA f: Waach, wachkajal, kaxil, tirix ta. DIBUJAR v: U tsibtaal wa u boonol u yoochel hunpel baal. DICHA f: Kiimak olal. DICHOSO, A adj: Ki ol. DIENTE m: Koj. DIETA f: Pis janal, pit janal. DIFAMAR v: Aal baal. DIFERENCIA f: Jelaanil. DIFERENTE adj: Jelaan, jejelas, yaanal. DIFCIL adj: Yaaj, talam. DIFUNTO, A adj: Kimen. DIGERIR v: Tajal janal, tajal ooch, emel ooch. DIGESTIN f: Tajal janal, tajal ooch. DIGNO, A adj: Tsikbeen. DILIGENTE adj: Sakol, taaj. DILUIR v: Puuk yaach. DILUVIO m: Bulul, bulkabal. DIMISIN f: Paat. DIMITIR v: Paat. DINAMITA f: Waak, baal ku DINASTA f: Chiibal. DINERO m: Taakin. DIOS m: Kuj, yuumtsil, kiichkelem yuum. DIRECCIN f: U beil, u bejil. DIRECTO, A adj: Toj, taats. DISCORDIA f: Takal taan. DISCURSO m: Tseek. DISCUTIR v: Baateel taan, sakach taan. DISENTERA f: Kiik nak, kiik ta. DISFRAZAR v: Jelbes, jeel. DISGUSTAR v: Kuux, kuuxil, tsikil, puujul. DISGUSTO m: Kuux, cha kuux. DISIMULAR v: Taak, mak chi. DISIPAR v: Saatal, xuup, xuupul. DISLOCAR v: Juuk, tuuk. DISMINUIR v: Chichankuun, tsaapajal, minaankuun. DISOLVER v: Puuk, yiib. DISPARAR v: Wak tsoon, tsoon DISPARO m: Tsoon. DISPERSAR v: Kiit, kitpajal, pa DISPUTA f: Baateel, baateil. DISTANCIA f: Nachil, yam. DISTANTE adj: Nach. DISTINGUIR v: Kaj ol, il; tet, yey.

DISTINTO, A adj: Jelaan, yaanal, kexpajaan. DISTRACCIN f: Nay olal. DISTRAER v: Nay ol. DIURNO, A adj: Ich kiin. DIVERSIN f: Chaan, baxal. DIVERSO, A adj: jejelas, jelaan DIVERTIR v: Kiimakkun ol, nays ol. DIVIDIR v: Toox, jaats, buj, xoot. DIVISAR v: Iil. DIVISIN f: Kas. DIVORCIAR v: Paat, patba. DIVORCIO m: Paat, patba DIVULGAR v: Tsaa ojetbil, men ojetbil. DOBLADILLO m: Biil, biilil. DOBLAR v: Wuuts. DOBLEZ m: Waats, wuuts, wuutsul. DOCENCIA f: Kaansaj, kaambesaj. DOCENTE adj: Max ku kaansaj, max ku kaambesaj. DCIL adj: Suuk, suukaan. DOCTOR, A m, f: May ku tsaak kojaan. DOLER v: Yaaj, chiibal, kiinam. DOLOR m: Yaaj, chiibal, kiinam. DOMAR v: Sukkin baalcheoob. DOMESTICAR v: Alakt, suukkin. DOMICILIO m: Naj, taanaj, otoch DONAR v: Si, tsaa. DONCEL m: Tankelem, tankelen. DONCELLA f: Suujuy, xlobayan, xlobayen, chupal. DNDE adv: Tuux. DORMIR v: Wenel, wenej. . DORMITORIO . U najil wenel. DORSO m: Paach, puuch. DOS adj: Ka. DOTE f: Muujul. DUDA f: Pek ol. DUENDE : Alux, arux DULCE ADJ: Chujuk. DUPLICAR v: Uka meentaal junpel baal. U meentaal kaaten junpel baal. DURAR v: Xantal, uchbental. DURMIENTE adj: Wenekbal DURO, A adj: Chich, chuchul, tsuuy.

E f: Le tsib jeela je bix u juum ich maayae bey xan u juum ich kastlan taan. ECLIPSE m: (de sol o de luna) U chiibal kiin wa uj. ECO m: Eets ECHAR v: Chiin, puul. EDAD f: Jaabil. EDIFICAR v: Waakun, liks, meent. EDIFICIO m: Nojoch naj mentaan yetel pak. EDUCACIN f: Kaambes, kaans EDUCAR v: Kaans, kaambes. EFECTUAR v: Meen, uchul. EGOSTA adj: Tsuut. EJIDO m: U kaxil kaaj, u luumil kaaj. El art: Tsib ku bin tanil ti junpel kaaba tiaal u yeesik xiib yetel chen juntul wa junpel. L pron: Leti. ELSTICO, A adj: Saats, sasatski. ELEGANTE adj: Jatsuts, kiichkelem. ELEGIR v: Tet, yey, ELEVAR v: Naaks, chuy, kaanalkun liks. ELIMINAR v: Joks, luks xuuls. ELOTE m: bot: Nal. ELLA pron: Leti le taan jeela chen utiaal xchup wa koolel. ELLO pron: Le tsiib jeela ku meyaj tiaal u yeesaal u kaaba xiib bey xan xchup. EMBARAZAR v: Yoomkin, yoomtal. EMBARRO m: Pak luum. EMBELLECER v: Jatsutskin, jatsutskun. EMBESTIR v: Koch. EMBORRACHAR v: Kalkun kaltal. EMBROCAR v: Nook, noktal, nokkin. EMBRUJAR v: Wayt, pul yaaj. EMBUDO m: Butub. EMBUTIDO m: Buut, butaan. EMBUTIR v: Buut, chook. EMIGAR v: Jokol, biin. EMOCIN f: Kiimak ol. EMPACAR v: Paak, wool. EMPACHAR v: Tiit, tiittal. EMPALIZADA f: Kolojche, koloxche. EMPANADA f: Chancham. EMPAPAR v: Chuul, popokin. EMPAREJAR v: Keet, taxkun, tatskun. EMPATAR v: Tsaay, taak. EMPEINE m: Pach ook. EMPELLA f: Tsaats, polkil. EMPEAR v: Pat baal yolal taakin. EMPEZAR v: Chunbes, chunpajal, kajal, lekel.

EMPINAR v: Jottal, xaktal, jotkin. EMPRICO, A adj: Chen kambil. EMPLEADO, A m, f: Meyaj mak EMPOLVAR v: Pos luum, tos luum. EMPOLLAR v: Pajkun, pakkun juk. EMPUJAR v: Lenchin, tulchin EMPUAR v: Maach, laap lap kab. EN prep: Ti, tu. ENAMORAR v: Yaakun. ENANO, A m, f: Aklax, kaabal baakel. ENCAJAR v: Ooks, laap, nuup, kaap, juup. ENCARCELAR v: Kaal. ENCARECER v: Koojkin. ENCARGAR v: Kuben. ENCARGO m: Kuben. ENCARNAR v: Buy bak. ENCENDER v: Taab, joop. ENCERRAR v: Kaal. ENCA f: Chuun koj. ENCIMA adv: okol. ENCLENQUE adj: Peex. ENCOGER v: Moots. ENCOMENDAR v: Kuben ENCONTRAR v: Kaxan, iil, naktan. ENCORVAR v: Puum, waats, looch, pooj. ENCUBRIR v: Taak. ENCUERAR v: Tsel nook, pit nook, luks nook, chaknul. ENDEBLE adj: Biich. ENDEMONIAR v: Okol kisin ti mak. ENDEREZAR v: Tojkin, taats, tatskun. ENDULZAR v: Chujukkin. ENDURECER v: Chichkun, chichtal, nolba. ENEMIGO, A adj: Cha kuxtaan ENRGICO, A adj: Chich. ENFERMAR v: Kojaankun, kojaantal. ENFERMEDAD f: Kojaanil. ENFERMO, A adj: Kojaan. ENFLAQUECER v: Tsooy, tsooyol, bekechtal, biichtal. ENFRENTE adv: Aktan, tan. ENFRIAR v: Siskun, sistal, keeltal. ENFURECER v: Puujkin, puujs. ENGALANAR v: Jatsutskin, jatsutskun. ENGANCHAR v: Lechkun, leech. ENGAAR v: Tuus. ENGAO m: Tuus. ENGARROTAR v: Lot kej, loot.

ENGORDAR v: Polokkin, polokkun ENHEBRAR v: Juul. ENHILAR v: Juul. ENJAMBRE m: Much kaab. ENJAULAR v: Kaal, kaal tu che. ENJUAGAR v: Tix ja, chaal ENOJAR v: Kuux, puuj, ENORME adj: Nojoch ENRAMADA f: Makan. ENREDAR v: Baak, babak. ENROLLAR v: Koots koop, biil. ENROSCAR v: Koop, koots biil ENSALADA f: Xeek. ENSARTAR v: Juul, loom. ENSEGUIDA adv: Seb. ENSEAR v: Kaans, kaambes. ENSUCIAR v: Kukul luumt, ekkun. ENTENDER v: Cha unuk, naat ENTERO, A adj: Tulis, chikaan chukaan. ENTERRAR v: Muuk. ENTONCES adv: Le tun, je tun . ENTRAA f: Jobnel ENTRAR v: Okol, man ENTRE prep. Ich, ichil, yam, kap. ENTREGAR v: Kuub, tsaa. ENTRETENER v: Nay, nays ol. ENTREVISTAR v: Kat chi. ENTUMECER v: Siistal. ENUMERAR v: Xook. ENUNCIAR v: Aal. ENVASAR v: Tooj, buut ENVEJECER v: Chijil. ENVS m: Paach. ENVIAR v: Tux. ENVIDIA f: Yaj ol, tsibol. ENVIDIAR v: Tsiibol, yaj ol. ENVIUDAR v: Patal tu juun; (m)kimil atan, (f)kimil icham. ENVOLTORIO m: To, teep. ENVOLVER v: To, teep, wool. EPIDEMIA f: Ban kimil, jay kimil, ban kojaantal, jay kojaantal. EPIDERMIS f: Oot, ootel. POCA f: Kiin, kiinil. EQUIPAJE m: Kuuch. EQUIVOCAR v: Tuubul, saatal. ERA f: Kiin, kiinil. ERGUIR v: Waakun, tojkin, techkun.

ERIZAR v: Xib, xiix mukuy. ERIZO m, zool: Kiix ooch, kiix pach ooch. ERMITAO m: May kajaan tu juun je tuuxake. ERROR m: Kaas, ma maalobi, ma beyi. ERUCTAR v: Keeb. ERUPCIN f: Kaak, pawo. ESCALDAR v: Mak, xaak. ESCALERA f: Eeb. ESCAPAR v: Putsul, biin. ESCARABAJO m, zool: Kuklim, kuklim ta. ESCARBAR v: Pan, kooy, buuk, paas. ESCARPA f: Tool pak. ESCASEAR v: Minaantal. ESCASEZ f: U patal minaan wa baax. ESCLAVO, A adj: Paalitsil, mak ku meyal tiaal max manej; (J)koos. ESCOBA f: Mis, misib. ESCOGER v: Tet, yey, xix. ESCONDER v: Taak, baal. ESCOPETA f: Tsoon. ESCORAR v: Tsool. ESCORPIN m, zool: Sinaan. ESCOZOR m: Saak, saakil, elel. ESCRIBIR v: Tsib. ESCRITURA f: Tsib, tsibil. ESCROTO m: Chim. ESCUCHAR v: Uuy. ESCUELA f: Najil xook, kuchil kaansaj. ESCUPIR v: Tub, jak tub. ESE, A adj: Lelo, le jeelo. ESFORZAR v: Men muuk, tsaa ol. ESMERIL m: Juux. ESFAGO m: ul, u beel janal, u bejil janal. ESPALDA f: Puuch, paach. ESPANTAPJAROS m: Bojol. ESPANTAR v: Jaas, jaas ol, jakol. ESPANTO m: Way, babaal. ESPAOL, A adj: Kastlan, kastran. ESPARCIR v: Kiit, tiit, tot, tos. ESPECTRO m: Kaasi baal. ESPEJO m: Nen. ESPELN m, bot: Xpelon. ESPERANZA f: Alab ol. ESPERAR v: Paat, alab ol. ESPESO, A adj: Tat, lolomki. ESPESURA f: Piim, tatil, piimil, su. ESPA m, f: Chuk.

ESPIGA f: Yiij. ESPIGAR v: Yiijankil, pochajal. ESPINA f: Kiix. ESPINILLA f: Tselek, baakel ton. ESPINO m: Kiix. ESPRITU m: Pixan, ol. ESPOSO, A m, f: (m)icham, (f)atan ESPULGAR v: Chich, xix. ESPUMA f: Oom. ESQUELETO m: Baakel. ESQUINA f: Tiits, tuuk ESQUIVAR v: Jeech. ESTABLECER v: Kajal, chunbes, chunpajal, jeets. ESTABLO m: U najil tuux ku kaalal wakaxoob yetel xan tsiminoob. ESTACA f: Tsop che. ESTACAR v: Chik che. ESTACIONAR v: Waatal, jeelel. ESTAFADOR, A m, f: Ookol. ESTAFAR v: Ookol. ESTALACTITA f: Chak xiix. ESTALAGMITA f: Chak xiix. ESTALLAR v: Waak, wakal, tuup. ESTAMPAR v: Tsaal, taak. ESTANCAR v: Waatal; xuulul, nikil, nikkun. ESTAR v: Antal ESTATURA f: Baakel. ESTE m: Lakin. ESTERNN m: Baakel tseem. ESTIRCOL m: Ta ESTIRAR v: Saats, tiin, tiich, siin. ESTOFADO m: Mak kuum ESTMAGO m: Tsuuk, tsuukel, nak ESTORNUDAR v: Jesim. ESTRANGULAR v: Bits kaal, jich kaal, bits yul. ESTREGAR v: Jaax, bay, ji, cho, paats. ESTRELLA f: Eek. ESTRENAR v: U tsaabal wa u meyaj tumben baal. ESTREIMIENTO m: Kal ta ESTUCHE m: Piix, baas ESTUDIAR v: Xook, kaanbal. ESTPIDO, A adj: Ma naat, tsuuy pool, chich pool. ETERNO, A adj: Minaan u kajal mix u xuul; jach xaan. EUNUCO m: May tselaan u yeel u keep. EVACUACIN f: Joks; ta. EVACUAR v: Joks ta. EVAPORAR v: Saap

EVASIN f: Putsul. EVOCAR v: Kaas. EXACTO, A adj: Beey, beyo, juch beyo; jach tu piis, jach leti, pelech. EXAMINAR v: Choch, kaat, cha taan, xaak. EXCAVAR v: Pan. EXCEDER v: Tiip, tipil, man, pit man. EXCESO m: Maanal, tiipil, yaabil. EXCITACIN f: Ko, koil, taakkun. EXCITAR v: Taaktal, taakkun, taajkun. EXCUSADO m:Naj tankaj kuchil ta. EXHIBIR v: Ees. EXIGIR v: Kat. EXISTIR v: Antal, kuxtal. EXPENDIO m: Tuux ku yuchul koonol. EXPERTO, A adj: Jach kaanbanajaan; mak u jach yojel junpel baal. EXPLICAR v: Tsool, tsol taan. EXPLORAR v: Choch, iil, kaxan. EXPLOSIN f: Wakal, waak. EXPLOTAR v: Waak, wakal, xik, xikil. EXPONER v: Ees, tsaa chaanbil, tsaa iibil. EXPRIMIR v: Yaach, yeets, peets. EXPULSAR v: Joks, puul. EXTENDER v: Siin, xiit, tiin, jaay, jaykun. EXTERIOR adj: Paach, paachil, tankab, tanxel. EXTERMINAR v: Tsooks, xuuls, cheej, kims. EXTRAER v: Joks, jook. EXTRANJERO, A m, f: Tanxel makm tanxel kaajil. EXTRAVIAR v: Saat. EXTREMO, A adj: Xuul, ni, tsook, piich. EYACULACIN f: Taak, kuchul, uul. EYACULAR v: Taal, kuchul, uul, kojol.

F
F f: Uukpelil tsib ich kastlan taan. FBRICA f: U kuchil u meentaal baaloob. FABRICAR v: Meen, beet. FCIL adj: Chen chaabil, ma talami, ma yaji. FAENA f: Meyaj. FAISN m, zool: Kanbul. FAJA f: Kax nak. FALO m: Keep, toon. FALSO, A adj: Ma jaaji, tuus. FALTAR v: Siip.

FAMA f: Pektsil, peksil. FAMILIA f: Chiibalil, laktsilil FANTASA f: Tuukul mak. FANTASMA m: Way, baabaal, jaas ol. FARDO m: Kuch. FARINGE f: ul. FASTIDIAR v: Naks ol, naks ol. FATIGA f: Kaanal. FATIGADO, A adj: Kaanaan. FAUNA f: Baalcheil, baalcheoob. FAVOR m: ant, antaj, men uuts. FCULA f: Nooy FECUNDAR v: Cheek, cheeks. FECHA f: Kiin, kiinil. FELICIDAD f: Kiimak olal. FELIZ adj: Kiimak ol. FEMENINO, A adj: Xchup, chupil. FEO, A adj: Kaas. FERIA f: Chaan. FERMENTAR v: Yomtal, pajtal, suutstal. FEROZ adj: Tsik. FRTIL adj: Yaab u tsaik u yich wa u yaal. FETICHE m: Polbil che. FETO m: Chan paal ma sijki. FIADO adj: Paax. FIAR v: Paax. FIBRA f: Sook, sook. FIEBRE f: Chokwil. FIERA f: Tsiik baalche. FIESTA f: Chaan, mankinal. FIGURA f: Oochel. FIJAR v: Taak, jeets, akkun. FILA f: Tsool, tool. FILO m: Yeej. FILTRAR v: Tooj, taaj, chaaj, tsiib. FIN m: Xuul, tsook, naak. FINADO, A m: Kimen. FINAL m: Tsook, xuul. FINCA f: Xtansia. FINGIR v: Tuus. FINO, A adj: Mamaykil, mamaykil. FIRMAMENTO m: Chuun kaan. FIRMAR v: Joron tsib, jojon tsib. FIRME adj: Chich, maalob taakli. FLACO, A adj: Tsooy, tsoyaan, bekech, choloop. FLECO m: Piik.

FLEMA f: Kaab chi, yom chi. FLEXIBLE adj: Wutskalak, wuwutski, ma chichi. FLOJO, A adj: Makol, (m)jooykep, meelen keep, (f)jooypel, meelen peel. FLOR f: bot: Lool, nikte. FLORA f: Kaaxil, cheoob. FLORACIN f, bot: Loolankil, nikteil. FLOTAR v: Kakaknak, bab. FLUIR v: alkab, jokol, wekel FOBIA f: Sajkil. FOGAJE m: Kaak FOGATA f: Kaanal kak, kak ku jojopaankil. FOGN m: Koben, koben kak, chi kak. FOLKLORE m: baaxoob suuk u meentik junpel kaaj. FONDA f: Naj tuux ku koonol janal. FONDO m: Iit. FORNEO adj: Tanxel kaajil. FORASTERO, A adj: Tanxelil, FORMA f: Winkil, FORMAR v: Paat. FORRAJE m: Yooch baalcheoob. FORRAR v: Piix. FORRO m: Piix, yal. FORTALEZA f: Muuk, chich. FOSA f: Mokoch, jool. FSFORO m: Jiriich joop. FSIL m: uchben baakoob wa soloob kimen makoob wa baalcheoob. FRACASAR v: Bin kaas ti mak. FRACTURA f: Kaach. FRACTURAR v: Kaach, kachal, teej, tejel. FRAGANCIA f: Kiibokil. FRGIL adj: Kakachki, oopki, opchalak, opkalak. FRAGMENTO m: Xet; xetel, kach, xoot. FRAUDE m: Ookol, tuus, balkab. FRER v: Tsaaj. FRENILLO m: Tiin aak. FRENTE f: Tan, aktan, tan pool, tan jool. FRESCO, A adj: ak, tumben, siis, cheche, tulup. FRIEGA f: Toop. FRIJOL m: bot: Buul. FRO, A adj: Keel, sis. FRONTERA f: Xuul, xuul u luumil junpel kaaj. FROTAR v: Ji, jaax, xuul. FRUNCIR v: Chuuk, meek, chaak. FRUSTRAR v: Luks, toop, pat kaasi. FRUTA f: Ich. FRUTO m: Ich.

FUEGO m: K ak. FUENTE f: (-natural) Sayab. FUERA adv: Paach, paachil, tankab. FUERTE adj: Mukaan, chichjaan, tatajkl. FUERZA f: Muuk. FUGA f: Putsul. FUMAR v: Tsuuts. FUNDA f: Piix. FUNDADOR, A adj: Kajkunaj. FUNDAR v: Aktal, chunpajal, kajal, kajkunaj. FNEBRE adj: Kimenil FUSIL m: Tsoon. FUSILAR v: Tsoon. FUSTN m: Piik. FUTBOL m: Kocha wolis. FUTURO, A adj: Bin uchuk.

G
G f: U waxakpelil tsib ich kastlan taan. GAJO m: Jek, jek, jekel. GALN m: May ku bukintik maalob nook. GALLARDO, A adj: (m)Kiichkelem, (f)kiichpam. GALLINA f, zool: Kaax, (x)kaax GALLINERO m: Sooy. GALLO m, zool: Teel, (j)teel. GANADERO, A m, f: Yuumil wakaxoob. GANADO m, zool: Wakax. GANANCIA f: Najal, najalil. GANAR v: Najal. GANCHO m: Jokob, lutsub. GANGLIO m: Maaj. GARGANTA f: Kaal. GARRA f: Mool. GARRAPATA f, zool: Peech. GASTAR v: Xuup. GATEAR v: Juuk. GATO m, zool: Miis, (J)miis. GAVILN m, zool: Chuuy, i. GEMELO, A adj: Iich. GEMIDO m: akam. GEMIR v: akam. GENEALOGA f: Chiibal, chiibalil. GENERACIN f: Chiibal, chiibalil.

GENIO m: (duende) Alux, arux. GENTE f: Makoob, winikoob. GEOGRAFA f: U xookil yokol kaab. GERMINAR v: Jokol, topol. GESTO m: Eets. GIBA f: Puus. GIGANTE adj: Taj nojoch, jach nojoch. GIRAR v: Suut, pirin suut. GLANDE m: Pool keep. GLOBO m: Wol, wolis. GLOTN, A adj: Joolok. GLTEO, A adj: Puuk iit, bakel iit. GOLONDRINA f, zool: Kosom, kusam. GOLOSINA f: Chujuk. GOLOSO, A adj: Joolok. GOLPE m: Loox, jaats, kool, laaj. GOLPEAR v: Kool, koop, laaj, loox. GOMA f: Iits. GORDO, A adj: Polok GORGOJO m, zool: Yikel. GORJEAR v: Kaay. GORREAR v: Mat, jochob. GOTA f: Chaaj, taaj. GOTEAR v: Chaaj, taaj. GOZAR v: Ki olt, cha u maalobi junpel baal. GRAJO m, zool: Kaaw, kaaw. GRANDE adj: Noj, nojoch, nuuk, nukuch, nuxib. GRANERO m: Chiil. GRANIZO m: Bat. GRANO m: (-de semilla) Neek GRASA f: Tsaats, polokil. GRAVE adj: Yaaj. GRIETA f: Yam, xiik, xiiki. GRILLO m, zool: Mas, sitriyo. GRIPE f: Seen. GRIS adj: Sak boox, sak ek. GRITAR v: Awat. GRITO m: Awat. GRUESO, A adj: Polok, piim. GRUIR v: Keey, tutuk chi. GRUPO m: Much. GRUTA f: aktun, sajkab. GUANACASTE m, bot: Piich. GUANO m, bot: Xaan, bom. GUAPO, A adj: Jatsuts, (m)kiichkelem, (f)kiichpam. GUARDAR v: Taak; kalan, kanan

GUARDAN, ANA m, f: Kalan, kanan. GUARIDA f: Sajkab. GUAYABA f, bot: Pichib, pich, pachi GUAYABO m, bot: Pichib, pichi, pachi GUERRA f: Baateel, baateil. GUIAR v: Muts ich, chak ich. GUISADO m: Janal, akat GUISAR v: Meen janal, chak janal. GUISO m: Janal. GULA f: Bal nak, joolokil. GUSANO m, bot: Nookol GUSARAPO m, zool: Bolin.

H
H f: U bolonpelil, tsib ich kastlan taan, ti le taan jeela ma tu juum HABER v: Yaan, antal. HBIL adj: Pekaan. HABITACIN f: Naj, otoch, taanaj. HABITAR v: Kajtal. HABITUAR v: Suuktal, suuktaj. HABLA f: Taan. HABLAR v: Taan. HACER v: Beet, meen, makan. HACHA f: Bat. HALAGAR v: Kiimak olt. HALLAR v: Kaxan HALLAZGO m: Kaxan. HAMACA f: Kan. HAMBRE f: Wiij, taakil janal. HARTO, A adj: Nak ol HAZ f: Ich, tan. HEBRA f: Tsil, tich. HECHICERO, A m, f: (m) (j) Way, (j)pulyaaj, (f) x(way, (x) pulyaaj. HECHIZAR v: Way, pul yaaj. HEDOR m: Tu, tuil. HELADO, A adj: keel.. HELAR v: Siskun. HEMBRA f: Chup, (x)chup, koolel, (x)baal. HEMORRAGIA f: Tuul kiik. HENCHIR v: Buut. HENDER v: Buuj, jeet, teej. HENEQUN m, bot: Kij, kiiw. HENEQUENAL m: Kuchil kij, kuchil kiiw.

HEPATITIS f: Kojaanil ku meentik u chuupul u tammel mak. HERBARIO m: Mak u jach yojel baaloob ti xiwoob. HERBVORO, A adj: Baalche ku jaantik xiw. HERBOLARIO m: Mak ku kaxtik xiwoob utiaal u meent a tsaakil yetel utiaal u konej. HERIDA f: Yaaj, loob. HERIR v: Kiinpajal, loob. HERMANO, A m, f: Lak; (mayor) sukuun, (f-mayor) Kiik. (m, f-menor) itsin. HERMOSO, A adj: Jatsuts, HERMOSURA f: Jatsutsil. HERNIA f: Pit tuuch, pit chooch. HERRAMIENTA f: Nuukul. HERRERO m: (J)Men maskab. HERVIR v: Look, lookankun. HIDROFOBIA f: Sajakil ti ja, koil. HIDROGRAFA f: U xookil u jail yokol kaab. HIDROPESIA f: Kojaanil ku tsaik ti mak tumen u yantal ja ich u winklil. HIEL f: Kaaj. HIELO m: Ja chichkuntaan tumen keel wa sis. HIERBA f: Xiw. HIERBATERO m: May ku tsaak yetel xiwoob. HGADO m: Taman, tamnel. HIGUERILLA f, bot: Kooch, (x) kooch. HIJO, A m, f: Aal HILAR v: Jaax. HILVANAR v: Jul puts. HINCAR v: Xoltal, xoltaj, xolkin. HINCHAR v: Chuup, chuupul. HIPO m: Tukub. HISTORIA f: U tsikbalil wa u xookil baax uchaan. HOCICO m: Ni. HOGAR m: Otoch, naj, najil, taanaj. HOJA f: Le HOJALATE RO m: (J)Utskinaj HOJEAR v: Walak HOLGAZN, ANA adj: Makol, (m) jooykep, (f)jooypel. HOLLEJO m: Saay, saayel. HOLLN m: Sabak, yabak naj. HOMBRE m: Xiib, (j)xiib, winik, mak. HOMBRO m: Kelembal, kelenbal. HOMICIDA adj: Kinsaj winik, kinsaj mak. HOMOSEXUAL m: Chupu xiib, kuuruch, kankalas. HONDA f: Yuntun. HONDO, A adj: Taam. HONGO m, bot: Kuuxum. HONRAR v: Tsiik. HORADAR v: Jool, poot.

HORCA f: Jich kaak, bits kaal. HORCAJADAS adv: a-: Jets mek. HORCN m: Okom. HORIZONTE m: Chuun kaan. HORMIGA f, zool: Sinik HORMIGN m, zool: Sakal, joch. HORMIGUERO m: Najil sinik, muul sinik. HORNO m: (-subterrneo) Pib. HORQUETA f: Xaay, tojche, toxche. HORROR m: Jaas ol, jakol. HORTELANO, A adj: Kanan pakal, kalan pakal. HOSPEDAR v: Kaam uulab, kubenba. HOSPITAL m: Najil tuux ku tsaakal kojaanoob. HOTEL m: Naj tuux ku kuchul uulaboob. HOY adv: Bejlae. HOYO m: Jool. HOYUELO m: Tuux. HUANO m, bot: Xaan. HUAYA f, bot: Wayum. HUECO m: Jool. HUELLA f: Peechak. HURFANO, A adj: Ma yuum, ma na HUESO m: Baak. HUSPED, DA m, f: Uulab. HUEVO m: Je, eel. HUIR v: Putsul, jokol. HULE m: Kiik che, saats, HUMANIDAD f: Winikil. HUMANO, A adj: Winik, mak, luum kaab. HMEDO, A adj: Chuul. HUMILDAD f: otsilil. HUMILDE adj: otsil. HUMILLAR v: Toonkin, sublakkun. HUMO m: Buuts. HUMOR m: (-de animal) Kaab. HUNDIR v: Tsaam, buul, bulul, tomchajal. HURACN m: Chak iik. HURAO, A adj: Koox. HURGAR v: Loom, jul che. HURN m, zool: Sabim. HURTAR v: Ookol. HURTO m: Ookol. HUSMEAR v: utsben, uuts, cha book.

I
I f: U kajunpelil tsib ich kastlan taan. IDEA f: Tuukul. IDENTIFICAR v: Kajol. DIOMA m: Taan. IDOLO m: Polbil che, kuj. IGLESIA f: U yotoch kiichkelem yuum, naj kuj. IGNORANTE adj: Mak ma u yojel wa baaxi. IGNORAR v: Ma ojel. IGUAL adj: Keet, beey xan IGUALAR v: Keet, taxkun. IGUANA f, zool: Juuj, tool, tol juuj. ILESO, A adj: Ma uch loob tii, ma uchuk loob tii. ILCITO, A adj: Ma utsi, ma maalobi. ILUMINAR v: Saskun. IMAGEN f: Oochel. IMAGINAR v: Tsi ol, tuukul. IMBCIL adj: Meelem, minaan u naat. IMITAR v: ets, u beetik mak le ku meentik ulake. IMPEDIR v: Weet. IMPERFECTO, A adj: Ma tsokaani, ma maalob mentaani. IMPERMEABLE adj: Ma tu man jai. IMPERTINENTE adj: Nak ol. IMPLORAR v: Kat, yaanyan. IMPORTE m: Tojol. IMPOSIBLE adj: Ma tu pajtal u meentaal, jach talam. IMPOTENCIA f: Ma muukil. IMPOTENTE adj: Ma muuk, minaan u muuk. INAUGURAR v: Chunpajal, leks, kajs, jolbes. INCENDIAR v: Tok, elel , taab. INCENSARIO m: Puulut. INCISIVO m: Koj yan tanil ti u chi mak. INCLINAR v: Chiin, che, toon. INCMODO, A adj: Ma maalob aniki, ma maalob u yuukubai. INCORDIO m: Maaj. INCUBADORA f: U nukul tuux ku pajkunsaal je; u nukul tuux ku tsaabal mejen paalal ma kuchuk u kiinil u sijili. INDAGAR v: Kat chi. INDICAR v: Ees. NDICE m: (dedo-) Tuchub. INDGENA adj: Wiit, maaya winik, masewal. INDIGESTIN f: Baj chim. INDIVIDUO, A adj: Winik, mak INDUCIR v: (-verbalmente) Tak taan. INDULTAR v: Saasal siipil, saat siipil.

INDULTO m: Saas siipil, saat siipil. INFANCIA f: Paalil, tu paalil. INFANTIL adj: Chan paal, mejen paal. INFECTAR v: Yaajtal, tutal. INFELIZ adj: Nuum yaj, otsil mak, INFIERNO m: Metnal, mitnal. INFLAR v: Putuus, uus, sotba. INFORMACIN f: Taan, tsaa taan. INFORMAR v: Taan, tsaa taan,aal tsaa ojetbil. INGERIR v: U yoksaal junpel baal ti ulak. INGLE f: jeej. INGREDIENTE m: Xaak. INGRESAR v: Okol INHALAR v: Cha book, chaiik. INJERTAR v: Taab, taak. INJURIA f: Pooch, poochil. INJURIAR v: Pooch, poochil. INMIGRAR v: Kuchul, taal ti kaaj. INMOVILIZAR v: Waakun, waatal. INMUNE adj: Ma tu kojaantal. INQUIETAR v: Pek ol. INSECTO m, zool: Ikel. INSERTAR v: Oks, buut, chook, kaap. INSOMNIO m: Ma wenel. INSTANTE m: Sut, sutuk. INSTRUCCIN f: Kaambes, kaans. INSTRUIR v: Kaambes, kaans. INSTRUMENTO m: Nuukul, baaluba. INSULTAR v: Pooch, poochil. INSULTO m: Pooch, poochil. INTELIGENCIA f: Naat INTENSIDAD f: Seb, sebil, chich, chichil. INTENTAR v: Kat, ot. INTERCAMBIO m: Paklan keex, keex. INTERESAR v: Kabet. INTERNAR v: Oks, oksaj. INTRPRETE m, f: Tsol taan. INTERROGAR v: Kaat, kaat chi, chooch kat. INTERRUMPIR v: Xuuls, waakun INTESTINO m: Chooch, choochel. INTOXICAR v: Tsaak. INTRIGAR v: Taan tu paach. INTRODUCIR v: Oks, juup, tsoop tsoot. INUNDAR v: Buul, bulul. INVADIR v: Okol. INVENTAR v: Paat, tuus.

INVESTIGAR v: Che chi, kat taan, kaxan. INVIERNO m: Keelil. INVITAR v: Taan, aal. INYECCIN f: Juup, tsaabil tsaak yetel puts. INYECTAR v: Juup, tsaa tsaak yetel puts. IR v: Bin. IRA f: Kuux, puuj, tsikil. IRRIGAR v: Lil ja. IRRITAR v: Puuj, tsik, chiichnak. ISLA f: Peten, kach luum. ISLETA f: Peten, petenil.

J
J f: Le tsib jeela je bix u juum ich maayae bey xan ku juum ich kastlan taan. JABAL m, zool: Kitam. JACAL m: Xaanil naj, paasel. JADE m: Yaax chich tuun. JADEAR v: Jesbal, jesbaj. JAGUAR m, zool: Chak mool, balam. JALAR v: Kol, pay, jits. JALEA f: Yooch mejen kaab. JAMS adv: Mix bikin. JARABE m: Chujuk tsaak. JARANA f: Sit okot. JARDN m: Tuux ku paakal jatsuts looloob yetel jatsuts cheoob. JASPEADO, A adj: Papay, waway. JASPEAR v: Papay boon, waway boon. JAULA f: Kuchil tuux ku kaajal chichoob wa baalcheoob JEFE m: Yuum nojoch yuum, jalach winik, tatich. JEME m: Jat kab. JESUCRISTO m: Kiichkelem yuum. JETA f: Ich. JCAMA f, bot: Chiikam. JCARA f, bot: Luuch. JORNAL m: Najal ku tsaabal tu yolal junpel kiin meyaj. JOROBA f: Puus. JOVEN adj: (m)Xiipal, tankelem, (f)chupal, (x)loobayan. JUANETE m: Taajam. JBILO m: Kiimak olal. JUEGO m: Baxal, baxaj. JUGAR v: Baxal, baxaj. JUGO m: Kaab. JUGUETE m: Baxal, baxaj.

JUICIO m: Tuukul, naat. JUNTAR v: Nuuch, nuup, mool, muuch, muchkin. JUSTN m: Piik. JUVENTUD f: (m)Tankelemil, xiipalil, (f)chupalil, (x)loobayanil.

K
K f: Le tsib jeela je bix u juum ich maayae bey xan ich kastlan taan. KAKI adj: Boon ku joopol kitak kaankan tak yaax sak ek. KARATE m: Loox ku kaansaal tiaal ma u jaatsal mak, KERMESSE f: Chaan ku meentaal tiaal u moolol taakin tiaal u maalobkintaal jumpel kaaj. KILMETRO m: U piisil mil meetrosoob. KIOSCO m: Junpel chan naj yaan ti u kiwikil kaajoot tiaal u meentaal chaanoob. KLAXON m: Junpel chan baal yaan ti buus wa, je baaxak ki buutsile tiaal u yawtik max ku takal tu beel.

L
L f: Le tsib jeela je bix u juum ich maayae bey xan ich kastlan taan. LABIO m: Booxel chi. LABORAR v: Meyaj. LABRAR v: Pol, pol che. LACTAR v: Chuuch, tsaa chuuch. LADEAR v: Keech, cheet, kuuy, niix. LADERA f: Nix. LADO m: Tsel, xax, jal. LADRAR v: Chiibal peek, chiibal. LADRN, ONA adj: Ookol. LAGAA f: Cheem. LAGARTIJA f, zool: Meemech, meerech. LAGARTO m, zool: ain, ayin. LGRIMA f: Kaab ich, jail ich. LAJA f: Chaltun. LAMENTO m: Okol, awat, akam. LAMER v: Maats, leets. LMPARA f: Chuyub sas, juul. LANGOSTA f, zool: Sak, (-de mar) Chakay. LANZAR v: Chiin, puul. LAPIDAR v: Chiin. LAPO m: Laj, wek laj, bok laj. LARGO, A adj: Chowak.

LARVA f, zool: Sib. LSTIMA f: Cha otsilil. LASTIMAR v: Kool, kiil, meen loob. LTEX m: Lits. LATIDO m: Pek, puul, sit. LATIR v: Pek, sit, populaankil. LAVABO m: U nukul tiaal u poobol kab. LAVADO m: Po. LAVANDERA f: (x)Po. LAVAR v: Po. LAZAR v: Lej. LAZO m: Mook, lej. LEAL adj: Jaaj, uts. LEALTAD f: Jaajil, utsil. LECCIN f: Xook. LECTURA f: Xook. LECHAR v: U boonol wa baax yetel taan ytel ja LECHE f: Kaab liim. LECHONA f: zol: (x)Leech. LECHUZA f, zool: iikim, (x) tojka xnuuk. LEER v: Xook. LEGUA f: Lub. LEJOS adv: Nach. LEJA f: Jool. LELO, A adj: Meelen, ma ol. LENGUA f: Aak. LENGUAJE m: Taan. LEA f: Si. LEAR v: Si, mol che. LEONCILLO m, zool: Koj. LEPRA f: Jaway, weech. LESIN f: Yaj, yajil loob. LETRINA f: U kuchil ta. LEVANTAR v: Liks, lat. LIBLULA f, zool: Tulix, turix. LIBERAR v: Jalkab, cha, chaakab. LIBERTAD f: Jalkab, cha. LIBRAR v: Jalkab, joks, luks LIBRE adj: Chaakab, jalkab. LICOR m: Ja ku kalkunaj, kaab. LID f: Baateel, baateil. LDER m: Jalachil, poolil, joolil. LIDIAR v: Loox, paay. LIEBRE f, zool: Tsuub, tuul. LIENDRE f: Yeel uk. LIGA f: Saats.

LIGAR v: Kaax, jeep. LIJAR v: Ja, jiix. LIMA f: Jaab, jiix. LIMAR v: Jaab, jiix. LMITE m: Xuul, tsook. LIMOSNA f: Matan, sij. LIMPIAR v: Cho, chul, pus. LINAJE m: Chiibal. LIQUIDAR v: Laj bool. LISO, A adj: Tax, babayki, jajalki. LISTO, A adj: Seb, pekaan. LITORAL m: Jal ja, jal kaknab. LBREGO adj: Loob, lobaan. LOCALIDAD f: Kaaj. LOCALIZAR v: Kaxan. LOCO, A m, f: Ko, choko pool choko jool. LODO m: Luuk LOGRAR v: Pajtal, najal. LOMA f: Mul, puuk, chan wits. LOMBRIZ f, zool: Kanil nak; (-de tierra) lukum kaan. LOMO m: Paach, puuch, sibin, sibnel. LONGANIZA f: bekech chooch butaan yetel juchbil bak. LONJA f: Tsaats. LOQUEAR v: Koil, choko poolil. LORO m, zool: Tuut. LUCERO m: Eek LUCIRNAGA f, zool: Kokay. LUCIR v: Lembal, letsbal. LUCRO m: Najal LUCHA f: Baateel, baateil. LUCHAR v: Baateel, baateil. LUGAR m: Kuch, kuchil. LUMBRE f: Kak. LUNA f: Uj. LUNAR m: (-de la piel) Yuuy, chiibal uj, chiibal kiin. LUXACIN f: Say, sayal. LUZ f: Sas, sasil.

LL
LL f: Le tsib jeela minaan ich maaya taan, ich kastlan taane ku yaalaal ti LLAGA f: Yaj LLAGAR v: Yajtal. LLAMA v: Taan.

LLAMAR v: Taan. LLANO, A adj: Tax, tats. LLANTO m: Okol. LLANURA f: Chakan, tax luum. LLAVE f: Chotob. LLEGAR v: Uul, kuchul, kojol. LLENAR v: Chuup, buut, chook, LLEVAR v: Biis. LLORAR v: Okol. LLOVER v: Kaxal chak, kaxal ja, chak. LLOVIZNA f: Tos ja, tosa. LLOVIZNAR v: Tos ja, tosa. LLUVIA f: Chak.

M
M f: Le tsib jeela je bix u juum ich maaya taane bey xan ich kastlan taan. MACANA f: Xtol, xtol che. MACETA f: Pakal tsabaan ti pul wa ti kuum. MACHCAR v: Kool, kuut, peech, maax. MACHETE m: Maskab. MACHETEAR v: Chaak yetel maskab. MACHO m: Xiib, xibi baalche MACHORRA f: (x)Chup ma tu tsaik u yaal. MACHUCAR v: Peech, maax, muux, yaach. MADEJA f: Chach, chuch. Kaax. MADERA f: Che MADERO m: Che MADRASTRA f: Majan na. MADRE f: Na MADRIGUERA f: aktun, ku, sajkab. MADRUGADA f: Jaatskab kiin, sastal. MADURAR v: Tajal, tajankun, takantal. MAESTRO, A m, f: (j)Kaansaj, (j)kaambesaj, (x)kaansaj xook. MAGULLAR v: Nuul, maax. MAZ m, bot: Ixiim, (-en mazorca) nal. MAJAR v: Maax, peech, yaach. MAL adj: Kaas, loob. MALDAD f: Kaasil, loobil. MALEAR v: Kaskun, kastal, kaspajal. MALEZA f: Aban, loob, kakas xiw. MALTRATAR v: Totoop. MALVA f, bot: Chichibej MALLA f: Sawin.

MAM f: Na. MAMAR v: Chuuch. MANANTIAL m: Sayab. MANAT m, zool: Teek. MANCEBO m: Tankelen, tankelem. MANCILLAR v: U babaxtaal xchup. MANCHA f: ek MANDAR v: Tux, tusbeel. MANDBULA f: Kamaach. MANGA f: Kabil, kabil nook. MANGO m: Ook. MANIJA f: Kab. MANJAR m: Kiil. MANO f: Kab. MANOJO m: Chach, chuuy, kaax. MANOSEAR v: Babax, mamach MANSO, A adj: Suuk. MANTECA f: Tsaats. MANTEL m: Nook ku jaayal yokol mayak che. MANTENER v: Tsen, kuxkin. MAANA f: Samal, jaatskab. MAPACHE m, zool: Kulu. MAR m: Kaknab. MARAVILLAR v: Jaak ol, jakol. MARCA f: Weet. MARCAR v: Chikbes, weel. MARCHAR v: Xiimbal, bin MARCHITAR v: Much, muuts, chuchul, kimil, kakaltal. MAREAR v: ekjocheental Ich. MARGEN m, f: Chi, jal. MARICN m: Chupu xiib. MARIDO m: icham. MARIPOSA f, zool: Pepem, pepen. MARISCO m: Komoj. MARRANO, A m, f: (m)Keken, (f)xleech. MARTILLO m: Bajab. MARTIRIZAR v: Mukyaj. MS adj: Mas, maasil . MASA f: Sakam, juuch. MASACRAR v: Kinsaj. MASAJE m: Pats, yet, yeets. MASCAR v: Chaach, jaach MSCARA f: Tep ich, pix ich. MASCULINO, A adj: Xiib. MASTICAR v: Chaach, jaach. MASTURBARSE v: Kol keep, kol iit.

MATA f: Che MATANZA f: Kimsaj, banban kimsaj. MATAR v: Kimsaj MATORRAL m: Aban, jaban, pokche. MATRACA f: Bojol che. MATRIMONIO m: Tsookol beel. MATRONA f: Xunan, koolel. MAULLAR v: Awat miis, okol miis. MAXILAR m: Kamaach. MAYA m: (idioma) maaya taan MAYOR adj: Nojochil. MAYORAL m: Mayokol, mayol. MAZORCA f: Nal, jek nal. MEAR v: Wiix. MECAPAL m: Tab, MECATE m: Kaan, tsak. MECER v: umbal, umbaj, pik. MECHN m: Poot, (-de pavo) tsuum. MEDICAR v: Tsaak. MDICO, A m, f: Tsak mak tsak yaj. MEDIDA f: Piis, pisib . MEDIR v: Piis. MEDITAR v: Tuukul. MDULA f: Tsoomel baak. MEJILLA f: Puuk. MEJORAR v: Maalobkin, maalobtal. MELLAR v: Puuy, tseej. MELLIZO, A adj: Iich. MENDIGAR v: Kat, matan. MENDIGO, A m, f: (j)Matan, (j)Kat matan; MENEAR v: Kuuy, biik, yuk, pipik MENEO m: Niik, kuuy, biik, bibik, pipik. MENESTER m: Kabet. MENGUAR v: emel, kaabaltal. MENOR adj: Chan, chichan, tsiris. MENSAJE m: Taan, kiben taan. MENSO, A adj: (j)Meelen kep, (x)meelen peel. MENSTRUACIN f: emel kiik. MENSTRUAR v: emel kiik. MENSURA f: Piis, jol chak. MENSURAR v: Piis, xot kax, jol chak. MENTE f: Tuukul. MENTIR v: Tuus.. MENTIRA f: Tuus. MENTN m: Nooch. MEIQUE m: (dedo) Tuup.

MEOLLO m: Nooy, tsu. MERCADO m: Kiwik, u kuchil u koonol yetel u maanal baaloob MERETRIZ f: (x)Kakbach, (x)choko iit, MERIDANO, A m, f: Joil. MERMAR v: Pitkun, emel, kaabaltal, kaabalkun. MESA f: Kaanche, mayak, che. META f: Xuul. METATE m: Ka. METEORITO m: Kak, chamal xnuuk. METER v: Tsoot, juup, chook, oks, kaap. MEZCLA f: Xaak, xeek, yaach MI pron: In, tin. MIARDA p: Ta. MICROBIO m, zool: Ikel. MIEDO m: Sajkil, sajakil. MIEL f: Kaab. MIEMBRO m: (viril) Keep, toon, xiibil. MIERDA f: Ta. MIGAJA f: Puy, xet, xetel, xix, xiixel. MILPA f: Kool. MILPERO m: (J)Kolnal. MO, A adj: In tiaal. MIRAR v: Il, paakat, chaan. MISERIA f: otsilil. MITAD f: Buj, tan buj, tan chumuk, tankoch. MOCO m: Sim, sin. MOCHO, A adj: Moch. MODERAR v: Piis, tsaa piis. MODISTA f: (x)Chuuy. MODO m: Bay, bey, beya, beyo bix, lay. MOFAR v: Paas. Eets. MOHO m, bot: Kuuxum, ta chak. MOJAR v: Chuul. MOJN m: Xuuk, multun. MOJONERA f: Xuuk, multun. MOLAR m: Chaam koj. MOLDE m: U nuukul jojochil tuux ku lalaal wa baax MOLDEAR v: Paat, u meentaal wa baax ichil junpel unukul jojochil. MOLER v: Juuch, muux. MOLESTAR v: Kuuxil, tsikil, puujul. MOLINILLO m: Juuyub. MOLLEJA f: Tuuch. MOLLERA f: Yaal MOMENTO m: Sut, sutuk. MOMOTO m, zool: Toj. MONDAR v: Tseej, Tsiil, peel.

MONDONGO m: U tsuukel wakax meentaan tiaal jaantbil. MONEDA f: Taakin. MONEDERO m: U nuukul tuux ku tsaabal taakin. MONO m, zool: Maax. MONOGRAFA f: U tsibil baaloob uchaan, baaloob yaan yetel baaloob ku meentaal ti junpel kaaj. MONSTRUO m: Kaakas mak, kaakas baal. MONTAA f: Wiits, noj kaax. MONTAR v: Naat. MONTE m: Kax. MONTCULO m: Mul, MONTN m: Tuk, mul, much tsuk. MONTURA f: Xek. MOO m: Tuuch. MORADA f: Otoch, naj, taanaj MORAR v: Kajtal. MORCILLA f: Chooch. MORDAZA f: Kax chi. MORDER v: Chiibal, nich, kuux. MORDIZCO m: Nich, kuux, not, net. MORENO, A adj: Boox. MORIR v: Kimil. MORRAL m: Chim, sabukan. MORTAJA f: Nook ku meyaj utiaal u teepel kimen. MORTANDAD f: Ban kimil, kimilil. MORTERO m: Muxub, kutub. MOSCA f, zool: Yaaxkach. MOSCO m, zool: Koxol. MOSQUITO m, zool: Koxol, box koxol. MOSTRAR v: Ees MOVER v: Pek, peks, pik, juy. MOZO, A adj: Tankelem; paalitsil. MUCOSIDAD f: Sim, sin. MUCHACHO, A m, f: (m) Paal, tankelem, xiipal; MUCHO, A adj: (superlativo) Jach, sen, seten, jetaan, yaab. MUDA f: (-de ropa) U jeel nook MUDAR v: Jeel, keex. MUDO, A adj: Toot. MUECA f: ets, nich koj. MUELA f: Chaam, chaam koj. MUERTE f: Kimil. MUERTO, A adj: Kimen. MUGIR v: Awat wakax, akam wakax. MUGRE f: ek, ekchok, kiirits. MUJER f: Chup, koolel, (x) baal. MULATO m, bot: Chakaj.

MULETA f: Che ku tsaik yanal u xiik mak kojaan wakiinpajaan u yook tiaal u pajtal u ximbal. MULTA f: Bool ku meentik mak tsook u meentik wa baax kaasil. MULTIPLICAR v: Yaabkun. MULTITUD f: Yaab, yaabal, much. MUNDO m: Yokol kaab. MUNICIN f: Yol tsoon. MUECA f: Junpel baxal je bix chan koolel ku baxtik mejen MURALLA f: Pak, kaanal pak. MURCILAGO m, zool: Soots. MURMULLO m, Mukul taan. MURMURAR v: Mukul taan, mukul chi. MURO m, Pak. MSCULO m: Xiich, muuk, bak. MUSEO m: Kuchil tuux ku yeesaal uchben baaloob. MSICA f: Paax. MSICO, A m, f: Mak ku paax. MUSLO m: Muk ook. MUTILAR v: Xoot, kul. MUY adj: (superlativo) Jach, sen, seten, jet, jetaan, taj.

N
N f: Le tsib jeela je bix u juum ich maaya taane bey xan ich kastlan taan. NACER v: Sijil, antal, jokol. NADA pron: Mix baal. NADAR v: Bab. NADIE pron: Mix mak NALGA f: Bakel iit, puukil iit. NANCEN m, bot: Chi. NARANJA f: bot: Pakal. NARIZ f: Ni. NARRAR v: Tsikbal, tsool. NATA f: Oots. NATIVO, A. adj: Wayil, weyil, masewal, siknal. NAUFRAGAR v: Bulul. NUSEA f: Taaktal xej. NEBLINA f: Yeeb. NEGACIN f: Ma minaan. NEGAR v: Ma jaaji, mix jaaji NEGLIGENCIA f: Nay olal, nay olal. NEGRO, A adj: ek, boox. NENE, A m, f: Chaanpal, chan paal. NI conj: Mix.

NIDO m: Ku. NIETO, A m, f: abil. NIGUA f, zool: Al chik. NIO, A m, f: Paal. NIVELAR v: Taxkun, tatskun, tojkin. NIXTAMAL m: Kuum. NO adv: Ma NOCIVO, A adj: Kaas. NOCHE f: akab, ookin. NODRIZA f: (x)Chiw, paal. NMADA, adj: Mak chen bey u mano yetel ma u jetskunmaj u yotoch ti junpel kuchi. NOMS adv: Chen, jaalili. NOMBRE m: Kaaba. NOPAL m, bot: Pakam, tsakam NORTE m: Xaman. NOSOTROS, AS pron: Toon. NOTAR v: Chikpajal, il. NOTICIA f: Pektsil, peksil. NUBE f: Muyal, munyal. NUBLAR v: Nookoytal, likij ja. NUCA f: Pachkab. NUDO m: Mook, kaax, jook. NUERA f: Ilib. NUEVO, A adj: Tumben. NUEZ f: (-de la garganta) kooch. NMERO m: Xook. NUNCA adv: Mix bikin. NUPCIAS f: Tsookol beel.

f: Le tsiib jeela minaan ich maaya taan, ich kastlan taane ku yaalaal tie eenye. AME m, bot: Makal. OO A adj: Ma naat

O
O f: Waxaklajunopel tsibil kastlan taan, ich maayae jopel u jejelasil. OBEDECER v: Uuy taan. OBESO, A adj: Polok OBJETO m: Baal.

OBRERO, A m, f: (J)Meyjil, (x)meyjil. OBSCURECER v: ekjocheental, akabtal, akabchajal. OBSCURIDAD f: akabil, ekjocheenil. OBSERVAR v: Il, paakat, chaan. OBSTRUIR v: Kaal, maak, tsuuts. OBTENER v: Antal, chuuk. OCASO m: Tubul kiin, bin kiin, chinil kiin. OCCIDENTE m: Chikin. OCANO m: Kaknab, kanaab OCTAVA f: Biix, u waxakpel kiin tsookok wa manak je baaxak mankinalile OCUPAR v: Tusbel. OCURRIR v: Man, uchul. ODIAR v: Peek, kuux. ODIO m: Kuux peek, cha kuux. ODONTLOGO m: Jots koj. OESTE m: Chikin. OFENDER v: Siip, siipil, poochil, paas. OFENSA f: Siip, pooch, paas. OFICIO m: Meyaj. OFRECER v: Tsaa, kaay. OFRENDA f: Sij, kaam. ODO m: Xikin. OIR v: Uuy. OJO m: Ich OLER v: uts, utsben, cha book. OLOR m: Book. OLVIDAR v: Tuub, paat. OLLA f: Kuum. OMBLIGO m: Tuuch. OMITIR v: Paat, ma u meentaal baax. OMNIPOTENTE adj: Ku pajtal u beetik tulakal baal. OMPLATO m: U baakel kelembal. ONDEAR v: Pek, wilba. ONOMSTICO m: Kiin kaaba. OPACAR v: ekjocheental. OPERAR v: Xoot. OPINAR v: Taan, aal tuukul, tsaa tuukul. OPRIMIR v: Jeep. ORACIN f: Payal chi. ORDEN m: Tsool. ORDENAR v: Aal, tsool, taas. ORDEAR v: Poots, pots im, joks kaab im. OREJA f: Xikin. ORGANISMO m: Winklil, winkilil. RGANO m: (-genital) (m)Keep, toon; (f)peel, kuul. ORIENTAR v: Tsol xikin, tsa nuuk, cha nuuk.

ORIENTE m: Lakin. ORIFICIO m: Jool. ORIGEN m: Chuun, kajal, moots, chiibal. ORILLA f: Chi, piich, jal. ORINA f: Wiix. ORINAR v: Wiix. ORTIGA f, bot: Lal, much, popox. ORZUELO m: Xooy. OSAMENTA f: Baakoob. OSCURECER v: akabtal, ekjocheental. OSO m, zool: (hormiguero) Chab. OTORGAR v: Tsaa, kuub OVAR v: Eel. OVEJA f, zool: Taman. OXIDAR v: Itsin. XIDO m: Iits.

P
P f: Le tsib jeela je bix u juum ich mayae bey xan ich kastlan taan. PABELLN m: Lakam, (-de la oreja)le xikin. PABILO m: Kuuch. PACIENCIA f: Chukaan ol, paat. PADECER v: Mukyaj. PADRASTRO m: Majan yuum. PADRE m: Yuum, taat, taata. PAGAR v: Bool. PGINA f: Yich juun, tan juun. PAILA f: Nojoch yetel koch kuum. PAS m: Luumil. PAISAJE m: Junxet luum, kax wa kaaknab jach jatsuts. PAJA f: Suuk. PJARO m, zool: Chich. PALA f: Joopob. PALABRA f: Taan, taanil. PALADAR m: Nab kaan PALIDECER v: Sakpileental, saktal. PALILLO m: Chilib. PALMA f: (-de huano) Xaan. PALMEAR v: Papax kab, lalaj kab. PALMO m: Nab, nab kab. PALO m: Che PALOMA f, zool: (silvestre) ukum, tsuutsuy, sakpakal. PALPITAR v: Sit, pek.

PALUDISMO m: Keel chokwil. PAN m: Waaj. PANADERA f: Naj tuux ku meentaal yetel ku koonol waaj PANAL m: Pak kaab wa xuux PANTALETA f: Eex. PANTALN m: Eex PANTORRILLA f: Pul ook, ton PANZA f: Tsuuk, nak. PAAL m: Tas iit. PAO m: Xet nook tiaal u yuchul cho. PAP m: Yuum, taat, taata. PAPADA f: Koj, kooch, chin PAPAYA f, bot: Puut. PAPEL m: Juun. PAPERA f: Chuchup kaal. PAR adj: Ka, (de zapatos) tsam. PARA prep: Tiaal. PARALIZAR v: Waatal, waakun, jeelel. PARAR v: Waatal, waakun, jeelel. PARECER v: Chikpajal. PARED f: Pak. PARIENTE, A m, f: Lak, lak tsil, et kiikel. PARIR v: Aalan, olinkun. PARPADEAR v: Mumuts ich, piipiil ich. PRPADO m: Sol ich, paach ich. PARTERA f: (x)aalans, (x)ilaj kojaan. PARTCULA f: Puy, puyul, xet, kach. PARTIR v: Buuj, xeet, xiik, xoot, jaats, teej. PASAR v: Man. PASEAR v: Ximbal, man. PASEO m: Ximbal, man. PASIN f: Mukyaj, tsibolal, ol PASO m: Xakab. PASTAR v: (-amarrado el animal) Jalsuum. PASTO m: Suuk, xiw. PASTOR, A m, f: Mak ku kanantik baalcheoob. PATA f: Ook, mooch, xaaw. PATEAR v: Kochak, janchak, PATIO m: Tankab. PATRIA f: Luumil k kaaj. PAVO, A m, f: ulum, (m)tso, (f) (x)tuux, (de monte) kuuts. PAYASO m : Chiik. PECA f: Eek, yeek. PECADO m: Keban, siipil. PECADOR, A f: (m) (j)keban (f) xkeban. PECAR v: Kuch keban, kuch siipil.

PCARI m, zool: Kitam. PECHO m: Tseem. PECHUGA f: Tseemil chich, sak bak, tseem. PEDAZO m: Xot, xet, kach, kots. PEDERNAL m: Tok, tok tuunich. PEDIR v: Kat. PEDO m: Kiis. PEGAR v: Taak, paak, jaats. PEINAR v: Xach, xachet. PEINE m: Xache, xacheb. PELAGRA f: Tikin solba. PELAR v: Tsil, sus, koos. PELEAR v: Baateel, baateil. PELCANO m, zool: Ponto. PELO m: Tsoots. PELN, ONA adj: Kolis. PELUDO, A adj: Mak wa baalche jach yaab u tsootsel. PELUQUERA f: Kuchil koos. PELVIS f: Teet. PELLEJO m: Oot, ootel. PELLIZCAR v: Xeep, leep. PENACHO m: Poot. PENCA f: Le kij, lekiiw. PENDEJO m: Sajluum, meeten keep. PENE m: Keep, toon, xiibil. PENETRAR v: Okol, okoj, man,tats man, pot man. PENSAMIENTO m: Tuukul. PENSAR v: Tuukul PEN m: (j)Ximbal mak, (j) meeyjil mak. PEPITA f: Neek. (de calabaza) top, sikil. PEQUEO, A adj: Chan, chichan, mejen, tsiris. PERDER v: Saat. PERDIZ f, zool: Noom. PERDONAR v: Saas siipil, saasaal siipil. PERDURAR v: Xantal. PERECER v: Kimil. PEREGRINAR v: Xinxinbal, mansbaj. PEREZOSO, A adj: Makol, (m) jooykep, (f)jooypel. PERFORAR v: Poot, jool. PERFUMAR v: Kibokkin, kibokkun. PERFUME m: Kibok, kibokil. PERODO m: Kiin, kiinil. PERMITIR v: Cha. PERO conj: Kux. PERRO, A m, f, zool: Peek, (m) xiibil peek, (f)Chupul peek. PERSEGUIR v: alkab paach, cha paach, tsay paach.

PERSONA f: May, winik. PERVERSO, A adj: Kakas mak, kasaan, kisin mak. PERVERTIR v: Kaskun. PESADILLA f: Wayak, kakas nay. PESAR m: Yaj ol. PESAR v: Piis. PESCADO m, zool: Kay. PESCAR v: Chuuk, chuk kay, maach. PESCOZN m: Koop, was kop. PESCUEZO m: Kaal. PESO m: Aalil. PESTAA f: Matsab, matsa. PESTAAR v: Muts ich PESTE f: Kojaanil ku meentik u yantal ban kimilil. PETATE m: Pop. PEZ m, zool: Kay. PEZN m: Pool Im. PEZUA f: Maay. PIAR v: Tsitsianki. PICAR v: Toch, chi. PICAZN f: Saak, saakil. PICO m: (-de ave-) U Koj chich, u ni chich, PIE m: Ook. PIEDRA f: Tuunich PIEL f: Oot, ootel. PIERNA f: Ton. PINCHAR v: Loom. PINOLE m: Kaj. PINTAR v: Boon. PIATA f: Pul. PIUELA f: Cham, chom. PIOJO m, zool: Uk. PIPIN m: om sikil. PISAR v: Peechak, tsaacha, tsancha. PISO m: Luum. PISOTEAR v: Pepeechak, pepeecha, PIZOTE m, zool: Chiik. PLACER m: Kiimak olal. PLANCHAR v: Ji, yul, taats. PLANTA f, bot: Aban, che, xiw. PLANTAR v: Pak, pakal, xaab. PLANTO m: Pakal PLTANO m, bot: Jaas. PLATICAR v: Tsikbal, taan. PLATO m: U nuukul tuux ku tsaabal janal wa je baaxak tiaal jaantbile. PLAYA f: Jal ja, jal kaaknab, chi kaknab.

PLAZA f: Kiwik, chumuk kaaj PLAZO m: Xot kiin, xot kiin. PLEITO m: Baateel, baateil. PLIEGO m: Wuuts, paak. PLUMA f: Kuukum. POBLACIN f: Kaaj, kajtalil. POBLAR v: Kajkun. POBRE adj: otsil. POCHOTE m, bot: Choj, piim. PODER m: Muuk PODER v: Pajtal. PODRIDO adj: Tu, tujaan, kaas, kasaan. PODRIR v: Tutal, tutaj POLEN m: U taanil lool tsook u kantal. POLGAMO, A adj: (x)Chup wa (j)xiib maanal ti juntul u yichamoob wa yatanoob. POLILLA f, zoll: Ikel, chabche. POLUCIN f: U jokol wa u wekel u sail keep. POLVEAR v: Tos, pos. POLLO m: Taaw, chan teel; kuluul. PONER v: Tsaa, taak. PONIENTE m: Chikin. PONZOA f: (-de vboora) Kiinam. POR prep: Tumen, tu yoolal, yoklal. PORCIN f: Tseetsek, pit. PORQUE conj: Tumen. POR QU m: Baax ten. POSADA f: Majan naj. POSAR v: Tuchul, jayal, tsamal. POSIBLE adj: Unaj, pajtal. POSICIN f: Anik, anil. POSTEMA f: Chuuchum. POTRO m, zool: Toon tsimin, xiibil tsimin. POZO m: Cheen. POZOLE m: Keyem, keyen. PRECEDER v: Paybe, biin tanil, man tanil. PRECIO m: Tojol. PRECIOSO, A adj: Jatsuts, (m) kiichkelem, (f)kiichpam. PRECOZ adj: peew. PREDICAR v: Tseek. PREFERIR v: Icht. PREGONAR v: Kaay. PREGUNTAR v: Kat, kat chi. PREMATURO, A adj: Ma chukaan u kiini, ma kuchaan u kiini PREMEDITACIN f: Tuukul u tuklaal wa baax tanil ti u meentaal. PREMIAR v: Bool. PRENDER v: Maach, chach.

PREADA f: Yoom. PREEZ f: Yoom, yoomtal. PREPARAR v: Beet, meen. PRESAGIAR v: Tomoj chi, tomok chi PRESENCIA f: Tan, tu tan. PRESENTIR v: Kojol, kojol. PRESERVAR v: Taak. PRESIDENTE m: Nojoch jalach winik. PRESIONAR v: (-fsicamente) Tsaal, peets. PRESO, A adj: Kalaan. PRSTAMO m: Pay, majan. PRESTAR v: Pay, majan. PRESUMIR v: Uuyba nojchil, uuyba noj baal. PRETENDER v: Kaat. PRIMAVERA f: Yax kiin. PRIMER, O, A adj: Yax, tanil. PRIMICIA f: Jolbes. PRIMO, A m, f: (m)-mayor) ka sukuun, (f,mayor) ka kiik, (m, f menor) ka itsin. PRINCIPIAR v: Kajal, lkel, chunpajal, joopol. PRINCIPIO m: Chuun, kajal. PRINGAR v: Wiits. PRISA f: Seb, ssebil, sebaan. PRIVAR v: Luks, tseel. PROBAR v: Tun, tum. PROBLEMA m: Toop PROCLAMAR v: Aal, tsaa ojetbil. PRODUCIR v: Tsaa, antal. PROFESOR, A m, f: Kaambesaj, kaansaj. PRFUGO, A adj: May puutsul. PROFUNDO, A adj: Taam. PROHIBIR v: Weet PRJIMO m: Lak, et winikil. PROLETARIO, A m, f: Meeyjil mak, kolnal. PROMULGAR v: Aal, tsaa ojetbil. PRONTO adv: Seb, jan. PROPAGAR v: Yaabtal, nojochtal. PROPIEDAD f: Tiil, tiaal. PROPIO, A adj: Tiaal. PROSTITUTA f: Kakbach, (x)kakbach. PROTECTOR adj: Aantaj, kanan. PROTEGER v: Kalan, kanan, baal. PROVINCIA f: Chan kaaj, peten luum, kakab. PROVOCAR v: Kaxan baateel, kaxan kuuxil; kex. PODRIR v: Tutal, tutaj. PUEBLO m: Kaaj. PUERCO, A m, f, zool: Keeken, (m) beel, (f) xleech.

PUERTA f: Joonaj, jool naj. PUJAR v: akam, men muuk. PULGA f, zool: Chik. PULGAR m: (dedo de la mano) Na kab. PULGN m, zool: Pokol. PULIR v: Jaab, jabalkun. PULMN m: Sak ol, sotot, soorot. PULSERA f: Kaap. PULVERIZAR v: Puuy, juuch. PUMA m, zool: Koj. PUNTA f: Ni, xuul, piich. PUNZAR v: Juup, loom, tsoop. PUADO m: Loch, ok, lap. PUO m: Wol kab, tap kab. PUPILA f: Neek ich. PUS m: Puj.

Q
Q f: Le tsib jeela minaan ich maaya taan, ti kastlan taane ku yaalaal tie kuu. QU? Pron: Baax. QUE conj: Ka, ka. QUEBRADURA f: Kiimpajal, kiinpajal. QUEBRAR v: Kaach, oop, piik, paax xiik. QUEDAR v: Paat, patal, pataj. QUEJARSE v: Tak jool, tak pool. QUEJIDO m: akam, akan. QUEMA f: Tok. QUEMADURA f: Chuuj, chuujilil. QUEMAR v: Chuuj, tok, elel. QUERELLA f: Tak pool, tak jool. QUERER v: Kat, ot, yaayan. QUERIDO, A m, f: (m)Weey, (f)xkeech. QUIEBRA f: Kaach, wat. QUIN pron: Max, maxi. QUIJADA f: Kamaach, nooch. QUITAR v: Took, luks, tseel. QUIZ adv: Wa, wale, uchak, uchak, binaki.

R f: Le tsib jeela je bix u juum ich kastlan taane bey xan ich maaya taan, chen baale ma jach yani. RABADILLA f: Bobox. RABIA f: Ko, koil. RABO m: Nej. RACIMO m: Chuy, poch. RACIN f: Ooch. RADICAR v: Kajtal, kuxtal. RAER v: Jooch, joroox. RAZ f: Moots. RAJA f: Xet, xot, buj, tsit. RAJAR v: Buuj, teej, jaat, xiik. RAMA f: Kab, kab che, jek, xay che; xaay che. RAMERA f: (x)Kakbach, (x)chekaan peel, (x)choko iit. RAMO m: Jek. RAMN m, bot: Oox. RANA f, zool: Muuch. RAPAR v: Tsiik, koos, koliskun, noroch koos, norot koos. RPIDO, A adj: Seb, seb, sebaan, chich jach chich. RAPTAR v: Ookol, biis. RAQUTICO, A adj: Peex, tsuuts. RARO, A adj: Jelaan. RASCAR v: Joot, laach, leep. RASGAR v: Laach, leep. RASGUAR v: Laach, joot, xeep. RASPAR v: Jooch, jaach. RASURAR v: Tsiik. RATA f, zool: Cho. RATO m: Sutuk. RATN m, zool: Cho. RAUDO, A adj: Seb. RAYA f: (-hecha con alguna punta) jaat. RAYAR v: Jaat, jaraat RAYO m: Jaats chak, (-de sol) Juul kiin. RAZA f: Chiibal. RAZN f: Naat, tuukul. RAZONAR v: Tuukul, naat. REALIZAR v: Beet, meent. REBAJAR v: Chichankun, mejenkun, ens. REBANAR v: Kuup, jat kuup. REBELIN f: Likil, lik baateel. REBOSAR v: Tuul. REBOZO m: Boch REBUSCA f: Meentsul, kaxan. REBUSCAR v: Meentsul, kaxan. RECADO m: Tux taan, tuxbil taan (especias) xaak.

RECAUDAR v: Mool, mool taakin. RECELAR v: Sajaktal, pek ol, kux ol. RECELO m: Pek ol, kux ol. RECIBIR v: Kaam, cha. RECIO, A adj: Kaam. RECLUIR v: Kaal RECOGER v: Mool, jaymol. RECOMPENSAR v: Bool. RECONOCER v: Kajol. RECORDAR v: Kaajal, kaajs. RECOSTAR v: Naak, nakkun. RECTIFICAR v: Utskin. RECTO, A adj: Taats, toj. RECULAR v: Kukul iit. RECUPERAR v: Cha ol, utstal, cha muuk. RECHAZAR v: Ma otaaj, ma u kaamaj baal. RED f: Kan. REDACTAR v: Tsib. REDIMIR v: Loj. REDONDO, A adj: Wolis, wolis. REDUCIR v: Chichantal, chichankun, mejenkun. REFLEXIONAR v: Tuukul. REFRIGERADOR m: Unukul ku siskuntik baaloob. REGALAR v: Sij REGALO m: Sij, matan. REGAAR v: Keey, keeyal. REGAO m: Keey, keeyaj REGAR v: Joyab, joya. REGISTRAR v: Tsib REGLA f: Pisib. REGRESAR v: Suut, taal. RER v: Cheej. REJA f: Jool bej. RELACIN f: (-sexual) Tsiis, naach. RELMPAGO m: Lejem chak. RELATAR v: Tsikbal, tsool, aal. RELINCHAR v: Awat tsimin. REMAR v: Bab yetel che. REMEDIAR v: Utskin. REMENDAR v: Paka kook, utskin. REMITIR v: Tux, tuchi. REMO m: Che yetel ku yantkuba mak utiaal u bin ich ja yetel u cheem. REMOJAR v: Tsaam, suul. REMOLINO m: Moson. REMOZAR v: Utskin, tumbenkun. REMUNERACIN f: Bool.

RENACUAJO m, zool: Mejen muuch, chan muuch. RENCOR m: Kuux, cha kuux. RENEGAR v: Pooch, poochil, kex ol. RENTAR v: Majan. RENUEVO m: Kuuk, top che, ol. RENUNCIAR v: Paat. REIR v: Baateel. REPARAR v: Utskin. REPARTIR v: Toox. REPETIR v: U ka meentaal wa baax. REPOSAR v: Jeelel, waatal, cha iik. REPOSO m: Jeelel, waatal, cha iik. REPRODUCIR v: Ka meent. REPTAR v: Jiil, jiilankal, REPTIL adj: Tulakal baalcheoob jilankil u manoob. REPUGNANTE adj: Che kaas, taj kaas. RES f: Wakax. RESBALAR v: Jaak, jaak, jakchajal, jalkajal, kipchajal, pitkajal. RESCATAR v: Keex, loj. RESCATE m: Keex. RESEMBRAR v: Xaab, taab, julbeen. RESFRIADO, A adj: Sis ol, okaan sis. RESINA f: Iits. RESISTIR v: Tsaba chichi, ma tu patkuba. RESOLLAR v: Jajak iik. RESPETAR v: Chin jool, tsiik. RESPETO m: Chin jool, tsiik. RESPIRACIN f: Cha iik. RESPIRAR v: Chaiik RESPLANDECER v: Lembal, juul. RESPLANDOR m: (de fuego) Lets. RESPONDER v: Nuk. RESPONSABILIDAD f: Kuuch. RESPUESTA f: Nuk. RESTAR v: Tseel, luks. RESTAURANTE m: Naj tuux ku koonol janal. RESTO m: Yala, xiix. RESUCITAR v: Ka kuxtal, kasijil. RESUELLO m: Cha iik. RETAR v: Kax baateel, kaxan baateel. RETAZO m: Xet, xot, yala RETENER v: Taak, kaal. RETENTAR v: Lekel. RETIRAR v: Luks, lukul. RETOBADO, A adj: Koox. RETOAR v: Kuukankil.

RETOO m: Kuuk, top che. RETORNAR v: Suut. RETORNO m: Suut. RETORTIJN m: Choot; (-de tripas) chot nak. RETOZAR v: Sit, pa muuk, pompom sit. RETRATO m: Yoochel je baaxake. RETROCEDER v: Kukul iit. RETUMBAR v: Juum, amba, lil. REUNIN f: Muchtal, muchkinaj, mulkinaj. REUNIR v: Muchkin, mulkin. REVELAR v: Ees. REVERDECER v: Yaaxtal, aktal. REVS m: Paach, kul pach. REVISAR v: Il wa maalob. REVIVIR v: Ka kuxtal, ka kuxkin. REVOLCAR v: Babal, jawlankil. REVOLOTEAR v: Popokxiik, papalaankil. REVOLTILLO m: Xeek. REVOLTURA f: Xaak, xeek. REVOLVER v: Xaak, peks, chikt.. REZAR v: Payal chi. RIBERA f: Chi, jal. RICO, A adj: Ayikal; (de sabor) ki. RIDCULO, A adj: Suutsil, subtalil. RIEGO m: Joyab. RIEL m: U beel wakax kak. RIENDA f: Jok ni. RIFLE m: Tsoon. RINCN m: Tsel, tuuk. RISA f: Cheej. RIZAR v: Mulixkun, mulixkin. RIZO, A adj: U mulixil u pool mak. ROBAR v: Ookol. ROBLE m, bot: Bek. ROBO m: Ookol. ROCA f: Nojoch tuunich. ROCIAR v: Lil, tsiits, wits ja, ROCO m: Pija, jatsal ja. RODAJA f: Peet, meet. RODAR v: Bajak, balkajal. RODILLA f: Piix ROER v: Nes, net, pep. ROGAR v: Yaayan kat. ROJO, A adj: Chak. ROMPER v: Jaat, xeet, xiik, pa, kaach, taak. RON m: Chool, chool.

RONCAR v: Nok RONCO, A adj: Maas kaal, sooj kaal. RONCHA f: Siip. RONDAR v: Man. ROPA f: Nook, buk. ROPERO m: U kuchil tuux ku tsaabal nook. ROSA f, bot: Nikte. ROSCA f: Koots. ROSTRO m: Ich. ROTO, A adj: Jaatal, paal, xeetel. RTULA f: Pool pix. ROZA f: Kool, pak. ROZAR v: Kool, pak. RUBIO, A adj: Cheel. RBRICA f: Joron tsib. RUDO, A adj: Mak chich u meentik wa baax. RUEDO m: U kuchil u paayal wakax. RUIDO m: Juum. RUIN adj: Kaas, kaakas mak. RUINA f: Lab pak, (x)la pak RUISEOR m: zool: kook, (x) kook. RUMIAR v: Jaach, ka jaach RUMOR m: Juum u tsikbalil wa baax. RSTICO, A adj: Tootol. RUTA f: Bej, beel, bejil.

S
S f: Le tsib jeela je u jum ich maayae bey xan u juum ich kastlan taan SABANA f: Chakan. SBANA f: Teep. SABAN m: Weeret. SABER v: Ojel SBILA f, bot: Junpets kin kij. SABOR m: Ki, kiil. SABUESO m, zool: Peek. SACAR v: Jal, jooks, joots, joop. SACERDOTE m: (J)Kiin, yuum kiin. SACIAR v: Naajtal. SACUDIR v: Lil, tit, pus. SAG m, bot: Chaak. SAL f: Taab. SALAR v: Chochkin, choch kun, pak taab. SALARIO m: Najal.

SALDAR v: Bool u tsook paax. SALIDA f: Jool, jokol. SALIR v: Jokol, tiis. SALIVA f: Tub. SALPICAR v: Wiits, tiits. SALPICN m: Tsiikbil bak yetel u xaak. SALPULLIDO m: Uusan, (x) uusan. SALSA f: Kutbil paak, kutbil iik. SALTAMONTES m, zool: Mas, sitriyo. SALTAR v: Sit, piit. SALTO m: sit, piit. SALUD f: Toj oolal. SALUDAR v: Bech jool, tsiik. SALVAJE f: Kaxil, baalche. SALVAR v: ant, luks ti toop. SANAR v: Utstal, tojtal ol. SANCOCHAR v: Chaak. SANDALIAf: Xanab. SANGRAR v: Took, kiikankil. SANGRE f: Kiik. SANGRA f: Took. SANO, A adj: Ki ol, toj ol. SANTO, A adj: Kiliich. SAA f: Kuux, pujaan. SAPO m, zool: Muuch. SAQUEAR v: Ookol. SARAMULLO m, bot: Tsalmuy. SARRO m: (-de los dientes) ta koj. SARTENEJA f: Jaltun. SASTRE m: (j)Chuuy, chuy nook. SATANS m: Kisin, kaasi baal. STIRO m: May ku tsisik mejen paalal. SATISFACER v: Kiimak ol, kiimaktal ol. SAZN adj: Kaan, takan, siip. SAZONAR v: Kantal, tajal, tajankun. SECAR v: Tijil, tikinkun. SECRETO m: Mukul, taak tsikbal. SECUESTRAR v: U yokoltaal mak tumen u yet makil. SED f: Ukaj. SEGUIR v: alkab paach, toojol, chuuk. SELECCIONAR v: Teet, yey. SELVA f: Kax, nukuch kax. SEMBRAR v: Pakal. SEMEN m: Sail keep, u kaab toon. SEMENTERA f: Kool. SEMILLA f: Neek (-de maz) iinaj.

SENSIBILIDAD f: Chaaj. SENTAR v: Kutal, kuklin. SENTENCIAR v: Xot kiin, xot kiin. SENTIR v: Uuy. SEAL f: Chikul, bech jool, bech kab, bech kaal. SEALAR v: Tuchub. SEOR, A m, f: (m)Yuum, taat, nojoch mak; (f) xunan, koolel, SEORITA f: (x)Chupal, (x)baal, lobayan. SEPARAR v: Tseel, jaats. SEPELIO m: Muuk, muksaj. SEPULCRO m: Muknal. SEPULTAR v: Muuk. SEPULTURA f: Muknal. SEQUA f: Yax kiin, noj kiin. SER m: (-maligno) Baabaal, kisin. SER v: Antal. SERENATA f: Kaay yetel paax ku bisaal tak tu najil mak. SERMN m: Tseek, tseek. SERPIENTE f, zool: Kaan. SERVIR v: Meyaj. SESO m: Tsoom. SEXO m: Kobol, mantan mak, (m)xiibil, toon, keep, (f)chupil, SI conj: Kux tun, wa S adv: Beey, beyo, jaaj, jaan. SIEMBRA f: Pakal. SIEMPRE adv: Juntiich, maantats, laylie, leylie. SIERRA f: Wiits, puuk. SILBAR v: Xob, xuuxub. SILBIDO m: Xob, xuuxub. SILENCIAR v: Mak chi, paat ma taan. SILENCIO m: Cheen, chenchenki. SILUETA f: Oochel. SILVESTRE adj: Kaxil. SILLA f: Kanche, xeek. SIMA f: Taam, jool jach taam. SIN prep: Ma, minaan, mix. SINGULAR adj: Junpel, juntul. SIRVIENTE, A m, f: (m) (J)koos,meyjil; (f) xmeyjil, xkoos. SITIAR v: Bak paach, kal paach SITIO m: Kuchil. SOBACO m: Xiik. SOBAR v: Pats, yeet, yoot. SOBRA f: Xiix, yala. SOBRE prep: okol. SOBRECARGA f: Pik kuuch. SOBRECARGAR v: Pik kuuch, pitman kuuch.

SOBRINO, A m, f: (m) (j)sob, f (x)sob. SOCORRER v: antaj. SOGA f: Suum. SOL m: Kiin. SOLDAR v: Taak, u tsuutsujool yetel kib wa ulak SOLEAR v: Jaykun, jaykiin. SOLICITAR v: Kat, kaxan. SLO, A adv: Chen. SOLTAR v: Jalkab, cha, waach. SOLTERO, A adj: May matsokaan u beeli, (m) ma atan, (f) ma icham SOLLOZAR v: Okol, xuxuch ni. SOLLOZO m: Jaja okol. SOMBRA f: Booy, oochel. SOMBRERO m: Pok. SONAJA f: Soot, (-de fruto) (x) tuch. SONMBULO, A adj: Chukut kib, chukut wenel. SONAR v: Juum. SONIDO m: Juum. SONREIR v: Cheej, mukul cheej, kas cheej. SONRISA f: Sak cheej, kas cheej. SOAR v: Nay, wayak. SOPA f: Yaach, (x)chok, (x) chokob. SOPLAR v: Uust. SORBER v: Xuch, jap. SORBO m: Xuch, jap, luuk. SORDO, A adj: Kok. SORPRENDER v: Chuuk, jak ol, jaas ol. SOSPECHA f: Tuukul, pek ol. SOSTENER v: Lat, maach, chuy. STANO m: Yanal luum. SUAVE adj: Bibiki, susulki, oolki. SUAVIZAR v: Tsuuba, tsuubankun. SUBIR v: Naakal. SUBSISTIR v: Kuxtal. SUBSTITUIR v: Jeel, keex. SUBTERRNEO, A adj: Yanal luum SUBURBIO m: Pach kaaj. SUCCIONAR v: Tsuuts, chuuch. SUCEDER v: uchul, man. SUCESO m: uchul. SUCIO, A adj: ek, kokol, kiirits. SUDAR v: Kilkab. SUDOR m: Kilkab. SUELA f: Kewel. SUELDO m: Najal. SUELO m: Luum.

SUEO m: Nay, wayak. SUFRIR v: Mukyaj. SUMAR v: Xook, tsaa. SUMERGIR v: Tsaam, tuub, buul. SUMIR v: Buul, tsaam, tuub. SPLICA f: Yaanyan, yaanyan kat. SUPRIMIR v: Luks, jaws. SUR m: Nojol. SURCO m: Tiil. SUSCITAR v: uchul. SUSPENDER v: Chuy, cheen, tuy, liks, naak. SUSPIRAR v: Cha iik SUSTENTAR v: Tsen, lat. SUSTENTO m: Ooch, janal. SUSTITUIR v: Jeel, keex. SUSTO m: Jak ol. SUSURRAR v: Mukul taan. SUYO adj: pron: U tiaal.

T
T f: Le tsib jeela je bix u juum ich maaya taane bey xan u juum ich kastlan taan. TABACO m, bot: kuts. TBANO m, zool: akach. TABERNA f: U kuchil tuux ku koonol ja ku kalkunsik mak. TABIQUE m: Pak. TABLA f: Che, xotol che, xetel che. TABLADO m: Kaan che, kax che. TACAO, A adj: Tsuut. TACHAR v: Jonjon tsib. TAHR m: May ku buul. TAJADA f: Buj, xet, xoot. TALAR v: Chak che, pik chaak, luks nukuch cheooob. TALN m: Tuunkuy. TALLAR v: Pol. TALLOm: Chuun che. TAMAL m: Tamali, toobil jolooch. TAMBIN adv: Bey bey xanlaylie, leylie. TAMBOR m: (-maya) Tunkul. TAMO m: Maay, (-del maz) kiis. TAMPOCO adv: Mix. TAN adv: Jach. TANTEAR v: (-con la mano) Tatal kab. TAPA f: Maak.

TAPAR v: Maak, nuup, kaal, piix. TARNTULA f: zool: Chiwoj. TARDAR v: Xantal. TARDE f: Chunkin. TARTAMUDEAR v: Kalkalak taan, kalkalak aak. TAZA f: (-de barro) Lak. TEA f: Taj che, nax che. TECHO m: Jool naj. TEJER v: Jiit. TEJN m, zool: Chiik. TELA f: Nook TELARAA f: Kaan am. TEMBLAR v: Kikilaankal, kikilankil, kukuyaankil. TEMBLOR m: amba, kilba, titba. TEMER v: Sajaktal, cha sajkil. TEMOR m: Sajkil. TEMPESTAD f: Chak iik. TEMPORAL m: Iikal yetel u chakil. TEMPRANO, A adj: Jaatskab, sastal. TENDERO m. Tuux ku leebe nook TENDER v: Le, siin, tiin, jaay. TENDN m: Xiich. TENER v: Yaan. TENSAR v: Tiin, siin. TENTAR v: Mach, il tun. TEIR v: Boon. TEPEZCUINTLE m, zool: Jaleb, jaaleb. TERMINAR v: Tsookol. TERRENO m: Luum, kaax. TERROR m: Sajkil. TESTCULO m: Eel keep. TETA f: Iim, chuuch, chuchu. TIBIA f: Tselek, baakel tselek. TIBIO, A adj: Pa sis, sat sis, kinaj. TIEMPO m: Kiin, kiinil. TIENDA f: Naj tuux ku koonol baaloob. TIERNO, A adj: Muun, ak, yaax. TIERRA f: Luum, kaab. TIGRE m, zool: Chak mool, chak bolaay. TIGRILLO m, zool: Sak xikin. TINAJA f: Kat. TIRAHLE m: Saats. TIRAR v: Chiin, puul. TIRITAR v: Kikilaankil, kukuyaankil. TIRO m: Yol tsoon; tsoon, chiin. TITILAR v: Lembal, jojopaankil, ninibaankil.

TIZNE m, f: Sabak, yabak naj. TIZN m: Nax che, naj che. TOALLA f: (x)Choobo ja. TOBILLO m: Kaal ook. TOCAR v: Maach; (-instrumento) paax. TOCAYO, A m, f: et kaaba TODO, A adj: Tulis, tulakal, laj, bul. TOMAR v: Cha, (-lquidos) uk. TOMATE m, bot: Paak. TONTO, A adj: Ma naat. TOPAR v: Jentan, naktan. TORBELLINO m: Moson, moson iik. TORCAZA f, zool: Sakpakal, ukum, tsuutsuy. TORCER v: Choot, keech, looch TORDO m, zool: Pich, tsiiw. TOREAR v: Paay, pay wakax. TORMENTA f: Chak iik. TORMENTO m: Toop. TORNEAR v: Pol che, sus che. TORO m, zool: Wakax, xiibil wakax. TORPE adj: Aal, ma pekaani, xaan u xinbal. TORTEAR v: Pakach. TORTILLA f: Waaj. TRTOLA f, zool: Mukuy. TORTUGA f, zool: ak. TOS f: Seen. TOSER v: Seen, sasa kaal. TOSTAR v: Oop, eel, pok. TOTAL adj: Tulis, tulakal, chukaan. TRABAJAR v: Meyaj TRABAR v: Tiil, kaal. TRADUCIR v: Tsool, kes taan, u suutul junpel taan ti ulak TRAER v: Taas, put. TRAGAR v: Luuk, pit luk. TRAGEDIA f: Noj kaas, nojoch loob. TRAGO m: Luuk. TRAICIN f: Tuus, toop. TRAICIONAR v: Tuus, toop. TRAJE m: Nook. TRAMA f: Ooch. TRAMO m: Xot. TRAMPA f: Lech, nup. TRANCA f: Noox che, toj che. TRANQUILIZAR v: Jets ol, jets tuukul, kiimaktal ol. TRANSCURRIR v: Man, alkab. TRANSFORMAR v: Jeel, suut, keex.

TRANSITAR v: Ximbal, man. TRANSPORTAR v: Biis, put. TRAPEAR v: Cho yetel nook. TRAPO m: Xot nook. TRAQUEA f: ul, yul. TRASEGAR v: Bab, piich, tooj. TRASLADAR v: Biis, mans, keex. TRASPASAR v: Man, pit man, tats man. TRASPLANTAR v: Xaab. TRASQUILAR v: Neenet, neeret jon koos. TRASTO m: Nuukul. TRAVIESO, A adj: Ko TRAYECTO m: Bej, bejil. TRENZAR v: Jiit. TREPAR v: Naakal. TRES adj: ox. TRINGULO adj: ox tuuk, ox tsel, ox tiits. TRINAR v: Kaay chich. TRIPA f: Choch. TRIQUINA f, zool: Muuch. TROJE f: Chiil, kumche TROMPA f: Ni, chowak ni. TROMPEAR v: Loox. TRONCO m: Chuun, chuun che. TROPEZAR v: Tochpajal. TROZO m: Xot, kach, xet, kots, jat. TRUENO m: Kilbal chak amba chak. TU pron: (posesivo) A. T pron: (personal) Teech. TUBRCULO m: Wi. TUCN m, zool: Pam, pan cheel. TUERTO, A adj: Chop. TUMBA f: Muknal. TUMBAR v: Kook, lubsaj che. TUMOR m: Chuuchum. TUNA f, bot: Num tsutsuy, pakam. TUPIDO, A adj: Su, piim, chejekbal, kokojkl, chechejkl. TUZA f: zool: Baj, ba.

U
U f: Le tsib jeela ich kastlan taane uuj u kaaba, ich maaya taane jopel u jejelasil. UBRE f: Chuuch baalche, yiim baalche. ULTRAJAR v: Pooch, poochil.

ULTRAJE m: Pooch, poochil. UN, O, A adj: Jun. UNGENTO m: Naab. UNIFICAR v: Junpelkun, paatekun, muchkin. UNIN f: Nuuch, nuup, keet. UNIR v: Nuup, tsaay, nuuch. UNIVERSO m: Yokol kaab. UNTAR v: Ji, paak, kuul. UA f: ichak UERO m: Tsop ta, tsop ichak URBE f: Kaaj, nojoch kaaj. URDIR v: Waak, (-hamaca) wak kan. URGENTE adj: Seb. URRACA f, zool: Cheel, (-moreno de Yucatn) paap. USAR v: Tsaa. USO m: Tsaa, suuk. UTENSILIO m: Nuukul. TIL adj: Kabet. UTILIZAR v: Cha, maach.

V
V f: Le tsib jeela minaan ich maaya taan. VACA f, zool: (x)Chupul wakax. VACIAR v: Lal, tooj, piich, bab. VACILAR v: Tuskep VADEAR v: Chaak; kaat. VAGAR v: Man chen minaan u jaajil, man chen beyo. VAGINA f: Peel, kuul. VAINA f: Sol, piix. VALOR m: Tojol, tojoj. VALLA f: (de palos) Kat che, kolojche, koloxche. VALLE m: Kom. VAMPIRO m, zool: ukum soots. VAPOR m: Ooxol, ooxow. VAQUERO, A m, f: (m) Mayol; mak ku leik wakax wa tsimin. VARA f: Chilib, pisib che. VAREJN M: (-del henequn) Boob. VARIAR v: Jelbes, keex. VARILLA f: Bekech che ku tsaabal tu jool naj utiaal u chiikil le xaanoobo. VARN m: Xiib. VASIJA f: Lak, kat. VSTAGO m: Kuuk; aal kij, aal che, (-floral de agaves) boob. VEGETACIN f: Kax, kaxil, cheil.

VEJEZ f: Chijil, chiijilil, chijaanil. VEJIGA f: Chim, chin. VELA f: (-de esperma) Kib. VELOZ adj: Seb, peklaan, sebaan. VELLO m: Mejen tsots, (-pbico) choom. VENA f: Beel kiik. VENADO m, zool: Kej (-de tamao pequeo)yuuk. VENCER v: Toop, loots, najal. VENDAR v: Kaax, piix, to. VENDER v: Koon, koonol. VENENO m: Tsaak, baal ku kiimsaj VENERAR v: Yaakun yaabil, tsiik. VENIR v: Taal, taaj. VENTA f: Koonol, koonoj. VENTOSA f: Nup luuch. VER v: Il, paakat, chaan. VERA f: Jal, jalchi, tsel. VERDAD f: Jaaj, jaajil. VERDE adj: Yaax, ak, cheche VERDN m, bot: Kuuxum. VERDOLAGA f, bot: Xukul, (x)jukul. VEREDA f: Tul bej, tutul bej. VERGENZA f: Sublak, subtal. VERRACO m, zool: Xiibil keken, toon, keken, (j)beel. VERRUGA f: Aax. VRTEBRA f: Toolol puuch, toolol paach. VERTER v: Bab, lal, piich, toox, week. VRTICE m: Piich, ni. VESTIDO m: Nook, u nook (x) chup. VESTIR v: Buk, tsaa nook. VEZ f: Ten, -mal, -puul. VA f: Bej, beel. VIAJAR v: Bin, man, xinbal, VIANDA f: Janal, kiil, ooch,ki waj. VBORA f, zool: Kaan. VIBRAR v: Tit, lil. VIDA f: Kuxtal VIEJO, A adj: Laab, asbeen, uchben, chuchul, chijaan; (m) nuxib, (f)nuuk. VIENTO m: Iik. VIENTRE m: Jobnel, nak, chuun nak. VIGILAR v: Kajan, kanan, chuk VIGOR m: Muuk, muukil, ol. VIL adj: Pektaan, kaasil mak. VILLA f: Kaaj. VINO m: Ki, u kaabil ki. VIOLAR v: (deshonrar) Tsiis, taak.

VIOLENCIA f: U meentaal wabaax yetel yaabach muuk. VIRAR v: Suut, cheet. VIRGEN adj: Sujuy, kolebil, (x)chupal ma taalki. VIRTUD f: Uts, utsil. VIRUELA f: Kak. VISIN f: Il, (-entre sueos) wayak VISITA f: Uulab. VISITAR v: Ximbaj, ximbal. VISTA f: Ich, paakat. VIUDO, A adj: (m) (j)ma atan, (f) xma icham; mak kimen u yatan VIVIR v: Kuxtaj, kuxtal. VIVO, A adj: Kuxaan. VOCABLO m: Taan. VOCABULARIO m: Much taanoob. VOLAR v: Xiknal. VOLCN m: Wits tuux ku jokol kak wa baax kiin. VOLCAR v: Walkajal, tselkajal. VOLTEAR v: Suut, walak, balak VOLUMEN m: Kochil, kaanlil, nojchil, chowkil. VOLUNTAD f: ol. VOLVER v: Suut, balak, walak. VOMITAR v: Xeej. VMITO m: Xeej. VOZ f: U juum kaal, taan. VULVA f: Peek, kuul.

X
X f: Le tsib jeela ku juum ich maaya taane je bix u juum ich inglese. XENOFILIA f: U Yaakuntaal tanxel kaajil. XENOFOBIA f: U yaakuntaal tanxel kaajil. XENFOBO, A m, f: May ku pektik wa sajak ti tanxel kaajil. XEROFAGO, A adj: Mak ku jaantik tikin janal. XILFAGO, A adj: Bey u yaalaal ti le yikeloob ku neskoob cheo XILOGRAFA f: U tsibtaal wa baax yokol che. XILGRAFO, A m, f: May ku tsibtik baaloob yokol che.

Y
Y Le tsib jeela je bix u juum ich kastlan taane bey xan u juum ich maaya taan. Y conj: Yetel, kux. YA adv: Tsookij, tsokaan.

YACER v: Chilikbal, chilikbaj. YEGUA f, zool: (x)Chupul tsimin. YEMA f: ol, kuuk; (-de huevo) kanil je, (-del dedo) niyaal kab. YERBA f, bot: Xiw. YERBATERO, A m, f: Mak ku tsaak yetel xiwoob; (m) (j) meen; YERNO m: Jaan. YO pron: -En, in, kin, teen, tin. YUCA f, bot: Tsin, tsim. YUGULAR f: ul, kaal. YUYA f, zool: Yuyum.

Z
Z f: Le tsib jeela minaan ich maaya taan, u kaaba ich kastlan taane Seeta. ZACATE m, bot: Suuk. ZAFAR v: Joots, jits, poots. ZAGUN m: Nojoch jool naj, nojoch joonaj. ZAMBULLIR v: Buul, tuub. ZAMPAR v: Tsoop, oks. ZANCA f: Kaanal ook. ZANCADILLA f: Bak ook, baakal yook mak tu yoklal max ku bin tu paach utiaal u lubsik. ZANCUDO m, zool: Koxol, tuts. ZANJA f: Jool, kom. ZAPATEAR v: Janchalak, janjanchak. ZAPATO m: Xanab. ZAPOTE m, bot: Ya. ZARIGEYA f, zool: Ooch, bokol ooch, jolil ooch. ZONZO, A adj: Meelen, nuum. ZOPILOTE m, zool: Choom. ZORRILLO m, zool: Pay ooch. ZORRO, A m, f, zool: Ooch, chomak, chamak. ZUMO f: Kaab, kiis, iits. ZURCIR v: Utskin nook. ZURDO, A m, f: (m) (j)tsik, (f) (x)tsik.

Potrebbero piacerti anche