AdobePDF 0088

Sadraj
Prilog 1. Metrini prefksi SI jedinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

Prilog 2. Povezanost izmeu relativne centrifugalne sile i brzine okretaja po minuti . . . . . . . . . . . 3
Prilog 3. Glavni proteini u plazmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Prilog 4. Faktori za pretvaranje konvencionalnih i SI jedinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Prilog 5. Faktori za pretvaranje konvencionalnih i SI jedinica za odreene analite . . . . . . . . . . . . . . 6
Prilog 6. Kliniki vane masne kiseline . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Prilog 7. Najei ugljikohidrati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Prilog 8. Esencijalne i neesencijalne aminokiseline . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Prilog 9. Lijekovi koji uzrokuju aplastinu anemiju i hemolizu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Prilog 10. Hepatoksini lijekovi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Prilog 11. Nefrotoksini spojevi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Prilog 12. Nasljedni metaboliki poremeaji
12.1. Nasljedni metaboliki poremeaji koji dovode do akutnog ili postupnog
otrovanja zbog nakupljanja otrovnih metabolita proksimalno od
metabolikog bloka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
12.2. Nasljedni metaboliki poremeaji iji su simptomi veim dijelom
uzrokovani nedostatnom proizvodnjom energije zbog poremeaja
u jetri, srcu, miiima ili mozgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
12.3. Nasljedni metaboliki poremeaji razgradnje i biosinteze sloenih molekula. . . . . . . 26
12.4. Nasljedni metaboliki poremeaji biosinteze i prijenosa manjih molekula . . . . . . . . . 35
12.5. Nasljedni poremeaji metabolizma lipoproteina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
12.6. Ostali poremeaji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Prilog 13. Kritine vrijednosti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Prilog 14. Harmonizacija laboratorijskih nalaza u podruju ope medicinske biokemije . . . . . . . . 49
Prilog 15. Standardi dobre strune prakse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Prilog 16. Hemoliza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Prilog 17. SI mjerne jedinice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Prilog 18. Referentni intervali za hormone i srodne spojeve uz poglavlje hormoni . . . . . . . . . . . . . 77
Prilog 19. Molekularna dijagnostika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
2 Prilozi Prilozi 3
Prilog 1.
METRINI PREFIKSI SI JEDINICA*
Faktor Prefks Simbol
10
24
jota (yotta) Y
10
21
zeta (zetta) Z
10
18
eksa (exa) E
10
15
peta P
10
12
tera T
10
9
giga G
10
6
mega M
10
3
kilo k
10
2
hekto h
10
1
deka da
10
1
deci d
10
2
centi c
10
3
mili m
10
6
mikro
10
9
nano N
10
12
piko P
10
15
femto F
10
18
atto A
10
21
zepto Z
10
24
jokto (yocto) Y
*Iz Internacionalnoga sustava jedinica (International System of Units, SI), Washington, DC, National
Institute of Standards and Technology, 1991.
2 Prilozi Prilozi 3
Prilog 2.
Povezanost izmeu RELATIVNE CENTRIFUGALNE SILE I
BRZINE OKRETAJA po MINUTI
Neki postupci zahtijevaju precizne uvjete centrifugiranja, koji trebaju biti specifcirani u smislu relativne centri
fugalne sile (RCF, engl. relative centrifugal force), izraene u jedinicama gravitacije/sile tee ( g). Veina mikrocentri
fuga ima samo mogunost izbora brzine, odnosno okretaja po minuti (RPM, engl. revolution per minute) a ne RCF.
Stoga je potrebna jednadba za pretvaranje. Odnos izmeu RPM i RCF jest sljedei:
RCF (g ) = (1,118 10
5
) R S
2
,
gdje je g relativna centrifugalna sila, R je polumjer rotora u centimetrima, a S je brzina centrifuge u okretajima
po minuti. Vrijednosti RCF u jedinicama gravitacije (x g) za uobiajene polumjere rotora mikrocentrifugi nalaze se
u sljedeoj tablici za pretvaranje. Kao primjer, centrifugiranje uzorka na 5.000 RPM u mikrocentrifugi koja ima rotor
polumjera 7 cm dat e centrifugalnu silu od 1 957 g.
Brzina
(RPM)
Rotor radius (from center of rotor to sample) in centimeters
4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
1.000 45 56 67 78 89 101 112 123 134 145 157 168
1.500 101 126 151 176 201 226 252 277 302 327 352 377
2.000 179 224 266 313 358 402 447 492 537 581 626 671
2.500 280 349 419 489 559 629 699 769 839 908 978 1.049
3.000 402 503 604 704 805 906 1.006 1.107 1.207 1.308 1.409 1.509
3.500 548 685 822 959 1.096 1.233 1.370 1.507 1.643 1.780 1.917 2.054
4.000 716 894 1.073 1.252 1.431 1.610 1.789 1.988 2.147 2.943 3.170 3.396
4.500 906 1.132 1.358 1.585 1.811 2.038 2.264 2.490 2.712 2.943 3.170 3.396
5.000 1.118 1.396 1.677 1.957 2.236 2.516 2.795 3.075 3.354 3.634 3.913 4.193
5.500 1.353 1.694 2.029 2.367 2.706 3.044 3.382 3.720 4.058 4.397 4.735 5.073
6.000 1.610 2.012 2.415 2.817 3.220 3.622 4.025 4.427 4.830 5.232 5.635 6.037
6.500 1.889 2.362 2.834 3.306 3.779 4.251 4.724 5.196 5.668 6.141 6.613 7.085
7.000 2.191 2.379 3.287 3.835 4.383 4.930 5.478 5.026 6.574 7.122 7.669 8.217
7.500 2.516 3.144 3.773 4.402 5.031 5.660 6.289 6.918 7.547 8.175 8.804 9.633
8.000 2.362 3.578 4.293 5.009 5.724 6.440 7.155 7.874 8.586 7.302 10.017 10.733
8.500 3.231 4.039 4.847 5.654 6.462 7.270 8.078 8.885 9.693 10.501 11.309 12.116
8.500 3.622 4.528 5.433 6.339 7.245 8.150 9.056 9.961 10.867 11.773 12.678 13.584
9.500 4.036 5.045 6.054 7.063 8.072 9.081 10.090 11.099 12.108 13.117 14.126 15.135
10.000 4.472 5.590 6.708 7.826 8.944 10.062 11.180 12.298 13.416 14.534 15.652 16.770
10.500 4.930 6.163 7.396 8.628 9.861 11.093 12.326 13.559 14.791 16.024 17.256 18.489
11.000 5.411 6.764 8.117 9.469 10.822 12.175 13.528 14.881 16.233 17.586 18.939 20.292
11.500 5.914 7.393 8.871 10.350 11.828 13.307 14.786 16.264 17.743 19.221 20.700 22.178
12.000 6.440 8.050 9.660 11.269 12.879 14.489 16.099 17.709 19.319 20.929 22.539 24.149
12.500 7.558 9.447 11.337 13.226 15.115 17.005 18.894 20.784 22.676 24.562 26.452 28.341
13.000 8.150 10.188 12.225 14.263 16.300 18.338 20.376 22.413 24.451 26.488 28.526 30.563
14.000 8.765 10.956 13.148 15.339 17.530 19.722 21.913 24.104 20.295 28.487 30.678 32.869
4 Prilozi Prilozi 5
Prilog 3.
Glavni proteini u plazmi
Protein Molekularna
masa (kDa)
Bioloka funkcija
Prealbumini
prealbumin koji vee tiroksin (TBPA)
protein koji vee retinol (RBP)
55
21
transport tiroksina
transport vitamina A
albumin 66,3 odravanje osmotikoga tlaka, transport bilirubina, slobod
nih masnih kiselina, aniona i kationa, stanina prehrana
1
globulini
1
kiseli glikoprotein
1
antitripsin (
1
AT)
1
glikoprotein
1
glikoprotein B
1
glikoprotein T
1
antikimotripsin
1
lipoproteini visoke gustoe (HDL)
40
54
308
50
60
68
28
nepoznata, inaktivacija progesterona
antiserinska proteza
nepoznata
nepoznata
siromaan triptofanom
inhibitor kimotripsina
transport lipida
2
globulini
G
0
globulin
ceruloplazmin (Cp)
2
glikoprotein bogat histidinom
Zn
2
glikoprotein
2
HSglikoprotein
2
makroglobulin (
2
M)
transkortin
haptoglobini (Hp)
tip 11
tip 21
tip 22
2
lipoproteini (VLDL)
globulin koji vee tiroksin (TBG)
51
134
58
41
49
725
49,5
100
200
400
250
58
transport vitamina D
transport bakra, aktivnost peroksidaze
nepoznata
nepoznata, vee Zn
2+

nepoznata, vee Ba
2+

inhibitor trombina, tripsina, i pepsina
transport kortizola

vee hemoglobin, sprjeava gubitak eljeza
transport lipida
transport tiroksina
globulini
hemopeksin
transferin (Tf )
lipoproteini (LDL)
C4 komponenta komplementa (C4)
2
mikroglobulin
2
glikoprotein I
2
glikoprotein II
2
glikoprotein III
Creaktivan protein (CRP)
C3 komponenta komplementa (C3)
fbrinogen
57
76,5
250
206
11,8
40
63
35
118
180
341
vee hem
transport eljeza
transport lipida
sustav komplementa
zajedniki dio HLA transplantacijskog antigena
nepoznata
aktivator C3 (aktivira properdin)
nepoznata
opsonin, motivira fagocitozu u upalnim bolestima
sustav komplementa
zgruavanje krvi
globulini
imunoglobulin M (IgM)
imunoglobulin E (IgE)
imunoglobulin A (IgA)
imunoglobulin D (IgD)
imunoglobulin G (IgG)
950
190
160
160
160
antitijela, rani odgovor
reagin alergijskog sustava
tkivna antitijela
antitijela stanine povrine i plazme
antitijela irokog raspona
4 Prilozi Prilozi 5
Prilog 4.
Faktori za pretvaranje konvencionalnih i SI jedinica*
SI jedinica Konvencionalna jedinica faktor = SI jedinica
gram
g/mL 10
15
/mw pmol/L
g/100 mL 10 g/L
g/100 mL 10/mw mol/L
g/100 mL 10
4
/mw mmol/L
g/d 1/mw mol/d
g/d 10
3
/mw mmol/d
g/d 10
9
/mw nmol/d
mikrogram
g/100 mL 10/mw mol/L
g/d 1/mw mol/d
g/d 10
3
/mw nmol/d
pikogram
pg 10
3
/mw fmol
pg/mL 10
3
/mw pmol/L
miliekivalent
mEq/L 1/valencija mmol/L
mEq/kg 1/valencija mmol/kg
mEq/d 1/valencija mmol/d
miligram
mg/100 10
2
g/L
mg/100 mL 10
2
/mw mol/L
mg/100 mL 10/mw mmol/L
mg/100 mL 10
4
/mw mol/L
mg/100 g 10 mg/kg
mg/100 g 10/mw mmol/kg
mg/d 1/mw mmol/d
mg/d 10
3
/mw mol/d
mililitar
mL/100 g 10 mL/kg
mL/min 1,66710
2
mL/s
milimetri ive
mmHg 1,333 mbar
mm Hg 0,133 kPa
minute
min 60 s
min 0,06 ks
postotak
% 10
2
1(jedinica)
% (g/100 g) 10 g/kg
% (g/100 g) 10
2
kg/kg
% (g/100 mL) 10 g/L
% (g/100 mL) 10/mw mol/L
% (g/100 mL) 10
4
/mw mmol/L
% (mL/100 mL) 10
2
L/L
(d) dan; (Eq) ekvivalent; (g) gram; (L) litra; (min) minuta; (mw) molekularna masa; (Pa) paskal; (s) sekunda; (f)
femto (10
15
); (p) piko (10
12
); (n) nano (10
9
); () mikro (10
6
); (m) mili (10
3
); (k) kilo (10
3
).
*Kaplan LA, Pesce AY, Kazmierczak SC. Clinical Chemistry. Theory, Analysis, Correlation. St. Louis, London:
Mosby, 2003:1122.
6 Prilozi Prilozi 7
Prilog 5.
Faktori za pretvaranje konvencionalnih i
SI jedinica za odreene analite*
Analit
Konvencionalna
jedinica
Konvencionalna u SI
(pomnoiti s)
SI u konvencionalnu
(pomnoiti s)
SI jedinica
acetaminofen g/mL 6,61 0,151 mol/L
albumin g/100 mL 144,9 0,0069 mol/L
amonijak g/100 mL 0,59 1,7 mol/L
Antikonvulzivni lijekovi
valproina kiselina
karbamazepin
etosuksimid
fenobarbital
fenitoin
primidon
g/mL
g/mL
g/mL
g/mL
g/mL
g/mL
6,93
4,32
7,08
4,31
3,96
4,58
0,14
0,23
0,14
0,23
0,25
0,22
mol/L
mol/L
mol/L
mol/L
mol/L
mol/L
bilirubin mg/100 mL 17,1 0,059 mol/L
bromid g/mL 0,0125 80 mmol/L
kalcij mg/100 ml 0,25 4 mmol/L
klorid mEq/L 1 1 mmol/L
kolesterol mg/100 mL 0,026 38,7 mmol/L
kortizol mg/100 mL 0,0276 36,2 mol/L
kreatinin mg/100 mL 88,4 0,0113 mol/L
digoksin ng/mL 1,28 0,781 nmol/L
estriol g/L 3,47 0,288 nmol/L
feritin g/L 2,2 0,445 pmol/L
folna kiselina g/100 mL 22,7 0,044 nmol/L
gentamicin g/mL 2,22 0,45 mol/L
glukoza mg/100 mL 0,055 18 mmol/L
haptoglobin mg/100 mL 0,118 8,47 mol/L
HDLkolesterol mg/100 mL 0,026 38,7 mmol/L
HCG U/L
5HIAA mg 5,23 0,19 mol/L
IgA mg/100 mL 0,0625 16 mol/L
IgD mg/100 mL 0,054 18,5 mol/L
IgE ng/mL 0,005 200 nmol/L
IgG mg/100 mL 0,067 15 mol/L
IgM mg/100 mL 0,011 91 mol/L
6 Prilozi Prilozi 7
Analit
Konvencionalna
jedinica
Konvencionalna u SI
(pomnoiti s)
SI u konvencionalnu
(pomnoiti s)
SI jedinica
inzulin pg/mL
U/mL
0,174
7,25
5,74
0,138
nmol/L
nmol/L
eljezo g/100 mL 0,179 5,58 mol/L
ketoni (acetoacetat) mg/L 0,111 9,01 mmol/L
olovo g/L 4,83 0,207 nmol/L
litij mEq/L 1 1 mmol/l
LDLkolesterol mg/100 mL 0,026 38,7 mmol/L
magnezij mg/100 mL 0,41 2,43 mmol/L
fosfor mg/100 mL 0,323 3,1 mmol/L
fenilalanin mg/L 6,05 0,165 mol/L
kalij mEq/L 1 1 mmol/L
kinidin g/mL 3,09 0,324 mol/L
salicilati mg/100mL 0,0724 13,8 mmol/L
natrij mEq/L 1 1 mmol/L
TIBC g/100 mL 0,179 5,58 mol/L
teoflin /mL 5,55 0,180 mol/L
TSH mU/L
tiroksin g/100 mL 12,9 0,078 nmol/L
transferin g/100 mL 0,11 9,09 mol/L
trigliceridi g/100 mL 0,0114 87,5 mmol/L
ureja g/100 mL 0,166 6,01 mmol/L
urejaN g/100 mL 0,356 2,81 mmol/L
urati g/100 mL 59,5 0,0168 mol/L
VMA mg 5,03 0,20 mol
VLDL g/100 mL 0,026 38,7 mmol/L
vitamin B
12
pg/mL 0,738 1,36 pmol/L
plinovi mmHg 0,133 7,51 kPa
enzimi U/L 1,67 10
8
0,6 10
8
katal/L
*Kaplan LA, Pesce AY, Kazmierczak SC. Clinical Chemistry. Theory, Analysis, Correlation. St. Louis, London: Mosby,
2003:1123.
8 Prilozi Prilozi 9
Prilog 6.
Kliniki vane masne kiseline*
Masna kiselina Kliniko znaenje
miristinska povezana s enzimima plazma membrana
palmitinska prvi produkt sinteze masnih kiselina
palmitoleinska komponenta glicerida adipoznoga tkiva
stearinska komponenta fosfolipida
oleinska komponenta fosfolipida
linolna esencijalna masna kiselina; u manjku bolesnici mogu imati poremeaj u rastu, trombocito
peniju i kone bolesti
linolenska esencijalna masna kiselina; u manjku bolesnici mogu imati periferne neuropatije i proble
me s vidom
arahidonska smatra se esencijalnom u prehrani; organizam je sposoban stvarati neto arahidonske kise
line iz linolne
*Arneson W, Brickell J. Clinical Chemistry. A Laboratory Perspective. Philadelphia: F.A. Davis Company, 2007:554.
Prilog 7.
Najei ugljikohidrati*
Saharid Struktura Kliniko znaenje
glukoza monosaharid izvor energije
fruktoza monosaharid vaan izvor energije za spermije
galaktoza monosaharid rabi se za sintezu laktoze, glikolipida, nekih fosfolipida i glikoproteina
laktoza disaharid sastavljena od galaktoze i glukoze; mlijeni eer
maltoza disaharid sastavljena od dviju molekula glukoze; sladni eer
saharoza disaharid sastavljena od glukoze i fruktoze; iz eerne trske ili repe
krob polisaharid polimer glukoze
celuloza polisaharid polimer glukoze
glikogen polisaharid polimer glukoze
8 Prilozi Prilozi 9
Prilog 8.
Esencijalne i neesencijalne aminokiseline*
Aminokiselina Esencijalna**/
neesencijalna
Dijagnostiko znaenje
izoleucin esencijalna leucinoza (bolest javorova sirupa): manjak kompleksa dehidrogena
ze razgrananog lanca ketokiselina; u tjelesnim tekuinama nakup
ljaju se razgranati lanci aminokiselina; metilmalonska acidemija
leucin esencijalna leucinoza (bolest javorova sirupa)
lizin esencijalna cistinurija: poremeaj transporta u bubrenim tubulima; poveano
izluivanje cistina, lizina, arginina i ornitina
metionin esencijalna metilmalonska acidemija: poremeena svojstva metilmalonil CoA
mutaze ili poremeeno vezanje enzima na njegov kofaktor kobala
min; nesposobnost pretvorbe metilmalonil CoA u sukcinil CoA; metil
malonil CoA je produkt cijepanja nekih masnih kiselina i aminokiseli
na izoleucina, valina, treonina i metionina
fenilalanin esencijalna fenilketonurija: metaboliki manjak fenilalaninhidroksilaze; povea
ne vrijednosti reakcijskih supstrata fenilanina
treonin esencijalna metilmalonska acidemija
triptofan esencijalna Hartnupova bolest: poremeaj apsorpcije nekih aminokiselina u
tankome crijevu, ukljuujui triptofan; manjak triptofana rezultira
nedostatkom niacina
valin esencijalna leucinoza (bolest javorova sirupa)
alanin neesencijalna cistinurija
arginin*** neesencijalna
asparagin neesencijalna
aspartat neesencijalna
cistein neesencijalna
glutamat neesencijalna
glicin neesencijalna
histidin*** neesencijalna histidinemija: manjak histidinaze; nakupljanje histidina
prolin neesencijalna
serin neesencijalna
tirozin neesencijalna tirozinemija: manjak jednog od enzima koji metaboliziraju tirozin,
rezultira nakupljanjem tirozina
alkaptonurija: manjak homogentizatoksidaze, enzima katabolizma
tirozina; rezultira nakupljanjem homogentizinske kiseline
**Esencijalne: potrebne u prehrani; neesencijalne: nisu potrebne u prehrani, mogu se stvoriti u organizmu
***Neesencijalne za odrasle osobe; esencijalne za djecu
10 Prilozi Prilozi 11
Prilog 9.
Lijekovi koji uzrokuju aplastinu
anemiju i hemolizu*
Lijek Aplastina anemija Manjak G-6-PD-a Imunosna reakcija
Antineoplastini lijekovi
azatioprin
busulfan
ciklofosfamid
citarabin
daunorubicin
doksorubicin
fuorouracil
melfalan
merkaptopurin
metotreksat
nitrogen mustard
tiogvanin
vinblastin
vinkristin
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X

X

X
Antibiotici
amfotericin B
cefaloridin
cefalotin
kloramfenikol
penicilini
ristocetin
streptomicin
sulfonamidi
tetraciklini
X

X
X
X
X
X
X

X

X
X
X
X

X

X
Analgetici
aspirin
ibuprofen
indometacin
mefenaminska kiselina
fenacetin
fenilbutazon
oksifenbutazon
X

X

X
X
X

X

X

X
X
Antikonvulzivi
karbamazepin
mefenitoin
primidon
trimetadion
X
X
X
X
X
Metali
arsen (organski)
bizmut
spojevi zlata
iva
koloidno srebro
X
X
X
X
X
Psihotropni lijekovi
klordiazepoksid
klorpromazin
meprobamat
promazin
trifuoperazin
X
X
X
X
X

X
Antimalarici
klorokin
primakin
pirimetamin
kvinakrin

X
X
X
X
X
X
Antihipertenzivi
kaptopril
prokainamid
X X
X
Oralni hipoglikemici
karbutamid
klorpropamid
tolbutamid
X
X
X
X
X
X
Antitireoidni lijekovi
karbimazol
metimazol
perklorat
propiltiouracil
tiocijanat
X
X
X
X
X
Diuretici
acetazolamid
klortiazid
triamteren
X
X
X
Antihistaminici
klorfeniramin
tripelenamin
X
X
Prilog 9. (nastavak)
Sulfoni
dapson
solapson
X
X
Nitrofurani
furazolidon
nitrofurantoin
nitrofurazon
X
X
X
Ostali lijekovi
askorbinska kiselina (velike doze)
paminosalicilna kiselina
cimetidin
kolhicin
dimerkaprol
dinitrofenol
inzulin
izoniazid
levodopa
metildopa
metilenplavilo
nalidiksina kiselina
penicilamin
fenazopiridin
probencid
rifampin
stibofen
X
X
X

X

X

X

X
X

X
X
X

X
X
X
X

X
X
*Wu AHB. Tietz Clinical Guide to Laboratory Tests. 4. izd. St. Louis: Saunders Elsevier, 2006:1170.
Prilog 9. (nastavak)
Prilog 10.
Hepatoksini lijekovi
Lijekovi koji uzrokuju kolestazu
aminosalicilna kiselina eritromicin penicilamin
amitriptilin estrogeni penicilini
anaboliki steroidi etionamid fenotiazini
androgeni gliburid (glibenklamid) fenilbutazon
azatioprin soli zlata progestini
benzodiazepini imipramin propoksifen
karbamazepin merkaptopurin sulfonamidi
karbarson metimazol sulfoni
klortiazid mitoksantron sulindak
klorpropamid nikotinska kiselina tamoksifen
klavulinska kiselina nitrofurantoin tolbutamid
dapson oralni kontraceptivi
Lijekovi koji uzrokuju hepatocelularno oteenje
acetaminofen estrogeni parametadion
alopurinol etanol (viak) perheksilin
aminosalicilna kiselina etionamid fenazopiridin
amjodaron etretinat fenidion
amitriptilin fukonazol fenobarbital
anaboliki steroidi halotan fenilbutazon
androgeni inhibitori HMGCoA reduktaze fenitoin
asparaginaza ibuprofen plikamicin (mitramicin)
aspirin imipramin probencid
azatioprin indometacin prokainamid
karbamazepin soli eljeza (preoptereenje) propiltiouracil
henodiol izoniazid pirazinamid
klorambucil ketokonazol kinidin
kloramfenikol inhibitori MAO rifampin
klorpropamid merkaptopurin salicilati
cimetidin metotreksat sulfasalazin
ciklosporin metoksifuran sulfonamidi
danazol metildopa tamoksifen
dantrolen naproksen tetraciklini
dapson nikotinska kiselina trimetadion
diklofenak nitrofurantoin valproina kiselina
dikumarol (rijetko) oralni kontraceptivi vitamin A
disulfram papaverin varfarin
Prilog 11.
Nefrotoksini spojevi*
Metali
antimon, arsen, bizmut, kadmij, bakar, zlato, eljezo, olovo, litij, ivini spojevi, srebro, talij, uran
Analgetici
acetaminofen (prevelike doze); aminopirin, nesteroidni antiupalni lijekovi (npr. ibuprofen, indometacin, napro
ksen, fenoprofen); fenacetin, fenilbutazon, salicilati
Antimikrobni spojevi
aminoglikozidi (npr. amikacin, gentamicin, kanamicin, neomicin, streptomicin, tobramicin); amfotericin B, kapreo
micin, cefalosporini (primarno cefaloridin i cefalotin), kolistin, kotrimoksazol, foskarnet, penicilini (npr. ampicilin,
meticilin, oksacilin), polimiksin B, rifampin, sulfonamidi, tetraciklini, vankomicin
Antineoplastini lijekovi
karboplatin, cisplatin, ciklofosfamid, ifosfamid, metotreksat (velike doze), mitomicin, nitrozoureja (npr. lomustin,
semustin), plikamicin (mitramicin), streptozocin
Organska otapala
benzen, ugljikov tetraklorid, etilen glikol, tetrakloretilen
Ostali lijekovi
acetazolamid, aminokaproina kiselina, aminosalicilna kiselina, borna kiselina, kaptopril, ciklosporin, dekstran
(niske Mt), furosemid, manitol, metoksifuran, dpenicilamin, pentamidin, fenindion, kinin, radiografska kontra
stna sred stva, tiazidni diuretici, triametren, zoksazolamin
Prilog 12.
12.1. Nasljedni metaboliki poremeaji koji dovode do akutnog
ili postupnog otrovanja zbog nakupljanja otrovnih metabolita
proksimalno od metabolikog bloka
Bolest OMIM
Najizrazitije i najee
osobitosti klinike slike
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
12.1.1. Poremeaji metabolizma fenilalanina, tetrahidrobiopterina (BH
4
)
i tirozina
Metabolizam fenilalanina i tirozina dogaa se u citosolu. Manjak enzima fenilalaninhidroksilaze i kofaktora tetrahidro
biopterina uzrokuje nakupljanje fenilalanina koji se transaminacijom prevodi u fenilketone. Cijepanje fenolnog prstena
mogue je samo dioksigenacijom homogentizata. Manjak fumariloacetoacetaze uzrokuje nakupljanje maleilacetoaceta
ta i fumariloacetoacetata i acetona. To su otrovni metaboliti koji inhibiraju enzime (4OHfenilpiruvatdioksigenazu i
porfobilinogensintazu).
12.1.1.1. Poremeaji metabolizma fenilalanina i BH
4
Obje skupine hiperfenilalaninemija (klasina i BH
4
) heterogene su skupine bolesti, ija klinika slika moe varirati od
izrazito teke do blagih oblika.
a) Klasina fenilketonurija
261600 (prvi poremeaj
u kojemu je utvrena
povezanost biokemijskog
bloka i mentalne zaosta
losti 1934.; primarno
traganje 1963.)
zaostajanje u psihomotori
kom razvoju, hipotonija,
mikrocefalija, konvulzije
blage varijante: blaa klini
ka slika (ovisno o mutaci
jama i preostaloj aktivnosti
enzima)
Uspecifan miris mo
krae, test s feriklori
dom +; P, U, CSTAK:
fenilalanin , tirozin ()
UOK: fenilpiruvina
kiselina
Upterini suha
kap krvi na fltar
papiru aktivnost
dihidropteridinre
duktaze (DHPR)
genomska DNA
> 400 razliitih
mutacija/fetalna
DNA
b) Hiperfenilalaninemije zbog poremeaja metabolizma BH
4
(maligne hiperfenilalaninemije)
b1) Manjak gvanozintri
fosfatciklohidrolaze 1
(GTPCH) 233910
b2) Manjak 6piruvoilte
trahidrobiopterinsinteta
ze (PTPS) 261640
b3) Manjak dihidropte
ridinreduktaze (DHPR)
261630
b4) Manjak pterinkarbi
nolamin4dehidrataze
(primapterinurija PCD)
264070
u velikome broju oboljelih
progesivno psihomotoriko
zaostajanje unato provo
enju odgovarajue dijete,
mikrocefalija, hipo/hiperto
nija, konvulzije, pojaano iz
luivanje sline, nestabilnost
tjelesne temperature
P, UAK: fenilalanin U, P, CSTpterini
CSTbiogeni amini
tetrahidrobiopte
rinski test
b1) Erc, FBgvano
zintrifosfatciklo
hidrolaza 1
b2) Erc, FB6piru
voiltetrahidro
biopterinsinte
taza
b3) Ercdihidro
pteridinreduk
taza
genomska DNA/
AT, fetalna jetra
c) Poremeaji BH
4
bez hiperfenilalaninemije
Segawabolest, nasljedna
progresivna distonija
600225
dnevno variranje simptoma:
distonija, parkinsonizam,
hipertonija, spastinost
U, P, CSTpterini,
CSTbiogeni ami
ni, tetrahidrobio
FBGTP ciklohi
drolaza
genomska
DNA/()
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
Manjak sepiapterinreduk
taze (SR) 182185
progresivno psihomotori
ko zaostajanje, distonija,
hipotonija trupa, hipertoni
ja udova
pterinski test, test
optereenja fenil
alaninom
Erc, FBsepiapte
rinreduktaza
genomska
DNA/()
12.1.1.2. Poremeaji metabolizma tirozina
Tirozin u organizmu dolazi iz nekoliko izvora: hranom, hidroksilacijom fenilalanina ili razgradnjom proteina. Samo se u
jetri i bubrezima moe provesti potpuni metabolizam razgradnje tirozina do CO
2
i vode.
tirozinemija tipa I
276700
akutan tijek: zatajenje jetre,
hipoglikemija, povraanje,
sepsa, neuroloke krize s
bolovima u trbuhu
kronian tijek: blaga he
patomegalija, umjereno
smanjen rast, rahitis
UOK: 4hidroksifenil
piruvat, 4hidroksife
nilacetat, 4hidroksife
nillaktat, sukcinil
aceton (dijagnostiki
metabolit!) PAK: tirozin
, metionin ()
Ercaktivnost
porfobilinogen
sintetaze
Sfetoprotein
Uaminolevulin
ska kiselina
FB, jetra fumari
loacetoacetaza
genomska
DNA/KR, AT, KA
tirozinemija tipa II
276600
bolne lezije ronice, foto
fobija, pojaano suzenje,
hiperkeratoza dlanova i
tabana, blagi neuroloki
simptomi
UOK: 4hidroksifenil
piruvat, 4hidroksifenil
acetat, 4hidroksifenil
laktat, PAK: tirozin
jetratirozin ami
notransferaza
genomska
DNA/()
tirozinemija tipa III
276710
mentalna retardacija UOK: 4hidroksifenil
piruvat, 4hidroksifenil
laktat. PAK: tirozin
jetra4hidroksi
fenilpiruvatdiok
sigenaza
genomska
DNA/()
Hawkinsinurija
140350
zastoj u rastu, acidoza,
nespecifna hepatopatija
simptomi se gube nakon
djetinjstva ili ve nakon
dojenake dobi!
UOK: 4hidroksifenilpi
ruvat, 4hidroksifenil
laktat, 5oksoprolin,
hawkinsin (2cistenil
1,4dihidroksiciklohe
ksenilacetat)
Ptirozin
genomska
DNA/()
alkaptonurija
203500
tek u odrasloj dobi: artritis,
pigmentacija koe
Utamni od vrha prema
dnu posude; UOK: ho
mogentizinska kiselina
FB homogenti
zatdioksigenaza
genomska
DNA/()
12.1.2. Poremeaji metabolizma aminokiselina razgrananog lanca
Poremeaji metabolizma leucina, valina i izoleucina podrazumijevaju vie bolesti koje se veinom nalaze i u skupini
tzv. klasinih organskih acidurija. Ako se ti poremeaji ne prepoznaju na vrijeme, esto ve u ranoj dojenakoj dobi
uzrokuju akutne metabolike krize u kojima prevladava neuroloka simptomatologija. Pravodobna dijagnoza u velikog
broja oboljelih omoguuje uspjeno lijeenje.
12.1.2.1. Poremeaji metabolizma leucina
Razlikuju se etiri oblika po poetku nastanka simptoma, teini samog poremeaja i odgovoru na vitamin B
1
(tiamin).
eucinoza, bolest javorova
sirupa (MSUD) dekarboksi
laza (E
1
) 248660
dihidrolipoilaciltransfera
za (E
2
) 248610
lipoamiddehidrogenaza
(E
3
) 248611
tei tijek bolesti nekoliko
sati ili dana nakon obroka:
problemi s hranjenjem, hi
potonija, letargija, koma
blai tijek bolesti povre
mene metabolike krize,
povraanja, psihomotoriko
nenapredovanje
U specifan miris
mokrae,
orijentacijski testovi:
DNPH +, test s feriklori
dom +, acidoza
U ketoni
P amonijak n
P, S glukoza n
AK: leucin, izoleu
cin, valin, aloizo
leucin
UOK: hidroksiki
seline i ketokise
line razgrananog
lanca
Kacilkarnitini
FBkompleks
dehidrogenaza
ketokiselina
razgrananog
lanca
genomska
DNA/KR, KKR, KA
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
a) izovalerijanska acidemi
ja 243500
b) 3metilkrotonilglicin
urija 21020
c) 3metilglutakonina aci
durija tipa I 250950
d) 3metilglutakonina aci
durija tipa II 302060
e) 3metilglutakonina aci
durija tipa III 258501
f) 3metilglutakonina aci
durija tipa IV 250951
g) 3OH3metilglutarna
acidurija
246450
svaka bolest ima svoje
osobitosti
najei oblici oitova
nja poremeaja: teki,
novoroenaki oblik: prva
dva tjedna ivota kronian,
intermitentni oblik: prva
godina ivota
Uorijentacijski testovi:
specifan miris mokra
e acidoza
Uketoni +
Pamonijak n
S, Pglukoza n
Klaktat n
S, Pkalcij n
S, Purati n
Kneutropenija, trom
bocitopenija, pancito
penija
UOK: specifne organ
ske kiseline ovisno o
poremeaju
Pkarnitin
Kacilkarnitini
FB a) izovaleril
CoAdehidroge
naza
b) 3metilkroto
nilCoA karbok
silaza
c) 3metilglutako
nil hidrataza
g) 3OH3metil
glutarilCoA liaza
genomska
DNA/KR, KKR, KA
12.1.2.2. Poremeaji metabolizma valina i izoleucina
Poremeaji metabolizma valina i izoleucina uzrokuju niz bitno razliitih bolesti.
a) manjak biotinidaze
253260
b) manjak sintetazeholo
karboksilaza
253270
ovisno o tijeku bolesti
tei oblik: prvi dani ivota;
bolesnik ivotno ugroen:
letargija, hipotonija, povra
anje, konvulzije, hiper
ventilacija i problemi s
disanjem, kone promjene:
dermatitis, alopecija, eritem
Kacidoza, ketoza
S, Pglukoza n
Pamonijak n
Klaktat n
UOA: 3OHizovaleri
janska kiselina,
3metilkrotonilglicin,
3hidroksipropionat,
metilcitrat
Pkarnitin a) Sbiotinidaza
b) FB, Lkcsinte
tazaholokarbok
silaza
genomska
DNA/KA, AT
propionska acidemija
232000
tipa A
232050
tipa B
606054
ovisno o tijeku bolesti
bolesnik ivotno ugroen
esta povraanja, zastoj u
razvoju, hipotonija
Kacidoza
Kneutropenija, trombo
citopenija i anemija
S, Pglukoza n
Pamonijak n
UOK: propionska kiseli
na, 3OHpropionska
kiselina, metilcitrat,
propionilglicin
PAK: glicin
Pkarnitin
Kacilkarnitini
FB, Lkcpropionil
CoA karboksilaza
genomska DNA
metilmalonske acidemije
Mut
0,
, Mut
251000
poremeaji metabolizma
adenozilkobalamina cblA
251100
adenozilkobalamina cblB
251100
kobalamina, metilmalon
ska acidemija i homocisti
nurija cb1C 277400
metilmalonska acidemija
i homocistinurija cb1D
277410
bolesnik ivotno ugroen
esta povraanja,
zastoj u razvoju, neuroloki
simptomi
Kneutropenija, ane
mija
UOK: karakteristine
organske kiseline
PAK: glicin, metionin
PAK: homocistein
Kacilkarnitini
FBmetilmalonil
CoA mutaze
KA, AT
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
a) manjak 3oksotiolaze
203750
b) manjak metilmalonilse
mialdehiddehidrogenaze
603178
c) 3OHizomaslana aci
durija 236795
d) 2metil3OHmaslana
acidurija ()
e) manjak 3OHizomasla
neCoAdeacilaze ()
f) manjak 2metilmasla
neCoA dehidrogenaze
600301
specifna klinika slika ovi
sno o poremeaju
UOK: specifne organ
ske kiseline ovisno o
bolesti
ostale promjene ovi
sno o poremeaju
Kacilkarnitini FB
a) 3oksotiolaza
b) metilmalonil
semialdehidde
hidrogenaza
c) 3OHizomasla
naCoAdehidro
genaza
d) 2metil3OH
maslana dehi
drogenaza
e) 3OHizoma
slanaCoAdea
cilaza
f) 2metilmasla
na-CoAdehidro
genaza
genomska
DNA/KA, AT
12.1.3. Poremeaji metabolizma aminokiselina koje sadravaju sumpor:
metionina, homocisteina, cistationina, cisteina i taurina
klasina homocistinurija
236200
klinika slika obino se
pojavljuje u kolskoj dobi i
ima progresivan tijek: prom
jene na oku (luksacija lee,
miopija), mentalna retarda
cija, osteoporoza, sklonost
tromboembolijama
Utest s nitroprusidom
+
UAK: homocistin
PAK: metionin n
FB, jetra cista
tioninsintetaza
genomska
DNA/KA, AT
manjak metilentetrahidro
folatreduktaze (MTHFR)
236250
mentalna retardacija, neu
roloki simptomi, sklonost
tromboembolijama
+
PAK: metionin n
PAK: homocis
tein
FB, jetra 5,10
metilentetrahidro
folatreduktaza
genomska
DNA/KR, KA
a) poremeaji sinteze
metilkobalamina, manjak
metioninsintetaze, cb1G
250940
b) manjak metionin sin
tetaze reduktaze, cb1E
236270
c) citosolni poremeaj sin
teze: cb1C i cb1D 277400
i 277410
d) poremeaj otputanja
metilkobalamina iz lizoso
ma: cb1F 277380
klinika slika u prvim mjese
cima ivota, katkad odmah
nakon roenja:
a, b) mentalna retardacija,
neuroloki simptomi
c) kao u metilmalonskoj
aciduriji
d) zastoj u razvoju, neuro
loki simptomi, hipotonija/
hipertonija, epilepsija
Utest s nitoprusidom +
Kanemija, neutropeni
ja, trombocitopenija
PAK: metionin n
P, UAK: homo
cistin
FB, jetra metio
ninsintetaza
metionin sinteta
za reduktaza
genomska
DNA/samo za
cb1E, cb1C i cb1F
KR,
KA
manjak sulftoksidaze
272300
manjak kofaktora molib
dena 252150
konvulzije, zaostajanje u
psihomotorikom razvoju,
neuroloki simptomi, luksa
cija lee
S, Purati
PAK: taurin , cistin
Upurini (ksantin i
hipoksantin)
Utest na sulfte +
FB, Lkc
sulftoksidaza
genomska
DNA/KR,
KA
a) manjak metioninadeno
ziltransferaze (MAT I/III)
250850
b) poremeaj apsorpcije
folata 229050
c) manjak transkobalami
na II 275350
karakteristine za svaki
poremeaj
Sfolna kiselina, B
12

PAK: metionin
a) FB, Lkc
metioninadeno
zil transferaza
genomska
DNA (osim za b)
/KA
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
manjak Sadenozilhomo
cistein hidroksilaze
psihomotoriko zaostajanje
od rane dojenake dobi,
hipotonija
S, Pkreatinkinaza,
aminotransferaze , al
bumin, fbrinogen
P, ErcSadenozil
metionin, Sade
nozilhomocistein
P, ErcSadenozil
homocisteinhi
drolaza
()
/
()
12.1.4. Poremeaji metabolizma ornitina i prolina
Ornitin je neproteinska aminokiselina koja se u organizam unosi hranom ili se endogeno stvara iz arginina (prvi korak
sinteze kreatina).
hiperornitinemija
258870
samo na oima: miopija,
nono sljepilo, retinopatija
P, UAK: ornitin FB, Lkc ornitin
aminotransferaza
genomska
DNA/KA, KR
hiperprolinemija tipa I
239500
bez karakteristinih sim
ptoma
PAK: prolin
UAK: prolin, hidroksi
prolin, glicin
FB, Lkc prolin
oksidaza
genomska
DNA/KA, KR
hiperprolinemija tipa II
239510
epilepsija, mentalna
retardacija, katkad bez
simptoma
PAK: prolin
UAK: prolin, hidroksi
prolin, glicin
FB, Lkc prolin
oksidaza
genomska
DNA/KA, KR
manjak 1pirolin5kar
boksilatsintetaze
138250
katarakta, zaostajanje u
prevelika pokretljivost zglo
bova, prevelika elastinost
koe
Pamonijak
PAK: prolin, ornitin,
citrulin, arginin
FB
1pirolin5kar
boksilatsintetaza
12.1.5. Poremeaji metabolizma serina i glicina
manjak 3fosfoglicerat de
hidrogenaze
601815
mikrocefalija, katarakta, za
ostajanje u razvoju, konvul
zije, nistagmus, tetrapareza
P, CST (natate!) AK:
serin , glicin n
CST 5metilte
rahidrofolat
FB, jetra 3fos
foglicerat dehid
rogenaza
()/KR
neketotina hiperglicine
mija
P (protein koji sadrava
piridoksal fosfat) 238300
H (protein koji sadrava
lipoidnu kiselinu) 238330
T (protein koji regulira tet
rahidrofolat) 238310
tei tijek: novoroenaki;
konvulzije, hipotonija, pore
meaji svijesti do kome
blai tijek: kasnije tijekom
djetinjstva; konvulzije, bla
ga mentalna retardacija
P, U, CSTAK: glicin omjer glicina
CST:P > 0,06
(normalno <0,04)
jetra kompleks
koji cijepa glicin
()/KR
12.1.6. Poremeaji metabolizma triptofana, hidroksilizina i lizina
U ovu skupinu poremeaja metabolizma aminokiselina ubraja se i cerebralna organska acidurija: glutarna acidurija
tipa I.
triptofanurija
276100/600627
osjetljivost na svjetlo,
ataksija (opisano u dvaju
bolesnika), psihomotoriko
zaostajanje
S, UAK: triptofan test optereenja
triptofanom
jetra triptofan
2,3dioksigenaza
()/()
hidroksikinureninurija
236800
stomatitis/gingivitis, men
talno zaostajanje (mali broj
opisanih bolesnika, pa su
mogue varijacije u klini
koj slici)
U3hidroksikinu
rein, kinurenina
kiselina, test opte
reenja triptofa
nom
jetra kinureni
naza
hiperlizinemija I
238700
vjerojatno nema karakteris
tine klinike slike (do sada
poznat mali broj bolesni
ka!)
P, UAK: lizin FB2aminoadi
pinska semialde
hid sintetaza
genomska
DNA/()
hiperlizinemija tipa II
268700
P, UAK:lizin, citrulin,
saharopin
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
2amino/2oksoadipinska
acidurija
204750/245130
vjerojatno nema karakteris
tine klinike slike (do sada
poznat mali broj bolesni
ka!)
UOK: 2aminoadipin
ska, 2oksoadipinska
kiselina
FB2amino
adipatamino
transferaza/
2oksoadipatde
hidrogenaza
genomska
DNA/()
glutarna acidurija tipa I
231670
esto prolazi gotovo bez
simptoma do dobi oko
godine dana, kada obino
u okviru interkurentne
infekcije ili drugog optere
enja dolazi do encefalopa
tine krize (stradaju bazalni
gangliji, nucleus caudatus
i putamen), makrocefalija,
tremor, blaga hipotonija
trupa, razdraljivost
UOK: glutarna, 3OH
glutarna, glutakonina
Pkarnitin
Kacilkarnitini
Lkc, FB
glutarilCoA
dehidrogenaza
genomska
DNA/KR, KA, AT
12.1.7. Poremeaji metabolizma histidina
histidinemija
235800
klinika slika ovisi o preos
taloj aktivnosti enzima; u
veine benigni poremeaj
bez klinike slike
Utest s ferikloridom +
P, U, CSTAK: histidin
FBhistidaza ()/()
manjak urokinaze
276880
bez klinike slike Utest s ferikloridom + U urokanoina
kiselina
jetra urokanaza
manjak formimino trans
feraze
229100
varijabilna klinika slika: od
sasvim blagih simptoma do
mentalne retardacije
Kmegaloblastina
anemija
U hidantoin5
propionska kiseli
na, formiminoglu
taminska kiselina
jetra formimi
notransferaza
()/()
12.1.8. Organske acidurije s neurolokim simptomima
Organske acidurije koje zahvaaju ivani sustav mogu imati raznoliku kliniku sliku ovisno o vrsti mutacije, preostaloj
aktivnosti enzima, aktivnosti drugih enzima i utjecaju okoline. Napomena: opisani su samo neki primjeri iz te skupine
nasljednih metabolikih poremeaja!
2ketoglutarna acidurija
203740
hipotonija, psihomotoriko
propadanje, piramidni,
a manje ekstrapiramidni
simptomi
UOK: karakteristine
organske kiseline
Koksidoreduk
tivni status
FBkompleks
2ketoglutarat
dehidrogenaze
E1 i E2
genomska
DNA/KR, AT, KA
fumarna acidurija
136850
polihidroamnion, ventriku
lomegalija, atrofja mozga,
povraanje, letargija,
razdraljivost, hipotonija,
oteenje vida
FBfumaraza genomska
DNA/KR (optimal
no), AT, KA
malonska acidurija
248360
epizodno povraanje,
hipotonija, kardiomiopa
tija, umjereno mentalno
zaostajanje
Lkc, FBmalonil
CoA dekarbok
silaza
genomska
DNA/KR, AT, KA
L2OHglutarna acidurija
236792
progresivna ataksija i men
talna zaostalost, makrocefa
lija, konvulzije, leukoence
falopatija
enzim nije poz
nat
genomska
DNA/AT
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
D2OHglutarna acidurija
600721
hipotonija, epilepsija, zaos
tajanje u razvoju
UOK: karakteristine
organske kiseline
Koksidoreduk
tivni status
enzim nije po
znat
genomska
DNA/AT
Nacetilaspartina aciduri
ja, Canavanova bolest
217900
progresivna makrocefali
ja, zaostajanje u razvoju,
hipotonija trupa i vrata,
spastina diplegija ili kvad
riplegija, leukodistrofja
FBaspartoacilaza genomska
DNA/KR (optimal
no), AT, KA
12.1.9. Poremeaji ciklusa ureje
Ciklus ureje metaboliki je put kojim se iz organizma uklanja viak endogenog i egzogenog duika pretvaranjem amoni
jaka u ureju. Tim se putem molekula amonijaka zamjenjuje molekulom ureje s pomou est enzima. Tri se enzima nalaze
u mitohondriju (Nacetilglutamatsintetaza, karbamoilfosfatsintetaza i ornitintranskabamilaza), a druga tri u citosolu
(argininosukcinatsintetaza, argininosukcinatliaza i arginaza).
Nasljedni poremeaji ciklusa ureje mogu se kliniki oitovati u bilo kojoj ivotnoj dobi, a karakterizira ih hiperamonije
mija, esto respiracijska alkaloza i, ako se ne prepoznaju i lijee, encefalopatija. Mogu se pojaviti kao posljedica razliitih
poremeaja: poremeaja u sintezi i posttranslacijskom procesiranju nekog od est enzima, nedostatka mitohondrijskoga
prijenosa ornitina, poremeaja u metabolikim putovima koji imaju kao posljedicu nakupljanje inhibitora.
Zajednika uestalost tih poremeaja procjenjuje se na oko 1:20 000, a najuestaliji meu njima jest manjak ornitin
transkarbamilaze (Xvezana bolest).
manjak karbamilfosfat
sintetaze (CPS 1)
237300
zajedniki simptomi;
novoroenaka dob:
letargija, problemi s hranje
njem, konvulzije, nesta
bilnost termoregulacije i
disanja, razvija se encefalo
patija do kome
dojenad i djeca:
poremeaji u rastu i razvo
ju, problemi s hranjenjem,
povraanje, glavobolje,
smetnje ponaanja, kon
vulzije
odrasli: metabolike krize
nakon unosa proteinske
hrane ili pojaanog katabo
lizma; kronini neuroloki i
psihijatrijski simptomi, pore
meaji ponaanja, letargije
test optereenja
alopurinolom za
razjanjenje OTC
poremeaja.
Napomena:
u ena se moe ra
biti samo kao test
potvrde, no nika
ko za iskljuenje
heterozigotnosti!
jetra karbamoil
fosfatsintetaza
(tri dana prije
biopsije potreban
je odgovarajui
unos proteina)
genomska DNA
veina mutacija/
DNA - samo po
znate mutacije,
fetalna jetra ak
tivnost enzima
manjak ornitin transkar
bamilaze (OCT,OTC)
311259
jetra ornitintra
nskarbamilaza
(tri dana prije bio
psije potreban
je odgovarajui
unos proteina)
manjak argininosukcinat
sintetaze, citrulinemija
tipa 1
215700
() genomska
DNA/KA,
KR aktivnost
enzima
manjak argininosukcinat
liaze, argininosukcinina
acidurija
207900
()
manjak Nacetilglutamat
sintetaze (NAGS)
237310
jetra Nacetil
glutamatsinte
taza (tri dana
prije biopsije
potreban je od
govarajui unos
proteina)
()
/
()
manjak arginaze 1
207800
spastina diplegija ili kvad
riplegija, tremor i ekstrapira
midni simptomi
() genomska DNA/
fetalni Ercaktiv
nost enzima
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
12.1.10. Poremeaji -glutamilnog ciklusa
Tripeptid glutation (glutamincistinglicin) vana je komponenta staninog metabolizma. On slui kao glutamil
donor za prijenos aminokiselina kroz stanine membrane, pri emu se oslobaa 5oksoprolin u citosolu, gdje se recik
lira u glutation (glutamilni ciklus). Glutation sudjeluje u obrani organizma od slobodnih radikala, redoksreakcijama,
stvaranju deoksiribonukleotida te u metabolizmu lijekova.
manjak glutationsintetaze
266130
231900
tei tijek: neuroloki simpto
mi, este bakterijske upale,
utica, psihomotorika
retardacija
blai tijek: utica
Khemolitika anemija,
hemoglobin , retiku
lociti
UOK: 5oksoprolin
Erc, FBglutation Erc, FBglutation
sintetaza
genomska
DNA/KR,
AT,
KA
manjak glutamilcistein
sintetaze
230450
utica, psihoze, ataksija,
neuropatija, miopatija
Khemolitika anemija,
hemoglobin , retiku
lociti
UAK: generalizirano
Ercglutation Erc, Lkc, FB
glutamilcistein
sintetaza
genomska
DNA/()
manjak glutamiltrans
peptidaze
231950
varijabilna klinika slika:
mentalna retardacija, psi
hoza
P, Uglutation FB, Lkcgluta
mil
transpeptidaza
()/()
manjak 5oksoprolinaze
260005
jako varijabilna klinika
slika; pojedinani sluajevi:
psihomotorika ili mental
na retardacija, mikrocefali
ja, kolitis, proljevi, bubreni
kamenci
UOK: 5oksoprolin FB, Lkc5oksop
rolinaza
()/()
12.1.11. Poremeaji metabolizma galaktoze i fruktoze
U bolesnika se razvija klinika slika tek nakon unosa hranom laktoze (mlijeko i mlijeni proizvodi), odnosno fruktoze/
sukroze.
klasina galaktozemija
230400
Duarte-varijanta: djelomi
ni manjak enzima (10 do
50% normalne aktivnosti)
nakon prvih obroka mlijeka:
povraanje, hepatomega
lija, zatajenje jetre, utica,
sepsa (najei uzrok E. coli)
ascites, edemi, katarakta
Duartevarijanta:
obino bez simptoma
Ureduktivne tvari +
(nakon unosa galak
toze!)
Uproteini
S, Paminotransferaze
albumin
Umonosaharidi i
disaharidi
K, Ugalaktoza
(nakon unosa ga
laktoze!)
Ercgalaktoza1
fosfaturidiltran
sferaza
genomska
DNA/KA, KR
manjak galaktokinaze
230200
katarakta, katkad pseudotu
mor mozga
Ureduktivne tvari +
(nakon unosa galak
toze!)
Umonosaharidi i
disaharidi
K, Ugalaktoza
(nakon unosa ga
laktoze!)
Ercgalaktokinaza
Ugalaktitol
manjak galaktozauridin
difosfatepimeraze
230350
kao klasina galaktozemija;
rijetki teki oblik, a blai
oblik samo katarakta
Ureduktivne tvari +
(nakon unosa galak
toze!)
Umonosaharidi i
disaharidi
Kgalaktoza
(nakon unosa ga
laktoze!)
Ercgalaktoza1
fosfat
Ercgalaktoza uri
dindifosfatepi
meraza
nasljedno nepodnoenje
fruktoze
229600
nakon prvih obroka koji
sadravaju fruktozu: povra
anje, drhtavica, apatija,
koma, poremeaji jetrene
funkcije
Ureduktivne tvari +
Uproteini,urati
UAK: generalizirano
P, Sglukoza ,urati
Umonosaharidi i
disaharidi
Pfruktoza test
optereenja fruk
tozom
jetrafruktoza 1
fosfataldolaza
genomska DNA
(najuestalija mu
tacija A149P)/KA,
KR (iskljuujui
DNA analizu)
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
Dglicerina acidemija
220120
varijabilni simptomi bolesti:
psihomotorika retardacija,
hipotonija, konvulzije
UOK: glicerina kise
lina
() ()/()
esencijalna fruktozurija bez klinike slike Ureduktivne tvari + Ufruktoza () ()/()
12.1-12. Poremeaji ketolize
Ketonski spojevi (3OHmaslana kiselina, acetoacetat i aceton) stvaraju se u jetri iz masnih kiselina i ketogenih amino
kiselina (fenilalanina, tirozina, leucina i izoleucina).
Niz patolokih stanja dovodi do ketonemije i ketonurije: intoksikacija (alkohol, salicilati), endokrini poremeaji (eer
na bolest, insufcijencija kore nadbubrene lijezde, manjak hormona rasta), nasljedne metabolike bolesti (organske
acidurije razgrananog lanca, poremeaji glukoneogeneze, glikogenoze, manjak glikogensintetaze, mitohondropatije,
poremeaji ketolize) i dosta esta stanja ketotine hipoglikemije u djetinjstvu.
U daljnjem tekstu opisani su samo nasljedni metaboliki poremeaji ketolize.
manjak 3OH3metilglu
tarilCoA sintetaze
600234
letargija, povraanje, koma,
hepatomegalija, proljevi
S, Pglukoza
UOK: dikarboksilne
kiseline
Kketonski spojevi
Sslobodne mas
ne kiseline, test
gladovanja
jetra3OH3me
tilglutarilCoAsin
tetaza
genomska
DNA/KA, KR
3OH3metilglutarna
acidurija
246450
epizodno povraanje, letar
gija, koma, kardiomiopatija,
edem mozga, mentalna
retardacija, povraanje,
makrocefalija
S, Pglukoza
n
Pamonijak n
UOK: specifne organ
ske kiseline
Kketonski spojevi
Kacilkarnitini
FB3OH3metil
glutarilCoAlia
za (sudjeluje u
ketogenezi i u
zadnjem koraku
razgradnje leu
cina)
manjak 3ketotiolaze,
T2
203750
akutne epizode povraanja
i letargije, zastoj u razvoju,
konvulzije
Pamonijak n
PAK: glicin n
UOK: 2metil3OHma
slana kiselina, tiglilgli
cin, 2metilacetoacetat
(izluivanje varira
ovisno o bolesnikovu
stanju!)
Kketonski
spojevi
Kacilkarnitini
FB, Lkc3ketotio
laza (ketolitiki
enzim potreban
za metabolizam
ketogenih ami
nokiselina, npr.
izoleucina)
genomska
DNA/KA, KR
manjak sukcinilCoA: ace
toacetattransferaze
SCOT
ketoacidozne krize prvih
dana ivota ili kasnije uz
rokovane nekom drugom
bolesti
Kketonski spojevi
test gladovanja
FB, Lkcsukcinil
CoA: acetoace
tattransferaza
manjak citoplazmatske
tiolaze
psihomotorika retardacija Kketonski spojevi ()/()
12.2. Nasljedni metaboliki poremeaji iji su simptomi veim
dijelom uzrokovani nedostatnom proizvodnjom energije zbog
poremeaja u jetri, srcu, miiima ili mozgu
12.2.1. Poremeaji glukonogeneze
Glukoneogenezom se iz laktata, piruvata, glicerola i nekih aminokiselina stvara glukoza. Poremeaje tih metabolikih
puteva karakterizira hipoglikemija uz laktacidozu ketozu. Teka hipoglikemija i hepatomegalija pojavljuju se uglav
nom uz poremeaje koji zahvaaju metabolike puteve blizu glukoze u putu glukoneogeneze, dok su progresivna
neurodegeneracija i laktacidoza vodei pokazatelji poremeaja enzima blie Krebsovu ciklusu.
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
manjak piruvatkarbok
silaze
266150
blai oblik; nakon nekoliko
mjeseci ivota: zaostatak u
razvoju, epilepsija, bubre
na tubularna acidoza
tei oblik; novoroenaka
dob: poremeaj svijesti do
kome, hepatomegalija, kon
vulzije, miina hipotonija
Klaktat, piruvat,
ketonski spojevi
Uketonski spojevi
S, Pglukoza n
Pamonijak n
PAK: alanin, citrulin
Lkc, FB, jetra
piruvatkarbok
silaza
genomska
DNA/KA,
KR
manjak fruktoza1,6difos
fataze
229700
letargija, hepatomegalija,
konvulzije, poremeaj
svijesti
Klaktat, piruvat,
ketonski spojevi
Uketonski spojevi
S, Pglukoza , fosfor
n
PAK: alanin
test optereenja
fruktozom
jetra
fruktoza1,6
difosfataza
genomska
DNA/KA,
KR
manjak fosfoenolpiruvat
karboksilaze
hipotonija, hepatomegalija,
zaostatak u rastu i razvoju,
konvulzije
Klaktat, piruvat, keton
ski spojevi
U ketonski spojevi
S, P glukoza
jetrafosfoenol
piruvatkarboksi
laza
12.2.2. Glikogenoze
Glikogen je visoko polimerizirani polisaharid koji se pohranjuje uglavnom u jetri i miiima, a u manjoj mjeri u bubrezima i mozgu. Poreme
aji u njegovoj sintezi (tip 0) i razgradnji (tipovi od 1 do 9) ine skupinu nasljednih metabolikih bolesti glikogenoza.
Ovisno o tkivu u kojem djeluje zahvaeni enzim (esto organspecifan) razlikuju se: glikogenoze koje zahvaaju primarno jetru (tip 1, 3, 6
i 9); jetra, miie i srce (tip 3), jetru i miie (tip 3 i 9), miie (tip 2, 5 i 7).
glikogenoza tipa 1a
von Gierkeova bolest
232200
glikogenoza tipa 1b
232220
hepatomegalija, nizak rast,
lutkasto lice, poveani bub
rezi, osteopenija
S, Pglukoza , trigliceri
di kolesterol, urati
Klaktat
Kketonski spojevi
test optereenja
glukozom i galak
tozom
funkcija neutrofla
(tip 1b)
glikogen u jetri
a) jetra glukoza6fosfataza
b) jetra (samo svjei bioptiki
uzorak!)glukoza6translokaza
glikogenoza tipa 2,
Pompeova bolest
232300
infantilni oblik: kardiomega
lija, hipotonija, hepatome
galija, povean jezik
juvenilni/adultni oblik:
hipotonija i slabost miia,
ponekad ateroskleroza
Kvakuolizirani limfociti U oligosaharidi FB glukozidaza
(lizosomski enzim)
glikogenoza tipa 3
Forbeova ili Corieva
bolest
232400
slino tipu 1, no blai tijek;
bubrezi su normalne velii
ne, miopatija
S, Pglukoza , amino
transferaze, kreatinki
naza ( ako enzim nije
aktivan u miiima),
kolesterol
Klaktat (nakon obro
ka)
PAK: alanin, leucin,
izoleucin, valin
Uoligosaharidi
Ercglikogen
test optereenja
glukozom i galak
tozom
FB, jetra, miii
amilo1,6glukozidaza
(aktivnost enzima moe biti prisutna
samo u jetri, odnosno miiima)
glikogenoza tipa 4
Andersenova bolest
232500
razvoj ciroze i zatajenje je
tre, splenomegalija, miina
hipotonija, ascites; rijetki
sluajevi: neuromiini tijek
bolesti; mio(kardio)patija
S, Pbilirubin, aminot
ransferaze n
FB, Lkc, miii,
jetraamilo1,41,6transglukozilaza
(enzim odgovoran za grananje gliko
gena)
glikogenoza tipa 5
McArdleova bolest
232600
najee tek u adolescen
tnoj dobi: pri naporu sla
bost, bolovi i grevi miia
S, Pkreatin kinaza,
urati
U mioglobin
miii glikogen
test fzikog opte
teenja, test ishe
mije podlaktice
miiimiofosforilaza
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
glikogenoza tipa 6
Hersova bolest
232700
hipotonija
S, Pglukoza , amino
transferaze, kolesterol,
trigliceridi
Klaktat ; Kketonski
spojevi (natate)
optereenje uglji
kohidratnim obro
kom, test optere
enja galaktozom,
jetra glikogen
jetra
jetrena fosforilaza
glikogenoza tipa 7
Taurijeva bolest
232800
utica; od djetinjstva:
slabost, bolovi i grevi u
miiima
S, Pkreatin kinaza,
urati
Khemoliza, retikulo
citi
U mioglobin
Erc ivotni vijek
test ishemije pod
laktice
miii
miina fosfofruktokinaza
glikogenoza tipa 9
306000
hipotonija
S, Pglukoza ,
aminotransferaze, kole
sterol, trigliceridi
Klaktat
Pketonski spojevi
(natate)
optereenje
ugljikohidratnim
obrokom
test optereenja
galaktozom
jetra, Erc
jetrena fosforilaza kinaza, podje
dinica
glikogenoza tipa 0
240600
hepatomegalija; u nekih
bolesnika nizak rast
S, Pglukoza
Pketonska tijela (na
tate)
nakon normalnog
obroka laktat, test
optereenja galak
tozom
jetra
glikogen sintetaza
(glikogen se ne moe histoloki
dokazati)
FankoniBickelova gliko
genoza
227810
hepatomegalija, nizak
rast, rahitis, osteopenija,
poveani bubrezi, lutkast
izgled lica
S, Pglukoza , koleste
rol, trigliceridi, urati
Kketonski spojevi
UAK, kalcij, fosfor, ura
ti, glukoza
jetra
transporter glukoze (GLUT 2)
12.2.3. Poremeaji mitohondrijskoga stvaranja energije
Osnovna uloga mitohondrija jest opskrba stanica energijom u obliku ATPa koji nastaje oksidacijom masnih kiselina,
razgradnjom piruvata, acetilCoA u Krebsovu ciklusu i oksidativnom fosforilacijom u respiracijskom lancu. U tim metabo
likim putevima sudjeluje vie od 50 enzima i enzimskih kompleksa koji su sastavljeni od 1 do 40 razliitih proteina.
Klinika je slika izrazito heterogena, a moe zahvatiti samo jedan ili nekoliko organa i pojaviti se u bilo kojoj ivotnoj
dobi. Posljedica istog biokemijskog poremeaja moe biti razliita klinika slika bolesti i obrnuto, simptomi mogu biti
slini u bolesnika s razliitim biokemijskim uzrokom poremeaja (http://www.mitomap.org).
Mitohondrijski poremeaji mogu biti uzrokovani mutacijama nuklearnog (nDNA) ili mitohondrijskog genoma (mtDNA),
(maternalni tip nasljeivanja koji ne slijedi Mendelova pravila). Do sada je opisano vie od 100 razliitih mutacija u nDNA
i mtDNA.
(Napomena: u tablici su navedeni samo najee do sada opisivani sindromi uzrokovani mutacijama mtDNA).
12.2.3.1. Poremeaji stvaranja energije uzrokovani promjenama nuklearne i mito-
hondrijske DNA
poremeaji respiracijskog
lanca
a) kompleks I
252010/516000516006
b) kompleks II
252011
c) kompleks Q
d) kompleks III
123980/124000
e) kompleks IV
220110/516030
najvie zahvaeni mii,
mrenica, srce i bubreg;
kombinacija neuromiinih
i drugih simptoma koji
zahvaaju razne organske
sustave;
tijek bolesti je varijabilan,
no bolest esto brzo na
preduje
K, CSTlaktat, ketonski
spojevii
P, UAK: alanin n (E3
kompleks: AK razgrana
tog lanca)
S, Pkreatin kinaza n
UOK: (citokrom c
oksidaza EMA i 3metil
glutakonina kiselina);
u nekim sluajevima
metaboliti ciklusa li
munske kiseline
Kprocjena
oksidoreduktiv
nog statusa test
optereenja glu
kozom (samo u
sluajevima kada
je laktat norma
lan!) histokemij
ska i morfoloka
analiza miia
(abnormalan broj
ili smjetaj mito
hondrija; kristali u
mitohondriju)
mii, mozak,
FBNADHdehi
drogenaza
b) sukcinatdehi
drogenaza
d) citokrom bc1
kompleks
e) citokrom c
oksidaza
*prenatalna dija
gnostika mogua
samo u obiteljima
koje imaju bolesni
ka s poremeajima
kompleksa I, IV
ili poremeajem
kompleksa piruvat
dehidrogenaze
(poremeaj mora
biti dokazan u FB
bolesnika) prena
talna dijagnostika
samo u svjeim KV!
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
poremeaji kompleksa
piruvat dehidrogenaze
(PDH) E1komponenta
312170
(najuestalije zahvaena
komponenta)
E1+komponenta
179060
E2komponenta 245348
E3komponenta 246900
(posljedica: manjak PDH i
leucinoza)
Xkomponenta 245349
mentalna retardacija, hipo
tonija miia, ataksija,
progresivna encefalopatija;
rjee uzrokuje (kardiomio
patiju i zatajenje jetara
K, CSTlaktat, ketonski
spojevi
P, UAK: alanin n (E3
kompleks: AK razgrana
tog lanca)
S, Pkreatin kinaza n
UOK: (citokrom c
oksidaza: EMA i 3me
tilglutakonina kiseli
na); u nekim sluajevi
ma metaboliti ciklusa
limunske kiseline
K procjena oksi
doreduktivnog
statusa, test opte
reenja glukozom
(samo u sluajevi
ma kada je laktat
normalan!) histoke
mijska i morfolo
ka analiza miia
(abnormalan broj
ili smjetaj mito
hondrija; kristali u
mitohondriju)
miii, FB, jetra
a i b) piruvat de
hidrogenaza
c) dihidrolipoil
transacetilaza
d) lipoamid de
hidrogenaza
*prenatalna dija
gnostika mogua
samo u obiteljima
koje imaju bolesni
ka s poremeajima
kompleksa I, IV
ili poremeajem
kompleksa piruvat
dehidrogenaze
(poremeaj mora
biti dokazan u FB
bolesnika) prena
talna dijagnostika
samo u svjeim KV!
poremeaji ciklusa limun
ske kiseline
a) manjak akonitaze (uz
manjak sukcinat dehidro
genaze) 255125
b) E3podjedinica kom
pleksa 2oksoglutarat de
hidrogenaze 246900
c) kompleks 2oksogluta
rat dehidrogenaze
203740
d) manjak sukcinat dehi
drogenaze 252011
e) manjak fumaraze
136850
miii, FB, jetra
b) lipoamidde
hidrogenaza
c) kompleks ke
toglutaratdehid
rogenaze
d) kompleks II
e) fumarat hid
rataza
poremeaji sustava pre
tvorbe energije
a) kompleks V
b) prijenosni sustavi
238800
c) translokator ATP/ADP
103220
d) prijenosnik malat/as
partat 254960
e) unos proteina
f) anionski kanal ovisan o
voltai
miii, FB, jetra
a) ATP sintetaza
c) adeninnukleo
tid translokator
f) porin
12.3. Nasljedni metaboliki poremeaji razgradnje i biosinteze
sloenih molekula
12.3.1. Lizosomske bolesti taloenja
Lizosomi su organele u kojima se u kiselom okruenju obavlja najvei dio razgradnje sloenih molekula (glikoproteina,
glikolipida i proteoglikana). Za te je procese odgovorno vie od 50 razliitih lizosomskih hidrolaza uz odgovarajue
aktivacijske proteine.
Pri lizosomskim bolestima taloenja nedostaje ili je znatno sniena aktivnost nekog od tih proteina. Klinika slika nas
taje kao posljedica postupnog nakupljanja odgovarajue nerazgraene makromolekule u organeli, oteenja stanice i
okolnoga tkiva.
Poznato je vie od 45 takvih poremeaja ija se zajednika uestalost procjenjuje na oko 34 : 10.00 ivoroene djece.
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
12.3.1.1. Glikolipidoze
Nasljedni metaboliki poremeaji razgradnje glikosfngolipida.
GM1gangliozidoze
230500
GM1gangliozidi/ovisi o
tipu: rani i kasni infantilni
i adultni oblik; zaostatak u
hepatosplenomegalija
Uoligosaharidi Lkc, FBgalak
tozidaza
genomska
DNA/KR,
KA
GM2gangliozidoze
272800
TaySachsova bolest
(uestalost u Akenazi
idova 1 : 4.000; uesta
lost u ostaloj populaciji
1 : 300.000)
GM2gangliozidi/
prejaka reakcija na zvuk,
psihomotoriko propada
nje, konvulzije, slabljenje
vida, makrocefalija, u fundu
su pjega boje vinje
Lkc, FBhekso
zaminidaza A
GM2gangliozidoza AB
varijanta 272750
FBGM2aktivacij
ski protein
genomska
DNA/KR,
KA
GM2gangliozidoza Sand
hofova bolest
268800
GM2gangliozidi / kao
prethodne gangliozidoze
uz estu hepatosplenome
galiju
Lkc, FBhekso
zaminidaza A i B
Fabryjeva bolest
301500
(Xvezana bolest)
globozidi / u djeaka: akro
parestezije, angiokeratomi,
zamuenje ronice i lee
u odrasloj dobi: promjene
na krvnim ilama: poreme
aji bubrega, srca, cerebro
vaskularni poremeaji
ene heterozigoti mogu
imati blae simptome!
Lkc, FBgalakto
zidaza A
Gaucherova bolest
tipa 1 230800
(uestalost u Akenazi
idova 1 : 450 1 : 1500,
u ostaloj populaciji
1 : 60.000)
tipa 2 230900
tipa 3 231000
glukozilceramid /
tijek bolesti ovisi o tipu:
tip 1 neneuropatski, hepa
tosplenomegalija, kotane
promjene
tipovi 2 i 3 neuroloko
propadanje, hepatospleno
megalija
Ktrombocitopenija Uoligosaharidi
Shitotriozidaza
kotana sr u
razmazu karakte
ristine stanice
Lkc, FBglukoce
rebrozidaza
metakromatska leukodis
trofja
250100
sulfatidi / tijek bolesti ovisi
o tipu (infantilni, juvenilni
i adultni), leukodistrofja,
tetrapareza
Usulfatidi Lkc, FBarilsulfa
taza A
genomska DNA
(vana za iskljui
vanje pseudodef
cijencije)/KR, KA
Krabeova bolest
245200
galaktocerebrozid/ leukodi
strofja, spastinost, gluho
a, sljepoa
CSTproteini Lkc, FBgalakto
zilceramidaza
genomska
DNA/KR,
KA
NiemannPickova bolest
tipa A i B
257200
sfngomijelin/
tip A:
hepatosplenomegalija,
infltracija plua,
nje, gluhoa
tip B: blai tijek, rijetko bla
gi neuroloki simptomi
kotana sr u raz
mazu karakteristi
ne stanice
Lkc, FBkisela sfn
gomijelinaza
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
NiemannPickova bolest
tipa C
257200
neesterifcirani kolesterol/
ovisno o poetku bolesti;
najei poetak simptoma
u djejoj dobi: neuroloki
simptomi, epilepsija, supra
nuklearna vertikalna parali
za bulbomotora, spastinost
FBtest flipinskog
bojenja
FBporemeaj
esterifkacije
egzogenog koles
terola
genomska
DNA/KR,
KA
Farberova bolest
228000
ceramid/gubitak sluha,
oteeni zglobovi, vorii
na koi, psihomotoriko
propadanje
Lkc, FBkisela
ceramidaza
Wolmanova bolest
278000
kolesterol esteri/proljevi,
povraanja, steatoreja,
hepatosplenomegalija,
rentgenski vidljivi kalcifkati
nadbubrenih lijezda
Lkc, FBkisela
lipaza
12.3.1.2. Mukopolisaharidoze (MPS) poremeaji razgradnje glikozaminoglikana
(dermatan-sulfata, keratan-sulfata, kondroitin-sulfata i heparan-sulfata)
Kod svih tipova poremeaja simptomi mogu biti izrazito varijabilni, od sasvim blage do izrazite klinike slike.
MPS IH
Hurlerova bolest
252800
heparansulfat, derma
tansulfat/psihomotoriko
propadanje, grube crte lica,
ukoeni zglobovi, zamue
nje ronice, deformacije
kostura, nizak rast, hepato
megalija, hernija
Kpregled krvnog
razmaza: vakuoli
zirani limfociti
Uglikozaminogli
kani (kvalitativno i
kvantitativno)
Uoligosaharidi
Lkc, FBLidu
ronidaza
genomska
DNA/KR,
KA
MPS IS
Scheieova bolest
252800
heparansulfat, dermatan
sulfat/kao MPS IH, ali blai
tijek; normalna inteligencija
Lkc, FB
Liduronidaza
MPS IH/s
HurlerScheieova bolest
252800
heparansulfat,dermatan
sulfat/izmeu MPS I i MPS
IS
Lkc, FB
Liduronidaza
MPS II
Hunterova bolest
309900
heparansulfat, dermatan
sulfat/slino kao MPS IH,
ali bez zamuenja ronice,
mentalna retardacija
Lkc, FBIduronat
2sulfataza
MPS IIIA
Sanflippova bolest A
252900
heparansulfat/ blagi somat
ski simptomi; progresivno
nje nakon 3. godine (govor,
motorika, autoagresivnost,
spastina tetrapareza)
Lkc, FBheparan
Nsulfataza
genomska
DNA/KR, KA
MPS IIIB Sanflippova
bolest B 252920
heparansulfat/
kao MPS III A
Lkc, FBNacetil
glukozaminidaza
MPS III C Sanflippova
bolest C 252930
heparansulfat/
kao MPS III A
Lkc, FBacetilCoA
glukozaminilace
tiltransferaza
MPS III D Sanflippova
bolest D 252940
heparansulfat/
kao MPS III A
Lkc, FBNacetil
glukozamin6sul
fataza
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
MPS IV A
Morquiova bolest A
253000
keratansulfat/normalnain
teligencija, nizak rast, teke
promjene kostura
Kpregled krvnog
razmaza: vakuoli
zirani limfociti
Uglikozaminogli
kani (kvalitativno i
kvantitativno)
Uoligosaharidi
Lkc, FBNacetil
galaktozamin6
sulfataza
genomska
DNA/KR, KA
MPS IV B Morquiova
bolest B 253010
keratansulfat/
kao MPS IVA, ali blai
Lkc, FBgalak
tozidaza
MPS VI
MaroteauxLamyjeva
bolest
253200
dermatansulfat, heparan
sulfat/normalna inteligenci
ja, kotane promjene, zamu
enje ronice, nizak rast
Lkc, FBarilsulfa
taza B
MPS VII
Slyova bolest
253220
dermatansulfat, heparan
sulfat, hondroitinsulfat/nor
malna inteligencija, ostalo
slino kao MPS IH
Lkc, FBgluku
ronidaza
MPS IX
Natowiczova bolest
601492
hondroitinsulfat, hijaluro
nan/ normalna inteligenci
ja; varijabilan tijek
Lkc, FBhijaluro
nidaza
12.3.1.3. Oligosaharidoze
Neke oligosaharidoze (npr. sijalidoza, galaktosijalidoza) mogu imati karakteristinu kliniku sliku odmah nakon poroaja.
manozidoza
248500
manoza
oligosaharidi/slino MPS IH
Kpregled krvnog
razmaza: vakuoli
zirani limfociti
Uoligosaharidi
Lkc, FBmano
zidaza
genomska
DNA/KR, KA
manozidoza
248510
manoza, oligosaharidi/sli
no MPS IH; angiokeratomi
Lkc, FBmano
zidaza
fukozidoza
2300000
fukoziloligosaharidi/
slino MPS IH
Lkc, FBLfuko
zidaza
aspartilglikozaminurija
208400
aspartilglukozamini/slino
MPS IH, poremeaj govora
Lkc, FBNaspar
tilglukozamini
daza
sijalidoza
mukolipidoza I
256550
sijaliloligosaharidi/slino
MPS IH
tipa I: mioklone konvulzije,
abnormalni hod, sueno
vidno polje
tipa II: varijabilan, promjene
kostura
FBneuramini
daza
genomska
DNA/KKR, KA
galaktosijalidoza
256540
sijaliloligosaharidi/slino
MPS IH
FBlizosomski
zatitini protein
(katepsin A)
genomska
DNA/KKR, KA
Schindlerova bolest
104170
oligosaharidi/
progresivni zastoj u psiho
motorikom razvoju
Lkc, FBNace
tilgalaktozami
nidaza
genomska
DNA/KR, KA
12.3.1.4. Poremeaji prijenosa lizosomskih enzima
mukolipidoza II
bolest Istanica
252500
heparansulfat/
slino MPS IH
Uoligosaharidi
Skatalitike ak
tivnosti nekoliko
lizosomskih hidro
laza
FBNacetilglu
kozamin1fosfo
transferaza
genomska
DNA/KKR, KA
mukolipidoza III
pseudoHurlerova polidis
trofja
252600
heparansulfat/
slino MPS IH, no blai tijek
Uoligosaharidi
Skatalitike akti
vnosti nekoliko
lizosomskih hidro
laza
FBNacetilglu
kozamin1fosfo
transferaza
genomska
DNA/KKR,KA
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
12.3.1.5. Poremeaji prijenosa kroz membranu lizosoma
Produkti hidrolize u lizosomu prenose se raznim prijenosnim sustavima iz organele u citoplazmu.
cistinoza
infantilna nefropatska
219800
adolescentska nefropatska
219900
benigna nenefropatska
219750
(poremeaj prijenosnoga
proteina cistina)
varijabilan tijek i simptomi
ovisno o tipu:
retinopatija, fotofobija,
rahitis, disfunkcija proksi
malnih tubula bubrega,
slabo pigmentirana koa,
svijetla kosa i oi, odlaga
nje kristala u ronicu
Uproteini, fosfati, kal
cij, AK, glukoza
S, Pkalij, natrij, fosfati,
karnitin
punktat kotane
sri, limfnoga
vora, slezene ili
bubrega
kristali cistina
Lkc, FBslobodan
unutarstanini
cistin
genomska
DNA/KKR, KA
nakupljanje sijalinske kise
line, Sallabolest
Finski oblik
604369
prvi simptomi nakon 6
mjeseci: hipotonija, ataksija,
zastoj u psihomotornom
razvoju, epilepsija, spasti
na tetraplegija
Usijalinska kise
lina
FBsijalin genomska
DNA/KA
infantilni oblik nakuplja
nja sijalinske kiseline
604322
(poremeaj proteina prije
nosnika sijalinske kiseline)
simptomi odmah nakon ro
enja: grube crte lica, defor
macija kostura, epilepsija,
kardiomegalija, hepatosple
nomegalija
Usijalinska kise
lina
FBsijalin genomska
DNA/KA
12.3.1.6. Ostali poremeaji iz ove skupine
viestruki manjak sulfa
taza
272200
progresivan zastoj psiho
motorikog razvoja
U glikozamino
glikani (kvanitiativ
no i kvalitativno)
FBmanjak ba
rem 12 sulfataza
genomska
DNA/KKR, KA
mukolipidoza IV
252560
gangliozidi, hijaluronska
kiselina/zastoj u razvoju,
zamuenje ronice
FB autofuores
cencija lipidina u
fbroblastima
FBmukolipidin genomska
DNA/KKR, KA
(iskljuivo mole
kularne analize)
prosapozinoza
176801
progresivni zastoj psihomo
torikog razvoja
FBsapozini A, B,
C i D
genomska DNA/
KKR, KA
piknodisostoza
601105
progresivni zastoj psihomo
torikog razvoja
FBkatepsin K
juvenilna neuronska
ceroidna lipofuscinoza,
Battenova bolest
CLN3204200
lipofuscini/neuroloki sim
ptomi u predkolskoj dobi
ili kasnije, katkad izolirani
pigmentni retinitis, sljepoa
izmeu 10. i 12. godine
FBbatenin genomska
DNA/KA
infantilna neuronska ce
roidna lipofuscinoza
CLN1600722
lipofuscini/progresivna
neurometabolika bolest,
smrt u prvim godinama
ivota
FBpalmitoilpro
tein tioesteraza
kasna infantilna ceroidna
lipofuscinoza LINCL,CLN2
204500
lipofuscini/kliniki tijek ovi
si o varijanti: fnska CLN5,
turska CLN7, mediteranska
CLN6
FBtripeptidpep
tidaza
glikogenoza tipa II
Pompeova bolest
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
12.3.2. Peroksisomski poremeaji
Nasljedni metaboliki poremeaji vezani za peroksisom nastaju zbog manjka jednog ili vie enzima koji su nuni za obav
ljanje biokemijskih procesa u toj organeli. Najvanije metabolike reakcije u peroksisomu jesu: procesi i oksidacije
(masnih kiselina vrlo dugih lanaca (C
22
C
26
), pristanske, ftanske, dihidroksikolestanske i trihidroksikolestanske kiseline)
i procesi biosinteze (viestruko nezasienih masnih kiselina, eter lipida (plazmalogena), kolesterola i unih kiselina). U
organeli se obavlja i niz reakcija ovisnih o kisiku koje stanicama omoguuju obranu od slobodnih radikala i istodobno
se s pomou enzima katalaze uklanja nastali vodikov peroksid.
Klinika slika ovisi o poremeaju, u veini je sluajeva kompleksna i zahvaa vie organa.
12.3.2.1. Poremeaji biogeneze organele peroksisoma
Poremeaji uzrokovani mutacijama na nekom od PEX gena odgovornih za sintezu proteina (peroksina) koji sudjeluju u
biogenezi organele.
Do sada je poznato 13 komplementacijskih skupina.
Zellwegerov sindrom
214100
neonatalna adrenoleuko
distrofja 202370
infantilna Refsumova
bolest
klinike se slike preklapaju,
a razlikuju se neonatalni i
infantilni tijek bolesti:
dismorfja, izraena hipoto
nija, konvulzije, disfunkcija
jetre, poremeaji psihomo
torikog razvoja, gluhoa,
ciste na bubrezima, promje
ne na oima, kostima, pore
meaj migracije neurona
UOK: azelaina, pime
lina
S, PVLCFA,
une kiseline,
ftanska kiselina
pristanska kiselina
Ercplazmalogeni
LkcDHAPAT
peroksini/FBpo
stupci komple
mentiranja
genomska
DNA/KKR, KA
12.3.2.2. Poremeaji peroksisomske -oksidacije
manjak acilCoA oksidaze
(pseudoneonatalna adre
noleukodistrofja)
264470
slina klinika slika kao u
poremeajima biogeneze
organele
UOK: azelaina, pime
lina kiselina
S, PVLCFA,
une kiseline,
ftanska kiselina,
pristanska kiselina
Ercplazmalogeni
FB
acilCoA oksidaza
ravnog lanca
genomska
DNA/KKR,
KA
manjak Dbifunkcional
nog enzima
261515
FB
Dbifunkcionalni
protein
manjak peroksisomske
3ketotiolaze
pseudoZellwegerov
sindrom
261510
FBperoksisom
ska tiolaza 1
genomska
DNA/KKR,
KA
Xvezana adrenoleukodi
strofja
300100
tei oblik: djeaci nakon 5.
godine neurodegenera
tivna bolest, poremeaji
psihomotorikog razvoja,
leukodistrofja, insufcijenci
ja nadbubrene lijezde
blai oblik: mladii hetero
zigoti adrenomijeloneu
ropatija
ene heterozigoti mogu
imati blae simptome
Napomena: ako postoji
klinika sumnja, pose
bno u ena koje u obi
telji nemaju potvrenu
bolest, treba razmotriti
primjenu svih raspoloi
vih testova
S, PVLCFA
FBVLCFA,
oksidacija
VLCFA
FBadrenoleu
kodistrofni
protein (ATPovi
san membran
ski transportni
protein CoA
sintetaze masnih
kiselina vrlo du
gog lanca)
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
12.3.2.3. Ostali poremeaji organele peroksisoma
tokasta rizomelina kon
drodisplazija tipa 1
215100
tijek bolesti ovisi o tipu:
skraenje udova (nadlakti
ce i natkoljenice), dismor
fja, katarakta, kontrakture
zglobova, psihomotoriko
zaostajanje, tokaste pro
mjene hrskavice
Ercplazmalogeni
S, Pftanska ki
selina
VLCFA
FB
PEX7 peroksin
genomska
DNA/KKR, KA
222765
FB
DHAPAT
600121
FB
alkilDHAPsin
tetaza
genomska
DNA/KKR, KA
manjak metilacilCoA
racemaze
604489
zaostajanje u razvoju moto
rike, proljevi;
u odrasloj dobi konvulzije
S, Paminotransfera
ze, alkalna fostataza,
fosfor
UAK: generalizirano
poviene
S, PVLCFA
S, Pune kiseli
ne, ftanska kise
lina, pristanska
kiselina
FB
metilacilCoA
racemaza
Refsumova bolest
266500
poetak u kolskoj dobi:
gubitak sposobnosti no
nog vida, pigmentni retini
tis, polineuropatija, ataksija,
ihtioza
S, Pftanska ki
selina
pristanska kiselina
12.3.3. Primarna hiperoksalurija
Glavnina oksalata u mokrai nastaje endogenom sintezom iz prekursora glioksalata, a mjesto sinteze su peroksisomi u
hepatocitima.
Prije razmatranja primarne hiperoksalurije potrebno je iskljuiti sekundarne uzroke (cistina fbroza, Crohnova bolest,
guterana insufcijencija i dr.)
manjak alaninglioksalat
aminotransferaze; primar
na hiperoksalurija I
259900
bubreni kamenci, bubre
ne kolike, infekcije mo
kranih puteva, zatajenje
bubrega
Ukreatinin, urea n
Uhematurija
U, Poksalati, gli
kolati
jetraalanin:
glioksalatamino
transferaza
genomska DNA
(sekvencioniranje
gena)/fetalna
jetra KR
manjak glioksilatreduk
taze; primarna hiperoksa
lurija II
260000
jetraglioksilatre
duktaza
genomska DNA
(sekvencioniranje
gena)/()
12.3.4. Poremeaji biosinteze kolesterola
Poremeaji biosinteze kolesterola usko su povezani s peroksisomskim poremeajima, jer se dio toga metabolikog
puta obavlja u peroksisomu.
Kolesterol ima vane funkcije u svim stanicama: kao glavni sastojak staninih membrana, prekursor unih kiselina i
steroidnih hormona. Njegova uloga izuzetno je vana za vrijeme embrionalnog i postnatalnog razvoja. Stoga se vei
na poremeaja ve pri roenju kliniki oituje dismorfjama razliita opsega.
mevalonska acidurija
251170
febrilne krize praene lim
fadenopatijom, proljevima,
edemima, artralgijom,
osipom; dismorfja lica,
zastoj u psihomotorikom
razvoju, hipotonija, hepa
tosplenomegalija
S, Pkolesterol n
S, Paminotransferaze,
kreatinkinaza, imuno
globulini D, A n
UOK: mevalonska
kiselina
Uleukotrieni FBmevalonatki
naza
genomska
DNA/AT, KA KR
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
manjak 3hidroksiste
roiddehidrogenaze,
sindrom CHILD
308050
(Xvezani poremeaj)
kongenitalna hemidis
plazija s ihtioziformnim
eritemom, defekti udova,
tokaste kalcifkacije hrska
vica
P, Lkc, FB, tkivosteroli genomska
DNA/()
manjak 3hidroksiste
roiddehidrogenaze,
sindrom CHILD 308050
(Xvezani poremeaj)
kongenitalna i neonatalna
ihtioziformna eritroderma,
alopecija, promjene nok
tiju, tokaste kalcifkacije
razliita opsega
manjak 3hidroksiste
roidD8, D7izomeraze,
ConradiHunermannov
sindrom 302960
(Xvezani poremeaj)
dismorfja lica, mikrogna
tija, makro/mikrocefalija,
mentalna retardacija
manjak 3hidroksiste
roidD7reduktaze
SmithLemliOptizov
sindrom
270400
varijabilna klinika slika:
mikrocefalija, zastoj u rastu
i razvoju, dismorfja lica,
sindaktilija 2. i 3. prsta na
nogama, rascjep nepca,
hipotonija, anomalije srca
i bubrega, anomalije spo
lovila
Pkolesterol n genomska
DNA/AT, KA KR
12.3.5. Poremeaji sinteze unih kiselina
une se kiseline sintetiziraju iz kolesterola u jetri i imaju znaajnu ulogu u probavi masti. Utjeu na topljivost kolestero
la u ui i stimuliraju luenje ui u uni mjehur. Biosinteza u jetri zapoinje hidroksilacijom kolesterola na C7 atomu,
a neki koraci ukljuuju i oksidaciju u peroksisomu. Nastale slobodne une kiseline zatim se aktiviraju s ATPom i CoA
te veu s glicinom ili taurinom preko njihovih NH
2
skupina u konjugirane une kiseline. U jedne skupine poremeaja
klinika je slika posljedica kolestaze i malapsorpcije masti i vitamina topljivih u mastima. Drugu skupinu poremeaja
sinteze karakterizira nakupljanje intermedijara proksimalno bloku koji se zatim nakupljaju u raznim tkivima.
manjak 3hidroksi5
C27steroiddehidroge
naze
231100
utica, steatoreja, rahitis, kr
varenje (ovisno o vitaminu
K), svrbe koe
S, P konjugirani biliru
bin, aminotransferaze,
alkalna fosfataza ,
kalcij, kolesterol n,
vitamini A, D, E
S, Pune kiseline FB3hidroksi
5C27steroid
dehidrogenaza
genomska
DNA/KA, KR
manjak 43oksosteroid
5reduktaze
235555
utica, hepatosplenomega
lija, ascites, edemi
S, Pkonjugirani biliru
bin , aminotransferaze,
alkalna fosfataza n,
kolesterol n
P protrombinsko vri
jeme
PAK: tirozin, metionin
S, Pune kiseline jetra43okso
steroid 5reduk
taza
()/()
manjak 27hidroksilaze,
cerebrotendinozna ksan
tomatoza
213700
zaostajanje u rastu i razvo
ju, snien kvocijent inteli
gencije, demencija, ataksija,
odlaganje kolesterola oko
tetiva, katarakta
S, P, Uune
kiseline
Pkolestanol
FB27hidroksi
laza
genomska
DNA/KA, KR
manjak oksisterol 7hi
droksilaze
231100
utica, hepatosplenome
galija, krvarenje (ovisno
o vitaminu K), kolestaza,
fbroza jetara
S,Pbilirubin, amino
transferaze, alkalna
fosfataza
Pprotrombinsko vrije
me
Uune kiseline
Sretinol
FBoksisterol 7
hidroksilaza
genomska
DNA/KA,
KR
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
12.3.6. Poremeaji unutarstaninog putovanja i procesuiranja proteina
12.3.6.1. Bolesti zbog manjka -1-antitripsina
poremeaji inhibitora pro
teaza 1,PI
107400
fenotip PiZZ rizik za raz
voj jetrene bolesti: razliiti
stupanj oteenja jetre,
pluna bolest
S, Paminotransferaze S, Pfenotipizacija
1antitripsina
genomska
DNA/KA, KR
12.3.6.2. Poremeaji glikozilacije glikoproteina (CDG-sindromi prema engl. Congeni
tal defect of glycosylation)
To je skupina genetikih poremeaja uzrokovana poremeajima u sintezi i procesuiranju asparagin vezanih oligosahari
da glikoproteina.
Prvi je bolesnik opisan godine 1980., a do sada je opisano niz poremeaja koji su posljedica poremeaja prijenosa en
zima u citosol, endoplazmatski retikul ili Golgijev kompleks.
Klinika je slika izrazito heterogena. Poremeaji glikozilacije mogu zahvatiti sve organe, najee mozak, izuzevi sin
drom CDG1b koji je uglavnom hepatointestinalni poremeaj.
CDGIa
212065
601785
razliiti stupanj neurolokih
poremeaja i zahvaenost
vie organa, abnormalan
raspored potkonoga mas
nog tkiva, psihomotoriko
zaostajanje, hipotonija
Stiroksin vezujui glo
bulin
Kantitrombin, faktor
zgruavanja XI
(niz drugih glikoprotei
na , n ili )
Ssijalotransferini
Lkc, FB fosfoma
nomutaza
genomska DNA/
KA, KR
CDGIb
154550
602579
enteropatija uz gubitak
proteina, jetrena fbroza,
psihomotoriko zaostaja
nje, hipotonija
Lkc, FBfosfoma
noizomeraza
CDGIc
603147
604566
aksijalna hipotonija, epilep
sija, psihomotoriko zaosta
janje, strabizam
S, Pkolesterol
Kfaktor zgruavanja
XI
FBglukoziltrans
feraza I
CDGId aplazija kaloznog korpusa,
atrofja oiju, psihomotori
ko zaostajanje, mikroce
falija
Kantitrombin, apolipo
protein B
FBmanoziltrans
feraza VI
CDGIe
603503
nje, mikrocefalija, epilepsi
ja, hipotonija
kreatin kinaza
Kfaktor zgruavanja
XI
(niz drugih glikoprotei
na , n ili )
FBdoliholfosfat
manoza sintetaza
1
CDGIIa
212066
602616
dismorfja lica, psihomotori
ko zaostajanje
FBN acetilgluko
zaminiltransfe
raza II
CDGIIb
601336
dismorfja glave i lica, psi
homotoriko zaostajanje,
hipotonija, epilepsija
S, Paminotransferaze FBglukozidaza I
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
12.4. Nasljedni metaboliki poremeaji biosinteze i prijenosa
manjih molekula
12.4.1 Poremeaji prijenosa glukoze
Nakon ulaska glukoze u gastrointestinalni trakt za njezin aktivan prijenos kroz stanine membrane odgovoran je niz
nosaa u krvi i u drugim tkivima. Razlikuju se dvije osnovne skupine prijenosnika: SGLT (engl. sodium dependet glucose
transporter) i GLUT (glucose transporter) za iju je aktivnost odgovoran velik broj gena. Klinika slika tih poremeaja je
kompleksna i oituje se zahvaenou razliitih organskih sustava.
SGLT1kongenitalna
malapsorpcija glukoze/
galaktoze
182380
nakon obroka koji sadrava
glukozu ili laktozu: izraziti
proljevi, dehidratacija, hipo
volemijski ok
Uglukoza
S, Pnatrij n
testovi opteree
nja glukozom,
galaktozom i
fruktozom
bioptiki uzorak
crijeva test
prijenosa mono
saharida
genomska
DNA/KR, KA
SGLT2bubrena glukozu
rija 233100, 182381
nema klinikih simptoma Uglukoza
GLUT1poremeaj protei
na za prijenos glukoze
(poremeen prijenos glu
koze kroz krvnomodanu
barijeru)
mikrocefalija, mentalno
zaostajanje, konvulzije, atak
sija, miina hipotonija
nakon minimalno
4 sata gladovanja:
CSTglukoza, lak
tat omjer gluko
ze: CST/serum
Erctest prijenosa
monosaharida
GLUT2FanconiBickelev
sindrom
12.4.2. Poremeaji prijenosa aminokiselina
Prijenosnici aminokiselina nalaze se uglavnom u crijevnoj mukozi i bubrenim tubulima, a odgovorni su za prolazak
slobodnih aminokiselina kroz epitelne stanice. Najvei se dio aminokiselina prenosi sustavom ovisnim o natriju, a ma
njim dijelom neovisno o natriju i pasivnom difuzijom.
Neki su prijenosnici specifni samo za pojedine aminokiseline, dok se drugim prijenosnicima koristi i po nekoliko razli
itih aminokiselina.
cistinurija
220100
(poremeaj prijenosnika
za cistin, arginin, lizin i
ornitin)
mokrani kamenci, infekcije
mokranih puteva, bubre
na insufcijencija
Uleukociturija, hema
turija
Usediment: kristali
cistina
PAK: cistin, arginin,
lizin, ornitin n
UAK: cistin, arginin,
lizin, ornitin
Lkc, FBDNA/()
dibazina aminoacidurija
222730
(poremeaj prijenosnika
za glutamin i asparagin)
mentalno zaostajanje PAK: glutamin, aspara
gin , prolin n
bolest obitelji Hartnup
234500 (poremeaj prije
nosnika za neutralne AK:
alanin, serin, treonin, aspa
ragin, glutamin, valin, leu
cin, izoleucin fenilalanin,
tirozin, triptofan, histidin
i citrulin)
ataksija, fotodermatoza
(slina pelagri), psihike
promjene
UAK: neutralne
PAK: neutralne n
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
12.4.3. Poremeaji metabolizma kreatina
Kreatin se najveim dijelom sintetizira u jetri i guterai iz arginina i glicina te zatim ulazi u miie i mozak s pomou ak
tivnih prijenosnika. Unutarstanini kreatin/kreatinfosfat uz kreatinkinazu i ATP/ADP vano je spremite energije. Unutar
stanini kreatin i kreatinfosfat pretvaraju se neenzimskim putem u kreatinin koji se iz organizma izluuje mokraom.
Poremeaji sinteze i poremeaji staninog prijenosa kreatina dvije su osnovne skupine nasljednih metabolikih poreme
aja metabolizma kreatina.
manjak gvanidinoacetat
metiltransferaze (GAMT)
601240
kom razvoju, autistino
ponaanje, poremeaj u
razvoju govora, epilepsija,
konvulzije, (ekstra)pirami
dni simptomi
Ukreatinin
Uurati/kreatinin ,
OK
P, U, CSTgvanidi
noacetat, kreatin
- in vivo spektros
kopija mozga:
snien kreatin
FB, jetragvanidi
noacetatmetil
transferaza
genomska
DNA/()
manjak Larginin: glicin
amidinotransferaze
(AGAT)
602360
kom razvoju, autistino
ponaanje, poremeaj u
razvoju govora, epilepsija,
hipotonija
FB, jetra
arginin:
glicinamidino
transferaza
manjak prijenosnika krea
tina (CRTR)
3000036
blagi zaostatak u razvoju,
poremeaj u razvoju govo
ra, konvulzije, hipotonija
FBunos kreatina genomska DNA/ne
provodi se prena
talna dijagnostika
12.4.4. Poremeaji metabolizma purina i pirimidina
Sloeni put biosinteze purina kree od inozinmonofosfata, koji se prevodi u adenozin ili gvanozinmonofosfat (AMP,
GMP).
Purini se kataboliziraju preko hipoksantina i ksantina do urata. Biosinteza pirimidina poinje s karbamilfosfatom preko
orotske kiseline do uridin monofosfata (UMP) i dalje do citidinmonofosfata, odnosno timidinmonofosfata (CMP, TMP).
Nasljedni metaboliki poremeaji mogu zahvatiti sve organske sustave i stoga je klinika slika izrazito heterogena, to
oteava njihovo prepoznavanje.
12.4.4.1. Poremeaji metabolizma purina
manjak adenozindeami
naze, ADA
102700
teka sloena imunodef
cijencija, limfocitopenija,
povraanje, infekcije, pneu
monija, zaostajanje u rastu
Klimfociti CD4+,
CD8+
Simunoglobulini
U, Kpurini
Erc, FB, Lkcade
nozindeaminaza
genomska
DNA/KR, AT, KA
manjak purinnukleozid
fosforilaze, PNP
164050
imunodefcijencija T stani
ca, zaostajanje u razvoju,
spastina diplegija ili tetra
pareza, hiper/hipotonija,
recidivne infekcije
S, P, Uurati n U, K purini Erc, FB, Lkcpu
rinnukleozid fos
forilaza
genomska
DNA/KR, AT, KA
(uz analizu DNA
svakako izmjeriti i
aktivnost enzima!)
a) manjak ksantinoksida
ze/dehidrogenaze, XDH
278300
b) kombinirani manjak
ksantinoksidaze/sulftoksi
daze, XOH/SO
252150
c) kombinirani manjak
ksantindehidrogenaze/al
dehidoksidaze, XDH/AO
specifno:
a) akutno zatajenje bubre
ga, kristali ksantina
b) novoroenako doba:
luksacija lee
c) kristali ksantina zajedni
ki: dismorfja lica, hipo
/hipertonija
S, P, Uurati
b) P, UAK:cistin
b) Usulft test + a) Ercksantinok
sidaza/dehidro
genaza
b) Erc
ksantinoksidaza/
sulftoksidaza
c) Ercksantinde
hidrogenaza/al
dehidoksidaza
a) ()/()
b) genomska
DNA/KR, AT, KA
c) ()/()
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
manjak hipoksantingva
ninfosforibozil transfera
ze, HPRT
308000
a) potpuni manjak: Lesch
Nyhanov sindrom
b) djelomini manjak: Kel
leySeegmillerov sindrom
mentalna zaostalost, sklo
nost samoozljeivanju,
akutno zatajenje bubrega,
neuroloki poremeaji razli
ita stupnja, nefrolitijaza
S, P, Uurati
Usediment: kristali
urata
Uhematurija
U, Kpurini Erc, Lkc, FBhipo
ksantin fosforibo
zil transferaza
genomska
DNA/KR, AT, KA
(uz analizu DNA
svakako izmjeriti i
aktivnost enzima!)
manjak adeninfosforibo
ziltransferaze, APRT
102600
akutno i kronino zatajenje
bubrega, bolovi u slabina
ma
Usediment: krista
li urata
Erc, Lkc, FBade
ninfosforibozil
transferaza
genomska
DNA/()
manjak adenozilsukcinat
liaze, ADSL
103050
nje, epilepsija, autizam
UAK: nakon kisele
hidrolizeaspartat,
glicin
U, Kpurini Erc, Lkc, FB
adenozilsukci
nat liaza
genomska
DNA/KR
(uz analizu DNA
svakako izmjeriti i
aktivnost enzima!)
manjak mioadenilatdea
minaze, MAD 254550
AMPD1 102770
miina slabost ili grevi,
tee podnoenje fzikog
napora
S, Pkreatinkinaza test ishemije pod
laktice
miiimioadeni
latdeaminaza
genomska
DNA/()
pojaana aktivnost fosfori
bozilpirofosfat sintetaze,
PRPS
311850
nje, dismorfja lica, gluhoa
(nasljedna), nefrolitijaza
S, P, Uurati U, Kpurini Erc, Lkc, FBfosfo
ribozilpirofosfat
sintetaza
genomska
DNA/()
manjak tiopurinmetil
transferaze, TPMT
187680
nema klinike slike ako se
ne daju tiopurini
Erctiopurinme
tiltransferaza
genomska
DNA/()
12.4.4.2. Poremeaji metabolizma pirimidina
manjak uridinmonofosfat
sintetaze, UMPS
258900
strabizam, proljevi, opstruk
cija mokranih puteva, imu
nodefcijencija Tstanica
tipa 1: megaloblastina
anemija
tipa II: neuroloki simptomi,
zaostajanje u razvoju
UOK: orotska
kiselina tipa II:
UOK: orotska kiselina
orotidin
Ercuridinmono
fosfat sintetaza
genomska
DNA/KR, AT, KA
(uz analizu DNA
svakako izmjeriti i
aktivnost enzima)
manjak uridinmonofos
fathidrolaze, UMPH1
266120
nespecifna hemolitika
anemija s bazoflno punkti
ranim eritrocitima, spleno
megalija
Ercreducirani glu
tation +
Ercnukleotidi
Ercuridinmono
fosfat hidrolaza
genomska
DNA/()
pojaana aktivnost uri
dinmonofosfathidrolaze,
UMPHS
zastoj u razvoju, konvulzije,
hiperaktivnost, problemi sa
zadravanjem koncentraci
je, recidivne infekcije
Uurati FBuridinmono
fosfat hidrolaza
()/()
manjak timidin fosforila
ze, TP
mitohondrijska, neurogas
trointestinalna miopatija
(MINGIE)
K, Ulaktat Lkctimidinfosfo
rilaza
genomska
DNA/AT
manjak dihidropirimidin
dehidrogenaze, DPD
274270
epilepsija, psihomotoriko
zaostajanje, mikrocefalija,
autistino ponaanje
U, CSFOK: timin,
uracil
Lkc, FBdihidropi
rimidin dehidro
genaza
genomska
DNA/()
manjak dihidropirimidi
naze,
DHP
222748
problemi s hranjenjem,
epilepsija, psihomotoriko
zaostajanje, mikrocefalija,
spastina kvadriplegija
UOK: dihidrotimin,
dihidrouracil
U, CSFOK: uracil, timin
jetradihidropiri
midinaza
genomska
DNA/()
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
manjak ureidopropiona
ze, UP
a)210100
b)550900
miina hipotonija, zastoj u
razvoju, atrofja oiju, sko
lioza, distonini pokreti
UOK: dihidrouracil/di
hidrotimin, uracil, timin
n, ureidopropionat ,
ureidoizomaslana
a) jetra
b) Lkcureidopro
pionaza
genomska
DNA/()
12.4.5. Porfrije
Skupina nasljednih metabolikih poremeaja biosinteze hema iz glicina i sukcinilCoA. Biosinteza se obavlja s pomou
osam enzima najveim dijelom u kotanoj sri i jetri. Hem se metabolizira do bilirubina i izluuje putem ui.
Klinika slika nastaje kao posljedica nakupljanja specifnih prekursora u njihovoj biosintezi.
Jedna se podjela porfrija (hepatine i eritropoezne) temelji na mjestu sinteze, dok je druga klinika, na osnovi glavnih
simptoma (akutne i kone porfrije).
manjak dehidrogenaze
aminolevulinske kiseline
125270
za vrijeme akutne krize: jaki
bolovi u trbuhu, psihijatrij
ski i neuroloki simptomi
Uspecifna crveno
smea boja mokrae
uz rouiaste fuores
cenciju
U, Fporfrini
Udehidrogenaza
aminolevulinske
kiselina
Ercaminolevu
linska kiselina
DNA/KR
akutna intermitentna
porfrija
176000
za vrijema akutne krize:
jaki bolovi u trbuhu, po
vraanje, ileus, tahikardija,
hipertenzija
Uurobilinogen +
Uspecifna crveno
smea boja mokrae
uz ruiastu fuores
cenciju
U, Fporfrini Ercporfobilino
gendeaminaza
DNA/()
hereditarna koproporfrija
121300
Lkckoproporfri
nogen oksidaza
DNA/()
porfrija varijegata
176200
Lkcprotoporfri
nogenoksidaza
DNA/()
hepatoeritropoetika
porfrija
176100
mjehuri na koi, preosjetlji
vost koe, hiperpigmentaci
ja, osjetljivost na Suneve
zrake
Kmikrocitna, hipokrom
na hemolitika anemija
Uspecifna crveno
smea boja mokrae
uz ruiastu fuores
cenciju
U, F porfrini Ercuroporfri
nogendekarbo
ksilaza
()/KR
kongenitalna eritro
poetika porfrija
263700
Ercuroporfrino
gen III kosinte
taza
DNA/KR
kasna kona porfrija
176000
mjehuri na koi, preosjetlji
vost koe na podrujima
izloenima Sunevim zraka
ma, kronina jetrena bolest
Uspecifna crveno
smea boja mokrae
uz ruiastu fuores
cenciju
Ercuroporfrino
gendekarbok
silaza
DNA/()
eritropoetika porfrija
176100
bolne fotodermatoze, ogra
nieni edemi na podruji
ma izloenim Sunevom
svjetlu, jetrena bolest od
djetinjstva
Kmikrocitna anemija
Seljezo, feritin
Lkcferokelataza DNA/()
razliite neklasifcirane
porfrije
U, Fporfrini DNA/KR
12.4.6. Nasljedni metaboliki poremeaji prijenosa nekih oligoelemenata
Bakar, cink i eljezo elementi su u tragu nuni za niz metabolikih reakcija. Za njihovu optimalnu apsorpciju i metaboli
zam najvaniji su gastrointestinalni trakt i jetra. Nasljedni metaboliki poremeaji vezani su za poremeaje njihova prije
nosa kroz stanine membrane i raspodjelu u stanicama, to velikim dijelom ovisi i o specifnim proteinimanosaima.
12.4.6.1. Poremeaji prijenosa bakra
Bakar utjee na funkciju mitohondrija, eritropoezu i sastavni je dio aktivnog centra nekih enzima (citokromoksidaza,
superoksiddismutaza, tirozinaza, ceruloplazmin i dr.). Viak je bakra toksian, jer inhibira neke enzime.
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
Wilsonova bolest
277900
izrazito varijabilna klinika
slika i vrijeme pojave:
utica, ascites, hepatosple
nomegalija, KayserFleische
rov prsten (tamnozelena
pigmentacija na periferiji
ronice), neuroloke i psihi
jatrijske smetnje, promjene
na oima, hematoloke, ko
tane, bubrene i endokrine
promjene
bilirubin ,
bakar, ceruroplazmin,
albumin
U, CSFbakar
jetrabakar
jetrauklapanje
bakra u cerurop
lazmin
test optereenja
penicilaminom
za otkrivanje hete
rozigota
jetraprotein pri
jenosnik bakra
ATPaza Ptipa
genomska DNA
(poznato > 80
mutacija)/KR,
KA
Menkesova bolest, bolest
lomljive kose
309400
(poremeena raspodjela
bakra u organizmu: jetra,
mozak ; crijevna sluzni
ca, bubreg, miii, gute
raa ) poremeaj > 13
enzima ovisnih o bakru
klasini oblik: psihomotori
ko propadanje, konvulzije,
hipotermija, promjene
vezivnoga tkiva, dismorfja
lica, izrazito lako lomljiva
kosa, promjene na kostima
blai oblik: blaa klinika
slika
Kanemija, neutrope
nija
S, Pbilirubin n,
ceruroplazmin, bakar ,
cink n
CSTbakar
FBbakar
CSTbakar, kate
kolamini
jetra, FB, mii
prijenos bakra:
protein prijeno
snik, poremeaji
izluivanja
genomska DNA
(poznato > od
160 mutacija)/KR,
KA
bolest okcipitalnog roga
304150
pojaana rastegljivost koe
i zglobova, kalcifkati na
zatiljku, gdje se hvataju
paraspinalni miii, proljevi,
umjereno psihomotoriko
zaostajanje, hipotonija
S, Pbakar, ceruloplaz
min n
Ubakar
FBbakar FB kostipro
tein prijenosnik
bakraATPaza
Ptipa,
liziloksidaza
FBDNA/KR,
KA
12.4.6.2. Poremeaj prijenosa cinka
Cink je u organizmu nudan za rast, keratinizaciju koe i sintezu proteina. Ima znaajnu ulogu u nizu enzima jer omo
guuje vezanje supstrata za aktivni centar enzima, stabilizira organske polimere, sudjeluje u metabolizmu hormona i
transkripciji gena.
akrodermatitis enteropa
tika
201100
(poremeaj apsorpcije
cinka iz crijeva)
dermatitis, promjene na
crijevima, promjene na oi
ma, fotofobija, anoreksija,
proljevi
S, Palkalna fosfataza,
cink
FBcink,
5nukleotidaza
crijevna resor
pcija cinka
FBDNA/()
12.4.6.3. Poremeaji metabolizma eljeza
eljezo je nuno za prijenos kisika, provoenje oksidoredukcijskih reakcija u stanicama, posebice za prijenos elektrona
u mitohondrije. Najznaajniji proteini koji u svojem sastavu imaju eljezo jesu: hemoglobin, mioglobin, citokromi, kata
laze i hidroksilaze. Transferin i laktoferin prenose eljezo u plazmi, a feritin je oblik u kojem se pohranjuje u organizmu.
hemokromatoza (preveli
ka apsorpcija i nakuplja
nje eljeza u stanicama
jetre, srca, guterae i dru
gih endokrinih organa)
klasian oblik 235200
juvenilni oblik 602390
tip 3 manjak transferin
skog receptora2
602390
novoroenake hemokro
matoze 603358, 267430
klinika slika ovisi o tipu i
vremenu pojave poreme
aja:
novoroenaki oblik uti
ca, insufcijencija jetre, asci
tes, ciroza, dismorfja lica
juvenilni, adultni oblik
bolovi u trbuhu, hepatos
plenomegalija, jetrena in
sufcijencija, ascites, ciroza,
endokrinoloki poremeaji,
promjene na koi i kosi,
srani problemi
bilirubin, eljezo, feri
tin, zasienje transferi
nom , albumin
Ueljezo
jetra eljezo genomska DNA
(65100% mutaci
ja C282Y) /
fetalna jetra za
novoroenaku
hemokromatozu
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
aceruloplazminemijapore
meaj sinteze ceruroplaz
mina, nakupljanje eljeza
604290
eerna bolest, retinopatija,
demencija, degeneracija re
tine, ekstrapiramidalni sim
ptomi, promjene na koi
S, Peljezo, bakar,
ceruroplazmin ,
glukoza n , feritin
Ueljezo
jetraeljezo ,
bakar n
jetraceruroplaz
min
genomska
DNA/()
12.5. Nasljedni poremeaji metabolizma lipoproteina
Lipoproteini su makromolekularni kompleksi koji u krvi prenose lipide. Glavni lipidi koji se prenose s pomou lipopro
teina jesu: trigliceridi i kolesterol u esterifciranom i neesterifcirnom obliku, fosfolipidi te vitamini topljivi u mastima.
Lipoproteini se sastoje i od proteinskog dijela, apoproteina. Apolipoproteini imaju iroku ulogu u patofziolokim pro
cesima metabolizma lipoproteina (kofaktori za enzime, ligandi za stanine povrinske receptore, strukturni proteini za
lipoproteine). Osnovne skupine lipoproteinskih estica ine hilomikroni i ostatne estice, lipoproteini jako niske gustoe
(VLDL), lipoproteini srednje gustoe (IDL), lipoproteini visoke gustoe (HDL) i lipoproteini niske gustoe (LDL).
12.5.1. 5.1. Hipertrigliceridemije
manjak lipoproteinlipaze
238600
abdominalne kolike, lipemi
ja retine, eruptivni ksanto
mi, pankreatitis
S, Ptrigliceridi, koleste
rol , HDL kolestrol
FB lipoprotein
lipaza
genomska DNA
razliite mutacije
du cijelog ge
na/()
manjak apolipoproteina
CII
207750
S, PapoCII genomska DNA
najea mutacija
TYR37TER/()
12.5.1.1. Mijeane hiperlipidemije
obiteljska disbetalipopro
teinemija
107741
tek u odraslih:
tuberozni ksantomi, ateros
kleroza koronarnih, cereb
ralnih i perifernih arterija,
angina pectoris
S, Ptrigliceridi , kole
sterol
Selektroforeza li
poproteina: iroka
frakcija
S, PapoE genomska DNA
najei genotip
apoE2/2/()
manjak jetrene lipaze
151670
ateroskleroza koronarnih,
cerebralnih i perifernih arte
rija, angina pectoris
S, Ptrigliceridi , kole
sterol
jetrajetrena
lipaza
genomska DNA
najea mutacija
THR383MET/()
12.5.1.2. Hiperkolesterolemija
obiteljska hiperkolestero
lemija (homozigoti)
143890
koni ksantomi od rane
djeje dobi, tetivni ksanto
mi, zamuenje luka ronice,
S, Pkolesterol, LDL
kolesterol , HDL kole
sterol
FB funkcije LDL
receptora
FB stanini re
ceptor za LDL
genomska DNA
razliite mutacije
du cijelog ge
na/()
obiteljska hiperkolestero
lemija (heterozigoti)
143890
tetivni ksantomi, zamue
nje luka ronice, ateroskle
roza koronarnih, cerebral
nih i perifernih arterija,
angina pectoris
nefunkcionalan apolipo
protein B100
144010
S, Pkolesterol, LDL
kolesterol , HDL kole
sterol n
genomska DNA
najea mutacija
ARG3500GLN/()
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
12.5.1.3. Hipoalipoproteinemije
manjak apolipoproteina
AI (obiteljski)
107680
S, Ptrigliceridi n,
HDL kolesterol
S, PapoAI genomska DNA
delecija gen
skog kompleksa
APOA1/C3/A4/()
tangierska bolest
205400
hipertrofne naranaste
tonzile, hepatosplenomega
lija, periferna neuropatija
S, Ptrigliceridi , HDL
kolesterol
koncentracija
apoAI
FBprotein A1
ATPveueg
kompleksa
genomska
DNA/()
potpuni manjak lecitin:
kolesterol aciltransferaze
(LCAT)
245900
tek u odrasloj dobi: luk i
zamuenje ronice
S, Pkolesterol , HDL
kolesterol , ureja, krea
tinin
Uproteini
neesterifcirani
kolesterol
FBLCAT genomska
DNA/()
djelomini manjak lecitin:
kolesterolaciltransferaze
(LCAT) bolest ribljeg
oka 245900
tek u odrasloj dobi: luk i
zamuenje ronice
S, Ptrigliceridi n,
HDL kolesterol
12.5.1.4. Hipolipoproteinemija
abetalipoproteinemija
200100
malapsorpcija, steatoreja,
gubitak tetivnih refeksa
ataksija, degeneracija
retine
S, Ptrigliceridi, koleste
rol, HDL kolesterol
Krazmaz periferne krvi:
akantociti
Svitamin E FBmikrosomski
prijenosni pro
tein (MTP)
genomska
DNA/()
hipobetalipoproteinemija
(homozigoti)
107730
S, PapoB100 genomska DNA
razliite mutacije
koje uzrokuju skra
ene oblike apoB
100/()
hipobetalipoproteinemija
(heterozigoti)
nema klinikih simptoma S, P kolesterol S, PapoB100
12.5.2. Poremeaji metabolizma neurotransmitora
(Primarni poremeaji metabolizma biogenih amina, katekolamina i serotonina, poremeaji receptora glicina i poreme
aji aminomaslane kiseline)
U neurotransmitore ubrajaju se aminokiseline (glicin, glutamat, asparagin, aminomaslana kiselina), biogeni amini
(dopamin, serotonin, epinefrin, norepinepfrin, histamin), acetilkolin, purini (AMP, ADP, ATP) i neuropeptidi. Nasljedne
bolesti neuroprijenosa mogu biti uzrokovane nedovoljnom sintezom, otputanjem, razgradnjom ili poremeajima prije
nosa neurotransmitora.
Najee se nasljedni metaboliki poremeaji metabolizma neurotransmitora oituju epilepsijom i drugim neurolokim
simptomima.
12.5.2.1. Poremeaji metabolizma serotonina i katekolamina
manjak tirozinhidroksi
laze
191290
hipotonija, ptoza onih
vjea, simptomi parkinsoni
zma, tremor, hipokinezija,
zastoj u razvoju, poreme
aji regulacije tjelesne
temperature
S, Pglukoza CST, Ubiogeni
amini
Pprolaktin
genomska
DNA/KKR (ako je
poznata mutacija)
manjak aromatske Lami
nodekarboksilaze
(AADC)
107930
okulogirne krize, hipoto
nija, znojenje, mentalna
zaostalost, ptoza, koreja,
mioza, pojaano izluivanje
sline, poremeaji regulacije
tjelesne temperature
UOK: vanilimlijena
kiselina
CST, Ubiogeni
amini
Pprolaktin
PLdopadekar
boksilaza
genomska
DNA/KKR (ako je
poznata mutaci
ja), fetalna jetra
aktivnost enzima
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
manjak dopamin hidro
ksilaze
223360
oteano otvaranje oka, pto
za onih kapaka, hipotoni
ja, hipotermija
S, Pglukoza CST, U, Pbiogeni
amini
Pdopaminhi
droksilaza
()/()
manjak monoamin oksi
daze A
(MAOA)
307850
agresivno ponaanje, umje
rena mentalna zaostalost,
stereotipni pokreti ruku
CST, U biogeni
amini
FBmonoamino
oksidaza A
FB DNA/()
12.5.2.2. Poremeaj receptora glicina
hiperekpleksija
149400
hipertonija, ukoenost od
mah nakon poroaja, izrazi
to pojaana podraljivost,
hernija, nesiguran hod
zbog dislokacije kukova
FBreceptor za
glicin
genomska DNA:
mutacije 1pod
jedinice receptora
za glicin/()
12.5.2.3. Poremeaji metabolizma -aminomaslane kiseline (GABA)
manjak GABA transami
naze
137150
intenzivan rast, generalizira
ne konvulzije, problemi pri
hranjenju, letargija, psiho
motoriko zaostajanje
CSFAK: GABA, homo
karnozin i alanin
PAK:GABA
Lkc, jetraGABA
transaminaza
()/KR, fetalna
jetra
4hidroksimaslana aci
durija
271980
mentalno zaostajanje, atak
sija, hipotonija, hiprefeksi
ja, agresivno ponaanje
UOK: 4OH maslana
kiselina i 3,4dihidro
ksimaslana kiselina
Lkcsukcinat
semialdehid de
hidrogenaza
()/AT, amniociti,
fetalna jetra
12.6. Ostali poremeaji
12.6.1. Poremeaji biosinteze leukotriena
Leukotrieni ine skupinu izuzetno aktivnih spojeva vanih za metabolizam lipida. Po strukturi se razlikuju cisteinilleuko
trieni (LTC
4
, LTD
4
i LTE
4
) i dihidroksieikosatetetraonati, LTB
4
. Biosinteza se obavlja u eozinoflima, bazoflima i makrofagi
ma iz 20polinezasienih masnih kiselina, uglavnom arahidonske kiseline. Osim toga, i mozak sintetizira velike koliine
leukotriena, ija uloga nije do kraja razjanjena.
Njihova klinika vanost procjenjuje se najee u upalnim procesima i pri astmi u djece.
Poremeaji biosinteze leukotriena ine novu skupinu neurometabolikih poremeaja.
manjak sintetaze cisteinil
leukotiriena (LTC
4
)
246530
zaostajanje i progresivno
pogoranje psihomotornog
razvoja, hipotonija, nemo
gunost vizualnog kontakta
CST, Pleukotrieni Lkcsinteza
LTC
4
genomska
DNA/()
manjak glutamiltrans
peptidaze
231950
mentalna retardacija, psi
hoza
Erc, Uglutation
P, Uleukotrieni
Lkcglutamil
transpeptidaza
()/()
manjak membranski veza
ne dipeptidaze (cisteinil
glicinaze)
179780
u odrasloj dobi: mentalna
retardacija periferna neuro
patija, deformacije stopala,
djelomina gluhoa, pore
meena motorika
Erc glutation
U cistein i cistin
U leukotrieni
genomska
DNA/()
Bolest OMIM
Znaajni pokazatelji
osnovnih testova
Dijagnostike
pretrage
Testovi potvrde
katalitika
aktivnost
enzima
molekularne
analize/prenatal-
na dijagnostika
12.6.2. Drugi poremeaji
trimetilaminurija
602079
136132
bolesnici ire nugodan mi
ris na ribu kao posljedica
pojavljuju se psiholoke
traume
Utrimetilamin FB monookis
genaza 3 koja
sadrava favin
genomska
DNA/()
dimetilglicinurija
605849
605850
u jednog bolesnika:
neugodan miris na ribu,
miina slabost
S, Pkreatinkinaza U, Pdimetilglicin
(protonska mag
netska spektro
skopija tjelesnih
tekuina)
FBdimetilglicin
dehidrogenaza
genomska
DNA/()
hipofosfatazija
146300
171760
irok spektar klinike slike:
perinatalno - generalizirani
poremeaj mineralizacije
kostiju
infantilni i juvenilni oblik
bolest slina rahitisu
oblik koji zahvaa zube
S, Palkalna fosfataza
fosfor
Ufosfor
S, Pvitamin B
6

Ufosfoetanola
min
FBtkivno nespe
cifna alkalna
fosfataza
Genomska DNA,
poznato > 50 mu
tacija/()
OZNAKE I KRATICE
() analiza nije mogua
() u nekim sluajevima poveano
() u nekim sluajevima smanjeno
> vee od
poveano (u odnosu na referentni interval)
smanjeno (u odnosu na referentni interval)
n normalno (unutar referentnog intervala)
znakovi i/ili simptomi povremeno prisutni
+ znakovi i/ili simptomi uvijek prisutni
znakovi i/ili simptomi nisu prisutni
AK aminokiseline
AT amnijska tekuina
ATP adenozintrifosfat
BH
4
tetrahidrobiopterin
CDG glikoproteinski sindrom s manjkom ugljikohidrata (engl. carbohydrate-defcient glycoprotein syndrome)
CLK ciklus limunske kiseline
CST cerebrospinalna tekuina (likvor)
DHAP dihidroksiacetonfosfat
DHAPAT dihidroksiacetonfostataciltransferaza
DNA deoksiribonukleinska kiselina
DNPH dinitrofenilhidrazin
EDTA etilendiaminotetraoctena kiselina
EMA etilmalonska kiselina
Erc eritrociti
F stolica, feces
FB fbroblasti
GABA aminomaslana kiselina
GTP gvanozintrifosfat
KA kultura amniocita
KR kultura korionskih resica
KDH ketoglutaratdehidrogenaza
LCHAD hidroksiacilCoA dehidrogenaza dugih lanaca (engl. long chain hydroxyacyl-CoA dehydrogenase)
Lkc leukociti
MCAD acilCoA dehidrogenaza srednjih lanaca (engl. medium chain acyl-CoA dehydrogenase)
MCD viestruki manjak karboksilaza (engl. multiple carboxylase defciency)
MCT ulje ulje koje sadrava smjesu srednjolananih masnih kiselina (engl. medium chain triglycerides)
MSUD sindrom javorova sirupa ili leucinoza (engl. maple syrupe urine disease)
P plazma
PDH piruvatdehidrogenaza
PK piruvatkinaza
S serum
SCAD acilCoA dehidrogenaza kratkih lanaca (engl. short chain acyl-CoA dehydrogenase)
SCHAD hidroksiacilCoA dehidrogenaza kratkih lanaca (engl. short chain hydroxyacyl-CoA dehydrogenase)
SCOT engl. succinyl-CoA:3-oxoacyl-CoA transferase
SIDS sindrom iznenadne smrti djeteta (engl. sudden infant death sindrom)
U mokraa, urin
VLCAD acilCoA dehidrogenaza vrlo dugih lanaca (engl. very long chain acyl-CoA dehydrogenase)
VLCFA masne kiseline vrlo dugih lanaca (engl. very long chain fatty acids)
Prilog 13.
Kritine vrijednosti
13.1. Uvod
Kritine vrijednosti laboratorijskih rezultata zahtijevaju neodgodivo obavjetavanje lijenika, jer su one pokaza
telj kritinog, ak za ivot opasnoga stanja u bolesnika.
Laboratorij mora obavijestiti lijenika o kritinoj vrijednosti odreivanog parametra tek nakon potvrde dodatnim
mjerenjem u istom uzorku, a nakon verifkacije rezultata laboratorijske pretrage od kompetentne osobe (magistar
medicinske biokemije) te s lijenikom raspraviti o dobivenom rezultatu testa.
13.2. Kritine vrijednosti laboratorijskih rezultata za odrasle i djecu
o kojima, nakon potvrde ponovnim mjerenjem u istom uzorku,
treba hitno obavijestiti lijenika
Analit Vrijednost Napomena
aktivirano parcijalno
tromboplastinsko
vrijeme
75 s manjak ili neaktivnost faktora VIII, IX ili XII, s rizikom
krvarenja
aminotransferaze > 1.000 U/L ovisno o populaciji bolesnika
amonijak > 59 mol/L rizik za razvoj hepatine encefalopatije
anionska razlika > 20 mmol/L ketoacidoza ili laktacidoza, uremija, konzumiranje alkohola, in
toksikacija salicilatima, otrovanje metanolom ili etilenglikolom
anorganski fosfati < 0,32 mmol/L miina slabost, miini bol, simptomi sredinjega ivanog
sustava kao dezorijentacija, zbunjenost, konvulzije, koma, respi
racijska insufcijencija s metabolikom acidozom
>2,9 mmol/L akutni sindrom lize tumora i zavrno zatajenje bubrega
antitrombin < 0,50 znatan manjak inhibitora, koji u bolesnika s poveanom prokoa
gulacijskom aktivnou znai visok rizik za tromboembolijske
komplikacije
etanol > 3,5 g/L
(76 mmol/L)
koncentracije alkohola u krvi od 3 do 4 g/L mogu biti smrtono
sne
bilirubin > 257 mol/L hepatobilijarna bolest uzrokovana uglavnom hepatotropnim
virusima i prema tome infektivnog podrijetla s rizikom infekcije
ukupni kalcij
ionizirani kalcij (Ca
++
)
ukupni kalcij
ionizirani kalcij (Ca
++
)
< 1,65 mmol/L
< 0,78 mmol/L
> 3,5 mmol/L
> 1,6 mmol/L
hipokalcijemina tetanija
rizik hiperkalcijemine krize, metabolika encefalopatija i gas
trointestinalni problemi
kloridi < 75 mmol/L metabolika alkaloza
> 125 mmol/L masivna primarna metabolika acidoza ili pseudohiperkloremi
ja (intoksikacija bromidima)
kreatinin > 654 mol/L akutno zatajenje bubrega, npr. u viestrukom zatajenju organa
ili sepsi
kreatinkinaza > 1.000 U/L ovisi o populaciji
Ddimeri pozitivni diseminirana intravaskularna koagulacija (DIK), faza II (dekom
penzirana aktivacija sustava hemostaze) ili faza III (potpuno
izraen DIK)
digoksin
digitoksin
> 2,0 g/L (2,56 nmol/L)
> 40 g/L (52 nmol/L)
nesrani simptomi kao umor, miina slabost, munina, povra
anje, letargija, te glavobolja i srani simptomi kao to su sinus
na aritmija, bradikardija i razliiti stupnjevi AVbloka
fbrinogen < 0,8 g/L rizik krvarenja
fbrinmonomeri pozitivni potrona koagulopatija u diseminiranoj intravaskularnoj koagu
laciji, sepsi, oku, viestrukoj ozljedi, akutnom pankreatitisu i
komplikacijama pri poroaju
glukoza < 2,5 mmol/L neuroglikopenini simptomi slabljenje kognitivnih funkcija
do gubitka svijesti
> 27,8 mmol/L dijabetika koma; osmotika diureza; dijabetika ketoacido
za (hidroksibutirat >5 mmol/L, standardni bikarbonati < 10
mmol/L)
hematokrit < 0,180 (L/L) odgovara koncentraciji hemoglobina od < 60 g/L; opskrba mio
karda kisikom nije adekvatna
> 0,610 (L/L) hiperviskoznost krvi; otpor cirkulacije je velik; opasnost od zata
jenja srca
hemoglobin < 66 g/L opskrba miokarda kisikom nije odgovarajua
> 199 g/L odgovara hematokritu od 0,610; sindrom hiperviskoznosti
laktat > 5,0 mmol/L hiperlaktatemija tipa A uzrokovana neadekvatnom dostavom
kisika tkivima; piruvat se vie ne metabolizira oksidacijski ve
reduktivno
laktatdehidrogenaza > 500 U/L ovisno o populaciji bolesnika
broj leukocita < 2 10
9
/L
> 50 10
9
/L
visok rizik infekcije ako je broj granulocita 0,5 10
9
/L
leukemoidna reakcija npr. u sepsi ili leukemiji
lipaza > 700 U/L akutni pankreatitis
magnezij < 0,41 mmol/L parestezija, gr, iritabilnost i atetoidna tetanija; srana aritmija
zajedno s hipokalijemijom; aritmija se pojaava djelovanjem
digitalisa
> 5,0 mmol/L smanjeni prijenos neuromuskularnog impulsa; sedacija, hipo
ventilacija s respiracijskom acidozom, miinom slabou i
smanjenjem refeksa tetiva
mioglobin > 110 g/L sumnja na infarkt miokarda u bolesnika s pektoralnom angi
nom
natrij < 120 mmol/L smetnje u toninosti uzrokovane poremeajem mehanizma
ADH ea, apsorpcije vode ili sposobnosti bubrega da kon
centriraju ili razrjeuju mokrau
>160 mmol/L smetnje u sredinjemu ivanom sustavu; dezorijentacija i po
veana neuromuskularna podraljivost
osmolalnost < 240 mOsm/kg H
2
O stanini edem; poveanje volumena stanica; razvoj neuroloko
psihijatrijskih simptoma
> 330 mOsm/kg H
2
O gubitak stanine vode i unutarstanino poveanje osmotiki
aktivnih tvari koje ne prolaze staninu membranu; centralni
simptomi i koma
osmolarna razlika > 10 mOsm/kg H
2
O intoksikacija neelektrolitima koji poveavaju osmolalnost
plazme kao to su etanol, metanol, etilenglikol, izopropanol i
diklorometan
pCO
2
< 2,5 kPa
> 8,9 kPa
hiperventilacija
hipoventilacija
pH < 7,2
> 7,6
karakteristine za jaku dekompenziranu acidozu ili alkalozu;
vrijednosti < 7,2 i > 7,6 opasne su za ivot
pO
2
< 5,7 kPa odgovara zasienju hemoglobina kisikom manjem od 80%;
opasno za ivot
kalij < 2,8 mmol/L neuromuskulatorni simptomi; opa slabost skeletne muskulatu
re; potpuna paraliza; srani arest
promjene u EKGu
> 6,2 mmol/L poremeaji sranog ritma; slabost skeletnih miia moe doves
ti do paralize respiracijskih miia
slobodni T4
ukupni T3
> 45 pmol/L
> 46 nmol/L
tireotoksikoza; mogui su uzroci: Gravesova bolest, trofoblasti
ni tumor, hiperfunkcionalni adenom, toksina nodularna gua i
u rijetkim sluajevima prekomjerno stvaranje TSH
protrombinsko vri
jeme
> 40 s (< 0,15) smanjenje faktora ovisnih o vitaminu K II, VII i X ili faktora V;
poremeaji u sintezi. U osoba koje primaju kumarinsku terapiju
postoji rizik krvarenja ako je PV < 15% (< 0,15) to priblino
odgovara INR od > 4.
broj trombocita < 20 10
9
/L rizik krvarenja; iskljuiti pseudotrombocitopeniju koju uzrokuje
EDTA kao antikoagulans
> 1.000 10
9
/L rizik tromboze
troponin > 0,1 g/L infarkt miokarda ili nestabilna pektoralna angina
mokrana kiselina > 773 mol/L akutna uratna nefropatija s tubularnom blokadom i zatajenjem
bubrega
ureja > 35,6 mmol/L akutno zatajenje bubrega; za razliku od predbubrenog i posli
jebubrenog zatajenja, ne postoji nerazmjerno poveanje ureje
u usporedbi s kreatininom u serumu
13.3. Kritine vrijednosti kvalitativnih laboratorijskih rezultata o
kojima se mora odmah obavijestiti lijenika
13.3.1. Cerebrospinalna tekuina
povean broj stanica
leukocitoza, tumorske stanice
koncentracija glukoze znatno manja od koncentracije u serumu
laktat > 2,2 mmol/L
patogeni otkriveni bojenjem po Gramu ili aglutinacijskim testom
13.3.2. Mokraa
jako pozitivna reakcija testne trake na glukozu i aceton
eritrocitni cilindri ili > 50% dismorfnih eritrocita
jaka hemoglobinurija (nema eritrocita u mikroskopskom pregledu)
otkrivena sredstva ovisnosti
13.3.3. Diferencijalna krvna slika
leukemoidna reakcija
sumnja na leukemiju
sumnja na aplastinu krizu
srpaste stanice
paraziti malarije
13.4. Neonatalne kritine vrijednosti laboratorijskih rezultata o
kojima, nakon potvrde ponovnim mjerenjem u istom uzorku,
treba hitno obavijestiti lijenika
Parametar Vrijednost Napomena
bilirubin > 239 mol/L prvog dana ivota, npr. u hemolitikoj bolesti novoroeneta; rizik kernik
terusa
Creaktivni protein > 5 mg/L neonatalna sepsa
glukoza < 1,7 mmol/L priroeni metaboliki poremeaj; hiperinzulinizam zbog eerne bolesti u
majke; koncentracije glukoze < 1,3 mmol/L treba tretirati parenteralnom
primjenom glukoze
> 18 mmol/L hitno razjasniti uzrok
hematokrit < 0,330 (L/L) anemija s neadekvatnom dostavom kisika tkivu
> 0,710 (L/L) hiperviskoznost krvi s poveanim otporom cirkulacije
hemoglobin < 85 g/L rizik vieorganskog zatajenja, osobito uz kombinaciju ishemije i hipoksije
> 230 g/L abnormalna kinetika protoka (hiperviskoznost) s poveanim otporom cir
kulacije i poveanim optereenjem srca
IgM > 0,2 g/L koncentracija IgMa u krvi pupkovine iznad granice moe biti povezana s
unutaruterinom infekcijom
kalij < 2,6 mmol/L neuromuskularni simptomi s hiporefeksijom i paralizom respiracijskih
miia
7,7 mmol/L poremeaji sranog ritma, slabost skeletnih miia i respiracijska paraliza
broj leukocita < 5 10
9
/L
> 25 10
9
/L
vrijednosti ispod i iznad tih granica mogu upuivati na neonatalnu sepsu
pO
2
< 4,9 kPa pad zasienja hemoglobina kisikom na manje od 85%
broj trombocita < 100 10
9
/L ako je taj broj naen u novoroenadi s normalnom tjelesnom masom,
treba otkriti uzrok; granica za novoroenad s poroajnom masom ma
njom od 2.500 g je 50 10
9
/L.
Literatura
1 Thomas L. Critical limits of Laboratory Results for Urgent Clinician Notifcation. eJIFCC vol.14 (1)
Prilog 14.
Harmonizacija laboratorijskih nalaza u podruju
ope medicinske biokemije
14.1. Laboratorijska hematologija
Analit/pre-
traga/indeks
Preporuena
metoda i/ili
postupak I
Preporuena
metoda i/ili
postupak II
Jedinica
Referentni interval
Literatura
spol dob interval
eritrociti (Erc)
elektronski
broja
10
12
/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki
muki
muki
enski
enski
114 d.
1530 d.
12 mj.
35 mj.
6 mj.7 g.
812 g.
1319 g.
20 g.
819 g.
20 g.
3,905,50
3,005,00
2,904,10
3,504,80
4,005,00
4,345,47
4,435,88
4,345,72
4,07 5,42
3,865,08
1
1
1
1
1
2, 3
2, 3
4
4
4
hemoglobin
(Hb)
elektronski
broja
hemiglobin
cijanid metoda
(ICSH)
g/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki
muki
muki
enski
enski
114 d.
1530 d.
12 mj.
35 mj.
6 mj.7 g.
812 g.
1319 g.
20 g.
819 g.
20 g.
136199
109169
90144
100137
109138
121145
129166
138175
118 149
119157
1
1
1
1
1
2, 3
2, 3
4
4
4
hematokrit
(Hct)
elektronski
broja
mikrohemato
krit (ICSH)
L/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki
muki
muki
enski
enski
114 d.
1530 d.
12 mj.
35 mj.
6 mj.7 g.
812 g.
1319 g.
20 g.
819 g.
20 g.
0,3910,585
0,3200,503
0,2630,371
0,2880,390
0,3200,404
0,3660,452
0,3900,487
0,4150,530
0,3540,450
0,3560,470
1
1
1
1
1
2, 3
2, 3
4
4
4
prosjeni volu
men eritrocita
(MCV)
elektronski
broja
fL muki, enski
114 d.
1530 d.
31 d.2 mj.
3 mj.7 g.
819 g.
20 g.
93,1115,4
84,5102,5
82,096,9
73,889,4
76,592,1
83,097,2
1
1
1
1
2, 3
4
prosjena ko
liina hemoglo
bina u eritroci
tu (MCH)
elektronski
broja
pg muki, enski
114 d.
1530 d.
31 d.2 mj.
3 mj.7 g.
819 g.
20 g.
31,137,8
29,734,6
28,632,9
24,329,2
24,331,5
27,433,9
1
1
1
1
2, 3
4
Analit/pretraga/indeks
Preporuena
metoda i/ili
postupak I
Preporuena
metoda i/ili
postupak II
Jedinica
Referentni interval
Literatura
spol dob interval
prosjena koncentracija
hemoglobina u eritrociti
ma (MCHC)
elektronski
broja
raunski:
MCHC=Hb/
Hct
g/L
muki,
enski
1 d.7 g.
819 g
20 g.
300350
304346
320345
5
2, 3
4
raspodjela eritrocita
po volumenu (RDW)
elektronski
broja
%
muki,
enski
1 do 30 d.
2 mj.8 g.
819 g.
20 g.
14,218,3
11,916,2
11,614,3
9,015,0
1
1
2, 3
4, 6
trombociti (Trc)
elektronski
broja
10
9
/L
muki,
enski
1 d.7 g.
819 g.
20 g.
150450
178420
158424
1, 5
2, 3
4
prosjeni volumen
trombocita (MPV)
elektronski
broja
fL
muki,
enski
1 d.7 g.
819 g.
20 g.
6,911,3
7,010,4
6,810,4
1, 5
2, 3
4
Analit/pre-
traga/indeks
Preporuena
metoda i/ili
postupak I
Preporuena metoda i/ili
postupak II
Spol Dob
Referentni interval
Literatura
10
9
/L Rel/10
3
Erc
retikulociti
elektronski
broja
1. svjetlosna mikroskopija
bojenje novim metilen
skim modrilom;
bojenje briljantkrezilmo
drilom
muki,
enski
17 d.
8 d.5 mj.
6 mj.19 g.
20 g.
94282
17126
2094
2297
20,060,0
4,029,0
4,019,0
5,021,6
1, 5
1
2
6
Leukogram
Preporuena
metoda i/ili
postupak I
postupak II
Referentni interval
Litera-
tura
Spol Dob 10
9
/L rel %
leukociti (Lkc)
elektronski
broja
muki,
enski
114 d.
15 d.1mj.
2 mj.2 g.
37 g.
819 g.
20 g.
6,217,8
6,919,6
6,016,0
5,013,0
4,411,6
3,49,7
1
1
1
1
2, 3
4
eozinoflni
granulociti
elektronski
broja
bojenje po Pappenheimu;
bojenje po Wrightu (ICSH)
muki,
enski
1 d.7 g.
819 g.
20 g.
00,70
01,04
00,43
06
09
07
1
2, 3
4
bazoflni
granulociti
elektronski
broja
muki,
enski
1 d.7 g.
819 g.
20g.
00,20
00,23
00,06
02
03
01
1
2, 3
4
Leukogram
Preporuena
metoda i/ili
postupak I
postupak II
Referentni interval
Litera-
tura
Spol Dob 10
9
/L rel %
nesegmentira
ni neutroflni
granulociti
elektronski
broja
muki,
enski
13 d.
4 d.2 mj.
3 mj.2 g.
37 g.
819 g.
20 g.
01,10
01,00
00,30
00,20
00,35
00,19
09
05
03
02
02
02
1
1
1
1
2, 3
4
neutroflni
granulociti
elektronski
broja
muki,
enski
13 d.
47 d.
814 d.
15 d.5mj.
6 mj.1 g.
27 g.
819 g.
20 g.
3,808,10
3,006,60
2,505,60
1,905,80
2,507,20
1,408,00
1,498,00
2,066,49
3268
2555
2147
1753
2366
3072
3469
4472
1
1
1
1
1
1
2, 3
4
limfociti
elektronski
broja
muki,
enski
13 d.
47 d.
814 d.
15 d.5mj.
6 mj.1 g.
27 g.
819 g.
20 g.
2,604,90
3,006,30
3,108,00
3,507,40
2,006,60
1,405,00
0,846,03
1,193,35
2241
2553
2667
3268
1860
1555
1952
2046
1
1
1
1
1
1
2, 3
4
monociti
elektronski
broja
muki,
enski
13 d.
47 d.
814 d.
15 d.18g.
20 g.
0,701,40
0,702,20
0,601,80
0,221,51
0,120,84
612
619
515
513
212
1
1
1
1, 2, 3
4
mijeane stanice
ili srednje stanice
(monociti i eozi
noflni granulo
citi)
elektronski
broja s
trodijelnom
diferencijal
nom krvnom
slikom
muki,
enski
13 d.
47 d.
814 d.
15 d.19 g.
20 g.
0,702,10
0,702,90
0,602,50
0,222,55
0,121,27
618
625
521
522
219
1
1
1
1, 2, 3
4
mijeane stanice
ili srednje stanice
(monociti i eozi
noflni granulo
citi)
elektronski
broja s
trodijelnom
diferencijal
nom krvnom
slikom
muki,
enski
13 d.
47 d.
814 d.
15 d.19 g.
20 g.
0,702,10
0,702,90
0,602,50
0,222,55
0,121,27
618
625
521
522
219
1
1
1
1, 2, 3
4
eritroblasti
elektronski
broja
muki,
enski
13 d. < 0,6
< 3/100
Lkc
7
Analit/pre-
traga/indeks
Preporuena
metoda i/ili
postupak I
Preporuena
metoda i/ili
postupak II
Jedinica
Referentni interval
Literatura
spol dob interval
brzina
sedimentacije
eritrocita
(SE)
modifcirana
metoda po
Westergreenu
(ICSH)
automatizirana
sedimentacija
mm/3,6 ks
muki, enski
muki
muki
muki
muki
enski
enski
enski
1 d.7g.
814 g.
1519 g.
2050 g.
> 50
819 g.
2050 g.
> 50
020
221
212
213
323
220
424
528
5
2, 3
2, 3
4
4
2, 3
4
4
1. Soldin SJ, Brugnara C, Hicks JM, urednici. Pediatric Reference Ranges. 3. izd. Washington: AACC Press, 1999.
2. FlegarMetri, N. Jagarinec i sur., autori. Referentne vrijednosti biokemijskih i hematolokih sastojaka krvi u kolske djece i 2. FlegarMetri, N. Jagarinec i sur., autori. Referentne vrijednosti biokemijskih i hematolokih sastojaka krvi u kolske djece i Referentne vrijednosti biokemijskih i hematolokih sastojaka krvi u kolske djece i
adolescenata grada Zagreba. Zagreb: Medicinska naklada; 1997. Zagreb: Medicinska naklada; 1997.
3. FlegarMetri Z, Nazor A, Jagarinec N. Reference intervals for haematological parameters in urban school children and ado
lescents. Clin Lab Haem 1999;21:714.
4. Albertubi N, Tadej D. i sur., autori. Referentne vrijednosti kliniki relevantnih sastojaka krvi i seruma. Model: Populacija Model: Populacija
Zagreba i blie okolice. Zagreb: kolska knjiga; 1990.
5. Dacie JW, Lewis SM, autori. Practical Haematology. 6. izd. Edinburgh: Churchil Livingstone, 1984. 5. Dacie JW, Lewis SM, autori. Practical Haematology. 6. izd. Edinburgh: Churchil Livingstone, 1984. Practical Haematology. 6. izd. Edinburgh: Churchil Livingstone, 1984.
6. Van den Bossche J, Devreese K, Malfait R, Van de Vyvere M, Wauters A, Heels H, i sur. Reference intervals for a complete blood
count determined on diferent automated haematology analysers: Abx Pentra 120 Retic, Coulter GenS, Sysmex SE 9500, Ab
bott Cell Dyn 4000 and Bayer Advia 120. Clin Chem Lab Med 2002; 40(1):6973.
7. Fanarof AA, Martin RJ, urednici. NeonatalPerinatal Medicine. Disease of the Fetus and Infant. 5. izd. St. Louis:Mosby Year
Book; 1992.
14.2. Laboratorijska koagulacija
Pretraga/analit
Preporuena meto-
da i/ili postupak I
Preporuena
metoda i/ili
postupak II
Jedinica
Referentni interval
Literatura
spol dob interval
fbrinogen
aktivnost
koagulometrija
g/L
g/L
g/L
g/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
< 5 dana
16 mjes.
210 god.
> 10 god.
i odrasli
1,64,6
1,53,9
1,64,0
1,83,5
3
3
3
8, 9
protrombinsko
vrijeme (PV)
koagulometrija
(antikoagulans:
105109 mm/L
(3,133,20%) natri
jev citrat; trombo
plastini s internacio
nalnim indeksom
osjetljivosti (ISI) od
0,91,7)
muki, enski
muki, enski
muki, enski
< 5 dana
16 mjes.
> 6 mjes.
i odrasli
omjer
0,81,5
0,81,3
1,12
udjel
> 0,65
> 0,70
0,70
1, 4
1, 4
3, 5
muki, enski
Preporuka za oralnu
antikoagulacijsku terapi
ju: 2,03,5
2, 6, 10,
11
aktivirano par
cijalno trom
boplastinsko
vrijeme (APTV)
koagulometrija
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
< 5 dana
< 1 mjes.
< 3 mjes.
< 6 mjes.
> 6 mjes.
i odrasli
omjer
0,7 1,8
0,9 1,6
0,9 1,5
0,8 1,3
0,8 1,2
1, 3, 4
1, 3, 4
1, 3, 4
1, 3, 4
1, 3, 7
1. Fanarof AA, Martin RJ. NeonatalPerinatal Medicine. Diseases of Fetus and Infant. 5. izd. St. Louis: Mosby Year Book; 1992.
2. Eberhard F, Mammen MD. Monitoring Oral Anticoagulant Therapy. IFCC 1996;8:968.
3. Andrew M, Paes B, Johnston M. Development of the heamostatic system in the neonate and young infant. Am J Ped Hema
tol/Onkol 1990;12(1):95104.
4. Hathaway W, Corrigan J. Report of Scientifc and Standardization Subcommittee on neonatal hemostasis. Thromb Haemost
1991; 65(3):3235.
5. Wagner C. Prothrombin Time Test. U: Thomas L, izdava. Clinical Laboratory Diagnostics. 1. izd. Frankfurt/Main, Germany:
THBooks Verlagsgesellschaft mbH; 1998; 600.
6. Hirsh J, Dalen JE, Poller L, Anderson D, Bussey H, Ansell J. i sur. Oral anticoagulants: Mechanism of action, clinical efectiveness,
and optimal therapeutic range. CHEST 2001;119:8S21S.
7. Dati F. Quality management and standardisation programs in hemostaseology. JIFCC 1996;8,3:1106.
8. NowakGttl U, Kreuz WD. Monatsschr Kinderheilkd 1991;139:4038.
9. Maresca G, Di Blasio A, Marchioli R, Di Minno G. Measuring plasma fbrinogen to predict stroke and myocardial infarction.
Arteriosclerosis, Thrombosis and Vascular Biology 1999;19:136877.
10. Minutes ISTH/SSC Subcommitee on Control of Anticoagulation, Maastricht June 16, 2000.
11. WHO technical Report Series. Guidelines for thromboplastins and plasma used to control oral anticoagulant therapy. In: WHO
Expert Committee on Biological Standardization. World Health Organization, Annex 3 1999; 889:6493.
14.3. Klinika biokemija
14.3.1. Metaboliti i supstrati
Pretraga/
analit
Preporuena metoda
i/ili postupak I
Preporuena metoda
i/ili postupak II
Jedinica
Referentni interval
Litera-
tura
spol dob interval
ukupni
bilirubin
fotometrija s biliru
binoksidazom
fotometrija s diazorea
gensom; fotometrija s
3,5diklorfenildiazonij
tetrafuoroboratom
(DPD); fotometrija s
dikloranilinom (DCA)
mol/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki
muki
enski
muki, enski
01 dan
12 dana
35 dana
1 mj.7 g.
814 g.
1519 g.
819 g.
20 g.
< 100
< 140
< 200
< 20
624
730
626
320
14, 15
14, 15
14, 15
1, 2
3, 4
3, 4
3, 4
5
konju
girani
bilirubin
fotometrija s diazo
reagensom
fotometrija s bilirubin
oksidazom; fotometrija
s 3,5diklorfenildiazo
nijtetrafuoroboratom
(DPD); fotometrija s
dikloranilinom (DCA)
mol/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
05 dana
> 5 dana
< 1 mj.
519 g.
20 g.
< 10
< 2
< 10
< 3
< 5
14
14
6
7
8
hemo
globin
A1c pu
na krv
kationska izmjena
visoke uinkovitosti
na BioRex 70 koloni
(DCCT/UKPDS referen
tna metoda)
metode kationske izmje
ne, imunokemije, elek
troforeze i afnitetnog
vezanja koje imaju certi
fciranu sljedivost prema
DCCT/UKPDSstandardu
%
preporuene vrijednosti:
muki, enski
djeca i
odrasli
< 6 % 9
glukoza
fotometrija UV s
heksokinazom
fotometrija s glukozaok
sidazom (GODPAP)
kapilarna krv
mmol/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
< 3 dana
> 3 dana
2 tj.1 g.
> 1 g.
2030 g.
> 30 g.
1,73,3
2,23,3
2,85,0
3,35,5
3,35,2
3,55,6
10
10
10
10
5
5
Pretraga/
analit
Preporuena metoda
i/ili postupak I
Preporuena metoda
i/ili postupak II
Jedinica
Referentni interval
Litera-
tura
spol dob interval
glukoza
fotometrija UV s
heksokinazom
fotometrija s glukozaok
sidazom (GODPAP)
serum
mmol/L muki, enski
01 dan
17 dana
> 7 dana
1 mj.6 g.
719 g.
2030 g.
> 30 g.
2,06,1
2,66,1
3,06,5
3,97,0
3,95,9
4,26,0
4,46,4
14, 16
14, 16
14, 16
7, 11
3, 4, 7
5
5
kreatinin
fotometrija s kreatini
nazom
fotometrija kontinuira
na s alkalnim pikratom
mol/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki
enski
muki
enski
< 1 mj.
< 3 g.
46 g.
713 g.
1419 g.
14 19 g.
20 g.
20 g.
44106
3562
4471
4680
60104
5796
79125
63107
12
12
12
3, 4, 12
3, 4
3, 4
5
5
urati
fotometrija UV s uri
kazom
fotometrija s urikazom
uz askorbat oksidazu
mol/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki
enski
muki
enski
130 dana
112 mj.
17 g.
812 g.
1319 g.
13 19 g.
20 g.
20 g.
59271
65330
105295
125228
163383
142303
182403
134337
13
13
11, 13
3, 4
3, 4
3, 4
5
5
ureja
fotometrija UV s urea
zom i glutamatdehid
rogenazom (ureaza
GLDH)
fotometrija s ureazom mmol/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
< 1 g.
17 g.
819 g.
20 g.
1,07,5
1,86,0
2,76,8
2,88,3
7
11
3, 4
5
1. Gomez P, Coca C, Vargas C, Acebillo J, Martinez A. Normal reference intervals for 20 biochemical variables in healthy infants,
children, and adolescents. Clin Chem 1984; 30/3:407412.
2. Burritt MF, Slockbower JM, Forsman RW, Oford KP, Bergstralh EJ, Smithson WA. Pediatric reference intervals for 19 biologic
variables in healthy children. Mayo Clin Proc 1990;65:32936.
3. FlegarMetri Z, Jagarinec N. i sur., autori. Referentne vrijednosti biokemijskih i hematolokih sastojaka krvi u kolske djece i
adolescenata grada Zagreba. Zagreb: Medicinska naklada; 1997.
4. Jagarinec N, FlegarMetri Z, urina B, VrhovskiHebrang D, PredenKerekovi V. Pediatric reference intervals for 34 biochemi
cal analytes in urban school children and adolescents. Clin Chem Lab Med 1998;36(5):32737.
5. Albertubi N, Tadej D. i sur., autori: Referentne vrijednosti kliniki relevantnih sastojaka krvi i seruma. Model: Populacija Za Model: Populacija Za
greba i blie okolice. Zagreb: kolska knjiga; 1990.
6. Soldin SJ, Brugnara C, Hicks JM. Pediatric reference ranges. 3. izd. Washington: AACC Press; 1999. 6. Soldin SJ, Brugnara C, Hicks JM. Pediatric reference ranges. 3. izd. Washington: AACC Press; 1999. Pediatric reference ranges. 3. izd. Washington: AACC Press; 1999.
7. Meites S, izdava. Pediatric Clinical Chemistry. 3. izd. Washington: AACC Press; 1988; 71.
8. traus B, autor. Medicinska biokemija. Zagreb: Jumena; 1988; 782.
9. ADA Position Statement: Standards of medical care in diabetes. Diab Care 2004; 27(Suppl.1):S15S35. Diab Care 2004; 27(Suppl.1):S15S35.
10. Mardei D i sur., autori. Pedijatrija. Zagreb: kolska knjiga; 2000.
11. Lockitch G, Halstead AC, Albersheim S, MacCallum C, Qulgley G. Ageand sexspecifc pediatric reference intervals for bioche
mistry analytes as measured with the Ektachem700 Analyzer. Clin Chem 1988; 38/4:16225.
12. Soldin SJ, Hicks JM, Bailey J, Cook JF, Beatey J. Pediatric Reference Ranges for creatinine on the Hitachi 747 analyzer. Clin Chem
1997; 43,6:S198. (Abstract)
13. Soldin SJ, Bailey J, Beatey J, Bjorn S, Hicks JM. Pediatric reference ranges for uric acid. Clin Chem 1996; 42:S308. (Abstract)
Nadopuna
14. Soldin SJ, Brugnara C, Wong EC. Pediatric reference ranges. 4. izd. Washington: AACC Press; 2003.
15. Rosenthal P. Assesing liver function and hyperbilirubinemia in the newborn. Clin Chem 1997; 43(1):228234.
16. Ghoshal AK, Soldin SJ. Evaluation of the Dade Behring Dimension RxL:integrated chemistry systempediatrics reference ran
ges. Clin Chim Acta 2003;331:13546.
14.3.2. Enzimi
Pretraga/
analit
Preporuena metoda
i/ili postupak I
Preporuena metoda
i/ili postupak II
Jedi-
nica
Referentni interval
Litera-
tura
spol dob interval
alaninamino
transferaza
(ALT)
fotometrija UV, IFCC me
toda, 37 C, TRIS pufer,
Lalanin, ketoglutarat,
piridoksalfosfat, NADH,
laktatdehidrogenaza,
pH 7,15
fotometrija UV, 37 C,
Lalanin bez piridoksal
fosfata, TRIS pufer
U/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki
enski
muki
enski
02 g.
37 g.
812 g.
1319 g.
1319 g.
20 g.
20 g.
1146
920
1137
1033
1029
1248
1036
1
1
2, 3, 4
2, 3, 4
2, 3, 4
4, 5, 6
4, 5, 6
alkalna fosfa
taza (ALP)
na IFCC metoda, 37 C,
pnitrofenilfosfat, AMP
pufer, Mgacetat, Znsul
fat, HEDTA
U/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki
muki
muki
enski
enski
enski
muki
enski
enski
02 g.
37 g.
812 g.
1314 g.
1516 g.
1718 g.
1314 g.
1516 g.
1719 g.
20 g.
2050 g.
> 50 g.
25500
100400
179472
228650
97503
67264
89435
79193
50125
60142
54119
64153
6, 7
6, 7
2, 3, 4
2, 3, 4
2, 3, 4
2, 3, 4
2, 3, 4
2, 3, 4
2, 3, 4
4, 5, 6
4, 5, 6
4, 5, 6
amilaza
(AMS)
na IFCC metoda, 37 C,
HEPES pufer, Naklorid,
Caklorid, EPSG7PNP,
glukozidaza
na s blokiranim oligo
saharidnim supstratima
(G7PNP, benziliden
G7PNP, EPS G7PNP)
U/L muki, enski 070 g.
serum:
2391
mokraa:
< 400
17, 18
8
aspartat
aminotran
sferaza (AST)
fotometrija UV, IFCC
metoda, 37 C, TRIS
pufer, Laspartat, ke
toglutarat, piridoksal
fosfat, NADH, malat
dehidrogenaza, laktat
dehidogenaza,
pH 7,65
fotometrija UV, 37 C,
Laspartat bez piridok
salfosfata, TRIS pufer
U/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki
enski
muki
enski
02 g.
37 g.
812 g.
1319 g.
1319 g.
20 g.
20 g.
2675
2449
1439
1138
1432
1138
830
1
1
2, 3, 4
2, 3, 4
2, 3, 4
4, 5, 6
4, 5, 6
glutamil
transferaza
(GGT)
fotometrija kontinui
rana, IFCC metoda,
37 C, Lglutamilkar
boksipnitroanilid uz
glicilglicin, pH 7,7
rana (Persijn), 37 C,
TRIS pufer, Lgluta
mil3karboksinitroani
lid, glicilglicin
U/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki
enski
muki
enski
< 3 mj.
3 mj.1 g.
17 g.
819 g.
819 g.
20 g.
20 g.
15132
139
422
1027
1024
1155
935
11
11
11
2, 3, 4
2, 3, 4
4, 5, 6
4, 5, 6
kreatin
kinaza (CK)
metoda, 37 C, kreatin
fosfat, imidazol pufer,
ADP, EDTA, Mgacetat,
Nacetilcistein, AMP, di
adenozinpentafosfat,
glukoza, NADP, pH 6,5
U/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki
enski
muki
enski
03 g.
46 g.
67 g.
819 g.
819 g.
20 g.
20 g.
60305
75230
60365
70285
55249
< 177
< 153
17, 19
9
9
2, 3, 4
2, 3, 4
6
6
Pretraga/
analit
Preporuena metoda
i/ili postupak I
Preporuena metoda
i/ili postupak II
Jedi-
nica
Referentni interval
Litera-
tura
spol dob interval
laktat
dehidrogena
za (LD)
metoda, 37 C, laktat,
Nmetilglukamin pufer,
NAD
+
, pH 9,4
U/L
muki, enski
muki, enski
muki
muki
muki
enski
enski
muki, enski
05 g.
67 g.
812 g.
1314 g.
1519 g.
812 g.
1319 g.
20 g.
150360
150300
164299
103260
127231
152284
124224
< 241
12
12
2, 3, 13
2, 3, 13
2, 3, 13
2, 3, 13
2, 3, 13
4, 13
lipaza (LPS)
rana, 1,2diglicerid
U/L muki, enski 070 g. 1360
7, 14,
15, 16
1. Landaas S, Skrede S, Steen JA. The levels of serum enzymes, plasma proteins and lipids in normal infants and small children. J
Clin Chem Clin Biochem 1981; 19:107580.
2. FlegarMetri Z, Jagarinec N i sur., autori. Referentne vrijednosti biokemijskih i hematolokih sastojaka krvi u kolske djece i
3. Jagarinec N, FlegarMetri Z, urina B, VrhovskiHebrang D, PredenKerekovi V. Pediatric reference intervals for 34 biochemi
cal analytes in urban school children and adolescents. Clin Chem Lab Med 1998; 36(5):32737.
4. urina B, epelak I, Dodig S, Rumenjak V, iftar Z. Prijelaz odreivanja katalitike koncentracije enzima na novu mjernu tempe
raturu od 37 C. Novine Hrvatske komore medicinskih biokemiara 1999; 5/1.
5. Albertubi N, Tadej D i sur., autori: Referentne vrijednosti kliniki relevantnih sastojaka krvi i seruma. Model: Populacija Zag
reba i blie okolice. Zagreb: kolska knjiga; 1990.
6. Schumann G, Klauke R. New IFCC reference procedures for the determination of catalytic activity concentrations of fve en
zymes in serum: preliminary upper reference limits obtained in hospitalized subjects. Clinica Chimica Acta 2003; 327:6979.
7. Meits S, urednik. Pediatric clinical chemistry. 3. izd. Washington: AACC Press; 1989.
8. Dupuy G, Hilaire GM, Aubry C. Rapid determination of amilase activity by the use of a new chromogenic substrate. Clin Chem
1987; 33/4:5248.
9. Lockitch G, Halstead AC, Albersheim S, MacCallum C, Quigley G. Age and sexspecifc pediatric reference intervals for bioche
mistry analytes as measured with the Ektachem700 analyzer. Clin Chem 1988; 34/8, 16225.
10. Kranjec B, Priljevi K, FlegarMetri Z, iftar Z, urina B. Odreivanje katalitike koncentracije amilaze: Usporedba metoda i
analitika procjena modifcirane IFCC preporuene metode. Biochemia Medica 1999; 9(12):80. Saetak.
11. Soldin SJ, Hicks JM, Bailey J, Cook JF, Beatey J. Pediatric reference ranges for gammaglutamyltransferase on the Hitachi 747
analyzer. Clin Chem 1997; 43:S198. (Abstract)
12. Cheng MH, Lipsey AI, Blanco V, Wong HT, Spiro SH. Microchemical analysis for 13 constituents of plasma from healthy children.
Clin Chem 1979; 25/5:6928.
13. urina B, iftar Z, FlegarMetri Z. Prijenos referentnih intervala katalitike koncentracije laktatdehidrogenaze u serumu na
uvjete postupka preporuenog od IFCC. Biochemia Medica, 2004 (u tisku).
14. Junge W, Abicht K, Goldman J, Luthe HC, Niederau CH, Parker J. i sur. Multicentric evaluation of the colorimetric liquid assay for
pancreatic lipase on Hitachi analyzers. IFCC WorldLab 99Firenze. Clin Chem Lab Med 1999; 37 Special Supplement:S469.
15. Lessinger JM, Arzoglou P, Ramos P, Visvikis A, Parashou S, Calam D, i sur. Preparation and characterization of reference materia
ls for human pancreatic lipase: BCR 693 (from human pancreatic juice) and BCR 694 (recombinant). Clin Chem Lab Med 2003;
41(2):16976.
16. Immamura S, Hirayama T, Arai T, Takao K, Misaki H. An enzymatic method using 1,2diglyceride for pancreatic lipase test in
serum. Clin Chem 1989; 35,6:1126.
Nadopuna
17. Soldin SJ, Brugnara C, Wong EC. Pediatric reference ranges. 4. izd. Washington: AACC Press; 2003.
18. Ghoshal AK, Soldin SJ. Evaluation of the Dade Behring Dimension RxL:integrated chemistry systempediatrics reference ranges.
Clin Chim Acta 2003; 331:13546.
19. Landaas S, Skrede S, Steen JA. The levels of serum enzymes, plasma proteins and lipids in normal infants and small children. J
Clin Chem Clin Biochem 1981; 19:107580.
14.3.3. Elektroliti
Pretraga/
analit
Preporuena metoda
i/ili postupak I
Preporuena metoda
i/ili postupak II
Jedinica
Referentni interval
Litera-
tura
spol dob interval
anorgan
ski fosfati
fotometrija s amonije
vim molibdatom
mmol/L
serum
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
030 dana
112 mj.
17 g.
813 g.
1415 g.
1670 g.
1,252,50
1,152,15
0,951,80
1,111,73
1,071,64
0,791,42
1
1
1
2, 3
2, 3
2, 3, 4
kalij
plamena emisijska
fotometrija
direktna i indirektna
potenciometrija
mmol/L
serum
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
< 2 g.
27 g.
819 g.
20 g.
3,07,0
3,56,0
3,65,0
3,95,1
5
5
2, 3
4
plazma/puna krv
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
03 dana
01 mj.
212 mj.
17 g.
816 g.
1765 g.
3,15,2
3,26,0
3,55,6
3,64,4
3,64,2
3,54,7
6
7
7
5
5
8
kloridi potenciometrija
fotometrija s tiocija
natom
mmol/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
06 mj.
6 mj.1. g.
> 1 g.
8 70 g.
96111
96108
96109
97108
7
13
7
2, 3, 4
ukupni
kalcij
atomska apsorpcijska
spektrometrija
fotometrija s okrezol
ftaleinom; fotometrija
s arsenazoIIIkromo
genom
mmol/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
07 g.
814 g.
1570 g.
2,152,80
2,162,63
2,142,53
9, 10
2, 3
2, 3, 4
ukupni
magnezij
atomska apsorpcijska
spektrometrija
fotometrija s titan
utilom; fotometrija s
ksilidilplavilom
mmol/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
07 g.
819 g.
20 g.
0,651,03
0,740,97
0,651,05
10, 11
2, 3
12
natrij
plamena emisijska
fotometrija
direktna i indirektna
potenciometrija
mmol/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki, enski
13 dana
1tj.12 mj.
> 1 g.
819 g.
20 g
134145
134142
134143
135144
137146
6
7
7
2, 3
4
1. Soldin. SJ, Hicks JM, Bailey J, Cook JF, Beatey J. Pediatric reference ranges for phosphate on the Hitachi 747 analyzer. Clin Chem
1997; 43:S198. (Abstract)
2. FlegarMetri Z, Jagarinec N. i sur., autori. Referentne vrijednosti biokemijskih i hematolokih sastojaka krvi u kolske djece i
adolescenata grada Zagreba. Zagreb: Medicinska naklada, 1997.
3. Jagarinec N, FlegarMetri Z, urina B, VrhovskiHebrang D, PredenKerekovi V. Pediatric reference intervals for 34 biochemical
analytes in urban school children and adolescents. Clin Chem Lab Med 1998; 36(5):32737.
4. Albertubi N, Tadej D i sur., autori. Referentne vrijednosti kliniki relevantnih sastojaka krvi i seruma. Model: Populacija Zag Model: Populacija Zag
reba i blie okolice. Zagreb: kolska knjiga; 1990.
5. Meites S, izdava. Pediatric Clinical Chemistry. 3. izd. Washington: AACC Press; 1988; 220. 5. Meites S, izdava. Pediatric Clinical Chemistry. 3. izd. Washington: AACC Press; 1988; 220. Pediatric Clinical Chemistry. 3. izd. Washington: AACC Press; 1988; 220.
6. Perkov S, FlegarMetri Z, eper I. Referentni intervali elektrolita u novoroenadi odreeni iz pune krvi metodom direktne
potenciometrije. Biochemia Medica 1999; 1/2:82.
7. Greeley C, Snell J, Colaco A, Beatey J, Bjorn S, Rifai N, i sur. Pediatric reference ranges for electrolytes and creatinine. Clin Chem
1993; 39/6:1172. (Abstract)
8. Sasse E, Bartell C, Durl M, Patsches M. Chemistry reference intervals for serum and plasma for the Beckman Synchron CX7
system utilizing the NCCLS C28P Guideline. Clin Chem 1995; 41/6:S199. (Abstract) Clin Chem 1995; 41/6:S199. (Abstract)
9. Witt I. Gemeinsame Studie zur Erstellung von Richtwerten fr klinischchemische Kenngren im Kindesalter. J Clin Chem Clin 9. Witt I. Gemeinsame Studie zur Erstellung von Richtwerten fr klinischchemische Kenngren im Kindesalter. J Clin Chem Clin en im Kindesalter. J Clin Chem Clin en im Kindesalter. J Clin Chem Clin J Clin Chem Clin
Biochem 1982; 20:23542.
10. Nelson N, Finnstrm O, Larsson L. Neonatal reference values for ionized calcium, phosphate and magnesium. Selection of refe
rence population by optimal criteria. Scand J Clin Lab Invest 1987; 47:11117.
11. Hicks JM, Bailey J, Bjorn S, Beatey J, Soldin SJ. Pediatric reference ranges for plasma magnesium. Clin Chem 1995; 41:S93 (Ab
stract)
12. Duncanson GO, Worth HGJ. Determination of reference intervals for serum magnesium. Clin Chem 1990; 36/5:7568.
Nadopuna
13. Soldin SJ, Brugnara C, Wong EC. Pediatric Reference Ranges. 4. izd. Washington: AACC Press; 2003.
14.3.4. Elementi u tragu
Pretraga/analit
Preporuena metoda
i/ili postupak I
Preporuena metoda
i/ili postupak II
Jedi-
nica
Referentni interval
Litera-
tura
spol dob interval
eljezo (Fe) fotometrija s ferenom
fotometrija s ferozinom
bez deproteinizacije uz
slijepu probu; fotometri
ja s 2,4,6 Tri (2piridil)5
triazinom (TPTZ)
mol/L
muki, enski
muki
muki
enski
enski
07 g.
819 g.
> 20 g.
819 g.
20 g.
425
733
1132
631
830
1, 2
3, 4
5
3, 4
5
ukupni kapa
citet vezanja
eljeza (TIBC)
raunski:
TIBC = Fe+UIBC
fotometrija s ferenom
fotometrija s ferozinom
nakon zasienja transfe
rina eljezom i selektiv
nog otklanjanja neveza
nih iona
mol/L
muki, enski
muki, enski
muki, enski
muki
muki
enski
enski
012 mj.
15 g.
67 g.
819 g.
> 20 g.
819 g.
20 g.
1765
4879
4391
5081
4972
5384
4975
6
2
2
3, 4
5
3, 4
5
nezasieni ka
pacitet vezanja
eljeza (UIBC)
homogena fotome
trijska metoda s
2nitrozo5(Npropil
Nsulfopropilamino)
fenolom, (nitrozoPSAP)
raunski:
UIBC= TIBCFe
mol/L
muki
muki
enski
enski
819 g.
20 g.
819 g.
20 g.
2868
2554
3172
2659
3, 4
5
3, 4
5
1. Soldin SJ, Bailey J, Beatey I, Bjorn S, Hick JM. Pediatric Reference ranges for iron on the Hitachi 747 Analyzer. Clin Chem 1999; 45/6
Supplement: A22.
2. Lockitch G, Halstead A, Wadsworth L, Quigley G, Reston L, Jacobson B. Age and sexspecifc pediatric reference intervals and cor
relations for zinc, cooper, selenium, iron, vitamins A and E, and related proteins. Clin Chem 1988; 34/8:16258. Clin Chem 1988; 34/8:16258.
3. FlegarMetri Z, Jagarinec N i sur., autori. Referentne vrijednosti biokemijskih i hematolokih sastojaka krvi u kolske djece i ado 3. FlegarMetri Z, Jagarinec N i sur., autori. Referentne vrijednosti biokemijskih i hematolokih sastojaka krvi u kolske djece i ado Referentne vrijednosti biokemijskih i hematolokih sastojaka krvi u kolske djece i ado
lescenata grada Zagreba. Zagreb: Medicinska naklada; 1997.
4. Jagarinec N, FlegarMetri Z, urina B, VrhovskiHebrang D, PredenKerekovi V. Pediatric reference intervals for 34 biochemical 4. Jagarinec N, FlegarMetri Z, urina B, VrhovskiHebrang D, PredenKerekovi V. Pediatric reference intervals for 34 biochemical
5. Albertubi N, Tadej D i sur., autori. Referentne vrijednosti kliniki relevantnih sastojaka krvi i seruma. Model: Populacija Zagreba 5. Albertubi N, Tadej D i sur., autori. Referentne vrijednosti kliniki relevantnih sastojaka krvi i seruma. Model: Populacija Zagreba Model: Populacija Zagreba
i blie okolice. Zagreb: kolska knjiga, 1990.
Nadopuna
6. Soldin SJ, Brugnara C, Wong EC. Pediatric Reference Ranges. 4. izd. Washington: AACC Press; 2003. 6. Soldin SJ, Brugnara C, Wong EC. Pediatric Reference Ranges. 4. izd. Washington: AACC Press; 2003.
14.3.5. Proteini
Pretraga/analit
Preporuena meto-
da i/ili postupak I
Preporuena metoda
i/ili postupak II
Jedinica
Referentni interval
Litera-
tura
spol dob interval
albumin imunonefelometrija
fotometrija s brom
krezolzelenilom
g/L
muki,
enski
130 dana
1mj.7 g.
819 g.
2070 g.
> 70 g.
26,043,0
28,048,0
41,650,8
40,651,4
39,648,4
1
1
2, 3
4
4
Creaktivni pro
tein (CRP)
imunonefelometrija
(lateks)
imunoturbidimetrija;
radijalna imunodifu
zija
mg/L
muki,
enski
120 dana
2 mj.15 g.
20 g.
0,14,1
0,12,8
< 5,0
5
5
6
ukupni proteini
fotometrija s biuret
reagensom uz slije
pu probu
fotometrija s biuret
reagensom bez slije
pe probe
g/L
muki,
enski
< 6 mj.
6 mj.7 g.
870 g.
> 70 g.
leei bolesnici
4167
5580
6681
6680
6078
1
1
2, 3, 4
4
7
1. Lockit G, Halstead AC, Albersheim S, MacCalum C, Quigley G. Age and sex specifc pediatric reference intervals for biochemistry
analytes as measured with the Ektachem 700 analyzer. Clin Chem 1988; 34:16225. Clin Chem 1988; 34:16225.
2. FlegarMetri Z, Jagarinec N. i sur., autori. Referentne vrijednosti biokemijskih i hematolokih sastojaka krvi u kolske djece i 2. FlegarMetri Z, Jagarinec N. i sur., autori. Referentne vrijednosti biokemijskih i hematolokih sastojaka krvi u kolske djece i Referentne vrijednosti biokemijskih i hematolokih sastojaka krvi u kolske djece i
3. Jagarinec N, FlegarMetri Z, urina B, VrhovskiHebrang D, PredenKerekovi V. Pediatric reference intervals for 34 biochemical 3. Jagarinec N, FlegarMetri Z, urina B, VrhovskiHebrang D, PredenKerekovi V. Pediatric reference intervals for 34 biochemical
4. Albertubi N, Tadej D. i sur., autori: Referentne vrijednosti kliniki relevantnih sastojaka krvi i seruma. Model: Populacija Zagreba 4. Albertubi N, Tadej D. i sur., autori: Referentne vrijednosti kliniki relevantnih sastojaka krvi i seruma. Model: Populacija Zagreba
i blie okolice. Zagreb: kolska knjiga; 1990.
5. Schlebusch H, Liappis N, Kalina E, Klein G. High sensitive CRP and creatinine reference intervals from infancy to childhood. Lab 5. Schlebusch H, Liappis N, Kalina E, Klein G. High sensitive CRP and creatinine reference intervals from infancy to childhood. Lab Lab
Med 2002; 26:3416.
6. Baudner S, Dati F. Standardisierung der Bestimmung von 14 Proteinen in HumanSerum auf der Basis des neuen IFCC/BCR/CAP 6. Baudner S, Dati F. Standardisierung der Bestimmung von 14 Proteinen in HumanSerum auf der Basis des neuen IFCC/BCR/CAP
Internationalen Referenzmaterials CRM 470. J Lab Med 1996; 20(3):14552. J Lab Med 1996; 20(3):14552.
7. Burtis CA, Ashwood ER. Tietz Textbook of Clinical Chemistry. 2. izd. Philadelphia: WB Saunders Co; 1994, tablica 4120. Clinical
Chemistry and Toxicology, str. 2204.
14.3.6. Lipidi
Pretraga/
analit
postupak I
Preporuena meto-
da i/ili postupak II
Jedinica
Preporuene vrijednosti
Litera-
tura
spol dob preporuka
kolesterol
fotometrija s kolesterol
oksidazom (CHODPAP)
mmol/L
muki, enski
muki, enski
djeca
odrasli
< 4,7
< 5,0
1
2
HDL
kolesterol
homogena enzimska
metoda s modifciranim
polietilenglikolom (PEG) i
ciklodekstransulfatom;
homogena enzimimu
noinhibicijska metoda;
homogena enzimska me
toda uz katalazu
enzimska metoda
nakon selektivne
precipitacije
mmol/L
muki
enski
odrasli
odrasli
>1,0
>1,2 2
LDL kole
sterol
raunski prema Friedewal
du ako je koncentracija
triglicerida manja od 4,6
mmol/L i ako nisu prisutni
hilomikroni: LDLkoles
terolkolesteroltrigliceri
di/2,2HDLkolesterol
mmol/L muki, enski odrasli < 3,0 2
trigliceridi fotometrija UV
fotometrija s glice
rofosfatoksidazom
(GPOPAP)
mmol/L muki, enski odrasli <1,7 2
izgled
seruma
vizualna metoda
(12 h na 40 C)
bistar
1. Consensus Conference (1985) Lowering blood cholesterol to prevent heart disease. JAMA 1985; 253,14:20806.
2. European guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Third Joint Task Force. European Journal of Cardio
vascular Prevention and Rehabilitation 2003; 10 Supplement 1: S2S63.
14.3.7. Testovi
Pretraga/analit
Preporuena
metoda i/ili
postupak I
Preporuena
metoda i/ili
postupak II
Jedi-
nica
Koncentracija glukoze u krvi prema krite-
rijima Svjetske zdravstvene organizacije u
interpretaciji OGTT-a
Litera-
tura
0 h 2 h
test oralnog pod
noenja glukoze
(OGTT)
fotometrija
UV s heksa
kinazom
fotometrija
s glukoza
oksidazom
mmol/L
poremeena
glikemija
natate
puna krv (kapilarna)
1, 2
5,6 6,1 < 7,8
plazma (kapilarna)
6,1 7,0 < 7,8
plazma (venska krv)
6,1 7,0 < 7,8
Pretraga/analit
Preporuena
metoda i/ili
postupak I
Preporuena
metoda i/ili
postupak II
Jedi-
nica
Koncentracija glukoze u krvi prema krite-
rijima Svjetske zdravstvene organizacije u
interpretaciji OGTT-a
Litera-
tura
0 h 2 h
djeca:
oralno optereenje
s 1,75 g glukoze/kg
tjelesne mase do
ukupno 75 g.
fotometrija
UV s heksa
kinazom
fotometrija
s glukoza
oksidazom
mmol/L
oteeno
podnoenje
glukoze
1, 2
< 6,1 7,811,1
plazma (kapilarna)
< 7,0 8,912,2
plazma (venska krv)
< 7,0 7,811,1
odrasli:
oralno optereenje
s 75 g glukoze/250
mL vode
fotometrija
UV s heksa
kinazom
fotometrija
s glukoza
oksidazom
mmol/L eerna bolest
1, 2
6,1 11,1
plazma (kapilarna)
7,0 12,2
plazma (venska krv)
7,0 11,1
1. Metelko , PavliRenar I, Tomi M, Bratani N. Novi dijagnostiki kriteriji i klasifkacija eerne bolesti. Lije Vjesn 2000;
122:99102.
2. Sacks DB, Bruns DE, Goldstein DE, Maclaren NK, McDonald JM, Parrott M. Guidelines and recommendations for laboratory
analysis in the diagnosis and management of diabetes mellitus. Clin Chem 2002; 48/3:43672.
Pretraga/
analit
Preporuena metoda i/ili postupak I
Jedi-
nica
Referentni interval Litera-
tura spol dob interval
klirens
endogenog
kreatinina
raunski prema Cockroftu i Gaultu za odraslu dob:
140 dob (godine) tjelesna masa (kg)/50 kreati
nin u serumu (mol/L)
vrijednosti za ene umanjuju se 15% ( 0,85)
mL/s
muki
enski
2040 g.
2040 g.
1,5 2,3
1,3 2,1
za svako deset
ljee smanjuje
se ~ 0,1 mL/s
1, 2, 3
1. Whelton A, Watson AJ, Rock RC. Nitrogen metabolites and renal function. U: Burtis CA, Ashwood ER, urednici. Tietz Textbook
of Clinical Chemistry. 2. izd. Philadelphia: W.B. Saunders Company; 1994; 1537.
2. Gault MH, Longerich LL, Harnett JL, Wesolowski C. Predicting glomerular function from adjusted serum creatinine. Nephron
1992; 62:24956.
3. Beeni R, FlegarMetri Z, Perkov S, SabljarMatovinovi M. Mogunost odreivanja stupnja bubrene funkcije mjerenjem
koncentracije kreatinina u serumu. Saeci 2. hrvatskog kongresa medicinske biokemije, Pula 2528. 9. 1996. Biochem Medica
1996; 6/1:1712.
14.3.8. Kvalitativna analiza mokrae
Pretraga/
analit
Preporuena
metoda i/ili
postupak I
Preporuena
metoda i/ili
postupak II
Jedinice Referentni interval
Litera-
tura
Fizikalno-kemijski pregled (testna traka) Arbitrarne SI
Dob/spol
(muki, enski)
Interval
izgled
vizualni
pregled
novoroenad,
djeca, odrasli
bistar 1
boja refektometrija vizualno
novoroenad,
djeca, odrasli
svijetlouta 1
Arbitrarne
jedinice
SI
pH refektometrija vizualno
pH jedini
ce
novoroenad
djeca
odrasli
5,07,0
4,58,0
5,09,0
2
2
1
relativna vo
lumna masa*
refektometrija vizualno kg/L
novoroenad
djeca
odrasli
1,0011,021
1,0021,006
1,0021,030
5
2
2
glukoza refektometrija vizualno
norm. do
3/+++
mmol/L
novoroenad,
djeca, odrasli
norm < 0.8 4,5
bilirubin refektometrija vizualno
0/neg. do
3/+++
mol/L
novoroenad,
djeca, odrasli
0/neg 0 1,2
ketoni refektometrija vizualno
0/neg. do
3/+++
mmol/L
novoroenad,
djeca, odrasli
0/neg <0,5 4,5
eritrociti/
hemoglobin
refektometrija vizualno
0/neg. do
3/+++
Erc
10
6
/L
novoroenad,
djeca, odrasli
0/neg < 10 1,3,5
proteini refektometrija vizualno
0/neg. do
3/+++
g/L
novoroenad
djeca, odrasli
0/neg
0/neg
< 0,3
< 0,2
5
1,3
urobilinogen refektometrija vizualno
norm. do
3/+++
mol/L
novoroenad,
djeca, odrasli
norm < 17 6
nitriti refektometrija vizualno
0/neg. do
2/++
mol/L
novoroenad,
djeca, odrasli
0/neg 0 1,2
leukocitna
esteraza
refektometrija vizualno
0/neg. do
3/+++
Lkc
10
6
/L
novoroenad,
djeca
odrasli
0/neg
0/neg
< 25
< 10
3,5
1
* Relativna gustoa, specifna teina 1
Pretraga/
analit
Preporuena metoda
i/ili postupak I
Preporuena metoda
i/ili postupak II
Referentni interval
Litera-
tura
Mikroskopski
pregled sedi-
menta
Svjetlosna mikrosko-
pija-fazni kontrast,
standardizirani sedi-
ment u komorici
Svjetlosna mikrosko-
pija, standardizirani
sediment pod pokrov-
nicom
Dob/spol (muki,
enski)
Broj estica/
vidnom
polju**
SI
(10
6
/L)
leukociti
novoroenad, djeca
odrasli
05 ( 400)
02 ( 400)
025
010
3,5
1
eritrociti
novoroenad, djeca,
odrasli
02 ( 400) 010 1,3,5
stanice ploa
stog epitela
novoroenad, djeca
odrasli
05 ( 400)
01 ( 400)
025
02
3,5
1
male epitelne
stanice
odrasli 01 ( 400) 02 1
hijalini cilindri
novoroenad, djeca,
odrasli
01 ( 100) 02 1,3,5
nehijalini ci
lindri
novoroenad, djeca,
odrasli
0 ( 100) 0 1,3,5
bakterije
novoroenad, djeca,
odrasli
0/neg ( 400) 0 1,3,5
gljivice
novoroenad, djeca,
odrasli
0/neg ( 400) 0 1,3,5
sluz
novoroenad, djeca,
odrasli
0/neg ( 400) 0 1,3,5
kristali
novoroenad, djeca,
odrasli
0/neg ( 400) 0 1,3,5
soli
novoroenad, djeca,
odrasli
0/neg ( 400) 0 1,3,5
* * Nain izraavanja pojedinih elemenata sedimenta: elementi koji dolaze pojedinano i mogu se izbrojiti: eritrociti,
leukociti, cilindri, stanice ploastog epitela, male epitelne stanice, trebalo bi izraziti kao prosjek naenog broja eleme
nata bez obzira na nain izraavanja (po vidnom polju velikog i malog poveanja ili u SI sustavu). Ako je nalaz broja
leukocita >/vidnom polju ( 400) i eritrocita >50/vidnom polju ( 400) rezultat se iskazuje prema rednoj ljestvici kao
masa (3/+++; 4/++++).
Elemente koji dolaze u nakupinama i nije ih mogue izbrojiti: kristali, gljivice, bakterije, protozoi, paraziti, lipidi i artefak
ti potrebno je izraziti prema rednoj skali: neto (1/+), dosta (2/++), masa (3/+++); (4/++++).
Preraunavanje broja elemenata sedimenta iz vidnog polja u SI sustav obavlja se s pomou faktora korekcije koji ovisi
o volumenu sedimenta, povrini pokrovnice, veliini objektiva i okulara (1).
1. Kouri T, Fogazzi G, Gant V, Hallander H, Hofmann W, Guder WG. European urinalysis guidelines. ECLMEuropean Urinalysis Group.
Scand J Clin Lab Invest 2000; 60, Suppl 231:196.
2. Burtis CA, Ashwood ER. Tietz Textbook of Clinical Chemistry. 2. izd. Philadelphia: W.B. Saunders Co, 1994: 21762210.
3. Batini D. Poglavlje: Bolesti mokranih i spolnih organa; Dijagnostiki postupci u bolestima mokranog sustava (905907). Mar
dei D. Pedijatrija. 6. izd. Zagreb: kolska knjiga, 2000.
4. Thomas L. Poglavlje: Carbohydrate metabolism; Glucose in urine and other body fuids, Ketone bodies: (138,156). Clinical Labora
tory Diagnostics, 1. izd. TH Books Verlagsgesellschaft mbH, Frankfurt/Main, Germany 1998.
5. Seri I, Evans J. Poglavlje: Clinical evaluation of renal and urinary tract disease: (11311135). Taeusch WH, Ballard AR. Averys Disea
ses of the Newborn. 7. izd. Philadelphia: WB Saunders Co, 1998.
6. Modern Urine Chemistry, Bayer Corporation, Tarrytown NY 105915097, ZDA. 1998.
14.4. Izvjetavanje o rezultatima laboratorijskih analiza
Izvjetavanje o rezultatima laboratorijskih analiza iz podruja ope medicinske biokemije provodi se u pisanom
obliku, a samo u hitnim sluajevima telefonski uz pisanu potvrdu.
Podiu ih ambulantni bolesnici, upuuju se potom ili elektroniki u lijenike ordinacije uz obveznu elektro
niku verifkaciju potpisa voditelja laboratorija.
Svaki laboratorijski nalaz mora sadravati sljedee podatke
1. Administrativni podatci
naziv, adresa i telefonski broj medicinske ustanove i opeg medicinskobiokemijskog laboratorija
naziv korisnika rezultata pretraga (ambulanta, lijenik)
jedinstvenu identifkaciju nalaza na svakoj stranici nalaza; svaka stranica mora biti numerirana uz oznaku
ukupnoga broja stranica
2. Identifkacijski podatci o pacijentu
ime i prezime datum roenja
matini broj (laboratorijski broj)
datum i vrijeme uzimanja uzorka
3. Vrijednost mjerne veliine
sustav
vrsta analita
vrsta veliine
brojana vrijednost s defniniranim brojem decimalnih mjesta ili kvalitativna vrijednost
mjerna jedinica
4. Referentni intervali i napomene
obvezno je na svakom nalazu navesti referentne intervale prema dobi i spolu, po mogunosti za populaciju
iz koje je ispitanik ili populaciju koja po demografskim obiljejima najvie odgovara populaciji ispitanika, a
koji su izraeni prema preporuenim analitikim metodama i/ili postupcima
napomene vezane uz uzorak (lipemija, hiperbilirubinemija, hemoliza i ostalo)
5. Ovjera nalaza laboratorijskih analiza
s lijeve strane nalaza navedeno je tehniko osoblje (prvostupnik medicinskolaboratorijske dijagnostike ili
zdravstveni tehniar laboratorijskog smjera)
s desne strane nalaz potpisuje voditelj opega medicinskobiokemijskog laboratorija (specijalist medicinske
biokemije/magistar medicinske biokemije)
Vrijeme od prihvata uzorka do izdavanja nalaza za laboratorijske pretrage iz podruja ope medicinske biokemije
jest 24 sata.
Laboratorijski nalazi iz podruja ope medicinske biokemije uvaju se jednu godinu.
1. A Proposal for an IUPACIFCC Recommendation. Syntax and Semantic Rules for Quantities and Units in Clinical
Laboratory Sciences 1993: stage 1, draft 4.
2. Arhiviranje laboratorijske dokumentacije, Novine HKMB, 8/01.
14.3.9. Analiza stolice
Pretraga/analit
Preporuena meto-
da i/ili postupak I
Preporuena meto-
da i/ili postupak II
Jedinica
Referentni interval
Litera-
tura
spol dob interval
hemoglobin okul
tno krvarenje
vizualna metoda
imunokemijski test
vizualna metoda
gvajakov test
0/1
muki,
enski
djeca,
odrasli
negativno 1
1. John M, SchmidtGayk H. Fecal occultblood testing. U: Thomas L, urednik. Clinical Laboratory Diagnostics. Use and assessme
nt of clinical laboratory results. 1. izd. Frankfurt/Main: THBooksVerlagsgesellschaft mbh; 1998; 438.
Prilog 15.
Standardi dobre strune prakse
Sadraj uputnice
Na svakoj uputnici nalaze se ovi podatci:
1
podatci o ustanovi i njezinoj organizacijskoj jedinici, ambulanti ili lijeniku koji alje bolesnika ili uzorak u
laboratorij
podatci za identifkaciju bolesnika (ime, prezime, spol, datum roenja, adresa, matini broj)
pretrage koje se trae
datum
ime, prezime i potpis lijenika koji je napisao uputnicu
radna (uputna) dijagnoza
vrsta i vrijeme uzimanja biolokog materijala
jedinstveni laboratorijski broj
2
koji prati tijek laboratorijskog procesa (uputnica, uzorak, radna lista, nalaz)
za hitne pretrage na uputnici je jasno naznaen zahtjev hitnosti
1. IFCC/IUPAC. A Proposal for an IUPACIFCC Recommendation. Syntax and Semantic Rules for Quantities and Units in Clinical
Laboratory Sciences 1993: stage 1, draft 4.
2. Preporuka Povjerenstva za struna pitanja HKMB
Ope upute za pripremu bolesnika prije uzimanja uzorka krvi
Pripreme
dan prije uzimanja uzorka krvi potrebno je izbjegavati intenzivnu tjelesnu aktivnost
1,2
te uzeti uobiajene
obroke hrane, ali ne premasne
nakon 22 sata uveer dan prije odlaska u laboratorij ne uzimati hranu, piti alkohol te puiti
3,4,5
ako se zna da neka farmakoloki aktivna tvar (lijekovi, alkohol, kofein, nikotin, sredstva ovisnosti, oralni kon
traceptivi) znatno utjee na koncentraciju analita koji se mjeri, treba je, ako je mogue, izbjegavati najmanje
dva dana prije uzimanja krvi
6
za redovite pretrage uzorak krvi od bolesnika uzeti ujutro izmeu 7 i 10 sati
6
dok je bolesnik odmoren i prije
nego to je podvrgnut dijagnostikim i terapijskim postupcima
nuno je stvoriti uvjete koji osiguravaju da bolesnik bude odmoren i oputen prije uzimanja uzorka krvi
zbog moguih promjena u intermedijarnom metabolizmu ugljikohidrata, lipida i proteina uzrokovanih djelo
vanjem kortikosteroida i katekolamina6
1. HamerPlea A, voriec D, StavljeniRukavina A. Prirunik o unutarnjoj kontroli kvalitete medicinskobiokemijskog labora
torija. Biochem Med 1994;4:123140.
3. Albertubi N, Tadej D i sur. Referentne vrijednosti kliniki relevantnih sastojaka krvi i seruma. Zagreb: kolska knjiga,
1990:4951.
4. Tadej D. Utjecaj analitike varijacije na evaluaciju rezultata klinikokemijskih analiza. Zbornik radova V. Kongresa medicinskih
biokemiara Jugoslavije, Skopje 1979.
5. Solberg H E, Petitclerc C. Approved recommendation (1988) on the theory of reference values, Part 3, Preparation of indivi
duals and collection of specimen for the production of reference values. J Clin Chem Clin Biochem 1988; 26: 5938.
6. voriec D, StavljeniRukavina A. Prirunik o procjeni laboratorijskih nalaza iz medicinske biokemije. Zagreb: Medicinska
naklada, 1993:6.
Upute za pripremu bolesnika prije odreivanja lipidnoga statusa
Dva tjedna prije uzimanja uzorka krvi:
1
uobiajeno se hraniti
izbjegavati promjene u tjelesnoj masi
48 sati prije uzimanja uzorka krvi:
izbjegavati intenzivnu tjelesnu aktivnost
ne uzimati alkohol
24 sata prije uzimanja uzorka krvi:
uzimati uobiajene obroke hrane, ali ne premasne
12 sati prije uzimanja uzorka krvi:
nakon 19 sati uveer dan prije odlaska u laboratorij ne uzimati hranu, piti alkohol, kavu te puiti
Uzimanje uzorka krvi:
standardni postupak (vidi standard 1/8)
krv dostaviti u laboratorij u okviru doputenog vremena (vidi standard 1/12)
Odreivanje kolesterola ne bi se trebalo provoditi prije nego to proe 8 tjedana od:
akutnog infarkta miokarda
kirurkog zahvata
traume
sekundarne bolesti s promjenama u metabolizmu lipida
akutne bakterijske ili virusne infekcije
2
Napomena: u dogovoru s lijenikom, 48 sati prije uzorkovanja ne uzimati lijekove koji utjeu na koncentraciju
lipida (antihipertenzivi, estrogeni, progestini, tireoidni hormoni)
1. Aufenanger J, Zawta B. Preanalytical aspects of lipoprotein measurement. Clin Lab 1999;45:53546.
2. NCEP recommendations on Lipoprotein Measurement (National Cholesterol Education Program), NIH publication No 90
3044. September 1995.
Upute za pripremu bolesnika prije odreivanja eljeza
2448 sati prije uzimanja uzorka krvi ne piti sokove obogaene vitaminima ni pia uz dodatak roboransa
uzorak krvi od bolesnika uzeti u standardizirano vrijeme (vidi standard 1/2)
Ako je bolesnik pod terapijom preparatima eljeza i/ili multivitaminskim preparatima obogaenim eljezom,
kontrola eljeza u serumu izvodi se najmanje:
tjedan do 10 dana nakon peroralnog uzimanja preparata eljeza
tri dana nakon davanja intravenskih preparata
mjesec dana nakon intramuskularnog davanja eljeza.
Koncentracije eljeza u serumu su poveane kod primjene acetilsalicilne kiseline, kloramfenikola, oralnih kontra
ceptiva, multivitamina i kemoterapijskih agenasa, posebno cisplatina i metotreksata.
1990:115.
2. Young DS: Efects of Drugs on Clinical Laboratory Tests. Volume one: Listing by test. 5th ed. AACC Press, Washington D.C.,
2000:3475.
Upute za pripremu bolesnika prije provoenja
testa oralnog podnoenja glukoze
test se izvodi ujutro nakon to je bolesnik prethodnu no bio natate (814 sati), a tri dana prije toga na uo
biajenoj prehrani (>150 g ugljikohidrata na dan) i bez ograniavanja tjelesne aktivnosti
1
za vrijeme testa bolesnik se ne treba izlagati pojaanoj tjelesnoj aktivnosti, ne smije jesti, piti kavu i druga
pia, niti puiti
1. Sacks DB, Bruns DE, Goldstein DE, Maclaren NK, McDonald JM, Parrott M. Guidelines and recommendations of laboratory
analysis in the diagnosis and management of diabetes mellitus. Clin Chem 2002;48:43672.
Upute za pripremu bolesnika prije testa na okultno krvarenje u stolici
7 dana prije testa ne preporuuje se uzimati lijekove koji mogu dovesti do krvarenja u probavnom sustavu i
pojave krvi u stolici (aspirin, indometacin, fenilbutazon, rezerpin, kortikosteroidi i dr.)
test treba odgoditi kod proljeva, mjesenice, krvarenja iz hemoroida i hematurije
preporuuje se analizirati tri uzastopne stolice tijekom tri dana i to po dva uzorka s razliitih mjesta iz svake
stolice
1. Gvajakov test
bolesnik mora biti na posebnoj dijeti tri dana prije (najmanje 48 sati) i tijekom ispitivanja
Treba izbjegavati
nedovoljno peeno crveno meso (janjetina, govedina), jetrene kobasice, bijelu repu, hren, dinje, lubenice i
sl.
preparate eljeza
vitamin C u koliini > 250 mg/dan
Preporuuje se
dobro kuhano meso, perad, riba, itna kaa, kuhano voe i povre, kikiriki i drugo kotunjavo voe, kokice,
kruh od mekinja, salate
2. Imunokemijski test
nije potreban poseban nain prehrane prije uzimanja uzoraka jer ne podlijee interferencijama
1. Rozen P, i sur. Eliminating the need for dietary restrictions when using a sensitive guaiac fecal occult blood test Dig Dis and
Sci 1999; 44(4):756760.
2. Sinatra MA, i sur, Interference of plant peroxidases with guaiacbased fecal occult blood tests is avoidable Clin Chem. 1999;
45(1):123126.
3. Ribet A, Frexinos J, Escourrou J. Ocultblood test and colorectal tumors. Lancet 1980;1:417.
Upute za uzimanje uzorka mokrae za kvalitativnu analizu
uzorak izbora jest srednji mlaz prve jutarnje mokrae nakon nonog sna, pranja vanjskog spolovila, prije
doruka i drugih aktivnosti, pri emu vrijeme od posljednjeg pranjenja mjehura treba biti najmanje 4, a
najvie 8 sati
1
analizu se ne preporuuje raditi u ena neposredno prije, za vrijeme i neposredno nakon menstruacije, kao
ni u ena koje imaju vidljiv vaginalni iscjedak
uzorak mokrae treba skupljati u istu posudu sa irokim grlom koja je po mogunosti za jednokratnu upo
rabu
ako se uzorak prenosi do mjesta obradbe, posuda mora biti zatvorena
pregled uzorka mokrae treba uiniti unutar 2 sata (najkasnije 4 sata) nakon uzimanja uzorka
.
1. Kouri T, Fogazzi G, Gant V, Hallander H, Hofmann W, Guder WG. European Urinalysis Guidelines. ECLM European Urinalysis
Group: Scand J Clin Lab Invest 2000;60(Suppl 231): 196.
2. Flegar M Z. Klinikobiokemijska korelacija rezultata kvalitativne analize mokrae. Teaj trajnog usavravanja medicinskih
biokemiara. Medicinska naklada, Zagreb 2004: 6373.
Upute za uzimanje uzorka venske krvi
Standardizirani postupak
1
uzorak krvi uzeti ujutro izmeu 7 i 10 sati
od dolaska u ambulantu do uzimanja uzorka krvi bolesnik treba mirovati 15 do 30 minuta
provjeriti podatke na uputnici (ime, prezime, datum, traene pretrage)
2
pripremiti pribor za uzimanje uzorka krvi prema traenim pretragama
identifcirati bolesnika
za izravnu identifkaciju rabiti bolesnikovo ime
3
, datum roenja ili neki drugi podatak, a odgovor usporediti
s podatkom koji je prethodno upisan na uputnici
4
upisati vrijeme uzimanja uzorka krvi i jedinstveni laboratorijski broj na uputnicu
poloaj tijela za vrijeme uzimanja uzorka krvi je sjedei
traiti bolesnika da stisne aku i izabrati mjesto uboda
dezinfcirati mjesto uboda i priekati da se dezinfcijens (70%tni izopropilni alkohol ili mjeavina etanola i
etera) osui
4
uzorak krvi ne treba uzimati iz hematoma, a ako drukije nije mogue, treba je uzeti distalno od hematoma
i to naznaiti na uputnici
4
podvezom se koristiti najdulje 1 minutu, za lipide < 1 minute, a ako se bude odreivao kalcij, magnezij i
eljezo, NE koristiti se podvezom
2
nakon uzimanja uzorka krvi na mjesto uboda staviti jastui od vate
ako uzimanje nije uspjelo, postupak ponoviti nakon 15 minuta iz druge ruke
epruvete bez antikoagulansa ili sa smolom staviti u uspravan poloaj, NE mijeati
epruvete s antikoagulansom promijeati lagano nekoliko puta
Redoslijed uzimanja uzorka krvi:
5
krv za hemokulturu biokemija (serum); ova epruveta ne bi trebala biti prva ako iz nje treba odrediti elektro
lite
krv s antikoagulansom (citrat, heparin, EDTA)
epruvete koje sadravaju dodatne stabilizatore (npr. inhibitore glikolize).
1990:4951.
2. ECCLS: Standard for Specimen Collection. Part 2: Blood Specimen by Venepuncture. 1987; vol. 4, No. 1.
3. Uldall A. Quality Assurance in Clinical Chemistry. Scand J Clin Lab Invest 1987; 47:187.
4. voriec D. Kako pravilno uzeti krv od bolesnika. Glasnik HDMB 1991; 1:918.
5. Guder WG, Ehret W, Da FonsecaWollheim F, Heil W, MllerPlathe O, Schmitt Y, Tpfer G, Wisser H, Zawta B. The Quality of
Diagnostic Samples. (CD) Copyright a 19962003. Chronolab AG.
Epruvete za uzimanje uzorka venske krvi
Uzorak krvi uzima se u standardizirane epruvete s podtlakom.
Epruvete mogu sadravati razliite dodatke (antikoagulanse, konzervanse), a vrsta dodatka razlikuje se prema
boji epa na epruveti:
biokemijske pretrage/serum (bez antikoagulansa; crveni, uti ep)
S polistirenskom smolom ili bez nje za odjeljivanje seruma od stanica
1
biokemijske pretrage/plazma (heparin; zeleni ep)
za odreivanje glukoze (fuorid; sivi ep)
hematoloke pretrage (EDTA; ljubiasti ep)
sedimentacija (citrat; crni ep)
koagulacijske pretrage (natrijev citrat 105109 mmol/L , plavi ep)
.
1. ECCLS. Standars for Specimen Collection. Part 1. Blood Containers: Berlin, Kln: Beuth Verlag. ECCLS Doc 1984;1(1):16.
2. Collection, Transport, and Processing of Blood Specimens for Coagulation Testing and General Performance of Coagulation
Assays; Approved Guideline Third Edition. 1998. NCCLS document H21A3.
Upute za uzimanje uzorka kapilarne krvi i epruvete za kapilarnu krv
uzimanje uzorka kapilarne krvi preporuuje se iz nedominantne ruke (denjaci iz lijeve, ljevaci iz desne) iz
prstenjaka, enama i djeci iz srednjega prsta
1
, a maloj djeci iz pete
prije uzimanja uzorka mjesto uboda oistiti 70%tnom vodenom otopinom izopropanola ili mjeavinom eta
nola i etera, a zatim obrisati jastuiem od vate
ubod izvriti lancetom tako da je otrica poloena okomito na otisak prsta
prvu kap krvi odstraniti jastuiem od vate i pustiti da se kapljica slobodno stvara
uzorak krvi navui u kapilaru, melaner ili skupiti u mikroepruvetu s odgovarajuim antikoagulansom
nakon zavrenog uzimanja uzorka krvi mjesto uboda prekriti jastuiem od vate
nakon uzimanja uzorka krvi u mikroepruvetu s odgovarajuim antikoagulansom, mikroepruvetu dobro zae
piti i njeno je bez mijeanja okrenuti 10 puta.
Standardizirane mikroepruvete za uzimanje uzorka kapilarne krvi:
biokemijske pretrage/serum (bez antikoagulansa; polistirenska smola; aktivator zgruavanja; crveni, uti
ep)
biokemijske pretrage/plazma (litijec heparin; zeleni ep)
za odreivanje glukoze (kalijev oksalat/kalcijoksalat+fuorid; sivi ep)
hematoloke pretrage (EDTA; ljubiasti ep)
koagulacijske pretrage (natrijev citrat; plavi ep)
1. Drner K, DornZahertz D. Cholesterol determinations from skin puncture and venous blood have similar imprecisions. Eur J
Clin Chem Clin Biochem 1991;29:4113.
2. Guder WG, Narayanan S, Wisser H, i sur. Samples: From the Patient to the Laboratory: The Impact of Preanalytical Variables
on the Quality of Laboratory Results. Darmstadt, Germany: GIT Verlag; 1996:1149.
Prijenos uzoraka biolokog materijala
u prijenosu uzoraka iz dislociranih jedinica sudjeluje osoblje iz zdravstvene ustanove
1
, a ne sami bolesnici
uzorci se prenose u odgovarajuim spremnicima, a ako to zahtijeva priroda uzorka, treba se drati posebnih
uputa (temperatura, svjetlo)
uzorci se prenose u zatvorenim sustavima u uspravnom poloaju
uputnice se nose odvojeno od uzoraka
pri prijenosu je potrebno izbjei zagrijavanje i mehanike utjecaje
Prijam i raspodjela uzoraka biolokog materijala
laboratorij prima uzorke ujutro
za hitne pretrage uzorci se primaju tijekom 24 sata
preporueno vrijeme od uzimanja uzorka krvi do dostave u laboratorij za sve ope medicinskobiokemijske
pretrage jest 2 sata
2
laboratorij treba imati pravila za neprihvaanje neadekvatnih ili pogrjeno obiljeenih uzoraka
vrijeme prijma uzoraka u laboratorij evidentirano je u laboratorijskom dnevniku prijma
nezgode u vezi s uzorkovanjem, transportom i rukovanjem uzorcima upisuju se u laboratorijski dnevnik prij
ma
nakon dolaska u laboratorij uzorci se rasporeuju prema unaprijed utvrenoj organizacijskoj shemi
za svako radno mjesto postoje radne liste
Upute za neprihvaanje uzoraka
Priprema bolesnika i uzimanje uzoraka biolokog materijala
bolesnik mora biti pravilno pripremljen za uzimanje uzorka (vidi standard 1/2; 1/3; 1/4; 1/5; 1/6; 1/7)
Pribor za uzimanje uzoraka
uzorak krvi mora biti uzet u odgovarajue epruvete ovisno o traenim pretragama, pri emu treba strogo
paziti i na koliinu uzete krvi (do oznaene razine)
Prijam uzoraka
svaki uzorak dopremljen u laboratorij, stigao potom ili ako je uzet u laboratoriju mora biti pravilno oznaen
te imati odgovarajuu (jednako oznaenu), itljivo i pravilno ispisanu uputnicu s tonim vremenom uzimanja
uzorka
1
ne prihvaaju se zgruani uzorci krvi uzeti u epruvete s antikoagulansom
epruvete bez antikoagulansa moraju biti dostavljene u laboratorij u odgovarajuem poloaju (krv nije u do
diru s epom) i ne smiju se mijeati (hemoliza)
uzorci mokrae ne smiju se prenositi u epruvetama s gelom
ne prihvaaju se uzorci za koje je prolo doputeno vrijeme od uzimanja do dostave u laboratorij
hemolitini uzorci (hemoliza in vitro) ne prihvaaju se za odreivanje K
+
, Mg
2+
, LDa, ASTa, ALTa, alkalne
fosfataze, CKa, GGTa, kolesterola, triglicerida, bilirubina, ukupnih proteina
lipemini uzorci ne prihvaaju se za odreivanje amilaze, ukupnog kalcija, eljeza, LD, ukupnih proteina, he
moglobina te K
+
i Na
+
ako se odreuju plamenom fotometrijom ili indirektnom potenciometrijom. Napomene
uz utjecaj hemolize: ako se sumnja na hemolizu in vivo, potrebno je savjetovati se s lijenikom radi dobivanja
klinikih informacija, a laboratorijske nalaze treba izdati uz napomenu.
1. Guder WG, Narayanan S, Wisser H, i sur. Samples: From the Patient to the Laboratory: The Impact of Preanalytical Variables
on the Quality of Laboratory Results. Darmstadt, Germany: GIT Verlag; 1996:1149.
naklada, 1993:123.
3. Grafmeyer D, Bondon M, Manchon M, Levillain P. The infuence of bilirubin, haemolysis and turbidity on 20 analytical tests
performed on automatic analysers. Eur J Clin Chem Clin Biochem 1995;33:3152.
4. Guder WG, Ehret W, Da FonsecaWollheim F, Heil W, MllerPlathe O, Schmitt Y, Tpfer G, Wisser H, Zawta B. The Quality of
Priprava i pohrana uzoraka za ope medicinskobiokemijske pretrage
laboratorij treba u opisu svakog mjernog postupka navesti mjere za sprjeavanje zagaenja i propadanja
uzoraka, osobito za uzorke koji se skupljaju kroz odreeno razdoblje
1
potrebno je opisati uvjete uvanja i navesti najdulje vrijeme pohrane uzorka zbog moguih naknadnih mje
renja i dodatnih ispitivanja
za ope medicinskobiokemijske pretrage serum ili plazma mogu se pohraniti:
4 sata na sobnoj temperaturi
24 sata na 4
o
C
nekoliko dana do nekoliko mjeseci na 20
o
C
Upute za centrifugiranje uzoraka krvi i mokrae
Centrifugiranje uzorka krvi
centrifugiranje uzorka krvi bez antikoagulansa provodi se najmanje 30 minuta nakon uzimanja, 10 minuta
na 3.500 o/min
1
centrifugiranje uzorka krvi s antikoagulansom provodi se odmah nakon uzorkovanja, 10 minuta na 3.500
o/min
1
centrifugiranje uzorka krvi za koagulacijske pretrage, tj. za dobivanje plazme siromane trombocitima provo
di se 15 minuta na 4 000 o./min ili 2 10 minuta na 3.000 o/min
Centrifugiranje uzorka mokrae
za analizu sedimenta preporuuje se centrifugiranje 515 mL mokrae 5 minuta na 1.500 o/min
2. NCCLS: Collection, transport and processing of blood specimens for coagulation testing and general performance of coagu
lation assays, approved guidelines, 3rd ed. (H21A3). Wayne, PA: NCCLS; December 1998.
3. Softi N. Hematoloke laboratorijske pretrage. Sveuilina naklada Liber. Zagreb, 1984:185.
4. Kouri T, Fogazzi G, Gant V, Hallander H, Hofmann W, Guder WG. European Urinalysis Guidelines. ECLM European Urinalysis
Doputena vremena od uzimanja uzorka do analize
doputeno vrijeme od uzimanja uzorka krvi do analize opih biokemijskih pretraga jest 6 sati
doputeno vrijeme od uzimanja uzorka mokrae za kvalitativnu analizu do pregleda jest 2 sata (najvie 4
sata)
doputeno vrijeme od uzimanja uzorka krvi do odreivanja sedimentacije eritrocita jest 2 sata
doputeno vrijeme od uzimanja uzorka krvi do analize kompletne krvne slike jest 6 sati
doputeno vrijeme od uzimanja uzorka krvi do pripreme krvnog razmaza jest 6 sati
doputeno vrijeme od uzimanja uzorka krvi do analize koagulacijskih pretraga jest 4 sata.
1. Preporuka Povjerenstva za struna pitanja HKMB 1. Preporuka Povjerenstva za struna pitanja HKMB
2. Kouri T, Fogazzi G, Gant V, Hallander H, Hofmann W, Guder WG. European Urinalysis Guidelines. ECLM European Urinalysis 2. Kouri T, Fogazzi G, Gant V, Hallander H, Hofmann W, Guder WG. European Urinalysis Guidelines. ECLM European Urinalysis
3. Guder WG, Ehret W, Da FonsecaWollheim F, Heil W, MllerPlathe O, Schmitt Y, Tpfer G, Wisser H, Zawta B. The Quality of 3. Guder WG, Ehret W, Da FonsecaWollheim F, Heil W, MllerPlathe O, Schmitt Y, Tpfer G, Wisser H, Zawta B. The Quality of
4. NCCLS: Collection, transport and processing of blood specimens for coagulation testing and general performance of coagu 4. NCCLS: Collection, transport and processing of blood specimens for coagulation testing and general performance of coagu
lation assays, approved guidelines, 3rd ed. (H21A3). Wayne, PA: NCCLS; December 1998.
Prilog 16.
Hemoliza
16.1. Uvod
hemoliza je oslobaanje staninih sastojaka iz eritrocita, trombocita i leukocita u izvanstaninu tekuinu, tj.
plazmu ili serum
1
vidljiva je kao crveno obojenje plazme ili seruma nakon centrifugiranja uzorka kad je koncentracija hemog
lobina vea od 0,3 g/L
trombocitoliza i granulocitoliza takoer mogu utjecati na rezultate pretraga bez vidljive hemolize
2
trombocitoliza je odgovorna za veu koncentraciju brojnih staninih sastojaka u serumu u usporedbi s plaz
mom
unutarvaskularno razaranje leukocita moe uzrokovati poveanu koncentraciju lizozima u mijeloidnoj i mo
nocitnoj leukemiji.
16.2. Vrste hemolize
hemoliza in vitro imbenik je interferencije; nastaje za vrijeme ili nakon uzimanja uzorka
3
hemoliza in vivo bioloki je imbenik.
16.3. Uzroci hemolize in vitro
Uzroci hemolize tijekom uzimanja krvi
1
jaka aspiracija (uporaba tankih igala rjee dovodi do hemolize nego uporaba debljih; turbulencija te koliina
i brzina protoka manji su)
4
djelomina opstrukcija venskog ili arterijskog katetera
uzimanje uzorka trcaljkom i zatim razdvajanje u nekoliko epruveta
Uzroci hemolize nakon uzimanja krvi
1
presnano mijeanje krvi
centrifugiranje krvi prije potpuna zgruavanja
centrifugiranje djelomino zgruanih uzoraka bolesnika koji dobivaju antikoagulanse
pozitivan ili negativan tlak u epruvetama
razrjeivanje krvi hipotoninom otopinom
zamrzavanje i odmrzavanje pune krvi
uvanje ili transport pune krvi na temperaturi okolia.
16.4. Uzroci hemolize in vivo
protutijela
lijekovi
toksine tvari
nasljedni imbenici (npr. hemoglobinopatije)
enzimske grjeke
infekcije (npr. malarija).
16.5. Otkrivanje hemolize
hemoliza je vidljiva okom u neikterinim uzorcima kao crveno obojenje seruma i plazme ako je koncentracija
slobodnog hemoglobina vea od 0,3 g/L
5
u ikterinim serumima granica otkrivanja znatno je via
6
koncentracija slobodnog hemoglobina manja od 0,3 g/L
5
moe se odrediti imunonefelometrijski
7
ili spektro
fotometrijski (bikromatska metoda)
gornja granica referentnog intervala za slobodni hemoglobin u plazmi je 0,02 g/L; u serumu 0,05 g/L.
16.6. Pokazatelji hemolize
5
crveno obojenje plazme/seruma
neoekivano poveanje koncentracija kalija, LDa, ASTa, kisele fosfataze, neuronspecifne enolaze
smanjenje koncentracije haptoglobina
poveanje koncentracije indirektnog bilirubina
porast retikulocitnog indeksa.
16.7. Promjene u plazmi/serumu uzrokovane hemolizom
5
znatno poveanje koncentracija sastojaka ije su unutarstanine koncentracije vie od 10 puta vee od izvan
staninih
osobito se povisuju kalij, LD i AST (koncentracija je lano poveana kod hemolize in vitro, dok je kod hemolize
in vivo poveanje stvarno)
stanini sastojci ije su koncentracije manje od izvanstaninih dovode do razrjeenja plazme/seruma te su
analitiki rezultati lano snieni
mjereni sastojci ije su koncentracije vee u serumu nego u plazmi potjeu iz trombocita (npr. kalij, neuron
specifna enolaza i kisela fosfataza)
16.8. Razlikovanje hemolize in vivo i in vitro
Hemoliza in vitro
usporedno poveanje hemoglobina (crveno obojenje plazme/seruma), kalija, LDa i ASTa, ali su haptoglobin
i retikulocitni indeks normalni
poveanje kalija, ali bez crvenog obojenja plazme/seruma, LDa u referentnom intervalu (npr. ako se puna
krv uva nekoliko dana)
Hemoliza in vivo
usporedno poveanje hemoglobina (crveno obojenje plazme/seruma) i LDa, ali ne i usporedno poveanje
kalija
bez crvenog obojenja plazme/seruma, ali smanjenje haptoglobina i mogue poveanje LDa, nekonjugiranog
bilirubina i/ili retikulocitnog indeksa (u izrazitoj hemolizi, promjene LDa, nekonjugiranog bilirubina i haptog
lobina dogodit e se unutar 24 sata; porast retikulocitnog indeksa dogaa se 2 dana poslije; poveanje neko
njugiranog bilirubina mjerljivo je ako stupanj hemolize poraste na vie od 5%)
serum/plazma bez crvenog obojenja, ali poveanje LDa, kalija i kisele fosfataze u serumu; u plazmi ne postoji
poveanje tih parametara (ovo se zapaa u trombocitozi).
Hemoliza in vivo istodobno s odgovorom akutne faze (porast CRPa) ili s hipersplenizmom:
koncentracija haptoglobina moe biti u referentnom intervalu
Plazmocitom
8
istodobno poveana koncentracija haptoglobina i povien slobodni hemoglobin.
16.9. Hemoliza kao imbenik interferencije
5
poveanje ili smanjenje koncentracije sastojaka u plazmi/serumu zbog koncentracijskog gradijenta izmeu
stanica i plazme
interferiranje staninih sastojaka u kemijskim i biokemijskim reakcijama (npr. pseudoperoksidazna aktivnost
hemoglobina smeta odreivanju bilirubina, adenilatkinaza odreivanju CK)
optika interferencija hemoglobina u spektrofotometrijskim mjerenjima
16.10. Analiti koji esto podlijeu interferenciji zbog hemolize
Aspartat-aminotransferaza (AST)
Katalitika koncentracija ASTa u eritrocitima je 40 puta vea nego u plazmi. U bolesnika s aktivnostima ASTa u
referentnom intervalu hemoliza s koncentracijom hemoglobina od 1,5 g/L uzrokuje poveanje katalitike koncen
tracije ASTa. Interferencija je manja ako je katalitika koncentracija enzima via zbog drugih razloga te se moe
ignorirati.
Bilirubin
9
Lano male koncentracije izmjere se JendrassikGrfovom metodom ako je koncentracija slobodnog hemoglobi
na u serumu vea od 0,8 g/L (pseudoperoksidazna aktivnost hemoglobina inhibira stvaranje azoboje).
Kreatin-kinaza (CK)
Otputanje eritrocitne adenilatkinaze lano poveava katalitike koncentracije CKa i CKMBa ako je hemoglo
bin > 2,5 g/L.
6
Fe (eljezo)
Premda je hemoglobin golem izvor eljeza, uinak eljeza pri hemolizi nije znaajan jer je vezanje eljeza na por
frin jae od vezanja na transferin, a metode za odreivanje eljeza mjere samo eljezo otputeno s transferina.
Ukupni proteini
Dodatni je uinak hemoglobina na koncentraciju ukupnih proteina malen, ali znaajan.
Koncentracija hemoglobina vea od 6,6 g/L i uz primjenu slijepe probe uzorka dovest e do poveanja koncen
tracije proteina od 7%.
6
Mokrana kiselina
Samo velike koncentracije hemoglobina (> 6,6 g/L)
6
uzrokuju nie serumske koncentracije. U Trinderovoj reakciji
uz dvije valne duljine, koncentracija hemoglobina do 13 g/L ne utjee na rezultat.
Kalij
Koncentracija kalija u eritrocitima priblino je 25 puta vea nego u plazmi. Koncentracija kalija poveana je ak
ako hemoliza in vitro nije vidljiva kao crveno obojenje, to se moe uoiti ako se uzorak pune krvi s malom koncen
tracijom glukoze uva nekoliko sati na sobnoj temperaturi.
Anorganski fosfati
Prjelazak organskih fosfatnih estera iz krvnih stanica u serum moe dovesti do oslobaanja anorganskih fosfata
te lano poveati njihovu koncentraciju. Zbog tog razloga serum treba odvojiti od eritrocita unutar 2 sata nakon
uzimanja uzorka.
Koncentracija hemoglobina do 6,6 g/L moe uzrokovati najvie 7%tno poveanje anorganskih fosfata
6
.
Elektroforeza serumskih proteina
Kompleksi hemoglobinhaptoglobin kreu se izmeu
2
globulinske i globulinske frakcije uzrokujui promje
ne u elektroforetikoj slici, a time utjeui i na interpretaciju elferograma. Slobodni hemoglobin migrira kao difuzna
crvenkasta vrpca u globulinskoj frakciji. Koncentracija hemoglobina ve od 1,5 g/L utjee na elektroforezu.
9
Imunoanalize
Proizvoai dijagnostikih reagensa esto za evaluaciju interferencije hemolize samo dodaju hemoglobin (uglav
nom se rabi humani methemoglobin) u uzorke, meutim krvne stanice sadravaju i druge komponente osim he
moglobina koje mogu ometati imunoanalize te je vano upitati proizvoaa reagensa kako je provedeno ispitivanje
uinka hemolize.
Laktat-dehidrogenaza (LD)
6
S obzirom na to da je katalitika koncentracija LDa oko 160 puta vea u eritrocitima nego u serumu/plazmi, ve
i lagana hemoliza (0,2 g/L hemoglobina) interferira u velikoj mjeri. Uinak je znaajan i kod patolokih vrijednosti
enzima.
Gama-glutamiltransferaza (GGT)
6
Pri hemolizi dolazi do oslobaanja glicina iz leukocita i trombocita koji je inhibitor GGTa. Katalitika se koncen
tracija GGTa smanjuje pri koncentracijama hemoglobina veima od 3,0 g/L. U graninom podruju grjeka je zna
ajna, dok je u viem patolokom podruju zanemariva.
16.11. Zakljuci
uestalost hemolize u uzorcima koji su poslani u laboratorij na klinikokemijsko ispitivanje iznosi oko 3,3%
10
o hemolizi in vivo rije je samo u oko 3,2% svih hemoliziranih uzoraka
10
hemolitini uzorci (hemoliza in vitro) ne prihvaaju se za odreivanje K
+
, Mg
2+
, LDa, ASTa, ALTa, alkalne fos
fataze, CKa, GGTa, kolesterola, triglicerida, bilirubina, ukupnih proteina te je potrebno ponoviti uzorkovanje
pod standardiziranim uvjetima
ako se sumnja na hemolizu in vivo, potrebno je savjetovati se s lijenikom radi dobivanja klinikih informacija,
a laboratorijske nalaze treba izdati uz napomenu
u veini sluajeva, hemoliza uzrokuje interferenciju unutar referentnog intervala ili pri vrijednostima na gor
njoj granici intervala (razina odluke)
za bilo koji analit utjecaj hemolize na analit koji je u granici referentnih intervala bitno je vei nego kod izra
zito patolokih vrijednosti.
Literatura
1. Guder W. Haemolysis as an infuence and interference factor in clinical chemistry. J Clin Chem Clin Biochem 1986;24:1256.
2. Guder W. FonsecaWollheim F. Heil W. Schmitt M, Tpfer G. Wisser, H. Zawta B. Die hmolytische, ikterische und iipmische
probe. Empfehlungen zur Erkennung und Vermeidung klinisch relevanter Strungen. DG Klinische ChemieMitteilungen
1999;30:16777.
3. Guder W. Einfugren und Strfaktorenbei klinischchemischen Untersuchungen. Internist 1980;21: 53342.
4. Moss G, Staunton C. Blood fow, needle size and hemolysis. Examining an old wives tale, N Engl J Med 1970, 282, 967.
5. Thomas L. Haemolysis as infuence and interference factor. eJIFCC vol 13 no 4: http://www.ifcc.org/ejifcc/
naklada, 1993.
7. Lammers M. Gressner AM. Immunonephelometric quantifcation of free haemoglobin. J Clin Chem Clin Biochem 1987,
25:3637.
8. Lohse A. SchmitzReinhard B. Hyperhaptoglobinmie bei Plasmozytom und Hmolyse. Dtsch Med Wschr 1985, 110:14334.
9. Sonntag O. Haemolysis as an interference factor in clinical chemistry. J Clin Chem Clin Biochem 1986; 24;12739.
10. Carraro P. Servidio P, Plebani M. Haemolyzed specimens: a reason for rejection or clinical challenge? Clin Chem 2000; 46:
3067.
Prilog 17.
SI mjerne jedinice
Standard: Rezultati pretraga izraeni su u SI jedinicama, za enzime u U/L
*Meunarodni mjerni sustav (SI) sastoji se od osnovnih i izvedenih mjernih jedinica.
Osnovne mjerne jedinice
Veliina Naziv mjerne jedinice Znak mjerne jedinice
duljina metar m
masa kilogram kg
vrijeme sekunda s
jakost elektrine struje amper A
termodinamika temperatura kelvin K
koliina tvari mol mol
jakost svjetlosti kandela cd
Izvedene mjerne jedinice koje se najee rabe u medicinskoj biokemiji
volumen kubini metar m
3
tlak paskal Pa
molarna masa kilogram po molu kg/mol
koncentracija tvari (molaritet) mol po kubinom metru mol/m
3
Iz praktinih razloga Meunarodne organizacije doputaju i uporabu ogranienoga broja mjernih jedinica koje
imaju posebne nazive i oznake. Tako je u medicinskoj biokemiji doputena uporaba sljedeih mjernih jedinica.
vrijeme minuta
sat
dan
min
h
d
volumen litra l, L
temperatura Celzijev stupanj C
Koncentracija tvari izraava se, prema tome, kao mjerna jedinica koliine tvari (mol, mmol, mmol, nmol, pmol itd.
za sve kemijske tvari kojima je odreena relativna atomska masa /A r/ ili molekularna masa /M r/, a kg, g, mg, mg,
pg itd. za tvari koje se u organizmu nalaze kao smjese /ukupni proteini, ukupni lipidi i druge/) po mjernoj jedinici
volumena (m
3
, l, L).
Katalitiku koncentraciju enzima treba izraavati izvedenom mjernom jedinicom Meunarodnoga mjernoga sus
tava: mol/s, a prema preporuci Internacionalne federacije za kliniku kemiju (IFCC) i WHOa moe se rabiti i skraeni
naziv: katal (kat). Unato preporukama WHOa, u velikom broju zemalja zadrala se u uporabi enzimska jedinica
(1 U = 1 mol/min) za izraavanje katalitike koncentracije enzima.
Enzimsku jedinicu U treba razlikovati od jedinice koliine tvari jedinice koliine tvari IU koja se temelji na biolokoj aktivnosti (ili
uinku) te tvari, arbitrarna je jedinica i ne pripada SI jedinicama.
Za postotke je preporuka umjesto znaka % rabiti udjeli od 1.
Prilog 18.
Referentni intervali za hormone i srodne spojeve* uz poglavlje
HORMONI
Hipotalamus i hipofza
adrenokortikotropni hormon (ACTH) plazma 89 sati 1,113,3 pmol/L
folikulstimulirajui hormon (FSH) serum ili plazma u ene
folikulinska faza
periovulacija
luteinska faza
postmenopauza
mukarci
210 IU/L
820 IU/L
28 IU/L
> 20 IU/L
1,07,0 IU/L
luteinizacijski hormon (LH) serum ili plazma u ene
folikulinska faza
periovulacija
luteinska faza
postmenopauza
mukarci
315 IU/L
20200 IU/L
510 IU/L
> 20 IU/L
210 IU/L
tireotropni hormon (TSH) serum ili plazma 0,44,0 mIU/L
prolaktin (PRL) serum
ene
mukarci
3,823,2 g/L
3,014,7 g/L
hormon rasta (HR) serum 89 sati < 4 g/L
antidiuretiki hormon (ADH) plazma/EDTA osmolalnost ADH
mosmol/kg pmol/L
270280 < 1,4
281285 < 2,3
286290 0,94,6
291295 1,96,5
296300 3,711,1
titnjaa i paratireoidne lijezde
tiroksin, ukupni (TT4) serum 77142 nmol/L
tiroksin, slobodni (FT4) serum 1023 pmol/L
trijodotironin, ukupni (TT3) serum 1,42,2 nmol/L
trijodotironin, slobodni (FT3) serum 5,48,8 pmol/L
trijodotironin, reverzni (rT3) serum 0,150,50 nmol/L
globulin koji vee tiroksin (TBG) serum 220510 nmol/L
parathormon (PTH) plazma/EDTA 1,56,5 pmol/L
Nadbubrena lijezda
adrenalin plazma
mokraa
< 0,46 nmol/L
< 150 nmol/dU
noradrenalin plazma
mokraa
< 2,49 nmol/L
< 570 nmol/dU
dopamin plazma
mokraa
< 0,56 nmol/L
< 3 240 nmol/dU
metanefrin mokraa < 1,52 mol/dU
normetanefrin mokraa < 1,95 mol/dU
aldosteron u krvi (ukupni aldosteron) serum ili plazma
leei poloaj
nakon stajanja
80400 pmol/L
180790 pmol/L
aldosteron u mokrai (slobodni aldosteron) mokraa 60320 ng/dU
dehidroepiandrosteron (DHEA) serum 13,924,3 mol/L
dehidroepiandrosteron sulfat (DHEAS) serum ili plazma/heparin
ene u reproduktivnim godinama 7 000 nmol/L
kortizol u krvi (ukupni kortizol) serum ili plazma/heparin 8 sati 138690 nmol/L
kortizol u mokrai (slobodni kortizol) mokraa 55248 nmol/dU
17hidroksiprogesteron (17OHP) serum
ene
mukarci
0,37,3 nmol/L
0,69,1 nmol/L
Spolne endokrine lijezde i posteljica
androstendion serum ili plazma/heparin ene < 10,5 nmol/L
testosteron, ukupni serum ili plazma
ene
u reproduktivnim godinama
menopauza
mukarci
< 2,1 nmol/L
< 2,8 nmol/L
1230 nmol/L
17Estradiol (E
2
) serum ili plazma/heparin
ene u reproduktivnim godinama
folikulinska faza
ovulacijska faza
luteinska faza
postmenopauza
1101 100 pmol/L
3602 200 pmol/L
3601 100 pmol/L
< 37 pmol/L
progesteron serum ili plazma/heparin ene
folikulinska faza
luteinska faza
postmenopauza
< 3,2 nmol/L
> 22 nmol/L
< 3,2 nmol/L
humani korionski gonadotropin (HCG) serum ili plazma
ene
prije menopauze
poslije menopauze
mukarci
< 5 IU/L
< 10 IU/L
< 5 IU/L
globulin koji vee spolne hormone (SHBG) serum mukarci 1171 nmol/L
Ostalo
inzulin serum ili plazma/heparin
nakon 12 sati gladovanja 36150 pmol/L
Cpeptid serum ili plazma/heparin
nakon 12 sati gladovanja 0,20,6 nmol/L
gastrin serum < 20100 pmol/L
reninska aktivnost plazme (RAP) plazma/EDTA
leei poloaj
nakon stajanja
0,51,6 g/L/h
poveanje 25 puta
inzulinu slian faktor rasta (IGFI) serum ili plazma
2130 godina
3140 godina
4150 godina
5160 godina
6172 godina
165434 g/L
155329 g/L
115286 g/L
100285 g/L
69262 g/L
humani kalcitonin (hCT) serum ili plazma
bazalna vrijednost
mukarci
ene
< 248 ng/L
< 210 ng/L
vanilmandelina kiselina (VMA) mokraa < 33 mol/dU
homovanilna kiselina (HVA) mokraa < 38 mol/dU
serotonin
(5HT)
puna krv
trombociti
mokraa
0,281,14 nmol/L
0,72,8 nmol/10
9
Trc
0,31,3 mol/dU
5Hidroksiindoloctena kiselina (5HIAA) mokraa 10,447,1 mol/dU
*Thomas L, ur. Clinical Laboratory Diagnostics. Use Assessment of Clinical Laboratory Results. 1. izd. Frankfurt/Main: THBooks,
Verlagsgesellschaft mbH, 1998.
Prilog 19.
Molekularna dijagnostika
U cilju harmonizacije visokodiferentnih laboratorijskih pretraga iz poduja molekularne dijagnostike predloen
je popis pretraga i metodologija koje se rutinski rabe u postavljanju dijagnoze bolesti ili predispozicije za odreenu
bolest te u praenju uinka terapije analizom RNA ili DNA iz ljudskog organizma. Zbog specifnosti ovih analiza
postoje jo mnoga pitanja vezana uz primjenu molekularne dijagnostike u klinikoj praksi, stoga su date preporuke
koje se odnose na metodologiju rada te nain prikaza rezultata molekularnih analiza, prema dananjem najboljem
moguem saznanju.
U izboru metodologija u molekularnoj dijagnostici (izdvajanje i umnaanje nukleinskih kiselina, analiza produ
kata umnaanja) laboratorij mora validirati svaku od metoda koju rabi komercijalnu ili sastavljenu od reagensa
prireenih u laboratoriju. Tako se za izdvajanje DNA i RNA rabe prihvaeni protokoli za koje postoje literaturni na
vodi. Nadalje, svaki laboratorij mora validirati osjetljivost, specifnost i nepreciznost metode odabrane za analizu
odreenog genskog poremeaja.
Odgovarajue pozitivne i negativne kontrole ukljuujui negativne kontrolu bez DNA ili RNA moraju biti sastavni
dio postupka genske analize. Metodoloki izbor analize produkata umnaanja koji se rabi u dijagnostici treba biti
dobro dokumentiran i s pripadajuim literaturnim navodom. Iz svega proizlazi da naelno ne postoji objavljena me
toda kao preporuena u analizi odreenog genskog poremeaja. U ovom su dokumentu za molekularnu dijagnosti
ku zloudnih hematolokih bolesti dane preporuene metode koje su u okviru standardizacije na europskoj razini i
rezultat su kolaborativne studije BIOMED1 i BIOMED2.
Radna skupina donijela je zakljuak o kljunim elementima koje svaki nalaz treba sadravati. Prema preporuka
ma American College of Medical Genetics (Standards and Guidelines for Clinical Genetics Laboratories 2006 www.acmg.
net) teite je u nalazima analiza molekularne dijagnostike na opisnom tumaenju rezultata. Nalaz molekularne ana
lize treba sadravati uz preporuke dokumenta o Harmonizaciji laboratorijskih nalaza u podruju ope medicinske
biokemije (HKMB 2004) i Radne skupine za informatike tehnologije i organizaciju medicinskobiokemijskih labora
torija HKMB i sljedee podatke:
podatak o dokazanom poremeaju na razini gena
podatak o pretpostavljenom genotipu
podatak o predvienom fenotipu
opisno objanjenje dobivenih rezultata razumljivo za one koji nisu strunjaci u podruju genetike
koritena metodologija i literaturni podatak o metodi
podatak o provoenju vanjske kontrole kvalitete
Kako je na razini Europe harmonizacija u podruju molekularne dijagnostike u laboratorijskoj medicini takoer
na poetku, ovaj dokument predstavlja mali, ali znaajan doprinos u harmonizaciji molekularne dijagnostike u labo
ratorijima na podruju Republike Hrvatske.
19.1. Zloudne hematoloke bolesti
Pretraga Preporuena metoda i/ili postupak Izraavanje rezultata Literatura
fuzijski prijepis BCRABL
(bcrabl)
Reverzna transkripcija/lanana reakci
ja polimeraze (RTPCR)
Kvantitativni RTPCR real-time
bcrabl prisutan ili odsutan
bcrabl/abl (%)
1, 2
fuzijski prijepis AML1ETO
(aml1eto)
RTPCR
aml1eto prisutan ili odsutan
aml1eto/abl (%)
1, 2
fuzijski prijepis PMLRAR
(pmlrar)
RTPCR
pmlrar prisutan ili odsutan
pmlrar/abl (%)
1, 2
fuzijski prijepis CBFMYH11
(cbfmyh11)
RTPCR
cbfmyh11 prisutan ili odsutan
cbfmyh11/abl (%)
1, 2
fuzijski prijepis E2APBX1
(e2apbx1)
RTPCR
e2apbx1 prisutan ili odsutan
e2apbx1/abl (%)
1, 2
fuzijski prijepis TELAML1
(telaml1)
RTPCR
telaml1 prisutan ili odsutan
telaml1/abl (%)
1, 2
fuzijski prijepis MLLAF4
(mllaf4)
RTPCR
mllaf4 prisutan ili odsutan
mllaf4/abl (%)
1, 2
(mllaf9)
RTPCR mllaf9 prisutan ili odsutan 3
(mllaf10)
RTPCR mllaf10 prisutan ili odsutan 3
fuzijski prijepis SILTAL 1
(siltal 1)
RTPCR
siltal 1 prisutan ili odsutan
siltal 1/abl (%)
1, 2
fuzijski prijepis NPMALK
(npmalk)
RTPCR npmalk prisutan ili odsutan 4
klonalna preuredba gena za
teki lanac imunoglobulina
(Ig preuredba)
PCR klonalna Ig preuredba prisutna
ili odsutna
5
klonalna preuredba gena zaT
stanini receptor
(TCR preuredba)
PCR TCR preuredba prisutna ili od
sutna
5
preuredba BCL1IGH
(bcl1IgH)
PCR preuredba bcl1IgH prisutna ili
odsutna
5
preuredba BCL2IGH
(bcl2IgH)
PCR preuredba bcl2IgH prisutna ili
odsutna
5
Literatura:
1. van Dongen JJM i sur. Standardized RTPCR analysis of fusion gene transcripts from chromosome aberrations in acute leu
kemia for detection of minimal residual disease: report of BIOMED1 Concerted Action: Investigation of minimal residual
disease. Leukemia 1999;13:190128.
2. Gabert J i sur. Standardization and quality control studies of realtime quantitative reverse transcriptase polymerase chain
reaction of fusion gene transcripts for residual disease detection in leukemia A Europe Against Cancer Program. Leukemia
2003;17:231857.
3. Molecular protocol Manual for the PIMSII study, EORTC and GIMEMA Leukemia cooperative groups.
4. Morris SW i sur. Fusion of a kinase gene, ALK, to a nuclear protein gene, NPM, in nonHodgkins lymphoma. Science
1994;263:12814.
5. van Dongen JJM i sur. Design and standardization of PCR primers and protocols for detection of clonal immunoglobulin and 5. van Dongen JJM i sur. Design and standardization of PCR primers and protocols for detection of clonal immunoglobulin and Design and standardization of PCR primers and protocols for detection of clonal immunoglobulin and
Tcell receptor gene recombinations in suspect lymphoproliferations: report of the BIOMED2 Concerted Action BMH4CT98
3936. Leukemia 2003;17:2257317.
19.2. Nasljedni faktori tromboflije
Faktor koagulacije V genotipizaci
ja mutacije G1691A
(FV Leiden)
PCR/RFLP
PCR/SSCP
real-time PCR
Aleli: R506, Q506
Poeljan nalaz: homozigot
R506/R506
1
Faktor koagulacije II (protrombin)
genotipizacija mutacije G20210A
(PT20210A)
PCR/RFLP
PCR/SSCP
real-time PCR
Aleli: G20210, A20210
Poeljan nalaz: homozigot
G20210/G20210
2
Literatura:
1. Zoeller B i sur. Identifcation of the same factor V gene mutation in 47 out of 50 thrombosis prone families with inherited
resistance to activated protein C. J Clin Invest 1994;94:25214.
2. Poort SR i sur. A common genetic variation in the 3 untranslated region of the prothrombin gene is associated with elevated
plasma prothrombin levels and an increase in venous thrombosis. Blood 1996;88:3698703.
19.3. Nasljedne i nasljedne metabolike bolesti
Pretraga Preporuena meto-
da i/ili postupak
Izraavanje rezultata Literatura
Angiotenzin konvertirajui enzim I/D
polimorfzam (ACE)
PCR Aleli: I, D
Poeljan nalaz: homozigot I/I
1
Apolipoprotein B genotipizacija mutaci
ja RR3500, QQ3500, RR3531 i CC3531
(APOB)
real-time PCR Aleli: R, Q, R',C, C'
Poeljan nalaz: homozigoti
R/R ili R'/R'
2
Apolipoprotein E genski polimorfzam
(ApoE)
real-time PCR Aleli: E2, E3, E4
Poeljan nalaz: homozigot E3/E3
3
Cistina fbroza genotipizacija mutacije
F508
(CF F508)
real-time PCR Mogunosti: nema mutacije, mutaci
ja F508
Poeljan nalaz: nema mutacije
4
Cistina fbroza genotipizacija 19 muta
cija
(CF19 mutacija)
PCR/hibridizacijske
trake
Mogunosti: nema mutacija, jedna
ili udruene dvije od 19 mutacija
Poeljan nalaz: nema mutacija
5
Defcit alfa1antitripsina
(AAT)
real-time PCR Aleli: M, S, Z
Poeljan nalaz: homozigot M/M
6, 7
Duchenne/Beckerova miina distrofja
delecije Pm i ili eksona DMD gena
(DMD/BMD)
viestruki PCR Moguosti: nema delecije/a exona
3,4,6,8,12, 13, 17, 19, 43, 44, 45, 47,
48, 50,51,52,60) i/ili promotorske
regije
Poeljan nalaz: nema delecija
8, 9
Lipoproteinlipaza genotipitacija PvuII
polimorfzma
(LPL)
PCR/RFLP Aleli: , +
Poeljan nalaz: homozigot /
10
Metilentetrahidrofolat reduktaza
(MTHFR)
realtime PCR
PCR/RFLP
Aleli: C677, T677
Poeljan nalaz: homozigot C677/
C677
11
Mikrodelecija kromosoma Y podruja
AZFa, AZFb, AZFc
(AZF)
viestruki PCR Mogunosti: nema mikrodelecije,
mikrodelecija podruja AZFa, AZFb,
AZFc
Poeljan nalaz: nema mikrodelecije
12, 13
Mioklona epilepsija uz rigidna crvena vla
kna genotipizacija mutacije A8344G
(MERRF)
PCR/RFLP Mogunosti: nema mutacije, utvre
na mutacija A8344G
Poeljan nalaz: nema mutacije
14, 15
Mitohondrijska miopatija, encefalopatija,
laktacidoza, stroke genotipizacija muta
cija A3243G i T3271C
(MELAS)
PCR/RFLP Mogunosti: nema mutacija, mutaci
ja A3243G ili T3271C
14, 15
Pretraga Preporuena meto-
da i/ili postupak
Izraavanje rezultata Literatura
Nasljedna hemokromatoza
(HFE)
real-time PCR Aleli: C, Y, H, D, S
Poeljan nalaz: homozigot C/C
16
Neurogena slabost miia, ataksija i pig
mentozni retinitis genotipizacija mutacije
T8993G/T8993C
(NARP)
PCR/RFLP Mogunosti: nema mutacije, mutaci
ja T8993G/T8993C
14, 15
Paraoksonaza 1
(PON1)
real-time PCR Aleli: A, B
Poeljan nalaz: homozigot A/A
17, 18
Spinalna miina atrofja delecija/e exo
na 7 i/ili 8 gena SMN1 i/ili exona 5 gena
NAIP
(SMA)
PCR/RFLP Mogunosti: nema delecije, deleci
ja/e exona 7 i/ili 8 gena SMN1 i/ili
exona 5 gena NAIP
Poeljan nalaz: nema delecija
19, 20, 21
Literatura:
1. Staessen JA i sur. The deletion/insertion polymorphism of the angiotensin converting enzyme gene and cardiovascularrenal
risk. J Hypertens 1997;15:1579.
2. Wilhelm J, Pingoud A. Realtime polymerase chain reaction. Chembiochem 2003;4:11208.
3. Corder EH i sur. Gene dose of apolipoprotein E type 4 allele and the risk of Alzheimers disease in late onset families. Science
1993;261:9213.
4. Gundry CN i sur. Rapid F508del and F508C assay using fuorescent hybridization probes. Genet Test 1999;3:36570.
5. Bobadilla JL i sur. Cystic fbrosis: a worldwide analysis of CFTR mutationscorrelation with incidence data and application to
screening. Human Mutat 2002;19: 575606.
6. Crystal RG. Alpha 1antitrypsin defciency, amphysema, and liver disease. Genetic basis and strategies for therapy. J Clin Invest
1990;85:134352.
7. Aslanidis C i sur. Highspeed detection of the two common alpha(1)antitrypsin defciency alleles Pi*Z and Pi*S by realtime
fuorescence PCR and melting curves. Clin Chem 1999;45:18725.
8. Chamberlain JS i sur. Deletion screening of the Duchenne muscular dystrophy locus via multiplex DNA amplifcation. Nucl
Acids Res 1988;16:1114156.
9. Serti J i sur. Deletion screening of the Duchenne/Becker muscular dystrophy gene in Croatian population. Coll Antropol
1997;21:1516.
10. Salazar LA i sur. Seven DNA Polymorphisms at the candidate genes of atherosclerosis in Brazilian patients with primary hyper
cholesterolemia. Clin Chim Acta 2000;300:13949.
11. Aslanidis C i sur. Highspeed prothrombin G'A 20210 and methylentetrahidrofolate reductase C'T 677 mutation detection
using realtime fuorescence PCR and melting curves. Biotechniques 1999;27:2348.
12. Simoni M i sur. Laboratory guidelines for molecular diagnosis og Ychromosomal microdeletions. Int J Androl 1999;22:292
9.
13. Sertic i sur. Genetic markers of male infertility: Y chromosome microdeletions and cystic fbrosis transmembrane conductance
gene mutations. Croat Med J 2001;42:41620.
14. Wilichovski E i sur. Pyruvate dehydrogenase complex defciency and altered respiratory chain function in a patient with kear
nssayre/MELAS overlap syndrome and A3243G mtDNA mutation. J Neurol Sci 1998;157:20613.
15. Goto Y i sur. A mutation in the tRNA(Leu)(UUR) gene associated with the MELAS subgroup of mitochondrial encephalomyo
pathies. Nature 1990;348:6513.
16. MangasserStephan K i sur. Rapid genotyping of hemochromatosis gene mutations on the LightCycler with fuorescent hybri
dization probes. Clin Chem 1999;45:18758.
17. Durrington PN. Paraoxonase and atherosclerosis. Arterioscler Tromb Vasc Biol 2001;21:47380.
18. Harangi M i sur. Highspeed detection of the two common paraoxonase polymorphism Leu55Met. Clin Chem Lab Med
2002;40:33740.
19. Van der Steege G i sur. PCRbased DNA test to confrm clinical diagnosis of autosomal recessive spinal muscular atrophy.
Lancet 1995;345:9856.
19. Barii N i sur. Molecular analysis and electromyoneurographic abnormalities in Croatian children with proximal spinal mus
cular atrophies. Clin Chem Lab Med 1998;36:6679.
20. Schmalbruch H i sur. Spinal muscular atrophy: present state. Brain Pathol 2001;11:23147.
84 Prilozi
19.4. Farmakogenetiki profl
Pretraga Preporuena metoda i/ili
postupak
Izraavanje rezultata Litera-
tura
Enzimi metabolizma lijekova (CYP2C19)
genotipizacija alela *2 i *3
PCR/RFLP
real-time PCR
Aleli: *1, *2, *3
Poeljan nalaz: homozigot *1/*1
1, 4
Enzimi metabolizma lijekova (CYP2C9)
genotipizacija alela *2 i *3
PCR/RFLP
real-time PCR
Aleli: *1, *2, *3
2
Enzimi metabolizma lijekova (CYP2D6)
genotipizacija alela *2*3, *4, *5, *6,
*7 i *8
PCR/RFLP
Viestruki alelspecifni PCR
real-time PCR
Aleli: *1, *2, *3, *4, *5, *6, *7, *8
3, 5
Literatura:
1. Rendic S. Summary of information on human CYP enzymes: human P450 metabolism data. Drug Metabolism Reviews
2002;34:83448.
2. Nasu K, Kubota T, Ishizaki T. Genetic analysis of CYP2C9 polymorphism in a Japanese population. Pharmacogenetics Pharmacogenetics
1997;7:4059.
3. Stven T, Griese EU, Kroemer HK, Eichelbaum M, Zanger UM. Rapid detection of CYP2D6 null alleles by long distance and 3. Stven T, Griese EU, Kroemer HK, Eichelbaum M, Zanger UM. Rapid detection of CYP2D6 null alleles by long distance and Rapid detection of CYP2D6 null alleles by long distance and
multiplexpolymerase chain reaction. Pharmacogenetics 1996;6:41721.
4. de Morais SM. Wilkinson GR. Blaisdell J. Nakamura K. Meyer UA. Goldstein JA. The major genetic defect responsible for the
polymorphism of Smephenytoin metabolism in humans. J Biol Chem 1994; 269:1541922.
5. Cascorbi I. Pharmacogenetics of cytochrome p4502D6: genetic background and clinical implication. Eur J Clin Invest 2003;33
(Suppl 2):1722.

AdobePDF 0088

Caricato da

Informazioni sul documento

Titolo originale

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

AdobePDF 0088

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

Sadraj

Prilog 1. Metrini prefksi SI jedinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

Potrebbero piacerti anche