Adnan Menderesin Kk S rlar Sleyman nan __________ Soner Yal n, Efendi: Beyaz Trklerin Byk S rr Do Kitap, 2004, 614

4 s. an __________ Kitab olu fikri, zeyir Garihin 2001de lmnden sonra ortaya gibi n ma km grnmekte. nk, bir yahudi i adam olan Garih, Mevlevi eyhi Kk Hseyin Efendinin mezar ba ldrlmbu anla nda , g durum bir ok soruyu ak getirmi Belli ki, yazar bu lmas llara ti. sorularla birlikte, o gne dek sadece islamc yazarlar ilgilendi sabetayck konusunu irdelemeye n i l ba Aradan geen y k bir zaman dilimi de, kitab yaz srecini ortaya koyuyor gibi. lam . ll n lma Bu konu iin zmirli Evliyazadeler ailesinin seilmesi yerindedir. nk, bu ailenin damatlar (Dr. Naz Tevfik R Aras, Adnan Menderes, F.R Zorlu) yak dnemde nerdeyse ku m, t t n ak boyunca (kabaca 1875-1961) tarihe damga vurmu iler. Yazar, bu ki anlat ki ileri rken, ayn zamanda Trkiyenin yak tarihine de n inece a Bir de, buna ailenin sabetayckla gizemli ili (?) i k. l kisi eklenince kitabilgi ekmesi ola hale geliyor. n an Kitab ana fikri ise, sabetayc bundan sonra yap n ln lacak tarih al malar ihmal nda edilmemesi gerekti olarak beliriyor. Ayr sabetaycn Trkiyedeki etkilerini, rne Trk i ca, l in soluna, Trk mslmanlna vs. etkilerini, gz ardetmemek gerekti e gndermelerle ini itli vurguluyor. Soner Yal kitab gazeteci ararmac ele alm Yani, genel eserlere dayanm Bu n, n t lyla . . a kitab tr kapakta ararma-inceleme olarak belirlenmi dan, n t olmas kar bunu akademik na n, ararmack olarak de gazeteci ararmac olarak kabul etmek gerekir. Bu tr bir ayr t l il; t l m terminolojik olarak yerle de de; ikisi aras ik ilse ndaki fark daha ok derinlik-yzeysellik olarak ortaya yor. Dolayyla, bu kitabson kertede okuyucunun her zaman iin ilgisini ekmi k s yzeysellibelirgin olan derleme kapsam de i nda erlendirmek daha do olur. ru Szl tarih alan da giren, yak dnemin nemli ki na n ileriyle yap konu metinleri lan ma (rne Hsamettin Cindoruk, Nilfer Grsoy, Sevin Zorlu, Ayd Menderes gibi) kitab iine in, n n serpi tirilmi Fakat, bunlar . isim belirtilmeyen yerlerde, ayr -bilgi veren dipnotlarda dahi grmek nt mmkn de il. Yazar, ayr kaynak olarak internetten epeyce yararlanm ca gzkyor. Birka dipnot bilgisinde baz web adreslerinin isimlerine rastlan fakat, bu adresler kaynakaya yans yor; mam Bu . durum, tarih yaz nda bile elektronik ortamdaki sayfalar hl kaynak olarak kullanp m n l kullan lamayaca konusunda ya anan baztereddtlerden kaynaklan olabilir. Ama, bize kalsa yor web adresleri, ay ve ybelirtilerek kaynakada gsterilmeliydi. l Yazar, kitab n kimi blmlerinde henz bas n lmambirka eserden, rne Hamdi Cilivin in hat ndan sz ediyor ve bunlardan kimi yerlerde yararlan Yazar bu tutumu, bu eserleri ralar yor. n yay dnyasn dikkatini ekmesi andan nemli kabul edilmeli. Hele, Ba n n s bakan Menderesin aralarart iyice a olan Cumhurba k lm kanBayardevirmek iin bazsubaylarla i birli i ierisinde oldu unu belirten arp ciddian Cilivin yay n mlanmam hat nda yer ald ralar d nlnce (s.516). nk, Demokratlar kendi aralar y n nda llarca fldad bylesi bir s klar iddiay r ilk kez bu hat ortaya koyuyor. Dolayyla, bu iddian zellikle siyaset-tarih bilimi sanm rat s n evrelerinde epeyce sorgulanmas gerekiyor. Yazar, ok yerde kafas ndaki sorular okuyucuyla payla Fakat, bu sorulara verilen ima yor. ykl yan veya bazen sorunun ta kendisi okuyucunun kafas bir yarg turmaya yetebiliyor. tlar nda olu Bu kez de yazar, kitab rtl yklendi islamc n zellikle her ta alt yahudileri, nda i lar nda n sabetaistleri aramaya dayal komplocu yakla n nda kendisi gstermi mlar asl oluyor. Yazar, bu tr iddialar glendirecek bir ok kitab kan, daha ok al lar biiminde ortaya koymaya alyor; n t nt

fakat bazen yle bir hal al ki seti bu paralar st ste bindirildi yor i inde legonun paralar tamamlan ve okuyucuyu bir nkable do gtryor. Tam da bu noktada, yazar bu kitap ile yor ru n ya en byk korkusunun antisemitik olarak anla ad lmak oldu belirtmesi ayr bir anlam unu ca kazan yor. Yazar, kitab kimi yerlerinde, itiraf etti gibi zorlama yorumlara giri . zellikle, n i mi Menderesin Atatrkle, Blent Ecevitle, Emre Kongarla olan akrabal ili k kilerini ortaya koyarken. Bu bilgilerden ba baz ka, dipnotlar ilgisi yok ama diye ba nda layan bir giri cmlesiyle gerekten ilgisiz farkl nt yer verilmi ayr lara . Adnan Menderesin Kk S rlar Bu kitab akademik ararmaya dayanmad n t nbelirtmi yle ki, Adnan Menderesle tik. ilgili blmler nerdeyse tamamen sadece iki kitaptan - .Sreyya Aydemirin ve Mkerrrem Sarolun kitaplar ndan- yararlan larak kaleme al Hatta, sz geen kitaplar nm . dikkatli okuyanlar bu kitapta geen hikayemsi anlat mlarS.Yal n kitab da fark edebilirler. Dolayyla, bu kitaplarda n nda s rastlanan kimi hatalar da Efendi kitab da tekrar edildi iin, Adnan Menderesle ilgili baz nda i bilgi yanl klar de l na inebiliriz. Hemen belirtmek gerekir ki, sz edilecek bu yanl klar kk l ayr lardad Fakat, yazar kk ayr lardan sonu nt r. n nt kartan slbunu d nd mzde, onun kitab ndaki bu yanl klar nemsenmelidir. l Bu i giri e meden nce saptamada bulunal Adnan Menderesin ailesi hakk bir u m: nda mu k vard Yani, bir ok esere ra lakl r. men aile ile ilgili bir ok bilinmezlik var ve bu yzden eli bilgilere bile rastlan kili labiliniyor. En basit olarak, Menderesin dedesinin Ayd nasve ne na l olarak geldi ilgili bilgiler hl ok net de Bu durumun nedeni, Adnan Menderesin ok kk iyle il. ya yetim kalmasve ailesi hakk duyduklar n nerdeyse tamam n kayna n kendisini ta nda n n n byten babaannesi F Han n olmasr. Benzer biimde, Adnan Menderesin e Berrin tnat m d i Han n ailesi ve kitabeksenini belirleyen Evliyazadelerin m n zmire ne zaman/nasgeldikleri sorular l da kar k bekliyor. Bu a l amada, szn etti imiz yanl klara de l inmeliyiz. Efendi kitab Menderesin annesinin ismi Tevhide oldu halde, Tevfika olarak nda, u gemi(s.190 vd). Tevhide ismini, Menderese ait TBMM ar ivinde bulunan birka belgede grebiliyoruz. Yazar onomasti (zel ad bilimini) nemsedi (s.44) dikkate alnca, bu ayr y n, i i n nt atlamamas gerekirdi. yle ki, yazar, milletvekili Behet Uzun soyadn; Dr. Naz n eBerian n m i n da isminin branice anlamlar yola ndan karak kafada soru i aretleri b nca. rak Yazar, Menderesin stanbulda len babasbrahim Etemin neden Merkezefendi Mezarl na gmld sormuarkas n , ndan bu mezarl Halvetilerin gmld bilgisini vermi en sonda a ve c iddia ortaya koymu Bazsabetaistlerin Halveti tarikat girdi art a rt bir : na ini k renmi bulunuyoruz. Bu noktada, yazara gre ku duymaya iten ba bir soru akla gelmektedir ki; bu ku ka da brahim Etemin sabetaist olup olamayaca (s.221). Halbuki, Menderesin babas n n Zeytinburnudaki Merkez Efendi mezarl na gmld kesin de Mesela, bir ba kay il. ka tta, O.Cemal Fersoyun kitab (Ba nda bakan Adnan Menderes, stanbul, 1971, s26), brahim Etem Beyin cesedi Kocamustafa Pa mezarl gmlm stelik, sz edilen bu kitap da, her ne kadar a na tr. bask l y farkl olsa da (1978), Efendi kitab n sonunda yer alan kaynakada yer alm Yani, n . Yal n, Fersoyun kitab grmedi syleyemeyiz. Dolayyla, iddian temelinin do bilgiye n n ini s n ru dayandayanmad p belli de il. Kitapta, Milli Mcadele dneminde Menderesin iinde yer ald mahalli eteyle ilgili -Ay y z etesiyle ilgili- Egenin kurtulu ld sava anlatan bir ok eserde bilginin olmad belirtiliyor. n Kitapta ortaya konan iddiaya gre, bu eteyi bilen Adnan ve Etem Menderes ve ayr iftlik kahyas ca Mehmettir (s.292), yani sadece ki i. indeki bazbilgilerin sa lamasn yap n n lmas n gereklili ra Sabahattin Burhan Egenin Kurtulu ine men n Destan -Yrk Ali Efe kitab (Nesil na Yay , nlar stanbul, 1998) bak labilseydi, hayatta kalm Ayd lar belleklerinde kalan Ay-Y z nl n ld etesiyle ilgili baz lardan sz edildifark edilir ki, o zaman bu yararl an i eteyi bilenin sadece ki i olmad anla rdAyr bu eteyi bir yerde var sayan bir takdir hakk Menderese sadece . l ca, yla, cephede bulunanlara sunulan k zeritli rm stiklal Madalyas verildi an ini msamak gerekir. Kitapta, Menderesin ilk ald soyad Ertekinin iki sene sonra (1936da) Menderes olarak de ti bilgisi Adnan Menderesle ilgili kitaplardan referans al i i narak belirtilmi(s.361) ve dolayyla bu konudaki yerle yanl k bir kez daha tekrar edilmi Halbki, Adnan Beyin s ik l tir. Menderes soyad , SoyadKanunundan bir sene sonra, yani 1935te de tirdi biliyoruz. n i ini

nk, ar ivlerde, Adnan Menderesin bu konuda, rne A in ustos 1935te CHP Genel Sekreterli ine Konyadan yollanm(Menderes) soyad n ald bildiren bir telgraf n n vard r. Yazar, bir yerde Menderesin neden babas n de annesinin soyunun ismini seti n il, ini soruyor: Yani, neden Halepizade Adnan veya brahim Adnan, ne bileyim Edhem Adnan de il de, Ali Pa azade Adnan? (s.192). Halbuki, Menderes, 1931de milletvekili seildikten sonra, bizzat kendisi el yazyla T.B.M.M. zay s Kiram Mahsus Muhtasar Tercmei Hal Varakas bakl na l zgemi n aile ismi k na Etem Bey o yazarak babas n soyunu da isim olarak kadn sm lu n kulland gstermi n tir. Kitapta grlen bir ba bilgi yanl , Menderesin Ankaraya geldi ka l inde nerede kaldyla ilgili yap Menderesin 1931de milletvekili seildikten sonra ailesinin, T. R Aras lm . t n Maltepedeki D leri Konutunda kald i klaryaz lmaktad (s.356). Halbuki, bizzat Menderesin r belirtti gre, Araslarmisafiri olarak onlar ankayadaki evlerinde kald bilinmektedir. ine n n klar Kitapta, 1946daki genel seimlerinde adaylar birka ilden aday olabildikleri belirtiliyor ve n Menderesin de ilden -Ayd Ktahya ve Manisadan- aday oldu syleniyor (s.423). O dnem n, u seim mevzuat gre bir ki na inin muhtelif yerlerden aday olabilece bilgisi do fakat, i ru; Menderesin Manisadan aday oldu bilgisi yanl r. nk, Menderes sadece iki yerden, yani u t Aydve Ktahyadan aday olmu Ktahyadan milletvekili seilmi n ve tir.

Sonu olarak, bu kitab yazar n Adnan Menderesin kk s na bile tam n n rlar anlam vakoldu sylemek ok g. Evliyazadeler ailesi ve dolayyla bu ailenin yla f unu s damad olarak Menderesle ilgili kitap boyunca devam eden iddial klamalar ne kadar a n, do bilgiye dayanmakta oldu sorusunun yannku ru u t kuyla bakmakta oldu umuzu belirtmeliyiz.