152

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fgsoB gS gj{uk nkJh. fgs[ eh fEfs fsB j{` ;[fB gkJh.

fsq: ;" ejk ;qkX Bfj ehi?. fsB fJw ejh np? efo bhi?. 5.
;eb ;qkX e' ;ki pBk:'. G'iB ;w? fdiB e' nk:'.
gfs fJfw ejh eki fsq: ehi?. fJB ej dSBk eS{ B dhi?. 6.
fsq: Gkyk w? Yhb B e?j". Nek Nek phok i[s d?j".
fdiB d/s np fpbzp B efoj". s'o w{zv go fp;Nk Gfoj". 7.
sp pqjwB ;G p?m fitkJ/. nfXe dop[ d? Xkw gmkJ/.
g[fB fsq: ;" fsB n?; T[ukoh. ;[Bj[ ;k;sq eh ohfs fgnkoh. 8.
d'jok

fgzv Bdh gotkjh:fj :k wfj eS[ B fpuko.

ejk B ehBk fsB so[fB fd:/ e[m'ofj vkfo. 9.
u"gJh

sp fsB ikN nfXe fof; wkBh. sk eh Bk; fpts fi: nkBh.

fJj[ efj ej{` p'fo efo wko'. fBs: fBs: e' skg[ fBtko'. 10.
fsj fsq: ;' fJj Gkfs pykBh. iBw Xkw Bfj ikj[ n:kBh.
efo v'oh s[w ej w? d?j'. T[B Gky' :" jh T[fm i?j'. 11.
tk fsq: e' b? ;`fr f;Xk:'. ubs ubs ;osk sN nk:'.
pj[fo ikN fJj Gkfs T[uko'. ;[B[ npbk s? puB jwko'. 12.
;[yh ubj[ ufV Bkt fg:koh. wkfB b/j[ :j w'o T[ukoh.
fsq: efj:' p?b g{fS rfj i?j". np jh gkfo Bdh e/ jP?j". 13.
;t?:k

G'o j[s/ roi? boi? poi? ;G b'r oj? Bfj mkBh.

;k;[ e/ sqk; B nkts ;Pk; d[nkoB s/ fcfo iks fimkBh.
gk; go'f;B pk; rfj:' pB b'r GJ/ ;G jh Be tkBh.
gkBh e/ wkrs gkEo wkos Bkfo feX" xo Bkjo nkBh. 14.

ufosq ' g kfynkB

153

FokXK dk gZy nk gj[`funk. T[; B th fgsk dh fEs pko ;[D fbnk.

T[; B fJ;soh ~ fejk fe FokX BjhI eoBk. T[; B fJ; soQK fejk-- j[D
eo

bt' . 5.

(T[; B) FokX dh ;koh fsnkoh eo bJh. pqkjwDK ~ G'iB eokT[D dk

;wK nk frnk. gsh B fJ;soh ~ fejk fe fJ; soQK eo fe fJBQK (pqkjwDK)
~ dZSDK nkfd e[M B d.6.
fJ;soh B fejk-- w?I fYb BjhI eoKrh ns gkB d phV ;fjs fJe
fJe Nek (;G ~) dtKrh. pqkjwDK ~ dD' w?I do BjhI eoKrh ns so w{zj
ftu ft;Nk GoKrh.7.
sd (T[; B) ;kfonK pqkjwDK ~ fpmk e G'iB eokfJnk ns pj[s ;kok
XB d e xoK ~ Gfink. T[; (gsh) B fco gsBh ~ fJ; soQK fejk fe j
fgnkoh! Fk;sq dh ohs ;[D'.8.
d'jok

fgzv ~ Bdh ftu o[VQkfJnk iKdk j?, fJ; ftu e'Jh j'o ws BjhI j?. go
T[; fJ;soh B fejk B wzfBnk ns (fgzv ~) wkVh EK T[s ;[N fdZsk.9.
u"gJh

sd T[; iN B pj[s eq'X ehsk ns T[; d ftBkF dh ftT[Is wB ftu

ftukoh. fJ; ~ (gkDh ftu) vp' e wkoKrk ns fBZs fBZs dk d[y d{o eo
fdnKrk.10.
T[; B fJ;soh ~ fJ; soQK fejk-- s{` ge BjhI ikDk (T[; B fejk-- w?I
}o{o iktKrh). w?I s?~ v'bh (gkbeh) eo fdnKrk. T[; B fejk - w?I (fpBk
v' bh) d , T_ t I ubh iktKrh.11.
T[j fJ;soh ~ Bkb b? e s[o fgnk ns ubdk ubdk Bdh d e`Y nk
frnk. fco iN B fJ; soQK fejk-- j fJ;soh! s{` wok puB ;[D.12.
j fgnkoh! pVh T[s uVQ e nkokw Bkb ub ns woh ejh fJj (rZb)
wzB b?. fJ;soh B fejk-- w?I pbd dh g{S cV e iktKrh ns j[D Bdh s'I
gko

j'

iktKrh.13.

;t?:k

(T[j) ;to j'D s rZiD (noEks petkd eoB) ns bVB br iKdh

j?. ;G b'e wzBk eo Eed jB, (go T[j) o[edh BjhI j?. vo d wkfonK ;Z;
~ ;kj BjhI nkT[Idk ns fimkDh xo d p{j s'I (T[; ~ p'bfdnK ;[D e) w[V
iKdh j?. nk; gk; d gV';hnK B pB ftu fBtk; eo fbnk j? (noEks
nkgD xo Sv e ub rJ jB) ns ;kfonK b'eK dk Be ftu dw j' frnk
j? (Gkt-pj[s szr j' rJ). i (gsh) gkDh wzr sK gZEo
fJ;soh j? iK xo ftu FoBh fbnkT[Idh j'Jh j?.14.

wkodh

j?.

fJj

154

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

p?b g{fS rfje? ip? rJh Bdh e/ Xko.

fdqV efo :k ej gefo:? p'b ;[ e{fe rtko. 15.
S'fo g{fS eo s/ dJh ;[Bh e{fe ip ekB.
rkoh Gkys pfj rJh iw g[o fe:f; g:kB. 16.
Bkfo ebjBh p'fo efo ikN n:' frqj wkfj.
ejk ;[yh s/ iB p;? nf;B p:kjB ikfj. 17. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ ukbh;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 40. 761. nci{`.
d'jok

;kjijk g[o w? j[sh fJe gN{nk eh Bkfo.

nfs ufosq fsB i' eok ;' s[fj ej" ;[Xkfo. 1.
nfVb

gqhfs

wzioh

fsq:

e'

Bkw

pykfB:s.

;?Bkgfs fsj gfs e" Bkw ;[ ikfB:s.

pho Gdq Bo fJe ;" fjs sk e' G:'.
j' gm? ;juoh p'fb skfj fBi[ xo b:'. 2.
u"gJh

nfXe stB ;" B/j brk:'. ;w? gkfJ efo e/b wuk:'.
sp b" nkts gN{nk G:'. fwsqfj vkfo wkN wfj d:'. 3.
dP? sop{ifB ofy xN wkjh. fJe ekN:' ekN:' fJe Bkjh.
r[dk Gy:' ygo f;o Xfo:'. d[fs:k b? fsj T{go ifo:'. 4.
fJjh fpy? gN{nk frqj nk:'. p?fm ykN go gqw[d pYk:'.
efj:' GS eS[ so[fB fsjko/. np nkr/ fsj Xoj[ jwko/. 5.
ip fJj Gkfs fsq:k ;[B gk:'. ekfN skfj sop{i y[bk:'.
fwsq b/s fsj e" nfs vok. jwo' xks fsq:k fJB eok. 6.
ekfN skfj sop{i y[bk:'. g[fB gN{nk ;" G'r ewk:'.
e/b ewkfJ Nkfo fsj d:'. fwsqfj ekfY ykN go b:'. 7.

ufosq ' g kfynkB

155

d'jok

id'I pbd dh g{Sb geV e Bdh dh Xkok ftu ik gj[`uh, sd ;G B

e{e e fejk j w{oy! fJ; ~ x[N e geV.15.
id'I T[; B e{e ezB Bkb ;[Dh sK jZE ftu'I g{Sb Sv fdZsh ns rkbQK
eYdh

j'Jh

o[VQ

rJh

ns

:w

g[oh

ftu

ik

gj[`uh.16.

e[bZSDh n"os ~ v'p e iN xo nk frnk. T[j ftnesh fetI

t; ;edk j? (fi; B) fJ; soQK dh (fJ;soh) ftnkjh j'Jh j't.17.

;[yh

fJE ;qh ufosaq'gkfynkB d g[oy ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 40tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 40. 761. ubdk.

d'jok

FkjijkB g[o ftu fJe @gN{nk# (oFw d pgkoh) dh fJ;soh j[zdh ;h.
T[; B i' tZvk ufosq ehsk, T[j s[jk~ uzrh soQK d;dk jK.1.
nfVb

T[; fJ;soh dk BK gqhs wzioh df;nk iKdk ;h ns T[; dk gsh ;?Bkgsh

d BK Bkb ikfDnk iKdk ;h. fJe pho Gdq BK dk g[oF ;h, T[; Bkb (T[;
fJ;soh dk) gqw j'
fbnk.2.

frnk. ns

;jbh ~ Gi e

T[; ~ nkgD

xo p[bk

u"gJh

T[; Bkb (T[; B) pj[s gqw ehsk ns ;wK gk e T[; Bkb osh-eqhVk
ehsh. T[d'I
fdZsk.3.

se

gN{nk

nk

frnk,

sK

T[;

fwso

fJe

wN

ftu

gk

d' sop{} (T[; B) xV ftu oy fdZs. fJe ~ eN fdZsk ns fJe ~ B

efNnk. (fJe dk T[; B) r[dk yk fbnk ns ygo f;o T[s Xo fbnk ns
d{ik

sop{}

T[;

T[go

fJsB

ftu

gN{nk

xo

iVQ
nk

fdZsk.4.
frnk

ns

wzi

T[s

p?m

gq;zB

j'fJnk.

efjD brk j fJ;soh! so gk; e[M ykD bJh j? sK j[D T[j wo nr fbnk
oy.5.
id fJ;soh B fJ; soQK ;[fDnk sK sop{} eN e (T[; ~) y[nkfJnk.
fwso T[; ~ b? e (ty e) pj[s vfonk fe (j[D) fJj fJ;soh w?~ wotk
dtrh.6.
(T[; B) gsh ~ sop{} eN e y[nkfJnk ns fco gN{nk Bkb G'r
ehsk. ekw-eqhVk eo e T[; ~ Gi fdZsk ns fwso ~ (wN ftu'I) eY e wzi
T[s

gk

fbnk.7.

156

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pj[fo fwsq ;" G'r ewk:'. w{oy BkE B eS[ Sb gk:'.

d[fs: pko sk ;" ofs wkBh. d{i/ ekB B feBj{` ikBh. 8. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ fJeskbh;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 41. 769. nci{`.

d'jok

J/e gho w[bskB w? ;[s fpB[ sk eh sqh:.

;' M{os fBi[ fus wfj fpoX fBofy efo gh:. 1.
nfVb

o[;sw

ebk

so[fB

e'

Bkw[

pykfB:?.

;/y fJBk:s Gosk sk e' ikfB:?.

nfXe fpoX s/ G'r[ B sk ;" jP? ;e?.
j' uVs ybs jP? fros pkfJ w[fy nfs Ee?. 2.
u"gJh

fJe fdB gho gk; fsq: rJh. nfXe d[y: ;" o'ts GJh.
sk s/ wKr b'r fJe b:'. fBi[ ej roGtsh mjo:'. 3.
G'r

y[dk:B

GJ

ewk:'.

i'oktoh

roG

oytk:'.

B" wk;B gkS/ ;[s G:'. ;eb w[ohdB skfj T[v:'. 4.

d'jok

gho puB i' s[w efo:' b"r d:' fsq: jkE.

sk s/ ;[s T[gi:' ;dB feqgk fsjkoh ;kE. 5. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ p:kbh;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 42. 774. nci{`.

d'jok

ekoi eS{ yohd e/ g{op r:' gmkB.

J/e r[bkw yohd efo okyf; frqj wfj nkfB. 1.
u"gJh

J/e gmkB Bkfo fsj poh. np b" ofs sk ;" Bfj eoh.
sk ;" puB r[bkw ;[BkJ/. fJj s/o/ gfs e/ d; ykJ/. 2.

ufosq ' g kfynkB

157

fco fwso Bkb G'r ehsk. (T[; dk) w{oy gsh fJ; Sb ~ ;wM B
;fenk. (T[; B) :ko Bkb d{ih tko osh-eqhVk ehsh. fJ; rZb dh fe; d{i
~ ]po se B j'Jh.8.
fJE ;qh ufosaq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 41tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 41. 769. ubdk.

d'jok

w[bskB ftu fJe gho ;h fi; dh g[Zso s'I ;yDh fJ;soh ;h. (nkgD)
gsh ~ fpoX ty e T[j nkgD fus ftu M{odh ofjzdh ;h.1.
nfVb

T[; fJ;soh dk BK o[;sw ebk ;h ns T[; d gsh dk BK ;y fJBk:s

ikfDnk iKdk ;h. nfXe fpoX j'D ekoB T[; s'I G'r BjhI j' ;edk ;h. T[j
uVQfdnK jh Ee e jcdk j'fJnk ;yfbs j' e fvr g?Idk ;h.2.
u"gJh

fJe fdB gho e'b fJ;soh rJh ns nfXe d[y ekoB o' gJh. T[; s'I
b"Ir wzr fbnk ns nkgD nkg ~ roGtsh df;nk.3.

fJe

T[ ; B ][ d k d p` d (dot F) Bkb G' r ehsk ns }p[ o d;sh roG

XkoB ehsk. B"I wjhfBnK pkd g[Zso g?dk j'fJnk. ;kfonK w[ohdK B fJj rZb
X[ w k

fdZ s h.4.

d'jok

j gho ih! s[;hI fJ;soh ~ b"Ir dD tb i' puB ehsk ;h, T[; eo e
xo ftu s[jkvh feqgk Bkb g[Zso g?dk j'fJnk j?.5.
fJE ;qh ufosO'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 42tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 42. 774. ubdk.

d'jok

fe; ]ohdkoh d ezw (fJe) gmkD g{op tb frnk. fJe ra[bkw ]ohd
e xo ftu b nkfJnk.1.
u"gJh

(T[;) gmkD B fJe fJ;soh Bkb ftnkj ehsk. (go) j[D se T[;
Bkb osh-eqhVk BjhI ehsh. T[; ~ ra[bkw B fejk fe so fJ; gsh d nzve'F
(@ykJ#) pj[s ezw}'o (@d;#) jB.2.

158

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

fwoik
nkS'

ykB
phph

gmkB

Bkw

fsj

ikfB:?.

;zy:k

Bkfo

gSkfB:?.

rkihg[o e' wkM ;[ s/ d'T{ ojfj.

j' fiB eh eEk ;[Xkfo stkr/ jw ejfj. 3.
d'jok

pj[o" ejh gmkB ;" fJfw r[bkw fsB pks.

w? fJj fsq: vkfJfB ;[Bh e:' :k e/ sN iks. 4.
nfVb

fsq: ;" puB r[bkw T[uko/ ikfJ efo.

s[w ;" B/j pYkfJ ejh jw nkfJ efo.
ip :k e" ;[y ;' ;':' bfj bhfi:'.
j' sp :k e/ ykfJB go fdq;fN ;[ ehfi:'. 5.
u"gJh

fJfw u/o/ fsB puB T[uko'. ;[fB ;kfjp s? efj:' jwko'.

ip :fj s[fj ;' :" bfy b?j?. sp s/o/ d'T{ nzv up?j?. 6.
pfs:k s/ gmkB fus Xkoh. tk fsq: ;' Bfj gqrN T[ukoh.
;zr b? ip fsj gfs ;P? r:'. sp f;woB fsj e" pu G:'. 7.
j/ofB nzv fsq:k eo vkfo:'. gfs uwe:' eo yVr ;zGkfo:'.
sp jh fsq: sk ej jfB fd:'. pj[o' Bk; nkgB' fe:'. 8.
d'jok

ykB gmkBh nkg[ wfj bfo wfo GJ/ go/s.

Bk; d[jB e' jP? r:/ tk r[bkw e/ j/s. 9. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ sq?skbh;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 43. 783. nci{`.

u"gJh

pfB:k J/e UvS/ ojJh. nfXe dop ik e/ ir ejJh.

fsbe wzioh sk eh Bkoh. uzdq bJh ik s/ T[fi:koh. 1.

ufosq ' g kfynkB

159

nfVb

T[; gmkD dk BK fwo}k ]kB ;h ns T[; dh fJ;soh dk BK nkS' phph

;h.

rk}hg[o

efjz d k

ftu

d'tI

ofjzd

;B.

T[BQK

dh

eEk

;[Xko

s[jkv

nr

w?I

jK.3.

d'jok

fco

T[;

ra[bkw

gmkD

Bkb

fJ;

soQK

rZb

ehsh.

w?I

fJj

fJ;soh

vkfJB ;[Dh j?, (s{`) fJ; d BV feT[I iKdk j?I.4.

nfVb

fJ;soh ~ ra[bkw B ik e (fJj) puB ehsk fe so Bkb ;Bj tXk e

w?I fJj (rZb) nk e ejh j?. id fJ; ~ ;[y g{ote ;[Zsk j'fJnk ty', sd
T[; d nzve'F T[s nZy oy'.5.
u"gJh

(fco) T[; ra[bkw B (wkbe ~) fejk j ;[nkwh! woh rZb ;[D'. id

fJj

s[jk~

;[Zsk

j'fJnk

tyrh

sK

s[jkv

d'tI

nzve'F

up

btrh.6.

T[; gmkD B fJj rZb wB ftu XkoB eo bJh ns T[; fJ;soh gqfs
gqrN B ehsh. T[; ~ Bkb b? e id'I gsh ;"I frnk. sd T[; ~ T[j p'b
:kd nkfJnk.7.
fi; tb fJ;soh B nzve'F tyD bJh jZE gkfJnk, sK gsh B eq'fXs j'
e sbtko ~ fyu fbnk. T[; tb T[; B fJ;soh ~ wko fdZsk ns fco
nkgDk BkF th eo fbnk.8.
d'jok

(T[j) ]kB ns gmkDh nkg; ftu bV e wo rJ ns gqs pD rJ.

d'jK dk T[; ra[bkw eo e ftBkF j' frnk.9.
fJE ;qh ufos'qgkfynkB d g[oy ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 43tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 43. 783. ubdk.

u"gJh

fJe pBhnk UVSk Bro ftu ofjzdk ;h. T[; e'b b'eK tb'A pj[s XB
df;nk iKdk ;h. T[; dh fsbe wzioh BK dh fJ;soh ;h. fi; s'I uzdqwk B
o"FBh

bJh

;h.1.

160

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

J/e sjk okik oj? nfws s/i eh ykB.

uzdq ;{o fij fo; eo? nfXe nkg[ s/ ikfB. 2.
u"gJh

;' fsq: fBofy okfJ Sfp nNeh. G{fb rJh ;G jh ;[X xN eh.
nfXe B/j okik ;" mkB:'. sk ej GtB nkgB' nkB:'. 3.
pho e/s[ ;' G'r ewk:'. nfXe fjqd? wfj ;[y T[gik:'.
fuwfN fuwfN sk ;" ofs eoh. Gkfs Gkfs e/ G'rB eoh. 4.
e/b eos fBqg ;' gfs nk:'. pv/ ;zd{e fpy? fsj gk:'.
nkg[ BkE ;" puB T[uko/. ;[B' p?B s[w gh: fgnko/. 5.
d'jok

iko jwko' u'o st :k ;zd{e e/ wkfj.

S'fo np? fJj d/fy:? ej" ;[ tkfj eokfj. 6.
u"gJh

;[fB fBqg nfXe sqkf; fsB Xkfo:'. nki[ Bkfo w' e' fJB wkfo:'.
S'fo ;`d{e jw? rfj b?j?. ekfY feqgkB GJ/ pX e?j?. 7.
e[zih vkfo ;kj fYr dhBh.

dP? eo i'fo p/Bsh ehBh.

iko ;zd{e S'fo bfy bhi?. w' pfs:k efo ;ku[ gshi?. 8.
d'jok

ip ;zd{e S'oB brk b? e[zih ej jkE.

pj[fo fsq:k n?;/ ejk puB fg:k e/ ;kE. 9.
u"gJh

d[j{` jkE sk e/ f;o wkoh. rJh ;kj[ wfs ;rb fsjkoh.

i' :k ;" w? G'r ew?j". s" s" ej[ fej pkfs ps?j". 10.
d'jok

n?;/ puB pykfB efo w{oy fd:k T[mkfJ.

pj[fo okfJ ;" ofs eoh fjqd? joy T[gikfJ. 11.

ufosq ' g kfynkB

161

d'jok

T[E fJe okik ofjzdk ;h i' nfws si dh ykD ;h. nkgD s'I f}nkdk
(;[zdo) ikD e

uzdqwk ns

;{oi T[; Bkb Jhoyk eod

;B.2.

u"gJh

T[j

fJ;soh

oki

dh

;[zdosk

ty

(T[;

Bkb)

nNe

rJh

ns

nkgD Foho dh ;koh ;[X p[X G[b rJh. (T_; B) oki Bkb pj[s gqw eo
fbnk ns T_; ~ nkgD xo b nkJh.3.
pho es[ (BK d oki) Bkb (T[; B) G'r ehsk ns wB ftu pj[s ;[y
wBkfJnk. T[; B fuwN fuwN e T[; Bkb osh-eqhVk ehsh ns GKs GKs d
G' r ehs . 4.
oki Bkb G'r eofdnK T[; dk gsh nk frnk. (sK) T[; (oki) ~ t^v
;`d{e ftu
;[ D' .5.

gk

fdZsk.

nkg

gsh

Bkb

rZb

ehsh

fe

fgnko!

woh

rZb

d'jok

wok :ko ns sok u'o fJ; ;zd{e ftu j?. fJ; ~ j[D y'b e ty' ns
i' ukj', T_jh eo'.6.
u"gJh

oki B (fJj) ;[D e pj[s vo wBkfJnk (ns ;'funk fe) ni fJ;

fJ;soh B w?~ wko fdZsk j?. ;zd{e ~ y'bQ e fJj w?~ cV bJrk ns feqgkB
eY e wko dtrk.7.
(fJ;soh B ;zd{e dh) e[zih Fkj e'b ;[N fdZsh ns d'tI jZE i'V e
pBsh ehsh. ;zd{e y'bQ e (wo) :ko ~ ty bt' ns wohnK rZbK ~ ;u wzB
e s;Zbh eo bt'.8.
d'jok

id (pBhnk) e[zih ~ jZE ftu b? e y'bQD brk, (sK) fco fJ;soh B

gsh ~ fJ; soQK puB fejk.9.
u"gJh

T[; d f;o T[s d'tI jZE wkodh (j'Jh p'bh-) j Fkj! soh ;koh ws
wkoh rJh j?. i w?I fJ; Bkb G'r eodh sK s?~ fe; soQK rZb d;dh.10.
d'jok

ftu

fJ; soQK rZbK eo e T[; w{oy (gsh) ~ T[mk fdZsk ns fco fjod
nkBzd tXk e oki Bkb osh-eqhVk ehsh.11.

162

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fBqg ;' e/b ewkfJ efo frqj ej d:' gmkfJ.

pj[fo ;[yh jP? g[o p;h ;kj[ b:' ro bkfJ. 12. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ u"nkbh;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 44. 795. nci{`.

u"gJh

J/e ikN fdbh wfj oj?. B?B" Bkw irs fsj ej?.
J/e Bkfo sk e/ ebjkoh. sk e' ojs gqkB s/ g:koh. 1.
;qh fsq: oki wsh fsj Bkwk. B?B" Bkw iN eh pkwk.
;jo ijkBkpkd p;? t?. doptkB d[fs wkB oj? t?. 2.
;"dk

ekoB

skfj

gmk:'.

J/e

og?:k

jkE

fdtk:'.

J/e j[s' fsj mK e' i'rh. Bkrh efo Bkoh fsB G'rh. 3.
d'jok

S'fo rkfm sk e/ f;yB o[g:k b:' u[okfJ.

Skfo pkfX sk w? Xoh sk eh m"o pBkfJ. 4.
u"gJh

G'r ewkfJ pj[fo fsq: nkJh. ;"dk ekoB g[fB xo XkJh.

b'rB s/ nfs jh ;owkJh. Sko Uo Bfj fdq;fN ubkJh. 5.
d'jok

fpB[ ;"dk nkts GJh sho fg:k e/ Bkfo.

S'fo rkfm d/y? ejk sk w? fBe;h Sko. 6.
u"gJh

eo o[g:k w'o/ s[w d:'. ;"dk b:ktB eki gm:'.

o[g:k frok okj wj ikJh. b'r fpb'fe bki w[fj nkJh. 7.
d'jok

Sko ;fjs w? ;' rj:' r'd bki s/ vkfo.

s[w jkEB ;' y'fi efo :k s/ b/j[ fBekfo. 8.
w{V Bkj eS[ B byk y'iB bkrk Sko.
;' B bjk u[g jP? ojk ;e:k B G/d fpukfo. 9. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ g?skbh;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 45. 804. nci{`.

ufosq ' g kfynkB

163

oki Bkb ekw-eqhVk eo e (T[; ~) xo tb Gi fdZsk. fco Fkj ~

brk fbnk ns ;[y g{ote Bro ftu t;D brh.12.

rb

fJE ;qh ufos'qgkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 44tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 44. 795. ubdk.

u"gJh

fJe iZN fdZbh ftu ofjzdk ;h. T[; dk BK b'ehI B?B" efjzd ;B. T[;
dh fJe
;h.1.

e[bZSDh

fJ;soh

;h.

T_;

(T[j)

gqkDK

s'I

th

f}nkdk

fgnkoh

T[; fJ;soh dk BK oki wsh ;h i' B?B" BK d iZN dh gsBh ;h. (T[j)
ijkBkpkd

Ffjo

ftu

ofjzdh

;h

ns

XBtkB

ns

;[zdo

w`Bh

iKdh

;h.2.

(iZN B) T[; ~ ;"dk (]ohdD bJh) Gfink ns fJe o[gfJnk jZE ftu
fdZsk. T[; EK s fJe i'rh ofjzdk ;h. T[; B Bzrh eo e T[; fJ;soh Bkb
G' r ehsk.3.
d'jok

T[; (i'rh) d ufbnK B rzY y'bQ e o[gfJnk u[ok fbnk ns T[; dh

EK s oky (dh u[Neh) pzBQ fdZsh.4.
u"gJh

G'r eo e fco T[j fJ;soh gosh ns ;"dk (]ohdD bJh) fco xo ~

T[j b'eK s'I pj[s Fofwzdh j'Jh, go oky tb T[; dh B}o jh B

w[Vh.

rJh.5.
d'jok

T[j fpBk ;"dk (]ohfdnK) nkgD gsh e'b nk rJh. (id) rzY y'bQ e
sK T[; ftu'I oky fBebh.6.

tyh
u"gJh

(T[j efjD brh-) wo jZE ftu s[;hI o[gfJnk fdZsk ;h ns ;"dk (]ohdD
bJh) Gfink ;h. o[gfJnk okj ftu fvr frnk ns b'eK ~ ty e w?I bfis
j' rJh.7.
d'jok

T[E'I Fow d wko w?I ;[nkj Bkb r'd Go bJh. s[;hI jZE Bkb y'i e
fJ; ftu'I o[gfJnk eY bt'.8. (T[;) w{oy gsh B e[M B ;wfMnk ns oky
ftu'I (o[gfJnk) bZGD brk. T[j (o[gfJnk) B fwfbnk ns u[g j' frnk ns
(T[; d) Gd ~ ftuko B ;fenk.9.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 45tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 45. 804. ubdk.

164

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

ekih fJe e;who w? sk eh fJ;sqh J/e.

izsq wzsq no[ p;heo ikBs j[sh nB/e. 1.
u"gJh

ndb wjzwd Bkw stfB gfs. B:kfJ ;k;sq e/ phu fBg[fB nfs.
B{ow phph Bkfo stB xo. ik e/ ;kE ows fBfs nfs Bo. 2.
fsB fJe ikN GJ/ ofs mkBh. eS[ ekih eh ekfB B wkBh.
jiofs nkfJ sp? bfr r:'. fwsqfj pkfX ykN so b:'. 3.
d'jok

nkg[ w[;c pkus GJh ikN ykfN so pkfX.

ekih e' w'fjs fe:k pkB fdqrB e/ ;kfX. 4.
u"gJh

ykN

T{go

ekih

p?mk:'.

ekwe/b

sk

;"

T[gik:'.

sk eh ekfB B nkBs wB?. w{oy u'N uNkeB rB?. 5.

d'jok

ekw

G'r

efo

ekfi:fj

dhBk

pj[fo

T[mkfJ.

ykN so/ s/ ekfY efo ikN b:' T[o bkfJ. 6.

u"gJh

;[fB b? whs puB s? w/ok. w? ekih ej pj[s bp/ok.

sk ej pj[ i{fsB ;" wkok. sk s/ T[ms soke' Gkok. 7.
d'jok

i[ t? soke gBhB e/ go? fsjko/ ekB.

s" jw ;ku[ fs;? jBk bhij' fjqd? gSkfB.8.
;fs ;fs fsB ejk jw ;[B/ soke/ ekB.
;h; y[ofe frqj e" rJ/ G/d B ;ek gSkB. 9. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ S:kbh;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 46. 813. nci{`.

ufosq ' g kfynkB

165

d'jok

eFwho ftu fJe ek}h (ofjzdk) ;h. T[; dh fJe fJ;soh ;h i' nBe
izsq

wzsq

ns

t;heoB (dh ftXh) ~ ikDdh ;h.1.

u"gJh

T[; d gsh dk BK ndb w[jzwd ;h i' fBnK-Fk;sq ftu pj[s fBg[D

;h. T[; d xo B{ow phph (BK tkbh) fJ;soh ;h fi; Bkb fBZs pj[s wod
owD

eod

;B.2.

T[; B fJe iZN Bkb osh-eqhVk eoB dk wB pDkfJnk ns ek}h dh

}ok fizBh th gotkj B ehsh. (T[j iZN Bkb owD eo ojh ;h fe) T[d'I se
j}os (ek}h) nk frnk. T[; B fwso ~ pzBQ e wzi jmK b[ek fbnk.3.
d'jok

iZN ~ wzih jmK pzBQ e nkg e[okB (@w[;c#) tkuD br gJh ns ek}h
~ nZyK d pkD ;kX e w'fjs eo fbnk.4.
u"gJh

wzih T[s ek}h ~ fpmkfJnk ns T[; Bkb ekw-eqhVk eoB brh. T[;
B (T[; iZN dh) }ok gotkj B ehsh ns (T[Xo) w{oy (iZN) u'NK (XfenK)
dh

uN

uN

frDB

brk.5.

d'jok

ek}h Bkb osh-eqhVk eo e fco T[mk fdZsk ns wzih jm'I iZN ~ eY e

Bkb bk fbnk.6.

Sksh
u"gJh

(T[j efjD brh-) j fwso! s{` woh rZb ;[D b. w?I ek}h ~ pj[s
wX'fbnk j?. (w?I) T[; ~ i[shnK Bkb pj[s wkfonk j?, fJ; bJh sVke dh
pj[s (nktk}) j' ojh ;h.7.
d'jok

i' T[j i[shnK dh sVke (dh nktk}) s[jkv ezB ftu g?Idh ;h, T[d'I T[;
~ w?I pj[s wkodh ;h. fJ; (rZb) ~ s[;hI fjod ftu ;u ;wM bt'.8. T[;
B fejk ;u j?, w?I th ezBK Bkb sVke (dh nktk}) ;[Dh j?. (T[j th) f;o
y[oedk j'fJnk xo ~ ubk frnk ns Gd ~ B gSkD ;fenk.9.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 46tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 46. 813. ubdk.

166

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

J/e ;qtBB jw ;[Bh. jfo:kpkd J/e fsq: r[Bh.

pkdb e[nfo Bkw fsq: fsj e". ikBs j? f;ro" ir fij e". 1.
J/e w[rb fsB Xkw p[bk:'. nkS' G'iB skfj ytk:'.
skfj GiB ej jkE g;kok. sp fsq: skfj i{fs:B wkok. 2.
wkfo w[rb e{es fJfw XkJh. :j ;[fB p?B gqik fwfb nkJh.
efo ;w'X fsB Xkw gm:'. :k e/ ezm N{e cf; r:'. 3.
d'jok

u/s w[rb ip jh G:k ;h; ofj:' fBj[okfJ.

nfs bis fi: w? G:k p?B B Gky:' ikfJ. 4.
np w? :kfj T[pkfo:k ;hsb pkfo fg:kfJ.
;G ;" n?;h Gkfs efj sk e" fd:k T[mkfJ. 5. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ ;zskbh;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 47. 818. nci{`.

d'jok

ijKrho

gkfs;kj

e/

p/rw

B{o

ijK.

pf; ehBk gfs nkgBk fJj i; ijk sjk. 1.

u"gJh

B{o ijK fJfw puB T[uko/. ijKrho ;[B[ ;kj jwko/.

jw s[w nki[ ny/Ne i?j?I. ;G fJ;fsqB ej ;kE p[b?j?I. 2.
d'jok

ijKrho J/ puB ;[fB y/bB uVk f;eko.

;yh ;j/bh ;zr b? nk:' pBfj wzMko. 3.
no[B p;sq sB wfj Xo/ fJfw npbk d[fs d/fj.
Bo pg[o/ ek ;[oB e/ fus u[okJ/ b/fj. 4.
Btb

p;sq

Btb?

i[pB

Btbk

fs:k

nB{g.

sk ekBB w? v'bjh ofs ;/ ;eb ;o{g. 5.

fJe r'oh fJe ;ktoh jf; jf; M{wo d/fj.
ijKrho Bo Bkj eh ;rb pb?:k b/fj. 6.

ufosq ' g kfynkB

167

u"gJh

n;hI
fJ;soh
;h.1.

fJe

;h.

eEk

T[;

ezBK

fJ;soh

Bkb
~

;[Dh

;kok

j?

fe

;z;ko

jfo:kpkd

pkdb

e[nfo

ftu
d

BK

fJe
Bkb

r[DtkB
ikDdk

T[; B fJe w[rab ~ xo p[bkfJnk ns T[; ~ uzrk G'iB y[nkfJnk.

T[; (w[rab B fJ;soh Bkb) G'r eoB bJh jZE tXkfJnk, sK fJ;soh T[; ~
i[ s hnK

wkoB

brh

rJh.2.

w[rab ~ e[Nkgk uVQk e e{edh j'Jh fJ; soQK d"Vh fe (T[; dh) nktk}
;[D e b'ehI fJe^m j' e nk rJ. T[; B ;kfonK b'eK ~ ;wMk e ns fJj
efj e xoK ~ goskfJnk fe fJ; d rb ftu o'Nh c; rJh ;h.3.
d'jok

id w[rab ~ j'F nkJh, sK T[; B BhthI gk bJh. T[j wB ftu pj[s

bfis j'fJnk, (fJ; bJh T[; s'I) p'fbnk B frnk.4. j[D w?I mzvk ib fgbk
e fJ; ~ ;ktXkB ehsk j?. ;kfonK ~ fJ; soQK efj e, T[; (w[rab) ~ xo
s'I Gi fdZsk.5.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 47tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 47. 818. ubdk.

d'jok

ijKrho pkdFkj dh B{o ijK prw ;h. T[; B nkgDk gsh t; ftu
ehsk j'fJnk ;h. fJj rZb fiE feE g;oh j'Jh ;h.1.
u"gJh

;kohnK

B{o ijK B fJ; soQK fejk fe j wo ijKrho pkdFkj! ;[D'. w?I s s[;hI,
fJ;sohnK ~ Bkb p[bk e ni fFeko s iktKr.2.

d'jok

ijKrho fJj rZb ;[D e fFeko yvD bJh uVQ fgnk. ;yhnK ;jbhnK
~ Bkb b? e pB ftu gj[zu frnk.3. T[BQK fJ;sohnK B Foho T[s bkb
p;sq XkoB ehs j'J ;B ns fJ; soQK uwe ojhnK ;B fe p`fdnK dk eh,
dtfsnK d fdbK ~ th u[ok ojhnK ;B.4.
BtI

p;sq,

BthI

itkBh

ns

;[zdo

nB{gw

fJ;sohnK

ekw

dt

dh

fJ;soh osh dk o{g pD e pB ftu fco ojhnK ;B.5. e'Jh r'oh ;h ns

e'Jh ;Ktbhl j; j; e Xwko gk ojhnK ;B ns ijKrho pkdFkj s'I e[opkB
j'

ojhnK

;B.6.

168

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

;p fsq: jfEB no{fVs GJh. ;G jh jkE p`d{e? bJh.

fpjf; fpjf; efo puB ;[Bkt?. ijKrho ej ;h; M[ekt?. 7.
;G fJ;fsqB eo i'o? ehB". J/e fwqrfj ikB/ Bfj dhB".
e/fse p?m pjb go rJh. j? r? fesh no{fVs GJh. 8.
d'jok

feBj{` rjh s[czr eo feBj{` rjh feqgkB.

feBj{` eNkoh ekfY bh feBj{` sBh ewkB. 9.
u"gJh

fgqEw fwqrB go ;PkB XtkJ/. g[fB uhsk s/ jfoB rjkJ/.

pki i[oB ek fe:k f;ekok. B{o ijK go gqhfs ngkok. 10.
o'M jfoB M`yko ;zxko/. B{o ijK rfj s[ge gqjko/.
feBj{` jB/ p/rwB pkBk. g;[B eok iw Xkw g:kBk. 11.
d'jok

nfXe o{g p/rw fBofy ohfM oj? fwqr e'fN.

fro/ w{oSBk jP? XofB br/ fpBk ;o u'fN. 12.
fiB e? shyB nf; br/ bhis fsB? pukfJ.
fiB? fdqrB e/ ;o br/ fsB e' eS[ B T[gkfJ.13.
u"gJh

fesh ;juoh s[o? Xtkt?. gj[fu fwqrB e' xkfJ brkt?.

feBj{` fwqrB fdqrB ;o wko/. fpB[ gqkBB frfo rJ/ fpuko/. 14.
fJjh Gkfs ;' ehnk f;ekok. sp b" fBe;k f;zx ngkok.
:j X[fB ;kj ;qtB ;[fB gkJh. ;eb Bkfo fJemh jP? nkJh. 15.
d'jok

pj[ noBk G?;kB e' nkr/ Xok pBkfJ.

sk gkS/ jiofs ub/ p/rw ;zr ;[jkfJ. 16.

ufosq ' g kfynkB

169

u"gJh

;kohnK

fJ;sohnK

jkEhnK

T[ go

;tko

j'

rJhnK.

;G

jZ E

ftu

pzd{eK b? bJhnK. j; j; e p'b ;[DkT[IdhnK ;B ns ijKrho ~ f;o fBtk

ojhnK ;B.7.
;G fJ;sohnK B i'NhnK pDkJhnK j'JhnK ;B ns fJe fjoB th ikD
d ojhnK ;B. eJh (fJ;sohnK) ;tkohnK (pjbhnK nEtk oEK) T[s

BjhI

rJhnK.

eJh

fJe

x'fVnK

ns

jkEhnK

T[s

;tko

j'JhnK.8.

d'jok

fe; B p`d{e cVh j'Jh ;h, fe; B feqgkB geVh j'Jh ;h. fe; B eNko
eZYh j'Jh ;h ns fe; B ewkB e;h j'Jh ;h.9.
u"gJh

gfjbK

fjoBK

fgS

e[ ^ s

geVtkfJnk. pk}K ns i[fonK

ijK gqfs ngko gqw ;h.10.
B{o ijK B

GikJ
Bkb

pzd{e ubk e

ns

fco

fFeko

fusfonK

ehsk.

(ijKrho

d[ nkok
pkdFkj

fjoBK

dk)

B{o

o'M (Bhb rT{nK), fjoB, Mzyko (pkokf;zr)

wko. fesfBnK ~ prwK B shoK Bkb wko fdZsk (ns fJ; soQK) gF{nK B
:w-b' e tb ukb gkJ . 11.
d'jok

prw dk o{g ty e pj[s fjoB ][F j' rJ ns fpBk pkD br Xosh

T[s

w{ofSs
fiBQK

j'
~

e
fsyh

fvr

gJ.12.

sbtko

br,

T[BQK

sK

pukfJnk

ik

;edk

j?,

(go)

fiBQK ~ B?DK d pkD br j'D, T[BQK (d pukU dk) e'Jh T[gk BjhI j' ;edk.13.
u"gJh

eJh ;jbhnK x'fVnK ~ d"VKdhnK ;B ns fjoBK se gj[`u e (T[BQK

~) }]wh eodhnK ;B. eJhnK B fjoBK ~ B?DK d sho wko ;B. T[j ftuko
gqkDjhB

j'

fvr

gJ

;B.14.

fJ; soQK Bkb fFeko ehsk. T[d'I se fJe tZvk Fo nk fBefbnk. T[;
dh nktk} pkdFkj B ezBh ;[D bJh ns ;kohnK fJ;sohnK fJeZmhnK j' e
(T[ E ) nk rJhnK.15.
d'jok

pj[s ;ko r?IfvnK ns (izrbh) M'fNnK ~ nr eo fbnk ns T[BQK d

fgS

prwK

Bkb

;[F'fGs

j'

pkdFkj

ub

fgnk.16.

170

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

ijKrho sfe s[gfe ubkJh. ;' Bfj brh f;zx e/ ikJh.

nfXe e'g efo e/jfo Xk:'. gkfs;kj e/ T{go nk:'. 17.
jfo Xkts jfEBh Gfi rJh. B{o ijKfde mkY B gJh.
i'X pkfJ :j skfj fBjkfo:'. skfe s[ge e' xkfJ gqjkfo:'.18.
d'jok

f;zx gqkB sp jh si/ br/ s[ge e/ xkfJ.

shB ;bkw? fsB eoh ijKrho e' nkfJ. 19.
u"gJh

nfXe y[;h jiofs i{ GJ/. iB[ w[fj gqkB nki[ fJj dJ/.
XzB: XzB: fBi[ fsq: ej ehB'. gqkB dkB jw e' fJB dhB'. 20.
d'jok

B{o ijK eh ;juoh e"se ;eb fBjko.

ijKrho

;qtBB

;[Bs

Gky:'

puB

;[Xkfo.

21.

u"gJh

fiB e/jfo fsq: pbh ;zxko'. fsj nkr/ e:k wB[y fpuko'.
jkjk d?:k ej e:k efo:?. n?;h Yhm Bkfo s/ vfo:?. 22.
nfVb

ijKrho

J/

puB

ip?

;qtBB

;[B:'.

fus w? nfXe fo;kfJ ;h; ng[B' X[B:'.

n?;h fsq: e/ fBeN B pj[o/ ikfJ:?.
j' eo? d/j e' xks pj[fo e:k gkfJ:?. 23.
u"gJh

ijKrho ;[fB puB vokB:'. fsq: e' sqk; nfXe fi: wkB:'.
f;zx jBs fij brh B pkok. fsj nkr/ e:k wB[y fpukok. 24.
d'jok

nfs pfusq rfs fsq:B eh fiB? B ikB? e'fJ.

i' pkS? ;'Jh eo? i' ukj? ;' j'fJ. 25.
fg:fj T[pkok jfo jBk J/e s[ge e/ m"o.
sk e" Sfb gb w? rJh GJh n"o eh n"o. 26.

ufosq ' g kfynkB

171

u"gJh

(T[; ~) ty e ijKrho B pzd{e ubkJh, go T[j Fo ~ ik e B brh.

pj[s eq'fXs j' e Fo Gfink ns pkdFkj d T[go nkfJnk.17.
Fo

nkT[IfdnK

jh

jEDh

d"V

rJh

ns

B{o

ijK

nkfde

e'Jh

th

mfjo B ;eh. sd'I i'XkpkJh B fJj (;fEsh) tyh ns T[; (Fo) ~ pzd{e dh
r' b h wkoh.18.
d'jok

pzd{e dh r'bh brfdnK jh Fo B gqkD fsnkr fdZs ns prw B nk

e

ijKrho

fszB

tko

;bkw

ehsk.19.

u"gJh

(fJ; xNBk eo e) pkdFkj pj[s ][F j'fJnk, wkB' fJ; B ni w?~

gqkD-dkB fdZsk j't. (T[; B) nkgDh fJ;soh ~ XzB XzB efj e/ nkfynk fe
fJ;

w?~

gqkD-dkB

fdZsk

j?.20.

d'jok

B{o ijK dh fJe ;jbh B fJj ;kok e"se ty e ijKrho ~ ;[DkT[Id

j'fJnK fJj rZb uzrh soQK ejh.21.
u"gJh

fi; B pbtkB Fo ~ wko fdZsk j?, T[; nr ftukok wB[Zy eh j?. j

gowkswk (@d?:k#)! (n;hI) j[D eh eohJ. nfijh Yhm Bko s'I voBk jh Gbk.22.
nfVb

id ijKrho B fJj p'b ezBK Bkb ;[D, sK wB ftu r[^; j' e nkgD
f;o

fjbkfJnk.

nfijh

fJ;soh

BV

fco

BjhI

ikDk

ukjhdk

(feT[Ife)

dj dk BkF eok e fco eh gqkgs eoKr.23.

u"gJh

ijKrho fJj puB ;[D e vo frnk ns (T[;) fJ;soh dk pj[s vo

wB ftu nB[Gt ehsk. fi; ~ Fo wkoB tb do BjhI brh, T[; nr wB[Zy
ftukok

eh

j? .24.

d'jok

fJ;sohnK (d ufosq) dh nihp rsh j? fi; ~ fe; B BjhI ;wfMnk.

(fJj) i' ukj[zdh j? T[jh eodh j? ns i' ukj[zdh j? T[jh j[zdk j?.25. gqhsw
~ pukfJnk ns pzd{e d fJe tko Bkb Fo ~ wko fdZsk. T[; ~ gb ftu
Sb e ubh rJh ns (;fEsh) j'o dh j'o j' rJh.26.

172

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ijKrho gfs;kj sp wB w? G:k T[dk;.

sk ;zr ;' pks? ;dk vo s/ G:k fBok;. 27. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ nmskbh;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 48. 845. nci{`.

u"gJh

nkBzd g[o BkfJB fJe ojJh. Bzd wsh sk e' ir ejJh.

w{oy BkE stB e' oj?. fsq: ej eS{ B w[y s/ ej?. 1.
sk e/ Xkw pj[s iB nkt?. fB; fdB sk ;' G'r ewkt?.
;' iV gok jwko/ ojJh. sk e' eS{ B w[y s/ ejJh. 2.
ip epj{` tj[ Xkw f;Xkt?. :" sk ;' fsq: puB ;[Bkt?.
:k ej efb eh pks B bkrh. w/o' fg:k pv' pvGkrh. 3.
d'jok

fB;[ fdB ;pdB rktjh ;G ;kXB e' okT[.

w' gfs r[o e' Grfs j? brh B efb eh pkT[. 4.
u"gJh

:j iV c{fb puB ;[fB ikt?. nfXe nkg[ ej ;kX[ ejkt?.

tj ikoB ;" fB;[ fdB ojJh.

fJj eS[ fsB? B w[y s/ ejJh. 5. 1.

fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ T[Buk;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 49. 850. nci{`.

u"gJh

okBh J/e UvS/ oj?. g[jg wzioh fij ir ej?.

sk e/ s[fb nto e'T{ Bkjh. :k s/ Bkfo fo;s wB wkjh.1.
nfXe o{g sk e" fpfX d:'. ik s/ pf; okik jP? r:'.
i' fsq: ej? puB ;'Jh wkB?. fpB[ g{S/ eS[ eki B mkB?.2.
okBh oki d/; e' e:'. okik okBh eh ;w G:'.
i' fsq: ej? tj? ir wkB?. fBqg eh fus e'T{ ekfB B nkB?.3.

ufosq ' g kfynkB

173

ijKrho pkdFkj sd s'I wB ftu T[dk; j' frnk ns

rZbK eoB' ;dk vodk j'fJnk fBok; j' frnk.27.

Bkb

T[;

(fJ;soh)

fJE ;qh ufos'qgkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 48tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 48. 845. ubdk.

u"gJh

nkBzdg[o ftu fJe B?D ofjzdh ;h. T[; ~ Bzd wsh (BK Bkb) ;ko :kd
eod/ ;B. T[; dk gsh w{oy ;h ns (nkgDh) fJ;soh ~ w{zj'I e[M th BjhI
efjz d k ;h.1.
T[; d xo pj[s b'e nkT[Id ;B ns oks fdB T[; Bkb G'r eod
;B. T[j w{oy ;kv fgnk ofjzdk ;h ns T[; (fJ;soh) ~ (nkgD) w[y s'I
e[M th BjhI efjzdk ;h. 2.
id'I ed th T[j xo ~ iKdk, sK fJ;soh T[; ~ fJ; soQK efj e
;[DkT[Idh fe wok gsh t^v GkrK tkbk j?. fJ; ~ efb:[r dh jtk (@pks#)
se

BjhI

brh.3.

d'jok

(fJ;soh efjzdh fe wok gsh) oks fdB Fpd rkT[Idk ofjzdk j? ns

;kfonK ;kXK dk fFo'wDh j?. wok gsh r[o{ dk Grs j? ns T[; ~ efb:[r
dh jtk se th BjhI brh j?.4.
u"gJh

T_j w{oy (fJ;soh dh) rZb ;[D e c[b iKdk ns nkgD nkg ~ j'o
th tZvk ;kX nytkT[Idk. T[j (fJ;soh) oks fdB :koK Bkb ofjzdh ns fJj
T[; ~ w{zj'I e[M th B efjzdk.5.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 49tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 49. 850. ubdk.

u"gJh

UoSk ftu fJe okDh ofjzdh ;h. T[; ~ b'e g[jg wzioh efjzd ;B.
T[; torh (;[zdo) j'o e'Jh BjhI ;h. fJ; bJh n"osK T[; Bkb yko yKdhnK
;B.1.
ftXksk B T[; ~ pj[s o{g fdZsk ;h, fi; eo e okik th T[; d t;
ftu j' frnk ;h. okDh i' efjzdh, T_jh (okik) wzB b?Idk ns T[; s'I fpBk g[S
e'Jh

ezw
okDh

eodk.2.
d ;

dk

oki

eodh

;h

ns

okik

okDh

tork

j'

frnk

(noEks T[; dh ;fEsh okDh fijh j' rJh ;h). i' fJ;soh efjzdh,
;ko eod. oki dh e'Jh th (wB ftu) gotkj BjhI eodk ;h.3.

;h
T[jh

174

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

okBh oki ewktJh gfs eh eo? B ekfB.

okik

e"

okBh

fe:k

d/ys

;eb

ijkB.4.

u"gJh

okik e" okBh pf; fe:'. ihs izsq wzsqB ;" fb:'.
ip ukjs sp d/s T[mkJh. g[fB ;[jks sp b/s pbkJh.5.
d'jok

j/fo J/e ;[zdo g[oy okBh sih f;:kB.

g[oy G/; Xfo fsj ;dB fBf; ej fe:k g:kB. 6.
u"gJh

fJjh phu okik i{ nk:'. okBh fpBk ;yh d[y gk:'.

Xkw B g?mB fBqg ej dhBk. sp fsq: skfj puB nf; ehBk .7.
d'jok

eS{ G{b s[w s/ GJh sk s/ fsq: fe: wkB.

w[o frqj eoB B dhfi:j[ fBqg ej ejk g:kB.8.
u"gJh

okBh sk ;' G'r ewkJh. pj[o' Xkw[ ng[B/ nkJh.

:j ufosq ej fsB? ;[Bk:'. sk s/ fsq: ej nfXe foMk:'.9.
sp fsB fsq:' nfXe XB dhB'. Gkfs nB/e fBj'o" ehB'.
Gbh ;yh jwoh w[y Gkyh. jwoh nki[ bki fJB okyh.10.
d'jok

nfXe fBj'o" okfJ efo okBh bJh wBkfJ.

nfXe gqhfs sk ;' eoh G/d B ;fe:k gkfJ.11.
i' fBqg uwek B oj? fsq: ek eos fp;Pk;.
nto g[oy go nNfe fsq: eos stB e' Bk;. 12.
fus B dhi? nkgB' ;G e' b/j[ pBkfJ.
sp ;G ej ihss oj' oki eo' ;[y gkfJ.13.1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ guk;t' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[ G w;s[ . 50.863. nci{ ` .

ufosq ' g kfynkB

175

d'jok

okDh oki eodh ;h ns gsh dh e'Jh gotkj BjhI eodh ;h. oki ~
okDh pDk fdZsk ;h. (fJj ;G e[M) ;kok ;z;ko ty fojk ;h.4.
u"gJh

oki

~ okDh B

t; ftu ehsk j'fJnk ;h. (T[; ~) izsqK wzsqK Bkb

fifsnk j'fJnk ;h. id'I ukj[`dh, T[; ~ T[mk fdzdh ns id'I fco uzrk brdk,
p[ b k

b? I dh.5.

d'jok

fJe ;[zdo g[oF ~ ty e okDh B ;G f;nkDg Sv fdZsh ns g[oF dk

G; Xko e oks ~ T[; d xo ubh rJh.6.
u"gJh

fJ; d"okB okik nk frnk. okDh s'I fpBk ;yh B pj[s d[y wfj;{;
(go T[; B) oki ~ xo ftu dk]b B j'D fdZsk ns sd (T[;)

ehsk.

fJ;soh B T[; ~ fJ; soQK fejk.7.

d'jok

(j okiB!) s[jkv s'I e[M G[b j'Jh j?, fJ; bJh fJ;soh (okDh) B o';k
ehsk j? ns fejk j? fe wo xo ftu oki ~ BjhI nkD dDk.8.
u"gJh

okDh

T[;

(gqwh)

Bkb

G'r

ehsk

ns

fco

nkgD

xo

gos

nkJh.

T[; ~ (;yh B) fJj ufosq ;[Dk fdZsk ns fJ; soQK okDh ~ pj[s gq;zB
ehsk.9.
sd okDh B T[; n"os ~ pj[s XB fdZsk ns pj[s soQK Bkb nfj;kB
wzfBnk ns w{zj'I fejk j ;yh! (s{`) woh uzrh ;jbh j?I. s{` ni woh bki
oy bJh j?. 10.
d'jok

pj[s sob eo e oki B okDh ~ wBk fbnk ns T[; Bkb nfXe gqw
ehsk, go Gd ~ B gk ;fenk.11. i' okik ;ktXkB BjhI ofjzdk ns fJ;soh
dk ftFtk; eodk j?. (T[j) fJ;soh j'o wod Bkb nNe e T[; dk BkF
eo fdzdh j?.12. nkgD wB (dh rZb fe; Bkb) ;KMh B eo' ns ;kfonK ~
nkgDk pDk e oy'. sd (s[;hI) ;G ~ fisd oj'r ns ;[y g{ote oki
eo' r .

13.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 50tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 50. 863. ubdk.

176

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

wkotko fJe ;kj[ ejkt?. nfBe dop[ e" pfBi ubkt?.

d? d? eoi p:ki pj[ b/Jh. g[zB: dkB fpgqB ej d/Jh. 1.
;hb wsh sk eh fsq: Gkoh. ;{oi byh B uzdq fBjkoh.
fBofy o{fg fBi[ gfs e' ih:?. fsj fBoy/ fpB[ gkfB B gh:?. 2.
sk e/ gfs e' o{fg ngkok. ohfM fd:k sk e' eoskok.
T[d? eoB sk e" ;[G Bkwk. ;hb wzioh sk eh pkwk. 3.
d'jok

o{g nB{gw ;kj[ e' i' fBoys po Bkfo.

b'e bki ej S'fo efo sk ej ojs fBjkfo. 4.
u"gJh

J/e fsq:k e/ fJfw fus nkJh. j/fo o{g sk e' bbukJh.

etB ejk fus ufos pB?:?. i/ s/ ;kj[ whs efo g?:?. 5.
sk eh fsq: ;' gqhfs brkJh. Xow pfjB ngBh mjokJh.
BJh BJh fBfs eEk ;[Bkt?. ;kj[ fsq:k ej nfXe foMkt?. 6.
;[fB ;kj[fB s[fj eEk ;[BkT{. s[wo/ ;fus e' rop[ fwNkT{.
i?;' nfs ;[zdo gfs s/o". s?;' jh uhBj[ fg: w/o'. 7.
d'jok

s/o/ no[ w/o/ gfsj G/d o{g Bfj e'fJ.

T[fm efo nkg[ fpb'fe:? s'o fe w'o' j'fJ. 8.
u"gJh

nki[ ;kfM fBi[ gfsfj fb:?j'. s[woh fdq;fN nr'uo e?j'.

;kj[ fsq:fj eS[ G/d B gk:'. fsj d/yB ej fus bbuk:'. 9.
nkg[ nrwB/ fsq:k T[uko/. ;kj[ e[feqnk Bkfo fsjko/.
sk e' ;eb ufosq fdy?j'. s[w e' whs nkgB' e?j'. 10.

ufosq ' g kfynkB

177

u"gJh

wkotkV

ftu

fJj

Fkj

tidk

;h

i'

pj[s

XB

dk

pgko

eodk

;h.

eo} d e pj[s ftnki b?Idk ;h ns pqkjwDK ~ g[zB dkB fdzdk ;h.1.

;hb wsh BK dh T[; dh tZvh fJ;soh ;h. (T[; ~) B ;{oi B tfynk
;h ns B jh uzdqwk B. T[j nkgD gsh d o{g ~ ty e ihT[Idh ;h. T[; ~
ty fpBk gkDh se BjhI ghIdh ;h.2.
T[; d gsh dk o{g th ngko ;h i' gowkswk B T[; ~ gq;zB j' e
fdZsk ;h. T[; dk F[G BK T[d? eoB ;h ns Fhb wzioh T[; dh fJ;soh dk BK
;h.3.
d'jok

T[; Fkj d nB{gw o{g ~ i' uzrh fJ;soh tydh ;h, T[j b'e bki ~
Sv e T[; ~ tydh jh ofj iKdh ;h.4.
u"gJh

fJe fJ;soh T[; d o{g ~ ty e bbuk rJh ns T[; d wB ftu

fJ; soQK nkfJnk fe fejVk ufosq eohJ fi; Bkb Fkj ~ fwso o{g ftu
gq k gs

eohJ . 5.
(T[; B) T[; (Fkj) dh fJ;soh Bkb fwsosk eo bJh ns (T[; ~)

nkgDh Xow G?D pDk fbnk. (T[; ~) o'} BthI BthI eEk ;[DkT[Idh ns (fJ;
soQK) Fkj dh fJ;soh ~ pj[s gq;zB eodh.6.
(fJe

fdB

efjD

brh)

FkjDh!

;[D,

s?~

(fJe)

eEk

;[DktK

ns

so fus dk nfGwkB d{o eoK. fij' fij so ;[zdo gsh jB, T[j' fijk wok
gsh th ;wM.7.
d'jok

so ns wo gsh d o{g ftu e'Jh \oe BjhI j?. T[m e nkg ty b? fe

sok gsh j? iK wok.8.
u"gJh

w?I ni ;zM tb nkgDk gsh fbnktKrh ns soh fdqFNh r'uo eoKrh.

FkjDh B (fJ; rZb dk) Gd e[M B ;wfMnk ns T[; ~ tyD dh wB ftu
fJZSk

g?dk

j'Jh.9.

(T[;) fJ;soh B nr j' e (Fkj ~) fejk (j Fkj!) soh fJ;soh

e[bZSDh j?. T[; dk
fwso ejKrh.10.

;kok

ufosq

(w?I

s[jk~)

ftyktKrh

ns

s[jk~

nkgDk

178

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

sp s[w rtB jwko' ehi'. fBi[ fsq: ufosq d/fy ip bhi'.

sjk mkY s[w e' b? efoj".

whs nk:' st skfj T[ufoj". 11.

d'jok

ip tj[ skeh S'fo fsq: fBoy? B?B g;kfo.

sp s[w ngB/ fus fpy? bhij[ ufos fpukfo. 12.
sjk mkY sk e" fe:k nkg[ rJh fsj gk;.
w' gfs nk:' d/fy:? fus e' S'fo fp;Pk;. 13.
u"gJh

sk eh ejh ekB fsq: Xoh. skeh S'fo fdq;fN ip eoh.

:j e"se ;G ;kj[ fBjkfo:'. d[okuko fJj Bkfo fpukfo:'. 14.
w' ;' ;fs stB fsq: efj:'. :" efj ;kj[ w'fB jP? ofj:'.
fBi fsq: GJ/ B/j sfi dhB'. fsj fsqn ;kE :okB' ehB'. 15.
d'jok

Sfb:' ;kj[ fsq: fsq:ki[s n?;/ ufos ;[Xkfo.

sk ;' B/j[ s[okfJ e? fe:k nkg[B' :ko. 16. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ fJekBt' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 51. 879. nci{`.

u"gJh

T[so d/; fBqgfs fJe Gko'. ;{oi pz; fpy? T[fi:ko'.

fJzdq gqGk sk eh gNokBh. fpi? f;zx okik po nkBh. 1.
d'jok

J/e ;[sk sk e/ GtB nfws o{g eh ykfB.

ekw d/t mNe/ ojs ofs ;w skfj gSkfB. 2.
u"gJh

i'pB nfXe skfj ip G:'. b? sk e' rzrk fgs[ r:'.

pv/ pv/ okik sj n?j?. fsB w? Gb' j/fo sj d?j?. 3.
ub/ ub/ rzrk gfj nkJ/. pzX[ ;[sk fJ;fsqB ;zr b:kJ/.
;qh ikBQft e' do;B ehB'. g{op gkg fpdk efo dhB'. 4.

ufosq ' g kfynkB

179

s[;hI sd wo (xo) tb nkT_Dk, id (s[;hI) nkgDh fJ;soh dk ufosq

ty bt'r. w?I s[jk~ T[E b? ik e yVk eoKrh ns T[; ~ ejKrh fe (wok)
fwso

nkfJnk

j? . 11.

d'jok

id T[j fJ;soh fyVeh y'b e ns nZyK g;ko e tyrh, sd s[;hI

nkgD wB ftu T[; d ufosq pko ftuko eo b?Dk.12. T[; ~ T[E yVk eo
e nkg T[; (FkjDh) e'b ubh rJh. wok gsh nkfJnk j?, (s[;hI uzrh soQK)
wBdk

Go';k

Sv

ty

bt'.13.

u"gJh

fyVeh y'bQ e id tfynk sK T[; dh rZb fJ;soh B ezB ftu XkoB

eo bJh. Fkj B fJj ;kok e"se tfynk ns (nkgDh) fJ;soh ~ d[okukoh
;wM

fbnk.14.
T[; fJ;soh B w?~ ;u fejk j? fJj efj e Fkj u[g j' frnk. T[;

B nkgDh fJ;soh
fbnk.15.

Bkb

gqw

Sv

fdZsk

ns

T[;

fJ;soh

Bkb

:okBk

brk

d'jok

T[; fJ;soh B uzrh soQK ufosq eo e fJ;soh ;fjs Fkj ~ Sb fbnk

ns

T[;

Bkb'I

gqw

s[Vtk

nkgDk

:ko

pDk

fbnk.16.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 51tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 51. 879. ubdk.

u"gJh

T_so dF ftu fJe tZvk okik ;h i' ;{oi pz; dk ukBD (;wfMnk
iKdk) ;h. fJzdq gqGk T[; dh gNokDh ;h ns fpi? f;zx oki B T[; ~ to e
fbnkT[ I dk

;h.1.

d'jok

T[BQK d xo fJe nfws o{g tkbh ;[zdo g[Zsoh ;h fi; ~ osh ;wkB
;wM e ekw dt th o[e iKdk ;h.2.
u"gJh

id T[j Go itkB j' rJh sK T[; ~ fgsk rzrk (d e`Y) b? frnk.

T[E t^v t^v oki nkJ j[`d jB. T[BQK ftu'I e'Jh uzrk ty e (rzrk wJhnk)
fJ; ~ d dtrh.3.
ubd
fwNk

(T[j) nkgD Bkb (pj[s ;kohnK) fJ;sohnK ns pNhnK b? e ubd

rzrk d e`Y nk rJ. T[BQK B rzrk d doFB ehs ns fgSb gkg
fdZ s . 4.

180

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pv/ pv/ G{gfs sj nkJ/. stfB e[nfo e' ;eb fdykJ/.

fJB go fdq;fN ;GB go efo:?. i' fi: o[u? fs;h e" pfo:?. 5.
d'jok

j/fo fBqgfs ;[s fBqgB e/ ezB:k ejh fpuko.

;[GN f;zx ;[zdo ;[xo poj' tj? e[wko. 6.
nfXe o{g sk e' fBofy ;G okik fof; ykfj.
fi:' fe:' :kfj fptkfj e? frqfj ng[B/ b? ikfj. 7.
u"gJh

G{gfs ;eb nfXe fof; eo?. jkE jE:koB T{go Xo?.

e[fg e[fg puB pesq s/ ej?. fpB[ oB fe:/ nki[ Bfj oj?. 8.
okfJ gq'fjsB fb:k p[bkJh. ;[GN f;zx gqfs dJ/ gmkJh.
w' go ejh nB[rqj[ efo:?. p/d fpXkB ;fjs fJj pfo:?. 9.
d'jok

;[GN f;zx n?;/ ejh fsq: w[o nkr/ J/e.

p:kj d{;o" B eo' i" iB ej? nB/e. 10.
u"gJh

gq'fjs G{gfs ;" fJj T[uo?. ;[GN f;zx :k e' Bfj po?.
sk s/ eS{ isB gqG ehi?. fJj ezB:k nto? fBqg dhi?. 11.
d'jok

sp ezB:k n?;/ ejh puB fgsk e/ ;kE.

i' e' i[X ihs? w[M? tj? jwko' BkE. 12.
u"gJh

;G G{gB fBqg n?; ;[Bk:'. nkg i[X e' fpts pBk:'.

i' e'T{ s[wb i[X j:k eo j?. tj? :kfj ezB:k ej[ pfo j?. 13.
d'jok

;[Bs puB phokB e/ fus w? G:k nBzd.

wfE ;w[zdq db gkfJ j? nki[ e[nfo w[y uzd. 14.

ufosq ' g kfynkB

181

T[E t^v t^v oki nkJ j'J ;B. (T[j) ;ko T[; oki e[wkoh ~ ftykJ
(ns fejk) fJBQK ;kfonK ~ ty' ns i' uzrk br, T[; ~ to bt'.5.
d'jok

okfinK ns oki e[wkoK ~ ty e oki e[wkoh B ftuko g{ote fejk

;[GN f;zx pj[s ;[zdo ns ;[xV j?, T[; oki e[wko Bkb ftnkj eoKrh.6.
T[; (;[GN f;zx) d pj[s nfXe o{g ~ ty e ;ko oki Jhoyk eo oj ;B
(ns ;'u oj ;B fe) fitI fetA IfJ; (oki e[wkoh) ~ ftnkj e nkgD xo
b?

ikJhn? . 7.

u"gJh

;ko oki pj[s r[Z;k eoB br ns jZE jfEnkoK T[go Xo bJ. eq'fXs
j' e w{zj'I puB efjD br fe ni :[ZX ehs fpBk ofj BjhI j'Dk.8.
oki B pqkjwDK ~ p[bk fbnk ns ;[GN f;zx e'b Gi fdZsk. (T[; ~
fejk-) wo T[s feqgk eo' ns td dh wo:kdk nB[;ko fJ; Bkb ftnkj
eo'.9.
d'jok

bJh

;[GN f;zx B fJ; soQK fejk fe wo gk; nr fJe fJ;soh j?. (fJ;
w?I fJ; Bkb) d{ik ftnkj BjhI eoKrk i w?~ nBe b'e feT[I B

efjD.10.
u"gJh

pqkjwDK B oki gqfs fJ; soQK fejk fe ;[GN f;zx fJ; Bkb ftnkj
BjhI eork. fJ; bJh j ;[nkwh! e'Jh :sB eo' ns fJj e`fBnk fe; j'o
oki

fdU.11.

d'jok

sd (T[;) ezfBnK B fgsk ~ fJ; soQK fejk i' e'Jh :[ZX ftu w?~
fis r k T[ j h w o k gsh j' t r k.12.
u"gJh

;kfonK okfinK ~ oki (e`fBnK d fgsk) B fJ; soQK efj e ;[DkfJnk

ns nkg :[ZX dh ftT[Is pDkJh. i' e'Jh fJE xw;kB :[ZX eork, T[jh fJ;
e` f BnK ~ to r k.13.
d'jok

oki d p'b ;[D e F{othoK d wB ftu nkBzd Sk frnk fe ni ;?Bk

o{gh ;w[zdo ~ wE e

e[wkoh o{g uzdqwk gqkgs eoKr.14.

182

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

;GB i[X e/ ;ki pBkJ/. rzrk sho pho ufb nkJ/.

gfjfo etu ;G ;{o ;[jkt?. vkfo gkyo? s[o? Bukt?. 15.
roi? eoh n;P fjjBkB/. gfjo/ etu ;{o fBi[ekB/.
feBj{` ekfY yVr eo bhB'. feBj{` e/;fo:k pkBk ehB'. 16.
d'jok

fe~ fsb"B/ p;sq efo efN ;' e;h feqgkB.

i' rzrk sN i{fM j? efo j? ;Por g:kB. 17.
i'fo nfBB okik uV/ gok fB;kB/ xkt.
Gkfs Gkfs i'Xk bo/ nfXe fjqd? eo ukt. 18.
u"gJh

sp ezB:k ;G ;yh p[bkJh. Gkfs Gkfs ;' eoh pvkJh.

e? bfo efo ;[o;fo sN wfo j". Bkso ;[GN f;zx ej pfo j". 19.
d'jok

sp ezB:k n?;/ ej/ ;eb ;fyB ;' p?B.

fpeN eNe e/ ;[GN GN gmt' iw e/ n?B. 20.
;eb ;fyB e' ;;sq d? nto etu gfjokfJ.
fBef; nkg[ mkYh GJh i? d[zdGh pikfJ. 21.
u"gJh

ezB:k

oE

nko{fVs

GJh.

i'fX

;wrqh

;fG:B

dJh.

;ckizr wfj s[o? BukJ/. ;[o ;[ogfs d/yB oB nkJ/. 22.

d'jok

T[wv/

nfws

nB/e

db

pkod

p{`d

;wkB.

pfB pfB fBqg nkts GJ/ ;wo ;[:zpo ikB. 23.

u"gJh

wfu:" s[wb i[X sj Gkoh. Bku/ ;{opho jzekoh.

skfB

XB[fj:B

fpf;y

ubkts. wkfJ

wo/

gd

e{fe

;[Bkts.

24.

ufosq ' g kfynkB

183

u"gJh

;G B :[ZX dh fsnkoh eo bJh ns ;ko ;{ow rzrk d e`Y T[s ub e

nk rJ. etu gk e ;ko ;{ow ;[F'fGs j' oj ;B ns ekmhnK gk e x'fVnK
~ Buk oj ;B. 15.
jkEh rZiD br ns x'V fjDeD br ns etu gk e ;{ow BV
Y[eD br. fe; B jZE ftu sbtko fyu bJh ns fe; B e;oh pkDk gk
fbnk.16.
d'jok

fe; B (Fjhdh gqkgs eoB bJh) p;sqK T[s izrh tND wb bJ ns

fe; B be Bkb feqgkB e; bJh. (T_BQK B fJj XkoDk gkbh j'Jh ;h fe) i'
rzrk

e`Y

T[s

bV

work,

T[j

;tor

ikJrk.17.

c"iK

i'V

oki

uVQ gJ ns BrkfonK T[s u'NK g?D brhnK. fdb ftu ukT[ tXk e nBe
soQK d :'X :[ZX eoB br.18.
u"gJh

sd

(T[;)

oki

e[wkoh

;kohnK

;yhnK

p[bk

fbnk

ns

T[BQK

dh

eJh soQK Bkb tfvnkJh ehsh. iK sK w?I bV e rzrk d e`Y wo iktKrh,

BjhI sK ;[GN f;zx Bkb ftnkj eoKrh.19.
d'jok

sd oki e[wkoh B ;kohnK ;yhnK ~ fJ; soQK p'b ej ni w?I fteN

ns ;qFm ;{ofwnK ~ :wb'e Gi fdnKrh.20. ;kohnK ;yhnK ~ F;sq d
e ns etu gtk e nkg fBeb e vN rJh ns fiZs dk Brkok tik
fdZsk.21.
u"gJh

e`fBnk oE T[s ;tko j' rJh ns ;kohnK ~ :[ZX dk ;kwkB d fdZsk

(noEks jfEnko tzv fdZs). ;?Bk dhnK eskoK ftu x'V BukJ ns dts
s

fJzdo th (T[;) bVkJh ~ tyD nkJ.22.

d'jok

(T[E) nBe ;?Bk db ib dhnK p{zdK tKr T[wv gJ ns :[ZX ;[nzpo

dh rZb ;[D e oki ;i Xi e nkT[D br.23.
u"gJh

T[ E

pj[ s

xw;kB

g{ote) XB[F fyu

; [ D k T [ I d . 2 4 .

:[ Z X

sho

j' f Jnk.

ubkT[Id

ns

nfGwkBh
@jkfJ

;{ o w
wK

wo

BuD

br .

(fdO V Q s k

rJ#

Fpd

e{e

184

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fij pfusq d/ pkB brkt?. tj? ;[GN fwqs[ b'e f;Xkt?.

ik go swfe s/r eh Mko?. sk e' w{zv ekfN jh vko?. 25.
ekj{ f;wfN ;?jEh jB?. J/e ;[GN wB wkfj B rB?.
d/y? ;[o fppkB ufV ;ko/. ufNgN ;[GN fpeN efN vko/. 26.
rhXB e' wB G:' nB`d`. nki[ Gy? wkB; e/ nzrz.
dfjB/ pkJ/ i'frfB yVh. b? gkso ;q'Bs ej nVh. 27.
wko{ d[j{` fd;B w? pki?. d[j{` Uo ;;sqB GN ;ki?.
T{go frX ;kb wzvokjh. so? ;{owk i[X wukjh. 28.
;t?:k

pkb e' o{g nB{gw j/fo uj{` fdf; s/ fBqg u"fg ub/.
riokiB pkiB e/ n;tko oEh oE gkfJe i'fo Gb/.
ip okfJ pfusq feqgkB rjh sfi bki jmh :" oB fpub/.
wB' okw e/ Bkw ej/ w[y s/ nx UxB e/ sqf; fpqzd Nb/. 29.
e'g gquzv Go/ wB w? GN u"fg uV/ uj{`xk ufg XkJ/.
ekfY

feq g kB

bJh

pbtkBB

skfB

ewkBB

pkB

ubkJ/ .

p{zdB i:' poy/ uj{` UoB p/fX ;BkjB gko gokJ/.

phoB uho fpdhoB G{fw e' pkfo e' ckfo gsko f;XkJ/. 30.
u"gJh

uNgN ;[GN fpeN efN rJ/. e/s/ eoh eoB fpB[ GJ/.
N{N? oE e{N` GN vko/. Bku/ G{s gq/s wstko/. 31.
w[fB Bkod ej{` p/B[ pikt?. ej{` o[dq vwo{ vwekt?.
o[fXo ygo i[frB Gfo Gkoh. wkofj G{s gq/s febekoh. 32.
oB nrzw e'T{ ikB B gkt?.

vj vj vj f;t vwo[ pikt?.

ej ej ej{` ekfbek eje?. ikB[e X[ik ekb eh bje?.33.

j;s

gkopsh

B?B

fp;kbk.

Bkus

G{g

gq/s

p?skbk.

ej ejkN ej{` ekb ;[Bkt?. GhyB ;[B/ Bkd G? nkt?. 34.

ufosq ' g kfynkB

185

fi; ~ pfusq dJh (oki e[wkoh) pkD wkodh j?, T[j :'Xk fwqs b'e ~
ubk iKdk j?. fi; T[s eq'fXs j' e sbtko dk tko eodh j?, T[; dk f;o
eN e ;[N fd`dh j?.25.
fe; ~ ;?jEh ;zGkb e wko fdzdh j? ns (fe;) fJe ;{ow ~ th wB
ftu BjhI frDdh. ;ko dts fpwkBK T[s uVQ e ty oj jB fe fetI fteN
;{ow

MNgN

eN

froMK

fwbrk.
F;sq K

;^i

ik
wB

yZ&p

oj

jB.26.

nkB`fds

bj{

j'

posB

oj

jB

(ygo)

fe
b?

ni

wB[ZyK

i'rDK

dk

wk;

yV'shnK

ykD

jB.27.

d'jK gkf;nK s'I wko{ tki tiD br jB ns d'jK gkf;nK

Bkb ;i j' J jB. T[ g o froMK ns ngZ S oktK (@;kb#

s'I ;{ow
Fktb : k)

wzvok ojhnK jB ns jmK ;{ofwnK B :[ZX wukfJnk j'fJnk j?.28.

;t?:k

oki e[wkoh d nB{gw o{g ~ ty e u"jK gkf;nK s'I oki T[s;kj Bkb
nr tX oj jB. jkEhnK ns x'fVnK d ;tko, oEK tkb ns g?db fJe^m
j' e (ub gJ jB). id'I oki dh g[Zsoh pfusq dth B feqgkB XkoB eo bJh
sK bki wo:kdk Sv e (;ko oki) oD ftu nfij ftufbs j'J wkB' okw
dk Bkw b?D Bkb gkgK d ;w{j vo d wko Gi rJ j'D. 29.
;{ow r[^; Bkb Go e ns wB ftu T[s;kfjs j' e u"jK gkf;nK s'I N[N
e g? rJ jB. pbtkBK B feqgkBK eY bJhnK jB ns ewkBK ~ fyu e pkD
ubkJ

jB.

(sho)

u"jK

gkf;nK

s'I

poyk

dhnK

p{`dK

tKr

toQd

jB

ns

etuK (@;BkjB#) ~ ftzBQ e gko j[`d ik oj jB. ;{ofwnK ~ uho e ns

Xosh ~ gkV e ns ib ~ ckV e gskb gj[`u rJ jB.30.
u"gJh

MNgN fteN ;{ow eN rJ ns fesB jkEh ezBK s'I tKM rJ. oE N[N
rJ ns ;{ow e[N ;[N. G{s ns gqs w;s j' e BuD br. 31.
fes Bkod w[Bh phB tik fojk ;h ns fes o[dq vwo{ vwek fojk ;h.
(fes) i'rDK B bj{ Bkb t^v yZgo Go j'J ;B ns (fes) G{s ns gqs
febekohnK wko oj ;B.32.
nrzwh :[ZX ~ e'Jh ;wM BjhI fojk ;h ns fFt vfj vfj eodk vwo{
tik fojk ;h. fes ekfbek ej ej eo e p'b ojh ;h. (fJzi gqshs j[zdk
;h) wkB' ekb dk Mzvk bfjok fojk j't.33.
tfvnK B?DK tkbh gkopsh j; ojh ;h ns G{s, gqs s p?skb Bu oj
;B. fes ekbh @ej ejkN# Fpd ;[DkT[Idh ;h. fGnkBe Bkd ~ ;[D e vo
brdk

;h.34.

186

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fpB[ ;h;B e/fse GN v'bfj. e/fsB wkfo wkfo efo p'bfj.

fes/ swfe oB s[o? Bukt?. i{fM fese iw b'e f;Xkt?. 35.
efN efN go/ ;[GN fSs Gko/. G{g ;[sk efo e'g gSko/.
fiB e/ goh jkE Bfj g:koh. fpB[ wko/ jfB wo/ eNkoh. 36.
d'jok

w'Vs/; nzp/o gfs nfws ;?B b? ;kE.

pkb fBfwfs nkts GJ/ rj/ pofS:? jkE. 37.
fpeN f;zx nzp/o gfs nfwN f;zx fsj Bkw.
epj{` dJh B ghm oB ihs/ pj[ ;zrqkw. 38.
u"gJh

s/ fBqg i'fo ;?B dP? XkJ/. Gkfs Gkfs pkfisq pikJ/.

oki ;[sk ip B?B fBjko/. ;?Bk ;fjs wko jh vko/. 39.
ip npbk fBqg d'T{ ;zxko/. mNe/ ;[GN ;eb sp Gko/.
y/s Skfv :j so[fB B Nfoj?. ;GfjB e' gqkBB fpB[ efo j?. 40.
p{`dh BkE oD[s eN Xk:'. nfXe wd[s eN f;zx fo;k:'.
BkE T[i?B fi;/ ir ejJh. tk efj ihs? ir e' ojJh. 41.
ip npbk nkts tj[ bj/. jkE jE:ko nkgB/ rj/.
nfXe e'g efo e[tfs gqjko/. fSfBe fpy? db ;fjs ;zxko/. 42.
rzrKdqh

iw[BKdqh

jm/.

;ko;Psh

jP?

ub/

fJem/.

;s[dqtkfd nfs fdqV gr o'g/. p:kjkdqh f;ro/ fwfb e'g/. 43.

d'jok

gow f;zx g{o' g[oy eow f;zx ;[o r:kB.

Xow f;zx jkm' jmh nfws i[X eh ykB. 44.
nwo f;zx no[ nub f;zx wB w? e'g pYkfJ.
gku" G{g gjkfo:? ;Bw[fy gj[u/ nkfJ. 45.
u"gJh

gopsh; gku' fBqg XkJ/. y;h:k nfXe ;zr b? nkJ/.

gkjB fpq;fN e'g efo eoh. wkfo wkfo w[y s/ T[uoh. 46.

ufosq ' g kfynkB

187

fesB jh ;{ow fpBk f;oK d x[zw oj ;B ns fesB @wko'-wko'# g[eko

oj ;B. fesB eq'fXs j' e x'V Buk oj ;B ns fesB jh i{M e :w-b'e
f;Xko

rJ

;B.35.

eJh t^v ;{ow eN eN e Xosh T[s fvr gJ ;B ns (eJhnK ~) oki

e[wkoh B eq'fXs j' e gSkV fdZsk ;h. fiBQK d jZE oki e[wkoh BjhI brh,
T[j fpBk wkfonK jh eNko wko e wo rJ.36.
d'jok

(j[D) w'V (wVsk) ns nkwo d oki nfws ;?Bk Bkb jZEK ftu poS
geV j'J oki e[wkoh (~ gqkgs eoB bJh) nk gj[`u ;B.37. (w'Vsk d
oki dk BK) fpeN f;zx ns nkwo d oki dk BK nfwN f;zx ;h. T[BQK B
pj[s :[ZX fis ;B ns oD ftu ed fgm BjhI ftykJh ;h.38.
u"gJh

T[j d'tI oki ;?Bk fJe^mh eo e s[o gJ ns eJh soQK d (izrh) tki
tikJ. id oki e[wkoh B T[BQK ~ nZyK Bkb tfynk sK ;?Bk ;ws T[BQK ~
wko

jh

;[fNnk.39.

id oki e[wkoh B d'tI oki wko fdZs, sd ;ko t^v oki u[g eo e
yV' rJ. (T[j wB ftu ;'uD br) fe :[ZX-G{wh ~ Sv e fJj oki e[wkoh
BjhI

Nbrh

ns

;kfonK

gqkDK

s'I

fpBk

eo

dtrh.40.

p{`dh (fonk;s) dk okik oD[s eN ub fgnk ns wd[s eN f;zx th

pj[s eq'fXs j' frnk. fi; ~ b'ehI T[i?B dk okik efjzd ;B, T[; ~ fis
fpBk irs ftu e"D ofj ;edk ;h.41.
id'I oki e[wkoh B T[BQK ~ nkT[IfdnK tfynk (sK T[; B) nkgD jZEK
ftu

jfEnko

geV

bJ.

(oki

e[wkoh

B)

nfXe

eq'X

eo

pb

g{ote

(@e[tfs#) ubkJ ns fSD Go ftu (T[BQK ~) db ;fjs wko fdZsk.42.

rzrk tkb gjkVh oki ns :w[Bk d gjkV ftu ofjD tkb oki ns
;ko;tsh tkb oki jm g{ote fJe^m j' e ub jB. ;sb[i ns fpnk;
nkfd d okfinK B nkgD g?o iwkJ ns ;ko fwb e eq'fXs j' rJ.43.
d'jok

gow f;zx g{oB g[oF ;h ns eow f;zx dtfsnK tKr frnkBtkB ;h.
Xow f;zx pj[s jmh ;h ns nfws :[ZX dh ykD ;h.44. nwo f;zx ns
nub f;zx wB ftu pj[s eq'fXs j'J. fJj gzi gjkVh oki (oki e[wkoh Bkb
:[ZX eoB bJh) ;kjwD nk rJ.45.
u"gJh

gzi gjkVh oki (:[ZX bJh) s[o gJ. pj[s ;ko peo Bkb b? e nkJ.
T[BQK B r[^; Bkb gZEoK dh poyk ehsh ns w{zj s'I @wko' wko'# dk T[ukoB
ehsk.46.

188

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d[zdG Y'b d[j{` fdf; pki/. ;ki/ ;;sq ;{owk rki/.

e[fg e[fg nfXe fjqdB w? bo/. efN efN wo/ pozrfB po/. 47.
G{g gkuT[ pkB ubkt?. pkX/ r'b ;kw[j/ nkt?.
sp pfusq d/ ;;sq gqjko/. fSfBe fpy? ;eb/ jfB vko/. 48.
d/fJ pfusq gku fBqg wko/. n"o ;[GN u[fB u[fB jfB vko/.
;ks fBqgfs nto? sp ub/. i'Xk i'o i[X efo Gb/. 49.
ekf; oki wxX/;Po e'g/. nzr pzr okiB gr o'g/.
n"o e[fbzr d/; gfs Xk:'. fsqrfs d/; J/;Po j{` nk:'. 50.
okik ekw o{g e' Xk:'. nfws eNe bhB/ ;zr nk:'.
dko[D oD ;{oD sj efo:'. oft ;f; ue:' fJzdq Eojfo:'. 51.
nzr eN/ soc? ej{` nzroh. pho go/ T[Sos ej{` Nzroh.
jfm jfm fGo/ ;[GN oB wkjh. izpe rhX wk;[ b? ikjh. 52.

nfVb

pkb ;{owk wko/ e'g pYkfJ e?.

i' fus[ uj? ;zxko/ oEfj XtkfJ e?.
g?db nfws fpdko/ nfs fus e'g efo.
j' oEh rih jfB vko/ ;;sq nfBe gqjfo. 53.
u"gJh

;gskts fBqg pkb fBjko/. nfws e'g efo fpf;y gqjko/.

;:zdB ;fjs ;{s ;G xkJ/. ;?B ;fjs fwqs b'e gmkJ/. 54.
nto fBqgs sp jh T[fm XkJ/. pkX/ r'b ;kw[j/ nkJ/.
d;" fd;B eq[fXs jP? Y{e/. wko? wko peq s/ e{e/. 55.
d'jok

pho e/s[ pke' oEh fusq e/s[ ;[o r:kB.

Ssq e/s[ Ssqh nfwN fpeN e/s[ pbtkB. 56.

ufosq ' g kfynkB

189

d'jK gkf;UI Y'b ns Brko ti ns F;sq Bkb ;i j'J ;{ow ri.

fjofdnK ftu pj[s r[^; j' j' e bV ns eN eN e wod j'J ngZSoktK ~
toB

br.47.

gzi oki pkD ubk oj ;B ns r'b xo pzBQ e ;kjwD nk oj

;B. sd pfusq dJh B F;sqK dk gqjko ehsk ns fSD Go ftu ;ko wko
;[N.48.
pfusq dJh B gzi okfinK ~ wko fdZsk ns j'o th ;{ow u[D u[D e
;`xko fdZs. sd ;Zs oki j'o ub gJ i' :[ZX eoB ftu pj[s FeshFkbh
;B.49.
ekFh ns wrX d oki eq'fXs j'J ns nzr s pzr (pzrkb) d okfinK
B g?o rv bJ. fJ; s'I fJbktk e[fbzr d;
fsqrfs d; dk okik th nk gj[`funk.50.

dk

okik

th

s[o

fgnk

ns

ekw o{g dk okik nfws ;?Bk Bkb b? e nk frnk. fJBQK ;{ofwnK B

T[E fGnkBe :[ZX ehsk (fi; ~ ty e) ;{oi ns uzdqwk j?okB j' rJ ns
fJ` d o
jB

e` p D

br

frnk.51.

fes eN j'J nzr ns fes T[IrbhnK sVg ojhnK jB. fes ;{ow gJ
ns fes (T[BQK dhnK) NzrK sVg ojhnK jB. (T[j) ;{ow jm g{ote

:[ZX ftu bV oj jB ns frdV ns froMK wk; b? e ik ojhnK jB.52.

nfVb

oki e[wkoh B eq'fXs j' e ;{ofwnK ~ wko fdZsk. fi; ~ th wkoBk

ukfjnk, oE Gik e wko fdZsk. wB ftu pj[s eq'X eo e nDfrDs g?db
wko

fdZs.

F;sqK

nBe

gqjko

eo

oEK

ns

jkEhnK

tkfbnK

wko

fdZsk.53.
u"gJh

oki e[wkoh B ;ZsK okfinK ~ nkT[IfdnK tfynk. pj[s eq'fXs j' e T[BQK
T[s sho ubkJ. oEK ;ws
fwqs{-b'e ~ Gi fdZsk.54.

;kfonK

oEtkBK

wko

fdZsk

ns

;?Bk

;fjs

(sd T[gozs) j'o oki T[m e ub gJ ns M[zv pDk e (oki e[woh d)

;kjwD nkJ. d;K fdFktK s'I eq'fXs j' e Y[e gJ ns w{zj s'I @wko' wko'#
e{eD br.55.
d'jok

pho es[ oE tkbk pKek ;{owk ;h ns fusq es[ dtfsnK tork f;nkDk
;h. Ssq

es[

pjkd[o Ssqh ;h ns

fpeN es[

pj[s pbtkB ;h.56.

190

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fJzdq e/s[ T[gfJzdq X[i fus nfs e'g pYkfJ.

rhX e/s[ dkBt ;fjs sjk gj{`u/ nkfJ. 57.
;gs fBqgfs nk:[X Xo/ nfws ;?B b? ;kE.
XkfJ go/ BkfjB vo/ eY/ pYkoh jkE. 58.
u"gJh

;;sq ;zGkfo ;{owk XkJ/. i'o/ ;?B e[nfo fYr nkJ/.

nk:[X jkE pfusq Xo/. nfws ;[GN gqkBB fpB[ eo/. 59.
pho e/s[ e' w{zv T[skfo:'. fusq e/s[ efN s/ eN vkfo:'.
Ssq e/s[ Ssqh g[fB xk:'. fpeN e/s[ fwqs b'e gmk:'. 60.
d'jok

fJzdq e/s[ T[gfJzdq X[i d'B' jB/ fo;kfJ.

rhX e/s[ dkBt fd:? iwg[fo pj[fo gmkfJ. 61.
;?Bk ;sj{` fBqgB eh e'fg Goh nookfJ.
s/ pkbk sp jh dJ/ fwqs[ e/ b'e gmkfJ. 62.
;[ws e/s[ ;{ok pv' ;wo f;zx b? ;zr.
pqjw e/s[ b? db ubk T[wfv ubh iB[ rzr. 63.
skb e/s[ yNpeq X[i i'Xk j[s/ fp;/y.
;' :k go nkts GJ/ fe:? ekb e' G/y. 64.
u"gJh

dkBt rhX e/s[ e' Gqksk. eke e/s[ fsj{` b'e fpy:ksk.
eq{o e/s[ dkBt fJe Xk:'. bhB/ nfws d?s db nk:'. 65.
;t?:k

eke X[ik efo e'g sjh fSB nkfB gfo:' eotko fBeko/.
f;zx ;bk ;od{b f;bh w[y ;kb swkb jB/ nfj eko/.
;PkB f;qzrkb ;[oKse ;h; X[ik oE Bkr XokXo Gko/.
:" poy/ BG s/ joy/ fog[ nkfB d;' fdf; s/ GGeko/. 66.
d'jok

wk:k d?s g;kfo e? g[fB p'bk fJfw p?B.

i[X[ ;[:zpo ihfs s[fj b? i?j" fBi[ n?B. 67.

ufosq ' g kfynkB

191

fJzdq es[ ns T[gfJzdq X[i wB ftu pj[s eq'X tXk e ns rhX es[
dkBt ;fjs T[E nk gj[`u.57. ;^s oki F;sq XkoB eo e ns nfws ;?Bk
Bkb b? e N[N e g? rJ ns fpbe[b B vo. (T[BQK B) jZEK ftu sbtkoK
XkoB

ehshnK

j' J hnK

;B.58.

u"gJh

F;sqK ~ ;zGkb e ;{ow s[o gJ ns ;?Bk ;ik e oki e[wkoh d e'b nk

rJ. pfusq dJh B jZE ftu F;sq b? bJ ns pfj;kp ;{ofwnK ~ gqkDK s'I
fpBk

eo

fdZsk.59.

(oki e[wkoh B) pho es[ dk f;o eN fdZsk ns fusq es[ ~ be s'I tY

fdZsk. fco Ssq es[ Ssqh ~ wko fdZsk ns fpeN es[ ~ fwqs{-b'e tb Gi
fdZsk.60.
d'jok

fJzdq es[ ns T[gfJzdq X[i d'jK ~ eq'fXs j' e wko fdZsk ns fco
rhX es[ dkBt ~ :w b'e Gi fdZsk.61. ;ZsK okfinK dh ;?Bk eq'X Bkb
Go e noVk e g? rJh. T[; oki e[wkoh B sd ;G ~ fwqs{ b'e Gi
fdZsk.62.
;[ws es[ fJe tZvk ;{owk ;h. T[; B ;wo f;zx ~ Bkb b? e ns pqjw
es[ th nkgDk db b? e fJzi ub wkB' rzrk T[wv gJh j't.63. skb es[
ns yNpeq X[i (d') ftFF :'X ;B. T[j ekb o{g j' e fJ; (e[wkoh) T[s nk
gJ.64.
u"gJh

es[

rhX es[ dkBt dk Gok eke es[ fszBK b'eK ftu gqf;ZX ;h. fJe eq{o
BK dk dkBt nkgD Bkb pfj;kp db b? e nkfrnk.65.

;t?:k

eke X[i eq'X eo e T[; tb sbtko fyu e nk frnk. (T[; B) Fo,

fFbk, Fkod{b, sho tor w{zj tkbk, ;kb ns swkb tor ns ekb ;Zg
tor wko fdZs. e[^s, frdV, d?Is (@;[oKse#), f;o, X[ik, oE, Bkr ns t^v
Gko gjkVnkekF s'I toQ oj ;B ns t?oh y[F j' e febekohnK wkod j'J
u"jK

fdFktK

s'I

nk

rJ

;B.66.

d'jok

d?Is wk:kth Fesh dk gq;ko eo e fco fJ; soQK p'fbnk fe :[ZX d

;[nzpo ftu fiZs e

(w?I) s?~ nkgD

xo b?

iktKrk.67.

192

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;t?:k

oki ;[sk efo e'g fsjh fSB ;kw[fj jP? jfE:ko rj/.
pbtkB ewkB e' skfB jB/ efp okw GB? fus w? i[ uj/.
;o ;{o dfJzsB e/ sB w? fJj Gkfs br/ Bfj iks ej/.
wB' fJzdq e/ pkr n;'e fpy? c[btkfoB e/ cb c{b oj/. 68.
ekfY feqgkB wjk e[fg e? GN e{fd go/ ;odko eo'o/.
pkb jB/ pbtkB xB/ fJe ckf;B ;" rfj e? MeM'o/.
;ki go/ ej{` ski fro/ rioki fro/ fSs g? f;o s'o/.
b[N/ oEh oE c{N/ ej{` fpB[ ;Pko fco? fjBBkts x'o/. 69.
u"gJh

i/ GN nfws e'g efo XkJ/. s/ fpB[ sB jP? ;[or f;XkJ/.

uNgN fpeN gbfN i/ bo/. efN efN wo/ pozrfBB po/. 70.
i/ GN fpw[ykjt jP? w{J/. fJs e/ GJ/ B T[s e/ j{J/.
rofi gqkB phoB fiB dJ/. d? d[zdGh ;Por iB[ rJ/. 71.
d'jok

fiB fJ;fsqB ifo nrfB w? gqkB nkgB/ dhB.

Mrfo po`rfBB s/ sjk ShfB gfsB ej bhB. 72.
u"gJh

n?;/ pkb pho pj[ wko/. ;[wfs f;zx nkfde jfB vko/.
;wo ;?B okik g[fB j:'. skb e/s[ fwqs b'e gm:'. 73.
pqjw e/s[ ej g[fB jfB dhB'. ekofse/: X[i e'/ pX ehB'.
eq{o e/s[ dkBt sp Xk:'. s[wb i[X fsj m"o wuk:'. 74.
e"b e/s[ dkBt T[fm Xk:'. ewm e/s[ fus nfXe fo;k:'.
e/s[ T[b{e ubk db b? e?. e[fsf;s e/s[ eq'X sB s? e?. 75.
e"b e/s[ fsq: sp? ;zxkok. e[fsf;s e/s[ wko jh vkok.
eSg e/s[ rdk rfj xk:'. e/s[ b{e fwqs b'e gmk:'. 76.

ufosq ' g kfynkB

193

;t?:k

oki e[wkoh jZE ftu jfEnko geV e T[; tb ;kjwD j' rJh. eth
okw efjzd jB fe (oki e[wkoh B) w}p{s ewkB fyu e fi; ~ ukfjnk wko
fdZsk. ;{ofwnK ns d?IsK d sB ftu sho fJ; soQK br, fiBQK dk toDB
BjhI ehsk ik ;edk. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' fJzdo d nF'e pkra dhnK
c[ btkVhnK ftu c[ b ns cb br j' D.68.
feqgkBK eY e ns eq'fXs j' e eq'VK ;?fBeK d ;odko :[ZX ftu e[d
gJ. (T[;) oki e[wkoh B fJe cK; Bkb pj[s ;ko pbtkB ;{ow geV e
M`M'V fdZs. fes ;ki gJ jB, fes ski fvr gJ jB, fes jkEh Xosh T[s
fvr j'J f;o SNgNk oj jB. fes oEK tkb b[VQe gJ jB, fes oE N[ZN
gJ jB ns fes fpBk ;tkoK d x'V fjDed fcod jB.69.
u"gJh

fisB th ;{ow pj[s nfXe eq'X eo e nkJ ;B, T[j ;ko sB-jhB j'
e ;tor ~ f;Xko rJ. i' eVhnb :'X ibdh Bkb gbN e bV, T[j eN
eN e wko rJ ns ngZSoktK B to bJ.70.
i' :'X :[ZX-G|wh ftu pw[y j' e wo rJ, T[j B fJE'I d oj ns B jh
T[E'I (gob'e) d. fiBQK B ri ti e ;{ofwnK tKr gqkD d fdZs, T[j wkB'
X"I;

tik e

;tor ~ ub

rJ.71.

d'jok

fiBQK fJ;sohnK B nZr ftu ;V e (noEks ;sh j' e) nkgD gqkD

fdZs jB, T[BQK B T_E ngZSoktK Bkb MrV e nkgD gsh y'j bJ jB.72.
u"gJh

fJ; soQK (T[;) oki e[wkoh B pj[s ;ko ;{ow wko fdZs ns ;[wfs
f;zx nkfde th wko fdZs. fco ;wo ;?B oki ~ wkfonk ns skb es[ ~
fwq s { - b' e ftu G f ink.73.
fco (T[; B) pqjw es[ d gqkD jo bJ ns ekofse: X[i dk pX eo
fdZsk. sd eqo
fdZsk.74.

es[

d?Is

nk

gj[`funk

ns

T[;

EK

xw;kB

:[ZX

wuk

(fco) e"b es[ d?Is T[m e nk frnk ns ewm es[ (nkgD) wB ftu
pj[s eq'XtkB j'fJnk. (fco) T[b{e es[ db b? e ufbnk ns e[fsf;s es[
eq'fXs

j'

(s[fonk).75.

e"b es[ ~ fJ;soh (oki e[wkoh) B sd wko fdZsk ns e[fsf;s es[ ~

th wko fdZsk. (fco) eSg es[ rdk b? e wkfonk ns b{e es[ ~ fwqs{-b'e
tb

G i

fdZ s k.76.

194

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ik sB pkb rdk eh wko?. J/e? xkfJ u"fE f;o vko?.

ik e/sfe wko sB pkBk. eo? pho iwg[oh g:kBk. 77.
d'jok

sk e' i[X[ fpb'fe efo etB ;[GN mjokfJ.

i' ;w[j? nkts G:k iwg[o fd:k gmkfJ. 78.
;t?:k

e'g nB/e Go/ nwokodB nkfB go? eotkfo T[xko/.

gfN; b'jjEh go;/ nfwsk:[X b? efo e'g gqjko/.
Bkfo ;zGkfo jE:ko ;[okfo jekfo jB/ Bfj iks fpuko/.
y/fb p;zs pv/ fybtko wB' wd ukfy fro/ wstko/. 79.
d'jok

j? r? oEh pkih xB/ i'Xk jB/ nB/e.

ihfs ;[:zpo oB ojh G{gfs puk B J/e. 80.
pkiB eh pkih goh pkiB pi/ nB/e.
fpf;y pj[s po;/ sjk puk B pkih J/e. 81.
u"gJh

d?s dJ/ iw Xkw gmkJh. pkoh ;[GN f;zx eh nkJh.

fsj fsq: ejk nkfJ s[w bo'. e? np jkfo wkB w[fj po'. 82.
;[GN f;zx ip :" ;[fB gk:'. nfXe fus w? e'g pYk:'.
w? ek i[X fsq:k s/ vfoj'. :k e' sqk; wkfB :j pfoj'. 83.
ej{` wfs r?to roikjh. ej{` gkyo/ j? fjIjBkjh.
;;sq etu ;{ok ej{` e;?. i[frB o[fXo ygo Go j;?. 84.
;t?:k

;qh ;[GN/; pv' db[ b? T[wfv:' rfj e? efo nk:[X pke/.

pho jmh etuh yVrh go;h; GJh ;odko fB;ke/.
J/e No/ fJe nkB no/ fJe i{fM fro/ fpqD ykfJ fsq:k e/.
Sko uVkfJ e? nzr wbzr oj/ wB" ;'fJ fg:/ fpi:k e/. 85.

ufosq ' g kfynkB

195

fi; d Foho T[s oki e[wkoh rdk dk tko eodh, fJe' ;N Bkb (T[;
dk) f;o cj fdzdh. fesfBnK jh ;{ofwnK d FohoK ftu sho wko e T[BQK ~
iwg[ o h

G i

fdZ s k.77.

d'jok

T[; d :[ZX ~ ty e fejVk ;{owk fNe ;edk ;h. i' th ;kjwD nk

frnk, T[; ~ :wg[o ftu Gi fdZsk.78.
;t?:k

dtfsnK

nBe

t?oh

(d?Is)

eq'fXs

j'

sbtkoK

eY

nk

gJ.

gNhnK, b'j-jEhnK ns go; ns j'o pjs[ ;ko F;sq b? e eq'X eo e nk

gJ. T[; oki e[wkoh B jfEnko b? e dtfsnK d t?ohnK ~ bbeko e wko
fdZsk, fiBQK dh frDsh jh BjhI ehsh ik ;edh. (T[j fJ; soQK fvr gJ) wkB'
ckr yv e ns Fokp gh e wstkb fvr gJ j'D.79.
d'jok

x'fVnK, jkEhnK, oEK tkfbnK (ns T_BQK Bkb i[s j'J) x'fVnK s pj[s
;ko :'fXnK ~ wko fdZsk. (T[j oki e[wkoh) ;[nzpo fis e izr d w?dkB
ftu ofj rJh ns e'Jh th okik (pkeh) B pfunk.80. x'fVnK dh pk}h br
rJh ns nBe soQK d tki ti. T[E pj[s ;ko pkD ub ns fJe th x'Vk
B

pfunk.81.

u"gJh

(id'I) d?IsK ~ :w b'e Gi fdZsk, (sd'I) ;[GN f;zx dh tkoh nk rJh.

T[; ~ oki e[wkoh B fejk iK sK wo Bkb bV' iK jko wzB e wo Bkb
ftnkj

eo' . 82.

id ;[GN f;zx B fJ; soQK ;[fDnk sK wB ftu pj[s eq'X tXkfJnk. eh

w?I fJ;soh Bkb :[ZX eoB'I vodk jK ns fJ; dk vo wzB e fJ; ~ to
btK.83.
eJhnK (;{ofwnK B) w;s jkEhnK ~ roikfJnk ns eJhnK B (x'fVnK
T[s) ekmhnK gk e (T[BQK ~) fjDekfJnk. fes ;{ow F;sq ns etu e; oj
;B ns (fes) i'rDK bj{ d yZgo Go e j; ojhnK ;B.84.
;t?:k

;[GN f;zx jZE ftu ;[zdo F;sq b? e ns pj[s tZvk db b? e T[wv

fgnk. T[; dh ;?Bk ftu jmh, etuXkoh, yVrXkoh ns e[jkfVnK tkb (;G
dh) fBFk eok dD tkb ;B. e'Jh Nb iKdk ;h, fJe nk e nV iKdk ;h ns
e'Jh oki e[wkoh s'I }yw yk e i{M e fvr g?Idk ;h, wkB' Foho T[s ftG{sh
wb e wbzr b'e Gzr gh e ;[^s gJ j'D.85.

196

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

n?;' pho y/s sj gfo:'. J/e ;[GN ihts B T[pfo:'.

d; jiko wks/ ri wko/. ph; jiko po pki fpdko/. 86.
sh; n?s g?db ej wkfo:'. s/fJ; bS oE jfB vkfo:'.
dPkd;

bS

oEh

nfs

wkfo;.

wjkoEh

nBrBs

;zxkof;.87.

d'jok

;[GN f;zx sBjk puk ;kEh ojk B J/e.

j? r? oE pkih xB/ oE efN rJ/ nB/e. 88.
u"gJh

d[zd i[X fsq: gfsj wuk:'. fBoyB fdfB; fBf;; oB nk:'.

pqjwk uV/ jz; go nkJ/. gzu pdB j{` sjk ;[jkJ/. 89.
fsq: e'wb fg: pkB gqjko?. fi: s/ skfj wkfo Bfj vko?.
br/ fpf;y e/ fiB gfs wo?. w[fj g?mp gkte wfj go?. 90.
uko gjo fBi gfs ;' boh. d[j{`nB fpf;y fpq;fN pj[ eoh.
sp b' ;{o n;s jP? r:'. gqkuh fd;k uzdq gqrN:'. 91.
d'jok

jekjeh nkjt G:' ofj:' ;[GN e'T{ Bkfj.

i[X eos nfs Ees G/ ojs GJ/ oB wkfj. 92.
u"gJh

br/ fpqBB e/ xkfJb GJ/. nfs bfo nfXe ;qws jP? rJ/.
nkjt fpy? fro/ fp;zGkoh. eo s/ feBj{` feqgkB B vkoh. 93.
d'jok

gq/s Bufj i[rfB j;fj izp[e rhX fcokfj.

fBf; f;roh w[ofSs oj/ d[j[` ojh ;[fX Bkfj. 94.
gqkuh fdf; oft gqrfN:k GJh uzdq eh jkB.
g[fB gfs fsq: oB e' T[m/ nfXe e'g wB mkfB. 95.
u"gJh

nkm ikw d'T{ T[fm efo bo/. N{es sB[sqkDB e/ Mo/.

nfXe bokJh d[j{` wuJh. nE:' ;{o o?B jP? rJh. 96.

ufosq ' g kfynkB

197

u"gJh

T[E

nfijk

seVk

:[ZX

j'fJnk

ns

fJe

th

;{owk

ihT_Idk

pfunk.

d; j}ko w;s jkEh wko rJ ns thj j}ko ;[zdo x'V wko fdZs rJ.86.
fszB by (shj+d; j}ko) g?dbK ~ wko fdZsk ns sJh by oE BFN eo
fdZs. pkoQK by nfs (fteN) oEK tkb ns nDfrDs wjk oEh wko fdZs.87.
d'jok

fJebk (@sBjk#) ;[GN f;zx pfunk, (T[; dk) fJe th ;kEh B fojk.
jkEh, x'V, oE ns oEK Bkb i[s pj[s x'V eN e fvr gJ ;B.88.
u"gJh

T[;

fJ;soh

(oki

e[wkoh)

gsh

Bkb

d[nzd

:[ZX

wukfJnk

fi;

tyD bJh ;{oi ns uzdqwk th :[ZX-G{wh ftu nkJ. pqjwk jz; T[s uVQ e
nkfJnk. gzi w{zjK tkbk fFt th T[E nkfJnk.89.
fJ;soh B gqhsw ~ e'wb pkD wko feT[Ife T[; ~ ikB s'I wkoBk BjhI
ukj[zdh ;h. (vodh ;h fe) fes pkD brD Bkb gsh wo B ikJ ns w?~
nZ r

ftu

tVBk

gt . 90.

(T[j) uko gfjo

poyk ehsh. sd se

se nkgD gsh Bkb bVh. d'jK B pkDK dh pj[s

;{ o i v[ p frnk ns g{ o p tb' I uz d q w k gq r N j'

frnk.91.
d'jok

tzrko tzrko e :[ZX j'fJnk ns e'Jh th ;{owk ihT[Idk B pfunk. :[ZX

eo e pj[s Ee rJ ns :[ZX-G{wh ftu jh bzp g? rJ.92.
u"gJh

T[j }]wK d brD Bkb xkfJb j' rJ ns pj[s nfXe bVkJh eo e

Ee rJ. (d'tI) :[ZX-G{wh ftu p;[X j' e fvr gJ, go jZE ftu'I fe; B th
feqgkB

Svh.93.

d'jok

gqs Bu oj ;B, i'rDK j; ojhnK ;B ns frdV ns froMK fco

ojhnK ;B. T[j d'tI ;koh oks pj'F oj ns e'Jh ;[X B ojh.94. g{op
fdFk ftu ;{oi gqrN j'fJnk ns uzdqwk fSg frnk. fco gsh ns fJ;soh
wB ftu pj[s eq'X tXk e :[ZX eoB bJh T[m.95.
u"gJh

d'tI T[m e nZm gfjo se bV. etuK B N'N N'N j' e MV rJ. d'jK
B

pj[s

bVkJh

ehsh.

;{oi

v[p

frnk

ns

oks

j'

rJh.96.

198

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ukfo pki fpf;yB fsq: wko/. oE e/ ekfN d'T{ ue vko/.

BkE X[ik efN G{fw frokJh. ;{fs fd:k iwb'e gmkJh. 97.
;[GN f;zx ej g[fB ;o wkfo:'. w{ofSs efo fgqEth go vkfo:'.
fpB[ ;[fX GJ skfj by bhB'. nkg[ p/fy fsj fsq: e' ehB'. 98.
oE s/ T[sfo pkfo b? nkJh. ekB bkr efo pks ;[BkJh.
;[B' BkE w? fsq: fsjkoh. s[w e' i' gqkBB s/ g:koh. 99.
d'jok

ib ;hu/ ikrfs G:' nfs sB bkr/ xkfJ.

Gb' p[o' yb nyb e' eS{ B uhBk ikfJ. 100.
u"gJh

fsq: e' Bkw ip? ;[fB gk:'. x{ws xk:b puB ;[Bk:'.
XzB: XzB: efo eoh pvkJh. fej fBfws fJj mk s{ nkJh. 101.
d'jok

;[B[ okik w? bki sfi :k s/ gj[`uh nkfJ.

fi: s/ fBofy fbnkfJ j" wo/ po"rh ikfJ. 102.
fBqg xk:b x{ws fdqrB w{zfd puB fJfw ehB.
wB pkSs po[ wkfr:? w? fsq: s[w po dhB. 103.
u"gJh

ip w? s[fj ihts fby b:'. iB[ fpfX B:' iBw s[fj d:'.
sk s/ fjqd? ;ze Bfj Xfo:?. pj[fo p:kj w' ;" np efo:?. 104.
i' fsq: ejk tj? gfs wkB:'. G/d nG/d eS[ d[fys B ikB:'.
uewe Mkfo nkfr sj ikoh. ukfo Gtko? bJh g:koh. 105.
g[fB pfusq d/ n?; T[uko". ;[B' BkE s[w puB jwko".
fsqgoKse nfo nfs w[fj G:'. s[w fpB[ w'fj nfXe d[y d:'. 106.
s[os[ BkE jw ;' T[fm ow'. ;G ngokX jwko' Sw'.
sp okik fsj ;kE fpjkfo:'. fsq: e' skg d{fo efo vkfo:'. 107.

ufosq ' g kfynkB

199

fJ;soh B pkDK Bkb uko x'V wko fdZs ns oE d d'tI ue (gjhJ)

eN fdZs. gsh d M`v ~ eN e Xosh T[s ;[N fdZsk ns oEtkB ~ :w b'e
ftu

Gi

fdZsk.97.

fco ;[GN f;zx ~ sho wkfonk ns (T[; ~) pj'F eo e Xosh T[s

;[N fdZsk. id'I T[; ~ pj'F j'fJnk tfynk sK T[; B nkg fJ;soh dk o{g
XkoB

ehsk.98.
oE s'I T[so e gkDh b? nkJh ns ezBK d BV j' e fejk j BkE!

;[D', w?I s[jkvh gsBh jK. s[jk~ i' gqkDK s'I fgnkoh j?.99.
d'jok

ib fSVeD Bkb (T[j) ikr fgnk. T[; d Foho T[s pj[s }]w br
j'J ;B. T[; ~ wkV u`r, d[FN ns ;iB dh e'Jh gSkD B ojh.100.
u"gJh

id'I fJ;soh dk Bkw ;[fDnk sK xkfJb ;[GN f;zx B x[zwd j'fJnkK p'b
;[DkfJnk XzB XzB eo e T[; dh tfvnkJh ehsh (ns g[fSnk-) fe; bJh
s{` fJE nkJh j?I.101.
d'jok

j okiB! ;[D', w?I bki Sv e fJ; EK s nk gj[`uh jK (ns ty ojh jK

fe) i s[jk~ ihT[Idk tfynk sK b? nktKrh ns i wo rJ (sK) ik e to
btKrh.102. xkfJb oki B x[zw e ns nZyK pzd eo e fJ; soQK fejk j
fJ;soh! wB fJfSs to wzr b?, w?I s?~ (T_jh) to fdnKrk.103.
u"gJh

id w?I s[jk~ ihT[Idk ty fbnk, (sK ;wfMnk fe) ftXksk B s[jk~ BtK
iBw fdZsk j?. fJ; bJh wB ftu Fzek B Xo' ns wo Bkb fco ftnkj eo
bt'.104.
i' fJ;soh B fejk, T_jh gsh B wzB fbnk ns d[yh j'J B Gd ns
nGd e[M th B ;wfMnk. T[E uewe gZEo orV e nZr ibkJh ns fgnkoh
Bkb uko co b bJ.105.
fco pfusq dJh B fJ; soQK fejk j BkE! s[;hI woh rZb ;[D'. ekw
dt (@fsqg[oKse nfo#) B w?~ pj[s (gqGkfts) ehsk j'fJnk j? ns (fJ; B)
s[jkv fpBk w?~ pj[s d[y fdZsk j?.106.
j BkE! (s[;hI) s[os T[m e wo Bkb owD eo' ns wo ;ko ngokX
fywk eo fdU. sd oki B T[; Bkb ;`:'r ehsk ns fJ;soh (oki e[wkoh)
dk (;kok) d[y d{o eo fdZsk.107.

200

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

bgfN bgfN okik ow:' fuwfN fuwfN rJh sqh:.

fpeN ;[ d[y MNgN eN/ nfXe pYk ;[y ih:. 108.
u"gJh

gfs ofs efo oE b:' uVkJh. pfo:' gqks d[zdGh pikJh.

;G okiB e' db pb jok. nkgB ;[GN f;zx gfs eok. 109.
d'jok

s[wb i[X[ fsj fsq: eok ;G okiB e' xkfJ.

;[GN f;zx e' gfs eok i? d[zdGh pikfJ.110.
j? r? oE pkih jB/ ShB fBqgB pb ehB.
;wo ;[:zpo ihfs efo ;[GN f;zx gfs bhB. 111.
u"gJh

dkBftzdq fgqEth; ;zxko/. j? r? oE g?db dfb vko/.

fe;{ pho e' G? B Xos Gh. ;[GN f;zx ej ihs pos Gh. 112. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ pktB' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 52. 991. nci{`.

u"gJh

okBh J/e mto fJe oj?. fpi? e[nfo sk e' ir ej?.

pv/ oki eh d[fjsk ;'j?. ik ;w nto B d{;o e' j?. 1.
fsB ;[zdo fJe g[oy fBjkok. ekw pkB sk e/ sB wkok.
fBofy ;iB eh Sfp T[oMkJh. gm? ;juoh b:' p[bkJh. 2.
ekw e/b fsj ;zr ewk:'. Gkfs Gkfs ;' ro/ brk:'.
okfsq d' gjo phs/ ;'J/. fus e/ d[j{` ;eb d[y y'J/. 3.
;'ts T[m? pj[fo ofs wkB?. ojh o?fB ip xoh gSkB?.
nkg[ u/fo:fj ikfJ irkt?. fsj ;zr d? T[fj Xkw gmkt?.4.
fJj fpfX ;' fsj o'i p[bkt?. nzs okfsq e/ Xkw gmkt?.
bgfN bgfN sk ;' ofs wkB?. G/d n"o e'T{ g[oy B ikB?. 5.

ufosq ' g kfynkB

201

d'jok

oki B fbgN fbgN e owD ehsk ns fJ;soh B fuwN fuwN e

(osh-eqhVk) ehsh. T[; d fteN d[y MNgN eN rJ ns wB ftu ;[y pj[s
tX

frnk.108.

u"gJh

gsh B osh-eb eo e (oki e[wkoh) ~ oE T[s uVQk fbnk ns ;to

tb X"I;k tik e ftnkj eo fbnk. (oki e[wkoh B) ;kfonK okfinK ~ fwX
fdZsk ns ;[GN f;zx ~ nkgDk gsh pDk fbnk.109.
d'jok

T[; fJ;soh (oki e[wkoh) B xw;kB :[ZX eo e ;kfonK okfinK ~ wko

fdZsk ns i? dk Brkok tik e ;[GN f;zx ~ (nkgDk) gsh pDk fbnk.110.
x'V, jkEh, oE (ns oEK Bkb i[s) x'V nkfd BFN eo fdZs ns okfinK dk
pb ew}'o eo fdZsk. :[ZX o{g ;[nzpo fis e ;[GN f;zx ~ nkgDk gsh pDk
fbnk.111.
u"gJh

d?sK d okfinK ns Xosh d okfinK ~ wko fdZsk ns jkEh, x'V, oE

ns g?db dbK ~ w;b fdZsk. (T[j) fe; ;{ow dk G? BjhI wzBdh ;h. ;[GN
f;zx

fis

T[;

Bkb

ftnkj

ehsk.112.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 52tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 52. 991. ubdk.

u"gJh

fJe EK fJe okDh ofjzdh ;h. T[; ~ irs ftu fti? e[nfo eo e
ikfDnk iKdk ;h. (T[j) t^v oki dh Xh ;h. T_; tork j'o e'Jh d{ik BjhI
;h.1.
T[; B fJe ;[zdo g[oF ~ tfynk. ekw dt B T[; d sB ftu pkD
wkfonk.

(T[;)

;iB

(fwso)

dh

;[zdosk

ty

(T[;

Bkb)

T[bM

rJh

ns dk;h ~ Gi e (T[; ~) p[bk fbnk.2.

T[;

Bkb

ekw-eqhVk

ehsh

ns

GKs

GKs

Bkb

rb

brkfJnk.

oks

d' gfjo phsD s ;[^s ns d'jK B wB s'I ;ko d[y G[bk fdZs.3.
;"I e T[mD s'I pkd fco ;`:'r ehsk. id'I oks fJe xVh ofj rJh ;wMh, sK
(T[; B) nkg ik e dk;h ~ irkfJnk ns T[; d Bkb T[; (:ko) ~ xo Gi
fdZsk.4.
fJ; soQK Bkb T[; ~ o'} p[bkT[Idh ;h ns gqGks tb xo ~ Gi fdzdh
;h. T[; Bkb fbgN fbgN e osh wBkT[Idh ;h. fJ; Gd ~ e'Jh j'o ftnesh
BjhI

ikDdk

;h.5.

202

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

J/e fdt; fsj fb:k p[bkJh. ekw e/b efo d:' T[mkJh.
u/oh ej fBzdqk nfs GJh. ;'fJ ojh fsj ;zr B rJh. 6.
u/oh fpBk iko j{` Xk:'. u"eh j[sh sjk ufb nk:'.
sk e' ekb gj{`u:' nkJh. fsB w{oy eS[ pks B gkJh. 7.
d'jok

e' j? o/ s? ej ubk j:k nk:' fej eki.

:j fsj pks B ;fj ;e:' ubk s[os[ d? Gki. 8.
fsB? jNkt? iPkp d? u/oh j[sh B ;kE.
XkfJ go/ s/ u'o efj rfj bhBk fsj jkE. 9.
u"gJh

ubh ypo okBh gfj nkJh. p?mh ejk ekb eh ykJh.

s[wo' whs u'o efo rfj:'. ;Gj{` G/d s[jko' bfj:'. 10.
okBh jkE jkE ;" wkfo:'. e/; g/; ;' i{N T[gkfo:'.
ik fdB fg: g:ko/ fpS[okjh. sk ;w d[y ir d{;o Bkjh. 11.
d'jok

b'e bki e/ sqk; s/ skfj B ;eh pukfJ.

whs gqhs sfi e? jBk ;s[dqt d:' pjkfJ. 12.
u"gJh

efj:' fe :j fBqg pX ej nk:'. fJj g{Sj[ s[fj etB gmk:'.

wkfo s[os[ sfj Bdh pjk:'.

G/d d{;o/ g[oy B gk:'. 13. 1.

fJfs ;qh ufosq' gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ fsqgB' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 53. 1004. nci{`.

d'jok

wzsqh eEk ;skfJ;h d[fs: ejh fBqg ;zr.

;[ efp okw n"o? ubh sp jh eEk gq;zr .1.
fsqfs:k wzsqh :" ejh ;[Bj[ eEk ww BkE.
fJ;sqh ej ufosq fJe ej' s[jko/ ;kE. 2.

ufosq ' g kfynkB

203

fJe fdB (T[; B) T[; (fwso) ~ p[bk fbnk ns ekw-eqhVk eo e

T[mk fdZsk. dk;h ~ pj[s BhIdo nk rJh, (fJ; bJh) ;[Zsh ojh ns T[; d
Bkb

rJh.6.

fwso dk;h s'I fpBk jh ubk frnk ns T[E nk gj[`funk fiE (gfjodkoK
dh) u"eh ;h. T[; dk ekb nk gj[`funk ;h, (go) T[; w{oy B fJ; Gd ~ B
;wfMnk.7.
d'jok

(gfjodkoK B T[; ~ g[fSnk-) UJ ! s{` e"D j?I, feE ufbnk j?I, fJE
ezw bJh nkfJnk ;?I< fJj rZb T[j ;fj B ;fenk (Gkt ;wM B

fe;

;fenk) ns s[os Gi fgnk.8. T[BQK ~ itkp d e jNkT[Idh, go dk;h Bkb

BjhI ;h. T[j (gfjodko) u'o efj e (T[; d) fgS Gi gJ ns T[; ~ jZE
Bkb

geV

fbnk.9.

u"gJh

(fJ; xNBk dh) ]po okDh se gj[`uh. (dk;h B fejk-) j ekb dhJ
wkohJ! (s{` fJE) feT_I p?mh j?I. so fwso ~ (gfjodkoK B) u'o ;wM e geV
fbnk j? ns ;G B sok Gd gk fbnk j?.10.
okDh B jZE T[s jZE wkfonk ns wZ&E d tkbK dk i{Vk g[N ;[fNnk.
fi; fdB fgnkok gqhsw ftSVdk j?, T[; tork ;z;ko ftu j'o e'Jh d[y BjhI
j[zdk.11.
d'jok

b'e-bki d vo s'I T[; ~ puk B ;eh. fwso d gqw ~ fsnkr e T[;

~

wko

fdZsk

ns

;sb[i

Bdh

ftu

o'VQ

fdZsk.12.

u"gJh

(okDh B fJj rZb X[`wk fdZsh) fe fJj oki ~ esb eoB nkfJnk ;h.
fJ; ~ g[S' fe fJ; ~ fe; B Gfink ;h< T[; ~ s[os wko e Bdh ftu tjk
fdZsk. fJ; dk Gd e'Jh j'o ftnesh gqkgs BjhI eo ;fenk.13.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh-G{g ;ztkd d 53tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 53. 1004. ubdk.

d'jok

wzsqh B oki ~ ;skJh d{Dh (54thI) eEk ;[DkJh. eth okw (efjzd jB)
T[; tb j'o eEk dk gq;zr ub fgnk.1. shi wzsqh B fJ; soQK fejk j wo
;[nkwh! ;[D', w?I s[jk~ fJe fJ;soh dk ufosq ;[DkT[Idk jK.2.

204

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

uKGk ikN jwko/ oj?. ikfs ikN sk eh ir ej?.

eKXb sk eh fsq: ;" ojJh. pkb wsh ej ;[ eS[ B ejJh. 3.
d'jok

J/e uS[ sk e/ oj? w[y e[o{g e/ ;kE.

pkb wsh e' GkyJh fpjf; nkg[ e' BkE[. 4.
u"gJh

o?fB GJh eKXb sj nkts. b? iKx? d'T{ G'r ewkts.

eS[e ikfr ip gkt v[bkt?. fdqr go jkE okfy fsq: ikt?. 5.
jkE Xo/ oiBh iV ikB?. ;'fJ oj? Bfj eS{ pykB?.
fJe fdB fBofy iko e' Xk:'. J/e uS[ nfs e'g irk:'. 6.
d'jok

ekfY feqgkB gj{`fu:' sp? s[os jh iko.

Gfo w{zmh eo o/s eh r:' nkfy w? vkfo. 7.
nzX G:' p?m' ofj:' r:' iko sp Gki.
J/e uS[ eh pks ;[fB ohfM oj/ wjkoki. 8. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ u"gB' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 54. 1012. nci{`.

u"gJh

T[so d/; okt fJe Gko'. ;{oi pz; wkM T[fi:ko'.

o{g wsh sk eh po Bkoh. iB[e uhfo uzdqwk fBekoh. 1.
tj fsq: J/e Bhu ;' oj?. nfXe fBzd sk eh ir ej?.
fJj fposks fBqgfs ip ;[B:'. nfXe e'g efo w;se X[B:'. 2.
fsq: eh bkr fBqgs j{` eoh. pks? eos fdq;fN wfj goh.
sk fdB s/ sk ;" fjs s:kfr:'. nto fsq:B e/ o; nB[okfr:'. 3.
nto fsq:B ;" gqhfs brkJh. sk fsq: ;" fd: B/j G[bkJh.
sk e/ Xkw fBs: ufb nkt?. gqhfs mkfB Bfj e/b ewkt?. 4.

ufosq ' g kfynkB

205

u"gJh

(fJe) uKGk iZN ;kv ofjzdk ;h. T[; ~ ;ko iN ikfs dk efjzd ;B.
eKXb (BK dk ftnesh) T[; dh fJ;soh e'b
(fJ;soh ~ T[j iZN) e[M BjhI efjzdk ;h.3.

ofjzdk

;h,

(go)

pkb

wsh

d'jok

T[; (iZN) d e[o{g w[y T[s fJe nZy jh ;h. pkb wsh ~ j; e (T_j)
nkgD nkg ~ (T[; dk) ;[nkwh efjzdk ;h.4.
u"gJh

oks g?D s eKXb T[E nk iKdk ns (pkb wsh dhnK) d'jK izxK ~
geV e G'r ewkT[Idk. id'I (gsh) ikr e e[M g?o fjbKdk sK fJ;soh T[;
dh nZy T[s jZE Xo fdzdh.5.
T[; d jZE oyD eo e T[j w{oy oks (@oiBh#) jh ;wMdk ns fpBk
e[M ej ;[Zsk ofjzdk. fJe fdB (T[; B fJ;soh d) :ko ~ iKfdnK tfynk
sK (T[;) fJe nZy tkb (ekD) ~ pj[s r[Z;k nkfJnk.6.
d'jok

(T[j) T[; tb feqgkB eY e gj[zu frnk, sd s[os jh :ko os dh

w[m Go e T[; dh nZy ftu gk e ubk frnk.7. T[j nzBk j' e p?m fojk
ns sd :ko Gi frnk. fJe nZy tkb (ekD) dh rZb ;[D e okik pj[s
gq ; z B

j' f Jnk.8.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh-G{g ;ztkd d 54tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 54. 1012. ubdk.

u"gJh

T_so d; ftu fJe tZvk okik ofjzdk ;h i' ;{oi pz; ftu pj[s T[xfVnk
j'fJnk ;h. o{g wsh T[; dh ;[zdo Bkoh ;h wkB' uzdqwk ~ uho e eYh j't.1.
T[j fJ;soh fJe Bhu Bkb brh j'Jh ;h. (fJ; eo e) irs T[; dh
pj[s fBzfdnk eodk ;h. fJj fpqsKs id'I oki B ;[fDnk, (sK T[; B) pj[s
eq'X eo e f;o fjbkfJnk.2.
oki B fJ;soh dh N'j (@bkr#) bJh ns (T[j) rZbK eodh fdykJh
fdZsh. T[; fdB s'I (oki B) T[; Bkb gqw eoBk Sv fdZsk ns j'oBK fJ;sohnK
Bkb

gqw

eoB

(T[; oki

br

frnk.3.

B) j'oBK fJ;sohnK Bkb gqhs brk bJh ns

fJ; fJ;soh

Bkb gqw eoBk G[bk fdZsk. T[; d xo fBZs ub e nkT[Idk, gozs{ T[; Bkb
gqw

g{ote

osh-eqhVk

eodk.4.

206

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

ukfo gjo oiBh fsq:fj ows j[s' ;[y gkfJ.

o'; G:' ip s/ fjqd? xoh B G'rk ikfJ. 5.
u"gJh

ip okik g{ik ej ikt?. sp tj[ ;w" iko fsq: gkt?.

fwfb pks? d'T{ :" eojh. fBqg eh ekfB eS{ Bfj Xojh. 6.
;kw[fj skfj j[s' dotki'. bkfr ojk GhsB ;" oki'.
ip fJj Gkfs iko ;[fB gk:'. Gkfi r:' B ;e:' mjok:'. 7.
d'jok

fBofy e'g fdqr okfJ e/ Bhu s[os[ r:' Gki.

Gkfs nB/e wBkfJ:' sT{ B fcok fBbki. 8.
u"gJh

fsj fjs Bkfo isB pj[ ehB/. pj[s[ o[gJ/ yofu ej dhB/.
e'fN eo/ J/e' Bfj G:'. fsj gfs vkfo fjqd? s/ d:'. 9.
ip tj[ pks fBqgfs fus nkt?. ;`fe oj? Bfj G'r ewkt?.
:j ;G G/d fJe Bkoh ikB?. bis BkE ;" eS[ B pykB?. 10.
d'jok

sp oki/ n?;/ ejk :k fsq: eS{ B d/T[.

Bkw iko e' b? s[os :k e' XB[ jfo b/T[. 11.
u"gJh

ekj{ ej w[jo? uNtkJh. ekj{ ejk fwsq eh B:kJh.

ekj{ ;zr B/j T[gik:'. fe;{ fsq:k ;zr G'r ewk:'. 12.
d'jok

ekj{ ej ;[G gN dJ/ ekj{ ej XB[ dhB.

n?;h fpfX u/oh ;eb fBqg ngBh efo bhB. 13.
u"gJh

n?; jh pkjo eh pf; eoh. ;G fJ;sqh fBqg e/ o; Yoh.

i' okik ej G/d B d/Jh. fsj fsq: fBqg g?mB Bfj d/Jh. 14.

ufosq ' g kfynkB

207

d'jok

(T[ j

okik

gfjbK

T[ ;

Bkb)

uko

gfjo

oks

owD

eodk

ns

;[ y

gkT[Idk. go id s'I wB ftu o'; g?dk j'fJnk, (T[; Bkb) fJe xVh bJh th
G' r BjhI ehsk.5.
u"gJh

id' I

okik

g{ ik

eoB

iKdk,

sd

T[ ;

t b

:ko

fJ;soh

Bkb

fwbkg

eodk. (T[j) d'tI nkg; ftu fwb e fJ; soQK rZbK eod ns oki dh e'Jh
gotkj jh B eod.6.
T[; d ;kjwD (oki d xo dk) dotk}k ;h. (fJe fdB) okik ezXK
Bkb br e (;G e[M ;[Ddk fojk). id :ko ~ fJ; dk gsk brk (sK T[j)
mfjo

;fenk,

Gi

frnk.7.

d'jok

oki d r[^; ~ ty e (T[j) Bhu s[os Gi frnk. (fJ;soh B T[; ~

o[eD bJh) nBe soQK Bkb wBkfJnk, go T[j fBobi fco th B o[fenk.8.
u"gJh

(oki

gqw ~ d'pkok gqkgs eoB bJh) T[; fJ;soh B

pj[s :sB

ehs ns o[gJ th ]ouD bJh pj[s fdZs. pj[s (:sB) ehs go fJe th
(;cb) B j'fJnk. T_; ~ gsh B fjod s'I bkj ;[fNnk.9.
id'I (T[; d ftGuko dh) rZb oki d wB ftu nkT[Idh, sK (wB ftu)
Fzek j'D ekoB G'r B eodk. fJ; ;ko Gd ~ etb fJe Bkoh jh ikDdh ;h,
go T[j Fow Bkb gsh ~ e[M th efjzdh BjhI ;h.10.
d'jok

sd oki B fJ; soQK ;'funk fe fJ; ~ e[M BjhI fdnKrk ns :ko dk

Bkw b? e s[os jh fJ; gk;'A XB y'j btKrk.11.
u"gJh

fe; (dk;h) ~ w'joK dk bkbu fdZsk, fe; ~ fwsosk dk tk;sk gkfJnk.

fe;

Bkb gqw eoBk F[o{

ehsk ns

fe;

fJ;soh Bkb G'r ehsk.12.

d'jok

fe; ~ ;[zdo p;sq fdZs ns fe; ~ XB fdZsk. fJ; soQK ;kohnK dk;hnK
~ oki B nkgD t; ftu eo fbnk.13.
u"gJh

;kohnK

fJ; soQK (oki B) pkjo dhnK (fJ;sohnK) ~ t; ftu eo fbnk.

fJ;sohnK oki d gqw ftu Yb rJhnK. i' (fJ;soh) oki ~ Gd

BjhI fdzdh ;h, T[; fJ;soh ~ okik BV BjhI nkD fdzdk ;h.14.

208

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

;G u/oh fBqg pf; GJh ;G ;' okys B/j.

i[ eS[ pks st fsq: eo? nkfB fJ;? ej d/j. 15.
;G fJ;fsqB ;" ;' fsq:k i' eS[ ejs pykfB.
w[y tk g? jk jk eo? ej? fBqgfs ;' nkfB. 16.
u"gJh

J/e fdt; fBqg wzsq fpukfo:'. fus w? fJj? ufosq ;[ Xkfo:'.

iV fsq: e' ;G XB jfo b/T{. b? ngB/ youB ej d/T{. 17.
okBh eh u/oh ejbkt?. nkfB G/d ;G fBqgfj iskt?.
fsq: fsB ej ngBh efo wkB?. w{oy Bkfo G/d Bfj ikB?. 18.
fBi[ ;[s s/ fsj wks ejkt?. nfXe Xkw s/ dop b[Nkt?.
i' fus eh fsj pks ;[Bkts. ;' efj efo fBqg ej ;wMkts. 19.
Gb' p[o' s[fj w? pj[ efoj'. s' go o{fm bjs fsj ofjj'.
tk eh Gkfy nfXe s[fj wko".

fsq: B bjs fus s/ s[fj vko". 20.

d'jok

fBqg sk ;" n?;" ejk oj' fs;h eh j'fJ.

G/d ;eb w[fj dhfi:j[ i[ eS[ ej? fsq: ;'fJ. 21.
tk jh eh j'Jh ojs fBs fsj nfXe foMkfJ.
i[ eS[ G/d npbk ej? d/s fBqgfs ej nkfJ. 22.
u"gJh

J/e fsq: ej okfJ p[bk:'. eS[e dop[ sk s/ uNtk:'.

w? i[ ej' ejh:j[ fsj ikJh. j" s/ gfj st fwsq gmkJh. 23.
d'jok

fBqg Bkoh tj[ dop[ d? ngBh eoh pBkfJ.

;G fpqsKs b? stB e' ;G efj:j[ w[fj nkfJ. 24.
u"gJh

w'o B eS{ G/d fsfj fdfi:j[. sk e/ u'fo fus ej fbfi:j[.

tk jh eh j'Jh s[w ofj:j[.

b? sk e' nzso w[fj efj:j[. 25.

ufosq ' g kfynkB

209

d'jok

;kohnK

dk;hnK

oki

t;

ftu

j'

rJhnK

ns

;G

Bkb

gqw

eoB

brk. i' rZb th T[j fJ;soh (okDh) eodh, fJ; ~ nk e d; fdzdhnK.15.

T[j fJ;soh, ;kohnK dk;hnK ~ i' rZb efjzdh, T[; d w{zj nr sK jK jK
eodhnK

(go

T[Xo

MNgN)

oki

nk

d;

fdzdhnK.16.

u"gJh

fJe fdB oki B ftuko ehsk ns fJe ufosq eoB dk wB ftu ;zebg
ehsk. fJ; w{oy fJ;soh dk ;kok XB y'j btK ns b? e, nkgD e'b'I you
bJh

fdnk

eoK.17.

fJe okDh dh dk;h nytkT[Idh ;h, (go) T[j ;kok Gd nk e oki ~

d;

fdzdh

fJ;soh

;h.

Gd

(okDh)

fJ;soh
BjhI

nkgD

(okDh)
;wMdh

g[Zso

s'I

T[;

nkgDk

;wMdh

;h,

(go

T[j)

w{oy

ns

(T[;

;h.18.
T[;

(dk;h)

wksk

nytkT[Idh

;h

T_s) xo'I pj[s XB b[NkT[Idh ;h. T[j fus dh e'Jh rZb (dk;h Bkb) eodh
;h, T[j oki ~ efj e ;wMk fdzdh ;h.19.
(fJe

tko

oki

dk;h

;wMkfJnk

fe)

w?I

s?~

pj[s

wkVk

uzrk

ejKrk ns T[; d ;kjwD o[f;nk ojKrk. @T[; dh# efj e (w?I) s?~ pj[s
wkoKrk ns s?~ fus s'I ft;ko fdnKrk, go fJj (Gd) T[j fJ;soh BjhI
;wMrh.20.
d'jok

oki B (dk;h ~) fJ; soQK fejk fe (s{`) T[; dh j' e ofj. i' T[j
fJ;soh ej, T[; ;G dk Gd w?~ d fdnk eo. 21. T[j (dk;h) T[; (okDh)
dh jh j'Jh ojh ns T[; ~ nfXe gq;zB eodh ojh. i' Gd dh rZb npbk
(okDh) eodh, T[j nk e oki ~ d; fdzdh.22.
u"gJh

oki B fJe fJ;soh ~ p[bkfJnk. T[; ~ e[M XB dk b'G fdZsk. i' w?I
fejk j? (T[; ~) T_; soQK ik e ejhI fe w?~ so fwso B so e'b Gfink
j?.23.
d'jok

oki B T[; Bkoh ~ XB d e nkgDk pDk fbnk (ns fejk fe) T[; dk
;kok fpqsKs b? e w?~ nk e d; dJhI. 24.
u"gJh

wok e'Jh th Gd T[; ~ BjhI dDk, go T[; d fus dh rZb u[ok bJhI.
s{` T[; dh j'Jh ojhI ns T[; dk Gd b? e w?~ d;hI.25.

210

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

sk e/ fws e' Bkw b? gfs:k fbyh pBkfJ.

jw fpyou ojs/ xB/ eS[ XB[ d?j[ gmkfJ. 26.
d/; Skfv god/; w? p;k pj[s fdB nkfJ.
gq/w ikfB eS[ ehfi:j[ w[;eb ;w? ;jkfJ. 27.
fsq:k fsjko/ jP? oj/ fJfw ;wM' wB wkfj.
jw ;/ s[w ej pj[s j? s[w ;/ jw ej Bkfj. 28.
u"gJh

jwo/ youB ej eS[ fdfi:j[. t? fdB :kfd jwko/ fefi:j[.

gqhfs g[oksB fgq:k fpufo:j[. jw go nfXe feqgk s[w efo:j[. 29.
stB okfs eh pks ;`tfo:j[. w' go Bkfo nB[rqj[ efo:j[.
:k gfs:k ej s[jh gSkB?. nto g[oy e'T{ d[fs: B ikB?. 30.
d'jok

ip t? fdB jwo/ j[s/ J/fdB s[wo/ nkfJ.

feqgk ikfB feS[ dhfi:j[ efo:j[ w'fj ;jkfJ. 31.
pkus gfs:k w{V fsq: c{b rJh wB wkfj.
s[os[ ekfY pj[ XB[ fd:k G/d bfyU iV Bkfj. 32.
u"gJh

ekfY dop[ w{oy fsq: dhB'. sk e' ;'X c/fo Bfj bhB'.
b? ngB' fBqg eki ubk:'. fsq:fj ikfB w[o fws XB gk:'. 33.
d'jok

fsq: ikBk w[o whs ej dop gju:' ikfJ.

w{V B ikBk fBqgfs jfo bhBk o'i ubkfJ. 34.
u"gJh

fjs fws e/ fsq: dop[ b[Nk:'. fBi[ Bk:e ;" B/j[ rtk:".
jfo XB[ b? fBqg o'i ubkt?. tk e' w{zv w{zfv fBs ykt?. 35.
d'jok

i' iB[ ik ;" o[fu eo? sk jh e' b? Bkw[.

dop[ eYkt? fsq:B s/ nkg[ ubkt? ekw[. 36. 1 .
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ gugB ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 55. 1048. nci{`.

ufosq ' g kfynkB

211

d'jok

T[; d fwso tb'I ftuko g{ote fJe fuZmh fbyh. w?I ]ou s'I pj[s szr
ofjzdk jK, (fJ; bJh) e[M XB Gi fdU.26. pj[s ;wI s'I d; Sv e god;
ftu nk tf;nk j?I. gqw d tk;s e[M T[gk eo' ns w[Ffeb tb ;jkfJsk
eo'.27. j fgq:k! wB ftu fJ; soQK ;wM fe w?I sok jh jK. wo tor sK
so e'b pj[s jB, (go) so torh wo e'b e'Jh BjhI.28.
u"gJh

wo (fgnko d) T[j fdB :kd eo e wo ]ou bJh e[M Gi fdU. j

fgnkoh! g[okDh gqhs ~ ftuko e wo T[s T[uuh feqgk eo'.29.
T[; oks dh rZb ~ :kd eo'. j fJ;soh! wo T[s fwjo eo'. fJ;
fuZmh ~ s{` jh ikDdh j?I, j'o e'Jh d{ik ftnesh BjhI ikDdk.30.
d'jok

id T[j u`r fdB ;kv ;B, j[D fJj fdB so j' rJ jB. fJ; bJh
feqgk eo e w?~ e[M fdU ns woh ;jkfJsk eo'.31. (T[j) fuZmh gVQfdnK
jh w{oy fJ;soh nkgD wB ftu c[b rJh. s[os pj[s XB eY e d fdZsk
ns w{oy B e'Jh Gd B ;wfMnk.32.
u"gJh

T[; w{oy fJ;soh B XB eY e d fdZsk ns (n;b rZb ~) ;wMD

dk :sB fco th BjhI ehsk. oki B (T[j XB) b? e nkgDk ezw ;kfonk ns
(T[;) fJ;soh B ;wfMnk fe wo fwso B XB gqkgs eo fbnk j?.33.
d'jok

fJ;soh B fJj ;wfMnk fe wo fwso gk; XB gj[`u frnk j?. (T[;)

w{oy B B ;wfMnk fe oki B (T[j XB) wo s'I y'j e (nkgDk) fdB ubk
fbnk j? (Gkt nkgD bJh tos fbnk j?).34.
u"gJh

(T[;) fJ;soh (okDh) B fwso bJh XB b[Nk fdZsk ns nkgD ;[nkwh

dk gqw r[nk fbnk. okik XB ~ jo e o'} nkgDk ezw ubkT[Idk ns T[; ~
fBZs b[N b[N e yKdk.35.
d'jok

i' ftnesh fi; Bkb gqw eodk j?, T[; dk Bkw b? e fJ;sohnK s'I XB
eYtkT[ I dk j? ns nkgDk ez w ubkT[ I dk j? .36.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d g[oy ufosq d wzsqh-G{g ;ztkd d 55tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 55. 1048. ubdk.

212

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

uzdq d/t e/ pz; w? uzdq ;?B fJe G{g.

uzdq ebk sk eh fsq:k ofs e/ ojs ;o{g. 1.
u"gJh

uzdq d/t ip jh ;P? ikt?. sp fsq: iko gk; T[fm nkt?.

e/b ewkfJ ojs sj ikJh. s?;/ jh ;'fJ ojs bgNkJh. 2.
;'ts ir:' G/d fBqg ikB:'. fus okfy:' Bfj gqrN pykB:'.
fus u"rB' B/j[ pYk:'. w{oy Bkfo G/d Bfj gk:'. 3.
nkfy w{zfd ikrs ;P? ofj:'. G"d{ Bkfo ;'s ;' bfj:'.
s[os iko e/ sN ufb rJh. T[fm fBqg eo feqgkB rj bJh. 4.
d'jok

T[fm okik fsq: G/; Xo rfj feqgkB bh jkE.

okBh :' ikBh fi:fj nkts u/oh ;kE. 5.
u"gJh

gkfJB e' yNe' Bfj efo:'. eo wfj ekfY yVr efj Xfo:'.
G'r eos ip fsB? fBjkfo:'. fJj? fus wfj ufos fpukfo:'. 6.
ows iko ;' fsq: by gkJh. eo wfj ekfY feqgkB ezgkJh.
d[j{` jkE efo e[ns gqjkfo:'. d[j{`nB ukfo N{e efo vkfo:'. 7.
d'jok

uzdq ebk e' iko i[s jfB fBqg b:' T[mkfJ.

t?;j nkgBh ykN so okys G:' pBkfJ. 8.
Xfo d[j{`nB e' ykN so xoh J/e d' Nkfo.
wkfo wkfo efj e? T[mk eY/ e'g eotko. 9.
u'o w'fj wkos j[s' fsq: e/ bkfr:' xkfJ.
ekfY Gr"sh s[os[ w? :k e' d:' ;[ xkfJ. 10.
u"gJh

ip? b'r fBqg g{SB nkJ/. :j? fsB" ;" puB ;[BkJ/.
ip s;eo w[fj xkt ubk:'. j" pfu r:' fsq:k e" xk:'. 11.
ip fdqV xkt fsq:k e/ bkfr:'. sp j" ekfY Gr"sh ikfr:'.
fsq: e/ B/j e'g wB Xkfo:'. u'ofj m"o wko jh vkfo:'. 12.

ufosq ' g kfynkB

213

d'jok

uzdq dt d pz; ftu fJe uzdq ;?B (BK dk) okik ;h. T[; dh uzdq ebk
BK dh fJ;soh ;h i' osh tKr ;[zdo ;h.1.
u"gJh

id'A uzdq dt ;"I iKdk, (sK T[j) fJ;soh T[m e :ko e'b nk iKdh. T[;
Bkb ik e G'r eodh ofj`dh ns T[; Bkb fbgN e ;[sh ofj`dh.2.
;[Zsk j'fJnk okik ikfrnk ns (fJj) Gd ikD fbnk. T[; B (fJj
rZb) fus ftu oyh ns fe; ~ B d;h. (T[; Bkb) fus ftu u"r[Dk gqw
tXkfJnk, go T[; w{oy fJ;soh B Gd B ;wfMnk.3.
T[j

nZyK

pzd

eo

ikrdk

j'fJnk

;[Zsk

fojk.

(T[;)

w{oy

fJ;soh

T[; ~ ;[fsnk j'fJnk jh ;wfMnk. (T[j) s[os T[m e :ko e'b ubh rJh.
oki B T[m e jZE ftu sbtko cV bJh.4.
d'jok

oki B T[m e fJ;soh dk G; XkoB ehsk ns jZE ftu feqgkB geV

bJh. okDh B wB ftu fJ; soQK ;wfMnk fe dk;h Bkb nk ojh j?.5.
u"gJh

(oki B) g?oK dk yVke se B ehsk ns jZE ftu feqgkB fyu e geV

bJh. T[BQK ~ id'I G'r eofdnK ty fbnk sK wB ftu fJj ufosq ftukfonk.6.
id'I :ko Bkb fJ;soh ~ owD eofdnK tfynk sK jE ftu feqgkB
eY e x[zwkJh. d'jK jZEK d }'o (@e[ns#) Bkb tko ehsk ns d'jK d uko
N'N

eo

fdZs.7.

d'jok

oki B uzdq ebk ;ws (T[; d) gqwh ~ wko e u[e fbnk ns T[; soQK
nkgDh wzih jmK oy fdZsk.8. d'jK ~ wzi jmK E'Vk fuo oy e fco @wko'
wko'#

efj

T[fmnk

ns

bfrnk ;h, go woh fJ;soh

T[; ~ wko fdZsk.10.

eq'X

Bkb

sbtko

xkU

br

eY

frnk.

bJh.9.

u'o

w?I

sbtko

s[os

w?~

wkoB
eY

u"gJh

id'I b'ehI oki ~ g[SD nkJ, (sK T[; B) T[BQK ;kfonK ~ fJjh rZb ejh
fe id u'o B wo T[s tko ehsk, w?I pu frnk, go fJ;soh wkoh rJh. 11.
id'I

fJ;soh

v{zxk

}]w

br

frnk,

sd

w?I

ikr

sbtko

eYh.

fJ;soh (okDh) d gqw eo e w?I wB ftu eq'fXs j'fJnk ns u'o ~ EK T[s

jh wko fdZ sk.12.

214

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

Bo Bkoh g[o ;G ej? X`fB okik st jh:.

pdb' bhB' pkw e' u'o ;zxkfo:' ih:. 13. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ SgB' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 56. 1061. nci{`.

u"gJh

pzr d/; p`r/;Po okik. ;G jh okiB e' f;o skik.

fese fdBB okik wo r:'. ;G ir fJzdq wsh e' G:'. 1.
d'jok

fdB E'oB e' ;s ofj:' GJh je{wfs d/;.

okik i:' okifj fe:' GJh wod e/ G/;. 2.
u"gJh

n?;fj pj[s po; jh phs/. p?oh nfXe nkgB/ ihs/.

J/e g[oy ;[zdo bfy gk:'. okBh sk ;" B/j brk:'. 3.
nfXe gqhfs okBh e' bkrh. S{N? ejk fBr"vh ikrh.
o?fB goh fsj s[os p[bk:'. e/b d[j{`fB fwfb nfXe wuk:'. 4.
ojs pj[s fdB sk ;" G:'. roG fJzdq wfs:fj ofj r:'.
T[do o'r e' Bkw fBekfo:'. feB{` g[oy Bfj G/d fpukfo:'. 5.
Bt wk;B phs/ ;[s ifB:'. wkB" nkg[ w?B ;' pfB:'.
J/e Bkfo e/ xo w? Xfo:'. sk e' Xkw dop[ ;' Gfo:'. 6.
ekj{ ej' pks fJj Bkjh. :' efj fcfo nkJh xo wkjh.
d[fs: ekB feBj{` Bfj ikBk. ejk fe:k fs: ejk pykBk. 7.
d'jok

sk e/ eS{ B XB j[s' fd:k iokt? Xkw.

sk e/ xo w? ;"g:' okBh e' ;[s okw. 8.
u"gJh

okBh

fJe

fdB

;Gk

pBkJh.

stB

fsq:kfde

;G?

p[bkJh.

ip fsj fsq: e/ ;[sfj fBjkfo:'. sk s/ b? ngB' efo gkfo:'. 9.

ufosq ' g kfynkB

215

d'jok

Bro d ;G Bo Bkoh B oki ~ fejk fe j okiB! s[jkvk XzB firok

j? fe gsBh dk pdbk b?D bJh u'o ~ ikB' wko fdZsk.13.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d g[oy ufosq d wzsqh-G{g ;ztkd d 56tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 56. 1061. ubdk.

u"gJh

pzr d; dk pzr;Po BK dk okik ;h i' ;kfonK okfinK dk fFo'wDh ;h.

e[M ;wI pkd okik wo frnk ns ;kok oki-gkN fJzdq wsh dk j' frnk.1.
d'jok

G;

e[M ;wI bJh T[; B ;s ofynk ns dF T[s je{ws ehsh. wod d

ftu oki tork oki ehsk.2.

u"gJh

fJ;

soQK

fbnk. (T[;
fbnk.3.

B)

eJh
fJe

;kb

phs

;[zdo

rJ

g[oF

ns

tfynk

nkgD
ns

pj[s
okDh

;ko
T[;

t?ohnK

fis

Bkb

gqw

brk

okDh (T[; d) gqw ftu pj[s br rJh i' uzdoh (gqhs) brh j'Jh
S[Ndh BjhI. oks g?D s T[; ~ s[os p[bkfJnk ns d'jK B fwb e pj[s
ekw-eq h Vk

ehsh.4.

T[; Bkb pj[s fdB ofjD Bkb fJzdq wsh ~ roG mfjo frnk. (T[;
~ T[; B) gN dk o'r df;nk ns e'Jh ftnesh th Gd ~ ;wM B ;fenk.5.
B"I wjhB phsD s (fJe) g[Zso ~ iBw fdZsk. (fJzi gqshs j[zdk ;h)
wkB' ekw dt nkg jh pfDnk j't. (T[; ~) fJe fJ;soh d xo fNek fdZsk
ns T[; dk xo XB Bkb Go fdZsk.6.
@fJj rZb fe; ~ BjhI efjDh# fJj efj e fco xo gos nkJh. d{i
ezB fe; ~ ]po B j'Jh fe T[; B eh ehsk ns eh fejk.7.
d'jok

T[; d xo B e[M XB ;h ns B jh xo ftu dhtk irkT[Idh

;h. T[;

d xo ftu GrtkB B okDh dk g[Zso ;"Ig fdZsk.8.

u"gJh

okDh

fJe

fdB

dopko

brkfJnk.

T[ ;

fJ;soh

;w s

;kfonK

p[bkfJnk. id (okDh B) T[; fJ;soh d g[Zso ~ tfynk sK T[; s'I b? e

nkgDk eo e gkfbnk.9.

216

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

b? gkoe efo gkfb:' feB{` B gk:' G/d.

owk ;k;sq e' ;[o n;[o T[ufo B ;kefj p/d. 10. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ ;sktB' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 57. 1071. nci{`.

d'jok

ek;who e/ ;jo w? phoi ;?B Bo/;.

sk e/ db e/ pbj[ s/ e`gfs j[s' ;[o/;. 1.
fusq d/ft sk eh fsq:k p[oh fjqd? fij p[fX.
wzd ;hb ik e' oj? fus eh oj? e[;[fX. 2.
p'fb o;':fj fsB ejh fJj oki? fpfy d/j[.
pj[s[ pY?j" j" s[w? np? nfXe XB b/j[. 3.
sk eh ejh B fsB eoh sp fsq: ufos pBkfJ.
okik e" fBT[sk efj:' ;T{nB ;fjs p[bkfJ. 4.
u"gJh

okik

;T{nB

;fjs

p[bk:'.

Gkfs

Gkfs

getkB

gek:'.

sk w? ijo x'fo e? vkfo:'. okik i{ e' wko jh vkfo:'. 5.

ip okik i{ fwqs pf; GJ/. sp jh geo o;':k bJ/.
tkj? skw b? skfj y[nkfo:'. skj{ e" sp jh jfB vkfo:'. 6. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ nmktB' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 58. 1077. nci{`.

u"gJh

;jo fBe'do pB:' oj?. dP? fJ;sqh ir sk e/ ej?.

bkvw e[nfo ;[jkrw d/Jh. fiB s/ pj[ f;S:k fsq: b/Jh. 1.
pB:' nBs d/; ej r:'. nfXe ;'e d[j{`nB e' G:'.
pj[s ekb god/; fpsk:'. ykfN ewkfJ d/; ej nk:'. 2.
fese

fdBB

pfB:k

xo

nk:'.

d[j{`

fsq:B

getkB

tj[ ikB? w/o/ xo n?j?. tj ikB? w/o/ jh i?j?. 3.

gek:'.

ufosq ' g kfynkB

217

d'jok

T[; ~ gkbe ti'I b? e gkfbnk ns fe; B th fJ; Gd ~ B gkfJnk.

fJ;soh (@owk#) d Fk;sq (d frnkB ~) dts, d?Is ns td se BjhI d;
;ed . 10.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh-G{g ;ztkd d 57tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 57. 1071. ubdk.

d'jok

eFwho d Ffjo ftu phoi ;?B BK dk fJe okik ;h fi; d dbpb s'I
fJzdo th ezpdk ;h.1. T[; dh fJ;soh (dk BK) fusq dth ;h i' fjod ns
p[ZXh s'I wkVh ;h. T[; dk ;[Gk wkVk ;h ns fus dh th eph ;h.2.
T[; B o;'JhJ ~ p[bk e fejk fe fJ; oki ~ }fjo d fdU. w?I s?~
pj[s T[&ZBs eoKrh, (wo gk;'A) j[D jh nfXe XB b bt'.3. id T[; (o;'JhJ
B) (okDh) dk fejk B wzfBnk, sd (T[;) fJ;soh B ufosq pDkfJnk. (T[;
B)

oki

;kT{nK

(wzsqhnK)

;fjs

p[bkD

dk

fBwzsqD

fdZsk.4.

u"gJh

oki ~ ;kT{nK ;fjs p[bk fbnk ns GKs GKs d getkB getkJ. T[;
ftu }fjo x'b e gk fdZsh ns fJ; soQK oki ~ wko jh fdZsk.5.
id'I okik (ns j'o) wo rJ, sd'I jh o;'JhJ ~ geV fbnk. T[jh G'iB
(@skw#) b? e T[; ~ y[nkfJnk ns T[; ~ T[E jh wko fdZsk.6.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh-G{g ;ztkd d 58tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 58. 1077. ubdk.

u"gJh

Be'do

Ffjo

ftu

fJe

pBhnk

ofjzdk

;h.

;G

b'e

T[;

fJ;sohnK efjzd ;B. (fJe dk BK) bkvw e[nfo ;h (ns d{ih

;[jkrw dJh ;h. T[BQK s'I pj[s fJ;sohnK f;fynk b?IdhnK ;B.1.

xo
dk

d'
BK)

(T[j) pBhnk fe; j'o dF ~ frnk ns T[BQK d'jK ~ (ft:'r dk) pj[s
d[y j'fJnk. (T[; B) god; ftu pj[s ;wk r[}kfonk ns yN ewk e d;
~

gofsnk.2.

fesfBnK fdBK s' I pkd pBhnk xo nkfJnk ;h. d' jK fJ;sohnK B

getkB gekJ. T_j (fJe) ;'udh wo xo nktrk ns T_j (d{ih) ;'udh fe
w o

xo

ykDk

ykt rk.3.

218

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

J/e rkt pfB:k ofj r:'. nkts u'o fsq:B e/ G:'.

ikrs j/fo fsq:fj Bfj nk:'. d[fs: fsq:k e/ xo e" Xk:'. 4.
fsq: ikB:' w/o/ gfs nkJ/. ww xo s/ jfN :k e/ XkJ/.
d'T{ ubh jw gfsfj jN? j?. w'fo nkgB/ Xkw b:? j?. 5.
d'jok

d'T{ fsq: Xkts GJh nfXe e'g wB ehB.

s;eo e' gfs ikfB e? d[j{ fsq:B rfj bhB. 6.
s;eo e' gfs Gkt s/ d/fy:' fd:k iokfJ.
u'o ikfB e[Ntko e/ dhB' Xkw gmkfJ. 7. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ T[B;mt' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 59. 1084. nci{`.

d'jok

okik oBE`G"o e' ik e' gqpb gqskg.

okt oze ik e' ;dk fB; fdB ikgfj ikg. 1.
ozr okfJ sk eh fsq:k nfs i'pB fsj nzr.
okik e" g:koh oj? fij bfy bi? nBzr. 2.
J/e fdt; fsj okt B? ;[G T[gpB w? ikfJ.
ozr okfJ ;[s wkfB e? bhBh ezm brkfJ. 3.
ozr okfJ ;" okfJ sp n?;/ ejh pBkfJ.
i:' fJ;sqh dP? w? rjh s'fj B Bo rfj ikfJ. 4.
u"gJh

e/se fdt; phs ip rJ/. ozr okfJ f;woB pu GJ/.

J/e g[oy ;" B/j brk:'. fpBk ;w; ik e" bfy gk:'. 5.
Bkoh e' fsj G/; pBk:'. okik ;" fJj Gkfs isk:'.
frqj s/ pfjfB jwkoh nkJh. jw s[w ufb fsj eo? pvkJh. 6.
d'jok

Nfo nkr/ fsj bhfin? pj[ ehi? ;BwkB.

w'o/ fYr p?mkfo:? nfws dop[ d? dkB. 7.
fsj fBqg Nfo nkr? fb:' p?mkfo:' fsq: sho.
nfs XB[ d? nkdo[ efo:' GJ/ fsq:B eh Gho. 8.
ip

okik

fYr

p?m:'

sp

d[j{`nB

bgNkfJ.

e{fe e{fe o'ts GJh nfXe ;B/j pYkfJ. 9.

ufosq ' g kfynkB

219

(o;s ftu) pBhnk fJe fgzv ftu fNe frnk. T[Xo fJ;sohnK ~ u'o
nk fgnk. T[; B (fJe) fJ;soh ~ ikrfdnK ty e (T[; d xo) B nkfJnk
ns

d{ih

fJ;soh

xo

tb

ubk

frnk.4.

T[; fJ;soh B ;wfMnk fe wok gsh nkfJnk j? ns wo xo s'I jN e

T[; d xo tb frnk j?. d'tI ub gJhnK fe n;hI gsh ~ (d{ih d xo tb
ikD s'I) o'ehJ ns w'V e nkgD xo tb b? nkJhJ.5.
d'jok

d'tI fJ;sohnK pj[s eq'X eo e ub gJhnK ns u'o ~ gsh ;wM e

d'jK B geV fbnk.6. (T[BQK fJ;sohnK B) dhtk irk e u'o ~ gsh Gkt
Bkb tfynk, (go) u'o ;wM e e'stkb d xo (Gkt pzdhykB) Gi fdZsk.7.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh-G{g ;ztkd d 59tI ufosq ;dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 59. 1084. ubdk.

d'jok

oBE`G"o dk pV

gqskg tkbk okik ;h fi; dk nwho raohp oks fdB

ikg igd ofjzd ;B.1. ozr okfJ T[; dh gsBh ;h i' pj[s i'pBtsh ;h.
T[j oki ~ fgnkoh ;h. T[; ~ ty e ekw dt th bikT[Idk ;h.2.
fJe F[G fdB oki B pkra ftu ik e ozr okfJ ~ ;[sh j'Jh ;wM e
rb Bkb brk fbnk.3. oki B ozr okfJ ~ sd fJ; soQK fejk fe fi; soQK
w?I d' fJ;sohnK ~ t; ftu ehsk j'fJnk j?, (T[; soQK) s{` (d') wodK ~ t;
ftu BjhI eo ;edh.4.
u"gJh

id e[M ;wK phs frnk sK ozr okfJ ~ (oki dk) p'b :kd nk frnk.
(T[; B) dkVQh w[ZSK s'A fpBk fJe g[oF ~ ty e T_; Bkb gqw brk fbnk.5.
T[; dk Bkoh tork G; pDkfJnk ns oki ~ fJ; soQK fejk fe xo'I
woh G?D nkJh j?, w?I s s[;hI ub e T[; dh tfvnkJh eohJ. 6.
d'jok

T[; ~ nr ik e fwbhJ ns T[; dk pj[s ;BwkB eohJ. T[; ~ wo

e'b fpmk e pj[s ;kok XB dkB fdU.7. oki B nr j' (T[; dk) ;tkrs
ehsk ns (nkgDh) fJ;soh d e'b fpmk fdZsk. pj[s ;kok XB d e T[; dk
nkdo ehsk ns T[E (fwbD tkbhnK) fJ;sohnK dh GhV br rJh.8. id
okik

e'b

tXk

p?m
e{edhnK

frnk

sK

j'JhnK

d'tI
o'D

(fJ;sohnK)
br

rJhnK.9.

fbgN

rJhnK

ns

nfXe

;Bj

220

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ozr okfJ fsj g[oy e' fsq: e' G/; ;[Xkfo.

dfSBzr okik b:' pkw? nzr ;[ :ko. 10.
:j GrBh s' gqkB gfs :k s/ gqhsw e"B.
fdB d/ys fsq: Sfb rJh fij bfy Gfi:? w"B. 11.
nfsG[s rfs pfBskB eh fiB? B gkt? e'fJ.
G/d ;[ok;[o B bj? i' ukj? ;' j'fJ. 12. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ ;kmt' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 60. 1096. nci{`.

u"gJh

pfB:' rPkfoJ/o e/ wkjh. xo XB pj[ yous eS[ Bkjh.

sk e' xo s;eo fJe nk:'. fsB ;kj[fB ;' puB ;[Bk:'. 1.
pfBe p'fb ;kj[fB ;' Gky:'. okw jw? fBg{s efo oky:'.
XB pj[ Xkw ekw fej nkt?. g[sq fpBk w[o pz; bikt?. 2.
d'jok

;[B[ ;kj[fB jwo/ fpXfj g{s B dhBk Xkw.

u'oj[ ;[s e? okfy:? i' j:k b:kt? okw. 3.
u"gJh

u'oj[ j'fJ g{s efo oky'. sk s/ eS{ B w[y s/ Gky'.

;kj[fB ;fjs pfBe ip wfo j?. jwo' etB dop[ b? efo j?. 4.
:j ip GBe u'o ;[fB gkJh. c{fb r:' p;sqB Bfj wkJh.
ikfJ pfBe e' g{s ej? j'. :k e? wo/ ;eb XB b?j'. 5.
sp b' u'o fdq;fN go r:'. nfXe pfBe e/ nkBzd G:'.
gb:' gb';:' ;[s[ fpfX dhB'. sk e' g{s g{s efj bhB'. 6.
ykN

T[go

s;eofj

p?mk:'.

Gb'

Gb'

getkB

ytk:'.

g{s g{s efj ;kj[fB XkJh. ;kj[ uT[so/ ikfJ iskJh. 7.

d'jok

gzu g:kd/ ;zr b? u'ofj d:' fdykfJ.

fJj g?Iv/ nk:' j[s' w? ;[s efj:' p[bkfJ. 8.

ufosq ' g kfynkB

221

ozr okfJ B T[; g[oF dk uzrh soQK fJ;soh tkbk G; pDk fdZsk. ;i
gk; oki ~ ns yp gk; :ko ~ fpmkfJnk.10. fJj woh G?D j? ns s[;hI
gqkD-gsh

j'.

fJ;

s'I

tX

w?~

fgnkok

e"D

j?<

fdB

tyfdnK

tyfdnK

fJ;soh B Sb fbnk. fJ; ~ ty e u[g ofjDk jh T[fus j?.11. fJ;sohnK

dh ;fEsh pVh n;uoiwJh j?, fi; ~ e'Jh th gk BjhI ;edk. (fJBQK dk)
Gd d?Is nEtk dtsk, e'Jh th BjhI gk ;edk. (T[j) i' ukj[`dhnK jB, T_jh
j[ z d k j? . 12.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d sqhnk ufosq d wzsqh-G{g ;ztkd d 60tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 60. 1096. ubdk.

u"gJh

rtkbhno ftu fJe pBhnk (ofjzdk) ;h. (T[; d) xo pj[s XB ;h,

go youdk e[M th BjhI ;h. T[;
FkjDh ~ fejk.1.
pBhJ

d xo fJe u'o nk frnk. (sd) T[; B

FkjDh ~ nkfynk gowkswk B

;k~ fBg[sk ofynk j?. ;kv

xo dk pj[s XB fe; ezw nktrk. g[Zso s'I fpBk wok pz; bikT[Idk j?.2.
d'jok

j FkjDh! ;[D, ;kv xo ftXksk B g[Zso BjhI fdZsk. i gowkswk fJE

u'o ~ th b? nkJ (sK T[; ~ th n;hI) g[Zso pDk e oy btKr.3.
u"gJh

ejKr.

u'o j'J (sK) T_; ~ th g[Zso pDk e oy btKr ns w[y s'I e[M BjhI
FkjDh ;fjs id pBhnk work sK ;kv XB dk e'Jh eh eork.4.

id'I u'o ~ fJ; rZb dh fGDe gJh sK T[j c[b frnk ns nkgD
p;sqK ftu B ;wkfJnk. ik e pBhJ dk g[Zso nytKdk jK ns fJ; d woB
T[s

;kok

XB

gqkgs

eodk

jK.5.

sd se pBhJ dh B}o u'o T[s gJh ns T[j pj[s nkB`fds j' frnk.
gowkswk B gfbnk g'f;nk g[Zso p]fFnk j? ns T[; ~ @g[Zso g[Zso# efj e
gq t kB

eo

fbnk.6.

u'o ~ wzih T[s fpmk fbnk. T[; ~ uzrk uzrk G'iB ytkfJnk. g[Zso
g[Zso eodh FkjDh th nk rJh ns pBhJ B (xo d) u"p{so (T[s) ik e
(;G ~) df;nk.7.
d'jok

gzi fgnkd (f;gkjh) Bkb b? e (T[BQK ~) u'o ftyk fdZsk. fJj o;s
ftu nk fojk ;h, w?I fJ; ~ p[bk e g[Zso pDk fbnk j?.8.

222

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

nfws dop[ jwo/ fpfX d:'. g{s B Xkw jwko/ G:'.

:k eT[ jw efj g{s T[uko'. sk s/ s[w fwfb e? Bfj wko'. 9.
g{s g{s pfB:k efj ofj:'. gzu g:kdB s;eo rfj:'.
sk e' efj:' J/e Bfj ehB'. b? s;eo ck;h ;' dhB'. 10. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ fJe;mt' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 61. 1106. nci{`.

d'jok

wjk f;zx e/ xo fpy? s;eo oj? ngko.

fBfsgqfs sk e/ b:ktjh nfXe yikB' wkfo. 1.
u"gJh

joB dop[ s;eo ufb nk:'. ;' rfj b:' ikB Bfj gk:'.
wjk f;zx sk e' :" efj:'. s[w ngB/ fus w? fdqV ofj:'. 2.
d'jok

s[wo/ f;o go ekfY e? mkY/ jP? sotkfo.

s[w vfo eS[ B T[ukfo:' b? j' fi:s T[pkfo. 3.
u"gJh

s[w e' wkoB e" b? i?j?. ekfY Grt"sh mkY/ jP? j?.
Yhms[ nkgB fus w? rfj:j[. sqk; wkfB eS[ fsB? B efj:j[. 4.
d'jok

sk e" Yhm pXkfJ e? ekfY bJh sotkfo.

s[os xkt sk e' fe:' jBs B bkrh pkfo. 5.
sk e' jfB vkos G:' eS{ B gk:' y/d.
rkt ;[yh ngB/ pf;:' fe~ B ikB:' G/d. 6. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ pk;mt' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 62. 1112. nci{`.

u"gJh

gqpb f;zx dfSB e' fBqg po. pj[ GksfB e' XB sk e/ xo.
uko[ uS[ sk eh fsq: ojJh. i' tj[ ej? ;[ okik eoJh. 1.

ufosq ' g kfynkB

223

u"gJh

gowkswk B ;k~ pnzs XB fdZsk j?. ;kv xo e'Jh g[Zso BjhI j'fJnk
j?. fJ; ~ n;hI g[Zso fejk j?. (fJ; bJh) s[;hI fJ; ~ fwb e B wko'.9.
pBhnk @g[Zso g[Zso# efjzdk fojk, go gzi f;gkjhnK B u'o ~ cV fbnk.
pBhJ dh fJe B wzBh ns u'o ~ cK;h d fdZsh. 10.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d g[oy ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 61tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 61. 1106. ubdk.

d'jok

wjk f;zx d xo ftu pj[s u'o ofjzd ;B. fBZs gqfs pj[s ]}kB (XB
d"bs) b[N e T[; ~ fbnk e fdzd.1.
u"gJh

fJe u'o XB u[okT[D bJh (T[E) nk frnk. T[; ~ (wjk f;zx B) geV
fbnk ns ikD B fdZsk. wjk f;zx B T[; ~ fJ; soQK fejk -- s{` nkgD fus
ftu gZek ojhI.2.
d'jok

so f;o T[s (f;gkjh) sbtko eY e yV's j'Dr go s{` vo e e[M B

p'bhI, w?I s?~ ihT[Idk puk btKrk.3.
u"gJh

s?~

wkoB

bJh

b?

ikDr.

sbtkoK

eY

yV's

j'Dr.

(s{`)

nkgD

fus ftu fdqVQ ojhI ns vo wzB e T[BQK ~ e[M B ejhI.4.

d'jok

T[;

s'I

pj[s

YhmkJh

eotk

sbtko

eY

bJh

ns

T[;

T[s

s[os

tko eo fdZsk ns wkoB ftu }ok do B brh.5.

T[; ~ wko e }ok fizBk th d[yh B j'fJnk. (T[j) nkgD fgzv ftu ;[yh
t;D brk ns T[; dk Gd fe; B th B gkfJnk. 6.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB d g[oy ufosq d wzsqh G{g ;ztkd d 62tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 62. 1112. ubdk.

u"gJh

dZyD ftu (fJe) gqpb f;zx okik ;h. T[; d xo eJh soQK dk XB ;h.
T[; d xo @uko[ uS[# BK tkbh fJ;soh ofj`dh ;h. i' T[j efjzdh, T[jh okik
eodk.1.

224

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfs ;[zdfo tj[ Bkfo ;[Bhi?. sk e' gNso ek e' dhi?.

okik nfXe g:ko fsj oky?. eN[ pu edh B w[y s/ Gky?. 2.
pzr; e/ oki/ ejbkt?. Gkfs Gkfs e/ G'r ewkt?.
fJe ;[zdo Bo okBh bfj:'. sp jh nkfB w?B fsj rfj:'. 3.
sk ;" B/j[ okfB:fj ehB'. frqj s/ ekfY nfws XB[ dhB'.
fsj ikofj fJj Gkfs f;yk:'. nkg[ ufos fJj Gkfs pBk:'. 4.
d'jok

dotki/ fJj e'N e/ ofj:' ;t/o/ bkfr.

nfs d[opb e' G/; efo ;G p;sqB e' s:kr. 5.
u"gJh

sk e/ frqj ip fBqg gr Xkfo:'. fpy[ d? skfj wkfo jh vkfo:'.

dhB puB sp fsq:fj T[uko/. w'fj s:kr r/ oki jwko/. 6.
wosh pko fBqgfs w[fj efj:'. ;' w? puB fjqd? fdqV rfj:'.
oki ;ki d[opb e' dhi'. w'o' efj:' wkfB fsq: bhi'. 7.
d'jok

nfs ;[zdo d[opb xB' e'N d[nko/ j'fJ.

oki ;ki fsj dhfi:j[ bki B efo:j[ e'fJ. 8.
u"gJh

jw s[w e'N d[nko/ i?j?. n?;/ g[oy bj? fsj b:?j?.

oki ;ki skjh e' dhi?. w/o' puB ;qtB ;[fB bhi?. 9.
wos/ gfs w[fj puB T[uko/. ;' j" T[uos ;kE s[wko/.
fdi po ;qkg G{g e' fd:'. sk s/ G/y oze e' fe:'. 10.
d'jok

fJjh e'N e/ dPko w? pf;:j[ G{gfs ikfJ.

d/fj fBqgfs eh s:kr e? d/j oze eh gkfJ. 11.
sp oki? sk ;' efj:' jP?j? ep? T[Xko.
i' fBqg ;' fdipo efj:' ;' w? ej" ;[Xko. 12.

ufosq ' g kfynkB

225

T[j fJ;soh nfs ;[zdo ;[Dh iKdh ;h. T[; dh s[bBk (@gNso#) fe;
Bkb ehsh ikt. okik T[; ~ pj[s fgnko Bkb oydk ;h. T[; ~ ed th e"V
p'b

BjhI

p'bdk

;h.2.

T[j pzr; d oki nytkT[Id ;B ns GKs GKs d G'r eod ;B. okDh
B fJe ;[zdo g[oF tfynk ns sd jh ekw d t; j' rJh. 3.
T[; Bkb okDh B gqw ehsk ns xo s'I pj[s ;kok XB eY e d
T[; B :ko ~ fJ; soQK f;ykfJnk ns nkg fJ; soQK dk ufosq

fdZsk.

pDkfJnk.4.
d'jok

ns

fJ; febQ d dotk} T[s ;to s'I jh ;kfonK p;sqK dk fsnkr eo e

d[opb dk G; pDk e yV' ikDk.5.

u"gJh

id'I T[; d xo oki B g?o ofynk. T[; ~ }fjo d e wko jh fdZsk.

sd T[;
jB.6.

fJ;soh

pV

fBwkD

Fpd

ej

fe

w?~

wo

okik

fsnkr

rJ

woB tb oki B w?~ fejk ;h ns T[j puB w?I fjod ftu fdqVQ ehsk
j'fJnk j? fe (wok) oki ;ki fe; raohp (nEtk fBskD) p`d ~ d dDk
ns j fJ;soh! wok fejk }o{o wzB b?Dk.7.
d'jok

i' e'Jh nfs ;z[do ns pj[s raohp (fBskDk) febQ d dotk}

yV'sk j't, T[; ~ oki ;ki d dDk ns e'Jh ;`e'u B eoBk.8.

T[s

u"gJh

w?I s s[;hI febQ d d[nko T[s iKd jK. i T[E e'Jh fJ; soQK dk wB[Zy
fwb gJ, sK oki ;ki T[; ~ d fdU. woh fJj rZb ezBK Bkb ;[D bt'.9.
woB tb wo gsh B p'b ej ;B, T[j w?I s[jk~ d;dh jK. (fJe)
T_sw pqkjwD B oki ~ ;okg fdZsk ;h, fJ; bJh T[; B raohp dk G; XkoB
ehsk

j? . 10.

d'jok

fJ; febQ d dotk} s okik th ik p?mk j?. (T[; B) oki dh dj

fsnkr e raohp dh

dj gk bJh j?.11. sK oki B T[; (pqkjwD) ~ fejk

fe wok ed T[&ZXko j'trk. i' T_sw pqkjwD B oki ~ fejk, T[jh w?I (s[jk~)
d;dh jK.12.

226

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

eS[ fdB d[or dPko w' ofj j'. nfs d[y d/j nkgBh bfj j'.
y'is sp okBh j:k n?j?. s[w e' oki nkgB' d? j?. 13.
d'jok

oki t?; jh eo?r' o{g B t?;k j'fJ.

i:' okik w[fj efj w{J/ s[w? ejs w? ;'fJ. 14.
u"gJh

jw s[w fwfb y'iB sj i?:/?. i' fBqg efj:' ;[ eki ew?:?.

sp j' fi:s irs w? ofjj'. n?;/ o{g G{g ip bfjj'. 15.
okBh e' b? wzsqh Xk:'. stB g[oy efo fBqg mjok:'.
;eb d/; e' okik ehB'. oki ;ki ;G sk e' dhB'. 16.
d'jok

fBi[ fBqg nkg[ ;zxkfo e? okBh ufos pBkfJ.

o`efj b? okik fe:' fjqd? joy T[gikfJ. 17. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsO:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ fsq;mt' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 63. 1129. nci{`.

u"gJh

w?Irb f;zx okt fJe ojJh. ox[ pz;h ik e' ir ejJh.

sk e/ GtB J/e po Bkoh. iB[ fpfX ngB eoB rfV Gkoh. 1.
;'omk

dzs gqGk fsj Bkw ik e' ir ikBs ;G?.

;[o ;[ogfs nfGokw Efes ojs fsj d/fy d[fs. 2.
d'jok

fJe u/oh sk e/ GtB ik w? nfs o; ohfs.

p/d p:keoB ;k;sq yN gVh e'e ;zrhfs. 3.
;' okik nNes G:' sk e' o{g fBjkfo.
d? B ;e? sk e' eS{ fsq: eh ;ze fpuko. 4.
u"gJh

J/e nzr{mh fBqg eo bJh. b? stB? u/oh e" dJh.

skfj eEk fJj Gkfs f;ykJh. efj:j[ goh w[zfdqek gkJh. 5.

ufosq ' g kfynkB

227

u"gJh

(s[;hI) e[M fdB febQ d d[nko T[s oj' ns nkgDh dj ~ pj[s d[y
fdzd j'J fNe oj'. (fco) okDh bGdh j'Jh fJE
oki d t r h.13.

nktrh ns

s[jk~ nkgDk

d'jok

GktI

s[jkvk

o{g

Uj'

fijk

BjhI

j'trk,

go

oki

T[;

soQK

eo'r.

i'

okik w?~ woB tb efj rJ ;B, T[j w?I s[jk~ efj fdZsk j?.14.
u"gJh

w?I ns s[;hI T[; ~ y'iD iKd jK ns i' oki B fejk ;h, T[; nB[;ko
ekotkJh eod jK. w?I sd jh irs ftu ihT[Idh ofj ;eKrh, id fJ; o{g
tkbk

okik

gq k gs

eo

btKrh.15.

okDh ~ b? e wzsqh (T_E) frnk ns T[; g[oF ~ okik pDk fdZsk. T[;
~ ;ko d; dk okik pDk fdZsk ns ;kok oki-;ki T[; ~ d fdZsk.16.
d'jok

wB

nkgD oki ~ wko e okDh B ufosq yfvnk ns raohp s'I okik pDk e
ftu pj[s gq;zB j'Jh.17.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB sqhnk ufosq d wqzsh G{g ;zpkd d 63tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 63. 1129. ubdk.

u"gJh

fJe w?Irb f;zx okik j[zdk ;h. T_; ~ b'eh ox{pz;h efjzd ;B. T[; d
xo fJe ;[zdo fJ;soh ;h. wkB' ftXksk B nkgD jZEK Bkb xV e pDkJh
j ' t .1.
;'omk

T[; (fJ;soh) dk BK dzs gqGk ;h. i' ;kok irs ikDdk ;h. T[; dh
;[zdo F'Gk ~ ty ty e dts ns fJzdo Ee iKd ;B.2.
d'jok

T[ ; d xo o;-ohs ftu nfs fBg[ D fJe dk;h ;h. (T_ j ) t d ,

ftnkeoD, S Fk;sq ns e'e Fk;sq s ;zrhs gVQh j'Jh ;h.3. T[; dk o{g
t y e okik T[ ; Bkb nNe frnk. go (nkgDh) fJ;soh
(noEks vofdnK) T[; ~ e[M d BjhI ;edk ;h.4.

s' I

;z r fdnK

u"gJh

fJe nzr{mh oki B jZE ftu bJh ns b? e T[; dk;h ~ d fdZsh. T[;
~ fJj rZb ;wMk fdZsh fe efjDk, (w?~) fvrh j'Jh fwbh j?.5.

228

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

J/e fdt; fBqg ;Gk pBkJh. ;G fJ;sqh frqj p'fb gmkJh.

fBqgfs ejh w[zdqh ww rJh. tj[ efj T[mh uhfB w? bJh. 6.
:j w[zfdqek ejk s/ gkJh. vkoh j[sh fdq;fN ww nkJh.
;' w? efo T[mkfJ eo bJh. b? okik ih s[w e" dJh. 7.
d'jok

ik e' gow/;[o dJh w? skj{ e' dhB.

G/d B ekj{ fsq: bfj:' fBqg Sb r:' gqphB. 8. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ u";mt' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 64. 1137. nci{`.

u"gJh

okfJe okm wj'p/ oj?. fwsq f;zx ik e' ir ej?.

dfSB g?Iv ubB Bfj d/Jh. e{fN b{fN b'rB ej b/Jh. 1.
i' fbzfv:kfJ fsj e" XB b:kt?. i' n?m/ fsj wkfo frokt?.
b{fN e{fN ;G jh e" b/Jh. nfXe dop[ fJ;sqh e" d/Jh. 2.
J/e fdt; Xkok e' r:'. ;{owkB ;zr G/Nk G:'.
j? d"okfJ ubs fro gfo:'. sp fsB nkB ;{owB Xfo:'. 3.
d'jok

pkfX ekbgh b? rJ/ skfj jBB e/ GkfJ.

sBe GBe ;[fB fsj fsq:k sjk gj{zuh nkfJ. 4.
u"gJh

u[fB u[fB r'po j? go Xo?. ekj{ eh ;zek Bfj eo?.

gfs e" pX B j'fJ :" XkJh.

fJj fwf; fBefN gj{uh nkJh. 5.

d'jok

MNfe pkj s/ fBi[ gfsj j? go b:' uokfJ.

skjh e" nf; ShfB e? skfj uzvkofj xkfJ. 6.

ufosq ' g kfynkB

229

fJe fdB oki B ;Gk p[bk bJh ns ;kohnK fJ;sohnK ~ xo'I p[bk
fbnk. oki B fejk woh w[zdoh (r[zw j') rJh j?. T[j dk;h T_m e efjD
brh

w?~

fwbh

j?,

gSkD

bt'.6.

(oki B g[fSnk-) fJj w[zdoh (s?~) feE'I fwbh j?. (o;s ftu) gJh ;h,
wo B}o uVQ rJh. T[j w?I jZE Bkb T[mk bJh. j okiB! j[D w?I s[jk~ fdzdh
jK.7.
d'jok

(oki B fejk-) fi; ~ gowFto B fdZsh j?, w?I T[; ~ fdzdk jK. T[;
dh fJ;soh B Gd ~ fpbe[b B ;wfMnk. fJ; soQK gqphB oki B T[; ~ Sb
fbnk.8.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB g[oy ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 64tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 64. 1137. ubdk.

u"gJh

fJe okig{s okm wj'p ftu ofjzdk ;h. ir ftu T_j fwsO f;`x eo e
tidk ;h. T[j dZyD wkor T[s b'eK ~ ubD BjhI fdzdk ;h ns wko e[N e
b[N

b?Idk

;h.1.

i' ekfJo j[zdk, T[; s'I XB b[N fbnkT[Idk ns i' nr'I vNdk, T[; ~
wko fdzdk. (fJ; soQK) T[j ;kfonK ~ b[N g[N b?Idk ns pj[s XB fbnk e
fJ;soh ~ fdzdk.2.
fJe

fdB

XkVk

(vkek)

wkoB

bJh

frnk,

(go)

T[;

dk

;{ofwnK

Bkb

Nkeok j' frnk. x'Vk d"VkT_Id j'fJnK fvr fgnk. sd T[BQK ;{ofwnK B T[;
~ nk e geV fbnk.3.
d'jok

(T[j ;{ow) T[; ~ wkoB bJh pzBQ e ekbgh (Ffjo) ftu b? rJ. T[;
dh fJ;soh ~ e[M fGDe g?D s (T[j) T[E nk gj[zuh.4.
u"gJh

T[; B r'j u[D u[D e x'V T[s Xo bJ ns fe; dh th e'Jh gotkj

B ehsh. T[j ekjbh ekjbh ubh fe fes T[; d gsh dk esb B j' ikJ.
fJ; gi Bkb T[j BV ik gj[zuh.5.
d'jok

T[; B pKj (s'A cV e) MNe Bkb nkgD gsh ~ x'V T[s uVQk fbnk
ns T[; uzvkb dh feqgkB b? e T[; ~ wko fdZsk.6.

230

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

itB ;Pko gju:' fsj wkfo:'. J/e? pkB wkfo jh vkfo:'.

ekj{ s/ fus vos B GJh. fBi[ gfs b? g[otk ej rJh. 7. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ g?;mt' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 65. 1144. nci{`.

d'jok

d[fjsk J/e tiho eh o{g ;jo e/ wkfj.

sk e/ ;w fsj{` b'e w? o{gtsh eT{ Bkfj. 1.
nrBs XB[ fpfX xo d:' nfws o{g e" gkfJ.
b'e u"dj{` w? ;dk o';B o';B okfJ. 2.
;kw d/; e/ ;kj e' ;[zdo J/e ;g{s.
;{ofs ;hofs w? iB[e nkg[ pB:' g[oj{s. 3.
;[wfs ;?B ;{ok pv' y/bD ufo:' f;eko.
;PkB f;ukB/ ;zr b? nk:' pB? wzMko. 4.
;[wfs ;?B ;G ;Gk w? n?;/ T[uo/ p?B.
fij nkr/ nkt? jB? n" e'T{ fwqrfj jB?B. 5.
u"gJh

fwqr ik e/ nkr/ jP? nkt?. tj? nkgB' s[o? Xtkt?.

e? fwqr wko? e? frfo wo?. :" frqj e" do;B Bfj eo?. 6.
j[ew XBh e' n?;' G:'. oki g[sq nr/ fwqr r:'.
;[wfs f;zx sp s[o? Xtk:'. gkS? bfr:' fjoB e' nk:'. 7.
d'jok

gkS/ bkfr:' fjoB e/ o{g gju:' nkfJ.

d[fjsk j/fo tiho eh o{g ojh w[oSkfJ. 8.
u"gJh

gkB ykfJ eo g[oh pBJh. ghe vkfo fBqg ;[s go dJh.

;[wfs ;?B w[fo skfj fBjkfo:'. sk e' ;'e d{fo efo vkfo:'. 9.
wzdo g? fBqg ;[sfj p[bk:'. wB Gkts e' G'r ewk:'.
jfoB jBB :" j[s" ;[ Gky:'. ekwe/b d[j{`nB o; uky:'. 10.

ufosq ' g kfynkB

231

u"gJh

i' ;tko th T[E gj[`funk, T[; ~ wko ;[fNnk ns fJe jh pkD Bkb
wko fdZsk. (T[j) fe; s'I th fus ftu voh BjhI ns nkgD gsh ~ b? e
Bro ftu tkg; nk rJh.7.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB sqhnk ufosq d wzsh G{g ;zpkd d 65tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 65. 1144. ubdk.

d'jok

o{g Bro (Ffjo) ftu fJe t}ho dh Xh ;h. T_; torh ;[zdo fszBK
b'eK ftu e'Jh BjhI ;h.1. nfws o{g ;[zdosk s'I fJbktk gowkswk B T[; d
xo XB d"bs th pj[s fdZsh ;h. u"dK b'eK ftu T[j o"FB okfJ ;dk i'fswkB
;h.2.
Fkw d; d pkdFkj dk fJe ;[zdo g[Zso ;h. Feb ns ;[Gk ftu T[j
wkB'

nkg

fJzdo

pfDnk

j't.3.

;[wfs

;?B

(BK

dk

T[j)

tZvk

;{owk

fFeko

yvD ufVQnk. e[^s ns pk} b? e izrb ftu nk gj[zfunk.4. ;[wfs ;?B B

;koh ;Gk ftu fJ; soQK fejk fe i' fjoB fi; d ;kjwD nkJ, T_jh (T[; ~)
wko, j'o e'Jh B wko.5.
u"gJh

fjoB fi; d th nr nkt, T[jh nkgD x'V ~ d"VkJ. iK T[j fjoB ~

wko dt iK nkg fvr e wo ikt ns fJ; soQK xo nk e Feb B fdykJ.6.
ftXksk dk eoBk nfijk j'fJnk fe oki e[wko d ;kjwD jh fjoB
nk frnk. sd ;[wfs f;zx B x'Vk GikfJnk ns fjoB d fgS br frnk.7.
d'jok

fjoB d fgS bfrnk T[j o{g (Bro) ftu nk gj[`funk. t}ho dh Xh

(T_; d) o{g ~ ty e w{ofSs j' rJh.8.
u"gJh

gkB yk e (T[; fJ;soh B) g[Vh pDkJh ns (gkB dh) ghe oki e[wko
T[s ;[N fdZsh. ;[wfs ;?B B w[V e T[; tb tfynk ns T[; d wB dk d[y
d{o eo fdZsk.9.
oki e[wko ~ (T[; fJ;soh B) w`fdo ftu p[bkfJnk ns T[; Bkb wB
GkT[Idk G'r ehsk. (oki e[wko B) fejk fe w?I fjoB wkoB bJh nkfJnk ;K.
d'jK B ekw-eqhVk dk o; ufynk.10.

232

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ukfo gjo oiBh ;[y gk:'. ekwe/b d[j{`nB e' Gk:'.

nfs gqw[fds wB Ghso GJ/. Gkfs Gkfs e/ nk;B bJ/. 11.
d'jok

e'e ;k;sq e' T[uo? ows d'T{ ;[y gkfJ.

Gkfs Gkfs nk;B eo? rBBk rBh ikfJ. 12.
gqks j's fBf; pf; ufb:' rfj:'' g:kdB nkfJ.
pkfX jBB e' ub/ ofj:' B eS{ T[gkfJ. 13.
u"gJh

fBqg ;[s pkfX g:kdB b:'. d/yB b'r Bro e' r:'.
okik i{ e/ Xkw s/ B/fo:'. wjbB uo okt i{ j/fo:'. 14.
o';fB s[oeh s[ok p[bk:'. nkg[ g[oy e' G/y pBk:'.
;tk bky e' nGoB efo:'. ;:kw poB e' pkBk Xfo:'. 15.
d'jok

fsj e' o{g fBjkfo e? G{g ofj:' w[oSkfJ.

e"B fBqgfs e' g[sq :j sk e' b/j[ p[bkfJ. 16.
u"gJh

fBqg e' puB fGqs ;[fB XkJ/. wzsqh eh d[fjsk fYr nkJ/.
e"B d/; J/;Po s[fj ik:'. ub' okt i{ p'fb gmk:'. 17.
d'jok

e"B fBqgfs e' g[sq s? e:' nk:' fJj d/;.

e:'

w[;eh x'ok ufo:' Xfo:' nf;s e:' G/;. 18.

Sg?

Sz d

B j? fBqgfs e' g[sq B j? d/;B e' okJh.

st wzsqh eh ;[sk byB e"se e" nkJh.
;k;sq

f;fwqsB

wkfj

;dk

;qtBB

;[fB

gk:'.

ss[ byB e/ j/s w'o fj:ok T[wrk:'.

sp? T[ufoj" p?B ip? B/sqB ;' bfjj'.
fpB[ B/sqB e/ bj/ G/d fBqg s[w? B efjj'. 19.

ufosq ' g kfynkB

233

uko gfjo oks ;[y gqkgs ehsk ns ekw-eb d'jK ~ uzrh

(d'tI) wB ftu pj[s gq;zB j'J ns GKs GKs d nk;D ehs.11.

brh.

d'jok

e'e

Fk;sq

ftu

do;kJ

(YzrK)

Bkb

owD

eo

d'jK

pj[s

;[y

gqkgs ehsk. GKs GKs d nk;B ehs, fiBQK dh frDsh BjhI ehsh ik ;edh.12.
gqGks j'D s oks ]sw j' rJh ns fgnkfdnK (f;gkjhnK) B nk e geV
fbnk. T_j wkoB bJh pzBQ e b? ub, puD dk e'Jh T[gk B fojk.13.
u"gJh

oki d g[Zso ~ fgnkfdnK B pzBQ fbnk. Bro d ;ko b'e (T[; ~)

tyD bJh rJ. (id'I) okik ih d xo d BfVUI (bzx) (sK) wjZbK T[s uV
e

okik

ih

tfynk.14.

o'FfB (okfJ) B s[oeh d; dk x'Vk wzrtkfJnk ns nkg g[oF dk G;

pDkfJnk. ;tk bZy d rfjD gk bJ ns ekb ozr dk pkDk ;ik fbnk.15.
d'jok

T[; (o';fB okfJ) dk o{g ty e okik pj'F j' frnk. fJj fe; oki dk
g[Zso

j?,

fJ;

oki

dh

p[bkU.16.

u"gJh

nkfrnk

;[Dk

B"eo

Gi

nkJ

ns

wzsqh

dh

g[Zsoh

(o';fB

okfJ) e'b nkJ. (nk e efjD br-) fejV d; d oki dk s{` g[Zso j?I#
ub', (;kv) okik ih B (s?~) p[bkD bJh Gfink j?.17.
d'jok

(oki e'b nkD s T[; ~ g[fSnk-) s{` fe; oki dk g[Zso j?I ns fJ;
d; ftu feT[I nkfJnk j?I. (s{`) w[Feh ozr d x'V T[s feT[I ufVQnk j?I ns
ekb

p;sq

Sg?

Sz d

feT[I

gkJ

jB<.18.

(w?I) B fe; d; d oki dk g[Zso jK ns B jh fe; dF dk okik jK.

(w?I sK) s[jkv wzsqh dh g[Zsoh jK ns e"se tyD nkJh jK. Fk;sqK ;fwqshnK
ftu (fby f;ZXKsK ~) w?I ;dk ezBK Bkb ;[fDnk j?. (T[BQK d) sZs ~ ;wMD
bJh wok wB T[wfvnk j?. w?I sd jh (e[M) p'bKrk id BsoK Bkb e[M ty
btKrk.

okiB!

BsoK

Bkb

ty

fpBk

s[jk~

e'Jh

Gd

BjhI

d;Krk.19.

234

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

efj:' fBqgfs w[fj G/d psktj[. o';B okfJ B fjqd? biktj[.

s[woh ejh fjqd? w? oky'. G/d n"o sB eS{ B Gky'. 20.
d'jok

;[B okik i{ w? ej' fe;{ B dhij[ G/d.

i[ eS[ ;k;sq f;fwqfs ejs n"o T[ukos p/d. 21.
ijk ;kX ej u'o efo wkos b'r fo;kfJ.
s[os XofB fsj m"o eh X;fe o;ksb ikfJ. 22.
u"gJh

i' ;k;sq f;zwqsB ;[fB gkJh. ;' e"se d/yB ej nkJh.

d/y' ejk fJj mk np jP? j?. cfN j? XofB fe Bkfj cfN i?j?. 23.
d'jok

i[ eS[ eEk ;qtBB ;[Bh ;[ eS[ ejh s[: d/t.

ngB/ fus w? okfy:' fe;{ B dhij[ G/t. 24.
;[Bs puB sk e/ fBqgfs fBefN p'fb fsj bhB.
;:kw ;kj e' g[sq bfy s[os fpdk efo dhB. 25.
d[fjsk dJh tiho eh j? r? dJ/ nB/e.
gfs ehB' Sfb e? s[os pko B pKe:' J/e. 26.
u"gJh

M{mk s/ ;kuk efo vkfo:'. feBj{` G/d B fjqd? fpukfo:'.

;kw d/; b? skfj f;XkJh. s/r so/ s/ b:' pukJh. 27.
d'jok

nfsG[s rfs pfBskB eh fij B ;es e'T[ gkfJ.

G/d jkE nkt? Bjh e'fNB fe:/ T[gkfJ. 28. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ fSnk;mt' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 66. 1172. nci{`.

u"gJh

dfSB d/; fpuSB Bkoh. i'rh rJ/ GJ/ xo pkoh.

us[o f;zx oki sj Gko'. uzdqpz; w? oj? T[fi:ko'. 1.

ufosq ' g kfynkB

235

u"gJh

oki B fejk w?~ Gd dh rZb d;'. j o'FfB okfJ ! fjod ftu }ok th
;ze'u B eo'. (w?I) s[jkvh ejh rZb fjod ftu oyKrk ns fe; ~ (s[jkvk)
G d

BjhI

d;Krk.20.

d'jok

Fk;sqK
(T[ j h
Xosh

j okiB! ;[D', w?I (i' e[M) ejKrk, fJj Gd fe; ~ BjhI d;Dk. i' e[M
ns ;fwqshnK ftu fejk frnk j? ns tdK ftu T[ukfonk frnk j?
d;Krk).21.
fiE ;kX ~ u'o efj e b'e eq'fXs j' e wko fdzd j'D, T[; ;EkB dh
X; e gkskb ~ ubh ikJrh.22.

u"gJh

i' Fk;sqK f;wqshnK ftu (fbfynk j'fJnk) ;[fDnk j?, T[; e"se ~ tyD
bJh nkfJnk jK. tydk jK, fJ; ;EkB T[s eh j[zdk j? fe Xosh cNdh j? fe
BjhI cNdh.23.
d'jok

j okiB! i' e[M eEk (w?I) ezBK Bkb ;[Dh j?, T[jh e[M s[jk~ efj fdZsh
j?. (fJ; rZb ~) nkgD fus ftu oy' ns fe; ~ Gd B fdU.24. oki B
T[; d puB ;[D e T[; ~ e'b p[bk fbnk ns Fkw d; d oki d g[Zso ~
ty e T[; ~ s[os Sv fdZsk.25. T[; ~ t}ho dh e[Vh (ftnkj fdZsh) ns
nBe jkEh ns

x'V

fdZs. (o'FfB okfJ B) s[os SZb g{ote T[; ~ gsh

pDkfJnk ns T[; dk fJe tkb th ftzrk B j'D fdZsk.26.

u"gJh

M{m ~ ;Zuk f;ZX eo fdZsk. fe; B th fjod ftu fJ; Gd ~ B

ftukfonk. T[j (o'FfB okfJ) (nkgD gsh ~) b? e ;kw d; ubh rJh ns
(T[; ~) sbtko (dh Xko) jm'I

puk fbnk.27.

d'jok

fJ;sohnK dh nihp rsh j?, fi; ~ e'Jh ;wM BjhI ;edk. pfj;kp
T[gk eoB s th (fJBQK dk) Gd gkfJnk BjhI ik ;edk.28.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB sqhnk ufosq d wzsh G{g ;zpkd d 66tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 66. 1172. ubdk.

u"gJh

dZyD d; dhnK fJ;sohnK (pj[s) ;{MtkB jB, (fiE) rJ i'rh th

xopkoh pD iKd jB. T[E fJe pbtkB okik us[o f;zx ;h i' uzdq pz; ftu
pj[s

gqf;ZX

;h.1.

236

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

j? r? oE g?db pj[ tk e/. n"o G{g e'T{ s[fb B sk e/.

o{g ebk sk eh po Bkoh.

iB[ ofs gfs s/ GJh e[wkoh. 2.

nfXe okt sk e/ pf; oj?.

i' tj[ w[y s/ ej? ;[ ej?.

o{g wsh fsj sqk; B vo?. i' fus Gkt/ ;'Jh eo?. 3.
d'jok

fJe fdB p?m/ fsq:B w? j'v goh fsB wkfj.

fg: d/ys e'T{ iko ;' G'r ;es efo Bkfj. 4.
u"gJh

okBh pks fus w? okyh. w[y s/ eS{ B fsj mk Gkyh.

J/e d'fJ ip wk; fpsk:'. nkB okt ;' puB ;[Bk:'. 5.
;[B[ fBqg w? f;t g{iB rJh. pkBh w'fj sjk s? GJh.
J/e pks n?;h pfj i?j?. ;G e' G'r eos fdq;N? j?. 6.
d'jok

i[ eS[ w'fj f;ti{ efj:' ;[ eS[ efj:' s[fj d/t.

fus ngB/ w? okfy:j[ fe;{ B dhij[ G/t. 7.
n?;/ fBqg ;' Gkfy e? fdB dP? uko fpskfJ.
;eb e'mfoB s/ bJ/ ;G jh iko p[bkfJ. 8.
nkgB ;' b"fv:B ;' iko dJ/ fuwNkfJ.
gm? J/e u/oh dJh ej" fBqgfs ;' ikfJ. 9.
u"gJh

i[ w? s[w? f;t pkBh ejh. tj? pks s[wo/ frqj bjh.

S'fo ;;sq ufb s[os fBjkoj[. eS{ e'g Bfj fjqd? fpukoj[. 10.
d'jok

s[os puB ;[fB fBqg r:' e/b eos ij sqh:.

f;t e/ puB ;zGkfo e? mNfe ojs G:' ih:. 11.
u"gJh

w[fj i[ fsq:k f;t p?B T[uko/. ;ku GJ/ tj Xkw jwko/.

o{g wsh w[fj M{fm B efj:'. np ;' ;ku stB e' bfj:'. 12.

ufosq ' g kfynkB

237

T[; e'b x'V, jkEh, oE ns g?db (f;gkjh) pj[s ;B. T[; d pokpo
e'Jh j'o okik BjhI ;h. T[; dh o{g ebk BK dh ;[zdo fJ;soh ;h. (fJzi
gqshs j[zdk ;h) wkB' osh d gsh (ekw dt) dh g[Zsoh j't.2.
okik nfXeso T[; d t; ftu ofjzdk ;h. i' T[j w{zj ftu'I efjzdh ;h,
T[jh T[j efjzdk ;h. o{g wsh T[; s'I vodh BjhI ;h. (T[; d) i' fus ftu
nkT[Idk

;h,

T[jh

eodh

;h.3.

d'jok

fJe fdB fJ;sohnK ftu p?fmnK T_BQK ftu fJj Fos br rJh fe gsh
~

tyfdnK

e'Jh

:ko

Bkb

G'r

BjhI

eo

;edh.4.

u"gJh

okDh B fJj rZb fus ftu oy bJh. T[; EK s e'Jh rZb (T[; B) w{zj'I
B ejh. id'I fJe d' wjhB phs rJ (sK) nk e oki ~ fejk.5.
j okiB! ;[D', w?I fFt ih dh g{ik eoB rJh ;K. T[E w?~ (nkekF)
pkDh j'Jh. fJe rZb fJj j'Jh fe (fJE nk e) i' p?mrk sK ;ko T[; ~ G'r
eod B}o nkT[ D r . 6.
d'jok

j okiB! i' e[M w?~ fFt ih B fejk ;h, T[jh e[M (w?I) s[jk~ efj
fdZsk j?. (fJj rZb) nkgD fus ftu oyDh ns fe; ~ fJ; dk Gd BjhI
dDk.7. oki ~ fJ; soQK efj e d' uko fdB fpskJ ns (fco) ;kfonK
e'fmnK s'I ;G d :ko p[bk bJ.8. nkgD Bkb ns dk;hnK Bkb :koK ~
;z:'r nt;Ek ftu eo fdZsk ns fJe fJ;soh ~ Gi fdZsk fe oki ~ ik
e

efj

fdU.9.

u"gJh

j?.

w?I s[jk~ fijVh fFt-pkDh ejh ;h, T[jh rZb (w?I) s[jkv xo ftu tyh
F;sqK ~ Sv e s[os ub e ty' ns wB ftu }ok fizBk r[Z;k B

eo'.10.
d'jok

okik

puB

;[D

s[os

frnk

fiE

fJ;sohnK

osh-eqhVk

eo

ojhnK

;B. fFt d puB :kd eo e fjod ftu j?okB j' e ofj frnk.11.
u"gJh

w?~ i' fJ;soh B fFt pkDh ejh ;h, T[j wo xo ftu ;uw[u tkgo
ojh j?. o{g wsh B w?~ M{m BjhI fejk j?. j[D w?I T[; d ;u ~ ;wM fbnk
j?.12.

238

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

ofs efo e? ;G jh fsq:B dhB/ iko T[mkfJ.

nkg[ nkfB fBqg ;' efj:' pfjrh pks pBkfJ. 13.
i' w? s[w ;' fBqg efj:' pks np tj? bjh.
e'g B fus w? ehfi:j[ f;t e/ puB ;jh. 14.
fezBo iS G[izr rB Bo w[fB d/t nd/t.
fsq: ufosq e' fus w? ozu B uhBs G/t. 15. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsq:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ ;sk;mt' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 67. 1187. nci{`.
d'jok

;kj[ J/e r[ioks e' sk e/ frqj fJe g{s.

;"dk e" u"e; eo? fgs[ s/ G:' ;g{s. 1.
BkT{ e/ fJe g[sq ;/ sk e' oj? g:ko.
;{ofs w? d'T{ J/e;' e'T{ B ;e? fpuko. 2.
u"gJh

;kj[ g[sq ;;[oko/ ub'. ;zr bJ/ BT{nk ;[s Gb'.

rfjo/ pB Ghso d'T{ rJ/. puB ejs BT{nk ;[s GJ/. 3.
BT{nk e/ ;[s puB T[uko/. ;[B' ;kj[ ;[s p?B jwko/.
sp j" :ko s[w? gfjukB". w/o/ efj:' np? i" wkB". 4.
d'jok

n;P p;sq ;G ngB/ sBfee w'e' d/j[.

:j p[ruk s[w b? ub" ufb nkr/ fcfo b/j[. 5.
u"gJh

;kj[ g[sq ;'Jh sp efo:'. sk e" p[ruk fBi[ f;fo Xfo:'.

fBi[ x'ok g? skfj uok:'. ng[B/ p;sqB ;' gfjok:'. 6.
BT{nk ;[s fsj G/y pBk:'. d/ p[ruk ;[s ;kj[ ubk:'.
sk e' nfs jh fus joykB'. ;kj[ g[sq eS[ G/d B ikB'. 7.
d'jok

ubs ubs ;;[okfo e" rkt gj{`u:' nkfJ.

T[sfo B fsj ;[s ;kj[ e' j? go fb:' uokfJ. 8.

ufosq ' g kfynkB

239

d'jok

T[BQK ;kohnK fJ;sohnK B osh wzBk e :koK ~ Gi fdZsk. (okDh) nkg

oki e'b nk e rZb pDkT[Idh j'Jh pfj rJh ns efjD brh.13. j okiB!
i' w?I s[jk~ fejk ;h, j[D T_jh rZb (s[;hI) tyh j?. wB ftu r[Z;k B eo',
fFt ih d puB ;jh jB.14. fezBo, :eF, ;Zg, rD, Bo, w[Bh, dts ns
d?Is (nkfd ftu'I e'Jh th) fJ;soh d ufosq d Gd ~ fus ftu }ok fi`Bk
th

BjhI

;wM

;edk.15.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB sqhnk ufosq d wzsh G{g ;zpkd d 67tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 67. 1187. ubdk.

d'jok

r[ioks d fJe Fkj d xo fJe g[Zso ;h. i' g{oh u"e;h Bkb ;"dk
eodk ;h ns fgT[ dk ;[g[Zso j' fBpfVnk ;h.1. T[; dk fgnko fJe BkJh
d g[Zso Bkb ;h. Feb'I d'tI fJe' fij ;B. (T[BQK ~) e'Jh gSkD BjhI ;edk
;h.2.
u"gJh

Fkj dk g[Zso ;"jo xo ~ ufbnk ns (nkgD) Bkb BkJh d g[Zso ~

b fbnk. (id'I) d'tI ;zxD pB ftu rJ (sK T[; Bkb) BkJh d g[Zso B p'b
;KM ehs . 3.
BkJh d g[Zso B fejk--j Fkj d g[Zso! woh fJe rZb ;[D'. w?I sd jh
s[jk~ nkgDk fwso wzBkrk, i

j[D

wok fejk wzB'.4.

d'jok

nkgDk x'Vk ns ;ko p;sq E'Vh do bJh w?~ d fdU ns fJj rmoh
s[;hI b bU ns b? e wo nr ub'.5.
u"gJh

Fkj d g[Zso B T[; soQK ehsk. T[; dh rmoh nkgD f;o T[s Xo
bJh. T[; ~ nkgD x'V T[s uVQk fbnk ns nkgD p;sq T[; ~ gtk
fdZs.6.
BkJh d g[Zso B T[; dk G; pDk fbnk ns rmoh d e Fkj d g[Zso
~ ubk fdZsk. T[; dk fus pj[s ][F ;h, go Fkj dk g[Zso e[M th Gd B
;wM

;fenk.7.

d'jok

s[od s[od T[j ;"jo fgzv nk gj[`u. go T[; B T[so e x'V T[s Fkj
d g[Zso ~ B uVQkfJnk.8.

240

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;kj[ g[sq fsj efj ofj:' b:' B s[o? uokfJ.

;kj[ g[sq bfy fsj XBh ;eb fwbs G/ nkfJ. 9.
u"gJh

;kj[ g[sq BT{nk efo wkB:'. BT{nk ;[s ;[s ;kj[ gSkB:'.
nfs bikfJ wB w? tj[ ofj:'. fsB gqfs eS{ puB Bfj efj:'. 10.
d'jok

BT{nk ;[s e' ;kj[ eh dhBh pX{ fwbkfJ.

;kj[ g[sq ;' :" efj:' d[nko/ p?mj[ ikfJ. 11.
u"gJh

sp BT{nk :" puB T[uko/. ej" eki fJj eo' jwko/.

pj[ peoh fsj d/j[ uokt?. fdt; uokfJ okfs xo nkt?. 12.
d'jok

;kj[ g[sq S/oh bJ/ pB w? G:' yokp.

;{fe d{po' sB G:' j/o/ bis opkp. 13.
u"gJh

nfs d[opb ip skfj fBjkfo:'. sp BT{nk ;[s puB T[ukfo:'.

J/e ykN :k e' np dhi?. w/o' efj:' puB :j ehi?.14.
d'jok

ykN ;kj[ e' g[sq b? nfXe d[y: G:' fus.

rfjo/ pB w? ikfJ e? o'ts ghNs fBs. 15.
wjk o[dq no[ gkopsh iks j[s? Bo Bkfj.
sk e' d[fys fpb'fe e? d:k GJh wB wkfj. 16.
u"gJh

d:k wkB :" puB T[uko/. ;[Bj[ ;kj[ e/ ;[s d[y:ko/.

ikfJ uwo[ s{ s{ w[y efj j?. S/oh brh G{`w w? ofj j?. 17.
d'jok

ip? T[Mo[ s{ Gkfy j? s[os tj? S[fN ikfJ.

ip bfr:' efj j? Bjh wo? XofB bgNkfJ. 18.

ufosq ' g kfynkB

241

Fkj dk g[Zso T[; ~ efjzdk fojk (go T[; B) x'V T[s B uVQkfJnk.
T[; XBh ~ Fkj dk g[Zso ;wM e ;G fwbD bJh nkJ.9.
u"gJh

Fkj d g[Zso ~ BkJh dk ns BkJh d g[Zso ~ Fkj dk g[Zso eo e (;G

B) gSkfDnk. T[j (Fkj dk g[Zso) wB ftu pj[s Fofwzdk j'fJnk go T[;
gqfs T[; B e'Jh puB B fejk.10.
d'jok

BkJh d g[Zso ~ Fkj d g[Zso dh gsBh fwbk fdZsh ns Fkj d g[Zso ~

fJ; soQK fejk fe T[j dotk} T[s ik e p?m.11.
u"gJh

sd BkJh d g[Zso B fJ; soQK fejk-- (fJ; ~) ej' fe wok fJj e`w
eo. fJ; ~ pj[s ;kohnK peohnK uokT[D bJh fdU. fdB ~ uok e oks ~
xo

nk

ikt . 12.

d'jok

Fkj dk g[Zso peohnK b? e pB ftu y[nko j[zdk fojk ns Fow dk

wkfonk

;[e

opkp

tork

d[pbk

j'

frnk.13.

u"gJh

id'I T[; ~ pj[s d[opb tfynk sd BkJh d g[Zso B fejk-- j[D fJ;
~ fJe wzih d fdU ns wo ej nB[;ko fJ; soQK eo'.14.
d'jok

Fkj dk g[Zso wzih b? e wB ftu j'o th d[yh j'fJnk. ;zxD pB ftu

ik e fBZs o'D fgND bfrnk.15. wjk o[dq ns gkopsh Fkj d g[Zso e'b'I
bzx oj ;B. T[; ~ d[yh ty e (T[BQK d) wB ftu dfJnk nk rJh.16.
u"gJh

dfJnktkB j' e (T[BQK B) fJ; soQK fejkj Fkj d d[yh g[Zso! ;[D'.
fi; ~ s{` w{zj s'I ejIrk @s{` fuwN ik#, sK T[j peoh G{wh Bkb i[V ikJrh.17.
d'jok

id'I s{` ty j' ikD bJh ejIrk, T[; tb T[j ]bk; j' ikJrh. id se
s{` fJ; soQK BjhI ejIrk, T[j Xosh Bkb br e wo ikJrh.18.

242

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

ip? uwo[ s{ tfj w[y ej?. fuwfN:' nXo XofB ;' oj?.
;ku[ puB f;t e' ip G:'. sp fsj fus :j mkN mN:'. 19.
d'jok

;G? uwo[ s[w? fpBk :k g[o w? jP? ikfj.

ij sj Bo Bkoh j[sh brh ojh fSs wkfj. 20.
;'s irs p?ms T[ms fuwN rJ/ fSB wkfj.
e{e T[mh g[o w? xBh B?e ojh ;[fX BkfJ. 21.
gfs X'sh pkfXs cf;:' gke gekts sqh:.
B"nk fsq: ;'ts cf;:' eS[ B ojh ;[fX ih:. 22.
u"gJh

;kj[ g[sq spj sk e/ nk:'. ejk G:' efj fs;? ;[Bk:'.

i[ eS[ ej' w[fj eki ewkT{. p?dfj Y{fY fsjko/ b:kT{. 23.
b? x'oh ;[s ;kj[ f;Xk:'. y'fi p?d e' ;zr b? nk:'.
sj izrb eh jkifs GJh. x'oh ;kj[ g[sq e' dJh. 24.
d'jok

ikfJ p{N? sp p?fm:' bJh e[ghB T[mkfJ.

vbk GJ/ g"SB bfr:' efj:' uwo[ s{ skfj. 25.
jkE br'Nh ofj rJh vbk cf;:' p[[fo wkfj.
uoB Mko e/ ;zr o;/ skfj ojh ;[fX Bkfj. 26.
bJ/ n;PBh ;kj[ e' g{s gju:' nkfJ.
efj:' p?d w? e:k eo' fJj d[y e' ;[ T[gkfJ. 27.
u"gJh

;kj[ g[sq sp puB T[uko'. ;[B' p?d T[guko jwko'.

jwo' fJj nkr/ d[y G:'. fJj T[guko d{fo jP? r:'. 28.
d'jok

:k x'oh e/ Gr fpy? ihG dJh ;" pko.

s[os o'r jwo' efN:' ;[Bj[ p?d T[guko. 29.

ufosq ' g kfynkB

243

u"gJh

id T[; (fFt) B w[y s'I @s{` fuwN ik# fejk sK (T[; dk) jmbk j'm
(@nXo#) Xosh Bkb fuwN frnk. id fFt d puB ;^u f;ZX j'J, sK T[; B
fus ftu fJj pDs pDkJh.19.
d'jok

(T[; B fejk-) wo fpBk fJ; Bro d ;ko fuwN ikD. fiE feE i'
Bo Bkoh ;h, ;G Xosh Bkb fuwN rJh.20. ;"Id, ikrd, T[md, p?md ;ko
jh fSD Go ftu fuwN rJ. Ffjo ftu pj[s uhy ujkVk g? frnk ns fe;
ftu ;[ZX p[ZX B ojh.21.
gsh

X' sh

pz BQ fdnK

c;

frnk

ns

fJ;soh

o;' Jh

fsnko

eodh

c;

rJh. BthI ftnkjh fJ;soh (gsh Bkb) ;[sh j'Jh c; rJh ns (fe; ~ th
nkgD) ih dh j'F B ojh.22.
u"gJh

sd

Fkj

dk

g[Zso

T[;

(BkJh

g[Zso)

e'b

nkfJnk.

i'

(T[;

Bkb)

j'fJnk, T[j T[; ~ ;[DkfJnk. (Fkj d g[Zso B BkJh d g[Zso ~ fejk--s[;hI)

w?~ i' e[M ej', T[j ezw eoKrk. s[jkv bJh t?d ~ bG fbnktKrk. 23.
x'Vh b? e Fkj dk g[Zso frnk ns t?d ~ bG e Bkb b? nkfJnk. T[;
t?d ~ izrb
fdZsh.24.

ikD

dh

jkis

j'Jh

ns

Fkj

g[Zso

T[;

x'Vh

d'jok

sd T[j bzr'Nh u[e e fJe p{N gk; ik p?mk ns (id') fwZNh dk vbk
b? e (r[dk ~) g{zMD bfrnk (sK Fkj d g[Zso B) fejk @s{` fuwN ik#.25.
b`r'Nh (t?d) d jZE ftu ofj rJh ns fwZNh dk vbk r[dk ftu c; frnk.
(T[; d) g?o MkVh ftu T[bM rJ ns T[; ~ e'Jh ;[ZX p[ZX B ojh.26. Fkj
dk g[Zso x'Vh b? e nk gj[`funk ns efjD bfrnk j t?d! w?I eh eoK,
fJ; d[y dk eh T[gk j?.27.
u"gJh

sd Fkj d g[Zso B fejk j t?d! wok fJbki ;[D'. w?~ th (fJe tko)
nr fJj d[y j'fJnk ;h (i') fJj fJbki eoB Bkb d{o j' frnk ;h.28.
d'jok

fJ; x'Vh dh Gr ftu w?I ;" tko ihG fdZsh ;h. j t?d! ;[D', fJ;
fJbki

Bkb

wok

o'r

s[os

eN

frnk

;h.29.

244

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

sp? p?d ;'T{ feqnk ewkJh. sk e/ Gr w? ihG X;kJh.

efj:' uwo[ s{ ;' bfr rJh. nfs jk;h rdjk e' GJh. 30.
bJ/ bJ/ sk e' g[o nk:'. ;rb rkt e' do; fdyk:'.
p?d eS{ T[gukofj eo". fJB e/ gqkB S[NB s/ vo". 31.
g[o iB pku
d'jok

nfXe d[yh g[o iB GJ/ eS{ B ufb:' T[gkfJ.

ubs fcos :k e' fBofy oj/ uoB bgNkfJ. 32.
u"gJh

jwo/ BkE T[gkfJfj ehi?. ngB/ ikfB okfy efo bhi?.

fJB? eoh eS[ u{e fsjkoh. wjk o'r s/ b/j[ T[pkoh. 33.
;kj ;[s pku
u"gJh

;eb eEk fsB Gkfy ;[BkJh. g[o b'rB ;Gj{` ;[fB gkJh.
b? d{ih ezB:k fsj dhBh. Gkfs Gkfs T[;sfs fwb ehBh. 34.
n"o ;eb g[o S'fo T[pkfo:'. BT{nk ;[s fuwfN:' jh wkfo:'.
p:kj d{;o' ngB' ehB'. fBi[ g[o e' pj[o' wr[ bhB'. 35. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ nmk;mt' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 68. 1222. nci{`.

d'jok

ugb f;zx okik pv' oki ebk fsj Bkfo.

fJzdq d/t ohM/ oj? ikfB ;uh nB[jkfo. 1.
;' okBh fJe u'o ;' ow:' eos fdB[ o?fB.
skfj p[bkt? fBi[ ;dB nkg[ ikfJ fsj n?B. 2.
J/e fdt; nkts ;dB fBqg po bfy:' pBkfJ.
b{fN e{fN s;eo b:' ;{oh fd:' uokfJ. 3.
ip ;q'Bs GGe' T[ms sp nky? y[fb ikfj.
ip? ;Pk; so e' ow? eS{ oj? ;[fX Bkfj. 4.

ufosq ' g kfynkB

245

u"gJh

sd t?d B

T[jh feqnk ehsh ns

x'Vh dh Gr ftu ihG X; fdZsh.

(Fkj d g[Zso B) fejk--@s{` fuwN ik# ns T[j i[V rJh. T[; y's (t?d) dh
pj[ s jk;h j' J h.30.
T[; ~ Bkb b? e fgzv ftu nkfJnk ns ;ko fgzv ~ B}kok ftykfJnk.
(fgzv d fJe t?d ~ fejk-) j t?d! fJ; dk e[M T[guko eo' ns fJ; d gqkD
fBebD

s' I

vo' . 31.

fgzv tk;hnK B fejk-d'jok

fgzv d b'e pj[s d[yh j' rJ ns T[BQK dk e'Jh T[gk B ufbnk. (Fkj
~) ubdk fcodk dy e ;ko T[; d uoBh br rJ.32.
u"gJh

j BkE! ;kvk (e'Jh) T[gk eo' ns nkgDk ikD e (;kvh) ofynk eo'.
fJBQK

s[jkvh

e'Jh

rabsh

ehsh

j'trh.

(fJBQK

fJ;)

wjk

o'r

s'I

puk

bt'.33.
Fkj d g[Zso B fejku"gJh

T[; B ;koh rZb d; fdZsh ns fgzv d ;ko b'eK B ;[D bJh. T[; ~
d{ih e`fBnk d fdZsh ns fwb e GKs GKs dh T[;ss ehsh. 34.
T[; B ;ko fgzv ~ w[es eo e (T[BQK ~) T[pkfonk ns BkJh d g[Zso
~ fuwfNnk j'fJnk jh wko fdZsk. nkg d{ik ftnkj ehsk ns fco nkgD
Bro

dk

okj

gefVnk.

35.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB g[oy ufosq d wzsh G{g ;zpkd d 68tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 68. 1222. ubdk.

d'jok

ugb f;zx BK dk fJe tZvk okik ;h ns oki ebk (BK dh T[; dh)
fJ;soh ;h. T_; ~ ;uh torh ;wM e fJzdo th pj[s ohfMnk ofj`dk ;h.1.
T[j okDh fJe u'o Bkb fdB oks owD eodh ;h. T[; ~ (ed) nkgD xo
p[bk b?Idh ns (ed) T[; d xo ubh iKdh.2.
fJe fdB oki B (u'o ~) xo nkT[IfdnK ty fbnk. (T[;) u'o ~ wko
e[N e ;{bh T[s uVQk fdZsk.3. id (T[; d nzdo) bj{ dk GGeko T[mdk
(noEks T[go ~ ubdk) sd (T[; dhnK) nZyK y[bQ iKdhnK. id ;[nk;
jmK ~ ubdk sK e[M ;[ZX p[ZX B ofjzdh.4.

246

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

okBh ip pfs:k ;[B gkJh. s;eo e/ fwbp/ ej XkJh.

ip ;q'Bs T{oX fsj nk:'. S[Nh nkfy do;B fsq:[ gk:'. 5.

sp okBh fsj puB T[uko/. ;[B[ s;eo ww p?B g:ko/.

i' eS[ nkr:k d/j[ ;[ eo'. s[w fpB wko eNkoh wo'. 6.
sp s;eo :" p?B T[uko/. :j? j'; wB ojh jwko/.
wos ;w? u[zpB st eo'. pj[o' :k ;{oh go wo'. 7.
ip okBh u[`pB fsj dhB'. ;q'B GGke? s;eo ehB'.
sp s;eo e' w[fy i[fo r:'. Bke ekN okBh e' b:'. 8.
d'jok

ip

s;eo

u[zpB

efo:'

gqkB

si/

ssekb.

Bke efN:' w[y w? ofj:' okBh GJh fpjkb. 9.

u"gJh

Bke eNkfJ fsq:k xo nkJh. i'fo fBqgfs e' pks ;[BkJh.

ekN Bke f;t G'iB uok:'. ;' Bfj br:' o[dq :" Gk:'. 10.
g[B f;ti{ :" puB T[uko'. u'o peq w? Bke fsjko'.
s[oj[ sjk s/ ekY wz&r?:?. nkfB fsq:k e/ peq br?:?. 11.
d'jok

sp oki? ;'Jh fe:' f;t e' puB gSkfB.

sk e/ w[y ;' ekY j? Bke brk:' nkfB. 12. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ T[Bjso" ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 69. 1234. nci{`.

u"gJh

J/e bj"o ;[Bko' oj?. nfs s;eo sk e' ir ej?.

;kj[ fsq:k sk e' ;[fB gk:'. xkN rVB fjs skfj p[bk:'. 1.
d'jok

fusq gqGk fsq: ;kj[ eh i?wb Bkw ;[Bko.

xkN xVs G:' ;PoB e' stB fsq:k e/ dPko. 2.

ufosq ' g kfynkB

247

u"gJh

id okDh B fJj rZb ;[Dh sK u'o ~ fwbD bJh rJh. id'I T[; dk
bj{ T[go tb ufbnk sK T[; dh nZy y[bQh ns (T[; B) fJ;soh dk doFB
ehsk.5.
sd okDh B T_; gqfs puB ehsk j fgnko u'o! woh rZb ;[D. i'
(w?~) nkfrnk dtIrk, T[jh w? eoKrh. so fpBk eNko wko e wo iktKrh.6.
sd u'o B fJj puB ej fe wo wB ftu fJjh jt; (@j';#) j? fe woB
tb sok u[zwD btK, fco fJ; ;{bh T[s uVQ e woK.7.
id okDh B T[; ~ u[zpD fdZsk (sK) u'o B bj{ dk GGkek ehsk. sd
u'o dk w{zj i[V frnk ns okDh dk Be eN fbnk.8.
d'jok

id u'o B u[zpD fbnk sK T[; tb gqkD th fsnkr fdZs. (okDh dk)

efNnk j'fJnk Be T[; d w{zj ftu jh fojk ns okDh pjkb j' rJh.9.
u"gJh

Be eNtk e okDh xo nk rJh ns rZb pDk e oki ~ d;h fe w?I

Be eN e fFt ~ G'iB (d o{g ftu) uVQkJh j?. T[j fFt ~ uzrh BjhI brh
j?.10.
fco fFt B fJj puB ej fe u'o d w{zj ftu soh Be (c;h gJh) j?.
s[os eY e wzrtk bt' ns fbnk e (nkgDh) fJ;soh d w{zj T[s

T[E'I
brk

fdU.11.

d'jok

sd oki B T[; ~ fFt dh nkfrnk ;wM e T[jh ehsk ns Be ~ T[;

(u'o) d w{zj s'I eY e T[; (okDh) d w{zj T[s brk fdZsk.12.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 69tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 69. 1234. ubdk.

u"gJh

bkj"o ftu fJe ;[fBnkok ofjzdk ;h. T[; ~ ;ko tZvk u'o efjzd ;B.
fJj (rZb) Fkj dh tj[Nh B ;[D bJh. T[; ~ (rfjfDnK dh) xkVs xVB
bJh p[ b k fbnk.1.
d'jok

Fkj dh fJ;soh dk BK fusq gqGk ;h ns ;[fBnko dk BK i?wb ;h. ;'B

d

rfjD

xVB

bJh

(T_j)

T[;

fJ;soh

d[nko

T[s

nkfJnk.2.

248

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

i"B

;[Bko'

xks

brkt?.

stB?

xks

fsq:k

bfy

ikt?.

J/e T[gkfJ ubB Bfj d/Jh. frqj e' XB ww jo Bfj b/Jh. 3.

d'jok

e'fo isB ;m eo ofj:' eS{ B ufb:' T[gkfJ.

nkgB ;[s e' Bkw b? o'dB[ fe:' pBkfJ. 4.
u"gJh

pzdB Bkw g[sq j' wfo:'. w/o/ ;eb' ;[y fpfX jfo:'.
i' efj w{zv XofB go wkfo:'. Gkfs Gkfs fj: d[ys g[ekfo:'. 5.
J/e g[sq skj{ e' wkfo:'. ;' fuskfo fsB o'dB efo:'.
sp jh xks ;[Bko/ gk:'. Bkb phu eo ;PoB u[ok:'. 6.
sgs ;bke vkfo fSs dJh. ;'Bfj wkNh ;' fwfb rJh.
efj:' B ;[s frqj G:' jwko?. gkS/ w{zmh Sko eh vko?. 7.
ip ;[Bko fsq: ;' ;[fB gkJh. pj[ w{zmh Gfo okfy T[vkJh.
;[B ;[Bko s/o/ f;o wkjh. ik e/ J/e g[sq frqj Bkjh. 8.
d'jok

g{sB ;' gs gkJh:? g{s fGos oB ikfJ.

fJj fw; okfy T[vkfJ e? bJh ;bke SgkfJ. 9.
u"gJh

sp n?;' fsq: puB T[uko/. w'o/ gfs god/; gXko/.

sk s/ w? n";h e' vko'. n?j? B n?j? BkE fpuko'. 10.
d'jok

eo ;' n";h ekfY e? bJh ;bke T[mkfJ.

j:k o'dB e'T{ feB eo' efj f;o Xoh pBkfJ. 11.
u'o ;[Bko' u[g ofj:' eS{ B p'fb:' ikfJ.
gkJh goh ;bke efj ;'Bk b:' GokfJ. 12.

ufosq ' g kfynkB

249

u"gJh

id'I th ;[fBnkok (u'oh eoB bJh) dkU brKdk, sK T[; dkU ~ fJ;soh
ikD iKdh. T[; dk fJe dkU th ubD B fdzdh, sK i' T[j T[; d xo dk
XB jo B bt.3.
d'jok

(T[j) Bhu g[oF pj[s ;ko :sB eo Efenk, go e'Jh th T[gk B ufbnk.
(sd) T[j nkgD g[Zso dk BK b? e o'D br fgnk.4.
u"gJh

(wok) pzdB BK dk g[Zso j' e wo frnk j?. ftXksk B wo ;ko ;[y jo

bJ jB. fJj efj e T[; B f;o Xosh T[s gNfenk ns fjod d d[yK dk
GKs

GKs

Bkb

ftobkg

ehsk.5.

(oZp B) T[; dk fJeb"sk g[Zso th wko fdZsk. T[; ~ :kd eo e T[j

(fJ;soh) th o'D br rJh. sd jh ;[fBnko ~ w"ek fwb frnk. (c{e wkoB
tkbh) Bbh okjhI ;'Bk u[ok fbnk.6.
T[; B (;'B dh) row ;bk] ~ Xosh T[s ;[N fdZsk ns (fJ; soQK)
;'Bk fwNh ftu fwb frnk. efjD brk fe wo xo (e'Jh) g[Zso BjhI j? i'
wo fgS'I ;[nkj dh w[m th gkJ.7.
id fJ;soh B ;[fBnko dh (rZb) ;[Dh sK ;[nkj dhnK pj[s ;kohnK
w[mhnK Go e T[vkJhnK. j ;[fBnko! ;[D', fJj ;[nkj so f;o ftu j? fi; d
xo fJe g[Zso th BjhI j?.8.
d'jok

g[ZsoK s'A jh gqfsFmk gkJhdh j? ns g[Zso jh :[ZX ftu ik e bVd jB.

fJ; soQK ;[nkj T[vkD d pjkB (;'B dh) ;bk] S[gk bJh.9.
u"gJh

sd fJ;soh B fJ; soQK fejk fe wok gsh god; frnk j'fJnk j?.
fJ; bJh w?I n";hI (behoK) gKdh jK ns ftukodh jK fe wo gsh nkT[Dr
fe BjhI nkT[ Dr . 10.
d'jok

(fJ; soQK) jZE Bkb n"I;h eYh e (;'B dh) ;bk] ~ u[e fbnk ns
fJj efj e fe fJE o'Dk X'Dk feT[I eodk j?I, (;'B dh ;bk] ~) f;o ftu oy
fbnk.11. u'o ;[fBnkok u[g fojk (T[; s'I) e[M th B p'fbnk frnk. T[E
gJh j'Jh ;bk] fJ;soh B b? bJh ns (T[; ;bk] eo e xfNnk j'fJnk)
;'Bk (T[; s'I) Gotk fbnk.12.

250

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

joh ;bke joh fsq:fj ;PoB s'fb Gfo bhB.

ub:' dop[ d? rKfm e' d[fys ;[Bko' dhB. 13.
Sb o{g S?bh ;dk Seh ojs fSs wkfj.
nSb Sbs fSsgfsB e' Sbh e"B s/ ikfj. 14. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ ;so' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 70. 1248. nci{`.

d'jok

Bro gktNk pj[ p;? ;kow"o e/ d/;.

iw[Bk Bdh fBefN pj? iB[e g[oh nfbe/;. 1.
Bdh iw[B e/ sho w? shoE w[uB egkb.
Bro gktNk S'fo jw nkJ/ sjk T[skb. 2.
u"gJh

fybs ny/Ne ;{eo wko/. pj[s/ fwqr n"o? jfB vko/.

g[fB fsj mk e" jw wr[ bhB". tk shoE e/ do;B ehB". 3.
d'jok

sjk jwko/ f;y: ;G nfws gj{`u/ nkfJ.

fsB? d?B e' ukfj:? i'fo Gb' f;ogkfJ. 4.
Bro

gktN/

p{fo:?

gmJ/

b'e

p[bkfJ.

J/e gkr gkJh Bjh fBjcb gj[u/ nkfJ. 5.

u"gJh

w'bfj J/e gkr Bfj gkJh. sp w;bfs jw fi:fj pBkJh.

ikfj fJjk w{sfs bfy gkt'. sk eh ShB grfo:k b:kt'. 6.
ip g:kdB n?;/ ;[fB gk:'. fsjh Gkfs fwfb ;GB ewk:'.
i' wBw[y shoE fsj nk:'. gkr fpBk efo skfj gmk:'. 7.
d'jok

okfs phu efo nkm ;? groh bJh T[skfo.

nkfB fsB? jw dhj w? X'tfB dJh ;[Xkfo. 8.
u"gJh

gqks b/s ;G X'fJ wrkJh. ;G jh f;y:B e' pzXtkJh.

puh ;[ p/fu s[os sj bJh. pkeh puh f;gkfjB dJh. 9.

ufosq ' g kfynkB

pokpo

251

(;[fBnko d[nkok) joh j'Jh ;bk] fJ;soh B jo bJh ns T[; d

t}B dk ;'Bk th (;[fBnko s'I) Go fbnk. (T[j) ftukok ;[fBnkok

nkgDh rm dk XB d e d[yh j'fJnk ubk frnk.13. Sb egN eoB tkbh

fJ;soh Xosh T[s ;dk gq;zB ofjzdh j?. (fJj) B Sbh ik ;eD tkbh okfinK
~ Sb b?Idh j?, (go nkg) fe; gk;'I Sbh BjhI ik ;edh.14.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB sqhnk ufosq d wzsh G{g ;zpkd d 70tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 70. 1248. ubdk.

d'jok

t;dh

f;ow"o dF (fonk;s) ftu (fJe) gkT[INk

j?. (T[; d) BV iwBk Bdh trdh j?,

(BK dh) Broh

wkB' T[j e[po

uzrh soQK
dh Broh

j't.1. T[; Bdh d e`Y egkb w'uB dk shoE th ;h. n;hI gkT[INk Bro ~
Sv e ibdh Bkb T[; EK T[s nk rJ.2.
u"gJh

(o;s ftu) fFeko yvfdnK ;{oK ~ wkfonk ns pj[s ;ko fjoB th

wko fdZs. fco n;hI T[; ;EkB dk okj cfVnk ns (ik e) T[; shoE d
doFB

ehs . 3.

d'jok

T[E ;kv pj[s ;ko f;y nk gj[`u. T[BQK ~ dD bJh (;k~) pj[s ;ko
f;o'fgnK dh b'V ;h.4. n;K nkgD

b'e p[bk e

gkT[INk ns

p{Vhnk BroK

tb Gi, (go T[E'I) fJe gr th B fwbh, T[j n;cb gos nkJ.5.

u"gJh

w[b (youD) s fJe grVh th B fwbh. sd n;hI wB ftu fJe ;bkj

ehsh fe fJE i' e'Jh w{sdk B}o nkt, T[; dh grVh y'j fbnkU.6.
id fgnkfdnK (f;gkjhnK) B fJ; soQK ;[fDnk sK ;G B fwb e T[;
soQK ehsk. i' wBw[y T[; shoE T[s nkfJnk, T[; ~ gr s'I tKfMnk eo e
goskfJnk.7.
d'jok

(fJ; soQK) oks ftu jh nZm ;" grVhnK T[sko bJh. T_j b nk e w?~
fdZshnK ns w?I (T[BQK ~) X' e ;k\ eotk fdZsk.8.
u"gJh

T[BQK

X[nk

;to

tb

wzrtk

fbnk

ns

;ko

jh

f;ZyK

pzBQtk

fdZshnK. i' puhnK T[BQK ~ s[os tu fdZsk ns (i' j'o) pkeh puhnK T[j
f;gkjhnK ~ d fdZshnK.9.

252

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

pfN e? groh Bro e' iks GJ/ ;[y gkfJ.

G/d w{oyB B bfj:' ejk r:' efo okfJ. 10. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ fJejso" ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 71. 1258. nci{`.
d'jok

okik J/e gjko e' fusqBkE fsj Bkw.

sk e' iB ;G d/; e/ igs nkmj{` ikw. 1.
fJzdq w[yh okBh oj? sk e/ o{g nB{g.
;uh ikfB efo ie oj? ikfj nkg[ g[oj{s. 2.
u"gJh

fBqg g[o so? Bdh fJe pj?. uzdqGrk sk e' ir ej?.

sN Nhbk g? wjb T[;ko/. iB[ fp;eow? eoB ;[Xko/. 3.
d'jok

rfjo' ik e' ib oj? ik ;w Bdh B nkB.

vos s?fo e'T{ B ;e? bkrs f;zX[ ;wkB. 4.
;kj[ J/e r[ioks e' x'ok p/uB eki.
ufb nk:' fsj mk ijk fusqBkE wjkoki. 5.
o{g nB{gw ;kj[ e' i"B by? Bo Bkfo.
XB nkgB eh e:k ubh sB wB vkofj tko. 6.
u"gJh

J/e fsq:fj tj[ ;kfj fBjkfo:'. fJzdq w[yh e/ fBeN T[ukfo:'.

n?;' g[oy[ G'r e' g?:?. gqkB ;fjs sk e/ pfb i?:?. 7.
;[B[ okBh fsj p'fb gm?:?. w?B G'r fsj ;kE ew?:?.
s[w s/ sk e' i' ;[s j" j?. sk e/ o{g s[fb ej e' j?. 8.
sk e' i' fJ;sqh bfy g?j?. pj[fo nkgB/ Xkw B i?j?.
skjh g? nkf;e jP? ofj j?. okw Bkw e' i:' fBs efj j?. 9.
d'jok

st ;[s e' i' fJ;sqh B?e[ fBjfo j? fBs.

;qh okxt e/ Bkw i:' ;dk ;zGfo j? fus. 10.

ufosq ' g kfynkB

253

d'jok

grVhnK

tu

;[y

g{ote

xo

ub

rJ.

fe;

w{oy

Gd

;wfMnk fe okik eh eo e frnk j?.10.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB g[oy ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 71tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 71. 1258. ubdk.

d'jok

fJe gjkV dk okik ;h, fi; dk BK fusqBkE ;h. T[; ~ ;ko d; d b'e
nm gfjo :kd eod ;B.1. T[; dh fJzdq w[yh BK dh pj[s ;[zdo okDh ;h.
fi; ~ ;uh tork ;wM e nkg fJzdo j?okB j' iKdk ;h.2.
u"gJh

(T[;) oki d Bro d jmb gk; fJe Bdh trdh ;h. T[; ~ ;ko
uzdqGrk (uBkp) efjzd ;B. T[; d ezY d fNb T[s wfjb pDkJ rJ ;B,
wkB'

ftFteowk

nkgD

jZEK

Bkb

pDkJ

j'D.3.

d'jok

T[; dk gkDh pj[s v{zxk ;hl T[; torh j'o e'Jh Bdh BjhI ;h. (v[pD
d) vo eo e T[; ~ e'Jh so BjhI ;h ;edk. (T[j) ;w[zdo torh brdh
;h.4.

r[ ioks

dk

fJe

Fkj

x' Vk

t uD

bJh

T[ ;

EK

T[ s

nkfJnk

fiE

wjkoki fusqBkE ;h.5. Fkj dk pj[s ;[zdo ;o{g ;h. (T[; ~) i' Bo Bkoh
tyd, XB dh sK eh rZb, T[j sB wB th tkoB brd.6.
u"gJh
fJe fJ;soh B T[; Fkj ~ tfynk ns (T[; B) fJzdq w[yh e'b fejk
i

nfijk

g[oF

G'r

bJh

fwb

ikJ

sK

T[;

T[s'I

gqkD

se

fBSkto

eo

d J hJ . 7.
j okDh! ;[D T[; ~ p[btk Gi' ns T[; Bkb ekw-G'r eo'. T[; s'I i'
sok g[Zso j'trk T[; d ;wkB Gbk j'o e"D j' ;edk j?.8.
T[; ~ i' fJ;soh th ty b?Idh j?, T[j fco nkgD xo BjhI iKdh j?.
T[; T[s nkFe j' iKdh j? ns okw Bkw tKr T[; dk f;woB eodh j?.9.
d'jok

Bkw

s[jkv g[Zso ~ i fBZs e'Jh fJ;soh }ok fizBh th tyrh, T[j ;qh okw d
tKr (T[; ~) ;dk fus ftu :kd oyrh.10.

254

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

ip okBh n?;/ ;[B[ gk:'. p'fb ;kj[ e' Xkw gmk:'.

Gkfs Gkfs nk;B fsj dhB'. T[o ngB/ s/ i[dk B ehB'. 11.
d'jok

sp br okik s[os jh Xkw r:' fsj nkfJ.

ukfo wwfN :fj sj d:' ;'e fjqd? T[gikfJ. 12.
d' ;? ri d' p?oe? bhBh ;kj[ wzrkfJ.
pvh X[iB ;" pkfX e? pkXh G[iB pBkfJ. 13.
o{`Jh wfBe wzrkfJ e? nzr bJh bgNkfJ.
pkfX x'xo' gtB bfy e{ds G:' fo;kfJ. 14.
u"gJh

i:' i:' gtB Mbks' nkt?. Xhw? Xhw? soej ikt?.

d[j[` p?oeB ;kj T[vkfo:'. rfjoh Bdh fpy? b? vkfo:'. 15.
x'xoB i'o Bdh Bo sfo:'. X[iB j/s sj j[s' T[pfo:'.
o{`Jh s/ eS[ u'N B bkrh. gqkB pukfJ r:' pvGkrh. 16.
d'jok

ip sk e' ihts ;[B:' okBh ;qtBB wkfj.

:k fdB ;' ;[y irs w? efj:' ej{` e'T{ Bkfj. 17.
u"gJh

e{fd ;kj[ i' gqkB puk:'. fsB oki? eS[ G/d B gk:'.
sp okBh Xhoi wB G:'. fus i[ j[s' ;eb Gqw r:'. 18. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsO:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ pjso' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 72. 1276. nci{`.

d'jok

pitko/ pfB:k oj? e/tb sk e' Bkw.

fB;[ fdB[ eo? gmkB e/ frqj e' ;ro' ekw. 1.
u"gJh

;[zdo fsq: sk e? frqj oj?. g[jg tsh sk e' ir uj?.

pKe/ ;zr B/j[ fsB bk:'. e/tb e' fus s/ fp;ok:'. 2.

ufosq ' g kfynkB

255

u"gJh

id okDh B fJ; soQK ;[fDnk (sK) T[; Fkj ~ xo p[bk Gfink. T[;
Bkb GKs GKs d

nk;D fdZs

ns

nkgD

fjod

Bkb'I

ty B ehsk.11.

d'jok

sd se okik ibdh jh T_; d xo nk frnk. wB ftu d[yh j' e

(okDh B) T[; ~ wzwNh T[s uVQk fdZsk.12. Fkj B d' ;" r} d (pK; d) d'
Mzv wzrk bJ. (T[BQK) Bkb tZvhnK X[iktK p`BQ e fco (nkgDhnK) G[iktK ~
p`BQ fbnk.13. wD e[ o{` wzrtk e (T[; ~) Foho T[s bgN fbnk ns
x'xo (jtk Bkb Gfonk j'fJnk uzw dk E?bk) pzBQ e ns jtk dk o[y ty e
r[ ^ ; Bkb e[ d fgnk.14.
u"gJh

fiT[I fiT[I jtk dk M"Iek nkT[Idk, (T[j) j"bh j"bh (jmK tb) fy;edk
iKdk. d'jK MzfvnK B Fkj ~ T[vkfJnk ns v{zxh Bdh ftu fbnk ;[fNnk.15.
(T[ j)

ftnesh

x' xfonK

(s{ ` f pnK)

}' o

Bkb

Bdh

so

frnk

ns

MzfvnK (pK;K) d ;jko T_E'A pu frnk. o{` (Bkb fbgN j'D ekoB) e'Jh ;N
B brh. (fJ; soQK T[j) tvGkrh gqkD puk e ubk frnk.16.
d'jok

okDh B id'I T[; ~ ezBK Bkb ihT[Idk ;[fDnk, sK T[; fdB (T[; bJh)
irs ftu fJ; s'I t^v ;[y tkbh (j'o) e'Jh rZb BjhI ;h.17.
u"gJh

Fkj B e[d e i' gqkD pukJ ;B, T[; dk e[M th Gd oki ~ BjhI
fwfbnk ;h. sd okDh d wB ftu Xhoi j'fJnk ns fus ftu i' Gow ;h,
(T[j)

;kok

d{o

j'

frnk.18.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 72tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 72. 1276. ubdk.

d'jok

pitkok (BK d fJe Bro) ftu etb BK dk fJe pBhnk ofjzdk ;h.
T[j fdB oks gmkD d xo d ;ko ezw eodk ;h.1.
u"gJh

T[; d xo ;[zdo fJ;soh ofjzdh ;h. T_; ~ irs g[jg tsh efjzdk
;h. (fJe) pKe (BK d ftnesh) Bkb T[; B gqw gkb fbnk ns etb ~
wB' G[ bk fdZ sk.2.

256

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

J/e fdt; e/tb r:' frqj e' e"B/ eki.

d/y? e:k fBi[ fsq: GJ/ pKe' ofj:' fpoki. 3.
u"gJh

ip fsq: gfs nkts bfy gkfJ;. :j? fus w? ufos pBkfJ;.

;" fSso fsj w{zY brk:'. S'fo gmkB efj:' e:' nk:'. 4.
d'jok

nkg[ i{fs:B i[fo rJh ojh B skfj ;zGkfo.

n?;' ufos pBkfJ e? pKe' d:' fBekfo. 5.
nfs fus e'g pYkfJ e? sgs sKpq eo B?B.
fpeN fpeq efo nkgB' ej? pBfe ;' p?B. 6.
fsq:' pku
efps[

ik e' b'B y?:? sk e' S'fo epj{` B i?:?

ik e' b'B y?:? sk e' nkr/ jP? e? i{fM:?.
ik e' b'B y?:? sk e' drk epj{` B d?:?
;kuh ;[fB b?:? sk ;" ;kuj{` e' b{fM:?.
u'oh B ew?:? nkg[ d/t? ;' Gh pkfN y?:?
M{m B pB?:? eS{ b?p/ e" B o{fM:?.
o'; B pY?:? p[oh Gky? ;' Gh wkfB b?:?
ukeoh ew?:? BkE w'oh pks p{fM:?. 7.
d'jok

pfB:? i{sh ykfJ e? ;hy bJh wB wkfj.

ej ;:kBh fsq: frqj r:' G/d gSkB:' Bkfj. 8. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsO:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ fsjso' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 73. 1284. nci{`.

d'jok

u'o J/e us[o' oj? p?ow sk e' Bkt.

iks ;/yikd' oj? p;? ekbgh rkt. 1.
u"gJh

u" u'pk frqj p;sq pBk:'. nkgB e' T[wokt ejk:'.

w? jiofs s/ wB;p b:'. gbtb d/; gorBk G:'. 2.

ufosq ' g kfynkB

257

d'jok

fJe fdB etb fe; ezw bJh xo frnk. (T[; B) eh tfynk fe T[;
dh nkgDh fJ;sqh ns gqwh fpoki j'J jB.3.
u"gJh

id (T[;) fJ;soh B gsh ~ nkT[IfdnK tfynk sK wB ftu fJj ufosq

pDkfJnk. T[; d w{zj T[s ;" i[shnK wkohnK ns fejk fe gmkD ~ Sv e
(fJE) feT[I nkJ j'.4.
d'jok

(T[j

fJ;soh)

nkg

i[shnK

wkoB

ftu

o[M

rJh

ns

T[;

(etb)

e'Jh j'F B ojh. nfijk ufosq eo e (T[; B) pKe ~ (xo'I) Gik fdZsk.5.
nkgD fus ftu pj[s eq'X tXk e, sg j'J sKp torhnK nZyK pDk e ns
w{zj tN e pBhJ ~ fejk.6.
fJ;soh

fejk

efpZs

fi; dk b{D ykJhJ, T[; ~ ed th Sv e BjhI ikDk ukjhdk. fi; dk

b{D ykJhJ, T[; bJh nr j' e bVBk ukjhdk j?. fi; dk b{D ykJhJ, T[; ~
ed th X'yk BjhI dDk ukjhdk. (woh) ;Zuh rZb ;[D bt', T[; bJh ;uh w[uhI
bV woBk ukjhdk j?. ed u'oh BjhI eoBh ukjhdh, (wkbe) i' nkg dt, T[;
~ th tzv e ykDk ukjhdk j?. (ed) M{mh rZb BjhI pDkT_Dh ukjhdh ns e[M
b?D bJh o[fus BjhI j'Dk ukjhdk. (ed) eq'X BjhI tXkDk ukjhdk, (i wkbe)
wkVk uzrk ej (sK) T[; ~ th wzB b?Dk ukjhdk j?. j gsh dt! woh rZb
;wM e (fJ; soQK Bkb) B"eoh eoBh ukjhdh j?.7.
d'jok

pBhJ B i[shnK yk e f;fynk ~ wB ftu XkoB eo fbnk. (fJj) efj

e fe fJ;soh f;nkDh j?, xo'I ufbnk frnk ns Gd ~ B ;wfMnk.8.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 73tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 73. 1284. ubdk.

d'jok

p?ow BK dk fJe ukbke u'o j[zdk ;h. ikfs dk T[j Fy}kdk ;h ns

ekbgh

fgzv

ftu

ofjzdk

;h.1.

u"gJh

(T[; B) uko u'pK tkbk szp{ (@frqj p;sq#) pDtkfJnk ns nkgD nkg
;kwzs nytkfJnk. w?I pkdFkj (@jiofs#) s'I wokspk jk;b ehsk j? ns

gbtb

d ;

(w ok)

gorBk

j? .2.

258

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

sk e/ eS[ T[guko[ e' ehi? fjqd? fpuko.

sjk ubB e' ;ki[ ;G bhi? w'b ;[Xkfo. 3.
u"gJh

;eb rkt e/ pfBe p[bkJ/. ;" e[ o[g?:k fsB uNtkJ/.

efj:' s:ko ;ki[ efo dhi?. np jh o'e o[g?:k bhi?. 4.
d'jok

o'e o[g?:B yofu e? bhi? w[jo pNkfJ.

Go podkoh e' xB' youB j'fJ pBkfJ. 5.
u"gJh

i' fsB ejh ;[ pfBeB wkBh. eS{ ;ze fus phu B nkBh.
w[jo? nfXe nkfB eo dJh. s;eo vkfo r[Efo:fj bJh. 6.
d'jok

n"o yikB' ;kj[ e' ;G jh b:' wzrkfJ.

ikfJ ijkBkpkd w? d?j" XB gj[ukfJ. 7.
u"gJh

pfB:B e/ p?m/ ;' r:'. ;G jh XB[ fJem' e? b:'.

;kfEB fsfB dPko p?mk:'. ;':' ykB B iks irk:'. 8.
d'jok

S'fo

dPko'

gkSb'

Gki

rJ/

ssekb.

;G o[g:B jo b? rJ/ pfB:k GJ/ fpjkb. 9. 1.

fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ u"jso' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 74. 1293. nci{`.

d'jok

w[rb J/e riBh oj? pyfs:ko fsj Bkw.

pv/ ;dB sk e/ pB/ pj[s rkfm w? dkw. 1.
sk e/ xo fJe j: j[s' sk e' u'o fBjkfo.
:k e' e:' j{` u'fo:? eS{ ufosq ;[ Xkfo. 2.
nkfB ukeoh eh eoh sk e/ Xkw sbk;.
w[rb wjhBk e? s[os ukeo ehB' sk;. 3.

ufosq ' g kfynkB

259

d'jok

(T[; B) T[; d ;[Xko bJh fjod ftu e[M ftuko ehsk fe T[E'A d
ubB ~ XB ]ou eo e ;[Xko fbnk ikJ.3.
u"gJh

(T[; B) fgzv d ;ko pBhJ p[bk bJ ns T[BQK dh nkU Grs bJh ;"
e[ o[gfJnk ]ou ehsk. (T_;) fejk fe ;ko ;ki-;kwkB fsnko eo bt' ns
j[D

jh

Bed

o[gfJnk

b?

bt'.4.

d'jok

Bed o[gJ ]ou e w'joK tNk b?DhnK ukjhdhnK jB (feT[Ife) pokdoh

dk Gko pj[s j?, (fJ; bJh) f}nkdk ]ou eoBk j?.5.
u"gJh

T[; B fitI fejk, T[; soQK pBhJ B ehsk ns wB ftu fe; soQK dk
;zdj BjhI fbnKdk. (T[; B) pj[s
(T[BQK ~) r[^EhnK ftu gk fbnk.6.

nfXe

w'joK

fbnk

fdZshnK.

u'o

d'jok

ns
ijkBkpkd

Fkj{ eko
ftu

;kok

]}kB
XB

ftu' I

gj[ ` uk

;G

e[ M

wz rtk

fbnk

(ns

fejk

fe)

fdnKrk.7.

u"gJh

(T[j) pBhJ d p?fmnK j'fJnK jh ;"I frnk ns ;kok XB fJeZmk eo

fbnk. T[; B d[nko T[s fJe ;kEh ~ fpmk fdZsk (ns fejk fe) ]kB ;[sk
j'fJnk j?, (fJ; ~) irkDk BjhI j?.8.
d'jok

fgSb
frnk

ns

dotk}
pBhnk

y'b

pjkb

j'

s[os

Gi

frnk

ns

;ko/

o[gJ/

b[N

b?

frnk.9.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB g[oy ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 74tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 74. 1293. ubdk.

d'jok

raiBh ftu fJe w[rab ofjzdk ;h, T[; dk Bkw p]fsnko ;h. T[; d
t^v t^v wjZb pD j'J ;B ns T[; e'b pj[s XB ;h.1. T[; d xo fJe
x'Vk j[`dk ;h. T[; ~ u'o B tfynk (ns ftuko ehsk fe) fJ; ~ e'Jh ufosq
eo e fe; soQK u[ok b?Dk ukjhdk j?.2. T[; B nk e T[; (w[rab) d xo
B"eoh dh sbkF ehsh. w[rab B T[; ~ s[os wjhB dh (pzBQh B"eoh) s B"eo
oy

fbnk.3.

260

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

wfj:kBk

ngB'

eotk:'.

eoikJh

e'

Bkw[

;[Bk:'.

sk eh ;/tk e' pj[ efo:'. pyfs:ko e' XB[ j? jfo:'. 4.

d'jok

fdB e' XB[ j? jfo ub:' eoikJh ejbkfJ.

;eb b'e mNe/ oj? o?BkJh bfy gkfJ. 5.
u"gJh

gkS/

w[rb

ghNs'

nk:'.

eoikJh

XB[

s[ok

u[ok:'.

i' fJj p?BB e' ;[fB gkt?. sk jh e' M{m' mjokt?. 6.

ik s/ dop[ eoi[ b? yk:'. ejk G:' fsB s[ok u[ok:'.
e:' s? dop[ T[Xko' b:'. ejk G:' i' j? b? r:'. 7.
d'jok

tkjh e' M{mk fe:' G/d B gkt? e'fJ.

tj fdB XB j? jo r:' okw eo? ;' jfJ. 8. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ gujso' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 75. 1302. nci{`.

d'jok

g[fB wzsqh n?;/ efj:' ;[fB:? eEk fBqgkb.

s/jh u'o ufosq fJe fe:' ;[ ej' T[skb. 1.
u"gJh

ip s;eo XB[ s[ok u[ok:'. g[fB sk e/ fus w? :" nk:'.

nfsG[s J/e ufosq pB?:/.

fsq: ;[`dfo ik s/ frqj g?:?. 2.

d'jok

Xkw

itkJh

nkgB'

oky:'

Bkw[

pBkfJ.

fpXtk fsq: e/ Xkw w? v/ok ehB' ikfJ. 3.

u"gJh

tk e/ fjqd? nB`fds G:'. w'o/ Xkw g{s fpfX d:'.

Xkw itkJh Bkw[ isk:'.

nkdo[ e? G'iBfj ytk:'. 4.

ufosq ' g kfynkB

261

u"gJh

nkgDk

wjhBk

b? D k

fB;fus

eotk

fbnk

ns

nkgDk

BK

@eo}kJh#

df;nk. fco T[; (w[rab) dh pj[s ;tk ehsh ns p]fsnko dk XB u'oh eo

fbnk.4.
d'jok

nkgD

nkg

@eo}kJh#

nytk

fdB

XB

ns

x'Vk

b[N

b?

frnk. ;G b'r (T_; ~) eo}kJh (@o?BkJh#) ;wM e j?okB ofj rJ.5.

u"gJh

fgS'I w[rab o'Idk fgNdk nkfJnk fe eo}kJh B XB ns x'Vk u[ok fbnk

j?. i' T[; dhnK rZbK ;[D bIdk, T[; ~ jh M{mk mfjokT_Idk.6.
fi; s'I s[;hI XB eo} b? e ykfJnk j?, eh j'fJnk i' T[; B x'Vk u[ok
fbnk j?< (s[;hI) T[; s'I XB T[Xkok feT[I fbnk ;h< (fco) eh j'fJnk i' (T[j
s[ jkvk)

x' Vk

b?

frnk<.7.

d'jok

(;kfonK B) T[; ~ M{mk ehsk, fe; B th (ftub) Gd ~ BjhI ;wfMnk.

T[; fdB (T[; dk) XB ns x'Vk u'oh j' frnk. fitI okw eodk j?, fstI j[zdk
j? . 8.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB g[oy ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 75tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 75. 1301. ubdk.

d'jok

fco wzsqh B fJ; soQK fejk j okiB! (s[;hI) eEk ;[D'. T[; u'o B fJe
(j'o) ufosq ehsk, T[j w?I Fhxo efjzdk jK.1.
u"gJh

id (T[;) u'o B XB ns x'Vk u[ok fbnk , sK fco T[; d wB ftu

fJj nkfJnk fe fJe ndG[s ufosq pDkfJnk ikJ fi; eo e xo ftu ;[zdo
fJ;soh gq kgs ehsh ikJ .2.
d'jok

T[;

nkgDk

BK

@Xkw

itkJh#

(xo

itkJh)

ofynk

ns

fJe

ftXtk

fJ;soh d xo ik e vok brk fdZsk.3.

u"gJh

T[; (ftXtk) dk wB gq;zB j' frnk fe wo xo gowkswk B g[Zso fdZsk

j?. T[; B nkgDk Bkw @Xkw itkJh# df;nk ns (T[; ftXtk B) pV nkdo
Bkb

G' i B

eotkfJnk.4.

262

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

n?;h Gkfs pfo; ip phsh. tj fsq: d[y s/ GJh fBuhsh.

tj fsj xo e' ekw[ ubkt?. fpXtk pX{ y/d Bfj gkt?. 5.
d'jok

e/fse fdB sj ufb r:' sk eh ;[sk u[okfJ.

fsq: o'ts e[Ntko e/ sN uN e{eh ikfJ. 6.
u"gJh

Xkw itkJh d[fjsk joh. d/yj d?t ejk fJj eoh.

;{o T[d's r:' Bfj nk:'. w? fsB e' eS[ ;'X B gk:'. 7.
ekih e'Ntko ip ;[B:'. d[j{` fpjf; e? wkE' X[B:'.
ik e' ;[sk dkB[ s? d:'. ejk G:' i" frqj b? r:'. 8.
;GfjB sfj M{mh efo wkB:'. G/d nG/d eS[ fjqd? B ikB:'.
b{fN dop[ sk e' ;G b:'. sp jh d/; fBeko' d:'. 9. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ g[oy ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ fSjso' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 76. 1310. nci{`.

d'jok

uzdqg[oh Ghso j[s' uzdq ;?B fJe okt.

pb r[B phoi w? iB[e fsqd;;Po e/ Gkt. 1.
Gkrtsh sk eh fsq:k ik e' o{g ngko.
ofs ofsBkE gSkfB fsj M[fe M[fe eofj i[jko. 2.
J/e g[oy ;[zdo j[s' okBh b:' p[bkfJ.
G'r nfXe sk ;' fe:' fjqd? joy T[gikfJ. 3.
u"gJh

e/b eos okik i{ nk:'. okBh fjqd? nfXe d[y[ gk:'.

:k e' d?:k ej" ek efoj". :k e/ jB/ pj[fo j" wfoj". 4.
iko

pku

sp? iko :" eEk T[ukoh. okBh eoj[ B fuzs jwkoh.

:j sop{i ekfN w[fj dhi?. :k eh roh GS eo bhi?. 5.

ufosq ' g kfynkB

263

fJ; soQK id fJe ;kb bzx frnk, sK T[j fJ;soh d[yK s'I fB;fuzs j'
rJh. T[j (u'o) T[; d xo dk ezw-eko ubkT_Idk ;h ns T[; ftXtk fJ;soh
~ e'Jh yub BjhI j[zdh ;h.5.
d'jok

MNgN

e[M fdBK pkd T[j (u'o) T[; dh Xh ~ u[ok e b? frnk. (T[j) fJ;soh
e'stkb e'b ik e o'Jh.6.

u"gJh

(T[j

efjD

brh

fe)

@xo-itkJh#

woh

g[Zsoh

u[ok

bJh

j?.

ty',

gowkswk B fJj eh ehsk j?. ;{oi uVQB tb (T[j) frnk j?, go (ni se)
gofsnk BjhI j?. w?~ T[BQK dh e'Jh ]po ;ko BjhI j?.7.
id ek}h ns e'stkb B rZb ;[Dh. (sK) d'jK B jZ; e wZEk (f;o)
fjbkfJnk. fi; ~ s{` nkgDh g[Zsoh dkB d fdZsh sK eh j'fJnk i (T[j T[;
~) xo b? frnk.8.
;G B T[; ~ M{mk eo e wzfBnk ns fJ; Gd ~ fjod ftu }ok fizBk
th BjhI ;wfMnk. T[; (ftXtk) dk ;kok XB b[N fbnk ns sd jh d;fBekbk

fdZ sk.9.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB g[oy ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 76tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 76. 1310. ubdk.

d'jok

uzdqg[oh ftu uzdq ;?B BK dk fJe okik j[`dk ;h. (T[j) pb, r[D ns
gqskg ftu wkB' fJzdo (@fsqd;;Po#) d ;wkB j't.1. T[; dh Gkrtsh BK dh
fJ;soh ;h fi; dk o{g pj[s nfXe ;h. osh dk gsh (ekw dt) th T[; ~
osh ;wM e M[e M[e e gqBkw eodk ;h.2. fJe ;[zdo g[oF j[zdk ;h, (T[; ~)
okDh B p[bkfJnk ns fjod ftu nkBzd wzBk e T[; Bkb ;fjtk; ehsk.3.
u"gJh

(T[BQK d) ;fjtk; eofdnK okik ih nk rJ. okDh B fjod ftu pj[s

d[y gkfJnk. j dt! fJ; (fwso) dk (j[D) eh eoK. fJ; d wko ikD s fco
w?I

th

wo

iktKrh.4.

:ko B fejk-

sd :ko B fJ; soQK rZb ejh--j okDh! s[;hI woh fuzsk B eo'. fJj
sop{} w?~ eN e d fdU. fJ; dk r[b\k (nkg) yk bt'.5.

264

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

sp okBh ;'T{ eki ewk:'. ekfN skfj sop{i y[bk:'.

b? y'go fsB f;o g? Xfo:'. ;Pk; b/s ej S/e" efo:'. 6.
d'jok

Xfo y'go f;o go Bdh sfo:' fBqgfs vo ;'fJ.

fdB b'rB d/ys r:' G/d B ikBs e'fJ. 7.
sp okBh n?;/ efj:' ;[fB:? puB o;kb.
pjs iks sop{i i' w'fj fwb? dojkb. 8.
puB[ ;[Bs okik sp? gmJ/ wB[y nB/e.
iks pj/ sop{i e" gj[us G:' B J/e. 9.
u"gJh

sp okBh :" puB T[uko/. ;[Bj[ BkE pvGkr jwko/.

p{fv e'T{ ik e/ fjs wo?. w'o w{zv ngi; pj[ Xo?. 10.
d'jok

okBh fjs fjzdtkB e/ wB[y p[ok:' J/e.

:j ngi; B epj[ fwN? Gkyfj b'r nB/e. 11.
u"gJh

nkgfj

d?

sop{i

sok:'.

nkgfj

nkfJ

fBqgfj

fo;tk:'.

nkgfj j'fo wB[SB bhBk. fsq:k ufosq B feBj{` uhBk. 12. 1.

fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsO:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ ;ssjo' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 77. 1322. nci{`.

d'jok

J/e sykB T[i?B w? fpfpukofB fsj Bkfo.

sk ;' efo:' ufosq fsB ;' s[fj ej" ;[Xkfo. 1.
u"gJh

;[wfs pkfY:fj sp? T[uko'. ;[B[ rhr' s? puB jwko'.

j" np jh god/; f;X? j". ykfN ewkfJ s[w? XB[ b:? j". 2.
:" efj e? god/; f;Xko'. ykN so/ Sfg ofj:' fpuko'.
sp pkfYB fJe iko p[bk:'. ekwe/b fsj ;kE ewk:'. 3.

ufosq ' g kfynkB

265

sd okDh B T[; soQK ekoi ehsk. sop{} eN e T[; ~ y[nkfJnk. T[;

B (sop{} dk) y'go b? e f;o T[s Xo fbnk ns ;kj b?D bJh T[; ftu
S e

eo

fdZ s k.6.

d'jok

f;o T[s (sop{} dk) y'go Xo e oki d vo dk wkfonk (T[j) Bdh

so frnk. fdB fdjkV b'eK d tyfdnK (T[j) ubk frnk, (go) e'Jh th Gd
~ B ikD ;fenk.7. sd okDh B (oki ~) fJ; soQK fejk--(j okiB!) wo
fwm p'b ;[D'. (fJj) i' sop{} o[VQdk ik fojk j?, w?~ ibdh (@dojkb#)
ukjhdk j?.8. oki B (okDh dh) rZb ;[DfdnK jh T_; tb eJh p`d Gi
fdZs. (go) o[VQd iKd sop{} se fJe th B gj[`u ;fenk.9.
u"gJh

sd okDh B fJ; soQK p'b ej fe j BkE! ;kv t^v Gkr jB. T[; bJh
i e'Jh v[p e wo iKdk, sK wo f;o s pj[s ngi; uVQdk.10.
d'jok

okDh B T[; sop{} (~ geVB) bJh fJe wB[Zy ~ v[ptkfJnk j?. (;'uD
brh i e'Jh v[p frnk sK) fJj ngi; ed th BjhI fwNrk, nBe b'e fJjh
efjDr.11.
u"gJh

T[; B nkg jh sop{} sotkfJnk ns nkg jh nk e oki ~ eq'fXs

ehsk. nkg jh p`fdnK ~ j'V fdZsk. fJ;soh d ufosq ~ fe; B th BjhI
ikfDnk.12.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 77tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 77. 1322. ubdk.

d'jok

T[i?B ftu fJe soykD d xo ftGukoB fJ;soh ;h. T[; Bkb T[; B
i' ufosq ehsk, T[jh w?I s[jk~ ;[Xko e efjzdk jK.1.
u"gJh

;[wfs BK d soykD B T[; ~ fejk--j rhr'! s{` woh rZb ;[D. w?I j[D
god; ik fojk jK. (T[E'I) yN ewk e s?~ XB fbnk e fdnKrk.2.
fJj efj e T[j god; ubk frnk. go n;b ftu T[j ftukok wzih
jmK fSg frnk. sd soykDh B fJe :ko p[bkfJnk ns T[; Bkb ekw-eqhVk
ehsh.3.

266

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ekwe/b sk ;" fsq: wkB:'. ykN so/ fBi[ gfsfj gSkB:'.

;G nzrB fpjpb jP? rJh. fus e/ fpy? d[fys nfs GJh. 4.
sp sk ;" fsq: puB T[uko/. w[fj ek eos dJh e/ wko/.
gqkB BkE w/o/ xo Bkjh. j" fij p;s pkj eh Skjh. 5.
d'jok

fBfs nz;{nk nkfyB Go" oj' wbhB/ G/;.

g"o br/ fpjo" Bjh gqkB BkE god/;. 6.
brs phfo:k pkB ;h fpy[ ;' brs nBki.
gqkB BkE god/; r/ sk fpB eS{ B ;ki. 7.
pkYh n?;/ puB ;[fB wB w? G:' y[;kb.
iko ;fjs fsq: ykN b? Bkfu T[fm:' ssekb. 8. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsO:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ nmjso' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 78. 1330. nci{`.

d'jok

pfBe J/e pkBko;h fp;B ds fsj Bkw.

fp;P wsh sk eh fsq:k XB ik e' pj[ Xkw. 1.
u"gJh

pfB:' j/s pfBi e' r:'. w?B d[y: fsq: e' nfs d:'.
fsj fsq: g? s/ ofj:' B ikJh. e/b fe:' fJe g[oy p[bkJh. 2.
e/b ewks roG ofj r:'. ehB/ isB d{fo Bfj G:'.
Bt wk;B gkS/ ;[s ik:'. stBfj fdt; pfBe xo nk:'. 3.
pfBe e'g efo puB ;[Bk:'. eS[ fsq: s? fpGuko ewk:'.
G'r eo/ fpB[ g{s B j'Jh. pkb fpqX ikBs ;G e'Jh. 4.
;[Bj[ ;kj[ w? eEk ;[BkT{. s[wo/ fus e' Gow[ fwNkT{.
fJe i'rh s[wo/ frqj nk:'. fsj gq;kfd s/ frqj ;[s gk:'. 5.
d'jok

w[oi BkE i'rh j[s' ;' nk:' fJj Xkw.

fdq;fN G'r w' ;" fe:" ;[s dhB' frqj okw. 6.
pfBe puB ;[fB u[g ofj:' wB w? G:' gq;zB:.
fdq;fN G'r fifB ;[s fd:" XoBh sb ;' XzB:. 7. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsO:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ T[Bk;ht' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 79. 1337. nci{`.

ufosq ' g kfynkB

267

(T[;) fJ;soh B T[; Bkb ekw-eb ehsh, go wzih jmK (fSg j'J) gsh
~ gSkD fbnk. T[; d ;ko nzr ftnke[b j' rJ ns fus ftu pj[s d[yh
j' J h.4.
sK fJ;soh B nkgD gqwh ~ fejk j oZp d wko! s{` wo Bkb eh eo
fojk j?I. wo gqkDBkE xo BjhI jB fi; dh pKj dh SK jmK w?I t;dh jK.5.
d'jok

w?I fBZs nZyK ~ jzM{nK Bkb Godh jK ns w?b t; ftu ofjzdh jK.
gqkDBkE d gqd; rJ j'D ekoB w?I p{j se BjhI iKdh jK.6. w?~ gkB phVh
pkD tKr brdh j? ns nBki ftF tork brdk j?. gqkDBkE god; rJ
j'J jB, T[; s'I fpBk (ihtB dk) e'Jh ;[nkd BjhI j?.7. (T[j) soykD fJ;
soQK d puB ;[D e wB ftu ][F j' frnk. :ko ;ws fJ;soh dh wzih ~
u[e

s[os

BuD

br

frnk.8.

fJE ;qh ufosq'gkfynkB sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 78tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 78. 1330. ubdk.

d'jok

pBko; dk fpFB dZs BK dk fJe pBhnk ;h. T[; d xo pj[s XB ;h

ns fp;P wsh T[; dh fJ;soh ;h.1.
u"gJh

pBhnk tgko bJh (fes

pkjo) frnk ns

ekw B pj[s d[yh ehsk. T[; fJ;soh

eoB bJh fJe g[oF ~ p[bkfJnk.2.

e'b'I

(fgS'I

fojk

T[; dh) fJ;soh ~

frnk

ns

eb-eqhVk

;fjtk; eoB Bkb T[; ~ roG j' frnk. nBe :sB eoB s th T[j
fvr B ;fenk. B" wjhfBnK pkd (T[; fJ;soh B) g[Zso ~ iBw fdZsk. T[;
fdB T[j pBhnk th xo gos nkfJnk.3.
pBhJ B eq'XtkB j' e fejk--j fJ;soh! (s{`) e[M ftGuko ehsk j?.
(feT[Ife) G'r ehs fpBk g[Zso BjhI j' ;edk. (fJj rZb) ;ko t^v ns S'N
ikDd

jB.4.

(fJ;soh B T[&Zso fdZsk-) j Fkj

s[jkv fus dk Gow d{o eodh jK.5.

ih!

w?I

s[jk~

rZb

d;dh

jK

ns

d'jok

w[oi BkE (BK dk fJe) i'rh ;h i' fJ; xo ftu nkfJnk. T[; B wo
Bkb fdqFNh G'r ehsk ns gowkswk B (w?~) g[Zso gqdkB ehsk.6. pkBhnk
rZb ;[D e u[g fojk ns wB ftu gq;zB j'fJnk. T[j (i'rh) Xosh T[s XzB
j? fi; B fdqFNh-G'r Bkb g[Zso p]fFnk j?. 7.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 79tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 79. 1337. ubdk.

268

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

fpzdqkpB frqj Bzd e/ ekBQ b:' ntsko.

shfB b'e ik e' ;dk fBfs T[fm eos i[jko. 1.
u"gJh

;G r'gh sk e/ r[B rktfj. fBfs: fe;B ej ;h; M[ektfj.

wB wfj p;:' gq/w nfs Gkoh. sB wB d/s ngB' tkoh. 2.
okXk Bkw r'fg fJe oj?. feq;B feq;B w[y s/ fBfs ej?.
irBk:e ;" gq/w brk:'. ;{s f;XB eh Gkfs pYk:'. 3.
d'jok

feq;B feq;B w[y s/ ej? S'fo Xkw e' ekw.

fB;fdB oNs fpjzr i:' irBk:e e' Bkw. 4.
u"gJh

sqk; B fgs[ wksk e' eo?. feq;B feq;B w[y s/ T[uo?.

j/ofB skfj fBs T[fm nkt?. Bzd i;'wfs d/fy bikt?. 5.
;t?:k

i'pB i/p ir/ nfs ;[zdo iks iokt i[oh ej Bks?.

nzr j[s/ fpqi b'r ;G/ jfo okfJ pBkfJ ejh fJe pks?.
jkE T[ukfJ jBh Sfs:k w[;ekfJ bikfJ ;yh uj{` xks?.
B?BB ;" efj:' J/ id[BkE ;[ G"jB ;" efj:' ikj[ fJjk s?. 6.

d'jok

B?BB ;' jfo okfJ efj G"jB T[so dhB.

G/d B gk:' e"Bj{` feq;B fpdk eo dhB. 7. 1.
fJfs ;qh ufosq gy:kB/ fsO:k ufosq/ wzsqh G{g ;zpkd/ n;ht' ufosq ;wkgsw
;s[ ;[Gw ;s[. 80. 1344. nci{`.

d'jok

Bro f;o'wfB e' j[s' f;zx f;o'wfB G{g.

nfws dop[ xo w? Xo/ ;[zdo ekw ;o{g. 1.

ufosq ' g kfynkB

269

d'jok

fpzdokpB
b'e

T[m

ftu
fBZs

B`d

xo

Bw;eko

ekBQ

eod

ntsko

XkoB

ehsk.

T[;

fszB'

feqFB

f;o

;B.1.

u"gJh

;kohnK

r'ghnK

T[;

r[D

rkT[IdhnK

;B

ns

fBZs

fBtkT[IdhnK ;B. (T[; bJh T[BQK d) wB ftu pj[s gqw ;wk frnk ;h ns
nkgDk

sB
(T[E)

wB

(T[;

okXk

Bkw

T[s)
dh

fBSkto
fJe

r'gh

eodhnK
ofjzdh

;B.2.
;h.

(T_j)

w[y

s'I

;dk

feqFB

feqFB efjzdh ;h. (T[; B) irs d ;[nkwh Bkb gqw brk fbnk ;h ns f;ZXK
(dh ;kXBk) tKr gqw dh v'o ~ tXk fbnk ;h.3.
d'jok

xo d ezw eko Sv e (T[j ;dk) w[y s'I @feqFB feqFB# efjzdh ofjzdh
ns gzSh (gghj) tKr irs d wkbe (;qh feqFB) dk Bkw oNdh ofjzdh.4.
u"gJh

T[j wksk fgsk s'I th BjhI vodh ns w[y sI @feqFB feqFB# T[uodh
ofjzdh. T[; ~ tyD bJh fBZs T[m e nkT[Idh go Bzd ns i;'Xk ~ ty e
bik

iKdh.5.

;t?:k

(T[; okXk d) i'pB dh Sph pj[s F'GkFkbh ;h. (T_j) ;i-Xi e fe;
ekoB (@Bks#) (;qh feqFB d xo) rJh. ;qh feqFB e'b pqi d b'e ns ;zr;ke w"i{d ;B. (okXk ~ T[E nkfJnk ty e) ;qh feqFB B pDk e fJe rZb
ejh. jZEK ~ T_uk eo e Sksh T[s j;d j'J wkfonk ns okXk u"jK gk; ty
e bik rJh. (okXk B) B?DK d fJFko Bkb fejk j feqFB! ns feqFB B
G"nK d fJFko Bkb efj fdZsk fe fJE'I ubh ik.6.
d'jok

B?DK d fJFko Bkb jh feqFB ~ fejk ns G"nK d ;zes Bkb (T[; B)

T[&Zso d fdZsk. fpBk fe; d[nkok Gd ~ ;wMD d feqFB B T[; ~ ftdk eo
fdZ s k.7.
fJE ;qh ufosq'gkfynkB sqhnk ufosq d wzsqh G{g ;zpkd d 80tI ufosq dh ;wkgsh,
;G F[G j?. 80. 1344. ubdk.

d'jok

f;o'wBh Bro dk f;o'wBh f;zx BK dk okik j[zdk ;h. T[; d xo pfj;kp

XB ;h ns T[j ekw dt tork ;[zdo ;h.1.

270

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

fdqr XzB:k sk eh po Bkoh. fBqg e' oj? bki s/ g:koh.

J/e fdt; oki xo nk:'. ozr BkE i'fr:fj p[bk:'. 2.
d'jok

pqjw pkd sk ;" fe:' oki? fBefN p[bkfJ.

i[ eS[ eEk fsB ;" GJh ;' w? ejs pBkfJ. 3.
J/e BkE ;G irs w? p:kfg ofj:' ;G d/;.
;G i'fBB w? oft ofj:' T{u Bhu e/ G/;. 4.
u"gJh

;op p:kgh ;qh gfs ikBj[. ;G jh e' g'ye efo wkBj[.

;op d:kb w/x fifw YoJh. ;G ekj{ eo feogk eoJh. 5.
d'jok

;G ekj{ e' g'yJh ;G ekj{ e" d/fJ.

i' sk s/ w[y c/oJh wkfr whu ej b/fJ. 6.
u"gJh

J/eB ;'y? J/eB Go?. J/eB wko? fJefB T[po?.

J/eB xNt? J/e pYkt?. dhB d:kb :" ufos fdykt?. 7.
o{g o/y ik e/ eS[ Bkjh. G/y nG/y ;G e/ xN wkjh.
ik go feqgk uS[ efo j/o?. sk eh e"B Skj e" S/o?. 8.
iS G[izr nek; pBk:'. d/t nd/t Efg pkfd ouk:'.
G{fw pkfo gzu ss[ gqek;k. nkgfj d/ys p?m swk;k. 9.
d'jok

iht izs ;G Ekfg e? gzE pBkJ/ d'fJ.

Mrfo gukJ/ nkfg wfj w'fj B uhB? e'fJ. 10.
u"gJh

:j ;G G/d ;kX[ e'T{ ikB?. ;fsBkw[ e' ss gSkB?.

i' ;kXe :k e" bfy gkt?. iBBh imo pj[fo Bfj nkt?. 11.

ufosq ' g kfynkB

271

u"gJh

T[;

dh

fdqr

XzB:k

BK

pj[ s fgnkoh
p[bkfJnk.2.

;h.

fJe

fdB

dh

;qFm

okik

xo

fJ;soh
nkfJnk

;h.

(T[j)

ns

oz r

bihbh

oki

BkE

i' r h

d'jok

oki B T[; ~ e'b p[bk e pqjw-tkd (nfXnksfwe uouk) ehsk. T[BQK

dh i' rZb j'Jh, T[j w?I efj e ;[DKdk jK. 3. fJe gowkswk jh ;ko irs
d ;kfonK d;K ftu ftnkg fojk j?. (T[jh) ;kohnK i{BK ftu T[&Zu BhtI G;
ftu t; fojk j?. 4.
u"gJh

gowkswk ~ ;op ftnkge ;wM', ;kfonK dk g'Fe eo e wzB'. (T[jh)

;kfonK T[s pdb tKr dfJnk (dh poyk) eodk j? ns ;kfonK T[s feqgk
eodk

j? . 5.

d'jok

(T[j) ;G dk g'FD eodk j? ns ;G fe; ~ fdzdk j?. i' T[; s'I w[y
codk j?, ;wM bt' (fe T[; B) w"s wzr bJh j?.6.
u"gJh

(T[j) fJeBK ~ ;[ekT[Idk j? (noEks BFN eodk j?) ns fJeBK dk

g'FD eodk j?. fJeBK ~ wkodk j? ns fJeBK ~ T[pkodk j?. fJeBK ~ xNkT[Idk
j? ns fJeBK ~ tXkT[Idk j?. fJ; soQK dhB fdnkb ufosq tykT[Idk j?.7.
T[; dh e'Jh o{g-oyk BjhI j?. (T[j) ;gFN iK n;gFN ;G d Foho
ftu w"i{d j?. fi; ~ (T[j) fwjo dh fdqFNh Bkb tydk j?, T[; d goSktI
~ th e"D SV ;edk j?.8.
T[; B :eF, ;Zg ns nkekF pDkJ jB ns dts s d?Is f;oi e
(T[BQK ftu) MrVk ouk fdZsk j?. (T[; B) G{wh, ib nkfd gzi sZs g?dk ehs
jB ns nkg p?m e swkFk ty fojk j?.9.
d'jok

(T[; B) ;ko iht g?dk eo e d' jh gzE (w[;bwkB ns fjzd{) pDkJ

jB. (T[j ;ko) nkg; d MrfVnK ftu T[bM gJ jB ns gowkswk ~ e'Jh
BjhI gSkDdk j? . 10.
u"gJh

fJ; ;ko Gd ~ e'Jh ;kX{ (g[oF) jh ;wM ;edk j? ns ;fsBkw d sZs

~ gSkD ;edk j?. i' ;kXe T[; (gowkswk) ~ ikD b?Idk j?, (T[j) wksk d
roG ftu fco BjhI nkT[ Idk.11.

272

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

ip i'rh n?;/ efj:' sp oki? w[;ekfJ.

ss pqjw e/ pkfd e" T[uos G:' pBkfJ. 12.
u"gJh

i'rh fvzG fe i'rh fi:o'. i'rh d/j fe i'rh fj:o'.

;' i'rh i' i'r gSkB?. ;fsBkw[ fpB[ nto[ B ikB?. 13.
d'jok

fvzG fdyk:' irs e' i'r[ B T[gfi:' ih:.

:k ir e/ ;[y s/ r:' iBw fpqEk r/ eh:. 14.
u"gJh

sp i'rh jf; puB T[uko'. ;[Bj[ okt i{ r:kB jwko'.

;' i'rh i' i'r gSkB?. ;fsBkw[ fpB[ nto[ B ikB?. 15.
d'jok

ip ukjs j? nkswk fJe s/ G:' nB/e.

nfBe Gkfs g;os irs pj[fo J/e e' J/e. 16.
u"gJh

:j Bfj wo? B ekj{ wko?. G{bk b'e Gow[ phuko?.

xN xN p:kge nzsoikwh. ;G jh wfj oft ofj:' ;[nkwh. 17.
efps[

x'ok ej{` G:' ej{` jkEh jP? e? r:' ej{`

gzSh o{g b:' ej{` cb c{b ofj:' j?.
gkte jP? dfj:' ej{` g"B o{g efj:' ej{`
uhs jP? e? rfj:' ej{` gkBh jP? e? pfj:' j?.
nzpo

T[sko/

oktBkfde

;zxko/

ej{`

pB w? fpjko/ n?;/ p/dB w? efj:' j?.

g[oy jP? nkg[ ej{` fJ;fsqB e' o{g Xfo:'
w{oyB G/d sk e' B?ej{` B bfj:' j?. 18.
u"gJh

etB wko? ek e' e'T{ wko?. G{bk b'e Gow phuko?.

:j B wos wkos j? Bkjh. :" okik ;wMj[ wB wkjh. 19.

ufosq ' g kfynkB

273

d'jok

id
f;Z X Ks

i'rh

pko

d;D

fJ;

soQK

fejk

sK

okik

j;

fgnk

ns

pqjw-sZs

bfrnk.12.

u"gJh

eh i'rh gkyzv j?, fe ihT[Vk j?, dj j? fe fjodk j?. (n;b ftu) T[j
i'rh j? i' i'r ~ gSkDdk j? ns ;fsBkw s'I fpBk j'o fe; ~ BjhI ikDdk
j?.13.
d'jok

(i fJ; soQK B j'fJnk) sK T[; B irs ftu gkyzv dk fdyktk ehsk j?

ns

T[; d

tKfMnk

frnk

fjod
ns

ftu i'r g?dk BjhI

ftnoE

ftu

iBw

j'fJnk j?. (T[j) irs d

rztk

;[y s'I

fdZsk.14.

u"gJh

sd i'rh B j; e puB ej--j okiB! ;kvk frnkB ;[D'. i'rh T[j j?

i' i'r ~ gSkDdk j? ns ;fsBkw s'I fpBk j'o fe; ~ BjhI ikDdk.15.
d'jok

id nkswk (Gkt gowkswk) ukj[zdk j? sK fJe s'I nBe j' iKdk j?.
nBe soQK Bkb irs ftu g;odk j'fJnk fco fJe dk fJe j' iKdk j?.16.
u"gJh

B fJj wodk j? ns B jh fe; ~ wkodk j?. G[b j'J b'e Gow g{oB
ftuko eod jB. (T[j) gowkswk ;G ftu owD eo fojk j? ns xN xN
ftu t;D tkbk nz s o:kwh j? . 17.
efpZs

fes x'Vk, fes jkEh, fes gzSh dk o{g ns fes cb c[b pfDnk j'fJnk
j?. fes nZr pD e ;kVdk j?, fes gtB o{g nytKdk j?, fes fusok j' e
(fjoBK ~) geVdk j? ns fes gkDh j' e trdk j?. fes (okw tKr) p;sq
T[sko e izrb ftu ftuodk j'fJnk oktD dk ;zxko eodk j?, nfijk tdK
ftu fbfynk j?. fes T[j nkg g[oF o{g j? ns fes fJ;sohnK dk o{g XkoB
ehsk j'fJnk j?. go w{oy b'eK B T[; dk }ok fizBk th Gd BjhI gkfJnk j?.18.
u"gJh

e"D wkodk j?, fe; ~ e'Jh wkodk j?l G[b j'J b'e GowK dk ftuko eoh
iKd jB. j okiB! fJj rZb wB ftu ;wM bt' fe B fJj wodk j? ns B
jh wkodk j? .19.