ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ

ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÇÓ ÍÅÁÓ ÅËËÁÄÁÓ

ÓÕÍÅÍÔÅÕÎÇ ÔÏÕ

ÐÁÍÁÃÉÙÔÇ ÊÏÍÄÕËÇ
‘Ç ²Åêèåóç ÃêéïõëìðåêéÜí ãéÜ ôü ìÝëëïí ô™í êïéíùíéê™í Tðéóôçì™í: AðïêëåéóôéêÞ
ðáñïõóßáóç óôÞ «ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá»
Alain Touraine: Ìðïñïˆìå íÜ æÞóïõìå ìáæß, uóïé êáß äéáöïñåôéêïß;
Í. Ìáñáíôæßäçò: ‘Ç ðïëéôéêÞ êïéíùíéïëïãßá óôÞí ‘ÅëëÜäá
×ñ. ÐáÀæçò: Öéëïóïößá, ÌåôáöõóéêÞ êáß ’ÇèéêÞ óôüí Ludwig Wittgenstein
Ó. Êïõôñïýëçò: Äõôéêüò Tèíéêéóìüò êáß ðïëéôéóìüò ô™í êïéíïôÞôùí
Ì. Ìåëåôüðïõëïò: ‘Ï Ãåþñãéïò ÂëÜ÷ïò êáß _ AíôéâåíéæåëéêÞ säåïëïãßá

Ït Âéâëéïöïñßåò Aðü ôüí Ä. Ôóáôóïýëç

ÏÓ
Å Õ ×
Ï Ô
ÉÁ Ê 8
9
Ó

Å 9
ÔÇ

Ô 1
Ç

-
ÁÓ ÙÍ

Å
Õ Ó É ÔÅÕ×

8
Ï

ÅÐ 8
ÁÑ Í

9
– Ð Í ÔÙ

1
» ËÙ
ÉÁÓ
Ë Ï Ã ÑÙÍ Ï
ÉÏ È
É Í Ù Í Ï ÁÑ
Ê Ï ÔÇÑ É
Å ÁÓ ÑÅ
Ó « Í ÅÓ ÅÕ
Ç Ñ
É Á Ó Ô – ÐËÇ
ÑÅ Ó
Ó Ð Ï ÑÏÐÇ
Ç ÉÔ

25
É Ê Ï Ô Ó ÅÐ
Ç
ÏÍ ÉÊ
× Ñ ÔÁÊÔ
ÓÕÍ
ÁÍÏÉÎÇ 1998•11ïò ×ÑÏÍÏӕ´ ÐÅÑÉÏÄÏÓ•ÄÑ×. 2000•ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÐÁÐÁÆÇÓÇ•ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÅËËÇÍÉÊÁ ÃÑÁÌÌÁÔÁ
 ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÇÓ ÍÅÁÓ ÅËËÁÄÁÓ
´ ÐÅÑÉÏÄÏÓ 10ïò ×ÑÏÍÏÓ ÁÍÏÉÎÇ 1998 ÄÑ×. 2000
25
ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÐÁÐÁÆÇÓÇ • ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÅËËÇÍÉÊÁ ÃÑÁÌÌÁÔÁ

ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ
Äñ. ÌåëÝôçò ’Ç. Ìåëåôüðïõëïò
ÁÑ×ÉÓÕÍÔÁÊÔÇÓ
Äñ. ’Çëßáò ÔåìðÝëçò
Ðåñéå÷üìåíá
’Ïãäüç ‚äüò 3, 152 36 Ð. ÐåíôÝëç,
ôçë.: 8040344, fax: 8049083 ’Áðü ôÞí äéåýèõíóç......................................................... 3
ÂÏÇÈÏÓ ÁÑ×ÉÓÕÍÔÁÊÔÇÓ
ÃéÜííçò Ãïñáíßôçò
ÓÕÍÔÁÊÔÉÊÇ ÅÐÉÔÑÏÐÇ ÁÖÉÅÑÙÌÁ:
’ÉÜêùâïò ’Áêôóüãëïõ, êïéíùíéïëüãïò, tóôïñéêüò 10 ×ÑÏÍÉÁ «ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ»
• ×ñ\óôïò Âñïýóôçò, íïìéêüò • ÍÝäá ’Áè. Êá-
íåëëïðïýëïõ, äñ. äéêáßïõ, Tð. êáèçãÞôñéá Ðá- ‘Éóôïñéêü ôçò «ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò»............................... 5
íôåßïõ Ðáíåðéóôçìßïõ • ’ÁëÝîáíäñïò Êüíôïò,
ãëùóóïëüãïò, íïìéêüò, öéëüëïãïò • Óðýñïò Êïõ- ‘Ç óõíôáêôéêÞ TðéôñïðÞ ô\ò «ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò».......... 9
ôñïýëçò, ïsêïíïìïëüãïò • ’Áèçí@ ËéÜðç, äñ. êïé-
íùíéïëïãßáò• ÃéÜííçò ÌáèéïõäÜêçò, öéëüëïãïò,
êïéíùíéïëüãïò • Ãåþñãéïò Ð. Ìáëïˆ÷ïò, ðïëéôé-
êüò TðéóôÞìùí • ×ñéóôßíá-Ðáíáãéþôá ÌáíùëÝá, Óõíïìéë™íôáò ìÝ ôüí Ðáíáãéþôç Êïíäýëç....................... 16
öéëüëïãïò • Íßêïò Ìáñáíôæßäçò, äñ. êïéíùíéïëï-
ãßáò • ×ñ\óôïò ÐáÀæçò, öéëüëïãïò • ÃéÜííçò Ðá- Alain Touraine: Ìðïñïˆìå íÜ æÞóïõìå ìáæß, uóïé êáß äéáöï-
ðáäüðïõëïò, äñ. ðïëéôéê™í Tðéóôçì™í, ôáêô. êá- ñåôéêïß; ÌåôÜöñáóç: ²Áêçò ×áñéôüðïõëïò.......................... 37
èçãçôÞò Ðáíåðéóôçìßïõ ËùæÜííçò • ÄçìÞôñçò
ÐáðáíäñÝïõ, tóôïñéêüò, äéðëùìÜôçò • ’ÁëÝîáí- Âïýëá Ãáëçíïˆ: ’Áíïrîôå ôßò ÊïéíùíéêÝò ’Åðéóô\ìåò. ’Áðï-
äñïò Óéáðêáñ@ò, äñ. Aåñïíáõðçãéê\ò Ì.É.Ô., óýì- êëåéóôéêÞ ðáñïõóßáóç óôÞí ‘ÅëëÜäá ô\ò Vêèåóçò Gulbenkian 50
âïõëïò ðñõôáíåßáò Å.Ì.Ð. • Êþóôáò Óôáìáôü-
ðïõëïò, tóôïñéêüò-óõããñáöÝáò, äñ. Ðáíåðéóôç- Íßêïò Ìáñáíôæßäçò: ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá êáß UëëçíéêÞ
ìßïõ Óïñâüííçò • Ãé™ñãïò ÔóïìðÜíïãëïõ, äñ. êïé-
íùíéïëïãßáò • Âáóßëçò ÖéïñáâÜíôåò, äñ. öéëïóï-
ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá .................................................. 54
ößáò, Aí. êáèçãçôÞò Ðáíåðéóôçìßïõ Ásãáßïõ • Jean Maisonneuve: Óýã÷ñïíåò ôÜóåéò ô\ò êïéíùíéê\ò øõ÷ï-
²Áêçò ×áñéôüðïõëïò, êïéíùíéïëüãïò • Íéêüëáò ëïãßáò. ÌåôÜöñáóç-’ÅðéìÝëåéá: Íéêüëáò ×ñçóôÜêçò .......... 59
×ñçóôÜêçò, äñ. êïéíùíéê\ò øõ÷ïëïãßáò, Tð.
êáèçãçôÞò Ðáíôåßïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ×ñ\óôïò ÐáÀæçò: Öéëïóïößá, ÌåôáöõóéêÞ êáß ’ÇèéêÞ óôüí
ÂÉÂËÉÏÊÑÉÔÉÊÇ - ÂÉÂËÉÏÐÁÑÏÕÓÉÁÓÇ Ludwig Wittgenstein........................................................... 70
Äñ. ÄçìÞôñçò Ôóáôóïýëçò
Ã. ÌðÜêïõ 21, 115 24 ’ÁèÞíá, ôçë. 6480839 Óðýñïò ’Á. Êïõôñïýëçò: ’Åèíéóìüò êáß êïéíïôéóìüò. Ôü ðå-
ÌÅÔÁÖÑÁÓÅÉÓ ñéïäéêü «ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóç» (1910-1921)................... 94
ÂáããÝëçò ÄïõâáëÝñçò Ðáíáãéþôçò ×. ÃáôóùôÞò: ‘Ç äéåèíÞò óõæÞôçóç ó÷åôéêÜ ìÝ
ÄÉÏÑÈÙÓÅÉÓ - ÅÐÉÌÅËÅÉÁ ôü êßíçìá ôïˆ 1909 ....................................................... 109
ÃéÜííçò ÌáèéïõäÜêçò
ÓÔÏÉ×ÅÉÏÈÅÓÉÁ
ÌåëÝôçò ’Ç. Ìåëåôüðïõëïò: Ãåþñãéïò ÂëÜ÷ïò: ‘Ç Aíôéâåíé-
’ÁããåëéêÞ Êïõôóïýêïõ æåëéêÞ säåïëïãßá ............................................................. 121
‘ÉððïêñÜôïõò 58, 106 80 ’ÁèÞíá, ôçë. 3603546
I
ÍÏÌÉÊÏÓ ÓÕÌÂÏÕËÏÓ
×ñ\óôïò Âñïýóôçò Âéâëéïöïñßåò .................................................................. 129
ÓÕÍÄÑÏÌÅÓ • ÃñÜöïõí: ÌåëÝôçò ’Ç. Ìåëåôüðïõëïò, ÄçìÞôñçò Ìé÷áëüðïõ-
²Áêçò ×áñéôüðïõëïò ëïò, Óðýñïò ’Á. Êïõôñïýëçò, ×ñéóôßíá-Ðáíáãéþôá ÌáíùëÝá.
Ðë. Âáó. Óïößáò 20, 171 23 Í. Óìýñíç, ôçë. 9340907
ŊñåôÞñéï Cñèñùí ô\ò «ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò» ................... 138
ÄÉÁÖÇÌÉÓÅÉÓ
ÄçìÞôñçò Êïõôóïíßêáò ’ÁíïéêôÞ TðéóôïëÞ ôïˆ Âáóßëç ÖéïñáâÜíôå ......................... 150
ÊÅÍÔÑÉÊÇ ÄÉÁÈÅÓÇ ’ÅðéóôïëÞ ô\ò Íôüñáò Óõìåùíßäïõ-ÔóÜôóïõ ...................... 153
’Åêäüóåéò ‘ÅëëçíéêÜ ÃñÜììáôá,
Ã. Ãåííáäßïõ 5, 106 78 ’ÁèÞíá ÁÑÄÇÍ Aðü ôüí Óðýñï Êïõôñïýëç ................................. 156
Ôçë.: 3817826 - 3806661, Fax: 3836658
ÁÑÄÇÍ ÉÉ: Ït AíôÜñôåò: ÔóÝ ÃêåâÜñá êáß Ãñçãüñçò Á‰îåíôßïõ 157
ISSN 1105-8099
‘Ç ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá êõêëïöïñår êÜèå UîÜìçíï óôÜ âéâëéïðùëårá êáß óôÜ ðåñßðôåñá. ’ÁðïóôÝëëåôáé êáô' ïyêïí
óôïýò óõíäñïìçôÝò. ÔéìÞ ôåý÷ïõò: 2.000 äñ÷. ÔéìÞ TôÞóéáò óõíäñïì\ò (2 ôåý÷ç): 4.000 äñ÷. ÔéìÞ TôÞóéáò öïéôç-
ôéê\ò óõíäñïì\ò: 3.000 äñ÷. ‘Éäñýìáôá, ’Ïñãáíéóìïß, ÔñÜðåæåò êëð.: 10.000 äñ÷. ÐáëáéÜ ôåý÷ç äéáôßèåíôáé óôÜ
ãñáöårá ôïˆ ðåñéïäéêïˆ êáß óôüí Têäïôéêü ïyêï. ‘Ç ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá äÝ÷åôáé Cñèñá, Tñãáóßåò êëð. Ït äçìïóéåõü-
ìåíåò Aðüøåéò TêöñÜæïõí AðïêëåéóôéêÜ ôïýò óõããñáöårò ôïõò, ït ðïrïé åyíáé Šðåýèõíïé ãé' á‰ôÝò. Äçìïóéåýåôáé êÜ-
èå å‰ðñåðÞò TðéóôïëÞ ðïý ëáìâÜíåé ôü ðåñéïäéêü. ×åéñüãñáöá äÝí TðéóôñÝöïíôáé. ’Áðáãïñåýåôáé _ Aíáäçìïóßåõóç
ô\ò ëçò a ìÝñïõò ôçò, êáèþò êáß êÜèå ãñáðôÞ, ñáäéïöùíéêÞ, ôçëåïðôéêÞ a Cëëç AíáðáñáãùãÞ ôçò, ÷ùñßò ôç
ãñáðôÞ Cäåéá ô\ò Äéåõèýíóåùò.

ÔÜ Aðïóôåëëüìåíá óôÞí ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá Cñèñá öåßëïõí íÜ åyíáé Aäçìïóßåõôá, ðñùôüôõðá, TðéóôçìïíéêÜ, å‰ðñå-
ð\ êáß óõíôåôáãìÝíá óÝ ñèÜ UëëçíéêÜ. ’Áðïêëåßïíôáé êåßìåíá ðïý ðïëéôéêïëïãïˆí Cìåóá a Vììåóá êáß ðñïóðáèïˆí
íÜ ðñïùèÞóïõí ìÝ ïtïíäÞðïôå ôñüðï óõãêåêñéìÝíá ðñïóùðéêÜ a ‚ìáäéêÜ óõìöÝñïíôá. Ït óô\ëåò ôïˆ ðåñéïäéêïˆ åy-
íáé AíïéêôÝò óÝ …ëá ôÜ ñåýìáôá ô™í säå™í. ‘Ï ðëïõñáëéóìüò åyíáé _ ìüíç «ãñáììÞ» ôïõ. Ôü ðåñéïäéêü á‰ôü Aðï-
ôåëår Tëåýèåñï â\ìá äéáëüãïõ êáß äÝí V÷åé TðéóôçìïíéêÝò, TðéóôçìïëïãéêÝò a Cëëåò ðñïêáôáëÞøåéò. Ït Tñãáóßåò A-
ðáñáéôÞôùò ðñÝðåé íÜ ŠðïâÜëëïíôáé äáêôõëïãñáöçìÝíåò óÝ äéðëü äéÜóôçìá ìÝ÷ñé 25 óåëßäåò ÷ùñßò ôÞí ðåñßëçøç,
ôßò ðáñáðïìðÝò êáß ôÞ âéâëéïãñáößá, óÝ ôñßá Aíôßôõðá. ÔÜ Cñèñá AðïóôÝëëïíôáé óôÞ Ãñáììáôåßá ô\ò ’Åðéóôçìï-
íéê\ò ’Åðéôñïð\ò.

ÄÏÌÇ ÔÇÓ ÅÑÃÁÓÉÁÓ:

‘Ç Tñãáóßá ðñÝðåé íÜ V÷åé:
1. Óåëßäá ôßôëïõ, ìÝ ôüí ôßôëï ô\ò Tñãáóßáò (ìÝ÷ñé 15 ëÝîåéò) êáß ôÜ íüìáôá ô™í óõããñáöÝùí. ÍÜ óçìåéþíåôáé
‚ Šðåýèõíïò Aëëçëïãñáößáò êáß _ äéåýèõíóç êáß ôü ôçëÝöùíü ôïõ. ÍÜ äßíåôáé Xíá ðïëý óýíôïìï âéïãñáöéêü óç-
ìåßùìá ôïˆ (ô™í) óõããñáöÝùò (-öÝùí).
2. Óåëßäá ðåñßëçøçò (abstract). ‘Ç ðåñßëçøç äÝí ðñÝðåé íÜ Šðåñâáßíåé ôßò 200 ëÝîåéò. ’Áíáêåöáëáéþíåé ôüí (ôïýò)
óôü÷ï (-ïõò) ô\ò Tñãáóßáò, ôÞí ìÝèïäï, ôÜ AðïôåëÝóìáôá êáß ôÜ óõìðåñÜóìáôá.
3. Óåëßäá ðåñßëçøçò óôÜ AããëéêÜ a ãáëëéêÜ. ÌåôÜöñáóç ô\ò Uëëçíéê\ò ðåñßëçøçò óôÜ AããëéêÜ a ãáëëéêÜ.
4. Ôü êåßìåíï ô\ò Tñãáóßáò ìÝ êáôÜëëçëï ÷ùñéóìü óÝ äéÜöïñá «êåöÜëáéá» êáß Šðïôßôëïõò.
5. ÂéâëéïãñáöéêÝò ðáñáðïìðÝò êáß âéâëéïãñáößá ìÝ Xíá Aðïäåêôü óýóôçìá, ãéÜ ðáñÜäåéãìá ôü óýóôçìá ASA.
‘Õðüäåéãìá ðáñáðïìð™í (ìÝóá óôü êåßìåíï).
(Robertson, 1988, p. 191).
‘Õðïäåßãìáôá âéâëéïãñáößáò:
Robertson, Ian. 1988. Sociology. New York: Worth Publishers.
Neushouser, Kevin. 1992. «Democratic Stability in Venezuela: Elite Consensus or Class Compromise».
American Sociological Review 57:117-135.
Kouvertaris, George. 1976. «The Greek American Family». In Ethnic Families in America.
Charles H. Midel and Robert W. Haberstein, eds. New York: Elsevier.
6. ‘Õðïóçìåéþóåéò óÝ AñéèìçôéêÞ óåéñÜ, ìÝ äéðëÜ äéáóôÞìáôá, óÝ îå÷ùñéóôü ôì\ìá (ìÝ ôßôëï «‘Õðïóçìåéþóåéò»).
7. Ðßíáêåò êáß ó÷Þìáôá óÝ îå÷ùñéóôÞ óåëßäá ôü êáèÝíá, ìÝ äéáäï÷éêÞ Añßèìçóç êáß óýíôïìç TðåîÞãçóç. Ó÷Þìá-
ôá ìÝ óéíéêÞ ìåëÜíç.

‘Ç ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá óõíåñãÜæåôáé ìÝ ôßò Uî\ò Vãêõñåò TðéóôçìïíéêÝò TðéèåùñÞóåéò (óÝ AëöáâçôéêÞ óåéñÜ):
1) American Sociological Association Review.
2) European Journal of Sociology.
3) International Sociological Association.
4) Revue Suisse de Sociologie.

ÅÐÉÓÔÇÌÏÍÉÊÇ ÅÐÉÔÑÏÐÇ
ÔÜ Aðïóôåëëüìåíá Cñèñá êñßíïíôáé Aðü TðéóôçìïíéêÞ TðéôñïðÞ, óýìöùíá ìÝ ôü äéåèí™ò êáèéåñùìÝíï «blind system».
Ãñáììáôåßá ’Åðéóôçìïíéê\ò ’Åðéôñïð\ò: ’ÁëÝîáíäñïò Óéáðêáñ@ò, Ô.È. 60043, 153 01 ‘Áãßá ÐáñáóêåõÞ.
 ÁÐÏ ÔÇÍ ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ

«ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ» - ÄÅÊÁ ×ÑÏÍÉÁ

Ð
áñïõóéÜæïíôáò óÞìåñá óôü êïéíü ôï Tðåôåéáêü á‰ôü ôåˆ÷ïò äÝí Aðïóêïðïˆìå ôüóï
íÜ ðáíçãõñßóïõìå ôü ãåãïíüò …ôé _ ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ Tîåëß÷èçêå óôü ìá-
êñïâéüôåñï êïéíùíéïëïãéêü ðåñéïäéêü óôÞí ÷þñá ìáò êáß ó' Xíá Aðü ôÜ ðéü ìáêñü-
âéá TðéóôçìïíéêÜ ðåñéïäéêÜ ãåíéêÜ. ²Å÷ïõìå Aðüëõôç Tðßãíùóç ô\ò ìéêñ\ò óçìáóßáò ô™í
ðïóïôéê™í êñéôçñßùí, ðïý AöÞíïõí AäéÜöïñç ìéÜ ðñïóðÜèåéá ìÝ ðïéïôéêïýò óôü÷ïõò. ²Åôóé,
ìÝ ôÞí TðåôåéáêÞ á‰ôÞ Vêäïóç èÝëïõìå êõñßùò íÜ Šðåíèõìßóïõìå óôüí Uáõôü ìáò, óôïýò A-
íáãí™óôåò ìáò êáß ó' ‚ëüêëçñç ôÞí TðéóôçìïíéêÞ êïéíüôçôá ôü Vëëåéììá ðïéüôçôáò êáß A-
íáíÝùóçò êáß ôÞí AíÜãêç ãéÜ ñéæéêÞ Aíáèåþñçóç ô™í …ñùí ëåéôïõñãßáò ô\ò ðíåõìáôéê\ò
æù\ò óôÞí ‘ÅëëÜäá. ÈÝëïõìå íÜ êáõôçñéÜóïõìå, âáóéóìÝíïé óôÞí äåêáåô\ ìáò Tìðåéñßá,
ôÞí Aðïõóßá óïâáñ\ò Vñåõíáò, ðñùôüôõðçò óêÝøçò, ï‰óéáóôéê\ò êñéôéê\ò êáß ìåóô\ò óõã-
ãñáö\òÿ íÜ êáôáããåßëïõìå ôÞí ‚ëïÝíá êáß óõ÷íüôåñç êáôáöõãÞ óôÞí å‹êïëç ìÜ óôåßñá A-
íáðáñáãùãÞ ô\ò îýëéíçò ãëþóóáò, ôÞí AêáôÜó÷åôç öëõáñßá, ôÞí AíåëëÞíéóôç ôéðïôïëï-
ãßáÿ ôÞí åsóâïëÞ ô\ò säéïôÝëåéáò êáß ô™í ðåëáôåéáê™í ó÷Ýóåùí óôüí ÷™ñï ô\ò TðéóôÞìçò,
ðïý êÜðïôå Aðïôåëïˆóå ôü ^èéêü Cëëïèé ô\ò óõíïëéê\ò Tèíéê\ò ìáò Aðïôõ÷ßáòÿ ôÞí Šðï-
âÜèìéóç Aðü ôÞí Ðïëéôåßá êáß ôÞí Êïéíùíßá ô\ò Tðéóôçìïíéê\ò êáß ðíåõìáôéê\ò Tñãáóßáò.
ÈÝëïõìå íÜ óôçëéôåýóïõìå ôÞí ìåôáâïëÞ ô\ò ’ÅðéóôÞìçò Aðü ëåéôïýñãçìá óÝ TðÜããåëìá
êáß Aðü tåñáðïóôïëÞ óÝ ìÝèïäï ðëïõôéóìïˆÿ ôÞí ìåôáâïëÞ ô\ò ëåéôïõñãßáò ôçò Aðü säåá-
ëéóôéêü …ðëï Aíáôñïð\ò óÝ Tñãáëårï êïëáêåßáò ô\ò Tîïõóßáò.
ÈÝëïõìå íÜ äéáìáñôõñçèïˆìå ãéÜ ôü ãåãïíüò …ôé _ TðéóôçìïíéêÞ êïéíüôçôá, Aíôß íÜ A-
ðïôåëÝóåé ìÝ ôü eèïò ôçò öÜñï óôÞí ‚ìß÷ëç ô\ò Tèíéê\ò ðáñáêì\ò, AöÝèçêå íÜ ðáñáóõñ-
èår Aðü á‰ôÞí êáß íÜ ðÝóåé óôÞí äßíç ôçò. ’Áíôß íÜ ðñïóðáèÞóåé íÜ AëëÜîåé ôüí êüóìï ôïˆ-
ôï óýìöùíá ìÝ Aíþôåñåò Aîßåò, åsóÞãáãå óôü Tóùôåñéêü ôçò ôÞí öáõëüôçôá ðïý ì@ò ðå-
ñéâÜëëåé.
ÐñïóðáèÞóáìå êáß èÜ Tîáêïëïõèïˆìå íÜ ðñïóðáèïˆìå íÜ Aðïêñïýïìå ôÜ AëëåðÜëëç-
ëá êýìáôá Tðéóôçìïíéê\ò ìçäáìéíüôçôáò ðïý êñïýïõí êáèçìåñéí™ò ôÞí èýñá ìáò êáß íÜ
ðáñçãïñéüìáóôå ãéÜ ôÞí Aðïõóßá ðíåõìáôéê™í ôáã™í, ìÝ ôÞí ðñáãìáôéêÞ óçìáóßá ô\ò ëÝ-
îçò, Aíáðïë™íôáò êé Tëðßæïíôáò, êé AäñÜ÷íïíôáò ôßò ëéãïóôÝò AëëÜ ŠðáñêôÝò Tíäåßîåéò U-
íüò êáëýôåñïõ ìÝëëïíôïò.
Âáóéæüìáóôå, ãéÜ ôü ìÝëëïí á‰ôïˆ ôïˆ ðåñéïäéêïˆ, óôÞí Aíéäéïôåë\ Tñãáóßá ô™í äéê™í
ìáò Aíèñþðùí, ðïý TñãÜæïíôáé ÷ùñßò ŠëéêÞ AìïéâÞ, ìÝ ìüíï «Vóïäï» ôÞí Tìðåéñßá, ôÞí ÷á-
ñÜ ô\ò äçìéïõñãßáò êáß ôÞí æåóôáóéÜ ô\ò óõëëïãéêüôçôáò. Âáóéæüìáóôå Tðßóçò óôü Tíôõ-
ðùóéáêÜ ìåãÜëï —ãéÜ ôÜ ìÝôñá Uíüò Tíôýðïõ êñéôéêïˆ ëüãïõ— êïéíü ô™í ôñé™í ÷éëéÜäùí
Aíáãíùóô™í ìáò.
ÌÝ ìåëáã÷ïëßá Aíôéìåôùðßæïõìå ôü öáéíüìåíï ô™í Aôåëåßùôùí óåëßäùí ðïý äéáèÝôïõí
ôÜ ÌÌÅ óôÜ ðáñáóêÞíéá ôïˆ ðïäïóöáßñïõ êáß óôÞí säéùôéêÞ æùÞ «äéáóçìïôÞôùí», Tí™
äÝí âñßóêïõí ðáñÜ ëßãåò ìüíï ãñáììÝò í' Aöéåñþóïõí óôßò ðíåõìáôéêÝò ðñïóðÜèåéåò. Êáß
äÝí íïìßæïõìå …ôé TîáíáãêÜæïíôáé ó' á‰ôü Aðü ôÜ ŠðïôéèÝìåíá ÷õäárá ãïˆóôá ôïˆ êïéíïˆ,
4 ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ

AëëÜ ãéáôß ôïýò ëåßðåé ðáíôåë™ò _ óõíáßóèçóç ô\ò ôåñÜóôéáò å‰èýíçò ôïõò óôÞí äéáðáé-
äáãþãçóç ô™í Aíáãíùóô™í, ô™í Aêñïáô™í êáß ô™í ôçëåèåáô™í ôïõò. ’Åíèïõóéáæüìáóôå
ðÜíôùò êÜèå öïñÜ ðïý äçìïóéåýïíôáé Vóôù êáß á‰ôÝò ït ëßãåò ãñáììÝò, êÜèå öïñÜ ðïý êÜ-
ðïéïò äçìïóéïãñÜöïò ðïý äÝí ŠðïôÜóóåôáé ôåëåßùò óôü ãåíéêü êërìá ô™í _ìåñ™í ì@ò ÷á-
ñßæåé ìßá ðñüóâáóç óôü ìáæéêü êïéíü, ðïý äÝí èÜ ì@ò AíáæçôÞóåé ðïôÝ óôÜ âéâëéïðùëårá ìÝ
äéêÞ ôïõ ðñùôïâïõëßá.
ÌÝ èëßøç âëÝðïõìå ôÜ ôñéóåêáôïììýñéá ôïˆ ÊñÜôïõò íÜ äéï÷åôåýïíôáé óôßò ðéü Aðßèá-
íåò êáôåõèýíóåéò. ÌÝ ÷áñÜ äå÷üìáóôå ôü ãåãïíüò …ôé ŠðÜñ÷ïõìå ÷ùñßò íÜ V÷ïõìå ðÜñåé
ðïôÝ ï‹ôå ìéóÞ äñá÷ìÞ Aðü ôÞí Ðïëéôåßá a Aðü ‚ðïéïíäÞðïôå Cëëïí. Ãéáôß Vôóé Aðïäåé-
êíýïõìå Tðß äÝêá ÷ñüíéá …ôé ìðïñår êáíåßò ìÝ ôü ðåróìá ôïõ íÜ íéêÞóåé ôïýò íüìïõò ô\ò A-
ãïñ@ò.
ÔÞí Tðï÷Þ ðïý ‚ Cíèñùðïò êáôüñèùóå íÜ ñõðÜíåé ôü äéÜóôçìá ðñïôïˆ êÜí TîåñåõíÞ-
óåé ôÜ ìõóôéêÜ ôïõÿ ðïý ðÝôõ÷å íÜ Aëëïéþóåé AðåéëçôéêÜ ôü êërìá êáß íÜ åsóâÜëåé óôüí ãå-
íåôéêü êþäéêá, ðïý åyíáé _ óöñáãßäá ôïˆ èåßïõ óôü åyäïò ôïõÿ ôÞí ‚ìé÷ëþäç á‰ôÞ Tðï÷Þ,
uóùò åyíáé ìáôáéïðïíßá íÜ Aó÷ïëårôáé êáíåßò ìÝ ôü ìÝëëïí ô™í êïéíùíéê™í Tðéóôçì™í êáß
ô™í ðïéêßëùí öïñÝùí ôïõò. Êé …ìùò, á‰ôÝò AíáöÝñïíôáé óôüí ôñüðï ìÝ ôüí ‚ðïrï ‚ ²Áí-
èñùðïò óõëëáìâÜíåé ôüí Uáõôü ôïõ óÝ ó÷Ýóç ìÝ ôüí Êüóìï ðïý ôüí ðåñéâÜëëåé. ’Áðü ôüí
Íïˆ, ôüí ìéêñü, ìõóôçñéþäç Aíèñþðéíï íïˆ, èÜ ðñïêýøïõí ït ÷åéñüôåñåò êáß ït êáëýôåñåò
ðéèáíüôçôåò ãéÜ ôÞí Aíèñùðüôçôá.
ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÔÇÓ «ÍÅÁÓ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁÓ»
Ç
Tðéèåþñçóç ô™í êïéíùíéê™í Tðéóôçì™í
ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá (Í.Ê.) täñýèçêå ôü
êáëïêáßñé ôïˆ 1987 ìÝ ðñüôáóç ôïˆ Ìå-
ëÝôç Ìåëåôüðïõëïõ, ôüôå ìåôáðôõ÷éáêïˆ öïé-
ôçô\ óôü ÐáíåðéóôÞìéï ô\ò Ãåíåýçò, ðñüò ôüí
Têäüôç Âßêôùñá ÐáðáæÞóç. ÄçìéïõñãÞèçêå ôü-
ôå TðéóôçìïíéêÞ TðéôñïðÞ Aðïôåëïýìåíç Aðü
ôïýò êáèçãçôÝò Ê. Âåñãüðïõëï, ’Á.-’É.Ä. Ìå-
ôáî@, Í. ÌïõæÝëç, ’Á. ÐåðåëÜóç êáß Ê. Ôóïõ-
êáë@. ÔÞí ðñþôç óôÞëç ôïˆ ðåñéïäéêïˆ AíÝëá-
âå ‚ óõããñáöÝáò ÑÝíïò ’Áðïóôïëßäçò. ‘Ç ëç
ðåñéåëÜìâáíå Cñèñá, Aöéåñþìáôá, óõíåíôåýîåéò,
âéâëéïêñéôéêÞ êáß ìüíéìåò óô\ëåò. Óêïðüò eôáí
_ Vêäïóç íÜ V÷åé ôüí ÷áñáêô\ñá æùíôáíïˆ êáß
TíäéáöÝñïíôïò —ãéÜ Xíá å‰ñýôåñï êïéíü— êïé-
íùíéïëïãéêïˆ ðåñéïäéêïˆ. ’Áðïöáóßóèçêå íÜ Tê-
äßäïíôáé ôñßá ìÝ ôÝóóåñá ôåý÷ç Tôçóßùò.
Ôü ðñ™ôï ôåˆ÷ïò êõêëïöüñçóå óôßò 13 ’Éá-
íïõáñßïõ 1988 Šðü Aíôßîïåò óõíè\êåò. ÔÞí Uðï-
‘Ç «ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ» óôüí Ìõóôñ@ ôü 1993.
ìÝíç ìÝñá ‚ äéåõèõíôÞò ôïˆ ðåñéïäéêïˆ êáôåôÜ-
ãç óôü Ðïëåìéêü Íáõôéêü. ’Áðü ôüí ÄåêÝìâñéï
ôïˆ 1987 Xùò ôüí ’Ïêôþâñéï ôïˆ 1989 óôÞí äé-
åýèõíóç ôïˆ ðåñéïäéêïˆ óõììåôår÷å êáß ‚ ÃéÜí-
íçò Óáêéþôçò, äÜóêáëïò êáß öïéôçôÞò ðïëé-
ôéê™í Tðéóôçì™í ôüôå, ‚ ‚ðïrïò ôü öèéíüðùñï
ôïˆ 1989 äéïñßóèçêå AíáðëçñùôÞò äÜóêáëïò
óôÞí ÊÝñêõñá êáß Aðï÷þñçóå. Ôü 1988 Vãéíáí
ìÝëç ô\ò Óõíôáêôéê\ò ’Åðéôñïð\ò ‚ Óðýñïò
Êïõôñïýëçò, öïéôçôÞò ïsêïíïìéê™í Tðéóôçì™í
ôüôå, ‚ Óðýñïò Ìáêñ\ò, äÜóêáëïò êáß öïéôçôÞò
ðïëéôéê™í Tðéóôçì™í, êáß ‚ Æá÷áñßáò Ðáëçüò,
Tðßóçò äÜóêáëïò êáß êïéíùíéïëüãïò ô\ò Têðáß-
äåõóçò. ‘Ï ìÝí Ðáëçüò ôüôå eôáí óôñáôéþôçò,
‚ äÝ Êïõôñïýëçò óôñáôåýèçêå ëßãï Añãüôåñá ôÞí
uäéá ÷ñïíéÜ. Ðñ™ôïò Añ÷éóõíôÜêôçò AíÝëáâå ‚
Óðýñïò Ìáêñ\ò ôü 1989.
ÐáñÜ ôáˆôá, _ Vêäïóç ãéíüôáí êáíïíéêÜ. Ôü
1989 ôü êáëïêáßñé êõêëïöüñçóå ôü ðÝìðôï ôåˆ-
ÁÐÏ ÔÏ ÐÁÍÅËËÇÍÉÏ ÓÕÍÅÄÑÉÏ ÔÇÓ «ÍÅÁÓ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁÓ» ÓÔÇ ÓÐÁÑÔÇ

‘Ï ôüôå ‘Õðïõñãüò ’Åèíéê\ò ’Áìýíçò ’É. Âáñâéôóéþôçò êçñýóóåé ôÞí Víáñîç ô™í Tñãáóé™í ôïˆ Óõíåäñßïõ.
Äéáêñßíïíôáé ‚ Têäüôçò ô\ò Í.Ê. Â. ÐáðáæÞóçò êáß ‚ äéåõèõíôÞò ôçò Ì. Ìåëåôüðïõëïò.

‘Ç Ì. ÃéáííÜêïõ - Êïõôóßêïõ êáß ‚ Ã. Íïôáñ@ò äéáëÝãïíôáé ìÝ óõíôïíéóôÞ ôüí Ð. Ôóßìá.

ÔÏÍ ÁÐÑÉËÉÏ ÔÏÕ 1993 ÌÅ ÈÅÌÁ «ÔÏ ÌÅËËÏÍ ÔÏÕ ÊÏÉÍÙÍÉÊÏÕ ÊÑÁÔÏÕÓ»

‘Ï ðñüåäñïò ôïõ Ó.Å.Â. ’É. ÓôñÜôïò, ‚ ôüôå ðñüåäñïò ô\ò ÁÄÅÄÕ Ó. Ãéáôñ@ò êáß ‚ ðñþçí ‘Õðïõñãüò
Ïsêïíïìéê™í Ä. ÊïõëïõñéÜíïò óõíïìéëïˆí ìÝ óõíôïíéóôÞ ôüí äçìïóéïãñÜöï Ã. ÔæáíåôÜêï.

‘Ï ’Á. ’Áíäñéáíüðïõëïò, ôüôå ‘Õðïõñãüò ’ÅðéêñÜôåéáò, ‚ Ã. Ðáðáíôùíßïõ êáß ‚ Ã. ÄñáãáóÜêçò óõæçôïˆí ìÝ

óõíôïíéóôÞ ôüí Ã. ÔæáíåôÜêï.
8 ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
÷ïò ìÝ ôßôëï «‘ÅëëçíéêÞ ÄåîéÜ: tóôïñßá êáß ðñï-
ïðôéêÝò», ðïý óçìåßùóå ìåãÜëç êõêëïöïñéáêÞ
Tðéôõ÷ßá (êõêëïöüñçóå óÝ â´ Vêäïóç ôï 1993).
Äåýôåñï åsäéêü ôåˆ÷ïò êõêëïöüñçóå ôü êáëïêáß-
ñé ôïˆ 1990, ìÝ èÝìá: «‘ÅëëÜò - Ôïõñêßá: ït
ôïõñêéêÝò ðñïèÝóåéò êáß ït UëëçíéêÝò á‰ôáðÜ-
ôåò», ôü ‚ðïrï TîáíôëÞèçêå óÝ äåêáðÝíôå _ìÝ-
ñåò êáß ðñáãìáôïðïßçóå ôÝóóåñéò Tðáíåêäüóåéò.
´Åêôïôå …ëá ôÜ AöéåñùìáôéêÜ ôåý÷ç ô\ò Í.Ê.
óçìåßùóáí ìåãÜëç Tðéôõ÷ßá.
Ôü 1989-90 ðñïó\ëèáí óôÞí ÓõíôáêôéêÞ
’ÅðéôñïðÞ ðïëëÜ íÝá ìÝëç. ÄçìéïõñãÞèçêå T-
óùôåñéêüò êáíïíéóìüò ëåéôïõñãßáò, êáôáíåìÞèç-
êáí Bñìïäéüôçôåò êáß äéáìïñöþèçêå _ äïìÞ ðïý
ŠðÜñ÷åé ìÝ÷ñé óÞìåñá. Ôü 1990 ‚ Óðýñïò Ìá-
êñ\ò äéïñßóèçêå äÜóêáëïò óôÞí ’Á÷áÀá. ’Áðü
ôüôå Xùò ôü 1993 ’Áñ÷éóõíôÜêôçò äéåôÝëåóå ‚
ôüôå öïéôçôÞò ô\ò íïìéê\ò Îåíïö™í ÊïíôéÜäçò,
‚ ‚ðïrïò Aðï÷þñçóå ãéÜ ìåôáðôõ÷éáêÝò óðïõäÝò
óôü Tîùôåñéêü êáß ôüí äéáäÝ÷èçêå Xùò ôü 1995
‚ öïéôçôÞò ïsêïíïìéê™í Ãé™ñãïò ÔñéÜíôçò. Ôü
1995 ’Áñ÷éóõíôÜêôçò äéåôÝëåóå ‚ Tðßóçò öïéôç-
ôÞò ïsêïíïìéê™í ÄçìÞôñçò Êïõôóïíßêáò êáß A-
ðü ôü ôÝëïò ôïˆ 1995 ’Áñ÷éóõíôÜêôçò åyíáé ‚
äéäÜêôùñ öéëïóïößáò ’Çëßáò ÔåìðÝëçò.
Ôü 1990 èåóìïèåôÞèçêå ìÝ ‚ëïêëçñùìÝíï
ó÷Ýäéï _ Aíþíõìç, óýìöùíá ìÝ ôÜ äéåèí\ ðñü-
ôõðá, êñßóç ô™í åsóåñ÷üìåíùí Cñèñùí Aðü äýï
ìÝëç ô\ò Óõíôáêôéê\ò ’Åðéôñïð\ò ìÝ äéäáêôï-
ñéêü, êáèþò êáß _ TöáñìïãÞ ô\ò äéáäéêáóßáò
á‰ô\ò êáß óôÜ uäéá ôÜ ìÝëç ôïˆ ðåñéïäéêïˆ. ’Åðß
ôïýôïõ ôïðïèåôÞèçêå ãñáììáôÝáò ô\ò Tðéôñï-
ð\ò êñßóçò, ðïý ôçñår Añ÷årï, Tðåôçñßäá Tãêå-
êñéìÝíùí Cñèñùí, Aëëçëïãñáößá êëð. ÊáôÜ óåé-
ñÜ Šðåýèõíïé eóáí ït Ãñ. ÊÜôóáò, ’Ç. ÔåìðÝ-
ëçò êáß óÞìåñá ‚ ’Á. Óéáðêáñ@ò.
Ôü 1992 _ Í. Ê. ðñüôåéíå óôüí óõããñáöÝá,
êñéôéêü ëïãïôå÷íßáò, êïéíùíéïëüãï, óçìåéïëüãï
êáß öéëüëïãï ÄçìÞôñç Ôóáôóïýëç íÜ AíáëÜâåé
Tí ëåõê¨ ôÞí óôÞëç âéâëéïêñéôéê\ò-âéâëéïðáñïõ-
óßáóçò. ²Åôóé, äçìéïõñãÞèçêáí ït Âéâëéïöïñßåò.
Ôü 1993 _ Í.Ê. ðñáãìáôïðïßçóå óôÞí
ÓðÜñôç ðáíåëëÞíéï óõíÝäñéï ìÝ èÝìá «Ôü ìÝë-
ëïí ôïˆ êïéíùíéêïˆ êñÜôïõò», ìÝ ðÝíôå ðÜíåë ‚-
ìéëçô™í. Ìåôáîý ôïõò eôáí ït ðñüåäñïé ôïˆ
ÓÅ êáß ô\ò ÁÄÅÄÕ, ït ’Á. ’Áíäñéáíüðïõëïò,
Ã. Ðáðáíôùíßïõ, Ã. ÄñáãáóÜêçò ê.C. ·Çôáí
ìéÜ ìåãÜëç Tðéôõ÷ßá ô\ò Í.Ê., ðïý AðÝóðáóå
ðïëëïýò Tðáßíïõò ãéÜ ôÞí Cñôéá ñãÜíùóç êáß T-
êôÝëåóç.
Ôü öèéíüðùñï ôïˆ 1995 _ Í.Ê. äéÝêïøå
ðñïóùñéíÜ ôÞí VêäïóÞ ôçò, ìÝ óêïðü ôÞí ðëÞ-
ñç Aíáóõãêñüôçóç êáß ôüí Têóõã÷ñïíéóìü ôçò.
Êõêëïöüñçóå óÝ â´ ðåñßïäï ôÞí Cíïéîç ôïˆ 1996
ìÝ ôåˆ÷ïò AöéåñùìÝíï óôÞí ÌåãÜëç ’ÉäÝá, ðïý
óçìåßùóå ìåãÜëç êõêëïöïñéáêÞ Tðéôõ÷ßá, …ðùò
êáß ôü ìåôÝðåéôá AöéÝñùìá óôü ’ÉóëÜì, ðïý T-
îáíôëÞèçêå ó÷åäüí AìÝóùò êáß êõêëïöïñår óÝ A-
íáôýðùóç.
ÔÜ ×ñéóôïýãåííá ôïˆ 1996 _ ÓõíôáêôéêÞ
’ÅðéôñïðÞ AðïöÜóéóå êáôÜ ðëåéïøçößá ôü ðåñéï-
äéêü íÜ õtïèåôÞóåé ôü ðïëõôïíéêü óýóôçìá. ²Å-
êôïôå _ Í.Ê. êõêëïöïñår ìÝ ôüí ðáñáäïóéáêü
ôïíéóìü Bðë\ò ìïñö\ò.
’Åðßóçò Aðü ôü 1996 _ Í.Ê. óõíåñãÜæåôáé
ìÝ Vãêõñåò äéåèíårò TðéèåùñÞóåéò êïéíùíéê™í T-
ðéóôçì™í.
’Áðü ôÞí Cíïéîç ôïˆ 1997 _ Í.Ê. êáß ït Tê-
äüóåéò ÐáðáæÞóç óõíåñãÜæïíôáé ìÝ ôßò Têäüóåéò
‘ÅëëçíéêÜ ÃñÜììáôá óôïýò ôïìårò ô\ò Têôýðù-
óçò êáß ô\ò äéáêßíçóçò ôïˆ ðåñéïäéêïˆ.
ÓÝ ‚ëüêëçñç ôÞí ðåñßïäï ô\ò êõêëïöïñßáò
ôçò, _ Í. Ê. ôÞñçóå ìÝ å‰ëÜâåéá ôÞí Añ÷Þ ô\ò
Tëåýèåñçò äéáêßíçóçò ô™í säå™í. Óôßò óô\ëåò
ôçò äçìïóéåýèçêáí êáß èÜ Tîáêïëïõèïˆí íÜ äç-
ìïóéåýïíôáé Aðüøåéò …ëïõ ôïˆ öÜóìáôïò ô™í s-
äå™í. ²Å÷ïõí ðáñïõóéáóèår Aöéåñþìáôá óôÞí
ÃáëëéêÞ ’ÁñéóôåñÜ êáß óôüí Íßôóå, óôÞí Ó÷ï-
ëÞ ô\ò Öñáíêöïýñôçò êáß óôü ’ÉóëÜì, óôüí Ðá-
íáãéþôç Êáíåëëüðïõëï êáß óôüí Íßêï Ðïõëáí-
ôæ@. Óôßò óåëßäåò ô\ò Í. Ê. Vãñáøáí ðíåõìáôé-
êÝò ðñïóùðéêüôçôåò, ´Åëëçíåò êáß îÝíïé, …ðùò
‚ Thomas Bottomore, ‚ Jean Ziegler, ‚ Stephane
Courtois, ‚ Jean Lojkine, _ Annie Kriegel, ‚ ÑÝ-
íïò ’Áðïóôïëßäçò, ‚ ’ÁñéóôïôÝëçò ÍéêïëáÀäçò,
‚ Ãéþñãçò Êáôóïýëçò, ‚ Íßêïò ÄÞìïõ, ‚ Ì.Í.
ÑÜðôçò, ‚ Êùíóôáíôríïò Êáëëßáò, ‚ Í. Ðáí-
ôáæüðïõëïò, ‚ Ëåùíßäáò Êáâ@êïò, ðïëéôéêïß …-
ðùò ‚ Ðáˆëïò ÌðáêïãéÜííçò, ‚ Ã. Ìðïˆôïò, ‚
Óô. ÐáðáèåìåëÞò, ‚ Ê. Êáñáìáíë\ò, ‚ Ã. Âáñ-
âéôóéþôçò êáß ðñïóùðéêüôçôåò …ðùò ‚ Ì. Äïýí-
ôáò, ‚ ×ñ. ËõìðÝñçò, ‚ Ë. Âáóéëéêüðïõëïò ê.C.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
Ç ÓÕÍÔÁÊÔÉÊÇ ÅÐÉÔÑÏÐÇ ÔÇÓ «ÍÅÁÓ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁÓ»
Ï ÄéåõèõíôÞò ô\ò ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò
ÌåëÝôçò-Ôáàãåôïò Ìåëåôüðïõëïò ãåí-
íÞèçêå óôÞí ’ÁèÞíá ôü 1962. ’Áðïöïßôç-
óå Aðü ôü ÊïëëÝãéï ’Áèçí™í ôü 1981. Óðïýäá-
óå óôü ÐáíåðéóôÞìéï ô\ò Ãåíåýçò ÐïëéôéêÝò ’Å-
ðéóô\ìåò êáß Êïéíùíéïëïãßá. Ðñáãìáôïðïßçóå
äéäáêôïñéêÞ äéáôñéâÞ Šðü ôÞí äéåýèõíóç ôïˆ Êá-
èçãçôïˆ J. Ziegler êáß Aíáêçñý÷èçêå ÄéäÜêôùñ
Ïsêïíïìéê™í êáß Êïéíùíéê™í ’Åðéóôçì™í ìÝ C-
ñéóôá êáß TíôïëÞ Têôõðþóåùò. ÊáôÜ ôÞí äéÜñ-
êåéá ô™í óðïõä™í ôïõ TîåëÝãç ôñårò öïñÝò Ðñü-
åäñïò ô™í ‘ÅëëÞíùí Öïéôçô™í Ãåíåýçò êáß TîÝ-
äùóå Uëëçíéêü öïéôçôéêü ðåñéïäéêü, ôüí Ðåñßðëïõ.
Ôü 1987 wäñõóå ôÞí ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá óÝ óõ-
íåñãáóßá ìÝ ôßò Têäüóåéò ÐáðáæÞóç. Ôü 1988-
90 ŠðçñÝôçóå óôü Ðïëåìéêü Íáõôéêü, Tèåëïí-
ôÞò óÝ AêñéôéêÝò ðåñéï÷Ýò êáß óôü ÃÅÅÈÁ. ’Á-
ðü ôü 1990 TñãÜæåôáé ›ò Têðáéäåõôéêüò óôÞí
ÌÝóç ’Åêðáßäåõóç. ÄéäÜóêåé Tðßóçò óôÞí ’Åèíé-
êÞ Ó÷ïëÞ Äçìüóéáò Äéïßêçóçò êáß ðñüóöáôá óôü
ÐáíåðéóôÞìéï. Ôü 1991-93 äéåôÝëåóå Ðñüåäñïò
ô\ò ËÝó÷çò ô™í ÍÝùí ‘ÅëëÞíùí, óùìáôåßïõ íÝ-
ùí Tðéóôçìüíùí ãéÜ ôÜ TèíéêÜ èÝìáôá. Ôü 1993
äéïñãÜíùóå óôÞí ÓðÜñôç ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï
ìÝ èÝìá «Ôü ìÝëëïí ôïˆ êïéíùíéêïˆ êñÜôïõò»,
ìÝ ‚ìéëçôÝò Tðéöáíårò TðéóôÞìïíåò êáß ðïëéôé-
êïýò. Ôü 1993-94 äéåôÝëåóå åsäéêüò óýìâïõëïò
9
ôïˆ ‘Õðïõñãïˆ Äçìïóßáò ÔÜîåùò ãéÜ èÝìáôá Tê-
ðáßäåõóçò. Ìåôáîý Cëëùí åsóçãÞèçêå êáß êá-
ôÜñôéóå ôü íïìïó÷Ýäéï ãéÜ ôÞí êáèéÝñùóç ôïˆ óõ-
óôÞìáôïò ô™í Ðáíåëëçíßùí ’ÅîåôÜóåùí ãéÜ ôßò
ðñïóëÞøåéò óôÜ Óþìáôá ’Áóöáëåßáò êáß Aíá-
ìüñöùóå ðëÞñùò ôü Têðáéäåõôéêü ðñüãñáììá
ô™í Aóôõíïìéê™í ó÷ïë™í. ²Å÷åé óõããñÜøåé ôÝó-
óåñá âéâëßá: ’Éäåïëïãßá ôïˆ Äåîéïˆ ÊñÜôïõò, Têä.
ÐáðáæÞóç 1993, ‘Ç Âáóéëåßá óôÞí íåþôåñç Uë-
ëçíéêÞ tóôïñßá, Têä. ËéâÜíç, ðñüëïãïò Ä. ÔóÜ-
ôóïõ - ’Á. ËïâÝñäïõ, 1994 (äýï Tðáíåêäüóåéò),
ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá: åsóáãùãéêÜ ìáèÞìáôá,
Têä. ÐáðáæÞóç 1995, ‘Ç Äéêôáôïñßá ô™í Óõí-
ôáãìáôáñ÷™í, Têä. ÐáðáæÞóç 1996 (â´ Vêäïóç
1998). ’ÅðéìåëÞèçêå ôÞí Vêäïóç ô™í Êïéíùíéï-
ëïãéê™í ‘ÁðÜíôùí Ðáíáãéþôç Êáíåëëüðïõëïõ,
Têä. Ãéáëëåë\, 5 ôüìïé êáß ôÞí ó÷ïëéáóìÝíç
ÓõíèÞêç ô\ò ËùæÜííçò, Têä. ÐáðáæÞóç 1991.
ÌåôÝöñáóå Aðü ôÜ ãáëëéêÜ ôü óõëëïãéêü Vñãï
ÌåôÜ ôüí Êïììïõíéóìü, Têä. ÐáðáæÞóç 1997.
²Å÷åé Tðßóçò ãñÜøåé êáß ìåôáöñÜóåé ðïëëÜ Tðé-
óôçìïíéêÜ Cñèñá. ²Å÷åé ëÜâåé ìÝñïò ›ò åsóçãç-
ôÞò óÝ ðïëëÜ äéåèí\ óõíÝäñéá, óôÞí ‘ÅëëÜäá êáß
óôü Tîùôåñéêü. Åyíáé ìÝëïò ô\ò ‘Åëâåôéê\ò Êïé-
íùíéïëïãéê\ò ‘Åôáéñåßáò, ô\ò Äéåèíïˆò ‘Åôáéñåßáò
Ãáëëüöùíùí Êïéíùíéïëüãùí (A.I.S.L.F.) êáß
ìÝëïò ô\ò ‚ìÜäáò Tñãáóßáò ãéÜ ôÜ ÂáëêÜíéá, ô\ò
10
Ðáãêüóìéáò Êïéíùíéïëïãéê\ò ‘Åôáéñåßáò (ISA)
êáß Tíåñãü ìÝëïò ô\ò ’Åðéôñïð\ò Êïéíùíéê\ò
Ðïëéôéê\ò, ô\ò ‘Åëëçíéê\ò ‘Åôáéñåßáò Ðïëé-
ôéê\ò ’ÅðéóôÞìçò, ô\ò ’Áíèñùðïëïãéê\ò ‘Åôáé-
ñåßáò ‘ÅëëÜäïò, ôïˆ Óõëëüãïõ ‘ÅëëÞíùí Êïéíù-
íéïëüãùí, ô\ò ‘Åôáéñåßáò Êïéíïôéê™í Ìåëåô™í
Ê. Êáñáâßäáò êáß ô\ò ‘Åôáéñåßáò Ößëùí Ðáíá-
ãéþôç Êáíåëëüðïõëïõ. ×åéñßæåôáé ôÞí AããëéêÞ,
ôÞí ãáëëéêÞ êáß ôÞí ãåñìáíéêÞ ãë™óóá. ’Áó÷ï-
ëårôáé ìÝ ôÞí êïëýìâçóç, ôÞí ñåéâáóßá êáß ôÞí
óêïðïâïëÞ.
H H H
‘Ï Añ÷éóõíôÜêôçò ’Çëßáò ÔåìðÝëçò ãåííÞèçêå
óôÞí ’ÁèÞíá ôü 1966. Åyíáé ðôõ÷éïˆ÷ïò ôïˆ Öé-
ëïóïöéêïˆ ÔìÞìáôïò ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ’Á-
èçí™í êáß äéäÜêôùñ öéëïóïößáò ôïˆ Ðáíåðéóôç-
ìßïõ ôïˆ Ëïíäßíïõ. ’Áðü ôü 1993 AíÞêåé óôü T-
ðéóôçìïíéêü ðñïóùðéêü Tñåõíçôéê™í ðñïãñáì-
ìÜôùí ô\ò Öéëïóïöéê\ò Ó÷ïë\ò ôïˆ Ðáíåðéóôç-
ìßïõ ’Áèçí™í. Åyíáé Tðßóçò êáèçãçôÞò óôÞ
Ó÷ïëÞ Å‰åëðßäùí, óôÞ Ó÷ïëÞ Íáõôéê™í Äïêß-
ìùí êáß óôßò ’ÁóôõíïìéêÝò Ó÷ïëÝò. ²Å÷åé óõì-
ìåôÜó÷åé ìÝ Aíáêïéíþóåéò óÝ óõíÝäñéá öéëïóï-
ößáò óôÞí ‘ÅëëÜäá êáß ôü Tîùôåñéêü, Tí™ ìåëÝ-
ôåò ôïõ V÷ïõí äçìïóéåõèår óÝ UëëçíéêÜ êáß îÝíá
ðåñéïäéêÜ. Åyíáé ìÝëïò ðïëë™í Tðéóôçìïíéê™í U-
ôáéñåé™í.
H H H
‘Ï Šðåýèõíïò ô™í «Âéâëéïöïñé™í» ÄçìÞôñçò
Ôóáôóïýëçò ãåííÞèçêå óôÞí ’ÁèÞíá. Åyíáé äé-
äÜêôùñ ô\ò Öéëïóïöéê\ò Ó÷ïë\ò ôïˆ Ðáíåðé-
óôçìßïõ ’Áèçí™í. Óðïýäáóå Öéëïëïãßá, Êïéíù-
íéïëïãßá, Äßêáéï êáß ÐïëéôéêÝò ’Åðéóô\ìåò óôü
ÐáíåðéóôÞìéï ’Áèçí™í, ôÞí ÐÜíôåéï, ôÞí Ecole
des Hautes Etudes en Sciences Sociales ôïˆ
Ðáñéóéïˆ, óôÜ ÐáíåðéóôÞìéá Paris X - Nanterre
êáß Paris II êáß óôü IUI ôïˆ Ëïõîåìâïýñãïõ. Èå-
ùñçôéêÜ Cñèñá, äïêßìéá êáß êñéôéêÝò ôïõ ãéÜ ôü
èÝáôñï êáß ôÞ ëïãïôå÷íßá V÷ïõí äçìïóéåõôår óôÜ
ðåñéóóüôåñá ëïãïôå÷íéêÜ ðåñéïäéêÜ ô\ò ’ÁèÞíáò
êáß ô\ò Tðáñ÷ßáò, …ðùò êáß óôÞí Töçìåñßäá Ôü
Â\ìá êáß ôÜ ðåñéïäéêÜ ÄéáâÜæù, ’Áíôß, Ìáíäñá-
ãüñáò, ’Åëß-ôñï÷ïò, ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá, ÃñÜì-
ìáôá êáß ÔÝ÷íåò, ×ïñüò, ’Åîþðïëéò, ’Áëöåéüò
ê.C. Óõììåôår÷å óôÞ óõããñáöéêÞ ‚ìÜäá ôïˆ ðåí-
ôÜôïìïõ Ëåîéêïˆ Öéëïóïöéê™í êáß Êïéíùíéïëï-
ãéê™í ´Ïñùí (Têä. Êáðüðïõëïò). ²Å÷åé Têäþóåé
Xíá âéâëßï êïéíùíéïëïãßáò (Têä. Ãñçãüñç, 1988)
êáß äýï âéâëßá ðåæïãñáößáò (‘Ç Aìõ÷Þ ô\ò
’Çñ™ò, 1989 - Ôü íý÷é ô\ò ãÜôáò, Äåëößíé,
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
1994). Óôü Ðáñßóé TñãÜóôçêå ›ò äçìïóéïãñÜ-
öïò êáß ìåôáöñáóôÞò óôÞí Têår ‘ÅëëçíéêÞ Ðñå-
óâåßá. ÓôÞí ’ÁèÞíá, ›ò êáèçãçôÞò Êïéíùíéïëï-
ãßáò ÌÝóçò ’Åêðáßäåõóçò êáß ›ò óýìâïõëïò ðï-
ëéôéóôéê™í èåìÜôùí óôü ÕÂÅÔ. ÄéäÜóêåé Óçìåé-
ùôéêÞ óôü Uëëçíïáìåñéêáíéêü ’Åêðáéäåõôéêü ´É-
äñõìá êáß óôü Ôì\ìá Èåáôñéê™í Óðïõä™í ôïˆ
Ðáíåðéóôçìßïõ Ðáôñ™í. ’ÁíÝëáâå ôÞí óôÞëç
ô\ò âéâëéïðáñïõóßáóçò - âéâëéïêñéôéê\ò ô\ò ÍÝ-
áò Êïéíùíéïëïãßáò Aðü ôü 1992.
H H H
‘Ï Šðåýèõíïò ãéÜ ôÞí TðéóôçìïíéêÞ êñßóç ô™í
Cñèñùí ’ÁëÝîáíäñïò ’Á. Óéáðêáñ@ò åyíáé êõ-
ðñéáê\ò êáôáãùã\ò, ãåííçèåßò ôü 1952. Óðïý-
äáóå óôü ’Éíóôéôïˆôï Ôå÷íïëïãßáò ô\ò Ìáóóá-
÷ïõóÝôçò (BS, MS, Eng.D), …ðïõ åsäéêåýèçêå
óôßò Tðéóô\ìåò ìç÷áíéê\ò ôïˆ Aíèñþðéíïõ ðá-
ñÜãïíôá (human factors engineering). ‘Õð\ñîå
ôüôå ìÝëïò ô\ò Aíôéäéêôáôïñéê\ò ‚ìÜäáò Action
Group for Greece ô\ò Âïóôþíçò (1972-75) êáß
Aêïëïýèùò ô\ò ’Åðéôñïð\ò ÓõìðáñÜóôáóçò
Êõðñéáêïˆ ’Áã™íá Â. ’Áìåñéê\ò (ÅÓÊÁ). Äß-
äáîå óÝ å‰ñùðáúêÜ ðáñáñôÞìáôá Aìåñéêáíéêïˆ
Ðáíåðéóôçìßïõ (1982-85), äéåôÝëåóå Tðéóôçìï-
íéêüò óõíåñãÜôçò ôïˆ ‘Õðïõñãåßïõ Ðïëéôéóìïˆ
(1986-89) óÝ èÝìáôá êïéíùíéïìåôñßáò ô\ò ðá-
ëéííüóôçóçò êáß TñãÜóèçêå ùò «liaison» ô\ò
5çò Äéåýèõíóçò ô™í ʼnñùðáúê™í ÊïéíïôÞôùí
(1990-92) óÝ èÝìáôá Tíáñìüíéóçò ô™í ðñïãñáì-
ìÜôùí êáôÜñôéóçò ãéÜ ôÞí ðïëéôéêÞ êáôáðïëÝ-
ìçóçò ôïˆ êïéíùíéêïˆ Aðïêëåéóìïˆ. ’Áðü ôü
1994 åyíáé óýìâïõëïò óôÞí Ðñõôáíåßá ôïˆ ÅÌÐ
óÝ èÝìáôá «êïéíùíßáò ô\ò ãíþóçò». ’Áðü ôü
1990 ìÝëïò ôïˆ ÊÅÑÅÁ (êïéíùöåëÝò óùìáôårï
Šðü ôüí êïéíùíéïëüãï Íßêï Ðåôñüðïõëï ãéÜ ìå-
ëÝôç ô™í ôñüðùí TêäÞëùóçò êáß Aíôéìåôþðéóçò
êáôáóôÜóåùí TêôÜêôïõ AíÜãêçò).
H H H
‘Ï Óðýñïò Êïõôñïýëçò ãåííÞèçêå ôü 1963 óôü
ÄåñâÝíé Êïñéíèßáò, óðïýäáóå ÏsêïíïìéêÜ óôü
ÐáíåðéóôÞìéï ’Áèçí™í, æår óôÞí ’ÁèÞíá, TñãÜ-
æåôáé óôüí ôñáðåæéêü ÷™ñï êáß Aó÷ïëårôáé ìÝ ôÞ
öéëïóïößá êáß ôüí íåïåëëçíéêü óôï÷áóìü. Åyíáé
óõããñáöÝáò ôïˆ âéâëßïõ: ‘Ï Èåüò - ÷ïñåõôÞò,
ðåñéðëÜíçóç óôüí ëüãï ôïˆ Ö. Íßôóå (Têä. Ðá-
ðáæÞóç). ÓõíåñãÜæåôáé ìÝ ôü ðåñéïäéêü Óýíáîç.
²Å÷åé äçìïóéåýóåé ôßò ìåëÝôåò: «‘Ç Uôåñüôçôá
êáß _ Aíôßöáóç ôïˆ êüóìïõ» (ÍÝá Êïéíùíéïëï-
ãßá ô.2), «‘Åëëçíéêüôçôá - Äýóç» (ÍÝá Êïéíù-
íéïëïãßá ô.3), «‘Ç ðïëéôéêÞ ›ò åyíáé êáß ›ò äÝ-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ïí óôüí Ê. Óìßô» (ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá ô.6),
«Óïóéáëéóìüò êáß Ëáúêéóìüò» (ÍÝá Êïéíùíéïëï-
ãßá ô.7), «‘Ç Uëëçíéêüôçôá ›ò äéáöïñÜ» (ÍÝá
Êïéíùíéïëïãßá ô.9), «Ôü ‘Éåñü, _ Êïéíüôçôá, ‚
Óôï÷áóìüò» (ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá ô.18), «‘Ï ðü-
íïò êáß _ å‰öñïóýíç ôïˆ íåïåëëçíéóì (Óýíá-
îç ô.41), «‘Ï Aìåñéêáíéóìüò êáß _ èñçóêåßá ô\ò
Äýóçò» (Óýíáîç ô.45), «ÌåãÜëç ’ÉäÝá: _ ìá-
èçôåßá ôïˆ íåïåëëçíéóìïˆ óôÞí C÷ñáíôç å‰ôÝ-
ëåéá» (ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá ô.21), «Ôü îåñßæùìá
ôïˆ Aíèñþðïõ êáß _ íôïëïãéêï-éóôïñéêÞ óçìá-
óßá ô\ò ðáôñßäïò» (ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá ô. 22).
Åyíáé ôü Añ÷áéüôåñï ìÝëïò ô\ò óõíôáêôéê\ò Tðé-
ôñïð\ò ô\ò ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò.
H H H
‘Ï Šðåýèõíïò ãéÜ ôÞí TðéìÝëåéá ô\ò ëçò ’ÉùÜí-
íçò Ì. ÌáèéïõäÜêçò ãåííÞèçêå óôÞí ’ÁèÞíá ôü
1970. ’Áðïöïßôçóå Aðü ôü Ôì\ìá Öéëïóïößáò -
Ðáéäáãùãéê\ò - Øõ÷ïëïãßáò ô\ò Öéëïóïöéê\ò
Ó÷ïë\ò ôïˆ ’Åèíéêïˆ Êáðïäéóôñéáêïˆ Ðáíåðé-
óôçìßïõ ’Áèçí™í êáß ‚ëïêëÞñùóå ôßò ìåôáðôõ-
÷éáêÝò óðïõäÝò ôïõ óôÞí ÊïéíùíéêÞ êáß Ðïëéôé-
êÞ ÓêÝøç óôü ÐáíåðéóôÞìéï ôïˆ Warwick.
Óõììåôår÷å óôÞí ñãáíùôéêÞ TðéôñïðÞ ôïˆ Óõ-
íåäñßïõ ô\ò ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò ìÝ èÝìá «Ôï
ìÝëëïí ôïˆ êïéíùíéêïˆ êñÜôïõò». ²Å÷åé Tñãáóôår
›ò TðéìåëçôÞò âéâëßùí óôïýò Têäïôéêïýò ïuêïõò
ÐáðáæÞóç, ËéâÜíç, Êáóôáíéþôç êáß Ãíþóç.
Åyíáé óõíôÜêôçò ô\ò ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò Aðü
ôü 1989 êáß äéåôÝëåóå âïçèüò Añ÷éóõíôÜêôçò
ôÞí ðåñßïäï 1991-95.
H H H
‘Ï íïìéêüò óýìâïõëïò ô\ò ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò
×ñ\óôïò Âñïýóôçò ãåííÞèçêå óôüí Ðåéñáé@ ôü
1962. Åyíáé ðôõ÷éïˆ÷ïò ô\ò Íïìéê\ò Ó÷ïë\ò
’Áèçí™í êáß Äéêçãüñïò Ðåéñáé™ò. ÄéåôÝëåóå
Ðñüåäñïò ôïˆ Óõëëüãïõ ÍÝùí Äéêçãüñùí Ðåé-
ñáé™ò (1992-94) êáß åyíáé ìÝëïò ô\ò ´Åíùóçò
‘ÅëëÞíùí Ðïéíéêïëüãùí. ’Åðßóçò åyíáé ìÝëïò ô\ò
óõíôáêôéê\ò Tðéôñïð\ò ô\ò Töçìåñßäáò «Äéêç-
ãïñéêÞ ’Åðéêáéñüôçôá» ôïˆ Äéêçãïñéêïˆ Óõëëü-
ãïõ Ðåéñáé™ò. ÊáôÜ êáéñïýò V÷åé äçìïóéåýóåé íï-
ìéêÜ Cñèñá êáß ìåëÝôåò ó÷åôéêÜ ìÝ ôÜ TèíéêÜ èÝ-
ìáôá. Åyíáé ìÝëïò ô\ò óõíôáêôéê\ò Tðéôñïð\ò
ô\ò ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò Aðü ôü 1989.
H H H
‘Ï Šðåýèõíïò ãéÜ ôÜ ïsêïíïìéêÜ ô\ò ÍÝáò Êïé-
íùíéïëïãßáò ÄçìÞôñçò Ê. Êïõôóïíßêáò ãåííÞ-
èçêå óôÞí ’ÁèÞíá ôü 1970. Óðïýäáóå Ïsêïíï-
11
ìéêÝò ’Åðéóô\ìåò óôü ÐáíåðéóôÞìéï ’Áèçí™í
êáß Vêôïôå Aó÷ïëårôáé ìÝ ôßò ìåôáðôõ÷éáêÝò ôïõ
óðïõäÝò, Tí™ TñãÜæåôáé ›ò êáèçãçôÞò Ðïëé-
ôéê\ò Ïsêïíïìßáò óôÞ ÌÝóç ’Åêðáßäåõóç. ’Áðü
ôü 1993 åyíáé óõíåñãÜôçò ôïˆ ðåñéïäéêïˆ, Tí™
äéåôÝëåóå ìÝëïò ô\ò ñãáíùôéê\ò Tðéôñïð\ò ôïˆ
Óõíåäñßïõ ô\ò ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò óôÞ ÓðÜñ-
ôç, ìÝ èÝìá «Ôü ìÝëëïí ôïˆ êïéíùíéêïˆ êñÜ-
ôïõò». ÄéåôÝëåóå ’Áñ÷éóõíôÜêôçò ôü 1995.
H H H
‘Ï âïçèüò Añ÷éóõíôÜêôçò ÃéÜííçò Ãïñáíßôçò
ãåííÞèçêå óôÞí ’ÁèÞíá ôüí ÌÜéï ôïˆ 1976. Åy-
íáé ôñéôïåôÞò öïéôçôÞò ôïˆ ÔìÞìáôïò ’Åðéêïé-
íùíßáò êáß ÌÝóùí Ìáæéê\ò ’ÅíçìÝñùóçò ôïˆ
Ðáíåðéóôçìßïõ ’Áèçí™í. ’ÅíôÜ÷èçêå óôÞí ‚ìÜ-
äá ô\ò ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò ôü 1995. ’Åðßóçò
óõíåñãÜæåôáé ìÝ ìïõóéêÜ Víôõðá êáß ñáäéïöùíé-
êïýò óôáèìïýò.
H H H
‘Ï Šðåýèõíïò ãéÜ ôßò ìåôáöñÜóåéò ÂáããÝëçò
ÄïõâáëÝñçò ãåííÞèçêå óôüí Ðåéñáé@ ôü 1971.
Óðïýäáóå ìåôÜöñáóç - äéåñìçíåßá (AããëéêÜ -
ãáëëéêÜ) óôüí ʼnñùðáúêü ’Åêðáéäåõôéêü ’Ïñãá-
íéóìü êáß óôü ìåôáöñáóôéêü ôì\ìá ôïˆ Âñåôáí-
íéêïˆ Óõìâïõëßïõ (Institute of Linguists). ’Åñ-
ãÜæåôáé ›ò ìåôáöñáóôÞò ëïãïôå÷íéê™í êáß Tðé-
óôçìïíéê™í êåéìÝíùí.
H H H
‘Ï ’ÉÜêùâïò Æ. ’Áêôóüãëïõ ãåííÞèçêå óôÞí ’Á-
èÞíá ôü 1966. Óðïýäáóå óôü Ôì\ìá Êïéíùíéï-
ëïãßáò ôïˆ Ðáíôåßïõ Ðáíåðéóôçìßïõ êáß, ›ò Š-
ðüôñïöïò ôïˆ ‘Õðïõñãåßïõ Ðáéäåßáò, ðñáãìáôï-
ðïßçóå äéåô\ ìåôáðôõ÷éáêÞ óðïõäÞ óôÞí óôåñç
’ÏèùìáíéêÞ ‘Éóôïñßá óôü ÐáíåðéóôÞìéï ôïˆ Âï-
óðüñïõ (Êùíóôáíôéíïýðïëç). Åyíáé ŠðïøÞöéïò
äéäÜêôùñ óôÞí ‘Éóôïñßá. ²Å÷åé Tñãáóèår ›ò tóôï-
ñéêüò TñåõíçôÞò óôÞ 2ç ’Åöïñåßá ôïˆ Ðïëåìéêïˆ
Ìïõóåßïõ, Aðü ôü 1994 äéäÜóêåé ›ò Aíáðëçñù-
ôÞò êáèçãçôÞò óôÞ Ó÷ïëÞ ’Áîéùìáôéê™í ô\ò
‘Åëëçíéê\ò ’Áóôõíïìßáò ôü ìÜèçìá ô\ò Ðïëé-
ôéê\ò - Äéðëùìáôéê\ò ‘Éóôïñßáò, êáèþò Tðßóçò
äéäÜóêåé êáß óôÞí säéùôéêÞ ÌÝóç ’Åêðáßäåõóç.
ÓõíåñãÜæåôáé ìÝ äéÜöïñá êÝíôñá ìåëÝôçò êáß V-
ñåõíáò ô\ò tóôïñßáò êáß V÷åé ëÜâåé ìÝñïò óÝ Uë-
ëçíéêÜ êáß äéåèí\ óõíÝäñéá. Ït ìåëÝôåò ôïõ (êõ-
ñßùò ãéÜ èÝìáôá êïéíùíéê\ò, ðïëéôéê\ò êáß óôñá-
ôéùôéê\ò tóôïñßáò) UóôéÜæïíôáé óôÞ Ìáêåäïíßá
êáß ôÞ ÌéêñÜ ’Áóßá ôÞí ôåëåõôáßá èùìáíéêÞ
ðåñßïäï, ìåôáîý ô™í Tô™í 1870-1923. ²Åñãá
12
ôïõ V÷ïõí Têäþóåé _ ËÝó÷ç ô™í ÍÝùí ‘ÅëëÞ-
íùí, ôü Ðïëåìéêü Ìïõóårï, _ ‘Åôáéñåßá ÌåëÝ-
ôçò ‘Åëëçíéê\ò ‘Éóôïñßáò ê.C. Ðñüóöáôá êõ-
êëïöüñçóå ôï ×ñïíéêü Ìéêñáóéáôéêïˆ ÐïëÝìïõ
Aðü ôßò Têäüóåéò Ôñï÷áëßá. ²Å÷åé ôéìçèår ãéÜ ôÞí
ðñïóöïñÜ ôïõ óôÜ TèíéêÜ èÝìáôá Aðü äéÜöïñïõò
öïñårò.
H H H
‘Ç ÍÝäá ’Áè. Êáíåëëïðïýëïõ åyíáé ’Åðßêïõñç
ÊáèçãÞôñéá óôüí ôïìÝá ôïˆ Óõíôáãìáôéêïˆ Äé-
êáßïõ óôü ÐÜíôåéï ÐáíåðéóôÞìéï.
H H H
‘Ï ’ÁëÝîáíäñïò Êüíôïò ãåííÞèçêå óôÞí ’ÁèÞíá.
Åyíáé äéðëùìáôïˆ÷ïò ô\ò Öéëïóïöéê\ò Ó÷ïë\ò
ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ’Áèçí™í êáß ô\ò Íïìéê\ò
ôïˆ ’ÁñéóôïôÝëåéïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ô\ò Èåóóá-
ëïíßêçò êáß äéäÜêôùñ ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ô\ò
Ãáëëßáò (Paris VIII) óôÞí ÊïéíùíéêÞ ‘Éóôïñßá.
ÈÝìá ôçò äéáôñéâ\ò ôïõ eôáí «Fondements de
la démocratie: sociétés anciennes et problèmes
contemporains» (ÂÜóåéò ô\ò äçìïêñáôßáò: Añ-
÷áråò êïéíùíßåò êáß óýã÷ñïíá ðñïâëÞìáôá). ²Å-
÷åé åsäéêåõèår, ìÝ ìåôáðôõ÷éáêÝò óðïõäÝò óôü
Ðáñßóé, óôÞí ÊïéíùíéêÞ ‘Éóôïñßá êáß ôÞ Ãëùó-
óïëïãßá. ²Å÷åé äéäÜîåé ãéÜ ôñßá ÷ñüíéá ãëùóóï-
ëïãßá óôü ãáëëüöùíï ÐáíåðéóôÞìéï ôïˆ ’ÏñÜí
óôÞí ’Áëãåñßá. ÄéäÜóêåé óôÞ ÌÝóç ’Åêðáßäåõ-
óç êáß óôÜ ÐåñéöåñåéáêÜ ’ÅðéìïñöùôéêÜ ÊÝí-
ôñá (ÐÅÊ). ²Å÷åé äéåõèýíåé ôü ðåñéïäéêü Ôü ’Á-
êáäçìáúêü êáß ð™ò íÜ ôü AðïêôÞóåôå, …ðïõ Š-
ðÜñ÷ïõí óåéñÜ Cñèñùí ôïõ ó÷åôéê™í ìÝ ôÞ äéäá-
óêáëßá ô™í öéëïëïãéê™í ìáèçìÜôùí. ²Å÷åé êÜ-
íåé ìåôÜöñáóç ìÝ åsóáãùãÞ êáß ðñùôüôõðá ó÷ü-
ëéá óôü âéâëßï ’ÁèçíáúêÞ Äçìïêñáôßá ôïˆ ÃÜë-
ëïõ tóôïñéêïˆ Robert Cohen, óôéò Têä. Åtñìüò,
’ÁèÞíá 1992. Óôü ãáëëï-áñáâüöùíï ðåñéïäéêü
ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ôïˆ ’ÏñÜí Recherches, V÷åé
äçìïóéåõèår ãëùóóïëïãéêü ôïõ Cñèñï ìÝ ôüí ôßô-
ëï «ÓêÝøåéò ãëùóóïëïãéêÝò», óôü ‚ðïrï ‚ óõã-
ãñáöÝáò åsóçãårôáé ôÞ öèïããïðïßçóç-öùíçìáôï-
ðïßçóç ôïˆ Añáâéêïˆ AëöáâÞôïõ, ìÝ âÜóç ôü u-
äéï ôü Añáâéêü AëöÜâçôï. Ìßá ôÝôïéá ìåôáññýè-
ìéóç èÜ óõíÝôåéíå ðÜñá ðïëý óôüí Aðïôåëåóìá-
ôéêüôåñï Aëöáâçôéóìü ôïˆ ’Áñáâéêïˆ ²Åèíïõò.
²Áñèñá ôïõ (ãëùóóïëïãéêïˆ, ðáéäáãùãéêïˆ, Añ-
÷áéïãíùóôêïˆ a óõíäéêáëéóôéêïˆ-êïéíùíéïëïãé-
êïˆ ðåñéå÷ïìÝíïõ) åyíáé äçìïóéåõìÝíá êáôÜ êáé-
ñïýò óÝ Töçìåñßäåò êáß ðåñéïäéêÜ (’Éäéùôéêüò
’Åêðáéäåõôéêüò, ÄéáâÜæù, ’Åîüñìçóç, Ïsêïíï-
ìéêüò Ôá÷õäñüìïò, ’Áíôß, Äáõëüò, Ãë™óóá, ’Å-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ëåõèåñßá ÊáëáìÜôáò, ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá, Öéëï-
ëïãéêÞ). ‘Ç ìåëÝôç ô\ò Añ÷áßáò Uëëçíéê\ò äç-
ìïêñáôßáò, êáèþò êáß _ Têóõã÷ñïíéóìÝíç Töáñ-
ìïãÞ ô™í äéäáãìÜôùí ôçò óôÞ óçìåñéíÞ ðïëéôé-
êï-êïéíùíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá åyíáé öéëïóïößá
AëëÜ êáß ôñüðïò êáß Vñãï æù\ò ãéÜ Têåríïí.
H H H
‘Ç ’Áèçí@ ËéÜðç ãåííÞèçêå óôÞ Èåóóáëïíßêç.
Óðïýäáóå Êïéíùíéïëïãßá êáß ÐïëéôéêÝò ’Åðé-
óôÞìåò óôÞí ’ÁèÞíá êáß óôü Ðáñßóé (Paris X).
Åyíáé êÜôï÷ïò äéäáêôïñéêïý äéðëþìáôïò ô\ò
Óïñâüííçò (Paris IV) óôÞí ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéï-
ëïãßá. ’ÅñãÜæåôáé óôü ’Åèíéêü ÊÝíôñï Äçìüóéáò
Äéïßêçóçò ›ò ÅsóçãÞôñéá Aðü ôü 1993 êáß ›ò
Óýìâïõëïò Óðïõä™í Aðü ôü 1996.
H H H
‘Ï Ãåþñãéïò Ð. Ìáëïˆ÷ïò ãåííÞèçêå ôü 1967
óôÞí ’ÁèÞíá. Åyíáé ðôõ÷éïˆ÷ïò ôïˆ ÔìÞìáôïò
Ðïëéôéê™í ’Åðéóôçì™í ôïˆ Ðáíôåßïõ Ðáíåðé-
óôçìßïõ êáß ŠðïøÞöéïò äéäÜêôùñ.
H H H
‘Ç ×ñéóôßíá - Ðáíáãéþôá ÌáíùëÝá ãåííÞèçêå
ôü 1970 óôÞí ’ÁèÞíá. Åyíáé ðôõ÷éïˆ÷ïò ôïˆ Öé-
ëïëïãéêïˆ ÔìÞìáôïò ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ’Á-
èçí™í êáß ŠðïøÞöéá äéäÜêôùñ ’Áñ÷áßáò ‘Åëëç-
íéê\ò Öéëïëïãßáò ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ôïˆ Ëïíäß-
íïõ. ’ÁíÞêåé óôü Tðéóôçìïíéêü ðñïóùðéêü Tñåõ-
íçôéêïˆ ðñïãñÜììáôïò ðïý äéåîÜãåôáé óôü Ôì\-
ìá Öéëïëïãßáò ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ’Áèçí™í. Åy-
íáé êáèçãÞôñéá óôÞ Ó÷ïëÞ ’Áîéùìáôéê™í ‘Åë-
ëçíéê\ò ’Áóôõíïìßáò. ²Å÷åé óõììåôÜó÷åé ìÝ A-
íáêïéíþóåéò óÝ äéåèí\ óõíÝäñéá, Tí™ Cñèñá ôçò
V÷ïõí äçìïóéåõèår óÝ öéëïëïãéêÜ ðåñéïäéêÜ. ‘Ï-
ìéëår AããëéêÜ, ãáëëéêÜ êáß ãåñìáíéêÜ.
H H H
‘Ï Íßêïò Ìáñáíôæßäçò ãåííÞèçêå ôü 1966 óôÞ
Èåóóáëïíßêç. Åyíáé ðôõ÷éïˆ÷ïò Êïéíùíéïëïãßáò
ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ Paris VII êáß êÜôï÷ïò ìå-
ôáðôõ÷éáê™í ôßôëùí DEA ô\ò Ðïëéôéê\ò Êïé-
íùíéïëïãßáò êáß ô\ò Êïéíùíéïëïãßáò ô\ò Êïõë-
ôïýñáò. ²Åëáâå ôü äéäáêôïñéêü ôïõ äßðëùìá A-
ðü ôü ÐáíåðéóôÞìéï Paris X ôü 1994. Åyíáé ås-
äéêüò TðéóôÞìïíáò óôü ÐáíåðéóôÞìéï Ìáêåäïíß-
áò. ²Å÷åé äçìïóéåýóåé Cñèñá êáß ìåëÝôåò ðïý
ó÷åôßæïíôáé ìÝ æçôÞìáôá ðïëéôéê\ò êáß óõíäéêá-
ëéóôéê\ò äñÜóçò.
H H H
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
‘Ï ×ñ\óôïò ÐáÀæçò ãåííÞèçêå ôü 1956 óôüí
’Áóôáêü Ásôùëïáêáñíáíßáò. Óðïýäáóå Öéëïëï-
ãßá êáß Öéëïóïößá óôü ÐáíåðéóôÞìéï ’Áèçí™í
êáß V÷åé êáôáèÝóåé (óôÞí uäéá ó÷ïëÞ) äéäáêôïñé-
êÞ Tñãáóßá ìÝ èÝìá ôÞ öéëïóïößá ôïˆ ×Üéíôåã-
ãåñ. ²Å÷åé äçìïóéåýóåé âéâëßá ó÷åôéêÜ ìÝ ôÞ äé-
äáêôéêÞ ó÷ïëéê™í ìáèçìÜôùí êáß Cñèñá óÝ ðå-
ñéïäéêÜ, AíáöïñéêÜ ìÝ èÝìáôá Öéëïóïößáò êáß
Èåùñßáò ô\ò Ëïãïôå÷íßáò.
H H H
‘Ï ÃéÜííçò Ðáðáäüðïõëïò åyíáé Ôáêôéêüò
ÊáèçãçôÞò Ðïëéôéê\ò ’ÅðéóôÞìçò ôïˆ Ðáíåðé-
óôçìßïõ ô\ò ËùæÜííçò. ÃåííÞèçêå óôÞí ’ÁèÞíá
ôü 1960 êáß óðïýäáóå óôÞí ‘Åëâåôßá, …ðïõ êáß
Vëáâå ôü äéäáêôïñéêü ôïõ ôü 1987 Aðü ôü Ðá-
íåðéóôÞìéï ô\ò Ãåíåýçò. ’ÅñãÜóôçêå ›ò Tðé-
óôçìïíéêüò óõíåñãÜôçò óôü ‘Åëâåôéêü ´Éäñõìá
’Åñåõí™í, ›ò âïçèüò êáß ìåôÜ ËÝêôïñáò óôü
ÐáíåðéóôÞìéï ô\ò Ãåíåýçò. Äßäáîå Tðßóçò ›ò T-
ðéóêÝðôçò êáèçãçôÞò óôü ʼnñùðáúêü ’Éíóôé-
ôïˆôï ô\ò Öëùñåíôßáò êáß óôü ÐáíåðéóôÞìéï
Paris-X Nanterre. ²Å÷åé óõããñÜøåé, ìåôáîý Cë-
ëùí, ôÜ Uî\ò âéâëßá: Dynamique du discours
politique et conquête du pouvoir, Bern, P. Lang,
1989, Complexitè sociale et politiques
publiques, Paris, Montchrestien, 1995, Les
processus de dècisions fèdèraux eu Suisse,
Paris, L' Harmattan, 1997. Ðñüóöáôá óõíôü-
íéóå ìßá Vñåõíá ãéÜ ôïýò ìåôáó÷çìáôéóìïýò ô™í
ðåëáôåéáê™í ó÷Ýóåùí óôÞ Íüôéá ʼnñþðç, êáß
á‰ôÞí ôÞí Tðï÷Þ Aó÷ïëårôáé ìÝ èÝìáôá Têäçìï-
êñáôéóìïˆ êáß óõììåôï÷\ò óôÞí TîÜóêçóç ô\ò
êñáôéê\ò ðïëéôéê\ò.
H H H
‘Ï ÄçìÞôñéïò ÐáðáíäñÝïõ ãåííÞèçêå ôü 1967
óôü ÈÝñìï Ôñé÷ùíßäïò. Åyíáé Aðüöïéôïò ô\ò Öé-
ëïóïöéê\ò Ó÷ïë\ò ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ô\ò ’Á-
èÞíáò êáß ô\ò Ó÷ïë\ò ’Áíèñùðéóôéê™í ’Åðé-
óôçì™í ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ôïˆ Ðáñéóéïˆ (êÜôï-
÷ïò DEA Âõæáíôéí\ò ‘Éóôïñßáò). ’Áðü ôü 1995
TñãÜæåôáé ›ò äéðëùìáôéêüò ŠðÜëëçëïò óôü ‘Õ-
ðïõñãårï ’Åîùôåñéê™í. ÔÜ TíäéáöÝñïíôÜ ôïõ, …-
ðùò êáß ït ìåëÝôåò ôïõ, UóôéÜæïíôáé óôüí ÷™ñï
ô\ò ʼnñùðáúê\ò ‘Éóôïñßáò ô™í äýï ôåëåõôáßùí
ásþíùí.
H H H
‘Ï Êþóôáò Ì. Óôáìáôüðïõëïò ãåííÞèçêå óôÞí
’ÁèÞíá ôü 1953. Óðïýäáóå ‘Éóôïñßá êáß ’Áñ÷áé-
ïëïãßá óôÞ Ëõþí êáß ôü Ðáñßóé êáß åyíáé äéäÜ-
13
êôùñ Âõæáíôéí\ò ‘Éóôïñßáò ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ
ô\ò Óïñâüííçò. ’Éäéáßôåñá êáôáãßíåôáé ìÝ ôÞí t-
óôïñßá êáß ôÞ óýã÷ñïíç ðñáãìáôéêüôçôá ô\ò
Ñùìéïóýíçò ô\ò Ðüëçò. ‘Ç ãíþóç ôïˆ ÷þñïõ
ðïý V÷åé AðïêôÞóåé ‚äÞãçóå óôü Vñãï ÂÞìáôá
êáß ðÜôñéá Êùíóôáíôéíïõðüëåùò (Äüìïò 1992)
êáß _ ìáêñü÷ñïíç Vñåõíá óôü âéâëßï: ‘Ç ôåëåõ-
ôáßá AíáëáìðÞ: _ êùíóôáíôéíïõðïëßôéêç Ñùìéï-
óýíç óôÜ ÷ñüíéá 1948-55 (Äüìïò 1996). ²Áëëá
ôïõ Vñãá åyíáé ït ÔïìÝò óôÞí íåïåëëçíéêÞ Aãù-
íßá (Äüìïò 1989), êáèþò êáß ôü ÌÜèçìá âõæáí-
ôéí\ò tóôïñßáò (Äüìïò 1995). ²Å÷åé óõããñÜøåé
ìåãÜëï Añéèìü Cñèñùí ðÜíù óÝ èÝìáôá ðïý ås-
äéêüôåñá Aöïñïˆí óôüí ìéêñáóéáôéêü ‘Åëëçíéóìü,
ôÞí ’Ïñèïäïîßá, êáèþò êáß ôÞí ðïëéôéêÞ êáß èñç-
óêåõôéêÞ tóôïñßá ô™í âáëêáíéê™í ëá™í. Äýï öï-
ñÝò _ ’Áêáäçìßá ’Áèçí™í V÷åé âñáâåýóåé óõëëï-
ãéêÜ Vñãá óôÜ ‚ðïrá óõììåôår÷å ìÝ Têôåí\ êåß-
ìåíá. Åyíáé täñõôÞò ô\ò ‘Åôáéñåßáò «Ït ößëïé ô\ò
Ðüëçò» (1995), óêïðüò ô\ò ‚ðïßáò åyíáé _ óõ-
óôçìáôéêÞ èçóáýñéóç, Tðåîåñãáóßá êáß ðñïâïëÞ
ô™í óôïé÷åßùí Têåßíùí ðïý óõíèÝôïõí ôÞí Uëëç-
íéêÞ äéÜóôáóç ô\ò èùìáíéê\ò êáß íåþôåñçò
Êùíóôáíôéíïýðïëçò.
H H H
‘Ï Ãé™ñãïò ’ÏäõóóÝáò ÔóïìðÜíïãëïõ äéäÜóêåé
óôü ÐáíåðéóôÞìéï Èåóóáëßáò. Åyíáé ìÝëïò ô\ò
‘ÏìÜäáò ’Åñãáóßáò ãéÜ ôüí Ombudsman ôïˆ Äé-
åèíïˆò ’Éíóôéôïýôïõ Äéïéêçôéê™í ’Åðéóôçì™í,
ÂñõîÝëëåò, (1996-99), ô\ò ´Åíùóçò Äéêáßïõ êáß
Êïéíùíßáò ô™í ÇÐÁ, ôïˆ äéêôýïõ PUMA (Pub-
lic Management) ôïˆ ÏÏÓÁ, ô\ò Public
Finance Foundation, Ëïíäríï, ô\ò European
Evaluation Society, Óôïê÷üëìç, ôïˆ LEED
Club (Local Economic Employment Develop-
ment) ôïˆ ÏÏÓÁ, Ðáñßóé, ô\ò Äéåèíïˆò Êïéíù-
íéïëïãéê\ò ´Åíùóçò êáß ô\ò ÅËÅÌÅÐ, Ëïíär-
íï. ²Å÷åé äéáôåëÝóåé ìÝëïò ô\ò ’Åðéôñïð\ò ’Åì-
ðåéñïãíùìüíùí ãéÜ ôÞí ’Áðáó÷üëçóç ôïˆ Óõì-
âïõëßïõ ô\ò ʼnñþðçò, ’Åèíéêüò ’Åêðñüóùðïò
óôÞí ’ÅðéôñïðÞ ELSA (Employment Labour
and Social Affairs) ’Áðáó÷üëçóç, ’Åñãáóßá êáß
ÊïéíùíéêÝò ‘ÕðïèÝóåéò, ôïõ ÏÏÓÁ, Ðáñßóé, êáß
Šðåýèõíïò ãéÜ ôÞí ðñïþèçóç ôïõ EURES (ʼn-
ñùðáúêü Óýóôçìá ’Áðáó÷üëçóçò) óôÞí ‘ÅëëÜ-
äá. ²Å÷åé óõíåñãáóèår ›ò Ðáíåðéóôçìéáêüò Âï-
çèüò ìÝ ôÜ ÐáíåðéóôÞìéá McMaster, Trent êáß
Carleton (1976-83) ôïˆ Êáíáä@, ›ò TñåõíçôÞò
óôÜ ‘Éäñýìáôá Work-Life Institute, Óôïê÷üëìç
Óïõçäßáò (1984-85), óôü ÐáíåðéóôÞìéï ôïˆ
²Ïóëï (1985-86), óôü ’Éíóôéôïˆôï Êïéíùíéê\ò
14
²Åñåõíáò ô\ò Íïñâçãßáò (1986-88) êáß ôÞí Ïs-
êïíïìéêÞ Ó÷ïëÞ ôïˆ Ëïíäßíïõ (1992-93).
²Åëáâå ôüí ôßôëï ôïˆ äéäÜêôïñá Aðü ôü Ðá-
íåðéóôÞìéï Carleton, Ottawa, Êáíáä@, Ôì\ìá
Êïéíùíéïëïãßáò êáß ’Áíèñùðïëïãßáò, Ph.D. Ôßô-
ëïò ðïíÞìáôïò: «‘Ç ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá U-
íüò Èýëáêïò ’Åñãáóßáò: _ Âüñåéá ‘ÅëëÜäá êáß
ôü ðëÝãìá ô™í ìåôáðïëåìéê™í ó÷Ýóåþí ôçò ìÝ
ôÞí ‘Ï. Ä. Ãåñìáíßáò» (1991). ÌÝëïò ôïˆ ÔìÞ-
ìáôïò Êïéíùíéïëïãßáò êáß ’Áíèñùðïëïãßáò ôïˆ
Ðáíåðéóôçìßïõ Carleton, Ottawa, Êáíáä@ò. Äé-
åôÝëåóå ’Åðßêïõñïò ÊáèçãçôÞò Êïéíùíéê\ò
Ðïëéôéê\ò êáß Äéåèí™í Ó÷Ýóåùí óôü ’Éíóôéôïˆ-
ôï Êïéíùíéê™í ’Åñåõí™í ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ
ôïˆ ²Ïóëï (1986-89). ’ÅðéóêÝðôçò ’ÅñåõíçôÞò
óôü Arbetslivsinstitute, Óôïê÷üëìç, Óïõçäßáò
(Óïõçäéêü ÊÝíôñï ’Åñãáóéáê\ò Æù\ò), 1984-
85 êáß ìÝëïò ôïˆ ’Éíóôéôïýôïõ Êïéíùíéêü-ïéêï-
íïìéê\ò Ðïëéôéê\ò ôïˆ Ðáíåðéóôçìéáêïˆ ÊÝí-
ôñïõ Roskilde, RUC, Roskilde, Äáíßáò (1985-
88). ²Å÷åé äéáôåëÝóåé Šðüôñïöïò ô™í Ðáíåðé-
óôçìßùí McMaster, Carleton, ôïˆ Óõìâïõëßïõ
ô\ò ʼnñþðçò, ôïˆ íïñâçãéêïˆ ‘Õðïõñãåßïõ ’Å-
îùôåñéê™í, ôïˆ Óïõçäéêïˆ ’Éíóôéôïýôïõ, ôïˆ
Íïñâçãéêïˆ ‘Éäñýìáôïò ’Åñåõí™í, ôïˆ ‘Éäñýìá-
ôïò Fulbright óÝ èÝìáôá ’Åñãáóéáê\ò Æù\ò êáß
äçìüóéáò ðïëéôéê\ò óôßò ÓêáíäéíáâéêÝò Ïsêïíï-
ìéêÝò Äçìïêñáôßåò, ôÞ Ãåñìáíßá, Âñåôáííßá êáß
ôÞí ’ÁìåñéêÞ.
H H H
‘Ï Óðõñïâáóßëçò ÖéïñáâÜíôåò ãåííÞèçêå ôü
1952. Ït óðïõäÝò ôïõ ðåñéëáìâÜíïõí äýï
Maitrises Nationales (Informatique, Université
PARIS êáß Philosophie, Université PARIS),
DEA (Philosophie Université SORBONNE), äé-
äáêôïñéêÞ äéáôñéâÞ ìÝ èÝìá: «Esquisse pour une
contribution à l' étude de l' oeuvre du sculp-
teur Y. Sklavos». ’ÅñãÜæåôáé ›ò ’ÁíáðëçñùôÞò
ÊáèçãçôÞò óôü ÐÄÔÅ ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ Ás-
ãáßïõ. Óôü ðáñåëèüí V÷åé äéäÜîåé óôü Ðïëõôå-
÷íårï ÊñÞôçò, óôü Äçìïêñßôåéï ÐáíåðéóôÞìéï
ÈñÜêçò, óôü ÐÅÊ ’Áíáôïëéê\ò ’Áôôéê\ò êáß óÝ
ìåôáðôõ÷éáêÜ óåìéíÜñéá ôïˆ Ðáíôåßïõ Ðáíåðé-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
óôçìßïõ. ²Å÷åé äçìïóéåýóåé Xùò ôþñá 9 âéâëßá
êáß ìåãÜëï Añéèìü Cñèñùí êáß ìåëåô™í. Óõíåñ-
ãÜæåôáé ìÝ ôÞ ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá Aðü ôü 1993,
Tí™ åyíáé ìÝëïò ô\ò ‘Åëëçíéê\ò ‘Åôáéñåßáò Ôå-
÷íïêñéôéê™í êáß ô\ò ‘Åëëçíéê\ò Öéëïóïöéê\ò
‘Åôáéñåßáò. ’ÅðéìåëÞèçêå êáß óõíôüíéóå ôü Aöé-
Ýñùìá ô\ò ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò óôÞí Ó÷ïëÞ
ô\ò Öñáíêöïýñôçò (ôåˆ÷ïò 17).
H H H
‘Ï Íéêüëáò ×ñçóôÜêçò ãåííÞèçêå óôÞí ’ÁèÞ-
íá ôü 1958. ÔÝëåéùóå ôü Ëåüíôåéï Ëýêåéï êáß V-
öõãå ãéÜ ôÞ Ãáëëßá, …ðïõ Vêáíå âáóéêÝò óðïõ-
äÝò Øõ÷ïëïãßáò (Maitrise Aðü ôü ÐáíåðéóôÞìéï
ô\ò Besançon). Ôü 1986, óôü ÐáíåðéóôÞìéï
Paris X - Nanterre, ŠðïóôÞñéîå ôÞ äéäáêôïñéêÞ
ôïõ äéáôñéâÞ óôÞí ÊïéíùíéêÞ Øõ÷ïëïãßá ìÝ ôßô-
ëï: «ÌïõóéêÞ ðüð: ôüðïò ôáõôüôçôáò êáß óõë-
ëïãéêü ìÝóï Vêöñáóçò». ’Áðü ôü 1989 óõíåñãÜ-
æåôáé ìÝ ôüí ôïìÝá Øõ÷ïëïãßáò ôïˆ ÔìÞìáôïò
Öéëïóïößáò - Ðáéäáãùãéê\ò - Øõ÷ïëïãßáò ôïˆ
Ðáíåðéóôçìßïõ ’Éùáííßíùí, …ðïõ êáß TîåëÝãç óÝ
èÝóç ËÝêôïñá ôü 1991 êáß óÝ èÝóç ’Åðßêïõñïõ
Êáèçãçô\ ôü 1995. ’Áðü ôü 1993 óõíåñãÜæå-
ôáé Tðßóçò ìÝ ôü Ôì\ìá ’Åðéêïéíùíßáò êáß ÌÝ-
óùí Ìáæéê\ò ’ÅíçìÝñùóçò ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ
’Áèçí™í. Ôüí ’Éïýíéï ôïˆ 1995 TîåëÝãç óôü
Ôì\ìá Øõ÷ïëïãßáò ôïˆ Ðáíôåßïõ Ðáíåðéóôç-
ìßïõ, óÝ èÝóç ’Åðßêïõñïõ Êáèçãçô\ óôü ãíù-
óôéêü Aíôéêåßìåíï «Øõ÷ïêïéíùíéïëïãßá ô™í
ÌÌÅ». ÔÜ TñåõíçôéêÜ ôïõ TíäéáöÝñïíôá óôñÝ-
öïíôáé ãýñù Aðü èÝìáôá êïéíùíéê\ò Aíôßëçøçò
êáß óêÝøçò, Tðéêïéíùíßáò êáß ðïëéôéóìïˆ, êáèþò
êáß ôáõôïôéê™í äéåñãáóé™í óôü ðëáßóéï íåáíéê™í
êáß «Šðïðïëéôéóìéê™í» ‚ìÜäùí êáß íôïôÞôùí.
Ðñüóöáôá êõêëïöüñçóå Aðü ôßò Têäüóåéò Äåëöß-
íé ôü âéâëßï ìÝ ôßôëï: ÌïõóéêÝò ôáõôüôçôåò: A-
öçãÞóåéò æù\ò ìïõóéê™í êáß óõãêñïôçìÜôùí
ô\ò Uëëçíéê\ò AíåîÜñôçôçò óêçí\ò ñüê, êáèþò
êáß Aðü ôßò Têäüóåéò ÐáðáæÞóç (óÝ óõíåñãáóßá
ìÝ ôÞí Ìðåôßíá ÍôÜâïõ) ôü âéâëßï ìÝ ôßôëï: ÔÜ
ðáéäéÜ ìéëïˆí ãéÜ ôÞí Šãåßá êáß ôÞí AóèÝíåéá:
êïéíùíéêÝò AíáðáñáóôÜóåéò ô\ò Šãåßáò êáß ô\ò
AóèÝíåéáò óÝ ðáéäéÜ 10 Tô™í.
 ÅÕ ÎÇ
ÅÍÔ
ÓÕÍ
Óõíïìéë™íôáò ìÝ ôüí Ðáíáãéþôç Êïíäýëç
Ï Ðáíáãéþôçò Êïíäýëçò óõíäõÜæåé ôÞí A-
îéïëïãéêÞ ï‰äåôåñüôçôá, ôÞí êáèïëéêÞ
ãíþóç ôïˆ å‰ñùðáúêïˆ óôï÷áóìïˆ, êáß
ôÞ âáèåéÜ áuóèçóç ô\ò tóôïñéêï-ðïëéôéê\ò ðñáã-
ìáôéêüôçôáò.
´Ïëá ôïˆôá äÝí èÜ eóáí AñêåôÜ ãéÜ íÜ ôüí
êáôáóôÞóïõí óçìårï Aíáöïñ@ò, Cí ôÜ êåßìåíÜ
ôïõ äÝí äéÝèåôáí ðñùôïôõðßá, ðõêíüôçôá êé Cí
äÝí ðñïóÝããéæáí ìÝ ôñüðï ï‰óéáóôéêü ôÞí Tðé-
óôçìïëïãßá, ôÞí êïéíùíéêÞ öéëïóïößá, ôÞí ðïëé-
ôéêÞ AíÜëõóç.
‘Ï uäéïò, óåìíüò Cíèñùðïò, Aöïóéþíåôáé A-
óêçôéêÜ óôÞ óõããñáöÞ, óôÝêåôáé äÝ ìáêñéÜ Aðü
ôÞí AðáôçëÞ äçìïóéüôçôá. ÄéáèÝôåé ãåííáéüôç-
ôá êé …,ôé èåùñår ›ò ñèü ôü äéáôõðþíåé AíåîÜñ-
ôçôá ô™í AíôéäñÜóåùí ðïý ðñïêáëår óôÞí Tðáñ-
÷éþôéêç íïïôñïðßá ìáò.
ÔÞí Tðï÷Þ á‰ôÞ ãñÜöåé ìéÜ ôñßôïìç Êïéíù-
íéêÞ ’Ïíôïëïãßá, ðïý, …ôáí Tìöáíéóôår óôßò ðñï-
è\êåò ô™í âéâëéïðùëåßùí, èÜ AðïôåëÝóåé óßãïõ-
ñá Aíôéêåßìåíï äçìéïõñãéêïˆ TíäéáöÝñïíôïò. Óôüí
âáèìü ðïý ãíùñßæïõìå ôü Vñãï ôïˆ Ðáíáãéþôç
Êïíäýëç, èåùñïˆìå …ôé Añêår _ äéáôýðùóç ô\ò
ðåñéãñáöéê\ò èåùñßáò óÝ AíôéäéáóôïëÞ ðñüò ôÞí
êáíïíéóôéêÞ, …ðùò ôÞ äéáâÜóáìå óôü äïêßìéü ôïõ
’Éó÷ýò êáß ’Áðüöáóç (Têä. ÓôéãìÞ, 1991), ãéÜ
íÜ ôüí êáôáôÜîåé AíÜìåóá óôïýò óçìáíôéêüôå-
ñïõò óôï÷áóôÝò ôïˆ êáéñïˆ ìáò. ÂÝâáéá äÝí åyíáé
äéüëïõ óõìðôùìáôéêü …ôé _ ãåñìáíéêÞ ðíåõìáôé-
êÞ êïéíùíßá ôüí Tôßìçóå ðïëëáðë™ò ìÝ Aíþôá-
ôåò äéáêñßóåéò, …ôé åyíáé ôáêôéêüò óõíåñãÜôçò ô\ò
Öñáíêöïˆñôåñ ’ÁëãêåìÜéíå, êé …ôé ôü 1993 ðñáã-
ìáôïðïéÞèçêå óåìéíÜñéï óôü ÐáíåðéóôÞìéï
Nijmegen (‘Ïëëáíäßá) AöéåñùìÝíï óôü Vñãï ôïõ.
‘Ç Tã÷þñéá äéáíüçóç, óôÞ óõíôñéðôéêÞ ôçò
ðëåéïøçößá, âïëåýåôáé ìÝ ôßò å‹êïëåò êáß Cêï-
ðåò ëýóåéò. ÓõíÞèùò ôÜ ðïíÞìáôÜ ôçò Tîáí-
ôëïˆíôáé óôÞí ðáñáôéèÝìåíç âéâëéïãñáößá. ÓôÞí
äçìïóéïãñáöéêÞ a ðáíåðéóôçìéáêÞ Têäï÷Þ ôçò
Aíáëþíåôáé óôÞí ìåôñéüôçôá êáß óôßò èùðåråò
ðñüò ôÞí Tîïõóßá êáß ôü ÷ñ\ìá. ²Áí ìéëÞóïõìå
ìÝ ðïëéôéêïýò …ñïõò, _ óõíôçñçôéêÞ óêÝøç åyíáé
Aðïˆóá ðåñéóóüôåñï Aðü ðïôÝ Cëëïôå. ‘Ç äÝ
«ðñïïäåõôéêÞ», ìÝóá Aðü ^èéêéóôéêÜ êçñýãìá-
ôá, ñãáíþíåé ôÞí êõñéáñ÷ßá ôïˆ Aìåñéêáíéóìïˆ
óÝ ðíåõìáôéêü Tðßðåäï. ‘Ç säåïëïãéêïðïßçóç ô™í
Aíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí Tðéêáëýðôåé ìéÜí Cèëéá
ðñáêôéêÞ, ôÞí TðÝëáóç ôïˆ AìåñéêÜíéêïõ sìðå-
ñéáëéóìïˆ óÝ êÜèå ƒøç ôïˆ ðñáãìáôéêïˆ, ôÞ äéÜ-
ëõóç êÜèå TíäéÜìåóçò ôáõôüôçôáò, ôÞí AðïóÜ-
èñùóç êÜèå ðåñéöåñåéáêïˆ ðïëéôéóìïˆ, žóôå _ Š-
öÞ ôïˆ óýã÷ñïíïõ êüóìïõ íÜ åyíáé ôáõôü÷ñïíá
ïsêïõìåíéóôéêÞ êáß AôïìéêéóôéêÞ.
‘Ï Ðáíáãéþôçò Êïíäýëçò Aðïôåëår ìéÜí T-
îáßñåóç ôüóï ›ò ðñüò ôÞí ðïéüôçôá ô™í êåéìÝ-
íùí ôïõ, …óï êáß äéüôé îÝöõãå Aðü ôÞ äïóßëïãç
äéáíüçóç.
´Ïìùò, Cí êáß V÷ïõí Têäïèår óôÞ íåïåëëçíé-
êÞ ãë™óóá ðïëëÜ Vñãá ôïõ, ðéóôåýù …ôé ðáñá-
ìÝíåé êáôÜ âÜèïò Cãíùóôïò. Äéüôé êáô' Añ÷Þí äÝí
ðñïóÝ÷èçêå ï‹ôå Tðéìåë™ò ó÷ïëéÜóôçêå ‚ ðõñÞ-
íáò ô\ò óêÝøçò ôïõ êáß êáôÜ äåýôåñïí óðïõäárá
Vñãá ôïõ, …ðùò ‚ Óõíôçñçôéóìüò êáß _ ÃÝíåóç
ô\ò Äéáëåêôéê\ò, ðáñáìÝíïõí AìåôÜöñáóôá.
‘Ï Ðáíáãéþôçò Êïíäýëçò äéåõèýíåé ôÞí
«ÖéëïóïöéêÞ êáß ÐïëéôéêÞ ÂéâëéïèÞêç» («Ãíþ-
óç») êáß ôÞ óåéñÜ «‘Ï Íåþôåñïò ʼnñùðáúêüò
Ðïëéôéóìüò» («ÍåöÝëç»). Ðñáãìáôïðïßçóå ðë\-
èïò ìåôáöñÜóåùí óçìáíôéê™í êåéìÝíùí óôÞ íåï-
åëëçíéêÞ ãë™óóá. Óðïõäárï Tðéóôçìïíéêü Tíäéá-
öÝñïí ðáñïõóéÜæïõí ôÜ ó÷üëéÜ ôïõ óÝ óôï÷áóôÝò
…ðùò ‚ ÌáêêéáâÝëé, ‚ ÌÜñî, ‚ Óìßô, ‚ Ìïíôå-
óêéÝ. Ôü ðåñéïäéêü ËåâéÜèáí (ô. 15,1994) Vêáíå
åsäéêü AöéÝñùìá ãéÜ ôü Vñãï ôïõ.
ÔÜ âéâëßá ôïõ ðïý V÷ïõí Têäïèår óôÞ íåïåë-
ëçíéêÞ åyíáé ôÜ Uî\ò: ‘Ç êñéôéêÞ ô\ò ìåôáöõ-
óéê\ò óôÞ íåþôåñç óêÝøç (Ãíþóç, 1983), ‘Ï
ÌÜñî êáß _ Añ÷áßá ‘ÅëëÜäá (ÓôéãìÞ, 1984), ‘Ï
å‰ñùðáúêüò äéáöùôéóìüò É-ÉÉ (ÈåìÝëéï, 1987),
‘Ç ðáñáêìÞ ôïˆ Aóôéêïˆ ðïëéôéóìïˆ. ’Áðü ôÞ
ìïíôÝñíá óôÞ ìåôáìïíôÝñíá Tðï÷Þ êé Aðü ôüí öé-
ëåëåõèåñéóìü óôÞ ìáæéêÞ äçìïêñáôßá (ÈåìÝëéï,
1991), ’Éó÷ýò êáß Aðüöáóç. ‘Ç äéáìüñöùóç ô™í
êïóìïåéêüíùí êáß ôü ðñüâëçìá ô™í Aîé™í (Óôéã-
ìÞ, 1991), ÐëáíçôéêÞ ðïëéôéêÞ ìåôÜ ôüí Øõ-
÷ñü Ðüëåìï (ÈåìÝëéï, 1992), ‘Ç _äïíÞ, _ só÷ýò,
_ ï‰ôïðßá (ÓôéãìÞ, 1992), ‘Ç èåùñßá ôïˆ Ðï-
ëÝìïõ (ÈåìÝëéï, 1997).
²Áí êÜðïéïò äÝí óõìöùíår ìÝ ôüí Ðáíáãéþôç
Êïíäýëç óÝ äéÜöïñá èÝìáôá (…ðùò ït Uëëçíïôïõñ-
êéêÝò ó÷Ýóåéò, _ âáëêáíéêÞ óõíåñãáóßá, _ Aîéïëü-
ãçóç ôïˆ Vñãïõ ôïˆ ×Üéíôåããåñ a ‚ôéäÞðïôå Cë-
ëï), èÜ ðñÝðåé íÜ êáôáíïÞóåé …ôé ‚ óåâáóìüò ôïˆ
óõíïìéëçô\ ôïõ äÝí ìðïñår íÜ åyíáé ìüíï èåùñçôé-

ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
êüò AëëÜ êáß ðñáãìáôéêüò. ’Åðéðñüóèåôá äÝ …ôé
‚ äéÜëïãïò ðñïûðïèÝôåé ôÞí øý÷ñáéìç ðáñÜèåóç
óêÝøåùí êáß ôÞí AðïöõãÞ Xùëùí êáß ðñïóâëç-
ôéê™í Aöïñéóì™í ðïý óôï÷åýïõí óôÞí TîïõèÝíù-
óç ôïˆ äéáöùíïˆíôïò. Ôßðïôå ôü óçìáíôéêü äÝí
ðñüêåéôáé íÜ óõìâår ó' á‰ôüí ôüí ôüðï, …óï äïëé-
÷ïäñïìïˆìå AíÜìåóá óôüí ðôù÷ïðñïäñïìéêü Tèíé-
êéóìü êáß ôüí êïóìïðïëßôéêï ðéèçêéóìü.
ÈÝóáìå äÝêá TñùôÞìáôá óôüí Ðáíáãéþôç
Ç ÓÕÍÅÍÔÅÕÎÇ ÔÏÕ ÐÁÍÁÃÉÙÔÇ ÊÏÍÄÕËÇ
Í.Ê.: Óôü Vñãï óáò ðñáãìáôåýåóèå ðïéêéëßá
èåìÜôùí ðñïóäéïñéóôéê™í ôïˆ äõôéêïˆ ðïëéôé-
óìïˆ: ôüí ìáñîéóìü, ôüí å‰ñùðáúêü êáß ôüí Uë-
ëçíéêü äéáöùôéóìü, ôÞí ðåñéãñáöéêÞ êáß ôÞí
êáíïíéóôéêÞ èåùñßá, ôÞí ðáñáêìÞ ôïˆ Aóôéêïˆ
ðïëéôéóìïˆ êáß ôþñá ôÞí èåùñßá ôïˆ ðïëÝìïõ.
ÈÜ ìðïñïýóáôå íÜ ðáñïõóéÜóåôå óôü êïéíü ô\ò
ÍÝáò Êïéíùíéïëïãßáò ôïýò êõñéüôåñïõò óôáè-
ìïýò ôïˆ óôï÷áóìïˆ óáò, óÝ óõíäõáóìü ìÝ ôÜ
óçìáíôéêÜ ðíåõìáôéêÜ ñåýìáôá ðïý TðÝäñáóáí
óôÞ äéáìüñöùóÞ ôïõ;
Ð. ÊÏÍÄÕËÇÓ: ‘Ç ðñïóðÜèåéá íÜ ãñÜøåé êá-
íåßò ôÞí ðíåõìáôéêÞ ôïõ á‰ôïâéïãñáößá êáôÜ
ôñüðï Tîáíôëçôéêü êáß Aðïëýôùò Vãêõñï ìïˆ
öáßíåôáé Tî Añ÷\ò êáôáäéêáóìÝíç óÝ Aðïôõ÷ßáÿ
á‰ôü só÷ýåé Cëëùóôå ƒ÷é ìüíïí ãéÜ ôßò á‰ôïâéï-
ãñáößåò, AëëÜ êáß ãéÜ ôßò âéïãñáößåò. ‘Ï á‰ôï-
âéïãñáöïýìåíïò ðåñéãñÜöåé ôÞí ðíåõìáôéêÞ ôïõ
ðïñåßá ìÝóá Aðü ôÞ äåóðüæïõóá êáß óõ÷íÜ äý-
óêáìðôç ðôéêÞ ìé@ò aäç ðáãéùìÝíçò Aíôßëç-
øçò ãéÜ ôüí êüóìï êáß ãéÜ ôÜ Aíèñþðéíá ðñÜã-
ìáôá. ’ÅðéðëÝïí V÷åé ôÞí øõ÷ïëïãéêÜ êáôáíïç-
ôÞ, ðÜíôùò á‰ôÜñåóêç ôÜóç íÜ ôïíßæåé ôÞ ëïãé-
êÞ óõíï÷Þ êáß ôÞí TóùôåñéêÞ Aíáãêáéüôçôá ô\ò
ðïñåßáò ôïõ á‰ô\ò, Šðïôéì™íôáò, ðáñáãêùíßæïí-
ôáò a óõ÷íüôáôá ìÞ óõíåéäçôïðïé™íôáò êÜí ôßò
óõìðôþóåéò ðïý ôÞí êáèüñéóáí, ôßò êñßóåéò êáß
ôßò Aâåâáéüôçôåò ðïý ôÞ óçìÜäåøáíÿ ðïëý ëéãü-
ôåñï åyíáé âÝâáéá ‚ uäéïò óÝ èÝóç íÜ Tîé÷íéÜóåé ôßò
óôïé÷åéáêÝò äõíÜìåéò ô\ò ðáñîÞò ôïõ, ðïý œ-
èçóáí ôÞ óêÝøç ôïõ ì@ëëïí ðñüò á‰ôÞ ðáñÜ
ðñüò ôÞí Cëëç êáôåýèõíóç. ‘Õð' á‰ôÝò ôßò óõí-
è\êåò, Xíá Tã÷åßñçìá ðíåõìáôéê\ò á‰ôïâéïãñá-
ößáò, Tö' …óïí Tðéèõìår —…ðùò êáß öåßëåé— íÜ
TðéâïçèÞóåé ôÞí êáôáíüçóç Uíüò Vñãïõ êáß ƒ÷é
íÜ óôñïããõëÝøåé êáß íÜ TîùñáÀóåé ðñüò ôÜ Vîù
ÅÕ ÎÇ
ÅÍÔ 17
ÓÕÍ
Êïíäýëç, ìÝ óôü÷ï íÜ ãßíïõí Tìöáíårò ït ðåñéó-
óüôåñï êñßóéìåò ƒøåéò ôïˆ óôï÷áóìïˆ ôïõ. ‘Ï u-
äéïò åyíáé Šðï÷ñåùìÝíïò íÜ Aíôáðïêñßíåôáé óôßò
AðáéôÞóåéò ô\ò óõããñáö\ò êáß óôßò AðáéôÞóåéò
ô\ò ãåñìáíéê\ò Aêáäçìáúê\ò êïéíüôçôáò. ‘Ç
óõ÷íüôåñç …ìùò ðáñïõóßá ôïõ óôÞ íåïåëëçíéêÞ
ðíåõìáôéêÞ æùÞ åyíáé Aíáãêáßá êáß ÷ñÞóéìç.
Óðýñïò Êïõôñïýëçò
ôü ðñüóùðï Uíüò äçìéïõñãïˆ, èÜ Vðñåðå íÜ Aðï-
öåýãåé øõ÷ïëïãéóìïýò êáß ðñïóùðéêÝò AíáìíÞ-
óåéò, ãéÜ íÜ Tðéêåíôñùèår óôÞ óêéáãñÜöçóç èå-
ùñçôéê™í ðñïâëçìÜôùí, óôÞí AíáøçëÜöçóç
ô™í óôáäßùí êáß ô™í ãåíéêüôåñùí ëïãéê™í a
ðñáãìáôïëïãéê™í ðñïûðïèÝóåùí ô\ò äéåñåýíç-
óÞò ôïõò.
‘Ç TñþôçóÞ óáò AíáöÝñåôáé ›óôüóï ó' Xíá
Tðßðåäï âáèýôåñï êáß å‰ñýôåñï Aðü Têåríï ô™í T-
ðß ìÝñïõò èåùñçôéê™í ðñïâëçìÜôùí: Cí êáôá-
ëáâáßíù êáëÜ, ìÝ Tñùô@ôå Aðü ðïˆ ðñïÝñ÷ïíôáé
ôÜ íÞìáôá ðïý óõíäÝïõí ôÜ ðïéêßëá ðñïâëÞìá-
ôá, ôÜ ‚ðïrá TîåôÜæïõí ôÜ âéâëßá ìïõ. Êáô' Añ-
÷Þí ðñÝðåé íÜ ð™ …ôé AíÜìåóá óôÞ ãåíéêÞ èåù-
ñçôéêÞ ôïðïèÝôçóç Uíüò óõããñáöÝá êáß óôÞí ðï-
ëõìÝñåéá ôïˆ ðñïâëçìáôéóìïˆ ôïõ äÝí ŠðÜñ÷åé A-
íáãêáßá a ìïíïóÞìáíôç ó÷Ýóç. ‘Ç ðïëõìÝñåéá,
…ôáí äÝí öåßëåôáé óÝ Tðéðïëáéüôçôá êáß äÝí T-
îáíôëårôáé óÝ ðñï÷åéñïëïãßåò, åyíáé ìéÜ äõóêïëï-
åîÞãçôç ðñïóùðéêÞ AíÜãêç, Xíá äõóêïëïåîÞãç-
ôï Aôïìéêü ÷Üñéóìá, ìÝóù ôïˆ ‚ðïßïõ Xíáò íïˆò
ìðïñår íÜ óõíäõÜæåé óÝ ìéÜí Aíþôåñç Uíüôçôá
ðñÜãìáôá ðïý ãéÜ Xíáí Cëëïí åyíáé Có÷åôá ìå-
ôáîý ôïõò. ’ÁëëÜ ôïˆôï Aðïôåëår ôÞ ìßá ìüíï,
ôÞí ŠðïêåéìåíéêÞ ðëåõñÜ ôïˆ ðñÜãìáôïò, _ ‚-
ðïßá Tîçãår ãéáôß äýï Cíèñùðïé, Vóôù êáß Cí óõì-
ìåñßæïíôáé óÝ ãåíéêÝò ãñáììÝò ìéÜ èåþñçóç,
ìðïñår íÜ äéáöÝñïõí óçìáíôéêüôáôá ›ò ðñüò ôÞí
Vêôáóç ô™í Tíäéáöåñüíôùí ôïõò. ‘Ç Cëëç ðëåõ-
ñÜ Vãêåéôáé óôÞ óõíåéäçôÞ ðñïóðÜèåéá íÜ äéï÷å-
ôåõèår _ Vôóé a Aëëé™ò ŠöéóôÜìåíç ðïëëáðëüôç-
ôá ô™í Tíäéáöåñüíôùí óôü Tã÷åßñçìá ïsêïäüìç-
óçò ìé@ò êáôÜ ôü äõíáôüí ðïëýðëåõñçò èåùñßáò,
äçëáäÞ ìé@ò èåùñßáò, …ðïõ ït êáôåõèõíôÞñéåò Añ-
÷Ýò Tîáêôéíþíïíôáé óÝ ðïéêßëïõò ôïìårò êáß Aðï-
äåéêíýïõí Vôóé ÷åéñïðéáóôÜ ôÞí UñìçíåõôéêÞ ôïõò
 ÅÕ ÎÇ
18 ÅÍÔ ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÓÕÍ
äýíáìç êáß å‰óôñïößá. ²Áí ôü Tã÷åßñçìá á‰ôü T- ñéêüò êáß ãßíåôáé Tó÷áôïëüãïò ô\ò tóôïñßáò êáß
ðéôý÷åé, ôüôå _ èåùñçôéêÞ AíÜëõóç êéíårôáé ôáõ- èåïëüãïò, óôÞ óêÝøç ôïõ Aíïßãåôáé Xíá ÷Üóìá
ôü÷ñïíá óôÜ Tðßðåäá ô\ò êïéíùíéê\ò íôïëïãß- ðïý óõ÷íÜ äÝí AöÞíåé Aëþâçôåò ôßò Tðß ìÝñïõò
áò, ô\ò Aíèñùðïëïãßáò, ô\ò êïéíùíéïëïãßáò, ô\ò Aíáëýóåéò. ‘Ç Tîïíý÷éóç ô™í Tóùôåñéê™í Aíôé-
êïéíùíéê\ò tóôïñßáò êáß ô\ò tóôïñßáò ô™í säå™í, öÜóåùí ô\ò óêÝøçò ôïˆ Marx óÞìáíå ãéÜ ìÝíá,
AëëÜ êáß ô\ò ðïëéôéê\ò a ô\ò óôñáôçãéê\ò ìÝ êïíôÜ óÝ Cëëá Tñåèßóìáôá, ôü Víáõóìá ãéÜ ôÞ
ôÞí å‰ñýôåñç êáß ôÞ óôåíþôåñç óçìáóßá ô™í …- óõóôçìáôéêÞ ðñïóðÝëáóç êåíôñéê™í æçôçìÜ-
ñùí. ‘Ç óõã÷þíåõóç ô\ò á‰óôçñ\ò Tííïéïëï- ôùí, ãýñù Aðü ôÜ ‚ðïrá, ›ò èåùñçôéêïýò Cîï-
ãéê\ò Tðåîåñãáóßáò êáß ô\ò Tìâñéèïˆò tóôïñéê\ò íåò, Aíáðôý÷èçêå ìéÜ óåéñÜ ðñïâëçìáôéóì™í êáß
AíÜëõóçò, ìÝ ãíþóç ô™í ðñáãìáôéê™í äåäïìÝ- ðïñéóìÜôùí. ÈÜ AíáöÝñù ôñßá ôÝôïéá êåíôñéêÜ
íùí Aðü ðñ™ôï ÷Ýñé, Aðïôåëår ãéÜ ìÝíá ƒ÷é B- æçôÞìáôá. Ðñ™ôïí, _ TðéóÞìáíóç ô™í ðïëëá-
ðë™ò Xíá ìåèïäïëïãéêü säå™äåò, AëëÜ óôïé÷åéþ- ðë™í óõíõöÜíóåùí ìåôáîý Tðéóôçìïíéê\ò AíÜ-
äç ðñïûðüèåóç ìé@ò ôïðïèÝôçóçò ðïý èÝëåé íÜ ëõóçò êáß ^èéêÜ TìðíåõóìÝíçò Tó÷áôïëïãßáò V-
ëáìâÜíåôáé óôÜ óïâáñÜ, ðïý öåñå óôü ðñïóêÞíéï ôü Tñþ-
V÷åé äçëáäÞ ôÞ öéëïäïîßá êáß ôçìá ô\ò äïì\ò êáß ô™í ìå-
ôÞ äõíáôüôçôá íÜ ðñïóöÝñåé ‘Ï Marx eôáí ìåãÜëïò èåùñç- ôáìïñöþóåùí ô\ò ðáìðÜëáé-
óôüí ìåëåôçôÞ ôçò ìéÜí ï‰óé- ôéêüò, ìüíï êáß ìüíï ãéáôß eôáí, áò ƒóìùóçò ôïˆ Åyíáé ìÝ ôü
þäç ãíþóç ôïˆ êüóìïõ …ðïõ ÄÝïí, ìÝóù ô\ò ‚ðïßáò ït Cí-
æår. ‘Ç ðáñáãùãÞ Aíéóôï- êáß ìüíïí Tö' …óïí eôáí, ìåãÜ- èñùðïé AíÝêáèåí ðñïóðáèïˆí
ñéê\ò êáß Aíéóôüñçôçò èåùñß- ëïò tóôïñéêüò. Óôüí âáèìü …ðïõ íÜ ìåôáôñÝøïõí Tî ‚ñéóìïˆ
áò åyíáé êáôÜ âÜèïò å‹êïëç ðáýåé íÜ åyíáé tóôïñéêüò êáß ãß- ôßò Tðéèõìßåò ôïõò óÝ ðñáã-
Šðüèåóç, êáß Aêñéâ™ò ãé' á‰- íåôáé Tó÷áôïëüãïò ô\ò tóôïñßáò ìáôéêüôçôåòÿ ôü Tðéóôçìïíé-
ôü Tíôñõöïˆí ôüóï ðïëëïß, C- êáß èåïëüãïò, óôÞ óêÝøç ôïõ A- êü êáè\êïí ô\ò äéáóôïë\ò
óçìïé êáß äéÜóçìïé, ó' á‰ôÞí, íïßãåôáé Xíá ÷Üóìá ðïý óõ÷íÜ Åyíáé êáß ÄÝïíôïò æçô@, Aí-
èÝëïíôáò íÜ ðéóôåýïõí …ôé _ ôßóôñïöá, ôÞ èåùñçôéêÞ ôïõ
ŠðïêáôÜóôáóç ìé@ò Aöçñç- äÝí AöÞíåé Aëþâçôåò ôßò Tðß ìÝ- èåìåëßùóç óôÞí AíáæÞôçóç
ìÝíçò Vííïéáò Aðü ìéÜí Cëëç ñïõò Aíáëýóåéò. ô™í ðñïûðïèÝóåùí ô\ò Aîéï-
a Xíáò íÝïò óõíäõáóìüò Tí- ëïãéê\ò ï‰äåôåñüôçôáò. Äåý-
íïé™í åyíáé óðïõäáßá ðñïóöï- ôåñïí, _ ìåãÜëç AíáêÜëõøç
ñÜ óôÞ óêÝøç. ´Ïëá á‰ôÜ Aðïôåëïˆí óõìðôþ- ôïˆ Marx, ðïý óõíïøßæåôáé óôÞí Vííïéá «säåïëï-
ìáôá äéáñêïˆò ðíåõìáôéê\ò Töçâåßáò. ÓôÞí ›- ãßá», Vèåôå á‰ôüìáôá, …ðùò åyäå ‚ Karl
ñéìüôçôÜ ôïõ Vñ÷åôáé ôü ðíåˆìá …ôáí åyíáé óÝ èÝ- Mannheim, ôü æÞôçìá ô\ò Töáñìïã\ò ô\ò Ví-
óç íÜ äþóåé ôÞ óõãêåêñéìÝíç AíÜëõóç ìé@ò óõã- íïéáò á‰ô\ò ðÜíù óôüí uäéï ôüí ìáñîéóìü, êáß ìá-
êåêñéìÝíçò êáôÜóôáóçò. Á‰ôü âÝâáéá ìüíïí ït æß ôïõ Vèåôå êáß ôü ðñüâëçìá ôïˆ óêåðôéêéóìïˆ
Aíßäåïé èÜ ôü íïìÜóïõí óôåíüôçôá êáß Tìðåéñé- ìÝ ìéÜí Víôáóç ðñùôïöáí\ ìåôÜ ôÞí AíôéðáñÜ-
óìü. Ãéáôß Aêñéâ™ò _ óõãêåêñéìÝíç AíÜëõóç èåóç óïöéóôéê\ò êáß ðëáôùíéóìïˆÿ Aðü ôÞí
óõãêåêñéìÝíùí êáôáóôÜóåùí äåß÷íåé ôÞí Aëçèé- ðëåõñÜ ìïõ, ðáñáêéíÞèçêá Vôóé óôÞí AíáæÞôç-
íÞ ŠöÞ êáß ÷ñçóéìüôçôá ô™í Tííïéïëïãéê™í êáß óç ìé@ò èåùñçôéêÜ âéþóéìçò ëýóçò têáí\ò íÜ
ìåèïäïëïãéê™í Tñãáëåßùí. óõíäõÜóåé ôÞí Tãêõñüôçôá ô\ò Tðéóôçìïíéê\ò
’Åä™ äÝí ìðïñ™ íÜ ìÞí Aíáëïãéóô™ ôÞ âá- ãíþóçò ìÝ ôÞ äéáðßóôùóç ô\ò ó÷åôéêüôçôáò ô™í
èåéÜ êáß ìüíéìç Tíôýðùóç ðïý ìïˆ Vêáíå ôü ðá- ^èéê™í Aîé™í. Ôñßôïí, ôü äïãìáôéêü ðñùôårï ôïˆ
ñÜäåéãìá ôïˆ Marx. Óôü Vñãï ôïˆ ìåãÜëïõ á‰- ïsêïíïìéêïˆ ðáñÜãïíôá ìÝóá óôÞí êáôáóêåõÞ
ôïˆ óôï÷áóô\ êáôáöáßíåôáé ìÝ ôñüðï Tðéâëçôé- ôïˆ tóôïñéêïˆ Šëéóìïˆ Tñ÷üôáí óÝ Aíôßöáóç ìÝ
êü …ôé öéëïóïößá, Aíèñùðïëïãßá, ïsêïíïìßá, tóôï- ôÞ (ìáñôõñçìÝíç Aðü ôÞí tóôïñéêÞ AíÜëõóç äéá-
ñßá, ðïëéôéêÞ êëð. óõíéóôïˆí ›ò Tê ô\ò ï‰óßáò öüñùí êáôáóôÜóåùí êáß Tðï÷™í) äñáóôéêüôçôá
ôïõò ƒ÷é ìüíïí Xíá êáß ôü á‰ôü ðñ@ãìá, AëëÜ êáß á‰ôïôÝëåéá ôïˆ ðïëéôéêïˆ ðáñÜãïíôá. ’Áêü-
óõíÜìá ìßá Uíéáßá ãíþóç, óôü êÝíôñï ô\ò ‚ðïß- ìá ðáñáðÝñá: _ ãñáììéêÞ AíÝëéîç ô\ò ïsêïíï-
áò ‚äçãårôáé êáíåßò Aíáðüäñáóôá, AäéÜöïñï Aðü ìéê\ò ðñïüäïõ Aíôéôáóóüôáí óôÞí Aîéïóçìåßùôç
ðïéü óçìårï ô\ò ðåñéöÝñåéáò èÜ îåêéíÞóåé. ‘Ï äïìéêÞ óôáèåñüôçôá ôïˆ ðïëéôéêïˆ ðáéãíéäéïˆ, A-
Marx eôáí ìåãÜëïò èåùñçôéêüò, ìüíï êáß ìüíï íåîáñôÞôùò ô™í ìåôáâïë™í ôïˆ èåóìéêïˆ ðëáé-
ãéáôß eôáí, êáß ìüíïí Tö' …óïí eôáí, ìåãÜëïò t- óßïõ. ‘Ç äéåñåýíçóç ôïˆ ðïëéôéêïˆ ðáñÜãïíôá
óôïñéêüò. Óôüí âáèìü …ðïõ ðáýåé íÜ åyíáé tóôï- eñèå Vôóé íÜ óõìðñÜîåé ìÝ ôÞí TìâÜèõíóç óÝ ‚-

ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ñéóìÝíåò óôáèåñÝò, Têäéðëïýìåíåò óôü ðåäßï ô\ò
êïéíùíéê\ò íôïëïãßáò êáß ô\ò Aíèñùðïëïãßáò.
Ó' á‰ôÞí ôÞí ðñïïðôéêÞ, ‚ Aíáãíþóôçò äÝí
èÜ äõóêïëåõôår íÜ êáôáíïÞóåé ãéáôß óôÞ äéáìüñ-
öùóç ô\ò óêÝøçò ìïõ Vðáéîáí ƒ÷é AóÞìáíôï ñü-
ëï ìåñéêïß ìåãÜëïé ðïëéôéêïß óôï÷áóôÝò. Ôüóï ›ò
ðñüò ôü ðíåõìáôéêü ôïõ âÜñïò …óï êáß ÷ñïíïëï-
ãéêÜ, ðñ™ôïò AíÜìåóÜ ôïõò óôÜèçêå ‚ Èïõêõäß-
äçò, ôïˆ ‚ðïßïõ _ ìåëÝôç ìÝ óõíïäåýåé Aðü ôÜ
ðñ™ôá TöçâéêÜ ìïõ ÷ñüíéá ìÝ÷ñé óÞìåñá. ´Åíá
äÝõôåñï ‚ñüóçìï ðñüò ôÞí uäéá êáôåýèõíóç Šð\ñ-
îå _ ìåëÝôç ôïˆ Machiavelli, óôüí ‚ðïrï åyíáé A-
öéåñùìÝíï ôü ðñ™ôï ìïõ TêôåíÝò äçìïóßåõìá,
êáèþò êáß _ Tíôñýöçóç óôü Vñãï óõã÷ñüíùí A-
íáëõô™í ô™í äéåèí™í ó÷Ýóåùí, Añ÷ßæïíôáò Aðü
ôüí Raymond Aron. Âåâáßùò, ôÝôïéá äéáâÜóìá-
ôá äÝí èÜ AðÝäéäáí …óá AðÝäùóáí, Cí äÝí ðëáé-
óéþíïíôáí Aðü ìéÜ ìáêñÜ êáß TêôåôáìÝíç Tíá-
ó÷üëçóç ìÝ ôÞí å‰ñùðáúêÞ êïéíùíéêÞ êáß ðïëé-
ôéêïóôñáôéùôéêÞ tóôïñßá. ’Áðü ôÞí Cëëç ðëåõ-
ñÜ, ôÜ TííïéïëïãéêÜ Tñãáëårá ðïý Aðáéôïˆóå _
ãíùóéïèåùñçôéêÜ TðáñêÞò óýëëçøç ô\ò ó÷Ýóçò
AíÜìåóá óÝ Åyíáé êáß ÄÝïí a ô™í ìåèïäïëïãéê™í
âÜóåùí ô\ò êïéíùíéê\ò TðéóôÞìçò îýíèçêáí
ìÝóá óôÞí êñéôéêÞ AíôéðáñÜèåóç ìÝ ôüí Kant êáß
ôüí Max Weberÿ säéáßôåñá ‚ äåýôåñïò ìïˆ öáßíå-
ôáé ðÜíù Að' …ëá Xíá Šøçëü ðáñÜäåéãìá ðíåõ-
ìáôéêïˆ aèïõò, èåìåëéùìÝíïõ óôü ðÜèïò ãéÜ ôÞí
AëÞèåéá Aêüìá êé …ôáí ôü Aíôßôéìü ôçò åyíáé øõ-
÷ïëïãéêÜ âáñý, ãéáôß óçìáßíåé ôÞí AðïêïðÞ Aðü
êÜèå Tëðßäá ôñåöüìåíç ìÝ øåõäáéóèÞóåéò. ÔÝëïò,
_ ìåëÝôç ôïˆ ìç÷áíéóìïˆ ô™í säåïëïãé™í, …ðùò
ôÞí Cñ÷éóá îåêéí™íôáò Aðü ôüí Marx, ìÝ ‚äÞ-
ãçóå ó' Xíá êáéíïýñãéï Aíôßêñõóìá ô\ò tóôïñßáò
ô™í å‰ñùðáúê™í säå™í, ôüóï óôü ðåäßï ô\ò öé-
ëïóïößáò êáß ô\ò ìåôáöõóéê\ò, …óï êáß ó' Têår-
íï ô™í ëïãïôå÷íéê™í êáß êáëëéôå÷íéê™í ìïñö™í.
Ìïëïíüôé äÝí ìðïñ™ Tä™ íÜ ð™ ðåñéóóüôå-
ñá ðÜíù óôü èÝìá á‰ôü, V÷ù ôÞí áuóèçóç …ôé åy-
ðá ðïëý ëßãá. ÊáìéÜ ó÷çìáôïðïßçóç ðíåõìá-
ôéê™í Tðéññï™í êáß öåéë™í äÝí ìðïñår íÜ äþóåé
ìéÜ óáö\ Aíôßëçøç ãéÜ ôÞ óõãêåêñéìÝíç êßíçóç
êáß ãïíéìüôçôá ìé@ò óêÝøçò, Cí âÝâáéá ŠðïèÝ-
óïõìå …ôé _ óêÝøç á‰ôÞ åyíáé êÜôé ðáñáðÜíù A-
ðü óõññáöÞ êáß TðáíÜëçøç âéâëéáê™í ðçã™í.
ÊÜôé ôÝôïéï Añêår uóùò ãéÜ íÜ ãñÜøåé Xíáò öïé-
ôçôÞò ôÞ äéäáêôïñéêÞ ôïõ äéáôñéâÞ a ãéÜ íÜ A-
âãáôßæåé Xíáò êáèçãçôÞò ôÞ ëßóôá ô™í äçìïóé-
åõìÜôùí ôïõ, …ìùò _ ï‰óéáóôéêÞ åsóöïñÜ óôÞ
ãíþóç ô™í Aíèñùðßíùí ðñáãìÜôùí Aðáéôår ìéÜí
‚ëïêëçñùôéêÞ ŠðáñîéáêÞ óôñÜôåõóç, ìéÜí Cãñõ-
ðíç ðáñáôÞñçóç óõãêåêñéìÝíùí êáôáóôÜóåùí
ÅÕ ÎÇ
ÅÍÔ 19
ÓÕÍ
êáß æùíôáí™í Aíèñþðùí, êáß ìéÜí AóôáìÜôçôç
äéàëéóç ô™í ðáñáôçñÞóåùí ìÝ Côåãêôï óôï÷á-
óìü, ðïý äÝí Šðï÷ùñår ìðñïóôÜ óÝ êáìéÜ ðñï-
êáôÜëçøç êáß äÝí öïâ@ôáé íÜ óõãêñïõóèår ìÝ ‚-
ðïéïíäÞðïôå êáß ‚ôéäÞðïôå. Á‰ôÞí ôÞ óôÜóç èÜ
ìðïñïˆóå íÜ ôÞí íïìÜóåé êáíåßò ^èéêÞ (óßãïõñá
åyíáé ìéÜ ìïñöÞ Tóùôåñéê\ò Aóêçôéê\ò), …ìùò
äÝí V÷åé êáìéÜ ó÷Ýóç ìÝ ôÞí ^èéêÞ ›ò êáíüíá
êïéíùíéê\ò óõìðåñéöïñ@òÿ Aðåíáíôßáò, ìðïñår íá
Aíôéóôñáôåýåôáé êáôÜ ìÝôùðï ôïýôç ôÞí ôåëåõ-
ôáßá.
Í.Ê.: Óôü Vñãï óáò ’Éó÷ýò êáß Aðüöáóç (Têä.
ÓôéãìÞ, 1991) ðáñïõóéÜæåôå ôÞí ðåñéãñáöéêÞ
èåùñßá ô\ò Aðüöáóçò êáß ôÞí êáíïíéóôéêÞ èå-
ùñßá. ÓôÜ ðëáßóéá á‰ô™í, ôß óçìáóßá ëáìâÜ-
íåé _ óýãêñïõóç AíÜìåóá óÝ ñèïëïãéóìü êáß
Aíïñèïëïãéóìü êáß _ äéÜêñéóç AíÜìåóá óÝ Åy-
íáé êáß ÄÝïí;
Ð. ÊÏÍÄÕËÇÓ: ´Ïôáí ðñÝðåé í' AðáíôÞóåé êá-
íåßò óýíôïìá óÝ ôÝôïéá TñùôÞìáôá, ásóèÜíåôáé
óÜí íÜ öåßëåé íÜ äéáó÷ßóåé ìÝóá óÝ ìéÜ žñá Xíá
ðÝëáãïò êïëõìð™íôáò. Êáèþò á‰ôü åyíáé Aäý-
íáôï, èÜ ðåñéïñéóô™ íÜ ÷áñÜîù ìéÜ äéáêåêïììÝ-
íç ãñáììÞ óôüí ÷Üñôç, ìÝ ôÞí Tëðßäá …ôé …ðïéïò
V÷åé èåùñçôéêÜ TíäéáöÝñïíôá èÜ âñår ôüí ÷ñüíï
êáß ôÞ óôï÷áóôéêÞ ŠðïìïíÞ íÜ äéáíýóåé ðñáãìá-
ôéêÜ ôÞí Aðüóôáóç, AíáôñÝ÷ïíôáò óÝ Cëëåò A-
íáëýóåéò ìïõ. ²Áò Añ÷ßóù Aðü ôßò Vííïéåò ôïˆ ñ-
èïëïãéóìïˆ êáß ôïˆ Aíïñèïëïãéóìïˆ, ït ‚ðïråò Cë-
ëùóôå óõ÷íüôáôá åyíáé öïñôéóìÝíåò ìÝ ^èéêÝò -
êáíïíéóôéêÝò ðñïôéìÞóåéò êé Vôóé óõíÜðôïíôáé A-
ìåóþôáôá ìÝ ôÞí ðñïâëçìáôéêÞ ôïˆ Åyíáé êáß
ôïˆ ÄÝïíôïò. ÃéÜ íÜ Têöñáóè™ ìÝ äïãìáôéêÞ T-
ðéãñáììáôéêüôçôá, èåùñ™ Aäýíáôç ìéÜí TðéóôÞ-
ìç ðÝñáí ôïˆ ñèïëïãéóìïˆ êáß èåùñ™ Aäýíáôç
ìéÜí Aíôßëçøç ðåñß ÄÝïíôïò, aôïé ôÞ èåìåëßùóç
Aîé™í, Tíôüò ôïˆ Tðéóôçìïíéêïˆ ñèïëïãéóìïˆ.
Á‰ôü óçìáßíåé, ìåôáîý Cëëùí, …ôé ‚ ñèïëïãéóìüò
ô\ò Tðéóôçìïíéê\ò ãíþóçò êáß ‚ ñèïëïãéóìüò
ô™í Aîé™í åyíáé äýï äéáöïñåôéêÜ ðñÜãìáôáÿ óç-
ìáßíåé Tðßóçò …ôé, Tí™ _ TðéóôçìïíéêÞ ãíþóç äÝí
ìðïñår íÜ åyíáé ôßðïôå Cëëï ðáñÜ ñèïëïãéêÞ, _
èåìåëßùóç a _ ŠðåñÜóðéóç ô™í Aîé™í åyíáé äõ-
íáôÞ ôüóï ìÝ ñèïëïãéêÜ …óï êáß ìÝ Aíïñèïëïãé-
êÜ ìÝóá (ð.÷. Tðßêëçóç ôïˆ «^èéêïˆ ásóèÞìá-
ôïò», ô\ò «óõìðüíïéáò» êëð.). ‘Ï Tðéóôçìïíé-
êüò ñèïëïãéóìüò äÝí V÷åé âÝâáéá êáìéÜ ó÷Ýóç
ìÝ ìéÜ íïçóéáñ÷éêÞ Cñèñùóç Tííïé™í …ðïõ ôü A-
ðïêëåéóôéêü êñéôÞñéï ô\ò AëÞèåéáò åyíáé _ ëïãé-
êÞ óõíï÷Þ. Ôïýôç _ ôåëåõôáßá åyíáé á‰ôïíüçôï
áuôçìá ô\ò Tðéóôçìïíéê\ò óêÝøçò, …ìùò V÷åé T-
 ÅÕ ÎÇ
20 ÅÍÔ ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÓÕÍ
ðéóôçìïíéêÞ Aîßá ìüíïí TÜí «óþæåé ôÜ öáéíüìå- ’Åä™ _ äéáìÜ÷ç «ñèïëïãéóô™í» êáß «Aíïñèï-
íá», TÜí äçëáäÞ êñõóôáëëþíåé ãåíéêåýóåéò Tì- ëïãéóô™í» Aöïñ@ óôÞí ðñáãìáôéêüôçôá ƒ÷é ôüí
ðåéñéê™í ðáñáôçñÞóåùí. ’Åä™ åyíáé AäéÜöïñï Cí Aìïéâárï Vëåã÷ï èåùñßáò êáß Tìðåéñßáò, AëëÜ ôÞí
ït ãåíéêåýóåéò äéáôõðþíïíôáé ìÝ Aöåôçñßá ôßò Tì- TðéêñÜôçóç á‰ô™í a Têåßíùí ô™í óõãêåêñéìÝíùí
ðåéñéêÝò ðáñáôçñÞóåéò a Cí TêöÝñïíôáé Šðïèåôé- (êáß, óéùðçñÜ a ƒ÷é, ðñïûðïôéèÝìåíùí) èÝóåùí.
êÜ ãéÜ íÜ Tðáëçèåõèïˆí TìðåéñéêÜ Tê ô™í ŠóôÝ- Ït «ñèïëïãéóôÝò» óõíäÝïõí Tî ‚ñéóìïˆ ôßò ðñï-
ñùíÿ óôÞí ðñáãìáôéêüôçôá ït äýï ôïˆôïé modi óöéëårò ôïõò ^èéêÝò - êáíïíéóôéêÝò èÝóåéò ìÝ ôÞí
procedendi åyíáé Aäéá÷þñéóôïé óôÞí Tðéóôçìïíé- «ñèÞ ÷ñÞóç ôïˆ Ëüãïõ», ãéÜ íÜ âãÜëïõí êáôü-
êÞ ðñáêôéêÞ. ´Ïóï êé Cí á‰ôÞ _ ðñáêôéêÞ ðá- ðéí ôü óõìðÝñáóìá …ôé …ðïéïò Aíôéóôñáôåýåôáé
ñáëëÜæåé, èÜ êéíårôáé ðÜíôïôå êÜðïõ AíÜìåóá ôßò èÝóåéò á‰ôÝò ôü êÜíåé ìüíï êáß ìüíï ãéáôß åy-
óôïýò äýï ðüëïõò ô\ò èåùñçôéê\ò ãåíßêåõóçò êáß íáé Aíßêáíïò íÜ óêåöèår ëïãéêÜ. ´Ïìùò AíÜìåóá
ô\ò Tìðåéñéê\ò äéáðßóôùóçòÿ ôü ãåãïíüò …ôé _ óÝ ìïñöÞ êáß ðåñéå÷üìåíï, äçëáäÞ AíÜìåóá óôÞí
èåùñßá äéáðïôßæåé ôÞ óýëëçøç ô\ò Tìðåéñßáò äéü- Tðé÷åéñçìáôïëïãßá óýìöùíá ìÝ ôïýò ôñÝ÷ïíôåò
ëïõ äÝí óçìáßíåé …ôé ìðïñår íÜ ëïãéêïýò êáíüíåò êáß óÝ ôï-
äéáóùèår TíÜíôéá óÝ …ëåò ôßò ðïèåôÞóåéò Víáíôé æçôçìÜôùí
TìðåéñéêÝò ìáñôõñßåò, …ðïéá ‘Ï Tðéóôçìïíéêüò ñèïëïãéóìüò ðåñéå÷ïìÝíïõ, äÝí Šößóôáôáé
ìïñöÞ êáß íÜ ðÜñåéÿ Cëëùóôå êáìßá Aíáãêáßá ó÷Ýóçÿ _ uäéá
á‰ôü ôü Aíáãíùñßæïõí Vìðñá- äÝí V÷åé âÝâáéá êáìéÜ ó÷Ýóç ìÝ ìïñöÞ ëïãéê\ò Tðé÷åéñçìáôï-
êôá …ëåò ït èåùñßåò, Aêüìá ìéÜ íïçóéáñ÷éêÞ Cñèñùóç Tí- ëïãßáò ìðïñår ›ò ðñüò ôü ðå-
êáß ït ðéü á‰èáßñåôåò, ãéáôß …- íïé™í …ðïõ ôü Aðïêëåéóôéêü ñéå÷üìåíï íÜ ‚äçãÞóåé óÝ Tí-
ëåò Tðéêáëïˆíôáé êÜðïéáí, ‚- êñéôÞñéï ô\ò AëÞèåéáò åyíáé _ ôåë™ò äéáöïñåôéêÜ óõìðåñÜ-
ðùóäÞðïôå UñìçíåõìÝíç, ƒøç ëïãéêÞ óõíï÷Þ. Ôïýôç _ ôåëåõ- óìáôá …ôáí ït ðñïêåßìåíåò
ô\ò Tìðåéñßáò. ‘Ç tóôïñßá ôáßá åyíáé á‰ôïíüçôï áuôçìá äéáöÝñïõí. ‘Õðü ôÞí TëÝãîéìç
ô™í Tðéóôçì™í äåß÷íåé ›óôü- ìïñöÞ ô™í ëïãéê™í êáíüíùí
óï ðüóï ñåõóôÜ åyíáé á‰ôÜ ôÜ ô\ò Tðéóôçìïíéê\ò óêÝøçò, …- ‚ ñèïëïãéóìüò åyíáé êáèáñÜ
ðñÜãìáôá êáß ðüóï ãñÞãïñá ìùò V÷åé TðéóôçìïíéêÞ Aîßá ìü- ôõðéêüòÿ …ôáí ðÜåé íÜ ôáõôß-
ìåôáâÜëëïíôáé Tíßïôå ït êñá- íïí TÜí «óþæåé ôÜ öáéíüìåíá», óåé ôüí Uáõôü ôïõ ìÝ ^èéêÜ -
ôïˆóåò ìåèïäïëïãéêÝò AíôéëÞ- TÜí äçëáäÞ êñõóôáëëþíåé ãåíé- êáíïíéóôéêÜ ðåñéå÷üìåíá, ôü-
øåéò. ’Áêñéâ™ò á‰ôü Aðïäåé- êåýóåéò Tìðåéñéê™í ðáñáôçñÞ- ôå îåöåýãåé Aðü ôÞí TðéêñÜ-
êíýåé, …ðùò ðéóôåýù, …ôé êá- óåùí. ôåéá ôïˆ ôÝôïéïõ TëÝã÷ïõ êáß
ìßá ìåèïäïëïãßá, …óï Cøïãá Añèñþíåôáé ›ò êïóìïèåùñç-
êé Cí åyíáé äéáôõðùìÝíç óôü ôéêÞ Aðüöáóç Šðü äéðëÞ Ví-
÷áñôß, äÝí ìðïñår íÜ AíáëÜâåé íïéá: ›ò Aðüöáóç ŠðÝñ ôïˆ
ñüëï ôõöëïóïýñôç êáß íÜ ‚äçãår ôüí ‚ðïéïíäÞðï- «ñèïëïãéóì êáß Tíáíôßïí ôïˆ «Aíïñèïëïãé-
ôå ÷åéñéóôÞ ôçò óôÞ ëýóç ‚ðïéùíäÞðïôå ðñïâëç- óì, êáß ›ò Aðüöáóç ŠðÝñ á‰ô™í ô™í ðåñéå-
ìÜôùí. Êáèþò ït ðéèáíïß óõíäõáóìïß èåùñçôéê\ò ÷ïìÝíùí êáß êáôÜ ô™í Cëëùí. ´Ïôáí ït «ñèï-
ãåíßêåõóçò êáß Tìðåéñéê\ò ðáñáôÞñçóçò åyíáé ëïãéóôÝò» èåùñïˆí …ôé _ Aðüöáóç ŠðÝñ ôïˆ «ñ-
ðÜìðïëëïé, êáìéÜ óõíôáãÞ äÝí ìðïñår íÜ Šðïêá- èïëïãéóì åyíáé _ uäéá eo ipso ñèïëïãéêÞ, êÜ-
ôáóôÞóåé Tðáñê™ò ôÞí AôïìéêÞ ðáéäåßá êáß ôÜ íïõí êÜôé ðïý …ëïé ìáò Aðïññßðôïõìå á‰ôïíüçôá
AôïìéêÜ ÷áñßóìáôá ôïˆ UêÜóôïôå Tñåõíçô\. ’Á- óôÞí êáèçìåñéíÞ ìáò æùÞ: Aíáãíùñßæïõí óÝ êÜ-
êüìá êáß Cí …ëïé AðïäÝ÷ïíôáí in abstracto ôÞí ðïéïí, äçëáäÞ óôüí «Ëüãï», ôü äéêáßùìá íÜ åy-
uäéá ìÝèïäï, ôÜ ìÜôéá ôïˆ ëáãïˆ èÜ ðáñÝìåíáí íáé ‚ êñéôÞò …ôáí êñßíåôáé ‚ uäéïò. Ðñüêåéôáé âÝ-
äéáöïñåôéêÜ Aðü ôÜ ìÜôéá ô\ò êïõêïõâÜãéáò. Ït âáéá ãéÜ êëáóóéêÞ Aîßùóç só÷ýïò, ðßóù Aðü ôÞí
ëåãüìåíåò «ìåèïäïëïãéêÝò óõæçôÞóåéò» ó÷åôß- ‚ðïßá, ›ò ãíùóôüí, êñýâïíôáé ït óõíáöårò Aîéþ-
æïíôáé ðåñéóóüôåñï ìÝ ôüí ó÷çìáôéóìü säåïëï- óåéò ô™í UêÜóôïôå Têðñïóþðùí ôïˆ «Ëüãïõ».
ãéê™í ðáñáôÜîåùí Tíôüò ôïˆ óôñþìáôïò ô™í T- ’ÁëëÜ êáß ït «AíïñèïëïãéóôÝò» âñßóêïíôáé ìðñï-
ðéóôçìüíùí êáß ëéãüôåñï ìÝ ôÞí ï‰óéáóôéêÞ óôÜ óÝ AíõðÝñâëçôåò äõóêïëßåò. ÄÝ÷ïíôáé …ôé _
ðñüïäï ô\ò ãíþóçò. ðçãÞ ô™í Vó÷áôùí êïóìïèåùñçôéê™í êáß ^-
ÄéáöïñåôéêÜ ôßèåôáé ôü ðñüâëçìá ôïˆ ñèï- èéê™í - êáíïíéóôéê™í èÝóåùí âñßóêåôáé ultra
ëïãéóìïˆ êáß ôïˆ Aíïñèïëïãéóìïˆ …ôáí ðåñí@ìå rationem, …ìùò äÝí åyíáé óÝ èÝóç íÜ Tîïâåëßóïõí
óôü Tðßðåäï ô™í êïóìïèåùñçôéê™í AðïöÜóåùí ìÝ óõíÝðåéá ôüí Ëüãï, ôïõëÜ÷éóôïí Šðü ôÞ ìïñ-
êáß ô™í ^èéê™í - êáíïíéóôéê™í ðñïôéìÞóåùí. öÞ ô\ò ÷ñÞóçò Tðé÷åéñçìÜôùí ìÝ êáôÜ ôü äõíá-
 ÅÕ ÎÇ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ ÅÍÔ 21
ÓÕÍ
ôüí óõíåêôéêÞ ëïãéêÞ äüìçóç. ´Ïðïéïò äÝí Tðé- ôçôá ãéÜ ôü Tò Aåß AìåôÜâëçôï êáëü êáß êáêü.
÷åéñçìáôïëïãår óõíåêôéêÜ êáß ôõðéê™ò ñèÜ åy- ²Åôóé, ‚ óêåðôéêéóìüò eôáí ðÜíôïôå Aíôåóôñáì-
íáé êáôáäéêáóìÝíïò óôü êïéíùíéêü ìçäÝí, ƒ÷é ìü- ìÝíïò ðëáôùíéóìüò êáß ‚ ðëáôùíéóìüò Aíôå-
íïí äçëáäÞ äÝí ìðïñår íÜ Têóôñáôåýóåé Tíáíôßïí óôñáììÝíïò óêåðôéêéóìüò. ÊáôÜ ôÞ äéêÞ ìïõ Aí-
ôïˆ «ñèïëïãéóì, AëëÜ ï‹ôå êÜí ëáìâÜíåôáé ôßëçøç _ ãíþóç ô™í Aíèñùðßíùí ðñáãìÜôùí åy-
Šð' ƒøéí. ´Ïðùò ït «ñèïëïãéóôÝò» Añíïˆíôáé íÜ íáé äõíáôÞ, ôïõëÜ÷éóôïí óÝ ðñáêôéê™ò Tðáñê\
äïˆí ôüí ñèïëïãéóìü óôÞí Aíôßðåñá ƒ÷èç, Vôóé âáèìü — êáß Aêñéâ™ò _ ãíþóç á‰ôÞ ì@ò Tðé-
êáß ït «AíïñèïëïãéóôÝò» óöÜëëïõí …ôáí íïìßæïõí ôñÝðåé ôÞ äéáðßóôùóç …ôé ït Aîßåò åyíáé ó÷åôéêÝò
…ôé ‚ «ñèïëïãéóìüò» îåñáßíåé ìÝ ôßò AöáéñÝóåéò ìÝ ôÞí Vííïéá ðïý AíÝöåñá ðáñáðÜíù. ÄÝí Šöß-
ôïõ ôßò ŠðáñîéáêÝò ðñïûðïèÝóåéò ô\ò óêÝøçò. óôáôáé êáìßá ëïãéêÜ Aíáãêáßá óõíÜöåéá AíÜìå-
ÊáìéÜ Aðü ôßò äýï ðáñáôÜîåéò äÝí åyíáé óÝ èÝóç óá óôüí ãíùóéïèåùñçôéêü óêåðôéêéóìü êáß óôüí
ï‹ôå íÜ ðñáãìáôþóåé …óá TðáããÝëëåôáé _ uäéá, ^èéêü ó÷åôéêéóìü. ‘Ç Aðüöáíóç: «äÝí ìðïñ™ íÜ
ï‹ôå êÜí íÜ Tðáëçèåýóåé óôü AêÝñáéï ôïýò öü- ãíùñßóù ôÜ ðñÜãìáôá, Cñá äÝí ŠðÜñ÷ïõí Aíôé-
âïõò ô\ò Cëëçò. ‘Ç Aðüöáóç êåéìåíéêÝò Aîßåò» åyíáé ëïãéêÜ
ŠðÝñ ôïˆ «ñèïëïãéóì ðá- TóöáëìÝíç. ’Áðü ôÞ èÝóç
ñáìÝíåé ŠðáñîéáêÞ Aðüöáóç ´Ïôáí ït «ñèïëïãéóôÝò» èåù- «äÝí ìðïñ™ íÜ ãíùñßóù ôÜ
êáß _ ŠðåñÜóðéóç ôïˆ «Aíïñ- ñïˆí …ôé _ Aðüöáóç ŠðÝñ ôïˆ ðñÜãìáôá» ðñïêýðôåé Bðë™ò
èïëïãéóì ãßíåôáé ìÝ ñèï- …ôé «äÝí ìðïñ™ íÜ ãíùñßæù
ëïãéêÜ ìÝóá. Ãé' á‰ôü ôÝôïé- «ñèïëïãéóì åyíáé _ uäéá eo Cí ït Aîßåò åyíáé Aíôéêåéìåíé-
åò AíôéðáñáèÝóåéò äÝí ìðï- ipso ñèïëïãéêÞ, êÜíïõí êÜôé êÝò». ²Áñá öåßëù íÜ ãíùñß-
ñïˆí íÜ ëáìâÜíïíôáé óôÞí - ðïý …ëïé ìáò Aðïññßðôïõìå á‰- æù ôÜ ðñÜãìáôá ðñïêåéìÝíïõ
íïìáóôéêÞ ôïõò Aîßá. ÔÜ ï‰- ôïíüçôá óôÞí êáèçìåñéíÞ ìáò íÜ åyìáé âÝâáéïò …ôé ït Aîßåò
óéþäç TñùôÞìáôá ãéÜ ìéÜ íç- æùÞ: Aíáãíùñßæïõí óÝ êÜðïéïí, äÝí åyíáé AíôéêåéìåíéêÝò êáß A-
öÜëéá AíÜëõóç åyíáé ôÜ Uî\ò: äçëáäÞ óôüí «Ëüãï», ôü äéêáß- ìåôÜâëçôåò. Âåâáßùò, …ôáí
ôß ÷áñáêôçñßæåôáé UêÜóôïôå ëÝìå …ôé _ ãíþóç ô™í Aíèñù-
›ò ñèïëïãéêü a Aíïñèïëïãé- ùìá íÜ åyíáé ‚ êñéôÞò …ôáí êñß- ðßíùí ðñáãìÜôùí åyíáé äõíá-
êü; ôß êáß Aðü ðïéüí ãßíåôáé íåôáé ‚ uäéïò. Ðñüêåéôáé âÝâáéá ôÞ, öåßëïõìå íÜ äéá÷ùñßæïõ-
äåêôü a Aðïññßðôåôáé ›ò ñ- ãéÜ êëáóóéêÞ Aîßùóç só÷ýïò, ìå äéÜöïñá Tðßðåäá êáß íÜ T-
èïëïãéêü a Aíïñèïëïãéêü; ìÝ ðßóù Aðü ôÞí ‚ðïßá, ›ò ãíù- îçãïˆìå óÝ ðïéü Tðßðåäï êáß
ôßíïò ôÞí Aîßùóç AëÞèåéáò óôüí, êñýâïíôáé ït óõíáöårò A- óÝ ðïéÜí UêÜóôïôå Vêôáóç åy-
êáß só÷ýïò óõíäÝåôáé …,ôé ÷á- îéþóåéò ô™í UêÜóôïôå Têðñï- íáé äõíáôÞ: ìéë@ìå ãéÜ ôü T-
ñáêôçñßæåôáé ›ò ñèïëïãéêü a ðßðåäï ô\ò êïéíùíéê\ò íôï-
Aíïñèïëïãéêü; óþðùí ôïˆ «Ëüãïõ». ëïãßáò, ãéÜ Têåríï ô\ò êïéíù-
´Ïðùò aäç óõíåðÜãåôáé íéïëïãßáò a ãéÜ Têåríï ô\ò t-
_ äéáóôïëÞ AíÜìåóá óÝ Tðé- óôïñßáò; ÄÝí ìðïñ™ íÜ Šðåé-
óôçìïíéêü êáß óÝ ^èéêü - êáíïíéóôéêü ñèïëïãé- óÝëèù Tä™ óôü êáéñéüôáôï á‰ôü æÞôçìá, ôü ‚-
óìü, äéüëïõ äÝí óõíÜðôù ôÞ èÝóç …ôé ït ^èéêÝò ðïrï Aêñéâ™ò ôþñá ðñáãìáôåýïìáé óÝ ìéÜí T-
Aîßåò åyíáé ó÷åôéêÝò (äçëáäÞ ðñïúüíôá óõãêåêñé- êôåí\ Tñãáóßá ìïõ. ’ÁëëÜ …ðïéïò åyíáé Tîïéêåéù-
ìÝíùí ŠðïêåéìÝíùí óÝ óõãêåêñéìÝíåò êáôáóôÜ- ìÝíïò ìÝ êåßìåíá äéáöüñùí ðïëéôéóì™í êáß T-
óåéò) ìÝ êÜðïéáò ìïñö\ò ãíùóôéêü ó÷åôéêéóìü ðï÷™í, Cò Aíáëïãéóôår Aðü ðïéÝò Aðüøåéò êáß ãéÜ
êáß óêåðôéêéóìü. Óôü êñßóéìï á‰ôü óçìårï _ ôï- ðïéïýò ëüãïõò ðñÜãìáôá ðïý åsðþèçêáí ðñßí A-
ðïèÝôçóÞ ìïõ Aíôéôßèåôáé óÝ ‚ëüêëçñç ôÞí uóá- ðü ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá a ìÝóá óÝ Tíôåë™ò äéáöïñå-
ìå ôþñá öéëïóïöéêÞ ðáñÜäïóç, äçëáäÞ êáß óôßò ôéêÝò óõíè\êåò ìðïñïˆí íÜ ì@ò åyíáé óÞìåñá êá-
äýï âáóéêÝò, Cí êáß Aíôßññïðåò êáôåõèýíóåéò ôçò. ôáíïçôÜ ìÝ ôüóç Aìåóüôçôá. Á‰ôü ôü ìüíéìï Aí-
‘Ï óêåðôéêéóìüò óõíÝäåå ðÜíôïôå, ôüóï óôßò Añ- èñþðéíï êáß êïéíùíéêü Šðüóôñùìá, ðïý Aðïôåëår
÷áråò (óïöéóôéêÞ, ðõññùíéóìüò) …óï êáß óôßò íå- Aíôéêåßìåíï ô\ò êïéíùíéê\ò íôïëïãßáò, óõíéóô@
þôåñåò Têäï÷Ýò ôïõ, ôÞí Aäõíáôüôçôá ãíþóçò ôÞ âÜóç êáß ôÞí Tããýçóç ô\ò ãíþóçò ô™í Aí-
ô™í ðñáãìÜôùí ìÝ ôÞ ó÷åôéêüôçôá êáß ôÞ ìå- èñùðßíùí ðñáãìÜôùí.
ôáâëçôüôçôá ôïˆ êáëïˆ êáß ôïˆ êáêïˆ, Tí™ ‚ Ðñïöáí™ò, ãéÜ íÜ êáôáíïÞóù Aíèñþðïõò
ðëáôùíéóìüò êáß ït säåïêñáôéêÝò ôÜóåéò ãåíéêü- ðïý ðßóôåõáí a ðéóôåýïõí óÝ äéáöïñåôéêÝò Aîßåò
ôåñá Vêáíáí Aêñéâ™ò ôü Aíôßóôñïöï: _ Uäñáéüôç- Aðü TìÝíá ðñÝðåé íÜ AíôëÞóù ôÜ êñéôÞñéÜ ìïõ
ôá ô\ò ìåôáöõóéê\ò ãíþóçò óôÞñéæå ôÞ âåâáéü- Aðü á‰ôÞí ôÞ âáèýôåñç ãíþóç, äçëáäÞ íá ðñï-
 ÅÕ ÎÇ
22 ÅÍÔ ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÓÕÍ
÷ùñÞóù ó' Xíá óôñ™ìá âáèýôåñï Aðü êÜèå Aîßá ôü ÄÝïí ðïý êçñýóóïõí, äÝí åyíáé Šðïêåéìåíéêü,
êáß íÜ êñáôÞóù, ìÝ ôÞí Vííïéá á‰ôÞ, óôÜóç A- Cñá ó÷åôéêü êáß ðáñïäéêü äçìéïýñãçìá, ðáñÜ
îéïëïãéê\ò ï‰äåôåñüôçôáò. ´Ïóïé ëÝíå …ôé êÜôé âãáßíåé ìÝóá Aðü ôÞ öýóç ô™í ðñáãìÜôùí, Uðï-
ôÝôïéï åyíáé Aäýíáôï Bðë™ò åyíáé Aíßêáíïé íÜ äé- ìÝíùò êáôÝ÷åé AíôéêåéìåíéêÞ äåóìåõôéêüôçôáÿ _
åéóäýóïõí ãíùóôéêÜ žò ôü âáèýôåñï á‰ôü óôñ™- ðñáêôéêÞ óõíÝðåéá åyíáé ðñïöáíÞò: …ðïéïò äéáâÜ-
ìá — êáß TðéðëÝïí åyíáé êáß Aðñüèõìïé: ãéáôß Š- æåé ñèÜ ôü Åyíáé äéêáéïˆôáé íÜ êáèïäçãår ôïýò
ðü ôü ðñüó÷çìá ô\ò Cñíçóçò ô\ò äõíáôüôçôáò Cëëïõò Tí íüìáôé ôïˆ ÄÝïíôïò. ‘Ç óõíýöáíóç
ô\ò Aîéïëïãéê\ò ï‰äåôåñüôçôáò ðñïóðáèïˆí B- Åyíáé êáé ÄÝïíôïò (…ðùò ôÞ âñßóêïõìå óôÞí säÝá
ðë™ò íÜ TðéâÜëïõí ìéÜ ãíþóç äéáðïôéóìÝíç Aðü ôïˆ Èåïˆ, óôÞí Vííïéá ô\ò Öýóçò a ôïˆ ’Áíèñþ-
ôßò äéêÝò ôïõò Aîßåò, äçëáäÞ ôßò äéêÝò ôïõò Aîé- ðïõ) ŠðçñÝôçóå ðÜíôïôå óêïðïýò Tðéâïë\ò êáß
þóåéò só÷ýïò. Á‰ôü åyíáé Aíáðüöåõêôï êáß ÷ñç- só÷ýïò. ´Ïðùò åyíáé á‰ôïíüçôï, _ äéÜêñéóç ìå-
óéìüôáôï óôÞí êïéíùíéêÞ äéá- ôáîý Åyíáé êáß ÄÝïíôïò ìðï-
ðÜëç, …ìùò Aðü ãíùóôéêÞ C- ñår íÜ ãßíåé ìüíïí Aðü …ðïéïí
ðïøç óçìáßíåé ôÞí êáôÜñãç- Ôü AîéïëïãéêÜ öïñôéóìÝíï ÄÝïí äÝí Tðéäéþêåé ôÝôïéïõò óêï-
óç êÜèå Vííïéáò TðéóôÞìçò, äÝí óõíÜãåôáé Aðü ‚ðïéïäÞðïôå ðïýò — êáß åyíáé äéÜêñéóç
Aêüìá êáß ô\ò óôïé÷åéùäÝ- êáèáñÜ ãíùóôéêÞ. ÄÝí óç-
óôåñçò. Ãéáôß êáìéÜ TðéóôÞ- Tìðåéñéêü Åyíáé, ðáñÜ ìüíïí A- ìáßíåé äçëáäÞ …ôé ït äéÜöïñåò
ìç äÝí åyíáé äõíáôÞ Cí äÝí Š- ðü Xíá Åyíáé Tðßóçò AîéïëïãéêÜ AíôéëÞøåéò ðåñß ÄÝïíôïò äÝí
ößóôáôáé žò Xíáí Aîéüëïãï öïñôéóìÝíï. Ó' á‰ôü ôü Tðßðåäï ðçãÜæïõí Aðü ôü Tìðåéñéêü
âáèìü _ äõíáôüôçôá íÜ äéá- êéíårôáé _ ^èéêÞ - êáíïíéóôéêÞ Åyíáé ô\ò êïéíùíéê\ò ðñáã-
÷ùñßæåé êáíåßò ôßò Tðéèõìßåò óêÝøç (AäéÜöïñï Cí åyíáé èåïëï- ìáôéêüôçôáò. Ãéáôß åyíáé äýï
ôïõ Aðü ôÞí ðñáãìáôéêüôç- ãéêÞ êáß ôü Åyíáé ôü íïìÜæåé äéáöïñåôéêÜ ðñÜãìáôá _ äéá-
ôá. ²Áí äÝí èÝëïõìå a äÝí ðßóôùóç ô\ò äéáìüñöùóçò
ìðïñïˆìå íÜ äéáóôÝëëïõìå ôßò Èåü a AèåúóôéêÞ êáß ôü Åyíáé ôü ô™í AíôéëÞøåùí á‰ô™í ìÝóá
Tðéèõìßåò ìáò (äéÜâáæå: ôßò A- íïìÜæåé Ëüãï êëð.). ’Áíôßèå- óÝ ‚ñéóìÝíåò óõíè\êåò êáß _
îßåò ìáò) Aðü ôü ôß óõìâáßíåé ôá, _ TðéóôçìïíéêÞ äéÜêñéóç Cíôëçóç Uíüò ^èéêïˆ ÄÝïíôïò
óôüí êüóìï, ôüôå a _ TðéóôÞ- Åyíáé êáß ÄÝïíôïò óçìáßíåé …ôé Aðü ôüí íôïëïãéêÜ äåäïìÝíï
ìç äÝí V÷åé ëüãï ðáñîçò a äÝí ìðïñår íÜ ŠðÜñîåé êÜðïéï ^èéêü ÷áñáêô\ñá Uíüò Åyíáé.
èÜ Añêïˆóå íÜ TêöñÜæåé êá- TìðåéñéêÜ äåäïìÝíï Åyíáé Að' …- Ôüóï ôü Åyíáé …óï êáß ôü ÄÝ-
íåßò ôßò Tðéèõìßåò ôïõ ãéÜ íÜ ïí V÷ïõí äéðëÝò óçìáóßåò, ït
èåùñårôáé á‰ôïìÜôùò TðéóôÞ- ðïõ íÜ ìðïñår íÜ Aíôëçèår Xíá ‚ðïråò äÝí ðñÝðåé íÜ óõã÷Ýïí-
ìïíáò. ÄÝí Aãíï™ êáèüëïõ AîéïëïãéêÜ öïñôéóìÝíï ÄÝïí. ôáé. Åyíáé ìðïñår íÜ óçìáßíåé
ðüóï äýóêïëç êáß AôåëÞò åy- ôüí äåäïìÝíï Tìðåéñéêü êüóìï
íáé _ ðñïóðÜèåéá Šðåñíßêç- ÷ùñßò Aîéïëïãéêïýò ðñïóäéïñé-
óçò ðñïóùðéê™í Tðéèõìé™í ðñüò ÷Üñç ô\ò Tðé- óìïýò a Xíá AîéïëïãéêÜ öïñôéóìÝíï Vó÷áôï íôï-
óôçìïíéê\ò ãíþóçò. ’ÁëëÜ …ðïéïò æçô@ ôüí Tîï- ëïãéêü Vñåéóìá ôïˆ Tìðåéñéêïˆ êüóìïõÿ êáß ÄÝïí
âåëéóìü ô\ò Aîéïëïãéê\ò ï‰äåôåñüôçôáò TðåéäÞ ìðïñår íÜ óçìáßíåé ìéÜ äéáôáãÞ AíåîÜñôçôá Aðü
åyíáé äõóåðßôåõêôç, Šðïðßðôåé óôüí uäéï ðáñáëï- ôü ^èéêü ðïéüí ôïˆ ðåñéå÷ïìÝíïõ ôçò a Xíáí A-
ãéóìü, óÜí íÜ æçôïˆóå ôÞí êáôÜñãçóç ô™í äé- îéïëïãéêÜ öïñôéóìÝíï êáíüíá, ‚ ‚ðïrïò ìÜëéóôá
êáóôçñßùí TðåéäÞ _ Aíèñþðéíç äéêáéïóýíç eôáí ìðïñår êáß íÜ óõãêñïýåôáé ìÝ ôßò BðëÝò Tîïõóéá-
êáß èÜ åyíáé ðÜíôïôå AôåëÞò. ÖõóéêÜ, _ uäéá _ óôéêÝò TðéôáãÝò (_ êëáóóéêÞ óýãêñïõóç íüìïõ
ãíþóç ô™í Aíèñùðßíùí ðñáãìÜôùí äåß÷íåé …ôé Š- êáß ^èéê\ò, ÊñÝïíôá êáß ’Áíôéãüíçò). ’Áêñéâ™ò
ðÜñ÷ïõí ñãáíéêïß êáß AíõðÝñâëçôïé ëüãïé, ãéÜ êáôÜ ôüí uäéï ôñüðï ìðïñïˆí íÜ óõãêñïýïíôáé ìå-
ôïýò ‚ðïßïõò _ AîéïëïãéêÜ ï‰äÝôåñç Tðéóôçìïíé- ôáîý ôïõò êáß ït äýï Vííïéåò ôïˆ Åyíáé. Ôü Aîéï-
êÞ ãíþóç èÜ ðáñáìÝíåé Xíá öáéíüìåíï êïéíùíéêÜ ëïãéêÜ öïñôéóìÝíï ÄÝïí äÝí óõíÜãåôáé Aðü ‚ðïéï-
ðåñéèùñéáêü. ’ÁíÜìåóá óôÞí ôÝôïéá ãíþóç êáß äÞðïôå Tìðåéñéêü Åyíáé, ðáñÜ ìüíïí Aðü Xíá Åy-
óôÞ æùÞ, ðïý äéáìïñöþíåôáé ›ò Aãþíáò Aîé™í, íáé Tðßóçò AîéïëïãéêÜ öïñôéóìÝíï. Ó' á‰ôü ôü T-
ŠðÜñ÷åé ìéÜ Aãåöýñùôç Aíôßèåóç. ðßðåäï êéíårôáé _ ^èéêÞ - êáíïíéóôéêÞ óêÝøç (A-
‘Ï ëüãïò åyíáé óõíôïìþôáôá ‚ Uî\ò: ït Cí- äéÜöïñï Cí åyíáé èåïëïãéêÞ êáß ôü Åyíáé ôü íï-
èñùðïé AñÝóêïíôáé íÜ ðéóôåýïõí (êáß Tíéó÷ýïõí ìÜæåé Èåü a AèåúóôéêÞ êáß ôü Åyíáé ôü íïìÜæåé
êïéíùíéêÜ ôÞ èÝóç ôïõò …ôáí êÜíïõí êáß ôïýò Ëüãï êëð.). ’Áíôßèåôá, _ TðéóôçìïíéêÞ äéÜêñéóç
Cëëïõò íÜ ðéóôåýïõí) …ôé ït Aîßåò ôïõò, äçëáäÞ Åyíáé êáß ÄÝïíôïò óçìáßíåé …ôé äÝí ìðïñår íÜ Š-
 ÅÕ ÎÇ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ ÅÍÔ 23
ÓÕÍ
ðÜñîåé êÜðïéï TìðåéñéêÜ äåäïìÝíï Åyíáé Að' …ðïõ óèår Vôóé ôüí ‚ñéóìü ôïˆ ðïëéôéêïˆ óôïé÷åßïõ.
íÜ ìðïñår íÜ Aíôëçèår Xíá AîéïëïãéêÜ öïñôéóìÝ- Ìïˆ öáßíåôáé ó÷åôéêÜ å‹êïëï íÜ êáôáíïÞóïõìå
íï ÄÝïí. ãéáôß óöÜëëåé ‚ C. Schmitt. Ôü ðåäßï ô\ò êïéíù-
íéê\ò íôïëïãßáò, äçëáäÞ _ êïéíùíéêÞ ðñáãìá-
Í.Ê.: ‘Ï ÊÜñë Óìßô óôÞí «Vííïéá ôïˆ ðïëéôé- ôéêüôçôá óôü óýíïëü ôçò, óõíßóôáôáé óÝ êïéíù-
ê TìöÜíéóå ôÞí óýãêñïõóç «T÷èñüò - ößëïò» íéêÝò ó÷Ýóåéò, …ìùò ït ó÷Ýóåéò á‰ôÝò äÝí åyíáé …-
›ò ðñïóäéïñéóôéêÞ ô\ò Vííïéáò ôïˆ ðïëéôéêïˆ. ëåò äçìüóéåò êáß ðïëéôéêÝò, AëëÜ Tðßóçò säéùôé-
ωóéáóôéêü äÝ ñüëï ëáìâÜíåé óôÞí ðïëéôéêÞ êÝò êáß ›ò ôÝôïéåò ðïëéôéêÜ AäéÜöïñåò. ´Ïðùò
èåùñßá ôïõ ‚ Šðáñîéáêüò ÷áñáêôÞñáò ô\ò Aðü- îÝñïõìå …ëïé, öéëßá êáß V÷èñá ŠðÜñ÷ïõí, óÝ äéá-
öáóçò. Óôü Vñãï óáò ’Éó÷ýò êáß ’Áðüöáóç äéá- öïñåôéêÝò ðÜíôá äéáâáèìßóåéò, ôüóï óôüí äçìü-
âÜæïõìå (UëëçíéêÞ Vêäïóç, ó. 213): «‘Ç Vó÷á- óéï - ðïëéôéêü …óï êáß óôüí säéùôéêü - Aðïëéôé-
ôç ðñáãìáôéêüôçôá óõíß- êü ÷™ñïÿ _ ó÷Ýóç öéëßáò êáß
óôáôáé Aðü ŠðÜñîåéò, Côïìá V÷èñáò ÷áñáêôçñßæåé ôÞí êïé-
a ‚ìÜäåò, ðïý Aãùíßæïíôáé ÊÜíïíôáò Xíá ëïãéêü Eëìá, ‚ íùíéêÞ ó÷Ýóç óôü óýíïëü ôçò
ãéÜ ôÞí á‰ôïóõíôÞñçóÞ ôïõò êé ƒ÷é ìïíÜ÷á ôÞí ðïëéôéêÞ
êáß ìáæß AíáãêáóôéêÜ ãéÜ C. Schmitt ôáõôßæåé ï‰óéáóôéêÜ ó÷Ýóç. ‘Ç ðïëéôéêÞ ó÷Ýóç åy-
ôÞí äéåýñõíóç ô\ò só÷ýïò ôÞí ðïëéôéêÞ êáß ôÞí êïéíùíéêÞ íáé êïéíùíéêÞ ó÷Ýóç, …ìùò
ôïõò. Ãé' á‰ôü óõíáíô™íôáé ó÷Ýóç, äçëáäÞ ðáßñíåé ìéÜ ó÷Ý- äÝí åyíáé …ëåò ït êïéíùíéêÝò
›ò ößëïò a ›ò T÷èñüò êáß Aë- óç ìÝ êáèïëéêü êïéíùíéêü âåëç- ó÷Ýóåéò ðïëéôéêÝò. ÊÜíïíôáò
ëÜæïõí ôïýò ößëïõò êáß ôïýò íåêÝò êáß ôÞ ÷ñçóéìïðïéår ãéÜ Xíá ëïãéêü Eëìá, ‚ C.
T÷èñïýò AíÜëïãá ìÝ ôßò A- íÜ ‚ñßóåé Xíá ðåäßï óôåíþôåñï Schmitt ôáõôßæåé ï‰óéáóôéêÜ
íÜãêåò ôïˆ Aãþíá ãéÜ ôÞí ôÞí ðïëéôéêÞ êáß ôÞí êïéíù-
á‰ôïóõíôÞñçóÞ ôïõò êáß ôÞí Aðü ôü óõíïëéêü ðåäßï ô\ò êïé- íéêÞ ó÷Ýóç, äçëáäÞ ðáßñíåé
äéåýñõíóç ô\ò só÷ýïò ôïõò». íùíßáò. ´Ïìùò _ åsäïðïéüò äéá- ìéÜ ó÷Ýóç ìÝ êáèïëéêü êïé-
’Áíôéìåôùðßæïõìå Tä™ ôÞí öïñÜ ôïˆ å‰ñýôåñïõ ãÝíïõò äÝí íùíéêü âåëçíåêÝò êáß ôÞ ÷ñç-
TðéóôçìïëïãéêÞ äéåýñõíóç ìðïñår íÜ óõìðßðôåé ëïãéêÜ ìÝ óéìïðïéår ãéÜ íÜ ‚ñßóåé Xíá ðå-
ô\ò Vííïéáò «T÷èñüò - ößëïò»; ôÞí åsäïðïéü äéáöïñÜ ôïˆ óôå- äßï óôåíþôåñï Aðü ôü óõíïëé-
Йò óõó÷åôßæåôå ôü Vñãï íþôåñïõ ãÝíïõò. êü ðåäßï ô\ò êïéíùíßáò. ´Ï-
óáò ìÝ ôü Vñãï ôïˆ Ê. Óìßô; ìùò _ åsäïðïéüò äéáöïñÜ ôïˆ
Ð. ÊÏÍÄÕËÇÓ: ‘Ç ðåñéêï- å‰ñýôåñïõ ãÝíïõò äÝí ìðïñår
ðÞ Aðü ôü Vñãï ìïõ ’Éó÷ýò íÜ óõìðßðôåé ëïãéêÜ ìÝ ôÞí
êáß ’Áðüöáóç, ôÞí ‚ðïßá ðáñáèÝóáôå, AíáöÝñå- åsäïðïéü äéáöïñÜ ôïˆ óôåíþôåñïõ ãÝíïõòÿ ôü Cëï-
ôáé, …ðùò Cëëùóôå ëÝãåôáé ñçôÜ, óÝ ‚ëüêëçñç ãï V÷åé ðñÜãìáôé ôÞí säéüôçôá íÜ åyíáé ôåôñÜðï-
ôÞí Vêôáóç ô\ò êïéíùíéê\ò ðñáãìáôéêüôçôáò, äï æ™ï, Cí …ìùò ôü ‚ñßóïõìå AðïêëåéóôéêÜ ìÝ
Tä™ ðñüêåéôáé äçëáäÞ ãéÜ ìéÜí Aðüöáíóç ô\ò âÜóç á‰ôÞí ôïõ ôÞí säéüôçôá ôüôå äÝí äéáöÝñåé
êïéíùíéê\ò íôïëïãßáò êáß ƒ÷é ãéÜ ìéÜ ðñïóðÜ- óÝ ôßðïôå Aðü Xíá óêýëï. Ôü uäéï só÷ýåé êáß ›ò
èåéá ‚ñéóìïˆ ôïˆ ðïëéôéêïˆ óôïé÷åßïõ. ÈÜ eôáí ðñüò ôüí ‚ñéóìü ô\ò ðïëéôéê\ò: Tíôüò ôçò Šöß-
ï‰óé™äåò ëïãéêü êáß ðñáãìáôïëïãéêü óöÜëìá íÜ óôáíôáé ó÷Ýóåéò ößëùí êáß T÷èñ™í, …ìùò á‰ôÝò
íïìßóåé êáíåßò …ôé ìéÜ Aðüöáíóç ô\ò êïéíùíéê\ò Šößóôáíôáé êáß Têôüò ôçò, Cñá ôü åsäïðïéü ãíþ-
íôïëïãßáò ìðïñår íÜ ðñïêýøåé ›ò BðëÞ äéåýñõí- ñéóìá ô\ò ðïëéôéê\ò ðñÝðåé í' Aíáæçôçèår Aëëïˆ.
óç Uíüò ‚ñéóìïˆ ô\ò ðïëéôéê\ò ìÝ âÜóç ôÞ ó÷Ý- Ôþñá, _ ðáñîç ößëùí êáß T÷èñ™í êáß Tíôüò
óç ößëïõ êáß T÷èñïˆ. ’Áêñéâ™ò ôü Aíôßèåôï óõì- ô\ò ðïëéôéê\ò åyíáé äéáðßóôùóç Tíôåë™ò AíåîÜñ-
âáßíåé: TðåéäÞ _ ó÷Ýóç ößëïõ - T÷èñïˆ åyíáé ìÝ- ôçôç Aðü ôßò ^èéêÝò ìáò ðñïôéìÞóåéò êáß å‰÷Ýò.
ãåèïò ô\ò êïéíùíéê\ò íôïëïãßáò, äÝí ìðïñår íÜ Åyíáé äçëáäÞ TìðåéñéêÜ ðáóßãíùóôï …ôé, óÝ …ëá
÷ñçóéìÝøåé, ìÝ ôÞí åsäïðïéü Vííïéá, ›ò êñéôÞñéï ôÜ Tðßðåäá, ôÜ ðïëéôéêÜ Šðïêåßìåíá ‚ìïíïïˆí ìÝ
ãéÜ ôüí ‚ñéóìü ôïˆ ðïëéôéêïˆ óôïé÷åßïõ. ÄÝí Tðé- ôïýò äÝ êáß ìÜ÷ïíôáé Tíáíôßïí ô™í äÝ, Tíäå÷ïìÝ-
÷åéñ™ Tãþ, ëïéðüí, ìéÜí TðéóôçìïëïãéêÜ Aíåðß- íùò ìÝ átìáôçñÜ ìÝóá. ’Åðßóçò åyíáé ðñïöáíÝò
ôñåðôç äéåýñõíóç Uíüò ðïëéôéêïˆ êñéôçñßïõ ðñüò …ôé _ äéáôýðùóç «öéëßá - V÷èñá» äÝí ìéë@ ìü-
ôÞí êáôåýèõíóç ô\ò êïéíùíéê\ò íôïëïãßáò, Aë- íïí ãéÜ V÷èñá, …ðùò ôÞí Uñìçíåýïõí ðïëëïß äéá-
ëÜ Aðåíáíôßáò ‚ C. Schmitt Tðå÷åßñçóå ìéÜí T- óôñåâëþíïíôÜò ôçò, AëëÜ Tî uóïõ èåùñår êáß ôÞ
ðéóôçìïëïãéêÜ Aíåðßôñåðôç óôÝíùóç ìé@ò ðáñá- öéëßá ›ò …ñï Cóêçóçò ô\ò ðïëéôéê\ò. ÌÝ âÜóç
ìÝôñïõ ô\ò êïéíùíéê\ò íôïëïãßáò ãéÜ íÜ ðïñé- á‰ôÜ ôÜ AíáìöéóâÞôçôá äåäïìÝíá, …ôáí Tãþ Aí-
 ÅÕ ÎÇ
24 ÅÍÔ
ÓÕÍ
ôéêñïýù ôüí ‚ñéóìü ôïˆ C. Schmitt ãéÜ ôÞí ðï-
ëéôéêÞ, Aíôéêñïýù óõíÜìá êáß ôßò èÝóåéò Têåßíùí
ðïý Aðïññßðôïõí ôüí ‚ñéóìü ôïõ ƒ÷é ãéáôß åyíáé
ëïãéêÜ TóöáëìÝíïò (Cëëùóôå êáíåßò Að' á‰ôïýò
äÝí V÷åé Aíôéëçöèår ôü ëïãéêü óöÜëìá), AëëÜ ãéá-
ôß èÝëïõí íÜ ðéóôåýïõí …ôé ôüóï Aðü ôÞí ðïëéôé-
êÞ …óï êáß Aðü ôßò Šðüëïéðåò êïéíùíéêÝò ó÷Ýóåéò
ìðïñår íÜ Tîáëåéöèår ôü óôïé÷årï ô\ò V÷èñáò êáß
_ äéçíåêÞò äõíáôüôçôá ìåôåîÝëéîçò ôïˆ óôïé÷åß-
ïõ á‰ôïˆ óÝ èáíÜóéìç óýãêñïõóç. ÓôÞí Aöåë\
á‰ôÞ ðßóôç ìðïñïˆí íÜ Aíôéôá÷èïˆí, ìÝ âÜóç ôßò
ðñïçãïýìåíåò ðáñáôçñÞóåéò, ôÜ Uî\ò: á) Cí A-
ðïññßøïõìå ôüí ‚ñéóìü ô\ò ðïëéôéê\ò ìÝ âÜóç ôü
äéðëü êñéôÞñéï ô\ò öéëßáò êáß ô\ò V÷èñáò, ôüôå
‚ Tîïâåëéóìüò ô\ò V÷èñáò Aðü ôüí ‚ñéóìü á‰ôü
èÜ ðñÝðåé ëïãéêÜ íÜ óõíåðéöÝñåé êáß ôüí Tîïâå-
ëéóìü ô\ò öéëßáòÿ â) _ ðáñîç V÷èñáò (a öéëßáò)
óôÞí ðïëéôéêÞ êáß ‚ ‚ñéóìüò ô\ò ðïëéôéê\ò ìÝ
âÜóç ôÞ öéëßá êáß ôÞí V÷èñá åyíáé äýï ðñÜãìá-
ôá Tíôåë™ò äéáöïñåôéêÜ. ÃéÜ ôïˆôï êáß á‰ôá-
ðáô™íôáé …óïé íïìßæïõí …ôé Aðïññßðôïíôáò ôüí ‚-
ñéóìü ôïˆ C. Schmitt èÜ «Tîáíèñùðßóïõí» ôÞí
ðïëéôéêÞ.
´Ïðùò aäç Šðåíüçóá, äÝí ÷ñåéÜæåôáé íÜ åy-
íáé êáíåßò ðáäüò ôïˆ Schmitt ãéÜ íÜ ãíùñßæåé …-
ôé óôÞí ðïëéôéêÞ ŠðÜñ÷ïõí T÷èñïß êáß ößëïé.
Ðñüêåéôáé ãéÜ Tìðåéñßá ôüóï ðáëéÜ …óï êáß ‚ êü-
óìïò, Tìðåéñßá AðïôõðùìÝíç Aðü Añ÷áéïôÜôùí
÷ñüíùí óÝ êÜèå åuäïõò ðáñïéìéþäåéò, öéëïóïöéêÝò
a íïìéêÝò ñÞóåéòÿ Cò èõìßóù ìüíï ôÞ óôåñåüôõ-
ðç Vêöñáóç êáôÜ ôÞ óýíáøç óõììá÷é™í óôÞí
Añ÷áßá ‘ÅëëÜäá: «ôüí á‰ôüí T÷èñüí êáß ößëïí íï-
ìßæåéí». ÐñïóùðéêÜ äÝí ÷ñåéÜóôçêå íÜ ìÜèù ôß-
ðïôå Aðü ôüí C. Schmitt, ôü ‚ðïrï íÜ ìÞ ãíþ-
ñéæá aäç Aðü ôÞ ìåëÝôç ô\ò tóôïñßáò ôïˆ ðáñåë-
èüíôïò êáß ôïˆ ðáñüíôïò a Aðü ðïëéôéêïýò óôï-
÷áóôÝò …ðùò ‚ Èïõêõäßäçò, ‚ Machiavelli a ‚
Max Weber. ÄéÜâáóá Cëëùóôå ôüí C. Schmitt
ðïëý Añãüôåñá Aðü á‰ôïýò, êáß ìïëïíüôé, …ðùò
êÜèå êáëáßóèçôïò Aíáãíþóôçò, Têôéì™ Tîáéñå-
ôéêÜ ôü èáõìÜóéï öïò ôïõ, ðïëý ãñÞãïñá åyäá
…ôé êÜôù Aðü ôßò AóôñáöôåñÝò äéáôõðþóåéò ôïõ
êñýâïíôáé ëïãéêÜ êåíÜ a óöÜëìáôá. ’ÅîÞãçóá
ãéáôß åyíáé TóöáëìÝíïò ‚ ‚ñéóìüò ôïõ ãéÜ ôÞí ðï-
ëéôéêÞ (Að' …óï ãíùñßæù, åyìáé ‚ ðñ™ôïò ðïý T-
ðéêñßíåé ôüí Schmitt Aðü á‰ôÞí ôÞí Cðïøç), …-
ìùò Tî uóïõ Aíôßèåôï ìÝ âñßóêåé ‚ ôñüðïò, ìÝ ôüí
‚ðïrï ‚ Schmitt ‚ñßæåé ìéÜí Cëëç êåíôñéêÞ ôïõ
Vííïéá, ôÞí Vííïéá ô\ò Aðüöáóçò. ‘Ï ðñïóåêôé-
êüò Aíáãíþóôçò ôïˆ âéâëßïõ ìïõ ’Éó÷ýò êáß ’Á-
ðüöáóç ãíùñßæåé …ôé Têår Aóêårôáé Víôïíç êáß äé-
åîïäéêÞ êñéôéêÞ óÝ …,ôé íïìÜæù «óôñáôåõìÝíç
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
èåùñßá ô\ò Aðüöáóçò», óôÞí ‚ðïßá AíôéðáñáèÝ-
ôù ôÞí «ðåñéãñáöéêÞ èåùñßá ô\ò Aðüöáóçò». ‘Ç
ðñþôç óõíäÝåé ôüí Schmitt ìÝ ôÞí ŠðáñîéóôéêÞ
öéëïóïößá ôïˆ ìåóïðïëÝìïõ êáß ôüí Šðï÷ñåþíåé
íÜ óõììåñßæåôáé ôßò ëïãéêÝò êáß ðñáãìáôïëïãé-
êÝò ôçò AôÝëåéåò a ðáñáíïÞóåéò. ‘Ï Šðáñîéóìüò,
ðáñÜ ôÞí ðïëåìéêÞ ôïõ Tíáíôßïí ôïˆ öéëåëåýèå-
ñïõ - êáíôéáíïˆ ^èéêéóìïˆ, èåþñçóå êáß ‚ uäéïò
ôÞí Aðüöáóç êáô' ï‰óßáí ^èéêÜ - êáíïíéóôéêÜ,
äçëáäÞ ôÞí Aíáãüñåõóå óÝ «ãíÞóéá» Vêöñáóç
ô\ò «ãíÞóéáò» ðáñîçò, óÝ Aíôßèåóç ìÝ ôïýò á‰-
ôïìáôéóìïýò ðïý äéÝðïõí ôÞ æùÞ ô\ò «Aíáõèåí-
ôéê\ò» Aíþíõìçò ìÜæáò a ôïˆ AëëïôñéùìÝíïõ
ðñïóþðïõ. ´Ïìùò êáìéÜ èåùñßá ãéÜ ôÞí Aðüöá-
óç äÝí ìðïñår íÜ åyíáé èåùñçôéêÜ TðáñêÞò, Cí
äÝí äéáóôÝëëåé AíÜìåóá óôÞí Aðüöáóç ìÝ ôÞí Ví-
íïéá ô\ò Tî Añ÷\ò óõãêñüôçóçò ìé@ò êïóìïèåù-
ñßáò êáß ìé@ò ôáõôüôçôáò, êáß óôÞí Aðüöáóç ìÝ
ôÞí Vííïéá ô\ò Tðéëïã\ò ìåôáîý aäç äéáìïñöù-
ìÝíùí Tíáëëáêôéê™í ëýóåùí ðÜíù óôÞ âÜóç
ìé@ò aäç ó÷çìáôéóìÝíçò êïóìïèåùñßáò êáß ôáõ-
ôüôçôáò. ²Áí äïˆìå Vôóé ôÜ ðñÜãìáôá, ôüôå äéá-
ðéóôþíïõìå …ôé êÜèå Šðïêåßìåíï Aðïöáóßæåé, Tö'
…óïí êáíÝíá Šðïêåßìåíï äÝí ìðïñår íÜ ðñïóáíá-
ôïëéóôår ìÝóá óôüí êüóìï ÷ùñßò êïóìïèåùñçôé-
êÞ ôïðïèÝôçóç êáß ÷ùñßò ôáõôüôçôá. ‘Ç Aðü-
öáóç ãßíåôáé Vôóé AíôéëçðôÞ ›ò ðåñéãñáöéêÞ Ví-
íïéá, äçëáäÞ äéáðéóôþíåôáé Bðë™ò …ôé êÜèå Š-
ðïêåßìåíï Aðïöáóßæåé Aíáðüäñáóôá Vôóé êé Aë-
ëé™ò, êáß ƒ÷é ›ò Vííïéá êáíïíéóôéêÞ - óôñáôåõ-
ìÝíç, aôïé äÝí Šðïäåéêíýåôáé óôü Šðïêåßìåíï ìéÜ
«ñèÞ» Aðüöáóç ›ò «ñèÞ» TðéëïãÞ ìåôáîý T-
íáëëáêôéê™í ëýóåùí. Ôü ëÜèïò ô\ò óôñáôåõìÝ-
íçò èåùñßáò ô\ò Aðüöáóçò, ôÞí ‚ðïßá ðñåóâåý-
åé ‚ Schmitt ìáæß ìÝ ŠðáñîéóôÝò èåïëüãïõò êáß
öéëïóüöïõò, åyíáé …ôé, ôáõôßæïíôáò ôÞí Aðüöáóç
ìÝ ôÞ «ãíÞóéá» Aðüöáóç, ÷ùñßæåé ôÜ êïéíùíéêÜ
êáß ðïëéôéêÜ Šðïêåßìåíá óÝ …óá ëáìâÜíïõí Aðï-
öÜóåéò êáß óÝ …óá Añíïˆíôáé íÜ ëÜâïõí. ´Ïìùò
Vôóé Bðë™ò äéáéùíßæïíôáé ït ñèïëïãéóôéêÝò ðñï-
êáôáëÞøåéò, Tíáíôßïí ô™í ‚ðïßùí TêóôñÜôåõóå ‚
Šðáñîéóìüò, ãéáôß ëáìâÜíïíôáé óôÞí íïìáóôéêÞ
ôïõò Aîßá ït AðïöÜíóåéò ô™í äéáöüñùí ŠðïêåéìÝ-
íùí ãéÜ ôüí Uáõôü ôïõò êáß èåùñårôáé …ôé …ðïéïò
êçñýóóåôáé èåùñçôéêÜ ŠðÝñ ô\ò ìåãÜëçò Aðü-
öáóçò ôÞí ðñáãìáôïðïéår ðåñéóóüôåñï a êáëý-
ôåñá Aðü …ðïéïí êçñýóóåôáé èåùñçôéêÜ Tíáíôßïí
ôçò, èÝëïíôáò íÜ ðáñïõóéÜóåé ôÞ äéêÞ ôïõ ôïðï-
èÝôçóç ƒ÷é ›ò Aðüññïéá Šðáñîéáê™í, Cñá ðé-
èáí™ò á‰èáéñÝôùí AðïöÜóåùí, AëëÜ ›ò TðéôáãÞ
Šðåñðñïóùðéê™í êáß Aíôéêåéìåíéê™í Añ÷™í (Ëü-
ãïò, ‘Éóôïñßá, Èåüò, Öýóç êëð.). ´Ïìùò ôü Cí

ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
èÜ ôá÷èår êÜðïéïò ŠðÝñ a êáôÜ ô\ò Aðüöáóçò
óôü öéëïóïöéêü, èåïëïãéêü a ðïëéôéêü Tðßðåäï äÝí
óçìáßíåé ôßðïôå ãéÜ ôü ôß êÜíåé ‚ uäéïò, ðáñÜ T-
îáñô@ôáé Aðü ôÞ óõãêåêñéìÝíç óõãêõñßá óôü ìÝ-
ôùðï ô™í säå™í, äçëáäÞ Aðü ôü ôß Šðïóôçñßæïõí
ït Aíôßðáëïß ôïõ. Ït öéëåëåýèåñïé ŠðåñÜóðéóáí,
TíÜíôéá óôÞí «Aðüöáóç», ôÞ ä\èåí á‰ôïðáñá-
ãüìåíç äéçíåê™ò íïìïôÝëåéá ôïˆ «êñÜôïõò äé-
êáßïõ», óôü ðëáßóéï ô\ò ðïëåìéê\ò ôïõò Tíáí-
ôßïí ô™í á‰èáéñåóé™í ôïˆ ìïíÜñ÷ç a, Añãüôåñá,
Tíáíôßïí ô™í TêñÞîåùí ô\ò Tðáíáóôáôéê\ò âïý-
ëçóçòÿ êáß ït T÷èñïß ôïˆ öéëåëåõèåñéóìïˆ Tðé-
óôñÜôåõóáí ìÝ ôÞ óåéñÜ ôïõò ôÞí «Aðüöáóç» êáß
ôÞí «Tîáßñåóç» Tíáíôßïí ô\ò á‰ôïêáôáíüçóçò
ôïˆ öéëåëåõèåñéóìïˆ.
ÓÝ äéÜöïñåò Tñãáóßåò ìïõ (ð.÷. óôü âéâëßï
ìïõ ãéÜ ôüí óõíôçñçôéóìü êáß ðñü ðáíôüò ó' X-
íá åsäéêü êåßìåíï, ðïý äçìïóéåýôçêå UëëçíéêÜ ›ò
Tðéëåãüìåíá óôÞ ìåôÜöñáóç ô\ò Ðïëéôéê\ò Èå-
ïëïãßáò) Väåéîá ôßò AíåðÜñêåéåò ô™í AíôéëÞøåùí
ôïˆ Schmitt êáß óÝ ìéÜ óåéñÜ Cëëùí ðñïâëçìÜ-
ôùí: óôü ðñüâëçìá ô\ò êõñéáñ÷ßáò êáß ô\ò V-
êôáêôçò êáôÜóôáóçò, óôü ðñüâëçìá ô™í ãíù-
óôéê™í ‚ñßùí ô\ò íïìéê\ò TðéóôÞìçò a óôü ðñü-
âëçìá ôïˆ ðïëéôéêïˆ ñïìáíôéóìïˆ. ÄÝí ÷ñåéÜæå-
ôáé íÜ Tðáíáëçöèïˆí á‰ôÜ Tä™. ’Åðéèõì™ íÜ T-
ðéóçìÜíù ãåíéêüôåñá …ôé, …ðùò ït Vííïéåò ôïˆ öß-
ëïõ êáß ôïˆ T÷èñïˆ äéüëïõ äÝí åyíáé äçìéïõñãÞ-
ìáôá ôïˆ Schmitt, Vôóé êáß _ Vííïéá ô\ò Aðüöá-
óçò ï‹ôå TðéíïÞèçêå ï‹ôå êáèéåñþèçêå Að' á‰-
ôüí. ‘Ùò ãíùóôüí, óôÞ óýã÷ñïíç öéëïóïößá ôÞí
åsóçãÞèçêå ‚ Kirkegaard, êáß óõíäÝèçêå ìÝ ðïé-
êßëá ðåñéå÷üìåíá, ð.÷. …óïé ôÞí Tãêïëðþèçêáí
äéüëïõ äÝí eóáí …ëïé ößëïé ôïˆ Tèíéêïóïóéáëéóìïˆ,
…ðùò íïìßæïõí äéÜöïñïé Aäáårò, AëëÜ ðïëëïß
Šð\ñîáí óõíåðårò T÷èñïß ôïõ (ð.÷. Jaspers,
Barth). Ìüíïí ðïëý Tðéöáíåéáêïß Aíáãí™óôåò
ìðïñïˆí í' Aíáêáëýðôïõí ï‰óéþäç êïéíÜ óçìårá
AíÜìåóá óôü Vñãï ôïˆ Schmitt êáß óôßò äéêÝò ìïõ
Aíáëýóåéò, äçëáäÞ Aíáãí™óôåò, ô™í ‚ðïßùí ôÜ
TîáñôçìÝíá AíôáíáêëáóôéêÜ Aíôéäñïˆí óÝ ‚ñé-
óìÝíåò óõíèçìáôéêÝò ëÝîåéò, Tí™ ôü ìõáëü TñãÜ-
æåôáé ìÝ âñáäýôáôïõò ñõèìïýò. ²Å÷ïíôáò ðáñá-
êïëïõèÞóåé Aðü ðïëý êïíôÜ ôßò óõæçôÞóåéò ãý-
ñù Aðü ôüí Schmitt óôÞ Ãåñìáíßá, Aðïêüìéóá
ôÞí Tíôýðùóç …ôé Vãéíå êÜôé ðáñÜäïîï: Šðåñôé-
ìÞèçêå ›ò óôï÷áóôÞò Aêñéâ™ò ãéáôß ït T÷èñïß
ôïõ, ôïíßæïíôáò ôÞ ó÷åôéêÜ óýíôïìç óõíåñãáóßá
ôïõ ìÝ ôïýò TèíéêïóïóéáëéóôÝò êáß AíÜãïíôáò —
TóöáëìÝíᗠôü óýíïëï ôïˆ Vñãïõ ôïõ ó' á‰ôÞí,
ôüí ìåôÝâáëáí óÝ ðåñßðïõ äáéìïíéêÞ ðñïóùðéêü-
ôçôá. ²Åôóé êáôÜöåñáí ôü Aíôßèåôï Að' …,ôé T-
ÅÕ ÎÇ
ÅÍÔ 25
ÓÕÍ
ðåäßùêáí, äçëáäÞ Vóôñåøáí ôÞ ãåíéêÞ ðñïóï÷Þ
TðÜíù ôïõ êáß ôüí êáôÝóôçóáí ðåñßðïõ êëáóóé-
êü óõããñáöÝá. ²Áò ìïˆ Tðéôñáðår íÜ ðáñáìåßíù
íçöáëéüôåñïò: ï‹ôå Šðåñôéì™ ôüí Schmitt ï‹ôå
ôüí èåùñ™ AóÞìáíôï, äÝí åyìáé, ãéÜ íÜ Têöñá-
óè™ óôÞ ãë™óóá ôïõ, ï‹ôå ößëïò ôïõ ï‹ôå êáß
T÷èñüò ôïõ.
Í.Ê.: ‘Ï Ê. Óìßô Šðïóôçñßæåé …ôé «…ëåò ït ìå-
óôÝò Vííïéåò ô\ò óýã÷ñïíçò ðïëéôåéïëïãßáò åy-
íáé TêêïóìéêåõìÝíåò èåïëïãéêÝò Vííïéåò». Ëáì-
âÜíïíôáò ôü ãåãïíüò ôïˆôï ›ò äåäïìÝíï, ìðïñår
_ ðïëéôéêÞ èåùñßá íÜ ìåôáöåñèår á‰ôïýóéá óÝ
Cëëïõò ðïëéôéóìïýò ìÝ äéáöïñåôéêÝò èåïëïãéêÝò
ðáñáäüóåéò;
Ð. ÊÏÍÄÕËÇÓ: Ït äïìéêÝò Aíôéóôïé÷ßåò ìåôá-
îý ô™í èåïëïãéê™í êáß ðïëéôéê™í Tííïé™í äÝí e-
ôáí êÜðïéá ñçîéêÝëåõèç AíáêÜëõøç ôïˆ Schmitt.
²Áëëùóôå ‚ uäéïò ðáñÝðåìøå ñçôÜ êáß Aíáëõôé-
êÜ óÝ AíôåðáíáóôÜôåò èåùñçôéêïýò ôïˆ 18ïõ êáß
ôïˆ 19ïõ ásþíá, ðñü ðáíôüò ôïýò Bonald êáß
Donoso Cortés, ït ‚ðïrïé åy÷áí TðéóçìÜíåé Tðáñ-
êÝóôáôá ôßò ðáñáëëçëßåò ô\ò Tííïéïëïãéê\ò
äïì\ò, AëëÜ êáß ôßò ðïëéôéêÝò óìþóåéò ìåôáîý
Aðïëõôáñ÷ßáò êáß èåúóìïˆ, öéëåëåõèåñéóìïˆ êáß
íôåúóìïˆ, äçìïêñáôßáò êáß ðáíèåúóìïˆ a Aèåú-
óìïˆ. ‘Ç ìáñîéóôéêÞ AíÜëõóç ô™í êïéíùíéê™í s-
äåïëïãé™í Vöôáóå óÝ ðáñáðëÞóéá ðïñßóìáôá,
äåß÷íïíôáò óÝ äéÜöïñá tóôïñéêÜ ðáñáäåßãìáôá …-
ôé ït êïéíùíßåò ðáñéóôÜíïõí ôüí êüóìï ô™í èå™í
óÝ Aíáëïãßá ðñüò ôÞí tåñÜñ÷çóç ô™í êïéíùíéê™í
ó÷Ýóåùí a ðÜíôùò Vôóé, žóôå _ Aíôßëçøç ãéÜ
ôü ’Åêårèåí íÜ íïìéìïðïéår íôïëïãéêÜ êáß ^èéêÜ
…óá óõìâáßíïõí óôü ’Åíôåˆèåí. Ôþñá, ‚ Schmitt
êáß ït AíôåðáíáóôÜôåò TìðíåõóôÝò ôïõ äßíïõí
óôü èåïëïãéêü Tðßðåäï ôü ðñïâÜäéóìá, äçëáäÞ
Aíôëïˆí ôßò ðïëéôéêÝò AðïöÜóåéò Aðü ôßò èåïëï-
ãéêÝò (Tí™ _ ìáñîéóôéêÞ AíÜëõóç ìåèïäåýåôáé
Aíôßóôñïöá), ãéáôß TíäéáöÝñïíôáé ãåíéêüôåñá íÜ
êñáôÞóïõí ŠøçëÜ ôü êýñïò ô\ò èåïëïãßáò, ðñï-
êåéìÝíïõ íÜ ôÞ ÷ñçóéìïðïéÞóïõí Tíáíôßïí ôïˆ A-
óôéêïöéëåëåýèåñïõ ñèïëïãéóìïˆ. ´Ïðùò åyíáé
ãíùóôü, ƒ÷é ìüíïí êáôÜ ôüí 19ï, AëëÜ êáß êá-
ôÜ ôüí 20ü ás™íá ‚ Aóôéêüò öéëåëåõèåñéóìüò a
_ ìáæéêïäçìïêñáôéêÞ ôïõ ìåôåîÝëéîç ÷ôõðÞèç-
êáí ôüóï Aðü «AñéóôåñÜ», …óï êáß Aðü «äåîéÜ»,
êáß Xíá ìÝñïò ô™í «äåîé™í» T÷èñ™í ôïõ AíÝóõ-
ñå ôÜ säåïëïãéêÜ ôïõ …ðëá Aðü ôü ðñïáóôéêü ðá-
ñåëèüí, óõã÷ùíåýïíôáò ›óôüóï ôÜ èåïëïãéêÜ ìï-
ôßâá ìÝ ásóèçôéêÜ êáß Têóõã÷ñïíßæïíôÜò ôá Vôóé,
Tí™ Xíá Cëëï ìÝñïò êáôÝöõãå óÝ ìéÜí AíáíÝùóç
ðáãáíéóôéê™í ìõèïëïãçìÜôùí (Tèíéêïóïóéáëé-
 ÅÕ ÎÇ
26 ÅÍÔ
ÓÕÍ
óìüò, öáóéóìüò). Êáèþò ‚ Schmitt äÝ÷åôáé, ãéÜ
ôïýò ëüãïõò á‰ôïýò, ôü ðñùôårï ô\ò èåïëïãßáò,
èåùñår êáê™ò ôÜ TêêïóìéêåõìÝíá säåïëïãéêÜ
ó÷Þìáôá ›ò BðëÜ ðáñÜãùãá a ›ò ÷ëùìÝò Aí-
ôáýãåéåò Têåßíçò. ´Ïìùò _ ÷ñïíïëïãéêÞ ðñïôå-
ñáéüôçôá ô\ò èåïëïãßáò äéüëïõ äÝí Aðïäåéêíýåé ôÞ
äïìéêÞ TííïéïëïãéêÞ ôçò ðñïôåñáéüôçôá. Ì@ëëïí
_ äïìéêÞ Aíôéóôïé÷ßá èåïëïãéê™í êáß Têêïóìé-
êåõìÝíùí a êïóìéê™í Tííïé™í öåßëåôáé óôÞí
êïéíÞ ŠðáãùãÞ êáß ô™í äýï óÝ ŠðÝñôåñåò êáß ãå-
íéêüôåñåò äïìÝò óêÝøçò óýìöõôåò ìÝ Aíèñùðï-
ëïãéêÝò êáß ðïëéôéóìéêÝò óôáèåñÝòÿ _ äéÜêñéóç
’Åêårèåí êáß ’Åíôåˆèåí åyíáé äåäïìÝíç ›ò Tííïéï-
ëïãéêÞ äïìÞ aäç ìÝ ôÞí ðßóôç óôü íüçìá ô\ò
æù\ò AíåîáñôÞôùò ô™í èåïëïãéê™í a ìÞ Têëï-
ãéêåýóåþí ôçò. ‘Ùóôüóï _ äéåñåýíçóç Uíüò ôÝ-
ôïéïõ ðñïâëÞìáôïò, ôïˆ ‚ðïßïõ êáß ìüíç _ äéá-
ôýðùóç îåðåñí@ ôüí ‚ñßæïíôá ôïˆ C. Schmitt, èÜ
ì@ò ‚äçãïˆóå ðïëý ìáêñéÜ.
²Åñ÷ïìáé óôü äåýôåñï óêÝëïò ôïˆ TñùôÞìá-
ôüò óáò. ‘Ç äõíáôüôçôá ìåôáöïñ@ò ìé@ò ðïëé-
ôéê\ò èåùñßáò óÝ ðïëéôéóìïýò ìÝ äéáöïñåôéêÝò
èåïëïãéêÝò ðáñáäüóåéò Tîáñô@ôáé Aðü ôü ðïéüí
ô\ò UêÜóôïôå ðïëéôéê\ò èåùñßáò, ôü ðïéüí ô\ò
UêÜóôïôå èåïëïãéê\ò ðáñÜäïóçò, ôü ðïéüí ôïˆ
ôüðïõ êáß ôü ðïéüí ôïˆ ÷ñüíïõ. ´Ïôáí ìéë@ìå ãéÜ
ôÞí Tðßäñáóç êáß ôÞ äéÜäïóç säå™í, èÜ ðñÝðåé íÜ
ìÞ ìÝíïõìå ðñïóêïëëçìÝíïé óÝ ìç÷áíéóôéêÜ
ó÷Þìáôá, óýìöùíá ìÝ ôÜ ‚ðïrá ìéÜ säÝá äÝí ìðï-
ñår íÜ Têäéðëùèår Tðéôõ÷™ò óÝ ÷þñïõò Cëëïõò A-
ðü ôü ëßêíï ôçò. Ït säÝåò åyíáé ðïëý å‹ðëáóôá
Tñãáëårá êáß …ðëá, ŠðÜñ÷ïõí êáß äñïˆí ìïíÜ÷á
Uñìçíåõüìåíåò êáß ìåèåñìçíåõüìåíåò. Äéüëïõ äÝí
Aðïêëåßïíôáé ëïéðüí —…ðùò êáß äéüëïõ äÝí åyíáé
ðÜíôïôå äõíáôÝò— óõæåýîåéò ðïëý äéáöïñåôéê™í
èåïëïãéê™í êáß ðïëéôéê™í ðáñáäüóåùí. ÃéÜ íÜ
ôßò Aðïêëåßóåé êáíåßò, èÜ Vðñåðå íÜ AíôéëáìâÜ-
íåôáé ôÞí ðïëéôéêÞ èåïëïãßá ôüóï ìïíïìåñ™ò …-
óï ‚ C. Schmitt a ‚ êëáóóéêüò ìáñîéóìüò. Âå-
âáßùò, åyíáé äýóêïëï íÜ öáíôáóôïˆìå ð™ò _ ås-
äùëïëáôñéêÞ ðïëéôéêÞ èåïëïãßá èÜ Tíïöèáëìéæü-
ôáí óôüí ÷ñéóôéáíéêü Ìåóáßùíá a óôÞ íåþôåñç
öéëåëåýèåñç ʼnñþðç. ’Áðü ôÞí Cëëç ðëåõñÜ, _
óýã÷ñïíç ðáãêüóìéá êïéíùíéêÞ ðñáãìáôéêüôç-
ôá, …ðïõ _ ÷ïÜíç ô\ò ìáæéê\ò äçìïêñáôßáò V÷åé
sóïðåäþóåé êÜèå Cëëç tåñáñ÷ßá Têôüò Têåßíçò ôïˆ
ðëïýôïõ, ðñïâÜëëåôáé óÝ ìéÜí Tî uóïõ Tðßðåäç
êïóìïåéêüíá, …ðïõ êõñéáñ÷ïˆí ït êïóìéêÝò Aíôé-
óôïé÷ßåò ô\ò ‚ñéæüíôéáò êáß êÜèåôçò êïéíùíéê\ò
êéíçôéêüôçôáò, aôïé ït óõíå÷årò ãåíÝóåéò êáß êá-
ôáëýóåéò ô™í ðïéêéëüôåñùí óõíäõáóì™íÿ ãé' á‰-
ôü åyíáé óÞìåñá ôüóï äçìïöéëårò —êáß ôüóï á‰-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ôïíüçôåò— ït èåùñßåò ðåñß «÷Üïõò». Ìðïñ™
èáõìÜóéá íÜ öáíôáóô™ …ôé, êÜôù Aðü ôÞí ðßå-
óç ô™í ìáæéêïäçìïêñáôéê™í óõíèçê™í óÝ ðáã-
êüóìéï Tðßðåäï, ðñüò ìéÜ ôÝôïéá êïóìïåéêüíá,
å‰íïïýìåíç Aðü ôÞ óýã÷ñïíç TðéóôÞìç êáß ôå-
÷íéêÞ, ìðïñïˆí íÜ óõãêëßíïõí ëáïß ìÝ ðïëý äéá-
öïñåôéêÝò èåïëïãéêÝò ðáñáäüóåéò, êáèþò ìÜëé-
óôá ôü èåïëïãéêü óôïé÷årï ìÝ ôÞí ðáñáäïóéáêÞ
êáß åsäïðïéü Vííïéá ôïˆ …ñïõ V÷åé Aðïäõíáìùèår
a ðÜíôùò ï‰óéùä™ò ìåôáìïñöùèår. Êáèþò …ìùò
_ ðáãêïóìéüôçôá ô\ò ìáæéê\ò äçìïêñáôßáò äéü-
ëïõ äÝí èÜ óõíåðéöÝñåé ôÞí ðáãêüóìéá Bñìïíßá s-
äå™í êáß óõìöåñüíôùí, ït säéáßôåñåò èåïëïãéêÝò
ðáñáäüóåéò ðéèáíüôáôá èÜ Tðéâéþóïõí ìÝóá óÝ
ðïëéôéóìéêÜ ìïñöþìáôá, ôÜ ‚ðïrá èÜ ÷ñçóé-
ìåýïõí ›ò säåïëïãéêÜ …ðëá óôüí ìåãÜëï Aã™íá
ãéÜ ôÞí êáôáíïìÞ ô™í ðüñùí ôïˆ ðëáíÞôç, Aã™-
íá ðïý èÜ óçìáäÝøåé ôüí 21ï ás™íá. Á‰ôÜ ôÜ
ìïñöþìáôá äÝí èÜ «Aíôéêáôïðôñßæïõí» êÜðïéá
êïéíùíéêÞ tåñáñ÷ßá, …ðùò êÜðïôå _ ï‰ñÜíéá tå-
ñáñ÷ßá «Aíôéêáôüðôñéæå» ôÞí Tðßãåéá, …ìùò èÜ
AíáëÜâïõí æùôéêÝò ëåéôïõñãßåò óôÞ öéëéêÞ a T-
÷èñéêÞ AíôéðáñÜèåóç ô™í óõëëïãéê™í ŠðïêåéìÝ-
íùí. Ôïˆôï ãßíåôáé å‹êïëá Aíôéëçðôü, Cí Aíáëï-
ãéóèïˆìå ð.÷. …ôé ït Tðéâéþóåéò a ït ìåôáðëÜóåéò
ô\ò âõæáíôéí\ò èåïëïãßáò óôüí óçìåñéíü íåïåë-
ëçíéêü ÷™ñï Têðëçñþíïõí ðñüò ôÜ ìÝóá êáß ðñüò
ôÜ Vîù ï‰óéùä™ò äéÜöïñåò ëåéôïõñãßåò Að' …,ôé
ðñßí ÷ßëéá ÷ñüíéá.
Ôü ðñ@ãìá V÷åé Aêüìá ìéÜ ðëåõñÜ, ôÞí ‚ðïßá
äÝí ìðïñ™ íÜ Aíáëýóù Tä™, AëëÜ öåßëù íÜ èß-
îù. ’Åííï™ ôßò èåïëïãéêÝò ðñïûðïèÝóåéò ô\ò ïs-
êïíïìéê\ò äñáóôçñéüôçôáò, ït ‚ðïråò äéáìåóïëá-
âïˆíôáé ìÝ ôÞ äéáìüñöùóç ‚ñéóìÝíçò ^èéê\ò ›ò
êéíÞôñïõ ô™í ïsêïíïìéê™í ŠðïêåéìÝíùí. Á‰ôü ›ò
ãíùóôüí eôáí ôü ìåãÜëï èÝìá ôïˆ Max Weber.
Åy÷á ðÜíôïôå æùçñÝò Aìöéâïëßåò ó' …,ôé Aöïñ@
ôÞí ásôéþäç ó÷Ýóç, ðïý aèåëå íÜ äår ‚ Weber A-
íÜìåóá óÝ èåïëïãßá êáß ïsêïíïìßá. ²Áí Šð\ñîå _
ó÷Ýóç á‰ôÞ, Šð\ñîå óÝ ‚ñéóìÝíåò êïéôßäåò ô\ò ãÝ-
íåóçò ôïˆ êáðéôáëéóìïˆ, óßãïõñá ƒ÷é óÝ …ëåò êáß
óßãïõñá ƒ÷é ðÜíôá óÝ á‰óôçñÞ ìïñöÞ. ´Ïìùò Cë-
ëï ðñ@ãìá åyíáé _ ãÝíåóç êáß Cëëï _ õtïèÝôçóç
êáß _ TîÜðëùóç ôïˆ êáðéôáëéóìïˆ. ‘Ç äåýôåñç
ìðïñår íÜ Tðéôåëårôáé óôÞ âÜóç ðïéêßëùí èåïëï-
ãéê™í ðáñáäüóåùí, Cí ït êïéíùíéêïïéêïíïìéêÝò
êáß ðïëéôéêÝò ðéÝóåéò åyíáé Añêïýíôùò só÷õñÝò.
Ôüôå ìåèåñìçíåýïíôáé a Tìðëïõôßæïíôáé a Tîõäá-
ñïˆíôáé ït èåïëïãéêÝò ðáñáäüóåéò.
Í.Ê.: Ôß óçìáóßá V÷åé _ ïsêïõìåíéêÞ äéáêÞñõîç
ô™í Aíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí; ’Áðïôåëår Xíá
 ÅÕ ÎÇ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ ÅÍÔ 27
ÓÕÍ
÷ñÞóéìï ^èéêü ðñüôáãìá a ôñüðï íïìéìïðïßçóçò âáóçò åyíáé Aíáðüäñáóôç aäç ëüãù ôïˆ ãåãïíü-
säåïëïãéêÜ öïñôéóìÝíï ðïý óÝ ðïëëÝò ðåñéðôþ- ôïò …ôé ôÝôïéá «äéêáéþìáôá» ìðïñïˆí íÜ Tðéâëç-
óåéò äÝí äÝóìåõóå ôÜ êñÜôç ðïý ôÞí ŠðÝãñáøáí; èïˆí ìïíÜ÷á Aðü ôïýò só÷õñüôåñïõò ðÜíù óôïýò
Ð. ÊÏÍÄÕËÇÓ: Ït äéáêçñýîåéò ô™í Aíèñùðßíùí AóèåíÝóôåñïõò, …ìùò óôÞí Aíôßóôñïöç ðåñßðôù-
äéêáéùìÜôùí Aðü ôÜ ôÝëç ôïˆ 18ïõ ásþíá žò óç äÝí åyíáé äõíáôÞ êáß ëåéôïõñãéêÞ êáìßá èåóìé-
óÞìåñá óçìáäåýïõí ìéÜí tóôïñéêÞ ôïìÞ, _ ‚ðïßá êÞ äéåõèÝôçóç. ÔÜ «Aíèñþðéíá äéêáéþìáôá» ìå-
Añ÷éêÜ Tðéôåëårôáé óôÞ óöárñá ôïˆ äõôéêïˆ ðï- ôáôñÝðïíôáé Vôóé óÝ ðïëéôéêü Tñãáëårï ìÝóá óÝ
ëéôéóìïˆ. ‘Ç Aíèñùðïëïãßá Šðïêáèéóô@ ôÞ èåï- ìéÜ ðëáíçôéêÞ êáôÜóôáóç, _ ðõêíüôçôá ô\ò ‚-
ëïãßá, ôåëåéþíåé _ âáóéëåßá ôïˆ Èåïˆ êáß Añ÷ß- ðïßáò êáèéóô@ âÝâáéá Aðáñáßôçôç ôÞ ÷ñÞóç ïs-
æåé _ âáóéëåßá ôïˆ ’Áíèñþðïõ ›ò äçìéïõñãïˆ ôïˆ êïõìåíéóôéê™í säåïëïãçìÜôùí, ìÝóá óôÞí ‚ðïßá
tóôïñéêïˆ óýìðáíôïò. Êáèþò ‚ ²Áíèñùðïò Šðï- …ìùò _ äåóìåõôéêÞ Uñìçíåßá ô™í säåïëïãçìÜôùí
êáèéóô@ ôüí Èåü, ðáßñíåé AíáãêáóôéêÜ ‚ñéóìÝíá á‰ô™í Tíáðüêåéôáé ðÜíôá óôßò äéáèÝóåéò êáß óôÜ
ôïõ ãíùñßóìáôá, äçëáäÞ èåùñårôáé Aðüëõôç á‰- óõìöÝñïíôá ô™í só÷õñïôÝñùí Tèí™í. ÔÜ «Aíèñþ-
ôáîßá, ðñüóùðï tåñü êáß Aðáñáâßáóôï, öïñÝáò A- ðéíá äéêáéþìáôá» Šðüêåéíôáé óôÞí Tðáìöïôåñß-
ðáñÜãñáðôùí äéêáéùìÜôùí. æïõóá ëïãéêÞ á‰ô\ò ô\ò êá-
²Áí …ìùò ‚ ²Áíèñùðïò äéáäÝ- ôÜóôáóçò êáß Aíôéêáôïðôñß-
÷èçêå ôüí Èåü, _ Aðüóôáóç æïõí ôßò AíôéöÜóåéò êáß ôßò
AíÜìåóá óÝ säåïëïãßá êáß ‘Ç ðáíôïäõíáìßá ôïˆ Èåïˆ äéü- TíôÜóåéò ðïý óçìáäåýïõí êá-
ðñáãìáôéêüôçôá äÝí ìåéþèç- ëïõ äÝí TîáóöÜëéæå ôÞí êáèïëé- ôÜ ôñüðï äñáìáôéêü ôÞ óçìå-
êå êáèüëïõ. ‘Ç ðáíôïäõíáìßá êÞ só÷ý ôïˆ «Aãáð@ôå AëëÞ- ñéíÞ ðáãêüóìéá êïéíùíßá. Ãé'
ôïˆ Èåïˆ äéüëïõ äÝí TîáóöÜ- ëïõò», êáß _ ïsêïõìåíéêüôçôá á‰ôü ‚ Aãþíáò ãéÜ ôÞí Uñìç-
ëéæå ôÞí êáèïëéêÞ só÷ý ôïˆ ô™í «Aíèñùðßíùí äéêáéùìÜ- íåßá ôïõò AíáãêáóôéêÜ èÜ ìå-
«Aãáð@ôå AëëÞëïõò», êáß _ ôáôñáðår ó' Xíáí Aã™íá ìå-
ïsêïõìåíéêüôçôá ô™í «Aí- ôùí» äéüëïõ äÝí TðçñåÜæåé Tî u- ôáîý Aíèñþðùí, ãýñù Aðü ôÜ
èñùðßíùí äéêáéùìÜôùí» äéü- óïõ êáß êáôÜ ôÞí á‰ôÞ Vííïéá …óá èåùñår UêÜóôïôå ‚ êáèÝ-
ëïõ äÝí TðçñåÜæåé Tî uóïõ êáß ôÞ æùÞ …ëùí ô™í Aíèñþðùí. íáò ôïõò ›ò äéêü ôïõ Aíáöáß-
êáôÜ ôÞí á‰ôÞ Vííïéá ôÞ æùÞ Ãéáôß …ðùò ôü óõãêåêñéìÝíï ñåôï äéêáßùìá. Á‰ôüò ‚ Aãþ-
…ëùí ô™í Aíèñþðùí. Ãéáôß …- ðåñéå÷üìåíï êáß ït óõãêåêñéìÝ- íáò ðåñß Uñìçíåßáò V÷åé Añ÷ß-
ðùò ôü óõãêåêñéìÝíï ðåñéå- íåò TöáñìïãÝò ôïˆ «Aãáð@ôå óåé Aðü êáéñü AíÜìåóá óÝ
÷üìåíï êáß ït óõãêåêñéìÝíåò «ÂïññÜ» êáß «Íüôï» a «Äý-
TöáñìïãÝò ôïˆ «Aãáð@ôå Aë- AëëÞëïõò» ðñïóäéïñßæïíôáí äå- óç» êáß «’ÁíáôïëÞ», êáß -
ëÞëïõò» ðñïóäéïñßæïíôáí äå- óìåõôéêÜ Aðü óõãêåêñéìÝíá êõ- îýíåôáé óôüí âáèìü …ðïõ ôÜ
óìåõôéêÜ Aðü óõãêåêñéìÝíá ñßáñ÷á Šðïêåßìåíá, Vôóé êáß ôÜ äéóåêáôïììýñéá ôïˆ «Íüôïõ»
êõñßáñ÷á Šðïêåßìåíá, Vôóé «Aíèñþðéíá äéêáéþìáôá» V÷ïõí a ô\ò «’Áíáôïë\ò» Uñìçíåý-
êáß ôÜ «Aíèñþðéíá äéêáéþìá- ôïýò êõñßáñ÷ïõò êáß äåóìåõôé- ïõí ƒ÷é ôõðéêÜ, AëëÜ ŠëéêÜ
ôá» V÷ïõí ôïýò êõñßáñ÷ïõò êáß êïýò UñìçíåõôÝò ôïõò. ôÜ «Aíèñþðéíá äéêáéþìáôá»,
äåóìåõôéêïýò UñìçíåõôÝò ôïõò. Aðáéô™íôáò ìéÜí ï‰óéáóôéêÞ
Ït ‘ÇíùìÝíåò Ðïëéôåråò, ìÝ- AíáêáôáíïìÞ ôïˆ ðáãêüóìéïõ
óù ôïˆ óôüëïõ êáß ô\ò Aåñï- ðëïýôïõ ÷ùñßò íÜ ôïýò Tíäéá-
ðïñßáò ôïõò, ‚ñßæïõí äåóìåõôéêÜ ôÜ «Aíèñþðéíá öÝñåé _ ^èéêÞ ô™í ÷ïñôáóìÝíùí.
äéêáéþìáôá» óôÞ Âïóíßá, …ìùò ït Âüóíéïé äÝí ÈÝôù ôÞí Vêöñáóç «Aíèñþðéíá äéêáéþìá-
ìðïñïˆí íÜ ‚ñßóïõí äåóìåõôéêÜ ôÜ «Aíèñþðéíá ôá» Tíôüò åsóáãùãéê™í, ãéáôß óÞìåñá ôÝôïéá
äéêáéþìáôá», ð.÷. íÜ TðéâÜëïõí ôÞí êáôÜñãçóç äéêáéþìáôá ŠðÜñ÷ïõí óôü ÷áñôß, óôü êåöÜëé
ô\ò èáíáôéê\ò ðïéí\ò óôßò ‘ÇíùìÝíåò Ðïëéôår- öéëïóüöùí a óôÜ ÷åßëç ðñïðáãáíäéóô™í, ƒ÷é
åò. Ït ‘ÇíùìÝíåò Ðïëéôåråò TðéöõëÜóóïõí óôüí …ìùò óôÞí ðñáãìáôéêüôçôá. ‘ÕðÜñ÷ïõí «êñÜ-
Uáõôü ôïõò ôü ðïëý Aíèñþðéíï äéêáßùìá íÜ Aí- ôç äéêáßïõ», …ìùò äÝí ŠðÜñ÷ïõí «Aíèñþðéíá
ôéìåôùðßæïõí äéáöïñåôéêÜ ôÞ ÓáïõäéêÞ ’Áñáâßá äéêáéþìáôá», Cí íïÞóïõìå ôüí …ñï óôÞí êõ-
êáß ôü ’ÉñÜí, ìïëïíüôé _ êáôÜóôáóç ô™í «Aí- ñéïëåîßá ôïõ. ‘Ùò Aíèñþðéíï äéêáßùìá TðéôñÝ-
èñùðßíùí äéêáéùìÜôùí» óôßò äýï á‰ôÝò ÷™ñåò ðåôáé íÜ èåùñårôáé ìïíÜ÷á Xíá äéêáßùìá ôü ‚-
TëÜ÷éóôá Aðïêëßíåé. Êïíôïëïã\ò: _ ðïëéôéêÞ Tê- ðïrï AðïëáìâÜíïõí …ëïé ït Cíèñùðïé ìüíï êáß
ìåôÜëëåõóç ô™í «Aíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí», ìüíï TðåéäÞ åyíáé Cíèñùðïé, äçëáäÞ ÷ùñßò ôÞ
äçëáäÞ _ ÷ñÞóç ôïõò ›ò ìÝóïõ ðßåóçò êáß TðÝì- äéáìåóïëÜâçóç Tîïõóéáóôéê™í Añ÷™í êáß óõëëï-
 ÅÕ ÎÇ
28 ÅÍÔ ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÓÕÍ
ãéê™í ŠðïêåéìÝíùí (ð.÷. Tèí™í êáß êñáô™í), ðáñáêÜìðôïíôáò ôßò äõíçñÝò ëïãéêÝò óõíÝðåé-
ðïý, Aðü TííïéïëïãéêÞ êáß öõóéêÞ Cðïøç, åyíáé åò ô\ò uäéáò ôçò ô\ò ðñïðáãÜíäáò, Aóêår ôÜ
óôåíþôåñá Aðü ôÞí Aíèñùðüôçôá ›ò óýíïëï. «Aíèñþðéíá äéêáéþìáôá» ðÜíôïôå Šðü ôÞí Tðé-
’ÅðéðëÝïí, Xíá ãíÞóéï Aíèñþðéíï äéêáßùìá èÜ öýëáîç ô™í (Tèíéê™í, å‰ñùðáúê™í êëð.) êõñéáñ-
ðñÝðåé íÜ só÷ýåé êáß íÜ AðïëáìâÜíåôáé ðáíôïˆ ÷éê™í äéêáéùìÜôùí. ÊÜèå êõñßáñ÷ç Añ÷Þ V÷åé
…ðïõ ŠðÜñ÷ïõí Cíèñùðïé, äçëáäÞ ðáíôïˆ …ðïõ Tä™ ôü äéêáßùìá íÜ óõëëáìâÜíåé Aíèñþðïõò A-
Tðéèõìår íÜ Tãêáôáóôáèår êáèÝíáò. ´Ùóôå óÝ ôå- ðü Cëëåò ÷™ñåò ìüíï êáß ìüíï TðåéäÞ á‰ôïß ås-
ëåõôáßá AíÜëõóç äÝí ŠðÜñ÷ïõí Aíèñþðéíá äéêáé- óÝñ÷ïíôáé a ðáñåðéäçìïˆí äß÷ùò Cäåéá óôÞí T-
þìáôá äß÷ùò Aðåñéüñéóôç Tëåõèåñßá êßíçóçò êáß ðéêñÜôåéÜ ôçò, …ìùò äÝí V÷åé ð.÷. ôü äéêáßùìá
TãêáôÜóôáóçò êáß äß÷ùò á‰- íÜ ôïýò äÝñíåé, ãéáôß _ uäéá
ôüìáôç íïìéêÞ Tîßóùóç …ëùí äéáêçñýóóåé ôü Aíèñþðéíï äé-
ô™í Aôüìùí ìÝ …ëá ôÜ Côï- ‘Ùò Aíèñþðéíï äéêáßùìá Tðé- êáßùìá ô\ò óùìáôéê\ò Aêå-
ìá ÷Üñç óôÞí ïsêïõìåíéêÞ s- ñáéüôçôáò — ëÝò êáß _ óýë-
ó÷ý ìé@ò Uíéáßáò íïìïèåóßáò. ôñÝðåôáé íÜ èåùñårôáé ìïíÜ÷á ëçøç êáè' UáõôÞí äÝí Aðïôå-
´Ïóï ‚ ’Áëâáíüò ð.÷. äÝí V- Xíá äéêáßùìá ôü ‚ðïrï Aðïëáì- ëår eo ipso Cñóç ôïˆ äéêáéþ-
÷åé óôÞí ’Éôáëßá êáß óôÞí âÜíïõí …ëïé ït Cíèñùðïé ìüíï ìáôïò ôïˆ Aíèñþðïõ íÜ äéá-
‘ÅëëÜäá Aêñéâ™ò ôÜ uäéá äé- êáß ìüíï TðåéäÞ åyíáé Cíèñùðïé, èÝôåé ôü ó™ìá ôïõ …ðùò èÝ-
êáéþìáôá ìÝ ôüí ’Éôáëü êáß äçëáäÞ ÷ùñßò ôÞ äéáìåóïëÜâç- ëåé! ÌÝ á‰ôÞí ôÞ óõíôáãÞ _
ôüí ´Åëëçíá, ìðïñïˆìå íÜ óç Tîïõóéáóôéê™í Añ÷™í êáß Äýóç íïìßæåé …ôé «äýíáôáé
ìéë@ìå stricto sensu ãéÜ ðï- äõóßí êõñßïéò äïõëåýåéí», …-
ëéôéêÜ êáß AóôéêÜ, ƒ÷é ãéÜ óõëëïãéê™í ŠðïêåéìÝíùí (ð.÷. ìùò ôü êÜíåé ìÝ Aíôßôéìï ôÞ
Aíèñþðéíá äéêáéþìáôá. ‘Ç Tèí™í êáß êñáô™í), ðïý, Aðü ëáèñáßá åsóáãùãÞ ô™í Añ÷™í
êáôÜóôáóç óôüí óçìåñéíü TííïéïëïãéêÞ êáß öõóéêÞ Cðïøç, êáß ô\ò ðñáêôéê\ò ôïˆ «êñÜ-
êüóìï åyíáé óáöÞò: äÝí Tðé- åyíáé óôåíþôåñá Aðü ôÞí Aíèñù- ôïõò äéêáßïõ» ìÝóá óôüí ÷™-
ôñÝðåôáé óÝ …ëïõò ôïýò Aí- ðüôçôá ›ò óýíïëï. ’ÅðéðëÝïí, ñï ô™í Aíèñùðßíùí äéêáéù-
èñþðïõò, Šðü ìüíç ôÞí säéü- Xíá ãíÞóéï Aíèñþðéíï äéêáßùìá ìÜôùí. Ït ðáñÜíïìïé ìåôá-
ôçôÜ ôïõò ›ò Aíèñþðùí, íÜ íÜóôåò Aðåëáýíïíôáé âÝâáéá
êáôÝ÷ïõí …ëá ôÜ äéêáéþìáôá èÜ ðñÝðåé íÜ só÷ýåé êáß íÜ Aðï- óýìöùíá ìÝ ôßò (ìåôáâëçôÝò)
(åuôå á‰ôÜ ëÝãïíôáé ðïëéôéêÜ ëáìâÜíåôáé ðáíôïˆ …ðïõ ŠðÜñ- äéáôÜîåéò ôïˆ «êñÜôïõò äé-
êáß AóôéêÜ, åuôå ëÝãïíôáé Aí- ÷ïõí Cíèñùðïé, äçëáäÞ ðáíôïˆ êáßïõ», ƒ÷é …ìùò TðåéäÞ äÝí
èñþðéíá), AíåîÜñôçôá Aðü ôü …ðïõ Tðéèõìår íÜ Tãêáôáóôáèår åyíáé Cíèñùðïé, AëëÜ TðåéäÞ
ðïˆ ãåííéïˆíôáé a ôü ðïˆ âñß- êáèÝíáò. ´Ùóôå óÝ ôåëåõôáßá A- äÝí åyíáé ÃÜëëïé, ´Åëëçíåò,
óêïíôáé. ’Áíèñþðéíá äéêáéþ- íÜëõóç äÝí ŠðÜñ÷ïõí Aíèñþðé- Ãåñìáíïß êëð. ÓôÞí êñßóéìç
ìáôá, ôÜ ‚ðïrá èÜ Cîéæáí á‰ôÞ ðåñßðôùóç Aðïöáóéóôé-
ðñÜãìáôé á‰ôü ôü ƒíïìá, èÜ íá äéêáéþìáôá äß÷ùò Aðåñéüñé- êü Aðïäåéêíýåôáé ôü êñéôÞñéï
ìðïñïˆóå íÜ ÷ïñçãÞóåé ìïíÜ- óôç Tëåõèåñßá êßíçóçò êáß Tã- ô\ò Tèíéêüôçôáò êé ƒ÷é _ êá-
÷á Xíá ðáãêüóìéï êñÜôïò, êáôÜóôáóçò êáß äß÷ùò á‰ôüìá- èéåñùìÝíç ñçôïñéêÞ ô™í «Aí-
ðñüò ôü ‚ðïrï …ëá ôÜ Côïìá ôç íïìéêÞ Tîßóùóç …ëùí ô™í A- èñùðßíùí äéêáéùìÜôùí».
èÜ âñßóêïíôáí óÝ Cìåóç êáß ôüìùí ìÝ …ëá ôÜ Côïìá ÷Üñç Ìðïñår ›óôüóï íÜ ðñïâëÝøåé
uóç ó÷Ýóç, äçëáäÞ èÜ Aðï- óôÞí ïsêïõìåíéêÞ só÷ý ìé@ò U- êáíåßò …ôé Aêüìá êáß á‰ôÞ _
êôïˆóáí Cìåóá …ëá ôïõò ôÜ ñçôïñéêÞ èÜ Šðï÷ùñÞóåé,
äéêáéþìáôá Að' á‰ôü ›ò ôüí íéáßáò íïìïèåóßáò. óôüí âáèìü …ðïõ _ Äýóç èÜ
Têðñüóùðï ‚ëüêëçñçò ô\ò äéáðéóôþóåé …ôé ôÜ êçñýãìá-
Aíèñùðüôçôáò. Ìüíïí …ðïéïò ôÜ ôçò èÜ ôÞ öïñôþóïõí ìÝ
Têðñïóùðår ‚ëüêëçñç ôÞí Aíèñùðüôçôá ìðïñår âÜñç ðïý äÝí ìðïñår íÜ óçêþóåé.
êáß íÜ èåùñÞóåé ôüí êÜèå Cíèñùðï Šðü ìüíç ôÞí
säéüôçôÜ ôïõ ›ò Aíèñþðïõ, AíåîÜñôçôá Aðü öõ- Í.Ê.: Йò èÜ ðñÝðåé íÜ ðñïáóðßóåé Aðïôåëå-
ëåôéêÜ a TèíéêÜ êáôçãïñÞìáôá, êáß íÜ ôïˆ ÷ï- óìáôéêÜ ôÞí ðáñîÞ ôïõ ‚ Uëëáäéêüò êáß ‚ êõ-
ñçãÞóåé Aíèñþðéíá äéêáéþìáôá. ‘Ç Aíõðáñîßá ðñéáêüò Uëëçíéóìüò; Èåùñårôå ÷ñÞóéìç êáß Töé-
ôÝôïéùí äéêáéùìÜôùí Tðéâåâáéþíåôáé Cëëùóôå êôÞ ôÞ äçìéïõñãßá âáëêáíéê\ò êïéíïðïëéôåßáò,
êáèçìåñéíÜ Aðü ôÞí ðïëéôéêÞ, íïìéêÞ êáß Aóôõ- êáèþò êáß ôÞí ŠðïêáôÜóôáóç ôïˆ óõãêåíôñùôé-
íïìéêÞ ðñáêôéêÞ ô\ò uäéáò ô\ò Äýóçò, _ ‚ðïßá, êïˆ êñÜôïõò ìÝ ôüí ðïëéôéóìü ô™í êïéíïôÞôùí;

ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
Ð. ÊÏÍÄÕËÇÓ: Èåùñ™ AíÝöéêôç ôüóï ôÞ äç-
ìéïõñãßá âáëêáíéê\ò êïéíïðïëéôåßáò …óï êáß ôÞí
ŠðïêáôÜóôáóç ôïˆ óõãêåíôñùôéêïˆ êñÜôïõò ìÝ
ôüí ðïëéôéóìü ô™í êïéíïôÞôùí. ‘Ç wäñõóç ìé@ò
âáëêáíéê\ò êïéíïðïëéôåßáò èÜ Aðáéôïˆóå, ›ò
ðñïûðüèåóç êáß Aöåôçñßá ôçò, ìéÜ êáôÜóôáóç
sóïññïðßáò ìåôáîý žñéìùí êáß êáôáóôáëáãìÝ-
íùí âáëêáíéê™í êñáô™í, ôÜ ‚ðïrá TðéðëÝïí èÜ
óõììåñßæïíôáí ôÞí áuóèçóç …ôé ìÝ ôÞ óõíÝíùóÞ
ôïõò èÜ äéáìüñöùíáí Xíáí ðáñÜãïíôá Šðïëïãß-
óéìï óôßò äéåèíårò Tîåëßîåéò, ïôùò žóôå íÜ ðñï-
ôéìÞóåé êáèÝíá ôïõò íÜ óôñáöår ðñüò ôÜ Šðüëïé-
ðá ðáñÜ íÜ æçôÞóåé ôÞ óõììá÷ßá a ôÞí ðñïóôá-
óßá Uíüò Tîùâáëêáíéêïˆ êÝíôñïõ. Óôü ðñïâëå-
ðôü ìÝëëïí äÝí èÜ óõíôñÝîåé êáìéÜ Aðü á‰ôÝò
ôßò ðñïûðïèÝóåéò. ’Áðåíáíôßáò, èÜ ðñÝðåé ðåñéó-
óüôåñï íÜ AíáìÝíåôáé ìéÜ Aíáäéáìüñöùóç ôïˆ
÷Üñôç ô\ò Âáëêáíéê\ò, _ ‚ðïßá uóùò óõíïäåõ-
èår Aðü átìáôçñÝò óõãêñïýóåéò. ‘Ç Óåñâßá âñß-
óêåôáé óÝ ìéÜ äéáäéêáóßá óõññßêíùóçò, Aðü ôÞí
‚ðïßá èÜ Tðùöåëçèïˆí ƒ÷é ìüíïí _ Êñïáôßá êáß
Tíäå÷ïìÝíùò _ ϊããáñßá, AëëÜ êáß ït ÷ùñéóôé-
êÝò ôÜóåéò óôü Ìáõñïâïýíéï. Ðñü ðáíôüò …ìùò
èÜ Tðùöåëçèïˆí ït Aëâáíéêïß ðëçèõóìïß, ït ‚-
ðïrïé óÞìåñá Añéèìïˆí ðåñßðïõ 6.000.000 óôÞí
êõñßùò ’Áëâáíßá (ðåñ. 3.400.000), óôü Êïóóõ-
öïðÝäéï êáß óôü ÓáíôæÜê (ðåñ. 2.000.000) êáß
óôü êñÜôïò ô™í Óêïðßùí (ðåñ. 500.000). ÓÝ
20-30 ÷ñüíéá ït ðëçèõóìïß á‰ôïß èÜ öôÜóïõí a
èÜ îåðåñÜóïõí ôÜ 10.000.000 — êáß á‰ôÞ äÝí
èÜ åyíáé _ ìüíç äýíáìç, _ ‚ðïßá ðéèáíüôáôá èÜ
‚äçãÞóåé óôÞ óõãêñüôçóç ìé@ò Ìåßæïíïò ’Áë-
âáíßáòÿ ôÞ óõãêñüôçóç á‰ôÞ V÷ïõí ëüãïõò íÜ
ôÞí å‰íïïˆí äýï Cëëåò Víôïíá AíôéóåñâéêÝò Äõ-
íÜìåéò, äçëáäÞ _ ’Éôáëßá êáß _ Ôïõñêßá. ÌéÜ
Ìåßæùí ’Áëâáíßá, óÝ óõììá÷ßá ìÝ ôïýò Ìïõ-
óïõëìÜíïõò ô\ò Âïóíßáò, èÜ AíÝôñåðå ôïýò óç-
ìåñéíïýò óõó÷åôéóìïýò äõíÜìåùí óôÞ Âáëêáíé-
êÞ, êáß êáè' UáõôÞí, AëëÜ êáß ãéáôß èÜ Tíßó÷õå
ôÞí TðéññïÞ Cëëùí êñáô™í, ðïý ÷ñåéÜæïíôáé
ðñïãåöõñþìáôá óôÞí ðåñéï÷Þ. Êáß ìüíï _ ðñï-
ïðôéêÞ ðïý äéáãñÜöù Tä™ äåß÷íåé ðüóï ðïëý A-
ðÝ÷åé _ ÂáëêáíéêÞ Aðü ìéÜí ‚ìïóðïíäßá. ’Áë-
ëÜ ï‹ôå êáß _ _ãåìïíßá Uíüò âáëêáíéêïˆ êñÜ-
ôïõò ðÜíù óôÜ Šðüëïéðá öáßíåôáé ðéèáíÞ (Tä™
äÝí óõìðåñéëáìâÜíù ôÞí Ôïõñêßá óôÜ âáëêáíé-
êÜ êñÜôç). ²Åôóé, ôÜ âáëêáíéêÜ êñÜôç ì@ëëïí
èÜ óõíå÷ßóïõí, êáèÝíá ãéÜ ëïãáñéáóìü ôïõ, íÜ
Aíáæçôïˆí TîùâáëêáíéêÜ óôçñßãìáôá.
ÄÝí ìðïñ™ êÜí íÜ öáíôáóè™ ôß èÜ ìðïñïˆ-
óå íÜ óçìáßíåé Šðü ôßò óçìåñéíÝò óõíè\êåò ìéÜ
Tðáíáóýóôáóç ôïˆ «ðïëéôéóìïˆ ô™í êïéíïôÞ-
ÅÕ ÎÇ
ÅÍÔ 29
ÓÕÍ
ôùí», Tö' …óïí ì' á‰ôüí äÝí Tííïïˆìå Bðë™ò ôÞí
ðñÜãìáôé ŠðáñêôÞ AíÜãêç AðïêÝíôñùóçò ‚ñé-
óìÝíùí Tîïõóé™í óôü ðëáßóéï Uíüò óýã÷ñïíïõ ðï-
ëéôéêïˆ ñãáíéóìïˆ, åuôå Tèíéêü êñÜôïò åyíáé á‰-
ôüò åuôå Tíäå÷ïìÝíùò ðÜñåé Cëëç ìïñöÞ. Ït óýã-
÷ñïíåò êïéíùíßåò åyíáé äéáöïñéóìÝíåò êáß ðåñßðëï-
êåò ìÝ ôÞí Vííïéá …ôé óôçñßæïíôáé ó' Xíáí ðïëý-
êëáäï êáôáìåñéóìü ô\ò Tñãáóßáò, …ìùò _ Tíôý-
ðùóç ô\ò á‰ôïíïìßáò ô™í ôïðéê™í êÝíôñùí, ðïý
äçìéïõñãårôáé Vôóé, åyíáé AðáôçëÞ. ÔÜ íåõñáëãé-
êÜ —ð.÷. TíåñãåéáêÜ êáß ôçëåðéêïéíùíéáêܗ
êÝíôñá åyíáé ì@ëëïí ëéãÜñéèìá êáß _ TîÜñôçóç
Að' á‰ôÜ êáô' ï‰óßáí Aðüëõôç. ´Ïðïõ Cíèçóáí
«êïéíüôçôåò», á‰ôü Vãéíå ðÜíôïôå óôü ðëáßóéï U-
íüò ëßãï-ðïëý só÷õñïˆ ðïëéôéêïˆ ñãáíéóìïˆ. ²Áí
óôÞí ʼnñþðç AíèÞóïõí ðïôÝ ït ëåãüìåíåò «ðå-
ñéöÝñåéåò», á‰ôü èÜ óõìâår ìïíÜ÷á Cí ŠðÜñîåé ìéÜ
só÷õñÞ óõãêåíôñùôéêÞ å‰ñùðáúêÞ Tîïõóßá, _ ‚-
ðïßá èÜ AíáëÜâåé ôÜ âáóéêÜ êáèÞêïíôá ôïˆ óç-
ìåñéíïˆ Tèíéêïˆ êñÜôïõò êáß, ðáñáìåñßæïíôÜò ôï,
èÜ AöÞóåé, óôü ðëáßóéï Uíüò ðïëý å‰ñý÷ùñïõ
êñÜôïõò, å‰ñý ÷™ñï AíÜðôõîçò óÝ Tðß ìÝñïõò ðå-
ñéöÝñåéåò. ‘Ç ðáñîç êïéíïôÞôùí óôü ÂõæÜíôéï
êáß óôÞí Ôïõñêïêñáôßá ðñïûðÝèåôå Tðßóçò ôÞí
TããõÞôñéá ðáñïõóßá ìé@ò á‰ôïêñáôïñéê\ò Tîïõ-
óßáò, êáß ìÜëéóôá TêðëÞñùíå êáô' AíÜèåóç ô\ò
ôåëåõôáßáò óõãêåêñéìÝíåò êáß æùôéêÝò ëåéôïõñ-
ãßåò. ÄÝí ðñÝðåé íÜ ëçóìïíïˆìå …ôé _ ôïõñêéêÞ
êåíôñéêÞ Tîïõóßá AíÝ÷èçêå, AëëÜ êáß Tíßó÷õóå,
ôïýò êïéíïôéêïýò èåóìïýò, ðñïêåéìÝíïõ íÜ ÷ñç-
óéìåýïõí ðñùôáñ÷éêÜ ›ò öïñïåéóðñáêôéêïß ìç-
÷áíéóìïß. ÈÜ eôáí ìåãÜëï óöÜëìá _ íïóôáëãé-
êÞ Tîéäáíßêåõóç ôÝôïéùí èåóì™í, ðïëý ðåñéóóü-
ôåñï ãéáôß, Têôüò Aðü ôÞ ëåéôïõñãßá ôïõò ðñüò
ôÜ Vîù, _ TóùôåñéêÞ ôïõò äïìÞ ðïëý Aðår÷å A-
ðü ôßò óçìåñéíÝò AíôéëÞøåéò ãéÜ sóüôéìç êáß óõ-
íõðåýèõíç óõíäéá÷åßñéóç …ëùí ô™í ŠðïèÝóåùí A-
ðü ìÝñïõò …ëùí ô™í êáôïßêùí. ’Åðéêñáôïˆóáí,
Aðåíáíôßáò, ó÷Ýóåéò ðáôñéáñ÷éêÝò — êáß óÝ
ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò ït êïéíüôçôåò Šð\ñîáí ðñï-
ðýñãéá ôïˆ ÷åéñüôåñïõ êïôæáìðáóéäéóìïˆ. ’Áíôé-
ëáìâÜíïìáé ôßò øõ÷éêÝò AíÜãêåò …óùí äçìéïõñ-
ãïˆí tóôïñéêÜ åsäýëëéá êáß ìõèïëïãßåò óôÞí ðñï-
óðÜèåéÜ ôïõò íÜ âñïˆí säåïëïãéêÜ Tñåßóìáôá óÝ
ìéÜí Tðï÷Þ …ðïõ äïêéìÜæåôáé ‚ ‘Åëëçíéóìüò.
’ÁëëÜ äÝí åyíáé äéêÞ ìïõ äïõëåéÜ íÜ têáíïðïéÞ-
óù á‰ôÝò ôßò AíÜãêåò.
²Áí ‚ ‘Åëëçíéóìüò èÝëåé íÜ Tðéâéþóåé ›ò
äéáêåêñéìÝíç ôáõôüôçôá, ôü ðñ™ôï ðïý èÜ V-
ðñåðå íÜ êÜíåé èÜ eôáí íÜ ðáñÜãåé …óá ôñþåé.
ÄÝí Tííï™ äéüëïõ êÜðïéáí ïsêïíïìéêÞ «á‰ôÜñ-
êåéá» ìÝ ôÞí ðáëáéÜ Vííïéá, AëëÜ ôÞí Aðáëëá-
 ÅÕ ÎÇ
30 ÅÍÔ ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÓÕÍ
ãÞ Aðü ôÞí ðïëéôéêÞ êáß ôÞí ðñáêôéêÞ ôïˆ ðá- óôï÷áóôÝò êáß óôÞí TðéññïÞ ôïˆ ÊáñëÜéë óôüí
ñáóéôéêïˆ êáôáíáëùôéóìïˆ. ´Åíá âéþóéìï óõë- íåáñü ²Åíãêåëò. ÓôÜ UëëçíéêÜ äåäïìÝíá åyíáé
ëïãéêü Šðïêåßìåíï öåßëåé íÜ TîÜãåé ôïõëÜ÷é- äõíáôÞ _ Aíß÷íåõóç ðáñáäüóåùí Cëëïôå äéïíõ-
óôïí ôüóá, …óá åsóÜãåé ó' Xíáí Aíïéêôüôåñï êü- óéáê™í êé Cëëïôå ñèïäüîùí, ðïý èÝôïõí Aîå-
óìï. ÅsäÜëëùò åyíáé Aíáðüöåõêôç _ ðôþóç óôÜ ðÝñáóôá Tìðüäéá óôÞí Uäñáßùóç ôïˆ êáðéôáëé-
êáôþôåñá óêáëéÜ ôïˆ äéåèíïˆò êáôáìåñéóìïˆ óìïˆ;
ô\ò Tñãáóßáò, _ êáôá÷ñÝùóç êáß _ ðïëéôéêï- Ð. ÊÏÍÄÕËÇÓ: Óôü âéâëßï ìïõ ãéÜ ôüí óõíôç-
óôñáôéùôéêÞ TîÜñôçóç. Ôßò ôåëåõôáråò äåêáåôß- ñçôéóìü óôÞ Íåþôåñç ʼnñþðç Väåéîá AíáëõôéêÜ
åò ‚ ‘Åëëçíéóìüò ðñï÷þñçóå ãñÞãïñá ðñüò á‰- …ôé ôÜ êåíôñéêÜ èÝìáôá, ðïý ÷ñçóéìïðïßçóå Añ-
ôÞí ôÞí êáôåýèõíóç. ‘Ç AíáóôñïöÞ ôçò Aðáé- ãüôåñá _ óïóéáëéóôéêÞ êñéôéêÞ ôïˆ êáðéôáëéóìïˆ,
ôår ãåííáßá ðáñáãùãéêÞ ðñï- Añ÷éêÜ äéáìïñöþèçêáí óôüí
óðÜèåéá, ðñïçãìÝíç ôå÷íï- säåïëïãéêü ÷™ñï ô\ò Aíôåðá-
ãíùóßá êáß ñéæéêÞ èåóìéêÞ T- íÜóôáóçò, äçëáäÞ ô\ò óõíôç-
îõãßáíóç, êáèþò êáß Xíá Tê- ’Áíôßèåôá, _ Aíéêáíüôçôá Uíüò ñçôéê\ò Aíôßäñáóçò TíÜíôéá
ðáéäåõôéêü óýóôçìá Tíôåë™ò Vèíïõò íÜ óõíáãùíéóèår ìÝ Cë- óôßò Añ÷Ýò ôïˆ 1789 êáß Tðß-
äéáöïñåôéêïˆ TðéðÝäïõ. ’Åä™ ëá óÝ …,ôé —êáë™ò a êáê™ò— óçò TíÜíôéá óôÞí êáðéôáëé-
èÜ ðñÝðåé íÜ Šðïãñáììéóèår èåùñårôáé êåíôñéêü ðåäßï ô\ò óôéêÞ ïsêïíïìßá êáß óôüí Tì-
…ôé _ óõíÞèçò AíôéðáñÜèåóç êïéíùíéê\ò äñáóôçñéüôçôáò èÝ- øõ÷ùôÞ ôçò, ôüí êïéíùíéêü
ô™í Têóõã÷ñïíéóôéê™í ôÜóå- ôåé óÝ êßíçóç Xíá äéðëü Šðåñá- ôýðï ôïˆ Aóôïˆ. Êïéíùíéêüò
ùí ðñüò ôÞí êáëëéÝñãåéá ô\ò öïñÝáò ô\ò ðñþôçò á‰ô\ò óõ-
Tèíéê\ò ðáñÜäïóçò åyíáé B- íáðëçñùôéêü ìç÷áíéóìü: ôüí ðé- íåéäçô\ò Aíôéêáðéôáëéóôéê\ò
ðëïõóôåõôéêÞ êáß ðáñáðëá- èçêéóìü ›ò ðñïóðÜèåéá íÜ Šðï- êñéôéê\ò eôáí ‚ ðáôñéáñ÷éêüò
íçôéêÞ. ÌïíÜ÷á _ å‰üäùóç êáôáóôÞóåéò ìÝ TðéöÜóåéò …,ôé ìåãáëïãáéïêôÞìïíáò, ‚ ðá-
ô\ò Têóõã÷ñïíéóôéê\ò ðñï- äÝí êáôÝ÷åéò ›ò ï‰óßá êáß ôÞí ëáéüôåñïò a íåþôåñïò Añéóôï-
óðÜèåéáò TðéôñÝðåé ôÞí Tðé- ðáñáäïóéïëáôñßá ›ò AíôéóôÜè- êñÜôçò, ‚ ‚ðïrïò Vâëåðå ôÞí
ôõ÷\ Eìéëëá ìÝ Cëëá Vèíç ìéóìá ôïˆ ðéèçêéóìïˆ. ’Áð' á‰- êïéíùíéêÞ ôïõ ðáñîç íÜ äéá-
êáß Vôóé ÷áñßæåé ôÞí á‰ôïðå- âñþíåôáé êáß íÜ êáôáññÝåé A-
ðïßèçóç Têåßíç, _ ‚ðïßá Tðé- ôÞ ôÞí Cðïøç, ‚ ðôù÷ïðñïäñï- ðü ôÞí AêáôÜó÷åôç ðñïÝëáóç
ôñÝðåé ôÞí AðñïâëçìÜôéóôç ìéêüò Uëëçíïêåíôñéóìüò êáß ‚ ô™í Tìðïñï÷ñçìáôéê™í ó÷Ý-
AíáóôñïöÞ ìÝ ôÞí TèíéêÞ êïóìïðïëéôéêüò ðéèçêéóìüò A- óåùí, ô\ò âéïìç÷áíéê\ò Tðá-
ðáñÜäïóç êáß êáèéóô@ øõ÷ï- ðïôåëïˆí ìåãÝèç óõììåôñéêÜ íÜóôáóçò, AëëÜ êáß ô™í Aôï-
ëïãéêÜ ðåñéôôü ôüí ðéèçêé- êáß óõíáö\, …óï êé Cí öáéíïìå- ìéêéóôéê™í - öéëåëåýèåñùí s-
óìü. ’Áíôßèåôá, _ Aíéêáíü- íéêÜ Têðñïóùðïˆí äýï êüóìïõò äå™í. Ó' á‰ôÜ AíôÝôáóóå, …-
ôçôá Uíüò Vèíïõò íÜ óõíáãù- ðùò eôáí å‹ëïãï, ìéÜí Tîéäá-
íéóèår ìÝ Cëëá óÝ …,ôé — T÷èñéêïýò ìåôáîý ôïõò. íéêåõìÝíç åsêüíá ô\ò ðñïêá-
êáë™ò a êáê™ò— èåùñårôáé ðéôáëéóôéê\ò ðñáãìáôéêüôç-
êåíôñéêü ðåäßï ô\ò êïéíù- ôáò, …ðïõ ôÜ÷á ït Cíèñùðïé
íéê\ò äñáóôçñéüôçôáò èÝôåé óÝ êßíçóç Xíá äé- æïˆóáí UíùìÝíïé ìÝ ôïýò äåóìïýò ôïˆ áwìáôïò,
ðëü Šðåñáíáðëçñùôéêü ìç÷áíéóìü: ôüí ðéèçêé- ô\ò ðáñÜäïóçò êáß ô\ò Aìïéâáßáò ðßóôçò êáß
óìü ›ò ðñïóðÜèåéá íÜ ŠðïêáôáóôÞóåéò ìÝ Tðé- ðñïóôáóßáò, Aðü ôÞ ã\ êáß ìÝóá óôÞ öýóç, äéá-
öÜóåéò …,ôé äÝí êáôÝ÷åéò ›ò ï‰óßá êáß ôÞí ðá- öõëÜóóïíôáò ôÞí ŠðáñîéáêÞ ï‰óßá ôïõò Aðü ôüí
ñáäïóéïëáôñßá ›ò AíôéóôÜèìéóìá ôïˆ ðéèçêé- êáôáêåñìáôéóìü ðïý TðéâÜëëåé ‚ ðñïçãìÝíïò êá-
óìïˆ. ’Áð' á‰ôÞ ôÞí Cðïøç, ‚ ðôù÷ïðñïäñïìé- ôáìåñéóìüò ô\ò Tñãáóßáò êáß óõíÜìá _ óõíå÷Þò
êüò Uëëçíïêåíôñéóìüò êáß ‚ êïóìïðïëéôéêüò ðé- èÞñá ôïˆ Šëéêïˆ êÝñäïõò ìÝóá óÝ ìéÜ êïéíùíßá ôå-
èçêéóìüò Aðïôåëïˆí ìåãÝèç óõììåôñéêÜ êáß óõ- ìá÷éóìÝíç óÝ AíôáãùíéóôéêÜ Côïìá. ‘Ï óõíôç-
íáö\, …óï êé Cí öáéíïìåíéêÜ Têðñïóùðïˆí äýï ñçôéóìüò ›ò êáðéôáëéóôéêÞ säåïëïãßá ð\ñå óôÞ
êüóìïõò T÷èñéêïýò ìåôáîý ôïõò. ÄõôéêÞ êáß ÊåíôñéêÞ Å‰ñþðç ôÞí êëáóóéêÞ ôïõ
ìïñöÞ, Aêñéâ™ò ãéáôß óôüí uäéï ÷™ñï êáß óôüí uäéï
Í.Ê.: Óôü Vñãï óáò ‘Ç ãÝíåóç ô\ò äéáëåêôéê\ò ÷ñüíï Aíáðôý÷èçêå, Tðßóçò ðáßñíïíôáò ôÞí
(ËåâéÜèáí, ôåˆ÷ïò 15, 1994, ó. 75) AíáöÝñå- êëáóóéêÞ ôïõ ìïñöÞ, ‚ Aíôßðáëüò ôïõ, äçëáäÞ ‚
óôå óôÞí ðáñïõóßá ìé@ò ñéæéê\ò êñéôéê\ò ô\ò Aóôéêüò - êáðéôáëéóôéêüò öéëåëåõèåñéóìüò. ’Åä™
êåöáëáéïêñáôéê\ò êïéíùíßáò óÝ óõíôçñçôéêïýò åu÷áìå êïéíùíéêÝò ôÜîåéò ìÝ ëßãï-ðïëý óáö\ ðå-

ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ñéãñÜììáôá êáß ëßãï-ðïëý Uíéáråò säåïëïãßåò. ‘Ç
UëëçíéêÞ ðåñßðôùóç åyíáé ï‰óéùä™ò äéáöïñåôéêÞ.
´Ïðùò ðñïáíÝöåñá Aðáíô™íôáò óÝ ðñïçãïýìåíç
TñþôçóÞ óáò, äéáôçñ™ ôßò TðéöõëÜîåéò ìïõ AðÝ-
íáíôé óôßò Aðüøåéò ôïˆ Max Weber ãéÜ ôßò ásôé-
þäåéò ó÷Ýóåéò èñçóêåýìáôïò êáß ôñüðïõ ôïˆ ïs-
êïíïìårí, êáß ãé' á‰ôü äÝí ìðïñ™ íÜ ìéëÞóù ãéÜ
ðáñáäüóåéò ðïý Vèåóáí «AîåðÝñáóôá Tìðüäéá
óôÞí Uäñáßùóç ôïˆ êáðéôáëéóìÿ uóùò ôÜ
ðñÜãìáôá íÜ eóáí Aíôßóôñïöá, uóùò äçëáäÞ ït
ðáñáäüóåéò á‰ôÝò íÜ óôÜèçêáí só÷õñÝò, Aêñéâ™ò
ãéáôß ‚ êáðéôáëéóìüò, ãéÜ ëüãïõò Aíôéêåéìåíé-
êïýò, ðáñÝìåéíå óÝ êáôÜóôáóç Šðïðëáóßáò. ’Åí
ðÜóç ðåñéðôþóåé, ‚ óõíôçñçôéêüò Aíôéêáðéôáëé-
óìüò ð\ñå óôÞí ‘ÅëëÜäá ìïñöÝò ðïëý äéáöïñå-
ôéêÝò Að' …,ôé óôÞí ʼnñþðç. ´Ïðùò Vëåéøå _
óõãêñïôçìÝíç êáß ñçîéêÝëåõèç AóôéêÞ ôÜîç ›ò
á‰ôïôåëçò ðáñáãùãüò êáðéôáëéóôéê\ò - öéëå-
ëåýèåñçò säåïëïãßáò, ìÝ AðïôÝëåóìá íÜ åsóá÷èår
á‰ôÞ êõñßùò Aðü ôü Tîùôåñéêü, Vôóé êáß äÝí
Šð\ñîå ãáéïêôçìïíéêÞ Añéóôïêñáôßá ›ò säåïëï-
ãéêüò Têðñüóùðïò Uíüò óõíôçñçôéêïˆ Aíôéêáðé-
ôáëéóìïˆ. Ôü ðïëéôéóìéêü Tðßðåäï ôïˆ ´Åëëçíá
êïôæáìðÜóç êáß ôóéöëéê@ eôáí ðïëý ÷áìçëü, ‚
êïéíùíéêüò ôïõ êüóìïò eôáí Têåríïò ô\ò âáëêá-
íéê\ò ðáôñé@ò êáß Aíôßóôïé÷ïò eôáí ‚ ^èéêüò ôïõ
êþäéêáò. ²Åôóé, ‚ óõíôçñçôéêüò Aíôéêáðéôáëé-
óìüò AðåôÝëåóå Añ÷éêÜ, êáß ãéÜ ìåãÜëï äéÜóôç-
ìá, ìåôåîÝëéîç êáß AíáðñïóáñìïãÞ êïéíïâéáê™í
säåùä™í ôïˆ âõæáíôéíïˆ ìïíáóôéóìïˆ, óõíáö™í
ìÝ TêóôáôéêÝò êáß AëëïêïóìéêÝò ôïðïèåôÞóåéò.
’Áñãüôåñá, ôÜ ðáìðÜëáéá êáß ðÜíôïôå æùôéêÜ
ãçãåí\ á‰ôÜ ñåýìáôá Tìðëïõôßóèçêáí êáß óõã-
÷ùíåýèçêáí ìÝ ôÜ säåïëïãÞìáôá ô™í óëáâïöß-
ëùí, ôÜ ‚ðïrá Cñ÷éóáí íÜ äéáìïñöþíïíôáé óôÞ
Ñùóóßá aäç êáôÜ ôüí 18ï ás™íá, ›ò Aíôßäñáóç
óôÞ ìåôáññõèìéóôéêÞ ðïëéôéêÞ ‚ñéóìÝíùí ôóÜ-
ñùí, ãéÜ íÜ Têöñáóèïˆí óôü ðñ™ôï cìéóõ ôïˆ
19ïõ ìÝ Aîéïóçìåßùôç óõíï÷Þ (ð.÷. óôÜ Vñãá
ôïˆ ÊéñåãéÝâóêé). ’Åä™ Aíôéðáñáôßèåôáé óôÞ öõ-
óéêüôçôá êáß óôÞí AíèñùðéÜ, óôÞí Aëþâçôç øõ-
÷Þ ô\ò ñèüäïîçò ’Áíáôïë\ò _ Šëïöñïóýíç êáß
‚ ñèïëïãéóìüò ô\ò Äýóçòÿ ‚ å‰ñùðáúêüò êáðé-
ôáëéóôéêüò ðïëéôéóìüò èåùñårôáé äéáâïëéêÞ äýíá-
ìç êáß ìïéñárï ðáñáóôñÜôçìá ô\ò tóôïñßáò. ÈÜ
eôáí ðïëý TíäéáöÝñïí íÜ ðáñáêïëïõèÞóåé êáíåßò
ôÞ äéÜäïóç êáß ôßò ðáñáëëáãÝò ðáñüìïéùí säå™í
ìÝóá óôü ðëáßóéï ô\ò íåïåëëçíéê\ò säåïëïãßáò
ôïˆ 19ïõ êáß ôïˆ 20ïˆ ásþíá. Äõóôõ÷™ò _ äéå-
ñåýíçóç ô\ò ôåëåõôáßáò âñßóêåôáé óôÜ óðÜñãá-
íá, ëåßðåé äçëáäÞ ƒ÷é ìüíïí ìéÜ óõóôçìáôéêÞ
óõóóþñåõóç Šëéêïˆ, AëëÜ êáß ôÜ TííïéïëïãéêÜ
ÅÕ ÎÇ
ÅÍÔ 31
ÓÕÍ
Tñãáëårá ô™í Tñåõíçô™í ›ò Tðß ôü ðëåróôïí åy-
íáé ÷ïíäñïåéäÝóôáôá.
‘Ï Aíáôïëéêïñèüäïîïò êïéíïâéáêüò Aíôéêá-
ðéôáëéóìüò ðñïóáíáôïëéæüôáí, ãéÜ ëüãïõò ðñï-
öáíårò, ðïëý ðåñéóóüôåñï ðñüò ôÞí ŠðåñåèíéêÞ
êáß äéåèíéêÞ säÝá ô\ò èñçóêåõôéê\ò ðßóôçò ðá-
ñÜ ðñüò ôÞí säÝá ôïˆ Vèíïõò a ô\ò öõë\ò. Á‰-
ôÞ åyíáé ìßá Aðü ôßò âáóéêÝò äéáöïñÝò ôïõ ðñüò
ìßá Cëëç ìïñöÞ óõíôçñçôéêïˆ Aíôéêáðéôáëé-
óìïˆ, …ðïõ …ìùò ‚ óõíôçñçôéóìüò, ìÝóù ôïˆ T-
èíéêéóìïˆ, ìåôáðßðôåé óÝ ñéæïóðáóôéóìü. ÓÝ
óõããñáöårò …ðùò ð.÷. ‚ ²Éùí Äñáãïýìçò ìðï-
ñïˆìå íÜ ðáñáêïëïõèÞóïõìå á‰ôÞí ôÞ ìåôÜ-
ðôùóç, êáß óõíÜìá íÜ äïˆìå ð™ò ôü Vèíïò, ›ò
æùíôáíÞ ðëÝïí êáß Tãêüóìéá ðáñÜäïóç, ›ò êïé-
íüôçôá Šðåñáôïìéê™í ðåðñùìÝíùí, êáëårôáé íÜ
Šðåñêáëýøåé ôÜ ñÞãìáôá êáß ôÜ ôñáýìáôá ðïý
Aíïßãåé óôü êïéíùíéêü ó™ìá _ AðÜíèñùðç
ðñáãìáôéêüôçôá ô\ò Aóôéêïêáðéôáëéóôéê\ò
êõñéáñ÷ßáò. Óôüí âáèìü …ðïõ Tä™ Tîéäáíéêåýå-
ôáé —êáôÜ ìßìçóç å‰ñùðáúê™í ðñïôýðùí Aðü
ôüí Herder êáß ìåôܗ _ á‰ôïöõÞò TèíéêÞ êïé-
íüôçôá, ìðïñïˆìå íÜ êÜíïõìå ëüãï ãéÜ ñïìáí-
ôéêü Aíôéêáðéôáëéóìü, AíôéäéáóôÝëëïíôÜò ôïí
ðñüò ôüí êïéíïâéáêü - èñçóêåõôéêü Aíôéêáðéôá-
ëéóìü. ‘Ç ìïíáñ÷ßá êáôáöÜóêåôáé ›ò óýìâïëï
ô\ò Tèíéê\ò êïéíüôçôáò êáß óõíÜìá ›ò Aíôßâá-
ñï TíÜíôéá óôßò Aìéãårò êáðéôáëéóôéêÝò äõíÜ-
ìåéò, ô™í ‚ðïßùí Cëëùóôå Aðþôåñï óõíôáãìá-
ôéêü säå™äåò eôáí ðÜíôïôå _ Aâáóßëåõôç äçìï-
êñáôßáÿ _ óõììá÷ßá ìïíÜñ÷ç êáß ëáïˆ, …ðùò
ôÞí ðñïâëÝðåé ôü ó÷\ìá ôïˆ ñïìáíôéêïˆ Aíôé-
êáðéôáëéóìïˆ, öåßëåé íÜ óôñáöår Aêñéâ™ò Tíáí-
ôßïí ô™í äõíÜìåùí á‰ô™í. ´Ïìùò ðåñéðôþóåéò
…ðùò ôïˆ ²Éùíïò Äñáãïýìç äåß÷íïõí êáß êÜôé
Cëëï: …ôé _ äéÜêñéóç ìåôáîý «êáèáñåõïõóéÜ-
íùí» êáß «äçìïôéêéóô™í» äéüëïõ äÝí ðñïóöÝñå-
ôáé ›ò êñéôÞñéï å‰êñéíïˆò êáôÜôáîçò ô™í êïé-
íùíéê™í êáß säåïëïãéê™í ñåõìÜôùí. Ôü ãëùó-
óéêü æÞôçìá ƒ÷é ìüíïí Aðïðñïóáíáôüëéóå ôÞí
ðíåõìáôéêÞ æùÞ ô\ò ÷þñáò óôü óýíïëü ôçò,
AëëÜ êáß TðÝâáëå ôÞ ÷ñÞóç ðáñáìïñöùôéê™í
öáê™í êáôÜ ôÞí AíÜëõóç ô™í säåïëïãé™í.
’Áëëïˆ (âë. ôÞí åsóáãùãÞ óôÞí UëëçíéêÞ Vê-
äïóç ôïˆ Vñãïõ ìïõ ÐáñáêìÞ ôïˆ Aóôéêïˆ ðïëé-
ôéóìïˆ) ðñïóðÜèçóá íÜ äåßîù …ôé _ íåïåëëçíéêÞ
säåïëïãßá âñßóêåôáé êáôÜ ôü ìÝãéóôï êáß ðéü
ðñùôüôõðï ìÝñïò ôçò óôüí Aóôåñéóìü ôïˆ Uëëç-
íïêåíôñéóìïˆ. ´Ïôáí Xíá säåïëïãéêü ìüñöùìá åy-
íáé ôüóï å‰ñý, …ôáí ìéÜí säåïëïãéêÞ Añ÷Þ ôÞí T-
ðéêáëïˆíôáé ôáõôü÷ñïíá ðïëëïß, _ ðïëõóçìßá
êáß _ êýìáíóç ô™í ðåñéå÷ïìÝíùí ôçò Aðïôåëår
 ÅÕ ÎÇ
32 ÅÍÔ ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÓÕÍ
ôü Aíáãêárï Tðáêüëïõèï. ²Åôóé, ìÝóá óôüí Uë- ÷ñåùìÝíïé íÜ ðñïóöÝñïõí, ìéÜ ãåíéêÞ èåùñßá ðå-
ëçíïêåíôñéóìü óôåãÜóôçêáí, ðÝñá Aðü ôüí Tèíé- ñß ðïëÝìïõ. ²Áí Tí ìÝñåé Cíôëçóáí Aðü ôüí
êéóôéêü - ñïìáíôéêü Aíôéêáðéôáëéóìü, êáß Cëëá Clausewitz, ‚ ëüãïò åyíáé, ðñïöáí™ò, …ôé êÜèå
AíôéêáðéôáëéóôéêÜ ñåýìáôá, ìåñéêÜ Aðü ôÜ ‚ðïrá ìïñöÞ ðïëÝìïõ óõíÜðôåôáé ìÝ ôüí ðüëåìï Tí ãÝ-
âñÝèçêáí óôßò ðáñõöÝò ôïˆ öáóéóìïˆ. ÈÜ eôáí, íåé êáß êáè' Uáõôüí, AíÞêåé ó' á‰ôüí …ðùò ôü åy-
TðáíáëáìâÜíù, å‰÷\ò Vñãïí Cí íåþôåñïé Tñåõíç- äïò AíÞêåé óôü ãÝíïò, aôïé óõììåñßæåôáé …ëá ôïõ
ôÝò, TîïðëéóìÝíïé ìÝ TêëåðôõóìÝíç Tííïéïëïãßá, ôÜ ãíùñßóìáôá ðëÞí ô™í åsäïðïé™í äéáöïñ™í.
ìÝ ôÞ öéëïðïíßá êáß ìÝ ôÞ öáíôáóßá ðïý Aðáé- ÄÝí ŠðÜñ÷åé Aìöéâïëßá …ôé Tðß ìéóü ðåñßðïõ
ôår _ Aíáóýíèåóç óêüñðéùí ás™íá (aôïé Aðü ôÞí Víáñîç
êáß óõ÷íÜ äõóäéÜêñéôùí s- ôïˆ AíôáñôïðïëÝìïõ óôÞí
÷í™í, Tðéäßäïíôáí óôÞ óõóôç- ´Ïìùò ðåñéðôþóåéò …ðùò ôïˆ Êßíá Xùò ôÞí Aðï÷þñçóç
ìáôéêÞ óõãêñéôéêÞ ôïõò äéå- ²Éùíïò Äñáãïýìç äåß÷íïõí êáß ô™í ’Áìåñéêáí™í Aðü ôü Âé-
ñåýíçóç.
êÜôé Cëëï: …ôé _ äéÜêñéóç ìåôá- åôíÜì) ‚ Aíôáñôïðüëåìïò
óöñÜãéóå ôü ðëáíçôéêü ãßãíå-
Í.Ê.: Óôüí ìåôáðïëåìéêü îý «êáèáñåõïõóéÜíùí» êáß óèáé, óõìâÜëëïíôáò ï‰óéáóôé-
êüóìï, ôü AíôÜñôéêï, Aðü ôü «äçìïôéêéóô™í» äéüëïõ äÝí êÜ óôÞí êáôÜññåõóç ô™í A-
ÂéåôíÜì žò ôÞí Êýðñï, ôü ðñïóöÝñåôáé ›ò êñéôÞñéï å‰êñé- ðïéêéáê™í á‰ôïêñáôïñé™í êáß
ÊïõñäéóôÜí, ôÞí Ôóåôóåíßá íïˆò êáôÜôáîçò ô™í êïéíù- óôÞ äçìéïõñãßá êÝíôñùí Aí-
êáß ôü Ìåîéêü, Aíáãíùñß- íéê™í êáß säåïëïãéê™í ñåõìÜ- ôáãùíéóôéê™í ðñüò ôÞ Äýóç.
óôçêå êáèïëéêÜ ›ò _ å‰÷å- ´Ïìùò Aðü ôü ãåãïíüò á‰ôü
ñÝóôåñç Aíôßäñáóç ô™í Aäõ- ôùí. Ôü ãëùóóéêü æÞôçìá ƒ÷é äÝí èÜ Vðñåðå íÜ âãÜëïõìå ôü
íÜôùí. Ðåñí™íôáò Að' ôüí ìüíïí Aðïðñïóáíáôüëéóå ôÞí óõìðÝñáóìá …ôé V÷åé ïsêïõìå-
Êëáïýæåâéôò óôüí ËÝíéí êáß ðíåõìáôéêÞ æùÞ ô\ò ÷þñáò óôü íéêÞ Aîßá êáß ìðïñår íÜ êÜì-
óôüí ÌÜï, ìðïñïˆìå íÜ óõí- óýíïëü ôçò, AëëÜ êáß TðÝâáëå øåé êÜèå Aíôßóôáóç, AëëÜ
èÝóïõìå ìßá äéáêñéôÞ èåùñßá ôÞ ÷ñÞóç ðáñáìïñöùôéê™í ì@ëëïí …ôé ›ò öáéíüìåíï ìå-
ôïˆ AíôÜñôéêïõ a ì@ëëïí åy- öáê™í êáôÜ ôÞí AíÜëõóç ô™í ãÜëçò TêôÜóåùò AíÞêåé óÝ ‚-
íáé ðñïôéìüôåñï á‰ôÞ íÜ A- ñéóìÝíç Tðï÷Þ êáß óõíäÝåôáé
ðïôåëÝóåé ìÝñïò ô\ò ãåíéêü- säåïëïãé™í. ìÝ ‚ñéóìÝíåò óõíè\êåò. ‘Ï
ôåñçò èåùñßáò ôïˆ ðïëÝìïõ; Aíôáñôïðüëåìïò óôÝöèçêå ìÝ
Ð. ÊÏÍÄÕËÇÓ: ‘Ï Aíôáñôï- Tðéôõ÷ßá êõñßùò óôüí Aã™íá
ðüëåìïò åyíáé ‚ñéóìÝíç ìïñöÞ ðïëÝìïõ, ðïý èÝ- Aðïéêéáê™í a _ìéáðïéêéáê™í ëá™í Tíáíôßïí Uíüò
ôåé säéáßôåñá ðñïâëÞìáôá óôñáôçãéê\ò êáß ôá- îÝíïõ êõñßïõ, ‚ ‚ðïrïò öõëåôéêÜ êáß ðïëéôéóìéêÜ
êôéê\ò. ’Áðåíáíôßáò, _ ãåíéêÞ èåùñßá ôïˆ ðïëÝ- ðáñÝìåéíå îÝíï ó™ìá ìÝóá óôÞí Tã÷þñéá êïéíù-
ìïõ Aíáðôýóóåé ìéÜí Tííïéïëïãßá, _ ‚ðïßá, Cí åy- íßá. Óôßò ëéãïóôÝò ðåñéðôþóåéò …ðïõ ‚ Aíôáñôï-
íáé AñêåôÜ ðåñéåêôéêÞ êáß TëáóôéêÞ, èÜ ðñÝðåé ðüëåìïò, ›ò Tìöýëéïò ðüëåìïò, Vöåñå óôÞí Tîïõ-
íÜ AãêáëéÜæåé êÜèå åuäïõò óôñáôçãéêÞ, Aêüìá óßá ‚ñéóìÝíï êßíçìá a êüììá, á‰ôü Vãéíå TðåéäÞ
êáß óôñáôçãéêÝò Aíôßèåôåò ìåôáîý ôïõò. ²Åôóé, ‚ Côáêôïò óôñáôüò eôáí aäç AñêåôÜ só÷õñüò ž-
_ ãåíéêÞ èåùñßá ôïˆ ðïëÝìïõ êáß _ säéáßôåñç T- óôå íÜ ìåôáâëçèår ï‰óéáóôéêÜ óÝ óôñáôü ôáêôé-
êåßíç óôñáôçãéêÞ, ðïý íïìÜæåôáé «Aíôáñôïðü- êü, óôñáôü ðåéèáñ÷çìÝíï êáß tåñáñ÷éêÜ ñãáíù-
ëåìïò», êéíïˆíôáé óÝ äéáöïñåôéêÜ ëïãéêÜ Tðßðå- ìÝíï. ´Ï,ôé Tìöáíéæüôáí ›ò Aíôáñôïðüëåìïò,
äá. Ôü Tðßôåõãìá ôïˆ Clausewitz åyíáé AèÜíáôï, óôÞí ðñáãìáôéêüôçôá eôáí, ôïõëÜ÷éóôïí óôÞí
Aêñéâ™ò ãéáôß óõíßóôáôáé óÝ ìéÜ ãåíéêÞ èåùñßá ôåëéêÞ öÜóç, Aãþíáò ìåôáîý óôñáô™í, ôüí ‚ðïrï
ðåñß ðïëÝìïõ têáíÞ íÜ óõëëÜâåé TííïéïëïãéêÜ …- êÝñäéóå ‚ só÷õñüôåñïò óôñáôüò. Á‰ôü óçìáßíåé …-
ëá ôÜ åuäç ðïëÝìïõ, Aðü ôüí ðéü ðñùôüãïíï Aí- ôé …ðïõ ‚ ôáêôéêüò óôñáôüò äÝí ðáñïõóßáóå —
ôáñôïðüëåìï žò ôüí Cêñùò Têôå÷íéêåõìÝíï óýã- ãéÜ ãåíéêüôåñïõò êïéíùíéêïýò êáß ðïëéôéêïýò ëü-
÷ñïíï ðüëåìï. Á‰ôü äÝí ôü êáôáíïïˆí äéÜöïñïé ãïõò— óõìðôþìáôá AðïäéïñãÜíùóçò êáß äéÜëõ-
Tðéöáíåéáêïß Aíáãí™óôåò ôïˆ Clausewitz, ït ‚- óçò, Têår ‚ Aíôáñôïðüëåìïò äÝí åy÷å ðïôÝ óïâá-
ðïrïé ôüí ôáõôßæïõí ìÝ ðáñù÷çìÝíåò ìïñöÝò ñÝò ðéèáíüôçôåò íÜ âãår íéêçôÞò Aðü ôÞ óýã-
óôñáôçãéê\ò êáß ðÜíù óôÞ âÜóç á‰ôÞ êçñýó- êñïõóç. ’Åêôüò á‰ôïˆ, ï‰óéþäç ñüëï óôÞí Vê-
óïõí ôü Vñãï ôïõ Aðáñ÷áéùìÝíï. ’Áðü ôÞí ðëåõ- âáóç ôïˆ Tìöõëßïõ Vðáéîáí ït TîùôåñéêÝò äõíÜ-
ñÜ ôïõò, ït èåùñçôéêïß ôïˆ AíôáñôïðïëÝìïõ óôüí ìåéò, ‚ UêÜóôïôå «Tíäéáöåñüìåíïò ôñßôïò», êáß _
ás™íá ìáò ï‹ôå ðñüóöåñáí, ï‹ôå êáß eóáí Šðï- ŠëéêÞ a Cëëç âïÞèåéá ðïý ðáñÝó÷å óôÞ ìßá a
 ÅÕ ÎÇ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ ÅÍÔ 33
ÓÕÍ
ôÞí Cëëç Tðé÷þñéá ðáñÜôáîç. ×ùñßò ôü óôñáôé- ìðår ìéÜ íÝá ìïñöÞ ôñïìïêñáôßáò, Aóêïýìåíçò
ùôéêü Šëéêü ðïý äéï÷Ýôåõå Aöåéä™ò _ ÓïâéåôéêÞ Aðü ì@ëëïí ìéêñÝò êáß å‰Ýëéêôåò ‚ìÜäåò. ’Ïíï-
´Åíùóç óôü ÂéåôíÜì êáôÜ ôÞ äåêáåôßá ôïˆ 1970 ìÜæù á‰ôÞí ôÞí ôñïìïêñáôßá «íÝá», ãéáôß äÝí
åyíáé Aìößâïëï Cí ‚ Aíôáñôïðüëåìïò èÜ åy÷å ôÞí èÜ Tîáíôëårôáé óÝ äïëïöïíéêÝò Aðüðåéñåò Tíáíôß-
uäéá Vêâáóç, ðáñÜ ôüí AíáìöéóâÞôçôï _ñùéóìü ïí ðñïóþðùí, …ðùò ãéíüôáí óôÞí ðñïåðáíáóôá-
ô™í êïììïõíéóô™í ìá÷çô™í. ôéêÞ Ñùóóßá êáß …ðùò îáíáÝãéíå óôÞ Ãåñìáíßá
‘Ç ðñüâëåøç …ôé ‚ êëáóóéêüò, ìáæéêüò Aí- êáß óôÞí ’Éôáëßá êõñßùò êáôÜ ôÞ äåêáåôßá ôïˆ
ôáñôïðüëåìïò äÝí èÜ äéáäñáìáôßóåé óôü ìÝëëïí 1970. ²Éóùò ôÝôïéåò ôñïìïêñáôéêÝò ðñÜîåéò íÜ
êáèïñéóôéêü ñüëï êáß ì@ëëïí èÜ Têëåßøåé ›ò öáé- Šð\ñîáí èåáìáôéêÝò, ›óôüóï eóáí êáß åyíáé Aíß-
íüìåíï Tíéó÷ýåôáé Aðü äýï ðñüóèåôá äåäïìÝíá: êáíåò íÜ TðéäñÜóïõí óïâáñÜ óôÞ ëåéôïõñãßá ô\ò
ôüí ðïëëáðëáóéáóìü êáß ôÞí êïéíùíßáò. ÓÞìåñá Šößóôáí-
TêëÝðôõíóç ô™í …ðëùí ðïý ôáé Tíôåë™ò äéáöïñåôéêÝò äõ-
ìðïñïˆí íÜ ÷ñçóéìïðïéçèïˆí íáôüôçôåò, êáß ôßò äõíáôüôç-
Tíáíôßïí Aíôáñôéê™í ‚ìÜäùí ’ÅÜí ït ôñïìïêñáôéêÝò TíÝñãåé- ôåò á‰ôÝò ôßò ðñïóöÝñåé _ u-
Aðü ôÞí ðëåõñÜ Uíüò å‰Ýëé- åò Tðéêåíôñùèïˆí ìÝ Tðáñê\ äéá _ ŠöÞ ô\ò ŠøçëÜ Têôå÷íé-
êôïõ ôáêôéêïˆ óôñáôïˆ êáß, ôå÷íïãíùóßá êáß óõíÝðåéá êåõìÝíçò êïéíùíßáò, _ ‚ðïßá
Tðßóçò, ôÞ äñáóôéêÞ AëëáãÞ óôïýò êñßóéìïõò êüìâïõò, ôüôå Aðü ðñþôç ƒøç åyíáé Aðåßñùò
ô™í äçìïãñáöéê™í êáß ðåñé- åyíáé âÝâáéï …ôé ìðïñïˆí íÜ ãï- ðåñßðëïêç, äéáêëáäùìÝíç êáß
âáëëïíôéê™í …ñùí. Ôü ðñ™ôï êáôáêåñìáôéóìÝíç, Tí™ óôÞí
Að' á‰ôÜ ôÜ äýï äåäïìÝíá íáôßóïõí ìéÜ óýã÷ñïíç êïéíù- ðñáãìáôéêüôçôá _ ëåéôïõñãßá
ðñïóäßäåé óÞìåñá ðñüóèåôï íßá. ²Åôóé, ìÝ âÜóç ôßò ìåôáâï- ôçò Tîáñô@ôáé Aðü ó÷åôéêÜ -
âÜñïò óôÞí ðáëáéÜ äéáðßóôù- ëÝò ô™í Aíôéêåéìåíéê™í äåäïìÝ- ëéãÜñéèìá TíåñãåéáêÜ êáß
óç …ôé …ðïõ äÝí êáôáññÝåé ‚ íùí óÝ ðáãêüóìéá êëßìáêá, ðëçñïöïñéêÜ êÝíôñá. Ãé' á‰-
ôáêôéêüò óôñáôüò ôÜ Aíôáñ- êáôáëÞãù óôü óõìðÝñáóìá …ôé ôü êáß åyíáé óôü óýíïëü ôçò
ôéêÜ óþìáôá äÝí V÷ïõí ðéèá- _ Tðï÷Þ ôïˆ AíôáñôïðïëÝìïõ ôüóï ôñùôÞ …óï äÝí eôáí êá-
íüôçôåò íßêçò. Ôü äåýôåñï äÝí ìßá êïéíùíßá ôïˆ ðáñåëèüí-
âáñáßíåé ëéãüôåñï óôÞí ðëÜ- AíÞêåé óôü ðáñåëèüí êáß ìðáß- ôïò. ’ÅÜí ït ôñïìïêñáôéêÝò T-
óôéããá. ‘Ç äñáóôéêÞ Añáßù- íïõìå óôÞí Tðï÷Þ ô\ò ôñïìï- íÝñãåéåò Tðéêåíôñùèïˆí ìÝ T-
óç ô™í äáó™í, _ äéÜíïéîç ô\ò êñáôßáò, _ ‚ðïßá óÝ ‚ñéóìÝíåò ðáñê\ ôå÷íïãíùóßá êáß óõíÝ-
Šðáßèñïõ óôßò óõãêïéíùíßåò ðåñéðôþóåéò ìðïñår íÜ óõã÷ù- ðåéá óôïýò êñßóéìïõò êüì-
êáß ðñü ðáíôüò _ ñáãäáßá íåõèår ìÝ ìïñöÝò AíôáñôïðïëÝ- âïõò, ôüôå åyíáé âÝâáéï …ôé
óõãêÝíôñùóç ô™í ðëçèõ- ìïõ ô™í ðüëåùí. ’Åííïårôáé …- ìðïñïˆí íÜ ãïíáôßóïõí ìéÜ
óì™í óôßò ðüëåéò óôåñïˆí A- óýã÷ñïíç êïéíùíßá. ²Åôóé, ìÝ
ðü ôüí êëáóóéêü AíôÜñôç ôü ôé, …ðùò êáß ‚ êëáóóéêüò Aí- âÜóç ôßò ìåôáâïëÝò ô™í Aí-
ðåñéâÜëëïí …ðïõ, êáôÜ ôÞ ôáñôïðüëåìïò, Vôóé êáß _ ôñï- ôéêåéìåíéê™í äåäïìÝíùí óÝ
öñÜóç ôïˆ ÌÜï ÔóÝ Ôïýãê, ìïêñáôßá èÜ V÷åé ðïëéôéêÝò ðáãêüóìéá êëßìáêá, êáôáëÞ-
ìðïñïˆóå íÜ êéíçèår …ðùò ôü ðñïïðôéêÝò ìüíïí TÜí _ AêìÞ ãù óôü óõìðÝñáóìá …ôé _ T-
øÜñé óôü íåñü. Óôüí êëáóóé- ôçò óõìðÝóåé ìÝ ìéÜ âáèåéÜ êáß ðï÷Þ ôïˆ AíôáñôïðïëÝìïõ A-
êü Aíôáñôïðüëåìï, …ðïéïò T- ðáñáôåôáìÝíç êïéíùíéêÞ êñßóç. íÞêåé óôü ðáñåëèüí êáß ìðáß-
ðéêñáôïˆóå óôÞí ðáéèñï åy÷å íïõìå óôÞí Tðï÷Þ ô\ò ôñïìï-
ôÞ äõíáôüôçôá íÜ ðïëéïñêÞ- êñáôßáò, _ ‚ðïßá óÝ ‚ñéóìÝíåò
óåé AóöõêôéêÜ ôßò ðüëåéò, óÞ- ðåñéðôþóåéò ìðïñår íÜ óõã-
ìåñá _ êõñéáñ÷ßá óÝ ôìÞìáôá ô\ò Šðáßèñïõ äÝí ÷ùíåõèår ìÝ ìïñöÝò AíôáñôïðïëÝìïõ ô™í ðüëå-
óçìáßíåé ðïëëÜ ðñÜãìáôá, …ðùò äåß÷íåé ð.÷. _ ùí. ’Åííïårôáé …ôé, …ðùò êáß ‚ êëáóóéêüò Aíôáñ-
Tìðåéñßá óôü Ðåñïˆ. Á‰ôÞ _ AíáôñïðÞ ôïˆ óêç- ôïðüëåìïò, Vôóé êáß _ ôñïìïêñáôßá èÜ V÷åé ðï-
íéêïˆ äéüëïõ äÝí óõíåðÜãåôáé, âÝâáéá, …ôé ôÝëåé- ëéôéêÝò ðñïïðôéêÝò ìüíïí TÜí _ AêìÞ ôçò óõì-
ùóáí ït Aíïñèüäïîåò ìïñöÝò ðïëÝìïõ êáß óôü ðÝóåé ìÝ ìéÜ âáèåéÜ êáß ðáñáôåôáìÝíç êïéíùíé-
Uî\ò èÜ TðéâÜëëåôáé AðñïâëçìÜôéóôá «‚ íüìïò êÞ êñßóç.
êáß _ ôÜîç» ô™í êõñéÜñ÷ùí. ÓõíåðÜãåôáé …ìùò
…ôé ôü èÝáôñï ô™í Aíïñèïäüîùí ìïñö™í ðïëÝìïõ Í.Ê.: Ìéë™íôáò ãéÜ ôÞí êñßóç ôïˆ ’Áóôéêïˆ
äÝí èÜ åyíáé ôüóï _ ðáéèñïò, …óï ït ðüëåéò, êáß Ðïëéôéóìïˆ êáß ôÞí ðáñáêìÞ ô\ò Äýóçò, ð™ò
…ôé óôÞ èÝóç ôïˆ êëáóóéêïˆ AíôáñôïðïëÝìïõ èÜ Aîéïëïãårôå ôßò Aðüøåéò ô™í ÖïõêïõãéÜìá êáß
 ÅÕ ÎÇ
34 ÅÍÔ ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÓÕÍ
×Üíôéãêôïí; Ðéóôåýåôå ðþò ‚ ÓðÝãêëåñ åy÷å ðïˆí Aðü óõíïäïéðüñïõò a ðñïðáãáíäéóôÝò ôïˆ
äßêéï; óïâéåôéóìïˆ óÝ óõíïäïéðüñïõò êáß êñÜ÷ôåò ôïˆ A-
Ð. ÊÏÍÄÕËÇÓ: ’Áñ÷árïé tóôïñéêïß AíáöÝñïõí …- ìåñéêáíéóìïˆ, Vêáíáí Cäéêï êüðï. ²Áí ‚ Fu-
ôé, ìåôÜ ôÞí êáôáóôñïöÞ ô\ò Êáñ÷çäüíáò, ‚ Óêé- kuyama Väùóå, Vóôù êáß ìÝ ñç÷ü ôñüðï, ôü ÷ñß-
ðßùí ’Áöñéêáíüò ‚ Íåþôåñïò äÜêñõóå Aíôéêñý- óìá ô\ò öéëïóïößáò ô\ò tóôïñßáò óôüí ïsêïõìå-
æïíôáò ôü ôÝëïò ô™í T÷èñ™í ôïõ, ãéáôß èõìÞèç- íéóôéêü Aìåñéêáíéóìü, ‚ Huntington ðñïóÝöåñå
êå ôüí ‚ìçñéêü óôß÷ï «²Åóóåôáé fìáñ …ô' Cí óôßò AìåñéêáíéêÝò sìðåñéáëéóôéêÝò öéëïäïîßåò ðéü
ðïô' ëþëg ²Éëéïò tñÞ» êáß Aíáëïãßóôçêå …ôé êáß ðñáêôéêÝò Šðçñåóßåò êáß ðñïïðôéêÝò. ²Áí _ ‘É-
ôÞ Ñþìç ìðïñår íÜ ôÞ âñår _ uäéá ìïrñá. Ðïëý óôïñßá äÝí ôåëåéþíåé, AëëÜ óõíå÷ßæåôáé ›ò óýã-
ìéêñüôåñá ðíåýìáôá êáß ðïëý êñïõóç ô™í ðïëéôéóì™í, êáß
ìéêñüôåñåò øõ÷Ýò êÜíïõí A- Cí _ å‰ñùðáúêÞ êáß Aìåñéêá-
êñéâ™ò ôü Aíôßèåôï. Ìüëéò _ ´Ïóïé só÷õñßæïíôáé …ôé ôåëåßùóå íéêÞ Äýóç V÷ïõí Tî ‚ñéóìïˆ
äéêÞ ôïõò ðïëéôéêÞ êáß säåï- _ ‘Éóôïñßá, Cò åyíáé âÝâáéïé …ôé êïéíÜ ðåðñùìÝíá ìÝóá óôÞ
ëïãéêÞ ðáñÜôáîç êáôáãÜãåé óýãêñïõóç á‰ôÞ, ôüôå åyíáé
ìéÜí AðïöáóéóôéêÞ íßêç, _ ‘Éóôïñßá ôïýò ðåñéìÝíåé ðßóù ðñïöáíÝò …ôé ït ‘ÇíùìÝíåò
óðåýäïõí íÜ Tîáããåßëïõí ôü Aðü ôÞí Uðüìåíç ãùíßá. Êáß ït Ðïëéôåråò, ›ò ôü só÷õñüôåñï
ôÝëïò ô\ò ‘Éóôïñßáò, ïôùò ðÜìðïëëïé äéáíïïýìåíïé, ït ‚ðïr- Vèíïò ô\ò Äýóçò, ðñÝðåé íÜ
žóôå ôßðïôå íÜ ìÞí ìðïñår ïé âéÜóôçêáí íÜ ìåôáôñáðïˆí A- _ãårôáé ìüíéìá óôÞí ðñïÜóðé-
ðëÝïí íÜ AíáéñÝóåé á‰ôÞí ôÞ ðü óõíïäïéðüñïõò a ðñïðáãáíäé- óÞ ôçò Tíáíôßïí ô™í ìïõ-
íßêç. ²Ç êÜíïõí êÜôé ðñáêôé- óôÝò ôïˆ óïâéåôéóìïˆ óÝ óõíï- óïõëìáíéê™í êáß êïìöïõ-
êÜ sóïäýíáìï: æùãñáößæïõí ôü êéáí™í ìáæ™í. Âåâáßùò, _
tóôïñéêü ìÝëëïí Vôóé, …ðùò äïéðüñïõò êáß êñÜ÷ôåò ôïˆ Aìå- óçìåñéíÞ Å‰ñþðç (÷ñçóéìï-
èÜ ƒöåéëå íÜ äéáìïñöùèår, Cí ñéêáíéóìïˆ, Vêáíáí Cäéêï êüðï. ðïé™ ôüí …ñï óõìâáôéêÜ, ãéá-
‚ ôñüðïò, ìÝ ôüí ‚ðïrï ‚ íé- ôß äÝí ŠðÜñ÷åé ðñÜãìáôé êá-
êçôÞò AñÝóêåôáé íÜ êáôáíïår ìéÜ ôÝôïéá ðïëéôéêÞ íôüôç-
ôüí Uáõôü ôïõ êáß ôÞ äñáóôçñéüôçôÜ ôïõ, óõíÝ- ôá), Aðü ðïëéôéêïóôñáôéùôéêÞ Cðïøç, Aðïôåëår
ðéðôå ðñÜãìáôé ìÝ ôÞí AíôéêåéìåíéêÜ äåäïìÝíç ðåñßðïõ Aìåñéêáíéêü ðñïôåêôïñÜôï êáß èÜ ðáñá-
ðïñåßá ô\ò ‘Éóôïñßáò. Ôü íüóôéìï åyíáé …ôé ït - ìåßíåé ôÝôïéï óôü ðñïâëåðôü ÷ñïíéêü äéÜóôçìá. ‘Ç
ðáäïß ôïˆ ðñïóùñéíÜ íéêçöüñïõ êáðéôáëéóôéêïˆ óêÝøç ôïˆ Huntington V÷åé, Aðü ôÞí Cðïøç á‰-
öéëåëåõèåñéóìïˆ îåêéíïˆí Aðü ôÞí uäéá ðåñßðïõ ôÞ, Xíá ðñáãìáôéêü Vñåéóìá, …ìùò _ ãåíéêüôåñç
öéëïóïößá ô\ò tóôïñßáò …ðùò Cëëïôå ït ìáñîé- tóôïñéêÞ êáß êïéíùíéïëïãéêÞ ôçò èåìåëßùóç åyíáé
óôÝò: ìéëïˆí óÜí _ ‘Éóôïñßá íÜ äéáíýåé, Vóôù êáß Xùëç. ²Áí _ ʼnñþðç êáß ït ‘ÇíùìÝíåò Ðïëéôår-
ìÝ ðñïóùñéíÝò ðáñåêêëßóåéò, ìéÜí å‰èýãñáììç åò óõìðïñåõèïˆí êáôÜ ôüí 21ï ás™íá, ‚ ëüãïò
ôñï÷éÜ, óôü ôÝñìá ô\ò ‚ðïßáò âñßóêåôáé êáô' A- äÝí èÜ åyíáé _ ðïëéôéóìéêÞ êïéíüôçôá, AëëÜ _ U-
íáãêáéüôçôá Xíáò Uíéárïò êáß åsñçíéêüò êüóìïò. íüôçôá ô™í óõìöåñüíôùí, …ðùò ôÜ ðñïóäéïñßæåé
’Åðßóçò, …ðùò ït ìáñîéóôÝò, ðéóôåýïõí …ôé ït ïs- UêÜóôïôå _ ãåùðïëéôéêÞ, _ óôñáôçãéêÞ êáß _ ïs-
êïíïìéêïß ðáñÜãïíôåò, äçëáäÞ _ AíÜðôõîç ô™í êïíïìßá. ÐïôÝ óôÞí tóôïñßá äÝí óôÜèçêáí êáèï-
ðáñáãùãéê™í äõíÜìåùí êáß _ äéáðëïêÞ ô™í ïs- ñéóôéêïß ït ðïëéôéóìéêïß ðáñÜãïíôåò êáôÜ ôÞí A-
êïíïìé™í, Aðïôåëïˆí ôßò êéíçôÞñéåò äõíÜìåéò ô\ò íáæÞôçóç óõììÜ÷ùí, Vóôù êáß Cí óõììá÷ßåò ìå-
tóôïñéê\ò ðñïüäïõ, _ ‚ðïßá èÜ ŠðïêáôáóôÞóåé ôüí ôáîý ðïëéôéóìéêÜ óõããåí™í óõíÞèùò Têëïãéêåýïí-
ðüëåìï ìÝ ôü Tìðüñéï. ÓÝ äéÜöïñá êåßìåíÜ ìïõ ôáé êáôÜëëçëá Tê ô™í ŠóôÝñùí, žóôå íÜ ôïýò
V÷ù Aíáëýóåé ôßò êïéíÝò ðñïûðïèÝóåéò ô\ò ìáñ- ðñïóäïèïˆí ŠøçëÜ êßíçôñá. ’ÁëëÜ åyíáé Aíüçôï
îéóôéê\ò êáß ô\ò öéëåëåýèåñçò ï‰ôïðßáò Aðü ôÞí íÜ öáíôáóèår êáíåßò …ôé _ ’Éáðùíßá èÜ TðéëÝîåé
Cðïøç ô\ò tóôïñßáò ô™í säå™í. ´Ïðùò ït ìáñîé- ìåôáîý ‘ÇíùìÝíùí Ðïëéôåé™í êáß Êßíáò ìÝ êñé-
óôÝò Væçóáí ôü íáõÜãéï ô\ò ï‰ôïðßáò ôïõò, Vôóé ôÞñéï ôÞí ðïëéôéóìéêÞ óõããÝíåéá, ‚ðüôå èÜ ãéíü-
êáß ït öéëåëåýèåñïé èÜ âñåèïˆí óýíôïìá ìðñïóôÜ ôáí ðéèáíüôáôá Tðáñ÷ßá ìé@ò ìåëëïíôéê\ò ðáíß-
óôÜ Tñåßðéá ô\ò äéê\ò ôïõò, ôÞí ‚ðïßá èÜ ãêñåìß- ó÷õñçò Êßíáò, êáß ƒ÷é ìÝ âÜóç óôñáôçãéêÜ êñé-
óïõí ït ôñïìáêôéêïß Aã™íåò êáôáíïì\ò ôïˆ 21ïõ ôÞñéá, ðïý èÜ ô\ò Väéíáí ôü ðåñéèþñéï ìåãáëý-
ásþíá. ´Ïóïé só÷õñßæïíôáé …ôé ôåëåßùóå _ ‘Éóôï- ôåñçò Aíåîáñôçóßáò Šðü ôÞí Aíåêôéêüôåñç Aìå-
ñßá, Cò åyíáé âÝâáéïé …ôé _ ‘Éóôïñßá ôïýò ðåñéìÝ- ñéêáíéêÞ óêÝðç. ’Åðßóçò åyíáé Aíüçôï íÜ ðéóôåý-
íåé ðßóù Aðü ôÞí Uðüìåíç ãùíßá. Êáß ït ðÜìðïë- åé êáíåßò …ôé ït ²Áñáâåò Tìßñçäåò èÜ ðñïôéìÞóïõí
ëïé äéáíïïýìåíïé, ït ‚ðïrïé âéÜóôçêáí íÜ ìåôáôñá- ôÞí êõñéáñ÷ßá ô™í ’Éóëáìéóô™í Aðü ôÞ óõììá-
 ÅÕ ÎÇ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ ÅÍÔ 35
ÓÕÍ
÷ßá ìÝ ôïýò «Cðéóôïõò» ’Áìåñéêáíïýò a …ôé ìéÜ äÝí ìðïñår ëïéðüí íÜ ðåñéãñáöår äéÜ ô\ò Aðáãù-
Ñùóóßá Tíôåë™ò AðïãïçôåõìÝíç Aðü ôÞ Äýóç, ãéê\ò ìåèüäïõ, ìÝ Aöåôçñßá Xíá ðñïêáèïñéóìÝíï
êáß AíÞìðïñç íÜ AíôéäñÜóåé Aëëé™ò, äÝí èÜ ìðï- ó÷\ìá êáß ìÝ ìßôï AðïêëåéóôéêÜ Tíäïãåíårò äé-
ñïˆóå, êùëõüìåíç Aðü ôßò ðïëéôéóìéêÝò äéáöïñÝò, åñãáóßåò. ’Áðåíáíôßáò, ìïˆ öáßíåôáé …ôé ït å‰ñù-
íÜ ðÝóåé óôÞí AãêáëéÜ ô\ò Êßíáò ó÷çìáôßæïí- ðáúêïß ÍÝïé ×ñüíïé Vêëåéóáí ôüí êýêëï ôïõò êá-
ôáò ìáæß ôçò Xíá êñáôáéü å‰ñáóéáôéêü bloc. ²Áë- èþò _ ʼnñþðç V÷áóå ôÞí ðáãêüóìéá êõñéáñ÷ßá,
ëùóôå äÝí åyíáé äõíáôüí íÜ ìÜ÷ïíôáé óõíå÷™ò …- ôÞí ‚ðïßá êáôår÷å Aðü ôÞí Tðï÷Þ ô™í Aíáêáëý-
ëïé ït ðïëéôéóìïß Tíáíôßïí …ëùí ô™í ðïëéôéóì™í. øåùí. ÌÝ Cëëá ëüãéá: …ðùò _ Aðáñ÷Þ ô™í ÍÝ-
‘Ï óõó÷åôéóìüò ô™í äõíÜìåùí TðéâÜëëåé óõíäõ- ùí ×ñüíùí óõíÝðåóå ÷ïíäñéêÜ ìÝ ôÞí Aðáñ÷Þ
áóìïýò êáß óõììá÷ßåò — …ìùò ðïéÜ ðïëéôéóìé- ô\ò ðáãêüóìéáò êõñéáñ÷ßáò ô\ò ʼnñþðçò, Vôóé
êÜ êñéôÞñéá èÜ ìðïñïˆóáí íÜ ðñõôáíåýóïõí êá- êáß ôü ôÝëïò ôïõò óõíÝðåóå ìÝ ôü ôÝëïò ô\ò êõ-
ôÜ ôÞ óýíáøç óõììá÷é™í ìåôáîý ðïëéôéóì™í; ñéáñ÷ßáò á‰ôÞò. Ït ÍÝïé ×ñüíïé äÝí eóáí Bðë™ò
ÐïéÜ ðïëéôéóìéêÞ ëïãéêÞ TðéâÜëëåé óÝ Ìïõóïõë- öáéíüìåíï å‰ñùðáúêü, AëëÜ åy÷áí ðåñéå÷üìåíï
ìÜíïõò íÜ ðñïóåããßóïõí ðåñéóóüôåñï ôïýò ÊéíÝ- å‰ñùêåíôñéêü, ôüóï êïóìïèåùñçôéêÜ …óï êáß ïs-
æïõò êáß íÜ óôñáöïˆí Tíáíôßïí ô\ò Äýóçò; ‘Ï êïíïìéêïðïëéôéêÜ. ‘Ç ŠðåñöáëÜããéóç ô\ò å‰ñù-
Huntington ðáñáêÜìðôåé ôÜ óôïé÷åéþäç á‰ôÜ T- ðáúê\ò äéÜóôáóçò Aðü ôÞí ðëáíçôéêÞ êáß ôïˆ A-
ñùôÞìáôá, ï‹ôå Aíáæçôår ôÜ ö™ôá ô™í tóôï- óôéêïˆ öéëåëåõèåñéóìïˆ Aðü ôÞ ìáæéêÞ äçìïêñá-
ñéê™í Tìðåéñé™í. Ãéáôß, …ðùò ôßá (›ò ôïˆ ðñþôïõ ãíÞóéá
åuðáìå, _ ðñüèåóÞ ôïõ åyíáé ðëáíçôéêïˆ êïéíùíéêïˆ ó÷ç-
ëéãüôåñï èåùñçôéêÞ êáß ðå- ìáôéóìïˆ) óõìâÜäéóå ìÝ ôÞí
ñéóóüôåñï óôñáôçãéêÞ — ÌåôÜ ôü 1945 ‚ëüêëçñç _ ʼn- Aðïóýíèåóç ôïˆ åsäïðïéïˆ ðå-
óôñáôçãéêÞ óôÞí Aìåñéêáíé- ñþðç âñÝèçêå Šðü äéðëÞ êáôï- ñéå÷ïìÝíïõ, ô\ò åsäïðïéïˆ âéï-
êÞ ðñïïðôéêÞ, Tííïårôáé. ÷Þ, AìåñéêáíéêÞ êáß óïâéåôéêÞ. èåùñßáò êáß âéïðñáêôéê\ò
ÄÝí íïìßæù …ôé _ óçìåñé- Êáß _ äéáäéêáóßá ô\ò UíïðïßçóÞò ô™í å‰ñùðáúê™í ÍÝùí ×ñü-
íÞ ðïëéôéêïóôñáôéùôéêÞ Aäõ- ôçò, …óï AôåëÞò êé Cí åyíáé a èÜ íùí. ÌåôÜ ôü 1945 ‚ëüêëç-
íáìßá ô\ò ʼnñþðçò êáß _ óõ- ðáñáìåßíåé, äÝí TãêáéíéÜóôçêå T- ñç _ ʼnñþðç âñÝèçêå Šðü äé-
íáêüëïõèç TîÜñôçóÞ ôçò Aðü ðëÞ êáôï÷Þ, AìåñéêáíéêÞ êáß
ôßò ‘ÇíùìÝíåò Ðïëéôåråò Añ- ðåéäÞ ôÜ÷á ït å‰ñùðáúêïß ëáïß, óïâéåôéêÞ. Êáß _ äéáäéêáóßá
êår žóôå íÜ äéêáéþóåé ôßò èÝ- äéäáãìÝíïé Aðü ôü átìáôçñü ðá- ô\ò UíïðïßçóÞò ôçò, …óï Aôå-
óåéò ôïˆ Spengler. ÃéÜ íÜ T- ñåëèüí, AðåöÜóéóáí íÜ óõíáäåë- ëÞò êé Cí åyíáé a èÜ ðáñáìåß-
ðáëçèåõèår ìéÜ èåùñßá äÝí öùèïˆí, AëëÜ eôáí Aêñéâ™ò óõ- íåé, äÝí TãêáéíéÜóôçêå TðåéäÞ
Añêår íÜ äéáðéóôþíåé ñèÜ ‚- íÝðåéá ôïˆ êïóìïúóôïñéêïˆ Šðï- ôÜ÷á ït å‰ñùðáúêïß ëáïß, äé-
ñéóìÝíá ãåãïíüôá, AëëÜ öåß- âéâáóìïˆ ô\ò ʼnñþðçò. äáãìÝíïé Aðü ôü átìáôçñü
ëåé êáß íÜ ôÜ Tîçãår ñèÜÿ _ ðáñåëèüí, AðåöÜóéóáí íÜ óõ-
èåùñßá åyíáé TîÞãçóç, ƒ÷é B- íáäåëöùèïˆí, AëëÜ eôáí A-
ðëÞ äéáðßóôùóç ðñáãìá- êñéâ™ò óõíÝðåéá ôïˆ êïóìïú-
ôéê™í äåäïìÝíùí. ‘Ï Spengler äÝí só÷õñßóèçêå óôïñéêïˆ Šðïâéâáóìïˆ ô\ò ʼnñþðçò. ´Ïóï _ ʼn-
ìüíïí …ôé ït ðïëéôéóìïß æïˆí, Aíáðôýóóïíôáé êáß ñþðç êõñéáñ÷ïˆóå óôüí êüóìï ìÝ ôßò AðïéêéáêÝò
ðáñáêìÜæïõí, AëëÜ êáß …ôé ôïˆôï ãßíåôáé ãéÜ ‚- ôçò á‰ôïêñáôïñßåò, ït å‰ñùðáúêïß Aíôáãùíéóìïß
ñéóìÝíïõò ëüãïõò, …ôé Aêïëïõèår ‚ñéóìÝíåò ìïñ- eôáí Víôïíïé, ãéáôß ‚ êõñßáñ÷ïò óôÞí ʼnñþðç èÜ
öïëïãéêÝò êáíïíéêüôçôåò a íïìïôÝëåéåò, ït ‚ðïr- eóáí êáß ‚ êõñßáñ÷ïò óôüí êüóìï. ‘Ç Aðþëåéá
åò ìÜëéóôá TðéôñÝðïõí ðñïâëÝøåéò. ÔÝôïéïé só÷õ- ô\ò ðáãêüóìéáò êõñéáñ÷ßáò TêìçäÝíéóå ôÞí êï-
ñéóìïß äÝí AíôÝ÷ïõí óÝ óõãêåêñéìÝíåò tóôïñéêÝò óìïúóôïñéêÞ óçìáóßá ô™í Tíäïåõñùðáúê™í Aíôá-
Aíáëýóåéò, êáß ôü æçôïýìåíï åyíáé Aêñéâ™ò á‰- ãùíéóì™í êé Vôóé _ VíôáóÞ ôïõò Vðåóå êáôáêü-
ôÝòÿ _ êïéíïôïðßá, ðþò …,ôé ãåííéÝôáé êÜðïôå èÜ ñõöá, êáß ìÜëéóôá Šðü AìåñéêáíéêÞ _ãåìïíßá.
ðåèÜíåé, åyíáé AíáìöéóâÞôçôç, …ìùò äÝí Añêår ’ÁëëÜ ôü ðñ@ãìá äÝí V÷åé ìüíï ôÞí ðïëéôéêÞ ôïõ
ðñüò èåìåëßùóç ìé@ò èåùñßáò ô\ò tóôïñßáò, êáß ðëåõñÜ. ´Åíá Cëëï óçìáíôéêü Tñþôçìá åyíáé êá-
ìïˆ öáßíåôáé ðþò …óá åyðå ‚ Spengler ðÝñáí ô\ò ôÜ ðüóïí êáß óÝ ðïéÜ ìïñöÞ èÜ Tðéâéþóïõí óôïé-
êïéíïôïðßáò á‰ô\ò åyíáé AóôÞñéêôá ›ò èåùñßá ÷årá ôïˆ å‰ñùðáúêïˆ ðïëéôéóìïˆ ô™í ÍÝùí ×ñü-
ô\ò tóôïñßáò, ìïëïíüôé ðåñéÝ÷ïõí ðïëëÝò äéáöù- íùí a TÜí _ óýã÷ñïíç ôå÷íéêÞ ìðïñår íÜ óõìðï-
ôéóôéêÝò Tðß ìÝñïõò ðáñáôçñÞóåéò. ‘Ç tóôïñéêÞ ñåõèår êáß ìÝ Cëëåò, ðïëý äéáöïñåôéêÝò ðïëéôé-
ôý÷ç êáß _ óçìåñéíÞ êáôÜóôáóç ô\ò ʼnñþðçò óìéêÝò óôÜóåéò. ‘Ç AðÜíôçóç óÝ ôÝôïéá TñùôÞ-
 ÅÕ ÎÇ
36 ÅÍÔ ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÓÕÍ
ìáôá äÝí åyíáé BðëÞ. ’ÁëëÜ êáß ìüíç _ äéáôý- ïsêïíïìéêÞ Aíüñèùóç. ’ÁëëÜ ðÝñáí ôïýôïõ, A-
ðùóÞ ôïõò äåß÷íåé …ôé _ tóôïñéêÞ ðïñåßá êáß T- êüìá êáß ìßá —êáôÜ ôÞí áuóèçóÞ ìïõ Aðßèá-
ðßäñáóç ô™í ðïëéôéóì™í ìðïñår íÜ åyíáé ðïëý ðéü íç— TóùôåñéêÞ Aíáìüñöùóç ô\ò ÷þñáò, óÝ
ðåñßðëïêç Að' ‚ðïéáäÞðïôå öéëïóïößá a èåùñßá óõìöùíßá ôüóï ìÝ ôßò AðáéôÞóåéò ôïˆ óçìåñéíïˆ
ô\ò tóôïñßáò. Ðïëý ðåñéóóüôåñï, …ôáí ðÜíù ó' êüóìïõ …óï êáß ìÝ ôÞí ðïëéôéóìéêÞ ôçò säéïìïñ-
Xíáí ðõêíïêáôïéêçìÝíï ðëáíÞôç V÷ïõí Têëåßøåé ößá, äÝí èÜ Aðïôåëïˆóå, ëüãù ôïˆ ìåãÝèïõò êáß
ôÜ îå÷ùñéóôÜ èåñìïêÞðéá, ìÝóá óôÜ ‚ðïrá Aíá- ôïˆ äõíáìéêïˆ ô\ò ÷þñáò, Tðáñê\ Tããýçóç ãéÜ
ðôýóóïíôáí, ìÝ ó÷åôéêÜ Añãïýò ñõèìïýò, ït ðï- ôÞí Aêåñáéüôçôá êáß ôÞí TðéâßùóÞ ôçò, Cí ôü
ëéôéóìïß ôïˆ ðáñåëèüíôïò. äéåèíÝò ðåñéâÜëëïí eôáí Aðüëõôá äõóìåíÝò. ÄÝí
ãíùñßæïõìå ôß ìÝëëïí V÷åé êáß ôß ƒøç èÜ ðáñïõ-
Í.Ê.: Èåùñårôå …ôé _ óõíïëéêÞ ðáñáêìÞ ôïˆ óéÜóåé _ å‰ñùðáúêÞ Uíïðïßçóç, …ðùò êáß äÝí
Uëëçíéêïˆ êñÜôïõò óôßò ìÝ- ãíùñßæïõìå Cí _ ‘ÅëëÜäá èÜ
ñåò ìáò åyíáé ìïéñáßá a V÷åé eôáí ãéÜ ìéÜí UíùìÝíç ʼn-
Vóôù êáß TëÜ÷éóôåò äõíáôü- ñþðç Aíáðüóðáóôï ôì\ìá a
ôçôåò Aíôéóôñïö\ò; ÄÝí åyìáé «TèíéêéóôÞò», êáß äÝí äéáðñáãìáôåýóéìç Tðáñ÷ßá.
Ð. ÊÏÍÄÕËÇÓ: Ðñïöáí™ò èÜ óôåíï÷ùñéüìïõí êáèüëïõ Cí ÄÝí ãíùñßæïõìå Cí _ Ñùóóßá
êñáôÞóáôå ôÞ äõóêïëþôåñç ìÝ ôÞ óõíáßíåóç …ëùí êáôáëý- èÜ ìðïñÝóåé ó÷åôéêÜ ãñÞãï-
Tñþôçóç ãéÜ ôü ôÝëïò. ÓôÞí ïíôáí ôÜ TèíéêÜ óýíïñá êáß ït T- ñá íÜ ðáßîåé ðñÜãìáôé ñüëï
tóôïñßá äÝí ŠðÜñ÷ïõí íïìïôÝ- èíéêïß óôñáôïß. ´Ïìùò åyíáé äýï ìåãÜëçò Äýíáìçò, èÝôïíôáò
ëåéåò, Tí ãíþóåé ô™í ‚ðïßùí Vôóé ôÞí Ôïõñêßá Šðü ðßåóç
èÜ ìðïñïˆóå êáíåßò íÜ ðñï- ðïëý äéáöïñåôéêÜ ðñÜãìáôá _ êáß Aíáêïõößæïíôáò ôÞí ‘Åë-
âëÝøåé Tðáêñéâ™ò ôß èÜ óõì- êáôÜñãçóç Uíüò Tèíéêïˆ êñÜ- ëÜäá. ÄÝí ãíùñßæïõìå, ôÝëïò,
âår óôü ìÝëëïí. ÄÝí ŠðÜñ÷ïõí ôïõò ìáæß ìÝ …ëá ôÜ Cëëá êáß _ ðïéÜ èÜ åyíáé _ Vêâáóç ôïˆ
ï‹ôå êÜí å‰èýãñáììåò êáß A- äéÜëõóç a ‚ Aêñùôçñéáóìüò ôïõ ìåãÜëïõ ðåñéöåñåéáêïˆ _ãå-
íáðüôñåðôåò Tîåëßîåéò, Vóôù ãéáôß Xíá ãåéôïíéêü êñÜôïò åyíáé ìïíéêïˆ Tã÷åéñÞìáôïò ðïý
êé Cí ìåñéêÝò öáßíïíôáé Vôóé só÷õñüôåñï êáß Tðéèåôéêüôåñï. TãêáéíéÜæåé aäç _ ðïëõðëç-
Tê ô™í ŠóôÝñùí. ‘Ç AíÜëõóç èÞò Ôïõñêßá ìÝ ôÞ ñáãäáßá
öåßëåé, Vôóé, íÜ Tðéêåíôñþ- Têâéïìç÷Üíéóç êáß ôïýò óýí-
íåôáé óôÞí ŠöÞ ô™í UêÜóôï- ôïíïõò Tîïðëéóìïýò ôçò. ²Áí
ôå êéíçôçñßùí äõíÜìåùí, ô™í âáèýôåñùí ñïð™í, ðñïåêôåßíáìå å‰èýãñáììá ôßò ôÜóåéò ðïý Šðåñ-
Aðü ôßò ‚ðïråò AíáìÝíåôáé íÜ Aðïññåýóïõí ôÜ — ôåñïˆí óÞìåñá, ôüôå âÝâáéá ôü ìÝëëïí äÝí äéá-
êáè' UáõôÜ AðñüâëåðôᗠTðß ìÝñïõò ãåãïíüôá. ãñÜöåôáé ñüäéíï, ðïëý ðåñéóóüôåñï ãéáôß _ óôñá-
ÄÝí ŠðÜñ÷åé Aìöéâïëßá …ôé Aðü äåêáåôßåò ‚ ‘Åë- ôçãéêÞ êáé ãåùðïëéôéêÞ óêÝøç óôÞí ‘ÅëëÜäá,
ëçíéóìüò âñßóêåôáé óÝ äéáäéêáóßá ãåùðïëéôéê\ò aôïé _ óõíåßäçóç ô™í ðñáãìáôéê™í ðñïâëçìÜ-
óõññßêíùóçò êáß ãíùñßæïõìå Aðü ôþñá ìÝ âå- ôùí, åyíáé Tìâñõþäçò. ÄÝí ðéóôåýù ðÜíôùò …ôé
âáéüôçôá …ôé ìßá ôïõëÜ÷éóôïí óõíéóô™óá ô\ò _ ôý÷ç ôïˆ Uëëçíéêïˆ Tèíéêïˆ êñÜôïõò èÜ êñé-
óõññßêíùóçò á‰ô\ò èÜ ðñïåêôáèår ðåñßðïõ å‰- èår ôáõôü÷ñïíá ìÝ ôÞí ôý÷ç …ëùí ô™í Cëëùí T-
èýãñáììá: _ äçìïãñáöéêÞ. Á‰ôü äÝí ìðïñår íÜ èíéê™í êñáô™í óôüí êüóìï, äçëáäÞ _ ãåíéêÞ
ìÞí V÷åé ‚ñéóìÝíåò óõíÝðåéåò ìåôÜ Aðü ìßá a äýï äéáôÞñçóç ôïˆ Tèíéêïˆ êñÜôïõò äÝí Tããõ@ôáé ôÞ
ãåíåÝò, …ôáí ït Aëâáíéêïß ðëçèõóìïß èÜ Šðåñôå- äéáôÞñçóç ôïˆ Uëëçíéêïˆ Tèíéêïˆ êñÜôïõò, …ðùò
ñïˆí AñéèìçôéêÜ ôïˆ Uëëçíéêïˆ, Tí™ _ Ôïõñêßá êáß _ äéÜëõóç ôïˆ ôåëåõôáßïõ äÝí èÜ óõíÝâáéíå
èÜ Añéèìår äåêáðëÜóéïõò êáôïßêïõò Aðü ôÞí AíáãêáóôéêÜ óôü ðëáßóéï ô\ò äéÜëõóçò …ëùí
‘ÅëëÜäá. Ôü ðïéÜ Vêôáóç êáß ìïñöÞ èÜ ëÜâïõí ô™í Tèíéê™í êñáô™í. ÄÝí åyìáé «TèíéêéóôÞò»,
ït óõíÝðåéåò ô\ò äçìïãñáößáò èÜ Tîáñôçèår âå- êáß äÝí èÜ óôåíï÷ùñéüìïõí êáèüëïõ Cí ìÝ ôÞ óõ-
âáßùò Tí ìÝñåé Aðü ìéÜ óåéñÜ ìÞ äçìïãñáöéê™í íáßíåóç …ëùí êáôáëýïíôáí ôÜ TèíéêÜ óýíïñá êáß
ðáñáãüíôùí. ’Áðáíô™íôáò óôÞí Xêôç TñþôçóÞ ït Tèíéêïß óôñáôïß. ´Ïìùò åyíáé äýï ðïëý äéáöï-
óáò AíÝöåñá óõíïðôéêÜ ôß èåùñ™ ›ò TëÜ÷éóôç ñåôéêÜ ðñÜãìáôá _ êáôÜñãçóç Uíüò Tèíéêïˆ
ðñïûðüèåóç ãéÜ ôÞí Tðéâßùóç ôïˆ ‘Åëëçíéóìïˆ. êñÜôïõò ìáæß ìÝ …ëá ôÜ Cëëá êáß _ äéÜëõóç a
’Åä™ ðñÝðåé íÜ ðñïóèÝóù …ôé ït AñíçôéêÝò äç- ‚ Aêñùôçñéáóìüò ôïõ ãéáôß Xíá ãåéôïíéêü êñÜ-
ìïãñáöéêÝò Tîåëßîåéò äõó÷åñáßíïõí ï‰óéùä™ò ôÞí ôïò åyíáé só÷õñüôåñï êáß Tðéèåôéêüôåñï.
 Ìðïñïˆìå íÜ æÞóïõìå ìáæß, uóïé êáß äéáöïñåôéêïß;
Ìßá äéÜëåîç ôïˆ Alain Touraine*
I êüóìï ô\ò Têëïãßêåõóçò êáß á‰ôüí ôïˆ ^èéêïˆ
1. ‘Ç íåùôåñéêüôçôá ìðïñår íÜ ‚ñéóèår ›ò _ ñÞ-
îç ô\ò ðáãêüóìéáò ôÜîçò. ÓÝ ðåñéï÷Ýò …ðïõ T-
ðéêñáôïˆóå ìéÜ ìïíïèåúóôéêÞ èñçóêåßá, á‰ôÞ _
ñÞîç óÞìáéíå ôüí äéá÷ùñéóìü ôïˆ êüóìïõ1, …ðùò
á‰ôüò åy÷å äçìéïõñãçèår Aðü ôüí Èåü, Aðü ôÞí
Aíèñþðéíç óõíåßäçóçÿ …ðùò åyðå ‚ Descartes,
ôïˆ óýìðáíôïò êáß ô\ò øõ÷\ò, Aêïëïõè™íôáò ôü
äõúêü, á‰ãïõóôéíéáíü …ñáìá, ôü ‚ðïrï Vãéíå _ T-
ðéêñáôïˆóá Aíôßëçøç ôüí äÝêáôï Xâäïìï ás™íá,
AëëÜ eôáí aäç ðáñüí óôÞ ëïõèçñáíéêÞ óêÝøç,
Xíáí ás™íá ðñßí. Ìðïñår êáíåßò íÜ ðår, óÝ ðéü
óýã÷ñïíïõò …ñïõò, …ôé _ íåùôåñéêüôçôá ìðïñår
íÜ ‚ñéóèår ›ò ‚ äéá÷ùñéóìüò ô\ò Têëïãßêåõóçò
›ò ôñüðïõ äñÜóçò ðÜíù óôÞ öýóç, Aðü ôÞ ìéÜ
ðëåõñÜ, êáß ôïˆ ^èéêïˆ Aôïìéêéóìïˆ, Aðü ôÞí Cë-
ëç.
Á‰ôÞ _ äé÷ïôüìçóç Tìöáíßóôçêå Víôïíá A-
ðü ôßò Aðáñ÷Ýò êéüëáò ô\ò å‰ñùðáúê\ò ìáò íå-
ùôåñéêüôçôáò. ’Áö' Uíüò Aíáêáëýðôïõìå …ôé _
’ÁíáãÝííçóç, säéáßôåñá óôÞí ’Éôáëßá, âáóßóôçêå
óÝ ìéÜ óõììá÷ßá ìåôáîý TðéóôÞìçò êáß ôÝ÷íçò,
_ ‚ðïßá AíáðáñÜãåé a ïsêïäïìår ìéÜí ñèïëïãéêÞ
ðáãêüóìéá ôÜîç. ’Áö' UôÝñïõ âñßóêïõìå ôÞ Ìå-
ôáññýèìéóç êáß ôÞ äéáêÞñõîç ðßóôçò ôçò, êáß U-
ðïìÝíùò ôïˆ ^èéêïˆ Aôïìéêéóìïˆ …ðùò åy÷å Tê-
öñáóôår ìÝóù ô\ò ðáñÜäïîçò ëïõèçñáíéê\ò Aí-
ôßëçøçò ô\ò âïýëçóçò ãéÜ ðñïóöïñÜ (servum
arbitrium), ›ò Aíôßèåôç óôÞí TñáóìéáíÞ ŠðåñÜ-
óðéóç ô\ò Tëåýèåñçò èÝëçóçò.
2. ’ÁëëÜ á‰ôü ôü ñ\ãìá óôÞ èñçóêåõôéêÞ êï-
óìïëïãßá, ôü ‚ðïrï ‚ñßæïõìå õtïèåôþíôáò ôÞí ‚-
ñïëïãßá ôïˆ Weber ›ò Têêïóìßêåõóç êáß Tãêü-
óìéï Aóêçôéóìü, äÝí eôáí Añêåôü ãéÜ íÜ ãåííÞ-
óåé ôÞ óýã÷ñïíç êïéíùíßá. Äéüôé _ ãÝííçóç ìé@ò
ôÝôïéáò êïéíùíßáò Aðáéôår ìéÜí UíïðïéçôéêÞ Añ-
÷Þ, ìéÜ äýíáìç ðïý íÜ ìðïñår íÜ UíïðïéÞóåé ôüí
* ÄéÜëåîç ôïˆ ÃÜëëïõ êáèçãçô\ Alain Touraine óôü ÐáíåðéóôÞìéï ôïˆ Warwick, óôßò 20 ’Éáíïõáñßïõ 1997, ðïý äç-
ìïóéåýåôáé óôÜ UëëçíéêÜ êáô' Aðïêëåéóôéêüôçôá.
ÌåôÜöñáóç: ²Áêçò ×áñéôüðïõëïò
Aôïìéêéóìïˆ ït ‚ðïrïé åy÷áí êáôáëÞîåé ÷ùñéóôïß.
Ït êëáóóéêÝò äõôéêÝò å‰ñùðáúêÝò êïéíùíßåò ôïˆ
äÝêáôïõ Xâäïìïõ, äÝêáôïõ ƒãäïïõ êáß Aêüìç êáß
ôïˆ äÝêáôïõ Víáôïõ ásþíá, ô™í ‚ðïßùí ôü ðñü-
ôõðï ôåëéêÜ äéáäüèçêå óÝ ðïëëÝò ðåñéï÷Ýò ôïˆ
êüóìïõ, ÷áñáêôçñßæïíôáí Aðü ìéÜ ôÝôïéá èåìå-
ëéþäç Añ÷Þ, TíóáñêùìÝíç óôÞí säÝá ô\ò êïéíù-
íßáò á‰ôÞ êáè' áŠôÞ. Ðéü óõãêåêñéìÝíá, _ ðï-
ëéôéêÞ AíôéêáôÝóôçóå ôÞ èñçóêåßá ›ò ìÝóï óõí-
äõáóìïˆ ëïãéê\ò Aíèñþðéíçò äñÜóçò êáß ô\ò T-
ëåõèåñßáò ô\ò Aôïìéê\ò ^èéê\ò óõíåßäçóçò, óå-
âüìåíç óõã÷ñüíùò ôÞ äéÜêñéóÞ ôïõò. Á‰ôÞ _ ðá-
ñáôåôáìÝíç ÷ñïíéêÞ ðåñßïäïò êõñéáñ÷Þèçêå Aðü
íïìéêïýò êáß ðïëéôéêïýò ôñüðïõò óêÝøçò êáß,
óôü Šøçëüôåñï Tðßðåäï, Aðü ôÞí ðïëéôéêÞ öéëï-
óïößáÿ _ ‚ðïßá, Aðü ôüí Machiavelli, ôüí Jean
Bodin, ôüí Hobbes, ôüí Locke, ôüí Montesquieu
êáß ôüí Rousseau, ìÝ÷ñé ôüí Tocqueville êáß ôüí
John Stuart Mill, äçìéïýñãçóå ôü ðñ™ôï óýíïëï
óýã÷ñïíùí ðáñïõóéÜóåùí ô\ò êïéíùíßáò.
Ôñårò êýñéåò säÝåò ‚ñßæïõí á‰ôü ôü êëáóóéêü
ðñüôõðï:
á) ‘Ç ðñþôç äçëþíåé …ôé _ êïéíùíéêÞ ôÜîç
åyíáé Xíá ðñïúüí, ìéÜ äçìéïõñãßá Aíèñþðéíçò èÝ-
ëçóçò êáß äÝí ìåôáäßäåôáé ìÝóù ï‹ôå Šðüêåéôáé
óÝ ìéÜí Aíþôåñç ôÜîç. Á‰ôÞ _ ñÞîç ìÝ ôÞ èñç-
óêåõôéêÞ ôÜîç ôïˆ êüóìïõ, ðïý ðñùôïêáèéåñþ-
èçêå Aðü ôïýò ŠðåñáóðéóôÝò ôïˆ Á‰ôïêñÜôïñá
Tíáíôßïí ôïˆ ÐÜðá êáôÜ ôÞ äéÜñêåéá ôïˆ äÝêá-
ôïõ ôÝôáñôïõ ásþíá, eôáí só÷õñÜ óõíäåäåìÝíç ìÝ
ôÞ äéáìüñöùóç ô™í óýã÷ñïíùí ’Åèí™í-Êñáô™í,
ðñ™ôá óôÞ ÌåãÜëç Âñåôáííßá êáß ôÞ Ãáëëßá a-
äç Aðü ôüí äÝêáôï ðÝìðôï ás™íá, êáôüðéí óôßò
ÊÜôù יñåò êáß ôÞí Óïõçäßá êáôÜ ôÞ äéÜñêåéá
ôïˆ äÝêáôïõ Xâäïìïõ ásþíá. ‘Ç ðéü óçìáíôéêÞ
Aðåéêüíéóç ô\ò êïéíùíéê\ò ôÜîçò ›ò ìé@ò á‰ôï-
ðáñáãüìåíçò íôüôçôáò eôáí _ säÝá ô\ò ëáúê\ò
êõñéáñ÷ßáò, ðáñïˆóá óôßò ðïéêßëåò ìïñöÝò ôçò
38
óôÞ âñåôáííéêÞ ðïëéôéêÞ ðáñÜäïóç, êáß säéáßôå-
ñá óôÞí ²Åíäïîç ’ÅðáíÜóôáóç ôïˆ 1688 êáß óôÞ
ÄéáêÞñõîç ô™í ÄéêáéùìÜôùí (Bill of Rights) ôïˆ
1689, êáß äéáôõðùìÝíç Aêüìç ðéü Aðïöáóéóôé-
êÜ Xíáí ás™íá Añãüôåñá óôßò ’ÁìåñéêáíéêÝò êáß
ÃáëëéêÝò Äéáêçñýîåéò ô™í ÄéêáéùìÜôùí. Á‰ôü
Tîçãår ãéáôß ôÜ ðñ™ôá óýã÷ñïíá Vèíç, ït ÊÜôù
יñåò, _ ÌåãÜëç Âñåôáííßá, ït ‘ÇíùìÝíåò Ðï-
ëéôåråò êáß _ Ãáëëßá, ãåííÞèçêáí Aðü TðáíáóôÜ-
óåéò.
â) ‘Ç äåýôåñç åyíáé …ôé ôü ãåíéêü óõìöÝñïí
a ôü êïéíü êáëü ãßíåôáé ôü êýñéï êñéôÞñéï Aîéï-
ëüãçóçò ô\ò Aíèñþðéíçò óõìðåñéöïñ@ò. Ôü êá-
ëü êáß ôü êáêü äÝí ‚ñßæïíôáé ðéÜ Aðü ôÞí ðáñÜ-
äïóç a Aðü Xíá èåúêü íüìï. Ì@ëëïí ‚ñßæïíôáé
óýìöùíá ìÝ ôßò èåôéêÝò a AñíçôéêÝò TðéäñÜóåéò
ô\ò Aíèñþðéíçò óõìðåñéöïñ@ò óôü ãåíéêü êáëü
a, ìÝ Cëëá ëüãéá, óôÞí Šãåßá ôïˆ êïéíùíéêïˆ óþ-
ìáôïò. Á‰ôÞ _ âéïëïãéêÞ ìåôáöïñÜ Tðåîçãår ôüí
ñãáíéóìü óõ÷íÜ óõíäåäåìÝíï ìÝ šöåëéìéóôéêÝò a
ëåéôïõñãéóôéêÝò ìåèüäïõò AíÜëõóçò, ït ‚ðïråò åy-
÷áí Aíáðôõ÷èår ðéü ëáìðñÜ óôÞ ÌåãÜëç Âñå-
ôáííßá óôü ôÝëïò ôïˆ äÝêáôïõ ƒãäïïõ êáß óôßò
Añ÷Ýò ôïˆ äÝêáôïõ Víáôïõ ásþíá. Óôßò ðéü ñéæï-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
óðáóôéêÝò AìåñéêáíéêÝò êáß ãáëëéêÝò ðáñáäüóåéò
_ êåíôñéêÞ säÝá eôáí á‰ôÞ ôïˆ ²Åèíïõò, ô\ò Äç-
ìïêñáôßáò. ’ÁëëÜ ðáñÜ á‰ôÝò ôßò äéáöïñÝò ìå-
ôáîý å‰ñùðáúê™í ÷ùñ™í, eôáí óáö™ò ôü óõì-
öÝñïí ìé@ò Tëåýèåñá äçìéïõñãçìÝíçò êïéíùíßáò
ðáñÜ ‚ óåâáóìüò êïéíïôéê™í Aîé™í ðïý AðåôÝëå-
óå ôÞ âáóéêÞ Añ÷Þ íïìéê™í êáß Têðáéäåõôéê™í
èåóì™í. ‘Ç êëáóóéêÞ êïéíùíéïëïãéêÞ óêÝøç Tê-
öñÜæåé á‰ôÞí ôÞí säÝá êÜëëéóôá, …ôáí äçëþíåé …-
ôé ôÜ Aíèñþðéíá ƒíôá ãßíïíôáé ðñáãìáôéêÜ Côï-
ìá ìÝóù ô\ò êïéíùíéêïðïßçóçò.
ã) ´Ïìùò á‰ôÞ _ Añ÷Þ êïéíùíßáò Uíïðïßç-
óçò äÝí Aðïóêïðår óôÞí Aíáóõãêñüôçóç ìé@ò
êïéíùíßáò, ìé@ò Gemeinschaft, äéüôé ôÜ äýï ìéóÜ
ô\ò óýã÷ñïíçò êïéíùíßáò ðáñáìÝíïõí ÷ùñéóôÜ.
’Áö' Uíüò _ êïéíùíßá åyíáé Xíáò óõëëïãéêüò Tñ-
ãÜôçò, êáß ›ò Tê ôïýôïõ óõíå÷™ò ìåôáó÷çìá-
ôßæåé ôü ðåñéâÜëëïí ôçò êáß ôÜ uäéá ôçò ôÜ ìÝóá
ëåéôïõñãßáò. ‘Ï Tðé÷åéñçìáôßáò êáß ‚ TñãÜôçò åy-
íáé ðñïóáíáôïëéóìÝíïé ðñüò ôüí Tîùôåñéêü êüóìï
ôüí ‚ðïrï Tîåñåõíïˆí ìÝóù èÜëáóóáò êáß ã\ò, óÝ
TñãáóôÞñéá êáß óÝ TñãïóôÜóéá. ’Áö' UôÝñïõ _ êá-
ðéôáëéóôéêÞ ïsêïíïìßá AíÞêåé Tðßóçò óôÞí Aóôé-
êÞ êïéíùíßá óôÞí ‚ðïßá, säéáßôåñá êáôÜ ôü äåý-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ôåñï cìéóõ ôïˆ äÝêáôïõ ƒãäïïõ ásþíá, ôÜ ðñï-
óùðéêÜ óõíáéóèÞìáôá Aíèïˆí, ðñïêáë™íôáò ìÝ
ôÞ óåéñÜ ôïõò ôÞ ãÝííçóç ô\ò íïõâÝëëáò ›ò ìé@ò
íÝáò ëïãïôå÷íéê\ò ìïñö\ò. Á‰ôÞ _ säéùôéêÞ
óöárñá äñáóôçñéüôçôáò äÝí åyíáé ðåñéóóüôåñï ‚-
ëïêëçñùôéêÜ TíóùìáôùìÝíç óôÞí êïéíùíéêÞ ôÜ-
îç Aðü ôÞí ïsêïíïìéêÞ äñáóôçñéüôçôá. ‘Ç ôå-
ëåõôáßá äéáäñáìáôßæåé Xíáí êåíôñéêü ñüëï óôÞ
äéá÷åßñéóç ô\ò êïéíùíßáò, Tí™ _ säéùôéêÞ óöárñá
ðáñáìÝíåé Têôåí™ò AíåîÜñôçôç, AëëÜ, óõã÷ñü-
íùò, ŠðïäåÝóôåñç êáß êáôþôåñç.
3. Á‰ôü ôü êëáóóéêü êïéíùíéêü ìïíôÝëï ðáñÜãåé
Côïìá ôÜ ‚ðïrá åyíáé ðáñüìïéá êáß Cíéóá. Åyíáé
óõíåð™ò óÝ Cìåóç Aíôßèåóç ìÝ ôü ìïíôÝëï ô™í
uóùí êáß äéáöïñåôéê™í, ôßò óõíè\êåò ôïˆ ‚ðïßïõ
èÜ Tðéäéþîù ôþñá íÜ äéåñåõíÞóù. ÐñÜãìáôé, á‰-
ôü ôü ‚ðïrï åyíáé ðáãêüóìéï åyíáé Xíá ãåíéêü êáß
Aêüìç êáß öõóéêü äéêáßùìá, …ðùò äçëþíåôáé óôü
ðñ™ôï Cñèñï ô\ò ÄéáêÞñõîçò ô™í ’Áíèñùðßíùí
ÄéêáéùìÜôùí ôïˆ 1789. Óýìöùíá ìÝ ôü Vããñá-
öï: «Ït Cíèñùðïé ãåííéïˆíôáé êáß ðáñáìÝíïõí T-
ëåýèåñïé êáß uóïé óÝ äéêáéþìáôá»ÿ óÝ á‰ôü AìÝ-
óùò ðñïóôßèåôáé: «ït êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò ìðï-
ñïˆí íÜ âáóßæïíôáé ìüíï óôü êïéíü óõìöÝñïí». Ït
ÃÜëëïé êáß ït ’Áìåñéêáíïß Väùóáí Vìöáóç óôÞí
ðñþôç Aðü á‰ôÝò ôßò äýï säÝåò ðéü só÷õñÜ Aðü
ôïýò Âñåôáííïýò, ït ‚ðïrïé Väùóáí ôüóï ðïëý óç-
ìáóßá óôüí homo oeconomicus …óï êáß óôüí homo
politicus. ÐáñÜ ôáˆôá, …ëåò ït óýã÷ñïíåò êïéíù-
íßåò eôáí ðïëý tåñáñ÷éêÝò, Tí™ óõã÷ñüíùò äéá-
êÞñõóóáí …ôé ðñïóöÝñïõí uóá ðïëéôéêÜ äéêáéþìá-
ôá óÝ …ëïõò. Ït Âñåôáííïß Öéëåëåýèåñïé (Whigs),
ït èåìåëéùôÝò ô\ò ’Áìåñéêáíéê\ò Äçìïêñáôßáò
êáß ït ìåôáåðáíáóôáôéêïß öéëåëåýèåñïé ÃÜëëïé
óôï÷áóôÝò …ðùò ‚ Tocqueville êáß ‚ Guizot e-
ôáí ñåðïõìðëéêÜíïé, ìÝ ôÞí AìåñéêáíéêÞ a ôÞ
ãáëëéêÞ Vííïéá. ’Åí ôïýôïéò, äÝí eôáí äçìïêñÜ-
ôåò, äéüôé äÝí Tìðéóôåýïíôáí ôüí ëáü, êáß ôïýò
TíäéÝöåñå ôÜ êïéíùíéêÜ æçôÞìáôá íÜ ðáñáìåßíïõí
óôÜ ÷Ýñéá ô™í sanior pars ôùí, ô™í «ôæÝíôëå-
ìáí». ²Éóá ðïëéôéêÜ äéêáéþìáôá å‹êïëá óõ-
íõð\ñ÷áí ìÝ êïéíùíéêÝò Aíéóüôçôåò, só÷õñÞ ôá-
îéêÞ êõñéáñ÷ßá, Šðïäïýëùóç a Aöáíéóìü Aðïéêé-
óìÝíùí ëá™í a ìÝ AíäñéêÞ êõñéáñ÷ßá, _ ‚ðïßá
ãéÜ ðïëý êáéñü Tìðüäéóå ôßò ãõíárêåò Aðü ôü íÜ
AðïêôÞóïõí ðñüóâáóç óÝ ðïëéôéêÜ äéêáéþìáôá.
4. Ðáñ' …ëá á‰ôÜ, á‰ôü ôü êëáóóéêü, êïéíùíéï-
êåíôñéêü ìïíôÝëï åy÷å ìéÜ ðïëý só÷õñÞ têáíüôç-
ôá ãéÜ Uíïðïßçóç, ðåñéóóüôåñï Tíéó÷õìÝíç ìåôÜ
ôÞí ðñþôç ðåñßïäï ô\ò Têâéïìç÷Üíéóçò, ðñ™ôá
39
óôÞí ’Áããëßá êáß ôÞ Ãåñìáíßá, êáß Añãüôåñá
óôßò ‘ÇíùìÝíåò Ðïëéôåråò êáß ôÞ Ãáëëßá. ÔÜ
âéïìç÷áíéêÜ êñÜôç ðÝôõ÷áí óôü íÜ ìåôáôñÝøïõí
ôÜ ðïëéôéêÜ äéêáéþìáôá óÝ êïéíùíéêÜ äéêáéþìá-
ôá, êáèþò óõóôÞìáôá ðñïïäåõôéê\ò öïñïëïãßáò
êáß ðïëéôéêÝò Aíáêáôáíïì\ò ìåßùóáí ôßò Aíéóü-
ôçôåò êáè' …ëçí ôÞ äéÜñêåéá ô\ò AíÜðôõîçò ô\ò
âéïìç÷áíéê\ò äçìïêñáôßáò, ðñ™ôá óôÜ óêáíäé-
íáâéêÜ óïóéáëäçìïêñáôéêÜ êáèåóô™ôá êáôÜ ôÞ
äéÜñêåéá ô\ò äåêáåôßáò ôïˆ '30 êáß Añãüôåñá,
AëëÜ ðéü TêôåôáìÝíá, ìÝóù ðïëéôéê™í ôïˆ ÊñÜ-
ôïõò Ðñüíïéáò. Ôü êëáóóéêü ìïíôÝëï, Aêñéâ™ò
óôÞí ðéü šöåëéìéóôéêÞ ìïñöÞ ôïõ, ðñïêÜëåóå Tñ-
ãáôéêÝò äéåêäéêÞóåéò êáß êñáôéêÞ ðáñÝìâáóç ìÝ-
óá óôÞí ïsêïíïìéêÞ óöárñá äñáóôçñéüôçôáò. ’Åí
ôïýôïéò, …óï só÷õñüôåñåò ãßíïíôáí ôüóï ðåñéóóü-
ôåñï Tðéêñßíïíôáí á‰ôÝò ït ðáñåìâÜóåéò. Ìåôñéï-
ðáèårò êñéôéêïß óçìåéþíïõí …ôé ôåëéêÜ ït ðñïóðÜ-
èåéåò Aíáêáôáíïì\ò eôáí ðéü ðåñéïñéóìÝíååò A-
ðü …,ôé åy÷å ðñïãñáììáôéóôår, Tí™ _ ðéü ñéæïóðá-
óôéêÞ êñéôéêÞ, ðñïåñ÷üìåíç Aðü ôÞ Ó÷ïëÞ ô\ò
Öñáíêöïýñôçò, Aðü ôïýò labelling èåùñçôéêïýò2
a Aðü ôüí Michel Foucault, êáôÞããåéëå ôÞí T-
ðéâïëÞ ìé@ò êïéíùíéê\ò ôÜîçò óÝ Xíáí ðëçèõóìü
Vôóé ŠðïâéâáóìÝíï óÝ ìéÜ êáôÜóôáóç TîÜñôçóçò.
II
1. Ðáñ' …ëá á‰ôÜ, á‰ôÝò ït êñéôéêÝò äÝí êáôÜ-
öåñáí Aðü ìüíåò ôïõò íÜ Tîáóèåíßóïõí êáß íÜ êá-
ôáóôñÝøïõí ôü êëáóóéêü ìïíôÝëï. Ì@ëëïí, åyíáé
_ á‰îáíüìåíç á‰ôïíïìßá ô\ò ïsêïíïìéê\ò óöáß-
ñáò äñáóôçñéüôçôáò, …ðùò êáèßóôáôáé Tëåýèåñç
Aðü ôïýò èåóìïýò êïéíùíéêïˆ êáß ðïëéôéêïˆ T-
ëÝã÷ïõ, êáß, ìÝ Xíáí ðáñÜëëçëï ôñüðï, _ Cíï-
äïò ô\ò säéùôéê\ò óöáßñáò äñáóôçñéüôçôáò ìÝóù
ô\ò ìáæéê\ò êáôáíÜëùóçò êáß ô\ò TîáóèÝíéóçò
ô™í êïéíùíéê™í êáíüíùí Aôïìéê\ò óõìðåñéöïñ@ò
ït ‚ðïråò TðÝöåñáí á‰ôÞí ôÞí êáôáóôñïöÞ. ‘Ç
êáðéôáëéóôéêÞ TðáíÜóôáóç eôáí ‚ ðñùôáñ÷éêüò
óõíôåëåóôÞò ô\ò ðáñáêì\ò ôïˆ êëáóóéêïˆ ðñï-
ôýðïõ. ‘Ç ïsêïíïìéêÞ æùÞ AíÝëáâå ôÜ êáèÞêïí-
ôá ô™í íïìéê™í êáß ðïëéôéê™í ñõèìßóåùí. ÃéÜ
ðïëëÜ Côïìá _ êáôÜóôáóÞ ôïõò ›ò TñãáæïìÝ-
íùí Vãéíå ðéü óçìáíôéêÞ Aðü ôÜ äéêáéþìáôÜ ôïõò
›ò ðïëéô™í, säéáßôåñá óôÞ ÌåãÜëç Âñåôáííßá …-
ðïõ Cñ÷éóå ðñ™ôá _ Têâéïìç÷Üíéóç êáß …ðïõ ôÜ
Aíèñþðéíá ðïëéôéêÜ äéêáéþìáôá AðïêôÞèçêáí
AñêåôÜ AñãÜ (1884-85) Aðü ôïýò Aíåéäßêåõôïõò
TñãÜôåò. Åyíáé ðéü ðñüóöáôá, ðñùôßóôùò óôßò
‘ÇíùìÝíåò Ðïëéôåråò, ðïý ðáñáóôÞêáìå ìÜñôõ-
ñåò ô\ò ãÝííçóçò ìé@ò êïéíùíßáò ìáæéê\ò êáôá-
40
íÜëùóçò êáß …ðïõ _ TðéóôÞìç êáß _ ôå÷íïëïãßá
Cñ÷éóáí íÜ AëëÜæïõí ôßò êáèçìåñéíÝò ìáò æùÝò,
ït ‚ðïråò åy÷áí ï‰óéáóôéêÜ ðáñáìåßíåé ït uäéåò
êáè' …ëçí ôÞ äéÜñêåéá ôïˆ äÝêáôïõ Víáôïõ ásþ-
íá. ÓõãêåêñéìÝíá, _ æùÞ ô™í ãõíáéê™í ìåôá-
ôñÜðçêå âáèåéÜ óôü äåýôåñï cìéóõ ôïˆ åsêïóôïˆ
ásþíá, êáß Aðü ôÞí TðéóôçìïíéêÞ ðñüïäï êáß ôßò
TðéäñÜóåéò ôçò óôüí Vëåã÷ï ô™í ãåííÞóåùí êáß
Aðü ôÞí ôá÷årá AíÜðôõîç …ëùí ô™í åsä™í ïs-
êéáê™í óõóêåõ™í ðïý TðÝôñåðáí íÜ åsó÷ùñÞóïõí
ït ãõíárêåò óôÞ ìéóèùôéêÞ TñãáôéêÞ äýíáìç.
2. ²Áí êáß á‰ôÝò ït AëëáãÝò Cñ÷éóáí ðïëý êáéñü
ðñßí, ôßò V÷ïõìå æÞóåé ðïëý ðéü Víôïíá êáôÜ ôÞ
äéÜñêåéá ôïˆ ôåëåõôáßïõ ôÝôáñôïõ ôïˆ ásþíá.
ÌåôÜ ôüí ´ Ðáãêüóìéï Ðüëåìï, ó÷åäüí ðáí-
ôïˆ óôüí êüóìï, ²Åèíç-ÊñÜôç óõãêÝíôñùíáí
êïéíùíéêïýò, ïsêïíïìéêïýò êáß Aêüìç êáß säåïëï-
ãéêïýò êáß ðïëéôéóôéêïýò ðüñïõò óÝ ìéÜí å‰ñýôá-
ôç ðñïóðÜèåéá Tèíéê\ò óõãêñüôçóçò êáß Aíáóõã-
êñüôçóçò. Åuôå êÜðïéïò TîåôÜóåé êïììïõíéóôéêÝò
÷™ñåò åuôå óïóéáëäçìïêñáôßåò, TèíéêéóôéêÜ ìå-
ôá-áðïéêéáêÜ êñÜôç, ëáôéíï-áìåñéêáíéêÜ TèíéêÜ
- ëáúêÜ êáèåóô™ôá a ôü ’Éíäéêü Êüììá ôïˆ
ÊïãêñÝóóïõ, ðáñáôçñår …ôé, êáè' …ëçí ôÞ äéÜñ-
êåéá á‰ô\ò ô\ò ðåñéüäïõ, Tèíéêïß ðïëéôéêïß óêï-
ðïß êõñéÜñ÷çóáí óôÞí ïsêïíïìéêÞ æùÞ. Ìåôáîý
Cëëùí ðñáãìÜôùí, á‰ôü åy÷å ›ò óõíÝðåéá ôÞ ìå-
ãÜëç á‹îçóç ô™í êñáôéêÜ Tëåã÷üìåíùí ôìçìÜ-
ôùí ôïˆ Tèíéêïˆ ðñïúüíôïò. Ìüíï Aðü ôÞ äåêá-
åôßá ôïˆ '70 êáß ìåôÜ, êáß ðéü óõìâïëéêÜ ìåôÜ
Aðü ôßò äýï ðåôñåëáúêÝò êñßóåéò, Tíéó÷ýèçêå _
Aíôßèåôç ôÜóç, êáèþò Xíá äéáñê™ò ðåñéóóüôåñï
äéåèíïðïéçìÝíï ïsêïíïìéêü óýóôçìá êõñéÜñ÷çóå
ðÜíù óôïýò ðïëéôéêïýò èåóìïýò. Ðáñüëï ðïý _
Aíáäõüìåíç ʼnñùðáúêÞ Êïéíüôçôá åy÷å Añ÷éêÜ
èÝóåé ðïëéôéêïýò óêïðïýò, äÝí ìðïñår êáíåßò íÜ
ðáñáâëÝøåé ôü …ôé ôü êýñéï TðßôåõãìÜ ôçò eôáí
íÜ TðéôñÝøåé ôÞí Tëåýèåñç êõêëïöïñßá êåöáëáß-
ïõ, Tí™ _ êýñéá ðáñÝìâáóÞ ôçò óôÞí êïéíùíéêÞ
óöárñá eôáí íÜ Aðáëýíåé ôßò óõíÝðåéåò ô\ò ôá-
÷åßáò ðáñáêì\ò ôïˆ Aãñïôéêïˆ ôïìÝá. ÄÝí Šðï-
óôÞñéîå AðïôåëåóìáôéêÜ óùìáôåéáêÝò TíÝñãåéåò
ãéÜ ôÞí ŠðåñÜóðéóç ô™í ìéóè™í, ô\ò Tñãáóßáò a
ô™í óõóôçìÜôùí êïéíùíéê\ò AóöÜëéóçò.
3. Ðáñ' …ëá á‰ôÜ, _ á‰îáíüìåíç ïsêïíïìéêÞ
ðáãêïóìéïðïßçóç êáß _ ôá÷årá AíÜðôõîç ô™í
ñï™í êåöáëáßïõ äÝí Añêïˆí ›ò TîçãÞóåéò ãéÜ ôÞí
ðôþóç ôïˆ êëáóóéêïˆ êïéíùíéêïˆ ìïíôÝëïõ.
ÐñÝðåé êáíåßò íÜ ðñïóèÝóåé …ôé …óï ðåñéóóüôåñï
ït ïsêïíïìéêÝò óõíáëëáãÝò ãßíïíôáé ðáãêüóìéåò,
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
îåöåýãïíôáò Aðü ôÞí Tðßäñáóç ðïëéôéê™í êáß
êïéíùíéê™í TëÝã÷ùí, êáß Aðïêïéíùíéêïðïéïˆíôáé,
ôüóï âáèýôåñç ãßíåôáé _ ñÞîç ìåôáîý ô™í äýï
êýñéùí óõóôáôéê™í ô\ò íåùôåñéêüôçôáò: ô\ò ïs-
êïíïìéê\ò êáß ôå÷íïëïãéê\ò äñáóôçñéüôçôáò A-
ðü ôÞ ìéÜ ìåñéÜ, êáß ô\ò säéïðñïóùðåßáò Aðü ôÞí
Cëëç. ’ÅðåéäÞ ôü ðñ™ôï óõóôáôéêü äÝí ðåñéïñß-
æåôáé ôþñá ðéÜ Aðü ôü ðïëéôéóôéêü êáß èåóìéêü
ðëáßóéï ðïý Cëëïôå Vèåôå ôïýò êáíüíåò, ôü äåý-
ôåñï óõóôáôéêü åyíáé …ëï êáß ëéãüôåñï óõíäåäå-
ìÝíï ìÝ ðñïêáèéåñùìÝíïõò ïsêïíïìéêïýò êáß èå-
óìéêïýò ñüëïõò. ²Áëëïôå aìáóôáí …ëïé ðïëßôåòÿ
Añãüôåñá, ãßíáìå ï‰óéáóôéêÜ ðáñáãùãïß êáß ôþ-
ñá _ ôáõôüôçôÜ ìáò AðïóõíäÝåôáé äéáñê™ò ðå-
ñéóóüôåñï Aðü …,ôé êÜíïõìå êáß Tîáñô@ôáé …ëï êáß
ðéü ðïëý Aðü á‰ôü ðïý åuìáóôå, Aðü ôßò AíÜã-
êåò ìáò …ðùò TêöñÜæïíôáé ìÝóù ô\ò êáôáíÜëù-
óçò, AëëÜ ðéü óçìáíôéêÜ êáèïñßæåôáé Aðü ôßò äå-
äïìÝíåò êïéíùíéêÝò ìáò èÝóåéò, ôÞí _ëéêßá ìáò
êáß ôü öýëï ìáò, ôÞí ðïëéôéóôéêÞ ìáò êëçñïíï-
ìéÜ a ôßò TðéëïãÝò ìáò.
Á‰ôÞ _ TîáóèÝíéóç ô\ò êïéíùíéê\ò êáß ðï-
ëéôéê\ò ôÜîçò äéá÷ùñßæåé Aðü ôÞ ìéÜ ìåñéÜ äß-
êôõá óõíáëëáã™í, ôÞí êõêëïöïñßá ðëçñïöïñé™í
a Aãáè™í, êáß Aðü ôÞí Cëëç ðïëéôéóôéêÝò, Aôï-
ìéêÝò a óõëëïãéêÝò äñáóôçñéüôçôåò. Á‰ôÞ _ äéá-
äéêáóßá äçìéïõñãår ìéÜí á‰îçìÝíç Aðüóôáóç ìå-
ôáîý ô™í äýï óöáéñ™í, ô™í ‚ðïßùí _ äéáóýíäå-
óç …ðùò Tðßóçò êáß _ á‰ôïíïìßá …ñéóáí ôÞ íåù-
ôåñéêüôçôá. Á‰ôüò åyíáé ‚ ëüãïò ðïý ÷áñáêôÞ-
ñéóáí á‰ôÞí ôÞí ôÜóç Aðï-åêóõã÷ñïíéóìü
(demodernisation). ‘Ï …ñïò åyíáé …óï ðéü Añíçôé-
êüò ãßíåôáé, Aöïˆ êáèÝíá Aðü ôÜ äýï _ìßóåá ô\ò
Aíèñþðéíçò Tìðåéñßáò ôåßíåé íÜ öèáñår …ôáí ÷ù-
ñßæåôáé Aðü ôü Cëëï. Ðáñáêïëïõèïˆìå ôÞí AíÜ-
ðôõîç ìé@ò ïsêïíïìßáò âáóéóìÝíçò óôÜ óõìöÝ-
ñïíôá ôïˆ êåöáëáßïõ ðåñéóóüôåñï Aðü …,ôé óôÞí
AíáæÞôçóç êáëýôåñùí óõíèçê™í æù\ò êáß Uíüò
êüóìïõ ðëçñïöïñé™í AðïóðáóìÝíïõ óÝ ìåãÜëï
âáèìü Aðü ôßò ðñáãìáôéêÝò Tìðåéñßåò ô\ò æù\ò.
’Áðü ôÞí Cëëç ðëåõñÜ, ìÝ Xíáí ðáñÜëëçëï ôñü-
ðï, _ säéùôéêïðïßçóç ô™í Aíèñþðéíùí Aíáãê™í
óõíåðÜãåôáé ìéÜí TðéóôñïöÞ ô\ò Tðßäñáóçò ô™í
Tããåí™í ÷áñáêôçñéóôéê™í êÜèå Aíèñþðïõ óôÜ T-
ðéôåýãìáôÜ ôïõ. Á‰ôÞ Aðåéêïíßæåôáé óÝ ìéÜí á‹-
îçóç ô™í ásñÝóåùí êáß óÝ ðåñéóóüôåñá ñãáíù-
ìÝíá êáß á‰ôáñ÷éêÜ êïéíïôéóôéêÜ êéíÞìáôá ðïý
Tðéäéþêïõí ðïëéôéóôéêÞ ‚ìïéïãÝíåéá êáß ôÜ ‚ðïrá
ìðïñïˆí íÜ ‚äçãÞóïõí, óôßò ðëÝïí êáôáóôñåðôé-
êÝò ðåñéðôþóåéò, óÝ ðïëéôéêÝò Tèíéê\ò êáèáñü-
ôçôáò a óôÞí Cíïäï èåïêñáôéê™í êáèåóôþôùí.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
4. Á‰ôü Aðáéôår Aðü Tì@ò íÜ AíáæçôÞóïõìå ìéÜ
íÝá Añ÷Þ têáíÞ íÜ óõíäÝóåé êáß íÜ óõíäõÜóåé ôïýò
äýï á‰ôïýò êüóìïõò ðïý êáôáëÞãïõí ‚ëïêëçñù-
ôéêÜ ÷ùñéóôïß. ²Áí êáíÝíá ìÝóï óõíäõáóìïˆ ô™í
äýï äÝí âñåèår, ìðïñår íÜ êáôáóôïˆìå ìÜñôõñåò
ô\ò TîáöÜíéóçò êÜèå äõíáô\ò Uíüôçôáò ãéÜ ôüí
Aíèñþðéíï ðïëéôéóìü, ôÞí êïéíùíßá êáß ôÞí ðñï-
óùðéêüôçôá.
III
1. Á‰ôÞ _ Añ÷Þ äÝí ìðïñår íÜ V÷åé ìéÜ êïéíïôé-
óôéêÞ a èñçóêåõôéêÞ âÜóç, Aöïˆ _ íåùôåñéêü-
ôçôá êáôÝóôñåøå ôßò ‚ëéóôéêÝò êïéíùíßåò. ϋôå
ìðïñår íÜ åyíáé êïéíùíéêÞ a ðïëéôéêÞ, Aöïˆ åyíáé
Aêñéâ™ò ôü ãåãïíüò …ôé _ ïsêïíïìéêÞ äñáóôçñéü-
ôçôá Šðåñßó÷õóå ô™í êïéíùíéêïðïëéôéê™í èå-
óì™í ðïý ðñïêÜëåóå ôÞí ðáñïˆóá êáôÜóôáóç
ôïˆ Aðï-åêóõã÷ñïíéóìïˆ. ÓÝ Xíáí êüóìï êáëý-
ôåñá ðñïóäéïñéóìÝíï Aðü ðïëëáðëÝò äéáäéêáóßåò
Aëëáã\ò, ðáñÜ Aðü ìéÜ êïéíùíéêÞ ôÜîç, äÝí Š-
ðÜñ÷ïõí Cëëá ìÝóá óõíäõáóìïˆ ïsêïíïìéê™í
óôñáôçãéê™í êáß ðïëéôéóôéê™í ôáõôïôÞôùí ðá-
ñÜ ìÝóù ôïˆ uäéïõ ôïˆ Aôüìïõ. Á‰ôü ôü Côïìï
åyíáé Xíá äñ™í Šðïêåßìåíï, ôü ‚ðïrï óõììåôÝ÷åé
TñãáëåéáêÜ óôüí êüóìï ô\ò ïsêïíïìßáò êáß ô\ò
ôå÷íïëïãßáò, …ìùò …ëïí ôüí êáéñü Tðéóôñáôåýåé
‚ëüêëçñç ôÞí ðñïóùðéêüôçôÜ ôïõ êáß ôÞí ðïëé-
ôéóôéêÞ êëçñïíïìéÜ êáß äåóìåýóåéò ôïõ, ït ‚ðïr-
åò äÝí ìðïñïˆí ìÝ êáíÝíáí ôñüðï íÜ ðåñéïñéóôïˆí
óôÞí AíáæÞôçóç ñèïëïãéêüôçôáò.
’ÅðåéäÞ _ ñèïëïãéêüôçôá äÝí åyíáé ðéÜ Aí-
ôéêåéìåíéêÞ êáß ï‰óéáóôéêÞ AëëÜ ôõðéêÞ êáß Tñ-
ãáëåéáêÞ, êáß ‚ñßæåé ôÜ ìÝóá êáß ƒ÷é ðéÜ ôïýò
óêïðïýò, ìðïñår íÜ óõíäõáóôår ìÝ ðïëéôéóôéêÝò
êáß øõ÷ïëïãéêÝò Tðéäéþîåéò ìÝóá óÝ êÜèå äñ™í
Šðïêåßìåíï. ÄÝí ìðïñår êáíåßò íÜ åyíáé ôáõôï÷ñü-
íùò ÷ñéóôéáíüò êáß AèåúóôÞò a ìïõóïõëìÜíïò,
AëëÜ ôßðïôá äÝí ìðïñår íÜ ì@ò óôáìáôÞóåé Aðü
ôü íÜ åuìáóôå êáß TðéóôÞìïíåò ^ëåêôñïíéê™í Š-
ðïëïãéóô™í a ðùëçôÝò (-ôñéåò), êáß óõã÷ñüíùò,
÷ñéóôéáíïß, ìïõóïõëìÜíïé a AèåúóôÝò.
2. Åyíáé Tí ôïýôïéò óçìáíôéêü á‰ôÝò ït äýï óöár-
ñåò óõìðåñéöïñ@ò íÜ ìÞí Aíôéðáñáôåèïˆí Bðë™ò,
Aãíïþíôáò ôáõôü÷ñïíá _ ìéÜ ôÞí Cëëç. ÐñÝðåé
›ò Tê ôïýôïõ íÜ ‚ñßóïõìå ìéÜí Añ÷Þ ðïý èÜ ôïýò
TðéôñÝøåé íÜ óõíäõáóôïˆí. Á‰ôÞ _ Añ÷Þ åyíáé _
èÝëçóç êáß _ ðñïóðÜèåéá êÜèå Aôüìïõ íÜ åyíáé ‚
äçìéïõñãüò ô\ò äéê\ò ôïõ Tîáôïìßêåõóçò, _ ðñï-
óðÜèåéá ôïˆ Aôüìïõ íÜ ðñïóäþóåé êáèïëéêü íü-
çìá óôßò êáôáóôÜóåéò, AëëçëåðéäñÜóåéò êáß óõì-
41
ðåñéöïñÝò ðïý óõíèÝôïõí ôÞí ðáñîÞ ôïõ, ìåôá-
ôñÝðïíôáò ìéÜ óåéñÜ êáôáóôÜóåùí óÝ ìéÜí Tì-
ðåéñßá ìåóôÞ íïÞìáôïò êáß óÝ ìéÜí säéïðñïóù-
ðåßá. ×ñçóéìïðïéþíôáò ôÞí ‚ñïëïãßá ôïˆ Wal-
ter Benjamin, ‚ ‚ðïrïò TðÝêñéíå ôßò êáôáóôñå-
ðôéêÝò TðéäñÜóåéò ô\ò íåùôåñéêüôçôáò óôÞí êá-
èïëéêÞ óýëëçøç ô\ò ðñáãìáôéêüôçôáò, êáèþò
ðáñÞãáãå ìüíï êáôáêåñìáôéóìÝíåò êáß Tîåéäé-
êåõìÝíåò Tìðåéñßåò (Erlebnisse), èÜ ìðïñïˆóå
êáíåßò íÜ ðåñéãñÜøåé á‰ôÞí ôÞí êáôáóêåõÞ ôïˆ
Aôüìïõ ›ò ìéÜí Aíáóõãêñüôçóç á‰ôïˆ ðïý Aðï-
êÜëåóå Erfahrung (ðårñá). ’ÏíïìÜæù ‘Õðïêåßìå-
íï ôÞí ðñïóðÜèåéá á‰ôïˆ ôïˆ Aôüìïõ íÜ ãßíåé
äñ™í Šðïêåßìåíï, íÜ äñÜóåé ðÜíù óôü ðåñéâÜë-
ëïí ôïõ êáß Vôóé íÜ äçìéïõñãÞóåé ôÞ äéêÞ ôïõ A-
ôïìéêüôçôá, ôÞí ‚ðïßá ìÝ ôÞ óåéñÜ ôçò íïìÜ-
æù Šðïêåéìåíïðïßçóç. ‘Ç Šðïêåéìåíïðïßçóç A-
íáãíùñßæåé ôÞí Tîáôïìßêåõóç ›ò Xíáí êåíôñéêü
èåôéêü óôü÷ï. ÄÝí åyíáé ôü Côïìï ›ò êáôáíáëù-
ôÞò a ìÝëïò äéáöüñùí ñãáíéóì™í, êáß Aêüìç ëé-
ãüôåñï ›ò ðïëßôçò, …ðùò _ ðïëéôéêÞ öéëïóïößá
êáß Añãüôåñá _ êïéíùíéïëïãßá åy÷áí öáíôáóôår,
AëëÜ ôü Côïìï ›ò ‘Õðïêåßìåíï, óôÞí Tðéèõìßá
ôïõ ãéÜ Tîáôïìßêåõóç, ôü ‚ðïrï óõíéóô@ ôÞ ìï-
íáäéêÞ Añ÷Þ têáíÞ íÜ ìåóïëáâÞóåé ìåôáîý ôïˆ
Tñãáëåéáêïˆ êüóìïõ êáß ôïˆ êüóìïõ ôçò ôáõôü-
ôçôáò. ’Áó÷Ýôùò ìÝ ôü åsóüäçìÜ ôïõò, ôÞ ìüñ-
öùóÞ ôïõò a ôÞ ÷þñá óôÞí ‚ðïßá æïˆí, ôÜ Aí-
èñþðéíá ƒíôá åyíáé uóá óôüí âáèìü ðïý …ëá ñß-
÷íïíôáé óÝ Xíáí êüóìï Tëåýèåñùí Aãïñ™í êáß ôå-
÷íïëïãßáò ðïý ôïýò ôñáâÜåé Vîù Aðü ôÞí êïéíü-
ôçôá ðñïÝëåõóÞò ôïõò, ôßò Aîßåò ôçò êáß ôïýò
êïéíùíéêïýò ôçò êáíüíåò. ÓÝ á‰ôüí ôüí êüóìï
êÜèå Côïìï äéáôñÝ÷åé ôüí êßíäõíï íÜ Šðïâéâáóôår
_ ðáñîÞ ôïõ óÝ ìéÜ óåéñÜ ãåãïíüôùí, íÜ Šðï-
÷ñåïˆôáé íÜ Têôïîåýåôáé Aðü ôÞ ìéÜ êáôÜóôáóç
óôÞí Cëëç, êáß Vôóé íÜ ÷Üóåé ôÞ ãåíéêÞ Uíüôç-
ôá ô\ò ðñïóùðéêüôçôÜò ôïõ. ´Ïðùò ðáñáäÝ÷å-
ôáé ôü ôñáãïýäé ô\ò Madonna: «ÄéÜëåîå ôü ðá-
ñïõóéáóôéêü óïõ, ïôùò a Cëëùò äÝí óôçñßæåôáé
óÝ êáìßá Añ÷Þ». ’Åí ôïýôïéò, óÝ á‰ôüí ôüí êü-
óìï, …ëá ôÜ Côïìá Tðéäéþêïõí óõã÷ñüíùò íÜ ãß-
íïõí ‘Õðïêåßìåíá ô\ò ðáñîÞò ôïõò, íÜ óõíáñ-
ìïëïãÞóïõí ôÞ æùÞ ôïõò óÝ ìéÜ ìïíáäéêÞ tóôï-
ñßá. Êáèþò Aó÷ïëïˆíôáé óôßò êáèçìåñéíÝò æùÝò
ôïõò ìÝ êïéíùíéêÜ, ðïëéôéóôéêÜ êáß AôïìéêÜ ôïõò
æçôÞìáôá, ôÜ Aíèñþðéíá ƒíôá ðñïóðáèïˆí íÜ åy-
íáé äéáöïñåôéêÜ ‚ Xíáò Aðü ôüí Cëëïí. ’Åðéäéþ-
êïõí íÜ Aðïöýãïõí ôÞ ÷åéñáãþãçóç Aðü ôÜ ìç-
íýìáôá êáß ôßò ðéÝóåéò ô\ò êïéíùíßáò ìáæéê\ò
êáôáíÜëùóçò, á‰ôáñ÷éê\ò a ƒ÷é, êáß Tðé÷åéñïˆí
íÜ ÷áñÜîïõí ôü äéêü ôïõò Aôïìéêü ìïíïðÜôé, ôÞí
42
tóôïñßá ô\ò æù\ò ôïõò ìÝóá óôüí ÷ñüíï êáß ôüí
÷™ñï.
‘Ç óõìðåñéöïñÜ ìáò ñãáíþíåôáé Vôóé ãýñù
Aðü ôñårò Añ÷Ýò: TñãáëåéáêÞ ëïãéêÞ, AôïìéêÞ êáß
óõëëïãéêÞ ðïëéôéóôéêÞ ôáõôüôçôá êáß TíäéÜìåóç
Šðïêåéìåíéêüôçôá ‚ñéóìÝíç ›ò _ Tðéèõìßá ãéÜ T-
îáôïìßêåõóç. Åuìáóôå …ëïé uóïé ìÝ ôÞí Vííïéá …-
ôé …ëïé Tðéäéþêïõìå íÜ ïsêïäïìÞóïõìå ôÞí Tîá-
ôïìßêåõóÞ ìáò. ²Áí ‚ñßóïõìå ôïýò Uáõôïýò ìáò
ìüíï ìÝóù ô™í Tñãáëåéáê™í ìáò ðñÜîåùí, ôüôå
åuìáóôå Cíéóïé, Aöïˆ ŠðÜñ÷ïõí ìåôáîý ìáò á‰ôïß
ðïý åyíáé só÷õñïß, TêðáéäåõìÝíïé a ìïñöùìÝíïé
êáß á‰ôïß Aðü Tì@ò ðïý åyíáé Aíßó÷õñïé, Aíåéäß-
êåõôïé a AíáëöÜâçôïé. ’Áðü ôÞí Cëëç ðëåõñÜ,
Cí ðñïóäéïñéóôïˆìå âÜóåé ô\ò säéüôçôÜò ìáò ›ò
ìåë™í ìé@ò ‚ìÜäáò, åuìáóôå ðåñéóóüôåñï Aðü C-
íéóïé, Aöïˆ á‰ôïß ðïý èåùñïˆí ôïýò Uáõôïýò ôïõò
ðïëéôéóìÝíïõò a ðñáãìáôéêïýò ðéóôïýò âëÝðïõí
ôïýò Cëëïõò óÜí Aðïëßôéóôïõò a âÜñâáñïõò, êáß
ìåôáîý ôïõò ït ìüíåò ðéèáíÝò ó÷Ýóåéò åyíáé ðüëå-
ìïò a ðëÞñçò äéá÷ùñéóìüò. Êáìßá ŠðåñâáôéêÞ a
êáèïëéêÞ Añ÷Þ sóüôçôáò äÝí ðñïâÜëëåé ôþñá ðéÜ
ðÜíù Aðü ôÞí AôïìéêÞ ìáò ðáñîç: äÝí åuìáóôå
uóïé TðåéäÞ åuìáóôå …ëïé ðëÜóìáôá ôïˆ Èåïˆ, …-
ðùò ït ‘Éóðáíïß èåïëüãïé Vëåãáí ôÞí Tðï÷Þ ô\ò
êáôÜêôçóçò êáß ô\ò óöáã\ò ô™í ’ÉíäéÜíùí, ï‹-
ôå åuìáóôå uóïé Bðë™ò TðåéäÞ åuìáóôå ðéü ëïãé-
êÜ ƒíôá. ÐñÝðåé íÜ AíáæçôÞóïõìå ìéÜí Añ÷Þ s-
óüôçôáò …óï ôü äõíáôüí ðéü ìáêñéíÞ Aðü ‚ðïéá-
äÞðïôå ïsêïõìåíéêÞ Aîßáÿ âáóéóìÝíç óôÞ èÝëçóç
êáß ðñïóðÜèåéá ôïˆ êáèÝíá ìáò íÜ åyíáé äéáöï-
ñåôéêüò êáß íÜ äçìéïõñãÞóåé ôÞ äéêÞ ôïõ säéáßôå-
ñç æùÞ. ÌéÜ ôÝôïéá Añ÷Þ sóüôçôáò äÝí V÷åé óõã-
êåêñéìÝíï êáß ðñïêáèïñéóìÝíï ðåñéå÷üìåíï. ÄÝí
åyíáé ìéÜ AíôéêåéìåíéêÞ sóüôçôá, Tö' …óïí ŠðÜñ-
÷åé ìüíïí ›ò ãåíéêü ìÝóï óõíäõáóìïˆ ìé@ò Tñãá-
ëåéáê\ò äñáóôçñéüôçôáò (äéáñê™ò ðåñéóóüôåñï ‚-
ñéóìÝíçò Aðü ôü óýóôçìá Aãïñ@ò óôü ‚ðïrï ìå-
ôÝ÷ïõìå) êáß ìé@ò ðïëéôéóôéê\ò ôáõôüôçôáò. ‘Ç
säÝá ôïˆ ‘ÕðïêåéìÝíïõ äÝí ‚ñßæåé UðïìÝíùò Xíá A-
ôïìéêü säå™äåò ï‹ôå ëåéôïõñãår ›ò Xíá Šðåñåãþ.
Ôü ‘Õðïêåßìåíï äÝí åyíáé Tðßóçò êáèüëïõ Xíáò
öïñÝáò Aîé™í, …ðùò Xíáò Eãéïò, Xíáò óïöüò a X-
íáò cñùáò. Êáíåíüò åuäïõò å‰óåâårò ìïñöÝò äÝí
ìðïñïˆí íÜ âñåèïˆí óôüí ñßæïíôÜ ôïõ, êáß äÝí Š-
ðÜñ÷åé êáíÝíá êïéíùíéêü a Tèíéêü ðñùôüôõðï ôïˆ
‘ÕðïêåéìÝíïõ.
3. ‘Ç êáôçãïñßá ôïˆ «homo» _ uäéá, _ ‚ðïßá åy-
íáé TðéöïñôéóìÝíç ìÝ Xíá ãåíéêåõìÝíï ðåñéå÷üìå-
íï, ðñÝðåé íÜ Tîáëåéöèår. ’Ïöåßëïõìå íÜ ‚ìïëï-
ãÞóïõìå ôÞ ìÞ ðáñîç ôïˆ homo ôïˆ uäéïõ êáß
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
íÜ ðáñáäå÷ôïˆìå …ôé ŠðÜñ÷ïõí ìüíï Cíäñåò êáß
ãõíárêåò, êáß …ôé _ ðéü AöçñçìÝíç êáß ðéü ãåíé-
êÞ Vêöñáóç ô\ò Aíèñþðéíçò ðñáãìáôéêüôçôáò
åyíáé _ äé÷ïôüìçóç Añóåíéêü-èçëõêü _ uäéá.
Ìüíïí Vôóé ìðïñïˆí ït äýï …ñïé sóüôçôá êáß
äéáöïñÜ íÜ ãßíïõí êáß óõìðëçñùìáôéêïß êáß á-
÷þñéóôïé. Åuìáóôå uóïé ìüíïí TðåéäÞ …ëïé èÝëïõ-
ìå íÜ åuìáóôå äéáöïñåôéêïß, Tí™, Cí âáóßóïõìå
ôÞí sóüôçôá óÝ êïéíÝò ðåðïéèÞóåéò, ìðïñïˆìå å‹-
êïëá íÜ âñïˆìå ìåéïíüôçôåò a Aêüìç êáß ðëåéï-
íüôçôåò ðïý äÝí óõììåñßæïíôáé á‰ôÝò ôßò ðåðïé-
èÞóåéò, ôßò ‚ðïråò ìðïñïˆìå óõíåð™ò íÜ èåùñÞ-
óïõìå êáôþôåñåò. ÃéÜ ðáñÜäåéãìá, Cí ‚ñßóïõìå
ôÞí sóüôçôá äéÜ ô\ò êïéí\ò ÷ñÞóçò ô\ò ëïãéê\ò,
ð™ò ìðïñïˆìå íÜ AãíïÞóïõìå ôü …ôé …ëïé ìáò êá-
ôÝ÷ïõìå ðïéêßëåò äéáíïçôéêÝò têáíüôçôåò;
4. ²Å÷åé ãßíåé Aäýíáôï íÜ Šðåñáóðßóïõìå ôüí êá-
èïëéêü Aôïìéêéóìü ôïˆ Äéáöùôéóìïˆ, TðåéäÞ á‰-
ôÞ _ Cðïøç eôáí âáóéóìÝíç óôÞí êõñéáñ÷ßá ìé@ò
ŠðÝñôáôçò ðïëéôéê\ò âïýëçóçò Tðß ô™í êïéíù-
íéê™í ðñáêôéê™í. Êáèþò ït êïéíùíßåò V÷ïõí ãß-
íåé ðåñéóóüôåñï äñáóôÞñéåò, ôå÷íïëïãéêÝò êáß Tì-
ðïñéêÝò, _ só÷ýò á‰ôïˆ ðïý ‚ Rousseau íüìáóå
ãåíéêÞ âïýëçóç a êïéíùíéêü óõìâüëáéï êáß ðïý
‚ Hobbes åy÷å íïìÜóåé íùñßôåñá Tðßóçìç óýì-
âáóç äÝí Tðéêñáôår ðéÜ. ’Åä™ âñßóêåôáé ôü êý-
ñéï ÷áñáêôçñéóôéêü á‰ô™í ô™í êïéíùíé™í ôßò ‚-
ðïråò ‚ Louis Dumont íïìÜæåé AôïìéêéóôéêÝò ›ò
Aíôßèåôåò óôßò ‚ëéóôéêÝò êïéíùíßåò, ôßò êïéíüôç-
ôåò (Gemeinschaften).
²Çäç óôÞ âéïìç÷áíéêÞ êïéíùíßá, ôÜ êáèïëé-
êÜ ðïëéôéêÜ äéêáéþìáôá öÜíçêáí óÝ Tì@ò Aíå-
ðáñê\, êáß ìÜëéóôá Cóôï÷á, Cí äÝí ìðïñïˆóáí
íÜ Töáñìïóôïˆí óÝ ŠðÜñ÷ïõóåò êáôáóôÜóåéò, Cí
äÝí âïçèïˆóáí óôÞí ŠðåñÜóðéóç ô™í TñãáæïìÝ-
íùí Tíáíôßïí ô™í äéåõèõíô™í êáß ô™í êáðéôáëé-
óô™í êáß Cí äÝí TðÝôñåðáí óÝ ðïëéôéóôéêÝò, T-
èíéêÝò a èñçóêåõôéêÝò ìåéïíüôçôåò íÜ æÞóïõí
óýìöùíá ìÝ ôßò ðåðïéèÞóåéò êáß ðñïôéìÞóåéò
ôïõò. ’ÁëëÜ …óï ðéü êïíôÜ öôÜíïõìå óôÞí ðñï-
Üóðéóç ô™í Aíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí óÝ óõãêå-
êñéìÝíåò êáôáóôÜóåéò, óôÞí ŠðåñÜóðéóç á‰ô™í
ðïý Aðïêáëïˆìå ŠðïêåéìåíéêÜ äéêáéþìáôá, ôüóï
ðåñéóóüôåñï Aðåéëçôéêüò ãßíåôáé ‚ êßíäõíïò ìé@ò
êëåéóô\ò êïéíïôéóôéê\ò, ‚ìïãåíïðïéçìÝíçò êáß
á‰ôáñ÷éê\ò êïéíùíßáò. ‘Ï Aãþíáò Tíáíôßïí ô\ò
Aðïéêéïêñáôßáò ìðïñår íÜ AöÞóåé íÜ îåóðÜóåé ìéÜ
ìïñöÞ ðïëéôéóôéêïˆ Tèíéêéóìïˆ ‚ ‚ðïrïò Tîïíôþ-
íåé ôßò ìåéïíüôçôåò a Aðïìïíþíåé ôüí Uáõôü ôïõ
Aðü ôüí Tîùôåñéêü êüóìï. ÌÝ ôüí uäéï ôñüðï, _
ðÜëç Tíáíôßïí ôïˆ êáðéôáëéóìïˆ ‚äÞãçóå ôü uäéï
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
óõ÷íÜ óôÞ äéêôáôïñßá ôïˆ ðñïëåôáñéÜôïõ …ðùò
êáß óôÞ âéïìç÷áíéêÞ äçìïêñáôßá. ‘Ç ìüíç ðñáã-
ìáôéêÞ Aóðßäá Tíáíôßïí …ëùí ô™í ìïñö™í ôïˆ
íåïêïéíïôéóìïˆ åyíáé íÜ äïèår ðñïôåñáéüôçôá óôÞí
têáíüôçôá ô™í Aôüìùí íÜ óõíäõÜóïõí ôÞí ðïëé-
ôéóôéêÞ ôïõò ôáõôüôçôá ìÝ ôÞ óõììåôï÷Þ ôïõò
óôüí A÷áí\ êüóìï ô\ò ìáæéê\ò ðáñáãùã\ò êáß
êáôáíÜëùóçò.
ÐáñÜ ôáˆôá, ‚ êßíäõíïò åyíáé ìåãÜëïò …ôé
ìðïñår íÜ êáôáóôïˆìå ìÜñôõñåò ô\ò T÷èñéê\ò
AíôéðáñÜèåóçò ðáãêüóìéùí Aãïñ™í, Aðü ôÞ ìéÜ
ðëåõñÜ, êáß Aìõíôéê™í ìïñö™í óõëëïãéê™í, A-
ôïìéê™í a ‚ìáäéê™í ôáõôïôÞôùí, Aðü ôÞí Cë-
ëç. Á‰ôüò ‚ êßíäõíïò Vêáíå ðïëëïýò óôï÷áóôÝò
íÜ Tðéäéþîïõí íÜ TðáíáöÝñïõí ôÞí êëáóóéêÞ ëý-
óç, ôÞí ðáñáêìÞ ô\ò ‚ðïßáò ðåñéÝãñáøá ðñïç-
ãïõìÝíùò, äçëáäÞ íÜ ðñïôåßíïõí íÝåò äéêáéïëï-
ãßåò ãéÜ ôÞí á‰ôïíïìßá ô\ò ðïëéôéê\ò ôÜîçò ìÝ-
óá óôÞí êïéíùíßá.
ÓÞìåñá, _ ðéü Aíõðï÷þñçôç êáß ðñùôüôõ-
43
ðç èÝóç, ðïý äéáöÝñåé ðïëý êáèáñÜ ìÝ á‰ôÞí ôÞí
‚ðïßá ìüëéò AíÝðôõîá, åyíáé _ èÝóç ðïý Tðáíåé-
óÜãåé ìéÜ ìïñöÞ ï‰íéâåñóáëéóìïˆ, âáóéóìÝíïõ
ðåñéóóüôåñï óôÞí Tðéêïéíùíßá ðáñÜ óôßò ðáãêü-
óìéåò Aîßåò. ÔÜ Vñãá ôïˆ Ê.Ï. Apel, êáèþò êáß
ôïˆ J. Habermas, Aðïôåëïˆí ðáñáäåßãìáôá ìé@ò
ôÝôïéáò èÝóçò. ÓôÞí ðïñåßá ô\ò Tðéêïéíùíßáò êáß
ìÝóù ô™í Tðé÷åéñçìÜôùí ô™í ‚ìéëçô™í Tìöáíß-
æïíôáé äçëþóåéò ðáãêüóìéáò Aîßáò ït ‚ðïråò ãß-
íïíôáé AíåîÜñôçôåò ðñáãìáôéê™í êáôáóôÜóåùí,
óõíçèåé™í a Aêüìç êáß óõãêåêñéìÝíùí íüìùí.
Á‰ôÞ _ äéáäéêáóßá ì@ò ‚äçãår óÝ äýï êáôåõèýí-
óåéò. ’Áö' Uíüò ðñüò ìéÜ äÞëùóç ðåðïéèÞóåùí a
ásóèçôéê\ò êñßóåùò ìÝ ïsêïõìåíéêÝò Aîéþóåéò.
²Åôóé, Aíáãíùñßæïõìå ôÞí ðáñïõóßá äéáöïñå-
ôéê™í ásóèçôéê™í a ^èéê™í êñßóåùí óôßò ‚ðïråò
ôÜ äñ™íôá Šðïêåßìåíá åyíáé TìðëåãìÝíá êáôÜ
ôñüðï Tî uóïõ á‰èåíôéêü. Á‰ôÞ _ èÝóç TðéôñÝðåé
ôÞí Aíáãíþñéóç êáß ô\ò sóüôçôáò êáß ô\ò äéá-
öïñ@ò, …ðùò ìåôáîý äéáöüñùí èñçóêåõôéê™í ðå-
44
ðïéèÞóåùí, AëëÜ ìÝ êáíÝíáí ôñüðï äÝí Tîáóöá-
ëßæåé …ôé _ Tðéêïéíùíßá ìåôáîý ôïõò åyíáé äõíáôÞ,
…ôé Côïìá a ‚ìÜäåò ìÝ äéáöïñåôéêÝò ðåðïéèÞóåéò
èÜ Aíáðôýîïõí ôÞí têáíüôçôá íÜ æÞóïõí ìáæß.
ÓôÞí êáëýôåñç ðåñßðôùóç, á‰ôÞ _ èÝóç ì@ò
öÝñíåé ðßóù óôÞí Têêïóìßêåõóç, ôÞí ðéü êëáó-
óéêÞ ëýóç ôïˆ äõôéêïˆ öéëåëåõèåñéóìïˆ, êáß óõ-
íåð™ò óôüí äéá÷ùñéóìü ìåôáîý ô\ò äçìüóéáò êáß
ô\ò säéùôéê\ò óöáßñáò. ’ÁëëÜ á‰ôü ÷áñáêôçñß-
æåé ðåñéóóüôåñï êïéíùíßåò ït ‚ðïråò V÷ïõí ÷áìç-
ëüôåñá Tðßðåäá êéíçôïðïßçóçò Aðü ôßò óýã÷ñï-
íÝò ìáò êïéíùíßåò, óôßò ‚ðïråò êáôáíÜëùóç êáß
ìáæéêÞ Tðéêïéíùíßá V÷ïõí ãêñåìßóåé ôÜ öñÜãìá-
ôá ìåôáîý äçìüóéáò êáß säéùôéê\ò æù\ò.
‘Ç Cëëç êáôåýèõíóç åyíáé íÜ TñåõíÞóïõìå
ãéÜ ôßò óõíè\êåò ô\ò uäéáò ô\ò Tðéêïéíùíßáò. Ït
óõíïìéëçôÝò Tðéäéþêïõí íÜ ‚ñßóïõí ôßò ãåíéêÝò
óõíè\êåò ô\ò Tðéêïéíùíßáò ôïõò. Á‰ôÞ åyíáé ìéÜ
óçìáíôéêÞ ðëåõñÜ ô\ò Aíôéðñïóùðåõôéê\ò äç-
ìïêñáôßáòÿ åyíáé á‰ôü óôü ‚ðïrï ‚ Rawls ðáñá-
ðÝìðåé …ôáí ìéëÜåé ãéÜ Tðéêáëýðôïõóá ‚ìïöù-
íßá, _ ‚ðïßá åyíáé ðåñéïñéóìÝíç óôßò ðñáãìáôéêÝò
ðïëéôéêÝò óõíè\êåò ô\ò Vêöñáóçò êáß ìåôÜäïóçò
äéáöïñåôéê™í Aðüøåùí êáß ðåðïéèÞóåùí. ‘Ç T-
ðéêïéíùíßá êáôÜ óõíÝðåéá ðáñáìÝíåé ðåñéïñéóìÝ-
íç, êáß äÝí ŠðÜñ÷åé êáíÝíáò ëüãïò ãé' á‰ôÞí íÜ
îåðåñÜóåé ôßò óõãêñïýóåéò ìåôáîý Aîé™í êáß ðå-
ðïéèÞóåùí. Ôü óðïõäáéüôåñï êáôüñèùìá á‰ôïˆ
ôïˆ ðïëéôéêïˆ öéëåëåõèåñéóìïˆ åyíáé íÜ ì@ò ìÜ-
èåé íÜ óõíõðÜñ÷ïõìå: …ìùò á‰ôü äÝí Tðáñêår ›ò
èåìåëßùóç ô\ò äçìïêñáôßáò ï‹ôå Tîáóöáëßæåé
äéáðïëéôéóôéêÞ Tðéêïéíùíßá, äéüôé äÝí Šðïëïãßæåé
ôßò ó÷Ýóåéò Tîïõóßáò. ´Ïëåò ït Aðüðåéñåò íÜ A-
ðïìïíþóïõìå ôÞí ðïëéôéêÞ óöárñá Aðü ôÞí Šðü-
ëïéðç êïéíùíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá êáôáëÞãïõí
óôÞí Aðïìüíùóç ô\ò säéüôçôáò ôïˆ ðïëßôç Aðü
óõãêåêñéìÝíåò êïéíùíéêÝò êáß ðïëéôéóôéêÝò ó÷Ý-
óåéò êáß óõãêñïýóåéò. Á‰ôü äÝí ìðïñår íÜ Tîá-
óöáëßóåé ôÞ äçìïêñáôßá, Aöïˆ äÝí V÷åé ðñáãìá-
ôéêÞ äýíáìç Tí ô\ Aðïõóßá äéáìáñôõñé™í Tíáíôß-
ïí ô\ò Tîïõóßáò, êáß UðïìÝíùò ÷ùñßò ôÞ äçìéïõñ-
ãßá Uíüò forum …ðïõ ït óõãêñïýóåéò Aíôéðñïóù-
ðåýïíôáé êáß äéáìåóïëáâïˆíôáé. Á‰ôÞ _ äçìï-
êñáôéêÞ äéáäéêáóßá äÝí ìðïñår íÜ ðåñéïñéóôår óÝ
Xíáí Tðéêïéíùíéáêü óêïðü, ‚ ‚ðïrïò ðáñáìÝíåé
óôÞ ãíùóôéêÞ óöárñá.
’ÁíôéèÝôùò, Cí ‚ñßóïõìå ôÜ äñ™íôá Šðïêåß-
ìåíá ìÝóù ô\ò ðñïóðÜèåéÜò ôïõò íÜ óõíäõÜóïõí
ôÞí êïéíÞ ôïõò óõììåôï÷Þ óôüí êüóìï ô\ò ôå-
÷íïëïãßáò êáß ô\ò ïsêïíïìßáò ìÝ ôßò säéáßôåñåò
ðïëéôéóôéêÝò AíáöïñÝò êáß äñáóôçñéüôçôÝò ôïõò
ït ‚ðïråò ôïýò äéáöïñïðïéïˆí, êáèéóôïˆìå Aíáã-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
êárï ãéÜ á‰ôïýò íÜ Aíáãíùñßóïõí ôÞí Tëåõèåñßá
ô™í Cëëùí íÜ ïsêïäïìÞóïõí Xíáí ôÝôïéï óõíäõá-
óìü ãéÜ ôïýò Uáõôïýò ôïõò. ‘Ç ðñïóùðéêÞ ìïõ
êáôÜóôáóç äéáöÝñåé ðïëý Aðü á‰ôÞí Uíüò Ìáñï-
êéíïˆ a Ìáëéíïˆ ìåôáíÜóôç ðïý öôÜíåé óôü Ðá-
ñßóé, …ìùò æïˆìå ðáñüìïéá ðñïâëÞìáôá. Êáß ït
äýï Tðéäéþêïõìå íÜ äéáôçñÞóïõìå ôïýò äåóìïýò
ìáò ìÝ ôüí ðñïãïíéêü ìáò ðïëéôéóìü, Tí™ óõã-
÷ñüíùò AíáëáìâÜíïõìå äñáóôçñéüôçôåò ït ‚ðïr-
åò Aðáéôïˆí Aðü Tì@ò íÜ ÷ñçóéìïðïéÞóïõìå óõã-
êåêñéìÝíá Tñãáëårá êáß íÜ æÞóïõìå óÝ Xíá ðïëé-
ôéóôéêü ðåñéâÜëëïí äéáöïñåôéêü Aðü ôü äéêü ìáò.
5. ´Ïìùò ìÝ ôü íÜ ‚ñßæïõìå ôü ‘Õðïêåßìåíï ìÝ-
óù ô™í ðñïóðáèåé™í ôïõ ãéÜ Tîáôïìßêåõóç, äÝí
äéáôñÝ÷ïõìå ôüí êßíäõíï íÜ ðåñéïñßóïõìå ôÞí A-
íÜëõóÞ ìáò óôÞ ìç ñåáëéóôéêÞ Aðåéêüíéóç ìïíá-
÷éê™í Aôüìùí ðïý ðñï÷ùñïˆí Tí ìÝóù ô\ò ìÜ-
æáò, …ðùò óÝ ìéÜ ëåùöüñï, óÝ Xíá óôáèìü ôïˆ
ìåôñü a óÝ Xíá Aåñïäñüìéï; ÐñÝðåé óõíåð™ò íÜ
Šðïäåéêíýïõìå ðþò _ êáôáóêåõÞ ô\ò Šðïêåéìå-
íéêüôçôÜò ìáò Tîáñô@ôáé Aðü êïéíùíéêÝò êáß ðï-
ëéôéêÝò óõíè\êåò êáß ìðïñår óõíåð™ò íÜ êáôá-
óôår ñãáíùôéêÞ Añ÷Þ ãéÜ ôÞí êïéíùíéêÞ æùÞ êáß
ìéÜ âÜóç ãéÜ óõëëïãéêÞ äñÜóç.
Ôü ðñ™ôï Tðßðåäï Uíüò ôÝôïéïõ ìåôáó÷çìá-
ôéóìïˆ âñßóêåôáé, …ðùò ìüëéò åyðá, óôÞí Víôáîç
ôïˆ ìåìïíùìÝíïõ ‘ÕðïêåéìÝíïõ óÝ ìéÜ ó÷Ýóç A-
ìïéâáßáò Aíáãíþñéóçò ìÝ ôÜ Cëëá Côïìá ôÜ ‚-
ðïrá èåùñïˆí ôïýò Uáõôïýò ôïõò ‘Õðïêåßìåíá.
Ìüíï ìÝ ôÞí Aíáãíþñéóç êáß ôÞí ðáñáäï÷Þ ôïˆ
²Áëëïõ (ìå ôÞ óçìáóßá ðïý ‚ Charles Taylor
÷ñçóéìïðïéår ôÞí Vííïéá ô\ò Aíáãíþñéóçò) ôü C-
ôïìï ìðïñår íÜ Tðéâåâáéþóåé ôüí Uáõôü ôïõ ›ò
Xíá á‰ôüíïìï ‘Õðïêåßìåíï. ‘Ç Aíáãíþñéóç ôïˆ
²Áëëïõ äÝí åyíáé ï‹ôå _ ðáñáäï÷Þ ôïõ ›ò ðáã-
êïóìßïõ ðñïôýðïõ ï‹ôå Bðë™ò _ Aðïäï÷Þ ô\ò
äéáöïñ@ò ôïõ. Åyíáé _ Aíáãíþñéóç ôïˆ ãåãïíüôïò
…ôé, Tí™ äñïˆìå óÝ äéáöïñåôéêÝò êáôáóôÜóåéò, …-
ëïé êÜíïõìå ôßò uäéåò ðñïóðÜèåéåò íÜ óõíäõÜóïõ-
ìå Tñãáëåéáêüôçôá êáß ôáõôüôçôá. ’Åä™, _ êïé-
íùíéïëïãßá óõíáíô@ ôÞ öéëïóïößá óôÞ óçìáóßá
ðïý äßäåôáé óôÞ ó÷Ýóç ôïˆ Aôüìïõ ìÝ ôüí ²Áë-
ëï. Á‰ôÞ äéáöÝñåé êÜðùò Aðü ôÞ èÝóç ôïˆ
Habermas, ‚ ‚ðïrïò Aíôéêáèéóô@ ôÞí säÝá ôïˆ
‘ÕðïêåéìÝíïõ ìÝ á‰ôÞí ô\ò Tðéêïéíùíßáò, TðåéäÞ
‚ óêïðüò äÝí åyíáé Bðë™ò íÜ V÷ù Xíá äéÜëïãï ìÝ
ôüí ²Áëëï, AëëÜ íÜ ôüí Aíáãíùñßóù ðñÜãìáôé
›ò ‘Õðïêåßìåíï, Aíáãíùñßæïíôáò Vôóé ìÝ ôÞ óåé-
ñÜ ôïõ ôüí Uáõôü ìïõ ›ò ‘Õðïêåßìåíï.
‘Ç Aíáãíþñéóç ôïˆ ²Áëëïõ äÝí ðáßñíåé B-
ðë™ò ôÞ ìïñöÞ ô\ò äéáðñïóùðéê\ò êáß säéáßôå-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ñá ìé@ò óõíáéóèçìáôéê\ò ó÷Ýóçò. ×ñÞæåé èå-
óìéê™í ðñïûðïèÝóåùí, ÷ùñßò ôßò ‚ðïråò ôü Côï-
ìï èÜ eôáí Aíßêáíï íÜ AíáãÜãåé ôüí Uáõôü ôïõ
óÝ Xíá ‘Õðïêåßìåíï. ‘ÕðÜñ÷ïõí óõãêåêñéìÝíåò
êïéíùíéêÝò óõíè\êåò ãéÜ ôÞí ðñïóùðéêÞ Tëåõèå-
ñßá êáß ôÞí Tðéêïéíùíßá ìåôáîý ‘ÕðïêåéìÝíùí.
Ðñ™ôá Að' …ëá ðñÝðåé íÜ ŠðÜñ÷åé èåóìéêÞ êáß
ðñáãìáôéêÞ Aíáãíþñéóç ô™í äéêáéùìÜôùí ôïˆ
êÜèå Aíèñþðïõ íÜ óõíäõÜóåé óôñáôçãéêÞ äñÜóç
ìÝ ôÞí êáèçìåñéíüôçôÜ ôïõ. Ôü ðñïáíáöåñèÝí
ðáñÜäåéãìá Aíáöïñéê™ò ìÝ ôïýò ìåôáíÜóôåò A-
ðïôåëår ìéÜ ÷ñÞóéìç TðåîÞãçóç. Åyíáé ôüóï ðñï-
óðïéçôü íÜ èÝëïõìå ìüíï íÜ Tíéó÷ýóïõìå ôÞí s-
äéüôçôá ôïˆ ìåôáíÜóôç, …óï åyíáé íÜ Tðéäéþêïõ-
ìå Bðë™ò íÜ ôïýò Tíóùìáôþóïõìå óôïýò êáíü-
íåò ô\ò öéëïîåíïýóáò êïéíùíßáò. Ðáñüëï ðïý _
âñåôáííéêÞ êïéíùíßá TðéìÝíåé óôÞí ðñþôç Añ÷Þ,
Tí™ _ ãáëëéêÞ êïéíùíßá äßíåé Vìöáóç óôÞ äåýôå-
ñç, ìéÜ óýãêñéóç ô™í äýï ðïëéôéê™í, …ðùò á‰-
ôÞ ðïý Tðé÷åéñÞèçêå Aðü ôüí Didier Lapeyron-
nie, äåß÷íåé …ôé ït äýï óôü÷ïé ðñÝðåé AðáñáéôÞ-
ôùò íÜ óõíäõáóôïˆí êáß …ôé _ Vëëåéøç å‰êáéñé™í
ðáñÜãåé ìÞ têáíïðïéçôéêÜ AðïôåëÝóìáôá êáß
óôßò äýï ðåñéðôþóåéò. ÓÝ …ëåò ôßò ÷™ñåò, èÜ V-
ðñåðå íÜ Aöéåñþóïõìå ðåñéóóüôåñç ðñïóï÷Þ óôßò
äéáäéêáóßåò ïsêïäüìçóçò êáß Tðáíåñìçíåßáò ô\ò
ôáõôüôçôáò ô™í ìåôáíáóô™í ðïý îåêéíïˆí Aðü
ôïýò uäéïõò ôïýò ìåôáíÜóôåò. Á‰ôÝò ït äéáäéêá-
óßåò óõ÷íÜ Aðïôõã÷Üíïõí …ôáí ìåôáíÜóôåò a
ìåéïíüôçôåò ðáýïõí íÜ AíÞêïõí óÝ ‚ðïéïäÞðïôå
Aðü ôÜ äýï ðïëéôéóôéêÜ óýíïëá. ’Åí ôïýôïéò, ït
ìåôáíÜóôåò óõ÷íÜ äéáôçñïˆí ðåñéóóüôåñç ðñù-
ôïâïõëßá Aðü ôÜ ìÝëç êïéíùíéê™í êáôçãïñé™í ìÝ
êáèïäéêÞ êéíçôéêüôçôá ìÝ ôßò ‚ðïråò óõ÷íÜ Vñ-
÷ïíôáé óÝ óýãêñïõóç.
Óßãïõñá ìéÜ ôÝôïéá AíÜëõóç ìðïñår íÜ Töáñ-
ìïóôår óÝ ðïëëÜ äéáöïñåôéêÜ ðåäßá, säéáßôåñá á‰-
ôü ô\ò Têðáßäåõóçò, _ ‚ðïßá ìðïñår êáß ðñÝðåé
íÜ ôñïðïðïéçèår ìÝóù á‰ôïˆ ôïˆ ôýðïõ ðñïóÝã-
ãéóçò. ´Ïôáí ït óôü÷ïé ô\ò Têðáßäåõóçò åyíáé A-
ðïêëåéóôéêÜ á‰ôïß ô\ò êïéíùíéêïðïßçóçò, ït êïé-
íùíéêÝò Aíéóüôçôåò Tíéó÷ýïíôáé, Aöïˆ á‰ôÜ ôÜ
ðáéäéÜ ðïý åyíáé êïíôÜ óÝ êõñßáñ÷á êïéíùíéêïðï-
ëéôéóôéêÜ ìïíôÝëá å‰íïïˆíôáé Aðü ôü óýóôçìá.
´Åíá Aêñárï ðáñÜäåéãìá á‰ôïˆ Aðåéêïíßæåôáé óôü
ãåãïíüò …ôé óôÞ Ãáëëßá ôÜ ðáéäéÜ ô™í äáóêÜ-
ëùí åyíáé á‰ôÜ ôÜ ‚ðïrá Tðéôõã÷Üíïõí ôÜ êáëý-
ôåñá AðïôåëÝóìáôá óôü ó÷ïëårï. ²Áí AíôéèÝôùò
ôü ó÷ïëårï äþóåé Vìöáóç óôÞ óõììåôï÷Þ óÝ ìéÜ
ðïëéôéóôéêÞ ‚ìÜäá a ìéÜ êïéíùíéêÞ ôÜîç, á‰ôü
èÜ ÷ñçóéìåýóåé ãéÜ íÜ Aðïìáêñýíåé ðåñéóóüôåñï
ôßò êïéíùíéêÝò Aíéóüôçôåò, Aöïˆ îå÷ùñéóôÝò ‚-
45
ìÜäåò óõíÞèùò äéáôçñïˆí Cíéóåò èÝóåéò óÝ ìéÜí
tåñáñ÷çìÝíç êïéíùíßá. ÌéÜ èåôéêÞ TíáëëáêôéêÞ
ëýóç óÝ á‰ôÜ ôÜ TêðáéäåõôéêÜ óõóôÞìáôá èÜ e-
ôáí Xíá ó÷ïëårï ðïý Tðéäéþêåé íÜ âåëôéþóåé ôÞí
têáíüôçôá ô™í ìáèçô™í íÜ Aíôéäñïˆí Tëåýèåñá
êáß ìÝ ðñùôüôõðïõò ôñüðïõò Vêöñáóçò óôÞí Aí-
ôéðáñÜèåóç ìåôáîý ðïëéôéóôéê\ò ôáõôüôçôáò a
ðñïóùðéê™í Aíáãê™í Aðü ôÞ ìéÜ ðëåõñÜ, êáß T-
ðéóôçìïíéê™í êáß ïsêïíïìéê™í AðáéôÞóåùí Aðü
ôÞí Cëëç. Á‰ôÝò ït Tðéäéþîåéò ãßíïíôáé ‚ëïÝíá êáß
ðåñéóóüôåñï óçìáíôéêÝò, Tö' …óïí á‰îÜíïíôáé ït
ðåñéðôþóåéò êáôÜññåõóçò ðáñáäïóéáê™í Têðáé-
äåõôéê™í ðñáêôéê™í ô™í äáóêÜëùí êáß ô\ò A-
êáäçìáúê\ò ðáéäåßáò, ït ‚ðïråò Tèåùñïˆíôï Cë-
ëïôå íÜ åyíáé ôÜ êýñéá ìÝóá ô\ò êïéíùíéêïðïßç-
óçò êáß ô\ò ìåôÜäïóçò ðáãêüóìéùí Aîé™í. ÓÞ-
ìåñá AðïìÝíåé Aö' Uíüò _ íåáíéêÞ êïõëôïýñá êáß
Aö' UôÝñïõ _ ëåéôïõñãßá ôïˆ ó÷ïëåßïõ ›ò ìÝóïõ
Tðáããåëìáôéê\ò Tðéëïã\ò, _ ‚ðïßá åyíáé ãåíéêÜ
AðïäåêôÞ äéüôé ït íÝïé Cíèñùðïé êáôáëáâáßíïõí
…ôé ôÜ ôõðéêÜ ðñïóüíôá Aíïßãïõí ôÞí ðüñôá óôÞí
TðáããåëìáôéêÞ æùÞ. ‘Ç ðñüêëçóç óôÜ ó÷ïëårá,
êáß óôÞí êïéíùíßá Tí ãÝíåé, åyíáé íÜ ãåìßóïõí ôü
÷Üóìá ìåôáîý á‰ô™í ô™í äýï ƒøåùí ô\ò æù\ò
ô™í ìáèçô™í Tíéó÷ýïíôáò ôÞí têáíüôçôá ô™í íÝ-
ùí Aíèñþðùí ãéÜ ðñùôïâïõëßá, âïçè™íôáò ôïõò
íÜ ðñáãìáôïðïéÞóïõí ðñïãñÜììáôá ôÜ ‚ðïrá
óõíäõÜæïõí TðáããåëìáôéêÞ Têðáßäåõóç êáß ìïñ-
öùôéêÝò AðáéôÞóåéò.
Á‰ôü ðïý ìüëéò åyðá ãéÜ ôÞí Têðáßäåõóç V-
÷åé ëå÷èår ðéü óõ÷íÜ ãéÜ ôßò ïsêïãÝíåéåò, ðïý ðá-
ñáäïóéáêÜ ëåéôïõñãïˆóáí ›ò öïñårò Šëéê\ò êáß
ðíåõìáôéê\ò êëçñïíïìé@òÿ á‰ôÞ _ ëåéôïõñãßá
ôïõò V÷åé ôþñá TîáóèåíÞóåéÿ AíôéèÝôùò, êáß ãï-
íårò êáß ðáéäéÜ …ëï êáß ðéü óõíåéäçôÜ ðåñéìÝíïõí
íÜ ÷ôßóïõí ôÞ äéêÞ ôïõò ðñïóùðéêÞ ôáõôüôçôá.
Á‰ôü Tîçãår ôÞí á‰îáíüìåíç óðïõäáéüôçôá,
ìÝóá óôßò Aíèñþðéíåò Tðéóô\ìåò, æçôçìÜôùí …-
ðùò ‚ á‰ôïóåâáóìüò êáß _ säéïðñïóùðåßá, Tí™
ôáîéêÜ ðñïóáíáôïëéóìÝíá TêðáéäåõôéêÜ óõóôÞ-
ìáôá, …ðùò Tðßóçò á‰ôÜ ðïý Tðéäéþêïõí íÜ ðá-
ñÜãïõí êáëïýò ðïëßôåò êáß êáëïýò TñãáæïìÝíïõò,
êáèßóôáíôáé äéáñê™ò ðåñéóóüôåñï Aðáñ÷áéùìÝíá
êáß Aíåðáñê\.
IV
1. Á‰ôÞ _ ðáñïõóßáóç V÷åé ›ò êýñéï Aíôéêåßìå-
íï íÜ Aðïäåßîåé …ôé ït äýï …ñïé, sóüôçôá êáß äéá-
öïñÜ, äÝí åyíáé ìüíï óõìâáôïß, AëëÜ êáß Aëëçëï-
åîáñôþìåíïé. Ðïëëïß åyíáé á‰ôïß ðïý Aíôéôßèåíôáé
óÝ ìéÜ ôÝôïéá äéáðßóôùóç, säéáßôåñá óôüí ôïìÝá
46
ô\ò Aíèñùðïëïãßáò. Êáß ‚ Clifford Geertz êáß ‚
Louis Dumont V÷ïõí Šðïóôçñßîåé …ôé á‰ôïß ït äýï
…ñïé åyíáé Aíôßèåôïé ìåôáîý ôïõò. ²Áí ðñüêåéôáé
íÜ ‚ñßóïõìå äýï Côïìá a äýï ðïëéôéóìïýò ìÝóù
ô™í ìåôáîý ôïõò äéáöïñ™í, …ðùò á‰ôïß Šðïóôç-
ñßæïõí, AíÞêïõí óÝ äéáöïñåôéêÝò íôüôçôåò êáß
óõíåð™ò, óôïýò ôïìårò …ðïõ ôü Xíá Šðåñéó÷ýåé,
Aíáãíùñßæåôáé ›ò Aíþôåñï ôïˆ Cëëïõ. ‘Ç Vííïéá
ô\ò ìåéïíüôçôáò äéáóáöçíßæåé á‰ôÞí ôÞ èÝóç, T-
ðåéäÞ ƒ÷é ìüíïí åyíáé ìéÜ ðïóïôéêÞ íôüôçôá, Aë-
ëÜ Šðïäçëþíåé ìéÜ ìåãáëýôåñç Aðüóôáóç Aðü
êõñßáñ÷åò íüñìåò êáß Aîßåò. ´Ïðùò äçëþèçêå A-
ðü ôüí Louis Dumont ìÝ säéáßôåñç äýíáìç êáß -
îõäÝñêåéá, á‰ôïß ït ‚ðïrïé äéáìáñôýñïíôáé Tíáíôß-
ïí á‰ô™í ô™í ðáñáôçñçô™í ô\ò äéáöïñ@ò êáß Š-
ðïóôçñßæïõí …ôé ðñÝðåé íÜ ôÞí îåðåñÜóïõìå ðá-
ñáðÝìðïíôáò óÝ ïsêïõìåíéêÝò Aîßåò, …ðùò _ êáí-
ôéáíÞ säÝá ô™í Aôïìéê™í äéêáéùìÜôùí ôïˆ ‘Õ-
ðïêåéìÝíïõ êáß ït Añ÷Ýò ô\ò ÄéáêÞñõîçò ô™í Aí-
èñùðßíùí äéêáéùìÜôùí, äÝí êÜíïõí ôßðïôå Cëëï
ðáñÜ íÜ Tíéó÷ýïõí ðåñáéôÝñù ôÞí Cðïøç ô™í Aí-
ôéðÜëùí ôïõò. ’ÅðåéäÞ, …ðùò äçëþèçêå óôÞí
Añ÷Þ, á‰ôü ìüíï Šðïäçëþíåé …ôé ôü âáóßëåéï ô\ò
sóüôçôáò, ï‰óéùä™ò âáóéóìÝíï ðÜíù óÝ íüìéìá
ðïëéôéêÜ äéêáéþìáôá êáß óôÞí säÝá ô\ò ëáúê\ò
êõñéáñ÷ßáò êáß äçìïêñáôßáò, äéá÷ùñßæåôáé Aðü
ôü âáóßëåéï ô\ò äéáöïñ@ò. ‘Ç ðéü äéáðñåðÞò óýã-
÷ñïíç óõíÞãïñïò ìé@ò ôÝôïéáò èÝóçò åyíáé _ Han-
nah Arendt, _ ‚ðïßá óõíå÷™ò Vöåñíå óÝ Aíôßèå-
óç ôÞ óöárñá ô\ò Tñãáóßáò, ðáñáãùã\ò êáß êá-
ôáíÜëùóçò, äçëáäÞ ôÞ óöárñá ô™í êïéíùíéê™í
êáèïñéóôéê™í ðáñáãüíôùí êáß ô\ò Aíéóüôçôáò,
ðñüò ôü Aíþôåñï âáóßëåéï ô\ò vita activa, _ ‚-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ðïßá äéáöÝñåé Aðü ôÞ ÷ñé-
óôéáíéêÞ vita contemplativa
óôüí âáèìü ðïý Aíôéóôïé÷år
óÝ ðïëéôéêÞ äñÜóç, äçëáäÞ
óôÞí Tëåýèåñç ðáñáãùãÞ
ô\ò êïéíùíßáò Aðü ôïýò ðï-
ëßôåò ôçò.
2. ’ÁëëÜ á‰ôü ôü íåïêëáó-
óéêü …ñáìá ðáñáðÝìðåé Aö'
Uíüò óÝ á‰ôïñõèìéæüìåíá óõ-
óôÞìáôá ðïý Aðïêáëïˆíôáé
êïéíùíßåò a ðïëéôéóìïß, êáß
Aö' UôÝñïõ óÝ ìç÷áíéóìïýò
ït ‚ðïrïé TðéôñÝðïõí óôßò
êïéíùíßåò íÜ ðáñÜãïõí Tëåý-
èåñá ôïýò äéêïýò ôïõò êáíü-
íåò. Á‰ôÞ _ ôåëåõôáßá äéá-
äéêáóßá ìðïñår íÜ èåùñçèår
›ò ôü êýñéï óõóôáôéêü ô\ò äçìïêñáôßáò, äçëá-
äÞ ô\ò óõíýðáñîçò ô™í êõâåñíùìÝíùí êáß ô™í
êõâåñíþíôùí, ô\ò äéáêõâÝñíçóçò ôïˆ ëáïˆ Aðü
ôüí ëáü, …ðùò äéáêÞñõîå ‚ Lincoln óôÞí ‚ìéëßá
ôïõ óôü Gettysburg. ’ÁëëÜ …óï ìáêñýôåñá åsóåñ-
÷üìáóôå óÝ ìéÜ âéïìç÷áíéêÞ êáß ìåôáâéïìç÷áíé-
êÞ êïéíùíßá, ôüóï ëéãüôåñï _ ðïëéôéêÞ óöárñá
êáß ôü êñÜôïò ÷ñçóéìåýïõí ›ò Aíôßäïôï Tíáíôßïí
ô\ò êõñéáñ÷ßáò ìé@ò ôÜîçò ðÜíù óôßò Cëëåò a T-
íáíôßïí ô\ò êõñéáñ÷ßáò ôïˆ óõóôÞìáôïò Aãïñ@ò
ðÜíù óôïýò èåóìéêïýò êáíüíåò. Óõíåð™ò, ãßíå-
ôáé ôüóï ðåñéóóüôåñï Tðéôáêôéêü íÜ Šðåñáóðé-
óôïˆìå ôÞí Tëåõèåñßá êáß ôÞí sóüôçôá óÝ óõãêå-
êñéìÝíåò ïsêïíïìéêÝò êáß ðïëéôéóôéêÝò êáôáóôÜ-
óåéò. ‘Ï íüìïò ãßíåôáé AóèåíÝóôåñïò êÜôù Aðü
ôÞí ðßåóç ô\ò Tîïõóßáò êáß ôïˆ êÝñäïõò, êáß ôü
ìÝëëïí ô\ò Tëåõèåñßáò êáß ô\ò sóüôçôáò Tîáñô@-
ôáé Aðü ôÞí têáíüôçôá ô™í êïéíùíéê™í êéíçìÜ-
ôùí íÜ ìéëÞóïõí Tê ìÝñïõò ìé@ò ðëåéïøçößáò. ÔÜ
êéíÞìáôá ôÜ ‚ðïrá Šðåñáóðßóôçêáí ìéÜ óõãêå-
êñéìÝíç ôÜîç, Vèíïò a öýëï Vöèáóáí íÜ Tíóáñ-
êþóïõí ìéÜ ðéü ñåáëéóôéêÞ êáß ðéü Aðïôåëåóìá-
ôéêÞ ŠðåñÜóðéóç ô™í Aíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí,
ôïˆ äéêáéþìáôïò Aôüìùí êáß ‚ìÜäùí óôÞí Tëåõ-
èåñßá êáß å‰çìåñßá, óÝ êáôáóôÜóåéò TêìåôÜëëåõ-
óçò, Aðïêëåéóìïˆ a äéùãìïˆ. Äéáñê™ò ðåñéóóü-
ôåñï, ït TêêëÞóåéò íÜ ÷ñçóéìåýóåé _ ðïëéôéêÞ a
_ èñçóêåõôéêÞ ôÜîç ›ò äéáéôçôÞò Tíáíôßïí ô™í
êïéíùíéê™í AíéóïôÞôùí V÷ïõí Aíôéêáôáóôáèår A-
ðü äñáóôéêÝò AðáéôÞóåéò Tê ìÝñïõò ô™í uäéùí
ô™í äñþíôùí ŠðïêåéìÝíùí, ìÝ ôßò ‚ðïråò æçôïˆí
ôÞ äéêÞ ôïõò ðñïóùðéêÞ Tëåõèåñßá êáß sóüôçôá.
‘Ï óõíäõáóìüò sóüôçôáò êáß äéáöïñ@ò ðñïûðïèÝ-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ôåé êáôÜ óõíÝðåéá ôÞí TîáóèÝíéóç ô\ò èåóìéóìÝ-
íçò êïéíùíéê\ò ôÜîçò êáß Aðáéôår ðñ™ôá Að' …-
ëá íÜ êáôáñãÞóïõìå ôÞí ôáýôéóç ô\ò êïéíùíßáò
ìÝ Xíá óõãêåêñéìÝíï ðïëéôéóìü a Ðïëéôåßá. Á‰-
ôüò åyíáé ‚ ëüãïò ãéÜ ôüí ‚ðïrï åyíáé ðéü ðéèáíü
íÜ æÞóïõìå uóïé êáß äéáöïñåôéêïß óôÞ óýã÷ñïíç
êïéíùíßá ðáñÜ óôßò ðñïçãïýìåíåò, ït ‚ðïråò e-
ôáí êáß ðéü tåñáñ÷çìÝíåò êáß ðéü UíïðïéçìÝíåò
ìÝóù ñèïëïãéê™í êïéíùíéê™í êáíüíùí. ‘Ç sóü-
ôçôá êáß _ äéáöïñÜ åyíáé Aóõìâßâáóôåò ìüíï óÝ
só÷õñÜ èåóìéóìÝíá êïéíùíéêÜ óõóôÞìáôá, Aêüìç
êáß …ôáí á‰ôÜ äÝ÷ïíôáé …ôé ït ðïëéôéêïß a ït èñç-
óêåõôéêïß èåóìïß ðåñéïñßæïõí ôÞí Tîïõóßá êáß ôÞí
Aíéóüôçôá, ðáñáðÝìðïíôáò óÝ Šøçëüôåñåò Aîßåò.
Ìüíïí Aðü ôÞ óôéãìÞ ðïý ôü êïéíùíéêü óýóôç-
ìá Añ÷ßæåé íÜ Tîáóèåíår êÜôù Aðü ôÞí ðßåóç ô™í
äéáñê™í Aëëáã™í êáß ô\ò á‰îáíüìåíçò Aíåîáñ-
ôçóßáò ô\ò ïsêïíïìßáò Aðü èåóìïýò êáß ìç÷áíé-
óìïýò êïéíùíéêïˆ TëÝã÷ïõ, ôÜ äñ™íôá Šðïêåßìå-
íá ìðïñïˆí íÜ AðáéôÞóïõí sóüôçôá å‰êáéñé™í, …-
ðùò Tðßóçò êáß óåâáóìü ãéÜ ôÞí ðïëéôéóôéêÞ êáß
øõ÷éêÞ ôïõò ôáõôüôçôá.
3. Á‰ôü ôü óõìðÝñáóìá ì@ò Šðï÷ñåþíåé íÜ Tã-
êáôáëåßøïõìå ðïëëÝò ðáñáäïóéáêÝò êïéíùíéïëï-
ãéêÝò Vííïéåò. ÐñÝðåé íÜ V÷ïõìå ôü èÜññïò íÜ ðá-
ñáäå÷ôïˆìå …ôé _ êïéíùíéêÞ æùÞ åyíáé óýã÷ñïíç
ìüíï óôüí âáèìü ðïý äÝí ñõèìßæåôáé ðéÜ Aðü êá-
íüíåò, êáß Aêüìç ëéãüôåñï Aðü êïéíÝò ðïëéôéóôé-
êÝò Aîßåò. ÐñÝðåé íÜ Aíáãíùñßóïõìå …ôé ït íüìïé
Aíôéêáèßóôáíôáé äéáñê™ò ðåñéóóüôåñï Aðü óõì-
âüëáéá êáß äéáäéêáóßåò äéáéôçóßáò êáß äéáìåóïëÜ-
âçóçò êáß ðåñéóóüôåñï Að' …ëá …ôé ït íüñìåò T-
îáóèåíïˆí a êáôáðíßãïíôáé óÝ óçìáíôéêÝò óöár-
ñåò äñáóôçñéüôçôáò, …ðùò _ ïsêïãåíåéáêÞ æùÞ
êáß _ óåîïõáëéêÞ óõìðåñéöïñÜ, …ðùò Tðßóçò êáß
óÝ êþäéêåò äéáôñïö\ò a Víäõóçò.
4. ‘Ç TîÜëåéøç á‰ôïˆ ðïý Cëëïôå íïìÜæáìå êïé-
íùíßá, _ ‚ðïßá äÝí eôáí ï‹ôå ðïëõöùíéêÞ ï‹ôå
TîéóùôéêÞ, AëëÜ ì@ëëïí UíïðïéçìÝíç êáß tåñáñ-
÷éêÞ, ‚ñßæåé ôüí äñüìï ãéÜ ôüí óõíäõáóìü sóüôç-
ôáò êáß äéáöïñ@ò. Á‰ôÞ _ êñéôéêÞ ìé@ò êïéíù-
íéïêåíôñéê\ò Aíôßëçøçò ô\ò Aíèñþðéíçò óõìðå-
ñéöïñ@ò äÝí åyíáé êáéíïýñéá. ‘Ç säÝá ôïˆ öõóéêïˆ
äéêáéþìáôïò, êëçñïíïìçìÝíç Aðü ôïýò èåïëü-
ãïõò êáß TêëïãéêåõìÝíç Aðü ôüí Grotius êáß ôüí
Pufendorf, …ðùò Tðßóçò êáß _ Vííïéá ô\ò äçìï-
êñáôßáò ›ò ëáúê\ò êõñéáñ÷ßáò, óôÞí AããëéêÞ a
óôÞ ãáëëï-áìåñéêáíéêÞ ôçò Têäï÷Þ, …ðùò Tê-
öñÜóôçêå Aðü ôüí Locke êáß ôüí Rousseau, åy-
÷å aäç èÝóåé ìéÜ TîùêïéíùíéêÞ ñõèìéóôéêÞ Añ÷Þ
47
ô\ò êïéíùíéê\ò ôÜîçò. Åu÷å Tðé÷åéñÞóåé íÜ êá-
ôáñãÞóåé …ëåò ôßò ìïñöÝò êïéíùíéê\ò Tîïõóßáò
óôü ƒíïìá ìé@ò ìÞ êïéíùíéê\ò Aíôßëçøçò ôïˆ Aí-
èñþðïõ.
‘Ç säÝá ôïˆ ðñïóùðéêïˆ ‘ÕðïêåéìÝíïõ, ôÞí
‚ðïßá ðáñïõóßáóá, Aíôéðñïóùðåýåé ìéÜ ñéæïóðá-
óôéêïðïßçóç ô\ò êëáóóéê\ò säÝáò ô™í Aíèñùðß-
íùí äéêáéùìÜôùí ðáñÜ ìéÜ ðñáãìáôéêÞ ñÞîç ìá-
êñéÜ ôçò. ’Åä™ ìðáßíù óôüí ðåéñáóìü íÜ Aêï-
ëïõèÞóù ôÞí Aêñáßá AíÜëõóç ôïˆ Kelsen. ‘Ï èå-
ôéêüò íüìïò åyíáé äéáñê™ò ðåñéóóüôåñï šöåëéìé-
óôéêüò, ðñáãìáôéóôéêüò êáß êõìáéíüìåíïò. ’Áí-
ôéìåôùðßæïíôáò á‰ôü âñßóêïõìå ôÞí AíáöïñÜ ôïˆ
ðñïóùðéêïˆ ‘ÕðïêåéìÝíïõ óôÞí Tëåõèåñßá _ ‚-
ðïßá ðñÝðåé íÜ Aíáãíùñéóôår ›ò Aíþôåñç. ’Áë-
ëÜ á‰ôü ôü ‘Õðïêåßìåíï äÝí åyíáé ðéÜ ìüíïí Xíáò
ðïëßôçò, åyíáé Xíá Côïìï a ‚ìÜäá óÝ ìéÜ óõãêå-
êñéìÝíç êïéíùíéêÞ êáôÜóôáóç êáß ìÝ ðïëéôéóôé-
êÜ, ŠðïêåéìåíéêÜ äéêáéþìáôá.
‘Ç ŠðüèåóÞ ìïõ ìðïñår êáôÜ óõíÝðåéá íÜ
ðáñïõóéáóôår ›ò Aêïëïýèùò: ìüíï ÷Üñç óôÞí T-
îáöÜíéóç á‰ôïˆ ðïý íïìÜæáìå êïéíùíßá a êïé-
íùíéêÞ ôÜîç, V÷åé ãßíåé äõíáôü íÜ óõíäõÜóïõìå,
Cí êáß óõãêñïõóéáêÜ, ìéÜ êïéíùíéêÞ æùÞ _ ‚ðïßá
ôåßíåé ôþñá íÜ Šðïâéâáóôår óÝ äéáäéêáóßåò Aë-
ëáã\ò êáß óÝ AãïñÝò ìÝ ðïëéôéóôéêÞ êáß øõ÷ï-
ëïãéêÞ ðïéêéëßá. Á‰ôü ãßíåôáé äõíáôü ÷Üñç óÝ ìéÜ
Añ÷Þ sóüôçôáò ðïý äÝí óôçñßæåôáé ï‹ôå óôÞí A-
äåëöïóýíç ô™í ðëáóìÜôùí ôïˆ Èåïˆ ï‹ôå óôÞí
Vííïéá ôïˆ êïéíïˆ íïˆ ôïˆ Descartes ï‹ôå Aêüìç
óôÞí TãåëéáíÞ Cðïøç ô™í ðñáãìáôþóåùí ôïˆ
’Áðüëõôïõ äéÜ ìÝóïõ ô\ò tóôïñßáò a óôü ãåíéêü
óõìöÝñïí ôïˆ êïéíùíéêïˆ óþìáôïòÿ AëëÜ ì@ëëïí
óôü ìïíáäéêü äéêáßùìá ôïˆ êÜèå Aôüìïõ íÜ óõí-
äõÜóåé Tëåýèåñá ôÞ óõììåôï÷Þ ôïõ óôüí Tñãá-
ëåéáêü êüóìï ìÝ ôÞ äéáôÞñçóç, TðáíïëïêëÞñù-
óç a ìüíéìç Aíáóõãêñüôçóç ô\ò ðñïóùðéê\ò êáß
óõëëïãéê\ò ôïõ ôáõôüôçôáò.
´Ïóï só÷õñüôåñïé åyíáé ït êïéíùíéêïß êáíüíåò
êáß _ äïìÞ ô\ò êïéíüôçôáò, ôüóï ðéü äýóêïëï åy-
íáé íÜ óõíäõáóôïˆí sóüôçôá êáß äéáöïñÜ. Á‰ôü
åyíáé TìöáíÝò óÝ íåïêïéíïôéóôéêÜ ðïëéôéêÜ êéíÞ-
ìáôá, ôÜ ‚ðïrá ðáñÜãïõí öõëåôéêÜ, TèíéêÜ a
èñçóêåõôéêÜ ‚ìïéïãåíårò êïéíùíßåòÿ á‰ôÝò ït êïé-
íùíßåò Aðïññßðôïõí ôÞ äéáöïñÜ …ðùò Tðßóçò êáß
ôÞí sóüôçôá, Aöïˆ óôÜ ðëáßóéÜ ôïõò á‰ôïß ït ‚-
ðïrïé åyíáé äéáöïñåôéêïß AíÞêïõí óÝ ìåéïíüôçôåò
a åyíáé îÝíïé, ðåñéèùñéïðïéïˆíôáé a Aðïññßðôïí-
ôáé ›ò êáôþôåñïé. ÃéÜ Aíôßèåôïõò ëüãïõò, ôü íÜ
äßíïõìå ŠðåñâïëéêÞ Vìöáóç óôü ÊñÜôïò êáß ôßò
íïìéêÝò ïsêïõìåíéêÝò ôïõ Añ÷Ýò ìðïñår Tðßóçò íÜ
‚äçãÞóåé óÝ ìéÜí Aðüññéøç êáß ô\ò äéáöïñ@ò êáß
48
ô\ò sóüôçôáò. Êïéíùíéïëüãïé V÷ïõí Aðïäåßîåé ìÝ
só÷õñÜ Tðé÷åéñÞìáôá …ôé, ãéÜ ðáñÜäåéãìá óôÞ
Ãáëëßá êáß óôßò ‘ÇíùìÝíåò Ðïëéôåråò, _ Vìöá-
óç óÝ ïsêïõìåíéêïýò íüìïõò ‚äçãår óôÞí êáôù-
ôåñïðïßçóç a Aêüìç êáß óôüí óôéãìáôéóìü ìåéï-
íïôÞôùí ðïý ‚ñßæïíôáé Aðü ôßò äéáöïñÝò ôïõò a
Aðü óôïé÷årá ðïý TêëáìâÜíïíôáé ›ò äéáöïñÝò.
5. ÄÝí ðñÝðåé êáíåßò íÜ óõìðåñÜíåé Aðü á‰ôü …-
ôé ìéÜ êïéíùíßá Aðïôåëïýìåíç Aðü ìéÜ óåéñÜ A-
ãïñ™í èÜ óõíäýáæå á‰èüñìçôá äéáöïñÜ êáß sóü-
ôçôá, Tí™ ôü ÊñÜôïò èÜ Vðñåðå ìüíï íÜ Tîáóöá-
ëßæåé sóüôçôá å‰êáéñé™í êáß íÜ ðñïóôáôåýåé ôïýò
êáíüíåò ôïˆ ðáé÷íéäéïˆ. ’ÁíôéèÝôùò, ìéÜ ôÝôïéá
êïéíùíßá ƒ÷é ìüíï èÜ ðïëëáðëáóßáæå ôßò Aíéóü-
ôçôåò, AëëÜ óõã÷ñüíùò èÜ Vôåéíå ðñüò ôÞí ‚ìï-
ãåíïðïßçóç êáß ôõðïðïßçóç ô\ò Aíèñþðéíçò
óõìðåñéöïñ@ò, óôüí âáèìü ðïý _ ïsêïíïìéêÞ äñá-
óôçñéüôçôá äÝí èÜ Šößóôáôï ðéÜ ‚ðïéáäÞðïôå
ìïñöÞ ðïëéôéê\ò ñýèìéóçò.
‘Ç êïéíùíéêÞ æùÞ Aðáéôår ôÞí AíôéðáñÜèå-
óç, …ðùò Tðßóçò êáß ôüí óõíäõáóìü, ïsêïíïìéê™í
óõíáëëáã™í êáß ìé@ò Aðüëõôçò, Tîùêïéíùíéê\ò
êáß ^èéê\ò Aíáãùã\ò óôÞí Aíèñþðéíç Tëåõèåñßá.
ÓôÞ íïìéêÞ ðñáêôéêÞ, …ðùò Tðßóçò êáß óôÞí
êïéíÞ ãíþìç, ŠðÜñ÷åé ìéÜ óõíå÷Þò Aíôßèåóç, …-
ðùò Tðßóçò êáß Xíáò óõíäõáóìüò ìåôáîý èåôéêïˆ
êáß öõóéêïˆ äéêáéþìáôïò, ìåôáîý ïsêïíïìéê™í
êáß êïéíùíéê™í ñõèìßóåùí êáß ô™í ^èéê™í Añ÷™í
ït ‚ðïråò äéáêçñýóóïíôáé Aðü óõíôÜãìáôá. ’Á-
êñéâ™ò TðåéäÞ á‰ôÜ ôÜ äýï ðñüóùðá ô\ò ðñï-
óùðéê\ò êáß óõëëïãéê\ò Aíèñþðéíçò Tìðåéñßáò
ðáñáìÝíïõí ÷ùñéóôÜ, ït äéáöïñÝò ìåôáîý ô™í
äñþíôùí ŠðïêåéìÝíùí —ôÜ ‚ðïrá äÝí ‚ñßæïíôáé
ðéÜ Aðü ôÞí êïéíùíéêÞ ôïõò èÝóç, AëëÜ ì@ëëïí
Aðü ôÞí ðñáêôéêÞ ôïõò ôáõôüôçôá êáß ôÞí ðï-
ëéôéóôéêÞ ôïõò êëçñïíïìéܗ ìðïñïˆí íÜ óõíäõ-
áóôïˆí ìÝ ôÞ ìåôáîý ôïõò sóüôçôá, …ðùò á‰ôÞ
Tíóáñêþíåôáé Aðü ôÞí êïéíÞ ôïõò AíáöïñÜ óôÞí
TîùêïéíùíéêÞ Añ÷Þ ô\ò Aíèñþðéíçò Tëåõèåñßáò.
’Åí™, Cí êÜðïéïò Tðé÷åéñÞóåé íÜ èÝóåé ôÞí sóü-
ôçôá êáß ôÞ äéáöïñÜ Tíôüò ô™í ‚ñßùí ìé@ò èå-
óìéóìÝíçò êïéíùíéê\ò ôÜîçò, á‰ôü ‚äçãår ìüíï
óÝ AîåðÝñáóôåò AíôéöÜóåéò.
²Áí, …ðùò ðéóôåýù, _ uäéá _ êáñäéÜ ô\ò íå-
ùôåñéêüôçôáò åyíáé ‚ äéá÷ùñéóìüò ôïˆ êüóìïõ
ôïˆ ‘ÕðïêåéìÝíïõ Aðü ôüí êüóìï ô™í AíôéêåéìÝ-
íùí (ït ‚ðïrïé eôáí Cëëïôå UíïðïéçìÝíïé ìÝóù
èñçóêåõôéê™í, ôïˆô' Vóôéí êïéíïôéóôéê™í ðåðïé-
èÞóåùí), _ ðëÞñçò á‰ôïíïìßá ô\ò ^èéê\ò Añ÷\ò
sóüôçôáò, ô™í ðïëéôéóôéê™í, êïéíùíéê™í êáß
ðñïóùðéê™í äéáöïñ™í êáß ô\ò Tñãáëåéáê\ò ëï-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ãéê\ò Aíôéðñïóùðåýåé ôü êýñéï Tðßôåõãìá ô\ò
íåùôåñéêüôçôáò. ’Åí ôïýôïéò, åyíáé Aêñéâ™ò óÝ
á‰ôü ôü óçìårï ðïý ‚ êßíäõíïò åyíáé ìåãáëýôåñïò
ãéÜ ôÞ íåùôåñéêüôçôá íÜ êáôáññåýóåé óôüí Aðï-
åêóõã÷ñïíéóìü. Äéüôé _ Vííïéá ô\ò êïéíùíßáò,
Tí™ ðåñéüñéóå ôÞí ðëÞñç ðñáãìÜôùóç ô\ò íåù-
ôåñéêüôçôáò, Tðßóçò äçìéïýñãçóå Xíá óýíäåóìï
ìåôáîý ôïˆ Aíôéêåéìåíéêïˆ êüóìïõ êáß ô\ò óöáß-
ñáò ô\ò Šðïêåéìåíéêüôçôáò. Åyíáé ìüíïí _ êëÞ-
óç ãéÜ ôü ðñïóùðéêü ‘Õðïêåßìåíï, ãéÜ ôÞí Aðáß-
ôçóÞ ôïõ íÜ ãßíåé Šðåýèõíï ãéÜ ôü äéêü ôïõ ìÝë-
ëïí, _ ‚ðïßá ì@ò TðéôñÝðåé íÜ öÝñïõìå á‰ôÝò ôßò
äýï óöárñåò ìáæß, ÷ùñßò ôÞí AíÜãêç ãéÜ èåóìé-
êÝò, êïéíùíéêÝò a ðïëéôéêÝò äéáìåóïëáâÞóåéò.
V
1. ’Åí êáôáêëåßäé, èÜ aèåëá íÜ Tðéìåßíù óÝ á‰-
ôü ðïý èåùñ™ êåíôñéêÞ säÝá á‰ô\ò ô\ò AíÜëõ-
óçò, äçëáäÞ á‰ôü ðïý ìðïñår íÜ íïìáóèår ôü ôÝ-
ëïò ôïˆ ‚ñéóìïˆ ôïˆ Aíèñþðïõ ›ò êïéíùíéêïˆ ƒí-
ôïò, ‚ñéæüìåíïõ Aðü ôÞ èÝóç ôïõ óôÞí êïéíùíßá,
_ ‚ðïßá êáèïñßæåé ôÞ óõìðåñéöïñÜ ôïõ êáß ôßò
ðñÜîåéò ôïõ. ²Ï÷é ìüíïí á‰ôÞ _ óýëëçøç ôïˆ
homo sociologicus Aðïêëåßåé ôüí óõíäõáóìü sóü-
ôçôáò êáß äéáöïñ@ò, AëëÜ ãåíéêüôåñá, äÝí Aöïñ@
ðéÜ ôßò ðñáãìáôéêüôçôåò ðïý ðáñáôçñïˆìå. ²Áë-
ëç ìéÜ öïñÜ, ìéÜ ôÝôïéá èÝóç äÝí V÷åé ôßðïôá íÜ
êÜíåé ìÝ ôüí Aêñárï Aôïìéêéóìü, êáß Aêüìç ëé-
ãüôåñï ìÝ ôÞí Aíôßëçøç …ôé ôÜ Aíèñþðéíá ƒíôá
Tðéäéþêïõí ìüíï ôü äéêü ôïõò Vëëïãï óõìöÝñïí a
Aðüëáõóç ìÝóá óÝ Xíá Tëåýèåñï óýóôçìá Aãïñ@ò.
Ôïõíáíôßïí, á‰ôÞ _ èÝóç ÷áñáêôçñßæåé ôü Côïìï
›ò ‘Õðïêåßìåíï ìÝóù ô\ò óýæåõîçò ìé@ò ôáõôü-
ôçôáò (äçëáäÞ ‚ëüêëçñçò ô\ò ðñïóùðéêüôçôáò
êÜðïéïõ êáß ôïˆ ðïëéôéóìïˆ ôïˆ ŠðïâÜèñïõ) êáß
ìé@ò Tñãáëåéáê\ò, ôå÷íïëïãéê\ò a ïsêïíïìéê\ò
äñáóôçñéüôçôáò. ‘Ï Aðþôáôïò óêïðüò á‰ô\ò
ô\ò óýæåõîçò åyíáé _ äçìéïõñãßá ìé@ò ìåóô\ò íï-
Þìáôïò Aôïìéê\ò æù\ò, äçëáäÞ ôü Aíôßèåôï ìé@ò
êáëåéäïóêïðéê\ò ðáñîçò. ÍÜ ðïéÜ åyíáé ôÜ ôñßá
óôïé÷åßá ôÜ ‚ðïrá ìïˆ öáßíïíôáé A÷þñéóôá: Xíáò
óôñáôçãéêüò ‚ñéóìüò ô\ò êïéíùíéê\ò äñÜóçò ðïý
äÝí êáôåõèýíåôáé Aðü êïéíùíéêïýò êáíüíåòÿ _
ðñïÜóðéóç, Aðü …ëá ôÜ äñ™íôá Šðïêåßìåíá, ô\ò
ðïëéôéóôéê\ò êáß øõ÷ïëïãéê\ò ôïõò säéáéôåñüôç-
ôáòÿ ôñßôïí, _ óõíáßóèçóç …ôé ‚ óõíäõáóìüò ôïõò
ìðïñår íÜ âñåèår ìÝóá óôü Côïìï ôü uäéï, êáß ƒ-
÷é ðéÜ óÝ êïéíùíéêïýò èåóìïýò a ïsêïõìåíéêÝò Añ-
÷Ýò. ‘Ç Uíüôçôá á‰ô™í ô™í ôñé™í óôïé÷åßùí âñß-
óêåôáé óÝ ðëÞñç Aíôßèåóç ìÝ ôÞí Cëëïôå êõñß-
áñ÷ç åsêüíá ô\ò íåùôåñéêüôçôáò, èåùñçìÝíçò
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
›ò èñéÜìâïõ ô\ò Têëïãßêåõóçòÿ á‰ôÞ Aðïóêï-
ðïˆóå óôÞí êáôÜñãçóç ô™í äéáöïñ™í êáß óôÞí
ôõðïðïßçóç ô\ò óõìðåñéöïñ@ò, Tí™ óõã÷ñüíùò
ðáñÞãáãå ìéÜ êïéíùíßá Tî uóïõ tåñáñ÷çìÝíç ìÝ
ôÞí uäéá ôÞ âéïìç÷áíéêÞ ðáñáãùãÞ.
2. ²Áí á‰ôÞ _ íÝá óýëëçøç ô™í Aíèñþðéíùí ƒí-
ôùí êáß ô™í ðñÜîåþí ôïõò Aîßæåé ðñïóï÷\ò, ôü-
ôå Tìårò, ït ‚ðïrïé Aðïêáëïˆìå ôïýò Uáõôïýò ìáò
êïéíùíéïëüãïõò, âñéóêüìáóôå óÝ ìéÜ êáôÜóôáóç
Aìç÷áíßáò. ÔïõëÜ÷éóôïí ìÝ ôÞí ðñþôç ìáôéÜ, T-
ðåéäÞ óôÞí ðñáãìáôéêüôçôá ‚ ‚ñéóìüò ôïˆ Aí-
èñþðéíïõ ƒíôïò ›ò homo sociologicus, êáß êõñß-
ùò politicus, eôáí ðéü ÷áñáêôçñéóôéêüò ô\ò ðï-
ëéôéê\ò öéëïóïößáò ôïˆ äÝêáôïõ Xêôïõ, äÝêáôïõ
Xâäïìïõ êáß äÝêáôïõ ƒãäïïõ ásþíá ðáñÜ ô\ò
óýã÷ñïíçò êïéíùíéïëïãßáò. Á‰ôüò Tä™ óôÞí
ðñáãìáôéêüôçôá Aíáðôý÷èçêå êáôÜ ôÞ äéÜñêåéá
ôïˆ äåýôåñïõ _ìßóåùò ôïˆ äÝêáôïõ Víáôïõ ásþ-
íá ›ò AðÜíôçóç óôÞí êñßóç ôïˆ êëáóóéêïˆ ìïí-
ôÝëïõ ô\ò ðïëéôéê\ò öéëïóïößáò ôïˆ Äéáöùôé-
óìïˆ. ‘Ï Nietzsche êáß ‚ Freud eôáí ït êýñéïé
ŠðïêéíçôÝò á‰ô\ò ô\ò êñßóçò, óôÞí ‚ðïßá ‚
Weber, ‚ Durkheim êáß ‚ Simmel óõììåôår÷áí
Tðßóçò TíåñãÜ. ‘Ç êñßóç Cñ÷éóå …ôáí Aðïêáëý-
öèçêå _ Vëëåéøç Aíôáðüêñéóçò ìåôáîý ôïˆ äñ™í-
ôïò ŠðïêåéìÝíïõ êáß ôïˆ óõóôÞìáôïò, ìåôáîý
ëßìðéíôï êáß íüìïõ. Á‰ôü ‚äÞãçóå ôüí Durkheim
íÜ ÷áñáêôçñßóåé ôÞ íåùôåñéêüôçôá ôüóï Aðü ôÞí
Aíïìßá ôçò …óï êáß Aðü ôÞ ëïãéêüôçôÜ ôçò, êáß
ôüí Weber íÜ Aíáãíùñßóåé ôÞ ñÞîç ìåôáîý Tñ-
ãáëåéáê\ò ëïãéêüôçôáò êáß ôïˆ êüóìïõ ô™í A-
îé™í …ðïõ ìáßíåôáé ‚ ðüëåìïò ô™í èå™í.
²Áí äå÷èïˆìå á‰ôüí ôüí ‚ñéóìü ôïˆ ìáêñï-
ðñüèåóìïõ ëüãïõ ðáñîçò ô\ò êïéíùíéïëïãßáò, _
ìåôáðïëåìéêÞ êïéíùíéêÞ óêÝøç —êõñéáñ÷ïýìå-
íç óõã÷ñüíùò Aðü ôßò Tðéôõ÷ßåò ô™í Tèíéê™í ðï-
ëéôéê™í ðñïãñáììÜôùí êáß ðéü ásóèçôÜ ôïˆ
ÊñÜôïõò Ðñüíïéáò óôÞ ÄõôéêÞ Å‰ñþðç, êáß A-
ðü ôÞí ðáñóïíéêÞ èåùñßá ôïˆ êïéíùíéêïˆ óõóôÞ-
ìáôïò— ìðïñår íÜ èåùñçèår ›ò ìéÜ ðñüóêáéñç
Aðüðåéñá íÜ Aíáóõãêñïôçèår ôü êëáóóéêü ìïíôÝ-
ëï ôïˆ homo sociologicus ðáñÜ ›ò ìéÜ óçìáíôé-
êÞ ôÜóç ô™í êïéíùíéê™í Tðéóôçì™í. ÓôÞí
ðñáãìáôéêüôçôá, á‰ôü ôü ðïëéôéêü êáß ðíåõìá-
ôéêü ìïíôÝëï AðïóõíôÝèçêå ðïëý ãñÞãïñá. Êá-
ôÜ ôÞ äéÜñêåéá ôïˆ ôåëåõôáßïõ ôÝôáñôïõ ôïˆ ás-
þíá, _ óõíôñéâÞ ôïõ Vãéíå ðëÞñçò, AöÞíïíôáò ôü
ðåäßï ô\ò êëáóóéê\ò êïéíùíéïëïãßáò ‚ëïêëçñù-
49
ôéêÜ êáôáêåñìáôéóìÝíï. Äéüôé äÝí ŠðÜñ÷åé ôßðï-
ôá Aðü êïéíïˆ ìåôáîý ôïˆ ìáñîéóôéêïˆ ìåôá-
óôñïõêôïõñáëéóìïˆ, ôïˆ ìåèïäïëïãéêïˆ Aôïìéêé-
óìïˆ ô\ò èåùñßáò ô\ò ëïãéê\ò Tðéëïã\ò, êáß ôïˆ
êïéíùíéêïˆ ìçäåíéóìïˆ ô™í èåùñçôéê™í ô\ò Aë-
ëçëåðßäñáóçò. ÊÜðïéïé êïéíùíéïëüãïé ðåñéãñÜ-
öïõí óõóôÞìáôá ÷ùñßò äñ™íôá Šðïêåßìåíá, Tí™
Cëëïé ðåñéãñÜöïõí äñ™íôá Šðïêåßìåíá ÷ùñßò óý-
óôçìá, óÜí íÜ ìÞí Šð\ñ÷å ðéÜ _ Aíôáðüêñéóç
ìåôáîý ô™í äñþíôùí ŠðïêåéìÝíùí êáß ôïˆ óõ-
óôÞìáôïò, _ ‚ðïßá eôáí _ âáóéêÞ Šðüèåóç ô\ò
êëáóóéê\ò ëåéôïõñãéóôéê\ò êïéíùíéïëïãßáò a ðï-
ëéôéê\ò öéëïóïößáò.
ÈÜ îåöýãïõìå Aðü á‰ôü ôü ÷Üïò ìüíï ìÝóù
Uíüò äéáæõãßïõ ìÝ ôÞí êëáóóéêÞ êïéíùíéïëïãßá,
ìÝ ôüí uäéï ôñüðï ðïý, Aðü ôÜ ìÝóá ôïˆ äÝêáôïõ
Víáôïõ ásþíá, _ êëáóóéêÞ êïéíùíéïëïãßá ðñáã-
ìáôïðïßçóå ìéÜ ñÞîç ìÝ ôÞí sôáëéêÞ, ãáëëéêÞ
êáß AããëéêÞ ðïëéôéêÞ öéëïóïößá ô™í ðñïçãïýìå-
íùí ásþíùí. ’Áíôß íÜ èåùñïˆìå ôÞí êïéíùíßá ›ò
ôÞ ìÞôñá ðñïóùðéê\ò êáß ‚ìáäéê\ò óõìðåñé-
öïñ@ò (›ò TÜí ït ñüëïé ‚ñßæïíôáí AðïêëåéóôéêÜ
Aðü êïéíùíéêÝò èÝóåéò, ìïñöÝò Tîïõóßáò, íüñìåò
êáß Aîßåò), ôåßíïõìå íÜ èåùñïˆìå ôÞí êïéíùíßá ›ò
Xíáí ôüðï óõíäõáóìïˆ êáß óýãêñïõóçò ìåôáîý
óôñáôçãéê\ò äñÜóçò êáß ôáõôüôçôáò. ÌÝ Cëëá
ëüãéá, âëÝðïõìå ôÞí êïéíùíßá ›ò Xíá ÷™ñï …ðïõ
ñüëïé ðáñáãùã\ò êáß ñüëïé êáôáíÜëùóçò óõíäõ-
Üæïíôáé ãéÜ íÜ ó÷çìáôßóïõí Xíá ðåäßï äéáìüñöù-
óçò ðñïóäïêé™í æù\ò, óõãêñïôçìÝíùí Aóèåí™ò
a óèåíáñ™ò. Á‰ôÞ åyíáé _ ìåãÜëç ìåôáìüñöùóç
ô\ò êïéíùíéïëïãßáò, _ ‚ðïßá ðáñÝìåéíå ãéÜ ôüóïí
êáéñü óðïõäÞ ô\ò äïì\ò êáß ô™í äéáäéêáóé™í ô™í
êïéíùíéê™í óõóôçìÜôùí êáß _ ‚ðïßá óôñÝöåôáé
äéáñê™ò ðåñéóóüôåñï óôÞ ìåëÝôç ô™í óõíèçê™í
ðáñîçò êáß ðñùôïâïõëßáò ô™í äñþíôùí Šðïêåé-
ìÝíùí. Êáß, ãéÜ ì@ò óÞìåñá, ôÜ äñ™íôá Šðïêåß-
ìåíá åyíáé ðñáãìáôéêÜ Côïìá, äéáöïñåôéêÜ Aðü
…ëïõò ôïýò Cëëïõò, AëëÜ Tðßóçò, Tö' …óïí ðåôõ-
÷áßíïõí óôü íÜ AíáãÜãïõí ôïýò Uáõôïýò ôïõò óÝ
‘Õðïêåßìåíá, åyíáé …ëá ôïõò uóá.
ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ
1. Óôü ðñùôüôõðï UëëçíéêÜ ìÝ ëáôéíéêïýò ÷áñáêô\-
ñåò (Ó.ô.ì.).
2. ‘Ç èåùñßá óýìöùíá ìÝ ôÞí ‚ðïßá ôÜ Aðïêëßíïíôá
Côïìá ôåßíïõí íá Tðéâåâáéþóïõí ôÞ ãíþìç ðïý V÷åé _ êïé-
íùíßá ãéÜ á‰ôÜ êáß ôÞí «TôéêÝôôá» ìÝ ôÞí ‚ðïßá _ êïéíÞ
ãíþìç ôïýò Aíôéìåôùðßæåé (Ó.ô.ì.).
 ’Áíïrîôå ôßò ÊïéíùíéêÝò ’Åðéóô\ìåò
²Åêèåóç ô\ò ’Åðéôñïð\ò Gulbenkian ãéÜ ôÞí AíáäéÜñèñùóç
ô™í êïéíùíéê™í Tðéóôçì™í
Ð
åñß ôÜ ôÝëç ô\ò äåêáåôßáò ôïˆ '80, ôü
´Éäñõìá Calouste Gulbenkian ÷ñçìáôï-
äüôçóå óåéñÜ ìåëåô™í ãéÜ ôßò Aíáðôõîéá-
êÝò ðñïïðôéêÝò ô\ò ìéêñ\ò ÷þñáò óôÞí ‚ðïßá U-
äñåýåé, Šðü ôüí ãåíéêü ôßôëï: «Ðïñôïãáëßá: ôÜ
Uðüìåíá åuêïóé ÷ñüíéá».
‘Ç á‰ôüíïìç TìðëïêÞ êïéíùíéê™í Tðéóôçìü-
íùí óÝ á‰ôÞí ôÞí ðñùôïâïõëßá äéáìüñöùóå ôÞ
óõãêõñßá, êáôÜ ôÞí ‚ðïßá ôü ´Éäñõìá TäÝ÷èç ðñü-
ôáóç ôïˆ ðïëëáðë™ò Bñìïäßïõ êïéíùíéïëüãïõ
Immanuel Wallerstein ãéÜ ôÞ óõãêñüôçóç ’Åðé-
ôñïð\ò, ðïý èÜ TîÝôáæå ôÞí êáôÜóôáóç ô™í êïé-
íùíéê™í Tðéóôçì™í, äéáìïñöùìÝíç êáß Aíáäõüìå-
íç, ìÝ óêïðü ôÞí ðñïãñáììáôéêÞ, ëåéôïõñãéêÞ êáß
ñãáíùôéêÞ ôïõò AíáäéÜñèñùóç, Tí ƒøåé öáéíïìÝ-
íùí Tíôüò êáß ìåôáîý ô™í êïéíùíéê™í Tðéóôçì™í,
ô™í Šðáñêô™í êáß äõíçôéê™í ôïõò äéáðëïê™í ìÝ
ôßò öõóéêÝò êáß AíèñùðéóôéêÝò Tðéóô\ìåò, ô\ò
óõíèåôüôçôáò ô™í íÝùí Tðéóôçìïëïãéê™í ôÜóåùí
êáß âåâáßùò ô™í ðáãêïóìßùí AíáäéáôÜîåùí, ðïý
óõíéóôïˆí ðåäßá Tìðëïê\ò êáß ðñïêëÞóåùí êáô'
Tîï÷Þí ãéÜ ôßò êïéíùíéêÝò Tðéóô\ìåò.
ÐñïÝêõøå Xíá óõíèåôéêü êåßìåíï, âáèýôáôá
Aêáäçìáúêü, ÷ùñßò ôÜ óõíÞèç AêáäçìáúêÜ óõì-
ðáñïìáñôïˆíôá ô\ò AíôéêåéìåíéêïðïéçìÝíçò Tí-
ôñýöçóçò ðïý äõó÷åñáßíïõí ôÞ äéÜêñéóç ô™í äÝí-
ôñùí Aðü ôü äÜóïò êáß ãé' á‰ôü ‚ëïæþíôáíï êáß
äéåñåõíçôéêü, ôÞí uäéá óôéãìÞ ðïý _ TãêõñüôçôÜ
ôïõ ðñïêýðôåé ôüóï Aðü ôÜ TñùôÞìáôá ðïý èÝ-
ôåé êáß TðåîåñãÜæåôáé …óï êáß Aðü ôü ãåãïíüò …-
ôé êáôáëÞãåé óÝ ðñïôÜóåéò ãéÜ ðåñáéôÝñù äéåñåý-
íçóç. Ðñüêåéôáé ãéÜ Xíá êåßìåíï Víôïíá ðñï-
ãñáììáôéêïˆ ÷áñáêôÞñá, ìÝ Têåßíç ôÞ äéáíïçôé-
êÞ åsëéêñßíåéá ðïý AðïôñÝðåé ôßò ãåíéêåýóåéò êáß
ôßò âåâáéüôçôåò ðÝñá Aðü á‰ôÝò ðïý ðåßèïõí …ôé
ãéÜ ìéÜ óåéñÜ óçìáíôéêÜ TñùôÞìáôá êáß ït …ðïé-
åò êáô' Añ÷Þí ðñïôÜóåéò, ãéÜ íÜ Aíáäåé÷èïˆí
÷ñÞóéìåò, ðñÝðåé ‚ðùóäÞðïôå íÜ TðåíåñãÞóïõí
óÝ óõíôïíéóìÝíåò êáß óõíåéäçôÝò ðáñåìâÜóåéò óôü
— ‘Ç Âïýëá Ãáëçíïˆ åyíáé êïéíùíéïëüãïò, êïéíùíéêÞ äçìïãñÜöïò.
Âïýëá Ãáëçíïˆ
ôß óçìáßíïõí, ôß Šðçñåôïˆí êáß ð™ò Šðçñåôïˆí-
ôáé ït êïéíùíéêÝò Tðéóô\ìåò óÞìåñá.
‘Ç ’ÅðéóôçìïíéêÞ ’ÅðéôñïðÞ óõãêñïôÞèçêå
ôü 1993 Šðü ôÞí _ãåóßá ôïˆ Immanuel Waller-
stein, êïéíùíéïëüãïõ Aðü ôßò ÇÐÁ, êáô' Tîï÷Þí
äéáôïðéê\ò êáß äéá÷ñïíéê\ò TìâÝëåéáò óôü Têôå-
ôáìÝíï óõããñáöéêü ôïõ Vñãï, Tä™ êáß ÷ñüíéá Äé-
åõèõíô\ ôïˆ ÊÝíôñïõ Fernand Braudel ãéÜ ôÞ
ìåëÝôç ïsêïíïìéê™í, tóôïñéê™í óõóôçìÜôùí êáß
ðïëéôéóì™í, êáß aäç ðñïÝäñïõ ô\ò Äéåèíïˆò Êïé-
íùíéïëïãéê\ò ´Åíùóçò. ÌÝëç ô\ò ’Åðéôñïð\ò
Šð\ñîáí ït:
Calestous Juma Aðü ôÞí ÊÝíõá, ìÝ óçìáí-
ôéêü Vñãï óôßò ðåñéâáëëïíôïëïãéêÝò êáß ôå÷íïëï-
ãéêÝò ìåëÝôåò.
Evelyn Fox Keller, öõóéêüò Aðü ôßò ÇÐÁ,
êáèçãÞôñéá tóôïñßáò êáß öéëïóïößáò ô™í Tðé-
óôçì™í óôü ÌÉÔ ìÝ ãíùóôü Vñãï óôÞ ó÷Ýóç T-
ðéóôÞìçò êáß öýëïõ.
Jurgen Kocka, Ãåñìáíüò tóôïñéêüò, êáèçãç-
ôÞò ô\ò tóôïñßáò ôïˆ âéïìç÷áíéêïˆ êüóìïõ óôü
Âåñïëríï.
Dominique Lecourt, ÃÜëëïò öéëüóïöïò, êá-
èçãçôÞò öéëïóïößáò êáß tóôïñßáò ô™í Tðé-
óôçì™í, ìÝ óõíåéóöïñÝò óôÞ äéåñåýíçóç ô™í
ó÷Ýóåùí öõóéê™í êáß ðïëéôéê™í Tðéóôçì™í, ô™í
öáíôáóéáê™í êáß Tîù-åðéóôçìïíéê™í ðñïûðïèÝ-
óåùí ô\ò äåïíôïëïãßáò.
Valentin Y. Mudimbe Aðü ôü ÆáÀñ, êáèç-
ãçôÞò óõãêñéôéê\ò ëïãïôå÷íßáò óôü Stanford.
Kinhide Mushakoji, ðïëéôéêüò TðéóôÞìïíáò
Aðü ôÞí ’Éáðùíßá, ðñþçí ðñüåäñïò ô\ò Äéåèíïˆò
´Åíùóçò Ðïëéôéê™í ’Åðéóôçì™í, ìÝ èçôåßá óôÞ
äéïßêçóç ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ôïˆ ÏÇÅ êáß óõããñá-
öéêü Vñãï óôßò äéåèíårò ó÷Ýóåéò êáß ôüí ðïëõ-ðá-
ñáäåéãìáôéêü äéÜëïãï óôÜ ðáãêüóìéá æçôÞìáôá.
Ilya Prigogine, Vicomte, ÂÝëãïò ÷çìéêüò ìÝ
Íüìðåë ôïˆ 1977, ìÝ ðïëëáðëÝò säéüôçôåò Tðé-
óôçìïíéê\ò _ãåóßáò êáß ðïëëáðëÜ ãíùóôüò ãéÜ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ôßò ìåëÝôåò ôïõ ðåñß ôÞí ðåñéðëïêüôçôá, ôÜ óõ-
óôçìéêÜ ðñüôõðá êáß säéüôçôåò, ôÞ óõíåñãáóßá
öõóéê™í êáß êïéíùíéê™í Tðéóôçì™í.
Peter Taylor, ãåùãñÜöïò Aðü ôü ‘ÇíùìÝíï
Âáóßëåéï, êáèçãçôÞò ðïëéôéê\ò ãåùãñáößáò óôü
Newcastle upon Tyne, óõíåêäüôçò ô\ò ’Åðéèåþ-
ñçóçò Äéåèíïˆò Ðïëéôéê\ò Ïsêïíïìßáò, óõããñá-
öÝáò ôïˆ ÐïëéôéêÞ Ãåùãñáößá: ðáãêüóìéá ïsêï-
íïìßá, Tèíéêü êñÜôïò êáß ôïðéêüôçôá.
Michel-Rolph Trouillot, Aíèñùðïëüãïò Aðü
ôÞí ’ÁéôÞ, êáèçãçôÞò óôü Johns Hopkins, äéåõ-
èýíåé ôü ’Éíóôéôïˆôï Ðáãêüóìéùí Ìåëåô™í êáß
ìÝ åsäéêü TíäéáöÝñïí óôÞí TðåíÝñãåéá ô™í Tîïõ-
óéáóôéê™í äïì™í Tðß ô\ò ðáñáãùã\ò tóôïñéê\ò
ãíþóçò.
ÄéÜôáîç êáß èåìáôéêÝò ô\ò ²Åêèåóçò
Ôü ôåëéêü êåßìåíï ðåñéëáìâÜíåé ôÝóóåñéò U-
íüôçôåò. ’Áñ÷ßæåé ìÝ ôÞí tóôïñéêÞ äüìçóç ô™í
êïéíùíéê™í Tðéóôçì™í Aðü ôüí 18ï ás™íá žò ôü
1945.
ÐåñíÜåé óôßò Víôïíåò AíôéðáñáèÝóåéò Tíôüò
ô™í êïéíùíéê™í Tðéóôçì™í êáôÜ ôÞ ìåôáðïëå-
ìéêÞ ðåñßïäï.
Óõíå÷ßæåé ìÝ …óá èåùñår êñßóéìá æçôÞìáôá
ãéÜ ôÞ ìåëëïíôéêÞ ðïñåßá ô™í êïéíùíéê™í Tðé-
óôçì™í êáß Tíôïðßæåé ôÝóóåñá êåíôñéêÜ TñùôÞ-
ìáôá Tðéóôçìïëïãéêïˆ êáß ñãáíùôéêïˆ ÷áñá-
êôÞñá ãéÜ ôÜ ‚ðïrá ðñïôåßíåé êáß ãüíéìåò êáôåõ-
èýíóåéò.
ÊáôáëÞãåé óÝ ŠëïðïéÞóéìåò ðñïôÜóåéò Aöïˆ
Aíé÷íåýåé äéåñãáóßåò ït ‚ðïråò, óðåñìáôéêÜ a Tí-
äåéêôéêÜ, íïìéìïðïéïˆí ôßò ðéü Šðïó÷üìåíåò a êáß
âéþóéìåò êáôåõèýíóåéò ãéÜ ñãáíùôéêÝò Aíáäéáñ-
èñþóåéò ðïý Aíôéìåôùðßæïõí TðéóôçìïíéêÜ êáß
÷ñçìáôïäïôéêÜ AäéÝîïäá, ãíùóôÜ Aðü ôÞ ãåíéêü-
ôåñç êáß ðáñáôåôáìÝíç óõæÞôçóç ãéÜ ôÞí êñßóç
ô™í êïéíùíéê™í Tðéóôçì™í. ×ùñßò íÜ AöÞíåé A-
äéÜöïñåò êáß ôßò ãåíéêüôåñåò óõæçôÞóåéò ãéÜ ôÞí
ðáíåðéóôçìéáêÞ Têðáßäåõóç.
ÈÜ eôáí å‰÷\ò Vñãï íÜ êõêëïöïñÞóåé _ ²Åê-
èåóç óôÜ UëëçíéêÜ ãéÜ íÜ Aíáðôõ÷èår Xíáò ðñï-
âëçìáôéóìüò Tðß ôïˆ óêåðôéêïˆ ôçò êáß Tðß ô™í
ðñïôÜóåùí ðïý äéáôõðþíåé. ’Åä™ ðåñéïñéæüìáóôå
óôßò ôåëåõôáråò, TðåéäÞ _ óõóôçìáôéêÞ ðåñéëç-
ðôéêÞ ðáñïõóßáóç èÜ Aðáéôïˆóå Šðïìíçìáôéóìü
ãéÜ ôÞí êáôáíüçóç êáß Vôóé êé Aëëé™ò èÜ Aöáé-
ñïˆóå ôÞ ãëáöõñüôçôá êáß æùíôÜíéá Uíüò säéáß-
ôåñá ðõêíïˆ AëëÜ å‹ëçðôïõ êåéìÝíïõ. ’Åðßóçò _
ðëÞñçò ãíþóç ôïˆ êåéìÝíïõ, êáôÜ ôÞ ãíþìç
ìáò, åyíáé Aðáñáßôçôç ãéÜ ôÞí …ðïéá AîéïðïßçóÞ
51
ôçò ›ò ðñüò ôÜ UëëçíéêÜ ðñÜãìáôá ðåñß ôßò êïé-
íùíéêÝò Tðéóô\ìåò, ôÜ ‚ðïrá äýóêïëá Tìðßðôïõí
óôßò …ðïéåò ãåíéêåýóåéò, ðñ@ãìá ðïý Cëëùóôå A-
íáãíùñßæïõí êáß ït óõããñáöårò …ôáí Tðéóçìáßíïõí
ôÞí AíÜãêç Tðéëïã™í êáß ðåéñáìáôéóì™í AíÜ
÷þñá êáß wäñõìá.
Êýñéá óõìðåñÜóìáôá ô\ò ²Åêèåóçò
Ôü ðñüâëçìá äÝí åyíáé _ ðáñîç TðéìÝñïõò
Tðéóôçìïíéê™í ðåéèáñ÷é™í (êëÜäùí), AëëÜ _ óõ-
íáßíåóç ðåñß ôÜ …ñéá êáß ôßò äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáì-
ìÝò, säéáßôåñá óôßò ðåñéðôþóåéò …ðïõ ‚ ŠðÜñ÷ùí
êáôáìåñéóìüò Tñãáóßáò öáßíåôáé íÜ ðáñáëåßðåé
óçìáíôéêÜ êïììÜôéá ô\ò ðñáãìáôéêüôçôáò êáß
íÜ óôçñßæåôáé óÝ Aíôéíïìßåò ït ‚ðïråò V÷ïõí ãå-
íéêÜ Têëåßøåé. ÔÝôïéåò åyíáé _ äéÜêñéóç ðáñåëèüí-
ôïò-ðáñüíôïò, säéïãñáöéê™í êáß íïìïèåôéê™í T-
ðéóôçì™í, ðïëéôéóìÝíïõ êáß Aðïëßôéóôïõ êüóìïõ,
äéáêñßóåéò ðïý, …óï êáß Cí äÝí ôõã÷Üíïõí å‰ñåß-
áò Aðïäï÷\ò ðéÜ, ðáñáìÝíïõí ›ò ðáñáäï÷Ýò, êá-
ôáóêåõÝò êáß ñãáíùôéêÜ ó÷Þìáôá ðïý TðéâÜë-
ëïíôáé óôüí ôñüðï ðïý ìåëåô@ìå ôÜ èÝìáôá, óôüí
ôñüðï ðïý Aíôéëáìâáíüìáóôå TðéóôçìïíéêÝò
ôáõôüôçôåò êáß ñüëïõò, óôÞ äéáìüñöùóç Tðéóôç-
ìïíéê™í êáß Aêáäçìáúê™í ó÷Ýóåùí.
ÓÝ óõíäõáóìü ìÝ ôÞ óõññßêíùóç a óôáóéìü-
ôçôá ô™í ðüñùí ðïý äéáôßèåíôáé Aðü ôßò ðáíåðé-
óôçìéáêÝò êáß TñåõíçôéêÝò ó÷ïëÝò, _ óõíÞèçò Aí-
ôéìåôþðéóç åyíáé íÜ õtïèåôïˆíôáé á‰ôüíïìá ðñï-
ãñÜììáôá ìåôáîý êëÜäùí a äßðëá óôïýò ŠðÜñ-
÷ïíôåò êëÜäïõò. Á‰ôÞ _ ðñáãìáôéêüôçôá Tí ìÝ-
ñåé ìüíï êáëýðôåé ôü Tðéóôçìïëïãéêü ðñüâëçìá
êáß ðáñïäéêÜ ìüíï ëåéôïõñãår óÜí ëýóç óôü ñãá-
íéêü ðñüâëçìá. Äéüôé Aö' Uíüò ôü á‰ôüíïìï ðñü-
ãñáììá äÝí äéáóöáëßæåé ôÞ äéåðéóôçìïíéêüôçôá
êáß äÝí Tðåíåñãår óôüí Tìðëïõôéóìü ô™í TðéìÝ-
ñïõò êëÜäùí êáß Aö' UôÝñïõ ït äõíáìéêÝò Aíáäéáñ-
èñþóåéò, …óï êáß Cí Têêéíïˆí Aðü Tðéóôçìïëïãé-
êÝò AíáæçôÞóåéò, …ëï êáß ðåñéóóüôåñï èÜ ‚ñéïèå-
ôïˆíôáé êáß èÜ ðñïóäéïñßæïíôáé Aðü äéïéêçôéêÝò
êáß ïsêïíïìéêÝò óôåíüôçôåò. ²Çäç åyíáé äéáðéóôù-
ìÝíç _ óôåíüôçôá ðüñùí ðïý äéáâñþíåé ôßò Tðå-
êôáôéêÝò ëýóåéò êáß Tðßóçò åyíáé äéáêñéôÝò _ óýã-
÷õóç, _ AëëçëåðéêÜëõøç êáß _ ñãáíùôéêÜ Tðé-
âáëëüìåíç êñßóç ôïˆ ðïëõêåñìáôéóìïˆ ô™í äõ-
íÜìåùí. ÐåñéÝñãùò AëëÜ ƒ÷é AíåîÞãçôá, _ TðÝ-
êôáóç ðñïãñáììÜôùí, ðïý Têêéíår Aðü ôÞí Tðé-
óôçìïëïãéêÞ êñßóç êáß ôßò TíäïáêáäçìáúêÝò ôñé-
âÝò, Aíáôñïöïäïôårôáé êáß TðáíÝñ÷åôáé Tðß ô\ò A-
ðáñôßùóçò, óõãêñüôçóçò êáß TðÜñêåéáò ô™í äéá-
ìïñöùìÝíùí á‰ôüíïìùí åsäéêåýóåùí.
52
Âåâáßùò ôü ðáñáðÜíù óõíïëéêü ðñüâëçìá
ëáìâÜíåé åsäéêÝò ìïñöÝò Aðü ÷þñá óÝ ÷þñá, êáß
Aðü wäñõìá óÝ wäñõìá. ’Åîáñô@ôáé Aðü ôÞí Tóù-
ôåñéêÞ óõíåêôéêüôçôá êáß ôÞí å‰åëéîßá ô™í Tðé-
ìÝñïõò êïéíùíéê™í Tðéóôçì™í, ôßò èåùñçôéêÝò
ðñïóåããßóåéò, ôÞí tóôïñéêÞ äéáìüñöùóç, ôÜ êïé-
íùíéêïðïëéôéêÜ äåäïìÝíá, ôßò êïéíùíéêïðïëéôéêÝò
TìðëïêÝò êáß ô™í uäéùí ô™í êïéíùíéê™í Tðéóôç-
ìüíùí.
Ôü ãåíéêü áuôçìá åyíáé ãéÜ å‰Ýëéêôåò óôÜóåéò
ðïý ‚äçãïˆí óÝ å‰Ýëéêôåò ëýóåéò, AëëÜ êáô' Añ-
÷Þí ðñïûðïèÝôïõí Tíßó÷õóç ô™í ñãáíùôéê™í
äïì™í ô\ò Tðéóôçìïíéê\ò äñáóôçñéüôçôáò ÷ùñßò
TììïíÝò óôßò ŠðÜñ÷ïõóåò äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáì-
ìÝò. «Ôü íÜ åuìáóôå tóôïñéêïß óôÞí Tñãáóßá ìáò
äÝí åyíáé Aðïêëåéóôéêü ðñïíüìéï …óùí ëÝãïíôáé t-
óôïñéêïß, AëëÜ Šðï÷ñÝùóç …ëùí ô™í êïéíùíéê™í
Tðéóôçìüíùíÿ ôü íÜ V÷ïõìå êïéíùíéïëïãéêÞ ðñï-
ïðôéêÞ äÝí åyíáé Aðïêëåéóôéêüôçôá ô™í êïéíù-
íéïëüãùí, AëëÜ ðÜëé Šðï÷ñÝùóç …ëùí ô™í êïé-
íùíéê™í Tðéóôçìüíùí. ÔÜ ïsêïíïìéêÜ æçôÞìáôá
äÝí åyíáé Aðïêëåéóôéêü ðñïíüìéï ô™í ïsêïíïìïëü-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ãùí êáß Aðïôåëïˆí Aíáðüóðáóôï êïììÜôé êÜèå
êïéíùíéêïåðéóôçìïíéê\ò AíÜëõóçò. ϋôå åyíáé A-
ðïëýôùò âÝâáéï …ôé ït Tðáããåëìáôßåò tóôïñéêïß
êáô' AíÜãêç ãíùñßæïõí ðåñéóóüôåñá ãéÜ ôßò tóôï-
ñéêÝò TîçãÞóåéò, ït êïéíùíéïëüãïé ãéÜ ôÜ êïéíù-
íéêÜ æçôÞìáôá êáß ït ïsêïíïìïëüãïé ãéÜ ôßò ïs-
êïíïìéêÝò äéáêõìÜíóåéò Að' …,ôé Cëëïé Tíåñãïß
êïéíùíéêïß TðéóôÞìïíåò. ’Åí óõíôïìßá, äÝí ðé-
óôåýïõìå óÝ ìïíïðþëéá óïößáò, óÝ æ™íåò ãíþóå-
ùí ðïý AíÞêïõí ðñïíïìéáêÜ óôïýò êáôü÷ïõò
óõãêåêñéìÝíùí ðôõ÷ßùí» (ó. 104).
Óßãïõñá Aíáäýïíôáé ‚ìáäïðïéÞóåéò êïéíù-
íéê™í Tðéóôçìüíùí (óôÞí ðñÜîç êáß Cëëùí) ãý-
ñù Aðü åsäéêÜ èåìáôéêÜ ðåäßá, Tðßðåäá AíÜëõ-
óçò, ôñüðïõò Vñåõíáò ðïý Aðü ôÞí Cðïøç ô™í
ñãáíùôéê™í äïì™í åyíáé Tî uóïõ âéþóéìåò ìÝ á‰-
ôÝò ðïý äéáêñßíïíôáé ìåôáîý ôïˆ ïsêïíïìéêïˆ êáß
ðïëéôéêïˆ ðåäßïõ. ‘Ùóôüóï, ït …ñïé êáß ôÜ ðåñé-
èþñéá ôïˆ ðåéñáìáôéóìïˆ äéáöáßíïíôáé ôüóï Aðü
tóôïñéêÜ ðñïçãïýìåíá …óï êáß Aðü ðñüóöáôåò T-
îåëßîåéò ït ‚ðïråò TðéôÜóóïõí Cëëïôå ëýóåéò ïsêï-
íïìßáò êáß Cëëïôå ëýóåéò Tðéëïã\ò. Ôü èÝìá óõ-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
íáñô@ôáé ôüóï ìÝ ôÞ èåóìïðïßçóç ôïˆ Aêáäçìáú-
êïˆ ðåéñáìáôéóìïˆ …óï êáß ìÝ ôÞ èåóìéêÞ óõã-
êñüôçóç êáß íôüôçôá ô™í êïéíùíéê™í Tðé-
óôçì™í. ÌåôÜ Aðü Tðéóêüðçóç êáôáóôÜóåùí
êáß ðñïïðôéê™í óÝ Uôåñüêëçôåò êïéíùíéêïðïëé-
ôéêÝò êáß TðéóôçìïíéêÝò óõãêõñßåò, _ ²Åêèåóç
êáôáëÞãåé óôßò Uî\ò ðñïôÜóåéò:
á) ÔÞí TðÝêôáóç Šðáñ÷üíôùí täñõìÜôùí Tí-
ôüò a óÝ óýíäåóç ìÝ ÁÅÉ ãéÜ ÷ñïíéêÜ ðñïóäéï-
ñéóìÝíç óõíåñãáóßá óÝ óõãêåêñéìÝíá èÝìáôá êáß
ìÝ ìåôÜêëçóç Tðéóêåðô™í. Ãßíåôáé AíáöïñÜ óôü
ãíùóôü ðñüôõðï ôïˆ Bielefeld ìÝ Vìöáóç óôÞí
å‰ñårá Aíôéðñïóùðåõôéêüôçôá êáß ôüí óõóôçìá-
ôéêü ðñïãñáììáôéóìü.
â) ÔÞí êáèéÝñùóç ‚ëïêëçñùìÝíùí Tñåõíç-
ôéê™í ðñïãñáììÜôùí ìÝ ñãáíùôéêü êáß ÷ñçìá-
ôïäïôéêü ñßæïíôá ðåíôáåôßáò Tíôüò ô™í ðáíåðé-
óôçìéáê™í äïì™í, ìÝ óõãêåêñéìÝíïõò óôü÷ïõò
êáß å‰ñårá äéåðéóôçìïíéêÞ Têðñïóþðçóç. ‘Ç ìå-
óïðñüèåóìç á‰ôÞ ëýóç óõíäõÜæåôáé ìÝ ôÞí A-
ðáëëáãÞ Aðü ÷ñçìáôïäïôéêÝò Aíçóõ÷ßåò êáß ôÞí
AðïöõãÞ ìåôáôñïð\ò ôïˆ Tñåõíçôéêïˆ ó÷Þìáôïò
ó' Têåßíï ô\ò AíáæÞôçóçò ðüñùí.
ã) ÔÞí Šðï÷ñåùôéêÞ AíÜèåóç êáèçêüíôùí óÝ
äýï ðáíåðéóôçìéáêÜ ôìÞìáôá ìÝ ðëÞñç óõììå-
ôï÷Þ êáß óôÜ äýï êáß Aíáóýíèåóç ô™í ôìçìÜ-
ôùí ìÝ êáèçãçôÝò Cëëùí AíôéêåéìÝíùí êáôÜ ôï
1/4.
ä) ²Åíôáîç ô™í ìåôáðôõ÷éáê™í öïéôçô™í óÝ
äýï ôìÞìáôá ãéÜ Vãêáéñç êïéíùíéêïðïßçóç óôÞ
äéåðéóôçìïíéêÞ Tñãáóßá, óõíýðáñîç ìÝ Cëëïõò
êëÜäïõò êáß äçìéïõñãßá äéåðéóôçìïíéê™í ñüëùí
êáß êïõëôïýñáò.
ÓÝ …ëåò ôßò ðñïôÜóåéò Tîõðïôßèåôáé _ óôåíÞ
óýæåõîç Vñåõíáò êáß äéäáóêáëßáò, Aöïˆ ôü êýñéï
æçôïýìåíï óõíäõÜæåé ôÞí ŠöÞ Tðéóôçìïíéê\ò
ãíþóçò ìÝ ôÞí ðáñáãùãÞ ôçò êáß ôÞí Aíáðá-
ñáãùãÞ ô™í ŠðïêåéìÝíùí á‰ô\ò ô\ò ãíþóçò.
’ÅíõðÜñ÷åé _ Vãíïéá ãéÜ óýíäåóç ô\ò Tðéóôçìï-
íéê\ò ãíþóçò ìÝ ôÞí êïéíùíéêÞ ðñáãìáôéêüôç-
ôá, Aöïˆ _ óôåãáíïðïßçóç ô™í TðéìÝñïõò êïéíù-
íéê™í Tðéóôçì™í êáß ‚ Uñìçôéóìüò …óùí ôßò Š-
53
ðçñåôïˆí Aðïóôåñår Tðéóô\ìåò êáß TðéóôÞìïíåò
Aðü ôÞ äõíáôüôçôá ðëçñÝóôåñçò ãíþóçò êáß A-
îéïðïßçóçò ô\ò uäéáò ô\ò ãíþóçò.
ÈÜ åy÷å säéáßôåñï TíäéáöÝñïí íÜ Aíáæçôçèår _
ó÷Ýóç ô™í Uëëçíéê™í ðáíåðéóôçìéáê™í êáß T-
ñåõíçôéê™í ðñáãìÜôùí ìÝ ôßò äéáðéóôþóåéò, ôßò
TêôéìÞóåéò êáß ôßò ðñïôÜóåéò ô\ò ²Åêèåóçò. ´Ï-
ðùò óÝ ôüóá Cëëá, _ ÷þñá ìáò äÝí ó÷çìáôï-
ðïéårôáé å‹êïëá ›ò ìåëÝôç ðåñßðôùóçò êáß âå-
âáßùò äÝí TíôÜóóåôáé ìç÷áíéóôéêÜ óÝ ó÷çìáôï-
ðïéÞóåéò ðïý ðñïêýðôïõí Aðü óõãêñéôéêÝò ìåëÝ-
ôåò. ÃéÜ ðïëëïýò ëüãïõò ðïý V÷ïõí Aíáëõèår A-
ðü Cëëåò ðñïïðôéêÝò, èÜ Cîéæå íÜ Tðåêôáèïˆí ït
Tðåîåñãáóßåò a êáß íÜ Aíáæçôçèïˆí íÝåò óôÜ A-
íÜëïãá êáß sóïäýíáìá ðïý Aöïñïˆí ôü ãåíéêü áu-
ôçìá ô\ò AíáäéÜñèñùóçò ô™í êïéíùíéê™í Tðé-
óôçì™í AëëÜ êáß ô\ò Aíáæùïãüíçóçò ôïˆ ðáíå-
ðéóôçìéáêïˆ êáß Tñåõíçôéêïˆ ÷þñïõ. ÓÝ ìéÜ ðå-
ñßïäï ìÜëéóôá ðïý æçôÞìáôá ô\ò ðáíåðéóôç-
ìéáê\ò Têðáßäåõóçò êáß Vñåõíáò öáßíåôáé íÜ V-
÷ïõí ŠðïôïíÞóåé a íÜ Šðïôïíßæïíôáé Víáíôé á‰ô™í
ô\ò ëåãüìåíçò âáóéê\ò Têðáßäåõóçò êáß óõíå÷é-
æüìåíçò êáôÜñôéóçò, AöÞíïíôáò Xíáí Aóèåí\ êáß
ðáñáìåëçìÝíï êñßêï ô™í êïéíùíéê™í Tðéóôçì™í
Víáíôé ìé@ò ŠðïôéèÝìåíçò ôáêôïðïßçóçò óôßò Cë-
ëåò Tðéóô\ìåò. ÓÝ ìéÜ ðåñßïäï ðïý _ Šðïôïíéêü-
ôçôá êáß êñßóç íïìéìïðïßçóçò ô™í êïéíùíéê™í
Tðéóôçì™í Aðïêáëýðôåôáé äéáñê™ò, ðáñÜ ôßò
ðïëëáðëÝò ðñïêëÞóåéò ãéÜ ôÞí Víôïíç êïéíùíéêÞ
ôïõò ðáñÝìâáóç. ²Áò óêåöôïˆìå ìüíï ôÞí Vëëåé-
øç êïéíùíéêïåðéóôçìïíéêïˆ äéáëüãïõ êáôÜ ôßò
AëëåðÜëëçëåò óõæçôÞóåéò ô\ò Têðáéäåõôéê\ò
ìåôáññýèìéóçò, ôÞí …ëùò ðñïâëçìáôéêÞ êáß óõ-
÷íÜ Aí-åðéóôçìïíéêÞ Tðé÷åéñçìáôïëïãßá ðåñß ô\ò
èáíáôéê\ò ðïéí\ò, ôü …ôé åuìáóôå uóùò _ ìïíá-
äéêÞ ÷þñá ô\ò Å.Å. …ðïõ ôü êõñßáñ÷ï æçôïýìå-
íï ô\ò êïéíùíéê\ò óõíï÷\ò äéáäéêÜæåôáé óÝ óõí-
è\êåò ðëÞñïõò Aðïóýíäåóçò ô\ò êïéíùíéê\ò ðï-
ëéôéê\ò Aðü ôÞí êïéíùíéêÞ èåùñßá êáß Vñåõíá.
ÓÝ Uðüìåíï ôåˆ÷ïò ôïˆ ðåñéïäéêïˆ èÜ ðá-
ñïõóéáóèïˆí AíáëõôéêÜ TðéìÝñïõò èÝìáôá ô\ò
²Åêèåóçò.
 ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá êáß UëëçíéêÞ ÐïëéôéêÞ
Êïéíùíéïëïãßá*
È
åùñçôéêÜ èÜ eôáí ì@ëëïí «å‹êïëï» íÜ
äå÷ôår êáíåßò, êáß åsäéêÜ Xíáò êïéíùíéïëü-
ãïò, Xíáí ‚ñéóìü ãéÜ ôÞí ÐïëéôéêÞ Êïé-
íùíéïëïãßá, ›ò TðéóôÞìç a ôü ôì\ìá ô\ò TðéóôÞ-
ìçò ðïý Aó÷ïëårôáé ìÝ ôÞí ðïëéôéêÞ êáß ôßò ðï-
ëéôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò. Êáß ìéÜ ðïý _ ðïëéôéêÞ
äñáóôçñéüôçôá äÝí åyíáé ðáñÜ ìéÜ êïéíùíéêÞ äñá-
óôçñéüôçôá, ìÝ ôÞí å‰ñårá ôïˆ …ñïõ Vííïéá, ôüôå
Tðßóçò «å‹êïëá» èÜ äå÷üìáóôáí …ôé _ ìåëÝôç
ô\ò ðïëéôéê\ò ðåñí@ ðñùôßóôùò Aðü ôÞí Êïé-
íùíéïëïãßá1. ’Åí ôÝëåé Aðïäå÷üìáóôå ðëÞñùò
ôÞí ðáñáôÞñçóç …ôé _ ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá
«êïéíùíéêïðïßçóå» ðáñáäïóéáêïýò ãíùóôéêïýò
÷þñïõò ô\ò ðïëéôéê\ò TðéóôÞìçò, …ðùò Têåßíïõò
ô\ò Tîïõóßáò êáß ôïˆ êñÜôïõò, êáß «ðïëéôéêïðïß-
çóå» Aíôéêåßìåíá ðïý êáô' Tîï÷Þí AíÞêïõí óôü
ðåäßï ìåëÝôçò êáß Vñåõíáò ô\ò êïéíùíéïëïãßáò,
…ðùò Aîßåò, óôÜóåéò, säåïëïãßá êëð2. ÌÝ âÜóç
ôÜ ðáñáðÜíù ìðïñïˆìå íÜ óõíïøßóïõìå …ôé _
ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá ìåëåô@ ôÞí åsäéêÞ ó÷Ý-
óç ìåôáîý ô\ò êïéíùíßáò êáß ô\ò ðïëéôéê\ò3.
’Åí ôïýôïéò, Cí _ ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá
åyíáé ðñÜãìáôé ôü ôì\ìá ô\ò Êïéíùíéïëïãßáò ðïý
Vñ÷åôáé êõñßùò óÝ TðáöÞ ìÝ ôÞí ðïëéôéêÞ, äéá-
ðéóôþíïõìå …ôé _ ìåëÝôç á‰ô\ò ô\ò ôåëåõôáßáò
äÝí ðåñí@ êõñßùò Aðü ôÞí ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëï-
ãßá. «’ÁíôáãùíéóôéêÝò» TðéóôÞìåò, …ðùò _ ‘É-
óôïñßá êáß _ ÐïëéôéêÞ ’ÅðéóôÞìç, ðÝôõ÷áí íÜ
«Aöïìïéþóïõí» ôÞí ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá ìÝ-
óá óôÜ äéêÜ ôïõò ðëáßóéá, ìåôáôñÝðïíôáò ôÞí
êïéíùíéïëïãéêÞ ðñïóÝããéóç óÝ ìéÜ Aðü ôßò äõíá-
ôÝò ðñïóåããßóåéò ôïˆ Ðïëéôéêïˆ. ÃéÜ íÜ ãßíåé A-
êüìç ðåñéóóüôåñï AíôéëçðôÞ á‰ôÞ _ ðñáãìáôé-
êüôçôá åuìáóôå Šðï÷ñåùìÝíïé íÜ êÜíïõìå ìéÜ
ðïëý ãñÞãïñç tóôïñéêÞ AíáäñïìÞ óôÞí TîÝëéîç
ô™í «’Åðéóôçì™í ôïˆ Ðïëéôéê.
‘Ç ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá åyíáé _ êüñç ô™í
Tðéóôçì™í ô\ò ‘Éóôïñßáò êáß ôïˆ Äéêáßïõ5. ‘Ç
* Ôü Cñèñï á‰ôü âáóßæåôáé óôÞí Aíáêïßíùóç ìÝ ôßôëï «‘Ç ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá óôÞí ‘ÅëëÜäá», ðïý Vãéíå óôÜ
ðëáßóéá ô\ò Tðéóôçìïíéê\ò _ìåñßäáò ðïý äéïñãÜíùóå ‚ Óýëëïãïò ‘ÅëëÞíùí Êïéíùíéïëüãùí êáß ôü ’Éíóôéôïˆôï Êïéíùíéê\ò
²Åñåõíáò êáß ’ÁíÜðôõîçò ìÝ èÝìá «Êïéíùíéïëïãßá: Óýã÷ñïíåò ôÜóåéò êáß ðñïïðôéêÝò», Èåóóáëïíßêç, 1997.
Íßêïò Ìáñáíôæßäçò
‘Éóôïñßá AíÝëõóå ðñþôç ôÜ ðïëéôéêÜ ãåãïíüôá
›ò tóôïñßá Tíäüîùí Aíäñ™í êáß ìåãÜëùí óôñáôé-
ùôéê™í êáß äéðëùìáôéê™í ìá÷™í. ’Áñãüôåñá, ìÝ
ôÞí TìöÜíéóç ô\ò ó÷ïë\ò ô™í Annales, äéåýñõ-
íå Aêüìç ðåñéóóüôåñï ôü ðåäßï ôçò, AëëÜæïíôáò
ôáõôü÷ñïíá ôßò ðñïâëçìáôéêÝò ôçò êáß TíôÜó-
óïíôáò óôßò Aíáëýóåéò ôçò ôü ìéêñï-êïéíùíéêü
êáß ôÞ ó÷Ýóç á‰ôïˆ ìÝ ôü ìáêñï-êïéíùíéêü êáß
ôüí ÷ñüíï. Öþôéóå Vôóé ðåñéï÷Ýò ðïý _ ðáñáäï-
óéáêÞ èåôéêéóôéêÞ tóôïñßá Aãíïïˆóå êáß äçìéïýñ-
ãçóå äåóìïýò ìÝ ôÞí êïéíùíéïëïãéêÞ èåùñßá êáß
Vñåõíá5, óÝ ôÝôïéï ìÜëéóôá âáèìü ðïý íÜ äéêáé-
þíåé ó÷åäüí ôüí Pareto, …ôáí ðáñáôçñïˆóå Xíáí
ás™íá ðñßí ðþò: «êïéíùíéïëïãßá åyíáé tóôïñßá»6.
Ôü Äßêáéï ðÜëé, óôÞí ðñïóðÜèåéÜ ôïõ íÜ öù-
ôßóåé ôü èåóìéêü-íïìéêü ðëáßóéï êáß ôÞ íïìéêÞ T-
îÝëéîç ôïˆ ðïëéôéêïˆ ðáé÷íéäéïˆ, ãÝííçóå, êáôÜ
êÜðïéïí ôñüðï, ìéÜí AíôáãùíéóôéêÞ TðéóôÞìç,
ôÞí ÐïëéôéêÞ ’ÅðéóôÞìç, ðïý åyíáé AëÞèåéá …ôé
AðåôÝëåóå ï‰óéáóôéêÜ ôü óçìårï óõíÜíôçóçò
ðïëë™í Tðéóôçì™í: ô\ò Ðïëéôéê\ò êáß Äéðëù-
ìáôéê\ò ‘Éóôïñßáò, ôïˆ Óõíôáãìáôéêïˆ Äéêáßïõ,
ô\ò Öéëïóïößáò, ô\ò Êïéíùíéïëïãßáò. ωóéáóôé-
êÜ _ ðïëéôéêÞ TðéóôÞìç åyíáé ït ÐïëéôéêÝò ’Å-
ðéóô\ìåò, Aêñéâ™ò ãéáôß TêöñÜæïõí, Aðü ôÞí
ðñþôç óôéãìÞ ô\ò ðáñîÞò ôïõò, ôÞí ðïëëáðëü-
ôçôá óôÞí ðñïóÝããéóç ôïˆ ðïëéôéêïˆ óôïé÷åßïõ.
‘Ç Êïéíùíéïëïãßá ðÜëé, ðïý ïôùò a Cëëùò
eñèå Añãüôåñá óôüí êüóìï Aðü AñêåôÝò Aðü ôßò êïé-
íùíéêÝò Tðéóô\ìåò, äÝí åy÷å óôÞí Añ÷Þ säéáßôåñåò T-
ðéèõìßåò íÜ Aíáðôýîåé ôÞí ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëï-
ãßá. Á‰ôÞ _ ôåëåõôáßá AðïôÝëåóå Xíá ìüíï Šðï-
ôì\ìá —êáß uóùò ìÜëéóôá äåõôåñåˆïí— ìÝóá óôÜ
ðëáßóéá ô\ò TðéóôÞìçò ô\ò Êïéíùíéïëïãßáò7. ²Å-
ôóé, _ ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá äéäÜ÷ôçêå êõñßùò
ìÝóá óôßò äéÜöïñåò íïìéêÝò ó÷ïëÝò êáß åsäéêüôåñá
óôÜ ðëáßóéá ôïˆ Óõíôáãìáôéêïˆ Äéêáßïõ8.
ÌÝ Cëëá ëüãéá, óÞìåñá óôüí ôïìÝá ô\ò ìå-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ëÝôçò ô™í ðïëéôéê™í öáéíïìÝíùí âñéóêüìáóôå óÝ
ìéÜ ðåñßïäï …ðïõ åyíáé äýóêïëï íÜ îå÷ùñßóïõìå
ôß AíÞêåé óôÞí ‘Éóôïñßá, ôß óôßò ÐïëéôéêÝò ’Å-
ðéóô\ìåò êáß ôü Äßêáéï êáß ôß óôÞí ÐïëéôéêÞ
Êïéíùíéïëïãßá9, êáèþò êÜèå TðéóôÞìç Šðï÷ñå-
þíåôáé óôÞí ðñÜîç íÜ äáíåßæåôáé Tñãáëårá AíÜ-
ëõóçò Aðü ôßò ãåéôïíéêÝò óÝ á‰ôÞí Tðéóô\ìåò.
Óõ÷íÜ ìÜëéóôá á‰ôÜ ôÜ «äáíåéêÜ» ãßíïíôáé êáß
«Aãýñéóôá», Šðü ôÞí Vííïéá …ôé _ êáèåìßá Tðé-
óôÞìç ôåßíåé íÜ ïsêåéïðïéçèår ìÝñïò ô\ò Tñåõíç-
ôéê\ò óõìâïë\ò ô™í Cëëùí.
ÖõóéêÜ _ «óýã÷õóç» êáß _ «ìéêñïúìðåñéá-
ëéóôéêÞ» á‰ôÞ óõìðåñéöïñÜ äÝí åyíáé ìüíïí Tðé-
óôçìïíéêïˆ ÷áñáêôÞñáÿ êÜèå Cëëï. ÓõíäÝåôáé C-
ìåóá ìÝ ôüí Aíôáãùíéóìü ô™í Tðéóôçìïíéê™í
êëÜäùí êáß ô™í öïñÝùí ôïõò ãéÜ ôÞ äéåêäßêçóç
ô\ò Tîïõóßáò óôü Tóùôåñéêü ô\ò Tðéóôçìï-
íéê\ò/ðáíåðéóôçìéáê\ò êïéíüôçôáò êáß ãéÜ ôÞí
ðñïíïìéáêÞ ôïõò ó÷Ýóç ìÝ ôü êñÜôïò. Á‰ôÝò ït
ó÷Ýóåéò èÜ ôïýò AðïöÝñïõí ðñïíüìéá ðïý èÜ ôïýò
TðéôñÝøïõí íÜ á‰îÜíïíôáé êáß íÜ só÷õñïðïéïˆíôáé
óÝ ðáíåðéóôçìéáêÝò èÝóåéò, êïíäýëéá ãéÜ Vñåõíåò,
TðéóôçìïíéêÝò TðéèåùñÞóåéò, Têäüóåéò, óðüíóï-
ñåò (óÝ Cëëåò ÷™ñåò), ðïý Aðïôåëïˆí TêöñÜóåéò
á‰ôïˆ ôïˆ Aíôáãùíéóìïˆ10.
Ôü èåôéêü óôïé÷årï á‰ô\ò ô\ò êáôÜóôáóçò
åyíáé _ äéåðéóôçìïíéêÞ ðñïóÝããéóç ô™í ðïëé-
ôéê™í öáéíïìÝíùí. ²Åôóé, á‰ôü ðïý ŠðÜñ÷åé óÞ-
ìåñá ›ò ðñáãìáôéêüôçôá, ôüóï óôÞí ‘ÅëëÜäá
…óï êáß äéåèí™ò, äÝí åyíáé ìéÜ ÐïëéôéêÞ Êïéíù-
íéïëïãßá, ìéÜ ÐïëéôéêÞ ’ÅðéóôÞìç, ìéÜ Ðïëéôé-
êÞ ‘Éóôïñßá, AëëÜ _ ìåëÝôç ôïˆ Ðïëéôéêïˆ Aðü
ðïëëÝò ðëåõñÝò. ²Å÷ïíôáò ›ò ðáñÜäåéãìá ôÞ
ìåëÝôç ô™í ðïëéôéê™í êïììÜôùí, ìðïñïˆìå íÜ
ðïˆìå …ôé ït ðïëëÝò ðôéêÝò ãùíßåò ðñïóÝããéóçò
ôïˆ öáéíïìÝíïõ (êïéíùíéêÞ âÜóç, tóôïñéêÞ TîÝ-
ëéîç, íïìéêÞ èÝóç, TêëïãéêÜ óõóôÞìáôá êëð.)
öùôßæïõí ï‰óéáóôéêÜ ôÞí uäéá ðñáãìáôéêüôçôá.
’Åí ôïýôïéò, ìðïñïˆìå íÜ só÷õñéóôïˆìå ðþò
ìÝóá óôüí ÷™ñï ô\ò ìåëÝôçò ô™í ðïëéôéê™í öáé-
íïìÝíùí ðáñáôçñårôáé Xíá åyäïò êáôáìåñéóìïˆ ô\ò
Tñãáóßáò, ðïý ðñïÝñ÷åôáé, ì@ëëïí, Aðü ôßò «Aöå-
ôçñéáêÝò å‰áéóèçóßåò» ô\ò êÜèå TðéóôÞìçò. ²Åôóé,
âëÝðïõìå ôÞí ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá íÜ Tðéêåí-
ôñþíåôáé óõ÷íüôåñá óÝ ðñïóåããßóåéò ðïý Aöïñïˆí
ôÞí ðïëéôéêÞ êïéíùíéêïðïßçóç êáß óõììåôï÷Þ, ôÞí
TêëïãéêÞ óõìðåñéöïñÜ, ôÞí ðïëéôéêÞ êïõëôïýñá,
ôßò êïéíùíéêÝò óõãêñïýóåéò. ’Åðßóçò, säéáßôåñç ðá-
ñÜäïóç ŠðÜñ÷åé óôÞí Êïéíùíéïëïãßá óôÞí AíÜëõóç
ô\ò Vííïéáò ô\ò Tîïõóßáò êáß ô\ò ó÷Ýóçò á‰ô\ò ìÝ
ôÞí ðïëéôéêÞ Tîïõóßá êáß ôü êñÜôïò.
ÓÝ …,ôé Aöïñ@ ëïéðüí ôÞí AíÜëõóç ô\ò ðï-
55
ëéôéê\ò óõììåôï÷\ò êáß ô\ò Têëïãéê\ò óõìðåñé-
öïñ@ò, _ ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá Têôåßíåôáé óÝ
Xíá åñïò Aíáëýóåùí ðïý V÷ïõí ›ò Aöåôçñßá
ôïõò ôÞí ïsêïíïìéêÞ AíÜëõóç ô\ò Têëïãéê\ò
óõìðåñéöïñ@ò êáß öôÜíïõí ìÝ÷ñé ôßò ñèïëïãéêÝò
Aíáëýóåéò ô\ò øÞöïõ êáß ôïýò ðáñÜãïíôåò ðïý
TðçñåÜæïõí ôÞí ðïëéôéêÞ êïéíùíéêïðïßçóç ôïˆ A-
ôüìïõ. ‘Ç Vííïéá ô\ò ðïëéôéê\ò êïõëôïýñáò eñ-
èå íÜ êáôáãñÜøåé á‰ôÞí ôÞí ðñáãìáôéêüôçôá
êáß ôáõôü÷ñïíá íÜ Uñìçíåýóåé ðïëéôéêÝò óõìðå-
ñéöïñÝò ôïˆ Uíüò a ôïˆ Cëëïõ ôýðïõ11. ÔÝôïéá åy-
íáé _ ðåñßðôùóç, ãéÜ ðáñÜäåéãìá, ô\ò AíÜëõóçò
ôïˆ öáéíïìÝíïõ ô™í ðïëéôéê™í ðåëáôåéáê™í ó÷Ý-
óåùí êáß ô™í ðåëáôåéáê™í óõóôçìÜôùí, …ðïõ ‚
÷™ñïò ô\ò ðïëéôéê\ò êïéíùíéïëïãßáò ðáñÞãáãå
Xíáí Tîáéñåôéêü ðëïˆôï Tñãáóé™í.
Ït Aíáëýóåéò ô\ò Tîïõóßáò, ðÜëé, Têôåßíïíôáé
êáß Tä™ óÝ Xíá ìåãÜëï åñïò: Aðü ôßò èåùñßåò
ôïˆ Max Weber žò ôßò äïìéêÝò èåùñßåò ô\ò T-
îïõóßáò (Karl Marx, Luis Althusser, Pierre
Bourdieu). ÌÝóá óôü uäéï ðëáßóéï ô\ò AíÜëõóçò
ô\ò Tîïõóßáò TããñÜöïíôáé ït ðñïóåããßóåéò ãéÜ
ôïýò Tðáããåëìáôßåò ô\ò ðïëéôéê\ò, …ðùò åyíáé ït
èåùñßåò ô™í Tëßô ô™í äéáöüñùí ó÷ïë™í Aðü ôüí
Michels êáß ôüí Ostrogorski Xùò ôüí Birbaum
êáß ôüí Mills. ’Åðßóçò, säéáßôåñï TíäéáöÝñïí ðá-
ñïõóéÜæåé êáß ‚ ôïìÝáò ô\ò TîÝôáóçò ô\ò ó÷Ýóçò
ìåôáîý êñÜôïõò êáß êïéíùíßáò ô™í ðïëéô™í, …-
ðïõ ït óõæçôÞóåéò ìåôáîý ô\ò èåùñßáò ôïˆ ðëïõ-
ñáëéóìïˆ êáß á‰ô\ò ôïˆ «íåï-êïñðïñáôéóì
Šð\ñîáí TîáéñåôéêÜ æùçñÝò.
ÓÝ …,ôé Aöïñ@ ôÞí ‘ÅëëÜäá, _ êáèõóôåñçìÝ-
íç åuóïäïò ô\ò Êïéíùíéïëïãßáò óôÜ ðáíåðéóôç-
ìéáêÜ Xäñáíá êáèõóôÝñçóå öõóéêÜ êáß ôÞí TìöÜ-
íéóç ô\ò Ðïëéôéê\ò Êïéíùíéïëïãßáò. ÃéÜ íÜ óõë-
ëÜâåé êáíåßò ôÞ óçìáíôéêÞ ŠóôÝñçóç á‰ô\ò ô\ò
TðéóôÞìçò óôüí Uëëáäéêü ÷™ñï, Añêår íÜ Aíáëï-
ãéóôår …ôé ðáíåðéóôçìéáêü ôì\ìá Êïéíùíéïëïãß-
áò óôÞí ‘ÅëëÜäá täñýèçêå ìüëéò óôÞ äåêáåôßá ôïˆ
1980 — ðáñÜ ôü ãåãïíüò …ôé Xäñåò Êïéíùíéïëï-
ãßáò Tìöáíßæïíôáé Aðü ôü 192612. ÖõóéêÜ ï‹ôå
ëüãïò íÜ ãßíåôáé ãéÜ ôÞí ðáñîç ñãáíùìÝíùí ìå-
ôáðôõ÷éáê™í óðïõä™í ìÝ á‰ôÞí ôÞí êáôåýèõí-
óç. ’ÅðéðëÝïí ït TîåéäéêåõìÝíïé óôÞ ìåëÝôç ô\ò
ðïëéôéê\ò êïéíùíéïëüãïé êáëýðôïõí ôÞí uäéá ðå-
ñßïäï Xíá ì@ëëïí ìéêñü ôì\ìá ôïˆ óõíüëïõ ôïˆ
êïéíùíéïëïãéêïˆ êïñìïˆ13. ÐñÝðåé ðÜíôùò íÜ ðá-
ñáôçñÞóïõìå ðþò ôßò ôåëåõôáråò äýï äåêáåôßåò Š-
ðÜñ÷åé ìéÜ ìåãÜëç ðáñáãùãÞ Vñãùí óôüí ÷™ñï
ô\ò ðïëéôéê\ò14 êáß êáô' TðÝêôáóç óôüí ôïìÝá
ô\ò Ðïëéôéê\ò Êïéíùíéïëïãßáò. ²Åôóé, óôÞí ‘Åë-
ëÜäá _ êõñéáñ÷ßá ô\ò ‘Éóôïñßáò êáß ô\ò Ðïëé-
56
ôéê\ò ’ÅðéóôÞìçò åyíáé ðåñéóóüôåñï TìöáíÞò A-
ðü …,ôé óÝ Cëëåò ÷™ñåò, ãéÜ ôïýò ëüãïõò ðïý ðñï-
áíáöÝñáìå15. ÂëÝðïõìå êáß Tä™ ðþò ðïëëÝò Tñ-
ãáóßåò ðïý èÜ ìðïñïýóáìå íÜ èåùñÞóïõìå …ôé Tí-
ôÜóóïíôáé óôïýò êüëðïõò ô\ò Ðïëéôéê\ò Êïéíù-
íéïëïãßáò V÷ïõí ãßíåé Aðü ìÞ êïéíùíéïëüãïõò êáß
óôÞí ï‰óßá AíÞêïõí óÝ Cëëïõò Tðéóôçìïíéêïýò
êëÜäïõò. ‘Õðü á‰ôü ôü ðñróìá ô™í ðñáãìÜôùí
äÝí V÷åé êáíÝíá Aðïëýôùò íüçìá íÜ ðñïóðáèÞ-
óïõìå íÜ êÜíïõìå ðáñïõóßáóç ôïˆ Vñãïõ ô™í
‘ÅëëÞíùí(-ßäùí) êïéíùíéïëüãùí ãéÜ ôÞí ðïëéôé-
êÞ, AëëÜ Aîßæåé íÜ äïˆìå êÜðïéá Aðü ôÜ ÷áñá-
êôçñéóôéêÜ ô™í ìåëåô™í ôïˆ Ðïëéôéêïˆ Aðü ôïýò
(ôßò) ´Åëëçíåò(-ßäåò) TðéóôÞìïíåò.
´Ïôáí TîåôÜæïõìå ôßò äïõëåéÝò óôüí ÷™ñï ô\ò
ðïëéôéê\ò óôÞí ‘ÅëëÜäá, ìðïñïˆìå íÜ êÜíïõìå
äéÜöïñåò ôáîéíïìÞóåéò ðïý ó÷åôßæïíôáé ìÝ ôüí ôý-
ðï äïõëåé@ò êáß ôÞ ãåíåáëïãßá Vñåõíáòÿ óÝ á‰-
ôÞí ôÞí Tñãáóßá èÜ ðñïóåããßóïõìå ðÝíôå «ñåý-
ìáôá AíÜëõóçò» ìÝóá óôÜ ‚ðïrá èåùñïˆìå …ôé _
ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá åyíáé ðáñïˆóá16:
‘Ç ðñþôç Aðü á‰ôÝò Aöïñ@ ôßò ðñïóåããßóåéò
ôïˆ êïììáôéêïˆ öáéíïìÝíïõ êáß ô\ò Têëïãéê\ò
óõìðåñéöïñ@ò. Á‰ôü ôü ñåˆìá V÷åé ›ò óçìårï Aíá-
öïñ@ò ôÜ ðïëéôéêÜ êüììáôá êáß Tðé÷åéñår íÜ ðñï-
óåããßóåé á‰ôÜ: (á) óôÞí ñãáíùôéêÞ ôïõò äéÜóôá-
óç, (â) óôßò êïéíùíéêÝò ôïõò AíáöïñÝò êáß ôÞ ó÷Ý-
óç ôïõò ìÝ ôü êïéíùíéêü ó™ìá, (ã) óôÞí TêëïãéêÞ
ôïõò óôñáôçãéêÞ êáß TðéññïÞ. Ït ðôéêÝò á‰ôÝò åy-
íáé Cëëïôå TìðåéñéêÝò êáß Cëëïôå èåùñçôéêÝò. Öõ-
óéêÜ säéáßôåñç óçìáóßá V÷åé ãéÜ ôßò Aíáëýóåéò á‰-
ôÝò ôüóï _ ãíþóç ôïˆ tóôïñéêïˆ …óï êáß ôïˆ èå-
óìéêïˆ êáß íïìéêïˆ ðëáéóßïõ. ´Ïìùò ït ðñïóåããß-
óåéò á‰ôÝò öùôßæïõí, èÜ ëÝãáìå, ôü ðïëéôéêü êüì-
ìá ìåôáôñÝðïíôáò …ëá ôÜ Šðüëïéðá ðñÜãìáôá óÝ
äåõôåñåýïíôá óôïé÷årá ô\ò ðñáãìáôéêüôçôáò.
ÌÝóá óÝ á‰ôü ôü ñåˆìá ðñïóÝããéóçò ôü âé-
âëßï ôïˆ J. Meynaud, ÐïëéôéêÝò äõíÜìåéò óôÞí
‘ÅëëÜäá (1966), Aðïôåëår ôÞí ðñþôç êáß Šðï-
äåéãìáôéêÞ ðñïóÝããéóç ôïˆ êïììáôéêïˆ öáéíïìÝ-
íïõ óôÞí ‘ÅëëÜäá êáß ôïˆ Têëïãéêïˆ Aíôáãùíé-
óìïˆ ô™í êïììÜôùí, «óôü ‚ðïrï âáóßóôçêå óÝ
óçìáíôéêü ðïóïóôü _ ìåôáãåíÝóôåñç AíÜëõóç
ô\ò Tìðåéñéê\ò ðïëéôéê\ò AíÜëõóçò ô™í Uëëç-
íéê™í ðñáãìÜôùí»17. ’ÁëëÜ äÝí ðñÝðåé íÜ îå÷Ü-
óïõìå êáß ôÞí ðñïãåíÝóôåñç Tñãáóßá ôïˆ Ãñ.
Äáöí\, ÔÜ UëëçíéêÜ ðïëéôéêÜ êüììáôá 1821-
1961 (1961). ÌÝóá óÝ á‰ôÞí ôÞ ãñáììÞ ðñÝ-
ðåé íÜ óõìðåñéëÜâïõìå Tðßóçò äïõëåéÝò, …ðùò
á‰ôÞ ôïˆ ’Ç. Íéêïëáêüðïõëïõ, Êüììáôá êáß
âïõëåõôéêÝò TêëïãÝò óôÞí ‘ÅëëÜäá 1946-64
(1985), ô™í ×.ÂåñíáäÜêç/Ã. Ìáõñ\, Êüììá-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ôá êáß êïéíùíéêÝò óõììá÷ßåò óôÞí ðñïäéêôáôï-
ñéêÞ ‘ÅëëÜäá (1991), ôïˆ Ð. Äçìçôñ@, Ðïëé-
ôéêüò ðåñßãõñïò, êüììáôá êáß TêëïãÝò óôÞí ‘Åë-
ëÜäá (1991), ôïˆ Ì. ÓðïõñäáëÜêç, ÐÁÓÏÊ :
ÄïìÞ, TóùêïììáôéêÝò êñßóåéò êáß óõãêÝíôñùóç
Tîïõóßáò (1988), ôü TêôåíÝò Cñèñï ô\ò ’É. Ðá-
ðáèáíáóßïõ, «´Ïñéá êáß äõíáìéêÞ ô\ò Víôáîçò
óôÞí ðñïäéêôáôïñéêÞ ÅÄÁ. ’Áðüðåéñá êáôá-
ãñáö\ò ô\ò Añéèìçôéê\ò TìâÝëåéáò, ô\ò ãåùãñá-
öéê\ò êáôáíïì\ò êáß ô\ò êïéíùíéê\ò óýíèåóçò
ôïˆ Añéóôåñïˆ ðëçèõóì (’Åðéèåþñçóç Êïé-
íùíéê™í ’Åñåõí™í, 1995, óåë. 21-83). ’Åðßóçò,
óÝ ðåñéóóüôåñï èåùñçôéêü ðëáßóéï åyíáé ït Tñãá-
óßåò ôïˆ È. Äéáìáíôüðïõëïõ ãéÜ ôÜ ðïëéôéêÜ
êüììáôá êáß ôßò êïììáôéêÝò ïsêïãÝíåéåò (ð.÷. Ôü
êïììáôéêü öáéíüìåíï, 1996) a ôïˆ Ì. Óðïõñ-
äáëÜêç, ÃéÜ ôÞ èåùñßá êáß ôÞ ìåëÝôç ô™í ðï-
ëéôéê™í êïììÜôùí (1990). ÈÜ ìðïñïˆóå íÜ ås-
ðùèår …ôé á‰ôÜ ôÜ ôåëåõôárá TíôÜóóïíôáé óôÞ
«ãñáììÞ AíÜëõóçò» Duverger, äçëáäÞ óôü
ðëáßóéï ô\ò äïìéê\ò êáß äéá÷ñïíéê\ò TîÝôáóçò
ôïˆ ðïëéôéêïˆ êüììáôïò.
ÌÝóá óÝ á‰ôü ôü ñåˆìá ðñïóÝããéóçò ôïˆ ðï-
ëéôéêïˆ ðñÝðåé ôÝëïò íÜ TíôÜîïõìå êáß ôü óõíÝäñéï
ô\ò ‘Åëëçíéê\ò ‘Åôáéñåßáò Ðïëéôéê\ò ’ÅðéóôÞìçò
ôü 1977 ìÝ ôßôëï: «ÔÜ êüììáôá óôÞí ‘ÅëëÜäá»
êáß ôüí ôüìï ðïý êõêëïöüñçóå ìÝ ôßôëï Êïéíùíé-
êÝò êáß ðïëéôéêÝò äõíÜìåéò óôÞí ‘ÅëëÜäá (1977),
êáèþò êáß ôÜ, Šðü ôÞí ásãßäá ô\ò ‘Åëëçíéê\ò ‘Å-
ôáéñåßáò Ðïëéôéê\ò ’ÅðéóôÞìçò, óõëëïãéêÜ Vñãá:
Ït TêëïãÝò ôïˆ 1981 (1984) êáß ’ÅêëïãÝò êáß
êüììáôá óôÞ äåêáåôßá ôïˆ '80 (1990).
ÌéÜ äåýôåñç ãñáììÞ Tñãáóßáò åyíáé _ tóôïñé-
êÞ. Á‰ôÞ äïõëåýåé ìÝ óçìårï Aíáöïñ@ò ðïëéôéêÝò-
tóôïñéêÝò ðåñéüäïõò, …ðùò åyíáé ð.÷. ‚ Ìåóïðü-
ëåìïò. ‘Ç ðñïóÝããéóç á‰ôÞ «Aðïìïíþíåé ôü ÷ñï-
íéêü», ìåôáôñÝðïíôÜò ôï óÝ âáóéêÞ óêçíÞ ô™í
…óùí äéåîÜãïíôáé ìÝóá óôÜ …ñéá ôïõ. ²Åôóé óõ-
÷íÜ, Aíáëýåôáé ôü óýíïëï ô™í êïéíùíéê™í, ïsêï-
íïìéê™í êáß ðïëéôéê™í ðñáãìáôéêïôÞôùí ìÝóá
óôÜ ðëáßóéá ìé@ò óõãêåêñéìÝíçò ÷ñïíéê\ò ðåñéü-
äïõ. ²Áëëïôå ðÜëé TîåôÜæåôáé Xíá öáéíüìåíï ìÝ-
óá óÝ Xíá ‚ñéóìÝíï ÷ñïíéêü ðëáßóéï, ð.÷. _ êïì-
ìïõíéóôéêÞ AñéóôåñÜ ôüí Ìåóïðüëåìï. ÐñÝðåé íÜ
ôïíßóïõìå ðþò ït Tñãáóßåò á‰ôÝò äÝí åyíáé tóôïñé-
êÝò AëëÜ ðïëéôéêÝò. ×ñçóéìïðïéïˆí äçëáäÞ ôÞí
tóôïñßá ãéÜ íÜ ðñï÷ùñÞóïõí óÝ ðïëéôéêÝò Aíáëý-
óåéò êáß íÜ ðñïâïˆí óÝ ðïëéôéêÜ óõìðåñÜóìáôá18.
ÔÝôïéåò Tñãáóßåò åyíáé, ãéÜ ðáñÜäåéãìá, ôïˆ
Ê. Ôóïõêáë@, ‘Ç UëëçíéêÞ ôñáãùäßá, Aðü ôÞí
AðåëåõèÝñùóç žò ôïýò óõíôáãìáôÜñ÷åò (1981),
ôïˆ Ã. Êïíôïãéþñãç, ÊïéíùíéêÞ äõíáìéêÞ êáß
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ 57

ðïëéôéêÞ á‰ôïäéïßêçóç. Ït UëëçíéêÝò êïéíüôçôåò

ô\ò Ôïõñêïêñáôßáò (1982), ôïˆ Ã. Ìáõñïãïñ-
äÜôïõ, Stillborn Republic, social coalitions and
party strategies in Greece 1922-36 (1983), ’Å-
èíéêüò äé÷áóìüò êáß ìáæéêÞ ñãÜíùóç: ït ’Åðß-
óôñáôïé ôïˆ 1916 (1996), ôïˆ ’Á. ÑÞãïõ, ‘Ç
´ ‘ÅëëçíéêÞ Äçìïêñáôßá (1988), ôïˆ ’Á. ’Å-
ëåöÜíôç, ‘Ç ’Åðáããåëßá ô\ò Aäýíáôçò TðáíÜ-
óôáóçò: ÊÊÅ êáß Aóôéóìüò óôüí Ìåóïðüëåìï
(1979), ôïˆ Ì. Ìåëåôüðïõëïõ, ‘Ç Äéêôáôïñßá
ô™í óõíôáãìáôáñ÷™í (1996, â´ Vêäïóç 1998),
ôü óõëëïãéêü Vñãï ‘Ç ‘ÅëëÜäá óôÞ äåêáåôßá
1940-50, Xíá Vèíïò óÝ êñßóç (1984), ôü óõëëï-
ãéêü Vñãï ìÝ TðéìÝëåéá ô™í È. ÂåñÝìç, Ã. Ãïõ-
ëéì\, ’ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò —Êïéíùíßá-ïsêïíï-
ìßá-ðïëéôéêÞ óôÞí Tðï÷Þ ôïõ (1989). ÌÝóá óÝ
á‰ôü ôü ðëáßóéï TíôÜóóåôáé, êáôÜ ôÞ ãíþìç
ìáò, êáß ôü Ä´ ÓõíÝäñéï ô\ò ‘Åëëçíéê\ò ‘Åôáé-
ñåßáò Ðïëéôéê\ò ’ÅðéóôÞìçò ìÝ èÝìá «‘Ç Ôñß-
ôç ‘ÅëëçíéêÞ Äçìïêñáôßá» (1994).
ÌéÜ ôñßôç ãñáììÞ Tñãáóßáò åyíáé á‰ôÞ ô\ò
ìåëÝôçò ô\ò ðïëéôéê\ò êïõëôïýñáò, ô™í ðïëé-
ôéê™í AíáðáñáóôÜóåùí êáß ô\ò ðïëéôéê\ò óõì-
ìåôï÷\ò. Á‰ôüò ‚ ôýðïò ðñïóÝããéóçò óõíáíôéÝ-
ôáé êáß ìÝ Tñãáóßåò ðïý AíÞêïõí óôüí ÷™ñï ô\ò
Êïéíùíéê\ò êáß Ðïëéôéê\ò ’Áíèñùðïëïãßáò. ‘Ç
êåíôñéêÞ ëïãéêÞ Tä™ åyíáé _ AíÜëõóç ô™í ìç÷á-
íéóì™í ðñüóëçøçò ôïˆ ðïëéôéêïˆ Aðü ôÞí êïéíù-
íßá, ôßò êïéíùíéêÝò ‚ìÜäåò êáß ôÞí Aôïìéêüôçôá.
Ìðïñïˆìå íÜ ðïˆìå ðþò á‰ôüò ‚ ôýðïò Tñãáóé™í
åyíáé ‚ íåþôåñïò óôüí Uëëáäéêü ÷™ñï. Êáß Tä™
ìðïñïˆìå íÜ âñïˆìå Cëëïôå ðåñéóóüôåñï èåùñç-
ôéêÝò ðñïóåããßóåéò êáß Cëëïôå Aíáëýóåéò óôåíü-
ôåñá äåìÝíåò ìÝ ôü Tìðåéñéêü (óõíÞèùò Uëëçíéêü) íéê\ò ìåëÝôçò ðïëéôéê™í öáéíïìÝíùí óÝ ôïõëÜ÷é-
ðåäßï. ’Åä™ ëïéðüí èÜ âñïˆìå Tñãáóßåò …ðùò ôïˆ óôïí äýï ÷™ñåò. ÔõðéêÝò åyíáé óÝ á‰ôü ôü Tðßðå-
Ð. Ôåñëåî\, Ðïëéôéêïß ðñïóáíáôïëéóìïß êáß êïé- äï ït Tñãáóßåò ô™í Í. Ðïõëáíôæ@, La crise des
íùíéêÞ AëëáãÞ (1975), Ðïëéôåéïìåôñåßá (1977), dictatures: Portugal, Grèce, Espagne (1975), Í.
ôïˆ Í. Âåíôïýñç, ÐïëéôéêÞ êïõëôïýñá (1977), ÌïõæÝëç, Êïéíïâïõëåõôéóìüò êáß Têâéïìç÷Üíéóç
ôïˆ ’Ç. Èåñìïˆ, ‘Ï _ãÝôçò: ÌåëÝôç óôü öáéíü- óôÞí _ìé-ðåñéöÝñåéá: ‘ÅëëÜäá, ÂáëêÜíéá, Ëáôé-
ìåíï _ãåóßá (1977), ôïˆ Í. Äéáìáíôïýñïõ, íéêÞ ’ÁìåñéêÞ (1987), ’Ç. Êáôóïýëç-Ã. ÑÜóêå
«Greek Political Culture in Transition» óôü R. (Tð.), ÔÜ ðïëéôéêÜ êüììáôá ô\ò Äõôéê\ò ʼnñþ-
Clogg (Tð.), Greece in the 1980s (1983: 43-69), ðçò (1987), È. Äéáìáíôüðïõëïõ, Êüììáôá êáß
ôïˆ Í. Äåìåñôæ\, Êïõëôïýñá, íåùôåñéêüôçôá, êïììáôéêÜ óõóôÞìáôá, óõãêñéôéêÞ ðñïóÝããéóç
ðïëéôéêÞ êïõëôïýñá (1989) êáß óÝ TðéìÝëåéá äé- êáß èåùñßá (1989), St. Kalyvas, The rise of
êÞ ôïõ ôü ‘ÅëëçíéêÞ ðïëéôéêÞ êïõëôïýñá (1994)ÿ Christian Democracy in Europe (1996).
ôïˆ Ä. ×áñáëÜìðç, ÐåëáôåéáêÝò ó÷Ýóåéò êáß ÔÝëïò _ ðÝìðôç ðñïóÝããéóç óõíäÝåôáé ìÝ
ëáúêéóìüò, _ TîùèåóìéêÞ óõíáßíåóç óôü Uëëçíéêü ôüí ñüëï ô™í ‚ìÜäùí óõìöåñüíôùí óôÞí ‘ÅëëÜ-
ðïëéôéêü óýóôçìá (1989) êëð. äá. ’Åä™ TîåôÜæïíôáé ôüóï _ TóùôåñéêÞ äïìÞ
‘Ç ôÝôáñôç ðïñåßá Vñåõíáò Aöïñ@ á‰ôü ðïý á‰ô™í ô™í ñãáíþóåùí …óï êáß ït ó÷Ýóåéò ôïõò
íïìÜæåôáé «óõãêñéôéêÞ ðñïóÝããéóç». ÓÝ á‰ôü ìÝ ôü ðïëéôéêü óýóôçìá êáß åsäéêüôåñá ìÝ ôÜ ðï-
ôü ðëáßóéï TíôÜóóïíôáé Vñåõíåò ðïý V÷ïõí ›ò âá- ëéôéêÜ êüììáôá. ’Åðßóçò, Aíáëýåôáé _ öõóéï-
óéêÞ ëïãéêÞ ôïõò ôÞí ðñïóðÜèåéá ô\ò óõã÷ñï- ãíùìßá ô™í ásôçìÜôùí êáß ït ôñüðïé äéåêäßêç-
 58
óçò á‰ô™í. ÈÜ ëÝãáìå …ôé ‚ ôïìÝáò á‰ôüò åyíáé
‚ ëéãüôåñï AíáðôõãìÝíïò Aðü ôïýò ðÝíôå, ôïõ-
ëÜ÷éóôïí Cí óõãêñßíïõìå ôüí ƒãêï ô\ò âéâëéï-
ãñáößáò. Ôü ãåãïíüò á‰ôü ðéèáíüí íÜ ó÷åôßæåôáé
ìÝ ôÜ ãåíéêüôåñá ðñïâëÞìáôá ðïý Aíôéìåôþðéóå
‚ ÷™ñïò ô™í Tðáããåëìáôéê™í ñãáíþóåùí óôÞí
‘ÅëëÜäá ôïõëÜ÷éóôïí ìÝ÷ñé ôü 1974, AëëÜ êáß
ìÝ ôÞí ôáýôéóç ô™í óõíäéêáëéóôéê™í ñãáíþóå-
ùí ìÝ ôüí êïììáôéêü ðáñÜãïíôá. ÓÝ á‰ôü ôü ðå-
äßï âñßóêïõìå ôÜ âéâëßá ô™í È. ÊáôóáíÝâá, Ôü
óýã÷ñïíï óõíäéêáëéóôéêü êßíçìá óôÞí ‘ÅëëÜäá
(1981), Ã. ÊïõêïõëÝ, ‘ÅëëçíéêÜ óõíäéêÜôá, ïs-
êïíïìéêÞ á‰ôïäõíáìßá êáß TîÜñôçóç (1984), Ã.
ÊïõêïõëÝ, Â. ÔæáíåôÜêïõ, Óõíäéêáëéóôéêü êßíç-
ìá 1981-86, _ ìåãÜëç å‰êáéñßá ðïý ÷Üèçêå
(1986), Ã. ÌáõñïãïñäÜôïõ, Ìåôáîý ÐéôõïêÜì-
ðôç êáß Ðñïêñïýóôç: Ït TðáããåëìáôéêÝò ñãá-
íþóåéò óôÞí ‘ÅëëÜäá (1988), Ä. Êéïýêéá, ’Ïñ-
ãÜíùóç óõìöåñüíôùí óôÞí ‘ÅëëÜäá (1994).
‘Ç AíáöïñÜ óôïýò ðáñáðÜíù ôýðïõò ðñïóÝã-
ãéóçò Vãéíå ãéÜ íÜ ðåñéãñáöår ôü åñïò êáß _ ðï-
ëõìïñößá ô™í Tðéóôçìïíéê™í ðñïóåããßóåùí óôüí
÷™ñï ô\ò ðïëéôéê\ò óôÞí ‘ÅëëÜäá, V÷ïíôáò ôáõ-
ôï÷ñüíùò êáôÜ íïˆ ðþò äÝí êáëýðôïõìå ôü óý-
íïëï á‰ô\ò ô\ò ðïëõìïñößáò, AëëÜ ìüíïí Xíá ìÝ-
ñïò ôçò, á‰ôü ðïý öÜíçêå ó' Tì@ò ›ò «Tíäåéêôé-
êü». ²Åôóé, ãéÜ ðáñÜäåéãìá, äÝí Vãéíáí AíáöïñÝò
óôÜ Vñãá Têåríá ðïý ó÷åôßæïíôáé ìÝ ôü êñÜôïò
êáß ôßò ãåíéêÝò ôïõ ëåéôïõñãßåò. ’ÅðéðëÝïí ãßíå-
ôáé å‹êïëá Aíôéëçðôü …ôé ôü Tðéóôçìïíéêü ðåäßï
ô\ò ðïëéôéê\ò äÝí ìðïñår ï‹ôå íÜ ‚ñéóèår ï‹ôå íÜ
ìåëåôçèår ìïíïóÞìáíôá. ‘Ç äéåðéóôçìïíéêüôçôá
Aðïôåëår ôüí êåíôñéêü ðõñ\íá ô\ò ëïãéê\ò ðïý
ðñÝðåé íÜ äéÝðåé ôÞ ó÷Ýóç ôïˆ Tðéóôçìïíéêïˆ ìÝ
ôü ðïëéôéêü. ‘Õðü á‰ôÞí ôÞí Vííïéá ôü Tñþôçìá
ðåñß ôïˆ ìÝëëïíôïò ô\ò Ðïëéôéê\ò Êïéíùíéïëïãß-
áò óôÞí ‘ÅëëÜäá ìéêñÞ ìüíïí Aîßá V÷åéÿ á‰ôü ãéÜ
ôü ‚ðïrï Aîßæåé íÜ ðñïâëçìáôéæüìáóôå åyíáé _ T-
îÝëéîç ô™í ðïëéôéê™í ìåëåô™í, Tí ëßãïéò _ TîÝ-
ëéîç ô™í Tðéóôçì™í ôïˆ Ðïëéôéêïˆ.
ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ
1. Âë. ãéÜ ðáñÜäåéãìá, Jean-Pierre Cot, Jean-Pierre
Mounier, Pour Une Sociologie Politique, Paris, Seuil,
1974, 2 ôüìïé, óåë. 11-14. Kurt Lenk, ÐïëéôéêÞ Êïéíù-
íéïëïãßá, Èåóóáëïíßêç, ÐáñáôçñçôÞò, 1990, óåë. 14.
2. Yves Mény, ÓõãêñéôéêÞ ðïëéôéêÞ, ðñüëïãïò ’Çëßá
Êáôóïýëç, ’ÁèÞíá, ÐáðáæÞóçò, 1995, ôüìïò Á´, óåë. 15.
3. ÌåëÝôçò Ìåëåôüðïõëïò, ÐïëéôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá,
åsóáãùãéêÜ ìáèÞìáôá, ’ÁèÞíá, ÐáðáæÞóçò, 1995, óåë. 5.
4. Jean-Pierre Cot, Jean-Pierre Mounier, …. ð., óåë. 11.
5. ’ÉùÜííá Ëáìðßñç-ÄçìÜêç, Êïéíùíéïëïãßá êáß ‘É-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
óôïñßá: ‘Ïìïéüôçôåò êáß ’Éäéáéôåñüôçôåò, ’ÁèÞíá, Ðáðá-
æÞóçò, 1989, óåë. 15.
6. Vilfredo Pareto, «ÔÜ ðñïâëÞìáôá ô\ò Êïéíùíéï-
ëïãßáò», Èåùñßá êáß Êïéíùíßá, ô÷. 1, 1990, óåë. 176.
7. ‘Ï ÐáíôáæÞò Ôåñëåî\ò AíáöÝñåé ãéÜ ðáñÜäåéãìá …ôé
«V÷ïõí êáôáìåôñçèår êáß Tðßóçìá Aíáãíùñßæïíôáé 51 êïé-
íùíéïëïãéêÝò Šðïêáôçãïñßåò, ðïý óÞìåñá äéäÜóêïíôáé óÝ A-
íáãíùñéóìÝíá Aíþôåñá TêðáéäåõôéêÜ täñýìáôá êáß Tñåõíïˆí-
ôáé óÝ …ëá ôÜ TñåõíçôéêÜ êÝíôñá ôïˆ êüóìïõ». ÐáíôáæÞò
Ôåñëåî\ò, «‘Ç êáôÜóôáóç ô\ò Êïéíùíéïëïãßáò êáß ït ìå-
ôáðôõ÷éáêÝò óðïõäÝò óôÞí ‘ÅëëÜäá: ÌéÜ ðñüôáóç», Ôü
Â\ìá ô™í Êïéíùíéê™í ’Åðéóôçì™í, ô÷. 3, 1990, óåë. 57.
8. François-Xavier Merrien, «La Sociologie Poli-
tique», óôü Jean-Pierre Durand, Robert Weil, Sociologie
Contemporaine, Paris, Vigot, 1989, óåë. 415.
9. ÄÝí åyíáé ôõ÷árï …ôé âñßóêïõìå óÞìåñá Aíôáãùíé-
óôéêïýò Tðéóôçìïíéêïýò êëÜäïõò, …ðùò åyíáé _ Óýã÷ñïíç
ÊïéíùíéêÞ ‘Éóôïñßá êáß _ ‘ÉóôïñéêÞ Êïéíùíéïëïãßá.
10. ÃéÜ ôÞ ó÷Ýóç ô™í Tðéóôçìïíéê™í èåóì™í ìÝ ôü
êñÜôïò êáß ôÞí TðéññïÞ á‰ôïˆ ôïˆ ôåëåõôáßïõ óôÞí TîÝëé-
îç ô\ò Tðéóôçìïíéê\ò óêÝøçò, âë., ãéÜ ðáñÜäåéãìá,
Thomas Khun, La structure des révolutions scientifiques,
Paris, Flammarion, 1969.
11. Dennis Kavanagh, ÐïëéôéêÞ êïõëôïýñá (ðñüëïãïò-
TðéìÝëåéá Íßêïõ Äåìåñôæ\), ’ÁèÞíá, ÐáðáæÞóçò, 1991.
12. ’ÉùÜííá Ëáìðßñç-ÄçìÜêç, «ÅsóáãùãéêÜ: Ôü ×èÝò
êáß ôü ÓÞìåñá ô\ò Êïéíùíéïëïãßáò óôÞí ‘ÅëëÜäá», óôü ’É-
ùÜííá Ëáìðßñç-ÄçìÜêç (Tð.), ‘Ç Êïéíùíéïëïãßá óôÞí ‘Åë-
ëÜäá óÞìåñá, ’ÁèÞíá, ÐáðáæÞóçò, 1987, óåë. 21.
13. ´Ï.ð., óåë. 45.
14. Ðáó÷Üëçò Êéôñïìçëßäçò, «Äçìïêñáôßá êáß Ðïëé-
ôéêÞ ’ÅðéóôÞìç», ’ÅíáñêôÞñéá ‘Ïìéëßá óôü Ä´ ÐáíåëëÞíéï
ÓõíÝäñéï ô\ò ‘Åëëçíéê\ò ‘Åôáéñåßáò Ðïëéôéê\ò ’ÅðéóôÞ-
ìçò, óôü ×ñ. Ëõñéíôæ\ò, ’Çë. Íéêïëáêüðïõëïò, Ä. Óùôç-
ñüðïõëïò (Tð.), Êïéíùíßá êáß ÐïëéôéêÞ, ²Ïøåéò ô\ò ô ‘Åë-
ëçíéê\ò Äçìïêñáôßáò, ’ÁèÞíá, ÈåìÝëéï, 1996, óåë. 14.
15. ’Áñêår íÜ óçìåéþóïõìå …ôé _ ‘ÅëëçíéêÞ ‘Åôáéñåßá
Ðïëéôéê\ò ’ÅðéóôÞìçò täñýèçêå ôü 1955 óçìáäåýïíôáò
ìÝ ôÞí ðáñïõóßá ôçò ôüí ÷™ñï ô\ò ìåëÝôçò ô™í ðïëéôéê™í
öáéíïìÝíùí, Vóôù êáß Cí _ äñÜóç ô\ò Uôáéñåßáò åy÷å äéá-
êõìÜíóåéò Tî áéôßáò êáß ôïˆ ìÞ ‚ìáëïˆ ðïëéôéêïˆ êëßìá-
ôïò óôÞí ‘ÅëëÜäá.
16. ‘Ç ðáñÜèåóç óôÞ óõíÝ÷åéá ô™í ôßôëùí äéáöüñùí
Vñãùí äÝí V÷åé Aîéïëïãéêü ÷áñáêô\ñá êáß ôáõôï÷ñüíùò äÝí
Tðéäéþêåé íÜ TîáíôëÞóåé ôÞ âéâëéïãñáößá. ’Åî Cëëïõ á‰ôü
ôü äåýôåñï èÜ eôáí ðñáêôéêÜ Aäýíáôï ôïõëÜ÷éóôïí óôÜ
ðëáßóéá Uíüò ôÝôïéïõ Cñèñïõ. ÌÝ ôÞí AíáöïñÜ óÝ êÜðïéïõò
ôßôëïõò âéâëßùí Tðéäéþêïõìå íÜ ãßíïõí ðåñéóóüôåñï óáöårò
ït ãñáììÝò Vñåõíáò óôüí ÷™ñï ô\ò ìåëÝôçò ôïˆ Ðïëéôéêïˆ
óôÞí ‘ÅëëÜäá. Åyíáé á‰ôïíüçôï …ôé ït Tñãáóßåò ðïý ðáñá-
èÝôïõìå äÝí åyíáé Tî ‚ñéóìïˆ «ðïéïôéêüôåñåò» Aðü Cëëåò
ðïý äÝí ðáñáèÝôïõìå.
17. ’Çëßáò Íéêïëáêüðïõëïò, Êüììáôá êáß âïõëåõôé-
êÝò TêëïãÝò óôÞí ‘ÅëëÜäá 1946-64, ’ÁèÞíá, ÅÊÊÅ,
1985, óåë. 44. ’ÉùÜííá Ðáðáèáíáóßïõ, «´Ïñéá êáß äõíá-
ìéêÞ ô\ò Víôáîçò óôÞí ðñïäéêôáôïñéêÞ ÅÄÁ. ’Áðüðåéñá
êáôáãñáö\ò ô\ò Añéèìçôéê\ò TìâÝëåéáò, ô\ò ãåùãñáöéê\ò
êáôáíïì\ò êáß ô\ò êïéíùíéê\ò óýíèåóçò ôïˆ Añéóôåñïˆ
ðëçèõóì, ’Åðéèåþñçóç Êïéíùíéê™í ’Åñåõí™í, ô÷. 86,
1995, óåë. 21, Ðáó÷Üëçò Êéôñïìçëßäçò, ….ð., óåë. 14.
18. ÈáíÜóçò Äéáìáíôüðïõëïò, ‘Ç UëëçíéêÞ ðïëéôéêÞ
æùÞ, åsêïóôüò ásþíáò, ’ÁèÞíá, ÐáðáæÞóçò, 1997, óåë. 35.
 Óýã÷ñïíåò ôÜóåéò ô\ò êïéíùíéê\ò øõ÷ïëïãßáò
’Áíáêïßíùóç ôïˆ êáèçãçô\ Jean Maisonneuve
Tíþðéïí ô\ò Ãáëëéê\ò ’Áêáäçìßáò, óôßò 18 ’Áðñéëßïõ 1983.
ÌåôÜöñáóç - ’ÅðéìÝëåéá: Íéêüëáò ×ñçóôÜêçò
Ð
ñßí Aíáöåñè™ óôßò óýã÷ñïíåò ôÜóåéò ô\ò
êïéíùíéê\ò øõ÷ïëïãßáò, èåùñ™ ÷ñÞóéìï
íÜ èõìßóù Tí ôÜ÷åé ôÞ öýóç êáß ôü Aí-
ôéêåßìåíï ô\ò TðéóôÞìçò á‰ô\ò, ðïý Tðßóçò íï-
ìÜæåôáé øõ÷ïêïéíùíéïëïãßá. Êé á‰ôü ƒ÷é ôüóï ãéÜ
íÜ äþóù Xíáí Aêñéâ\ ‚ñéóìü, AëëÜ TðåéäÞ _ óõí-
äåôéêÞ èÝóç ðïý êáôÝ÷åé AíÜìåóá óÝ óõíáöårò T-
ðéóô\ìåò Aðïôåëår ôü êëåéäß ô\ò TìöÜíéóçò êáß
ô\ò ãñÞãïñçò AíÜðôõîÞò ôçò, AëëÜ êáß ô™í ðá-
ñáëëáã™í êáß Uôåñïìïñöé™í ôïˆ Tðéóôçìïíéêïˆ
ôçò status, êáèþò êáß ìåñéê™í äéá÷ùñéóôéê™í
ãñáìì™í ðïý ŠðÜñ÷ïõí AíÜìåóá óôïýò Tñåõíç-
ôÝò ðïý ðñïÝñ÷ïíôáé Aðü ôßò ôÜîåéò ôçò êáß ôÞí
Tðéêáëïˆíôáé.
‘Ï …ñïò êïéíùíéêÞ øõ÷ïëïãßá (ðïý Tìöáíß-
óôçêå ó÷åäüí óõã÷ñüíùò óôÞ Ãáëëßá êáß óôßò
‘ÇíùìÝíåò Ðïëéôåråò óôßò Añ÷Ýò ôïˆ ásþíá) ðé-
óôïðïéår ìéÜ óçìáóéïëïãéêÞ ìÝñéìíá: ôÞ ìåëÝ-
ôç ô™í Aíèñùðßíùí ó÷Ýóåùí ìÝóù ðñïóåããßóå-
ùí ðïý íÜ ìÞí åyíáé ï‹ôå ìåñéêÝò ï‹ôå ‚ëéêÝò,
AëëÜ ðïý íÜ TðéäÝ÷ïíôáé ôÞ óýíäåóç ô™í äýï
êëáóóéê™í íôïôÞôùí: Côïìï êáß êïéíùíßá.
Ðñüêåéôáé ëïéðüí ãéÜ ðåñéãñáöÞ êáß êáôüðéí ãéÜ
Uñìçíåßá äïì™í a äéåñãáóé™í, ëáìâÜíïíôáò Š-
ðüøéí èåóìéêïýò, ‚ìáäéêïýò, äéáðñïóùðéêïýò
êáß Aôïìéêïýò ðáñÜãïíôåò, ït ‚ðïrïé êáôÜ ãåíé-
êü êáíüíá óõíÜðôïíôáé ì' á‰ôÝò. Êáß á‰ôü
ðñáãìáôïðïéårôáé ƒ÷é ìüíïí Aðü ôÞí ðôéêÞ
ãùíßá ôïˆ ðáñáôçñçô\, AëëÜ êáß Aðü Têåßíç
ôïˆ —a ô™í— äñ™íôïò ŠðïêåéìÝíïõ, ìáæß ìÝ
ôÞ óçìáóßá ðïý V÷åé ãé' á‰ôü _ uäéá ôïõ _ óõì-
ðåñéöïñÜ.
²Áò ðÜñïõìå ôü ðáñÜäåéãìá ô\ò ôùñéí\ò ìáò
êáôÜóôáóçò. ²Áí èÝëáìå íÜ ôÞí TîçãÞóïõìå óÝ
êÜðïéï ƒí ìÝ Cëëç ðñïÝëåõóç, AëëÜ ðïý íÜ êá-
ôáëáâáßíåé ôÞ ãë™óóá ìáò, èÜ ÷ñåéáæüôáí íÜ T-
ðéêáëåóôïˆìå êïéíùíéêï-éóôïñéêÜ ðëáßóéá êáß
ðñüôõðá (êõñßùò ôüí ðïëéôéóìü êáß ôÞí Añ÷éôå-
êôïíéêÞ), êáèþò Tðßóçò ôÞ ëåéôïõñãßá ôïˆ êïé-
íùíéêïˆ ìáò óõóôÞìáôïò, ôÞí ŠðáãùãÞ óÝ ‚ñé-
óìÝíåò ‚ìÜäåò, êïéíùíéêÝò èÝóåéò êáß ñüëïõò, ðïý
äéêáéïëïãïˆí ôÞí ðáñïõóßá …ëùí ìáò Tä™ á‰ôÞí
ôÞ óôéãìÞ. Ìåôáîý ìáò Tãêáèéäñýïíôáé ãëùóóé-
êÝò êáß ìÞ ãëùóóéêÝò AëëçëåðéäñÜóåéò, ðïý Tì-
ðëÝêïõí øõ÷éêÝò äéåñãáóßåò, äéÜèåóç, óõíáéóèç-
ìáôéêü êërìá, óõíÜöåéåò, AðïóôÜóåéò êáß êÜðïéá
óõíáéóèÞìáôá ðïý óõíäÝïíôáé ìÝ ðñïóäïêßåò a ìÝ
TêðëÞîåéò.
ÃéÜ íÜ ðåñÜóåé Aðü ôüí sìðñåóóéïíéóìü óôÞí
Tðéóôçìïíéêüôçôá, _ êïéíùíéêÞ øõ÷ïëïãßá V÷åé
TêðïíÞóåé êáß Têëåðôýíåé Tä™ êáß ðÜíù Aðü
ôñéÜíôá ÷ñüíéá ìéÜí ‚ëüêëçñç ãêÜìá ìåèüäùí
ðïý Aöïñïˆí ôÞí Vñåõíá êáß ôÞí AíÜëõóç äåäï-
ìÝíùí, ôßò ‚ðïråò óõíå÷™ò äáíåßæïíôáé ït ãåéôï-
íéêÝò ôçò Tðéóô\ìåò, ðñïóðáè™íôáò ìåñéêÝò öï-
ñÝò íÜ ôÞí ðåñéïñßóïõí óôüí ñüëï Uíüò ‚ðëïóôá-
óßïõ ôå÷íéê™í.
Ðñ™ôá Að' …ëá, …ðùò ôü åy÷å aäç Šðïãñáì-
ìßóåé ‚ Jean Stoetzel, «ŠðÜñ÷åé á‰ôÞ _ äéáíïç-
ôéêÞ ôüëìç ðïý ìðïñår íÜ óõëëÜâåé ôÞ äõíáôü-
ôçôá Šðïâïë\ò …ëùí ô™í ôïìÝùí ô\ò Aíèñþðé-
íçò óõìðåñéöïñ@ò, Aôïìéê\ò a óõëëïãéê\ò, Aêü-
ìç êáß ô™í ðéü öïñôéóìÝíùí óõãêéíçóéáêÜ, óôÞí
TìðåéñéêÞ ðáñáôÞñçóç êáß, ãéáôß ƒ÷é, óôüí ðåé-
ñáìáôéóìü». Ôü 1963, Aíáöåñüôáí óôßò Vñåõíåò
óõìðåñéöïñ@ò óôßò êáôáóôñïöÝò. ’Áðü ôüôå,
ìðïñïˆìå íÜ ðñïóèÝóïõìå ôÞ ìåëÝôç ô™í êáôá-
óôÜóåùí Aðïìüíùóçò, AðïóôÝñçóçò, Cã÷ïõò, Š-
ðïôáã\ò óôÞí á‰èåíôßá êáß, ìÝ ôñüðï ëéãüôåñï
Tíôõðùóéáêü AëëÜ Tî uóïõ óçìáßíïíôá, Xíá óý-
íïëï ðïéêßëùí ðåéñáìÜôùí ðïý Añ÷ßæïõí Aðü ôßò
èñçóêåõôéêÝò óôÜóåéò êáß ìðïñïˆí íÜ öôÜóïõí
žò ôßò äéêáóôéêÝò AðïöÜóåéò êáß ôßò êáèçìåñé-
íÝò ôåëåôïõñãßåò.
‘Ç Cëëç ƒøç ðïý ðñïóäßäåé óôÞí êïéíùíéêÞ
øõ÷ïëïãßá ôÞí säéáéôåñüôçôÜ ôçò, ãéÜ íÜ ìÞí
ðïˆìå ôÞí á‰ôïíïìßá ôçò, Aöïñ@ ôü Aíôéêåßìå-
íü ôçò: äçëáäÞ ‚ñéóìÝíåò äéåñãáóßåò ôßò ‚ðïråò
äÝí åyíáé _ ìüíç ðïý ðñáãìáôåýåôáé, AëëÜ _ ìü-
íç ðïý ðñáãìáôåýåôáé ðëÞñùò, äéüôé ðñïóðáèår
íÜ óõìðåñéëÜâåé ðïëëÝò äéáóôÜóåéò, íÜ óõíáñ-
èñþóåé ðïëëÜ Tðßðåäá, íÜ ðñïáãÜãåé ôßò êáôÜë-
60
ëçëåò Vííïéåò êáß ôÜ ðñïóöõ\ èåùñçôéêÜ ìïíôÝ-
ëá. Ôü Aíôéêåßìåíï á‰ôü åyíáé ‚ ôïìÝáò ô™í Aë-
ëçëåðéäñÜóåùí êáß ô™í ó÷Ýóåùí óÝ …ëåò ôßò Tê-
äï÷Ýò ôïõò:
— êïéíùíéêïß êáß øõ÷éêïß ðáñÜãïíôåò ðïý Šðåé-
óÝñ÷ïíôáé óôßò óõãêåêñéìÝíåò óõìðåñéöïñÝò,
— ðñüóùðá êáß ‚ìÜäåò óôü ðåñéâÜëëïí ôïõò,
— óõëëïãéêÝò êáß äéáðïëéôéóìéêÝò ó÷Ýóåéò,
— ôÝëïò, óÝ …,ôé Aöïñ@ ôßò ìåèüäïõò, AíáæÞôç-
óç óõíáñìïã™í ìåôáîý ðïéïôéê™í êáß ðïóï-
ôéê™í ðñïóåããßóåùí.
‘Ç øõ÷ïêïéíùíéïëïãßá V÷åé ëïéðüí Aöïóéùèår
óôÞ ìåëÝôç …ëùí ô™í öáéíïìÝíùí Tðéêïéíùíßáò
êáß Tðéññï\ò, ìÝ ôßò ãíùóôéêÝò, óõíáéóèçìáôéêÝò
êáß säåïëïãéêÝò ôïõò ƒøåéò, ôÜ ðñáãìáôéóôéêÜ a
óõìâïëéêÜ ó÷ÝäéÜ ôïõò.
ÐáñÜëëçëá …ìùò, Aðü ôüôå ðïý ŠðÜñ÷åé,
TíäéáöÝñåôáé ãéÜ ôßò ðñÜîåéò êáß ôßò ðñáêôéêÝò
ðïý óõíäÝïíôáé Cìåóá ì' á‰ôÝò ôßò äéåñãáóßåò:
Tñãáóßá, (Tðé-)ìüñöùóç êáß äéÜðëáóç, ðáñÝìâá-
óç, èåñáðåßá êáß êÜèå êáôÜóôáóç (êïéíüôïðç a
ðñùôüôõðç) …ðïõ TìðåñéÝ÷åôáé ‚ðïéáäÞðïôå Aë-
ëáãÞ óôÜ ðëáßóéá TöÞìåñùí ‚ìÜäùí a ‚ëïêëç-
ñùìÝíùí óõëëïãéêïôÞôùí. ²Å÷åé óçìáóßá íÜ Š-
ðåíèõìßóïõìå ðþò å‰ñåråò ðôÝñõãåò ô\ò êïéíù-
íéê\ò øõ÷ïëïãßáò V÷ïõí ïsêïäïìçèår ìÝ ôÞí A-
öïñìÞ ìåëåô™í ðåäßïõ ðÜíù óôÜ «óõíáéóèçìá-
ôéêÜ êëßìáôá» ô™í ‚ìÜäùí êáß ôÞí Aíôßóôáóç
óôÞí AëëáãÞ.
’Áíáðôý÷èçêå Aðü ôüôå ìéÜ å‰ñùðáúêÞ øõ-
÷ïêïéíùíéïëïãßá ó÷åôéêÜ á‰ôüíïìç, óõãêñéíüìå-
íç ìÝ ôßò ðñ™ôåò ìïñöÝò ôçò, ðïý eôáí ðïëý T-
ðçñåáóìÝíåò Aðü ôÜ AìåñéêáíéêÜ ñåýìáôá. Á‰-
ôÞ Cíèçóå êõñßùò êáôÜ ôÞ äéÜñêåéá ô\ò äåêáå-
ôßáò ôïˆ '60 óôÞí ’Áããëßá, ôÞ Ãáëëßá êáß …ëåò
ôßò ãáëëüöùíåò ÷™ñåò. ÔÞí uäéá ó÷åäüí Tðï÷Þ t-
äñýèçêáí äýï ’ÅðéèåùñÞóåéò ðïý eôáí ìÝ ôñüðï
óáö\ AöéåñùìÝíåò ó' á‰ôÞí ôÞí TðéóôÞìç: ðñï-
ïñéóìüò ô\ò ìé@ò åyíáé _ èåìåëéþäçò Vñåõíá ìÝ
ðåéñáìáôéêÞ êáôåýèõíóç —‚ ôßôëïò êáß ôÜ êåß-
ìåíÜ ôçò åyíáé (ðñ@ãìá ëõðçñü êáôÜ ôÞ ãíþìç
ìïõ) AðïêëåéóôéêÜ óôÞí AããëéêÞ ãë™óóá: _
European Journal of Social Psychology (täñýèç-
êå ôü 1971)— Tí™ _ Cëëç, íüìáôé Connexions,
Psychologie et Sciences Humaines (täñýèçêå ôü
1972), V÷åé ›ò Tðß ôü ðëåróôïí êáôåýèõíóç êïé-
íùíéï-êëéíéêÞ êáß ðñáîéïëïãéêÞ.
×ùñßò íÜ V÷ù ôÞí Aðáßôçóç íÜ ôïýò Tîáí-
ôëÞóù, èÜ AíáöÝñù ôþñá ôïýò êýñéïõò ôïìårò
…ðïõ Vãéíáí a óõíå÷ßæïõí íÜ ãßíïíôáé óçìáíôé-
êÝò ìåëÝôåò êáôÜ ôÞ äéÜñêåéá ô™í ôåëåõôáßùí
Tô™í.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÏÉ ÄÉÅÑÃÁÓÉÅÓ ÅÐÉÑÑÏÇÓ
Ðñüêåéôáé ãéÜ Xíá ìåræïí èÝìá ô\ò êïéíù-
íéê\ò øõ÷ïëïãßáò. ÐÜñá ðïëëïß ðåéñáìáôéóìïß V-
ãéíáí óôßò ‘ÇíùìÝíåò Ðïëéôåråò êáß êáôüðéí óôÞ
Ãáëëßá. ËáìâÜíïõí ÷þñá ó÷åäüí ðÜíôá óÝ Tñ-
ãáóôÞñéï óýìöùíá ìÝ Xíá óåíÜñéï ðïý ðåñéëáì-
âÜíåé äéÜöïñá âïçèÞìáôá, ðñïöïñéêÝò a ãñáðôÝò
TíôïëÝò êáß ‚äçãßåò êáß óõ÷íÜ ôÞ óýìðñáîç ðåé-
ñáìáôéê™í óõíåñã™í. Ðáñáêïëïèïˆìå Vôóé ðïë-
ëÜ êýìáôá Tñåõí™í, ðïý Aöïñïˆí äéáäï÷éêÜ
— ôÜ öáéíüìåíá ô\ò óõììüñöùóçò êáß ô\ò äñÜ-
óçò ô™í ðëåéïíïôÞôùí,
— êáôüðéí ôÞí ŠðïôáãÞ óôÞí á‰èåíôßá,
— ït ðéü ðñüóöáôåò, ôÝëïò, ôüí ñüëï ô™í ìåéï-
íïôÞôùí êáß ôßò äéåñãáóßåò êáéíïôïìßáò.
Ït êëáóóéêÝò ðëÝïí Tñãáóßåò ôïˆ Festinger
ðÜíù óôÞí ðßåóç ðñüò ôÞí ‚ìïéïìïñößá êáß ôÞí
Aðüññéøç ô™í ðáñåêêëéíüíôùí Aôüìùí Têëå-
ðôýíèçêáí ãéÜ íÜ Aðåéêïíßóïõí ìÝ ôñüðï …óï ãß-
íåôáé ðéü AíÜãëõöï ôßò ðáñáëëáãÝò ðïý óõíäÝ-
ïíôáé ìÝ ôü óôýë ô\ò ðáñÝêêëéóçò êáß ìÝ ôü åy-
äïò ŠðïóôÞñéîçò ðïý ìðïñår íÜ ôÞí Tíèáññýíåé.
’ÁðåôÝëåóáí Tðßóçò AöïñìÞ ãéÜ Vñåõíåò êáß èå-
ùñßåò ðÜíù óôÞ öýóç ô\ò ðáñÝêêëéóçò êáß ôÞ
óõíÞèç ôÜóç íÜ «öõóéêïðïéårôáé» óÜí AìõíôéêÞ
äéåñãáóßá ôïˆ êïéíùíéêïˆ óõóôÞìáôïò.
Ït Vñåõíåò ó÷åôéêÜ ìÝ ôÞí TîÜñôçóç Aðü ôÞí
á‰èåíôßá Aêïëïýèçóáí ðïëëÝò êáôåõèýíóåéò.
’Áö' Uíüò, äéáöïñåôéêÝò ìåëÝôåò AðÝäåéîáí ðþò
_ ãåíéêÞ ôÜóç íÜ õtïèåôårôáé _ êõñßáñ÷ç ãíþìç
Tíäõíáìþíåôáé Aðü äéÜöïñïõò ðáñÜãïíôåò: ôÞ
óáöÞíåéá ô\ò êáôÜóôáóçò, ôüí äçìüóéï ÷áñá-
êô\ñá ô\ò Vêöñáóçò ô™í ðñïóþðùí, ôüí ŠðÜñ-
÷ïíôá âáèìü óõíáßíåóçò, ôü ãüçôñï ô\ò ðçã\ò
Tðéññï\ò.
’Áö' UôÝñïõ, ôÜ Aíçóõ÷çôéêÜ ðåéñÜìáôá ðïý
ðñáãìáôïðïßçóå ‚ Milgram êáß _ ‚ìÜäá ôïõ A-
ðåêÜëõøáí ôÜ ŠðÝñìåôñá AðïôåëÝóìáôá ìåñéê™í
åsä™í Tðéâïë\ò. Äåß÷íïõí ðñÜãìáôé …ôé Xíáò ìå-
ãÜëïò Añéèìüò Aôüìùí óôñáôïëïãçìÝíùí Aðü ôßò
ìéêñÝò Aããåëßåò ãéÜ íÜ óõììåôÜó÷ïõí óÝ ìéÜí V-
ñåõíá-ðñüó÷çìá ðÜíù óôÞ ìíÞìç ìðïñïˆí íÜ
ìåôáôñáðïˆí óÝ âáóáíéóôÝò êÜôù Aðü ôßò Tðß-
ìïíåò ðñïóôáãÝò ôïˆ ðåéñáìáôéóô\.
«’Áöåë\» Šðïêåßìåíá AíáëáìâÜíïõí íÜ TëÝã-
îïõí ôÞ ìíÞìç Cëëùí ŠðïêåéìÝíùí (ðïý óôÞí
ðñáãìáôéêüôçôá åyíáé óõíåñãïß ôïˆ ðåéñáìá-
ôéóô\) âáóéæüìåíá óÝ óõíåéñìïýò ëÝîåùí. ‘Ç
TðáíÜëçøç ìé@ò ëÝîçò ðñÝðåé íÜ öÝñåé óôÞ
ìíÞìç ôÞ ëÝîç ìÝ ôÞí ‚ðïßá V÷åé óõíäåèår. ÔÜ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ëÜèç ðñÝðåé íÜ ôéìùñïˆíôáé ìÝ ^ëåêôñéêÜ óüê
ðïý Añ÷ßæïõí Aðü ôü «Tëáöñý» êáôáëÞãïíôáò
óôü «Tðéêßíäõíï». Ôü ðåßñáìá óôáìáôïˆóå …-
ôáí ôü Šðïêåßìåíï åy÷å äþóåé ôñßá Aðü ôÜ s-
ó÷õñüôåñá ^ëåêôñéêÜ óüê.
Ì' á‰ôüí ôüí ôñüðï, Xíá ‚ðïéïäÞðïôå Šðï-
êåßìåíï, ðïý óÝ ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò èåùñår ôüí
Uáõôü ôïõ á‰ôüíïìï, öÜíçêå íÜ V÷åé ôÞí ôÜóç íÜ
ŠðïôÜóóåôáé ôõöëÜ óôÞí á‰èåíôßá, …ôáí âñßóêå-
ôáé, Vóôù êáß ðñïóùñéíÜ, TíóùìáôùìÝíï óÝ ‚ñé-
óìÝíåò äïìÝò. ’Áðü ôÞí êáôÜóôáóç ôïˆ Aôüìïõ
ðïý Têôåëår äéáôáãÝò, èÜ ‚äçãårôï Vôóé ó' á‰ôÞí
ôïˆ «Têôåëåóô\». ²Åíôñïìïé ëïéðüí îáíáâñß-
óêïõìå óôü TñãáóôÞñéï äéåñãáóßåò ðïý V÷ïõí t-
óôïñéêÜ ðáñáôçñçèår óÝ óõãêåíôñùôéêü ðåñéâÜë-
ëïí a Bðë™ò óôÜ ðëáßóéá ìåñéê™í tåñáñ÷éê™í
ðåñßãõñùí.
ÌÞðùò á‰ôü èÜ Vðñåðå Tî Cëëïõ íÜ ì@ò êÜ-
íåé íÜ ðéóôåýïõìå ðþò ‚ Cíèñùðïò, …ôáí åyíáé
ìüíïò ôïõ, a _ ìåéïíüôçôá åyíáé Aíáðüöåõêôá
êáôáäéêáóìÝíïé óÝ ìéÜ ðñáãìáôéêÞ a óõìâïëéêÞ
TîÜñôçóç; ÍÜ êÜôé ðïý Aìöéóâçôår Xíá ðñüóöá-
ôï ñåˆìá Tñåõí™í ôïˆ ‚ðïßïõ _ãårôáé ‚ S.
Moscovici.
Ôïðïèåôårôáé å‰èýò Tî Añ÷\ò óôü ðåäßï ô\ò
øõ÷ïêïéíùíéïëïãéê\ò èåùñßáò, AíôéðáñáèÝôïíôáò
óôü êëáóóéêü ìïíôÝëï —ðñïóáñìïóôéêïˆ ðíåý-
ìáôïò— ðïý TìðíÝåé …ëåò ôßò ðñïçãïýìåíåò V-
ñåõíåò ðÜíù óôÞí ‚ìïéïìïñößá, Xíá Cëëï ìïíôÝ-
ëï ðïý ðñéìïäïôår ôßò AëëçëåðéäñÜóåéò êáß ðïý
÷ùñßò Aìöéâïëßá TìðåñéÝ÷åé ôü ðñïçãïýìåíï. ’Á-
îßùìÜ ôïõ åyíáé ðþò êÜèå ìÝëïò ìé@ò ‚ìÜäáò, A-
íåîÜñôçôá Aðü ôÞ èÝóç ôïõ, åyíáé ðçãÞ êáß äõ-
íçôéêüò äÝêôçò Tðéññï\ò, ðþò _ TðéññïÞ á‰ôÞ
ìðïñår íÜ óôï÷åýåé ôüóï óôÞí êïéíùíéêÞ AëëáãÞ
…óï êáß ôüí Vëåã÷ï êáß ôÞ óõíôÞñçóç, êáß ðþò
_ AëëáãÞ á‰ôÞ ðñïÝñ÷åôáé Aðü ìéÜí Aâåâáéüôç-
ôá êáß Aðü ìéÜ óýãêñïõóç ðïý äÝí ìðïñïˆìå íÜ
ðáñáêÜìøïõìå. ÈÜ Vðñåðå óõíåð™ò íÜ ðñïâéâá-
óôår ìéÜ Cëëç øõ÷ïëïãßá ô\ò êïéíùíéê\ò Tðéñ-
ñï\ò ìÝ Tðßêåíôñï ôüí ñüëï ô™í ìåéïíïôÞôùí ›ò
ðçã™í Tðéíüçóçò êáß TîÝëéîçò.
ÌÝ óêïðü ôÞí ŠðïóôÞñéîç á‰ô\ò ô\ò èÝóçò
ðáñïõóéÜæïíôáé ðñùôüôõðá ðåéñÜìáôá ðÜíù
óôÞ «ìåéïíïôéêÞ äñÜóç». ´Åíá Aðü á‰ôÜ, ðïý
ðáñïõóéÜæåôáé óÜí Cóêçóç Aíôßëçøçò ÷ñùìÜ-
ôùí, óõíßóôáôáé óôÞí ðáñïõóßáóç äéáöáíåé™í
ðïý êáíïíéêÜ ãßíïíôáé AíôéëçðôÝò óÜí
«ìðëÝ». Äýï Aðü ôÜ Xîé ðáñåõñéóêüìåíá Šðï-
êåßìåíá åyíáé óõíåñãïß ðïý äßíïõí Tî Añ÷\ò A-
61
ðáíôÞóåéò «ðñÜóéíåò». ‘Ç Aíáëïãßá ô™í
«ðñÜóéíùí» AðáíôÞóåùí AíÝñ÷åôáé ôüôå óôü
9%, AíÜëïãá ìÜëéóôá ìÝ ôÞí ‚ìÜäá. ’Åëáô-
ôþíåôáé Cí ït óõíåñãïß åyíáé Aóôáèårò óôßò A-
ðáíôÞóåéò ôïõò. ‘Ç ìåéïíüôçò ëïéðüí äÝí
ôñáâ@ ôïýò Cëëïõò ðñüò ôü ìÝñïò ôçò, ðáñÜ
ìüíïí TÜí åyíáé Aíõðï÷þñçôç.
ÓôÞí ðåñßðôùóç á‰ôÞ, ðñüêåéôáé ì@ëëïí ãéÜ
AëëáãÞ AðÜíôçóçò ðïý óõíäÝåôáé ìÝ ìéÜí Aìöé-
âïëßá, ðáñÜ ãéÜ ìéÜ êáè' áŠôü êïéíùíéêÞ êáéíï-
ôïìßá. ‘Ç ôåëåõôáßá åsóÜãåôáé ðïëý äýóêïëá óôü
TñãáóôÞñéï êáß ŠðÜñ÷åé Aêüìá Aðüóôáóç AíÜìå-
óá óôü èåùñçôéêü ìïíôÝëï êáß ôÞí TöáñìïãÞ ôïõ
óôü ðñáîéïëïãéêü Tðßðåäï. Åyíáé Tðßóçò óçìáí-
ôéêü íÜ Aíáñùôçèïˆìå ó÷åôéêÜ ìÝ ôßò säåïëïãßåò
ðïý ŠðïâáóôÜæïõí ôÞí AëëáãÞ óÜí á‰ôïôåë\ A-
îßá êáß ìÝ ôßò äéÜöïñåò TêâÜóåéò ô\ò ìåéïíïôéê\ò
Tðéññï\ò, ðïý öáßíåôáé íÜ åyíáé ôüóï äõíáôÞ …óï
êáß _ ðëåéïíïôéêÞ, öôÜíåé íÜ åyíáé AñêåôÜ óõóôç-
ìáôéêÞ. Äéüôé ìðïñår âÝâáéá íÜ Aðïäåé÷èår Aðå-
ëåõèåñùôéêÞ, AëëÜ ìðïñår êáß íÜ åyíáé êáôáíáã-
êáóôéêÞ êáß TîïõóéáóôéêÞ, êáèþò _ äéáëåêôéêÞ
ô\ò êáéíïôïìßáò ôåßíåé íÜ ôáëáíôåýåôáé ìåôáîý
äçìéïõñãéêüôçôáò êáß óöåôåñéóìïˆ.
ÊÏÉÍÙÍÉÊÏÉ ÄÅÓÌÏÉ ÊÁÉ
ÊÏÉÍÙÍÉÊÁ ÓÕÓÔÇÌÁÔÁ
ÐïëõÜñéèìåò Tñãáóßåò V÷ïõí Aöéåñùèår óôßò
Aíèñþðéíåò ó÷Ýóåéò Aðü ôßò AíôéðñïóùðåõôéêÝò,
óõìðåñéöïñéêÝò, óõíáéóèçìáôéêÝò êáß Aîéïëïãé-
êÝò ôïõò Aðüøåéò, …ëåò Cññçêôá óõíäåäåìÝíåò.
ÈÜ ðñïóðáèÞóù Bðë™ò Tä™ íÜ âÜëù óÝ ôÜîç
…,ôé èÜ ìðïñïˆóå íÜ öáßíåôáé Tî Añ÷\ò Aíïìïéï-
ãåíÝò, a Aêüìç êáß Aíôßèåôï, Tö' …óïí ðåñí@ìå
Aðü ôÞ äéáöïñïðïßçóç óôÞí ñèïäïîßá a Aðü ôÞ
ñçôÞ êùäéêïðïßçóç óôÞ óùìáôéêÞ Vêöñáóç.
1. ²Åñåõíåò ðÜíù óôßò êáôçãïñéêÝò
ðñïêáôáëÞøåéò êáß ôÞí êïéíùíéêÞ
Aðüäïóç
’Åðåêôåßíïõí ôü èåìåëéáêü TíäéáöÝñïí ô\ò T-
ðéóôÞìçò ãéÜ ôßò ðñïêáôáëÞøåéò êáß ôÜ óôåñåü-
ôõðá. ÎÝñïõìå ðþò ôü ðåäßï Aðïäï÷\ò ôïõò A-
ðïêáëýðôåé ãñáììÝò êïéíùíéê\ò äéáóôñùìÜôù-
óçò êáß æ™íåò Víôáîçò ô™í Aôüìùí: ìÝ ôüí ôñü-
ðï á‰ôü _ TîÝëéîÞ ôïõò ì@ò ðáñÝ÷åé ðëçñïöïñß-
åò ó÷åôéêÜ ìÝ ôÞí TîÝëéîç ô™í äïì™í, ô™í Aîé™í
êáß ô™í ðïëéôéóìéê™í säåùä™í, ‚ëéê™í a ôï-
ðéê™í.
62
‘Ç Vííïéá ô\ò êáôçãïñéïðïßçóçò ‚ñßæåé óÞ-
ìåñá ôÞí (÷ïíäñïåéä\ a TêëåðôõóìÝíç) ðñÜîç
óýìöùíá ìÝ ôÞí ‚ðïßá êÜèå Šðïêåßìåíï ôáîéíï-
ìår ôü ðåñéâÜëëïí ôïõ, óÝ …ðïéá êáôÜóôáóç êé
Cí âñßóêåôáé. Äéüôé _ êáôçãïñéïðïßçóç äÝí Šðåé-
óÝñ÷åôáé ìüíï óÝ ðåñéðôþóåéò êéíäýíïõ a Aíôá-
ãùíéóìïˆ, AëëÜ óõìðåñáßíïõìå ðþò êáß ìüíïí _
ðáñïõóßá, ðñáãìáôéêÞ a öáíôáóéáêÞ, ìé@ò Cë-
ëçò ‚ìÜäáò a ô™í Aíôéðñïóþðùí ôçò Añêår ãéÜ
íÜ ðñïêëçèïˆí äéáêñßíïõóåò åsêüíåò a óõìðåñé-
öïñÝò.
‘Õðïêåßìåíá ÷ùñßóôçêáí óÝ äýï ‚ìÜäåò ãéÜ
Xíá êïéíüôïðï ðåßñáìá êáß óýìöùíá ìÝ Xíá
ãíùóôü á‰èáßñåôï êñéôÞñéï (êïñþíá a ãñÜì-
ìáôá). ²Áí ôïýò ðñïôáèår íÜ ìïéñÜóïõí AíÜ-
ìåóÜ ôïõò ôßò AìïéâÝò, ƒ÷é ìüíïí å‰íïïˆí óõ-
óôçìáôéêÜ ôÜ ìÝëç ô\ò äéê\ò ôïõò ‚ìÜäáò,
AëëÜ ðñïôéìïˆí Cí ìðïñïˆí íÜ ìåéþóïõí óÝ
Aðüëõôç ôéìÞ ôÜ êÝñäç ô\ò äéê\ò ôïõò ‚ìÜ-
äáò, öôÜíåé íÜ îåðåñíïˆí á‰ôÜ ô\ò Cëëçò ‚-
ìÜäáò.
Ôü uäéï só÷ýåé êáß ãéÜ ôÞí Aðüäïóç èåôéê™í
a Añíçôéê™í ÷áñáêôçñéóôéê™í. ÐáñáôçñÞóåéò
êáß ðåéñáìáôéóìïß Aðïêáëýðôïõí ìéÜ ãåíéêÞ ôÜ-
óç èåôéê\ò Aîéïëüãçóçò ô\ò ‚ìÜäáò óôÞí ‚ðïßá
ôÞ óôéãìÞ Têåßíç AíÞêïõìå êáß Aíôßèåôá, Šðïâé-
âáóìïˆ ô™í Cëëùí.
ÔÜ ðåéñÜìáôá ðïý Vãéíáí óôÞí ’Áããëßá, ôÞ
Ãáëëßá êáß ôÞí ‘Åëâåôßá ‚äçãïˆí óÝ äýï óõìðå-
ñÜóìáôá:
— Aðü ôÞ ìéÜ, åyíáé äõíáôüí íÜ ðñïâëÝøïõìå a
íÜ ðáñáãÜãïõìå äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáììÝò êáß
÷áñáêôçñéóìïýò ô™í «Cëëùí» óÝ «äéïìáäé-
êÝò» óõíáíôÞóåéò: Aããßæïõìå Tä™ ìÝ ôñüðï
Cìåóï ôßò êïéíùíéêÝò ðñáêôéêÝò êáß ôÞ äå-
ïíôïëïãßá ôïõò.
— Aðü ôÞí Cëëç, _ äéáöïñïðïßçóç á‰ôÞ TðéôñÝ-
ðåé ôÞí Tãêáèßäñõóç êáß ôÞ äéáôÞñçóç óôÜ
ðëáßóéá êÜèå êáôçãïñßáò ìé@ò säéáéôåñüôç-
ôáò êáß, óôÞ óõíÝ÷åéá, ìé@ò êÜðïéáò êïéíù-
íéê\ò ôáõôüôçôáò ‚ñéæüìåíçò Aðü ôÞ èÝóç
ðïý ‚ êáèÝíáò êáôÝ÷åé óÝ Xíá Aðü ëßãï žò
ðïëý ðïëýðëïêï äßêôõï.
2. ²Åñåõíåò ó÷åôéêÝò ìÝ ôßò ñèïäïîßåò
êáß ôßò äéÜöïñåò ìïñöÝò ôïõò
Âñßóêïíôáé óôÞ óõìâïëÞ ô™í ìåëåô™í ðïý
Aöïñïˆí ôßò äïìÝò sóïññïðßáò êáß á‰ô™í ðïý V-
÷ïõí Aöéåñùèår óôüí äïãìáôéóìü, ìÝ ìéÜ äéðëÞ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
…ìùò ðñùôïôõðßá. ’Áðü ôÞ ìéÜ, ãßíïíôáé óÝ
öõóéêü êïéíùíéêü ðåñéâÜëëïí, óÝ èåóìïýò …ðïõ
‚ TñåõíçôÞò ðñáãìáôïðïéår åuäç ðåéñáìáôéê™í
«ìïó÷åõìÜôùí». ’Áðü ôÞí Cëëç, Aíôß íÜ èå-
ìåëéþíïíôáé óôßò TëÜ÷éóôåò äõíáôÝò Aëëçëåðé-
äñÜóåéò, Tíåñãïðïéïˆí ôü óýíïëï ô™í êïéíù-
íéê™í êáß säåïëïãéê™í óôïé÷åßùí Aíáöïñ@ò ô™í
‚ìÜäùí ãéÜ ôßò ‚ðïråò ðñüêåéôáé: óôÞí ðñïêåé-
ìÝíç ðåñßðôùóç, ‚ñéóìÝíïõò èñçóêåõôéêïýò ‚-
ìßëïõò.
‘Ç èåìåëéþäçò Šðüèåóç ôïˆ åsóçãçô\ ôïõò,
ôïˆ Jean-Pierre Deconchy, åyíáé ðþò óôÜ ñèü-
äïîá óõóôÞìáôá _ ñèïëïãéóôéêÞ å‰èñáõóôüôç-
ôá ô\ò ðëçñïöïñßáò Aíôéóôáèìßæåôáé Aðü ôÞí êá-
íïíéóôéêÞ só÷ý. Óõìðåñáßíåôáé Tðßóçò …ôé óÝ êá-
ôáóôÜóåéò ðïý _ ñèïäïîßá Aðåéëårôáé, ôÜ Šðï-
êåßìåíá êáôáöåýãïõí óÝ «Tðéäåßîåéò» ðïý óôï-
÷åýïõí óôÞí AðïêáôÜóôáóç ô\ò sóïññïðßáò êáß
ô\ò ðßóôçò óôÜ óõóôÞìáôá ðåðïéèÞóåùí êáß Š-
ðáãùã™í ðïý êéíäõíåýïõí, êáß ìÜëéóôá Tðéêá-
ëïýìåíá ôüí ìõóôéêéóìü êáß ôßò ìåóóéáíéêÝò ï‰-
ôïðßåò.
Åyíáé Aäýíáôï íÜ Aíáöåñè™ Tä™ óôÞí ðïëõ-
ðëïêüôçôá êáß ôÞí îýíïéá ôïˆ ðåéñáìáôéêïˆ
÷åéñéóìïˆ, …ðïõ ôÜ Šðïêåßìåíá ‚äçãïˆíôáé
äéáäï÷éêÜ óôÞí Aðïäï÷Þ ìé@ò êÜðïéáò ÷áëÜ-
ñùóçò óôÞí ðåðïßèçóÞ ôïõò êáß êáôüðéí óôÞí
TðéóôñïöÞ óôÞí ñèïäïîßá, Aöïˆ äéáêñßíïõí ôüí
êßíäõíï íÜ Aðïêïðïˆí Aðü ôÞí ’Åêêëçóßá. ‘Ç
äéáôÞñçóç ðÜíôùò ô\ò Šðáãùã\ò óôÞí ‚ìÜ-
äá êáß óôüí Vëåã÷ü ôçò ôïýò öáßíåôáé ðéü óç-
ìáíôéêÞ Aðü ôÞ óçìáóßá ô™í äïãìÜôùí ãéÜ
ôÜ ‚ðïrá ãßíåôáé ëüãïò.
’ÁðïññÝåé êáô' á‰ôüí ôüí ôñüðï ìéÜ ðñáã-
ìáôéêÞ «øõ÷ï-êïéíùíéêÞ ëïãéêÞ» ðïý äÝí èåìå-
ëéþíåôáé ðëÝïí AðïêëåéóôéêÜ êáß ìüíï óôüí ñ-
èïëïãéóìü: Xíá åyäïò «óõëëïãéê\ò êïéíùíéï-ëï-
ãéê\ò» ðáñÜëëçëçò ó' á‰ôü ðïý Aðïôåëår, óôü
Aôïìéêü Tðßðåäï, ìéÜ ŠðïêåéìåíéêÞ «øõ÷ïëïãé-
êÞ».
Á‰ôü ðïý äéáäñáìáôßæåôáé ó' á‰ôÝò ôßò Vñåõ-
íåò åyíáé óçìáíôéêü, äéüôé Aöïñ@ ôÞ ëåéôïõñãßá
ô\ò Aíèñþðéíçò óêÝøçò ðïý Aðïäåéêíýåôáé óôñé-
ìùãìÝíç AíÜìåóá óôßò äéáíïçôéêÝò ôçò AðáéôÞ-
óåéò, ôßò óõíáéóèçìáôéêÝò ôçò AíÜãêåò êáß ôßò
‚ìáäéêÝò ôçò äçëþóåéò ðßóôçò êáß Šðáêï\ò.
Ðñüêåéôáé ãéÜ …ëåò ôßò Aðü ëßãï žò ðïëý äïã-
ìáôéêÝò óôÜóåéò óÝ …,ôé Aöïñ@ èÝìáôá ðïëéôéê\ò,
ôÝ÷íçò, Aêüìç êáß TðéóôÞìçò. Óôïýò ôïìårò á‰-
ôïýò ãßíïíôáé ôþñá Vñåõíåò.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ 63

3. Êïéíùíéï-êëéíéêÝò Vñåõíåò
ðÜíù óôßò êáèçìåñéíÝò
AëëçëåðéäñÜóåéò
ÄÝí ðñïÝñ÷ïíôáé ðÜíôá Aðü êïé-
íùíéêïýò øõ÷ïëüãïõò ðïý öÝñïõí á‰ôü
ôü ƒíïìá, AëëÜ óõ÷íÜ Aðü TñåõíçôÝò
ðïý âñßóêïíôáé óôÜ …ñéá ô\ò Tèíïëïãß-
áò a ô\ò êïéíùíéïëïãßáò. ËÝãïíôáò
«êëéíéêÞ» Tííïïˆìå, ìÝ ôÞí å‰ñårá Ví-
íïéá, êÜèå ìåëÝôç ðïý èåìåëéþíåôáé
óôÞí TíôáôéêÞ äéåñåýíçóç óõìðåñé-
öïñ™í a Aôïìéê™í êáß óõëëïãéê™í ðá-
ñáãùã™í, ìÝ óêïðü ôÞí êáôáíüçóç
ôïˆ íïÞìáôïò êáß ô\ò äïì\ò ôïõò, ìÝ-
óù ô\ò äéáäï÷éê\ò õtïèÝôçóçò ô\ò -
ðôéê\ò ãùíßáò ôïˆ ðáñáôçñçô\ êáß
á‰ô\ò ô™í Tí êáôáóôÜóåé ŠðïêåéìÝ-
íùí. Á‰ôÝò ït ìåëÝôåò ðåäßïõ ìðïñïˆí
íÜ åyíáé ðïéïôéêÝò a/êáß ðïóïôéêÝò.
Ìðïñïˆí íÜ óõíäõÜæïõí ôÞ ìïíïãñáöé-
êÞ ðáñáôÞñçóç, ôÞí Vñåõíá (ìÝ óõíåí-
ôåýîåéò) êáß …ëåò ôßò óõãêñéôéêÝò ìå-
èüäïõò. Ðñüóöáôåò Tñãáóßåò Aíáðôýó-
óïõí Vôóé ìéÜ «ðñïîçìéêÞ», ðïý ìå-
ëåô@ ôÞí Tðßäñáóç ô™í ðáñáãüíôùí
ôïˆ ÷þñïõ ðÜíù óôßò Tðéêïéíùíßåò (A-
ðüóôáóç, ôïðïèÝôçóç), êáß ìéÜ «êéíç-
óéêÞ», AöéåñùìÝíç óôßò ðïéêéëßåò êáß
ôïýò ñüëïõò ô™í óùìáôéê™í óçìáéíüí-
ôùí (÷åéñïíïìßåò, TêöñÜóåéò ôïˆ ðñï-
óþðïõ, óôÜóåéò). ×Üñç óôÞí Aðü ëßãï
žò ðïëý óõóôçìáôéêÞ ðáñáôÞñçóç êáß ìåñéêÝò ô\ò ðñïãåíÝóôåñçò sóïññïðßáò ìåôáîý Tðéèõìßáò
öïñÝò óôüí ðåéñáìáôéóìü, Aíáêáëýðôïõí ôïýò êáß êáíüíá.
êþäéêåò êáß ôßò ëáíèÜíïõóåò ôåëåôïõñãßåò ðïý Š-
ðåéóÝñ÷ïíôáé óôßò êáèçìåñéíÝò ìáò ó÷Ýóåéò êáß
ìåôáîý ô™í ëåêôéê™í êáß ìç-ëåêôéê™í ôïõò óõ- ÏÌÁÄÅÓ, ÊÏÉÍÙÍÉÊÅÓ
íéóôáìÝíùí. ÐÑÁÊÔÉÊÅÓ ÊÁÉ ÅÑÅÕÍÁ-ÄÑÁÓÇ
’Åä™ êáß äåêáðÝíôå ðåñßðïõ ÷ñüíéá, Têäç-
ëþíåôáé óÝ …,ôé Aöïñ@ ôÜ ìïíôÝëá ô™í ó÷Ýóåùí Ït ‚ìÜäåò, êáß ìÜëéóôá ït ìéêñÝò, Aðïôåëïˆí
êáß ôÞ èÝóç ôïˆ óþìáôïò ìéÜ ðñïöáíÞò TîÝëéîç. ôü ðåäßï …ðïõ _ ðáñáãùãÞ åyíáé _ ðëïõóéüôåñç
Ðáñáêïëïõèïˆìå, óôü Tðßðåäï ôïˆ ëüãïõ …ðùò ôÞí ôåëåõôáßá åsêïóéðåíôáåôßá, ôüóï óôÞí ʼn-
êáß ó' á‰ôü ô™í óõìðåñéöïñ™í, Xíá åyäïò óùìá- ñþðç …óï êáß óôÞí ’ÁìåñéêÞ, óÝ âáèìü ðïý óõ-
ôéêïˆ ðëçèùñéóìïˆ. ²Å÷ù Tãþ ‚ uäéïò Šðïãñáì- ÷íÜ _ êïéíùíéêÞ øõ÷ïëïãßá Tîïìïéþíåôáé ìÝ ôÞ
ìßóåé ôÞí Vëåõóç ôïˆ öáéíïìÝíïõ á‰ôïˆ óÝ …ëïõò äõíáìéêÞ ô™í ‚ìÜäùí. Ït êáôáìåôñÞóåéò äåß-
ôïýò ôïìårò. ‘Ï Añéèìüò óõããñáììÜôùí êáß Cñ- ÷íïõí …ôé ŠðÜñ÷ïõí ðïëëÝò ÷éëéÜäåò Cñèñá êáß
èñùí ðïý V÷ïõí Aöéåñùèår óôü ó™ìá åyíáé Añêå- ðïëëÝò UêáôïíôÜäåò óõããñÜììáôá. ’ÅðéðëÝïí,
ôÜ Tíôõðùóéáêüò. ‘Ï ðëçèùñéóìüò á‰ôüò ëáì- ðñÝðåé íÜ äéáêñßíïõìå ôßò Vñåõíåò ðïý èåùñïˆí
âÜíåé ìéÜ óáö\ ðïëéôéóôéêÞ óçìáóßá óôÞ äõôéêÞ ôÞí ‚ìÜäá ƒ÷é Aíôéêåßìåíï AëëÜ Vñåéóìá ãéÜ ôÞ
êïéíùíßá ìáò, AíåîÜñôçôá Aðü ôÞí êáè' áŠôü A- ìåëÝôç ô™í äéåñãáóé™í ðïý ðñïáíáöÝñáìå.
îßá ô™í äçìïóéåýóåùí. Ìáñôõñ@ ðÜíôùò ôÞí ôÜ- Åyíáé Tðßóçò ôü ðåäßï …ðïõ óõìâÜëëïõí èå-
óç Tðáíéäéïðïßçóçò ôïˆ óþìáôïò êáß ôÞ ñÞîç ùñßá êáß ðñáêôéêÞ, Vñåõíá êáß äñÜóç, óÝ ó÷Ýóç
64
ìÝ ôÞí TðéôáêôéêÞ AíÜãêç ô™í öáéíïìÝíùí Aë-
ëáã\ò, ìÝ ôÞí TðÝêôáóç ô\ò (Tðé-)ìüñöùóçò êáß
ô\ò øõ÷ïêïéíùíéïëïãéê\ò TðÝìâáóçò. Ðáíôïˆ, _
êëéíéêÞ ðñïóÝããéóç Šðåñéó÷ýåé êáôÜ ðïëý ô\ò
ðåéñáìáôéê\ò, V÷ïíôáò êé á‰ôÞ ›ò óôü÷ï ôÞí Tê-
ðüíçóç êáß ôÞí Tðåîåñãáóßá èåùñçôéê™í ìïíôÝ-
ëùí. Åyíáé Að' á‰ôÞí ôÞí Cðïøç Aîéïóçìåßùôï
ðþò _ êïéíùíéïìåôñßá êáß _ äõíáìéêÞ ðïý ðñï-
Ýñ÷ïíôáé Aðü ôüí Moreno êáß ôüí Lewin V÷ïõí
ó÷åäüí óôåñÝøåé, Tí™ ðïëëáðëáóéÜæïíôáí ït óõ-
íåéóöïñÝò øõ÷áíáëõôéê\ò Tìðíåýóåùò. ÈÜ 'ëåãå
êáíåßò ðþò ðÝñá Aðü ôßò äïìéêÝò a ásôéïëïãéêÝò
Uñìçíåråò ðïý óõíå÷ßæïõí Tî Cëëïõ íÜ V÷ïõí ôïýò
ŠðïóôçñéêôÝò ôïõò, ðñïóðáèïˆìå íÜ óõëëÜâïõìå
ôÞí óôáôç óçìáóßá ô™í óõëëïãéê™í äéåñãá-
óé™í: êéíïýìåíá óåíÜñéá, Tí ìÝñåé Aóõíåßäçôá,
ô™í ‚ðïßùí ôÜ Šðïêåßìåíá åyíáé óõã÷ñüíùò ït A-
óèåíårò êáß ït äñÜóôåò êáß ô™í ‚ðïßùí _ Tðéôü-
ðéá äéáóáöÞíéóç ìðïñår íÜ AðïôåëÝóåé ðáñÜãïí-
ôá TîÝëéîçò.
‘Ç AíÜðôõîç ìé@ò ‚ìáäéê\ò øõ÷áíÜëõóçò,
óôÞí ’Áããëßá êáß óôÞ Ãáëëßá, åy÷å ›ò AðïôÝëå-
óìá ôÞ äçìéïõñãßá ìïíôÝëùí èåìåëéùìÝíùí óÝ
öñïûäéêÜ êáß êëáúíéêÜ óôïé÷årá Aíáöïñ@ò. ‘Ïìá-
äéêÝò ó÷Ýóåéò êáß ðáñáãùãÝò èÜ ðñïÝñ÷ïíôáí ó'
á‰ôÞí ôÞí ðåñßðôùóç Aðü Xíá åyäïò ôïðéêïˆ …-
ðïõ èÜ êõñéáñ÷ïˆóáí _ óõíáéóèçìáôéêüôçôá êáß
‚ óõìâïëéóìüò, óýìöùíá ìÝ ìéÜí Aìöéâüëïõ Aîß-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
áò ìåôÜèåóç Aðü Xíá ðñïóùðïëïãéêü óýóôçìá
óÝ èåùñßá ‚ìÜäùí.
ÓôÞí Añ÷Þ ôü TíäéáöÝñïí óõãêåíôñþèçêå óôßò
ìéêñÝò ‚ìÜäåò ìÝ óêïðü ôÞí «å‰áéóèçôïðïßç-
óç» óôÜ ðñïâëÞìáôá ó÷Ýóåùí. Ìßá AñêåôÜ
ðáñÜîåíç âéùìáôéêÞ Tìðåéñßá ðñïôåßíåôáé óÝ
TèåëïíôÝò óõììåôÝ÷ïíôåò, ðïý …ìùò äÝí ãíù-
ñßæïíôáé Aðü ðñßí: íÜ Añ÷ßóïõí íÜ AíôáëÜó-
óïõí Aðüøåéò êáß íÜ óõæçôïˆí ìÝ ôñüðï ‚ëùó-
äéüëïõ Tëåýèåñï, ÷ùñßò ðñüãñáììá, AëëÜ V-
÷ïíôáò Xíá ìüíï óôü÷ï: íÜ ðñïóðáèïˆí íÜ äéá-
ëåõêÜíïõí, ìÝ ôÞ âïÞèåéá Uíüò øõ÷ïëüãïõ, ôßò
äéåñãáóßåò Tðéêïéíùíßáò ðïý âáèìéárá Tãêáèé-
äñýïíôáé, ôßò äõóêïëßåò ôïõò, ôÜ äéöïñïýìåíÜ
ôïõò, ôÜ AðïèÝìáôÜ ôïõò.
ÓÞìåñá ôü TíäéáöÝñïí óôñÝöåôáé êáôÜ êýñéï
ëüãï ãýñù Aðü ôßò ñãáíþóåéò, ôïýò óõëëïãéêïýò
öïñårò, ôÜ êïéíùíéêÜ êéíÞìáôá: óýíïëá ‚ëïÝíá
êáß ðéü ðïëýðëïêá, Xäñåò ñçô™í êáß Cññçôùí
êáíüíùí, …ðïõ Aíáêáôåýïíôáé êáèçìåñéíüôçôá
êáß êïéíùíéêü öáíôáóéáêü, ìÝ ôßò ñïõôßíåò ôïõò
êáß ôßò óõãêñïýóåéò ôïõò. Óõ÷íÜ ït Šðåýèõíåò
Añ÷Ýò ô™í óõíüëùí á‰ô™í Aðåõèýíïíôáé óÝ øõ-
÷ïêïéíùíéïëüãïõò ãéÜ íÜ Tðéëýóïõí ‚ñéóìÝíá ðñï-
âëÞìáôá ó÷Ýóåùí a/êáß TîÝëéîçò óôü Tðßðåäï ô\ò
äïì\ò. ‘Ï …ñïò «ðáñÝìâáóç» ðåñéêëåßåé Vôóé ìßá
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
å‰ñårá ãêÜìá Tíåñãåé™í ëßãï žò ðïëý íåùôåñé-
óôéê™í, åuôå ðñüêåéôáé ãéÜ ôüí Bðëü óõíôïíéóìü
‚ìÜäùí Tñãáóßáò, åuôå ãéÜ ôÞ óýëëçøç ðñïãñáì-
ìÜôùí (Tðé-)ìüñöùóçò (äéäáêôéêÝò ‚ìÜäåò) a
ãíùìïäïôÞóåùí ðïý óôï÷åýïõí óôÞí AëëáãÞ.
’ÁíáöïñéêÜ ìÝ ôÞí ðáñÝìâáóç, åy÷á ðñïôåß-
íåé ðñßí Aðü ëßãá ÷ñüíéá íÜ ãßíåôáé äéÜêñéóç ìå-
ôáîý ôñé™í ôÜóåùí, ðñïôïˆ öôÜóïõìå óÝ ‚ðïéá-
äÞðïôå TðåîåñãáóìÝíç säåïëïãßá:
— ìéÜ «ðñïóáñìïóôéêÞ» ôÜóç, óôü ñèïðåäéêü
…ñéï, ìÝ óôü÷ï ôÞ äéåõèÝôçóç êáôáóôÜóåùí
ãéÜ íÜ Aðïöåõ÷èïˆí ït ñÞîåéò sóïññïðßáò,
— ìéÜ «äçìéïõñãéêÞ» ôÜóç, óõ÷íÜ óôñáôåõìÝ-
íç, ìÝ óôü÷ï ôÞí TðéôÜ÷õíóç á‰ô™í ô™í ñÞ-
îåùí,
— ôÝëïò, ìßá ôÜóç «ìáéåõôéêÞ», ðïý âáóßæåôáé
óôÞí Vêöñáóç êáß ôÞí AíÜëõóç ô™í Tðéèõ-
ìé™í, ô™í Aìõí™í êáß ô™í ôÜóåùí ðïý äéá-
ó÷ßæïõí ôßò ‚ìÜäåò êáß ôÜ ðñüóùðá.
’ÅÜí ït äýï ðñ™ôåò óôÜóåéò TìðëÝêïõí êá-
ôáöáí™ò ìéÜ ìïñöÞ Tðéâïë\ò, _ ôñßôç Tðßóçò äÝí
åyíáé ï‰äÝôåñç, äéüôé óôçñßæåôáé óôÞí AêñÜäáíôç
ðåðïßèçóç óôÞ äéáóáöÞíéóç, öñïíôßæïíôáò íÜ äé-
åõêïëýíåé ôÞí ðñïóÝããéóç ô™í ðñïâëçìÜôùí ðïý
ðñÝðåé íÜ Tðéëõèïˆí, ô™í á‰ôáðáô™í ðïý ðñÝðåé
íÜ äéáëõèïˆí, ô™í ó÷åäßùí ðïý ðñÝðåé íÜ Aíá-
ðôõ÷èïˆí.
ÈÜ eôáí óõíåð™ò óêüðéìï íÜ Šðåíèõìßóïõ-
ìå ðþò êÜèå ðáñÝìâáóç åyíáé ðñïúüí Uíüò ásôÞ-
ìáôïò ãéÜ âïÞèåéá ðïý Aðåõèýíåôáé óôü ƒíïìá
ìé@ò ‚ìÜäáò a Uíüò êïéíùíéêïˆ óõóôÞìáôïò ðñüò
Xíáí ôñßôï, óõìâïõëåõôéêÞ ‚ìÜäá a Côïìï. ’Á-
êüìç êé Cí á‰ôüò Añíårôáé íÜ ðáßîåé ôüí ñüëï ôïˆ
ëßãï a ðïëý ôå÷íïêñÜôç Tìðåéñïãíþìïíá a ôüí
ñüëï ôïˆ óôñáôåõìÝíïõ, Aðïìáêñýíåôáé Tðßóçò
Aðü á‰ôüí ôïˆ Tðéóôçìïíéêïˆ Tñåõíçô\ ìÝ ôÞ óõ-
íçèéóìÝíç Vííïéá, Tî ásôßáò ôïˆ Añ÷éêïˆ ôïõ äå-
óìïˆ ìÝ ôüí ðåëÜôç.
‘Ï …ñïò Vñåõíá-äñÜóç ðïý AíáöÝñåôáé óõ÷íÜ
ó' á‰ôïýò ôïýò ôïìårò Aîßæåé säéáßôåñçò ðñïóï÷\ò.
Äéüôé óõìðåñéëáìâÜíåé AíôéëÞøåéò êáß TíÝñãåéåò
ô™í ‚ðïßùí _ ìåãÜëç ðïéêéëßá óâÞíåôáé êáôÜ
êÜðïéïí ôñüðï Aðü ôü Uíùôéêü ðïý ŠðÜñ÷åé AíÜ-
ìåóá óôßò äýï ëÝîåéò. Åyíáé äõíáôüí íÜ ôïíéóèår
_ ìéÜ a _ Cëëç, óýìöùíá ìÝ Xíáí Aðþôåñï óêï-
ðü ðïý ìåôáâÜëëåôáé: íÜ Tðùöåëçèïˆìå ìé@ò
ðáñÝìâáóçò ãéÜ íÜ ãíùñßóïõìå êáëýôåñá ôü êïé-
íùíéêü Aíôéêåßìåíï a, Aíôßèåôá, íÜ êáèïäçãÞóïõ-
ìå ôÞ äñÜóç ÷Üñç óôÞí ðåñéóóüôåñç ãíþóç. Ït
óêïðïß á‰ôïß âÝâáéá èÜ ìðïñïˆóáí íÜ Aðïäåé-
÷èïˆí ìåôáâáôéêïß, íÜ ðåñéêëåßïíôáé óÝ ìéÜí ås-
äéêÞ äéåñãáóßá, têáíÞ íÜ V÷åé AðïôåëÝóìáôá óõã-
65
÷ñüíùò óôü Tðßðåäï ô\ò ãíþóçò êáß ó' á‰ôü ô\ò
Aëëáã\ò. ÐïëëÜ ðÜíôùò íïÞìáôá ìðïñïˆí íÜ A-
ðïäïèïˆí óôïýò äýï á‰ôïýò …ñïõò, _ óõíÜñèñù-
óÞ ôïõò åyíáé ðïëýðëïêç êáß, êõñßùò, ït èåùñß-
åò êáß ït Aîéïëïãßåò, ôïõëÜ÷éóôïí ït Cññçôåò êáß
ït Tííïïýìåíåò, åyíáé Tä™ óõíå÷™ò ðáñïˆóåò.
Ìåñéêïß, …ðùò ‚ Jean Dubost, êáôáãßíïíôáé
ìÝ ôü íÜ TîåôÜæïõí ðïéÜ åyíáé _ AðÞ÷çóç á‰ô\ò
ô\ò êáôÜóôáóçò óôÞí Aëëçëåðßäñáóç ô™í óõì-
ìåôå÷üíôùí êáß ð™ò ðñÝðåé íÜ ëáìâÜíåôáé Šðü-
øéí óôÞ äéåîáãùãÞ ô\ò ðáñÝìâáóçò êáß óõã÷ñü-
íùò óôÞí Vñåõíá ðïý ìðïñår íÜ ŠðïâáóôÜæåé. ÈÜ
åu÷áìå Vôóé ôÞ äçìéïõñãßá ìé@ò säéüôõðçò èÝóçò,
ìåôáîý ìé@ò øåõôï-áíôéêåéìåíéêüôçôáò ðïý Aðï-
öåýãåé íÜ Aíôéìåôùðßóåé á‰ôÞí ôÞí êáôÜóôáóç
êáß Uíüò Šðïêåéìåíéóìïˆ Tðéññåðïˆò óôßò óõìðáé-
ãíßåò êáß ôßò ðñïêëÞóåéò. Êáß èÜ ìðïñïýóáìå íÜ
ðñïäéáãñÜøïõìå ôÞ äçìéïõñãßá Uíüò êáéíïýñéïõ
ôýðïõ Tðéóôçìïíéêüôçôáò têáí\ò íÜ TêðïíÞóåé
ìéÜ ìåôáé÷ìéáêÞ ãíþóç, Aðñüóéôç Aðü ôÞ óõì-
âáôéêÞ ‚äü, óõíäåüìåíç ìÝ ôßò tóôïñéêÝò êáß êëé-
íéêÝò ðñïóåããßóåéò.
ÌåôÜ Að' á‰ôü ôü ðáíïñáìéêü âëÝììá óôÜ
êõñéüôåñá ðåäßá ô\ò ðñüóöáôçò øõ÷ïêïéíùíéïëï-
ãéê\ò ðáñáãùã\ò, ìðïñïˆìå íÜ âñïˆìå Cí ŠðÜñ-
÷ïõí ìåôáîý ôïõò êïéíÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ êáß ðñï-
âëÞìáôá, a êáß ìåñéêÝò Vííïéåò a TãêÜñóéïé Cîï-
íåò;
ÈÜ óçìåéþóïõìå êáô' Añ÷Üò ôÞ ìåãÜëç ðñïóï-
÷Þ ðïý äßíïõí ït ðåñéóóüôåñåò Aðü ôßò Vñåõíåò
ðïý AíáöÝñáìå óôßò äéåñãáóßåò ñýèìéóçò/Aðïñ-
ñýèìéóçò. ÌÝóá óôßò ‚ìÜäåò êáß ôÜ óõóôÞìáôá,
ït äéåñãáóßåò á‰ôÝò ðáñáðÝìðïõí óÝ Xíá åyäïò
äéáìÜ÷çò AíÜìåóá óÝ ìéÜ ôÜóç ðñüò ôÞ óõììüñ-
öùóç êáß ôÞ ìáæéêïðïßçóç êáß ìéÜ ôÜóç ðñüò
ôÞ äéáöïñïðïßçóç êáß ôÞí á‰ôïíïìßá. ‘Ç ôåëåõ-
ôáßá, ðïý öáßíåôáé óÞìåñá íÜ Šðåñéó÷ýåé, Aíôé-
óôïé÷år óÝ ìéÜí ‚ëïÝíá êáß ðéü AðáéôçôéêÞ Aíá-
æÞôçóç ôáõôüôçôáò, ðïý óõ÷íÜ …ìùò _ uäéá Š-
ðüêåéôáé óÝ TóùôåñéêÝò TíôÜóåéò. ’Áðü ôÞí Cë-
ëç, …ëá á‰ôÜ ôÜ öáéíüìåíá óõíäÝïíôáé ôáõôü÷ñï-
íá ìÝ ‚ëïó÷åñårò ðïëéôéóìéêÝò AëëáãÝò ðïý Tí
ìÝñåé ôÜ êáèïñßæïõí êáß ìÝ ôïðéêÜ öõñÜìáôá ô™í
‚ðïßùí åyíáé öïñårò ‚ñéóìÝíá Šðïêåßìåíá a ‚ìÜ-
äåò. ÃéÜ Xíá ìÝñïò ôü ‚ðïrï äÝí ðñÝðåé ï‹ôå íÜ
Aðïêñýøïõìå ï‹ôå íÜ ŠðåñôéìÞóïõìå, ït Tñåõíç-
ôÝò êáß ït Tðáããåëìáôßåò ôïˆ ðåäßïõ Aðïôåëïˆí
ôì\ìá á‰ô™í ô™í öïñÝùí, Vóôù êé Cí äÝí óõíåé-
óöÝñïõí ðáñÜ óôÞ äéáóáöÞíéóç ô™í Tðéêáëïýìå-
íùí äéåñãáóé™í, êáß äÝí èÜ Vðñåðå íÜ ðáñáëåß-
ðïõí íÜ äéåñùô™íôáé ó÷åôéêÜ ìÝ ôü íüçìá êáß
66
ôÞí TìâÝëåéá ô\ò ðáñÝìâáóÞò ôïõò. Ðéèáíüí èÜ
eôáí óêüðéìï íÜ ðñïôåßíïõìå ìéÜ êáéíïýñéá Ví-
íïéá ðïý íÜ Aíôéóôïé÷år ó' á‰ôÞí ôÞ öÜóç, _ ‚-
ðïßá âñßóêåôáé AíÜìåóá óôÞ ñÞîç ô™í ðñïçãïý-
ìåíùí sóïññïðé™í êáß ôÞí ðñüóâáóç óÝ ìéÜí Cë-
ëç êáôÜóôáóç. Ðñüêåéôáé ãéÜ ìéÜ öÜóç Aíïìé-
êÞ, ãåìÜôç óõãêñïýóåéò, ðïý óõíäÝåôáé Tðßóçò
ìÝ Xíá åyäïò «äéåñãáóßáò» êáß ðïý èÜ ìðïñïýóá-
ìå íÜ ðåñéãñÜøïõìå ÷ñçóéìïðïé™íôáò ôüí …ñï Š-
ðåññýèìéóç (transregulation).
´Åíá Cëëï èÝìá êïéíü ó' á‰ôÝò ôßò Vñåõíåò
Aöïñ@, …ðùò åuäáìå, ôßò säåïëïãßåò ðïý TìðëÝ-
êïíôáé óÝ …ëåò ôßò AíáðáñáóôÜóåéò, óõìðåñéöï-
ñÝò, ó÷Ýóåéò a ðñïïðôéêÝò. ×ùñßò íÜ ðñïôåßíïõ-
ìå Xíá óõìðëçñùìáôéêü ‚ñéóìü ô\ò säåïëïãßáò,
èÜ óõìðåñéëÜâïõìå êÜôù Að' á‰ôüí ôüí …ñï ôßò
ðïéêßëåò TêôéìÞóåéò ô™í êáôáóôÜóåùí êáß ô™í
ãåãïíüôùí ðïý äéáó÷ßæïõí ôÜ äñ™íôá êïéíùíéêÜ
Šðïêåßìåíá. Á‰ôÞ _ ðáíôá÷ïˆ ðáñïõóßá ô\ò säå-
ïëïãßáò óõíå÷ßæåé íÜ TìðíÝåé ðïëõÜñéèìá ðñï-
ãñÜììáôá Tñåõí™í. ’ÁíÜëïãá ìÝ ôüí ðñïóáíáôï-
ëéóìü ôïõò (ðïý ‚ uäéïò åyíáé säåïëïãéêüò...), óôï-
÷åýåôáé Cëëïôå ìÝí _ TöáñìïãÞ ô\ò Vííïéáò óÝ
ðñáîéïëïãéêü Tðßðåäï Vôóé žóôå íÜ åsóÜãåôáé óÝ
ðåéñáìáôéêïýò ó÷åäéáóìïýò, Cëëïôå äÝ _ Tîåñåý-
íçóç ô™í óõìðôùìÜôùí ô\ò ðáñïõóßáò ôçò ðß-
óù Aðü ôßò ðñÜîåéò a ôüí ëüãï, Aíåõñßóêïíôáò
ôÜ óõíáéóèçìáôéêÜ êßíçôñá ðïý Aðïêñõóôáëëþ-
íåé êáß Têëïãéêåýåé.
Óôü Tðßðåäï ô\ò êáèçìåñéí\ò æù\ò, …ðïõ
êïéíüôïðïé êáíïíéóìïß êáß ðåñéóôÜóåéò äéÝðïõí ôßò
ðåñéóóüôåñåò ðñÜîåéò êáß óõìðåñéöïñÝò ìáò, _
ðårñá äåß÷íåé ðþò åyíáé ït säåïëïãßåò ðïý óõíáñ-
ìüæïíôáé ì' á‰ôÝò ôßò óõìðåñéöïñÝò êáß ƒ÷é ôü
Aíôßèåôï, êáèþò Tðßóçò ðþò ‚ Cíèñùðïò Aíá-
æçô@ ðÜíôá ìåñéêÝò säåïëïãéêÝò TããõÞóåéò ãéÜ
ôßò ðñÜîåéò ôïõ, óÜí íÜ èÝëåé íÜ ôßò äéêáéïëïãÞ-
óåé óôÜ uäéá ôïõ ôÜ ìÜôéá.
Ðáñáôçñïˆìå Tðßóçò ôÞí AíÜäõóç Uíüò säéáß-
ôåñá æùçñïˆ TíäéáöÝñïíôïò ãéÜ ôÜ ðñïâëÞìáôá
èåùñçôéê\ò êáß Tðéóôçìïëïãéê\ò ôÜîåùò. ´Åíá
Aðü ôÜ äñéìýôåñá Aöïñ@ ôÞí Tðéóçìåßùóç êáß ôÞ
óõíáñìïãÞ ô™í TðéðÝäùí AíÜëõóçò óôÜ ‚ðïrá
ôïðïèåôårôáé ‚ TñåõíçôÞò. ’Áðü ôÞí Cðïøç á‰-
ôÞ, ìðïñïˆìå, …ðùò ‚ Willem Doise, íÜ äéáêñß-
íïõìå ôÝóóåñá Tðßðåäá: Tíäï-áôïìéêü, äéáôïìéêü,
äéïìáäéêü …ðïõ ŠðåéóÝñ÷ïíôáé status êáß ñüëïé,
êáß ôÝëïò säåïëïãéêü ðïý Aöïñ@ ôßò äéïìáäéêÝò
ó÷Ýóåéò, ôßò TðéëïãÝò Aîé™í, êáèþò Tðßóçò êáß
á‰ôü ðïý ìåñéêÝò öïñÝò íïìÜæïõìå «êïéíùíéêÞ
óêÝøç». ÐñïÜãåôáé Vôóé Xíá Tñãáëårï ðïý Tðé-
ôñÝðåé ôÞí ôáîéíüìçóç Tñãáóé™í ðïý äÝí V÷ïõí
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ôßðïôá ôü êïéíü ìåôáîý ôïõò êáß ôÞí ðñïóåêôé-
êüôåñç Tîåñåýíçóç ðåñéï÷™í ðïý ôÝìíïíôáé.
²Áò ðÜñïõìå ôü ðáñÜäåéãìá ô™í ðåéñáìÜôùí
ôïˆ Milgram ó÷åôéêÜ ìÝ ôÞí ŠðïôáãÞ óôÞí á‰-
èåíôßá. ‘Ç TîÞãçóç ðïý åy÷å ðñïôáèår Aíáöåñü-
ôáí êáôÜ êýñéï ëüãï ó' á‰ôÞí ôÞí êáôÜóôáóç T-
îÜñôçóçò óôÞí ‚ðïßá èÜ âñéóêüôáí ôü Šðïêåßìå-
íï — óÝ ìéÜ äçëáäÞ èÝóç êé Xíá status …ðïõ èå-
ùñår ôüí Uáõôü ôïõ Bðëü Têôåëåóôéêü ƒñãáíï
ìé@ò Aíþôåñçò Tîïõóßáò. ‘ÕðåéóÝñ÷ïíôáé …ìùò T-
ðßóçò ôü Víäï- êáß ôü äéáôïìéêü Tðßðåäï, Tö' …-
óïí _ Tããýôçôá ôïˆ èýìáôïò êáß êõñßùò _ óôéã-
ìéáßá Aðïõóßá Šðåõèýíïõ óðñþ÷íïõí ôü Šðïêåß-
ìåíï óôÞí AíõðáêïÞ. ÔÝëïò, ãéÜ íÜ TîçãÞóïõìå
ôÞ ãåíéêüôçôá ô\ò äéáäéêáóßáò, ðñÝðåé íÜ ðñï-
óöýãïõìå óôü säåïëïãéêü Tðßðåäï, ìÝ ôÞí Tã÷Ü-
ñáîç ôïˆ óåâáóìïˆ ãéÜ ôÞí á‰èåíôßá êáß ôÞí A-
îßá ô\ò TðéóôÞìçò. ÈÜ TðåíÝâáéíå óõíåð™ò Xíá
åyäïò óðåéñïåéäïˆò ásôéïëïãßáò ô\ò ‚ðïßáò _ Tîå-
ñåýíçóç èÜ Aðáéôïˆóå Aêüìç ðåñéóóüôåñç ðñï-
óï÷Þ Að' …,ôé ït Tñãáóôçñéáêïß ÷åéñéóìïß óôïýò
‚ðïßïõò AñÝóêïíôáé ðïëëïß TñåõíçôÝò.
Ït ðáñáôçñÞóåéò á‰ôÝò ìÝ šèïˆí óôü íÜ A-
íáöåñè™ óÝ Xíá ðñüâëçìá Tî uóïõ óïâáñü êáß ðïý
V÷åé Aíôéìåôùðéóèår óðáíéüôáôá: ôü ðñüâëçìá
ô\ò óõíÜöåéáò ðïý ðñÝðåé íÜ Aðïêáôáóôáèår A-
íÜìåóá óôÞí ðåéñáìáôéêÞ êáß ôÞí êëéíéêÞ ðñï-
óÝããéóç. ÄÝí íïìßæù …ôé ðñüêåéôáé ãéÜ ìéÜí A-
íáëëïßùôç äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáììÞ, Vóôù êé Cí ìå-
ñéêïß öáßíïíôáé íÜ Šðïêýðôïõí óôÞí ðáñîÞ ôçò.
ÐñÜãìáôé, Aðü ôÞ ìéÜ, _ êïéíùíéêÞ øõ÷ïëïãßá
V÷åé ìéÜí Uíüôçôá AíôéêåéìÝíïõ êáß åuäáìå ìÝóá
Aðü ôÞí TîÝôáóç ô™í ôùñéí™í ôçò Tíäéáöåñüí-
ôùí só÷õñÝò èåìáôéêÝò óõãêëßóåéò. ’Áðü ôÞí Cë-
ëç, óôü Tðßðåäï ô\ò ìåèüäïõ, ðáñáôçñïˆìå ôÞí
ðáñîç ìé@ò êïéí\ò ôÜóçò íÜ «Aðïôå÷íçôï-
ðïéïˆíôáé» ït äéáäéêáóßåò. Á‰ôü Uñìçíåýåôáé, óôü
Tðßðåäï ô™í ðåéñáìáôéóô™í, ìÝ ìéÜí á‰îáíüìåíç
ðñïôßìçóç ãéÜ ôü öõóéêü êïéíùíéêü ðåñéâÜëëïí
Aíôß ôïˆ Tñãáóôçñßïõ, ðñ@ãìá ôü ‚ðïrï Aíôéóôïé-
÷år, óôïýò êëéíéêïýò, óôÞ ìÝñéìíá ãéÜ ôïýò èå-
óìéêïýò ðáñÜãïíôåò ðïý TðçñåÜæïõí ôßò Aíèñþ-
ðéíåò ó÷Ýóåéò êáß óôÞí êñéôéêÞ ô™í «ðïëéôé-
óìéê™í íçóéäßùí».
ÔÝëïò êáß êõñßùò, TÜí åyíáé AëÞèåéá …ôé _
ðåéñáìáôéêÞ ìÝèïäïò Tìöáíßæåôáé ›ò _ á‰óôçñü-
ôåñç ãéÜ íÜ ðåñÜóïõìå Aðü ôÞí Šðüèåóç óôÞí
Tíäå÷üìåíç TðáëÞèåõóÞ ôçò, äÝí åyíáé ëéãüôåñï
AëÞèåéá ðþò êÜèå TñåõíçôÞò ðñÝðåé íÜ ðñïóôñÝ-
÷åé ðñïãåíÝóôåñá êáß óõ÷íÜ ìåôáãåíÝóôåñá (ìÝ
ôñüðï ñçôü a Cññçôï) óÝ ìåèüäïõò êáß TíÝñãåéåò
êëéíéêïˆ ôýðïõ:
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
— ðñßí, ãéÜ íÜ óõíáíôÞóåé, íÜ ðáñáôçñÞóåé ôÜ
ðñüóùðá êáß ôÜ ìÝñç …ðïõ ðñüêåéôáé íÜ Tñ-
ãáóôår.
— ìåôÜ, ãéÜ íÜ ðñïâår óÝ óõíåíôåýîåéò ðïý äåß-
÷íïõí ð™ò ôÜ Šðïêåßìåíá Aîéïëïãïˆí ôü ðåß-
ñáìá. Á‰ôÝò Aêñéâ™ò ït äéáäéêáóßåò åyíáé ðïý
ôïˆ TðéôñÝðïõí íÜ äéáôõðþóåé ŠðïèÝóåéò êáß
ðéèáí™ò íÜ ôßò ìåôáôñÝøåé a íÜ ôßò Têëåðôý-
íåé.
‘Ç TîáãùãÞ Uíüò «íïÞìáôïò» AðïññÝåé Aðü ôÞí
AíáíôéêáôÜóôáôç äéáßóèçóç ôïˆ Tñåõíçô\ ìðñï-
óôÜ óôÜ äñ™íôá Šðïêåßìåíá êáß ôßò Šðü ìåëÝôç
äéåñãáóßåò.
Ðñïêáëår Vêðëçîç ôü …ôé ït ðåñéóóüôåñåò A-
ðü ôßò óôáôåò Uñìçíåråò á‰ô™í ô™í äéåñãáóé™í
AíáöÝñïíôáé óÝ óçìáóßåò êïéíùíéêï-óõíáéóèçìá-
ôéê\ò ôÜîåùò, ðïý âñßóêïíôáé ðñßí Aðü ôßò ás-
ôéïëïãéêÝò Bëõóßäåò êáß ôßò äéáöïñéêÝò ðáñáëëá-
ãÝò. ²Áò ÷ñçóéìïðïéÞóïõìå ìåñéêÜ ðáñáäåßãìá-
ôá Aðü ôßò Vñåõíåò ðïý AíáöÝñáìå ðñïçãïõìÝ-
íùò. ÔÜ öáéíüìåíá Tðéññï\ò óôü óýíïëü ôïõò,
ðëåéïíïôéêÜ a ìåéïíïôéêÜ, öåßëïíôáé óôÞ äõóá-
ñÝóêåéá ðïý ðñïêáëår _ äéáöùíßá êáèþò êáß óÝ
Xíá åyäïò Têöïâéóìïˆ. ‘Ç «êáôçãïñéïðïßçóç» Š-
ðåéóÝñ÷åôáé AíÜëïãá ìÝ ôü Cí ït êïéíùíéêïß ðå-
ñßãõñïé âéþíïíôáé óÜí Aðü ëßãï žò ðïëý ïsêårïé a
Aðåéëçôéêïß. ‘Ç «ñèïäïîßá», ðïý óôÞí Añ÷Þ Uñ-
ìçíåýåôáé ìÝ …ñïõò ñýèìéóçò êáß Šðáãùã\ò, óôÞ
óõíÝ÷åéá Uñìçíåýåôáé ìÝ …ñïõò «Tðßäåéîçò» êáß
Cìõíáò ðïý AðïâëÝðïõí óôÞí ðñïóôáóßá ô™í Tí-
67
äüôåñùí êáß Tîþôåñùí óõóôçìÜôùí. ‘Ç ôÜóç T-
ðáíéäéïðïßçóçò ôïˆ óþìáôïò TíÝ÷åé só÷õñÝò íáñ-
êéóóéóôéêÝò äéáóôÜóåéò. Á‰ôü ðïý íïìÜóáìå «‚-
ìáäéóìü» êáôáìçíýåé ìßá óõíôñïöéêÞ íïóôáëãßá.
’Åí ëßãïéò, á‰ôÜ ôÜ óôáôá êßíçôñá ðïý TöÜ-
ðôïíôáé ô\ò Cìõíáò, ô\ò Tðéèõìßáò êáß ôïˆ ó÷å-
äßïõ ðñÝðåé íÜ Tíóùìáôþíïíôáé óôÞí Uñìçíåõôé-
êÞ ðïñåßá.
‘ÕðÜñ÷ïõí óõíåð™ò óõìðëçñùìáôéêüôçôåò,
óõãêëßóåéò êáß Tëëåßøåéò. Ït ‚ìÜäåò Tñåõíçô™í
èÜ Vðñåðå íÜ ðñïóåããßóïõí ït ìÝí ôßò äÝ êáß ƒ÷é
íÜ Añêïˆíôáé óÝ ìéÜ êáôÜóôáóç óõíýðáñîçò, ãéÜ
íÜ ìÞí ðïˆìå äéá÷ùñéóìïˆ, AíÜìåóá óÝ «øõ÷ï-
êïéíùíéïëïãßåò» ðïý âéþíïíôáé óôüí ðëçèõíôéêü.
Ït èåùñçôéêÝò Tíáó÷ïëÞóåéò êáß ït êñéôéêÝò ðïý
TêöñÜæïíôáé óôßò ðëÝïí ðñüóöáôåò Vñåõíåò Aðï-
ôåëïˆí áuóéï ïsùíü, ÷ùñßò Aêüìç íÜ Aíôéóôïé÷ïˆí
óÝ ìéÜí Tðáíáóýíäåóç ðïý ìïˆ öáßíåôáé Tðåßãïõ-
óá. Ðñüêåéôáé ãéÜ Xíá Aíçóõ÷áóôéêü ðáñÜäïîï:
_ TðéóôÞìç á‰ôÞ, ðïý èåùñår êýñéá AðïóôïëÞ
ôçò ôÞí Aíáãíþñéóç ô™í ôáõôïôÞôùí, äÝí öáß-
íåôáé óÞìåñá íÜ TíäéáöÝñåôáé säéáßôåñá ãéÜ ôÞ äé-
êÞ ôçò. ×ùñßò Aìöéâïëßá, ôü íÜ åyíáé êÜðïéïò
ëéãüôåñï ôåôáìÝíïò Aðü ôïýò Cëëïõò óÝ Xíáí ôï-
ìÝá ðáñïõóéÜæåé èåôéêÝò ƒøåéò …ôáí óõíïäåýåôáé,
…ðùò ðñïóðÜèçóá íÜ äåßîù, Aðü áuóèçìá óõíÝ-
÷åéáò êáß ãïíéìüôçôá. Ìðïñår íÜ äéáöõëÜîåé ôïýò
êïéíùíéêïýò øõ÷ïëüãïõò Aðü ôÞí Aìöéâïëßá,
ðñ@ãìá ðïý ìïëáôáˆôá äÝí Aðïôåëår Tããýçóç T-
íáíôßïí ôïˆ êéíäýíïõ äéÜ÷õóçò.
 Öéëïóïößá, ÌåôáöõóéêÞ êáß ’ÇèéêÞ
óôüí Ludwig Wittgenstein
«‘Ç åsóáãùãÞ ôïˆ Russell óôü âéâëßï ìïõ ìå-
ôáöñÜóôçêå óôÜ ãåñìáíéêÜ. Åyíáé Xíá AíáêÜ-
ôùìá ìÝ ôü ‚ðïrï äÝí óõìöùí™, AëëÜ Aöïˆ
äÝí ôü Vãñáøá Tãþ äÝí ðïëõóêïôßæïìáé».
ÃñÜììá óôüí Engehman ô\ò 24/4/1920
«²Åóôåéëá ôü Vñãï ìïõ óôüí Frege. Ìïˆ A-
ðÜíôçóå ìéÜ âäïìÜäá Añãüôåñá êáß óõìðåñáß-
íù ðþò äÝí êáôÜëáâå ëÝîç Að' á‰ôü …ëï».
ÃñÜììá óôüí Russell ô\ò 19/8/1919
«Ôü íüçìá ôïˆ Vñãïõ (Ó.ô.ó.: ôïˆ Tractatus)
åyíáé ^èéêüÿ Aðïôåëårôáé Aðü äýï ìÝñç: ôü X-
íá, ðïý ðáñïõóßáóá Tä™, êáß Aðü …ëá ôÜ Cë-
ëá ðïý äÝí Vãñáøá. Êáß ôü óðïõäáéüôåñï Að'
ôÜ äýï åyíáé Aêñéâ™ò ôü äåýôåñï. Ôü âéâëßï
ìïõ ÷áñÜæåé …ñéá óôÞ óöárñá ôïˆ ^èéêïˆ Aðü
ìÝóá, êáß V÷ù ôÞí ðåðïßèçóç ðþò ÌÏÍÏ V-
ôóé ÷áñÜóóïíôáé ôÜ …ñéá á‰ôÜ».
Paul Engehman, Letters from Wittgenstein,
ó.ó. 143-144
Ï Kuhn, óôü Vñãï ôïõ The Structure of Sci-
entific Revolutions, ìéëÜåé ãéÜ «Tðáíá-
óôÜóåéò» óôÞí ’ÅðéóôÞìç. ‘ÕðÜñ÷ïõí …-
ìùò êáß «TðáíáóôÜóåéò» óôÞ Öéëïóïößá, äéáöï-
ñåôéê\ò âÝâáéá Šö\ò êáß ðïéüôçôáò Aðü ôßò «T-
ðáíáóôÜóåéò» ô\ò ’ÅðéóôÞìçò. ÓôÞí ’Áñ÷áßá
‘ÅëëçíéêÞ Öéëïóïößá ‚ Ðáñìåíßäçò êáß ‚ ‘ÇñÜ-
êëåéôïò ð.÷. äçìéïõñãïˆí «TðáíÜóôáóç», ‚ ðñ™-
ôïò ìÝ ôÞ «èåùñßá» ôïõ ãéÜ ôÞ «óôáèåñÞ ôáõ-
ôüôçôá» ôïˆ ²Ïíôïò, ‚ äåýôåñïò ìÝ ôÞ èåùñßá
ôïõ ãéÜ ôÞí «AÝíáç êßíçóç êáß AëëáãÞ». ÓôÞ
Íåþôåñç Öéëïóïößá, «TðáíÜóôáóç» äçìéïõñãår
‚ Descartes ìÝ ôüí ñéæéêü ÷ùñéóìü «ŠðïêåéìÝ-
íïõ-AíôéêåéìÝíïõ» êáß ‚ Kant ìÝ ôÞí «êïðåñíß-
êåéá AíôéóôñïöÞ» ôïõ.
ÓôÞ Óýã÷ñïíç Öéëïóïößá, ôÞ Öéëïóïößá ôïˆ
ásþíá ìáò, ãßíåôáé ðïëýò ëüãïò ãéÜ «TðáíáóôÜ-
×ñ\óôïò ÐáÀæçò
óåéò». ´Åíáò Aðü ôïýò öéëïóüöïõò ðïý Vöåñå
ðñáãìáôéêÜ «TðáíÜóôáóç» óôÞ Öéëïóïößá eôáí
‚ L. Wittgenstein
‘Ï L. Wittgenstein, …óï æïýóå, åy÷å Têäþóåé
ìüíïí Xíá Vñãï, ôü ðåñßöçìï Tractatus Logico-
Philosophicus, êáß ìéÜ, ƒ÷é ôüóï óçìáíôéêÞ, ìå-
ëÝôç ãéÜ ôÞ «ËïãéêÞ ÌïñöÞ». ´Ïëá ôÜ Vñãá ðïý
êõêëïöïñïˆí óÞìåñá ìÝ ôü ƒíïìá ôïˆ L.
Wittgenstein êõêëïöüñçóáí ìåôÜ ôüí èÜíáôü ôïõ
(Aêüìç êáß ït ÖéëïóïöéêÝò ²Åñåõíåò). Êáß …ìùò,
Xíá, ï‰óéáóôéêÜ, Vñãï eôáí Añêåôü ãéÜ íÜ ôáñÜ-
îåé ôÜ «ëéìíÜæïíôá äáôá» ô\ò Öéëïóïößáò óôüí
ás™íá ìáò. ‘Ï Ëïãéêüò ’Åìðåéñéóìüò, Xíá Aðü
ôÜ ðéü só÷õñÜ ñåýìáôá ô\ò Öéëïóïößáò óôüí ás™-
íá ìáò, äéáìïñöþèçêå êÜôù Aðü ôÞí Tðßäñáóç
ôïˆ Tractatus.
Ëßãá Vñãá óôüí ás™íá ìáò (AëëÜ êáß ó' …ëç
ôÞí tóôïñßá ô\ò Öéëïóïößáò) ìåëåôÞèçêáí êáß T-
îåôÜóôçêáí …ðùò ôü Tractatus.
‘Ç äïìÞ ôïõ êáß ‚ «ásíéãìáôéêüò» ÷áñáêôÞ-
ñáò ìåñéê™í ðñïôÜóåþí ôïõ Cöçíáí ðåñéèþñéï
ãéÜ ðïëëÝò Uñìçíåråò êáß óõãêñßóåéò. ²Åôóé, ‚ L.
Wittgenstein V÷åé «óõíäõáóôår» ìÝ ôüí Ëïãéêü
’Åìðåéñéóìü, ôÞí ’ÁíáëõôéêÞ Öéëïóïößá, ôüí ‘Õ-
ðáñîéóìü, ôÞ Öáéíïìåíïëïãßá, ôüí Ìõóôéêéóìü,
ôÞ Ó÷ïëáóôéêÞ Öéëïóïößá, Aêüìç êáß ôüí Äéá-
ëåêôéêü ‘Õëéóìü. (ÔÜ Vñãá êáß ït óõããñáöårò ðïý
ðñïóðáèïýí íÜ óõíäõÜóïõí ôüí L. Wittgenstein
ìÝ ôßò «ôÜóåéò» á‰ôÝò AíáöÝñïíôáé óôÞí ðáñïˆ-
óá Tñãáóßá.)
²Å÷åé åsðùèår ðþò ‚ L. Wittgenstein «êá-
ôáóôñÝöåé» ìÝ ôü Tractatus ôÞ Öéëïóïößá. ’Å-
ðßóçò, V÷åé ëå÷èår ðþò ôÞí «ôïðïèåôår» óôÞ èÝ-
óç ôçò. Ôü âÝâáéï åyíáé ðþò ‚ ðñïóäéïñéóìüò ô\ò
Šö\ò êáß ôïˆ óêïðïˆ ô\ò Öéëïóïößáò Aðïôåëïˆí
âáóéêü ôïõ óêïðü, ãé' á‰ôü ðñÝðåé íÜ äéåõêñéíé-
óèïˆí, Aöïˆ Tîåôáóôïˆí, ït AíôéëÞøåéò ôïõ ãéÜ ôÜ
æçôÞìáôá á‰ôÜ. Á‰ôü åyíáé êáß ôü ðñ™ôï ìÝëç-
ìá ô\ò Tñãáóßáò á‰ô\ò. Ït AíôéëÞøåéò ôïõ Tðß-
óçò ãéÜ ôü «Ìõóôéêü» V÷ïõí äþóåé ëáâÝò ãéÜ ôßò
ðëÝïí AíôéöáôéêÝò Uñìçíåråò. ÌÝ ôßò AíôéëÞøåéò
ôïõ ãé' á‰ôü V÷ïõí óõíäõáóôår êáß ït Aðüøåéò ôïõ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ 71

ãéÜ ôÞ ÌåôáöõóéêÞ êáß ôÞí

’ÇèéêÞ. Ãé' á‰ôü, ðñßí Tîå-
ôÜóïõìå ôßò AíôéëÞøåéò ôïõ
ãéÜ ôÞ ÌåôáöõóéêÞ, èÜ
ðñïóðáèÞóïõìå íÜ ðñïó-
äéïñßóïõìå ôßò AíôéëÞøåéò
ôïõ ãéÜ ôü «Ìõóôéêü».
Á‰ôü åyíáé ôü äåýôåñï ìÝ-
ëçìá ô\ò Tñãáóßáò á‰ô\ò.
’ÁëëÜ ‚ L. Wittgenstein
äÝí V÷åé ìüíï Aðüøåéò ãéÜ
ôÞí ŠöÞ ô\ò Ìåôáöõóéê\ò
êáß ô\ò ’Çèéê\ò, AëëÜ ðé-
óôåýïõìå ðþò V÷åé êáß Ìå-
ôáöõóéêÞ êáß ’ÇèéêÞ. Êáß
á‰ôÞí ôÞ ÌåôáöõóéêÞ êáß
’ÇèéêÞ èÜ ðñïóðáèÞóïõìå
íÜ TîåôÜóïõìå.
Ït AíôéëÞøåéò ôïˆ L.
Wittgenstein óôÜ æçôÞìá-
ôá á‰ôÜ, ëüãù ôïˆ ôñüðïõ
ãñáö\ò ðïý Aêïëïõèår (êáß
ðïý åyíáé ôåëåßùò «Aíôéóõ-
óôçìáôéêüò»), åyíáé äýóêï-
ëï íÜ Tñåõíçèïˆí. ÐÝñá A-
ðü ôßò …ðïéåò ìïíïãñáößåò
(ðïý êáß ÷ñÞóéìåò AëëÜ êáß
Aðáñáßôçôåò åyíáé), ‚ ðéü
êáëüò ‚äçãüò åyíáé ôÜ uäéá
ôÜ êåßìåíá. Ðñþôç Añ÷Þ ìáò ëïéðüí óôÞí Tñãá- ñÜìåôñï á‰ô\ò ô\ò ìåèüäïõ. Ãé' á‰ôü, êÜèå ìáò
óßá á‰ôÞ eôáí _ «TììïíÞ» óôÜ uäéá ôÜ êåßìåíá. óõìðÝñáóìá èÜ ôü ŠðïâÜëëïõìå óÝ TîÝôáóç ìÝ
Ôü Tractatus, ðïý êýñéá ì@ò Aðáó÷ïëår ó' á‰- ôÞí …ëç öéëïóïößá ôïˆ L. Wittgenstein (óôüí
ôÞí ôÞí Tñãáóßá, ôü ÷ñçóéìïðïéÞóáìå óôÞí Aã- âáèìü âÝâáéá ðïý á‰ôü åyíáé äõíáôüí), ðïý èÜ A-
ãëéêÞ, ôÞ ãåñìáíéêÞ êáß ôÞí UëëçíéêÞ ìåôÜöñá- ðïôåëår ôü Vó÷áôï êñéôÞñéï TðáëÞèåõóçò.
óç, êáèþò êáß ôü Prototractatus. ÌÝ …ëåò ôßò TðéöõëÜîåéò ðïý ðñïûðïèÝôåé ìéÜ
‘Ï «Aðïöèåãìáôéêüò» êáß «ásíéãìáôéêüò» ôÝôïéá Tñãáóßá, ôÞí îåêéí@ìå ìÝ ìüíï êñéôÞñéï
ìåñéêÝò öïñÝò ÷áñáêôÞñáò ô™í ðñïôÜóåùí ôïˆ ôüí èáõìáóìü AëëÜ êáß (ãéáôß ƒ÷é;) ôÞí «ðåñéÝñ-
Tractatus ðïý «ìéëïˆí» ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ —êõñß- ãåéá» ãéÜ ôü Vñãï ôïˆ Ludwig Wittgenstein.
ùò— (êáß ðïý öåßëåôáé ‚ ÷áñáêôÞñáò ôïõò á‰-
ôüò, êáôÜ ôÞ ãíþìç ìáò, óôÞí uäéá ôÞ âéôãêåí-
óôáúíéáíÞ Aíôßëçøç ãéÜ ôÞí Aäõíáìßá ôïˆ «ëÝ- Ï Wittgenstein êáß _ Öéëïóïößá ô\ò
ãåéí» á‰ô™í ô™í «ðñïôÜóåùí». ÔÜ æçôÞìáôá Tìðåéñßáò ôïˆ 20ïˆ ásþíá: ‘Ç Cñóç ìé@ò
ãéÜ ôÜ ‚ðïrá á‰ôÝò èÝëïõí íÜ «ìéëÞóïõí» ìðï- «ðáñåñìçíåßáò»
ñïˆí ìüíï íÜ «äåé÷èïˆí» ìÝ ìéÜ «äéáóôñïöÞ» ô\ò
ãëþóóáò a ìÝ ôÞí ÔÝ÷íç, säßùò ôÞí Ðïßçóç. Ãé' ‘Ï Wittgenstein ðïëëÝò öïñÝò ÷áñáêôçñßæå-
á‰ôü êáß _ ãë™óóá ôïˆ L. Wittgenstein, …ôáí ôáé a ãåíéêÜ èåùñårôáé «ëïãéêüò TìðåéñéóôÞò» a
ìéë@ ãéÜ ôÜ æçôÞìáôá á‰ôÜ, V÷åé êÜôé ôü «ðïé- «Aíáëõôéêüò öéëüóïöïò»1. ´Ïóïí Aöïñ@ ôüí ðñ™-
çôéêü») ðñïûðïèÝôåé —Aíáãêáóôéêܗ êÜðïéá ôï ÷áñáêôçñéóìü, ðñÝðåé íÜ Aíáöåñèår ðþò ðï-
ôáýôéóç ìÝ ôÞ óêÝøç ôïˆ öéëïóüöïõ, óôüí âáè- ôÝ äÝí Šð\ñîå ìÝëïò ôïˆ «Êýêëïõ ô\ò ÂéÝííçò»
ìü ðïý á‰ôü åyíáé äõíáôüí. Á‰ôÞí ôÞí «êáôáíü- (Wiener Kreis) ï‹ôå åy÷å ëÜâåé ðïôÝ ìÝñïò óôßò
çóç» èÜ ðñïóðáèÞóïõìå íÜ ðåôý÷ïõìå Aðïöåý- óõíåäñéÜóåéò ôïõ2. Ôü Vñãï ôïõ …ìùò Tractatus
ãïíôáò, …óï åyíáé äõíáôüí, êÜèå TîùëïãéêÞ ðá- Logico-Philosophicus TðçñÝáóå êáß óõíåôÝëåóå
72
óå ìåãÜëï âáèìü óôÞ äéáìüñöùóç ôïˆ «Êýêëïõ
ô\ò ÂéÝííçò»3.
´Ïóïí Aöïñ@ ôüí äåýôåñï ÷áñáêôçñéóìü,
«êáèáñÜ» Aíáëõôéêüò öéëüóïöïò äÝí ìðïñår íÜ
÷áñáêôçñéóèår, ðáñüëï ðïý ôü Vñãï ôïˆ Philo-
sophical Investigations óõíåôÝëåóå óå ìåãÜëï
âáèìü óôÞ äéáìüñöùóç ô\ò «ãëùóóéê\ò öéëïóï-
ößáò» ô\ò ’Ïîöüñäçò4.
Ït âéáóôéêïß á‰ôïß ÷áñáêôçñéóìïß êáß êáôá-
ôÜîåéò, ðïý V÷ïõí ôÞí Aöåôçñßá ôïõò (a êáß ôÞ
ñßæá ôïõò) óôÞí Tðéèõìßá ãéÜ óõóôçìáôéêÞ êá-
ôÜôáîç êáß ÷áñáêôçñéóìü êÜèå öéëüóïöïõ (êáß
ðïý åyíáé âÝâáéá Aíôßèåôç ìÝ ôüí «Aíôéóõóôçìá-
ôéêü» ôñüðï ãñáö\ò êáß óêÝøçò ôïˆ Wittgen-
stein)5, óõíåôÝëåóáí óÝ ìåãÜëï âáèìü óôÞ ìïíï-
ìåñ\ TîÝôáóç ôïˆ Vñãïõ ôïõ, Vôóé ðïý ôü Trac-
tatus íÜ V÷åé «Aíáãíùóèår» êõñßùò íåïèåôéêéóôé-
êÜ6, Tí™ åyíáé ãíùóôÝò ït äéáöùíßåò ðïý Šð\ñ-
÷áí AíÜìåóá óôüí Wittgenstein êáß ôïýò ëïãé-
êïýò TìðåéñéóôÝò7.
Ït TðéäñÜóåéò ðïý äÝ÷ôçêå
‚ Wittgenstein
Ït êýñéåò TðéäñÜóåéò ðïý äÝ÷ôçêå ‚ Wittgen-
stein êáß ðïý óõíåôÝëåóáí óÝ óçìáíôéêü âáèìü
óôÞ äéáìüñöùóç ô™í säå™í ôïõ eôáí Aðü ôüí
Russell êáß ôüí Frege8. ’ÁëëÜ ‚ âáèýôåñïò ëüãïò
ðïý ôüí ‚äÞãçóå óôÞ öéëïóïößá eôáí _ óõíå÷Þò
TðáöÞ ôïõ ìÝ ôÜ ÌáèçìáôéêÜ9. ²Áëëùóôå êáß ‚
Russel êáß ‚ Frege eôáí ìåãÜëïé ìáèçìáôéêïß.
’Åðßäñáóç ðÜëé óôÞ óêÝøç ôïˆ Wittgenstein öáß-
íåôáé ðþò åy÷å Tðßóçò AóêÞóåé êáß ‚ Á‰ãïõóôß-
íïò10. Äéáêñßíåôáé Tðßóçò óôü Tractatus11 Tðßäñá-
óç Aðü ôüí D. Hume12, ›ò ðñüò ôÞí êñéôéêÞ ðïý
Cóêçóå óôÞí Vííïéá ô\ò ásôßáò13. Ó÷åôéêÜ ìÝ ôïýò
Tðéäéùêüìåíïõò óêïðïýò óôü Tractatus (ôÞ óáö\
äéáãñáöÞ äçëáäÞ ô™í ‚ñßùí ìÝóá óôÜ ‚ðïrá _
ãë™óóá êéíårôáé íïçìáôéêÜ) óõíáíô@ ôüí ’É. ÊÜí-
ô14, ‚ ‚ðïrïò, óôü ìåãÜëï ôïõ Vñãï Kritik der
Reinen Vernunft, ðñïóðáèår êáß á‰ôüò íÜ «÷á-
ñÜîåé» ôÜ …ñéá ìÝóá óôÜ ‚ðïrá ‚ «Êáèáñüò Ëü-
ãïò» ìðïñår íÜ ãíùñßæåé15.
Ôü öéëïóïöéêü Vñãï ôïˆ L. Wittgenstein.
Ôü «Logische-Philosophische Abhandlung»
êáß _ äïìÞ ôïõ
‘Ï L. Wittgenstein, …óï æïˆóå, äçìïóßåõóå
ìüíï ôü Logische-Philosophische Abhandlung16.
ÌéÜ Tñãáóßá ôïõ ìÝ ôüí ôßôëï «Some Remarks
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
on Logical Form» ðïý äçìïóéåýèçêå ôü 1929 äÝí
V÷åé säéáßôåñç óçìáóßá. ´Ïëï ôü Cëëï Vñãï ôïõ
ðïý êõêëïöïñår óÞìåñá Têäüèçêå ìåôÜ ôüí èÜ-
íáôü ôïõ17 êáß Aðïôåëårôáé êõñßùò Aðü äéáëÝ-
îåéò18, óõæçôÞóåéò19 êáß AíÝêäïôá ÷åéñüãñáöá20.
ÓôÞí Tñãáóßá á‰ôÞ èÜ Aíáöåñüìáóôå êõñßùò óôü
Tractatus êáß óôßò ÄéáëÝîåéò, ãéáôß ôÜ èÝìáôá ðïý
èÜ TîåôÜóïõìå ôÜ ðñáãìáôåýåôáé ‚ L. Wéittgenstein
äéåîïäéêÜ ó' á‰ôÜ ôÜ Vñãá ôïõ êáß ït AíôéëÞøåéò ôïõ
ðÜíù ó' á‰ôÜ ôÜ æçôÞìáôá äÝí öáßíïíôáé21 íÜ ìå-
ôáâÜëëïíôáé óôÞí óôåñç öéëïóïößá ôïõ22.
Ôü Tractatus äçìïóéåýèçêå ôü 1921 óôÜ
ãåñìáíéêÜ ìÝ ôüí ôßôëï Logische-Philosophische
Abhandlung 23. ÌÝ ôü Vñãï ôïõ á‰ôü ‚ L.
Wittgenstein ðßóôåõå ðþò Vëõóå …ëá ôÜ ðñïâëÞ-
ìáôá ô\ò Öéëïóïößáò24, …ðùò êÜðïôå ‚ ÊÜíô ðß-
óôåøå ðþò Vëõóå ìÝ ôÞí ÊñéôéêÞ ôïõ …ëá ôÜ
ðñïâëÞìáôá ô\ò Ìåôáöõóéê\ò25. Á‰ôüò åyíáé ‚
ëüãïò ðïý ìåôÜ ôÞí Vêäïóç ôïˆ Tractatus Vðá-
øå í' Aó÷ïëårôáé ìÝ ôÞ Öéëïóïößá êáß óôñÜöçêå
ó' Cëëåò äñáóôçñéüôçôåò26. ÓôÞ Öéëïóïößá «T-
ðÝóôñåøå» ðÜëé ôü 192927. ÔÜ ÷ñüíéá ìåôáîý
1921-29 óõíÞèùò íïìÜæïíôáé «÷áìÝíá ÷ñüíéá»
ôïˆ Wittgenstein28.
‘Ç äïìÞ ôïˆ Tractatus åyíáé säéüôõðç29. ’Á-
ðïôåëårôáé Aðü UðôÜ âáóéêÝò ðñïôÜóåéò êáß …ëåò
ït Cëëåò åyíáé AíÜðôõãìá a TðåîçãÞóåéò ô™í X-
îé ðñþôùí ðñïôÜóåùí êáß _ Xâäïìç åyíáé _ ôå-
ëåõôáßá ðñüôáóç ôïˆ Tractatus.
Óêïðüò ôïˆ L. Wittgenstein ó' á‰ôü ôïõ ôü
Vñãï åyíáé íÜ âÜëåé Xíá …ñéï óôÞí Vêöñáóç ô™í
óêÝøåùí30 êáß íÜ äåßîåé ðþò «…,ôé ìðïñår ãåíéêÜ
íÜ åsðùèår, ìðïñår íÜ åsðùèår ìÝ óáöÞíåéá, êáß
ãéÜ …óá äÝí ìðïñår íÜ ìéëÜåé êáíåßò, ãéÜ á‰ôÜ
ðñÝðåé íÜ óùðáßíåé» (Tractatus Logico-Philo-
sophicus, ìôö. È. Êéôóüðïõëïò, Têä. ÐáðáæÞ-
óç, ’ÁèÞíá 1978, Ðñüëïãïò). Ðñïóðáèår ãé' á‰-
ôü íÜ êÜíåé óáö\ ôÜ …ñéá ìÝóá óôÜ ‚ðïrá _
ãë™óóá êéíårôáé íïçìáôéêÜ31 êáß èÝôåé Xíá êñé-
ôÞñéï ôïˆ íïÞìáôïò32.
’Åöáñìüæïíôáò ôü êñéôÞñéï á‰ôü ôïˆ íïÞìá-
ôïò óôßò ðñïôÜóåéò, èåùñår óÜí ðñïôÜóåéò ìÝ íü-
çìá á‰ôÝò ðïý ëÝãïõí êÜôé. Êáß ôÝôïéåò åyíáé ït
ðñïôÜóåéò ô™í öõóéê™í Tðéóôçì™í êáß ãåíéêÜ ït
TìðåéñéêÝò ðñïôÜóåéò. Ãéáôß ìüíïí á‰ôÝò ït ðñï-
ôÜóåéò V÷ïõí Aö' Uíüò ðåñéãñáöéêü ÷áñáêô\ñá
êáß Aö' UôÝñïõ ìðïñïˆí íÜ ðñïóäéïñéóèïˆí êáß A-
ðü ôßò äýï ôéìÝò AëÞèåéáò (AëÞèåéá-øåˆäïò). Ït
ðñïôÜóåéò á‰ôÝò Šðüêåéíôáé óôÞí Añ÷Þ ô\ò óç-
ìáíôéê\ò Cñíçóçò33. Á‰óôçñÜ ìéë™íôáò ìüíïí ït
ðñïôÜóåéò á‰ôÝò ìðïñïˆí íÜ èåùñçèïˆí ðñáãìá-
ôéêÜ «ðñïôÜóåéò»34. ’Åêôüò Aðü á‰ôÝò ŠðÜñ÷ïõí
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ït ðñïôÜóåéò ðïý åyíáé «êåíÝò» Aðü Tìðåéñéêü
êáß, êáôÜ óõíÝðåéá, íïçìáôéêü ðåñéå÷üìåíï êáß
ôÝôïéåò åyíáé ït ðñïôÜóåéò ô\ò Ëïãéê\ò êáß ô™í
Ìáèçìáôéê™í35. ²Áëëç êáôçãïñßá «ðñïôÜóå-
ùí»36 åyíáé á‰ôÝò ðïý ðñïóðáèïˆí íÜ ðïˆí êÜôé
ðïý âñßóêåôáé ðÝñá Aðü ôÜ …ñéá ô\ò ãëþóóáò,
êÜôé Šðåñ-åìðåéñéêü, êáß êáôáëÞãïõí íÜ äéáôõ-
ðþíïõí A-íïçóßåò ìÝ ôÞí á‰óôçñÞ ëïãéêÞ óçìá-
óßá ôïˆ …ñïõ. ÔÝôïéåò «ðñïôÜóåéò» (ï L.
Wittgenstein ðñïôéì@ ôüí …ñï «TêöñÜóåéò»)37 åy-
íáé ït ðñïôÜóåéò ô\ò Ìåôáöõóéê\ò, AëëÜ êáß
ðïëëÝò ðñïôÜóåéò ôïˆ Tractatus38. Ôßò «÷ùñßò
Tìðåéñéêü (íïçìáôéêü) ðåñéå÷üìåíï» ðñïôÜóåéò ‚
L. Wittgenstein ôßò íïìÜæåé «Sinnlos, Sense-
less» êáß ôßò Üëëåò «Nonsense, unsinn»39.
Êáß ït äýï á‰ôÝò êáôçãïñßåò ðñïôÜóåùí äÝí
Šðüêåéíôáé óôÞí Añ÷Þ ô\ò «óçìáíôéê\ò Cñíç-
óçò»40. ´Ïìùò ‚ L. Wittgenstein ðéóôåýåé ðþò
ït ðñïôÜóåéò á‰ôÝò, ðáñ' …ôé åyíáé A-íïçóßåò, ìÝ
ôÞí á‰óôçñÞ óçìáóßá ôïˆ …ñïõ, Tí ôïýôïéò ÄÅÉ-
ÊÍÕÏÕÍ «êÜôé». Êáß _ äéÜêñéóç á‰ôÞ ôïˆ L.
Wittgenstein ì@ò ‚äçãår óÝ Xíá Aðü ôÜ óðïõäáé-
üôåñá óçìårá ôïˆ Tractatus: ôÞ äéÜêñéóç «ëÝ-
ãåéí» êáß «äåéêíýåéí». Êáß _ äéÜêñéóç á‰ôÞ ì@ò
UôïéìÜæåé ãéÜ ôü ðïëõóõæçôçìÝíï êáß ðïëý Aì-
öéóâçôïýìåíï «óçìårï» ôïˆ Tractatus41: ôü Ìõ-
óôéêü (Das Mystische, the Mystical).
‘Ç äéÜêñéóç «ëÝãåéí» êáß «äåéêíýåéí»
óôü Tractatus
´Ïðùò ðáñáðÜíù åuðáìå, ìéÜ âáóéêÞ äéÜêñé-
óç ôïˆ Tractatus åyíáé _ äéÜêñéóç «ëÝãåéí»
(Sagen) êáß «Äåéêíýåéí» (Zeigen). Óýìöùíá ìÝ
ôüí L. Wittgenstein «ëÝìå» ìüíï ðñïôÜóåéò ô™í
öõóéê™í Tðéóôçì™í. ‘Ç uäéá _ ðñüôáóç äÝí «ëÝ-
ãåé» ôÞ ó÷Ýóç ôçò ìÝ ôÞí ðñáãìáôéêüôçôá ôÞí
‚ðïßá åsêïíßæåé, AëëÜ ôÞ «äåéêíýåé»42. «Á‰ôü ðïý
ìðïñår íÜ äåß÷íåôáé äÝí ìðïñår íÜ ëÝãåôáé», ãñÜ-
öåé ‚ L. Wittgenstein (….ð., 4.1212).
Êáß «÷ùñßò Cëëï ŠðÜñ÷åé á‰ôü ðïý äÝ ëÝãå-
ôáé ìÝ ëüãéá, á‰ôü äåß÷íåôáé, åyíáé ôü ìõóôéêü
óôïé÷årï» (….ð., 6.522).
‘Ïðüôå _ äéÜêñéóç á‰ôÞ ì@ò ‚äçãår óôÞí Aí-
ôßëçøÞ ôïõ ãéÜ ôü «Ìõóôéêü».
«Ìõóôéêü» êáß «AíÝêöñáóôï» óôüí
Wittgenstein
Óôü Tractatus óõíáíôïˆìå ôñårò öïñÝò ôüí …-
ñï «Ìõóôéêü»: Óôßò ðñïôÜóåéò 6.44, 6.45,
6.52242. ‘Ï …ñïò «AíÝêöñáóôï» äÝí óõíáíô@ôáé
73
êáèüëïõ óôü Tractatus. Ôüí óõíáíô@ìå ó' Xíá
ãñÜììá ôïˆ L. Wittgenstein ðñüò ôüí Engel-
man 43, ãéÜ íÜ ÷áñáêôçñßóåé Xíá ðïßçìá ôïˆ
Uhland. Óôßò ÖéëïóïöéêÝò ²Åñåõíåò ‚ …ñïò äÝí
óõíáíô@ôáé êáèüëïõ. Ôß Aêñéâ™ò …ìùò Tííïår ‚
L. Wittgenstein ìÝ ôüí …ñï á‰ôü;
ÃéÜ ôüí L. Wittgenstein óôüí êüóìï ŠðÜñ-
÷ïõí ìüíï «ãåãïíüôá» ðïý ìðïñïˆí íÜ äçëùèïˆí
Aðü ôÞ ãë™óóá ìÝ ôÞí åsêïíéêÞ ìïñöÞ, Aöïˆ Š-
ðÜñ÷åé TóùôåñéêÞ óõíõöÞ ãëþóóáò - óêÝøçò -
ðñáãìáôéêüôçôáò.
’ÁëëÜ óÝ Aíôßèåóç ìÝ ôüí Ëïãéêü Èåôéêéóìü
ðéóôåýåé ðþò äÝí ŠðÜñ÷åé ìüíïí á‰ôü ðïý ëÝãå-
ôáé. Á‰ôü ðïý ëÝãåôáé, Aíôßèåôá, åyíáé ôü ëéãü-
ôåñï óçìáíôéêü44. ÐÝñá Að' á‰ôü ðïý ëÝãåôáé,
ŠðÜñ÷åé Xíáò ôåñÜóôéïò «÷™ñïò» ðïý äÝí ìðïñår
íÜ Têöñáóèår êáß ðïý êÜèå ðñïóðÜèåéá íÜ Têöñá-
óèår ‚äçãår óÝ A-íïçóßåò. ‘Ï «÷™ñïò» á‰ôüò åy-
íáé ‚ ÷™ñïò ôïˆ «AíÝêöñáóôïõ»45. Ôü íüçìá ôïˆ
êüóìïõ, ðéóôåýåé, èÜ ðñÝðåé íÜ âñßóêåôáé Vîù A-
ðü ôüí êüóìï. Ãéáôß …,ôé âñßóêåôáé ìÝóá óôüí êü-
óìï åyíáé óõìðôùìáôéêü êáß ôü óõìðôùìáôéêü
äÝí V÷åé Aîßá46. Á‰ôüò åyíáé êáß ‚ ëüãïò ðïý ït
ðñïôÜóåéò, ðïý, …ðùò åuðáìå, TêöñÜæïõí «óõì-
ðôùìáôéêÜ» ãåãïíüôá, «äÝí ìðïñïˆí íÜ TêöñÜ-
æïõí ôßðïôá Aíþôåñï» (….ð., 6.4 êáß 6.42). Ðïý
óçìáßíåé ðþò, êáôÜ ôÞ óêÝøç ôïˆ L. Wittgen-
stein, ôÜ «ãåãïíüôá» äÝí TêöñÜæïõí ôßðïôá ôü
«Aíþôåñï». Óôüí êüóìï ô™í «ãåãïíüôùí» ôü áu-
íéãìá «äÝí ŠðÜñ÷åé» (….ð., 6.5).
Ãéáôß …,ôé ìðïñår êáíåßò íÜ ñùôÞóåé, ìðïñår
êáß íÜ Aðáíôçèår, ëïãéêÜ, êáß ƒ÷é øõ÷ïëïãéêÜ.
Êáß ãé' á‰ôü «ãéÜ …óá äÝí ìðïñår íÜ ìéëÜåé êá-
íåßò, ãéÜ á‰ôÜ ðñÝðåé íÜ óùðáßíåé» (….ð., 7). Êáß
ôü äÝí ìðïñår ô\ò ðñüôáóçò öáíåñþíåé ëïãéêÞ êáß
ƒ÷é øõ÷ïëïãéêÞ Aäõíáìßá, …ðùò êáß ôü ðñÝðåé ô\ò
ðñüôáóçò åyíáé Xíá «ðñÝðåé» ëïãéêü êáß ƒ÷é ^èé-
êÜ a øõ÷ïëïãéêÜ ÷ñùìáôéóìÝíï47. Ôü «AíÝêöñá-
óôï» äçëáäÞ åyíáé Aäýíáôï íÜ ãíùóèår, ãéáôß âñß-
óêåôáé Vîù Aðü ôÜ …ñéá ôïˆ êüóìïõ êáß …,ôé âñß-
óêåôáé Vîù Aðü ôÜ …ñéá ôïˆ êüóìïõ âñßóêåôáé êáß
Vîù Aðü ôÜ …ñéá ô\ò ãëþóóáò48. Åyíáé ãíþñéóìÜ
ôïõ _ ìÞ öáíÝñùóç, …ðùò êáß _ Öýóéò ôïˆ ‘Ç-
ñáêëåßôïõ49 a ôü Åyíáé ôïˆ Heidegger50. ÄÝí åy-
íáé êÜôé óÜí ôü êáíôéáíü «ðñ@ãìá êáè' Uáõôü»
(Das ding an sich) —êáß á‰ôü èÜ ðñÝðåé íÜ ôü
ôïíßóïõìå —51 ï‹ôå óÜí ìéÜ «ï‰óßá» ðïý êñýâå-
ôáé ðßóù Aðü ôÜ «öáéíüìåíá». Åyíáé á‰ôü ðïý êÜ-
íåé ôÜ «ãåãïíüôá» íÜ ìÞí åyíáé «óõìðôùìáôéêÜ».
6.41 «...Á‰ôü ðïý ôÜ êÜíåé íÜ ìÞí åyíáé
óõìðôùìáôéêÜ äÝí ìðïñår íÜ âñßóêåôáé ìÝ-
74
óá óôüí êüóìï, ãéáôß ôüôå èÜ eôáí êáß á‰-
ôü óõìðôùìáôéêü. ÐñÝðåé íÜ âñßóêåôáé Vîù
Aðü ôüí êüóìï».
Ït AíôéëÞøåéò á‰ôÝò èõìßæïõí ôÞí ðëáôùíé-
êÞ Aíôßëçøç ãéÜ ôü ’Áãáèü ðïý âñßóêåôáé «TðÝ-
êåéíá ô\ò ωóßáò» a ôüí «Í ôïˆ ’Áíáîáãü-
ñá ðïý «ôáêôïðïéår» ôüí êüóìï, …ðùò êáß ôü «A-
íÝêöñáóôï» ôïˆ Wittgenstein ðïý äßíåé íüçìá
óôüí êüóìï. Êáß ït äýï ðÜíôùò ôü ôïðïèåôïˆí
Vîù Aðü ôüí êüóìï52.
Ït ðáñáðÜíù …ìùò «óõíäõáóìïß» äÝí ðñÝðåé
íÜ èåùñçèïˆí «êõñéïëåêôéêïß», ãéáôß ŠðÜñ÷åé ìéÜ
ìåãÜëç äéáöïñÜ ôïˆ L. Wittgenstein ìÝ ôïýò öé-
ëïóüöïõò ðïý AíáöÝñáìå ›ò ðñüò ôü èÝìá ðïý
èßãïõìå: ït ðñïçãïýìåíïé öéëüóïöïé, ìÝ ôüí ôñü-
ðï ôïõò ‚ êáèÝíáò, ðñïóðÜèçóáí íÜ «TêöñÜ-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
óïõí» á‰ôü ôü «AíÝêöñáóôï» ìÝ ôÞ ãë™óóá. Ãé'
á‰ôü êáß ôü «íüìáóáí». ’Åí™ ‚ L. Wittgen-
stein ðïôÝ äÝí ôü íïìÜæåé êáß ï‹ôå, ðïëý ðåñéó-
óüôåñï, ðñïóðáèår íÜ ôü óõëëÜâåé. ϋôå ðÜëé
ðñïóðáèår íÜ ôü ðñïóäéïñßóåé «AñíçôéêÜ» êáôÜ
ôÜ ðñüôõðá ô\ò ëåãüìåíçò «äéáëåêôéê\ò» èåï-
ëïãßáò53 a ôïˆ Heidegger54. ‘Ï M. Murray55 V-
ëåãå ðþò «‚ L. Wittgenstein Têôéìïˆóå á‰ôü ðïý
Väåé÷íå _ Aðïôõ÷ßá ô\ò Vêöñáóçò ôïˆ Åyíáé56,
AëëÜ ðñïôéìïˆóå ôÞí á‰óôçñÞ óéùðÞ Aðü ôü í'
AöÞíåé íÜ ðåñéÝ÷åôáé óÜí ôü Aíåßðùôï ìÝóá óôü
åsðùìÝíï». (Ìôö. Æ. Äñáêüðïõëïõ, ’Åðïðôåßá,
Î3/81). ÃéÜ ôüí L. Wittgenstein ôü «ìõóôéêü»
óôïé÷årï åyíáé ôü …ôé ‚ êüóìïò åyíáé.
6.44 «Ôü ìõóôéêü óôïé÷årï äÝí åyíáé ð™ò
(wie) åyíáé ‚ êüóìïò AëëÜ ðþò (dass) åyíáé».
Êáß ðáñáêÜôù âåâáéþíåé ðþò ôü ìõóôéêü
óôïé÷årï åyíáé ôü áuóèçìá ôïˆ êüóìïõ óÜí ðåñéï-
ñéóìÝíïõ …ëïõ (….ð., 6.45). Ôü «ìõóôéêü» åyíáé
ôü áuóèçìá ëïéðüí ðïý ðñïÝñ÷åôáé Aðü ôÞ âåâáé-
üôçôá ðþò ‚ êüóìïò V÷åé …ñéá, AëëÜ ôü íüçìÜ
ôïõ âñßóêåôáé Vîù Aðü ôÜ …ñéá á‰ôÜ. Ôü áuóèç-
ìá á‰ôü ðñïÝñ÷åôáé Aðü ìéÜí Tìðåéñßá ðïý «…-
ôáí ôÞí V÷ù, Aðïñ™ ãéÜ ôÞí ðáñîç ôïˆ êüóìïõ.
Êáß AìÝóùò V÷ù ôÞí Tðéèõìßá íÜ ÷ñçóéìïðïéÞ-
óù TêöñÜóåéò», …ðùò «ðüóï Cîéï Aðïñßáò åyíáé
ôü ãåãïíüò ðþò ôü êáèåôß èCðñåðå íÜ ŠðÜñ÷åé»
a «ðüóï Cîéï Aðïñßáò åyíáé ôü ãåãïíüò ðþò ‚ êü-
óìïò èCðñåðå íÜ ŠðÜñ÷åé» (Lectures on Ethics).
‘Ç Tìðåéñßá á‰ôÞ åyíáé Aíôßóôïé÷ç ìÝ ôÞ
÷áúíôåããåñéáíÞ Aíôßëçøç ðþò «ôü èáˆìá …ëùí
ô™í èáõìÜôùí åyíáé ðþò ôÜ ƒíôá åyíáé» (Hei-
degger, Ôß åyíáé ÌåôáöõóéêÞ, Šóôåñüãñáöï óôü
ðñùôüôõðï ôü 1943)57.
‘Ï L. Wittgenstein ëïéðüí, Tí™ äÝ÷åôáé ôÞí
ðáñîç ôïˆ «ìõóôéê óôïé÷åßïõ, …ìùò ðéóôåý-
åé ðþò á‰ôü äÝí ìðïñår íÜ Têöñáóèår ìÝ ëüãéá.
6.522 «×ùñßò Cëëï ŠðÜñ÷åé á‰ôü ðïý äÝí
ëÝãåôáé ìÝ ëüãéá. Á‰ôü äåß÷íåôáé, åyíáé ôü
ìõóôéêü óôïé÷årï».
Á‰ôü ëïéðüí ôü «ìõóôéêü» äÝí ëÝãåôáé, Aë-
ëÜ äåß÷íåôáé. Êáß ìðïñår ìÝ ìéÜ «äéáóôñïöÞ»
ô\ò ãëþóóáò58, …ðùò ãßíåôáé óôÞ ìåãÜëç ðïßç-
óç, …ðïõ ôü «AíÝêöñáóôï» ðåñéÝ÷åôáé «AíÝê-
öñáóôá» ó' á‰ôü ðïý V÷åé Têöñáóèår59. ‘Ç ôÜóç
á‰ôÞ êáôÜ ô™í ‚ñßùí ô\ò ãëþóóáò åyíáé «äçëù-
ôéêÞ» ôïˆ «ìõóôéê óôïé÷åßïõ. ÃéÜ ôÞí ôÜóç
á‰ôÞ ‚ L. Wittgenstein åyðå ðþò äÝí ìðïñår ðá-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ñÜ íÜ ôÞ óåâáóèår êáß ðïôÝ óôÞ æùÞ ôïõ äÝí èÜ
ôÞ ãåëïéïðïéïˆóå (Lectures on Ethics). Êáß ôÜ
ìåãÜëá ìåôáöõóéêÜ Vñãá, …ôáí ôåßíïõí íÜ óðÜ-
óïõí ôÜ …ñéá ô\ò ãëþóóáò, «äçëþíïõí» êÜôé60.
Ãéáôß _ ôÜóç êáôÜ ô™í ‚ñßùí ô\ò ãëþóóáò åy-
íáé, êáôÜ ôüí L. Wittgenstein, Aíèñþðéíç.
Йò …ìùò ‚ L. Wittgenstein Vöôáóå óôü
(êáôçãïñçìáôéêü ìÜëéóôá) óõìðÝñáóìá ðþò ôü
«ìõóôéêü» ŠðÜñ÷åé, AëëÜ äÝí äçëþíåôáé, ìüíï
«äåß÷íåôáé»; ’Áîéïðñüóåêôï åyíáé ðþò óÝ ìéÜ
ðñþôç ãñáöÞ ôïˆ Tractatus61 _ ðñüôáóç á‰ôÞ
äÝí ŠðÜñ÷åé (6.522). ‘ÕðÜñ÷åé ìüíïí _ ðñüôáóç
6.44. ϋôå _ ðñüôáóç 6.45 ŠðÜñ÷åé. Óõìðëç-
ñþèçêáí Añãüôåñá Aðü ôüí L. Wittgenstein óÜí
äéåõêñéíßóåéò62. Ôü «ìõóôéêü» óôïé÷årï åyíáé ‚
èáõìáóìüò ãéÜ …,ôé ŠðÜñ÷åé, ôü uäéï ôü ãåãïíüò
ôïˆ ŠðÜñ÷åéí. ÄÝí ìðïñår …ìùò íÜ ôåèår _ Tñþ-
ôçóç «ãéáôß íÜ ŠðÜñ÷åé …,ôé ŠðÜñ÷åé», ãéáôß èÜ
eôáí êáèáñÞ «A-íïçóßá»63 êáß, öõóéêÜ, äÝí èÜ
ìðïñïˆóå íÜ Aðáíôçèår. Êáß «óÝ ìéÜ AðÜíôçóç
ðïý äÝí ìðïñår êáíåßò íÜ ôÞí TêöñÜóåé ìÝ ëüãéá,
äÝí ìðïñår êáíåßò ï‹ôå ôÞí Tñþôçóç íÜ ôÞí Tê-
öñÜóåé ìÝ ëüãéá» (….ð., 6.5), ãéáôß «Cí ãåíéêÜ
ìðïñår íÜ ôåèår ìéÜ Tñþôçóç, ôüôå ìðïñår íÜ ëÜ-
âåé êáß AðÜíôçóç». ‘Ç «Aðïñßá» äçëáäÞ á‰ôÞ
äÝí ìðïñår íÜ Têöñáóèår êÜí óÜí ôÝôïéá êáß ãé'
á‰ôüí ôüí ëüãï ìÝíåé «ìõóôéêÞ». ‘Ç óõíåéäçôï-
ðïßçóç …ìùò ô\ò «Aäõíáìßáò äéáôýðùóçò»
á‰ô\ò ô\ò «Aðïñßáò» êáß ôïˆ Aíôßóôïé÷ïõ ásóèÞ-
ìáôïò (ôïˆ «èáõìáóì) ‚äçãår óôÞ âåâáéüôç-
ôá ðþò ‚ êüóìïò V÷åé …ñéá êáß ðþò _ AðÜíôç-
óç ô\ò Aðïñßáò á‰ô\ò èÜ ðñÝðåé ëïãéêÜ íÜ âñß-
óêåôáé Vîù Að' á‰ôüí. Ãéáôß êÜèå áuóèçìá V÷åé
ìéÜí «AíáöïñÜ»64 óÝ êÜôé Vîù Að' á‰ôü, óÝ êÜ-
ðïéï «ãåãïíüò» ôïˆ êüóìïõ. Ôü áuóèçìá …ìùò
á‰ôü äÝí V÷åé êáìéÜ «AíáöïñÜ» óÝ êÜðïéï «êï-
óìéêü» ãåãïíüò. Á‰ôü …ìùò äÝí óçìáßíåé ðþò åy-
íáé Aíýðáñêôï. ϋôå ìðïñïˆìå íÜ ðïˆìå ðþò
öáíåñþíåé ôü «ÌçäÝí», …ðùò _ ÷áúíôåããåñéáíÞ
«Aãùíßá». Á‰ôü ðïý «äåéêíýåé» âñßóêåôáé Vîù
Aðü ôüí êüóìï. Êáß Aöïˆ ŠðÜñ÷ïõí «ðñáãìáôé-
êüôçôåò» Vîù Aðü ôüí êüóìï, Xðåôáé ðþò ‚ êü-
óìïò V÷åé …ñéá. Ãé' á‰ôü ôü ìõóôéêü óôïé÷årï ‚-
äçãår óôÞ èåþñçóç ôïˆ êüóìïõ óÜí «ðåñéïñéóìÝ-
íïõ óõíüëïõ» êáß ôáõôßæåôáé ìÜëéóôá ì' á‰ôÞí65.
‘Ïðüôå, ŠðÜñ÷åé á‰ôü ðïý äÝí «ëÝãåôáé», …ðùò
ŠðÜñ÷åé êáß _ «ëïãéêÞ ìïñöÞ» ðïý êáß á‰ôÞ äÝí
«ëÝãåôáé», AëëÜ «äåß÷íåôáé». Êáß «äåß÷íåôáé»
a ìÝ ôÞí ôÜóç êáôÜ ô™í ‚ñßùí ô\ò ãëþóóáò a
ìÝ ôÞí ÔÝ÷íç, säéáßôåñá ôÞí ðïßçóç66.
‘Ç äéáöïñÜ ôïˆ L. Wittgenstein Aðü ôüí
Heidegger åyíáé ðþò ‚ L. Wittgenstein äÝí êÜ-
75
íåé êáìéÜ ðñïóðÜèåéá í' AðáíôÞóåé ó' á‰ôü ôü T-
ñþôçìá, Tí™ ‚ Heidegger ôü êÜíåé êåíôñéêü C-
îïíá ô\ò öéëïóïößáò ôïõ67.
Óôßò AíôéëÞøåéò ôïõ á‰ôÝò ãéÜ ôü «ìõóôéêü»
êáß ôü «AíÝêöñáóôï» ‚ L. Wittgenstein eëèå óå
óýãêñïõóç ìÝ ôüí Ëïãéêü ’Åìðåéñéóìü68. Ãéáôß ‚
L. Wittgenstein ŠðïóôÞñéæå ðþò …,ôé äÝí Aíôá-
ðïêñßíåôáé óôü êñéôÞñéï ôïˆ íïÞìáôïò åyíáé A-íü-
çôï AëëÜ ƒ÷é Aíýðáñêôï, Tí™ ‚ Ëïãéêüò ’Åìðåé-
ñéóìüò ŠðïóôÞñéæå ôü Aíôßèåôï69. Ðþò äçëáäÞ åy-
íáé Aíýðáñêôï. ‘ÕðÜñ÷ïõí …ìùò êáß Têðñüóùðïé
á‰ôïˆ ôïˆ ñåýìáôïò ðïý V÷ïõí õtïèåôÞóåé Aíôé-
ëÞøåéò Aíôßóôïé÷åò ìÝ ôßò AíôéëÞøåéò ôïˆ L.
Wittgenstein, …ðùò ãéÜ ðáñÜäåéãìá ‚ Schlick
ðïý äéáêñßíåé óå äïìÞ êáß ðåñéå÷üìåíï êáß ìéëÜ-
åé ãéÜ «äõíáôüôçôá Aíáêïßíùóçò ô\ò äïì\ò» êáß
«ìÞ äõíáôüôçôá Vêöñáóçò ôïˆ ðåñéå÷ïìÝíïõ»
(Schlick M., Form and Content, an Introduction
to Philosophical Thinking, ìôö. Ãüñäïõ ’É., óó.
31-61, Têä. ’Åãíáôßá).
Ït ðñáãìáôéêÝò AíôéëÞøåéò ôïˆ L. Wittgen-
stein ãéÜ ôü «Ìõóôéêü» åyíáé äýóêïëï íÜ ðñïó-
äéïñéóôïˆí ëüãù ôïˆ «Aöïñéóôéêïý» ÷áñáêôÞñá
ôïˆ Tractatus70 AëëÜ ƒ÷é Aäýíáôï. Êáß á‰ôÞ _
«äõóêïëßá» …ìùò äÝí åyíáé AíáóôáëôéêÞ. Ãéáôß ‚
Aíáãíþóôçò, óôÞí ðñïóðÜèåéÜ ôïõ íÜ óõëëÜâåé
ôÞ óêÝøç ôïˆ öéëïóüöïõ êáß íÜ ôüí TííïÞóåé óù-
óôÜ, êáôáâÜëëåé …ëåò ôïõ ôßò íïçôéêÝò äõíáôü-
ôçôåò êáß, ó' Xíá âáèìü ‚ðùóäÞðïôå, «ôáõôßæå-
ôáé» ìÝ ôÞ óêÝøç ôïˆ L. Wittgenstein.
Öéëïóïößá êáß Wittgenstein
Ôßò AíôéëÞøåéò ôïˆ L. Wittgenstein ãéÜ ôÞ
Öéëïóïößá ìðïñïˆìå íÜ ôßò Aíé÷íåýóïõìå êáß óôü
Tractatus êáß óôßò Philosophical Investigations.
Ãé' á‰ôü èÜ TîåôÜóïõìå ðñ™ôá ôßò Aðüøåéò ðïý
Aíáðôýóóåé óôü Tractatus ãé' á‰ôÞí êáß ìåôÜ ôßò
Aðüøåéò ðïý Aíáðôýóóåé óôéò Philosophical
Investigations.
ÈÜ ðñÝðåé íÜ ôïíßóïõìå ðþò ‚ L. Wittgen-
stein äéá÷ùñßæåé á‰óôçñÜ ìåôáîý Öéëïóïößáò,
Ëïãéê\ò êáß Ìåôáöõóéê\ò, ôïõëÜ÷éóôïí óôü
Tractatus. ´Ïðùò ðáñáðÜíù ôïíßóôçêå, ït «ðñï-
ôÜóåéò» ô\ò Ëïãéê\ò åyíáé êåíÝò Aðü íïçìáôéêü
ðåñéå÷üìåíï, åyíáé «ôáõôïëïãßåò», …ðùò êáß ït
ðñïôÜóåéò ô™í Ìáèçìáôéê™í71. Ït «ðñïôÜóåéò»
ô\ò Ìåôáöõóéê\ò ðÜëé åyíáé «A-íïçóßåò» ìÝ ôÞí
á‰óôçñÞ óçìáóßá ôïˆ …ñïõ. ‘Ç Öéëïóïößá äÝí V-
÷åé «ðñïôÜóåéò», ðñïôÜóåéò ìÝ ôÞ óçìáóßá ôïˆ
Tractatus V÷åé ìüíï _ ÖõóéêÞ TðéóôÞìç, _ ‚ðïßá
åyíáé Cëëùóôå «_ ‚ëüôçôá ô™í Aëçè™í ðñïôÜ-
76
óåùí» (4.11, ….ð.)72. Êáß êáôÜ óõíÝðåéá _ öé-
ëïóïößá äÝí åyíáé ìéÜ Aðü ôßò öõóéêÝò Tðéóô\ìåò
(«Die Philosophie ist keine der Naturalis-
senschaft», 4.11). ‘Ç Öéëïóïößá ìðïñår íÜ âñß-
óêåôáé ðÜíù a êÜôù Aðü ôßò ÖõóéêÝò Tðéóô\ìåò
(über oder unter) AëëÜ ƒ÷é äßðëá (neben) ó' á‰-
ôÝò73. ÄÝí åyíáé ëïéðüí _ Öéëïóïößá TðéóôÞìç,
ãéáôß «TðéóôÞìç» åyíáé ìüíïí _ ÖõóéêÞ. Ôß åyíáé
…ìùò ôüôå _ Öéëïóïößá; ‘Ï L. Wittgenstein A-
ðáíô@ ðþò åyíáé «êñéôéêÞ ô\ò ãëþóóáò» («Alle
Philosophie ist Sprachkritik», 40031), äÝí åy-
íáé ìéÜ «äéäáóêáëßá» (Lehre), AëëÜ «äñáóôç-
ñéüôçôá» (Tatigkeit)74. Óêïðüò ôçò åyíáé _ ëï-
ãéêÞ äéáóÜöçóç ô™í óêÝøåùí («Die Logische
Klarung der Gedanken», 4. 112)75. Êáß ì' á‰-
ôÞí ôÞ «äéáóÜöçóç» ô™í óêÝøåùí Aðïêáëýðôåé
ðïéÜ åyíáé ôÜ ðñáãìáôéêÜ ðñïâëÞìáôá, ðïý
ìðïñïˆí í' Aðáíôçèïˆí, êáß ðïéÜ åyíáé «øåõôï-
ðñïâëÞìáôá», ðïý ðñïÝñ÷ïíôáé Aðü ôÞí «C-
ãíïéá» ô\ò ëïãéê\ò ô\ò ãëþóóáò, …ðùò ð.÷. ôü
Tñþôçìá Cí ôü Aãáèü åyíáé ðåñéóóüôåñï a ëéãü-
ôåñï ôáõôüóçìï ìÝ ôü ›ñárï (….ð., 4003). Ãéá-
ôß ôÜ ðéü ðïëëÜ «øåõôï-ðñïâëÞìáôá» äÝí åyíáé
«TóöáëìÝíá» AëëÜ «Aíüçôá» («Sind night
Falsch, sondern Unsinnig»), êáß ãé' á‰ôüí ôüí
ëüãï ôÜ ðéü ðïëëÜ ðñïâëÞìáôá ï‰óéáóôéêÜ äÝí
åyíáé ðñïâëÞìáôá (….ð.). Ãé' á‰ôü _ Öéëïóïößá
«÷áñÜæåé» ôÜ …ñéá ô\ò Öõóéê\ò TðéóôÞìçò
(….ð., 4.113), ÷ùñßæïíôáò ìÝ óáöÞíåéá ôü «íï-
çôü» Aðü ôü «ìç-íïçôü» äéÜ ìÝóïõ ôïˆ íïçôïˆ
(….ð., 113 êáß 4.114). ‘Ç Öéëïóïößá äçëáäÞ
ðñïûðïèÝôåé ôÞ ãíþóç ô™í ‚ñßùí ô\ò ãëþóóáò.
Åyíáé äçëáäÞ ìéÜ ìïñöÞ «á‰ôïãíùóßáò» a, ðéü
êáëÜ, «á‰ôïóõíåéäçóßáò». ‘Ï uäéïò ‚ L.
Wittgenstein êáèïñßæïíôáò ôÞ óùóôÞ ìÝèïäï
ô\ò Öéëïóïößáò ëÝãåé:
«‘Ç óùóôÞ ìÝèïäïò ô\ò öéëïóïößáò èÜ eôáí
óôÞí ðñáãìáôéêüôçôá á‰ôÞ: íÜ ìÞ ëÝìå ôß-
ðïôá Têôüò Aðü á‰ôü ðïý ìðïñår íÜ åsðùèår,
äçëáäÞ ðñïôÜóåéò ô™í öõóéê™í Tðéóôçì™í
—äçëáäÞ êÜôé ðïý äÝí V÷åé íÜ êÜíåé ôßðï-
ôá ìÝ ôÞ öéëïóïößᗠêáß êÜèå öïñÜ ðïý êÜ-
ðïéïò èÜ aèåëå íÜ ðår êÜôé ìåôáöõóéêü
(Etwas Metaphisisches), íÜ ôïˆ Šðïäåß÷íïõ-
ìå ðþò Cöçóå ‚ñéóìÝíá óçìårá óôßò ðñïôÜ-
óåéò ôïõ, ÷ùñßò íÜ ôïýò ðñïóäþóåé ìßá óç-
ìáóßá. Á‰ôÞ _ ìÝèïäïò äÝ èÜ têáíïðïéïˆóå
ôüí Cëëï —äÝ èÜ åy÷å ôü áuóèçìá ðþò ôüí
äéäÜóêïõìå öéëïóïößᗠAëëÜ á‰ôÞ èÜ eôáí
_ ìüíç á‰óôçñÞ ìÝèïäïò» (Tractatus,
6.53)76.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
‘Ï öéëüóïöïò äçëáäÞ ãéÜ ôüí L. Wittgen-
stein èÜ ðñÝðåé íÜ ðñïâáßíåé ìüíï óÝ «äéåõêñéíß-
óåéò» (….ð., 4.112), Aðïóáöçíßóåéò êáß ‚ñéïèå-
ôÞóåéò ô™í èïë™í êáß «óõãêå÷õìÝíùí» óêÝøå-
ùí. ÄÝí èÜ ðñÝðåé íÜ ðñïâáßíåé óÝ ïsêïäüìçóç
«óõóôÞìáôïò», äéáôõðþíïíôáò «öéëïóïöéêÝò
ðñïôÜóåéò», ãéáôß ôüôå èÜ îåöýãåé Aðü ôüí á‰-
óôçñÜ êáèïñéóìÝíï óêïðü ôïõ. Ï L. Wittgen-
stein äçëáäÞ ðéóôåýåé ðþò ôü «èåùñårí» sóïäõ-
íáìår ìÝ ôü «êáôáóêåõÜæåéí» øåõäårò êáôáóôÜ-
óåéò (…ðïõ ôü «èåùñårí» óçìáßíåé «öôéÜ÷íù èå-
ùñßá», «ïsêïäïì™ óýóôçìá»)77. Êáß _ «Öéëïóï-
ößá» (ìÝ ôÞ óçìáóßá ôïˆ Tractatus) äÝí V÷åé êá-
ìßá ó÷Ýóç ìÝ óýóôçìá. ’ÁëëÜ ôüôå ït ðåñéóóü-
ôåñïé öéëüóïöïé ðñÝðåé íÜ ðÜøïõí íÜ èåùñïˆíôáé
«öéëüóïöïé» a, óÝ Aêñáßá ðåñßðôùóç, _ «Öéëï-
óïößá» Aðïêô@ «ãíþóç» ôïˆ óêïðïˆ ôçò ìÝ ôüí
L. Wittgenstein78.
Êáß ðñÜãìáôé, óýìöùíá ìÝ ôü Tractatus, ït
«ðñïôÜóåéò» ô\ò ðáñáäïóéáê\ò Öéëïóïößáò äÝí
eôáí «Öéëïóïößá» ï‹ôå âÝâáéá êáß «TðéóôÞìç».
·Çôáí «A-íïçóßåò». ‘Ï …ñïò á‰ôüò âÝâáéá óôü
Tractatus äÝí V÷åé êáìéÜ ìåéùôéêÞ ðáñÜìåôñï79.
Ãéáôß êáß _ ÖõóéêÞ ’ÅðéóôÞìç ðïý ðåñéëáìâÜ-
íåé «ðñïôÜóåéò» äÝí TêöñÜæåé ôßðïôá «Aíþôåñï»,
ãéáôß «…ëåò ït ðñïôÜóåéò åyíáé sóüôéìåò» («Alle
Sätze sind Gleichwertig», ….ð., 6.4) êáß «ït
ðñïôÜóåéò äÝí TêöñÜæïõí ôßðïôá Aíþôåñï»
(«Sätze Können Nichts Höheres Ausdrücken»,
….ð., 6). ‘Ç Öéëïóïößá êáôÜ ôüí L. Wittgenstein
óôü Tractatus äÝí V÷åé êáìéÜ ó÷Ýóç ìÝ ôÞ Ìå-
ôáöõóéêÞ, Aíôßèåôá óêïðü ôçò V÷åé íÜ «äéáóá-
ößæåé» êÜèå «ðñüôáóç» êáß ðñüâëçìá «ìåôáöõ-
óéêü» äåß÷íïíôáò ðþò ðñüêåéôáé ãéÜ «øåõôïðñü-
âëçìá», ãéáôß, Cí eôáí ðñáãìáôéêü, èÜ äå÷üôáí
AðÜíôçóç 80. ϋôå ðÜëé ìðïñår íÜ èåùñçèår
«ôáõôüóçìç» ìÝ ôÞ ËïãéêÞ (ôÞ ËïãéêÞ óÜí
êëÜäï ô\ò ðáñáäïóéáê\ò —ðñü äçëáäÞ ôïˆ
Tractatus — öéëïóïößáò êáß ƒ÷é ôÞ ëïãéêÞ «äéá-
óÜöçóç» —Die Logische Klarung— ðïý Cëëù-
óôå åyíáé êáß ‚ óêïðüò ôçò) a íÜ èåùñçèår _ Ëï-
ãéêÞ ôü èåìÝëéü ôçò a ðþò _ Öéëïóïößá Aðïôå-
ëår ìéÜí «‚ëüôçôá» ðïý ìÝñç ôçò åyíáé _ Ëïãé-
êÞ êáß _ ÌåôáöõóéêÞ81. ÌéÜ ôÝôïéá Aíôßëçøç
äÝí ìðïñår íÜ óôçñé÷ôår óÝ êáíÝíá ÷ùñßï ôïˆ
Tractatus. ’Áíôßèåôá óôü Tractatus ôïíßæåôáé
ðþò _ êáëýôåñç ìÝèïäïò ô\ò Öéëïóïößáò èÜ e-
ôáí íÜ ëÝãåé «ðñïôÜóåéò öõóéê™í Tðéóôçìþí».
Êáß ït ðñïôÜóåéò âÝâáéá ô™í öõóéêþí Tðéóôçì™í
äÝí åyíáé ï‹ôå «Aíüçôåò» ï‹ôå «êåíÝò Aðü íüç-
ìá»82. ’ÁëëÜ …ìùò ït «ðñïôÜóåéò» ô\ò Öéëïóï-
ößáò äÝí åyíáé ðñïôÜóåéò ô™í öõóéê™í Tðé-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
óôçì™í. Á‰ôü ôü êáôáëáâáßíåé êáëÜ ‚ L.
Wittgenstein (6.53). Ôß åyíáé ôüôå …ìùò; Ôáõôï-
ëïãßåò, …ðùò ït ðñïôÜóåéò ô\ò Ëïãéê\ò, äÝí åy-
íáé âÝâáéá. ’ÁëëÜ …,ôé «ëÝãåôáé» êáß äÝí åyíáé
ðñüôáóç (ìÝ ôÞí á‰óôçñÞ óçìáóßá) a ôáõôïëï-
ãßá åyíáé a «A-íïçóßá», ãéáôß ðáñáâéÜæåé ôÞ ëï-
ãéêÞ äïìÞ ô\ò ãëþóóáò.
Ôüôå êáß ït ðñïôÜóåéò ô\ò Öéëïóïößáò èÜ
ðñÝðåé íÜ åyíáé «A-íïçóßåò», êáß ‚ öéëüóïöïò èÜ
ðñÝðåé, Cí èÝëåé íÜ ôßò Aðïöýãåé, íÜ «óéùð@»83.
’ÁëëÜ, Aöïˆ ‚ L. Wittgenstein ÷áñáêôçñßæåé óÜí
«äñáóôçñéüôçôá» ôÞ Öéëïóïößá, Xðåôáé ðþò äÝí
êçñýóóåé ôÞ «óéùðÞ» óÜí «óôÜóç» öéëïóïöéêÞ.
²Áëëùóôå, Cí uó÷õå á‰ôü, ãéáôß íÜ ãñÜøåé ôü
Tractatus84.
Ït öéëïóïöéêÝò ðñïôÜóåéò åyíáé Aðáñáßôçôåò,
ãéÜ íÜ ì@ò èõìßæïõí ôÜ …ñéÜ ìáò. Åyíáé âÝâáéá
«A-íïçóßåò», AëëÜ èÜ ìðïñïýóáìå íÜ ôßò ÷áñá-
êôçñßóïõìå «÷ñÞóéìåò» a Aðáñáßôçôåò A-íïçóß-
åò85. ÔÝôïéåò åyíáé êáß ït ðñïôÜóåéò ôïˆ Tracta-
tus. ×ùñßò íüçìá.
«Ït ðñïôÜóåéò ìïõ Aðïôåëïˆí äéåõêñéíßóåéò,
…ôáí á‰ôüò ðïý ìÝ êáôáëáâáßíåé, Aöïˆ ìÝ ôÞ
âïÞèåéÜ ôïõò —ðáô™íôáò ðÜíù ôïõò —ôßò
ŠðåñðçäÞóåé êáß ðñï÷ùñÞóåé ðÝñá Að' á‰-
ôÝò, ôåëéêÜ ôßò Aíáãíùñßóåé óôåñçìÝíåò Aðü
íüçìá. (ÐñÝðåé, èÜ ëÝãáìå, íÜ ðåôÜîåé ìá-
êñéÜ ôÞí Aíåìüóêáëá, Aöïˆ AíÝâåé ðñ™ôá ì'
á‰ôÞí). ÐñÝðåé íÜ îåðåñÜóåé ôßò ðñïôÜóåéò
á‰ôÝò êáß ôüôå èÜ äår ôüí êüóìï óùóôÜ»
(Tractatus, ….ð., 6.54)86.
‘Ï L. Wittgenstein ëïéðüí ðéóôåýåé ðþò _
Öéëïóïößá ðñÝðåé ìüíï íÜ äéåõêñéíßæåé. Êáß äéåõ-
êñéíßæïíôáò, AðáëëÜóåé Aðü ìáôáéïðïíßåò. ’ÁëëÜ
ãéÜ íÜ AíáëÜâåé _ Öéëïóïößá á‰ôüí ôçò ôüí ñü-
ëï, Vðñåðå íÜ ãñáöôår ôü Tractatus ðïý ô\ò
ðñïóäéüñéóå á‰ôüí ôçò ôüí ñüëï. ’ÁíáëáìâÜíïí-
ôáò _ Öéëïóïößá á‰ôüí ôüí «ñüëï», Tðéôåëår ìÝí
óçìáíôéêü Vñãï AëëÜ «Aðïìõèïðïéårôáé» ôåëåß-
ùò. Ôü «Aíþôåñï» äÝí óõëëáìâÜíåôáé ï‹ôå Að'
á‰ôÞí. ÔÜ «ðñïâëÞìáôá ô\ò æù\ò ìáò»
(Lebensprobleme, 6.52) ï‹ôå á‰ôÞ äÝí èÜ ìðï-
ñår íÜ ôÜ ëýóåé. Êáß á‰ôÜ åyíáé ôÜ óðïõäárá.
Ôü Tractatus TðéôÝëåóå ôü Vñãï ôïõ. ÄéÝãñá-
øå ôÜ «…ñéá». ’ÁëëÜ ôÜ …ñéá á‰ôÜ åyíáé ðïëý
«óôåíÜ» êáß Vîù Að' á‰ôÜ åyíáé _ óéùðÞ. Êáß ‚
L. Wittgenstein á‰ôüí ôüí «äñüìï» Aêïëïýèçóå.
ÌÝ÷ñé ðïý ìéÜ ðáñÜäïóç ôïˆ Brouwer ôüí Vóôñå-
øå îáíÜ óôÞ Öéëïóïößá. ÓÝ ìéÜ öéëïóïößá …ìùò
ðïý ìáêñéíÞ ìüíï óõããÝíåéá åy÷å ìÝ ôü Tracta-
77
tus. Ãéáôß, êáôÜ ôÞ ãíþìç ìáò, óôü Tractatus
V÷ïõìå Xíá «ôÝëïò» êáß ìéÜí «Añ÷Þ» óõã÷ñüíùò
ô\ò Öéëïóïößáò. ´Åíá ôÝëïò ô\ò «ðáñáäïóéáê\ò
öéëïóïößáò» êáß ôÞí Añ÷Þ ìé@ò (èÜ ôïëìÞóïõìå
ôüí …ñï) «äéåõêñéíéóôéê\ò öéëïóïößáò». ’ÁëëÜ
êÜôé ôÝôïéï äÝí äßíåé óôüí Cëëï «ôü áuóèçìá ðþò
ôüí äéäÜóêïõìå öéëïóïößá», ãéáôß åyíáé «êÜôé ðïý
äÝí V÷åé íÜ êÜíåé ôßðïôá ìÝ ôÞ Öéëïóïößá». Êáß
_ Añ÷Þ á‰ôÞ åyíáé Xíá ôÝëïò, èÜ ìðïñïýóáìå «Tí
êáôáêëåßäé» íÜ ðïýìå óôü «Aöïñéóôéêü»87 öïò
ôïˆ Tractatus. ´Åíá ôÝëïò ô\ò á‰ôáðÜôçò ðþò
ôÜ TñùôÞìáôá (ôÜ «ìåãÜëá» TñùôÞìáôá) ðïý A-
ðáó÷üëçóáí ás™íåò ôÞ Öéëïóïößá åyíáé äõíáôüí
íÜ Aðáíôçèïýí.
Óôßò Philosophical Investigations («Ö.Å.»),
…ðùò åyíáé ãíùóôü, ‚ L. Wittgenstein «Aíáéñår»
ðïëëÝò Aðü ôßò «èÝóåéò» ôïˆ Tractatus, …ðùò
ð.÷. ðáýåé íÜ äÝ÷åôáé ôÞí «åsêïíéêÞ èåùñßá ôïˆ
íïÞìáôïò»88, _ ‚ðïßá Aíôéêáèßóôáôáé ìÝ ôÞ «èå-
ùñßá» ãéÜ ôÜ «ãëùóóéêÜ ðáé÷íßäéá» (Language
games) êáß ôßò «ìïñöÝò æùÞò» (Forms of life)89.
Ôü ðñüâëçìá ôïˆ «ðñïóäéïñéóì ôïˆ ÷á-
ñáêôÞñá ô\ò Öéëïóïößáò åyíáé ôü êåíôñéêü ðñü-
âëçìá ô™í «Ö.Å.»90. Êáß óôßò «Ö.Å.» Tîáêï-
ëïõèår íÜ ðéóôåýåé ðþò _ Öéëïóïößá åyíáé «äñá-
óôçñéüôçôá» á‰óôçñÜ ÷ùñéóìÝíç Aðü ôÞí Tðé-
óôÞìç91, ðïý óêïðü ôçò V÷åé ôÞí «AðáëëáãÞ»
Aðü ôÜ äéÜöïñá «øåõôïðñïâëÞìáôá». «Èåñá-
ðåõôéêüò» äçëáäÞ ‚ óêïðüò ôçò92, …ðùò ðåñßðïõ
êáß óôü Tractatus. Êáß ìéÜ âéáóôéêÞ TîÝôáóç u-
óùò Vöôáíå óôü óõìðÝñáóìá ðþò åyíáé _ ëåé-
ôïõñãßá ô\ò Öéëïóïößáò óôßò «Ö.Å.» uäéá ìÝ ôÞí
Aíôßóôïé÷ç ôïˆ Tractatus. Ãéáôß «äéåõêñéíéóôé-
êü» ÷áñáêô\ñá V÷åé êáß óôÜ äýï Vñãá _ Öéëï-
óïößá. Ìüíï ðïý óôü Tractatus äéåõêñéíßæåé ôü
«A-íüçôï» Aðü ôü «íïçôü», …ðïõ «A-íüçôï» åy-
íáé á‰ôü ðïý äÝí óõìöùíår ìÝ ôü êñéôÞñéï ôïˆ íï-
Þìáôïò, Tí™ óôéò «Ö.Å.» «ëýåé» a «äéá-ëýåé»
ôÜ äéÜöïñá «øåõôïðñïâëÞìáôá» ðïý ðñïÝñ÷ïí-
ôáé Aðü ôÞí «ðáñáíüçóç» ô\ò «âáèåé@ò äïì\ò»
ô\ò ãëþóóáò93. Ãéáôß ôÜ äéÜöïñá «øåõôïðñï-
âëÞìáôá» ðñïÝñ÷ïíôáé Aðü «êáêÞ ÷ñÞóç» ô\ò
ãëþóóáò êáß _ Öéëïóïößá ðñÝðåé íÜ äåß÷íåé ðþò
ðñüêåéôáé ãéÜ «ëÜèïò» ÷ñÞóç. ’ÁëëÜ _ «÷ñÞóç»
óôüí «óôåñï L. Wittgenstein» åyíáé Aíôßóôïé÷ç
ìÝ ôü «íüçìá» ôïˆ Tractatus94. «Don't ask for
the meaning, ask for the use», Vëåãå ëáêùíéêÜ
‚ L. Wittgenstein ðñüò ôÞí ‘Åôáéñåßá ô™í ’Ç-
èéê™í ’Åðéóôçì™í95. Ðïý óçìáßíåé ðþò _ Öéëï-
óïößá ðñÝðåé, ðñïóäéïñßæïíôáò ôÞ ÷ñÞóç ô™í ëÝ-
îåùí, äéá÷ùñßæïíôáò ôÞí «TðéöáíåéáêÞ» Aðü ôÞ
«âáèåéÜ» äïìÞ, íÜ ì@ò «èåñáðåýåé»96 Aðü ôü
78
«øõ÷éêü ìïýäéáóìá» ðïý äçìéïõñãïˆí ôÜ äéÜöï-
ñá «øåõôïðñïâëÞìáôá». ‘Ç «äïõëåéÜ» äçëáäÞ
ôïˆ öéëüóïöïõ åyíáé íÜ äåß÷íåé ðþò ôü á a ôü â
«øåõôïðñüâëçìá» äçìéïõñãÞèçêå åuôå ãéáôß
«ðáñáíïÞèçêå» _ ãë™óóá, Vãéíå äçëáäÞ «óýã-
÷õóç» ô\ò «âáèåé@ò» ìÝ ôÞí «TðéöáíåéáêÞ» äï-
ìÞ a Vãéíå «ëÜèïò» ÷ñÞóç óÜí AðïôÝëåóìá ðá-
ñáíüçóçò ôïˆ «ãëùóóéêïˆ ðáé÷íéäé êáß ô\ò
«ìïñö\ò æù\ò»97, a «ðáñáóõñèÞêáìå» Aðü ôÞ
«ìáãåßá» ô\ò ãëþóóáò98 êáß ‚äçãçèÞêáìå Aðü
ìéÜ ôÜóç «ãåíßêåõóçò»99 óôÞ äéáôýðùóç ôïˆ
óõãêåêñéìÝíïõ «øåõôïðñïâëÞìáôïò». Á‰ôÞ _
«èåñáðåßá» ìðïñår íÜ ãßíåé ƒ÷é ìÝ Xíáí AëëÜ ìÝ
ðïëëïýò ôñüðïõò. Ãé' á‰ôü êáß _ Öéëïóïößá åy-
íáé «ìßá» èåñáðåßá êáß ƒ÷é _ «èåñáðåßá»100.
‘Ç Öéëïóïößá ëïéðüí åyíáé äñáóôçñéüôçôá
ðïý «äéåõêñéíßæåé» ðñïôÜóåéò. ‘Ï «÷™ñïò» äçëá-
äÞ ôïˆ öéëïóüöïõ åyíáé _ ãë™óóá. Ãéáôß …ëåò ït
«ðáñáíïÞóåéò» ðñïÝñ÷ïíôáé Aðü ôÞí Cãíïéá ô\ò
«ëïãéê\ò ãñáììáôéê\ò» ô\ò ãëþóóáò êáß ôÜ
ðñïâëÞìáôá ô\ò Öéëïóïößáò åyíáé «ãëùóóé-
êÜ»101. ’Åä™ óõíáíôïˆìå îáíÜ ôü Tractatus, ðá-
ñáëëáãìÝíï âÝâáéá, …ðïõ ‚ L. Wittgenstein äéá-
ôýðùíå ðþò _ öéëïóïößá åyíáé «êñéôéêÞ ô\ò
ãëþóóáò».
Óôü Tractatus åy÷å ðår ðþò _ ôÜóç êáôÜ
ô™í ‚ñßùí ô\ò ãëþóóáò, Aêüìç êáß Cí äéáôõðþ-
íåé «A-íïçóßåò», äåéêíýåé êÜôé. Ðáñüìïéá Aíôß-
ëçøç TêöñÜæåé êáß óôßò «Ö.Å.», …ôáí ëÝãåé ðþò
ôÜ ðñïâëÞìáôá ðïý ðñïêýðôïõí Aðü ôÞí ðáñá-
íüçóç ô\ò äïì\ò ô\ò ãëþóóáò V÷ïõí ôüí «÷á-
ñáêô\ñá» ô\ò âáèýôçôáò (Depth). (Philosophi-
cal Investigations, ìôö. G.E.M. Anscom, Basil
Blackwell Oxford, 1974, ðáñ. ÉÉÉ, óåë. 47). Ôü
öéëïóïöéêü ðñüâëçìá102 åyíáé «âáóáíéóôéêü», äÝí
AöÞíåé á‰ôüí ðïý ôü Šößóôáôáé íÜ _óõ÷Üóåé, ôüí
Aðáó÷ïëår óõíÝ÷åéá: «A philosophical problem
has the form: “I don't know my way about”»
(….ð., 123). ÔÜ ðñïâëÞìáôá á‰ôÜ ìïéÜæïõí ìÝ
ôßò «øõ÷éêÝò Aññþóôåéåò» êáß ãé' á‰ôü «The
philosopher's treatment of a question is like the
treatment of an illness» (….ð., 255). ´Ïôáí äåé-
÷èår (Aðü ôÞ Öéëïóïößá) ðþò ôü ðñüâëçìá
ðñï\ëèå Aðü ôÞí ðáñáíüçóç ô\ò ãëþóóáò, ôü-
ôå ôü ðñüâëçìá óÜí ðñüâëçìá ðáýåé íÜ ŠðÜñ-
÷åé103. Ãéáôß ôü ðñüâëçìá äçìéïõñãårôáé Aðü ôÞí
Tðßäñáóç ô\ò ãëþóóáò óôÞ íüçóÞ ìáò ðïý ðá-
ñïõóéÜæåé ìðñïóôÜ ìáò ìéÜ óôáèåñÞ åsêüíá êáß _
åsêüíá ì@ò êñáôÜ ás÷ìáëþôïõò: «A picture held
us captive. And we could not get outside it, for
it lay in our language and language seemed to
repeat it to us inexorably» (….ð., 115). Êáß _
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
Öéëïóïößá á‰ôÞí Aêñéâ™ò ôÞ ìáãåßá ðïý ì@ò T-
ðéâÜëëåé _ ãë™óóá ðñïóðáèår íÜ äéáëýóåé. Åyíáé
Xíáò «Aãþíáò TíÜíôéá óôÞ ãïçôåßá ðïý Aóêår ôü
ãëùóóéêü ƒñãáíï óôÞ íüçóÞ ìáò» (….ð., 109).
´Ïðùò ð.÷. ëÝìå «ôß åyíáé ×», …ðïõ × Xíá Aðü
ôÜ «êáèüëïõ» ô\ò Ðáñáäïóéáê\ò Öéëïóïößáò, …-
ðùò «ï‰óßá», «ƒí» a êáß «íüçìá»104. ‘Ç Tñþ-
ôçóç á‰ôÞ Aíôéóôïé÷år ìÝ ôÞí Tñþôçóç «ôß åyíáé
ôñáðÝæé». Êáß óôÞí Tñþôçóç á‰ôÞ Aðáíô@ìå
äåß÷íïíôáò ôü Aíôéêåßìåíï «ôñáðÝæé». ’ÅðåéäÞ ‚
«‚ñéóìüò äåßîåùò» ì@ò äßíåé AðÜíôçóç ó' á‰ôÞí
ôÞí Tñþôçóç, íïìßæïõìå ðþò èÜ ðñÝðåé íÜ ŠðÜñ-
÷åé AðÜíôçóç êáß óôÞí Tñþôçóç «ôß åyíáé ï‰óßá»,
Aöïˆ _ Tñþôçóç åyíáé _ uäéá. ‘Ï L. Wittgenstein
èÜ ì@ò ðår ðþò V÷ïõí ôÞí uäéá «TðéöáíåéáêÞ»
AëëÜ äéáöïñåôéêÞ «âáèåéÜ» äïìÞ. ‘Ç AðïêÜëõ-
øç ô\ò «âáèåé@ò» äïì\ò ì@ò «ëõôñþíåé» Aðü ôü
«øåõôïðñüâëçìá».
‘Ï L. Wittgenstein óôßò «Ö.Å.» TêöñÜæåé ôÞ
ãíþìç ðþò _ Öéëïóïößá äÝí ðñÝðåé íÜ ðñï÷ùñ@
óÝ ïsêïäüìçóç «óõóôÞìáôïò»105, AëëÜ ìüíï íÜ
ôÜ ôïðïèåôår …ëá ìðñïóôÜ ìáò êáß íÜ ìÞí ðñï-
÷ùñ@ óÝ êáìéÜ TîÞãçóç ï‹ôå óõíáãùãÞ óõìðå-
ñáóìÜôùí. Á‰ôü ôü ôïíßæåé, ãéáôß ðéóôåýåé ðþò
ŠðÜñ÷åé óôüí Cíèñùðï _ ôÜóç ãéÜ ãåíßêåõóç, Aí-
ôßëçøç ðïý ôÞí Aíáðôýóóåé äéåîïäéêÜ óôÞ «ÄéÜ-
ëåîç ãéÜ ôÞí ’ÁéóèçôéêÞ»106 êáß ôÞí êñßíåé ðïëý
á‰óôçñÜ107. Êáß _ Öéëïóïößá äÝí ðñÝðåé íÜ «îå-
ãåëéÝôáé» Að' á‰ôÞí ôÞí ôÜóç êáß íÜ ðñïóðáèår
íÜ äßíåé åuôå «óõíïëéêÝò» Uñìçíåråò åuôå íÜ ðñï-
óðáèår íÜ «óõëëÜâåé» êñõììÝíåò AëÞèåéåò.
«Ãéáôß á‰ôü ðïý åyíáé êñõììÝíï äÝí ì@ò Tíäéá-
öÝñåé» (….ð., 126), ãñÜöåé ‚ L. Wittgenstein êáß
«_ äïõëåéÜ ôïˆ öéëüóïöïõ åyíáé íÜ ìáæåýåé Šðï-
ìíÞóåéò ãéÜ Xíá óõãêåêñéìÝíï óêïðü» (….ð.,
127). ÕðïìíÞóåéò, ðïý óÜí óêïðü V÷ïõí ôÞ «èå-
ñáðåßá» Aðü ôÜ «øåõôïðñïâëÞìáôá». Ãé' á‰ôü
_ Öéëïóïößá ìïéÜæåé ìÝ ôÞí ÔÝ÷íç108.
Óôßò AíôéëÞøåéò á‰ôÝò ôïˆ L. Wittgenstein
ãéÜ ôÞ Öéëïóïößá óÜí «èåñáðåßá» êáß «AìÝôï-
÷ç» ðñïâëçìÜôùí ðïý «ôÞ èÝôïõí êáß ôÞí uäéá
óÝ AìöéóâÞôçóç»109 äñéìýôáôç êñéôéêÞ Cóêçóå
‚ H. Marcuse110, ‚ ‚ðïrïò ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôüíé-
æå ðþò «‚ öéëüóïöïò äÝí åyíáé ãéáôñüò»111 êáß
äÞëùíå ðþò ït AíôéëÞøåéò á‰ôÝò ôïˆ L. Wittgen-
stein åyíáé «äéáêçñýîåéò ìåôñéüôçôáò êáß TîÜñôç-
óçò... Aðüäåéîç á‰ôïôáðåßíùóçò êáß êáôáäß-
êçò»112 êáß ðþò ìÝ ôüí L. Wittgenstein «äéá-
êõâåýåôáé _ AîéïðñÝðåéá êáß ‚ ‚ñéóìüò ô\ò Öéëï-
óïößáò»113. ‘Ç êñéôéêÞ âÝâáéá ôïˆ Marcuse åy-
íáé óõíÜñôçóç ô™í ãåíéêüôåñùí AíôéëÞøåþí ôïõ
ãéÜ ôÞí Aðþëåéá ô\ò «Añíçôéê\ò» äéÜóôáóçò ôïˆ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
Aíèñþðïõ óôÞ óýã÷ñïíç êïéíùíßá êáß ôÞ ìåôá-
ôñïðÞ ôïõ óÝ «ìïíïäéÜóôáôï»114. Êáß ðéóôåýåé
ðþò AíôéëÞøåéò …ðùò «äÝí åyíáé äõíáôüí íÜ âãÜ-
ëïõìå êáìéÜ èåùñßá. Óôßò äéáðéóôþóåéò ìáò äÝí
ðñÝðåé íÜ ŠðÜñ÷åé ôßðïôá Šðïèåôéêü. ÈÜ ðñÝðåé
íÜ ôåëåéþíïõìå ìÝ êáèåôß ðïý åyíáé TîÞãçóç, ãéÜ
í' AöÞóïõìå èÝóç óôÞí ðåñéãñáöÞ»115 a «_ Öé-
ëïóïößá äÝí ðñÝðåé íÜ Tðåìâáßíåé ìÝ êáíÝíáí ôñü-
ðï óôÞ ÷ñÞóç ðïý ãßíåôáé óôÞ ãë™óóá» óçìáß-
íïõí AìöéóâÞôçóç ôïˆ «ãåãïíüôïò ðþò ìðïñår
íÜ ŠðÜñ÷åé ìéÜ êáéíïýñéá äõíáôÞ Tìðåéñßá»116 êáß
«êõñéïëåêôéêÞ ŠðïôáãÞ óôüí êáíüíá ô™í êáèéå-
ñùìÝíùí ðñáãìÜôùí... ŠðáêïÞ óôÞí êïéíùíßá
ÐÑÙÉÌÏÓ WITTGENSTEIN
á) Åyíáé «äñáóôçñéüôçôá».
â) ÓÜí äñáóôçñéüôçôá äéåõêñéíßæåé ôÞ óêÝøç êáß
äéá÷ùñßæåé ôü «íïçôü» Aðü ôü «ìç íïçôü».
Åyíáé «êñéôéêÞ ô\ò ãëþóóáò».
ã) ×ùñßæåé ôü «íïçôü» Aðü ôü «ìÞ íïçôü» ìÝ
Üîïíá ôü «êñéôÞñéï» ôïˆ íïÞìáôïò (åéêïíéêÞ
«èåùñßá»).
ä) Äéá÷ùñßæåôáé ìÝ óáöÞíåéá Aðü ôÞí TðéóôÞìç.
å) Äéá÷ùñßæåôáé Aðü ôÞí ðáñáäïóéáêÞ öéëïóï-
ößá. ÄÝí ïsêïäïìår «óõóôÞìáôá».
óô) Åyíáé ôåëåßùò «AðïìõèïðïéçìÝíç».
æ) ÄÝí åyíáé, ìÝ …ðïéá óçìáóßá êáß Cí äþóïõìå
óôüí …ñï, ìåôáöõóéêÞ.
ç) ÄÝí V÷åé ìéÜ «ðåñéöñïíçôéêÞ» óôÜóç AðÝíáí-
ôé óôßò «A-íïçóßåò».
Êïéíü óôïé÷årï êáß óôßò äýï ðåñéüäïõò ôïˆ L.
Wittgenstein åyíáé ðþò _ Öéëïóïößá äÝí åyíáé «T-
ðéóôÞìç» AëëÜ äñáóôçñéüôçôá. Ìüíï ðïý óôÞí
ðñþôç ðåñßïäï _ «äñáóôçñéüôçôá» á‰ôÞ óÜí
óêïðü ôçò V÷åé íÜ ðñïóäéïñßæåé á‰ôü ðïý ëïãéêÜ
åyíáé äõíáôüí íÜ «ëÝãåôáé» êáß íÜ ðñïóäéïñßæåé
ôßò «A-íïçóßåò», Tí™ óôÞ äåýôåñç ðåñßïäï «äéá-
ëýåé» êõñßùò ôÜ «øåõôïðñïâëÞìáôá» (‚ …ñïò
«A-íïçóßá» äÝí ŠðÜñ÷åé, ãéáôß ôÜ «TñùôÞìáôá»
á‰ôÜ äÝí «ðáñáâéÜæïõí» êÜðïéï «êñéôÞñéï ôïˆ
íïÞìáôïò» a êÜðïéá êáèïñéóìÝíç «ëïãéêÞ» ô\ò
ãëþóóáò, ìüíïí Aãíïïˆí ôÞ «÷ñÞóç» ôçò êáß
«ðáñáóýñïíôáé Aðü ôÞ ìáãåßá ôçò»).
ÓôÞ äåýôåñç ðåñßïäï ôïíßæåôáé êõñßùò ‚ «èå-
ñáðåõôéêüò» ÷áñáêôÞñáò ôçò, ðñ@ãìá ðïý äÝí
ãßíåôáé óôÞí ðñþôç ðåñßïäï. ’ÅðåéäÞ Aêñéâ™ò
«èåñáðåýåé» åyíáé Aíáãêáßá êáß èÜ ÷ñåéÜæåôáé
ðÜíôá, ãéáôß ôÜ «TñùôÞìáôá» ðïý ðñïÝñ÷ïíôáé
Aðü ôÞí «ðáñáâßáóç» ô\ò ãëþóóáò èÜ äçìéïõñ-
79
ðïý ìéëÜåé á‰ôÞí ôÞ ãë™óóá»117. ²Áëëùóôå, …-
ëç ôÞí AíáëõôéêÞ óêÝøç êáß ôÞ óêÝøç ôïˆ L.
Wittgenstein ôÞ ÷áñáêôçñßæåé «ìïíïäéÜóôá-
ôç»118. Ït AíôéëÞøåéò á‰ôÝò ôïˆ Marcuse ãéÜ ôüí
L. Wittgenstein êáß _ Aîßá a _ Aðáîßá ôïõò óõí-
äÝïíôáé ìÝ ôÞí …ëç öéëïóïößá ôïˆ Marcuse êáß
_ êñéôéêÞ ôïõò óõíäÝåôáé ìÝ ìéÜ óõíïëéêÞ êñéôé-
êÞ ô\ò Öéëïóïößáò ôïõ119.
²Áí èåëÞóïõìå íÜ êÜíïõìå ìéÜ «óýãêñéóç»
ô™í AíôéëÞøåùí ôïˆ «ðñþéìïõ» êáß ôïˆ «óôå-
ñïõ» Wittgenstein ãéÜ ôÞ Öéëïóïößá êáß íÜ Tí-
ôïðßóïõìå ôÜ «êïéíÜ óôïé÷årá» êáß ôßò «äéáöï-
ñÝò» èÜ åu÷áìå:
ÕÓÔÅÑÏÓ WITTGENSTEIN
á) Åyíáé «äñáóôçñéüôçôá».
â) ÓÜí äñáóôçñéüôçôá «èåñáðåýåé» ëõôñþíïí-
ôáò Aðü ôÜ «øåõôïðñïâëÞìáôá».
ã) ÄÝí Aêïëïõèår ôü uäéï «êñéôÞñéï» íïÞìáôïò.
«’Áðïêáëýðôåé» ôßò ãëùóóéêÝò ðáñáíïÞóåéò.
Óçìáóßá óôÞ «÷ñÞóç».
ä) Äéá÷ùñéóìüò Aðü ôÞí TðéóôÞìç.
å) Äéá÷ùñéóìüò Aðü ôÞí «ðáñáäïóéáêÞ öéëïóï-
ößá». ’ÁíôéóõóôçìáôéêÞ.
óô) Åyíáé ôåëåßùò «AðïìõèïðïéçìÝíç».
æ) Ôü uäéï.
ç) ÄÝí «ðåñéöñïíår» ï‹ôå èåùñår ÷ùñßò «óçìá-
óßá» ôÜ «øåõôïðñïâëÞìáôá».
ãïˆíôáé ðÜíôá120. ’Åí™ óôü Tractatus, Aöïˆ
«äïõëåéÜ» ôïˆ öéëïóüöïõ åyíáé íÜ Töáñìüæåé óÝ
êÜèå ðñüôáóç Xíá êáèïñéóìÝíï êñéôÞñéï íïÞìá-
ôïò êáß AíÜëïãá ìÝ ôÞ óõìöùíßá a äéáöùíßá ôçò
ì' á‰ôü íÜ ÷áñáêôçñßæåôáé óÜí «TðéóôçìïíéêÞ»,
«ôáõôïëïãéêÞ» a «A-íüçôç», _ öéëïóïößá äÝí åy-
íáé êÜôé ôü óçìáíôéêü êáß ôü Vñãï ôçò ôåëåéþ-
íåé Aðü ôÞ óôéãìÞ ðïý èåóðßæåé ôü êñéôÞñéï ôïˆ
íïÞìáôïò. ´Áðáî êáß á‰ôü èåóðéóôår _ «Aðïóôï-
ëÞ» ôïˆ öéëïóüöïõ ôåëåéþíåé. Ãéáôß ìåôÜ ‚ êá-
èÝíáò ìðïñår íÜ «Töáñìüæåé» ôü êñéôÞñéï ôïˆ íï-
Þìáôïò óÝ êÜèå ðñüôáóç. ‘Ï öéëüóïöïò åyíáé óÜí
ôüí TöåõñÝôç ðïý «âñßóêåé» êÜðïéï ƒñãáíï, äé-
äÜóêåé ôÞ ëåéôïõñãßá ôïõ, êáß ìåôÜ åyíáé ðñüâëç-
ìá á‰ô™í ðïý ôü äéäÜ÷èçêáí íÜ ôü ÷ñçóéìï-
ðïéïˆí. Ôü «ƒñãáíï» óôÞí ðåñßðôùóÞ ìáò åyíáé
ôü «êñéôÞñéï ôïˆ íïÞìáôïò». Ãé' á‰ôüí ôüí ëü-
ãï êáß ‚ L. Wittgenstein, …ôáí «âñ\êå» ôü ƒñ-
ãáíï (äçëáäÞ ôü êñéôÞñéï ôïˆ íïÞìáôïò), Vðáøå
80
íÜ Aó÷ïëårôáé ìÝ ôÞ Öéëïóïößá. Ãéáôß Aðü Têår
êáß ðÝñá ôü ìüíï Vñãï ôçò Öéëïóïößáò eôáí íÜ
«Töáñìüæåé» ôü êñéôÞñéï óôéò ðñïôÜóåéò, Tñãá-
óßá «ñïõôßíáò» êáß AäéÜöïñç121, ðïý «TëÝã÷åé»
ìÞðùò êáß êÜðïéá ðñüôáóç «óðÜóåé» ôÜ …ñéá
ô\ò ãëþóóáò122.
´Ïôáí …ìùò êáôÜëáâå ðþò _ ãë™óóá åyíáé
ðåñéóóüôåñï ðïëýðëïêç Að' …óï íüìéæå, ðþò ôÜ
«øåõôïðñïâëÞìáôá» åyíáé «Aññþóôåéåò» êáß êá-
ôÜ óõíÝðåéá á‰ôüò ðïý «ëõôñþíåé» Að' á‰ôÜ ôÜ
ðñïâëÞìáôá «ðïëýôéìïò» óÜí ôüí ãéáôñü, êáß
ðþò ãéÜ ôÞí Aíôéìåôþðéóç á‰ô™í ô™í «øåõôï-
ðñïâëçìÜôùí»123 äÝí ŠðÜñ÷åé ìéÜ «Eðáî äéÜ
ðáíôüò» èåñáðåßá (Xíá äçëáäÞ êáèïñéóìÝíï êñé-
ôÞñéï íïÞìáôïò) ðïý _ óõìöùíßá ì' á‰ôü åyíáé
êñéôÞñéï ô\ò «ñèüôçôáò», ãéáôß _ ãë™óóá ìÝ
ôÞ «ìáãåßá» ôçò âñßóêåé ðïëëïýò ôñüðïõò ãéÜ íÜ
«ðáñáðëáíår», êáß êáôÜ óõíÝðåéá ðÜíôá èÜ
÷ñåéÜæåôáé Têåríïò ðïý èÜ ì@ò AðáëëÜóåé Aðü ôÞ
ìáãåßá ôçò, ôüôå êáôÜëáâå ðþò _ Tñãáóßá ôïˆ
«öéëüóïöïõ» äÝí åyíáé êáß ôüóï «ñïõôéíéÝñéêç»
êáß óôñÜöçêå îáíÜ óôÞ Öéëïóïößá124.
’Åí êáôáêëåßäé äçëáäÞ èÜ ìðïñïýóáìå íÜ
ðïˆìå ðþò _ Öéëïóïößá óÜí äñáóôçñéüôçôá óôüí
óôåñï L. Wittgenstein ŠðåñÝ÷åé íôïëïãéêÜ êáß
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
AîéïëïãéêÜ Aðü ôÞí Aíôßóôïé÷ç Aíôßëçøç ôïˆ
Tractatus. Êáß Cí óôü Tractatus êÜôù Aðü ‚ñé-
óìÝíåò ðñïûðïèÝóåéò125 ìðïñïýìå íÜ ìéë@ìå ãéÜ
«ôÝëïò» ô\ò Öéëïóïößáò, óôßò ÖéëïóïöéêÝò ²Å-
ñåõíåò åyíáé Aäýíáôï. ÔÞí ðñïóðÜèåéá ôïˆ L.
Wittgenstein íÜ «ðåñé÷áñáêþóåé» á‰óôçñÜ ôüí
«÷™ñï» ô\ò Öéëïóïößáò, ìðïñïˆìå íÜ ôÞí ðá-
ñáâÜëëïõìå ìÝ ôßò ðñïóðÜèåéåò ôïˆ ’É. ÊÜíô,
ðïý êáß á‰ôüò ðñïóðÜèçóå íÜ ÷áñÜîåé á‰óôçñÜ
ôÜ «…ñéá» ôïˆ Êáèáñïˆ Ëüãïõ126. ’Åðßóçò, ït
AíôéëÞøåéò ôïõ ãéÜ ôÞ äéÜêñéóç ô\ò Tðéöáíåéáê\ò
êáß «âáèåé@ò» äïì\ò èõìßæïõí Aíôßóôïé÷åò ôïˆ
Russel127.
Wittgenstein êáß ÌåôáöõóéêÞ
Åyíáé TîáéñåôéêÜ äõó÷åñÝò íÜ ðñïóäéïñéóèïˆí
ìÝ Aêñßâåéá ït AíôéëÞøåéò ôïˆ L. Wittgenstein
ãéÜ ôÞ ÌåôáöõóéêÞ, Aö' Uíüò ãéáôß ‚ uäéïò äÝí V-
ãñáøå êÜðïéï âéâëßï ãéÜ ôÞ ÌåôáöõóéêÞ ï‹ôå
óôü Tractatus Aöéåñþíåé «ðñïôÜóåéò» ðïý íÜ
ìéë@ «åsäéêÜ» ãé' á‰ôÞí (ðáñáäüîùò, ‚ …ñïò
«ÌåôáöõóéêÞ» óôü Tractatus äÝí AíáöÝñåôáé
êÜí), Aö' UôÝñïõ êáß ãéáôß ôÜ ðñïâëÞìáôá ðïý
Aðü ðáñÜäïóç eôáí Aíôéêåßìåíï Vñåõíáò ô\ò Ìå-
ôáöõóéê\ò128 ôÜ TíôÜóóåé ó' á‰ôü ðïý ‚ uäéïò -
íïìÜæåé «’ÇèéêÞ»129.
ÌÝ ôÝôïéåò «ðñïûðïèÝóåéò» êáß «äåäïìÝíá»
åyíáé ëïéðüí äýóêïëï, Cí ƒ÷é Aäýíáôï, íÜ Tñåõíç-
èïˆí ït Aðüøåéò ôïõ ãé' á‰ôÞí.
«Êëåéäß» ãéÜ íÜ ìðïñÝóïõìå íÜ îåêéíÞóïõìå
åyíáé, êáôÜ ôÞ ãíþìç ìáò, _ ðñüôáóç 6.53 ôïˆ
Tractatus, …ðïõ ëÝãåé ðþò «...êÜèå öïñÜ ðïý
êÜðïéïò èÝëåé íÜ ðår êÜôé ìåôáöõóéêü, íÜ ôïˆ Š-
ðïäåß÷íïõìå ðþò Cöçóå ‚ñéóìÝíá óçìårá óôßò
ðñïôÜóåéò ôïõ, ÷ùñßò íÜ ðñïóäþóåé ìéÜ óçìá-
óßá». Ôü «êÜôé ìåôáöõóéêü» äçëþíåé ðñïöáí™ò
êÜôé «ðÝñá» ô™í ‚ñßùí ô\ò ãëþóóáò, åyíáé ôü
«AíÝêöñáóôï». Êáß ôü «AíÝêöñáóôï» äÝí «ëÝ-
ãåôáé»130, «äåß÷íåôáé»131. Êáß _ ÌåôáöõóéêÞ
ìðïñår íÜ ìÞ «ëÝãåé» ôßðïôá, AëëÜ «äåéêíýåé»
êÜôé131. Äåéêíýåé ôÞí ôÜóç êáôÜ ô™í ‚ñßùí ô\ò
ãëþóóáò. Êáß TðåéäÞ «ðÝñá» ô™í ‚ñßùí âñßóêå-
ôáé ôü «óçìáíôéêü»132 êáß ôü «Aíþôåñï»133, X-
ðåôáé ðþò _ ÌåôáöõóéêÞ äÝí åyíáé êÜôé ðïý ðñÝ-
ðåé íÜ ãßíåôáé Aíôéêåßìåíï «ðåñéöñüíçóçò» (…ðùò
ð.÷. Aðü ìåñéêïýò ëïãéêïýò TìðåéñéóôÝò) AëëÜ
ðñïóåêôéê\ò TîÝôáóçò ãéáôß öáíåñþíåé ìéÜ «ôÜ-
óç» ô\ò Aíèñþðéíçò öýóçò134.
«Ìåôáöõóéêü» ëïéðüí åyíáé …,ôé, ðáñáâéÜ-
æïíôáò ôÞ «ëïãéêÞ ô\ò ãëþóóáò», ðñïóðáèår íÜ
TêöñÜóåé ôü «AíÝêöñáóôï». ’ÁëëÜ «ãéÜ …óá äÝí
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ìðïñår íÜ ìéëÜåé êáíåßò, ãé' á‰ôÜ ðñÝðåé íÜ óù-
ðáßíåé», ëÝãåé óôÞí ðñüôáóç 7 ôïˆ Tractatus.
ÌÞðùò ëïéðüí _ ÌåôáöõóéêÞ ðñÝðåé íÜ «óùðÜ-
óåé», ðïý óçìáßíåé íÜ ðÜøåé íÜ ðáñáâéÜæåé ôÜ …-
ñéá ô\ò ãëþóóáò; ÌÞðùò êÜèå ìåôáöõóéêÞ ðñï-
óðÜèåéá ðñÝðåé íÜ êáôáããÝëëåôáé óÜí «Aíüçôç»;
‘Ï uäéïò äÝí ëÝãåé ðïõèåíÜ ìÝ óáöÞíåéá êÜôé ôÝ-
ôïéï. ÄÝí ðñïóðáèår âÝâáéá íÜ «êÜíåé» ìåôáöõ-
óéêÞ. ’ÁëëÜ ŠðÜñ÷ïõí ìåñéêÝò äçëþóåéò ôïõ135
ðïý äåß÷íïõí ôÞ âáèýôáôç Têôßìçóç êáß óõìðÜ-
èåéÜ ôïõ ãé' á‰ôü ðïý êáëårôáé «ÌåôáöõóéêÞ».
ÂÝâáéá äÝí «ëÝãïõí» ôßðïôá. Ãéáôß ðáñáâéÜæïõí
ôÞí Añ÷Þ ô\ò «óçìáíôéê\ò Cñíçóçò»136. Óýì-
öùíá ì' á‰ôÞí, êÜèå ðñüôáóç V÷åé «óçìáóßá»,
äçëáäÞ íüçìá, …ôáí _ CñíçóÞ ôçò åyíáé «óçìáí-
ôéêÞ». Óôü Tractatus ŠðÜñ÷ïõí ìåñéêÜ ÷ùñßá
ðïý äéáöùôßæïõí ôßò Aðüøåéò ôïõ á‰ôÝò:
5.5151 «‘Ç èåôéêÞ ðñüôáóç (Positive Satz)
ðñÝðåé íÜ ðñïûðïèÝôåé ôÞí ðáñîç ô\ò Añ-
íçôéê\ò (Negativen) ðñüôáóçò êáß Aíôßóôñï-
öá».
5.513 «...ÊÜèå ðñüôáóç V÷åé ìüíï ìéÜ Cñ-
íçóç, ãéáôß ŠðÜñ÷åé ìüíï ìéÜ ðñüôáóç ðïý
âñßóêåôáé ‚ëüôåëá Vîù Að' á‰ôÞí».
ÌÝ ëßãá ëüãéá, ìéÜ ðñüôáóç V÷åé óçìáóßá …-
ôáí êáß _ AíôßèåôÞ ôçò V÷åé137. ‘Ç ðñüôáóç «‚
êüóìïò åyíáé âïýëçóç êáß ðáñÜóôáóç»138 åyíáé
«÷ùñßò íüçìá», ãéáôß _ Aíôßèåôç Að' á‰ôÞí ðñü-
ôáóç äÝí ìðïñår íÜ åyíáé ï‹ôå AëçèéíÞ ï‹ôå øåõ-
äÞò. Ït ìåôáöõóéêÝò äçëáäÞ ðñïôÜóåéò ï‹ôå «T-
ðáëçèåýïíôáé» ï‹ôå «äéáøåýäïíôáé». Óôü óçìårï
á‰ôü ìðïñïˆìå óÝ êÜðïéï âáèìü íÜ ðáñáëëçëß-
óïõìå ôßò AíôéëÞøåéò ôïˆ L. Wittgenstein ìÝ ôßò
AíôéëÞøåéò ôïˆ K. Popper139, ‚ ‚ðïrïò óôü Vñãï
ôïõ The Logic of Scientific Discovery Aö' Uíüò
ìÝí äÝ÷åôáé ðþò _ ìåôáöõóéêÞ äÝí åyíáé TðéóôÞ-
ìç, ãéáôß ït ðñïôÜóåéò ôçò äÝí Šðüêåéíôáé óôÞí
Añ÷Þ ô\ò «äéáøåõóôéêüôçôáò» (falsifiability)140,
AëëÜ óõã÷ñüíùò äÝí êñáô@ AðÝíáíôß ôçò «Aðïñ-
ñéðôéêÞ» óôÜóç141, óÝ Aíôßèåóç ìÝ ôïýò ëïãéêïýò
TìðåéñéóôÝò.
’Åðßóçò, ôÞí Aíôßëçøç ôïˆ L. Wittgenstein
ãéÜ ôÞ «ÌåôáöõóéêÞ» ìðïñïýìå íÜ ôÞí ðáñáë-
ëçëßóïõìå ìÝ ôÞí êáíôéáíÞ142. Ãéáôß êáß ‚ ÊÜíô
óôÞí «‘ÕðåñâáôïëïãéêÞ ÄéáëåêôéêÞ»143 ëÝãåé
ðþò ‚ Ëüãïò ì@ò ‚äçãår óôüí ìåôáöõóéêü óôï-
÷áóìü, ãéáôß ì@ò ‚äçãår íÜ óõëëÜâïõìå «ðñ™-
ôåò Añ÷Ýò»144. Ôåßíåé íÜ öôÜóåé óÝ ìßá óýíèåóç
öáéíïìÝíùí ðïý äçìéïõñãïˆí ìéÜí «Aðüëõôç Uíü-
ôçôá», _ ‚ðïßá …ìùò äÝí âñßóêåé Aíôáðüêñéóç
81
óôÞí Tìðåéñßá êáß óôçñßæåôáé óôü êåíü145. ²Åôóé
êáß ït «ðñïôÜóåéò» ô\ò Ìåôáöõóéê\ò, êáôÜ ôüí
L. Wittgenstein, âãáßíïõí Aðü ôÜ TìðåéñéêÜ
ðëáßóéá, Aðü ôüí ÷™ñï ô™í «ãåãïíüôùí», êáß
ìÞí V÷ïíôáò êáìéÜ Aíôáðüêñéóç óôÞí «ðñáãìá-
ôéêüôçôá, óôçñßæïíôáé óôü «êåíü».
’Áíáêåöáëáéþíïíôáò ìÝ÷ñé Tä™, ìðïñïˆìå
íÜ ðïˆìå ðþò ãéÜ ôüí L. Wittgenstein ït ìåôá-
öõóéêÝò «ðñïôÜóåéò», óôüí âáèìü ðïý äÝí «Šðü-
êåéíôáé» óôÞí Añ÷Þ ô\ò «óçìáíôéê\ò Cñíçóçò»,
äÝí åyíáé «TðéóôçìïíéêÝò». Åyíáé Aíïçóßåò. Äç-
ëþíïõí …ìùò êÜôé, äÝí åyíáé C÷ñçóôåò. ’Éäéáßôå-
ñá Têåríåò ðïý ðñïóðáèïˆí íÜ ðïˆí «êÜôé» ãéÜ
ðïëý «óðïõäárá» æçôÞìáôá, ðïý AíÞêïõí óôÞí
«’ÇèéêÞ».
Ït ^èéêÝò äçëáäÞ ðñïôÜóåéò åyíáé «êëÜäïò»
ô™í ìåôáöõóéê™í ðñïôÜóåùí. ÌÝ ôüí …ñï äçëá-
äÞ «ÌåôáöõóéêÞ», èÜ ìðïñïýóáìå íÜ ðïˆìå, ‚
L. Wittgenstein Tííïår …ëåò ôßò ðñïôÜóåéò ðïý
«óêïíôÜöôïõí» óôÞ ëïãéêÞ ô\ò ãëþóóáò Aðü A-
äõíáìßá «ëïãéêÞ» êáß ƒ÷é øõ÷ïëïãéêÞ146. ‘Ç äéá-
ôýðùóç ðñïôÜóåùí ãéÜ ôÞ «öýóç» ôïˆ «ðñáã-
ìáôéê, ãéÜ ôÞí ŠöÞ ôïˆ êüóìïõ, åyíáé ìåôá-
öõóéêÞ. ÔÝôïéåò âÝâáéá ðñïôÜóåéò ŠðÜñ÷ïõí êáß
óôü Tractatus.
2.02 «ÔÜ Aíôéêåßìåíá åyíáé BðëÜ».
2.021 «ÔÜ Aíôéêåßìåíá Aðïôåëïˆí ôÞí ï‰óßá
ôïˆ êüóìïõ».
Ït ðáñáðÜíù ðñïôÜóåéò (ðïý ðáñüìïéåò ì'
á‰ôÝò ìðïñïˆìå íÜ âñïˆìå êáß Cëëåò óôü Trac-
tatus) åyíáé âÝâáéá êáèáñÜ «ìåôáöõóéêÝò». «Ìå-
ôáöõóéêÞ» åyíáé Tðßóçò êáß _ Cðïøç ðþò ŠðÜñ-
÷åé óôÞ ãë™óóá «âáèýôåñç» ï‰óßá147. ‘Ï L.
Wittgenstein ôü ãíþñéæå á‰ôü (Tractatus, 6.54),
êáß ãé' á‰ôü óôßò ÖéëïóïöéêÝò ²Åñåõíåò Añíårôáé
ôÞí ðáñîç «ï‰óßáò» óôÞ ãë™óóá148, ãéáôß Cë-
ëùóôå «á‰ôü ðïý åyíáé êñõììÝíï äÝí ì@ò Tíäéá-
öÝñåé» («Ö.Å.», 126).
´Ùóôå, êáôÜ ôüí L. Wittgenstein, ït ìåôá-
öõóéêÝò «ðñïôÜóåéò» V÷ïõí ôÜ Uî\ò ÷áñáêôçñé-
óôéêÜ:
á) ÐáñáâéÜæïõí ôÞí Añ÷Þ ô\ò «óçìáíôéê\ò
Cñíçóçò».
â) Ôåßíïõí íÜ «óðÜóïõí ôÜ …ñéá ô\ò ãëþó-
óáò».
ã) Äéáôõðþíïõí «èåùñßåò» ãéÜ ôÞ öýóç ôïˆ
²Ïíôïò.
ä) «Äåéêíýïõí» êÜôé.
å) Åyíáé «ìáôáéïðïíßåò». Ãéáôß á‰ôü ðïý æç-
ôïˆí íÜ «óõëëÜâïõí» êáß íÜ ðïˆí åyíáé Aäýíáôïí
82
íÜ «ëå÷èår». ²Ï÷é …ìùò êáß íÜ «óõëëçöèår».
Ãéáôß óôÞí ðñüôáóç 6.521 ì@ò ëÝãåé ðþò óÝ ìå-
ñéêïýò Aíèñþðïõò V÷åé ðáñïõóéáóôår ôü íüçìá
ô\ò æù\ò, AëëÜ ôïýò åyíáé Aäýíáôï íÜ ðïˆí óÝ
ôß óõíßóôáôáé á‰ôü ôü íüçìá. ‘Ç ðñüôáóç á‰ôÞ
èõìßæåé ôüí Ãïñãßá149 a, óÝ ìéÜ Aêñáßá Uñìçíåßá,
êáß ôïýò «ìõóôéêïýò ô\ò ’Áíáôïë\ò»150. ²Áò èõ-
ìçèïˆìå ðþò ‚ Russel 151 êáôÝôáóóå ôüí L.
Wittgenstein, ›ò ðñüò ôßò AíôéëÞøåéò ôïõ ãéÜ ôÞ
ãë™óóá, ìÝ ôïýò «ìõóôéêïýò». ÄÝí ðñÝðåé (…ðïõ
ôü «ðñÝðåé» åyíáé ëïãéêü) íÜ äéáôõðþíïíôáé ìå-
ôáöõóéêÝò «ðñïôÜóåéò». Ãéáôß êáß ðïõèåíÜ äÝí
‚äçãïˆí152 êáß «âáóáíéóôéêÝò» åyíáé (ãé' á‰ôü
óôßò «Ö.Å.» èÜ AíáëÜâåé ôÞ «èåñáðåßá» Að' á‰-
ôÝò153). Á‰ôü ðïý Tðéèõìïˆí íÜ «äçëþóïõí», ìÝ
ôñüðï èáõìÜóéï ôü «äçëþíåé» _ ÔÝ÷íç. ’Åêôüò
Cí êáß _ ÌåôáöõóéêÞ èåùñçèår «ÔÝ÷íç», ðïßç-
óç ìÝ Vííïéåò, …ðùò ôÞí Vëåãáí ït Íåïêáíôéá-
íïß154. Ôüôå åyíáé äéáöïñåôéêÜ. ’Áñêår íÜ äéá÷ù-
ñéóèår Aðü ôÞí ’ÅðéóôÞìç. ×ùñßò, TðáíáëáìâÜ-
íïõìå, ‚ «äéá÷ùñéóìüò» á‰ôüò íÜ V÷åé êáìéÜ
«ìåéùôéêÞ» ðáñÜìåôñï.
‘Ï L. Wittgenstein ëïéðüí äÝí åyíáé «ìåôá-
öõóéêüò», ìÝ ôÞ óçìáóßá ðþò ðéóôåýåé …ôé _ Ìå-
ôáöõóéêÞ åyíáé ìáôáéïðïíßá êáß ƒ÷é ðþò Añíårôáé
ôÞí ðáñîç ô™í TñùôçìÜôùí155 ðïý á‰ôÞ èÝ-
ôåé156. ÐïëëÝò öïñÝò …ìùò ãßíåôáé ëüãïò ãéÜ
«ìåôáöõóéêÞ» ôïˆ Tractatus157. ‘ÕðÜñ÷åé óôü
Tractatus ìéÜ «ìåôáöõóéêÞ»; ÐñïôÜóåéò äçëá-
äÞ ðïý «ðáñáâéÜæïõí» ôÞí Añ÷Þ ô\ò «óçìáí-
ôéê\ò Cñíçóçò», ðïý ðñïóðáèïˆí íÜ «óõëëÜ-
âïõí» ôÞí «ï‰óßá» ôïˆ êüóìïõ, ôÞí ŠöÞ ôïõ; ÔÝ-
ôïéåò «ðñïôÜóåéò» ŠðÜñ÷ïõí êáß Aðïôåëïˆí ôÞ
«ÌåôáöõóéêÞ» a, êáô' Cëëïõò, ôÞí «’Ïíôïëï-
ãßá» ôïˆ Tractatus158.
‘Ç ÌåôáöõóéêÞ ôïˆ Tractatus Aíáðôýóóå-
ôáé óôßò ðñïôÜóåéò 1 êáß 2159. Åyíáé ìéÜ ìåôá-
öõóéêÞ ôåëåßùò, êáôÜ ôÞ ãíþìç ìáò, ðñùôüôõ-
ðç, ðáñüëï âÝâáéá ðïý äÝí ô\ò ëåßðïõí ït Tðé-
äñÜóåéò160. Ðñüò ôÞ ìåôáöõóéêÞ á‰ôÞ «óôïé÷år»
ìÝ ëïãéêÞ óõíÝðåéá êáß ìéÜ Aíôßóôïé÷ç ãíùóéï-
ëïãßá161.
Ït êýñéåò Vííïéåò ãýñù Aðü ôßò ‚ðïßåò óôñÝ-
öåôáé _ ÌåôáöõóéêÞ ôïˆ Tractatus åyíáé ït Ví-
íïéåò ôïˆ «êüóìïõ» (Die Welt), ôïˆ «Aíôéêåßìå-
íïõ»162, ôïˆ «ðñÜãìáôïò» (sache, ding), ô\ò
«ï‰óßáò» (Die Substanz).
‘Ç ï‰óßá ôïˆ êüóìïõ åyíáé ôÜ «Aíôéêåßìåíá»
(«Die Gegenstände bilden die Substanz der
Welt», ….ð., 2.021), ðïý åyíáé «BðëÜ» (Einfach,
202) êáß «ìÞ óõíèåìÝíá» («Sie nicht zusam-
meng esetzt sein»).
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÔÜ Aíôéêåßìåíá V÷ïõí ôÞí säéüôçôá íÜ «óõí-
äÝïíôáé» êáß íÜ ó÷çìáôßæïõí «êáôáóôÜóåéò
ðñáãìÜôùí» (sachverhalten). ‘Ç «êáôÜóôáóç
ðñáãìÜôùí» åyíáé ôü ãåãïíüò (ratsache) êáß «‚-
ëüôçôá ô™í ãåãïíüôùí» («Die gesamtheit der
ratsachen») åyíáé ‚ «êüóìïò» (….ð., 1, 1.1, 2,
2.1), ðïý Aëëïˆ ôüí íïìÜæåé «‚ëüôçôá ô™í Š-
ðáñ÷ïõó™í êáôáóôÜóåùí ðñáãìÜôùí» («Die
Gesamtheit der Bestehenden Sachverhalte»,
….ð., 2.0) a «óýíïëç ðñáãìáôéêüôçôá» («Die
gesamte Wirklichkeit», ….ð., 2.063) 163. ‘Ç
ãíþóç ôïˆ AíôéêåéìÝíïõ óõíåðÜãåôáé êáß ãíþóç
…ëùí ô™í äõíáôïôÞôùí TìöÜíéóÞò ôïõ óÝ «êá-
ôáóôÜóåéò ðñáãìÜôùí» (….ð., 2.0123), Aíôßëç-
øç ðïý èõìßæåé Aíôßóôïé÷ç säéüôçôá ô\ò «ìïíÜ-
äáò-ï‰óßáò» óôÞ ìåôáöõóéêÞ ôïˆ Leibniz164, êáß
_ ãíþóç …ëùí ô™í AíôéêåéìÝíùí óõíåðÜãåôáé êáß
ãíþóç …ëùí ô™í äõíáô™í êáôáóôÜóåùí ðñáã-
ìÜôùí (….ð., 2.0124), ãéáôß «ôÜ Aíôéêåßìåíá ðå-
ñéÝ÷ïõí ôÞ äõíáôüôçôá …ëùí ô™í êáôáóôÜóåùí»
(….ð., 2.014). ²Áëëùóôå á‰ôÞ ôïõ _ äõíáôüôç-
ôá TìöÜíéóçò óÝ Sachverhalte åyíáé êáß _ «ìïñ-
öÞ» ôïˆ AíôéêåéìÝíïõ.
‘Ï ÷™ñïò (Raum) êáß ‚ ÷ñüíïò (Zeit) åyíáé
«ìïñöÝò» ô™í AíôéêåéìÝíùí, èÜ ëÝãáìå a priori
ðñïûðüèåóç ãéÜ ôÞí TìöÜíéóç ôïˆ AíôéêåéìÝíïõ
óÝ Sachverhalte (….ð., 2.0251). ’Åðßóçò êáß ôü
÷ñ™ìá165, ãéáôß ôÜ Aíôéêåßìåíá «åyíáé C÷ñùìá»
(farblos, ….ð., 2.0232).
‘Ç óôáèåñÞ ìïñöÞ ôïˆ êüóìïõ ŠðÜñ÷åé ãéá-
ôß ŠðÜñ÷ïõí ôÜ Aíôéêåßìåíá (2.026) ðïý åyíáé ôü
«óôáèåñü» (das Feste), ôü «ŠðÜñ÷ïí» (beste-
hende, 2.0271)166, Tí™ ‚ óõó÷åôéóìüò ô™í Aí-
ôéêåéìÝíùí Aðü ôüí ‚ðïrï äçìéïõñãårôáé _
Sachverhalt åyíáé ôü «ìåôáâëçôü» (Wechsel), ôü
«AóôáèÝò» (unbeständige). ÓôÞí Sachverhalt
ôÜ Aíôéêåßìåíá åyíáé «äåìÝíá» …ðùò ït êñßêïé
ìé@ò Bëõóßäáò (….ð., 203), ôïðïèåôçìÝíá ôü Xíá
ðñüò ôü Cëëï óýìöùíá ìÝ Xíá ‚ñéóìÝíï ôñüðï
(2.031) ðïý Aðïôåëår êáß ôÞ «äïìÞ» (Struktur)
ô\ò Sachverhalt (….ð., 2.032).
‘Ï L. Wittgenstein ôïíßæåé ðþò ït êáôáóôÜ-
óåéò ðñáãìÜôùí åyíáé ôåëåßùò ÷ùñéóìÝíåò ìåôá-
îý ôïõò (….ð., 2.061) êáß äÝí ìðïñïˆìå Aðü ôÞ
ìéÜ íÜ óõíáãÜãïõìå ôÞí ðáñîç a ìÞ ìé@ò Cë-
ëçò (….ð., 2.062)167. ÌÝ ôÞí AíôßëçøÞ ôïõ á‰-
ôÞ ‚ L. Wittgenstein Vñ÷åôáé ðïëý êïíôÜ óôüí
«Ëïãéêü Aôïìéóìü» ôïˆ Russell168 êáß Aðïìá-
êñýíåôáé Aðü êÜèå Aíôßëçøç ðïý äÝ÷åôáé ðáñ-
îç «Tóùôåñéêþí ó÷Ýóåùí»169, …ðùò ð.÷. _ öé-
ëïóïößá ôïˆ Hegel170.
Á‰ôü åyíáé ôü êáèáñÜ «íôïëïãéêü» ìÝñïò ô\ò
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
Ìåôáöõóéê\ò ôïˆ Tractatus, ðïý ôåëåéþíåé ìÝ ôÞí
ðñüôáóç 2.063. ’Áðü ôÞí ðñüôáóç 2.1 ìÝ÷ñé ôÞí
ðñüôáóç 2.225 Añ÷ßæåé íÜ TîåôÜæåé171 ôüí ôñüðï
ìÝ ôüí ‚ðïrï ôü «ãåãïíüò» ðáñïõóéÜæåôáé óôÞ
óêÝøç. Ãéáôß ôü èÝìá ðïý öáßíåôáé íÜ Aðáó÷ïëår
ðñùôáñ÷éêÜ ôüí L. Wittgenstein êáß óôÞí «ðñþé-
ìç» êáß óôÞí «óôåñç» ðåñßïäï ô\ò öéëïóïöéê\ò
ôïõ TîÝëéîçò åyíáé _ ó÷Ýóç ãëþóóáò-óêÝøçò-
ðñáãìáôéêüôçôáò, ìÝ ôß ôñüðï _ ãë™óóá êáß _
óêÝøç ó÷åôßæïíôáé ìÝ ôÞí ðñáãìáôéêüôçôá172.
Ôü «ãåãïíüò» êáôÜ ôüí L. Wittgenstein ðá-
ñïõóéÜæåôáé óôÞí «åsêüíá», ðïý åyíáé Xíá «ìïí-
ôÝëï» ô\ò ðñáãìáôéêüôçôáò (2.12) êáß óôÜ
óôïé÷årá ô\ò ‚ðïßáò Aíôéóôïé÷ïˆí ôÜ Aíôéêåßìå-
íá ôÜ ‚ðïrá Šðïêáèßóôáíôáé Aðü ôÜ óôïé÷årá
(2.13 - 2.131, ….ð.). ‘Ç åsêüíá óõíäÝåôáé ìÝ ôÞí
ðñáãìáôéêüôçôá, ôÞí ðñïóåããßæåé óÜí «Xíáò ìå-
ôñéêüò êáíüíáò» (….ð., 2.1511 êáß 2.1512). Ås-
êüíá êáß ðñáãìáôéêüôçôá V÷ïõí «êïéíü» ôÞ
«ëïãéêÞ ìïñöÞ»173. Ôü íüçìÜ ôçò åyíáé á‰ôü ðïý
ðáñéóôÜíåé (2.221). ‘Ç AëÞèåéá a ìÞ ô\ò åsêü-
íáò Tðéâåâáéþíåôáé Aðü ôÞí ðñáãìáôéêüôçôá, _
uäéá _ åsêüíá äÝí ìðïñår íÜ ôÞ öáíåñþóåé (2.223
êáß 2.224).
«ÄÝí ŠðÜñ÷åé ìéÜ a priori AëçèÞò åsêüíá»,
ëÝãåé ‚ L. Wittgenstein êáß Vôóé ôåëåéþíåé _ ðñü-
ôáóç 2 AëëÜ êáß ôü «ìåôáöõóéêü» ìÝñïò ôïˆ
Tractatus. Óõíïøßæïíôáò ëÝìå:
á) ‘Ç «ï‰óßá» ôïˆ êüóìïõ åyíáé ôÜ Aíôéêåß-
ìåíá.
â) ÔÜ Aíôéêåßìåíá ó÷çìáôßæïõí «Sachver-
halten».
ã) Ôü «ãåãïíüò» åyíáé _ ðáñîç Sachver-
halten.
ä) ‘Ï êüóìïò åyíáé ôü óýíïëï ô™í ãåãïíüôùí.
å) Ôü ãåãïíüò äçëþíåôáé ìÝ ôÞí «åsêüíá».
óô) ‘Ç AëÞèåéá a ìÞ ô\ò åsêüíáò äçëþíåôáé
ìÝ ôÞí ðñáãìáôéêüôçôá.
ÓôÞ ÌåôáöõóéêÞ ôïˆ Tractatus óçìáíôéêü
(Cí ƒ÷é ôüí âáóéêü) ñüëï V÷åé _ Vííïéá ô\ò «ï‰-
óßáò». Ãéáôß ìüíï Cí äå÷èïˆìå ðþò ‚ êüóìïò V-
÷åé «ï‰óßá», ìðïñïˆìå íÜ èÝóïõìå Xíá êñéôÞñéï
ôïˆ íïÞìáôïò174 ìÝ ôü ‚ðïrï èÜ ìðïñïˆìå íÜ ÷á-
ñáêôçñßæïõìå ìéÜ ðñüôáóç «AëçèÞò» a «øåõ-
äÞò»175.
‘Ç «ï‰óßá» ô\ò ìåôáöõóéê\ò ôïˆ L.
Wittgenstein V÷åé óôáôéêü ÷áñáêô\ñá, …ðùò êáß
óôÞí êëáóóéêÞ ìåôáöõóéêÞ. ‘Ï uäéïò äÝí äéåõêñé-
íßæåé ìÝ ôñüðï Aðüëõôï Cí åyíáé äõíáôüí íÜ ãíù-
óèår a ƒ÷é176. ÄÝí öáßíåôáé …ìùò íÜ ôÞ èåùñår
«öïñÝá säéïôÞôùí»177. ’Áñãüôåñá, AðÝññéøå ôå-
ëåßùò á‰ôÞí ôÞí Vííïéá178.
83
Óçìáíôéêü Tðßóçò óôïé÷årï óôÞ ìåôáöõóéêÞ
ôïõ åyíáé _ Cñíçóç ôïˆ «Aðñéïñéóìïý»179 êáß _
Aíáãíþñéóç ô\ò óõìöùíßáò ìÝ ôÞí «ðñáãìáôé-
êüôçôá» óÜí êñéôÞñéï ô\ò AëÞèåéáò a ôïˆ øåý-
äïõò ìé@ò ðñüôáóçò. ‘Ç Aíáãíþñéóç ðþò _ ås-
êüíá äÝí ôáõôßæåôáé Aðüëõôá ìÝ ôÞí ðñáãìáôé-
êüôçôá ôüí Aðïìáêñýíåé Aðü ôüí ’Éäåáëéóìü, Aë-
ëÜ êáß Aðü ôüí Aöåë\ ñåáëéóìü180. Êáß _ Aíôß-
ëçøÞ ôïõ ðþò «_ ëïãéêÞ åsêüíá ìðïñår íÜ Aðåé-
êïíßæåé ôüí êüóìï» (….ð., 2.19), _ åsêüíá V÷åé ìÝ
ôü Aðåéêïíéæüìåíï êïéíÞ ôÞ ëïãéêÞ ìïñöÞ ô\ò A-
ðåéêüíéóçò, èõìßæïõí, ìÝ …ëåò âÝâáéá ôßò Tðéöõ-
ëÜîåéò, Aíôßóôïé÷åò äéáôõðþóåéò ôïˆ Ðáñìåíßäç
êáß ôïˆ Hegel181. Ôü ðåñßåñãï óôÞ ìåôáöõóéêÞ
ôïˆ L. Wittgenstein åyíáé (ãåãïíüò ðïý ‚ uäéïò,
ðñßí Aðü êÜèå ìåëåôçôÞ ôïõ, ôü Tíôüðéóå) ðþò
_ Aðïäï÷Þ ôçò ‚äçãår óôÞí CñíçóÞ ôçò. Ôü ãå-
ãïíüò á‰ôü ôü Tíôïðßæïõìå BðëÜ, ÷ùñßò íÜ ðñï-
÷ùñ@ìå óÝ «Uñìçíåßá» ôïõ, ãéáôß AíáãêáóôéêÜ
èÜ ‚äçãïýìáóôáí óôÞ ÌåôáöõóéêÞ182.
’Áíáêåöáëáéþíïíôáò ëïéðüí ëÝìå:
á) ‘Ï L. Wittgenstein V÷åé ìåôáöõóéêÞ.
â) ‘Ç ÌåôáöõóéêÞ äéáôõðþíåé «A-íïçóßåò»
íïìßæïíôáò ðþò äéáôõðþíåé âáèýôáôá «Tðéóôç-
ìïíéêÝò» ðñïôÜóåéò (êáß Têår åyíáé _ äéáöïñÜ ô\ò
«äéê\ò» ôïõ Ìåôáöõóéê\ò Aðü ôÞí ðñïçãïýìå-
íç: á‰ôüò äÝí V÷åé êáìéÜ á‰ôáðÜôç ãéÜ ôüí Aíü-
çôü ôçò ÷áñáêô\ñá).
ã) «Äåéêíýåé» êÜôé êáß á‰ôü ðñÝðåé íÜ ðñï-
óå÷èår.
ä) ÄÝí ôáõôßæåôáé ï‹ôå ìÝ ôÞí ’ÅðéóôÞìç ï‹-
ôå êáß ìÝ ôÞ Öéëïóïößá, _ ‚ðïßá óôüí óôåñï L.
Wittgenstein ãßíåôáé _ ìüíç ôïõ Aðáó÷üëçóç.
ÄÝí öáßíåôáé …ìùò íÜ ôáõôßæåôáé ï‹ôå ìÝ ôÞí ’Ç-
èéêÞ. Êáß óôü ðáñáêÜôù êåöÜëáéï, èÜ TîåôÜóïõ-
ìå Aêñéâ™ò ôÞ ó÷Ýóç ôçò ì' á‰ôÞ.
Wittgenstein êáß ’ÇèéêÞ
Óôüí L. Wittgenstein äÝí ŠðÜñ÷åé Xíá «óý-
óôçìá» ^èéêÞò, ðñ@ãìá Cëëùóôå ðïý èÜ eôáí
Aíôßèåôï ìÝ ôÞ óêÝøç ôïõ183. ÌÝ óáöÞíåéá äÝí
ðñïóäéïñßæåé óÝ êáíÝíá ôïõ Vñãï «ôß åyíáé ’Çèé-
êÞ» êáß á‰ôü ðïý íïìÜæåé «’ÇèéêÞ» äÝí äéáêñß-
íåôáé ìÝ Aêñßâåéá Að' á‰ôü ðïý íïìÜæåôáé «Ìå-
ôáöõóéêÞ» 184. ÌåôáöõóéêÞ ðÜëé åyíáé êÜèå
«ðñüôáóç» ðïý ðáñáâéÜæåé ôü êñéôÞñéï ôïˆ íïÞ-
ìáôïò êáß ãåíéêüôåñá …ìùò, êÜèå ðñïóðÜèåéá ãéÜ
óõíïëéêÞ Uñìçíåßá ôïˆ êüóìïõ. Óôü Tractatus V-
÷ïõìå ÌåôáöõóéêÞ, ƒ÷é «’ÇèéêÞ». Ït «ðñïôÜ-
óåéò» ô\ò ’Çèéê\ò åyíáé êáß á‰ôÝò «A-íïçóßåò»,
äéáöïñåôéêÝò …ìùò Aðü ôßò «A-íïçóßåò» ô\ò Ìå-
84
ôáöõóéê\ò. Ãéáôß _ ÌåôáöõóéêÞ åyíáé ðñïóðÜ-
èåéá Uñìçíåßáò ôïˆ ðñáãìáôéêïˆ, Tí™ _ ’ÇèéêÞ
Aó÷ïëårôáé ìÝ æçôÞìáôá ðïý V÷ïõí Cìåóç Aíôá-
íÜêëáóç óôÞ æùÞ ìáò, Aó÷ïëårôáé ìÝ Leben-
sprobleme185. Ôß ðåñßðïõ «ðñïâëÞìáôá» Aðá-
ó÷ïëïˆí ôÞí ’ÇèéêÞ …ìùò;
‘Ï L. Wittgenstein ì@ò AíáöÝñåé ìåñéêÜ Að'
á‰ôÜ óôÞ «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ»:
«‘Ç ’ÇèéêÞ åyíáé ìéÜ Vñåõíá ðåñß ôïˆ ôß V-
÷åé Aîßá, a ðåñß ôïˆ ôß åyíáé ðñáãìáôéêÜ óç-
ìáíôéêü a ôß êÜíåé ôÞ æùÞ Cîéá íÜ ôÞ æÞ-
óïõìå a ðïéüò åyíáé ‚ óùóôüò äñüìïò ô\ò
æù\ò. Ðéóôåýù ðþò, Cí ðñïóÝîåôå …ëåò á‰-
ôÝò ôßò TêöñÜóåéò, èÜ ðÜñåôå ìéÜ BäñÞ säÝá
ìÝ ôß Aó÷ïëårôáé _ ’ÇèéêÞ» («A lecture on
ethics», ìôö. óôü ’Áíèïëüãéï Aíáëõôéêþí öé-
ëïóüöùí ôïˆ Âïõäïýñç Ê. Aðü ÊáñáóôÜèç
’Á., ’ÁèÞíá 1977, óåë. 124).
´Ùóôå _ ’ÇèéêÞ TîåôÜæåé ôß åyíáé óçìáíôéêü
ãéÜ ôÞ æùÞ, ôü «íüçìá» äçëáäÞ ô\ò æù\ò êáß
ôïˆ êüóìïõ, ãéáôß «êüóìïò êáß æùÞ åyíáé Xíá»
(….ð., 5.621), AëëÜ ôü íüçìá ôïˆ êüóìïõ, êÜèå
Aîßá, ðñÝðåé íÜ âñßóêåôáé «Vîù Aðü ôüí êüóìï»
(….ð., 6.41). Êáß ŠðÜñ÷ïõí «ðñïôÜóåéò» ìüíï
ãéÜ «ãåãïíüôá» ôïˆ êüóìïõ. ‘Ç ’ÇèéêÞ ëïéðüí,
Aöïˆ äÝí Aó÷ïëårôáé ìÝ «ãåãïíüôá» ôïˆ êüóìïõ,
Xðåôáé ðþò äÝí ìðïñår íÜ V÷åé «ðñïôÜóåéò». Ãé'
á‰ôü «ðñïôÜóåéò ô\ò ’Çèéê\ò äÝí ìðïñïˆí íÜ Š-
ðÜñ÷ïõí» (….ð., 6.42), Aöïˆ «ït ðñïôÜóåéò äÝí
TêöñÜæïõí ôßðïôá Aíþôåñï» (Höheres) êáß á‰ôü
óçìáßíåé ðþò «ôÞí ’ÇèéêÞ äÝí ìðïñïˆìå íÜ ôÞí
TêöñÜóïõìå ìÝ ëÝîåéò», ðþò «åyíáé ŠðåñâáôéêÞ»
(Transzendental), «Xíá ìÝ ôÞí ÁsóèçôéêÞ»
(….ð., 6.421)186.
‘Ï L. Wittgenstein V÷åé ìåãÜëç Têôßìçóç
ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ êáß á‰ôü öáßíåôáé ìÝ óáöÞíåéá
êáß óôüí ðñüëïãï ôïˆ Tractatus AëëÜ êáß óôÞ
«ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ».
Óôüí ðñüëïãï ôïˆ Tractatus ãñÜöåé: «Åyìáé
ô\ò ãíþìçò ðþò óôÜ êýñéá óçìårá V÷ù ëýóåé ‚-
ñéóôéêÜ ôÜ ðñïâëÞìáôá. Êáß Cí äÝí ãåëéÝìáé ðÜ-
íù ó' á‰ôü, ôüôå _ Aîßá á‰ô\ò ô\ò Tñãáóßáò óõ-
íßóôáôáé —äåýôåñï— óôü ðþò äåß÷íåé ðüóá ëß-
ãá ðñÜãìáôá ðåôõ÷áßíïõìå ìÝ ôü íÜ V÷ïõìå ëý-
óåé á‰ôÜ ôÜ ðñïâëÞìáôá» (Tractatus, ….ð., óåë.
44). Êáß óôÞ «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ» ãñÜöåé:
«Óôüí âáèìü ðïý _ ’ÇèéêÞ îåðçäÜåé Aðü ôÞí T-
ðéèõìßá ìáò íÜ ðïˆìå êÜôé ãéÜ ôü Vó÷áôï íüçìá
æù\ò, ôü Aðüëõôï Aãáèü, á‰ôü ðïý V÷åé Aðüëõ-
ôç Aîßá, _ ’ÇèéêÞ äÝí ìðïñår íÜ åyíáé TðéóôÞìç.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
Á‰ôü ðïý ëÝåé óÝ êáìéÜ ðåñßðôùóç äÝí ðñïóöÝ-
ñåé ôßðïôá óôÞ ãíþóç ìáò. Á‰ôü åyíáé ôåêìÞñéï
ìé@ò ôÜóçò ôïˆ ðíåýìáôïò ôïˆ Aíèñþðïõ, ìé@ò
ôÜóçò ðïý äÝí ìðïñ™ ðñïóùðéêÜ ðáñÜ íÜ óåâá-
óô™ âáèåéÜ êáß ðïý äÝí èÜ ãåëïéïðïéïˆóá ðïôÝ
óôÞ æùÞ ìïõ» (….ð., óåë. 132).
‘Ç ’ÇèéêÞ ëïéðüí äÝí åyíáé TðéóôÞìç, äÝí
ì@ò äßíåé êáìéÜ ãíþóç, Cñá êÜèå ðñïóðÜèåéá íÜ
ðñïóåããßóïõìå ôÜ ^èéêÜ ðñïâëÞìáôá åyíáé ìÜ-
ôáéá. Åyíáé «ŠðåñöõóéêÞ» (….ð., óåë. 127), êáß
ôÜ ëüãéá ìáò, ðïý ìðïñïˆí íÜ TêöñÜóïõí ìüíï
«ãåãïíüôá», …ôáí ðñïóðáèïˆí íÜ «ìéëÞóïõí»
ãéÜ ’ÇèéêÞ, Aðïôõã÷Üíïõí, ìÝ ôüí ôñüðï ðïý
ðÜíôïôå Aðïôõã÷Üíåé êÜèå ðñïóðÜèåéá íÜ ãåìß-
óïõìå Xíá öëõôæÜíé ôïˆ ôóáãéïˆ ì' Xíá ãáëüíé
íåñü187.
ÌÝ ôÞí ’ÇèéêÞ ðÜíôá ðñïóðáèïˆìå íÜ ðïˆ-
ìå êÜôé ðïý åyíáé ðÝñá Aðü ôÜ …ñéá ô\ò ãëþó-
óáò, íÜ Vñèïõìå AíôéìÝôùðïé ì' á‰ôÜ188. ’ÁëëÜ
êÜèå ôÝôïéá ðñïóðÜèåéá íÜ «âãïˆìå Aðü ôü
êëïõâß ìáò»189, ôü «êëïõâß» ô\ò ãëþóóáò, åyíáé
Aðüëõôá ÷ùñßò Tëðßäá. Êáß ït «ðñïôÜóåéò» ðïý
äéáôõðþíïõìå óôÞí ðñïóðÜèåéÜ ìáò íÜ êÜíïõìå
’ÇèéêÞ åyíáé «A-íüçôåò», ƒ÷é Aðü äéêÞ ìáò å‰-
èýíç, AëëÜ TðåéäÞ «_ säéüôçôÜ ôïõò íÜ ìÞí V-
÷ïõí óçìáóßá Aðïôåëår ôÞí ðñáãìáôéêÞ ôïõò ï‰-
óßá»190. Ãé' á‰ôü _ óéùðÞ åyíáé _ ìüíç «ñèÞ»
óôÜóç.
Á‰ôÝò ãåíéêÜ eôáí ït AíôéëÞøåéò ôïˆ L.
Wittgenstein ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ, ðïý èÜ ìðïñïýóá-
ìå íÜ ôßò ÷áñáêôçñßæáìå óÜí «Ìåôá-çèéêÞ»191.
ÔÜ «èÝìáôá» ìÝ ôÜ ‚ðïrá _ ’ÇèéêÞ Aó÷ïëårôáé
åyíáé «ìåãÜëá», åyíáé ôÜ «âáóéêÜ», AëëÜ åyíáé
Aäýíáôïí íÜ ôÜ ëýóåé. Ôü …ôé åyíáé Aäýíáôï íÜ
«ëõèïˆí» äÝí óçìáßíåé êáß ðþò åyíáé Aíýðáñêôá.
’Åä™ Cëëùóôå âñßóêåôáé êáß _ «åsäïðïéüò äéá-
öïñÜ» ôïõ ìÝ ôüí Ëïãéêü ’Åìðåéñéóìü, …ðùò êáß
ðéü ðÜíù V÷ïõìå ôïíßóåé192. ’ÁëëÜ, …ðùò åuäáìå
óôü êåöÜëáéï ãéÜ ôÞ ÌåôáöõóéêÞ, Tí™ ‚ uäéïò A-
ðïññßðôåé ôÞ ÌåôáöõóéêÞ óÜí äñáóôçñéüôçôá, Tí
ôïýôïéò, äÝí Aðïöåýãåé íÜ êÜíåé ÌåôáöõóéêÞ.
Êáß Tí™ TðéöáíåéáêÜ äÝí öáßíåôáé íÜ êÜíåé ’Ç-
èéêÞ (…ðùò Cëëùóôå êáß ðéü ðÜíù ôïíßóáìå), äÝí
V÷åé «óýóôçìá» ’ÇèéêÞò, AëëÜ «Aðüøåéò» ðÜ-
íù óÝ «ðñïâëÞìáôá» ðïý, êáôÜ ðáñÜäïóç, èå-
ùñïˆíôáé «^èéêÜ» AëëÜ êáß ‚ uäéïò ‚ L. Wittgen-
stein ôÜ èåùñår óÜí ôÝôïéá. Á‰ôü èÜ ðñïóðáèÞ-
óïõìå íÜ äïˆìå AìÝóùò. Êáô' Añ÷Þí ðñÝðåé íÜ
ðïˆìå ðþò åyíáé ðïëý äýóêïëï íÜ ìéë@ìå ãéÜ êá-
èáñÜ «^èéêÜ» èÝìáôá, ãéáôß ðéóôåýïõìå ðþò êÜ-
èå ðñüâëçìá ^èéêü V÷åé íÜ êÜíåé ì' á‰ôü ðïý êá-
ëårôáé «ÌåôáöõóéêÞ». Ôü ðñüâëçìá ôïˆ èáíÜ-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ôïõ ð.÷. åyíáé ðñüâëçìá ^èéêü AëëÜ óõã÷ñüíùò
êáß ìåôáöõóéêü. Ôü uäéï êáß ôü ðñüâëçìá ô\ò T-
ëåõèåñßáò ô\ò âïýëçóçò194. ’ÁëëÜ á‰ôü äÝí óç-
ìáßíåé ðþò êÜèå ìåôáöõóéêü ðñüâëçìá åyíáé êáß
^èéêü195. ‘Ï «÷™ñïò» äçëáäÞ á‰ôïˆ ðïý êáëår-
ôáé «ÌåôáöõóéêÞ» åyíáé êáôÜ ôÞ ãíþìç ìáò ðéü
«ðëáôýò» Aðü ôüí «÷™ñï» Têåríï ðïý êáëårôáé
«’ÇèéêÞ»196.
ÐïéÜ åyíáé …ìùò ãåíéêÜ ôÜ ðñïâëÞìáôá Têår-
íá ðïý ìðïñïˆí íÜ èåùñçèïˆí «^èéêÜ»;197 Á‰ôÜ,
êáôÜ ôÞ ãíþìç ìáò, åyíáé ôÜ ðáñáêÜôù:
á) Ôü ðñüâëçìá ô\ò «Tëåõèåñßáò ô\ò âïõëÞ-
óåùò».
â) Ôü ðñüâëçìá ôïˆ èáíÜôïõ.
ã) Ôü ðñüâëçìá ôïˆ íïÞìáôïò ôïˆ êüóìïõ
êáß ô\ò æù\ò198.
ä) Ôü ðñüâëçìá ô\ò Aèáíáóßáò ô\ò øõ÷\ò.
å) Ôü ðñüâëçìá ôïˆ Èåïˆ.
óô) Ôü ðñüâëçìá ôïˆ Aãáèïˆ.
æ) Ôü ðñüâëçìá ô\ò «öõóéïêñáôéê\ò ðëÜ-
íçò»199.
ç) Ôü ðñüâëçìá ô\ò «ðïéí\ò»200.
ÔÜ «ðñïâëÞìáôá» á‰ôÜ äÝí TîåôÜæïíôáé öõ-
óéêÜ ìÝ ôñüðï «óõóôçìáôéêü» óôü Tractatus201,
ðïëëÝò öïñÝò BðëÜ ðñïóäéïñßæïíôáé AñíçôéêÜ
÷ùñßò íÜ äßíåôáé ìéÜ «èåôéêÞ» AðÜíôçóç202, A-
êüìç êáß óÝ ìéÜ ðñüôáóç ìÝ ìéÜ «äõóêïëþôáôç
ìïíïêïíôõëéÜ», êáôÜ ôÞí Vêöñáóç ôïˆ Ì. Ëï-
ñåíôæÜôïõ203.
Ôü Tñþôçìá ðïý äçìéïõñãårôáé åyíáé ãéáôß, A-
öïˆ _ Aó÷ïëßá ìÝ ðñïâëÞìáôá óÜí ôÜ ðáñáðÜ-
íù åyíáé ìáôáéïðïíßá, ‚ L. Wittgenstein Aó÷ï-
ëårôáé ì' á‰ôÜ. ‘Ç ãíþìç ìáò åyíáé ðþò Aó÷ï-
ëårôáé, Cí êáß åyíáé óÝ ãíþóç ôïõ ðþò ðáñáâéÜ-
æåé ôÞ «ëïãéêÞ» ô\ò ãëþóóáò, ãéáôß èåùñår ÷ñÞ-
óéìï íÜ äéáëýóåé ôßò «ðáñåîçãÞóåéò ô\ò êëáó-
óéê\ò Ìåôáöõóéê\ò ãýñù Aðü ôÜ èÝìáôá á‰ôÜ.
Ôü ðñüâëçìá ô\ò Tëåõèåñßáò ô\ò âïõëÞóåùò
ðñÝðåé íÜ Tîåôáóèår óÝ ó÷Ýóç ìÝ ôßò AíôéëÞøåéò
ôïõ ãéÜ ôÞí ásôéüôçôá.
‘Ï L. Wittgenstein Vëåãå ðþò _ ðßóôç óôÞí
«ásôéáôÞ ðëïêÞ» åyíáé «äåéóéäáéìïíßá», «ðñüëç-
øç» (Aberglaube, ….ð., 5.1361). ‘ÕðÜñ÷åé ìüíï
ëïãéêÞ Aíáãêáéüôçôá êáß ‚ êüóìïò åyíáé AíåîÜñ-
ôçôïò Aðü ôÞí Aíèñþðéíç èÝëçóç.
²Áñá èÜ ðñÝðåé _ Tëåõèåñßá íÜ åyíáé «äõíá-
ôÞ», ìïëïíüôé äÝí ëÝãåé êáèáñÜ êÜôé ôÝôïéï, ãéá-
ôß îÝñåé ðþò êÜèå «èÝóç» ðÜíù ó' á‰ôü ôü æÞ-
ôçìá åyíáé «ìåôáöõóéêÞ». Ãåíéêüôåñá, ôü èÝìá
«íôåôåñìéíéóìüò-síôåôåñìéíéóìüò» äÝí ôßèåôáé A-
ðü ôüí L. Wittgenstein. Ãéáôß ìðïñår íÜ ëÝãåé
ðþò «Cí ãíùñßæù Xíá Aíôéêåßìåíï, ôüôå ãíùñßæù
85
êáß …ëåò ôïõ ôßò äõíáôüôçôåò TìöÜíéóçò óÝ êá-
ôáóôÜóåéò ðñáãìÜôùí» (….ð., 2.0123), AëëÜ ëÝ-
ãåé êáß ðþò «äÝí ŠðÜñ÷åé êáôáíáãêáóìüò óýì-
öùíá ìÝ ôüí ‚ðïrï êÜôé ðñÝðåé íÜ óõìâår, Tðåé-
äÞ V÷åé óõìâår êÜôé Cëëï» (6.37). ²Áëëùóôå ‚
uäéïò ôÞí ðáñîç ô™í AíôéêåéìÝíùí ôÞí TîÜãåé a
priori ÷ùñßò íÜ ìðïñÝóåé íÜ ðåñéãñÜøåé Xíá Að'
á‰ôÜ204.
‘Ç AíôßëçøÞ ôïõ á‰ôÞ AöÞíåé ðïëý «÷™ñï»
ãéÜ ôÞí Aðïäï÷Þ ôïˆ «ôõ÷áßïõ»205 êáß ôÞí Cñ-
íçóç êÜèå óôáèåñïˆ êáß äéáñêïˆò íüìïõ óôÞ Öý-
óç (6.371) ðïý ôüí öÝñíåé êïíôÜ óÝ óýã÷ñïíïõò
Tðéóôçìïëüãïõò206, ðïý Añíïˆíôáé êáß á‰ôïß ôü
«äéáñêÝò» ô™í öõóéê™í íüìùí êáß ôÞí Aîßá ô\ò
Tðáãùã\ò Aðü ôÞí ‚ðïßá êõñßùò ðñïÝñ÷ïíôáé207.
ÓôÞ Öýóç ëïéðüí êõñéáñ÷år ôü «óõìðôùìá-
ôéêü» (zufällig) (….ð., 6.41), ðïý öáßíåôáé …ìùò
«óõìðôùìáôéêü» ó' Tì@ò. Ãéáôß ŠðÜñ÷åé êáß á‰-
ôü ðïý êÜíåé á‰ôÜ ôÜ «óõìðôùìáôéêÜ» ãåãïíü-
ôá íÜ ìÞí åyíáé «óõìðôùìáôéêÜ» (….ð., 6.41)
êáß âñßóêåôáé Vîù Aðü ôüí êüóìï. ÄçëáäÞ T-
ìårò äÝí ìðïñïˆìå íÜ ðñïâëÝøïõìå Xíá ãåãïíüò
Aðü Xíá Cëëï êáß ãé' á‰ôü ôü êáèåôß ì@ò öáßíå-
ôáé «óõìðôùìáôéêü», ôü «Aíþôåñï» …ìùò ôÜ
ãíùñßæåé êáß ìðïñår íÜ ðñïâëÝøåé ôß ãåãïíüò èÜ
ðñïêýøåé Aðü Xíá Cëëï. ÄÝí Tðåìâáßíåé …ìùò
êáèüëïõ. ´Ïðùò ‚ Èåüò ô\ò ÷ñéóôéáíéê\ò èñç-
óêåßáò207.
‘Ç ðåñßöçìç «Tëåõèåñßá ô\ò âïýëçóçò», ðïý
ôüóï Aðáó÷üëçóå ôÞí ÐáñáäïóéáêÞ Öéëïóïößá,
óôüí L. Wittgenstein ðáýåé íÜ èåùñårôáé óÜí ‚
«öïñÝáò ô\ò ’ÇèéêÞò». «Êáß _ âïýëçóç óÜí
öáéíüìåíï TíäéáöÝñåé ìüíï ôÞí Øõ÷ïëïãßá», ãñÜ-
öåé (….ð., 6.423). ÌÞðùò ãéáôß _ âïýëçóç åyíáé
êáèïñéóìÝíç Aðü Aðñïóäéüñéóôåò âÝâáéá, ásôéá-
ôÝò óåéñÝò; ÌÞðùò ãéáôß êáß á‰ôÞ åyíáé «ãåãï-
íüò ôïˆ êüóìïõ» êáß óÜí ôÝôïéï äÝí V÷åé «A-
îßá»208, ‚ðüôå äÝí ìðïñår íÜ ãßíåé öïñÝáò ô\ò ’Ç-
èéê\ò ðïý åyíáé êÜôé «Aíþôåñï»;
‘Ï uäéïò äÝí TêöñÜæåôáé ìÝ óáöÞíåéá. Ãéáôß
_ «óáöÞíåéá» åyíáé ó' á‰ôÜ ôÜ èÝìáôá Aäýíá-
ôç209. Ì@ò ëÝãåé ìüíï ôß äÝí ìðïñår íÜ èåùñçèår
«öïñÝáò» ô\ò ’Çèéê\ò êáß ðþò _ ’ÇèéêÞ ŠðÜñ-
÷åé.
ÌéÜ Cêñùò TíäéáöÝñïõóá ðñüôáóç ôïˆ Trac-
tatus åyíáé (6.43): ôü êáëü a ôü êáêü èÝëçìá
AëëÜæåé ôüí êüóìï. Êáß ìðïñår á‰ôü íÜ AëëÜæåé
ôÜ …ñéá ôïˆ êüóìïõ, ƒ÷é ôÜ ãåãïíüôá, ƒ÷é á‰ôü
ðïý ìðïñår íÜ TêöñÜæåôáé ìÝ ôÞ ãë™óóá.
Êïíôïëïãßò ‚ êüóìïò ìÝ ôüí ôñüðï á‰ôü ðñÝ-
ðåé íÜ ãßíåé ‚ëïóäéüëïõ Xíáò Cëëïò. ÐñÝðåé, èÜ
ëÝãáìå, óÜí óýíïëï íÜ Tëáôôþíåôáé a íÜ á‰îÜ-
86
íåôáé. «‘Ï êüóìïò ôïˆ å‰ôõ÷éóìÝíïõ Aíèñþðïõ
åyíáé Cëëïò Aðü ôüí êüóìï ôïˆ äõóôõ÷éóìÝíïõ Aí-
èñþðïõ» (Tractatus, ….ð., 6.43).
’Áðü ôü Aðüóðáóìá á‰ôü öáßíåôáé ðþò ‚ L.
Wittgenstein äÝ÷åôáé ðþò ôÜ «…ñéá» ôïˆ êüóìïõ
åyíáé ìåôáâáëëüìåíá êáß _ èÝëçóç ìðïñår íÜ V-
÷åé Tðßäñáóç ðÜíù ó' á‰ôÜ. ÂÝâáéá ‚ L.
Wittgenstein äÝí ì@ò ëÝåé ðþò _ èÝëçóç V÷åé á‰-
ôÞí ôÞ äõíáôüôçôá, AëëÜ Cí ôÞí åy÷å èÜ ìðï-
ñïˆóå ìüíïí ôÜ …ñéá í' AëëÜîåé, ðïôÝ ôÜ ãåãïíü-
ôá. ÓôÜ «ãåãïíüôá» _ èÝëçóç äÝí ìðïñår íÜ T-
ðÝìâåé, êáß Tä™ uóùò V÷ïõìå íÜ êÜíïõìå ìÝ ìéÜ
ìïñöÞ «íôåôåñìéíéóì êáß Xíá ñéæéêü äéá÷ùñé-
óìü ŠðïêåéìÝíïõ-AíôéêåéìÝíïõ210.
Ãåíéêüôåñá, óôÜ æçôÞìáôá á‰ôÜ ‚ L.
Wittgenstein åyíáé «óêïôåéíüò» êáß êÜèå Têäï÷Þ
åyíáé ðáñáêéíäõíåõìÝíç211. ‘Ç ãíþìç ìáò åyíáé
ðþò, Aöïˆ AðïäÝ÷åôáé Xíá ñéæéêü äéá÷ùñéóìü «åy-
íáé» (sein) êáß «ðñÝðåé» (sollen), …ðùò èÜ ðñï-
óðáèÞóïõìå íÜ Aðïäåßîïõìå ðéü êÜôù, äÝí ìðï-
ñår ðáñÜ íÜ äÝ÷åôáé êáß ôÞí «Tëåõèåñßá». Ìüíï
ðïý äÝí äÝ÷åôáé ôÞí ðáñîÞ ôçò óôüí «÷™ñï»
ô™í «öáéíïìÝíùí» ô™í «ãåãïíüôùí», …ðùò êáß
‚ ÊÜíô ôÞí Vâëåðå óÜí «áuôçìá»212. ÔÞ äÝ÷åôáé
óÜí êÜôé Vîù Aðü ôüí êüóìï, Aöïˆ äÝí ìðïñår íÜ
åyíáé «ãåãïíüò». Ãéáôß ôü «ãåãïíüò» óÜí «ôõ÷ár-
ï» äÝí ìðïñår íÜ V÷åé Aîßá. Ãéáôß ôü Côïìï ðïý
ðñÜôôåé êÜôé ^èéêÜ TðéäïêéìáóôÝï (ìÝ Xíá ÷ êá-
èïñéóìÝíï êñéôÞñéï) äÝí óçìáßíåé ðþò åyíáé êáß
«^èéêü». ‘Ç ðñÜîç «êáè' UáõôÞ» êáß ôÜ Aðïôå-
ëÝóìáôÜ ôçò äÝí åyíáé êñéôÞñéï. ÌÞðùò ôüôå êñé-
ôÞñéï åyíáé ôÜ «êßíçôñá»; ’ÁëëÜ êáß á‰ôÜ ð™ò
ðñïóäéïñßæïíôáé; ÍÜ ŠðÜñ÷ïõí «êáèáñÜ» êßíçôñá
ó' Xíáí êüóìï «ãåãïíüôùí»; ‘Ï L. Wittgenstein
ôü ìüíï ðïý ì@ò ëÝåé (ìÝ ôü óýíçèåò «ásíéãìáôé-
êü» ôïõ öïò) åyíáé ðþò _ ’ÇèéêÞ äÝí V÷åé íÜ êÜ-
íåé ôßðïôá ìÝ ôÞí ðïéíÞ êáß ôÞí ôéìùñßá, êáß ðþò
_ AìïéâÞ êáß _ ôéìùñßá ðñÝðåé íÜ âñßóêïíôáé óôÞí
uäéá ôÞí ðñÜîç (….ð., 6.422).
Ôü ðñüâëçìá ôïˆ èáíÜôïõ äÝí ‚äçãår ôüí L.
Wittgenstein íÜ êÜíåé ìéÜ «ìåôáöõóéêÞ» ôïˆ èá-
íÜôïõ, …ðùò ãéÜ ðáñÜäåéãìá ãßíåôáé óôüí Hei-
degger213. Ôüí èÜíáôï ôüí èåùñår ƒ÷é óÜí «óõì-
âÜí ô\ò æù\ò» ãéáôß äÝí ôüí æïˆìå (….ð.,
6.4311). ’Åä™ …ìùò ðñÝðåé íÜ ðáñáôçñÞóïõìå
ðþò ìéëÜåé «ŠðïèåôéêÜ», ãéáôß, …ðùò ðáñáôçñår
êáß ‚ Æ. Ëïñåíôæ@ôïò214, êáíåßò æùíôáíüò äÝí
ìðïñår íÜ ôü Tðéâåâáéþóåé, êáß ôü AíôßêñõóìÜ
ôçò èÜ eôáí ‚ èÜíáôïò215.
ÌÝ ôüí èÜíáôï, ëÝãåé ‚ L. Wittgenstein, «‚
êüóìïò äÝí AëëÜæåé, AëëÜ óôáìáôÜåé» (….ð.,
6.431).
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
‘Ï «êüóìïò» äçëáäÞ óÜí «óýíïëï ô™í ãå-
ãïíüôùí» óôáìáôÜåé. Ôü Cí èÜ âñåèår óÝ Cëëï
÷™ñï …ìùò åyíáé êÜôé ðïý ‚ L. Wittgenstein äÝí
ôü TîåôÜæåé, îÝñåé ðþò åyíáé Aäýíáôïí íÜ Tîåôá-
óèår. Êáß ìÝ ôÞí ðñüôáóç 6.4312, «Aðïêñïýåé»
êÜèå Aíôßëçøç êáß «èåùñßá» ãéÜ ôÞí «Aèáíáóßá
ô\ò øõ÷\ò». ÔÞ èåùñår óÜí Šðüèåóç Aö' Uíüò,
êáß êáôÜ óõíÝðåéá ôåëåßùò AóôÞñé÷ôç, ðñ@ãìá
ðïý óçìáßíåé ðþò äÝí ìðïñår íÜ èåìåëéþóåé êá-
ìéÜ ’ÇèéêÞ216. ’ÁëëÜ Aêüìç êáß Cí _ Šðüèåóç
á‰ôÞ eôáí AëçèéíÞ, ì@ò ëÝåé, äÝí ëýíåé êáíÝíá
ðñüâëçìá. Ãéáôß ôü ìåãÜëï áuíéãìá åyíáé _ uäéá
_ ðáñîç êáß «_ ëýóç ôïˆ ásíßãìáôïò ô\ò æù\ò
óôüí ÷™ñï êáß óôüí ÷ñüíï âñßóêåôáé Vîù Aðü ôüí
÷™ñï êáß ôüí ÷ñüíï» (6.4312). Ðñüâëçìá äç-
ëáäÞ äÝí åyíáé ôü «æ\í» AëëÜ «ëüãïí äéäüíáé ðå-
ñß ôïˆ æ\í». Êáß ôü Cí _ øõ÷Þ åyíáé AèÜíáôç äÝí
ëýíåé êáèüëïõ á‰ôü ôü ðñüâëçìá217.
Êáß öôÜóáìå Vôóé óôü êýñéï óçìårï ô\ò ^-
èéê\ò ôïˆ L. Wittgenstein: óôü ðñüâëçìá ôïˆ íï-
Þìáôïò ô\ò «æù\ò», ôïˆ «êüóìïõ». ‘Ï L.
Wittgenstein äÝ÷åôáé ôü Tñþôçìá á‰ôü óÜí ôü
óçìáíôéêüôåñï, ‚ uäéïò …ìùò äÝí ðñïóðáèår íÜ ôü
AðáíôÞóåé, äÝí ôü èÝôåé êÜí óÜí Tñþôçìá. Ôü ìü-
íï ðïý ì@ò ëÝåé åyíáé ðþò ôü «Tñþôçìá» á‰ôü
äÝí ìðïñår íÜ Aðáíôçèår, ãéáôß ôü íüçìá ôïˆ êü-
óìïõ åyíáé Vîù Aðü ôüí êüóìï, êáß Tìårò ðïý æïˆ-
ìå ìÝóá óôüí êüóìï äÝí ìðïñïˆìå íÜ ôü «Aðáí-
ôÞóïõìå». Ôü íüçìá ôïˆ êüóìïõ ìðïñår …ìùò íÜ
«öáíåñùèår» óÝ ìåñéêïýò Aíèñþðïõò (….ð.,
6.521), ìüíï ðïý á‰ôïß äÝí èÜ ìðïñÝóïõí íÜ ôü
TêöñÜóïõí, íÜ ðïˆí óÝ ôß óõíßóôáôáé á‰ôü. ÐÜëé
Tä™ èÜ óõíáíôÞóïõìå á‰ôÞí ôÞí «ðáñá÷þñçóç»
óôüí Ìõóôéêéóìü. Ôßò AíôéëÞøåéò á‰ôÝò ôßò óõ-
íáíô@ìå óÝ ðïëëïýò ðñÜãìáôé «ìõóôéêïýò»218
AëëÜ êáß óôüí Heidegger219, ‚ ‚ðïrïò Cëëùóôå
èåùñår ôü Tñþôçìá á‰ôü óÜí ôü ìïíáäéêü Tñþôç-
ìá ô\ò Öéëïóïößáò (Seinsfrage). ÂÝâáéá ït äéá-
öïñÝò Heidegger êáß L. Wittgenstein êáß óôü óç-
ìårï á‰ôü åyíáé ìåãÜëåò220 êáß êÜèå âéáóôéêÞ êñé-
ôéêÞ ðïý èÜ Tíôüðéæå ó÷Ýóç ìåôáîý ô™í äýï óôï-
÷áóô™í èÜ eôáí ôïõëÜ÷éóôïí Tðéðüëáéá221.
Ôü ðñüâëçìá ôïˆ Èåïˆ åyíáé ðÜëé êÜôé ðïý
óõíáíôïˆìå óôü Tractatus. ‘Ï Èåüò äÝí âñßóêå-
ôáé ìÝóá óôüí êüóìï, äÝí Aðïêáëýðôåôáé ìÝóá
ó' á‰ôüí (….ð., 6.432). ‘Ç ðáñîÞ ôïõ …ìùò äÝí
ôßèåôáé óÝ êáìéÜ Aìöéâïëßá, …ðùò óÝ Aìöéâïëßá
äÝí ôßèåôáé êáß _ ðáñîç íïÞìáôïò óôüí êüóìï
(ãé' á‰ôüí ôüí ëüãï Cëëùóôå êáß åsðþèçêå ðþò
‚ L. Wittgenstein äÝí AöÞíåé ôüí êüóìï íÜ «ôá-
îéäåýåé îåñéæùìÝíïò, …ðùò _ ìÝäïõóá, TðÜíù óôü
ìçäÝí, AëëÜ ‚ êüóìïò V÷åé ãé' á‰ôüí «Šðåñâáôé-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
êÞ a ìåôáöõóéêÞ ñßæá»)222, Tí™ Aíôßèåôá ôßèåôáé
óÝ Aìöéâïëßá _ Aèáíáóßá ô\ò øõ÷\ò.
Ôü …ôé ‚ Èåüò äÝí âñßóêåôáé ìÝóá óôüí êü-
óìï Aðïìáêñýíåé ôüí L. Wittgenstein Að' …ëç ôÞ
÷ñéóôéáíï-ìõóôéêéóôéêÞ Cðïøç ðïý èåùñår ôüí
Èåü a ìÝóá óôüí êüóìï a ìéëÜåé ãéÜ èåúêÝò TíÝñ-
ãåéåò223, AëëÜ ôüí Aðïìáêñýíåé Tðßóçò êáß Aðü
êÜèå «ðáíèåúóìü» ô\ò Šö\ò ôïˆ Spinoza224. Ó'
á‰ôÞí ôïõ ôÞí Aíôßëçøç ãéÜ ôüí Èåü, ðëçóéÜæåé
óÝ têáíü âáèìü ôÞí êáèïëéêÞ Aíôßëçøç, åsäéêÜ
ôüí Èùì@ ôüí ’ÁêéíÜôç225, ðáñÜ ôßò Cëëåò ìå-
ãÜëåò äéáöïñÝò.
ÃåíéêÜ, ït AíôéëÞøåéò ôïõ ãéÜ ôüí Èåü äßíïõí
ôÞí Tíôýðùóç Aíáôïëéê™í-ìõóôéêéóôéê™í Tðé-
äñÜóåùí AëëÜ êáß äõôéê™í-«ñèïëïãéê™í». ²Å-
ôóé, ït êõñéüôåñåò Aðüøåéò ôïõ ìðïñïˆí íÜ óõíï-
øéóèïˆí ›ò Uî\ò: á) äÝ÷åôáé ÷ùñßò í' Aðïäåéêíý-
åé ôÞí ðáñîç ôïˆ Èåïˆ, â) äÝ÷åôáé ðþò äÝí A-
ðïêáëýðôåôáé óôüí êüóìï, ã) âñßóêåôáé Vîù A-
ðü ôüí êüóìï ìáæß ìÝ ôü íüçìá ôïˆ êüóìïõ (ìÞ-
ðùò åyíáé êáß ‚ öïñÝáò ôïˆ íïÞìáôïò; ‘Ï L.
Wittgenstein äÝí ôü äéåõêñéíßæåé), ä) Aðïöåýãåé íÜ
ôïˆ Aðïäþóåé êÜèå êáôçãüñçìá, å) öáßíåôáé íÜ
äÝ÷åôáé ðþò ìðïñår íÜ «óõëëçöèår» Aðü Côïìá
ðïý «âãáßíïõí» Aðü ôüí êüóìï (êáß, êáôÜ óõíÝ-
ðåéá, Aðü ôüí Uáõôü ôïõò), ãéáôß ‚ Èåüò äÝí «ås-
óÝñ÷åôáé» ðïôÝ óôüí êüóìï.
Óôüí âáèìü ðïý äÝ÷åôáé ôÞí ðáñîç ôïˆ Èå-
ïˆ ÷ùñßò íÜ ôÞí Aðïäåéêíýåé, ìðïñïˆìå íÜ ðïˆ-
ìå ðþò TðéóôñÝöåé óôü «credo, quia absur-
dum»226 êáß, ó' Xíá âáèìü, óôÞí ðáôåñéêÞ Èå-
ïëïãßá, Tí™ äéá÷ùñßæåôáé óáö™ò Aðü ôÞ «ìåôá-
öõóéêÞ ô™í Aðïäåßîåùí»227 ô\ò Êáèïëéê\ò ’Åê-
êëçóßáò. Ôü …ôé äÝí äßíåé êáíÝíá êáôçãüñçìá
óôüí Èåü (ðáñÜ ìüíï ôü Šðáñêôéêü) ôüí öÝñíåé
óÝ Aíôßèåóç ìÝ ôÞí ÊáèïëéêÞ, ôÞí ’Ïñèüäïîç
’Åêêëçóßá, AëëÜ êáß ôÞ ëåãüìåíç «äéáëåêôéêÞ»
a «AñíçôéêÞ» Èåïëïãßá228. Ôü …ôé Añíårôáé ôÞ
«ìÝóá óôüí êüóìï» ðáñïõóßá ôïˆ Èåïˆ AëëÜ êáß
ôÞí Aäéáöïñßá ôïõ ãéÜ ôü ð™ò åyíáé ‚ êüóìïò
(Tractatus, 6.432), Cí óõíäõáóèår ìÝ ôÞí TëÜ÷é-
óôá «êïëáêåõôéêÞ» AíôßëçøÞ ôïõ ãéÜ ôüí êüóìï
ô™í «ãåãïíüôùí», ‚äçãår óôÞ óõó÷Ýôéóç ìÝ Aí-
ôßóôïé÷åò íåïðëáôùíéêÝò229, êõñßùò ðëùôéíéêÝò,
AíôéëÞøåéò. ’Åðßóçò, ôü …ôé äÝ÷åôáé ðþò ìðïñår
ôü íüçìá ôïˆ êüóìïõ (êáß, êáôÜ óõíÝðåéá, êáß ‚
Èåüò) íÜ öáíåñùèår óÝ ìåñéêïýò Aíèñþðïõò AöÞ-
íåé íÜ óêåöôïˆìå ðþò AöÞíåé «÷™ñï» ãéÜ ôÞí
«Vêóôáóç», ðïý ì@ò AíÜãåé êáô' å‰èåráí óôüí
Íåïðëáôùíéóìü, ôüí Aíáôïëéêü ìõóôéêéóìü Aë-
ëÜ êáß óôüí ãåñìáíéêü, êõñßùò óôüí Ìðárìå êáß
óôüí Ì. ²Åê÷áñô230.
87
Óçìáßíåé ðþò ït AíôéëÞøåéò ôïõ á‰ôÝò ãéÜ
ôüí Èåü óõíåðÜãïíôáé êáß ìéÜí Aíôßóôïé÷ç «^èé-
êÞ», ìéÜí «^èéêÞ» AóêçôéêÞ ðïý óêïðü èÜ åy-
÷å ôÞí «Xíùóç» ìÝ ôü èårï; ÊÜèå ôÝôïéá Cðïøç
íïìßæïõìå ðþò èÜ eôáí ôåëåßùò AóôÞñéêôç. ‘Ç
ìüíç, êáôÜ ôÞ ãíþìç ìáò, «^èéêÞ» ðïý âãáßíåé
Aðü ôü Tractatus åyíáé ìéÜ «^èéêÞ ô\ò óéùð\ò»,
…ðïõ _ óéùðÞ V÷åé, èÜ ôïëìïýóáìå ôüí …ñï, «í-
ôïëïãéêü» ÷áñáêô\ñá231.
‘Ï uäéïò Cëëùóôå ÷áñáêôÞñéæå ôü Tractatus
óÜí Vñãï «^èéêü»232. Êáß, …ðùò åyíáé ãíùóôü, ôü
Tractatus åyíáé Xíá Vñãï ðïý óÜí óõìðÝñáóìÜ ôïõ
V÷åé ôÞí «êÞñõîç» ô\ò óéùð\ò ãéÜ …,ôé äÝí ìðï-
ñår íÜ ëÝãåôáé. «ÄéäÜóêåé» äçëáäÞ ôÜ …ñéá ô\ò
ãëþóóáò ìáò. Êáß _ «óéùðÞ» åyíáé _ ðñáãìá-
ôéêÜ «^èéêÞ» óôÜóç, óôÜóç ðåñéïñéóôéêÞ êÜèå
Aëëáæïíåßáò êáß êåí\ò «öëõáñßáò»233.
Óôüí L. Wittgenstein âëÝðïõìå Tðßóçò êáß
Xíáí á‰óôçñü äéá÷ùñéóìü «Åyíáé» êáß «ÐñÝðåé».
‘Ç äéÜêñéóç á‰ôÞ ðáñïõóéÜæåôáé ðñþôç öïñÜ
óôÞí tóôïñßá ô\ò Öéëïóïößáò Að' ôüí Hume234,
ŠðÜñ÷åé óôüí ÊÜíô, «ðáßñíåé» ôü ƒíïìá ô\ò
«Öõóéïêñáôéê\ò ðëÜíçò» _ ìÞ Aðïäï÷Þ ôçò A-
ðü ôüí G.E. Moore235, êáß êõñéáñ÷år ó÷åäüí óôÞ
Óýã÷ñïíç, êõñßùò AããëïóáîùíéêÞ, Öéëïóïößá236.
‘Ï L. Wittgenstein, óôüí âáèìü ðïý äÝ÷åôáé
ðþò êáíÝíáò ^èéêüò íüìïò äÝí V÷åé íÜ êÜíåé ìÝ
ôÞí ðïéíÞ êáß ôÞí ôéìùñßá, _ ôÞñçóç äçëáäÞ êáß
_ ŠðáêïÞ ó' á‰ôüí äÝí ðñïÝñ÷åôáé Aðü Xíá «åy-
íáé», Xðåôáé ðþò Añíårôáé êÜèå «öõóéïêñáôéêÞ»
^èéêÞ. ²Áëëùóôå Aöïˆ _ ^èéêÞ åyíáé «Šðåñâáôé-
êÞ», Xðåôáé ðþò êáíÝíá ôçò «ðñÝðåé» äÝí öåß-
ëåé íÜ TîÜãåôáé Aðü êáíÝíá «åyíáé».
Ôü ðñüâëçìá ôïˆ êáèïñéóìïˆ ôïˆ «Aãáè,
ðïý, êáôÜ ðáñÜäïóç, Aðïôåëår ôü êýñéï èÝìá ô\ò
’Çèéê\ò Öéëïóïößáò, äÝí öáßíåôáé íÜ Aðáó÷ïëår
ôüí L. Wittgenstein. ’Åêôüò Cí Aãáèü èåùñçèår
ôü uäéï ôü íüçìá ôïˆ êüóìïõ, …ðùò AöÞíåé íÜ öá-
íår óôÞ «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ»237.
’Áíáêåöáëáéþíïíôáò ëÝìå ðþò ‚ L.
Wittgenstein äÝí «êáôáóêåõÜæåé» Xíá óýóôçìá
^èéêÞò, ãéáôß îÝñåé ðþò åyíáé Aäýíáôï. ÔÞí ^èé-
êÞ ôÞ èåùñår «ŠðåñâáôéêÞ», ãéáôß ôü Aíôéêåßìå-
íü ôçò åyíáé Vîù Aðü ôÜ …ñéá ôïˆ êüóìïõ. ÊÜèå
ðñïóðÜèåéá íÜ «ìéëÞóïõìå» ãé' á‰ôÞí åyíáé êá-
ôáäéêáóìÝíç óÝ Aðïôõ÷ßá. Ãéáôß Aöïˆ ôü Aíôé-
êåßìåíü ôçò åyíáé Vîù Aðü ôÜ …ñéá ôïˆ êüóìïõ,
åyíáé êáß Vîù Aðü ôÜ …ñéá ôïˆ ëüãïõ, ãéáôß á‰ôü
ðïý ëÝãåôáé åyíáé á‰ôü ðïý âñßóêåôáé ìÝóá óôÜ
…ñéá ôïˆ êüóìïõ, êáß á‰ôü ðïý ìðïñår íÜ ëå÷èår
ìðïñår íÜ ëå÷èår ëïãéêÜ «êáß ‚ Èåüò ìðïñår íÜ
äçìéïõñãår ôÜ ðÜíôá, Têôüò Að' á‰ôü ðïý èÜ e-
88
ôáí Aíôßèåôï Aðü ôïýò íüìïõò ô\ò ëïãéêÞò»
(Tractatus, ….ð., 3.031). ²Áñá _ ^èéêÞ åyíáé «T-
îùëïãéêÞ»238, «ñèïëïãéêÞ ^èéêÞ» äÝí åyíáé äõ-
íáôüí íÜ ŠðÜñ÷åé. Óôü óçìårï á‰ôü âëÝðïõìå êáß
ðÜëé ìéÜí êáíôéáíÞ Aðü÷ñùóç, ãéáôß êáß ‚ ÊÜíô
èåìåëßùíå ôÞí ^èéêÞ Vîù Aðü ôÜ …ñéá ôïˆ «Êá-
èáñïˆ Ëüãïõ»239.
’Åðßëïãïò
’Áíáêåöáëáéþíïíôáò èÜ ìðïñïýóáìå íÜ ðïˆ-
ìå ôÜ Uî\ò:
‘Ï L. Wittgenstein äéá÷ùñßæåé ìÝ óáöÞíåéá
êáß á‰óôçñüôçôá ôÞ Öéëïóïößá Aðü ôÞí ’ÅðéóôÞ-
ìç êáß ôÞ èåùñår óÜí «äñáóôçñéüôçôá», «ãñáì-
ìÞ» ðïý ôÞí êñáô@ êáß óôü Tractatus êáß óôßò
ÖéëïóïöéêÝò ²Åñåõíåò. ÔÜ «ðñïâëÞìáôá» ô\ò
Öéëïóïößáò åyíáé «øåõôïðñïâëÞìáôá», «øõ÷éêÝò
AóèÝíåéåò», ðïý _ Öéëïóïößá óÜí äñáóôçñéüôçôá
ðñÝðåé íÜ «èåñáðåýåé». ÔÜ «øåõôïðñïâëÞìáôá»
äçìéïõñãïˆíôáé Aðü ôÞí ðáñáíüçóç ô\ò ëïãéê\ò
ô\ò ãëþóóáò, ãé' á‰ôü êáß ‚ öéëüóïöïò ðñÝðåé íÜ
«äéäÜîåé» ôÞ ëïãéêÞ ôçò, íÜ êÜíåé «öéëïóïöéêÞ
ãñáììáôéêÞ». «ÖéëïóïöéêÜ ðñïâëÞìáôá» äÝí
ìðïñïˆí íÜ ŠðÜñ÷ïõí, ãéáôß …ðïõ ŠðÜñ÷åé ðñü-
âëçìá ŠðÜñ÷åé êáß AðÜíôçóç (‚ Aðüç÷ïò ôïˆ
Tractatus), êáß «øåõôïðñïâëÞìáôá» äÝí ìðïñïˆí
(ëïãéêÜ) íÜ Aðáíôçèïˆí. ÔÜ «øåõôïðñïâëÞìáôá»
äçëáäÞ V÷ïõí êáèáñÜ «ìåôáöõóéêü» ÷áñáêô\ñá.
‘Ç ÌåôáöõóéêÞ ðÜëé äÝí ôáõôßæåôáé ìÝ ôÞ
Öéëïóïößá êáß ï‹ôå, öõóéêÜ, ìÝ ôÞí ’ÅðéóôÞìç.
Öéëïóïößá, ÌåôáöõóéêÞ êáß ’ÅðéóôÞìç Aðïôå-
ëïˆí ôñårò óáö™ò äéáêåêñéìÝíïõò ÷þñïõò. ‘Ç
ÌåôáöõóéêÞ öáßíåôáé íÜ «óõããåíåýåé» ìÝ ôÞí
’ÇèéêÞ, Cëëùóôå ðñïâëÞìáôá ðïý êáôÜ ðáñÜ-
äïóç èåùñïˆíôáí «ìåôáöõóéêÜ», ‚ L. Wittgen-
stein ôÜ ÷áñáêôçñßæåé «^èéêÜ». ‘Ç ãíþìç ìáò
åyíáé ðþò ‚ …ñïò «ìåôáöõóéêÞ», óÜí ÷áñáêôç-
ñéóìüò ìé@ò Vêöñáóçò, AíÜãåôáé êõñßùò óôÞí Š-
öÞ, óôÞ «ìïñöÞ» èÜ ìðïñïýóáìå íÜ ðïˆìå, Tí™
‚ …ñïò «^èéêÞ» AíÜãåôáé óôü ðåñéå÷üìåíï.
Á‰ôü ðïý äÝí ìðïñår íÜ åsðùèår ìðïñår íÜ
«äçëùèår» ìÝóá Aðü ôÞí ÔÝ÷íç, säéáßôåñá ôÞí
ðïßçóç, ìÝ ìéÜ «äéáóôñïöÞ» ô\ò ãëþóóáò. Äéá-
öïñåôéêÜ ìÝíåé «ìõóôéêü». Óôü óçìårï á‰ôü
ìðïñïˆìå íÜ èõìßóïõìå ðþò êáß «Cëëïé» åy÷áí
TêöñÜóåé ðáñüìïéåò AíôéëÞøåéò ãéÜ ôÞí Ðïßçóç,
…ðùò ð.÷. ‚ Heidegger a äéÜöïñïé ìõóôéêïß ðïý
÷ñçóéìïðïéïˆóáí ôÞí ðïßçóç ãéÜ íÜ Têöñáóôïˆí
(ð.÷. ²Áããåëïò ÓõëÝóéïò). ‘Ç «óýìðôùóç» …-
ìùò óôáìáô@ Tä™. Ãéáôß êÜèå óõó÷åôéóìüò èÜ
åyíáé, êáôÜ ôÞ ãíþìç ìáò, á‰èáßñåôïò.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
‘Ï L. Wittgenstein åy÷å ðår ðþò «ãé' á‰ôÜ
ðïý äÝí ìðïñïˆìå íÜ ìéë@ìå, ãé' á‰ôÜ ðñÝðåé íÜ
óùðáßíïõìå». Ðïëëïß öéëüóïöïé …ìùò äéáöùíïˆí
(åuäáìå ôßò AíôéññÞóåéò ôïˆ Marcuse). Ãéáôß, ëÝ-
íå, «philosophy is explicitness, generality ori-
entation and assessment. That which one would
insinuate thereof one most speak» (Ernest Gell-
ner, Words and Things).
ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ
1. Âë., ð.÷., Bochenski I/M., Europähische Philosophie der
Gegenwart, ìôö. Ìáëåâßôóç ×., Äùäþíç, ’ÁèÞíá 1975,
óåë. 90, …ðïõ ‚ L. Wittgenstein êáôáôÜóóåôáé óôïýò «Íå-
ïèåôéêéóôÝò», ðáñüëï ðïý AíáöÝñåôáé ðþò ït âáóéêÝò èÝóåéò
ôïˆ Íåïèåôéêéóìïˆ óçìåéþèçêáí óôü Tractatus, ðïý óÜí ëï-
ãéêÞ óõíÝðåéá V÷åé ðþò ‚ uäéïò äÝí TíôÜóóåôáé ó' á‰ôü ôü
ñåˆìá AëëÜ ìüíï ôü TðçñÝáóå. ‘Ï Marcuse Tðßóçò óôü Vñ-
ãï ôïõ ‘Ï ìïíïäéÜóôáôïò Cíèñùðïò ôüí êáôáôÜóóåé óôïýò
«’Áíáëõôéêïýò öéëïóüöïõò» (Marcuse H., ‘Ï ìïíïäéÜóôá-
ôïò Cíèñùðïò, ìôö. Ëõêïýäç Ì., Têä. ÐáðáæÞóçò, ’ÁèÞ-
íá, ÷.÷., êåö. 7, «‘Ï èñßáìâïò ô\ò èåôéê\ò óêÝøçò: ‘Ç ìï-
íïäéÜóôáôç Öéëïóïößá»). Âë. Tðßóçò êáß Âïõäïýñç Ê., ’Á-
íáëõôéêÞ Öéëïóïößá, ’ÁèÞíá 1977, óåë. 9.
2. Âë. Harnack J., Wittgenstein and Modern Philos-
ophy (1962 Copenhagen), ìôö. M. Cranston, Methuen
1965, London, óåë. 36, …ðïõ AíáöÝñåôáé ðþò ‚ L.
Wittgenstein, Cí êáß âñéóêüôáí óôÞ ÂéÝííç ôÞí uäéá Tðï-
÷Þ ðïý ‚ «Êýêëïò ô\ò ÂéÝííçò» ìåóïõñáíïˆóå, Tí ôïý-
ôïéò ðïôÝ äÝí ðáñáêïëïýèçóå ôßò äéáëÝîåéò ôïõò ï‹ôå êáß
Vëáâå ìÝñïò óôßò óõæçôÞóåéò ôïõò.
3. ´Ï.ð., ó.ó. 36-37.
4. ÔÞí ôÜóç á‰ôÞ Têðñïóùðïˆí êõñßùò ‚ P. Waismann
êáß ‚ G. Ryle. ’Åí ìÝñåé êáß ‚ J. Wisdom. Á‰ôïß Aðïôå-
ëïˆí êõñßùò ôü ñåˆìá ô\ò «Èåñáðåõôéê\ò AíÜëõóçò» (âë.
Âïõäïýñç Ê., ….ð., ó.ó. 25-26 êáß 241, 276). ÔÞ «Öéëï-
óïößá ô\ò êáèçìåñéí\ò ãëþóóáò», ðïý ðáñïõóéÜóôçêå óôü
ÐáíåðéóôÞìéï ô\ò ’Ïîöüñäçò, Têðñïóùðïˆí êõñßùò ‚
Austin êáß ‚ Strawson, ‚ ‚ðïrïò Cëëùóôå Vêáíå êñéôéêÞ
óôßò Philosophische Undersuhungen ôïˆ L. Wittgenstein
(âë. Äåõêáëßùí, ôåˆ÷ïò 9, ìôö. ’Áñáâáíôéíïˆ ’Á.).
5. Ôü «Aíôéóõóôçìáôéêü» äÝí óçìáßíåé «ðïéçôéêü» a
Aíôéöéëïóïöéêü a, ðïëý ðåñéóóüôåñï, AóõíåðÝò êáß AäÝ-
óìåõôï Aðü ëïãéêÞ óõíÝðåéá. Óçìáßíåé ìüíï Cñíçóç ïsêï-
äüìçóçò óõóôÞìáôïò êáôÜ ôÜ ðñüôõðá ô\ò Ðáñáäïóéáê\ò
Öéëïóïößáò. ²Áëëùóôå «ôü èåùñårí sóïäõíáìår ìÝ ôü êá-
ôáóêåõÜæåéí øåõäårò êáôáóôÜóåéò» êáß «_ Öéëïóïößá äÝí
åyíáé äéäáóêáëßá AëëÜ äñáóôçñéüôçôá» (Tractatus, 4.112).
6. Âë. A. Janik and S. Toulmin, Wittgenstein's Vien-
na, New York, 1973 êáß ËïñåíôæÜôïõ Æ., «‘Ï Tractatus ôïˆ
Wittgenstein êáß ‚ Cíáî ï ôü ìáíôårïí», Äåõêáëßùí 7-8.
7. Âë. Hartnack J., ….ð., ó.ó. 36-44.
8. Ôü äåéêôéêü ô\ò TðßäñáóÞò ôïõ á‰ô\ò åyíáé ðþò ôü
ƒíïìá ôïˆ Russell AíáöÝñåôáé 20 öïñÝò óôü Tractatus êáß
ôïˆ Frege 17, ðéü ðïëý Aðü ‚ðïéïäÞðïôå Cëëï ƒíïìá.
9. Åyíáé ãíùóôü ðþò ‚ L. Wittgenstein Aó÷ïëÞèçêå
Añ÷éêÜ ìÝ ôÞ Ìç÷áíéêÞ, Vðåéôá ìÝ ôÞí AåñïíáõðçãéêÞ êáß
ôüí ó÷åäéáóìü êéíçôÞñùí, ðïý Aðáéôïˆóå ðïëëÝò ãíþóåéò
Ìáèçìáôéêþí. ÃñÞãïñá …ìùò óôñÜöçêå ðñüò ôÜ «êáèá-
 ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ñÜ» ÌáèçìáôéêÜ, ðïý ìÝ ôÞ óåéñÜ ôïõò ôüí ‚äÞãçóáí óôÞ
Öéëïóïößá. Âë. êáß ôü Vñãï ôïˆ Bemerkungen uner die
Grundlagen der Methematik, …ðùò êáß ôßò óêÝøåéò ôïõ
ðÜíù óôÞ Öéëïóïößá ô™í Ìáèçìáôéê™í, ðïý ŠðÜñ÷ïõí
óôéò Philosophical Investigations.
10. ‘Ï Á‰ãïõóôríïò ôüí TðçñÝáóå êõñßùò óôßò Aíôé-
ëÞøåéò ôïõ ãéÜ ôÞ ãë™óóá, …ðùò äéáìïñöþèçêáí óôÞí -
óôåñç öéëïóïößá ôïõ.
11. Tractatus Logico-Philosophicus, 6.362-6.3751.
12. Hume D., An Inquiry Concerning Human Under-
standing, Bobbs-Merill, N.Y., 1965, ó.ó. 72-89.
13. ‘Ï Hume, …ðùò åyíáé ãíùóôü, åyíáé ‚ «óõóôçìá-
ôéêüò» êñéôéêüò ô\ò Vííïéáò ô\ò «ásôßáò» (âë. Á‰ãåë\ò
Í., ‘Ïñèïëïãéóìüò êáß ’Åìðåéñéóìüò, ó.ó. 81-86).
14. ÃéÜ ôÞ «ó÷Ýóç» ÊÜíô êáß L. Wittgenstein âë. R.,
Mandel «Heidegger and Wittgenstein: A second Kantian
Revolution», óôü Heidegger and Modern Philosophy ôïˆ
M. Murray, Yale University Press, óåë. 252-270.
15. Âë. ÊÜíô ’É., Kritik der Reinen Vernunft, ìôö.
Ãéáííáñ@ò ’Á., Têä. ÐáðáæÞóçò, Ðñüëïãïò óôÞí Á´ êáß
óôÞ Â´ Vêäïóç.
16. Ôü Vóôåéëå Aðü Xíá óôñáôüðåäï ás÷ìáëþôùí óôÞí
’Éôáëßá óôüí Russell. Ðñïöáí™ò ôü Vãñáøå ðñßí Aðü ôü
1918.
17. ÐÝèáíå ôü 1951 (29/4) óôü Cambridge óôü óðß-
ôé ôïˆ ößëïõ ôïõ ãéáôñïˆ Bevan.
18. «A Lecture on Ethicks».
19. «Lectures and Conversations on Psychology, Aes-
theticks and Religious Belief».
20. ´Ïðùò êáß ït ÖéëïóïöéêÝò ²Åñåõíåò, ðïý äçìïóé-
åýôçêáí äýï ÷ñüíéá ìåôÜ ôüí èÜíáôü ôïõ (1953).
21. Âë. êáß ×ñéóôïäïõëßäç Ð., «Ït ²Åñåõíåò óÜí óõ-
íÝ÷åéá ôïˆ Tractatus», Äåõêáëßùí, 9.
22. ÓÜí ôÝôïéá èåùñårôáé _ Öéëïóïößá ðïý Aíáðôýó-
óåé óôßò ÖéëïóïöéêÝò ²Åñåõíåò.
23. ‘Ï ôßôëïò Tractatus Locigo-Philosophicus äüèçêå
Aðü ôüí Moore.
24. Âë. Tractatus, ìôö. Êéôóüðïõëïò, Têä. ÐáðáæÞ-
óçò, ’ÁèÞíá 1978, ó.ó. 43-44.
25. Âë. ÊÜíô ’É., ….ð., óåë. 29, «...äÝ äéóôÜæù íÜ
𙠅ôé äÝí ŠðÜñ÷åé ï‹ô' Xíá ìåôáöõóéêü ðñüâëçìá ðïý íÜ
ìÞ âñßóêåé Tä™ ôü êëåéäß ô\ò ëýóåþò ôïõ».
26. ´Ïðùò êçðïõñüò êáß äÜóêáëïò.
27. Êáß _ ásôßá eôáí, …ðùò AíáöÝñåé ‚ Frege, ìéÜ äéÜ-
ëåîç ôïˆ ‘Ïëëáíäïˆ ìáèçìáôéêïˆ Brouner óôÞ ÂéÝííç.
28. Âë. êáß ðåñéïäéêü ÔïìÝò, ôåˆ÷ïò ’Éïõíßïõ 1979.
29. ÃéÜ ôÞ «äïìÞ» ôïˆ Tractatus âë. Stenius E.,
Wittgenstein Tractatus, Oxford, Blackwell, 1960 (ìôö.
ôïˆ ðñþôïõ êåöáëáßïõ á‰ôïˆ ôïˆ âéâëßïõ óôüí Äåõêáëßù-
íá 7-8, óåë. 284-304, ìÝ ôüí ôßôëï «‘Ç äïìÞ ôïˆ Trac-
tatus ôïˆ L. Wittgenstein»).
30. Âë. Tractatus, ….ð., Ðñüëïãïò.
31. ´Ï.ð.
32. ´Ï.ð., 2.221.
33. ÃéÜ ôÞí Añ÷Þ á‰ôÞ âë. Tractatus, 5.5151 êáß
Âïõäïýñç Ê., ….ð., óåë. 162.
34. Tractatus,, ….ð.
35. ´Ï.ð., 6.1 êáß 6.2.
36. Êáôá÷ñçóôéêÜ âÝâáéá íïìÜæïíôáé «ðñïôÜóåéò».
37. Ãéáôß, âÝâáéá, äÝí åyíáé ðñïôÜóåéò, á‰óôçñÜ ìéë™íôáò.
38. ´Ïðùò ðáñáêÜôù èÜ ðïˆìå, á‰ôü åyíáé êáß ôü
«óôáõñéêü óçìårï» ôïõ Tractatus.
89
39. Ðïý Aðïäßäïíôáé «A-íïçóßåò» a «÷ùñßò íüçìá»
(âë. ÐÜíïõ Ó., ÌåôáöõóéêÞ êáß Ëïãéêüò Èåôéêéóìüò, ÍÝá
óýíïñá, ’ÁèÞíá 1980, óåë. 20) a «AíôéöáôéêÝò» (Âïõäïý-
ñç Ê., ….ð., óåë. 160). Ðñïöáí™ò ëÝãïíôáé Vôóé ãéáôß äÝí
åyíáé ï‹ôå «Aëçèårò» ï‹ôå «øåõäårò». ‘Ï uäéïò ‚ L.
Wittgenstein …ìùò äÝí ÷ñçóéìïðïéår á‰ôüí ôüí …ñï åsäéêÜ.
Ôüí AíáöÝñåé óôÞí ðñüôáóç 4.46, …ðïõ AíáöÝñåé ðþò ït
AíôéöÜóåéò äÝí ëÝíå ôßðïôá, ãéáôß åyíáé øåõäårò ãéÜ …ëåò ôßò
äõíáôüôçôåò AëÞèåéáò.
40. Âë. óçìåßùóç 33.
41. ÃéÜ ôßò äéáöùíßåò ô™í ëïãéê™í Tìðåéñéóô™í ó' á‰-
ôü ôü óçìårï âë. Hartnack J., ….ð., ó.ó. 43-44. ‘Ï
Bochenski ôÞí ðñüôáóç á‰ôÞ ôÞí íïìÜæåé «ásíéãìáôéêÞ»
(âë. ….ð., óåë. 90).
42. Óôü Prototractatus Šð\ñ÷å ìüíïí _ ìßá Aðü ôßò
ðñïôÜóåéò á‰ôÝò, _ 6.44.
43. Engelmann P., Letters from L.W./With a mem-
oir, ìôö. Furtmuller L., Blackwell, Oxford, 1967, ó.ó.
6-7, ãñÜììá ô\ò 9/4/17.
44. Âë. Tractatus, ….ð., Ðñüëïãïò, óåë. 44.
45. «Unaussprechliche», «Unuttereble».
46. ´Ï.ð., Tractatus 6.41.
47. Âë. óçìåßùóç 41.
48. Âë. Tr., ….ð., 5.6, «Die Grenzen Meiner Sprache
bedeuten die Grenzen Meiner melt».
49. Âë. ‘Çñáêëåßôïõ Að. 123.
50. Ìáëåâßôóç ×., ‘Ç öéëïóïößá ôïˆ ×Üéíôåããåñ,
Äùäþíç, ’ÁèÞíá, óåë. 107.
51. Ôü Ding an Sich åyíáé «ásôßá» ô™í öáéíïìÝíùí,
AëëÜ ðÜíôá åyíáé «êñõììÝíï», ðïôÝ äÝí «öáíåñþíåôáé».
Âñßóêåôáé …ìùò ìÝóá óôüí êüóìï.
52. Âë. ÐëÜôùíá, «Ðïëéôåßá», âéâë. Æ.
53. ‘Ç ÄéáëåêôéêÞ a AñíçôéêÞ Èåïëïãßá ðñïóðáèår íÜ
óõëëÜâåé ôüí Èåü «AñíçôéêÜ», ëÝãïíôáò äçëáäÞ ôß äÝí åy-
íáé. Âë. ÌÜîéìï ôüí ‘ÏìïëïãçôÞ êáß ôü Vñãï ôïˆ Ãéáí-
íáñ@ ×., ‘Ç Èåïëïãßá ô\ò Aðïõóßáò ôïˆ Èåïˆ, ìÝ Aíáöï-
ñÜ óôéò AñåïðáãéôéêÝò óõããñáöÝò êáß ôüí Heidegger.
54. ‘Ï Heidegger óôü Vñãï ôïˆ Zur Seins frage ðá-
ñïõóéÜæåé ôü Åyíáé ì' Xíá × ðÜíù Að' á‰ôü ãéÜ íÜ äåßîåé
ôÞí Aäõíáìßá ôïõ íÜ íïìáôßóåé á‰ôü ðïý êáëårôáé «Åyíáé».
55. Íïìßæïõìå ðþò ‚ …ñïò «Åyíáé» äÝí ôáéñéÜæåé ãéÜ
ôüí L. Wittgenstein ãéáôß ôüí óõíäÝåé óôåíÜ ìÝ ôüí Hei-
degger (ðñ@ãìá AðáñÜäåêôï) Aö' Uíüò, êáß Aö' UôÝñïõ ‚
…ñïò á‰ôüò V÷åé ìåãÜëï «öüñôéóìá» ìÝ ‚ñïëïãßá ô\ò ‘Õ-
ðáñîéáê\ò Öéëïóïößáò (ð.÷. Jaspers), óôÞí ‚ðïßá âÝâáéá
äÝí AíÞêåé êáôÜ äéÜíïéá. Âë. «Lubbe, Wittgenstein-Ein
existentialist», óôü Phil. Jahrbuch 69, 1962, ó.ó. 313-
324 êáß Behl L., L. Wittgenstein and Heidegger.
56. Murray M., ….ð., óåë. 82.
57. Âë. êáß Wittgenstein L., «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ’Çèé-
êÞ».
58. Âë. Lectures.
59. Âë. óçìåßùóç 43. Ðñüêåéôáé ãéÜ «êñéôéêÞ» ôïˆ
L. Wittgenstein óôü ðïßçìá ôïˆ Uhland «Graf Eberhards
Weissdorn».
60. Âë. ÃñÜììá óôüí Waismann, ó÷åôéêÜ ìÝ ôü Sein
und Zeit ôïˆ Heidegger.
61. Âë. óçìåßùóç 42.
62. Åyíáé ãíùóôü ðþò êáèåìéÜ Aðü ôßò 7 ðñïôÜóåéò
ôïˆ Tractatus V÷åé ôßò äéåõêñéíßóåéò ôçò.
63. Âë. «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ».
64. ’ÅíäéáöÝñïõóá èÜ eôáí Tä™ ìéÜ ðáñáâïëÞ ìÝ ôÞí
 90
Identionalitas ôïˆ Husserl (Ãéá ôÞ ó÷Ýóç L. Wittgenstein
êáß Husserl, âë. Dufrenne M., Wittgenstein und Husserl,
×Üãç, 1966).
65. Âë. Tractatus, ….ð., 6.45.
66. ‘Ï L. Wittgenstein ðÜíôá Väåé÷íå ôÞí TêôßìçóÞ
ôïõ ãéÜ ôÞí ðïßçóç. ËÝãåôáé ðþò êÜðïôå åyðå ãéÜ Xíáí êá-
èçãçôÞ ðïý AðÝññéðôå ôüí ÌðëÝçê: «ÄÝí êáôáëáâáßíåé ôÞ
Öéëïóïößá, ð™ò íÜ êáôáëÜâåé ôÞí ðïßçóç». Óôü óçìårï á‰-
ôü ðëçóéÜæåé ôüí Heidegger ðïý êáß á‰ôüò óôÜ ôåëåõôárá
ôïõ Vñãá óôñÝöåôáé óôÞí Uñìçíåßá ô\ò ðïßçóçò (Hölderlin)
AëëÜ êáß óôÞí uäéá ôÞí ðïßçóç, ãéáôß ðéóôåýåé ðþò á‰ôÞ
ìðïñår íÜ óõëëÜâåé ôü «åyíáé», Tí™ _ öéëïóïößá ƒ÷é.
67. Âë. Sein und Zeit.
68. Âë. óçìåßùóç 41.
69. Âë. Otto Neurath, «Sociology and Physicalism»
óôü Logical Positions ôïˆ Ayer, óåë. 284.
70. Åyíáé ãíùóôüò ‚ óáñêáóìüò ôïˆ Russell ãéÜ ôüí
«Aöïñéóôéêü ÷áñáêô\ñá ôïˆ Tractatus (My Philosophical
Development, óåë. 126). ‘Ï Stenius …ìùò (….ð.) TðéìÝíåé
ðþò ŠðÜñ÷åé á‰óôçñÞ ëïãéêÞ óåéñÜ óôü Tractatus. ‘Ï È.
ÂÝéêïò (Óýã÷ñïíç Öéëïóïößá, ’ÉùÜííéíá 1974, óåë. 32)
ðáñáôçñår ðþò «_ Aóõíå÷Þò ìïñöÞ ëüãïõ óôü Tractatus
êÜíåé å‹êïëï í' Aðïìïíþíïíôáé ðñïôÜóåéò ìÝ íüçìá äéáöï-
ñåôéêü Að' á‰ôü ðïý V÷ïõí óôÞ óåéñÜ ô™í óêÝøåùí ôïˆ öé-
ëïóüöïõ. ²Åôóé åyíáé å‹êïëï íÜ ðáñåîçãçèïˆí ït ðñïèÝóåéò
ôïõ. Êáôáíïår êáíåßò óùóôÜ ôü êåßìåíï Cí ôü ðÜñåé ›ò U-
íéárï óýíïëï êáß ðñïóðáèår íÜ êÜíåé óêÝøåéò äéêÝò ôïõ a
ðáñüìïéåò ì' á‰ôÝò ôïˆ öéëïóüöïõ».
71. Âë. Tractatus, ….ð., 6.1 êáß 6.12.
72. ÐáñÜ ôÞí Aíôßëçøç ôïˆ Neurath ãéÜ ôüí «Öõóé-
êáëéóìü».
73. ‘Ç Öéëïóïößá äçëáäÞ äÝí åyíáé TðéóôÞìç. Ôü Cí
åyíáé Aíþôåñç a êáôþôåñç Að' á‰ôÞ äÝí öáßíåôáé íÜ Tí-
äéáöÝñåé ôüí öéëüóïöï. ‘Ï äéá÷ùñéóìüò ôçò Aðü ôÞí Tðé-
óôÞìç åyíáé «íôïëïãéêüò» êáß ƒ÷é «Aîéïëïãéêüò».
74. ÐáñÜ ôÞ ó÷åôéêÞ Aíôßëçøç ôïˆ ÊÜíô ðþò _ Öé-
ëïóïößá äÝí äéäÜóêåôáé, «óðïõäÜæåé êáíåßò ôü öéëïóïöårí».
75. ×ùñßò âÝâáéá íÜ óçìáßíåé ðþò «åyíáé» ËïãéêÞ. ²Áë-
ëï _ «ëïãéêÞ» óÜí «äñáóôçñéüôçôá» êáß Cëëï _ «ËïãéêÞ»
óÜí êëÜäïò (êáô' Cëëïõò, ðïý âëÝðïõí ôÞ Öéëïóïößá óÜí …-
ëï, êëÜäïò ôçò, êáôÜ ôüí L. Wittgenstein …ìùò ƒ÷é).
76. «ÈÜ eôáí». ÄçëáäÞ äÝí åyíáé. Ãé' á‰ôü êáß äÝí
åyíáé TðéóôÞìç. ÎáíÜ Tä™ ‚ äéá÷ùñéóìüò Öéëïóïößáò êáß
’ÅðéóôÞìçò.
77. Âë. Lectures and Conversations., åsäéêÜ ôÞ äéÜ-
ëåîç ãéÜ ôÞí ÁsóèçôéêÞ (Ìôö. Êùâáßïõ Ê. óôü ’Áíèïëü-
ãéï ’Áíáëõôéêþí Öéëïóüöùí ôïˆ Âïõäïýñç Ê.).
78. ’Áíôßëçøç ðïý äÝí äéáôõðþíåôáé «AíïéêôÜ», Aë-
ëÜ AöÞíåôáé íÜ íïçèår.
79. Âë. óçìåßùóç 73.
80. Âë. Tractatus, ….ð., 6.5.
81. Âë. Âïõäïýñç Ê., ….ð., óåë. 31, «_ Öéëïóïößá A-
ðïôåëårôáé êõñßùò Tê ô\ò Ëïãéê\ò êáß ô\ò Ìåôáöõóéê\ò».
82. Âë. Tractatus, ….ð.
83. Âë. óçìåéþóåéò 41 êáß 47.
84. ÌéÜ AðÜíôçóç èÜ ìðïñïˆóå íÜ åyíáé ðþò ôü Vãñá-
øå ãéÜ íÜ «êçñýîåé» ôÞ «óéùðÞ», óôÞí ‚ðïßá ðÜëé óéùðÞ
äßíåé ^èéêÝò ðáñáìÝôñïõò. Ôü uäéï ôü Tractatus Cëëùóôå ôü
íüìáóå Vñãï «^èéêü» (Âë. Engelmann P., ….ð., óåë. 143),
ìÝ ôÞ óçìáóßá âÝâáéá ðþò ‚ óêïðüò ôïõ åyíáé «^èéêüò»
êáß ƒ÷é ðþò åyíáé Xíá «óõóôçìáôéêü» Vñãï ’ÇèéêÞò. Âë.
êáß …óá ãñÜöïíôáé óôü êåöÜëáéï ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
85. ‘Ï …ñïò äÝí AíáöÝñåôáé óôüí L. Wittgenstein. Êáß
ôïíßæïõìå ðþò ÷áñáêôçñßæåé ôßò «ðñïôÜóåéò» ô\ò Öéëïóï-
ößáò êáß ƒ÷é ô\ò Ìåôáöõóéê\ò.
86. Ôü «óôáõñéêü» óçìårï ô™í ðñïôÜóåùí ôïˆ Tractatus:
Cí êÜðïéïò ôßò Aðïäå÷ôår, ðñÝðåé íÜ ôßò Añíçèår. ÈÜ ìðïñïý-
óáìå íÜ ìéëÞóïõìå êáß ãéÜ «äéáëåêôéêü» ÷áñáêô\ñá á‰ô™í
ô™í ðñïôÜóåùí. ÐïëëÝò Vñåõíåò ðñïóðÜèçóáí íÜ «äïˆí» ôüí
L. Wittgenstein óÜí «äéáëåêôéêü»ÿ âë. Levi A., «Wittgen-
stein as Dialectician», óôü Journal of Philosophy, LXI (4).
87. Âë. óçìåéþóåéò 41 êáß 70.
88. Âë. Philosophical Investigations, ìôö. Anscombe,
Blackwell 1974.
89. ´Ï.ð., 19, êáß «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ÁsóèçôéêÞ», ….ð.,
á´ äéÜëåîç, 6, AëëÜ êáß …ëç _ á´ äéÜëåîç åyíáé äéáöùôéóôé-
êÞ ãéÜ ôÜ æçôÞìáôá á‰ôÜ, ãéáôß V÷ïõìå «TöáñìïãÞ» ô™í
Aðüøåùí ôïˆ L. Wittgenstein ãéÜ ôÜ æçôÞìáôá á‰ôÜ óôÞí
ÁsóèçôéêÞ. ’Åðßóçò êáß Brown Books.
90. Âë. êáß ×ñéóôïäïõëßäç Ð., ðñüëïãïò óôÞ ìôö.
ô™í «Ö.Å.», óåë. 9.
91. Ãé' á‰ôü ðïëëïß ìéëïˆí ãéÜ óõíÝ÷åéá ìåôáîý Trac-
tatus êáß «Ö.Å.», êáß ƒ÷é ãéÜ äõü «á‰ôüíïìåò» öéëïóïöß-
åò. Âë. ×ñéóôïäïõëßäç Ð., Äåõêáëßùí 9, ….ð., «Ïé Ö.Å.
óÜí óõíÝ÷åéá ôïˆ Tractatus».
92. ’Áð' …ðïõ êáß ‚ …ñïò «èåñáðåõôéêÞ AíÜëõóç» ðïý
÷ñçóéìïðïéÞèçêå ãéÜ ôïýò «óõíå÷éóôÝò» ô\ò ôÜóçò á‰ô\ò,
ôïýò Wittgensteinians, óôïýò ‚ðïßïõò AíÞêåé êáß ‚ Wisdom.
93. ÃéÜ ôüí L. Wittgenstein _ ãë™óóá V÷åé äýï «äï-
ìÝò»: ôÞí «TðéöáíåéáêÞ» êáß ôÞ «âáèåéÜ».
94. ’Áíôßóôïé÷ç, ƒ÷é …ìùò ôáõôüóçìç. ÃéÜ ôÞ «èåù-
ñßá ôïˆ íïÞìáôïò» óôüí L. Wittgenstein, âë. Á‰ãåë\ò Í.,
Öéëïóïößá êáß Ãë™óóá, ó.ó. 115-159, êáèþò êáß Âïõ-
äïýñç Ê., ‘Ç èåùñßá ôïˆ íïÞìáôïò Tí ôÞ Öéëïóïößá ôïˆ
L. Wittgenstein, «Âéâë. Ó. Óáñéðüëïõ», ’ÁèÞíá 1972.
95. Óýìöùíá ìÝ ôÜ ëåãüìåíá ôïˆ J. Wisdom.
96. Âë. Phil. Inv., ….ð., 133, 254, 255.
97. Âë. «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ÁsóèçôéêÞ», ….ð. êáß Phil.
Inv., ….ð., 90.
98. ´Ï.ð., Phil. Inv., 109.
99. ‘Ï L. Wittgenstein Aóêår äñéìýôáôç êñéôéêÞ ó'
á‰ôÞí ôÞí ôÜóç «ãåíßêåõóçò». Âë. «ÄéáëÝîåéò ãéÜ ôÞí Ás-
óèçôéêÞ», ….ð., ã´ äéÜëåîç, êõñßùò 32, 33. Äñéìýôáôç êñé-
ôéêÞ Aóêår óôÞ äáñâéíéêÞ èåùñßá êáß óôÞí Øõ÷áíÜëõóç.
ÃéÜ ôÞ äáñâéíéêÞ èåùñßá ìéë@ êáß óôü Tractatus, 4.1122.
100. Phil. Inv., 133.
101. Ãé' á‰ôü êáß _ Öéëïóïößá åyíáé «êñéôéêÞ ô\ò
ãëþóóáò», Tractatus, 4.0031.
102. Âë. Phil. Inv., 133.
103. ´Ï.ð., 109, 133, 126.
104. Ãé' á‰ôü åyíáé äýóêïëï íÜ ìéë@ìå óôüí L.
Wittgenstein ãéÜ «Èåùñßá ôïˆ íïÞìáôïò». Âë. The Aus-
tralasian Journal of Philosophy, XXIX, 2, óåë. 79, …ðïõ
‚ L. Wittgenstein ðáñïõóéÜæåôáé íÜ ëÝåé ðþò äÝí V÷åé ðï-
ôÝ ðñïôåßíåé ìéÜ «Èåùñßá ôïˆ íïÞìáôïò».
105. «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ÁsóèçôéêÞ», ….ð.
106. ´Ï.ð., ã´ äéÜëåîç.
107. ´Ï.ð., êáèþò êáß ó÷üëéá óôÞí Uëë. ìôö., ó.ó.
183-191.
108. ’Áðü ôÞí Cðïøç ô\ò «èåñáðåßáò» øõ÷éê™í A-
óèåíåé™í, …ðùò åyíáé ôÜ «øåõôïðñïâëÞìáôá». ’Áíôßóôïé-
÷ç Aíôßëçøç åy÷å äéáôõðþóåé ‚ Schopenhauer. Âë. êáß
Carriner, «Wittgenstein and Schopenhaure», óôü
Schopenhauer, Ëïíäríï, 1963.
 ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
109. Phil. Inv., ….ð., 133.
110. Óôü Vñãï ôïõ ‘Ï ìïíïäéÜóôáôïò Cíèñùðïò, ìôö.
Ëõêïýäç Ê., ÐáðáæÞóçò.
111. ´Ï.ð., óåë. 190.
112. ´Ï.ð., óåë. 185.
113. ´Ï.ð., óåë. 185.
114. ÃéÜ ìéÜ Vêèåóç ô™í AíôéëÞøåùí á‰ô™í ôïˆ Mar-
cuse, âë. Ìðáãéüíá Á‹ã., ‘Ç Èåùñßá ô\ò ‘Éóôïñßáò. ’Áðü
ôüí Èïõêõäßäç óôüí Sartre, Èåó/íßêç 1976, ó.ó. 231-242).
115. Phil. Inv., ….ð.
116. Marcuse H., ….ð., óåë. 185.
117. ´Ï.ð.
118. ‘Ï ôßôëïò ôïˆ êåöáëáßïõ ôü ‚ðïrï AíáöÝñåôáé óôüí
L. Wittgenstein åyíáé: «‘Ï Èñßáìâïò ô\ò Èåôéê\ò ÓêÝøçò:
‘Ç ÌïíïäéÜóôáôç Öéëïóïößá», ….ð., ó.ó. 178-203.
119. ‘Ç ãíþìç _ äéêÞ ìáò åyíáé ðþò Aäéêår ôüí L.
Wittgenstein. ‘Ï Marcuse äÝí ëáìâÜíåé Šðüøéí ôïõ ðþò
Cëëï åyíáé íÜ «÷áñÜóóåéò» ôÜ …ñéá ô\ò ãëþóóáò êáß Cë-
ëï Aðü ôÞ äñáóôçñéüôçôá á‰ôÞ íÜ ‚äçãåróáé óôü óõìðÝ-
ñáóìá ðþò ôü «÷Üñáãìá» á‰ôü óçìáßíåé ŠðáêïÞ óôÞí êïé-
íùíßá ðïý ìéëÜåé á‰ôÞ ôÞ ãë™óóá. ‘Ï Marcuse, óôÞí ðñï-
óðÜèåéÜ ôïõ íÜ äþóåé Xíá Uñìçíåõôéêü ó÷\ìá ô™í ìåôá-
âéïìç÷áíéê™í êïéíùíé™í, uóùò íÜ ‚äÞãçóå óôÞí «êëßíç ôïˆ
Ðñïêñïýóôç», äçëáäÞ ôïˆ öéëïóïöÞìáôüò ôïõ, ðïëëÝò öé-
ëïóïöéêÝò AíôéëÞøåéò, AíÜìåóá óôßò ‚ðïråò êáß ôïˆ L.
Wittgenstein. ’Åðßóçò _ «ôáýôéóç» ôïˆ L. Wittgenstein
ìÝ ôÞí «’ÁíáëõôéêÞ öéëïóïößá», …ðùò åuðáìå êáß óôÞí
Añ÷Þ, åyíáé Aíåðßôñåðôç.
120. Âë. Phil. Inv., ….ð., 111.
121. ’Áöïˆ ôü «Aíþôåñï» äÝí èÜ ìðïñïˆóå íÜ ôü ðñï-
óåããßóåé. Êáß ‚ L. Wittgenstein äÝí eôáí Cíèñùðïò «ñïõ-
ôßíáò». Âë. Hartnack J., ….ð. êáß Engelmann P., ….ð.,
óåë. 107 êáß 144-145 Aíôßóôïé÷á.
122. Óýìöùíá ìÝ ôÞí ‚ñïëïãßá ôïˆ Marcuse, ….ð.
123. Phil. Inv., ….ð.
124. Ôü 1929, âë. êáß óçìåßùóç 27.
125. ÌÝ ôÞ óçìáóßá ðþò óôáìáô@ _ á‰ôáðÜôç ðþò
åyíáé äõíáôüí íÜ «ëõèïˆí» ôÜ ðñïâëÞìáôá ðïý ás™íåò ôÞí
Aðáó÷üëçóáí. ÃéÜ «êáôáóôñïöÞ» ô\ò Öéëïóïößáò Aðü ôüí
L. Wittgenstein ìéëÜåé ‚ ÐÜíïõ Â., ….ð., óåë. 21. ‘Ï …-
ñïò …ìùò èõìßæåé ôüí Heidegger, ðïý êáß á‰ôüò ãéÜ «êá-
ôáóôñïöÞ» ô\ò Öéëïóïößáò ìßëçóå, ãéÜ íÜ Aðïöåýãïíôáé,
AíÜñìïóôåò âÝâáéá, óõãêñßóåéò êáß óõã÷ýóåéò.
126. ÃéÜ ôÞ ó÷Ýóç L. Wittgenstein êáß Kant, âë. Ste-
nius, ….ð., êåö. ìÝ ôßôëï «Wittgenstein as a Kantian
Philosopher».
127. Âë. êáß Tractatus, 4.0031.
128. ´Ïðùò ôü ðñüâëçìá ãéÜ ôü íüçìá ôïˆ êüóìïõ
êáß ô\ò æùÞò.
129. Âë. «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ».
130. Tractatus, ….ð., 6.522.
131. ´Ï.ð.
132. ´Ï.ð., 6.41.
133. ´Ï.ð., 6.432.
134. Âë. ….ð., «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ».
135. Âë. óçìåßùóç 60.
136. Âë. êáß óçìåßùóç 33. ËÝãåôáé Vôóé ãéáôß óÜí
Cñíçóç V÷åé óçìáóßá, ìðïñår äçëáäÞ íÜ èåìåëéþóåé a íÜ
AíáéñÝóåé ìéÜ ðñüôáóç.
137. Âë. óçìåéþóåéò 33 êáß 136.
138. ‘Ï ãíùóôüò ôßôëïò ôïˆ êëáóóéêïˆ âéâëßïõ ôïˆ
Schopenhauer.
91
139. Âë. Munz P., Popper and Wittgenstein, New
York, 1964.
140. Ðïý åyíáé âÝâáéá äéáöïñåôéêÞ Aðü ôÞí Verifica-
tion ô™í Ëïãéê™í ’Åìðåéñéóô™í.
141. Ãéáôß ðéóôåýåé ðþò äßíåé «Tñåèßóìáôá» óôéò Tðé-
óô\ìåò. Âë. Popper K., «Ðåñß ô\ò ’ÅðéóôÞìçò êáß ô\ò
Ìåôáöõóéê\ò», ìôö. Âïõäïýñç Ê., óôüí ôüìï Ìåôáöõóé-
êÞ ôïˆ uäéïõ, ó.ó. 365-387.
142. Âë. óçìåéþóåéò 14, 15, 126.
143. Âë. óçìåßùóç 15.
144. ÌéÜ Vêèåóç ô\ò Öéëïóïößáò ôïˆ ÊÜíô, âë. ÊÜíô
óôßò Têä. «²Áðåéñï» ôïˆ Pascal, ìôö. ÂÝëéïò ’Áë., ’ÁèÞ-
íá 1977, êáèþò êáß ìéÜ óýíôïìç Vêèåóç, ÌïõñÝëïõ Ã.,
ÅsóáãùãéêÜ ìáèÞìáôá Öéëïóïößáò.
145. ´Ï.ð. êáß óôüí L. Wittgenstein ït ìåôáöïñéêÝò
ðñïôÜóåéò äÝí «óôçñßæïíôáé» óôÞí Tìðåéñßá.
146. Hartnack J., ….ð., óåë. 43.
147. ´Ïðùò äÝ÷åôáé óôü Tractatus.
148. Á‰ôÞ åyíáé êáß _ «ôïìÞ» ôïõ óÝ ó÷Ýóç ìÝ ôü
Tractatus.
149. Âë. ÓÝîôïõ ’Åìðåéñéêïˆ, «Ðñïò Ìáèçìáôéêïýò»,
VII 65FF: «’Åí ãáñ ô™ TðéãñáöïìÝíù Ðåñß ôïˆ ìÞ ƒíôïò
a Ðåñß Öýóåùò, ôñßá êáôÜ ôü Uî\ò êåöÜëáéá êáôáóêåõÜ-
æåé, Xí ìÝí êáß ðñ™ôïí …ôé ï‰äÝí Tóôßí, äåýôåñïí …ôé ås êáß
Vóôéí, AêáôÜëçðôïí Aíèñþðù, ôñßôïí …ôé ås êáß êáôáëçðôüí,
AëëÜ ôïé ãå AíÝîïéóôïí êáß AíåñìÞíåõôïí ô™ ðÝëáò». Åyíáé
ãíùóôü ðþò Aðü Cëëïõò ôü Aðüóðáóìá á‰ôü èåùñårôáé êÞ-
ñõãìá «ìçäåíéóì êáß Aðü Cëëïõò óÜí ðáñáäïîïëïãßá.
150. «²Áí _ ãë™óóá Añêïˆóå, èÜ Vöôáíå ìéÜ ìÝñá ãéÜ
íÜ TêöñÜóåé êáíåßò ‚ëüêëçñï ôü ÔÜï. ’ÅðåéäÞ äÝí Añêår, ‚
uäéïò ÷ñüíïò ÷ñåéÜæåôáé ãéÜ íÜ TîçãÞóåé êáíåßò ôÜ öáéíü-
ìåíá. ’ÁëëÜ ôü ÔÜï åyíáé êÜôé ðÝñá Aðü ôÜ öáéíüìåíá. ÄÝí
ìðïñår íÜ ìåôáäïèår ï‹ôå ìÝ ëÝîåéò ï‹ôå ìÝ óéùðÞ»
(Chang-Tzu, 300 ð.÷.).
151. Âë. Russel B., An inquiry into meaning and
truth, Pelican, 1962, óåë. 332.
152. ’Áöïˆ á‰ôü ðïý Tðéèõìïˆí íÜ TêöñÜóïõí äÝí Tê-
öñÜæåôáé.
153. Âë. óçì. 92.
154. Begriffsdichtung.
155. ’Åä™, TðáíáëáìâÜíïõìå, åyíáé ôü óçìårï äéá÷ù-
ñéóìïˆ ôïõ ìÝ ôüí Ëïãéêü ’Åìðåéñéóìü. ‘Ï L. Wittgen-
stein äÝ÷åôáé ðþò ôü Cññçôï ŠðÜñ÷åé, Tí™ ït ëïãéêïß Tì-
ðåéñéóôÝò Añíïˆíôáé ôÞí ðáñîÞ ôïõ.
156. Ðïý, êáôÜ ôÞ ãíþìç ôïõ, «äåéêíýïõí» êÜôé.
157. Âë. È. ÂÝéêïò, Óýã÷ñïíç Öéëïóïößá, ….ð., ó.ó.
31,62.
158. Âë. Âïõäïýñç Ê., ’ÁíáëõôéêÞ Öéëïóïößá, ….ð.,
óåë. 171.
159. Ðïý Aðïôåëïˆí ôü «íôïëïãéêü âÜèñï» ô\ò Öé-
ëïóïößáò ôïõ (ÂÝéêïò, ….ð.).
160. ’Áðü ôüí Russell (ôüí ëïãéêü Aôïìéóìü ôïõ ð.÷.)
a ôüí Leibniz (_ ‚ðïßá öéëïóïößá ôïõ V÷åé Cëëùóôå Tðç-
ñåÜóåé êáß ôüí Russell). ÃéÜ ôßò TðéäñÜóåéò ôïˆ L. Wittgen-
stein, âë. ×ñéóôïäïõëßäç Ð., ….ð.
161. ‘Ç Ãíùóéïëïãßá ôïˆ Tractatus Aíáðôýóóåôáé
óôÞí ðñüôáóç 3.
162. Gegenstand (2.01).
163. Ôñårò öïñÝò äßíåé «‚ñéóìü» ôïˆ êüóìïõ.
164. Âë. Leibniz, Ìïíáäïëïãßá êáß ÌåôáöõóéêÞ
Ðñáãìáôåßá, Têä. ’Åãíáôßá.
165. ÔÜ «Aíôéêåßìåíá» èõìßæïõí ôü ðáñìåíßäåéï ²Ïí
 92
(ëüãù ô\ò óôáèåñ\ò ôïõò ôáõôüôçôáò), Tí™ ït Sachver-
halten ôü «ãßãíåóèáé»
166. Âë. Tractatus, 2.0232 êáß 2.0231.
167. ÐÜëé _ Tðßäñáóç ôïˆ Ëïãéêïˆ ’Áôïìéóìïˆ ôïˆ
Russell.
168. ÃéÜ ôüí Ëïãéêü ’Áôïìéóìü, âë. Russell, «The
Philosophy of Logical Atomism», óôü Logic and Knowl-
edge, Ëïíäríï, 1956. (ÌéÜ óýíôïìç Vêèåóç ô™í AíôéëÞ-
øåùí ôïˆ Russell ãéÜ ôüí Ëïãéêü ’Áôïìéóìü, Âïõäïýñç Ê.,
’ÁíáëõôéêÞ Öéëïóïößá, ….ð., ó.ó. 95-100).
169. ÃéÜ ôü äüãìá á‰ôü, âë. Moore, The Refutation
of Idealism.
170. Ôü Aíôßèåôï Aðü á‰ôü ôü äüãìá ëÝãåôáé «äüãìá
ô™í Tîùôåñéê™í ó÷Ýóåùí». Âë. Russell, ‘Ç ìïíéóôéêÞ èå-
ùñßá ô\ò AëÞèåéáò.
171. Ðéü óõóôçìáôéêÜ.
172. Êáß ôïˆôï öáßíåôáé í' Aðïôåëår ôü êïéíü óôïé÷årï
êáß óôßò äýï öÜóåéò ô\ò Öéëïóïößáò ôïõ.
173. ´Åíá Vñãï (ƒ÷é óçìáíôéêü) ðïý êõêëïöüñçóå ‚
L. Wittgenstein óôÜ 1929 ëÝãåôáé Some remarks on Log-
ical Form.
174. Âë. Tractatus, ….ð., 2.221 êáß 2.222.
175. ’Áíôßóôïé÷åò óêÝøåéò Vêáíáí êáß ït ëïãéêïß Tìðåé-
ñéóôÝò, ðïý ôü êñéôÞñéï ô\ò verification ôü äéáìüñöùóáí êÜ-
ôù Aðü ôÞí Tðßäñáóç ôïˆ L. Wittgenstein êáß ƒ÷é Aíôßèåôá
(äçëáäÞ …ôé ‚ L. Wittgenstein TðçñåÜóôçêå Aðü ôïýò ëïãé-
êïýò TìðåéñéóôÝò, …ðùò ãñÜöåé ‚ ÐÜíïõ Ó., ….ð., óåë. 19).
176. ’ÁëëÜ …ìùò äÝí ðáñïõóéÜæåé êáíÝíá «Aíôéêåßìåíï».
177. ´Ïðùò _ êëáóóéêÞ Substentia.
178. ÓôÞí óôåñç öéëïóïößá ôïõ.
179. Âë. Tractatus, 2.225.
180. Âë. ….ð., 2.1511, 12 êáß 2.15121.
181. Ôü «…,ôé åyíáé ðñáãìáôéêü åyíáé ëïãéêü» ôïˆ
Hegel êáß «ôü ãÜñ á‰ôü Tóôéí íïårí ôå êáß åyíáé» ôïˆ Ðáñ-
ìåíßäç.
182. Âë. êáß ÐÜíïõ Ó., ….ð., óåë. 21.
183. Ðïý åyíáé, …ðùò óôÞí Añ÷Þ åuðáìå, ôåëåßùò «Aí-
ôéìåôáöõóéêÞ».
184. ‘Ùò ðñüò ôü ðåñéå÷üìåíï ìÝ ôü ‚ðïrï åyíáé «öïñ-
ôéóìÝíïé» ït äýï êëÜäïé Aðü ôÞí ÐáñáäïóéáêÞ Öéëïóïößá.
185. Âë. Tractatus, ….ð., 6.52.
186. ÌÝ ôÞ óçìáóßá ðþò êáß ït äýï ðñïóðáèïˆí íÜ
TêöñÜóïõí ôü «AíÝêöñáóôï». ‘Ç ÁsóèçôéêÞ ôü «AíÝêöñá-
óôï» ô\ò ÔÝ÷íçò. Âë. «ÄéáëÝîåéò ãéÜ ôÞí ÁsóèçôéêÞ», ….ð.
187. Âë. «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ», ….ð., óåë. 127.
188. ´Ï.ð., óåë. 131.
189. ´Ï.ð., óåë. 132.
190. ´Ï.ð., óåë. 131.
191. ÌÝ ôÞ óçìáóßá ô\ò óõæÞôçóçò ðÜíù óôÞ Öýóç
ô\ò ’ÇèéêÞò.
192. Âë. óçìåßùóç 155.
193. Ãéáôß ð.÷. êÜèå ^èéêÞ V÷åé í' Aíôéìåôùðßóåé ôü
ðñüâëçìá ô\ò Tëåõèåñßáò, ðïý, óÝ Vó÷áôç AíÜëõóç, åyíáé
ìåôáöõóéêü.
194. Ãéáôß ð.÷. ït èéáó™ôåò ôïˆ á‰ôåîïõóßïõ ðñÝðåé
(ëïãéêÜ) íÜ V÷ïõí Aðïäåßîåé ôüí äõúóìü øõ÷\ò-óþìáôïò ãéÜ
íÜ Šðïóôçñßæïõí ôÞí Tëåõèåñßá Aðü ôü ó™ìá (a, ðéü êá-
ëÜ, ôÞí Aíåîáñôçóßá), ðïý ìüíï Cí só÷ýåé á‰ôü ìðïñïˆìå
íÜ ìéë@ìå ãéÜ Tëåõèåñßá. ’ÁëëÜ ìéÜ ôÝôïéá óõæÞôçóç ì@ò
öÝñíåé óôÞí «êáñäéÜ» ô\ò Ìåôáöõóéê\ò.
195. ÄÝí ŠðÜñ÷åé äçëáäÞ «AìöéìïíïóÞìáíôç» Aíôé-
óôïé÷ßá.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
196. ‘Ç ’ÇèéêÞ äçëáäÞ ðåñéêëåßåôáé óôÞ Ìåôáöõóé-
êÞ.
197. Êáß êáôÜ ôÞí ÐáñáäïóéáêÞ Öéëïóïößá AëëÜ êáß
êáôÜ ôüí L.Wittgenstein.
198. Âë. «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ», ….ð. ’ÅíäéáöÝ-
ñïí åyíáé ôü …ôé ‚ Heidegger ôü Tñþôçìá á‰ôü ôü ÷áñá-
êôÞñéæå «ìåôáöõóéêü» (âë. ÅsóáãùãÞ óôÞ ÌåôáöõóéêÞ,
….ð.). ‘Ï L. Wittgenstein ðñïöáí™ò Aðïêáëår «^èéêü» êÜ-
èå ðñüâëçìá ðïý Aöïñ@ ôüí uäéï ôüí Cíèñùðï.
199. Ô\ò ðáñáãùã\ò äçëáäÞ ðñïôÜóåùí ôïˆ «ÐñÝ-
ðåé» Aðü ðñïôÜóåéò ôïˆ «Åyíáé».
200. Ðïý …ìùò åyíáé «íïìéêÜ» ÷ñùìáôéóìÝíï. Âë.
Tractatus, ….ð., 6.422.
201. Âë. ðáñáðÜíù.
202. ÃéÜ íÜ Aðïöýãåé ôü «óýóôçìá», êÜèå «óýóôçìá».
203. ËïñåíôæÜôïõ Æ., «‘Ï Tractatus ôïˆ Wittgenstein
êáß ‚ Cíáî ï ôü ìáíôårïí», Äåõêáëßùí 7-8, …ðïõ Uñìç-
íåýåôáé ôü Tractatus ôåëåßùò «AíôéèåôéêéóôéêÜ».
204. Âë. óçìåßùóç 176.
205. Âë. êáß ËïñåíôæÜôïõ Æ., ….ð.
206. Ôüí Popper ð.÷. ðïý êáß á‰ôüò Añíårôáé «ásþ-
íéïõò íüìïõò».
207. ‘Ï Popper V÷åé AóêÞóåé äñéìýôáôç êñéôéêÞ óôÞí
’ÅðáãùãÞ (….ð.).
208. Âë. Tractatus, 6.41.
209. ’Áöïˆ âñßóêïíôáé Vîù Aðü ôüí êüóìï ô™í «ãå-
ãïíüôùí», …ðïõ ìüíï ìðïñår íÜ ŠðÜñ÷åé «óáöÞíåéá».
210. Âë. Tractatus, 6.373.
211. Âë. Russell, óçìåßùóç 70.
212. Âë. Kant, ÊñéôéêÞ ôïˆ ðñáêôéêïˆ ëüãïõ, ìôö.
Óêïýñôóçò Ã., Têä. ’Áíáãíùóôßäç, ÷.÷., ó.ó. 83-84.
213. Âë. Sein und Zeit, ìôö. ÔæáâÜñáò Ã., ó.ó. 237-
266.
214. ËïñåíôæÜôïõ Æ., ….ð., ó.ó. 177-178.
215. Íïìßæïõìå ðþò _ êñéôéêÞ ôïˆ ËïñåíôæÜôïõ åyíáé
ŠðåñâïëéêÞ. Ãéáôß Aöïˆ êüóìïò uóïí æùÞ, êáß ‚ èÜíáôïò,
ìÝ ôÞí êïéíÞ Aíôßëçøç Vóôù, äÝí åyíáé «æùÞ», ôüôå ‚ L.
Wittgenstein Tðéâåâáéþíåôáé. ’Áíôßèåôá, ït AíôéññÞóåéò
ôïˆ ËïñåíôæÜôïõ èõìßæïõí ÌåôáöõóéêÞ. ‘Ç ðñïóèÞêç ô\ò
êôçôéê\ò Aíôùíõìßáò ðïý êÜíåé åyíáé …ìùò TðéâåâëçìÝíç
êáß óùóôÞ.
216. ‘Ç ’ÇèéêÞ äçëáäÞ, óôüí âáèìü ðïý _ Ìåôáöõ-
óéêÞ åyíáé Aäýíáôç, åyíáé Aäýíáôç êáß á‰ôÞ. ²Áëëç ìéÜ A-
ðüäåéîç ô\ò óõíÜöåéáò Ìåôáöõóéê\ò êáß ’Çèéê\ò.
217. Âë. Tractatus, 6.4312.
218. ´Ïðùò ôïýò Ãåñìáíïýò Ìõóôéêïýò Ìðárìå êáß
²Åê÷áñô.
219. Âë. êáß óçìåßùóç 54.
220. Âë. êáß óçìåéþóåéò 55 êáß 125. ‘Ï Heidegger
ëÝåé ðþò ôü «åyíáé» êñýâåôáé êáß öáíåñþíåôáé. ‘Ï L.
Wittgenstein ëÝåé ðþò ôü «AíÝêöñáóôï» ìÝíåé ðÜíôá «Cñ-
ñçôï» êáß «ìõóôéêü».
221. Âë. óçìåßùóç 125 êáß Behl L., Wittgenstein
and Heidegger.
222. ËïñåíôæÜôïõ Æ., ….ð., óåë. 169.
223. ´Ï.ð.
224. Âë. Spinoza, ’ÇèéêÞ, ìôö. ÆùãñÜöïõ Ì., Têä.
’Áíáãíùóôßäç, êåö. Á, «Ðåñß Èåïý», ó.ó. 13-56.
225. Âë. Williams C/J.E., «The Marriage of Aquinas
and Wittgenstein», óôü Downside Review 78, 1960, ó.ó.
203-212.
226. «Ðéóôåýù Cí êáß ðáñÜëïãï».
 ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
227. ´Ïðùò êáß ‚ Kant ðïý óôÞí ÊñéôéêÞ ôïˆ Êáèá-
ñïˆ Ëüãïõ Aíáßñåóå …ëåò ôßò Aðïäåßîåéò. Ðñâ. Tðßóçò ôÞ
öñÜóç ôïˆ Kant: «’ÁíáãêÜóèçêá íÜ îåãñÜøù ôÞí ãíþóç
Šðïêáèéóô™íôáò ôçí ìÝ ôÞí ðßóôç» (ðñüëïãïò â´ Vêäïóçò).
228. ‘Ç ‚ðïßá …ìùò, AñíçôéêÜ Vóôù, ôüí ‚ñßæåé.
229. ‘Ç ôáýôéóç ë.÷. ô\ò ëçò ìÝ ôü «êáêü» óôüí
Ðëùôríï.
230. Ð.÷. óôüí ²Åê÷áñô, ôüí Ìðárìå a ôüí ÓõëÝóéï.
231. ÌÝ ôÞ óçìáóßá, êõñßùò, ðþò «äçëþíåé» êÜôé.
232. Êáß ìÝ Cîïíá á‰ôÞí ôÞ öñÜóç ìðïñïˆìå íÜ Uñ-
ìçíåýóïõìå ôÞí ðåðïßèçóç ôïˆ L. Wittgenstein ðþò ‚
Frege äÝí êáôÜëáâå «ï‹ôå ëÝîç» Aðü ôü Vñãï (ãñÜììá
óôüí Russell 19/8/1919) êáß ôÞ äéáöùíßá ôïõ ìÝ ôüí ðñü-
ëïãï ôïˆ Russell óôü Tractatus.
233. Ðñâ. ôÞ ÷áúíôåããåñéáíÞ Aíôßëçøç ãéÜ ôÞ «öëõ-
áñßá» ðïý ôÞ èåùñår ãíþñéóìá ô\ò «Aíáõèåíôéê\ò ðáñ-
îçò» (Sein und Zeit, ….ð., óåë. 275).
234. A treatise of Human Nature.
235. Moore G.E., Principia Ethica.
236. Âë. Hunson, Modern Moral Philosophy,
Macmillan, Ëïíäríï, 1970.
237. Âë. «ÄéÜëåîç ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ», ….ð., óåë. 124.
238. Âë. ó÷åô. ËïñåíôæÜôïõ Æ., ….ð., ó.ó. 168-169.
239. Âë. ÊñéôéêÞ ôïˆ Ðñáêôéêïˆ Ëüãïõ, ….ð.
ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ
Á. ²Åñãá ôïˆ L. Wittgenstein - ÐçãÝò
Tractatus Logico - Philosophicus, ìôö. Êéôóüðïõëïò È.,
Têä. ÐáðáæÞóçò, ’ÁèÞíá 1978.
Prototractatus, an early version of Tractatus Logico-
Philosophicus, Têä. Mc Guinhers - Nyberg - Von
Wright, óÝ Aããë. ìôö. Peras D.F. - Mc Guinness
(äßãëùóóç Vêäïóç), Routledge & Megan Paul, Lon-
don, á´ Vêäïóç 1971.
Philosophical Investigations, Aããë. ìôö. Anscombe
G.E.M., Basil Blackwell, Oxford, 1974 (Uëë. ìôö.
×ñéóôïäïõëßäçò Ð., Têä. ÐáðáæÞóç, ’ÁèÞíá 1977).
Lectures and Conversations on Aesthetics, Psychology
and Religious Belief, Blackwell, Oxford, 1976. (ÓôÜ
UëëçíéêÜ V÷ïõí ìåôáöñáóôår ït 4 ÄéáëÝîåéò ãéÜ ôÞí
ÁsóèçôéêÞ êáß AðïóðÜóìáôá Aðü ìéÜ óåéñÜ äéáëÝîå-
ùí ðÜíù óôÞí ðåñéãñáöÞ Aðü ôüí Êùâárï Ê., óôü
’Áíèïëüãéï ’Áíáëõôéêþí Öéëïóüöùí ôïˆ Âïõäïýñç
Ê., ’ÁèÞíá 1977, ó.ó. 135-194).
A lecture on Ethics, The Philosophical Pevien («ÄéÜëåîç
ãéÜ ôÞí ’ÇèéêÞ», Tëë. ìåô. ÊáñáóôÜèç ’Á., óôü
’Áíèïëüãéï ’Áíáëõôéê™í Öéëïóüöùí, ….ð., ó.ó. 123-
133).
The Blue and Brown Books, Têä. êáß åsóáãùãÞ ôïˆ Rhees
R., Blackwell, Oxford, 1958.
Engelmann P., Letters from Wittgenstein, with a mem-
oire, Aããë. ìôö. Furtmuller, Blackwell, Oxford
1967.
Waismann F., Notes on talks with Wittgenstein.
Â. ÂïçèÞìáôá
Á‰ãåë\ Í., Öéëïóïößá êáß Ãë™óóá, Èåó/íßêç, ó.ó. 115-
159.
93
Á‰ãåë\ Í., ‘Ç ðñïâëçìáôéêÞ ôïˆ äåäïìÝíïõ óôüí íåþôå-
ñï Tìðåéñéóìü, Èåó/íßêç 1978, êõñßùò ó.ó. 65-82.
ÂÝéêïò È., Óýã÷ñïíç Öéëïóïößá, ’ÉùÜííéíá 1974, ó.ó. 29-61.
Âïõäïýñç Ê., ’ÁíáëõôéêÞ Öéëïóïößá, ’ÁèÞíá 1977, ó.ó.
105-240.
Âïõäïýñç Ê., ‘Ç èåùñßá ôïˆ íïÞìáôïò Tí ôÞ öéëïóïößá ôïˆ
L. Wittgenstein, «Âéâë. Ó. Óáñéðüëïõ», ’ÁèÞíá 1972.
ËïñåíôæÜôïõ Æ., ‘Ï Tractatus ôïˆ Wittgenstein êáß ‚ C-
íáî ï ôü ìáíôårïí, Têä. ÐáðáæÞóç.
ÍôñÜíóïí Ð., «Review of Wittgenstein's Philosophical
Investigations», ìôö. ’Áñáâáíôéíïˆ ²Áííá, Äåõêáëß-
ùí 29.
ÐÜíïõ Ó., ÌåôáöõóéêÞ êáß Ëïãéêüò Èåôéêéóìüò, ÍÝá Óý-
íïñá, ’ÁèÞíá.
×ñéóôïäïõëßäç Í., «Ït ²Åñåõíåò ›ò óõíÝ÷åéá ôïˆ Tracta-
tus», Äåõêáëßùí 9.
Ã. Îåíüãëùóóç âéâëéïãñáößá
Anscombe G.E.M., An Introduction to Wittgenstein's
Tractatus, Hutchinson, London, 1959.
Conforth M.C., «The Philosophy of Wittgenstein», óôü
Science and Idealism, International Publishers,
New York, 1947 (Uëë. ìôö. Têä. ’Áíáãíùóôßäçò).
Gianquinto A., La Filosofia Analitika, ÌéëÜíï 1961.
Martnack J., Wittgenstein and Modern Philosophy, Aã-
ãë. ìôö. Maurice Cranston, Nethuen & Co ltd, Lon-
don, 1965.
Murray M., «L. Wittgenstein: On Heidegger on Being
and Dread» óôü Heidegger and Modern Philosophy,
Yale University Press, New Haven and London,
1978, óåë. 80-83.
Naess A., Four Modern Philosophers: Carnap, Wittgen-
stein, Heidegger, Sartre, Chicago, 1968.
Peras D., Wittgenstein, London, 1971.
Russell B., My Philosophical Development, ôü êåö. «The
impact of Wittgenstein», Simon & Schuster, New
York, 1959.
Russell B., An inquiry into meaning and truth, Pelican,
1962.
Stenius E., Wittgenstein's Tractatus, Blackwell, Oxford,
1960 (ìåô. ôïˆ ðñþôïõ êåöáëáßïõ ôïˆ âéâëßïõ óôüí
Äåõêáëßùíá 7-8 ìÝ ôüí ôßôëï: «‘Ç äïìÞ ôïˆ Trac-
tatus ôïˆ L. Wittgenstein»).
Ä. ÃåíéêÞ Âéâëéïãñáößá
Diels-Kranz, Die Fragmente der Vorsokratiker.
Heidegger M., Einfuhrung in die metaphisyk, 1953 á´
Vêäïóç, Uëë. ìôö. Ìáëåâßôóçò ×., Äùäþíç, ’ÁèÞíá
1973.
— Ôïˆ uäéïõ, Sein und Zeit, Uëë. ìôö. ÔæáâÜñá Ã., Äù-
äþíç, ’ÁèÞíá 1979.
— Ôïˆ uäéïõ, «Ôß åyíáé ÌåôáöõóéêÞ;», ìôö. ’ÅëåõèåñéÜ-
äïõ óôÞ ÌåôáöõóéêÞ ôïˆ Âïõäïýñç Ê., ’ÁèÞíá
1980, ó.ó. 153-173.
Kant I., Kritik der reinen Vernunft, Uëë. ìôö. Ãéáííáñ@ò
Á., ÐáðáæÞóçò, ’ÁèÞíá.
Kant I., ÊñéôéêÞ ôïˆ Ðñáêôéêïˆ Ëüãïõ, ìôö. Óêïýñôóçò,
’Áíáãíùóôßäçò.
Marcuse H., ‘Ï ìïíïäéÜóôáôïò Cíèñùðïò, ìôö. Ëõêïýäçò
Ìð., ÐáðáæÞóçò, ’ÁèÞíá.
 ’Åèíéóìüò êáß êïéíïôéóìüò (1910-1921)
Ôü ðåñéïäéêü «ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóç»
’Áðü ôüí äõôéêü Tèíéêéóìü óôüí ðïëéôéóìü ô™í êïéíïôÞôùí:
‘Ï Êùíóôáíôríïò Êáñáâßäáò
Ï Êùíóôáíôríïò Êáñáâßäáò, óôü äïêßìéü
ôïõ «‘Ï ÑÞãáò ‚ Öåññárïò êáß _ ðïëéôé-
êÞ ñãÜíùóéò ô\ò ’Áíáôïë\ò» (ÐïëéôéêÞ
’Åðéèåþñçóéò, óåë. 657-661), Aðïêáëýðôåé
óôüí ëüãï ôïˆ ÑÞãá ôüí ðñþéìï ‚ñáìáôéóôÞ ô\ò
óÝ äçìïêñáôéêÞ âÜóç ñãáíùìÝíçò âáëêáíéê\ò
‘Ïìïóðïíäßáò.
‘Ï ÑÞãáò, ãüíïò å‰êáôÜóôáôçò èåóóáëéê\ò
ïsêïãÝíåéáò, Aíôß íÜ TðéëÝîåé ôüí äñüìï ô\ò óõ-
íåñãáóßáò ìÝ ôüí êáôáêôçôÞ, ìåôáôñÝðåôáé óÝ
«ôáîéêü AðïóôÜôç», óðÜæïíôáò ôïýò äåóìïýò ìÝ
Xíá ðåñéâÜëëïí ðïý å‰íïïˆóå ôÞí Aðïäï÷Þ ô\ò
Aíåëåõèåñßáò. Äéáìïñöþèçêå ðíåõìáôéêÜ óÝ êïé-
íüôçôåò AêìÜæïíôïò ‘Åëëçíéóìïˆ (’ÁìðåëÜêéá,
ÆáãïñÜ), ìÝ ïsêïíïìßá óõíôñïöéêïˆ ÷áñáêôÞñá
êáß æùíôáíÞ ðáéäåßá ðïý öáíÝñùíå Aîßåò Tëåõèå-
ñßáò. ‘Ï Êáñáâßäáò èåùñår …ôé _ ðïéçôéêÞ äýíá-
ìç ôïˆ Vñãïõ ôïõ óõíßóôáôáé êýñéá Aðü ôü Aðï-
ôÝëåóìá ôïˆ Vñãïõ ôïõ êáß ôÞí TðéññïÞ ðïý TîÜ-
óêçóå ‚ èÜíáôüò ôïõ. ÊÜèå ´Åëëçíáò Aðïìíç-
ìüíåõå ‚ñéóìÝíïõò óôß÷ïõò ôïõ, žóôå ‚ ÷èåóéíüò
ñáãéÜò ãéíüôáí Tëåýèåñïò Cíèñùðïò. ÔÜ êåßìåíá
ôïˆ ÑÞãá äÝí Aðïóêïðïˆí íÜ Aðåëåõèåñþóïõí B-
ðëÜ ôüí ´Åëëçíá, AëëÜ óõíïëéêÜ ôÞí ðáñîç ôïˆ
Aíèñþðïõ.
‘Ï Êáñáâßäáò Šðïóôçñßæåé …ôé _ äéáôýðùóç
ôïˆ ‚ñÜìáôïò ôïˆ óõíáóðéóìïˆ ô™í Aíáôïëéê™í
ëá™í êáôÜ ô\ò ôïõñêéê\ò êõñéáñ÷ßáò óõíéóô@
ôÞí êïñõöáßá óôéãìÞ ãéÜ ôü Vñãï ôïˆ ÑÞãá. ‘Ç
óêÝøç á‰ôÞ äÝí ðñïôÜóóåôáé ›ò íåéñïöáíôáóßá,
AëëÜ óôçñßæåôáé óôÞí Cìåóç TìðåéñéêÞ ðñáãìá-
ôéêüôçôá, óôßò AëçèéíÝò êáèçìåñéíÝò AðáéôÞóåéò
ôïˆ âßïõ ô™í ëá™í ô\ò Âáëêáíéê\ò ×åñóïíÞóïõ.
‘Ï ÑÞãáò äÝí ëåéôïõñãår ›ò óôåíÜ TèíéêéóôÞò, A-
íáæçôår äÝ å‰ñýôåñåò óõóóùìáôþóåéò, têáíÝò íÜ
óôåãÜóïõí ôÞí AîéïðñÝðåéá ôïˆ íåïåëëçíéóìïˆ:
«Åyíå óõíåðÝò, Aðü ô\ò Aðüøåùò á‰ô\ò êéíïý-
ìåíïé í' Aíôéëçöè™ìåí, …ôé ‚ ÑÞãáò äÝí AðÝâëå-
Óðýñïò ’Á. Êïõôñïýëçò
ðåí åsò ôÞí Šðüèåóßí ôïõ ›ò íåþôåñüò ôéò Aðï-
êëåéóôéêüò TèíéêéóôÞò ´Åëëçí, åsò ôü íÜ TðéâÜë-
ëç äçëáäÞ Tê ô™í Cíù åsò ôïýò Cëëïõò ôÜ Uë-
ëçíéêÜ óõìöÝñïíôá êáß ôüí Uëëçíéêüí ðïëéôéóìüí,
Vóôù êáß Aíþôåñïíÿ Vâëåðå …ôé _ ðáôñßò á‰ôïˆ
TêáêïðÜèåéÿ …ôé ásôßá ôïýôïõ eôáí _ TãùéóôéêÞ,
íùèñÜ êáß äéåöèáñìÝíç ôïõñêéêÞ äéïßêçóéò, ït êá-
ôÜ ôüðïõò Šâñéóôéêþôáôïé ÌïõóïõëìÜíïé ðñïý-
÷ïíôåò, óõíÞèùò Tíôüðéïé Aëëáîüðéóôïé, êáß ït
ðáñ' á‰ôïýò êáôÜ ìéêñüí âëáóôÞóáíôåò ÷ñéóôéá-
íïß íôæïñìðáôæ\äåò, ït Tëáóôéêïˆ ÷áñáêô\ñïò
êáß ðáñáäüðéóôïé ÷ñéóôéáíïß, ôïýò ‚ðïßïõò Šðï-
íïår …ôáí åsò ôÜ ðïéÞìáôÜ ôïõ Tîïñêßæç ôïýò óõì-
ðáôñéþôáò ôïõ íÜ ìÞ ðñïäþóïõí ôüí …ñêïí ôùí
êáß ôÜ óõìöÝñïíôá ôïˆ ëá (ÐïëéôéêÞ ’Åðé-
èåþñçóéò, óåë. 658).
‘Ç ðáñÜäïóç ôïˆ ‘Åëëçíéóìïˆ, ðáñÜäïóç T-
ëåõèåñßáò, sóçãïñßáò êáß öéëïôéìßáò, êáß _ säåï-
ëïãßá ôïˆ Äéáöùôéóìïˆ ëéãüôåñï, ôñïöïäïôïˆí
ôßò äçìïêñáôéêÝò ŠðåñåèíéêÝò äéáêçñýîåéò ôïˆ
ÑÞãá. Óôü Cñèñï 7 ôïˆ óõíôÜãìáôüò ôïõ Aíá-
öÝñåé: «‘Ï á‰ôïêñÜôùñ ëáüò åyíå …ëïé ït êÜôïé-
êïé ôïˆ âáóéëåßïõ ÷ùñßò Tîáßñåóéí èñçóêåßáò êáß
äéáëëÝêôïõ ´Åëëçíåò, ’Áëâáíïß, ÂëÜ÷ïé, ’ÁñìÝ-
íçäåò, Ôïˆñêïé êáß êÜèå Cëëï åyäïò ãåíå@ò», êáß
óõìðëçñþíåé Aëëïˆ …ôé «…ôáí Xíáò êÜôïéêïò ôïˆ
Âáóéëåßïõ ôïýôïõ Aäéêçè\, Aäéêårôáé …ëïí ôü Âá-
óßëåéïí» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 659).
‘Ï Êáñáâßäáò, Aîéïëïã™íôáò ôßò óêÝøåéò ôïˆ
ÑÞãá, êáôáëÞãåé óôü óõìðÝñáóìá …ôé ôü êñÜ-
ôïò ô\ò ’Áíáôïë\ò, «_ ìüíç AëçèéíÞ óáíßò óù-
ôçñßáò äéÜ ôïýò ’Áíáôïëßôáò», èÜ Vñèåé ›ò Aðï-
ôÝëåóìá ô\ò TíÝñãåéáò ô™í ìåãÜëùí ëáúê™í ƒã-
êùí êé ƒ÷é «ô™í öáíôáóéüðëçêôùí, ô™í ôïêï-
ãëýöùí, ô™í Tìðüñùí».
‘Ç Aðïôõ÷ßá ô\ò TðáíÜóôáóçò óôÞ Âëá÷ßá
êáß ‚ ðåñéïñéóìüò óôÜ óôåíÜ ðëáßóéá ô\ò Ðåëï-
ðïííÞóïõ êáß ô\ò Ñïýìåëçò ëåéôïýñãçóáí Aíá-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ 95

óôáëôéêÜ ãéÜ ôü …ñáìá ôïˆ ÑÞãá. ‘Ï Êáñáâß-

äáò óçìåéþíåé …ôé óôßò ðåñéï÷Ýò ðïý åŠñÝèçóáí
Têôüò ôïˆ Uëëçíéêïˆ êñÜôïõò, ït êõñßáñ÷ïé ìïõ-
óïõëìÜíïé ŠðÞãáãáí ôÜ ðåñéóóüôåñá êåöáëï÷þ-
ñéá óÝ êáôÜóôáóç êïëëçãéê\ò äïõëïðáñïéêßáò,
Tí™ Aíåäýèçóáí êáèáñüôåñá äýï Tî uóïõ ðáñáóé-
ôéêÝò ‚ìÜäåò, ït Ôæïñìðáôæ\äåò êáß ït Öñáãêï-
ëåâáíôríïé: «Ðñïóåôáéñßóèç äÝ Tî Cëëïõ ôïýò ‚-
ðùóäÞðïôå å‰ëýãéóôïõò Tê ô™í å‰ðüñùí, žóôå
AíÝóôçóåí, äåóìïöýëáêá ôïˆ ëáïˆ Tê ô™í säßùí
á‰ôïˆ óðëÜ÷íùí, ôÞí ôÜîéí ô™í íôæïñìðáôæÞ-
äùí, åsò cí Väùêå, åsò AìïéâÞí Tðáéó÷ýíôùí Š-
ðçñåóé™í, ôÜ ìÝóá ô\ò ðéÝóåùò ôïˆ ðëÞèïõò.
Ôïˆôï ôïýò ìÝí å‰ðüñïõò êáôÝóôçóåí ŠëéóôÜò
êáß ÷õäáßïõò, TîçóèÝíéóå äÝ ïsêïíïìéêÜ ôüí ëáüí
êáß aìâëõíå ôÞí ðñüò ñéæéêÜ ìÝôñá têáíüôçôá
á‰ôïˆ. ’Åðß ðëÝïí ô\ Aíï÷Þ ô\ò Ôïõñêéê\ò Êõ-
âåñíÞóåùò êáß Tðß æçìßá …ëùí ‚ìïˆ ô™í ðëçèõ-
óì™í, £í Vöåñå áôç ôÞí å‰èýíçí ðáñåíåâëÞèç
Tí ô\ ïsêïíïìéê\ êáß ô\ êïéíùíéê\ æù\ ô\ò ÷þ-
ñáò ìßá íÝá äýíáìéò, ït Öñáãêïëåâáíôríïé, ïwôé-
íåò TðÝôåéíáí ôÞí óýã÷õóéí, êáôáìüíôåò ôÜò å‰-
èåßáò ãñáììÜò, äé' £í äéå÷ùñßæïíôï ôÜ æçôÞìá-
ôá, êáß ñßøáíôåò ðïéêßëáò óêéÜò äçëçôçñéþäåéò
Têår …ðïõ Šð\ñ÷å ðñüôåñïí ö™ò. ÄÝí ëáíèÜíåé
êáíÝíá …ôé äéÜ ô™í Öñáãêïëåâáíôßíùí ôïýôùí T-
ðåéóÞñ÷åôï _ êïëïóóéáßá ðßåóéò ô™í ÌåãÜëùí
ÄõíÜìåùí ô\ò Äýóåùò, Tëðéæïõó™í íÜ êáôáêôÞ-
óïõí ôÞí ’ÁíáôïëÞí _ êÜèå ìßá äéÜ ôüí Uáõôüí
ôçò a ôïõëÜ÷éóôïí íÜ ôÞí ìïéñáóèïˆí. ÔÝëïò át
öñáãêéêáß óùâéíéóôéêáß AíôéëÞøåéò, £í èýìá T- ‘Ï Êùíóôáíôríïò Êáñáâßäáò
ãÝíïíôï ït Íåüôïõñêïé, Väùêáí, äéÜ ô\ò ÷åéñüò
ôïýôùí, ôü ìïéñárïí ðë\ãìá åsò ôÞí ðáëáéÜí s- öñÜãêéêïõ Tèíéêéóìïˆ óôüí íåïåëëçíéóìü êáß ôÞ
óïññïðßáí ô™í ðñáãìÜôùí. ÓõíåóôñÜöçóáí äÝ óõíáêüëïõèç TãêáôÜëåéøç ô\ò Šðåñåèíéê\ò êáß
êáß óõíåèëßâçóáí Vêôïôå ôÜ ðñÜãìáôá ô\ò Ôïõñ- êïéíïôéê\ò ôïõ ðáñÜäïóçò: «´Ïðùò äÝ óõíÝâç
êßáò Tí Aäéåîüäù ìåãÜëù öáýëù êýêëù» (Ðïëé- äé' …ëçí ôÞí ëïéðüí êáè' _ì@ò ’ÁíáôïëÞí _ åuó-
ôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 660). äõóéò êáß TðéâïëÞ ôïˆ Äõôéêïˆ ðïëéôéóìïˆ, …-
ÔÜ ðáñáóéôéêÜ AëëÜ êõñßáñ÷á óôñþìáôá ëùò îÝíïõ ðñüò á‰ôÞí, êáß _ Šðü ô™í ÌåãÜ-
ô™í ôæïñìðáôæÞäùí êáß ô™í öñáãêïëåâáíôßíùí ëùí ÄõíÜìåùí ÷ñçóéìïðïßçóéò ô\ò ‘ÅëëÜäïò
eóáí AðïôÝëåóìá ô\ò ðïëéôéêï-óôñáôéùôéê\ò ›ò ðáëáßóôñáò êáß …ðëïõ åsò ôÜò Aíáìåôáîý
êõñéáñ÷ßáò ôïˆ Uëëçíéêïˆ ÷þñïõ Aðü ôÞí Ôïõñ- ôùí Aíôéæçëßáò TðÝöåñå ôÞí TêôñïðÞí êáß ôÞí
êßá êáß ô\ò Bëìáôþäïõò ïsêïíïìéê\ò äéåßóäõóçò TðéâñÜäõíóéí ô\ò Tîåëßîåþò ôçò. ‘ÕðÝêõøåí äÝ
ô™í äõôéê™í äõíÜìåùí. ²Åñ÷ïíôáé äÝ óÝ Cìåóç Tðß ðëÝïí êáß _ ‘ÅëëÜò åsò ôÞí âáóêáíßáí ô\ò
Aíôßèåóç ìÝ ôïýò ðõñ\íåò óõíôñïöéê\ò, óõíåñãá- öñáãêéê\ò óôåí\ò Tèíéêéóôéê\ò êáß êñáôéê\ò s-
ôéê\ò, AëëçëÝããõáò ïsêïíïìéê\ò äñÜóçò. äÝáò, Vöèáóáí äÝ ït Tí ‘ÅëëÜäé åsò ôü óõìðÝñá-
‘Ç Šðï÷þñçóç ôïˆ Šðåñåèíéêïˆ ‚ñÜìáôïò óìá …ôé œöåéëáí íÜ Tëåõèåñþóïõí ôïýò äïýëïõò
ôïˆ ÑÞãá óõíïäåýåôáé ìÝ ôÞí AíÜäõóç Tèíéêé- Aäåëöïýò Tî tððïôéóìïˆ êáß tóôïñéê\ò TêäéêÞ-
óôéê™í êéíçìÜôùí óÝ …ëåò ôßò âáëêáíéêÝò ÷™- óåùò êáôÜ ôïˆ èùìáíïˆ êáß ƒ÷é äéÜ í' Aðïêá-
ñåò êáß ôÞí Aìïéâáßá AðïìÜêñõíóç Aðü ôÞí êïé- ôáóôÞóïõí åsò ôÜ öõóéêÜ ôïõ …ñéá ôü ðåäßïí ô\ò
íÞ ôïõò ðïñåßá. äñÜóåùò ô™í Aíáôïëéê™í ëá™í, í' AðïôñÝøïõí
‘Ï Êáñáâßäáò, ìÝ säéáßôåñá äéåéóäõôéêü ôñü- ôÜ êñáôéêÜ óýíïñá, íÜ Tëåõèåñþóïõí ôü Ásãár-
ðï, Tðéóçìáßíåé ôÞí êáôáëõôéêÞ TðéññïÞ ôïˆ ïí êáß íÜ æÞóïõí á‰ôïß ït uäéïé êéíäõíåýïíôåò ôü-
96
óïí á‰ôïß …óïí êáß ït Šðüäïõëïé, êárôïé åŠñéóêü-
ìåíïé Tí ÷þñá ›ñáßá êáß ðëïõóéùôÜôç Tí ô™
óõíüëù ôçò, íÜ Têðáôñéóèïˆí åuôå íÜ AðïèÜíïõí
Tî Aôñïößá, ït ìÝí Šëéê™ò, ït äÝ ^èéê™ò. Ôïˆôï
Cëëùò åyíå ðñïöáíÝòÿ äéüôé, át Uëëçíéêáß êõâåñ-
íÞóåéò Aíôéëáìâáíüìåíáé Vêðáëáé ôÞí Aíáôïëé-
êÞí Šðüèåóéí óôåíÜ êáß ñùìáíôéêÜ ì@ëëïí, äÝí
Töñüíôéóáí íÜ äçìéïõñãÞóïõí Tí ‘ÅëëÜäé ëáú-
êïýò ãíÞóéïõò èåóìïýò, Tããýçóéí ôïˆ ïsêïíïìé-
êïˆ êáß ðïëéôéêïˆ îåéíüí, TìåëÝôçóáí ðïôÝ ðñá-
êôéêÜ ôÜò AíÜãêáò ô\ò AðåëåõèåñïõìÝíùí, V-
äùêáí äÝ íïìáóôéêÞí ìüíïí Tëåõèåñßáí, óõíôå-
ëÝóáóáé ìÜëéóôá AíôéèÝôùò åsò ÷åéñïôÝñáí äïý-
ëùóéí ôïˆ ëá (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë.
664. Ó.ô.ó.: Óýíôáîç - ñèïãñáößá …ðùò óôü
ðñùôüôõðï).
‘Ï Êáñáâßäáò ìÝ óáöÞíåéá ðñïóäéïñßæåé ôÞ
óõíÜíôçóç ôïˆ Tèíéóìïˆ ìÝ ôüí êïéíïôéóìü. ‘Ï
êïéíïôéóìüò êáß ‚ ïsêïíïìéêüò óõíôñïöéóìüò ñ-
ãáíþíïõí ôüí Tóùôåñéêü ÷™ñï, žóôå ãüíéìá íÜ
îåðåñÜóåé ôßò säåïëçøßåò ôïˆ äõôéêïˆ ñïìáíôéêïˆ
Tèíéêéóìïˆ êáß íÜ ôáõôéóôår ìÝ ôÞí ŠðåñåèíéêÞ
âáëêáíéêÞ ‚ìïóðïíäßá. ÊïéíùíéêÜ äÝí ìðïñår âÝ-
âáéá íÜ óôçñé÷ôår óôßò ìåôáðñáôéêÝò óõóóùìá-
ôþóåéò ô™í öñáãêïëåâáíôßíùí êáß ô™í ‘ÅëëÞ-
íùí ôïêïãëýöùí, AëëÜ óÝ ãíÞóéåò ãçãåíårò äõ-
íÜìåéò. ‘Ï Uëëçíéêüò ðïëéôéêüò âßïò, ôáëáíéæüìå-
íïò «äéÜ ô\ò ìïíáñ÷Þóåùò a ô\ò äçìïêñáôéêï-
ðïéÞóåùò á‰ô a ôïˆ «êïéíïâïõëåõôéêïˆ Añé-
âéóì (êáß âåâáßùò ô™í ðïëëáðë™í óôñáôéù-
ôéê™í êéíçìÜôùí), Aäõíáôår íÜ äçìéïõñãÞóåé ôü
óõíèåôéêü êïéíïôéêü Šðåñåèíéêü …ñáìá ô™í ëá™í
ô\ò ’Áíáôïë\ò, ðïý ðñïóöõ™ò êáß èõóéáóôéêÜ
ì@ò Väùóå ‚ ÑÞãáò ‚ Öåññárïò.
Ôü äïêßìéï ôïˆ Ê. Êáñáâßäá «‘Ç ó÷Ýóéò ìåôá-
îý äçìïôéêéóìïˆ êáß ëïãßáò ðáñáäüóåùò», ðïý
äçìïóéåýåôáé óôÞí ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò (óåë.
540-542, 549-554, 567-570, 586-587, 601-
604, 615-618), äÝí Aðïôåëår BðëÜ ìéÜ êáßñéá A-
íÜëõóç ôïˆ ãëùóóéêïˆ æçôÞìáôïò, AëëÜ Xíá êåß-
ìåíï öéëïóïöéêü, ðïý ì@ò ‚äçãår êáô' å‰èåráí
óôÞí êáñäéÜ ôïˆ íåïåëëçíéóìïˆ. ÐñïóÝããéóç øý-
÷ñáéìç êáß óõíèåôéêÞ, Aðïðåéñ@ôáé íÜ îåðåñÜóåé
ôßò ìïíïìÝñåéåò êáß ôßò Aêñüôçôåò ô™í «ëïãßùí»
êáß ô™í «äçìïôéêéóô™í». Ðáñüôé Aðïìáêñýíå-
ôáé Aðü ôÞ äçìïôéóôéêÞ «êáèáñüôçôá» ôïˆ ²É-
ùíá Äñáãïýìç, Aðïêáëýðôåé ìßá äéÜèåóç Aðï-
öáóéóôéêÞ, Xôïéìç íÜ TîåñåõíÞóåé ÷þñïõò ôïˆ íå-
ïåëëçíéóìïˆ, äõóðñüóéôïõò ãéÜ ôÞ äéáíüçóç ôïˆ
êáéñïˆ ôïõ, AëëÜ êáß ôÞ óýã÷ñïíç ðéèáí™ò.
ÐñïêáôáñêôéêÜ ôïíßæïõìå …ôé _ óêÝøç ôïˆ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
Ê. Êáñáâßäá Tðéêåíôñþíåôáé Aðüëõôá óôÞí Añ-
÷áßá óêÝøç, Tí™ äÝí öáßíåôáé íÜ âñßóêåé êÜôé C-
îéï íÜ Aó÷ïëçèår óôÞ âõæáíôéíÞ êáß Têêëçóéá-
óôéêÞ ðáñÜäïóç, Cí êáß ãéÜ ðïëëïýò ‚ êïéíïôé-
êüò ó÷çìáôéóìüò AîéáêÜ TìðíÝåôáé Aðü ôü ñèü-
äïîï ìïíáóôÞñé. ’Åðßóçò åyíáé ãåãïíüò Aíáìöé-
óâÞôçôï …ôé ‚ Êáñáâßäáò Aíôéìåôþðéóå ôüí äõ-
ôéêü ðïëéôéóìü ìÝ âáèýôáôï óêåðôéêéóìü. Èåþ-
ñçóå …ôé _ Äýóç äéáèÝôåé ôå÷íïëïãéêÞ êáß ïsêï-
íïìéêÞ Šðåñï÷Þ AðÝíáíôé óÝ ìßá «ãõìíÞ» ó' á‰-
ôüí ôüí ôïìÝá ’ÁíáôïëÞ. ’Áíáãíþñéóå äÝ ôÞí T-
ðÝêôáóç ›ò êáôÜóôáóç TíäçìéêÞ ãéÜ ôüí äõôé-
êü êüóìï. ´Ïìùò Têår …ðïõ äéåräå ôüí óçìáíôé-
êüôåñï êßíäõíï ãéÜ ôÞí ’ÁíáôïëÞ åyíáé óôüí êßí-
äõíï ô\ò ðïëéôéóôéê\ò sóïðÝäùóçò êáß Aöïìïßù-
óçò. Ãé' á‰ôü ðñïóðáèår íÜ TìâïëéÜóåé ôü Añ÷áú-
êü säáíéêü ôïˆ ëïãéùôáôéóìïˆ ìÝ ôßò æùíôáíÝò
äõíÜìåéò ðïý ðåñéÝ÷åé _ äçìïôéêÞ ðáñÜäïóç, ž-
óôå ‚ Uëëçíéóìüò êáß _ AíáôïëÞ óõíïëéêÜ íÜ åy-
íáé óÝ èÝóç íÜ Aíôéóôáèår óôÞí ðïëéôéóôéêÞ Aë-
ëïôñßùóç.
‘Ï Êáñáâßäáò öáßíåôáé íÜ V÷åé óáöårò Aîéá-
êÝò ðñïôåñáéüôçôåò, …ìùò äÝí äéáìïñöþíåé säá-
íéêÜ ìÝ AðáéôÞóåéò Aðïëõôüôçôáò, ï‹ôå Tãêáôá-
ëåßðåé ôüí ÷áñáêôçñéóôéêü óêåðôéêéóìü ôïõ êáß
ôÞí AíôéìåôáöõóéêÞ ôïõ äéÜèåóç. ²Áí Aðïäßäåé
êÜðïéá èåëêôéêüôçôá óôü Uëëçíéêü säáíéêü ôïõ,
åyíáé äéüôé ó' á‰ôü Aíåõñßóêåé ìéêñÝò êïéíùíéêÝò
‚ìÜäåò …ðïõ ôü AíåðáíÜëçðôï êáß _ ìïíáäéêü-
ôçôá ôïˆ Aíèñþðéíïõ ðñïóþðïõ äÝí Aëëïôñéþíå-
ôáé Aðü êáíÝíá «AðïðåôñùìÝíï» êáß øõ÷ñü èå-
óìü.
‘Ï Êáñáâßäáò èåùñår ôüí «äçìïôéêéóìü ›ò
êßíçìá ðíåõìáôéêü, ôü óðïõäáéüôåñï ãåãïíüò ìÝ-
óá åsò ôÞí tóôïñßáí ìáò Aðü ìáêñïˆ ÷ñüíïõ»
(ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 540). ’Åí™ îåêß-
íçóå ›ò äéáìÜ÷ç ãëùóóéêÞ, Vèåóå æçôÞìáôá Tê-
ðáéäåõôéêÜ, êïéíùíéêÜ, ásóèçôéêÜ, ìåôáìïñöþ-
èçêå äÝ óÝ êßíçìá ðïý Aðáéôïˆóå ôÞí êáèïëéêÞ
AíáãÝííçóç ôïˆ íåïåëëçíéóìïˆ. ²Áò èõìçèïˆìå
ãéÜ ëßãï ôßò óêÝøåéò ôïˆ Äñáãïýìç. ’Áíáãíþñé-
óå óôüí äçìïôéêéóìü ôÞí ôÜóç ôïˆ Vèíïõò íá äår
ôÞí AëÞèåéá, Aîéïëüãçóå äÝ ôüí ëïãéùôáôéóìü ›ò
îåíéóìü êáß ó÷ïëáóôéêéóìü ðïý V÷åé Aðïêïðår ‚-
ëüôåëá Aðü ôÞ äéá÷ñïíßá ôïˆ Uëëçíéêïˆ ëüãïõ,
Tí™ _ ðñïóÞëùóç óôÜ ðíåõìáôéêÜ êáß ãëùóóé-
êÜ ó÷ÞìáôÜ ôïõ Tìðïäßæåé ôïýò íåïÝëëçíåò íÜ
Aíôéêñýóïõí á‰ôü ðïý ðñáãìáôéêÜ åyíáé. ’Áíôé-
èÝôùò, ‚ Êáñáâßäáò TðéìÝíåé íÜ Aíôéìåôùðßæåé
ôüí ëïãéùôáôéóìü ›ò ãíÞóéï óôïé÷årï ôïˆ íåïåë-
ëçíéóìïˆ.
‘Ç ëüãéá ðáñÜäïóç äÝí Tîáíôëårôáé Aðïêëåé-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
óôéêÜ óôÞí ôõðïëáôñåßá, óôÞí ðñïãïíïðëçîßá,
óôÞí Aðïõóßá TíäéáöÝñïíôïò ãéÜ ðñáêôéêÞ äñÜ-
óç. ’ÁíôéèÝôùò, èåôéêÜ ‚ñéæüìåíç óôï÷åýåé óôÞ
«óôñïöÞí ðñüò ôÞí Añ÷áéüôçôá, ›óÜí ðñüò ôü
øéóôïí ô™í säáíéê™í». ‘Ï äçìïôéêéóìüò äÝí
ìðïñår íÜ Aíôéôßèåôáé ðñüò ôü Añ÷áúêü säáíéêü.
Äéüôé ôïˆôï ðïôÝ äÝí Vâëáøå, ìÜ êáôÜöåñå íÜ
óõãêñáôÞóåé ôüí ‘Åëëçíéóìü óÝ êÜðïéá óôïé÷åé-
þäç óõíï÷Þ. ‘Ï äçìïôéêéóìüò, ìÝ ôßò äéêÝò ôïõ
æùíôáíÝò äõíÜìåéò, ìðïñår íÜ ðñáãìáôþóåé ôÜ
ásôÞìáôá êáß ôßò AîéïëïãÞóåéò ôïˆ Añ÷áßïõ êü-
óìïõ ìÝ ìåãáëýôåñç ðéóôüôçôá. ÃñÜöåé ‚ Êá-
ñáâßäáò: «Ït äçìïôéêéóôáß TÜí Šðïôåè\ …ôé ðá-
ñáäÝ÷ïíôáé êáôÜ ô' Cëëá ôü ðåñéå÷üìåíïí ô\ò
ëïãßáò ðáñáäüóåùò êáß äéáöùíïˆí Bðë™ò ›ò
ðñüò ôü æÞôçìá ô\ò ìåèüäïõ, ðïý T÷ñçóéìïðïß-
çóáí ït ëüãéïé, å‹êïëá èÜ äõíçèïˆí íÜ êáôáóôñþ-
óïõí ìßáí íÝáí ìÝèïäïí äñÜóåùò, äéÜ ô\ò ‚ðïßáò
í' AíôéêáôáóôÞóïõí ôü ó÷ïëáóôéêüí ðñüãñáììá
ô\ò ãñáììáôéê\ò óðïõä\ò ô™í Añ÷áßùí êåéìÝ-
íùí êáß íÜ ðáñïõóéÜóïõí Vôóé óýí ô™ ÷ñüíù èå-
ôéêÞí ðñüôáóéí Tðß ôïˆ óçìåßïõ á‰ô (Ðïëéôé-
êÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 541). ’ÅêðëÞóóåé ôü ãå-
ãïíüò …ôé ‚ Êáñáâßäáò ðñïóçëþíåôáé óÝ ôÝôïéï
âáèìü óôüí Añ÷árï ëüãï, žóôå äÝí Aðïäßäåé ôÞ
äÝïõóá óçìáóßá óÝ êåßìåíá óÜí á‰ôÜ ôïˆ Äéïíý-
óéïõ ’Áñåïðáãßôç, ôïˆ ÌÜîéìïõ ‘Ïìïëïãçô\, ôïˆ
Óõìåþí ôïˆ ÍÝïõ Èåïëüãïõ a óôÞí ásóèçôéêÞ
ô™í Âõæáíôéí™í êáß óôüí êïéíïôéêü ôñüðï ðïý
óõãêñïôïˆíôáé ôÜ ñèüäïîá ìïíáóôÞñéá ô\ò ’Á-
íáôïë\ò, ðáñüôé V÷ïõí ôÞí uäéá âáñýôçôá ãéÜ êÜ-
èå AíáãåííçôéêÞ ðñïóðÜèåéá ôïˆ íåïåëëçíéóìïˆ.
Êáôüðéí äéáìïñöþíåé ôü ó÷\ìá AíÜìåóá
óôüí ‘Åëëçíéóìü êáß ôüí óïóéáëéóìü, AñêåôÜ s-
äåïëïãéêü êáß ìáíé÷áúóôéêü. ´Ïìùò äéáôçñår Xíá
èåôéêü ðíåõìáôéêü ðåñéå÷üìåíï, äéüôé ït ëÝîåéò
êáß _ ‚ñïëïãßá ðïý ÷ñçóéìïðïéår Têðñïóùðïˆí
å‰ñýôåñåò óõãêñïýóåéò. ‘Ï Êáñáâßäáò êáôáäéêÜ-
æåé ôüí óïóéáëéóìü ãéáôß äÝí ìðïñår ìéÜ «ìåéïøç-
ößá säåïëüãùí êáß ðïëéôéê™í _ãåô™í íÜ äþóïõí
ðáãêüóìéï êýñïò åsò ôÜò èåùñßáò, ôÜò ‚ðïßáò, Tê
óõìðåñÜóìáôïò, Tó÷çìÜôéóáí ðáñáêïëïõèïˆíôåò
ôÞí êñßóéí ô™í äõôéê™í êïéíùíé™íÿ äÝí ðñÝðåé äç-
ëáäÞ, ït äéáíïïýìåíïé ô™í Aíáôïëéê™í ëá™í íÜ
Šðïóôïˆí, êáß Tðß ôïˆ óçìåßïõ ôïýôïõ, ôÞí Tðéñ-
ñïÞí ô\ò äýóåùò Tðéðïëáßùò» (ÐïëéôéêÞ ’Åðé-
èåþñçóéò, óåë. 553). ÄéáâëÝðåé …ôé ôÜ ásôÞìá-
ôá ôïˆ óïóéáëéóìïˆ èÜ ŠðïôÜîïõí ôüí Cíèñùðï
óôü óýóôçìá ðáñáãùã\ò, Tí™ ìßá AðïóôñïöÞ
ðñüò ôÞ æùÞ ðáñáôçñår íÜ äéáðåñí@ ðÝñá žò ðÝ-
ñá ôü óïóéáëéóôéêü êßíçìá, AðïôÝëåóìá ô™í å‰-
ôåë™í óõíèçê™í ðïý äéáâéår _ TñãáôéêÞ ôÜîç.
97
‘Ï Êáñáâßäáò Aðïðåéñ@ôáé íÜ äþóåé ôüí èå-
ôéêü ðñïóäéïñéóìü ôïˆ ‘Åëëçíéóìïˆ, óôüí ‚ðïrï,
…ðùò åuäáìå, èÜ ðñÝðåé íÜ äéáêïíÞóåé ‚ äçìéïõñ-
ãéêüò ïyóôñïò ôïˆ äçìïôéêéóìïˆ. ‘Ç UëëçíéóôéêÞ
èåùñßá, äß÷ùò íÜ Aðïññßðôåé ôßò ïsêïíïìéêÝò T-
ðáíáóôÜóåéò, TíäéáöÝñåôáé íÜ äéáôçñÞóåé ôÞí
ðïéêéëïìïñößá, ôÞí Aíïìïéüôçôá, ôüí ðëïˆôï ô™í
AíôéèÝóåùí, ôÞí ðñïóùðéêÞ Uôåñüôçôá. Êáôá-
öåýãåé óôü Šðüäåéãìá ô\ò Aèçíáúê\ò äçìïêñáôß-
áò, ãéÜ íÜ Aðïêáëýøåé …ôé _ Aðïäï÷Þ ô\ò Aôï-
ìéê\ò säéáéôåñüôçôáò äÝí Aíáéñårôáé Aðü ôÞí A-
íáãíþñéóç ô\ò Šðåñï÷\ò ðñïóùðéêïôÞôùí óÜí
ôïˆ Ðåñéêë\. ‘Ç UëëçíéêÞ ðïëõèåÀá, óÝ Cìåóç
óõíÜñôçóç ìÝ ôÞí UëëçíéêÞ ðïëéôéêÞ èåùñßá,
ðñïùèår ôüí Aíèñùðïêåíôñéóìü, ôüí Tîáíèñùðé-
óìü ôïˆ ‘Éåñïˆ, Tí™ Aíôéôßèåôáé óÝ ŠðåñìåãÝèåéò
èåóìéêÝò êáôáóêåõÝò ðïý Têìçäåíßæïõí ôßò äéá-
öïñïðïéÞóåéò ôïˆ Aíèñþðéíïõ ðñïóþðïõ. Ôü Uë-
ëçíéóôéêü säå™äåò ðñïôÜóóåé ôßò ìéêñÝò êïéíüôç-
ôåò ›ò ôñüðï âßïõ, ìáêñéÜ Aðü äüãìáôá êáß ðï-
ëõÜíèñùðåò óõãêåíôñþóåéò. ‘Ç ðïëéôéêÞ æùÞ
ô™í ‘ÅëëÞíùí Šð\ñîå ðÜíôá «êáô' Tîï÷Þí ñåõ-
óôÞ êáß ðáëìþäçò». ÃñÜöåé ‚ Êáñáâßäáò: «ÈÜ
uäùìåí êáèáñÜ …ôé _ ìõóôéêïðáèÞò êáß Cîåóôïò
Eìá ‚ñìÞ ðñüò ôü ŠðåñìÝãåèåò, ôü Šðåñâáôéêüí,
ôü Šðåñáíèñþðéíïí, _ ‚ðïßá Têäçëþíåôáé êáôÜ
ðåñéüäïõò åsò ôÞí tóôïñßáí, ìÝ ôÞí UâñáúêÞí âß-
âëïí, ìÝ ôü ñùìáúêüí êïëïóóárïí, ìÝ ôü ñùìáú-
êüí äßêáéïí, ìÝ ôÞí ìïíïèåúóôéêÞí ðáíôïêñáôï-
ñßáí, ìÝ ôÞí Aðüëõôïí ðïëéôéêÞí ìïíáñ÷ßáí, ìÝ
ôÞí säáíéêÞí äéêáéïðïëéôåßáí êáß _ ‚ðïßá äÝí t-
êáíïðïéårôáé ðáñÜ ìÝ ôÞí óýëëçøéí Uíüò ðáãßïõ
AóõæçôÞôïõ, Aóöáëïˆò, AðïðåôñùìÝíïõ säáíé-
êïˆ, ôïéïýôïõ žóôå êÜôù Aðü ôü AäéÜóåéóôïí Š-
ðü ÷åéñ™í Aíèñùðßíùí âÜñïò ôïõ íÜ ôÞí äáìÜóç
‚ëüôåëá êáß íÜ ôÞí AðáëëÜîç ô™í AäõóùðÞôùí
Aíçóõ÷é™í ôçò, _ äßøá áôç, öõóéêÞ åsò ôÜò âáñ-
âáñéêÜò, AêáôåñãÜóôïõò êáß AíôéåëëçíéêÜò äéá-
íïßáò, TíõðÜñ÷åé Tðßóçò, ›ò êõñßá uóéá-uóéá ïsêï-
äïìçôéêÞ óõíèåôéêÞ äýíáìéò ìåôáîý ô™í säåïëï-
ãéê™í óôïé÷åßùí êáß ô™í ïsêïíïìéê™í …ñùí Tê
ô\ò óõìâïë\ò ô™í ‚ðïßùí äéåìïñöþèç _ óïóéá-
ëéóôéêÞ èåùñßá. ‘Ç ðáãêüóìéá óïóéáëéóôéêÞ ðï-
ëéôåßá åyíå Xíá ìåãáèÞñéïí, Xíá Aíéóüññïðï ðíåõ-
ìáôéêü êáôáóêåýáóìá, ðïý, Tí™ êáèüëïõ äÝí èÜ
÷ñçóéìåýóç åsò ôÞí Aíèñùðüôçôá èåùñïõìÝíçí
›ò óýíïëïí a êáôÜ ìåãÜëáò ìÜæáò, è' Aðïâ\ Aí-
ôéèÝôùò ôü ðëÝïí Tðéêßíäõíïí äéÜ ôÞí Tëåõèåñßáí
êáß ôüí Aíèñùðéóìüí ô™í Aôüìùí» (ÐïëéôéêÞ
’Åðéèåþñçóéò, óåë. 551). Ôïíßæåé äÝ …ôé ït ´Åë-
ëçíåò åy÷áí ðñáãìáôþóåé ó÷Ýóåéò ößëùí êáß ïs-
êåßùí ðáñÜ têåô™í êáß äïýëùí ìÝ ôïýò èåïýò
98
ôïõò, ðïý åy÷áí ðëÞñùò Tîáíèñùðßóåé (ÐïëéôéêÞ
’Åðéèåþñçóéò, óåë. 552).
‘Ç êñéôéêÞ ôïˆ Êáñáâßäá ðñüò ôüí óïóéáëé-
óìü äÝí äéêáéþíåé ôÞ êåöáëáéïêñáôéêÞ ðñáãìá-
ôéêüôçôá ôÞí ‚ðïßá Tî uóïõ êáôáäéêÜæåé. ‘Ç Aí-
ôßèåóÞ ôïõ ðñüò ôÞ óïóéáëéóôéêÞ ï‰ôïðßá ôñïöï-
äïôårôáé Aðü Xíá óõíåð\ óêåðôéêéóìü.
´Ùóôå «ïtïíäÞðïôå säáíéêüí, åuôå ^èéêüí êáß
ðíåõìáôéêüí, åuôå ðïëéôéêïïéêïíïìéêïêïéíùíéêüí,
ôü ‚ðïrïí ëüãù äõóáíáëüãïõ å‰ñýôçôïò êáß Š-
ðåñâáôéêüôçôïò, ìåéþíåé êáß Aäõíáôßæåé Tí _ìrí
ôü áuóèçìá ô\ò Tëåõèåñßáò», ãßíåôáé ðçãÞ âáèý-
ôáôïõ ðñïâëçìáôéóìïˆ.
‘Ï ìåèïäïëïãéêüò óêåðôéêéóìüò ôüí ðñïöõ-
ëÜóóåé Aðü ìßá óôÜóç èåïðïßçóçò ô\ò Uëëçíéê\ò
èåùñßáò ôïõ êáß ôüí ‚äçãår íÜ Aðïöáßíåôáé: «äÝí
ŠðÜñ÷åé êáíÝíá säáíéêü ôüóï Aðüëõôá Aíþôåñï A-
ðü ôüí Cíèñùðïí, žóôå íÜ ôüí Šðïäïõëþóç Tî ‚-
ëïêëÞñïõ åsò ôÞí Šðçñåóßáí ôïõ. ²Åêðáëáé ït
´Åëëçíåò óðáíßùò Tìðëïöáñßóèçóáí Aðü ôÜ ìå-
ãÜëá säáíéêÜ». (ÐåñéÝ÷åôáé óôÞ íåþôåñç Vêäïóç
ôïˆ äïêéìßïõ ôüí ’Ïêôþâñéï ôïˆ 1945. ’Áíáäç-
ìïóéåýôçêå óôü ðåñéïäéêü ’Åðïðôåßá, ô. 42, ’É-
áíïõÜñéïò 1980. Ìíçìïíåýåôáé Tä™ ãéÜ ôÞí ðëç-
ñÝóôåñç ðáñáêïëïýèçóç ô\ò óêÝøåùò ôïˆ Êá-
ñáâßäá.)
‘ÏðïéáäÞðïôå óõóóùìÜôùóç, ðÝñáí ô\ò -
ëéãÜñéèìçò êïéíüôçôáò, åyíáé äýóêïëá AíåêôÞ ãéÜ
ôüí ´Åëëçíá ðïëßôç.
‘Ï Êáñáâßäáò, Cí êáß óÝ Cëëá äïêßìéá ðñï-
ôåßíåé ìïñöÞ êïéíïâïõëßïõ Aðü Aíôéðñïóþðïõò
ô™í êïéíïôÞôùí, Tä™ óôÝêåôáé säéáßôåñá Tðéêñé-
ôéêüò óôüí êïéíïâïõëåõôéóìü, …ðùò äéáìïñöþèç-
êå ìåôÜ ôÞ ÃáëëéêÞ ’ÅðáíÜóôáóç. ÄéáâëÝðåé íÜ
äéáìïñöþíåôáé Xíá êñÜôïò ËåâéÜèáí, ãñáöåéï-
êñáôéêü, Aðüìáêñï Aðü ôßò êïéíùíéêÝò äéåñãáóß-
åò, ƒñãáíï AðïêëåéóôéêÜ ô\ò Aóôéê\ò Âïýëçóçò:
«Töñüíôéóáí íÜ êÜìïõí ôü êñÜôïò á‰ôü ðáíßó÷õ-
ñïí, óõìâïõëåýóáíôåò ôüí ëáüí íÜ ðáñáéôçè\ …-
ëùí ô™í äéêáéùìÜôùí á‰ôïˆ êáß íÜ âáóéóè\ åsò
ôüí èåóìüí ô\ò “êáèïëéê\ò øçöïöïñßáò”ÿ êáô'
á‰ôüí ôüí ôñüðïí ôü säå™äåò êñÜôïò, ›óÜí á‰-
ôïôåëÝò êõñßáñ÷ïí íïìéêüí ðñüóùðïí, Tìöáíßæå-
ôáé åsò ôÞí ðñÜîéí äéÜ äéáöüñùí ñãÜíùí êáß A-
óêår ôÞí Tîïõóßáí äéÜ óþìáôïò ŠðáëëÞëùí, ôïˆè'
…ðåñ TèåùñÞèç, ‚ìïˆ ìÝ ôü Šðïèåôéêüí äéêáßùìá
ôïˆ äé' Aíôéðñïóþðùí êõâåñí@í êáß TëÝã÷åéí, ›ò
säáíéêÞ Tããýçóéò äéÜ ôüí ëáüí. Ìßá Tí ôïýôïéò
êïéíùíéêÞ ôÜîéò, _ AóôéêÞ, êáè' …í ÷ñüíïí ït ìÝí
óõóôçìáôéêïß èåùñçôéêïß Aíåðáýïíôï åsò ôÜò
äÜöíáò ô\ò äïíêé÷ùôéê\ò íßêçò ôùí, ‚ äÝ ëáüò
êáôÜ ìéêñüí V÷áíå ôÞí AëçèéíÞ ðårñáí ôïˆ êñß-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
íåéí ðåñß ô™í êïéí™í, êáè' …óïí êáß ðåñß ô™í Š-
ðïèÝóåùí ôïˆ ÷ùñéïˆ ôïõ Aêüìç äÝí ^ìðïñïˆóå
íÜ Aðïöáóßóç êáß ‚ uäéïò íÜ Têôåë\, êáôÜ ôüí
÷ñüíïí ôïˆôïí _ AóôéêÞ ôÜîéò åsó÷ùñÞóáóá êáß
Tãêáôáóôáèåróá åsò ôÜ êáßñéá óçìårá ôïˆ íåêñïˆ
êáß ìç÷áíéêïˆ á‰ôïˆ ñãáíéóìïˆ, Têßíçóåí á‰ôüí
ðñüò uäéïí ƒöåëïò êáß aóêçóåí ðñÜãìáôé ôÞí êõ-
ñéáñ÷ßáí äéÜ ëïãáñéáóìüí ôçò êáß åsò âÜñïò ôïˆ
ëáïˆ, ôõñáííÞóáóá á‰ôüí ôüóïí Tðá÷èÝóôåñïí …-
óù só÷õñüôåñïò åy÷å êáôáñôéóè\ ‚ ðïëéôéêüò T-
êåríïò ñãáíéóìüò. Á‰ôü åyíáé ðñïöáíÝòÿ Tðßóçò
ôü …ôé _ êáôÜóôáóéò áôç ðñÝðåé íÜ Aíáôñáð\ÿ
AëëÜ äéáôß åsò ôÞí èÝóéí ôïˆ óçìåñéíïˆ ËåâéÜèáí
íÜ ñãáíùè\ Xíáò Cëëïò ñùìáëåþôåñïò êáß A-
óõãêñßôùò ìåãáëýôåñïò;» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñç-
óéò, óåë. 553). ‘Ç uäéá êñéôéêÞ ôïˆ Aóôéêïˆ êïé-
íïâïõëßïõ èÜ Tðáíáëçöèår Aðü ðïëëÝò êáß äéáöï-
ñåôéêÝò ðëåõñÝò. Åyíáé …ìùò ãåãïíüò …ôé ìÝ÷ñé
ôþñá _ AíáôñïðÞ ôïˆ êïéíïâïõëßïõ äÝí ‚äÞãçóå
óÝ á‰èåíôéêüôåñåò ìïñöÝò äçìïêñáôßáò, AëëÜ óÝ
Töéáëôéêüôåñá ËåâéÜèáí, …ðùò ñåáëéóôéêüôåñá
ðñïÝâëåøå ‚ Êáñáâßäáò.
Ôü Tã÷åßñçìá ‚ ðëïˆôïò ô™í ðíåõìáôéê™í
AíôéèÝóåùí íÜ óõìðåñéëçöèår óôÞí Aíôßèåóç Uë-
ëçíéóìüò - óïóéáëéóìüò åyíáé Tî Añ÷\ò Tðéóôçìï-
ëïãéêÜ AôåëÝóöïñï. ‘Õðü ôüí …ñï …ìùò …ôé ït ëÝ-
îåéò ÷ñçóéìïðïéïˆíôáé ôå÷íçôÜ êáß óõìâïëßæïõí
ðëáôýôåñá ðíåõìáôéêÜ êéíÞìáôá, ôüôå ìðïñår íÜ
Aíáäåé÷èïˆí ÷ñÞóéìåò. ²Åôóé, ‚ «Uëëçíéóìüò»
Têðñïóùðår ôÞí AíèñùðïêåíôñéêÞ óôÜóç ðïý
ðïëéôéêÜ Šëïðïéårôáé óôÜ ðëáßóéá ôïˆ ðïëéôéóìïˆ
ô™í ìéêñ™í êïéíïôÞôùí, Tí™ ‚ «óïóéáëéóìüò»,
ìáêñÜí Aðü ôü íÜ TêöñÜæåé ôü Tñãáôéêü êßíçìá
ô™í äõôéê™í êïéíùíé™í, Aíôéðñïóùðåýåé ôÜ ìå-
ãÜëá êëåéóôÜ säåïëïãéêÜ óõóôÞìáôá, ôßò ãêþ-
äåéò èåóìéêÝò-êñáôéêÝò êáôáóêåõÝò, ôÞ ìåôáöõ-
óéêÞ äéÜèåóç ðïý Tðéäéþêåé íÜ èÝóåé ôÝñìá óôÞí
tóôïñßá êÜôù Aðü óùñïýò ðôùìÜôùí.
‘Ï Êáñáâßäáò äßíåé êáèïëéêÝò AðáíôÞóåéò, …-
ðùò ñéæéêÜ eóáí ôÜ ásôÞìáôá ôïˆ äçìïôéêéóìïˆ.
Îåðåñí@ ôÜ äéëÞììáôá êáß AíáóõíèÝôåé ëïãßá êáß
äçìïôéêÞ ðáñÜäïóç, žóôå Têår …ðïõ ŠðÜñ÷ïõí
óêéÝò íÜ öõôñþóåé Xíáò ëáãáñüò ðïëéôéóìüò. ’Á-
íáöÝñåôáé Tðéðñüóèåôá óôïýò «Êïéíùíéïëüãïõò»,
ðïý, AðïêïììÝíïé êé Aðü ôüí ëáü êáß ôÞ ëüãéá
ðáñÜäïóç, ðåñéïñßæïíôáé óôÞí åsóáãùãÞ «îåíéêÜò
ôéíáò ðñïôÜóåéò êáôÜ ôü ì@ëëïí êáß eôôïí Aöï-
ìïéùóßìïõò Tðß äéáöüñùí æçôçìÜôùí ô\ò _ìÝ-
ñáò» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 601).
ÓçìáíôéêÝò åyíáé ït TðéóçìÜíóåéò ðïý äéáôõ-
ðþíïíôáé ãéÜ ôü äçìïôéêü ôñáãïýäé, …ðïõ óáñ-
êþíåôáé _ ÷áñáêôçñéóôéêÞ óýíèåóç ôïˆ íåïåëëç-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
íéóìïˆ, ‚ ðüíïò êáß _ å‰öñïóýíç. ²Åôóé, öáßíå-
ôáé …ôé _ ëáúêÞ êáèçìåñéíÞ ðáñÜäïóç åyíáé Tî u-
óïõ ïsêåßá óôüí Êáñáâßäá, Tí™ êáôáãñÜöïíôáé ït
Aíáëïãßåò êáß ït óõó÷åôßóåéò ìÝ ôüí Añ÷áúêü ôñá-
ãéêü ëüãï: «²Å÷ù Aêïýóåé ãéÜ Xíáí ñïõìåëéþôç,
‚ ‚ðïrïò, Aöïˆ Tôñáãïýäçóå êáß Vêëáøå, Vðåéôá,
ìÝ ðñüóùðï ‚ëüäñïóï, öùôåéíü êáß ÷áñïýìåíï,
åyðå, ìïíïëïã™íôáò: “ìÝ æçëåýïõí, TðåéäÞ, Cí
êáß öôù÷üò, åyìáé ðåñÞöáíïòÿ ìÜ åyìáé, Tãþ åy-
ìáé ‚ âáóéëéÜò ôïˆ êüóìïõ!” ’Åêåríïò äçëáäÞ,
Aðü ôü uäéï ôñáãïýäé ðïý Tìårò âñßóêïõìå ìåëáã-
÷ïëéêü, äéåôÝèç, AíôéèÝôùò, ŠðåñÞöáíá êáß âá-
óéëéêÜ. ÔÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá êáß _ äçìïôéêÞ
ìåëùäßá åyíáé öïñôùìÝíá Aðü ðüíïí Aëçèéíü,
ðñïûðïèÝôïõí ìÜëéóôá ôÞí óõíåßäçóéí ôá÷õôÜ-
ôùí äïêéìáóé™í, Aðü ôÜò ‚ðïßáò ðñïöáí™ò V÷ïõí
ðåñÜóåé ït ðëçèõóìïß ô\ò Ñïýìåëçòÿ AëëÜ ôü äç-
ìïôéêü ôñáãïýäé åyíáé, á‰ôü ôïˆôï, êáß ›ò Xíá
ôñüðáéïí íßêçò êáôÜ ô™í äïêéìáóé™í á‰ô™íÿ ìßá
ãéãÜíôéá äýíáìéò êéíårôáé, Cíåôá, ñùìáëÝá, á‰-
ôïêõñßáñ÷á äéÜ ôïˆ óôß÷ïõ êáß ôïˆ ìÝëïõò ôïõ,
äýíáìéò _ ‚ðïßá ìáëáêþíåé, ëåðôýíåé, Aðïêáèáß-
ñåé, _ìåñþíåé, ðëÜèåé êáß Uëëçíïðïéår êáß, ðÝñáí
ôïˆ …,ôé Väùêå _ Añ÷áßá ‘ÅëëÜò, Tîáûëþíåé ó÷å-
äüí ôÞí ôñá÷åráí êáß âÜñâáñïí ãí™óéí ô\ò ðñáã-
ìáôéêüôçôïò, ôÞí ‚ðïßáí ôïˆ TðéâÜëëåé _ æùÞ
êáß _ Ìïrñá, ìÝ ôÞí Aäéêßáí ôçò êáß ôÞí ôõöëü-
ôçôÜ ôçò. ²Áëëïò ëáüò Šðü ðáñïìïßáí äïêéìáóß-
áí èÜ ï‹ñëéáæå, äÝí èÜ ôñáãïõäïˆóå» (ÐïëéôéêÞ
’Åðéèåþñçóéò, óåë. 602).
‘Ï Êáñáâßäáò, ‚ëïêëçñþíïíôáò ôü äïêßìéü
ôïõ, ãßíåôáé ðåñéóóüôåñï óõíèåôéêüò. ’Áíôéìåôù-
ðßæåé ìÝ êñéôéêü ôñüðï ôÜ ðñüóùðá ô\ò Äýóçò:
ôüí sìðåñéáëéóìü, ôüí êáðéôáëéóìü, ôüí óïóéáëé-
óìü, ôüí êïéíïâïõëåõôéóìü óôÞí AóôéêÞ Têäï÷Þ
ôïõ. ’ÁðïèÝôåé ôßò Tëðßäåò ôïõ ãéÜ ôÞí Aíáæùï-
ãüíçóç ôïˆ íåïåëëçíéêïˆ ðïëéôéóìïˆ óôü ðÜíôñå-
ìá ôïˆ äçìïôéêéóìïˆ ìÝ ôüí ëïãéùôáôéóìü, ‚ ‚-
ðïrïò èÜ V÷åé êáèáñèår Aðü ôüí ó÷ïëáóôéêéóìü
êáß ôÞí ðñïãïíïðëçîßá. ‘Ï äçìïôéêéóìüò Vôóé
äéáëåêôéêÜ TíïöèáëìéÜæåé óôïé÷årá Aðü äéáöïñå-
ôéêïýò ÷þñïõò, äçìéïõñã™íôáò Xíá ãçãåí\ ðïëé-
ôéêü âßï: «‘Ï äçìïôéêéóìüò, óôçñéæüìåíïò åsò ôÞí
ðårñáí ô\ò Añ÷áßáò Têêëçóßáò ôïˆ äÞìïõ, èÜ âï-
çèÞóç åsò ôÞí ôåëåßáí äéáìüñöùóéí ô\ò êïéíï-
ôéê\ò ðïëéôéê\ò óõíåßäçóçòÿ èÜ ìåñéìíÞóç ñéæé-
êÜ äéÜ ôüí ó÷çìáôéóìüí ô\ò ðåñß ìåãÜëçò ðïëé-
ôåßáò óõíåéäÞóåùò Aíôë™í AíôéëÞøåéò êáß Aðü
ôüí óýã÷ñïíïí å‰ñùðáúêüí ðïëéôéóìüí êáß Aðü
ôÞí âõæáíôéíÞí ðåñßïäïí êáß ðñü ðáíôüò Aðü T-
êåríï ôü ‚ðïrïí èÜ Tíäåéêíýç äé' á‰ôüí ôü óõìöÝ-
ñïí ô\ò êïéíüôçôïò êáß _ ïsêïíïìéêÞ êáß ðïëéôé-
99
êÞ á‰ô\ò TîÝëéîéòÿ ðÜíôùò _ êïéíüôçò èÜ åyíáé _
âÜóéò êáß Tí íüìáôé á‰ô\ò è' Aíáóõíôåèïˆí êáß
è' Aóêçèïˆí äéÜ ôÜ ôïðéêÜ æçôÞìáôá át ôñårò T-
îïõóßáé, íïìïèåôéêÞ, äéêáóôéêÞ êáß TêôåëåóôéêÞ,
Eò äéÝêñéíåí AëëÞëùí ‚ êïéíïâïõëåõôéóìüò» (Ðï-
ëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 617).
‘Ï Êáñáâßäáò êáß ‚ Äñáãïýìçò äéÝèåôáí
ðíåˆìá ìåôñéïðÜèåéáò, Tðéåßêåéáò êáß óõíáëëçëß-
áò óÝ ìßá Tðï÷Þ ðïý ìáéíüôáí Aðü ôÜ ðÜèç. ´Ï-
ôáí ït âáëêáíéêïß Tèíéêéóìïß åy÷áí AöÞóåé ðßóù
ôïõò ðïôÜìéá áwìáôïò êáß äýíçò, á‰ôïß ðñüôåé-
íáí ôÞ âáëêáíéêÞ ‘Ïìïóðïíäßá. ’Åí™ ôüí uäéï
êáéñü, ðïý _ íåïåëëçíéêÞ ðíåõìáôéêÞ êïéíüôçôá
äé÷áæüôáí âáèåéÜ ðñïêáë™íôáò ìåãáëýôåñá ñÞã-
ìáôá óôÞ íåïåëëçíéêÞ êïéíùíßá, Tðñüôáóóáí ôÞ
äçìéïõñãéêÞ óýíèåóç äçìïôéê\ò êáß ëüãéáò ðá-
ñÜäïóçò, ãéÜ ôÞí AðïôåëåóìáôéêÞ Aíôéìåôþðéóç
ôïˆ Tðåëáýíïíôïò äõôéêéóìïˆ, ðïý Aðåéëïˆóå íÜ
íåêñþóåé êáèåôß ãüíéìï ðïý Šð\ñ÷å Aêüìç ó' á‰-
ôüí ôüí ôüðï.
Óôü äïêßìéï «Ôü ìÝëëïí ôïˆ ìïõóïõëìáíéêïˆ
ôéìáñéùôéóìïˆ Tí Ìáêåäïíßá» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèå-
þñçóéò, óåë. 477-479, 526-528), ‚ Êáñáâßäáò
äéáêñßíåé ôÞí ôÜîç ô™í ìïõóïõëìÜíùí ôéìáñé-
ùô™í ðïý V÷åé Šðü ôÞí Cìåóç TêìåôÜëëåõóÞ ôçò
÷ñéóôéáíïýò êïëëÞãïõò êáß AèéããÜíïõò ðïý TñãÜ-
æïíôáé ›ò ðáñáêåíôÝäåò (_ìåñïìßóèéïé TñãÜôåò)
êáß ôïýò Tëåýèåñïõò Aãñüôåò —÷ñéóôéáíïýò êáß
ìïõóïõëìÜíïõò— ðïý æïˆí óÝ êåöáëï÷þñéá.
×áñáêôçñéóôéêü ôïˆ ìïõóïõëìáíéêïˆ ôéìáñéùôé-
óìïˆ, AðïìåéíÜñé óôñáôéùôéê\ò å‹íïéáò, åyíáé _
ñáèõìßá êáß _ Aðïóôáóéïðïßçóç Aðü ‚ðïéáäÞðï-
ôå äñáóôçñéüôçôá, ðñáêôéêÞ a ðíåõìáôéêÞ. ‘Ç
íïïôñïðßá á‰ôÞ Tìðïäßæåé ôïýò ìïõóïõëìÜíïõò
ðñïý÷ïíôåò íÜ óõììåôÝ÷ïõí óôÞ íåþôåñç êïéíù-
íßá, åuôå ›ò Aóôïß åuôå ›ò ðñïëåôÜñéïé. ‘Ï Êá-
ñáâßäáò ðñïôåßíåé _ ìïõóïõëìáíéêÞ êïéíüôçôá
ô\ò Ìáêåäïíßáò íÜ ñãáíùèår ìÝ ôñüðï äçìï-
êñáôéêü, êïéíïôéêü, žóôå íÜ êôõðçèïˆí «át Aí-
ôéëÞøåéò êáß át ìÝèïäïé ô™í ÂÝçäùí êáß ô™í
×ñéóôéáí™í íôæïñìðáôæÞäùí ãåíéê™ò, AíôéëÞ-
øåéò êáß ìÝèïäïé, äéÜ ô™í ‚ðïßùí ôåëåéïðïéç-
èåéó™í Tí ô\ äéáäñïì\ ô™í ìáêñ™í ÷ñüíùí ô\ò
äïõëåßáò, åy÷å êáôáäõíáóôåõè\ ‚ ëáüò» (Ðïëéôé-
êÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 528).
’ÁðïôÝëåóìá Tìðåéñéê\ò Tíáó÷üëçóçò åyíáé
_ Tñãáóßá ôïˆ Êáñáâßäá «ÌåëÝôç Tðß ô\ò êá-
ôáóôÜóåùò ô™í Tðß ôïˆ Âïññ@ (ÊáúìÜê-ÔóáëÜí)
êáß ðåñß ôÞí ²Åäåóóáí ðëçèõóì™í» (ÐïëéôéêÞ
’Åðéèåþñçóéò, 712-716). Óôßò ðåñéï÷Ýò á‰ôÝò T-
ðéêñáôår ôü ôóéöëßêé. ´Ïìùò åyíáé íùðÞ _ AíÜ-
ìíçóç ô\ò Tðï÷\ò ðïý ït Aãñüôåò æïˆóáí Tëåý-
100
èåñïé óÝ êåöáëï÷þñéá. Ït äéáäéêáóßåò ðïý TðÝ-
öåñáí ôÞ ìåôáôñïðÞ ô™í Tëåýèåñùí ÷ùñéê™í óÝ
êïëëÞãïõò åyíáé: ðñ™ôïí, _ ôéìùñßá ô™í Uëëç-
íéê™í ðëçèõóì™í ìåôÜ Aðü êÜðïéá óôÜóç ôïõò
óôÞí ôïõñêéêÞ êõñéáñ÷ßá óõíåðáãüôáí ôÞí ðá-
ñÜäïóÞ ôïõò ðñüò TêìåôÜëëåõóç óÝ Ôïýñêïõò A-
îéùìáôïý÷ïõò êáß äåýôåñïí, _ êïéíùíéêÞ ëç-
óôåßá. ÃñÜöåé ‚ Êáñáâßäáò: «´Ïôáí âÝçò ôéò s-
ó÷õñüò äÝí åy÷åí AñêåôÜ êôÞìáôá í' AöÞóç äéÜ
ôïýò êëçñïíüìïõò ôïõ Vóôåëíå ëçóôÜò êáß êá-
êïýñãïõò, ïwôéíåò óõóôçìáôéê™ò Têáêïðïßïõí êáß
Töüíåõïí ÷ùñéêïýò Aðü ›ñéóìÝíïí Tðïöèáëìéïý-
ìåíïí êåöáëï÷™ñé. Ït äÝ ÷ùñéêïß, TÜí ìÝí Tðå-
ôýã÷áíïí AðïôåëåóìáôéêÞí Cìõíáí, Têñáôïˆíôï
Têår Cëëùò a Tîåðáôñßæïíôï a Tí ãíþóåé ô\ò óõì-
ðáéãíßáò, ðñïóÝöåõãïí têÝôáé åsò ôüí Tíäéáöåñü-
ìåíïí ìðÝçí, ðáñÜ ôïˆ ‚ðïßïõ Tîçãüñáæáí äéÜ ôïˆ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ãåùìüñïõ ôÞí AóöÜëåéÜí ôùí.
Ôïéáýôç ë.÷. åyíå _ tóôïñßá ôïˆ
Ëïýêïâéôò» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèå-
þñçóéò, óåë. 712). ×áñáêôçñé-
óôéêü åyíáé ôü ãåãïíüò ô\ò A-
ðïõóßáò ôõðéêÜ íüìéìùí ôßôëùí
säéïêôçóßáò. ’Åðßóçò, _ êïéíù-
íéêÞ ëçóôåßá ‚äÞãçóå óôüí ðå-
ñéïñéóìü ô™í Uëëçíüöùíùí
ðëçèõóì™í, ƒ÷é …ìùò êáß óôÞ
óõãêÝíôñùóç êåöáëáßùí ðïý èÜ
Tðåíäýïíôáí óÝ Cëëïõò ôïìårò
ô\ò ïsêïíïìßáò. ’ÁëëÜ ôü îý-
ôåñï ðñüâëçìá ìåôÜ ôÞí Aðå-
ëåõèÝñùóç Aðü ôÞí ôïõñêéêÞ
êõñéáñ÷ßá åyíáé _ êáôáíïìÞ ô\ò
ã\ò AíÜìåóá óôïýò Aãñüôåò êáß
óôïýò êôçíïôñüöïõò.
‘Ï Êáñáâßäáò Tíôïðßæåé
ôñårò TèíïôéêÝò ‚ìÜäåò: ôïýò
ÃêÝêçäåò, ôïýò Êïõôóüâëá-
÷ïõò êáß ôïýò ÓáñáêáôóÜíïõò.
Ït ÃêÝêçäåò eóáí Aëâáíüöùíïé
ìïõóïõëìÜíïé, êôçíïôñüöïé ðïý
ôü êáëïêáßñé êáôïéêïˆóáí óôÞí
’Áëâáíßá, Tí™ ôüí ÷åéì™íá ìÝ
÷éëéÜäåò ðñüâáôá óõíïäåßá êá-
ôÝâáéíáí žò ôü Ásãárï êáß žò
ôüí ŋîåéíï, êáôáôñïìï-
êñáô™íôáò ôïýò Cëëïõò ðëçèõ-
óìïýò, ìüíéìïõò ãåùñãïýò a íï-
ìÜäåò. ÓõíÞèùò AðïëÜìâáíáí
ôÞí Aíï÷Þ a êáß ôÞí ðñïóôáóßá
ô™í ôïõñêéê™í Añ÷™í, äéüôé
ðïëëïß Aðü á‰ôïýò TðÜíäñùíáí
ôüí óôñáôü êáôï÷\ò. ÊáôÜ ôÞ äéÜñêåéá ôïˆ âáë-
êáíéêïˆ ðïëÝìïõ 1912-13 óõãêñïýóèçêáí ìÝ ôÜ
óôñáôåýìáôá ‘ÅëëÜäïò, Óåñâßáò, Âïõëãáñßáò,
ôÜ ðïßìíéÜ ôïõò äÝ êáôáóôñÜöçêáí, êé …óïé äéá-
óþèçêáí êáôÝâçêáí óôÞ Èåóóáëïíßêç ãéÜ íÜ A-
ó÷ïëçèïˆí ìÝ «÷ëçñÝò AóôéêÝò Tñãáóßåò». Ït
Êïõôóüâëá÷ïé, ñãáíùìÝíïé óÝ öáôñßåò, AíÜëï-
ãá ôïˆ ôüðïõ êáôáãùã\ò ôïõò TãêáôáóôÜèçêáí
óÝ ìüíéìïõò ÷þñïõò óÝ ñåéíÝò ðåñéï÷Ýò, äéüôé
«ðáëáéÜ ðáñÜäïóéò V÷åé Tìðíåýóåé åsò á‰ôïýò
ôñüìïí Aðü ôïýò êÜìðïõò». Ðïëëïß Aðü ðïéìÝ-
íåò ìåôáôñÜðçêáí ôåëéêÜ óÝ _ìåñïìßóèéïõò Tñ-
ãÜôåò, óÝ AíèñáêÝìðïñïõò a AíáãêÜóôçêáí íÜ
ìåôáíáóôåýóïõí. ‘Ç äéÜëõóç ô™í ôóåëéãêÜôùí
ôïõò Vêáíå Aäýíáôç ôÞí ðáñîç ‚ðïéáóäÞðïôå
ìïñö\ò âéþóéìçò ïsêïíïìéê\ò äñáóôçñéüôçôáò.
‘Ï Êáñáâßäáò èåùñår ôÞí TãêáôÜóôáóÞ ôïõò óÝ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ñåéíÝò ðåñéï÷Ýò …ðïõ äÝí Šð\ñ÷áí ÷åéìåñéíÜ âï-
óêïôüðéá óÜí ôüí êýñéï ëüãï ô\ò ïsêïíïìéêï-êïé-
íùíéê\ò ðáñáêì\ò ô™í Êïõôóüâëá÷ùí.
ÓçìáíôéêÞ TèíïôéêÞ ‚ìÜäá íïìáäéêïˆ ÷áñá-
êôÞñá ìÝ ðëïýóéá Vèéìá êáß âáèýôáôç Uëëçíéêü-
ôçôá åyíáé ït Óáñáêáôóáíárïé. ‘Ç íïìáóßá ôïõò
ðñïÝñ÷åôáé Aðü ôÞí ôïõñêéêÞ ëÝîç «êáôóÜí»,
ðïõ óçìáßíåé öåýãù, êáß ÓõñÜíéï, ðïý eôáí ‚ Añ-
÷éêüò ôüðïò TãêáôÜóôáóÞò ôïõò ðñßí Têäéù÷èïˆí
Aðü Têår ôÞí Tðï÷Þ ôïˆ ’Áë\-Ðáó@. Êôçíïôñü-
öïé ñãáíùìÝíïé óÝ ôóåëéãêÜôá, ôü óçìáíôéêü-
ôåñï ðñüâëçìá ðïý Aíôéìåôþðéæáí êáß á‰ôïß e-
ôáí _ ðáñîç ÷åéìåñéí™í âïóêüôïðùí. ‘Ï óõíå-
ôáéñéêüò ôñüðïò ñãÜíùóÞò ôïõò ãßíåôáé ÷áëá-
ñüôåñïò …ôáí Tãêáèßóôáíôáé óÝ ìüíéìïõò ÷þ-
ñïõò.‘Ï Êáñáâßäáò ðñïôåßíåé íÜ äïèïˆí sóïìåñ™ò
ãáråò óÝ …ëïõò ôïýò Óáñáêáôóáíáßïõò ìÝ êáôá-
âïëÞ ôïˆ ôéìÞìáôïò Cìåóá a ÷ñåùëõôéê™ò ìÝ
Tããýçóç ôïˆ Uëëçíéêïˆ êñÜôïõò. ²Åôóé, Cí êÜ-
ðïéïé Aðü á‰ôïýò ÷Üóïõí ôÜ ðñüâáôÜ ôïõò èÜ V-
÷ïõí Xíá óôáèåñü åsóüäçìá Aðü ôÞí Têìßóèùóç
ô\ò ã\ò. ÐñïóèÝôåé äÝ ‚ Êáñáâßäáò ãéÜ ôÞí êá-
ôáãùãÞ ô™í Ôïýñêùí ôóéöëéêÜäùí: «Ït Ôïˆñêïé
ô\ò ’ÅäÝóóçò åyíå á‰ôü÷èïíåò Ìáêåäüíåò, ‚ìé-
ëïˆíôåò ïuêïé ôü Tíôüðéïí ãëùóóéêüí säßùìá êáß
äÝí äéáöÝñïõí ôïˆ Cëëïõ ðëçèõóìïˆ, …í Tðßåóáí
êáß ðéÝæïõí, a ìüíïí êáôÜ ôïˆôï, …ôé êáôÜãïí-
ôáé Aðü ðñïãüíïõò, ït ‚ðïrïé Tîùìüôáé ãåíüìåíïé
êáß ðñïäüôáé ô™í ðáñáäüóåùí êáß ô™í óõìöå-
ñüíôùí ôïˆ ëáïˆ, …ðùò äéáóþóïõí ôÜ ðñïóùðé-
êÜ ŠëéêÜ ôùí óõìöÝñïíôá, ðñïóçñìüóèçóáí åsò
ôÞí äéïßêçóéí ôïˆ êáôáêôçôïˆ êáß Têëçñïäüôç-
óáí åsò ôïýò óçìåñéíïýò âÝçäåò ôü Tðáßó÷õíôïí
äéêáßùìá íÜ Têìåôáëëåýùíôáé ôüí ëáüí, ôüí Aí-
ôéóôáèÝíôá åsò ôüí ðåéñáóìüí» (ÐïëéôéêÞ ’Åðé-
èåþñçóéò, óåë. 716).
‘Ï Êáñáâßäáò èåùñår ›ò óçìáíôéêüôåñç ás-
ôßá ô\ò ïsêïíïìéê\ò êáêïäáéìïíßáò ô™í ôñé™í T-
èíïôéê™í ‚ìÜäùí ôÞ óôåíüôçôá ÷åéìåñéí™í âï-
óêïôüðùí. ’ÁíôéèÝôùò, Šð\ñ÷å Šðåñáöèïíßá èå-
ñéí™í âïóê™í óôÜ ðåäéíÜ, äéüôé ôü êïëëçãéêü óý-
óôçìá åy÷å êáôáóôÞóåé ïsêïíïìéêÜ Aóýìöïñåò
ôßò AãñïôéêÝò êáëëéÝñãåéåò. ´Ïìùò _ äéáíïìÞ ô\ò
ã\ò ìïéñárá èÜ ãåíßêåõå ôü ðñüâëçìá êáß èÜ Tì-
öÜíéæå Tíôïíþôåñç ôÞ äéÜóôáóç óõìöåñüíôùí A-
íÜìåóá óÝ ãåùñãïýò êáß êôçíïôñüöïõò, Aêüìç
êáß óôÜ èåñéíÜ âïóêïôüðéá.
ÓôÞ ìåëÝôç «ÐáñáôçñÞóåéò Tðß ô™í ásôé™í
êáß ô™í óêïð™í ôïˆ ìéêñáóéáôéêïˆ ðïëÝìïõ»
(ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 725-734), ‚ Êá-
ñáâßäáò öÝñåé óôÞí TðéöÜíåéá ôÞ ãåùðïëéôéêÞ ás-
ôéïëïãßá ôïˆ Ìéêñáóéáôéêïˆ ÐïëÝìïõ, Aíáëýåé
101
ôÞí ŠöÞ ô\ò ôïõñêéê\ò êïéíùíßáò, Tí™ êáôáëÞ-
ãåé óôü óõìðÝñáóìá …ôé ôüóï ‚ ôïõñêéóìüò …óï
êáß ‚ Uëëçíéóìüò åyíáé Tî uóïõ Aíþñéìïé êáß Aäý-
íáìïé ãéÜ íÜ ðñáãìáôþóïõí ôÞí AíáãÝííçóç ôïˆ
ásãáéáêïˆ ÷þñïõ. ÐåðïßèçóÞ ôïõ åyíáé …ôé ‚ ás-
ãáéáêüò ÷™ñïò ìÝ ôÜ íçóéÜ ôïõ êáß ôÜ ðáñÜëéá
ô\ò Ìéêñ@ò ’Áóßáò åyíáé Uíéárïò, ‚ äÝ ðïëéôéêüò
ôïõ äéá÷ùñéóìüò äçìïõñãår ðÜíôá TíôÜóåéò. «’É-
äïý ëïéðüí ð™ò èÝôù ôü æÞôçìÜ ìïõ: …ôé ásôßá
ôïˆ ðïëÝìïõ åyíáé _ Aöýóéêç äé÷ïôüìçóéò ôïˆ Ás-
ãáßïõ, côéò ôÞí Tíôåˆèåí á‰ôïˆ ÷þñáí óôåñår ô\ò
ðëÞñïõò êõñéáñ÷ßáò ô\ò èáëÜóóçò êáß ô™í Aí-
ôéðÝñáí á‰ô\ò å‰öüñùí ðåäéÜäùí, öõóéê\ò äéåîü-
äïõ ô™í ñåéí™í ðëçèõóì™í ôçò, ôÞí äÝ Têårèåí
óôåñår êáß ô\ò ‚ëüôçôïò ô\ò èáëÜóóçò êáß ô\ò
Tíåñãçôéêüôçôïò ô™í ñùìáëÝùí êáß å‰ôüëìùí
ôÝêíùí ô\ò Ñïýìåëçò êáß ô™í íÞóùí, côéò, Tí
óõíüëù, óôåñår ‚ëüêëçñïí ôÞí ãåùãñáöéêÞí ôïˆ
Ásãáßïõ ðåñéï÷Þí ô\ò AíÝóåþò ôçò, ôïˆ öùôüò
ôçò êáß ô\ò Tëåõèåñßáò, ðáñáìïñöïˆóá á‰ôÞí
ôÞí öýóéí ôïˆ TäÜöïõò êáß Aäéêïˆóá, AíåîáñôÞ-
ôùò ðñïóþðùí êáß ëá™í, …ëáò ôÜò äõíÜìåéò ô\ò
÷þñáò, Eò TêôñÝðåé ô\ò ôÜóåùò á‰ô™í ðñüò ôÞí
öõóéêÞí ôùí Tíáñìüíéóéí. ´Ïôé Tðßóçò óêïðüò ôïˆ
ðïëÝìïõ åyíå _ AíáôñïðÞ ôïˆ ðáñÜ öýóéí óõíü-
ñïõ ôïýôïõ Tí ìÝóù ô\ò èáëÜóóçò, _ Aíáóýíèå-
óéò ô™í äõíÜìåùí ô\ò ÷þñáò êáß _ AðïêáôÜóôá-
óéò á‰ô\ò Tðß sóïññïðßáò ðñáãìáôéê\ò» (Ðïëé-
ôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 728).
‘Ç ôïõñêéêÞ êïéíùíßá, óôñáôïêñáôéêÞ êáß
èåïêñáôéêÞ, V÷åé óôáôéêü ÷áñáêô\ñá, íïïôñïðßá
íù÷Ýëåéáò êáß ñáèõìßáò ðïý T÷èñåýåôáé êÜèå
ðñáêôéêÞ äñáóôçñéüôçôá, TìðïñéêÞ a âéïìç÷á-
íéêÞ. ‘Ç ôéìáñéþôéêç ôÜîç ô™í ìðÝçäùí åyíáé _
ðåñéóóüôåñï só÷õñÞ êïéíùíéêÞ ‚ìÜäá. Ït Aãñü-
ôåò ìïõóïõëìÜíïé äéÝèåôáí ôßò êáëýôåñåò ãáråò,
AëëÜ TäÝ÷èçêáí ôÜ âáñýôåñá ïsêïíïìéêÜ ðëÞã-
ìáôá Aðü ôïýò ìáêñï÷ñüíéïõò ðïëÝìïõò. Ït ÷ñé-
óôéáíéêïß ðëçèõóìïß åyíáé åuôå êïëë\ãïé åuôå Vì-
ðïñïé ðïý V÷ïõí ìßá ðáñïõóßá äõóáíÜëïãç ô\ò
ðëçèõóìéáê\ò ôïõò óõãêÝíôñùóçò. ‘Ï ôïõñêéêüò
Tèíéêéóìüò, …ðùò TêöñÜóôçêå óôïýò Íåüôïõñ-
êïõò êáß óôüí ÊåìÜë, åyíáé äçìéïýñãçìá ô™í äõ-
íáìéêüôåñùí óôïé÷åßùí ô\ò ôÜîåùò ô™í âÝçäùí.
‘Ï Uëëçíéóìüò ëåéôïõñãår AôïìéêéóôéêÜ, åy-
íáé ñåõóôüò êáß Cíáñ÷ïò, ãé' á‰ôü äÝí äýíáôáé
ï‹ôå á‰ôüò íÜ AíáóõãêñïôÞóåé ôüí ásãáéáêü
÷™ñï. ‘Ï Êáñáâßäáò Vôóé Aíôéìåôþðéæå ìåëáã-
÷ïëéêÜ ôÞí ðéèáíÞ íßêç ôïˆ Uëëçíéêïˆ óôïé÷åß-
ïõ óôüí Ìéêñáóéáôéêü Ðüëåìï. ‘Ç Vëëåéøç Š-
ãéïˆò êïéíùíéê\ò êáß ïsêïíïìéê\ò æù\ò ðïý ÷á-
ñáêôÞñéæå ôüí ‘Åëëçíéóìü èÜ åy÷å ›ò AðïôÝëå-
102
óìá ôÞ óõíÝ÷éóç ô\ò ôïõñêéê\ò ðáñáêì\ò, Š-
ðü Cëëá ðñüóùðá.
Ðñïûðüèåóç AíáãÝííçóçò ôïˆ ‘Åëëçíéóìïˆ
êáß ôïˆ ásãáéáôéêïˆ êáôÜ óõíÝðåéá ÷þñïõ åyíáé,
êáôÜ ôüí Êáñáâßäá, ôü îåðÝñáóìá ôïˆ Aôïìéêé-
óìïˆ, ô\ò ìïíïêñáôïñßáò ôïˆ êåöáëáßïõ, ìÝ ôÞí
êõñéáñ÷ßá ôïˆ êïéíïôéóìïˆ óôÞí ðïëéôéêÞ êáß ïs-
êïíïìéêÞ æùÞ. Ït êïéíüôçôåò èÜ Aðïôõðþóïõí
ìÝ ìåãáëýôåñç ðéóôüôçôá ôßò êïéíùíéêÝò äõíÜ-
ìåéò, Tí™ ðïëéôéêÜ èÜ å‰íïÞóïõí Xíá êüììá ìé-
êñïáóôéêü. Ït ðñïëåôÜñéïé èÜ äéáóöáëßóïõí ôÜ
óõìöÝñïíôÜ ôïõò Aðü ôÞí êåñäïóêïðéêÞ Bñðá-
êôéêüôçôá ôïˆ êåöáëáßïõ ìÝóá Aðü óõíôñïöéÝò,
äçëáäÞ èåóìïýò á‰ôïäéá÷åßñéóçò óÜí á‰ôïýò ðïý
ãíùñßóáìå óôÜ ’ÁìðåëÜêéá êáß óôÞí ´Õäñá. Óç-
ìåéþíåé äÝ ãéÜ ôüí Tìâñõþäç AëëÜ æùíôáíü èå-
óìü ô™í êïéíïôÞôùí: «Cò Aðïäïè\ åsò á‰ôüí A-
ìåßùôïò …ëç _ Bñìïäéüôçò Tðß ô™í ôïðéê™í æç-
ôçìÜôùíÿ Aðü ôÞí ÐáñáìõèéÜ, Xùò ôÞí Ìåóóç-
íßá, Xùò ôüí Ðüíôï, ôÜ æçôÞìáôá ô™í ÷ùñßùí
åyíå ðáíôïˆ Šðü ôÜò á‰ôÜò óõíèÞêáòÿ äÝí ðñï-
óèÝôù Xíá Tðß ðëÝïí ñùìáíôéêüí ôüíïíÿ _ ðñü-
ôáóßò ìïõ äéáöÝñåé ï‰óéùä™ò ô™í ðñïãåíÝóôåñïí
Tðß ôïˆ á‰ôïˆ AíôéêåéìÝíïõ äéáôõðùèåéó™íÿ äÝí
åyíå ðïó™ò AêáäçìáúêÞÿ äéüôé äÝí Tó÷çìÜôéóá
á‰ôÞí Tê èåùñçôéê\ò Tðáãùã\ò Tê ô™í Cíùÿ ï‹-
ôå Tê äéáèÝóåùò öéëïëïãéê\ò a tóôïñéê\òÿ åyíå äÝ
Tí ô\ ï‰óßá ôçò TðáíáóôáôéêÞ êáôÜ ô\ò íôæïñ-
ìðáôæéäéê\ò ðáñáäüóåùò ô™í ôåëåõôáßùí ásþ-
íùí. ÂëÝðù ôÞí êáôÜóôáóéí ìÝóá óôÜ ÷ùñéÜ,
UëëçíéêÜ, óëáõúêÜ, AñìÝíéêá, ôïýñêéêá, žñéìïí
äéÜ ìßáí ëáúêÞí êßíçóéí Tê ô™í êÜôùÿ ït íôæïñ-
ìðáôæ\äåò, ït ôéìáñéïˆ÷ïé, ôÜ ôæÜêéá, ït ôïêï-
ãëýöïé, ït êÜèå ñÜôóáò Têìåôáëëåõôáß ðñÝðåé íÜ
ðÝóïõíÿ åyíáé æÞôçìá Aíáðíï\ò äé' …ëïí ôüí ëá-
üí á‰ôüÿ åyíå AíÜãêç ô™í ðñáãìÜôùíÿ Cò ðéá-
óôïˆìå Að' á‰ôÞíÿ Cò Tìðéóôåõèïˆìå åsò á‰ôÞíÿ
êáß åsò á‰ôÞí Cò êáôáâÜëùìåí ôÜ ö™ôá ìáòÿ ðé-
óôåýù äÝ, …ôé, Cí _ êßíçóéò áôç öèÜóç åsò ôÜ
ðñáãìáôéêÜ ôçò AðïôåëÝóìáôá, Vóôù êáß åsò X-
íá ÷ùñéü, ôïˆôï èÜ öÝñç åsò ôÞí TðéöÜíåéáí …ëáò
ôÜò êïéíùíéêÜò êáß ðïëéôéêÜò AñåôÜò ôïˆ ëáïˆ,
ìßáí ƒíôùò äçìïêñáôéêÞí äéïßêçóéí, ôïˆôï äÝ êáß
ìüíïí èÜ åyíå Añêåôüí íÜ óôáè\ ›ò Tããýçóéò äéÜ
ôü ìÝëëïí …ëçò ô\ò ÷þñáò, ‚ðïéáäÞðïôå êé Cí
åyíå _ Tð' á‰ô\ò Tðßóçìïò íïìéêÞ êõñéáñ÷ßáÿ äéü-
ôé èÜ åyíå ìßá ëýóéò óùóôÞ êáß è' AêôéíïâïëÞóç
äéÜ ôïˆôï ôüóïí æùçñÜ, žóôå _ TðéññïÞ ôçò A-
óõãêñÜôçôïò íÜ öèÜóç AðïëõôñùôéêÞ åsò …ëçí
ôÞí ãýñù Aêôríá, …ðïõ ôÜ æçôÞìáôá ôïˆ ëáïˆ
åŠñßóêïíôáé Šðü ôÜò á‰ôÜò óõíèÞêáò. ²Áò ìÞ
ôñïìÜæùìåí, …ôé _ êïéíïôéêÞ á‰ôïäéïßêçóç, áu-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ñïõóá Aðü ô™í ìáæ™í ôÞí êçäåìïíßáí ôïˆ êÝí-
ôñïõ, èÜ Tíéó÷ýóç ì@ëëïí ôüí êïôæáìðáóéóìüíÿ
_ ìÜæá åŠñéóêïìÝíç Tðß TäÜöïõò êáß æçôçìÜôùí
ãíùñßìùí, èÜ ðáëáßóç êáß èÜ êáôáêôÞóç ôÝëïò
ìüíç ôÞí Tëåõèåñßáí ôçò. ²Áëëùò Aðü ôïˆ äåäï-
ìÝíïõ ô\ò êïéíïôéê\ò á‰ôïäéïéêÞóåùò, èÜ AðÝñ-
ñåå Xí êüììá Añ÷™í, ìéêñïáóôéêü, TðåéäÞ åyíå ‚
…ñïò êáèéåñùìÝíïò, Cò ôü åuðùìåí, ôü ‚ðïrïí èÜ
Vöåñåí åsò ôü êïéíïâïýëéïí …ëá ôÜ ðñáãìáôéêÜ
æçôÞìáôá ôïˆ ôüðïõ, ôÜ TóùôåñéêÜ êáß ôÜ Tîù-
ôåñéêÜ. Âåâáßùò èÜ ìåßíïõí ðÜíôïôå Aðü Xí
ôïéïˆôïí êüììá AêÜëõðôá ôÜ óõìöÝñïíôá êáß
ô\ò âéïìç÷áíßáò êáß ôïˆ ðñïëåôáñéÜôïõ ô™í ðü-
ëåùíÿ Aëë' aäç ðñü ôïˆ 1821 _ ‘ÅëëÜò á‰ôï-
ìÜôùò åy÷å äþóåé ëýóåéò èåôéêÜò Tðß ôïýôùí,
ðñïôýðùò ä' AíáöÝñù ôÜ ãíùóôÜ ’ÁìðåëÜêéá
êáß ôü ó÷åäüí óõíåôáéñéêüí íáõôéêüí ô™í íçóé-
ùô™íÿ èÜ ^äýíáôï äÝ êáß ôþñá í' Aíáðôõ÷è\ ìå-
ãÜëç âéïìç÷áíßá ðáñ' _ìrí ÷ùñßò ôÞí ðáñÜëëç-
ëïí á‰ôÞ êïéíùíéêÞí ðëçãÞ ôïˆ Šëéóôéêïˆ êåöá-
ëáéïêñáôéóìïˆÿ äÝí ìïˆ äéáöåýãåé …ôé _ âéïìç÷á-
íßá, Tí™ åyíå …ñïò æù\ò êáß óõã÷ñïíéóìïˆ äéÜ ôÞí
÷þñáí Tî Cëëïõ èÜ TðéöÝñç Tí á‰ô\ ñéæéêÜò Aë-
ëïéþóåéò, êïéíùíéêÜò êáß ðïëéôéêÜò êáß øõ÷éêÜò
Vôéÿ AëëÜ öñïí™, …ôé AíôéèÝôùò ðáñÜ åsò ôÞí äý-
óéí, …ðïõ _ AðåéñïðëçèÞò ìÜæá ô™í ìéêñïáóô™í
Aðïññïö@ôáé åsò ôü ðñïëåôáñéÜôïí åuôå åsò ôÞí
ìåãáëïáóôéêÞí ôÜîéí, Tí ô\ ’Áíáôïë\ ôü ðë\èïò
ô™í ìéêñïíïéêïêõñáßùí, Tðáñ÷éùô™í êáß Aóô™í,
èÜ Tðéâëçèår Tðùöåë™ò Tðß ô\ò ðïëéôåßáò ÷ùñßò
ôü ðáñÜðáí íÜ âëÜøç ôü ìÝëëïí ô\ò âéïìç÷áíß-
áò. ²Áëëïí óçìårïí, TíäéáöÝñïí ôïýò íÝïõò, åyíå
_ TêëáÀêåõóéò ô\ò ï‰óßáò ô\ò Uëëçíéê\ò ðáéäåß-
áò, žóôå _ ìåãÜëç AíèñùðéóôéêÞ UëëçíéêÞ ðá-
ñÜäïóéò íÜ öèÜóç TìðñÜêôùò ìÝ÷ñé ôïˆ ëáïˆÿ Tí
á‰ô\ èÜ åñç ïôïò Xí Bñìïíéêüí íüçìá ðåñß ô\ò
êïéíùíéê\ò öéëïôéìßáò êáß Tëåõèåñßáò, ôü ‚ðïrïí
åyíå ôü ìÝãá ðñïúüí ô\ò äéÜ ô™í ásþíùí Tîåëßîå-
ùò ô™í ásãáéïðåëáãéôéê™í êïéíùíé™í.
»Ôáˆôá åu÷ïìåí íÜ åuðùìåí Aðü ô\ò Uëëç-
íéê\ò Aðüøåùò ô\ò ásãáéïðåëáãéôéê\ò AíáãåííÞ-
óåùò, …ôé áôç ðáñïõóéÜæåôáé êõñßùò ›ò æÞôç-
ìá ñãáíþóåùò êáß óõíèÝóåùò» (ÐïëéôéêÞ ’Å-
ðéèåþñçóéò, óåë. 730).
ÓôÞ ìåëÝôç «Ðåñß ô™í ŠðïèÝóåùí ô™í A-
êôçìüíùí ô\ò Ãéïõíôæßäáò» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþ-
ñçóéò, óåë. 746-750), ‚ Êáñáâßäáò ðåñéãñÜöåé
ôüí ôñüðï ðïý ó÷çìáôßæåôáé óÝ êïéíüôçôá ‚ íï-
ìáäéêüò ðëçèõóìüò ô\ò Ãéïõíôæßäáò, ðñïóöÝñå-
ôáé äÝ ›ò ðáñÜäåéãìá ãéÜ ôÞ ìåëÝôç ôïˆ Uëëç-
íéêïˆ Aãñïôéêïˆ æçôÞìáôïò.
‘Ç Ãéïõíôæßäá åyíáé ðåñéï÷Þ ðïý êáôïéêårôï
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
Aðü äéáêüóéåò ïsêïãÝíåéåò äõôéêÜ ô\ò Èåóóáëï-
íßêçò, óÝ ðåäéÜäá ìåôÜ ôüí ’Áîéü. ’Áí\êå óôü
ôïõñêéêü äçìüóéï, Tí™ ôü êërìá äÝí åyíáé säéáß-
ôåñá Šãéåéíü. Ãé' á‰ôü ÷ùñßò äõóêïëßåò Tãêáôá-
óôÜèçêáí êôçíïôñüöïé, …ðïõ Vêôéóáí ìüíéìåò
êáôïéêßåò êáß Cñ÷éóáí íÜ êáëëéåñãïˆí ôÞ ã\.
ÌåôÜ ôÞí Aðï÷þñçóç ô™í ôïõñêéê™í óôñáôåõ-
ìÜôùí, óôÞí ðåñéï÷Þ öôÜíïõí ðñüóöõãåò Aðü ôÞ
ÈñÜêç. Ôßèåôáé êáôüðéí ôïýôïõ ôü ðñüâëçìá ô\ò
äéáíïì\ò ô\ò ã\ò, ðïý Aí\êå óôü ôïõñêéêü äç-
ìüóéï êáß óôåñá óôü Uëëçíéêü. ÔÞ ã\ äéåêäéêïˆí
ït ìåãáëïêôçìáôßåò, ït ìéêñïêôçìáôßåò êáß ït
ðñüóöõãåò. Ôü ðñüâëçìá ô\ò Ãéïõíôæßäáò åyíáé
ìéêñïãñáößá ôïˆ Aãñïôéêïˆ ðñïâëÞìáôïò.
‘Ï ôåìá÷éóìüò ô\ò ã\ò óÝ ìéêñÜ êïììÜôéá
óýíôïìá èÜ êáèéóôïˆóå ïsêïíïìéêÜ AôåëÝóöïñç
ôÞí êáëëéÝñãåéÜ ôçò, Tí™ _ AðüäïóÞ ôçò óôÞ ìå-
ãÜëç ãåùêôçóßá, Tí™ èÜ ƒîõíå ôÜ êïéíùíéêÜ
ðñïâëÞìáôá, èÜ ìåôÝôñåðå ôÞí êáëëéåñãÞóéìç
ã\ óÝ ÷™ñï êôçíïôñïößáò. ‘Ï Êáñáâßäáò ðñï-
ôåßíåé, ðñ@ãìá êáß ôü ‚ðïrï Vãéíå ôåëéê™ò, óõíå-
ôáéñéóìü óôüí ‚ðïrï èÜ óõììåôÝ÷ïõí …ëïé ït êÜ-
ôïéêïé ô\ò Ãéïõíôæßäáò. Óõã÷ñüíùò èÜ Šð\ñ÷å
ðñüíïéá ãéÜ ôÞí ðáñîç ÷þñùí ãéÜ ôÞí êôçíï-
ôñïößá. ÔÜ ðñ™ôá êåöÜëáéá ôïˆ óõíåôáéñéóìïˆ
èÜ Tîáóöáëßæïíôáí ìÝ ôñáðåæéêü äáíåéóìü. ‘Ç
ôý÷ç ôïˆ óõíåôáéñéóìïˆ èÜ Aðïäåßêíõå Cí _ êïé-
íüôçôá èÜ ìðïñïˆóå íÜ óôçñé÷èår óôßò äéêÝò ôçò
ðñïóðÜèåéåò êé ƒ÷é óôÞ «ìåãáëïöñïóýíç êáß T-
ëåçìïóýíç ôïˆ êñÜôïõò».
’Éäéáßôåñá êáôáôïðéóôéêüò åyíáé ‚ Êáñáâßäáò
óôÞí ðáñïõóßáóç ô™í Tóùôåñéê™í ðñïâëçìÜôùí
êáß ô™í AíôéäñÜóåùí ðïý Aíôéìåôþðéæå _ óõíå-
ôáéñéóôéêÞ ñãÜíùóç. Ït ôæïñìðáôæ\äåò Aíôé-
äñïˆí äéüôé _ óõíåôáéñéêÞ ñãÜíùóç äéáãñÜöåé
ôÞí ôïêïãëõößá êáß ôÞí TêìåôÜëëåõóç, äçìéïõñ-
ãår AðïôåëåóìáôéêÞ AãñïöõëáêÞ, Têêåíþíåé ôÜ
êôÞìáôá ô™í ôæïñìðáôæÞäùí ðïý âñßóêïíôáé óÝ
AãñáíÜðáõóç êáß óôÞí Šðçñåóßá AðïêëåéóôéêÜ
ô\ò êôçíïôñïößáò ôïõò, Aíáæçô@ öèçíÜ êåöÜ-
ëáéá, äéåêäéêår äçìüóéá êôÞìáôá, äçìéïõñãår óõ-
íåôáéñéêÜ ðáíôïðùëårá. Ït AêôÞìïíåò Aíôéìåôù-
ðßæïõí ìÝ óêåðôéêéóìü ôïýò óõíåôáéñéóìïýò, äéü-
ôé TðçñåáóìÝíïé Aðü ôÜ êçñýãìáôá ô\ò ãåùêôç-
óßáò äéáâëÝðïõí ó' á‰ôïýò êÜôé ôü «óáôáíéêü»
êáß Tðßöïâï.
‘Ï Êáñáâßäáò óôÞ ìåëÝôç ôïõ «‘Ç ðåñßèáë-
øéò êáß ‚ Tðïéêéóìüò ô™í Êáõêáóéùô™í ðñïóöý-
ãùí» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 774-780)
èåùñår …ôé ‚ Tðïéêéóìüò êáß _ ðýêíùóç ô\ò Ìá-
êåäïíßáò äÝí ðñüêåéôáé íÜ ðñáãìáôïðïéçèïˆí ÷ù-
ñßò ôÞí ðñïçãïýìåíç Tðßëõóç ôïˆ Aãñïôéêïˆ æç-
103
ôÞìáôïò. Óçìåéþíåé …ôé _ ãåùêôçóßá, AëëÜ êáß
ït íôüðéïé ìéêñïêôçìáôßåò, êïëë\ãïé êáß ðáñá-
êåíôÝäåò, Aíôéìåôþðéóáí T÷èñéêÜ ôïýò íÝïõò
ðëçèõóìïýò. ´Ïìùò ‚ ðñáãìáôéêüò Aíôßðáëïò
ô™í íÝùí êáß ðáëáé™í ðëçèõóì™í åyíáé ‚ «ìå-
ãáëïêôçìáôßáò êáß ìÜëéóôá ‚ Aêüñåóôïò Aíôé-
ðñüóùðïò á‰ôïˆ, ðïëëÜêéò äÝ êáß á‰ôü ôü äçìü-
óéïí» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 778). ‘Ï
óõíåôáéñéóìüò ðñïôåßíåôáé êáß ðÜëé ›ò ëýóç:
«´Ïðïõ ðáñïõóéÜóèçóáí ôïéáˆôá têáíÜ óôïé÷årá
_ Šðüèåóéò Tîåëß÷èç ôá÷ýôáôá: óõíåðÞ÷èç å‰èýò
êïéíüò óõíåôáéñéóìüò Tîáãïñ@ò ô\ò ã\ò, …óôéò
óõíåíþóáò Tðß ôü á‰ôü ôïýò ôå Tíôïðßïõò êáß
ôïýò ðñüóöõãáò, ôïýò äïõëåõôÜäåò ô\ò Šãñ@ò
ìðëÜíáò, ðáñÝôáîåí á‰ôïýò åsò Xí Uíéárïí óéäç-
ñïˆí ìÝôùðïí, Aðáéôïˆíôáò êáß ôÞí TëÜôôùóéí
ôïˆ ãåùìüñïõ êáß ôÞí Aðáëëïôñßùóéí... íÜ óõ-
íáäåëöþóùìåí ôïýò êáëëéåñãçôÜò ô\ò ìáêåäï-
íéê\ò ã\ò, ôïýò Tíôïðßïõò êáß ôïýò Tðïßêïõò, íÜ
ôïýò âïçèÞóùìåí åsò ôÞí óõíåôáéñéêÞí ñãÜíù-
óßí ôùí, Tîáóöáëßæïíôåò êõñßùò ŠðÝñ ô™í ñãá-
íþóåùí ôïýôùí Tðáñêårò ðéóôþóåéò ðáñÜ ô\ Ãå-
ùñãéê\ ÔñáðÝæç, …ðïõ íÜ åñéóêïí óôÞñéãìá ƒ-
÷é ìüíïí ït ðñüóöõãåò AëëÜ ït Tíôüðéïé, …ëïé A-
äéáêñßôùò» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 778-
779).
ÊáôáëÞãïíôáò äÝ ‚ Êáñáâßäáò ðñïôåßíåé ãéÜ
ôÞí Tðßëõóç ôïˆ Aãñïôéêïˆ æçôÞìáôïò: «AìÝóùò
ìÝí äéÜ íüìïõ íÜ Tëáôôùè\ ôü ãåþìïñïí åsò ôü
TëÜ÷éóôïí äõíáôüí …ñéïíÿ _ äÝ Tðß ›ñéóìÝíïí ÷ñï-
íéêüí äéÜóôçìá êáôáâïëÞ ôïõ íÜ AðïôåëÝóç, á‰-
ôÞ ìüíç, ôßôëïí êõñéüôçôáò Tðß ô\ò ã\òÿ åsò ôïýò
êïëëÞãïõò íÜ Aíáãíùñéóè\ ôü äéêáßùìá …ðùò,
êáôÜ ôïýò AíùôÝñù …ñïõò, äéåêäéêÞóïõí ƒ÷é ìü-
íïí 100 a 200 óôñÝììáôá AëëÜ ãåíéê™ò ôñéðëá-
óßáí Xêáóôïò Vêôáóéí Têåßíçò cí êáëëéåñãår óÞ-
ìåñïí. Åsò äÝ ôü óýíïëïí UêÜóôïõ ÷ùñéïˆ, åsò ôÞí
êïéíüôçôá, côéò _ säßá í' AðïôåëÝóç óõíåôáéñé-
óìüí ãåùñãéêüí, íÜ äïè\ Tðß ðëÝïí ôüóïí ìÝñïò,
êáëëéåñãÞóéìïí êáß âïóêÞóéìïí, žóôå íÜ äýíá-
ôáé íÜ âáóôÜóç áôç ôñéðëÜóéïí ðëçèõóìüí ìÝ
ôÜò Tí Tíåñãåßá ìåèüäïõò êáëëéåñãåßáò. ÔÞí äéá-
íïìÞí ô\ò êïéíïôéê\ò ã\ò íÜ äýíáôáé íÜ êÜìïõí
UêÜóôïôå ït êÜôïéêïé Eìá ›ò aèåëïí ðëçèõíè\.
Ãåíéê™ò íÜ äïè\ ìåãÜëç ðñïóï÷Þ åsò ôü êïéíü-
êôçôïí ôïˆôï ðåñéèþñéïí êáß ôü êáëëéåñãÞóéìïí
AëëÜ ðñü ðáíôüò ôü âïóêÞóéìïí, žóôå íÜ åyíå
AñêåôÜ å‰ñý÷ùñïí. ÐáñáëëÞëùò ðñüò ôÜ íïìï-
èåôéêÜ ôáˆôá ìÝôñá íÜ ñãáíùè\ êáë™ò _ Ãå-
ùñãéêÞ ôñÜðåæá, žóôå íÜ Aíôáðïêñéè\ ôåëåßùò
åsò …ëáò Têåßíáò ôÜò AíÜãêáò, áwôéíåò ìïéñáßùò
œèïõí ôïýò êïëëÞãïõò Šðü ôÞí ðôÝñõãá ôïˆ A-
104
èåëÞôïõ ìðÝç êáß ôïˆ ôïêïãëýöïõ êáß _ ðëÞñù-
óéò ô™í ‚ðïßùí åyíå _ ëõäßá ëßèïò ô\ò å‰ïäþóå-
ùò ô™í ðñáãìÜôùí ô\ò ãåùñãéê\ò ïsêïíïìßáò»
(ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 779).
Óôü äïêßìéï «’Åðß ôïˆ ãõíáéêåßïõ æçôÞìá-
ôïò» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 810-813), ‚
Êáñáâßäáò Aíôéìåôùðßæåé ôßò êéíÞóåéò «öåìéíé-
óôñé™í» ðïý ðñïÝñ÷ïíôáé Aðü ôÞí Añãüó÷ïëç
êáëÞ êïéíùíßá ô™í ’Áèçí™í ìÝ Tðéêñéôéêü ôñü-
ðï. ‘Õðïóôçñßæåé êáô' Añ÷Üò …ôé êïéíùíéêïß ëü-
ãïé «TêñÜôçóáí Xùò óÞìåñïí ôüí ÷åéñþíáêôá êáß
ôÞí ãõíáßêá åsò êáôÜóôáóéí äïõëåßáò» (Ðïëéôé-
êÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 810). ÃåíéêÜ èåùñår …ôé
_ ãõíáßêá åyíáé Aíáãêárï íÜ TñãÜæåôáé êáß ðá-
ñÜãåé ôÜ ìÝóá äéáâßùóÞò ôçò ôüóï ìÝóá óôÞí ïs-
êïãÝíåéá …óï êáß Têôüò á‰ô\ò, …ðùò aäç Vêáíå
_ ‘Åëëçíßäá Aãñüôéóóá. ‘Ï Êáñáâßäáò Aíôéôßèå-
ôáé óôÞí ôáýôéóç ôïˆ öåìéíéóìïˆ ìÝ ôüí óïâéåôé-
êü óïóéáëéóìü, äéüôé âëÝðåé …ôé ìÝ ôÞí TðéâïëÞ
ô\ò ðåéèáñ÷ßáò óôÞí êïéíÞ Tñãáóßá èÜ Aðïíåêñù-
èår êÜèå äéÜèåóç Aíôßóôáóçò êáß êñéôéê\ò. ’Åðß-
óçò Aíôéôßèåôáé óôÞ óýãêñïõóç AíÜìåóá óôü ãõ-
íáéêårï êáß Aíäñéêü öýëï, óôüí ãõíáéêårï Tãùé-
óìü êáß ãåíéêÜ óôüí Aôïìéóôéêü Aíáñ÷éóìü ›ò
Víäåéîç ðáñáêì\ò êáß Aðïóýíèåóçò. Èåùñår äÝ …-
ôé ðïëëÜ êáßñéá ðñïâëÞìáôá, …ðùò _ ðáéäåßá, _
ìåôáíÜóôåõóç, _ ôå÷íéêÞ ìüñöùóç, _ êïéíïôéêÞ
ñãÜíùóç, åyíáé ŠðåñÜíù öýëïõ. ’ÅìöáôéêÜ äÝ
ôïíßæåé: «²Ï÷é äÝ ìüíïí ôïˆ óðéôéïˆ, AëëÜ …ëåò ït
äïõëåéÝò åyíå óôåíÝòÿ …ëåò …ìùò ït äïõëåéÝò, ðÝ-
ñáí Uíüò ‚ñßïõ êáôáðïíÞóåùò êáß äïõëþóåùò, cí
ì@ò TðéâÜëëïõí, ‚äçãïˆí åsò ìßáí _ìÝñáí êáß ì@ò
äßäïõí ôü æ™í íüçìá ô\ò Tëåõèåñßáòÿ _ äéáõãÞò
óõíåßäçóéò ô\ò Aëçèåßáò ôáýôçò åyíå ôü èåìÝëéïí
ôïˆ Uëëçíéóôéêïˆ ðïëéôéóìïˆÿ ôü íÜ Šðïâëçè™-
ìåí åsò ôÞí ðåéèáñ÷ßáí ô\ò Tñãáóßáò åyíå …ñïò
æù\ò êáß ðñïóùðéê\ò êáß êïéíùíéê\ò äé' _ì@òÿ
åyíå Tðß ðëÝïí …ñïò ìïñöþóåùò äé' _ì@ò á‰ôÞ A-
êñéâ™ò _ âáèårá ãí™óéò ôïˆ ìç÷áíéóìïˆ ô\ò Tñ-
ãáóßáò êáß ô™í ðëáóìÜôùí êáß ô™í íüìùí ô\ò
Öýóåùòÿ Vðåéôá ôü íÜ äéáôçñÞóùìåí ôüí Aíèñù-
ðéóìüí ìáò AóõãêáôÜâáôïí AðÝíáíôé ô™í Vñãùí
ìáò (ðëïýôïõ, Šëéêïˆ, óðéôé™í, ÷ùñáöé™í, Vñãùí
ôÝ÷íçò ðëáóôéê\ò, ãëùóóéê\ò TêöñÜóåùò), …óïí
êáß Cí ôáˆôá åyíáé ›ñárá a ðïëýôéìá, ôïˆôï ðÜ-
ëéí åyíå …ñïò Tëåõèåñßáò êáß ðïëéôéóìïˆ äé' _ì@ò.
’ÅÜí ôéò èÝëç íÜ Tìâáèýíç åsò ôü íüçìá ô\ò Uë-
ëçíéê\ò Tëåõèåñßáò äÝïí íÜ èåùñÞóç ôáýôçí ›ò
æçëüôõðïí ôéíÜ ŠðåñâïëÞí ô\ò Aíèñùðßíçò ðñï-
óùðéêüôçôïò ƒ÷é ìüíïí AðÝíáíôé ôïˆ èåßïõ êáß
ô\ò öýóåùò êáß ô\ò êïéíùíßáò êáß Uíüò UêÜóôïõ
ô™í ‚ìïßùí ìáò, AëëÜ êáß AðÝíáíôé ô™í säßùí
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
_ì™í Vñãùí, ‚óïíäÞðïôå ìåãÜëùí» (ÐïëéôéêÞ
’Åðéèåþñçóéò, óåë. 812).
ÓôÜ äïêßìéá ôïˆ Êùíóôáíôßíïõ Êáñáâßäá
ðáñáêïëïõèïˆìå íÜ ðáñïõóéÜæïíôáé ìÝ æùçñü
ôñüðï …ëá ôÜ ðñïâëÞìáôá ô\ò íåïåëëçíéê\ò êïé-
íùíßáò. Ôü áuôçìá ô\ò êïéíùíéê\ò äéêáéïóýíçò,
Víôïíï êáß äñáìáôéêü ôüóï óôüí Aãñïôéêü ÷™ñï
…óï êáß óôßò ðüëåéò, Aðáíô@ôáé ìÝ ôÞí êïéíïôé-
êÞ-óõíôñïöéêÞ óõóóùìÜôùóç. ‘Ç TèíéêÞ äéêáß-
ùóç, ‚ äçìéïõñãéêüò Tèíéóìüò ‚ëïêëçñþíïíôáé
óôÞ âáëêáíéêÞ ‘Ïìïóðïíäßá. ´Ïìùò Aðïöåýãåé
íÜ äçìéïõñãÞóåé êëåéóôÜ säåïëïãéêÜ óõóôÞìáôá
êáß íÝåò åsäùëïëáôñßåò. ÐáñáìÝíåé óõíåðÞò óôüí
óêåðôéêéóìü ôïõ. ’ÁëëÜ êáß óôÞí AíôßèåóÞ ôïõ
ìÝ ôÞ Äýóç, óôÞí ‚ðïßá Aíôéêñýæåé ôüí ðëÝïí T-
ðßöïâï Aíôßðáëï ôïˆ íåïåëëçíéóìïˆ.
Ôü uäéï êáß ‚ Äñáãïýìçò, ðáñÜ ôÞ èåôéêÞ A-
îéïëüãçóç ôïˆ êïéíïôéóìïˆ, ô\ò âáëêáíéê\ò ‘Ï-
ìïóðïíäßáò, ôÞí êá÷õðïøßá ðïý ôüí äéÝðåé ðñüò
ôüí sìðåñéáëéóìü êáß ôÞí êåöáëáéïêñáôßá, Aðï-
öåýãåé ôüí säåïëïãéêü ìåóóéáíéóìü êáß ôÞí ðíåõ-
ìáôéêÞ Aðïëõôáñ÷ßá. ÃñÜöåé óõãêåêñéìÝíá:
«’Áãáð™ ðïëý ôüí Cíèñùðï ãéÜ íÜ ãßíù óôåíüò
óïóéáëéóôÞò. ’Áãáð™ ðïëý ôüí Cíèñùðï ãéÜ íÜ
ãßíù óôåíüò ðáôñéþôçò. ’Áãáð™ ðÜñá ðïëý ôüí
Cíèñùðï ãéÜ íÜ íïéþóù ôüí Uáõôü ìïõ Côïìï»
(ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 824). ²Åôóé, ‚ íå-
ïåëëçíéêüò óôï÷áóìüò ðåñí@ Aðü ôÞ ìïíïêñáôï-
ñßá ô™í säåïëïãéê™í óõóôçìÜôùí óôÞí «ðïëõèå-
Àá ô™í Aîé™í» êáß óôüí óêåðôéêéóìü.
²Áëëåò ðíåõìáôéêÝò ðáñïõóßåò:
_ óçìáóßá ôïõò
‘Ï Íôríïò Ìáëïˆ÷ïò, óôÞ ìåëÝôç ôïõ «Ðï-
ëéôéêÞ óõíåôáéñéóì™í» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò,
óåë. 583-586), TîåôÜæåé ôïýò ëüãïõò ðïý ït óõ-
íåôáéñéóìïß óôÞí ‘ÅëëÜäá äçìéïõñãïˆíôáé ìÝ
ðñùôïâïõëßá ôïˆ êñÜôïõò, Tí™ ït säé™ôåò BðëÜ
ðáñáêïëïõèïˆí ôÞ äéáäéêáóßá óõãêñüôçóÞò ôïõò.
Êáô' Añ÷Þí ït óõíåôáéñéóìïß óôßò äõôéêÝò êïéíù-
íßåò äçìéïõñãïˆíôáé ›ò ìÝóï ðïëéôéê\ò êáß ïsêï-
íïìéê\ò Cìõíáò ô\ò ìéêñ\ò säéïêôçóßáò —ãåùñ-
ãéê\ò êáß Aóôéê\ò— êáôüðéí ðñùôïâïõëßáò ô™í
óïóéáëéóôéê™í êáß êáèïëéê™í êïììÜôùí, ðñüò
Aíôéìåôþðéóç ôïˆ îýôáôïõ Aíôáãùíéóìïˆ ðïý
ðñïÝñ÷åôáé Aðü ôÞ ìåãÜëç säéïêôçóßá ô\ò Tã÷þ-
ñéáò êáß äéåèíïˆò Aãïñ@ò. Ðñïûðüèåóç ïsêïíï-
ìéê\ò Tðéôõ÷ßáò ô™í óõíåôáéñéóì™í åyíáé _ Víôé-
ìç äéá÷åßñéóç êáß _ äéïéêçôéêÞ têáíüôçôá ô™í
äéïéêïýíôùí. ÓôÞí ‘ÅëëÜäá ‚ äéåèíÞò Aíôáãùíé-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
óìüò êáèéóô@ ïsêïíïìéêÜ AôåëÝóöïñç ôÞ ìéêñÞ
säéïêôçóßá êáß ôÞ ñß÷íåé ás÷ìÜëùôç óôßò äéáèÝ-
óåéò ô™í ôïêïãëýöùí.
‘Ï Ìáëïˆ÷ïò, ðáñ' …ëá á‰ôÜ, äÝí ðáñáôç-
ñår íÜ ŠðÜñ÷åé äéÜèåóç ô\ò êïéíùíßáò ãéÜ äç-
ìéïõñãßá óõíåôáéñéóì™í. ’ÁíôéèÝôùò, ït ðåñéóóü-
ôåñïé ðïý äçìéïõñãïˆíôáé ìÝ êñáôéêÞ ðñùôïâïõ-
ëßá V÷ïõí AâÝâáéá ïsêïíïìéêÜ AðïôåëÝóìáôá.
Ðñïôåßíåé _ äçìéïõñãßá óõíåôáéñéóì™í íÜ ãßíåôáé
ìÝ ìåãáëýôåñç öåéäþ, íÜ áðïöåýãåôáé äÝ _ óõ-
íå÷Þò êñáôéêÞ óôÞñéîÞ ôïõò êáß _ ðñüóëçøç
ðïëë™í ìÞ Aíáãêáßùí ŠðáëëÞëùí.
Óôü äïêßìéï «Át êïéíüôçôåò ô\ò Ìáêåäïíß-
áò êáß _ UëëçíéêÞ äéïßêçóéò» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèå-
þñçóéò, óåë. 630-631, 647-650), ‚ Íôríïò Ìá-
ëïˆ÷ïò Tðéóçìáßíåé …ôé ït UëëçíéêÝò êïéíüôçôåò
äçìéïýñãçóáí êáôÜ ôÞí Ôïõñêïêñáôßá Xíá äåý-
ôåñï êñÜôïò. Ôü èùìáíéêü äßêáéï, Aãíï™íôáò
ôÞí ðñáãìáôéêüôçôá ô™í êïéíïôÞôùí, TðÝôñåøå
ôÞ ëåéôïõñãßá ôïõò. ÂÝâáéá ït êïéíüôçôåò Aíá-
ðôýóóïíôáé êáß ìÝ ôÞí AíÜðôõîÞ ôïõò äéáóþæïõí
ôüí ‘Åëëçíéóìü, êõñßùò óôÜ êåöáëï÷þñéá, Tí™
óôÜ ôóéöëßêéá ït ïsêïãÝíåéåò êïëëÞãùí V÷ïõí ðï-
ëý ðåñéïñéóìÝíåò äõíáôüôçôåò á‰ôïíïìßáò. Ït
ìáêåäïíéêÝò êïéíüôçôåò öñïíôßæïõí ãéÜ ôÞí ðáé-
äåßá, ôÞ äéá÷åßñéóç ô™í êïéíïôéê™í âïóêïôüðùí
êáß ô\ò êïéíïôéê\ò ðåñéïõóßáò, TíïéêéÜæïõí ôßò s-
äéüêôçôåò ãáråò ðïý åyíáé óÝ AãñáíÜðáõóç, Tðé-
ìåëïˆíôáé ãéÜ ôÞí åsñçíéêÞ Tðßëõóç ô™í äéá-
öïñ™í, Tí™ Têðñïóùðïˆí óõëëïãéêÜ ôïýò ÷ùñé-
êïýò óôÞí ôïõñêéêÞ äéïßêçóç. Ït êïéíïôéêïß Cñ-
÷ïíôåò TêëÝãïíôáé äéÜ âï\ò Aðü ôïýò Añ÷çãïýò
ô™í ïsêïãåíåé™í, óÝ TôÞóéá óõíÞèùò óõíÝëåõóç
ðïý äéåîÜãåôáé óôÞí ðëáôåßá, óôü ó÷ïëårï a óôÞí
Têêëçóßá ôïˆ ÷ùñéïˆ. ‘Ï Ìáëïˆ÷ïò Šðïóôçñßæåé
…ôé _ êïéíïôéêÞ Tîïõóßá óõíÞèùò êáôåß÷åôï Aðü
ôïýò ôæïñìðáôæ\äåò, äçëáäÞ ôÞí ôÜîç ô™í å‰-
ðïñþôåñùí ÷ùñéê™í, ìÝ ôÞ ìåãáëýôåñç säéïêôç-
óßá êáß ðåñßóóåéá êåöáëáßùí ðïý óôßò ðåñéóóü-
ôåñåò ðåñéðôþóåéò T÷ñçóéìïðïéïˆíôï ôïêïãëõöé-
êÜ. ‘Ï ìüíïò ôñüðïò Aìýíçò ô™í ÷ùñéê™í eôáí
_ TêëïãÞ íÝùí Añ÷üíôùí ô\ò êïéíüôçôáò, ðïý
äÝí TëÝã÷ïíôáí Aðü ôïýò ôæïñìðáôæ\äåò, ãåãï-
íüò ðïý …ðïõ Tðñáãìáôþèçêå åy÷å ðïëý èåôéêÜ
AðïôåëÝóìáôá ãéÜ ôü óýíïëï ô\ò êïéíüôçôáò.
‘Ç AðåëåõèÝñùóç ô\ò Ìáêåäïíßáò, Aíôß íÜ
å‰íïÞóåé ôßò êïéíüôçôåò, óçìåßùóå ôü Cäïîï ôÝ-
ëïò ôïõò, Tí™ êáôÝóôçóå ðáíßó÷õñïõò ôïýò ôæïñ-
ìðáôæ\äåò. Óçìåéþíåé äÝ ‚ Ìáëïˆ÷ïò: «‘Ç Uë-
ëçíéêÞ äéïßêçóéò ÇÃÍÏÇÓÅ ôÜò êïéíüôçôáò.
Íáß. ÔÜò êïéíüôçôáò á‰ôÜò, ðïý AðåôÝëåóáí ìÝ-
÷ñé óÞìåñïí æ™íôáò ñãáíéóìïýò ìÝóá åsò ôü
105
ôïõñêéêü êñÜôïò, ðïý äéåôÞñçóáí äéÜ ô™í ó÷ï-
ëåßùí êáß ô™í ðáñáäüóåùí ôü ö™ò ôïˆ Añ÷áßïõ
êáß âõæáíôéíïˆ ðïëéôéóìïˆ, ðïý T÷ñçóßìåõóáí ›ò
ñõèìéóôáß ô\ò ïsêïíïìéê\ò æù\ò ô™í ÷ùñé™í,
ðïý, Cí êáß ðïëëÜêéò ëéãáñ÷ïýìåíáé, äéåôÞñç-
óáí ðÜíôïôå ôÜò äçìïêñáôéêÜò ðáñáäüóåéò, á‰-
ôÜò ôÜò êïéíüôçôáò, ðïý åsìðïñïˆóáí íÜ êáôá-
óôïˆí ôÜ êýôôáñá Uíüò ðñáãìáôéêïˆ ðïëéôéóìïˆ
óôÞí Ìáêåäïíßáí, _ UëëçíéêÞ äéïßêçóéò ôÜò ^-
ãíüçóåí êáß ôÜò Aãíïår ìÝ÷ñé óÞìåñïí... Êáß Tí
ðñþôïéò _ äéïßêçóéò ðáñåãíþñéóåí Tíôåë™ò ôÞí
èåìåëéþäç Añ÷Þí Tðß ô\ò ‚ðïßáò Tâáóßæïíôï át
êïéíüôçôåò, ôïˆô' Vóôé ôüí èåóìüí ô\ò ãåíéê\ò
óõíåëåýóåùò ô™í êáôïßêùí Tî fò AðÝññååí _ äéïß-
êçóéò ô\ò êïéíüôçôïò, êáß êáèéÝñùóå ôüí Šðü
ô\ò äéïéêçôéê\ò Añ÷\ò äéïñéóìüí ô™í ðáñÝäñùí
êáß óõìâïýëùí ô™í êïéíïôÞôùí... Ït ÷ùñéêïß
óÞìåñïí èåùñïˆí ôüí ðñüåäñïí ô\ò êïéíüôçôïò
êáß ôÜ ìÝëç ôïˆ êïéíïôéêïˆ óõìâïõëßïõ, ôÜ äéï-
ñéæüìåíá Šðü ôïˆ íïìÜñ÷ïõ a Šðïäéïéêçôïˆ, ›ò
êÜôé Tíôåë™ò îÝíïí ðñüò á‰ôïýò êáß ì@ëëïí èå-
ùñïˆí ôÞí Tðßóçìïí êïéíüôçôá ›ò ƒñãáíïí ôïˆ
ÊñÜôïõò, ðáñÜ ›ò Têðñïóþðçóéí ôïˆ ÷ùñéïˆ
ôùí» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 648).
‘Ç TöáñìïãÞ ôïˆ «Íüìïõ ðåñß ÄÞìùí êáß
ÊïéíïôÞôùí» èÜ äéáëýóåé êáß óôÞ Ìáêåäïíßá ôÞ
ìáêñáßùíç ðáñÜäïóç ô™í êïéíïôÞôùí. ÔÜ Aðï-
ôåëÝóìáôá èÜ åyíáé ôñáãéêÜ ãéÜ ôÞí ðáéäåßá êáß
ôÞ ãåùñãéêÞ ïsêïíïìßá. Ït ìüíïé ðïý èÜ Tðùöå-
ëçèïˆí Aðü ôÞ íÝá êáôÜóôáóç èÜ åyíáé ït ôæïñ-
ìðáôæ\äåò, ït ‚ðïrïé âÝâáéá èÜ ðñïóôñÝîïõí íÜ
ôÞ óôçñßîïõí: «’Åí™ Cëëïôå (Ó.ô.ó.: ït ôæïñ-
ìðáôæ\äåò) åy÷ïí í' Aíôéðáëáßóïõí êáôÜ ô™í
ìðÝçäùí êáß ô\ò ôïõñêéê\ò êõñéáñ÷ßáò, _ ‚ðïßá
TíÞñãåé ðïëëÜêéò sóïðåäùôéê™ò AðÝíáíôé ô™í
÷ñéóôéáí™í, AðçëëÜãçóáí ôþñá ô\ò ðéÝóåùò
á‰ô\ò êáß ìåôåâëÞèçóáí åsò êñáôïˆóáí ôÜîéí,
ãåíüìåíïé ðåñéóóüôåñïí ìéóçôïß åsò ôüí ëáüí»
(ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 649). ×áñáêôç-
ñéóôéêü åyíáé ôü ãåãïíüò …ôé, Tí™ Tðß Ôïõñêïêñá-
ôßáò _ TôÞóéá óõíÝëåõóç ô™í êáôïßêùí ô\ò êïé-
íüôçôáò AðïöÜóéæå óÝ ðïéïýò êôçíïôñüöïõò èÜ
Têìéóèþíïíôáí ït ãáråò ðïý âñßóêïíôáí óÝ Aãñá-
íÜðáõóç êáß ït Cëëåò êïéíïôéêÝò ãáråò, ôþñá
ðëÝïí ït ôæïñìðáôæ\äåò ït uäéïé, ãéÜ äéêü ôïõò ƒ-
öåëïò, AðïöÜóéæáí ãéÜ á‰ôÝò. ’ÁðïôÝëåóìá eôáí
…ôé ãßíïíôáí æçìéÝò óÝ AãñïôéêÝò êáëëéÝñãåéåò
êáß ït ÷ùñéêïß Añíïˆíôáí ðëÝïí ôÞí Têìßóèùóç
óÝ á‰ô\ò ô\ò ìïñö\ò ôßò ãáråò.
²Åôóé, _ Tðéðïëáéüôçôá êáß _ Aíïçóßá ôïˆ
Uëëáäéêïˆ êñÜôïõò êáß _ Cêñéôç ìåôáöïñÜ äõ-
ôéê™í èåóì™í åy÷å ›ò AðïôÝëåóìá ôÞí êáôá-
106
óôñïöÞ Uíüò ãçãåíïˆò, Šãéïˆò, ðñáãìáôéêÜ äç-
ìïêñáôéêïˆ èåóìïˆ ô™í êïéíïôÞôùí, îýíïíôáò
äñáìáôéêÜ ôßò óõãêñïýóåéò AíÜìåóá óôüí Aãñï-
ôéêü ðëçèõóìü, AëëÜ êáß ôÜ ðñïâëÞìáôá ô\ò Uë-
ëçíéê\ò Tíäï÷þñáò.
‘Ï Ê.’Á. Óôáóéíüðïõëïò, óôÞ ìåëÝôç ôïõ
«‘Ç Tðßìïñôïò êáëëéÝñãåéá Tí ’Çðåßñù» (Ðïëé-
ôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 1292-1298, 1320-
1325), AíáöÝñåôáé óôÞ óçìáíôéêüôåñç uóùò
ðëåõñÜ ôïˆ Aãñïôéêïˆ ìáò æçôÞìáôïò, ôÞ ó÷Ý-
óç AíÜìåóá óôüí ôóéöëéêÜ êáß óôïýò Tðßìïñôïõò
êáëëéåñãçôÝò, ôßò Šðï÷ñåþóåéò ðïý V÷ïõí ôÜ äýï
ìÝñç åuôå Tèéìéê™ò åuôå Aðü ôü ìïõóïõëìáíéêü
äßêáéï, ôÞ äõíáôüôçôá íÜ Têäéþêïõí a ƒ÷é ït A-
ãñïäåóðüôåò ôïýò Tðßìïñôïõò êáëëéåñãçôÝò Aðü
ôßò ðåñéï÷Ýò ðïý êáëëéåñãïˆí, êáèþò êáß ôÞ íï-
ìéìüôçôá ô\ò ìÞ ðëçñùì\ò ãåþìïñïõ Aðü ôïýò
ôåëåõôáßïõò. ‘Ç Cðïøç ðïý äéáôõðþíåé …ôé «‚ A-
ãñïëÞðôçò äÝí åyíáé ðëÝïí äïõëïðÜñïéêïò, äå-
óìåõìÝíïò ðñüò ôÞí ã\í, AëëÜ äýíáôáé íÜ Tãêá-
ôáëåßøç ôáýôçí, êáß ‚ Aãñïäåóðüôçò V÷åé Tëåõ-
èåñßáí âïõëÞóåùò …ðùò AíôéêáôáóôÞóç ôüí ìïñ-
ôßôçí äé' Cëëïõ, _ äÝ Cíùèé Aðüöáóéò ôïˆ Ðñù-
ôïäéêåßïõ ²Áñôçò, äéáôÜîáóá Aðïäåßîåéò ðåñß T-
íáíôßïõ Tèßìïõ, äÝí óôçñßæåôáé åsò ôüí íüìïí» êïé-
íùíéêÜ å‰íïår ôïýò ôóéöëéêÜäåò, Tí™ Aðïôõðþíåé
ôÞ ãåíéêüôåñç Šðïôßìçóç ôïˆ Tèéìéêïˆ äéêáßïõ
óôÞ íåþôåñç íïìéêÞ TðéóôÞìç (ìÝ Tîáßñåóç âÝ-
âáéá ôüí Í. Ðáíôáæüðïõëï).
ÓçìáíôéêÞ åyíáé _ ìåëÝôç ôïˆ Ä.Ð. Ïsêïíï-
ìßäç «‘Ï Ðüíôïò Aðü Tèíïãñáöéê\ò Aðüøåùò»
(ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 395-398, 412-
416, 431-432), äéüôé AíáöÝñåôáé óôÞí êáôÜóôá-
óç ôïˆ Ðüíôïõ ðñßí Aðü ôßò ìåãÜëåò TèíéêÝò Tê-
êáèáñßóåéò ðïý äéÝðñáîáí ït Íåüôïõñêïé êáß ‚
ÊåìÜë. Äéáêñßíåé ðïëëÝò TèíéêÝò ‚ìÜäåò. Ït
´Åëëçíåò åyíáé ÷ñéóôéáíïß a êëùóôïß (äçëáäÞ
êñõðôï÷ñéóôéáíïß) a ìïõóïõëìÜíïé ðïý äéáôçñïˆí
…ìùò ðïëëÜ UëëçíéêÜ Vèéìá. Ït Ôïˆñêïé äÝí Š-
ðåñâáßíïõí ôßò 50.000 óýìöùíá ìÝ Vñåõíá ôïˆ
‘Åë. ÑÝêëéïõ. Ït ’ÁñìÝíéïé AóðÜæïíôáé Cëëïé ôüí
êáèïëéêéóìü êáß Cëëïé åyíáé ìïíïöõóßôåò. Ït Ëá-
æïß äÝí V÷ïõí êáíÝíá êïéíü ìÝ ôïýò Ôïýñêïõò êáß
äéáêáôÝ÷ïíôáé Aðü Aìïéâárá ásóèÞìáôá ìßóïõò
êáß ðåñéöñüíçóçò. Ït Ãåùñãéáíïß a ²Éâçñåò óôÝ-
êïíôáé öéëéêÜ ðñüò ôïýò Uëëçíéêïýò ðëçèõóìïýò,
Tí™ T÷èñéêÜ Aíôéìåôùðßæïõí ôüóï ôïýò ’ÁñìÝ-
íéïõò …óï êáß ôïýò Ôïýñêïõò. Ït ÊéñêÜóéïé «óÝ-
âïíôáé ôüí Óôáõñüí ôüí ‚ðïrïí êáß V÷ïõóé óýì-
âïëïí, ðéóôåýïõóéí åsò ôÞí Èåïôüêïí, Tðéêáëïˆí-
ôáé ôïýò ’Áðïóôüëïõò êáß ôåëïˆóé ôåëåôÜò ‚ìïß-
áò ðñüò ôÜò ×ñéóôéáíéêÜò, Tí £ ôáõôï÷ñüíùò
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
äéáóþæïõóé êáß ôéíáò åsäùëïëáôñéêÜò óõíçèåß-
áò». Ït ÔÜñôáñïé, ôïõñêéêü öýëï, Šðïëïãßæïíôáé
óÝ 200.000. Ït Êïˆñäïé Aðüãïíïé ô™í Añ÷áßùí
êáñäïý÷ùí äéáéñïˆíôáé óÝ TííéÜ öõëÝò, ðïý êá-
èåìßá öÝñåé ôü ƒíïìá ôïˆ öýëáñ÷ïõ êáß ôüí ôü-
ðï êáôáãùã\ò. Åyíáé Vèíïò ðïëåìéóô™í, _
ãë™óóá ôïõò åyíáé ìårãìá Añáâéê™í êáß ðåñ-
óéê™í. ‘Ùò èñçóêåßá V÷ïõí ôüí ’Éóëáìéóìü.
100.000 åyíáé ït Íåóôïñéáíïß, Tí™ Aðñïóäéüñé-
óôïò Añéèìüò åyíáé Ãåëßôåò, äçëáäÞ ï‹ôå ìïõ-
óïõëìÜíïé ï‹ôå ÷ñéóôéáíïß, ðáñüôé äéáôçñïˆí ‚ñé-
óìÝíá ÷ñéóôéáíéêÜ Vèéìá. Ït Ôóéáðí\äåò åyíáé -
ñåóßâéá öõëÞ, ðïý êáôïéêår óÝ 45 ÷ùñéÜ AíÜìå-
óá ÐëáôÜíùí êáß Ôñéðüëåùò êáß Aó÷ïëïˆíôáé ìÝ
ôü ëáèñåìðüñéï êáðí™í. ÔÝëïò ït Êçæçëìðáó\-
äåò åyíáé ìïõóïõëìáíéêÞ öõëÞ, ðïý V÷åé Aðïäå-
÷èår ðïëëÜ ÷ñéóôéáíéêÜ Vèéìá.
‘Ï «Ásíåóßäçìïò» (øåõäþíõìï Aãíþóôïõ),
óôü äïêßìéï «ÔÜ …ñéá ô\ò íåïåëëçíéê\ò äéáíïÞ-
óåùò» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 429-431,
463, 475-477, 507-509), äéáðíÝåôáé Aðü Xíáí
Cêñáôï èáõìáóìü ðñüò ôüí ãåñìáíéêü säåáëéóìü,
ôÞí Añ÷áúêÞ óêÝøç, ôüí äõôéêü ðïëéôéóìü ãåíé-
êüôåñá. Óçìåéþíåé …ôé ôü TíäéáöÝñïí ô\ò Uëëç-
íéê\ò êïéíùíßáò äÝí åyíáé ôü Aíáãêárï ãéÜ ôÜ ôå-
êôáéíüìåíá óôÞ Äýóç, Tí™ óôÜ ó÷ïëårá äÝí äé-
äÜóêåôáé Tðáñê™ò _ å‰ñùðáúêÞ tóôïñßá. Ðáñá-
ôçñår äÝ: «‘Ç ‚äüò ôÞí ‚ðïßáí èÜ AêïëïõèÞóç _
UëëçíéêÞ äéáíüçóéò åyíáé ›ñéóìÝíç. Åyíáé Têåßíç
_ ‚ðïßá èÜ ì@ò öÝñç ðñüò ôüí óõã÷ñïíéóìüí åsò
ðÜóáò ôÜò Têäçëþóåéò ô\ò ðíåõìáôéê\ò æù\ò,
ðñüò ôÞí äçìéïõñãßáí AíùôÝñïõ âßïõ êáß AíùôÝ-
ñïõ ðïëéôéóì (óåë. 430), Tí™ Aëëïˆ Têóôá-
óéÜæåôáé Aðü ôÞ äýíáìç Aðïéêéóìïˆ ô™í ²Áããëùí
êáß Aíáæçôår ôßò ðíåõìáôéêÝò ðñïûðïèÝóåéò ôçò.
‘Ç ðíïÞ ðïý êáôáãñÜöåôáé ó' á‰ôü ôü êåßìåíï
óáö™ò Aíôßêåéôáé ðñüò ôßò AîéïëïãÞóåéò ô\ò óõí-
ôáêôéê\ò ‚ìÜäáò ô\ò Ðïëéôéê\ò ’ÅðéèåùñÞóå-
ùò. Äåß÷íåé …ìùò óáö™ò ôÞí TðéêñÜôçóç ðïëõ-
öùíßáò êáß Aíåêôéêüôçôáò ðñüò ‚ðïéáíäÞðïôå C-
ðïøç.
‘Ï ’Áñéóô. Íåüöõôïò, óôÞ ìåëÝôç «‘Ç ðåñß
ôïˆ ôïõñêéêïˆ æçôÞìáôïò ðëÜíç ô\ò óõíåííïÞ-
óåùò» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 447-448,
461-463, 479-480), ðáñïõóéÜæåé ôïýò ëüãïõò
ãéÜ ôïýò ‚ðïßïõò èåùñårôáé TðéóöáëÞò êáß Cäéêç
_ Tðßëõóç ôïˆ ðñïâëÞìáôïò ô\ò Ìéêñ@ò ’Áóßáò,
ìÝ âÜóç ôÜ óõìöÝñïíôá ô\ò ôïõñêéê\ò sèýíïõ-
óáò ôÜîçò.
’Éó÷õñßæåôáé …ôé ôü ’Ïèùìáíéêü ÊñÜôïò äÝí
åyíáé ðáñÜ ôü Âõæáíôéíü ÊñÜôïò ìÝ …ëåò ôßò íôü-
ðéåò öõëÝò, óôßò ‚ðïråò ðñïóôÝèçêáí ït ôïõñá-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
íéê\ò êáôáãùã\ò Ôïˆñêïé, ït ‚ðïrïé ìÝ ôÞ âßá T-
ðéâëÞèçêáí óôïýò Šðüëïéðïõò. ‘Ç ïsêïíïìéêÞ
êáß ðïëéôéêÞ Tîïõóßá óõãêåíôñþíåôáé óÝ ìßá ìé-
êñÞ ìåñßäá, ðïý Aðáñôßæåôáé Aðü Aíþôåñïõò Š-
ðáëëÞëïõò êáß óôñáôéùôéêïýò, ôüí Aíþôåñï êë\-
ñï êáß ôïýò êáôÜ ôüðïõò ìðÝçäåò. ‘Ç ìÝãéóôç
ðëåéïøçößá ô™í Ôïýñêùí ìïéñïëáôñéêÜ ŠðïôÜó-
óåôáé êáß AðïäÝ÷åôáé ôÞí êïéíùíéêÞ ôïõò Tîïõ-
èÝíùóç. Ôü êïìéôÜôï ô™í Íåüôïõñêùí «´Åíù-
óç - Ðñüïäïò» êáß ït êåìáëéóôÝò TîÝöñáóáí ðï-
ëéôéêÜ ôÜ óõìöÝñïíôá ô\ò ðáñáóéôéê\ò Cñ÷ïõóáò
ôÜîçò, ðïý âáèýôáôá Aíçóý÷çóå Aðü ôÞí ðïëé-
ôéêÞ ôïˆ ’Áâäïýë-×áìßô. ’Áêïëïýèçóå äÝ ôáêôé-
êÞ TèíéêéóôéêÞ-ðáíôïõñêéêÞ-ðáíôïõñáíéêÞ êõ-
íçã™íôáò ƒ÷é ìüíïí ôïýò ÷ñéóôéáíéêïýò ðëçèõ-
óìïýò (’ÁñìÝíéïõò - ´Åëëçíåò), AëëÜ êáß ôïýò
ìïõóïõëìÜíïõò ìÞ Ôïýñêïõò. ÃåíéêÜ ‚ óõããñá-
öÝáò èåùñår …ôé ït Ôïˆñêïé åyíáé ìéÜ ðïëý ìéêñÞ
ðëçèõóìéáêÞ ‚ìÜäá, ðïý ìÝ ôÞ âßá TðéâëÞèçêå
ó' …ëåò ôßò Cëëåò Tèíüôçôåò. Ït óôáôéóôéêÝò, ðïý
óðÜíéá ãßíïíôáí, ìðïñïˆí íÜ ôåêìçñéþóïõí óÝ
êÜðïéï âáèìü ôüí só÷õñéóìü á‰ôü.
‘Ï ’Å. Ëïõêáñ@ò, óôÞ ìåëÝôç «’ÁíáôïëÞ
êáß Äýóéò» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 509-
511, 524-526), ‚ñìþìåíïò Aðü ôÞí ðñüèåóç
ô\ò êáèïëéê\ò Têêëçóßáò íÜ ÷ñçóéìïðïéÞóåé _ s-
äßá AðïêëåéóôéêÜ ôüí íáü ô\ò ‘Áãßáò Óïößáò, èå-
ùñår …ôé _ Äýóç åyíáé êáôáêôçôéêÞ, Tí™ ‚ ÷ñé-
óôéáíéóìüò ôçò Tðéêáëýðôåé ôÞí Vìöõôç sìðåñéá-
ëéóôéêÞ ôçò äéÜèåóç. ÓõíÞèùò ôÞ èñçóêåõôéêÞ
Tðéêõñéáñ÷ßá Aêïëïõèår êáôÜ ðüäáò _ ðïëéôéêÞ
êáß ïsêïíïìéêÞ. ‘Ï óõããñáöÝáò AðïâëÝðåé óôÞí
Uíüôçôá ô™í ëá™í ô\ò ñèüäïîçò ’Áíáôïë\ò êáß
só÷õñßæåôáé …ôé «ït ðëåróôïé ô™í Íåïôïýñêùí,
óðïõäÜóáíôåò Tí ʼnñþðç, åyäïí ð™ò óêÝðôïíôáé
êáß ôß Víóôéêôá V÷ïõí ït ʼnñùðárïé, ðïrïí óùâé-
íéóôéêüí ðíåˆìá ôïýò TìðíÝåé, êáß ôß ìÝóá ìåôá-
÷åéñßæïíôáé ðñüò Tîüíôùóéí ô™í Šð' á‰ôïýò Aë-
ëïãåí™í ëá™í. ÐñïóåðÜèçóáí ëïéðüí íÜ ôïýò A-
ðïìéìçèïˆí, êáôáäéþêïíôåò êáß óöÜæïíôåò ôïýò
’ÁñìÝíéïõò êáß ´Åëëçíáò» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþ-
ñçóéò, óåë. 524).
‘Ï Ë. Êáíïíßäçò, óôü Cñèñï «Át äçìïêñáôß-
áé ôïˆ ’ÁíôéêáõêÜóïõ êáß ‚ Ìïõóôáö@ ÊåìÜë»
(ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 709-711), èåùñår
›ò ãåãïíüò èåôéêü ôÞ äçìéïõñãßá ô™í á‰ôüíïìùí
óïâéåôéê™í äçìïêñáôé™í ô\ò ’Áñìåíßáò êáß ô\ò
Ãåùñãßáò. Ðéóôåýåé …ôé ït äçìïêñáôßåò á‰ôÝò èÜ
AðáéôÞóïõí Aðü ôüí ÊåìÜë ôßò ðåñéöÝñåéåò ôïˆ
ÊÜñò êáß ’Áëåîáíäñïõðüëåùò (’Áñìåíßá) êáß
’Áñôá÷Üí êáß ’Áñôâßí (Ãåùñãßá), ðïý ìÝ ôÞ âßá
ô™í …ðëùí êáôÝ÷åé. ‘Ç ÓïâéåôéêÞ Ñùóóßá èÜ
107
êáôáíïÞóåé äÝ ôüí sìðåñéáëéóôéêü ÷áñáêô\ñá ôïˆ
êåìáëéóìïˆ. ×áñáêôçñéóôéêÜ äÝ óçìåéþíåé: «‘Ï
Tíôïðéóìüò ôïˆ Uëëçíïôïõñêéêïˆ ðïëÝìïõ Tîáãíß-
æåé ôüí Aã™íá ô\ò öõë\ò, ôüí Aðïðëýíåé Aðü êÜ-
èå sìðåñéáëéóôéêüí Cãïò êáß ôüí ðáñïõóéÜæåé ðÜ-
ëéí åsò ôïýò ëáïýò ìÝ …ëçí ôÞí AðåëåõèåñùôéêÞí
ôïõ áuãëçí êáß ôüí Têðïëéôéóôéêüí ôïõ öùôïóôÝ-
öáíïí. Äéüôé ëßãïé äÝí eóáí Têåríïé, ït ‚ðïrïé ìå-
ôÜ äõóðéóôßáò AðÝâëåøáí åsò ôüí Aã™íá ìáò äéá-
âëÝðïíôåò åsò á‰ôüí ôÜóéí ðñüò TîõðçñÝôçóéí Aë-
ëïôñßùí óõìöåñüíôùí êáß íïìÜóáíôåò ôïýò
óôñáôéþôáò ìáò ìéóèïöüñïõò ô\ò ’ÁíôÜíô. ‘Ç
íÝá ôñïðÞ ô™í ðñáãìÜôùí å‰ôõ÷™ò äýíáôáé íÜ
äéáëýóç ôÜò Šðïíïßáò …ëùí êáß èÜ eôï ìÜëéóôá
Vñãïí ðïëéôéê\ò öñïíÞóåùò, Cí _ UëëçíéêÞ êõ-
âÝñíçóéò Töñüíôéæå íÜ Vëèç AìÝóùò åsò TðáöÞí
ìÝ ôÜ ÓïâéÝô, Aêñéâ™ò óÞìåñïí ‚ðüôå …ëá ó÷å-
äüí ôÜ å‰ñùðáúêÜ êñÜôç óðåýäïõí íÜ óõíÜøïõí
óõìöùíßáò ìåôÜ ô\ò êõâåñíÞóåùò ô\ò Ìüó÷áò.
ÄéÜ ôïˆ ôñüðïõ ôïýôïõ å‰÷åñ™ò èÜ ^äýíáôï _
‘ÅëëÜò íÜ äéáöùôßóç ôÞí óçìåñéíÞ ñùóóéêÞí êõ-
âÝñíçóéí êáß ôÞí ñùóóéêÞí êïéíÞí ãíþìçí ðåñß
ô™í ðñáãìáôéê™í ðñïèÝóåùí ôïˆ ‘Åëëçíéóìïˆ Tí
’ÁíáôïëÞ êáß ðåñß ô™í tåñ™í äéêáéùìÜôùí ôïõ.
²Áò ìÞ ëçóìïí™ìåí …ôé V÷ïìåí åsò âÜñïò ìáò A-
ðÝíáíôé ôïˆ ñùóóéêïˆ ëáïˆ ìßáí TãêëçìáôéêÞí
Aðüðåéñáí ðñüò êáôÜðíéîéí ô\ò Tëåõèåñßáò ôïõ,
åsò ôÞí ‚ðïßá AöÝèç íÜ ðáñáóõñè\ ôü êáôáëõèÝí
ôÞí 1çí Íïåìâñßïõ êáèåóôþò, äéÜ ðñþôç öïñÜí
êáè' …ëïí ôü ìáêñáßùíï äéÜóôçìá ô\ò Uëëçíéê\ò
tóôïñßáò êçëéä™óáí ôÜ UëëçíéêÜ …ðëá» (Ðïëéôé-
êÞ ’Åðéèåþñçóéò, óåë. 711).
‘Ï Êáíïíßäçò, óôü Cñèñï ôïõ «‘Ï ÷áñáêôÞñ
ôïˆ êåìáëéêïˆ êéíÞìáôïò» (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþ-
ñçóéò, óåë. 731-739), AíáöÝñåé …ôé ìéÜ ìåãÜëç
TðáíÜóôáóç «åsò âÜèïò êáß åsò Vêôáóéí ðáñáêï-
ëïõèår óÞìåñïí _ Aíèñùðüôçò äéåîáãïìÝíçí åsò
ôÞí ÷þñáí ôïˆ Ôïëóôüé êáß ôïˆ ÍôïóôïãéÝöóêé».
ÔÝôïéá …ìùò ÷áñáêôçñéóôéêÜ äÝí Aíé÷íåýåé óôü
êåìáëéêü êßíçìá, ôü ‚ðïrï V÷åé óôïé÷årá ðáí-
ôïõñêéêÜ êáß Aðïôõðþíåé ðïëéôéêÜ ôßò Aíçóõ÷ß-
åò ô\ò Cñ÷ïõóáò ôïõñêéê\ò ôÜîçò ãéÜ ôü ìÝëëïí
ôçò óôÞ ÌéêñÜ ’Áóßá. ωóéáóôéêÝò êïéíùíéêÝò
ìåôáññõèìßóåéò ‚ êåìáëéóìüò äÝí ðñáãìáôïðïßç-
óå, Tí™ ðåñéóóüôåñï Têáôáðßåóå ôüí ëáü ô\ò
Ôïõñêßáò, óôÞ äïõëïðñÝðåéá ôïˆ ‚ðïßïõ ôåëéê™ò
óôçñß÷èçêå. ‘Ç ðïëéôéêÞ ôïõ TîõðçñÝôçóå ðëÞ-
ñùò ôÞí ðïëéôéêÞ ô\ò ’Áããëßáò - ’Éôáëßáò.
‘Ï Êáíïíßäçò TðáíÝñ÷åôáé ìÝ ôü Cñèñï ôïõ
«’Åðß ô\ò TðáíáëÞøåùò ô™í ó÷Ýóåùí ô\ò ‘Åë-
ëÜäïò ðñüò ôÜ ÑùóóéêÜ ÓïâéÝô» (ÐïëéôéêÞ ’Å-
ðéèåþñçóéò, óåë. 743-745). ÊáôáäéêÜæåé êáß
108
ðÜëé ôÞ âåíéæåëéêÞ Têóôñáôåßá óôÞ ÓïâéåôéêÞ
Ñùóóßá. Ðéóôåýåé äÝ …ôé èÜ ðñÝðåé íÜ ŠðÜñîåé C-
ìåóç ðñïóÝããéóç ô™í äýï ëá™í. ‘Ç ÓïâéåôéêÞ
Ñùóóßá îåðÝñáóå ôüí ðáíóëáâéóìü, Tí™ èåôéêÜ
Aíôéìåôþðéóå ôü Uëëçíéêü áuôçìá ãéÜ ôÞí Aðå-
ëåõèÝñùóç ô\ò Äõôéê\ò Ìéêñ@ò ’Áóßáò. ‘Õðï-
óôçñßæåé …ôé èÜ ðñÝðåé íÜ Tîçãçèïˆí Aíáëõôéêü-
ôåñá ït UëëçíéêÝò èÝóåéò êáß íÜ ëçöèår ìÝñéìíá
ãéÜ ôïýò ´Åëëçíåò ðïý äéáâéïˆí óôÜ …ñéá ôïˆ óï-
âéåôéêïˆ êñÜôïõò.
ÓÝ äéáêÞñõîç ðïý ŠðïãñÜöåôáé Aðü âïõëåõ-
ôÝò êáß äéáííïïõìÝíïõò (ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò,
óåë. 600), …ðùò ‚ ’Áñéóô. Âáëáùñßôçò, ‚ ’Áë.
ÂáìâÝôóïò, ‚ Êþóôáò ÂÜñíáëçò, ‚ Öéë. Äñá-
ãïýìçò, ‚ ’Áñßóôïò ÊáìðÜíçò, ‚ Íßêïò Êáñâïý-
íçò, _ Êáëëéñüç ÐáñÝí, ‚ ֙ôïò Ðïëßôçò, ‚
ËÜìðñïò Ðïñöýñáò, ‚ Ëïõê@ò Ñïˆöïò, ‚ Ìáñr-
íïò Óéãïˆñïò, ‚ Ä. ÓéóéëéÜíïò, ‚ ’Áè. Óïõëéþ-
ôçò-ÍéêïëáÀäçò, ‚ Ê. ÔóáëäÜñçò, ‚ Ã. ×áñé-
ôÜêçò, æçôårôáé _ TöáñìïãÞ ô\ò Uîáåôïˆò Šðï-
÷ñåùôéê\ò Têðáßäåõóçò, _ Tîýøùóç ô\ò ðíåõìá-
ôéê\ò êáß Šëéê\ò èÝóçò ô™í Têðáéäåõôéê™í êáß
_ äéäáóêáëßá ô\ò äçìïôéê\ò ãëþóóáò.
‘Ç ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéò êáôáãñÜöåé ôÞí ðá-
ñïõóßá ôçò ôÞí äåýôåñç äåêáåôßá ôïˆ åsêïóôïˆ
ásþíá, ìßá Tðï÷Þ säéáßôåñá êñßóéìç ãéÜ ôüí ‘Åë-
ëçíéóìü. Ôüôå óõãêñïôÞèçêå ôü Uëëáäéêü êñÜ-
ôïò óôÜ TäáöéêÜ …ñéá ðïý só÷ýïõí ìÝ÷ñé óÞìåñá,
÷ùñßò óçìáíôéêÝò ìåôáâïëÝò. ÔÞí ðåñßïäï á‰ôÞ
èÜ Aíáæùðõñùèïˆí ït âáëêáíéêïß Tèíéêéóìïß, ït
Íåüôïõñêïé èÜ èÝóïõí ôßò âÜóåéò Uíüò «TèíéêÜ
êáèáñ êñÜôïõò, äçìéïõñã™íôáò ôßò ðñïûðï-
èÝóåéò ãéÜ ôüí äéùãìü ô™í Uëëçíéê™í êáß ÷ñé-
óôéáíéê™í ðëçèõóì™í Aðü ôÞ ÌéêñÜ ’Áóßá.
‘Ï êýêëïò ô\ò Ðïëéôéê\ò ’ÅðéèåùñÞóåùò èÜ
Aíáöåñèår ó' …ëá ôÜ ðñïâëÞìáôá ôïˆ ÍÝïõ ‘Åë-
ëçíéóìïˆ ìÝ ôßìéï êáß óïâáñü ôñüðï. Ðáñüôé ôï-
ðïèåôårôï óôüí ìïíáñ÷éêü êáß Aíôéâåíéæåëéêü ÷™-
ñï, ìÝ äéÜèåóç ñéæïóðáóôéêÞ, èÜ äéáôõðþóåé èÝóåéò
ðïý ôüí öÝñíïõí êïíôÜ óôßò äõíÜìåéò ðïý ‚ñáìá-
ôßæïíôáí ôÞ ìåôåîÝëéîç ô\ò Uëëçíéê\ò êïéíùíßáò.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
Êõñéáñ÷éêÞ åyíáé _ ðíåõìáôéêÞ ðáñïõóßá ôïˆ
²Éùíá Äñáãïýìç êáß ôïˆ Êùíóôáíôßíïõ Êáñáâß-
äá. Óõíå÷ßæïíôáò ôÞí ðáñÜäïóç ôïˆ ðïëõåèíéêïˆ
âõæáíôéíïˆ êñÜôïõò êáß ô\ò âáëêáíéê\ò sóïðïëé-
ôåßáò ôïˆ ÑÞãá Öåññáßïõ, ðñïôåßíïõí ôÞ äçìéïõñ-
ãßá ô\ò âáëêáíéê\ò ‘Ïìïóðïíäßáò. ‘Ï Äñáãïý-
ìçò, èéáóþôçò ô\ò äçìïôéê\ò ðáñÜäïóçò, ðáñá-
óêçíéáêÜ óõìâïõëåýåé ôüí ’Åë. ÂåíéæÝëï êáß T-
ñùôïôñïðår ìÝ êÜèå säÝá a Aðüðåéñá êïéíùíéê\ò
Aíáêáßíéóçò. ‘Ï uäéïò êáß Cëëïé AñèñïãñÜöïé ô\ò
Ðïëéôéê\ò ’ÅðéèåùñÞóåùò èÜ Aíôéìåôùðßóïõí
èåôéêÜ ôÞí ’ÏêôùâñéáíÞ ’ÅðáíÜóôáóç.
Ôüóï ‚ Äñáãïýìçò …óï êáß ‚ Êáñáâßäáò èÜ
óôáèïˆí säéáßôåñá êñéôéêÜ óôÞí TíóùìÜôùóç ôïˆ
Uëëáäéêïˆ êñÜôïõò óôïýò ñõèìïýò ô\ò äõôéê\ò
êïéíùíßáò. ÈÜ AíôëÞóïõí äÝ ôÜ óôïé÷årá ôïˆ êïé-
íùíéêïˆ ôïõò ‚ñÜìáôïò Aðü ôÞ ãçãåí\ êïéíïôé-
êÞ ðáñÜäïóç êáß ôßò ïsêïíïìéêÝò óõíôñïößåò ô™í
’Áìðåëáêßùí êáß ô\ò ´Õäñáò, …ðïõ ït Tñãáæüìå-
íïé ìåôår÷áí óôÜ êÝñäç êáß óôÞ äéåýèõíóç ô™í
ïsêïíïìéê™í ìïíÜäùí.
ÄéáâÜæïíôáò ôÞí ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóéí
óôü ôÝëïò ôïˆ åsêïóôïˆ ásþíá, ÷ùñßò íÜ Tìöï-
ñïýìåèá Aðü ôÜ ðÜèç ô™í óõããñáöÝùí ôçò, ðñï-
óðáè™íôáò íÜ äïˆìå ôü tóôïñéêü ãßãíåóèáé Aðü
Aðüóôáóç, êáôáëÞãïõìå óôü óõìðÝñáìá …ôé _
óõíÜíôçóç ôïˆ Tèíéêéóìïˆ ìÝ ôüí êïéíïôéóìü
Šð\ñîå ìßá ãüíéìç ðíåõìáôéêÜ óôéãìÞ, ðïý Tí-
äéáöÝñåé Cìåóá ôüí AðñïêáôÜëçðôï êáß øý÷ñáé-
ìï ìåëåôçôÞ ô™í äéáóôÜóåùí ðïý Vëáâå ‚ íåï-
åëëçíéóìüò êáôÜ ôÞí ðïñåßá óõãêñüôçóÞò ôïõ.
ÐÇÃÇ: ÃÅÍÍÁÄÅÉÏÓ ÂÉÂËÉÏÈÇÊÇ
«ÐÏËÉÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÉÓ»
²Åôïò Á´, Añéèì. 2 - ²Åôïò ´, Añéèì. 70, 1910-11 Êùí-
óôáíôéíïýðïëéò, Ñ375Q.
Ðåñßïäïò ´. ²Åôïò Á´, Añéèì. 1 - ²Åôïò ´, Añéèì. 75
1916-17 ’Áè\íáé, Ñ371S.
Ðåñßïäïò ô. ²Åôïò Á´, Añéèì. 1-51, 1920-21 ’Áè\íáé, Ñ
37-25.
Ðåñßïäïò Ä´. ²Åôïò Á´, Añéèì. 1 - ²Åôïò ´, Añéèì. 24,
1945-46 ’Áè\íáé, 13S35.
 ‘Ç äéåèíÞò óõæÞôçóç ó÷åôéêÜ
ìÝ ôü êßíçìá ôïˆ 1909
Ôü èÝìá
‘Ï êýñéïò óôü÷ïò ô\ò Tñãáóßáò á‰ô\ò äÝí e-
ôáí íÜ ðáñÜó÷åé ìßá óõíåêôéêÞ AöÞãçóç ô™í …-
óùí óõíáö™í ìÝ ôü êßíçìá ôïˆ Á‰ãïýóôïõ 1909,
AëëÜ íÜ TðáíáðáñïõóéÜóåé1 —óôü ìÝôñï ôïˆ äõ-
íáô ôÞ óõæÞôçóç ðïý äéåîÞ÷èç ìåôáîý ås-
äéê™í Tðáããåëìáôé™í ìÝ AöïñìÞ ôü êßíçìá óôü
Ãïõäß. ‘Ç óõæÞôçóç á‰ôÞ Aöïñïˆóå óôÞí Uëëç-
íéêÞ ðïëéôéêÞ óêçíÞ ìÝ ôßò ðïéêßëåò ðáñáìÝ-
ôñïõò êáß ôïýò ðñùôáãùíéóôÝò ôçò. ’Áíé÷íåýèç-
êå óôüí äéåèí\ ôýðï ô\ò Tðï÷\ò êáß óôßò TêèÝ-
óåéò ô™í äéðëùìáôéê™í Têðñïóþðùí ô\ò ’Áã-
ãëßáò êáß ô\ò Á‰óôñïïõããáñßáò. ‘Ç Tðáíáðáñïõ-
óßáóÞ ôçò äÝí Tîáíôëår ôü èÝìá, AëëÜ óõíéóô@
äårãìá, óÝ êÜðïéï âáèìü Aíôéðñïóùðåõôéêü, Uíüò
å‰ñýôåñïõ óõíüëïõ ãåíéêüôåñùí Aðüøåùí êáß ås-
äéêüôåñùí TêôéìÞóåùí ðïý AíáöÝñïíôáí óôÞí
‘ÅëëÜäá ôïˆ 1909 êáß ƒ÷é ìüíïí. Äéüôé ãéÜ ôÞ
óõãêñüôçóç ô\ò Tðé÷åéñçìáôïëïãßáò ðïý óôÞñé-
æå ôßò äéÜöïñåò TðéìÝñïõò ôïðïèåôÞóåéò ôïõò
ó÷åôéêÜ ìÝ ôü êßíçìá êáß ôÜ ðáñåëêüìåíÜ ôïõ,
ït äéÜöïñïé ó÷ïëéáóôÝò äÝí ðåñéüñéæáí ôßò Aíáëý-
óåéò ôïõò óôÜ ðñïâëÞìáôá ôïˆ ðáñüíôïò, AëëÜ
Vêáíáí êáß AíáöïñÝò óôü ðáñåëèüí, óõ÷íÜ ôü Añ-
÷áéïåëëçíéêü, Tí™ ðáñÜëëçëá óõæçôïˆóáí êáß
ãéÜ ìåëëïíôéêÝò ðñïïðôéêÝò2.
´Ïðùò åyíáé öõóéêü, ôüóï ït ãåíéêüôåñåò A-
ðüøåéò …óï êáß ït åsäéêüôåñåò TêôéìÞóåéò äÝí óõì-
ðßðôïõí, Aöïˆ äÝí ðñïÝñ÷ïíôáé ðÜíôïôå Aðü ôÞí
uäéá ðÝííá. Ït óõíôÜêôåò ôïõò eôáí åsäéêïß Tðáã-
ãåëìáôßåò ðáñáôçñçôÝò ôïˆ Uëëçíéêïˆ äçìüóéïõ
âßïõ, äçìïóéïãñÜöïé a äéðëùìáôéêïß Têðñüóùðïé,
ït ‚ðïrïé Aðåõèýíïíôáí óÝ Xíá êáôÜ êáíüíá ìÞ
Uëëçíüöùíï Aíáãíùóôéêü êïéíü. ‘Ùóôüóï, ðÝñá
Aðü ôßò å‹ëïãåò äéáöïñÝò TêôéìÞóåùí, ðñïêáëår
Tíôýðùóç _ óõ÷íüôçôá ô™í êïéí™í ôüðùí, ƒ÷é
— ‘Ï Ðáíáãéþôçò ×. ÃáôóùôÞò åyíáé tóôïñéêüò, êÜôï÷ïò ìåôáðôõ÷éáêïˆ äéðëþìáôïò åsäßêåõóçò óôÞí
‘Éóôïñßá (ôïìÝáò ‘Éóôïñßáò êáß ’Áñ÷áéïëïãßáò ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ’Áèçí™í). ÄéäÜóêåé ìáèÞìáôá ô\ò
åsäéêüôçôÜò ôïõ óôÞ ÌÝóç ’Åêðáßäåõóç.
Ðáíáãéþôçò ×. ÃáôóùôÞò
ìüíïí Aðü ôÞí ðëåõñÜ ô™í èåìÜôùí ðïý TðéëÝ-
ãïíôáé ›ò Aîéüëïãá ðáñïõóßáóçò êáß ó÷ïëéá-
óìïˆ, AëëÜ êáß Aðü ôÞí ðëåõñÜ ô\ò ðôéê\ò ðïý
÷ñçóéìïðïéårôáé ãéÜ ôÞ äéáðñáãìÜôåõóç ôïˆ èÝ-
ìáôïò. ‘Ç ðôéêÞ, ›ò säéáßôåñïò ôñüðïò èåþñç-
óçò ô\ò «ðñáãìáôéêüôçôáò», Vãéíå ðñïóðÜèåéá
íÜ óõíáñôçèår ìÝ ôÜ säéáßôåñá ìåëåôÞìáôá êáß
ôßò ðñïóëáìâÜíïõóåò ðáñáóôÜóåéò ô™í Šðïêåé-
ìÝíùí, …ðùò á‰ôÜ AðÝññåáí Aðü ôÞ èÝóç êáß ôüí
ñüëï ôïõò óôÞí ‘ÅëëÜäá ôïˆ 1909. ‘ÏðùóäÞðï-
ôå äÝí ðáñáãñÜöåôáé ‚ êßíäõíïò ô™í ðáñáíïÞóå-
ùí, äéüôé Cí êáß _ Aíß÷íåõóç ô\ò ðôéê\ò ôïˆ
óõíôÜêôç äéåíåñãårôáé ìÝ âÜóç ôßò ìáñôõñßåò,
êùäéêïðïéårôáé ›óôüóï äéÜ ìÝóïõ ô™í Aíôéëç-
ðôéê™í ó÷çìÜôùí ôïˆ Aíáãíþóôç3.
ÓôÞí ðñïôåñáéüôçôá ô\ò äéåñåýíçóçò ô™í
êñßóåùí ðïý äéáôõðþèçêáí ìÝ AöïñìÞ ôü êßíç-
ìá, Aíôéóôïé÷år êáß _ ñãÜíùóç ôïˆ Šëéêïˆ, _ ‚-
ðïßá âáóßóôçêå óôÜ ðáñáêÜôù èåìáôéêÜ êÝíôñá:
’ÁíáæçôÞèçêáí ït «ëüãïé» ðïý Añèñþèçêáí ó÷å-
ôéêÜ ìÝ: (1) ôÜ áuôéá ôïˆ êéíÞìáôïò, (2) ôßò A-
íçóõ÷çôéêÝò ðñïïðôéêÝò, (3) ôÞ óôÜóç ô™í Äõ-
íÜìåùí ðïý êñßèçêå óêüðéìï íÜ ôçñçèår. ÔÝëïò
(4) ó÷ïëéÜæåôáé _ êáôÜ âÜóç TðéêñéôéêÞ äéÜèåóç
ô™í óõíïëéêüôåñùí AðïôéìÞóåùí ðïý äéáôõðþ-
èçêáí …óïí Aöïñ@ óôü êßíçìá. ‘Ç AöÞãçóç ìÝ
âÜóç ôßò ðëçñïöïñßåò ô™í ðçã™í êáß ô™í âïç-
èçìÜôùí ÷ñçóéìïðïéÞèçêå óôü ìÝôñï ðïý êáèé-
óôïˆóå ðåñéóóüôåñï å‰äéÜêñéôç ôÞ ó÷åôéêÞ ôïðï-
èÝôçóç ôïˆ óõããñáöÝá a Cëëùí ðñïóþðùí ðïý
ìíçìïíåýïíôáí, óôü ìÝôñï äçëáäÞ ðïý ðáñår÷å
AöïñìÞ ãéÜ TêöïñÜ êñßóåùí.4
Ït ðçãÝò ðïý ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ãéÜ á‰ôÞí
ôÞí Tñãáóßá eôáí ït ðñåóâåõôéêÝò TêèÝóåéò ô™í
äéðëùìáôéê™í Têðñïóþðùí ô\ò ’Áããëßáò êáß
ô\ò Á‰óôñßáò, Töçìåñßäåò êáß ðåñéïäéêÜ ô\ò T-
ðï÷\ò (ðáñáôßèåíôáé óôü ôÝëïò ôïˆ Cñèñïõ).
110
Óôü Šëéêü ðïý TñåõíÞèçêå Aðáíôïˆí óõ÷íÜ
AíáöïñÝò, Šðü ìïñöÞ ó÷ïëßïõ a êáß á‰ôïýóéáò
ðáñÜèåóçò, ðïý ðáñáðÝìðïõí óÝ Cëëá êåßìåíá
ôÜ ‚ðïrá ìÝ ôÞ óåéñÜ ôïõò ðåñéëáìâÜíïõí Aðü-
øåéò ó÷åôéêÝò ìÝ ôü Tîåôáæüìåíï èÝìá. ÃéÜ ðá-
ñÜäåéãìá, óôßò ðñåóâåõôéêÝò TêèÝóåéò ðåñéÝ÷ïí-
ôáé ìåôáîý Cëëùí AðïóðÜóìáôá Aðü ôßò äçìï-
óéåýóåéò ôïˆ ôýðïõ ô\ò Tðï÷\ò a êïéíïðïéïˆíôáé
TêèÝóåéò ðñïåñ÷üìåíåò Aðü ðñåóâåõôÝò óÝ Cëëåò
÷™ñåò, ït ‚ðïrïé V÷ïõí ›óôüóï óõëëÝîåé êÜðïéá
Aîéüëïãç ðëçñïöïñßá ó÷åôéêÞ ìÝ ôü èÝìá, Tí™ ït
äçìïóéïãñÜöïé AíáöÝñïíôáé óõ÷íÜ óÝ Cëëá Cñèñá
Šðü ìïñöÞ ó÷ïëßïõ, åuôå äçëáäÞ ãéÜ íÜ Aíáóêåõ-
Üóïõí ôÞí Tðé÷åéñçìáôïëïãßá ôïõò åuôå ãéÜ íÜ T-
ðåîåñãáóôïˆí ðåñáéôÝñù ôßò ðëçñïöïñßåò ôïõò.
Êáô' á‰ôüí ôüí ôñüðï, ït óõãêåêñéìÝíåò ðçãÝò
TêâÜëëïõí óÝ ìßá Aíôéðñïóùðåõôéêüôåñç AëëÜ
êáß óáö™ò ðïëõðëïêþôåñç åsêüíá ô™í Aðüøåùí
ðïý TêöñÜóèçêáí.
×áñáêôçñéóôéêÜ äåßãìáôá ô\ò äéáäéêáóßáò
á‰ô\ò ô™í äéáäï÷éê™í AíáêëÜóåùí Aðïôåëïˆí
ìßá Vêèåóç ôïˆ Âñåôáííïˆ ðñåóâåõô\ óôü Âå-
ñïëríï, Count de Salis, ðñüò ôüí Šðïõñãü ô™í T-
îùôåñéê™í Sir Edward Grey, ‚ ‚ðïrïò ìÝ ôÞ óåé-
ñÜ ôïõ ôÞí êïéíïðïéår óôüí Âñåôáííü ðñåóâåõôÞ
óôÞí ’ÁèÞíá Sir Francis Elliot5. ‘Ç Vêèåóç á‰-
ôÞ AíáöÝñåôáé óôÜ ó÷üëéá ôïˆ ãåñìáíéêïˆ Ôýðïõ
ðåñß ôïˆ êéíÞìáôïò, êáß ìÜëéóôá ðáñáèÝôåé Aðï-
óðÜóìáôá ô™í Töçìåñßäùí Berliner Tageblatt
êáß National Zeitung. ’ÁíÜëïãç ðåñßðôùóç A-
ðïôåëår êáß ìßá Vêèåóç ôïˆ Âñåôáííïˆ ðñåóâåõô\
óôü Ðáñßóé, Fr. Bertie, ðñüò ôüí Šðïõñãü ôïõ
ô™í Tîùôåñéê™í, ‚ ‚ðïrïò ìÝ ôÞ óåéñÜ ôïõ ôÞí
êïéíïðïéår óôüí ðñåóâåõôÞ ôïõ óôÞí ’ÁèÞíá. ‘Ï
Bertie ó÷ïëéÜæåé ôÜ ó÷åôéêÜ ìÝ ôü êßíçìá äçìï-
óéåýìáôá äýï Töçìåñßäùí ôïˆ ãáëëéêïˆ Ôýðïõ,
ôïˆ Le Temps êáß ôïˆ Journal des Debats6.
‘Ç ëïãéêÞ ðïý äéÝðåé ôÜ Cñèñá ô™í Töçìå-
ñßäùí ðïý Aó÷ïëïˆíôáé êáß ìÝ ôßò UëëçíéêÝò Š-
ðïèÝóåéò åyíáé ‚ Tíçìåñùôéêüò êáô' Añ÷Þí ÷áñá-
êôÞñáò ôïõò. ‘Ùò Töçìåñßäåò Aðåõèõíüìåíåò êá-
ôÜ âÜóç óÝ ìÞ Uëëçíéêü êïéíü, Aó÷ïëïˆíôáé ìü-
íïí ðåñéóôáóéáêÜ —êáß ƒ÷é óõóôçìáôéêÜ, óÝ êá-
èçìåñéíÞ âÜóç— ìÝ ôßò ŠðïèÝóåéò ô\ò ‘ÅëëÜ-
äïò. ‘Ç ðïéüôçôá êáß _ óõ÷íüôçôá ô™í Aíáëý-
óåùí óôüí Ôýðï Tîáñô@ôáé Aðü ôü ãåíéêüôåñï
ðñïóáíáôïëéóìü ôïˆ Tíôýðïõ, äçëáäÞ ðïéïß Vãñá-
öáí óÝ á‰ôü êáß óÝ ðïéïýò Aðåõèýíïíôáí7. ÔÜ
ó÷åôéêÜ Cñèñá óôÞí _ìåñÞóéá Töçìåñßäá å‰ñåßáò
êõêëïöïñßáò Times8 åyíáé óáö™ò óðáíéüôåñá A-
ðü Têåríá ôïˆ ìçíéáßïõ Tíôýðïõ Near East, ðïý
åy÷å Tîåéäéêåõôår óÝ èÝìáôá ô\ò ’Åããýò ’Áíá-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ôïë\ò. ÐïëëÜ Cñèñá-Aíôáðïêñßóåéò ðåñéÝ÷ïõí
ðåñéóóüôåñï TðéöáíåéáêÝò êáß óýíôïìåò Aíáöï-
ñÝò, ÷ùñßò öéëïäïîßåò Tìâñéèïˆò AíÜëõóçò. ‘Ç
âñá÷ýôçôá ôïˆ ëüãïõ å‰íïår ìåñéêÝò öïñÝò ôÞ
óáöÞíåéá, Tí™ ‚ «äçìáãùãéêüò» ôïõò ÷áñáêôÞ-
ñáò, ìÝ ôÞ ÷ñÞóç «âéáóôéê™í êáß AêáôÝñãáóôùí
säå™í», Aðïôåëår óçìáíôéêÞ ðçãÞ ãéÜ ôÞí Aíß-
÷íåõóç ô™í ó÷åôéê™í ìÝ ôÞí ‘ÅëëÜäá óôåñåïôý-
ðùí ô\ò Tðï÷\ò9. ÓôÜ Cñèñá ô™í ðåñéïäéê™í ðå-
ñéÝ÷ïíôáé êáôÜ êáíüíá ìáêñïóêåëÝóôåñåò Aíáëý-
óåéò, ðïý óôï÷åýïõí óÝ ìßá ðëçñÝóôåñç Aðü C-
ðïøç ó÷ïëéáóìïˆ äéáðñáãìÜôåõóç ôïˆ æçôÞìá-
ôïò ðáñÜ óÝ Cìåóç TíçìÝñùóç. Äßíåôáé Vôóé óõ-
÷íÜ _ å‰êáéñßá ãéÜ ìßá óõíïëéêüôåñç, óÝ ìåãá-
ëýôåñï âÜèïò TîÝôáóç ô\ò Uëëçíéê\ò êïéíùíßáò
ô\ò Tðï÷\ò, êáß ìÜëéóôá Aðü ìßá Aðüóôáóç
ì@ëëïí å‰åñãåôéêÞ ãéÜ ôÞ äéåéóäõôéêüôçôá ô™í
êñßóåùí.
’Åî Cëëïõ, ‚ ÷™ñïò ôïˆ äéåèíïˆò ôýðïõ óõã-
êÝíôñùíå ôü TíäéáöÝñïí ôüóï ô\ò êïéí\ò ãíþìçò
…óï êáß ô\ò ðïëéôéê\ò _ãåóßáò ô\ò ‘ÅëëÜäáò.
‘Õð\ñ÷å ìßá säéáßôåñç å‰áéóèçóßá ãåíéêüôåñá V-
íáíôé ô™í äçìïóéåõìÜôùí ðïý Aöïñïˆóáí óôÞí
‘ÅëëÜäá, äéüôé _ ó÷åäüí ðÜãéá ôáêôéêÞ ôçò ðñï-
óðÜèåéá ãéÜ ŠðåñáíáðëÞñùóç ô\ò Aíåðáñêïˆò
óôü äéåèíÝò ðñïóêÞíéï äéáðñáãìáôåõôéê\ò têáíü-
ôçôáò ô\ò ÷þñáò ìÝ ôÞí ðñïóÝëêõóç îÝíçò âï-
Þèåéáò ðñïóÝäéäå säéáßôåñç âáñýôçôá óôüí Aã™-
íá ãéÜ ôÞ äçìéïõñãßá Tíôõðþóåùí êáß TðÝóõñå ƒ-
÷é óðÜíéá ôßò Vììåóåò a Cìåóåò, óÝ ìéêñüôåñï a
ìåãáëýôåñï âáèìü, ðáñåìâÜóåéò ðïëéôéê™í ðá-
ñáãüíôùí óôÜ äçìïóéïãñáöéêÜ äßêôõá.
Ð.÷., …ôáí äçìïóéåýôçêå óÝ Xíá Víôõðï å‰-
ñåßáò êõêëïöïñßáò, ôÞ Neue Freie Presse ô\ò
ÂéÝííçò10, Xíá Cñèñï ðïý ðáñïõóßáæå ôüí Ãåþñ-
ãéï ›ò «Souverain declasse», ‚ ôåëåõôárïò êÜ-
ëåóå ôüí Aêüëïõèï ô\ò á‰óôñéáê\ò ðñåóâåßáò
von Princig ãéÜ íÜ ôïˆ TêöñÜóåé ôßò óêÝøåéò ôïõ.
Ôïˆ ìßëçóå ãéÜ ôßò Aíçóõ÷ßåò ôïõ ó÷åôéêÜ ìÝ ôü
Tíäå÷üìåíï ðáñáðëçñïöüñçóçò ôïˆ Aíáãíùóôé-
êïˆ êïéíïˆ, Aöïˆ ôü êåßìåíï åy÷å ìÜëéóôá Aíá-
äçìïóéåõèår óÝ äáíéêÝò, AããëéêÝò êáß ãåñìáíéêÝò
Töçìåñßäåò. ‘Ï Ãåþñãéïò å‰÷áñßóôçóå ðáñÜëëç-
ëá ôüí óõíïìéëçôÞ ôïõ ãéÜ ôÞ äçìïóßåõóç óôüí
Fremden Blatt Uíüò ðåñéóóüôåñïõ «öéëåëëçíé-
ê Cñèñïõ. Ðñïöáí™ò ëáíèÜíåé êÜðïéïõ åuäïõò
ðáñÝìâáóç ôïˆ Á‰óôñéáêïˆ ðñåóâåõô\ óôÞí ’Á-
èÞíá, von Braun. ‘Ï Ãåþñãéïò ðáñáêÜëåóå Tðß-
óçò ôüí Princig íÜ Tíçìåñþóåé ôüí Aðü ðáëéÜ
ãíùóôü ôïõ Añ÷éóõíôÜêôç ô\ò Neue Freie
Presse, Herr Benedict, ó÷åôéêÜ ìÝ ôüí Aëçèéíü
óåâáóìü ðïý —êáôÜ ôüí Ãåþñãéï ðÜíôᗠV-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ôñåöáí ït ´Åëëçíåò ŠðÞêïïé ãéÜ ôü ðñüóùðï ôïˆ
âáóéëé@ êáß ô\ò äõíáóôåßáò. ‘Ï von Princig A-
ðÜíôçóå óôüí Ãåþñãéï …ôé ôü óõãêåêñéìÝíï æÞ-
ôçìá âñéóêüôáí ðÝñá Aðü ôßò äõíáôüôçôåò êáß
ôßò BñìïäéüôçôÝò ôïõ. ÓôÞ óõíÝ÷åéá, äéáôýðùóå
ôÞí Cðïøç …ôé ït ðïëéôéêÝò Aðüøåéò ðïý TîÝöñá-
æå ôü âéåííÝæéêï Víôõðï åy÷áí ôßò ëéãüôåñï Tðéèõ-
ìçôÝò óõíÝðåéåò ó÷åôéêÜ ìÝ ôü êýñïò ôïˆ ðñþ-
çí ´Åëëçíá âáóéëé@. Êëåßíïíôáò ôÞí AíáöïñÜ
ôïõ óôüí Braun óçìåßùíå: «...²Éóùò èÜ ìðïñïˆ-
óå êáíåßò —êáß á‰ôü ìïˆ öáßíåôáé êáëýôåñï—
íÜ ðáñïôñýíåé ôüí êýñéï Benedict, êáôÜ ôüí Bñ-
ìüæïíôá öõóéêÜ ôñüðï, ðñüò ìßá äéêáéüôåñç Tðá-
íáðáñïõóßáóç ô™í ìåñïëçðôéêÜ ôåèÝíôùí óôÞí
Töçìåñßäá ôïõ ãåãïíüôùí...»11 Ðñïöáí™ò _ ðñï-
óðÜèåéá ôïˆ Ãåùñãßïõ åy÷å âñår êÜðïéá Aíôáðü-
êñéóç...
Ït TêèÝóåéò ô™í äéðëùìáôéê™í Têðñïóþðùí
ðñüò ôïýò ðñïúóôáìÝíïõò ôïõò Šðïõñãïýò ô™í T-
îùôåñéê™í ðñïÝñ÷ïíôáí Aðü Côïìá ðïý å‹ëïãá
äéáôçñïˆóáí åsäéêü TíäéáöÝñïí êáß äéÝèåôáí AíÜ-
ëïãåò têáíüôçôåò ãéÜ ôÞí ðáñáêïëïýèçóç ô™í Š-
ðïèÝóåùí ôïˆ äçìüóéïõ âßïõ ô\ò ÷þñáò. ÔÜ êåß-
ìåíÜ ôïõò äéÝðïíôáé Aðü ôÞ óêïðéìüôçôá ô\ò T-
ðáñêïˆò ðëçñïöüñçóçò. Ït Aðüðåéñåò åsêïôïëï-
ãßáò äÝí óðáíßæïõí êáß _ ôüëìç ôïõò Tîáñô@ôáé
Aðü ôßò ðåñéóôÜóåéò, AëëÜ êáß ôÞí ðñïóùðéêü-
ôçôá ôïˆ ãñÜöïíôïò. ‘Ç TêöïñÜ êñßóåùí ãßíåôáé
óÝ óõãêñáôçìÝíïõò ôüíïõò, êáß Aöïˆ ðñïçãïõ-
ìÝíùò V÷åé ðáñïõóéáóôår Tðáñê™ò ôü ðñüâëçìá
ó÷åôéêÜ ìÝ ôü ‚ðïrï Tðé÷åéñïˆí íÜ ôïðïèåôçèïˆí.
ÃéÜ ôÞí ðåñéãñáöÞ êáôáóôÜóåùí, ôÞí AöÞãçóç
êáß ôüí ÷áñáêôçñéóìü ðñïóþðùí ãßíåôáé ÷ñÞóç
ìé@ò ãëþóóáò Aêñéâïˆò êáß ðëïýóéáò óÝ Aðï÷ñþ-
óåéò. ÄÝí AíáöÝñïõí ðÜíôïôå ôßò ðçãÝò ôïõò, Aë-
ëÜ ó÷ïëéÜæïõí êáôÜ ðåñßðôùóç, Cëëïôå èåôéêÜ
êáß Cëëïôå AñíçôéêÜ, ôÞí Tãêõñüôçôá ô™í ðëç-
ñïöïñé™í ðïý Aíáìåôáäßäïõí. ‘Ç T÷åìýèåéá ›ò
ðñüò ôßò ðçãÝò óõíïäåýåôáé ìåñéêÝò öïñÝò Aðü ôÞ
âñá÷ýôçôá ôïˆ ëüãïõ, AíÜëïãá âÝâáéá êáß ìÝ ôü
èÝìá. Á‰ôü ðïý êõñßùò TíäéáöÝñåé åyíáé ƒ÷é âÝ-
âáéá _ ìåëëïíôïëïãßá, «...åyíáé Aäýíáôïí Aêüìç
íÜ ðñïâëÝøïõìå ôÞ öïñÜ ðïý ôÜ ãåãïíüôá ìðï-
ñår íÜ ëÜâïõí...»12, AëëÜ _ Vãêáéñç äéÜãíùóç, _
äéïñáôéêÞ êñéôéêÞ êáß, êáôÜ óõíÝðåéá, _ Tê ìÝ-
ñïõò ô™í uäéùí, a Cëëùí Šðåõèýíùí ô\ò ÷þñáò
ðïý Aíôéðñïóùðåýïõí, Uôïéìüôçôá ðñüò Aíôéìå-
ôþðéóç ô™í ðïéêßëùí äõíáô™í êáôáóôÜóåùí ðïý
ìðïñår íÜ ðñïêýøïõí. ÓÜí êáôáêëåßäá a óÜí ås-
óáãùãÞ óÝ ðïëëÝò AíáöïñÝò ôïõò ÷ñçóéìïðïéïˆí
ôßò öñÜóåéò «_ êáôÜóôáóç Tðéäåéíþíåôáé» a
«âåëôéþíåôáé» a «ðáñáìÝíåé êñßóéìç». Ït óõíï-
111
ëéêÝò ôïõò AðïôéìÞóåéò öáßíïíôáé íÜ Aíôéóôïé-
÷ïˆí óÝ äéáöïñåôéêïýò âáèìïýò Uôïéìüôçôáò ãéÜ
êÜèå Tíäå÷üìåíï. ´Ïôáí _ ÂïõëÞ Cñ÷éóå ôßò Tñ-
ãáóßåò ôçò ôÞí 3ç ’Ïêôùâñßïõ, ãéÜ ðñþôç öï-
ñÜ ìåôÜ ôü êßíçìá, ït Aîéùìáôéêïß öÝñïíôáí ›ò
AðïöáóéóìÝíïé íÜ ìÞí TðéôñÝøïõí ìßá ìáêñÜ ðå-
ñßïäï ðñïåôïéìáóßáò ôïˆ íïìïèåôéêïˆ Vñãïõ óôÞí
êõâÝñíçóç Ìáõñïìé÷Üëç, äéüôé ðßóôåõáí …ôé _ ‚-
ðïéáäÞðïôå êáèõóôÝñçóç èÜ Vêáìðôå ôÞ äéÜèå-
óç ôïˆ ëáïˆ íÜ Aíå÷èår öïñïëïãéêÝò Tðéâáñýíóåéò
ãéÜ ôÞí AíáäéïñãÜíùóç ô™í Tíüðëùí äõíÜìåùí13.
ÔÞí _ìÝñá ô\ò Víáñîçò ô™í óõíåäñéÜóåùí ðåñß-
ðïõ 120 AðïöáóéóìÝíïé Aîéùìáôéêïß âñ\êáí èÝ-
óç óôÜ èåùñårá, Tí™ Cëëïé ôüóïé óôÝêïíôáí ƒñ-
èéïé ìÝóá óôÞí áuèïõóá14. ‘Ï ²Áããëïò ðñåóâåõ-
ôÞò ôçëåãñáöïˆóå AíÞóõ÷ïò óôüí Šðïõñãü ôïõ
ô™í Tîùôåñéê™í: «‘Ç êáôÜóôáóç äÝí V÷åé âåë-
ôéùèår. ‘Ç ôÜóç åyíáé ðñüò ôÞí êÞñõîç óôñáôé-
ùôéê\ò äéêôáôïñßáò, ðñ@ãìá ðïý èÜ ‚äçãïˆóå
ôüí âáóéëéÜ óÝ ðáñáßôçóç. ’Åîåëßîåéò á‰ôïˆ ôïˆ
åuäïõò äÝí öáßíåôáé ðéèáíü íÜ ðñïêýøïõí ðñßí ôÞí
Uðüìåíç UâäïìÜäá ôü íùñßôåñï...»15 ÃéÜ ëüãïõò
Uôïéìüôçôáò, ôü ôçëåãñÜöçìá êïéíïðïéÞèçêå êáß
óôüí Tðéêåöáë\ò-äéïéêçôÞ ôïˆ óôüëïõ ô\ò Ìå-
óïãåßïõ.
ÓÜí äårãìá T÷åìýèåéáò ›ò ðñüò ôÞí ðñïÝëåõ-
óç ô\ò ðëçñïöïñßáò, ôïˆ säéÜæïíôïò ñüëïõ ô\ò
Aããëéê\ò äéðëùìáôßáò óôÞ ÷þñá, ô™í AðïóôÜ-
óåùí ðïý ôçñïˆíôáí ìåôáîý ô™í ðñåóâåõô™í,
AëëÜ êáß êÜðïéùí «ðåæüôåñùí» Tíäéáöåñüíôùí
ôïˆ èñüíïõ, ìðïñår íÜ èåùñçèår ôü ðáñáêÜôù ìõ-
óôéêü ôçëåãñÜöçìá: «Ìïˆ Vãéíå ‚ Šðáéíéãìüò …-
ôé TÜí ‚ âáóéëéÜò ô\ò ‘ÅëëÜäïò Tãêáôáëåßøåé ôÞ
÷þñá ìÝ ôÞ ÂáóéëéêÞ ïsêïãÝíåéá, ìðïñår íÜ æç-
ôÞóåé ôÞí ðñïóôáóßá ìé@ò Tê ô™í Tããõçôñé™í
ÄõíÜìåùí ãéÜ ôÞí säéùôéêÞ ôïõ ðåñéïõóßá. ÄÝí
AíÝöåñá á‰ôü óôüí љóóï êáß ôüí ÃÜëëï óõíÜ-
äåëöü ìïõ»16.
ÔÜ áuôéá
Ôü æÞôçìá ô\ò AíÜëõóçò ô™í ásôé™í óõã-
êÝíôñùóå Tî Añ÷\ò Víôïíï TíäéáöÝñïí êáß Vôõ÷å
TðéìåëÝóôåñçò äéáðñáãìÜôåõóçò Aðü óõããñáöårò
óýã÷ñïíïõò ô™í ãåãïíüôùí. ÄÝí Aðïäßäïõí âÝ-
âáéá …ëåò ït ðçãÝò ôÞí uäéá Vìöáóç óôïýò ðáñÜ-
ãïíôåò ðïý ðñïâÜëëïõí ãéÜ íÜ Uñìçíåýóïõí ôü êß-
íçìá. Ït TêôéìÞóåéò ƒìùò óõãêëßíïõí óÝ ‚ñéóìÝ-
íá óçìårá, ôÜ ‚ðïrá èÜ ìðïñïˆóáí êáôÜ ôüí A-
êüëïõèï ôñüðï íÜ óõíïøéóèïˆí: Ìßá ãåíéêåõìÝíç
áuóèçóç Tèíéê\ò ôáðåßíùóçò êáß Aäéåîüäïõ, _ ‚-
ðïßá öåéëüôáí êáôÜ êýñéï ëüãï óôÞí Aíåäáöéêü-
112
ôçôá ôïˆ Uëëçíéêïˆ ìåãáëïúäåáôéóìïˆ, ðñïêÜëå-
óå ôÞ äçìéïõñãßá êéíÞóåùí äéáìáñôõñßáò. ‘Ï
âáèìüò AðÞ÷çóçò ô™í óùâéíéóôéê™í ìçíõìÜôùí
êáß ô™í Aüñéóôùí Tðáããåëé™í ôïˆ ÓõíäÝóìïõ ãéÜ
ðÜôáîç ô\ò öáõëïêñáôßáò êáß Tîõãßáíóç ô\ò äç-
ìüóéáò æù\ò óõíäÝåôáé óôåíÜ ìÝ á‰ôÞí Aêñéâ™ò
ôÞí TêôåôáìÝíç äõóáñÝóêåéá. Ôü ìårãìá Vãéíå T-
êñçêôéêü, Aöïˆ åy÷å ðëÝïí óõãêñïôçèår Xíáò A-
ñéèìüò óôåëå÷™í ôïˆ óôñáôåýìáôïò ðïý èåþñç-
óáí Aíáãêáßá ôÞí AíáôñïðÞ ô\ò Tîïõóßáò ðñï-
êåéìÝíïõ íÜ ðñïáóðßóïõí ôÜ TðáããåëìáôéêÜ ôïõò
óõìöÝñïíôá. Ôü êßíçìá eôáí Aíáìåíüìåíï óôüí
âáèìü ðïý óõíäåüôáí óôåíÜ ìÝ ôÞ óôáäéáêÞ
óêëÞñõíóç ô™í äéáèÝóåùí ô™í äõóáñåóôçìÝíùí
óôñáôéùôéê™í. Ït Tîåëßîåéò ðïý ðõñïäïôÞèçêáí
óôÜèçêå Aäýíáôïí íÜ Tëåã÷èïˆí ëüãù ô™í Tã-
ãåí™í Aäõíáìé™í ô\ò êõâÝñíçóçò êáß ô™í A-
ôõ÷™í ÷åéñéóì™í ôïˆ Tðéêåöáë\ò ôçò.
‘Ùò ðñ™ôï êáß êýñéï â\ìá ãéÜ ôÞ äéáìüñöù-
óç ôïˆ êëßìáôïò Têåßíïõ ô\ò AðïãïÞôåõóçò êáß
ô\ò ôáðåßíùóçò ðïý ãÝííçóå ôü êßíçìá, èåùñÞ-
èçêå ‚ Aíåäáöéêüò ìåãáëïúäåáôéóìüò. ’Áíåäáöé-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
êüò äéüôé _ óýãêñéóç ìåôáîý ô\ò só÷ýïò ôïˆ Uë-
ëçíéêïˆ êñÜôïõò êáß ô™í AíïéêôÜ TêöñáóìÝíùí
a ëáíèáíïõó™í ðñïóäïêé™í ô\ò êïéí\ò ãíþìçò
AðÝâáéíå óõíôñéðôéêÜ Cíéóç. ’Åí™ ëïéðüí «...óÜí
öÜíôáóìá êáôïéêår óôÜ êåöÜëéá …ëùí ô™í ‘Åë-
ëÞíùí _ ÌåãÜëç ’ÉäÝá, äçëáäÞ _ ðáëéíüñèùóç
ôïˆ âõæáíôéíïˆ êñÜôïõò Šðü ôÞí ásãßäá ô\ò ‘Åë-
ëÜäïò êáß _ ôïðïèÝôçóç ôïˆ Uëëçíéêïˆ Óôáõñïˆ
óôÞí ‘Áãßá Óïößá... _ ‘ÅëëÜäá, _ ‚ðïßá V÷åé
ðñïóâëçèår Aðü ôüóåò AóèÝíåéåò êáß ðÜó÷åé âá-
ñåéÜ Aðü ìåãáëïìáíßá»17, óôÜ ïsêïíïìéêÜ, óôßò
Víïðëåò äõíÜìåéò êáß óôÞ äéðëùìáôßá äÝí èåù-
ñårôï Aíþôåñç ôïˆ Ìáõñïâïõíßïõ êáß, ìåñéêÝò
öïñÝò, ï‹ôå ô\ò ’Áíäüñáò. ×ñÞìáôá êáß ñãá-
íùìÝíåò Víïðëåò äõíÜìåéò Vëåéðáí ðáíôåë™ò18.
Öáéíüôáí ãåëïßá _ äéåîáãùãÞ ìé@ò óõæÞôçóçò
ó÷åôéê\ò ìÝ ôÞí AãïñÜ èùñçêô™í, ôÞ óôéãìÞ
ðïý ôÜ TôÞóéá êïíäýëéá ôïˆ ‘Õðïõñãåßïõ ô™í
Íáõôéê™í äÝí ŠðåñÝâáéíáí ï‹ôå ôü 1/4 ô\ò Aîß-
áò Uíüò ðïëåìéêïˆ ðëïßïõ ìÝ ìïíôÝñíï Tîïðëé-
óìü19.
²Áí ôü êýñéï ìÝóï ãéÜ ôÞí ðñáãìáôïðïßçóç
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ô™í ìåãáëïúäåáôéê™í öéëïäïîé™í eôáí ôü óôñÜ-
ôåõìá, _ äõíáôüôçôÜ ôïõ íÜ AíôåðåîÝëèåé óôüí
ðñïóäïêþìåíï ñüëï óõ÷íÜ Aìöéóâçôårôï ñéæéêÜ20.
«’ÁìåëçôÝá ðïóüôçôá» ÷áñáêôÞñéóå ôüí Uëëç-
íéêü óôñáôü ²Áããëïò äçìïóéïãñÜöïò óýã÷ñïíïò
ôïˆ êéíÞìáôïò21. ‘Ï Šðïõñãüò Tîùôåñéê™í ô\ò
Ãáëëßáò ìåôáîý ô™í Tô™í 1906-11, S. Pichon,
ðáñáôçñïˆóå …ôé _ Âïõëãáñßá eôáí ìéÜ äýíáìç,
_ Ôïõñêßá eôáí ìéÜ äýíáìç, _ ‘ÅëëÜäá äÝí eôáí
ðáñÜ ìßá Aäõíáìßá22. ´Ïðùò óçìåéþíåé ‚ Â. Ðá-
ðáêïóì@ò, «óÝ ìßá óõæÞôçóç ðïý Vãéíå ôüí ’Ï-
êôþâñéï ôïõ 1907 ìÝ ôüí Ðþë Êáìðüí, ôüí
ðñÝóâõ ô\ò Ãáëëßáò óôü Ëïíäríï, ‚ ²Áããëïò Š-
ðïõñãüò ô™í Tîùôåñéê™í äÞëùóå …ôé Aðü ðïëé-
ôéê\ò Aðüøåùò ôü ó÷Ýäéï ô\ò Ãáëëßáò íÜ Tíé-
ó÷ýóåé ôÞí ‘ÅëëÜäá ìÝ äÜíåéï êáß ìÝ AíáäéïñãÜ-
íùóç ôïˆ íáõôéêïˆ ôçò eôáí êáô' Añ÷Þí Tðéèõ-
ìçôü. ’ÁëëÜ ‚ ÃêñÝõ ðñüóèåóå Tðßóçò …ôé ðß-
óôåõå ðþò ‚ Uëëçíéêüò óôñáôüò eôáí Aðïëýôùò
C÷ñçóôïò, êáß …ôé AìöÝâáëëå ðÜñá ðïëý Cí ït
´Åëëçíåò èÜ åy÷áí ôÞí têáíüôçôá, Vóôù êé Cí åy-
÷áí ôÜ ÷ñÞìáôá, íÜ äçìéïõñãÞóïõí ìéÜí Aðïôå-
ëåóìáôéêÞ íáõôéêÞ äýíáìç»23.
Ït ´Åëëçíåò ›óôüóï óõììåñßæïíôáí ìÝ ðÜ-
èïò ƒíåéñá ðïý åy÷áí TëÜ÷éóôç óõíÜöåéá ìÝ ôÞí
êáèçìåñéíÞ ðñáãìáôéêüôçôá, Tí™ ðáñáìåëïˆóáí
ôßò ôáðåéíÝò AëëÜ BðôÝò êáôáêôÞóåéò24. ÊÜèå
Aëëïäáðüò TðéóêÝðôçò èÜ Tíôõðùóéáæüôáí ƒ÷é
ìüíïí Aðü ôÞ óõ÷íüôçôá êáß ôÞí îýôçôá ô™í
óõæçôÞóåùí ðïý äéåîÜãïíôáí óôÜ UëëçíéêÜ êá-
öåíårá (sic!) ó÷åôéêÜ ìÝ ôÞí TîùôåñéêÞ ðïëéôéêÞ
ô™í ÄõíÜìåùí êáß ôßò ìåôáîý ôïõò ó÷Ýóåéò, Aë-
ëÜ ðñïðÜíôùí Aðü ôÞí ðëçñüôçôá ô\ò TíçìÝñù-
óçò. ÓÝ Aíôßèåóç ìÝ ôÞí ʼnñþðç, …ðïõ ðïëéôé-
êÞ óÞìáéíå êáô' Añ÷Þí ôÞí Tíáó÷üëçóç ìÝ ôßò
Tã÷þñéåò ŠðïèÝóåéò, ôÞí AíáäéïñãÜíùóç ô\ò äéïß-
êçóçò êáß ôÞí AíÜðôõîç ô\ò ïsêïíïìßáò ìé@ò
÷þñáò, óôÞí ‘ÅëëÜäá ðïëéôéêÞ óÞìáéíå Tíáó÷ü-
ëçóç ìÝ ŠðïèÝóåéò ôñßôùí25. ²Åâëåðáí ôü ðáñüí
ìÝóá Aðü ôßò äéüðôñåò Uíüò ìõèïðïéçìÝíïõ ðá-
ñåëèüíôïò: «‘Ç ðïëéôéêÞ èÝóç ô™í óýã÷ñïíùí
‘ÅëëÞíùí èÜ eôáí êáôÜ ðïëý só÷õñüôåñç, TÜí
ðïôÝ ôïõò äÝí åy÷áí Aêïýóåé ãéÜ ôüí ´Ïìçñï êáß
TÜí —ðñïðÜíôùí— ìðïñïˆóáí íÜ îå÷Üóïõí …ôé
êáôÜãïíôáé Aðü ôÞí uäéá ÷þñá ìÝ ôüí ÄçìïóèÝ-
íç. ÄÝí V÷ïõí BðëÜ Šðíùóôéóôår Aðü ôü Víäïîï
ðáñåëèüí ô\ò öõë\ò ôïõò. ²Å÷ïõí Aêéíçôïðïéç-
èår Tî ásôßáò ôïõ. ‘ÕðÜñ÷åé TðéðëÝïí óïâáñüò êßí-
äõíïò íÜ êáôáóôñáöïˆí Aðü á‰ôü», Vãñáöå ÷á-
ñáêôçñéóôéêÜ ²Áããëïò äçìïóéïãñÜöïò ìÝ Aöïñ-
ìÞ ôü êßíçìá ôüí ’Ïêôþâñéï ôïˆ 190926.
‘Ï êëáóóéêéóìüò …ìùò TðçñÝáæå êáß ðïëëïýò
113
ʼnñùðáßïõò ›ò ðñüò ôüí ôñüðï ðïý Vâëåðáí ôÞí
‘ÅëëÜäá. ‘Ï ôñüðïò á‰ôüò äÝí sóïäõíáìïˆóå âÝ-
âáéá ìÝ ðñïãïíïðëçîßá, AëëÜ ôü ðíåˆìá ðïý
÷ñçóéìïðïéïˆóáí ãéÜ íÜ êÜíïõí AíáöïñÝò óôÞ
óýã÷ñïíç ‘ÅëëÜäá eôáí TìðïôéóìÝíï Aðü ìí\-
ìåò ô\ò ’Áñ÷áéüôçôáò, Aêüìç êáß …ôáí Aóêïˆ-
óáí á‰óôçñÞ êñéôéêÞ. Á‰ôü öáßíåôáé êõñßùò óôü
ëåîéëüãéï ðïý ÷ñçóéìïðïéïˆóáí ãéÜ íÜ ðåñéãñÜ-
øïõí ìÝ Añ÷áéïåëëçíéêÞ ‚ñïëïãßá êáôáóôÜóåéò
ô\ò íåïåëëçíéê\ò êïéíùíßáò. ’ÅðéðëÝïí, ‚ñéóìÝ-
íåò Aðüøåéò ðñïûðÝèåôáí ôÞí ðáñáäï÷Þ ô\ò -
ðáñîçò óôïé÷åßùí ìÝ äéá÷ñïíéêÞ ŠöÞ óôÜ ðëáß-
óéá Uíüò êÜðïéïõ Uëëçíéêïˆ ÷áñáêôÞñá. ÌÝ á‰-
ôÞí ôÞ ëïãéêÞ Vâñéóêáí «Tëáôôþìáôá», ðïý Š-
ðïôßèåôáé …ôé «AíÝêáèåí» êáôáäõíÜóôåõáí ôÞí
UëëçíéêÞ öõëÞ, ãéÜ íÜ Uñìçíåýóïõí êáß ôÞ óýã-
÷ñïíÞ ôïõò TêôñïðÞ Aðü ôÞ íïìéìüôçôá. ‘Ùò ôÝ-
ôïéá «ásþíéá Tëáôôþìáôá» ðñïâëÞèçêáí ‚ êïì-
ìáôéóìüò, _ äé÷üíïéá, _ ÷ëïêñáôßá êáß ït óôñá-
ôéùôéêÝò TðåìâÜóåéò óôÞí ðïëéôéêÞ.
’ÁíáöÝñåôáé, ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñéí, …ôé: «...ït
Añ÷árïé ´Åëëçíåò äéÝèåôáí ìßá AíáìöéóâÞôçôç
êëßóç ðñüò ôÞí Aíáñ÷ßá êáß ït óýã÷ñïíïé TìðëÝ-
êïíôáé ìÝ á‰ôÞí. ÄÝí ŠðÜñ÷åé Tîïõóßá a ðáñÜäï-
óç ðïý íÜ óÝâïíôáé... Åyíáé äçìïêñáôéêïß óÝ âáè-
ìü ÷ëïêñáôßáò...»27 ’Áëëïˆ ãßíåôáé ëüãïò ãéÜ ôßò
«ðáíÜñ÷áéåò ðïëéôéêÝò äéáìÜ÷åò»28, ït ‚ðïråò
«Tê íÝïõ Tìöáíßóôçêáí óôü êëáóóéêü Väáöïò ô\ò
‘ÅëëÜäïò»29. ‘Ç Aäõíáìßá ô™í ðïëéôéê™í ô\ò
óýã÷ñïíçò ‘ÅëëÜäáò íÜ óõíåííïçèïˆí ìåôáîý
ôïõò êáß _ ðáñåëêüìåíç TðÝìâáóç ô™í óôñáôéù-
ôéê™í ðáñáëëçëßæåôáé ìÝ ôÜ ëÜèç ðïý ït Añ÷árïé
´Åëëçíåò äéÝðñáîáí óôü ðáñåëèüí êáß Väùóáí V-
ôóé AöïñìÞ óôïýò Ìáêåäüíåò íÜ ðáñÝìâïõí30.
²Áããëïé äçìïóéïãñÜöïé ÷áñáêôÞñéæáí åsñùíéêÜ
ôüí Óýíäåóìï ›ò «Aðü ìç÷áí\ò èåü». Ó÷ïëéÜ-
æïíôáò ôßò TíÝñãåéåò ô™í êéíçìáôé™í ‚ uäéïò óõí-
ôÜêôçò ãñÜöåé: «ÄÝí eôáí …ôé ôü Uëëçíéêü ãÝíïò
åy÷å ÷Üóåé ôüí ðÜëáé ðïôÝ Aêìárï äõíáìéóìü ôïõ.
ÄéÝèåôå ôüóç Tíåñãçôéêüôçôá …óç ðÜíôïôå. Ìü-
íïí ðïý ôÞ äéï÷Ýôåõå óÝ ëÜèïò êáíÜëéá, ôÞí Tê-
äÞëùíå êáôÜ Aöýóéêï ôñüðï»31. Óôü uäéï ðíåˆìá
Vãñáöå êáß ‚ Ãåñìáíüò ðñåóâåõôÞò: «Ôü êßíçìá
ôïˆ ÓõíäÝóìïõ äÝí Uíþíåé ìüíïí ôßò äéÜöïñåò ïs-
êïíïìéêÝò êáß êïéíùíéêÝò ‚ìÜäåò óÝ ìá÷çôéêïýò
ó÷çìáôéóìïýò, AëëÜ Tìöáíßæåôáé ãåùãñáöéêÜ êáß
óÜí ÷ùñéóôéêü, Tðáñ÷éáêü êßíçìá. ‘Ç Èåóóáëßá
åyíáé Tíáíôßïí ô\ò ’Áôôéê\ò, _ ÐÜôñá Tíáíôßïí
ô\ò ’ÁèÞíáò, _ ×áëêßäá Tíáíôßïí ôïˆ Íáõðëßïõ
êáß ïôù êáè' Uî\ò. ×ùñßò íÜ ôü èÝëåé êáíåßò
óêÝðôåôáé ôÞ äéáßñåóç óÝ ðüëåéò-êñÜôç ô\ò Añ-
÷áßáò ‘ÅëëÜäáò. ÓÞìåñá …ðùò êáß ôüôå...»32
114
‘Ç ëåéôïõñãßá ôïˆ Uëëçíéêïˆ êïéíïâïõëåõôé-
óìïˆ Aðår÷å ðïëý Aðü ôÜ äõôéêïåõñùðáúêÜ ôïõ
ðñüôõðá. ’ÁëëÜ ït äéáöïñÝò äÝí TêëáìâÜíïíôáí
›ò säéïññõèìßåò ðïý öåßëïíôáí óôÞí säéáéôåñüôç-
ôá ô\ò tóôïñéê\ò äéáäñïì\ò ô\ò ÷þñáò. ’Åêëáì-
âÜíïíôáí, AíôéèÝôùò, ›ò AíåðÜñêåéåò, äéáóôñå-
âëþóåéò a êáêÝêôõðá ôïˆ êáíüíá. ’Åî Cëëïõ,
ìåéùôéêïß ƒñïé …ðùò «öáõëïêñáôßá», «Aðáßóéá
óõíáëëáãÞ» êáß «êïììáôéóìüò» ÷ñçóéìïðïéïˆí-
ôáí êáß Aðü ôüí Uëëçíéêü Ôýðï ô\ò Tðï÷\ò ãéÜ
ôüí ÷áñáêôçñéóìü ô\ò uäéáò êáôÜóôáóçò.
ÊáôÜ ìßá TðéåéêÝóôåñç Cðïøç, _ ìÞ ðáñá-
äåéãìáôéêÞ ëåéôïõñãßá ôïˆ Uëëçíéêïˆ êïéíïâïõ-
ëåõôéóìïˆ öåéëüôáí óôü …ôé ‚ ìç÷áíéóìüò á‰ôüò
åy÷å óõãêñïôçèår ãéÜ ôÞ äéåêðåñáßùóç Uíüò åsäé-
êïˆ ôýðïõ íïìïèåôéê\ò Tñãáóßáò, a Aêüìç êáß
ãéÜ ôü uäéï åyäïò AëëÜ Šðü Tíôåë™ò äéáöïñåôéêÝò
óõíè\êåò33. ²Áëëåò Aðüøåéò eôáí ðåñéóóüôåñï
êáôçãïñçìáôéêÝò: ÔÜ UëëçíéêÜ ðïëéôéêÜ êüììá-
ôá äéÝöåñáí êáôÜ ðïëý Aðü ôÜ Aíôßóôïé÷á ô\ò
ʼnñþðçò. ÄÝí eôáí «êüììáôá Añ÷™í», AëëÜ åy-
÷áí ñãáíùèår êáôÜ âÜóç ãýñù Aðü ‚ñéóìÝíåò
äéåõèýíïõóåò ðñïóùðéêüôçôåò34. ÌÞðùò äÝí åy-
÷áí óõóôáèår ðáñÜ ìüíï ãéÜ ôÞí TêìåôÜëëåõóç
ô™í ðüñùí ô\ò ÷þñáò;35 ‘Ï êïììáôéóìüò åy÷å -
ëÝèñéåò óõíÝðåéåò ãéÜ ôÞ äçìüóéá äéïßêçóç36, êáß
ƒ÷é ìüíïí. Äéüôé ôü êáèåóôþò ô\ò óõíáëëáã\ò,
ðïý Têðïñåõüôáí Aðü ôïýò êïììáôÜñ÷åò, ìüëõ-
íå óÜí êáñêßíïò ôÜ ðÜíôá. Åy÷å Aðïâår ôü âáóé-
êü êßíçôñï ô\ò êïéíïâïõëåõôéê\ò äñáóôçñéüôç-
ôáò37. ÓÝ Cñèñï ô\ò Manchester Guardian ôÞí
1ç Óåðôåìâñßïõ, _ ‘ÅëëÜäá ðáñïõóéáæüôáí óÜí
«Cíôñï äéáöèïñ@ò»38. Ìßá «âáèýôáôç äéáöèïñÜ»
Bðëùíüôáí óÝ …ëïõò ôïýò ôïìårò. «‘Ç óáðßëá V-
öôáíå žò ôü êüêêáëï»39.
Ðéóôïðïé™íôáò ôÞí AðÞ÷çóç ôïˆ ÓõíäÝóìïõ,
‚ Ãåñìáíüò ðñåóâåõôÞò Vãñáöå óÝ ôüíïõò åsñù-
íåßáò êáß êõíéóìïˆ ôüí ÍïÝìâñéï: «‘Ï Óýíäåóìïò,
äçëáäÞ ôü Tðáíáóôáôéêü êßíçìá ô™í ‘ÅëëÞíùí
Aîéùìáôéê™í, Tîáêïëïõèår íÜ êÜíåé ó÷ïëÞ óôÞ
÷þñá. Ðáíôïˆ täñýïíôáé TðéôñïðÝò Aðü ðñüóù-
ðá, ôÜ ‚ðïrá óõíäÝïíôáé êáôÜ Xíáí ‚ðïéïíäÞðïôå
ôñüðï ìÝ êïéíÜ óõìöÝñïíôá ãéÜ íÜ óõììåôÜó÷ïõí
ä\èåí óôÞí Aíüñèùóç ô\ò ðáôñßäáò, óôÞí ðñáã-
ìáôéêüôçôá …ìùò ãéÜ íÜ âåëôéþóïõí ôÞí ïsêïíï-
ìéêÞ ôïõò êáôÜóôáóç åsò âÜñïò ôïˆ óõíüëïõ. ÔÞí
ðñïçãïýìåíç UâäïìÜäá Uíþèçêå êáß ‚ êáôþôåñïò
êë\ñïò, êáß ðñïâÜëëåé ôþñá Tðéêßíäõíåò AðåéëÝò
óÝ ðåñßðôùóç ðïý _ ÂïõëÞ äÝí èÜ ôïˆ ðáñÜó÷åé
ìßá êáëýôåñç ìéóèïäïóßá. ’Áêüìç êáß ït êñáôïý-
ìåíïé ô™í öõëáê™í óõãêñüôçóáí Xíá óõíäéêÜôï
Aðáéô™íôáò ìåôáññõèìßóåéò...»40
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
´Ïôáí _ Aðü ìÝñïõò ôïˆ Äéáäü÷ïõ êáôÜñôé-
óç Uíüò íïìïó÷åäßïõ ãéÜ ôÞ äçìéïõñãßá Uíüò ‚-
ìïéïãåíïˆò óþìáôïò ìïíßìùí Šðáîéùìáôéê™í
êáôÜ ôÜ ãåñìáíéêÜ ðñüôõðá ðñïêÜëåóå îýôá-
ôåò AíôéäñÜóåéò, äéüôé èåùñÞèçêå AðåéëÞ ãéÜ ôÜ
TðáããåëìáôéêÜ óõìöÝñïíôá ô™í óôåëå÷™í ôïˆ
óôñáôåýìáôïò, ït AíôéäñÜóåéò á‰ôÝò ô™í Šðáîé-
ùìáôéê™í Uñìçíåýèçêáí ›ò Tíäåßîåéò ô\ò Tëëé-
ðïˆò ðåéèáñ÷ßáò ôïˆ Uëëçíéêïˆ óôñáôïˆ41, «óÝ
ìßá ÷þñá …ðïõ ït Vííïéåò ô\ò ðåéèáñ÷ßáò êáß ô\ò
Šðáêï\ò óôßò Añ÷Ýò äÝí ãßíïíôáé êáôáíïçôÝò»42
êáß …ðïõ «‚ êáèÝíáò íïìßæåé êáè\êïí ôïõ íÜ A-
óêÞóåé êñéôéêÞ êáß ‚ êáèÝíáò ðéóôåýåé …ôé äéáèÝ-
ôåé ôÜ ðñïóüíôá Uíüò óôñáôçãïˆ a Šðïõñ-
ãïˆ...»43
ʼnèýíåò ãéÜ ôÞí Vêñçîç ôïˆ êéíÞìáôïò Aðï-
äüèçêáí óôÞí êõâÝñíçóç ÑÜëëç, êáôÜ êýñéï ëü-
ãï óôüí uäéï ôüí ðñùèõðïõñãü, ‚ ‚ðïrïò Tê ô™í
ŠóôÝñùí ÷áñáêôçñßóôçêå TëÜ÷éóôá têáíüò ãéÜ
ôüí ÷åéñéóìü ìé@ò ôÝôïéáò êáôÜóôáóçò44. ‘Ï Ä.
ÑÜëëçò êáôçãïñÞèçêå Tðßóçò ãéÜ AóõíÝðåéá,
äçìáãùãßá êáß êáêÞ Têôßìçóç ô™í äåäïìÝíùí,
äéüôé, Tí™ ãéÜ …óï äéÜóôçìá âñéóêüôáí óôÞí Aí-
ôéðïëßôåõóç õtïèåôïˆóå ðïëëÜ Aðü ôÜ ásôÞìáôá
ô™í Aîéùìáôéê™í, …ôáí AíÝëáâå ôÞí Tîïõóßá äÝí
Väåéîå íÜ íéþèåé êáìéÜ Šðï÷ñÝùóç íÜ ôçñÞóåé ôßò
Šðïó÷Ýóåéò ôïõ45. ‘Ç Šðáíá÷þñçóç óÝ ðïëëÜ A-
ðü ôÜ óçìårá ôïˆ ðñïãñÜììáôüò ôïõ, ðñïöáí™ò
êáôüðéí óõìöùíßáò ìÝ ôüí âáóéëéÜ46, …óï êáß Cí
eôáí ìßá ñåáëéóôéêÞ TðéëïãÞ, TðÝôåéíå ›óôüóï
ôÞ ãåíéêÞ äõóáñÝóêåéá êáôÜ ô™í ðïëéôéê™í _-
ãåô™í ô\ò ÷þñáò êáß ôÞ äõóöïñßá ô™í Aîéùìá-
ôéê™í. Ït ôåëåõôárïé ôüí êáôçãüñçóáí ãéÜ AèÝ-
ôçóç ôïˆ ëüãïõ ôïõ êáß …ôáí Têåríïò Tðé÷åßñçóå
íÜ ôïýò Aíôéìåôùðßóåé ìÝ á‰óôçñüôçôá, ðñüèõ-
ìá óõíåñãÜóôçêáí ãéÜ ôÞí ðôþóç ôïõ47.
Ït ðñïïðôéêÝò
²Áí êáß _ Aíáôáñá÷Þ óôü óôñÜôåõìá eôáí
Aðü êáéñü ãíùóôÞ, …ôáí Vëáâå ôÞ ìïñöÞ óôá-
óéáóôéê\ò êßíçóçò ðñïêëÞèçêáí ásóèÞìáôá A-
ìç÷áíßáò êáß Aíçóõ÷ßáò ó÷åôéêÜ ìÝ ôü ð™ò èÜ
Vðñåðå íÜ Têëçöèår, ð™ò èÜ Tîåëéóóüôáí êáß ôß
êéíäýíïõò ðåñéÝêëåéå48. ’Áìåóþôåñïò êßíäõíïò e-
ôáí ôü Tíäå÷üìåíï ðáñáßôçóçò ôïˆ Ãåùñãßïõ. ‘Ç
Aðüëçîç óÝ Aíáñ÷ßá a ðüëåìï eôáí ôÜ äýï Aðþ-
ôåñá Tðßöïâá Tíäå÷üìåíá. ‘Ç Aíçóõ÷ßá äéáôçñÞ-
èçêå ôïõëÜ÷éóôïí ìÝ÷ñé ôÝëïõò ôïˆ Vôïõò, Aöïˆ
ìÝ äéÜöïñåò AöïñìÝò Tðáíåñ÷üôáí _ AðåéëÞ ìé@ò
âßáéçò ñÞîçò ìåôáîý Óôñáôéùôéêïˆ ÓõíäÝóìïõ
êáß …óùí ðéèáíüí ôïˆ AíôéóôÝêïíôáí. ²Åãéíå V-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ôóé ëüãïò ãéÜ «Tðåñ÷üìåíç êáôáéãßäá» êáß «A-
íçóõ÷çôéêÝò ö\ìåò»49, ãéÜ «êáôÜóôáóç Aóôá-
èïˆò sóïññïðßáò»50, «óõóóùñåõìÝíç å‹öëåêôç -
ëç»51, «÷áþäç êáôÜóôáóç» ðïý «ìåôáâáëëüôáí
óõíå÷™ò»52, ãéÜ öüâïõò ðïý êõñéáñ÷ïˆóáí «Aðü
ôÞí Á‰ëÞ êáß ôïýò ðïëéôéêïýò Xùò ôü ôåëåõôárï
êáöåíårï»53.
‘Ç äéáôÞñçóç ôïˆ «óþöñïíïò» Ãåùñãßïõ
óôÞ èÝóç ôïõ èåùñÞèçêå ›ò _ êáëýôåñç äõíáôÞ
TðéëïãÞ ãéÜ ôÞí AðïöõãÞ Aðñüâëåðôùí êáß Tðé-
êßíäõíùí Tîåëßîåùí54. Ðñüò ôïˆôï Aêïýóôçêáí
öùíÝò óõìðáñÜóôáóçò ðñüò ôÞ âáóéëéêÞ ïsêïãÝ-
íåéá Aðü êÜèå ãùíéÜ ô\ò ʼnñþðçò55. Ôõ÷üí ðá-
ñáßôçóç ôïˆ âáóéëé@ èÜ ìðïñïˆóå íÜ Aðïâår «ôü-
óï êáôáóôñïöéêÞ ãéÜ ôÞí ‘ÅëëÜäá …óï êáß ‚ ðü-
ëåìïò ô\ò Èåóóáëßáò», Aöïˆ ‚ Ãåþñãéïò åy÷å T-
ðáíåéëçììÝíá Aðïäåßîåé …ôé Aðïôåëïˆóå ôü óç-
ìáíôéêüôåñï äéðëùìáôéêü Vñåéóìá ìé@ò ÷þñáò ìÝ
AìåëçôÝá só÷ý êáß —›óôüóï— ìåãÜëåò öéëï-
äïîßåò56. ÄÝí Vöôáéãå Têåríïò ãéÜ ôÞ óôáóéìüôç-
ôá ôïˆ Êñçôéêïˆ ÆçôÞìáôïò, AëëÜ _ äéåèíÞò
óõãêõñßá57. ×Üñç óôÞ öñüíçóÞ ôïõ åy÷å Aðïöåõ-
÷èår íÝá —ìåôÜ ôü 1909— fôôá Aðü ôÞí Aíþ-
ôåñç óôñáôéùôéêÜ ’ÏèùìáíéêÞ Á‰ôïêñáôïñßá58.
ÊáèõóôåñçìÝíç AëëÜ TíôõðùóéáêÞ Aíôéöþíçóç
óÝ á‰ôÞí ôÞ óõã÷ïñäßá AðåôÝëåóå ôü Cñèñï ô\ò
Quarterly Review, ðïý Aóêïˆóå äñéìårá êñéôéêÞ
êáôÜ ôïˆ èñüíïõ êáß åsäéêÜ êáôÜ ôïˆ Ãåùñãßïõ59.
ÓÝ Aíôßèåóç ìÝ ôÜ å‰íïúêÜ óÝ ãåíéêÝò ãñáì-
ìÝò ëüãéá ðïý TêöñÜóèçêáí ó÷åôéêÜ ìÝ ôüí âá-
óéëéÜ, ït AíáöïñÝò óôïýò êéíçìáôßåò eôáí ëßãï-
ðïëý ìåéùôéêÝò. ’ÅÜí ôü ƒíïìá ôïˆ ðñþôïõ óõí-
äåüôáí ìÝ ôÞ óôáèåñüôçôá, Têåríï ô™í äåýôåñùí
ìÝ ôÞí Aðïóôáèåñïðïßçóç. «Ôýñáííïé ô™í âïõ-
ëåõô™í» ÷áñáêôçñßóôçêáí, ðáñ' …ëåò ôßò ðñï-
óðÜèåéÝò ôïõò ãéÜ ôÞ äçìéïõñãßá Tíôõðþóåùí ðå-
ñß ôïˆ AíôéèÝôïõ60. Öáéíüôáí …ôé ït Aîéùìáôéêïß
aèåëáí íÜ AíáëÜâïõí ôüí ñüëï ôïˆ Tèíéêïˆ óù-
ôÞñá. ‘Ï Sp. Campbell Vãñáöå óÝ äçêôéêü öïò
…ôé ‚ Óôñáôéùôéêüò Óýíäåóìïò Tðé÷åéñïˆóå íÜ
äþóåé ôÞí Tíôýðùóç ìé@ò íÝáò êßíçóçò, _ ‚ðïßá
óÜí Cëëïò «Aðü ìç÷áí\ò èåüò» èÜ Vóùæå ôÞí
‘ÅëëÜäá61. ÊáôÜ ôüí Á‰óôñéáêü TðéôåôñáììÝíï
‚ Óýíäåóìïò aèåëå íÜ öáßíåôáé …ôé Tíåñãïˆóå óÜí
Tíôïëïäü÷ïò ôïˆ Vèíïõò62, …ôé äéåêäéêïˆóå ôü ëáú-
êü ÷ñróìá Aêïëïõè™íôáò óõóôçìáôéêÜ ôÞí ôá-
êôéêÞ ô\ò «Šðïêßíçóçò ôïˆ ëá, …ôé ït Aîéù-
ìáôéêïß aèåëáí íÜ äßíïõí ôÞí Tíôýðùóç ðïëéô™í
ït ‚ðïrïé óÜí êáëïß ðáôñé™ôåò Aóêïˆóáí ðßåóç
óôïýò Aíôéðñïóþðïõò ôïõò ãéÜ ôü êáëü ôïˆ V-
èíïõò, …ôé ‚ Óýíäåóìïò ðñïóðïéårôï ìÞ AíÜìéîç
óôü êïéíïâïõëåõôéêü Vñãï êáß Tíáó÷üëçóç ìüíï
115
ìÝ æçôÞìáôá óôñáôéùôéê\ò öýóåùò63. ÊÜíïíôáò
ëüãï ‚ Á‰óôñéáêüò ðñåóâåõôÞò ãéÜ ôïýò êéíäý-
íïõò Aðïóôáèåñïðïßçóçò ðïý ðñïÝêõðôáí ëüãù
ô™í Tóùôåñéê™í äéáìá÷™í ôïˆ ÓõíäÝóìïõ, AíÝ-
öåñå …ôé óôÞ óõãêåêñéìÝíç ðåñßðôùóç ô™í ó÷Ý-
óåùí ìåôáîý Añ÷áéüôåñùí êáß íåþôåñùí ìåë™í,
öáéíüôáí íÜ só÷ýåé ôü ðáëéü ñçôü «êÜíå ðÝñá íÜ
äéáâ™!»64
’Éäéáßôåñá êáõóôéêÝò ðáñáôçñÞóåéò óôßò Tê-
èÝóåéò ôïõ Vêáíå êáß ‚ Âñåôáííüò Aíôéðñüóùðïò
ô\ò Tðéôñïð\ò ôïˆ Äéåèíïˆò Ïsêïíïìéêïˆ ’ÅëÝã-
÷ïõ (ÄÏÅ) óôÞí ‘ÅëëÜäá, Alban Young: «‘Ç
êõâÝñíçóç Tíåñãår êÜôù Aðü ôßò äéáôáãÝò ìßáò
Tðéôñïð\ò Aîéùìáôéê™í ôïˆ óôñáôïˆ, Víôéìùí
AëëÜ Aäá™í, ôü íïìïèåôéêü ó™ìá øçößæåé ìÝ ôÞí
AðåéëÞ ô\ò îéöïëüã÷çò ôÜ ðéü ðñü÷åéñá êáß A-
ðåñßóêåðôá ìÝôñá... èÝëïíôáò íÜ têáíïðïéÞóåé ôÞ
ãåíéêÞ êáôáêñáõãÞ ðïý æçô@ óôñáôéùôéêÞ Aíá-
äéïñãÜíùóç. ÌÝ ëßãá ëüãéá, _ ÷þñá âáäßæåé ðñüò
Xíá AäéÝîïäï ôïˆ ‚ðïßïõ ôü ìüíï AðïôÝëåóìá
ìðïñår ðïëý å‹êïëá íÜ åyíáé _ ðïëéôéêÞ Aíáñ÷ßá
a Xíáò Tîùôåñéêüò ðüëåìïò... ²Áí êáíåßò êåöá-
ëáéïˆ÷ïò åyíáé ôüóï Aðåñßóêåðôïò žóôå íÜ äáíåß-
óåé ÷ñÞìáôá óôÞí ‘ÅëëÜäá ãéÜ ôÞ äéáôÞñçóç T-
îïðëéóì™í äõóáíÜëïãùí ðñüò ôÞ äýíáìç êáß ôÜ
ìÝóá ôçò, èÜ ðñÝðåé íÜ ôü äéáêéíäõíåýóåé ìüíïò
ôïõ êáß ÷ùñßò êáìéÜ ^èéêÞ Aîßùóç íÜ ôüí ëÜâåé
Šðüøéí ôçò _ ÄÏÅ êáôÜ ôÞí TêôÝëåóç ôïˆ ìï-
íáäéêïˆ ôçò êáèÞêïíôïò — ôÞí TöáñìïãÞ ôïˆ
íüìéìïõ TëÝã÷ïõ ðñüò ƒöåëïò ôïˆ TããõçìÝíïõ
÷ñÝïõò êáß ô™í êáôü÷ùí ô™í ðáëáé™í Uëëçíéê™í
ìåôï÷™í»65.
’Áðü ôÞí Cëëç ìåñéÜ, èÜ Vðñåðå íÜ Tãêáôá-
ëåßøïõí ït ÄõíÜìåéò ôÞí UëëçíéêÞ êõâÝñíçóç
óôÞí ôý÷ç ôçò, äéáìçíýïíôáò …ôé Vðñåðå íÜ ðå-
ñéïñßóåé ôÜ Vîïäá óôü ìÝôñï ô™í äõíáôïôÞôùí
ôçò; ÌÞðùò ôü Tðéêåßìåíï ïsêïíïìéêü AäéÝîïäï
äÝí èÜ AðÝëçãå óÝ ðïëéôéêÞ êñßóç êáß ãåíéêüôå-
ñç Aðïóôáèåñïðïßçóç; ‘Ç ðñïïðôéêÞ á‰ôÞ sóï-
äõíáìïˆóå êáôÜ ìßá Cðïøç ìÝ ëáíèÜíïõóá Aðåé-
ëÞ ô™í ‘ÅëëÞíùí êáôÜ ôïˆ èñüíïõ êáß Tðéäßùîç
äéåèíïˆò ðáñÝìâáóçò ðñüò ƒöåëïò ô™í äéåêäéêÞ-
óåùí ô\ò ÷þñáò ôïõò êáôÜ ôü ðñïçãïýìåíï ô\ò
Aããëïãáëëïñùóóéê\ò ðáñÝìâáóçò óôÞ íáõìá÷ßá
ôïˆ Íáõáñßíïõ. ²Åìïéáæå äçëáäÞ óÜí íÜ Aêïýãå-
ôáé _ «ðáëéÜ êñáõãÞ: ęóôå ìáò á‰ôÜ ðïý èÝ-
ëïõìå, åsäÜëëùò ôüóï ôü ÷åéñüôåñï ãéÜ ôüí âá-
óéëéÜ ðïý ì@ò V÷åôå TðéâÜëåé». ‘Ç sáôñéêÞ ‚ñï-
ëïãßá äÝí Vëåéøå: «ÌÞðùò èÜ Vðñåðå íÜ äïèïˆí
óôÞí Aóèåí\ UëëçíéêÞ ïsêïíïìßá... ôÜ ãëõêÜ ãéÜ
ôÜ ‚ðïrá öùíÜæåé, ðáñÜ ôßò ásôßåò ô\ò ðáñïýóçò
ôçò Aññþóôåéáò;»66
116
‘Ç óôÜóç ô™í äõíÜìåùí
ÌåôÜ ôÞí TêäÞëùóç ôïˆ êéíÞìáôïò Vãéíå
êáôáíïçôü …ôé ‚ Óýíäåóìïò äÝí óôü÷åõå óÝ ñéæé-
êÞ AíáôñïðÞ ô™í äåäïìÝíùí ô\ò Uëëçíéê\ò ðï-
ëéôéê\ò æù\ò. ÃéÜ ôÞí ðñïÜóðéóç ô™í Cëëùí
óõìöåñüíôùí ó÷åôéêÜ ìÝ ôÜ äÜíåéá êáß ôïýò T-
îïðëéóìïýò Šð\ñ÷áí äéêëåräåò Aóöáëåßáò ðïý
êáìßá UëëçíéêÞ êõâÝñíçóç äÝí ìðïñïˆóå íÜ A-
ãíïÞóåé, äçëáäÞ _ AðåéëÞ íÜ äéáêïðår êÜèå ìïñ-
öÞ ïsêïíïìéê\ò a äéðëùìáôéê\ò ŠðïóôÞñéîçò67.
Ãé' á‰ôü êáß êñßèçêå ðåñéôôÞ êÜèå äõíáìéêÞ ðá-
ñÝìâáóç a AíÜìéîç ðïý å‹êïëá èÜ äçìéïõñãïˆóå
ðáñåîçãÞóåéò. ÄéáêñéôéêÞ Tîáßñåóç AðåôÝëåóå _
Tðßóêåøç ôïˆ ²Áããëïõ ðñåóâåõô\ Sir Francis
Elliot óôüí âáóéëéÜ ôÞí 25ç Óåðôåìâñßïõ, ðáñá-
ìïíÞ ô\ò ðñáãìáôïðïßçóçò ôïˆ óõëëáëçôçñßïõ
ô™í Óõíôå÷íé™í, ãéÜ ôÞí ^èéêÞ ŠðïóôÞñéîç ôïˆ
AðïãïçôåõìÝíïõ Ãåùñãßïõ68.
Äéáôõðþèçêáí ðÜíôùò êáß AðåéëÝò Vììåóåò
êáß Aóáöårò, …ðùò _ «óïâáñÞ ðñïåéäïðïßçóç»
óôü Cñèñï ô\ò Suddeutsche Reichkorrespondenz
ô\ò 9çò ’Ïêôùâñßïõ, a Tðéðüëáéåò, …ðùò ït Š-
ðåñâïëéêïß ÷áñáêôçñéóìïß ôïˆ á‰ôïêñÜôïñá Ãïõ-
ëéÝëìïõ ´ ãéÜ ôÞí Šðï÷ùñçôéêüôçôá ôïˆ âáóé-
ëé@ Ãåùñãßïõ69 êáß ãéÜ ôïýò êéíçìáôßåò ðïý «èÜ
Vðñåðå óÝ Xíá ñãáíùìÝíï óôñáôéùôéêü êñÜôïò
íÜ V÷ïõí ôïõöåêéóôår»70. Ðéèáíüí íÜ Šð\ñ÷å êáß
êÜðïéï åyäïò Aìïéâáßáò TìðÜèåéáò ìåôáîý ôïˆ
Ãåñìáíïˆ á‰ôïêñÜôïñá êáß ôïˆ «öéëïÜããëïõ»
Ãåùñãßïõ. ÓÝ AíáöïñÜ ôïõ ‚ Ãåñìáíüò ðñåóâåõ-
ôÞò Waggenheim Vêáíå ëüãï ãéÜ ôü «îçñü ÷éïˆ-
ìïñ» ôïˆ ´Åëëçíá âáóéëé@. ÓÝ ìåôáîý ôïõò óõ-
íïìéëßá, …ôáí ‚ Ãåñìáíüò ðñåóâåõôÞò ðáñáôÞñç-
óå …ôé ‚ Kaiser Têôéìïˆóå säéáßôåñá ôüí Èåïôü-
êç, ‚ Ãåþñãéïò ôïˆ AðÜíôçóå …ôé êáß Têåríïò
óõìðáèïˆóå TîáéñåôéêÜ ôüí ðñßãêéðá Bulov, äÝí
åy÷å …ìùò êáôáöÝñåé íÜ ôüí äéáôçñÞóåé óôÞí T-
îïõóßá71.
Ït Têðñüóùðïé ô™í ÄõíÜìåùí ìåñéìíïˆóáí
säéáßôåñá ãéÜ ôÞí AðïöõãÞ ‚ðïéáóäÞðïôå Tì-
ðëïê\ò óôÞí UëëçíéêÞ ðïëéôéêÞ óêçíÞ, äéüôé öï-
âïˆíôáí ðáñåîçãÞóåéò, êáèþò öáßíåôáé Aðü ôßò
óõ÷íÝò ôïõò AíáöïñÝò óôü êërìá îåíïöïâßáò êáß
«ðáñåìâáôïëïãßáò» ðïý èåùñïˆóáí …ôé Tðéêñá-
ôïˆóå. ´Ïôáí ôÞí Tðáýñéï ôïˆ êéíÞìáôïò Aããëé-
êÜ ðïëåìéêÜ Tìöáíßóôçêáí óôü ÖÜëçñï, êõêëï-
öüñçóå _ öÞìç …ôé åy÷áí Vëèåé êáôüðéí ðñïóêëÞ-
óåùò ôïˆ âáóéëé@ ãéÜ íÜ ôüí ðñïóôáôÝøïõí. ‘Ï
²Áããëïò ðñåóâåõôÞò óÝ Aðïëïãçôéêü öïò ôçëå-
ãñÜöçóå óôüí Šðïõñãü Tîùôåñéê™í …ôé äÝí åy÷å
ðñïëÜâåé íÜ Tíçìåñþóåé ôüí âáóéëéÜ Ãåþñãéï T-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
Üí _ Cöéîç ô™í ðëïßùí ôïˆ eôáí TðéèõìçôÞ Šðü
ôßò ðáñïˆóåò óõíè\êåò72. ²Áí êáß _ ðáñïõóßá
ôïõò Tðéäñïˆóå ì@ëëïí êáôåõíáóôéêÜ ãéÜ ôÜ ðå-
ñéóóüôåñï AíÞóõ÷á ìÝëç ôïˆ ÓõíäÝóìïõ73, äéíü-
ôáí _ ìåéùôéêÞ ãéÜ ôüí èñüíï Tíôýðùóç …ôé óôç-
ñéæüôáí óôÞí ðñïóôáóßá îÝíùí …ðëùí. Ãé' á‰ôü
—ôïõëÜ÷éóôïí— Vðñåðå íÜ Aðïöåõ÷èår ‚ êáôÜ-
ðëïõò ðåñéóóüôåñùí ðëïßùí74.
‘Ï ²Áããëïò ðñåóâåõôÞò AíÝöåñå óÝ ôçëåãñÜ-
öçìÜ ôïõ …ôé êáôÜ êáéñïýò êõêëïöïñïˆóáí ö\-
ìåò óôÞí ’ÁèÞíá ðïý aèåëáí ‚ðïéáäÞðïôå Aðü
ôßò ÄõíÜìåéò ðïý óõììåôår÷áí óôüí ÄÏÅ íÜ V-
÷åé ôü äéêáßùìá íÜ AðïâéâÜóåé Víïðëåò äõíÜìåéò
ãéÜ ôÞí ðñïóôáóßá ô™í ìåë™í ô\ò Tðéôñïð\ò êáß
ô\ò ’Åèíéê\ò ÔñáðÝæçò óôÞí ‚ðïßá öõëÜóóïíôáí
îÝíá êåöÜëáéá75. ²Áëëç öÞìç aèåëå ôïýò Têðñï-
óþðïõò ô™í ÄõíÜìåùí íÜ Aðåéëïˆí Aðü êïéíïˆ
ôÞí UëëçíéêÞ êõâÝñíçóç ìÝ îåíéêÞ êáôï÷Þ Cí äÝí
äéáëõüôáí óýíôïìá ‚ Óôñáôéùôéêüò Óýíäåóìïò.
Åy÷å Aêïõóôår Tðßóçò …ôé ‚ ÃÜëëïò êáß ‚ ²Áã-
ãëïò ðñåóâåõôÞò, öïñþíôáò _ìßøçëá (!) êáðÝëá
êáß êñáô™íôáò ñáâäéÜ, åsó\ëèáí êáôÜ ôÜ ìåóÜ-
íõ÷ôá óôü óðßôé ôïˆ ´Åëëçíá ðñùèõðïõñãïˆ, …-
ðïõ óõíåäñßáæå ôü Šðïõñãéêü óõìâïýëéï, ãéÜ íÜ
êÜíïõí ìßá ðáñüìïéá äÞëùóç ãéÜ ôü Tíäå÷üìåíï
îåíéê\ò êáôï÷\ò. Êáß ìåôÜ Aðü á‰ôü Šðïôßèåôï
…ôé åy÷áí Aðï÷ùñÞóåé …ëïé ìáæß76.
Ït AðïôéìÞóåéò
´Ïðùò V÷åé aäç Tðéóçìáíèår óôÞ ó÷åôéêÞ âé-
âëéïãñáößá77, _ ðëåéïøçößá ô™í Aðüøåùí ðïý A-
ðåõèýíïíôáí óÝ ìÞ Uëëçíéêü êïéíü ÷ñçóéìïðïßç-
óå ìåéùôéêïýò …ñïõò78, ìßá ëáíèÜíïõóá a êáß A-
íïéêôÜ TêöñáóìÝíç TðéêñéôéêÞ äéÜèåóç, êÜôé ìå-
ôáîý Aðïññéðôéêüôçôáò êáß Tðéôéìçôéêüôçôáò,
ãéÜ íÜ Aíáöåñèår óôÜ …óá ó÷åôéêÜ ìÝ ôü êßíçìá.
ÃéÜ ðáñÜäåéãìá, _ TðÝìâáóç ô™í ‘ÅëëÞíùí
óôñáôéùôéê™í óôÞí ðïëéôéêÞ AðïêëÞèçêå ìåôá-
îý Cëëùí «êáêÞ Aðïôßìçóç ô\ò TðáíÜóôáóçò
ô™í Íåïôïýñêùí»79, «èñßáìâïò ô™í óôáóéá-
óô™í»80, «ëýêïò ìåôáìöéåóìÝíïò óÝ ðñüâáôï»81,
«óõíáñðáóôéêÞ Aíáêáôùóïýñá …ëï AíôéöÜóåéò
ìåôáîý óêïð™í êáß ìåèüäùí»82, «èåáôñéêÞ ðá-
ñÜóôáóç»83. Ït ãåíéêåýóåéò äÝí Vëåéøáí. ×áñá-
êôçñéóôéêÜ Vãñáöå ‚ Berliner Tageblatt ôÞí 1ç
Óåðôåìâñßïõ ãéÜ ôßò Tîåëßîåéò óôÞí ‘ÅëëÜäá:
«...Xíá ó™ìá Aîéùìáôéê™í ðïý Tðé÷åéñår íÜ ëý-
óåé BðëÜ æçôÞìáôá ðñïáãùã™í ìÝ óôáóéáóôéêÜ
ìÝóá, ìßá êõâÝñíçóç ðïý AöÞíåôáé íÜ Šðïêýøåé
óôßò AðáéôÞóåéò ôïõò, ìßá äõíáóôåßá ô\ò ‚ðïßáò
_ ìïíáäéêÞ Aîßá óôÜ ìÜôéá ôïˆ ëáïˆ ðïý êõâåñ-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
í@ Tíáðüêåéôáé óôïýò äåóìïýò ôçò ìÝ ôïýò âáóé-
ëéêïýò ïuêïõò ô\ò Šðüëïéðçò ʼnñþðçò, Xíáò ëá-
üò óõíçèéóìÝíïò íÜ óôçñßæåôáé óÝ Cëëïõò ãéÜ ôÞí
TêðëÞñùóç ô™í Tèíéê™í ôïõ säåùä™í ôÞ óôéãìÞ
ðïý Aðü ôüí uäéï AðïõóéÜæåé êÜèå TíÝñãåéá Têôüò
Aðü Têåßíç ô™í ëÝîåùí. ´Ïëá á‰ôÜ äÝí óõíéóôïˆí
ìßá åsêüíá ðïý íÜ TìðíÝåé Tìðéóôïóýíç ›ò ðñüò
ôü ìÝëëïí ô\ò ‘ÅëëÜäïò...»84
‘Ï Cîïíáò êßíçìá-‘ÅëëÜäá-´Åëëçíåò ðáñüí-
ôïò/ðáñåëèüíôïò eôáí Aíáðüöåõêôï íÜ Tìðëáêår
ìÝ ðëÝãìáôá AíôéëÞøåùí ó÷åôéê™í ìÝ ôÞí åsêü-
íá ô\ò ‘ÅëëÜäáò óôü Tîùôåñéêü85. Ït AíôéëÞøåéò
á‰ôÝò äéáóôáõñþíïíôáí, Tðéêáëýðôïíôáí ìÝ Cë-
ëåò AíÜëïãåò ãéÜ ôïýò ëáïýò ô™í ÷ùñ™í ô™í
Âáëêáíßùí êáß ô\ò ’Áíáôïë\ò êáß ëåéôïõñãïˆ-
óáí ›ò ðñïóëáìâÜíïõóåò ðáñáóôÜóåéò, ït ‚ðïr-
åò TîÝöñáæáí ôÞí êùäéêïðïßçóç ìïíéìüôåñùí ëß-
ãï-ðïëý óôÜóåùí Uíüò Aëëïäáðïˆ êïéíïˆ86. ÔÞí
Tðï÷Þ ðïý îÝóðáóå ôü êßíçìá, ‚ âõñùíéêüò öé-
ëåëëçíéóìüò åy÷å ðÜñåé Aìößâïëåò ö\ìåò ãéÜ ôÞí
‘ÅëëÜäá êáß ôïýò ´Åëëçíåò87. ÃéÜ ôÞ èåñáðåßá
ôÝôïéïõ åuäïõò Aìöéâïëé™í êáß ôÞí AðïêáôÜóôá-
óç ôïˆ Öéëåëëçíéóìïˆ, Têäüèçêå ôü 1909 óôü
Ëïíäríï Xíá âéâëßï ìÝ Cñèñá ðïéêßëùí óõããñáöÝ-
ùí, ðïý óêïðü åy÷áí íÜ ðáñïõóéÜóïõí óÝ å‰ñý-
ôåñï êïéíü ãéáôß Aãáðïˆóáí ôÞí ‘ÅëëÜäá êáß ôß
óÞìáéíå _ ÷þñá á‰ôÞ ãéÜ ôÞí ʼnñþðç ôüôå88.
Ôü ó÷åôéêü …ìùò TíäéáöÝñïí ôïˆ å‰ñùðáúêïˆ êïé-
íïˆ, óôü ‚ðïrï ôÝôïéïõ åuäïõò Têäüóåéò Aðåõèý-
íïíôáí, äÝí öáéíüôáí íÜ AðïññÝåé ôüóï Aðü êÜ-
ðïéá Tðéèõìßá ãéÜ êáôáíüçóç êáß á‰ôïãíùóßá,
AëëÜ ðåñéóóüôåñï Aðü ôÞí Tðéèõìßá ãéÜ Tðéâåâáß-
ùóç ô\ò äéê\ò ôïõ Aíùôåñüôçôáò äéÜ ìÝóïõ ô™í
…óùí ìÜèáéíå …ôé óõíÝâáéíáí Aëëïˆ. «...‘Ç Äý-
óç âëÝðåé óôÞí ’ÁíáôïëÞ ƒ÷é ôüí “²Áëëï”, Aë-
ëÜ Aíôßèåôá, ìÝñïò ôïˆ Uáõôïˆ ôçò...»89 ²Ç, …-
ðùò Vëåãå ‚ Toynbee, «...á‰ôü ðïý _ Äýóç âëÝ-
ðåé óôÞí ’ÁíáôïëÞ óÜí óêïôÜäé, äÝí åyíáé ðáñÜ
_ óêéÜ ôçò, Aêñéâ™ò …ðùò _ óêéÜ ô\ò ã\ò ðÝ-
öôåé óôü öåããÜñé»90.
’Áðü ôÞí ðëåõñÜ ôçò _ «’ÁíáôïëÞ» ôåßíåé
íÜ óõììïñöùèår ðñüò ôÞí åsêüíá ðïý _ «Äýóç»
V÷åé êáôáóêåõÜóåé ãé' á‰ôÞí, Aö' Uíüò äéüôé äÝí
V÷åé ôÜ ðåñéèþñéá íÜ Añèñþóåé ðçãárï ëüãï, Aö'
UôÝñïõ äéüôé Têìáõëßæåôáé ìÝ ôÞí ðáñáìõèßá ô\ò
ìåëëïíôéê\ò ðñïüäïõ. ‘Ç Aíáãêáéüôçôá ô\ò ðñï-
üäïõ óýìöùíá ìÝ ôü äõôéêü ðñüôõðï TðéâÜëëå-
ôáé êáôÜ AäéáìöéóâÞôçôï ôñüðï ëüãù ô\ò äéá-
öïñ@ò só÷ýïò êáß ðñïâÜëëåôáé ›ò áuôçìá Têóõã-
÷ñïíéóìïˆ, ðïý ãéÜ íÜ ðñáãìáôùèår ðñïûðïèÝôåé
ôÞí Tð' Aüñéóôïí óôåíüôåñç óõíåñãáóßá ìåôáîý
ô™í äýï ìåñ™í Šðü …ñïõò ƒ÷é sóüôéìïõò91.
117
ÊáôÜ óõíÝðåéá, ôÜ êñáôßäéá ô™í Vêêåíôñùí
ðåñéï÷™í ôïˆ å‰ñùêåíôñéêïˆ óõóôÞìáôïò êõ-
ñéáñ÷ßáò, Aöïˆ Tðéèõìïˆóáí íÜ ìÞí ðáñáìåßíïõí
êáèõóôåñçìÝíá êáß Aäýíáìá, AëëÜ íÜ ìéìçèïˆí
ôÞí å‰ñùðáúêÞ «ðñùôïðïñßá», ƒöåéëáí êáôÜ êÜ-
ðïéïí ôñüðï íÜ Tîåõñùðáúóôïˆí, äçëáäÞ íÜ «Tê-
óõã÷ñïíéóôïˆí» ìÝ ôÞí åsóáãùãÞ êáéíïôïìé™í
ðïý, Cí ëåéôïõñãïˆóáí êáíïíéêÜ, èÜ ãëýôùíáí —
Šðïôßèåôáé— ôßò ÷™ñåò ôïõò Aðü ôü ôÝëìá óôü
‚ðïrï öáßíïíôáí êáèçëùìÝíåò. ÌÝ ôÞ äõôéêÞ Š-
ðåñï÷Þ ›ò äåäïìÝíï, äÝí Šð\ñ÷å ðåñßðôùóç Aì-
öéóâÞôçóçò ô\ò å‰åñãåôéê\ò äýíáìçò ô™í èå-
óì™í äõôéê\ò ðñïÝëåõóçò. ·Çôáí AíôéèÝôùò _ A-
ðïõóßá ôïõò a _ Aíåôïéìüôçôá …óùí ðñïóðáèïˆ-
óáí íÜ ôïýò Töáñìüóïõí, ðïý UñìÞíåõå êÜèå ðá-
ñÝêêëéóç a Aðïôõ÷ßá ›ò ðñüò ôÞ äéáäéêáóßá Tê-
óõã÷ñïíéóìïˆ92. Ït íüìïé eôáí «èáõìÜóéïé», Aë-
ëÜ ït Šðåýèõíïé ãéÜ ôÞí TöáñìïãÞ ôïõò «äéåöèáñ-
ìÝíïé»93. ´Ïðùò óçìåéþèçêå Aëëïˆ, ït êáôçãï-
ñßåò ãéÜ äéáöèïñÜ Tìöáíßæïíôáí êÜèå öïñÜ ðïý
ãéíüôáí ëüãïò ãéÜ ôÞ «öáõëïêñáôßá» ô\ò äçìü-
óéáò æù\ò óôÞí ‘ÅëëÜäá.
’Áöïˆ _ íïìéìüôçôá ôáõôéæüôáí ìÝ ôü ðñü-
ôõðï ôïˆ å‰ñùðáúêïˆ êïéíïâïõëåõôéóìïˆ, _ Vì-
ðñáêôç AìöéóâÞôçóç ôïˆ ðñïôýðïõ óÞìáéíå êáß
TêôñïðÞ Aðü á‰ôÞí: «Ït Aîéùìáôéêïß UôïéìÜæïí-
ôáí, èÜ ìðïñïˆóå êáíåßò íÜ ðår, íÜ Têôñáðïˆí
ô\ò íïìéìüôçôïò»94. Ãé' á‰ôü êáß Tðñüêåéôï ãéÜ
Šðüèåóç êáô' Añ÷Þí êáôáäéêáóôÝá Tê ìÝñïõò …-
ëùí …óïé ðßóôåõáí óôÞí Aîßá ô™í êïéíïâïõëåõ-
ôéê™í èåóì™í. ²Áí _ TêôñïðÞ AðÝëçãå êáß óÝ A-
íáôñïðÞ ôïˆ èñüíïõ, ôüôå Aêüìç ÷åéñüôåñá ãéÜ
ôÞí uäéá ôÞí ‘ÅëëÜäá, _ ‚ðïßá «èÜ Šðïâéâáæü-
ôáí óôü Tðßðåäï íïôéïáìåñéêÜíéêçò äçìïêñá-
ôßáò»95. ‘Ùò ðïëõôÜñá÷ç «íïôéïáìåñéêÜíéêç äç-
ìïêñáôßá», _ ÷þñá ƒ÷é ìüíï äÝí öáéíüôáí íÜ äéá-
èÝôåé å‰ïßùíåò ðñïïðôéêÝò, AëëÜ ï‹ôå êÜí ðåñé-
èþñéá Tðéâßùóçò, ôïõëÜ÷éóôïí óÜí á‰ôüíïìï
êñÜôïò96.
’Áöïˆ äÝí Tôßèåôï æÞôçìá Aîéïðéóôßáò ô™í
äõôéêüôñïðùí èåóì™í, ôü ðñüâëçìá TíÝêåéôï
óôÞí Aíåôïéìüôçôá Têåßíùí ðïý åy÷áí êëçèår íÜ
ôïýò Töáñìüóïõí. ‘Ç Aíåôïéìüôçôá á‰ôÞ Aðïäé-
äüôáí óÝ êÜðïéïõ åuäïõò Aíùñéìüôçôá, _ ‚ðïßá
ìðïñïˆóå …ìùò íÜ îåðåñáóôår ìÝ ôÞí êáôÜëëç-
ëç «äéáðáéäáãþãçóç». ²Åìïéáæå ëïéðüí å‹ëïãï
Xíáò ôÝôïéïò «ðáéäéêüò ëáüò»97 íÜ ÷ñåéÜæåôáé
ðñïóôáóßá êáß êáèïäÞãçóç. Êáß Aðü ôÞ óôéãìÞ
ðïý ãéíüôáí êáôÜ êÜðïéïí ôñüðï Aðïäåêôü …ôé
ôÝôïéïé Aíþñéìïé ðïëéôéêÜ ëáïß äÝí eôáí óÝ èÝóç
íÜ «á‰ôï-åêðñïóùðçèïˆí», AëëÜ Vðñåðå Cëëïé
íÜ ôïýò «TêðñïóùðÞóïõí». ´Ïðùò ôü åy÷å èÝóåé
 118
‚ Marx óôÞ 18ç Ìðñõìáßñ98, ôü æçôïýìåíï óôÞ
óõíÝ÷åéá ìåôáôïðéæüôáí óôü ðïrïò èÜ èåùñårôï
êáôáëëçëüôåñïò ãéÜ ôüí ñüëï Têåßíïõ ðïý èÜ Tê-
ðáßäåõå êáß èÜ íïõèåôïˆóå.
ÓôÞí ‘ÅëëÜäá, ›ò «TóùôåñéêåõìÝíç êïéôß-
äá» ôïˆ å‰ñùðáúêïˆ ðïëéôéóìïˆ, Aíáãíùñéæüôáí
_ säéáéôåñüôçôá ô\ò óõììåôï÷\ò óÝ êïéíÝò ìí\-
ìåò99. ’ÁëëÜ ðÝñá Aðü á‰ôü, íåïðáãÝò âáëêáíé-
êü êñÜôïò ƒíôáò, _ ‘ÅëëÜäá Aíôéìåôùðßæåôáé
óÜí íÝïò ìáèçôåõüìåíïò ðïý Cëëïôå Tðéäåéêíýåé
Tëëéð\ ìáèçóéáêÞ têáíüôçôá, Cëëïôå ŠðåñâÜë-
ëïíôá æ\ëï.
‘Ï ëüãïò ó÷åôéêÜ ìÝ ôÞí Aíåôïéìüôçôá êáß ôÞí
Aíùñéìüôçôá ô™í ìç-äõôéêïåõñùðáúê™í ëá™í T-
îÝöñáæå óÝ êÜðïéï âáèìü ôÞí Aö' Šøçëïˆ óõãêá-
ôÜâáóç êáß ëáíèÜíïõóá åsñùíåßá …óùí ʼnñùðáßùí
ásóèÜíïíôáí …ôé ït ëáïß ô\ò ’Áíáôïë\ò ðñïóðáèïˆ-
óáí AäÝîéá íÜ ôïýò ìéìçèïˆí. ‘Ç ìéêñüôåñç êëßìá-
êá ô™í âáëêáíéê™í êñáô™í Väéíå ôÞí Tíôýðùóç
å‰óýíïðôçò èåáôñéê\ò óêçí\ò, _ ‚ðïßá ìéìårôï ôü
ñåðåñôüñéï ô\ò «êåíôñéê\ò». ´Ïôáí _ AíôéðáñÜèå-
óç óÝ äéðëùìáôéêü Tðßðåäï Aehrenthal-Iswolski
êáôÜ ôÞí êñßóç ô\ò Âïóíßáò-’Åñæåãïâßíçò ÷áñá-
êôçñßóôçêå Vñãï «âáóéê\ò óêçí\ò», _ AíôéðáñÜ-
èåóç Ôïõñêßáò-‘ÅëëÜäáò ÷áñáêôçñßóôçêå ›ò
«ìïíüðñáêôï» ìÝ TëÜóóïíåò ^èïðïéïýò100. Óôü u-
äéï ðíåˆìá ‚ Tðéôéìçôéêüò ðáñáëëçëéóìüò ôïˆ êé-
íÞìáôïò ìÝ èåáôñéêÞ êùìùäßá Aðáíô@ óõ÷íÜ. ‘Ï
ëüãïò ãéÜ Aðïôõ÷çìÝíç Aðüðåéñá ìßìçóçò Tðéâå-
âáßùíå êáôÜ Aíôßóôéîç ôÞí Aíùôåñüôçôá ôïˆ ðá-
ñáôçñçô\. ²Åôóé, ‚ Uëëçíéêüò êïéíïâïõëåõôéóìüò
Vìïéáæå ìÝ «èåáôñéêÞ ðáñÜóôáóç»101, «tëáñïôñá-
ãùäßá»102 a «êáêüãïõóôç öÜñóá ðïý êáôÝëçãå óÝ
ìßá ôñáãéêÞ 5ç ðñÜîç»103.
ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ
1. ÃéÜ ôÞí ðñïâëçìáôéêÞ ó÷åôéêÜ ìÝ ôÞí tóôïñéïãñá-
öéêÞ Tðáíáðáñïõóßáóç ôïˆ ðáñåëèüíôïò êáß ôüí ñüëï ô™í
äéáìåóïëáâçôéê™í êåéìÝíùí, âë. LaCarpa 1982, 47-85.
Ricoeur 1988,10-14. Rigney 1990, 16-18.
2. ÃéÜ ôÞí ôñéðëÞ Aíáöïñéêüôçôá ôïˆ tóôïñéêïˆ ëü-
ãïõ, âë. Ëåïíôáñßôç 1992, 189-194.
3. ÃéÜ ôÜ AíôéëçðôéêÜ ó÷Þìáôá, âë. Öïõêþ 1993,
17. ÃéÜ ôüí Tíåñãçôéêü ñüëï ôïˆ Aíáãíþóôç, ðñâ. Iser
1974, XIII, 292-4 êáß ²Çãêëåôïí 1989, 37.
4. ÃéÜ ôÜ ðñïâëÞìáôá sóïññïðßáò ìåôáîý AöÞãçóçò
êáß AíÜëõóçò, âë. Ricoeur 1990.
5. ‘Ï Sir Francis Elliot äéåôÝëåóå ðñåóâåõôÞò ô\ò
’Áããëßáò óôÞí ‘ÅëëÜäá ìåôáîý ô™í Tô™í 1903-17.
6. De Salis to Grey, Berlin 1-9, FO 371 678, No.
310. Bertie to Grey, Paris 6-9, FO 371 678, No. 360.
´Ïëåò ït _ìåñïìçíßåò Aêïëïõèïˆí ôü íåþôåñï —Ãñçãïñéá-
íü— _ìåñïëüãéï ðëÞí TîáéñÝóåùí ðïý äçëþíïíôáé.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
7. ÃéÜ ôüí «ðïéïôéêü» Journal des Debats, ôüí Vãêõ-
ñï Le Temps, ðïý åy÷å säéáßôåñåò äéáóõíäÝóåéò ìÝ ôü Quai
d' Orsay, ôü ãáëëéêü ‘Õðïõñãårï ô™í ’Åîùôåñéê™í, êáß
ôÞí Uâäïìáäéáßá «êïéíùíéïëïãßæïõóá» L' Illustration, âë.
Bellanger 1972, t. III, 351-6, 386.
8. ÃéÜ ôÞ âáñýíïõóá óçìáóßá ô\ò Añèñïãñáößáò ô™í
Times óôÞí ‘ÅëëÜäá, âë. ÓêïðåôÝá 1992, 44-5.
9. Ðñâ. ÓêïðåôÝá 1992, 14, 53.
10. Ç Neue Freie Presse ô\ò ÂéÝííçò Šð\ñîå uóùò _
ðéü öçìéóìÝíç Töçìåñßäá óôÞí tóôïñßá ôïˆ âéåííÝæéêïõ ôý-
ðïõ, êáß Šðü ôÞ äéåýèõíóç ôïˆ Moritz Benedict Vöôáóå óôü
Aðþãåéï ô\ò öÞìçò ôçò. Âë. Prakke et all 1970, B. 1,
406.
11. Princig an Braun, Ath. 26-11, HHS, Beilage zu
Bericht Nr. 66-A-1.
12. Elliot to Grey, Ath. 6-9, FO 371 678, No. 149.
13. Elliot to Grey, Ath. 4-10, FO 371 678, No. 166.
14. Elliot to Grey, Ath. 4-10, FO 371 678, No. 166,
C.
15. Elliot to Grey, Ath. 4-10, FO 371 678, No. 82.
16. Elliot to Grey, Ath. 15-10, FO 371 678, No. 86.
17. Braun an Aehrenthal, Ath. 18-12, HHS, Nr. 69-
A-B, S-V, 2-3.
18. Dillon, Parliamentary Islam..., 110-2.
19. Campbell 1910, 278.
20. ÐñïêÜëåóå áuóèçóç _ Aðüäïóç óÝ TðéöáíÝò ìÝëïò
ô\ò Uëëçíéê\ò ðáñïéêßáò ôïˆ Ëïíäßíïõ, ôüí Ì. ÊïñãéáëÝ-
íéï, ô\ò Cðïøçò …ôé èÜ eôáí êáëýôåñï ãéÜ ôÞí ‘ÅëëÜäá
íÜ äéáëýóåé ôüí óôñáôü ôçò êáß íÜ ôüí AíôéêáôáóôÞóåé ìÝ
AóôõíïìéêÞ äýíáìç. Âë. The Hellenic Herald, Sept.
1909, v. III, No. 35, 159. Near East 5-11.
21. Quarterly Review, Apr. 1910, 519.
22. Driault 1920, 35.
23. Ðáðáêïóì@ò 1981, 63. Ðáñüìïéá Têôßìçóç ²Áã-
ãëùí Aîéùìáôéê™í åy÷å Têöñáóèår ôü 1886. Ibid 40.
24. Dillon, Parliamentary Islam..., 115.
25. Toynbee 1914, 1-4.
26. Garvin 1909, 571.
27. Dillon 1909, 630.
28. L' Independance 1-9-1909.
29. Allgemeine Zeitung 4-9-1909.
30. Le Temps 29-9-1909.
31. Campbell 1910, 276.
32. Braun an Aehrenthal, «Abschrift eines Bericht-
es der deutschen Gesandschaft in Athen an das
Auswartige Amt in Berlin», Ath. 11-12, HHS, Beilage
ad Bericht No. 68-e vom 11-12, Inhalt: «Die politische
Lage», No. 128, 2.
33. Dillon, Constitutional Crises..., 630.
34. L' Independance 6-9.
35. Le Temps 29-8.
36. Times 9-9.
37. Quarterly Review, April 1910, 515.
38. The Hellenic Herald, v. IV, No. 37, Dec. 1909,
4-5.
39. Campbell 1910, 1, 275-6.
40. Braun an Aehrenthal, Ath. 11-12, HHS, No.
128, Beilage ad Bericht No. 68.1.
41. Braun an Aehrenthal, Ath. 16-5, HHS, Nr. 27-D.
42. Elliot to Grey, Ath. 31-5, FO 371 678, No 79.
43. Braun an Aehrenthal, Ath. 29-5, HHS, Nr. 30-F.
44. Times 31-8.
 ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
45. Braun an Aehrenthal, Ath. 8-10, HHS, No. 57-
D, V, 2.
46. Elliot to Grey, Ath. 21-7, FO 371 678, No. 107, C.
47. Lowenthal an Aehrenthal, Ath. 28-8, HHS, Nr.
49-B, S-V, 3.
48. Lowenthal an Aehrenthal, Ath. 10-8, HHS, Nr.
45, S-V, 1. Lowenthal an Aehrenthal, Ath. 4-9, HHS,
Nr. 50-A-D.
49. Braun an Aehrenthal, Ath. 8-10, HHS, No. 57-
1, S-V, 1.
50. Elliot to Grey, Ath. 9-10, FO 371 678, No. 171,
C.
51. Braun an Aehrenthal, Ath. 4-12, HHS, No. 67-
A-F, v, 1.
52. Braun an Aehrenthal, Ath. 24-12, HHS, No.
188.
53. Braun an Aehrenthal, Ath. 25-12, HHS, Nr. 70-
A-B, v, 10.
54. Âë. ’Åíåðåêßäç 1992, 82.
55. The Hellenic Herald, v. III, No. 36, Oct.-Nov.
1909, 174.
56. Garvin 1909, 569-570.
57. L' Independance 25-8.
58. L' Illustration 4-9.
59. Quarterly Review, April 1910, 513-537.
60. Lowenthal an Aehrenthal, Ath. 4-9, HHS, Nr.
50-A-D.
61. Campbell 1910, 276.
62. Lowenthal an Aehrenthal, Ath. 18-9, HHS, Nr.
52-E.
63. Lowenthal an Aehrenthal, Ath. 30-9, HHS, Nr.
55-C.
64. Braun an Aehrenthal, Ath. 4-12, HHS, No. 67-
A-F, 3.
65. Elliot to Grey, Ath. 3-12, FO 371 677, No 202.
66. Young to Grey, Ath. 30-11, FO 371 677, No.
12. Young to Grey, Ath. 8-12, FO 371 677, No. 13.
Young to Grey, Ath. 15-12, FO 371 677, No. 14. Elliot
to Grey, Ath. 9-12, No 209. ÃéÜ ôü «ðáñÜäåéãìá» ô\ò
íáõìá÷ßáò ôïˆ Íáõáñßíïõ, âë. Empire Review, Oct. 1909,
161.
67. ‘Ï ²Áããëïò Šðïõñãüò ô™í Tîùôåñéê™í óçìåßùíå:
«èÜ ðñÝðåé íÜ Aðïèáññýíïõìå ôÞ ÷ïñÞãçóç êáß Cëëùí äá-
íåßùí óôÞí UëëçíéêÞ êõâÝñíçóç Tö' …óïí ôÜ ÷ñÞìáôá ðñü-
êåéôáé íÜ äéáôåèïˆí ãéÜ Tîïðëéóìïýò. ²Áí ðÜñïõí ÷ñÞìáôá
ãéÜ íÜ îïäÝøïõí óÝ …ðëá, ôüôå èÜ ðÝóïõí ìÝ ôÜ ìïˆôñá
óôüí ðüëåìï êáß ôÞ ÷ñåùêïðßá...» Âë. Elliot to Grey, Ath.
9-12, FO 371 677, No. 208.
68. Âë. Elliot to Grey, Ath. 28-9, FO 371 678, No.
163-A. Grey to Elliot, Foreign Office 15-10, FO 371
678, No. 76.
69. Braun an Aehrenthal, Ath. 20-11, HHS, Nr. 65-
B, G.
70. Ëïˆëïò 1990, 87.
71. ’Åíåðåêßäçò 1992, 87.
72. Elliot to Grey, Ath. 29-8, FO 371 678, No 133.
73. Elliot to Grey, Ath. 11-12, FO 371 679, No. 95,
C.
74. Cartright to Grey, Mariebad 29-9, FO 371 678,
No. 32454. Foreign Office to Admiralty, Foreign Office
30-9, FO 371 678, No. 32457.
75. Elliot to Grey, Ath. 9-10, FO 371 678, No. 171.
119
76. Elliot to Grey, Ath. 27-10, FO 371 678, No.
185.
77. ÂåñÝìçò 1977, 258-266. Ìáñêåæßíçò 1966-68,
ô. 3, 88. Ðáðáêïóì@ò 1981, 114-116.
78. Âë. «’Áðïìíçìïíåýìáôá Æïñìð@». Âïõñí@ò
1957, 196-198. Near East 5-11. The Hellenic Herald,
v. IV, No. 37, Dec. 1909, 4.
79. Toynbee 1914, 11.
80. L' Illustration 4-9.
81. Campbell 1910, 276.
82. Garvin 1909, 569.
83. L' Independance 31-8, Le Temps 29-8.
84. Count de Salis to Sir E. Grey, Berlin 1-9, FO
371 678, No. 310.
85. ´Ïðùò èÜ Vëåãå ‚ Foucault, ìÝ «AíôéëçðôéêÜ ó÷Þ-
ìáôá». Âë. Öïõêþ 1993, 17.
86. The Hellenic Herald, «The Eclipse of Phil-
hellinisme», v. III, No. 35, Sept. 1909, 159.
87. Dillon, Parliamentary Islam..., 111. Empire
Review, Oct. 1909, 160-1.
88. Abbott 1909.
89. ÓêïðåôÝá 1992, 86.
90. Toynbee 1970, 1.
91. Said 1978, 1-28. ÃéÜ ôü ð™ò _ äõôéêïðïßçóç ô\ò
ðïëéôéê\ò æù\ò ô™í âáëêáíéê™í ÷ùñ™í AðÝëçãå óÝ ãåíé-
êÞ AíáóôÜôùóç, âë. Stavrianos 1974, 207-209.
92. Hobsbawm 1987, 13-33.
93. Dillon, Parliamentary Islam..., 113.
94. L' Independance 31-8.
95. Lowenthal an Aehrenthal, Ath. 4-9, HHS, Nr.
50-A-D, S-V, 3. ‘Ï Á‰óôñéáêüò TðéôåôñáììÝíïò ìåôáöÝ-
ñåé ñÞóç ôïˆ «Vìðéóôïõ» Šðáóðéóô\ ôïˆ âáóéëé@, ôáãìá-
ôÜñ÷ç Ìåóóáë@. Âë. Lowenthal an Aehrenthal, Ath. 28-
8, HHS, Nr 49-B, S-V, 2-3. ‘ÕðïèÝôåé êáíåßò …ôé ‚ ôáã-
ìáôÜñ÷çò åy÷å êåñäßóåé ôÞí Têôßìçóç ôïˆ Ãåùñãßïõ, ìå-
ôáîý Cëëùí, TêöñÜæïíôáò êáß ðñïóöéëårò Aðüøåéò …ðùò _
ðáñáðÜíù.
96. «The Philhellene»..., 843.
97. Lowenthal an Aehrenthal, Ath. 28-8, HHS, Nr.
49-B, S-V, 10.
98. Said, Orientalism..., 21.
99. ÓêïðåôÝá 1992, 87. ÃéÜ ôßò UëëçíéêÝò ðñïóäïêß-
åò ðïý AðÝññåáí Aðü á‰ôÞí ôÞí säéüôçôá, âë. óõíïðôéêÜ,
ÓêïðåôÝá 1988, 163-170.
100. Dillon, Parliamentary Islam..., 110. Ðñâë.
Campbell 1910, 274. Horton 1902. ÓêïðåôÝá 1992, 41-
42.
101. L' Independance 31-8.
102. Le Temps 29-8.
103. Quarterly Review, Aug. 1910, 515.
ÐÇÃÅÓ
Á. ’ÁíáöïñÝò ðñåóâåõô™í ðñüò ‘Õðïõñãïýò ’Å-
îùôåñéê™í:
Sir Francis Elliot ðñüò Sir Edward Grey, Foreign Office,
Greece, Political 1909, 371/677-679.
Ritter von Lowenthal êáß Karl von Braun ðñüò Count von
Aehrenthal, Haus-, Hof- und Staatsarchiv, 1909-
Griechenland, Politisches Archiv, XVI-60.
 120
Â. ’Åöçìåñßäåò
The Times, London.
The Hellenic Herald, London.
L' Illustration, Paris.
L' Independance, Bruxelles.
Allgemeine Zeitung, Frankfurt.
Ã. ÐåñéïäéêÜ
Empire Review: «The Future of Greece». Ïêô. 1909,
óó. 160-5.
National Defense: Woods H.C., «The Military Upheaval
in Greece», Vol. IV, No 15, Öåâñ. 1910.
National Review: «The Revival of Greece», ’Éïýë. 1911.
Quarterly Review: «Greece and King George». ’Áðñ.
1910, óó. 513-537.
The Contemporary Review: «Leopold II of Belgium and
George I of Greece. A comparison and a contrast».
’Éïýë. 1910, ó. 240.
Dillon E. J., «Constitutional crises in Europe», ÍïÝìâñ.
1909, óó. 618-640.
— «The Cretan Danger», Öåâñ. 1910, óó. 245-252.
— «Parliamentary Islam and Revolutionary Greece»,
’Éáí. 1910, óó. 110-128.
The English Review. ’Éïýë. 1910, óó. 722-726.
The Fortnigtly Review. Campbell Sp., «Greece - Renais-
sance or Revolution?», Öåâñ. 1910, óó. 274-285.
Garvin J., «The Pronunciamento at Athens», ’Ïêô.
1909, óó. 569-576. «Philhellene» [Richard Wach-
stein], «The Late King of Greece». ÌÜéïò 1913,
óó. 842-856.
Ït ðñåóâåõôéêÝò AíáöïñÝò ìåëåôÞèçêáí A-
ðü ìéêñïôáéíßåò óôÜ ’Áñ÷årá ô\ò ’Áêáäçìßáò
’Áèçí™í, ït Töçìåñßäåò óôÞí ÌðåíÜêåéï êáß ôÜ
ðåñéóóüôåñá ðåñéïäéêÜ óôÞ ÃåííÜäåéï Âéâëéï-
èÞêç.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ
(Ðáñáôßèåíôáé ìüíïí ït ôßôëïé ðïý ÷ñçóßìåõóáí
óôßò ðáñáðïìðÝò ôïˆ ðáñüíôïò Cñèñïõ)
Abbott G.F. (ed.), Greece in Evolution, London 1909.
Bellanger Cl. et autres (sous la rédaction), Histoire Générale
de la Presse Francaise, PUF, Paris 1972, t. III.
ÂåñÝìçò È., «Ôü Óôñáôéùôéêü Êßíçìá ôïˆ 1909». ‘Éóôï-
ñßá ôïˆ ‘Åëëçíéêïˆ ²Åèíïõò, ô. ÉÄ´, óó. 258-266,
’ÁèÞíá, ’Åêä. ’Áèçí™í, 1977.
Âïõñí@ò Ô., Ãïõäß: Ôü Êßíçìá ôïˆ 1909, ’ÁèÞíá 1957.
Driault E. et Lheritier M., Histoire Diplomatique de la
Grece de 1821 à nos jours, Paris 1920, v.5, pp. 5-35.
’Åíåðåêßäçò Ð., ‘Ç Äüîá êáß ‚ Äé÷áóìüò, ’ÁèÞíá 1992.
Foucault M., Ït ËÝîåéò êáß ôÜ ÐñÜãìáôá, ’ÁèÞíá 1993.
²Çãêëåôïí Ô., ÅsóáãùãÞ óôÞ Èåùñßá ô\ò Ëïãïôå÷íßáò,
’ÁèÞíá 1989.
Hobsbawm E., The Age of Empire, London 1987.
Horton G., Modern Athens, London 1902.
Iser W., The Implied Reader, London 1974.
LaCapra D. -Caplan St., Modern European Intellectual
History, London 1982.
Ëåïíôáñßôçò Ã.Â., «‘Ï Óõìâïëéóìüò ôïˆ Ðáíçãõñéêïˆ êáß
‚ ‘Éóôïñéêüò Ëüãïò», ÅÌÍÅ ÌíÞìùí, ’ÁèÞíá
1992, ô. 14, óó. 189-194.
Ëïˆëïò Ê., ‘Ç ÃåñìáíéêÞ ÐïëéôéêÞ óôÞí ‘ÅëëÜäá 1896-
1914, ’ÁèÞíá 1990.
Ìáñêåæßíçò Óð., ÐïëéôéêÞ ‘Éóôïñßá ô\ò ÍåùôÝñáò ‘Åë-
ëÜäïò, ’Áè\íáé 1966-68, ô. 3, óó. 12-103.
Ðáðáêïóì@ò Â., ‘Ï Óôñáôüò óôÞí ÐïëéôéêÞ ÆùÞ ô\ò
‘ÅëëÜäïò, ’ÁèÞíá 1981.
Prakke H. -Lerg W.B. -Schmolke M. (unter Leitunguon),
Handbuch der Weltpresse, W.V. Köln 1970, 2B.
Ricoeur P., ‘Ç ’ÁöçãçìáôéêÞ Ëåéôïõñãßá, ’ÁèÞíá 1990.
Rigney A., The Rhetoric of Historical Representation,
Cambridge 1990.
Said E., Orientalism, London 1978.
ÓêïðåôÝá ’Å., ‘Ç Äýóç ô\ò ’Áíáôïë\ò, ’ÁèÞíá 1992.
Toynbee A.J., Greek Policy since 1882, Oxford Pam-
phlets, 1914.
— The Western Question in Greece and Turkey. A
Study in the Contact of Civilisations, New York 1970.
 Ãåþñãéïò ÂëÜ÷ïò: ‘Ç AíôéâåíéæåëéêÞ säåïëïãßá
Ç
Aíôßäñáóç ôïˆ Aíôéâåíéæåëéóìïˆ óôÞí âå-
íéæåëéêÞ ìåãÜëç Tîüñìçóç ô™í Tô™í
1910-20 äÝí åy÷å ›ò êýñéï óôü÷ï ôüí
ìåãáëïúäåáôéóìü ôïˆ ’Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ, Aë-
ëÜ ôüí uäéï ôüí _ãÝôç, ôßò ðïëéôéêÝò ôïõ ìåèü-
äïõò, ôü eèïò êáß ôü öïò ô\ò Tîïõóßáò ôïõ, ôßò
äéåèíårò TðéëïãÝò ôïõ êáß ôÞí ó÷Ýóç ôïõ ìÝ ôÞí
ðáñáäïóéáêÞ êïéíùíßá, …ðùò öõóéêÜ …ëá á‰ôÜ T-
êëáìâÜíïíôáí Aðü ôïýò AíôéðÜëïõò ôïõ. ‘Ç Ìå-
ãÜëç ’ÉäÝá, Cëëùóôå, ôÞí ‚ðïßá ‚ ÂåíéæÝëïò öé-
ëïäïîïˆóå íÜ ŠëïðïéÞóåé, Aðïôåëïˆóå ðñïáéþíéï
Tèíéêü ðüèï ô™í ‘ÅëëÞíùí, äéáôáîéêü êáß Šðåñ-
êïììáôéêü óêïðü ôïõò, âéùìáôéêü óôïé÷årï ôïˆ
ëáúêïˆ ðïëéôéóìïˆ êáß ô\ò Tèíéê\ò ôáõôüôçôáò.
‘Ï Aíôéâåíéæåëéóìüò êáôçãïñïˆóå ôüí âåíéæåëéóìü
…ôé eôáí á‰ôáñ÷éêüò, Aíôéêïéíïâïõëåõôéêüò, îå-
íüäïõëïò, ðïëåìïêÜðçëïò, íåïðëïõôéêüò êáß äç-
ìáãùãéêüò. ‘Ï Íéêüëáïò ÓôñÜôïò, TðéöáíÞò Aí-
ôéâåíéæåëéêüò, óÝ ìõóôéêÞ óõíÜíôçóç ìÝ ôüí âá-
óéëéÜ ’ÁëÝîáíäñï ôü 1918, ôïˆ äÞëùóå: «èÜ ÷ôõ-
ðÞóïõìå ôüí ÂåíéæÝëï óôü Tóùôåñéêü æÞôçìá, T-
êår ðïý AðÝôõ÷å. ÈÜ Tðùöåëçèïˆìå Aðü ôÞí ^-
èéêÞ ðáñáêìÞ. ’ÅìåãÜëùóå ôÞí ‘ÅëëÜäá AëëÜ
ìßêñõíå ôïýò ´Åëëçíåò. ÈÜ ôáö\ Têëïãéê™ò êáß
ôÞí Êùíóôáíôéíïýðïëç Aêüìç êé Cí ì@ò öÝñç»1.
ÊïéíùíéïëïãéêÜ, _ AíôéâåíéæåëéêÞ Aíôßäñáóç
Têðñïóùðïˆóå ôÞí ðáñáäïóéáêÞ ëéãáñ÷ßá ô\ò
Ðáëáé@ò ‘ÅëëÜäáò, ôÜ «ôæÜêéá», ðïý äéáìïñ-
öþèçêáí ôïýò ôåëåõôáßïõò ás™íåò ô\ò Ôïõñêï-
êñáôßáò, _ãÞèçêáí ðïëéôéêÜ ô\ò ’ÅðáíÜóôáóçò
êáß êáôï÷ýñùóáí ôÞí êõñéáñ÷ßá ôïõò óôü ìåôå-
ðáíáóôáôéêü Uëëáäéêü êñáôßäéï. ÔÜ ìåãÜëá á‰-
ôÜ «ôæÜêéá» ô™í êïôæáìðÜóçäùí ðÝôõ÷áí, ìÝ
ôÞí äïëïöïíßá ôïˆ Êáðïäßóôñéá êáß ôÞí äéáìüñ-
öùóç ìé@ò ðïëéôéê\ò æù\ò âáóéóìÝíçò óÝ ôïðé-
êÜ ðåëáôåéáêÜ äßêôõá, íÜ äéáéùíßóïõí ôÞí ðá-
ñïõóßá ôïõò óôÞí ðïëéôéêÞ Tîïõóßá. ‘Ï êïéíïâïõ-
ëåõôéóìüò ìÜëéóôá, ðïý êáèéåñþèçêå óôáäéáêÜ
ìÝ êýñéïõò óôáèìïýò ôü 1843, ôü 1864 êáß ôü
1875, ôïýò ðñüóöåñå ôïýò êáôÜëëçëïõò äéáý-
ëïõò, Vôóé …ðùò ôüí äéáóôñÝâëùóáí ðñüò ƒöåëüò
ôïõò.
Ït AëëåðÜëëçëåò Aðïôõ÷ßåò ôïˆ ðáëáéïêïì-
ìáôéóìïˆ êáôÜ ôüí 19ï ás™íá (ït äýï êõñéüôåñïé
ÌåëÝôçò ’Ç. Ìåëåôüðïõëïò
Têðñüóùðïß ôïõ, ‚ Ôñéêïýðçò êáß ‚ ÄçëéãéÜííçò,
‚äÞãçóáí ôÞí ÷þñá Aíôßóôïé÷á óôÞí ÷ñåùêïðßá
êáß óôÞí óôñáôéùôéêÞ fôôá) ðñïêÜëåóáí ôÞí T-
ðáíÜóôáóç óôü Ãïõäß êáß ôÞí èåáìáôéêÞ ðïëé-
ôéêÞ ìåôáâïëÞ ôïˆ 1909-10. ÍÝåò êïéíùíéêÝò
‚ìÜäåò (ñéæïóðÜóôåò óôñáôéùôéêïß, öéëïðñüïäïé
Aóôïß, ðëïýóéïé ‚ìïãåíårò) AëëÜ êáß _ óõíôñéðôé-
êÞ ðëåéïøçößá ôïˆ AðçõäéóìÝíïõ Têëïãéêïˆ óþ-
ìáôïò óõóðåéñþèçêáí ãýñù Aðü ôüí ’ÅëåõèÝñéï
ÂåíéæÝëï. ’Áêüìç êáß ït ŠðåñäõíÜìåéò ô\ò T-
ðï÷\ò ðïý aëåã÷áí ôÞí AíáôïëéêÞ Ìåóüãåéï
(’Áããëßá, Ãáëëßá, ’Éôáëßá) åyäáí óôüí ’ÅëåõèÝ-
ñéï ÂåíéæÝëï Xíá ÷ñÞóéìï Tñãáëårï Têóõã÷ñïíé-
óìïˆ ô\ò ÷þñáò, ðïý èÜ ìðïñïˆóå íÜ Tîõðçñå-
ôÞóåé êáß ôïýò äéêïýò ôïõò óêïðïýò, ðïý ôüôå
Cëëáæáí ñáãäárá (Tííï™ êõñßùò ôÞí AíáôñïðÞ
ôïˆ äüãìáôïò ô\ò Aêåñáéüôçôáò ô\ò ’Ïèùìá-
íéê\ò Á‰ôïêñáôïñßáò, Tö' …óïí _ ôåëåõôáßá åy÷å
ìåôáâëçèår óÝ ãåñìáíéêÞ Aðïéêßá). ’ÁëëÜ êáß _
äõíáóôåßá ô™í Ãëýîìðïõñãê êáôÜëáâå …ôé ìÝ
ôïýò êáôÜëëçëïõò ÷åéñéóìïýò èÜ ìðïñïˆóå íÜ
Têìåôáëëåõèår ôÞí Cíïäï ôïˆ ’Åëåõèåñßïõ Âåíé-
æÝëïõ ãéÜ ôÞí ðïëéôéêÞ ôçò Tðéâßùóç.
’Åíáíôßïí ôïˆ ìåãÜëïõ _ãÝôç óõóðåéñþèç-
êáí ït ðáëáéïêïììáôéêïß Añ÷çãïß êáß ôÜ ðåëá-
ôåéáêÜ ôïõò äßêôõá, ðïý óõíåéäçôïðïéïˆóáí …ôé
ôü ðïëéôéêü ôïõò ìÝëëïí eôáí ôü ðåñéèþñéï êáß
_ ‚ñéóôéêÞ TîáöÜíéóç. ÓõììÜ÷çóáí ìÝ ôÞí ãåñ-
ìáíüöéëç Á‰ëÞ ôïˆ ôüôå äéáäü÷ïõ Êùíóôáíôßíïõ
êáß ìÝ ôÞí âáóßëéóóá, ðïý eôáí AäåëöÞ ôïˆ Ãåñ-
ìáíïˆ Á‰ôïêñÜôïñá. Ìáæß ôïõò óõíôÜ÷èçêáí êáß
Añêåôïß Aíôéäñáóôéêïß Aîéùìáôéêïß, êáèþò êáß _
ìåéïøçößá ôïˆ Têëïãéêïˆ óþìáôïò, óõíáéóèçìá-
ôéêÜ êáß êïéíùíéêÜ ðñïóêïëëçìÝíç óôÞí Ìïíáñ-
÷ßá êáß óôïýò êïôæáìðÜóçäåò ðïëéôéêïýò. ÌåôÜ
ôïýò Âáëêáíéêïýò ÐïëÝìïõò, ‚ êüóìïò á‰ôüò
âñ\êå ôü uíäáëìÜ ôïõ óôüí Êùíóôáíôríï, ôüí Añ-
÷éóôñÜôçãï ðïý ‚äÞãçóå ôÜ UëëçíéêÜ óôñáôåý-
ìáôá óÝ äéáäï÷éêÝò íßêåò2.
‘Ç óýãêñïõóç Tð\ëèå ôåëéê™ò ôü 1915, …-
ôáí ‚ ’ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò, ðïý Aíáóõãêñüôç-
óå ôü äéáëõìÝíï Uëëçíéêü êñÜôïò óÝ ëéãüôåñï A-
ðü äýï ÷ñüíéá êáß ôü äéðëáóßáóå TäáöéêÜ óÝ ìå-
ñéêïýò ì\íåò, Aðïëýèçêå AíôéóõíôáãìáôéêÜ Aðü
122
‘Ï Ãåþñãéïò êáß _ ’ÅëÝíç ÂëÜ÷ïõ óôÜ ãñáöårá ô\ò Êáèçìåñéí\ò. ÓôÜ AñéóôåñÜ ôïõ ƒñèéïò
‚ Êùíóôáíôríïò ÔóÜôóïò.
ôüí âáóéëéÜ. ²Å÷åé Têöñáóèår _ èåùñßá …ôé _ ðåé-
óìáôéêÞ èÝëçóç ôïˆ Êùíóôáíôßíïõ íÜ TðéâÜëåé
ôÞí Aðï÷Þ Aðü ôüí Á´ Ðáãêüóìéï Ðüëåìï, T-
íÜíôéá óôÞí Tî uóïõ ðåéóìáôéêÞ èÝëçóç ôïˆ ’Å-
ëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ, äÝí Aíôáíáêëïˆóå ôÞí ãåñ-
ìáíéêÞ ðïëéôéêÞ óôÜ ÂáëêÜíéá AëëÜ ôÞí âñåôáí-
íéêÞ. Êáß …ôé _ Aíôßèåóç ÂåíéæÝëïõ-Êùíóôáíôß-
íïõ äÝí eôáí AíôáíÜêëáóç ô\ò óýãêñïõóçò ìå-
ôáîý ô\ò Entente (’Áããëï-ÃÜëëùí) êáß ôïˆ ãåñ-
ìáíï-áõóôñéáêïˆ óõíáóðéóìïˆ, AëëÜ ô\ò Aíôé-
ðáëüôçôáò ìåôáîý ÃÜëëùí êáß ²Áããëùí óôü T-
óùôåñéêü ô\ò Entente, ðïý äéáöùíïˆóáí ó÷åôé-
êÜ ìÝ ôÞí TìðëïêÞ a ìÞ ô\ò ìéêñ\ò ìáò ÷þñáò
óôÞí äéåèí\ äéáìÜ÷ç3.
²Åôóé êé Aëëé™ò, _ UëëçíéêÞ êïéíùíßá ÷ùñß-
óôçêå êáèÝôùò óÝ äýï Aóõìöéëßùôá êüììáôá. ‘Ï
ÂåíéæÝëïò, óôÜ ìÜôéá ô\ò öéëïìïíáñ÷éê\ò ìåñß-
äáò, Vöôáóå êáôÜ ôßò îýôåñåò öÜóåéò ôïˆ ’Åèíé-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
êïˆ Äé÷áóìïˆ íÜ Tíóáñêþíåé ôüí «ÓáôáíÜ», ðïý
eñèå óôÞí ‘ÅëëÜäá ãéÜ íÜ AíáôñÝøåé sóïññïðßåò
äåêáåôé™í, sóïññïðßåò ðïý …óï êé Cí óõíåðÜãïí-
ôáí óôáóéìüôçôá êáß óÞøç, Tèåùñïˆíôï Aðü ôïýò
Aíôéâåíéæåëéêïýò ðñïôéìüôåñåò Aðü ôßò ñéøïêßíäõ-
íåò âåíéæåëéêÝò Aêñïâáóßåò.
Ás÷ìÞ ôïˆ äüñáôïò ô\ò Aíôéâåíéæåëéê\ò säåïëï-
ãéê\ò Vêöñáóçò eôáí, ãéÜ ðåñéóóüôåñåò Aðü
ôñårò äåêáåôßåò, ‚ Ãåþñãéïò ÂëÜ÷ïò (1886-
1951). ‘Ï ÂëÜ÷ïò eôáí ãüíïò ðáëé@ò Aèçíáúê\ò
ïsêïãÝíåéáò, ãéüò ôïˆ äéðëùìÜôç ²Áããåëïõ ÂëÜ-
÷ïõ. ´Ïôáí AðïöÜóéóå íÜ ãßíåé äçìïóéïãñÜöïò,
eôáí íåáñüò ŠðÜëëçëïò ô\ò ’Åèíéê\ò ÔñÜðåæáò.
‘Ï ÂëÜ÷ïò åy÷å ÷áñéóìáôéêÞ ðÝííá êáß ðïëëÜ
êåßìåíÜ ôïõ Aðïôåëïˆí Aêüìç êáß óÞìåñá ðñáã-
ìáôéêÜ ìíçìårá ôïˆ Uëëçíéêïˆ ðåæïˆ ëüãïõ. ‘Ï
ðëïˆôïò ô\ò ãëþóóáò ôïõ, _ ãëáöõñüôçôá êáß
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
_ ñïÞ ô\ò ãñáö\ò ôïõ, _ TêöñáóôéêÞ ôïõ äýíá-
ìç êáß _ óõíáéóèçìáôéêÞ ôïõ öüñôéóç äÝí âñ\-
êáí AíôÜîéï äéÜäï÷ï žò óÞìåñá.
‘Ï ÂëÜ÷ïò åyíáé ‚ ÷áñáêôçñéóôéêüôåñïò säå-
ïëïãéêüò Têðñüóùðïò ôïˆ Aíôéâåíéæåëéóìïˆ, ô\ò
íïïôñïðßáò êáß ô™í ^è™í ô\ò ðñï-âåíéæåëéê\ò
‘ÅëëÜäáò, ðïý ásóèÜíåôáé AíáóöÜëåéá êáß äõóá-
ñÝóêåéá ìÝóá óôÞ âåíéæåëéêÞ TèíéêÞ, ðïëéôéêÞ êáß
êïéíùíéêÞ êïóìïãïíßá. ’ÅêöñÜæåé ôïýò ìéêñïá-
óôïýò, ôïýò «íïéêïêõñáßïõò», ôÞí «ìéêñÜí Aëë'
Víôéìïí ‘ÅëëÜäá» ô\ò Ìåëïýíáò ðïý AíÝôñåøå
‚ëüêëçñç óÝ äåõôåñüëåðôá _ Vêâáóç «ô\ò Tðá-
ñÜôïõ Têåßíçò íõêôüò» ô\ò 15çò Á‰ãïýóôïõ
19094. ÔÜ êýñéá Cñèñá ôïõ óôÞí ÊáèçìåñéíÞ, A-
ðü ôßò 15 Óåðôåìâñßïõ 1919 ðïý ôÞí wäñõóå X-
ùò ôüí èÜíáôü ôïõ, óôßò 10 Á‰ãïýóôïõ 1951,
Aðïôåëïˆóáí ôü óýíèçìá ô\ò _ìÝñáò ãéÜ ôÞí Aí-
ôéâåíéæåëéêÞ ÄåîéÜ, Väéíáí «ãñáììÞ» óôïýò ðá-
äïýò ôçò, ôïýò Töïäßáæáí ìÝ Tðé÷åéñÞìáôá êáß
ãßíïíôáí Aíôéêåßìåíï å‰ñýôáôïõ ðïëéôéêïˆ ó÷ï-
ëéáóìïˆ Aðü ôÞí UëëçíéêÞ êïéíùíßá. Óõ÷íÜ ‚
ÂëÜ÷ïò TîÝöñáæå Aêñáråò èÝóåéò, ãéíüôáí îýò,
Têôñïðéêüò, Šâñéóôéêüò. ÐïëëÝò öïñÝò AíôÝöá-
óêå ðñüò ôßò uäéåò ôïõ ôßò èÝóåéò. ’ÁëëÜ ìåñéêÜ
êåßìåíÜ ôïõ Cöçóáí Tðï÷Þ. ‘Ï TðéêÞäåéïò ðïý V-
ãñáøå ãéÜ ôüí ÂåíéæÝëï ôü 1936 åyíáé Xíá óðïõ-
äárï Cñèñï Uíüò êïñõöáßïõ äçìïóéïãñÜöïõ ãéÜ X-
íáí êïñõöárï ðïëéôéêü. Êáß _ Aíïé÷ôÞ TðéóôïëÞ
ôïõ ðñüò ôüí ×ßôëåñ, ôßò ìáˆñåò ìÝñåò ô\ò ãåñ-
ìáíéê\ò åsóâïë\ò ôü 1941, TîÝöñáóå ôÞí óõëëï-
ãéêÞ AîéïðñÝðåéá Uíüò ìéêñïˆ Vèíïõò ðïý Tðñü-
êåéôï íÜ ÷Üóåé ôÞí ðïëýôéìç Tëåõèåñßá ôïõ êáß
ðñïóðáèïˆóå íÜ ÷ôõðÞóåé ôüí Tðßäïîï êáôáêôç-
ôÞ óôÞí óõíåßäçóÞ ôïõ.
‘Ï ìá÷çôéêüò íÝïò AñèñïãñÜöïò Ã. ÂëÜ÷ïò TîÝ-
äùóå ôÞí ÊáèçìåñéíÞ ôü 1919, …ôáí _ âåíéæå-
ëéêÞ ‘ÅëëÜò óõíôåôáãìÝíç ìÝ ôïýò íéêçôÝò ôïˆ
ÌåãÜëïõ ÐïëÝìïõ Uôïéìáæüôáí íÜ åsóðñÜîåé ôü
AíôÜëëáãìá ô\ò óõììåôï÷\ò ôçò óôü íéêçöüñï
óôñáôüðåäï: ôÞí ðñáãìáôïðïßçóç ô\ò ÌåãÜëçò
’ÉäÝáò. ÐñÜãìáôé, Vóôù êáß ìÝ Tíäïóõììá÷éêÝò
Aìöéâïëßåò êáß ðáñåîçãÞóåéò, ‚ Uëëçíéêüò óôñá-
ôüò Aðïâéâáæüôáí óôÞí Óìýñíç ìÝóá óÝ ëáúêü
ðáñáëÞñçìá, ôüí ÌÜéï ôïˆ 1919. Ðüóï C÷áñï
ôü Vñãï ô™í ðïëéôéê™ò AíôéèÝôùí ðñüò ôüí Âå-
íéæÝëï! Óôü Tóùôåñéêü ìÝôùðï Tðéêñáôïˆóå
óôñáôéùôéêüò íüìïò êáß ëïãïêñéóßá, ãé' á‰ôü êáß
ôÜ ðñ™ôá Cñèñá ô\ò Êáèçìåñéí\ò âñßèïõí Aðü
óâçóìÝíåò öñÜóåéò. ‘Ï uäéïò ï ÂëÜ÷ïò, ôÞí èõ-
åëëþäç Têåßíç Tðï÷Þ, öõëáêßóèçêå êáô' TðáíÜ-
ëçøç êáß ŠðÝóôç TðéèÝóåéò Tíáíôßïí ô™í Tãêá-
123
ôáóôÜóåùí ô\ò Töçìåñßäáò ôïõ, äéüôé Aðïôåëïˆ-
óå ôÞí ìá÷çôéêÞ ðñùôïðïñßá ô\ò Aíôéâåíéæå-
ëéê\ò äçìïóéïãñáößáò êáß äéüôé Têåßíç ôÞí Tðï÷Þ
…ðùò êáß óÝ Cëëåò ït ðïëéôéêïß Aã™íåò óõìðåñé-
åëÜìâáíáí êáß ôÝôïéïõ åuäïõò âßáéåò Têäçëþóåéò.
Ôü öèéíüðùñï ôïˆ 1920, …ôáí ìÝ ôÞí ðñï-
êÞñõîç ô™í Têëïã™í êáß ôÞí TðéóôñïöÞ ô™í ðï-
ëéôéê™í Tîïñßóôùí añèç êáß ôü êáèåóôþò ëïãï-
êñéóßáò, ‚ ÂëÜ÷ïò AñèñïãñÜöçóå ðëÝïí Tëåýèåñá,
Šðïóôçñßæïíôáò Aíïé÷ôÜ ôÞí TðéóôñïöÞ ôïˆ Tê-
ðôþôïõ Êùíóôáíôßíïõ Á´ óôÞí ‘ÅëëÜäá, ìåôÜ
ôüí èÜíáôï ôïˆ ãéïˆ ôïõ ’ÁëÝîáíäñïõ ðïý âáóß-
ëåõå Xùò ôüôå. ‘Ç êñéôéêÞ ôïõ Tíáíôßïí ôïˆ Âå-
íéæÝëïõ äÝí Aöïñ@ ôüóï ôÞí TîùôåñéêÞ ôïõ ðïëé-
ôéêÞ: ït Tèíéêïß èñßáìâïé ôïˆ ÂåíéæÝëïõ ôüí åy÷áí
êáôáóôÞóåé Côñùôï óÝ á‰ôüí ôüí ôïìÝá. ‘Ï
ÂëÜ÷ïò ôüí êáôçãïñår ›ò îåíüäïõëï ôýñáííï.
ÈÝôåé ›ò óêïðïýò ôïˆ Aíôéâåíéæåëéóìïˆ5 ôÞí T-
îáóöÜëéóç ô\ò á‰ôïôÝëåéáò ô\ò ‘ÅëëÜäáò, ôÞí
AðïêáôÜóôáóç ôïˆ êïéíïâïõëåõôéêïˆ ðïëéôåýìá-
ôïò, ôÞí AðåëåõèÝñùóç Aðü ôü âåíéæåëéêü ðáñá-
êñÜôïò êáß ôÞí óêáéÜ âåíéæåëéêÞ ôõñáííßäá, ôÞí
TðáíáöïñÜ ô\ò íïìéìüôçôáò êáß ôÞí AíÜãêç íÜ
«Aðïäïèår _ ‘ÅëëÜò åsò ôïýò ´Åëëçíáò», äçëá-
äÞ óôïýò êùíóôáíôéíéêïýò. Åyíáé ÷áñáêôçñéóôé-
êü: Aöïˆ ‚ ÂåíéæÝëïò äçìéïýñãçóå ôÞí ÌåãÜëç
‘ÅëëÜäá ìÝ ôÞí ÓõíèÞêç ô™í Óåâñ™í, Cò ôÞí
êëçñïíïìÞóïõí ôþñá ït Aíôßðáëïß ôïõ ðïý, TÜí
åy÷áí TðéêñáôÞóåé ôü 1915, _ ‘ÅëëÜäá èÜ eôáí
ôþñá _ôôçìÝíç êáß êáôåóôñáììÝíç.
Óôßò 30/7/1920, AìÝóùò ìåôÜ ôÞí Šðïãñá-
öÞ ô\ò ÓõíèÞêçò ô™í Óåâñ™í, ãñÜöåé óôÞí Êá-
èçìåñéíÞ: «’Åí™ Cíåìïé Tëåõèåñé™í Vðíåáí Têår,
Tä™ äéÝóåéáí ôÞí ÷þñá êáôáéãßäåò ôõñÜííùí. ’Ç-
ëåõèåñïˆíôï Têår át ðüëåéò êáß Tðëçñïˆíôï Tä™
át öõëáêáß, TðáíÞñ÷ïíôï åsò ôÜò Uóôßáò ôùí ït
Têår ðëçèõóìïß êáß Tðëçèýíïíôï Tä™ ô™í Tîïñé™í
ït ôüðïé. ’Åêår êáôåôßèåíôï íÝá èåìÝëéá Äéêáéï-
óýíçò êáß ’Éóïðïëéôåßáò, êáß Tîåèåìåëéïˆíôï Tä™
…,ôé ãåíå™í ‚ëüêëçñùí ìü÷èïé åy÷áí ñãáíþóåé.
Êáß _ ‘ÅëëÜò Šðåäïõëïˆôï Cïðëïò Tí íüìáôé
ô\ò Tëåõèåñßáò ôïˆ ‘Åëëçíéóì.
ÈåùñçôéêÜ, äçëáäÞ, ‚ ÂëÜ÷ïò Añíårôáé ôÞí
èõóßá ôïˆ ‚ìáëïˆ êïéíïâïõëåõôéêïˆ âßïõ, Vóôù
êáß ÷Üñéí ôïˆ óêïðïˆ ô\ò AíáóõóôÜóåùò ôïˆ Âõ-
æáíôßïõ, ðïý ‚ ÂåíéæÝëïò Tðåäßùêå. ÓôÞí ï‰óßá
…ìùò ðñüêåéôáé ãéÜ ìßá Cñíçóç ô\ò TêôïðéóìÝ-
íçò ðáëáéïêïììáôéê\ò ëéãáñ÷ßáò íÜ äå÷èår ôÞí
‚ñéóôéêÞ Aðþëåéá ô\ò ðïëéôéê\ò ôçò êõñéáñ÷ßáò,
Aêüìç êé Cí Têåßíç ôÞí óôéãìÞ ‚ íÝïò ðïëéôéêüò
êüóìïò Uôïßìáæå ôÞí TðÜíïäï ôïˆ ‘Åëëçíéóìïˆ
óôÞí Êùíóôáíôéíïýðïëç, ìåôÜ Aðü ðÝíôå ás™íåò.
124
ÐñïêåéìÝíïõ íÜ Aðïêáôáóôáèår _ ðïëéôéêÞ
_ãåìïíßá ôïˆ êïôæáìðáóéóìïˆ, ìåôÜ ôÞí Aðïôõ-
÷çìÝíç âßáéç AíôåðßèåóÞ ôïõ ôü 1915-17, ït
ðïéêrëïé _ãÝôåò êáß öïñårò ôïõ óõóðåéñþèçêáí ôü
1920 óÝ ðïëéôéêü óõíáóðéóìü ìÝ ôÞí Tðùíõìßá
«‘ÇíùìÝíç ’Áíôéðïëßôåõóéò» êáß êáô\ëèáí óôßò
TêëïãÝò —ðïý uóùò Cêáéñá ðñïêÞñõîå ‚ Âåíé-
æÝëïò— ìÝ Vìâëçìá Xíá êëáäß Tëé@ò ðïý Šðïíï-
ïˆóå ôÞí åsñÞíç êáß ôÞí AðïóôñÜôåõóç Aðü ôÞí
ìéêñáóéáôéêÞ «TìðëïêÞ», …ðùò ôÞí Aðïêáëïˆ-
óáí. ’ÁëëÜ ìåôÜ ôßò TêëïãÝò (_ ‘ÇíùìÝíç ’Áí-
ôéðïëßôåõóéò V÷áóå óÝ øÞöïõò AëëÜ êÝñäéóå óÝ
Xäñåò, Tî ásôßáò ôïˆ Têëïãéêïˆ íüìïõ ôïˆ Âåíé-
æÝëïõ) ït AíôéâåíéæåëéêÝò êõâåñíÞóåéò óõíÝ÷éóáí,
ðáñÜ ôßò ðñïåêëïãéêÝò Tîáããåëßåò ôïõò, ôÞí Ìé-
êñáóéáôéêÞ ’Åêóôñáôåßá.
ÓôÞí ï‰óßá ‚ Aíôéâåíéæåëéóìüò èåùñïˆóå, ìÝ
ôÞí ðáëáéï-åëëáäéêÞ êáß ìéêñïåëëáäéêÞ ôïõ íïï-
ôñïðßá, ôÞí Ìéêñáóßá îÝíç Šðüèåóç. ‘Ç èÝóç ôïõ
Víáíôé ô\ò Ìéêñáóéáôéê\ò ’Åêóôñáôåßáò óõìðß-
ðôåé óÝ ìåãÜëï âáèìü ìÝ ôÞí Aíôßóôïé÷ç ôïˆ
ðñùôïåìöáíéæüìåíïõ Têåßíç ôÞí Tðï÷Þ Êïììïõ-
íéóôéêïˆ Êüììáôïò ‘ÅëëÜäáò, ðïý èåùñår ôÞí ìé-
êñáóéáôéêÞ Têóôñáôåßá «sìðåñéáëéóôéêü ðüëåìï».
²Áóôï÷á ït êïììïõíéóôÝò ÷ñçóéìïðïßçóáí ôüí …-
ñï «sìðåñéáëéóìüò», ðïý óçìáßíåé ðüëåìï ãéÜ ôÞí
TðÝêôáóç ô\ò Aóôéê\ò ôÜîçò ìé@ò ÷þñáò óÝ Cë-
ëç ÷þñá, óÝ ìßá Tðï÷Þ ðïý _ ‘ÅëëÜäá eôáí Xíá
Aãñïôéêü êõñßùò êñÜôïò ÷ùñßò âéïìç÷áíßá, Cñá
÷ùñßò ï‰óéáóôéêÜ AóôéêÞ äïìÞ êáß AóôéêÞ ôÜîç.
’ÁëëÜ ït êïììïõíéóôÝò óõìðëÝïõí êáß ìÝ ôÞí T-
ðßóçìç óïâéåôéêÞ ãñáììÞ, ðïý ìåôÜ ôÞí óõìöù-
íßá Ôñüôóêé-ÊåìÜë ôü 1921, åyíáé öéëïôïõñêéêÞ
êáß AíèåëëçíéêÞ. ‘Ç ÄåîéÜ …ìùò âëÝðåé ãéÜ ôïýò
äéêïýò ôçò ëüãïõò ôÞí Ìéêñáóßá «ìáêñõÜ». ‘Ï
êïôæáìðáóéóìüò äÝí óõììåñßæåôáé ôü âõæáíôéíü …-
ñáìá ôïˆ ÂåíéæÝëïõ. ‘Ç ðñïïðôéêÞ ôïõ âñßóêåôáé
«êÜôù Aðü ôü Ìåíßäé», …ðùò êñáýãáæáí ït Tðß-
óôñáôïé óôßò ðñïåêëïãéêÝò óõãêåíôñþóåéò ôïˆ
'20. ÐáñÜ ôü ãåãïíüò …ôé _ ðïëéôéêÞ æùÞ ô\ò
‘ÅëëÜäáò, ‚ëüêëçñï ôüí 19ï ás™íá, Tìðíåüôáí Tî
‚ëïêëÞñïõ Aðü ôÞí ÌåãÜëç ’ÉäÝá, ‚ ìüíïò ñåá-
ëéóôÞò êáß óõíåðÞò TêöñáóôÞò ôçò âñÝèçêå óÝ
äñéìårá Aíôßèåóç ìÝ ôüí ðáëáéü ðïëéôéêü êüóìï
ôïˆ 19ïõ ásþíá, ðïý ðñïóðáèïˆóå íÜ Aíáðáñá-
ãÜãåé ôÞí ðïëéôéêÞ ôïõ ðáñïõóßá êáß óôüí 20ü
ás™íá. ʼnèÝùò êáß Cìåóá TêöñÜæåé ‚ Ãåþñãéïò
ÂëÜ÷ïò ôÞí øõ÷éêÞ Aðüóôáóç ô\ò ðáñÜôáîÞò
ôïõ Aðü ôÞí ÌåãÜëç ‘ÅëëÜäá ôßò ôñáãéêÝò _ìÝ-
ñåò ô\ò Êáôáóôñïö\ò, ìÝ ôÜ äýï ðïëýêñïôá êáß
tóôïñéêÜ Cñèñá ôïõ, «Ïuêáäå» (14/8/1922) êáß
«Ït Ðïìåñáíïß» (17/8/1922).
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
Óôü «Ïuêáäå», ëßãåò £ñåò ðñßí Têäçëùèår _
ôñáãéêÞ êáôÜññåõóç ôïˆ Ìåôþðïõ, ‚ ÂëÜ÷ïò,
Aöïˆ ðáñáèÝôåé ôßò ÷áìÝíåò Tëðßäåò ãéÜ ôÞí Tðß-
ëõóç ôïˆ ôåëìáôùìÝíïõ Ìéêñáóéáôéêïˆ, óõíéóô@
óôÞí êõâÝñíçóç «Tí ôÜ÷åé íÜ ðñïâ\ åsò ôÞí äéïé-
êçôéêÞí ñãÜíùóéí ô\ò Ìéêñ@ò ’Áóßáò, åsò ôÞí
ðáñÜäïóéí ô\ò ÷þñáò åsò ôïýò ãåííáßïõò êáôïß-
êïõò ôçò, åsò ôÞí óýíôïìïí Têðáßäåõóéí ô™í Aí-
äñ™í ïwôéíåò è' AíåëÜìâáíáí Tí ô™ ìÝëëïíôé ôÞí
öýëáîßí ôçò êáß åsò ôÞí ðñüóêëçóéí ô™í ’É-
ó÷õñ™í …ðùò ðáñáëÜâïõí ôüí TëåõèåñùèÝíôá Tê
ô™í äåóì™í ô\ò äïõëåßáò ëáüí...» Êáß óõìðëç-
ñþíåé: «...Á‹ñéïí Vñ÷åôáé ôü öèéíüðùñïí êáß ìå-
èáýñéïí ‚ ÷åéìþí. ‘Ç ‘ÅëëÜò, äéÜ ëüãïõò óðïõ-
äáßïõò, äéÜ ëüãïõò AðïâëÝðïíôáò åsò ôÞí säßáí
á‰ô\ò ãáëÞíçí, V÷åé ôÞí Šðï÷ñÝùóéí íÜ äéá÷åé-
ìÜóç ïuêáäå».
‘Ï ÂëÜ÷ïò óôÞí ï‰óßá óõíéóô@ ôÞí TãêáôÜ-
ëåéøç ô\ò Ìéêñáóßáò óôü Vëåïò ô™í Ôïýñêùí,
Aöïˆ _ säÝá ôïõ ðåñß «ðáñáäüóåùò ô\ò Ìéêñ@ò
’Áóßáò óôïýò êáôïßêïõò ôçò» eôáí Tîùðñáãìá-
ôéêÞ. Ït äÝ «’Éó÷õñïß» åy÷áí ðñïèÝóåéò ðïý öÜ-
íçêáí ôßò ôñáãéêÝò óôéãìÝò ôïˆ óöáãéáóìïˆ ô™í
‘ÅëëÞíùí Aðü ôïýò Ôïýñêïõò êáß ðïý åyíáé ãíù-
óôÝò óÝ …ëïõò. ‘Ç UëëçíéêÞ ðáôñßäá ôïˆ ÂëÜ÷ïõ
äÝí óõìðåñéåëÜìâáíå ôïýò ²Éùíåò. ’ÁíôéèÝôùò, ‚
êñçôéêüò ’ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò, ðïý ãåííÞèçêå
Šðüäïõëïò, Väéíå Cëëïí ‚ñéóìü óôÞí Vííïéá «‘Åë-
ëçíéóìüò». ’Áðü ôÞí èåìåëéþäç á‰ôÞ öéëïóïöé-
êÞ äéáöïñÜ ðñïÝêõøáí ôñáãéêÝò Tðéðôþóåéò êáß
ìßá ôåñÜóôéá ðáñåîÞãçóç, ìÝ ôñïìåñÝò óõíÝðåé-
åò ãéÜ ôÞí TèíéêÞ ìáò óõíï÷Þ.
Óôü «Ït Ðïìåñáíïß», ‚ ÂëÜ÷ïò Añíårôáé ït-
áäÞðïôå èõóßá Uëëçíéêïˆ áwìáôïò «äéÜ í' Aíá-
êôÞóùìåí ôïýò TãêáôáëåéöèÝíôáò ìéíáñÝäåò ôïˆ
’Áöéüí ÊáñÜ-×éóÜñ, a äéÜ íÜ êñáôÞóùìåí ôïýò
ìéíáñÝäåò ôïˆ ’ÅóêÞ-Óå÷Þñ a ô\ò ÊéïõôÜ-
÷åéáò...» ’Åêår ðïý ‚ ÂåíéæÝëïò âëÝðåé ÂõæÜí-
ôéï, ‚ ÂëÜ÷ïò âëÝðåé ÔïõñêéÜ. Ôü Cñèñï ôåëåéþ-
íåé ›ò Uî\ò: «Ôü ázìá ô\ò ‘ÅëëÜäïò äÝí ñÝåé åsò
ôÜò öëÝâáò ôçò äéÜ íÜ ÷ýíåôáé åsò ôÞí AðùôÜ-
ôçí Ìéêñáóßáí. ÑÝåé äéÜ íÜ èåñìÜíåé êáß íÜ êé-
íÞóåé åsò äñÜóéí ôÞí ‘ÅëëÜäá, ŠðÝñ Uáõô\ò êáß
ŠðÝñ ô\ò ‘ÅëëÜäïò ô\ò á‹ñéïí. ‘Ï óéäçñïˆò Ãåñ-
ìáíüò êáãêåëëÜñéïò (Ìðßóìáñê) åyðå êÜðïôå:
ϋôå Xíá Ðïìåñáíüí äéÜ ôÞí ’ÁíáôïëÞí. Êáß _
‘ÅëëÜò äÝí èÜ ðñÝðåé íÜ äßäç ðëÝïí ôïýò Ðïìå-
ñáíïýò ôçò äéÜ ôÞí ðÝñáí ô™í âëÝøåþí ôçò ’Á-
íáôïëÞí. ϋôå Xíáí å‹æùíïí äéÜ íÝáò ðåñéðåôåß-
áò». ‘Ç Cðïøç ôïˆ ÂëÜ÷ïõ TêöñÜæåé ôÞí Tíäï-
óôñÝöåéá êáß ôüí á‰ôéóìü ôïˆ êñáôéäßïõ ðïý ðñï-
Ýêõøå Aðü ôÞí ‘ÅëëçíéêÞ ’ÅðáíÜóôáóç. ‘Ï ²Éùí
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ 125

Äñáãïýìçò óôçëßôåõóå êÜðïôå á‰ôÞí ôÞí ôáêôé-

êÞ: «Ôü Uëëçíéêü êñÜôïò äÝí ìðïñår íÜ äår ðÝñá
Aðü ôüí Uáõôü ôïõ».
‘Ç ãíþìç ôïˆ ÂëÜ÷ïõ ãéÜ ôüí ÂåíéæÝëï, êáß
ôÞí ìüíç ìåôÜ ôüí Êáðïäßóôñéá ðñïóðÜèåéá íÜ
ãßíåé _ ‘ÅëëÜäá êñÜôïò ìÝ äéåèí\ óçìáóßá, Aðåé-
êïíßæåôáé ìÝ êáôáðëçêôéêÞ óáöÞíåéá óôüí Tðé-
êÞäåéï ðïý Vãñáøå ôÞí UðïìÝíç ôïˆ èáíÜôïõ ôïˆ
ÂåíéæÝëïõ, óôßò 19 Ìáñôßïõ 1936. «‘Ï Cíèñù-
ðïò ôïˆ ‚ðïßïõ _ ìïñöÞ _ðëþèç Cëëïôå ›ò ðáì-
ìÝãéóôïí ö™ò êáß Cëëïôå ›ò âáñõôÜôç óêéÜ åsò
ôüí ôüðïí...» Ôü óôåëå÷éáêü äõíáìéêü ôïˆ âåíé-
æåëéóìïˆ, êáôÜ ôüí ÂëÜ÷ï, eôáí Xíá ìårãìá:
«...ðåñß ôüí Ìåóóßáí êáß ôüí ÐáñÜêëçôïí öýñ-
äçí ìßãäçí, óïóéáëéóôÜò, êïéíùíéïëüãïõò, íåï-
ðëïýôïõò, Tìðüñïõò äçìïóßùí åsä™í, Tä™ íüìá-
ôá Cãíùóôá êáß Têår ôýðïõò Šðüðôïõò... Êïéíù-
íéïëüãïé êáß Aóôïß, óïóéáëéóôáß êáß ôñáõìáôßáé
êáß Vìðïñïé ôïˆ áwìáôïò êáß íåüðëïõôïé ôïˆ ðï-
ëÝìïõ...» ‘Ï ’ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò, «íéê™í, _ô-
ôþìåíïò, Tíôüò ô\ò ‘ÅëëÜäïò, Têôüò á‰ô\ò, Cë-
ëïôå Šðçñåô™í äéÜ ô™í ðñïôåñçìÜôùí ôïõ ôÞí
ðáôñßäá ôïõ, Cëëïôå Šðçñåô™í ôÜ ðÜèç ôïõ äé'
á‰ô\ò, Šøïýìåíïò ásöíéäßùò ôüóïí ðïëý žóôå íÜ
äïíïˆíôáé ðåñß ôÜò ðñÜîåéò ôïõ ït ôçëåãñáöéêïß
äÝêôáé ôïˆ êüóìïõ êáß ðßðôùí Vîáöíá ôüóïí ž-
óôå íÜ ðñÝðåé íÜ êýðôïõí êáß ô™í AíôéðÜëùí ôïõ
ït ìéêñüôåñïé äéÜ íÜ ôüí åñïõí, Tñ÷üìåíïò Tðß êå- ðïråò åy÷áí óõíçèßóåé êáß ìÝóá óôßò ‚ðïråò åy÷áí
öáë\ò óôñáôé™í êáß öåýãùí ï‰ñáãüò êïõóôùäß- âïëéêÜ ñãáíþóåé ôÞí ìßæåñç æùÞ ôïõò AëëåðÜë-
áò, ãéíüìåíïò, TíáëëÜî, AäéÜëëáêôïò, äéáëëáêôé- ëçëåò ãåíéÝò ‘ÅëëÞíùí Šðçêüùí ô\ò «Øùñïêþ-
êüò, äçìïêñÜôçò, âáóéëüöñùí, Aíþôåñïò ðáñá- óôáéíáò». ÂëÝðåé Xíáí êüóìï, ðïý æïˆóå ìÝ ôÞí
ôÜîåùí êáß êáôþôåñïò êïììÜôùí, óõíåôüò ÷èÝò øåõäáßóèçóç ô\ò _óõ÷ßáò, íÜ Aäõíáôår íÜ êáôá-
êáß ôÞí UðïìÝíç ðáñÜöñùí... ‚ ’ÅëåõèÝñéïò Âå- íïÞóåé ôü ìÝãåèïò, ôßò AíôéöÜóåéò, ôßò ðáëéíùäß-
íéæÝëïò Šð\ñîå, Væçóå, AðÝèáíå êáß èÜ ìåßíç ›ò åò êáß ôßò Aêñïâáóßåò ìé@ò ìåãÜëçò ðñïóùðéêü-
ðñüâëçìá, ìõóôÞñéïí, ìýèïò, íõêôåñéíüò TöéÜë- ôçôáò ðïý óõíÝëáâå êáß ðáñ' ëßãïí íÜ Tðéôý÷åé
ôçò... ’Áëë' säïˆ... Ôü äñÜìá Tôåëåßùóå: ‚ ’Å- íÜ AíáóôÞóåé ôÞí ÂõæáíôéíÞ Á‰ôïêñáôïñßá, Aíá-
ëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò AðÝèáíåí, Aö' ï Væçóåí, Aö' ôñÝðïíôáò ôü 1453. ÂëÝðåé Xíáí êüóìï ðáëáéï-
ï ôüí TæÞóáìåí …ëïé, Aö' ï ôüí Væçóåí Cëëïôå êïììáôéêü, óõìâéâáóìÝíï ìÝ ôÞí øõ÷éêÞ ôïõ Aë-
Aóèìáßíïõóá äéÜ íÜ öèÜóç ôÜò å‰ôõ÷ßáò ôçò êáß ëïôñßùóç, âõèéóìÝíï óôÞí ðñïãïíïðëçîßá êáß
Cëëïôå _ìéèáíÞò Tê ô™í äéÜ ô\ò ÷åéñüò ôïõ ôñáõ- óôüí óôårñï —Aöïˆ AñíÞèçêå ôåëéê™ò ôÞí Šëï-
ìÜôùí ôçò, ‚ëüêëçñïò _ ‘ÅëëÜò. ‘Ï ´Õøéóôïò, ðïßçóÞ ôïõ— ìåãáëïúäåáôéóìü, ôÜ äýï á‰ôÜ Cë-
Aíåîßêáêïò ›ò åyíáé Tî TðáããÝëìáôïò, Cò ôüí A- ëïèé ô\ò AèëéüôçôÜò ôïõ. Êáß …ôáí eëèå ‚ _ãÝ-
íáðáýóç. ‘Ç ‘ÅëëÜò ìåô' á‰ôüí èÜ ðñïóðáèÞóç ôçò Têåríïò, ðïý èÝëçóå íÜ äþóåé óôüí ‘Åëëçíé-
êáß èÜ êáôïñèþóç uóùò í' Aíáðáõè\». óìü ôÞí ðñïáéþíéá tóôïñéêÞ ôïõ TìâÝëåéá, åyäå óÝ
Ôü C÷áñï AëëÜ êáß äõóâÜóôáêôï Vñãï ô\ò á‰ôüí Xíáí Tðéêßíäõíï ôõ÷ïäéþêôç êáß óôïýò óõ-
ðñïâïë\ò ìé@ò óõãêñïôçìÝíçò säåïëïãéêÜ Aíôß- íåñãÜôåò ôïõ, ðïý eôáí …,ôé Têëåêôüôåñï ðíåõ-
äñáóçò ðñüò ôüí ÂåíéæÝëï Tðùìßóèçêå Vôóé ‚ Ãå- ìáôéêÜ êáß ^èéêÜ åy÷å _ ‘ÅëëÜäá, Xíáí óõñöåôü.
þñãéïò ÂëÜ÷ïò. ÌÝóá Aðü ôßò ãñáììÝò ôïõ äéá- Á‰ôÞí ôÞí Cñíçóç óõíïäåýåé _ ðñïãñáììáôéêÞ
âëÝðåé êáíåßò Xíáí ‚ëüêëçñï êüóìï, ìéÜ ìåñßäá óýëëçøç ôïˆ Ëáúêïˆ Êüììáôïò, äçëáäÞ ôïˆ Aí-
ô\ò Uëëçíéê\ò êïéíùíßáò AíÞóõ÷ç êáß Aíáóöáë\ ôéâåíéæåëéêïˆ êüììáôïò, ðïý ó÷çìáôéêÜ êáß ðá-
íÜ ðáñáêïëïõèår ôüí ÂåíéæÝëï íÜ AëëÜæåé ìÝ ôü ñáóôáôéêÜ Aðïôýðùóå ‚ Ãåþñãéïò ÂëÜ÷ïò óÝ
ìáãéêü ôïõ ñáâäß äïìÝò äåêáåôé™í óÞøçò, ôßò ‚- ðÝíôå ãñáììÝò óôÞí ÊáèçìåñéíÞ ô\ò 22áò ’Éïõ-
126
íßïõ 1932, …ôáí _ Tîïõóßá ðåñíïˆóå Aðü ôüí âå-
íéæåëéóìü óôüí Aíôéâåíéæåëéóìü ãéÜ ôüí Uðüìåíï
ìéóüí ás™íá. ²Åãñáøå ‚ ÂëÜ÷ïò: «Ôü Ëáúêüí
Êüììá åyíáé ôü êüììá ôïˆ Vóôù êáß Tðß æçìßá
ôïˆ ôüðïõ óåâáóìïˆ ðñüò ôïýò Íüìïõò, ôü êüì-
ìá ô™í ðáëáé™í óõíçèåé™í, ô™í ðáëáé™í ìåèü-
äùí, ô™í ðáëáé™í ðáñáäüóåùí, ôïˆ êïéíïâïõëåõ-
ôéóìïˆ êáß ô\ò íïéêïêõñïóýíçò, ìÝ …ëá ôÜ Aãá-
èÜ, …ëá ôÜ ðñïôåñÞìáôá êáß …ëá ôÜ Tëáôôþìá-
ôá á‰ô™í ô™í säéïôÞôùí ôïõ. ÄÝí èÜ ìåãáëïõñ-
ãÞóåé ðéèáí™ò ôü Ëáúêüí, AëëÜ êáß äÝí èÜ êá-
ôáóôñÝøåé. ÄÝí èÜ êÜìç ìåãÜëçí ðïëéôéêÞí, Aë-
ëÜ äÝí èÜ ðëçñþóç êáß ôÜò óõíåðåßáò ôçò ìå-
ãÜëáò êáß äõóâáóôÜêôïõò».
ÌåôÜ ôÞí ‚ñéáêÞ TêëïãéêÞ íßêç ôïˆ Ëáúêïˆ
Êüììáôïò, ôü 1933, _ êõâÝñíçóç ÔóáëäÜñç Š-
ðåñóêåëßæåôáé Aðü ôÜ AêñïäåîéÜ öéëïìïíáñ÷éêÜ
óôïé÷årá, ðïý Tðéäéþêïõí Aðïóôáèåñïðïßçóç ô\ò
ðïëéôéê\ò êáôÜóôáóçò êáß ðñáîéêïðçìáôéêÞ ðá-
ëéíüñèùóç ô\ò Ìïíáñ÷ßáò. Ôü 1934 _ Aðüðåéñá
äïëïöïíßáò ôïˆ ÂåíéæÝëïõ îýíåé ôÜ ðÜèç êáß ôü
1935 ôü Aðïôõ÷çìÝíï âåíéæåëéêü êßíçìá åyíáé _
÷ñõóÞ å‰êáéñßá ãéÜ ôüí Aêñárï Šðïõñãü Óôñáôé-
ùôéê™í ô\ò êõâÝñíçóçò ÔóáëäÜñç, ôüí Êïíäý-
ëç: êáôáóôÝëëåé ôü êßíçìá, AíáôñÝðåé ôüí Ôóáë-
äÜñç, TðéâÜëëåé äéêôáôïñßá, ãßíåôáé ‚ uäéïò Têôüò
Aðü Ðñùèõðïõñãüò êáß ’ÁíôéâáóéëéÜò, äéåîÜãåé
ôü ðéü íüèï äçìïøÞöéóìá ô\ò Uëëçíéê\ò ðïëé-
ôéê\ò tóôïñßáò êáß TðáíáöÝñåé ôüí Ãåþñãéï ´6.
ÌåôÜ ôÞí öÜóç ÔóáëäÜñç, ôåëåéþíåé êáß _ öÜ-
óç Êïíäýëç êáß Añ÷ßæåé _ öÜóç Ìåôáî@. ‘Ï âá-
óéëéÜò Aðïëýåé ôüí Êïíäýëç, Tðùöåëårôáé ô\ò A-
íéêáíüôçôáò ô™í êïéíïâïõëåõôéê™í êïììÜôùí íÜ
ðáñÜîïõí âéþóéìç êõâÝñíçóç, AëëÜ êáß ô\ò ðñï-
èõìßáò ôïõò íÜ ðáñÜó÷ïõí ø\öï Tìðéóôïóýíçò
óôüí Ìåôáî@ ôüí ÌÜñôéï ôïˆ 1936, êáß ôåëéêÜ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ŠðïãñÜöåé ôü äéÜôáãìá ô\ò äéêôáôïñßáò Ìåôáî@,
óôßò 4 Á‰ãïýóôïõ ôïˆ uäéïõ Vôïõò.
ÐáñÜ ôÞí ðñïçãïýìåíç ðñïóÞëùóÞ ôïõ óôüí
êïéíïâïõëåõôéóìü êáß óôüí íüìï, ‚ ÂëÜ÷ïò èÜ
êáôáããåßëåé «ôÜò êáôçñáìÝíáò ÓõíôáãìáôéêÜò
ìáò Tëåõèåñßáò» (8/6/1932), èá ãñÜøåé óôßò
17/5/1936: «Á‰ôáß åyíáé át Tëåõèåñßáé... ’Å-
öèáñìÝíáé, äéåöèáñìÝíáé, ðáñåîçãçìÝíáé, Tðéêßí-
äõíïé. ÅËÅÕÈÅÑÉÁÉ ÁÉ ÏÐÏÉÁÉ ÐÑÅÐÅÉ
ÍÁ ÓÁÑÙÈÏÕÍ, ÄÉÁ ÍÁ ÄÙÓÏÕÍ ÔÇÍ
ÈÅÓÉÍ ÔÙÍ ÅÉÓ ÅÍÁ ÔÉÌÉÏÍ, ÄÉÊÁÉÏÍ
ÊÁÉ ÁÕÓÔÇÑÏÍ ÊÑÁÔÏÓ...» (Ó.ô.ó.: _ Š-
ðïãñÜììéóç ôïˆ ÂëÜ÷ïõ) êáß èÜ Šðïóôçñßîåé ôÞí
TðéâïëÞ ô\ò Äéêôáôïñßáò ô\ò 4çò Á‰ãïýóôïõ.
ÊáôÜ äÞëùóç ôïˆ uäéïõ ôïˆ ÂëÜ÷ïõ: «‘Ç Aðü
ô\ò ðáñåëèïýóçò Ôñßôçò Tðéâëçèåróá íÝá ôÜîéò
ðñáãìÜôùí åsò ôÞí ‘ÅëëÜäá äÝí åŠñßóêåé Bðë™ò
óýìöùíïí ôÞí Töçìåñßäá á‰ôÞí. ÔÞí åŠñßóêåé Tí
ìÝñåé Šðåýèõíïí. Äéüôé Aðü ìáêñïˆ ÷ñüíïõ _ T-
öçìåñßò á‰ôÞ óõíÝóôçóå êáß ç‰÷Þèç …ðùò Vëèåé
ìÝñá êáôÜ ôÞí ‚ðïßáí ôü êñÜôïò ôïˆ êïéíïâïõ-
ëåõôéóìïˆ êáß ô™í Tëåõèåñé™í AíôéêáôáóôÞóç, V-
óôù êáß ðñüò êáéñüí, íÝïí êñÜôïò Tðéâïë\ò êáß
á‰óôçñüôçôïò» (7/8/1936). ×áñáêôçñéóôéêü
ãéÜ ôßò AíôéöÜóåéò ôïõ åyíáé …ôé, Tí™ äå÷üôáí ôþ-
ñá ôüí Aíôéâåíéæåëéêü óôñáôçãü Ìåôáî@ ›ò äé-
êôÜôïñá, åy÷å ðñïçãïõìÝíùò êáôáããåßëåé ôüí u-
äéï ›ò ëéðïôÜêôç ô\ò ðáôñßäáò7, Tí™ åy÷å Tðß-
óçò êáôáããåßëåé (15/12/1928) êáß ôßò äéêôáôï-
ñßåò ›ò êáèåóô™ôá, AëëÜ …ôáí ôßò ðñáãìáôï-
ðïéïˆóáí (ìÝ÷ñé ôü 1935) âåíéæåëéêïß Aîéùìáôé-
êïß. ²Åãñáöå …ôé ït äéêôáôïñßåò á‰ôÝò eóáí «...V-
ìåôïé ôïˆ Óôñáôïˆ êáß ôïˆ Óôüëïõ êáß ôÜò ‚ðïß-
áò Tðþáóáí öéëïäïîßáé AêÜèáñôïé, óõëëçöèåróáé
ìåôáîý _ìéêëéíïóêåðáóìÜôùí êáß AíôéóêÞíùí».
²Áëëùóôå, óôü ðëáóôçñéêü êßíçìá ôïˆ 1933 åy-
÷å êáôáããåßëåé ôÜ ðñáîéêïðÞìáôá êáß ôÜ ðñï-
íïõíôóéáìÝíôá ðïý «...Añ÷ßæïõí ìÝ ôÜò ðñïãñá-
öÜò ô\ò ’ÅðáíáóôÜóåùò ôïˆ 1909 êáß óõíå÷ß-
æïíôáé Tðß åuêïóé ôÝóóáñá Vôç äéÜ ìÝóïõ Aìïéâáß-
ùí AíôåêäéêÞóåùí...» (10/6/1933).
’ÁëëÜ ôþñá _ ÄåîéÜ V÷åé Têêáèáñßóåé ôïýò
êñáôéêïýò ìç÷áíéóìïýò Aðü ôÜ âåíéæåëéêÜ óôïé-
÷årá êáß ït Aðüôáêôïé ôïˆ '35 âåíéæåëéêïß Aîéù-
ìáôéêïß êõêëïöïñïˆí Añãüó÷ïëïé óôÜ êáöåíårá,
óôÞí ’ÁèÞíá a óôü Ðáñßóé. ‘Ç AíÜðôõîç ôïˆ Å-
ÁÌ êáß _ Tìöýëéá óýãêñïõóç, ðïý Añ÷ßæåé ðñßí
êáëÜ-êáëÜ ôåëåéþóåé _ ãåñìáíéêÞ êáôï÷Þ, êá-
ôï÷õñþíåé ôü ðñïâÜäéóìá ô\ò Äåîé@ò. Âåíéæåëé-
êïß êáß Aíôéâåíéæåëéêïß óõìðñÜôôïõí, ìßá Uíéáßá
êåíôñïäåîéÜ ó÷çìáôßæåôáé ãéÜ íÜ Aíôéìåôùðßóåé
ôüí èáíÜóéìï êßíäõíï, Tí™ ôÜ äåîéÜ êüììáôá Š-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ðåñéó÷ýïõí óôßò ðñ™ôåò ìåôáðïëåìéêÝò TêëïãÝò
ôïˆ 1946. Ôü öïò êáß ït óêÝøåéò AëëÜæïõí äñá-
ìáôéêÜ, ìéÜ Tðï÷Þ V÷åé ôåëåéþóåé, ìéÜ Tíôåë™ò
íÝá Añ÷ßæåé: ‚ Øõ÷ñüò Ðüëåìïò.
ÃñÜöåé ‚ Ã. ÂëÜ÷ïò óôßò 18/6/1946: «ËÝ-
ìå åsò ôïýò êïììïõíéóôÜò: öõëá÷èårôå. ´Ïëá èÜ
ãßíïõí, Aíáôñïðáß ÊõâåñíÞóåùò, äéáäï÷áß êïì-
ìÜôùí, ãêñåìßóìáôá êáèåóôþôùí, Aíáñ÷ßáé,
öôþ÷åéá, äõóôõ÷ßá, Äçìïøçößóìáôá, Têëïãáß,
êáß íÝáé Têëïãáß êáß íÝá Äçìïøçößóìáôá, êáß
Äçìïêñáôßáé êáß Âáóéëåráé. ÈÜ ãßíç …,ôé äéÜâï-
ëï åyíáé ìïéñárïí íÜ ãßíç åsò ôüí ôüðïí á‰ôüí.
ÁËËÁ ÓÅÉÓ ÄÅÍ ÈÁ ÅÑÈÅÔÅ —ìüíïé ôïõ-
ëÜ÷éóôïí êáß ÷ùñßò ôïýò Óëáýïõò ›ò ‚äçãïýò
óáò êáß êáôáêôçôÝò ô\ò ʼnñþðçò— ÐÏÔÅ.
Ðñßí Aðü ó@ò, ôÞí ôåëåõôáßáí žñáí, èÜ ðáñïõ-
óéáóè\ ðÜíôïôå, äéÜäï÷ïò ôïˆ Êïéíïâïõëåõôé-
óìïˆ êáß ðñïúüí ŠðåñôÜôçò Tèíéê\ò ìáò AíÜã-
êçò, êÜðïéïò ÄéêôÜôùñ» (Ó.ô.ó.: ôá êåöáëárá
ôïˆ ÂëÜ÷ïõ). Óôéò 31/8/1947 ãñÜöåé: «‘Ç
‘ÅëëÜò V÷åé AíÜãêçí Aðü ìßáí ÊõâÝñíçóéí s-
ó÷õñÜí... ÔÞí ÊõâÝñíçóéí á‰ôÞí ^ìðïñår, Cí
èÝëåé êáß Cí äÝí öïâ\ôáé ôÜ êïéíïâïõëåõôéêÜ
óêéÜ÷ôñá, íÜ ôÞí äþóç ‚ Âáóéëåýò... Êáß _
ÂïõëÞ, Cí èÝëç íÜ åyíáé Aêüìç Têðñüóùðïò ôïˆ
Ëáïˆ, èÜ ôÞí óôçñßîç... ²Áí äÝí èÝëç êáß äÝí
ôÞí óôçñßîç, ôüôå ðñÝðåé íÜ âñåèïˆí ôñüðïé, íü-
ìéìïé a ìÞ, äéÜ íÜ äéáëõè\». Êáß óôßò
15/11/1948 æçô@ Aðü ôÞí ÂïõëÞ íÜ ìåôáâéâÜ-
óåé Aðü ìüíç ôçò ôÜ äéêáéþìáôÜ ôçò óôüí âá-
óéëéÜ êáß á‰ôüò íÜ ‚ñßóåé äéêôÜôïñá ìÝ ÷ñïíéêü
…ñéï Tîïõóßáò.
‘ÏðùóäÞðïôå, ït óõíè\êåò eôáí TîáéñåôéêÜ
Cãñéåò. ‘Ç ‘ÅëëÜäá êéíäýíåõóå ôüôå íÜ ìåôáâëç-
èår óÝ ËáúêÞ Äçìïêñáôßá êáß íÜ AêïëïõèÞóåé ôÞí
ôñáãéêÞ ìïrñá ôïˆ ’Áíáôïëéêïˆ Óõíáóðéóìïˆ.
ÓÞìåñá, ït Aðüøåéò ôïˆ ÂëÜ÷ïõ èÜ TðÝóõñáí ôÞí
ðñïóï÷Þ ôïˆ ÅsóáããåëÝá. Ôüôå, Aíôáíáêëïˆóáí
ôü ãíùóôü ñùìáúêü ñçôü: «Salus populi supre-
ma lex esto — ‘Ç óùôçñßá ô\ò ðáôñßäïò Cò êá-
127
ôáóôår ŠðÝñôáôïò íüìïò». Ó' Xíáí Tìöýëéï ðü-
ëåìï, ôÜ ðñïó÷Þìáôá äÝí šöåëïˆóáí ðéÜ.
Ôü ðñüâëçìá ãéÜ ôüí ÂëÜ÷ï (‚ ‚ðïrïò óôÞí
êýêíåéá ðïëéôéêÞ ôïõ äñÜóç ŠðïóôÞñéîå ôÞí äç-
ìéïõñãßá ôïˆ Óõíáãåñìïˆ ôïˆ ÓôñáôÜñ÷ç ÐáðÜ-
ãïõ) êáß ãéÜ ôÞí ðáñÜôáîÞ ôïõ åyíáé …ôé Vôóé T-
ôÝèç ôü ðëáßóéï, ìÝóù ôïˆ ‚ðïßïõ —ìÝ á‰ôÜ A-
êñéâ™ò ôÜ ëüãéá ôïˆ ÂëÜ÷ïõ— eñèáí ït Óõí-
ôáãìáôÜñ÷åò ôü 1967. ÔÞí TðéêñÜôçóç ô™í ‚-
ðïßùí ðëÞñùóå ðïëý AêñéâÜ _ uäéá _ êüñç ôïõ
‘ÅëÝíç, _ Töçìåñßäá ôïõ _ ÊáèçìåñéíÞ êáß ‚ëü-
êëçñç _ äåîéÜ ðáñÜôáîç.
ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ
1. Æáëïêþóôá ×ñ., ’ÁëÝîáíäñïò, Têä. ²Áëöá. É.Í.
Óêáæßêçò, ’ÁèÞíá s.d., óåë.178.
2. Âë. ôü åsäéêü AöéÝñùìá óôÞí ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá,
ô.5, ìÝ èÝìá «‘Ç UëëçíéêÞ ÄåîéÜ: ‘Éóôïñßá êáß Ðñïïðôé-
êÝò», êáëïêáßñé 1989.
3. Âë. Óåñ Ôüìóïí ÌðÜæéë (Añ÷çãïˆ ô\ò ’ÉíôÝëéôæåíò
ÓÝñâéò), Ït ìõóôéêÝò Šðçñåóßåò ô™í óõììÜ÷ùí óôÞí ‘Åë-
ëÜäá, ËïãïèÝôçò, ’ÁèÞíá, s.d., êáèþò êáß Ìé÷áëüðïõëïõ
ÄçìÞôñç, ‘Ï ’Åèíéêüò Äé÷áóìüò: _ Cëëç äéÜóôáóç, Ôñï-
÷áëßá, ’ÁèÞíá 1997.
4. ÊáèçìåñéíÞ, 24/8/1926
5. ÊáèçìåñéíÞ, 27/9/1920
6. ËåðôïìÝñåéåò óôü âéâëßï ôïˆ ÌåëÝôç ’Ç. Ìåëåôü-
ðïõëïõ, ‘Ç âáóéëåßá óôÞí íåþôåñç UëëçíéêÞ tóôïñßá: Aðü
ôüí ²Ïèùíá óôüí Êùíóôáíôríï ´, ÍÝá Óýíïñá-ËéâÜíçò,
’ÁèÞíá 1994.
7. Óôü Cñèñï ôïõ «‘Ï ê. ’ÁíôéóôñÜôçãïò», Êáèçìå-
ñéíÞ 25/8/1922.
ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ - ÐÇÃÅÓ
’Áñ÷årï Töçìåñßäùí óôÞí ÂéâëéïèÞêç ô\ò Âïõë\ò.
ÂëÜ÷ïõ Ãåùñãßïõ, ²Áñèñá óôçí «ÊáèçìåñéíÞ», Têä. Æ\-
äñïò, ’ÁèÞíá 1990.
Ìåëåôüðïõëïõ ’Ç. ÌåëÝôç, ’Éäåïëïãßá ôïõ Äåîéïˆ ÊñÜ-
ôïõò, Têä. ÐáðáæÞóç, ’ÁèÞíá 1993.
Ìåëåôüðïõëïõ ’Ç. ÌåëÝôç, ‘Ç Âáóéëåßá óôÞí Íåþôåñç
‘ÅëëçíéêÞ ‘Éóôïñßá, Têä. ËéâÜíç, ’ÁèÞíá, 1994 (…-
ðïõ êáß TêôåíÞò âéâëéïãñáößá ãéÜ ôÞí ðåñßïäï á‰ôÞ).
 â ë é ï -
é
â ßåò
ö ï ñ ÅðéìÝëåéá: ÄçìÞôñçò Ôóáôóïýëçò
×ñéóôßíá-Ðáíáãéþôá ÌáíùëÝá

ÂéâëéïêñéôéêÞ

ÌéñÜíôá ÐÁÎÉÌÁÄÏÐÏÕËÏÕ-ÓÔÁÕÑÉ-
ÍÏÕ, ‘Ç ÄõôéêÞ ÈñÜêç óôÞí TîùôåñéêÞ ðïëéôé-
êÞ ô\ò Âïõëãáñßáò: Ôü æÞôçìá ô\ò âïõëãáñéê\ò
ïsêïíïìéê\ò äéåîüäïõ óôü Ásãárï / 1919-23,
Gutenberg, ’ÁèÞíá 1997, 320 óåëßäåò.
Ëßãåò åyíáé ït óïâáñÝò tóôïñéêÝò êáß ðñáãìáôéêÜ ôåêìçñéùìÝíåò
Tñãáóßåò ðïý èÜ ìðïñïˆóáí —Cí TëáìâÜíïíôï Šðüøç Aðü ôÞí Aíé-
óôüñçôç, Tðéðüëáéç êáß TãêëùâéóìÝíç óÝ AñéóôåñÝò säåïëçøßåò êáß
êïììáôéêÝò óêïðéìüôçôåò TîùôåñéêÞ ìáò ðïëéôéêޗ íÜ óõìâÜëïõí
óÝ ðñáãìáôéêÝò AðïôéìÞóåéò ôïˆ äéåèíïˆò ìáò ðåñéâÜëëïíôïò. ÔÝôïéá
Tñãáóßá åyíáé _ Vñåõíá ô\ò Ì. Óôáõñéíïˆ ãéÜ ôÞí âïõëãáñéêÞ ðïëéôé-
êÞ óôÞí ÄõôéêÞ ÈñÜêç ôÞí ðåñßïäï 1919-23. ‘Ç ÌéñÜíôá Óôáõñé-
íïˆ åyíáé Tðßêïõñç êáèçãÞôñéá óôü ÐÜíôåéï. ²Å÷åé óðïõäÜóåé óÝ Aã-
ãëéêÜ êáß ãáëëéêÜ ðáíåðéóôÞìéá êáß äéäÜóêåé å‰ñùðáúêÞ äéðëùìáôé-
êÞ tóôïñßá ô™í äýï ôåëåõôáßùí ásþíùí. ²Å÷åé äçìïóéåýóåé êáôÜ ôü
ðáñåëèüí Tñãáóßåò ãéÜ ôÞí âñåôáííéêÞ ðïëéôéêÞ óôü Êñçôéêü ÆÞôç-
ìá ôÞí ðåñßïäï 1839-41, ãéÜ ôü Âáëêáíéêü Óýìöùíï ’Áóöáëåßáò ôïˆ
1925-26, ãéÜ ôßò TðáíáóôÜóåéò óôÞí Êåöáëëçíßá ôü 1848-89 êáß
ãéÜ ôÞí AããëéêÞ êõñéáñ÷ßá óôÜ ’Éüíéá ÍçóéÜ. ÓÝ Aíôßèåóç ìÝ ðïë-
ëïýò óõíáäÝëöïõò ôçò, _ Ì. Óôáõñéíïˆ äéåñåýíçóå óõóôçìáôéêÜ ðë\-
èïò Añ÷åßùí, ãéÜ íÜ äéáôõðþóåé ôÜ ôåêìçñéùìÝíá óõìðåñÜóìáôÜ ôçò.
ÌåëÝôçóå ôü tóôïñéêü Añ÷årï ôïˆ ‘Õðïõñãåßïõ ’Åîùôåñéê™í, ôü ‚ðïrï
TëÜ÷éóôïé äéðëùìÜôåò, ðïëéôéêïß êáß TðéóôÞìïíåò Vëáâáí ôüí êüðï íÜ
AíáæçôÞóïõí, ôü ðéü äýóêïëï Añ÷årï ôïˆ Foreign Office, ôü Añ÷årï
’Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ, êáèþò êáß Añ÷årá âáëêáíéê™í ÷ùñ™í. Óôü
ðüíçìá Tñåõí™íôáé Aíõðïøßáóôåò ãéÜ ôïýò ðåñéóóüôåñïõò ´Åëëçíåò
ðëåõñÝò ô™í Uëëçíïâïõëãáñéê™í ó÷Ýóåùí êáß ït ìáßáíäñïé ô\ò âáë-
êáíéê\ò ðïëéôéê\ò, ðïý Tîáêïëïýèçóáí íÜ ðñïêáëïˆí AíáôáñÜîåéò êáß
ìåôÜ ôÞí èýåëëá ô\ò ðåñéüäïõ 1912-22, ó' …ëç ôÞí äéÜñêåéá ôïˆ Ìå-
óïðïëÝìïõ. ÊáôÜ óåéñÜ óôü êåöÜëáéï ìåëåô™íôáé: á) ôü æÞôçìá ô\ò
ÈñÜêçò óôÞí óõíäéÜóêåøç ô\ò åsñÞíçò óôü Ðáñßóé ôü 1919, â) ôü
æÞôçìá ô\ò âïõëãáñéê\ò äéåîüäïõ óôü Ásãárï óôÞí TîùôåñéêÞ ðïëéôé-
êÞ ôïˆ Âïýëãáñïõ Aãñïôéóô\ Stabolijski, ôü 1920-21, ã) _ âïõëãá-
ñéêÞ äéðëùìáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá óôü æÞôçìá ô\ò ÈñÜêçò óÝ óõíäõ-
130 ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ

áóìü ìÝ ôÞí ÌéêñáóéáôéêÞ ’Åêóôñáôåßá ôü 1922, ä) _ äñáóôçñéïðïß-

çóç ô\ò Âïõëãáñßáò, ìåôÜ ôÞí ÊáôáóôñïöÞ ôïˆ 1922, óôü Èñáêé- ÂéâëéïåðéóçìÜíóåéò
êü ÆÞôçìá, å) ôü áuôçìá ô\ò Âïõëãáñßáò ãéÜ ïsêïíïìéêÞ ðëÝïí äéÝ-
îïäï óôü Ásãárï ôü 1922-23.
Ôü ðüíçìá á‰ôü V÷åé ôßò AñåôÝò ô™í Tñãáóé™í ðïý Tíôïðßæïõí ôü H ÊÝëóïò, ’ÁëçèÞò Ëüãïò (’Á-
TíäéáöÝñïí ôïõò óÝ ðïëý óõãêåêñéìÝíá æçôÞìáôá ìé@ò ðïëý óõãêåêñé- ðüäïóç: ÐÝôñïò Ïsêïíüìïõ -
ìÝíçò ðåñéüäïõ. Ôü êÝñäïò åyíáé ôü âÜèïò ô\ò AíÜëõóçò êáß ôü «îå- ÃéÜííçò ×ñéóôïäïýëïõ, ’ÅðéìÝ-
óêüíéóìá» …ëùí ô™í ðôõ÷™í ôïˆ ðñïâëÞìáôïò. ’Åðß ô\ò ï‰óßáò, A- ëåéá - Ðñüëïãïò: ÃéÜííçò ’Áâñá-
íáäåéêíýåôáé _ TììïíÞ ô\ò âïõëãáñéê\ò Tîùôåñéê\ò ðïëéôéê\ò óôü æÞ- ìßäçò), Têä. «Èýñáèåí ’Åðéëï-
ôçìá ô\ò âïõëãáñéê\ò äéåîüäïõ óôü Ásãárï, ðïý åuôå ðñïùèårôáé óÝ ãÞ», 1997, óåë. 175.
ðåñéüäïõò Uëëçíéê\ò Aäõíáìßáò åuôå Tìöáíßæåôáé ›ò áuôçìá ïsêïíï- ‘Ç ðáëáéüôåñç Tðßèåóç óôüí
ìéê\ò ðñüóâáóçò óÝ UëëçíéêÜ ëéìÜíéá, …ôáí äÝí ìðïñår íÜ ðñïóëÜâåé ÷ñéóôéáíéóìü. ÐåñéÝ÷åôáé á‰ôïý-
ãåùðïëéôéêü ÷áñáêô\ñá. Ôü 1921, …ôáí ‚ Uëëçíéêüò óôñáôüò ðñáã- óéá óÝ êåßìåíï ôïˆ ÷ñéóôéáíïˆ ‘Ï-
ìáôïðïéïˆóå ôÞí TðéêÞ êáß ŠðåñÜíèñùðç ðïñåßá ôïõ óôÞí ‘ÁëìõñÜ ìïëïãçôÞ ‘ÙñéãÝíç. ÐáñÜ ôÞ
²Åñçìï, ït Âïýëãáñïé óÝ óõíåííüçóç ìÝ ôïýò Ôïýñêïõò ñãÜíùíáí óöïäñÞ Aíôßèåóç ôïˆ ÊÝëóïõ,
óõììïñßåò êïìéôáôæÞäùí óôÞí ÈñÜêç. ´Ïðùò ôåêìçñéþíåé _ Ì. äéáöáßíïíôáé óôü êåßìåíï ðïëëÝò
Óôáõñéíïˆ, ït ðñïóðÜèåéåò á‰ôÝò AðïóïâÞèçêáí ìÝ óõíôïíéóìÝíç äñÜ- ‚ìïéüôçôåò AíÜìåóá óôüí ÷ñé-
óç ‘ÅëëÞíùí êáß ÓÝñâùí. Ôü 1922, ðïëëïýò ì\íåò ðñü ô\ò Êáôá- óôéáíéóìü êáß ôüí Añ÷árï êüóìï.
óôñïö\ò, Ôïˆñêïé TèíéêéóôÝò óõíáíô™íôáé ìÝ Âïýëãáñïõò êïìéôáôæ\-
äåò êáß ìÝëç ô\ò VMRO óõíáíô™íôáé ìÝ ôüí ÊåìÜë óôÞí ²Áãêõñá,
ãñÜöåé _ óõããñáöÝáò. Óõãêåíôñþóåéò êïìéôáôæÞäùí óôÜ UëëçíéêÜ óý- H Äåõêáëßùí, ÐåñéïäéêÞ Vêäï-
íïñá ô\ò ÈñÜêçò ðñïêáëïˆí óôñáôéùôéêÞ êéíçôïðïßçóç ô\ò ‘ÅëëÜ- óç ãéÜ ôÞ öéëïóïöéêÞ Vñåõíá êáß
äïò. Ït «Óýììá÷ïé» ô\ò ‘ÅëëÜäïò V÷ïõí óáö\ ðñüèåóç íÜ TðéôñÝ- êñéôéêÞ, ÓåðôÝìâñéïò 1997, ôåˆ-
øïõí óôÞí êåìáëéêÞ Ôïõñêßá íÜ AðïêôÞóåé êïéíÜ óýíïñá ìÝ ôÞí Âïõë- ÷ïò 15/1, ÓôéãìÞ, ’ÁèÞíá, óåë.
ãáñßá óôÞí ÈñÜêç. ÓôÞí óõíäéÜóêåøç ô\ò ËùæÜííçò (ÍïÝìâñéïò 208.
1922 - ’Éïýëéïò 1923) ‚ Stabolijski æÞôçóå ôÞí á‰ôïíüìçóç a ôÞí ÐïëëÜ Šðïó÷üìåíç åyíáé _
äéåèíïðïßçóç ô\ò Äõôéê\ò ÈñÜêçò, _ ‚ðïßá íÜ Tîõðçñåôår ïsêïíïìéêÜ íÝá ðåñßïäïò ôïˆ Äåõêáëßùíá.
ôÞí Âïõëãáñßá. Åyíáé ÷áñáêôçñéóôéêü …ôé _ Ôïõñêßá æçôïˆóå ôÞí äé- ÔÝëåéá åyíáé êáß _ ásóèçôéêÞ ôçò
åîáãùãÞ äçìïøçößóìáôïò óôÞí ðåñéï÷Þ. TðéìÝëåéá. Ôü ðáñüí ôåˆ÷ïò Aöé-
Á‰ôÜ êáß ðïëëÜ Cëëá AðïêáëõðôéêÜ ðáñïõóéÜæïíôáé êáôÜ ôñüðï åñþíåôáé óôÞ ÓôùéêÞ öéëïóïößá.
ôåêìçñéùìÝíï Aðü ôÞí ÌéñÜíôá Óôáõñéíïˆ, äéáëýïíôáò á‰ôáðÜôåò êáß ÃñÜöïõí: Êáôåñßíá ‘Éåñïäéáêü-
Aðïäåéêíýïíôáò äõóôõ÷™ò …ôé _ öéëïâáëêáíéêÞ ðïëéôéêÞ ô™í Ðáðá- íïõ, «ÅsóáãùãÞ: ÐáñáêìÞ êáß
íáóôáóßïõ-Óïöéáíüðïõëïõ ê.C. eôáí Cëëç ìéÜ êáëïðñïáßñåôç TêäÞ- Aíáâßùóç ô\ò ìåëÝôçò ôïˆ Óôùé-
ëùóç ô\ò Uëëçíéê\ò öéëéê\ò äéÜèåóçò ðñüò ôÜ âáëêáíéêÜ Vèíç, ôüóï êéóì, Jonathan Barner, «’Á-
ìáêñéÜ Aðü ôÞí ìéóáëëïäïîßá ô™í ôåëåõôáßùí. Öáßíåôáé …ôé ðéü ñåá- ñéóôïôÝëçò êáß óôùéêÞ ËïãéêÞ»
(ìåô. ÃéÜííçò Äçìçôñáêüðïõ-
ëéóôÞò eôáí ‚ óôñáôçãüò Èåüäùñïò ÐÜãêáëïò, ðïý äéÝôáîå ôüí Uë- ëïò), Mario Mignucci, «Ôü ðáñÜ-
ëçíéêü óôñáôü íÜ åsóâÜëåé óôü Ðåôñßôóé êáß íÜ ôü sóïðåäþóåé, ðñï- äïîï ôïˆ Øåýôç êáß ït Óôùéêïß»
êåéìÝíïõ íÜ ðáýóïõí ït âïõëãáñéêÝò ìåèïñéáêÝò ÷ëÞóåéò, …ðùò êáß (ìåô. ²Áííá ÔçãÜíç), Michael
Vðáõóáí. «ÓåéñÜ Tðåéóïäßùí», ãñÜöåé ‚ Ãñçãüñéïò Äáöí\ò, ‚ Vãêõ- Frede, «Ðåñß ô\ò óôùéê\ò Ví-
ñïò tóôïñéêüò ôïˆ ÌåóïðïëÝìïõ (‘Ç ‘ÅëëÜò ìåôáîý äýï ðïëÝìùí, ²É- íïéáò ôïˆ Aãáè (ìåô. ×ëüç
êáñïò, ’ÁèÞíá 1973, á´ ôüìïò, ó. 302 ê.U.), «Tóçìåéïˆíôï êáôÜ ì\- ÌðÜëëá), Brad Inwood, «Êáíü-
êïò ô™í Uëëçíïâïõëãáñéê™í óõíüñùí Tî Aöïñì\ò ô\ò êáèçìåñéí\ò ås- íåò êáß óõëëïãéóôéêÞ óôÞ óôùéêÞ
óüäïõ êïìéôáôæÞäùí. ’Åíôüò ô\ò Âïõëãáñßáò, ôü AðïìÝíïí Uëëçíéêü ’ÇèéêÞ» (ìåô. ÐÝôñïò ÐïëõìÝ-
óôïé÷årï Šößóôáôï Aðçí\ äéùãìüí, žóôå íÜ Tîáíáãêáóè\ åsò Aíá÷þ- íçò), David Sedley, «‘Ç ðåñß
ñçóéí. ÔÜ ôÝëç Á‰ãïýóôïõ 1925 Tóçìåéþèç Aðüðåéñá êáôÜ ôïˆ ´Åë- êáèçêüíôùí äéáìÜ÷ç Óôùéê™í
ëçíïò ðñïîÝíïõ ÔóåñÝðç åsò Öéëéððïýðïëéí, Têñáãåßóçò âüìâáò åsò ôÞí êáß Ðëáôùíéê™í» (Ìåô. ’Çëßáò
åuóïäïí ôïˆ ðñïîåíåßïõ. Ït êïìéôáôæ\äåò Tíéó÷ýïíôï Að' å‰èåßáò Aðü ÔåìðÝëçò), Phillip Mitsis, «Ït
ôÞí âïõëãáñéêÞí êõâÝñíçóéí... ÐñïóðÜèåéá ô™í êïìéôÜôùí eôï _ êáô' Óôùéêïß êáß ôÜ äéêáéþìáôá»
Añ÷Þí á‰ôïíüìçóéò ô\ò Uëëçíéê\ò êáß óåñâéê\ò Ìáêåäïíßáò, žóôå íÜ (ìåô. ‘ÅëÝíç Âáìðïýëç).
êáôáóô\ å‹êïëïò ëåßá äéÜ ôÞí Âïõëãáñßáí, êáôÜ ôü ðñüôõðïí ô\ò ’Á-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ 131

íáôïëéê\ò Ñùìõëßáò. ‘Ç á‰ôïíüìçóéò ô\ò Ìáêåäïíßáò Šðåóôçñßæåôï

êáß Aðü ôÜ êïììïõíéóôéêÜ êüììáôá... ‘Ç ÊïìéíôÝñí åy÷åí äþóåé Tí- H ’ÁñéóôïôÝëçò ÍéêïëáÀäçò,
ôïëÞí åsò ôÜ êïììïõíéóôéêÜ êüììáôá ô™í âáëêáíéê™í ÷ùñ™í íÜ Š- ‘Ï ásþíáò ôåëåßùíå óôÞí êüøç,
ðïóôçñßîïõí ôÞí ãñáììÞí á‰ôÞí. Ôü ÊÊÅ óõíåìïñöþèç. ‘Ç Víôáóéò ÊÝäñïò, ’ÁèÞíá 1997, óåë. 335.
ô™í ó÷Ýóåùí Vöåñå ôÞí Âïõëãáñßáí åsò ðñïóÝããéóéí ìÝ ôÞí Ôïõñêß- Ôü ôåëåõôárï, á‰ôïâéïãñáöé-
áí... ÔÞí 18çí ’Ïêôùâñßïõ 1926 ŠðåãñÜöåôï Âïõëãáñïôïõñêéêüí êü Vñãï Uíüò Têëåêôïˆ ðíåõìáôé-
óýìöùíïí öéëßáò». ÔÞí uäéá ìÝñá, Âïýëãáñïé óôñáôé™ôåò ðõñïâüëç- êïˆ Aíèñþðïõ. Îåôõëßãåôáé óôÞí
óáí êáß óêüôùóáí äýï ´Åëëçíåò óôñáôé™ôåò óôü ÌðÝëåò. ‘Ï ´Åëëç- ʼnñþðç óôÞ äéÜñêåéá ô\ò ×ïýí-
íáò äéïéêçôÞò øùóå ëåõêÞ óçìáßá, äéáôÜóóïíôáò ôïýò óôñáôé™ôåò ôáò. ´Ïðùò AíáöÝñåôáé óôÜ åsóá-
ôïõ íÜ ìÞí AðáíôÞóïõí. Ït Âïýëãáñïé ôüí óêüôùóáí êé á‰ôüí. ‘Ï ãùãéêÜ, «Xíáò âáèýò äéåèíéêüò
ÐÜãêáëïò äéÝôáîå ôü ô әìá Óôñáôïˆ íÜ åsóâÜëåé óôÞí Âïõëãáñßá. Uëëçíïêåíôñéóìüò ÷áñáêôçñßæåé
‘Ï Uëëçíéêüò óôñáôüò êáôÝëáâå ôü Ðåôñßôóé êáß _ Âïõëãáñßá, Víôñï- ôü Vñãï ôïˆ ’Áñéóô. ÍéêïëáÀäç».
ìç, êáôÝöõãå óôÞí Êïéíùíßá ô™í ’Åèí™í. ‘Ç ‘ÅëëÜäá AðÝóõñå ôÜ Óðýñïò Êïõôñïýëçò
óôñáôåýìáôÜ ôçò êáß ðëÞñùóå êáß Aðïæçìßùóç, AëëÜ _ Âïõëãáñßá
ï‰äÝðïôå óôü ìÝëëïí ôüëìçóå íÜ ðáñåíï÷ëÞóåé îáíÜ ôÞí ‘ÅëëÜäá.
²Áò å‰÷çèïˆìå _ êáôáêëåräá ôïˆ âéâëßïõ ô\ò Ì. Óôáõñéíïˆ («ÓÞ-
ìåñá ôü èÝìá ô\ò ïsêïíïìéê\ò äéåîüäïõ ô\ò Âïõëãáñßáò óôü Ásãárï,
…ðùò ôÝèçêå ôÞí Tðáýñéï ôïˆ Á´ ÐïëÝìïõ ìÝ ôü áuôçìá ô\ò Aíáèå-
ùñÞóåùò ô™í äéåèí™í óõíèçê™í, Aðïôåëår ðëÝïí Aíôéêåßìåíï tóôïñé-
êïˆ TíäéáöÝñïíôïò êáß ìüíïí») íÜ Tðáëçèåõèår êáß óôÞí ðñÜîç.
ÌåëÝôçò ’Ç. Ìåëåôüðïõëïò

ÄçìÞôñçò ÌÉ×ÁËÏÐÏÕËÏÓ, ‘Ï ’Åèíéêüò Äé-

÷áóìüò: ‘Ç Cëëç äéÜóôáóç, Ôñï÷áëßá, ’ÁèÞíá
1997, 98 óåëßäåò.
‘Ï Ä. Ìé÷áëüðïõëïò, äéäÜêôùñ ‘Éóôïñßáò ô\ò ’ÁíùôÜôçò Ó÷ïë\ò
Êïéíùíéê™í ’Åðéóôçì™í ô™í Ðáñéóßùí, óÞìåñá ÄéåõèõíôÞò ôïˆ Ìïõ- H ×ñéóôßíáò ’Áíôùíïðïýëïõ,
óåßïõ ô\ò Ðüëåùò ô™í ’Áèçí™í, äéáöÝñåé óÝ äýï âáóéêÜ óçìårá Aðü ’Áíèñþðéíç Óåîïõáëéêüôçôá,
ôïýò ðåñéóóüôåñïõò íåïÝëëçíåò tóôïñéêïýò: ðñ™ôïí, ìåëåô@ AíÝêäïôá ’ÁèÞíá 1997, 526 óåë.
Añ÷årá êáß äåýôåñïí, ãñÜöåé êáôáíïçôÜ êáß ãëáöõñÜ. Óôü ôåëåõôárï Ôü âéâëßï á‰ôü ô\ò ×ñéóôßíáò
ôïõ ðüíçìá ðåñß ôïˆ ’Åèíéêïˆ Äé÷áóìïˆ, ðáñïõóéÜæåé Aðüøåéò ðñù- ’Áíôùíïðïýëïõ, Tðßêïõñçò êáèç-
ôüôõðåò êáß êáéíïöáíårò, AëëÜ ôåêìçñéùìÝíåò. Åyíáé ðñïöáíÞò _ T- ãÞôñéáò ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ’Á-
ðßäñáóç ô\ò ó÷ïë\ò Braudel óôÞí óêÝøç ôïõ, Šðü ôÞí Vííïéá …ôé óõí- èçí™í, êáëýðôåé Xíá ìåãÜëï êå-
äÝåé ôü âáëêáíéêü —êáß äåõôåñåˆïí óôü …ëï ðëáßóéï ôïˆ Á´ Ðáãêï- íü ô\ò Uëëçíéê\ò âéâëéïãñáößáò.
óìßïõ ÐïëÝìïõ— æÞôçìá ôïˆ Uëëçíéêïˆ Tèíéêïˆ äé÷áóìïˆ ìÝ ðáãêü- ‘Ç óõããñáöÝáò ìåëåô@ ôßò Tðé-
óìéåò èñçóêåõôéêÝò êáß ðïëéôéóìéêÝò êáôçãïñßåò ô\ò ìåãÜëçò tóôï- ðôþóåéò ô\ò óåîïõáëéêüôçôáò óÝ
ñéê\ò äéÜñêåéáò. ÓõãêåêñéìÝíá Aíáæçô@ ôÞí ñßæá ô\ò ðáãêüóìéáò óýñ- ó÷Ýóç ìÝ ôÜ ðñïâëÞìáôá ðïý A-
ñáîçò óôÞí ðüëùóç ìåôáîý ô™í ñèüäïîùí tåñáñ÷çìÝíùí Aíôéåâñáúê™í ðïññÝïõí Aðü ôÞí êïéíùíéêÞ A-
êïéíùíé™í (ð.÷. Ñùóóßá) êáß ô™í ðñïôåóôáíôéê™í êáðéôáëéóôéê™í öé- óõììåôñßá ô™í öýëùí. ’Áíáëýåé
ëïåâñáúê™í êïéíùíé™í (ð.÷. ÇÐÁ). ÐáñÜ ôü ãåãïíüò …ôé ït äýï á‰- ôÞ âéïëïãéêÞ êáß øõ÷ïëïãéêÞ äéÜ-
ôïß ðüëïé óõììÜ÷çóáí Tíáíôßïí ô\ò Ãåñìáíßáò óÝ äýï ðáãêïóìßïõò óôáóç ô\ò öõóéê\ò êáß êïéíù-
ðïëÝìïõò, ðáñÝìåéíå Šðüãåéá êáß AèÝáôç _ ëõóóáëÝá ìåôáîý ôïõò äéá- íéê\ò óåîïõáëéêüôçôáò ôïˆ Aí-
ìÜ÷ç ãéÜ ôÞí ðáãêüóìéá êõñéáñ÷ßá. Á‰ôÞ _ ðáñÜëëçëç óýãêñïõóç, èñþðïõÿ Tðßóçò, óõæçô@ êáß êá-
ðïý óôüí ´ Ðáãêüóìéï Ðüëåìï èÜ ìðïñïˆóå ð.÷. íÜ ñßîåé ðåñéóóü- ôáññßðôåé ðïëëÝò êáèéåñùìÝíåò
ôåñï ö™ò óôÞí ìõóôçñéþäç AðïóôïëÞ ôïˆ ²Åò óôÞí ’Áããëßá, óôüí Á´ AíôéëÞøåéò Aêüìç êáß ô\ò Tðï÷\ò
Ðáãêüóìéï Ðüëåìï ì@ò âïçè@ íÜ äéáëåõêÜíïõìå óêïôåéíÝò óåëßäåò ìáò, Aðïäåéêíýïíôáò …ôé óôÞí ï‰-
ô\ò Uëëçíéê\ò äéðëùìáôéê\ò êáß óôñáôéùôéê\ò tóôïñßáò. ÃéÜ ðáñÜ-
132 ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ

äåéãìá, ì@ò âïçè@ íÜ Uñìçíåýóïõìå Šðü äéáöïñåôéêü ðñróìá ôü ãåãï-

íüò ôïˆ Aíåöïäéáóìïˆ óÝ êáýóéìá äýï ãåñìáíéê™í èùñçêô™í, ôïˆ óßá Aðïôåëïˆí êáôáóêåõÜóìáôá
«Goeben» êáß ôïˆ «Breslau», Aðü ôüí öéëï-áíôáíôéêü ÂåíéæÝëï, ôüí ìé@ò ðáôñéáñ÷éêÜ äïìçìÝíçò êïé-
ðñ™ôï ÷ñüíï ôïˆ ðïëÝìïõ, a ôÞí Vììïíç ŠðïóôÞñéîç ô\ò Åntente íùíßáò. ’Åíôïðßæïíôáò ëïéðüí
ðñüò ôÞí ãåñìáíüöéëç AëëÜ èñçóêåõôéêÜ âïãïìéëéêÞ Âïõëãáñßá, êá- ôïýò ìýèïõò ðïý äñïˆí Aíáóôáë-
èþò Tðßóçò êáß ôÞí äõôéêÞ êá÷õðïøßá ðñüò ôÞí ‘ÅëëÜäá. ôéêÜ óôÞí á‰ôïãíùóßá ô\ò ãõíáé-
‘Ï Ìé÷áëüðïõëïò ìåèïäïëïãéêÜ èåùñår …ôé …ëá AíÜãïíôáé «óÝ ôå- êåßáò öõóéïëïãßáò, êáß êáô' TðÝ-
ëåõôáßá AíÜëõóç» óôüí èñçóêåõôéêü-ìåôáöõóéêü ðáñÜãïíôá êáß óôüí êôáóç ô\ò ãõíáéêåßáò ðáñîçò, _
ôñüðï ìÝ ôüí ‚ðïrï ït êïéíùíßåò êáß ït Cíèñùðïé âëÝðïõí ôÞí uäéá ôïõò óõããñáöÝáò êáôáäåéêíýåé ôßò ñß-
ôÞí ðáñîç êáß ôüí ëüãï ô\ò ðáñïõóßáò ôïõò óôÞí æùÞ. Ðñïôåóôáí- æåò ðïëë™í Añíçôéê™í ãéÜ ôßò Bñ-
ôéóìüò êáß Uâñáúóìüò Aðïôåëïˆí ôÞí âÜóç ôïˆ äõôéêïˆ êïéíïâïõëåõ- ìïíéêÝò ó÷Ýóåéò ô™í äýï öýëùí
ôéóìïˆ, äéüôé ôü äüãìá ôïõò Aðïêëåßåé ôÞí Aðüëõôç ðñïóÞëùóç óÝ ‚- ðáñáãüíôùí êáß äßíåé ôÞí å‰êáé-
ñßá óôüí Aíáãíþóôç ôïˆ âéâëßïõ
ñéóìÝíåò Aîßåò êáß äÝ÷åôáé ôÞí ó÷åôéêüôçôá ô™í êïéíùíéê™í êáß ^- ôçò íÜ èÝóåé óÝ íÝá âÜóç óêÝøåéò
èéê™í êñéôçñßùí. ’ÁíôéèÝôùò, _ ñèüäïîç ðßóôç AëëÜ êáß _ óùêñáôé- êáß ðñáêôéêÝò ðïý êáèéóôïˆí ôßò
êÞ ðáñÜäïóç ðéóôåýïõí óôÞí ðáñîç ìé@ò êáß ìüíçò AëÞèåéáò, Cñá Aíèñþðéíåò TðáöÝò óõ÷íÜ ðñï-
êáß óÝ ìßá óõìðáã\ êáß AìåôÜâëçôç êïéíùíéêÞ tåñáñ÷ßá. âëçìáôéêÝò.
Óôü ôåëåõôárï êåöÜëáéï ôïˆ ìéêñïˆ AëëÜ óçìáíôéêïˆ âéâëßïõ ôïõ
‚ Ìé÷áëüðïõëïò Šðïóôçñßæåé …ôé ôü êëåéäß ô\ò Tðéôõ÷ßáò ô\ò ‘Åëëç- H ÄçìÞôñç Ôóáôóïýëç, ‘Ç
íéê\ò ’ÅðáíÜóôáóçò AëëÜ êáß ô\ò Añ÷\ò ôïˆ ôÝëïõò ô\ò ’Ïèùìá- ðåñéðÝôåéá ô\ò ’ÁöÞãçóçò. Äï-
íéê\ò Á‰ôïêñáôïñßáò eôáí _ êõñéáñ÷ßá óôÞí èÜëáóóá. Ït ²Áããëïé, êßìéá ’Áöçãçìáôïëïãßáò ãéÜ
ðñïêåéìÝíïõ íÜ TëÝã÷ïõí AðïôåëåóìáôéêÜ ôÞí ‘ÅëëÜäá, ŠðïâÜèìéóáí ôÞí UëëçíéêÞ êáß îÝíç ðåæïãñá-
ôü Ðïëåìéêü ôçò Íáõôéêü. Ìüíï ìÝ ôÞí Aðüêôçóç ôïˆ «’ÁâÝñùö», ößá, ‘ÅëëçíéêÜ ÃñÜììáôá, ’Á-
÷Üñç óôü êßíçìá óôü Ãïõäß, ôü Uëëçíéêü êñÜôïò êáôÞãáãå ôßò èåá- èÞíá 1997, 486 óåë.
ìáôéêÝò íáõôéêÝò íßêåò óôüí Á´ Âáëêáíéêü Ðüëåìï. Ït AöçãçìáôïëïãéêÝò èåùñß-
Êáßñéá åyíáé _ AíÜëõóç ðïý ãßíåôáé ãéÜ ôßò äéáóõíäÝóåéò ôïˆ Âå- åò, Tëêõóôéêü êáß ðëÝïí Aíáðü-
íéæÝëïõ ìÝ ôü ôì\ìá Têåríï ôïˆ äéåèíïˆò óéùíéóôéêïˆ êéíÞìáôïò ðïý óðáóôï ìÝñïò ô\ò ðñïóÝããéóçò
å‰íïïˆóå ôÞí äéÜëõóç ô\ò ’Ïèùìáíéê\ò Á‰ôïêñáôïñßáò. ‘Ç AíÜëõóç ôïˆ êåéìÝíïõ óÝ ðáãêüóìéï Tðßðå-
á‰ôÞ ðåñéëáìâÜíåôáé TêôåíÝóôåñá óôÞí Aíáêïßíùóç ôïˆ Ìé÷áëüðïõ- äï, V÷ïõí å‰ôõ÷Þóåé óôÞ ÷þñá
ëïõ óôÞí _ìåñßäá ãéÜ ôÞí UîçêïóôÞ TðÝôåéï ôïˆ èáíÜôïõ ôïˆ ’Åëåõ- ìáò íÜ äïˆí Tñãáóßåò ðïý Töáñ-
èåñßïõ ÂåíéæÝëïõ (16/11/1996), ðïý äçìïóéåýèçêå óÝ ôüìï ôü 1997. ìüæïõí ôßò Añ÷Ýò ôïõò óÝ êåßìåíá
‘Ï ÂåíéæÝëïò åy÷å Vñèåé óÝ TðáöÞ ìÝóù ôïˆ ´Åëëçíá äéåèíïˆò Tìðü- ô\ò Uëëçíéê\ò êáß îÝíçò ëïãïôå-
ñïõ …ðëùí óÝñ ÌðÜæéë Æá÷Üñùö ìÝ ôÞí ïsêïãÝíåéá Ñüôóéëíô, ðïý Tê- ÷íßáò. Äõóôõ÷™ò …ìùò _ ðïóü-
ðñïóùðïˆóå ôÞí Aíôé-ïèùìáíéêÞ ôÜóç ôïˆ óéùíéóìïˆ. ôçôá êáß ôü åñïò ô™í ó÷åôéê™í
Á‰ôïˆ ôïˆ åuäïõò ït Aíáëýóåéò óðáíßæïõí óôÞí UëëçíéêÞ tóôïñéêÞ Tñãáóé™í ðïý V÷ïõí äçìïóéåõèår
TðéóôÞìç, ðïý äéáêáôÝ÷åôáé Aðü ðïéêßëçò ìïñö\ò ìåñïëçøßåò êáß Aðü ´Åëëçíåò ìåëåôçôÝò äÝí êá-
ðñïêáôáëÞøåéò, ìïíïìÝñåéåò êáß äïãìáôéóìïýò ðÜóçò öýóåùò. ‘Ç Cñ- ëýðôïõí ôßò AíÜãêåò ôïˆ êïéíïˆ
ôéá Vêäïóç åyíáé êñrìá ðïý äÝí óôïé÷åéïèåôÞèçêå óôü ðïëõôïíéêü óý- ðïý èåùñår …ôé ït Aöçãçìáôïëï-
óôçìá. ãéêÝò èåùñßåò åyíáé ðïëýôéìïò A-
ÌåëÝôçò ’Ç. Ìåëåôüðïõëïò ñùãüò ôïˆ ìåëåôçô\ ô\ò ëïãïôå-
÷íßáò. Ãé' á‰ôüí Aêñéâ™ò ôüí ëü-
ãï, _ óåéñÜ äïêéìßùí ôïˆ ÄçìÞ-
ôñç Ôóáôóïýëç Vñ÷åôáé íÜ têáíï-
ðïéÞóåé ôüí Aíáãíþóôç, ôüóï ìÝ
ôÞí TðéóôçìïíéêÞ ôçò Añôéüôçôá
…óï êáß ìÝ ôÞí ðïëõìïñößá ô™í
Šðü TîÝôáóç ëïãïôå÷íéê™í êåéìÝ-
íùí (Aðü ôüí Ã. Âéæõçíü, ôÞ Ì.
ÊáñáðÜíïõ êáß ôüí Ð. ÌÜôåóé,
žò ôüí Êëþíô Óéìüí, ôüí Ôüìáò
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ 133

Âéâëéïðáñïõóßáóç ÌðÝñí÷áñíô êáß ôÞ Ìáñãêåñßô

ÍôõñÜò). ’Åðßóçò, Tíôýðùóç
ðñïêáëår _ Tðéôõ÷çìÝíç Tê ìÝ-
ñïõò ôïˆ óõããñáöÝá ôÞñçóç ô™í
ÂåíÝäéêôïò ÅÃÃËÅÆÁÊÇÓ, ÄéÜ ôÞí ’Åêêëçóßáí sóïññïðé™í ìåôáîý Tðéóôçìïíéê\ò
Êýðñïõ, ´Éäñõìá Á.Ã. ËåâÝíôç. Ìïñöùôéêüí ´Éäñõ- ãëþóóáò êáß óáöÞíåéáò: ÷ùñßò íÜ
ìá ’ÅèíéêÞò ÔñáðÝæçò, ’ÁèÞíá 1996, 742 óåë. Šðïâáèìßæåôáé ‚ Tðéóôçìïíéêüò
ëüãïò, ‚ Ä. Ôóáôóïýëçò, ôÞ
Ìüíïò óôüí êüóìï ô\ò ’Ïñèïäïîßáò, ‚ ’Áñ÷éåðßóêïðïò ÍÝáò ’É- óôéãìÞ ðïý Aíáäåéêíýåé ôÞ óçìá-
ïõóôéíéáí\ò êáß ÐÜóçò Êýðñïõ öÝñåé óýìâïëá só÷ýïò ƒ÷é ðíåõìáôéê\ò óßá ô™í èåùñçôéê™í Tñãáëåßùí
ìüíï ìÜ Tí ðïëëïrò êáß ðïëéôéê\ò: Óê\ðôñï á‰ôïêñáôïñéêü TðéóôÝöåé ô\ò ’Áöçãçìáôïëïãßáò, äßíåé A-
ôÞí ðïéìáíôïñéêÞ ôïõ ñÜâäï, óôïýò œìïõò ôïõ Tðéññßðôåôáé ìáíäýáò êüìç êáß óôüí Aíáãíþóôç ðïý V-
ðïñöõñüò êáß, TðéðëÝïí, …ðùò ït ðÜíôåò èõìïˆíôáé Aðü ôüí êáéñü ôïˆ ÷åé TëÜ÷éóôç Tîïéêåßùóç ìÝ ôÞí
Ìáêáñßïõ ô, ŠðïãñÜöåé ìÝ êéííÜâáñé, ìåëÜíé êüêêéíï, …ðùò Vêáíáí ’Áöçãçìáôïëïãßá ôÞí å‰êáéñßá
ôüí Ìåóáßùíá ït ðéóôïß Tí ×ñéóô™ ô™ Èå™ âáóéëårò Ñùìáßùí. íÜ êáôáíïÞóåé óçìáíôéêÝò ðëåõ-
Ãéáôß; Äéüôé _ Têêëçóßá ô\ò Êýðñïõ åyíáé Aðü ðïëëïýò ás™íåò ñÝò ô™í Šðü TîÝôáóç Vñãùí, ït ‚-
á‰ôïêÝöáëïò. Óýìöùíá ìÝ …óá åyíáé å‰ñÝùò ãíùóôÜ, ôü ïtïíåß ðñï- ðïråò óõ÷íÜ ðáñáìÝíïõí óôü _ìß-
íüìéï á‰ôü ô\ò ðáñá÷ùñÞèçêå Aðü ôüí ÆÞíùíá, á‰ôïêñÜôïñá óôÞí öùò ô\ò AíÜãíùóçò.
Êùíóôáíôéíïýðïëç êáôÜ ôüí 5ï ás™íá, TðåéäÞ óôü íçóß âñÝèçêáí
ëåßøáíá ôïˆ ÂáñíÜâá, ößëïõ êáß óôåíïˆ óõíåñãÜôç ôïˆ Ðáýëïõ. ×Ü- H Óßáò ’Áíáãíùóôïðïýëïõ,
ñç óôü Vñãï ôïˆ ÂåíÝäéêôïõ ’ÅããëåæÜêç …ìùò, ìáèáßíåé êáíåßò …ôé ÌéêñÜ ’Áóßá, 19ïò ás. - 1919.
ôü á‰ôïêÝöáëïí èåìåëéþèçêå íùñßôåñá, Aðü ôÞí TðéâëçôéêÞ ìïñöÞ Ït Uëëçíïñèüäïîåò êïéíüôçôåò.
ôïˆ ’Åðéöáíßïõ, ðïý Vìåéíå óôü íçóß ›ò Tðßóêïðïò óáñÜíôá ðåñßðïõ ’Áðü ôü ìéëëÝô ô™í Ñùìé™í óôü
÷ñüíéá. ‘Åëëçíéêü Vèíïò, ‘ÅëëçíéêÜ
‘Ï ÂåíÝäéêôïò ’ÅããëåæÜêçò äÝí æår ðéÜ: ÃåííÞèçêå ôü 1947 óôÞ ÃñÜììáôá, ’ÁèÞíá 1997, 730
Ëåìåóü, óðïýäáóå óôü Ðáñßóé êáß ôü Êáßìðñéôæ êáß, Aðü ôü 1985 X- óåë.
ùò ôü 1987, äïýëåøå óôü ’Áñ÷éåðéóêïðéêü Ãñáöårï, óôÞ Ëåõêùóßá. ‘Ç ìåëÝôç ô\ò Óßáò ’Áíá-
Ôü 1990 Vãéíå ìïíá÷üò óÝ ñèüäïîï ìïíáóôÞñé ô\ò ’Áããëßáò êáß ãñÞ- ãíùóôïðïýëïõ, êáèçãÞôñéáò ‘É-
ãïñá ÷åéñïôïíÞèçêå äéÜêïíïò êáß ðñåóâýôåñïò. Ôü 1992, Vôïò ôïˆ èá- óôïñßáò óôü ôì\ìá Ôïõñêéê™í
íÜôïõ ôïõ, ‚ Ïsêïõìåíéêüò ÐáôñéÜñ÷çò ôüí Vêáíå Añ÷éìáíäñßôç ô\ò Óðïõä™í ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ô\ò
ÌåãÜëçò ôïˆ ×ñéóôïˆ ’Åêêëçóßáò. ‘Ç Aññþóôåéá ôïõ Šð\ñîå äõíç- Êýðñïõ, Tðéêåíôñþíåôáé óôÞí T-
ñÞ êáß ôü ôÝëïò ñáãäárïÿ ðñüëáâå …ìùò íÜ AöÞóåé ôÞí TðéìÝëåéá ôïˆ îÝëéîç ô™í Uëëçíïñèüäïîùí êïéíï-
Vñãïõ ôïõ óÝ äýï ìáèçôÝò ôïõ, ôïýò Aäåëöïýò Ó. êáß Ì. ’ÉùÜííïõ, ït ôÞôùí ô\ò Ìéêñ@ò ’Áóßáò êáôÜ
‚ðïrïé äïýëåøáí êáôÜ ôñüðï Šðïäåéãìáôéêü. ’ÅðéðëÝïí, ðñüëáâå íÜ ôüí 19ï ás™íá Xùò ôü 1919. ‘Ç
ãñÜøåé ôÞí åsóáãùãÞ óôü âéâëßï ôïõ, ôü ‚ðïrï aîåñå …ôé äÝí èÜ ðñï- âáóéêÞ èÝóç ôïˆ âéâëßïõ …ôé ôü
ëÜâáéíå íÜ ðéÜóåé óôÜ ÷Ýñéá ôïõ — æùíôáíüò. 1922 ‚ñßæåé ôü ôÝëïò ìé@ò tóôï-
«ÄÝí Tëðßæù íÜ îáíáãõñßóù êïíôÜ óáò», ëÝåé óôïýò Aíáãí™óôåò ñéê\ò äéáäéêáóßáò, _ ‚ðïßá âåâáß-
ôïõ ‚ ÂåíÝäéêôïò ’ÅããëåæÜêçò, aäç Añ÷éìáíäñßôçò Ðáˆëïò ôüôå. ùò V÷åé ôßò Añ÷Ýò ôçò óôÞí Tîå-
«Ó@ò äßíù …,ôé V÷ù. ÍÜ åyóôå Tðéåéêårò ìáæß ìïõ: Óýíôïìç eôáí _ ôáæüìåíç ðåñßïäï, Aðïêëåßåé ìÝí
æùÞ ìïõ, ït êáéñïß äýóêïëïéÿ ìÝ ôü Vñãï ìïõ Aó÷ïëÞèçêá ðåñéóôá- ôÞí Tíáó÷üëçóç ìÝ ôÞí ôñéåôßá
óéáê™ò. ²Åêáíá …óá ìðüñåóá. ´Ïðùò êáß óårò, Cëëá aèåëá êé Tãþ. 1919-22, óõíôåëår …ìùò óôü íÜ
Ôß óçìáóßá …ìùò V÷ïõí …ëá á‰ôÜ; ÈåÝ ìïõ, Xíá êáß ìüíï ÷ñåéáæüìá- äïèår _ TðéèõìçôÞ Vìöáóç óôÞí t-
óôå!» óôïñéêÞ äéáäéêáóßá ðïý ‚äÞãçóå
Ôß åyíáé ôü ìüíï ðïý, óÝ ôåëéêÞ AíÜëõóç, ÷ñåéÜæåôáé ‚ Cíèñùðïò, óôÞ ÌéêñáóéáôéêÞ ÊáôáóôñïöÞ.
‚ óõããñáöÝáò AöÞíåé ôïýò Aíáãí™óôåò ôïõ íÜ ôü êáôáëÜâïõí ït uäéïé. ‘Ç óõããñáöÝáò èåùñår ›ò äåäï-
ÓÝ Cëëï óçìårï …ìùò åyíáé êáôçãïñçìáôéêüò: «ÔÞí ‘Éóôïñßá», äçëþ- ìÝíá ôüí ãåùãñáöéêü èùìáíéêü
íåé, «ôÞ îÝñåé ìüíï ‚ Èåüò». ÊáôÜ óõíÝðåéá, ït Cíèñùðïé äÝí åyíáé óÝ ÷™ñï, ôü ðïëéôéêü ðëáßóéï —ôÞí
èÝóç íÜ AðïêôÞóïõí ï‹ôå êÜí ôÞí Tðïðôåßá ôçò. Ìðïñïˆí …ìùò íÜ èùìáíéêÞ Tîïõóßᗠêáß ôü «T-
óõëëÝãïõí óðáñÜãìáôá ãíþóçò, íÜ ôÜ TðåîåñãÜæïíôáé, íÜ ôÜ êÜíïõí èíïèñçóêåõôéêü ðëáßóéï» — ôü
134 ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ

êô\ìá ôïõò Tò ásåß — žóôå ôïõëÜ÷éóôïí íÜ AðïêôÞóïõí ìéÜí säÝá

ôïˆ ôß ãßíåôáé ãýñù ôïõò. ìéëëÝô ô™í Ñùìé™í Šðü ôÞí T-
Åyíáé óáöÝò ðþò ‚ ÂåíÝäéêôïò ’ÅããëåæÜêçò êáôÜëáâå ðïëý êá- îïõóßá ôïˆ Ïsêïõìåíéêïˆ Ðá-
ëÜ ƒ÷é Bðë™ò ôß ãéíüôáí, ìÜ ãåíéê™ò ôß åy÷å ãßíåé óôÞí Êýðñï, ðá- ôñéáñ÷åßïõ ô\ò Êùíóôáíôéíïýðï-
ôñßäá ôïõ. ÃéÜ á‰ôü êáß Aêñïãùíéárï ëßèï ôïˆ ìíçìåéþäïõò Vñãïõ ôïõ ëçò. ²Åôóé Tðéôõã÷Üíåôáé _ ìåëÝ-
Aðïôåëår _ ìïñöÞ ôïˆ ’Åðéöáíßïõ, Tðéóêüðïõ Óáëáìríïò-Êùíóôáíôß- ôç ô™í êïéíïôÞôùí óÝ ó÷Ýóç ìÝ
áò. ôüí ÷™ñï êáß ôÞí Tðï÷Þ ôïõò.
Ôüí ’ÅðéöÜíéï ôüí èõìïˆíôáé êáß óÞìåñá: ásùñårôáé _ ìíÞìç ôïõ
óÝ ðáñáäüóåéò ëáúêÝò êáß ôñáãïýäéá. ²Åæçóå ôüí 4ï ás™íá, Tðï÷Þ äý- H Öþôç ÔåñæÜêç, ÌåëÝôåò
óêïëç, …ôáí âñéóêüôáí óÝ ðëÞñç TîÝëéîç _ ðñïóðÜèåéá óõìâéâáóìïˆ ãéÜ ôü tåñü, ‘ÅëëçíéêÜ ÃñÜììá-
ôá, ’ÁèÞíá 1997, 461 óåë.
ô\ò Añ÷áßáò öéëïóïößáò ìÝ ôüí ÷ñéóôéáíéóìü. Ït ðëïýóéïé êáß ït ìïñ- ÓÝ á‰ôÞí ôÞ óåéñÜ äïêéìßùí
öùìÝíïé ô\ò ïsêïõìÝíçò eôáí ðñüèõìïé íÜ Aðïäå÷ôïˆí ôüí ’Éçóïˆ ›ò Tðé÷åéñårôáé íÜ öùôéóèår ôü èñç-
ìßá Aêüìç ìïñöÞ óôü ðÜíèåïí ô™í óïö™í. ‘Ï ëáüò Aíôéäñïˆóå: ‘Ï óêåõôéêü öáéíüìåíï Aðü ôÞ óêï-
×ñéóôüò äÝí eôáí Cíèñùðïò ìÜ èåÜíèñùðïòÿ _ Aðüññéøç ô\ò èåúê\ò ðéÜ ô\ò êïéíùíéê\ò ôïõ tóôïñßáò
ôïõ öýóçò Aíáðïöåýêôùò èÜ TðÝöåñå ôÞí Cñíçóç ô\ò èåßáò ðáñÝì- êáß Aðü ôÞ óêïðéÜ ô\ò èåìåëéþ-
âáóçò óôÞí ‘Éóôïñßá ôïˆ Aíèñþðïõ. äïõò äïì\ò êáß ëåéôïõñãßáò ôïõ.
‘Ùò ãíùóôüí, ôÞ ëáúêÞ Aíôßóôáóç óôßò äïîáóßåò ô™í sèõíüíôùí T- ‘Ï óõããñáöÝáò èåùñår …ôé _ Ví-
îÝöñáóáí äýï ìïñöÝò, ‚ ÌÝãáò ’ÁèáíÜóéïò êáß ‚ Tðßóçò ÌÝãáò Âá- íïéá ôïˆ tåñïˆ åyíáé å‰ñýôåñç êáß
óßëåéïò. ‘Ï ðñ™ôïò eôáí åyäïò «tåñùìÝíïõ ðïëåìéóô\», ‚ ‚ðïrïò Cë- âáèýôåñç Aðü ôßò Vííïéåò ôïˆ
ëáîå ôüí ñïˆí ô™í ãåãïíüôùí: «’Åðß ðåíÞíôá ÷ñüíéá, åy÷á …ëï ôüí «Èå êáß ô\ò «èñçóêåßáò». ²Å-
êüóìï Tíáíôßïí ìïõ», ôüíéóå ëßãï ðñïôïˆ ðåèÜíåé. ‘Ï Êáéóáñåßáò e- ÷ïíôáò ëïéðüí ›ò âáóéêÞ ôïõ ìÝ-
ôáí Cëëç ðÜóôá Aíèñþðïõ êáß ðñïóðÜèçóå íÜ âñår ‚äüí óõíäéáëëáã\ò: ñéìíá ôÞí AíÜëõóç ô\ò ásíéãìá-
«ÍÜ ìåôá÷åéñßæåóèå ôïýò óõããñáöårò ô™í ‘ÅëëÞíùí óÜí ôÜ ôñéáíôÜ- ôéê\ò á‰ô\ò Vííïéáò êáëýðôåé X-
öõëëáÿ íÜ êüâåôå ôÜ ãêÜèéá êáß íÜ êñáô@ôå ôü ëïõëïýäé». ‘Ï ’Åðé- íá å‰ñý ðåäßï Vñåõíáò, Aðü ôßò
öÜíéïò …ìùò, ëÝùí ô\ò Êýðñïõ, Vêáíå ‚ëüêëçñï ôü íçóß ðñïìá÷™íá äéïíõóéáêÝò ôåëåôÝò êáß ôßò óáìá-
ô™í ’Ïñèïäüîùí êáß Cíïéîå ôüí äñüìï óôÞí êáôßó÷õóç ô\ò Ðßóôçò. íéêÝò ôåëåôïõñãßåò, ìÝ÷ñé ôüí sïõ-
‘Ï Tí ëüãù Tðßóêïðïò êáôÜ âÜóç eôáí êáëüãåñïò. ÊñáôÞèçêå äáúóìü, ôüí ÷ñéóôéáíéóìü êáß óýã-
ìáêñéÜ Aðü íïçôéêÝò Aêñïâáóßåò êáß ðñïóÝöåñå óôïýò Aíèñþðïõò ôüí ÷ñïíá öéëïóïöéêÜ ñåýìáôá. Êáñ-
Uáõôü ôïõ ›ò ðñüôõðï: Åy÷å Šãåßá óéäåñÝíéáÿ ìéëïˆóå ðÝíôå ãë™óóåòÿ ðüò èñçóêåéïëïãéêïˆ óåìéíáñßïõ,
ôáîßäåõå, Vãñáöå, êÞñõôôå êáß ëåéôïõñãïˆóå. Ït ößëïé ôïõ ôüí óÝâïí- ðïý Vãéíå óôÞ ÈåïëïãéêÞ Ó÷ïëÞ
ôáíÿ ït Aíôßðáëïß ôïõ ôüí öïâüíôïõóáí. ‘Ç ’Åêêëçóßá ô\ò Êýðñïõ ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ’Áèçí™í, ït
AðÝêôçóå, ÷Üñç óÝ á‰ôüí, êýñïò ôåñÜóôéïÿ AãêÜèé Vãéíå ôü íçóß ìÝ- óõãêñéôïëïãéêÝò á‰ôÝò ìåëÝôåò
óá óôüí ðåñßåñãï êüóìï ô\ò ôüôå ’Áíáôïë\ò, ðÜíôïôå ðñüèõìï íÜ A- öéëïäïîïˆí íÜ êéíçèïˆí Vîù Aðü
íïßîåé óõæÞôçóç êáß óðáíßùò Xôïéìï íÜ ðéóôÝøåé êáß íÜ äñÜóåé. ²Åôóé, ôÜ óôåãáíÜ Uíüò êáß ìüíï Tðéóôç-
Cñ÷éóå íÜ êáèéåñþíåôáé _ säÝá ôïˆ êõðñéáêïˆ á‰ôïêåöÜëïõ, ôü ‚ðïrï ìïíéêïˆ êëÜäïõ êáß íÜ ôáîéäÝøïõí
êáß èåóìéê™ò êáèéåñþèçêå ëßãåò äåêáåôßåò ìåôÜ ôüí èÜíáôï ôïˆ ’Å- ôüí Aíáãíþóôç ìÝóá Aðü ëéãüôå-
ðéöáíßïõ: ‘Ï ãñáíéôÝíéïò Tðßóêïðïò Šð\ñîå «ìï÷ëüò ô\ò tóôïñéê\ò Aë- ñï a ðåñéóóüôåñï ãíùóôÝò ðôõ÷Ýò
ëáã\ò»... ô™í èñçóêåõôéê™í TêöñÜóåùí.
...Êáß Aðü ôüôå ôü íçóß ìåôáâëÞèçêå óÝ ìéêñüêïóìï …ðïõ Aíá-
ðôý÷èçêå _ ï‰óßá ôïˆ ’Ïñèüäïîïõ ×ñéóôéáíéóìïˆ, ðïý Tíáñã™ò ðåñé- H ωìðÝñôï ²Åêï, ÐÝíôå ^èé-
ãñÜöåôáé óôü Vñãï ôïˆ Â. ’ÅããëåæÜêç: ‘ÉåñÜñ÷åò ðïý öñïíôßæïõí ôü êÜ êåßìåíá (ìåôÜöñáóç: ²Áííáò
ðïßìíéü ôïõò êáß ìïñöáßíïõí ôüí êüóìï ìÝ êôÞñéá, ôÞí AíÝãåñóç ô™í Ðáðáóôáýñïõ), ‘ÅëëçíéêÜ
‚ðïßùí ÷ñçìáôïäïôïˆíÿ ÷ùñéêïß ðïý ðñïóåý÷ïíôáé íÜ âñÝîåéÿ ðáñÜëõ- ÃñÜììáôá, ’ÁèÞíá 1997, 156
ôïé ðïý âñßóêïõí ôÞí ŠãåéÜ ôïõò óÝ ðñïóêõíÞìáôáÿ Eãéïé ðïý ñß÷íïõí óåë.
AðåéëÝò óôüí ëáü, TðåéäÞ ôñþåé êñÝáò ôÞí ÊáèáñÞ ÄåõôÝñáÿ Añùìá- ‘Ï ãíùóôüò óçìåéïëüãïò êáß
ôéóìÝíïé Cñ÷ïíôåò, öôù÷ïß ðïý ìõñßæïõí óêüñäï, Vìðïñïé ït ‚ðïrïé ðü- ðïëõóõæçôçìÝíïò ëïãïôÝ÷íçò
ôå Aíåâáßíïõí óôüí ï‰ñáíü ãéÜ ôßò å‰åñãåóßåò ôïõò êáß ðüôå öôÜíïõí ωìðÝñôï ²Åêï á‰ôÞí ôÞ öïñÜ
óôüí ²Áäç ãéÜ ôßò Aêïëáóßåò ôïõò — ôÜ ðÜíôá óõíèÝôïõí åsêüíá ðï- äçìïóéåýåé ðÝíôå ðñïóùðéêÝò ôïõ
ëý÷ñùìç, TêðëçêôéêÞ, ðïý …ìùò äÝí eôáí ðáñÜ _ Añ÷Þ. Ôü íçóß, ðáñåìâÜóåéò óôÞí Tðéêáéñüôçôá.
ðñÜãìáôé, Aö' …ôïõ ôü ð\ñå ‚ Ñé÷Üñäïò ‚ Ëåïíôüêáñäïò, ìð\êå óôÞ
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ 135

óöárñá ô\ò Äýóçòÿ á‰ôü óôÞí Añ÷Þ ðñïêÜëåóå AíôéäñÜóåéò, ìÜ Šðü

ôÞí êõñéáñ÷ßá ô™í ÃÜëëùí óôÞ óõíÝ÷åéá Cñ÷éóå _ óõóóþñåõóç ðëïý- ‘Ç AíÞóõ÷ç öýóç ôïõ ²Åêï
ôïõ: Ôüí 14ï ás™íá, _ ’Áììü÷ùóôïò, ìÝãá Tìðïñårïí ðéÜ ô\ò ’Áíá- ðñáãìáôåýåôáé èÝìáôá ðïý ‚ u-
ôïë\ò, eôáí óÝ èÝóç íÜ óõíáãùíßæåôáé ôÞ Âåíåôßá — AëëÜ êáß íÜ äéïò ôÜ íïìÜæåé ^èéêÜÿ óôÞí ï‰-
óïêÜñåé, ëüãù ôïˆ âßïõ ô™í êáôïßêùí ôçò, ôÞí Ìðñéãêßôôá ô\ò Óïõ- óßá …ìùò ðñüêåéôáé ãéÜ ðïëéôéêÝò
çäßáò, _ ‚ðïßá eñèå ôüôå óôü êõðñéáêü ëéìÜíé ðïý Vóöõæå Aðü æùÞ —ìÝ ôÞí Añ÷áéïåëëçíéêÞ Vííïéá
êáß ðñïÝâëåøå ðþò á‰ôü êÜðïôå èÜ Vìåíå Vñçìï. ôïˆ …ñïõ— ðáñåìâÜóåéò óÝ èÝìá-
«ÐíïÞ èáíÜôïõ ðëáíéÝôáé T䙻, Vãñáøå ‚ óðïõäárïò âõæáíôéíï- ôá ðïý Aðáó÷ïëïˆí ôüí ðïëßôç
ëüãïò ÊÜñïëïò ÍôÞë, ðïý TðéóêÝöèçêå ôÞí ’Áììü÷ùóôï óôü «ãýñé- óôü êáôþöëé ôïˆ 21ïõ ásþíá. ²Å-
óìá» ôïˆ ásþíá. «’Áêüìá êáß ôü óêáëéóìÝíï óôÜ ôåß÷ç ëéïíôÜñé ô\ò ôóé, ‚ ðüëåìïò, _ öáóéóôéêÞ Aðåé-
Âåíåôßáò êõôôÜåé èëéììÝíï». Ôß èÜ Vëåãå Cñáãå ‚ ÍôÞë, Cí Vâëåðå ëÞ, ‚ Ôýðïò, ‚ Tñ÷ïìüò ôïˆ Aí-
ôÞí ’Áììü÷ùóôï óôüí äéêü ìáò êáéñü; èñþðïõ óôü ðñïóêÞíéï êáß _ îå-
íïöïâßá ðáñïõóéÜæïíôáé ìÝ ôüí
ÐïëëÜ êáß Aðñüâëåðôá èÜ ìðïñïˆóå íÜ ðår ‚ óïöüò ÃÜëëïò êáß æùíôáíü êáß äéáõã\ ôñüðï ôïˆ
uóùò, Aíôéóôñüöùò ðñüò ôÞí ‘Áãßá Ìðñéãêßôôá, íÜ Tíôõðùóéáæüôáí ²Åêï, óõìðëçñþíïíôáò ôïýò
Aðü ôüí äõíáìéóìü ðïý Aðü ôü 1974 êáß ìåôÜ óõìðõêíþíåôáé óôÞ ãíùóôïýò ðéÜ óÝ …ëïõò ðñïâëç-
Ìåãáëüíçóï. «‘Ç ‘Éóôïñßá äÝí ìéëÜåéÿ Aðáíô@», ì@ò èõìßæåé ìåôáèá- ìáôéóìïýò ôïˆ ÊÞíóïñåò êáß èå-
íáôßùò ‚ ÂåíÝäéêôïò ’ÅããëåæÜêçò. ‘Ï uäéïò, ðáéäß ÷áëêÝíôåñï ôïˆ êáé- ñÜðïíôåò. ÐñïóåãìÝíç _ ìåôÜ-
ñïˆ êáß ôïˆ ôüðïõ ôïõ, ðñïóðÜèçóå ìÝ ôü ìåãÜëï ôïõ Vñãï íÜ ì@ò öñáóç ô\ò ²Áííáò Ðáðáóôáýñïõ.
äþóåé ðñüãåõóç ô\ò AðÜíôçóçò ðïý aäç âï@ Šðï÷èïíßùò óôü Aãáðç-
ìÝíï ôïõ íçóß. H M. Scott Peck, M.D., ‘Ç Cñ-
ÄçìÞôñçò Ìé÷áëüðïõëïò íçóç ô\ò øõ÷\ò. ʼnèáíáóßá êáß
èíçôüôçôá (ìåôÜöñáóç: ²Áííáò
Ðáðáóôáýñïõ), ‘ÅëëçíéêÜ
ÃñÜììáôá, ’ÁèÞíá 1997, 309
ÃÁÂÑÉÇËÉÁÓ ìïíá÷\ò, ‘Ç AóêçôéêZ ô\ò AãÜ- óåë.
ðçò - ‘Ç ãåñüíôéóóá Ãñáâñéçëßá, Vêä.-äéÜèåóç: ‘Ï ãéáôñüò, øõ÷ïëüãïò êáß
«Ôü ðåñéâüëé ô\ò Ðáíáãßáò», 1977, óåë. 502. èåïëüãïò M. Scott Peck, ìÝ÷ñé
ôþñá óõããñáöÝáò ðïëë™í ìðÝóô
’ÁíáöïñÜ óôÞ Ãåñüíôéóóá Ãáâñéçëßá. ’ÁêôÞìùí, êáôÝöõãå óôÞí óÝëëåñ, êáôáðéÜíåôáé óÝ á‰ôü ôü
’Éíäßá ãéÜ íÜ ŠðçñåôÞóåé ôïýò ëåðñïýò êáß ôïýò öôù÷ïýò. Ðáôñßäá âéâëßï ìÝ Xíá Aðü ôÜ ðéü óçìáí-
ôçò eôáí …ëç _ ã\, AäÝëöéá ôçò …ëïé ït Cíèñùðïé. ²Åæçóå ìÝóá óôÞí ôéêÜ æçôÞìáôá ô\ò Tðï÷\ò ìáò:
Aðüëõôç Víäåéá. ÔÞí ôßìçóáí ‚ Íå÷ñïý, _ ÃêÜíôé, ‚ ÌÜñôéí Ëïˆèåñ ôÞí å‰èáíáóßá. ÐñÜãìáôé, ôü èÝ-
Êßíãê, ’Éíäïß AóêçôÝò. ÄéáâÜæïõìå. «´Ïëïé ìÝ Cã÷ïò! Ôß ôñÝ÷åé Tä™; ìá Tîáêïëïõèår íÜ äé÷Üæåé Tðé-
ÊÜôé ôé... ×Üèçêå _ Vííïéá ô\ò ×áñ@ò. Åyíáé ðïëý óïâáñü! ’Åêår óôÞìïíåò, AëëÜ êáß Bðëïýò Aí-
óôÞí ’Éíäßá, ðåñéìÝíïõí ôüí ×ñéóôü êáß ì' á‰ôÞí ôÞí AíáìïíÞ ðåñé- èñþðïõò, Aöïˆ åyíáé Cìåóá óõí-
ìÝíïõí ÷áñïýìåíá. ’Åìårò Ôüí «V÷ïõìå» êáß äÝí Ôüí Aíôéêáôïðôñßæï- äåäåìÝíï ìÝ ôÞí Vííïéá ô\ò æù\ò,
ìå. Åuìåèá ðïëý Víï÷ïé. ÖïâåñÜ Víï÷ïé». ’Áîßæåé íÜ óêåöôïˆìå ãéáôß ‚ ðñïâëçìáôéóìüò ãéÜ ôÞí ‚ðïßá
óôßò ÷ñéóôéáíéêÝò ÷™ñåò, óÝ Aíôßèåóç ìÝ ôüí ʼnáããåëéêü ëüãï ô\ò A- ôþñá ôåëåõôárá, ìÝ ôÞí ôå÷íçôÞ
êôçìïóýíçò, óçìåéþíåôáé ìéÜ ìïíáäéêÞ AðïèÝùóç ô\ò Aôïìéê\ò säéï- äéáéþíéóç ô™í ìç÷áíéóì™í ôçò,
êôçóßáò êáß ôïˆ Aíôáãùíéóìïˆ. V÷åé ôåèår óÝ íÝåò âÜóåéò. ÓÝ á‰-
’Åðéóçìáßíù êáßñéá óçìårá ô\ò æù\ò êáß ôïˆ ëüãïõ ô\ò Ãåñüí- ôü ôü Vñãï ôßèåíôáé æçôÞìáôá …-
ôéóóáò Ãáâñéçëßáò: «‘Ï ðüíïò åyíáé Têåríïò ðïý TðéôñÝðåé ôÞí ’Åëåõ- ðùò ‚ èÜíáôïò, _ á‰ôïêôïíßá êáß
èåñßá» (óåë. 112). «×áñáêôçñéóôéêü åyíáé ôü ðåñéóôáôéêü ìÝ ôüí Ìá- ôÜ äéëÞììáôá ðïý ðñïêýðôïõí …-
èçôÞ ôïˆ Si vanuuda ôüí Chidanauda, ôüôå Bðëü Ìïíá÷ü êáß ôþñá ôáí ït Cíèñùðïé Aíôéìåôùðßæïõí
‘Çãïýìåíï óôü uäéï Ashram. ´Ïðùò èÜ äïˆìå, êÜðïéá óôéãìÞ ôïˆ åy- ôü Tíäå÷üìåíï ô\ò å‰èáíáóßáò.
÷å äþóåé ôÞí Öéëïêáëßá ðïý ôüí åy÷å TíôõðùóéÜóåé ðïëý... Ô\ò Vëå- ´Ïëç á‰ôÞ _ ðñïâëçìáôéêÞ Têôß-
ãå …ôé äÝí aîåñå …ôé ‚ ×ñéóôéáíéóìüò V÷åé TóùôåñéêÞ Ðíåõìáôéêüôç- èåôáé ìÝóá Aðü tóôïñßåò âãáëìÝ-
ôá êáß ’Áóêçôéêüôçôá! ÓêÝøïõ... Ôß ×ñéóôéáíéóìü åy÷áí äår; ÐñÝðåé íåò Aðü ôÞí Tìðåéñßá ôïˆ uäéïõ ôïˆ
íÜ TíôõðùóéÜóèçêå ðïëý ìÝ ôÞí Öéëïêáëßá, ãéáôß ìåñéêÜ ÷ñüíéá ìå- óõããñáöÝá, ðÜíôïôå …ìùò óÝ
ôÜ, ô\ò æÞôçóå Cí eôáí äõíáôüí íÜ Tðéóêåöèår ôü ´Áãéïí ²Ïñïò. Ôü
136 ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ

TðéóêÝöèçêå ôåëéêÜ êáß óõãêëïíßóèçêå ì' á‰ôü ðïý AíáêÜëõøå óôÞí

êáô' Têåríïí Äýóç» (óåë. 55). «’Åä™ åyíáé _ äéáöïñÜ ôïˆ ×ñéóôéá- óõíäõáóìü ìÝ ôïýò ìåôáöõóéêïýò
íïˆ. ÐñÝðåé íÜ Aãáð@ êáß ôïýò ìÞ äéêïýò ôïõ. Ôüí êÜèå Cíèñùðï íÜ ôïõ ðñïâëçìáôéóìïýò. ‘Ç èÝóç
ôüí V÷åé Aäåëöü ôïõ. ’Åêår åyíáé ôü ìåãÜëï ÌõóôÞñéï êáß Ìõóôéêü ôïõ M. Scott Peck åyíáé …ôé ôü êß-
ôïˆ ×ñéóôéáíéóì (óåë. 159). «‘Ç AëçèéíÞ AãÜðç …ìùò, åyíáé …- íçìá ŠðÝñ ô\ò å‰èáíáóßáò åyíáé X-
ôáí äßíåéò ÷ùñßò íÜ ðåñéìÝíåéò íÜ ðÜñåéò ôßðïôå» (óåë. 168). «‘Ç íá, êáôÜ êýñéï ëüãï, Šëéóôéêü
ðñáãìáôéêÞ Tëåõèåñßá …ìùò åyíáé TóùôåñéêÞ êáß äÝí Tîáñô@ôáé ï‹ôå öáéíüìåíïÿ Aðü ôÞ ìßá ëïéðüí, Tê-
Aðü ôü ðåñéâÜëëïí, ï‹ôå Aðü ôü ÊñÜôïò, ï‹ôå Aðü ôüí Íüìï, ï‹ôå èÝôåé ôïýò êéíäýíïõò ôïýò ‚ðïßïõò
Aðü ôïýò Aíèñþðïõò. ’Åîáñô@ôáé ìüíï Aðü ôÞí ó÷Ýóç ôïˆ Uáõôïˆ ìáò á‰ôü Tãêõìïíår, Aðü ôÞí Cëëç,
ìÝ ôüí Uáõôü ìáò» (óåë. 229). «’Áðü ôüóï ìéêñÜ ðáéäéÜ ì@ò ëÝíå: AíôéðáñáôÜóóåé ôÞ äéêÞ ôïõ A-
“Óôü Ó÷ïëårï íÜ åyóáé ðñ™ôïò... Êïßôáîå íÜ ìÞí ìïéÜóåéò ó' Têåríï ðÜíôçóç: _ øõ÷Þ åyíáé Xíá æÞôç-
ôü ðáéäß...” Ôß èÜ ðår åyìáé ðñ™ôïò; ’Áöïˆ ‚ ðñ™ôïò èÜ åyíáé Vó÷á- ìá å‰ñýôåñï Aðü ôÞí å‰èáíáóßáÿ
UðïìÝíùò, êáè\êïí ô\ò êïéíùíß-
ôïò êáß ‚ Vó÷áôïò, ðñ™ôïò... ’ÁëëÜ žóðïõ íÜ ôü êáôáëÜâïõìå á‰- áò åyíáé íÜ Tíèáññýíåé ôÞí AíÜ-
ôü... ‘Ç ‘ÕðåñçöÜíåéá åyíáé ôü ìåãáëýôåñï TëÜôôùìá ôïˆ ’Áíèñþðïõ. ðôõîÞ ôçò.
Á‰ôÞ åyíáé Aðü ôÞí ðçãÞ ôïˆ Óêüôïõò. ÐñáãìáôéêÜ ôïˆ Óêüôïõò.
Êáß ‚ ’Åãùéóìüò. Á‰ôÜ ôÜ äýï, ìáæß ð@íå» (óåë. 332). «ÃéÜ íÜ öôÜ- ×ñéóôßíá-Ðáíáãéþôá
óåéò óôü äÝí ŠðÜñ÷ù, Aãáð@ò, Aãáð@ò, Aãáð@ò êé Vôóé ôáõôßæåóáé A- ÌáíùëÝá
ðüëõôá ìÝ ôüí ²Áëëï, ôüí UêÜóôïôå ²Áëëï, êáß ôüôå óôü ôÝëïò ô\ò
_ìÝñáò AíáñùôéÝóáé: ÈÝëù ôßðïôå; ²Ï÷é. ’Åðéèõì™ ôßðïôå; ²Ï÷é. Ìïˆ
ëåßðåé ôßðïôå; ²Ï÷é... Á‰ôü åyíáé!» (óåë. 356). «‘Ç äïõëïðñÝðåéá äÝí
ðñÝðåé íÜ ŠðÜñ÷åé» (óåë. 357). «‘Ç æùÞ ô\ò ’Åêêëçóßáò âñßóêåôáé
ðÝñá Aðü êÜèå ^èéêÞ ðåéèáñ÷ßá a èñçóêåõôéêÜ êáèÞêïíôá. Åyíáé Š-
ðÝñâáóç ô\ò ’Çèéêüôçôáò óôÞí Ðíåõìáôéêüôçôá» (óåë. 358). «ÄÝí
ðåñéìÝíù ôßðïôå, äÝí Tðéèõì™ ôßðïôå, äÝí Aðïñ™ ãéÜ ôßðïôå, äÝí A-
íçóõ÷™ ãéÜ ôßðïôå, äÝí ìåñéìí™ ãéÜ ôßðïôå, äÝí åyìáé ðñïóêïëëçìÝ-
íç óÝ ôßðïôå... ÄÝí ŠðÜñ÷ù» (óåë. 365). «ÐñÝðåé íÜ öõëáãüìáóôå
Aðü ôü áuóèçìá ô\ò säéïêôçóßáò» (óåë. 370). «’Áöïˆ _ Ãë™óóá ôïˆ
Èåïˆ åyíáé _ ÓéùðÞ, ôüôå êáß _ Ãë™óóá ô\ò ’ÁãÜðçò åyíáé _ Óéù-
ðÞ» (óåë. 413).
Óðýñïò ’Á. Êïõôñïýëçò

Ðåñéïäéêü ÁÑÄÇÍ, ôåˆ÷ïò 11, ÄåêÝìâñéïò H ’ÁóôÝñçò ×ïõëéáñ@ò, ‘Ç êá-

1997, óåë. 83. ôÜññåõóç ôïˆ êñÜôïõò óôÞí ’Á-
öñéêÞ, ‘ÅëëçíéêÜ ÃñÜììáôá,
Ôü ðåñéïäéêü ²Áñäçí Aíáëýåé ôÜ èÝìáôÜ ôïõ Aðü ôÞí ðôéêÞ Uíüò ’ÁèÞíá 1997, 309 óåë.
ñéæïóðáóôéêïˆ Añéóôåñïˆ ðáôñéùôéóìïˆ, ãåãïíüò ðïý ôü êáèéóô@ säéáß- ÓôÞ äåêáåôßá ôïˆ '90,
ôåñá Tíï÷ëçôéêü óôü ðïëéôéêü - ïsêïíïìéêü êáôåóôçìÝíï. ‘Ï Ìáíþ- 1.350.000 Cíèñùðïé V÷áóáí ôÞ
ëçò ÃëÝæïò AíáöÝñåôáé óôÞ óçìáóßá ô™í êïéíïôÞôùí êáß ôüí Añíç- æùÞ ôïõò êáß 4.700.000 Aíáã-
ôéêü ñüëï ôïˆ ó÷åäßïõ «Êáðïäßóôñéáò». ‘Ï ’ÁëÝîçò Äáìéáíüò ãñÜöåé êÜóôçêáí íÜ Tãêáôáëåßøïõí ôßò
ôßò ðïéçôéêÝò «Êñßóåéò ’Ïäýíçò». ‘Ï ÈÝìïò Óôïöïñüðïõëïò TîåôÜæåé Uóôßåò ôïõò óÝ ôñßá ìéêñÜ êñÜôç
ôÞí UëëçíéêÞ TîùôåñéêÞ ðïëéôéêÞ êáß ôü äéåèíÝò ðåñéâÜëëïí. ‘Ï ÂëÜ- ô\ò ’Áöñéê\ò: óôÞ Ëéâåñßá, ôÞ
óçò ’Áãôæßäçò Tðéêñßíåé ôßò AíôéìéêñáóéáôéêÝò êáß AíôéðñïóöõãéêÝò A- Óïìáëßá êáß ôÞ ÑïõÜíôá. Ôü âé-
ðüøåéò ðïý Aðïôõðþíïíôáé óõ÷íÜ óôüí Uëëçíéêü ôýðï, êáß ìÜëéóôá âëßï á‰ôü äéåñåõí@ ôÜ áuôéá ô™í
Aðü ôÜ uäéá ðñüóùðá. ‘Ï Êþóôáò Âåñãüðïõëïò ãñÜöåé ãéÜ ôü ôÝëïò ôñé™í Tìöõëßùí ðïëÝìùí. Ðá-
ôïˆ íåïöéëåëåýèåñïõ íåßñïõ ô\ò ²Áðù ’Áíáôïë\ò. ’Éäéáßôåñï TíäéáöÝ- ñÜëëçëá, TîåôÜæåé ôÞí êáôÜññåõ-
ñïí ðáñïõóéÜæåé ôü AöéÝñùìá óôü ´Áãéï ²Ïñïò. ÃñÜöïõí: Ê. ÆïõñÜ- óç ô™í ôñé™í êñáô™í ðïý ðñï-
ñçò, ÃÝñïíôáò ËáÀóéïò, ×ñ\óôïò Ãéáííáñ@ò, ÈÝìïò Óôïöïñüðïõëïò, êëÞèçêå Aðü ôßò âßáéåò óõãêñïý-
²Áããåëïò Êáëïãåñüðïõëïò, Êñßôùí ×ñõóï÷ïÀäçò, Ðáô. Âáóßëåéïò ’É-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ 137

âçñßôçò (ÃïíôéêÜêçò), Èåüäùñïò ÆéÜêáò, ÐáôÞñ Ðáˆëïò ô\ò óêÞ-

ôçò ‘Áãßïõ ’ÁíäñÝá, ’ÁëÝêïò ’ÁëáâÜíïò, ËéÜíá ÊáíÝëëç, ’Áñ÷éì. Ðå- óåéò. Ðáñáäüîùò, Cí êáß ‚ äéðï-
ôñþíéïò ÔáíÜóå ô\ò óêÞôçò ôïˆ Ôéìßïõ Ðñïäñüìïõ, Ãåþñãéïò Ðáý- ëéêüò êüóìïò Aðïôåëïˆóå aäç
ëïõ, ´Ïìçñïò ÖùôéÜäçò, Óðýñïò Êáêïõñéþôçò. ðáñåëèüí, ït ðáñÜãïíôåò ðïý ‚äÞ-
’ÁðïêáëõðôéêÞ _ óõíÝíôåõîç ôïˆ Äéïíýóç ×áñéôüðïõëïõ ãéÜ ôüí ãçóáí ôßò ôñårò AöñéêáíéêÝò ÷™-
²Áñç Âåëïõ÷éþôç óôüí Ã. ÊáñáìðåëéÜ. Óçìåéþíù: «ÌÝ ôüí ²Áñç V- ñåò íÜ AíáêôÞóïõí êÜðïéá êåí-
÷ïõìå ôü uäéï ðÜèïò. ÃñÜöù ìÝóá óôü âéâëßï …ôé Cí ìðïñïˆóåò íÜ ÷á- ôñéêÞ Tîïõóßá åyíáé, óÝ ìåãÜëï
ñáêôçñßóåéò ôüí ²Áñç ìÝ ìéÜ ëÝîç á‰ôÞ åyíáé: “ÐáôñéäïëÜôñçò”. ÌÝ âáèìü, Tîùôåñéêïß. ‘Ç îÝíç äé-
ôÞí uäéá ëÝîç ìðïñårò íÜ ÷áñáêôçñßóåéò êé TìÝíá. Ôü …ñáìÜ ôïõ ðïý ðëùìáôéêÞ ðáñÝìâáóç ðñïêÜëå-
óôÞí ï‰óßá åyíáé —…ðùò å‰öõÝóôáôá Vãñáøå êáß ‚ Ñáöáçëßäçò ó' X- óå ôÞ ãåíïêôïíßá óôÞ ÑïõÜíôá,
íá óçìåßùìÜ ôïõ— íÜ ‚ëïêëçñþóåé ôü AíïëïêëÞñùôï '21. ’ÅìÝíá Tí™ îÝíåò óôñáôéùôéêÝò TðåìâÜ-
ìÝ óõãêéíår êáß íïìßæù …ôé ðñÝðåé íÜ ì@ò óõãêéíår …ëïõò. ÌéÜ ìéêñÞ óåéò (ô™í Íéãçñéáí™í óôÞ Óïìá-
ëßá) TíÝôåéíáí ôßò óõãêñïýóåéò
ìåóïãåéáêÞ ÷þñá åuìáóôå, Xíá êñáôßäéï óôü ‚ðïrï Aóåëãår …ðïéïò ðñï- óõìâÜëëïíôáò óôÞ äéáôÞñçóç ôïˆ
ëÜâåé». êåíïˆ ðïý äçìéïõñãÞèçêå ìÝ ôÞí
Ôü ôåˆ÷ïò ‚ëïêëçñþíåôáé ìÝ ôÞ ìåëÝôç ôïˆ Ó. ‘ÅëëçíéÜäç ãéÜ êáôÜññåõóç ôïˆ êñÜôïõò. Ôü âé-
ôüí Ìéêñáóéáôéêü Ðïëéôéóìü. âëßï á‰ôü, ìÝ ôÞí ôåêìçñßùóç êáß
Óðýñïò ’Á. Êïõôñïýëçò ôÞí óáöÞíåéÜ ôïõ, ì@ò âïçèÜåé
óôü íÜ êáëýøïõìå Xíá Šðáñêôü
êåíü, íÜ êáôáíïÞóïõìå äçëáäÞ
ï‰óéáóôéêÜ ôÜ …óá óõãêëïíéóôéêÜ
óõìâáßíïõí óôÞ Ìáýñç ²Çðåéñï
êáß ðïý êáèçìåñéíÜ ðáñáêïëïõ-
èïˆìå óôßò èüíåò ìáò a äéáâÜ-
æïõìå óôüí Ôýðï.
ÌåëÝôçò ’Ç.
Ìåëåôüðïõëïò
ÅÕÑÅÔÇÑÉÏ ÁÑÈÑÙÍ ÔÇÓ «ÍÅÁÓ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁÓ»
1ï Ôåˆ÷ïò (’ÉáíïõÜñéïò-ÌÜñôéïò 1988)
1. ÑÝíïò: «’ÅðéóôÞìç êüóìïõ íÝïõ».
2. ÓõíÝíôåõîç Ðáí. Êáíåëëüðïõëïõ: «ÐïëéôéêÞ êáß
êïéíùíßá óôÞ íåüôåñç ‘ÅëëÜäá».
3. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «‘Ï ‘Åëëçíéêüò Šðïáóôé-
óìüò». (‘ÅëëçíéêÞ êïéíùíßá).
4. Í. ÌïõæÝëçò: «‘Åëëçíéóìüò öïñìáëéóìüò: ðïëé-
ôéêÝò êáé ðïëéôéóôéêÝò ðëåõñÝò ŠðáíÜðôõîçò».
(’Áðü ôü âéâëßï: «ÍåïåëëçíéêÞ êïéíùíßá - ²Ïøåéò
ŠðáíÜðôõîçò», ‘ÅîÜíôáò, 1978, 2ç Vêäïóç).
5. Ê. Ôóïõêáë@ò: «‘Ç Cñèñùóç êñÜôïõò êáß êïé-
íùíßáò» (‘ÅëëçíéêÞ êïéíùíßá).
* ’Áðü ôü âéâëßï: «ÊñÜôïò, Êïéíùíßá êáß ’Åñ-
ãáóßá óôÞ ÌåôáðïëåìéêÞ ‘ÅëëÜäá», ÈåìÝëéï,
’ÁèÞíá, 1976.
6. Ì. Ðåôìåæßäïõ-Ôóïõëïõâ\: «ÊïéíùíéêÞ êáß ðï-
ëéôéóôéêÞ AíáðáñáãùãÞ óôÞ íåïåëëçíéêÞ êïéíù-
íßá» (‘ÅëëçíéêÞ êïéíùíßá).
* ’Áðü ôÞí åsóÞãçóç: «Social and cultural
reproduction in modern Greece», ’ÅôÞóéï ÓõíÝ-
äñéï Âñåôáíéê\ò ´Åíùóçò Êïéíùíéïëüãùí, 1983.
7. Ì. ’ÁìÜñáíôïò: «’Áðïëïãßá ôïˆ Aíïñèïëïãé-
óì. (Äéåèí\ ñåýìáôá).
8. ×ñ. ’Áíáãíþóôïõ: «’ÅðáíÜóôáóç êáß AíôåðáíÜ-
óôáóç (ÌÝñïò Á´: ‘Ç TðáíÜóôáóç)» (Äéåèí\ ñåý-
ìáôá).
9. D. Bell: «‘Ç íÝá ôÜîç: ìéÜ íüèá Vííïéá» (Äéåèí\
ñåýìáôá). ÌåôÜöñáóç Ì.Ç. Ìåëåôüðïõëïõ.
* ’Áðü ôü âéâëßï: «The winding passage, essays
and sociological journeys, 1960-1980», New
York basic books harper, 1980.
10. Ä. Êáñìïêüëéáò: «Gynnar Myrdal (1898-
1987)» (Äéåèí\ ñåýìáôá).
11. Â. Êáñáðïóôüëç: «ÌïñöÝò ô\ò êïéíùíéê\ò äñÜ-
óçò» (Äéåèí\ ñåýìáôá). (’Áðü ôü âéâëßï: «Ìïñ-
öÝò ô\ò êïéíùíéê\ò äñÜóçò», ÈåìÝëéï, ’ÁèÞíá,
1974).
12. «Ït ðáôÝñåò ô\ò ‘Åëëçíéê\ò êïéíùíßáò: Äçìï-
óèÝíçò Äáíéçëßäçò» (’Áñ÷årï, ’ÁöéÝñùìá óôüí
Äçì. Äáíéçëßäç).
13. ÄçìïóèÝíçò Äáíéçëßäçò: «‘Ç êïéíüôçôá ôïˆ ðï-
ëéôéóìïˆ (öõëÞ, Vèíïò, ðïëéôéóìüò)» (’ÁöéÝñùìá
óôü Äçì. Äáíéçëßäç).
14. ÂéâëéïêñéôéêÞ — ’ÁíáöïñÝò óÝ ìåôáöñÜóåéò
êëáóóéê™í Vñãùí, …ðùò: Marc Bloch, «Êïéíüôç-
ôá êáß êïéíùíßá», ìôö. Ì. ÌáñêÜêçò, ’Áíáãíù-
óôßäçò, ’ÁèÞíá, 1986 ê.C.
ÊñéôéêÞ óôü: Ã. Êáôóïýëç, Ì. ÍéêïëéíÜêïõ, Â.
Ößëéá «ÏsêïíïìéêÞ ‘Éóôïñßá ô\ò Íåüôåñçò ‘Åë-
ëÜäáò, Aðü ôü 1453 ìÝ÷ñé ôü 1830», ôüìïò Á´,
ÐáðáæÞóçò, ’ÁèÞíá, 1987.
15. Ì.Ç.Ì. «‘Ç UëëçíéêÞ êïéíùíßá ìðñïóôÜ óôü íÝï
êüóìï» (²Áñäçí).
2ï Ôåˆ÷ïò (’Áðñßëéïò-’Éïýíéïò 1988)
1. ÑÝíïò: «‘Ç AëÞèåéá ãéÜ ôÞ ãë™óóá».
2. ÓõíÝíôåõîç Âáó. Ìé÷áëïëéÜêïõ: «ÊïéíùíéêÝò
äïìÝò, säåïëïãßá êáß óýìâïëá óôÞ óçìåñéíÞ ‘Åë-
ëÜäá».
3. Í. ÄÞìïõ: «Êïéíùíßá êáß ôçëåüñáóç óôÞí ‘Åë-
ëÜäá» (‘ÅëëçíéêÞ êïéíùíßá).
* ÅsóÞãçóç óôü óõíÝäñéï: «Ãõíáßêá êáß ÌáæéêÜ
ÌÝóá ’ÅíçìÝñùóçò». 1985, ÃåíéêÞ Ãñáììáôåßá
’Éóüôçôáò.
4. Ä. ÌáãêëéâÝñáò: «‘Ç UëëçíéêÞ êïéíùíéïëïãéêÞ
óêÝøç êáß _ UëëçíéêÞ êïéíùíßá» (‘ÅëëçíéêÞ êïé-
íùíßá).
* Ðñïäçìïóßåõóç Aðü ôü: «Ðáñáäüóåéò Êïéíù-
íéïëïãßáò», 1988.
5. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «ÍÝá êïéíùíéêÜ óôñþìáôá
ôïˆ ìåôáðïëÝìïõ» (‘ÅëëçíéêÞ êïéíùíßá).
6. Mathias Finger: «‘Ç êñßóç ô\ò ðïëéôéê\ò óêÝ-
øçò êáß _ TíáëëáêôéêÞ êïõëôïýñá» (Äéåèí\ ñåý-
ìáôá).
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
* ’Áðü ôü äåëôßï ô\ò äéåèíïˆò ðïëéôéê\ò ïsêïíï-
ìßáò, 1986. ÌåôÜöñáóç Ì.Ç. Ìåëåôüðïõëïõ.
7. ×ñ. ’Áíáãíþóôïõ: «’ÅðáíÜóôáóç êáß AíôåðáíÜ-
óôáóç (ÌÝñïò ´: ‘Ç AíôåðáíÜóôáóç)» (Äéåèí\
ñåýìáôá).
8. Óð. Êïõôñïýëçò: «‘Ç Uôåñüôçôá êáß _ Aíôßöá-
óç ôïˆ êüóìïõ: Aðü ôüí ‘ÇñÜêëåéôï óôüí Ëü-
ñåíôæ» (ÊïéíùíéêÞ öéëïóïößá).
9. ×ñïíïëüãéï (’ÁöéÝñùìá óôüí Ã. ÐáðáíäñÝïõ).
10. È. Äéáìáíôüðïõëïò: «ÈÝóåéò êáß säÝåò ôïˆ Ã.
ÐáðáíäñÝïõ» (’ÁöéÝñùìá óôüí Ã. ÐáðáíäñÝïõ).
11. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «Ãåþñãéïò ÐáðáíäñÝïõ: ÌéÜ
ðñïóðÜèåéá Aíôéêåéìåíéê\ò ðñïóÝããéóçò» (’ÁöéÝ-
ñùìá óôüí Ã. ÐáðáíäñÝïõ).
12. ’ÁðïóðÜóìáôá Aðü ôÞ äßêç ô\ò Ëáìßáò (’ÁöéÝ-
ñùìá óôüí Ã. ÐáðáíäñÝïõ).
13. Ä. Ãëçíüò: «ÔÜ säáíéêÜ ô\ò ðáéäåßáò êáß ‚ ê.
ÐáðáíäñÝïõ» (’ÁöéÝñùìá óôüí Ã. ÐáðáíäñÝïõ).
14. ÂéâëéïêñéôéêÞ:
Ã. Óáêéþôçò: Ioannis Papadopoulos: «Dynami-
que du discours politique et conquète du pou-
voir, Le cas du PASOK, 1974-1981», Aäçìï-
óßåõôç äéäáêôïñéêÞ äéáôñéâÞ, Ôì\ìá Ðïëéôéê\ò
’ÅðéóôÞìçò ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ Ãåíåýçò, 1987.
‘Ç Ðåñåóôñüéêá êáß ôü ìÝëëïí ôïˆ Têäçìïêñá-
ôéóìïˆ ô\ò Óïâéåôéê\ò ´Åíùóçò, Ì. Ãêïñìðá-
ôóþö, «Ðåñåóôñüéêá», ’Á. ËéâÜíçò, ’ÁèÞíá,
1987.
15. Ã. Óáêéþôçò: «Ðôõ÷Ýò ô\ò êïéíùíéê\ò ŠðáíÜ-
ðôõîçò óôÞí ‘ÅëëÜäá» (Äéáêá™ò).
16. Ì.Ç.Ì.: «‘Ï Tèíéêéóìüò, Aðáñáßôçôç ðñïûðüèå-
óç ôïˆ äéåèíéóì (²Áñäçí).
3ï Ôåˆ÷ïò (öèéíüðùñï 1988)
1. ÑÝíïò: «ÊïéíùíéïëïãéêÞ Aíôßëçøç ôïˆ Ëüãïõ
óôüí ‘ÇñÜêëåéôï».
2. ÓõíÝíôåõîç ’ÁíäñÝá ËåíôÜêç: «ÄéáóôÜóåéò êáß
ðñïïðôéêÝò ôïˆ óýã÷ñïíïõ Uëëçíéóì.
3. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «Íåïöáóéóìüò óôÞí Uëëçíé-
êÞ íåïëáßá» (‘ÅëëçíéêÜ).
139
4. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «Ì@ò ÷ñåéÜæåôáé Xíáò ÌÜúïò
'68» (‘ÅëëçíéêÜ).
5. Ð. Ôáôóüðïõëïò: «×éïˆìïñ êáß AêáäçìáúêÞ
æùÞ».
6. Â. ÃåùñãéÜäïõ: «Ìç-êáðéôáëéóôéêïß ðáñÜìåôñïé
óôÞ äéáäéêáóßá óõãêñüôçóçò ôïˆ íåï-Uëëçíéêïˆ
êñÜôïõò» (‘ÅëëçíéêÞ Êïéíùíßá).
7. Óð. Êïõôñïýëçò: «‘Åëëçíéêüôçôá-Äýóç: Óýã-
÷ñïíåò äéáóôÜóåéò ìé@ò ðñïâëçìáôéê\ò ó÷Ýóçò»
(‘ÅëëçíéêÞ êïéíùíßá).
8. Â. Ëåìðïýêáò: «ÊïéíùíéêÞ óôáôéêÞ êáß äõíáìé-
êÞ» (‘ÅëëçíéêÞ êïéíùíßá).
9. Æ. Ðáëçüò: «‘ÅëëçíéêÞ Têðáßäåõóç êáß äéáäéêá-
óßåò êïéíùíéê\ò Tðéëïã\ò» (‘ÅëëçíéêÞ êïéíùíßá).
10. Ã. Óáêéþôçò: «’Åðéêïéíùíßá: ðñïûðüèåóç êáß …ñïò
ãéÜ ìéÜ êïéíùíßá ðéü AëçèéíÞ» (Óýã÷ñïíç êïéíùíßá).
11. Ã. ×ëéáïõôÜêçò: «‘Ï ñüëïò ôïˆ ðïäïóöáßñïõ óôÞ
óýã÷ñïíç êïéíùíßá» (Óýã÷ñïíç êïéíùíßá).
12. Óð. Ìáêñ\ò: «’Åí Añ÷\: ‘Ï ëüãïò ðåñß säåïëï-
ãßáò», Á´ ìÝñïò, Ìáñîéóìüò.
13. Ì. Êüêêéíïò: «Óýã÷ñïíá ìÝóá ìáæéê\ò TíçìÝ-
ñùóçò êáß _ ðáñáãüìåíç êïõëôïýñá».
14. ÂéâëéïêñéôéêÞ
Æ. Ðáëçüò: «‘Ç ðïëéôéêÞ ïsêïíïìßá ô\ò Uëëç-
íéê\ò Têðáßäåõóçò», AíÝêäïôç äéäáêô. äéáôñéâÞ,
Ðáí/êü ÊïëëÝãéï ôïˆ Cariff, 1986.
Ä. ÔóÜêùíáò: «Êïéíùíßá êáß ëïãïôå÷íßá óôü ìå-
óïðüëåìï», ÊÜêôïò, ’ÁèÞíá, 1987.
Ê. Êáñáâßäáò: «Á‰ôïíïìßá êáß óïóéáëéóìüò»,
ÊÝäñïò êáß ×. ÊáôÜêç: «Ït ôñårò ôáõôüôçôåò
ô\ò Uëëçíéê\ò ïsêïãÝíåéáò», ÐáðáæÞóçò.
15. Ã.Ó.: «’Áñ÷árï ðíåˆìá: êëçñïíïìéÜ ãéÜ Xíáí ðï-
ëéôéóìü Aíýðáñêôï» (Äéáêá™ò).
16. Ì.Ç.Ì.: «‘Ç êáôÜêôçóç ôïˆ äéáóôÞìáôïò êáß
ôÜ íÝá äåäïìÝíá» (²Áñäçí).
4ï Ôåˆ÷ïò (÷åéìþíáò 1988-89)
1. ÑÝíïò: «‘Ï ÌåãáëÝîáíäñïò, Aðü ôÞí tóôïñßá óôü
ìýèï».
2. ÓõíÝíôåõîç ÄçìÞôñç ÐåñðáôÜñç: «ÍÝá Añéóôå-
140
ñÜ: ÈåùñÞóåéò êáß ðñïâëçìáôéêÝò óôü êáôþöëé
ôïˆ 21ïõ ás™íá».
3. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «’ÉäáíéêÜ ãéÜ ôÞí UëëçíéêÞ
íåïëáßá» (‘ÅëëçíéêÜ).
4. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «‘Ï èÜíáôïò ô™í öåñåëðß-
äùí» (‘ÅëëçíéêÜ).
5. È. Äéáìáíôüðïõëïò: «‘Ç ’Áñãþ» ôïˆ Èåïôïê@»
(‘ÅëëçíéêÞ êïéíùíßá).
6. Í. ÊáôñéâÝóçò: «Ðáñáïéêïíïìßá: ðñïóÝããéóç ó'
Xíá ðáëéü ðñüâëçìá» (Óýã÷ñïíç Êïéíùíßá).
7. Óð. Ìáêñ\ò: «’Åí Añ÷\: ‘Ï ëüãïò ðåñß säåïëï-
ãßáò» (Óýã÷ñïíç êïéíùíßá), ´ ìÝñïò.
8. Æ. Ðáëçüò: «ÊïéíùíéêÞ êéíçôéêüôçôá êáß ásóéü-
äïîïò óôñïõêôïõñáëéóìüò» (Óýã÷ñïíç êïéíùíßá).
9. Ã. Óáêéþôçò: «Ðïßçóç: Aãþíáò êáß Aãùíßá ãéÜ
ôÞí êïéíùíßá».
10. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «Ðáí. Êáíåëëüðïõëïò: ‘Ç
ðíåõìáôéêÞ êïéíùíßá êáß ‚ ÷áñéóìáôéêüò _ãÝ-
ôçò» (’ÁöéÝñùìá óôüí Ðáí. Êáíåëëüðïõëï).
11. ÓõíÝíôåõîç Ðáí. Êáíåëëüðïõëïõ: «ÐíåõìáôéêÝò
TðéäñÜóåéò êáß säåïëïãéêÝò TðéëïãÝò» (’ÁöéÝñùìá
óôüí Ð. Êáíåëëüðïõëï).
12. «Ðáñüí êáß ìÝëëïí» (²Áñäçí).
5ï Ôåˆ÷ïò, ’ÁöéÝñùìá óôÞí ‘ÅëëçíéêÞ äåîéÜ
(Cíïéîç 1989)
1. ÑÝíïò: «’Áðü ôÞí êñéôéêÞ ôïˆ ìåôáðïëÝìïõ».
2. È. Äéáìáíôüðïõëïò: «ÔÜ âáóéêÜ ÷áñáêôçñéóôé-
êÜ ô\ò óõíôçñçôéê\ò ðáñÜôáîçò».
3. Í. ÄÞìïõ: «’Åíáíôßïí ô™í äéáêñßóåùí».
ÌÝñïò Á´: ‘Ç tóôïñßá ô\ò Uëëçíéê\ò äåîé@ò.
4. È. Äéáìáíôüðïõëïò: «Óôáèìïß óôÞí ‘Éóôïñßá ô\ò
óõíôçñçôéê\ò ðáñáôÜîåùò».
5. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «Ãåíåáëïãßá ô\ò Uëëçíéê\ò
äåîé@ò (1909-1989)».
6. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «Ït _ãÝôåò ô\ò Uëëçíéê\ò äå-
îé@ò».
7. Ã. Êáôóïýëçò: «‘Ç Aíáôïìßá ô\ò säåïëïãßáò ô\ò
Uëëçíéê\ò “Äåîé@ò”».
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
8. Ñ. ÊáíáêÜñçò-Ñïˆöïò: «‘Ç íåïåëëçíéêÞ óõíôç-
ñçôéêÞ säåïëïãßá».
9. Ê. Êüêêéíïò: «ÐïëéôéêïêïéíùíéêÝò óõíáñôÞóåéò
êáß ìéÜ êïéíùíéïëïãéêÞ ðñïâëçìáôéêÞ ô™í êïì-
ìÜôùí ô\ò Uëëçíéê\ò äåîé@ò».
10. Ê. Êáëëßáò: «ÌåñéêÝò ðïëéôéêÝò óêÝøåéò ãéá ôÞ
äåêáåôßá ôïˆ 1950, êáèþò êáß óýíôïìç Aíáöï-
ñÜ óôÞí säåïëïãßá ô\ò ÍÝáò Äçìïêñáôßáò».
11. J. Meynaud: «‘Ç ’ÅèíéêÞ ÑéæïóðáóôéêÞ ´Åíù-
óç».
* ’Áðü ôÞ ìåëÝôç ô™í Meynaud, Ìåñëüðïõëïõ,
Íïôáñ@: «Ït ðïëéôéêÝò äõíÜìåéò óôÞí ‘ÅëëÜäá»,
ÌðÜõñïí, ’ÁèÞíá, 1975.
12. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «Ðüóï äåîéÜ eôáí _ äéêôáôïñßá;».
* ’Áðü ôü ðåñéïäéêü «’Áíôß», ’Áðñßëéïò, 1987,
ìÝ ôßôëï óôÞí ôüôå ìïñöÞ: «‘Ç säåïëïãßá ô™í
Óõíôáãìáôáñ÷™í».
13. Óð. Ìáêñ\ò: «Êáñáìáíëéóìüò: Ôü status quo U-
íüò ìýèïõ».
14. Êë. Êïõôóïýêçò: «‘Ç ʼnñþðç, _ ‘ÅëëçíéêÞ
(ðïëéôéêÞ) ‘Çãåóßá êáß ‚ ’Åêóõã÷ñïíéóìüò ô\ò
‘Åëëçíéê\ò êïéíùíßáò».
15. Ê. ×ñéóôßäçò: «Ðüóï öéëåëåýèåñç åyíáé _ ïsêï-
íïìéêÞ ðïëéôéêÞ ô\ò ÍÝáò Äçìïêñáôßáò».
16. ×. Ôóáñäáíßäçò: «‘Ç TîùôåñéêÞ ðïëéôéêÞ ô\ò
ÍÝáò Äçìïêñáôßáò: 1974-1981».
17. Ó. Ðáðáäüðïõëïõ: «Ït èÝóåéò ô\ò ÍÝáò Äçìï-
êñáôßáò ãéÜ ôÞí ‘ÅëëçíéêÞ ’ÅîùôåñéêÞ Ðïëéôé-
êÞ (1981-1988)».
ÌÝñïò ´: Ït ðñïïðôéêÝò ô\ò ‘Åëëçíéê\ò äåîé@ò.
18. Ã. ÂïõëãáñÜêçò: «‘Ç Öéëåëåýèåñç ’ÅðáíÜóôá-
óç».
19. Ê. Êáñáìáíë\ò: «’Áñ÷Ýò ãéÜ ìéÜ íÝá äåîéÜ».
20. Ð. ÌðáêïãéÜííçò: «‘Ç säåïëïãßá ô\ò Tëåõèåñß-
áò ðïëéôéêÞ ôïˆ ìÝëëïíôïò».
21. Áé. Ìðïõñáôßíïò: «Ðñüò ìéÜí “säåïëïãßᔠãéÜ
ôÞí íÝá UëëçíéêÞ äåîéÜ».
22. Ì.Ç.Ì.: «‘Ç ÍÝá Äçìïêñáôßá ›ò êõâÝñíçóç»
(²Áñäçí).
6ï Ôåˆ÷ïò (öèéíüðùñï 1989)
1. ÑÝíïò: «ÊáëïêáéñéíÝò óçìåéþóåéò Êïéíùíéïëïãß-
áò».
2. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «‘ÅëëëÜäá êáß Å‰ñþðç. ²Ï-
÷é óôÞí ðáèçôéêÞ Aöïìïßùóç — Íáß óôÞ äç-
ìéïõñãéêÞ óõììåôï÷Þ» (‘ÅëëçíéêÜ).
3. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «×ñ. ÓáñôæåôÜêçò: ìéÜ Uë-
ëçíïêåíôñéêÞ ðñïåäñßá» (‘ÅëëçíéêÜ).
4. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «‘Ï Ì. ÄïõêÜêçò ðñùèõ-
ðïõñãüò ô\ò ‘ÅëëÜäáò» (‘ÅëëçíéêÜ).
5. Â. Ëåìðïýêáò: «‘Õðüèåóç Ruschdie: Xíá óçìåé-
ùôéêü ðåñéóôáôéêü» (Óçìåéïëïãßá).
6. Ê. ’Áíôùíßïõ: «ÐïëéôéóìéêÞ ðñïðáãÜíäá êáß
äéáìüñöùóç óôåñåïôýðùí óôÜ ðáéäéêÜ åsêïíïãñá-
öçìÝíá ðåñéïäéêÜ» (Êéíïýìåíá Ó÷Ýäéá).
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
7. ×ñ. ÔóïõñáìÜíçò: «Comics êáß TãêëçìáôéêÞ
óõìðåñéöïñÜ» (Êéíïýìåíá Ó÷Ýäéá).
8. Ð. Ëýôñáò: «‘Ï ñüëïò ôïˆ ôïõñéóìïˆ óôÞ óýã-
÷ñïíç êïéíùíßá» (Óýã÷ñïíç êïéíùíßá).
9. ×ñ. Óôñáôçãïðïýëïõ: «‘Ç Vííïéá ô\ò êïéíùíéê\ò
äñÜóçò êáôÜ ôüí ÌÜî ÂÝìðåñ» (ÊïéíùíéïëïãéêÞ
Èåùñßá).
10. Óð. Êïõôñïýëçò: «‘Ç ðïëéôéêÞ ›ò åyíáé êáß ›ò
äÝïí óôüí ÊÜñë Óìßô» (ÐïëéôéêÞ Èåùñßá).
11. Ã. Óáêéþôçò: «Ït ðïëéôéóôéêÝò ó÷Ýóåéò ÇÐÁ-
ÅÓÓÄ êáß _ äéáäéêáóßá ãéÜ ôÞí óõíýðáñîç ô™í
êïéíùíé™í ôïõò» (Äéåèíårò ó÷Ýóåéò).
12. Óð. Ìáêñ\ò: «Íßêïò Ðïõëáíôæ@ò: ‘Ï ìáñîéóôÞò
èåùñçôéêüò — ‚ Cíèñùðïò, ’ÁèÞíá-Ðáñßóé-Êü-
óìïò. ’Áíôß ðñïëüãïõ» (’ÁöéÝñùìá óôüí Í. Ðïõ-
ëáíôæ@).
13. «’ÅëÜóóïí ÷ñïíïëüãéï Uíüò ìåßæïíïò ìáñîéóô\»
(’ÁöéÝñùìá óôüí Í. Ðïõëáíôæ@).
14. Ó.Ð.: «Í. Ðïõëáíôæ@ò, ’ÁîÝ÷áóôïò ößëïò a T-
ðåíäåäõìÝíï óõìöÝñïí;» (’ÁöéÝñùìá óôüí Í.
Ðïõëáíôæ@).
15. Óð. Ìáêñ\ò: «Í. Ðïõëáíôæ@ò, Èåùñçôéêüò ô\ò
ìáñîéóôéê\ò ðïëéôéê\ò èåùñßáò» (’ÁöéÝñùìá óôüí
Í. Ðïõëáíôæ@).
16. Ê. ÂñáôóÜëç: «Ôü êáðéôáëéóôéêü êñÜôïò êáß ‚
ðïëéôéêüò ôïõ ìç÷áíéóìüò» (’ÁöéÝñùìá óôüí Í.
Ðïõëáíôæ@).
17. Ì. Óáêáë\ò: «‘Ï Bob Jessop ãéÜ ôüí Í. Ðïõ-
ëáíôæ@» (’ÁöéÝñùìá óôüí Í. Ðïõëáíôæ@).
* ’Áðü ôü âéâëßï ôïˆ B. Jessop: «Íßêïò Ðïõëáí-
ôæ@ò, ÌáñîéóôéêÞ Èåùñßá êáß ÐïëéôéêÞ Óôñáôç-
ãéêÞ», Macmillan, Ëïíäßíï, 1985.
18. Óð. Ìáêñ\ò: «’ÁíïéêôÞ TðéóôïëÞ: Í. Ðïõëáí-
ôæ@ò: ‘Ï èÜíáôüò ôïõ êáß _ óýã÷ñïíç UëëçíéêÞ
äéáíüçóç» (’ÁöéÝñùìá óôüí Í. Ðïõëáíôæ@).
19. Ã.Ó.: «‘Ç ãçñÜóêïõóá UëëçíéêÞ íåïëáßá» (Äéá-
êá™ò).
20. Ì.Ç.Ì.: «Ïsêïëïãßá êáß íåïöáóéóìüò» (²Áñ-
äçí).
141
7ï Ôåˆ÷ïò (÷åéìþíáò 1989-90)
1. ÑÝíïò êáß ½Çñêïò ’Áðïóôïëßäçò: «’ÁíáæÞôçóç
ôïˆ íåïåëëçíéê.
2. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «‘Ç TèíéêÞ óõíåßäçóç ô™í
óçìåñéí™í ‘ÅëëÞíùí» (‘ÅëëçíéêÜ).
3. Â. Ëåìðïýêáò: ÓçìåéïëïãéêÞ AíÜëõóç ìé@ò öù-
ôïãñáößáò: «’ÁèÞíá 1988».
4. Ì. ’ÁìÜñáíôïò: «ÊïéíùíéïëïãéêÝò ðáñáôçñÞóåéò
óôÞí öáíôÜñéêç æùÞ» (Óôñáôüò).
5. Æ. Ðáëçüò: «Ðåëáôåßá êáß êïéíùíéêÞ Aíáãêáéü-
ôçôá óôÞ óôñáôéùôéêÞ æùÞ» (Óôñáôüò).
6. Óð. Ìáêñ\ò: «’ÅêëïãéêÞ ãëþóóá: _ Cñ÷ïõóá
áuóèçóç (_ AâÜóôá÷ôç Tëáöñüôçôá ô\ò ñùìéï-
óýíçò» (ÍåïåëëçíéêÞ æùÞ).
7. ×ñ. Óôñáôçãïðïýëïõ: «‘Ç ËåéôïõñãéóôéêÞ Èåþ-
ñçóç ô\ò Ïsêïõìåíéê\ò ÊõâåñíÞóåùò óôÞí ‘Åë-
ëÜäá» (ÍåïåëëçíéêÞ æùÞ).
8. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «²Éùí. Äñáãïýìçò. ‘Ï ñïìáí-
ôéêüò Tèíéêéóìüò» (’Éäåïëïãßá).
9. Î. ÊïíôéÜäçò: «’ÅêöÜíóåéò ôïˆ íåïöáóéóì
(Óýã÷ñïíïò êüóìïò).
10. Ã. ÔñéÜíôçò: «’Åñãïâéïãñáößá ôïˆ Emile
Durkheim» (Êëáóóéêïß ô\ò êïéíùíéïëïãßáò).
11. Í. Ãïõóãïýíçò: «‘ÏñéïèåôÞóåéò óôßò Aíèñþðéíåò
Tðéóô\ìåò» (’Åðéóôçìïëïãßá).
12. Ä. ’Ïñöáíßäçò: «ÃéÜ ìéÜ êïéíùíéïëïãéêÞ Aîéïëü-
ãçóç ô\ò ðïßçóçò» (ÔÝ÷íç êáß êïéíùíßá).
13. Óð. Êïõôñïýëçò: «Ôü âéâëéïðùëårï ô\ò ÍÝáò
Êïéíùíéïëïãßáò» (ÂéâëéïêñéôéêÞ).
14. Ã.Ó.: «‘Ç Eëùóç ô™í ôåé÷™í êáß _ Cíïéîç ô™í
ðïëéô™í» (Äéáêá™ò).
15. Ì.Ç.Ì.: «‘Ç ÃéÜëôá, _ ÌÜëôá êáß ït êßíäõíïé
ãéÜ ôÞí ‘ÅëëÜäá» (²Áñäçí).
8ï Ôåˆ÷ïò (Cíïéîç 1990)
1. ÑÝíïò: «Êïéíùíéïëïãßá êáß Ëïãïôå÷íßá».
2. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «’Éäåïëïãßá êáß ðñáãìáôéêü-
ôçôá ô\ò Uëëçíéê\ò äåîé@ò» (‘ÅëëçíéêÜ).
142
3. Óð. Êïõôñïýëçò: «Ôü ðáñÜëïãï óôÞí êáèçìåñé-
íÞ ðïëéôéêÞ ðñáêôéêÞ» (‘ÅëëçíéêÜ).
4. Óð. Ìáêñ\ò: «‘Ç ‘ÅëëÜäá ðñüò ôü 1992 êáß ôü
2000: êïéíùíéêÞ äõíáìéêÞ êáß ðïëéôéêÞ øõ÷ïëï-
ãßá» (‘ÅëëçíéêÜ).
5. Î. ÊïíôéÜäçò: «Êýðñïò 1990» (‘ÅëëçíéêÜ).
6. Ë. ÊáâÜêïò: «’Áíôéêñýæïíôáò ôÞí êïéíùíßá
ìáò».
7. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «‘Ï Ö. ÖïõêéãéÜìá, _ ‘Éóôï-
ñßá êáß ôü ôÝëïò ôçò (ìåñéêÝò ìåèïäïëïãéêÝò ðá-
ñáôçñÞóåéò)».
8. Ì. ÔÜñêé: «‘Ç êñßóç ôïˆ ìïíôåñíéóìïˆ êáß ôÜ
íÝá êïéíùíéêÜ êéíÞìáôá» (Äéåèí\ ñåýìáôá).
9. Ê. Äåóðïôüðïõëïò: «Ôü êïéíùíéêü ðñüâëçìá
êáô' ’ÁñéóôïôÝëç» (ÊïéíùíéêÞ Öéëïóïößá).
* ’Áðü ôü âéâëßï ôïõ: «ÌåëåôÞìáôá ðïëéôéê\ò
öéëïóïößáò», óåë. 123-142, ÐáðáæÞóçò, ’ÁèÞ-
íá, 1983.
10. Ã. Êáôóïýëçò: «‘Ç säåïëïãßá ôïˆ ÐÁÓÏÊ»
(’ÁöéÝñùìá: 4 êïéíùíéïëïãéêÝò Uñìçíåråò ãéÜ ôü
ÐÁÓÏÊ).
11. Óð. Êïõôñïýëçò: «Óïóéáëéóìüò êáß Ëáúêéóìüò _
UëëçíéêÞ ðåñßðôùóç» (’ÁöéÝñùìá: 4 êïéíùíéïëï-
ãéêÝò Uñìçíåråò ãéÜ ôü ÐÁÓÏÊ).
12. Óð. Ìáêñ\ò: «ÐÁÓÏÊ: _ AèÝáôç ƒøç ô\ò äå-
îé@ò» (’ÁöéÝñùìá: 4 êïéíùíéïëïãéêÝò Uñìçíåråò
ãéÜ ôü ÐÁÓÏÊ).
13. Ä. ÐïõëÜêïò: «‘Ç Aðïôõ÷ßá ô\ò óýíèåóçò êáß _
AóôáèÞò sóïññïðßá (Aíáôïìßá ðáñáêì\ò)» (’Áöé-
Ýñùìá: 4 êïéíùíéïëïãéêÝò Uñìçíåråò ãéÜ ôü ÐÁ-
ÓÏÊ).
14. Óð. Êïõôñïýëçò: «Ôü âéâëéïðùëårï ô\ò ÍÝáò
Êïéíùíéïëïãßáò».
15. Ì.Ç.Ì.: «Ôü TëÜóóïí êáß ôü ìåræïí» (²Áñäçí).
9ï Ôåˆ÷ïò, ’ÁöéÝñùìá: ‘ÅëëÜò-Ôïõñêßá
(êáëïêáßñé 1990)
1. «Óôáèìïß óôÞí ‘Éóôïñßá ô™í ‘Åëëçíïôïõñêéê™í
ó÷Ýóåùí (1071-1990)».
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ÌÝñïò Á´: ‘Ç óçìåñéíÞ Ôïõñêßá êáß ït Tðéäéþîåéò ôçò.
2. Ã. ÃêïâÝóçò: «‘Ç Ôïõñêßá óÞìåñá».
3. Ä. ÐïõëÜêïò: «’Áíáôïëßá êáß ’ÁæåñìðáúôæÜí —
Ôü ìõóôéêü ô\ò Ãíþóçò ô™í ðéóô™í ô\ò ’ÁëÞ-
èåéáò».
4. Í. Óáññ\ò: «‘ÅëëçíïôïõñêéêÝò ó÷Ýóåéò êáß å‰-
ñùðáúêÞ ‚ëïêëÞñùóç».
5. Ó. Óïëôáñßäçò: «‘Ç TèíéêéóôéêÞ ðñïðáãÜíäá óôÜ
ôïõñêéêÜ ó÷ïëårá».
ÌÝñïò ´: Óõíè\êåò êáß ðñáãìáôéêüôçôá.
6. Ì.Ç.Ì.: «‘Ç ÓõíèÞêç ô\ò ËùæÜííçò: ‘Ï Ôý-
ðïò êáß _ ωóßá».
7. ²Éäáò: «‘Ç ÓõíèÞêç ô\ò ËùæÜííçò êáß ït ðáñá-
âéÜóåéò ôçò Aðü ôü 1923 Xùò óÞìåñá».
8. ×ñ. Âñïýóôçò: «Ôü ðñüâëçìá ô\ò Äõôéê\ò ÈñÜ-
êçò».
9. Ð. ×éäßñïãëïõ: «‘Ç äõôéêÞ ÈñÜêç Šðü ôü ö™ò
ô\ò Tèíéê\ò säÝáò ô™í Ôïýñêùí ìÝ âÜóç ôïõñêé-
êÜ äçìïóéåýìáôá».
10. Î. ÊïíôéÜäçò: «‘ÅëëçíïôïõñêéêÝò ó÷Ýóåéò êáß
Êýðñïò».
ÌÝñïò ô: ‘Ç UëëçíéêÞ TîùôåñéêÞ ðïëéôéêÞ
êáß ït á‰ôáðÜôåò ôçò.
11. Ì. Äïýíôáò: «‘Ç ðñïïðôéêÞ ô™í Uëëçíïôïõñ-
êéê™í ó÷Ýóåùí êáß ôïˆ êõðñéáê.
12. ×ñ. ËõìðÝñçò: «’ÁðïäÝóìåõóç Aðü ôü äüãìá
ô\ò Uíüôçôáò ôïˆ óôñáôçãéêïˆ ÷þñïõ ‘ÅëëÜäïò-
Ôïõñêßáò».
13. Óð. Êïõôñïýëçò: «‘Ç Uëëçíéêüôçôá ›ò äéáöïñÜ».
14. Ì.Ç.Ì.: «Ôü æÞôçìá ôïˆ ðáôñéùôéóì (²Áñ-
äçí).
10ï Ôåˆ÷ïò (÷åéìþíáò 1990-91)
1. ÑÝíïò: «‘ÇñÜêëåéôïò» (ìÝñïò Á´).
2. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «Ït ðçãÝò ô\ò Uëëçíéêüôç-
ôáò êáß ït ásôßåò AðïäéÜñèñùóÞò ôçò» (‘Åëëçíé-
êÜ).
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
3. Óð. Ìáêñ\ò: «Ôü æÞôçìá ô\ò Uëëçíéêüôçôáò, ït
øåõôï-ïéêïëüãïé êáß ôü Uëëçíéêü ôïðßï» (‘Åëëç-
íéêÜ).
4. ÓõíÝíôåõîç Jean Ziegler: «ÓÝ ôß ÷ñçóéìåýåé _
êïéíùíéïëïãßá». (ÌåôÜöñáóç Aðü ôÜ ãáëëéêÜ ôïˆ
ÌåëÝôç Ìåëåôüðïõëïõ.)
5. Ä. Ôóáôóïýëçò: «ÌéÜ êïéíùíéï-óçìåéïëïãéêÞ
ðñïóÝããéóç ôïˆ ÈåÜôñïõ ìÝóá Aðü ôÞí «’Áíäñï-
ìÜ÷ç» ôïˆ Ñáêßíá» (Óçìåéïëïãåßá).
6. M. Zhelyaskova: «‘Ç êïéíùíéïëïãßá óôÞí Âïõë-
ãáñßá» (Äéåèí\ ñåýìáôá).
7. Í. Ìáñáíôæßäçò: «ÃéÜ ôÞí tåñáñ÷ßá óôü Tóùôå-
ñéêü ô™í ðïëéôéê™í êïììÜôùí» (êïéíùíéïëïãéêÞ
èåùñßá).
8. È. Ðåëáãßäçò: «‘Ç å‰Ýëéêôç Tîåéäßêåõóç ›ò
óôñáôçãéêÞ AíÜðôõîçò» (‘ÅëëçíéêÞ êïéíùíßá).
9. Óð. Ìáêñ\ò: «Ìåôá-ðïëéôéêÞ ãñáöÞ êáß AðÜñ-
íçóç ôïˆ ëáúêéóìïˆ — «‚ ôåëåõôárïò ô™í Ìïú-
êáí™í» (ÊïéíùíéêÞ êñéôéêÞ).
10. Ì. ’ÁìÜñáíôïò: «Åuêïóé óçìårá ãéÜ ìéÜ Tðéóôç-
ìïíéêÞ óõíÝíôåõîç» (Ìåèïäïëïãßá).
11. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «’ÁöéÝñùìá óôüí Óåñáöåßì
ÌÜîéìï».
12. Óð. Êïõôñïýëçò: «ÂéâëéïêñéôéêÞ».
13. Ì.Ç.Ì.: «‘Ï ’ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò 80 ÷ñüíéá
ìåôÜ: 1910-1990» (²Áñäçí).
11ï Ôåˆ÷ïò (Cíïéîç 1991)
1. ÑÝíïò: «‘ÇñÜêëåéôïò» (ìÝñïò ´).
2. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «: «‘Ç ‘ÅëëÜäá ðïôÝ äÝí ðå-
èáßíåé» (‘ÅëëçíéêÜ).
3. Óð. Ìáêñ\ò: «ÔÜ Víäïîá Ðáñßóéá êáß _ Ìáñ-
ãéïñÞ» (‘ÅëëçíéêÜ).
4. Î. ÊïíôéÜäçò: «‘Ï ìáèçôéêüò ÌÜçò êáß ôü ôÝ-
ëïò ô\ò ìåôáðïëßôåõóçò» (‘ÅëëçíéêÜ).
5. ÓõíÝíôåõîç ìÝ ôüí ’Áñ. ÍéêïëáÀäç: «Ðåñß èåñá-
ðåßáò êáß ãë™óóáò ô™í ‘ÅëëÞíùí».
6. ×. Ðáúäïýóç: «Óôåñåüôõðá êáß ãõíáéêårá ðåñéï-
äéêÜ».
143
7. Ê. ×áñáëÜìðïõò: «Ït ôÜîåéò êáß ôÜ öˆëá a ‚
êïéíùíéêüò ó÷çìáôéóìüò».
8. ’Á. Âïóêüò: «‘Åëëçíéóìüò êáß Uëëçíéêüôçôá ô\ò
Êýðñïõ» (’ÁöéÝñùìá óôÞí Uëëçíéêüôçôá).
9. Í. ÄÞìïõ: «‘Åëëçíéêüôçôá» (’ÁöéÝñùìá óôÞí
Uëëçíéêüôçôá).
10. Óð. Ìáêñ\ò: «Ó÷Ýäéï ãéÜ ìéÜ èåùñßá ô\ò Uëëç-
íéêüôçôáò» (’ÁöéÝñùìá óôÞí Uëëçíéêüôçôá).
11. Áé. Ìðïõñáôßíïõ: «‘Åëëçíéêüôçôá êáß êñßóç ðï-
ëéôéóì (’ÁöéÝñùìá óôÞí Uëëçíéêüôçôá).
12. Ä. ÐïõëÜêïò: «Ït óõìðëçãÜäåò ôïˆ ‘Åëëçíé-
óì (’ÁöéÝñùìá óôÞí Uëëçíéêüôçôá).
13. Ã. Óáêéþôçò: «‘Åëëçíéêüôçôá: AíáæÞôçóç Uíüò
÷áìÝíïõ ôïðßïõ» (’ÁöéÝñùìá óôÞí Uëëçíéêüôç-
ôá).
14. Ô. Ôæáìáëßêïò: «‘Åëëçíéóìüò êáß Ôå÷íïêñáôßá»
(’ÁöéÝñùìá óôÞí Uëëçíéêüôçôá).
15. Æ. Ðáëçüò, Ì.Ç.Ì., Î. ÊïíôéÜäçò: «Âéâëéïêñé-
ôéêÞ».
16. Ì.Ç.Ì.: «Äéêôáôïñßá» (²Áñäçí).
12ï Ôåˆ÷ïò: ÊñéôéêÞ ôïˆ ‘Åëëçíéêïˆ Óôñáôïˆ
(Åsäéêü ôåˆ÷ïò) (êáëïêáßñé 1991)
ÌÝñïò Á´: ’Áíáôïìßá ô™í ‘Åëëçíéê™í
’Åíüðëùí ÄõíÜìåùí.
1. Î. ÊïíôéÜäçò: «Ït ðáéäéêÝò AóèÝíåéåò ôïˆ Uëëç-
íéêïˆ óôñáô.
2. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «‘Ï óôñáôüò ›ò ìç÷áíéóìüò
êïéíùíéêïðïßçóçò».
3. Æ. Ðáëçüò: «ÐïëéôéêÞ ðåëáôåßá êáß UëëçíéêÞ
êïéíùíßá».
4. ×. Âñïýóôçò: «‘Ï ñüëïò ô™í Tíüðëùí äõíÜìåùí
êáß ôü æÞôçìá ôïˆ èåóìéêïˆ Têóõã÷ñïíéóì.
ÌÝñïò ´: ‘Ï Uëëçíéêüò óôñáôüò óôü ö™ò ô™í åsäéê™í.
5. ÓõíÝíôåõîç ôïˆ ÕÅÈÁ ’ÉùÜííç Âáñâéôóéþôç.
6. É. Ìðïˆôïò: «Êïéíïâïõëåõôéêüò Vëåã÷ïò ô™í
Å.Ä.».
144
7. È. ÓôÜèçò: «ÔÜ TèíéêÜ èÝìáôá êáß ït ðñïôåñáé-
üôçôåò AðÝíáíôé óôßò ôïõñêéêÝò ðñïêëÞóåéò».
8. Ë. Âáóéëéêüðïõëïò: «Ôü óýíôáãìá, ôÜ AôïìéêÜ
äéêáéþìáôá êáß ït Víïðëåò äõíÜìåéò».
9. ×. ËõìðÝñçò: «ËåéôïõñãéêÞ AíáâÜèìéóç ôïˆ A-
ìõíôéêïˆ ìáò óõóôÞìáôïò».
10. Ä. ÌáãêëéâÝñáò: «‘Ç Aíáãêáéüôçôá ô™í Aíèñù-
ðéóôéê™í óðïõä™í óôÞ óôñáôéùôéêÞ ó÷ïëÞ Å‰-
åëðßäùí».
11. Ì. ‘ÕÜêéíèïò: «ÐñïìÞèåéåò óôßò ’Åí. ÄõíÜìåéò».
12. Óð. Ìáíôïýâáëïò: «‘Åëëçíéêüò óôñáôüò êáß ^-
èéêü Šðüâáèñï».
ÌÝñïò ô: ’Áíèñþðéíá äéêáéþìáôá êáß Aîéüìá÷ï.
13. Óð. Øý÷áò: «’Áðü ôü óôñáôü óôÞí Cñíçóç óôñÜ-
ôåõóçò».
14. Óð. Øý÷áò: «‘Ç êáôÜñãçóç ôïˆ óôñáôïˆ êáß _
Vííïéá ô\ò Cìõíáò».
15. Í. Êáóßìçò: «’Áíôéññçóßåò êáß êïéíùíéêÞ èç-
ôåßá».
16. ’Áíþíõìïò ’Áîéùìáôéêüò: «‘Ç êïéíùíéêÞ-Tíáë-
ëáêôéêÞ èçôåßá êáß _ UëëçíéêÞ ðñáãìáôéêüôç-
ôá».
ÌÝñïò Ä´: ÐñïôÜóåéò ãéÜ Xíá óýã÷ñïíï óôñÜôåõìá.
17. Â. ÐáðáæÞóçò: «‘Ç TíóùìÜôùóç ôïˆ óôñáôåý-
ìáôïò óôÞí UëëçíéêÞ êïéíùíßá».
18. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «15 ìÝôñá ãéÜ ôïýò óôñáôåý-
óéìïõò».
19. Ä. Êõñéáêßäçò: «ÃéÜ Xíá íÝï Uëëçíéêü óôñáôü».
20. Ì. ’ÁìÜñáíôïò: «Ð™ò êáôáêô@ôáé ôü ^èéêü U-
íüò óôñáôåýìáôïò».
21. Ì.Ç.Ì.: «²Áíäñåò ðüëçïò ðýñãïé AñÞéïé». (²Áñ-
äçí).
13ï Ôåˆ÷ïò (÷åéìþíáò 1991-92)
1. ÑÝíïò: «‘ÇñÜêëåéôïò êáß ²Åãåëïò».
2. ‘ÅëëçíéêÜ: (ÃñÜöïõí ït: ÌåëÝôçò ’Ç. Ìåëåôü-
ðïõëïò êáß Óðýñïò Ìáêñ\ò).
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
’ÁöéÝñùìá: Thomas Bottomore
3. Óð. Ìáêñ\ò: «Quo Vadis Êïéíùíéïëïãßá;».
4. Thomas Bottomore: «‘Ç êïéíùíéêÞ TðéóôÞìç êáß
‚ TêðíÝùí ásþíáò ìáò» (ÓõíÝíôåõîç).
5. È. Êïíéáâßôçò: «‘Ç êïéíùíéïëïãßá óôÞ äåêáåôßá
ôïˆ '90».
6. Â. ÖéïñáâÜíôåò: «‘Ç AñíçôéêÞ ásóèçôéêÞ ›ò èå-
ùñçôéêïðïßçóç ô™í Tìðåéñé™í ô\ò ìïíôÝñíáò ôÝ-
÷íçò».
7. Ásì. Ìðïõñáôßíïò: «‘Ç ðñïóôáóßá ô\ò ìÞ säåï-
ëïãßáò».
8. Â. Îõäé@ò: «‘Ç êïéíüôçôá ›ò Vííïéá êñéôéêÞ
óôÞí ðïëéôéêÞ óêÝøç ô™í íåùôÝñùí ÷ñüíùí».
9. Ä. Ôóáôóïýëçò: «“Ôü ðïéçôéêü êßíçìá ðñüò ôÞí
Tëåõèåñßᔠìé@ò Šðåññåáëéóôéê\ò öùôïãñáöéê\ò
åsêüíáò».
10. J. Van Langendonck: «’Éäéùôéêïðïßçóç êáß êïé-
íùíéêÞ AóöÜëåéá» (Tëåýè. Aðüäïóç: Ã. ’Áìßôóç,
Æ. Óðõñüðïõëïõ).
11. Ã. Óáêéþôçò - Ô. Ôæáìáëßêïò - Í. Ìáñáíôæß-
äçò: ÂéâëéïêñéôéêÞ.
12. Óð. Ìáêñ\ò: ÂéâëéïáíáöïñÝò.
13. Ã. Óáêéþôçò: «Ðáéäåßá: ÆÞôçìá êñáôéê\ò ðï-
ëéôéê\ò a êïéíùíéê\ò óõíåßäçóçò;».
14. Ì.Ç.Ì.: «Ôü Êïéíùíéêü êáß ôü ’Åèíéêü» (²Áñ-
äçí).
14ï Ôåˆ÷ïò: Íßôóå (Åsäéêü ôåˆ÷ïò)
(Cíïéîç 1992)
1. R. Hayman: «ÅsóáãùãéêÝò óêÝøåéò ãéÜ ìéÜ âéï-
ãñáößá ôïˆ Íßôóå».
2. ×ñïíïëüãéï.
3. Walter Kaufman: «‘Ç óçìáóßá ôïˆ Íßôóå».
4. G. Deleuze: «Ôü ôñáãéêü».
5. E. Fink: «‘Ï ‘ÕðåñÜíèñùðïò êáß ‚ èÜíáôïò ôïˆ
Èå.
6. Ä.Í. ËáìðñÝëëçò: «Ôü ðáßãíéï ôïˆ êüóìïõ. ÌÞ
ìåôáöõóéêÞ êáôåýèõíóç ô\ò óêÝøçò a ìåôáöõ-
óéêÞ ôçò Tìðåéñßá;».
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ 145

5. ÓõæÞôçóç ìÝ ôüí Jean Lojkine.

6. Yolene Dilas-Rocherieux: «’Áðü ôüí ÐëÜôùíá
óôü Ã.Ê.Ê. ãéÜ Xíá íÝï ‚ñéóìü ôïˆ êïììïõíé-
óì.
7. ÐåñéëÞøåéò (Résumés).
8. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «‘Ç ðïëéôéêÞ óêÝøç ôïˆ Äç-
ìçôñßïõ Ãïýíáñç».
9. Ô. Ôæáìáëßêïò: «’Áðïôßìçóç Ôå÷íïëïãßáò (Êïé-
íùíéêÝò, ’ÇèéêÝò, ÐïëéôéêÝò ðáñÜìåôñïé óôüí ôå-
÷íïëïãéêü ó÷åäéáóìü)».
10. Ä. Êáëôþíçò: «‘Ç ðñïâëçìáôéêÞ ô\ò ãíþóçò
ôïˆ íüìïõ óôÞ äßíç ô\ò óôñáôçãéê\ò ôïˆ êñÜ-
ôïõò».
11. Ã. Ðáíïýóçò: «ÓõìâïëÞ óôÞ ìÞ ôõðïðïßçóç ôïˆ
“Aãïñáßïõ TãêëÞìáôïò”».
12. Í. Ìáñáíôæßäçò - Ô. Ôæáìáëßêïò - Ã. Êüêêéíïò
7. Ô. Ðåíôæïðïýëïõ-Âáëáë@: «Heidegger, Uñìç- - ‘ÏìÜäá ’Åêðáéäåõôéê™í ÌÝóçò ’Åêðáßäåõóçò:
íåõôÞò ôïˆ Nietzsche: ‘Ï å‰ñùðáúêüò ìçäåíé- ÂéâëéïêñéôéêÞ.
óìüò».
8. Öñ. Íßôóå: «²Åôóé ìßëçóå ‚ Æáñáôïýóôñá». (T-
ðßëïãïò). 16ï Ôåˆ÷ïò: Êïéíïôéóìüò (Åsäéêü ôåˆ÷ïò)
9. Ð. Êáíåëëüðïõëïõ: «Ôü ôÝëïò ôïˆ Æáñáôïý- (öèéíüðùñï 1992)
óôñá». (ðñüëïãïò).
10. Ã. ÌáèéïõäÜêçò: Âéâëéïãñáößá.
11. Ã. ÔñéÜíôçò: Âéâëéïðáñïõóßáóç. 1. ÑÝíïò: «Êþóôáò Êáñáâßäáò, ‚ ðñßíïò ô\ò Äù-
12. Ì.Ç.Ì.: «‘Ç å‰èýíç ô\ò ’Éäåïëïãßáò: Ït âëá- ñßäáò».
âåñÝò óõíÝðåéåò ôïˆ Íéôóåúóì (²Áñäçí). 2. Êùíóôáíôríïò Ä. Êáñáâßäáò: «’ÁíÝêäïôç á‰ôï-
âéïãñáößá».
3. Í.É. Ðáíôáæüðïõëïò: «‘Ï Êùíóôáíôríïò Êáñá-
15ï Ôåˆ÷ïò (êáëïêáßñé 1992)
1. ÑÝíïò: «‘ÇñÜêëåéôïò».
’ÁöéÝñùìá: ÃÜëëïé äéáíïïýìåíïé
ãéÜ ôÞí êñßóç ô\ò ’Áñéóôåñ@ò.
2. ÓõíÝíôåõîç óôÞ «ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá» ô\ò A.
Kriegel.
3. Jean Marie Vincent: «’Áðü ôÞí TîçìåñùìÝíç A-
ñéóôåñÜ óôÞí êñéôéêÞ AñéóôåñÜ».
4. Stephane Courtois: «Ôü ôÝëïò ìé@ò Aðßèáíçò t-
óôïñßáò. ‘Ç ðåñßðôùóç ôïˆ Ãáëëéêïˆ Êïììïõíé-
óôéêïˆ Êüììáôïò».

âßäáò êáß ‚ ó÷åäéáóìüò ô\ò Êïéíïôéê\ò Äçìïêñá-

ôßáò».
4. Î.É. Ðáðáññçãüðïõëïò: «‘Ï êïéíïôéóìüò ôïˆ
Êùíóôáíôßíïõ Êáñáâßäá: ÐñïâëÞìáôá Êáíïíé-
óôéê\ò Èåìåëßùóçò».
5. Ê. ËéâéåñÜôïò: «“‘ÅíùìÝíïé ðáñÜ ôïýò äéá÷ùñé-
óìïýò” - Ôü öÜóìá ô\ò ‘Éóôïñéê\ò Êïéíüôçôáò».
6. Êëþíô ËùñÜí: «Êïéíïôéóìüò êáß (èåùñçôéêÞ) T-
ðéêáéñüôçôá».
7. Â. Îõäé@ò: «‘Ç êïéíüôçôá ›ò Vííïéá êñéôéêÞ
óôÞí ðïëéôéêÞ óêÝøç ô™í íåþôåñùí ÷ñüíùí
(óðïõäÞ óôüí Ferdinand Tönnies)».
146
8. Ì.Ç. Ìåëåôüðïõëïò - ÔÜêçò Ôæáìáëßêïò - Í.
Ìáñáíôæßäçò: ÂéâëéïêñéôéêÞ.
17ï Ôåˆ÷ïò: ‘Ç Ó÷ïëÞ ô\ò Öñáíêöïýñôçò
(Åsäéêü ôåˆ÷ïò) (êáëïêáßñé 1993)
1. ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá: «ÐÝíôå ×ñüíéá».
2. Â. ÖéïñáâÜíôåò: «‘Ç ðñïâëçìáôéêÞ ô\ò êñéôéê\ò
èåùñßáò».
3. Ã. ÌáèéïõäÜêçò: ÂéïãñáöéêÜ ô™í óçìáíôéêüôå-
ñùí èåùñçôéê™í ô\ò ó÷ïë\ò ô\ò Öñáíêöïýñôçò.
4. Å. Ðáðáäçìçôñßïõ: «‘Ç Ó÷ïëÞ ô\ò Öñáíêöïýñ-
ôçò ãéÜ ôü ðñüâëçìá ô\ò êïõëôïýñáò».
5. Ó. Ìé÷áÞë: «Walter Benjamin: ̈èïò êáß tóôï-
ñßá».
6. Ë. Êïíéáâßôç - ÃêÝëåñóôåô: «J. Habermas: Äï-
ìéêÞ AëëáãÞ ô\ò äçìüóéáò óöáßñáò (äõíáôüôçôåò
êáß ðåñéïñéóìïß Tìðåéñéê\ò Töáñìïã\ò óôÞí Vñåõ-
íá ãéÜ ôÞí ïsêïãÝíåéá)».
7. Óô. ÑïæÜíçò: «Ôü AíÝöéêôï ô\ò ôÝ÷íçò: ‘Åñìç-
íåõôéêÞ ðñïóÝããéóç óÝ ìéÜ èÝóç ôïˆ Theodor
Adorno».
8. Â. ÄçìçôñÝáò: «Theodor Adorno: ‘Ç óçìáóßá
ô\ò Añíçôéê\ò ásóèçôéê\ò».
9. Ô. Ðáôñþíçò: «ÊñéôéêÞ ôïˆ TñãáëåéïðïéçìÝíïõ
ëüãïõ óôÞ ìáèçìáôéêÞ ðáéäåßá».
10. Âéâëéïãñáößá.
11. Ä. Êïðáíßôóáò: «Êáñáâßäáò, Cobbet êáß íÝïé
óõíèåôéêïß ôýðïé ãéÜ ôÞí ñãÜíùóç ô\ò Tñãá-
óßáò».
12. Ä. Ôóáôóïýëçò: Âéâëéïöïñßåò.
18ï Ôåˆ÷ïò (÷åéìþíáò 1993-94)
1. ÑÝíïò: «‘ÇñÜêëåéôïò».
2. Ã. Ðáðáäüðïõëïò: «Óôïé÷årá ãéÜ ôÞí Uñìçíåßá
ô™í säåïëïãé™í».
3. Í. ×ñçóôÜêçò: «ÃéÜ ìéÜ Aíèñùðïëïãßá ô\ò íå-
üôçôáò».
4. Ô. Ôæáìáëßêïò: «‘Ç ðñïâëçìáôéêÞ ô\ò ’Áðïôé-
ìÞóåùò Ôå÷íïëïãßáò».
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
5. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «“‘Ç Á‰ôïêñáôïñßᔠôïˆ
Êùíóôáíôßíïõ Óïêüëç».
6. Ãñ. ÊÜôóáò: «Èýëáêåò Ìåôáíáóô™í ›ò Tíáë-
ëáêôéêüò ôñüðïò êïéíùíéêï-ïéêïíïìéê\ò ðñïóáñ-
ìïã\ò óÝ ìéÜ íÝá êïéíùíßá».
7. É. Ðáðáäüðïõëïò: «‘Ï âéùìÝíïò êüóìïò: ðñï-
óÝããéóç óôÜ TëÜ÷éóôá ôïˆ êïéíïˆ âßïõ êáß ô\ò T-
ðéêïéíùíßáò ìÝ AöïñìÞ ôü Vñãï ôïˆ Âáóßëç Êá-
ñáðïóôüëç».
8. Óð. Êïõôñïýëçò: «Ôü tåñü, _ êïéíüôçôá, ‚ óôï-
÷áóìüò».
ÍÝåò äéäáêôïñéêÝò äéáôñéâÝò
9. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «Les origines et le rôle social
de la dictature des colonels en Grèce».
10. Í.Ã. Íéêïëïýäçò: «Laonikos Chalkokondyles: A
Translation and Commentary of the “Demon-
strations of Histories”».
11. Ç. ’Éù. Ðáðáññçãüðïõëïò: «Family, Law and
Society: Philosophical and Interdisciplinary
Perspectives - With a Case Study of Modern
Greece».
12. Ä.Á. Óùôçñüðïõëïò: «State and Party: The
Greek state bureaucracy and the Panhellenic
Socialist Movement (PASOK) 1981-1989».
13. Ä. Ôóáôóïýëçò: Âéâëéïöïñßåò.
19ï Ôåˆ÷ïò (öèéíüðùñï 1994)
1. Ôï säåïëïãéêü ðåñéå÷üìåíï ô\ò ôÜóçò Ðáðáèå-
ìåë\ (Ðáñïõóßáóç êáß óõíÝíôåõîç).
2. Íéêüëáïò Ðáíôáæüðïõëïò: «‘Ï êïéíïôéóìüò óÞ-
ìåñá: ÊáôáâïëÝò êáß ðñïïðôéêÝò).
3. Óðýñïò Êïõôñïýëçò: «Å‰ñõðßäçò êáß Íßôóå».
4. Ãéþñãïò Ðëåéüò: «‘Ç êéíïýìåíç åsêüíá ›ò ðïëé-
ôéóìéêü ó÷\ìá».
5. ×ñéóôßíá Êùíóôáíôïðïýëïõ: «Ôå÷íïëïãßá êáß
ðÜëé: ‘Ïñéïèåôþíôáò ôßò TðéêïéíùíéáêÝò êáôáâï-
ëÝò ô\ò ìåôáìïíôÝñíáò êïéíùíßáò».
6. ÄçìÞôñçò Âåñãßäçò: «Êïéíùíéêï-ïéêïíïìéêÝò T-
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
îåëßîåéò êáß óôñáôçãéêÝò Têðáßäåõóçò/êáôÜñôé-
óçò Tíçëßêùí óôÞí ‘ÅëëÜäá».
7. Ê. ÍÜíôéá ÓåñåìåôÜêç: «ÌåëÝôåò ô™í öýëùí a
ãõíáéêåråò óðïõäÝò: ÈåùñçôéêÜ êáß ðáéäáãùãéêÜ
æçôÞìáôá, Tñåõíçôéêïß óôü÷ïé êáß ðñïãñáììáôé-
óìüò».
8. Ì. Ìåëåôüðïõëïò: «‘Ï Ðáíáãéþôçò Êáíåëëü-
ðïõëïò êáß _ UíùôéêÞ säåïëïãßá».
ÍÝåò äéäáêôïñéêÝò äéáôñéâÝò
9. ’Çëßáò ÔåìðÝëçò: «The school of Ammonius, son
of Hermias, on knowledge of the divine».
10. ÄçìÞôñçò Ôóáôóïýëçò: Âéâëéïöïñßåò.
20ü Ôåˆ÷ïò (÷åéìþíáò 1994-95)
1. Óðýñïò Êïõôñïýëçò: «´Åíáò TðáíáóôÜôçò óôüí
êáéñü ìáò: Ì.Í. ÑÜðôçò a ÐÜìðëï».
2. Ì.Í. ÑÜðôçò: «‘Ï Ó. Öñüõíô AðÝíáíôé óôÞ âßá
êáß óôüí ðüëåìï».
3. ÓõíÝíôåõîç ôïˆ Ì.Í. ÑÜðôç.
4. ÔÜêçò Ôæáìáëßêïò: «‘Ç ãåùóôñáôçãéêÞ äõíáìé-
êÞ ìåôÜ ôüí ðüëåìï».
5. Yves Fricker: «‘Ç TñãáôéêÞ ôÜîç ô\ò äåêáåôß-
áò ôïˆ '80».
147
6. Íßêïò Ìáñáíôæßäçò: «Ôü èñçóêåõôéêü ìÝóá óôü
ðïëéôéêü: èñçóêåßá êáß ðïëéôéêÞ óÝ ìßá AãñïôéêÞ
êïéíüôçôá ô\ò ËÝóâïõ».
7. ’ÁëÝîáíäñïò Êüíôïò: «Ôü AíáôïëéêïóëÜâéêï säß-
ùìá êáß _ ’Éëëõñïóëáâßá».
8. ×Üñçò ÍáîÜêçò: «Ït íÝåò ôå÷íïãñáöåéïêñáôéêÝò
Tëßô óôÞí ìåôáâéïìç÷áíéêÞ êïéíùíßá êáß ôÜ íÝá
÷áñáêôçñéóôéêÜ ô™í êõñéáñ÷ïýìåíùí ôÜîåùí».
9. Îåíïö™í ÊïíôéÜäçò: «Ït íÝåò ñõèìßóåéò ðñïóôá-
óßáò ôïˆ äéêáéþìáôïò óôÞí Šãåßá - óõíôáãìáôé-
êÞ Aîéïëüãçóç ìÝ Cîïíåò ôÞ öéëåëåýèåñç êáß ôÞí
êïéíùíéêÞ Aíôßëçøç ãéÜ ôÞí Šãåßá».
10. Jacky Pruneddy: «‘Ç AðåéëÞ ô\ò ôçëåüñáóçò -
ãïçôåßá, Aëëïôñßùóç, «Tê-ðïëéôéóìüò».
11. Óêåˆïò ÐáðáúùÜííïõ: «ÊïéíùíéêÞ Tñãáóßá -
ðáéäáãùãéêÞ êáß AíáðáñáãùãÞ».
12. Âáóßëçò ÖéïñïâÜíôåò: «ÐïëéôéóôéêÞ ðïëéôéêÞ -
óôïé÷åßá åíüò óýã÷ñïíïõ êáß êôçôéêïˆ ó÷åäßïõ».
13. Âéâëéïöïñßåò: ãñÜöïõí: Íéêüëáò ÓåâáóôÜêçò,
Íéêüëáò ×ñçóôÜêçò, ÓôÝëëá Öñõä@, Ãé™ñãïò
ÔñéÜíôçò, ÌåëÝôçò Ç. Ìåëåôüðïõëïò êáß ‚ Äç-
ìÞôñçò Ôóáôóïýëçò.
21ï Ôåˆ÷ïò, ’ÁöéÝñùìá óôÞ ÌåãÜëç ’ÉäÝá
(Cíïéîç 1996)
1. ÔéìÞ óôïí Ìé÷Üëç ÑÜðôç-ÐÜìðëï.
2. ÌåëÝôçò ’Ç. Ìåëåôüðïõëïò: «‘Ç ÌåãÜëç ’ÉäÝá
- Aðüðåéñá óõíïëéê\ò ðñïóÝããéóçò».
3. Óðýñïò Êïõôñïýëçò: «ÌåãÜëç ’ÉäÝá, _ ìáèç-
ôåßá ôïˆ íåïåëëçíéóìïˆ óôÞí C÷ñáíôç å‰ôÝëåéá».
4. ‘ÅëÝíç Ãëýêáôæç-’ÁñâåëÝñ: «‘Ç ãÝííçóç ô\ò
ÌåãÜëçò ’ÉäÝáò».
5. Ê.È. Äçìáñ@ò: «Ô\ò ìåãÜëçò ôáýôçò säÝáò».
6. Ê. Êáñáâßäáò: «ÑÞãáò ‚ Öåñárïò êáß _ ðïëéôé-
êÞ ñãÜíùóéò ô\ò ’Áíáôïë\ò».
7. ’É. Äñáãïýìçò: «Ôü êñÜôïò».
8. Ê. Êáñáâßäáò: «‘Ç ìéêñÞ êáß _ ìåãÜëç ‘ÅëëÜò».
9. ÐñïêÞñõîç ôïˆ ’Áñâáíßôéêïõ ÓõíäÝóìïõ ô\ò ’Á-
èÞíáò ðñüò ôïýò ’Áäåñöïýò ’Áñâáíßôåò ô\ò ’Áñ-
âáíéôé@ò.
148
10. ×ñ\óôïò ’Áë. ÐáÀæçò: «‘Ï óêåðôéêéóìüò ôïˆ
Pascal ›ò ìÝóïí êñéôéê\ò ôïˆ ñèïëïãéóìïˆ êáß
èåìåëßùóçò ô\ò Tî Aðïêáëýøåùò èñçóêåßáò».
11. ’ÁëÝîáíäñïò Êüíôïò: «Äçìïêñáôßá êáß Öïñïëï-
ãßá».
12. François Thual: «‘Ç ãåùðïëéôéêÞ ô\ò ’Ïñèïäï-
îßáò».
13. Ãåþñãéïò Êüêêéíïò: «‘Ç Vííïéá ôïˆ ðëÞèïõò óôÜ
ðëáßóéá ôïˆ öéëåëåõèåñéóìïˆ êáß ôïˆ ðïëéôéêïˆ A-
íïñèïëïãéóì.
14. Îåíïö™í ÊïíôéÜäçò: «ÔïðéêÞ êïéíùíßá êáß êñá-
ôéêüò ó÷åäéáóìüò».
15. ÃéÜííçò Ðáñáóêåõüðïõëïò: «‘Ï ’Åèíéêéóìüò
óôÞí Tðï÷Þ ô\ò Ïsêïëïãéê\ò êñßóçò».
ÍÝåò äéäáêôïñéêÝò äéáôñéâÝò
16. Ðáˆëïò Ãñçã. Íôáâáñßíïò: «‘Ç ðëùôéíéêÞ Š-
ðÝñâáóç ôïˆ ðëáôùíéêïˆ ëüãïõ».
17. Âéâëéïöïñßåò: ãñÜöïõí: Ã. Êüêêéíïò, Í. ×ñç-
óôÜêçò, Ã. ÌáèéïõäÜêçò, Ð. ÊáðåëÜñç, Í.
Êïøéä@ò, ’Ç. ÔåìðÝëçò, Ó.Á. Êïõôñïýëçò.
18. Âéâëéï-åðéóçìÜíóåéò: 42 âéâëßá êïéíùíéïëïãéêïˆ,
Aíèñùðïëïãéêïˆ, tóôïñéêïˆ êáß øõ÷ïëïãéêïˆ ðå-
ñéå÷ïìÝíïõ Aðü ôüí ÄçìÞôñç Ôóáôóïýëç.
19. Ì.Ç.Ì.: «´Áãéïí ²Ïñïò». (²Áñäçí).
22ï Ôåˆ÷ïò (öèéíüðùñï 1996)
1. ’ÁñéóôïôÝëçò ÍéêïëáÀäçò (1922-1996).
2. ’ÁöéÝñùìá óôüí Êùíóôáíôríï Êáëëßá.
Êùíóôáíôríïò Ì. Êáëëßáò:
Ãéáôß óõíåñãÜóèçêá ìÝ ôÞ ÄåîéÜ. Йò ït ’Áìå-
ñéêáíïß ìïˆ ðñüôåéíáí ôÞí ðñùèõðïõñãßá.
Äårãìá Aãþíùí ãéÜ ôÜ TèíéêÜ ðñïâëÞìáôá.
‘Ç ðñïóöïñÜ ôïˆ Ê. Êáëëßá óôÞí Ðáéäåßá.
40 ìçí™í èçôåßá óôü ‘Õðïõñãårï Äéêáéïóýíçò óÝ
øõ÷ñïðïëåìéêÞ ðåñßïäï.
’Åñãïãñáößá Ê. Êáëëßá.
3. ÊÜñë ÐïëÜíé: «ÊñÜôïò êáß Ïsêïíïìßá óôßò Añ-
÷áúêÝò êïéíùíßåò».
4. ÌåëÝôçò ’Ç. Ìåëåôüðïõëïò: «ÎáíáäéáâÜæïíôáò
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
ôüí ÖáëìåñÜûåñ: Ôü ðñüâëçìá ô\ò óõíÝ÷åéáò ôïˆ
‘Åëëçíéêïˆ ²Åèíïõò».
5. Óðˆñïò ’Á. Êïõôñïýëçò: «Ôü îåññßæùìá ôïˆ Aí-
èñþðïõ êáß _ “íôïëïãéêÞ-éóôïñéêޔ óçìáóßá
ô\ò ðáôñßäáò».
6. ÄçìÞôñçò Ã. Êüêïñçò: «’ÅîÝôáóç ãõíáéêåßùí
÷áñáêôÞñùí óÝ êùìùäßåò ôïˆ 19ïõ ásþíá êáß
óõíáöårò AíáöïñÝò óôÞí säåïëïãßá ô\ò Tðï÷\ò».
7. Íßêïò ÑÜðôçò: «ÌéÜ ðñïâëçìáôéêÞ ãéÜ ôÞí Tê-
ðáéäåõôéêÞ ðáñÝìâáóç óôßò Aíáðôõóóüìåíåò
÷™ñåò: îåðåñíþíôáò Aðü ôþñá ôü “Aíþôáôï …-
ñé.
8. ʼnêëåßäçò ÓáêåëëÜñéïò: «Å‰ñùðáúêÞ AìõíôéêÞ
êïéíüôçôá: Xíá ìåôáðïëåìéêü Tðåéóüäéï».
9. Âáóßëåéïò Ê. ÂïõúäÜóêçò: «‘Ç èÝóç ô\ò ãõíáß-
êáò ›ò ìÝëïõò ÄÅÐ (Äéäáêôéêïˆ ’Åñåõíçôéêïˆ
Ðñïóùðéêïˆ) óôÜ ÐáíåðéóôÞìéÜ ìáò. ‘Ç ðåñß-
ðôùóç ôïˆ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò.
10. Âéâëéïöïñßåò: ÂéâëéïêñéôéêÞ: ãñÜöïõí: Ãé™ñãïò
Êüêêéíïò, ’Çëßáò ÔåìðÝëçò, ÄçìÞôñçò ×ïñü-
óêåëçò.
Âéâëéïðáñïõóßáóç: Íßêïò Êïøéä@ò, Ã.Í. Ìï-
ó÷üðïõëïò.
Âéâëéï-åðéóçìÜíóåéò: Ãéþñãïò Êüêêéíïò, ’Çëßáò
ÔåìðÝëçò êáß ‚ ÄçìÞôñçò Ôóáôóïýëçò.
11. ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá: «Ït ðñ™ôïé íåêñïß». (²Áñ-
äçí).
23ï Ôåˆ÷ïò, ’ÁöéÝñùìá óôü ’ÉóëÜì
(Cíïéîç 1997)
1. ÌÜñéïò ÌðÝãæïò: «‘Ç öéëïóïößá óôü ’ÉóëÜì».
2. ’ÁëÝîáíäñïò Êáñéþôïãëïõ: «Ó÷åäßáóìá ìé@ò
èåïëïãéê\ò ðñïóÝããéóçò ôïˆ ’ÉóëÜì».
3. ÄçìÞôñçò Ìé÷áëüðïõëïò: «’ÉóëÜì êáß ×ñéóôéá-
íéóìüò. ‘Éóôïñéêü ðåñßãñáììá».
4. ’ÁëÝîáíäñïò Êáñéþôïãëïõ: «’ÉóëáìéêÞ èåïêñá-
ôßá. ‘Ç èñçóêåßá ›ò ìüíç äéáöïñïðïßçóç ìåôáîý
ô™í Aôüìùí».
5. Âáóßëåéïò Ô. Ãéïýëôóçò: «Èñçóêåõôéêüò öïíôá-
ìåíôáëéóìüò óôü óýã÷ñïíï ’ÉóëÜì».
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
6. Êùí/íïò Ã. ÐÜôåëïò: «‘Ï óýã÷ñïíïò ìïõóïõë-
ìáíéêüò êüóìïò».
7. Ìçôñïðïëßôçò Ðéóéäßáò Ìåèüäéïò Öïýãéáò: «‘Ç
óçìáóßá ôïˆ Añáâéêïˆ êüóìïõ ãéÜ ôÞí ‘ÅëëÜäá».
8. Êþóôáò Ì. Óôáìáôüðïõëïò: «ÔÝóóåñéò AëçèéíÝò
tóôïñßåò».
9. ’Áíáóôáóßá Êõñêßíç-Êïýôïõëá: «Ôü ’ÉóëÜì
óôÞí ’ÏèùìáíéêÞ Tðáñ÷éáêÞ äéïßêçóç ôïˆ Uëëá-
äéêïˆ ÷þñïõ».
10. Ãåþñãéïò ’Á. Ôóïˆôóïò: «Ìåôáññõèìßóåéò êáß
’ÉóëÜì óôÞí Ôïõñêßá».
11. Âéâëéïãñáößá ãéÜ ôü ’ÉóëÜì.
Ðáñïõóßáóç Äéäáêôïñéê\ò Äéáôñéâ\ò
12. «‘Ïìïéüôçôá êáß ìÞ ôáõôüôçôá: Ìßá ìåëÝôç
óôÞí öéëïóïößá ôïˆ êáèçìåñéí ôïˆ ‘Çñáêë\
Ìáõñßäç.
13. Âéâëéïöïñßåò: ãñÜöïõí: ÓôÝëéïò Ð. ÊáöáíôÜñçò,
’Çëßáò ÔåìðÝëçò.
14. GRAECO-ARABICA: Ðáñïõóßáóç - TðéëïãÞ Cñ-
èñùí Aðü ôüí Ã. Ôóïˆôóï.
15. ŊñåôÞñéï Cñèñùí ô\ò «ÍÅÁÓ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏ-
ÃÉÁÓ».
16. Öñåéäåñßêïò Íßôóå: Aðü ôÞí «Á‰ãÞ».
17. «Ôå÷íçôïß “ðáñÜäåéóï锻. (²Áñäçí).
24ï Ôåˆ÷ïò, ’ÁöéÝñùìá óôüí Êùí/íï ÔóÜôóï
(öèéíüðùñï 1997)
1. ‘ÅëÝíç Ñïõìåëéþôç: «Äéáíïïýìåíïé ôïˆ óõíôçñç-
ôéêïˆ ÷þñïõ: Êùíóôáíôríïò ÔóÜôóïò».
2. Óðýñïò ’Á. Êïõôñïýëçò: «‘Ç Uëëçíéêüôçôá T-
íÜíôéá óôÞ Ñùìéïóýíç – Óýíôïìç êñéôéêÞ óôïí
Ê. ÔóÜôóï».
3. ÄçìÞôñçò Ìé÷áëüðïõëïò: «’ÁíÝêäïôá êåßìåíá
Êùíóôáíôßíïõ ÔóÜôóïõ».
4. Êþóôáò Ì. Óôáìáôüðïõëïò: «ÈñÜêç – Êùí-
óôáíôéíïýðïëç – ÓôåíÜ (1908-1923)».
5. Óðýñïò ’Á. Êïõôñïýëçò: «’Åèíéóìüò êáß êïéíï-
ôéóìüò. Ôü ðåñéïäéêü “ÐïëéôéêÞ ’Åðéèåþñçóç”
(1910-1921). Ðïëéôéêüò óõãêñçôéóìüò êáß Âáë-
êáíéêÞ ‘Ïìïóðïíäßá: ‚ ’É. Äñáãïýìçò».
149
6. ²Áííá ËõäÜêç: «“Êáß êáíÝíá ñïëåîÜêé Eìá èÝ-
ëåôå...” (a Xíá ðáé÷íßäé ìåôáîý Aóôåßïõ êáß óï-
âáñïˆ)».
7. Maya Keliyan: «’Áãñïôéêüò ðïëéôéóìüò êáß AíÜ-
ðôõîç óôÞ Âïõëãáñßá êáß ôÞí ’Éáðùíßá: ÌéÜ
óõãêñéôéêÞ Cðïøç». ÌåôÜöñáóç-’ÅðéìÝëåéá:
ÂáããÝëçò ÄïõâáëÝñçò.
8. ’ÁëÝîáíäñïò Êüíôïò: «Äçìïêñáôßá êáß ãë™óóá».
9. ÄçìÞôñçò ÐáðáíäñÝïõ: «‘ÅíïðïéÞóåéò êáß êáôá-
êåñìáôéóìïß ô™í êñáôéê™í ñãáíéóì™í óôü ðÝ-
ñáóìá ô\ò tóôïñßáò».
10. François Thual: «‘Ç ãåùðïëéôéêÞ ô\ò ñèïäï-
îßáò». ÌåôÜöñáóç-’ÅðéìÝëåéá: Íßêïò Ìáñáíôæß-
äçò.
Ðáñïõóßáóç Äéäáêôïñéê\ò Äéáôñéâ\ò
11. «Ó÷çìáôéóìüò ôáõôüôçôáò ôóéããáíïðáßäùí _ëé-
êßáò 11-13 Tô™í óôÞí ðåñéï÷Þ ô\ò ‘Áãßáò Âáñ-
âÜñáò – ‘Ï ñüëïò ôïˆ ó÷ïëåßïõ» ô\ò ’Áííáò Ëõ-
äÜêç.
12. Âéâëéïöïñßåò: ãñÜöïõí: ÌåëÝôçò ’Ç. Ìåëåôü-
ðïõëïò, Óðýñïò ’Á. Êïõôñïýëçò, ÄçìÞôñçò
Ôóáôóïýëçò, Ðçíåëüðç Êáðåëáñ\, Ãé™ñãïò
Êüêêéíïò.
13. ’ÅðéóôïëÝò.
14. «Ðéóôïß êáß ²Áðéóôïé». (²Áñäçí).
 ’ÁíïéêôÞ ’ÅðéóôïëÞ
ÔÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÓÕÃ×ÑÏÍÇÓ (ÌÏÍÔÅÑÍÁÓ) ÔÅ×ÍÇÓ ÎÅ×ÁÓÔÇÊÅ;
Ó ôßò äåêáåôßåò 1980 êáß '90 äÝí Tìöáíßóôçêáí óç-
ìáíôéêÜ êáëëéôå÷íéêÜ êáß ásóèçôéêÜ ñåýìáôá.
²Åôóé, ôü ó÷Ýäéï ãéÜ ôÞ äçìéïõñãßá Uíüò ìïõóåßïõ
óýã÷ñïíçò (a ìïíôÝñíáò) ôÝ÷íçò äÝí ìðïñår, Tê ô™í
ðñáãìÜôùí, íÜ óõíäåèår ñãáíéêÜ ìÝ êáíÝíá ôÝôïéï ñåˆ-
ìá. ÄÝí ŠðÜñ÷åé êÜðïéïò öïñÝáò á‰ôïˆ ôïˆ ó÷åäßïõ, ìÝ
ðáñåðüìåíç ôÞí Aíáðïôåëåóìáôéêüôçôá …ëùí ô™í ðñï-
óðáèåé™í ðïý V÷ïõí ãßíåé ìÝ÷ñé óÞìåñá óôÞ ÷þñá ìáò.
’Áðü ôÞí Cëëç, _ ðáñîç Uíüò só÷õñïˆ ásóèçôéêïˆ ñåý-
ìáôïò èÜ TðçñÝáæå êáèïñéóôéêÜ ôÞí …ëç óýëëçøç ôïˆ
ìïõóåßïõ, _ äçìéïõñãßá ôïˆ ‚ðïßïõ èÜ eôáí öõóéêÞ, êá-
ôÜ êÜðïéïí ôñüðï, ðñïÝêôáóç ôïˆ ñåýìáôïò, Xíá â\ìá
ðáñáðÝñá óôü …ëï ðïëéôéóôéêü ãßãíåóèáé.
‘Ùò Tê ôïýôïõ ÷ñåéÜæåôáé íÜ ãßíåé ìßá AíôéóôñïöÞ
ôïˆ ìïíôÝëïõ: ‘Ç äçìéïõñãßá Uíüò ìïõóåßïõ ìïíôÝñíáò
ôÝ÷íçò ›ò öïñÝá-êáôáëýôç ãåíéêüôåñùí ðïëéôéóôéê™í
äéáöïñïðïéÞóåùí, êáß ðñþôéóôá ô\ò ðïëéôéóôéê\ò Aíá-
âÜèìéóçò êáß AíÜðôõîçò ô\ò ÷þñáò. ÌÝ ìßá ðñïûðüèå-
óç …ìùò: Ôü ó÷Ýäéï á‰ôü, Têôüò Aðü ôïýò êáëëéôÝ÷íåò,
åyíáé Aíáãêárï í' Aãêáëéáóôår êáß Aðü ôïýò äéáíïïýìå-
íïõò AëëÜ êáß ãåíéêüôåñá Aðü ôÞí êïéíùíßá ô™í ðïëéô™í.
Ìüíïí Vôóé ôü ìïõóårï èÜ óõëëçöèår äõíáìéêÜ Šðü
ôÞí ðñïïðôéêÞ ô\ò äéáöïñïðïßçóçò ôïˆ ðïëéôéóôéêïˆ ôï-
ðßïõ ðïý èÜ TðéöÝñåé, ›ò Xíáò èåóìüò ñãÜíùóçò êáß äç-
ìéïõñãßáò ðïëéôéóìéê™í ðñïúüíôùí êáß äñþìåíùí Šøçë\ò
ðïéüôçôáò, ìÝ Cìåóç óýíäåóç ìÝ ôßò Ó÷ïëÝò ÔÝ÷íçò, ôßò
ãêáëåñß êáß ôïýò Cëëïõò öïñårò ô\ò ôÝ÷íçò êáß ô\ò
êïõëôïýñáò. ²Áí ãßíåé ðïôÝ á‰ôü ôü ìïõóårï ìÝ äéáöïñå-
ôéêÞ óýëëçøç, èÜ ìåôáôñáðår AìÝóùò óÝ ôüðï êïéíù-
íéê\ò Tðßäåéîçò, AíÜðôõîçò äçìïóßùí ó÷Ýóåùí êáß ãåíé-
êüôåñá AíÜðôõîçò êÜèå åuäïõò Tîùêáëëéôå÷íéê™í, Tîù-
áéóèçôéê™í êáß Tîùêïéíùíéê™í äéáìåóïëáâÞóåùí. Êáß _
äçìéïõñãßá Uíüò ôÝôïéïõ ìïõóåßïõ äÝí ìðïñår ðáñÜ íÜ V-
÷åé ‚ëéêÜ AñíçôéêÝò Tðéðôþóåéò, óÝ ôÝôïéï ìÜëéóôá âáè-
ìü ðïý êáëýôåñá èÜ eôáí íÜ ìÞ ãéíüôáí.
Åyíáé ãíùóôÝò âÝâáéá ït AñíçôéêÝò êñéôéêÝò ãéÜ ôÜ
ìïõóårá Aðü ôßò tóôïñéêÝò ðñùôïðïñßåò: ËÝö, ÍôáíôÜ,
Óïõñåáëéóìüò, Êáôáóôáóéáêïß ê.C. Ðáñ' …ëá á‰ôÜ, _
óçìáóßá ô™í ìïõóåßùí, óýã÷ñïíùí ìåãÜëùí Têèåôçñßùí
Vñãùí ôÝ÷íçò êáß äçìéïõñã™í ðïëéôéóìéê™í ãåãïíüôùí,
äñþìåíùí êáß ðñïúüíôùí Šøçë\ò ðïéüôçôáò, åyíáé äéå-
èí™ò AíáìöéóâÞôçôç. Ôü ìïõóårï V÷åé ãßíåé ðëÝïí Xíáò
AíáíôéêáôÜóôáôïò ñãáíéóìüò, Xíáò ÷™ñïò ìÜèçóçò êáß
Têðáßäåõóçò ãéÜ ôü êïéíü, Aãùã\ò êáß Tðéêïéíùíßáò —
ðñïÝêôáóç ô\ò ðáéäåõóéáê\ò äéáäéêáóßáò êáß AíÜðôõ-
îçò, ôÝëïò, ìÝ äçìéïõñãéêü ôñüðï ô\ò tóôïñéê\ò ìíÞìçò.
²Å÷ïíôáò ìåëåôÞóåé …ëá ôÜ ó÷åôéêÜ ìÝ ôü ôß V÷åé
ìåóïëáâÞóåé Aðü ôü 1974 êõñßùò êáß Tä™ ãéÜ ôÞí wäñõ-
óç ôïˆ Ìïõóåßïõ, êáôáëÞãïõìå óôü óõìðÝñáóìá …ôé Š-
ðÜñ÷åé á‰ôÞí ôÞ óôéãìÞ Xíá óçìáíôéêü AäéÝîïäï ãéÜ ôü
ð™ò ðñÝðåé íÜ ðñï÷ùñÞóåé _ äéáäéêáóßá ðáñáðÝñá, ãéÜ
ôü ôß Ìïõóårï ðñÝðåé íÜ ãßíåéÿ êáß âÝâáéá ŠðÜñ÷åé ðÜí-
ôá Xíá Tñùôçìáôéêü, ãéÜ ôü Cí êáß êáôÜ ðüóï ôü êñÜ-
ôïò èÜ âïçèÞóåé á‰ôÞí ôÞí Šðüèåóç a ƒ÷é. ’Áêüìç, Š-
ðÜñ÷ïõí só÷õñÝò TðéöõëÜîåéò ãéÜ ôü Cí êáß óÝ ðïéü âáè-
ìü ôü êñÜôïò èÝëåé ðñáãìáôéêÜ íÜ täñýóåé Xíá ìïõóårï
AíôÜîéï ô™í êáëýôåñùí îÝíùí ìïõóåßùí óýã÷ñïíçò a
ìïíôÝñíáò ôÝ÷íçò. ÌÝ á‰ôÞí ôÞí Vííïéá, èÜ ðñÝðåé íÜ
Aíáðôõ÷èår ìßá ðñïâëçìáôéêÞ ›ò ðñüò ôÞí Aêïëïõèç-
ôÝá ìåèïäïëïãßá wäñõóçò ôïˆ ìïõóåßïõ óýã÷ñïíçò a êáô'
Cëëïõò ìïíôÝñíáò ôÝ÷íçò. Êáß á‰ôü ãéáôß äÝí åyíáé óß-
ãïõñï …ôé ït ìÝ÷ñé ôþñá ðñïóðÜèåéåò Aêïëïýèçóáí ìßá
óùóôÞ ìåèïäïëïãßá, óôüí âáèìü ðïý äÝí êáôüñèùóáí íÜ
êéíçôïðïéÞóïõí ôïýò êáëëéôÝ÷íåò êáß ôïýò äéáíïïýìåíïõò
ï‹ôå, Aêüìç ÷åéñüôåñá, íÜ å‰áéóèçôïðïéÞóïõí ôÞí êïéíÞ
ãíþìç ãåíéêüôåñá. Êáß óôüí âáèìü ðïý ôü êñÜôïò óôÞí
‘ÅëëÜäá, ðíéãìÝíï óôÞ ãñáöåéïêñáôßá, óôüí äçìïóéïó÷å-
óéôéóìü êëð., TëÜ÷éóôá TíäéáöÝñåôáé ãéÜ ôÞ äçìéïõñãßá
Vñãùí ðíï\ò, åyíáé Aðüëõôá Aíáãêáßá _ êéíçôïðïßçóç …-
ëùí ô™í ëéãüôåñï a ðåñéóóüôåñï öùôéóìÝíùí Aíèñþðùí
ðñüò ôÞí êáôåýèõíóç ô\ò Tðéâïë\ò ô\ò AíÜãêçò ôïˆ
ìïõóåßïõ. ÄéáöïñåôéêÜ _ …ëç Šðüèåóç èÜ êáñêéíïâáôår
Tóáåß, êáôáäéêáóìÝíç íÜ ðçãáßíåé Aðü TðéôñïðÞ óÝ Tðé-
ôñïðÞ (:TðéôñïðÞ «åsäéê™í», äçëáäÞ äéáäñïìéóô™í êáß
ðáñáôñå÷Üìåíùí êÜèå Tîïõóßáò), Aðü ôüí Xíáí ‘Õðïõñ-
ãü Ðïëéôéóìïˆ óôüí Uðüìåíü ôïõ, êáß …ëïé ôïõò (èÜ) «ìå-
ëåôïˆí» äéáäï÷éêÜ ôü èÝìá. ÌÝ á‰ôÜ ôÜ äåäïìÝíá åyíáé
Aðüëõôç _ AíÜãêç êéíçôïðïßçóçò ô™í êáëëéôå÷í™í êáß
ô™í äéáíïïýìåíùí, ãéáôß óôÞ ÷þñá ìáò ëåßðïõí ôÝôïéïé
èåóìïß, êåíôñéêïß êáß ãåíéêüôåñçò TìâÝëåéáò, ït ‚ðïrïé
ìÜëéóôá åyíáé AíÜãêç íÜ öôÜíïõí êáß ðÝñáí Aêüìç Aðü
ôÜ TèíéêÜ óýíïñá. Êáß _ äçìéïõñãßá Uíüò ìåãÜëïõ ìïõ-
 ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
óåßïõ óýã÷ñïíçò ôÝ÷íçò èÜ V÷åé ðñþôéóôá Xíá óõìâïëé-
êü ÷áñáêô\ñá, Xíá ÷áñáêô\ñá Aíáöïñ@ò, Víäåéîç ðñáã-
ìáôéêïˆ TíäéáöÝñïíôïò, Tê ìÝñïõò ô\ò ÷þñáò ìáò, ãéÜ
ôßò ôÝ÷íåò êáß ôÞí êïõëôïýñá ìÝóá óôüí Aðïðíé÷ôéêü,
ðñþôéóôá ãéÜ ôÞí êïõëôïýñá, íåïöéëåëåýèåñï ðåñéâÜë-
ëïíôá Uëëçíéêü êáß å‰ñùðáúêü ÷™ñï.
ÐáñÜ ôßò Aäõíáìßåò ôïˆ êñÜôïõò, ðáñüôé íïìßæïõìå
…ôé ôü ‘Õðïõñãårï Ðïëéôéóìïˆ, ôü ŠðÜñ÷ïí ‘Õðïõñãårï
Ðïëéôéóìïˆ, ðñÝðåé íÜ äéáëõèår êáß íÜ îáíáöôéá÷ôår A-
ðü ôÞí Añ÷Þ, ðñÝðåé íÜ åuìáóôå —ðáñÜ êáß ôÞí TíÜí-
ôéá ìüäᗠêñáôéóôÝò. ²Åôóé, äÝí èÜ ðñÝðåé íÜ äå÷èïˆ-
ìå óÝ êáìßá ðåñßðôùóç ôü Aíáñ÷ïöéëåëåýèåñï, ƒ÷é Aíáñ-
÷ïáõôüíïìï, …ðùò ëáèåìÝíá èåùñårôáé, ìïíôÝëï ðïëéôé-
óôéê\ò êáß å‰ñýôåñá êïéíùíéê\ò ðïëéôéê\ò. Ðéü óõãêå-
êñéìÝíá, Aíáöåñüìáóôå óôü ìïíôÝëï ô\ò Aðïêñáôéêïðïß-
çóçò, ô\ò ðëÞñïõò Aðïêñáôéêïðïßçóçò ô\ò êïõëôïýñáò,
ðïý ðñïùèår óõóôçìáôéêÜ ‚ Aíáñ÷ïöéëåëåõèåñéóìüò êáß
óôÞ ÷þñá ìáò.
ÐñÜãìáôé, óôÞí ‘Ïëëáíäßá a Aëëïˆ, óôÞí ’ÁìåñéêÞ
êáôÜ êüñïí, V÷ïõí äçìéïõñãçèår ìïõóårá Aðü säé™ôåò, ôÜ
ðåñéóóüôåñá …ìùò Aðü ôÜ ‚ðïrá Aó÷ïëïˆíôáé Aðïêëåé-
óôéêÜ ìÝ ôÞí Tìðïñåõìáôïðïßçóç ô\ò ôÝ÷íçò, ôÞí Aíå-
îÝëåãêôç êåñäïóêïðßá, ìÝ ôü ìéæÜñéóìá óÝ êáëëéôÝ÷íåò
êáß óÝ ‚ìÜäåò ê.C. ²Åôóé, ìÝóá óôü ãåíéêüôåñï ðëáßóéï
ô\ò êõñßáñ÷çò óÞìåñá äéåèí™ò èÝóçò, óýìöùíá ìÝ ôÞí
‚ðïßá «…,ôé åyíáé AìåñéêÜíéêçò ðñïÝëåõóçò åyíáé óùóôü»,
ôÜ ôåëåõôárá ÷ñüíéá êáß óôÞí ʼnñþðç V÷åé Añ÷ßóåé íÜ
ãßíåôáé ìéÜ ðñïóðÜèåéá êáß Aðü säé™ôåò. ÔÜ êõñßáñ÷á
ìïíôÝëá êáß óôüí ÷™ñï ô\ò ðïëéôéóôéê\ò ðïëéôéê\ò åy-
íáé ôÜ íåïöéëåëåýèåñá. ’ÁëëÜ ÷ùñßò ôü êñÜôïò, ÷ùñßò
ôüí ñãáíùôéêü êáß êáôåõèõíôéêü ñüëï ôïˆ êñÜôïõò, äõ-
óôõ÷™ò äÝí åyíáé äõíáôüí íÜ ãßíïõí ìåãÜëá Vñãá, Vñãá
ðíï\ò ãéÜ ôÞí ôÝ÷íç êáß ôÞí êïõëôïýñá, …ðùò åyíáé X-
íá ìåãÜëï êáß óýã÷ñïíï ìïõóårï. ÃéÜ ôüí ëüãï á‰ôü, T-
êôüò Aðü ôü ìïõóårï-óõëëïãÞ ôïˆ Ôýóåí óôÞí ‘Éóðáíßá,
êáíÝíá Cëëï Aîéüëïãï ìïõóårï äÝí V÷åé ãßíåé Aðü ôÞí s-
äéùôéêÞ ðñùôïâïõëßá Aðü ôü 1980 êáß Tä™. ÂÝâáéá èÜ
ðñÝðåé êáß ôü êñÜôïò íÜ AíáëÜâåé ôßò å‰èýíåò ôïõ, íÜ A-
ðïãñáöåéïêñáôçèår, íÜ AðïêôÞóïõí Xíá êÜðïéï Tðéóôç-
ìïíéêü Šðüâáèñï ït Šðçñåóßåò ôïõ, íÜ ŠðÜñ÷åé ìßá óõíÝ-
÷åéá óôÞí ðïëéôéêÞ ôïõ, íÜ Tíäéáöåñèår ðñáãìáôéêÜ ãéÜ
ôÞí ðáéäåßá, ôÞí ôÝ÷íç êáß ôÞí êïõëôïýñá ôïˆ ëáïˆ. ‘Ç
ðáéäåßá, _ ôÝ÷íç êáß _ êïõëôïýñá äÝí ðïóïóôïðïéïˆíôáé,
óýìöùíá ìÝ ôßò TðéôáãÝò ô™í ìïõëÜäùí ôïˆ íåïöéëåëåõ-
èåñéóìïˆ êáß ô\ò Uíéáßáò óêÝøçò. ´Ïôáí ðñüêåéôáé ãéÜ
Xíá Vñãï ìåñéê™í äéó., Xíá Vñãï ìáêñ@ò ðíï\ò, êáß ãéÜ
ôü ‚ðïrï äÝí ìðïñår íÜ ŠðÜñîåé å‹êïëá ‚ìïöùíßá Aíôé-
ëÞøåùí êáß èÜ ðñÝðåé íÜ ŠðÜñîåé ìßá óýíèåóç, Xíá Vñãï
ãåíéêüôåñçò ðïëéôéê\ò, ãåíéêüôåñçò å‰èýíçò êáß ãåíéêü-
ôåñïõ óõìöÝñïíôïò, á‰ôü äÝí åyíáé å‰èýíç ôïˆ ‚ðïéïõäÞ-
ðïôå säéþôç a êáß ôõ÷ïäéþêôç. ’ÁëëÜ äõóôõ÷™ò óôÜ ôå-
ëåõôárá ÷ñüíéá ðáñáôçñårôáé ìßá óõíå÷Þò ðáñáßôçóç ôïˆ
151
êñÜôïõò, êáß ìÜëéóôá óÝ ðáíåõñùðáúêü Tðßðåäï, Aðü ôßò
Šðï÷ñåþóåéò êáß ôßò å‰èýíåò ôïõ Víáíôé ô\ò êïõëôïýñáò.
ÃéÜ ôüí ëüãï á‰ôü, Têìåôáëëåýôçêå Cñéóôá ôÞí êáôÜ-
óôáóç ôü sìðåñéáëéóôéêü wäñõìá Ãêõíãêå÷Üéì, Aíïßãïí-
ôáò ìïõóårá-ðáñáñôÞìáôÜ ôïõ óÝ ðåñéóóüôåñåò å‰ñùðáú-
êÝò ÷™ñåò.
Êáß Aêüìç ÷åéñüôåñá: Cí ìéÜ ôÝôïéá Šðüèåóç, ðïý
AíÞêåé Tî ‚ñéóìïˆ óôÞ äçìüóéá óöárñá, Aöåèår óôÞí ôý-
÷ç ìåñéê™í ïsêïíïìéêÜ só÷õñ™í säéùô™í, ôüôå Têår ðïý
…ëïé ãêñéíéÜæïõìå Tíáíôßïí ôïˆ êñÜôïõò —êáß åyíáé ðñï-
ôéìüôåñï íÜ ãêñéíéÜæïõìå Tíáíôßïí ôïˆ êñÜôïõò êáß íÜ
äéáìáñôõñüìáóôå, ãéáôß Vôóé äéáôçñårôáé Vóôù êáß ó÷å-
ôéêÜ Xíá ðíåˆìá AìöéóâÞôçóçò êáß êñéôéê\ò æùíôáíü—
ôüôå äÝí èÜ ãêñéíéÜæïõìå Tíáíôßïí ô™í säéùô™í. Êáß á‰-
ôü ãéáôß ‚ ðïëéôéóôéêüò äçìüóéïò ÷™ñïò èÜ V÷åé säéùôé-
êïðïéçèår ðëÞñùò. (ÂÝâáéá, _ äéáäéêáóßá á‰ôÞ säéùôéêï-
ðïßçóçò V÷åé aäç Añ÷ßóåé êáß óôÞ ÷þñá ìáò, êáß åyíáé
ãíùóôÜ ôÜ AðïôåëÝóìáôÜ ôçò.) Ôüôå èÜ ôñÝ÷ïõí —äõ-
óôõ÷™ò— …ëïé ðßóù Aðü ôïýò äéÜöïñïõò säé™ôåò ìåãé-
óôÜíåò «öéëüôå÷íïõò». Êáß äÝí Aíáöåñüìáóôå óÝ säé™-
ôåò ôýðïõ ’Éüëá, Æåñâïˆ a ô\ò Peggy Guggenheim, ðïý
eôáí öùôéóìÝíïé, AëëÜ ãéÜ säé™ôåò-TñãïëÜâïõò, ït ‚ðïr-
ïé èÜ ãßíïõí êáß TñãïëÜâïé åsäéêüôåñá ô\ò ôÝ÷íçò êáß ô\ò
êïõëôïýñáò, …ðùò á‰ôü aäç Vãéíå óôÞ Èåóóáëïíßêç ìÝ
ôÞí ÐïëéôéóôéêÞ Ðñùôåýïõóá. Á‰ôïß åsäéêÜ óôÞí ‘Åë-
ëÜäá èÜ ìåôáôñÝøïõí ôü Ìïõóårï óÝ business ìÝ ðñü-
öáóç ôÞí ôÝ÷íç, ÷ùñßò íÜ ðáñáãíùñßæåôáé êáß _ ðéèá-
íÞ ìéêñÞ Tíßó÷õóç ô\ò ôÝ÷íçò Að' á‰ôïýò. Êáß á‰ôü
ãéáôß _ ôÝ÷íç ãéÜ ôïýò säé™ôåò åyíáé ìüäá, AðáëëáãÞ A-
ðü ôÞí Töïñßá, Tîïõóßá, äýíáìç, óõíáëëáãÞ, äéáðëïêÞ
óõìöåñüíôùí.
‘Ç ÷þñá ìáò V÷åé AíÜãêç Aðü Xíá ìïõóårï, ôü ‚-
ðïrï ðñÝðåé íÜ ãßíåé Aêïëïõè™íôáò ôßò á‰óôçñüôåñåò äé-
åèíårò ìïõóåéïëïãéêÝò, Añ÷éôåêôïíéêÝò êáß ðåñéâáëëïí-
ôïëïãéêÝò ðñïäéáãñáöÝò. ²Åôóé, èÜ ðñÝðåé íÜ ãßíåé ‚-
ðùóäÞðïôå Xíáò äéåèíÞò Añ÷éôåêôïíéêüò äéáãùíéóìüò.
ÐÝñá äÝ Aðü ‚ðïéáäÞðïôå ðïëéôéêÞ ðåñß âéïìç÷áíéê\ò
Añ÷éôåêôïíéê\ò a Aîéïðïßçóçò ðáëáéüôåñùí ÷þñùí
êëð., ðñÝðåé íÜ äçìéïõñãçèår á‰ôü ôü Ìïõóårï óôü êÝí-
ôñï ô\ò ’ÁèÞíáò. ²Ï÷é óôüí Cîïíá ô\ò Âáó. Óïößáò ðïý
åyíáé ðéü å‹êïëç _ ðñüóâáóç ðñüò ôÜ âüñåéá ðñïÜóôéá
ìÝ …,ôé á‰ôü óõíåðÜãåôáé. ’Åî Cëëïõ åyíáé ãíùóôü á‰-
ôü ðïý ãßíåôáé óôü ÌÝãáñï Ìïõóéê\ò óÞìåñá. Êáß …-
ôáí ëÝìå êÝíôñï äÝí Tííïïˆìå ôü ÃêÜæé, ôÞ ËÝíïñìáí
êëð. ‘ÕðÜñ÷åé êÝíôñï óôÞí ’ÁèÞíá ðïý ìðïñår íÜ ãßíåé
á‰ôü ôü ìïõóårï, Vôóé žóôå ôü ãåùãñáöéêü êÝíôñï ô\ò
ðüëçò íÜ óõìðÝóåé ìÝ ôü Šðü äçìéïõñãßá ðïëéôéóôéêü,
Vôóé žóôå í' Aíáäåé÷èår ìïíôåñíéóôéêÜ ‚ êåíôñéêüò ÷á-
ñáêôÞñáò ôïˆ ðïëéôéóìïˆ. ÓôÞí Aíôßèåôç ðåñßðôùóç, ‚
ðïëéôéóìüò èÜ ðáñáìåßíåé ðåñéöåñåéáêüòÿ êáß …,ôé åyíáé
ðåñéöåñåéáêü å‹êïëá —êõñßùò óôÞí ‘ÅëëÜäá, ãéÜ tóôï-
ñéêïýò êáß säåïëïãéêïýò ëüãïõò— ðåñéèùñéïðïéårôáé.
 152
’ÅðéðëÝïí, ôü ìïõóårï ÷ñåéÜæåôáé íÜ ðñïóëÜâåé Xíáí
êáéíïôüìï ÷áñáêô\ñá, åsäéêÜ …óïí Aöïñ@ ôÞí Aíáæùï-
ãüíçóç ô\ò ðüëçò, óôüí âáèìü ðïý _ äçìéïõñãßá ôïõ
èÜ TðéöÝñåé AíáäéïñãÜíùóç ôïˆ tóôïˆ ãýñù Aðü á‰ôü,
êáß ƒ÷é ìüíïí, êáß èÜ óõãêñïôÞóåé Xíáí êåíôñéêü ðüëï
ðïëéôéóôéê™í Têäçëþóåùí êáß äñáóôçñéïôÞôùí. Êáß T-
ðéðëÝïí, ôü ìïõóårï Vôóé èÜ óõììåôÝ÷åé TíåñãÜ óôÞ óýã-
÷ñïíç ðïëéôéóôéêÞ æùÞ. ÄçëáäÞ è' Aðïôåëår Xíá êýô-
ôáñï ðïëéôéóìïˆ, ìÝ ôÞí å‰ñýôåñç Vííïéá ôïˆ …ñïõ, Xíáí
ðüëï Vëîçò.
ÄÝí èÜ ðñÝðåé, …ìùò, íÜ ãßíåé ìüíï Ìïõóårï. ÐñÝ-
ðåé íÜ ãßíåé Xíá ÊÝíôñï Óýã÷ñïíçò ÔÝ÷íçò (ÌïíôÝñíáò
êáôÜ ôÞ ãíþìç ìáò åyíáé ðéü óùóôü), óôü ‚ðïrï èÜ Š-
ðÜñ÷åé ‚ðùóäÞðïôå âéâëéïèÞêç, Aíïé÷ôÞ âéâëéïèÞêç.
²Ï÷é âéâëéïèÞêç óêïõñéáóìÝíç, íÜ ìðáßíåéò ìÝóá êáß íÜ
äßíåéò ôáõôüôçôá êëð. Ït ðáëéÝò âéâëéïè\êåò, ðïý ðåñé-
ìÝíåéò óôÞ óåéñÜ ìÝ ôßò £ñåò ãéÜ íÜ äårò Cí ŠðÜñ÷åé êÜ-
ðïéï âéâëßï ôü ‚ðïrï V÷åéò AíÜãêç, AíÞêïõí ‚ñéóôéêÜ óôü
ðáñåëèüí. Óôï Beaubourg* âëÝðåéò TêèÝóåéò, äéáâÜæåéò
óôÞ âéâëéïèÞêç êáß ôü óçìáíôéêüôåñï, âéþíåéò Cìåóá X-
íá æùíôáíü êáß ìïíôÝñíï ÷™ñï. ÄÝí åyíáé äõíáôüí êÜ-
ðïéïò, ðïý ãéÜ ðáñÜäåéãìá Aó÷ïëårôáé óõóôçìáôéêÜ ìÝ
ôÞí tóôïñßá êáß ôÞí ásóèçôéêÞ ô\ò ìïíôÝñíáò ôÝ÷íçò, íÜ
ðçãáßíåé ãéÜ íÜ äïõëÝøåé ó' Xíá ìïõóårï íåêñïôáöårï-Vñ-
ãùí ôÝ÷íçò a ãêáñÜæ êáëëéôå÷í™í a ÷™ñï ôïõñéóìïˆ a
óÝ êáìßá ôÝëïò Aðüìáêñç êáß íåêñÞ AðïèÞêç æùãñá-
öéê™í êáß Cëëùí êáëëéôå÷íéê™í Šëéê™í. Ôü ìïõóårï ðñÝ-
ðåé íÜ åyíáé êåíôñéêü, íÜ ñãáíþíåé óõæçôÞóåéò, íÜ ðñï-
êáëår óõæçôÞóåéò, íÜ åyíáé óôü êÝíôñï ô™í óõæçôÞóåùí.
ÄÝí åyíáé ï‹ôå êáìßá ðåñéèùñéáêÞ Šðüèåóç ï‹ôå êáíÝíá
ðåñéèùñéáêü wäñõìá ê.C., ôü ‚ðïrï ãßíåôáé ãéÜ íÜ ãßíåé a
ãßíåôáé ãéÜ í' AðïññïöÞóåé Xíá ðïóïóôü Aðü ôü ðáêÝôï
Íôåëüñ a ãéÜ í' AðïôåëÝóåé Xíá Vñãï âéôñßíáò. ’Áíôßèå-
ôá, Xíá æùíôáíü ìïõóårï (ìÝ ìéÜ ëåéôïõñãéêÞ âéâëéïèÞ-
êç) ðñÝðåé íÜ ãßíåé êáß óôÞí ’ÁèÞíá, ôü ‚ðïrï íÜ åyíáé
óôü êÝíôñï ô\ò ðüëçò, žóôå ‚ êüóìïò ‚ ëáúêüò íÜ ìðår
ìÝóá. ²Ï÷é íÜ Šðï÷ñåþíåôáé ‚ êüóìïò íÜ ðçãáßíåé êá-
ôÜ ôÞ âïýëçóç ô™í ãñáöåéïêñáô™í ô\ò êïõëôïýñáò ìÝ
åsóéôÞñéá êáß ìÝ ðïýëìáí êáß óôü ìÝñïò ðïý á‰ôïß (ït
ãñáöåéïêñÜôåò) èÝëïõí. Êáß Vðåéôá ðñÝðåé íÜ V÷ïõí å‹-
* ’Åìårò ðñïóùðéêÜ, Cí äÝí Šð\ñ÷å ôü Âeaubourg, óôü ‚ðïrï V÷ïõìå ðåñÜóåé ôïõëÜ÷éóôïí äÝêá ÷ñüíéá ìåëåô™íôáò êáß
âëÝðïíôáò TêèÝóåéò ê.C., åyíáé óßãïõñï …ôé äÝí èÜ åu÷áìå êáôïñèþóåé ôßðïôá óçìáíôéêü ìÝ÷ñé óÞìåñá. Âë. êáß ôü âéâëßï
ìáò, ’ÁñíçôéêÞ ðïëéôéêÞ ðñÜîç, ÐáðáæÞóçò, êåö. «ÐáñáôçñÞóåéò ãéÜ ôü ÊÝíôñï Ðïìðéíôïý», óó. 35-40.
ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ
êïëç ðñüóâáóç êáß ït öïéôçôÝò, ït íÝïé, ït îÝíïé TðéóêÝ-
ðôåòÿ …ëïé.
’Áðü ôÞí Cëëç, äÝí ìðïñïˆìå íÜ ìÞ óõíäÝóïõìå ôÞ
äçìéïõñãßá á‰ôïˆ ôïˆ Ìïõóåßïõ a ÊÝíôñïõ ìÝ ìéÜ ãåíé-
êüôåñç êáôÜóôáóç ðïý Tðéêñáôår óôÜ ÐáíåðéóôÞìéá. ÌÝ
Cëëá ëüãéá, óôÞ ÷þñá ìáò äÝí ŠðÜñ÷åé Têðáßäåõóç, V-
ñåõíá óÝ èÝìáôá ôÝ÷íçò, ásóèçôéê\ò êëð. ÄÝí ŠðÜñ÷ïõí
Xäñåò ô\ò ‘Éóôïñßáò êáß ô\ò Ásóèçôéê\ò ô\ò ÌïíôÝñíáò
ÔÝ÷íçò. ’ÅÜí ìåèïäåõôår …ìùò óùóôÜ ôü èÝìá ôïˆ Ìïõ-
óåßïõ, ðïý åyíáé Xíáò êåíôñéêüò ñãáíéóìüò, è' Aíáðôõ-
÷èår _ ðáñáðÝñá Vñåõíá, _ äéäáóêáëßá ô™í Ôå÷í™í óôÞí
‘ÅëëÜäá, ô\ò ‘Éóôïñßáò ô\ò ÔÝ÷íçò. ²Áí âÝâáéá ìåèïäåõ-
ôår óùóôÜ êáß Cí ãßíåé …ðùò ðñÝðåé íÜ ãßíåé.
ÐñÝðåé íÜ V÷åé ƒ÷é ìüíï êåíôñéêü ÷áñáêô\ñá Aðü
ôÞí Cðïøç ô\ò ðüëçò _ óýëëçøç êáß _ ðáñÝìâáóç á‰-
ôÞ, AëëÜ êåíôñéêü êáß óÝ ó÷Ýóç êáß ìÝ ôÜ Cëëá ðïëé-
ôéóôéêÜ äñþìåíá. ÌÝóá ó' á‰ôü ôü ðëáßóéï, èÜ ðñÝðåé
íÜ V÷åé ‚ðùóäÞðïôå Xíá äéåèí\ ðñïóáíáôïëéóìü, ìéÜ äé-
åèí\ AíáöïñÜ. ÍÜ ìÞí ðåñéïñéóôår ìüíï óôÞí ‘ÅëëÜäá
êáß í' Aðïöýãåé ‚ðùóäÞðïôå ôÞí UëëçíïêåíôñéêÞ säåï-
ëïãßá. ÍÜ V÷åé Xíáí ðñïãñáììáôéóìü Aíïé÷ôü óôüí êü-
óìï, Šøçë\ò ðïéüôçôáò, êáß âÝâáéá í' AíáæçôÞóåé ôü
óôßãìá ôïõ ìÝóá óôü äéåèíÝò ìïõóåéïëïãéêü ãßãíåóèáé.
‘Ç wäñõóç ôÝëïò Uíüò ìïõóåßïõ ìïíôÝñíáò ôÝ÷íçò èÜ
V÷åé íüçìá ìüíï óôüí âáèìü ðïý èÜ ðñïóöÝñåé êÜôé ôü
êáéíïýñéï, ôü êáéíïôüìï, Cí V÷åé só÷õñÞ ôáõôüôçôá, óÝ
óýãêñéóç ðÜíôá ìÝ ôÜ äéåèí\ êñéôÞñéá êáß ôßò äéåèí™ò
Aðïäå÷ôÝò AíáöïñÝò. Êáß êáôáëÞãïíôáò, èÜ ðñÝðåé íÜ
Tðéóçìáíèår …ôé åyíáé Aðüëõôç AíÜãêç í' Aðïöåõ÷èår ðÜ-
óç èõóßá ôü äéáöçìéóôéêü-ðïðïõëßóôéêï ìïíôÝëï ìïõóåß-
ïõ ðïý Töáñìüæåé _ äéåõèýíôñéá ô\ò ’Åèíéê\ò ÐéíáêïèÞ-
êçò: ‘ÕðïâéâÜæåé ôÞí ôÝ÷íç êáß ôÞí êïõëôïýñá êáß ôßò
Šðïäïõëþíåé óôïýò Añéèìïýò ô™í Tðéóêåðô™í êáß ô™í U-
êáôïììõñßùí(;) ô™í óðïíóüñùí. ²Áò êÜíïõí ït óðüíóï-
ñåò êÜðïõ ôü äéêü ôïõò óðïíóïñßóôéêï ìïõóårï, Cí ôü
óõíäéêÜôï ôïõò AíáëÜâåé Tðßóçìá ôÞ äÝóìåõóç …ôé, T-
êôüò ô™í Cëëùí, èÜ têáíïðïéår óÝ ìüíéìç âÜóç êáß ôßò
ëåéôïõñãéêÝò AíÜãêåò Uíüò ôÝôïéïõ Tã÷åéñÞìáôïò.
Âáóßëçò ÖéïñáâÜíôåò
 ’ÅðéóôïëÞ
’ÁèÞíá 28.1.98
’ÁãáðçôÞ ‘ÅëÝíç Ñïõìåëéþôç

ÌÝ ðïëý ÷áñÜ äéÜâáóá ôü Cñèñï óáò óôÞ «ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá» ãéÜ ôüí Êùí-
óôáíôríï ÔóÜôóï. Ìïˆ Vêáíå Tíôýðùóç ðüóï óùóôÜ ðáñïõóéÜóáôå Xíáí Cíèñùðï ðïý
äÝí V÷åôå êáèüëïõ ãíùñßóåé.
²Áí ðïôÝ âñßóêåóôå óôÞí ’ÁèÞíá èÜ ÷áéñüìïõíá íÜ ó@ò ãíùñßóù.
ŋ÷ïìáé …ëá ôÜ êáëÜ.
ÖéëéêÜ
Íôüñá ÔóÜôóïõ

‘Ï ðüíïò
Ô
ü AíáðÜíôå÷ï AëëÜ Aíáðüôñåðôï ô\ò Aññþóôéáò êáß
ôïˆ èáíÜôïõ, ôü AíÝöéêôï óõ÷íÜ áuóèçìá ô\ò AãÜ-
ðçò, ì@ò Šðåíèõìßæïõí …ôé Xíá Cëëï ƒíïìá ôïˆ âßïõ
åyíáé ‚ ðüíïò.
Äß÷ùò ôïýôç ôÞ èåìåëéáêÞ ðñïûðüèåóç _ æùÞ äÝí ãß-
íåôáé ðéü ÷áñïýìåíç, AëëÜ ðåñéóóüôåñï Tðßðåäç, AíéáñÞ,
AöåëÞò. ‘Ç Tðéäßùîç ôïˆ óýã÷ñïíïõ êüóìïõ ãéÜ ðåñéóóü-
ôåñç å‰äáéìïíßá, ðïý äÝí V÷åé êáìßá ó÷Ýóç ìÝ ôÞí Tðéêïý-
ñåéá Têäï÷Þ ôçò, äÝí Aðùèår ôüí ðüíï, AëëÜ ôüí Tðáíá-
öÝñåé Šðü äéáñê™ò íÝåò ìïñöÝò. ‘Ç ðñïóðÜèåéá ãéÜ ìåãÜ-
ëùìá ô\ò _äïí\ò Aêïëïõèårôáé Aðü ôü ãéãÜíôùìá ô\ò -
äýíçò. ‘Ï äõôéêüò åsäéêÜ Cíèñùðïò öáßíåôáé íÜ åyíáé Aðñï-
åôïßìáóôïò íÜ óõíáíôÞóåé ôÝôïéåò êáôáóôÜóåéò.
’Áíôßèåôá, ðáëáéüôåñïé ðïëéôéóìïß, AëëÜ êáß êÜðïéïé
óôï÷áóôÝò óÜí ôüí Íßôóå êáß ôüí Óïðåíã÷Üïõåñ ðïý êá-
ôáíüçóáí ôÞí êáßñéá óçìáóßá ôïˆ ðüíïõ, Aíôéìåôþðéóáí
ìÝ åsëéêñßíåéá ôÜ èåìåëéþäç TñùôÞìáôá ô\ò ŠðÜñîåùò.
Ït âïõäéóôÝò Vãñáøáí: «_ ãÝííçóç åyíáé ðüíïò, ôÜ ãç-
ñáôåéÜ åyíáé ðüíïò, _ Aññþóôéá åyíáé ðüíïò, ‚ èÜíáôïò åyíáé
ðüíïò, _ Xíùóç ìÝ êåríï ðïý äÝí Aãáðïˆìå åyíáé ðüíïò, ‚
÷ùñéóìüò Aðü êåríï ðïý Aãáðïˆìå åyíáé ðüíïò, ôü íÜ ìÞí
AðïêôÞóçò ôÞí Tðéèõìßá óïõ åyíáé ðüíïò, ìÝ ëßãá ëüãéá ôÜ
ðÝíôå åuäç ô™í AíôéêåéìÝíùí ô\ò ðñïóêïëëÞóåùò (äçë. ôÜ
ðÝíôå óôïé÷årá ðïý Aðïôåëïˆí ôü ’Åãþ: ôü ó™ìá, ôÜ ás-
óèÞìáôá, ït ásóèÞóåéò êáß …óá á‰ôÝò óõëëáìâÜíïõí —ðá-
ñáóôÜóåéò— ït ðáñïñìÞóåéò êáß óõãêéíÞóåéò, ït óõíåéäçôÝò
ðñÜîåéò - ãíþóç) åyíáé ðüíïò» (Âïõäéóìüò, Åsó. Ìåô. Ã.
ÆùãñáöÜêç, Äùäþíç, óåë. 34). ‘Ï ’Á. Óïðåíã÷Üïõåñ ‚-
ìïéüôñïðá só÷õñßæåôáé: «Ìðïñïˆìå íÜ ðïˆìå ðþò, Cí _ æù-
Þ ìáò äÝí V÷åé ãéÜ Cìåóï óêïðü ôÞí äýíç, äÝí V÷åé êáíÝ-
íá ëüãï íÜ ŠðÜñ÷åé. Ãéáôß åyíáé ðáñÜëïãï íÜ ðáñáäå÷ôïˆ-
ìå ðþò ‚ AôÝëåéùôïò ðüíïò ðïý ãåííéÝôáé Aðü ôÞ óýìöõôç
ìÝ ôÞ æùÞ äõóôõ÷ßá êáß ðïý ãåìßæåé ôüí êüóìï åyíáé êáèá-
ñÜ ôõ÷árï ãåãïíüò êáß ƒ÷é óêïðüò á‰ôüò êáè' áŠôüò. Åyíáé
AëÞèåéá ðþò êÜèå säéáßôåñç äõóôõ÷ßá öáßíåôáé óÜí Tîáßñåóç
— AëëÜ ãåíéêüò êáíüíáò åyíáé _ äõóôõ÷ßá... ‘Ç æùÞ ôïˆ
Aíèñþðïõ ôáëáíôåýåôáé óÜí TêêñåìÝò, AíÜìåóá óôüí ðüíï
êáß óôÞí Aíßá, ãéáôß á‰ôÜ åyíáé ðñáãìáôéêÜ ôÜ äýï ôåëéêÜ
ôçò óôïé÷årá» (’Á. Óïðåíã÷Üïõåñ, ÓêÝøåéò êáß ’ÁðïóðÜ-
óìáôá, Ìåô. Ì. ÆùãñÜöïõ, ’Åêä. ÌáñÞ, óåë. 21,35).
‘Ï Ö. Íßôóå, Aíôßèåôïò óÝ êÜèå Cñíçóç ô\ò æù\ò, A-
ðïêáëýðôåé ôÞ èåôéêüôçôá ôïˆ ìåãÜëïõ ðüíïõ: «Ìüíï ‚
ìåãÜëïò ðüíïò åyíáé ‚ Vó÷áôïò AðåëåõèåñùôÞò ôïˆ ðíåý-
Á Ñ Ä Ç Í I
ìáôïò, ‚ äÜóêáëïò ô\ò ìåãÜëçò Šðïøßáò ðïý ìåôáôñÝðåé
êÜèå × óÝ Ø, Xíá ðñáãìáôéêü ãíÞóéï Ø, äçëáäÞ ôü ðñï-
ôåëåõôárï ãñÜììá. Ìüíï ‚ ìåãÜëïò ðüíïò, ìáêñï÷ñüíéïò
Añãüò ðüíïò óôüí ‚ðïrï øçíüìáóôå ðÜíù óÝ ÷ëùñÜ êëá-
ñéÜ —‚ ðüíïò ðïý ðÜåé ìÝ ôü ðÜóï ôïõ— ìüíï á‰ôüò ì@ò
AíáãêÜæåé, Tì@ò ôïýò öéëïóüöïõò, íÜ êáôÝâïõìå óôÜ V-
ó÷áôá âÜèç ìáò êáß íÜ ðáñáìåñßóïõìå êÜèå Tìðéóôïóý-
íç, êáèåôß êáëü êáß Aãáèü, êáèåôß ðïý èÜ Vñé÷íå Xíá ðÝ-
ðëï, êáèåôß ìåôñéïðáèÝò, ðñÜãìáôá óôÜ ‚ðïrá åu÷áìå âñår
Cëëïôå ôÞí AíèñùðéÜ ìáò. ’ÁìöéâÜëëù Cí Xíáò ôÝôïéïò
ðüíïò ì@ò êÜíåé “êáëýôåñïõò”. ÎÝñù …ìùò ðþò ì@ò êÜ-
íåé âáèýôåñïõò» (Ö. Íßôóå, ‘Ç ðåñßðôùóç ÂÜãêíåñ, Ìåô.
Æ. Óáñßêáò, ’ÅêäïôéêÞ Èåóóáëïíßêçò, óåë. 100).
‘Ç ñèüäïîç AóêçôéêÞ ðáñÜäïóç AðïêÜëõøå ôÞ èåôé-
êÞ óçìáóßá ôïˆ ðüíïõ óôÞí êáëëéÝñãåéá ôïˆ Tóùôåñéêïˆ
Aíèñþðïõ. ‘Ï AóêçôÞò Tðéèõìår ôÞ ãëõêéÜ óõíôñïöéÜ ôïˆ
ðüíïõ. ‘Ï Èåüäùñïò ’ÅäÝóóçò ì@ò ãñÜöåé: «Ôü ó™ìá íå-
êñþíåôáé ìÝ ôÞ íçóôåßá, ôÞí Aãñýðíéá, ôÞ ÷áìáéêïéôßá,
ìÝ óêëçñÜ ôÜ Aðáñáßôçôá Tíäýìáôá, ìÝ ôïýò ðüíïõò êáß
ôïýò êüðïõò. ²Åôóé íåêñþíåôáé _ óÜñêá a ì@ëëïí óõóôáõ-
ñþíåôáé ìÝ ôü ×ñéóôü êáß ãßíåôáé ëåðôÞ êáß êáèáñÞ êáß
TëáöñÞ êáß å‰êßíçôç êáß Vôóé Aêïëïõèår å‹êïëá ôßò êéíÞ-
óåéò ôïˆ íïˆ ðïý ðåô@ øçëÜ, žóôå ÷ùñßò ôÞ íÝêñùóç á‰-
ôÞ êÜèå TðéìÝëåéá åyíáé ìÜôáéç» (Öéëïêáëßá, ’Åêä. Ðåñé-
âüëé ô\ò Ðáíáãßáò, Ôüìïò ´, óåë. 37). ‘Ï äÝ ÌÜîéìïò ‚
‘ÏìïëïãçôÞò óçìåéþíåé: «ÊÜèå ðüíïò, TðåéäÞ V÷åé êáô'
TíÝñãåéá ›ò ásôßá ô\ò äçìéïõñãßáò ôïõ ôÞí _äïíÞ ðïý ðñï-
çãårôáé, åyíáé öáíåñü …ôé Aðïôåëår ÷ñÝïò, ôü ‚ðïrï óýìöù-
íá ìÝ ôÞí ásôßá ôïõ ðëçñþíåôáé öõóéê™ò Að' …ëïõò …óïé
ìåôÝ÷ïõí óôÞí Aíèñþðéíç öýóç» (….ð., óåë. 216).
Ðáñáäüóåéò äéáöïñåôéêÝò êáß óôï÷áóôÝò ìÝ óõãêñïõ-
üìåíåò Aðüøåéò ì@ò Aðïêáëýðôïõí ôÞ óçìáóßá ôïˆ ðüíïõ.
’Éäéáßôåñá _ ôÝ÷íç V÷åé ›ò Aíáðüöåõêôç ðñïûðüèåóç êáß
ôÞ âßùóç ô\ò äýíçò. Ôü ãåãïíüò ôïˆôï êáôáíüçóáí ðï-
ëý êáèáñÜ ït ñåìðÝôåò, AëëÜ ôü Aãíïår _ ðåñéóðïýäáóôç
äõôéêÞ ìïõóéêÞ.
‘Ï ðüíïò ðáñáìÝíåé _ êáèáñüôåñç Aðü÷ñùóç ô\ò
æù\ò. Ìðïñïˆìå íÜ ôüí ëéãïóôÝøïõìå, íÜ ôüí ìåôáìïñ-
öþóïõìå, AëëÜ ƒ÷é íÜ ôüí ìçäåíßóïõìå. ‘Ï ðüíïò èÜ ì@ò
ðáñáêïëïõèår. ²Áò äéäá÷ôïˆìå Aðü á‰ôüí, žóôå íÜ Aðï-
äþóïõìå óôßò AíéáñÝò óôéãìÝò ô\ò êáèçìåñéíüôçôáò …,ôé
ô\ò ëåßðåé: âáèýôçôá.
Óðýñïò ’Á. Êïõôñïýëçò

Ït AíôÜñôåò:ÔóÝ ÃêåâÜñá
êáß Ãñçãüñçò Á‰îåíôßïõ
Ì
ðïñïˆìå íÜ Aíé÷íåýóïõìå êïéíïýò ÷þñïõò A-
íÜìåóá óôüí ÔóÝ ÃêåâÜñá êáß ôüí Ãñçãüñç
Á‰îåíôßïõ; Äß÷ùò íÜ äéáãñÜøïõìå ôßò Aíáì-
öéóâÞôçôåò äéáöïñÝò, å‹êïëá Tíôïðßæïõìå ðïëëÜ êïé-
íÜ óçìårá.
Óôü Tñþôçìá Cí ‚ Cíèñùðïò Aîßæåé íÜ ðïëåìÞóåé
êáß íÜ èõóéáóôår AðÜíôçóáí êáß ït äýï êáôáöáôéêÜ.
’ÁðïöÜóéóáí íÜ âáäßóïõí Aðü ôü ’Åãþ ðñüò ôüí ²Áë-
ëï. Èåþñçóáí …ôé _ ðñïóùðéêÞ ðáñîç, …óï Aäýíá-
ôç êé Cí öáßíåôáé, V÷åé ôÞ äõíáôüôçôá í' AëëÜîåé ôüí
êüóìï. ÐïëÝìçóáí Tî uóïõ ôüí sìðåñéáëéóìü êáß ôÞí
Aðïéêéïêñáôßá. ’Áíôéìåôþðéóáí ôÞí Tðßèåóç ô™í êá-
èåóôùôéê™í äõíÜìåùí, AëëÜ êáß ôÞí Aäéáöïñßá ô™í
Ê.Ê. ‘Ï ÃêåâÜñá AíÝâçêå óôÜ âïõíÜ ô\ò Âïëéâßáò
óõíïäåõüìåíïò Aðü ôÞí V÷èñá ô\ò _ãåóßáò ôïˆ ÊÊÂ
Ðáñüìïéá ‚ Tèíéêïáðåëåõèåñùôéêüò Aãþíáò ô™í ‘Åë-
ëçíïêõðñßùí óõíÜíôçóå ôÞí ëéãùñßá ôïˆ ÁÊÅË.
Ôüí êáéñü ô\ò ÍÝáò ÔÜîçò, …ðïõ _ âáñâáñüôçôá
ôïˆ Aìåñéêáíéóìïˆ êáß ôïˆ íåïöéëåëåõèåñéóìïˆ öáßíå-
ôáé íÜ êáèïñßæïõí ôÞí ðïñåßá ôïˆ êüóìïõ, _ AíÜìíç-
óç ôïˆ ÔóÝ ÃêåâÜñá êáß ôïˆ Ãñçãüñç Á‰îåíôßïõ îá-
íáæùíôáíåýåé. Èõìüìáóôå ôÞí Uôïéìüôçôá ìÝ ôÞí ‚-
ðïßá êáß ït äýï óõíÜíôçóáí ôüí èÜíáôï. Óõãêéíår _
TðéëïãÞ ôïˆ Á‰îåíôßïõ íÜ ôéíá÷ôår ìÝ ôÜ TêñçêôéêÜ
ðïý åy÷å óôü ëçìÝñé ôïõ, ðáñÜ íÜ ðáñáäïèår óôïýò A-
ðïéêéïêñÜôåò.
Ït AíôÜñôåò ðñïóèÝôïõí óôüí ÷ëéáñü êüóìï ìáò
ìéÜí Aðü÷ñùóç _ñùéóìïˆ. Ït Óáíôéíßóôáò, ôï ÑÊÊ,
ït Æáðáôßóôáò öáíåñþíïõí ôü Aêñéâü ôßìçìá ô\ò T-
ëåõèåñßáò. ²Áí ŠðÜñ÷åé ìéÜ ðñáêôéêÞ ôïˆ AíôÜñôç ìÝ
ðïëëÝò ðáñáëëáãÝò, ŠðÜñ÷åé ìßá ðïëõðëüêáìç èåù-
ñßá ôïˆ Aíôáñôïðüëåìïõ, _ ‚ðïßá îåêéí@ Aðü ôüí
Êëáïýæåâéôò êáß êáôáëÞãåé óôüí ÌÜï. ‘Ï ôåëåõôár-
ïò äÝ Vãñáøå: «Óôü äéêü ìáò ðüëåìï, ‚ Víïðëïò ðëç-
èõóìüò êáß ‚ êëåöôïðüëåìïò ô™í Aíôáñô™í Aðü ôÞ
ìéÜ ðëåõñÜ êáß ‚ Êüêêéíïò Óôñáôüò Aðü ôÞí Cëëç
ðëåõñÜ ìðïñïˆí íÜ óõãêñéèïˆí ìÝ ôÜ äýï ìðñÜôóá U-
Á Ñ Ä Ç Í I I
«‘Ï Tëåýèåñïò Cíèñùðïò åyíáé ðïëåìéóôÞò».
Ö. Íßôóå
íüò Cíôñáÿ a ãéÜ íÜ ôü TêöñÜóù ðéü ðñáêôéêÜ. Ôü ^-
èéêü ôïˆ ðëçèõóìïˆ åyíáé ôü ^èéêü ôïˆ Uôïéìïðüëå-
ìïõ Vèíïõò. Êáß á‰ôü Aíçóõ÷år ôüí T÷èñü».
‘Ï Ê. Óìßô, óôÞ Èåùñßá ôïˆ ’ÁíôÜñôç (Têä.
ÐëÝèñïí, 1990), ðñïóäéïñßæåé ôÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïˆ
AíôÜñôç, Aîéïðïé™íôáò óýã÷ñïíåò Tìðåéñßåò êáß êåß-
ìåíá …ðùò ôïˆ ÊÜóôñï a ôïˆ ÃêåâÜñá: óõíýöáíóç
ìÝ ôÞ ã\, ðáñîç ôïˆ TíäéáöåñïìÝíïõ ôñßôïõ Aðü ôüí
‚ðïrï ‚ AíôÜñôçò Aíôëår íïìéìüôçôá êáß êáíïíéêüôç-
ôá, á‰îçìÝíç Víôáóç ô\ò ðïëéôéê\ò Víôáîçò, ìÞ ôá-
êôéêüôçôá, á‰îçìÝíç êéíçôéêüôçôá ô\ò äñáóôéê\ò
ìÜ÷çò («êÜèå óôïëÞ ðñÝðåé íÜ íéþèåé …ôé Aðåéëårôáé
êáß ìáæß ì' á‰ôÞí Aðåéëïˆíôáé êáß …ëá …óá Aíôéðñï-
óùðåýåé ›ò ó÷\ìá», óåë. 70). ‘Ï Óìßô ðáñáôçñår T-
ðéðëÝïí …ôé «ït Aíôáñôïðüëåìïé ôïˆ Äåýôåñïõ Ðáã-
êüóìéïõ ÐïëÝìïõ êáß ô™í ÷ñüíùí ðïý Aêïëïýèçóáí
óôÞí ’Éíäïêßíá êáß óÝ Cëëá êñÜôç ôÜ ‚ðïrá V÷ïõí ÷á-
ñáêôçñéóèår Tðáñê™ò ìÝ ôÜ íüìáôá ÌÜï-ÔóÝ-Ôïýí-
ãê, ×ü-Ôóß-Ìßí÷ êáß Fidel Castro äåß÷íïõí …ôé _
ó÷Ýóç ìÝ ôü Väáöïò, ôüí á‰ôü÷èïíá ðëçèõóìü êáß ôÞ
ãåùñãéêÞ säéïìïñößá ô\ò ÷þñáò —ñïóåéñÜ, äÜóïò,
æïýãêëá a Vñçìïò— ðáñáìÝíåé ôü uäéï Tðßêáéñç»
(óåë. 22). ‘Ï ÔóÝ ÃêåâÜñá öáßíåôáé íÜ îáíáðåèáßíåé
óôßò óåëßäåò ô™í ðåñéïäéê™í life-style, Tí™ ìÝ ôü Aí-
ôÜñôéêï ô™í ‘Åëëçíïêõðñßùí TëÜ÷éóôïé Aó÷ïëïˆíôáé.
‘Ï «Aíôéåèíéêéóìüò» ô™í äçìïóéïãñÜöùí êáß _ Tðé-
ëåêôéêÞ Tðßêëçóç ô™í Aíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí Aðü
ôïýò íåïöéëåëåýèåñïõò (äåîéïýò êáß Añéóôåñïýò) äýóêï-
ëá Šðïêñýðôåé ôÞí ðñïó÷þñçóÞ ôïõò óôüí Aìåñéêá-
íéêü sìðåñéáëéóìü êáß óôÞí ðáãêüóìéá ôÜîç ðïý á‰-
ôüò TëÝã÷åé. ´Ïìùò óôÜ âïõíÜ ôïˆ Ìåîéêïˆ êáß ôïˆ
ÊïõñäéóôÜí _ ìïñöÞ ôïˆ ÃêåâÜñá TðáíÝñ÷åôáé êá-
èáñÞ êáß AðáñÜëëá÷ôç, Tí™ ït ‘Åëëçíïêýðñéïé ìïôï-
óõêëåôéóôÝò æùíôáíåýïõí ôßò ›ñáéüôåñåò óôéãìÝò ôïˆ
Tèíéêïáðåëåõèåñùôéêïˆ Aã™íá (1956-59).
Óðýñïò ’Á. Êïõôñïýëçò