Sei sulla pagina 1di 17

HIV bwry ku`J q`Q

1. HIV kI hY?
HIV dw mqlb hY “Human Immuno deficiency Virus”[ieh ie`k Aijhw vwiers hY jo
mnu`KI srIr dy Immune System (ibmwrIAW qoN bcwaux vwly qMqr) dy mu`K sY`lW
nUM jW qW nSt kr idMdw hY jW auhnW dy kMm krn dI qwkq Gtw idMdw hY[ ies
sMkRmx kwrn srIr dw bcwEu qMqr lgwqwr kmzor hMudw jWdw hY, ijs nwl “Immune
deficiency” pYdw ho jWdI hY[ieh auh siQ`qI hY jdoN srIr dw bcwEu qMqr sMkRmx
Aqy ibmwrIAW nwl lVn vwlw kMm nhIN kr skdw[ ies siQ`qI iv`c ivAkqI auhnW rogW
Aqy ibmwrIAW dw iSkwr vI hox l`g jWdw hY[ijhVIAW ik ishqmMd ivAkqI nUM nhIN
huMdIAW [
“Immune deficiency” nwl sbMDq ienPYkSnW nUM “mOkwpRsq ieMnPYkSn” ikhw
jWdw hY ikauNik ieh srIr dy kMmzor ho cu`ky bcwEu qMqr dw Pwiedw ayuTwauNdy
hn[

2. AIDS kI hY?
AIDS, dw pUrw nW “Acquired Immuno Deficiency Syndrom” hY[ ieh “HIV”
vwiers dy Asr nwl hox vwlIAW ienPYNkSn, bImwrIAW, kYNsr Aqy auhnW dy l`CxW
leI vriqAw jwx vwlw Sbd hY[

3. HIV dy kI l`Cx hn?


izAwdwqr lokW nUM ieh pqw nhIN lgdw ik auhnW qy HIV vwiers hmlw kr
cu`ikAw hY, ikauNik ies dw pqw sMkRmx huMidAw swr nhIN lgdw[ku`J lokW iv`c
pihly qoN CyvyN h&qy dy dOrwn buKwr, cmVI rog Aqy joVW dy drd vrgy l`Cx vyKy
jWdy hn[ ies smyN HIV nwl ienPYkitf ivAkqI bhuq ^qrnwk huMdw hY Aqy iksy dUsry
ivAkqI nUM ieh vwiers CyqI phuMcw skdw hY[“HIV” sMkRmx dy hox dw pqw krn dw
ie`ko ie`k qrIkw tYst hY[ srIr dw bcwEu qMqr jdoN holI holI HIV vwiers dy Asr nwl
Kqm ho jWdw hY qW v`K-v`K ibmwrIAW dy hmly kwrn ies dy l`CxW dw pqw lgdw
hY[HIV nUM ies dy l`CxW dy ADwr qy WHO( World Health Organization) ny hyT
ilKIAW styjw iv`c vMifAw hY:-
-pihlI styj:- Lymph Node qy soj Awauxw[
-dUjI styj:- swh dIAW bImwrIAW dw bwr-bwr hoxw qy Bwr Gtxw[
-qIjI styj:- buKwr, hmySw pyt Krwb rihxw, tI.bI hoxw, bYktIrIAw nwl mUMh dy
iv`c soj[ku`J ivAkqIAW nUM qIjI styj iv`c hI AIDS ho jWdI hY[
-cOQI styj:- HIV nwl sMbMiDq 22 mOkwpRsq ienPYkSnW Aqy kYNsr dw hoxw hY[
ies styj dy swry mrIzw nUM AIDS huMdI hY[
4. iksy ivAwkqI nUM AIDS kdoN huMdI hY?
AIDS, HIV ienPYkSn dI sB qoN AKIrI styj hY[ies siQqI iv`c mrIj nUM HIV nwl
sMbMiDq 22 mOkwpRsq ienPYkSn Aqy kYNsr ho jWdy hn[ ies qoN ielwvw
AIDS hox qy KUn iv`c bImwrIAW nwl lVx vwly sYlW (CD4 pwizitv tI sY`l) dI
igxqI 200 pRqI 3 qoN G`t jWdI hY[
5. HIV ienPYNkSn ikMny smyN bwAd AIDS iv`c bdldI hY?
ienPYkSn dy AIDS dw rUp Dwrn krn ivc lgx vwlw smW hr mrIj leI v`Krw-v`Krw
huMdw hY[ielwj nw krwaux dI sUrq iv`c mrIj iv`c HIV nwl sMbMiDq
bImwrIAW dy l`Cx 5 qoN 10 swlw iv`c idK jWdy hn[pr HIV ienPYkSn qoN
AIDS q`k phuMcx dw smW 10 qoN 15 swlw dw huMdw hY jykr mrIj nUM ART
(Anti Retroviral Therapy) dw ielwj SurU kr id`qw jwvy qW HIV qoN AIDS dI
styj ivclw smW vDwieAw jw skdw hY[ies krky ijhVy mrIj HIV dI qIjI jW cOQI
styj iv`c hn, auhnW nUM ieh ielwj SurU kr dyxw cwhIdw hY[

HIV qoN bcwau bwry q`Q


6. HIV vwiers ikQy pwieAw jWdw hY[
ienswnI srIr iv`c HIV vwiers KUn, iesqrI jw purSW dy dRvW Aqy mW dy du`D
ivc pwieAw jWdw hY[
7. HIV iks iks qrWH PYldw hY[
HIV hyT ilKy qrIikAW nwl PYldw hY:
1. HIV vwiers nwl dUiSq KUn cVHwaux nwl[
2. HIV dy mrIj vloN vrqIAW geIAw sirMjW, ieMjYkSn dIAW sUeIAW
Aqy hor iq`Ky AOzwr vrqx qy[
3. HIV pwizitv mW qoN hox vwly b`cy nUM, grB dOrwn jW du`D
iplwaux nwl[
4. HIV pwizitv ivAkqI nwl Asur`iKAq SrIirk sMbMD bxwaux nwl[
8. kI HIV vwiers Awm myl jol nwl PYldw hY?
HIV vwiers, mrIj nwl rozwnw dy smwijk myl-jol, h`Q imlwaux jW gly imlx nwl,
iek`Ty rotI Kwx nwl, Kyfx nwl Aqy iC`kW jW KWsI nwl nhIN PYldw ies leI
HIV pwizitv mrIz nUM imlx qoN nhIN Gbrwauxw cwhIdw[
9. SrIrk sbMDW jW sYks rwhIN HIV ienPYkSn hox qoN ikvyN bicAw jw skdw
hY[
- srIirk sMbMDW qoN prhyz krnw[
- ie`k HIV nYgyitv Aqy vPwdwr jIvn swQI nwl irSqw vPwdwrI nwl
inBw ky[
- srIrk sbMDw smyN kOfm dI vrqo krn nwl[
- bhuq CotI aumr iv`c srIrk sMbMD nw bxw ky[
- sYks nwl PYlx vwlIAW bImwrIAW dI zwc Aqy ielwj krw ky[
10. HIV qoN hor ikhVy qrIikAW nwl bicAw jw skdw hY[
- hr vwr nvIN Aqy hr ivAkqI leI v`KrI sirMj, ieMjYkSn dI sUeI Aqy
blyf vrq ky[
- mrIj nUM KUn cVwHaux qoN pihly jWc krnI ik auh KUn jW Kun dyx
vwlw ivAkqI HIV nYgyitv hovy[
11. “sur`iKAq” sYks jW srIirk sbMD ikhVw hY?
koeI vI srIirk sbMD 100% sur`iKAq nhIN hY ieh qW hI ho skdw hY jy swrIAW
HIV smyq srIirk sMbMDW nwl PYlx vwlIAW bImwrIAW qoN bcwaux vwlIAW
swvDwnIAW vrqIAW jwx[ hr vwrI shI qrIky nwl kON`fm vrqx nwl hI sur`iKAq
sYks ho skdw hY[
12. HIV qoN bcwaux leI kONfm iks h`d q`k Asrdwr hY?
Aorqw Aqy mrdW nUM STI’s Aqy HIV qoN bcwaux vwly keI cMgy kONfm
aupl`bD hn[ shI qrIky nwl vrqy jwx qy kw`fm HIV ienPYkSn nUM PYlx qoN
rokx ivc kwrgr swibq hoey hn, prMqU SrIirk sMbMDW qoN prhyj qoN ielwvw
koeI vI qrIkw 100% kwrgr nhIN hY[ kONfm vI iehnW ienPYkSnW qoN bcx dI
grMtI nhIN hY[ P`tx jW shI qrWH nwl nw vrqx qy kONfm dw Asr G`t jWdw hY[
13. “iesqrIAW dy kw`fm” kI hn?
iesqrIAW nUM grB Aqy HIV ienPYkSn qoN bcwaux dw isrP iek qrIkw,
iesqrIAW dy kONfm hn[ieh iek mjbUq, nrm Aqy pwrdrSI iJ`lI hY jo ik shI qrIky
nwl vrqy jwx qy HIV Aqy dUjIAW srIirk sMbMD nwl PYlx vwlIAW bImwrIAw
qoN bcwauNdI hY[
14. cuMmx nwl HIV ienPYkSn hox dw ^qrw hY?
cuMmx nwl HIV ienPYkSn hox dw koeI ^qrw nhIN hY[cuMmx nwl Qu`k rwhIN
ies vwiers dy PYlx dw koeI vI sbUq nhIN imilAw hY[
15. kI n`k jW kMn ivMnvwaux nwl jW tYtU bxvwaux nwl HIV ienPYkSn hox
dw ^qrw hY?
jykr n`k jw kMn ivMnvwaux vwly smwn nUM ie`k vwr vrqx qoN bwAd grm
pwxI iv`c aubwl ky jW iksy hor qrIky (sipirt jW Alkohl) nwl jrm-rihq nw kIqw
hovy qW HIV hox dw ^qrw huMdw hY ies leI Aijhy smwn nUM ie`k vwrI vrqx
qoN bwAd su`t id`qw jwvy jW strlweIz (jrm-rihq) kIqw jwvy[
16. kI HIV gRihsq ivAkqI dy blyf vrqx nwl HIV ienPYkSn hox dw ^qrw hY?
ibnw strlweIz kIqy ryzr, cwkU jW qyzDwr AOzwr nwl HIV vwiers ie`k qoN dUjy
ivAkqI nUM phuMc skdw hY ies leI ryzr, blyf Aqy AijhIAw vsqUAW iksy nwl
sWJy qOr qy nhIN vrqxIAW cwhIdIAW[
17. kI HIV pwijitv ivAkqI nwl sYks sbMD bxwauxw sur`iKAq hY?
nhIN HIV pwijitv ivAkqI nwl sYks sbMD bxwaux vwly nUM HIV dw ^qrw ho
skdw hY[jykr kONfm nUM hr vwrI vriqAw jwvy qW ieh ^qrw GtwieAw jw skdw
hY[
18. kI do HIV pozIitv ivAkqIAW dw Awps iv`c Asur`iKAq sYks TIk jW
sur`iKAq hY?
nhIN do Aijhy ivAwkqI dy Asur`iKAq sYks nwl auhnW nUM dubwrw keI hor
qrWH dI HIV ienPYkSn Aqy dUjIAW sYks nwl sMcwirq hox vwlIAW
bImwrIAW ho skdIAW hn ies leI BwvyN dovyN ivAkqI HIV pozIitv hox qW vI
kONfm dI vrqoN krn dI slwh id`qI jWdI hY[
19. mW qoN b`cy nUM hox vwlI HIV bImwrI dy sNMcwr qoN iks qrWH bicAw
jw skdw hY?
grB-AvsQw iv`c jW b`cw pYdw hox qoN bwAd du`D iplwaux smyN HIV gRihsq
mW qoN ausdy b`cy nUM HIV hox dw ^qrw ho skdw hY ieh ^qrw hyT ilKy
qrIikAW nwl GtwieAw jw skdw hY:-
1. ART dvweIAW nwl ielwj krky[
2. iszMrIAn qrIikAW nwl[
3. mW dw du`D iplwaux qoN prhyz krky[
20. jy ieMjYkSn rwhIN “Drugs”lYx, nSw lYx vwly ivAkqI HIV ienPYkSn qoN
iks qrWH bc skdy hn?
ieMjYkSn rwhIN Drugs lYx vwly jW nSw krn vwly ivAkqI nUM is`Dy KUn ivc
HIV vwiers phuMc jwx dw sB qoN v`D ^qrw huMdw hY[ ies qoN bcx leI hyT
ilKy auprwly kIqy jw skdy hn:
1. ieMjYkSn dI bjwey, Kwx vwly jW pIx vwly nSy vrq ky[
2. dUjy ivAkqIAW nwl nSw lYx vwlI sUeI, sirMj sWJy qOr qy nw vrq
ky[
3. hr vwr nvIN sirMj Aqy sUeI vrq ky[
4. nSw iqAwr krdy hoey swP pwxI vrq ky[
5. ieMjYkSn qoN pihlw sipirt jW Alkohl nwl cmVI nUM swP krky[
21. eyfj dy mrIj dI dyKBwl krn vwly krmcwrI ijvyN fwktr, nrs Awid HIV vwiers
dy sMcwr qoN ikvyN bc skdy hn?
ishq ivBwg dy krmcwrIAW Aqy auhnW dy mrIjW nUM KUn nwl, hor srIirk
dRvW nwl jW hor qrIikAW nwl PYlx vwlIAW bImwrIAW qoN bcwaux leI hyT
ilKy qrIky vrqx dI ihdwieq id`qI jWdI hY:-
1. blyf, cwkU, sUeI Aqy hor iq`Ky fwktrI AOzwrw nUM iDAwn nwl vrq
ky Aqy shI qrIikAw nwl nSt kr ky[
2. hr fwktrI ielwj qoN pihlW Aqy bwAd iv`c swbx Aqy pwxI nwl cMgI
qrWH h`Q Do ky[
3. hr fwktrI ielwj krdy smyN dsqwinAW,gwaUn, mUMh F`kx leI kpVy
jW mwsk, Awid dw pRXog krky[
4. fwktrI ielwj qoN bwAd bcI rihMd KUhMd ijvyN p`tIAW, rUM,
sirMjW nUM shI Aqy sur`iKAq FMg nwl nSt kr ky[
5. fwktrI ielwj nwl sMbMiDq swjo-smwn Aqy AOzwrW nUM shI qrWH
ifsienPYkt jW strlweIz kr ky[
6. ielwj dOrwn gMdy ibsqry Aqy kpiVHAw nUM shI qrIky nwl sMBwl
ky[
22. HIV ienPYkSn hox dw S`k hox qy kI krnw cwhIdw hY?
Aijhw S`k hox qy CyqI qoN CyqI Awpxy ielwky dy ishq ivBwg dy fwktr dI slwh
lYxI cwhIdI hY Aqy HIV tYst krvwauxw cwhIdw hY jy pqw l`gy ik ivAkqI HIV
pwizitv hY qW ausnUM fwktr dy d`sy Anuswr swvDwnI vrqxI cwhIdI hY, qW ik
HIV vwiers aus rwhIN hor iksy nUM nw phuMc jwvy[
23. kI HIV ieMnPYkSn isrP ienjYkSn rwhIN nSw lYx vwly lokW nUM Aqy
homosYksuAl lokW nUM huMdw hY?
nhIN, koeI vI ivAkqI jo Asur`iKAq srIirk sMbMD bxwaudw hY, ibnW
strlweIzySn dy ieMnjYkSn jW fwktrI AOzwr vrqdw hY, HIV pwizitv ivAkqI dw
KUn cVwauxw hY qW ausnUM HIV ienPYkSn ho skdI hY HIV pwizitv mW dy
grB iv`c pl rhy b`cy nUM jW jnm qoN bwAd mW dw du`D iplwaux qy HIV
pwizitv mW qoN nv jMmy b`cy nUM vI HIV vwiers phuMc skdw hY[ dunIAW
iv`c 90% kysW ivc HIV vwiers Asu`riKAq srIrk sbMDW nwl PYldw hY Aqy 60-
70% HIV kysw iv`c ieh lok hYtrosYksuAl huMdy hn[
24. kI iksy nUM vyKx qy ieh pqw l`g skdw hY ik auh HIV pwizitv hY?
nhIN, isr& vyKx qy ieh pqw nhIN l`g lgdw ik ivAkqI HIV pwizitv hY jW nhIN[
HIV pwizitv ivAkqI pUrI qrWH ishqmMd l`g skdw hY, pr iPr vI auhnW qoN HIV
vwiers quhwfy q`k phuMc skdw hY[ isr& KUn dw tYst krn nwl hI ieh pqw lgdw
hY ik ivAkqI HIV pwizitv jW nYgyitv hY[
25. kI iksy nUM iek vyly iek qoN v`D STI’S (sYks rwhIN PYlx vwlIAW
ienPYkSnW ho skdIAW hn?
hW, iek ivAkqI nUM iek vyly iek qoN v`D STI’s ho skdIAW hn, hr ienPYkSn dw
Awpxw ielwj hY koeI vI STI’s qoN pUrI qrWH sur`iKAq nhIN ho skdw qy ieh
ienPYkSnW bwr-bwr vI ho skdIAW hn koeI vI STI hox qy keI mrd jw AOrqW
nUM ies dy l`Cx SurU iv`c pqw nhIN lgdy pr iPr vI ieh ienPYkSn iek swQI qoN
dUjy swQI nUM ho skdI hY keI vwr iek STI ienPYkSn hox qy HIV ienPYkSn
hox dw Kqrw v`D jWdw hY[
26. kI ART QYrypI lYx vwly ivAkqI qoN HIV vwiers A`gy PYl skdw hY?
ART QYrypI, HIV pwizitv ivAkqI nUM vwiers A`gy PYlwaux qoN nhIN rok
skdI[ ieh isrP HIV pwizitv ivAkqI dy srIr ivc vwiers dI igxqI kwPI h`d q`k Gtw
idMdw hY[ pr mrIz dy srIr iv`c Ajy vI HIV vwiers huMdy hn Aqy auh srIirk
sMbMD rwhIN, ieMnjYkSn rwhIN Aqy mW qoN b`cy nUM phuMc skdy hn[
27. kI m`Cr dy k`tx nwl HIV ienPYkSn hox dw Kqrw hY?
HIV vwiers m`Cr jW iksy hor kIVy dy k`tx qy nhIN PYldw jykr HIV vwiers iksy
m`Cr jW hor kIVy dy srIr iv`c phuMc vI jwvy qW ieh au`Qy pnp nhIN skdw
ikauNik iksy m`Cr jW kIVy nUM HIV ienPYkSn nhIN ho skdI ies leI auh iksy
mnu`K nUM k`tx qy HIV ienPYkSn nhIN PYlw skdw[
28. kI suMnq nwl HIV vwiers nUM PYlx qoN roikAw jw skdw hY?
nvyN qzribAW qoN pqw l`igAw hY ik suMnq krn nwl HIV ienPYkSn hox dw
Kqrw G`t jWdw hY prMqU ieh 100% Asrdwr nhIN hY Aqy Aijhy ivAkqI nUM
HIV ienPYkSn ho vI skdI hY[ koeI HIV pwizitv ivAkqI sunMq krvwaux qy vI
Awpxy swQI q`k HIV ienPYkSn phuMcw skdw hY ies leI sunMq, HIV vwiers
qoN bcwauN dy bwkI qrIikAW dw bdl qW nhIN hY, pr ieh HIV bcwauN dw ie`k
qrIkw ho skdw hY[

HIV dy ielwj bwry q`Q


80 dy dhwky iv`c j`d AIDS dI mhWmwrI dI SurUAwq hoeI qW mrIz dI aumr ku`J
swl hI sI[ pr hux Asrdwr Aqy sr`uiKAq dvweIAW dI iejwd kwrn HIV pwiztv ivAkqI
vDyry lMmI Aqy ishqmMd izMdgI jI skdw hY[ auplbD dvweIAw HIV ienPYkSn nUM
TIk qW nhIN kr skdIAw pr ieh HIV ienPYkSn nUM AIDS iv`c bdlx qoN rokdIAW hn
ieh dvweIAw SrIr iv`c HIV vwiers nMU bxn qoN rokdIAW hn Aqy ieh vwiers nMU srIr
dy bcwEu qMqr nMU nukswn nhIN phuMcwaux idMdIAw[ pr ieh dvweIAW HIV vwiers
nUM srIr iv`coN pUrI qrHW Kqm nhIN kr skdIAW[ ies kwrn HIV pwizitv ivAkqI nMU
hwmySW ARV dvweIAW lYNdy rihxW pYNdw hY[ ART(Antiradar Therapy) iqMn jW
v`D dvweIAW dw sumyl hY[ 1996 qoN ijhVy dySW iv`c ART auplbD hY, auhnW iv`c
HIV pwizitv lokW dI ijMdgI dw imAwr pihlW nwloN ibhqr hoieAw hY Aqy auhnW dI
mOq nUM kuJ swl hor A`gy DkyilAw jw sikAw hY

29. HIV pwizitv ivAkqI iv`c HIV dy ielwj leI ARV QYrypI iks qrHW kMm krdI
hY? HIV iek vwiers hY jo srIr dy bcwEu qMqr dy sYlW qy burw pRBwv
pwauNdwS hY[ ieh sYlW nMU nSt krdw hY jW auhnW nUM shI kMm nhI krn
idMdw[ ieh vwiers srIr dy bcwEu qMqr nUM kmzor kr idMdw hY Aqy SrIr iv`c
Immune deficiency dI siQqI pYdw ho jWdI hY[srIr ivc “ Immune system” jW
“bcwEu qMqr” dw kMm swfy srIr nUM ienPYkSn Aqy kYNsr qoN bcwaxw hY[
ARV QYrypI HIV vwiers nUM srIr ivc v`Dx Pu`lx qoN rokdI hY[ j`d HIV vwiers
dI igxqI nhIN v`DdI qW srIr dy bcwEu qMqr dy sYl (CD4 cell) dyrI nwl nSt
huMdy hn Aqy srIr nUM ienPYkSn qoN bcwaudy hn[
30. HIV ielwj dI dvweI shI smyN Aqy shI qrIky nwl lYxI cwhIdI hY[ ieh
mh`qvpUrn ikauN hY?
HIV iek bhuq sikRAw vwiers hY Aqy ieh bhuq CyqI AwpxIAw bhuq swrIAW
kwpIAW bxw lYdw hY ijhVIAW ik bcwEu qMqr dy CD4 sYlW nMU nukswn
phuMcwaudIAW hn[ ieh vwiers bhuq pirvrqnSIl Aqy qyz vI hY[ ijhVw Awpxy
Awp nUM id`qIAw jw rhIAW dvweIAW dy ihswb nwl bdl lYdW hY qW ik
dvweIAW Asr nw kr skx[ G`t qoN G`t iqMn dvweIAW iek`TIAW lYx nwl ies
vwiers nUM Awpxy Awp nUM bdlx dw mOkw nhIN imldw Aqy ieh dvweIAW
nUM Asr krn qoN nhIN rok skdw[ shI smy Aqy shI qrIky nwl dvweI lYx nwl srIr
iv`c dvweIAw dI shI imkdwr bxI rihMdI hY ijs nwl vwiers nUM bdlx dw mOkw
nhIN imldw dvweIAW nw lYx nwl jW Bu`l jwx nwl vwiers nUM Awpxy Awp
nUM dvweIAw qoN Asrmukq bxwaux dw mOkw iml jWdw hY[
31. HIV ielwj dy kI sweIf iePYkt jW nukswn hn?
HIV ielwj dIAW kuJ dvweIAW nwl c`kr Awauxw, aultI jW isrdrd ho skdI hY[
pr jdoN mrIz nUM iehnW dvweIAw dI Awdq ho jwdI hY qW ieh qklIPW TIk ho
jWdIAW hn[ kuJ ARV dvweIAW nwl srIr dy Akwr Aqy crbI dI mwqrw qy Asr
huMdw hY[ ies kwrn iqMn ARV dvweIAW iek`TIAW lYx dI bjwey bdl bdl ky
lYxw mrIz leI PwiedymMd ho skdw hY[

32. ART mW qoN b`cy nUM HIV vwiers nMU phuMcwaux qoN ikvyN rok skdw
hY?
mW qoN b`cy nUM HIV viers grB dOrwn, j`ckI dOrwn jW mW dy du`D rwhIN
phuMc skdw hY[iksmq nwl ies qoN bcx dy bhuq swry qrIky hn[ ies kwrn hr
grBvqI mihlw nUM HIV tYst krvwauxw cwhIdw hY[ jy grBvqI mihlw HIV
pwizitv hovy qW fwktr nUM ieh jWc krnI cwhIdI hY ik, kI ausnUM ARV QYrypI
dI loV hY jy ausnUM Awp nUM ART dI loV hY qW ieh b`cy nUM ienPYkSn
hox qoN bcwaux dw cMgw qrIkw hY[ jy mW nUM Kud ART dI loV nhIN hY
qW ausnUM grB AvsQw ivc Aqy j`ckI dOrwn ARV dvweIAW lYxIAW
pYxgIAW qW ik b`cy nUM HIV ienPYkSn nW hovy[ j`d b`cy dw jnm ho jwvygw
qW mW nUM ieh socxw pvygw ik b`cy nUM lMmy smyN leI mW dy du`D dI
bdlvIN Kurwk dyxw, aus Aqy ausdy pirvwr muqwibk sur`iKAq Aqy shI hovygw
ik nhIN[ jy nhIN qW ausnUM bdlvI Kurwk dyxw sMBv hox q`k b`cy nUM isrP
Awpxw du`D hI dyxw hovygw, hr mW nUM ieh kiTn PYsly lYx smyN shI
jwxkwrI, slwh Aqy shwrw imlxw cwhIdw hY[AmIr dySw iv`c mW qoN b`cy
nUM HIV ienPYkSn dw hoxw 1% qoN vI G`t ho cu`ikAw hY[mW bxn dI ie`Cw
r`Kx vwlIAW HIV pizitv AOrqW nUM fwktrI slwh nwl hI Aijhw krnw cwhIdw
hY qW jo b`cy nUM HIV ienPYkSn nw hovy[
33. kI HIV dw ielwj sMBv hY?
nhIN, HIV dw koeI ielwj nhIN pr cMgI qrWH Aqy lgwqwr ielwj krn qy srIr iv`c
HIV vwiers dI igxqI vDx dI r&qwr nUM GtwieAw jW roikAw vI jw skdw
hY[ grIb dySW iv`c vI hux HIV pwizitv ivAkqI nUM lMmy smyN q`k TIk,
ishqmMd Aqy ikirAwSIl r`iKAw jw skdw hY[
34. ARV dvweIAW kI hn?
ARV dvweIAW, HIV ienPYkSn dy ielwj leI vrqIAW jWdIAW hn[ ieh dvweIAW
srIr iv`c HIV vwiers nUM vDx Pu`lx qoN rokdIAW hn[

35. ARV dvweIAW iks qrWH kMm krdIAW hn?


iek sMkRimq jW ienPYkitf sYl iv`c HIV vwiers AwpxIAW keI kwpIAW bxW lYNdw
hY ijhVIAW ik A`goN ishqmMd sYlW qy hmlw krdIAW hn[ HIV vwiers ijMny AiDk
sYlW qy Asr krdw hY aunWH hI srIr dy bcwEu qMqr qy burw Asr huMdw hY Aqy
aunW hI bcwEu qMqr kmzor huMdw jWdw hY[ ARV dvweIAW HIV vwiers dy
AwpxIAW kwpIAW bxwaux dy qrIky Aqy iek sYl qoN dUjy sYl q`k jwx dy qrIky qy
Asr krdIAw hn[ Aqy HIV dw Asr GtwaudINAW hn[
36. pihly dUjy Aqy qIjy drjy dIAW ARV dvweIAW iv`c kI Prk hY?
HIV ie`k sikRA Aqy qyz vwiers hY ieh id`qIAW jw rhIAW dvweIAW Anuswr Awpxy
Awp nUM Fwl lYNdw hY Aqy Awpxy Awp nUM ies qrWH pirvriqq kr lYNdw hY ik
dvweIAW Asr nw kr skx Aqy vwiers pihlw vWg hI vD Pul sky[ mrIj v`loN sB qoN pihlW
leIAW jwx vwlIAW dvweIAW nUM pihly drjy dIAW dvweIAW ikhw jWdw hY jdoN
ieh HIV nUM rokx dI qwkq guAw idMdIAW hn qW dUjy drjy dIAW dvweIAW
id`qIAW jWdIAW hn[ jy ieh vI nwkwmXwb ho jwx qW qIjy drjy dIAW id`qIAW
jWdIAW hn ieh dvweIAW fwktrI slwh nwl hI lYxIAW cwhIdIAW hn[
37. HIV dy mrIjw nUM iks qrWH dI dyKBwl dI loV hY?
ART dy ielwj qoN ielwvw vI HIV dy mrIjw nUM dyKBwl dI loV hY[ HIV ielwj qoN
ielwvw mrIj nUM id`qI jw rhIN cMgI Kurwk, swP pwxI, swP-sPweI Aqy hor dyKBwl
HIV pwizitv mrIj dI ijMdgI dw imAwr vDwaux iv`c mdd krdI hY HIV pwizitv ivAkqI
nUM mnoivigAwink shwry Aqy slwh dI loV vI huMdI hY[ ART dI loV pYx qoN pihly
tI.bI qoN bcwaux dI loV vI huMdI hY[
38. PEP kI hY?
PEP, “Post Exposure prophylasur”, auhnW swry kMmW dw smUihk nW hY jo ik HIV
nwl pRBwivq ivAkqI nUM ienPYkSn hox qoN rokx leI kIqy jWdy hn ies iv`c mu`FlI
shwieqw, slwh, Kqry dw jwiezw lyxw, HIV tYst (mrIz dI mrjI nwl) Swiml hn Kqry dw
AMdwzw hox qoN bwAd 28 idn dw HIV ARV kors krvwieAw jWdw hY Aqy mrIj nUM
shwrw id`qw jWdw hY Aqy aus dI siQqI qy nzr r`KI jWdI hY dvweIAW CyqI SurU krn
nwl HIV ienPYkSn qoN bicAw jw skdw hY pr PEP ielwj nwl HIV vwiers nUM PYlx
qoN nhIN roikAw jw skdw[HIV vwiers nwl pRBwivq hox qy CyqI qoN CyqI PEP SurU
kr dyxI cwhIdI hY Aqy ieh 72 GMitAW dy AMdr AMdr kr lYxw cwhIdw hY dvweIAW
28 idnW leI lgwqwr dyxIAw huMdIAW hn[HIV dy pRBwivq qoN bwAd ijMnI mrzI
CyqI PEP SurU krvw leI jwvy pr ieh 100% Asrdwr nhIN hY ies leI HIV dy pRBwv qoN
bcxw hI sB qoN mh`qvpUrx aupwA hY[
39. kI HIV ielwj krvw irhw ivAkqI vI HIV vwiers PYlw skdw hY[
ARV ielwj lYxw, ies g`l dI koeI grMtI nhIN hY ik HIV vwiers mrIj qoN dUjy ivAkqI
nUM srIirk sbMD rwhIN, sUeI jW AOzwr nwl jW mW qoN b`cy nUM nhIN PYlygw[
ART QYrypI mrIj dy srIr ivc vwiers dI igxqI nUM G`t r`Kdw hY[ pr TIk qrWH nwl
dvweI nw lYx nwl, Aqy srIr iv`c ARV dvweIAW dI mwqrw qy Asr krn vwlIAW hor
dvweIAW Kwx nwl ART shI kMm nhIN krdI Aqy HIV vwiers dy PYlx dw Kqrw
rihMdw hY[
40. HAART kI hY?
HAART dw mqlb hY “Highly Active Anti Retroviral Therapy” ieh iqMn jW iqMn qoN
v`D anti-HIV dvweIAW leI vriqAW jwx vwlw Sbd hY[

HIV tYst Aqy slwh mSvry bwry ku`J q`Q


41. HIV tYst kI hY?
HIV tYst auh pRikirAw hY ijs nwl srIr iv`c HIV vwiers dy hox jW nw hox bwry pqw
lgdw hY[ Awm qOr qy HIV tYst auhnW rognwSk q`qW dw pqw lgwauNdy hn jo ik srIr
dw bcwEu qqMr HIV vwiers dy ivru`D kMm krn leI pYdw krdw hY[ iehnW rognwSk
q`qW dw pqw lgwauxw HIV vwiers dI hoNd dw pqw krn nwloN ikqy suKwlw Aqy ssqw
hY[ ijAwdwqr lokW iv`c rognwSk q`qW dy bnx iv`c iqMn mhIinAW dw smW lgdw
hY[ ku`J durl`B kysW iv`c ieh smW Cy mhIinAW dw vI ho skdw hY[ ies smyN dOrwn
HIV nwl ienPYkitf ivAkqI sB qoN v`D rog sMcwrI huMdw hY[
42. jykr mYnUM l`gy ik mYN HIV ienPYkSn dw iSkwr ho cuikAw hW qW mYnUM
tYst krvwaux leI ikMnw smW ieMqzwr krnw pvygw[
Awm qOr qy HIV ienPYkSn dw S`k hox qy iqMn mhIinAW dw ieMqzwr krn dI slwh
id`qI jWdI hY HIV vwiers dI ienPYkSn hox qoN jWcy jw skx vwly rognwSk q`qW dy
pYdw hox ivclw smW 3 qoN 12 hPiqAW dw huMdw hY ies nUM “window pIrIAf” ikhw
jWdw hY[ sB qoN v`D sMvydnSIl HIV tYst leI HIV dI hoNd jWcy jw skx dw smW
iqMn hPiqAW dw hY[ G`t sMvydnSIl tYst leI smW v`D ho skdw hY[ “window pIrIAf”
dy dOrwn HIV nwl pRBwivq ivAkqI dy iv`c koeI rognwSk q`q nhIN huMdy jo ik HIV
tYst KUn rwhIN jWcy jw skx prMqU aus ivAkqI dy srIirk dRvW ijvyN KUn, iesqrI jw
mrd dy dRvW jW mW dy du`D ivc HIV vwiers bhuq v`D mwqrw iv`c ho skdw hY[ HIV
tYst iv`c BwvyN ies “window pIrIAf” dOrwn HIV vwiers dI hoNd dw pqw nhIN lgdw pr
ies dOrwn HIV pwzIitv ivAkqI ies rog nUM dUjy lokW iv`c PYlw skdw hY[
43. mYnUM HIV tYst ikauN krvwauxw cwhIdw hY?
Awpxy srIr iv`c HIV vwiers dy hox jW nw hox dw pqw krn dy mh`qvpUrn Pwiedy hn:
pihlw ieh ik, jykr qusI HIV pwizitv ho qW qusI HIV dy l`Cx pYdw hox qoN
pihlW hI ielwj SurU kr skdy ho[ shI dyKBwl Aqy shwrw imlx nwl quhwfI ijMdgI keI swl
hor lMmI ho skdI hY[
dUjw jy qusI HIV pwizitv ho qW qusI HIV vwiers nUM dUjy lokW iv`c PYlx
qoN rokx leI swvDwnIAW vrq skdy ho[
qIjw jy quhwfI siQqI TIk nhIN hY qW quhwfw fwktr quhwnUM hor dvweIAW
dI slwh dy skdw hY Aqy iesqrI hox qy fwktrI slwh nwl qusI Awpxy b`cy iv`c grB dOrwn
HIV vwiers PYlx qoN rok skdy ho[
44. HIV tYst ik`Qy krvwey jw skdy hn?
HIV tYst keI QwvW qy krvwey jW skdy hn ijvyN ik iksy pRweIvyt fwktr koloN, ishq
ivBwg jW srkwrI hspqwl qoN pirvwr inXojn vwilAW qoN Aqy Kws qOr qy HIV tYst krn
leI bxweIAW geIAW sMsQwvW qoN 1 tYst hmySw AijhI QW qoN krvwauxw cwhIdw
hY ij`Qy mrIj nUM shI slwh dyx dw pRbMD vI hovy[
45. kI tYst dw nqIjw gupq r`iKAw jWdw hY?
tYst dw nqIjw pUrI qrWH gupq r`iKAw jWdw hY tYst nwl sMbiDq ku`J mh`qvpUrx
g`lW hn:-
mrIz dI sihmqI jw rzwmMdI
HIV tYst krvwauNx qoN pihly mrIj ny fwktr jW nrs nUM tYst krvwaux leI
AwpxI sihmqI bwry d`sxw huMdw hY, Awm qOr qy fwktr isrP mrIj nUM tYst hox qoN
pihly ku`J jwxkwrI idMdw hY Aqy mrIj nUM hr qrWH dw svwl pu`Cx dw h`k huMdw
hY[

tYst dw gupq hoxw


keI qrWH dy HIV tYst aupl`bD hn:
1. gupq HIV tYst
ishq ivBwg dy tYst krn vwly krmcwrI ny tYst dw nqIjw gupq r`Kxw
huMdw hY mrIj dI iliKq iejwzq qoN ibnw ies tYst dw nqIjw iksy nwl sWJw nhIN
kIqw jw skdw[
2. gumnwm HIV tYst
ies tYst ivc mrIj dw nW nhIN vriqAw jWdw nW dI QW qy iek kof nMbr
vriqAw jWdw hY ijs nwl ivAkqI nUM ies dy tYst dw nqIjw pqw lg jWdw
hY[ ivAkqI nUM nqIijAw nwl joV skx vwlw koeI irkwrf nhIN r`iKAw jWdw[
pr iPr vI mrIj nUM ieh slwh id`qI jWdI hY ik auh shI smJy qW Awpxy
pirvwr nwl, hor irSqydwrW nwl, ivSvwspwqr im`qrW nwl Aqy Awpxy fwktr jW
nrs nwl tYst dw nqIjw sWJw kry, qW jo aus nUM shI ielwj, slwh Aqy mwnisk
shwrw iml sky[ prMqU Aijhw krn l`igAW ies g`l dw iDAwn r`Kxw cwhIdw hY ik
ies nwl ishq ivBwg iv`c, kMmkwjI mwhOl iv`c Aqy smwj iv`c vI mrIz nwl ivqkrw
krn dI siQqI pYdw ho skdI hY[ ies leI ieh PYslw mrIj qy C`f id`qw jwxw cwhIdw
hY[ BwvyN HIV tYst dw nqIjw gupq r`iKAw jwxw cwhIdw hY pr iPr vI ku`J
lokW nUM ijvyN ik fwktr, nrs jW smwj syvI sMsQwvW nUM ieh pqw hoxw
zrUrI hY qW ik auh mrIj dI loVINdI dyKBwl Aqy ielwj kr skx[
3. fwktrI slwh
ijhVw ivAkqI vI HIV tYst krvwauNdw hY ausnUM tYst qoN bwAd fwktrI
slwh id`qI jWdI hY ieh slwh HIV nYgyitv ivAkqI nUM HIV vwiers qoN bcx dy
qrIikAW nwl jwxU krvwauNdI hY Aqy HIV pwizitv ivAkqI nUM auhnW
qrIikAW Aqy swvDwnIAW nwl jwxU krvwauNdI hY ijs nwl auh vDyry suKwlI
ishqmMd Aqy lMmI ijMdgI jI skdw hY[
46. jykr mYnUM HIV hovy qW mYnUM kI krnw cwhIdw hY[
nvIAW dvweIAW Aqy ielwjW dI iejwd kwrn keI HIV pwizitv ivAkqI hux vDyry
ishqmMd Aqy lMmI aumr jI rhy hn ies leI sB qoN mh`qvpUrx g`l hY ik ielwj kr
hry fwktr nUM shI Aqy pUrI qrWH HIV dw ielwj krnw Awauxw cwhIdw
hY[ koeI vI ishq ivBwg dw krmcwrI jW isKlweI pRwpq slwhkwr quhwnUM
Aijhy fwktr bwry d`s skdw hY[ quhwnUM Awpxy slwhkwr nwl g`l kr ky dUjy
HIV dy mrIjw nUM imlxw cwhIdw hY qW jo qusIN auhnW dy qjrby jwx ky Aqy
AwpxIAW qklIPw sWJIAw kr ky HIV-AIDS nwl ijauxw isK sko[ ies qoN ielwvw
ishqmMd rihx leI hyT ilKy auprwly kIqy jw skdy hn:-
 Awpxy fwktr dI slwh dI shI qrIky nwl pwlxw kro[ ausnUM hr vwr
imQy smyN qy imlo Aqy d`sIAW geIAW dvweIAW pUry shIN
smyN qy lvo[
 fwktr dI slwh nwl nmonIAw Aqy PlU qoN bcwEu leI ieMjYkSn
lgvwE[
 swP pwxI pIEu Aqy ishqmMd r`Kx vwlw Bojn KwEu
 srIr nUM mzbUq bxwaux leI pwbMdI nwl ksrq kro[
 loVINdI nINd lEu Aqy Awrwm vI kro[
ies qoN ielwvw ku`J hor iDAwn Xog g`lW hn:
 Awpxy HIV-AIDS dy slwhkwr qoN ies qoN bcx, dyKBwl
Aqy iesdy ielwj dI pUrI jwxkwrI lvo[
 Awpxy jIvn swQI jW pirvwr nUM d`sx leI iksy dI mdd lvo
Aqy iPr Awpxy swQI Aqy pirvwr nUM vI HIV-AIDS
slwhkwr nUM imlvwE[
 Awpxy jIvn swQI Aqy b`icAW dw vI HIV-AIDS tYst
krvwE[
 sur`iKAq sYks Aqy AIDS dw ^qrw Gtwaux bwry Awpxy
fwktr dI slwh mMno[
 tI.bI, mlyrIAw Aqy sYks rwhIN PYlx vwlIAW bImwrIAW
dy vI tYst Aqy ielwj krvwE[
 jykr qusIN grBvqI ho qW fwktr nwl slwh mSvrw kro ik
grB, jckI jW du`D iplwx dOrwn b`cy nUM HIV ienPYkSn
hox qoN ikvyN bcwieAw jw skdw hY[
47. jy myry HIV tYst dw nqIjw nYgyitv hovy qW mYnUM kI krnw cwhIdw hY[
HIV tYst dw nqIjw Agr nYgyitv hY qW ies dw mqlb hY ik quhwfy KUn iv`c HIV
vwiers nwl lVn vwly rognwSk q`q nhIN pwey gey[AijhI sUrq iv`c HIV qoN bcy rihx
dI koiSS jwrI r`Ko pr HIV vwiers dI ienPYkSn hox qoN bwAd rognwSk q`q bxn q`k
iqMn mhIinAw dw smW lgdw hY ies leI Ajy vI quhwnUM HIV ho skdw hY[ ies leI
quhwnUM do iqMn mhIinAW bwAd dubwrw tYst krvwauxw cwhIdw hY Aqy zrUrI
swvDwnIAw vrqxIAW cwhIdIAW hn ies “window pIrIAf” dOrwn HIV nwl ienPYktf
ivAkqI sB qoN v`D sMkRwmRk huMdw hY Aqy ausnUM ieh vwiers A`gy nw PYlx
leI zrUr swvDwnIAw vrqxIAW cwhIdIAW hn[

Bwrq iv`c HIV AIDS dI siQqI


Bwrq dunIAW dy sB qoN v`fy Aqy v`D AbwdI vwly dySW iv`coN iek hY ies dI
l`gBg 1 iblIAn dI AbwdI iv`coN AMdwjn 2.3 mIlIAn lok ies vyly HIV nwl pIVIq
hn[ ku`J rwjW iv`c ieh mhWmwrI vDyry Kqry vwly smUhW qoN Awm AwdmI q`k vI
phuMc cu`kI hY[ 90 dy dhwky qoN bwAd ies ienPYkSn dy mrIjW dI igxqI qyjI nwl
vDI hY Aqy A`j ieh ibmwrI BwrqI smwj dy hr ih`sy nUM Awpxw iSkwr bxw cu`kI
hY jdik pihlw ieh isrP tr`k frwievrW Aqy sYks vrkrW q`k hI sImq smJI jWdI sI[ iek
grIbI AnpVHqw Aqy kmzor ishq sMBwl dy FWcy vwly dyS iv`c HIV vwiers nUM
PYlx qoN rokxW iek v`fI cuxOqI hY es cxOqI dw swhmxw krn leI mzbUq Aqy
Asrdwr pRogrwm bxwaux Aqy auhnW pRogrwmw nUM jMgI p`Dr qy lwgU krn dI
loV hY iehnW nMU vDyry lokW q`k phuMcwaux leI Aqy shI FMg nwl lwgU krn leI
rwj p`Dr Aqy ijlHw p`Dr q`k kMm krnw vI ie`k v`fI muSikl hY[

HIV/AIDS dw Bwrq iv`c ieiqhws


1986 dI SurUAwq q`k jd dunIAW iv`c eyfz dy 20,000 mwmly swhmxy Aw cu`ky sn,
qW Bwrq iv`c HIV/AIDS dw koeI vI kys nhIN sI pr ieh smiJAw jw cu`ikAw sI ik
ieh siQqI CyqI hI bdl jweygI Aqy ieh icMqw jqweI jwx l`gI ik Bwrq iv`c ies ibmwrI
dw swhmxw iks qrWH kIqw jwvygw[
iesy swl dy AMq iv`c qwimlnwfU iv`c Bwrq dw pihlw HIV dw kys iek sYks vrkr
dw swhmxy AwieAw ieh dyiKAw igAw ik sYks vrkrW nUM ieh ienPYkSn ivdySIAW
dy nwl srIirk sMprk iv`c Awaux kwrx hoeI hY[ ies dy nqIjy vjoN Bwrq iv`c Awaux
vwly ivdySIAW dw dyS iv`c Awaux qy HIV Test krx leI HIV skrIinMg sYNtr bxwaux
bwry g`l kIqI jwx l`gI, pr hOlI-hOlI ies g`l qoN h`t ky bl`f bYNkw ivc HIV dI
skrIinMg krn qy zor id`qw jwx l`gw[
1987 iv`c nYSnl AIDS kMtrol pRogrwm SurU kIqw igAw ies dw kMm AIDS dI
siQqI dI ingrwnI krnw, KUn dI skrIinMg krvwauxw, Aqy lokW iv`c AIDS bwry
jwgrUkqw PYlwauxw sI[ 1987 dy AMq q`k 52907 lokW dy tYst kIqy gey Aqy auhnW
iv`coN 135 HIV pwizitv Aqy 14 AIDS dy mrIjw dw pqw l`gw SurUAwqI kysW
iv`coN vDyry kys Asur`iKAq srIirk sMbMDW kwrn sn[ prMqU A`sI dy dhwky dy
AMq q`k Bwrq dy au`qr p`CmI rwjW mnIpur, imjorm Aqy nwgwlYNf dy ienjYkSn
nwl nSw lYx vwly lokW iv`c HIV bhuq qyzI nwl PYl cu`ikAw sI[
90 dy dhwky iv`c HIV kysW dI igxqI v`DdI geI Aqy ies nUM rokx dI muihMm
qyz kIqI geI[ 1992 iv`c Bwrq srkwr ny NACO( National AIDS Control Organizatio)
dw gTn kIqw ijsdw kMm HIV/AIDS nUM rokx leI XojnwvW Aqy pRogrwm
bxwauxw Aqy auhnW nUM lwgU krvwauxw sI[ iesy swl srkwr ny HIV nUM rokx leI
iek hor Xojnw SurU kIqI[ ies Xojnw iv`c pRogrwmW nUM lwgU krn dw pRbMDkI
Aqy qknIkI AwDwr iqAwr kIqw igAw, ijsdy Anuswr 25 rwjW Aqy 7 kyNdrI Swisq
pRdySw iv`c rwj p`Dr qy sMsQwvW bxweIAW geIAW[ ies nwl HIV nUM rokx iv`c
mh`qvpUrx suDwr kIqy jw sky[
hux q`k hr rwj iv`c HIV dy kys swhmxy Aw cu`ky sn[ 1990 dy dhwky iv`c ieh
vwiers Awm jnqw, GrylU iesqrIAW Aqy AmIr qbky dy lokw nUM vI AwpxI pkV iv`c
lY c`uikAw sI 2001 iv`c srkwr ny National AIDS Control Policy lwgU kIqI Aqy aus
smyN dy pRDwn mMqrI “ A B.Vajpaye” ny HIV AIDS nUM dyS dy lokW dI ishq leI
sB qoN iBAwnk cunOqI jW Kqrw d`isAw[hux q`k HIV burI qrWH pUry dyS iv`c PYl
cu`ikAw sI[ 1990 q`k ijhVI igxqI hzwrW iv`c sI 2000 iv`c auh l`KW iv`c phuMc cu`kI
sI[

sMn 2000 qoN bwAd dI siQqI


2006 iv`c UNAIDS dy Anumwn Anuswr Bwrq iv`c 5.6 l`K lok UNAIDS nwl
pIVq sn Aqy ieh igxqI sMswr dy swry dySW qoN v`D sI[ 2007 iv`c UNAIDS Aqy
NACO donW dy srvy Anuswr Bwrq iv`c ieh igxqI 2 qoN 3.1 l`K dy ivckwr sI[ 2008
iv`c ieh ikhw igAw hY ik ieh igxqI 2.31 l`K hY jo ik Bwrq dI AwbwdI dw 0.3%
hY[ieh sMiKAw pRiqSq dyKx iv`c bhuq G`t l`gdI hY ikauNik Bwrq dI AwbwdI bhuq
v`D hY prMqU ieh sMiKAw dunIAW iv`c HIV dy v`D kysW vwly dysW iv`c qIjy
nMbr qy hY[
SurUAwq iv`c ieh bImwrI qyzI nwl PYlI pr 2006 iv`c kIqy gey iek AiDAYn qoN
pqw l`gw ik HIV ienPYkSn dy PYlx dI dr hux d`Kx Bwrq iv`c pihly nwloN G`t hY jo ik
kdy AIDS qoN sB qoN v`D pRBwivq sI[NACO dI 2008 iv`c id`qI geI sMiKAw Anuswr
HIV dy mrIjw dI igxqI 2002 iv`c 2.73 l`K qoN G`t ky 2007 iv`c 2.31 l`K rih geI sI[

Bwrq iv`c AIDS dy iSkwr ikhVy lok hn?


Bwrq iv`c HIV-AIDS dy mrIj v`K v`K ipCokV qbky Aqy s`iBAwcwr nwl sMbMD r`Kdy
hn izAwdwqr kysW iv`c ieh ienPYkSn Asur`iKAq sYks krn vwly lokW iv`c hY
(Heterosexuals lgBg 80%) ijhVy ik “v`D Kqry vwly gru`p” iv`c nhIN AwauNdy vDyry
Kqry iv`c Awaux vwly lokW ijvyN ik sYks vrkr, homosYkSuAl AwdmI, tr`k frweIvr Aqy
pRvwsI mzdUrW iv`c HIV ienPYkSn hox dw Kqrw bwkIAW dy mukwbly keI guxW v`D
hY Bwrq iv`c HIV dy PYlx dy kwrn Aqy loVINdy aupwA hyT ilKy hn:

Asur`iKAq sYks Aqy kONfm dI G`t vrqo:


Bwrq iv`c HIV ienPYkSn dy mrIzw iv`c 84% iv`c ies ienPYkSn dy hox dw kwrn
Asur`iKAq sYks sbMD hn[sYks vrkrW iv`c HIV pwizitv mrIzW dI igxqI Kqrnwk h`d
q``k phuMc cu`kI hY[srvy krn qy pqw l`gw ik sYks vrkrW iv`c HIV vwiers dy PYlx dw
kwrn auhnW dy gRwhkW dw kONfm dy pRXog qoN ienkwr krnw hY[

pRvws Aqy kMm leI GroN dUr jwxw:


kMm kwj leI keI vwrI pRvwsI mjdUrW nUM Awpxy Gr bwr Aqy Awpxy Asl
smwijk FWcy qoN dUr jwxw pYNdw hY[ ies nwl auh smwijk kwiedy jW inXm Aqy
bMidSW nUM qoV ky jIvn jIx l`g jWdy hn Aqy ijs nwl auhnW iv`c AIDS hox dw Kqrw
v`D jWdw hY[pRvwsI mzdUrW iv`c HIV vwiers dy PYlwA nwl nijTx leI swry rwjW
nUM sWJy qOr qy kMm krn dI loV hY[

ieMjYkSn rwhIN nSw LYx (IDU)vwly lok:


kIqy gey AiDAYnw qoN pqw l`gw ik vDyry nSw krn vwly lok Kwx jW pIx vwly
nSy lYx dI bjwey hux ieMjYkSn nwl nSw lYx l`g pey hn Aijhy lok au`qr Bwrq iv`c v`D
hn iehnW iv`c HIV vwiers bhuq qyzI nwl PYl irhw hY[iehnW ivcoN 40% nSW krn vwly
lok pihlW vrqIAW hoeIAW sUeIAW Aqy sirMjW vrqdy hn iehnW ivcoN ijhVy sirMj dI
strlweIzySn krdy hn auhnW ivcoN kyvl 3% hI shI qrIky ijvyN ik Alkohl, blIc jW aubly
hoey pwxI dI vrqoN krdy hn[iehnW nSyVIAW iv`c nSw krn Aqy Asur`iKAq sYks dI
dohrI muSikl nwl inptx leI Fu`kvyN aupwA krn dI loV hY[

AOrqW dI smwj iv`c nIvIN siQqI:


ku`J rwjW iv`c HIV vwiers qyzI nwl AOrq Aqy b`icAW iv`c PYl irhw hY ies dw
mu`K kwrn smwj iv`c AOrqW dw nIvW drzw, brwbrI dy h`kW dw nw hoxw Aqy mwlI
hwlq dw kmzor hoxw hY, ijs nwl AOrq Awpxy Awp nUM HIV vwiers qoN bcwaux leI
sur`iKAq sYks leI lV vI nhIN skdI Aqy shI ielwj nw hox dI sUrq iv`c vI aus nUM HIV
AIDS dw ^qrw v`D jWdw hY keI vwrI pqI qoN HIV vwiers imlx qy AOrq ies ibmwrI dI
inrdoS iSkwr bx jWdI hY[

HIV dy mrIzw nwl smwijk iv`qkrW jW smwj iv`c bdnwmI:


HIV/AIDS dy mrIzw nwl smwj iv`c ivqkrw kIqw jWdw hY ies bdnwmI dy dwg
kwrn mrIz nUM bhuq mwnisk pRySwnI huMdI hY ikauNik ausnUM smwj iv`c v`Krw kr
id`qw jWdw hY ienWH kwrnW krky mrIz Awpxy kwnUMnI Aqy ienswnI h`kW qoN
vwJyN rih jWdw hY ies muSikl dw h`l krn leI hr ivAkqI q`k jwxkwrI phuMcxI zrUrI hY
ik AIDS/HIV pRBwivq ivAkqI nwl Awm myl-jol nwl nhIN PYldw ies leI Aijhw mwhOL
pYdw krnw zrUrI hY ijs iv`c mrIz AwpxI bwkI dI ijMdgI ie`jqdwr, KuShwl Aqy
ishqmMd qrIky nwl jI sky[

HIV/AIDS dy sMbMD iv`c rwStrI pRqI-ikirAW:


1986 iv`c jdoN AIDS dw Bwrq iv`c pihlw kys swhmxy AwieAW qW BwrqI srkwr
ny NACP (National AIDS Control Program) dI sQwpnw kIqI ieh pRogrwm ishq Aqy
pirvwr BlweI iminstrI dw iek Cotw ijhw Xuint clw irhw sI ieh pRogrwm isrP ku`J SihrW
iv`c HIV vwiers dy PYlx dI dr pqw krn q`k hI sIimq sI[
1991 iv`c nvIN rxnIqI bxweI geI ijs Anuswr bl`f bYNkW iv`c sur`iKAq KuUn,
vDyry Kqry vwly grupW dy bcwE, Awm jnqw iv`c HIV bwry jwxkwrI phuMcwaux Aqy
HIV vwiers dy PYlwA qy nzr r`Kx v`l iDAwn id`qw igAw ieh pRogrwm dw pihlw pVwA
1992 qoN 1999 q`k c`ilAw[ ieh pRogrwm lokW nUM AIDS bwry sucyq krn iv`c swrQk
swibq hoieAw[ 1999 iv`c ieh pRogrwm ivkyNdirq kIqw igAw Aqy keI rwjW ijvyN ik
(qwimlnwfU, AWdrw pRdyS, Aqy mnIpur) qoN cMgw huMgwrw imilAw Aqy dUsry
pwsy ibhwr Aqy XU.pI. vrgy rwjW iv`c ieh pRogrwm Awpxw Asr nhIN idKw sikAw[
NACP dw dUsrw pVwA 1999 qoN 2006 q`k c`ilAw[ ies pVwA iv`c Bwrq srkwr
ny ies pRogrwm nUM swry rwjW q`k PYlwaux dw kMm kIqw[

NACP dw dUjw pVwA 1999 qoN 2006 q`k c`ilAw[ies pVwA dy AMqrgq Bwrq srkwr
nUM HIV dy ivru`D pRogrwm rwj p`Dr q`k PYlwieAw ies p`Dr qy vDyry Kqry vwly
gru`p iv`c HIV nUM PYlx qoN rokx v`l Aqy Awm jnqw q`k HIV qoN bcwaux dI
jwxkwrI phuMcwaux v`l v`D zor id`qw igAw ies qoN ielwvw ies kMm iv`c NGO,
is`iKAw ivBwg; Aqy puils mihkmy nUM vI Swiml kIqw igAw rwj p`Dr qy ijMmyvwrI
nwl ieh kMm krvwaux leI ies dw ip`Cw krdy rihx dI loV sI pRogrwm nUM v`D qoN v`D
lokW q`k phuMcwaux leI, ies dw mulWkx Aqy inrIKx krky ies nUM hor mzbUq bxwaux
dI loV sI[ HIV dy PYlx dy Kqry dy ADwr qy rwjW nUM pihl id`qI geI Aqy au`Qy ieh
pRogrwm vDyry qIbrqw nwl lwgU kIqy gey[
sMKyp iv`c ipCly 10 swlW qoN srkwr sucyq ho geI sI pr rwj p`Dr qy ieh
pRogrwm kwrgr qrIky nwl lwgU krnw iek v`fI cnOqI hY ies qoN ielwvw lokW iv`c HIV
qoN bcwaux vwlw Awcrx Apxwaux dI jwgrUkqw pYdw krnw Aqy AIDS dy mrIz nwl
juVy klMk nUM Gtwauxw vI ie`k v`fw kMm hY hux srkwr NACP dy qIjy pVwA dy
pRogrwm iqAwr kr rhI hY Aqy ies nUM iqAwr krn leI v`K v`K KyqrW nwl sMbMiDq
mwhrW dI tIm bxweI geI hY[ ies pRogrwm iv`c rwStrI Aqy AMqrrwStrI p`Dr qy
kMpnIAW nwl sWJydwrI krky iek HIV bwry rwStrI p`Dr qy slwh mSvry dI skIm iqAwr
kIqI jwx dw ivcwr hY[

NGO: gYr srkwrI Adwry: Bwrq iv`c ielwkweI, rwj Aqy rwStrI p`Dr qy bhuq swry NGO
kMm kr rhy hn iehnW NGO’s dw kMm vDyry Kqry vwly grupw nUM AIDS/HIV bwry
jwxkwrI dyxw, HIV Aqy AIDS dy mrIzw dI dyKBwl krnw, Awm lokW nUM jwxkwrI
dyxw Aqy AIDS/HIV kwrn XqIm hoey b`icAW dI dyKBwl Aqy sMBwl krnw hY siehnW
NGO’s AdwirAW jW sMsQwvW nUM ielwkweI dwnIAW qoN Bwrq srkwr Aqy
AMqrrwStrI eyjMsIAW qoN mwlI iemdwd imldI hY[

fonr:
Bwrq nUM sMXukq rwStr Aqy hor AMqrrwStrI fonrW qoN qknIkI Aqy mwlI mdd
imldI hY n`by dy dhwky dI SurUAwq qoN USAID, CIDA Aqy DFID vrgIAW
eyjMsIAW keI rwjW iv`c kMm kr rhIAW hn USAID ny 1992 qoN hux q`k 70 mIlIAn US
fwlr, CIDA ny 11 mIlIAn US fwlr Aqy DFID ny 200 mIlIAn US fwlr Bwrq nUM id`qy
hn Bwrq nUM iemdwd dyx vwlIAW eyjMsIAW Aqy imlx vwly pYsy iv`c hwl dy swlW
iv`c hor vwDw hoieAw hY 2004 qoN gyts PWaufySn ny Agly pMj swlW leI 200 mIlIAn
US fwlr id`qy, globl PMf ny mW qoN b`cy nUM HIV PYlx qoN rokx dIAW skImW leI
26 mIlIAn US fwlr id`qy Aqy tI.bI HIV dI ienPYkSn dy ielwj leI 7 mIlIAn US fwlr id`qy[
USAID Bwrq nUM Awpxy 15 vyN sB qoN v`D pRwQimk dyS bxwaux dw PYslw kIqw
hY[DFID vI Bwrq dy hor rwjW nUM PMf dyx bwry ivcwr kr irhw hY[ku`J hor mwlI
mdd dyx vwlIAW eyjMsIAW DAVIDA, SIDA dw kilMtn PWauyfySn Aqy XuropIAn
XUnIAn hn[

nqIjy, cxoqIAW Aqy pRwQimkqwvW


smrQw dI Gwt:
rwSrtI Aqy rwj p`Dr qy kMm kr rhIAW sMsQwvW dI pRbMDkI smr`Qw iv`c
BwrI kmI hY rwStrI p`Dr qy ies pRogrwm nUM iml irhw huMgwrw vDwaux leI ies
smr`Qw nUM suDwrnW zrUrI hY ies siQqI iv`c HIV/AIDS nwl lVweI dy Agly Pyz iv`c
NACO nUM hr p`Dr qy Awpxw bhup`KI rol nvyN qrIikAW nwl inBwaux dI loV hY[

v`K-v`K rwjW iv`c pRogrwm lwgU krn dw Prk:


v`D AbwdI vwly Aqy grIb rwjW iv`c srkwr Aqy NACO v`loN bxwey gey
pRogrwmW nUM lwgU krnw muSikl hY ies leI iehnW rwjW iv`c AIDS dI mhWmwrI qy
kwbU nhIN pwieAw jw sikAw[ Aijhy rwjW iv`c kMm krvwaux dy nvyN Aqy Fu`kvyN
qrIky Apxw ky Aqy cMgw kMm krn vwly rwjW nUM AwriQk p`Dr qy mdd kr ky kMm
krn leI pRyirAw jw skdw hY[

pRogrwmW dw kwmXwb nw hoxw


rwj p`Dr qy keI vwr v`D Krcy swDn G`t hox kwrn jW hor kwrnW krky pRogrwm
sucwrU FMg nwl lwgU nhIN huMdy Aqy A`D ivckwr C`f id`qy jWdy hn ies nwl rwStrI
p`Dr qy pRogrwm lwgU hox dI dr qy Asr pYNdw hY[

fonrW nwl qwlmyl


ies vkq NACO nwl v`K v`K rwjW Aqy pRogrwmW iv`c 32 fonr eyjMsIAW kMm
kr rhIAW hn hr fonr dy Awpxy AiDAwdyS, SrqW Aqy kMm krn dy Kyqr hn srkwr nUM
iehnW swry fonrW nwl qwlmyl Aqy kMm krn qy hI bhuq Krc ho jWdw hY[ ies leI Krc
nUM Gtwaux leI Aqy vDyry qwlmyl leI nvIAW vIDIAW Apxwaux dI loV hY[
PYsly krn leI fYty dI vrqoN
shI PYsly krn leI pRogrwm dy lwgU hox dy fYty nUM Aqy AIDS dI mhWmwrI
dy PYlx dy fYty nUM iDAwn iv`c r`Kxw zrUrI hY[ bhuq swrw fYtw jo ik swhmxy Aw
irhw hY pwlsIAW Aqy pRogrwm bxwaux leI pRXog nhIN kIqw jWdw nqIijAw qy
ADwirq pRbMDn Aqy fYty dI vrqoN dI pRyrnw dyx v`l iDAwn id`qw jwxw cwhIdw
hY[
klMk Aqy ivqkrw:
HIV/AIDS dy mrIzw Aqy vDyry Kqry vwly gru`p dy lokW qy l`igAw klMk Aqy
auhnW nwl kIqy jw rhy ivqkry dI muSikl Ajy vI auQy hI KVI hY[ ies dw mu`K kwrn G`t
jwxkwrI dw hoxw hY[ audwhrx vjoN qwjy AiDAYn qoN pqw l`g hY ik 75% qoN v`D
BwrqI Ajy vI ieh socdy hn ik HIV dy mrIz nwl rotI Kwx nwl, auhnW nUM vI ieh bImwrI
lg jweygI[klMk Aqy ivqkry dy fr nwl vDyry Kqry vwly lok ijvyN ik sYksvrkr,
homosYksuAl lok Aqy nSy lYx vwly lok ieh mMnx qoN ienkwr kr idMdy hn ik auhnW
nUM HIV/AIDS hY ijs kwrn ieh pRogrwm Asrdwr qrIky nwl lwgU nhIN kIqy jw skdy
Aqy kwmXwb nhIN huMdy puils v`loN qMg kIqy jwxw, pirvwr Aqy smwj v`loN
CyikAw jwxw, mrIz nUM swhmxy Awaux qoN rokdw hY jo ik AIDS nUM PYlx qoN
rokx vwly pRogrwmw dI phuMc Aqy Asr nUM Gtwaudw hY[ BwvyN srkwrI aprwilAW
kwrn AIDS dI jwxkwrI vDyry lokW q`k phuMc cu`kI hY pr ies iv`c Ajy vI bhuq suDwr
kIqw jw skdw hY[
pyNfU ielwky iv`c HIV/AIDS bwry G`t jwxkwrI
lokW iv`c AIDS dI jwxkwrI bwry 2001 iv`c kIqy gey srvy Anuswr Bwrq iv`c
82.4% purSW nUM Aqy 70 % iesqrIAW nUM ies bwry jwxkwrI hY[ prMqU pyNfU
Kyqr dIAW iesqrIAW iv`c Ajy vI AIDS bwry jwxkwrI bhuq G`t hY ibhwr iv`c 21.5%
gujrwq iv`c 25% Aqy au`qr pRdyS iv`c 27.6% iesqrIAW AIDS bwry jwgrUk hn[ pyNfU
smwj nUM HIV bwry jwgrUk krn leI, sur`iKAq sYks bwry, HIV dI rokQwm Aqy ielwj
leI nvyN Asrdwr qrIky Apxwaux dI loV hY[

HIV/AIDS dw Bwrq iv`c Biv`K


keI eyjMsIAW ny Bwrq Aqy bwkI dy eySIAw iv`c AIDS dy Asr bwry Biv`K bwxIAw
kIqIAW hn Aqy iehnW Biv`KbwxIAW dy shI hox bwry keI ivvwd hn[ijvyN ik 2002 dI
iek irport CIA dI nYSnl ientYilzYS kWauisl ny ieh ikhw sI ik 2010 q`k Bwrq iv`c AIDS
dy mrIzw dI igxqI 20 mIlIAn qoN 25 mIlIAn hovygI Bwrq srkwr ny iehnW AWkiVAw
nUM glq d`isAw Aqy ikhw ik ies qrWH dIAW Biv`KvwxIAw lokW iv`c iPkr Aqy fr
PYlwauxgIAW srkwr ny ies g`l nUM vI glq TihrwieAw ik Bwrq iv`c AIDS dI siQqI,
APrIkw dI qrz qy hI iBAwnk hY jd ik ieh zrUr mMinAw ik Bwrq dI siQqI vI icMqwjnk
rUp iv`c gMBIr hY[
qwjy srvyKxW ny vI ieh drswieAw hY ik rwStrI p`Dr qy AIDS/HIV dy pswr iv`c
pihlW nwloN kmI AweI hY[ iesdw mu`K kwrn d`KxI Bwrq dy rwjW iv`c HIV ienPYkSn
mrIzw iv`c AweI kmI hY, bwkI Bwrq dI siQqI iv`c koeI Kws suDwr nhIN hoieAw[
au`qr pUrbI Bwrq iv`c HIV dI mhWmwrI PYlx dw dohrw Kqrw hY ijsdw kwrx
Asur`iKAq srIirk sbMD Aqy ienjYkSn rwhIN nSw krn vwilAw dI bhuqwq hY[ ies qoN
ielwvw ku`J au`qrI rwjW iv`c ienjYkSn nwl nSw krx vwly lokW kwrx HIV vwiers dy
pswr iv`c vwDw hoieAw hY[
2003 to 2007 q`k Bwrq iv`c HIV dy PYlwA iv`c lgwqwr vwDw hoieAw sI pr aus
qoN bwAd ies iv`c kmI AweI hY 2006-2007 iv`c HIV dy mrIzW dI igxqI nUM kMtrOl
krx leI 171 mIlIAn fwlr Krc kIqy gey jo ik ipCly vryH nwloN 28% v`D sI[ ies vkq Bwrq
Awpxy ishq bjt dw lgBg 5% HIV/AIDS qy Krc krdw hY[ vrlf bYNk ny ieh cyqwvnI id`qI
hY ik Bwrq nUM HIV qoN bcwaux leI kIqIAW jwx vwlIAW gqIivDIAw iv`c qyzI
ilAwauxI pvygI nhIN qW Biv`K iv`c Bwrq nUM Awpxy ishq bjt dw vDyry ih`sw ies
kMm qy lwauxw pvygw[vlf bYNk dI iek irport iv`c ikhw igAw hY ik jykr id`lI, bMbeI,
a`qrI Bwrq Aqy au`qr pUrbI Bwrq iv`c AIDS/HIV dI mhWmwrI dy qUPwn nUM nw
roikAw igAw qW 2020 q`k Bwrq nUM ishq bjt dw 7% ies kMm leI Krc krnw pvygw[ ijs
nwl Bwrq dy pihlw qoN hI kmzor Aqy kmIAW nwl jUJ rhy ishq sMBwl dy Kyqr qy
vDyry boJ pY jwvygw ijs au`qy pihlw hI HIV Aqy AIDS qoN ielwvw mlyrIAw, SUgr, idl
dy rogW Aqy kYNsr vrgIAW v`D rhIAW bImwrIAW dw vI boJ hY[ iPr vI 2008-2009
iv`c pihly swlW nwloN 15% G`t, 146 mIlIAn fwlr hI HIV/AIDS dy kMtrol qy Krc kIqw
igAw[
BwvyN Bwrq iv`c AIDS dI siQqI d`KxI APrIkw vrgI iBAwnk nhIN hY pr ieh gl
swP hY ik Awaux vwly keI swlW q`k AIDS dI mhWmwrI BwrqI nwgirkW dy jIvn qy
ivnwSkwrI pRBwv pwvygI ies Asr nUM Gtwaux leI Asrdwr auprwly krx dI loV hY[
Bwrq dy swhmxy ies kMm nUM krn dy rsqy iv`c bhuq swrIAw cunOqIAW hn[pr
iPr vI ies kMm leI zrUrI swrIAw shUlqW Aqy swDn mOjUd hn, ijhVy ik HIV/AIDS dI
jwxkwrI Aqy ielwj hr kony q`k phuMcwaux iv`c shweI ho skdy hn[ AIDS nUM hrwaux
leI iPr vI hr qrWH nwl auprwilAW iv`c qyzI ilAwaux dI loV hY[
pMjwb iv`c HIV/AIDS dI siQqI
pMjwb pUry Bwrq dy rwjW iv`coN ieMjYkSn rwhIN AIDS PYlx dy kysW iv`c
sB qoN A`gy hY[pMjwb styt AIDS kMtrol suswietI v`loN irlIz kIqy gey AWkiVAW
Anuswr Bwrq iv`c ieMjYkSn nwl HIV PYlx dI dr 9.19% hY pr pMjwb iv`c ieh dr 26.1%
hY jo ik rwStrI p`Dr qoN iqMn guxW hY[ pMjwb iv`c ieh AWkVw 2006 iv`c 13.8% sI[
AMimRqsr ijly iv`c HIV dy sB qoN v`D mrIz hn ieh ijlw nw kyvl rwj iv`c blik
HIV pwizitv mrIzw dI igxqI iv`c rwStrI p`Dr qy vI pihly nMbr qy hY[ e`Qy 30.4% lok
HIV pwizitv hn jo ik rwStrI p`Dr qy sB qoN v`D AMkVw hY[

Potrebbero piacerti anche