Αναπτυξιακή και Εξελικτική Οικονοµική

16η ∆ιάλεξη

Θεσµοί και οικονοµική

ανάπτυξη

Aντώνης Μπαρτζώκας
abartzo@econ.uoa.gr
Πανεπιστήµιο Αθηνών
Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών

7 Μαίου 2010
 Οι διαλέξεις του µαθήµατος
ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
1. Βασικές έννοιες
2. Μακροχρόνιες τάσεις της ανάπτυξης
3. ∆είκτες εµπειρικής ανάλυσης
4. Μέθοδοι εµπειρικής ανάλυσης
∆ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
5. Ανάπτυξη και κλασικοί οικονοµολόγοι
6. Πρώτη γενιά αναπτυξιακών µοντέλων
7. Οικονοµική µεγέθυνση και εξωγενής
τεχνική πρόοδος
8. Νεοκλασσική θεωρία ενδογενούς
οικονοµικής µεγέθυνσης
9. ∆οµική ανάλυση της ανάπτυξης
10. Ανισότητα εισοδήµατος και οικονοµική
µεγέθυνση
11. Καινοτοµία και αναπτυξιακή δυναµική
ΤΡΙΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
12. Εµπειρικές εφαρµογές θεωριών
οικονοµικής µεγέθυνσης
13. Οικονοµική καθυστέρηση
14. Οικονοµία της γνώσης
15. Αγορές κεφαλαίων
16. Θεσµοί και οικονοµική ανάπτυξη
17. Φτώχεια και αύξηση του πληθυσµού
18. Περιβάλλον και βιώσιµη ανάπτυξη
ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
19. Οικονοµική ανάλυση και αναπτυξιακή
στρατηγική
20. Ανακεφαλαίωση
 ∆ιάγραµµα της διάλεξης
• Η θεσµική συγκρότηση των οικονοµικών
συναλλαγών
• Εξι παράµετροι των διεθνών µετρήσεων για την
ποιότητα των θεσµών - Εµπειρικές µετρήσεις
• Το κόστος των οικονοµικών συναλλαγών
• Οι φορείς οργάνωσης οικονοµικών συναλλαγών
• Τα χαρακτηριστικά της κρατικής παρέµβασης
• Αποτυχίες στην άσκηση αναπτυξιακής πολιτικής
• Ο ρόλος των θεσµών στη διαµόρφωση
αναπτυξιακών πολιτικών
• Καινοτοµίες στη θεσµική συγκρότηση των
οικονοµικών συναλλαγών
 Πραγωγή, ώρες εργασίας και
παραγωγικότητα: γιατί διαφέρουν;
 Συγκριτικά µακροοικονοµικά στοιχεία

ΑΕΠ κατα κεφαλή, ρυθµός αύξησης ΑΕΠ, ∆είκτης διαφθοράς, Κατανάλωση

% ΑΕΠ, Κοινωνικές δαπάνες κατά κεφαλή, Ποσοστό απασχόλησης ενεργού
πληθυσµού, Ελλειµµα, Μέση ετήσια αύξηση ελλείµατος, Χρέο ς% ΑΕΠ.
 Ερωτήµατα...
• Επαρκούν οι δυνάµεις της αγοράς;
• Είναι αναγκαία η παρουσία του κράτους;
• Γιατί διαφέρουν οι αποδόσεις των επενδύσεων στις αναπτυσσόµενες
χώρες;
• Τι προκάλεσε την οικονοµική στασιµότητα στην ανατολική Ευρώπη;
• Μπορεί να αποτιµηθεί η συµβολή του κράτους;
• Είναι καθοριστική η σηµασία της γεωγραφικής θέσης για την οικονοµική
ανάπτυξη;
• Μπορούµε να αντιµετωπίσουµε προβλήµατα της αναπτυξιακής
διαδικασίας µε τη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσµατικότητας
των θεσµών ;

Πρόκειται για επίκαιρα προβλήµατα µε τα οποία έχουν ασχοληθεί σηµαντικοί

Νοµπελίστες οικονοµολόγοι [Coase (κόστος οικονοµικών συναλλαγών - 1991);
North (οικονοµικός ρόλος των θεσµών - 1993); Stiglitz και Akerlof (ατέλειες της
αγοράς και ασυµµετρία πληροφόρησης - 2001)].
 Θεωρίες για το κόστος των οικονοµικών
συναλλαγών (transaction cost)

• Η οικονοµική θεωρία ασχολείται µε την ανάλυση των

ανταλαγών που αφορούν αγαθά, εργασία και κεφάλαιο
• Οι συναλλαγές αυτές λαµβάνουν χώρα σε οργανωµένες
αγορές
• Οι συναλλαγές αυτές έχουν κόστος και κατά συνέπεια
πραγµατοποιούνται µόνο όταν το όφελος που προκύπτει
είναι µεγαλύτερο από το κόστος.
• Το κόστος των οικονοµικών συναλλαγών
περιλαµβάνει το κόστος διαπραγµάτευσης,
µέτρησης και παρακολούθησης της εφαρµογής κάθε
οικονοµικής συναλλαγής.
 Το κόστος των οικονοµικών συναλλαγών
(transaction cost)
• Κόστος διαπραγµάτευσης
Ο χρόνος και τα έξοδα που απαιτούνται για την εξεύρεση των
φορέων που συµµετέχουν στην οικονοµική συναλλαγή καθώς και
για τη σύνταξη του συµβολαίου.

• Κόστος Μέτρησης
∆υσκολίες προσδιορισµού της ποιότητας και των τεχνικών
χαρακτηριστικών του αντικειµένου µιας οικονοµικής συναλλαγής

• Κόστος παρακολούθησης
Το κόστος λειτουργίας των µηχανισµών παρακολούθησης της
σωστής εκτέλεσης των συµβολαίων (νοµικό σύστηµα, µηχανισµοί
παρακολούθησης, κοκ)
Παραδείγµατα θεσµικής συγκρότησης των
οικονοµικών συναλλαγών
1. ∆ικαιώµατα ιδιοκτησίας

2. Κοινοπραξίες παραγωγών, καθετοποίηση παραγωγής,

αξιοποίηση κοινωνικού κεφαλαίου για την µείωση του κόστους
συναλλαγών και αύξηση της αποτελεσµατικότητας.

3. Lobbies - µηχανισµοί εξασφάλισης επιρροής.

4. ∆ίκτυα οικογενειακών σχέσεων.

5. ∆ίκτυα αλληλουποστήριξης σε τοπικό επίπεδο.

6. Συµβόλαια για την καλλιέργεια της γής, µε κοινή συµµετοχή στο

ρίσκο.
 Οι έξι παράµετροι των διεθνών µετρήσεων
για την ποιότητα των θεσµών
• Ατοµικά δικαιώµατα
• Πολιτική σταθερότητα και ασφάλεια
• Αποτελεσµατικότητα του δηµόσιου τοµέα
• Ποιότητα των κανονιστικών ρυθµίσεων
• Κανόνες δικαίου
• Αποτελεσµατικότητα καταπολέµησης της
διαφθοράς
Συγκεντρωτικοί δείκτες ποιότητας
διακυβέρνησης
 Επιχειρήµατα των θεωριών για τους φορείς
οργάνωσης των οικονοµικών συναλλαγών
• Η οργάνωση και διαχείριση των οικονοµικών συναλλαγών στο εσωτερικό των επιχειρήσεων και
του κράτους λειτουργούν συµπληρωµατικά.
• Κατα τη διαδικασία αυτή αντιµετωπίζονται τα ακόλουθα προβλήµατα:

• Συγκρούσεις δηµοσίου και ιδιωτικού συµφέροντος

– Οι επιχειρήσεις επιδιώκουν τη µεγιστοποίηση του κέρδους και τα νοικοκυριά τη
µεγιστοποίηση της χρησιµότητας
– Η κοινωνία ως σύνολο θέτει ως προτεραιότητα την εξάλειψη της φτώχειας και την κάλυψη
των βασικών αναγκών (αγαθά πολυτελείας vs. βασικές ανάγκες, χαρακτήρας υπηρεσιών
υγείας)

• ∆ιαφορετικός χρονικός ορίζοντας (βραχυχρόνια κέρδη vs. µακροχρόνιες επιπτώσεις)

– Κατανάλωση vs. Επένδυση
– Βραχυπρόθεσµη εκµετάλευση πόρων vs. βιώσιµη ανάπτυξη
– Εξειδίκευση σε προιόντα που µελλοντικά θα αντιµετωπίσουν δυσµενέστερους όρους
εµπορίου και ανυπαρξία αυξανόµενων οικονοµιών κλίµακος.

• Ατέλειες της αγοράς [εξωτερικές οικονοµίες, συµπληρωµατικότητες, απουσία πληροφόρησης,

αυξανόµενες αποδόσεις]
Οι στρεβλές αγορές (εργασίας, κεφαλαίων και προιόντων) οδηγούν σε αναποτελεσµατική
κατανοµή των πόρων και χαµηλή κοινωνική απόδοση της οικονοµίας.
 Αξιολόγηση της κρατικής παρέµβασης
Προτεραιότητες δραστηριοποίησης του κράτους στην οικονοµία:
- επενδύσεις µε υψηλή κοινωνική απόδοση
- συντονισµό και χρονική κλιµάκωση των οικονοµικών αποφάσεων
- εξασφάλιση πρόσβασης στην πληροφόρηση
- περιορισµό των φαινοµένων µονοπώλησης της οικονοµικής δύναµης.

• Αποτυχίες των δηµοσίων φορέων κατά την άσκηση οικονοµικής

πολιτικής
– χάσµα ανάµεσα στις διακυρηγµένες προθέσεις και το τελικό αποτέλεσµα,
– ελλειπής τεκµηρίωση των αποτελεσµάτων άσκησης πολιτικής,
– ανεπαρκής στελέχωση των φορέων άσκησης πολιτικής,
– αδυναµία προσαρµογής σε εξωγενείς µεταβολές,
– επιρροή συµφερόντων στην άσκηση πολιτικής, και
– θεσµική ανεπάρκεια και απουσία συναινετικής διαδικασίας διαµόρφωσης
πολιτικής
 Αποτυχίες στην άσκηση αναπτυξιακής
πολιτικής
• Οι λανθασµένες παρεµβάσεις παραµορφώνουν τις τιµές
και τις αποµακρύνουν ακόµη περισσότερο απο το
κοινωνικά βέλτιστο
• Ας πάρουµε ένα σενάριο στο οποίο το κεφάλαιο και το
ειδικευµένο ανθρώπινο δυναµικό προσφέρονται σε
χαµηλή τιµή ενώ η εργασία και οι εισαγωγές είναι
ακριβότερες απο το κοινωνικά βέλτιστο.
– Ενισχύονται οι επενδύσεις εντάσεως κεφαλαίου και υψηλής
εξειδίκευσης
– Ενθαρύνεται η δραστηριοποίηση παρασιτικών εισοδηµατιών
που επωφελούνται απο τους θύλακες παραµόρφωσης των
τιµών
– ∆ιατηρείται µακροχρόνια πλεονάζον εργατικό δυναµικό και
«ανεπίσηµος τοµέας» στην οικονοµία
– Το σενάριο αυτό περιγράφει την αποτυχία µιας σειράς
προγραµµάτων εκβιοµηχάνισης στη δεκαετίας του 1970, που
οδήγησαν σε σπατάλη πόρων και υπερχρέωση.
Εµπειρικοί έλεγχοι της σχέσης αιτιότητας
ανάµεσα στους θεσµούς και την
οικονοµική ανάπτυξη
• Εχουµε παραδείγµατα οικονοµικής
ανάπτυξης όπου η µόνη διαφορά απο
άλλες χώρες είναι η ποιότητα των θεσµών;
Κορέα και Αφρική
• Εχουµε παραδείγµατα εξωγενών θεσµών
που άλλαξαν τα δεδοµένα της
αναπτυξιακής διαδικασίας;
Αποικιοκρατία (αστικά κέντρα πριν και
µετά την άφιξη των αποικιοκρατών)
Ποιότητα των θεσµών και ανταγωνιστικότητα, 2005
 Ποιότητα συστήµατος απονοµής
δικαιοσύνης και κατά κεφαλή εισόδηµα
 Το υπόστρωµα της διαφθοράς

• Ρυθµίσεις οικονοµικών συναλλαγών

• ∆ιοικητικοί έλεγχοι και άδειες
• Φοροεισπρακτικοί µηχανισµοί
• Μεταβιβάσεις εισοδήµατος και επιδοτήσεις
• Κρατικές δαπάνες
• ∆ιοικητικός έλεγχος αγοράς κεφαλαίων
• Ιδιωτικοποήση δηµόσιας περιουσίας
Το κόστος της διαφθοράς στις επιχειρήσεις
και τα νοικοκυριά αναπτυσσόµενων χωρών
(Εκουαδόρ)
Παγκόσµιος χάρτης του δείκτη
διαφθοράς, 2006
 Η «νέα πολιτική οικονοµία της ανάπτυξης»
• Οι θεσµοί που οργανώνουν τις οικονοµικές συναλλαγές
περιλαµβάνουν:
– Τυπικούς κανόνες
– Ατυπες διαδικασίες
– Καθιερωµένες πρακτικές παρακολούθησης

και επιδιώκουν ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ, προωθώντας:

- προστασία των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας

- περιορισµό της ανεξέλεγκτης οικονοµικής δύναµης
- ίσες ευκαιρίες στην ανάπτυξη οικονοµικών δραστηριοτήτων

Στη συνέχεια παρουσιάζονται η ορθόδοξη και η ετερόδοξη

προσέγγιση της νέας πολιτικής οικονοµίας της ανάπτυξης για την
προσαρµογή των αναπτυσσόµενων χωρών και την αναπτυξιακή
τους πολιτική
 Ορθόδοξη προσέγγιση: η
«συνταγή» της Washington
Washington Ι Washington ΙΙ
1. ∆ηµοσιονοµική 1. Εταιρική διακυβέρνηση
προσαρµογή 2. Καταπολέµηση διαφθοράς
2. Επαναπροσδιορισµός 3. Ευέλικτη αγορά εργασίας
δηµοσίων δαπανών
4. Επικύρωση συµφωνιών WTO
3. Μεταρύθµιση φορολογικής
πολιτικής 5. Εκσυχρονισµός αγορών
κεφαλαίων
4. Απελευθέρωση αγοράς
κεφαλαίων 6. Απελευθέρωση κίνησης
κεφαλαίων
5. Ανταγωνιστικές
συναλλαγµατικές ισοτιµίες 7. Ελεύθερη διακύµανση
συναλλαγµατικών ισοτιµιών
6. Απελευθέρωση εµπορίου
8. Ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα
7. ∆ιευκόλυνση ΑΞΕ
9. ∆ίκτυ κοινωνικής προστασίας
8. Ιδιωτικοποιήσεις
10. Στοχευµένα προγράµµατα
9. Απορύθµιση αγορών καταπολέµησης της φτώχειας
10. Κατοχύρωση δικαιωµάτων
ιδιοκτησίας
 Πεδία εφαρµογής αναπτυξιακής πολιτικής,
«ορθόδοξες» προσεγγίσεις και η Ασιατική εµπειρία

Πεδίο εφαρµογής Ορθόδοξη προσέγγιση [ “Ασιατική” εµπειρία

∆ικαιώµατα ιδιοκτησίας Νοµικό πλαίσιο και αγορές Συµπληρωµατική παρουσία δηµόσιων

φορέων

Εταιρική διακυβέρνηση Ισχυροποίηση των µετόχων Εµφαση στο έλεγχο του χατροφυλακίου

Σχέση µε το Κράτος ∆ιακριτοί ρόλοι Συµπληρωµατική παρουσία

Κάθετη και οριζόντια ολοκλήρωση της

Χαρακτηριστικά βιοµηχανικής οργάνωσης
Αγορές κεφαλαίων
Αποκεντρωµένη και ανταγωνιστική
βιοµηχανική δοµή
Απελευθέρωση αγοράς µε ελεύθερο έλεγχο
και αυστηρή εποπτεία.
παραγωγικής διαδικασίας, µε
παρακολούθηση των επιδόσεων απο
κρατικούς φορείς
Ισχυρός ρόλος των τραπεζών, ελεγχόµενη
είσοδος, κατευθυνόµενος δανεισµός,
επιλεκτικός έλεγχος

Αγορές εργασίας Αποκέντρωση, απορρύθµιση, «ευελιξία» Ενίσχυση πρακτικών µακροχρόνιας

∆ιεθνής κίνηση κεφαλαίων
Κρατική παρουσία
Χωρίς περιορισµούς
Εξοδος απο τον παραγωγικό τοµέα
απασχόλησης, ανάπτυξη µε υχηλής
ποιότητας θέσεις εργασίας
Με περιορισµούς(που µειώθηκαν µετά τη
δεκαετία του 1990 και επανεξετάζονται µετά τις
πρόσφατες εξελιξεις στις αγορές
Συνέχιση της παρουσίας σε κλάδους µε
ισχυές διασυνδέσεις «προς τα εµπρός».
 Καινοτοµίες στην εισαγωγή πολιτικών θεσµών
και µέτρων οικονοµικής πολιτικής στην Κίνα
Οικονοµική «ελευθερία» και οικονοµική
απόδοση
Heritage Foundation Index of "Economic Freedom"*

7.5

World Bank's star

economic globalizers
7

6.5

5.5

5
China India Vietnam Argentina Bolivia Brazil Chile El Salvador Mexico Uruguay
Οικονοµική µεγέθυνση στην A. Ασία και την Λ. Αµερική
 Η ετερόδοξη προσέγγιση για το ρόλο των
θεσµών στις αναπτυσσόµενες χώρες
• Η σηµασία των ιδιαίτερων συνθηκών.

• Παγίδες στασιµότητας και δυσκολίες προσαρµογής

• Εξωγενείς πιέσεις στην κατεύθυνση των θετικών

µεταβολών αλλά και της αποσταθεροποίησης

• ∆εν υπάρχει ένα και µοναδικό σύστηµα

κατάλληλων θεσµών για την οικονοµική ανάπτυξη
(Κίνα, εµπειρία άλλων αναπτυσσόµενων χωρών)
 Η ετερόδοξη προσέγγιση για την
αποτελεσµατικότητα στην άσκηση
αναπτυξιακής πολιτικής
• ∆ιάγνωση, σχεδιασµός και θεσµική συγκρότηση της άσκησης
πολιτικής
– Ενίσχυση της διαδικασίας εκµάθησης [ “self-discovery”].
– Χρηµατοδότηση καινοτόµικών επενδύσεων.
– Αντιµετώπιση αποτυχιών συντονισµού.
– Επιδότηση Ε&Α.
– Ενίσχυση τεχνικής εκπαίδευσης.
– Κινητοποίηση οικονοµικής & επιστηµονικής διασποράς.

• Μείωση του κόστους της διαφθοράς

• Κοινωνική κινητικότητα και ενδογενής σχεδιασµός οικονοµικής και

αναπτυξιακής πολιτικής
 Ερωτήματα ανακεφαλαίωσης
1. Ποιά θέματα καλύπτει η θεσμική συγκρότηση των οικονομικών
συναλλαγών;
2. Ποιές παράμετροι προσδιορίζουν το κόστος συναλλαγών;
3. Ποιά προβλήματα προκύπτουν κατά τη θεσμική οργάνωση των
οικονομικών συναλλαγών
4. Τι περιλαμβάνουν οι διεθνείς μετρήσεις της ποιότητας των θεσμών;
5. Η «συνταγή» της Washington Ι και ΙΙ. Ποιά είναι η σχέση τους με τα
προγράμματα οικονομικής ανάπτυξης των ασιατικών οικονομιών;
6. Τι υποστηρίζει η «νέα πολιτική οικονομία της ανάπτυξης»;
7. Ο ρόλος των θεσμών και τα μέτρα αναπτυξιακής πολιτικής στις
αναπτυσσόμενες χώρες, σύμφωνα με τη νέα πολιτική οικονομία της
ανάπτυξης.
8. Αξιολογείστε το νομοθέτημα του υπουργείου Οικονομικών «Μέτρα
για την εφαρμογή του μηχανισμού στήριξης της ελληνικής
οικονομίας από κράτη μέλη της ΔΝΤ», υπό το πρίσμα των θεωριών
της νέας πολιτικής οικονομίας της ανάπτυξης.