inz.arh.

IIIIElfI51£ ItilSTflUKtlJE

ZA PRVI RAZRED GRA8EVINSKO· ARHITEKTONSKIH TEHNICKIH SKOlA

II izdanje

IGKRO »Svjetlost«, OOUR Zavod zo udzbenlke. Sarajevo 1979.

Recenzenti:

Sobiro Husadzinovic, dlpt. inz.,· Tehnlcki skotsk! center Banjo Luka,

Borka Valjarevic, dlpl. inz., Grodevinski skolski centar Tuzla

Odgovorni urednik:

Miodrag Hamovlc, prof.

lIustrator:

Zijada Hurno, dlpl., inz.

Lektor:

Milica Boric, prof.

Ncslovno strono:

Seid Hosonetendlc

Tehnlck! urednik:

Divno Mocevie

Korektor:

Auton

Izdoje:

IGKRO "Svietlost« _; OOUR Zavod za udzbenlke. Sarajevo

Za tzdovoco:

Milan Petrovic, prof.

stompc. IP "Veselin Mosleso ... Sarajevo, OOUR stcmportlo Mostar.

Za stnrnpcrl]u: Rudo Bandie.

Tiraz: 2.000 prlmleraka

Pedaqoski savjet Bosne i Hercegovine 22. marta 1976. godine rtesenjem hro] 07-54/76. odobrio je ovaj udzbenik za privremenu upotrebu u gradevinsko-arhitektonsklm tehnlckim skotomo u Socljclisticko] Republici Bosni i Hercegovini.

Gradevinske konstrukcije, kao nastavni predrnet u sredniirn tehnickim skolcmo orhitektonsko-gradevinskog smiero, podijeljene su, zbog obimnosti i raznovrsnosti moterije kolu obraduju, u cetirl dijela tj. u cetlrt zasebne cieline. Svaki dio izucovo se u toku jedne skolske godine pa se na to] nccln ucenicl srednje tehnieke skole susrecu sa ovim predmetom tokom ciielog svoga skolovcn]o.

Obim i scdrzo] ove kniige odgovara zojednickom nastavnom programu STS-a zc Bosnu i Hercegovinu, koji [e ovu materiju oqrnnlclo i

RIJEC AUTORA

sveo [e U okvire moquceq broja predmetnih cosoya. Program ove knjige zato predstovlio i minimum qrndivo koje ucenik treba da usvoji u toku svog skolovon]c. a obimna domoco i ino-

strana literatura dopunice mu znon]e iz ove oblasti, neophodno u svakodnevnom zlvotu no]ve6eg broja arhitektonsko-gradevinskih strucnickc.

Mostar, mo]o 1975. godine

AurOR

3

1. 0 TEHNICI

Sigurno je do je coyjek jos od svoq postonko nostojco do dorove prirode sto s01isljenije iskoristi i l.lpotrijebi zo stvorqnie boljih ~ivotnih uslovo. Jos kco pro60vjek shvotto je do sluzeci se roznim predmetirno oko sebe. 1.1 svolstvu primitivnih pornogalo, rno~e O1nogo [ednostovnije do oboyi heke rodnie neophoqne za odrzovonie vlostite. egzistencije. U pocetku se to sostojaloiskljucivou upotrebi roznih predmeto u prlrodnom stanju do bi zotlrn shvctlo da se oni mogu mnogo bolje iSkoristiti mijenjajuci im oblik i podesavoiuci ih za odredene rodnie.

Vremenom stecenc noviko do se mllenlo okolina u kolo] ztvtrno nile iskljucivo plod coviekove obdcrenosti. Nojveci bro] zivotinia, pa i onih nizih vrsta, iskoriscuju prirodne zoklone iii ih scrnl prove u .svrhu povecane.sigurnosti i podobnostt zivljenja. Mnoge zivotinje prove takva djela do im se Coyjek rnora dlvltl (dabrovi, pcele, mravi i dr.).

Dobra. poznota Engelsova izreka da [e rod stvorlo covjeka karokterise coviekov rad kao njegovu najvisu vrllednost,

SrnisljEm radcoviek je u pocectmo svoga postoiahia troslo sumo no obezbjedenje osnovnih uslovo prehrane j odbrone od napadaco.

U toku vremena, on je l.lyidio da so monte ulozenog rada rnoze postici vece etekte, ali [e za postizanje uspleho trebclo pomno protltl prlrodne polcve i njene zakone isto kao i zivot biljnog i zivotinjskog svtleto oko sebe. Prntecl ovo covjek [e sve vise prodirao u tojne prirode, pa je niegovo znanje 0 njenim pravilima i zckonima bllo sve pouzdanije, a korlstl od ovoga posrclole su vlsestruke. Postepeno ali sigurno covjek se sve vise isticao u prtrodt i odvcloo se od ostalih zivih stvorenja u njo]. Poceo [e cak da je sve vise potclnlnvo sebi, da bi jednog dana postao nlen gospodar.

Sve sto ie covjek od svog postolcn]o do danos lzrcdto iii sagradio od prirodnih, a u posIjednie vrlleme i od viestackih moterllolo. od nojprimltlvnljlh alatki do najslozeniiih uredo]o zovemo tehnickim tvorevinama, anauka . kolo sebavi izrodom i koristenlem ovth tvorevina noziva se tehnika. Vidimo dakle da [e to nojstorllo grana nauke i do [e prema tome stara nekoliko miliona godina, koliko i covjeccnstvo.

Glovd I UVOD U PREDMET

lnteresovonio covleka btlc su od porntlvleko vtsestron«. apostata su to ncrocito u pestlednja dva stolleco, koel su se njegovo otkrleo i saznonja toltko nornnozlto da ih ie nemoquce zcjedno proucovati iii koristiti. Budl.lci do se ana stalno ispreplicu, tesko ih je potpuno rczdvojiti, ali ih je ipak moguce svrstati u osnovne grup~po srodnosti rnoterl]e koju obraduju. Ovako gleelqno, tehniku mozemo podijeliti u nekoliko osnovnih grana i to su:

Gradevinska tehnika - grana tehnike koja se bavi izgradnjom nepokretnlf ncdzernnlh i podzemnih objekata potrsbnlh : za stanovanje. proizvodnju i druge jayne potrebe, zatim oblekata transporta te hldrotehntcklh objekata;

Geologija - bovl se prouccvnnjern sastova i grade zernljene kore,

G~ocleziia - tehnlcko grano kolo se bavi premlerlmu u clllu dobivonjo tacnih rnlero zernIlista i izgrodenih objekata i potrebnih prorocuno na osnovu ovih premjernnlc.

Rudarstvo - obraduje problernctlku vadenja rudnog blaga.

lVIetalurgija - tehnickq dlsclpllno ko]o se bavi dobtvcnlem metala iz rude. .

Strojarstvc> iii masinska tehnika - bovl se izrodom i prlmjerrorn elemenuto i mehanizamo proizvedenih od metalo i drugih materijalo.

Elektrotehnika - proucovo sve problema u vezi sa proizvodnjom, prenosorn. rospodlelom i primjenom elektricne energije.

Hemijo - tehnicka grana kolo se bavi prouocovcnjem hernllsklh elemenata. [edlnlen]o i srnleso.

Svoku nabrojanu tehnlcku granU mozemo delle podljelltl na lzvlestcn bro] grupa i podgrupa, kole ce svaka za sebe clnltl odredenu clellnu i speclficnost.

2. 0 GRAOEVINSKOJ TEHNICI

Ovu granu tehnike dijelimo no dvije osnovne oblasti: Visokogradnju i niskogradnlu. Visokogradnju iOs nazivamo i zgradrstvo, ali [e lpok najeesei naziv za ovu oblast arhitektura, koll Ie kco internacionalizirana rijee usoo u skoro sve [ezlke svijeta. Uoblcotenl naziv zo niskogradnju je gradevinarstvo.

5

Arhitektura proucavo projektovonje i izvodenje zgrada za stanovanje, prolzvodnlu i potrebe od opsteg znacaja. Buducl da ovu obtest gradenja korckterlse, u ncjvecem brotu slucc[evo, vlslnc, ona se poneqdje, kako vee rekosmo, nozlvo i vtsokoqrcdnlo.

Gradevinarstvo se bay; prolektovonlem i lzvodenjem objekata rijecnog, pomorskog, suhozemnog i vczdusncqtmnsporto (putevo, pruga: mostovo, tunelo, vliudukto, luke, aerodromo I sl.) i hidrotehnickih oblekcto svih vrsta (clevovoda,kanalo, oStovd, brona i sl.).

Gradevinskd tehnika je sigurno nOjstdrija grana tehnlke. So mosovnuom primjenom neqo sveostale grane tehnike zdjedno. Kuda god poglad do.seze. _nep;res.taI9Q sa .sosrecemo sa gradevinsktm oblekttmo bilo kole vrste.

Koo i ostale grane tehntke i eve grana je opstesvietska svojina. U rezntm istorlisklrn epohama cvjetale su civilizacije no raznim dijelovtmo zemlle, svaka od njih unijela je svo] u,di0.u zajednicku rtznlcu covi.ecanstva ~ oboga}li? .Ie bilo vlostttom tormorn bllo neklm znccojrum konstruktlvnim elementom.

40 objekte vlsokoqrndn]e mozemo slobq~no reoi do su dominiroli graditeljstvom tokorn ottove istorijecovjeconstya, dok su obiekti nlskogradnje znatno zaostajali i2;O nph. Ako blsmo no trenutck zoborevlll no hiljade kilometara kananola za. naVOdhi(wanje u Egiptu i Mesopotamiji. no puteve i okvodukte kole au gradil; star; Rlmljani, no fenicanske luke lfortifikacii~ kole ~u prutlle svaku tstorusku epohu, onda bISn:O, IS: torijski gledono, ked qovorimo 0 .grooe~lnskol tehnlcl govorili prvenstveno 0 crhltekturl,

Niskogradnja dob.ivo svo] punl ~.ornah tek .~ novl]e vrijeme. Autopujevi so sV91l~ fan!ostlcnim petticmc.kcnotl sto su zemlle I kontmen.te rczdvollll iii sto su pak razna mora povezoll, armiranobetonske brane zc hidrocentrale vlsoke i do 200 m, vjestacko [ezero duzine 700 km, mostovl 8tO kontlnente spoloju ltd" ltd., plodovi su relotlvno noviieg datu mo. '

3. 0 ARHITEKTURI

Ako je gradevinska tehnlko nolstcnjo gran? tehnike uopste, on do je sigurno crhltekturo norstorl]o obtest gradevin~k~ tehni.ke. !okoder je Sigurno do se pojavila lOS u prqls,torI!S~~ .doba, jer ie i pracovieka kao i danasnleg ~Jvlllzovanog covjeka brinula ista preokupacqa: kako obezbijediti krov nod glavom?

Arhitektura je dakle prosla dug vremenski put i za sve to vriieme mijenjala se i po ~t~l~ a i po konstruktivnim elementima. Svaku CIVl!!zaeiju karakterise odredena oso~enost, a u E~rop; ie i svaka epoho ;mala SVOIU formu, obllk iii stil kako se to kaze u arhitekturi.

Pr~i tragovi arhltekture poticu ios iz starijeg kamenog dobakada je covjek yreciivao p~ci~~ za stcmovanje odnosno za zastltu od zVllen !

6

otmosferskih nepogoda. U mladem kcrnenom dobu covjek osnlvo stalna nosello, utvrdeno komenim polcsevlmc, unutor ko;ih kopa plltke [o-'

me pokrivene grcmama i zivotinjskom kozom. uz rijeke i tezero podize drvene kolibe no kollu tzv. solenlce.

Sa pocetkom istoriiskog debe, kcko no svirn poljimo dlelotnostl. eovjek i u arhite.k~uri. postlze vidcn uspleh. Tako su se u donnl Nllo. drevnom Egiptu jos 3000 god. prije n. ere gradlle gracievine, zo kote se moze reci do nose pecot umietnlcklh djela. Spomenlcl arhitekture sa ovOg podruGja 81.1 hrcmovl, koji su u pocetku blll skrornnih eli men zUa, a posliie s~ rozvili u mcnumenrclne gradevine SO trijemovima, predvorfirna, cvoronomc isvetistima, Grade se cuvene piramide i velikekroUevs.ke pclote. Gradevinski rnoteriiol. je blo UQlavn.om kcmen, 0 zctim Cerpip (nepeceno na suncu suseno' opeka spravliena od biota ;2: doline Nila).. Drvo St.J Egipeani d()vozili iz Siriie i Uoana. Zidoyi od komeno su bili izvedeni pravUno obrcdenlmklesoneima. Tanji 2:i(.i.ovl su zidanik-oo puni, adeblji kao dva tonja ziqa so meduprostororn popunlenlm pijeskom iii sljunkom. Z!dovi = cerpleo bili SU ozldonl blatom sa horlzontnlnlm SPOInicoma deblllne 10m.

U isto vrljeme kod i. u ~giptu, stvorc se no plodnorn prostqru .lzmeo.u rijeko EuJrata i Tigri·, so u lVIe~opotamiji, druga civilizaciiq. loyd;e se grade hrcmovt, kralievske palate so kulqmo i stepencstirn terasama zvcnim »viseci vrtovi«. Zo rozllku od Eqlpccno svo]e gradevine prekrivoju svodovlmo, 0 u nedostatku kamena grade cerpi6em. Kamena nl drveto ~iie bil9' neg~se d:>vozllo iz susiednlh zernclle. OSlm prolzvodnle cerpico Mesopotqmc] su do sovrsenstvc rczvlli tehnlku dekorotlvns keramike u bop, zotlm lzraquukrosnih plooo od zlcto i srebro cego Ie bllo ~ lzobilju. Svoje terase stitili. su ostcttom koji su lrnoll u prirodnom stonlu Asfaltom su povezivall i lijepili poiedine elements, te go korlsflll i zo druge lzoloclie (podova zidova i 81.).

lzuzetno mlesto, kcko po brolu tako i po tehnlcko] i orhitektonsko] vrii~dnosti izy~d~nih ygra.devlno u stcrorn vljeku, pripodo cmtlCkol Grckol. No njenom tlu, u toku deset stollecn prije n. ere razvio S8 visok stepen clvdlzocl!e eiii [e plod, pored ostolog, bio i veliki broi .n:onumer~talnih gracievina Kojima se i donas dlvlmo: Nalvisi domen Grcke arhitekture su hramovi.

Osim hramova gradil; su se iOs i drugi objekti od opsteg interesai palate gradskih vlasti, sudnice, trznice, hipodromi, stadioni: pozorista i dr. Grcka ie obilovala raznovrsmm gradevinskim materijalima, naroeito vrijednim kamenom koji se lako obradivao, te mermen?n: za gradevinske i vai.ars~e ra,~ove. Dv.ostres~~ krov pocivoo je na zldovlmo Iii stubovlma kOf! svoiim rasporedom i oblicima daju objektu Iijep i skladan izgled.

Rim!ianisu cd Grka preuzelf .!Jlavne arhitektonske konstrukcije, a iz Mesopotamije polukruzni luk, svod i kupolu, kojih nema kod Grka, i dodavanjem vlastitih konstruktivnih i ukrasnih elemehQta stvorili vlostili stil, posastavo heterogen .oli praktican i monumentalan.

Grekestubove Rimljani spojoju po!ukrl.lznim IUkovimo sto postoje glavnakorakteristiko svlh njihovih grodevina tz. arkode.

No tluk.c>le .ie;z:ouzimalo RimskocarstvO, u tokl.l nekoHkostoljeco, poqiQJluto je u kombinacijomo raznih orhitektonskih . kohstrukciia i ukrasnih e1emeno.to bezbroj grodevinskih i orhitektonskih objekato zo jaYne i privotne pot-

:,repe:. trgovo, hromovo, areng, pozori§to, kupolisto, poloto, Ijetnikovoca, mostova, akvadukta i td.

Rim le tokoder rospolOgoO svim grodevinskim moterijallrno pretezno jz· velikog bro]o pokorenlh zemollo. Osim toga poznat je i tzv, »rlmskl cement« spravljenod vulkanskog pileska. Zidanie se obevljoto lomljenlrn kamenom i opekom pomocu krecnog.mottero, a i preclzno obrodentm klesanim komenom ucvrS6enim metolnim sponama.

Podjelom . rtrnske imperije no !slocne i Zopadhocarstvo i posliie propcst: ZapadnoQ carstva, uslied nOjezde sjevernih noroda, Jstocno se corstvo odrzava jOs hiljadu godina no celu sa glavnim gradom Blzontom - donasniim Is-

tombulom. '

Posto se Bizantisko corstvo prostirolo od sjeverne Italiie do prednje Azt]e, u njemu su se susretou uticaji raznih naroda i epoha: Helena, Rimliana, ronog krsccnstvo te arhitektura i urn[etnostl bliskog i Srednjeg istoka. Mijesanjem i spclonlem svih ovlh uticojo stvorilo se svojevrsna umjetnost i orhltekturc zvcnc Bizantijska.

Glavni materijali za ztdonle su bili kamen i opeko i to "leoma cesto redenl u notzrntentcntm stolevtmo horizontolno, tako da se s lica zldo vldjelo mjesovlto struktura. Unutrosnje povrslne zidovo su malterisane iii oblagone tan kim mermernim plocornc. Otvore su premostovcll luko"lima. U blznntllsko] arhitekturi iavlja se kupola koiu nose lukovi poduprti stubovima. Ovo] glavni elemenat - kupolu usvojlle su kcsnlle epohe i prenllele [e no sve strane svlleto, a osnovni oblik gradevine u raznim dljelovlmo carstva i pod uticajem lokalnih prilika dobio je bezbro] varijanata so speclflcnlm osobinama.

U periodu od VII stolieco pa na ovamo na strokom prostoru od Indonezije do Spanije cvjeta Islamska umjetnost. Buduei do se stvarola u raznim vremenskim epohama i na prostorima koji su prethodno vee bili pod uticaiem raznih civilizacija, stvoro se arhitektura koliko roznovrsna toliko, u Isto vriieme i jednoobrazna. Naikarakteristienija zajednicka crta joj je geometrijska ornamentiko kOia krasi kako vjerske tako i javne objekte. Pored bezbroj bogomoljo

kOja stt.i~radene U bvoi arhitekturi znacqirli su mnogi ~rugi objekti opsteQznocaja; car$ke palate, vijeenice, bezi.stanL karavon saraji, honovi, hamami, medrese itd.

Na tludanasnje Indii.e. Indokine ilndonezije POredislqrnske orhitekture s.LI.$recemO svetilistCll)u(Ut;~i~e ibrClnlcJr)ske religije. Glovni predstovnicisy pogpde,$tP ie., u styari, portLlgolski naziy zq >eitaykompleks grodeyino koj.i OPuHvato po nekOlikp poloto, hramoyo. j sveti!ista koii svoiim ukrasJrno i qblicimo predstavljajOdielo ne.obicne i cudne liepote. Sve ove grodevine potjecy iz vremno poseljednjih 10 stoljeea n. e.

U Kini SU spomentc! orhitektllre poznati tek poSlije X stolleco nove ere. Po pravilLl u ovo] zemlji i vjerske i sVjetovne gtoaeVine morale su imati isti oblik. Osnovno korokteristika svfh ovih groaevina [e krbv sa i;z:vijeniITI rLlbovima sto go'. podupiru stebovt, NE3ke gradevine imoiu eo nekoliko kotova sa o"akvim krovovima. koji se uzdizu [eden iznad drugog ..

O. arhitektur.i drevl'log Jgpal'la preovladava kineS.ki uticaj,. gdje se dugo kao i u Klni upotreblja"alo scmo drvo. Japanski budisticki hromovl syskupine POgodO, tornlevo. somostono i $Iovoluka, a sve njih korakteri.su krovovi so izvijenim ivicama. No sHean nocln su gradeni i kompleksi corskfh poloto.

Postojbinu drevnlh noroda Mojo i Asteka no [uznorn dijelu meksickog zaliva, gdje su cvletale civilizncile od petog stoljeco prl]e n. e. do pocetko XVI stolleco n. e .. koroktertse veltk bro] stepencstlh plrnmtdc, nollk naegipatske, a sluzile su kco monumental no postol]e hromo koji [e blo smiesten no vrhu. SHeno postolje imole su i velike palate kao i [ovne gradevine. Noselia su bilo urbanizirana, a imala su i do 300.000 stanovnika. Evropski dosellenlcl su ove clvltlzocue pokorlll, 0 dijelom i razorili.

Ovi narodi su bili izvanredni graditelii. i cesto, nasipa, mostova, vodovoda i sl.

I u Juzno] Americi na terltorflorno danosnjeg Ekvodora, Perua, Bollvlie i cueo, ovletole su clvlllznclle, ali je najpoznatijo civilizacija Inka u periodu ad XI do XVI stolieco nove ere, kada [e razorena, isto tako kao i one u sredrqo] Arnerlcl.

U zopodno] Evropi u periodu od X - XII stolieea dornlntro Romanski stil u arhitekturi, i urnjetnosti.

Karakteristiko romanskog stllo su teske i masivne grodevine, 0 nccln presvodenjo stropova nije dozvoljavao gradenje prostronih i' visokih objekata, kojimo je tada crkvo tezilo.

Gotski stil je dominirao zapadnom Evropom u XIII i XIV stoljecu. U mnogim evropskim zemIjamoa narocito u Francuskoj. Njemockoj i Engleskoj izgradene su u ovomstilu mnoge kotedralo. vijecnice i drug; privatni jovnl objekti.

7

NqikQrokt~ri§tiCnii.i dijelQv; koteqrqlq SLJ vis.oki i ailjoti zvoniqigdi~ su svi elementi, uklj4cujuci i. one konstr4ktivne, dekg[otivni., tok.Q doqilela gradevina djeluie koo ieq.no Qgromna Cipka.

Za crhltekturu Renesanse, koja dominira u xv i XVI stoljecu posluzila i.ekao u.zor. cntlcko arhltektura Grka i Riml.iopo. Nap4~t9iuse siljati gotskl lukovii zvonic.ik90. ikicenie komenih ploho, a preuzimo se iz anticke arhitekture polukruzni luk, stubovi so korintskom glavom i kupole. U ovom .stilu pored bOQomoljagraqe se jos ipalate vladgra, vlastelinp, trgovaca l dr.

Zq polom Baroka, ko]! se rpzvija uEvropi u XVII l XVIII stoljecu, vezanaie kpko arhitekturo. toko i kipo[$tvp i.slikarstvo, Stqpanjem sve tri ove. umjetoosti npstaju neobicno etektne gradevioe sO.. vrlo. ukraaenim J iSkicenim entertjerima .ieksteriierima.lovoistilse-iavlja koko u crkvenOi toko i 1I svi~tovnoiarhitekturi.

U XVIII stofJecu u Frqncuskoi umietnostj nostoo ie novi stU R()kok(), koji sa razvioiz bcroko, a koji je zamijenio njegovu· kieenost i monumentclnost njezr'lijim j vedriiim oblicimc, Iz istocno .. oztiske umjetnosti'preuzimoju se ornament; so viiugama, kovrdzcmo i spletovtmn cvljeca i liSco, koji krasegradevine 0'109 stno.

Svljet se brzo znaltlo pretiertvcnlo u klcenostl, po se arhitektura ponovo vraeoho pocetak, tl. no jednostovnost klcsicne grcke i rimske orhltekture, Ovaj provoc nazivdl11b Klasicizam. U Engleskoj, Froncusko] i Petrogradu grade se

8

velike zgrode iovnog koraktero pnmjenom klosi.cnih grckih i rimskih arhitektonskih konstrukcllc.

Zgrade koie qanos provimo i arhitektonski elementikoj.e qvdieobradUiemo proslisu,kako vidlmo, milenijski put od onih najprimitivnijih preko oni.h vrlo raskosnih do ovihsovremenih. Sve d.o po;gve celikO, betono iormiranogbetono konstruktivni elementi izvodili snse [edlno tz kamena! .opeke idrv~ta,. atp [e omogucavalo izgrodnju 9bjekotq r~lotivno molih rqSPQna i visino .. U. toku vremeno mijen;qli SU .se stHovi, ali su gaboriti ostajoli skromnih dimenzija. Upotreborn . armiranog betona i celicnih konstrukolto . nostaie revolucija U gradevinorstvu i rado se. moderno. arhitektur.a,. U njoj trebo. sve do [e funkcionalno, svrstshodno i raciona!no, a sve sto se gradi trebo do stuzi obicnorn covjeku i Ijudskojzajednlci. Bogomolje Svih religijo, koje su do soda dominirale svim urbanim podrucjima, nestoiu u sklopu vtlo visokih zgrodo sternbenog i poslovnog znacajo.

Moderna crtntekturn traii prove linije i sklcdne proporcljemoso odboculucl pri tome Ukrasne detalje svih vrsta.

Pored klasicnog zqrodorstvo donoanjo orhiktetura obrodute ios i urbanizam iii plcnlrcn]e izgrodnie naseljo, unutra$nju crhltekturu, t;. ureqenje unutrosniih prostortio (enterflerc) i hprtikylturu iii uredivanje porkovsklh. vrtnih i slicnih otvoreruh povrslno,

1. PODJELA ZGRADA PO NAMJENI - VRSTE OBJEKATA

Zgrade su nolbroinl]! objekti i sluze zo povremen iii trojcn borovok Ijudi iii zivotinjo iii pok za smiesto] sirovina, uredajo i postrOienjo u njimo. lzucovoiu se premo nornlern i dllellmo ih u trt osnovne skuplne:

Zgrade za stanovanie kojemogu biti indlvlduclne namjene, i kolektivne.

Privredne zgrade su one u kOjimo se obovtlo odredena prlvrednn dlelotnost, iii sfuze zo usklodistenje sirovino i gotovih prolzvodc. iii zo borovok stoke i st. U ovu grupu spodolu fcbrieke hale, sllosl. stocne farme, mcqoclnl, hangari itd.

Jovne zgrade sluze opsttrn potrebama vleko: postovcn!u, upravnom cporctu, sportu, obrozovoniu, odmoru, lijeeenju, rqzonodf l st.

U ovu grupu spodcju poslozne i. uredske zgrade, kongresne dvorane. skole, bolnlce, hotell, bloskopl, pozorlstc. ftskulturne dvorane, lzlozbenl povlllonl, bogomolje ltd.

Danos se medutlm prove i tckve zgrode ko[e sluze vlsestruko] nomlen: i eiii kompleks predstovl]o privredno drustveni center gdje su po[edlnt prostori vtsencmlenskl, lijep prlmjer tokvag oblekto [e svokoko »Skenderllo« u Sara[evu,

2. GLAVNI KONSTRUKTIVNI DIJELOVI ZGRADA

Glavni konstruktlvnl dllelovl zqrcdo su: ternel]l, zldovt, medusprctne konstrukcl]e. vertlkolne komunlkoci]e i krovovi.

Temelji su najnize postovlienl konstruktivnl dlielovl obiekto ko]! predstovtlolu cvrstu vezu zgrade sa terenom no kolem leii. lrnolu zndotok do svo opterecen]o od spostvenoq, korisnog i pokretnog tereto clleloq objekta prenesu no gradevinsko tlo, te sprllece bilo kakvo pornlercn]e oblektn iii pojedlnlh njegovih dllelava.

Zidovi su vertlkolnl konstruktlvnl element! ko]! olvicovoju oblekot, odvajaju6i ga ad spellnog svtletc iii go dllele unutor oblekto no ve6i Iii mon]l bro] prostorija. Osim toga oni moro]u, pored sopstvene teflne, drzotl i tezlnu horizontalnih i kosih konstrukcl]o (stropovo, krovovo, stepenlsto}! prenositi je no temel]e. U nllmo se ostavljaju otvori zo vrata i prozore, te vertlkalni kanali kao sto su dlmnjnci, ventllcclje, konoli zo lnstolccfle i dr,

Glava II OPSTI 010

Meduspratne (meduetczne) konstrukcl]e iii tqvcmice (zo posllednll sprat) su horizontolne konstrukct]e koje dliele zgrode no spratove (etaze). preuzlmolu sve terete sopstvenog, korisnog i pokretnog opterecen]c i prenose ih no venttkolne noslve elements. a onl dalje no tlo.

St~penic~ i rampe su stepenoste i kose povrsine, to jest komunikacije koie povezulu objekot sa okotnlm terenom iii etoze medusobno, unutor oblekto, pa su, prema tome, von]ske i unutrasnje.

Krov je zovrsni dio objekto i sluzt zo zcstttu od Q!tmosf~riHia" te ad preveHklQg voniskoq grijgnja iii hlaOenio. Sostoll se od krovne konstrukeiie i pokrivaca.

3. PROSTORI ZGRADA

Meousobnim povezivonjem zidova i medusprotnlh konstrukcija dobljoju se ogradeni prostori u zgradi.

Kako smo vee rekli medusprotne konstrukcije dijele zgradu po vlsinl no etaze, koje su podzemne, polupodzemne j nadzemne. Podzernne etoze iii podrumi su najniii preston U ob[ektu i ogrodeni su podrumskim zldovirno, podom na zeml]] i prvom medusprotnom konstrukcijotn. Podruml su potpuno iii svottm veclrn dl[elorn smjesteni lspod nivoa terena. Sluze kco ostove, kotlovnice za centralno qrijonje, procnice i sl., a i kao restoronl, prodcjnl prostorl, dvorane zo rczonodu i sllcnu nomjenu.

Polupodzemne etoze, tzv, suterent, oqrodenl su istlm elementlmc kco i podrumt, sorno sa veclm dllelom lznud okolnog tereno, a sluze kao rodionlce, prodovnlce i st.

Nadzemne etoile su prizemlie i sprotovl.

Prlzernl]e [e prvo etozo kojo lezi scsvlm lznod zeml]e, Njegov pod mora bltl izdignut nojmon]e 15 em iznod kote terenn, a moze biti i no znotno veco] vlslnt sto zavisi od nlzo tcktoro koo sto su: lzlozenost poplcvcmo, polozc] premo ulici i st. Ako [e prlzeml]e izgradeno lznod suterena ZlovemlO ga vtsoko prizemlje. Prizernlie sluzi zo stonovcn]e. 0 u glavnim ullccmo i za usluzne rudn]e, prodavnice, restorone, ketone, kcncelcrtie i 51. Prostorl iznad prlzemlio koii su podlieljenl medusprotnlm konstrukcqomc, olvlcen! ztdovlmo i noloze se [edon iznod drugog nozlvoju se sprotovl iii kotovl.

9

POTKeDVLJE \\..\ ,."'VAt..J

-1. T£MQ,\...JI 2. ZIPOV\

~. TA.VAr-JICf>.

Slika 1. Nazivi prostoro konstruktivnih dijelova zgrade

10

Numerisemo ih, redom odozdo premo gore, koo prY;, drugi, treei itd. sprat.

Krov rnoze biti izveden sa koslm iii rovnim plohama. Krovovi so kostm krovnlm plohoma nozlvolu se jos i klosicnim.lzmedu krovnlh ploha, 0 iznad posljednjeg spmto ostajezracni prostor ko]! nozivamopotkrovlje iii tavan. Taj prostor se ronije pretezno lskonatevoo kco ostava iii zo susenje rublja, a danas se oeste pretvorc u stambene prostorije, otelle i sl.

Na sllet 1 su prlkozon] gtovni konstr.uktivni dijeloyi zgrode i nekt prostort koji nostaju nllhovlrn medusobnlm povezlvonlem,

Ravon krov iii terasa jeotvoren iii dietimtcno notkriven prostor no zgrodi, a sluzi u rozne svrhe, za odmor, rekrecctlu i dr(jgo,

No nlvou jedne etoze, u sklopu objekto, rozlicitim postovljanjem zidovo dObivoju se natkriveni poluotvoreni iii otvorent prostori ko;i se mogu kortstltl u rozlicite svrhe, a to mogu biti.

DoksClti su lstutenl dijelovi zgrade koji mogu pocet] tek od prvog sprata, a zovrsovctu se pod krovom iii no nekoj nlzo] etozt.

lOQesu istureni iii uvuceni, natkriveni prostori samo sa [edne strone otvoreni i olvlcenl ogradom.

Balkoni su otvoreni, nenotkriveni prostori sa trt strane olvlcen] ogrodom. Ako se tokvo povrslnc natkriva nuzlvcmo [e veranda. Veronde mogu biti zastakljene. Svi ovl prostorl su korisni, [er povecavaju i cine ugodnijom stembenu povrslnu, Izvode se no spratovima iii visokom prizemlju.

Trijern je udubljen prostor zgrade postovIjen no samom ulczu u prizemlje, notkrtven je i bQr sa dyiie strone :zqtvoren zidovimo. U rcnijo; orhltektur] postavljeni su veei trijemovi duz cijelog prizemlja, sluzili su koo pje.sacki prolozt, a od ulicasu bili odvojeni nizorpstubova. Tokov trijem nazivomo kohmadCl. Ponekad. S(j stubOY; kolonade bili pOVezani lukovima, sto [e predstavljalo vanredon arhitektonskiefekot, a tokov sklop nazivamo arkade.

Pasazi su pjesacki prolozl no nivou ullce u zgradi.

11

Glava III RADOVI KOJI PRETHODE GRADENJU ZGRADE

1. OPCENITO 0 PRETHODNIM RADOVIMA

Da bi se moglo prici izvodeniu jednog ob[ekto, trebu prethodno zovrsltt cltov niz poslova bez kojih se savremeno gradenje ne rnoze ni zqmisliti. Ti sepo$!oYi. sastoi.e odizrode adgovQrojycin proi~kotQ i. pribovljonjo nyznih odobrenic, sto. predstavlja. garo.nciiu da ce se izgro.dnja objekto. uklapo.ti u plo.nirani urbonisti6ki kompleks i da ce bltl bezbjedan zo one koji ga izvode iii to one koji ce se nllme korlstiti. Odobrenio regulisu i naein prikljueenia objekta no. [ovneeoobrccclntce, na vodovodnu, kanalizacionu, elektrlcnu i telefonsku mrezu, pllnovod. porovod za centralno grijo.nje itd. 0- dobrenjima se regulisu odqovcroiuce oboveze vlnsnlko zgrade koje on trebo do. ispuni prerno vlnsnlclmo ovih lnstolccl]o,

Postoje i drugi poslovl ko]e treba obcvltl prlle pocetko gradenja i 0 njima 6e biti govoro. u sljedeclm poglavljima.

2. URBANISTICKO PLANIRANJE

Modo [e urbcnlzcm relativno mlada grana nauke odnosno orhltekture, sigurno je do. su se

i: 6)
~ lU
- l'
"
0 r-
IP !.
c,
iii c::
l'f r
~ N
'J'
~ G)
10
~ ."
0 !l!
c, r-
III -
(I, ~
- e,
~
0 N
.,
(,. "
If!
7i
'J'
..; 12

njime Ijudi bavilijOs u prostoro vremena. Kako bismo drugaeije objosnili postojanje urbanih (urbs - latinski ........ grdd) sredlno sa trqovimc, glavnim i sporednim ulibdma, javnim, poslovnlm i stambenim eetvrtima ios u ontteko dobo, Coviek ie znaei moroo. prilikern gradnje jednog iii vise zrldeajnih objekata, voditi. raeuna i 0 nleqovo] vezi sa ostalim objektima iii prostorijama u bllzej iii daljej ekelini i usrnjeravati gradnjl.l pojedlrrco u lnteresu zclednloe.

Urbanizam [e, dakle, tehni6ka disciplina koja se bay! pldniranjem odnosno projektovanjem manjih iii vecihgradskih pO\frsina u cilju korlstenia gradevinskog zerntjlsto na najracionalniii nccln. Prt tome se prolektuju saobra6ajnice svih vrsta (zeljeznieke pruge, puteva, rllecno i morska prtstonlstvo). zatim trgovi, povrslne vzo stcmbenu izqrcdnlu, poslovnl dijeJovi, hoteli, skole, otkriveni i natkriveni sportskl oblektl, parkovske i druge zelene povrsine, bloskopl, pozortsto i sale zo razonodu i iavn~ nastupe, bibIioteke, zooloskl vrtovl i sve druge povrslne ko[e su potrebne da u dcncsnjtm uslovima zivlienjo [edno urbana sredina pruzl covleku sve ono sto mu [e potrebno za visok zlvotnl standard.

Slika 2. Polozo] oblekto premo scobrceclnlcl

Odredujll se i potrebnl kcpccltetl koo i trose vodovodne i kanalizacione rnreze, elektrtcne i telefonske mreze, 9asovoda, toplovoda itd. U savrernenim urbanistiekim planovima veco industrijska postrolenlo i tvomtce ne ulaze u sastav uzih urbanih sredlna, vec se oni projektuju u vangraoskim podruejimakoji su so ovim povezani dobrlrn komunikacijorna.

Pored mnogo problemakoje obraduje i rieseve urbcnlsticko planiranje mi cerno ovdje spomenuti samo sljedece:

Regulaci()na linijd [e lil'lija koja odreduje sirinu soobrccolntco tj. kolovoza i trotocro i dijell saobracajnice od zernlllsto koje sluzi drugoj nnrruenl.

Gradevinska Iinija ie linija koja u urbontstlckern projektu, a to znaei i no terenu, za niz zgradaobiljezava lice. tj.ceon.uiH.pge9Mtosoduo U gradovimo zbog skucenosti prostora se cesto gradevinska i regulaciona linija. potpuno podudaraju. t]. tasade zgrada su postavljf3ne no krajnjoj granici slrtne saobraCajnice. Gracjevinska linija se 'moze cdrnoknutl-od rf3guldcione linije sto [e cest slucu] kod indi\iidualnih kao i kod kolektivnih zgroda .·ako imo. OO\lol;no slobodnih. povrslno, P¢vrsine Qgranieene 8 jedne st~one scobrccolnlcem a s druge strnne zqrndomo sluze kao dVQrista. parking prostori i 81. Takav primjer prlkczcn [e no slici2.

3. PROJEKTOVANJE ZGRADA

Pr~if!kt.nl.j(~~Ptak.ieJ;piSrnenridokumenat -koii potvrdinarueilac ... projekta ikojim .se u 9rubimcrtoma definisu osnovne zomlsf ikonture buduCeg oblektq, a kojih se projektant mora pridrzovoti. Pozeljno [e do ovo] dokumenat sadrzi sto vise precizno detlntscnlh odredbi kao: mlesto gdje ce se objekat praviti odnosno izvod iz detaljnog urbanistickog plana, bro] i velicino prO$~()nioj nlihove ncmlene, viSina, etczo, osnovl'li noein umjetnog osvlethenlc, zagrijovonia, eventual no klimatizocije kao i stepen obrade unutrasl'ljih i vonjsklh povrstnc zgrode i sl. Pored toga preclzlro se i osnovnt konstnfktlvnl sistern gradnje objekto.

- Ideini projekat [e slliedeco faza, posll]e definisonia projektnog zadatka a radi go spectlollzovono i ovlosceno .proiektna orqonlzccl]o. Crtezj. osnovo etozc, presleko i fasada rode se u mlertlu 1 : 100 iii 1 : 220 a crtez! lz kojeg se

i e 61 (J :&
ICC 4'2.~/1 i'I" €V f '(.
c »: 111
., 11 m '10
~ e 0 ~ F
fl m
~ '" c
)- »'
" S o
~ r: e,
..j ~ ')'
III
CI (..
3 0 »
If
c, G-
III
fl .. l'I
jII ...j
!)I )-
~ '\ "

" ==========~~~~~ ........ ~==~',,~=====

---- -_ - ------ . .,....----------- ~---- Ul.\c ....

Stika 3a. Idejni prolekat - Situacija

13

OfitlJ E-t..>T ~C[ J A.

5Ta P£;:t..>IST.,&o.. \ 1.l1...A'Z.1

",,e..'Z..IV\ P~Of,1'olit,,) ...... , Y'6,",\el~-A

~

U 10 e.A.-Ql=.1V I IIJA. M JE. S T A.J

i 1819 ~O~: 4V9 ~~

-+ Slika 3b. Idejni projekat - Osnova prlzemlla

14

.,.~'60

:sz:=

"t'6.'+O

:sz=

.,. ~''2.o

sz==

.,.0,00

S7

Slika 3c. Idelni projekat - Presiek I fosoda zgrade

vidi polozo] ovog oblektc u odnosu no Busiedne objekte i scobroccjnlce rode se u mlerllu 1 : 500 iii 1 : 200. eili izrade ovog proiekto [e do se definise bro] i vellclno postrolenic, njihova uzajamno povezanost te izgleda fosada i miesto ovog objekta u odnosu no okolinu. lzrccuno se i prlbllfno eijeno kostcn]o oblekto.

- Glavni pro!ekat se radi posttle idejnog prolekto u kolem se na odqovorojucl nocln dolu crtezt, u mjerilu 1 : 50 iii 1 : 100, i u Kojima su jasno prikazani i svi konstruktivnl elementi zgrada . po Kojima je rnoquce prici lzvoden]u oblekto na terenu. Zbog toga se glavni proiekot zove jos izvedbeni projekat.

Glavni projekot, pored arhitektonskih crtezo sadrii oblcno jos i cltov nlz doootoko ko]! go cine clelovltlm:

- Tehnlckl opls sluzi da se kaze sve sto [e vozno za izradu objekta a nlle se moglo lzrozltl crtezom,

- Predmier i predracun radova [e dio pro[ekto u kotem su date kollclne materijala i opreme kole treba ugraditi u oblekct, vrsta i oblrn radova koje treba uloziti u izgradnju te cijene kostcn]« svega toga.

Pojedine stavke u predmjeru i predrccunu grupisu. se po srodnosti u dvlle osnovne grupe: grubi iii gradevinski radovi u koje ubrajamo:

15

zemljisne, zidarske, betonirske, crmlrono-betoniske, tescrske; brovorske, llmotske, staklorezacke, sobostlkorske, kercmlccrske, terocorsko-fasaderske, komenorezccke, scbosllkcrske. gipsarske i ostale radove za potpuno zovrsen]e objektc,

- Staticki rocun sa planovima ormcturc [e [eden od posebnih elcboroto kollse rqde.usastavu glavnog prolekto. Njime se o~requju dlmenzije noslvlh elemenata i cjelokupnoQ slstema zgrade. Ako se radi 0 armirano .. betonskim konstrukcijama onda se planovima armature odredi i nccln savijanja svakog dijelqarmoture.

- Palirski nocrtl predstavljaju delqljegrubih (gradevinskih) radova, ko]l se nempgl..l pred .. stavljati no glavnom prolektu te W?Kldqiyonie ovih sa zonntsktm radovimo.

-Nq~.rtldtltClljg s.u><:lq1iq. rqtroda ··pqJirskih nacrta i. sluze za iasnije prikazivanje lzviesnih konstrukcl]o i lzrcdu zanatskih radova.

- Glavni ptolektt instolacija;rdzvoda elektncne energije i telekomunlkcclonlh vodova, vodovoda i kunnllzcctje, eentralnog grijania, viestackog provletrovon]o i kllmctlzoclie, zotlm projekti dizaliea, gromobranskih Instclccllo i dr. treboju se rcdltl toko detollno do je donosente cjelokupnoq materijala i opreme no gradiliste koo i nleqovc uqrodnjo moguca bez lmclo ne[csnoco.

- Projekat organizacije grddehjc:l. O>6vol11 projekW bice posebno govora U ovo] knjizi.

4. POZNAVANJE GRADEVINSKOG ZEMLJISTA

Gradevinskozemljiste je svako tlo no koiern se podlze objekat.Ova zemlitsto dlletimo u dvl[e osnovne grupe: prlrodno i ncsuto zemqlsto.

U prlrodn« zemljista spcduju: Stiiene kola se dllele nc monolltne, rostreslte (u blokovima sa pukotlncmo, suplllnnmo i sl.) i trosne (povrslnske iii pck one ko]e Btl zohvccene procesom rospcdcnlo).

Nevezani materijali (sljunak, pijesok i prcstno), vezcnl moterlinll (humus. mul], treset, tj. onl materijali koji u sebl scdrze vocu kollclnu moterl]o biljnog iii uopste organskog portjeklu).

Nasuta zemlii$ta dtlellrno no homogena i nehomogena. Prva nostclu od nevezonoq, 0 drugo od vezanog zemljcnoq materijala.

Svako gradevinsko zemlllste korokterlse nlz fizickih osoblno koo: krupnoco zrno iii granulaCi[n, rnspored cvrsnh oestlco, odnosno strukturc, poroznost, vlaznost, zbijenost itd. Hemijski 505-

tav nom govori 0 iedinjeniima jz kojih se one sastoil, a narocito nos upozordva no tokvo jedinjenia koja mogu nepovoljno utieati no materijol iz kojih se sprovljaju konstruktivni elementi (beton za izradu temelia ltd.). Elektricne osobine

16

tl. provodljivost elektrlcne struie [e razlicita zc razlicite. vrste .zemljista, po se mlerenlern ove velicip~ moze odredltl rospored, debljina i resprO$lit'onie poledlnlh stijena u zernljlno] korl. Va~anpodatak za gradevinsko zemljiste [e dubinCl:zamrzClvanja kolc pored njegovih fizicRih osobina zavisi ios i od vcnlsklh kllmotsklh uslovc. Ipok podotak so kojim se najcesce susrecerno ked govorimo Q gradevinskom zemlllstu le njegova nosrvcst. To je rnoguce opterecen]e u kilopondima pOkVodrqtnom santimetru (kp/cm2) kojim se. moze opteretltl tlo, a da se njeQo\la rdvnotelq odnosno stabilnost ne poremetl. Pri temeljenju (fundiranju) se meduttm ne smije iei sa ovlm gronicnim opterecenjern nego se ide sa tzv, dozvolitlninj $pecificrlim opte-

K

reeenlem i lznosl 6ct .............. ,g(jje je K -,-no-

n

slvost, a n - stepen sigurnosti i usvo]o se prema voznostt i vrsti oblekto. Ukoliko ie veoo nosivost tlo, povrslno kolorn nctlleze oblekot na tlo odnosno povrsino temello je mania i obrctno.

vee pri scmom projektovonju, a norccito u fuzl izrade 91a\lOOg prolekto, mora se pouzdcno pozndvati kvolitet gradevinskog tlo, [er 6e od o\logo ovls] dimenzionironje temellc zqrode. U nojevecern brolu slucajevqizvrsi6e se neposredno.ispitivonjezemljistQ, izuzev cko ova mjerenja nlsu vee, za neku drugu svrhu, vrseno.

Mi cemo se ovdje scmo ukrotko zcdrzot! na odradivahju noslvostl tid buduci do ovu materllu drugi predmet podrobno obrudule. Posto]e razni nacini odredlvon]o noslvostl, 0 ovd]e ce bltl Qovora [edino 0 odredlvcn]u nosivo~ti probnim·opterecenjem (vidisliku.6). Ispitivanje prpbnim opterecenjem moze se vrsiti samo u homogenom tlu (pijesok, sljunak i 81.). Dobiveni rezultoti u slijeganju ne pokozulu slijeqcnje pro[ektovonoq objekta, nego se no osnovu toke dobivenih podatoka rnoze odredltl rnoquce slllegonie,

U lskopcnim rovovima zo temelie (terneljne lame) lzbetonlro se ploco kvadratnog obllko povrslne 0.50 m2 (so strcnlcorn 70,7 em). Visina ploce je 40 em, 0 njena druga strono mora bit; 10 em ispod nlvoo lskcpo (ubetonirana u zernliu). Ploco stuzl kco podlogd no kOju se postovljo plcttormo vellctne 2,0 x2,O m skovano od dasaka u dvo smjero so teretom soclnlerum od opeke, kamena, gvozdenih noscco, vre60ma cementa i sl. Teret se stavljo postepeno (u roku od 8 - 14 dona svaki dan dodaiuci po 0,5

. kg/cm2).

Zo svako novo opterecenje kontrolise se visinski po!ozoj ploce, kOja prima taj taret ito,..

DASIC::.A

e

" ...... ~-"-- f5tINO~A ~...L_ __ ...::..~~_Io.""'tVIC. 6/4

0000000

0000000

fL 1 1

1

82.

L

Sliko 5. Detolj

17

"\0.

Pf!O~\ "'E~li:.",\" '1S

,_.. ........ -....,.,.-J..L...--.._ ............ VII:.e:ce. Cl;MetJ't&.. FlvS'S\';.A. \1-\

TL.OCf:.T

Slika 6. Platforma za ispitivanje nosivosti tlo probnim

.. optereesnlem

ne zajedno s njim. U plocu je ubetonirana vertikalna letva na kolo] [e oblltezeno santimetarska podjelo. VeJi6ina tonlen]o se o6itava pornocu horizontalne daske u6vrscene na posebno urodeno] skelL

Podaci 0 tonleniu se unose u dijagram iz kojeg se vidi koliki je teret prenesen na 0,50 m2, i koliku [e deformaciju odnosno slijeganje pretrplelo tlo na kole se to] teret prenosio u odredenom vremenskom pertodu.

18

lz ovoko nocrtanog dijagrarno izdvojimo snmo donji desni kvodront koii pokozujs krivu!ju zovtsnostt iZrnedu optereeenjo i slijeganjo sto se rnoze vidjeti no 81. 8. Povlacenjern tangenti no bl09i i strmi dio krivulje dobije se preslectste. Vertikola povucenc lz tog presleclsto no opslsno] osl pokozuje veliclnu kriticnog opterecenja. Rocunskim putem se moze qoci do veuctne dozvoljenog specificnoq opterecen]o

CA'S-OVA.

..

;.. '"j:

--_···---i ------------~-- .: r-- ----_.---.---

: e e ~

• f II

Slika 7. Dijagram izraden posliie jednog obavljenog probnog optereeenlo

Gd_,.. 2./.5<1: fOO \.lSLOVOM. OA.. iOrvJE.(\).JS f'i< I

<:>? 1"E e..1j;,.~EtVJU Co I\) E.

PR-E:I.,.A'Ri GI':.A'-'(CU ~OJA 101 $ILA ~ TIii'TIVA 1'0

'S""'(.4- t> 11-.K50ST t;:O!\)':)1'e~~IJ~

$"'~"')I<t.ef At:OJe. Z5Ml.J\~Tt':

.... , 1....

\'Z\,..C:::>"~~NO KVA~e.!V.j1J

'PI.} I $f'!-rIYA. rvJA

~. ~

Vg..'Sg,IIJA.· IVA ~AA:vA."S\'S"x::.M.

z:.S"MI.....J\'S-ru .

Slika S. Dlo dijagrama sa kriyu1iom zavisnosti izrne.du. opterecen]o i sliiegania

Podatke 0 dozvoljenoj nosivosti tla uzimamo u obzir prilikom dimenzioniranja temel]o 0 cemu ce kosnt]e biti govoro.

Putem ispitivanja i no osnovu prethodnih iskustova u gradnji doslo se do pokozotel]o 0 nosivosti pojedinih vrsto zemlllstc i razvrstone su u tri skuplne:

0) Zemljlst« dobre nosivosti a to su: stljene, nab-j,jeni sljUlno'k, suho glina i uovccc, ali srlojevi trebo do SIU deblji od 3 m: kratko receno svo zemljisto koio m9gudo nose oko 4,0 k,pr/cmi2.

b) Zemlllsto sredn]e nosivostl a to su: trosne rospcdnute stllene, suhi laporac, rnokra glina i ilovoco ili zernlllsto kojo rnogu da nose oko 2,0 kp/cm2.

c) Zemlilsto slabe nosivosti a to sU:humus, mul], treset - zemlltste so visokim vodosto[ern podzemne vode, kao i nasuta zemllisto

koj:o' nose mon]e od 1 kp/cm"

5. PROJEKAT ORGANIZACJJE GRADENJA

Prcvovremen .i ekonOrnicon toKgrbdnje svckog objektOzovisi pored ispraVOe tehnicke dokumentacije, pravQVrernenog pristizonia moterijala i radne snage iOs i od organizacije na samom gradilistu.

Prole organizacije gradenja se rodi u

specijaliz nlrn odsleclmo preduzeco,

Prolekotse veze na lokolne prlllke no gradillstu tj:zavisi od slobodnog prostoro na njernu. Najpovoljnije ie ako neposredno uz sam objekot ima toliko slobodnog prostora da se rnogu kretati 'judi i vrslt: prenos materijola. Organizacija treba do predvidi lokalne soobrcco]nice i njihove veze saglavnima, kojimo se vrsi transport mcterijo!o no gradiliste i so gradilisto. Uz soobrocojnlcs se podlzu zatvorena, natkrivena i otvorena sklodlsto kao deponl]e za rastresiti moterlinl. Izgraduju se rcdionlce. ako

19

-4. if. 11
1l ~ 2 .«
~ 2 It) \J
.« Q g
If) D .J
~ .~ e, :J 4. w
.{ ..{ tv ! 0 y-
O 0 l.l 0 .{O~2
J0
~cJ 4: 2 - -4H tt-
~1Jl Gl 0 6, ~ ~ ~
~J :2 Cl x . iii 01
D::1d)J
III ~ 61 <! .{ oJ. !II
~) « d r:.t4_ «
(fl
?
s
~
0 l.L
It-
~ 0;
<

Ii 2
ill ::>
a.
0
4.
~
M.
\9 1

Slika 9. Sema organizaclie gradenla

20

I

I

I

I II I I

I

I -I

I !

se no grodiliste ne dopremolu gotovi proizvodi koji sesamo montiraju. Odredulu se rntesto za mijesalice zo beton i molter aka se ovl sprnvljdju no grodilistu. Najveci dio ovih elemenata grodilista treba da bude nepasredno pod domesajem kranova koko bi se rucni prenos ffi.?!erijola potpuno izbjegao. No samom gradillstu trebo podici kcncelarlle, tj. privremene zgradE:l zo rod tehnickag osobllo i za smlesto] gradilisne dokumentccl]e. Ako je gradiliste veceg obi. rna i znocc]«, a udoljeno je od ncsel]o moze do se orgonizuje kco ncsel]e zo rodnlke so sternbenim zgradama, zdravstvenim objektlmo, ob[ektlmo zc kulturu i rczonodu, cck tskolornn, obdonistlmo itd. Razumljivo le do za sve objekte kco i zo grodiliste trebo predvidjeti nccln nopeiania pitkom i tehnickorn vodom, elektricnovm energijom koo i prlkllucok no telefonsku mrezu (Vidi sliku 9).

6. ISKOLCAVANJE ZGRAQE

Posli]e zovrsenlh svth predrodn]l. ukljucujuci i ureden]e grodilista, prllozl se obiljezavonju zgrade no terenu sto se Cesce noztvo iskolcavnn]e.

Za ovc] posao pored prolekotc zgrode rnoramo imoti gradevinsku llnliu i koic se, kako smo vidjeli, odredu]e urbonistickil1l plonom. ceonu stranu zgrade poravnali srno. znccl, premo qrcdevlnsko] liniji i no uglovima zcblli koclce A i B (vidi sllku 10.

l<otJ,.I)I1t.'" OIi>.IIII('f''-

C- D
rl c Slika 10. Iskolcavanle zorcde nc terenu

Pravce ACt i Bot povlccimo upravno na gradevinsku Iiniju rozurnlllvo ako su to pravi uglovi. Prave uglove mozerno ncjjednostovnije odredltl ako od duzth dasaka skulemo pravougli trougao. sto [e ovo] trougao duzlh strana greska kod odredivcnlo na terenu blce monte.

NQipreciznije se uglovi na. terenu odreduju gEmdetskim instrumentima. Prave uglove odreduij<emb tropridnom pr'i,zmom. a sve ostole ugloV'eod!redU'jemo ra-c'utnskim putern.

Duzine AB i BD itd. odr$dujemo celicnom pqntljikom so centlrnetcrskom podjelom. Glavo ekserazabiiena u kocic preci4nije odreduie pocetok j8ldne d!uz,iodnos1nQ sieeiste zarnisljenih provcca na Kojima Ieze strane btlduce zgrade. Jasno jeda nom ovako opiljezene kooture zgrade mogu malo pomocl, jer bas na tim mtestime vrsimo iskope za temel]e i podrume, Da bismo i pored lskopo u svako doba mogli lako

dtobi,ti konture temeltc, i zldovc predrnetne zgralde j,zraduj,e se nenosno skelo.

Na svakom uglu zQrade zobodu se po trl drveno kocc za kOje se prikuju po dvije dcske porolelne pravcima AB i AC odnosno zldovlrno buduce zgrade. Na sjecistima unutrasnjih i vanjskih nosivih ztdovc postavljaju se po dva kocn so [ednom dcskofn prikovanom no nlth. Udaljenost kolaca odnosno dasaka od buduclh zidova lznosl 1,0 ~ 2,0 m.

Na. sllcl 12. [e prtkozcn nocln opiljezavanja iskopa ternello i temeljnog zldo. Konture ovih dobllu se zatezanjern tonkih ziea eiii sekrajevi ucvrscuiu zo ekserezokuccne ugornje strone daske. Dviie vanjske zlce odredutu konture iskopa odnosno temelja, a dvijeunutarnje kenture podrumskog zida. Prenosenje prcvcco sa zlcc na tlo vrsi se viskom, a mlero odnosno dubina ceiicnim metrom.

Konture iskopa obiljezavoju se no tlu uzlm daskama, tako do unutamlo lvlco pltostlrntce potozene daske no terenu oznccovo tu konturu, odredi se vrhom viska obiesenoq 0 odgovarcjucu zlcu.

7. ZEMLJI8NI RADOVI

Prvi rodovi koji se izvode na gradilistu su zemllisnl i mozerno ih podiielltl u dvlle grupe: prtprernnl i neposredni.

Pripremni zemljisni rndovl obuhvctclu sve radove no uredenlu gradilista, tj. dovodenje 0- vog u stcn]e sposobno da mogu pocetl glavni gradevinskiradovi (rosclscovon]« tereno, slecenie siblja, skldcn]e humusa i sl.).

Neposredni zemljisni rcdovl su vezani za sam oblekct, Zernljisne radove mozerno dolie kategorisati kao: otkopovon]e. lskopovonje i nosipcn]e.

Otkopavcll'lje [e skidanje zeml]e lzncd prolektovanog nlvoo i ncicesce se vrsi gradevinskim mcslnorno.

21

:>
I--
I~
a
W
n
,fI
2l ~ ~
II( 0-
CIt
\)' 4: "
N '2 N
'< ..(
r: .J 'X
IIJ s
';) oJ. ...
g \It \/I
0
V' Z
:>
t(
:2
0(
.J
III
~
\I' lii V o ...I i-

I

Stika 11. Nanosna skele

22

ZAelO:Z.1 "'A. OA.sel

-- -- ---- ---I

oe.eue>rl..l,!>. OASK A I

I

" ~t

SIIGIf\JI>,

i1l'MEI....JA

r;;'~'"' I •

ZIPA

I I 1,,'

If.j v

i~

,.1

.1 I I' , I

!rl

)i:

/; Ie;,

Slika 12. Obiliezavan!e

'I Iii

"f\,.OC.R.T iskopa, preslek temella I temellnog zida

23

Slika 13. Detalj m,mOSM skale no ugh.! zgracle

Iskopo'llonie je voden]e zeml]e ispod nlvoo tereno i rczllkulerno iskop u slrokorn i lskcp U uskom" oolmu.

lskop u sirokom oblmu se prlmtenlu]s kod zgrada ko]e imoiu podzemne etoze i zodctu dosto poteskoco prt izvoden]u. U zcvlsnostl od vrste zemlllsto mora se voditl. rncuno 0 bokovlrnc koko ne bi doslo do zarusavcmja. Plitki iskopl do 2;0 m dublne ncllednostcvnlle se oslaurovoju prottv zoruscvon]o skosenlm bocnim stroncmo pod uqlorn od 600 (ovlsno 0 kvotttetu tic) (vidi sllku 14).

cesto nije rnoquce, zbog oqronlcenost: prostore noroctto u gradskim nnaelllmo, lzvodltl iskope sa skosenlem bokovo. Tcdo se bokevl podgr,aduju deblllm doskcmc i poduplru kosnlcoma i1i poduporamc iii se pok vezu debljlm zicama za koci6e pobliene u okolni teren (vldl sllku 15).

Za temelle zgrade i zo potrebe poloqon]o vodovo podzemnih instalaeija vrsi se kopcn]e rovova sto nczlvorno lskop u uskom oblmu, 0- blm zemllonth rodovopn lskopu temellnth [omo prtkozon [e na sllct 16.

24

1-

I'

il

I I -----1

I I I I I I I I

I I

0... o lL IJ1

---'

UGAO ZA.VISI 00 VI2.S'TE. Z'FM\...J\%'fo.

Stika 14. Oslqurcnle lskopo zakosenjem bocnih stronica

\-\Ofi!\XOI\.)\ />...\...\.)0 'S\...Oz.t::l.rv'e. OA-~K6.

" I

C.OL.CIC

. I'\o/.-\e

Slika 15. Osiguranle Iskopa daskoma i pi

25

1\.)051"0 -'1-.0

_" __ 2 _

-1O+tE.lI~It0,1>, " .. +~~o <qRAI-JICA &MR:zIwAIJ;JA 'T'l1iM.EI....l,!..

"

, .. ~o. \) ~'aot;OAA Olbl MIJ

v

f'OYR'611'-l,l>.. "'_~s::.I\J'"

ISICOP :JA PrODRUN I TJ:,N&.J..JE. U CVR,5T9H I 'RAS.I'R.E.SI70M 7.L{J.

Slika 16. lskop zc temelje zgrade

Podgradivanje rovovo se vrsi doskcmo i rozuporomo kako ne bi dbSlo do zorusovon]o terena (vidi 81. 17).

•

Zavisno od kollclne rodova bilo koju vrstu

tskopovcn]o rnozemo vrsiti rucno iii mehcnlzocijom; rczumlllvo ie da oe se rucnl lskop vrsltl u slucotu manjih, a mostnskt u slucotu veclh iskopa.

Nasipanje iii planiranje se vrsi zemljom iskopanom na istom gradilistu iii se pak dovozi sa drugog mjesta. Nasipanje se vrsi u cillu podlzon]c nivoa na projektovanu vlslnu, Izvodi se u sloievlrno i nabija rucno iii rnoslnsklm putem,

Prema noslm normama ruzllkuiemo sedam kategorija zemljlsto. U prvu kategoriju spada

26

ono zernljlste kole se rnoze kopotl osovom, a u posljednlu stliene koie se lome samo eksplozlYOm. Denes, lzuzev kod manjih radova i lndlvl .. duqlnlh stambenih zgrada, svi se zemljani rodovi izvode pornocu mehanizacije. Najpoznatije su moslne:

Bager kcslkcr. sluzi za kopcn]e i utovaranje. Buldozer sluf za skidanje povrslnsklh slo]eva zemlle i skupljanje na jedno mlesto.

Traktor gusjenicar, sluzi za vueu prtkollce. Damper, specijalizovan za prevoz vecth kolicino zemlllsto i raznog rastresitog materijala.

Kamion, sluzi zo prevoz monjih kollctno zemltlsto.

)- 1.

a

..( 0
0- ~
..{
I- 8
Ul
J -I Slikel 17. Osiguranje i rczuplrcn]e lskopc u uskom oblrnu

u ii]-

e

3.

3.

27

Glcvo IV T E MEL J E N J E

1. OPCENITO 0 TEMELJIMA

Temelji su konstruktivni dijelovi zgrade koB imoiu zadatak da zgradu trajno povezu sa tlom na koiem se izvodi, tl, do njenocjelokupno.opterecenie prihvote i prenesu na to tlo. Oslanja~ie no tlo i prenosenle tereto naziva se cesto i fundiranie premc latinskoj rijeci fundus - temel], podloga. Ternel]l moroju biti evrsti i stcbllni; tj. moraju garantovati da 6e tereti lzvedene zgrade sigumo biti prihvaceni i prenesent na tlo, tako do nlkcd nece do6i do poremecolo, ci[o bi posljedica bila uzrok trajnih ostecenlo,

Nacin temellenlc zovlsl od niza podctoko, a mi cerno govoriti 0 ovlmo:

a) Podaci 0 zemljistu kao sto su: noslvost tlo. dubina smrzcvcnto, polozai POclzemne voge. Polofo] nosivog tla vee na somo] povrsini zemlje iii no dubini 3 - 4 m is pod nie omogu6ava postovllcnte temello plltko, po se tokav noein temellenlo nczlvo plltkc ternellenle, Oblcno se zbog [ednostovnostl izvedbe takvo temetlenle cesto ios noztvo prlrodne iii oblcno.

Ako se tlo dozvollene noslvostl nolozl na veco] dubinl, pa se temel]l spustoiu do lijega, ondo se takav nncln temellen]o naziva duboko temellenle,

Dubina smrzavanja tla u noslm krojevlmo se krece od 70 - 100 em, pa se dno ternelia mora spustoti na tu dubinu, koko bi bllo zcstlceno od stalnog pomleron]c. kole ncstole usljed promjene volumeno nokvcsene

"

-,

" "

Oitc.Of' ...

"

"

d - OIJO 'il:HI\El...JA. hl\o1e...... fllTI

OSI-OI\)JE.I\.JO IVA. IVOo;:.)\lo 11...0

ALI \'61"'00 GIt..L..I\)IC& 'l;III.Ii!.Z_""VAfVJA.

Slika 18. Temelji no kosom terenu

28

zemlje prilikom smrzavanja i ciie bi se posljediee oorazile no clelokupnu zgradu. Podzemnn voda lose dieluje no tlo, raskvosi go, - a S obziromda ioi [e i voOostaj.promjenljiv, cesto moze biti i neposredno lspod povrsine zemlle, vrseCi odreden pritisok no temelle:

b) PQda~l () z:gradijeSlJ: velicino i Oblik osnove. broi sprgtovo,nomjeno zgrade, te lzbor moterijola i konstru.keije zgrade. VeU.6ina, oblik osnove i broj f:>pratovo dclu podotoko te~il'1isarne z:grode (sopstveno teZina). Objekat moze bitipo npmjenijavni, stcmbenl iii industrijski, pq ceod toga zovisiti tezlnc oprerne, namje$tojq •. moterijolokojise u nlega ostavljo, ZOlil11tf:l~inq soiiega i vjetro (korisno tezina) i najzqd !jUdi koll tu borove iii zlve (pokretno tezioo). Ako se zbrole sve te

teztne, dobl]e se ukl.lpno optrecenje oblekto (Sopstvena + korisna + pokretno tezi~ na). To opterecenje na noslvo .tlose prenosi preko konstruktivnih elemenoto, so strQpo i krovo no zldove iii stubove, 0 preko njih do temello i no tlo. lzbor pojedinih konstrukttvnih elemenata zovlsl od moterijola od kojeg se izvOde •. medu.sobnog potozotc i cini kenstrukttvnl sklop cliele zgrade.

e) Podcc] 0 gradenju zgrade: teren zo grodnju, cesto nile ravan nego so veclm iii monllrn podom. Temel]t no tokvorn terenu ne mogu seizvesti no istom nivou nego se prllcqodovaju terenu tako do se vodi rocuno 0 qrnnlci smrzovon]o (vidi sliku 18).

I

I L----T·

L ...... : _

,

L _

I

PO'e>TOJf2q "Z.-IO

Stika 19. Po!ozal temeija susjednih zgrada

Naknadna lzvedbe zgrada u gradovima cesto je vezana no vee postolece oblekte. Izgradnja novog objekto nikako ne bi smlela noruslt: stcbltnost postojeclh objekata. U tom slucctu presudnu ulogu igra. odnos vlslno postojeclh i novoizgracfenih temellov Novoprojektovani temelji se mogu noel iznad iii ispod temelja postoleceq oblekto, ali se prllikom izvedbe njihove vlslne moraju dovesti no istl nlvo.

Ako je novoprojektovani temell novlse, mora se spustiti do dna temetlo postoleceq, iii ako je unlze, ondo se postolect temei]l podgrade (vidi sllku 19).

2. PUTKO TEMELJENJE

Temelji plitkog temellen]o ncloze sa odmoh ispod najnizih prostorllo zqrcde (podrumo, sutereno, prlzernllo).

Vetlctno tih temello se odredule rocunsklm putem i naziva se dlmenzlcnlrenle. Dlmenzlonlron]e se dakle vrsi no osnovu podatoka: opterecenlo objekta, noslvostl tlc, materijala od kogo ce se temelll izvesti i nolzcd obliko temello. Prilikom prorccuno temelic oblcno pretpostovllcmo do se opterecen]e no okolno zemlllste ravnomjerno prenosl, Zo mania zgrade no dobro noslvom terenu postovljenom plltko bez uticolo podzemne vodetemel]! se ne proracunovaju nego se rade no osnovu ranije stecenlh iskustova prl gradnji sllcnth suslednth zgrado.

29

JUo"51VO "TLO fJA V!i:COJ Dve>IW'1

Zo vece objekte vrsi sa prorucun i to no osnovu formule

P

6d --, gdje [e:

F

6d - dozvoljeno specific no opterecenle lzro-

zeno u kp po cm2 i predstovljo nosivost tlo,

30

~

ZAS'\'I\)I e:.E.'\ol0 Me,·-\<;:o ~ORI-z:. .... \tl~O\?:'QLA. c, J/>.. PO D L9t I\) I e;, -. 'C(\,) '" 'b--'ISo KA.MEI0A KA,\....t>l<-flA.A:; 11-\

1" \ JE. 5AK I SLJVtvA.K

fi>TOP.A.. TaMfiJ..,J.... ""00

VA U.)'fIJC:..II-f t.JO'iiOlvn+ .z: I DOV'A

IVO<O\VO 'TLO fJA !\J\,II..I..:OJ DI.lf;,\f\J1

Slika 20. Polozaj stopa kod zgrade kOja nemo pod rum

P - silo tl. cjelokupno opterecenle zgrode - lzrozeno u kp.

F - povrsinc temello preko kojih se to opterecenje prenosl no tlo tzrozeno u crn-, p

pojeF=-.

6d

stozOqci dqjf} pOV($inq t~rn~.liq qireKtno proporcionalna oPterec~nilJ.zQ.r(]eif} (y.ec~ optf}rf}cenie, v~6q povrsina . ~.f}rn~liq)'iq 9l:>rnlltoproporcionoloa PO$.ivo$ti tlo· .. ($I.aPHe nO§ivo tlo yeca povrsina.. t~m.elio). Q$imppv.r$ine ternelio potrebno je jos odrediti obllK presjeka l vrstu .temelja, sto opet zavisi od konstruktivnog elementa, zida iii. stuba so kogel temelj prf}uzima opterecenje, a zatirn i od rndterijala od koieg se temel; izvodi. U pravHu . ee ¢I~menti tj. ztdovl iii stubovi prosiruju simetricno. nq obadvije strane do potrebne povrsine temello, a ugao pod kojim se to obavlja (od 450 do 750):zavisi od materijala od kojegse.temelj izvodl, Taj prosireni dio elementa naZiva,Se stQpa. Oblik pres]eka stope rnoze biti: pravOl.lgo6n, trapezast iii stepencst. Dno temello stope mora biti oslonjeno no noslve flo koje $e ne smrzava, po ce i polozc] stope vanj$kih iunutrasnjih noslvlh elemenata biti rozuett U oeinb$u no teren, Stope zgrade koja nernn poeirum ispod vanjsklhzidova iIi stuPoya spustaju sec ispod gran ice smrzcvqn]c, a stope unutrasnjih zidova do nosivog tereno (zasticenog od smrzovcrqo). (Vidl sliku 20.).

IJO'OIVO IL.Q

Kod zgrada koje imaju podryrn po SYOm POlozaju dno temelja stope je zasti6eno od smrzavanio. (Vieii sllku 2t).

Opterecenje $0 ztdovo se obicno prenose cijelom povrsinom koja nalijeze no temel; po takvu vrstu temellc nozlvamo trakasti temelii. (Vidi sllku 22.)

Povrsina nalijeganja stope trakostog temeIjo no tlo dobiva se rocunskim putem zo 1 m duzine zida, a evo iednog primjero takvog prorocurro:

Opterecenje no 1 m duzine zido lzncst 8000 kp, a dozvoljeno opterecenle tlo if} 1,0 kp/crll2• Povrsino nalijeganja stope F moze se izrccuncti pornocu formule:

P 8000

F = -- = = 8000 cm2,

e, 1,0

Potrebna sirino ternellne stope zo 1m duzlne zida lznostlo bi

8000

s = = 80 em,

100

Slika 21. Poloza! stope kod zgrade kola ima podrum

ZA$I\"T. t>1iO:'TotJ. ~oet z . \.IIDRo\z:.OJ,...

?oOLO!z.f\.)\ l!>'EToN K.,.UA • ",I.. u::.~ M+r \ f'1.Ja-:;:'''''K \\"1 ~s...,jIJ(\j""1C.

<,
J,
Il
0
-(
(j
?
IN
a 0
:2
~ (j Q
0
Q..
U
rjI
;$'
':J
§ a
t.i
:2
.,
J
~ ~
~
....
) ~ I
ilia.
~~ $
1-'" 31

-f.,_-____;:;'----J+- (5cL - ~~.;ii":,~e~;~~cOJO Slika .. 22. Trakasti temel!1

. Opterecenlo sa stubova se tokoder prenose eijelom nolliezucom povrslnorn svckoa stupo no temel], pa tckve temel]e nozlvcmo somcl iii

soliteri (vidi 81. 23.). «

Za temel]e samee prorocun potrebne povrsine nalijeganja tl. vellctne ternel]o u prlnclpu [e lstl kao kod trckcstlh temelja I bazira se tap

koder no formull F = --, pa bismo za lsto

6d

opterecen]e P i istu dozvollenu noslvost tla 6 = 1,0 kp/cm' doblll i istu povrslnu F..... 8000 em2, Ako se taj temelj izvodi ispod kvodratnog centrlcno pritisnutog stubo, strana stope a se

moze lzreeunetl a = V 8000 ~ 90 em, sto proktie no znaoi do to] stub lrno stopu kvadratienog obllkc cija je strana a ~ 90 em. Na slabo noslvorn zernlltstu, -te na zemlltstu sa visokim vodostclem podzemne vode, iii pak kod oblekota ciia se optereeen]c prenose na malu tloertnu povrslnu (neboderi, stonbeni tornlevl, silosi i sl.) ispod oitavog objekta se radi jedinstven temel]

32

u vidu ploce od armiranog betona pa se takv; temel;i nazivaju temellne ploce.

Materilal za izradu temelja je raznovrstan kao: kamen, opeka, beton,armiranj beton, a izbor zavlsi od konstrukcije objekto i moterijala koji je pri ruot.

p

p

-7

Slika 23. Temelil samei (soliterl)

3. TEMELJI 00 KAMENA

Temelji od kameno, loko spodoju u notstoriju vrstu temelja donas se rijetko lzvode, ler [e zc nllhovu lzvedbu potrebno mnogo radne

snag~ . id()bro~) . kamena,. te •• su neekonomiCni. Mea~tim, u. neklm predjelimggdi.eima dovoli~ no pogodnog kamenq, a pribavljanje drugih moterijola Gini poteskoQU (zbpg IO$ih ~Clobraca.jnica i sl.), te.kod monjeg obima gradnje donas sejos uvijekizradtJju. Komen. zo izvedbu more biU Gvrst iotporan no. udar, ObrClden tollkO da .: se moze pravilno slag.ati preteZllo uhorizontalnim slojevimo pri Gemu se moze poyezivati molterom iii se izvodi bez njega samo slaganjem (suhozid).

Prenosenle opterecen]o za zida no. temeljno tlo kroz temelje od kamena je pod uglom od 70°, po se za mente zgrade rode temeljne stope pravouganog presleko prosirujuci ih so svcke strane zldo za 15 - 20 em. Vlstno stope se krece od 30 - 50 em kod veclh opterecenlo kod losijeg tla povrslno koiom temel] leii no. tlu povecovo se, po se temeljne stope izvode stepenasto so. dva iii vise proslrenlo po 15 - 20 em slmetncno na ob]e strane zida. Vlslno svckog prosirenoq dijeio mora biti barem dva puta veco od samog prosiren]o.

Sirina iskopa rova u kome se temelj izvodi mora bltl poveconc po 10 em so svake strane buduce ternellne stope, kako bi se loko nom]estco komen prl scmo] izvedbi (vidi sllku 24.).

Sliko 24. Vrste temellnlh stope od komene

4. TEMELJI OD SETONA

Te!Tl~lji Qd betQna rode se to. monjeobjekte kao i za. vece obfekte temel.jene no d.obro nosivom terenu, izvode se betonom morke 100 Hi 150 pripravljenom $0 mohjom ko!.icinom vone tzv. vlaion. peton.

PriUkorn betonironio rnoQ.U se. doctoyoti komadi zdravog lomli.enog kqmeno (d9 25{)/o) po go todanazivomo stedni beton.

Terneljne stope se rode u obliku provokutnom, stepenastom i tropercstorn, sto zavisi od potrebne povrslne temel]o kojutrebo do. prenese optereeenjeno tlo. Prttlsct so nosivih elemenata se prenose kroz beton pod uglom od 60° (vidi sliku 25.).

Slika 25. Vrste temel!nih stopa od betona

33

Pr(lvouQolleS~()pe Se lzvode zc mania opterecenlo na dobro nosivom tlu, tcko do Se noSlyi element simetricnoprosJruie zo 10 ...... 20 em. Visina stope se uzima 40 --- 60 em s tim sto se mora. voditi racuno 0 graniei srnrzovonio tlo(yic:H sUku21.).

Trapez(lste stope sa rode koo $e potrebna povrsino temeJia mQ~epQ$tici jeoino prosirenjem nOsivPg elementa vise PO 20 em '. Provougoni temelji tad nisu ekonomieni, neqo se sa-

f'I.,t!oo.O"'\ fROSl'oe...1 8o-'\'OoCV.

+ wDoe \ "Z.ID

me> donii oio izvodi prgVokutno minima1qe visine 20 em. Gprnii dip .se racii zakose.np, ali pod uglom manUm od 45°. Takov oblik terneljo i.e sliean trqpezu, ali go. na;z:ivamp trapezosti.

$tePel'l(lste stope se tcikpoe rode a ko [e potrebno veca ppvrsina temeljo, pa Se prosire,. nja vrse sImetrIcno so obadvije strcne zo 15 - 20 em Ova OP tri puta, a vising svoke pojeoine stope izne>si 1/2 iii 1/3 ukupne vi sine temello (vidl. sllku 25.).

016Ii!..Uf,fU.h.. O,",<2>'l:::.A OIiii:.b. Q.4MM

~ \ e. . t\C5-'2.0 c!v\

v I

• ,OLeIC

Silica 26. Izvedba beto!'lsklh temella U CVfstom tlu /

STe'..A1\J\C.,.I", oo D,/>.,'t;A"..4, Ot;;.I6L j \ fUr. '24 M IJl 40-60<'-"\

Slika 27. Oplata za betonlrnnle temelia u rnstresltom tlu

34

iIi a

Nacin izvedbe temelja od nabijenog betono zcvlsi odkvoliteta zernlttsto u kolern se betonlro. AkO [e okolno zernlilste cvrsto, pa se strontce ukopanog rove ne. obnrsnvolu, kopc se tocno za ternelj preqvidenq dlrnenzllo (sirino i dubtno), 6etonironje se vrsi u slojevimo 15 ~ 20 ern. No sllc! 26. pnkozon je nccln betorurcn]o temello zgrqde kOja lrno podrum. Prethodno je iskopan Qij€lIi prostor zo pod rum, o potom i roy u kome ce se izvoditi ternel] ztdo. Strane rove se obezbllede daskama do ne bi doslo do zorusovcn]o zeml]e prlllkom betonlrnn]o.

Ako [e zemljlste rcstreslto, pa se ne moze iskopati stopa potrebnog obllko i dlmenzt]o, neophodno je lzrodltt oplatu od dasoko, ucvrstltl [e, a zatim betonirotl.

e

e a

5. TEMELJI OD ARMIRANOG 6ETONA

Zo objekte Giia opterecen]o no temeljno tlo predstovttoto znctne vellclne iii su pck ternellt no slcbo nosivom terenu, izrada temelja od nobijenog betono iii drugih maferijolo predstavlja- 10 bi znotne poteskoce, zbog mcslvnostl, velike vlostlte tezlne tokvlh terneljo, povecanio obirno zemljonlh rodovo i kollclno upotrllebllenoq moterijclo. Do bi se lzvrsllo lpok oblcno plltko temeljenle. mogl.! sa tsmellne stope. rotUti od armiranog betonc; kroz ko]l se prltlscl prenose pod uglom dd 30°-50° i no to] nccln lzbjeci nezeljene poslledice i dobltl znctno jednostoVnija i ekonomtcnuo rjeSehia. Velicina i oblik stope, marka betono i nccln ormlrcn]o odredulu se no osnovu statickog rocuno.

Na sllci 28. su prlkozcnl presleol stopa od armironog betono. Sila P (dio opterecn]c ob[ektc) djeluje no temelj odozqo, a otpor ternelinog tlc t]. slln G odozdo. Prcvokutnl temel]t hi u tom stucotu moral! imati znotne vlslne, koko ne bi doslo do puccnlo, Postavlianjem celi6nih sipki t]. armature vlslno stope pravokutnog obliko ne prelczl 35 em. lzvode se kao trnkcstl melji. Stepenoste stope od armiranog betonc rode se pretezno kao ternet]l somcl. nepodesne su zbog izrode opiate zo vertikolne strone, stepenlko.

Tropezcstl obllk stope je nojpovoljnl]t zbog relativno male vlslne, a vellke povrsine, te zbog lednostcvnostl lzvedbe (vidi sliku 28).

Detnljnije cemo ovdje oplsotl [eden ormlronobetonskl trcpezostl trokostl temel] prlkozan no stiei 29.

Velicino i oblik temelja koo i kvaiitet betona, broi komada, velicino, oblik i nacin postovljanja armature odreduje se racunskim putem premo propisimo koii vaze zo armiranobetonske konstrukeije.

Kako se obiGno takvi temelji rode na losem vlaznom i glinovitom tlu neophodho is iskopa~

nu temeljnu traku poravnati i ncsutl slo] sljunka iii mrsavog betonq debljine 5 - 6 em, a zotlrn se tzbetonlro slo] betonc deblilne 3 em koji stuii koo podloga zo orrnoturu. Armaturo pestevlleno poprijekp se noztvo glavna crmoturo rodi Sa od c.e'iicnih provlh sipki premiere 14 iii 16 mm.

U pOquznbm smleru se postovlto razdjelna iii podeona armatura 6.iji je premier 6 iii 8 mrn, Potom. se premo. pregvigenimdimenzijarno temel] betonira betonorh mcrke MB 250 iii vise.

6. ARMIRANO BETONSKE TEMELJNE PLOCE

Skucenost povrslno zo grodnju u grodovima lzlsku]e gradnju stambenih oblekoto male tlocrtne povrslne, a vellke vlsine (soliteri, neboderi, stombenl tomjevl], po se no relativno malu povrstnu ptenosl veliko opterecenie, Temeline stope bi imcle male rnedusobne rozmcke, sto bi predstovllolo poteskocu prilikom lzvoden]c. Temellltl tokve objekte ponekcd ie moquoe [edino ckose Ispod eijelog oblekte-urodl armirano betonsko olocc.

Ovokov nccln temelien]o primjenjuje se ios kod slcbo nosivog tereno i no terenu so vlsokim vodo$tai~m .. podzemne vode.

tzrodo temeljne ploce [e zbog toga .vezono oeste .to postavljonje zostlte od prodoru podzemne vode u oblekot 0 cernu cemo kosnl]e nesto vise govoriti.

7. POSEBNI SLUCAJEVI PUTKOG TEMELJENJA

a)Temeljenje no pilesku i sljunku

No slobo nosivlrn terenlmo plltko temellen]e se moze lzvestl preko prethodno nosutog slolo piiesko Hi sljunko ukoliko je teren jznad nlvoo podzemne vode.

Slolevl pljesko iii sliunlco se nanose u vlsini oko 15 em i nobiloiu se, uz stclno polljevcn]e vodom iii krecnlm mlijekom. Minimolna debljino slojo je 50 em, a zovlst od tezine objekta, vrste temello kao i podloqe no kojo] se lzvodl, Svrho lzrcde [cstuko od pileskn iii pck mrscvoo betono le do opterecen]e so temellne stope prenese no vecu povrslnu (pijesak moze primiti 2 - 3 kp/cma).

No slic] 3Q. prika;zqn ie jeqon temel] posto vljen nO prethodno urcdenorn jastuku od pljesko i sljunko.

Povrslno no koju trebo do S8 prenese opterecenje, ti. sirino temeljo trake iskopane jame )}b« odreduje se racunskim putem, a zavisi od visine nosutog sloja isirine temeline stope. Opterecenje se so temeljne stope kroz nasuti pijesok i sljunak prenpsi pod uglom od 45°, po 6e u nosem primjeru povrsina tlo no kOje seopterecenje prenosi iznositi 200 em sto ie dvo puta vece od sirine temeljne stope.

35

"

"5"E.IIII. .... ""T'5\<::1 P~IKA<=

Dvii'~C>VAI\)JA '5\l..A I I

Iv\OGI.)C1UO'S;T LoMA

TAUKE- tve::A..f2.M.IRAI-Jt;;:

\ e/-..}\..I><'f'./ bo;:\'OI\)<;;t::::.e: colorE:.

-z:_p..\J.)"'"

1oo.:-'........,~p.....,...J..l__, ......... ...._._......,.-...=~_,_..>......lI -z..f:-.-r_r;;:.

...

~rr r"",/"'TUO"/

>< -,

WX\ YllW/k.Y.7k.YlINIJ.l

~\

;/

PoOLO~t\.)\ <t.\...OJ 'Sl..01..1I0KA I\",\

tl\R~}l..vo<Q bE-ToWA.. <t,"'G.CfJ\

~::I"COo-""OO
..
h. ~-~ eI~II\JA -re;~SLJ,l,

a, Slika 28. Vrste temeljnlhstopa od armiranog betona

36

ze ve ro.

...

'6- CD c, ...... f'OOI.,Q'tUI

&'Ii.'Ot.)

..... eM. .... ,.u~ pO Slika 29. Armiranobetonskl trekastl tropezasti temelj

'2.00

Slika 30. Temellenle na pllesku i sljunku

b) Temeljenje no drvenom rostillu

Kod terena koji lmolu vlsok vodosto] podzemns vode; temellenle se ranije izvodilo no drvenim gredama postavljenim u dvo iii tri smlera, medusobno povezanim drvenim veznim sred-

stvlmo. Takav rostilj popunlovo se lomijenim komenom i betonira, a tek preko togO se rode temeljne stope (vidi sl, 31). Ovakav nOein roda [e donas potpuno nopusten, zbogvelikcig utrosko vrlledne drvene grade (borove i hrastove grede i zcmtlenlen [e sovremenlllm konstrukotlomo.

c) Montazne temellnestcpe

Za montczne slsteme gradnje eesto se upotrebljavaju montcznl elementl za temellenle, Ov .. die 6emo prikazati scnduooste ormlrnnobetonske temelje koji se rade u tvomlot, a na lieu mlesto se postavljaju na noslvo tlo,

U supljinu unutor temelja upustoiu se montazni stubovl, armatura se povezuje, a potom se supliina zalijeva betonom (Vldls!. 'S2).

8. DUBOKO TEMELJENJE

Ako se temeljno tlo nalazi na veco] dubin! pa se ne moze prlmllenltl ni jedan od noelno plitkog temeljenja, a optere6enje zgrade Se mo-

37

'200

nc o( ci' nc

m' iZI

te bE zr VE sk nE ja ru cr ,Zil 10 sr si CE m

ka os bU clt prl co tic

us op tre se to

ro ka iii ml to Rc je he ke sn

Slika 31. Temellenle no drvenom rostilju

s; K5QI.,lOtJ,,,-rel ~'P"''''' 'S<:;IC ....

OOIJJI .,_e .... J "'~MIR .... tJC!I .. r<mS"'1 MOI\JTAZ.,,-,OG ",.,.01OA

ooOA.,...,.... ....1'. M A "[0 e",

-rIiiWl\l:I,..J s ,1..I>.CIJOIA rCV'I!'9.III.)O"" ~oo )I~,,\OO -10.000 euf)..

_ OO~)JI ICtaAJ A~MlgA"'Oq,"'i_'li.:' MOI\Jr"ilJo,;; 'S,0I>A

<-L.I.)OV\ !1'I'.OV''tCJ!<.10O ~9!.\ IJ\O>JT"':;"'/

.. ..

TtOmli:l....1 & 'T1.. ..... et.lOl4 f'OVItGltJO ....

14'2. "'14'2. =ll.o·Ocx> C_CJ,'L

Slika 32. Montaini crmtrcnebetonskl temell'

38

ro prenlletl no noslvo tlo, onda se pnmieruutu posebnl nacin temeljentctzv. duboko ternellenje. U visokogrodnii ti nocini rlletko doloze u obztr, gli Se u hiskogradnji cesto prlmlenlu]u. Ovckov hacin ternetjen]o kod nos se primjeniuje u rovnlcorsklm krotevlmc u blizini velikih rl]eko. kako zbog slabo nosivog tlo tako i zboq visokog vodostolo podzernnlh voda (Novi Beograd)"

a) Temeljenje no stubovlmo ilvodi se ako [e nostvo tlo no veco] dublni, po bi izrada oblcnih temel]o (kako trakastih tako i solitero) bila veoma skupa j netzvodliivo zbog obima zemllcnth radova. Znatno jednostavnije je urcdltl stupove i to na mjestimo gdje se ukrstoju noslvl zidovi i no uglQVima zgrada i spustlti ih do nos tlo. Opterecenje sa zidova no terneljne stu prenostlo sa rdhije lukovima 00 opeko, a lukovlmc od ormlrcnog betona iii pak ravnom crmlrunobetonskorn gredom u novijo] gradnji. Materiiali za lzrcdu temeljnlh stupova au kao i rcnl]e kodplitkog temelleno: ko opekc, beton I urmircnl beton, Na she: 33. pri·· kozcn je temetlnt stup raden betonom, a recen]e sa zldovo je prlhvoceno ravnom arm ranobetonskom gredom.

Prilikom izvedbe temeljnlh stupova prob predstovl]o skucen prostor rcdne [orne. po n ne dlmenzl]e mogu biti takve da ornoquce smeton rad (iedna uglovna dimenzija mora veeo od 80 em).

b) Temellenje no buncrtmo i scnduclmn izvodi no terenima gdje se nosivo tlo nalazi dublni ne menlo] ed 4.0 m, a ne veeo] od 1

m, a oko zbog podzernne vode ntie mog rodlti temeljne stupove iii pek cko [e zeml]

m, n] ne st tz:

nc iZI

9! s~

komenlto po ne dolgzi U obzir pobijonje SipaVa. Osnova rnoze biti kruzna pa lh tad nazivamo bunarima iii cetvrto$tq po ih nazivomo sandueimo. Bunar (sonduk) se obicno prethoono noprov: no povrsini. Donia ivico fe skoseno i olecana cellcnlm nozern rodi lokseg poblionjo u tto.

Potkopovonlem .strano, bunar (sonduk) se usljedsopstvene. tezine .ili eventuolno dodqtnim opterecenlern pola~o spusta kroz teren do. potrebne dubine ti. go nosivog tlo. Dno bunara se porovno. a unutrasn;Qst popuni mrsavim betonorn, kcmenom iii pijeskomi sljunkom.

Zidovi b"unarq su u $tvori noslvlelementi i rode se od opeks debljine zido 25, 38 i 51 em, komenq 40 ........ 50 cm, od betono 20 - 40 cm iii ormironeg betona 15 ---- 25 em. U novl]e vrtleme rode sa rnontClzni buncrt scstovllenl od betonskih prstenovo koji se po potrebl nastavlioju. Rospored bunara ked orhltektonsklh oblekcto je tokov do se preko niza bunoro postavljaju horizontal no armiranobetonski nosocl (grede) koji prihvataju teret so masivnog zido iii niza - stubova.

e) Temellenle no sipovimo primjenjuie se tomo gdje ie nosivo tlo vrlo duboko, pa se do njega ne moze doct nljednlrn od rcnlle opisanih nocina, nego se zobllolu prethodno prlpremtlenl stubovi od drveta, armiranog betono iii ceWka tzv. sipovi. Ponekad se onl cak ne pobiiaju do noslvon tlc, nego opterecen]c prenose trenlem lzmedusip« i okolnog terena.

Temeljenje na sipovima predstavlja jedon od nCljekonomicnijih nccfno dubokog terneljenjc,

00 pocetko ?O vijeka prlmienjlvo]] su se lsklluolvo drvenl ~ipovi (cijela Venecllo je temeljena no drvenlm sipovima).ali su se drveni sipovl mogli pobijati [edlno tame gdje je nlvo 'lode i~nad gornjeg dijela sipa. Prillljenom novih rnoterijala tbetonc. ormiranog i prednapregnutog betono, te celika) temellen]e no sipovima [e u tno] mlert oloksoto posco gradevinarima. Dr~ sipovi se i danas primjenjuju, mcdo [e drvo p materijal. maju sljedece dobre osobiveliku cvrstocu na prltlsqk, zotezcn]e i scvl-

je, malu tezlnu. elcstlcnl su, lcko se ntimq

kuje, konusnoc su obliko (vrh sipo je 20 - 25 a glova slpc 35 - 45 em). imolu velike du- 15, 20, 25 m. Nedostatak lm je sto su podi truljenju. Radi se oblcno od borovog iii

rekovog drveta, riede od [elovoq drveta. Vrh je oiacan ceficnom pcpucom, a glava sipa ienim prstenorn. Nobllcn]e se vrsi speeijalnim jevima izv. makarama (vidi sl. 35).

Celicni sipovi su u pogledu noslvostl i modobijanja velikih duzlncpoqodnl, ali su i podtozn: rdcn]u. Ako se rade kao suplje mogu posluziti prl izradi betonskih sipo. unutrosnlost im se popunjava betonom nakon vezivonja preuzima na sebe pritisak.

r W'f::.OQ 01""1<:"

I I !

1

r-

I MOU.\\f{.~~i.

I c;.~e.Q'"

I

I

I

I

_ I '6>il.lf'

I

Slika 33. Tarnatianle nc stubovima

Betonski i armironobl;'ltonski. sipovi pnrruenjuju se nojcesce od svih vrstqsipovo, jer nlsu ovlsn: 0 vodostaju podzemnih vodo. Razlikujemo dvlle vrste ovokvlh sipollo:

- slpovl ko]t se prethodno izrade, a zotlm pobijaju - predfabrikovoni,

- slpov! koll se rode no lieu rnlesto u samom terenu,

Prva vrsto tj. sipovi za pobijqnje prove se od armiranog betona, duzlne su 5,0 - 16,0 m nolvlse 30,0 m, kvadratnog su presleko, strnne su lm 30 - 40 em, a vrh [e oiacan celicnom pcpucom, Nedostaei ovih sipova su: teskl su pa [e prtllkorn pobllcnjo neophodnc dlzcllco, 0- tezcn j13 transport. mornlu se priprernltl (fabrikovatiJ bar rnjesec dana prije pobijanja, ne mogu se nastavljati ako se pri lzvedb! ustonovl do ne dolaze do nosivog tlo.

Betonskl i armironobetonski sipovi rodent na lieu mlesto su znatno pogodniji. Kod nos se prlrnlenlulu »Frenki« i ~»Ekspres« sipovi. Duzlno lrn moze biti j vecc od 30,0 m. Nacin izrade »Frenkl« sipova - celicno cliev promiera 40 - 50 em sa betonskim cepom se nabije pomoeu mekarado potrebne dubine, a zotlm se sipa inabiia dodatni beton uz postepeno lzvlccente cllevi. Po potrebi moze se ubaeivati i armatura .. Zbog neravne povrslne i proslren]o vrho slpovl ove vrste imaju vece trenje i veel osloncc, po prema tome i vecu nosivost.

39

~l::5::JEK K.Y<bz. -e,UI..JA..\<..

I <':oF'\), t-J"'NR~~V\ ~~OUVh70~. \1-1 KANa,..;

Slika 34. Temeljenje no buncrlmo

40

D

..... i!t.A.\!:>e.T. ;\t'Q'VI

~.VObe. U

' ,t. M\~.~Oe'h .. "'-'10 '?>OCM.

--- -

Slika 35. Vrste sipovCl

Prema noclnu prenosenic opterecen]o no tlo, stpovt se dijele no oslonlene tzv. stoiece - kad je Sip oslonjen na nosivo tlo i tebdece - kod sipovl ne dolaze do nosivog tlo, vee opterecenje prenose trenjem no okolnu zemlju. Sipovi se mogu poblictt vertlkolno i koso. Rospored sipova trebo do je takav do svoki sip u grupi prima

n

.@) I

d... _

o

o

t u

"'1~.t..)NO I"OO'l!..e.,"fVG.

prtbllzno Isto opterecen]e. Stope temel]o kole se oslonjotu no slpove u svemu su slicne stope-

rna kod plitkog temeljenja sarno su im prosirenjo manja. Rade se:

Trckcste stope so slpovlmo u [ednorn, dva iii rlede 3 redo:

41

~vorLO

D

o

o

o

o

o

o

o

o

o

o

o

o

o

o

o

o 0 01

- ._._._. __ ._._._.-+

r~ r, I ____ ' _I

Sliko 35. Temellenje stope no sipovimQ

ST9PA ~----~--~7Z~1 rr~\----------

I .

. I

I

I

Temelji somci SO dvc, trio cetiri iii vise slpova;

Ploeoste stope Ispod cliele grodevine no rovnomierno rnsporedenlm sipovimo (vldl 81. 36).

Vezo sipo so stupom je obicno tokvo do sip 30 - 50 em ulozi u stopu kod neormironih iii 10 em kod ormironih sipovo (pri cernu se ogoIjelo crmcturo sipa veze so ormoturom stope). Visina temeljnih stope je 50 - 100 em.

42

c) GIOVd V. Z AS TIT A 0 0 0 (3 0 R iNS K E I. POD Z E M N E V 0 [) E

1. OPCENITO 0 HIOROIZOLACIJI

Oborinska i podzemna- vodo kvase podzernne dljeloveobjekta: temelje, podrumske zidove i podove,bilo da vodq prod ire direktno u objekat iii do vlazi ove dijelovezgrade.> Zbog hidroskopnos,ti materi.jala od koieg se zidajuzwade tzv. kapllarna vloga sa penie novlse, po vlozi i zidovei druge diielove zgrade lzntid nivoo okolnog terena.

VI8ga i.ma. visestrukostetno djelovanje: nepovollnq dle.1.!.lle no KOnsm.lkciju objekto sto slcbl njezin kyalitet cko je od opeke llldrveto .. a malter opado i sa unutornte i sa vanjske stro. ne. V1a90' nprocito u zotverenlm prostorijama, p?godul~ stv?ranju pljesni i drugih mikroorgamzomn stetnlh zc liudsko zdravlie. Pokucstyo

vrlo brzo propada, a ncmlrnlce ne mogu dugo ostati zdrove IJ vlozntrn uslovimd.

lz prathodnog se nomeee zdkljpcak do pri temelienlu zgrodo moramo sprovesti tehnlcke mjere za zastitu· podzernnlh dijelova, odnosno izoluclluod vloznog zemljista i vlaznih temelio. lzolocl]o protlv vlage nozlvo sa jas i hldrolzolaeija.

Za hidroizQlaciju seupotrebliovoju onO sredstva kroz kolo vlogo ne moze prodiroti .i ciji je vijek, u stOlnirn uslQvimq v10ge vrlp dugotroi.on; Najces6e .upotrebijavano izolpciono sredstvo su: .bitl.Jmeo ...- crnu, nonormolnqj temperoluri polukruto ili kru.tqsmoJasra Ijevljivq. mcsq organskQg porijeklq. Postoje prirpdno nalozista bitumena, a rnozese. dobltl .iqeslilopijQIJl n.afte. Na POdlogu$e nODQSi rostopljen (no ternp.eraturi 180 - 200°C). Otopljenbitumen q ben.zinu iii benzolu je rastvor (istina veomo zopolnv), oli se no POdloge nqnosi u cilju nqtoponja .1500 hlcdan nomaz. Bitumen rosprsen' u sitne cesttce u vodi uz pornoc emulgatora nozlvo se emulzijo i nonosl se takoder no podloge u hlodnom stanju, Asfolt ie takoder miesaVina bitumena sa vecom mmcnlcm kOlicinorn mlnerclo (pijeska,

kreoo, gline).

Kotrdn --- crna rna so specificnog mlrlso, 00- bivase suhotn destildcijOrn drveto,komenog i mrkog Uglja. Modo rnu je prionljivestza pod, logu boljd ne90 kod bitumeno, upotrebljo\fa se samo zaprivremene hidroizolacije. Topliiv je no temperaturi 30 --'- 40°,. brzo gubi elostlcnost i puce. Nopodlogl1 sa nenosi uglavnom kao vruci premcz. dok se-u niskogradnii otoptne i ernulzije kotrcno upotreblia\faju koo hlodni premazi.

~o + "'\00 ~

-... ""'" --...
"'" ---. --.... =----
-.... .........
+fo + E>o + 50 + I\JS-P~A,VILtI.)o LJE!Pe. ... l'c:: ""

37. Detali iz·Yode hidrofzoloclle

43

Iz()I(lc:iOrl~ lrgl<~,k.oie. izraduill • .od popira . iii jute namocene u bitumen nazivomo bit.umenske. iii u kotran kot.ronsk~ liepenk~, najcesce su jos posute pijeskom so oble strane.

Pored Ijepeok'e u novije Vrijeme za lzolocltu se upotrebljovaju trake radene no bazi stcklene l mineralne vune nOtopljene U bitumen i u trgovinu dolaze pod naziv.om ,,~rbiti. Takve troke 8 iedne strane. mogu imati aluminijskeili bekorne fOlije, slntetfcne materijale i dr, i upotrebIjavaju se zo speeijalne hidroizolaeije.

Pri .rady . so .. i:i:olaqiOnim moterijqlom treba obrotiti pa.znju no sljedece; katran i bitumen se mequs.obho ne. podnose, neg.otazClroju jedan druQog, po prilikom rada 80 bitumenom mozemo upotrijebiti iZQlacione troke-iskljucivo nomoeerie u bitumen. lsto pravilo va.zi i zo rad SO katrqnom. 20 dobru izvedbu tdkode ;e veoma vazoo preklopanii.7 izolacionih traka (vidi sl. 37), a i dovoljno premazqno pOdloga kao bi trake potpuno bile priljepljene.

2. HORIZONTALNA HIDROIZOLACIJA

HOl'izontCllnCl hidroizolacijo, koja se polofe no horizonalnupodlogu trebadasprijeci penjonje vlage lz ternlje uznztdovs navise, prodiro .. nje vode kroz podrumskt pod u podrum, cko ovo] postoll, iii u pod prizernlia Qko [e Pbiekat na zemll! IzolaCija Se SQstojinQirnanie od jednog vruceg prel11Qzo bitumenQ; iednog sl9io liepenke, po ponpvnog premazo biturnenQ., Ra., zumljlvo je do ee izoloeijQ biti pouzdonija oko se postcv; vise ovokvth slo;eva, a izvode se .0- bavezno u usloVirn(J POveeane vI02(1ost; .•. Kod postovljonjo hidroiioloeije trebQ Pp$tovati .ova provila: povrsino no koluse postavlja iZ910eija trebo do bude suho, [er vruei prernoz bitumeno iii kotrono no vloznu povrstnu neee obezbijediti kontlnuclnu, neprornoclvu prevloku, ono ee biti porozna i pooloznc brzom rospodcn]u.

Povrslno no ko;u se polazeizolQci;O more biti rovnc, jer ;e liepenko krhko i moze se desiti do se prelomi (od tezlne zido iznod temello iii od zostitnog slo]o no podovlmo). Na sostovimo dijelovi ljepenke treba do se preklcpolu po 10 em do bi se spriieCilo prolazenje vode kroz sostave,

Na sliei38 se vldl prlmler lzvedene horizon" tolne izolacije lspod podovo: pttzemljo i podruma, te preko svih temello.

Kod objekotQ postavljel1ihl1Q terenu sovlsokim vodostolem podzernne vode nije dovollno hidroizplocijq·;z:ostititiobionirn ... betonom, jer to vodo dieluie pocj izvjesnim pritiskpm, Po. pbicon beton . ne bi mpgoo. primiti §yo napre:Z:Qni(J' Hi .. drOi;z:plqcijo bis~ mogla o$tetiti, a . time .• i promositLSVoju svrhu,A.kp zQstitnom sloitJ dodO .. mo izviesnu kolicinu celiOnih sipki, tj,.ormotqre postovljene U J;Jpmiuzonl.l i tokp i:z:radim.o ormi .. ronu plocu deblilns 20~30 em saobrnqtp postcvllenom ormoturom, zostitR ee. biti s.igqrna i potpuna -. Takvu konstrukciju cesto nqzivarno kontro. plo.ca Hi protu ploco. a racji§e ririie.>izvedbe podrurnskih zidova ti, izvodi.se ispod nllh, Hidroizolocija se rQdi pOiocano so 3.-4 premaza bitumenom i 2 do 3 Ijepenke, (vidi sl. 39)

Kod vectne stdrih zgroda nlte blogo\fremeno izvedenahidroizolaeija, po se postdvlja problem zostlte prostorho od vloge i vode koko podzernnihtak.o i nodzernnih .etozQ usljecj kdpilqrne vloQe, U tokvtm objektimo moguCe je nokncdno izvesti hidroizolaeiju so qnutrosnje strone ztoovo, a potom ;e zastititi. Zastita hldrolzolaeije>.od uticajo podzemnih vodo morc.bltl izvedenoormironirnbetonorn (vidi sliku40.).

Armirano betonsko ploco moze se premo potrebi oiacat; rebrima, a meduprostori se popune betonorn tako do se nlvo poda u prostcrill podigne zo ceo 50 em. Prorccun zcstlte zcvlsl od veltcine potlsko podzemnih vodo.

ve.e"\~A\.J.Jk 1"t,O\-}o..,cl.JA -:-II' / /0 t"'OO<:.. .. ""Mi t"'20t.Toe.\JI<.

/~<:>""u""'1

VI!!:It T\~AL.tV'" \~o.\...f'O~",

Sike 38, Polozal horizontalne i vertlkolne

44

ro iti iii 10 10

J-

II-

)

V0005TAJ

_sz _.

A\:!.M. e.ET. 1"1-00 ..... '2.SCM I-\IDR.OI'Z..OI....,Io..C\v/'.. ~'I"+

\':>Si. roOI....OG.'" 8-"0~

. 1( ........... KAI....O~MA. 1c:,-ZO~

f'<)Oe.U~'Ii.&1 't.IO Ct.rW:;;'~TN.... ..\.., ...... W~}.

V'elt.'1't" ..... I..."-l.... H\t:>~\ z.c:,1.... ...... ~1 JA

Ce:~!J!.l\.)TNk ~\'-I'-'i.i..lR."'"

?AG"tlT,... V,"e.,T. H\~\-z.ql.... ... q.jll!i.

"<:..10 00 ClPSl<:.a G,I> CII\. \) <:._,e ~. """'1..1';

Gl..AVI\.IA

...... TeM ... ,\,l!a ......

Slika 39. Zastita hidrolzolaclle kontra plocom

45

- WQVI f'OO POCHt\.) . h. 1?"'::'7":z::z:;r-r7'7"7";...."...77-r:~':r"7-r-:r-7' ........ .,.....,.~,....,....."....,....,.....,,.....,.;:~· ,.. I ~I"UfVA. fj'j;.l'CIJOM,

~~~~~~!~~r-AtM.~t:.'1'OM. PI..O~~

, C.,j""'C ..... M .... I:t.E~~IM1\

Fr "ID OD oeo"g 6,,," C"I 4ID~O\c.Ol..A.cl.jA Q.;-'21

.,' l"ODe.I.HJ\.~l:.1 ZID

+ * 40 +

~

-410ItOiZ,OI-AC\-l""

-,

-'Si:AI::, 'f't::)1) Poda.UAA.~

Slika 40. Naknadno osiguranle od uzgooa podzemne vods

3. VERTIKALNA 120LACIJA

20 zgrade koie lmoju i podzemne etoze, PO-red horlzontclne lzolccl]e, lzvodl se i vertikalna izoiacija, [er bez nie ne bismo uSpjeii do se 00- branimo od vode koio bi u norizontotnom provcu prodlrolo lz okolnog tererro kroz ztd u podzemns prostortte.

vcs« Z.,4..~i\TA 17:.01-A.C.IJE e.5:TO!V H\DR.QIZ.OL..ACIJA 12.-t'5

e,CM SE.TO~. f'oOL.OGA. Me. '\'\0

Slika 41. Detalll ,,1>. .. preslekn kroz zgradu

46

NqsUOi 41. vicl.imo koko se izvocli spo] horizontalne i vertikalne hiclroi;z:olacije.

Za polaganje ove izolocije vaze ista pravila koo i kod hortzontolne,

Do hi se ovc lzolccllo zastitila sa vonjske strane ad mehonlckoq ostecenja za vrijeme lzgraclnje i upotrebe oblekto, uz izolaciju se postavlja zcstttn! zicl odopeke po cllelo] povrslnl vertikalne hldrolzolocl]e. (Vidi sliku 41.).

4. DRENAZA

Da bl $~ sprijecio priti$ak. pavrsinske i padzemne vade na htdrolzoloouu pa scrnlm tim smanjilamogu¢nost prodirqnjakrpz nju, najces¢~ s~~uslovima, kade s.u ove vade .Zl1otne, oko 9l:>i.~kta jzvadi drenazQ jarkom iii .cij~vi.ma kpie aGvade vodu u kaf)oJizooiju iii prirOdnim otlcanjem nanize.

Drenaiose postavliq 20. •. _,... 300m ispod ho~ rizantalne hidroizalacije i. isto tollko je udaljena od temelja. Drenaza se izvadi u vidukanqlica ria betonskaj podlazi iii ad perforirqnih KeromiCkihbijeVind podlozt ad Qline (vidi sliku 42).

';L.JU..,"- 1( r.e.uP~l~I...JU~"-"

"

4>-:a-.u..aJ" eWa."

¢ 6o-&(X) .'I'UIoJ~

¢ ".·''100 ,.lI!;.f'OI't.I~

WoktfOJc...;.'Wr;

Slika 42. Poloial drenaze ciievi

1. OPCENITO 0 ZIDOVIMA

Zidovi su .konstruktivtli elementl kOje susreeemo i u niskogradnii j u v;sokqgrodnji. ~ ni~kogradnji zldovl . imqju zodqtgk do preuzrmoju terete od nosute z~mlie,prltl$ka vode i sl. Na cestqmn i?~Ij~znicoma, . zatim kod uredenlo z~mIJi~ta. koje ima izvi~~.n~ Qogibe rode .. se PQtpQrIlizi.dqVL Prilikom regyl~~ije '. toko,va.rlle.kc.: iezerai sl. radese oplozent III obalm. zldoVI. Ograde su somostolnt zidovi kpii ogradulu dvorlsto stombenlh javnih i lndustrllsklh zgrada. Mi eemo s~ u.' ovo] kriizi. bavitl • izucavanjem zidova visokogradnje t]. zidova zgrade.

Zidovi u zgradama su vertikalni elementi koii imaju zcdotok do omed~ zgradu i njepprostor odvole od spoljnog svtleto, te go zcstlte od

buke, kise, sunco, vletro. Osim toga zidovi. te~ dinstven prostor zgrade dijele na nlz mcnllh iii vecih prostorc rozltcltlh namjeno. Zidovi zgrade se pretezno rode okomito no osnovlcu. prevollnljskl kod stcmbene gradnje, a polukruzno, kruzno, prstenasto i zovollto kod [ovnih i industrijskih zgrada (slfosl, tornjevl, rezervoari, koncertne dvorane i dr.).

2. VRSTE ZIDOVA

Rodi lakseg lzucovonlo zldove zqrndn smo podijelili: premo moternoumo od kojlh se lzvode, prema noclnu lzvoden]o, polozclu u zgradi i funkcllcrno kole obovllolu,

Premo moterijolimo od kolih se izvode zldovi se dllele na zidove od prtrodnlh motenlclc kco sto su kamen, drvo, uovocc ltd. i zldove od vjestaekih materijala tj. sprcvllenlh iii protzvedenlh, pa ugradenih kco sto su beton, opeko ltd.

Kombinacijom prlrodnlh i vlestackih materijala kao opeke i kamena. drveta i opeke, komena i betona itd. dobiju se mjesoviti zidovi.

Premo noelnu izvodenio zldovl mogu biti rodenl ztdoniem, nabijanjem i rnontczom.

Zidanje je nolstcrt]! nccln lzrode zldovo. lzvodi se stcqcnlem komada komeno. opeke iii

,48

GlaVa VI. ZI 0 OV I

blokova. Nabijanje je lzvodenje zidova U oplotama spravljeriim materfjalirna, naicesce betonom, a rjede ilovaeom i sl.

Montazq iii sqsto\iljqnie v€lcih ploca,panoo. tvornicki proizy~denih dijelQya na llou mjestq u jedinstvenu ci~.linu zido. $pod~ u red novijih racionalnijih nacina gradnie zidova.

Pr~rno furij(ciji .. zidp"i. u zgradi mog4 bin: noslvl, nenosivi i specijalni.

NQsiVi zidov; iii se ioscesto. noziva.iu konstruktiVni,glovni. zido"i, oslm s.opstvenQgtere. to preuzimaju terete sa tavanico, stepentsto i krovo. Nenoslvl ztdovi su unutrosn]! zldov] ko]! diiele zgradu no mcnle prostorlle, pq ih nozlvomo jos i pregradni zldovl. Osim sopstvenog tereta ne mogu na sebe prlhvotltl drugo optere-

cen]c,

Specijulnl zldovt mogu bit; i noslvl i nenoalvl u cleltnl iii samo djelimicno, a nobrolccemo neke: dimnjocki zldov], to su oni u kole su srn]estenl dimovodni kanali;stepenisni zidovl - 0-' graduju prostor stepentsto, a mogu prihvctltl i tereta So njego; pozornt iii votrobrcnl zldovl - lzvode se kod drvenih krovlsto u tavanu da bi sprijeeili prenosen]e vctre: Izolcclonl zldovl su posebni zldovi protlv buke, hlodnoce, toplote, vloge, o sttte cllelu zgradu iii nlene poledlne prostore.

Stubovi su krotkl komodl zldo i no sebe prlhvataju terete konstrukcl]o izncd sebe,

Premo polozoju u zgradi zldovl mogu biti: temeljnl, podrumskl, prtzemnl, sprctnl, i tovnski. Svaki od spomenutlh zidovo maze biti von]ski i unutrosnll, po tad nose i posebne nozlve koo: podnoznl zldovl iii sokll su vonlskt podrumski ztdovt ko]! tzloze iznud terena; poropetnl zldovi iii prozorskl parapeti su prlzemnl i sprotnl, vcniskl zldovl lspod prozora; ogradni zidovi au vonlskl zldovl no balkonima, lodama, terasama itd; zcbotnt i kolkonskt zldovl su voniskl tovcnski zldovl kod drvenih koslh krovlsto: proeelni i zocelnl su vonjskl zidovi duzlh strana zgrode; bocnl zldovl su vcnjski zldovl kracih strnno zgrade. (Vid! sllku 43).

-,

-_ "-

-.......... .

---.._~

T*,V.A,fo.,):e>t<1 --:~""'!ll~ .......... 'ZIt>

0° cJ

OGRA.Dt..,j1 ~ID

'1. tvO~IVI 2.I=>RESRAO"-l1 .'3 t>IMIIJJAC\< I 4'. 6TEPE.\\VISt-,H

Slika 43. lidovi zgrade

!.OC"-ll 11:10

1"froCIiOl. ...... ' I::ID

49

Glavo VII. MAL T E R I

1. OPcENITO 0 MALTERIMA

Malter (mort iii meltc) [e sPRino sredstvo ko[e monte komode za zidanje (kamen, opeka j druql] povezule u clellnu zida. PrilikOm zidan;q molter popunjevo i izrovncvo dodirne povrsine komadq,pa pOSHie otvrdni,ovanja no sebe preuzima opterecenje kOO I ,O]aterijgl od ~oiega je zid izveden. Malter sluzi i za mqlterisonie tj. obrodu povrsina voniskih i unutrosni,ih zldova. Zk dne povrslne se porovnjcvclu, Ijepse SU, Q i zcsticene od stetnlh djelovonjo otomsferlllto.

Malteri se sprovljaju od, vezlvo, pijesko i vode, kaozitkqmqsq, koja nakon izvjesnog vremena otvrdniOvo,. Vezi.~Q zo spr(wlj(mle mqltera su naices6e,jsr~, "Q~htent. ,,§irt~t~~~,~mole, a mogu bit; i6s,jjIQxq60,gip~l~am.9ff'aFugt Malter; Se i nozlvoju premC]vezlViPi9 pdkojih su tzrcdenl: krecnl, cernentnl, molter Od"iloYoqe, gipsani,somotni ltd. vezlvonje odn08nO otvrdnjavanje samog moltera rnoze se postici uzprisustvo vozduhc, pa tokve moltere nczivcmo: vozdusnt molterl medu kOje spodoju krecni, gipsonl, somotnl i drugi. Hidra'ulicni molterl su On; koji mogu otvrdnjovoti novozduhu, ali i pod vodorn, tokav je cementnt molter, molter od hidraulicnog kreco i drugi. Pijesak zo spravljanje maltera trebc do [e cist bez mul[o i orgcmskih prlmleso, rczllclte krupnoce zrne, Malter sprovfjen so krupnlllm plteskom (velicina zrnc od 0,5 do 2 mm)sluzi za ztdcnle, a so sitnijim zrnom (od 0,2 - 0,5 mm) zo mcltertscnle. Zo sprcvIjanie maltera [e nolpodesnlio pijaco veda, a mogu se upotrljebltl I cista rijecna, [ezersko vodo i kisnica. Morska voda nije poqodno zo sprovljcnle maltera.

Sprovljnn]« se obovl]o rucno, a no veelm gradilistima i mcslnskl, Rucno sprovl;<:mie se obovl]n u korltu od dasaka, a rnoslnsko u mlesoltcomo zo molter.

2. KRECN! MALTER

Krecni (vapneni) molter sluzi pretezno za malterisanje unutrcsnllh zidnih povrslno..« rjede zo ztdcnte zidova zbog male cvrstoce, Peceniem kornenc krecnlcko (vapnenca) se dobiva fivi krec (vopno). Zivi krec no gradiliste dolazi u komadima iii u prahu (pokovon u vrece pod nazivom hidratisani krec.) Komadsti zivj kree

50

poliy~n dovoljnom kolicinomi",ode proti burno hernlisko reakcija vezivania,k()iunoziyarno gOsen ie, po, se no .toi naeln dobii~ go~eni krec, kojisluzikQoveziyo pri sprqvljqniuITIqlt~ro. Hidrqtisani . kr~e dio SV09 .gas~nia zopocinje u tyornici gdie se proizvodi,PoHievanjern zivog kreco monjomkolicinom vod~, tcko do se respoda II fini,bii~1i prah.

KOlicine pn~sko i gosenog Kreco se odmlerdvoiu zapreminski t;. nekom posudom (kofom, sondukom i st). Zapremin~~i Pdnos kreeai pi· j.eska se krece od, 1:1.d6i'J :4sto prokticno znoe; no iedqn~qpr~minsk;diokreca, dolozt jedO,. dvo trLJ!iceteri ;wprerninsko gijelq pijesko. Odrni~ravonie kolicino sastavnih, dlielova mclterO,se uzlmo zot rn3 gotovog maltero. U tcbeloroom pregledu ,zo odredene fozmjere mllesonlo dati au zapreminski pokqzetel]! kreco, piles-

ka i vade. .

Rctzmiero Gassni .Plje$ok Voda
krec : piiesok krec m3 m3 m3
1 : 1 0,55 0,55 0,14
1 :2 0.40 0,80 0,16
1 :3 0,311 0,93 0,18
1 :4 0,256 1,024 0,20 Spravljcmje malterQ se obavlja no tal nacin do se odredenc kollclno gosenog kraca mijesa sa vodom, tako do se dobije krecno mllleko, a zotlm se soslpo odredeno kollelno pijeska, te se mijesa sve dok se ne doblle rcvnomterno koso moltero. Naknadno dodovonle vode zovlsi od nornlene moltero. zldonle ce se dodott monle vode. po ce molter bit! guM!, dok 6e se zo molterlsorue dodati vise vode, do bl se do-

blo rjedl molter. .

Vez:ivcmje krecnog mcltero ie hemijski proces ko]l se mQze predocitl tormulom

Co (OHh + CO2 - CoC03 + H20

gaseni krec ugWeni dioksid kracnjak voda

To [e pretvoh:inje zitkog gasenog kreeo u cvrstu krecnjacku stllenu vezlvoniem ugljicnog dtoksldo lz zroko uz isporen]e [edne kolicine vode. Zbog toga sto se vezlvon]e moze obaviti samo uz prlsustvo vozduho ovo] molter i spodo u vczdusne (zrccne] moltere, Stvrdnjavanje molterc se odvllo postepeno. t], poclnle nekollko sotl nokon sprnvllcn]c, a trnle godinu dana.

3. CEMENTNI MALTER

l

Cementni malter se upotrebljavQ. zo zidanie Konstruklivnih noSivih elemencto (zidbva i stubova), [er brzo veze i irna vettku cvrstbcu; zo motterlscnie povrsina koie trebo do su vodonepropustne; za oblaganie zidova i podova plocoma od korneno, kercmlke itd.

Pecenjem prlrodne iii vie$ta.Cke mjesavine gline . i. ~l~c~ftlka, pa zotlm mlievenjem u fini pf(]fl--sNozelenkaste boie dobije se cement. 0 . cementuce kasnije biti vlse govora.kaosastavnom dijelu betona. Za izradu maltera upotreb!java se uglavnorrl portland cernent.

Kolicina portland cementa i pijeska se uzimrr zaprerninski 1I odnosu od 1 : 1 do1 : 4. Zel vodonepropusno mcltertsonte spraVlja se malter od iRldn09diieia cementc i. jednog .clij.Rlla piies.kq, o zqzidanje molteri ostqlih omjera. U tobelornom pregledu su prikazane potrebne kolicine cementa, pijeska i vode zo 1 m3 gotovog cementnog maltera.

Cement kg

Pijesok m3

Voda m3

Rczmjero cement's pijesa k

0,.67 0,43

0,96 0,40

1,01 0,35

1 930
1 :2 630
1 :3 470
1 : 4 375 Spravljanie mcltern se obovlja tcko do se cement sa ptieskom rYlijesQ usuho, svedokse ne postlqne smieso [ednollke bole: Tek tcdose slpo odredeno koltclntr.vode i dobra izmiiesada se dablia plostlcno meso maltera. Vezivonje cementnog mcltero se bcziro na stvnronclu netopivlh soli u prtsustvu vode, pa se vezlvon]e rnoze obovltl no zrcku (bOlie vtoznorn) iii oak pod vodom. Otuda i nczlv ovom molteru hidraulicni. To vezlvcnje, odnosno stvrdnlovcnje

mottero pooinje odmah po spraVljaniu i odVija se vrlo brzo (naiduze do 10 soti), zato se sprcv, lio sorno u kolioinama koje se odmah mogu ugroditi.

4. MIJESANI MALTERI

Vezlvo se pri spravljonju mcltern mogu miiesati, sto zcvls! od vrste rodovo koji se obovIlaiu mclterom. Krecni molter .ima monju cvrstocu od cementnog,sporije veze. plasticniji [e i lakse se nllrne radi, ali nije otporun no vla~w Doda\lanjem krecnorn matteru izvieshekoli6ine cementa dobiiese mijesani kl"ecno~cernentni molter eije sudobre osobine plasticnosti i spariiegvezivonjaostale, ali takqV malterima vecu cvrstocu od krecnog, pa.gacesto nazivamo pojClcani krecni. molter. Otporniji ie no vlagu. Cementni.malter imo vecu cvrstocu brze vez.e. rnanje ie plqsticol'1, po se teze. s niirn radi (narocito kod omjerq 1: 4},.oU. i.e otpqron na vodu. 00- davaniern QosenoQ. kreca veG spravljenom. molteru Sa Pfoduzov(.l. vriieme vezivonjq,. plasticniii le i s niim se lakse rodi. vezyju.6i mcnle p.UCO. Takav molter nazivamo cementno " kre.cni iii produzl'li (zbog produznog vrernena vezivanja).

U tobelornom pregledu cloti su podae! za odredenerqzmiere mil.esal'ljo c~mentgpr~rna krecu premo pijesku. i kolicinskI pokozatelji za Spravljooje 1 m3 mijesqnih moltern.

Vrsto Rczrnlero: cement

mottero krec : pljesnk

Oelent KrecPijesak Vdda

kg m3 rn3 rna

Krecno 1 2 6 210 0,29 0,87 0,27
cementnt 1 2 5 230 0,33 0,82 0,28
1 3 9 146 0,31 0,93 0,24
Cementno 1 1 5 270 0,19 0,95 0,28
krecnl 1 1 6 240 0,17 1,02 0,27 51

Glova VIU. K A MEN I 2 I D Q v I

1. ORCENITO 0 KAMENU

Kam~oili stiieoo ugroditeljstvu irno veomo vetlku i roznovrsnuprimienu. Gradnja kcmenom dctlro lz nojronije epohe Ijudske 'istorije. Upo~ treborn komeno u siaromisrednjem vijeku lstonjo arhitekture ieobQ9ocena velikim brOiem manurnentalnih graoevina.·

Gradnio U hovom Vii.eku se nizQm sovrernenijih materijala nHe potlsnuto, nit! umanjHa znocai i primjenu kamE:1na. To .. Ie. gradevinski moterliql eii.E:1 su osobin~ veomc pogodnezagradnlu, neposredno u prirodnom staniu iii se pak pomocu njeQa sproVIJaju moterijali, kolima. do dana.s nema. odgovarajuce :z;amiene u gradevinarstvu (beton, maltE:1r).

Prednosfi l monepoiecHnih vrsto komenCl Vezane. su.za. nacin postonkq ... Kamen koo~rade.; vlnskl materijal deta1inijeseizyoava u istoimenom predrnetu, a mi cemo se ovdje ukrutko u.; poznotl so nekim niegovim osobinama bltnlm zo njegovu upotrebu u graaevinarstvu.

2. OSOBINE·I VRSTE KAMENA

Osobine kamena su svrstone u cetiri grupe: mehonlcke, fizicke, hemllske i tehnoloske.

Mehanicke osobine su cvrstoco i tvrdoco, Cvrstoca ie otpor koj! Kamen pruzo prilikom djeiovanja neke vanjske slle, kojago nostott stlsnut], zategnuti iii SQviti, po rczllkulemo: cvrstoeu no prltlsok, zatezanje iii savijan!e. Tvrdoco je otpor koji Kamen prufo prilikom prodlrcnto strcmog tllelc u nleqovu mosu, po ga dllelimo no tvrdl i mekl kamen. Hobonle je skldqn]e povrsinskog slolo kcmeno, mania ie i kod tvrdog. a vece kod mekog komenc,

Fizicke osobtne su zopremlnsko tezlno, bolo, strukturo, poroznost, toplotno proved! [lvost, otpornost no mroz i pozor ltd,

Flzicke osoblne zovlse od krupnoce i obllko zno kao i nleqove rnedusobne veze.

Za izvodenje pojedinih rodovo od korneno naicesce [edovollno do neke osobme budu lace lzruzene. Toko zo oblaganje toscdo kornen mora bit! postolono no suncu, kisi i mrozu,

Kamen zo stepenlce i podove mora biti otporan no hcbon]e. Unutrosnle povrslne oblozene i oplemenjene kamenom moraju bit! lako obradljive, odgovarajuee boie i strukture.

52

Hemijske osobine kcmeno se odnose ugla" vnom no. PQstojanost i otpornost kamena no utlco] agresivnih vodc (kisnica so dimom iz zrcka stvnro ugljicnukiseUnu, stetne podzemne vode).

Tehnoloske osoblne se odnose na dobivanie i. ebrcdu kameno.

Komen . (stijel'1e) premo nacinu poston ka ·dijelimou tri vrste:. eruPtivnestii~ne- nostale izbiionjem na povrsinu ihlaaenjem usllone mese tzv. magma utrobe zemlje, pa se cesto nozivaju jos magmatske iii vulkansk:e stijene. Zrnaste su strukture, gotovo bez pore, slcbo upijojtl vodu, otporne su na mroz. Pravilno Se cijepajU, tesko se obrcduju, ali se da;udobro uglacati. Nisu otporne votru U grodeVil'1arstvu sa najcesee upotrebijovaju granit i gabro, a sluze koo Oblog8. zo zldove i podove, zo kotdrmisunle ulloo i dr.

Sedi/nentne stijene nostaju. talozenjem iii sedlmentcctlom rospcdnutrh slolevo zemlline kore, po se zbog toga nazivdju i tolozne. Jedoo dlo to~ materijolo [e povezcn pnrodnlrn vezlvom u vece komade (krecnlak, dolornlt), dok ie dnrgi ostoo nevezcn 't], u rostresltom stonju (sljunok l.pllesqk]. SVoistva jednih i drugih sa bitno rozlikuju, po le premo tome i njihova UPo~ treba razliCita. Krecl1iak ie lzrnzltl predstavnik sedlmentnth stlieno. BieliCaste [e bole, a moze bltl Slv, orvenkost, modar; iii ern sto zovlsl od primjesa. Porozan [e i nepostotcn no mroz, krt je, lako se hebe. U' pozaru [e postolcn do 800oC, ked prelczt u kred i rospodo se. Lako se dobtvo, jar se uglovnom iavlia u slolevtrno, loko se obraauie, 0 nedostocl mu se mogu provllnorn ugradbom svestl no minimum. upotrebtlovo se zo zidanje i oblcqcn]e ztdovo, lzrcdu stubovo, stepenlco, pod ova ltd.

Sljunak i pijesak su nevezoru komen: meterijali sedlmentnop porljeklo, a ncstoju rospodanjem iii drobllenlem [edne iii vise vrsto kameno. Zrno su rozllclte krupnoce, zoobttenth iii 013- trlh povrslno, 0 stuze zo sprovljcnle betono (slju nak) i moltero (pijesak).

Metamorfne stiiene su nostole metomortozom iii preobroznlem ronile nestollh eruptlvnlh iii sedimentnth stlleno, pc se ponekod zovu preobrazajne stijene. Prol1]lena strukture i svoistva

• stiieno se odvijo u dubini zemliene kore. gdie vladaju loki pritisci i visoke temperature. Zo

zgradofstyO $ynojznacajnije rczllclte vrste mermera(mrg(rl<>ra). Mermarie nastoo metcmertozorn kreCnjokq. No.icesce je bllele bOje, ali prisustvo primjeSQ ponekad my dqie i druqe boie u vidu tqnkih nit! (crvenkasta, zu6kasta itd.). .. Zfnosteje$truktur(3' mole. poroznostl, lckoseObaquje. Vzgradorstvu se pretezno upotrebljovo u .oekorotivne svrhe tl, za oblaganje ziqo\lo, stubova, stepenlko ltd.

·3. VADENJE I OBRADA KAMENA

Kgl11an sa vad! U lTI(Jjdallitna Hi kornenolomlma uglavnom so pO\lr$ine zemlje. Za eksploatapi.ill su narqcito pogodne strme podine unutar kojih se komen pruza u nlzu horizontalnih iii vertikalnihSlojeva. Postojanje prirodnih pukotina lzmedu tlh slojeva olokscvo vadenje komeno. Nacin vadenjo zovlsl od kvollteto samog kamena (cvrstoco, strukture, slotevltostt, vlaznosti itd.) od pogodnosti majdond i naizad od ncmlene za koju Kamen vadimo.

Komod] (bloko\li) vade. se zqbijoniem drvenih iii celicnih klinova u prlodne iii lzbusene pukotine izmedu slolevo kamena. No to] nocln

SlikOi 44. Vrste lomljenog komena

dobije se nebsteceh Kamen provilhih obllk« i znotn ih . dirnenziia .• PotKopqvanjern. azotim mtnironiemdoPiju se. neprov.ilno 10mH.eni.sitniii komoq.i, rastreseni eksploziyom. l)oljoQ.brac:lg kamena . rnozx s.e Op(]Ylioti u somom komeoOlomLA iii 'ypoSE;lbnitnrqdionipqmo, azoyi$i. 00 nie~ gove primienx u. ~!JroOorstyu.Soma o.prqdq. Se cesto naziva klesani.ei1i tesoni.(3,. poi. proizvodi od komena prerno stepenu obradenosti oobivaju odgo\larajuce native.

LomJi.eni kamen je nezngtnoQotieran kornen razUCitolJ. oblika, sto .zovisi 00. kvaUte.to samog kamena i nocina dobivanio (viol sllku 44.).

Obrodeni kamen, poluklesenl iii klsani, SU djelimicno ilipotpuno dotjerani komadi pravilnog oblika koeke iii prizme. Tu spadaju i ploce od komeno (vidi sliku 45.).

Drobllenl Kamen se dbbivo rniniranjem vecih kcrnentb blokovo u samomkomenb(omu, a usltnlovcnle se dalje moze vrsltl meno iii masinski, pri cemu· se doblle drobllenlk iii tuconlk razlici-

te krupnoce zrna. \

!

"0"",1..01 KI.. r.;;;'S,&o..tJ()<o. I:::. .... """'IIJ... ,!>,II,

OIloIll.&>.£)lii.vv,1IA. I..ICIiiM

Slika 45. Vrste obradenog knmenc

53

4. ZIDOVI. OD LOMJENOG KAMENA

Lomljeni. kamen zqziqanjE) SE) .dobjvo..ocfobironjE)rn zcfrovo9 .komE)oa nakC!11 miniran;g.Hi gq paknqlazimO LJ koritirno preslj$E).nih rijE)ka iii potoka.~ovrsine rnLJ. se maloH; nikakp porcvnjavqiu koko bi. s.e rnOgqoslqgati, a prostori i4- meaukomodq tz:v ... sPRinicese popunjovaju krecnimiliprocfuznimmo.lterom·

Debljina zldo ne moze bltl mania ocf50 om.

Prj ztdontu trebo. nO$tpiati do.se.LJgrocfi .sto veei broj 9iieJih komado. tzy. vezaca Women pOS. tavljen okomito no lioe zidq). lJglQVi.ziclq s.E) lzvode veeimkomacfimo., koji se noizmienice postqvljaiuu iednom. po u druqom praVcu zldo, No svo.kih 100--150 em nostOji se po visini ozi dqti . horizontolqn slojradi. izravnjavanja. Premo. stepenu obrodenostt i obltku vidljivih poVrsina kamel1o, sto Gini lice zida razfil<U.iemo:

4'''-

~id od grlJbo romijenog iii neobradenog ka .. mena Mdl sliku.46.).

lice Gini nejednakb i neprdvilt)o slo.zen komen; po se u nolvecem brolu sJucaievo molterise. Moze sa lzvodltl i koo suhozld (baz upotrebe rnolterc):

Zid od plocasto lomllenog kcmeno (vldl sllku 47.), se Izvodl komcdlmo neklh krecniackih

1-IO«1'1:0t.J'TiI>.t.. •. !\ 1>t..O..l R. .... Ot I'lJi!. ... VN .... ~J ...

.

..... ~~~Slblt'. ....

! IVEftJl<, /

Slika 46. Zidod grubo lomflenog kcmienQ

54

flOIltIZQIJ'TAI.IJI $1..0.1 R.AOI .1-z.IC:.AVI,JAI.J.J'"

o

~

,

o o '\

c Q ;. o r

I'l

o

~ }--

o

Slika 41. Zid od plocasto lomllenog kamena

sttlenc, kole sa vee prtllkorn vodenlo cllepotu u vldu plocu. Slagqnje $e obavliCl u priblizno horlzontolntm slo!evima lpovezuje produznim malterom, po lice zido dlelu]e veoma dekorctivno i ne molterlse se;

Zid od dotjeranog lomljenog poluobradenog komenn se lzvod: odobrontm komodtmo zdrovog kcmenc, posto mu se klescnlem obrade unutorn]e povrslne, toko do budu pribfizno rcvne, Zidcn]e se obovllo produzntm iii cernentnlm mclterom, toke do moze prlmltl znotnc opterecen]o, a lice zldo dleluje arhitektonski dotiereno i lilepo (vldl sliku 48,).

Siaganjem komada tcko dotjeranog lornllenog komeno do. sa no llcu zldo poiavljuju pollgonalne povrstne (obicno petokuto iii sestokuto) doblle sa tzv. ciklopski Iii kiklopski zid. Prerna predcnlu prve tokve zldove radiH su kiklopi, adanas se lzvode uglavnom pri regulaciji vodotoka (vidi sliku 49.).

'.11

:.,

Slika 48. Zid ad dotjeral'log lomliel'log kemena

5. ZIDOVI OD OBRADENOG KAMENA

Rod no zldon]u neobrndenlm i potuobrodenim komenom svrstovo se u zldcrske rodove, dok se rod no zldonlu i oblcqcnju obrndentm kamenom i kornenlm ploccmo kco i scmo rilegovo obrcdo svrstava u klescrske iii kamenorezceke rcdove,

Prirnleno obradenog kornenc u grodevinorstvu [e veomo roznovrsno (u gradnji mostovo, ogradnih i potpornlh zidovo, obloge tunelo itd.). U orhltektonsko] gradnji upotrebo obradenog kamena dole oblektlmo, koo sto su spomenlci. muzeji i drugi naglasen znoco] i monumentalnost. Obrcdo kornenc se jos uvijek pretezno obavlja rucno i lzlsku]e veliki utrosck radnih sctt kvcllfikovcne rodne snage. Zidanje S6 rnoze obcvllott polutescnlm kamenom pravilnih g6- ometriskih obllke. Osim lica kamena obrodeno su i njegova cetiri vidljlvo brida do dubine 20 em (vidi sliku 50.). Zidcnje se vrsi produznlm iii cementnim molterom u horizontalnim stolevima.

SpOiniee·vidljive no licuzicfQ tzV. fl.lg,seOb~ rQdl.lju noknodno mo.lterom, pq Jqkvi zicfovi Pre. dstdvljaju VeomQ )ijepe pqvrsine (f>lika50.).

;ZiQ9~ klesCU'li.~.OI tj. komena cije $U· s\le plohe rovn~, sve iviCe ostre. donas se rtletko rddi, jer ie Y~.Qma~kup. OSim togoprilikomzidonjd morgiLJ?e postqvoti neka.pravJla slOgClf1jdi me .. dLJ$obnog PQve2:ivQnja poi~clinih klesdniko. Na sliqi51. je pri ka2:an tZY .. 9Ptski slog zida od klesonikq. kO;i kqrokt~ris.e·. iednoka visind ktesoniko u i~cfnqm sloju i naizm;enicno p6Stovljcmje iednOQ,,~zaca i jednog QuznjClka (klesdhikpostovljen pcmlelno sq lieam zidd). Spojf1icE) sa minimolne (od 3 do 6 mm) debljihe,radeha rijetkim cementnlm iii produznimrnalter6rn.

6. MJEsOVITI ZIDOVI

Zidovi'od kamahd sa lllepl i train;, cusu sku pi, . posebno zldovl od klesonog komeno, po se u novlle vrijeme malo lzvode. Medutim, gradnja monumentalnih oblekoto (spomentko. javnih ob[ekcto i sl.) ne moze se zornlslltl bez potpune iii pok dlellmlene obrcde kOl1'lEmom. U nekim

Hotn:..oUi'ALI\J( '6.LOJ U_\

"Oii:E!k:L. ...... tE:. rt'&'Cl 11:.~AVI\.),&"VA.\J.J""

Sliko49. Kiklopskizld

55

podrucjima (Dalmaclja) kao karakteristfcno.obiIjezje arhitektonskog izraza, cak i kod manjih objekata, je primjena kamena. Do bi spoljni efekat zadovoljavao, a gradnja bila jeftiniia, izvode se zidovi ciie je lice zida kamen, a nalicje moze biti izvedeno opekom iii betonom. po se takvi zidovi nazivaju mjesoviti zidovi. Mjesovitl zidovi od obradenog kamena i opeke se donas rijekto rode, jer se klesani kamen mora podesavati premo dimenzijama opeke sto predstavlja prilicnu poteskocu pri njegovoj obradi, ali se zato zidovi od kamena i betona dosta cesto upotrebfjavaju. Mjesoviti zid od kamena i betona se izvodi na to; nacin do se na lieu zida najprije ozlda slo] poluklesanog kamena u cementnom malteru. Posto malter veze, prostor izmedu postavljene jednostrane opIate i ozldcnog kamena se popunjava betonom MB150 do vlslne slo]o ozidanog kamena. U zid se mlestlmlono ubacuju veznjaei koji povezuju zid po slrin; tj. lice zldo (kamen) i nalicie (betonl, Ova-

U ,. ..... t.JJ1M -Z:\OO\t'iMA /11;.flOO So ~I J~OIoJ.OM '5LOJU e-r .... VL....l""TI tV ...... I-Ic...tO<. _U_''l.OO-l.~''! ..... t::.C.., ..... ~A ~AL.I C. J\a. va,zIvJA,K,". U OR.UGO,"" "6LO.)U Ob~~l.)"\'o.

Slika 50. Zid od poluklesonog kam!ilrta

CODle"'''' '<>POJIV I c, ..... ~~'OMM

56

'-

f'OOME1,l...CI

PLcC \ C-E:. ()O ClI..OV'A..

Slika 51. Gotskl slog zido od klesanlka

II 5
:2
~ "
3 III
~ j
e 1
:f :r
II ~
u- IN :I
~ ~ ~.
0
S ,;.
• zid je znntno jeftiniji odzido zidonog klem kornenom, Unl1trdshjo povrsino mu [e roi rno~e se molteriSqti, dok se liC.e zido osviclljivo. Brzo se lzvod], cvrst ie i moze do i_ opterecenje po cllelo] sirini (vidi sllku 52.).

-.. -1.::. :'_: .

.

I. •••••••

I

Slike 53. Zid od opeke oblcfen klesanlkom

Slika 52. Mlesolliti zid kamen-beton

7. OBLAGANJE ZIDOVA KAMENOM

Danos se cesce zidovi rodent drugim moterljcllmo oblazu komenom klesanikom iii tonkim komenim plocornc. lzvoden]e [e znotno ekonomicnije od zidon]o klesonikom, 0 orhltektonskl efekat je lsti, Obloganje Sa moze vrsltl paralei no so izvedbom zido iii noknodno po konocnom zovrsetku grodevine. No sliei 53. je prlkozan nccln oblogonjo zido od opeke klesanieima istovremeno so zidonjem somog zido.

Neke vrste kameno koo granit, mermer i bolie vrste krecnloko se mostnskim putem rezu u ploce debljlne od 1 - 5 em. Povrsme 1m se potom glacoju iii poliraju (obroda povrstne do visokog slo]c). Oblaganje se obovlja tek onda kad se zid potpuno zavrsi i osusl, Komene ploce se odrnlcu od zido 2 em, po se to] meduprostor oblcno ostovl]c prozon.

57

Pricvrscovanje ploco ze zid s.e obavljo sa po cetlrtspone postqvlitme no uglovimo unutrcsnie strone svoke ploce. Spone mogu biti rodene od usUkone~ic$ (4-6 mm debele) so komodom okruglog zeljezo tzv. trnorn koji medusobno povezuje ploce gornjeg i dohjeg redo. Te-

zlno ploco no .zid .se moze. prenositi preko konzolo rod.enih od plosnog ielieZq.

PodutwotClnje ploco se vrsi no svokom trecern iii cetvrtom redu. U iskopone. rupe LI zidu ubccl se kraj spone iii koozole, po zotim popuni cementnim motterom (vidi sllku 54.).

i~tV

\ /' "i~f\)OI'v\

~

i:IC ..... ¢ "5~'Q cw.

I;!..Uf'IE: Dl.l~ll\)g &~ f'9F1.H,h,l\,H,)t'.\. c~M.. ""''''L.T!;;;R:.OfV\

~ "

C. ... t...ICNA.. KOUz:.OLA.

'2.15')<.-\'0 ~'\40 MM

t·: ~

!CUP"," IIts.~ OtJlOI IVS POIi'llll.),,) e.tV g eVil. tJ\. M ... L.. ,. ... 1?..c;;M

~

"Z..RA"CNI f:'li!.CSTCi'L ta ~

Ie A.U Ii. tv... f'l..oc..e. ~ e.M.

Slika 54. Oblaganle zidova kamenim plocama

58

1. OPcENITO 0 OPECI

rnoterilcl nasi a ie veoma davno cok oskudijevale kamenom 3000godina priie nose

n!eno upotreba nije uvijek novom vijeku pojavom benoor .... r" .. i drugOih materijala Dna

svoju vaznost. ali u danadobrim diielom potisnuta.

nosivih zidova usvaja se gradnje, dok se izvedi ispuna u kombinaciii so betonskim konstrukcijamjeri usveja prilikom gradnje

.. se proizvodi od glii1e (ilovQce) kole

imc dovoljno, tehnologija proizvod·· relativno jednostavnu, jeftinu i Opeka ie cvrsta, traina, dobar zvucni iprotupozarni), malog

lagona ie i lako se povezuje molte-

PU\\JA. opelC A 1J0f!..MA.L.I\)O(Q. 1"'OR..M.A,:rk T"~II0"" ~ .'10' - "S,So II:..~

Pu~k rA.SAD~k QP~~""

TEi-IIVS '5:'50-40<:':>0 \e.G

GlaVa IX. OPEKA I ZIDOVI OD OPEKE

Zldon]e opekom zahtijeva dosta kvolitlkovcnog rada, a noroclto vrerneno. pa je u novl]e vri[erne njen format povecon, clrne se znatno ubrzava rod. Takvi element! nazivaju se opeknrskl blokovi.

2. VRSTE OPEKE

Proizvodnja opeke poolne u. [esen kopanjem gline, kojo se ostavlja u gomilamo do prezimi, kako bi se mrozom usitnilo, a kiso. i snijeg do isperu stetne topive soli. U lomcrno se no proIlece roskvost, po rucno iii moslnskl dobro urn[esl, Masa se ubccule u kolupe, tzrovno i prevrtanjem kalupa odlcze no rayon, ptleskom posut teren do se prosusi, Prosuser)o opeka se zotlrn pece. Kod nos se prolzvode: opeke normolnoq formato, rodllclne opeke i opekarski blokovl.

Opeka normalnog tormntc se prolzvodl u dlmenzllcmo 250 x 120 x 65 (duzina x Sirino x visino) i oblljezcvo se sa ON (vidi sliku 55.).

I.-

",1..lf>I....l,!.... O?e:'F':A. I\jO~M.&.L\\JO<O l"OeMII,.'TA

\' e: .z.U\JE. 'L .'00 ~ '2. . eo IC..G

f'oR.oz:.WA.. OPE'!;::A.

~

ie::z:.lWk ,,\·150' '2.'10 I::.G

Slika 55. Opeke normalnog formctc

59

v c

S\.ll"lJe Of>"~£' '10,,", vae:n""ALIVJf'.I. '!.\)f'\..-!I\VPo,9>A ....

"LA' ~OSJVE %..looVS

Slika 56. Suplje opeke

Sika 51. Radijaine opeke

Opeke ovog formata sluze rozllclte svrhe,

po rozllkuierno: punu, supliu, tcsodnu i poroznu opeku.

Puna opeko se oblllezovo sa ONP i sluzi zo zidanje noslvlh i pregradnih zidova. Teska [e od 3,10 - 3,50 kg.

Suplja opekc se obiliezovc so 0 NS (vidi sllku 56.). dobar je toplotni lzolotor, Prolzvedenc so suplltncrno okornltlm no ncivecu povrslnu ovo opeka sluzl zo zldcn]e noslvlh i pregradnih zadova. Ako [e proizvedena so suplilnorno paralelnim so lezcjnom plohom sluzi samo zc zldonje nenoslvlh zldovc, Tezlno prve je 2,50 --- 2,80 kg po komadu, a druge 1,80 - 2,10 kg.

Fasadna opeka maze sa raditi kao puna i kao supl]o. Puna se oblliezcvo ONF , tesko [e 3,30 - 4,00 kg, a supqo OF$ je laganija i tezi 2,70 -3,30 kg po komadu. Sluzi zo zldcnle

60

i oblaganje Yanjskih, foSadnih zidovo, pa mora bit! boljeg kvnlitete, zbog djelovanjo atmosferilijo.

Poroznc opeka se obiljezava sa Ot'iPOR i proizvodi se dodavanjem glinenoj, masi sagorivih mdteriiolq (drvena pllcttnc. ugliena prasina i dr.) ko]i pri pecenju sagore. Tezirm jednog komodc se krece od 1,65 - 2,lfJ kg, 0 s nlom se ztdc. iu samo unutrosn]! 'zidovi.

Radijqlna opeka se obiljezava so OR i sluzi zo zidanie krumlh zidova, tvornickih dlmnjcko, bunara i dr. Dirnenziie se razlikuiu premo nomienl, Maze se raditi kao puna i kao suplia (vidi sliku 57.).

Opekarski blokovi oznacoVaiu se so DB , veclb su dimenzija,pa se tezina btckovo srnanfuie izradom supljina, sto ie tstovremeno znemo povoltnl]e u pogleduiiolacije odpUnog bioka, a i ekonO"micnijezbO'g llstede materjialo. Prl ztdani'u se javlja manii bmj spojnica,zn('l(Sj i menil utrosok maltero, a i utrosdk \lren'lena prj zi-' donj'u F~ zndtno smonie:n. 2009 miOlQ<u6ngsti kombjnovohjQi s.o, zid,am ,(JIdOpeke' U' prvo \trHeme SiU ,se p.noizvodili blQkoVi sH6nii$,upljoiopecl, 6i'je S'u dimen:zi,je' vezcne no ve!j,cri'nlu ope'ka, bolje reoeno izveoemog z,iJda 00 oPEl,ke. D,imenzije taKvih b,lokova SIU dluzino 250 mm, sirina 120 iH 250 mm, a' V'isine 104, 142, 180 mm. su. pljine mogtrbiti l11orrn:ailn,El no le,z,Q'inlu ploha iii paTail eine s ni'om (v'i'dii $liIkU 58.).

Druga vrsto bl,Oko\lal<oja se oznaca.Va OBMje proizvedena u sklndu so modulamom koordinocijomprojektovanjo. iizvodenja, a «oia prcplsule gradnju svih elemenata zgrade no bozt modulo t]. njegove odredene veltelne (vidi sllku 59.).

1 M =1 dm ,= 10 em = 100 mm

Tako su blokovi zo zidanie prolzvedent u okvirima modulo pogodni, kod mnsovne gradnie i usklodeni so ostalim konstrukcljorno. Nlihove proizvodne mjere su nesto manie zbog mcltero kojim se zldo. Iz prilozf:lnog tabelarnog preqledo. no. osnovu datih pokozctelie duzlne 1, sirine b i vlsine h,se mogu odrediti velicine poledinih blokova so modulorntm oznakma 10, 15, 20, 30 i 40.

Modulorno ozncko

Proizvodne mjere U mm

Broi modulo.

duzlno 1 20 190 2 M
30 290 3 M
strlno b 10 90 1 M
20 190 2 M
Vis ina h 10 90 1 M
15 140 1,5 M
20 190 2 M
Blokovi se prolzvode sa normclntm i porolel-
nim supliinamau odnosu no lezajnu plohu. Slika 58. OpekCltskl blokolli slicni sUPHoj epecl

3. OSOBINE OPEKE

o nekim osoblnorno opeke kao gradevinskog moteruclo govorili smo rcnl]e opcenlto. Medutim, opeko mora zodovoljltl ios neke zchtieve i pOdlijeze kontrof kvclltetc, koko prilikorn proiZ\lodnie toke i prlllkom ugradbe u poledlne konstrukcue, o to su: odstupon]e od stondordnth mtero, lskrtvljenost, okrnjenost, procennt upi]onip vode, postojcnost no rnrcz i nojzcd cvrstoco no prttlsck, svoko osoblnc poledinocno predstcvho podotok no osnovu kojeg se opeke rozvrstcvnlu. Opeko mora odgovarati vrstl zldo u koji se ugraduje, no prtrnter, zo fasadne opeke su proplsl u poqledu upljnnlo vode, postolonosti no rnroz, poostrenl, zc pune i suplle opeke zo lzrodu noslvlh zldovo [e bitna cvrstoco no prltisck ltd. Osoblne se lspltuju loborctorljsklm putern, a podccl se dostovtlclu u pis men o] forml no qrodillste. S obzlrorn no to do se od zldova u prvom redu trazl stcbllnost i noslvost, to ie nolpotrebntl: podntok cvrstoco no prltisck iii marko opeke, prl cemu sa zo tspltivon]e probnim opterecenlern uzlmo tri do pet opeko.

Marko. opeke ie bro] koji nom pokczule koiom snom prosiecno mozemo dielovnt! no svaki scntlmetor kvodrctnt povrslne opeke, a do ne dode do lome. Kod nos se prolzvode i u trqovln] mogu dobltl slliedece morke: puna opeko M 70, M 110, M 150, M 200; suplja opeko M 110, M 150, M 200; fasdna opeko M 150. M 200; porozno M 50. Opekorskl blokovl morolu odqovorctt markama opeke M 50, M 70, M 110, M 150 l M 200.

Stika 59. Bloko,,1 modularnlh dlmenzlla

61

Kod uskladistenja opeka i opekarskih blokova pojedine· markese oznacvaju vidljivom bojom kako ne bi doslo do zabune prllokom rada.

Bijelom se obiljezava M 20.0., crvenom M 150., a crnom M 10.0.. Ostale mdrke se ne obiljezava[u.

4. ZIDANJE OPEKOM

ZidoVi;zidqni gp$kom iii opekarskim blokovima dobiju se slogaoiem opeke iii blo.kovo u hortzontotntrn .·slojevima ·povezani medw~obno molterom, Slojevi se. redaiu [eden iznad drugog po cllelo] visini zida. cvrstoco zida zavisi od kvaliteta opeke, vrste i kvaliteta upotrijebljenog mcltero, te nOjzodod nocjno zidani.a iii sloga zida. Zo izradu zidgvauzimolti se cijel(:l opeke iii blokovl, .: a.U se rodipravilnijeg. poyezivonja uzimolu i clijelovi opeke H.i bloka, koji s.e dobivoj.u lomljenem no licu mlesto, a blokovi se prolzvode tvornldkl,

Ncsllcl 60. ie graficki prikazgno cllelo ope~ ka i dijelovi gpbiveni nlentrn lomlienjem. Prlllkom lomlJenj.aJGm se okrnji, pa tOko dobijerno: cetvrtinku ope.keduzine 5,5 em, pplovinku duzine. 12 cm.t trocetvrtinku duzine 18,5 em .. Sirina i clebUino ovih diielo~o ostoje koo. i. kod cjiele opeke. Malter povezuif'; ci.i.ele opeke .• iii njene komade slojem kOjinozivomo spoinieo iJiJuga.

Spoiniee mo~JU bIU Y$rtikolne i horizontal morotu bit; dobro pOPunjene motterom; kolne spolnlce spaiaiq opeke poredone do druge i nczlvalu se dodlrne spolnloe iii sudornlce. Debllino im [e 1 em. Opeke spojens molterorn u [edno] horizontclno] rovnl cine. jedan slo], Slojevi se redolu [eden iznod drugog po odredenlrn pravilima preko Sloja preth~no postavljenog mal.tera nesto vece debljine t]. 1,2 em '. Tnko postcvlten molter na~iva se lezajna sp?iniea iii lezajnica. Lezajne· spelntce morolu bltl vodoravne i prolczttt cllelorn deblllnorn ztdo,

.-

POt.ovt...,~" 1~A.t~/

Slika 60. Cileia opeka I olani dijelolli

62

RAVA~ . PoCI,;T,..tc/C.e.1..0/

-.

Dodirne spclnlce su redovno okomite no lezaine spotnlce, a samo izuzetno mogu bltl kose, i ne smllu u dva susjedno sto]o prolczlt' jedna tznad druge nego se smlcu zo 1/4 iii 1/2.Qpeke t], 6,5 iii 12 em. Opeke se slazu pljostimice t], horizontal no su oslonjene svolorn nnjveoorn po~ vrslnom, Opeke se mogu postovljcti sjekomtce (nasatiee) tl, naiveta povrslno opeke [e vidljiva. Vidliivi dlo zldo sa prednle i zcdnie strcne nazi. vcmo lice zldo (vldl sllku 61.). Opeke slozene toko do tm se no lieu zldo vide povrslne 25 x 6,5 em iii duzom strcnlcom polozene u provcu duzine zldo nozlvcmo duznjaci. Opeke slozene toko do se no lieu zldo Vide povrsirW~ 12 x 6,5 em Hi duzom stranieom okomite no lice zida nozlvoill seveznjaci. Na lieu zida se mogu vldleti samo duzntcct, pc slog nozlvcmo duznjacki, samo veznjaci, po slog nozlvorno veznjacki iii nekl drugi nostco kombinaeijom ova dva kao: krstotl, gotski slog i drugi. Poiedlne vrste slogova se upotrebllovoju . prt zldcnju ztdovo razliciti~ debIjina, 0 oemu ee knsnlle biti vise govora. Bostovni dio ztdo je celo t]. njegov pocetck i prekld. Prekid moze bit!: rcvon, zupccst i stepenost (vidi sllku 61.).

'5L.9.J tJOi.~""~A

'Z.A.O tv"'.... 'Q"'f ~Atv"" ~lD"" /1-\<;\'5./

...

tUf'C .... ·f .. T\ f>ft.e.y;,\O

~A\'l.""~J~~\ ~t.;t l,,&..ve. "e>!iii:"l .... g:;

~\'OA

~.,.ef'e.1I.) ,II,'S!'I P,itJliilr:::: Il)

D01)IR.V\J,A, 'Sf'\::) jl\J\C>" (

L£ ~ A.J I\) A. 'M"'00\..l\ c:.. A. \

\ -.

Bilka 61. Dijelovi zido spolnice i slolev!

5. DIMENZIJE ZIDOVA

No osnovu dlmenzljo opeke, velic.ine dodlrnih i sudornlh spolnico, mogu se lzrodunotl duzina, vtstno i debtlfno zidova od opeke iii blokevo i· obrotno. U projektimQ dim~nziie se lzrozcvaju u centrtmetrtmo, a no osnovu toga se mogu sve dimenzije lzrozltt brolern redovc iii bro[em poluopekc.

Za duzi'nu lido od opeke (punih iii supijih) moze se lzrocunotl bro] poluopeko pomocu formule

L + 1 em

n = -----

13

gdje [e n -- brol poluopeke, a L prolektovono duzlno ztdo u centrlmetrlmo.

Za zidod opekorsklh blokova modularnih dtmenzllo umlesto bro] 13 uvrstcvc se bro] 10 ti, modul:

L + 1 em

n = -----

10

63

'£10 C>O oP .. \C. ~ .... t:: '\'I e. .. oo:;cw ....

VI" 'I4-«UI\ - , .. '-0..1 ....

D

1111/JlII!1

ZlO 00 Of'IlI<:A""IC'''t 6I-O!C~ vtll ~04C'" _ '::"''T\E.IIo\..C>..J,4.

I (lin 77/ / 17'

-elt) (>0 c>P&.r::.. - ~Il 'foT $1..e>JII<v ....

U [ednom metru vlslne zido se nolazi 13 redova pljo$timiee pO$toVljehih opeka. ZO opekar .. ske blokovemoze se ncprovltl poredenle vlslnn so zidomoqopeke $to se vidl na sllol 62.

Wiedan metaryisine zidarnoze se uzldotl 5, 6 iii 10 slojeva blokovo modutnrnlh, $to zovls! od velicine bloke (vidi sllku 63.) .

Sirinf:) . zido ••. od opeke ob!lie?avaju se eentrimetrimo Hi. brolern poluopeka. Noitanii zld lznosl .12 ern (adObije se sloganiern opeke pliostlmlce) iii zld od poloelne opeke. Prirastaj sirtne zldo se dotle scstoll od polovlnke i dodlrne spo]nice tj. 12 + 1 "",,13 em (vidi sUku 64.).

Na tc] nocih dObiiu se zidovi sljeda6ih sirina: 12 + 13 25 em iii zid od' [edne opeke 25 + 13 = 38 iii zld od [edne i po opeke

38 13 = em iii zld od dviie opeke

Zidovi sirl od 38 em se danas rlletko lzvode,

jer njihovirn izvodeniem se znotno smonlute koristcn prostor objekto.

Ako [e zbog nosivosti potrebcn ztd ve6ih dlmenzllo ondo se on lzvodi ad drugog moterltoto (beton, crmlrcnl beton ttd.).

-,:

.v ,

r •

'e1O . 00 cw,,"\!<. .. e.~"">1 li>l.OtOVA ""$ 'VI5~ ... 0""'5 .... <:>..1 ...

Slika 62. Poredenje brola slolal/o zldo ad opeke I blokova

64

~

ill ?

:uO ... 1 .•. I

"'6' F=I =====l

-===~

~ 8

(

I 6',

t-l

Silica 63. Vislne zlda Izrazene brolem blokova modularnlh dlmenzlla

Sirino ztdovn H~doogQbjekta zavisiod'PQIOzojo i ncmlene zido U .otiiE:lk,tu, Vanjski, .obimni zidovi stombenlh i iovoih zgroda moroju se kbd·

nos zbog tbplotne izolocile iZ\lbditi sirihi 38

em pune iii 25 em sup!.ie opeke,

Nosivi zidovi od opeke primqiu horizontqlne terete i prenose ih no temel]e, 0 mini maine su sirine 25 em. Noslvi zidovi zbog stabllnostl svoiU slrlnu rnoqu zadrzvoti najvise kroz trletoze, 0 onda se pojocavaju zo 13 em. Pregradni zldovl se rode slrlne 6,5 i 12 em, a no svojim krotevlrna 'cesto se sudaroju sa nosivlm ztdovlrno i povezuju se so njimo pomocu rcntle ostovllenlh zupccstlh prekida zldo.

Nosivi zidovl od opekarskih blokova modularnih dimenzijase zldcju blokovima so vertlkolntm supljinomo minimalne veliclne 3M. Unutcrnll zidovi se mogu lzvoditl sa blokovlrno koll irncju hortzontclne suplilne velictne 2M i M.

Posebnu vrstu zidovo cine suplji zldovl, i njihove slrlne se ne megu odredltl brolem poluopeka neqo sorno centrlmetrtmo.

6. SUPLJI ZIDOVI

Ova. tri iii vise, pcrclelno postovllenlh zldovo odvolenlh medusobno uzlm zrocnlm prestorom i povezcnlh mtestlmlcno sam~ rcdt stobllnostl nozlvomo suplji zidovi,Najqesce se rode koo nenoslvi monjih sirina izrakkoji izmedu nllh mlru]e dlelule kco toplotno tzolocho. Noslvl suplji zldovi moroju imdti maker [eden ztd ad opeke 25 em iii vise.

Nojpovoljnl rczmck lzmedu zldovo je 5 - 6 em, ali zrck ne smlte clrkullsotl, po sa posebno paznja mora obrctltl no zopunlovonte spojnlco. Maksimalna sirina zracnog slo]o [e 15 em, a same izuzetnou unutrcsnjostt zgrade moze sa dozvolltl i vise, oko se od zldo ne topllnskn i zvucno lzolocllc. nego sorno do se rovno zotyore prostori bez veceg utrosko motertlclc. lzotectono m06 supljih zldovc rnoze sa povecott znpunjovonjem rcstresltlm rnotertlolimo koo sto su clsto droblieno sljaka, stokleno i mlnerolno vuno.

Materijali erganskog portleklo nlsu povollnt, [er su podloznl trullen]u.

Noitonii $lIplji zid ie slrlne 18 em, rodl se od nasatice slozene opeke so zrocnlm prostorom bd 5 em,' Rodr stobilnosti zldovl se .rnE:ldusobno povezuju veznjacima (vidi sllku 65.).

NajceSCe se izvedi suplji zld sirek 30 em. Rodi se koo dva zldo od 12 em sa supiiinom ad 6 em. Zbog stnbtlnostt zldov] se medusobno ukrucuiu veinjo6kim stupovima no udolienosti 1.5 - 2,0 m (vidi sliku 66.).

o suplllm zidovtmo ce kasnije biti nesto visegovore u skeletnlm konstrukcllomo gdje se izvode kao ispune.

Slika 64. Siaganje opeke u iednem sloju

7. VEZE RAVNIH ZIDOVA

Vezom zido nozlvcmo naain slaganja pole .. dlnih opekc u [ednorn sloju, kco i medusobon odnos sustednlh slolevo, a sto ie vidllivo no

cu ztdo. Rczllcite vrste vezo dotu zldove ruzli- 6itih slrlno.

I II IDI I (2,&
I ~WOJ 5 1e,'CA.,f
I II I I I fifo
+ 'l.S ~ 'l.'1t.S #ff# 'Z.1~~ +

.., '\ of
01 II II .. _J
II 'e.L..O .j
Dl II II ,
t ""\'2. ~ I2..S ~ ~ ~ '2.S t

'" '\ ... Slika 65. suplii zld strine 18 em

66

~~ 12 ,IT '2·5 ,* "'"

CO~

,-----,01 IO~ HLO~

COCCO CCOC~~SLOJ

- '200

-< ~ D
~
.,.
...... j)-
<D
Col
'"
0- Il--
Slika 66. Sup Iii zid slrlne 30 em

Duinlacka veza je kcroktertsttcno po vicllji· duzim strcnomo opeketll opekorsklh blono lieu zida. Tcko se dobllu:

,.. .

.. Zid sirine 9 em iii 1 M [e naltanji zld.koji se moze lzvestl slaganjem opekarskih blokova(sa verttkclnlm suplllncmo] sirine 1 M, a vlstne 1,5 M tli 2 M (vidl sliku 68.).

Zid sirine 12 ern zid ()(jpolovine opeke d6~ blie se slaganjem opekam()p~karskih blokova pljostimiee .. Slojevi zida sunaizmjenice smoknun za 1/2 iii 1/4 opeke, Zidanje se obavljo produznim, a moze-I kreentm malteromIvldl sliku 69.)

t~id $irine 6,5 em, noltcn]] zid, kqji se moze mi l1astiee postcvhenorn opekom. Izvode se :opregradni zidovl cije vlslne-ne srnllu preItl 280' ern, aduzina 400cl11. Zidonje se obo-eetnentrrtm mOHerompostlJiucipraviio sloOoia slolevo (vidisliku 67.),

67

1 ~
~ 11'2.. # '2..<; * '2.5 +

G~,I II II IC' ::>
~
0-
0
Z
....
u
.(
~
JO
~
~
:2 S
~ ~
"t
OJ fI ..

"S1.C).) pt)'Zt-.)J A ~AS/'::>'

f'R~Ve2.DM ~/'l.. 0PEt::€'"

Slike 67. lid cd opeke slrlne 6.5 em

Veznjacka veza se dobija oko su opeke slozene tako do su nO lieu zida vidljive some krocestrone.

Zid sirine 25 em iii zld od jedne opeke dobi[e se slaganjempune i suplje opeke iii opekorskih blokovasamo kOQ veznjako. ti. no. lieu zido. se vide somo qeiQ (vidi sliku 70.). Siolevi sa smaknuti zc 1/4 opeke,

Zidanjem sloja veznjdka preka sloja duznjaka notzrnleruce, sa dodirnm spolnlccrno srnok-

nutim zo 1/2 6peke moze se dobitizid sirine 25 em (vidi sliku 71.) koji je znatno stabilnili ad zido. lste sirine izvedenog veznjackim vezom.

Zid sirine 38 em iii zid ad jedne i po opeke raden ovom vezom se kod nas nOj\lise izvodi. Slojevi zida se s jedne strnne lzvode dlJznjocime, a s druge veznjacima. Na lieu zida se taka nolzmlenlce pojavliure slo] duznjaka, po. slol veznjaka, ali smaknut zo 1/4opeke (viai sliku72.),

68

..

"5WO.J OO~~.JA t:.A "&A-

t ~4S ,,* '29 1* 2..9 ~*
tDI
II 10 I SLOJ

~ I ld
1[+ JI ~ "SL.O:l

t 29 1# 2.9 1# t).9 1*

Slika 68~ Zid od opekarsklh blokova slrlne 9 em 1'Rs.vt:'2.0M ~'l. 6!..O'f:.k-/14,$C.M./

69

70

tCIJDE tR9F=;=1~

~ 'PR.I'S.VG::l:OM 1/4 O'Pe..IC.ftIJ ,A!»iiii.<:Aio/ I ?/40f'E'k.6

/1fN~CH/

V\'::)IIV", z.IDA. ~ ApM ,A D .. d:.,~"" 'I:!:- 5, OC 1.,,\ . ., M2. ?oi\?E-2:>M<.::)· 150 r..oJl.l ~

I!.I
¥
IIJ
J).
0
~ iJ
<:-" ~
$ :(
l/. $
,
t rI.
a
Jj ~
e 0
':J.
~ ~
it!
:(
Of. ., 6l...0J pU:t",hJ~ 51>.. ~\I.e%O"" 1/'2. d'PJ.::..Ke.

Slika 69. Zid sirins 12 em izveden duznjackom vezom

OODDO[

:r: ill..O:l

~DODDL~-

u .V .... t<.OM M\I~ 'l!.1..0")\» 1V4 OPI!f,I«Il!. ~vlW R::!~'l"'\<:: 'tI\ CNI.le

Stika 7(). Zid sirine 25 em lzveden vezniackom vezom

8. VEZE UGLOVA ZIDOVA

Vontskl i unutornlt zldovl zgrade se medusobno povezuiu taka do cine [ednu konstruktlvnu clellnu. Njihovo povezlvon]e le pretezno pod provlm, a rlietko pod koslm (tupim ill ostrlm) uglom. Veza zcvlsl ad deblllne zldovo koll sa povezulu i njihovog polozclo u zqrodt.

Veze no uglovimo zgrade dolaze prt medusobnom povezlvonlu dva susledno fasadna-zida. Izvode se propustonlem slolevo lz jadnog, po zctlm Iz drugog fasadnog zida do krolo, Dva zldo kolo se sostclu nikad ne smilu u lsto] vislnt imati lstl slol, t], oko u to] vlsinl [eden zid ima veznjcke, onda drugi mora imati duznjake.

No sllcl 73 [e oomatski prlkozon vez pravog ugla dvo ztdc sirina 38 em kroz dvo slo]o koji se nolzmlenlce ponovllclu.

It""""'''' ~'T"'C"" ".,I,J" JlfJ, 04"IS~ ~~

Slika 71. Zid sirine 25 em izveden bl()kovskom vezom

Na sllcl 74 prlkozon [e i Vez ugla zldovo rodanih blokovlmo 3M. gdje sa mora postovotl isti prlnclp,

Suceljavanje iii sudarcmje zic;lova dolaz.i u zgradama pri vezlvonlu val'ljskih Sa unutrosnjim zidovlmc, prl cernu sa. takodar mota voditi rocuno do slelevl ztdovo koji se povezulu no lsto] vlslnl nemclu isti slog .. NCI sllcl 75 [e-prtkczon vez vanjskog zldo srrtne 38cm.i unutornjag zldc strtne 25 em u dvc slold, koji senolzmlenice ponovllo]u. No sllcl 76 [e prikazano suceljavanje zldovo lzvedenlh blokovima velicine 3M i 2M.

Ukrstanle zidova dolazi u zgradama kod medusobnog vezivanja unutrcsnlth ztdovo, a prl zidanju semora postovotl prlnolp produzovcnlo slolevo nclzrnlenlce lz jednog, po drugog provco. Na sllcl 77 [eprlkozcno ukrston]e dva pregradna ztdo od polo opeke i ukrstcnle dva zldo velicine 2M.

71

•
.> i
V r-!
I
1/ I
i
I :r '51...0J

if SLOJ

Slika 12. lid sirinG 38 em izveden blokovskomvezom

72

....

>

PR,A.V\\...Q iec¢S."i"Ve..TII\)$~O<;; Vs.-z..,a.. 'Z.A.

re.Avo)C\)"r .... t.J vca.A-o OVA ~'DA

peJ.)GOlII\ DLr2:.II.)JACI

- K.,4.e._...~.,.;;:R.\STICIV"" 'fA)O .... R.t0IC.... f'ee..vG!:.U)O f; "i>I...OJA IIJIOfaoA e.I1"1 ;-+ OPE':CE .t$fof OPE::t::.e. lI:.QO 2.10"'/

F 2.t:;-t'2.S

- pe.e.ye:~ . .I\.>A. 'SUC,e....eNlv;" uoe.A SiA,JA,. T/

o I:.:,.OM, TO ",A

....

\:::. s- I:: A. R..A.. )::. 1"6 e\ s \\ C N,.... 'SUDA~"}\ C A-

1,\ 'I ~ 1

Sliko 73. \leze no uglovima zidovo od opeke 38)(38 em

73

[J 0

o

o

0 0 0
,.tcS
0 0 0 -+ ~0 J I, ""0 # 19 f
!J
'I v

t:"5.:. :K.,AgA\C.Te:etS"'T\CNA. <t;.UCA.e.t<..HC'"

+

ODM ..... fl::.I\.HJ'.".. -z..;.... 1 WI. , At i'OL.H::.J

"SU PICe.&v&. "Z.I Ib\..oy:.cv""'_

0 0
..., lG$
OR\lIO\ '5l.c,J
0 0 - ~

--- - 0' 0

0 0 Cl 0 ~ c:J
--< r I -y-

~t~--~~~~'-- __ ~--~1~~'~~~~~~~.~-

"6 "

74

Sitko 74, Veze no u91u l.::~'''o. ad blckovo 3M x 3 M

UICRSTe,I\lJE.
~ 1:::'0-
.oVA
!"'OM
~::1 F ,\o\....
~
/t:::S ..... :::j J::..
1Il(g
(.'l.
"I
1
:1
/
CS l"RV\ '&\..0.,)
tP
(,'J
'f"~ t=

If>
01
-i s- IC.Ae.A":-TE.E!.\$' I c.l.l,A.. ,&UOAel\)\CA '2.10"' CCJI 'Sc ul;;e.sTA.JU ...IE At:::10U"lA 'Z:.,A..,.._ 'Y4 OPE'f;:.b I A \ \1'.\ 'bl,.) f'1l!.E.VE"l.\ OVA "5\...0"JJo,.

IT] I----' ...___._____,ITJ ~~"...--\...O,J---I

~ '\

Slika 77. Veze kod ukrstanla zldollCl od opeke i blokovc

o

~

U~R'S\'EtVJe, "tIDOVA

t:::'S ~ 1::..4.E!.At;::.T. '5\JOAet\.>'c..A 'Os ~M. A TOI--II::..I "e I f>REV6~ OVA "S~oJ~

+

77

Glovo X. BET 0 N I Z I D 0 V I 0 D BET 0 N A

1. OPCENITO 0 BETONU

U istoriji grqditeljst\lo so betonom se susrecemo u stororn Rimu 2000 godino prlle ncse ere.Jstlno to nije beton Koga poznole sovremeno groditelistvo, ali su se ostaci rimskog \10- dovodo u bUzini. grada Kelno I.l Zqpodno], Niemocko] odrzali co dunes. TehnOlo!;Jija spravljanja betona so propascu Rimskog carstva je zaboravljena, tako da graditeljstvo srednjeg vijeka nije pozncvolo ta] materijal. Tek u XIX vijeku u okolici grada Portianda u Engleskoj proizvedeno [e vezivo pomocu koga se spravljala masa i posllle izviesnog vremena poprimclo svolstvo suono kornenu.: Tek tada beton poolnje da se ponovo upotrebllovo. U Proncusko] su betonu dodate cellcne stpke i na to] nccln [e dobiven prvi ormlrcnl betcn, Savremena gradevtnsko tehniko se bavi teoretskim i prukticnlm istrozivaniima tog zclsto izvrsnog gradevinskog mcterliclo, taka da se danas bez njega ne maze zamisliti ni ntskoqrcdn]« nl visokogradnja.

Beton se odllku]e velikom cvrstocom, tro]noscu, otporon je no dlelovcn]e vode, mrozo, vatre. Loko se spravija i ugraduje. Los [e toplinski i zvucnt lzolotor, i tesko se mogu rusltl izvedeni elementi kod naknodne odoptccue iii rekonstrukclle.

2. SASTAVNI DIJELOVI BETONA

Beton se dobije mljescniem cementa, coregata i vode.

Cement [e hidroullcno vezlvo kole se dohi]e peoenlem laporco t], prtrodne mtesovtne gline i krecnloko no ternperoturl 1000 - 1500oC. 00- blveno meso se melle u fin I proh slvkosto zelene beje i pckuje u vrece po 50 kg. No vrecl se vidliivooznocava vrsta, morko, tezlno i tvornlco koja ga je prolzvelo, No veeagradilista cement se doprerno posebnim komionima tty. clsternomo. Za izradu betona se najvise upotrebljava portland cement (oznaka PC), 0 mogu se upotrebltovotl josbijeli cement kod lzrode ukrasnih elemenata, aluminatni (boksltni) cement koll brzo veze, vtsokovrljednt portland cement koll ima vel ike cvrstoce itd.

Cement pomuescn sa vodom pcstcle plasticno masa kolo postepeno uz hemijski proces gubi vodi tj. plostlcnost, otvrdnjava i to] proces nozlvorno vezlvon]e. Razllkujemo cement ko]! brzo, srednle i sporo veze po ih premo tome dijelimo:

78

Braovezucl cije vrljeme vezlvonjc poctrue vee nckon 15 minuta.

Srednjevezucl cije vrijeme vezlvcn]o pocin]e nojduze za jedan sot.

Sporovezu6i (normalni) cije vezlvon]e poetnle poslije jecjnog sata.

Ov.lazen cement se stvrdnlovo, po go trebo usklodlstltl uSl.lhe i pokrlvene prostorlie, a do ne bl primao vlagu lz zemlje i na odignut dessan! pod. Nakon proizvodnjetreba da odlezt 15 dana i do seutrosl u vrernenu od 6-8 nedlel]o. Ako trebo stojotl trebo ga svoklh 10 - 15 dana preslagati i prl tome vrece dobro rostrestl.

Agregat [e lspuno iii punltoc bez kojeg se ne moze sprovitl beton. Moze biti kornenl, zatim od ugllene i toptonlcke sljake, drobllene opeke. drvenih vlakanaca, pllotlne, strugotine ltd,

Za lzvoden]e konstruktlvnlh elemenata se najcesce upotrebllcvo kameni agregat ko]t dl[eltrno u dvlle skupine:

Piiesak i sljunak - vadi se iz rlleko te rijecnih i potocnih korlto, nostole prirodnim drobl]eniern kamena, a valjanjem vodo go obliku]e toko da mu povrsine postojuqlctke i zaobljene.

Drobljenlk iii tucanik, takoder kameni cqregat ko]i se doblvo rozbljonlem kamenih komcdo rucntrn iii. m.asinskim putem. Zrna su ravnih povrslno i ostrih bridova.

Prirodno i viestaCko nastao kameni agregat mora bit; cist bez mul]c i organskih prlmjeso, otporun i postolon no otmosterske utlco]e, otpornn na agresivne vode. U konatrukcllomc ko[e rnoroju bltl vatrosigurne, i upotrllebltent agregot mora imati lsto svolstvo.

Orcnulometrilskl sostov agregata je miesovlno agregata rozltclte vellclne zrno. Agregat clio ie vellclno zrno mania od 8 mm nazivamo pilesck. Zrno vellcine 8 -.80 mm nazivamo sljunck, Kvalitet betonn zovlslod grdnulometriiskog sostovc kao i obllko zrno. Povoljntll le agregat kockastog obllko nego ploccst i dQguljast, 0 nclpovoljnlll [e agregat oblog zrno.

No gradilistu agregat sesmjesta u blizinl mleato za sprovljcn]e betona nO dosdono] podlozi, kako se ne bl mltesoo.ao zemtiom i rozdvo[en je drvenim pregradama po valicini zrna, sto nozlvomo frakcijama.

Za hemlisko djelovanjecementa kao vezivo neophodcn sostolok u betonu Je vode. Voda mora Irnotl odredene kvolltete tj. mora biti cista bez organskih prtmteso i multo. Oposno [e prlsustvo i anorganskih scstoldko osoblto sultoto i htortdo. Noipodesntle [e pijaca voda, ali

p? maze upotrebljavoti svako tekuco iii stajaea yoda, koju detaljno loborotorijski ispitamo i ustqnovimo do nemo stetnlh sostolcko, Morsko ygda nije podesno za spravljanje betona.

3. SPRAVLJANJE BETONA

Beton s.e spravlja no dva nacind ito: rucno I ma$inski. Za sprovljanje betona sostojci se odmjeravaju zapreminski iii tezlnskr. '

Prije spravljanjo veeeg oblrno betono sosto]cl koji ulaze u masu moraju biti pribavljeni j kontrolirani ito:

a) Vrsta i kolicil1o cementa,

b) lspltono i sastavljena miesovtno agrego-

ta (granulometrijski sostcv), cJ utvrdena koUcina vode,

Rucno se spravljaju manre kolicine betona, izvedbu neopterecenih elemenata, ispuno i

Da se ne bi mliesoo so zemljom izraduje se i pod no koji se istresa odmlerenc koll-

agregata, a zatim se lstresc odozgo potkollclno cementa. Materijal se potom u suho prebccu]e (So. dvlle iii cetlrt lopate) u jednu iii dvije gOmile i to trl puta do bi se dobllo jedl10licna smlesn. Cetvrti put se smleso pastepeno poslpo vodom i prebncu]e ios dva puta.

Sprovljanie betono mosinskim putem se preme novlm proprslmc dozvoljava i obovl]o soma u posebnim mijesolicama kole zo krcce vrtieme rovnomlerno i dobro izmijasaju betonsku masu, a po kapacitetu mogu bltl 001 75 do 2500 litara.

Rozltkujemo mijesalice, kole zo svaku odredenu koiiclnu prekldoiu rod iii eiji se rod odvl[o neprekidno kod noroclto velikih potrebo u kollctnorno betona.

U novlle vrijeme se grade eltove fobrike betone tzv. betonare, gdje [e rad no odrnjercvcnju t]. doziranju agregata cementa i vode potpuno mehontzovcn, a proznjenje bubnlevo tako podeseno do se putem lijevko uglovnom gravitacijom obcvlto direktno u odQovoraiueo vozllo radi transporta no miesto ugrodbe. Ako ie mlesto ugradbe suvlse udolleno do ne bi doslo do vezivanja vee prilikom trcnsporto prlpruvl]o se suha rnlesovino sa doziranom kollclnorn vode, po se uutormjescllce uktlvlroju tek u bllzlnl miesta ugradbe.

4. MARKE BETONA

Prl opterecenlu konstruktivnih elemenotc, javljaju se unutar samog elemento, kao reokcl]o no djelovanje vanjskih silo otporl, kako materijal 001 koga [e elemenat napravljen ne bi 010- zivio troinu deformaciju t], slorn. Takvi su otpori iii noprezcn]o: no pritisak iii tlak, Istezon]e Hi vlak i posmlcno noprezcn]o: cvrstoco no prltlsok se lspltule na probnimkockama vetlclne 20 x 20 x 20 cm laboratorijskim putem. Beton

se u metelne kaiUpe, probne kocke, ubaCuje no grodilistu neposredno priie betonironja, i ostovl]o 28 dana do veze. Posliie 28 dana kocka se u laboratorijioptereti na pritisokdo sloma. Na osnovu dobllenlh pOdotako laboratorijakoja [e vrsilo ispitivanie dostovlto gradilistu pismeno POdotokkolikom sllom se l110ze Optere" titi svoki orn" tog betono, o da ne doole do sloma. Taj brojeani podataknaZiva sernarka be .. tone obiljazavo sa so MB i izrazaVa SEl U kp/cm!

Marko betono zovlst od kolicine cementa, granul.ometrijskog sostovc .pgregato, kolicine vode, noctno sprovllcnjc, ncclno ugrodbe i njege betona za vriieme vezivanjo. Ioko pOdjednqko zavisi od svlh nqprijed novedenlh u$lova, kolieina cementa izrozena u kg no m3 gotovog betona i marka betono mogu se jednostavno bro]ccno predstoviti stc ie i prikozono u tobelcrnern pregledu (u slijedecem poglavlju - Vrste be-

tonal, .

5. VRST6 BETONA

Neormircmi beton se dobiva od mjesQVine portland cementa, kamenog ogregota i Vade. Sluzi za lzvodenie konstrukcijo oPterecehih samo no pritlsck, Marke ovog betona su100, 200, 300, 400, .500 i 600, a mogu se upotrebllcvntl i morke 150, 250, 350, 450 i 550.

stedni. beton [e oblcon neorrnlrnnt betonkome se prillkom betonlronlo dOdoju komodi zdrovog i cistog lomljen.og komena, cime se PostiZU ustede (250/0 ad ukupne kolieine .betonc).

Beton vlsoke etpernostl se dobivo upotrebom visokovrijednog cementa. Sluzi za iZVEldbu jaee opterecenostl konstrukcija. Marke o\log betona su 250, 300, 350, 400, 450, 500, 550 i 600, a postize se upotrebom agregdta bOljElg kvollteto (granulometrijski sastav) i odredene

kollcine vode. .

Tabelorni pregled odnose kolicine cementa marke betone zo neClirmirani bet on

Kcllcino cementa u kg no m3 Marka betono

gotovog betona cvrstoce kocke u kp/cm2

Obicon beton Beton visoke opterecenostt

150 200 250 300 350

100 150 200 250 300

250 300 350

Oblcon nearmirani beton dobra podnost stle prltisko, ali slabo podnosl slle kole ga zctezu iii sovltoju.

79

Gelik kao rnaterijal dobro podnosi te sile, a moze podno$iti i priti$ok.

Kornbinacijorn betona i e.elJka tako do svoki od upotrijebljf3nih rnaterijalq preuzima Dna noprezanja kojo do.bro podnO$i dobije s.earmirani beton, Geliene sipke iii kcko. ih jos rroztvcmo armature $8 rqsporeduiuu konstruKciiama po odredenim Pravilirna, a velioine sipki. i bro] kornada$eodreo.uje rOcunskim putem.ArmatI.Jra je pretezno kruznog presjeko promjera od (1......,.14 mm. Za armirani beton se ne smlle upotrijebltl marka betono niza od 150.

Prije postavljanja crmcturc se mora. oeistiti od prljavstine, masnoce, korozije i dr. i cvrsto vezlvctl.

Geliene sipke se mogo zOmijeniti 6eliCnHn zlccme koje se prije betoniranja zatezu, t]. doju im se izvjesna prethodna noprezanja no .. ZO.tezanje. Toke zategnute odvojene od betona ostoju zu vrijerne betoniranja, po sve dok beton potpuno ne veze. Zbog elcstlcnostl zice se vrceaju P08111l' popustcnjc u prvoblton po- 10iaL scblloiucl pri tome beton k011 ih obovl]o, ali tek posto on u potpunostt veze. Kasnije kad su konsrrukcl]e optereoene i beton se ponoso kno elostieon moterijol i prihvata zuteznnle do jedne odredene veliOine. Tckov beton sa ncztvo prednlJpre~nuti. Najniza morko betcnckoj: se moze u~otriiebiti le Me 300.

Dana~ preqnopregnuti beton ima vellku prlmienu, ler znatno smonjuje koliclnu betonske moss, a zbog toga sto beton preuzlmo dlo zotezuclh napona smorueno je i kolieina armoture.

Medusobno povezonost, pa premo tome i mogu6nost kombinovanja. betona i eelika buzlro se no hemijskom procesu nastajanja kreeno-zeljeznog Ijepljivog spolo na povrslnl zeljezo. Mehonicko vezlvonte ncste]e tako sto beton vezivanjem smonlu]e volumen i tako steze ormaturu .. Prornienlllvost volurneno betona i armature usljed temperotumlh prornjenn ie priblizno ista .. Beton stlt] zeljezo od rde i pozorc. Zbog svog sastava i strukture armirani i prednapregnuti beton su losi izolatori. Naknadni rodovl se veoma tesko izvode.

Premo vrsti upotrebljenog agregata beton se dijeli na:

Teski beton, koji se spravlja so kamenim agregatom, a zapreminskd tezina se krece od 1800 do 2700 kg/mil. SluZi zo izvedbu armirano betonskih elemenata, temelja, podrumskih i potpornlh zidova. Ima gustu, zbllenu strukturu, veliku cvrstoeu, a tezlno mu zovlsl od uptrljebl]enog agregata t], kamena.

Lakl beton - sprovl]o se so agregatom kao sto le sljunak, drvena vlakanca i drugi, oija le zapreminska tezina od 500 do 1600 kg/m3 i sluzi zo izvedbu neopterecenih elemenata, ali od kojih se trazi toplinska i zvuena izolacija. Gvrst06a mu je mania nego kod teskog, a zbog supljina unutar elemenata ili zbog laksih agregato od kojih se spravlja ie znatno lagan!;!, ali zato bolji toplinski i zvueni izolator.

80

6. KONZISTENCIJA BETONSKIH MJEsAVINA

Betonsko mjesaVino ima jedan die vode Vise nego joi [e potrebno do bi se obavio hemijski proces vezivanjo. Tc voda ostoje unutar otvrdnutog moterijalQ ukapilqrima. Isparavanjem vode ostctu supliine kOje u znotno] mjeri utleu na kva.litet betonc tj e , umanjuju njegO'iuovn,tocu; zato ie zo sprovljanie betona mjefodoVan

V

odnos vode i cementa (~) ko]! nozivamo vodc-

C

cementnl faktor.Ko!ioina vode u sVjezoj mjesavini moze biti veco ill manja, a t.ove se konztsteacllo betona.

Premo postupku vode no suhu mlescvlnu agregata i cementa beton rnoze bltl:

1. vlczon beton sa 5 - 7 % vode,

2. plosticcn beton so 7 -- 9 Ofo vode,

3. zidak beton (teean beton) sa 9 - 100/0 vode.

Vlazcm iii nobllenl beton ima otprlllke vlaznost zeml]e i sttsnut U saci ovlazi dlanove, ali ne cliedl se. Grudva se na lagani dbdir raspcdo. Zavrijeme betonlrcnlo visak vode se pojdvljuje same na povrslnt prlllkom nabijonjd. Dobra sprcvllen vlozcn beton tmo vecu cvrstaeu od onih sa vecom kOiicinom vode, ali oko se rcdl' u slo[evlmc mogu se primjetiti rnzllke u izvodenju. Upotrebljava se za lzvodenje nearmiranih kenstrukcija ve6eg presjeko i moze se dobra ncbljati (ternellne stope, zidovi, stubovl, podloge itd .. )

Plastican iii mekl beton mon]e ie gU8t06e od vlaznog betona sliean [e tijestu, prlllkom nobijania ostaju rupe od nabiiaea, a no povrsinl se pojavliuje odmnh vOd9' Loko sa s nilm radi, ni]e potrebno vece nabijanje, svolom plaslicnoscu dobra obovilo orrncturu i popunlovo oplctu, po se premo tome najoes6e upotrebljava zc ormirano betonske konstrukcije i konstrukcl]e od oblcnoq betono manjih preslekc.

2:idak iii teeon beton sprnvl]o se so dosto vode, masa moze [ednostcvno te6i, pa se cesto koristl zo betonlrorrle elemenoto gdje beton treba potpuno do obavije orrnctruru i pcpunl oplatu (tonki zidovi, svodovi i sl.).

7. TRANSPORT BETONA

Od mlesto sprovllcnlo do mlestouarcdbe beton sa prenosl iii tronsportuje rucno iii mehonloki. Nacin transporta ovisi 0 kolieini i vrsti betona. te od polozaja elemenata koji se betonira. Betonska mjesavina se ne smije pomije5ati so zemliom, otpacima i sl. Prilikom transporto naroeito treba obratiti paznjo do ne dode do

'- '"'

OPI-A.! '" 00 "5f'eepI..Oc.A '5A f'e.EO\"A-e,~1 r:::'CV.

'S .. n.HSOV'IM ...... \ .\1oe..\ZoIVT,G~E.t::>\c:A~""

. "

SP!:.RPLOCA

Qt ..... efU'ZIJE: s~eI"1,j::)2~ ~O.je '5'E. ul"O"I;E'.e.II>I..JA..VA. Ju 2.A

,\'2.IaAt:>U opl... .... ,a OE.Ih -"\<;' ,16 I

'20 MM flove it.)e

-{~AM OD0Rr;;.OICA

PA.IJO. •

GPiiRPl...OCA

<:'>;;;"1<:1010.: ~pOl0s;;. _-I--4----iI».. A~/ Z-A UKRUC .. 10,J;;;'

Slika 79. Montazne opiate

83

prema utvrdenoj tehhologTji redo. Ovakav nqein rode [e veomc rac:ibnalan, kako po vremenu tako i po utrosclmo materijala, ali je podesan samo kod veceq obima gradnje.

10. ZIDOVI 00 BETONA

o betonu kco materijalp, te njegovim debrim i losim osoblnomo prethodno smo dosta govorili. Njegova upotreba u sovremeno] gradnji poprlrno sve vece rczmjere. zbog poveeanbg 0- bima gradnje. Primjenom savremenih oploto, mogu se brzo, bez veclh utrosaka motertlcto i radne snage pripremiti za betonironle veeeg 0- bima razlieiti konstruktivnl element! Spravljanje betona moslnsklm putem doje vece kblieine dobrog betona. Transport betono se obovlja mehonickim sredstvtmn (dlzelioe, kranovi), a u.gradba i nabijanje pneumotskim nabijoeima tzv. vibratorima. Primjenom oplata od sperploee iii Ii ma dobivene tzbetomrcnepovrstne sp 910tke i nije ih potrebno mottertsott. Ekonomtcnosf ovakvih poslova svakako pocinje vee prtllkom projektovanja, tj. odredlvonlo vellctne elernenota rccunsklm putem. Zidovi od neqrmiranbg betona se rade somo cko su izlozeni prltlsclmo, sto beton koo materijal dobro podnosl, slrtne im se krecu od 20 - 40 em .. d izvode se sa boljim markama betona (MB 2QO, 250, 300 i vise). Mana betona t], njegova provodljivost (termicko i zvucncl se znatno moze umanjiti prlmienorn maltera za obradu povrslno, kbji imaju lzvjesno izolaciona svoistvo.

Kod gradnje manjeg oblmo betonorn se Izvode podrumski zldovl, debljlne 40 em, marke betona 150 iii 200. Oplata se radi od drveto. Ako je noprcvtienc sumo [ednc strcno opiate nozivamo je [ednostrcno (vidl slfku 81). Rodi se po rnnlje oplsonorn ncclnu izrode drvenih oplata.

Slika 80

Ovakov nccln izvodenja podrumskih zidova mogu6 je ako je okolnl teren cvrst. Pomo6u jednostrane opiate izvode se i podnoznl zldovl iii sokli koo mtesovltl zidovi od kamena i betona. Lice takvog zida se izvodi kamenom, a prostor izmedu kamena i opiate popunjava se betonom (vidi sliku 52).

Betonski zidovi u prizemlju i na spratovima mogu se izvesti u dvostreno] oplati {vidi sliku 80}.

Takvi zidovt su visi, po se betoniranje vrsi u sloievlmc 30 - 50 em, a do skelo ne bi smetala pri radu, povezivanje strana se cbovl]o betonsklm preckcmo kole osto]u ubetonirane u zldu (vidi sliku 82).

84

~OJe.l~O""'T""\_tJ_ O .... ~t>:a De.~. '2.+ MM. SIe.IlJE: .... o .. .y;, c...t..\

V.R.,tt::.A.L.NA ve.:Z .• A O""'_"(!.Atc:,A. t>eQ..2.4MM ~lt."O~J"S,-c..u

._~ .:~t.JIC\ Oo\."b\(.llE cee, U MM ~~ltI.J~ 10 ~~ ~

~I I

PRf'5JEK

Slika 80. Dvostrane opiate

.. I t::OL.CICI-- __ --..,.

~

OA. ... \::..A. Deb 2"1 MM 'Sle.. 1.0 - t>o eM

...

o~RUe,,,,A. DA'OlCA De@:,. 12..+ 6.fa.

et:.O~.I\)ICI !)A'$.t:.A oee.. 24 MIlA.

""

~leltV6 10C~

Sliko 81. Jednostrana oplata

85

"

PI-OCtCA.

Silica 82. Dvostrana oplata %0 zioOVEi na sprctu

11. ZIDOVI OD ARMIRANOG SETONA

sklh povrslno zldo sosto]: se od sipkl deblllne 12 do 16 mm, medusobno rczmcknutlh 20 -- 30 em. Okomito no tu tzv, giovnu orrncturu postavljo;u se sipke deblllns 6 - 8 mm i cine tzv. pomocnu iii rozdlelnu ormoturu,

Pregradni zidov! od ormironop betono nozvonl po svom pronotozocu »Moniievi« zidovi rode sa u robnlm kucomo i lndustrljsklm ob[ektlmo, gdje se trazi vellko otpornost, slqurnost od pozoro, malo optereeente zo rnedusprotnu konstrukcliu, a toplotno i zvueno lzolocllo nije blton faktor. Deblline su 5 - 15 em. Armature se sostoll od zeljeznih sipki 0 6 - 10 mm no rozmoku 25 - 30 em U obodvo proven tvorecl toko mrezu,

lzvodl se pomocu drvene opiate kojo se postovl]o somo sa [edne strone, a sa druge strone se postepeno nobccu]e eementni molter (vidi sllku 83).

Zidovi od armiranog betono rode se koo potpornl, oqrodnl, a u zqmdomc koo noalvl i pregradni.

Pctpornl zidovi od armiranog betono rode sa kod lzuzetno velikih b06nih potlsoko nosute zemlje, a povezule se so armirano betonsklm temelllmo u [ednu clellnu.

Ogradni zidovi nlsu opterecent verttkolno nego somo manjim bocnlm potiseima (od vletro udoro i 51.), stuze koo dvorlsne i vrtne ograda, poropetl i dr.

Nosivi vertikalno optereeent zidovi deblltne 15 - 30 em rade sa u dvostruko] oplati koo i betonski zldovl, betonom marke 200, a ormotura se odredule premo vellcln! i vrsti opterecenlo na osnovu statickog rocuno, Armature postovlleno na udcltenostl 1,5 - 2 em od von]-

86

Oi"I...p..TA.. DO P ..... ~A~A OG.fb M "AM

Slika 83. Monilevl zldovl

87

Glava XI. Z I D 0 V I 0 D LA K 0 BET 0 N SKI H B L 0 K 0 V A

1. OPCENITO 0 LAKIM BETONIMA

Betone cija se zopremlnsko teztno krece od 400 - 1800 k~/m3 nqzivCUDP loki betont Zodrzan le noziv »betoni« loko u potpunostl ne odgovara. Nairne, zo nllhovo spravljanje se Uzima cement kco vezlvo i voda, ali zo agregat is 1:>0- lie usvotttl noztv punilcc m ispuna. Punllcc pri sprovllcnlu loklh betono moze hiti neor~onskog iii organskog porljeklo. Punlocl neorganskog PO· rtleklo au: sitni sljunak, pijesak, drobljenaopekc, ptovueoc, sliaka, trosko, zquro i druqo. Punlocl organskog porljeklo au uglavnom no bezi drveto: ptlotlno, struqotlno, drveno vlakna ltd.

2. VRSTE LAKIH BETONA

Sitnozrni (iednolrni) betonl su provo vrsto loklh betono. SpravljajU se sa sltnlm sljunkom i sa scmo onollko cementa kollko [e potrebno da sezrno sHjeps, ali ne i se popune suplli·· ne lzmedu nllh.

Gas (pllno) betenl su druga vrsto lakih betone, sprovljeni sa plleskom, cementom i vt» dom, ali uz dodotck sredstovo kolo stvorofu plln,

Mineralizlrani betonl au treco vrsto loklh betone ciji le punllcc (ispunc) mlnerolnoq porliekfa kco sto [e sljoko, zquro i drug!.

Drvo betonl su cetvrtc vrsto lokih betono ci- 10 [e ispunu organskog porlleklo, belle receno, drveno vlokno, pltotlno i st.

U prnksl some ie prvo vrsto lcklh betono zadrzala tokov ncziv betoni, a estell au nnzlvl dati somo odredenlm vrstorno prolzvodo. Toko, no prlmler, stporeks le protzvoc koji spcdo u gas betone: sljakobeton [e mlnernllzlrcnl beton: durtsol ie vrsto drvenog betono. Tvornlckl se od lcklh betono sprcvljclu blokovi i ploce od kolth se zldontem dobllu noslvl i pregradni zldovl, Veoma rtletko ee zldovl od lakog betono lzvode nobllcnlem.

3. OSOBINE lAKOG BETONA

Zojednicko osoblno svlh loklh betono, pored male zopreminske tezlne. [e do su dobrl lzolctori. Od lckih betono se u tvornicama prolzvode puni i supl!! blokovt, kojl zbog male tezine rnogu lmott vece dlmenzl]e. Zldon]e zldovc tokvlrn blokovlrno ie znotno olokscno, uz mcn]e utroske vrerneno, mcterllolo i radne snage. Tckvl zl-

88

dovi su dobrt toplinski i zvucnl lzolctorl, loko se molterlsu, o znotno mon]e optereculu meduaprctnakonstrukclle u poredenlu Sa zldovirno ad drugih mctertlolo (komena, betono, opeke).

4. ZIDOVI 00 BETQNSKIH BLOKOVA

Sitnozrni (jednozrnl) loki betonlse spravljaiu so kamenim agre~atom t], sljunkommaiekrupnoce zrno 5 -- 15 mrn. Smiesa se pripravlja so portland. cementom i vodom dosto gusto U toltko] kolicini do se somo slllepe zrno slrfunka, o

b h

l.J~b '2.0, ~o . '1'30 , '\C30 ~M.
t.)bt. '2Ji:1 5'30 '240, '\'00 MI.II
(\)f)b 50 , ~. '2.90, '190 ~V\ b h

J

;;V

SliIw 84. Betonski blokovl za izvedbu l'losMh I pregradnlh zidova

na dO sa i popune supliin~ izm~du niih. Taka iz.m~du zrno ostai~ oko 500/0 zroka, po je tokov baton lagan, a dobar [e izolotor. Od ta\<\{og be-

rono S~ rodesuplji i puni blokovi.

sup'\i ploko"i sluze za iz\{edbu pregradnih

i nosiVih z.idova. 20. izvedbu pre9raonih z.idov.o i ispuna upotrabljavaiu se NI3E3 ti· normo1nibetonski blokovi, propisone mdrke M25 i M50 sa

\ b h

Slika 85. Betonski blokovi zo Izvedbu van\skih zidova

~~Q.."'~<:' OVA tt\..Q.J.... fZ .. ~Qf> \

y,z: ~~\N;;: ,,\.oO\(:.A

po tri supliine vertikalne no lezolOu plohu u dvo redo.

Duzina svih blokova ie 4M, visina 2M dok su

sirine 2M, 2,5M i 3M.

Za izradu pregrada koriste se PBB tt, pre-

graani betonski blokovi cHo sirina ne odgovara modularnim dimenzijama i iznosi 7 i 9 em, a rodi se samo so jednim redom 6upliine {vidi stt-

ku 84). .

Za vanjske zldove proi:z:vode se TBB t], termo betonskl bl()kovi cije su marke znatno veGe M75 i M100, q i rosporeg supljino i.e takav dO sprecava gubitok toplote (vidi sllku 85).

Rode se kao eijeli biokovi dimenzijd duzlne 4M vtslne 2, 2,5 i 3M, a. sirine 2M. Uz ove blokove rode se IHevi i desni eijeli ipolovil1ski komadi za lzrcdu otvora vrato i prozora.

Prilikom zidonja blokovl se Postovljoju sa supljinomaokrenutim na donju stranu, a molter se rasprostire po garnioi puno] povrsfn] deblllne t ' em. Sloganje se obovljo blakovirno duznjockim vezom sa prehvatima ad 1/2 bloke (vidi sliku 86).

PUl1i blokovi.se rode ravn; iii u oblikl1 slova »L«. Sloganjem ovih blokovo dobiju se suplji zidovi.

»Jurko« blokovl su velicine 44 x26 x 8 em.

Siazu se 11 jed nom redu pllostimiee, u drwgom ncsottce tcko do IzmEldl1 hjlh Qstoje :z:rocni prostor od 10 em (vidi sliku 87).

»Ambi« blokovi su u obllku slova })L« debljine stijene 5 iii 7 em duzi krak je 49 em kraci krak 17 iii 24 em (vidi ellku 88), a vlstne 30 em.

Siaganjem blokovo dobiju se suplji zldovl sirine 23 iii 30 em.

~.)'n::.olV. \ce f>o'S,AV \..Jetv I e.1...0 lCov \

..

", '

~ ...

PL,..,IOS·l'IMICE fOS"AVl-Jb~1 e.t.o~OV\

Slika 87. suplli zid od Jurko blokova

90

-t--o:4I2.--U-- o.4~ --ll--

-+bt---+St- I;

III J!

+ ~g

+

Sika 88. supljl zld ad .. Amble< planova

91

5, SIPOREKS I ZIDOVI 00 SIPOREKSA

siporeksa imaju standardnu duzinu od 60,8 em. a visine i sirine su rczuette.

Dobra svojstva siporeksa omoquctlo su niegovu veoma rcznovrsnu upotrebu.

Zi.<lni blokovi sluze za izradu nosivih i pregradnih zidova.

I - duzina blokova je standardna i iznost 60,8 em.

v - visina [e 22,2 i 44.4 em,

s - sirina iii debljlrm se radi u devet dlmenzllo pocev od 15 em prirasta po 2,5 em i iznost 15, 17,5 20, 22,5, 25. 27,5, 30,32,5 i 35 em (vidi sllku 89),

Zidanje siporeks blokovlme se obavl ja pomocu produznog mottero 2 : 1 : 14, a prlnclp ie gotovo identicatl raniie opisanom proeesu zldania opekom iii opekorsklm blokovima u dva stojo, ko]! se naizmienicno ponavljaju so preveztvontern mokor za 1/2 duztne bloka. Da bi se prilikom zidanja postiglo potpuno iskoristenje blokovise rezu na komade: poloviee, trl cetvrtl-

Plinobeton sprovllen od portland. cementa, kamenog praho i vode u ciju se pripremljenu masu dodaje aillminijumski prah, koii procesom vezlvon]o razvija vodikov plln, te stvara sitne i iednolike celije tspuntene vodlkom, noziva se stporeks. Naziv ie dot premo svedsko] firmi, koja ga [e prva proizvela, a kod nos se prolzvodl u Tuzli i Pull, Spravljena masa se izliieva u koIupe, kad malo otvrdne reze se u komqde odredenlh dimenzija, a zcttm sus: u posebnim susorcmo uz prisustvo vodene pare pod prltiskom.

Siporeks ie oslm znatne toplinske izolccije, povoljan radi stabilnosti t]. poveccnio i smonlen]o volumena pri temperaturinm promlencma. Upllcnle vlage i vade [e neznatno i neopcsno, otporan [e na srnrzcvcme i pozcr, Lcko se obraduje alatkama zo drvo (pi 10m, burgijom) u niega se lako ukueavaju caviL Svi proizvodi od

..

5\~11v""

"'\s ,'1'7$, '2.0 • Q./? ~ 2'7~ I '50 1'5'2. S , ~t:> <l.V\.

Slika 89. Siporeks blokovl za zldanle

92

[C~~V~'

Z,A.. -1 M2. 'Z.IOA.. Po,.fe.e 61\lO ")s-"

- '7 l::..oM. \..

1!>1...O\:.OV..... c;;\ e.\\\)_ 1.:0 eM / 0,14'2. M~/

- '7 COM

~1..0t::.OVA. .f::1R.Il\.la· 2.e:s C1I.\ IOi'\l)f) tIt'l 'l>l...Ot:.ov,4.. ";\I~u,')e. '2..S CM.../O,'2..'b?fI#./

'- .

rOl..ot:OVA, 'irl el""E !So ~M /O.'Z.c$4I\\S/

pe.e:ve:z:. OV"_' 6L.O.JAo Iz.t.)O ~I Dt,) z,t tVe:. e,\..Ot:=.~

Slika 90. Zid od siporeks blokova

ne iii cetvrtinu duzlne, tl, 30.3. 40,3 i 20,3 em, a pri tome se gubi scmo no rez.

Vertikalne sudarniee se rccunolu po 0,2 em sto zncct da se kod projektovanja i izvedbe duzlne zldc rocunoju po 61,0 em, Horlzontolne spolnlce se rccunoju po 1,0 em, pa [e vtslnskt modul 23,2 em (vidi sllku 90),

Uglovni vezovi, sucellovcnle i mlmotlozen]e ova od stporeks blokovo, se rode po semi u slolo notzmlenlce prepustoluc! [edun po i slo] so prehvatom zo minimal no 1/4 du-

ne bloke, (vidi sliku 91).

Armirane slporeks piece se u proksl znotno pnmlenlutu, [er su veclh dlmenzl]o, pa se dnlc obavlja brze, smonlen [e bro] spolnlcn, su gubiei toplote mcn]l. Razlikujemo dvije takvih ploco.

Vertikaine ploce visine 3,0 m tl, kollkc le i no sprotc (vidi sllku 92) od koiih se rode no-

i pregradni zidovi.

No duzim strontccmo ploce te ostovlten utor (zlijeb) ko]] se prtllkom mcntoze zalijeva cementnim mlilekom iii posebnom vrstom liepila tzv. slprokol. $irina ploco [e 60,8 em, a debIjine su razlicite i pocinju so 15 em prlrcstojuct po 2,5 em do 25 em (15, 17.5, 20, 22,5 i 25 em).

Horlzentclne ploce au sirine60.8 em, 0 debljlne zovlse od duzlne ploce,

Za duzlnu 3,5 m deblhno [e 10 em 5,0 m deblllno [e 12,5 em 6.0 m debljine su 15 i 17,5

6,22 m debljine su 20, 22,5 i 25 em.

Vertikaine ploce se montirolu no zgradama kole nlsu vece od trl sproto. Siazu se ledno do druge no tzouronu i ociscenu podloqu preko sioja eementnog moltera (vidi sllku 93).

93

-

'2

... tJ

>0

~

~

o


Pfe.V I I5LO';
- I- oil
9
.0
2
~
l()
~
r
14
"')
(j - ~o '$\Oi. 'Z.IO,a..CI-.)_'-IM

...

f>O<:,;;;''"\"",IM .&L..OICOM \J

'f>1..0")SV\~ 1Q 'Zt.ASE;t.)ICE.

12 OVA '$\)f>tI!o-rr.l f'a ..... v~

&IDA

~
1.1
9 '6l.)e_I...JAV .... ~J!;.
to
~ "5&' r~:'YODI peE
fo- "l!.1..0Je:VA tJ)...IZ
J~ GI-AVI\)OCQ I 1!.\)
~'t>A
J
~
V OR.UGI "'I-oJ
I
I ,....
2
~ \
.)1.1
2. !.l
j 9
lJJ 111 I--
?
-
\) - .. PIO!.V'I '$.\-00 &\l:)oY.6o l"'UoS")oo.fI.)v. t\ AA. ,>1=. t..l \ C'e. OA~"'Orc:

Pie. v I 'i!>I..OJ OR,u<a I "I>I-o..J
I I I I
<,
...
CIJtD:I-1 f'OC.ETII1I ~'_or:;; Ur:::::~.s,.""V;""'''')''Hl=' ~IOA.. OD "",f'ORe.><. t)l.Or:::::OVA ~la\t.J6 '1'0 X1 ... !!AU.

Silk a 91. Uglovnl vez sucellavanla i krlzanls zidova od slporeks, blokova

94

...

~1i:!.12.A.I'VJ'G. 2.XOOVA

~E I 'Z. v 0 D J Pt,liZR);;S,.»"bJiiYM "\!>l....O,JeVA tJ"'Iz.MJ'EI\)IC~ I"t.. "",1-00",,"

"

~\I=l1I\l""

'\t;" "7'=>, '2:'2., '2/1.~, 'loS

. ' .

...

OUz"uvA

,,\'2.,SC,", 15, "'7SCW\ ":,

12.0 ,'ll2. • '2. r:. <:oM

Stika 92. Armirane vertlkclns i horlzontalne slpcreks piece

Horlzontelne ploce se pricvrscuju za primerno noslve konstruktivne elemente t]. stubove skeletnlh armirano betonskih iii celicnih sistema.

Armirano betonski stubovl imaju utore duboke 5 em. Medutim, armirani beton predstavlja termicke mostove preko kojih se gubi toplota,

te dolcze U obzlr sorno kod objekata gdje Jlii~ vazan rezlm odrzavanja toplote (vidi sllku 94).

lzclectons ploce od slporekso najcesce se upotrebljcvoju u mlesovtttrn ztdovlmo gdje sluze iskljucivo kao lzolctort a konstrukttvnl dlo t]. sva noprezonjo preuzlmo neki drugi materijal (beton, armirani beton, opeka, blokovl). Di-

95

z,o,\..\v .. 1JQ c, ....... t.l,.\ "",""L.'"'t'.tOAA
~44
~ . l
f~ 0,2. 60.~ 1*
60.'" #
""""'''''1'
.11,
"".
" I
'-I
,I,.,
·1 I'
1,1'
,I r "
..
II: 3
(
~
·n .J
., I ~
"
r l, ..
lL i
-r 3.$
.,1 J J g
. I',' ~ t
. I I ~ -
" ~ ..
, ~ ~ ~
,I., ~
4 (
c ......... ~,."1 N\"' .... ~ It. . 1,1' ~ >4
"'I' ~ ~
-1'1. a ~
'1,1
, 1.1:
, I I "lItl&l.$.JW~
I Slika 94. Montaia horizontalnil'i siporeks picco

I : .:'.,: I
I I
I ., ' .. f
I ,: ..... I
ol.··
I . , I \.rT<:::aa COc~--
. "
I ......
,-'" RlII VCOL.O"..." ... 5eaA. :eEi. 'S.'\ue:.

"&e.e.Q.)J' At:.~. Iole". 'S"tuts

Slika 93. MontazCI horlzcntclnlh slporeks ploca

96

'-

OUz..ltv....... Go .eCIJ\

y 10;:,. I tv '" '2..'2./2. I 44,s CM

.st R.I 1\)" '5. 7".:>. '\0 ,IIQ.S; ~~ ~\.o\

Slika 95. lzolcclone place ad slporeksa

nzlle i ovih plocu odgovaraju osnovnim dizijama proizvoda od slporekso (vldl sliku

Kod vlsesprotnth zgrada ncroclto je povoljna kombinaeija stporeks ploeo i ormlrcno betonskih zldovo toko do ploce predstcvltotu jednu stranu opiate (premo vcnl), a zatim se postovllc armatura betonskogzida. Siaganjern dasaka horizontal no do visine prtblizno postavljenih siporeks ploco dobl]o se unutrosn]o strana tj.

Duzlno je 60,8 em, vlslno 22,2 i 44,4 em, k sirlno poclnte sa 5 i porosto po 2,5 em do em (5, 7,5, 10,12,5, i 15 em).

97

b ....... I:::£ ~ ~"l..M .... Kt..lO\E 1CO - 't.o c. .....

U~U\,ARt-JJA OPL..~"A. 00

0 .... ""''''''l<:-'''' D'E~ '2..4 ~M

VIJCI z'A. I..)"'t\'i. Z.AIVJ'a OPL.-ATE.. c!>-1'o MIlA

'-

"5 \R!t Me. '1 C; - '2.0 ctV

Stika 96. Izrada mjesovltog zida· slporeks - armirani baton

oplata betonskog zida. Betoniranjem i notn]onjem betona dobl]e se crmlrono betonski zld, eija [e termlckc i zvucnc izolaeija znatno poboljscno (vldl sliku 96).

Ukupna debljina takvog zida je .od 25 em do 30 em.

Dimenzlleblokovo su uklopllene u modularni sistem ito:

- normolni lckobetonskl blokovi NLB i

- termo lakobetonski blokovl TLB su duzf-

ne 4M slrlne 2, 2,5 i 3 Mi a. vlslne 2 M,

- pregradni lakobetonski blokovl PLB su iste duflne i visine ali im [e strtno 7 i 9 em.

Normalni i pregradni blokovi se upotrebllovaju za izradu zidova kod kojih se ne trazi toplotna i zvucno lzoloci]c, pa im [e i raspored supIjina u [ednom redu (vldl sliku 97).

Termoblokovi se upotrebljavaju za vonjske zidoveod kojih se zahtijevq lzvlesno lzoleciio, paim [e i raspored 8upljina u dva Hi trt niza tako da seizbjegne direktan gubitak toplote (vidi sliku 98).

suptltne blokovo su zotvorene so [edne strone sto otoksovc rod pri zidnnju i okrecu se premo dol]e, do ne hi upadaomalter.

6. SLJAKOBETON I ZIDOVI OD SLJAKOBETONSKIH BLOKOVA

Ostatak lz visokih peel tzv. sljaka predstcvIja odllccn agregat, ko]l usltnlen i razvrstan po veliclnl zrna sluzi za spravljanje betona retetivno male cvrstoee na pritisak (MB 20 do MB 50), anoziva sesljakobetc)ni Lagcmje tdobor toplotni lzolctor. ·06n1ega se proizvode blokevi za zldonje neopterecenlh zidova, oll od ko[lh se troz! veco.termickc izolacija. Proizvodi se tri vrste blokova:

Normalni blokovl, termo- blokovl i. pregradni blokovi so oznokcmo NLB,TLB i PLB.

98

V\~I'V A N?lO fY,~ PUz'\"-1A ~c::,O ""M

.su.mv,b. 1'?lO MM \ '2.40kAtI\.

...

1\" .. & '6A .JE.CI\.IIM IZ.,£OOM. ~UflLJIIV.,Io.;

"""'& 'l.,'ilM

1~O /'

7

Slika 97. Normalni i pregradni blokovl

7. DURISOL I ZIDOVI OD DURISOLA

Ztdon]e se obovl]o so. krecnlm iii produzehim malterom. Vertikalne spolnlce su debljlne 10 mm, a horizontalne 12 mm. Modularne dienzije blokova su umanjene za 10 mm, koko I se ozidan zid mogao lzrozovotl modulom. lokove prije zldcn]o treba dobro nakvasiti vo-

om da ne bi uzell prevlse vode tz moltero. Zi-

ovi moroju biti vertikalni, slojevi horlzontclnl, spojnlce dvo susjedna slojo pomaknuta za /2. Zidanje se obovl]o u dva sloja koji se nomjenlcno poncvlloju, Najcesce se radi blokelrno cija je duzlno dvostruko veco od slrlne 9/19 (40/20) 49/24 (50/25). (Vidi sliku 99).

Ako se drvena sltnez (strugotina i pilotina) prethodno notopljena u kemikolije t], mlnercllzirano (do bi se zostltllo od truljenja i porozltal mlleso so cementnom kcsom, dobivo se meterijalkome mozemo dati noziv drveni beton,

(ler imo svojstva ko]c odlikuju i drvo i beton), Takav materijal u trgovini dolazi pod nozivom durlsol, postolon je no. atmosferske utlcole, ne trune, ne napodaju go ni gljive nl plllescn. otporan je prernc vatri, lagan, a i lako se obrcduie tesorsktm clotom (reze se, tese), lako se u nle-

99

V\SltV"" ... 0:00 ~"" oub\\),e.. ~o MM

SHka 98. Termo blokolli

ga ukueavaju caviL Veoma je povoljan kao toplinski i zvucnl izolator. Primjeno durlsolo u gradevinarstvu je raznovrsna.

Proizvodi od durisola upotrebljavaju se za izradu horizontalnih i vertikalnih konstruktivnih elemenata (zldovl, stubovi, krovovi), zatim kao pregrade i ncjznd kao izolaeione ploce.

Suplji durlso] blokovi se uzimajuza izradu vanjskih noslvlh zldovo, kao i pregrada. Duzlno cllellh blokova [e 50 em, visina 23 em, a strlno poclnje od 15 em prirasta po 5 em i najvise iznosi 30 ern (15, 20,.25 i 30 em). Blokovi slrine 15 em sluze za izvedbu nosivih zldovo kod prlvremenih objekata, te kao pregrade dok se svi ostali upotrebljavaju premc vrsti opterecenlo za zgrade 3 ~ 8 etozc (vidi sliku 100).

Po obliku blokovi su prilagodeni lzvodeniu ravnih pocetoko i zovrsetcko zida, izradu serklozo, natprozornika te otvora (vrata i prozora).

100

Osim cllellh proizvode se i polovine blokova. Kako bi se omoqucllo pravilna izrada zidova u dva sloja nolzmientcno sa prehvatanjem no polo bloka.

Blokovi se slozu u suho, a zatim se u svaku suplltnu nolilevn beton marke MB 100, MB 150 iii MB 200; sto zovlsl od opterecenostt zldovo. Blokovi su izvedeni sa dvije supljine, ali pregrada lzmedu nllh nije po cllelo] vlstnl bloko kako bi se naliveni beton lake i rovnomlernc rasporedio unutar supllinn suslednlh redova.

Iz opisa 0 ncclnu izvedbe je vidljivo da durisol blokovi u stvari predstavljaju oplotu za betonske zidove, a uledno sluzs kao toplinski i zvucnl izolatori (vidi sliku 101).

Durisol kao materijal ima veoma dobru toplinsku i zvucnu moe lzoloclle, pa se kod skeletnih konstrukeija od celika i armiranog betona od durisola ne traii da preuzrne opterecen]c.

Slika 99. Zidanle sljako betonskim blokovlma

scmo da postuzt kao ispuno. Horizontalno

i vertikalno postavijene fasadne durisol place najcesce u tvorniei moltertsu s vanjske strovodonepropusnim malterom, a s unutrosn]e " .... ,.~~ poroznirn malterom. Debljino ploco je 10 m sirina 50 em a duzina1,4 - 3,0 m. Ploce se

brzo i lako montiraju bez upotrebe maltera sto omocucovo rad i na niskim temperaturama. Prostorije su odmah po rnontozt uselllve (povrsine SU obrcdene), a po potrebi ploce se laka demantiraju i prebaeuju bez ve6ih teskoco na neka drugo mjesto (vidi sliku 102).

101

...

OU~\...,~ So ClI\

"

"SteiNA

Slika 100. Suplji durlscl blokovl

102

...

'~M ..... t..c::> OP"fe:l'e;:;.eaN& ~\oove M .. "'So I

"Z.A fIIOItMA,\.o"'o Of'''l,.fi!.$CSIV.)1IL' Mfb 1'2.00

.... 'Z.A. ,,)"'~¢O"'6ie.l1ic!'fi,""")- '2!.\OCVE Mil:. '2.sc.

-?e.EiVS'Z.. OV'.... '1>.1..0 ..),6" l'ZflJO'$.! "j'l. OO~IIVe. ~1-01C:"'"

Slika 101. Zid od durlsol blokova

""",,,,,,,,,"11.1,, tc::uDIi.LJA. U

VIr 1i~.:T IIC .... I-tJ IlIA "6IJO .... tt"l CA.M

ot> ..... '" PL..OcSAfJOG 1..1 M. '

pOcl"'~""I.)\ C,.,VAO

, 0t.Xl0. ·n.O "I M

,

" I

I I

f'OeoZ,WI M""I-'1'e.e

\

\

50

Slika 102. Detail montaze horlzontalnlh I vertikalnlh fosadnlh ploca od durlsola

»:

104