Sei sulla pagina 1di 156

PE N I N G K A T A N P R E S T A S I B E L A JA R M E M B A C A

P E R M U L A A N DE N G A N M E D I A P E M B E L A JA R A N
K AR T U K ATA U N T U K
AN A K T U N A G R A H I T A R IN G A N K E L A S I I S L B
NE G E R I K O T A G A JA H L A M P U N G T E N G A H
TA H U N P E L A JA R A N 2008/ 2009

SK R I P S I

Ol e h :
TR I Y A T N O
NI M X 5107687

PR O G R A M S T U D I P E N D IDIK A N L U
A R B I A S A JU R U S A N I L M U P E N D
IDIK A N
FA K U L T A S K E G U R U A N D A N I L M U P E
N D I D I K A N UN IV E R S IT A S S E B E L A S M
ARET
SU R A K A R T A
2009

PE N I N G K A T A N P R E S T A S I B E L A J A R MEMB A C A
P E R M U L A A N DE N G A N M E D I A P EM B E L A J A R A N
K AR T U K ATA U N T U K
AN A K T U N A G R A H I T A R I N G A N K E L A S I I S L B
NE G E R I K O T A G A J A H L A M P U N G T E N G A H
TA H U N P E L A J A R A N 2008/ 2009
SK R I P S I

Di t ul i s da n di a j uka n unt uk m e m e nuhi s y a r a t m e nd a pa t


ka n g e l a r S a r j a n a Pe ndi di ka n P r og r a m S t udi P e ndi di
ka n L ua r B i a s a
Jur us a n I l m u P e ndi di ka n

Ol e h :
Tr i y a t no
NI M X 5107687

PR O G R A M S TU D I P E N D I D I K A N L
U A R B I A S A JU R U S A N I L M U P E N D
I D I KAN
FA K U L T A S K EG U R U A N D A N I L M U P E
N D I D I K A N UN I V E R S I T A S S E B E L A S
MA R E T
SU R A K A R T A
2009

Skr i ps i i ni t e l a h di s e t uj ui unt uk di pe r t a ha nk a n di ha da p a n
Ti m P e n g uj i Skr i psi F a kul t a s K e g ur ua n da n I l m u P e ndi di k a
n U ni ve r s i t a s S e b e l a s M a r e t Sur a ka r t a

Pe r s e t uj ua n P e m bi m bi ng

Sur a ka r t a ,
Pe m bi m bi ng I

J ul i 2009
Pe m bi m bi ng I I

HA L A M A N P N G E S A H A N

Skr i ps i i ni t e l a h di pe r t a ha nka n di ha da pa n T i m P e ng uj i S kr
i psi F a kul t a s Ke g ur ua n d a n I l m u P e ndi di ka n U ni ve r si t a s s e
be l a s M a r e t da n di t e r i m a unt uk me m e nuhi pe r s y a r a t a n m e
nda pa t ka n ge l a r S a r j a na P e ndi di ka n
Pa da ha r i

: S a bt u

Ta ngga l

: 18 J uli
2009

Ti m P e ng uj i S kr i ps i :
Na m a T e r a n g
Ke t ua
Se kr e t a r
is
Angg ot a I

Ta nda Ta n ga n

: D r s R . I ndi a nt o, M P d

: D e w i S r i R e j e ki , S P

d, M P d
: D r s A bdul S a l i m C hoi r i, M K e s

Angg ot a I I : D r a M unz a y a na h

Di sa hka n ol e h :
Fa kul t a s K e g ur ua n d a n I l m u P e ndi
di ka n Uni ve r s i t a s S e be l a s M a r e t
De ka n,

Pr of .
D r . M.
F u r
qon H i
dayat
ul l a h,
M P d,
NI P .
196007
27
198702
1 001

AB S T R A K
Tr i y a t no. P EN I N G K A T A N P R ES T A S I B E L A J A R MEMB A C
A P E R M U L A A N DEN G A N MED I A P EMB E L A J A R A N K A R
T U K A T A U N T U K A N A K TU N A G R A H I T A R I N G A N K E
L A S I I S L B N E G ER I K O T A G A J A H LA M P U N G T E N G A
H T A H U N P E L A J A R A N 2008/ 2009 . S kr i ps i , S ur a ka r t a : Fa k
u l t a s K e g u r ua n da n I l m u P e ndi di ka n. U ni ve r si t a s S e be l a s
M a r e t S ur a ka r t a , Juli 2 009
Tu j ua n pe ne l i t i a n i ni a d a l a h unt uk m e n g e t a hui e f e kt i f i t a s
p e n gg un a a n me di a pe m be l a j a r a n k a r t u ka t a da l a m m e ni n g
k a t ka n pr e st a s i b e l a j a r m e m ba c a pe r m ul a a n s i sw a ke l a s
I I t un a g r a hi t a r i n g a n S L B N e g e r i K ot a g a j a h K a bupa t e n
La m pun g T e n g a h
Pe ne l i t i a n i ni di se but pe ne l i t i a n popul a t i f de ng a n s ub y e k
pe n e l i t i a n a da l a h se m ua si sw a ke l a s I I T una g r a hi t a R i ng a
n S L B N e g e r i K ot a ga j a h K a bupa t e n La m pun g T e n ga h t a hu
n pe l a j a r a n 2008/ 2009 , se j um l a h 3 s i sw a . T e kni k pr ng um pul a n
da t a y a n g di g una k a n a da l a h O bs e r va s i l a n g su n g y a n g di l
a kuka n pe ne l i t i se l a m a p r os e s p e m be l a j a r a n be r l a n g su n g a
da l a h obs e r va s i p a r t i s i pa t i f a g a r ha si l n y a ob y e kt i f , s e l a i
n i t u obs e r va s i j ug a di l a kuka n unt uk m e ng a m a t i s i s w a da l a
m m e n g i kut i pe m be l a j a r a n d a n T e s y a n g di l a ks a na ka n p a
da a w a l pe ne l i t i a n unt uk m e ng e t a hui s e j a uh m a na ke m a m
pua n m e m ba c a a n a k da n pa d a a khi r se t i a p si kl us unt uk m e
ng e t a hu i pr e s t a s i be l a j a r m e m ba c a a n a k. T e kni k a na l i s i s
da t a ada l a h de sk r i p t i f kom pa r a t i f .
Be r d a sa r k a n a na l i s i s pe ne l i t i a n, di ke t a hui ba h w a ni l a i r a
t a - r a t a p a da si kl us I s e be s a r 58,3 , s e be s a r 61,6 pa d a s i kl
us I I . da n s e be sa r 65 p a da si kl us I I I . ma ka da p a t di a m bi l k
e si m pul a n ha si l pe ne l i t i a n : ba hw a p e n gg una a n m e di a pe
m be l a j a r a n ka r t u k a t a de nga n n y a t a e f e kt i f d a p a t m e ni
ng k a t ka n pr e s t a si be l a j a r me m ba c a p e r m ul a a n a n a k T una g
r a hi t a R i n g a n ke l a s I I S L B N e ge r i K ot a ga j a h

MO T T O

All ah ak an m e ni nggi k a n or ang - or ang y ang be ri m an di ant ar


am u dan o r ang orang y ang di be r i i l m u pe nge t ahuan b e be ra p a
de r aj at . ( t e rj e m ah Q .S. Al Muj adi l ah : 11)
J angan k am u be r put us as a dar i r ahm at A l l ah. S e s ungguhny a t i ada be rp u t
us as a
dari rahm at Al l ah, m e l ai nk an k aum y ang k af i r . ( t e rj e m ah Q .S Y us uf : 87
)

PE R S E M B A H A N

Ka r y a i ni di pe r s e m
ba h ka n Ke pa da :
Ibu, A y a h da n I s t e r i t e
r c i nt a , Ana k - a n a k t e r
sayang,
da n a l m a m a t e r

KA T A P E N G A N T A R

Puj i s y ukur p e nul i s pa nj a t ka n ke ha di r a t Tu ha n Y a n g M a h a


E s a , ka r e na at a s r a hm a t da n hi d a y a hN y a , sk r i ps i y a n g b e
r j udul P EN I N G K A T A N PR E S T A S I B E L A J A R M E M B A C
A P ER M U L A A N D E N G A N M E D I A PEMB E L A J A R A N K A R
T U K A T A U N T U K A N A K T U N A G R A H I TA RI N G A N K E L
AS II SLB NE GE RI

K O TA G A J A H L A M P U N G T E N G A

H TA H U N P E L A J A R A N 2008/ 2009 i ni a khi r n y a da p a t di se l


e sa i ka n, unt uk me m e nuhi se ba g i a n pe r s y a r a t a n m e nd a pa t ka n ge
l a r S a r j a n a P e ndi di ka n.
Ba n y a k ha m ba t a n y a n g m e ni m bul ka n ke su l i t a n

da l a m pe n

y e l e sa i a n pe nul i sa n sk r i ps i i ni , na m un be r ka t ba nt ua n da r i
be r ba g a i pi ha k a khi r n y a ke sul i t a n - ke s ul i t a n y a n g t i m bul
da pa t t e r a t a s i . U nt uk i t u a t a s s e ga l a be nt uk ba nt ua nn y a , di
s a m pa i ka n t e r i m a ka s i h ke pa d a y a n g t e r ho r m a t :
1.

Ba pa k P r of . D r . M. F u r qon H i da y a t ul l a h, M P d, s e l a ku D e k a n
F a kul t a s
Ke g ur ua n da n I l m u P e n di di ka n U N S S ur a ka r t a y a n g t e l a h m
e m be r i ka n i j i n
pe n y us un a n S kr i ps i .

2.

Ba pa k D r s R u s di a na I ndi a nt o, M P d, s e l a ku K e t u a J ur usa n I l
m u P e ndi di k a n
FK I P U N S S ur a k a r t a

3.

Ba pa k D r s . A bdul S a l i m C hoi r i , M K e s , s e l a ku K e t ua P r o g r a
m S u di

4.

Pe ndi di ka n L ua r B i a sa J ur us a n I l m u P e ndi di ka n F K I P - U N S S ur a
ka r t a
Ba pa k D r s A bdul S a l i m C hoi r i , M K e s, se l a ku pe m bi m bi ng I

5.

Ibu D r a M unz a y a n a h, se l a ku pe m bi m bi ng I I

6.

Be r b a g a i pi ha k y a n g t i da k m ung ki n di se but ka n sa t u pe r sa t u
Se m og a a m a l ke ba i k a n s e m ua pi ha k t e r s e but m e nda pa t ka n
i m ba l a n da r i T uha n Ya n g M a ha E s a
Wa l a upun di s a da r i da l a m sk r i ps i i ni m a si h a da ke ku r a n ga
n, na m u n di ha r a pka n s kr i ps i i ni be r m a nf a a t ba g i pe r k e m ba

ng a n i l m u pe nge t a hua n da n j ug a duni a pe ndi di ka n


Sur a ka r t a , J ul i
2009 Tr i y a t no

DA F TA R I SI
HA L A MA N J U D U L .....................................................................................
HA L A MA N P E N G A J U A N ..........................................................................
HA L A MA N P E R S E T U J U A N P E M B I M B I N
G .............................................
HA L A MA N P E N G ES A H A N P E N G U J
I .......................................................
HA L A MA N A B S T R A K ................................................................................
HA L A MA N MO T T O .....................................................................................
HA L A MA N P E R S E M B A H A N . ..................................................................
KA T A P E N G A N T A R ...................................................................................
DA F TA R I S I ..................................................................................................
DA F TA R T A B E L . ........................................................................................
DA F TA R S K E M A ........................................................................................
DA F TA R G R A F I K ... ....................................................................................

i ii
ii i
iv
v vi
vi i
vi i
i ix
xi
xi i
xi ii
xi v

DA F TA R L A MP I R A N . ................................................................................ BA
B I

PE N DAH U LUAN

A. L a t a r B e l a k a n g M a s a l a h. .............................................................

B. P e r um us a n M a s a l a h .....................................................................

4
4

C. Tuj ua n P e ne l i t i a n .........................................................................
D. M a nf a a t P e ne l i t i a n ....................................................................... BA B I I T
I N JAUAN PU S TAKA
A Ka j i a n T e or i .................................................................................
1.

66
67

Ti nj a ua n Te nt a n g A n a k T una gr a hi t a R i n g a
n..........................
a.
Pe ng e r t i a n A na k T un a g r a hi t a R i ng a
n ..............................

99

b.

12

Ka r a kt e r i st i k A na k T una g r a hi t a R i nga
n ..........................

c.

Ma s a l a h - M a s a l a h A n a k Tuna gr a hi t a R i n g a
Ti nj a ua n Te nt a n g M e m b a c a P e r m ul a a
n ................................

a.

Pe ng e r t i a n Me m ba c a .......................................................

b.
c.

Je ni s - j e ni s Me m ba c a . ......................................................
Fa kt or - f a kt or y a n g M e m pe nga r uhi M e m ba c
a . ................

d.

10
13

n ..................
2.

10

Ma s a O r i e nt a s i M e m ba c a P e r m ul a a
n. .............................

e. Me t ode M e m ba c a P e r m u l a a
13
n. .........................................
`15
f. Tu j ua n P e m be l a j a r a n M e m ba c a P e r m ul a
3. Ti nj a ua n Te nt a n g P r e s t a s i B e l a j a
r .........................................
a. Pe ng e r t i a n P r e s t a s i B e l a j a
r ..............................................
b. Fa kt or - F a kt o r y a n g M e m pe nga r uhi P r e s t a si
B e l a j a r .......
4. Ti nj a ua n Te nt a n g M e di a P e m be l a j a r a
n .................................
a. Pe ng e r t i a n Me di a P e m be l a j a r a
n ......................................
b. Je ni s Me di a P e m be l a j a r a
n ................................................
c. Ma f a a t M e di a P e m be l a j a r a
n r............................................
B Ke
a n g k a B e r pi ki
r .......................................................................
C Hi pot e s i s P e ne l i t i a
BA B I I I M E T O D O L O G I P E N E L I T I A N
A. S e t t i ng P e ne l i t i a
n .........................................................................
B. S ub y e k P e ne l i t i a
n ........................................................................
C. D a t a da n S um be r D a t
a .................................................................
D. T e hni k P e n g um pul a n D a t
a ..........................................................
E. T e kni kV a l i di t a s D a t
a ,..................................................................
F. T e hni k A n a l i s i s D a t
a ...................................................................
BA B I V H A S I L P E N E L I T I A N .
A Pe l a ksa na a n P e n e l i t i a
n ................................................................
B Ha s i l P e ne l i t i a
n ............................................................................
C Pe m ba ha s a n H a s i l P e ne l i t i a
BA B V S I M P U L A N , D A N S A R A N
A. Si m pul a n ......................................................................................
B. Sa r a n. ...........................................................................................

15
15
16
17
17
17
19
20
21

23
24

25
25
25
25
26
27
27
29

30
48
49

53
53

DA F TA R P U S T A K
54
A ...................................................................................
56
LA M P I R A N ..................................................................................................

DA F T A R T A B E L
Ta be l 1. D a t a N i l a i R a po r t K e l a s I I T u na g r a hi t a R i ng a n S e m e
st e r I .............
Ta be l 2. D a t a I de nt i t a s S i sw a K e l a s I I Tu na gr a hi t a R i ng a
n ...........................

4
31
31

Ta be l 3.D a t a N i l a i P r e T e s t S i s w a K e l a s I I T un a gr a hi t a R i nga
n ....................
Ta be l 4. D a t a K e a kt i f a n, P a r t i s i pa s i , da n K r e a t i f i t a s da n I ni s i a
t i f ..................

32

Ta be l 5. D a t a N i l a i H a r i a n S i swa S i kl us
I ......................................................

40

Ta be l 6. D a t a N i l a i P ost T e st I ........................................................................
Ta be l 7. D a t a H a s i l R e f l e ksi S i s w a S i kl us
I ...................................................

44

Ta be l 8. D a t a N i l a i H a r i a n S i swa S i kl us I
I .....................................................

47

Ta be l 9. D a t a N i l a i P ost T e st I
I .......................................................................

48

Ta be l 10. D a t a H a s i l R e f l e ks i S i s w a S i kl us I
I ................................................
Ta be l 11. D a t a N i l a i P os t T e s t I I
I ...................................................................
Ta be l 12. D a t a H a s i l R e f l e ks i S i s w a S i kl us I I
I ..............................................
Ta be l 13 . D a t a P e ni n g k a t a n M e m ba c a P e r m ul a a n S i kl us
I ............................
Ta be l 14 . D a t a P e ni n g k a t a n M e m ba c a P e r m ul a a n S i kl us I
I ...........................
Ta be l 15 . D a t a P e ni n g k a t a n M e m ba c a P e r m ul a a n S i kl us I I
I ......................... Ta be l 16. D a t a P e ni n g k a t a n N i l a i M e m ba c a P e r m
ul a a n K e l a s I I
Tuna gr a hi t a R i n g a n pa d a S i kl us I , I I da n I I
I ...................................

39
39
44
44
48
49
49
50

DA F TA R S K E M A
Ske m a 1. K e r a n g ka B e r p i ki
r ...........................................................................
Ske m a 2. M ode l P e ne l i t i a n T i nda k a n K e l a s K ur t L e w i

24
29

DA F TA R G R A F I K

DA F TA R L A M P I R A N
Sub y e k P e ne l i t i a
n .................................................................................. ...........
Le m b a r O bse r va s i K e g i a t a n G ur
u .....................................................................
Le m b a r O bse r va s i A kt i f i t a s S i s w
a .....................................................................
Ja dw a l P e l a ks a na a n K e g i a t a
n ............................................................................
Le m b a r S oa l - S oa l
S oa l P r e Te
st .........................................................................................
S oa l H a r i a n
1 .........................................................................................
S oa l H a r i a n
2 .........................................................................................
S oa l H a r i a n
3 ........................................................................................
S oa l P os t T e st
I ......................................................................................
S oa l H a r i a n
1 ..........................................................................................
S oa l H a r i a n
2 .........................................................................................
S oa l P os t T e st I
I .....................................................................................
S oa l P os t T e st I I
I ....................................................................................
Re nc a na P r o gr a m P e m be l a j a r a
n ........................................................................

56
57
58
59
60
61
63
65
66
69
72
74
74
75
80
81
82
83

BA B I
PE N D A H U L U A N
A. L at ar B e l ak an g M as al ah

Pe ndi di ka n unt uk a na k de ng a n be r ke but uha n khus us

m e m but

uhk a n sua t u pol a l a y a n a n t e r se n di r i khus usn y a ba g i a n a k - a na


k t una g r a hi t a se su a i de nga n ti ng ka t ke m a m pua n i nt e l e kt ua l n
ya

di ba w a h r e r a t a . K e l a i n a n khus us t e r ha da p fi si k a t a u

m e nt a l pa da a na k t una gr a hi t a m e n g he nda ki l a y a n a n pe ndi


di ka n khus us se s ua i de n g a n U nda n g - U nda n g R e publ i k I ndon e
si a t e nt a n g S i s t e m P e ndi di ka n Na s i ona l
2003 da l a m pa s a l 3 2

nom or 20 t a hun

a y a t ( 2) . di n y a t a k a n ba hw a P e ndi di

ka n K hus us m e r upa ka n p e ndi di ka n ba gi pe s e r t a di di k y a n g


m e m i l i ki ti ng ka t ke s ul i t a n d a l a m m e n g i kut i pr os e s pe m be
l a j a r a n ka r e na ke l a i n a n f i s i k,
em osi ona l , s osi a l da n a t a u m e m i l i ki pot e ns i ke c e r da sa n da n ba k a t i st i
mewa.
Te r m a suk da l a m ke l o m pok i ni a da l a h m e r e ka y a n g m e m
pun y a i he nda y a pe r ke m ba n ga n a t a u T un a gr a hi t a .
Me nur ut H .T. S ut j i ha t i S om a nt r i , ( 1996: 86) , kl a si f i ka s i a n
a k Tuna gr a hi t a p a da um um n y a di da sa r k a n p a da t a r a f i nt e l e g
e ns i n y a , y a n g t e r di r i da r i (1) . t una g r a hi t a r i n g a n, ( 2) . t ung r
a hi t a s e da n g , d a n ( 3) t una g r a hi t a b e r a t .
Tu na gr a hi t a r i n g a n di s e but j uga m or on a t a u de bi l . K e l om
pok i ni me m i l i ki I Q a nt a r a 68 - 52 m e nur ut B i ne t , s e da ng ka n
m e nur ut S ka l a W e sc hl e r (W I S C ) m e m i l i ki I Q 69 - 55. Me r e
ka m a si h da p a t be l a j a r m e m ba c a , m e n ul i s da n be r hi t ung s
e de r h a na . D e n g a n bi m bi nga n da n pe ndi di ka n y a n g ba i k, a na
k tuna g r a hi t a r i n g a n pa d a s a a t n y a a ka n d a pa t m e m pe r ol e
h pe n g h a s i l a n unt uk di r i n y a s e ndi r i . P a da um um n y a a na k t
un a g r a hi t a r i n g a n t i da k m e ng a l a m i ga n gg u a n f i s i k ka r e
na m e r e ka s e c a r a f i s i k t a m pa k s e pe r t i a n a k no r m a l pa da
um um n y a

Pe m be l a j a r a n m e m ba c a pe r m ul a a n e r a t hubunga nn y a d e n
ga n pe m be l a j a r a n m e nul i s pe r m ul a a n ka r e na se be l u m m e
ng a j a r k a n m e nul i s, g ur u
ha r us t e r l e bi h da hul u m e nge na l ka n bun y i s ua t u t ul i sa n be se r t a bun
y i m e l a l ui
pe m be l a j a r a n m e m ba c a pe r m ul a a n. P e m be l a j a r a n m e m ba
c a pe r m ul a a n 1

me r upa ka n pe m be l a j a r a n m e m ba c a t a ha p a w a l da n ke m a
m pu a n y a n g d i pe r ol e h si swa a ka n m e nj a di da s a r pe m be l a j a
r a n m e m ba c a l a nj ut y a n g di l a ksa n a ka n di ke l a s - ke l a s y a n
g l e bi h t i ngg i . M e m ba c a pe r m ul a a n di be r i ka n se c a r a be r t
a ha p, ya k ni pr a m e m ba c a , da n m e m ba c a . P a d a t a h a p pr a m
e m ba c a , k e pa d a s i s w a di a j a r ka n ( 1 ) s i ka p duduk y a n g ba i
k

pa d a w a kt u m e m ba c a , ( 2) c a r a m e l e t a kka n buku di a t a s

m e j a , ( 3) c a r a m e m e g a n g buku,( 4 ) c a r a m e m buk a da n m e
m ba l i k ha l a m a n buku, da n ( 5) m e l i ha t da n m e m pe r h a t i ka n t
ul i s a n. P e m be l a j a r a n me m ba c a p e r m ul a a n di t i t i kbe r a t ka n
pa da a s pe k - a spe k y a n g b e r si f a t t e kni s se pe r t i ke t e pa t a n m
e n y ua r a ka n t ul i sa n, l a f a l da n i nt ona s i y a n g w a j a r , ke l a n c
a r a n da n ke j e l a sa n s ua r a . K e m a m pua n m e m ba c a y a n g di p e
r ol e h pa d a m e m ba c a pe r m ul a a n aka n s a n g a t be r p e n g a r uh
t e r ha da p ke m a m pu a n m e m ba c a l a nj ut . S e ba ga i ke m a m pua n
y a n g m e nda s a r i ke m a m pua n be r i kut n y a m a k a ke m a m pua n
m e m ba c a pe r m ul a a n b e na r - be na r m e m e r l uka n pe r ha t i a n gur
u, s e ba b j i ka d a sa r i t u t i da k kua t ma ka pa d a t a h a p m e m b a c a
l a nj ut s i s w a a ka n m e nga l a m i ke s ul i t a n unt u k da pa t me m i l
i ki ke m a m pua n m e m ba c a y a n g m e m a da i s e pe r t i y a n g di
ha r a pka n o l e h ki t a se m ua
Il m u y a n g p a l i ng pe nt i ng pa d a t a ha p a w a l pe n di di ka n f or
m a l a da t i g a ya i t u : m e m ba c a , m e nul i s da n be r hi t ung . K e b
e r ha si l a n da r i pe m b e l a j a r a n t e r s e but sa nga t l a h di t e nt uka n
ol e h g ur u, s e b a b g ur u y a n g ba i k a d a l a h g ur u y a n g me m pun
y a i k e m a m pua n, ba i k ke m a m pua n da l a m m e m a ha m i t e o r i
da n ke m a m pua n da l a m m e n y a m p a i ka n pe m be l a j a r a n m a
upun ke m a m pua n da l a m me m i l i h m e di a pe m be l a j a r a n y a n g t
e pa t .
Da l a m pr ose s pe m be l a j a r a n, ba i k b a g i pe se r t a di di k pa da
S e kol a h D a s a r um um m a upun pa da S e kol a h K husu s t i da k da p
a t di hi nda r i pe n gg una a n m e di a pe m be l a j a r a n s e ba ga i ba g i
a n y a n g i nt e gr a l . S a l a h sa t u m e di a pe m be l a j a r a n a da l a h

buku a j a r s e ba ga i m e di a konve ns i ona l y a n g s a m pa i s a a t i


ni m a s i h di p e r guna ka n, na m un pe n y a j i a n y a n g d i t ul i s da l a
m buku a j a r i ni um um n y a be r i si m a t e r i y a n g me m but uhka n
pe m a h a m a n y a n g t i ngg i k a r e na b e nt ukn y a y a n g ba ku da n
i l m i a h, se hi ngg a di p e r l uka n m e di a pe m be l a j a r a n a l t e r n a t i
f y a n g da p a t m e m ba nt u da l a m me nc a pa i t uj ua n pe m b e l a j a
r a n di ke l a s . A nj ur a n a ga r m e n gg un a ka n m e di a da l a m pe m
be l a j a r a n t e r ka da n g s ul i t di l a ks a na ka n, di s e b a bka n d a na y
a n g t e r ba t a s unt uk

me m be l i n y a . Me n y a d a r i ha l i t u, di s a r a nka n a g a r t i da k m
e m a ks a ka n di r i unt uk me m be l i n y a , t e t a pi c uku p m e m bua t
m e di a pe m be l a j a r a n y a n g s e de r ha na s e l a m a me nunj a ng t e
r c a p a i n y a t uj ua n pe m be l a j a r a n. U nt uk t e r c a pa i n y a t uj ua n
pe m be l a j a r a n t i da k m e s t i di l i ha t da r i ke m a ha l a n s ua t u m e di
a , y a n g s e de r h a na j uga bi s a m e nc a pa i n y a , a s a l ka n g u r u pa
nda i m e ngg un a ka nn y a s e r t a m a m pu me m a ni pul a si m e di a s
e ba ga i s um be r be l a j a r da n s e ba g a i pe n y a l ur i nf o r m a s i
da r i ba ha n y a n g di s a m pa i k a n ke pa da p e se r t a di di k da l a m pr os
e s pe m be l a j a r a n.
Me di a pe m be l a j a r a n ka r t u a t a u Fl as h C ar ds
a h s a t u m e di a

m e r upa ka n s a l

pe m be l a j a r a n vi s ua l y a n g s e d e r h a na unt uk m e m pe r m uda h
c a r a b e l a j a r pe s e r t a di di k, m e di a i ni di bua t de nga n bi a y a
y a n g r e l a t i f m ur a h, m uda h di pa ha m i da n di m e ng e r t i , na m
un s a nga t di pe r l uka n s e ba g a i a l a t ba nt u y a n g da p a t m e r a
ng s a n g mot i va s i be l a j a r da l a m m e m ba c a pe r m ul a a n. Me nur
ut B a s uki W i ba w a da n F a r i da
Mukt i ( 2001 : 30) m e di a ka r t u a t a u fl as h c ar ds bi a sa n y a b e r i si ka t
a - ka t a , g a m b a r
at a u kom bi na s i da n da pa t di g una ka n m e n ge m ba ng ka n pe r be nd
a ha r a a n k a t a - ka t a da l a m m a t a p e l a j a r a n ba ha s a p a da um
um n y a da n pa d a ba h a sa a s i ng p a da khusus n y a .
Ke n y a t a a n di l a p a n g a n p a da b e be r a pa S e kol a h L u a r B i a
s a , m a s i h ba n y a k di t e m uka n si s w a - s i s w a ba i k y a n g m a s i h
s e kol a h m a upun y a n g t e l a h l ul us , na m un te t a p be l um da pa t m
e m ba c a d e n g a n ba i k d a n b e na r , m e sk i pun ha n y a m e m ba c a
ka t a - ka t a s e d e r ha n a . H a l t e r s e bu t j u g a m e nj a di pe r m a s
a l a ha n se r i us d i S L B Ne g e r i K ot a ga j a h K a bu pe t e n L a m
pun g T e n g a h. D a n a pa bi l a ha l i ni

dibi a r ka n, ma ka t uj ua n i ns

t i t us i ona l se kol a h l ua r bi a s a a ka n s e m a ki n j a uh da r i ke n y a t a a
n
De n g a n m e l i ha t pe nt i ng n y a k e m a m pua n m e m ba c a , khusus n

y a m e m ba c a pe r m ul a a n, i ni l a h s i sw a ke l a s I I Tu na gr a hi t a
R i ng a n S L B N e g e r i K ot a ga j a h Ka bupa t e n L a m pun g Te ng a h
m e n g a l a m i pe r m a s a l a ha n, h a l i ni d a pa t ki t a l i ha t pa da ni
l a i r a po r t s e m e st e r 1 t a hun pe l a j a r a n 2008/ 2009 pa da t a be l b e
r i kut i ni :

Ta be l 1. D a t a N i l a i R a po r t K e l a s I I Tu na g r a hi t a R i ng a n se m e st e r I
No
1

Kode S i s w a

Ni l a i B a ha s a I ndone s i a
60

SA

VA

60

GS

50

B. P e r u m u s an M asa l ah
Be r d a s a r k a n l a t a r be l a k a ng m a sa l a h t e r se but d i a t a s, m a
ka m a sa l a h da l a m pe ne l i t i a n i ni di r um us ka n se ba ga i be r i ku
t : A p a ka h p e n gg una a n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u k a t a da
pa t m e ni n g ka t ka n pr e s t a si be l a j a r m e m ba c a p e r m ul a a n
ana k t una g r a hi t a r i n g a n ke l a s I I S L B N e g e r i K ot a ga j a h
K a bupa t e n L a m pung Te nga h?
C. T u j u an P e n e l i t i an
Tu j ua n y a n g a ka n di c a p a i da l a m pe ne l i t i a n i ni a da l a h unt
uk m e nge t a hui ef e kt i f i t a s pe n gg un a a n m e di a pe m be l a j a r a n
k a r t u ka t a da l a m m e ni n g ka t k a n pr e s t a s i be l a j a r m e m ba c
a pe r m ul a a n a na k t una g r a hi t a r i n g a n ke l a s I I S L B N e g e
r i Kot a ga j a h K a bupa t e n L a m pung Te n ga h
D. M an f aat P e n e l i t i an

1.

Ada be be r a pa h a l y a n g d a pa t d i a m bi l m a nf a a t d a r i pe ne l i t i a
n i ni , a da l a h :
Ma nf a a t T e or i t i s .
Ha s i l da r i pe n e l i t i a n t i nda ka n ke l a s i ni da pa t di j a d i ka n se
ba g a i s a l a h s a t u sum be r a c u a n da n r e f e r e ns i ba g i pe n e l i t
i a n t i nda ka n ke l a s l a i n a t a u b e r i kut n y a .

2.
a.

Ma nf a a t P r a kt i s.
Ba g i a n a k
De n g a n p e n gg una a n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u k a
t a di ha r a pka n da pa t me nga t a s i pe r m a s a l a h a n a na k
t una g r a hi t a r i nga n da l a m pe m be l a j a r a n me m ba c a p

e r m ul a a n.

b.

B a g i G ur u.
Ke g i a t a n p e ne l i t i a n t i nda ka n ke l a s i ni a ka n m e l a t
i h pe nul i s s e ka l i g us gur u ke l a s da l a m m e m e c a hka n
pe r m a s a l a h a n da n m e ni ng ka t ka n pe m be l a j a r a n s e r t
a m e n c a r i s t r a t e g i pe m be l a j a r a n m e m ba c a pe r
m ul a a n ya n g t e pa t .

c.

B a g i S e kol a h
Ha s i l da r i pe ne l i t i a n t i nda ka n k e l a s i ni d a pa t di
ke m ba n g ka n da n me nj a di pe dom a n ba g i pi ha k se kol a
h d a l a m m e n y us un s t r a t e g i pe m be l a j a r a n y a n g l a
i nn y a .

BA B I I
TI N JA U A N P U S T A K A
A. K aj i an T e or i
1.Ti nj a ua n T e nt a n g A n a k T ung r a hi t a R i nga n
a.

P e nge r t i a n A n a k T un a gr a hi t a R i n g a n
Ana k t una gr a hi t a r i n g a n di s e but j ug a a na k t una g r a hi t a m a
m pu di di k,
ana k d e bi l , m or on , se m i de pe nde nt a t a u bi s a di se but de n g a n
mar
gi nal l y r e t ar de d.
Is t i l a h t e r s e but pa da da s a r n y a m e m pun y a i pe n g e r t i a n y a
n g s a m a , ha n y a sa j a da l a m pe ngg un a a nn y a di se s ua i ka n de
n g a n ke but u ha n da n sudut pa nda ng d a r i a hl i ya n g b e r s a n g
kut a n. D a l a m duni a pe ndi di ka n i s t i la h y a n g se r i n g di g una k
a n a da l a h tuna g r a hi t a r i n g a n. D i ba w a h i ni a ka n di ke m uka
ka n pe nda p a t be be r a pa a hl i me nge na i pe n ge r t i a n a n a k t una g
r a hi t a r i n g a n, m e nur ut M unz a y a n a h ( 2 000: 22) , ana k t una g r a
hi t a r i n g a n a da l a h :
Me r e ka y a n g m a s i h m a m pu m e m pun y a i k e m ung ki na n
unt uk m e m p e r o l e h pe ndi di ka n da l a m bi da n g m e m ba c a ,
m e nul i s d a n m e n g hi t ung pa da s ua t u ti ng ka t t e r t e nt u di
s e ko l a h khus us . B i a s a n y a u nt uk ke l om pok i ni da pa t me
nc a pa i t i n g ka t t e r t e nt u, s e t i ng ka t de n ga n ke l a s I V S e
kol a h D a s a r , s e r t a da pa t m e m pe l a j a r a i ke t r a m pi l a n ke t r a m pi l a n y a n g s e de r ha n a .
Me nur ut A s t a t i da n E ui s N a ni , ( 2001: 36) a n a k t una gr a hi t a r i n ga
n a da l a h :
Ana k t una g r a hi t a r i nga n m i s ki n da l a m m e n y e l e s a i ka n
t uga s - t u g a sn y a bi l a di ba ndi ng ka n d e n g a n usi a n y a . M e r
e k a m e n g a l a m i ke su l i t a n s e c a r a me n y e l u r uh, da n be r
pe ng a r uh da l a m pe n a m pi l a nn y a di s e kol a h, r um a h, te t a
ngga , da n di m a s y a r a ka t . W a l a upun d e m i ki a n m e r e k a
m a si h m a m p u be l a j a r sa m p a i de n g a n k e l a s V da n da
p a t m e n gg u na ka n ke m a m pu a n i t u bi l a me r e ka d e w a s
a .
Da r i pe r n y a t a a n t e r s e bu t di a t a s m a k a da p a t di si m pul ka n
ba hw a a na k tuna g r a hi t a r i n ga n a d a l a h a na k y a n g t e r g ol on
g i nt e l e ge ns i n y a r e nda h, y a n g se t i ng ka t l e bi h r e nda h d i ba
ndi ng ka n a na k l a m ba t be l a j a r , t e t a pi m a s i h m e m i l i ki pot e
nsi y a n g da p a t di ke m ba ng k a n da l a m bi da n g a ka de m i s y a n

g se de r ha n a s e pe r t i me m ba c a , m e nul i s da n m e ng hi t un g . D e n
ga n bi m bi ng a n da n p e ndi di ka n y a ng b a i k ma m pu be l a j a r s a m
p a i de nga n ke l a s I V a t a u V , a na k t una g r a hi t a r i n g a n pa da
sa a t n y a a k a n da pa t m e m pe r ol e h pe n g h a si l a n unt uk di r i n y a s
e ndi r i .
6

b.

K a r a kt e r i st i k A na k T una gr a hi t a R i n g a n
Di ba w a h i ni a da l a h b e be r a pa k a r a kt e r i st i k a na k t una g r
a hi t a r i n g a n se ba g a i m a na di k e m uka k a n M oh. A m i n ( 1995:
25) :

1.

2.

3.

4.

5.

Ka r a kt e r i st i k Me nt a l
Me r e ka m e nunj ukka n k e c e nd e r un g a n m e nj a w a b de n g
a n ul a n g r e s pon te r ha da p p e r t a n y a a n y a ng be r be da , t
i da k m a m pu m e n y i m pa n i ns t r uks i ya n g s ul i t da l a m j i
w a n y a a t a u d a l a m i n g a t a nn y a , ke c e nd e r un g a n m e
m i l i ki ke m a m pua n be r f i ki r ko nkr i t da r i pa da a bs t r a k.
M e r e k a t i da k m a m pu me nde t e ks i ke s a l a h a n - ke s a l a h
a n da l a m p e r t a n y a a nn y a , t e r b a t a s ke m a m pua n da l a m
pe na l a r a nn y a da n vi su a l i sa s i se r t a m e n ga l a m i ke su l i t
a n da l a m kons e nt r a s i .
Ka r a kt e r i st i k F i si k
Ba g i m e r e k a y a n g m e m i l i ki ke t e r be l a ka n ga n m e nt a
l r i ng a n se b a g i a n be sa r ti da k m e nga l a m i ke l a i na n f i si
k.
Ka r a kt e r i st i k E m os i ona l
Mi na t pe r m a i na n m e r e ka l e bi h c oc ok d e n g a n a na k y
a n g s a m a us i a me nt a l n y a da r i pa d a us i a kr onol o g i s
n y a . M e m i l i k i pr obl e m da l a m t i ng k a h la ku da n l e bi h
b a n y a k y a n g na k a l da r i p a d a a na k y a n g no r m a l int e
l e ge ns i n y a .
Ka r a kt e r i st i k A ka de m i k
Ke m a m pua n m e r e ka r e nda h da n l a m ba t , b a g i m e r e ka
y a n g t e r g ol ong ri ng a n m a s i h da pa t di be r i ka n pe l a j a r
a n a ka d e m i s s e pe r t i m e m ba c a , me nul i s da n be r hi t ung
s e de r ha n a .
Ka r a kt e r i st i k P e ke r j a a n
Ya n g da p a t di t unt ut ha n y a m e r e ka y a n g t e r g ol on g r
i n g a n d a n us i a r e m a j a da pa t be l a j a r pe ke r j a a n y a ng
si f a t n y a S ki l l da n S e m i S ki l l .
Ka r a kt e r i st i k a na k t una g r a hi t a r i n ga n m e nu r ut A s t a t i ,
( 2001: 5 - 7) ada l a h se b a g a i be r i kut :

1.

2.

Ci r i f i s i k da n m ot or i k
Ke t r a m pi l a n m ot or i k a na k t una g r a hi t a r i n g a n l e bi h r
e nda h d a r i a n a k nor m a l , s e da n g ka n t i n gg i da n be r a t b a
da n a d a l a h s a m a
Ba ha s a da n p e n gg una nn y a
Ana k t una g r a hi t a r i n ga n ba n y a k y a n g l a n c a r be r ba
ha s a t e t a pi kur a n g da l a m pe r b e nda h a r a a n ka t a s e r t a
kur a n g m a m pu m e na r i k k e s i m pul a n me nge na i a p a y a n
g di bi c a r a ka n

3.

Ke c e r da sa n

4.

Ana k t una g r a hi t a r i nga n m e nga l a m i ke su l i t a n da l a m


be r pi ki r a bs t r a k, te t a pi m a s i h m a m pu m e m pe l a j a r i
ha l - ha l y a ng b e r s i f a t a k a de m i k wa l a upun t e r ba t a s . S
e ba g i a n da r i m e r e k a m e nc a pa i us i a k e c e r da sa n y a
n g sa m a de n g a n a na k nor m a l usi a 12 t a hun ke t i ka m e nc a p
a i us i a de w a s a .
Sos i a l
Ana k t una gr a hi t a c e nd e r ung m e na r i k di r i , a c uh t a k a c uh, m
uda h bi n g un g.

Me r e ka c e nde r un g be r ga ul de nga n a na k nor m a l y a n g


l e bi h m uda da r i usi a n y a .
Ke pr i ba di a n
Ci r i - c i r i pr i ba di a n a k t u na gr a hi t a r i nga n a nt a r a l a i
n kur a n g p e r c a y a di r i , me r a s a r e nda h di r i d a n m uda h f
r ust a s i
Pe ke r j a a n
Ana k t una gr a hi t a r i nga n da pa t m e l a kuka n p e ke r j a a n
y a n g s i f a t n y a s e m i - ski l l e d da n pe ke r j a a n i t u s i f a t n
y a s e de r ha na .

5.

6.

Be r d a sa r k a n dua pe nd a pa t y a n g t e l a h di ke m u ka ka n di a
t a s, da p a t di s i m pul ka n ba hw a s e c a r a um um a na k t una g r a
hi t a r i n g a n m e m pu n y a i ka r a kt e r i s t i k s e ba g a i be r i kut :
1.

Kondi si f i s i k a na k t una g r a hi t a r i n g a n c e r d e r un g s a m a de n g
a n a na k nor m a l
na m un da l a m ke t r a m pi l a n m ot or i k s e di ki t l e bi h r e nda h di ba
w a h a na k
nor m a l .

2.

Kondi si ps i ki s a na k t una gr a hi t a r i n g a n m e l i put i : ke m a m pua n


be r pi ki r
re nda h, ke c e nd e r un g a n m e m i l i ki ke m a m pua n be r pi ki r a bs t r a
k, s e hi ngga
me nga l a m i ke s ul i t a n unt uk m e ng e r j a k a n t uga s - t ug a s
y a n g m e l i ba t ka n fung si m e nt a l da n i nt e l a kt ua l n y a se
r t a m a s i h d a pa t di be r i k a n pe l a j a r a n ya n g be r s i f a t a
ka d e m i s s e pe r t i m e m ba c a , m e nul i s da n be r hi t un g se
de r ha n a .

3.

Kondi si sos i a l da n ke pr i ba di a n a na k t un g r a hi t a r i ng a n c e r d e r
un g m e na r i k
di r i , a c uh t a k a c uh, m uda h bi ng un g , b e r g a ul d e ng a n
no r m a l y a n g l e bi h muda us i a n y a s e r t a m e m pun y a i k
e pr i ba di a n ku r a n g pe r c a y a di r i , r e nda h di r i da n m uda
h f r us t a si

4.

Pe ke r j a a n y a n g da p a t di l a kuka n a na k t una g r a hi t a r i nga n bi a s


anya
pe ke r j a a n y a n g s i f a t n y a s e m i s ki l l e d da n se de r ha n a

c.

M a sa l a h - M a s a l a h A na k T una gr a hi t a R i n g a n

Ma s a l a h - m a s a l a h y a n g di ha da pi a n a k t una gr a hi t a r i ng a n,
m e nur ut A st a t i , (2001: 10 - 11) , di a nt a r a n y a a da l a h s e ba g a i
b e r i kut :
1.

Ma s a l a h pe n y e su a i a n di r i
Ana k t una g r a hi t a r i n ga n m e n g a l a m i ke sul i t a n d a l a m
m e nga r t i ka n n or m a - nor m a l i ng kun g a n se hi ngg a m e r e
ka t i da k da p a t m e l a kuka n f ung s i n y a se ba g a i a n ggot a
m a s y a r a ka t . A khi r n y a t i da k j a r a ng da r i m e r e k a di i
so l a si

2.

3.

4.

da n di a n gg a p ha n y a be b a n or a n g l a i n.
Ma s a l a h pe m e l i ha r a a n di r i .
Ana k t una g r a hi t a r i n ga n m e ng a l a m i ke su l i t a n da l a m
m e m bi na di r i n y a , mi s a l n y a d a l a m m e n g a da ka n or i e
nt a s i , pe m e l i ha r a a n da n p e n gg una a n fa si l i t a s di l i ng
kunga nn y a s e r t a b a g a i m a na k e pa n t a sa n pe na m pi l a nn y
a.
Ma s a l a h ke s ul i t a n be l a j a r .
Ke s ul i t a n be l a j a r um um n y a t a m pa k da l a m bi da n g pe
l a j a r a n y a n g s i f a t n y a aka de m i s da n m e n ga ndu ng ha l h a l y a n g si f a t n y a a bs t r a k
Ma s a l a h pe k e r j a a n
Ke n y a t a a n m e nunj ukka n ba n y a kn y a popul a si pe n y a nda
n g t un a g r a hi t a ri ng a n pa sc a s e kol a h y a ng t i da k m e
m pe r ol e h k e s e m pa t a n be k e r j a k a r e n a di ni l a i ke m a m
pua n ke r j a m e r e ka s a n ga t r e nda h. H a l i ni di pe r ki r a ka
n pe n y e ba bn y a a nt a r a l a i n kur a n g n y a ke s e s ua i a n a
nt a r a k e t r a m pi l a n y a n g di m i l i ki da n pe r i l a ku voka s i
ona l ( da y a t a h a n , m i na t , ke g e m bi r a a n, kom uni ka si , pe
na m pi l a n da n l a i n - l a i n) de ng a n t unt ut a n l a pa n g a n pe
ke r j a a n.
Be r d a sa r k a n pe nda p a t di a t a s ba hw a pe r m a s a l a h a n y a
n g di ha da pi ana k t una gr a hi t a r i nga n m e l i put i da r i m a s a l
a h p e n y e su a i a n di r i , p e m e l i ha r a a n di r i , ke s ul i t a n be l a j
a r se r t a m a sa l a h pe k e r j a a n. N a m un m a sa l a h y a n g s a ng
a t se r i us a da l a h a n gg a p a n m a s y a r a ka t ba hw a pe n y a nd a
n g t una g r a hi t a r i n g a n ha r us m a m pu b e r kom pe t i si de nga n
a n a k nor m a l ka r e na m e l i ha t us i a m a u pun ke a da a n f i s i
kn y a ( ke a da a n f i s i k a na k t una g r a hi t a r i ng a n t i da k b e r
be d a de n ga n ana k nor m a l ) . B i l a ha l i ni t i da k s e g e r a di t
a n gg ul a n g i da n di c a r i ka n j a l a n ke l ua r n y a m a ka a na k t
una gr a hi t a r i n g a n c e nd e r un g m e n gga nt ung k a n di r i ke pa
da or a n g l a i n.

2. T i nj a ua n T e nt a n g M e m ba c a P e r m ul a a n
a.

Pe ng e r t i a n M e m ba c a
Me nur ut H ud g son d a l a m S upr a pt i ni ng si h ( 200 5 : 3) m e m
be r i ka n ba t a sa n m e m ba c a a da l a h s ua t u pr os e s y a n g d i
l a kuka n s e r t a d i pe r g un a ka n ol e h pe m ba c a unt uk m e m pe r ol
e h pe s a n y a n g he n da k di s a m pa i ka n ol e h pe nul i s me l a l ui m e

di a ka t a - k a t a / ba ha s a t ul i s ..
Me m ba c a a da l a h s ua t u ke g i a t a n kom uni ka s i i nt e r a kt i f
y a n g m e m b e r i ke s e m pa t a n ke p a da pe m ba c a da n pe nul i s
unt uk m e m ba w a l a t a r be l a ka n g, da n ha s r a t m a s i n g - m a s
i n g . m e nur ut A hm a d S l a m e t H a r dj a s uj a n a , 1987 da l a m
Supr a pt i ni ng s i h, ( 2005: 4) . D a l a m K a m us B e sa r B a ha s a
I ndone s i a ( 1999: 72) ,

M e m ba c a a da l a h m e l i ha t s e r t a m e m a ha m i i si d a r i a
pa y a n g t e r t ul i s de ng a n me l i sa nka n a t a u ha n y a d a l a m ha
ti
Da r i be be r a pa pe nd a pa t di a t a s da pa t di t a r i k ke s i m pul a
n ba hw a me m ba c a a da l a h s ua t u p r ose s ke g i a t a n m e l i ha t
, m e m a ha m i s e r t a m e l a f a l ka n apa y a n g t e r t ul i s de n ga
n m e di a ka t a - ka t a unt u k m e nda pa t i n f or m a s i y a ng te r ka
ndun g di da l a m n y a .

b.
1.

Je ni s - J e ni s M e m ba c a
Me m b a c a N y a r i n g
Me m ba c a n y a r i n g a da l a h ke g i a t a n m e m ba c a

de n g a

n m e n g e l ua r ka n sua r a a t a u ke g i a t a n m e l a f a l ka n l a m
b a n g - l a m ba n g bun y i ba h a s a de n ga n sua r a y a n g k e r a
s ( S upr a p t i ni ng si h, 2005 : 8) .
Pa da t a t a r a n y a n g pa l i ng r e nda h, m i sa l n y a si swa ke l
a s I S D y a n g ba r u be l a j a r m e m ba c a t e nt u sa j a pe n
g e r t i a n s e m a c a m i t u t i da kl a h s a l a h, ka r e na m e m ba c
a y a n g di a j a r ka n di k e l a s - ke l a s

r e nda h a da l a h me ne

ka nka n pa d a upa y a g ur u unt uk m e nj a di ka n a na k - a n a k


m e l e k hur uf , ar t i n y a m e ndi di k a na k a ga r da pa t m e n g e
n a l i da n m e ng ub a h l a m ba ng - la m ba ng t e r t ul i s m e nj a
di bun y i - bun y i y a n g b e r m a kna . N a m un p a da ta t a r a n
y a n g l e bi h t i n gg i , a r t i n y a b a g i a na k - a na k y a n g su
da h l a n c a r me m ba c a ,

m e m ba c a n y a r i ng a da l a h pr ose

s m e ng kom uni ka s i ka n i s i ba c a a n ( de n ga n n y a r i n g ) ke
pa da or a n g l a i n.
Ha l - ha l y a n g pe r l u di p e r ha t i ka n da l a m m e n g a j a r ka
n m e m ba c a ny a r i ng a da l a h s e ba ga i be r i kut :
a.

La t i ha n l a f a l ba i k vok a l m a upun kons ona n

b.

La t i ha n n a da a t a u uc a pa n

c.

La t i ha n p e n g ua s a a n t a nd a - t a nda b a c a

d.

La t i ha n p e n g e l om pokka n ka t a ke da l a m s a t ua n i de

e.

La t i ha n k e c e pa t a n m a t a

f.

La t i ha n e ks pr e s i

2.

Me m ba c a D a l a m H a t i
Me m ba c a d a l a m ha t i a da l a h ke g i a t a n m e m ba c a de n
g a n t i da k me nge l ua r ka n s ua r a . D a l a m m e m ba c a d a l a
m ha t i y a n g a kt i f be k e r j a ha n y a ma t a da n ot a k a t a u ko
g ni s i da n unt uk m e n a na m ka n ke m a hi r a n ke du a j e ni s me
m ba c a di a t a s di pe r l u ka n a da n y a p r os e s l a t i h a n s e c
a r a t e r e nc a na da n sungg uh - s un gg uh di ba w a h a s uha n se o
r a n g g ur u y a ng p r of e si on a l .
Ih w a l di a m n y a a l a t uc a p i ni sa a t m e l a kuka n k e g i a t
a n m e m ba c a da l a m ha t i pe r l u di c e r m a t i ol e h ki t a se
b a g a i g u r u, s e ba b hi n gga sa a t i ni ma si h ba n y a k a na k a n a k s a a t m e r e k a m e m ba c a da l a m ha t i t e t a pi pa da
sa a t ya n g s a m a a l a t uc a p m e r e ka t ur ut a kt i f . M i sa l
n y a m e m ba c a s a m bi l be r s ua r a b e r bi s i k, a t a u d e nga n
bi bi r be r ge r a k - g e r a k, a t a u m e m ba c a s a m bi l me nunj
uk ka t a de m i ka t a pa da ba c a a n d e n g a n j a r i , pe ns i l a t a u a
l a t l a i nn y a . Ha l se m a c a m i ni s e c a r a pe r l a h a n ha r us
di hi l a n g ka n ka r e na a ka n da p a t me ng h a m ba t ke l a n c a r
a n da l a m m e m ba c a d a l a m ha t i da n m e n g h a m ba t da l
a m pr os e s m e m ba c a d a l a m ha t i y a i t u k e bi a s a a n m e l a
kuka n r e gr e s i .

3.

Me m ba c a E ks t e ns i f
Me m ba c a e ks t e ns i f a da l a h ke g i a t a n m e m ba c a y a n g
di l a kuk a n se c a r a l ua s a r t i n y a pa r a s i sw a di be r i ka n
ke be b a s a n da n ke l e l ua s a n d a l a m me m i l i h ba i k j e ni s
m a upun l i ng kup ba h a n b a c a a n y a n g di ba c a n y a . Pr og r a
m m e m ba c a e k s t e ns i f i ni s a ng a t be s a r m a nf a a t n y a
d a l a m me m be r i ka n a n e ka p e n ga l a m a n y a n g s a n g a t
l ua s ke pa da si sw a . Me m ba c a ekst e ns i f m e m pun y a i i m
pl i ka s i , a nt a r a l a i n :

a.

ba ha n - ba h a n ba c a a n, ba i k j e ni s t e ks
ha r us l u a s
da n be r a n e ka d a n

m a upun r a ga m n y a

b.

Wa kt u y a n g di s e di a k a n u nt uk m e m ba c a ha r us se s i ng ka t m
un g ki n.
Me nur ut T a r i ga n da l a m S upr a pt i ni ng si h ( 2005 : 10) , m
e m ba c a ekst e ns i f m e l i put i :

a.

Me m ba c a s ur v e i a da l a h ke g i a t a n m e m ba c a y a n g be r t
uj ua n unt uk
me nge t a hui g a m ba r a n u m um i si da n r ua ng l i n g k up ba c a a n

b.

Me m ba c a s e ki l a s a da l a h ke g i a t a n m e m ba c a y a n g m e
m bua t m a t a

ki t a be r ge r a k de n ga n c e pa t m e l i ha t da n m e m pe
r ha t i ka n ba ha n te r t ul i s unt uk m e nc a r i da n m e nda pa
t ka n i nf o r m a s i se c a r a c e pa t .
c.

Me m ba c a da n g k a l a da l a h ke g i a t a n m e m b a c a un t uk m e
m pe r ol e h
pe m a ha m a n y a n g d a n g ka l a l i a s t i da k t e r l a l u m e nd a l a
m da r i b a c a a n
ya n g ki t a b a c a .

4.

Me m ba c a I nt e nsi f
Me m ba c a i nt e ns i f a da l a h ke g i a t a n m e m ba c a y a n g di l
a kuka n s e c a r a se ks a m a da n m e r upa k a n s a l a h sa t u upa y
a un t uk m e num buhka n da n me nga s a h ke m a m pua n m e m ba
c a s e c a r a kr i t i s. M e nur ut Ta r i g a n da l a m Supr a pt i ng si
h ( 2005: 11) y a n g m e n g ut i p pe nda pa t B r ook t e nt a n g m
e m ba c a i nt e ns i f m e n y a t a ka n ba hw a m e m ba c a i nt e ns
i f m e r upa ka n s t udi se ks a m a , t e l a a h t e l i t i , s e r t a pe m
a ha m a n t e r i nc i t e r ha da p s u a t u ke a da a n . Me m ba c a i
nt e ns i f m e r u pa ka n k e g i a t a n m e m b a c a de n g a n pe nuh
s e ks a m a te r ha da p s u a t u ba c a a n se hi ngg a t i m bul pe m a ha
m a n y a n g t i n gg i .
Da r i be b e r a p a j e ni s m e m ba c a di a t a s m a k a j e n i s
m e m ba c a y a n g pe nul i s a da ka n pe n e l i t i a n a da l a h j e ni
s m e m ba c a n y a r i ng k a r e n a me r upa ka n su a t u t a t a r a n
ke g i a t a n m e m ba c a y a n g pa l i ng r e nda h

c.

Fa kt or - f a kt or y a n g m e m pe nga r uhi ke m a m pu a n m e m ba c a
Fa kt or - f a kt or y a n g m e m pe nga r uhi k e m a m pu a n s e r t a m
i na t m e m b a c a se s e or a n g a da 2 k a t e g or i , y a i t u :

1.

Fa kt or y a n g b e r s i f a t i nt r i nsi k ( be r a sa l da r i da l a m di r i pe m
ba c a ) m e l i pu t i
ke pe m i l i ka n kom pe t e ns i ba ha s a s i pe m b a c a , m i na t , m ot i va s
i da n
ke m a m pua n m e m ba c a n y a

2.

Fa kt or y a n g b e r s i f a t e ks t r i nsi k ( be r a sa l d a r i l ua r pe m ba c a

) m e l i put i uns ur
ya n g b e r a s a l da r i d a l a m t e ks m i s a l n y a k e t e r b a c a a n, or
ga ni sa si t e ks da n
wa c a n a . D a n unsu r y a ng b e r ke n a a n de n ga n f a si l i t a
s , g ur u, m ode l pe nga j a r a n.

d.

Ma sa O r i e nt a s i M e m ba c a P e r m ul a a n
Se be l um m e m a s uki pa da pe m be l a j a r a n m e m ba c a pe r m
ul a a n, s i s w a um um n y a di a j a k m e n gg u na ka n b a ha sa i ndone
s i a se c a r a b e r t a h a p ( khus us b a g i si s w a ba ha s a i bu se b a
ga i ba ha s a pe r t a m a ) . B a g i s i sw a ba ha s a i bu se b a ga i ba
ha s a i ndone s i a , m a ka l a ng s un g d a pa t m e m p e r ke na l k a n
di r i . P e n g a j a r a n ba ha s a i ndone s i a di m ul a i de n g a n ba ha
sa l i sa n m e l a l ui m e t ode t e r j e m a ha n se hi ngg a se di ki t de
m i se di ki t s i s w a m e m i l i ki da s a r k e m a m pua n b a ha sa
indone s i a w a l a upun m a s i h be r s i f a t se de r ha na . A da pun ka t
a - ka t a y a n g di pi l i h ada l a h ka t a - k a t a y a n g se de r ha na , na
m un pe ngg una a n ka t a - k a t a t e r se but ba n y a k di g un a ka n da l
a m ke hi dupa n s e ha r i - h a r i . K e g i a t a n t e r s e but se c a r a l i
s a n unt uk m e m be r i ka n ke m a m pua nn da sa r be r ba ha s a i
ndone si a g una m e m a s uki ke g i a t a n pe m be l a j a r a n m e m ba c a
p e r m ul a a n

e.

Me t ode M e m ba c a

Pe r m u l a a n

Da l a m pe m b e l a j a r a n m e m ba c a p e r m u l a a n t e l a h d i ke
na l a d a n y a b e r b a g a i me t ode y a n g bi s a di g una ka n, y a i t
u m e t ode sua r a , m e t ode a bj a d, m e t ode s uku ka t a , m e t ode
ka t a l e m ba ga , m e t ode g l oba l , m e t ode S A S
1.

Me t ode S ua r a
Pe r t a m a - t a m a si s w a di pe r ke na l k a n ba hw a ka t a - ka t a
y a n g di g un a ka n se ha r i - ha r i i t u t e r s usun da r i s ua r a bun
y i voka l da n kons ona n y a n g be r t ur ut - tur ut . S e t e l a h i t u s
i s w a m e m c oba m e m bun y i ka n s ua r a i t u sa t u pe r s a t u ,
ke pa da n y a di pe r ke n a l ka n sa t u/ dua y a n g m e n gg a m ba r
ka n sua r a t e r s e but .

2.

Me t ode A bj a d
Me t ode i ni di pe r bol e hka n m ul a i di pe r ke na l k a n a b j a d da r i
hur u f y a n g m a n a sa j a buka n m e n e r a n g k a n hur uf da r i

a sa m pa i d e nga n z s e c a r a b e r t ur ut - tur ut . H ur uf y a n g
di p e r k e na l ka n sa t u d e m i s a t u, bun y i n y a di pe r ke n a l
ka n se pe r t i da l a m a bj a d.
3.

Me t ode S uku K a t a
Me t ode i ni m ul a i de n g a n m e nga j a r k a n su ku - suk u ka t a , k e m
udi a n s uku

ka t a di ga bun g ka n m e nj a di ka t a da n di ur a i ka n m e nj a di hur uf .
4.

Me t ode K a t a L e m ba g a
Me t ode i ni be r be da de n ga n m e t ode a bj a d da n m e t ode
s ua r a ka r e n a da l a m me t ode i ni s i s w a t i da k l a n g s un
g be r ke na l a n d e nga n hu r uf , m e l a i nka n di pe r ke na l ka n s
a t u/ dua ka t a y a n g m e n g a ndun g y a n g s a m a , bi a s a n y
a s a t u at a u dua suk u ka t a .

5.

Me t ode G l oba l
Me t ode i ni pe ne r a pa nn y a di m ul a i de nga n c a r a m e m ba
c a k a l i m a t s e c a r a ut uh y a n g a da di b a w a h ga m ba r ,
k e m udi a n di l a nj ut ka n de n g a n m e m ba c a ka l i m a t t a npa
ba nt ua n g a m b a r , m e nj a b a r ka n k a l i m a t m e nj a di ka t a
- ka t a , me nj a di s uku ka t a da n m e r a n g ka i k a n su ku ka t a m e
nj a di ka l i m a t

6.

Me t ode S A S
Da l a m m e t ode i ni a da be be r a pa l a n g k a h y a n g a ka n
di t e m puh ol e h se or a ng gur u, y a i t u :

a.

Gur u be r c e r i t a a t a u be r t a n y a j a w a b d e n g a n s i sw a di se r t a i
ga m ba r.

b.

Me m ba c a b e be r a pa ga m ba r ( m i s a l n y a g a m b a r i b u )

c.

Me m ba c a be b e r a p a ka l i m a t de n g a n ga m ba r ( m i sa l n y a di
ba w a h
ga m b a r a d a se or a n g i bu t e r da pa t b a c a a n i ni i bu

d.

Se t e l a h s i sw a ha pa l m e m ba c a de n ga n ba nt ua n g a m b a r di l
a nj ut ka n

ta npa ba nt ua n ga m ba r
e.
Me nga na l i si s s e bua h ka l i m a t m e nj a di ka t a , suku ka t a da n
hur uf s e r t a
me ns i nt e s i s ka n ke m ba l i m e nj a di ka l i m a t .
f.

Tuj ua n P e m be l a j a r a n M e m ba c a P e r m ul a a n
Ada be b e r a p a t uj ua n pe m be l a j a r a n y a n g di h a r a p ka n
da l a m m e m ba c a pe r m ul a a n S upr a pt i ni n g s i h, ( 2005: 1, 2) , y
aitu:

1.

Me m upuk da n m e ng e m b a ng k a n ke m a m pua n si s w a unt uk m e m a


ha m i da n

me l a ks a na ka n c a r a m e m ba c a p e r m ul a a n d e n g a n b a i k da n be na
r.
2.
Me l a t i h m e nge m ba n g ka n ke m a m pua n s i sw a unt uk m e nge na l
hur uf - hur uf
se ba g a i t a nda bun y i d a n s ua r a
3.
Me l a t i h da n m e nge m ba n g ka n k e m a m pua n si s w a a ga r t e r a m
pi l m e ng ub a h
tul i sa n m e nj a di be r s ua r a .
4.
Me nge na l da n m e l a t i h s i s w a unt uk da pa t m e m a ha m i ka t a - ka
ta yang

di ba c a da n m e n g i nga t a r t i n y a d e n g a n ba i k.
5.
Me l a t i h ke t e r a m pi l a n s i s w a unt uk da pa t m e m a ha m i ka t a - ka t a
y a n g di ba c a
da n m e n g i nga t a r t i n y a d e ng a n b a i k.
6.
Me l a t i h ke t e r a m pi l a n s i s w a unt uk da pa t m e ne nt uka n a r t i ka t a t
e r t e nt u da r i
se bua h ka t a d a l a m kont e ks ka l i m a t .
Ada pun t uj ua n m e m ba c a pe r m ul a a n d a pa t di s i m pul ka n a g
a r s i s w a me m i l i ki ke m a m pua n

m e m a ha m i da n m e n y ua

r a ka n t ul i sa n de ng a n i nt ona si ya n g w a j a r , s e ba ga i da s a r
unt uk da pa t m e m ba c a l a nj ut .
3.

T i nj a ua n T e nt a n g P r e st a s i B e l a j a r

a.

P e nge r t i a n P r e s t a si B e l a j a r
Da l a m K a m us B e s a r B a ha sa I ndon e s i a ( 1999: 78 7) , pr e
s t a si be l a j a r ada l a h pe n g u a s a a n p e n ge t a hua n, ke t r a m pi l
a n y a ng di ke m ba n g k a n ol e h m a t a pe l a j a r a n l a z i m n y a di
t unj ukka n de n g a n ni l a i t e s y a ng di be r i k a n ol e h g ur u . Me
nur ut S ut r a t i na h T i r t one g o r o

( 200 1: 43) . P r e s t a si be l a j

a r a da l a h
pe nc a p a i a n ha si l us a ha ke g i a t a n be l a j a r m e n ga j a r y a n
g di n y a t a k a n d a l a m be nt uk si m bul , a n g ka , h ur uf m a upun
ka l i m a t y a ng d a pa t m e nc e r m i nka n ha s i l ya n g di c a pa i ol
e h s e t i a p a na k da l a m p e r i ode t e r t e nt u .
Be r d a sa r k a n dua pe nda p a t di a t a s, da pa t di s i m p ul ka n ba
hw a pr e st a s i be l a j a r h a s i l y a n g t e l a h di c a pa i s i sw a d
e n g a n be ke r j a k e r a s , ul e t , t e kun se hi ngg a d a pa t m e m be r
i ka n ke pua s a n d a n pe m e n uha n ha s r a t i n g i n t a hu si sw a ya
n g di n y a t a ka n d e n g a n a ng k a , s i m bol m a upun hur uf .
Unt uk m e n g un g ka pka n da n m e n g ukur ha s i l be l a j a r h a r us
di l a kuk a n eva l ua s i . W i nke l ( 2001: 313) m e nj e l a ska n s e b a g a
i be r i kut :
Eva l ua s i be r a r t i pe ne nt ua n sa m pa i s e b e r a p a j a uh s
e su a t u be r ha r ga , be r m ut u a t a u be r ni l a i . E va l ua si t e r
ha d a p ha s i l be l a j a r y a n g di c a pa i ol e h si s w a da n t e

r ha da p pr os e s be l a j a r m e n g a j a r m e nga ndun g pe ni l a
i a n te r ha da p ha s i l be l a j a r a t a u pr os e s b e l a j a r i t u,
sa m pa i se be r a pa j a uh ke dua n y a d a pa t di ni l a i ba i k.
Ke g i a t a n e v a l ua s i m e l i put i pe ng ukur a n d a n m e ni l a i . K
e g i a t a n me ng uku r a da l a h ke g i a t a n unt uk m e ne r a pka n a l a
t ukur pa da sua t u ob y e k te r t e nt u s e da n g ka n m e ni l a i a da l
a h m e n g a m bi l k e put us a n

t e r ha d a p se s u a t u de nga n c a r a

m e m b a ndi ng ka n h a s i l pe n g ukur a n d e nga n s ua t u kr i t e r i a

b.

Fa kt or - F a kt o r y a n g M e m pe nga r uhi P r e st a si B e l a j a r
Pr e s t a s i be l a j a r y a n g di c a pa i ol e h se s e or a n g i ndi vi du
m e r upa ka n s ua t u ha s i l i nt e r a ks i a nt a r a be be r a pa f a kt or
y a n g m e m pe nga r uhi n y a .

F a kt or - f a kt or ya n g m e m pe n g a

r uhi pr e s t a s i be l a j a r be r up a f a kt or i nt e r na l ( da l a m di r
i indi vi du) da n f a kt or e ks t e r na l ( l ua r di r i i ndi vi du) . P e ng
e n a l a n t e r ha d a p f a k t or - fa kt or y a n g m e m pe n ga r uhi pr e
s t a s i be l a j a r p e n t i ng unt uk di ke t a hui da l a m ra n g ka m e
m ba nt u a na k u nt uk m e nc a pa i pr e s t a s i be l a j a r y a n g t e r ba i
k.
1.

Fa kt or i nt e r n a l ( da l a m di r i i ndi vi du) a nt a r a l a i n:

a.

Ke l e m a ha n m e nt a l y a ng be r k a i t a n de n g a n f a kt or ke c e r da
san

int e l e ge ns i / ke c a k a pa n d a n ba ka t khusu s
b.
Ke l e m a ha n f i si k y a n g be r ka i t a n de n g a n p a nc a i nde r a , s y a r a
f,dancacat
c.

Ga n gg ua n y a n g b e r s i f a t e m os i ona l

(e m os i onal s t abi l i t

y)
d.
2.
a.

Si ka p da n ke bi a s a a n y a n g s a l a h d a l a m be l a j a r .
Fa kt or e ks t e r na l ( l u a r di r i i ndi vi du) a nt a r a l a i n :
Si t ua si be l a j a r m e n g a j a r y a n g t i da k di r a nc a n g unt uk s i swa y
a n g a kt i f

b.

Kur i kul um kur a n g f l e ks i be l a t a u ka ku

c.

Be ba n s t udi y a n g t e r l a l u be r a t , t e r l a l u ba n y a k t ug a s y a n
g h a r us
di s e l e s a i ka n

d.

Me t ode pe n g a j a r a n y a n g m onot on a t a u m e m bos a nka n

e.

Si t ua si di r um a h y a n g kur a n g m e m ot i va si unt uk m e l a kuka n


ke g i a t a n
be l a j a r
Se t i a p i ndi vi du m e m pu n y a i ke uni k a n - ke uni ka n y a n g be r
be da a nt a r a ya n g s a t u de n g a n y a n g l a i n, de m i ki a n j ug a
da l a m pr os e s be l a j a r m e n g a j a r . Ada si s w a y a n g c e pa t
da n a da y a n g l a m ba t da l a m be l a j a r , a da y a n g kr e a t i f da n
ada y a n g t i da k, se m ua i t u t e r j a di ka r e na ke uni k a n i ndi vi
du m a si ng - m a si ng . Ke g i a t a n be l a j a r di s e kol a h m e m pun

y a i t uj ua n un t uk m e m ba nt u m e m pe r ol e h pe r uba ha n t i n g ka
h l a ku b a g i s e t i a p m ur i d da l a m r a ng k a m e nc a p a i t i ng
ka t pe r ke m ba n ga n opt i m a l , ol e h ka r e na i t u pe n g e n a l a n t
e r h a da p s i f a t - si f a t indi vi du pa r a pe l a j a r s a n g a t di pe r l uka
n ol e h s e o r a ng g ur u.

4.
a.

T i nj a ua n T e nt a n g M e d i a P e m be l a j a r a n
Pe ng e r t i a n M e di a P e m be l a j a r a n
Ka t a M e di a b e r a s a l da r i ba ha s a l a t i n da n m e r upa k a n be nt
uk j a m a k d a r i me di um y a n g s e c a r a ha r f i a h be r a r t i pe r a
nt a r a a t a u pe n g a nt a r . M e di a a d a l a h pe r a nt a r a a t a u pe n
ga nt a r pe s a n da r i pe ne r i m a pe s a n.

C ukup ba n y a k b a t a s

a n ya n g di bua t or a n g A so si a s i T e knol o g i P e ndi di ka n m e


nga t a ka n b a hw a m e di a ada l a h se ga l a b e nt uk da n s a l ur a n
y a n g di g una ka n or a n g unt uk m e n y a l ur ka n pe s a n/ i nf or m a
si . E l i t a B ur ha nudi n. ( 2005 : 4) m e r um us ka n M e di a a d a
l a h se ga l a se s ua t u y a n g da pa t di g una ka n unt uk m e n y a l ur
ka n pe s a n da n d a pa t me r a n g sa n g pi ki r a n, p e r a s a a n, pe r
ha t i a n, da n ke m a ua n si s w a se hi n gg a d a pa t me ndor on g t e r
j a di n y a p r ose s be l a j a r p a da di r i si s w a .
b.

J e ni s M e di a P e m be l a j a r a n
Di l i ha t da r i j e ni s n y a , m e di a pe m be l a j a r a n da pa t di ba g
i m e nj a di 3, Asw a n Z a i n & S y a i f ul B a hr i D j a m a r a h, ( 1997
: 14 0 - 1 41) , y a i t u :

1.

2.

3.

a.

b.

Me di a A udi t i f
Me di a a udi t i f a da l a h m e di a y a n g ha n y a m e n g a nd a l ka n ke m
a m pua n s ua r a
sa j a , s e pe r t i r a di o,
cas s e t t e r e c or de r
, pi r i n g a n hi t a
m
Me di a V i su a l
Me di a vi su a l a da l a h m e di a y a n g h a n y a m e n g a n da l
ka n i ndr a pe n g l i ha t a n , se pe r t i f ot o, g a m ba r , c e t a ka n, f i
l m bi s u
Me di a A udi ovi su a l
Me di a A udi ovi s ua l a da l a h m e di a y a n g m e m pun y a i
uns ur su a r a da n unsu r ga m b a r . J e ni s m e di a i ni m e m
pun y a i ke m a m pua n y a n g l e bi h ba i k ka r e n a me l i put i
ke dua j e ni s m e di a , y a n g pe r t a m a d a n y a n g ke du a .
M e di a i ni di ba g i l a g i m e nj a di 2, y a i t u :
Audi ovi su a l D i a m , y a i t u m e di a y a n g m e na m p i l ka n su a
r a da n
ga m b a r di a m , s e p e r t i f i l m r a ng k a i ka t a , f i l m bi ngka i s
ua r a .
Audi vi su a l G e r a k, y a i t u m e di a y a n g d a pa t m e na m pi l
ka n uns ur

sua r a da n ga m ba r y a n g be r g e r a k, s e p e r t i f i l m s ua r a
da n vi de o
ca s s e t t e
Ba s uki W i ba w a da n F a r i da M ukt i ( 2001: 35 - 36 ) m e n g kl
a s i f i ka s i ka n me di a pe m be l a j a r a n m e n j a di dua m a c a m , y a
itu:
1.

Me di a A udi o
Me di a a udi o b e r f un g s i unt uk m e n y a l ur ka n pe sa n a udi
o da r i su m be r ke pe ne r i m a pe s a n. P e sa n y a n g di sa m
pa i k a n di t ua ng ka n d a l a m l a m ba n g - la m ba ng a udi t i f ,
non ve r ba l m a upun kom bi na s i n y a . M e di a a udi o b e r ka i t a n

a.

b.

2.
a.

b.

c.

de nga n i nde r a pe nd e n g a r a n. M e di a a udi o da pa t di ke l


om pokka n m e nj a di dua , y a i t u :
Ra di o
Pa da da s a r n y a s i a r a n r a di o da l a m pr o g r a m pe m be
l a j a r a n b e r f un g si unt uk :
(1) Me ni ng k a t ka n ke m a m pu a n kom u ni ka si r a di o
(2) Me m bui a t s ua s a na be l a j a r m e nj a di l e bi h hi dup
(3) Me ni ng k a t ka n ke m a m p ua n a pr e si a s i da n i m a j i na s i t e
r ha da p
ke j a di a n a t a u p e r i s t i w a y a ng s e da n g di s i a r k a n
Ta pe R e c o r de r d a n P i t a A udi o
Se pe r t i ha l n y a r a di o, t a pe r e c or d e r da n pi t a a udi o t i
da k da pa t di a ba i ka n se ba g a i m e di a p e m be l a j a r a n di
se kol a h. M e di a i ni be r f un g s i unt uk :
(1) Me ni ng k a t ka n kom uni ka si a udi o
(2) Me m bua t s ua s a na b e l a j a r l e bi h m a nt a p da n kom un i ka t i f
(3) Me nge m ba n g ka n ke m a m pua n a pr e si a s i da n i m a j i na si s
iswa
te r ha da p h a l - ha l y a n g s e da ng di s a j i ka n.
Me di a V i s ua l
Me di a vi su a l d a pa t di b e da ka n m e nj a di be b e r a pa m a c
a m , di a nt a r a n y a ada l a h :
Ga m ba r D a t a r
Me di a ga m ba r da t a r s e p e r t i f ot o,g a m b a r i l us t r a si , fl as
h c ar d
( ka r t u) ,
ga m b a r pi l i ha n da n pot o ng a n ga m ba r . D i s a m pi ng m
uda h di d a pa t da n mur a h ha r ga n y a , m e di a i ni j ug a
m uda h di m e n g e r t i da n di ni km a t i di ma na - m a na . M e
di a da p a t unt uk m e m pe r kua t i m pr e s i , m e na m ba h f a
kt a ba r u da n m e m be r i a r t i da r i s ua t u a bs t r a ks i
Me di a pr o y e ks i di a m
Da l a m m e di a pr o y e ks i di a m , g a m b a r y a n g m e n g
a ndun g p e s a n y a n g aka n di sa m pa i ka n k e p e ne r i m a
h a r us di pr o y e k s i ka n t e r l e bi h da hul u de nga n pr o y e
kt or a ga r d a pa t di l i ha t ol e h pe ne r i m a pe sa n. A da ka
l a n y a me di a i ni vi s ua l s i f a t n y a , t a pi a da pul a y a n
g di s e r t a i r e k a m a n a udi o. Me di a pr o y e ks i di a m da
pa t di g una k a n g ur u - gur u unt uk m e ng a j a r be r ba g a i
m a t a p e l a j a r a n di s e m ua t i ng k a t a n. M e di a i ni be
r t uj ua n me m be r i i nf or m a s i f a kt ua l , m e m be r i pe r se
psi y a ng be na r da n c e p a t te r ut a m a d a l a m p e n g e m
ba nga n ke t r a m pi l a n, m e r a n g sa n g a pr e si a s i te r ha da p
s e ni , ge j a l a a l a m , or a ng da n s e b a g a i n y a .
Me di a G r a f i s
Gr a f i s m e r up a ka n m e di a p e m be l a j a r a n y a n g pa l i
ng m uda h di t e m ui da n ba n y a k di g una k a n. M e d i a gr a f
i s b e r f un g s i unt u k m e n y a l ur ka n pe s a n da r i s um be
r ke pe ne r i m a pe s a n y a n g di n y a t a k a n da l a m si m
bol ka t a - ka t a , g a m ba r d a n m e n gguna ka n s i si gr a f i s y

a i t u ga r i s.
De n g a n de m i ki a n m e di a pe m be l a j a r a n da p a t di s i m pul ka
n ba hw a se c a r a um um

m e di a pe m be l a j a r a n da p a t di ba g

i m e nj a di dua , y a i t u ( 1 ) m e di a audi o s e pe r t i r a di o, t a p e
r e c or de r da n a l a t pe r e ka m da n ( 2 ) m e di a vi s ua l

se pe r t i g a m ba r di a m , f ot o, g a m ba r i l us t r a s i ,
ar ds

fl as h c

( ka r t u) . D a l a m pe m

be l a j a r a n di ke l a s gur u da pa t m e m pe r g una k a n sa l a h s a t
u a t a u l e bi h da r i me di a pe m be l a j a r a n t e r s e but .
b.

Ma nf a a t M e di a P e m be l a j a r a n da l a m P e m be l a j a r a n di ke l a s .
Me di a P e m be l a j a r a n s a nga t be r m a n f a a t unt u k m e nunj a
ng pr os e s pe m be l a j a r a n, m e nur ut

El i t a B ur ha nudi n ( 200 5

: 5 - 8) , m a nf a a t i t u se ba g a i be r i kut :
1.
2.

3.
4.

5.
6.
7.

8.

c.

Me di a pe m be l a j a r a n da pa t m e ng a t a si ke t e r ba t a s a n pe nga l a
man yang
di m i l i ki ol e h pa r a s i s w a
Me di a pe m be l a j a r a n da pa t m e l a m pa ui ba t a s a n r ua n g ke l a s
misalnya
ob y e k y a n g t e r l a l u l ua s , g e r a ka n - g e r a ka n y a n g t e r l a l u
ke c i l , g e r a ka n ge r a ka n y a n g t e r l a l u c e p a t , ob y e k y a n g t e r l a l u kom pl e ks
Me di a pe m be l a j a r a n m e m ung ki nka n a d a n y a i n t e r a ksi l a ng
su n g a nt a r
si s w a da n l i ng kun ga nn y a
Me di a pe m be l a j a r a n m e ng h a si l ka n ke s e r a ga m a n pe n g a m a t
a n ka r e na
di l a kuka n ol e h si s w a b e r sa m a - s a m a di a r a hk a n k e pa d a ha l
-hal yang
pe nt i ng y a n g di m a ksudk a n ol e h g ur u
Me di a pe m be l a j a r a n da pa t m e na na m ka n kons e p da sa r y a n g
be na r ,
konkr i t da n r e a l i t a s .
Me di a pe m be l a j a r a n m e m ba n g ki t ka n m ot i va s i da n r a n g sa n
g a n a na k
unt uk g i a t be l a j a r
Me di a pe m be l a j a r a n m e m ba ng ki t ka n ke i n g i na n da n m i na t g
ur u ka r e na
hor i z on pe ng a l a m a n a n a k s e m a ki n l ua s, pe r s e ps i s e
m a ki n t a j a m da n kons e p - konse p s e m a ki n l e ng k a p
Me di a pe m be l a j a r a n m e m be r i ka n pe n g a l a m a n y a n g i nt e gr a
l atau
me n y e l u r uh da r i y a n g ko nkr i t s a m pa i ha l y a n g be r si f a t a bs t
r a k.
Pr i nsi p - P r i ns i p P e m i li ha n M e di a P e m be l a j a r a n
Se be l um m e m ut us ka n unt uk m e ngg una k a n m e di a t e r t e nt u
da l a m s ua t u pe m be l a j a r a n, s e or a n g gur u pe r l u m e m a ha m i

pr i n si p - pr i ns i p a t a u f a kt or - f a kt or ya n g h a us di pe r t i m ba
ngka n da l a m pe m i l i ha n s ua t u m e di a . A da pun pr i ns i p - pr i
ns i p pe m i l i ha n m e di a m e nur ut N a na S udj a na d a l a m A sw
a n Z a i n & S y a i f ul Ba hr i D j a m a r a h, ( 1995 : 144 - 145) a da l a
h se ba ga i be r i kut :
1.

Me ne nt uka n j e ni s m e di a de n g a n t e p a t , a r t i n y a s e ba i kn y a g
ur u m e m i l i h
le bi h da hul u m e di a m a na ka h y a n g se su a i de n ga n t uj ua n da n
ba ha n
pe l a j a r a n y a n g a k a n di a j a r ka n.
2.
Me ne t a pka n a t a u m e m pe r hi t ung ka n s ub y e k de n g a n t e p a t , pe
rlu
di pe r hi t ung ka n a pa k a h pe ngg un a a n m e di a i t u s e su a i de n g a
n t i n g ka t

ke m a t a n g a n k e m a m pua n a na k di di k.
3.
Me n y a j i k a n m e di a de n ga n t e pa t , a r t i n y a t e kni k d a n m e t
ode pe ngg un a a n
me di a da l a m p e n g a j a r a n ha r us l a h di se s u a i ka n de nga n t uj ua
n, b a ha n,
me t ode , w a kt u, da n s a r a n a y a n g a d a .
4.
Me ne m pa t ka n a t a u m e m pe r l i ha t ka n m e di a pa da w a kt u, t e m
pa t da n
si t ua si y a n g t e pa t , a r t i ny a ka pa n da n d a l a m s i t ua si m a na
p a da w a kt u
me nga j a r m e di a di g un a k a n.
Ba s uki W i ba w a da n F a r i da M ukt i ( 2001: 20) m e ng e m uk a
ka n ba hw a da l a m pe m i l i ha n m e di a

pe m be l a j a r a n g u r u

ha r us m e m pe r h a t i ka n ha l - ha l se ba g a i be r i kut :
1.

Ke s ua i a n m e di a p e m be l a j a r a n de n ga n t uj ua n y a n g i ng i n di c a p
ai.

2.

Ke s ua i a n ka r a kt e r i s t i k m e di a pe m be l a j a r a n de nga n k a r a kt
e r i st i k
pe l a j a r a n.
Ke c a n gg i h a n m e di a pe m be l a j a r a n di ba ndi n g ka n de n g a n t i

3.
ng k a t

pe r ke m ba n ga n si s w a .
Ke s e s ua i a n m e di a pe m b e l a j a r a n de n ga n m i na t , ke m a m pua
n, w a w a s a n
ana k.
5.
Ke s e s ua i a n ka r a kt e r i s t i k m e di a pe m be l a j a r a n d e nga n l a t a
r be l a k a n g
sosi a l a na k.
6.
Ke m ud a ha n m e m pe r ol e h da n m e ngg un a ka n m e di a pe m be l a j a
r a n di
se kol a h
7.
Kua l i t a s t e kni s i m e di a p e m be l a j a r a n m e m bua t pe l a j a r a n
y a n g di s a j i ka n
me nj a di l e bi h m uda h di c e r na s i sw a .
4.

De n g a n d e m i ki a n m e m i l i h m e di a pe m be l a j a r a n da l a m
su a t u pe m be l a j a r a n di ke l a s ha r us di s e s ua i k a n de n ga n t i
ng k a t pe m a h a m a n da n pe r ke m ba n ga n si s w a , s i t ua s i da n
kondi si l ing kun g a n be l a j a r , t i ngka t ke t r a m pi l a n gur u da l a
m m e ngg un a ka n m e di a pe m be l a j a r a n s e r t a e f i s i e ns i da
r i me di a y a n g a k a n di g un a ka n da l a m pe m be l a j a r a n
Asw a n Z a i n &

D j a m a r a h, ( 1995 : 1 46) , m e ng e m uka ka n f

a kt or - f a kt or ya n g h a r us di pe r t i m ba n g ka n d a l a m m e m i l i

h m e di a pe m be l a j a r a n a d a l a h se ba g a i be r i kut :
1.

Ob y e kt i f i t a s , a r t i n y a pe m i l i ha n m e di a t i da k di d a sa r ka n
pa d a k e su ka a n
pr i ba di g u r u a t a u s e ka d a r hi bur a n se hi n gga m e n ghi r a uka n
ke g un a a n d a n
re l e va ns i n y a d e n g a n b a h a n da n ka r a kt e r i s t i k pe s e r t a di di .
2.
Pr og r a m pe n ga j a r a n, a r t i n y a m e m i l i h m e di a h a r us di s e s
ua i ka n d e n g a n
pr ogr a m pe n g a j a r a n ka r e na t i da k s e m ua m e di a dpa t di pe r g
una ka n unt uk
se m ua pr o g r a m p e n g a j a r a n.
3.
Si t ua si da n kondi s i , a r t in y a p e m i l i ha n m e di a ha r us di s e s ua i
ka n de n g a n
si t ua si be l a j a r m e ng a j a r t e r m a s uk m e t ode , m a t e r i m a upun
l i ng kunga n
se kol a h da n ke l a s.

4.

Kua l i t a s t e kni k, a r t i n y a k e s i a pa n ope r a s i ona l m e di a se be l um


di g un a ka n.
5.
Ke e f e kt i f a n d a n e f i s i e ns i pe n gg una a n, a r t i n y a p e ngg una a n
m e di a buka n
se m a t a - m a t a k a r e n a m e l a ksa na k a n sa l a h s a t u kom pone n kom pone n
te t a pi a pa ka h m e di a i t u be t ul - be t ul be r g un a unt uk m
e m uda hka n pe ng u a s a a n m a t e r i pe s e r t a di di k.
Da l a m m e m i l i h m e di a pe m be l a j a r a n, s e o r a n g g ur u h a
r us me m pe r t i m ba ng k a n pa d a ob y e kt i f i t a s m e di a , p r og r
a m pe n g a j a r a n y a n g a ka n di l a ksa na ka n, kua l i t a s m e di a
y a n g a ka n di pa ka i s e r t a ke e f e kt i f a n m e di a te r se but da l a
m s ua t u pe m be l a j a r a n.
d.
1.

Pe m be l a j a r a n D e n g a n M e di a P e m be l a j a r a n K a r t u
Pe ng e r t i a n M e di a P e m be l a j a r a n K a r t u
Me di a P e m be l a j a r a n K a r t u a t a u f l a s h c a r ds m e nu r
ut B a su ki W i ba w a da n F a r i da M ukt i ( 2001: 30) a da l a h
bi a sa n y a be r i si ka t a - k a t a , ga m ba r at a u kom bi na s i da n
da pa t di g un a ka n m e n ge m ba ng k a n pe r be nda h a r a a n ka t a
- ka t a da l a m m a t a p e l a j a r a n b a ha s a p a da um um n y a
d a n pa d a ba ha s a asi ng p a da khus us n y a . B e g i t u pul a
m e nu r ut H ouse ( 1997: 54)

a da l a h be r ukur a n 12 x 8 c m , s

a ng a t b a g us da n ukur a n da pa t di a t ur .
Da r i ur a i a n t e r s e but di a t a s da pa t di s i m pul k a n ba hw
a m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u a da l a h ka r t u y a n g be r
ukur a n 12 x 8 c m y a n g be r i s i ka t a , g a m ba r a t a u kom bi
na s i n y a .
Me di a P e m be l a j a r a n K a r t u K a t a y a n g di m a ks u d

da

l a m pe ne l i t i a n i n i ada l a h a l a t ba nt u unt uk a na k a g a r
c e p a t be l a j a r m e m ba c a , y a n g t e r di r i le m ba r a n - l e m
ba r a n ke r t a s be r be nt uk p e r s e g i p a nj a ng da n di a t a sn
y a b e r i s i ma c a m - m a c a m

g a m b a r da n a t a u be r t ul i

sk a n m a c a m - m a c a m ka t a / ka l i m a t mul a i da r i na m a bi
na t a n g, be nda - be nd a di s e ki t a r ki t a a t a u y a n g l a i nn y a .

2.

Ke l e bi ha n M e di a P e m b e l a j a r a n K a r t u
Ke l e bi ha n pe n gg una a n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u m e
nur ut A r i e f S . Sa di m a n, R a ha r j o, R a ha r j i t o da n A nung H
a r i y ono

a.

( 2006: 29) , a d a l a h :

Si f a t n y a konk r i t , ga m ba r l e bi h r e a l i t a s m e nunj uk ka n
pokok m a sa l a h
di ba ndi ng de n ga n m e di a ve r ba l
b.
Da pa t m e n ga t a s i ba t a s a n r ua n g d a n w a kt u. T i da k se m ua
b e nda ,

ob y e k a t a u pe r i s t i w a da pa t di ba w a ke ke l a s, t e
t a pi ga m ba r da p a t se l a l u di ba w a ke m a na - m a na .
c.
Da pa t m e n g a t a si ke t e r b a t a s a n pe n g a m a t a n ki t a .
d.
Da pa t m e m pe r j e l a s s ua t u m a s a l a h da l a m bi da ng a pa s a j
a da n unt uk
ti ng ka t usi a be r a p a s a j a , se hi ngg a da p a t m e nc e g a h/ m e
m be t ul ka n
ke s a l a h pa h a m a n.
e.
Mur a h ha r ga n y a da n g a m p a n g di da pa t da n di g una ka n, t a
npa
me m e r l uka n pe r a l a t a n kh us us .
Me nur ut B a s uki W i ba w a & F a r i da M ukt i ( 2 001 : 29) ,
m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u se b a ga i m e di a vi s ua l y a n
g m e m pun y a i ke l e bi ha n se ba g a i be r i kut :
a.
b.
c.
d.
e.
f.

Um um n y a m ur a h ha r g a n y a
Muda h di da pa t
Da pa t m e m pe r j e l a s s ua t u m a sa l a h
Le bi h r e a l i t a s
Da pa t m e m ba nt u m e n ga t a si ke t e r ba t a sa n pe n ga m a t a n
Da pa t m e n g a t a si ke t e r b a t a s a n r ua n g d a n w a kt u
Da r i ur a i a n di a t a s da p a t di a m bi l ke s i m pul a n ba hw
a ke l e bi ha n me di a pe m be l a j a r a n k a r t u j i ka di ba ndi ng
k a n de n g a n m e di a pe m b e l a j a r a n la i nn y a a da l a h ha r
ga n y a m u r a h, m ud a h di guna ka n da l a m ke g i a t a n pe m be
l a j a r a n, m uda h un t uk m e nda pa t ka nn y a s e r t a da pa t di g
una ka n unt uk me nga t a s i ke t e r b a t a s a n i nde r a pe n ga m a t a
n

3.

Ke l e m a ha n M e di a P e m b e l a j a r a n K a r t u
Ke l e m a ha n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u m e nur ut S a di m
a n e t a l (2006: 31) a da l a h s e ba g a i be r i kut :

a.

Ha n y a m e n e ka nka n p e r s e ps i i nde r a pe n g l i ha t a n

b.

Kur a n g e f e kt i f j i ka m e ne r a n g ka n g a m b a r y a n g ko m pl e ks

c.

Ukur a nn y a t e r ba t a s unt u k ke l om pok be s a r.


De n g a n m e l i ha t a da n y a be r ba ga i ke kur a nga n m e di a pe
m be l a j a r a n ka r t u, m a ka da l a m p e n gg una a nn y a da l a m
p e m be l a j a r a n d i ke l a s ha r us m e m pe r ha t i k a n be r ba ga i
ha l di ba w a h i ni :

a.

Se su a i ka n de n g a n pe r t um buha n da n pe r ke m b a n g a n s i sw a b
a i k i si ,

ukur a n da n da n w a r n a
b.

Ga m ba r ha r us ba g us , m e na r i k, j e l a s da n m uda h di m e nge r t i

c.

Ga m ba r ha r us be na r a r t i n y a da pa t m e n gga m ba r ka n s i t ua
si y a n g

se r upa j i ka di l i ha t pa da ke a da a n y a n g s e b e na r n y a .
B.

Ke r an gk a B e r p i k i r
Be be r a p a upa y a a ga r pe m be l a j a r a n di ke l a s da pa t m e nc a
pa i t uj ua n y a n g di r um us ka n di a nt a r a n y a pe ngg un a a n m e di a
p e m be l a j a r a n y a n g m e na r i k pe r ha t i a n si swa , s e hi ngga m e
num b uhka n s e m a n g a t , m i na t d a n m ot i va si unt uk be l a j a r .
De n g a n pe n gg una a n m e di a pe m be l a j a r a n y a n g t e pa t da n m
e na r i k pe r ha t i a n si s w a di ha r a p ka n da pa t m e m pe r ku a t da y a
i nga t s i sw a . H a l i ni a ka n te r l i ha t j i ka s e s e or a n g s e c a r a t
e r us m e ne r us m e l i ha t da n m e m e g a n g su a t u be nda ya n g m e
na r i k pe r h a t i a nn y a , se hi n gg a i a a k a n h a f a l da n i n g a t d e
n g a n se n di r i n y a , wa l a upun ke t i ka t i da k m e l i ha t .
Pe ngg una a n m e di a pe m b e l a j a r a n y a n g t e pa t da n m e na r i k
a ka n m e m bua t si swa t e r m ot i va s i unt uk be l a j a r d a n a pa y a n
g t e l a h di t e r i m a n y a a ka n m e l e ka t da l a m i nga t a n s e hi n gg a
m e ni ng ka t k a n pr e s t a si be l a j a r n y a .
Be r d a s a r k a n t i nj a ua n p us t a ka y a n g t e l a h di ur a i ka n s e be l
um n y a m a k a di pe r ol e h a l ur ke r a n g ka pe m i ki r a n da l a m pe
ne l i t i a n y a n g da pa t di g a m ba r ka n se ba g a i be r i kut :

Pe m be l a j a r a n t a np a M e
di a Pe m be l a j a r a n K a r t u
Kata

Pr e s t a si m e m
ba c a pe r m ul a a
n r e nda h

Ana k Tun a g r a hi t a
Ri ng a n
Pe m be l a j a r a n d e n g a n M e
di a
ag kaSke
B
Pe m be l a j a r a n K a r t u K a t

1. K e r

Pr e st a si m e m ba c a
pe r m ul a a n m e ni n g ka t

C. H i p ot e s i s T i n d a k an
Pe r um us a n hi pot e s i s t i n da ka n y a n g pe nul i s r um us ka n da l a
m pe ne l i t i a n ti nda ka n ke l a s i ni a da l a h P e n gg una a n m e di a
pe m be l a j a r a n ka r t u k a t a da pa t me ni ng ka t k a n pr e s t a si b e l a
j a r m e m ba c a pe r m ul a a n pa d a a n a k t una gr a hi t a r i n g a n ke l
a s I I S L B N e g e r i K ot a ga j a h K a bupa t e n L a m pung T e n g a h
T a hun P e l a j a r a n
2008.

2009 .

BA B I I I
ME T O D O L O G I P E N E L IT I A N
A. S e t t i n g P e n e l i t i an

1.

Te m pa t P e ne l i t i a n
Te m pa t pe ne l i t i a n di S L B N e ge r i K ot a ga j a h K a bupa t e n
L a m pun g Te nga h. P e ne l i t i a n t i nd a ka n ke l a s i ni di l a ks a na
ka n di ke l a s I I Tu n a g r a hi t a Ri ng a n. A l a s a n pe m i l i ha n t
e m pa t pe l a ksa n a a n pe ne l i t i a n i ni ka r e na S L B Ne g e r i
K ot a ga j a h K a bu pa t e n L a m pun g T e n g a h m e r upa ka n t e m
pa t pe n e l i t i se ndi r i be r t u g a s , se hi n gg a a ka n l e bi h m e m
uda hka n unt uk m e ne l i t i s u b y e k da l a m m e m pe r ol e h i nf o r
m a s i y a n g l e bi h j e l a s.

2.

Wa kt u P e ne l i t i a n
Wa kt u P e ne l i t i a n i ni d i la ksa na ka n p a da se m e s t e r I I t a
hun pe l a j a r a n

2008.

2009, t e pa t n y a m i n gg u I I I bul a n A pr i l sa m pa i de nga n

m i ngg u I I I b ul a n Me i 2009.
B. S u b ye k P e n e l i t i an
Sub y e k pe n e l i t i a n t i nda k a n ke l a s i ni a d a l a h s i sw a da n g u
r u k e l a s I I Tuna G r a hi t a R i n g a n S e kol a h L ua r B i a s a N
e ge r i K ot a ga j a h. S i s w a y a ng di j a di ka n s ub y e k p e ne l i t i a
n i ni a da l a h si swa ke l a s I I t una g r a hi t a r i nga n t a h un pe l a
j a r a n 2008/ 2009 y a n g be r j um l a h 3 a n a k t e r di r i d a r i 1 si s w
a l a ki - l a ki d a n 2 si s w a pe r e m pu a n
C. D at a d an S u m b e r D a t a
Da t a pe ne l i t i a n y a n g di kum pul ka n a da l a h da t a t e nt a ng
pr e st a s i be l a j a r si s w a t una gr a hi t a r i nga n ke l a s I I S L B
N e g e r i K ot a ga j a h K a bu pa t e n
La m pun g T e n ga h ba i k a r s i p buku l a por a n pe ndi dika n, ni l a i pr e t e
s t , nil a i p os t

te st pa da s e t i a p s i kl us m a upun da t a pe n g a m a t a n se l a m a
pe m b e l a j a r a n 25

me m ba c a pe r m ul a a n di k e l a s de n g a n m e n gg un a ka n m e
di a pe m be l a j a r a n ka r t u ka t a
In f or m a s i t e r se but a k a n di g a l i da r i be r b a g a i s um be r
da t a da n j e ni s da t a y a n g da p a t di m a nf a a t ka n da l a m pe n e
l i t i a n i ni , m e l i put i :
1.

Si sw a ke l a s I I T una g r a hi t a r i ng a n S L B N e ge r i K ot a g a j a h
K a bupa t e n
La m pun g T e n g a h.

2.

Ha s i l pe nga m a t a n s e l a m a pe l a ks a n a a n ke g i a t a n p e m be l a j
aran
be r l a n g su n g

3.

In f or m a n, g ur u ke l a s I I t una gr a hi t a S L B N e g e r i K ot a ga j a
h, y a i t u pe nul i s

se ndi r i
4.
Ar si p, be r upa R P P , ni l a i ha si l pe m be l a j a r a n m e m ba c a p e r m ul a
a n si s w a
D.
1.

Te k n i k P e n gu m p u l an D at a
Te kni k pe n g um pul a n da t a y a n g di pi l i h a da l a h :
Obs e r va si L a n g s un g
Obse r va s i y a n g di l a kuka n pe ne l i t i se l a m a pr ose s pe
m be l a j a r a n be r l a n g su n g a da l a h obs e r va si pa r t i s i pa t
i f a g a r ha si l n y a ob y e kt i f , se l a i n it u obse r va s i j u g a
di l a k uka n unt uk m e n g a m a t i si swa da l a m m e n g i kut i
pe m be l a j a r a n m e m ba c a pe r m ul a a n de n ga n m e ngg un
a ka n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u ka t a

2.

Te s
Pe l a ks a na a n t e s di m a ks udka n unt uk m e n g ukur s e j a uh
m a n a ha s i l pe m be l a j a r a n si s w a t una g r a hi t a r i n g a n
pa da s a a t m e n e r i m a pe m be l a j a r a n m e m ba c a pe r m
ul a a n. T e s di l a ks a na ka n p a da a w a l pe ne l i t i a n unt uk
m e n ge t a hui s e j a uh m a na ke m a m pua n m e m ba c a a na
k da n pa da a khi r s e t i a p s i k l us unt uk m e nge t a hui pr e
st a si be l a j a r m e m ba c a pe r m ul a a n pa d a a n a k.

E.

Te k n i k V ali d i t as D at a
Unt uk m e nj a m i n da n m e nge m ba n g ka n v a l i di t a s da t a y a n
g a ka n di kum pul ka n
da t a

yang

bi a sa

da l a m

pe ne l i t i a n,

t e kni k

va l i di t a s

di g una k a n da l a m pe ne l i t i a n kua l i t a t i f a da l a h te kni k t r i


a ngg ul a s i . A da pun tr i a ngg ul a s i y a n g di g una ka n pe ne l i t i
a d a l a h t r i a n gg ul a si d a t a ( su m be r ) y a i t u me ng um pul ka n
d a t a y a ng s e j e ni s da r i s um be r da t a y a n g be r be d a de ng
a n ha r a pa n da t a y a n g t e r k um pul da pa t m e m be r i ka n i
nspi r a si y a n g l e bi h t e pa t se s ua i ke a d a a n si s w a d e ng a n
c a r a m e m be r i ka n t e s unt uk m e nge t a hui pr e st a s i be l a j a r
m e m ba c a pe r m ul a a n a na k d a n s e l a nj ut n y a m e ng a n a l i s a
pr e st a si be l a j a r me m ba c a a na k t un a g r a h i t a r i nga n ke l a s
I I unt uk m e ng i d e nt i f i ka s i ke s a l a ha n ya n g m a s i h m e r e k a
bua t .
F.

Te k n i k A n ali s i s D at a
Te kni k a na l i s i s da t a y a ng di g un a ka n unt uk m e ng a n a l i s i s
da t a - da t a ha s i l pe m be l a j a r a n m e m ba c a pe r m ul a a n de n g
a n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u ka t a a da l a h de s kr i pt i f kom
pa r a t i f . P e ne l i t i m e m ba ndi ng ka n ha s i l pr e s t a si be l a j a r
m e m ba c a pe r m u l a a n s e b e l um di be r i t i n da ka n de n ga n h
a si l pr e st a si be l a j a r s e s uda h di b e r i t i nda ka n ( pe n gg un a a
n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u ka t a ) pa da s e t i a p s i kl us I , s i
kl us I I , da n s i kl us I I I .

G. P r os e d u r P e n e l i t i an
Pr os e dur pe n e l i t i a n t i nda ka n ke l a s i ni t e r di r i da r i s i kl
us - si kl us . T i a p - ti a p si kl us di l a ks a na ka n s e s ua i de n g a n pe
r ub a ha n y a n g di c a p a i . S e su a i de n g a n pe r m a sa l a h a n y a
n g t e l a h di r um us ka n da l a m j u dul pe ne l i t i a n i ni , m a ka
da t a ya n g di pe r l uka n da l a m pe ne l i t i a n i ni a da l a h m e nge
na i pe n gg un a a n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u ka t a m e l a l ui
pe nga m a t a n l a n g sun g . D e n ga n be r pe do m a n pa da r e f l e ksi
a w a l da n i de nt i f i ka si m a s a l a h, m a ka pr ose dur pe l a ks a na
a n pe ne l i t i a n m e l a l ui t a ha pa n a t a u s i kl us , y a n g se t i a p s i
kl us t e r di r i e m pa t l a n gka h

ya i t u : t a ha p pe r e nc a n a a n
(pl anni ng ) ,
n
(ac t i ng ) ,
obs e r va s i

(obs e r v i ng ) ,

t a ha p pe l a ks a na a
t a ha p

da n t a ha p r e f l e ksi

(re f l e k s i n g) .

Se c a r a r i nc i t a ha p a n pa da se t i a p si kl us da pa t di j a ba r ka
n se ba ga i be r i kut :
2.
a.

Ta ha p P e r e nc a n a a n
Me ng um pul ka n d a t a y a n g di pe r l uk a n

b.

Me n y i a p ka n r e nc a n a pe m be l a j a r a n

c.

Me m pe r s i a pka n m e di a p e r m be l a j a r a n ka r t u ka t a y a ng di p e r l
uka n

d.
e.

Me nge m ba n g ka n f or m a t e va l ua s i
Me nge m ba n g ka n f or m a t obse r va si

3.

Ta ha p P e l a ks a n a a n
Pa da t a ha pa n i ni di l a ks a na ka n t i da ka n k e l a s t e r h a da
p se m ua si swa k e l a s I I da l a m pe m be l a j a r a n m e m ba c
a p e r m ul a a n de n ga n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u ka t a
de n ga n m e n g a c u pa da sk e n a r i o pe m b e l a j a r a n, y a i t u :

a.

Gur u m e nunj ukka n Me di a / ga m ba r da n si sw a m e n g a m a t i n y a

b.

Gur u m e m be r i ka n t ul i s a n di ba w a h g a m b a r , si s w a di s ur uh
me m ba c a n y a de n ga n m e nunj ukka n m e di a ka r t u ka t a a g a r
si sw a
me nj a di l e bi h j e l a s .

c.

Gur u m e nj e l a s ka n da n m e m be r i c ont oh c a r a m e m ba c a y a n
g be n a r ,
gur u d a n si s w a m e m ba c a s e c a r a be r s a m a - s a m a da n be r ul a n
g - ul a n g .

d.

Gur u m e nunj uk s a l a h s a t u s i s w a y a n g su da h bi sa m e m ba c a
unt uk
me m ba c a di de pa n ke l a s , si s w a y a n g l a i n m e ni r uk a n. H a l i ni
di l a kuka n
be r g a nt i a n d a n be r ul a n g - ul a ng s a m pa i be b e r a p a
ka t a y a n g di se di a ka n suda h t e r ba c a .

e.

Gur u m e m be r i ka n m ot i va si da n m e m b a nt u s i s w a y a n g m e n
galami
ke s ul i t a n da l a m m e m ba c a .
Gur u m e m be r i ka n pe n g ua t a n ke pa da s i sw a y a n g s uda h l a nc

f.
ar

me m ba c a , g ur u s e l a l u m e nga m a t i pe r k e m ba n g a n da n ke m
a j ua n si sw a
4.

da l a m be l a j a r m e m ba c a pa da s e t i a p pe r t e m ua n.
Ta ha p O bse r va s i
Gur u m e m oni t or da n m e l a kuka n obs e r v a si pa d a s a a t
pe m be l a j a r a n s e da n g be r l a n g su n g de n ga n m e m a ka i f
or m a t obs e r va s i .

5.

Ta ha p R e f l e ks i d a n E va l ua s i

Me nga da ka n r e f l e ks i da n e va l ua si da r i ke g i a t a n 1, 2
da n 3 a pa bi l a ha si l re f l e ksi da n e va l ua s i pa da s i kl us I
be l um m e m pe r l i ha t ka n pe ni n g ka t a n pr e s t a si be l a j a r
m e m ba c a m a ka p e r l u di bua t si kl us I I de n ga n me m pe r
ha t i ka n r e f l e ks i da n e va l ua si si kl us I . D e m i ki a n j ug a
unt uk si kl us

II I d a n s e l a nj ut n y a s a m pa i pr e st a si be l a j a r m e m b a c a
pe r m ul a a n m e ni n g k a t se c a r a s i g ni f i ka n
Pe ne l i t i a n t i nda ka n k e l a s y a n g di l a ks a na ka n da pa t di
ga m ba r k a n de nga n di a g r a m s e ba ga i be r i kut :

Pe r e nc a n a a n
Pe r e nc a n a a n
Pe r e nc a n a a n
Obs e r va si Obs e r va s i

Ti nda ka n
Ti nda ka n

Re f l e ks i

Re f l e ks i

Ske m a 2. M ode l P e ne l i t i a n T i nda k a n K e l


a s K ur t L e w i n da l a m S uha r s i m i A r i kunt o
( 2003: 84)

H. In d ik at or K e b e r h as i l an
Indi ka t o r ke be r ha s i l a n d a l a m pe ne l i t i a n i ni di t e t a pka n
ni l a i pr e s t a s i be l a j a r m e m ba c a pe r m u l a a n a da l a h 60,00
a t a u l e bi h se ba ga i ba t a s t unt a s pe m be l a j a r a n m e m ba c a
pe r m ul a a n y a n g di c a pa i . P e ne t a pa n i ndi k a t or pe nc a p a i a
n i ni di s e su a i ka n de n g a n kondi s i s e k ol a h, se pe r t i ba t a s
m i ni m a l ya n g di c a pa i da n k e t unt a sa n be l a j a r be r ga nt ung
pa da g ur u ke l a s y a n g s e c a r a em pi r i s m e nge t a hui b e t ul
ke a da a n m ur i d - m ur i d di ke l a s n y a

BA B I V
HA S I L P E N E L I T I A N D A N P E M B A H A S A N
A. P e l ak s an aan P e n e l i t i an
Da l a m r a n g ka pe n y e l e s a i a n t ug a s a khi r s e ba ga i pe r s y a r
a t a n st udi da l a m me m pe r ol e h g e l a r S a r j a na P e ndi di ka n L
ua r B i a s a F K I P U N S S ur a ka r t a , m a ka di s usunl a h se bua h P
e n e l i t i a n T i nda ka n K e l a s de n g a n m e n g a m bi l k e l a s I I
Tuna gr a hi t a R i nga n S L B N e ge r i K ot a g a j a h K a bu p a t e n L a
m pung T e n g a h se ba g a i sub y e k p e ne l i t i a n. D a t a d a r i s ub y e k
pe n e l i t i a n t e r s e but a da l a h se b a g a i be r i k ut :

No
1 SA

Ta be l 2. D a f t a r I d e nt i t a s S i s w a K e l a s I I T un a g r a h i t a R i
ng a n
Kode S i s w a
Je ni s K e l a m i n La ki - l a ki

2 VA

Pe r e m pua n Pe r e m

3 GS

pua n

Se be l um di a da ka n pe n e l i t i a n, se ba g a i m a na t e l a h di pa pa r ka
n p a da ba b I , ba hw a kondi s i s i s w a ke l a s I I T una gr a hi t a R i
nga n m e m pun y a i ni l a i y a n g r e nda h da l a m m a t a pe l a j a r a n
B a ha s a I ndone s i a khusu sn y a da l a m m e m ba c a , ha l i ni da pa t
di bukt i ka n de n g a n ni l a i r a por t . S e l a i n n i l a i r a p or t y a n g
r e nd a h, kondi s i s i s w a da l a m ha l ke a kt i f a n, pa r t i s i pa s i , kr e
a t i f i t a s da n i nisi a t i f j ug a r e nda h. D a t a t e nt a n g kondi s i s i s
w a a ka n pe ne l i t i ur a i ka n da l a m t a be l be r i kut i ni .
Ta be l 3. D a t a K e a kt i f a n, P a r t i s i pa s i , K r e a t i f i t a s d a n I ni si a t i f
1 SA
Di a t e r m a s uk Pa r t i si pa si a na Kr e a t i f i t a s da
ana k y a n g r a j i k di ke l a s ha n y n ini s i a t i f a na
n da n a kt i f m a a me nj a w a b ka l k di ke l a s kur a
s uk se kol a h na m a u di su r uh m e m n g , ha l ini di t a
un se r i ng t i da k ba c a , di a t i da k m ba h ka r e na di
me m ba w a
pe l a j a r a n

buku m a u

a te r m a su k a na
k ya n g p e m a l u

2 VA
Di a s e r i n g D i a s uka n g obr ol K r e a t i f i t a s da n
30

me nga nt uk ka r e na

se hi ngg a s e r i n ini si a t i f a na k

t i dur n y a ma l a m /

g me ngga n gg u

s uka nont on T V

te m a nn y a da l a kur a n g ka r e na
m pe m be l a j a r a ka l a u t i da k ng a
n

di ke l a s sa n g a t

nt uk y a ng obr ol
se ndi r i .

Da r i d a t a - da t a t e r s e but

di a t a s , se b e l um pe n e l i t i m e nga

da ka n pe n e l i t i a n, pe ne l i t i / g ur u t e r l e bi h d a hul u a ka n m e n
g a da k a n ul a nga n ha r i a n s e b a g a i pr e t e s t unt uk m e ni nda k l
a nj uti pe ne l i t i a n se l a nj ut n y a . P r e t e st di a da ka n s e be l um di
l a ks a na ka n t i nda ka n pe m be l a j a r a n t a npa m e ngg una k a n m e di
a p e m be l a j a r a n ka r t u ka t a unt uk m e n g e t a hui s e j a uh m a na
ke m a m pua n s i sw a da l a m m e m ba c a pe r m ul a a n. D a r i pr e t e
s t y a n g di be r i ka n k e pa da s i s w a da pa t di pe r ol e h da t a ni l a
i ya n g d a pa t di l i ha t pa da t a be l be r i kut i ni :
Ta be l 4. D a t a N i l a i P r e t e s t M e m ba c a P e r m ul a a n K e l a s I I T un a g r a
hi t a R i n g a n
No
1

SA

Kode S i s w a

Ni l a i Me m ba c a P e r m ul a a n
40

VA

40

GS

35

Nila i P r e T e s t M e m b a c a P e r m u la a n
41
4
0
3
9
3
8
37

Nila i P r e T e s t
Me m b a c a P e r m u

36
35
34
33
32
SA

1.

VA

GS

Gr a f i k 1 . N i l a i P r e T e s t M e m ba c a P e r m ul a a n K e l a s I I T una gr a hi t a
Ringan
S i kl us I
Pe ne l i t i a n i ni t e r m a s uk p e ne l i t i a n t i nda ka n ke l a s k a r e na da l
a m pe ne l i t i a n ini pe nul i s / pe ne l i t i m e la kuka n t r e a t m e nt t e
r h a d a p s i s w a y a n g m e nj a di s ub y e k pe ne l i t i a n. S e t e l a h m
e nd a pa t ni l a i pr e t e st , pe n e l i t i m e l a kuka n t i nda ka n y a ng a k a
n di l a ks a na ka n da l a m 3 s i kl us.
Pa da s i kl us I , di r e n c a na k a n di l a ks a na ka n da l a m 3 ka l i pe r t e m
ua n ( 2 x 35 me ni t ) s e l a m a 2 m i ng gu , y a i t u m i ngg u I V bul a n
A pr i l da n m i ng g u I bul a n M e i

2009.

A da pun

t a ha pa n - t a ha pa n y a n g di l a kuka n pa da s i kl us I

a d a l a h se ba g a i be r i kut :
a.

Pe r e nc a n a a n T i nd a ka n

(P l anni ng)

Be r d a sa r k a n ha s i l pr e t e s t t e r ha da p pr ose s pe m b e l a j a r
a n m e m ba c a pe r m ul a a n da n d a t a ni l a i r a por t s e m e st e r
I se b e l um di a da ka n t i nda ka n d a pa t di pe r ol e h i nf or m a s i s
e b a ga i da t a a w a l . S e t e l a h di l a kuka n pe n g a m a t a n da n
me l i ha t da t a ni l a i pr e t e st s i s w a t e r n y a t a s e b a gi a n
be sa r si s w a be l um bi sa me m ba c a ba hka n a d a se ba g i a n si s
w a ( 1 or a ng s i s w a ) y a n g ba r u bi s a m e m ba c a hur uf . A t a s

da sa r h a l t e r se but m a ka pe n e l i t i / g u r u ke l a s

m e l a kuk

a n v a r i a si pe m be l a j a r a n de n ga n m e ngg un a ka n m e di a pe m
be l a j a r a n ka r t u k a t a un t uk me ni ng ka t k a n pr e s t a si be l a j
a r m e m ba c a pe r m ul a a n.

De n g a n be r p e dom a n pa da S t a nda r K om pe t e nsi da n K om


pe t e ns i Da sa r B a h a sa I ndon e s i a khus usn y a da l a m ha l m e
m ba c a , p e ne l i t i m e l a kuka n la ng k a h - l a n g ka h p e r e n c a na
a n pe m b e l a j a r a n de ng a n m e n gg un a ka n m e di a pe m be l a j a
r a n ka r t u ka t a . A da pun l a n g k a h - l a n g ka h y a n g di l a kuka n
d a l a m pe r e nc a na a n t i nda ka n a d a l a h se ba ga i be r i kut :
1.

Pe r s i a pa n m a t e r i d a n ba h a n a j a r

2.
a.

Pe r s i a pa n i nst r um e n - i nst r um e n y a n g a k a n di g un a ka n
RP P pe m be l a j a r a n B a ha s a I ndone si a p a da m e m ba c a pe r m ul a
an

b.

Al a t e va l ua s i

c.
d.

Me di a pe m be l a j a r a n k a r t u ka t a
For m pe n ga m a t a n unt uk g ur u d a n s i sw a

3.
4.

5.

Pe r s i a pa n P os t T e s t I
Pe ne t a pa n sk e na r i o pe m be l a j a r a n y a i t u pe l a ks a n a a n pe m be l a
j a r a n a ka n
di l a ks a na ka n da l a m 3 ka l i pe r t e m ua n
Pe l a ksa na a n t i nda k a n

a.

Appe r s e psi

b.
c.

Ke g i a t a n i nt i
Ke g i a t a n pe nut up

b.

Pe l a ks a na a n T i nd a ka n

(A c t i ng)

Da l a m t a ha p i ni pe ne l i t i / g ur u m e l a ks a n a ka n p e m be l a
j a r a n de n g a n me ngg un a ka n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u ka
t a se sua i d e n g a n r e n c a na pe m be l a j a r a n y a n g t e l a h di s
us un. P a da si kl us I i ni di l a ks a na ka n se l a m a 3 k a l i pe r t e
m ua n.
1.
a.

. P e r t e m ua n I
Appe r s e psi
Pa da pe r t e m ua n I i ni , m a t e r i y a n g di a j a r ka n a da l a h
m e m ba c a su ku ka t a ya n g t e r di r i da r i 1 d a n a t a u 2
hur u f . K e g i a t a n di a w a l i d e n g a n doa be r s a m a unt
uk m e m ul a i pe l a j a r a n da n a pp e r se p si t e nt a ng m e
m b a c a suku ka t a

b.

Ke g i a t a n I nt i
Pa da t a ha pa n i ni di l a ks a na ka n t i nda k a n ke l a s t e r ha
da p s e m ua si sw a ke l a s I I d a l a m pe m be l a j a r a n m e
m ba c a pe r m ul a a n d e n g a n me ngg un a ka n m e di a p e m
be l a j a r a n ka r t u k a t a . A da pun l a n g ka h - la ng k a h pa
da p e r t e m ua n I a da l a h s e ba g a i b e r i kut :
(1)
ya

Gur u m e nunj ukka n Me di a / ga m ba r da n si sw a m e n g a m a t i n

(2) Gur u m e m be r i ka n t ul i sa n di ba w a h g a m ba r , si s w a di s
ur uh
me m ba c a n y a de n ga n m e nunj ukka n m e di a k a r t u ka t a a
ga r si sw a
me nj a di l e bi h j e l a s .
(3) Gur u m e nj e l a s ka n da n m e m be r i c ont oh c a r a m e m ba c a
yang
be na r . M i s a l n y a i ni ba j u ,
di uc a pka n i ni ba
j u ,, t a np a
me nge j a , g ur u da n s i s w a m e m ba c a se c a r a be r
sa m a - sa m a da n be r ul a n g - ul a n g .
(4) Gur u m e nunj uk s a l a h sa t u si s w a y a n g su da h bi s a m e m ba c
a unt uk
me m ba c a di d e pa n k e l a s, si s w a y a n g l a i n m e ni r uka n.
H a l i ni
di l a kuka n be r g a nt i a n da n be r ul a n g - ul a n g s a m
pa i be be r a pa ka t a ya n g di s e di a ka n s uda h t e r ba c a
.
(5)

Gur u m e m be r i ka n m ot i va s i da n m e m ba nt u si sw a y a n g
me nga l a m i ke su l i t a n da l a m m e m ba c a .

c.

Ke g i a t a n P e nut up
Se ba ga i ke g i a t a n a khi r , g ur u m e n g a d a ka n ul a ng a n
ha r i a n de n g a n me m ba c a s uku ka t a d a n g u r u m e n g
a khi r i p e m be l a j a r a n sa m bi l be r pe s a n a g a r r a j i n be l
a j a r m e m ba c a di r um a h.

2.
a.

. P e r t e m ua n I I
Appe r s e psi
Ke g i a t a n di a w a l i de nga n doa be r sa m a , m e n ga d a ka

n pr e s e ns i s i s w a di l a nj ut ka n de ng a n m e ng a d a ka n a
pp e r se ps i p e l a j a r a n y a n g t e l a h di s a m pa i ka n pa da
p e r t e m ua n I s e r t a p e m be r i a n m ot i va si ke pa da s i sw
a.
b.

Ke g i a t a n I nt i

Pa da pe r t e m ua n I I m a t e r i y a n g a ka n di s a m pa i k a
n a da l a h m e m ba c a ka t a de n g a n m e n gg una k a n m e di
a pe m be l a j a r a n ka t a , A da pun l a n g ka h - la ng k a h pa da
p e r t e m ua n I I a da l a h se ba ga i be r i kut :
(1) Gur u m e nunj ukka n Me di a / ga m ba r da n si sw a m e n g a m a t i n
ya
(2) Gur u m e m be r i ka n t ul i sa n di ba w a h g a m ba r , si s w a di s
ur uh
me m ba c a n y a d e n g a n m e nunj ukka n m e di a pe m be l a j a r a
n kartu
ka t a a g a r s i s w a m e nj a di l e bi h j e l a s .
(3) Gur u m e nj e l a s ka n da n m e m be r i c ont oh c a r a m e m ba c a
yang
be na r . M i s a l n y a
j u ,, t a np a

i ni

ba j u ,

di uc a pka n i ni

ba

me nge j a , g ur u da n s i s w a m e m ba c a se c a r a be r
sa m a - sa m a da n be r ul a n g - ul a n g .
(4) Gur u m e nunj uk s a l a h sa t u si s w a y a n g su da h bi s a m e m ba c
a unt uk
me m ba c a di d e pa n k e l a s , si s w a y a n g l a i n m e ni r uka n.
H a l i ni
di l a kuka n be r g a nt i a n da n be r ul a n g - ul a n g s a m
pa i be be r a pa ka t a ya n g di s e di a ka n s uda h t e r ba c a
.
(5) Gur u m e m be r i ka n m ot i va s i da n m e m ba nt u si sw a y a n g
c.

me nga l a m i ke su l i t a n da l a m m e m ba c a
Ke g i a t a n P e nut up
Ke g i a t a n pe m be l a j a r a n di a kh i r i de ng a n p e m be r i a
n ul a ng a n ha r i a n de nga n m e m ba c a ka t a

da n pe m be r

i a n m ot i va s i a g a r si s w a r a j i n me m ba c a di r um a h.
3.

. P e r t e m ua n I I I
Pa da pe r t e m ua n I I I m a t e r i y a n g di s a m pa i k a n a da l a
h pe m be l a j a r a n me m ba c a n y a r i n g ka l i m a t s e de r ha na
de n ga n l a f a l da n i nt ona si y a n g w a j a r ma ks i m a l t e r di
r i da r i 3 k a t a

a.

Appe r s e psi

Ke g i a t a n di a w a l i de n g a n be r doa b e r sa m a k e m udi a n
di l a nj ut ka n de nga n pr e s e ns i s i s w a . S e ba ga i a ppe r s e
psi , g ur u m e nga da ka n k e g i a t a n me ng ul a n g pe m b e l a
j a r a n y a n g l a l u y a i t u m e m ba c a ka t a a ga r pe r h a t
i a n si s w a t e r a r a h pa d a m a t e r i y a n g a ka n di sa m pa i k
a n.

b.

Ke g i a t a n I nt i
(1) Gur u m e nunj ukka n Me di a / ga m ba r da n si sw a m e n g a m a t i n y
a
(2) Gur u m e m be r i ka n t ul i s a n di ba w a h g a m ba r , si swa di s ur
uh
me m ba c a n y a de n g a n m e nunj ukka n m e di a ka r t u ka t a a g
ar siswa
me nj a di l e bi h j e l a s .
(3) Gur u m e nj e l a s ka n d a n m e m be r i c ont oh c a r a m e m ba c a
y a n g b e na r .
Mi sa l n y a i ni ba j u ,
di uc a pka n i ni ba j u ,, t a
npa m e nge j a ,
gur u d a n si s w a m e m ba c a s e c a r a be r s a m a - s a m a da n be r ul
a n g - ul a n g .
(4) Gur u m e nunj uk s a l a h s a t u s i sw a y a n g su da h bi s a m e m
ba c a unt uk
me m ba c a di de p a n k e l a s, s i sw a y a n g l a i n m e ni r uka n.
H a l i ni
di l a kuka n be r g a nt i a n d a n be r ul a n g - ul a n g sa m p a
i be be r a p a ka l i m a t da l a m ba c a a n s uda h t e r b a c a .
(5) Gur u m e m be r i ka n m ot i v a si da n m e m ba nt u si swa y a n g m
e n ga l a m i
ke s ul i t a n da l a m m e m ba c a

c.

Ke g i a t a n P e nut up
Unt uk m e ng e t a hui ke b e r ha s i l a n m a t e r i y a n g t e l a
h di a j a r ka n da l a m 3 ka l i pe r t e m ua n m a k a gur u m e
n g a da k a n pos t t e s t , ke m udi a n g ur u me nga khi r i pe l a j
a r a n da n m e m pe r si l a hka n si s w a u nt uk i st i r a ha t .

c.

Obs e r va si

( O bs e r v i ng )

Pa da t a ha p i ni g ur u y a n g j uga be r t i nda k se b a g a i o bs e r
ve r m e l a kuka n pe nga m a t a n t e r ha d a p p e l a ks a na a n pe m b
e l a j a r a n y a n g t e l a h di l a ks a n a ka n de nga n m e ngg un a ka n
m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u ka t a . O bs e r va s i i ni di l a kuka
n unt uk m e m pe r ol e h da t a m e nge na i :
1.

Ke a kt i f a n s i s w a da l a m m e m ng i kut i pe m be l a j a r a n

2.

Pa r t i si pa s i si s w a da l a m m e ng i kut i pe m be l a j a r a n

3.

Kr e a t i f i t a s da n i ni s i a t i f s i s w a da l a m m e n g i kut i pe m be l a j a
ran

Ur a i a n h a si l obs e r va si pa da s i kl us I d a r i se t i a p pe r t e m
ua n da pa t di ur a i ka n se ba ga i be r i kut :
Pe r t e m ua n I
Indi ka t o r

: M e m ba c a n y a r i ng su ku ka t a y a n g t e r di r

i da r i s a t u da n a t a u d ua hur uf

Me di a
Ha si l O bs e r va s i :
1.
a.

: Me di a pe m be l a j a r a n ka r t u ka t a

Ke g i a t a n s i sw a
Si sw a be l um a kt i f m e m pe r ha t i ka n pe nj e l a sn g ur u

b.

Si sw a be l um m a u m e m ba c a se ndi r i

c.

Ra s a i ng i n t a hu d a n ke be r a ni a n be l um na m pa k

d.
2.

kr e a t i f i t a s da n i ns i a t i f s i s w a be l um ke l i ha t a n
Ke g i a t a n g ur u

a.

Gur u s uda h m e m be r i ka n i nf or m a si s e c a r a t e p a t

b.

Gur u t e l a h m e n gg una k a n w a kt u s e c a r a t e p a t se sua i r e nc a


na

c.

Gur u m a s i h m e ndom i na si pe m be l a j a r a n di k e l a s

d.

Gur u t e l a h m e m be r i ka n m ot i va s i ke pa da s i sw a

e.

Gur u t e l a h m e n gg una k a n m e di a pe m be l a j a r a n de n g a n t e pa
t

f.

Gur u t e l a h m e l a kuk a n pe ni l a i a n pr os e s

g.

Gur u t e l a h m e l a kuk a n pe ni l a i ha s i l be l a j a r
Pe r t e m ua n I I
Indi ka t o r

: M e m ba c a n y a r i n g k a t a y a n g t e r di r i da r

i dua da n a t a u 3 s uku ka t a
Me di a

: M e di a P e m be l a j a r a n k a r t u ka t a

Ha si l O bs e r va s i :
Ke g i a t a n s i sw a

1.
a.

Si sw a be l um a kt i f m e m pe r ha t i ka n pe nj e l a sa n g ur u

b.

Si sw a be l um m a u m e m ba c a se c a r a i ndi vi du m a up un kl a s i ka
l

c.

Ra s a i ng i n t a hu d a n ke be r a ni a n be l um na m pa k

d.

Kr e a t i f i t a s da n i ns i a t i f s i s w a be l um ke l i ha t a n

2.

Ke g i a t a n g ur u

a.
b.

Gur u s uda h m e m be r i ka n i nf or m a si s e c a r a t e p a t
Gur u t e l a h m e n gg una k a n w a kt u s e c a r a t e p a t se sua i r e nc a
na

c.

Gur u m a s i h m e ndom i na si pe m be l a j a r a n di k e l a s

d.
e.

Gur u t e l a h m e m be r i ka n m ot i va s i ke pa da s i sw a
Gur u t e l a h m e n gg una k a n m e di a pe m be l a j a r a n de n g a n t e pa
t

f.

Gur u t e l a h m e l a kuk a n pe ni l a i a n pr os e s

g.

Gur u t e l a h m e l a kuk a n pe ni l a i a n ha s i l be l a j a r
Pe r t e m ua n I I I
Indi ka t o r

M e m ba c a n y a r i ng ka l i m a t se de r ha

na y a n g t e r di r i da r i ma ks i m a l 3 ka t a
Me di a
: M e di a P e m be l a j a r a n ka r t u ka t a
Ha si l O bs e r va s i :
1.

Ke g i a t a n s i sw a

a.
b.

Si sw a m ul a i a kt i f m e m pe r ha t i ka n pe nj e l a s a n g ur u
Si sw a be l um m a u m e m ba c a se c a r a i ndi vi du

c.

Ra s a i ng i n t a hu d a n ke be r a ni a n m ul a i na m pa k

d.
2.

Kr e a t i f i t a s da n i ns i a t i f s i s w a be l um ke l i ha t a n
Ke g i a t a n g ur u

a.

Gur u s uda h m e m be r i ka n i nf or m a si s e c a r a t e p a t

b.

Gur u t e l a h m e n gg una k a n w a kt u s e c a r a t e p a t se sua i r e nc a


na

c.
d.

Gur u m a s i h ke l i ha t a n m e ndom i na si pe m be l a j a r a n di ke l a s
Gur u t e l a h m e m be r i ka n m ot i va s i ke pa da s i sw a

e.

Gur u t e l a h m e n gg una k a n m e di a pe m be l a j a r a n de n g a n t e pa
t

f.
g.

Gur u t e l a h m e l a kuk a n pe ni l a i a n pr os e s
Gur u t e l a h m e l a kuk a n pe ni l a i a n ha si l b e l a j a r

h.

Gur u t e l a h m e m be r i ka n t i nda k l a nj ut
Ha s i l pe n g a m a t a n t i da k ha n y a pa d a ha s i l ke g i a t a n s
i s w a da n gur u, pe n e l i t i j ug a m e na m pi l ka n ha si l pe ng a
m a t a n t e r ha da p ha si l be l a j a r (ni l a i ul a nga n ha r i a n ) da
ri

t i a p pe r t e m ua n da n

di l a ksa na ka n p a da
i ha t

pa da t a be l

ni l a i post t e s t I y a n g

si kl us .

Data

di ba w a h i ni :

t e r s e but

telah

dapat

di l

No

Ta be l 5 D a t a N i l a i U l a n ga n H a r i a n S i kl us I
Ra t a - r
Ul a nga n H a r i a n
Kode
Pe r t e m ua n I P e r t e m ua n I I P e r t e m ua n a t a
Si s w
III
a

1 SA

50

60

60

56,7

2 VA

40

40

50

43,3

3 GS

40

50

50

46,7

Te be l 6 N i l a i P ost T e st I pa da S i kl us I

d.

No
1

SA

Kode S i s w a

Ni l a i M e m ba c a
65

VA

60

GS

50

Re f l e ks i
Da t a - da t a y a n g di pe r o l e h m e l a l ui obs e r va si di kum pul ka
n unt uk di a na l i s i s. B e r da s a r ka n ha s i l obs e r va s i y a n g di
l a ks a na ka n s e l a m a pr os e s pe l a ks a na a n t i nda ka n, d a pa t g
a m ba r ka n kondi si da r i

m a si ng - m a s i n g si s w a . Ha si l r e f l

e ks i s e l e n g k a pn y a d a pa t di ur a i k a n da l a m t a be l be r i kut i
ni :

No

Ta be l 7 D a t a H a s i l R e f l e ks i S i sw a S i kl us I
Kode
Kr e a t i f i t a s
Ke a kt i f a n P a r t i s i pa si Si sw
a
da n I ni si a t i f

Re f l e ks
i

1 SA

kur a n g

Ada

Ada

2 VA

Kur a n g

Kur a n g

Ada

Ana k di m ot i va
si
unt uk a kt i f da l
am
pe m be l a j a r a n
Ana k di m ot i va
si
aga r a kt i f da n
be r pa r t i si pa si
da l a m
pe m be l a j a r a n

3 GS

Kur a n
g

Ada

Kur a n
g

Ana k di m ot i va si
unt uk a kt i f

da n

ti da k se l a l u k e l
ua r ke l a s pa da s
a a t pr os e s
pe m be l a j a r a n

2.

Si
kl us
II

Ti nda ka n pa da s i kl us I I di l a ks a na ka n pa d a m i ngg u I I bul a n


M e i 2009. Ta ha pa n - t a ha p a n y a n g di l a kuka n pa da s i kl us I I a d a
l a h se ba ga i be r i kut :
a.

Pe r e nc a n a a n

(P l anni ng )

Be r d a sa r k a n ha s i l e va l ua s i da n r e f l e ks i pe l a ks a na a n t i
nda ka n pa da si kl us I , da p a t di ke t a hui ba hw a t e l a h t e r j a di
pe ni ng ka t a n pr e s t a s i be l a j a r da n pr ose s be l a j a r m e m ba c
a pe r m ul a a n, na m un m a s i h a da be be r a pa ha l y a n g p e r l u
di pe r ba i ki . O l e h k a r e n a i t u G ur u ke l a s s e ba g a i p e ne l i
t i de ng a n a r a ha n K e p a l a Se kol a h ke m ba l i m e n y us un r e nc
a n a pe m be l a j a r a n
Ada pun pe r si a p a n y a n g d i l a kuka n ol e h g ur u/ pe ne l i t i a da l a h se ba g a
i b e r i kut :
1.

Pe r s i a pa n m a t e r i d a n ba h a n a j a r

2.
a.

Pe r s i a pa n i nst r um e n - i nst r um e n y a n g a k a n di g un a ka n
RP P pe m be l a j a r a n B a ha s a I ndone si a p a da m e m ba c a pe r m ul a
an

b.

Al a t e va l ua s i

c.
d.

Me di a pe m be l a j a r a n k a r t u ka t a
For m pe n ga m a t a n unt uk g ur u d a n s i sw a

3.
4.

5.

Pe r s i a pa n P os t T e s t I I
Pe ne t a pa n sk e na r i o pe m be l a j a r a n y a i t u pe l a ks a n a a n pe m be l a
j a r a n a ka n
di l a ks a na ka n da l a m 2 ka l i pe r t e m ua n
Pe l a ksa na a n t i nda k a n

a.

Appe r s e psi

b.
c.

Ke g i a t a n i nt i
Ke g i a t a n pe nut up

At a s a r a h a n ke p a l a s e k ol a h,

pa da s i kl us I I i n i pe ne l i

t i a ka n m e n g a da ka n pe m be l a j a r a n da l a m 2 ka l i pe r t e m ua
n
b.

1.
a.

Pe l a ks a na a n T i nd a ka n ( a c t i ng)
Pe l a ks a na a n t i nda k a n pa da si kl us I I i ni di l a ksa n a ka n da l a m 2 ka l i
pe r t e m ua n
Pe r t e m ua n I
Appe r s e psi
Gur u m e n g a w a l i pe m b e l a j a r a n de n ga n be r doa be r
s a m a ke m udi a n pr e s e ns i s i sw a k e m udi a n di l a nj ut
ka n a pp e r se ps i unt uk m e ng i n g a t ke m ba l i m a t e r i y
a n g t e l a h di s a m pa i ka n p a da pe r t e m ua n - p e r t e m ua
n pa da s i kl us I

b.

Ke g i a t a n I nt i
Me m a su ki m a t e r i poko k, g ur u k e m ba l i m e nj e l a sk a
n c a r a m e m b a c a de nga n m e di a pe m b e l a j a r a n ka r t
u ka t a .

M ul a - m ul a se c a r a kl a s i ka l si s w a m e m ba c

a k a t a - k a t a y a n g a da d a l a m ba c a a n . S e t i a p s i s w a
di s ur uh me m ba c a s e c a r a be r g i l i r a n
c.

Ke g i a t a n P e nut up
Se be l um pe l a j a r a n di a kh i r i , di a da ka n ul a ng a n ha r i
a n se c a r a i ndi vi du, ke g i a t a n di a khi r i de n ga n pe m be
r i a n m ot i va s i ke p a da s i s w a a ga r r a j i n me m ba c a di
r um a h

2.
a.

Pe r t e m ua n I I
Appe r s e psi
Gur u m e n ga w a l i pe m b e l a j a r a n de n ga n be r doa be r s
a m a ke m udi a n pr e s e ns i s i sw a k e m udi a n di l a nj ut ka
n a pp e r se ps i unt uk m e ng i n g a t ke m ba l i m a t e r i y a n g
t e l a h di sa m pa i ka n pa da p e r t e m ua n I p a da si kl us I I

b.

Ke g i a t a n I nt i
Me m a su ki m a t e r i poko k, g ur u k e m ba l i m e nj e l a sk a
n c a r a m e m b a c a ya n g de n ga n m e di a pe m be l a j a r a
n ka r t u ka t a .

M ul a - m ul a s e c a r a kl a s i ka l si s w a m

e m ba c a ka l i m a t - ka l i m a t y a n g a da da l a m ba c a a n.
Se t i a p s i sw a d i s ur uh m e m ba c a se c a r a be r g i l i r a n.

c.

Ke g i a t a n P e nut up
Se be l um pe l a j a r a n di a kh i r i , di a da ka n ul a ng a n ha r i
a n se c a r a i ndi vi du, ke g i a t a n di l a nj ut ka n pe m be r i a n
P os t T e s t I I unt uk m e ng e t a hui s e j a uh ma na pe ni n g
ka t a n pr e s t a s i be l a j a r s e l a m a di b e r i ka n t i nda ka n
p a da si kl us I I , ke g i a t a n di a kh i r i de n g a n p e m be r i
a n m ot i va s i ke pa da si sw a aga r r a j i n m e m ba c a di r u
mah

c.

Obs e r va si

(O bs e r v i ng )

Pa da t a ha pa n i ni g ur u k e l a s / pe ne l i t i be r t i nda k s e ba g a
i obse r ve r m e l a ku ka n pe nga m a t a n t e r ha d a p pe l a ks a na a n
pe m be l a j a r a n d e nga n c e r m a t d a n t e l i t i pa da ma s i ng - m
a s i n g a n a k pa da s e t i a p pe r t e m ua n. P e ng a m a t a n i ni di t
uj uka n pa da ke g i a t a n g ur u da l a m m e l a ks a na k a n pe m b e l
a j a r a n, m a upun a kt i f i t a s si s w a da l a m pe m be l a j a r a n se r
t a su a s a na ke l a s p a da s a a t pe m be l a j a r a n be r l a n g su ng .
Ke se l ur uha n d a t a y a n g d i pe r ol e h da l a m ke g i a t a n i ni t e
r m a s uk pe nc a t a a n h a si l te st a ka n di g una k a n s e ba g a i ba h
a n a t a u m a suka n unt uk m e n g a na l i sa pe r ke m ba n ga n pr e s t a
s i b e l a j a r m e m ba c a pe r m ul a a n pa da s i kl us I I y a n g t e
l a h di l a ksa na ka n. A d a pun ur a i a n ha s i l pe n g a m a t a n s i kl us
I I a d a l a h se b a ga i be r i kut :
Pe r t e m ua n I
Indi ka t o r : Me m ba c a n y a r i n g ka t a y a n g t e r di r i da r i du
a da n a t a u 3 s uku ka t a Me di a : Me di a P e m be l a j a r a n K a r t
uKata
Ha si l O bs e r va s i :
1.

Ke g i a t a n s i sw a

a.
b.

Si sw a s uda h ke l i ha t a n a k t i f m e m pe r ha t i ka n pe nj e l a s a n g u r u
Ra s a i ng i n t a hu d a n ke be r a ni a n s uda h m ul a i na m p a k

c.

Kr e a t i f i t a s da n i ni s i a t i f s i s w a m a si h kur a n g .

2.
a.
b.

Ke g i a t a n G ur u
Gur u s uda h m e m be r i ka n i nf or m a si y a n g t e pa t
Gur u t e l a h m e n gg una k a n w a kt u s e c a r a t e p a t se sua i r e nc a n a

c.

Gur u pe nuh pe r ha t i a n ke pa da s i s w a

d.
e.

Gur u t e l a h m e n gg una k a n m e di a pe m be l a j a r a n s e c a r a t e p a t
Gur u t e l a h m e l a kuk a n pe ni l a i a n pr os e s da n ha si l b e l a j a r

f.

Gur u t e l a h m e m be r i ka n t i nda k l a nj ut
Pe r t e m ua n I I
Indi ka t o r

: Me m ba c a n y a r i n g ka l i m a t s e de r ha n a t e r di r

i d a r i m a ks i m a l 3 ka t a Me di a

: Me di a P e m be l a j a r a n K a

rtuKata
Ha si l O bs e r va s i :
1.

Ke g i a t a n s i sw a

a.
b.

Si sw a s uda h ke l i ha t a n a k t i f m e m pe r ha t i ka n pe nj e l a s a n g u r u
Ra s a i ng i n t a hu d a n ke be r a ni a n s uda h m ul a i na m p a k

c.

Kr e a t i f i t a s da n i ni s i a t i f s i s w a m a si h kur a n g

2.
a.

Ke g i a t a n g ur u
Gur u s uda h m e m be r i ka n i nf or m a si y a n g t e pa t

b.

Gur u t e l a h m e n gg una k a n w a kt u s e c a r a t e p a t se sua i r e nc a n a

c.
d.

Gur u pe nuh pe r ha t i a n ke pa da s i s w a
Gur u t e l a h m e n gg una k a n m e di a pe m be l a j a r a n s e c a r a t e p a t

e.

Gur u t e l a h m e l a kuk a n pe ni l a i a n pr os e s da n ha si l b e l a j a r

f.

Gur u t e l a h m e m be r i ka n t i nda k l a nj ut
Pa da s i kl us I I p e ne l i t i j ug a m e n a m pi l ka n da t a n i l a i ul a
ng a n da n ni l a i P os t T e st II . D a t a y a n g di pe r ol e h pa da si kl
us I I da p a t di l i ha t pa da t a b e l be r i kut i ni :
Ta be l 8. D a t a N i l a i U l a n g a n H a r i a n p a da S i kl us I I
No

Kode
Sis w a

1 SA

Ul a nga n H a r i a n
Pe r t e m ua n I Pe r t e m ua n I I
60
65

Ra t a - r a t a
62,5

2 VA

60

60

60

3 GS

50

60

55

Ta be l 9. D a t a N i l a i P ost Te s t I I pa d a S i kl us I I
No
1

Kode S i s w a

Ni l a i M e m ba c a
70

SA

VA

60

GS

55

d.

Re f l e ks i
Ha si l a na l i s i s da t a d a n o bs e r va s i t e r h a da p p e l a ks a na a
n p e m be l a j a r a n d e n g a n me ngg un a ka n m e di a pe m be l a j a r
a n ka r t u ka t a pa da si kl us I I da p a t di g un a ka n unt uk m e l i
ha t kondi si m a s i ng - m a s i n g si s w a .

H a s i l r e f l e ks i pa da

s i kl us I I se l e ng k a pn y a d a pa t di ur a i ka n pa da t a b e l be r i kut
i ni :

No

Ta be l 10. D a t a H a s i l R e f l e ks i S i s w a pa da S i kl us I I
Kode
Re f l e ks
Kr e a t i f i t a s
Ke a kt i f a n P a r t i si pa s i Si s
i
wa
da n I ni si a t i f

3.

1 SA

ada

Ada

Ada

Ana k s uda h
me nunj ukka n
ke a kt i f a n da n
di m ot i va s i a g a
r
ti m bul r a s a pe r
caya
di r i

2 VA

Kur a n g

ada

Ada

3 GS

ada

Ada

Kur a n g

Ana k di m ot i va s
i
aga r a kt i f da n
be r pa r t i si pa si
da l a m
pe m be l a j a r a n
Ana k di m ot i va s
i
unt uk a kt i f da l
am
pe m be l a j a r a n

S i kl us I I I
Ti nda ka n pa da s i kl us I I I di l a ks a na ka n pa d a m i ngg u I I I bul a
n Mei

2009. Ta ha pa n - t a ha p a n y a n g di l a kuka n pa da s i kl us I I I

a da l a h se ba ga i be r i kut :
a.

Pe r e nc a n a a n

(P l anni ng )

Be r d a sa r k a n ha s i l e va l ua s i da n r e f l e ks i pe l a ks a na a n t
i nda ka n pa da si kl us I I , da pa t di k e t a hui ba hw a t e l a h t e r j
a di pe ni ng ka t a n pr e s t a s i be l a j a r da n pr ose s be l a j a r m e m
ba c a pe r m ul a a n, na m un m a s i h a da be be r a pa ha l y a n g p e r l
u

di pe r ba i ki . O l e h k a r e n a i t u G ur u ke l a s s e ba g a i p e ne l i
t i de ng a n a r a ha n K e p a l a Se kol a h ke m ba l i m e n y us un r e nc
a n a pe m be l a j a r a n
Ada pun pe r si a p a n y a n g d i l a kuka n ol e h g ur u/ pe ne l i t i a da l a h se ba g a
i b e r i kut :
Pe r s i a pa n m a t e r i d a n ba h a n a j a r

1.
2.

Pe r s i a pa n i nst r um e n - i nst r um e n y a n g a k a n di g un a ka n

a.

RP P pe m be l a j a r a n B a ha s a I ndone si a p a da m e m ba c a pe r m ul a
an

b.
c.

Al a t e va l ua s i
Me di a pe m be l a j a r a n k a r t u ka t a

d.

For m pe n ga m a t a n unt uk g ur u d a n s i sw a

3.
4.

Pe r s i a pa n P os t T e s t I I I
Pe ne t a pa n sk e na r i o pe m be l a j a r a n y a i t u pe l a ks a n a a n pe m be l a
j a r a n a ka n
di l a ks a na ka n da l a m 1 ka l i pe r t e m ua n

5.
a.

Pe l a ksa na a n t i nda k a n
Appe r s e psi

b.

Ke g i a t a n i nt i

c.

Ke g i a t a n pe nut up
At a s a r a h a n ke p a l a s e k ol a h,

pa da si kl us I I I i n i pe ne l i

t i a ka n m e n g a da ka n pe m be l a j a r a n da l a m 1 ka l i pe r t e m ua
n.
b.

Pe l a ks a na a n T i nd a ka n

( a c t i ng)

1.

Pe l a ks a na a n t i nda k a n pa da si kl us I I I i ni di l a ks a na ka n da l a m 1 ka l i
pe r t e m ua n
Appe r s e psi
Gur u m e n g a w a l i pe m be l a j a r a n de n ga n be r do a be r sa m
a ke m udi a n pr e s e ns i si s w a ke m udi a n di l a nj utka n a ppe r
s e ps i unt uk m e ng i n ga t ke m ba l i m a t e r i ya n g t e l a h di s
a m pa i ka n p a da pe r t e m ua n - p e r t e m ua n pa da s i kl us I I

2.

Ke g i a t a n I nt i
Me m a su ki m a t e r i pokok , g u r u ke m ba l i m e nj e l a s ka n c
a r a m e m b a c a y a n g de nga n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t
u ka t a .

Mu l a - m ul a se c a r a kl a s i ka l s i s w a me m ba c a

ka t a - ka t a y a n g m e m be nt uk s ua t u ba c a a n y a n g sa n g a t

se de r h a na . Se t i a p s i sw a di s ur uh m e m ba c a s e c a r a be r g i
liran

3.

Ke g i a t a n P e nut up
Se be l um pe l a j a r a n di a k hi r i , di a da ka n p e ni l a i a n P os t
T e st I I I , k e g i a t a n di a khi r i de ng a n pe m be r i a n m ot i va
s i ke pa da si sw a a ga r r a j i n m e m ba c a di rum a h

c.

Obs e r va si

(O bs e r v i ng )

Pa da t a ha pa n i ni g ur u ke l a s / pe ne l i t i be r t i nd a k se ba g a i
obs e r ve r me l a kuka n pe n g a m a t a n t e r ha da p pe l a ks a na a n pe
m be l a j a r a n de n g a n c e r m a t da n t e l i t i pa da m a s i n g - m a s
i ng a na k. P e n ga m a t a n i ni di t uj uka n pa da ke g i a t a n gur u d
a l a m m e l a ks a na ka n pe m be l a j a r a n, m a u pun a kt i f i t a s s i
sw a da l a m pe m be l a j a r a n s e r t a s ua s a na ke l a s pa d a sa a t
pe m be l a j a r a n be r l a n g s u ng . Ke se l ur uha n d a t a y a n g d i pe
r ol e h da l a m ke g i a t a n i ni t e r m a s uk pe nc a t a a n h a si l te st
a ka n di g una k a n s e ba g a i ba h a n a t a u m a suka n unt uk m e n g
a na l i sa pe r ke m ba n ga n pr e s t a si be l a j a r m e m ba c a pe r m ul
a a n pa da si kl us I I I y a n g t e l a h di l a ksa na ka n. A da pun ur a i
a n ha s i l pe n g a m a t a n s i kl us I I I a da l a h se b a ga i be r i kut :
Indi ka t o r
: M e m ba c a n y a r i ng ka l i m a t s e d e r ha n a y a n g t e r di r
i da r i m a ks i m a l
3 ka t a
Me di a

: Me di a P e m be l a j a r a n K a r t u K a t a

Ha si l O bs e r va s i :
1.
a.

Ke g i a t a n s i sw a
Si sw a s uda h ke l i ha t a n a k t i f m e m pe r ha t i ka n pe nj e l a s a n g u r u

b.

R a s a i ng i n t a hu d a n ke b e r a ni a n su d a h m ul a i na m pa k

c.

Kr e a t i f i t a s da n i ni s i a t i f si swa na m pa k se ka l i de ng a n t e r c
i pt a n y a
sua s a na ke l a s y a n g hi dup

d.
2.

Pe m be l a j a r a n b e r pus a t p a da si s w a
Ke g i a t a n G ur u

a.
b.

Gur u s uda h m e m be r i ka n i nf or m a si y a n g t e pa t
Gur u t e l a h m e n gg una k a n w a kt u s e c a r a t e p a t se sua i r e nc a n a

c.

Gur u pe nuh pe r ha t i a n ke pa da s i s w a

d.
e.

Gur u t i da k m e ndom i na s i pe m be l a j a r a n di ke l a s
Gur u t e l a h m e n gg una k a n m e di a pe m be l a j a r a n s e c a r a t e p a t

f.

Gur u t e l a h m e l a kuk a n pe ni l a i a n pr os e s da n ha si l b e l a j a r

g.

Gur u t e l a h m e m be r i ka n t i nda k l a nj ut
Pa da si kl us I I I i ni pe n e l i t i j ug a m e na m pi l ka n d a t a ni l
a i P os t T e s t I I I . D a t a ya n g di p e r ol e h pa d a s i kl us I I I da
p a t di l i ha t pa da t a be l be r i kut di ba w a h i ni :
Ta be l 11. D a t a N i l a i P os t T e st I I I pa d a S i kl us I I I

d.

No
1

Kode S i s w a

Ni l a i Me m ba c a
70

SA

VA

65

GS

60

Re f l e ks i
Ha s i l a n a l i si s da t a d a n o bs e r va s i t e r h a da p p e l a ks a na a
n p e m be l a j a r a n me m ba c a pe r m ul a a n de ng a n m e n gg un a ka
n m e di a pe m be l a j a r a n k a r t u ka t a pa da si kl us I I I da p a t
di g una k a n unt uk m e l i ha t kondi s i da r i m a s i ng - m a s i ng si s
wa.
Ha si l

r e f l e ks i

di ur a i ka n
No

pa da

pa da s i kl us I I I
t a be l

s e l e n g ka pn y a

da p a t

di ba w a h i ni :

Ta be l 12. D a t a H a s i l R e f l e ksi S i swa S i kl us I I I


Kode
Re f l e ks
Kr e a t i f i t a s
Ke a kt i f a n P a r t i s i pa si Si sw
i
a
da n I ni si a t i f

1 SA

ada

Ada

Ada

Ana k su da h
me nunj ukka n
ke a kt i f a n da n
di m ot i va s i a g
ar
ti m bul r a sa pe
rcaya
di r i

2 VA

ada

ada

Ada

Ana k di m ot i va
si
aga r a kt i f da n
be r pa r t i si pa si
da l a m

pe m be l a j a r a n
3 GS

ada

Ada

Ada

Ana k di m ot i va si
unt uk a kt i f

da l

a m pe m be l a j a r a
n

B. H as i l P e n e l i t i an
Ha s i l pe ne l i t i a n y a n g t e l a h di l a kuka n di S L B N e ge r i K ot
a ga j a h Ka bupa t e n L a m pun g T e nga h , y a i t u si swa ke l a s I I T
una gr a hi t a R i nga n da pa t di ur a i ka n da l a m t a b e l be r i kut i ni :
Ta be l 13. D a t a P e ni n gka t a n N i l a i M e m b a c a P e r m ul a a n
K e l a s I I T un a g r a hi t a Ri ng a n pa d a S i kl us I

SA

40

65

VA

40

60

GS

35

50

38,3

58,3

Ra ta - r a ta

Ta be l 14. D a t a P e ni n gka t a n N i l a i M e m b a c a P e r m ul a a n
K e l a s I I T un a g r a hi t a Ri ng a n pa d a S i kl us I I
Ni l a i A khi r ( P os t Te st I ) N i l a i A khi r ( P os t T e

SA

65

70

VA

60

60

GS

50

55

58,3

61,6

Ra t a - r a t a

Ta be l 15. D a t a P e ni n gka t a n N i l a i M e m b a c a P e r m ul a a n
K e l a s I I T un a g r a hi t a Ri ng a n pa d a S i kl us I I I
Ni l a i A khi r ( P ost T e s t I I ) N i l a i A khi r ( P ost Te
st I I I )

SA

70

70

VA

60

65

GS

55

60

61,6

65

Ra t a - r a t a

C. Pe m b ah asa n H as i l P e n e l i t i an
Be r d a sa r k a n h a s i l obs e r va si da n a na l i s i s

da t a y a n g a d a ,

m a k a da p a t di l i ha t a da n y a pe ni n gka t a n a kt i f i t a s s i s w a
da l a m pe m be l a j a r a n m e m ba c a pe r m ul a a n s e r t a pe ni n gka t
a n pr e s t a s i b e l a j a r
las

m e m ba c a p e r m ul a a n p a da s i s w a ke ;

2 T un a g r a hi t a R i ng a n S L B N e ge r i K ot a ga j a h K a bupa

t e n L a m pung Te nga h. P e ni n g ka t a n a k t i f i t a s s i s w a da l a m
pe m be l a j a r a n m e m b a c a p e r m ul a a n ant a r a l a i n :
1.
2.

S i sw a l e bi h a kt i f m e m pe r ha t i ka n pe nj e l a s a n g ur u
R a s a i ng i n t a hu d a n ke b e r a ni a n s i s w a m e ni ng k a t da l a m m e m ba c
a

3.

S i sw a l e bi h a kt i f da l a m pe m be l a j a r a n di ke l a s se hi ngga t e r c i
pt a s ua sa na
ke l a s y a n g m e n y e n a n g ka n unt uk be l a j a r
Se da ng k a n pe ni n g k a t a n pr e s t a si be l a j a r m e m ba c a pe r m ul a a
n si s w a da p a t di l i ha t da r i pe r ba ndi nga n ni l a i da r i P r e Te st , P
os t T e s t I , P ost Te st I I d a n P os t T e st II I be r i kut i ni :
Ta be l 16. D a t a P e ni n gka t a n N i l a i M e m b a c a P e r m ul a a n
K e l a s I I T un a g r a hi t a Ri ng a n pa d a S i kl us I , I I da n I I I
Kode
Ni l a i A w a
Ni l a i S i kl
Ni l a i S i kl
Ni l a i S i kl
l
us
us
us
Si s w a
(P r e Te st )
I
II
II I

SA

40

65

70

70

VA

40

60

60

65

GS

35

50

55

60

38,3

58,3

61,6

65

Ra t a - r a t a

Da t a ha si l p e m be l a j a r a n m e m ba c a p e r m ul a a n si s w a ke l
a s I I T un a g r a hi t a Ri ng a n s e be l um di l a kuk a n pe r l a kua n d e
n g a n m e ngg una k a n m e di a pe m b e l a j a r a n ka r t u ka t a ( pr e t e
s t ) di pe r ol e h ni l a i r a t a - r a t a a da l a h s e be sa r 38,3 , se da ng k
a n se t e l a h di l a kuka n t i n da k a n ke l a s de n ga n m e n gg u na ka n m
e di a pe m b e l a j a r a n ka r t u ka t a di pe r ol e h ni l a i r a t a - r a t a s i
s w a s e be s a r 58,3 b e r a r t i kur a n g be r h a s i l da n

ha si l ti nda

ka n ke l a s i ni di a n gg a p s e ba g a i t i nda k a n ke l a s si kl us I .
Unt uk i t u di l a kuka n t i nd a ka n ke l a s y a n g ke du a y a ng k e m
udi a n di se but si kl us I I . P a da t i nda ka n ke l a s s i kl us I I di pe r ol
e h r a t a - r a t a ni l a i post t e st s i s w a se be s a r 61. B e r da sa r ka n
da t a ni l a i y a n g di pe r ol e h da r i s i kl us I I m e m a n g su da h a da pe
ni ng k a t a n w a l a upun pe ni ng k a t a n i t u b e l um m a ks i m a l , se hi
ngga g u r u ke l a s de nga n a r a ha n K e pa l a S e kol a h m e r e nc a n a
ka n t i nda ka n se l a nj ut n y a y a i t u si kl us II I , p e m be l a j a r a n m e
m ba c a p e r m ul a a n de n ga n m e ngg una k a n m e di a pe m b e l a j a r
a n ka r t u ka t a de n g a n ha r a pa n m e nc a pa i pe ni n g k a t a n pr e s t
a si b e l a j a r m e m ba c a pe r m ul a a n y a n g si g ni f i ka n
Pa da si k l us I I I , ha si l y a n g di c a pa i da l a m p e m be l a j a r a n
m e m ba c a pe r m ul a a n de n ga n m e ngg una k a n m e di a pe m be l a j a
r a n ka r t u ka t a , y a i t u me ngga bun g ka n k a t a m e nj a di ka l i m a t
se de r ha na di pe r ol e h r a t a - r a t a ni l a i post t e st II I s e b e s a r
65. B e r d a s a r k a n da t a ni l a i y a n g di pe r o l e h da r i si kl us I I I
t e r s e bu t m a ka da pa t di ka t a ka n b a hw a t i nda ka n ke l a s y a n g di
l a ku ka n be r ha si l de n ga n ba i k
Pe ni ng ka t a n p r e st a s i b e l a j a r m e m ba c a pe r m ul a a n t e r se but
se j a l a n de nga n p e nda pa t M unz a y a na h ( 2000: 22) , a na k t una g r a
hi t a r i n g a n a da l a h : M e r e k a y a n g m a s i h m a m pu

mem

pun y a i k e m ung ki na n unt uk m e m pe r ol e h pe ndi di ka n da l a m bi


da n g m e m ba c a , m e nul i s da n m e ng hi t un g pa da su a t u t i n g ka
t te r t e nt u di se kol a h kh us us . M e nur ut H .T. S ut j i ha t i S o m a nt
r i , ( 1996: 86) , Tun a g r a hi t a r i nga n di se but j ug a m or on a t a u d
e bi l . K e l om pok i ni m e m i l i ki I Q ant a r a 68 - 52 m e nur ut B i ne

t , s e da n g k a n m e nur ut S ka l a W e sc hl e r ( W I S C ) me m i l i ki I
Q 69 - 55. M e r e ka m a s i h da pa t be l a j a r m e m ba c a , m e nul i s
da n be r hi t ung se de r ha n a . K a r a kt e r i s t i k a na k t una gr a hi t a r i
n g a n m e nur ut Moh. A m i n ( 19 95: 25) ant a r a l a i n K e m a m pua n
m e r e ka r e nd a h da n l a m ba t , ba g i m e r e k a y a n g t e r g ol on g
ri ng a n m a si h da p a t di be r i ka n pe l a j a r a n a ka de m i s s e pe r t i
m e m ba c a , m e n ul i s da n be r hi t ung s e de r h a na . M e nur ut A s t
a t i , ( 2001: 5 - 7) K a r a kt e r i st i k a na k t una g r a hi t a

ri ng a n a nt a r a l a i n A na k t una gr a hi t a r i n ga n m e n g a l a m i
ke sul i t a n da l a m be r pi ki r abs t r a k, t e t a pi m a si h m a m pu m e m
pe l a j a r i ha l - ha l y a n g be r s i f a t a ka de m i k wa l a upun t e r b a t a
s. S e ba g i a n d a r i m e r e ka m e n c a pa i us i a ke c e r da s a n y a n g
sa m a de nga n a n a k nor m a l usi a 12 t a hun ke t i ka m e nc a pa i usi a de
w a sa .
Da l a m pe m b e l a j a r a nn y a , a na k t una g r a hi t a r i n ga n m e n g a
l a m i be r b a g a i ha m ba t a n. D a r i be r ba g a i ha m ba t a n y a n g di
a l a m i a na k t una gr a hi t a r i n g a n sa l a h sa t un y a a da l a h h a m ba
t a n m e m ba c a s e s u a i de n g a n pe nda pa t A s t a t i , ( 2001: 10 - 1 1)
K e su l i t a n be l a j a r um um n y a t a m p a k da l a m b i da ng p e l a j
a r a n y a n g s i f a t n y a aka de m i s da n m e n g a ndu ng ha l - h a l y a
n g s i f a t n y a a bst r a k . S a l a h s a t u us a h a g ur u unt uk m e nga t
a s i ha m ba t a n da n m e ni n g ka t ka n pr e st a s i be l a j a r m e m ba c
a a na k tuna g r a hi t a a d a l a h m e di a pe m be l a j a r a n a l t e r na t i f
y a n g da pa t m e m ba nt u da l a m me nc a pa i t uj ua n pe m be l a j a r a
n di ke l a s. A nj ur a n a ga r m e n gg una k a n m e di a da l a m pe m be l
a j a r a n t e r ka da n g s ul i t di l a ks a na ka n, di s e b a bka n d a na y a n
g t e r ba t a s unt uk me m be l i n y a . Me n y a d a r i ha l i t u, di s a r a
nka n a g a r t i da k m e m a ks a ka n di r i unt uk me m be l i n y a , t e t a
pi c uku p m e m bua t m e di a pe m be l a j a r a n y a n g s e de r ha na s e
l a m a me nunj a ng t e r c a p a i n y a t uj ua n pe m be l a j a r a n. U nt uk t
e r c a pa i n y a t uj ua n pe m be l a j a r a n t i da k m e s t i di l i ha t da r i ke
m a ha l a n s ua t u m e di a , y a n g s e de r h a na j uga bi s a m e nc a pa i n
y a , a s a l ka n g u r u pa nda i m e ngg un a ka nn y a s e r t a m a m pu me
m a ni pul a si m e di a s e ba ga i s um be r be l a j a r da n s e ba g a i pe n
y a l ur i nf o r m a s i da r i ba ha n y a n g di s a m pa i k a n ke pa da p e se r
t a di di k da l a m pr os e s pe m be l a j a r a n.
Me di a pe m be l a j a r a n ka r t u a t a u Fl as h C ar ds
a h s a t u m e di a

m e r upa ka n s a l

pe m be l a j a r a n vi s ua l y a ng s e d e r ha n a unt uk m e m pe r m uda h
c a r a be l a j a r si s w a , me di a i ni di bua t de nga n bi a y a y a n g r e
l a t i f m ur a h, m uda h di pa h a m i da n di m e ng e r t i , na m un s a n ga t

di pe r l uka n se b a g a i a l a t ba nt u y a n g da p a t m e r a ng s a n g mot
i va s i be l a j a r d a l a m

m e m ba c a pe r m ul a a n. H a l i ni se su a i

de n ga n k e l e bi ha n pe ngg un a a n m e di a p e m be l a j a r a n ka r t u m e
nur ut A r i e f S . S a di m a n, dkk

20 06: 29) , ant a r a l a i n s i f a t n y a

kon kr i t , ga m ba r l e bi h r e a l i t a s m e nunj ukka n pokok m a sa l a h


di ba ndi ng d e n g a n m e di a ve r ba l , d a pa t m e n g a t a si ba t a s a n
r u a n g d a n w a kt u. T i da k se m ua be nda , ob y e k a t a u pe r i s t i w a
da p a t di ba w a ke k e l a s , t e t a pi ga m ba r da pa t se l a l u di ba w a
ke m a n a - m a na . M e nur ut B a su ki W i ba w a & F a r i da M ukt i
( 2001 :
29. , m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u s e ba g a i m e di a vi s ua l y a n g m e m
pun y a i ke l e bi ha n

ant a r a l a i n : d a pa t m e m p e r j e l a s s ua t u m a s a l a h, l e bi h r e
a l i t a s da n d a pa t m e ng a t a s i ke t e r ba t a s a n r ua n g d a n w a kt
u .
Be r d a s a r k a n ha s i l p r e st a s i be l a j a r m e m b a c a pe r m ul a a n
se be l um di l a kuk a n ti nda ka n ( pr e t e st ) di p e r ol e h ni l a i r a t a r a t a s e be sa r 38,3, s e d a n g ka n s e t e l a h di l a kuka n t i nda ka n ke l
a s de n g a n m e n gg un a k a n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u di pe r ol
e h ni l a i r a t a - r a t a s i s w a se be s a r 58,3 p a d a si kl us I , pa da
si kl us I I di pe r ol e h ra t a - r a t a ni l a i post t e st s i s w a s e be s a r
61,6 , d a n pa da s i kl us I I I di pe r ol e h r a t a - r a t a ni l a i pos t t e s
t I I I s e be s a r 65 m a k a ha s i l p e ne l i t i a n i ni da pa t di si m pul
ka n se ba g a i be r i kut : pe ngg una a n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u
ka t a de n g a n n y a t a e f e kt i f da pa t me ni ng ka t k a n pr e s t a s i be
l a j a r m e m ba c a pe r m ul a a n a na k Tuna gr a hi t a R i ng a n ke l a s I
I S L B N e ge r i K o t a ga j a h K a bupa t e n L a m pung T e n g a h se m
e s t e r I I t a hu n pe l a j a r a n 2008/ 2009 . N a m un da l a m p e l a ksa
na a n t e nt un y a a da ha m ba t a n / ga n gg u a n a nt a r a l a i n a da a
na k s e r i n g m e n g a nt uk di ke l a s da n se r i ng ke l u a r ke l a s de
nga n a l a s a n bua n g a i r ke c i l . D a l a m ha l i ni pe n e l i t i / g ur u
ke l a s m e n c a r i st r a t e g i pe m be l a j a r a n unt uk m e m p e r ke c i l
m unc ul n y a ga n gg ua n s e ka l i g us me m pe r t a ha nk a n kondi s i ke l
a s y a n g m e m be r i k e m ung ki na n pr os e s pe m b e l a j a r a n be r j a
l a n s e c a r a e f e kt i f da n e f i s i e n, y a i t u :
1.

Sua sa na ha n g a t da n a nt u s i a s di pe r l uka n da l a m ke g i a t a n pe m b e
lajaran artinya
gur u y a n g ha n g a t da n a k r a b de n g a n a na k di di k s e l a l u m e nunj
ukka n a nt us i a s
pa da t u g a s n y a .
Pe ngg una a n ka t a - ka t a , t i nda ka n, c a r a ke r j a y a n g m e n a nt a n g a

2.
ka n

me ni ng ka t k a n g a i r a h a na k di di k unt uk be l a j a r s e hi n gg a
m e n g ur a ng i munc ul n y a t i n g ka h l a ku y a n g m e n y i m p a n g .
3.

Pe ngg una a n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u ka t a y a ng m e na r i k pe r ha
t i a n, ga y a

me nga j a r g ur u, pol a i n t e r a ks i a nt a r a g ur u da n si swa a ka


n m e n g ur a ng i munc ul n y a ga n gg ua n d a n m e ni ng ka t k a n pe r
h a t i a n a na k di di k.
4.

Ke l uw e s a n t i ng ka h l a k u g u r u unt uk m e n g uba h st r a t e g i m e n g a j
a r da pa t
me nc e g a h ke m un g ki n a n m unc ul n y a g a n gg ua n a na k di di k s e r t a
da pa t
me nc i pt a ka n i kl i m be l a j a r y a n g e f e kt i f .
Da l a m r a n g k a unt uk m e ni ng k a t ka n pr e st a si be l a j a r m e m
ba c a p e r m ul a a n pa da s i s w a , m a ka pe nul i s m e n y a m pa i ka n
s a r a n - sa r a n se ba ga i be r i kut : K e pa da

si swa pe r l u di be r i pe m a ha m a n ba hw a m e di a pe m be l a j a r a n
ka r t u y a n g di g una k a n ol e h g ur u m e r upa k a n be nda c ont oh y a
n g d a pa t di l i ha t s e ha r i - ha r i , m e n gh i nda r i pe m u sa t a n pe r
ha t i a n si s w a pa d a h a l - ha l y a n g ne g a t i f s e hi n gg a m e n gg
a n gg u ja l a nn y a pr os e s p e m be l a j a r a n di k e l a s. T a n a m ka n
di si pl i n di r i pa da s i s w a se hi ngg a a ka n t e r c i pt a su a sa na ke l a
s y a n g konduk si f da n e f e kt i f unt uk b e l a j a r

BA B V
SI M P U L A N , D A N S A R A N
A. S i m p u l an
Be r d a sa r k a n a na l i si s pe ne l i t i a n, di ke t a hui ba h w a ni l a
i r a t a - r a t a pa da s i kl us I s e b e s a r 58,3 ,

s e be s a r 61,6

pa d a s i k l us I I . da n s e be sa r 65 pa da si kl us I I I . m a ka da
p a t di a m bi l ke si m pul a n ba hw a pe n gg un a a n m e d i a pe m
be l a j a r a n ka r t u de n ga n n y a t a e f e kt i f d a pa t m e ni ng ka t ka
n pr e st a s i be l a j a r me m ba c a pe r m ul a a n a na k Tuna gr a hi t
a Ringan

ke l a s I I S L B N e ge r i Kot a g a j a h K a bup a t e n

L a m pun g T e n ga h se m e s t e r I I t a hun pe l a j a r a n
2008.

2009. T e m ua n ha s i l pe ne l i t i a n t e r se but s e ka l i g us da p a

t m e nj a w a b pe r um us a n m a s a l a h y a n g di a j uka n d a n m e n c a p
a i t uj ua n pe n e l i t i a n y a n g di r um us ka n y a i t u unt uk m e nge t a
hui e f e kt i f i t a s pe n gg una a n m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u da l a
m m e ni ng ka t ka n p r e st a s i be l a j a r m e m ba c a pe r m ul a a n a na k
t una g r a hi t a r i ng a n ke l a s I I S L B N e g e r i K ot a ga j a h Ka bupa t
e n L a m pun g Te n g a h t a hun pe l a j a r a n 2008 / 2009

B.

Sar an
Da l a m r a n g k a unt uk m e ni ng ka t k a n pr e s t a si be l a j a r m
e m ba c a pe r m ul a a n pa d a s i s w a , m a ka pe nul i s m e n y a m
p a i ka n sa r a n - sa r a n ke pa d a si s w a s e ba g a i b e r i kut :

1.

Pe m a ha m a n ba hw a m e di a pe m be l a j a r a n ka r t u ka t a y a n g di
g una k a n ol e h
gur u m e r up a ka n b e nda c ont oh y a n g da p a t di l i ha t se ha r i - ha
r i . U nt uk i t u,
si s w a ha r us di l a t i h unt uk s e l a l u m e m pe r ha t i ka n be
nda - be nd a y a n g a d a di s e ki t a r n y a d e n g a n s a m bi l m
e ng i ng a t m a t e r i pe m be l a j a r a n y a n g t e l a h di be r i ka
n di ke l a s .

2.

Me ng hi nd a r i pe m usa t a n pe r ha t i a n s i s w a pa da ha l - ha l y a n g
negatif

al i hka n pe r ha t i a n s i s w a pa da ha l - h a l y a n g po si t i f s e hi ngg
a t e r c i pt a
ja l a nn y a pr os e s p e m be l a j a r a n di ke l a s y a n g ba i k.
3.

Ta na m ka n di s i pl i n di r i p a da s i s w a se hi n gg a a ka n t e r c i pt a
s ua s a n a ke l a s
ya n g konduks i f d a n e f e kt i f unt uk be l a j a r
54

DA F T A R P U S T A K A

Ar i e f S . S a r di m a n , R a ha r j o, R a ha r j i t o da n A n ung H a r i y ono,
( 2006) .
Me di a
Pe ndi di k an
. J a ka r t a : G r a f i ndo P e r sa da
As t a t i , 2001.
Pe rs i apan Pe k e r j aan P e
n y andang T unagr ahi t a.
B a ndun g : P e nda w a
As t a t i & E ui s N a ni .2001 .
Pe ndi di
k an L uar B i as a D i Se k ol ah U m um ( P e ng ant ar ) .
Ba ndun g : P e nda w a
As w a n Z a i n & S y a i f ul B a h r i D j a m a r a h, ( 199 5) St ra t e g i Be l
aj ar M e ngaj ar.
Ja ka r t a : R i ne ka C i pt a
Ba s uki W i ba w a & F a r i da Mukt i . 2001.
Me di a P e ngaj ar an. Ba
ndun g : Ma u l a na
El i t a B ur ha nudi n. 2005.
Me di a P e m be l aj ar an Ba has
a
:
Mak al ah di s am pai k an
dal am D i k l at G ur u Ba has a I ndone s i a Pe ndi di k a n L uar B i as a.
Ja ka r t a .
De pdi kna s
House . 1997.
An I nt oduc t i on t o T e
ac hi ng En gl i sh t o C hi l dre n
. L ondon: R i c m ond
Publ i sh i ng
Ka m us B e s a r ba h a sa I nd one s i a . 1999. J a ka r t a . B a l a i P us t a ka D e pdi
kbud
Moh A m i n, 1995.

Or t o pe dagogi k T una G r ahi t a.


Ba ndun g : D e pdi kbud D i kt i.

Pr o y e k P e ni n g k a t a n T e n a g a G ur u
Munz a y a na h. 2000.
Anak T unagr ahi t a. Sur a ka r t a : F K I P
Suha r s i m i A r i kunt o, 200 3.
Pr os e dur P e ne l i t i an
Suat u P r ak t e k
. J a ka r t a : R i ne ka
Ci pt a
Supr a pt i na h. 2005. Pe m be l aj ar an K e t e ra m p i l an M e m bac a
:
Mak
al ah
di s am pai k an dal am D i k l at G uru Bahasa I ndone s i a P e ni di k an L uar
B i as a
.J a ka r t a . D e pdi kna s
-- - - - - - , 2005,
Pe m be l aj a r an M e m bac a M e nul i s Pe r m ul aan di Se k ol
ah D asar :
Mak al ah di sa m pai k an d al am D i k l at G ur u Bah as a I ndone s i a Pe
ndi di k an
Luar B i as a
.J a ka r t a . D e p di kna s
Sut j i ha t i , H .T. 1996.
Ps i k ol ogi A nak L uar B iasa.
J a ka r t a : D e pdi kbud D i kt i.

Pr o y e k P e ni n g k a t a n T e n a ga G ur u
Sut r a t i na h Ti r t one g or o, 2001.
Supe rnor m al dan P r ogr am Pe ndi dik anny a
Ja ka r t a : G r a m e di a
Unda n g - U nd a n g N o. 20 Ta hun 2003.
k an N as i onal .
Ba ndung :
Ci t r a U m ba r a
Wi nke l , W S , 20 01.
Ps i k ol ogi Pe ngaj aran
m e di a

55

Anak
.
Si s t e m P e ndi di

. J a ka r t a : G r a

La m pi r a n 1

SU B Y E K P EN E L I T I A N
No K ode S i s w a
Na m a S i s w a
1
SA
Sut r i s no A j i
2

VA

Vi t a A s l a h

GS

Gi na S us m i a t i

Je ni s K e l a m i n
La ki - l a
ki
Pe r e m
pua n
Pr e m pua
n

La m pi r a n 2
LE M B A R O B S E R V A S I
KE G I A T A N G U R U D A L A M P EM B E L A J A R A N
Si kl us1
No

Si kl us 2

Si kl us 3

As pe k Y a n g D i a m a t i Ya T i da k Y a T i da k Y a T i da k

1 M e m be r i ka n i nf or m a si s e c a r a te
V

7 M e ngg un a ka n m ul t i m e t ode

8 M e ngg un a ka n m e di a pe m be l a j a r a

pa t
2 M e ngg un a ka n w a kt u s e s ua i pe r e
nc a na a n
3 P e nuh pe r ha t i a n t e r ha da p s i s w a

4 M e m ot i va s i s i s w a s e c a r a indi vi
du
5 M e m ot i va s i s i s w a s e c a r a ke l om
pok/ kl a s i ka l
6 M e ngg un a ka n be r b a g a i s um be r be
lajar

n ka r t u
9 M e l a kuka n pe ni l a i a n k e p a da si
swa
10 M e l a kuka n t i nda k l a nj
ut

La m pi r a n 3
LE M B A R O B S E R V A S I
AK T I F I T A S S I S W A D A L A M P E M B E L A J A R A N
Si kl us 1
No

Si kl us 2

Si kl us 3

As pe k Y a n g D i a m a t i Ya T i da k Y a T i da k Y a T i da k

1 A kt i f m e m pe r ha t i ka n p e nj e l a s a n
gur u

2 A kt i f m e nj a w a b pe r t a n y a a n g u r u
V
3 A kt i f da n be r pa r t i si pa s i da l a m pe

m be l a j a r a n
4 R a sa i ng i n t a hu da n ke be r a ni a n
me ni ng ka t
5 K r e a t i f i t a s d a n i ni si a t i f s i sw a
me ni ng ka t

V
V

V
V

La m pi r a n 4.
JA D W A L P E L A K S A N A A N K E G I A T A N
No

Je n is

Pe b r u a r i

Ma r e t

Bu lan
Ap r il

Ke g iata n
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 5 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
1 Penga
juan
Ju d u l
2 Penga
juan
Pr o p
osal
3 P e r i j in
an di
Fa k u lt
as
4 P e r i j in
an di
SL B
5 P e lak
Pre
Te s t/
Ob ,
aw a l
6 P e lak s a
naan
Sik l u s
I
7 P e lak s a
naan
Sik l u s
II
8 P e lak s a
naan
Sik l u s
III
9 An a

li s a Da ta

Me i

Ju n
i

Ju li

SO A L - S O A L
Soa l P r e Te st
Ba c a l a h ka l i m a t - k a l i m a t di ba w a h i ni !

i ni
i ni
u i
ja
i ni
i ni

ba ju
bu k
ni me
sa pu
to pi

La m pi r a n 1

SU B Y E K P EN E L I T I A N
No K ode S i s w a
Na m a S i s w a
1
SA
Sut r i s no A j i
2

VA

Vi t a A s l a h

GS

Gi na S us m i a t i

Je ni s K e l a m i n
La ki - l a
ki
Pe r e m
pua n
Pr e m pua
n

La m pi r a n 2
LE M B A R O B S E R V A S I
KE G I A T A N G U R U D A L A M P EM B E L A J A R A N
Si kl us1
No

Si kl us 2

Si kl us 3

As pe k Y a n g D i a m a t i Ya T i da k Y a T i da k Y a T i da k

1 M e m be r i ka n i nf or m a si s e c a r a te
V

7 M e ngg un a ka n m ul t i m e t ode

8 M e ngg un a ka n m e di a pe m be l a j a r a

pa t
2 M e ngg un a ka n w a kt u s e s ua i pe r e
nc a na a n
3 P e nuh pe r ha t i a n t e r ha da p s i s w a

4 M e m ot i va s i s i s w a s e c a r a indi vi
du
5 M e m ot i va s i s i s w a s e c a r a ke l om
pok/ kl a s i ka l
6 M e ngg un a ka n be r b a g a i s um be r be
lajar

n ka r t u
9 M e l a kuka n pe ni l a i a n k e p a da si
swa
10 M e l a kuka n t i nda k l a nj
ut

La m pi r a n 3
LE M B A R O B S E R V A S I
AK T I F I T A S S I S W A D A L A M P E M B E L A J A R A N
Si kl us 1
No

Si kl us 2

Si kl us 3

As pe k Y a n g D i a m a t i Ya T i da k Y a T i da k Y a T i da k

1 A kt i f m e m pe r ha t i ka n p e nj e l a s a n
gur u

2 A kt i f m e nj a w a b pe r t a n y a a n g u r u
V
3 A kt i f da n be r pa r t i si pa s i da l a m pe

m be l a j a r a n
4 R a sa i ng i n t a hu da n ke be r a ni a n
me ni ng ka t
5 K r e a t i f i t a s d a n i ni si a t i f s i sw a
me ni ng ka t

V
V

V
V

La m pi r a n 4.
JA D W A L P E L A K S A N A A N K EG I A T A N

No

Bul a n
J e ni s K e g i
atan

Pe br ua
ri

Ma r e
t

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 5 1 2 3 4
1 P e ng a j u a n J udul
2 P e ng a j u a n P r opos a l
3 P e r i j i na n di F a kul t a s
4 P e r i j i na n di S L B
6 P e l a ks a na a n S i kl us I

X X
XXX X
X X
X
X X

7 P e l a ks a na a n S i kl us I I

X X

8 P e l a ks a na a n S i kl us I I
I
9 A na l i sa D a t a
10 P e ng a j u a n B a b I , I I , I
II
11 P e ng a j u a n B a b I V , V

12 U j i a n
13 R e vi si

Apr i
l

Me
i

SO A L - S O A L
Soa l P r e Te st
Ba c a l a h ka l i m a t - k a l i m a t di ba w a h i ni !

i ni
i ni
u i
ja
i ni
i ni

ba ju
bu k
ni me
sa pu
to pi

ii

Soal H ar i an 1 S i k lu s I

i ni

ba j u

i ni

bu ku

ii i

i ni

me ja

i ni s a p u
iv

Soal H ar i an 2 S i k lu s II

ini

ba j u

ini

bu ku

ini

me ja

ini s a p u
vi

Soal H ar i an 3 S i k lu s I II

ini c e lana

ini s e p e da
vi i

Soal P os t T e s t I

ini

ba j u

ini

bu ku

vi i i

ini

me ja

ini s a p u
ix

i ni c e lana

ini s e p e da
x

Soal H ar i an 1 S i k lu s II

ini ba ju ba ru

ini bu k u g ina

xi

ini

me ja

ini s a p u lidi
xi i

ini bo la ka ki

xi ii

Soal H ar i an 2 S i k lu s II

ini t o p i bu di

ini c e lan a me rah


xi v

ini s e p e da ba ru

ini s e p a t u v it a
xv

RE N C A N A P R O G R A M P E M B E L A J A R A N
Se kol a h Sa t ua n P e
ndi di ka n Je ni s K e l
a i na n
Ke l a s / S e m e s t e r
Ha r i / T a n gg a l
Wa kt u
Kom pe t e n s i D a s a r

St a nda r K om pe t e ns i

Indi ka t o r

: S L B N e g e r i K ot a g a j a h
: SDLB

ka t
a

: Tu na gr a hi t a R i nga n

pa da
ka t a y
ang t
e r di r i
2 s uku
ka t a

: II/ 2
:
: 6 x 35 m e ni t ( 3 x pe r t e m ua n)
: . M e m ba c a n y a r i n g s uk u ka t

a , ka t a , da n ka l i m a t se de r ha n a Da
pa t
me
: a . M e m ba c a n y a r i n g su ku ka t a m
ba
da n ka t a
ca
b. Me m ba c a n y a r i n g ka l i m a t s n y
e de r h a n a de nga n l a f a l da n i nt a r
in
ona si y a n g t e pa t
g
su
ku
: a . D a pa t m e m ba c a n y a r i ng suk
ka t
u ka t a
a
b. D a pa t m e m ba c a n y a r i ng k a
t a y a n g te r di r i 2 a t a u 3 s uku ka
ta
c.

D a pa t m e m ba c a ka l i m a t s e
de r ha na ya n g t e r di r i 2 k a t a
d e n ga n l a f a l da n

int ona s i y a n g w a j a r
I. T uj u a n P e m be l a j a r a n K hus
us

d.

D a pa t m e m ba c a ka l i m a t y
a n g t e r di r i

3 ka t a de n ga n l a f a l da n i nt ona si
yang
wa j a r

: S e t e l a h se l e sa i pe m be l a j a r a
n di ha r a pka n si swa da pa t :
a.

Da pa t m e m ba c a n y a r i n g su ku

xvi

pa da ka t a y a n g t e r di r i
da r i 3 s uku ka t a
c.

Da pa t m e m ba c a n y a r i ng ka t a
ya n g t e r di r i da r i 2 s uku k a t a

d.

Da pa t m e m ba c a n y a r i ng ka t a
ya n g t e r di r i da r i 3 a uku k a t a

e.

Me m ba c a k a l i m a t m a ks i m a l 3
ka t a de n ga n l a f a l d a n i nt ona si
ya n g w a j a r m a ks i m a l 3 ka t a
II . Ma t e r i P e l a j a r a n
II I . M e t ode P e m b e l a j a r a n
Ke g i a t a n di a w a l i d e n g a n doa b e r sa m a unt uk m e m
ul a i pe l a j a r a n d a n appe r s e ps i t e nt a n g m e m ba c a su
ku ka t a

e.

Ke g i a t a n I nt i
Ada pun l a n g ka h - l a n g ka h n y a a da l a h s e ba g a i b e r i k ut :
(6) Gur u m e nunj ukka n Me di a / ga m ba r da n si sw a m e n g a m a t i n y
a
(7) Gur u m e m be r i ka n t ul i s a n di ba w a h g a m ba r , si swa di s ur
uh
me m ba c a n y a d e n g a n m e nunj ukka n m e di a ka r t u suku ka t
a a ga r
si s w a m e nj a di l e bi h j e l a s .
(8) Gur u m e nj e l a ska n d a n m e m be r i c ont oh c a r a m e m ba c a
y a n g b e na r .
Mi sa l n y a i ni ba j u ,
di uc a pka n i ni ba j u ,, t a
npa m e ng e j a ,
gur u d a n si s w a m e m ba c a s e c a r a be r s a m a - s a m a da n be r ul
a n g - ul a n g .
(9) Gur u m e nunj uk s a l a h s a t u s i sw a y a n g su da h bi s a m e m
ba c a unt uk
me m ba c a di de p a n k e l a s, s i sw a y a n g l a i n m e ni r uka n.
H a l i ni

xvi i

di l a kuka n be r ga nt i a n da n be r ul a n g - ul a n g sa m pa i
be be r a p a ka t a ya n g di s e di a ka n s uda h t e r ba c a .
(10)
Gur u m e m be r i ka n m ot i va s i da n m e m ba nt u s i s w a
yang

me nga l a m i ke su l i t a n da l a m m e m ba c a .
f.

Ke g i a t a n P e nut up
Se ba ga i ke g i a t a n a khi r , g ur u m e n g a d a ka n ul a ng a n
ha r i a n de n g a n me m ba c a s uku ka t a d a n g u r u m e n g
a khi r i p e m be l a j a r a n sa m bi l be r pe s a n a g a r r a j i n be l
a j a r m e m ba c a di r um a h.

B.
1

Pe r t e m ua n I I
Appe r s e psi
Ke g i a t a n di a w a l i de nga n doa be r sa m a , m e n ga d a ka
n pr e s e ns i s i s w a di l a nj ut ka n de ng a n m e ng a d a ka n a
pp e r se ps i p e l a j a r a n y a n g t e l a h di s a m pa i ka n pa da
p e r t e m ua n I s e r t a p e m be r i a n m ot i va si ke pa da s i sw
a.

Ke g i a t a n I nt i
Pa da pe r t e m ua n I I m a t e r i y a n g a ka n di s a m pa i k a
n a da l a h m e m ba c a ka t a , A da pun l a n g k a h - l a ng ka hn y
a a d a l a h se ba ga i be r i kut :
(1) Gur u m e nunj ukka n Me di a / ga m ba r da n si sw a m e n g a m a t i n
ya
(2) Gur u m e m be r i ka n t ul i sa n di ba w a h g a m ba r , si s w a di s
ur uh
me m ba c a n y a d e n g a n m e nunj ukka n m e di a pe m be l a j a r a
n kartu
ka t a a g a r s i s w a m e nj a di l e bi h j e l a s .
(3) Gur u m e nj e l a s ka n da n m e m be r i c ont oh c a r a m e m ba c a
yang
be na r . M i s a l n y a
t a npa

i ni ba j u ,

di uc a pka n i ni

ba j u ,,

me nge j a , g ur u da n s i s w a m e m ba c a se c a r a be r
sa m a - sa m a da n be r ul a n g - ul a n g .
(4) Gur u m e nunj uk s a l a h sa t u si s w a y a n g su da h b i s a m e m ba
c a unt uk
me m ba c a di d e pa n k e l a s, si s w a y a n g l a i n m e ni r uka n.
H a l i ni
di l a kuka n be r g a nt i a n da n be r ul a n g - ul a n g s a m
pa i be be r a pa ka t a ya n g di s e di a ka n s uda h t e r ba c a

.
(5) Gur u m e m be r i ka n m ot i va s i da n m e m ba nt u si sw a y a n g
me nga l a m i ke su l i t a n da l a m m e m ba c a

xvi ii

Ke g i a t a n P e nut up
Ke g i a t a n pe m be l a j a r a n di a khi r i de ng a n p e m be r i a n
ul a ng a n ha r i a n de nga n m e m ba c a ka t a

da n pe m be r i a

n m ot i va s i a g a r si s w a r a j i n me m ba c a di r um a h.
C.

Pe r t e m ua n I I I
Pa da pe r t e m ua n I I I m a t e r i y a n g di s a m pa i k a n a da l a
h pe m be l a j a r a n me m ba c a n y a r i n g ka l i m a t s e de r ha na
de n ga n l a f a l da n i nt ona si y a n g w a j a r ma ks i m a l t e r di
r i da r i 3 k a t a

Appe r s e psi
Ke g i a t a n di a w a l i de n g a n be r doa b e r sa m a k e m udi a n
di l a nj ut ka n de nga n pr e s e ns i s i s w a . S e ba ga i a ppe r s e
psi , g ur u m e nga da ka n k e g i a t a n me ng ul a n g pe m b e l a
j a r a n y a n g l a l u y a i t u m e m ba c a ka t a a ga r pe r h a t
i a n si s w a t e r a r a h pa d a m a t e r i y a n g a ka n di sa m pa i k
a n.

Ke g i a t a n I nt i
(6) Gur u m e nunj ukka n Me di a / ga m ba r da n si sw a m e n g a m a t i n y
a
(7) Gur u m e m be r i ka n t ul i s a n di ba w a h g a m ba r , si swa di s ur
uh
me m ba c a n y a de n g a n m e nunj ukka n m e di a ka r t u ka t a a g
ar siswa
me nj a di l e bi h j e l a s .
(8) Gur u m e nj e l a ska n d a n m e m be r i c ont oh c a r a m e m ba c a
y a n g b e na r .
Mi sa l n y a i ni
r u ,, t a np a

b a j u ba r u ,

di uc a pka n i ni

baju

ba

me nge j a , g u r u da n s i s w a m e m ba c a se c a r a be r s
a m a - s a m a da n be r ul a n g - ul a n g .
(9) Gur u m e nunj uk s a l a h s a t u s i sw a y a n g su da h bi s a m e m
ba c a unt uk
me m ba c a di de p a n k e l a s, s i sw a y a n g l a i n m e ni r uka n.
H a l i ni
di l a kuka n be r g a nt i a n d a n be r ul a n g - ul a n g sa m p a
i be be r a p a ka l i m a t da l a m ba c a a n s uda h t e r b a c a .

me nga l a m i ke su l i t a n da l a m m e m ba c a
3

Ke g i a t a n P e nut up

xix

Unt uk m e ng e t a hui ke b e r ha s i l a n m a t e r i y a n g t e l a
h di a j a r ka n da l a m 3 ka l i pe r t e m ua n m a k a gur u m e
n g a da k a n pos t t e s t , ke m udi a n g ur u me nga khi r i pe l a j
a r a n da n m e m pe r si l a hka n si s w a u nt uk i st i r a ha t .
V. A l a t da n S um be r B a h a n
1.

M e di a P e m be l a j a r a n K a r t u K a t a

2.

S um be r ba ha n : B uku pa ke t B a ha s a I ndone s i a K e l a s I I Tu
na g r a hi t a Ri ng a n D e pdi kna s , B uk u pe nunj a n g
VI . P e ni l a i a n

1.

Pe ni l a i a n pr os e s
Pe ni l a i a n i ni di l a kuka n g u r u pa d a sa a t m e n g
a m a t i s i s w a me ng i kut i pe m be l a j a r a n

2.

Pe ni l a i a n ha s i l be l a j a r
Pe ni l a i a n i ni di l a kuka n pa da w a kt u t e s m e m b a c a

Kot a ga j a h, A p r i l
Me nge t a hui :
Ke pa l a S L B N e ge r i K ot a g a j a h,
TU K I MI N
NI P . 19541220 198403 1 005

2009

Gur u K e l a s ,

TR I Y A TN O

Potrebbero piacerti anche