, -2.

6--U0

<r-<.1

RNIA

WE Gl ERS .
I Z S -

Wolno drukowac.
>- .
Warszawa dira a5 Marca 182 Rokn,"

KRONIKA

WEGIERSKA

NA POCZATK.U WIE U XII.

KRONIKA CZIESKA
KA POCZATKU WIEKU XI.
W .AC1NSKIM

JEZYKU PISANE : Z TbOMACZENIBM

PoLSRI

JEZYK.

TUDZIE ZIEMOPISMOBEDY WIEKU VIII.

LIST POPA JANA WIEKU Xlll,
2 REK.OPISMOW ROitfYCH 1.

.W WARSZAWIE,

DRUKIEM N. GLUCKSBERGA ,
KSIEGARZA I TYPOGRAFA KRL. WAR. C!i iWEHSTMTtf.

i 8 i / 2, j- 3.

BIBLIOTHECA
."RECflA
MONTAGENSFIS.

Drukowano nakadem JO.

Xizcia Jmci Czartoryskiego ,
Senatora Woiewody Krlestwa
Polskiego, Ma zgromadzaicego gorliwie zabytki Literatu
ry i Dziei w Narodowych i udzielaicego ich uprzeymie : z
Rtrego zbioru tiekopismw
wypisany text aciski Kroniki
Wgierskiey nastpujcy.

t
6OBeCO8d06B6BBBaB5flPOBg8BaC888PB0BO83ffe8C6C8W

KRONIKA WGIERSKA.
JVSTEP

TLOMACZA.

ii ard Hunnw, mwiAnnonym Wgier

ski, niema nic wsplnego z narodem Hungarw, prcz ze iedni i drudzy mieni;},
si pochodzcemi od Magoga Syna Jafetowego. Hungarowie przybywszy do Pannonii w kilka wiekw po Hunnach, korzy
stali z gminnego mniemania ( iakoby byli
Rodakami tamtych ) dla postrachu So
wian, i dla przecignienia do swoiey stro
ny Hunnw pozostaych w Transylwanii
pod nazwiskiem Sikulw.
Roku 373. gdy Valens Cesarz zatru
dniony by poskramianiem Isaurw, i
na woyn z Persami gotowa si , Hunnowie Nard nieznany przeprawiwszy si
przez Morze Azowskie, rzucili postrach
na wszystkie narody z tey strony Donu
mieszkance, ktre w krotce po rzek Dunay podbili : Niepi-zestaiac na tem, prze
prawiali si ku kocowi wieku lv. za
Dunay i czsto Prowmcye Rzymskiego

Pastwa naiedali i upili : w pitym

Wieku przyszli do tey potgi i przewagi,
e Cesarze sprzymierzali si z niemi i ro
czn danin poky okupowali :
R. 33. Attyia i Buda obieli pano
wanie nad tym narodem po stryiu swo
im. Teodozyusz W. odnowi z niemi
poky i daniny roezney siedmset funtw
zota postpi. Tym sposobem zabespieczeni ze strony Pastwa Rzymskiego,
przedsiwzili podbi wszystkie Narody
Scytyjskie , i wiele narodw pnocnych
pokonali ; o ktrey wyprawie gdy niemasz szladu w Historyi, Rozdzia pier
wszy ninieyzego Rkopismu moe poczci zastpi ten niedostatek.
Z mierci Attyli R. 4$4- Monarchia
Hunnw upada, los Pastwa Jego i cae
go narodu opisuie Twrocz w Historyi
Wgierskiey w tych sowach.
Attyla mia synw Szedziesit
dwch , pomidzy ktremi znakomi
te tszemi byli' Chaba ze Siostry Hono ryusza Cesarza , i Aldaryk z Krumhel dyny Xiniczki Niemieckiey spodze* ni. Po mierci Attyli wybuchna woy na domowa po midzy dwiema Syna mi, w ktrey Hun nowie wyginli po
wiksze'y czci, (ha ba z reszt nie dobitkw, w liczbie pitnastu tysicy ,

ni

ustpi? do Grecyi do Cesarza Honoryusza wiria swoiego, gdzie przemieszkawszy lat trzynacie, wrci do Oyczyzny. Zasta zyicego ieszcze dziada
swoiego Bendegus zwanego; cae ycie
niezapomina Pannonii, i rodzinie swoiey zaleca azeby do niey powrcili :
mimo tego Hunnowie, ktorzy pozostali
byli w Pannonii, utrzymui e Chaba zosta w Grecyi gdzie by zabity.
Hungarowie przybyli do Pannonii oko
o Roku 890. (i) Autor ninieyszy niemo wic
riic o potomstwie Attyli, o klsce i roz
sypce Hunnow ; nie wspominaic o przy
byciu Hungarw do Pannonii, miesza nakocu Rozdziau III. i czy oba narody
r' Ich dziele, czynic Geyz czyli Jessego
f Ojca. S. Szczepana Krla Wgierskiego)
Prawnukiem Attyli , ktrycb cztery wie ki przedzieiai. Dla wyianienia tego dodaiemy, ( iako wprowadzenie do Rozdziau
IV. ) uamek z Rkopismu Swidziskiego.
Zimno i gd ruszyy Hungarw ze(%j
Scytyi dalszey to iest z Moskwy, prze*
5
(1 Podug Nestora K, 388. podug Annonyma
Wgierskiego R, 884. podug pUm Gre' ckich R. 890.
(a) Recessus Hungarorum de Scytliia ulteriori
seu Moscovia causa fuit paucitas et sterilita*
Terrae quia fames semper urgebae terrara
ejram, friguscjue excesivtwn illius Re^ionis.

ir

* chodzili przez Rus i Tatry do Pannonii ,

* pomnazaia/: ludem tamecznym woysko
swoie : pobili Ich wprawdzie Slowianie
na wstpie, lecz w powtornym boiu, w
mieyscu gdzie teraz miasto Hungwar le*
zy, zwyciezyli Hungarowie z pomoc|
Gotw (3) ktrzy im nawet czsc zie* mi byli na Slowianach zdobyli ust%>
^ pili. Polegl Buda wodz Hungarw, zbu
Jngressus autem illorum in Pannonam fuil
per Russiam et Tartariam ex quibus exerci
tum suura augmentaverant.
Primo tamen ingressi prostrati fuerunt per
Slavos , Secondario vero ex eo quod Gotfu li
lis prebuerant suecursum, et partem Slavo
nian quam etiam oecupaverant sub Slavis, iili
dimiserant , triumpho contra Slavos potiuntur.
Et ibi Buda Dux Hungaroium fuit inter
fectus, et Sicambria desolatur, et civitas in
alio loco situatur et nom i na tura nomine Prin
cipie Buda, quoniam Buda fuit Princeps Hun
garorum qui multa praelia cum Slavis pro Paononiis faciebat , et praeKum fuit factum ubi
est hodie Civitas Hungwar.
Frater vero suus in Alemania bella coficebat d ictus Hoynel Hunus a quo Civitas dicitur Hungwar hodie vero ex eodem nomin
Hungari apella nur.
Et licet esset tacendum , tamen ne veritas
gestorum obnubilareturMagerones hoc estHungari totani suam potentiam a Polonis habebant et extrahebant, et robore illorum sem
per pugnarunt : hodia enim et ailhuc in lin-

rzono miasto Skambri a na innem

mieyscu zaoono miasto Bud od Imienia Xi_eia tego nazwane : albowiem
Buda Xie Hungarw wiele dokazywa walczc ze Sowianami o Pannoni,
Hoynel Hunus brat iego walczy szczliwie w Allemanii, od Jego Imienia nazwano miasto Hungwar, a teraz i cay
guario Hungarico Poloni dicuntur Langel id
est milites stipendarii, miliiarcs, pugnatoro*
optitni.
Praedicti ergo Sicamberiam hoc est hodia
antiquam Utulam fundaverunt. Fuit enim
magna civitas et tribus annis in eadem stativa faciebant , et ex illa situm Terrarum aliarum explorabant.
Primo tamen pes Eorum Terram ipsam
calcavit , et non aliorum, quam^ hucusque inhabitant.
Cerva autem una ipsos Hungaros in Panm>niam conducebat , qui semper illius vestigi
fuerunt secuti , et non quicvit donec in Pan
noniis.
~ty?) '
Fertur tamen quod primus ingressus eornm
in Pannonias est causa venationis , ubi Ter
ram considerantes esse bonam, remeantes adduxerunt totam eorum multitudinem et iu
gressi sunt eas.
i
Est tamen una opinio quod Hungari nou
permanebunt in Pannonia sicut nec Turci iw
Terris christianorum quas violenterpossiderant.

 Nard Hungarw od Imienia iego ma

c nazwisko (4).
Luboby naleao przemilcze , lecz
niemozna
tumi prawdy historyczey,
c
e Hungarowie ca potg mieli i za cignli od Polakw (5 i walecznoci
Hungari seu Juhri de Terra Scythiae Septentrionalissima juxta Oceanum Septentrionateiu a Moscova civitate Moscorum ad orien
tem et Septentrionem quiflquentis milliaribus
magnis Germanicis distante , de JuhraTerra
conscenderunt et venerunt per terram planam ad Meridiem in Pannonias ubi nunc
resident ; sed iam christianissimi , qui olirn:
Pagani atrocissimi et crudelissirai ferocissimique fuere.
Sub Dipoldo Principe Slavorum Hungari Pannonias receperunt et per duo milliaria a Sicamboria hoc est ab antiqua Buda
primo campestraliter castra mentati situantur.
Anno Domini q65. Huni christianitatis sunt
agressi nomen.
. : .
(a Czytam z pomoc Polakw o ktrych lat
ko ; mwi nizey ) chciaby przemilcze.
(&Annonytn Wigierski za powieda, e .ACrouwoili Hungarw, opanowa zamek Hung
W Pannonii, poanowi'Wodzem Narodu Arpada Syna Swoiego , ktrego od imienia ter
go zamku Xi;i/.ciem Hungaryi a . woysko

Hungarami nazwano.
"'
;
{4' Wyrazy te oznaczai Pisarza Polaka, patri
poprzedzaiacy przyris (3,'.

Tch zawsze zwyciali , przeto do dzi

dnia nazywai Polakw Langel w izyku Hungarskim , co znaczy woysko
z tcine, rycerzy i woiownikw wale
cznych.
Zburzywszy Skambry, zaoyli te ranieysz Bud star: byo to wielkie
miasto, w ktrem przez trzy lata stali '
zeigaic si do ziemi ktr teraz posia dai : z tego stanowiska przepatrywali
pooenie innych kraiw, naypierwey
iednak t ziemi, w ktrey teraz mie szkai, nogi ich zdeptay.
<c Prowadzia ich ania, za ktre'y szli
tropem, pki niespocza w Pannonii; (5
iako powiedai e poluic przyszli pier-'
wszy raz do tego kraiu, gdzie znalazszy
ziemia yzn, pozostali, i zprowadziwszy
cay nard, osiedli : lecz powszechne
iest mniemanie e ani Hungarowie ani
(5 Podobnie krzy/.awhicy pod dowdztwem.
Emiona II. 1096'. gnali przed soba koz i
g , ktrym co Boskiego przyznawali: zwie
rzta te na czele woyska postpuiao, wzbu
dzay w niem iakowe zaufanie i poszano
wanie. ....
....

VII!

Turcy nieosiedz si w ziemiach chrze cianom wydartych (6)

Dopeniwszy co zdawao nam si w
dziele ninieyszem midzy Rozdziaami III
i IV. brakowa, zostaie nam mwi o sameme dziele i iego Autorze.
Kronika ta iest nieznanym dotd za
bytkiem naydawnieyszych dzieiw W
gierskich a po czci i Polskich (zanaydawnieyszego bowiem dzieiopisa Wgier
skiego Narodu uchodzi dotd Annonym
Sekretarz Beli IV. Krla Wgierskiego).
Odkry i Joachim Lelewel pomidzy Rkopismami staremi Biblioteki Puawskiey i
przepisa, ktrey kopii za pozwoleniem Je
go do tmaczenia uylimy.
Niemasz ladu nazwiska Autora, przyznaiemy iiednake Chartvitiusowi Bisku
powi z nastpuicych powodw, ktre pod
sd czytelnika poddaiemy.
W zbiorze Pisarzy Wigierskich Schwandtnera zna)duie si ywot S.Szczepana
Krla Wgierskiego przez Chartvitiusa
Biskupa napisany, ktoren iest z ninieyszey kroniki po wikszey czci od Roz. IV
do XII. przepisany. W licie przypisnym
(6 Ostatnie sowa oznaczai e ten uamek pisa
ny przed zaszczepieniem chrzeciastwa w
Hungaryi.

IX

mwi Autor do Kolomana Krla Wgier

skiego Przedsibior na Twy rozkaz
dzieo, przewyszaice siy moie; ktre
spalibym gdyby w nie'm cokolwiek nie przystoynego lub obi-aliwego znale
si miao w wstpie za niezapowieda wcale ( iakoby naleao ) e przedsi
bierze pisa ywot i cuda witego, y
wot pierwszego Krla Hungaryi, ktren
wiar chrzeciask rozkrzewia i przeto
Apostoem Hungaryi by nazwanym i t. n.
ale namienia tylko o powoaniu Narodu
Hungarw do wiary chrzeciaskiey. Owiadczenie takowe i wyrazy przyzwoitsze bdc kronice ni legendzie, mniemam
przeto e list przypisny, do kroniki ninieyszey naley, e ta musi byd dzieem
Chartvitiusa, 'z ktrego ywot S. Szczepa
na w) brany, zachowawszy list przypisny,
ktren tu przytaczamy.

KRONIKA

List Autora do Kolomana

KRLA WGIERSKIEGO^
Chartvitius Biskup z miosierdzia Boskie
go, powoany do usug Duchownych, Ko
Tomanowi Krolwi Panu swemu, szczli
- wego owego Euge ! po nayduszem y
ciu na wieki yczy.
NAYIANIEYSZY

KRLU!

Przedsibior wic na Twy rozkaz

Dzieo, od ktrego mnie dotd nieudol
no moia zraaa ; albowiem znane mi
. niegdy dosy oblicze Prjscyana Grammatyka, dzi w podeszym wieku iu tylko
iakoby przezemg widzie mog : lecz u.
waaic Wadz Wysokiey Dostoynoci
Twoiey, posuszestwo ( ta pochodnia i
pera cnot wszelkich ) przemogo niemia
o wachaicego si umysu , i tern po
wodowany, po mimo przekonania o nie
udolnoci moie'y, odwaam si rozpocz.
A poniewa przedsiwzicia w naylepszey
chci czstokro zdawai si byd zawi
ci nieprzyiemne , upraszam przeto naypokorniey W, K. Mci aeby dzieko ni(*) Koloman panowa w Wgrzech od R. io65.
do R. in.

ff 1 S R A

WCIPIT CRNICA HUNGARORUM

'

Juncia et mixta cum Cronicis Polonorum et Vita Sancti Stephani.

Domino suo Colomano Regi excellentissimo Chartuitius Episcopus Spirituale ministerium Dei benignitate adeptus, post
huras vil terminum illud Euge ! precatur semp iternum.

Aggredior nunc opus Serenissime

Rexjussu Tuo mihi demandatum , aquo
hactenus ingenioli mei imperitia abhorruit : ob id prsertim quod Priscianus
Gramma ticus mihi olim sat bene perspectus et cognitus, procul a me digressus iam decrepito mihi, tanquam ca
lgine quadam septus, faciem exhibet obscurissimam. Sed cum alia exparte Digni
tatis Tu attenderem authoritatem vicit
tandem anxi mentis dubitationem ,
virtutum omnium Lux ei gemma obedientia,
cujusfortiprsidio fretus, tametsimihi vire
cernerem haudquaquam svppeterepe, oris inhoandi fiduciam suscepi. Cum sint
autem plerumque invidice obnoxi, qu bo^
na ammifiducia geruntur, supplex oro Regiam sublimitatem Tuam, uti opusculi hu-.
jus susciper ne gravetur Pairocinium, nee
qffendatur parum commoda ' dictione aul
a

KRONIKA

nieysze w opiek swoi przyi raczy, i

mniey wymownego wysowienia , braku
porzdku , zamieszania rzeczy i czynw
niezwaa. Niespodziewam si zeby tu
cokolwiek nieprzystoynego lub obraliwego znale si mogo, i wolabym one
raczey spali, nizeli kogo obrazi.
Wreszcie poniewa wszelkie dobro ze
rda miosierdzia Boskiego spywa na
Nas, niech mi si godzi w Imie Boskie dzie
ko ninieysze rozpocz.
WSTP AUTORA.
Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est descendens
a Patre luminum. (i)
Naywikszego daru Stworzyciela Swia
ta ( ktren go dla zbawienia narodu ludz
kiego wcieleniem , zmartwychwstaniem
chwalebnem, i wniebowstpieniem Pana
Naszego Jezusa Chrystusa uszczliwi
raczy ) dostpi takze Nard Wschodni
Hungarw,gdy ich Bg nayaskawszy Je
zus Chrystus, do wiary katolickiey po
woa raczy, lubo nie w oyczynie wasney , ale po odbytych dalekich wdrow
kach i trudach", w obcey ziemi , to iest
howianskiev.
; ,
..
.
_
(i) Jacob Cap. i. ver. 17.

<

W EG IE R S A

ordinis et Rerum gestarum confusione,

Quod sioccurrat quidpiam quod Jdam
habeat offensionem, inalim Codiccm ignibus absumi quam licons materiam cutpiam ojferri. Et quia bona omnia ad
JSos ex Divina misericordia proficiscuntur , Ipsius munere sic bet opusculuin
praesens auspicari.
\

Praefatio

Authoris

Omne datum optimum et do

perfectum de sursum est descendehs
a Patre luminum. Hujus Patris datum
optimum, post passionem et gloriosam
Resurrectionem et ascensionem Domini
nostri lesu Christi, omnes Regiones provemens qui omnes homines vull salvos
fieri, ad Origentfllem Hungarorum Regionem usque defusum est, quos Jesus
Christus qui est Deus optimus , non in
propria Regione , in aliena qu Sclaviania
nominatur, post multos labores et erumnas ad fidem Catholicam mirabili sua
Providentia vocare dignatus est.

:&

KRONIKA

- i. Krl Ich Aquila (2) zwany, zpanoszywszy si w zoto, srebro i drogie ka

mienie , zamony w lud, trzody, ptastwo,
zwierzyn , we wszystkie opywaicy roskosze , wzbi si do tey wyniosoci , e
sobie zamierzy podbi pod swoie pano
wanie wszystkie krlestwa i narody Roskaza wic uzbroi si narodom podle
gym sobie, ktrzy zgromadzeni niezmier
ne pole okryli. Wybra sto Pukw z
naywalecznieyszych i nayzdolnieyszych do
bom : lecz eby Go snad z przywizania
do dostatkw i siedlisk , tudzie z mioci
on i dzieci od przedsiwzicia nieodwodzono, nikomu si nie zwierzy.
Za wasnym tylko popdem odwagi i
nieugitey staoci , ruszy z woyskiem prze
ciwko Litwie, ktrych od razu pokona
i kray zniszczy Tych zwoiowawszy , po
szed do Scutyi (3) gdzie S. Brandanus (4)
spoczywa, ktr pod swoie panowanie za
garn : (5) ztamtd wszed do Dakw (6)
(2) Aquilla czyli Altila, Thile. Ethele.
(3) Scutiam intrawt. Adam Bremeski podR. io5i
wspomina Nard Scu ktrych Aug: Lud.
Schlozer mniema byd Czudy.
(4) S. Brandanus kwitn okoo R. 570. na Wy
spie Scutii podug Trythemusza: byd moe
rozumiano lub nazywano Wysp kray do
ktrego przystp morzem tylko mg byd
znany. Beda inlmaginemundi, opisuic wysp

WGIERSKA

. i. Cum autem Rex eorum qui Amdla proprio nomine nuncupabatur esset
locuptetatus argento et auro et gemmis
pretiosis , hominorumque
animalium
volucrum et bestiarum silvestriuni maxima mulutudine , ila ut delltiae lnundi
ex omni parte Ei affluercnt , exaltatum est et elevatum cor Ejus et decre\'it in animo suo ut omnia llegna terfarum et omnes nationes consurgeret et
suo Imperio subjugaret. Exit edictum ab
ipso ut omnes nationes super quas timor Ejus erat ad bellum validum parati et armati congregarentur , quod cum
convenissent et innumerabiles campos onerassent elegit aeies de viris strcnuissimis et
ad bella promptissimis , a nemine consi-Rum disquirens ne c/uis sibi oppigratia ,
vel amore possessionnm vel dolore uxoris
autpuerorum suorum dissuaderet, sed cum
]>robitate cordis sui et corporis constan. tia consilium iniens contra Lithuam a. Cytra zwana., przypadkiem odkryta i wkrt
ce zapomniana , powieda: ze nieiaki Grandanus: byt na tey wyspie, ktorego nazwisko
iedn tylko liter r/.ni si od lirandapusa.
(5) et suae potentia? suppcditavit albo reliquos siar; dominationi subdidit , nalegaoby raczey tma
czyc ze przyczy do swoiey potgi , czyli
reszt zagarn do woyska pod roskazami
2*

KRONIKA

stoczy z niemi by wielki, uciekaicych pozabia reszt, zai pod moc swoi. Pozbie
rawszy w Dacyi okrty puci sit; morzem
do uycia rzeki Renu , a ruszywszy wio
sami po Renie przyby do Teutonii (7) i
pod , Koloni miastem znakomitem oboz
rozoy.

. II. O Zabystwie iedynastu tysicy

Dziewic. (8)
W tym nadcigno XI. tysicy dzie
wic, ktre odwiedziwszy progi SS. Apo
stow Piotra i Pawa, powracay z Werojiy. Straze Attyli niewidziawszy ieszcze nieswemi bdcego : albowiem owych wiekw
Woiownicy czyli Naieznicy bardz iey zdoby
czy iccw i pomocnikw do dalekiey wy
prawy potrzebowali, nieli ugruntowania pa
nowania w zniszczonym kram. Pomidzy
rozlieznemi Narodami ktre Attyla w tey
wyprawie pocign z sob lob zagarn,
mo/naby liczy Nard Sowiaski, zwany
Wtranle, o ktrych powrocie od brzegw p
nocnego morza do Pannonii oyczyzny swoi ' v pisze B;isi.ko we wstpie do kroniki Le-

WGIERSKA

cies movit , quos staem oppressit et o*

mnemTerram va$tavit;quibus sub/ectis Scu*
tiam (ubi Sanctus Brandanus reauiescit) in->
travit et suce potentiae suppeditavit. Inde
vero Daciam ingrediens cum. ipsis conjlictum habuit, quibus terga vertentibus mul*
fos occidit , reliquos suce dominationi sub'
didit. Congregatis autem Carinis in Da
cia mare ascendit , et ubi fluvius qui
Jihenus dicitur mare intrat, per Rhenum
acectis remis Theutoniam, ingressus est:
ad Coloniam civitatem egregiam venivns tentoria jixit.
II.

De occisione XI. virginum

millium.

Mox Uli contra oceurrunt XI millia

virginum , visitatis liminibus Sanctorum
Apostolorum Petri et Pauli de Ferona
ciitw i Polakw ; wdrowka ta wiele ma
stycznoci z wyprawa At tyli.
,
(6) O Daoyi Pnocnej obszernie w Ilistoryi Bo
leslawa [11. na kar. 8o. '
7 Teutonowie Narol Germanow r/.ny od Alle*
nianw. Posad Germanii i narodu Teutonw
wyszczeglnia iaszko w kronice Leculw i
Polakw na kar. 18. nazwiska Narodw zachowuiemv podug Autora.
*^8) Xl Firinum rr.mium pudlu.' Serwiusa Fir!7.> C7. >vvariK! znacay osubf pci ' t'ikiev

KRONIKA

przyiacio od wnicia swego do Almami,

zdziwione uwiadomili natychmiast Krla,
ktren ruszy woysko przeciwko dziewicom
Chrystusowym, ktre poczto zabiia. Ma
o iu ywych zostawao, gdy Krl zbli-'
ywszy si do Urszuli chrzeciaskiey dzie
wice, pozna e niebya mczyzn i rzek:
Szlachetna Panno , gdyby bya ostrze-'
ga przez Posy Maiestat uasz krlewski
o szcziwem swoiem tu zblianiu si,
Lud Twy niepoginby by tak okru-'
tnie od moich onierzy ; ale poniewa
si to z niewiadomoci zdarzyo, prze*-'
sta . iu smuci si strat towarzyszek
swoich, pociesz si raczey, poczmy si
maestwem , bdziesz krlow nad
, wszystkiemi krlestwami Bogosawio
na Urszula odpowiedziaa Psie beze- cny , okrutniku i zuchwalcze ! Ja iestem ..'"
; oblubienica krla cesarskiego (o) Ty
smok drapieny poeraicy chrzescian !
,. brzydz si tob iak diabem Wzgar
dzony Krl w obliczu Woyska swoiego
nieziernie si rozgniewa, i kaza i i're
bez rnicy wieku i stanu : niektorzy zna.' Jzszy w staroytnych pismach Litery XI.
M. V. czytaia Untlecim Martires Yirgines
...^ i u trzy mu i ^ ze Ich tylko iedenacie znay-''
,., . dowao si.

WGIERSKA

ja

venientium : quas cum vidissent perterriti sunt custodes, et celeriter nuntiant Re

gi , quia nondum aliquis perturbaverat
post quam allemaniam intraverat. Rex
et acies subito territi contra virgines Christi exierunt et eas cedere coeperunt. Cum
autem fere omnes cesce fuissent , et Rex
ipse ad virginem christianam Ursulam
appropinquasset, et Eam intuitus fuisset,
et quod virgo non vir esset cognovisset, dir
xit ad Eam O si ad nostram Regiam
a Magnificentiam tam Tua nobilis vir ginitas nuntium direxisset, et nobis Tutu. um gloriosum adventum significaset,nun quam nostrum militum ferocitas Tuas
acies occidisset: unde quia hoc per i gnorantiam factum est,noli de Tuis col Ifigis tristari , sed magis consolare , qiua,
a miki copulaberis et Regina omnium Re gnorum erisy>Cui respondens Reata Ur sula dixit b Inique canis ferox et au dax ! Ego Regi Ccesaris copulata sum;
o Te autem qui est Draco iniquus vo rans christians ut Diabulum despi cio. Quod cum vituperatum coram
(9) Eo Regi Ccesaris copu7ata , Urszula Crka
Dionnota Kiazcia w Rrytannii, oblubienica
miona Xiaccia u Gallw, ktrego Maxym
Cesarz, w nadgroil przysug, Krlem Arrno*
ryki czyli Brytannii muieyszey postanowi.

ii

KRONIKA

szt dziewic pocina. Iedna z nich Kordula zwana, utaia si pomidzy trupami ,
lecz widziawszy ze Jezus Chrystus, otoczo
ny Swiatoci i Anioami przypiewuicemi, zstpi o pnocy i pozabiera do
Nieba dusze S. Urszuli i wszystkich SS.
Dziewic , gorzko si rozk wilia, auic ze
od towarzyszek odczona zostaa ; przeto
skoro si, rozedniao,, podniosa si ktr
postrzegzy ieden z pogan, uci iey gow.

. III. O Zwycistwach Krla Aquili.

Z Kolonii ruszy z woyskiem do Austryi (10) walczy z Krlem Teutoskim,
ktorego pokonawszy, wszed do Apulii (i i)
gdzie stoczy by z Normandami i Fran
kami , ktrych zwyciywszy pod moc
swoi podgarn. Potem przeby gry, i
wszedszy do Lombardyi (kraiu paskiego,
zabudowanego miastami, przyozdobione
go murami i wieami nay wyszemi ) zni
szczy go, mury porozrzuca, wiee po
(10) Movit ad Justnam Austrazya.
Ci iC Apuliam ingressus Apta Julia , miasto Apt.

WGIERSKA

11:

exercitu suo se cognovisset , Rex iratus

vehementer, decoUari Eam percepit cum
reliquis virginibus suis. Una autem cui
nomen erat Cordula interfunera viva latitabat. Cum autem media nox esset, descendit Jesus Christus cum luce clara et
Angelis canentibus, ei deportavit animam
Sanctce Ursulce et animas Sanctarum Virginum ad Regna Coelorum. Quod cum
vidisset Sancta Cordula, lachrymari coepit
amarissime, quod Sodales suas dereliquisset: mano autem facto statim surrexit , et
per funera deambulare capit,quod cum
vidisset quidam Poganus, gladio caput
Ejus amputavii.
% III. De victoria Aquilae Regis.
Movit autem de Colonia tentoria sua
ad Austriam, et ibi pugna\it cum Rege
Theutonico: quo devicto Apuliam ingressus
est: ibi cum' Normandis et Francigenis
pugnam habuit, et eos devincens sucemagnitudini subjugavit.
Post hoc montes
pertransiens, Lombardiamplanam terram
inveniens , civitatibus multis repletam ,
muribus ornatam, turribus altissimis de*>
coratatn , terram vastavit, mures dissipdvit, Turres confregii: pro iniquitate au
tem, tali Plaga D,ei ' apellatus est. .'Totum autem mundum peragrare volensJ et

KRONIKA

wywraca, Za ktre niegodziwoci biczem

Boym przezwany zosta.
Zamierzywszy sobie okry Swiat ca
y, i Pastwo Rzymskie zagarn, wysa
przodem cz woyska przeciw Rzymowi
(12) a Sam postpowa z gron potg.
Na pierwszym noclegu gdy spa w ku,
pokaza mu si Posaniec Swity (i3) mo
wicy Jezus Chrystus Pan i Bg zaka zui ci (1 4) wchodzi po nieprzyiaciel sku, do Rzymu Miasta witego , gdzie
Apostow rnoich ciaa spoczywai !
wro si raczey i ukarz zdraycw, kt rzy wyrzekszy niechcemyKrlow! sami
si bdziem rzdzi ! zamordowali okru tnie Kazimierza Krla Sowiaskiego i
Chrwacyi, wybraca moiego, ktren y
i suy mi Dusz i Sercem. Pozwol z
czasem potomstwu Twemu odwiedzi
Rzym z pokor, i obdarz wieczn kor n'fi5)v To powtorzywszy Anio zni
kn (i 6)
(u) Tfrrocz pisze /e Attyla wysa cz woyssa pod dowodztwem Zoarda ktrzy Apuli
i Kalabry zhipili.
(.i3) Angelus Sanctus Augelus ab agyos latine
. D,unt[u, AX)gelrurn Yotabiilum: utdicit Gre, .gorius ,1) nomen, est officii non natura, nam
Sancti illl Caelestis Patriae spiritus tunc so- ''
lun)' siint"' Angeli runi per eos aliqua nuntiantur. Catholicon,

WGIERSKA

Romanum Jmperium sibi usurpare cupiens , Romam exercitum suum modt, et

arniatus feroci animo procedebat: Cul in
prima statione nocturni siue cum in cubiculo dormiret per visum Angelus Sanctus. Praecepit tibi Dominus Deus Jesus
Christus ut cum ferocitate Tua civit% tem Sanctam Romam, ubi Apostolorum
meorum corpora requiescunt, ne intro eas, sed reverte et Meum electum Regem
Casimirum, qui in Sclavonice et Chrva cics partibus toto cordis ac mentis af fectu jideliter in Saeculo servivit , in eis
qui ipsum tradendo turpiter occiderunt
ulciscere, quia dixerunt nunauam Rex e rit super nos, sed nos ipsi regnabimus
generationem autem Tuam post Te in
j> humilitate Romam visitare et coronam
perpetuam habere Jaciam. His dictis
discesit Angelus.
(i4) Anio iako Pose powtarza roskaz Jezusa
Chrystusa sownie podug zwyczaiu Posw
wczesnych, ktorego lady w Herodocic i in
nych dawnych Dtieiopisach znayduiemy.
(i5) atwo si domyli /.e ta obietnica tycze si,
S. Szczepana i Jego Pomnikw, ktrego
Rd wyprowadza. Autor od AttyU.
(jo) Twrocz powiada y.e Rzymianie uprosili wte
dy i wysali Leona Papiea do Attyli; Papie
przyby z Duchowiestwem licznem, i okT
. . aaocia kocielna, z chorgwiami, uagodzi

,5

KRONIKA

Nazaiutrz wic rano ruszy Aquilla do

miasta frenecya zwanego, z ktrego po
szed ku brzegom morza, gdzie zaoy
miasto nowe i nazwa Aquile na wie
czn pamitk Jmienia swoiego (ty)'. Prze
by pote'm gry karyntyyskie, i stan na
franicy Chrwacyi i Sawonii midzy rzeami Saw i Draw, Panowie Chrwacyi
i Sawonii zastpili mu et refutsit sol in
clrpeos aureos et resplcnderunt montes ab
t'rs (i 8) waczono przez dni osiem, lecz
Bg karzc ich za zdrad i zabystwo
wasnego Krla Kamierza (19) podda Jch
mocy Aquili; iedni polegli, drugich po
imano, reszta uciekli. Po zwycistwie
przeszed przez rzek Draw i znalaz y
zne paszczyzny, gdzie zuic si zwtlonym na siach dwudziestopicio-letniemi
trudami ( od wynicia z Unapi oyczyzny swoiey na wschodzie ), wiel woynami i zwvcistwami, namyla si czyli po
wrci do yezyzny, czvli osi w^ ziemi
zawoiowawey ? po dugiem i smutnem roAriyl, i nie tylko Rzym ale i cale Wochy
oswobodzi.
...
(17) Jnni pisarze przeciwnie wcale .powiadali! ;

ze Atiylft zburz) Ak wilia po fyiectiletmen

obleniu.
(ift\ Machab. 6. 3g.
. ...
(i^J Zdaie si ie Kazimier* Krl Sowiaski ;u

W (i I E R S R A

cQ

Cum autem mane factum esset, Rex

m.ovit exercitus suos in cwitatem (juce Vejietia vocatur, et inde progrediens venit supra \ittus maris, ibidemque Ciuitatem novam cdificavit camque ad honorem nominis sui et ad memoriant posterorum Aquileiam uominavit , unde ab Aquila Reg
Hungarorum nomen sumpsit. Movit au
tem inde se et exercitus suos, et pertransivit Alpes Carinthice, et vcnit in terminos
Chrvacia: et,Selavoni(e inter Jluvios Savam
et Dravam: ibique occurrerunt eiPrincipes
Chrvacice et Sclavoni&, et dirax,?rurit acies, et refulsit Sol in clypeos aureos, et
resplenderunt montes ab eis , et Jecerunt
conflictum magnum octo diebus , tradidit
autem Eos Deus in manus Aqudce Rtigis
propter Regem eorum Casimirum, qwsm
tradiderunt et turpiter occiderunt : C(Bsi
sunt autem Sclavi et Chrvati, alii fugierunt , alii in captivitatcm ducti sunt.
Cum autem post victoriam fluvium.
a ui Drava dicitur pertransisset, et vidisset terram planam atquefrugiferam, et
post XXV. annorum curriculum: ab egressu Terra; suce Orientalis Ungarice: com
ktrym tu mowa , by clirzeicianiium ,
albowiem wyey mwi o Nim Chryslus
przez Anioa wybraca mego ktre u mi
su/.yi (Jusz.ii i sercem
3*

KRONIKA

zmylaniu, zdao mu si nayprzyzw oiciey

zosta , i dla -zabespieczenia posiadania
spokoynego ziemi, poeni swoich z nie
wiastami Sowiaskiemi i Chrwackiemi.
Oznaymi Woysku swy zamys, ktren
si wszystkim spodoba. Obchodzi wic
Ziemi, podobaa mu si i zdawaa nie
jako ziemi niegdy Izraelitom obiecan.
Otrzymawszy przez Posw od Dowodzcy
Sowian Pann tego narodu, poi i za
Zon , i Rycerstwo iego wszyscy podo
bnie pobrali ony z tego narodu.
Potem przebywszy Dunay, odkry r
wniny zielenieice si buyn traw , pe
ne Pasterzy, Trzd klaczy i rebcw nieuiedonych : albowiem tam sami tylko
Pasterze i Rolnicy mieszkali , bo Krl So
wiaski i Chrwacyi mia upodobanie nad
morzem w miecie zwanem Sipleth (ao),
gdzie S. Pawe przez lat pi Biskupi
Stolic posiadaic, nawraca do wiary (21),
dopiero potem postanowiwszy Biskupa,
uda si do Rzymu.
(20) In Civitate quae Sipleth dicitur teranieyszy
miasto Spalatro, nad brzegiem mona Ailryatyckiego.
(.21) S. Pawe Aposto pierwszym Apostoem
Sowian moc cudw ( mwi sam w Roz.
1 5. do Rzymian ) i niocij (Dueha Boego.

WEGIERSKA

18

putasset, et post ahtorum r. victo

rias se debilitatum praesensisset, quid agere deberet, cogitare cepit, utrum in ter
rain proprium redire? vel istam ocupatam
possideret P Vnde cum multos dies in cogitatione et tristitia duceret Rex, hoc ei
bonum visum est consilium, si uxores Sclavas et Chrvatas copularet, ita terram in
pace et quiete possideret. Quid cum retulisset Exercitui suo , placuit Omnibus
Consilium. Obambulavit autem Terram
et delectabatur in ea, quia terra promissionis tanquam Terra Israeltico po
pulo. Missis autem nuntiis suis \accepit
a Principe Sclavorum .filiam d Tri
bu eadem , et copulavit sibi Eam in u.rorem : simliter et Exercitus ejus de
eadem Tribu Uxoribus copulatus est.
Pertransiens autem Danubium invenit
Terram planam et campestrem, kerbisqe
superfluis virentcm, Pastoribus et pecudibus seu jumentis et poledris indomitis
plenam : nam in terra hac solum Pasto*
res et aratores morabantur , Rex vero
Sclavoniae et Chrvaciae circa mre de
lectabatur in Civitate qum Siplctk dicitur : q uam Sanctus Paulus apostolus ad
Eidem Christianam convertit et ipsam Episcopalem Cathedram V. annis tenuit, demde ordinato Episcopo Romam petiit.

19

KRONIKA

.Przeszed Attyla rzek Chisa (22) za

ktra, nieprzeyrzane rwniny naywicey
mu si podobay : nazwa ten kray Hungari : dla sawy i pamitki Imienia Na
rodu Swoiego: w obecnoci zgromadzo
nego Woyska: rozda Panom i Rycerstwu
swemu obszerne posiadoci, i za powsze
chn zgod postanowi aeby pierworo
dny z synw Jego , gdyby zona wielu
spodzia, nad innemi panowa. Zona Je
go zrodzia Syna, ktoremu nada linie
Kolumen. Ten poi on z Chrwacyi.
Aquila zwycizca Swiata zestarzawszy
si, przywoa Panw i Magnatw, zda
Kolumenowi Synowi r Panowanie i umar.
Po mierci Oyca Zona Kolumena zro,c(zia Syna nazwanego Bela , ktren po
zeyciu Oyca przenios si do miasta swe
go Aqmlei (20), gdzie poi za Zon Greczynk z Konstantynopola Cesarskiego ro
du ; zkd ruszy znowu do ziemi swoie'y Sowiaskiey, ktr rnaddziad Jego
Hungary nazwa. Tam Zona Jego zro(22) llzeka Chisa albo Gizia ( iako i Autor niey w VII. na/,ywa ) po acinie Tibiscus;
ma take nazwiska Cissa, Tyssa, CisawaOdtd zaczynai si miesza Dzieie Hunnw i Juhrw.
(23j Miasto Aquileja w tem mieyscu wymieniorie byd moe Aquicum podug dawnych ,
a teraz Cepol zwane nad Dunaiem.

WGIERSKA

ao

Post hcec autem movit se et pertranswit fluvium qui Chisa dicitur, iblque plniciorem et spatiorem terram inven.it , in
qua magis delectare cepit : tunc advocato omni exercitu suo, ad laudem et gloriam exercitus sui, Ungariam eam appellavit: distribuiique Principibus et Baronibus terram conferens eis magnas possessiones, et decrevit omnium consensu ut, si
uxor ejus multos pareret filios, Primogenitus regnaret super omnibus.
Post hoec autem uxor Ejus peperit
Filium cui imposuit nomen Colummen, qui
accepit uxorem de Chrvacia. Cum au
tem senuisset Aquila Jamosus victor terrarum, congregatis cunctis Principibus et
magnatibus Terrae, tradidit Regnum in
manus Filiisui Colummani et mortuus est.
Post mortem autem Patris sui uxor
Colummani genuit filium qui vocatus
fuit Bela. Iste autem mortuo Patre regresus est in civitatem suam Aquilejamf
et ibi accepit uxorem Grcecam de Constantinopolitano Imperio. Jn.le autem movens se venit in Terram suam Sclavoniam, quam adavus suus Ungariam apellavit. Ibique uxor sua concepit et pperit filium quem vocavit Jesse, qui acce
pit uxorem , de Regione Polonia de Ci*sntate Cracovia sororem Mschonis Ducis nomine Etldegidam.

ii

KRONIKA

dzia Syna ktrego nazwa Jesse (24) i

oeni w ziemi Polskiey w miecie Kra
kowie z siostr Xicia Mieszka Athlaid. (25)
Ta bya chrzecianka , umieitna i
przez Ducha S. natchniona witobliwoci
staraa si nawrci Ma do Chrzecia*stwa, odwie od pogastwa, i skoni doprzyicia wiary katolickiey (26) iakoz agodnemi i sodkiemi namowami uwiado
mia go o Chrystusie , i nawiodla ze Go
uzna Bogiem Jedynym iako napisano
Quia sanctificabitur Vir per mulierem
fidelem.
Skoro Zorza aski Boskie'y zawitaa
(27),* Jesse raczy dozwoli gocinnoci i
bespieczestwa wszelkim Chrzecianom:
(28) chccym do Pastwa Jego przybywa ,
(a4) Jesse czyli Geyza Oyciec S. Szczepana na
rodzony R. ofio, Ponieysi kronikarze W
gierscy odmienuie Rd Jessego wywodz od
Almusa mianowicie Arpad Zoltan Taxun
Jesse.
(a5) R. 968. podug Dugosza.
(a6J et Fidem Catholicam tenere albowiem obrz
dek Grecki snad kwitn iu w sowiaszczynie.
(37) W tein micyscu Pisarz ywota S. Szczepa
na zaczyna wybiera i przepisywa z ninieyszey Historyi a do slow, nazaiulrz
w dzie przeznaczony i t. d. w Roz: VI.
ywot teu drukowany naypr^d w Kra-

WGIERSKA

11

Hcec autem Christiana erat et literis irnbuta , documentisgue Sanctis per

Spiritum Sanctum repleta. Hcec autem
cepit virumsuum ad Christum convertere, et
Jiaem Catholicam tenere, et a cultura Idolorum recedere, quem sepissime blandu
et melicis alloquens sermonibus, Christum
fecit cognoscer, et . Ipsum unum Dominum credere, quam scriptum est Quia
sanctificabitur vir per mulierem fidelem
Apropinquanle spiritualis fulgore Chrismatis , cunctis christianis ducatum suum
intrare volentibus hospitalitatis et securitatis gratiam voluit exhibere : Clericis et
monachis potestatem concessit anle praesentiam suam Keniendi et sibi louendi.
Quid plura ? adest tempus ccelitus dispositum. Credidit ipse cum familiaribus
suis et baptisatus est in nomine Jesu Christi. Tu autem.
kowie u Hallera R. iSll. potem w zbiorze
ywotw SS: przez Suryusza zkad u Szwami*
tnera, w Edycyi krakowsLiey nie masz Listu
pr/.ypisnego Autora.
(i8j Cunctis Cuistianis. Chrzecianom wszelkie
go wyznania .lub obrzdu.
(ao/) Cum Familiaiilus suis z Hungarniii Poga
nami ktrych nazywa niey Militas noyi
Christiani.
' .

a3

KRONIKA

Kapanom i Zakonnikom pozwoli przy

stpu do swoiey Osoby i rozmawia z So- .
b. Nakohiec nadesza chwila naznaczo
na w Niebie ! Jesse z Rycestwem swoiem
fici) uwierzy i ochrzczony zosta w Jmie
Jezusa Chrystusa. Tu autem.
. TV. O Jessie pierwszym Chrzeciani" .-' , nie.
Jesse gorliwie zaity wykorzenie
niem zabobonw Pogaskich i urzdza
niem Biskupstw dla rozkrzewienia wiary,
pocieszony zosta obiav ieniem cudownem:
albowiem o wschodzie soca pokaza
mu si modzieniec urodziwy i rzek Po
rt koy Tobie Bogu miy Chrzecianinie
Jesse! razkazui ci byd spokoynieyszyra
w troskliwoci swoiey , Zamysy two ie ziszcz si: bdziesz mia Syna kt
remu Bg z opatrznoci Swoiey doko nanie tego wszystkiego poleci. Bdzie
ii on Krolem od Boga wybranym, a po
doczesney koronie wieczn osignie.
Tym czasem przyymiey z uczciwoci
Ma przybywajcego do Ciebie w Po
selstwie Duchownem , Szanuy Go , i
ufhe'm Sercem przyymuy Nauk Jego!
Obudziwszy si Xi',e, gdy zadziwio
ny obiawieniem dzikuic Bogu pokornie

W l G i E R S ; A

%. IF. De primo Christiano Jesse.

Cum minimum esset solictus ritibus
sacrilegis destruendis et Episcopatibus ad
profectum Ecclesi statuendis, mirabili
visione consolatus est. Enim Dominus lucescente aurora astitit ante Eum Juvenis delectabilis aspectu qui dixit ei Pax
. Tibi Jesse Christiane Deo dilecte ! jubeo
te de solicitudine Tua /oresecuriori, ubi
Tibi concessum est quod meditaris , de
Te Filius nasciturus egredietur, cui hc
ft omnia disponenda Divin providentiel
consilio comendabit Dominus. Hic est
<r
unus ex Regibus electis a Domino Coronam v seularis commutaturus aea
. terna. Verumtamen virum spirituals le gatione Tibi transmittendum honorift cabiliter suscipitoy vencrabiliter habeto,
* exhortationibus Ejus cordis fideUs as
ti, sensum praebeta,''-' :
Expergefactus Princeps visionis stupidus, p<tst tecum post cum Chns d*-

a5

KRONM.KA

rozwaa go sobie sam, a potem z wiernemi sobie Chrzecianami, doniesiono ze

Bogosawiony Adalbert Biskup przyby
wa z Czech (3o) z powodu nawrcenia
Jego : uradowali si nowi chrzeciascy
Rycerze, Xize wyszed naprzeciw ucznia
Chrystusowego , przyi go z uszanowa
niem. Zgromadzai po rnych mieyscach
Narod nieugaskany : Swity Biskup Adal
bert namawia , nawraca, chrzci obro
cw Oyczyzny (3i): zakadai kocioy
na wielu mieyscach.
Prcz tego raczy Bg miosierny na
wiedzi Athelayd Zon Xicia zblia
jc si do poogu takowem obiawieniem. Pokaza Jey si Bogosawiony
Szczepan pierwszy Mczennik przybra
ny w Stry Lewity mwic: Athelaydo
Niewiasto ! mie'y ufno w Bogu, poro dzisz pewnie Syna, ktremu iako pier worodnemu korona i krlestwo ale. y si. Day Mu Jmi moie Panie;
rzecze zadziwiona Athelayda , kt' iei

r.

'

...im

(3o) JJaltiertum Pontificem Bbhemide Poniewa

S. Szczepan rodzi si R. g6g. a S. Woy- ' ciech dopiero w R. p86. zosta Biskupem
Pragskim, przeto Pontjficcm Bohemuie tnia...,.
cze Biskup z Czech.
(Zi) Bapiismantiir Alumni Patriae.

WGIERSKA

libus suis pertractans Deo gratias humiliter egi. Et ecce nuntiatur ei Beatum
Adalbertum Pontificem Bohemiae adventurum propter conversionem ipsius. Oritur Icetitia novis christlanis militibus. Dux
obviam Tyroni Ckristi procjdit , honorabiiiter suscipU, Igitur fit ubique congregatio gentis indomitce per Sanctum Episcopum Adalbertum , fiunt ex1wrtationes
continua , coiwertnntar et v baptismantur
alumni Patria: , statuuntur multis locis
Ecciesice.
Propterea uxorem ejus Alhleidamjam
propinquantem partui, tali visione voluit
Divina gratia consolari. Apparuit namque Ei Beatus Protho Martyr Stephanus
levitico habitu ornatus, in visionibus , qui
Eam alloqui taliter cepit Confide in
Domino mulier Athleidis, et certa esto
quia filium paries, cui primogenito Co rona debetur et Regnum. Meum quo que nomen Uli imponas Cui tum admirans mulier respondet Quis es Domi ne P vel quo nomine noncuparis ?y> Ego
.sum inquit Stephanus Protho Martyr qui
primus pro Christi nomine martyrium
. pertuli. * Quo dieto disparuit.
Nascitur interea a Deo praedictus Fiius Principi , quem antequam in utero
conciperet , Dominus novit ; et cui ant

%7

K R O N I K A

ste?i jak ci Jmie? Jestem Szczepan,

odpowie, pierwszy mczennik za wiar
chrzeciask to wyrzekszy znikn.
Obiecany wic od Boga syn naro
dzi si Xiaciu (Sa), zna go Bg przed
poczciem w ywocie Matki ! a Szczepan
pierwszy mczennik nada mu Jmie wa
sne pierwey nieli si urodzi , ochrzci
go Adalbert Biskup podug obrzdku swoiego (33) i nada mu imie Szczepan. Ro
so dziecie wychowywane starannie, a gdy
przyszed do wieku doyrzaego , Oyciec
zgromadzi Panw Hungaryi i postanowi
zeby po nim panowa.
. N
. V. Oproszeniu o koron dl* Krla
Huugryi.
Pote'm Jesse obciony laty, porzuci
wszy doczesne trudy, przenis si do wieczney chway Roku. od wcielenia Pa
skiego 997 (34).. [;..\\\x ', -u u - .v
.. .... . .' .,

W,. W, y,

_ \

(32) S. Szczepan narodzony R. 969/ lecz Twrocz

pisze e Geyza spodzi S. Szczepana z Sarolty dodaic ejucmadmodum in Legenda S.
Stephani scnptum ests .czego nit misz w Le "' . gendzie.
. v ., . .
. ',.. .
(33) .Secundum crcdulitatis suae virtutem cfiii^
smali batismate intinxit to iest podug obrz
dku aciskiego, lecz gdy S. Adalbert przyby

W C I E R S K. A

a&

gnam nasceretur Protho martyr Stephanus

nomen suum indidit. flunc i Deodignus
sidalbertus Episcopus ChrismaU baptlsmate, secitndum credulitatis suae virtutem, inUnxi( et Ei nomen Stephanus imposuit.
Creyit infans diligenti multum educatu,
quem transacta pueritia convocatis Pater
suis Hungarice Primatibus, post se rcgnaturum Populo prcefecit.
u

.. .ni i ./ ;

'.). .1

, ,. >

'

. i

/.. . li . .

%. V. De Corona^postulanda Regi
. , . , . , , Hungarot um,
.

ii

'

..:,.,'

..

..'...

Post hoc Jesse plenus dierum Anno

Dominieai Incarnationis nongentesimo nonagesimo VII. ScecuU nempe erumnai
deserens Ccelesti munitatur gaudio. '
do Wgier R. 994 Szczepan mg mie lat dwa
dziecia cztery.
(34) Pierwszy raz i ostatni dooony Rok w tern
dziele, kiry slu/y ra zasad rachuby czasu.

KRONIKA

czwartego Roku po mierci Oyca, Bi

skupi z Panami zoywszy Rad wysali
z natchnienia Boskiego Astryka Biskupa
do progw Apostolskich z prob do Pa
piea ('55) nastpcy S. Piotra Xiecia Apostoow, aeby nowo zaszczepionemu w
Hungaryi chrzeciastwu Benedykcy (36)
dostateczna, nada , i Krla Ich (3^) ko
ronowa raczy.
W tyme prawie czasie Mieczysaw
Xie Polski chccy utwierdzi wiar
chrzeciask,ktr z swoim Narodem przy
i , uprasza przez Posw Leona (38)
Stolicy Rzymskiey Biskupa aeby Go Be
nedykcy Apostolsk opatrzy i koron
Krlewsk ukoronowa. Stanwszy przed
'*''.
(35) ji Domino jipostolicn wymienia nizey Leona
Papiea.
(36) Quod novelhe Christianitnti exortae in
partibus Hungariae largani Benedictio nem porrigeret Benedictio pochodzi od
rdosowa dico, dixi , dicere i nieozna>. cza Bogosawiestwa ktre pochodzi od
rdosowa dico, dicavi, dicare. Bibliotheca
Canonica Juridica etc.- tmaczy ten wyraz
iak nastepuie Benedictio antiquitus pr<.
ordinatione accipi solebat ; Gonzal. ita
accepta voce hac explicat plures Conci liorum Cannnes stosownie do tego tmaczenia zachowuiemy ten wyra/.. W tern
znaczeniu nywa wyrazu Benedictio Co-

WGIERSKA

Jrt

Unde habito consilio cum Episcopis et Principibus Terrae, quarto post obitum Patris anno, Divina comovente gratia Clementia, Astricum Prcesulem cui
limina Sanctorum Apostolorum misit, ul
a successore S. Petrl Principis Apostolo
rum Domino Apostolico postularet, quod
novellae Christianitati exortae in partibus Hungariae largam Benedictionem porrigeret. Regem etiam ipsum dignaretur
diademate coronare.
smas Pragski na stronie ,38 A D. io38.
mox dirigitur in Bohemiam Rudolphus Apo crysiarius et Consiliai ius Gregorii " Papae ,
quo cum pervenisset missus Apostolicus in venit Ducem Vratislaum in urbe Praga,
cui offerens Apostolicam Benedictionem et
Universalis Patris adoptivam filia tlone m ;
tanta au{horitate usus est et potestate, ai:
si Idem Summns Puntifex pracsens fuisset.
(37) Regem etiam ipsum dignaretur diademate
. coronare Szczepan od kilku lat za ycia
ieszcze Oyca swoiego zostawszy Krlem
Hungarow, zada tylko mog eby go sam
Papie koronowa, czego iu byy w krle
stwach Chrzeciaskicb przykady.
(38) Biorc za prawido rok mierci Gcyzy, Oy
ca S. Szczepana wyey wyraony , posel
stwo to przypadaoby R. 1001. za Sylwe
stra II. Papiea, albowiem Leon VIII. obrany R. g65. kika miesiecy tylko siedzia
na stolicy.

4*

%i

KRONI K A

Papieem Lambert Biskup miasta Kra

kowa owiadczy pokornie prob m
wic Oycze Swity ! Mieczysaw Xie
Polakw uprasza Waszey Switobliwoci
*. azeby Go powicon prawic swoi
koron Krlewsk dobrotliwie (3o,) uko ronowa raczy ! przychyli si Papie
do proby i kaza sprawi koron prze
dziwnej roboty ktr mu z Benedykcy i
dostoynoi Krlewsk posa mia (4);
ale Bg znaicy przedwiecznie wybra
nych swoich , przeyrzawszy e Szczepan
bdzie witym wybranym Swoim, posta
nowi askawie zaszczyci go doczesn
koron, maic Go potem wieczn koron,
uszczsliwi: podug owey obietnicy Dzia
dowi Jego przez witego Anioa Swoiego wyrzeczoney Bdziesz mia potomka
ktren z pokor odwiedzi Rzym (4i)-
(39) Ut Eum vestra pia dextra benedicens Rej,ic
dignaretur diadcmate coronare podobne i
toz samo danie iako Hungarw: wyra/.
heneclicens pochodzcy od rdosowa benedicere oznacza dobrotliwie, przychylnie ,
askawie.
(o) Quam ( Coronam ) illi cum Benedictlone et Regni gloria mittere decreverat
Benedictio dalimy wy/.ey tlmaczenie tego
.wya.zu : ~Regni gloria zdaie si oznacza
przy/.nanie Dostojnoci Krlewskiey: po
wtarza Autor te:i wjraz ni/.ey w pod.>! ntua

WGIERSKA
c

3*

Eodem fere tempore Meschco Polonovum Dux Christianam roborare cum

suis amplexatus fidem, missis ad Romanae Sedis Antistitem Leonem nomine nuntiis , Apostolica fulciri Benedictione ac
Regio postulaverat diademate coronari.
Ad quem accedens Praesul Lambertus
cpvitatis Cracoviae , humiliter petitionem
porrexit dicens Supplicat Sanctitati vec strae Pater Sancte Meschco Duce Polo
tu, norum, ut Eum vestra pia dextra bene dicens, Regio dignaretur diademate co ronare.
Cujus petitioni annuens Papa, coronam egregii operis, operari jam fecerat,
quam Uli cum Benedictione et Regni glo
ria mittere decreverat. Sed quia novit Domirtus qui sibi sini in futurum dilecti, idcirco prajscius Sanctum electum suum Sle
phanum ac temporaU statuerat Jeliciter
insignire Corona, postmodum felicius Eum decoraturus ceterna, sicut avo Ejus Aquilae per angelum Sanctum suum promiserat. Quia de semine Tuo egredietur
qui Romam in humilitate visitabit.
znaczeniu mwic take niey Diadematis
gloriam.
(i) Obietnica ta uczyniona bya przez Anioa
Atiyli ( wyzey w rozdziale III. ), lecz S.
Szczepan nie|>ochodzi oil Attyli ktren nienig byd S. Szczepana Dziadem , lyic
pice wiekw dawniey.

33

K R O N I KA.
. VI. Czemu i dla czego nie dano Po
lakom korony ?

Przed dniem ktrego korona przedziwney roboty miaa byd Mieczysa

wowi Polskiemu posana, w nocy poprzedzaicey obiawi si Papieowi Anio
Pose Chrystusw i powiedzia (z) wiedz
e iutro o pierwszey godzinie przybe d do Ciebie Posowie Hungarow, na rodu wschodniego nieznanego , ktorzy
odrzuciwszy Pogaski], dziko swoi,
prosi Ci bd z pokorn unionoci
. o krlewsk koron dla Szczepana swo iego Pana i o nadanie Benedykowi A postolskiey Wydaye wic na pro b Posw bez zmarszczenia i bez
a trudnoci dla Xicia Hungarw ko ron , ktr dla Mieczysawa Xicia
Polskiego przygotowa kazae : nale y ona si Temu przy dostoynoci Kr lewskiey za cnotliwe ycie lego (43).
(2) Anio iako Pose powtarza sowa Chrystusa.
(43) Reszt tey gorszacey gadaniny opuci pi
sarz ywota S. Szczepana , czuiac snad
iey nieprzystoynoc : lecz. nasi Pisarze za
chowali ia, stosuiac zoliwy ten obraz do
czasw bliszych siebie , a obietnice i na
dziel do Przemysawa Krola Polskiego,
ktren ie podug ich mniemania speni.

WGIERSKA

34

. VI. Cuare et quo corona Polonis

'i.
non fuit data.
Prafixa itaque die qua corona miro
opere praeparata Meschconi Polonorum
mittenda erat, noctequae praecedebat,Papae per visum Angelus, Christi nuntius
astitit cui dixit . Crastia die hora pri-'
uma ignotae gentis , stirpis Orientalis
Hungariae nuntios ad Teventuros esse
cognoris, qui siue gentilitatis abjecta Je rocitate, humiUter prostrati Suo Dorni-.
no Stepkano coronam a Te Regiam
cum Benedictianis spostolicae munere
flagitabunt, coronam ergo ipsamprmpa rarefecisti Meschconi Duci Polonorum,
Hungarorum Duci prout petent nun tu Ejus cures sine contristatione concerc tatione largiri,, sibiquc eam cum Hegni
gloria pro vita sua> meritis scito deberi.
. ubo^ Autor, stosowa te ; przymwki do.
bliszych, siefcip czasw , mianowicie do.
"Bolesawa I. ( ktrego Cudzoziemcy wsp
czeni, iako. widziemy w Dytmarze, niena
widzili ) iako tez do Mieszka II. po ktre"go mierci wiara
ChizecUska w Pol
szcz, upada
bya prawie.
Obietnice
za j nadziel zdaway Si'c Autorowi spe
nione aa wspczesnych 'Jemu krolw Pol
skich; mianowicie za Kazimierza I. ( kireu
Uf l Wsknesicielein rozerwanego krlestw*

35

. K R O N IK.Ai

Niedostanie. ie'y proszcy Miefczysw

cc albowiem
nastpne
iego pokole nie bdzie wolao rozkrzewia lasy
ni winnice , rozmnaa orzechy i ziel ska niepotrzebne, ni owocowe i zbo. ne. plony; zwierze lene mu owce i
woy domowe : przekada bdzie psy
<c nad .ludzi, bezprawia nad sprawiedlicw., zdrad,\ nad zgod ^ ucisk nad
.,lu/izko, Jakoby potwory poeraice
cc ludzi i .bestye, i iakoby pomiot ja*
cc szczurcy bd gryli serce wasney y czyzny ! zapamitali w gupstwie swem
cc i potdze zapomn Boga Stworcy swo iego, i niebd wierzy , w.^Wyrocznie
Switych Proroctw ! ale Ja Pan i BgT
w v Mocarz karzcy pokolenia trzecie i
czwarte , bd trapi dokuczaicych
Mnie, i meprzepuszez, przestpstw vbez karnie rwnie iak cnoty bez nadgrocc dy. Lecz zlitui si potem nad przyceszem poloTeriTemj "przebagam si, wy
ce wysze go:i koron Krlewsk' 'u^ie cz. Tym czasem wykohay my rozkaz.
Polskiego, i ktren przytula i przechowy
wa zbiegych Synw S. Szczepana) tudzie
do Bolesawa II. ktren ich na Tron W
gierski przywraca i samego S. Wadysawa,
na ktryni si Kronika. ; niniejsza: koczy,
Krlem. Wgierskim postanowi. ..?'

W &I E R S RA

36

+..IIU autem citi pstuMta fuerat non erit

data, quia generatio de ipso exibit ,
quia plus delectabitur in sjlvis cresceii,dis , quam in vineis : plus in tribulis
a^crescendis et herbis superfluis quam
frugibus et Jrumentis speciosis :plusfe ras syharum quam oves et boves cam porum: plus canes quam homines, plus
iniquitatem. quam iustitiam, plus tradi tiones quam concordiam, plus Tyrannik dem quam caritatem: erunlque quasi
belluae vorantes homines, et quasi ge.. minicca vip.eraruni rodentes cor terrae
suae: obludscentes Domini Creatoris sui
confidentes in . stultia potentia &ua , et
non Credehtes .dictis .JProphetiarum San ctarum. Quia Ego Dominus Deus for. tis ulciscens in tertiam et quartam ge
tt nerationem , et affligenes me affligam,
a nec transibit apud me nialum impu nitum et bonum renumeratum. Post
. hanc .genei'ationem eorum sequenti me
mis,erens;,, miserabor, et am, exaltabo
a et corona. Hegni coronabo. Modo vero
a fac ut dixi et statim discessit Ange lus Sanctus ah Eo.
.>
: .
'
>i

!
:...'<,.
. i '< . '(
,.

<.

:..'.

im: .!
.

>

mi:
.i

<

i
-

37

KRONIKA,.

To powiedziawszy Anio S. oddali si

od niego.
Podug tego obiawienia, nazaiutrz o
godzinie przepowiedzianej, przyby do
Papiea Pose Astryhis Biskup kocioa
Strygoskiego, ktren wyliczywszy wszy
stkie czyny i dziea Xicia Hungarw,
uprasza Stolicy Apostolskiey o zaszczy
ty wyzey wymienione (44)- Wielce ura
dowany Biskup Stolicy Rzymskiey, po
sa krolwi zadan koron z krzyem
ktren mia byd iako znak Apostolstwa
noszony, i wyda List Benedykcyi Apo
stolskiey z udziaem wadzy (45), ktren
wraz z koron i krzyem stwierdzony
by pieczci (46). Natychmiast Astrykus
Biskup Hungarw iako gorliwy Pose
dostpiwszy ^ bogosawiestwa Stolicy Apostolskiey i poegnawszy Kardynaw i
Dwr Rzymski, pospieszy na powrot do
Hungaryi.
',

. v <
, ii Li
'.,
i__
(44) Quae supra <liximus irisigtfia! ' jfostulavit
to icst Benedictionem, porgere et diademate coronare o czem mwiono wyzey w
przyp: (36, 37}.
(45) Benedictionis Apostolicne Literam- .. Co/n murdcationis modo roboravit
Communicatio vel Comunicarium vel participarium sunt epislolae fonnatae : Formala vero nomen genericum omnibus fere epistolis Ecclusiasticis , ma&imu vcro

W E (1 I F. R S K A

38

Juxla ergo hujus visionis modwn ,

praescripto sequcnti die hora pri??ia, Praesul Strigoniensis Ecclesiae Astrlus nomine
ad Papam pervenit , quia officium injunctum sibi proderet exequcns : facta Du
eis Hungarorum ordine gesta referens ,
>ab Apostolica Sede quce supra diximus
insignia postulavit. Cuibus auditis vaU
de gavisus Romanca Sedis Pontifex, co->
ronam prout fucrat postulata benign
cruce insuper ferendo Regi velul in si
gnum Apostolatus misit , benedictionis er*
go Apostolica; litteram quo: cum corond
et cruce simul privilegiata erat et cotnmumcationis modo roboravit.
Mox Praesul Hungarorum Astrius
ul fidelis nuntius Apostolica Sede accepta benedictione , a Cardinalibus et Cu*
rialibus Romance Curice petita licentia,
laetus et exultans Jlungariam veloci properavit.
Crastina autem die venit Pokmorum
Pra?sul Lambertus coronam et benedictionem Domino Suo Meschconi, qute eo die
dari pollicita fuerat, humiliter se Summi
Pontificis pedibus provoL'ens, memotice

Communit.atoriis. Gossar ;

Jy

KRONIKA

Nazaiutrz (4j) w dzie przeznaczony

do odebrania J)biecanev dla Mieczysawa
korony i Benedvkcyi , Lambert Biskup upad pokornie do ng Papiea przypominaic obietnic : lecz Papie rzek Ju
Pose Xicia Hungarw krewnego Pa na Twoiego podchwyci benedykcy
wuiowi Swemu przeznaczona Biskup
poczu baga Oyca S z narzekaniem i
krzykiem mwic Oycze albo jedne
tylko masz bcnedykcy ! zaklinam ci
.przebagay sit ku Panu moiemu! (48).
Odpowiedzia mu Papie z gniewem Po kutuycie pierwey za grzechy! Sam Pan
k Jezus Chrystus zagniewany iest na was:
c lecz przyydzie czas e przywrci Was
. do aski swoiey i do koronv doczesney
bwieczney! Zmiesza si Biskup i spu
ci Oczy w ziemi : co widzc Pa
pie pociesza rozpacz Jego mwic Du szo pobona ! nic tra nadziei w miov. sicroziu Boskiem, i niemniemay aeby
Bg dla przestpstw Xicia Tvvoiego
c (4oJ wszystek Nard wasz Chrzecia
i-i) INnsteimiace okolicznoci a do $. VIII. o. puicit- .Autor ywota S. h7.07.ep.ma lako nie
nale/.ace <o swego zamiaru.
y48) Obsecro utDomino meo bencdices - sprzyiay Pauti moiemu ; Yifi dla niego bogim,

wgierska

reduxit: cui respondit Papa dicens Ve nit Nurttius cognati Domini Tui Ducis
Hungaria?, et subripuit bcncdictionem a vunculi sui* Cum autem hcec Prcesut
audiret , ejuldns cum clamore ccepit dc*
praecari Sanctum Papam diccnss num puid solam tamen habts benedicti onem Pater ! Domino meo obsecro ut
benedices ! Cui tandens Sanctus Pa
ter dirit Patnitentiam agite de pecca*
tis vestris ! quia et Dominus Jesus ( hri stus offensus est vobis adprcesens: in po*
sterum restituet vos gratiae sua: pari*
c ter cum, corona temporali et ceterna o
His auditis Nuntius submisso vultu t
terram turbavit se ipsum. Quem cum intuisset Papa, et eum turbatum fuisse eon*
jecisset ne desperaret sic eum consolatur Non dubitet tua religio de Dei
misericordia , nec putet a vobis Deum
omnino recessisse, et vestram Christia nam gentem ob Ducis Tui... Stephanum
in Regem genti Hungarorum , quae fe rox et indomita est christianiter coro nare, et diademate honorare , per an
pochodzi od rtlostowa dico , dijsi , iako
mwiono wy/ey w przypisie ( 36) (3p)
(49) Ob Ducis Tui zduie si ze tu brakuie
sowa puccata lub podobnego.

il

ct
c

<c
K
%

R N I . A

ski odstapil : Bg ozkazal mi przez Aniola w obiawieniu ukoronowac chrze*

sciariskim obrzadkiem Szczepana Krlem Hungarw, Narodu dzikiego i nieuglaskanego i korona, go zaszczycic :
dozwoil wam iednakze tyle honoru
i slawy e siostra Xiazcia Polskiego
a matka Szczepana, roztropnosciq. swo namwila malzonka swego Jessego
Xjazcia Hungarw ze si nawrcil z
woyskiem swoim, i syna pod prote
cyq. SS. Apostolw Piotra i Pawla poddala. Z woli Samego Pana Boga: azeby
si zazdrosci i nienawisci midzy wu-r
iem a synovcem , midzy woyskami
Polakw i Hungarw nievvszczynaly ;
wskazuiemy i poddaiemy pod klatw i
gniew SS. Apostolw Piotra i Pawla
(pki w posiuszerstwie . kpsciolowi
i w czysty wierze chrzesciariskiy
trwac beda ) : pierwszych orez podniosq. , czy Polacy przeciwko Hungarem , czyli Hungarowie przeciwko Polakom.
Pose! Polski daza/: spiesznie z takowym wyrokiem listownie potwierdzonym
do Szczepana Krla , zastal Posla Hunga
rw w Wenecyi. miescie nad morzem lezacm ; spotkali sic z zadziwieniem i win szowali obie nawzaiem e ten koron

ff E I R S R A

4a

gelum Sanctum suum mihi in visione

praecepit. Vobis autem ad honorem et
gloriam fecit Dominus, quia per matrem suam, quae soror est Principis
Polonorum, suum Ducem Hungarorum
Jesse cum exercitu suo, prudentissima
allocutione convertitur , /ilium suum
sub protectionem Sanctorum Apostolprum Petri et Pauli posuit. Ne ergo in
ter avunculuni et nepotem , inter exercitum Polonorum et Hungarorum invidiae et odiiJomes oriretur , et Domi
nus Deus in causa est , statuimus et
confirmamus excommunicationi et indignationi Sanctorum Apostolorum Pe
tri et Pauli subdimus eos , qui primo
insurrexerint sive Poloni in Hngaros ,
sive Hungari in Polonos, donee in dsvotione Ecclesiae et fide pura Chrstiana perstiterint Hoc autem confir
mait) et corroborate Privilegio, Nuntius Po
lonorum ad Regem Hungarorum Stephanum pervenire cupiens, invenil Nuntium
Hungarorum in Venetiis civitate, quai su
pra mare sita est, bique miraculose convenerunt etgratulabantur colloquentes sibi,
quia iste coronam et diadematis glori
am , Polonorum vero Nuntius pacis et
amicitiae confirm ationem portarunt.
Cum autem essent ad unum diein pro
pe Albam civitatem,Nuntium ante se prae
.5*

43

KRONIKA

i ozdob Krlestwa (5o), Polski za Po,sel obwarowanie Pokoiu i przyiani wieli.

Zbliywszy si do miasta Alby , o
dzie drogi , wysali przodem goca z
doniesieniem krolwi o szczliwem przy
byciu swoiem. Wyiecha Krl z Bisku
pami, Duchowiestwem i licznym ludem
naprzeciwko, i przyi ich z okazaoci
i uczciwoci.,
Powstawszy po skoczoney modli
twie (pi), opowiedali Posowie w obecno
ci zgromadzonego ludu dziwne sprawy
Boskie ku czci i chwale Imienia swego
przez nich zdziaane. Pose Hungarw
zoy koron krlewsk (5 2) ze zota
z drogiemi kamieniami zrobion , krzy
zamiast bera, ktren iako znak Apostol
stwa mia byd przed krlem noszony
[53) z listem pieczci stwierdzonym (54)
(5o) Coronam et Diadcmatis gloam , kilka wier
szy ni/.ey mwi diademu Regni coronnmque ,
a w nastepuicym Rozdziale czy ie mowiac
et duidemaie Regio coronabo. Midzy diade
mu i korona ta iest rnica Coiona a Co rus quia rotunda ad modurn Cori solet
fieri et est signum victociae vel Regii ho.
noris
Diademu est Regia Corona et difert a Ser
to vel Corona : quia Sertum est quod fit

WGIERSKA

44

miserunt et adventum suum felieem Re

gi nuntiarunt. Cuibus Rex obuiam cum
Episcopis et Clericispopulisque multis confregatis obviam eociti, eosque gloriose et
onorifice suscepit. Cum vero ab oratione surrezissent , coram om ni popu/o
quod Deus miraculose cum eis operatu*
esset enarraverunt ad laudcm et gloriam
nominis sui. Hungarorum autem Nuntius diademu Regni coronamque auro et
iapidibus praetiosis jabricatam, crucemque pro sceptro anie Jerendam in modum Apostolatu s partia que cum confirmatione privilegioium obtutit ; Polonorum

(5i)
(.62)
(53)

(54)

* de florihus insertis : Coro na diciiur qui> lilet ciirulus capitis cle qnocunque metal*
1(>, Diadema Tero tantum de auro et lapi dibus praetiosis. ,,'
Corona dicitur generalitei1, Diadema speci.
aliler : nam Diadema est gestamen llegis
Corona vero quorumcunque Catholicon.
Dziao si to w kociele iako niey obiainiono.
Diadema Regni, coronamque.
Podobnie iako przed Metropolitami \riye. no
sz , ktrych wadza duchowna, mwi Mabilton, przed wiekiem XI. obszernieysza by
waa.
Cum coniirmatione Prhnlegorum Confirmatto
oznacza zawieszenie pieczci zamiast pod
pisu ktrego wtedy nieuywane 1'riw/t*
gitar,, List, Bulla , Przywiley.

45

KRONIKA

Polski za Pose obwarowanie wyrokiem

Apostolskim pokoiu i przyiani (55). Przyi Krl w obecnoci ws2ystkich rzeczo
ny wyrok, a dla wieczney pamitki rozka
za go przepisa. Zapiewano potym Hymn
o N. P. Maryi Sahe Sancta Parens Enixa pyerpera Regem: w rd Mszy na
maszczono i powicono Krla. Po mszy
caowa wszystkich (56), i gdy Ich bo
gosawi, czynili pokony witey rce Jego
i piercieniowi switemu. Gdy si to
skoczyo, Biskup z Duchowiestwem ,
Rycerstwo z Ludem , odpiewali kiryeleyson; z przyzwoitemi modlitwami
dzikuiac (benedicunt) Bogu wszecim oga
ceniu i S. Apostoom Piotrowi i Pawo
wi: i ogosili ze Swity i ukochany Szczef>an oleiem S. namaszczony,diademcm krewskiey dostoynoci szczliwie ukoro
nowany zosta. Uda si potym Krl do
Paacu krlewskiego : zasiedli do uczty i
cay dzie ten szczliwy wesoo i ra
donie strawili.
(55)

Byo to snad obwarowanie i potwierdzenie

przymierza przez S. W<yriecha wprzd ugodzonego, ktore za panowania 'Leszl a Biaego Mikoaj Palatyn i (iietko Biskup kra
kowski odnowili.
(56) Oscuum paru omnibus praebet et bened r.tlo.
nem ab ipso recipiunt czjtam btnedicationttm.

WGIERSKA

i/ero pacis et amicitice cofirmationem jussu jpostolico porrexit : cujus confirmationi Rex coram omnibus consentiens, ad
memoriam' posterorum eam inscripto redigi percpit. Post haec autem Sanctae
Dei Genitricis semperque Firginis Marice
incipit officium: Salve Sanct Parens enixa puerpera Regem: infra Missam verp
Rex oleo sacro inungitur et consecratur.
Post missam vero osculum pacis omnibus
praebet, alii vero manum sacram et anr
nulum sacrum salutant et benedictioneih
ab ipso recipiunt. Quo finito Prcesul cum
Clero, niihtes cum Populo kirye-eleison
cuni laudibus congruis proclamant, Deum omnipotentem, Sanctos Apostolos Petrum et Paulum benedicunt, quod Sanctus
et dilectus Stephanus , et unctione Sacri
chrismatis perunctus diademate Regalis
dignitatis feliciter coronatus est. Posthaec
autem Regiam aulcm introwit , epulsi
discumbunt et sic cum gaudio et laetitia
laetum duxerunt diem.

47

KRONIKA

. VII. O ziedzie Krla Hungarw %

Krlem Polskim.
Bogosawiony m Boski Szczepan
Krl Hungarw otrzymawszy znami
krlewskiey dostoynoci , pomnaa ko
cioy Biskupie, oporzdza ie po krle
wsku , i podug kadego potrzeby przyo
zdabia krzyami , naczyniami i wszelkiemi sprztami do suby Boey uywanemi.
Wtrzy miesice po koronacyi , przy
szed do Krla Lambert Biskup Krako
wski z poegnaniem (67), przypominaic
potwierdzenie pokoiu i przyiani : ktren niezwocznie posa z nim Astryka
Biskupa Strygoiiskiego i Alb Naczelni
ka woyska do wuia swego Mieczysa
wa Xicia Polskiego, zapraszaic aeby
z Panami swoiemi ziecha na granice
Polski i Hungaryi , Mieczysaw zebrawszy
Wszystko rycerstwo swpie, przyby pod
Strygo i namioty rozbi na granicy Pol
ski i Hungaryi ( albowiem granice Pol
skie przytykay do brzegu Dunaiu pod
Strygoniem, zkd przechodzc przez mia(5j) Liceniiam petiit.

W E G I E R S A

43

. Vil. De congressione Regis Hungariae cum Poloniae Rege.

Post acceptum Regalis excellentiae
signum, Beatissimus vir Dei Stephanus
Hungarorum Rex Episcopales Ecclesias
amplians, regaliter disposait, Cracibusque
el vasis aliisque supellectilibus ad ministerium Dei pertinentibus, secundum quod
unicuique opus erat sufficienter decoravit,
Tribus vero post coronationis suae
mensibus elabsis, accedens ad ipsum Lam
bertos Praesul Cracoviae licentiam petiit . , . de corrobora tione pads et amicitiae
ad memoriam reduxit , cumque sine
mora Praemlem Strigoniae Astricum et
Principern miiitiae sllbam nomine ad avunculum suum Meschconem DucemPoloniae transmisit, rogans ipsum ut cum Magnatibus suis in ternuras Poloniae et Hungariae conveirai.
-'".:!; Quo congregate omni exercito suo
ad Regem ante Strigonium venit , ibique
in terminis Poloniae et Ilungariae fentoria sua fixit , nam termini Polonorum
ad littus Danubii ad civitatem Strigonensent terminabantur. Dein Magriensem
civitatem ibant, in fluvium qui Tisia no
minator cedentes, regirabant juxta fluvi
um qui Cepla nuncupatur usque ad ca

4o

fc. R O t I K A

sto Magry (58), opieray si o rzek Tizia (5oJ zwan , i po nadrzck Cepla
(60) zwan krc, dochodziy do zaniku
Galis (61), gdzie granice pomidzy Hungary, Rusi i Polsk stykay si (62).
Nazaiutrz po wschodzie soca ziehali si Krlowie , i po pocaowaniu
wziwszy si za rce, udali si do ko
cioa Strygoskiego, ktren pod wezwa
niem Switego mczennika Adalberta ,
Apostoa Polakw i Hungarw budowa
(58) Magriensem, icvitatem czytam Agriensem :
Ziemia i miasto dawne Jazygw, nad rzek
tego nazwiska wpadaic do Cissy.
(59) Tizia wyey w . III. nazwana Cnisa> teraz
zowie si Cissa; patrz przypis (22J poprze
dzaicy.
(60) Qui Cepla nominatur czyli Tepla: rzeka wy
pywaica z tamtey strony gr Karpackich
pod Komarnikami .
.,
.(61) Castrum Galis czytam Salis o ktorym mwi par razy niey. Annonym Wgierski w
~ ' Aozdz. XVII. wspomina take Castrum Sa
lis w tych stronach. Podug mieyscowoci
zdaie si ze trzeba czyta zamek Saris wy.
mawiany po sowiasku Szarisz : teraz mia
steczko Wgierskie nad rzek Torys , bli,ko r*eki Tepli pntiile od Przeszowa czyli
Ereru gwnego miasta komitetu Szaroskiego.Nad miastem s rozwaliny ogromnego zami'
ku ( ktren by"sawnem siedliskiem Ra.
koczych) zburzonego i rozwalonego w re-

W a I E 11 S K A

5o

strum Galis , ibique inter Hungaros, Ruthenos et Polonus finem dabant.

Crastina autem die de orto iam so
le coiwcnerunl siniul et osculum pacis acceperunt , simulque complexis manibus
a.d Cathedralem Ecclesiam Strigoneusem,
quac tunc in honorem Sancti martyris
y^dalbertiPolonorum et HangarorumApo
stoli novo opere fabricabatur,pen>enerunt;

(62)

wolucyi za panowania Leopolda I. Cesarza^

Obwd ten znany w staroytnoci pod na
zwiskiem Jazygw Methatiastw zawoiowa
Attyla ; po mierci Jego i po ustpieniu Hun*
nw posiadali Sowianie : w wieku IX. opanowali go znowu Juclirowie , Zdaie si
ze go Ziemiomys odzyska i przyczy do
Pastwa, Kray ten Konstantyn Porfirogienita,
wspczesny Zieiniomysa Xieia Polskie
go, nazywa librobacy wielk czyli bia,
mwic Clirobaci biali mai wasnego Xi cia i podlegai Ottonowi Wielkiemu ,
nie s Cbrzecianami , krewni si i przy Jani z Turkami tak nazywa Juchrw ,
ktrych' Xize Geyza poi w maestwo
crk Ziemiomysa Xi/.cia Polskiego.
Zamieszkany przez Sowian, ktrzy zachowui podanie, e niegdy do Polski nalee
li i izyk sowiaski; ktrego dowodem
gminna piosneczka nastpuica:
Szkoda lio/.e Sarisa e go podmya To
rysa.
Wiksza szkoda Farara ( Plebana ) ze
nie trzyma kuchara i t d.

r>

j*

RR0K1KA

no. Naywitszy Biskup przybrany do

Mszy , otoczony sugami Otarza ; Bi
skupi przybrani w kapy i infuy, lsknicy si iak gwiazdy na JNiebie; Krl
Szczepan wit szat odziany , krle
wsk koron uwieczony (63) gow nad
wszystkich wyszy , iakby soce midzy
gwiazdami iasnieicy, postpowali za processy Swit. Po processyi opowiadano
sowo Boe : otworzono Listy Switego
Dworu Bzymskiego, czytano ie wyranie
zgromadzonemu ludowi , i ogoszono obierna Narodom obwarowanie pokoiu i
przyiani. Podobao si to powszechnie
i wszyscy podnisszy rce do gry po
przysigli. Odpiewano pote'm Hymn
Switey Troycy: Benedicta sit Sancla Tri'
nitas. Gdy Krl i Xize Hosty przyieli,
wszystek lud do offerty przez Biskupa
Astryka przypuszczonym zosta , Pax
Teeum przyi , i Msza si skoczya, po
wrcili do namiotw, gdzie w pord uII

Na. wierzchoku Bieciadw Rozrog zwanym mia

si znaydowac kamie z napisem w ituskun
iyzyku, na znak granicy Polski,
Ru
si i Wgier przez Leona Xeia ftuskiego, iako
mniemano polo/ony.
(63) F.t diadchiate Begio coronato. Pisarz ywota
S, Szczepana opuciwszy Autora zakomy w
przypisie (j^) ottizegli, wrapa si w1 tein.mieyscu i cigle idzie szludein iego do konta *> \1.

W E G I E il S A

52

Sanctissimo vero pontfice ad officium Missae iiiduto cum Ministris sacri Altaris,
aliisque pontificaUbus iappis et infulis
ornatis, ut stellis in coelo nitentibus julgebant. Regeque Stephano ornatu sacro
vestito, et diadeniate Regio coronato ut
sole inter Stellas perfulgenti post sacram
processionem gradienti super po~
pulum ab humero et sursum eminenti :
Effacta autem processione verbum Dei
praedicant: Privilegia Sanctae Romanae
Curiae aperiunt, audienti omni populo
distincte legunt, utrique populo pacem et
amicitiam corroboratam edicunt. Placuitomnibus ei jiramente propriis manibus
conffiirmaverunt. Post, officium Sanctae
Trinitatis incipitur Benedicta sit Sancta To
itas Hostia vero Sancta pro Rege et
Principe et pro cundo populoper Praesulem Astricum qffertis pace accepta, missa
finita, ad tentoria sua redeunt , ibique in
gaudioet l-aeticia epulis et potibus in hordis et organis in tympanis et choris in
cytharis et phialis ' levtos Fill, duxerunl
dies,
'

53

KRONIKA

ciech i wesooci , iedzc i piiq.c , przy

brzmieniu skrzypcw i organow, bbnw
i kotw, przy piewaniu i lutni mile
osiem dni strawili.
Odbywszy to szczliwie , wszystko
Rycerstwo polskie od nay wyszego do
nayniszego obsypano darami , i Xi.eciu
zoono upominki , ktren poegnawszy
si, uda si do zamku Salis, a Krl W
gierski do Alby upodobanego sobie mia
sta popieszy (6"4).
Krl Szczepan
prawym by
we
wszystkich postpkach swoich,
cile z Bogiem poczony, w usta
wicznych modlitwach lubowa podda
(6^) Ziazd ten przypada R. iooi. albowiem Geyza umar 11. 997. na co si Pisarze Wgier
scy z Cliawiiiusem zgailzaia. Poselstwo Astryka we cztery lata po mierci Geyzy na
stpio, po ktrego powrocie w kilka miesi
cy ziechali si Krlowie: take w czasie
ziazdu tego budowano kocio w Strygoniu
pod wezwaniem S. Ailalberia w R. 999. za
bitego. Z tycli okolicznoci wypada ze mi
nio Ditinara : ktren mier Mieczysawa fi.
992. naznaczaj, Aize ten ry leszcze na
pocztku wieku XI. czego i Naruszewie*
nieiaki lad przytacza. JiCcz iak/.e mg
Mieczysaw stara si o koron w R. iooi.
kiedy mz Bolesaw I. Syn Jego mia i w
R. 1000. od Cesarza Ottona ? Godzc to,
trzebaby mniema ze Mieczysaw obciony

W E G I E R S Vi' A'

5 '|

His itaque feliciter completis omni.i

Polonorum exercitus a mojori usque al
minorem muneribus rejjlentur, Duci \ero
dona offeruntur. Post haec separantnr
Dux Polonorum in castrum Salis perraxit ; Rex vero Hungarorum in Albam civitatem suam dilectam properavit.
Erat interea Rex idem fidelis in o .
mnibus actibus suis , Deo perfecte dcvotus , per votum et oblationem semet ipsum cum Regno suo sub tutela Perpetua'
Virginis Dei Genitricis Mariaepraecibus
assiduis offerens, cujus Gloria et Honor
tam celebris inter Hungaros habetur. lit
ut majorem Ipsius defensionis misericordiam conseaui valeret , in ipsa Regalis
Sedis cwitate quae Albanuncupatur sub
laude et titulo Genitricis Dei famosam
et grandem Ecclesiam opere mirifico eonstruere cepit: qua perfecta in confectione
ipsius Ecclesiae ipsamque Regalis magnitudinis reservavit , taliaue eam liberalitate corroboravil, ut nullus Archiepisco

laty, spuci Synowi Rzail Pnocney escci

Paustwa swoiego ( podug owczesnego zwyczaiu). Ten wsawiwszy si za ycia LKc.i
walecznoci , sta si mebespiecznym i
potrzebnym Cesarzowi : ktren go natlanL.i:i
korony iiymowa sobie.

55

KRONIKA

si (G5) z krlestwem swoiem opiece Nie

pokalanej Dziewice Boga Rodzice Maryi,
przeto cze Jey i naboestwo tak s;\
upowszechnione pomidzy Hungarami.
Dia pozyskania za skuteczniey Jey mi
ociwey obrony, zaoy w Albie stolicy
krlestwa kocio wielki i wspaniay na
chwa i pod wezwaniem Boga Rodzicy,
ktren sk"oczywszy,przeznaczy szczegl
niej dla krlewskiego Majestatu, oswobo
dzi od podlegoci zwierzchnoci Arcybi
skupow i Biskupow : Kanonikom mai.^cym w nim nabozestwo do Matki Boskiey odprawia, hoyne dochody nada.
W pocztkach ieszcze nawrcenia (G(J)
swoiego klasztor Mnichw w Jeruzalem,
wsiami i winnicami na Jch wyywienie
obdarzy, tudzie w Rzymie niedaleko ko
cioa S. Piotra zbudowa klasztr na cze
(65) Kjissiduis preecibus per votum et oblationem offerens w modlitwach nieustannych lubowa
powici albo podda f: iako ten lub do
peni! po woyniez Konradem Cesarzem, o
czem bdzie niey. Jan Kazimierz Krl
Polski w czasie woyny nieszczliwcy ze
Szwedami podobne Votum we Lwowie do
peni.
.,
Oblationes tlicuntur res illae quas fideles
offerunt Deo immeJiaie, vel ad usum ftccle.
siae vel uiinistrorum.

W E GIERSiA

66

porum vel Episcoporum in ea cujusqu

juiididionem liahebat , deinde Canonicis
qui eam ad honorem Dei Genilricis officiarentpraebendas largas statuv. Constituait
autem in ipso initio, conversion is suae in
civitate Jero&olimitana Coenobium monachorum quod ad victum quoltidianum praedis et vineis locupletavit, Aliud quoque
monasterium in urbe Romana prove Sancti Petri Ecclesiam ad honorem Sancti
Prothomartjris
Stephani constructus ,
ibique XII. Canonicos locavit et eos praedis et vineis dotavit. Domos vero hospi
tales pro peregrinis recipiendis aedificavit
ct bene muravit.
Votum est promissio voluntatis Deo facta
de meliori bono . Si quid vovisti Deo ne
moreris reddere, displicet enim Ei iniide.
lis et stul ta promissio Bibl- Cannica,
(C6) In ipso initio conversiionis suae.- Powiedziano wvzy w . V. ze S. Szczepan z chrzes imskich Rodzicw urodzoriy w nicmo-'
wlertwie oilirzconym zostal.

57

KRONIKA

S. Szczepana pierwszego mezennika,przy

ktrym XII. kanonikw postanowi, wija
mi i winnicami uposay, domy take go
cinne dla pielgrzymw pozakada i pomurowa.
Susznie wic nazywano go w ca
ym wiecie apostoem (67), bo lubo sam
przez siebie iakoby kaznodzieia nieopowiada Ewangielii, naucza iednake przy
kadem wspomagaic ludzi.
Pewney nocy z natchnienia Boskiego
przyszed sam do kocioa taiemnie, i
padszy na kolana baga Boga za krle
stwo swoie : w tern usyszawszy iki i na
rzekania biedaka chorego cierpicego go
rczk , odzia go szat wasn , i dotkn
wszy rk uleczy.
Moc i aska Boga dziaa raczya ;
przez niego: albowiem ile razy dowiedzia
si p chorym, posa mu kawaek chleba,
'abko , lub co mia w rku zamiast le
karstwa , mowic Bd zdrow a aska
Boska pomagaica sprawiaa e chory za
raz ozdrowia.

(6yJ Czytamy w ywocie S. Szczepana sowa

samego Papiea Ego sum Apostolicus ,
at ille merito Christi Apostolus <lici |i'> tesi, cujus opera totum populuni sihi
Chrislus atjuismt.

WGIERSKA

58

Merito ergo in toto mundo Jamosum

adeptus est nomen spostolici , quia ctsi
ipse cvangieUsndi non assumpsit officiuni praedicator tamen et magister e.vimius pop/dis solatium praebcn estitit. ()uadam vero nocte monitu dicino nemine
sciente sous ad Ecclesiani venit , seque
prosternens oratioriem pro Regno suo.ad
Dominum fudit , cunupie Uri languentem pauperem febre depraessuni ingemiscere
et clamare audiset , veste quo, erat indulus pauperem operuit , mox Uli manum
inponens ab infirmitale curarit, Duinaque virtus et gratia in ria sita demonslrri coliiit. Ou/ppe rpiotiens alieujus
hominis infirmitas auribus suis intimata
fint, missa sibi pro medicina, quam tunc
in pracscnlipolerat Habere, particulam
panis vel pomi redolenli mandatum ut
sanus pergeret transmUit , et Doi prpihatione yerbum ipsius comitanlc statim
sospitatem recepit.

$9

K. R.,0 N I K A

. VIII. O Objawieniu Krlowi Hungaryi

o zwycistwie nad Konradem Cesarzem.
Jedney nocy Krl ostrzeony obiawieniem e nieprzyiaciele Chrzecian
mieli ich naiecha,wysa natychmiast go
ca spiesznie dniem i noc. do miasta Alby
w Transylwanii z roskazem , aeby wszy
scy ziemianie do gwnych miast zgro
madzili si, i aeby raczey Hungarowie
osady Bessw zupili (68;: Skoro Posaniec
rozkaz krlewski oznaymi, natychmiast
niespodziewana klska spada na pogan ,
i ziemia ich poogami i upiestwem, zni
szczona zostaa, oczewicie z Boskiego do
puszczenia, aeby naiezdnicy napada tego, Bogosawionego Ma , kaiali si Bo
ga obrocy Jego. \
Doniesiono pote'm e Konrad Cesarz
Rzymski wkroczya licznem woyskiem
w granice Hungaryi.Roskaza Krl (zarad;i Biskupw "i Panw) zbroynym Hungarom iak nayrychley zgromadzi si naobron Oyczyzny. Wprzod iednak znaic e
(6'8) Feliciusque tunc Hungaris mittebat Dysso pro
censu poisession.es ejus depmedaturh mieysc<:
to trudne do zrozumienia omielamy si
tak tmaczy, rozumieic: ze Bessowie na
rod ssiedzki myleli naiecha Transylwania,
Krl ostrzeony o tern przez ohiawienie,
.kaza ich uprzedzi.

WGIERSKA

6o"

. VIII. De visione quada.ni Regis

Hungariae et victoria contra Im
peratorem.
Cuadam igiturnocteper revclationem
quandamexpergcfactus, veredarium quendani intra diem et noctem adAlbam Iransifaaniam fecit festinare et omnes in fure
manentes ad injunctas cwitates quam citissimeposse congregare ypraedixit enim superventuros ckristianoruni hostes feliciusque tuncllurigaris mittebat bysso pro censu
possessioues eorum depraedaturi.Vix nuntius niandata Regis complevit, et ecce paganorum inopinata calamitas incendiis et
rapinis tota devastata est per ultionem
Dei uride meritis Rtati viri manifestum
est hoc , et omnes qui eum invadere veU
lent , Deum qui Protector ejus est timerent.
Rost haec vero Conradum Impera
torem Romanum manu forti terminos
Ilungariai iiwadere nuntiant. Contra
quem Rex consilium habens Episcopcrum
et Principorum, ad tuendam Ratriam armatos Hungariae conveture fecit : prius
tainn recolens se nihil sine Christi suJragiu posse , manus et cor lcvans ad
Elhera, Dominae suae perpetuae, Virgini
Marice suas injuiias commendans talem

61

KRONIKA

bez ratunku Chrystusowego nic niezdoa,

wznisszy rce i serce ku Niebu, w te
sowa krzywcie swoi Pani swoiey Niepokalany Pannie Maryi przedstawi Pa ni i Krlowa nieba i ziemi ! poddaie si
woli Twoicy i wyrokowi iezeli wola
Twoia dopusci , aeby nieprzyiaciele
krlestwo Twoie (h$) zniszczyli, iten no
ce wy szczep ehrzofcianstwa wykorzeni !
To wyrzekszy, iakoby od N. M. P. po
krzepiony, wystpi z ufnoci przeciwko
nieprzyiaeielowi, a powtarzane, sowa Alexandra Krla stare pro Patria, Patriis Tituliset honori inwgiliare decefo wzbu
dza odwag.
Nazaiutrz z miosierdzia Boskiego
przyby Pose od Cesarza donoszcy
o iego odeyciu. Uzna M Boski zeza
wstawieniem si Naywitszey Panny oswobodzonym zosta od nieprzyiaciela :
uklk, i wznisszy rce ku Niebu, dzi
kowa Chrystusowi i Naywitszey Matce
Jego,
wzywaiac Ja" u Boga
za
Opiekunk
i
'i
i

'iii
Krolestwa swego, i natychmiast slub do
peni {'-oj
Cesarz zdziwiony nag rozsypk
woyska swoiego, dopytywa si dla czego
pierzcmeli? przez wasnego posaca i o
zwrocie swoim "donoszc tak wielk sromot potdze Jego uczynili ? wyznali ze
si to stao z woli Boskiey dla switobli
woci Krla-

WGIERSKA

62

prorupit in vocem. Si placet Tibi Doc mina Imperatrix Coeli et Terrae Tuae
partem haereditatis ab inimicis devasta ri, et novellam plantationem Christi anitatis abolere, comitto dispositioni
Tuae et voluntati. His dictis quasi
consolatus ab Ea, JideUter contra hostem
ibat ad praelium: recordatus autem verborum slexandri Regis qui dixeratsta re pro .Patria, Patriis titulis et honori
invigilare decet animum confortavit.
Altera verp die miserante Gratia nuntius ab Imperatore venit ' qui Ejus redilum Hunciaiit. '
Regredientibus ad'versariis vir Dei se
per praeces Beatae Virginis liberatum intelligens, Cliristo suaeque Matri Gloriosos
Jlexis genibus , ad Cazlum extensis manibusx gratias egit. Eamaue procuratricem
sui Itegrii , d Domino postulavit, ibiarie
votuni obtulit. Imperator vero suorufn tam :.
repentina pertenritus defeciine, sctcitdhs
ah\eis qualiterv'contigisset? ipuod perterriti
omn.es Jugissent} et quod per proprium
(69). * Tuae -partem" ftet.editatis* stosownie do tego
-" " co" powretiMH*e.-Ha--pociatku. . ,... YIII. _pp,
.c, ,: niffltum et abipt^pern semet ipsum cum RejSiilglC tii suk tyielam. offeferis. '
(70) Iiique voturn oOtidit' nnpwidno iuz o tym
lubie . wyey. w przypisie. (65) "
' "
"'.'
"
7

<*$

KRONIKA

V;

Swity ten Krl zaynmic si we dnie

obowizkami Panuicego na radach i po
siedzeniach trawi : cicho za nocn
bezsennie na modlitwie i rozpamitywaniu
przepdza : paka i z Bogiem przestawa.
Obowizek sprawiedliwego sdziego w
rGzibdzanra codziennie , pralnych spo
rw miosiernie dopenia usiowa. . >\
.til'. ''. .'. .. v '>/ ,'\\:^lk

!,, ..: :

,S." '.','.. ;W.

,:!, ;'r -tiiji'J . 5 '..''. 'i

. .$. VL> lubach,, no^l^wach Krla

o mierci syna iego Henryka (#i) ,

bozuic Jatem w, polu pod namiot^uii, iedlney nocy gdy wszyscy zasneli
W.sta z Jzka I Waga Boga za wasne
i Judu swoigo uomnoci. A gdy nieco
djuzey zacWycopym by modlitw , rtamjpt "zawieszony ^d nim podnis si,
i<wjsi# na.: powietrzu pki m' Boy
rozmyla'^, .modhe sj uiep^zesta. Wi
dzia to kt^s witobliwy, ktremu wi
ty Krl ( uwiadomiony przez Ducha S.
ze" Taiemnrca witych postpkw iego
wyiawion zostaa ). Wvypyiw,szy " ,. si .z.
(C,
'' ' u
.
*

. .'ii
Szczepan spodzi syna1 fetiryka Iwafriego,
a j)o dziesiciu leciWft' zawar 'pizyiinerze
i Mieczysawem' Krolem Pdiskim. Stosowuie do tego Heni.yk^Mynlew^loiiy pra-

Wlvf. IERSK A

rt.f

nuntium regressionem nuntiassent,. etper

magnum pudorem.suts potentue impossissent? voluntatem Dei e\ Regis Sanctitatem $$s cognovere. \ ,
Idem quqque Rex Sanetus solicitudine Regalium dispositionum occupatus,
tempus diernum colloquiis et consiliis transins, per noctem silentium vigiliis et oratioiiibus,, instare , contemplati'oi\i vocare ,
lacrymasJhndere, Deum aUoqui non. cesr
sabat: justujue Judicis moclerationem sur
per quottidianis judlcioruni discussiones
Tnisericorditer . descendere flagitabat.\ . .
,- /X. De ,votis, orationibzis Regis et de
, ... mort fiii /us Henribi..,
-

;.

j. .

'

>.'

.i .fir" i;|

.)

':

ii

mi

,-.i

: r i ; .

. octeigitur guad^/a, cum aetatis tem

pore in campeslribusfixis tentoriis stdre/it,
ceteris Sopori deditis, surgens a leeto
Deum depraecabatur pip sua et populi
igjiorantia. Quu,r diutius orationi insir
steret papillio super Eum extensu a terra
leva1xcs'tam diii 'Cepu"p^hdefe'inaefe'i'do'
lieCu wr Dei at, contemplatione spiritum
relaxavit, et ab ordUn : qud cuidam
~
.

..>

i
wie il yca' i Panflw W^gierfclfich point
zh '/oh ' crk ; JMlecAtysWwtf.' Przybywszy
tlo Griittzrc i PoztitfnJirzy' z i/.pha w czystoiu pncifeiikkiy 'to '"^rhirTJ?':' powrci
do Wgier, ,

65

kronika;.

agodnoci , co widzia , zakaza mu roz

gasza pki y bdzie.'
.... ',
Ziciy si ha tym Bogosawionym
Mu owe sowra Per multas trihulationes oportet intrare Regnuni Dei albo
wiem rozliczne chosty Boskie wycier
pia. Przez lat trzy cik chorob by
zoony: W stracie synw swoich uczu
podobnie iak niegdy Bogosawiony Job
niedocige wyroki przedwiecznego S
dziego, stosuic do siebie sowa quos in
ipsis infantice su& gradibus teneris q'uos
dedil abstulit.y> Sodzi sobie smutek ze
traty synw pociech pozostaego mu
iedynaka Henryka, wilkiey nadziei mo
dzieca, ktrego z czuem przywizaniem
miuic , poleca Chrystusowi . w modli
twach swoich i Matce ' iego 'Pannie Niepokalaney: pragn usilnie wychowa go
i nastpc krlestwa zostawi : lecz Pan
Jezus Chrystus nieprzeznaczy Henryko
wi kopotliwego krlowania na ziemi ,
'
1
, s
-i..\
'. . i. ' . ;\. ' i,Ai i1'. : . , 1 .
iv 'V Jednego razu poluiac z Mieczysawem na
,. * ielenre , zapuci si a do Cyliny.. Z na tchnienia Ducha S. i obiawienia Aniel skiego Henryk poszed nazaiutrz na ysa
" >8Prfi *' darowali kpcio^wi i Braciom
. zakonu S.Benedykta ki.zyz wity, ktry
, . na pier^ac^n^siil.n Z, kraniki wieku XV
i J u.> % , Btioj?ismie ( $iridtiris/ciego , ,

WGIERSKA
-

66

''

"bonae vita est manifestatum, quem Rex

Sanctus arcana sui eonsilii esse Sancil
per spiritum Sanctum edoctus ad se vocavit , blandis prius sermonibus quid vi*
disset sciscitabatur, post ne cui diceret
donec ipse viveret imperavit.
In beato quoque Rege constat i/lud
impletum : Quem per multas trihulationes
opertet nos intrare Regnum Dei, multis
modis correctioni divinae siiccubuit : tri
bus annis in infirmitatc continua laboravit : permissioneni in se ipso, sicut in Bea to Job, Judicis a?terni per secreti eonsilii
examinatlonem in jlliorum suorum obitu
sensit imminere verba : quos in ipsis. in
fantke suce gradibus teneris quos de"dit
abstulit. De quorum morte maistitiani abortam genitor propter amorem superstitis bona; indolis pueri Henrici solatio
compescuit: quem quasijam unicuni caro
digens ffectu prmcibus Christo commendans , et ejus Genitrici Virgini perpetum
commendavit. Huric sibi superstitem , hunc
Rcgni hceredem, notis omnibus desideravit : Quem Dominus Jesus Christus non
in terrestri Regno dlqjosuit laborando im*
perare , sed deposita manis coruptibilis
machina corporis, in Coslesti Regno cum
angelis triumphare. Moce decidens in qud,?i

67

KRONIKA

dla uwolnienia z wizw ciaa nieskaytelnego, Niebieskie krlestwo z Anioami

osign. Rozniemg si Henryk zacny
Xie Sowiaskiey ziemi , i po krtkie'y
omiodniowej chorobie dziewitego dnia
ogodzinie IX. wyzion dusz (72) kt
r Swici Anioowe do wspeczestwa
swego przyieli. Zona takze iego prze
ywszy z nim w czystoci nieskaytelney, przeniosa si do wiecznoci sio
dmego dnia w Niedziel , O gloriosce virgmes christi! quce virginitatem suam Chri
sta in tantum dedicaverunt, ut etiam in
morte non separarentur.
: X. O nastpstwie Alby na krle
stwo po mierci Krla Szczepana.
Bogosawiony Szczepan osierocony
zgonem iedynaka Henryka, widzc si
bez nadziei Potomstwa, dugo aowa
Syna: w smutku pogrony nigdy si pra
wie nieumiechn , ale zawsze si tak
zachowywa iakoby sta przed Trenem
Chrystusowym , w czasie modlitwy za
wsze mia Chrystusa obecnego w oczach ,
a w pord wszelkich czynnoci swoich
zdawa si nosi Chrystusa w sercu.
(73) Podug kronik Polskich i Wgierskich Eme.
ryk umar R, io3i.

WGIERSKA

68

infirmitatem Henricus nobilis Dux Sclavonice VIII. diebus languit, nona vero die
hora IX. emisit Spiritum (xo3o) quem Sancti ylpostoli in suum consoriium susceperunt . Uxor vero ejyj , quas iiwiolata
cum ipso perniansit, VII. die in die Dominica ni igravit ad Deum , O gloriosce
virgines christi! quce virginitatem suam
Christo in tantum dedicaverunt , ut etiam
in morte non separarentur.

. X. De successione Albae in Regnujn

per mortem Patris.
Videns autem Beatus Stephanus sine
spe posteritatis se derelictum , ut unicmn
Fdium suum Henricum sepultum, pieta tis
offectu dolu.it super filio suo multis diebus
vix unquam ad risum labia nwvit, sed
semper sic apparens acsi antetribunal Christi staret. In orationibus oculis Ejus praesentiam conspiciens, Christum in oratione,
Christum in corde , Christum in cunctis
actibus se gestare demonstrant. Tandem
per misericordiam Dei dignus centuplicari retributionis b?,avio,expectabat consoiationeni Jesu Christi, ut paiyulum yideret fi"

69

KRONIKA

'Lecz z miosierdzia Boskiego zosta

sowicie nadgrodzonym za swoie cierpie
nia, pocieszy go Jezus Chrystus nadzie
i ogldania syna maicego si narodzi:
albowiem ona Jego (73) pocza i poro
dzia syna ktremu da imie Le wanta :
znowu poczea i porodzia syna ktre
mu da imie Piotr : w trzecim roku ,
poczea i porodzia syna imieniem
Bela (74.), w sze miesicy potem krlo
wa umara.
Za rad Panw poi znowu maon
k z Teutonii , siostr Krla Almami, z
ktr przyby Brat iey motszy imieniem
Henryk, (j.5), w dziesi miesicy po oenieniu obiawi si Szczepanowi Anio
w biaey szacie, mwicy Pod do mnie
kochany Krlu Szczepanie ! przyszed
iu czas aeby odpocz w roskoszach
Raju po trudach doczesnych ! obudzi
wszy si przyzwa Biskupa i opowiedzia
mu obiawienie.
(78) Byd musi powtrna ona S. Szczepana, gdy
trudno eby matka Henryka czyli Emeryka*
zmarego dorosym i oenionym moga byd
ieszcze podna, po mierci tego; mniemamy
ze powtrna ona S. Szczepana bya crka
Mieczysawa II. Krla Polskiego i Dbrowki
naonicy.
(7/j) Niektrzy powiedai , mowi Twrcz, e ci
trzey Bracia byli synami Wazula : Brata S.
Szczepana: nieprawego oza, z Panienki z

W E G I E 11 S,K;A

7o

Hum nasciturum* Mox uxor concpit et

peprit quem voccwit Levantha , post hoc
concpit et peperit a Hum cui imposuit
nomeii Petrus. Tertio vero anno Concpit
et peperit Filium cui nomen Bela. Tran
saclis vero post partum filiorwn sex mensibus uxor Sancti Stephani Regina Hungariae mortua est: qui habito Consilio
Principum accepit uxorem de Theutonia
sororem Regis Almaniae cum qua intravit niinor Frater nomine Henricus.
Post copulatinem vero uxoris X
mense in visione apparuit Angelus in
albis vestibus dicens Veni dilecte mi
Rex , Stephane ad me quia tempus est ut
a post labores sculis requiescas in gau dio Paradisic evigilans antevi advocavit
Episcopum et visionem edicil: eadem vero
die hora JX tactus febre debilitatus est,
et cecidil in ledum : et cum sibi transitu^
Rodziny Tatuna splodzeni, od ktrego Szlachectwo przeieli : pewnie zloswie zmy. slono. Mimo tego zacnie oui urodzeni, bo
eii synami Wladyslawa tysego ( Beata stryjecznego S. Szczepana ) z Rusinki spiodzonemi
,,
;.
(7 5) Henryk syn Xiazria Burgundyi z powtornego Mazeiistwa z '. siosil S. Szczepana
splodzony, Pisarze Wgierscy nazywaia go
Piotrem z Wenccyi,
../ . ;

ji

K R O N I K A

Tego dnia o godzine IX. dostawszy

foraczki rozniemg si i uktad w u ; a widzc bliski zgon ycia przvwo
a Biskupw, Panw, Starostw i znakcmitszych Dworzan : Oznaymi im z rado
ci e wezwany do Chrystusa w krotce
rostanie si z ciaem : naradza si z nie
mi o opiek synw swoich, ktrych Kaulowi Starocie wsplnie z niemi pod
przysig powierzy ; Naradza si o on,
o krlestwo, .i o rzdy Pastwa po swiey mierci, z troskliwoci aeby Na
stpca iego
nieposuszy modociane
go; szczepu Wiary, i aeby sprzyia Chrzecianom. Za powszechn zgod obrano
Alb (76) zwierzchnikiem i Rzdc. Na
pomina ich potem (Biskupw, Panw i
ti di) po oycowsku aeby wiar katolick,
do ktrey iu nawykli, zachowywali; spra
wiedliwo iako zv\ij.zek wzaiemne'y mi
oci utrzymywali, w zgodzie y starali
si , w^ pokorze si wiczyli : nadewszystko aeby pilnie strzegli nowego szcze
pu Ghrzecianstwa. Wznis Vpote'm
rce i oczy ku Niebu modlc si Kr Iowo Nieba ! Pani i Wspomoycielko
wiata ! wspieray wit opiek Twoi,
Sc, kocio $. z Biskupami i kapanami, kr(76) Pisarze Wgiersry nazywai Alb;: Aba al
bo Owo.

W G I E R S K A

72

dicm imminere cognovisset accersitis Episcopts et Principibus .et Comitibus etprimis Palatii sui Juvenibus dc Christi vocatione exuhans, indicavit eis dissolutionem,
sui corporis imminere. Post hcec tractavit ad eis de Alumno Jiliorum suorum
et commisit eos in manibus eorum et Kaul
Comitis sub sacrimento. Deinde de uxore
et Regno quipost ipsum Terram regeret et
novettam plantationem non exsiccaret, sed
Christianis placeret. Consentientibus omni
bus Albam nomine inter se majorem et
Rectorem elegerunU Deinde paternc monuit illos Catholicam Udem observare,
quam acceperant amare, jusiitiam idncula
supernce caritatis diligere, et Caritati operam dare, humilitatis studio imdgilare ,
pro omnibus vefo no^ellce plantationis
Christianitatis custodiam adhibere. His
dictis nianus et oculos levans ad Cceium,.sic ora bat. Regina Cceli, et Terraet
Jinperatrix etCoadjutrix Inclita, Tuopa trocinio Sanctdm Ecclesiam' cum Epi scopis et dero , Regnum cum Principik bus et populis , sub alis Tuce protecti*(,\dnis 'relinquo quibus dictis oteo irifir^morp,m [Cofpus suum inungi petiit: pst
unctioetii Credo i n Deum : Pater Nostef
antdi quibus ultimum benedicchs^nanibus

73

K RONI K A "

lestwo z panami i iudem , ktrych pod

ochron skrzyde Twoich polecam !
potem da namaszczenia olejem S. a
po namaszczeniu odpiewa Wierz w Bo
ga i Ojcze nasz : nakoniec pobogosawi
wszy wszystkich , wznis rce do gry
mwic Panie Jezu Chryste w rce two > ie .oddai
ducha
moiego !
'.
> >' . '.'.,' ..v''. ,.
,.
v .

'

' ..

. . XI. O opakiwaniu Krla Szczepa.,

na po mierci i o. cudach.
Nastpowaa wielka' uroczysto w
Niebowzicia ' Naywitszey Bogarodzi
ce , ., na ktr zgromadziwszy si wiele'
ludzi , podug zwyczaiu, do miasta Alby
ca, okolic namiotami zastawili. Wszy
stkie stany Hungaryi pakali Krla, ro
wnie Panp,wie\iak 'i ubosi: Biskupi i
kapani w afoshych pieuiach "dusz iegp polecali. Bogu : ciao i ego zoona w5
nowy marmurowy grobowiec , w ktrym
nikogo ieszcze niepochwano.
../ Pewien Biskup witego obrzdku
Greckiego widzia w chwil skor^ani
iego Chqrv Anielske nioscych dusz^ S,
Szczepana, do Nieba, wychwalaic fana
Jezusa ^Chrystusa./Wyprawi natychmiast
posaca do Alby w Hungaryi , ktren
sprawdziwszy syszenie i widzenie Swi

WEGIEESKA

74
extensis surswn dixit In manus luas
Domine Jesu Cariste comme ndo animam
meam. (iobi\J.

. /. De morte el planctu Regis Stephani et miraculo.

Instabat autem solemnitas, Sanctae
Dei Genitrihs assumtptio gloriosa, ad quam
omnes sohto more in Albam cwitatem
confluxerunt, ettentoriis Campos operuerunt. Planxerant autem Eum omnes popuh Hungariae, simul in unum Duces
et Pauperes, Episcopi cum clero cantu la.
menlabih animam Ejus commendabant :
atque fabrcato marmoreo novo monu
mento reconditur, in quo nondum quisquam positus fuerat.
Quidam autem Episcopus Grcorum
banct comersaiionis, in ipsa transitus sut
hora audwit animam Sancti Stepham
m Ccelum deferenlem per Angelorum
choros , et laudantes Dominum Jeswn
Christum: quod statim nuntium in Hungariam in Albam transmisit , el ita sicut audivit et vidit Sanctus Episcopus , li-

?5>

KRONIKA

tego Biskupa, powrci do Grecyi do Pana

swego z listami kapituy jdonoszcemi o
mierci Krla.
Nad grobem iego syszano czsto
pienie Aniow, i widywano wiata goreiee na powietrzu ; wiele dzieci cho
rych do grobu iego ofiarowanych przybywaic zaraz wyzdrowiay za ask Pa
na naszego Jezusa Chrystusa (77).

. XII. O podstpach Krlowey prze

ciwko Albie.
W sze miesicy po mierci Swi
tego ma, Alba obi Rzdy krlestwa.
W rok za po obiciu Rzdw, Krlowa
wdowa z zazdroci e Alb uznano godnieyszym Rzdu ni brata iey Xicia
Henryka ; tudzie z aoci e niemiaa
jj) Pisarz ywota S. Szczepana odstpnie iuz
zupenie Autora ninieyszego, i kopczy swoie dzieo piszc o podniesieniu zwokw
witego ktre w pwieku po mieci na
stpio i wylicza Cuda.

WEGIERSKA

teris aulem de obitu ejus a Capitulo acceptis ad Dominum suum in Graeciam

remeavit. ' . . . :'
Sope harmonio! supra sepulchrum
ejus audiebantur Angehrum, spe lampades ardentes in aere videbantur, multorum vero pueri, qui infirmitate sua ejus
liminibusi devovebantur , mox ut perveniebant curabanturr auxiliante Domino nostro Jesa Christo.
Sex' mensibus vero post obitum Sanfc viri expletis Alba Regnum Hungaviae regere cepit..
.I

$t,.JCII. De fraude Reginae contra,

t..>".o ,':.
Alham.
V(

i .'

Elapso autem regiminis sui anno, Re

gina invid\ae et odiifomitem contra Prin-,
cipem Albfi,m, quod ipse regimine dignior esset, quam Dux Henricus germanus
Reginae , contraxit : quae ut vpera re
pleta ven&no malitae, dolere cepit quod
nullum r parere potuit. Cogitare
cepit ef seum volvere quomodo fratri
suo Duci, lienrico Regnum Hungaria
perpetuo possidendum traderet, et suae
potentiae usiparet, Filios Rgis Stepha-ni quos Kaut Princeps fovebat in flumine proiiceret , et vi'tam. eorunv morti da'

77

KRONIKA

syna, zacza srozy si by iaszczurka

iadem , przemyla i knowa iakoby kr
lestwo Hungaryi pod panowanie brata
swego podda i przywaszczy na zawsze:
Synw krlewskich, ktrych Pan Kaul
wychowywa potopiwszy w rzece, wyga
dzi i lad ich zatraci. Przywoawszy
wic Brata, wyiawia mu taiemnie zamy
sy i zamiary swoie , zapytuits >si czyli
si na to zgadza ? Gdy na t zezwoli ,
doradzia mu uda si do wAUemanii
zebra liczne woysko , i zbroyn si opanowa Hungary.
.,j .
Z dopuszczenia Boskiego, wkroczy
Xie Henryk z woyskiem do Hungaryi:
zastpi mu Krl Alba z te'y strony (78)
miasta Strygonia; stoczono boy okropny,
wielu raniono i ubito ; Henryk zwyciy
a Krl Alba z Kaulem ustpili^; i zabra
wszy trzech Krlewiczw Lewat, Bel
i Piotra uszli do Polski do Babki ich
Wiekiey Xiny cae'y Polski, imieniem
Dbrowki (79): ktra owdowiawszy, wy
chowywaa syna swego oninastoletniego Bolesawa (80) Modzieca dorose
go, walecznego i paaieego d boiu.
' *-.''..

(78) Podug Autora piszcego w Wgrzech z tej

Strony wzgldem nas przeciwnie.

W E G I E R S . A'

78

ret, et memoriam eorum deleret . Advo

catei autem Fratre suo edixit ei in secre
to cogitationem et dispositionem ulrumconsentiret interrogavit. Quo anmente consiluit ei , ut Almaniam intraret , et cum
exercitu valido regiret , et valida manu
Hungariam intraret et Imperio subfugaret- Quod permitiente Divina volun-r
taie , mtravit Dux Henricus
manu
ford Hungariam, et obviavit ei Alba Rex
ex ista parte civitatis Strigoniensis, et bel
lum magnum ortuin est, et ceciderunt
vulnerati muiti, et victoriam ohtinuit Dux
Henricus. Et Rex Alba et Kaul terga ver-terunt , et accepds filiis Regis tribus Levanta, Rela et Petro fugierunt in Poloniam
ad Aviam suam,> Ducissam magnam todus Poloniae nomine Dambrovcam; nam
fyg) Te Xie/.ne Mnich Bronwilterski i Mateusi
Cholewa mienia Iiydz natoznica ..VUeczyslawa .
II. Ryxa ( imvwi pierwszy) niemogae da- ly cierpiec nienawisci t plotek iakiysi
lialoznicy mr.owskiy, i znosic tlumy mal zonka , porzueila go i uciekla do Saxo nii Autor -ninieyszy nazywa t Dabri> .
wk Babka krlewiczw Wgierskieh, (mozecrka iy byta powtrna zona S. Szczcpana.)
Ze krolewiczowie przybyli do Polski za Panowania Mieczystwa II: lee* ten krl kil-

f9

KRONIKA

Bolesaw kocha bardzo zacne te i

maoletnie sieroty i wygodnie ich z opie
kunami Alb i Kaulem utrzymywa. Go
cili w Polszcze lat osiemnacie (81) gdy
tym czasem Henryk panowa, cudz wa
sno bezwstydnie dziera , kray upi
wsplnie ze stronnikami swoiemi Hungarami zmiennemi , Szlacht obdziera i
niszczy, Biskupami i kapanami gardzi.
koma lat pierwey przed mierci S. Szcze
pana umar.
(80) Mateusz Cholewa powiada e Mieczysaw
II. mia Syna innego oprocz Kazimierza z
naonicy spodzonego. Baszko wyraznie
mwi ze Bolesaw Syn starszy Miec.zys\awa
II. po nim nastpi, lecz krtko panowa
i nieszczliwie skoczy.
(81)

Po zgonie Bolesawa Mieczysawowic2a ,

przemieszkiwali w Polszcze przez cae
Panowanie Kazimierza I. ktren snad
naystarszemu % nich Beli da Gork za
ron , 1 rzdzi w Pomeranii nie Mieczysaw
II. iako Dugosz i Twrocz powiadai kt
ren przed przybyciem maoletnich krlewi
czw zmar.

WGIERSKA

80

psa etiam tunc in viduitate permanendo

jilium suum Boleslaum fovebat: qui XVIII
annorum erat adolescens robustissimus ,
atque adpugnandum fortissimus et promptissimus , qui orphanos nobiles et teneros
caro diligens affectu , et eorum Alumnos nobiles Albm et Kaul deliciose servabat : morati sunt autem Filii Regis
Hungarim in Hospitalitats in Polonia
XVIII, annis. Henricus vero regnabat, alia
calumniose aiiferebat, rodebatque terram
cum perfidis Ilungaris qui ejus collaterales. erant, nobilem vero Genealogiam Hungarorum depraedabatur, et ad nihilum redigebat, Episcopos cum Clero despectui
habebat.

. \

6i

KRONIKA

. XIII. O powrocie prawdziwych

Dziedzicw czyli Braci dopiero
wspomnianych do Hungaryi.
Alba i Kaul opiekunowie dorosych
iuz Krlewiczow, syszc o tey tyranii,
z natchnienia Boskiego, naradziwszy si,
z sob i z modziecami, udali si na mieysce gdzie Xina z Bolesawem II. sy
nem (8a) i z Panami zasiadali, porozumie.waic si z niemi przez Sieciecha i ra
dzc o ich sieroctwie. Wszedszy padli
na kolana przed Xiciem i Matk iego
proszc aeby ich potg swoi i pomo
c do Hungaryi, ziemi Oyczystey przy
wrci , i na wasnem krolestwie umie
ci, dla zasugi przed Bogiem i sawy
pomidzy Narodami obcemi. Westchn
wszy Xie przychyli si do ich proby
wzruszyy si wntrznoci Jego ku kre
wnym swoim , i rzek z rozrzewnieniem,
Przypacie ore Panowie , okacie si
walecznemi, staemi i mnemi , lepiey
zgin przy dobrey sprawie, nieli cier pie wydziedziczenie krewnych na-
szych ! wszyscy zgodzili si na to ;
Krlewiczowie z opiekunami schyliwszy
gowy, podzikowali , a Xie z Palatinem
(8a) Bolesaw II. Syn i nastpca Kazimierza I, przy
wrci krlewiczw Wgieskich do Ojczy
zny.

WElE R'S A

;8

. XIII. Quomodo reversi sunt veri Hredes Hungariam scilicet Fratrs

supradicti Tyranide prcepta Alba ' t
Kaul alumni perorum% qui jam adole
scentes erant, habito consilio et Dei inspi
rante gratia, -parUerque cum Pueris, ubi
Ducissa cum Filio suo Boleslavo Barnibusque Seczech cum Fratribus eolioquentibus et de ipsorumpupillitate'tractantibus sedebant, ad ipsos introeuntj et ge
nu flexo ante Ducem et matrem ejus ce*
perunt depraecare ut potentia sua et au*
xilio eos ad terram suam Hungariam
reduceret ; et in suo Regno locaretyut
per hoc /actum mertum apud Deum in*
Vehret, et Jamosum nomen victori apud
iacentes Terras aquireret. Quorum pe~
titioni consentiens Dux ingemuit : commota sunt quippe omnia viscera ejus ;i su
per Cognatis suis , motusque pietate dixit
Accingemini et estote viri fortes, conft s'tantes et robusti quam melius est no bis mori in bello justo, quam videre ex
i haeredtatos cogiiatos nostros et consenserunt omnes huic sermonL Filii Regis
vero cum aluninis ihdinato capite abstationes suas porrexetunt. Dux autem cum
Palatino suo Sefcho "nomine V advcaiis
i"

i i ...>:

85

KRONIKA

swoim Sieciechem zwanym , przywoa

wszy sprawcw swoich, zapowiedzia im
straszn woyn.
Zebrawszy woysko liczne i potne,
posza naprzd cichaczem Piechota^ po
przedzana przez ucznikw, za niemi
Krlewiczowie z Xiiciem Bolesawem IL
Poegnawszy i ucaowawszy Babk, szli z
radoci. Gdy si zbliali do miasta Pejesth , zaszed im.Xia.ze Henryk : stoczy
li by : wielu raniono i ubito , i sam
Alba poleg nad jeziorem pomidzy Po
lami blisko Pestu , ktre do dzi dnia.
Jeziorem Krla Alby nazywai. Nazaiutrz Henryk Krl Hungarw uderzy na
Bolesawa i Krlewiczw, ale sam pierzwchnal. Poszli za nim w pogo, i docigniony w grach pod Strygoniem, zabity
zosta. Krlowa dowiedziawszy si o
mierci Brata, nag mierci umara ze
zbytecznego smutku.
Po zwycistwie Xie Bolesaw II.
zgromadzi Biskupw i Panw Hungaryi,
poszed do Alby stolicy krlestwa, Lewant (#'5J syna S, Szczepana krlewsk
koron uwieczy , Braci za iego Piotra
i Bele Xitami postano wit : wr ci si
pote'm do swego Pastwa do zamku Salis
gdzie bawi si owami. .,,, r v,
(83)

Okolicznoci nastpuice Pisarze Wgier

scy pozniejsi odmiennie opisuia , iako to::

WEG! ERS KA

84

ministerialibus suis bellum ingens indixit.

Cum autem fuiset congregatus exercitus ingens et fortis , tacite procedebant
pedites et sagitarii in ante, Filii vero Re
gis cum Duce Boleslao , accepta ab Avia
sua licentia, cum magno ejulatii osculo
pacis tradito , post exercitum procedunt.
Cum autem essent prope civitatis quce dicitur Peesth ibi occurrit eis Dux Henricus
et congressi sunt, et ceciderunt vulnerati
multi , et Alba interfectus est juxta paludem qui est in medio camporum, propte
Pesth, unde usque in hodiernum diem
appellatus Palus Albae Regis. Crasiina
autem die Henricus Rex Hungarorum movit exercitus suos contra Boleslaum et Fi
lios Regis, et terga vertit , et persecuti sunt
Eum, et investigatus est inter montes pr"
ne civitatem Strigoniensem et interfectus^
est. Regina vero audita morte Fratra,
prae nimia tristitia subitanea morte mortua est.
M/l
Post conflictum vero congregatis Dux
Boleslaus Episcopis et Magnatibus Hungariae descendit in civitatem Regiam Albam, et coronavit . Filim Regis Stephani
Levantante Regio diadem&te; Petrum vero
et Belam Duces constituit. Mis itaqueperactis secessit in terminos suos in castrum
Salis, et ibi delectabatur in venationibus.

85

R R O N I K A

. W Sze miesicy doniesiono Bole

sawowi II. o mierci Lewanty, (a) zala si
gorzkiemi zami na t wiadomo , a po
spieszywszy do Alby, zgromadzi Bisku
pw i Panw, a przeciwko ich yczeniu ,
pominwszy Bel , postanowi Krlem
Piotra (b) modszego z Braci, ktrego bar
dzo kocha.
Po koronacyi Piotra, poszed do Karyntyi, gdzie supy graniczne zasadzi
wszy, rzuci postrach na wszystkie g3rne kraie Karyntyi , Allemanii i Austrvi,
i przez Austry powrci ze zwycistwem
do Polski przez Krakw.
\w\ W >PaS& lat , doniesiono znowu o
mierci Piotra Krla Hungarw: popie
szy natychmiast Bolesaw II. do Strygopi, , i wziwszy z sob Bel fcj, poszli
do .Alby, gxdzie uwieczy go krlewsk
j.Qrcn.pi;oszc Boga ze zami o dugie
panpwpuie. iego i pociech z potomstwa.
-*<; i.Bela, poi maonk z Pastwa Rzym
skiego fd). Po weselu Bolesaw wrci do
Polski przez Ru. ,,
(a) Lewanty krtkiego panowania nielicz.
(b) Piotra naywai Andrzeiem biaym.
() O Beri powiadai ze go Andzey biay z
Polski sprowadzi" z zon i dwiema Sy
nami , i ze udzieli mu trzecizn krlestwa.

"WEGIERSKA

86

Post sex menses nuntiauit sihi Levaiitam

jam mortimm, his auditis cessa lacrjmas amarissimcis , et veloci cursu civitatem Albam perveit: et corigregatis Epi
scopio et Magnatibus Terrae, noluit corona
re Belam majorem fratrem , sd ipse
contra omnium voluntatem elegit Petrum
juniorem fratrem in Regeni, quia mire
Eum diligebat afectu.
Quo coronato Dux recessit in Carinthiam, et ibi metas posuit. Erat enini
timor ejus super omnia Montana Carinthiae et Alemaniae et Austriae, quia per
justriam cum victoria Poloniam reversas
est in civitatem Cracoviam,
Post duos auteni annos nixnliatur ei
mors Petri Regis Hungariae^ qui veloci
cursu venit in Strigonium, et accepto Bela
in vilbam civitatem pervenerunt, et ei Reglum diadema imposuit orantes Domi
num cum iacrrns, ut Eum facial regnare in annos plurimos, ut ometur a Deo
fiais et filiabiis : qui acceptt uxorem de
Romano Imperio,
Post nuptias vero Dux per Russiam
Poloniam ingressus est.
.(d\ Bela o/eniony w Polssc/.e crka Kazimierza, I. kad ;z, zona i syiiera powrcii
<lu Wgier.

8;

KRONIKA

. XIV. po odeyciu Xicia Polskiego

z Hungaryi, zona Krla Beli porodzia
syna ktremu nada imie Albert : potem
drugiego imieniem Jesse: porodzia potem
trzeciego, ktrego nazwa Koloman: czwar
tego nazwano Salomon, pitemu nada
imie Wadysaw.
Mcisaw z Galicza Xize Ruski, niemaicy syna tylko crk iedynaczk, przy
sposobi Wadysawa , i nada mu wie.eznem dziedzictwem krlestwo Gali
cyi (84)., co przysig potwierdzi.
Po weselu Wadysawa, oyciec iego
Krl Bela, z wyrokw Boskich, zoony
chorob umar.
Po nim Alherta starszego sjna obrano Krlem i koronowano (85), za kt
rego panowania bracia iego Koloman i
Jesse pomarli , i sam po picioletniem
panowaniu zszed bezpotomnie.
Pozostali synowie Beli Wadysaw
,w Galicyi, Salomon (.86) w Sowiaskiey
i

. i i t ,.

(84) Krlestwo Galicyi "wspomina tak/e Annonim

Wgierski, w wieku IX. W Dzieiach Pol
skich pierwsza wzmianka Zamku tylko G;
licz czyli Halicza w Dugoszu pod U. n25.
(8) Pisarze Wgierscy Alberta nazywai Geyza.
(86) Ciz Pisarze Salomona mieni byd synerii
Andrzeia biaego , a bratem stryiecznym
Wadysawa.

W G f K IV SRA

88

. AI/S. Post discessum vero Piincipis

Poloniae de Hungaria, uxor Regis BeLae
peperit filium cui imposuit nomen Albertus ; alium quoque vocavit nomine Jesse :
tertium vero peperit et vocavit eum Coloman : quartum vero peperit et imposuit'
ei nomen Salomon :. quintum veropeperit
et vocavit eum Ladislaum.
Hunc autem Duos Russiae Mscislaus
de cwitate Halicz m adopth'um filium
accepit , et ei eum filia sua , eo quod
unicam haberet et filio careret, Galicice
Regnum perpeluo possidendi tradidiy et
juramento corroboravit..
His ita sieut Deus dispouit per.
aetis nuptiis Ladislai , pater Rex Bela
decidit in lectum et mortuus est. Post
Juec eligitur AIbertus senior filius. in Regno et coronatus. Quo regnanle duo fratres
Coloman et Jesse mortui sunt. Ipse vero J .anno sine liberis mortuus es'.

Wreszcie Dugosz pisze o ucieczce Geyzy^

Krla Wgierskiego z brami do Polski w
11. 1 07 1. o ktrey wspczesny Chartuitius
niewspomiiia. Okolicznoci przywrcenia ich.
Xi/at do Oyczyzny przez Bolesiwa II.
Krla Polskiego bedac poniekd podobne
do opisanych tu w . XIII. zdaiesi e pnieysi albo to/, samo pod innem i Imiona
mi opowiadam , albo dwa przypadki podo-'
bne sobie. w iedno zmieszali.

98

KRONIKA

Ziemi" panowali. Biskupi i Panowie zo

ywszy Rad , z natchnienia Boskiego udahsi do Galieza miasta Ruskiego i bo
gosawionego Xieia Wadysawa, za
zezwoleniem brata iego Salomona, na
Krla Hungaryi przyleli (87). Po Mszy
witey przy brzmieniu organw odBrawioney, cay dzie na chwale Boskiey
Strawiono.
Swity Krl Szczepan obiawi si.
Wadysawowi, i napomnia zeby w lady
Jego wstpowa: iako by to Krl wi
tobliwy , mdry w Radzie ; troskliwy i
gorliwy o trzod sobie powierzon : wa
leczny w boiu : obyczaynoci , przystoynoci znakomity, Rycerstwo szanowali.,
p i. serdecznie kochali iako Oyca.
Amen dicaut omnia.

$87) Roku 1076.

W EGIERSK A

<)o

Remansit autem Dux Ladislaus in

Oalicia: Salomon vero frater ejus Scla-voniam regnabat. Habito vcro consilio
Episcopi cum Principibus, Dci dis])oncnte cletnentia, Russice civitatem Galiciam
properaverunt , et beatum Principeni Ladislaum in Regem Hungariae acceperunt,
Salomone fratre ejus cum consensiente :
Divinum officium
sonantibus
organis
decoraverunt , et sic in Dei laudem totii/n diem deduxeruni.
Quem Sanctus Rex per visum visi.tavit , in sua vestigia eum sequi percepit. Erat enim Rcx piissimus , in consi
lio providus, in commisso sibi grege providus et fidelis , et in intercentli strenuus , in universa momm honestale prcealarus , kuno milites acsi Patrem ven&*
pabaniur, hunc carissime diligebanU
Amen dicant omnia-

&

9*

KRONIKA CZESKA
jrSTP TOMACZJ.
Kronika ninieysza (*) skada si z trzech prze
dmiotow spoionych w iedno dzieo , iako to : :
z Tradycyi Czeskiey o Czechu, Lechu i Rusie
Xiay.tach Sowiaskich : z Kroniki C/.eskiey,
zaczynaujcey si od i Kraka, a kocz^cey z Bole
sawem III. Xiciem Czeskim: i z kilku Ur
stpw przez pniejszych przepisy waczw, ia
ko. si zdaie, . dodanych.
Poniewa, skady te pomieszane s w Rkopimie, powaylimy si uporzdkowa ie nastpuiacjm sposobem.
Ustp o Narodzie Sowiaskim znaydui,}ey' si w.Kkopimic po sowach mefecaJu*
Hus, pooylimy na . czele. dziea w ., I. Kro
nik: Czeski} umieszczona wRkopimie mi
dzy Tradycyami. o Czechu i Lechu, przen-iesjimy. nakoniec' w- Y\ Ustpy za pniey w texcie: dopisane UToiaieyszemi litera*
mi . wydrukowane. .
'... '. r , '
>i

"

ii

(*) Z Rclcopisma Konstantego. Swidziskiego...

93

. T. O Narodzie Sowiaskim.
Sowianie pochodz przez Ileliz od
Jawana syna Ja/eta, ktren by synem No
ego: albowiem ^$ae zrodzi Sema, Chamar
Jafeta-Jafet Jawanaf czwdrtego z pomi
dzy siedmiu synw.
Jawan osadzi i rozmnoy Grekw
nad morzem Jbskiem i Egieyskiem; a syn
'icgo HeWza Helleczykw, Eolczykw'1
Sowian :' (morze Joskie od Jawana ma
nazwisko , a ydowie Joczykw i Gre
kw Jawanami w Hebrayskim. izyku
nazywaliJ..
Je:h, Czech i Bus. s przeto plemiennikajm , Jauwna przez JJelizf
, Sowiaski Rd i Plemie posiadaa
n zachd Grecyi ,. Serwie, Bascyi, Dal
macj, Misie, ',,' B'ulgarya, Bonia, Kroacy, Panoni iSawoni : i rozmnoywsz y
si zbytecznie, wysvM ztamtd Xv'zta;
Czech, Lech i Bi^Srabi take nad rze
k Odr', i Ob&ryci','gdzie" teraz' Wissmar Miasto ( koo Lubeki nad' zatok
morza Scytyjskiego nad ktremi Krl
Magnopolski to Test' Wielkopolski pa
rtuie), s Sowianami.. '

. I. Slavi ex Jawan, filio Noe Ja

phet, per Helisam procreati.
Noe siguidem genuit Sem, Cham et
Japhet - Japhet vero Javan -( quartogenitum) et fratres suos, Javan ergo iuxta mare
Jonicum et Egeum Gra3cos edidit, et multiplicavit simul et Heladios seu Eolios
SIavosque, per filium suum Elizam propagavit : a Javan ergo Jonicum mare di
ctum est: Haebrei etiam Jbnios et Graecos, lingua eorum, Javan vocitant.
Nepotes autem ipsius Javan de femure Elizae descendentes, Lech, Czech et
Rus.
SIavi itaque cum nepotibus et tota
progenie sua, postGraecos ad occidentem,
terras possederunt Serviam , Bosniam,
Dalmatiam, Misiam, Bulgariam , Bosniam,.
Croatiam , Pannoniam et Slavoniam, et
multiplicati nimis. Alii Principes receserunt ab eis scilicet Czech, Lech et Rus.
Sorabi sunt Slavi prope Odram : item Ar
bodriti fuerunt Slavi (ubi nuncVismar
prope Lubek et alias, ubi sinus maris
Scytici) super qucs Rex Magnopolensis id
est Magnae Poloniae regnat.

j)5

KRONIK A

. II. O Czechu , Lechu i Rusie.

Rozrodziwszy si licznie Xita So
wiascy, umylili dla szczupoci zamie
szkanego kraju losowa , kto mia ust
pi z oyczyzny to iest z dawney Kroacyi.
Pad. los na Bohema to iest Czecha,
Polaka Lecha, i Rutena Rusa , Xit Bohernw, Polakw i Rutenw, ktrzy prze
to ustpi z oyczyzny obowizani zosta
li : iako wkrtce stao si zadosy loso
wi , i wyszli z ziemi : Dla tego mwi
cigneli losy, ze ziemia w ktrey z Kar
watami razem mieszkali, przyszczupa hy
a do utrzymania licznego ludu.
Ruszywszy wic Morawcy, Bohemowie , Polacy i Ruteni, zatrzymali si w zie
mi Morawskiey , gdzie pierwsze miasto
zwane w Morawie Przerowa, a po aci
nie Priora zbudowali, ley dwie mile od
Oomuca i naleao niegdy do Patswa.
Czeskiego.
Osadzili tam lud, Morawcami zwany,
pochodzcy od rzeki Murawy, w So
wiaskiej ziemi znayduicey si: ktrzy
rzek i ziemi zait Muraw nazwali,
teraz za przez skaenie sowa nazywai
ich Morawianami. Wiele mieysc w Sa
wonii , Polszcze, Rusi i Czechach to sa
mo mai nazwisko.

CESS A

96

. //. Slavorum Principes piares etranl, qui propter angustam et strictam

habitations penuriam sortera inter se elegerunt, quis eorum ex Patria hoc est ex
antiqua Croatia recedere deberet.
Sorsque ipsa venit super Bohemum
,seu Czech : Lech Polonum, et Rus Ru~
thenum, et in Bohemos, Polonos et Ruthenos seu Principes eorum qui recedere
deberant , prout postea ipsi sorti satis
fait per eos factum, quoniam in hrevi
tempore recessum Jecerunt ex terris praejdictis,

Ucee enim sors ex hoc fuit Jacta

quoniam Terra ilia , in qua tunc simul
.cum Croatis habitabant, fuit satis arcta
ad capiendam tantam multitudinem hominum
Moravi ergo et Bohemi , Poloni ac
Rutheni post egressiun ex Sclavonia, in
terras Aloravas se situaverunt, ubi primam Civitatem in Moravia dictam Pre'
rova, in latino Priora fundaverunt: quae
nunc distat daobus milliaribus a Holopiuntz , et aulem hc fuit sub Bohemice
Principatu.
Ubi itaque relicti fuerunt homines
ad inhabitandum qui fuerunt a famine
Murava in Slavia : et inde dicti sunt Moravit : et tandem sub hoc nomine etiam

Powiadai takze e Oomuniec zbu

dowany przez, Juliusza, i nazywa siic
Julius mons, lecz przez skaenie sowa na
zywa sie6 teraz Hoomnnz , czyli ysa g
ra : powiadai nawet ze bya ;na Zamku
Tablica w murze z napisem dawnemi li
terami mefecit Julius (i).

. III. Kray teraniejszego Pastwa

"Czeskiego zarosy by niegdy nie przebytemi lasami i guchemi puszczami ,
wcale uiezamieszkany ; zapeniony by
mnogiemi trzodami zwierza, buiaicego
po paszach , ktrego obeymowa prawie
niewystarcza : huczay roie pszcz : roz
legao si wiergotajiie ptastwa rozmai
tego, tak licznego iak piasek w morzu
lub gwiazdy na Niebie, w przelocie od
nikogo nieposzone nayswobodniey uy
way wolnoci. Kray yzny , opasany
(i) Wtem mieyscu zayiluie si wRekopimie IJstp o Sowianach, ktren my na pocztki*
pooyli w . I.

CZESKA

93

flumen et terram suam ibidem in Moravia nominaverunt. Jamque per abusionem vocabuli dicuntur. Moravitce multa
enim loca sunt in Sclavonia quce eandeni
nominationem habent prout et in Polo
nia, Russia el Bohemia.
Unde et Holomutz dicitur civitas per
Julium constructa , et dicebatur Julii mons,
scilicet per abusionem vocabuli, iarn dici
tur Holomutz, quasi calvus mons, et refertur quod fuit qucedam Tabula scripta literis antiquis caUro immurata, in
qua continebatur me fecit Julius.
. III. Bohemice Regni Terram olim
el ejus Superficiem a primordio tenebant vastae sylvae et . solitudines nemorum sine habitatione hominum, nimis
tamen sonor eral ex gregibus ferarum
per arva saltantium, quibus vix sufficiebaU
Tellus reboans exdminibus apum, et diversarum modulatiortibus vlucrum ceu
maris arena vel quot sunt stellae in Ethere nec ab lilio perterritae errabant per
dvia Tercae, magna pace fruentes propter clausam montibus' altis undiqu: Ter
ram jocdnddm in quiz aura clara et sh*
luberrima satis adeo, et hcec Terra tempore'
In illo intempiala jaebat aratro^elnoo
bui tentaret adftilc rion intrarat : quanx
influit aqua.

99

KRONIKA

wkoo grami wyniosemi ; powietrze czy

ste i zdrowe; ziemia nigdy lemieszem
nienaruszona, na ktrey stopa ludzka niepostaa , rzekami oblana.
Wszed do tego kraiu Czech z bra
mi Lechem i Rusem , zostawiwszy Mu
rawcw w ziemi Morawskie'y nowo od
krytej, i pod gr. pospo!ieie Grzyb po
acinie fungus zwran , midzy rzekami
Odr i Maltab ( Moldaw ) pierwsz za
oyli osad, i pierwsze postawili chaty.
Zoywszy z radoci na ziemi domowe bo
ki , ktre na barkach przynieli , nazwali
jkray Bohemi a boatione boum.
Powsta potem Xie Czech i mwi:
& Zawitay ziemio przeznaczona ! ziemio
podana! osierocona z mieszkacw
* przez potop! Przyymiy nas zabytki ludz kiego plemienia ! choway zdrowo, i ro zmnaay potomstwo nasze w nayodle gleysze pokolenia.! (a).' j|
. IV. ponjewa| , Boheniiai przyszczupym kraiem bya>v zeby si wszystek
lud mg pomieci , przeto Polacy i Rut.enj odfczyli, si od,j(johemw przy grze
Osseta. ,,,. .
. " ,V . .' v' . ....
' \\
' - r <. . ,".',.
<
() Tu nastpwie. Kronika Czeska waciwa, kt ra ni/ey przeniesiono w . Y. podug ostrze
enia we wstpie.
. .

C Z E S K A

tao

Czech itaque Princeps , relictis Muravitis in terra Muraviae irwerda, ad hanc

perverdens terram cum Lech et Rus fratribus suis , et circa montem Grzyb vulgariter, latine vero fungus, inter duos fluvios scilicet Oderam et Multavam primas
posuerunt sedes. Primasque fundaverant
aedes ; et quos in humeris secum apportarunt , humi sist gaudebant Penates ,
uam terram a boatione boum vocavit
Bohemiam.
Tunc Czech Princeps consurgens dtxit. Salve Terra phatalis mille quesita
VoUs! JSobis otini : diluvii tempore vi duata homine : nuncque monimenta ho niinum nos conserva , et multiplices no stram sobolem aprogenie in progenieml

'. IV. Polonorum et Ruthenorum oceasio recessus ex Bohemia fiat paucitas

terrae , quoniam gentem Ulani capere
non poteral , quia Bohemia satis stricta
teira est in se. Ex monte autem Osseta
Poloni ac Rutheni a Bohemis recesserunt.

ioi

KRONIKA

( W Kronice za przez N. O. Piusa II na

pisanej, w kociele katedralnym w Siennie zooney stoi , e Polacy i Ruteni odczywszy si
od Bohemw, zaieli rwniny do rolnictwa zdatne,
a re w pospolitym iczyku Polskim rwniny Planities znacz Pola , przeto ten kray nazwano
Polska , albotelod gwiazdy Polarney: albowiem
mb polo arctico ley: lecz w kosmografii dzieiw Rzymskich przed Narodzeniem Chrystusa
pisaney (3), ktr w Czechach odkryto, znaydui si sowa nastpuice Wyszedszy za la
sy Czeskie , przybyem. na mieysce zwane Ca lissia , gdzie szecioro tylko mieszkacw zna, lazem, daley nic odkry niemogem , prcz
nieztnierzney pustyni , kray ten nazywa si
Polonia. )

Lechitowie to iest Polacy rozrodzili

si w okolicy gdzie teraz Wielkapolska
i Szlsk, i przy asce Boski e'y tak si rozkrzewili , e zaludnili Wandali to iest
Polsk nad rzek Wandala teraz Histula
czyli Wisa zwan: zapenili Pomorze
(3) Ethius wspomina w kosmografii ze Julius
Cesar wysa trzech uczonych dla rozinierzania i opisania ziemi, Themokl.esa na
wschd , Theodola na pnoc, Policeta na
iroudnie.
'liriius take w ks: XXXVII. Roz: III. po
wiada; ze za panowania Nerona ieden Szla
chcic Eques Rzymski wdrowali do Etonii po bursztyn.

CZESKA.

r>2

(Sicut Tero in Cronica Sanctissimi Pli Pa

pa? secundi per Ipsum edita babetur (quse reposita est in Cvitate Senarum in Ecclesia majori
scribitur quod Poloni et Rutlieni ac Bohemi egressi , se in locis planis situarunt , in campis
planis aptis pro agricultura, et quia in Polonico*
planicies diciiur vulgariter pole, inde Polonia
nuncupatur : vel a Stella Poli Arctici sub quo
Polo mundi illud Regnum jacet.
Legitur in Cosmographia apud Bohemos.
reperta, quse continet gesta Romanoruni anie Christi natmtatem, repertum est scriptum esse haec
verba Posiquam veni ultra sylvas Bohemiae, ve ni ad quendam locum. qui dicitur Calisia, et
inveni ibidem non plus nisi sex incolas siniul co
habitantes: ultra nihtl invenire potui praeter soli tudines mngnas, et illa Terra dicittu Polonia.*}
Multiplicatique sunt Lechitae m et Poloni , in his
locis majoris Poloruae et Slesiae : creverunt Deo

volente in maximo numero , et impleverunt Vandaliam id est Poloniam juxta

fluvium Kandalum, qui nunc Hystula sen
Vysla uocitatur : impleverunt Pomeraniam Cassubiam et totam Regionem secus
mare Germanicum , ubi nunc est Mar
chia, Lubek et Rostok usque ad Ves1phaliam.
Sortitique sunt varias nominationes
secundum varietatem locorum qiue inha-j
bitarunt : et hi qui penes fliwium Sue
IO

io3

KRONIKA

Kaszuby i wszystek kray nad morzem

Niemieckiem, gdzie teraz Marchiia,Lubeka
i Rostok az po Westfali , nazwiska ro
zmaite pobrali od mieysc ktre posiadali,
iako to : ktrzy nad rzek Swew teraz
Sprea czyli Sprewa poniemiecku zwan
mieszkali, Swewami nazwani; dalsi za
niemi Burgundami od chat i szaasw kt
re w izyku polskim Brog nazywai ;
w reszcie Drzewianie i Trawnianie od
obfitoci drzewa i trawy.
( Ziemia Lechfeld w Szwabii u rde
rzeki Lech pooona, ma nazwisko od
imienia Lecha Xicia Polskiego.
w Kronice Auszpurgskiey stoi e
rzeka Lech po acinie Vindelicum zwa
na , obadwa te nazwiska ma od Polakw, ktrych nazywai Lechami i Lechitami , albo Vindelami ]czfli podug da
wnego zwyczaiu Sarmatami : ze rzeka
Lech poczyna si w Lessie Mhra w zie
mi Lechfeld w Szwabii teranieyszey
znayduicey si ; ze Lechfeld znaczy Lechopol albo Lechitopol : e midzy Re
nem i Wis mieszkali Zambrowie, kt
rych, ta kronika mniema byd Polaka
mi ; e ich August z td wyruszy, i wiel
kie worny z Polakami w stronach morza
Germaskiego toczy.

CZESKA

7o4

vumj nunc in Theutonico Spre seu Spreva

dictum) commorati, sunt Su.evi nuncupati:
et alii juxta eos Burgundi, a Casis et acervis quos lingua sua Polonica Brog
vocant, appellati sunt. Sicque de rtliquis
Drzewnianie et Trawianie a copia lignorum et graminum nomina perceperunt.
(Terra Lechfeld in Suevia, a Duce
Polonorum Lech dicta, juxta ortum fluminis dicti Lech. Ex Cronica Augustensi
habetur, quod /lumen Lech, alias hodie
in latino dictus Vinde - Licum, ex utroque
nomine nomen sumens Polonorum, quia
Lechos seu Lechitce dicuntur Poloni et
Vindeli : Sarmatceque more vetusto : et oritur dictum flumen in sylva dicta Mhra. :
Sylva in terra dicta alias Lechfeld , ho
die autem continetur sub Suevia.
Lechfeld enini dicitur campus Lechonis vel Lechonicz.
Zambri autem inhabitabant in par
iibus Rheni, intra videUcet Rhenum et Vistulum. lila autem Cronica interpreetatur
aut credit esse Polonos.
Expulsi tamen per Augustum ex inde, multa bella in partibus Oceani Germanici per Polonos fuerunt.
Fluit autem flumen dictus Lech, aUas Vinde-licum circa Cwiatem Augusta,
et influit Rhenum. J

io5

KRONI A

Rzeka Lech czyli Vindelicum pynie

pod miastem Auszpurgiem i do Renu,
wpada. ')
%. V. Ruteni za , ktrych Sarmatami i
Rossyanami nazywano, z Xiciem swo
im Rusem poszli z Polski ku wschodo
wi, odczywszy si w Lagonii czyli Lachoszynie to iest w miecie czycy (4),
i od rozczenia si ich wzaiemnego
mieysce to tak nazwano.
Poniewa Rus by naymodszym ,
Lech rednim , Czech naystarszym z
braci , przeto w porzdku pierworodztwa kraje obeymowah : mianowicie Czech
Bohemi , Lech Polsk , Rus Russy na
zwan Sarmacy Europeysk , "ktr nie
gdy Rossy albo Roxolani nazywano r
ktrey wschodnia granica przypiera do
rzeki Donu i morza Azowskiego oddzielaicych Azy od Europy.
Rozrodziwszy si Ruteni r i w szcz
liwych woynach wiele zyskawszy zdo
byczy, stsknieni do oyczyzny Pradzia
dw swoich, chcieli powrci do Kroacy
i Pannonii, pragnc odzyska i odziedzi(4) Na innem mieyscu w tymle Rkopimie
Swidziiiskiego znaydme si tradycya o
miecie czycy ktr niey poo/.emy.

CZESKA

K>6

. V. Rutlieni seu Sarmatce et Rossiani dieti, a Polonis recesserunt cum Rus Principe suo ex Polonia versu$ orientem, ex
Lagonia seu Lackoszyn alias Lenczyca
civitate, et inde dicta fuerant loca Ula. a
significatione separationis quod roziem
ab In vicem.
Quia Rus , frater ipsius Czech et
Lech , fuit junior : Lech vero medius :
Czech autem senior , et sic loca terras
et oras terrarum secundum senium rece*
perunt. Czech Bohemiam, Lech Poloniam
et Rus Russiam, quce Sarmatia. Europe*
ana nuncupatur: guae olini Rosnya seu
Roxolania dicta fuitf cujus latus orietale
adiacet flumen Tanais et paludibus Meotnidicis secernentibus. ssiam ab Europa.
Rutheni itaque multiplicati, et zelo
Patriae Abavorwn suorum in arma
conciti, ex Croacia et Pannonia multa
spolia victoria potiti reportabant, cupientes comparare et possidere cedes et solum
paternum: nec tamen pra?valuerunt, quurru
Juhris advenientibus superati et in ditionem eorum subacti fuere. Qui tandtm cum Polonis juncti, Juhris resistebant, et cum Polonis usque ad moderna
tempora unum P rincipem et Regeni Pa*loniae habenti.

to;

RRONIRA

zy ziemia i domy Oyczyste , ale im si

nieudalo , albowiem Juhrowie (5) nade
szli, pokonali i podbili. Poczywszy si
z Polakami dali odpr Juhrom i do dzi
dnia pod iednym s z Polakami Xiciem i Krlem Polskim.
t VI- Kronika Czeska waciwa (6)
Pki Bohemowie wiary Chrzeciaskiey nieznali , maestwa ich bvy
wsplne, parzyli si iak bydo : mieszka
nia i maitki wsplne mieli, przeto zodzieystwa nieznano : gdzie kogo zapada
noc, uywa sodkiego snu, porzuciwszy
si na murawie pod rozoystem drze
wem : nieuywali weny , ani konopi,, ani
szat ; w zimie okrywali si skor zwierz-

(5J Wtytnfe samym Rkopimie Swidziskiego.

na innem mieyscu znaydui si nastpu
jce wyrazy o tym Narodzie.
J.uhrowie czyli Hungarowie wyszli z Jff
feryi , ziemi Scytyy tkiey naypnocnityszey i
nayzimnieytzey, nad morzem Pnocnem za
miastem Moskw, nazwanem Moskwa, pi'
set mil niemieckich wielkich ku Wschodowi i
Pnocy leacey: przybyli rowninami do Pa
nonii dzie teraz mieszkaa, i dobremi ckrze.
cianami stali sie z nay dzikszych i nayokrur
ttueyszych Pogan iakowemi byli.

CZE S K A

j 08

. VI. Tanio igitur lempore quo fides

Christiana a Bohemisperegrina fuit, connubia Bohemi habebant communia sine
consortiiJoedere sicut pecus, omnesque res
et habitationes communes omnibus pro
voto habebant, nec furtum nominabant;
etubi nox quenquam occuparat, ibi fusus
per herbam frondosae arboris sub umhra
dulces capiebat somnos. Lanae nec linj,
eis usus ac vestis ignotus: ^emcs Jerinis _
aut ovinis , pellibus utebantur pro vestihus : quidauid habebant nostrum omni*
um esti> dicebnt : nullum scelus.furto cir
ca ipsos pHus fuit. ';.',.
*
1 ','.
(6) Kronika ninieysza zdaie si byd wyciaginm
skrconym z kroniki Romy Pragskiegd ,
lecz mona i przeciwnie mniema, ze siu*
iya za osnow ktr Kosmas rozwin;
dawnieysi albowiem. Pisarze, przed wjnala-i
zkiem papieru ze szmat robionego, musieli"
awiele i krtko' pisa'.

fog

KRONIKA.

c lub barani : wszystko co mie mogli,

nazywali nasze, przeto nieznali nawet wy
stpku zodzieystwa.
Niegdy mia nad niemi zwierzchno
pewien m znakomity i Rycerski Krak
czyli Croc zwany, ktren spodzi! trzy
crki.
Pierwsza imieniem Razy wiele rzeczy
przepowiadaa duchem wieszczbiarskim:
mogi ie'y widzie ieszcze nad brzegiem
rzeki Nissa idcey przez gr Osset\.Vi
Betynowi.
Wtra imieniem Tetta zbudowaa
Zamek od swego imienia Tettyn nazwa
ny., w mieyscu z natury naywarownieyszem, na urwisku Skay nad rzek Niss :
ta nakazaa Bohemom zabobonn cze
Orkadw, Daryadw, Amadryadw.
Trzecia lubo naymodsza ale naymdrsza nazywaa si Lubussa, zbudowaa
miasto, naymocnieysze w owym czasie
pod lasem rozcigaicym si aa ' Pagu i
Tebetlyny, ktre od imienia swego ubusyn nazwaa; Rostropna, obyczayna, urodziwa, mskie sprawy mdrze zaatwia
a i wiele wieszczym duchem wrya.
Mimo tego gardzono ni ie bya niewia
st nie mczyzn: co widzc oddaa
woli Narodu wybor Pana dla siebie, kt
rego ona za ma przyi owiadczya,

CZESKA

no

Tandem Principatum Eorum temat

Vir quidam insignis nomine Krok Croc
multum militaris: qui genuit tres natas.
Quarum prima nomine Razr spiritu vatidico multum praedicebat suis: cujus sepulchrum cernitur super ripamfluvii Nissche , juxta viam qua itur in partes
Provinciae Bethin, per mantem Osseta.
Secunda nomine Tetta, quae ex su<y
nomine Tetjm Castrum, natura loci firmissimum praeruptai rirpis in culmine, juxta
fluvium I\ischa, aedificavit: haec Oryadas,
Dryadas, Amadriadas , Dohemis superstitiose colere mandavit.
Tertia nata, minor cetate sed prudentia major, vocala est Lubussa, quae Eis urbem hanc potentissimam juxta syl~
vam qtue tendit ad paguni et Teletinam
construxit, et ex suo nomine eam Luboschin vocavit. Fuit autem provida in
consi His, casta corpore et pulchra , virilia
orudenter dictans negotia , qua multa
prophetico spiritu praedixit ventura futu
ra : et quamvis prudens fuisset, despiciebatur tamen suum regimen ex eo, quod
foemina non vir existebat: quod ipsa perpendens, dedit communi populo liberum
arbitrium, ut quem ipsi eligerent in Do"
minum, IUum ipsa vellet habere pro viro marito sibi: Quem tamen ipsa tanquai#
II

ni

KRONIKA

bo iako wrka przewidywaa na kogo

Jos padnie : ( bolao i albowiem nie
zmiernie ze Poddani niechcieii iey podlegac iako mewiascie, ze iey si mepowodzio , i naduywali wolnoci ) i palcem
go prawie wytkna, wskazawszy mieysce
gdzie ziemi uprawia w miecie Stadyn
( Hradyn ) i nazywa si Przemys. Zna
leli go wic orzcego i za Pana uznali ; a
przybrawszy w Szat Lubussy, przypro
wadzili na Ma.
Zaoya miasto nazwane Praga z
powodu progu.
( W Kronice Plusa II, Papiea zozoney w
Sennie .w kociele Katedralnym napisano , iakoby Praga ztd wiea nazwisko , ze gdy 'wy
bierano mieysce na zaoenie Miasta, postano
wiono gonitw czyli ubieganie si Ludzi wszel
kiego stanu: z ktrych pierwszy co do progu
a4 limitem dobiegnie , nazwisko miasta nada
mia : Pewien Ciela naypierwey dobiegli nada
miastu nawisko Prog , albowiem limes znaczy
w Czeskim izyku Prog , z czasem przerobio
no sowo i nazwano Praga. )

CZESKA

ni

Praesaga scivit quis debidt esse, fet nimium condoluit quia ipsi subditi sui fcemince subesse detractabant: et ex eo non taliter prospeocit successibus gaudere, non
debita utidbertate ). Ctieni ipsa digito de .
monstravit in loco ubi terram sulcabat,
cujus nomen erat Przemisl in villa Stadin: gitem agrilm laborantem inveniunt,
et Dominum seu Principem eis statuunt,'
quem veste Lubossae adornatam vestiunt*
et ad Eam adducunt pro viro habendo.
Jsta Pragam cwitatem funddvit a
Umine sumens nomen.
( In Chronica autem Pi Papae secundi (in
libraria in civitate Senarurn in Ecclesia Gaibedrali
reposita) cernitur, quod Praga ex ho sumpsit vocabulum ; quia post quam civilati Situs dabatur,
constitutum iuit Campededromium, alias cursus
rectus liominibus ex. quolibet artifioio, ut qul
prius ad limitem veniret. ille nomen Civitati
daret. Quidam autem Carpentarius prior ad
limitem fugit , et instituit nomen, a limite Givi*.
tati boc vocabulum dedit : et quia limes dici- .
tur in Bohemico Proi*, inde dicta fuit civitas
Prog: postea tamen per abusionem vocabuli dicitur Praga : a prog tamem originem vocabuli
sumens primae institutionis ex hoc, quod ipse
Carpentirius prior ad limitem venerat , ideo sub
hoc nomine videlicet limes ei\itatem instituit
apellare). quia Vato dixerat.

n3

KRONIKA

Wrya bowiem iako Wieszczka

Szukaycie w tym lesie mieysca gdzie
Czowiek prg do domu obciesuie ,
bo i moni Panowie schylai si przed
poziomym progiem ! i w takowe'm
mieyscu zaoya Miasto Prog a przez
skazenie sowa Praha nazwane.
W owych czasach wychowywano
dziewki w Bohemii wcale po mzku :
wiczyy siew sztuce woienney iak Ama
zonki, z ukiem chodziy na polowanie do
lasw , poymoway mw podug upo
dobania, nie mszczyni one : wyzwawszy
mszczyzn do boiu, zbudoway zamek
niedaleko Pragi nazwany Dziewin od swe
go dziewictwa : modzianie za zbudowa
li naprzeciwk nich Zamek nazwany Wischegrad, a potem przezwany Thrasten
od (Nurasten) krzeww, i na biesiadzie
pokonali dziewice.
Przemyl nada prawa Bohemom :
po nim nastpi Niezamyst: po mierci
tego obi panowanie Oj nota : ( mnata )
po nim Woyn panowa : po tym fVynczlaw. po tym Krzezomysl nakoniec Nystklay.
Roku P. 894 Hostiwit za zrodzi
Borzywoia, ktren pierwszym iest Xicciem ochrze onym przez Pana Methodyusa Biskupa Morawskiego , za czasu

 Z E S A

114

lie et guerite hominem laborantem

t in hac Sylva limen domus , quia ad
humile limen magra Domini se inclinant
et in eodem loco Civitatem fundavit Prog:
iain per abusionem vocabuli Praha nominatam.
Eo tempore in Bohemia Virgines sub
virili regimine pubescebant, et ad artem
belli trudentes velut mulleres Amazones
venatoribus cum sagitis per sylvas incedebant : non cas viri, sed Ips viros guan
do eis placuit accipiebant: unde pugnan
tes contra viros castrum eis dictum Dziewyn a nomine virginali, prope Pragam
construxerunt. Juvenes autem contra psas pugnantes,ex altera parte Ripee ali
ud Castrum dictum Wischohrod constru
xerunt: quod postea ab arbustis traxit
nomen Thrastea : juvenes conviviis cas
vicerunt.
Hic ergo Przemisl dedit Tura Bohemis:
cui filius successit Niezamfsk hunc ubi
mors rapuit Oynotus Principis obtinuit
fasces. Quo decadente post Ff^orn regnavit. Post hunc TVynczlau.Post huncKrzezomysl: deinde Njstldy.
A D : 8g4 Hostevich autem genuit
Borzywoj , qui primus Dux baptizatus a Domino Methodio Episcopo Mo
ravian , sub temporibus Amolphi Impe
l*

u5

KRONIKA

Arnolpha Cesarza, i Pana Swatopuga Kr

la Morawskiego.
Kapan pierwszy chrzeciaski od
Methodyusa Czechom przydany , ktren
ich wiary Chrzeciaskiey naucza , na
zywa si Czajch, wystawi sobie kocio
w Grecz pod wezwaniem S. Klemensa
Papiea i Mczennika.
Wadysaw Pan Pratu naiezda cz
sto Bohemw w okolicy rzeczoney nie
gdy uckopoe a teraz Zaczenskie od
miasta Zac;cze nazwaney: osada za ta
meczna nazywa si z dawna Lanszczanie.
Bohemi za rad wrki ziedli Osa , wy
szli do boiu przeciwko rzeczonemu Wa
dysawowi i zwyciyli go.
Borzywy mia dwch svnw z Ludmilli Zlawibora Starosty corki, z Zam
ku Psow a teraz Mjelnik zwanego: Spitygniewa ktren po mierci iego xistwem Bohemii rzdzi: i Bratysawa kreh po Bracie panowa i poi Zon z
naydzikszego narodu Luter zwanego,
Drogomir imieniem z ziemi rzeczoney
.Slabor, ktra zrodzia dwch synw: Wa
cawa Bogu i ludziom miego i Bolesawa
skalanego bratobystwem.
R. p. 928. S. Wacaw zamczony
przez Bolesawa brata swoiego , ktren

CZESKA

i ifl

ratoris , et Domini Swatopluh ejusdem Moravice Regis.

Sacerdos primus Bohemisfiut Christianus nomine Czayth, qui Nos fidem Christi instruxit , a Methodio datus: et ibi in
Grecz sibi primam fundavit et construocit Ecclesiam , in honorem Sancti Clementis Papce et Martyris.
Princeps de Prato: dictiis JFIadislaus
Bohemos frequenter debellabat in loco qui dlcitur Campus Luczko, et nunc ab urbe dicitur Zaczcze et Zaczenses1.; verum hcec Na'
lio ab antiquo vocatur Lanszczana. Bohemi
autem Pythonissani consulti asinum comederuni, exierunt contra dictum Vladislawn in
plenum et Eum dcvicerunt.
Borzywoy duos jilios habuit , Spitlgnievum et Fratislaum, ex ea quae fuit Zlaviboris
Comitis nomine filia Ludmia de Castello Psow
quod nunc dicitur MielnikSpiljrgneneinis Ducalum Bohemiae regit post
mortem Palris. Post ipsum vero Fratislaus,
qut recepil uxorem de genie durlssima nomine
Lutensi ( Luticensi ) nomine Drogomiram. ex
Provincia nunc Slabor. Haec pcperit dwys
nalos: Venceslaum Deo et hominibus gratunt,
et Boleslaum Jraterna caede excerabUem>

,i7

R N I A f

wtracil syna swego do klasztoru , azeby

za zbrodnie iego odpokutowal.
Po Boleslawie Bratobycy nastajpil
Boleslaw wtory, cnotliwy, swiatobliwy i
dobry katolik : mial siostr imieniem
Miada : Dziewica pobozna, ktra potm
byla Mniszkq. i Xienia, : gdy byla w Rzymie , Papiez nadal iy imie Marya.
R. p. 977 umarla D.jbrowka niecnotliwa i stara Baba: gdy ia. Xiaze Polski
zaslubil, zrzucila czepiec, i iakobyPanienka przypiela sobie na glow wieniec,
bylo wielkim szalerstwem i wszeteczeristwem.
v
R. P. 981 umarl Slawnik oyciec S.
Adalberta. Pan moziiy , posiadal wiele
zamkw w rznych stronach Bohemii ,
mianowicie Zamek Ossek, Surina, Rivliim,
Chynw, Undlebi, Notholicz, zamek Luthomisl po Riwl i Witaw w srodku lasu znayduiq.cy si. Takze mial w Polszce
zamek Klaczsko Claczsko nad r. Nissa.
R. P. 986 umarla Strzezyslawa Matka S. Adalberta y matrona bardzo po
bozna i przyiemna.
R. P. 990 S. Adalbert nieznany Opatowi zostal mnichem u. S. Alexego \v
Rzymie.

CZESKA

118

Anno Domini 928. Sanctus Venceslaus martyriatur per Boleslaum Fratrem

suum: qui Jiliuni suum pro delicto trusit
in monasterium ut pro ipso pamiteret.
Boleslao interfectori successit alter
Boleslaus, non equce virtutis quia Sanctus
et bonus Catholicus.
Hujus soror fuit nomine Mlada, Virgo Deo devota, qua postea fuit Monacha
et Abbatissa, cui Papa Romae existenti
nomen Maria imposuit.
Anno domini 955 obiit Dambrowka,
quce quia improba fuit nimis et jam mulier prouectae cetatis cum eam nupsisset
Poloniensis Dux, peplum capitis sui deposuit, et puellarum coronam siln imposuit:
quod erat magna dementia muheris et
turpitudo ejus.
Anno D. 981. obiit Siawnik Pater
Sancti Adalberti, magnus Dominus, qui
multa Castra Bohemiae ad ommes partes tenuit: castrum scilicet Surina, Rwlum,
Luthomysl usque ad Rivum et Withavam
quae est in media Sylva. Iem versus
Polonia/n Castellum nomine Klaczstko
Claczsko juxta fliwium Nissam.
Anno D. 086. obiit Strzeyslawa
mater Sancti Adalberti valde devota et
acceplabilis Mationa.

l7

ug

KRONIKA

Bolesaw II. syn bratobycy rzdzi

Bohem i lat trzydzieci i dwa od mierci
Oyca , by bardzo cnotliwy, zacny i po
bony: spodzi z Hemni maonk obyczayn i przykadn Wacawa zmarego
w modoci, i Bolesawa III. ktren Kra
kw zniszczy, {j)
(j) Usque ad montes qui sunt ultra Krakow
nuMiine Triti. Cos/nas pag'. 17.

Prz)pisy znayduice si w Rkopimie na kocu ninieysze'y Kroniki.

Bor/.y\voius Bohemiae Rex taliter ad (idem
Christi conversus est. Swyentopucus Morviae Rex potentissimus per Sanctum Giryllum ati fulem Christi conversus, pcst mortum Cirylli beatum Methodium fratrem ejus
in Arehiepiscopum promovit, etconvivio magno paratu Borzywoiuni Bohemiae Ducem
arci\rrentem tancjuam Paganum et indignum
cum Christianis sedere, in teria sedere seortini coegit Quem Borzywoium cum uxore sua Ludimila quae fuit pioava Sanoti Wnceslai, Sanctus Mthodius prandio
poracto, cum triginta
familiaribus suis
ad fulem Christi convertit , et Sacerdotem
suum doctum et viituosum nomine . . . qul
Eura fidern Christi doceret secum misit ,
qui veniensBtihemiam Ecclesiam in honorem
Suncti ClementisMartyris et Papae fundavit
SwyentopulcusRex Moravise iti praelio delitescit et dum Claustrum ingreditur , et

 Z ES A

io

Anno D. 990. banctus Adalbertus,

Romae ad Sanctum Alexium, inscio Ab
rate quis esset, factus est monachus.
Boleslaus filius occisoris Sancti Ven
ceslai, post Patris obitum xxxii. annis rexit Bohemiam: fuit tamen multum probus, dignus, devotas, qui ex uxore sua
nomine vocata Hemma, moribus et vi
ta digna , genuit Vaclaum qui. juvenis
moritur, et oleslaum qui Cracoviam
vastaverat.
occultando se longam prenitcntiam pro persecutione S:incti Methodii egit.
Spitigneus Filius Borzywoy Anno Domini
96 ad fiilein ConVertilur, Tempore ejus
Ecclesia Cathedralis Pratensis cohseeratur
.-'.- Anno Domini 9-54- Boheinorum Duces
XII bapiisati .sunt in fide Christi.
MyestLo Poloniae Rex Dambrowkam San
cti Venceslai Sororem in uxore m accipit:
ad ejusque petita convertitur ' ad fidem.
Ecclt-siam Cathedralem Cracoviensem in
honorem Sancti Venceslai fundavit , cui Episcopum nomine Jordanum primum praefecit. item aliam Ecclesiam Cathedralem in
Gnezna ad honorem . Virg : Mariai fun
davit ad petita uxoris praedictae.
Lentzitza civitas Poloniae in vulgari Roziem idiomate nominata, quod in latino
separationis seu divisionis locus designa
tor; nam tres fratres fuere qui ex Japhet

KRONIKA
Ilt

originem sumpsere , et has partes Mumii

inirantes unus eorum diclus Czech accepit Pragensem quae Bohemia est : alter
eorum Lech nominatus acctpit Provinciam
quae nunc Polonia est : tertius autem illorum Rus vocatus accepit origentaliorem
Provinciam quae nunc Rnssia est.
Isti ero tres Fratres in filiis et filiabus
rac familia et pecoribus multiplicati fuere
sic, anod in simul habitare non possent ,
et sic coacti in loco ubi nunc est Civitas
Lentzitza ad invicem se pecoribns et fami
lia dividentes, baec Regna decoravere et
ampliavere, quod communiter fama SlaYorura seu Bohemorum Regnum et Natio
latissima dicitur: unam linguam et Idioma , per paucas chfferentias terrarum
distinctam , habens , in Me tamen Chri
stiana uniti sunt simul Romanae EccYesiae obedientes.

11%

BEDA de JMAG1NE MUNDI

de divisione totius' Terrae (*)
Nostra babitabilis Regio in tres partes mari Mediterraneo dividitur: in Asiam scilicet , Europam et Africam : Asia
enim a septentrione tendit in meridiem per orientem ; Europa ab occidente
ad septentrionem ; Africa ab occidente
usque ad meridiem extenditur.
Asia vero a Regina ejusdem nominis
appellatur : in hujus autem parte orientali est locus Paradisi in tanta situs altitudine, ut ad ipsum non posstnt aquae
diluvii pervenire : in cujus medio lons
oritur, qui in quatuor flumina dividitur:
quae inquam flumina intra Paradisum
Terram ingrediuntur, sed in aliis longe'
Regionibus distenduntur.
, i

.~. *

(*) Z Ryknpisma Biblioteki Konstantego Swi(Iziskiego w Suligostowie.

Be da. sawny Pisarz Angielski w wiekti
VIII. zwykle zwany Venerailis, hutdzn wie
le dzie napisa, ktrych znaczna cz wy
drukowana . teszta w Rkopismach w roz ma i tych Bibliotekach znayduie si. Z liczhy tych byd rno/.e ninieysze dzieko, nie- .,
znayduiace si w Zbiorze dzie Tego wydru-< ,
;.... kowanych w omiu Tomach ia fol: yt Ba-'
aylei, Roku i563.
**.'.

fi3
Primus Fluvius est Physon, qui Gan
ges in Jndia de monte Oecorboreo nascitur et contra orientem fluens oceano
excipitur.
Secunclus Fluvius Gyon, qui et Nyius, juxta montem Athlantem surgens mux
a terra absorbetur, postquam occulto me currens , in littore Rubri Maris denuo funditur: Ethyopiam circuiens per
Egyptum labitur: in Septem hostia divisus magnum Mare juxta Alexandriara
ingreditur.
Tertius et Quartus scilicet Tigris et
Eufrates in Armeniam Partho et Caucar
se* a terra funduntur et in meridiem
Vergentes Mediterrneo Mari inraerguntur.
Post Paradisum sunt multa loca de
serta et invia ob diversa serpentum et
ferarum genera.
Deinde est Jndia, ab Indon flumine
dicta, qui ad septentrionem de monte
Caucaso nascitur, et ad meridiem cursum
suum dirigens, a Rubro Mari excipitur :
haec Jndia ab occidente clauditur mari,
et ab hac Jndicus Oceanus dicitur.
In quo mari sita est Thaprobane
^nsula decem Civitatibus indita, (de qua
dicit Solinus Lib. V. quod in electione
. Regis eorum non praevalet Nobilitas, sed
uffragium Universorum. Populus enim


elgt Spectatum moribus el inveterata
dementia , anus gravem , et cui nulh
sint liberi ne Regnum fieret haereditarium : qui si in aliquo peccato arguitur
morte muletatur) haec Jnsula duas Es
tates et duos hyemes uno anno habet,
et omni tempore viret.
Jn hoc etiam sunt Jnsulae aliae au
ro et argento fervidae et semper floriJae , ibi invenitur "Verdellium et lapis
Onixinus.
Verdellium enim est arbor aromatica
colore nigra magnitudine olivae.
Onix inde appellatur, quod habet in
se permix tum candorem in similitudine
unguis humanae, Graeci enim dieunt unguem nygen.
Jbi etiam sunt aurei Montes qui pro
pter Dracones et Griffosadiri non posunt.
Judia autem habet XL1V. Regiones
et Populos multos: Garmanos, Orestas,
Choachias, quorum Silvae tangunt Ethera : in Monti bus habet Pemeos, d norum
cubitorum homines , qui bus bellum est
contra gruges , qui tertio anno octavo
senescunt : apud hos crescit piper colo
re quidem albo: sed cum ipsi serpen
tes qui ibi habundant flamma fugant, ni
grum coloreni trahit de incendio. Jtem
habet Marbios XI cubitorum longos,

5
qui bellant contra Griffos , qui corpora
leonum, alas et ungulas praeferunt aquibrum. Jtem habent Agraelos et Bragmanos, qui ultrt, mittunt in ignem amore aterius Viri. Ibi sunt alii qui Parentes suos jam senio confectos mactant , et eorum carnes ad epulandum parant , et qui
hoc facere denegat , impius judicatur
Sunt Loca sunt Gentes, quibus martare Parentes
Est fas est pietas, dum longa venerit setas.

Jbi sunt qui pisces crudos mandueant , et salsum mare bibunt. Sunt
etiam ibidem quaedam monstra quae qua
dam parte hominibus et quadain bestiis
assimilantvir : ut sunt ill! qui aversas
habent plantas et ortones: similiter XVI
in pedibus dgitos habentes. Sunt eti
am alii qui habent canina capita et un
gues ad uncos., quibus' vestis pellis est
pecudum et vox latratus canunu Ibi etiam sunt Monoculi et Ammaspi et
Ciclopes et Moiiopedes, qui uno tantum
fulti pede auram cursu viucuut , et in
terra positi Umbram sibi planta pedum
errecta faciunt. Alii sunt sine capite qui
bus oculi sunt in Unco , pro naso et oculis duo foramina in pectore , et setas
habent ut bestiae. Sunt alii juxta fontem Gangis fluvii qui solo odore cujus
libet pomi vivunt , qui si longius eunt

pomiim secuni ferunt, et morerentur cunr

malum odorem serrserint. Sunt etiam (bi serpentes tam vasti ut cervo devo~
rent et ipsum Oceanum transnatantuR.
Et alia infinita animalium monstra quae
brevrter transeo. Indicumque mare gignit testudines, de cruarum teste rapita
fatiunt hommes hospitia. Ihdiaque mjr
gnetem gignit lapidem, qui ferrum tra-nit , Adamantem etiam qui non nisi hireino sanguine potest sofyi..
Ab Indo fTuvio uscme, ad Tigrim
est Parthia tribus regionibus distincta a
Parthis venientibus a Scithi.i
Est etiam ibidem Aramsa ab cppido
Aramsa dicta.
Est etiam m ea Assiria ab Assu*
dicta scilicet filio Sem qui eam primua
incoluit.
Est etiam ibi Media a Rege Medo
dicta , qui Givitatem: construens Me~
diam vocavit.
. '.
Jbi etiam est Persia a Parses Rega
dicta', qui Civjt"atem Persepollm aedificavit,
de qua Regio nomen capit. Jn hac primo
orta est Ara Magica: Parsidia lapidem paridem nutrif, qui' manum gestantis? uri
Etiam a Tigri fhimine usque ad Er
nfratem est Mesopotamia. de duobus flw

&7
. yiis Graecis dicta , eo quod in medio
duorum luviorum sit sita. Jn hac est
Civitas Mini ve itinere trium dietarum
.magna , a Rege Nino constructa et nojrninata. Jn hac etiam est Regio Babilo
nia a civitate Babiloniae dicta, quam Ne^roth Gigas fundavit, Semiramis Re
gina reparavit : cujus muri latitudo est
Li cubitorum , altitudo CC cubitorum ,
ambitus CCCLXXX stadiorum , centum
jortis res firmata T fluvio Eufrate
jer medium ejus currente: in quo
ujus civitatis Arx habet quatuor millia
passuum in altitudine : quae arx Babel
dicitur. Jn ea etiam est Caldea , in qua
primum est inventa Astronoma. Jtem
et Arabia quae etiam Saba dicitur a Sa
ba filio Thus , in hac Thus colligtur , et
in hac est nu,ns Sinai qui et Oreb dieitur, in quo Moyses legem accepit. Ubi
etiam S. Catharina per Angelos est se
pulta. Juxta quem est Urbs Madian, cui
Jethro Sacerdos praefit. Jbi sunt gentes
Moabiiae , Monitae, Jdumaei, Sarraceni,
Madianitae et aliae multae nationes di
versarum sectarum.
Ab Eufrate usque ad mare Mediter*
raneum est /Syria a quodam Sir Rege
dicta . in qua est Damascus a Da

masco Rege constructa. JtemAntioehia ab

Antiocho Rege eonstructa et nominata,
lim Tebblatha vocata. Est etiam ibi Co^
mogena provincia. Est ibi Phenicia a Phe*
nice ave, quae sola invenitur, vel a Phe*
nice Rege filio Agenoris dicta. Jn hac
Thyrus et Sidon sunt sitae. Jn bac esi:
Mous Libanus, ad cujus radices oritur Joiv
danus f'iuvius, a duobus fontibus scilicet
Jor et Dan dictus. Est etiam in ea Palesti
na a CivitatePaleston, que Ascalo voeatur.
Est etiam et Judaea a Juda filio Jacob dtcta, de cujus Tribu Reges prooedebant.
Jtem et Canar ea a Canaen filio Cham dictai
in hac est Jerusalem, quam Sem filius Noe
construens Salem nominavit, sed Jebuzeus filius Ghanaen inhabitavit, unde a Jebus et Salem dedit ei no men Rex David
Jerusalem quasi Jebusalemr quam Salo
mon filius Ejus auro et gemis decoravit
et Hierosohmam appellavit r quam a Ba*
bilonis subversam Zorobabel reaedificavit,
sed Romanus exercitus sub Tito et
Yespasiano funditus delevit. Hanc postmoaura Helius Adrianus Imperator re(>aravit et Heliam appellavit. Est in Paestina Regio Samaria a Civtate dicta
quae est Seba stia nuncupata : in hac
etiam est Galilea in qua Nazareth juxta
montem Thabor sita est. Item est ibi

1*9
pentapois a quinque Civitatibus dicta, in
qua fuit olim Sodo'ma et Gomora. In
hae est mare Mortuum a quo fluenta Jor
danie absorbuntur. In hac etiam est Sar
racenia vel Sarani a Sara dieti , qui et
"Agareni ab Agar et Hysmaelitae ab Hyismael dicti. In hae etiam sunt Nabu
-thei a Nabuno fluvio Hysmael nuncupate
'.Quorum gentes sunt XII.
Haec superius dictae regiones ab oriente incipientes recta linea ad mare
Mediterranean extenduntur, qui bus adversus austrum Egyptus conveittur, in
qua Egypto XXIV. gentes esse feruntur.aec in oriente a Rubro mari surgit , et
terminuin suum Versus occidentem in.
,Lybia fgit r baec prius Elixa est dicta,
postea ab Egypto Rege fratre Donai Er
gyptus est vocata : Est haec' Nilo fluvio
undique cincta in modum Deit literae
idest . est formita : centum milibus
tvilarum indita : hanc nubes non obscu
rant, pluvia non irrigant propter aeris
"Sfubtilitatem , sed Nilus fluvius inundans
am fecundat. In hac est Provincia Thebaida a Civitate Theba cognominata' p
quamGathinus fil'us Agenbris in Egyptum
Veniens edificavit, Tbebas ( secundum
illam quam in Bohetia construxit) nominaus, Regioque ftb illa nomen accepte,.

i3o-

in qua fuerunt . Othor, et 20000 senor;

nomen accepit reliquorum: ibi S. Mauri
tius principabatur et dominabatut , et
ab hac Thebaij dieuntur : huic adjacet
maxima multitude Verum Cam byses Rex
Egyptum superans civitatem condidit,
cui nomen Babilon indidit , qua? nunc
j.lhus Regni caput consistit : in . hac Alev
xander victor Civitatem aedificavit, quam
ex' >nomine suo Alexandriam nuncupavit.
.,.> '
Subscriptis regionibus versus Afefrlonem haec annectuntur regiones : Mhs
Caucasus a Caspio mari Orientis attohtur
et per Aquilonem vergeils usque
ad Europam porrigitur : nunc inhabitant
Amazones foemiriae videlicet ut Viri rliantes : his cohabitant Maseagetae et
Chossi et Sarmatae : ibi Seros oppidum
Orientis, a quo Sorica regio et genus ve
sts dicta est : huic coritingit Hircania
ab Hircana sylva nominate, in qua sunt
avesj quarum pennae splendent per noctes:
huic conjungitur Scythia et Hunnia, quarum gentes sunt XL1V. ibi sunt Hyperborei montes. Hanc sequitur Albania
a candore populi dicta ,, eo quod albo
crine ibidem nascantur. Cui : connectitur Armenia, in qua est inons Ararath,
super quem requievt Archa Noe post
9

i3r

diluvium , cujus usque hodie Hgna viden-*

tur. Huic copulatur Hibernia , i lii vero
Capadocia (a) a Civitate ejusdem nominis dicta : ibi equae a vento cotae pariuntur sed faetus non amplius quam triennio vivunt.
Asia Minor (b) post hanc constituitur, quae pene mari undique tingitur.
In hac Ephesus Civitas eonstructa, in qua
B. Johannes Evangelista requiescit. Pri
ma autem Provincia Asiae minoris est
BJAhynia (c) et postea Berita , post Migriapnia : a Bithynio Bege est Bithynia
nominata, in qua est Civitas ejusdem nominis. In hac est Civitas Ncea, in qua
Synodus magna est facta , in quo Consiio, Symbolum Nicenum fuit editum, ibi
etiam est Nicomedia Civitas a Nicomede
Notae posterioris transcriptoris ndditre in fine.
(a) Trapesunda modo , quondam Cappadocia.
(>) Anatliolia modo, quondam Asia minor ubt
sunt Ephesus, Myrna, Thyatyra.
(c) Turchia modo : quondam Bithynia, Frigia,
Pontus, Pamphilia. In Bithynia fuit RiceHa seu Nichia , nbi fuit primum consilium de quatuor Consitiis. In Frigia erat
Galcedonia, ubi fuit unum de quatuor Consiliis, et est aute Constantinopolira per
milliare sub brachio S. Georgii.

i3a

Rege dicta. Huic conjungitur Galatia a

Gallis dicta , quos Bisnus Rex in auxilium revocavit , et post victoriam cum
eis terram divisit. banc sequitur Fri
gia a filia Europae Frigia nominatur :
iost banc est Daunia a Dardanio filio
ovis dicta , est etiam Civitas in ea ejusdem nominis ab eo constructa : in hac
est Throja (d) Civitas a Throjo Rege nominata et constructa, haec etiam Jlium
ab Ilio Rege dicta, bujus moenia dicuntur Pergama. Huic adjaeet Licaonia et
Caria , ibi lluit Hermes fluvius aureis arenis famosus. Inde est Lydia (e) a Lydo Rege fratre Turreni dicta , in hac
est Civitas Thyatira. Demde Isauria ab
aura qua undique perflatur dicta. Post
hanc Cilicia a Civitate ejusdem nominis
dicta, quam Cilex filius Agenoris construxit, et ab illo Regio nomen accepit ; in
hac est mons Amana qui et Thaurus dicitur : in hae est Tharsus civitas a Tharsino constru ta, Pauli Apostoli inbabita-

(d) Pergamus Sardis Philadelphia et Laodicia

seu Leoihcea et ibi etiam fuit Throja ver
sus bracliium S. Georgii, quas Terras
Turci occuparunt.
{) Gazaria modo; quondam Lydia, et ibi est
Cersonia ubi Clemens fuit in exilium mis
sus.

133

tione famosa. De hide est Licia > Psidia

-et Pamphilia : hinc Hungari (i) habent
ortum de Avaria quae est Conterranea
Psidiae. Exinde Pontus Regio multarura
gentium a qua et Ponticum mare appel
latur , in quo Ovidius et postea Clemens
in exilium relegantur. Postea est Civitas Throja a Throjo Rege nuncupata.
Europa, ab Europo Rege vel ab Europa filia Agenoris est nominata , in qua
inprimis versus septentrionem sunt Riphaei montes et Thanais fluvius a Thanaij Rege dictus, et Meothides paludes
if) mari juxla Theodosiam urbem se
jungentes.
A Thanai (g) fluvio est Scythia in- ,
ferior, quae versus meridiem usque ad
't

(i) Hinc Hungari to iest Himnowie ktrych Oyczyzn Chartvitius w poprzedzaiacy kronice Wygierskiy w Rodz; III. nazywa
Hungary* mwiuc* Alt. 1a czuiac sic iwa ilonyiu na sihuli
dwudziestopieciolctnia
wdrowka od wy niacin z Hungaryi swc iy na wschodzie. Przyp. Wyd.
(/) Mare Thane modo: quondam Paludes MeoiUides et Azzotus, et girat in circuitu
niilliaria M. et per transversum milliam
"CGC. et dictum marc denommator a flumine Thanais quod ipsum ingreditur , et per
' dictum fluiuen ascenilitur ad Nowogrod Civitateni, non tamen in paucis diebus.

i5*

Dauubium porrigitttr ~. in hac sunt hoec

provinciae, Ahnania, Dacia, Gothya.
A Danubio tersus Alpes est Germa
nia superior, quae agerminando populos
dicitur, versus occasum Rheno, versus
Atjuilonem Albya fluvio termi natur : in
hac est regio Suevia a, monte Suevo di
cta , haec et Almania ab Almanu lacu appelatur ; in hac Danubius nascitur et LX
fhiviis augetur , et in septem hostia ut
Nilus divisus mare Ponticum ingreditur.
Est ibi et Bavaria> in qua est Civitas Ratispona. Est ibi et Orientalis Francia,
cui jungitur Thuringia , quam sequitur
Saxonia. Ab Albia est Germania interior,
quae versus Aquilonem Oceano excipitur:
in hac est Dunia et Norvegia.
{g) Thana Ci vi ta s Venetorum est in extrem itate Maris intraterranei in Oceano Hispanico procedentis ad occasum, et ibi Thanais duobus hostiis mare influit , et licet Civitas illa unum ambitum continet, dividitur tamen in tres partes certis munitionibus et intermediationibus acjuarum , videlicet una medietas civitatis inbabitatur
per Ventos, alia per Januenses, tertia per
Tbartharos : Veneti singula disponunt et
Thartharo tribututn soHunt ratione situs,
Ex Venetiis in Thanam per mare tria mmilliariorum omputantur Italicorum per
terram autem duo h.
i3

1,35

Danubio imo circa Danubium ver#us Orientem usque ad Mediterraneum

anare .est Mesna, a Mesia provincia dicta.
Deinde Pannonia inferior, et Hungaria.
\i) cui adjacet Polonia , Russia (A) et
Lithvania et caeterae regiones roultarum
gentium versus orientem.
Postea est Francia a Ciras filio Japhet dicta , quae habet Ebrum fluviura
,et Urbem ConslantinopoUm a Constanti310 constructam et dictam.
A Mditerraneo mari est Gra3cia, a
Craeco Rege dicta. Cetim olira vocata et
yersus austrum magno mari terminatur,
quae etiaito Jlyanis nomi natur; est in ea
Prvincia Ratmatia a Dalmi Givitate voata , est ibi et Epyrus a Pirro Achillis
jfiho dicta; in Epyr est fons in quo fa* mil i ' - I - i '
..
'
(/) Podug popizedzaicey kroniki Wgierskiej
W Rodz: III. Attila nada.t to nazwisko cz
ci Pannonii * Przeszed ( mwi o Attyli)
rzek Ghise i nazwa ten kray Himga' "
rya dla sawy i pamitki Imienia narodu
* swego. Przyp. Wyd.
(A) Ruthenis quondam Tarthart dominabantur,
*ed rnodo Rex Pooaiae dominat ipsis et
Valachis et Thartharis.
Russia est una Provincia earum quae yocantiir
Rossia et dicitur esse melior contrata et
MrtJlior tle toto rnundo.


's accertsae extinguntur, et extinctae fa
terum accenduntur : est ibi et Chaonia a;
Civitate ejusdem nominis appellata, quam
Helenus frater Hectoris aedificavit, ob amorem Chatonis Chaoniam nominavit: est
ibi et Molosia a Civitate Molosa dicta ,;
quam Molosus filius Pirri construxit.'; et
Elladia est ibi ab EHada Rege dicta, filio
Dedaucalionis et Pirri : ibi est etiam Ar*ehita ab Archi Rege suo dicta : ipsa est
et vera Graecia , in hac est Civitas Athe
ne a Citrape Rege' construite : ibi est
et Bovetia () a bove dicta: quia Cathmus
filius Agenoris illic veniens bovem reperit , quem I>iis immolavit dum Provinciam Boveniam nuncupavit : ' hic etiam
Thebas Civitatem construxit, de qua The-
bani dicuntur , de alia vero Thebei : Eadem provincia Atina dicitur a fonte Ao musis consecra to : ibi est et Peloponensis a Pelopo et a Civitate ejusdem no
minis dicta : est et Macedonia ( / ) a Ma-'
cedone Rege nuncupata : est et Emathya
ab Ematho Rege constructa; ibi est mons
Olimpus : ibi est ei Achaja (in) ab Acheo
(i)

Tftebe modo: quondam Boetia, in vulgari

Sty ri a dicitur,
(I) Macedonia tenet nomen Antiquum;
\,m) Moras modo'- quondam Achaja, ubi sun*

,37

et a Civitate ejusdem nominis dicta: es*

ibi et Thessalonica a Thessalo filio Graeci constructa : est ibi et Coryntbus a
Corryntho filio Horestis dicta : ibi est et
Archadia (o), quae asbestum lapidem
mittit , qui a sole accensus non poterit
extingui.
Deinde est Pannonia superior usque
ad Appennium montem ad auilonem:
est et Jstria ab Hystro amne qui etiam
Danubius est nominatus et vocitatus.
Jtalia oliin magna Grsecia est dicta,
postea Saturn i a a Saturuo Rege , post
dicta est Latium eo quod Saturn us a
Jove depulsus ibi latuit : deinde dicta
est etiam Ausonia, tandem Jtalia ab
Jtalo Rege Siculorum nominata : baec ab
Alpibus surgit, et in magno mari terminum finit : in hac est urb& Romana
seu Roma a Romulo Rege constructa et
sic nominata. Antiquae Civitates secundum praecipuas feras ob significationem
formabantur , unde Roma for mam Leonis habet , qui cseteris bestiis quasi Rex
Patras et Corynthus , et ibi fuit Rex Epyrotharum, videlicet fuit Pyrus Rex.
() Blach i a modo: quondam Archadia : in qua
est Tissalia uhi Cesar juperavit Pompejuni : et est ibi Emathya.

r3S
praeest : Hujus caput est urbs a Ronuilo
constructa. Brundusium autem habet formam Cervi , sed Carthago habet formam
bovis , Troia formam equi habuit. Est
in Jtalia Provincia Thuscia a thure et
sacrificiis dicta: est etiam Campania a
Campana civitate dicta; a Gapi Rege.
constructa: ibi et Apulia est et Hyber-nia etiam dicta qaod, imbribus tempore
diluvii superfuit : est et EutrUria ab Eutrusco Rege dicta : et Eongobardia a'
longis barbis dicta : Padus qui et Eri-danus Jtaliae fluvius ?b Apenis monti-bus oritur et mari immergitur: Veneta;
a Veneto Rege dicta est , deinde Vene- tia.
Gallitia a candore populi dicitur,,
Gallia enim Graece, candor dicitur latine. Rhenus ab Alpibus nascitur , et contra
aquilonem vergens in sinu oceani exci- pitur , iuxta quem haec Civitates sunt.
sitae, Constantia , Basilea, Argentina ,.
Spyrea, Wormatia , Maguntia , Colonia,
Trajectum.
A fluvio Rheno est Belgica a Civitate Belgis dicta: hic a monte Jovis,,
purgit , et versus aquilonem Britanicum*
mare incidit.
Est etiam Franci a a Frank Rege di* eta: qui de Troja cum Enea veniens, Tra-
x3V

1 39

jam juxta Rhenum condidit, terrain Franciam cognominavit.

Hanc versus occidentem excipit Lenodiensis Gallia, quae et Comata a longis
comis nuncupatur ; quae versus Austrum
habet Narbonnensem Galliam, a Civitate
Karbona dictam , quae et Togata a lon
gis togis seu vestibus dicta. Versus oc
cidentem habet Aquitaniam ab Aquis
Rhodano et Ligurre dicta.
Jn Hispania, prius etiam Hybernia
ab Jmbei'o fluvio, nunc Hispano Rege
dicta, et Hesperia ab spero Rege dicta:
haec versus occasum Oceano terminatur:
sunt in ea Septem Provinciae Traconia,
Carthago, Lusitania, Gallia, Cingnitania, a
propriis nominibus civitatu-m dictae.
Contra Hispaniam versus occasum
hsec sunt Insulae in- Oceano: Britania ,
Anglia, Hi bernia, Chanatos, cujus terra
quovis gentium deportata, serpentes ab
ea pereunt et fugiunt. Post Jnsulae, in
qui bus fit solstiium, Orea des et Scoriatde, cujus arbores folia nunquam deponunt, in qua etiam sex mensibus continuis, scilicet aestivis, semper est dies, et
sex mensibus hyemalibus est continua nox,
ultra Yrwc est mare Congelatum et frigus versus aquilonem.

l/fO

Africa ab Afra uno de posteris

Abrahae est dicta : haec a meridiae surgens in occidentem tendit, hujus Pro
vincia Lyba est a Regina ejusdem nominis dicta : haec a Portonia Civitate et
montibus Cathebathi initium sumit, et
mari Philontiori finitur seu Lybico : de
hac etiam Lybicum mare dicitur.
Inde est Terra Nayta a Cirna civi
tate et a Regina ejusdem nominis constructa et dicta : hie est Pentapolis a
quinque Civitatibus scilicet Brenyce, Arsinoe, Ptolomayde, Apolonia, Arene a propriis conditoribus ita dictis. Post haec
est Tripolis a tribus Civitatibus dicta ,
quae sunt Ottusa, Borethe et Leptis Ma
gna, post Bysade a duabus urbibus di~
eta , id est Adromens et Basautum.
Deinde est Sensis , in qua est ma
gna Carthago a Didone (quae et eversa),
onstructa et Carthada a Charta oppido'
dicta , sed a Romanis deleta , et aenuq
reaedilicata Carthago est appellata : hujus
muri latitudo fuit XXVII. cubitorum.
Post banc est Getula. Jnde Ni comedia, in qua regnavit Tuguria : in ista
Civitas Jppone in qua B. Augustinus fu
it Episcopus.
Jnde est Mauritania a nigridine di
cta ; in hac est Provincia Stiriensis a Sti

gro oppido; alia Caesariensis a Caesarea:

tertia Cingnita a Cingni Civitate nuncupata.
Versus vero est Ethyopia ab Ethere
dicta : una enitn Ethyopia estinoriente in
qua est Urbs Saba, in qua fuit illa Re
gina ; alia in Occidente: intra quas sunt
Gamarantes a Gamrania Civitate dicti ,
apud quos est fons tam frigidus , ut non
bibatur , et tam frigidus noctibus ut non
tangatur.
Qui bus versus Orientenm cohabitant
Tograditae qui celeri cursu feras capiunt.
Ultra Ethyopiam sunt loca multa et
deserta et Magnae Terrae , et diversa
genera serpentum hominibus incognita.
Deinde est maximus Oceanus qui
Solis calore dicitur fervere ut Cacatus.
Jn extremis partibus Africae versus
accidenten urbs Gades a Phenibus connlcta , a qua Gallicanum mare dicitur.
Jn ipso Oceano esi mons altissimus Atfons unde Atlanticum mare dicitur. At
las enim Rex Unus erat Africae frater
Promethei a quo mons nomen accepit ,
Qui in eo residens Astronomiam conscripsit, unde et Coelum. sustinere dici*
tur.

J n s d l a e dicuntur quasi in solo positae, quia aqua undiquaque circumdatae:

in Mediterraneo mari est insula Cyprus
contra Syriam a Cypro Civitate dicta, et
Paphus a Givitatis nomine dicta, Cretha
a Cretho Rege dicitur : haec etiam Centapolis dicitur a centum Civitatibusr haec
sita est contra Lybicum mare quod et
Adriaticum ab Adria Civitate dicitur.
Jtem Caltos Jnsula a Givitate hujus nominis dicitur.
Jtem Cyclades dicuntur quod in rortundo positae: Cidon enim dicitur or
bis : sunt autem LVIII, insulae contra
Asiam positae : harum prima Rhodos a
civitatis nomine dicta ad orientem {est
posita, in hac fuit olim aereus Golosus
LXX. cubitorum atus. Tenedos Jnsula
ad Septentrionem est posita a Civitate
ejusdem nominis dicta. Carpathos ad meridiem contra Egyptum est posita , unde
Carpathicum mare dicitur. Cytherya ad
occasum ejus a Cytherio monte dicta ;
baec et Porphyris dicitur. Delos autem
in medio Cycladis est sita a Civitate ejus
dem nominis dicta : haec tempore diluvii sub Ogygo primum comparuit : un
de etOrtiginia dicitur ab Ortigo. Metris
id est a Conturnicibus quae primum ibi
visae sunt. Garia insula a Pyro Greten

H*
si naufrago est dicta, a qua etJcaricum
mare dicitur. Naxon insula Dyonisij qui
et Bathus dicitur. Paro rotunda iusula
a Civitate ejusdem nominis dicta, a Pa
ro Jasonis nepote constructa , haec gignit lapidem marmoreum candidissimum. Cidoniti est insula in qua Ma
stix nascitur. Samos insula a Samo civi
tate dicta , in Egeo mari sita est , de
hac fuit Sybilla et Pythagoras : in hac
vasa fictilitia sunt reperta (o).
Sicilia a Ciculo Regis Jtaliae fratre
dicta est, prius Citania> a Citano Re
ge dicta contra Italiam est sita : haec
Trinacricata attribus montibus dicta i in
hac est mous Ethna, cujus suplhurea exestuant incendia : in hujus freto est Scyl
la et Caribdis; in hac enim erant quon
dam Ciclopedes, ibi etiam sunt inventae
Comedae^ Sunt ibi Eoloe insulae ab eo(o) Nygripons modo; quondam Delphis seu
Delpliya dict'balur.
Matrica modo : quondam Theman.
Post scriptum in margine.
Sarinatia Europae est Terra quam perlabitur magnus fluvlus Istula dictus Visla,
qui -dividit Germaniam a Scythia , unde
Szczytniki oppidum est Scythiae.
mnes Provinciae nostrae habitabilcs sunt
nonaginta quatuor.
Sarmatia Europa est Russia olim Rossya dieta.

"44

dem Eoloe Rege dictae juxta Siciliam

positae : haec etiam "yulcanae dicuntur,
quod incendio sunt plenaeSunt etiam Novemdecades insulae
contra Marsiliam positae.
Est et Sardinia a Sardeno filio Herculis Rege dicta contra Judiam sita: in
hac nec serpens, nec iupus gignitur^ in
hac est Solsiphaga a.nima seu aranea
morsu. homines perimit : in ea etiam est
herba similis apinastro, quae comedentibus rictus contrahit et quae ridentes
interimit; in hac sunt fontes calidi iniirmis medelam, furibus caecitatem inferentesu
Est Corsica a Corsa muliere dicta
contra Lyguriam sita, quae primitus
thaurum , suura venit quesitura , et referens loci fertilitatem, a Lyguris inhabitari coepit.
Jnde est et Citrene a Cirio filio HerCulis dicta , quod ab eo est inbabitata.
Ezebeas est iusua contra Hyspani*
am, qaam fugiunt serpentes : ibi est Colibria plena anguibus : Sunt ibi et Valeares insulae ubi inventae sunt fundae.
Sunt et Gorgones. insulae in Oceano Jas
ia Atlantom , in quibus olim habitaverunt
Gorgones.

,45
Deinde sunt Hespyde a Hesperida'
Civitate dictae : in ea oves albi velleris
habundant, quae ad purpuram optime
yaient : unde dicuntur tabulose aurea
mala habuisse, Malan enim ovis dicitur.
Ultra illam est Magna insula quae
cum populo est submersa, quae Africam
et Europam sua vincebat magnitudine ,
ubi nunc est Concretum mare.
Merore est insula in capite Ethyopiae, in <jua absumitur umbra in aestate:
in hac lignum Ebenum ^ juxta quam est
Civitas Serie in qua est duteus a Philo
sophie actus LX. cubitorum altus , in
cujus fundo splendet Sol recto gradu in.
mense Junio.
Est autem quaedam Jnsula Perdita
quae est Citram dicta, fertilitate omnium
terrarum, et pro cunctis terris omnium
rerum copia longe praestantior , hominibus incognita , quae casu inventa et
postea quaesita non est reperta : et ideo
dicitur perdita : ad hanc dicitur Grandanus venisse.
Explicit EDA de Jmagine mundi
118. in Octava nativitatis Mariae Virginis.

1 46

LIST POPA JANA

D

MANUELA GESARZA GRECKIEGO

W wieku XI pisany , z Rekopisma Bibliotek
Willanowskiy.

Wiadomosc Popie Janie, z Dykcyonarza. Morerego.

Pr/e ~ Jean czyli przez skazenie
wyrazu Pretre Jean dawny Krl Jndyyski czyli Tartaryi.
Du Cange mwi ze to byo Jmie iednego Krla Indyyskiego pochodz^cego od
iednego Nestoryana imieniem Joannes
Presbyter ktren w R. 11 45 zabil CoU
rem -Chama i koron przywlaszczy.
. Godigne twierdzi ze Prete - Jean
byl krl potezny Tartaryi bliskiy Chin,
Nestoryanin, ktrego krajowcy zwyczaynm nazwiskiem wszystkim tamze Panui^cym Juhanna nazwali , i ze ostatniego z tych krlw Zinges czyli Gengishan Cesarz Tatarski pokonal.
Scaliger mniema ze to Imie pochodzi od slowa Perskiego Preste Jean, znaczq.cego Krl Apostolski czyli Chrzesciariski.
i4

*47
i

Muller powiada ze dawniey wyma

wiano Preste-cham to iest Cham czyli
Cesarz chrzeeiaski , albowiem Cham
.oznacza Krla albo Cesarza, Piesie za
z/wyczayne na wschodzie nazwisko Chrzeician.
Niektrzy tmacz Prester niewol
nik, a zatem Prester chan znaczy ma
jkrl niewolnikw.
Jnni wyprowadzd te nazwisko od
,.slowa w Perskim izyku Presthteh GeJian znaczcego Anio swiata , albo
wiem Preshteh znaczy anioa, Gehan aljbo Giau wiat : i dodai e Moguowie
Jiosiadaicy znaczna, cz Jndyi, czsto
kro brali tytu Schach Gehan, znacz
cy krl wiata, i e mona wnioskowa
e sowo Gehan przydane po ich imie
niu , . ma niejaki stosunek z imieniem owego krla Prete Jean nazywanego.
Nakoniec s i tacy co powiadai e
przy granicach Tartaryi, Indyi i Chin
byh Xita Nestoryascy Chrzecianie
Unha zwani , a nard nad ktrym pa
nowali Joiian , i e tych Xit nazywa
no Prete Jean dla tego e noszono przed
niemi krzy podobnie iak przed BiskuEem. Krzy ten by ze zota drogiemi
amiemami osadzany, ale idc na wovnc , noszono przed niemi dwa krzye ,

i48:
ieden ze zota drugi, z kamieni szaco
wnych , na znak ze byli obrocami wia
ry.
Mniemaicy za ze Prete Jean by
Cesarz Abyssynii, powiedai ze ten Na
rd nazywa krla swoiego Belul-Gianr
i ze Belul znaczy szacowny , a przeto
teranieysi acinnici nazywali go Pretiosus Johannes, a Francuzi Prete Jean,
Takowa rozmaito zda oznacza ze
nic pewnego o pocztku tego nazwiska
niewierny.
Co si tycze Historyi Prele Jeana,
f)owiadai e mia siedemdziesit krw chodownikw, lecz ostatni . z nich
Dawid ktren Roku 1 1 80. panowa , w
boju przeciwko zbuntowanym Tatarom
straci pastwo i ycie. Gengiskan kt
ren po nim , iak powiadai , nastpi ,
oeniwszy si z crk iego, zaniecha Ty
tu czyli przezwisko Prete- Jean a przyi na to miast f/am Calaiu, krain p
nocnych czyl.i Tartaryi poudniowe'y.
Trzymaicysi kroniki krlw Tatar
skich , w Perskim izyku pisaney , powiedai: e ieszcze w R. 12,^0 panowa
ieden z tych Xit noszcy nazwisko
Unha i Prete Jean , ktren bdc przytarty od Arabw, uda si w R. la/Jo. do
Innocentego IV. Wyprawi Papie Mniy-

'49
chw Zakonu S. Dominika do poga
skiego Xicia Tatarw, prosi aeby
niemacza . rk swoich we krwi Chrzeciaskiey, i nakania go do przyicia wiary
Chrzesciariskie'y.
Sawne wic byo w onym wieku
imie Prete Jeana w kociele aciskim.
Poniey przed odkryciem Indyy wscho
dnich przez Portugalczykw morzem ,
Jan II. Krl Portugalski panuiacy roku
1490 czyni usilne starania, azeby po
wzi wiadomo o Xiciu Chrzesciaskim w Etyopii panuicym , o ktrym
mu Mnichy Abyssyskie powiedali, mie
nic si by poddanemi Krla noszcego
krzy iako obroca wiary. Mniemano ze
to by sawny ow Prete Jean : co po
wikszyo ciekawo Emanuela nastpcy
Jana II. Lecz przekonano si , e pra
wdziwy Prete Jean by w Tartaryi, i e
do pomieszania Krla Tartaryi z Cesa
rzem Abyssynii mogo byd powodem
nazwisko Belul Gian, to iest szacowny i
potny, ktre Ethyopianie Xiciu temu
dawali. O cze'm lepiey si ieszcze prze
konano w R. i5i gdy Estewan Gama
Rzdca Indyyski , przebywaic cienin
morza Czerwonego , zostawi czterysta
Portugalczykw pod dowodztwem Pawa
Gamy brata swoiego , Dawidowi Ceaa

1.30

rzowi Ethyopii w pomoc przeciwko Machometanom , ktrzy od trzynastu lat

Pastwo Jego posiadali. Obeli wtedy
Portligalczykowie cay kray, i dowiedzia
no si od nich, gdy powrcili, e Xie Abyssynii byt chrzescianinem Jakobit.
Moren le Grand Dictionari Historique.
Karamzin za w Historyi Rossyyskiey Tom III. przypisie (26) o tyme
Popie Janie pisze De Guigne w Histo ryi Hunnow, pisze e Tamouschin Han
Tatarski nawrcony do Wiary Chrze ciaskiey przez Missyonarzy Nestory anw, iest owym Popem czyli Krk lem Janem, ktrcn pisywa do- Papie
e w i Monarchw JEuropeyskieich. J mie iego sawne byo na Zachodzie
w czasie podroy Charina i Rubriqui- "
o usa. Fischer mniema e Patryarcha Ne storyanw nazywa si Popem Janem :
Jnni wynaydowali Go w Abissynii.
Pomidzy papierami, ktre z Kr lswca dostaem, znaydui si dwa listy
Konrada de Juningen
W. Mistrza
Teutoskiego Regi Abassiae swe Pres bytero Johanni R. \l\or]. pisane: Trzeb a;
rozumie e Abassya nie iest Abissyni
* lec Abasa czyli Aubasya Kaukaska

iSt

Bielski w kronice wiata na stronie

2.J i . Edycyi trzecie'y mwi :
S. drugie wyspy w Afryce zdziczonym narodem ludzi o ktrych starzy
kosmografowie niewiedzieli ani sychali;
iako krlestwo Feze ku poudniu Senege-Gambre... a w tym kcie na pou
dnie a do Oceanu Murzyskiego dzier
y krlestw na szedziesit Pop Jany
poczwszy od Morza Czerwonego : kt
ry by nauczon wiary Chrzeciaskiey ,
ale juz dzi trzyma obrzesk machometow i chrzest . . . Zowi go Gian to
iest mocny , a nasi obrcili z Giana
Jana.
Zdaie si e podobny nastepuicemu
list znayduiesi w Rkopismach Hrabiego
Mussin Puschkin o ktorym Karamzin w
te'ye Historyi w przypisku (a3) Tomu III.
wspomina Wteyze Xidze znayduie si
wiadomo o Jndyi, czyli List podro biony Popa Jana do Cesarza Greckiego
Manuela, w ktrym Jan opisuie Manue owi ze mu Siedmdziesit dwch Krlow
w Jndyach chodui, e w Pastwach iego
znaydui si Potamy ( zwierzta p
czowieka
p psa), Orchy
czjli
niedwiedzie, ryby w ktrych zoto za mitfst krwi pynie , bestye piciono

1 5a

zne, Satyry: ze tam ludzie nie zmyslaiq. , bo gdy kto zmysli blednieie iak
trup , ze ulice wysadzane drogiemi kamieniami i t d.
Znayduie si takze tenze sam list w
rkopismie Swidzinskiego cokolwiek skrcony , z malemi odmianami.
List

Popa

Jana.

Presbyter Johannes potentia et virtude Dei et Domini Dominantium Jesu

Christi Dominus, Emanueli Remeon Gubernatori salute gaudere et gratia ditandi ad ulteriora transire.
Jnitimatur apud Maiestatem nostram, et mentio Altitudinis nostrae apud
Te : sed per Apocrisarium nostrum cognovimus quod quaedam ludiera et jo
cundas volebas nobis mittere , unde delectabitur justilia nostra, etenim si Ho
mo sum pro bono babeo : et de nostris
per Apocrisarium nostrum Tibi aliqua
transmittemus, quia scire voumus et clesideramus si nobiscum rectam fidem habes , et si per omnia credis in Domino
n ostro Jesu Christo. Cum enim hominem esse cognoscamus Te , Greguli Tui
Deum esse existement , cum Te morta
lern et humanae corruptioni subjacere co
gnoscamus.

1 53

Si aliquorum quae ad gaudia per

tinent ullam habes indigentiam , per Apocrisarium nostrum et per Cedulam
Diletionis Tuae nos certifica et impetrabis.
Accipe Jerarchiam in nomine nostro
et utere Tibi quia libenter utimur lethito Tuo , et sic confertemus et corro
borenme virtutem nostram dicentes in
vicem Regnaque nostra respice et con
sidera.
Si ad Dominationem nostram volueris venire , Majorem et Digniorem Domus nostrae constituemus, et poteris frui
abundantia rara et etiam apud nos his
quae habundant : et redire volueris ? locupletatus redibis. Memora novissima
Tua et in aeternum non peccabis.
Si vero vis cognoscere magnitud inem et excellentiam Nostrae Celsitudinis ?
in quibus Terris dominetur nostra po
tentila? intellige et sine dubitatione Crede , quia Ego Presbyter Johannes Do
minus Dominantium et praecello in omni
bus divitiis quae sub Goelo sunt virtute et potentia omnes Reges universae
Terrae. Septuaginta duo Reges nobis
Tributarii sunt. Devotus sum Ghristianus
et ubicunque pauperes christianos, quos
dementi ae nostrae regit Imperium de

*o4

fendimus , et elemosiiiis nostris sustentamus.

Jn voto habemus visitare Sepulchrum
Domini cum magno exercitu , prout decet gloriam Majestatis nostrae , humiliare et debellare inimicos Crucis Christi
et nomen ejus benedictum exaltare.
Jn tribus Indus dominatur magnificentia nostra , et transit Terra nostra
ab ulteriori India ( in qua Corpus Sancti Thomae Apostoli requiescit ) per dcsertum , et redit per declivum in Babilonem desertam juxta turrim Babel.
LXXII. Provinciae serviunt nobis ,
quarum paucae sunt Christianorum , et
unaqueque habet Regem pro se, qui omnes sunt nobis tributarii.
Jn Terra nostra et nutriuntur Elephantes, Dromedari, Camelli, Ypoteni, Cocodrilli, Methagallinarii, Arumnecerves Tynoirete, Pantere, Onagri, Leones albi et
rubei , Albiarsi , Meridae albae , Cicades
Mutegrifones, Tigres, Kamiae, Hyenae, Ro
ves agrestes , Sagitani , Homines agre
stes, Comuti , Faunes, Satiri et mulieres
ejusdem generis. Pigmaei, Cenophali, Gi
gantes ( quorum altitudo est XL cubitorum ) Monoculi, Cyctopes et avis quae
vocatur Fenix , et fere onmne genus animalium quae sub Celo est.

i55
Terra nostra melle fluit,lacte habundat.
Jn alia terra nostra nulla venena
nocent , nee garula rana coaxat, scorpio
ibi nullus , nee serpens serpit in herba: venenata animalia non possunt in eo
loco habitare nee aliquem ledere. ,
Jntra Paganos per quandam Provinciam nostram transit fluvius qui vocatur
Ydumeus : fluvius iste de Paradiso progrediens, expandit fines suos per universam Provinciam illam , diversis meatibus:
et ibi inveniuntur naturales lapides Smaragdi, Yapiri, Carbunculi , Topasii, Crisoliti, Onychini, Berili, Amethisti, Sardi,
et plures praetiosi lapides.
Ibidem nascitur herba quae vocatur
Assydios, cujus radicem si quis super se
portavert , spiritual effugiut , et cogit
eum dicere quis sit et unde sit, et nomen ejus : et quare immundi spiritus
in Terra nostra neminem audent invadere.
Jn alia quadam Provincia nostra
Universum piper nascitur et colligitur ,
quod in frumentum et anno nam commutatur et corium et pannos : est autem terra illa venenosa , admodum salitrea , plena per omnia serpentibus , sed
cum piper maturescit accenduntur nemora , et serpentes fugientes intrant cun

i56

nas suas, et tunc excutitur piper de arbustulis et desiceatum coquitur. Sed qualiter coquitur,nullus extrinsecus scire permittitur. Quod nemus situm est ad ra
dices montis Olympi , unde ions perspicuus exoritur omnem in se saparum retineus : variatur autem saper per singulas horas diei et noctis ; et progreditur
itinere dierum non longe a Paradisp un
de Adam erat expulsus. Si quis de fonte
illo ter jejunus gustaverit nullam infrmitatem ex illa die patietur , semperque
erit quasi triginta trium annorum quamdiu vixerit.
Jbi sunt lapilli qui vocantur Indiosi , quos frequenter soient aquilae ad
nostras partes deportare, per quos reviviseunt , et lumen recuperant : si quis
ilium in digito portaverit , ei lumen non
deficiet , et si est interimentum restituitur, et cum plus inspicitur magis lu
men acuitur : legitimo carmine consecratus reddit hominem invisibilem, fugat odia, concordiam part, pellit invi
diam.
Juter cetera quae mirabiliter in
terra nostra contingunt, est mare arenosum sine aqua , arena movetur et tumescit in undis ad similitudinem omnis
maris et nunquam est tranquillum. Hoc

57

mare neque navigio neque aliquo alio

modo transiri potest , et ideo cujusmodi
terra ultra sit, sciri non potest: et quamvis omnino careat aqua, inveniuntur ta
rnen juxta ripam a nostra parte diversa
genera piscium ad comedendum gratu
ita et sapidissima , alibi nunquam visa.
Tribus diebus ab hoc mare longe
sunt montes quidam, ex quibus descen
dit fluvius lapidum currendo sine aqua, et
fluit per terram nostram usque ad ma
re arenosum : tribus diebus in septimana fluit , et labuntur magni et parvi la
pides, et trabunt secum ligna usque ad
mare arenosum, et postquam mare intraverit fluvius lapides evanescunt , nee
ultra apparent, nee quamdiu fluit aliquis
eum transire potest: aliis quatuor diebus
patet transitus.
Juxta desertum inter montes inhabitabiles , sub terra fluit rivulus qui
dam , ad quem non patet aditus nisi
ex fortuito casu, aperitur enim aliquantum teira , et si quis inde transit et
tunc potest intrare et summa velocitate
exire^ ne forte terra claudatur : et quidquid de arena rapit lapides praetiosi sunt
et gemmae, quae arena vel sabulum ni
hil aliud sunt nisi lapides et gemmae
praetiosae. Et iste rivulus fluit in aliud

la
flumen amplioris magnitudinis , et quum
homines terrae nostrae intrant, maximam
habundantiam praetiosorum lapidum inde
trahunt, nec audcnt illos vender nisi
illos prius Excellentiae nostrae demonstrent ; et si eos in Thesauro nostro, vel
ad usum Potentiae nostrae volumus re
tinere, data medietate praetii accipimus i
sin autem libere eos vendere possunt. (i)
Nutriuntur autem in terra nostra
pueri in aqua ita , ut propter lapides inveniendos aliqui tribus, aliqui quatuor
mensibus sub aqua vivunt.
(i) P. Moner w podrzy do Persyi i Georgii
znalazl stawy skamieniale o ktrych pis/.
Cette curiosit naturelle consiste en plu sieurs tangs ou marais, dono les eaux
sont dans un tat de stagnation complette
peu peu elles se conglent, par un pro cd lent et rgulier se ptrifient, et pro
duisent la belle pierre transparente nom nie communment marbre de Tabris . . ,
Cette substance singulire est fragile frans parente , et quelque fois richement vai ne de vert, de rouge et de couleur cui vre .... la formation remarquable de ce
marbre ou concrtion pierreuse le fait re garder dans Orient comme un objets
de luxe exclusivement rserv au Roi, ou
ses fils ... Revue Encyclopdique Voh
XV. pag. .

lu

Ultra flumen vero lapidum sunt de

cem tribus Judaeorum, quae quamvis
fingant sibi Reges , servi tamen nostri
sunt et tributarii Excellentiae nostrae.
Jn alia quadam Provincia nostra
iuxta torridam Zonam. sunt vermes> qui
lingua nostra dicuntur Salamandrae : isti
vermes non possunt vivere nisi in igne ,
et faciunt pellicula quaedam intra se ,
sicut alii vermes qui faciunt sericum.
Haec pellicula a duobus Palatii nostri
studiose operatur , unde habemus vestes
et pannos ad omnem usum Excellentiae
nostrae: isti panni nonnisi in igne fortiter accenso fortiter lavantur.
Jn auro et argento , in lapidibus
praetiosis, Elephantis, Dromedaris, Camelis
et Canibus habundat Serenitas nostra.
Omnes extraneos et peregrinos hospites recipit rnansuetudo nostra , nullus
pauper est inter nos : fur nec praedo
invenitur apud nos : neque adulter habet
ibi locum : neque avaritia : nulla dissenjsio est inter nos.
Homines nostri habundant in omni
bus divitiis: equos paucos habemus et
viles , neminem autem credimus habere
in divitiis nec numero gentium. Cum
enim ad bella contra inimicos nostros
proccdimus XXX Cruces magnas et prae

i Go

celsas factas ex auro et lapidibus praetiosis in singulis plaustris loco vexillorum

ante faciem nostram portari facimus, et
unara quamque ipsarum seuuntur de
cem millia militum et centum mi Ilia
peditum armatorum , exceptis aliis quae
sarcinis et curribus et in ducendis victualibus exercitus deputati sunt.
Quando simpliciter vero equitamus ,
ante Majestatem nostram praecedit Crux
lignea nulla pictura neque anro aut gemmis ornata , ut semper simus memores
passionis Domini nostri Jesu Christi: et
vas unum aureum plenum terra, ut cognoscamus quia caro nostra redigitur
in propriam ori ginem id. est in terram :
et aliud vas argenteum plenum portatur auro ante nos,. ut omnes intelligant
Dominum esse nos Dominantium.
Omnibus divitiis quae_sunt in raun<lo superhabundat et excellit magnifieentia nosta.
Jnter nos nullus mentitur, nec aliquis potest ibi mentiri: et si quis ibi
mentiri reperitur, statim moritur , id
est quasi mortuus inter nos reputatur :
nec ejus mentio fit aqud nos, nec ho
norem ulterius apud nos consequetur :
omnes loquimur veritatem , et diligimus

nos invicem . adulter non est inter nos,

nullum vitium est inter nos.
Singulis annis visitamus corpus Sancti Danielis Prophetae cum exercitu
magno in Babilone deserta, et omnes arinati propter turos et alios serpentes
(jui vocantur Denterestres.
Aquod nos capiuntur pisces quorum
sangiHiie tingitur purpura.
Munitiones habemus multas, gentes
lortissimas et deformes : dominamus
Amasonibus et etiam Bracrnanis.
Palatium vero qtiod inhabitat sublimitas nostra,ad instar et similitudinera
Palatii quod Thomas Apostolus ordinavit Gandoforo Ree:i Jndorum , in oficinis et rehqua structura per omnia sum
ie est illi: laquearia tigna , quorum et
epistilia sunt de tignis Sethiim. Coopertura autem .ejusdem Palatii est dc
ebore, ne aliquo casu possit comburi;
Jn extremitatibus vero super culmen
Palatii sunt duo poma aurea, et in uno
quoque sunt duo Carbunculi, ut aurum
splendeat in die , et Carbunculi luceant
in nocte. Majores portiie Palatii sunt de
Sardonico immixto cum cornu cerastes,
ne aliquis- latenter cum veneno possit
intrare , caeterae ex ebore: Fenestrae de
..Cvy stao.

Mensae ubi curia nostra comedit alise

x auro aliae ex amthisto, columnae qua?
sustentant mensas ex ebore.
Ante Palatium nostrum est platea
quaedam in qua solet justitia nostra speculari pugnantes in duello : pavimentum est de onichino, et parietes intexti
michino, ut ex virtute lapidum animus
cresca-t pugnantibus.
Jn praedicto Palatio non accenditur
lumen in nocte, nisi quod mittitur Bal
samo. Camera in qua quiescit Sublimitas nostra mirabili opere auro et omni
genere lapidum est ornata : si vero alicubi pi opter ornatum sit lapis onichinus, contra ipsum sunt quatuor ejusdt'in quandtatis ccrniculae , ut virtute
earum iniquitas onichini temperetur:
Balsamum in eadem cameia semper ardet. Lectus noster est de saphiro pro
pter virtutem castitatis.
Mulieres speciosissimas habemus, sed
non accedunt ad nos nisi causa procreandorum fliorum quater in anno , et
sic a nobis sanctificatae, ut Betsabei a
David , et redit una quaeque ad locum
buuin.
Semel in die comeditur in Curia
nostra. Jn mtnsa nostra comedunt XXX
oiillia hominum praeter ingredientes et

i63
exeuntes , et hi onines accipiunt expensas singulis diebus de comora nostra
tam in equis quam in aliis expensis.
Haec mensa est de Smaragdo praetioso,
quam sustinent duae columnae de amethisto: hujus virtus lapidis neminem
sedentem aa mensam permittit inebriari.
Ante fores Palatii nostri juxta lo
cum ubi pugnantes in duello agonisant,
est praecelsae magnitudinis speculum, ad
quod per quinque gradus ascendit : gradus .vero sunt de porphyrico partim serpentino partim alabastro. A tertia par
te inferius huic usque ad tertiam par
tem sicut superius de crystallo jaspide
et sardonico : superior vero pars tertia
de amethisto et ambra jaspide panthera. Speculum vero una sola columna
iunititur, super ipsam basim jacens : su
per basim columnae duae, super quas
item alia basis : et super ipsam colu
mnae xxxii, super quas item alia basis:
et super ipsam LXIV columnae, super
quas item alia basis: et sic descendencfo diminuuntur columnae , sicut ascendendo creverunt , usque in unam columnam. Autem et bases ejusdem generis
lapidum sunt cujus et gradus, per quos
ad eas ascendit ur. Jn summitute vero

1 64

supremae columnae est speculum tali arte confectum; quod omnes machinatiojies et omnia quae pro nobis circa nos
adjacentibus et subiectis Provinciis fiunt,
a convenientibus liquidissime videri possunt et cognosci. Custoditur etiam a
duodecim militibus armatorum tam die
quam nocte, ne forte aliquo casu frangi
possit aut deijci.
Singulis mensibus serviunt nobis
septem Reges, unusquisque Jllorum in
ordine suo : Duces sexaginta-duo : Comites trecenti sexaginta sex in mensa
nostra , exceptis illis qui diversis officiis
deputati sunt in curia nostra.
Jn mensa- nostra comedunt. omni
die juxta latus nostrum in dextra parte
Archiepiscopi Xli. in sinistra vero Episcopi XX. unus, praeter Patriarcham S.
Thomae Apostoli et Papatem de Susis ,
( ubi Thronum gloriae nostrae residet
et Palatium Imperiale): quorum unusquisque singulis mensibus per vices suas et nunquam a latere nostro recedunt.
Abbates secundum numerum dierum anni serviunt nobis in Capella nostra , et
singulis mensibus redeunt ad propria, et
alii totidem singulis calendis ad idem
officium capellae revertuntur.

j65
Quare autem sublimitas nostra digniori nomine quam Presbyteratus nunciipari se non permittit , non debet, prudentia Tua admiran : plures enim in
Curia nostra ministeriales habemus , . qui
digniori nomine et officio , quantum ad
Ecclesiasticam dignitatem spectant , et etiam majoris quam nos in Divin is praediti sunt officiis. Dapifer enim nos ter
est Primas et Rex : Pincerna autem Archiepiscopus et Rex est : Gamerarius noster Episcopus et Rex : Marschalcus noster Rex et Archimandrita : Princeps ve
ro Coccorum Rex est et Abbas : et idcirco altitudo nostra non est passa se
vocari eisdem nomiriibus , aut ipsis ordinibus insigniri , quibus Curia nostra
plena esse videtur : et ideo minori no
mine et inferiori gradu propter humilitatem magis elegit nuncupari.
Extenditur terra nostra in partem
nostram fere ad quatuor menses in ab
titudinem : in altera Vero parte nemo
potest scire quantum protenditur Do
minium nostrum. Si potes denumerare
Stellas coeli et arenam maris , denumera etiam Dominium nostrum et nostram
potestateim
Tu autem Domine nostri miserere*
Deogratias. Alleluja.

ri