REZYME

1. Pozita gjeografike e Arabis dhe krahinat e saj

Arabia sht gadishull i cili ndodhet n pjesn jug-perndimore t Azis.
Ajo prbhet si nga shkrettirat po ashtu edhe nga vendet pjellore t cilat
gjenden veanarisht n pjesn jugore t saj. Pasi sht gadishull, tri an t
saj kufizohen nga ujrat. Pjesa lindore kufizohet me Gjirin Persik, pjesa jugore
me Detin Arab (Oqeani Indian) dhe pjesa perndimore me Detin e Kuq. N
veri kufizohet me Gjysmhnn Pjellore ku prfshin shtetet si Egjipti (prej
lumit Nil), Izraeli, Jordani, Libani, Siria dhe Iraku(deri n lumin Eufrat).
Sot Gadishullin Arabik e prbjn gjithsej shtat shtete: Bahreini, Kuvajti,
Omani, Katari, Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe si dhe Jemeni.
Tedhjet prqind (80%) e gadishullit prbhet nga shkrettirat. Ata jan t
llojllojshme. M t njohurat jan shkrettira Nufud ( ) e cila gjendet n
veri, ndrsa tjetra e cila ndodhet n pjesn jugore quhet Rub el Khali (
), e cila njkohsisht paraqet shkrettirn m t madhe t bots.
Qendra dhe Veriu i Arabis tradicionalisht nga vendort arab sht ndar
n tri zona:
a. Tihamah ( ) - emr semit q do t thot ultsir, prfishin pjesn
bregdetare q shtrihet prgjat Detit t Kuq, nga Gjiri i Akabes n veri deri tek
ngushtica Bab el Mandeb n jug.
b. Hixhazi ( )- q literalisht do t thot gardh, fillimisht ky term u prdor
pr t prshkruar vargmalin q ndante fushat bregdetare nga rrafshnalta e
Nexhdit, por m pas ky term u zgjerua dhe prfshiu shumicn e fushave
bregdetare t Detit t Kuq. sht pikrisht kjo krahin n t ciln gjenden dy
qytetet e shenjta muslimane Meka dhe Medina.
c. Nexhdi ( )- shtrihet n pjesn lindore t Hixhazit, n pjesn qendrore t
A. Saudite.

1. Hart antike e viseve arabe.

2. Populli arab
Arabt shumica e autorve lindor i ndajn n dy fise: n fisin q ka
vdekur, arabt baid, si dhe n fisin q jeton, arabt muteekhir ose bakije.
Arabt e Baides sipas gjenealogjistve llogaritet se jan pasardhs t
Shamit, birit t Nuhut (Noas), banor vendas t Arabis. Degt e ktij fisi
jan: Adi, Themudi, Amaliku, Xhedisi, Emini, Xhurmuh dhe Hadrameut, t
cilt u shprndan n t gjitha viset e Arabis.
Arabt muteekhir ose bakije ndahen po ashtu n dy deg: arabt mutearib,
pasardhs t Kahtanit dhe n arab mustaarib, pasardhs t Ismailit
(Ishmaelit).
Ibn Khalduni dhe disa historian t tjer lindor arabt i ndajn edhe n
arab mustaxhem, mirpo kjo ndarje bhej pr nga ana gjuhsore dhe jo pr
dika tjetr.
N prgjithsi autort filolog dhe historian popullin arab e llogarisin si deg
t trungut t madh semit, ku bjn pjes edhe hebrejt, fenikasit, asiriant,
babilonasit etj. T gjith kta popuj ndajn nj prejardhje gjuhsore dhe
formojn trungun e gjuhve semite.

3. Prejardhja e emrit arab

Emri arab ka prejardhje t panjohur. Disa filolog mendonin se sht emr
me t ciln banort e Mesopotamis i emruan popujt q jetonin n
perndim t Eufratit. Mirpo kjo teori nuk mban pasiq popujt nuk e thrasin
veten me emra t vnduar nga t tjert.
Teoria e cila m shum i afrohet saktsis sht teoria q mundohet ta
lidh emrin arab me nomadizmin. Duke e lidhur emrin arab me emrin hebre
arabha- vend i errt, vend i stepeve; erebh- i paorganizuar; abhar- t
ecsh, t lvizsh. Me sa duket edhe vet popujt arab e kan prdorur kt
emr pr tu dalluar nga popujt tjer arabfols, t cilt nuk kan qen nomad.
E dhna e par q na vjen rreth Arabis gjendet n kapitullin e dhjet t
Zanafills n Bibl. Sidoqoft emri arab nuk paraqitet n tekst. Hera e par n
t ciln paraqitet emri arab sht n nj mbishkrim asirian q daton nga viti
853 p.e.s. N kt mbishkrim mbreti asirian Shalmaneseri III regjistron fitoren
e tij ndaj nj kryengritjeje, ku ndr t tjera prmendet edhe Gindibu Aribi.
Prgjat vitit 530 p.e.s emri arabiya filloi t prmendet edhe n mbishkrimet
persiane t kohs.

N literaturn greko-romake si dhe persiane emri arab erdhi nga ana e

asirianve, t cilt me termin mt Aribi kuptonin vendin e arabve.
Klasiku i par q prmendi Arabin qe Eskili, n tragjedin e tij t njohur
Prometeu i Lidhur, ku e prmend Arabin si nj vend t largt nga ku
vinin lufttar me shtiza majmprehta, ndrsa n tragjedin Perst, Eskili
prmend Magos Arabos-in si nj nga komandantt e mbretit t madh pers,
Kserksit. M von, historiani i njohur i antikitetit grek, Herodoti, e zgjeroi kt
emr dhe me t prfshiu t gjith banort e gadishullit dhe madje edhe
shkrettirn lindore t Egjiptit, ndrmjet lumit Nil dhe Detit t Kuq. sht
pikrisht literatura e antikitetit grek ajo q pr her t par prdori emrin
sarasen (saraen), emr q u b mjaft i njohur n mesjet, n kohn e
kryqzatave, e me t ciln europiant emronin muslimant.
Emri arab pr her t par n viset arabe u prmend n mbishkrimet e
vendeve t civilizuara t Jemenit. Po ashtu edhe n kto mbishkrime ky
emr kishte po t njjtin kuptim, beduin.
N veri pr her t par prmendet n epitafin Namara, e cila daton nga
viti 328 p.e.s njra nga t dhnat m t vjetra t gjuhs veriore arabe, e cila
m von do t bhej gjuha klasike e popullit arab. Ky mbishkrim, sht
shkruar n gjuhn arabe por me shkronja nabateane-aramaike, si dhe
prmend t ariturat dhe vdekjen e Imrul Kajs ibn Amrit. mbretit t
arabve.
Emri arab me kuptimin origjinal, beduin, u prdor edhe gjat sundimit
abbasid dhe memluk. N shum kronika europiane, gjat kohs s
kryqzatave, ky emr prdoret pr beduint ndrsa banort me vendbanim
t prhershm, d.m.th. ata q jetonin npr qytete quheshin sarasen.
Banort arabishtfols t qyteteve dhe fshatrave njiheshin thjesht si
musliman. Ata q kishin gjenealogji arabe nganjher quheshin edhe si Ebnel
Arab (djemt e arabve) ose Euladul Arab (Bijt e arabve).

2. Epitafi Namara- mbi varrin e Imrul Kajs ibn Amr, n gjuhn arabe, shkruar me shkronja
nabateane.
Gjetur n Namara, n jug t Siris, nga arkeologt francez Ren Dussaud dhe Frdric Macler. Daton
nga viti 328 p.e.s
Marr nga muzeu Louvre, Franc.

4. Popullimi i Arabis
Ka disa teori rreth popullimit t viseve arabe. Teoria e orientalistit gjerman Hugo
Winckler dhe orientalistit italian Leone Caetani thot se Arabia qe nj vend pjellor
dhe vendi i par i popullit semit. Me kalimin e kohs filloi nj thatsir e cila i shteri
kanalet ujore, thau gjelbrimin, prhapi shkrettirn dhe vendi u b i vshtir pr tu
banuar. Rrnia e produktivitetit t gadishullit si dhe rritja e numrit t popullsis bri
q semitt t largoheshin nga kjo tok dhe me kt rast filluan edhe zaptimet e
para semite preth Lindjes s Mesme. Qe pikrisht kjo kriz e mbipopullimit dhe
thatsis ajo q i detyroi popujt semit t largoheshin drejt Gjysmhns Pjellore, me
shpres se do gjenin toka pjellore pr ti kultivuar. Me kt rast lindn popujt semit
si asiriant, kaanitt, fenikasit, hebrejt, arabt etj. Jo t gjith orientalistt pajtohen
me kt teori. Orientalisti italian Ignazio Guidi, mendon se qe Mesopotamia vendi i
par i semitve. Ai pretendon q teorin e tij ta mbshtes nga ana linguistike. Ai
thekson se prderisa gjuht semite kan fjal t njjta pr lum ose det, ata
nuk kan fjal t ngjashme pr mal ose kodrin.
Ajo q duhet theksuar sht se arabt nuk prbnin popullin e vetm q banonte
n tokat q ne sot i njohim si tokat arabe, por banoheshin edhe nga popuj tjer.
Shkrettirat e brendshme, e veanarisht shkrettira Rub el Khali, ndante pjesn
lindore nga ajo jug-perndimore, si dhe nga pjesa veriore e Arabis. Ky fakt bri q
popujt q banonin kto vise t zhvilloheshin n mnyr t pavarur nga njri-tjetri.
Por me zhvillimin e tregtis (transportit t bimve aromatike) kta popuj u afruan n
mes veti. Rivaliteti n mes dy superfuqive t kohs, Bizantit dhe Persis, popujt e
Arabis i obligoi q t bashkohen dhe t luanin nj far roli politik n rajonin e tyre.
Edhe pse Arabia qe nj vend i popujve dhe traditave t ndryshme, qen arabt
ata t cilat ne do ti dgjojm m shum npr kronikat dhe t dhnat e kohs. Ata,
si n t dhnat biblike, po ashtu edhe n t dhnat asiriane, prmenden si blegtor
nomad t cilt shiheshin npr shkrettirn Siriane. Ti je ulur pran rrugve pr ti
pritur si nj arab n shkrettir... - prmend Bibla n librin Jeremia, kapit. 3, vers.
2. Ndrsa mbreti asirian, Sargoni II (721-705 p.e.s.) flet pr arabt t cilt jetojn
atje larg, n shkrettir, t cilt nuk njohin as det e as ligj. (AR 2.17).

3. Nj ndalim n shkrettir, pikturuar nga piktori francez, Charles-Thodore Frre (1814-1888).

ARABIA LINDORE

1. Periudha e Bronzit (3200-1300 p.e.s.)

Lindja e Mesme n periudhn e bronzit dominohej nga dy superfuqit e
kohs, Egjipti n perndim, prreth lumit Nil dhe Mesopotamia n pjesn
qendrore, prreth lumit Tigr dhe Eufrat. Gjat ksaj periudhe ne dgjojm
vetm pr pjesn lindore t Arabis, pr bregdetin bashk me ishujt prreth
saj. Kjo pjes e Arabis shfrytzonte afrsin pr t hyr n kontakt me
civilizimet antike t Mesopotamis, n Irakun e sotm, me Elem-in, n jugperndim t Iranit t sotm si dhe me Meluhha-n n luginn e lumit Indus, n
Indin e sotme.