Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
rmad-bhgavata-mah-puram
pacama skandha, dvityoa
adhyy 14-26
r-r-rdh-krpaam astu.
Please report any errors or alternative readings.
This service is provided free of charge to devotees and
scholars of the Gaudiya Vaishnava tradition. We ask
you to kindly contribute generously to furthering this
project, which requires many hours of freely given
time by the volunteers who make these texts
available.
The editors.
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
atha pacama skandha
(5.14)
atha caturdaodhyya
bharatopkhyna nma
|| 5.14.1 ||
sa hovca
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
sasravy ye tps tem upaaman nanm | yasym ity-di
vycae | yasy bhavavym ||1||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha :
dasyu-kro-prabhtibhir uktai saha caturdae |
ihendriya-kuumbdys tad-drnt nirpit ||
sa r-uko ha spaam uvcasa ea prasiddho jva-loka sasravy
gata sann adypi hari-rpasya guro cararavinde ye madhukar gurubhajansakt ity artha | te anukl padav nvarundhe na
prpnotty anvaya | tena r-guru-cararaya vin sasravy
bhramaty eveti bhva |
kda ? dehtma-mnin adhvany patita durgdhvavat prasiddhadurga-mrge iva sattvdi-gua-vieair vikalpitni vibhaktni yni
kualkuala-vimira-karmi, tair vinirmitbhir vividha-dehvalibhir viyogasayoga-tad-uttha-sukha-dukha-rpasynde sasrasya yonubhavas
tasya |
nanu jva-sasrasya my-ktatvn my-devm eva jva prapadyat,
saiva prasann ta bandhn mocayiyati, ki hari-guru-caraa-prapatty ?
tatrhavior vaa-vartiny myayeti | sasra-mocane na tasy
svtantryam iti bhva | yad ukta
daiv hy e gua-may mama my duratyay |
mm eva ye prapadyante mym et taranti te || [gt 7.14] iti
gty |
atra loke eva-ktea samuccaya-pakopi nirastkta | viphal ca bahuvipratiyog bahu-vighn ca h ce yasya sa ||1||
o)0(o
|| 5.14.2 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : gomyavo yatrety etad vycaeatha ceti | apaharata
cety artha | sarakyam anna-vastrdibhis tvay vayam avaya-ply
eva bhavmeti nyya-miea apaharantty asya karma-pada prvokta
svrthaikam anna-gua-ghtdi-sampua jeyam | atra dasyn
gomyn ca ca durvratvasydhikya-nynatvbhym bhedo jeya ||3||
o)0(o
|| 5.14.4 ||
yath hy anuvatsara kyamam apy adagdhabja ketra punar evvapana-kle gulma-tavrudbhir gahvaram iva bhavaty evam eva
ghrama karma-ketra yasmin na hi
karmy utsdanti yad aya kma-karaa ea
vasatha.
rdhara : prabhtavrut ta-gulma-gahvaram ity etad vycaeyath
hti | na dagdhni bjni yasmin | yad yasmd yoyam vasatha rama ea
kmn karaa | yath karpra-bhjane karpra-kayepi parimalo na
kyate evam atra vsannm akatvn na karmy utsdantty artha
||4||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : prabhta-vrut ta-gulma-gahvara ity etad vycae
yath hti | ea vasatha ramo yad yasmd kmn karaa iti | yath
higu-kayepi gandho na kyate evam atra vsann akatvn na
karmy utsdantty artha ||4||
o)0(o
|| 5.14.5 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
karmabhir uparakta-manasnupapannrtha
nara-loka gandharva-nagaram upapannam iti
mithy-dir anupayati.
rdhara : daa-maaka-tulyair apasadair ncai alabhdibhi
coparudhyamna pyamno bahi-pro vitta yasya tath-vidhopy
asminn adhvani paribhramann adhvani paribhramann avidydibhir
uparaktena manas gandharva-pura-tulyam aghaamna nara-loka
satyatay mithy-dir anupayati ||5||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : kahora-daair ity etad vycaeatreti | apasadair ncair
uparudhyamna pyamno bahi-pro vitta yasya sa | kvacic ca
gandharva-pura prapayatty etad vycaekvacid iti | parivartamna
parvtya parman uparakta yan manas tena nopapanortho vitta yatas
ta nara-loka vacaka-npdika payati | tata ca tad-upsanay vchitavittdika upapannam iti gandharva-nagara iva tam anupayati ||5||
o)0(o
|| 5.14.6 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
niadana sthnam.
7 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.14.9 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : atra kvacit kramea, kvacit kramollaghanena, kvacit
paunaruktyenpi vykhyna nvagamanyam | nahi mahavy sarva
eva panth jkartu akya iti | atra sva-prauhim apahya yath-sthitam
eva vykhyyate | marci-toyny abhidhvati kvacid ity etad vycae
kvacid iti | sakd eka-vram avagata viay vaitathya naiphalya
yena sa | tad api tn eva viayn marci-toya-pryn puna punar
abhidhvati parbhidhynena dehbhiniveena vibhrait smtir yasya sa
| tayaiva vibhraitay smty smti-bhrad evety artha ||10||
o)0(o
|| 5.14.11 ||
9 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : apuya-vkn [bh.pu. 5.13.5] ity etad vycaesa yadeti |
dugdham upabhukta prva-sukta yena | tad kraskaro via-tindus tat
pramukh yepuya-drums tath-vidh lat ca viodapn ca via-kps
tat-tulyn dda-prayojana-nya-dhann ||12||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : apuya-vkn [bh.pu. 5.13.5] ity etad vycaesa yadeti
| dugdham upabhukta prva-sukta yena sa | kraskaro via-tinduka |
tat-pramukh yepuya-drums tath-vidh lat ca via-kps tat-tulyn
dda-prayojana-nya-dhann ||12||
o)0(o
|| 5.14.13 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : paraspara claate niranna [bh.pu. 5.13.6] ity etad
vycaepara-bdhay para-pana-pradaypi jvikay andho
nopanamati nopatihati | pitu putr v kudi-ta-mtram api yeu
payati tn bhakayati rja-dvrt padtikn nya payati ||14||
o)0(o
|| 5.14.15 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
kvacid ghrama-karma-codantibhara-girim
rurukamo loka-vyasana-karita-man
kaaka-arkar-ketra praviann iva sdati.
rdhara : calan kvacid [bh.pu. 5.13.8] ity etad vycae | kvacid
ghrame y karma-codans tsm atibharotivistra sa eva giri, tam
rurukas tad-anta gantum icchan ||18||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : calan kvacid [bh.pu. 5.13.8] ity etad vycaekvacid
ghrame y karma-codans tbhi prpto yotibharovamedhdir
vivhdir v sa eva giri, tam rurukas tad-anta gantum icchan lokn
prativei-jann vyasana tda-bhat-karmsaktis tena karita-man |
ete sva-pratihrtha bhat-karma kurvanti aha katha na karomti
vikubdha-citta ||18||
o)0(o
|| 5.14.19 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : pade padebhyantara-vahnin [bh.pu. 5.13.8] iti vycae
kvacic ca dusaheneti ||19||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : pade padebhyantara-vahnin [bh.pu. 5.13.8] ity etad
vycaekvacid dusaheneti | ghta-sra dagdha-dhairya ||19||
o)0(o
|| 5.14.20 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.14.22 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : tatrtikcchrt pratilabdha-mna [bh.pu. 5.13.10] ity etad
vycaemukta iti | yadi bandhn mukto bhavati, tarhi tata sakd anyo
harati, tasmd apy anya, na tv asau bhoktu labhata ity artha ||24||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : tatrtikcchrt pratilabdha-mna [bh.pu. 5.13.10] ity etad
vycaemukta iti | bandht tat-svmi-datta-bandha-prahrder yadi
dravydi-vyayena mukta san tad-drn sambhoktu prpnoti, tad
devadattonya kacil lampaa, tata cchidya bhukte, tasmd apy anya iti
na kopi prakma bhoktu labhate ||24||
o)0(o
|| 5.14.25 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : kvacin mitha [bh.pu. 5.13.12] ity etad vycaekvacin
mitha iti | yat kicid api dhana mitho vijydau vyavaharan kkiik
viati-kapardaks tan-mtra yat kicit tatopi nyna ca ,
anyebhyopaharan v vidveam eti ||26||
o)0(o
|| 5.14.27 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
apagata viveka-vijna yasya | yasy striy vihra-gha kr-gha tadrambhe kula hdaya yasya | anena prasajjatti vykhytam | tadrayety-di vycae | tasy rayevasakt salagn sut duhitara ca
kalatra ca saiva str te bhitdibhir apahta hdaya yasya |
prahioti prakipati ||28||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : prasajjati kvpti vycaekvpti | deva-my-rpay
striy kartry bhuja-latbhym upagha san lupta-viveka-vijno bhavati |
yasy striy keli-ghrambhe kula-hdayo bhavet, tasy eva
rayevasakt salagn sut duhitara ca kalatra tat-suta-vadh s ca
te bhitdibhir apahta hdaya yasya sa ||28||
o)0(o
|| 5.14.29 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : kvacit kadcid dhari-cakratas trasann [bh.pu. 5.13.16] ity
etad vycaekadcid varasyeti | cakrt paritrasta-hdaya paadevat sketyena kalpitena pagamena abhidhatte upsyatay
vycaa ity anvaya | paramur dir dvi-parrdhopavargonto yasya tena
klenaiva upa dhikyena lakaa yasya tasmt | dvi-parrdhpavargt
klopalakat iti phe kla-svarpd ity artha | kdt ? parivartitena
vayas blydin rahas atiaighryea brahmdn apy animiat
apayat vyavahre pramattn bhtn iti karmai ahya | bhtni
harata ity artha |
yad v, yur ity adhyhrya te yur haratonimiato nimeam apy
akurvata apramattd ity artha | rya-samaya-pariht icra-rahit
||29||
o)0(o
|| 5.14.30 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.14.31 ||
19 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : kvacit pramdd [bh.pu. 5.13.18] ity etad vycae | evam
adhvani sukha-dukhdy-avarundhno giri-kandara-prye tamasi rogdypadi patatti ea ||33||
krama-sandarbha : giri-kandara-prye tamasi rogdy padya patan
mtyu-gaja-bhayd vall-tulya-prcna-karmvalambya sthito bhavatti
ea ||33||
vivantha : kvacit pramdd [bh.pu. 5.13.18] ity etad vycaeevam
adhvanti | mtyu-bhayt tamasi mah-rogdy-upaamrtha kukarmai
avarundhna tmna avaruaddhi ||33||
o)0(o
|| 5.14.34 ||
20 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : kvacin mitha [bh.pu. 5.13.11] iti vycaekvacin mitha iti
||35||
o)0(o
|| 5.14.36 ||
eva vitta-vyatiaga-vivddha-vairnubandhopi
prva-vsanay mitha udvahaty athpavahati.
rdhara : anyonya-vitta-vyatiagena [bh.pu. 5.13.13] ity etad vycae
eva vitta-vyatiageti | apavahati tyajati ||37||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : anyonya-vitta-vyatiagena [bh.pu. 5.13.13] ity etad
vycaeeva iti | athpavahati punar udvha tyajati ca ||37||
o)0(o
|| 5.14.38 ||
21 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
22 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.14.44 ||
yo dustyajn kiti-suta-svajanrtha-drn
prrthy riya sura-varai sadayvalokm |
naicchan npas tad-ucita mahat madhudvisevnurakta-manasm abhavopi phalgu ||
madhva : te haihaya-vaiydn rabhasyeha ka sama |
yasyopadet sindho dadara kapila vibhum || ||44||
rdhara : tasyaiva viaya-tygo na citram ity ha | ya eva-bhtosau
npa sa kity-dn naicchad iti yat tad ucitam | sadayvalok bharatasya
day yath bhavaty evam avaloko yasy iti parijanvaloka riym
upacaryate | yato madhu-dvia sevym anurakta mano ye te
mahatm abhavo mokopi phalgus tuccha eva ||44||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : uktam evrtham ullsena punar api spaktyhaya iti |
sadayvalok bharatasya day yath bhavaty evam avaloko yasy iti
parijanvaloka riym upacaryate iti svmi-caraai | yad v, bharato
vairgyottha rra-kaa msvkarotu , may llyamno gha eva
tihatv iti sadayvaloko yasys tm | abhavo mokopi phalgus tatrpi
virajyantty artha ||44||
o)0(o
|| 5.14.45 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
ata eva nra jva-samha soyanam rayo yasya sarva-jva-niyantre |
eva karma-jna-devat-kai pratipditya haraye nama ity udram
uccair ya samyag uccritavn | mgatva mga-deham api hsyan
tyakyan | ya evabhtas tasya tad ucitam iti v tasynuvartmanrhatti v
sambandha ||45||
krama-sandarbha : ata eva bhakte r-bhagavat-svarpa-aktibodhakatva svayam-prakatvam hayajyeti | ya rabheyo bharato
maraa-samaye, tatrpi mga-arre | tad-vacana-janmtyantsambhvt
sva-prakatvam eva tasy krtana-lakay bhakte sidhyati | yajyeti |
dharma-rpya, tat-plakya, tat-pravartakya, jna-sdhana-rpya, jnarpya, my-niyantre, sarva-jvrayya, tatopi parya haraye
manoharya nama, dsyentmna samarpaymty artha | ata eva yat tu
r-bharatasya mga-arra tyajato nmni ghtvpi arrntara-prptis
tatrpi skd-bhagavat-prptir eva | tdn mah-bhgavatn hdi
sad tad-virbhvt | ato viu-purd ukt jni-bharatdy kalpabhedennye eva jey ||45|| (bhakti-sandarbha 139)
vivantha : yajyeti tribhi padai kramea karma-jna-bhaktimrg yathottaram utkaro vyajita | vidher yaja-vidher naipuya
yasmt tasmai | hsyan tyakan tena maraa-kle na udjahra, tath sati
jahad ity ucyate | bhagavataiva sva-bhakty-udrekrtha punar
janayiyamatvd iti bhva ||45||
o)0(o
|| 5.14.46 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : bhgavatai r-bhgavatesmin stre v sabhjit stut
avad uddh gu karmi yasya | tmana eveti sarva-vchitni
tasnysenaiva svata prptni bhavantty artha ||46||
iti srrtha-dariny hariy bhakta-cetasm |
caturdaa pacamasya sagata sagata satm ||*||
o)0(o
iti rmad-bhgavate mah-pure brahma-stra-bhye
pramahasya sahity vaiysiky pacama-skandhe
bharatopkhyna nma
caturdaodhyya |
||5.14||
27 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
(5.15)
atha pacadaodhyya
priyavrata-vanukrtana
|| 5.15.1 ||
r-uka uvca
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
na kenpi vykhytam.
o)0(o
|| 5.15.3 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : pratihart prastot udgteti trayo yaja-nipu snava san
||5||
o)0(o
|| 5.15.6 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : mah-puruatvam evhasa vai iti | dharmas tasya dvividha, abhiaktitvt praj-plandir eka, ghasthatvd ijydi cpara |
dvi-vidhopi bhagavati sarvtmanrpita san paramrtha-lakaas tena
paribhvit sasktti-uddh matir yasya | ata evoparatam antmyadehdy aha bhvo yasmis tasminn tmani citte svayam evopalabhyamne
brahmay tmnubhavo yasya tdopi nirabhimna evvanim ajgupat
playm sa ||7||
krama-sandarbha : sa vai iti | upalabhyamne brahmay
tmnubhavopy ajgupad ity anvaya | tathpi gopane hetu nirabhimna
eva sann iti ||7||
vivantha : plana vipaka-vimardandin poaa vtti-dndin
arpita san paramrtha-lakao bhavati ya sva-dharmas tena pari sarvatobhvena bhvit bhva-yukt-kt viuddh matir yasya sa | uparatam
antmya dehdy-aha-bhvo yasya sa ||7||
o)0(o
|| 5.15.8 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : pratiyti anukaroti | abhimn sarvato mnspada
manasvti v | sat yat sadas tasya pati bhagavad-aa vin konya
yajvdi-rpopi gaya pratiytty anvaya ||9||
o)0(o
|| 5.15.10 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : yudhi pratyacit bai pratipjit np balim jahru |
dharmea dakidibhi pratyacit vipr yad yasmai paretya lokntare
i sva-carita-dharma-phalnm aham aam jahru | puya a
bhgam datte nyyena pariplayan iti smte ||11||
o)0(o
|| 5.15.12 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : viva-jva sarva-jvana-hetu | svaya prta
sukha-rpopi ||13|||
vivantha : yasya bhagavata prant devdika pryeta | sa vivajvai sahita eva svaya prti-rpa san tptosmti prtim vicakra ||13||
o)0(o
|| 5.15.14 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
iti rmad-bhgavate mah-pure brahma-stra-bhye
pramahasya sahity vaiysiky pacama-skandhe
priyavrata-vanukrtana nma
pacadaodhyya |
|| 5.15 ||
35 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
(5.16)
oaodhyya
bhuvana-koa-varane
|| 5.16.1 ||
tatrpi priyavrata-ratha-caraa-parikhtai
saptabhi sapta sindhava upakpt yata etasy
sapta-dvpa-viea-vikalpas tvay bhagavan
36 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : nava-yojana-sahasram ymo yem | ymotra vistra |
etac ca bhadrva-ketumla-vyatirekea raavyam | tayo catus-triadyojana-sahasrymatvt | kecit tu nla-niadhayo salagngrayo
samudra-praveam agktya tayor api sakucitatvena navasahasrymatva sampdayanti | sannivea ca vyunokta |
dhanurvat sasthite jeye dve varse dakiottare |
drghi tatra catvri caturasram ilvtam || iti ||6||
krama-sandarbha : k-darit mata-bhed si-bhedena jey ||6||
vivantha : nava-yojana-sahasram ymo yem | ymotra vistra
aabhir himlaydibhi | sanniveas tu vyunokta
dhanurvat sasthite jeye dve varse dakiottare |
drghi tatra catvri caturasram ilvtam ||
iti dakiottare bhratottara-kuruvare catvri kimpurua-harivararamyaka-hiramayni vari nla-niadhayos tiracanbhya samudrapraviayo salagnatvam agktya bhadrva-ketumlayor api
dhanurktitvam | atas tayor dairghyata eva madhye sakucitatvena navasahasrymatva | ilvtasya tu mero sakt caturdiku navasahasrymatva sambhavet, vastutas tv ilvta-bhadrva-ketumln
catustria-sahasrymatva jeyam ||6||
o)0(o
|| 5.16.7 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : nbhy madhye dvpasyymo laka-yojana-pramna |
tvn samunnha ucchryo yasya sa | oaa-sahasra vitata iti ea |
tvat oaa-sahasra-mnena | ata caturati-sahasra-yojanocchrito
bhmito dyate ||7||
o)0(o
|| 5.16.8 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : aparea pacimasy dii prvea prvasy dii nlaniadhyatau uttarato nla-paryanta dakiato niadha-paryanta drghau
| catustriat sahasrymv ity artha | eva ca dakiottara-rekhy
bhrata-kimpurua-harivar tray saptaviati sahasri himlayahemaka-niadhn a sahasri sumeror ilvtasya ca catustriat
ramyaka-hiramaya-kur saptaviati nla-veta-gavat gir
a ity eva laka-yojana-prama | prva-pacima-rekhy
bhadrvasya ekatriat sumeror ilvtasya ilvtasya catustriat
ketumlasyaikatriat gandhamdana-mlyavato catvrty eva lakayojana-pramo jambdvpovagamita ||10||
o)0(o
|| 5.16.11 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : parivh reh, lalmo bhaam ||15||
o)0(o
|| 5.16.16 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.16.18 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
yn upajun na kadcid api prajn valpalita-klama-sveda-daurgandhya-jarmayamtyu-toa-vaivaryopasargdayas tpavie bhavanti yvaj jva sukha niratiayam
eva.
na katamenpi vykhytam.
o)0(o
|| 5.16.26 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.16.27 ||
jahara-devakau meru prvedaayojana-sahasram udagyatau dvi-sahasra pthutugau bhavata; evam aparea pavanapriytrau dakiena kailsa-karavrau prgyatv evam uttaratas triga-makarv aabhir
etai paristognir iva parita caksti kcanagiri.
rdhara : catur-diku meru-mld yojana-sahasra tyaktvgne parita
paridhaya iva jahara-deva-kdayas tihanti | atodaa-yojanasahasra pramam atroktam
vaiavdi-pureu parimdi yat puna |
anyath varita tat tu kalpa-bheddy-apekay ||
dvi-sahasra pth ca tugau ca ||27||
krama-sandarbha, vivantha : na vykhytam.
o)0(o
|| 5.16.28 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara, vivantha : yath-dia prcydi-diku | yath-rpam
indrdi-varnatikramea | turya-mnena srdha-dvi-sahasra-pramena |
nmni purntarj jtavyni, yathoktam
merau nava-puri syur manovaty amarvat |
tejovat sayaman tath kgan sar ||
raddhvat gandhavat tath cny mahoday |
yaovat ca brahmendra-vahny-dn yath-kramam || iti ||29||
krama-sandarbha : na vykhytam.
o)0(o
iti srrtha-dariny hariy bhakta-cetasm |
pacame oaodhya sagata sagata satm ||*||
o)0(o
iti rmad-bhgavate mah-pure brahma-stra-bhye
pramahasya sahity vaiysiky pacama-skandhe
bhuvana-koa-varane
oaodhyya |
|| 5.16 ||
49 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
(5.17)
atha saptadaodhyya
bhuvana-koa
|| 5.17.1 ||
r-uka uvca
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
sakaraasya rudrea sev saptadaebravt ||
sumero paridhi-keardi-obha varayitv sarva-obh-cmaim
atidrghatara-kh-ikhara-hraka-mukua-vieyamn tan-mrdhni
virjamn r-gag varayas tat-prdurbhva-prakra hatatra
vmanvatra-samaye vikramato dakiena pad bhuva krntv, vmapdam utkipata, tri-smya-sadand uru-kampaynam [bh.pu. 2.7.40] iti
brahmoktau tasya praktyvaraa-paryanta-vypti-cararavindt bhy
pthivy-dy-avaraebhyo bahir bht krarava-sambandhin
cinmay y jala-dhr s divo mrdhani dhruva-lokevatatrety anvaya |
tac-caraa-pakajayor varaejane klana-samaye arua caraatalasyruimnaiva kijalka, tenoparajit, agha-malpaham upasparana
yasys tathpy amal tan-mala-saga-ny skd-bhagavat-padti yad
anupalakita tasmin kle bhgrath-jhnavty-dy-upalakanta-rahita
vaco nma, tenbhidhyamn yad yo divo mrdh tat prasiddham ||1||
o)0(o
|| 5.17.2 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
evautkahyena vivaam mlita yal locana-yugala, tad eva kumale
tbhym vigalitam amala bpa, tasya kalay saha abhivyajyamna
roma-pulakn kula yasya sa ||2||
o)0(o
|| 5.17.3 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : deva-ynena ka-mrgea saptaribhyorvg eva
pryaa karmi gati, ata eva tatorvg eva sakulatvam uktam | vrya
plvya | meru-mrdha-sthe brahma-sadane ||4||
o)0(o
|| 5.17.5 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.17.7 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : divya-bhauma-bila-bhedt tri-vidha svarga | tatra bhaumasvargasya padni sthnni ||11||
o)0(o
|| 5.17.12 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
57 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : navasv apty-din | sarvem avatr nityaprkaya daritam | tatra ctmaneti | svarpeaiva, na tu pratim-rpeety
artha | pradyumnvirbhve gati-vilsder api varayiyamatvt | adypi
sannidhyata iti yathvasara nityam eva jeyam ||14||
vivantha : puru tad-anugrahya sa csau vakyamonugraha
ceti tasmai tad-artham tma-tattva-vyhena sva-mrti-samhena
sannidhyata sannihito bhavati | atra upsya-devat-vareu bhagavanmrtaya prya pratim-rp eva jey | vir virbhavet
prahldasyoparid ukte ||14||
laghu-bhgavatmta
pdme tu parama-vyomna prvdye dik-catuaye |
vsudevdayo vyha catvra kathit kramt ||173||
tath pda-vibhtau ca nivasanti kramdi me |
jalvti-stha-vaikuha-sthita vedavat-pure ||
satyordhve vaiave loke nitykhye dvrak-pure |
uddhodd uttare veta-dvpe cairvat-pure |
krmbudhi-sthitnte kroa-paryaka-dhmani ||174||
stvatye kvacit tantre nava vyh prakrtit |
catvro vsudevdy nryaa-nsihakau ||
hayagrvo mah-kroo brahm ceti navodit |
tatra brahm tu vijeya prvokta-vidhay hari ||175||
o)0(o
|| 5.17.15 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.17.16 ||
bhavnnthai str-garbuda-sahasrair
avarudhyamno bhagavata caturmrter mahpuruasya tury tmas mrti praktim
tmana sakaraa-sajm tma-samdhirpea sannidhpyaitad abhigan bhava
upadhvati.
rdhara : bhavn-ntha svmin ye tai str-ganm arbudasahasrair avarudhyamna sarvata sevyamna | tmana prakti
kraam | tmani samdhir dhyna yasya tena rpea | etad vakyama
mantrdikam abhigan japan ||16||
krama-sandarbha : tmas tamo-gua-prerik pralaya-hetutvt ||16||
vivantha : bhavn-nth ye tai avarudhyamna sarvata
sevyamna tmas tama-krya-bhtasya sahrasya pravartayitr,
vastutas tu tury tamo-raja-sattvebhyopi par uddha-cinmaym ity
artha | na yasya my ity-din tirbhir vihn ity-din ca tath
pratipdayiyamatvt | tmana praktim aitvt kraam | tmana
samdhir dhyna yatra yena rpea krea ||16||
o)0(o
|| 5.17.17 ||
r-bhagavn uvca
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : str-bhvoya dsya-bhaktyopsta ity harbhagavn uvceti | sakaraasyaiva prathama-puruatvt | tad-rpeaiva
stauti | o nama iti ||17||
vivantha : sarve gun sakhyna prako yasmt tasmai |
svaya tv avyaktya aprameyya ||17||
o)0(o
|| 5.17.18 ||
bhaje bhajanyraa-pda-pakaja
bhagasya ktsnasya para paryaam |
bhaktev ala bhvita-bhta-bhvana
bhavpaha tv bhava-bhvam varam ||
rdhara : he bhajanya bhajanya, tv tv paramevara bhaje ity
anvaya | araa araa pda-pakaja yasya | ktsnasya
bhagasyaivarydi--guyasya param ayanam rayam | bhaktev alam
aty-artha bhvita prakaita bhta-bhvana svarpa yena | bhavpaha
sasra-haram | bhaktev ity anuaga | bhava bhvayatti tath tam |
arthd abhaktev iti draavyam ||18||
krama-sandarbha : bhakteu nimitteu alam atyartham | bhvita kta
bhtn bhvana janana plana v yena tam ||18||
vivantha : nitar samyag eva araa araa pda-pakaja | yasya
ta bhaje bhaje iti hard dvitvam | bhagasya a-aivaryasya | bhakteu
ala alakravad vartamnam | bhvita sa dhyna krito v bhtabhvano brahm yena tam | tv tv bhavasya mal-lakaa-dsasya bhva
prem yatra tam ||18||
o)0(o
|| 5.17.19 ||
na yasya my-gua-citta-vttibhir
nirkato hy av api dir ajyate ||
e yath no jita-manyu-rahas
kas ta na manyeta jigur tmana ||
60 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : varatvam upapdayas tmasatvena prasaktam andara
vrayatina yasyeti | yasya nirkamasypi dir my-guair viayai
citta-vttibhi karaai cv apad api njyate na lipyate | kim-artha
nirkamasya ? e anya niyamanya | anam | sampadditvd
bhve kvip | atra vaidharmye dnta | yath ajita-krodha-vegn
nosmka dir ajyate na tatheti | ata tmana indriyi jigur jetum
icchur mumukus ta ko na manyeta ndriyeta ? ||19||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : acintyam aivarya vivotina yasyeti |
nirkyamasypi yasy dir my-gua-vttibhir my-gua-rpbhir
indriya-vttibhir viayair na ajyate na lipyate | kim-artham ?
nirkyamasya e aivaryya anam sampad-ditvt bhve kvip,
tasmai | vaidharmye dntayath ajita-krodha-vegn nosmka
dir ajyate, na tatheti | tmano jigur anta-karani vakartum icchu
kas ta na manyeta ndriyeta ? ||19||
o)0(o
|| 5.17.20 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
kbo madhv-savbhy tmra-locana viveka-hno bhavati, tathaivety
artha | vastutas tu bhavn na tath-bhta, kintu nitynanda-sad-viveka iti
bhva | saundaryea nr-gaa-mohanatm haarhae caraa-pjy
na ire na eku | spara-kubhitendriy hriyeti asmdkam anta-kobha
sarvajatvd aya jntty ata samprati katha sevemahti bhva ||20||
o)0(o
|| 5.17.21 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
my janoya gua-sarga-mohita |
na veda nistraa-yogam ajas
tasmai namas te vilayodaytmane ||
rdhara : sthiti-laya-hetutva darayan praamati | yena nirmitm et
mym evya janojas veda, na tu tan nistraa-yogam upya karhicid
api vedeti sthiti-hetutva daratam | kdm ? karmy eva parvi
grantha-yastni nayati prpayatti tath tm | pralaya-hetutvam ha
vilyatesminn iti vilaya | udety asmd ity udaya | vilaya codaya ctm
svarpa yasya, tasmai nama ||24||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : durjeyatva kaimutyenhayena nirmit prpit mym
evya jano na veda, kim uta tv karma-parva karma-granthi-preetr
tasy ajas aighryea nistraopya bhakti-yoga ca na veda tasy
myy vilayo bhakteu udyas tv abhakteu yata, tasmai | tmane
paramtmane ||24||
iti srrtha-dariny hariy bhakta-cetasm |
pacameya saptadaa sagata sagata satm ||*||
o)0(o
iti rmad-bhgavate mah-pure brahma-stra-bhye
pramahasya sahity vaiysiky pacama-skandhe
bhuvana-koe
saptadaodhyya |
||17||
64 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
(5.18)
athdaodhyya
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
nanu bhadrvdi-var bhauma-sarga-rpatvt tad-vsin yugapad
eva pitu putrasya ca mtyu-darana na ghaate ? satyam | sarva eva vco
bhrata-bhmi-vartino jann lakyaivocyante | vayam adhany svakarma-phala bhujn | atra bhadrdi-vare pauvad vartmahe | ye tv
atidhany apavarga-sdhane bhrata-bh-maale labdha-janmna
vapacdi-jtayopi yatrnysenaiva vaikuha-padam api sdhayanti |
tatrpi katham eva muhyantti rty ||3||
o)0(o
|| 5.18.4 ||
vivodbhava-sthna-nirodha-karma te
hy akartur agktam apy apvta |
yukta na citra tvayi krya-krae
sarvtmani vyatirikte ca vastuta ||
madhva : apraysena karttvam akartvam ihocyate |
mah-aktitvatas tac ca yujyate varam asya tu || iti tantra-sre ||
5||
67 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : idam apara citravat pratyamnam api tvayi na citram ity ha
| vivodbhavdi-karmkartur apy apagat vd varaa yasmt,
tdasypi tegkta vedena | tvayi tan na citram | yato myay
sarvtmani kryasya krae sraari karma yuktam | vastuta sarvavyatirikte nirupdhv anvtatvam akarttva ca yuktam ||5||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : nanu vidvsopi mamaiva myay muhyanti cet tarhi mayy
eva doa prasajayasti tatra myys tat-kryasya ca tvadyatvepi tva
tata pthag eva vartasa ity havivodbhaveti | akartur iti gun eva
karttvd iti bhva | agktam ukta vedeneti tvayy upacrd iti bhva |
na ca jvavat karttvbhimnd ity haapvt tva guair vto na
bhavasty artha | apagat vd varaa yasya tasyeti v etac ca tvayi
yuktam eva, na tu citra myys tvac-chaktitvt tat kry krae | ata
sarvtmani sarva-svarpe myy svarpa-aktitvbhvt sarvato
vyatirikte ceti ||5||
o)0(o
|| 5.18.6 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.18.9 ||
mgra-drtmaja-vitta-bandhuu
sago yadi syd bhagavat-priyeu na |
ya pra-vtty paritua tmavn
siddhyaty adrn na tathendriya-priya ||
rdhara : na saga kvpi m syt | yadi kathacit syt tarhy agrdiu
m syt kintu bhagavat-priyev eva | agrdi-sage doam haya iti |
indriya-priyo ghdy-sakta ||10||
70 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : mgreti | tad evopapdayati | ya prety-dilakaa sa yath sidhyati tathendriya-priyo na sidhyati, tad eva tratamye
saty api yadi na saga syt tadgrdiv anyeu ca sarvath m syt,
kintu bhagavat-priyeu syd evety artha | pra-vtty ku-t-mtrantyety-artha | tmavn saga-rahita ||10||
vivantha : adhokajsakte ca yadyapi sat-saga-dusagau sdhakabdhakau, tad api sat-sagasya prbalyt tasmin sati dusaga svata
evpaytty haneti | nosmka yadi bhagavat-priyeu saga syt tad
grdiu maiva syt, svata eva tev sakti anair apaysy atty artha |
nanv agrdi-rhitye bhogsiddhy klia-deha katha vartetety ata ha
ya iti | pra-vtty bhiknndibhir udara-prtyaiva tua | yata tmavn
dhti-yukta | adrd iti indriya-priyas tu vilambenaivety artha |
yad v, yadi bhagavat-priyeu saga syt tad grdiu sago mstu, yato
yugapad ubhaya-sage sati ghra na bhagavanta prpnotty haya iti |
yad v, grdiu sago mstu, yadi bhagavat-priyeu saga syt, tadaiva
bhagavat-priya-sagbhve sati bhakty-asiddhy asagasya jna-janakasypi
vaiphalyam eveti bhva |
nanu tarhy alam asagena kevala-sdhu-saga eva prrthyatm ? satyam |
tad api asaga-sahita sdhu-saga ghra-phala-prado bhavatty haya
iti labdha-bhagavat-priya-saga | ki ca, yadi saga syt tad grdiu m
syt, kintu bhagavat-priyeu syd iti vykhyne asagd api bhagavat-priyasagasypakatve vyajanayvagamite bhakti-siddhntpagame uttaralokrthasysagati, tulayma lavenpi ity-di-vacana ca viruddhyata itydy avadheyam ||10||
o)0(o
|| 5.18.11 ||
yat-saga-labdha nija-vrya-vaibhava
trtha muhu saspat hi mnasam |
haraty ajonta rutibhir gatogaja
ko vai na seveta mukunda-vikramam ||
rdhara : bhagavat-priya-sage guam ha | ye bhagavat-priy
sagl labdha mukunda-vikrama rutibhi ravadibhi saspat
sevamnn pusm antar-gatojo mnasa mala harati | katha-bhta
71 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vikramam ? nijam asdhraa vrya-vaibhava prabhvtiayo yasya |
trtha tu gagdi muhu saspatm agaja mala kevala harati, na tu
vsan | tn ko vai na seveta ? ity anvaya ||11||
krama-sandarbha : yat-saga-labdha trtha-bhta mukunda-vikrama
saspat ravaendriyair antargatoja mnasa mano harati | akicanabhakty-udrekekarati | anyat kay ca samam agaja kma ca harati
khaayatty anvaya ||11||
vivantha : bhagavat-priya-sagasya mhtmyam ha | ye sagd eva
labdha nija-vrya-vaibhava r-govardhana-dhradi-prabhvotkara
sattva-odhakatvt trtha rutibhi saspat karair camyat
jann mnasa agaja mana-sambandhina kma vsan-maya aja
r-ko harati drkaroti | leea mnasa mana ckarati | kda
san ? rutibhi ravaendriyair eva antargata | ata ko mukundasya
vikrama govardhanoddhradi vrya na seveteti tasya ca mukundavikramasya bhagavat-priya-saga vin durlabhatvt tasyaivotkara ||11||
o)0(o
|| 5.18.12 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : mukunda-vikrama-sevanasya bhaktitvt tasy ca sdhusaga-labdhy paramotkaratvt tadvato bhaktasypy utkaram ha
yasyeti | akican nikm sarvair dharmair jna-vairgydibhi saha
tatraiva samyaktay sate vasanti | sarva-deva-maya sa eva syt tatsevayaiva sarva-sevya-seveti bhva | yad v, sur indriydhihtro
rudrdaya sarvair guair eva saha, na tu doai sahety artha | tena
tasyhakrdnm indriy durabhimndayo do naiva bhavantti
bhva | abhaktasya tu mahad-gu mahato bhaktimatas tasya ye nirdo
gus te kuta ? yadi ca stra-jatdayo gu syus tad khalv rymatsardi-doa-sahit eva syu | asati sadbhir nindye avidyamne v bahirlbha-pratihdi-sukhe manorathenpi dhvata |
yad v, samsate iti sur indriydhihtronyatra ssrika-loke sasrapravartakatvena doair eva sahsate jni-loke nityam adhytmdi-layabhvanvati na samyag sate | kintu asmatta eva jnam avpya punar
asmn eva sajihrv asmin ktaye pusi sthit vayam adya vo v
mariyma eveti sa-bhayotkampam evsate | bhakta-jane tu pratidina
bhagavan-mdhurye evdhytmdika sacrayati sati sarvair guair eva
samsate | vaya kyasa-jtaya prkt divya-jta-rpa-gu nityam
eva bhagavan-mdhurymte viharantotra pusi nynam atimtyavo
bhavmeti snanda-camatkra nialbhavantty artha | anyat samnam ||
12||
o)0(o
|| 5.18.13 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : hitvety ayam artha ta hitv yadi ghe sajjate tad
yadi mahnucyate tad dampatn kmrtha yugm-bhta-str-pusn
vayas yauvana-mtrepi mahattvam daro dyate | dvayor yno
parasparam dara syt | ekatra tu ekatraiveti arthntare tu nm daramtreaiva caritrthat syt | ki dampat-grahaena dampatyo puruamahattve ca vayasety ananvita syt ||13||
vivantha : nanu bhakti-rhityd eva ghe sajjat strajatvdiguavat loke mahattva dyate ? satya, tat tu vastuta upahsspadam
eveti sahetukam haharir hti | toyam psitam iti kacit jhaa-jtir yath
toyam api hitv bahis tadiu sukhrtha pracaran jvan-mto bhavati,
tathaiva harir vimukho jvan-mta eva sa, na tu mahn iti bhva | tad api
yadi loke mahn syt, tad vayas yauvanenaiva dampatn yath
mahattva tath ynor dampatyor yath parasparam daras tath na
vddhayor npi blayo dampati-pjy ca yauvana-viid eva dampat
vastrlakrdibhir adhika pjyete, na tath vddhv iti ||13||
o)0(o
|| 5.18.14 ||
tasmd rajo-rga-vida-manyumna-sph-bhayadainydhimlam |
hitv gha sasti-cakravla
nsiha-pda bhajatkutobhayam iti ||
rdhara : yasmd eva tasmd gha hitv akuto-bhaya nsiha-pda
bhajatety asurn upadiati | ka gham ? raja t, rgobhinivea |
raja-dn mlam kraam ata eva sastn janma-maradn
cakravla maalam avicchedo yasmat ||14||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : rajas t rgobhinivea | saste cakravla maalarpa gha-madhya eva sastis tihatti bhva | bhajatety asurn
pratyupadea ||14||
o)0(o
|| 5.18.15 ||
74 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o hr hr hr o namo bhagavate
hkeya sarva-gua-vieair vilakittmane
ktn cittn cetas vie cdhipataye
oaa-kalya cchando-mayynna-mayymtamayya sarva-mayya sahase ojase balya
kntya kmya namas te ubhayatra bhyt.
rdhara : sarvair gua-vieai reha-vastubhir vilakito lak-kta
tm yasya | ktn kriym | cittn jnnm | cetas
sakalpdhyavasydnm | vie tat tad viaym | oaa-kal a
ekdaendriya-paca-viaya-laka yasya | chando-mayya vedokta-karmaprpyya | anna-mayynnopaabhyatvt | amta-mayya
paramnandvikratvt | sarva-mayya sarva-viayatvt | sahase ojase
balya tad-dhetutvt ||18||
krama-sandarbha : oaa-akty-adhihtre veddhihtre prthivabala-dyaka-bhojya-akty-adhihtre divi-jabala-dyaka-bhojya-aktyadhihtre, ki bahun, sarva-akty-adhihtre, ki bahun, sarva-aktyadhihtre, ata eva sarva-saha-dy-adhihtra iti kramea ||18||
vivantha : kp-mayatvam eva vivvat mantra japant etanmantropsakonyopy eva sva-sambandhena mantrrtha bhvayed iti
vyajayant praamatikntya mat-pataye kmya nama ity anvaya |
deva-padnukti patyu sampra-nmoccranaucityt | anyas tu
lakmy ds-bhvenaivtmna dhytv mantram imam uccrayed iti
sampradya | hkeya sva-saundarydin man-netrdndriykarakya
| man-netrdndriya-mdhurya-sambhokre iti v svasya, tath yogyaty
hetusarvair gua-vieair aprktair guair vilakit vilaka-kt
tmno deha-mano-buddhy-dayo bhavanti yatas tasmai hkeatva
vivoti | ktn mama karmendriy cittn jnendriy cetas
citthakra-buddhi-manas vie tat-tad-vttn tat-tad-viaym
v adhipataye svmine tat-tan-mdhurysvdine | anyopsaka-pake
adhihtre te aprktkarat svayam evdhiht, na tu dig-dideva-samha iti bhva | oaa-kalya rk-candra-tulyatvt prya
chandomayya veda-rpie sva-bhakty-upadere anna-mayya annarpea sdhaka-bhakta-pratiplakya, amta-mayya amtavad svdyarpa-gua-lldikya moka-rpya ca sarva-mayya mama sarvasvarpya sahase ojase balya tvat-sevy mac-cittendriya-dehasmarthya-pradya ubhayatra iha-loke para-loke ||18||
o)0(o
77 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.18.19 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
prathamam akutobhaya syt | sa ca eko bhavn eva | itarath
prakrntarea pati-abdasya vykhyym ity artha | yad v, saptamyartha eva thl-pratyaya | itaratra maalevarnm iva svaprajplaknm api mitho bhaya, tata ca prajnm api bhayam iti tadaplanam eva vastutat ity artha | ata evtmana paramtmanas tava
lbht adhi adhika para vastu na manyate strajair iti ea | tvatprpte sakt anya-prptir naivdhiketi tvam eva vastuta pati-abdavcya ity artha ||20||
o)0(o
|| 5.18.21 ||
y tasya te pda-saroruhrhaa
nikmayet skhila-kma-lampa |
tad eva rspsitam psitorcito
yad-bhagna-yc bhagavan pratapyate ||
rdhara : ki ca, nikma-bhajaneprrthit eva sarve km bhavanti |
sakma-bhajane tu kmita-mtram anitya cety ha | y str tasyoktalakaasya tava pda-saroruhasyrhaa pjm eva kmayet, na
phalntara, skhileu kmeu lampa sarvn kmn prpnotty artha |
psitam psita | phalntaram ptum apekita sann arcita cet tarhi tad
evaika rsi dadsi | ki ca, yad yata phala-bhognantara bhagn yc
ycitortho yasy s pratapyate dukha prpnoti, tad eva rsi na tu
nityam ||21||
krama-sandarbha : akhila-kma-lampaeti sarva-kmasypi
kmanyrthasya pratih hi tvat-pda-saroruham iti ||21||
vivantha : ki ca, nikma-bhajaneprrthit eva sarve km bhavanti |
sakma-bhajane tu kmita-mtram anitya cety ha | y str tasya uktalakaasya tava pda-padma-pjm eva nitar kmayet, na tu phalntara
prptum apekita san arcito bhavasi | tasyai tad evaika rsi dadsi | yad
yata phala-bhognantara bhagn yc ycitortho yasy s pratapyate
dukha prpnotty ata saiva nikmpi sakma-pada-vcy bhaved ity
ato bhagavanta kmayamn bhakt naiva sakma-abdena vcany iti
siddhnto vyajita | atra psitntara-kmy paritpa sva-svabhvaprtiklya-dyaiva lakmy tm adhikipantyaivokta | vastutas tu
sakma-bhajand api ktrthatvam uparid vakyate ||21||
o)0(o
79 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.18.22 ||
mat-prptaye jea-sursurdayas
tapyanta ugra tapa aindriye dhiya |
te bhavat-pda-paryan na m
vindanty aha tvad-dhday yato jita ||
rdhara : nanu mamrhae kuta sarva-kma-prpti ? tvam eva
kmrthibhi sevyaseta hamat-prptaye brahmdayas tapas tapyante
kurvanti | katha-bht ? aindriya-sukhe dhr yea | aluk-samsa |
tathpi bhagavat-pda-paryad te m na vindanti | mat-kaka-vilasit
vibhtr na labhanta ity artha | yatas tvayy eva hdaya yasy sha
tvat-para-tantratvt tvad-anuvartinam eva vilokaymi nnyam ity artha ||
22||
krama-sandarbha : yady ajdayopi viaya-dhiyo bhtv mat-prptaye
mad-aa-bhta-prkta-sampattaye tapyante, tad m mad-aa-bht
sampatti na vindanti, kintu prktm eva vindantu nmety artha | ta iti |
yadi teu kopi tvat-pda-paryao bhavati, tad tu sa vindaty evety artha |
tvad-dhdayeti garva-prpte ||22||
vivantha : kecit sakms tu tvm apy apahya mm eva bhajante |
tepi dhlim eva labhanta iti tn nindantymat-prptaye brahmdayas tapas
tapyante kurvanti | aindriye viaya-sukhe eva dhr yea | aluk-samsa |
tad api bhagavat-paryan te vin m mat-kaka-vilasit sampattirp lakm na labhante | bhagavat-parya prahlda-dhruvdaya eva
vindanti | y tu tvad-abhakteu api devsurdiu sampad dyate, sa tu
guamay pratisva-karma-phala-rp my-akter durgy eva prasdd v
kmdi-taraga-janik kdcitk, na tu tvat-svarpa-bhty mameti mama
mytvbhvt mat-prasdotthy sampatter ai tvadvaimukhypdakatvbhvt tatra hetutvad-dhday tvan-manaskn
evvalokaymi nnyam ity artha ||22||
o)0(o
|| 5.18.23 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
82 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : sarvatraivntar bahir api carasi | atha ca loka-plair api
ada-rpa kim utnyai | nanu tarhi mamstitvam eva mstu ? tatrha
urur vedtmaka svano yasya sa | veda eva tavstitva pratipadam uccair
brta ity artha | ata eva ya ida viva brhmadi nmn vidhiniedhraya-bhtena vae anayan niyamitavn sa tvam vara | tath ca
rutitasya vk-tantir nmni dmni iti | striya pclik, ato vivasya
pratantryd api svatantra varas tvam anumnenpi jpyasa iti bhva ||
26||
o)0(o
|| 5.18.27 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.18.28 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.18.30 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
sakhy nsti avyapadea vaktum aakya rpa nityam eva vidyate yasya
tasmai ||31||
vivantha : etad viva yasya tavaiva rpa, kintu my-akty arpita,
na tu svarpa-bhtam ity artha | artha-svarpa vastu-svarpa, na tv
avastu-bhta bahubhir nara-go-pau-paki-matsydi-rpai rpita
nirpitam, kintu sakhy yasy nsti | kuta ? ayathopalambhant, yathvad
upalambhanakyatvt | yai prakrair ida vivam abht te
upalambhanakyatvt ity artha | tath hy ekasya sthlasya nara-jter eva
prati-arra vara-svabhva-kaha-svardi-bhedd ananta-prakr jtum
aaky skm svedajodbhijjdn k vrtety anantasya tava aktikryasypy nantyam iti bhva | atas tava svarpa-bhtasya
sarvgamyatve kaimutyam evety haavyapadea vaktum aakya nitya
rpa yasya tasmai ||31||
o)0(o
|| 5.18.32 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.18.33 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.18.35 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
tathaivtrayasya nma-rpdiu puna punar mano-nidhnam eva
mathana, tenaiva yat-svarpa pratyakkurvantty artha |
kda ? kriyrthai karmabhis tat-phalai ca gha bhaktyaiva
naikarmye saty eva drau akyam ity artha | evam eva rita kathita
tm svabhvo yasya yatno v yatra tasmai | yad v, gueu rotra-vgindriyeu yasya svarpa svarpa-bhta nma-gua-lldi-ryamakrtyamndi manas mathn mathnanti | mana-sahita-cararavindakrtandi dhbhysenaiva ya pratyakkurvantty artha | anyat
samnam ||36||
o)0(o
|| 5.18.37 ||
dravya-kriy-hetv-ayanea-kartbhir
my-guair vastu-nirkittmane |
anvkaygtiaytma-buddhibhir
nirasta-myktaye namo nama ||
rdhara : mathanam eva darayanty hadravyeti | dravya viaya |
kriy indriya-vypra | hetur devat | ayana deha | a kla | kart
ahakra | etair myy guai kryair upalakaair vastutvena nirkito
ya tm tasmai | anvkay vicregair yama-niyamdibhir atiaytm
nicayavat buddhir ye tair nirast my-nimitt ktir yasmt tasmai ||
37||
krama-sandarbha : dravydibhir my-guair upalakita yad vastu
uddha-jva-tattva tatrpi nirkito ya tm paramtm tat-svarpya |
anvkdibhir nirast pratykhyt my yatas tatha-bhtktir yasya
tasmai ||37||
vivantha : mathanam eva darayanty hadravyeti | dravya viaya |
kriy indriya-vypra | hetur devat | ayana deha | a kla | kart
ahakra | etair myy guai kryair upalakaair vastutvena nirkito
ya tm tasmai | anvkay vicregair yama-niyamdibhir atiaytm
nicayavat buddhir ye tair nirast my-nimitt ktir yasmt tasmai ||
37||
o)0(o
|| 5.18.38 ||
89 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
karoti viva-sthiti-sayamodaya
yasyepsita nepsitam kitur guai |
my yathyo bhramate tad-raya
grvo namas te gua-karma-skie ||
rdhara : tad eva nirgua-rpea natv paramevara-rpea
praamati, karotti | yasyekitur jvrtham psitam | atyantnicchym
kayogt | svrtha tu nepsitam | viva-sthity-di-sva-guair my karoti
| tasy jaatvepvara-sannidhnt pravtti dntenhayathyo loha
grvoyaskntn nimittd bhramati | tad-raya tad-abhimukha sat | ato
gun karma jvdn ca skie tasmai te nama ||38||
krama-sandarbha : tat-sthpanya vabhta-my svarpa-akti
yojayatikarotti ||38|| (bhagavat-sandarbha 18)
vivantha : nanu mat-kryatvd acid api jagan mamaivkro mdghadivat tatra jagad ida na vastutas tvat-krya, kintu my-kryam ity
hakarotti | yasyekitur jvrtham psita atyantnicchy kaayogt | svrtha tu nepsita, viva-sthitydi sva-guair myayaiva karoti |
tasy gaatvepi vara-sannidhnt pravtti dntenhayath loha
grvnoyaskntd dhetor bhramati tad-raya tad-abhimukha sat, ato
gun karma jvdn ca skie tasmai tubhya nama ||38||
o)0(o
|| 5.18.39 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : avatra-caritam bruvat svasmin kptiaya dyotayati
pramathyeti | prativraa pratiyoddhra hastinam iva ibhau hast rasy
rastalopalakit garbhodt jagad-dir jagat-kraa-bhta kara |
udanvati pralayrave ||39||
iti srrtha-dariny hariy bhakta-cetasm |
pacamedaodhyya sagata sagata satm ||*||
o)0(o
iti rmad-bhgavate mah-pure brahma-stra-bhye
pramahasya sahity vaiysiky pacama-skandhe
bhuvana-koe vara-deva-stutir nma
adaodhyya |
||5.18||
91 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
(5.19)
ekonaviodhyya
jambdvpa-varanam
|| 5.19.1 ||
r-uka uvca
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : na vykhytam.
o)0(o
|| 5.19.3 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
payati
pthag-nirdet
94 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
saerate te saerat nma, aha tu skd ima para-brahma-rpam
evnubhavmty hayad iti | viuddho my-sambandha-nyo
yonubhavas tan-mtram eka kevala yat tad evema prapadye |
nanu uddha-jvopy eva bhavati ? tatrhasva-tejas svarpa-akty
drbht gua-vyavasthna-rp my-aktir yasmt tat | ata eva pratyagdyd anyat | na caku payati rpam asya [ka.u. 2.39], yam evaia
vute tena labhyas tasyai tm vivute tanu svm [ka.u. 1.2.23] iti
rute | yata pranta sarvopadrava-rahitam |
nanu r-rmasya rpa naiva pratyate ? tatrhasudhiyaiva pus
upalabhyata ity upalambhanam | yatonma-rpamets tisro devat anena
jventmannupraviya nma-rpe vykaravi [ch.u. 6.3.2] iti prasiddha
prkta-nma-rpa-rahitam | rutau tisra iti tejo-vri-mda,
nirnicayenha prapadye | yad v, ahakra-rahita yath syt tath
prapattir api kpay tenaiva kriteti buddhyety artha ||4||
o)0(o
|| 5.19.5 ||
95 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
uddeya tu sva-bhakti-vsaneu cittrdrat-kara-viraha-sayoga-maya-nijall-viea-mdhurya-prakanam | tatas tad-artham evety artha | anyath
yadi kevala tad-vadhyaiva syt tad tmana paramtmatvena
pariprasyevarasya sarvntarymia sve sva-svarpe tad-eka-rpe
vaikuhe ca ramamasya st-ktni vyasannti kuta syt ? manasaiva
tad-vadhe aktatvt tad-vyasansambhavc ca | nija-mdhurya-prakanapake tu tat tat sambhavaty eveti bhva | atra kp-rpa6 tda-llrpa ca mdhuryam adhika lghitam | tatra r-st-viyoga-dukha ca
ll-mdhuryntargatam eveti na doa ity api daritam ||5|| [prtisandarbha, 195]
vivantha : nanu tarhi prapaca-loke katha eva prakabhvti tatrha
martyvatra martykrasya prapaca-loka-prkaya na kevala
rakaso rvaasyaiva vadhya, kintu martya-ikaa martyaikarthaopty artha |
marty dvividhdharmavanto bhaktimanta ca| tebhya kramea svasya
dhrmikatva-prema-vayatvayo pradaranya dharma-ikartha premaikartha cety artha | anyath sve svarpa eva ramamasya
paramtmana st-viraha-ktni vyasanni dukhni kuta syt syu ?
kintu sdhv sva-bhry dhrmikai sarvathaiva nopekatavy tad-artha
prptni dukhny api sahataiveti ikartha svasminn asanty api
dukhni daritnti prathame pake | dvitye tu st-viraha-ktni
viddni kuto dukhni, kintu premna sthyi-bhvasya vipralambharassvdana-janitni dukhatvena bhsamnni parama-sukhny eva, na tu
dukhnty artha | tmrmatva-dukhitvayor yugapad ekatra virodht, na
ca sty ramamasya kuta tmrmatvam iti vcyam | sty svarpaaktitventma-bhtatvt |
nanu sty svarpa-bhtatve katha tad-viraha sambhavet ? ucyate
ekam eva parama-tattva cic-chakti-vtti-bhedena mah-srea
premkhyenndita eva dvidh vibhakta tihatihaldaa-aivaryamaya, kevala halda-maya ca | prathama paramevarkya, dvitya
bhaktkhyam | puna ca tenaiva premn svasya catasbhir vttibhir
dvitya tattva caturdh vibhaktadsa-sakhi-pitrdi-preyasykhya,
prathamasya tad eva tattvasya dsydi-bhva-bhvi-tattva vyavasthpitam
| prktev api jveu yadcchayaitda-bhakti-sdhanavatsu bhaktiparipke svayam virbhyaetac catukam veya tepi dsditvena yathkla nitya-loka prpayya catukea tena samanugamyate, punar api
tenaiva premn sthyi-bhvat prptena sva-aktyaivvirbhvitbhir
vibhvdibhi sva rasa-rpktya, tad eva tattva-yugala svasya
viayray-bhva-bhvita ktv svdhnktya yoga-viyogbhym
6
96 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
sukha-dukhyita sva-mdhuryam asdhraam apram svdayat kopy
nanda-camatkra eva tad-vid nipdyate | atad-vid tu kecit rmakdn apy etvad dukham anirvcyam iti kecij jva-pradaranyai
anuktam ity eva vymoha eva ||5||
o)0(o
|| 5.19.6 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
svkta kamala moha nnuvta, na prpnuyt tathaiva satyavratatvabrahmayatvdy-anagkre lakmaam api tyaktu nrhet | tath hi devadtena r-rma mantrayat vijpitam | atrgatas tvay vadhya iti |
tadaiva dvri sthita lakmaa durvsasa vijpayitum pravia hantum
udyato vasiha-vkyt tatyjeti tasmd etdasya llay prema
dharma ca ikaymseti yuktam ukta martya-ikaam iti ||6||
o)0(o
|| 5.19.7 ||
ktavn.
98 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
parama-svarpam
99 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
hetukam ity artha | tarhi katha lokais tath nvagamyate ? tatrha
avyakta-gatir iti v ||9||
vivantha : upacitair dharmdibhi sahita tm tva-padrtha
upalabhyate yena, tat tapa carati | tatropaama indriy sayama
uparamo nirahakrit | tma-vatm anugrahya tapa-ikaa-rpyeti
tapasi prayojana anukampayeti tatra kraam ity apaunaruktyam ||9||
o)0(o
|| 5.19.10 ||
o namo bhagavate upaamalyoparatntmyya namokicana-vittya iabhya nara-nryaya paramahasaparama-gurave tmrmdhipataye namo nama
iti ||
100 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : uparatntmyya nirahakrya ||11||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : uparatntmyya na vidyate tm jtavyatvena yasya
sontma antmano bhva antmya, uparatam antmya yasmt tasmai
||11||
o)0(o
|| 5.19.12 ||
gyati cedam
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
madhva : yasya samyag bhagavati jna bhaktis tathaiva ca |
nicintas tasya moka syt sarva-ppa-ktopi tu ||13||
rdhara : yoga-kauala nirpayan yoga prrthayateidam iti tribhi |
he yogevara, hirayagarbho yad yoga-naipua jagda | idam eva tat |
kim ? janma-prabhti bhaktynta-kle pums tvayi mano dhrayed iti yat |
katha-bhta san ? ujjhita dukalevara tad abhimno yena ||13||
krama-sandarbha : ansaktatva kaimutyena sthpayan vieato
jeyasya yogasya smnyato jna tat-kraa chaida hti | ujjhitadukalevara iti tat-prada-kalevarasya obhanatvam updeyatva ca
bodhayati ||13||
vivantha : yogbhysin rahasyam haidam iti | yad iti atr-antam |
anta-kle yad gacchet capalam iti yvat manas tvayi dadhta sthirkuryd
ity artha | ujjhiteti vartamne nih ||13||
o)0(o
|| 5.19.14 ||
yathaihikmumika-kma-lampaa
suteu dreu dhaneu cintayan |
aketa vidvn kukalevartyayd
yas tasya yatna rama eva kevalam ||
rdhara : anyath tasya strbhysdi-ramo vyartha ity ha
yathaihikmumika-kmeu lampao mrkha sutdiu yoga-kema
cintayan kutsitasya kalevarasytyayn mtyo akate | tath vidvn api san
ya aketa tasya yatna stra-ravadi rama eva ||14||
krama-sandarbha : taj jna-yogyatvpdaka srsra-vivekam api
smnyato nivedayatiyatheti ||14||
vivantha : anyath yogbhyso vyartha evety hayatheti | cintayan
kurvan cint kukalevartyayt aketa | mayi mte sati mat-sutdaya
katha varterann iti bhvayet, tathaiva vidvn api ya aketa, tasya yatna
rama eva ||14||
o)0(o
102 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.19.15 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : kova kovaka iti phau | govardhanoya straloka-prasiddha r-vndvana-gata | r-kkratvena tam anu
raivatopi pahyate | adhun tasya svalpatvdi-di | kle klentardhnt
||16||
vivantha : apti yath ilvte tath asminn api vare ity artha ||16||
o)0(o
|| 5.19.17-18 ||
asminn eva vare puruair labdha-janmabhi ukla-lohitaka-varena svrabdhena karma divya-mnuanraka-gatayo bahvya tmana nuprvyea sarv hy eva
sarve vidhyante yath-vara-vidhnam apavarga
cpi bhavati ||
104 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : labdha janma yais tai puruai sttvikdin sva-ktena
karma divydi-gataya tmano vidhyante sdhyante | hi yasmt | sarv
eva gataya karmnusrea sarve bhavanti | yasya varasya yad
vidhna moka-prakra sannysa-vana-sthatvdi, tad
anatikramesminn eva vare nm apavarga ca bhavati | etac ca
karmdi-bahu-sdhana-sambhavbhipryeokta, na tv
anyatrpavargbhvena tad-upary api bdaryaa sambhavd iti devnm
api mokasya scitatvt ||18||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : asminn eva vare nntra, tatrpi sahasra-yojana-prame
pradee eveti jeyam | yad ukta viu-pure
bhratasysya varasya nava bhedn nimaya |
indra-dvpa kaerumn tmravaro gabhastimn |
ngadvpas tath saumyo gandharvas tv atha vrua ||
aya tu navamas te dvpa sgara-savta |
yojann sahasra tu dvpoya dakiottart || [vi.pu. 2.3.6-7]
sgara-sambhta iti samudra-prnta-vartti r-svmi-vykhy |
navamasysya ptha-nmkathant nmnopi navadvpoyam iti gamyate |
viea ca tatraiva
prve kirt yasya syu pacime yavan smt9 | [vi.pu.
2.3.8]
prva-dedik caiva kmarpa-nivsina |
pur kalig magadh dkity ca sarvaa || [vi.pu.
2.3.15]
mruka mlav ca ity-di |
catvri bhrate vare yugnyatra mahmune |
kta tret dvpara ca kali cnyatra na kvacit || [vi.pu. 2.3.19]
iti |
vyavye ca
bhratasysya varasya nava-bhedn nibodhata |
parvatntarit jeys te tv agamy parasparam || iti |
sthit
105 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
ukla-lohita-ka-varena sttvika-rjasa-tmasena karma kramea
divydi-gatayo bahvya tmana svasya vidhyante sdhyante | hi yasmt |
sarv eva gataya sarve yath vara-vidhnam iti varn dharmasya
adharmasya ca karaa sambhaved iti, tad anatikramya nuprvyea
vidhyante vedeneti ea | tath apavarga ceti tasya vidhtum aakyatvt
sa svayam eva bhavatti ca-krepavargasya vaikalya dyotitam ||18||
o)0(o
|| 5.19.20 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
nanv apavarga-abdena rhy moka evocyate ? satya, avidy-dhvasarpasya mokasya bhaktv antar-bhvt bhakti-yogopi mokdi-abdavcya ity hann-gatn nimitta yovidy-granthis tasya randhana
dhvasas tad-dvrea tad-dhetunaiva apavarga-saja ity artha | kad?
mah-puruasya vio puru bhakts tai praka sago yad tadaiva
nnyad ||20||
o)0(o
|| 5.19.21 ||
etad eva hi dev gyanti
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.19.24 ||
na yatra vaikuha-kath-sudhpag
na sdhavo bhgavats tadray |
na yatra yajea-makh mahotsav
surea-lokopi na vai sa sevyatm ||
rdhara : ato yatra vaikuha-kathmta-nadyo na santi | tad-ray
kathpagray | mahnto ntydy-utsav yeu td yajeasya makh
ca pj | sa sureasya brahmaopi loko na sevyatm ||24||
krama-sandarbha : na yatreti | bhagavad-bhaktau bhrata-bhminiyamopi khaita, tat-sad-bhve sarvasypi lokasya
stutyatvenbhipretatvt | kintu bhrata-bhmau tat-prcuryam astti
prastut stutir eva ||24||
vivantha : tasmd vivekinm ayam eva viveka ity huna yatreti |
vaikuha-kath-sudhaiva sarvata dhikyena svdv tadpageva bhyas,
na tu jna-yogdi-katheva ravy alpyas ca | bhgavatbhagavadlambina tad-ray tm evrayanta, na tu paramlambina jndisiddhy-artha t kicin mtrm apekam, yajn brahma-yajdnm
girasa-bhaspati-savdnm apy anye ceasypi harer makhyajai
sakrtana-pryair yajanti hi sumedhasa iti pramokta-laka
sakrtana-bahul paricaradi-rp mahnta utsav gta-ntya-vdyabhaktrdhandy yeu te yatra na santi sa sureasya brahmaopi loka na
sevyat nryatm ||24||
o)0(o
|| 5.19.25 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
lubdhakn mukt api punar yadi tasminn eva vke pramatt viharanti tarhi
yath badhyante tadvat ||25||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : tda bhrata prpt apy aktrth atiayena ocy eva,
yath labdha-cintmaayopi prvavat kbal evety huprpt iti |
jnam adhidaiva, kriy adhytma, dravyam adhibhta, te samhai
sambht pr, ravadi-sarvendriyai prm iti hari-nma-ravaakrtandi-sambhavepti bhva | apunar-mtya bhakti-yogya vanauk iva
vanaukasa pakio yath lubdhakn mukt api punar yadi tasminn eva
vke pramatt viharanti, tarhi yath badhyante, tadvat ||25||
o)0(o
|| 5.19.26 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.19.27 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
eva akma sarva-kmo v [bh.pu. 2.3.10] ity-dau tvrea jna-karmdyamirea bhakti-yogena yajetety uktam | atra nikmt sa-kmn ca
bhaktnm antata pda-pallava-prptv api naiva sarvath aikya-rpa
bhvanyam | na hi jtyaiva uddha balt odhita ca vastu tulya-mlya
bhavati, ato dhruvdibhya sakd dhanmad-dnm utkara parama
eva dyata iti ||27||
o)0(o
|| 5.19.28 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vchanty tmvamokrtham udrekrthedhikria || iti kaurme
||29||
rdhara, krama-sandarbha, vivantha: na vykhytam.
o)0(o
|| 5.19.30-31 ||
113 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
(5.20)
atha viodhyya
samudre dvpa-varanam
|| 5.20.1 ||
r-uka uvca
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha: parikipta pariveita | upa dhikyenste | kalayya dattv
||2||
o)0(o
|| 5.20.3 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : jalopasparanena vidhta rajas tama ca yem | hasdayo
brhmadi-sthny | vibudhopama sandarana klama-sveddi-rahita
rpa prajananam apatyotpdana ca yem ||4||
krama-sandarbha, vivantha : na vykhytam.
o)0(o
|| 5.20.5 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.20.7 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.20.10 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
120 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
yosau guha-praharaonmathita-nitamba-kujopi
kroden-sicyamno bhagavat
varuenbhigupto vibhayo babhva |
rdhara : guhasya krtikeyasya praharaenyudhenonmathit nitamb
kujni ca yasya ||19||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : guha krtikeyo vibhaya vigata-bhaya ||19||
o)0(o
|| 5.20.20 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.20.24 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
na katamenpi vykhytam.
o)0(o
|| 5.20.27 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
ikhmala-kanaka-patryutyuta bhagavata
kamalsanasydhysana parikalpitam |
rdhara : jvalana-ikhvad-amaln kanaka-patrm ayutnm
ayutni yasya tat ||29||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : jvalanasya tejasa ikhbhir amalni yni kanaka-varni
patri te ayutyuta yasya ||28||
o)0(o
|| 5.20.30 ||
tad-dvpa-madhye mnasottara-nmaika
evrvcna-parcna-varayor
marydcaloyuta-yojanocchryymo yatra tu
catasu diku catvri puri loka-plnm
indrdn yad-uparit srya-rathasya meru
paribhramata savatsartmaka cakra
devnm aho-rtrbhy paribhramati |
rdhara : devnm aho-rtrbhym uttara-dakiyanbhym ity artha
||30||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : tad-dvpa-madhya iti mnasottarasya maalkratvt tatprva-dvaya-vartin dve varse api maalkre eva jeye ity ha
arvcneti | devn aho-rtrbhym uttara-dakiyanbhym ity artha ||
30||
o)0(o
|| 5.20.31 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
na katamenpi vykhytam.
o)0(o
|| 5.20.32 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.20.34 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
atra ca daa-koitva prvokta-bhmy saha draavyam | sarva-sattvaparihteti deva-vyatirekeeti vijeyam, devn kranrthyety uktatvt ||
35||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : tata parastd ity ukta | tad eva kiyad antara ity
apeky hayvan mnasottara-mervor antara mnasottara-madhyn
meru-madhya-paryanta sthalam ity artha | srdha-sapta-pacallakottara-koi-yojana-parimita, tvat bhmi uddhodt kcan, tata
paratra lokloko vartata ity artha | sarvai sattvai pri-mtrair eva
pariht tyakt ||35||
o)0(o
|| 5.20.36 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : loka-trayasynte parito maryd-rpo vihita | yasmt
pratibandhakt | srya dir yem | dhruvopavargonto yem |
vitanvn samantt prakayanta parato gantu na aknuvanti tvad
unnahanam utsedhas tad-anurpa yma ca vistro yasya | dhruvd apy
ucchritatvt trilok-maryd-bhta ity artha ||37||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : loka-traya bhr-bhuva-svas tad-ante paritoa-diku |
tarhi tasya kiyn ucchryo vistra cety apeky hayasmt
pratibandhakd dheto srydn dhruvntn gabhastaya kiras trn
lokn vypya vitanvn samantt praka vistrayanta parato gantu
na aknuvanti | tvantau unnahanymau ucchrya-vistrau yasya sa |
dhruvd apy ucchritatvt trilok-maryd-bhta ity artha ||37||
o)0(o
|| 5.20.38 ||
129 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
yontar-vistra etena hy aloka-parima ca vykhyta yad bahir
loklokcalt | [bh.pu. 5.20.42] iti |
ekato lokloka srdha-dvdaa-koi-yojana-prama, anyatopi sa tathety
eva catustriona-pacat-koi-yojana-pram | bh sbdhi-dvpaparvat jey | ata eva-golakt sarvato diku saptadaa-lakayojanvake vartamne sati pthivy ea-ngena dhraa dig-gajai ca
nical-karaa srthaaka bhaved anyath tu vykhyntare pacat-koipramatvd aa-golaka-lagnatve tat-tat-sarvam akicitkara syt, ckue
manvantare ckasmt majjana r-varha-devenotthpana ca durghaa
syd ity-dika vivecanyam ||38||
o)0(o
|| 5.20.39 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : te dig-gajn sva-vibhtn sva-bhtn
mahendrdn ca vividha-vryopabhaya sakala-loka-svastaye ca
bhagavs tasminn ste ity anvaya | ki kurvan ? tmana svasya yad
viuddha sattva, tat sandhrayama vikurvan | kdam ? dharmajndny aa-mah-siddhaya copalakaa yasya tat | dor-daair
upalakita san mah-vibhte paramaivaryasya patitvd ekayaiva mrty
samantd ste ||40||
krama-sandarbha : tem iti dharmdy-aa-mah-siddhaya
upalakyante prakyante yena tat ||40||
vivantha : sva-vibhtn sva-bhtn hastin upabhaa
vardhana tad-artha dharmdy-upalakayatti tda uddha-sattva
dhrayama sakala-loka-svastaye ca ||40||
o)0(o
|| 5.20.41 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.20.44 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
deva-tirya-manuy sarspa-savrudhm |
sarva-jva-nikyn srya tm dg-vara ||
rdhara : upsanrtham ha | devdn srya tm dg varo
netrdhiht ca ||46||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : srya tm tmatvenopsya ||46||
o)0(o
iti srrtha-dariny hariy bhakta-cetasm |
viodhyya pacamasya sagata sagata satm ||*||
o)0(o
iti rmad-bhgavate mah-pure brahma-stra-bhye
pramahasya sahity vaiysiky pacama-skandhe
samudre dvp-varana nma
aviodhyya |
|| 5.20 ||
134 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
(5.21)
ekaviodhyya
jyoti-cakre srya-ratha-varana
|| 5.21.1 ||
r-uka uvca
135 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : te antareatarikam iti srya-maalasya dalaprama eva deo jeya ||2||
vivantha : nipva ka-imb tad-dn ity atad-gua-savijnabahuvrhi kalydn ity artha | te yath dvayor dalayor madhye
ekasya mnenparasya mnam upadiyate, tathaiva bh-golakakhagolakayor vistrea tulyam eva mnam ity artha | te antarea tayor
madhye antarka laka-dvaya-prama tad-ubhaya-sandhita tbhym
ubhayata salagnam ||2||
o)0(o
|| 5.21.3 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
137 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
avin kttik ymy nga-vthti abdit |
rohiy-rdrmga-iro gaja-vthy-abhidhyate |
puyle tathdity vth cairvat smt |
ets tu vthayas tisra uttaro mrga ucyate |
tath dve cpi phlgunyau magh caivrabh mat |
hasta citr tath svt go-vthti tu abdat |
jyeh vikhnurdh vth jradgav mat |
ets tu vthayas tisro madhyamo mrga ucyate |
mlhottarh aja-vthy abhiabdit |
ravaa ca dhanih ca mrg ata-bhias tath |
vaivnar bhdrapade revat caiva krtit |
ets tu vthayas tisro dakio mrga ucyate || iti |
ymy bhara, dity aditi-devatk punar vasu mrg mga-vth eva
sthite uttaryae dhruvena yugka-koi-nibaddha-vyu-pa-dvaykarae
rathasyrohaam | tadbhyantara-maala-praveo gati-mndya ceti dinavddhi-rtri-hrsa ca | dakiyane ca pa-prerad avarohae bahirmaala-praveo gati-aighrya cety aho-rtrayor viparyaya | vaiuvate tu
pa-smyt samvasthne madhya-maala-praveo gati-smya cety
aho-rtrayo smyam iti | tath ca purntaram
kyeti yad tau tu dhruvea samadhihitau |
tadbhyantarata sryo bhramate manalni tu |
dhruvea mucyamnena pun rami-yugena tu |
tathaiva bhyata sryo bhramate maalni ca || iti |
tad etad uktam, yad mea-tulayor ity-din | udaystdika vaktum ha |
tasmin mnasottare mero prvata aindr purm upadiantty anuaga |
tsu purdaydny upadianti | catur-diam ity ukte ye meror dakie
dee tem aindrm rabhya prvdaya | ye pacime te ymym
rabhya ya uttare te vrum rabhya | ye prve te saumym
rabhya ||7||
krama-sandarbha : ekapacal-laki ceti vicryam | maalatraiguyena pacacatvrial-lakdhikatvam eva syt, kintu mla-mate
mnasottara pukara-dvprdham atikramya laka-dvaya-yojanopari syt |
ky vyu-pura-matena vth-gaan, na tu nakatrm avasthitikramea, tem anyatrnyatra dyamnatvt | na ca bhoga-kramea |
tath ca sati rohvarohbhy revaty-avinyor avyavahita-vthyor
vyavahita-vthyo citrvinyo caikasym eva vthy gaan syt | tatas
te nakatr tatra tatra sambandha kenacit prakrntareaiva syt |
tac ca ts tat-tad-vthy-adhiht-devattvenaiveti jeyam |
139 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
tatha kym eva tadbhyantara-maala-praveo gati-mndya ceti |
antar-maalasya svalpa-bhmitvt parivartasya bahv-aepi srydi-diviayo bhavati | mehi-sannika-vabhavad gate ca mndya
bhavatty artha | maala cedam etad-varopary eva gacchati |
uttaryaa-madhyhne mrdhany eva sryo dyate iti | eva bahirmaalasya bahu-bhmitvd astam rabhya parivartasya svalpa eva
srydir dyate | mehi-vipraka-vabhavad-gate ca aighrya
bhavatty artha ||7||
vivantha : nava-koaya iti meror ubhayato mnasottarasyntar-vistro
yas tasya parima pacadaa-lakdhika-koi-traya, srya-rathavartmana ca laka-dvayam ity eva saptadaa-lakottara-koi-trayea
triguktenaitat parimaala-mnam unneyam | mero prvasmt
prvasy dii yan mnasottara tasminn aindr purm upadiantty
anuaga | tsu puru udaydny upadianti | caturdicm ity ukte ye
meror dakie varteran, te aindrm rabhya prvdaya, ye pacime
te ymym, ye uttare te vrum rabhya, ye prve te saumym
rabhya, ata eva sarve dvpa-var merur uttarata sthita iti
vaiavokti ||7||
o)0(o
|| 5.21.8 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
udaystamankhya hi darandarana rave ||
akrdn pure tihan spaty ea pura-trayam |
vikoau dvau vikoasthas trn kon dve pure tath || [bh.pu. 2.8.13-16]
iti |
ata eva tatraivoktam
tasmd diy uttarasy vai div-rtri sadaiva hi |
sarve dvpa-var meror uttarata sthiti || [bh.pu. 2.8.20] iti |
yato yatra ya payati saiva tasya prc | tasya ca vmato merus tihatti
||8||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : tatratyn meru-sthnm | savyeneti
nakatrbhimukhatay sva-gaty meru vmata prakurvann api
pradakivarta-pravartaka-pravahkhya-vyun bhrmyama-jyoticakra-vat pratyaha dakiata karoti | ata cakra-gati-vad atidrato
bh-salagnasyeva daranam udayata | ka-madhyam rhasyeva
darana madhyhna | bhmi-praviasyevdaranam asta-maya |
tatotividra-gamane nitha iti | ata eva samudra-trastha-dy ca
adbhyo v ea prtar-udety apa sya praviati iti rutir api vyavahrato,
na tu vastuta | udaysta-maya-madhyhna-nithn vara-bhedena
vyavasthm hayatreti | yair yatra dyate bhsvn sa tem udaya
smta [bh.pu. 2.8.14] iti vaiavokte sryasya prathama-daranam
evodaya nimlocaty asta gacchati | udaynantara-triad-ghaiknte
syandane ka-madhyastha san, prasvedodgamena tasya deasya
samna-strapta-viaybhte dee triad-ghaiknantara gata sann iti
ea |
prasvpayati nitha karoti, ye asta udaya ca anupayeran, te jans tatra
gata srya na payanti, ata eva svapanti, tena ca meror dik-catuaye
sthiteu madhye yad yatra sryasyodayo dyate, tadaiva tasmt prve
vare madhyhna, pacime vare nitha | uttare vare nimloco jeya |
asta-darana-samaya eva pacima-vare madhyhna, uttare vare nimloco
jeya | eva madhyhna-darana-samaya eva prva-vare nimloca,
pacima-vare udaya, uttara-vare nitha ca jeya | asta-daranasamaya eva pacima-vare madhyhna, prva-vare nitha, uttara-vare
udaya ca jeya | tad eva sarva-vara-sth api meror dakia-dea-sthne
vtmano manyamn sva-vare sryasyodaya-madhyhna-nimlocn
payanta evnyeu vareu tn prvokta-vivekena jnantti sakepa |
viu-pure tv itopi viiyoktam
141 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
akrdn pure tihan spaty ea pura-trayam |
vikoau dvau vikoa-sthas trn kon dve pure tath || [bh.pu. 2.8.16] iti
|
asyrthaakrdy-anyatamasya pure tihan pura-traya dik-traya
yugapat spati dvau vikoau koau ca | tath hi akra-pure tihan akradig-vare madhyhna, dakia-dig-vare udaya, uttara-dig-vare
astamana karotti pura-traya-spara | agni-koa-vare prathama
ymanna-koa-vare, ttya yma karotti vikara10-dvaya-spara |
vikara-stha agny-dy-anyatama-koa-stha san trn kon dve pure dve
diau ca spati | tath hi, agni-koe tihan agni-koa-vare madhyhna,
nairta-koa-vare udayam, na-koe astamana karotti koa-trayaspara | tath dakia-dig-vare prathamo yma prva-dig-vare, ttyo
yma iti pura-dvaya-spara dig-dvaya-spara ca | evam anyeu koeu
purev api draavya ||8||
o)0(o
|| 5.21.9 ||
vikoa
142 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : tray-maya ity-upsanrtham ||12||
o)0(o
|| 5.21.13 ||
144 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.21.16 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
jyoti-cakre srya-ratha-varana
ekaviodhyya |
|| 5.21 ||
148 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
(5.22)
atha dvviodhyya
jyoti-cakra-varane
|| 5.22.1 ||
rjovca
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : srya-gatyaiva msdi-vyavahra ity haatheti | dyvpthivyor madhye yan nabho-valayam tasya kla-cakra-gata tatsambandhi-jyoti-cakra-sthita | msa eva ka ? tatrhapaka-dvaya
msa iti cndrea mnena | div-nakta iti paitryea sa-pda-nakatradvaya saurea | svagamyasya nabho-maalasya yvat dvdaam aa
bhukte srya sa klo msa, atrnuktopi jeya | aham aa msadvayam ||5||
o)0(o
|| 5.22.6 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
anyathdhikya | savatsardi-nma-bheda saura-cndrdiktyopayogitvena ttya-skandha eva vivta ||7||
o)0(o
|| 5.22.8 ||
153 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : pryambhir iti ukla-ka-pakbhym devn ahortrau | ukla-ka-pakbhym pitm iti deva-pit-pjrthaa devapitror aho-rtra-vyavasthety artha | oadh-atvennna-mayatvt pra |
anna hi prin pr iti rute | ata eva jvana-hetutvd amtamayatvc ca jva ||9||
o)0(o
|| 5.22.10 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.22.12 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.22.14 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
157 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
(5.23)
trayoviodhyya
iumra-sasthnam
|| 5.23.1 ||
r-uka uvca
158 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
savanair uttaryaa-vaiuva-dakiyanai samayai | antar adhodha
sthala bahir upary-uparitana sthala tatra yogena sthity kla-cakra eva
yojit | yath saptarm adhodha sthity yojit anaicardaya,
tath srydn upary-upari-sthity yojit somdaya, tatra tatra
yojit vareaiva vyun tu udryam clyam | nanu ktha
tentarkn na patanti ? tatrhanabhasti | karma-srathaya karmasahy ||3||
o)0(o
|| 5.23.4 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
uttara-prve | dhanihmla ca tayor apy uttara-prve | maghdni yny
anurdhn tni dakiyanny aa tni vma-prva-vakriu vmaprvsthiu | mga-rdni prtilomyena prvbhdra-padntni yny
udag-ayana-nakatry aa tni dakia-prva-vakriu ata-bhiag
jyehe uttara-dakiyanayor yevaie te skandhayo ||6||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : uktny eva nakatra-sthnni vieea vibhajya darayati
punarvasu-puyv ity-din | vma-prvasya vadhriu asthiu
prtilomyena mgairo rohi kttikety eva vyutkramea prvabhdrapadntny aa dakia-prvsthiu ||6||
o)0(o
|| 5.23.7 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : jyotio lokyrayya | klyanya kla-cakra-rpya |
namobhi dhmahi iti mantreopatiheta ||8||
krama-sandarbha, vivantha : na vykhytam.
o)0(o
|| 5.23.9 ||
graharkatrmayam dhidaivika
pppaha mantra-kt tri-klam |
namasyata smarato v tri-kla
nayeta tat-klajam u ppam ||
rdhara : mantra-kt prvokta mantra japatm ||9||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : mantra-kt prvokta-mantra japat pppaham |
dhidaivika paramevarasya rpam ida namasyata smarato v pusa
ppa nayetety anvaya | atra srya-maald aatrial-lake dhruva |
dhruvt koi-yojane mahar-loka, mahar-lokt koi-dvaye jana-loka, janalokt koy-aake tapo-loka, tapo-lokt dvdaa-koiu satya-loka |
eva sryt satya-loka-paryantam aa-trial-lakottara-trayoviatikoya satya-lokt dviai-lakottary koau vaikuha-sthatoagolaka iti r-viu-pure daritay d sryt pacaviatau koiu
kaha | eva sryl lake bhtala, tata sapta saptati-sahasreu saptaptlni tatas triat-sahasreu ea | eva srll laka-dvaye garbhoda |
sa ca laka-dvaya-nyna-paca-viati-koi-parimita | eva militv
rdhvdha-pacat-koi-pramam aa-golakam iti ||9||
o)0(o
iti srrtha-dariny hariy bhakta-cetasm |
taryovia pacamedhyya sagata sagata satm ||*||
o)0(o
iti rmad-bhgavate mah-pure brahma-stra-bhye
pramahasya sahity vaiysiky pacama-skandhe
163 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
iumra-sasthna nma
trayoviodhyya |
|| 5.23 ||
164 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
(5.24)
caturviodhyya
vivara-talopavarana
|| 5.24.1 ||
r-uka uvca
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.24.4 ||
tatodhastt siddha-craa-vidydhar
sadanni tvan mtra eva.
rdhara, vivantha : tvan-mtre yojanyute ||4||
krama-sandarbha : na vykhytam.
o)0(o
|| 5.24.5 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
yojanyutntareyma-vistreopakpt atala
vitala sutala taltala mahtala rastala
ptlam iti.
rdhara : yojanyutntarea pratyekam ucchrit | ymo ya
kahasya tvad vistrea ||7||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : adhastt adhodhovayavev ity artha | bh-vivar bhuvo
vivara-bhtny evtaldnty artha | yojanyutntarea yojanyutvadhv
ity artha | antaram avakvadhi ity amara | bhtald yojanyutvadhau
atala taasmd yojanyutvadhau vitalam ity evam yma-vistrepi
yojanyutvadhin upakpt dairghya-vilatbhy sam evety artha |
ucchritatva tu yath-sambhava jeyam ||7||
o)0(o
|| 5.24.8 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.24.9 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : udynni ctitarm amara-loka-riyam atiayitni yeu
caksatty anvaya | kbhi rbhi ? kem ? kusuma-phala-stavak ca
subhaga-kisalayni ca tair avanat rucir viap ye te viapinm |
utnm agair ligatn rbi | tath sa-mithun cakravkdi-mithunasahit ye vividh vihags tad-yuktn jalayn ca rbhi |
kdnm ? amalair jalai prnm | punar api kair atiayitni ? jhaakulollaghanena kubhita yaj jalayn nra tasmin yni nrajdni
te vaneu kta niketana yais tem artht pakim ekokhao yo
vihras tenkul ca te madhur ca vividh svandayas tair ye
indriyotsavs tai ca | yad v, sa-mithunety-der uttareaiva sabandha |
mana indriynandibhir iti sva-ndn vieaam | tatra nra-ja
smnyena kamalam | lohita ata-patra tad-viea ||10||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : ysu udynni amara-loka-riyam atiayitni atikrntni
caksatty anvaya | kbhi ? kusumdibhir avanat rucir viap ye
te viapinm rbi, mana indriynandibhir iti pustvam ram | tath
sa-mithun sa-str-pus vividh vihagam ye te jalayn
jhaakulollaghanai kubhiteu nreu yni nrajdi-vanni, teu ktaniketann, artht pakim ekokhao yo vihras tenkul madhur
vividh svandayas tair ye indriyotsavs tai ca | atra lohita ata-patra
ca nraja-vieau lauhitya-dala-atakavat tbhym ||10||
o)0(o
|| 5.24.11 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
na katamenpi vykhytam.
o)0(o
|| 5.24.13 ||
171 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : yasmin bhagavat-tejasi pravie | pu-savanni garbh, caturthd bhavet srva pta pacama-ahayo iti srvaptau jeyau ||
15||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : pusavanni garbh, , -caturthd bhavet srva pta
pacama-ahayo iti srvaptau jeyau ||15||
o)0(o
|| 5.24.16 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : ravo yaa, ata eva puyc crava lok varanrthakapadyni yasya sa | praveita iti sutlaam eveti ea ||18||
o)0(o
|| 5.24.19 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : ki ca, yasya nma kud-diu ca vivaopi sakd api gan
karma-bandha vidhunoti | katha-bhta ? yasya pratibdhana tv iha
mumukavonyathaivopalabhante | yan nivtty-artha yoga-skhydi-klen
anubhavantty artha | ta karma-bandha tyajati ||20||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : trailokya-dnasya k vrt bhakty patra-pupdy-arpaam
api dre vartat nmbhsopi suktibhir durvra karma-bandham api
anysenaiva dhvasayatty hayasyeti | na ca karma-bandhopi sugamapratkra ity hayasya karma-bandhanasya pratibdhana sarvath
dhvasana mumukava eva, na tu bhmi-dndi-sukta-koimantopi
anyathaiveti yan nivtty-artham aga-yoga-skhydi-klen
anubhavantty artha ||20||
o)0(o
|| 5.24.21 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
paramtmnubhava-rpe iti kramea premnanda-brahmnanda-dyinas
tasya tad-viaynanda-mtra-phala-dyitva katha ghaatm ato balirjya
sva-vakra-maya-premnanda khalu bhmi-dnasya phala dadau, yata
sva-bhaktasya tasya svaya dvra-plo babhveti bhva ||21||
o)0(o
|| 5.24.22 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : tasyaiknta-bhakti sa-prapacam ha ity dik | yat tad
atiprasiddham iti vakyama uvca hety anvaya | kathambhta ?
anadhigatonya upyo yena tena bhagavat yccchalenpahta svaarra-mtrvaeita loka-traya yasya | samyak-pratimukto baddha |
apaviddha prakiptopi san ||23||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : tatraitac-chr-bali-vkyam eva anya-nind-uddha-bhaktastavbhy drahayan11 pramayatiyat tad iti gadya-pacakena | yat tad
atiprasiddham iti etad uvca r-bali ||23||
[atrnurprthaka 8.21.26 atha trka-suto ity-di-padya draavyam |] ||23||
o)0(o
|| 5.24.24 ||
177 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
yata upendrea dvra-bhtena tmna m loka-trayam aycata | ta
upendram vihyeti ta eva katha nycata ? yady ayciyata, tad ki sa
dtu nprayiyat | sva-prabhu ta ycaka katham akarot ? iti bhva |
tatrpy tmna io viaya-sukhnti parama-mohndha iva sa iti bhva |
yad v, ta bhaspatim apahyeti bhaspatim pre tenaiva katha m
nycata ? yadi bhaspatir mm ayciyata, tad tasmai brhmaya
trilok ki ndsya, katha svea-deva ta ycakam akarot iti bhva |
kmitasya vastunas tucchatvam haatigambhram ananta-rayo yasya,
tasya klasya yan manvantara, tena parivta paryanta loka-trayam ida
kiyat ? ||24||
o)0(o
|| 5.24.25 ||
12
178 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.24.28 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
181 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : mah-bhogino mah-pha | mahn amara krodho yem |
pacdi-sakhyni ri yem | rm iti vaktavye rm ity ra
||31||
krama-sandarbha : rasya ra chandasi [p. 6.1.60] iti bhagavn
pini ||29||
vivantha : mah-bhogino mah-pha ||31||
iti srrtha-dariny hariy bhakta-cetasm |
pacamasya caturvia sagata sagata satm ||*||
o)0(o
iti rmad-bhgavate mah-pure brahma-stra-bhye
pramahasya sahity vaiysiky pacama-skandhe
vivara-talopavarana nma
caturviodhyya |
|| 5.24 ||
182 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
(5.25)
pacaviodhyya
sakaraa-mhtmya
|| 5.25.1 ||
r-uka uvca
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
yasyaiva hi nga-rja-kumrya ia sn
crv-aga-valaya-vilasita-viada-vipula-dhavalasubhaga-rucira-bhuja-rajata-stambhev agurucandana-kukuma-paknulepenvalimpamns
tad-abhimaranonmathita-hdaya-makaradhvajvea-rucira-lalita-smits tadanurgamada-mudita-mada-vighritruakaruvaloka-nayana-vadanravinda savra
kila vilokayanti ||
rdhara : cruy aga-valaye vilasit ca te viad ca vipul ca
dhaval ca subhag ca rucir ca bhuj eva rajata-stambhs tev agurucandana-kukumn paka evnulepas tenvalimpamn | tem
abhimaranenonmathite hdaye makara-dhvajasyveena rucira ca lalita
ca smita ys t | tasynurgea madena ca mudita ca tan madena
vighrite pracalite ca ad-arue karuvaloka-yukte nayane yasmis tad
vadanravinda vilokayanti ||5||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha: cruy aga-valaye vilasit ca te viad ca vipul ca
dhaval ca subhag ca rucir ca bhuj eva rajata-stambhs tev agurucandana-kukumn paka evnulepas tenvalimpamn | tem
abhimaranenonmathite hdaye makara-dhvajasyveena rucira ca lalita
ca smita ys t | tasynurgea madena ca mudita ca tan madena
185 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vighrite pracalite ca ad-arue karuvaloka-yukte nayane yasmis tad
vadanravinda vilokayanti ||5||
o)0(o
|| 5.25.6 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
halasya kakudi phe kto nyasta subhaga ca sundara ca bhujo yena |
udr ll yasya sa | na parimlno rga kntir yasys tasy navatulasiky moda-madhv-savena surabhi-madhu-rasena mdyat
madhukar ye vrts te madhura-gtena rr yasys t vana-mlm
| kak varatrm |
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha: sulalitena mukharikmtena vacanmtena, kak varatrm
||7||
o)0(o
|| 5.25.8 ||
utpatti-sthiti-laya-hetavosya kalp
sattvdy prakti-gu yad-kaysan |
yad-rpa dhruvam akta yad ekam tman
nndht katham u ha veda tasya vartma ||
rdhara : asya jagata utpatty-di-hetavo gu yasyekay kalp svasva-krya-samarth san | yasya tu rpa dhruvam anantam aktam andi |
tatra hetuyad ekam eva sad tmann tmani nn-krya-prapacam adht
187 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
| tasya brahma-rpasya vartma tattva jana katham u ha naiva vedety
artha ||9||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha: kalp sva-sva-krya-samarth yad-kayaiva san, yvat
puruasya praktvkaa nst, tvat prakti-gu sattvdy
mahattattvdnm utpatty-diu na samarth abhuvann ity artha | yasya
rpam kra dhruva nitya yatoktam aktrima cinmayatvd ity artha |
ki ca, yad ekam eva tmani sva-deha-roma-kpa-pradeeu nn-kryaprapacam adht dadhra pupoa, tasya vartma tattva tat-prpti-mrga
v ko veda ? ||9||
o)0(o
|| 5.25.10 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
uddhavokte | kim-artham ? svajann mansi hastina iva dtum kya
grahtu ya eva udra-vrya giri-vara-dhradi-parkramavn ||10||
o)0(o
|| 5.25.11 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : bhagavad-vigrahasya madhyamaparimyamaatvepi vibhutvd bh-maalasyutvam ||12||
vivantha: mrdhani ekasminn eva bhgolam auvat tihati sattvni
prina | sahasra-jihva sann api ko gaayet ? ||12||
o)0(o
|| 5.25.13 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
191 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
(5.26)
aviodhyya
naraka-varana
|| 5.26.1 ||
r-rjovca
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : raddh-vaisdyt phala-vaicitryam hatri-guatvd iti |
sttviky raddhay dharma eva bhavet, tasmc ca kartu sukham eva,
rjasy dharmdharmau tbhy sukha-dukhe, tmasy adharma eva
tasmc dukha-mohau | tatrpi ts raddhn tratamya, sarvasya
sarv iti, na hi kacit sarvadaiva sttvika-raddhvn eva v, ata klabhedena sarva-vidhasyaiva jvasya sarva-vidh gataya ||2||
o)0(o
|| 5.26.3 ||
athedn pratiiddha-lakaasydharmasya
tathaiva kartu raddhy vaisdyt karmaphala visada bhavati, y hy andy-avidyay
kta-kmn tat-parima-laka staya
sahasraa pravtt, ts
prcuryenuvarayiyma |
rdhara : pratiiddha pratiedha sa eva lakaa prama
yasydharmasya kartu raddh-vaisdya tamasas tratamyt | tatrpi
kraa darayann ha | andy-avidy-ktn kmn y stayo naraks
ts t | athedn t prcuryenuvarayiyma ity anvaya ||3||
krama-sandarbha : pratiiddha-lakaasydharmasya ya kart, tasya
tathaiva prvokta-prakreaiva raddh-vaisdyd adharma-lakaasya
karmaa phala visada bhavati | tatra niedhe prattvapi saty
pramdena tat-karat tamasolpatva mohena madhyamatva
nstikaty tu pratva jeyam | athto hetor ys tat-parima-lakaastaya sahasraa pravtt santi, t prcuryea tu varayiyma |
kem di-kran sambandhinyas t ity apekym haandti ||3||
vivantha : tatra stra-vihitasya dharmasya phala-bhtni bhaumadivya-bila-svarga-sukhni daritny ata evdharmasypi phala-bhtni
naraka-dukhny api vivakitavynty ata haatheti | pratiiddha
pratiedhas tad eva lakaa prama yasya tasya tathaiveti dharmasya
kartur yath tathaivdharmasypi kartur ity artha | raddhy vaisdyd
iti raddh-vaisdyasypi tamas-tratamyam eva kraam | tath hi
pramdendharma-karat tasmasolpatva, jnena madhyamatva, tatrpi
nstikatvena pratva jeyam | tamas traividhyasypi kraa darayann
haandy-avidy-sambandho jvasya kad katha veti vaktum aakte
193 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
andir y tama-di-traividhya-may avidy tay ktn jvasambandhitvenopapditn kmn vsann y staya, kdyas
te kmn parima-laka, ts madhye prcuryea narakn iti
ea ||3||
o)0(o
|| 5.26.4 ||
rjovca
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.26.8 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
yas tv iha v etad aham iti mamedam iti bhtadrohea kevala sva-kuumbam evnudina
praputi, sa tad iha vihya svayam eva tadaubhena raurave nipatati.
rdhara : etac charram aham iti | ida dhandi mameti matv, sva ca
kuumbam eva puti | tenubhena ||10||
krama-sandarbha : yas tu tasyaivam eva bhavatty artha ||10||
vivantha : etac charram aham iti | ida dhandika mameti matv
bhta-droheeti bhta-droha vin tu kevalha-mamakrbhy na raurave
nipatatti buddhyate ||10||
o)0(o
|| 5.26.11 ||
197 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
o)0(o
|| 5.26.15 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.26.17 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : yat kicana bhakydikam upanata prpta, tad asavibhajya
| na nirmit paca-yaj yena | ata eva vyasai sastuta samatvena
varita | kmi-bhojana kmn eva bhujna, yvat tat yvanti yojanni,
tat kmi-kua, tvanti vari yvad v tat ptakam ity artha | aprattam
asavibhaktam aprahuta cttti tath sa | anirveam akta-pryacittam
||18||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : yat kicana bhakya-bhojydikam upanata prpta, tad
asavibhajya | vyasai sastuta samatay varita | vyasa-tulyair v
stuta | kmi-bhojana kmn eva bhujna | apramattam asavibhaktam
aprahuta cttti tath sa | tat ppa yvat tvad ity artha | anirveam
akta-pryacittam ||18||
o)0(o
|| 5.26.19 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.26.21 ||
202 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.26.26 ||
yas tv iha v anta vadati skye dravyavinimaye dne v kathacit sa vai pretya
narakevcimaty adha-ir niravake yojanaatocchryd giri-mrdhna samptyate yatra
jalam iva sthalam ama-pham avabhsate tad
avcimat tilao viryama-arro na
mriyama punar ropito nipatati.
204 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : dravya-vinimaye kraya-vikraydau | niravake nirlambe |
avci-abdrtham hayatreti | vcis taragas tad-rahitatvd avci ||28||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : niravake nirlambe | avci-abdrtham hayatreti |
avcimat taraga-hnam ||28||
o)0(o
|| 5.26.29 ||
yas tv iha vai vipro rjanyo vaiyo v somapthas tat-kalatra v sur vrata-sthopi v
pibati pramdatas te niraya ntnm urasi
padkramysye vahnin dravama
kryasa niicanti.
rdhara : yo vipras tat kalatra v sur pibaty anyopi v vrata-stha
san rjanyo vaiyo v soma-ptha kta-soma-pna ity anvaya | tayo
soma-sthne phala-camasa-vidhnt soma-pna-niedhc ca | tath ca
ruti
nyag-rodhas tribhir htya t sapiya dadhany upamjya
tamasmai bhaka saprayacchen na somam iti ||29||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : soma-ptha kta-soma-pna, vahnin dravat kryasa
loham ||29||
o)0(o
|| 5.26.30 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
rdhara : sa prvam api mtaka eva san mtv ||30||
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : tma-sambhvanena mithyhakrea ||30||
o)0(o
|| 5.26.31 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
o)0(o
|| 5.26.33 ||
ye tv iha vai bhtny udvejayanti nar ulbaasvabhv yath dandaks tepi pretya narake
dandakkhye nipatanti yatra npa dandak
paca-mukh sapta-mukh upastya grasanti
yath bileayn.
rdhara, vivantha : bileayn mikn ||33||
krama-sandarbha : na vykhytam.
o)0(o
|| 5.26.34 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
vivantha : atithayojta-prv abhygat jta-prv ||35||
o)0(o
|| 5.26.36 ||
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : na vykhytam.
vivantha : itaratra svarge | iha bhrata-bhmau punar api
dharmdharmayor bhava utpattir yatas tasmin ubhayayo
dharmdharmayo ebhym ||37||
o)0(o
|| 5.26.38 ||
209 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
krama-sandarbha : yath sthla rutv tath skma ca rutv, sthle
rpe tmna nirjita ktv anai kramea skma prati dhiy
vyavasytmikay buddhy nayed ity anvaya | phntara tu sugamam |
skmam atra bhakti-mtra-gamya rpa
yavan na jyeta parvaresmin
vivevare draari bhakti-yoga [bh.pu. 2.2.14] iti dvityokte
||39||
vivantha : yath yathvat sthle rpe nimajjita vaktam tmna
mana ||39||
o)0(o
|| 5.26.40 ||
bh-dvpa-vara-sarid-adri-nabha-samudraptla-di-naraka-bhgaa-loka-sasth |
gt may tava npdbhutam varasya
sthla vapu sakala-jva-nikya-dhma ||
rdhara : katha-bht sasth ? sakaln jva-nikyn dhma
raya-bhta vapu ||40||
krama-sandarbha, vivantha : na vykhytam.
iti srrtha-dariny hariy bhakta-cetasm |
avia pacame skandhe sagata sagata satm ||*||
sahiut-divya-sudh-pravhn
sdhn samkarya jijvimi |
sva-dhrya-durvra-bhujaga-daasyho gatir me katham anyath syt ||
pacama-skandha-k r-rdh-ka-saras-tae |
ka-ahym apurya phlguna-bhauma-vsare ||
o)0(o
iti rmad-bhgavate mah-pure brahma-stra-bhye
pramahasya sahity vaiysiky pacama-skandhe
naraka-varana nma aviodhyya |
210 of 211
BHGAVATA-PURA PACAMA-SKANDHA
|| 5.26 ||
211 of 211