Pes dallimet q mund t ndihmojn n sqarimin e shkaqeve t lufts :

1. Sjellje instinktive kundrejt sjelljes s msuar.

2. Shkaqe t menjhershme kundrejt shkaqeve themelore.
3. Shkaqe t efektshme kundrejt shkaqeve lejuese.
4. Motiveve t ndrgjegjshme kundrejt motiveve t pa ndrgjegjshme pr luft.
5. Shkaqet e nevojshme kundrejt shkaqeve t mjaftueshme.

Sjellje instinktive kundrejt sjelljes s msuar- disa studiues argumentojn se lufta nuk
shkaktohet nga natyra e njeriut por nga sjelljet e tyre. Meqense nuk mund ta ndryshosh
natyrn e njerzve ti mund ta modifikosh sjelljen e tyre, nprmjet shprblimeve,
krcnimeve, programeve t edukimit ose propagands.
Shkaqe t menjhershme - ngjarjet q nisin nj luft , t cilat paraqesin ngjarje t
parndsishme madje edhe aksidentale, p.sh. vrasja e kryeduks Franz Ferdinand,
shkndija q nisi Luftn e Par Botrore (1914-1918).
Shkaqet themelore - ktu kemi nj interpretim strukturor t shkaqeve, n kuptimin q
ktu vihet theksi te rndsia e rrethanave ndrkombtare dhe jo n politikat e
qllimshme t shkaktimit t luftrave. Ktu sugjerohet se kryetart e shteteve nuk kan
gjitjmon kontrollin e ngjarjeve.
Shkaqet e efektshme - lidhen me rrethanat e veanta q rrethojn nj luft t caktuar. Lufta
mund t ndodh p.sh. se shteti A ka dika q shteti B e krkon. Raste t tilla ka plot p.sh.
shkaku i efektshm i Lufts s Gjirit (1990-91) midis Irakut dhe Iranit ishte dshira e
Saddam Husseinit q ti merrte Iranit Shatt ul Arab-in; shkaku i efektshm i lufts n mes
Irakut dhe Kualicionit Perndimor ishte pushtimi i Kuvajtit nga ana e Irakut (1990) etj.
Shkaqet lejuese - jan ato karakteristika t sistemit ndrkombtar, t cilat, edhe pse nuk
promovojn luftn n mnyr aktive, prapseprap lejojn q t ndodh. Shkaku q ne
jetojm n nj bot me shtete sovrane dhe t pavarura, q nuk kontrollohen nga asnj
autoritet mbi to dhe q nuk ka asnj institucion t fuqishm sa duhet pr t rregulluar
marrdhniet e tyre, sht nj shkak lejues i lufts.

Kreu 3 - TEORIA E STRATEGJIS

Thomas G. Mahnken

1) Pse sht e rndsishme t studiohet teoria e strategjis ?

Teoria strategjike siguron bazn konceptuale pr t kuptuar luftn. Teoria e strategjis i ofron
studiuesit t strategjis nj komplet idesh q mund t prdoren pr t analizuar problemet e
strategjis. Si shkruan Clausewitz, qllimi i teoris nuk sht t zbuloj ligje ose parime fikse,
por m tepr sht pr t nxitur mendimin.
2) N kuptim strategjia sht art? Po shkenco shkenc ?
Strategjia sht m tepr art se sa shkenc. do problem ushtarak ka zgjidhje t shumta t
mundshme dhe jo vetm nj zgjidhje. Por kjo nuk do t thot se strategjia nuk mund t
studiohet n mnyr sistematike. Teoria e strategjis prbhet nga ide dhe koncepte dhe jo nga
parime fikse.
3) Cilat jan kontributet kryesore t Clausewitz-it pr teorin e strategjis ?
Carl von Clausewitz (1780-1831) ishte nj ushtarak prusian me prvoj t konsiderueshme n
drejtimin e luftrave t t gjitha niveleve. Kryevepra e tij Mbi Luftn prbn themelin e t
kuptuarit t teoris s strategjis. Sipas shkrimeve t Hugh Smith-it, Clausewitz e trajton luftn
n katr konteksteve t ndryshme:
a) Lufta n fund t fundit ka t bj me vrasjet dhe me vdekjen. Ai nuk e pranon iden se lufta
mund t bhet pa gjakderdhje.
b) Lufta sht nj gar ndrmjet ushtrive, gjeneralve dhe shteteve.
c) Lufta sht nj instrument i politiks. Ajo nuk bhet pr qllimin e vet, por pr tu shrbyer
qllimeve t shtetit.
) Lufta sht nj veprimtari shoqrore kushtet sociale ndikojn mbi karakterin dhe
zhvillimin e lufts.
Clausewitz e vshtron luftn si nj trini paradoksale e prbr nga pasioni, shansi dhe arsyeja.
Pasioni lidhet shpesh me popullin, armiqsia e t cilit i shtyn shtetet drejt konfliktit, shansi dhe
rasti jan sfera t ushtris e cila prballet me pasigurin dhe frkimin ndrsa arsyeja lidhet me
qeverin e cila prcakton qllimet e lufts dhe mjetet pr ta zhvilluar at. T kuptuarit e natyrs
s lufts sht nj parakusht i nevojshm, por i vshtir pr t zhvilluar nj strategji efektive. N
luft sht e rndsishme t identifikohet dhe t sulmohet qendra e gravitetin t armikut. Sipas
Clausewitz-it kjo qendr ishte ushtria e armikut, kapitali, aleatt, lidert ose opinioni publik. Ai
bn dallimin n mes luftrave t bra pr qllime t kufizuara, t cilat bhen pr territore;
luftrave pr qllime t pakufizuara t cilat bhen me qllim q t rrzohet regjimi i armikut ose
pr dorzim pa kusht t kundrshtarit. Clausewitz thot se duhet t ket njfar lidhje ndrmjet
vlers q nj shtet u bashkangjit qllimve t lufts dhe mjeteve q prdor pr ta arritur at.
Megjithat, n praktik kjo shpesh sht vshtir q t prcaktohet. Koncept tjetr me vler q
Clausewitz-i paraqiti sht koncepti i frkimit, t ciln e prcaktoi si t vetmin koncept q
korrespondon pak ose shum me faktort q e dallojn luftn e vrtet nga ajo n letr. Burimet
e frkimit prfshijn rrezikun q paraqet armiku, prpjekjet/sforcimet e forcave vetjake,
vshtirsit q paraqiten nga mjedisi fizik dhe problemi i t diturit se far po ndodh.

4) Cilat jan kontributet kryesore t Sun Tzu-s pr teorin e strategjis ?

Sun Tzu ishte sht i njohur me veprn Arti i Lufts, vepr e cila sht e shkruar n form
aforizmash. Liddell Hart thot se vepra Arti i Lufts nuk ndryshon shum si vepr nga vepra e
Clausewitzit, Mbi Luftn, si mund t mendohet n pamje t par. Sipas Sun Tzu-s suksesi n
luft vjen m tepr nga shpartallimi i vullnetit t armikut pr t luftuar, sesa nga shkatrrimi i
ushtris s tij. Ai ngre lart n qiell fitoren pa gjakderdhje si ideal, duke shkruar se mposhtja e
armikut pa luft sht kulmi i aftsis. Sun Tzu rekomandon se alternativa m e mir sht t
sulmohet strategjia e armikut, pastaj t sulmohen aleatt e kundrshtarit ndrsa shkatrimi i
rradhve t kundrshtarit renditet n vend t fundit. Sipas tij m t suksesshe jan ato q e vn
theksin te psikologjia dhe te mashtrime shkatrimit t ushtris s armikut dhe m tepr nj
shtje e shkatrimit t vullnetit t tij pr luft. Ai beson se suksesi n luft sht m pak nj
shtje Ai gjithashtu sht edhe ithtar i mashtrimit. Pr Sun Tzu-n informacioni prfaqson
elsin e fitores n luft. Ai pretendon se rezultati i lufts mund t dihet prpara se t mbaroj
ajo, nse lideri bn nj vlersim t plot t situats.
5) Cilat jan dallimet kryesore ndrmjet pikpamjeve t Clausewitz-it dhe t Sun
Tzu-s pr strategjin ?
a) Sun Tzu mendon se kulmi i aftsis sht mposhtja e armiqve pa luft, ndrsa Clausewitz
mendon se ngurrimi pr t derdhur gjak mund t jet n favor t kundrshtarit.
b) Ndrsa Clausewitz shkruan se shkatrrimi i rradhve ushtris armike sht shpesh elsi i
fitores n luft, pr Sun Tzu-n shkatrimi i rradhve t ushtris s armikut sht opsioni i
fundit nga tri opsionet e tij.
c) Pr Sun Tzu-n informacioni prfaqson elsin e fitores n luft, ndrsa Clausewitz-i sht
skeptik.
6) Cilat jan kritikat e fundit rreth teoris klasike t strategjis? *
a) Disa argumentojn se teoria klasike e strategjis sht vjetruar, sepse teknologjia ose e ka
eliminuar, ose do ta eliminoj plotsisht frkimin, q ka karakterizuar historikisht luftrat.
Provat q dika e till po ndodh n fakt nuk jan t mjaftueshme.
b) Teoricien t tjer argumentojn se teoria klasike e strategjis nuk ofron shpjegim pr
konflikte q prfshijn grupe transnacionale ose etnike. N fakt si shtetet edhe grupet terroriste
mund t jen aktor strategjik.
c) Ndrsa disa t tjer argumentojn se strategjia n vetvete sht iluzion. Ata ngatrrojn
vshtirsin e zbatimit t strategjis me ekzistencn e logjiks strategjike.
Kreu 4 - KULTURA E STRATEGJIS
- Shum studiues mendojn se kultura ka nj ndikim t thell n prfundimet lidhur me
strategjin.
- Pr studimin e kulturs s siguris ndrkombtare ka tri qasje kryesore:

1) kultura si nj shpjegim vlershtues t sjelljes s shtetit. Kultura konsiderohet si nj variabl

q mund t ndikoj mbi sjelljen e shtetit, por q ka rol dytsor n presionet sistematike
ndrkombtare.
2) kultura si nj mdel teorik q mund t shpjegoj nj pjes, n mos t gjith sjelljen strategjike.
Kultura sht nj variabl i pavarur, q shpjegon politikn e siguris po aq mir, dhe madje m
mir se neorealizmi apo institucionalizmi neoliberal.
3) aspektet e sjelljes s njeriut mund t kuptohen vetm duek u prfshir brenda nj kulture,
dhe si pasoj, krkimi pr teori t tjetrsueshme sht i paaritshm.
- Studiuesit u bn kureshtar se si karakteri kombtar i nj vendi mund ti shpinte ata t
luftonin n mnyra t ndryshme.

Studimet e hershme q lidhnin kulturn me politikat e siguris u prqndruan n karakterin

kombtar si nj produkt i gjuhs, i fes, i traditave, i shoqrizimit dhe i interpretimit t
prvojave t prbashkta historike.

- Kndvshtrime pr kulturn dhe politikn:

1) Ann Swidler n vija t trasha e prcaktoi kulturn duke thn se ajo konsiston n mjete
simbolike me kuptim, prfshir besimet, praktikat, ritualet, format e artit, ceremonit, si dhe
praktikat kulturore informale, si gjuha, thashethemet, historit dhe ritualet e jets s
prditshme.
2) Parsons - kultura prbhet nga kode interpretative q prfshijn gjuhn,vlerat dhe
besimet e mirfillta, si mbshtetja e demokracis ose kotsia e lufts.
3) Geertz - kultura sht nj model i trashguar historikisht me kuptime t mishruara n
simbole, nj sistem i koncepteve t trashguara t shprehura n form simbolike me mjete me
t cilat njerzit komunikojn, prjetsojn dhe zhvillojn dijen dhe qndrimet e tyre n jet.
4) Gabriel Almond dhe Sidney Verba - kultura politike sht ai grup besimesh dhe vlerash
t nj shoqrie, q lidhen me sistemin politik.
5) Pye - kultura sht ende dinamika q mban dhe rigjallron kujtesn e prbashkt t
njerzve, duke u dhn jet traditave.
- Pikpamjet kulturore shpjeguese nuk u prkrahn m pas revolucionit bihejviorist n shkencat
shoqrore.
- N vitin 1977, Jack Snyder futi pr her t par kulturn n studimet e strategjis, duke
zhvilluar nj teori t kulturs s strategjis pr t interpretuar doktrinn brthamore sovjetike.
- Colin Gray konsideronte se strategjia brthamore mund t lidhet me orientimet historiopolitike. Gray e prcaktoi kulturn e strategjis si mnyra mendimi dhe veprimi n lidhje me
forcn, e cila rrjedh nga perceptimi i prvojs historike kombtare, nga aspiratat pr sjellje t
prgjithshme n termat kombtar dhe madje nga kultura qytetare dhe mnyra e jetess.
- Prcaktimet e kulturs s strategjis:
1) Snyder - kultura e strategjis sht nj grup i besimeve t prgjithshme, i qndrueshm dhe
i modeleve t sjelljes lidhur me strategjin brthamore q ka arritur n stad gjysmpermanence,
q i vendos ato n nivelin e kulturs dhe jo thjesht n nivelin e politiks.
2) Johnson - kultura e strategjis sht mjedisi shoqror q kufizon zgjedhjet e sjelljes, nga t
cilat mund t nxirren parashikime specifike pr zgjedhjet e strategjis.
4

3) Rosen - kultura e strategjis prbhet nga besimet dhe supozimet q u japin form
zgjedhjeve pr sjelljen ushtarake ndrkombtare, veanarisht pr ato q liden me vendimet pr
futjen n luft, me preferencat pr modele t lufts sulmuese, ekspansioniste ose mbrojtse, si
dhe me numrin e viktimave q do t ishin t pranueshme n koh lufte.
- Burimet e kulturs s strategjis konsiderohen se jan:
1) burimet fizike: gjeografia, klima, burimet natyrore, ndryshimi i brezave, teknologjia.
2) burimet politike: prvoja historike, sistemi politik, bindjet e elitave, organizatat ushtarake.
3) burimet shoqrore: mitet dhe simbolet, tekstet prcaktuese.

Kulturat e strategjis mund t ndikohen nga normat ndrkombtare.

Ka ende mosmarrveshje n prcaktimin e kulturs s strategjis.

Identifikimi i kulturs s strategjis si nj grup hamendsimesh t prbashkta

he rregullash vendimore nxit pyetjen se si mbrohen ato dhe nga kush? Elitat shpesh jan
krijuesit e ngjarjeve t prbashkta historike. Intitucionet politike prfshir partit dhe
kualicionet e brendshme mund t ndikojn n sjelljen e politiks s jashtme t shtetit.

Pjesa m e madhe e studimeve t kulturs s strategjis ka pasur n fokus vazhdimsin e

sjelljes s shteteve. Megjithat, nj aspekt i brezit t fundit sht mundsia e ndryshimit me
kalimin e kohs.
T paktn dy faktor kryesor mund t shkaktojn ndryshime t kulturs s strategjis,
tronditjet e jashtme dhe mospajtimi i parimeve kryesore t kulturs s strategjis.
Nj nga shtjet m komplekse q vazhdon t mbetet pr gjenerata t tra lidhet me pyetjen
se cilt aktor kan qen m t prirur pr t prcaktuar kulturat e strategjis: shtetet,
organizatat rajonale, qytetrimet ose madje edhe grupet joshtetrore, si rrjetet terroriste?
Globalizimi dhe revolucioni n teknologjin e informacionit sugjerojn se krcnimet n t
ardhmen do t jen m t shprndara, m t prhapura dhe m shumdimensionale.

Kreu 5 - LIGJI, POLITIKAT DHE PRDORIMI I FORCS

- E drejta ndrkombtare prfshin rregullore sjelljeje q shtetet dshirojn q t tjert ti
respektojn dhe q jan t gatshm ti respektojn edhe vet.
- Ka nj opinion t prgjithshm se e drejta ndrkombtare ka nj ndikim t vogl n
sjelljen e shteteve.
- Ken Mathews thot: Kndvshtrimi i prgjithshm sht se e drejta ndrkombtare
respektohet m shum n shkeljet q i bhen ligjit, se sa n zbatimin e tij dhe meq
shkeljet jan t shpeshta, mund t thuhet se ajo pothuajse nuk ekziston. Pr m tepr, ka

shum pak prova se e drejta ndrkombtare i kufizon shtetet nga ndjekja e interesave t
tyre n sistemin ndrkombtar.
- Pr realistt ka pak hapsir pr rregullimin ligjor ndrkombtar n mnyr efektive.
- Louis Henkin kundrshton qndrimet e lartprmendura, ai v n dukje se me sa
duket, pothuaj t gjitha shtetet respektojn thuajse t gjitha parimet e s drejts
ndrkombtare dhe pothuajse t gjitha detyrimet e tyre gjat gjith kohs.
- Pse ka nj lloj skepticizmi pr t drejtn ndrkombtare? Kjo mund t shpjegohet me
an t hendekut ndrmjet perceptimit dhe realitetit t s drejts ndrkombtare.
> perceptimi :
1) e drejta ndrkombtare shprfillet rregullisht .
2) konflikti ushtarak prbn rregullin.
3) e drejta ndrkombtare rregullon prdorimin e forcs.
4) ligji sht ndalues.
> realiteti
1) zakonisht shtetet i binden t drejts ndrkombtare.
2) konflikti ushtarak prbn prjashtim.
3) e drejta ndrkombtare rregullon thuajse t gjitha aspektet e aktivitetit ndrshtetror.
4) ligji sht lehtsues.

Shumica e shteteve i binden ligjit n pjesn m t madhe t kohs.

E drejta ndrkombtare ka nj ndikim domethns, por jo prfundimtar n politikat q
shteti adapton.
Shqetsimet q lidhen me zbatimin e ligjit kan tendenc t mbitheksohen.
Paralelet e hequra ndrmjet s drejts ndrkombtare dhe s drejts kombtare,
veanarisht n rastet kur bhet fjal pr t drejtn penale, jan shpesh t
paprshtatshme, jo t informuara dhe t gabuara.
- Edhe prkrahsit e s drejts ndrkombtare i pranojn vshtirsit e pranishme n
kodifikimin e saj. Henkin thot:
Meq ligji sht prgjithsisht nj organizm konservator, ka m shum gjasa t
respektohet nga ata q jan t knaqur me t. Kombet q besojn se kan nj rol t
veant n rendin botror do t zbatojn ligjin dhe kjo do t prcaktoj nj pozit t
rehatshme pr to, nga ku ato do t insistojn q dhe shtetet e tjera t bjn t njjtn gj.
- Shtetet e zbatojn ligjin pr tri arsye:
1) shtrngimi - prfshin nj mardhnie asimetrike fuqie, n t ciln nj shtet
nprmjet ushtrimit t forcs detyrohet ti bindet rregullit.
2) interesi vetjak - prfshin nj kalkulim nse zbatimi i rregullit do t rezultoj si
prfitues ose do t ket pasoja t dmshme.
3) legjitimiteti - pajtimi me ligjin rezulton nga besimi se nj rregull ka vler. Zbatimi i
rregullave sht pjes prbrse e identitetit t nj aktori.