FORT SANTIAGO

One of the oldest fortifications in Manila. Built in 1571,

on the site of the native settlement of Raja Soliman.
First fort was a palisaded structure of logs and earth.
Destroyed in the Limahong attack in 1574. Stone fort
built between 1589 and 1592. Damaged in the 1645
earthquake. Repaired and strengthened from 1658 to
1663. Became the headquarters of the British
occupation army from 1762 to 1764. Repaired and
renovated in 1778.
Former headquarters of the Philippine Division of the
U.S. Army. Occupied by the Japanese military in 1942
where hundreds of civilians and guerillas were
imprisoned, tortured and executed. Destroyed in the
Batle of Manila in 1945.
Used as depot of the U.S. Transportation Corps before
turnover to the Philippine Government in 1946.
Declared Shrine of Freedom in 1950. Restoration and
maintenance of the fort began in 1951 under the
National Park Development Committee. Management
was turned over to the Intramuros Administration in
1992.
INSIDE THE CITADEL
*ARCH OF Fort Santiago was marked by St.
James the Great. Wilfredo Layug of Betis did the wood
carving (Pampaga)
*The Gate of Fort Santiago was built together
with the military barracks in 1712. It was
destroyed in the Battle of Mnaila in 1945. The
Intamuros Administration restored the Gate in
July 1982.
*The Hon. Carlos P. Romulo, Minister of Foreign
Affairs, donated the funds for the relief carving.
Wilfredo Layug of Betis Pampanga carved the
wood relief. Zacarias Salonga did the stone
carving.
JOSE RIZALS LAST WALK TO MARTYRDOM TRAIL
IN FORT SANTIAGO
To commemorate the centennial of Dr. Jose Rizals
martyrdom, the National Centennial Commission and
the Department of Tourism have included Rizals
shoeprints embedded in the pavement and placed
markers in areas where he passed on his way to
Bagumbayan from his cell in Fort Santiago. Marking his
last walk to martyrdom, this centennial freedom trail
memorializes his brave path to martyrdom in the early
hours of December 30,1896 and symbolizes the birth
of Filipino nation.
DAMBANA RIZAL SA FORT SANTIAGO

And ladrilyong guho ay bahagi ng isa sa

pinakamatandang gusali sa fort Santiago. Itinayo
bilang kuwartel para sa mga sundalong espanyol.
1593. Ditto ikinulong si Jose Rizal, 3 Nobyembere-29
Disyembre 1896, bago ang pagbaril sa kanya sa
Bagumbayan, ngayoy Liwasang Rizal, noong 30
Disyembre 1896.
Bahagi ng deklarasyon ng Fort Satiago bilang
Pambansang Dambana sa bisa ng RA 597, 6 Marso
1951. Muling ipinatayo, 1953.ipinahayag bilang
sagradong pook sa bisa ng PD 105, 24 Enero 1973.
Pinangasiqaan ng pambansang komisyong
pangkasaysayan, 19 Hunyo 1965, hanggang sa
kasalukuyan.
POSTIGO DE LA NUESTRA SENORA DEL SOLEDAD
(Postern of our Lady of Solitude)
The fort occupants used this gate as a passage to the
Pasig River. In 1762, Lieutenant Governor-General
Simon de Anda escaped here with part of the citys
treasury and official documents as British soldiers
captured the city. He fled to Pampanga where he
established himself as Governor-General of the
Philippines while leading a resistance movement until
the end of the British occupation in 1764.
BALUARTE DE SANTA BARBARA
Names after the patron saint of artillerymen. Built in
1592 to protect the entrance to the Pasig River. Vaults
and powder magazine added in 1599. Quarters of the
artillerymen and the house of the commandant (Casa
del Castellano) built in 1609. Renovation and
reconstruction from 1729 to 1745, including building of
the semi-circular platform (media naranja).
The U.S. Army headquarters built in 1904. Occupied by
Japanese Army in 942. Storage cells and powder
magazine used as dungeons for hundreds of prisoners
who were killed at the end of the war. Severely
damaged during the Battle of Manila in 1945. Restored
from 1951 to 1967, in 1991 and 1998.
BALUARTE DE SAN DIEGO
Baluarte de San Diego, designed and built by Jesuit
priest Antonio Sedeno from 1586 to 1587, it is one of
the oldest stone fortifications in Intramuros. It began as
a circular fort called Nuestra Senora de Guia, then
renovated in 1593 to join the walls of the city. In 1644
construction began for a new baluarte which was
completed in 1663. The baluarte was breached by
British forces with cannon fire in 1762. It was restored
and strengthened after the British occupation but was
damaged again during the 1863 earthquake. It was
destroyed during the Battle of Manila in 1945.
Restoration began in 1979 and completed in 1992.

THE DUNGEONS
The dungeons used to be the storage values and
powder magazines of the Baluarte de Santa Barbara.
Because the dungeons caused by the humid weather
and the nearness of the vaults to the Pasig River, the
Spaniards decided to build a new powder magazine on
top of the Baluarte in 1715. The vaults were converted
into prison cells and storerooms when the Casa del
Castellano (Fort Commanders residence) was built in
1718.

LOS BANOS Ipinamagat ang Kabanata 11 ng El

Filibusterismo sa pangalang ng bayang ito.
PILA Binanggit ni Rizal sa isang sulat niya kay Padre
Vicente Garcia noong 1891 ang dakilang talino ni
Tomas Pinpin na nanirahan sa PIla, Laguna at
nakapaglimbag ng isang diksyunaryong Tagalog noong
1613.
PAGSANJAN Bayan sa isa sa mga pag-ibig ni Rizal, si
Leonor Valenzuela.
LUMBAN Sa anotasyon ni Rizal sa aklat ni Antonio de
Marga, binanggit niya na ayon sa isang tala, nagkaroon
ng prusisyon noong 1600 na nagpapakita ng rangya at
yaman sag into ang mga naninirahan dito. May mga
taga Liliw, Nagcarlan at Majayjay sa nakilahok.

CALAMBA NOTES
MGA LUGAR SA LAGUNA
SAN PEDRO Tubo sa baying ito si BERNARDA
MONICHA, lola ni Francisco Mercado.
STA. ROSA Sa isang sulat sa kaniyang pamilya,
binaggit ni Rizal na ang lungsod ay kasinglaki ng
Calamba, Cabuyao hanggang Sta.Rosa. Nabanggit din
nya na ang tulay na nagdudugtong sa Cabuyao at Sta.
Rosa ay katulad ng naghihiwalay sa terityo ng Espanya
at Pransya.
BINAN Dito ipinanganak si Francisco Mercado, ama ni
Rizal, noong 11 Mayo 1818. Kapwa kabilang sa
principalia ng baying ito ang pamilya ng mga
magulang ni Rizal.
CANLAUAN May mga kaibigan si Rizal mula sa angkan
ng mga Roxas, may mga ari-arian ang pamilya sa
baying ito.
NAGCARLAN Nakilala ni Rizal sa Espanya noong 1884
si PEDRO TAOBINO na taga-Nagcarlan
CABUYAO Ayon sa kwentong-bayan ng mga tagaCabuyao, ang simbahan nila ang pook kung saan
sinapit ni Huli, isang tauhan ng El Filibusterismo, ang
kanyang kalunos-lunos na kapalaran.
BAY Pinangyarihan ng isa sa mga maikling kwentong
sinulat ni Rizal tungkol sa dalawang maharlikang
kambal na sina Sinagtala at Maria Maligaya.
SAN PABLO SI Maria, na kapatid ni Rizal ay nanirahan
ditto
STA. CRUZ Dito pinaglakad mula Clamaba at ipiniit
nang mahigit dalawang taon (1872-74) si Donya
TEODORA Alonzo dahil sa bintang na tangkang
paglason sa kanyang hipag.

PAKIL Sa Noli Me Tangere, binanggit ni Rizal ang

bayang ito dahil sa tanyag na Birhen ng Turumba.
Noong 1881, dinalaw ni Rizal at ng ilang kapatid at
kaibigan ang Pakil sa painyaya ng pamilya Regaldo.
PAETE Mula rito ang tatlo sa mga nagging estudyante
ni Rizal sa Dapitan, ang mga manlililok na sina Tomas
EdHAWAN, Mateo Edjawan, at Jose Caancan*
MAJAYJAY Sa unang kabanata ng El Filibusterismo,
binaggit ni Rizal ang Puente del Capricho sa bayang
ito.

SI RIZAL BILANG MAG-AARAL.

Kalagitnaan ng dekada ng 1860 Ikinuha ni Rizal
ng kanyang ama ng magtuturo sa kanya ng Latin.
HUNYO 1869 Nag-aral si Rizal sa Binan.
10 HUNYO 1872 Naipasa niya ang pagsusulit sa
Doctrina Cristiana, aritmetika at pagbabasa sa Colegio
de San Juan de Letran.
HULYO 1872 Nagsimulang mag-aral si Rizal ng
Bachiller en Artes (katumbas ngayon ng antas
sekondarya) sa Ateneo Municipal.
MARSO 1877 Nagtapos siya ng iBachiller en Arte na
may pinakamataas na karangalan.
ABRIL 1877 Kumuha si Rizal ng kursong pilosopiya st
panitika sa Universidad de Santo Tomas.
1877 Nag-aral si Rizal ng agrimensura sa Ateneo.
1878 Kumuha si Rizal ng kursong medisina sa
Universidad de Santo Tomas
MGA AKLAT NA BINASA NI RIZAL NOONG
KANYANG KABATAAN

Natamo ni Rizal ang dalawang unang gantimpala mula

sa Liceo Artisco-Literaro para sa kanyang akdang
pampanitikan, ang A La Juventud Filipina(1879) at
El Consejo de los Dioses (1880). Nagging bantog si
Rizal ngunit siyay pinagkaisahan din ng mga Espanyol
sahil sa kanyang progresibong kaisipan.
MGA SALOOBIN NG MAG-AARAL NA SI RIZAL
Noong kolehiyo, ang guro, madalas na nakalilimot sa
aralin, ay magtatalakay hinggil sa aming lahi at bansa,
at kaming nanginginig sa kanyang kapangyariha, ay
kinikimkim na lamang an gaming kalungkutan at
nananahimik
Kalaunan sa unibersidad, sa kabila ng katotohanang
hindi nauunawaan ng mismong mga propesor, mas
mauunawaan ko ang mundong aking kinalalagyan;
may pribilehiyo ang ilan at batas para sa iba, na tiyak
na hindi batay sa nararapat.
Jose Rizal, Llanto y Risas, La Solidaridad, 30
November 1889

HUNYO 19 1885 Tinanggap ni Rizal ang licencia de

Pilosofia y Letras na may pinakamataas na
karangalan
NOBYEMBRE 1885-PEBRERO 1886 Nagtungo si
Rizal sa Paris upang mag-aral ng optamolohiya sa
ilalim ni Dr. Louis de Wecker.
PEBRERO-MARSO 1886 Tumungo si Rizal sa
Heidelberg, Alemanya para magsanay pa sa
medisina sa ilalim ni Dr. Otto Becker.
ABRIL-HUNYO 1886 Nagbakasyon si Rizal sa
Wilhelmsfeld, Germany kasama ang pamilyang
Ullmer.
HUNYO 1886 Bumalik si Rizal sa Heidelberg para sa
ika-limang sentenaryo ng unibersidad
13-16 MAYO 1887 Nagkita si Rizal at Blumentritt
sa unang pagkakataon sa Leitmeritz, Bohemia (now
CZECH). Ito ang tanging pagkakataon nagkita ang
dalawa.
27 HUNYO 1887 Sumulat ng liham si Rizal kay
Bluementritt na siyay nasa Roma.
3 HULYO 1887 Nilisan ni Rizal ang Europa pauwi sa
Pilipinas.
5 AGOSTO 1887 Dumating si Rizal sa Maynila

ANG UNANG PAGLALAKBAY NI RIZAL SA EUROPA,

1882-1887
3 MAYO 1882 Tumulak patungong Europa si Rizal
3 NOBYEMBRE 1882 - Kumuha si Rizal ng kursong
medissina, pilosopiya at letras sa Universidad Central
de Madrid (ngayoy Universidad Complutense de
Madrid)
10 PEBRERO 1884 hindi isang kalabisang mag-aral
ng ibang bagay na halos magalaga, ngunit dapat mong
ipakilala ang iyong sarili roon bilang isang Pilipino at
hindi Hapones; walang dahilang ikahiya ang iyong
nasyonalidad; ipinagmamalaki natin ang pagiging indio
dahil nakararamdam at nakapag-iisip ang mga indio
tulad ng sangkatauhan.
21 HUNYO 1884 Tinanggap ni Rizal ang
LICENCIATURA DE MEDICINA
25 HUNYO 1884 Binigkas ni Rizal sa Hotel Ingles,
Madrid, ang kanyang talumpati bilang pagkilala sa
tagumpat ng mga pintor na sina Juan Luna at Felix R.
Hidalgo.

ANG IKALAWANG PAGLALAKBAY SA EUROPA

Lumagi si Rizal sa Pilipinas mula AGOSTO 1887
hanggang PEBRERO 1888. Dala ng pagkakalathala ng
Noli Me Tangere, dumanas siya ng pangingipit mula sa
awtoridad na Espanyol, tulad ng mga paratang sa
kanya.
ENERO 1888 Sinulat ni Rizal ang petisyon ng mga
taga-Calamba hinggil sa suliraning panlupa nila sa mga
Dominikano
3 PEBRERO 1888 Tumulak si Rizal patungong Hong
Kong mula Maynila
7 PEBRERO 1888 Nanatili si Rizal sa Amoy
(Xiamen), Tsina
8 PEBRERO 1888 Dumanting si Rizal sa Hong Kong
18 PEBRERO 1888 Pinasayalan ni Rizal ang Macau
22 PEBRERO 1888 Tumulak si Rizal patungong
Hapon mula Hong Kong sakay ang RMS OCEANIC
28 PEBRERO 1888 Dumating si Rizal sa Yokohama,
Hapon

13 ABRIL 1888 Tumulak si Rizal patungong Estados

Unidos sakay ng SS BELGIC

Solidaridad at mga pag-aaral tungkol sa kwentong

baying Pilipino.

6-13 MAYO 1888 Tinawid ni Rizal ang kanluran at

silangang panig ng Estados Unidos

14 AGOSTO 1889 Natanggap ni Rizal ang balitang

paaalisin sa Calamba ang mga taga-roon, kabilang ang
kuya niyang si Paciano.

16-24 MAYO 1888 Tinawid ni Rizal ang Karagatang

Atlantiko mula Nueva York patungong Gran
Britanya sakaya ng barkong CITY OF ROME
25 MAYO 1888 Tumuloy si Rizal sa Lourdes at
nagging kaibigan si REINHOLD ROST, iskolar ng mga
wikang Asyano
16 AGOSTO 1888 Sinimulan ni Rizal ang pagsusuri
sa SUCESOS DE LAS ISLAS FILIPINAS, akda ni
Antonio de Morga, na nakasinop sa British Museum.
Setyembre-Disyembre 1888 Nagsulat si Rizal ng
mga historical na pag-aaral tungkol sa mga akda nina
Chao Ju-Kun, Antonio Pigafetta, Padre Gaspar de
San Agustin, 0.S.A., at Padre Pedro Chirino, S.J.
tungkol sa Pilipinas.
11-24 DISYEMBRE 1888 Binisita ni Rizal ang Madrid
at Barcelona para makipagkita kina Marcel H. Del PIlar
at Mariano Ponce.
31 DISYEMBRE 1888 Nahalal si Rizal bilang
pnagulong pandangal ng ASOCIACION LA
SOLIDARIDAD sa Espanya.

30 SEPTYEMBRE 1889 Lumabas ang una sa apat na

artikulo ni Rizal na Fillipinas dentro de Cien Aos
(Ang Pilipinas sa loob ng Sandaang Taon) sa La
Solidaridad. Dito tinalakay niyang maaaring mangyari
sa Pilipinas sa darating na siglo.
23 DISYEMBRE 1889 Inilathala sa Paris ang
pagsusuri ni Rizal sa Sucesos
15 ENERO 1890 Lumabas ang artikulo ni Rizal na
Ingratitudes sa La Solidaridad.
28 ENERO 1890 Tumulak si Rizal patungong
Bruselas(Brussels) mula Paris upang tapusin ang
manuskrito ng El Filibusterismo.
HUNYO-AGOSTO 1890 Sinubaybayan ni Rizal ang
pagdulong niya sa Madrid tungkol sa lumalalang isyung
panlupa sa Calamba.
6 SEPTYEMBRE 1890- Ibinalita kay Rizal ng kapatid
na si Saturnina na ang pamilya nila ay pinalayas sa
Calamba at tumulot ang kanilang mga magulang sa
kapatid nilang si Narcisa.

14 ENERO 1889 Binanggit ni Rizal kay Blumentritt

ang ideya nito ng pagtatag ng ASSOCIACION
INTERNATIONALE DES PHILIPINISTES para sa isang
kumperensiya tungkol sa kulturang Pilipino na
gaganapin sa Exposition Universelle sa Paris (Hulyo
1889)

1 ENERO 1891 Nagtipon ang mga Pilipino sa Madrid

upang pag-usapan ang liderato ng kilusang
Propaganda.

15 PEBRERO 1889 Lumabas ang unang bilang ng La

Solidaridad. Ang phayagan ng mga Pilipinong
repormista sa Europa na pinamamatnugutan ni
Graciano Lopez Jaena.

18 SEPTYEMBRE 1891 Inilimbag ang El

Filibusterismo. Isang nobelang naglalarawan ng
dilemma sa paggamit ng dahad upang makamit ang
pagbabagong panlipunan.

2 PEBRERO 1889 Sinulatan ni Rizal ang 21 dalaga

ng Malolos, Bulacan sa paanyaya ni Marcelo H. Del
Pilar.

3 OKTUBRE 1891 Nagpasya si Rizal na bumalik nan

g Pilipinas.

15 MARSO 1889 Lumabas ang unang artikulo ni

Rizal sa La Solidaridad. Ang Los Agricultures
Filipinos (Ang mga magsasakang Pilipino)
19 MARSO 1889 Dumating si Rizal sa Paris para sa
nalalapit na Exposition Universelle. Dito niya
itinatag ang mga samahang Pilipino na Kidlat Club,
Los Indios Bravos, at ang R.D.L.M. (sinasabing
daglat para sa Redencion de los Malayos o Pagtubos ng
mga Malayo)
MAYO-HULYO 1889 Inihanda ni Rizal ang
paglalathala ng kanyang pagsusuri sa Sucesos.
Sumulat din siya ng mga artikulo para sa La

21 ENERO 1891 Tumulak si Rizal patungong

Gante(Ghent) mula Bruselas (Brussels).

9 OKTUBRE 1891 Binaggit ni Rizal kay Blumentritt

sa isang liham na hindi na siya mag-aambag sa La
Solidaridad dahil ang kilusan para sa pagbabago at
dapt nasa Pilipinas o sa loob ng Timog-Silangang Asya.
18 OKTUBRE 1891 Tumulak si Rizal patungong
Hong Kong mula sa Europa sakay ng SS
MELBOURNE.
10 NOBYEMBRE 1891 Nakipag-usap si Rizal kay
W.B. PRYER, Britong naninirahan sa Sandakan, Borneo
tungkol sa pagtatayo ng pamayanang Pilipino sa
Hilagang Borneo.

19 NOBYEMBRE 1891 Dumating si Rizla sa Hong

Kong.
6 DISYEMBRE 1891 Dumating sa Hong Kong ang
ama ni Rizal, si Paciano at ilang mga bayaw. Sunod na
dumating ang kanyang ina at iba pang mga kapatid.
30 DISYEMBRE 1891 Dumating sa Hong Kong ang
ama ni Rizal, si Paciano at ilang mga bayaw. Sunod na
dumating ang kanyang ina at iba pang mga kapatid.
PEBRERO 1892 Sumangguni si Rizal kay JOSE
MARIA BASA at iba pang kaibigang progresibo sa
Hong Kong tungkol sa konstitusyon ng La Liga Filipina.
20 HUNYO 1892 Bago umalis sa Hong Kong,
sumulat si Rizal ng dalawang liham para sa kanyang
pamilya, mga kaibigan, at sa mga Pilipino na bubuksan
lamang kapag siyay patay na. handa na siyang
mamatay sa kanyang pagbalik sa Pilipinas.
26 HUNYO 1892 Dumating si Rizal sa PIlipinas
27-28 HUNYO 1892 Binisita ni Rizal ang mga
kaibigan sa Malolos, Bulacan, sa Bacolor,
Pampanga, at sa Tarlac, Tarlac sakay ng bagongbukas na Ferrocarril de Manila a Dagupan. Itoy
bahagi ng kampanyang itatag ang La Liga Filipina.
29 HUNYO 1892 Nakipagkita si Rizal kay Gob. Hen.
Eulogio Despujol sa Malacanan upang talakayin ang
mungakhi niyang proyekto sa Hilangang Borneo.
30 HUNYO 1892 Pinayagan ng pamahalaang
Espanyol na muling makabalik sa Pilipinas ang pamilya
ni Rizal.
3 HULYO 1892 Ibinasuro ni Despujol ang
mungkahing proyekto ni Rizal sa Hilangang Borneo.
Itinatag ni Rizal ang La Liga Filipino sa Tondo, Manila.
6 HULYO 1892 Dinakip si Rizal at ipiniit sa Fuerza
Santiago dahil sa mga kontra-Espanyol na sulating
natagpuan sa kanyang bagahe mula sa Hong Kong.
7 HULYO 1892 Inulat ng Gaceta de Manila ang
pagpapatapon kay Rizal sa Dapitan. Sa araw ding ito
itinatag ang Kaptipunan.
15 HULYO 1892 Bantay-sarado, inilipat si Rizal sa
Dapitan lulan ngisang barko.

NOLI ME TANGERE
PAGSUSURI AT PAGLUNAS
Nakakintal sa ala-ala ni Rizal ang kawalan at
katarungan sa sinapit ng tatlong paring martir: Mariano
Gomez, Jose Burgos, Jacinto Zamora noong 1872.
Pundasyon ito ng kanyang pagkamulat at paghahanap
ng kaliwanagan.
PANGUNAHING TAUHAN NG NOLI ME TANGERE AT
ANG KANILANG SALOOBIN
Crisostomo Ibarra Sa loob ng tatlong siglo, inilahad
natin sa kanila (Esapnya) an gating mga kamay;
hinigan natin ng pag-ibig, hinangad natin na matawag
silang mga kapatid, at paano sila tumugon sa atin? Sa
pamamagitan ng pagkutya at pag-iring, na halos ayaw
tayong kilalaning tao. Walang Diyos, walang pag-asa,
walang paglingap sa katauhan, wala kundi ang
katuwiran ng lakas!
Basillio Ano pa ang ikakatakot natin sa pari? Mas
mapaghihirap pa ba niya tayo nang higit sa
kasalukuyan?
Elias Mamamatay ako nang hindi nakikita ang
bukang-liwayway sa aking bayan! Kayong sa kanyay
maka

EL FILIBUSTERISMO
Inialay ni Rizal ang nobelang El Filibusterismo sa
Gomburza
ILANG TAUHAN SA EL FILIUSTERISMO AT ANG
KANILANG SALOOBIN
Simoun pangalagaan ang sariling pag-iisip ng
bayan at sa halip na magkaroon ng hangaring
panlalawigan, maghangad ng pambansa/ magkaroon
ng kaisipang nagsasarili sa halip na kaisipang supil
Cabesang Tales . Nilinang ko ang mga lupaing ito,
nangamatay ang aking asawa at anak sa pagtulong sa
aking linison ito, kaya hindi ko ito isusuko sa sinumang
hinfi makakagawa nang higit sa mga ginawa ko.
Sinuman siyang naghahangad ditto, dapat muna
niyang diligin ng sarili niyang dugo at dapat muna
niyang ilibing ditto ang kanyang asawa at anak!

Basilio Ilang dataon mula ngayon, kapag

naliwanagan at natubos na ang sangkatauhan, kapag
wala nang mga lahi, kapag Malaya na ang lahat ng
mga bayan, kapag wala nang nag-aalipin at
napaaalipinmga kolonya at mga metrolopis, kapag
naghari na ang iisangkatarungan at ang bawat isay
mamamayan na ng daigdig, tanging ang
pagsampalatay sa siyensiya ang malalabi.

Inside the Paco Cemetery is a chapel dedicated to St.

Pancratius,a Roman citizen who converted
to Christianity, and was beheaded for his faith at the
age of just 14 around the year 304. His name
is Greek and literally means "the one that holds
everything".

Padre Florentino Kung lalaya sa hinaharap aang

ating bayan, hindi ito dahil sa bisyo at krimen.. Ang
katubusan ay nangangailangan ng kabutihan,
kabutihan, pagtitiis at pagtitiis, pagibig!

Dr. Jose Protacio Rizal, Philippine National Hero, was

secretly interred at Paco Park after his execution at
Bagumbayan on December 30, 1896, and was guarded
for fifteen days by the Guardia Civil Veterana. His
remains were exhumed on August 17, 1898 and on
December 30, 1912 was laid underneath the
monument dedicated to him at the Luneta as stated in
the Park's marker.

PACO PARK/CEMETERY

Fr. Jose A. Burgos, Fr. Mariano C. Gomes and Fr. Jacinto

R. Zamora's mortal remains after their execution on
February 17, 1892, were buried in the cemetery
grounds as they were linked to the Cavite Mutiny, as
stated in the Park's marker.

Completed shortly previous to the cholera epidemic of

1820. Nine of the niches were donated by the city of
Manila in grateful acknowledgement of the services of
the Dominicans to the victims of cholera. The
mausoleum of Governor Genral Ramon Solnao Y
Lladeral is inside the mortuaty chapel. The Remains of
the Filipino leader, Dr. Jose Rizal y Mercado were
interred here from December 20, 1896 to December
29, 1912.

Ildefonso Paez Santos Jr., was a noted landscape

architect who was given recognition as a Philippine
National Artist, and whose contribution to Filipino
Landscape Architecture is seen in his seminal work on
the Paco Park Cemetery.