Pamekar Diajar Basa Sunda, Kelas VIII

Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMP/MTs Kelas VIII

KURIKULUM 2013
DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

2014
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat

Ditangtayungan ku Undang-undang
Disklaimer: Ieu buku th diajangkeun pikeun murid dina raraga larapna Kurikulum
2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan dikoordinasi ku Balai Pengembangan
Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka
buku kurikulum daerah. Mimitina dipakna buku taun 2014. Ieu buku th sipatna
dokumn hirup. Hartina bakal tuluy disarungsum luyu jeung kabutuh katut panka
jaman. Pangdeudeul ti rupining pihak dipiharep bisa ngundakkeun ajn ieu buku.
PANYUSUN:
Tatang Sumarsono
Ahmad Hadi
Ano Karsana
Asep Ruhimat
Darpan
Dede Kosasih
H. Dingding Haerudin
H. Yayat Sudaryat
Risnawati
PENELAAH:
Prof. Dr. H. Iskandarwassid, M.Pd.
Dr. Hj. Ai Sofianti, M.Pd.
Drs. H. Elin Syamsuri
Drs. Apip Ruhamdani, M.Pd.
Budi Riyanto
Rarancang Eusi: Yoshi Sukadar
Rarancang Jilid: Yoshi Sukadar
Rarancang Gambar: Toto Rianto
Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3
Aksara ngagunakeun Palatino Linotype 12 pt - 18 pt.
Dipedalkeun ku:
ISBN: 978-602-1300-07-7 (Jilid Lengkap)
978-602-1300-09-1 (Jilid 2)
Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)
Pangbaga
KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud, enggoning
nyaosan implemntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian lolongkrang Muatan
Lokal Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa Barat.

Hasil garapan tim panyusun th aya dua rupi buku nyata buku murid
sareng buku guru. ta th mangrupa bagian tina pakt Kurikulum Daerah,
hususna ngeunaan pangajaran basa jeung sastra darah, dumasar kana
Permendikbud No. 81A/2013, ngeunaan implementasi kurikulum. Pami
diwincik deui, sans mung buku wungkul bagian ta Permendikbud th,
tapi deuih ngawengku Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KI-KD),
silabus, sareng Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP).
Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum 2013,
hususna ngeunaan pangajaran muatan lokal basa jeung sastra darah di
Jawa Barat tiasa dilaksanakeun kalawan merenah, luyu sareng udaganana.
Saparantosna dialajar ngeunaan basa jeung sastra darah, dipiharep dina
diri murid aya parobihan anu ttla, boh unsur sikepna (attitude), boh
pangaweruhna (knowledge), boh kamampuh ngagunakeun katut karancagan
(performance; behavior). Singgetna mah ta unsur anu tilu th bisa disebut
kompetnsi.

Kalungguhan guru dina posisi agn parobahan utama enggoning
ngaimplemntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji
hipotsis basajan, saupami guru kagungan kompetnsi anu nohonan pasaratan
Kurikulum 2013, tangtosna g kalebet guru basa darah deuih, tinangtos ta
kurikulum bakal tiasa diimplemntasikeun kalawan merenah. Ku margi kitu,
iii
dina nataharkeun sareng ngaronjatkeun kompetnsi guru th, di antawisna ku cara

nysusun buku padoman guru, kalebet tarkah anu kedah knging pangajn.

Muga-muga wa harepan urang sadaya ngeunaan ayana parobihan anu
ttla dina dunya atikan ku diimplemntasikeunana Kurikulum 2013 th tiasa
ngawujud, enggoning lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045 nu bad
dongkap.

iv
Bandung, Desember 2013

Kepala Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Barat,
Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA
Pembina Utama Madya

NIP. 19570807 198601 1 001
Pangbaga
KEPALA BALAI
PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN
Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo
sacara nasional. Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra darah
nu diperenahkeun janten muatan lokal di Jawa Barat kedah luyu
sareng Kurikulum 2013 hususna patali luyuna sareng lmn-lmn
parobihan anu janten karakteristik Kurikulum 2013 anu ngawengku:
Standar Kompetnsi Lulusan, Standar Isi, Standar Pross, sareng Standar
Penilaian. ta katangtosan kedah kacangkem sareng kalaksanakeun
ku sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah anu mancn tugas di
SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK.
Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa Sunda,
sadayana aya 24 jilid, ngurung buku siswa 12 jilid sareng buku guru 12 jilid.
Kalungguhanana janten buku babon anggoeun di sakola nu aya di Jawa Barat.
Buku murid diajangkeun pikeun sakumna murid dumasar kana tingkatan
kelas. Buku Murid eusina medar materi ajar sareng pertanyaan-pertanyaan,
latihan, tugas/pancen anu raket patalina sareng kompetensi dasar (KD). Buku
Guru eusina medar silabus, mtodologi pangajaran, sareng valuasi, og
mangrupi pangjembar buku murid.
Komponn-komponn anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi
buku guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun,
nyarita, maca, sareng nulis anu diajarkeun mak pamarekan saintifik sareng
penilaian autntik. Hal ieu dumasar kana karakteristik Kurikulum 2013 nu
ngalarapkeun pamerakan saintifik sareng penilaian autntik dina pross
pangajaran.
Disusuna ieu buku th mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran Kepala
Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor 423/2372/Setdisdik, 26 Maret
2013, ngeunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada
jenjang SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, SMK/MAK. Sajabi ti eta, og dumasar kana
Peraturan Gubernur Jawa Barat Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan Pembelajaran
Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada Jenjang Pendidikan Dasar dan
Menengah.
Muga-muga wa ieu buku th aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten
cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah, anu
udagan langkung tebihna pikeun ngamumul sareng mekarkeun basa jeung sastra
darah, ngalangkungan jalur atikan di Jawa Barat.
Tangtosna og ieu buku th teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi
kitu, teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu
nyampak dina ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan
pameredih sareng kaayaan pajaman.

vi
Bandung, Desember 2013

Kepala Balai Pengembangan
Bahasa Daerah dan Kesenian,
Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd.

Pembina Tk. I
NIP. 196110051986031014
Panganteur
Anu keur disanghareupan ku hidep th buku Pamekar Diajar

Basa Sunda. Ieu buku diajangkeun pikeun sakumna murid di Jawa
Barat, jadi buku babon pikeun pangajaran basa Sunda. Kabhna
th aya 12 buku, hasil gaw tim panyusun anu meunang pancn
ti Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. Jilid I tepi ka VI pikeun
murid SD/MI, jilid VII tepi ka IX pikeun murid SMP/MTs, jeung
jilid X tepi ka XII pikeun murid SMA/SMK/MA/MAK.
Medalna ieu buku th pikeun mr lahan ka sakumna murid
anu dialajar basa Sunda, kalawan harepan hidep sakabh enyaenya ngamangpaatkeun. Ku diajar basa Sunda tina ieu buku,
dipiharep kanyaho jeung kabisa hidep dina ngagunakeun basa
Sunda bisa ningkat jeung nambahan. Lian ti ta, hidep jadi leuwih
resep ngagunakeun basa Sunda dina kahirupan sapopo. ta mah
naha di sakola, di lingkungan kulawarga, atawa di tempat ulin.
Meureun ti antara hidep aya nu tumanya, naha mak kudu
diajar basa Sunda sagala? Naha naon gunana atuh? Jih, pangna
diajarkeun di sakola og ta th ku sabab loba mangpaatna dina
kahirupan sapopo. Anu paling karasa upamana wa urang bakal
bisa komunikasi ku basa Sunda kalawan had tur merenah. Loba
kauntunganana lamun urang bisa ngagunakeun basa Sunda
th, di antarana wa urang bakal nyaho jeung bisa neuleuman
kabeungharan budaya Sunda. Apan budaya Sunda th jadi bagian
penting tina budaya nasional Indonsia. Salian ti ta, apan hidep
di sakola diwajibkeun diajar basa Sunda. Meureun hidep tumanya
deui, naha ari diajar basa Sunda th babari? Jih, nya babari atuh.
Jaba deuih resep.
Bieu g geus disebutkeun, teu hs diajar basa Sunda th,
komo deui pikeun urang Sundana sorangan mah. Dalah najan lain
vii
keur urang Sunda og sarua wa teu hs. Ku kituna, hidep teu kudu
ngarasa seunggah. Ulah tacan g nanaon geus nyebut horam. Anu
penting mah urangna sing enya-enya, boh enya-enya ngabandungan
pedaran ti Ibu/Bapa Guru, boh enya-enya dina ngapalkeun jeung
migaw latihanana. Lian ti ta, kacida hadna mun hidep getol maca
buku-buku basa Sunda lianna, maca surat kabar jeung majalah anu
ngagunakeun basa Sunda, atawa ngabandungan siaran radio jeung
televisi dina program basa Sunda. Hal sjnna anu bisa dipigaw ku
hidep nyata lalajo pagelaran kasenian Sunda.
Cindekna mah, sakali deui rk ditandeskeun, entong ngarasa
sieun atawa horam dina nyanghareupan pangajaran basa Sunda th.
Kapan heueuh babari, jeung matak resep deuih.
Geura ayeuna urang mimitian. Bismillah ....
viii
Bandung, Oktober 2013
Salam ti nu nyusun ieu buku
Daptar Eusi
ix
PA N G A J
AN
AR
Sumber: ns1.indonesia.travel.com
Kawih
1
aha nu resep ngahariring? Ulah K-pop wa nya

ngahariringna. Geura kawih-kawih Sunda og
ngeunah pisan mun dihariringkeun. Nurutkeun
panalungtikan paraahli, remen ngawih th bisa ngaronjatkeun kamampuh gaw uteuk jeung ngurangan strs
nepi ka 30 %. Wah...wah...ged og nya mangpaat ngahariring th. Lian ti kitu, kawih og bisa jadi mdia pikeun
ngbrhkeun eusi hat. Nu matak, hayu geura urang diajar
ngawih. Dina ieu pangajaran hidep bakal diajar ngahaleuangkeun kawih-kawih Sunda, mahamkeun eusina, nangan purwakantina, jeung nyaritakeun eusina.
A. Ngaregepkeun Kawih
Regepkeun kawih di handap ngaliwatan kast/CD/
dihaleuangkeun ku Bapa/Ibu Guru.
Pahlawan Toha
Getih suci nyiram bumi
tulang stra mulang lemah
babakti sungkem pertiwi
cikal bugang putra bangsa
Nyatana Muhamad Toha
pahlawan Bandung Selatan
patriot ti Dayeuh Kolot
tugu diwangun ngajadi ciri
tarat nu mangkak ligar di mpang
Muhammad Toha
Sumber: id.wikipedia.org
jadi bukti gugurna pahlawan bangsa
Pamekar Diajar B A S A S U N D A
B. Mahamkeun Eusi Kawih

1. Eusi Kawih
Kawih Sunda th loba pisan rupana. Aya anu
dipirig ku calung, ku degung, kacapi suling, malah anu
dipirig ku keyboard jeung gitar og loba. Jejer/tmana og
rupa-rupa deuih. Aya nu nyaritakeun cinta, kahirupan,
kandahan alam, cinta lemah cai, rupa-rupa kadaharan,
jsb. Jejer kawih anu judulna Pahlawan Toha mah
ngeunaan kapahlawanan. Eusina nyaritakeun kajadian
gugurna Muhamad Toha salasaurang pahlawan pajoang
kamerdkaan ti Jawa Barat. Kajadian ieu th kawangikeun
ka sakuliah Nusantara. Kumaha gedna jasa Muhamad
Toha, kagambar dina rumpaka kawih. Muhamad Toha
dianggap maot sahid dina kaayaan suci. Pan disebutna
og : getih suci nyiram bumi/tulang stra mulang lemah.
Rumpaka getih suci jeung tulang stra nganggap yn
maotna dina kaayaan sahid. Satuluyna Muhamad Toha g
disebut cikal bugang putra bangsa. Ieu rumpaka ntlakeun
Muhamad Toha th dianggap korban munggaran di
pangperangan. Sana-jan sammhna tangtu ba geus
loba nu jadi korban perang, tapi ku ged-gedna jasa
Muhamad Toha dina mangsa perjoangan nepi ka dianggap
cikal bugangna putra bangsa. Pantes rk kitu og, kapan
Muhamad Toha th ngorbankeun dirina sorangan waktu
ngahuru gudang mesiu.
Dina pada kadua, ieu kawih th nyaritakeun yn
Muhamad Toha th urang Dayeuh Kolot, Bandung Selatan.
Pikeun pangling-ling kana jasana, diwangun tugu anu
dikurilingan ku mpang pinuh kembang tarat. ta tugu
th perenahna di sisi lapang di Dayeuh Kolot.
Latihan 1
Pikeun nambahan pangaweruh ngeunaan kawih,
jawab pananya di handap!
1.
Sebutkeun kawih-kawih anu tmana rupa-rupa

kadaharan minimal lima judul!
2. Sebutkeun kawih-kawih anu tmana kandahan
alam minimal lima judul!
3. Sebutkeun kawih-kawih anu tmana ngeunaan cinta
minimal lima judul!
4. Sebutkeun kawih sjnna anu tmana kapahlawanan
minimal lima judul!
5. Saha Muhammad Toha th? Caritakeun kalawan
jntr naon jasana ka nagara!
6. Naha Muhamad Toha dianggap korban munggaran
di pangperangan?
7. Naha Muhamad Toha dianggap maot sahid?
8. Kumaha perasaan hidep sabada maca rumpaka
kawih Pahlawan Toha?
9. Keur naon diwangun tugu anu dikuriling ku mpang
pinuh kembang tarat?
10. Sebutkeun pahlawan Jawa Barat sjnna anu kungsi
kasebut dina kawih!
2. Purwakanti dina Kawih

Basa anu digunakeun dina kawih, biasana karasa pisan kandahanana. Lian ti kekecapanna meunang milihan
th, og leubeut ku purwakanti. Ku ayana purwakanti,
beuki karasa ba ndahna basa th. Ari nu dimaksud
purwakanti th padeukeutna sora dina tungtung kecap
atawa kalimah. Jadi, sarupaning mamanis basa nu diudagkeun kana sora, boh vokal boh konsonan. Dina kawih
Pahlawan Toha, leubeut pisan ku purwakanti, boh dina
jajaranna boh dina gundukanana. Geura urang cutat deui
kawihna!
Getih suci nyiram bumi (murwakanti dina sora i)

tulang stra mulang lemah (murwakanti dina sora a)
babakti sungkem pertiwi (murwakanti dina sora i)
cikal bugang putra bangsa (murwakanti dina sora a)
Nyatana Muhamad Toha (murwakanti dina sora a)
pahlawan Bandung Selatan (murwakanti dina sora a)
patriot ti Dayeuh Kolot (murwakanti dina sora o)
tugu diwangun ngajadi ciri (murwakanti dina sora u
jeung i)
tarat nu mangkak ligar di mpang (murwakanti dina
sora a)
jadi ciri gugurna pahlawan bangsa (murwakanti dina
sora i jeung a)

Latihan 2
Dina rumpaka kawih Pahlawan Toha, loba kecapkecap anu carang dipak dina paguneman sapopo. Pk
tangan hartina dina kamus, sarta larapkeun kana kalimah
saperti conto nomer hiji!
1.

2.
3.

4.

5.

6.

7.

stra hartina beresih , suci, tempat suci, darah

mdan perang
Larapna dina kalimah:
Nng Intan mah keur geulis th putih ati stra
manah.
lemah hartina ...
Larapna dina kalimah: ...
cikal bugang hartina ...
patriot hartina ...
Larapna dina kalimah ...
mangkak hartina ...
ligar hartina ...
Larapna dina kalimah ...
mpang hartina ...
C. Medar Eusi Kawih

Di handap aya opat kawih anu jejer/tmana bdabda. Hidep nyieun kelompok jadi dalapan kelompok.
Unggal kelompok bakal kabagan nitnan salahsahiji
kawih di handap. Jadi bakal aya dua kelompok anu
kawihna sarua. Teu nanaon, engk hasil panitnna bakal
dibandingkeun. Geura titnan kawihna:
a. Pancn Kelompok 1 jeung 2:
Karatagan Pamuda Indonsia

Rempug jukung pamuda Indonsia

tingkahna waspada ariyatna

raksa jaring raga sukma

kukuh pengkuh kuat nahan cocoba

Lemah cai merdkana abadi

urang kabh pada kagiliran

teguh nempuh perjuangan rayat Indonsia

ngajungjung darajat bangsa
Latihan
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Kawihkeun babarengan jeung anggota kelompok

kawihna nepi ka lancar!
Tangan kekecapan anu teu kaharti, tuluy tangan
hartina dina kamus!
Kecap-kecap anu geus kapanggih hartina, larapkeun
kana kalimah!
Sebutkeun naon tma kawihna!
Tangan kecap-kecap anu murwakanti!
Caritakeun deui eusi kawihna mak basa sorangan!
Kelompok hiji jeung kelompok dua maju ka hareup,
giliran ngahaleuangkeun kawih jeung midangkeun
hasil pedaranana!
Kelompok sjn ngomntaran kana pedaran ti
kelompok hiji jeung kelompok dua. Najan kawihna
9.
sarua, tangtu hasil pedaranana bakal aya bdana.

Bdana ieu jadi bahan diskusi kelas!
Kelompok hiji jeung dua babarengan nyindekkeun
sagala rupa hal anu kapanggih dina kawih Karatagan
Pamuda Indonsia!
b. Pancn kelompok 3 jeung 4:
Sabilulungan
Sabilulungan dasar gotong- royong
sabilulungan dasar silihrojong
sabilulungan gentng ulah potong
sabilulungan persatuan tmbong

Tohaga

rohaka

teguh tanggoh perbawa sabilulungan

sadia

sajiwa

segut singkil ngabasmi pasalingsingan
Sabilulungan hirup sauyunan
sabilulungan silihpikahman
sabilulungan tulung tinulungan
sabilulungan kukuh persatuan

Santosa

samakta

teuneung ludeung ngajaring kawibawaan

saihwan

sapaham

nagri nanjung berekah sabilulungan
Latihan
1.

2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

hartina dina kamus!
kana kalimah!
Kelompok tilu jeung kelompok opat maju ka hareup,
giliran ngahaleuangkeun kawih jeung midangkeun
hasil pedaranana!
kelompok tilu jeung kelompok opat. Najan kawihna
sarua, tangtu hasil pedaranana bakal aya bdana.
Bdana ieu jadi bahan diskusi kelas!
Kelompok tilu jeung kelompok opat nyindekkeun
sagala rupa hal anu kapanggih dina kawih
Sabilulungan.
c. Pancn kelompok 5 jeung 6:
Ka Bulan
mun pareng nincak ka bulan
hayang mawa nini aki jeung baraya
moal ra barangbawa
nu dibawa ngan samping eujeung kabaya

Hayu batur sarra

di bulan engk urang nyieun nagara

bisi urang rumah tangga

boga budak tong loba siga di dunya
Bulan mah ceuk bja bda jeung dunya
hs cai ngan ukur batu nu jadi sagara
mun rk mandi ngahaja kumpul baraya
ceurik bareng bari nandan sabatok cimata
Mun pareng nincak ka bulan

hayang ngaronjatkeun budaya Sunda
ketuk tilu jaipongan moal leungit
sanajan pindah ka bulan
Mun pareng nincak ka bulan
hayang mawa nini aki jeung baraya
moal ra barangbawa
nu dibawa ngan samping eujeung kabaya
Ka bulan urang ka bulan
ka bulan urang ka bulan
ka bulan urang ka bulan
Sumber: http://bp4.blogspot.com
Latihan!
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

hartina dina kamus!
kana kalimah!
Kelompok lima jeung kelompok genep maju ka
hareup, giliran
ngahaleuangkeun kawih jeung
midangkeun hasil pedaranana!
kelompok lima jeung kelompok genep. Najan
kawihna sarua, tangtu hasil pedaranana bakal aya
bdana. Bdana ieu jadi bahan diskusi kelas!
Kelompok lima jeung kelompok genep babarengan
nyindekkeun sagala rupa hal anu kapanggih dina
kawih Ka Bulan!
d.
Pancn kelompok 7 jeung 8:
Mojang Priangan

Angkat ngagandeuang

bangun taya karingrang

nganggo sinjang dilamban

mojang Priangan

Umat-imut lucu

larak-lirik nyari

rarat-rrt keupat

mojang Priangan

Diraksukan kabaya

nambihan cahayana

dangdosan sederhana

mojang Priangan

Mun disanggul ayu

mun disinjang lenjang

mun dierok dnok

mojang Priangan

Gareulis maranis

disinjang lalenjang

stu surup nu nempo

mojang priangan
Sumber: www.jahitkebaya.net
Latihan
1.
2.
3.
4.
5.
10

hartina dina kamus!
Kecap-kecap anu geus kapanggih hartina, tuluy
larapkeun kana kalimah!
6.
7.
8.
9.

Kelompok tujuh jeung kelompok dalapan maju ka hareup,
giliran ngahaleuangkeun kawih jeung midangkeun hasil
pedaranana!
Kelompok sjn ngomntaran kana pedaran ti kelompok
tujuh jeung kelompok dalapan. Najan kawihna sarua, tangtu
hasil pedaranana bakal aya bdana. Bdana ieu jadi bahan
diskusi kelas!
Kelompok tujuh jeung kelompok dalapan babarengan
nyindekkeun sagala rupa hal anu kapanggih dina kawih
Mojang Priangan!
D. Pancn
1.
2.
3.
Bandingkeun eusi kawih Sabilulungan jeung Mojang

Priangan. Tangan naon bdana jeung naon sasaruanna!
a. Tmana
b. Eusina
c. Kecap-kecap nu digunakeunna
Pk hidep masing-masing nangan conto-conto kawih
sjnna anu can aya dina buku. Minimal saurang hiji kawih.
Mun geus manggih kawih anu dipikaresep, pk pigaw:
a. Diajar ngawihkeunana naha nurutan tina CD atawa
nanyakeun ka Bapa/Ibu Guru.
b. Tangan kecap-kecap anu teu kaharti tuluy tangan
hartina dina kamus!
c. Larapkeun kecap-kecap kasebut kana kalimah!
d. Tangan kecap-kecap anu murwakanti!
e. Tuliskeun deui eusi kawihna dina wangun lancaran
mak basa hidep sorangan. Hasil pancn ieu bakal
dipintonkeun di kelas!
Regepkeun kawih Angin Priangan, Kembang Tanjung
Panineungan, jeung Duh Indung, dina CD sarta disetl ngan
sabalikan, terus lengkepan kekecapan dina kawih di handap!
Sammhna kad kawihna disalin heula kana buku tulis.
11
1)
Angin Priangan
________ angin Priangan
ngusapan ____________
duh embun-embunan
hawar-hawar __________ ngahariring
ayun ambing ayun ambing

Seungit angin ___________

__________na lelembutan

duh na ____________

___________ reunreundahan ngahariring

ling-ling mangka ling
Dengkleung dngdk
Dengkleung dngdk sisi ________
Anu dwk enya anu kuring
Tanah wasiat tanah _________
Anu matak _________ na rarasaan

Dengkleung dngdk

Dengkleung dngdk sisi lamping

Anu dwk enya anu kuring

Tanah katresna jadi _____________

Anu tetep marengan nya ____________
2)
Kembang Tanjung Panineungan

Anaking jimat ____________
basa ema _________ tanjung rebun-rebun
di __________ nu reumis knh
harita keur ___________ ku hidep
geus opat taun ka ___________
ema _________ mulung bntang
nu __________ peuting tadi
bntang seungit ___________ pangangguran
12
Anaking __________ awaking

basa ema mulung tanjung rebun-rebun
bet ___________ aya nu datang
ti __________ rk ngabjakeun bapa hidep
nu opat po teu ____________
ngepung gunung _____________
cenah ____________ peuting tadi
__________keur ka dieukeun dipulangkeun

Harita waktu layonna geus datang

ema ceurik ieung ___________

ras ka hidep ieung na kandungan

_____________ budak yatim deudeuh teuing
Harita waktu _________ geus digotong
ema inget ieung kana __________
dikalungkeun na ___________
kembang asih _____________ ieung ti duaan

Anaking jimat awaking

Lamun ema mulung tanjung _________ hidep

____________ nya pipikiran

Tapina _____________ th ku hariring

__________ ling ku ling

Kana tanjung nu dipulung h

Kembang tanjung nu ___________pakarangan

Nu nyeungitan hat urang _____________
3)
Duh Indung
Duh indung ________ ngajaring anak
najan ___________ matak pusing
henteu ________ deudeuh mikanyaah asih
dimomong jeung _____________

Duh indung ngatik ____________ anak

______________ buah hat

ngajungjung tur __________________

anak dijieun ______________
13
Duh indung duh indung

nimang titi ______________ anak
duh indung aduh indung
teu _____________ ngadudua
4.
5.
6.
7.
8.
14
Kecap-kecap anu kapanggih pikeun ngalengkepan

bagian anu kosong di luhur, gundukkeun sakawihsakawih, tuluy tangan hartina dina kamus!
Sanggeus kapanggih hartina tuluy larapkeun kana
kalimah!
Tangan kecap-kecap anu murwakanti dina kawih
di luhur!
Tuliskeun deui eusi kawihna dina wangun lancaran
mak basa hidep sorangan, geus kitu bacakeun
saurang-saurang di hareup!
Hasil pagawan hidep, diskusikeun jeung batur
sakelas!
Warta
Jabar
PA N G A J
AN
AR
Sumber: www.seputarjabar.com
Warta
15
arta th bja. Mun dina koran, majalah, atawa

televisi sok disebut berita. Unggal po televisi
ngawartakeun rupa-rupa bja ti sakuliah dunya,
dina unggal widang kahirupan. Ayeuna mah mun hayang
nyaho kana kajadian di Amrika og teu kudu hiber jauhjauh ka ditu, cukup nyetl televisi atawa maca koran
jeung majalah, kabh geus nyampak. Ku kituna, warta th
geus jadi pangabutuh hirup sangkan urang apal sagala
rupa kajadian di sakuliah dunya. Ceuk barudak ayeuna
mah sangkan up-date alias teu tinggaleun jaman. Warta
dina basa Sunda mah teu loba jiga dina basa Indonsia.
Majalah og ukur sababaraha hiji, kitu deui koran jeung
televisi. Keun ba saeutik og, nu penting aya. Dina
pangajaran ieu mah hidep ngan rk diwanohkeun warta
nu kungsi dimuat dina majalah jeung televisi. Naon wa
eusina, kumawa wangunna, jeung unsur-unsur naon
wa anu kudu aya dina warta sangkan informasi anu
ditepikeunana lengkep.
A. Maca Warta
1. Warta dina Majalah
Seni Unggulan Daerah Midang di Bandung
Horng seni darah di Jawa Barat th kacida euyeubna.
Unggal darah boga kasenian anu jadi unggulan sarta jadi
ast nu bisa dijual keur kapentingan pariwisata. Kumaha
warna-warnina budaya darah, katangn dina acara
Pekan Seni Budaya Jawa Barat 2013 nu lumangsung
salila tujuh po tujuh peuting nyata ti tanggal tujuh nepi
ka tilubelas Sptmber 2013, di sabudeureun Gedong Sat
Bandung.
Eta acara th dialpu-kahan ku Dinas Pariwisata dan
Kebudayaan Jawa Barat, dina raraga miling milangkala
Provinsi Jawa Barat anu ka-68. Ieu acara anu dideugdeug
16
ku rbuan panongton th dibuka ku Wakil Gupernur Jawa

Barat, Deddy Mizwar. Dina pamapagna, Deddy Mizwar
ntlakeun yn seni budaya Jawa Barat th boga ajn anu
kacida luhurna sarta bisa jadi ast budaya anu payu dijual
keur kapentingan pariwisata.
Rupaning seni ung-gulan ti 26 kabupatn/kota
th dipintonkeun babarengan dina wangun hlaran.
Lian ti ta, dipin-tonkeun og kaulinan urang lembur,
pagelaran seni kontmporr, ps-tival ngabodor
sorangan (borangan), lomba ngalukis tingkat barudak,
workshop seni budaya, pstival wayang internasional,
pamran seni rupa tnda, sarta pamran kujang. Sakabh
pintonan dikokolakeun ku paraseniman budayawan ti 26
kabupatn/kota, komunitas seni, sarta pangrajin seni di
Jawa Barat.
Pangbaga masarakat kana ieu acara th kacida
pikabungaheunana. Salila tujuh po tujuh peuting acara
pintonan, teu welh dideugdeug ku nu lalajo, nepi ka
patalimarga sabudeureun Gedong Sat mact pisan.
B. Medar Warta
Aya sababaraha hal anu kudu dipigaw ku hidep
jeroning mikawanoh warta. Geura titnan contona.
1. Nangan Jejer/tma warta

Warta di luhur th midangkeun kagiatan budaya. Ku
kituna, jejer atawa tmana og tangtu ba budaya.
2.

Ngaringkes Warta
Warta di luhur th nyaritakeun kagiatan miling
milangkala Provinsi Jawa Barat anu ka-68. Eta
kagiatan th dilaksanakeun di sabudeureun Gedong
Sat Bandung salila tujuh po tujuh peuting. Acarana
dibuka ku Wakil Gupernur Jawa Barat, Deddy
Mizwar.
17
Ieu acara th magelarkeun hlaran seni tradisi

unggulan ti 26 kabupatn/kota nu aya di Jawa Barat.
Lian ti ta, dipagelarkeun og rupa-rupa kaparigelan
jeung kamonsan seni budaya ti sababaraha darah
upamana kaulinan urang lembur, pagelaran
seni kontmporr, pstival ngabodor sorangan
(borangan), lomba lukis tingkat barudak, workshop
seni budaya, pstival wayang internasional, pamran
seni rupa tnda, sarta pamran kujang. Kabh
pintonan dikokolakeun ku seniman budayawan ti
unggal darah, sarta meunang pangbaga anu had
ti masarakat.
3. Nangan Rumusan Warta

18
Pikeun manggihan rumusan warta di luhur, hayu

urang jieun pananya anu jawabanana aya dina
warta!
a. Naon anu jadi jejer warta di luhur?
Jawabanana: Kagiatan Pekan Seni Jawa Barat
2013 anu mintonkeun rupa-rupa seni unggulan ti
kabupatn/kota nu aya di Jawa Barat.
b. Kasenian naon wa anu dipintonkeunana?
Jawabanana: Hlaran
seni tradisi Jawa
Barat, kaulinan urang lembur, pagelaran seni
kontmporr, pstival ngabodor sorangan
(borangan), lomba lukis tingkat barudak,
workshop seni budaya, pstival wayang
internasional, pamran seni rupa tnda, jeung
pamran kujang.
c. Saha nu ngayakeunana?
Jawabanana: Dinas Pariwisata dan Kebudayaan
Provinsi Jawa Barat
d. Saha anu muka kagiatanana?
Jawabanana: Wakil Gupernur Jawa Barat Deddy
Mizwar.
e. Saha anu mintonna?
Jawabanana: Paraseniman budayawan ti 26
kabupatn/kota, kuminitas seni, jeung pangrajin

seni Jawa Barat.
f. Di mana lumangsungna ta kagiatan?
Jawabanana: Di sabudeureun Gedong Sat
Bandung.
g. Iraha lumangsungna ta kagiatan?
Jawabanana: Ti tanggal 7 nepi ka 13 Sptmber
2013.
h. Naha ta kagiatan diayakeun?
Jawabanana: Pikeun ngareuah-reuah miling
Provinsi Jawa Barat anu ka-68.
i. Kumaha kaayaan di sabudeureun Gedong Sat?
Jawabanana: Ram pisan, nepi ka patalimarga
og mact pisan.
j. Kumaha pangbaga ti masarakat?
Jawabanana: Had pisan, buktina salila tujuh po
tujuh peuting lumangsungna ta acara, teu welh
dideugdeug ku masarakat.
Sabada urang nitnan pananya jeung jawaban anu
aya dina warta di luhur, katitn yn dina nulis warta
th kudu nyumponan hiji rumusan anu disebut 5 W +
1H nyata what (naon), who (saha), where (di mana), when
(iraha), why (naha), jeung how (kumaha). Ieu rumusan th
dina unggal warta kudu aya, sangkan eusi wartana jntr
tur ttla nepi ka anu maca atawa anu ngabandungan ta
warta bisa meunang informasi anu salengkep-lengkepna.
Geura urang wincik deui ngarah jntr!
Rumusan Warta
Naon (what)
Conto Larapna
1. Kagiatan Pekan Seni Jawa Barat
2013 anu mintonkeun rupa-rupa
seni unggulan ti kabupatn/kota
nu aya di Jawa Barat.
19
2. Hlaran seni tradisi Jawa Barat,

kaulinan urang lembur, pagelaran
seni
kontmporr,
fstival
ngabodor sorangan (borangan),
lomba lukis tingkat barudak,
workshop seni budaya, pstival
wayang internasional, pamran
seni rupa tnda, jeung pamran
kujang.
Saha (who)
1. Dinas Pariwisata dan Kebudayaan

Provinsi Jawa Barat.
2. Wakil Gupernur Jawa Barat
Deddy Mizwar.
3. Paraseniman, budayawan ti 26
kabupatn/kota, komunitas seni,
jeung pangrajin seni Jawa Barat.
Di mana (where)
Di sabudeureun Gedong Sat

Bandung.
Ti tanggal 7 nepi ka 13 Sptmber
2013.
Iraha (when)
Naha (why)
Pikeun ngareuah-reuah miling

Provinsi Jawa Barat anu ka-68.
Kumaha (how)
1. Ram pisan, nepi ka patalimarga

og mact.
2. Had pisan, buktina salila tujuh
po tujuh peuting lumangsungna
ta acara, teu welh dideugdeug
ku masarakat.
Mun hidep maca gemet tabl di luhur, bakal

kapanggih yn dina rumus warta, hiji rumus th bisa aya
sababaraha pananya atawa sababaraha bja. Upamana
dina naon (what) aya dua pananya jeung dua bja. Kitu
deui dina saha (who). Ku kituna, dina nyieun warta th
20
bisa ngamuat sababaraha bja. Ulah pdah rumusna ngan

aya genep, nulis og ukur hiji-hiji dina unggal rumus,
sakadar pikeun nyumponan genep rumus ta wungkul.
Latihan
Baca conto warta di handap!
Ti tanggal 5 nepi ka 15 Agustus 2013, di Gedong
Kasenian Rumentang Siang Bandung diayakeun pasang-giri
drama tingkat SMP/Mts sa-Jawa Barat anu diayakeun ku Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. Unggal kabupatn/kota
ngirimkeun wawakilna. Aya anu ngan ukur ngirimkeun hiji
wawakil, aya og anu nepi ka dua atawa tilu wawakil. Jumlah
pamilon anu miluan kana ta pasanggiri aya 63 grup drama. Teu
wudu Gedong Kasenian Rumentang Siang anu biasana tiiseun
th ngadadak ram, boh ku pamilon boh ku nu lalajo. Unggal po
korsi panongton teu welh pinuh. Matak reugreug ka panitia.
Sabada maca warta di luhur, pk tangan:
Kalimah tanyana
Kagiatan naon anu
diayakeunna?
Rumusan wartana
Larapna dina warta
naon (what)
saha (who)
di mana (where)
iraha (when)
Naha (why)
kumaha (how)
2. Warta dina Televisi

________________________________________________________________
SUNDA TELEVISI
DIVISI PEMBERITAAN
TANGGAL
: 4 -10 -2012
REPORTER
: SANDY
CAMERAMAN : SANDY

EIC
: RANGGA
21
POKOK BERITA
Pasanggiri Ngadongng pikeun Ngarojong Karep Diajar Siswa
VIDEO
PENYIAR
AUDIO
Cimahi ngagelar pasanggiri ngadongng/tingkat
SMP sa-Kota Cimahi// Eta lomba diayakeun pikeun
ngarojong karep siswa SMP/ ngaludang deui tradisi
ngadongng/ anu geus mh leungit.
VTR STAR
....................... VOICE OVER .......................

Dina tanggal 21 Pebruari 2014 anu anyar kaliwat/
MGMP Basa Sunda Kota Cimahi/ngagelar pasanggiri
ngadongng tingkat SMP sa-Kota Cimahi//Ieu
kagiatan anu diayakeun di SMPN 8 Cimahi th/
pikeun ngareuah-reuah miling po basa indung
sadunya
atawa
mother
tangue//Nurutkeun
katerangan ti pupuhu MGMP Basa Sunda Kota
Cimahi/Ibu Susi Budiwati,S.Pd./ ieu kagiatan th
geus rutin diayakeun saban taun// Dipiharep/ ieu
kagiatan bisa ngahudang deui karesep barudak kana
dongng-dongng Sunda/anu geus ngeureuyeuh
laleungitan//Lian ti ta/pikeun numuwuhkeun deui
tradisi ngadongng anu geus mh leungit//Sakabh
SMP anu aya di Kota Cimahi/ngirimkeun wawakilna//
Matak reueus/lantaran geuning barudak th palinter
ngadongngna// Tina 54 urang pamilon/22 urang
pamilon istri jeung 22 urang pamilon pameget/
ditetepkeun masing-masing genep pinunjul//Unggal
pinunjul meunang piala/ piagem/ jeung basiswa ti
kapala Dinas Pendidikan Kota Cimahi//
Susi Budiwati,S.
Pd.
Pupuhu MGMP
22
....................... STATEMENT .......................

SANDY NUGROHO/ SUNDA TV//
a.

Jejer/tma Warta
Warta di luhur th mr bja ngeunaan kagiatan pasanggiri
ngadongng pikeun budak SMP. Ku kituna, bisa dicindekkeun yn
tmana th kagiatan budaya.
b. Ngaringkes Warta

Dina warta di luhur nyaritakeun pasanggiri ngadongng tingkat
SMP sa-Kota Cimahi, dina raraga miling po basa indung sadunya
dina tanggal 21 Pebruari 2014. ta kagiatan th diayakeun pikeun
ngahudangkeun deui karesep barudak kana dongng jeung
numuwuhkeun tradisi ngadongng anu geus leungit. Singhorng
barudak th aralus ngadongngna. Eta pasanggiri diiluan ku 54 urang
pamilon, 22 urang pamilon aww jeung 22 urang pamilon lalaki.
Unggal katgori, dipilih genep urang pinunjul anu meunangkeun
hadiah mangrupa piala, piagem, jeung duit basiswa ti kapala Dinas
Pendidikan Kota Cimahi.
c.

Rumusan Warta
Hayu jieun deui sababaraha pananya anu jawabanana aya dina warta
di luhur!
1. Kagiatan naon anu diayakeunana ?

Jawabanana: Pasanggiri ngadongng tingkat SMP sa-Kota
Cimahi.
2. Saha anu ngayakeunana?

Jawabanana: MGMP Basa Sunda Kota Cimahi.
3. Saha anu mr hadiahna?
Jawabanana: Kapala Dinas Pendidikan Kota Cimahi.
4. Di mana diayakeunana ta kagiatan?

Jawabanana: Di SMPN 8 Kota Cimahi
5. Iraha diayakeunana?

Jawabanana: Tanggal 21 Pebruari 2014.
6. Naha ta kagiatan diayakeun?

Jawabanana: Pikeun ngahudang deui karesep barudak kana
dongng-dongng Sunda anu geus ngeureuyeuh laleungitan.
Lian ti ta, pikeun numuwuhkeun deui tradisi ngadongng
anu geus mh leungit.
23
7. Kumaha pangbaga sakola kana ta kagiatan?

Jawabanana: Had pisan, buktina sakabh SMP anu aya di Kota
Cimahi ngirimkeun wawakilna.
8. Naon wa hadiahna?
Jawabanana: piala, piagem, jeung basiswa.
C. Nyarungsum Eusi Warta

Ieu di handap aya conto warta tina majalah, pk baca sing gemet!
FFB Ngeureuyeuh Ngajn Pilem
Unggal taun teu kungsi copong. Najan teu loba disorot ku mdia
televisi, tapi Forum Film Bandung (FFB) ngeureuyeuh ngajn pilem-pilem
anu diputer di bioskop-bioskop di kota Bandung, boh pilem nasional boh
pilem impor. Kitu deui sintron anu diputer dina televisi nasional.
Bda jeung taun-taun sammhna, pamasrahan pangajn kana pilem
jeung sintron taun 2013 mah ti sammhna knh geus ram dibwarakeun,
boh ngaliwatan mdia koran boh televisi. Kawuwuh acarana gaw bareng
jeung televisi swasta badag; SCTV. Acarana bakal disiarkeun langsung ti
Lapang Gasibu Bandung , po Saptu tanggal 15 Juni 2013. Pilem jeung
sintron anu diajnna, anu diputer salila taun 2012.
Nurutkeun pupuhu FFB, H. Eddy D. Iskandar, pilem anu diajn
salila taun 2012 th aya 92 judul pilem nasional jeung 140 judul pilem
impor. Sedeng sintron anu diajn th aya 335 judul. Tah tina jumlah anu
sakitu lobana th, anu ditetepkeun jadi nominasi ngan 13 judul pilem
nasional jeung 12 judul pilem impor.
Tina jumlah nominasi anu sakitu th bakal dipilih pilem anu pinuji.
Saur H. Eddy D. Iskandar, ngahaja cenah mak kecap pinuji lain kecap
pangalusna, lantaran anu dipilihna pilem atawa sintron anu meunang
pamuji atawa anu pantes dipuji. Tangtu ba ieu pangajn th meunang
pangbaga jeung pangrojong anu kacida hadna ti parainsan pilem
Indonesia.
(Dicutat jeung diropa tina Majalah Mangle no: 2440)
24
Sabada hidep maca conto warta di luhur, pk tangan:

1. Tmana
2. Jieun ringkesanana
3. Tangan rumusanana. Pikeun nangtukeun rumusanna, pk tuluykeun
eusian tabl di handap!
Kalimah Tanyana
Rumusan
Wartana
1. Kagiatan naon anu

diayakeunna?
Naon (what)
Larapna dina Warta
Saha (who)
Di mana (where)
Iraha (when)
Naha (why)
Kumaha (how)
D. Pancn
Sabada hidep macaan conto warta di luhur, tangtu hidep geus bisa
nyindekkeun nu kumaha anu disebut warta th. Warta-warta samodl
kitu th loba kapanggih dina majalah, koran, atawa internt. Geura
bukaan website Sunda, loba pisan warta parondok anu ku hidep bisa
disarungsum.
Pancn Kelompok
1.
Titnan conto naskah warta dina majalah jeung dina televisi di

luhur, tuluy tataan naon bdana boh tina wangun boh tina eusi!
Wangunna
Warta dina Majalah:
Eusina
Warta dina televisi:
25
2.
Tangan warta dina majalah, koran, televisi, atawa internt.

Tuluy pigaw:
a. Tangan jejerna!
b. Jieun ringkesanana!
c. Tangan rumusan wartana. Sangkan jntr, rumusan wartana
ditablkeun jiga conto!
Kalimah Tanyana
Rumusan wartana
Larapna dina Warta
Naon (what)
Saha (who)
Di mana (where)
Iraha (when)
Naha (why)
Kumaha (how)
3. Di handap aya conto wawancara antara wartawan jeung Andika,

pinunjul biantara tingkat SMP sa-Jawa Barat taun 2013, anu diayakeun
ku Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. Baca hasil wawancarana
sing gemet!
Wartawan : Asalamualaikum. Andika damang? Punten sim
kuring nyangkolong waktos sadrk.
Andika
: Waalaikumsalam. Mangga, teu sawios. Aya anu
tiasa dibantos?
Wartawan : Muhun. Sateuacanna sim kuring nepangkeun heula,
pun Dadan, wartawan ti Majalah Sunda.
Andika
: Oh, hatur nuhun tiasa ditepangkeun. Aya perkawis
naon nya? Sok asa rareuwas.
Wartawan : Ah teu kedah reuwas. Dina pasanggiri biantara taun
ieu, sadrk janten pinunjul kahiji tingkat Jawa Bara.
Leres?
Andika
: Sumuhun, leres pisan.
Wartawan : Wilujeng, ngiring bingah. Dupi jenengan lengkep
sadrk saha sareng wawakil ti mana?
26
Andika
: Hatur nuhun. Sim kuring wawakil ti Kabupatn

Subang.
Wartawan : Dupi sakolana?
Andika
: Di SMP negeri Subang, kelas dalapan.
Wartawan : Naha sadrk bet milih ngiringan biantara?
Andika
: Margi sim kuring hoyong nguji kamampuh nyarios
payuneun balar
Wartawan : Ti iraha sadrek sok ngiringan pasanggiri?
Andika
: Saleresna mah nemban di tingkat provinsi mah.
Mung sateuacanna ngiringan pasanggiri di sakola,
teras di tingkat kabupatn. Alhmadulillah janten
pinunjul kahiji, boh di sakola boh di kabupatn, numawi
ayeuna diutus ngawakilan ka provinsi og.
Wartawan : Sateuacanna, teu acan kantos ngiringan pasanggiri?
Andika
: Nuju di SD kantos ngiringan. Nuju ngawitan janten
pinunjul di tingkat kacamatan, mung di tingkat
kabupatn kawon. Knging deui kasempetan ngiringan pasanggiri th, nya taun ieu pisan. Kaleresan sa
milikna.
Wartawan : Janten tos pangalaman panginten nya ngiringan
pasanggiri biantara th. Upami bad ngiringan
biantara, kumaha tah tataharna lami henteu?
Andika
: Lami og. Anu taun ieu wa latihan th aya kana dua
sasihna.
Wartawan : Saha anu ngalatihna?
Andika
: Pami nuju persiapan ngiringan pasanggiri di sakola
mah latihan nyalira ba. Pas bad dikintun ka tingkat
kabupatn, nemb diaping latihan ku Guru Basa
Sunda. Kitu deui pas bad ka tingkat propinsi, latihan
th diaping deui ku pangaping anu disayogikeun ku
Dinas Pendidikan. Kaleresan pangaping anu ditunjuk
ku Dinas Pendidikan th Guru Basa Sunda sim kuringdi
sakola.
Wartawan : Wah, kaleresan pisan atuh. Dupi hadiahna naon ba?
Andika
: Knging piala ti Bapa Gubernur, piagem, sareng artos
wh anu ageungna dua juta rupia.
27
Wartawan : Uluh-uluh, ageung og nya hadiahna. Kumaha tah perasaan sadrk janten pinunjul di tingkat propinsi th?
Andika
: Tangtosna og bingah pisan. Sesah ngagambarkeunana.
Knging cap latihan th aya hasilna. Kantenan
punbiang mah dugi ka nangis, panginten ku teu kinten
ngaraos bingahna.
Wartawan : Muhun, tangtos. Kanggo naon tah hadiahna?
Andika
: Samentawis mah bad ditabungkeun wa, kanggo
bekel neraskeun sakola ka SMA.
Wartawan : Muhun, sa pisan. Rupina parantos cekap. Hatur nuhun
tos kersa ngobrol sareng sim kuring.
Andika
: Muhun sami-sami. Hapunten bilih waleran sim kuring
kirang nyugemakeun.
Wartawan : Cekap. Sakali deui wilujeng, mugi-mugi ka payunna
teras ngahontal prstasi. Mangga, asalamualaikum...
Andika
: Aamiiin...mangga, waalaikumsalam.
Sabada maca hasil wawancara di luhur, pigaw:
a. Sebutkeun pertanyaan nu luyu jeung rumus 5W + 1H!
b. Jieun jadi naskah warta muatkeuneun dina majalah!
c. Jieun jadi naskah warta bacakeuneun dina televisi!
4.
28
Jieun warta keur majalah tuluy tulis deui dina wangun keur televisi,
anu jejerna bisa milih salahsahiji:
a. Kagiatan karyawisata sakola ka Jogyakarta
b. Kagiatan pekan krativitas siswa di sakola
c. Kagiatan miling po Agustusan
d. Kagiatan pasanggiri ngadongng tingkat Kabupatn
e. Miling Maulud Nabi di sakola
f. Kagiatan kuliah duha di Masjid Agung
g. Konsr Band Noah di alun-alun
h. Kagiatan milangkala kabupatn/kota
i. Pamran krativitas siswa dina miling Hari Pendidikan
Nasional.
j.
Kagiatan pertandingan putsal antar SMP sa kabupatn/kota.
k. Kagiatan Jambor Pramuka tingkat kabupatn/kota
Pancn Mandiri
1.
2.
Tangan warta pondok anu geus dimuat dina majalah. Robah warta
kasebut kana wangun warta bacakeuneun dina televisi!
Sabada lancar nulis warta, ayeuna urang diajar kumaha cara macana.
Meureun hidep kungsi lalajo acara warta basa Sunda di TVRI atawa
Bandung TV. Alusna mah bari lalajo th bari latihan. Nu kudu dilatih
th lentong, ngucapkeun kecap-kecap, jeung riuk beungeut dina waktuna maca pikeun ngarojong ngantebkeun eusi warta. Minggu hareupna
saurang-saurang praktk maca hareupeun kelas. Anggap wa keur siaran di televisi. Warta pikeun bacakeuneun hareupeun kelas, pilih salahsahiji di handap!
Warta 1:
Bantuan Buku Pangrojong Pangajaran
Dina taun anggaran 2014, pamarndah darah provinsi Jawa
Barat, geus nyadiakeun waragad pikeun meuli buku-buku pangrojong
pangajaran basa Sunda anu gedna 3,5 milyar rupia. Kitu anu ditandeskeun
ku gubernur Jawa Barat dina wawancarana jeung Majalah Sunda, Kemis
10 Nopember 2013.
Buku-buku anu dibeuli ku anggaran pamarntah th bakal dibagikeun
ka sakumna SMP anu aya di Jawa Barat, boh negri boh swasta, kalawan
haratis. Anapon jenis bukuna ngawengku: buku kumpulan dongng,
buku kumpulan sajak, buku kumpulan carita pondok, buku kumpulan
drama, jeung novel barudak.
Buku anu bakal dibagikeun th henteu sagawayah, tapi kudu diajn
heula ku tim pangajn anu diwangun ku parasastrawan, budayawan, jeung
akademisi. Buku anu nyumponan sarat, kakarak dibagikeun ngaliwatan
Dinas Pendidikan kabupatn/kota masing-masing darah.
Aya 800 buku anu diajn taun ieu, sarta anu nyumponan sarat pikeun
jadi buku pangrojong pangajaran di sakola ngan 630 buku. Ssana, eusina
jeung tmana dianggap kurang loyog keur bacaeun barudak SMP.
29
Warta 2:
Pasanggiri Kawih Murangkalih
Bulan Dsmber anu anyar ka liwat, Dasntra, gaw bareng jeung
pmda Kabupatn Subang, ngagelar pasanggiri kawih murangkalih anu
tempatna di aula pmda Kabupatn Subang. Ieu pasanggiri dilaksanakeun
dina raraga ngareuah-reuah acara milangkala Kabupatn Subang anu ka65.
Lantaran lobana pamilon, ieu pasanggiri dilaksanakeun salila dua
po, ti tanggal 12 nepi ka tanggal 13 Dsmber. Dipidangkeun dina
wanda rampak sekar atawa sok disebut og layeutan swara, anu jumlah
anggotana minimal 10 urang.
Acara dibuka langsung ku Bupati Subang. Dina pamapagna,
Bupati Subang ntlakeun kareueusna ka barudak SMP anu geus mahr
ngahaleuangkeun kawih-kawih Sunda. Anjeunna og ntlakeun
kabingahna, lantaran ampir sakabh SMP anu aya di Kabupatn Subang
ngirimkeun wawakilna. Ged harepan cenah, mun kagiatan samodl kieu
tuluy tumuluy diayakeun, minat barudak kana kasenian Sunda bakal
beuki ngaronjat.
30
PA N G A J
AN
AR
Sumber: dokumen pribadi
Guguritan
31
uguritan th karangan pondok anu ditulis dina

wangun pupuh. Barudak ayeuna mah geus loba
anu teu wanoheun kana guguritan, padahal
unggal taun Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat
ngagelar pasanggiri pupuh rahan ti mimiti tingkat SD,
SMP, nepi ka SMA. Laguna og ayeuna mah dirah deui,
dipirig ku musik anu modren sarta ngeunaheun lamun
dijogdan. Pantesna, paraahli seni nepi ka ngulik lagu
jeung musik anu leuwih deukeut kana rasa barudak ngora
th sangkan ieu pupuh dipikaresep ku entragan ngora.
Babari dilagukeunna sarta ngeunaheun kakupingna.
Atuh eusina og, leubeut ku papatah anu ged gunana
keur kahirupan. Geura hayu urang diajar nembangkeun
guguritan, nyangkeum eusina, jeung sakalian diajar
nulisna.
A. Nembangkeun Guguritan Pupuh Sinom

Tembangkeun ieu guguritan di handap!
Ka Alun-Alun Bandung
Ngalanglang ka Kota Kembang,
Bapa, Mamah, Ad, kuring,
mios satengah dalapan,
tabuh sabelas can dugi,
mact th di Cileunyi,
alah ieung mani ripuh,
hawa panas kacida,
teu eureun-eureun kikiplik,
tapi angger hawa th beuki bayeungyang.
32
Kuring wawartos ka Bapa,

teu kiat hoyong ka cai,
saur Bapa tahan heula,
sakedap deui g dugi,
di payun th pom bngsin,
di dinya bisa tarurun,
pk bari jajan heula,
ngadagoan ngeusi bnsin,
mun manjing mah bisa bari lohor heula.
Jalan mact geus kaliwat,
Si Ad geus seuri deui,
Mamah g hahariringan,
teu lila nepi pom bnsin,
geuwat kuring ka cai,
lumpat bari rada rusuh,
atuda tos teu kiat,
hoyong ka cai ti tadi,
tos brs mah rarasaan ngemplong pisan.
Singgetna ieu carita,
ka alun-alun geus nepi,
geuning loba ttnjoan,
ramna kaliwat saking,
itu aya KFC,
Si Ad mani tutunjuk,
jigana lapar pisan,
kuring g nya kitu deui,
nya mupakat sarra dahar heula.
33
Tos wareg mah jalan-jalan,

asup th ka Matahari,
baju mani loba pisan,
beureum, konng, hjo deui,
stuning warna-warni,
matak resep matak uruy,
kuring titah milihan,
mana anu cop jeung ati,
ka luar th meunang sakrsk wang.
Pasosor tuluy mulang,
heug kapegat mact deui,
kacida matak aralna,
urut bungah kesel deui,
jalan heurin ku mobil,
matak bingung nu ti lembur,
biasa jalan lega,
ngalaman nu heurin usik,
matak kapok embung ngaduakalian.
B. Mahamkeun Eusi Guguritan

1. Eusi pupuh
34
a.
Pupuh di luhur th diwangun ku genep pada

(gunduk). Eusi pada kahiji nyata nyaritakeun hiji
kulawarga (kuring, bapana, indungna, jeung adina)
nu rk arulin ka Bandung kapegat mact di Cileunyi.
Mangkaning hawa keur meumeujeuhna panas matak
hareudang bayeungyang.
b.
Eusi pada kadua nyata si kuring bbja ka bapana

hayang ka cai. Tapi ku bapana diupahan sangkan
kuat nahan nepi ka pom bnsin. Bisa bari jajan cenah
mun eureun di pom bnsin mah.
c.
d.
e.
f.
Eusi pada katilu nyata jalan mact geus kaliwat.

Atuh sarra ngarasa senang, malah indungna mah
hahariringan sagala. Basa nepi ka pom bnsin, si
kuring laksana hayang ka caina.
Eusi pada kaopat nyata nyaritakeun lalampahan ta
kulawarga geus nepi ka alun-alun. Kaayaan di alunalun th kacida ramna, sagala aya. Basa ningali
KFC, Si Ad tutunjuk hayang dahar di dinya. Nya
sarra reureuh heula ngadon dalahar di dinya.
Eusi pada kalima nyaritakeun sabada dalahar tuluy
balanja ka supermarkt Matahari, baralanja baju.
Bubuhan di supermarket, baju og mani loba warnawarni matak pikabitaeun. Sarra dibbaskeun milih
sakahayangna. Kaluar ti Matahari th meunang
balanjaan sakrsk wang.
Pada panungtung nyaritakeun sarra mulang deui
ka lemburna. Ari heug th kapegat mact deui. Mobil
ngantay minuhan jalan. Nu ti lembur mah pasti
bingung manggih kaayaan sarupa kitu th lantaran
biasa jalan lowong, matak kapok embung balik deui.
Jadi, ulin ka Bandung th kalah matak kapok, lain
matak deudeuieun.
2. Jejer (tma) guguritan

Anu jadi jejer dina guguritan di luhur th kaayaan
kota Bandung ayeuna.
3. Ngeunaan Pupuh Sinom

Sangkan leuwih paham kana pupuh Sinom, urang
petik deui sabagian tina guguritan di luhur!
Ngalanglang ka Kota Kembang,
Bapa, Mamah, Ad, kuring,
mios satengah dalapan,
tabuh sabelas can dugi,
mact th di Cileunyi,
35
alah ieung mani ripuh,

hawa kacida panasna,
teu eureun-eureun kikiplik,
tapi angger hawa th beuki bayeungyang.
Tah sagunduk di luhur th disebutna sapada. Jadi
pupuh di luhur th diwangun ku genep pada. Dina sapada
th aya salapan jajar. Tah, sajajar dina sapada th disebutna
sapadalisan. Jadi pupuh sinom th dina sapadana aya
salapan padalisan.
Dina pupuh mah jumlah engangna og kudu
matok, teu bisa sagawayah. Unggal pupuh boga aturan
swang-swangan. Jumlah engang dina unggal padalisan
th disebutna guru wilangan. Kitu deui sora vokal dina
unggal tungtung padalisan og kudu luyu jeung aturan
pupuhna. Tah sora vokal dina unggal tungtung padalisan
th disebutna guru lagu. Geura urang titnan jumlah guru
wilangan jeung guru lagu dina pupuh sinom.
Pada
Pupuh sinom
lisan
1.
Nga-lang-lang-ka-ko-ta-kem-bang
Guru
wilangan
Guru
lagu
2.
Ba-pa-ma-mah-a-d-ku-ring
3.
mi-os-sa-teng-ah-da-la-pan
4.
ta-buh-sa-la-pan-can-du-gi
5.
ma-ct-na-di-Ci-leu-nyi
6.
a-lah-i-eung-ma-ni-ri-puh
7.
ha-wa-ka-ci-da-pa-nas-na
8.
teu-eu-reun-eu-reun-ki-kip-lik
9.
ta-pi-ang-ger-ha-wa-th-beuki- bayeung-yang
12
Tina wincikan di luhur katangn, patokan pupuh

Sinom th dina sapadana diwangun ku 9 padalisan.
Patokanana: 8-a, 8-i, 8-a, 8-i, 7-i, 8-u, 7-a, 8-i, 12-a.
36
C. Nyangkem Guguritan
Guguritan th karangan pondok anu disusunna
mak patokan pupuh. Jadi mun nurutkeun wangunanana,
guguritan th wangun ugeran teu bbas, da kauger ku
patokan pupuh ta. Jumlah pupuh sakabhna aya 17
pupuh, nyata: dangdanggula, sinom, asmarandana,
kinanti, mijil, magatru, pangkur, durma, pucung,
balakbak, maskumambang, wirangrong, gambuh, gurisa,
lambang, ladrang, jeung jurudemung. Tapi anu dipedar
ayeuna mah moal kabh, cukup opat pupuh wa heula.
1. Guguritan dina Pupuh Kinanti

Tembangkeun babarengan guguritan di handap!
Bandung Ayeuna
Bandung geus heurin ku tangtung,
nu datang ti mana mendi,
loba nu ngadon usaha,
atawa nu ngadon cicing,
balatak ku nu daragang,
matak heurin anu ulin.
Toko-toko pararinuh,
trotoar heurin ku parkir,
pabeulit jeung nu balanja,
pahibut nu barangbeuli,
adu tawar ram pisan
kasawur ku sora mobil
sorana patinggarerung,
angkot pabeulit jeung taksi,
riweuh nangan panumpang,
pada-pada embung rugi,
puguh diudag setoran,
balik kudu meunang bati.
Sumber: infobdg.com
37
Kaki lima enggeus puguh,

wuwuh nambah heurin usik,
mmang raos nu balanja,
tapi heurin ka nu ulin,
Bandung kota keur balanja,
kota kembang salin jinis.
a.

b.

c.

38
Eusi guguritan
Eusi gururitan dina pupuh
kinanti di luhur,
nyaritakeun kaayaan kota Bandung anu geus salin
jinis (robah) tina Kota Kembang jadi kota tempat
balanja. Nepi ka trotoar g pinuh dipak nu dagang.
Sisi jalan ram ku anu adu tawar sorana kasawur ku
sora angkot jeung taksi nu nangan panumpang.
Jejer/tma guguritan
Nu jadi jejer guguritan kinanti di luhur masih knh
nyaritakeun kaayaan kota Bandung ayeuna.
Patokan Guguritan Kinanti
Ti heula geus dipedar, unggal guguritan/pupuh boga
patokan swang-swangan. Patokan pupuh sinom
tangtu ba bda jeung pupuh kinanti. Geura urang
cutat patokan pupuh kinanti.
Padalisan
Pupuh Kinanti
Guru
wilangan
Guru
lagu
Ban-dung-geus-heu-rin-kutang-tung
nu-da-tang-ti-ma-na-men-di
lo-ba-nu-nga-don-u-sa-ha
a-ta-wa-nu-nga-don-ci-cing
ba-la-tak-ku-nu-da-ra-gang
ma-tak-heu-rin-a-nu-u-lin
Tina wincikan di luhur katangn, pupuh Kinanti th

dina sapadana diwangun ku genep padalisan. Patokanana:
8-u, 8-i, 8-a, 8-i, 8-a, 8-i.
2. Guguritan dina Pupuh Asmarandana

Budak Bangor
Kacatur Arman jeung Andi,
budak sakola ti kota,
di kelas ngan heureuy ba,
diajar sakahayangna,
lamun dipapatahan,
tara ieuh dak nurut,
dasar adatna wangkelang.

Hiji po baradami,
ta budak nu duaan,
ark arulin ka warnt,
kajeun bolos ti sakola,
teu mikir akibatna,
nurut laku nu teu puguh,
kaleungitan akal shat.
Caritana enggeus nepi

ka warnt di deukeut pasar,
lumayan tempatna ram,
puguh da loba nu dagang,
Andi kadua Arman,
di warnt diukna nyumput
meureun sieun kanyahoan.

Ibu Guru Biologi,

nuju ngawulang di kelas,
hran kelas henteu gandng,
geuwat naros ka barudak,
39
saha anu teu aya,

Arman Andi nyampak suwung,
paingan atuh paingan.

Bu guru naros taliti,

narosna th lantip pisan,
barudak th lh dt,
balaka budak nu dua,
ngahaja interntan,
di pasar rada bh juru,
anu nyanghareup ka wtan.
Lapor ka Pembina OSIS,

budak kabur ti sakola,
cenah mah nyingkur di warnt,
hayang wareg interntan,
nu deukeut pasar ta,
ngarndng jeung warung sangu,
geuwat kudu didatangan.

Harita knh digidig,

didatanganna jeung satpam,
langsung muru warnt ba,
Andi jeung Arman kasampak,
gancangna mah dibawa,
Andi jeung Arman tarungkul,
lantaran ngarasa ra.
Latihan
Sabada maca guguritan dina pupuh Asmarandana di
luhur, pasti ku hidep katitn bdana jeung pupuh Sinom
atawa pupuh Kinanti anu tadi geus dipesk. Nitnan kana
gundukanna, saliwat og sidik jumlah jajaranna bda. Tah
sangkan leuwih jntr, pk ku hidep pigaw pancn di
handap!
a. Jawab pananya di handap!
1.
40
Saha anu jadi tokoh dina guguritan Budak

Bangor?
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Saha anu mimiti manggihan ta dua budak

leungit ti kelas?
Ka marana cenah ta dua budak inditna?
Kumaha watek ta dua budak th?
Kumaha balukarna kalakuan ta dua budak
th?
Nurutkeun pamanggih hidep, alus henteu
ta kalakuan budak anu dua th? Sebutkeun
alesanana!
Tuliskeun deui kumaha jalan carita atawa
runtuyan kajadian dina guguritan Budak
Bangor!
b. Pancn Kelompok
1.
Jieun kelompok
anu sakelompokna lima
urang!
2. Tangan kecap-kecap anu teu kaharti sarta
tangan
hartina dina kamus!
3. Tembangkeun guguritan di luhur babarengan!
4. Diskusikeun jeung kelompok naon
eusi
guguritanna sarta tunjuk saurang pikeun
nyaritakeun deui eusina mak basa sorangan!
5. Tangan jejer/tma guguritanna!
6. Tangan guru wilangan jeung guru laguna!
Padalisan
Pupuh
Asmarandana
Guru
Wilangan
Guru
Lagu
1
2
3
4
5
6
7
41
3. Guguritan dina Pupuh Mijil

Di Mekah Tepung Silaturahmi
Jamaah th asal bda nagri,
ti wtan ka kulon,
nagri kidul katut nagri kalr,
rupa-rupa bangsa pada hadir,
mungguh umat Nabi,
kabh g kasaur.

Di Mekah tepung silaturahmi,

patanya patakon,

silihrrt loba anu anh,

nyidik-nyidik kulit warna-warni

panon, irung, biwir,

dedegan nya kitu.
Ku pakan g matak kataji,
godblag berelong,
potonganna gobrah jeung godobr,
nu disarung jeung nu disamping,
kabh narik ati,
runtut raut rukun.

Betah teuing mun pagilinggisik,

salam silih walon,

lamun pareng diuk parrndng,

silih tanya asal th ti mendi,

silih beuli ati,

patepung jeung dulur.
Nimat pisan jadi umat muslim,
hat teguh tanggoh,
salieuk bh ku ra sadrk,
sosonoan jeung sakolong langit,
sammh jung balik,
nuju alam kubur.
(Dicutat tina Guguritan Munggah Haji, 1995, karya Yus Rusyana)
42
Latihan
Guguritan pupuh mijil ieu og, bda deui patokanna jeung pupuh
nu tilu tadi. Sangkan hidep leuwih paham naon bdana, pk pigaw
pancn di handap!
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Diskusikeun jeung kelompok anu tadi knh!

Tangan kecap-kecap anu teu kaharti sarta tangan
hartina dina
kamus!
Tembangkeun guguritan di luhur nepi ka bisa!
Diskusikeun jeung kelompok, naon eusi guguritanna sarta tunjuk
saurang pikeun nyaritakeun deui eusina mak basa sorangan!
Tangan jejer/tma guguritanna!
Tangan guru wilangan jeung guru laguna!
Bandingkeun guguritan "Budak Bangor" jeung Di "Mekah Tepung
Silaturahmi", boh tina eusi, tma, jeung kecap-kecap anu dipakna!
kecap-kecap
Guguritan
Eusina
tmana
anu dipakna
Budak Bangor
Di Mekah
Tepung
Silaturahmi
D. Nulis Guguritan
Hayu urang diajar nulis guguritan!
1.
Nulis guguritan th sabenerna babari pisan. Anu kudu dipikanyaho,

patokanana heula. Upamana urang rk nulis pupuh sinom. Geura
urang cirian heula patokanana:
__ __ __ __ __ __ __ __ 8-a
__ __ __ __ __ __ __ __ 8-i
__ __ __ __ __ __ __ __ 8-a
__ __ __ __ __ __ __ __ 8-i
__ __ __ __ __ __ __ __ 7-i
__ __ __ __ __ __ __ __ 8-u
43

2.
__ __ __ __ __ __ __ 7-a
__ __ __ __ __ __ __ __ 8-i
__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ 12-a
Sabada urang ngawincik patokanana, ayeuna tang-tukeun jejer

atawa tmana. Lngkah-lngkahna:
a. Anu babari heula, nyambungkeun kecap ulah waka mikiran
eusi. Upamana rk nyaritakeun ngaran bungbuahan. Tangan
ngaran-ngaran bungbuahan anu sora vokal panungtungna
luyu jeung patokan pupuh sinom.

__________________________ gedang (8-a)

__________________________ kacapi (8-i)

__________________________ salak (8-a)

__________________________ cri (8-i)

__________________________ strowbri (7-i)

__________________________ kadu (8-u)

__________________________ nangka (7-a)

__________________________ manalagi (8-i)

__________________________ sarikaya (8-a)
Sabada kapanggih kecap-kecap keur tungtung unggal padalisan,

ayeuna urang tangan keur kalimahna. Geura titnan:
Anu amis hipu gedang (8-a)
haseum mah buah kacapi (8-i)
anu kesed ta salak (8-a)
nu beureum leutik mah cri (8-i)
amis haseum strawbri (7-i)
amis kareueut mah kadu (8-u)
seungit melenghir nangka (7-a)
mun buah mah manalagi (8-i)
daging bodas semu empuk sarikaya (12-a)
b.
Ayeuna urang nyieun pupuh sinom anu jejerna nyaritakeun

kandahan alam di kebon enth. Mimitina tangan kecap-kecap anu
patali jeung kaayaan di kebon enth atawa jeung kaayaan hat lamun
ningali kebon enth sarta vokal panungtungna luyu jeung patokan
pupuh sinom ta. Upamana:
44
c.
__________________________ lega (8-a)

__________________________ ati (8-i)
__________________________ kagagas (8-a)
__________________________ pikir (8-i)
__________________________ ningali (7-i)
__________________________ isuk-isuk (8-u)
__________________________ kacida (7-a)
__________________________ ricit (8-i)
__________________________ pipikiran (12-a)
Ayeuna hayu urang lengkepan kalimahna, jadi kieu:

Kebon enth ngaplak lega (8-a)

matak sumrdt ati (8-i)

stuning matak kagagas (8-a)

matak tingtrim kana pikir (8-i)

lamun urang ningali (7-i)

dina wanci isuk-isuk (8-u)

matak waas kacida (7-a)

manuk disarada ricit (8-a)

matak waas matak kelar pipikiran (12-a)
Ayeuna urang cobaan nyieun pupuh sinom anu eusi ta pupuh
nyaritakeun lalampahan ulin ka kebon binatang Bandung. Hidep
kungsi ulin ka kebon binatang? Anu kungsi mah tangtu bakal
kagambar kumaha kaayaan di kebon binatang anu perenahna di Jl.
Taman Sari Bandung th. Tapi lamun can kungsi, geura hayu ba
urang babarengan nulis guguritanana. Mimitina urang kumpulkeun
kecap-kecap anu patali jeung kebon binatang anu sora vokal
panungtungna sarua jeung patokan pupuh sinom. Kumpulkeun ba
saloba-lobana. Dina pada mimiti mah ulah langsung nyaritakeun
kebon binatang mh jalan caritana ngajalur, bisa dimimitian ku
nyaritakeun lalampahan basa indit ka ta tempat. Hayu geura urang
mimitian, urang judulan Ka Kebon Binatang!
Bisi poho, urang tuliskeun deui patokanana!
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ____ 8-a
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ____ 8-i
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ____ 8-a
45
___
___
___
___
___
___
___
___
___
___
___
___
___ ___ ___ ___ ___ ____ 8-i

___ ___ ___ ___ ___ 7-i
___ ___ ___ ___ ___ ____8-u
___ ___ ___ ___ ___ 7-a
___ ___ ___ ___ ___ ____8-i
___ __ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ __12-a
Ka Kebon Binatang
Ulin ka kebon binatang, (8-a)
di Bandung di Taman Sari, (8-i)
kuring ulin th opatan, (8-a)
Bapa, Mamah, Tth, kuring, (8-i)
di jalan suka seuri, (7-i)
datang th tabuh sapuluh, (8-u)
nu ka lokt mung Bapa, (7-a)
maksudna ngagaleuh karcis, (8-i)
sedeng kuring tiluan nungguan heula. (12-a)

Teu lila ronghap Bapa, (8-a)

bari ngiwir-ngiwir karcis, (8-i)

ngajak kuring sarra, (8-a)

muru gerbang beulah sisi, (8-i)

Bapa anu mimiti, (7-i)

mapah angkatna ti payun, (8-u)

Tth pengkereunana, (7-a)

leumpang bari sura-seuri, (8-a)

bungah pisan pareng ka kebon binatang. (12-a)
Tuluy kuring sarra, (8-a)
ngantay asup hiji-hiji, (8-i)
singhorng lega kacida, (8-a)
jaba hawana g tiis, (8-i)
seger kaliwat saking, (7-i)
tatangkalan jararangkung, (8-u)
aya tangkal camara, (7-a)
paselang jeung tangkal pornis, (8-i)
linduk iuh beresih ku matak betah. (12-a)
46
Mimitina Bapa ngajak, (8-a)

ka kandang manuk laleutik, (8-i)
loba manuk rupa-rupa, (8-a)
disarada mani ricit, (8-i)
tuh itu Jalak Bali, (7-i)
eunteup dina kawat luhur, (8-u)
di juru aya gagak, (7-a)
buluna hideung laluis, (8-i)
sora bar kakupingna matak hgar. (12-a)

Ti dinya ka kandang oray, (8-a)

Si Tth rada muringis, (8-i)

kandang orayna ngajajar, (8-a)

oray ged oray leutik, (8-i)

peurahna maratih, (7-i)

matak sieun matak paur, (8-u)

komo oray welang, (7-a)

keur leutik peurahna matih, (8-i)

nu badag mah oray piton reujeung sanca. (12-a)
Geus bosen lalajo oray (8-a)
tuluyna nguriling deui, (8-i)
ningal gajah, ajag, singa,(8-a)
onta, buaya, kuda nil, (8-i)
aya sakadang peusing, (7-i)
biruang madu jeung maung, (8-u)
peucang og loba, (7-a)
manuk merak cendrawasih, (8-i)
monyt, lutung, surili, reujeung gorila. (12-a)

Po geus maju ka panas, (8-a)

Bapa tuluy ngajak calik, (8-i)

handapeun tangkal nu badag, (8-a)

ngarah hawa rada tiis, (8-i)

Mamah ngabagi cai, (7-i)

sarra leguk nginum, (8-u)

timbel og dipurak, (7-a)

brak dalahar suka seuri, (8-i)

hat bungah tos terang kebon binatang. (12-a)
47
d.
Sabada diajar nyieun pupuh

nyieun pupuh kinanti. Sapada
patokanana:
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___
sinom, ayeuna hayu urang diajar

wa heula. Urang tangtukeun heula
___
___
___
___
___
___
(8-u)
(8-i)
(8-a)
(8-i)
(8-a)
(8-i)
Ayeuna upamana rk nyieun pupuh kinanti ngeunaan ngaranngaran kekembangan. Tangan heula ngaran kekembangan anu sora
vokalna sarua jeung patokan di luhur:
_________________________ bakung (8-u)
_________________________ malati (8-i)
_________________________ rmawar (8-a)
_________________________ lili (8-i)
_________________________ dahlia (8-a)
_________________________ kacapiring (8-i)

e.
Ayeuna hayu urang lengkepan padalisanna:

ndah pisan kembang bakung (8-u)

Ari nu seungit malati (8-i)

Matak hgar mah rmawar (8-a)

Ngirut ati kembang lili (8-i)

Paselang reujeung dahlia (8-a)

Dipapas kacapiring (8-i)
Sabada bisa nyieun sapada, ayeuna hayu urang diajar nyieun
guguritan dina pupuh kinanti anu ngalalakon (nyaritakeun hiji
kajadian). Eusina nyaritakeun kagiatan urang waktu hudang sar
subuh nepi ka indit ka sakola. Rupa-rupa kajadian bisa kaalaman.
Geura pk baca sing gemet guguritan di handap!
Kabeurangan ka Sakola
Kuring hudang subuh-subuh, (8-u)

gura-giru tuluy mandi, (8-i)
geus mandi mak saragam, (8-a)
48
henteu poho mak dasi, (8-i)

geus dangdan tuluy sasarap, (8-a)
geus rapih mah tuluy indit. (8-i)

Nak angkot asa rusuh, (8-u)

asup g henteu tarapti, (8-i)

diuk th rada ngajengkang, (8-a)

diseungseurikeun ku supir, (8-i)

beungeut beureum sabab ra, (8-a)

da saangkot milu seuri. (8-i)
Geus nepi th rusuh turun, (8-u)
poho can mayar ka supir, (8-i)
supir nagih bari namprak, (8-a)
geuwat kuring ngodok duit, (8-i)
duit lecek sarbuan, (8-a)
sok dibikeun los indit. (8-i)

Panto gerbang geus ditutup, (8-u)

abong geus apes titadi, (8-i)

kalah ngadon kabeurangan, (8-a)

gerbang kaburu dikonci, (8-i)

kuring gugupay ka satpam, (8-a)

mnta gerbang buka deui. (8-i)

Satpam nyampeurkeun jamedud, (8-u)

saeutik og teu seuri, (8-i)

meureun keuheul digupayan, (8-a)

ku budak sapantar kuring, (8-i)

kuring mnta dihampura, (8-a)

pa satpam kakara seuri. (8-i)

E. Pancn
a.
Pancn Mandiri
1.
Tmbangkeun guguritan anu judulna Ka Kebon Binatang jeung

Kabeurangan ka Sakola, saurang-saurang ka hareup!
Caritakeun deui mak basa hidep sorangan eusi guguritan Ka
Kebon Binatang jeung Kabeurangan ka Sakola di luhur!
Anggeuskeun guguritan sinom di handap!
2.
3.
49

4.
Di kelas mani hareudang (8-a)

saeuik g taya angin, (8-i)
panon kalah nundutan, (8-a)
___________________ (8-i)
___________________ (7-i)
___________________ (8-u)
___________________ (7-a)
___________________ (8-i)
_____________________________(12-u)
Anggeuskeun guguritan Kinanti di handap!
Ayeuna diajar pupuh, (8-u)

Pupuhna pupuh kinanti, (8-i)
___________________ (8-a)
_____________________(8-i)
_____________________ (8-a)
_____________________ (8-i)
Nguping soanten Bu Guru, (8-u)

Matak raos kana cepil, (8-i)
_____________________(8-a)
_____________________ (8-i)
_____________________ (8-a)
_____________________ (8-i)
5.
Anggeuskeun pupuh asmarandana di handap!
Ayeuna th po Kemis (8-i)

pangajaran basa Sunda (8-a)
___________________ (8-/o)
___________________ (8-a)
___________________ (7-a)
___________________ (8-u)
___________________ (8-a)
Sarra rampak ngawih (8-i)

patarik-tarik sorana (8-a)
50

6.
______________________ (8-/o)
______________________ (8-a)
______________________ (7-a)
______________________ (8-u)
______________________ (8-a)
Anggeuskeun pupuh mijil di handap!
Budak bageur ngaranna th Dandi (10-i)

Nyobatna jeung Nonon (6-o)
_______________________ (10-)
_______________________ (10-i)
_______________________ (6-i)
_______________________ (6-u)
Di kelasna Dandi rngking hiji (10-i)

Nglhkeun nu bangor (6-o)
___________________________(10-)
___________________________ (10-i)
________________________ (6-i)
________________________ (6-u)
b. Pancn Kelompok
1. Babari pan nyieun pupuh th? Mun geus bisa nyieun
pupuh,
bisa dituluykeun nyusun guguritan. Nu penting paham heula kana
patokanna, jadi bakal babari nyusunna. Tah sabada paham kumaha
carana nyieun pupuh, jieun kelompok anu anggotana masing-masing
opat urang. Geus kitu, jieun pupuh anu tmana bisa milih:
a. Ngaran kekembangan
b.
Ngaran bungbuahan
c.
Ngaran sasatoan
d. Rupa-rupa lauk cai
e.
Pamandangan alam
f.
Kagiatan sapopo
g.
Ngaran-ngaran babaturan di kelas
h.
Judul-judul lagu anu sohor
i.
Ngaran-ngaran artis sohor, jsb.
51
2.
3.
Lobana pupuh: Sinom sapada, Kinanti sapada, Maskumambang

sapada, Asmarandana sapada, jeung Mijil sapada.
Sabada lancar nulis sapada, tuluy nulis lima pada anu caritana
ngaruntuy (ngalalakon). Pupuhna pk milih sakahayang, teu kudu
opatanana. Tmana og bbas milih sorangan.
c.
Pancn di imah
1.
Sabada hidep mikawanoh guguritan, pk tangan conto guguritan

sjnna. Hidep bisa nangan tina buku, majalah, atawa internt.
Pilih anu eusina kaharti ku hidep. Guguritan dina pupuh sinom,
guguritan dina pupuh kinanti, guguritan dina pupuh asmarandana,
jeung guguritan dina pupuh mijil. Masing-masing hiji ba!
2. Baca guguritanana sing gemet, ulah poho bari dicirian kecap-kecap
anu teu kaharti, tuluy tangan hartina dina kamus!
3. Caritakeun eusi masing-masing guguritan mak basa hidep sorangan,
dituliskeun dina wangun lancaran!
4. Sebutkeun naon tmana!
5. Tuliskeun guru lagu jeung guru wilanganana. Mh babari
nuliskeunana mak tabl jiga dina conto!
52
PA N G A J
AN
AR
Sisindiran
53
un dina basa Indonsia mah sisindiran th

pantun ta. Bisa dipak keur paguneman. Malah
sok diselapkeun dina biantara, maksudna
keur mamanis basa. Resep geura ngobrol silihbales ku
sisindiran mah. Sok komo pan sisindiran mah eusina og
lian ti papatah jeung silihasih th, aya anu heureuy atawa
banyol. Upamana:
Rarasaan cengkh konng
Kulit peuteuy dina nyiru
Rarasaan lengkh konng
Kulit beuteung mani nambru
Dijawab ku anu disindiran:
Najan peuteuy dina nyiru
Sakoteng dibawa muter
Najan kulit beuteung nambru
Da ganteng katambah pinter
Tuh pan, najan silihpoyok og teu matak nyeri hat
ari nyaritana ku sisindiran mah. Nu matak kolot baheula
mah mun nyarios sok direumbeuy ku sisindiran og,
maksudna mah sangkan omongan teu togmol teuing
karasana. Geura hayu urang diajar nulis sisindiran
sangkan engk bisa nyarita nu direumbeuy ku sisindiran.
A. Maca Sisindiran dina Paguneman

Guru
: Ayeuna pangajaran kaopat. Urang diajar sisindiran.

Ngawuluku ngawalajar

kudu dibaladah heula

dina waktu rk diajar

hayu ngadaroa heula
Sok KM siapkeun heula!
54
KM
: Mangga Bu... siap! ngadoa ngawitan!
Guru
: Amiiin... dicandak bukuna sadayana?
Barudak : Dibantun, Bu...!
Guru
: Muhun sa pisan.

Ulah loba dahar peuteuy

ngala awi ngan sabuku

barudak ulah hareureuy

sok geura baruka buku
Kamari dugi ka mana diajar th?
Andi
: Meuli roti ka Lodaya
Balikna th kaburitan
kamari abdi sadaya
dialajar guguritan.
Barudak : Hor... Andi pinter...!
Guru
: Wah, Andi hbat pisan tiasa ngadamel
sisindiran.

Ka leuweung nwak titiran

dijualna ngan sarbu

budak pinter sisindiran

ta pasti murid ibu...
Dadan : Ah, Ibu mah mujina ka Andi wungkul. Geura
dangukeun ieu Bu:

Ka toko rk msr kendi

salah jalan kalah muter

ibu ulah muji Andi

abdi g da sami pinter.
Barudak : Hor... Dadan og pinter...!
Guru
: Uluh geuning Dadan og tiasaan.

Kudu getol neukteuk kuku

ngarah pinter lamun dangdan

kudu getol maca buku

ngarah pinter jiga Dadan.
Rina
: Kin heula Bu, ulah waka sspan muji Andi
sareng Dadan. Cobi dangukeun geura:

Mandi dangdan tos balbat

terasna muka komputer
55

Andi Dadan leres hbat

tapi Rina langkung pinter.
Barudak : Hor... istri og aya nu tiasa...
Guru
: Wah... wah... ieu mah leres-leres hbat.

Isukna muka komputer

diseuseulan ku Bu Lilis

Rina mah sans mung pinter

katambihan og geulis...
Rina
: Hh... Ibu hatur nuhun.

Manuk piit manuk wilis

eunteup dina tangkal waru

Rina mmang leres geulis

margi nurun ti Bu Guru...
Nunur : Ibu, Nunur mah teu ngalartos hartosna, tapi
mani resep pisan. Buah Nanas Buah kedongdong,
ikutan doooong...
Guru
: Ih ta mah sans sisindiran atuh.

Titiran eunteup ngajajar

bangkuang palid ka sisi

sisindiran opat jajar

aya cangkang aya eusi.
Rina
: Muhun atuh Nur, ta mah sans sindiran.

Haur Geulis Indramayu

Msr ayakan jeung nyiru

Nunur geulis sareng ayu

Tah dangukeun Ibu Guru
Andi
: Sanaos ka Haur geulis
Andi mah resep ka Cina
Sanaos Nng Nunur geulis
Andi mah resep ka Rina
Barudak : Adeueueueueuh... suit suiw...
Dadan : Wah... wah... Rin... kumaha tah?

Mandi isuk rada beurang

Tampian jalanna nanjak

Andi atos terus terang

Bad ditampi, ditolak?
56
Guru
: Eh, kad ah janten ka mana karep. Sing

mut Rin:

ulah ngala cocongoan

Bisi ruksak tangkal manggu

Ulah waka bogohan

Bisi sakola kaganggu
Andi
: Ha ha.... Ibu mah meni kitu.

Tangkal waru tangkal randu

Jaradi handapeun peuteuy

Ibu guru ulah bendu

Andi mah mung ukur heureuy
Rina
: Muhun Bu, ulah dianggap Andi mah.

Andi resep dahar peuteuy

Ngan saprak sakilona

Andi mmang resep heureuy

Nu matak awt jomlona
Dadan : Eh Rin, ulah waka moyok teu payu ka Andi,
dangukeun geura:

Meuli pedes ngan sakilo

Diwadahan ku Si bayu

Andi mah da sans jomlo

Ngan sakadar henteu payu
57
Andi
: Euleuh-euleuh moyok th meni jero. Yeuh

geura dangukeun:

meuli cingcin jeung Nng Ayu

dahar nangka jeung si Johan

abdi mah lain teu payu

moal waka bobogohan
Guru
: Tah leres Andi. Nuju sakola mah kad ulah
waka ngmutan nu karitu, dialajar wa sing
daria.

Antneu piring nu badag

Sing garetol ka sakola

Andi
: Tah kadangu kasauran Ibu Guru.

Guru
Mesin ketik mak layar

Dialajar ambh pinter
Abdi mah kapiring leutik

Kaisinan ku gamparan.
: H h h .... ah Andi mah tiasa wa. Hayu

ayeuna mah urang teraskeun diajarna.
B. Nyangkem Sisindiran
Dina wacana di luhur, omongan anu digundukgunduk sarta dicondongkeun disebutna sisindiran, nyata
omongan anu eusina dibalibirkeun, henteu langsung kana
maksud. Nurutkeun wangunna, sisindiran th aya tilu
rupa: Paparikan, rarakitan, jeung wawangsalan. Geura
urang pedar hiji-hiji.
1. Paparikan
Paparikan th kaasup wangun sisindiran anu sorana
padeukeut sarta murwakanti dina tungtung kecap atawa
padalisan. Conto dina paguneman di luhur:
58
kudu dibaladah heula
dina waktu rk diajar
hayu ngadaroa heula
Ibu guru th ngajak ngadoa ka barudak sammh

der diajar. Eta maksud anu poko th dikedalkeunana dina
jajaran katilu jeung kaopat, nyata

Dina waktu rk diajar
Hayu ngadaroa heula
Tapi ngedalkeunana henteu langsung pok, dibalibirkeun heula dina cangkang nyata jajaran kahiji jeung
kadua nyata:

Kudu dibaladah heula
Jadi dina paparikan th aya bagian cangkang jeung

bagian eusi. Ku ayana cangkang anu sorana nyindirkeun
kana pieusieun, karasa ngeunah pisan kadngna.
Lamun ku urang ditengetan, brh ba katnjo, paparikan
th diwangun ku opat jajar. Dina sajajarna diwangun ku
dalapan engang. Geura urang prlkeun:
Nga - wu - lu - ku - nga - wa - la - jar
1
Ku - du - di - ba - la - dah - heu - la
1
Di - na - wak - tu - rk - di - a - jar
1
Ha - yu - nga - da - ro - a - heu - la
1
59
Satuluyna pk tengetan kecap dina tungtung

jajaran:

_____________________ ngawalajar
_____________________ heula
_____________________ diajar
_____________________ heula
Dina kecap ngawalajar jajaran kahiji, aya sora anu

dibalikan deui dina jajaran katilu nyata diajar. Kecap
heula dina jajaran katilu mah dibalikan sagemblengna
dina jajaran kaopat. Jadi, kecap ngawalajar murwakanti
jeung kecap diajar dina sora jar, sedeng kecap heula dina
jajaran kadua murwakanti jeung kecap heula dina jajaran
kaopat.
Lian ti murwakanti di tungtung, og aya nu murwakanti ti mimiti knh. Geura tengetan paparikan di
handap:

bangkuang palid ka sisi
sisindiran opat jajar
aya cangkang aya eusi
Sabada dititnan, kapanggih anu murwakanti th lain

tungtung wungkul. Mh jntr geura urang rndngkeun
jajaran kahiji jeung katilu, kadua jeung kaopat:

60
Sisindiran opat jajar
Bangkuang palid ka sisi
Aya cangkang aya eusi
Ttla pisan kecap titiran jeung ngajajar dina jajaran

kahiji murwakanti jeung kecap sisindiran jeung jajar dina
jajaran kaopat. Kitu deui kecap bangkuang jeung sisi dina
jajaran katilu murwakanti jeung kecap cangkang jeung eusi
dina jajaran kaopat.
Dumasar kana conto di luhur, bisa dicindekkeun
ciri-ciri paparikan th nyata:
a.
b.
c.
d.
Sapada (sagunduk) diwangun ku opat padalisan

(jajar )
Padalisan kahiji jeung kadua mangrupa cangkang,
sedeng padalisan katilu jeung kaopat mangrupa
eusi.
Jumlah engang dina unggal padalisan umumna aya
dalapan engang.
Sora tungtung padalisan kahiji sarua jeung tungtung
padalisan katilu, sora tungtung padalisan kadua
sarua jeung sora tungtung padalisan kaopat.
2. Rarakitan
Rarakitan ampir sarua jeung paparikan, boh sorana
boh ciri-cirina. Ngan bdana th, dina rarakitan mah aya
kecap anu dibalikan deui sagemblengna jadi sarakitsarakit atawa sapasang-sapasang.

Contona:
ngarah pinter jiga Dadan
Kecap kudu getol dina jajaran kahiji dibalikan deui

dina jajaran katilu, kitu deui kecap ngarah pinter dina
jajaran kadua dibalikan deui dina jajaran kaopat. Jadi
61
aya kecap anu sarakit-sarakit atawa sapasang-sapasang

nyata kecap kudu getol jeung kecap ngarah pinter. Titnan
deui conto di handap:

ulah ngala cocongoan
Bisi ruksak tangkal manggu
Ulah waka bogohan
Bisi sakola kaganggu
Kecap ulah dina jajaran kahiji dibalikan deui dina

jajaran katilu, kitu deui kecap bisi dina jajaran kadua
dibalikan deui dina jajaran kaopat.

Sanaos ka Haur geulis
Sanaos Neng Nunur Geulis
Kecap sanaos dina jajaran kahiji dibalikan deui dina

jajaran katilu. Kitu deui kecap Andi dina jajaran kadua
dibalikan deui dina jajaran kaopat. Eta sababna disebut
rarakitan.
3. Wawangsalan
Wawangsalan mah najan asup kana sisindiran, boga
wangun anu bda mun dibandingkeun jeung paparikan
atawa rarakitan. Wawangsalan ukur diwangun ku dua
jajar. Jajaran kahiji mangrupa cangkang, jajaran kadua
mangrupa eusi. Saliwat mah antara cangkang jeung eusi
kawas nu taya patali nanaon. Kakara karasa nyambung
lamun geus kapanggih wangsalna (eusina), nyata hiji
kecap anu dibalibirkeun (ditarucingkeun) dina cangkang,
sarta sabagian atawa sakabh ta kecap murwakanti jeung
salahsahiji kecap (sabagian atawa kabh) nu aya dina
eusi.
62
Geura titnan contona:

Antneu piring nu badag
Sing garetol ka sakola (parabola)
Antneu piring nu badag. Ieu mangrupa cangkang.

Kira-kira naon disebutna antneu anu wangunna jiga
piring badag. Geus pasti disebutna th parabola. Kecap
parabola dibalibirkeun dina kecap sakola dina jajaran
kadua. Jadi kecap sakola murwakanti jeung parabola.
Titnan conto kadua:

Mesin ketik mak layar
Dialajar ambh pinter (komputer)
Jaman ayeuna naon deui atuh mesin ketik anu mak

layar lamun lain komputer. Da mesin ketik biasa mah teu
mak layar. Jadi eusina geus katebak, pasti komputer.
Lamun maca jajaran kadua beuki yakin wa eusina
komputer lantaran aya kecap pinter anu murwakanti jeung
komputer. Titnan conto katilu:

Abdi th kapiring leutik
Kaisinan ku gamparan (pisin)
Dina cangkang disebutkeun piring leutik. Ari piring

leutik th disebutna pisin. Jawaban pisin nyamuni dina
kecap ka-isin-an. Isin murwakanti jeung pisin.
Sabada nitnan conto di luhur, bisa dicindekkeun
wawangsalan th mibanda ciri:
a.
b.
Sapada diwangun ku dua jajar (padalisan)

Jajaran kahiji mangrupa cangkang, sedeng jajaran
kadua mangrupa eusi
63
c.
d.
Jumlah engang dina unggal jajar umumna dalapan

engang
Aya wangsal anu nyambungkeun cangkang jeung
eusi.
4. Eusi Sisindiran
Mun nitnan sisindiran dina paguneman di luhur,
eusina th bisa digolongkeun jadi:
a.
b.
c.
64
Papatah, sisindiran anu eusina mapatahan nitah

bener atawa nyaram lampah salah.

Contona: Ulah loba dahar peuteuy
ngala awi ngan sabuku
barudak ulah hareureuy
sok geura baruka buku
ngarah pinter jiga Dadan.
Silih asih, sisindiran nu eusina ngagambarkeun

karesep atawa kanyaah ka papada jalma.

Contona : Sanaos ka Haur geulis
Sanaos Neng Nunur Geulis
Heureuy, banyol atawa gogonjakan nyata sisindiran

anu eusina pikaseurieun atawa matak kapiasem.
Contona: Isukna muka komputer
diseuseulan ku Bu Lilis
Rina mah sans mung pinter
katambihan og geulis.....
Mandi isuk rada beurang
Tampian jalanna nanjak
Andi atos terus terang
Bad ditampi, ditolak?
Andi resep dahar peuteuy
Ngan saprak sakilona
Andi mmang resep heureuy
Nu matak awt jomlona
Meuli pedes ngan sakilo
Diwadahan ku Si bayu
Andi mah da sans jomlo
Ngan sakadar henteu payu
C. Nulis Sisindiran
Nulis sisindiran th babari pisan mun geus paham
mah kana patokan-patokanana. Nu penting nyumponan
ciri-ciri anu geus dipedar di luhur. Lngkah-lngkahna
bisa kawas kieu:
a.
Tangtukeun heula eusina, nyata maksud anu ku

urang hayang ditepikeun. Naha rk mangrupa
papatah, silih-asih, atawa gogonjakan.
65
Contona: ___________________________

b.
c.
___________________________

Pajar manh teuneung ludeung
Ku cucunguk jejeritan
Jieun cangkangna. Tangan kecap-kecap anu engkna

diteundeun dina tungtung padalisan sarta bakal
murwakanti jeung kecap ludeung keur padalisan
kahiji jeung kecap jejeritan keur padalisan kadua.
Jeung kecap ludeung upamana: hideung, leuweung,
nineung, jsb. Jeung kecap jejeritan, upamana: sisikian,
memenitan, jsb. Sanggeus kapanggih kecapna, jieun
rarancangna. Upamana:

_____________________ leuweung
_____________________ sisikian
Geus kitu mah tinggal nangan kecap-kecap anu

patali jeung kecap panungtung padalisan kahiji
jeung kadua (leuweung jeung sisikian). Upamana:

Pelak srh sisi leuweung
Digemuk ku sisikian
Nulis wawangsalan leuwih babari batan nulis

paparikan jeung rarakitan. Lngkah munggaran,
tangtukeun heula eusina (wangsalna). Upamana:
66
___________________________
Unggal dinten mikasono
(wangsalna kulkas)

Lamun geus tangtu padalisan eusi jeung wangsalna,
tah tinggal nangtukeun cangkang wungkul anu
nerangkeun kana wangsal tadi. Upamana kulkas th jiga
kumaha wangunna, keur naon kagunaanna, jsb. Upamana
kulkas th wangunna jiga lomari, dijerona tiis, paranti
neundeun dahareun. Cangkang anu patali jeung wangsal
upamana:
Lomari jerona tiis
Unggal dinten mikasono (kulkas)
D. Maca Sisindiran dina Wangun Drama

Di handap aya naskah drama pikeun acara paturay tineung. Pk
titnan sing gemet!
Waktu acara paturay tineung jeung kelas salapan, luhur panggung
geus dariuk barudak lalaki jeung aww marak pakan nu bda-bda.
Aya anu diuk, aya anu mok, anu sila, malah anu nangtung og aya. Jleng
Jupran ka hareup bari walahwah-weuleuhweuh tulung-tulungan.
Jupran : Lontong ... lontong ... lontong...!
Nu araya : Salah meureun. Tolong...
Jupran
: Ah enya, tulung... tulung... tulung!
Hra
: (norojol nyampeurkun bari luway-liwey semu ogo) Aya
naon ari Akang? Teu pupuguh bet gogorowokan tulungtulungan?
Jupran : (balaham-blhm) Teu... teu... aya nanaon. Sangkan
ngarumpul w, urang kaul ka nu bad paturay tineung.
67
Nu araya : Huh...! Apan ti tadi og geus karumpul (bareng sarra

nangtung ngabrs nyanghareup ka nu lalajo) breng
rampak:

Manuk bueuk ditalian

Manuk aul jeung titiran

Mun lanceuk lulus ujian

Ark kaul sisindiran
(Sarra balik deui ka tempatna swang-swangan)
Dandi
: (ka hareup bari paroman bar marahmay) kanggo akangakang nu garandang sareng tth-tth nu lalengkh, anu
nemb diistrnan knging ijazah, ieu ti adi-adi:

Meuli piring ka Gang Tengah

Ceuk bja hargana murah

Adi-adi ngiring bingah

Ki lanceuk knging ijazah
(torojol Entut bari ceurik meni eueuriheun bangun anu
kanyenyerian. Panonna carindul. Cipanon teu eureun-eureun
murubut kawas hujan silantang).
Dandi
68
: Ku naon ari Entut, datang-datang ngadon ceurik teu

pupuguh.
Entut
: puguh sedih abdi th Dandi. Meunang hs hayang wawuh

jeung si manhna, meureun isuk mah...
Dandi
: Ih sing jelas nyaritana sangkan puguh kadngna!
Entut
: Meureun isuk mah:

Korsi jok bahanna ho

Hanjakal teu pati rapih

Tuman amprok unggal po

Isukan bakal patebih
Boa-boa...:

Nu araya : Euh...
Entut
Rk ngala manuk japati

Deukeut kadu sisi cai
Can lila pakait ati
Meureun kudu putus deui
sugan th... kaciaaaaaaaaan deh lo... (Dandi jeung
baralik deui ka tempatna swang-swangan)
****
Farhan
: (bari mdngkrng) kadangu dulur-dulur? Kitu w meureun
di sakola th. Paingan indit paisuk-isuk, balik pabeurangbeurang, dangdan pamnor-mnor, bekel paloba-loba, da...
Nu araya : Da naon?
Farhan
: Da... da... resep dialajar sisindiran...
Nu araya : Hih, Jaka Sembung dahar peuteuy, bau euy...!
Farhan
: Lain bau, teu nyambung kituh! Kuring mah inget kana
omongan kolot:

Melak lobak dua jajar

Ripuh kalah kalmpohan

Ka sakola rk diajar

Lain kalah bobogohan
Isah
: (Nyirintil nyampeurkeun Farhan bari nulak
cangkng)
ulah didangu baraya! Siga anu enya ba. Padahal manhna
og kieu geura:

Tumpak bca rk ka pasar

Balanja kacang jeung uyah

Bbja ark diajar

Padahal nganjang ka Isah
69
Farhan
: Aduh Isah anu geulis, teu knging coml nya. Eta mah rusiah
urang duaan. Kumaha upami
kadangueun
ku Bapa sareng Ibu guru?
Isah
: (Bari ngoloyong balik deui ka tempatna tadi) Sawios da...
da... Isah og bingaaahh...pisan...
Baraya
: Ey... geuning saruana?
Rifki
: (nangtung muru tengah panggung bari ngodok saku.
Sakapeung unggut-unggutan, sakapeung tatanggahan jiga
anu ngitung bntang) Teu salah. Bener teu salah. Piraku guru
agama salah. Yakin pisan ayeuna mah. Pasti kitu. Buktina,
Nabi Sulaman milih anu ta. Anjeunna jadi raja sadunya,
pangpinterna, pangbeungharna, ngan lebet ka surgana
pangpengkerna di antara paranabi. Tapi keun ba ah, ark
nurutan.
Jupran
: (nyampeurkeun Rifki anu keur ngomong sorangan bari
nepak taktakna) naon anu teu salah th, bjaan uing. Nu opat
angka mah sapuluh rbueun og meunang motor meureun.
Engk lamun latihan pramuka Rifki diboncng ku uing nya.
Rifki
: Naon ari Jupran, ujug-ujug bjaan wa. Eta deuih bet
ngomongkeun lotr sagala, ih amit-amit. Ieu mah keur
nyaritakeun lmu, kieu geura:

Sing getol nginum jajamu

Nu guna nguatkeun urat

Sing getol nya nyiar lmu

Nu guna dunya ahrat
Jupran
: Ari sugan th nu keur ram jaman ayeuna. Enya ktah, teu
meunang migaw anu karitu, pamali. Jaman ayeuna mah mun
hayang maju kudu pinter jeung parigel, ulah kuuleun. Sabab
anu pinter mah pasti padangabutuhkeun. Cenah geuning:

Cikamurang Kebon Jati

Melak cngk sisi ws

Mun urang loba pangarti

Nyiar gaw moal hs
Syahid
: (rusuh, ngadeukeutan anu duaan) satuju urang og. Mmang
kudu kitu. Ceuk Aki urang og kitu. Ceuk Nini urang og
kitu. Ceuk uyut urang og kitu. Ceuk...
70
Fikri
Syahid
: Geus...geus! Jol-jol satuju wa. Satuju naonna?

: Eta anu jaman ayeuna ta, hayang untung tina ntng, hayang
bati embung rugi, hayang jegud tinggal udud...
Fikri
: (bari nyentak) Ku saruana! Ieu mah keur nyaritakeun lmu,
lain nu kararitu.
Syahid
: Oh, keur nyaritakeun lmu, sugan th judi jeung korupsi.
ta mah kuring og geus ngadng ti kiai, yn harkat darajat
manusa th gumantung kana lmuna. Kieu geura:

Boboko wadah bakatul

Kumbaheun mah dimbran

Mun bodo katambah kedul

Hirup moal diajnan
Jupran
: (bari ngacungkeun jempol ka hareupeun anu duaan) Tah,
geuning pinter. Bener pisan ta th. Beuki luhur lmuna, beuki
luhur harkat darajatna. Tapi kad, ulah pinter kabalinger.
Geus pinter, lali ka purwadaksi. Matak titip ka Akang-akang
sareng Tth-tth:

Jalan Cagak Sariater

Jalanna nanjak jeung muter

Lamun jaga enggeus pinter

Tong hilap ka almamater
Hra
: (nyampeurkeun anu tiluan) Percanten ka Ki Lanceuk mah
moal dugi ka hilap ka almamater, kantenan ka Bapa sareng
Ibu Guru anu parantos ngatik ngadidik salami tilu taun.
Mun teu aya urut guru mah urang th moal tiasa kieu.
Rifki
: Is, gagabah pisan nyarita th. Guru mah teu aya urutna, nepi
ka iraha wa og sadayana tetep guru urang, lain urut guru
urang. Nyebutna lain urut, tapi guru keur di SD, guru keur
di SMP, guru keur di SMA, jeung satuluyna.
Hra
: Ah muhun nya. Tapi urut kabogoh mah aya?
Syahid
: Aya, pan Hra og urut kabogoh Syahid....hh...
Hra
: Ey... amit-amit...! (bari neunggeul
tonggong
Syahid)
Jupran
: Heueuh nya, bener Rifki. Geura dangukeun:

Sungapan caina biru

Usum babut jeung ngagaru
71

Anggapan anu kaliru

Lamun nyebut urut guru
Wildan : (nyampeurkeun anu keur guntreng) Geus ah, ulah ngobrol
wa, mending ayeuna mah tamada ka Bapa sareng Ibu Guru,
rumasa urang loba kasalahan.
Jupran
: Ah enya nya, sammh urang paturay urang silihlubarkeun
dosa heula. Parawagri, mung sakieu kaul ti adi-adi.

Awi leutik lantas buku

Sumangga geura bral miang

Lampah iseng leungeun usil

Mugia sing hasil maksud

Beulit cinggir simpay rma

Ulah lali ka sim abdi
(sarra narangtung, ngabrs di tengah panggung):

Gunung Guntur Gunung Guntur

Jalanna ka peupeuntasan
Amit mundur amit mundur
Wirh bad parantosan
Saninten buah saninten

Saninten di parapatan
Hapunten abdi hapunten
Bilih aya kalepatan
Cikuray Gunung Cikuray

Jalanna ka Cikamiri
Paturay urang paturay
Mugi ditepangkeun deui
Latihan
1.
Tangan kecap-kecap anu teu kaharti, tuluy tangan hartina dina

kamus!
Sisindiran anu mana anu kaasup paparikan? Tuliskeun deui
sisindiranana, tuluy cirian purwakanti kecapna!
2.
72
3.
4.
Pisahkeun mana anu eusina papatah, silihasih, jeung gogonjakan!

Anu kaasup rarakitan nu mana? Tuliskeun deui sarta cirian
purwakanti kecapna!
Tuliskeun deui anu kaasup wawangsalan!
Naon eusi wangsalna?
5.
6.
E. Pancn
Kagiatan ka-1
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Tangan conto paparikan minimal 10 pada!

Tangan conto rarakitan minimal 10 pada!
Tangan conto wawangsalan sjnna tuluy sebutkeun naon
wangsalna!
Sabada manggihan conto paparikan, rarakitan, jeung wawangsalan,
pk salin kana buku tulis. Kad nulisna sing rapih!
Gundukkeun mana sisindiran anu kaasup papatah, silihasih,
atawa gogonjakan!
Cirian kecap-kecap anu teu kaharti sarta tuluy tangan hartina
dina kamus!
Cirian purwakanti kecapna!
Kagiatan ka-2
Tangtukeun cangkang sisindiran di handap!

1. _____________________________

_____________________________

Kahayang jadi insinyur

Fisika peunteunna opat
2. ___________________________

___________________________

Mun Didi nyanyi di panggung

Nu lalajo maldogan
3. __________________________

__________________________

Ulah ngalawan ka kolot

Bisi asup ka naraka
73
4.

__________________________
__________________________
Satungtung keur hirup indung
Ulah kendat nya babakti
5.

_________________________
________________________
Pembantu jaman ayeuna
Nyeuseuh g ku mesin cuci
Kagiatan ka-3
Tangtukeun eusi sisindiran di handap!
1.
Po Saptu po Kemis
Salasa heuleut-heuleutan
______________________
______________________
2.

Baju kutud heureut pola

Dikelin teu dijalujur
_______________________
_______________________
3.

Mihap sisir jeung minyak

Kad kaancloman leungeun
_______________________
_______________________
4.

Hampelas raraga jati

Palataran babalan
_______________________
_______________________
5.

Peupeujeuh ari ka dayeuh

Meuli kupat jeung gorngan
_______________________
_______________________
74
Kagiatan ka-4
Anggeuskeun wawangsalan di handap!
1.

Alat ngitung dipenctan

_______________________
(wangsalna kalkulator)
2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.
Drama dina televisi

______________________
(wangsalna sintron)
_______________________
Ditolak sapajodogan
(wangsalna jalan tol)
________________________
Sing sabar nahan cocobi
(wangsalna surabi)
_______________________
Kapiraray siang wengi
(wangsalna oray)
Aya mesin bisa ngapung
_______________________
(wangsalna kapal udara)
Srangng bijil ti peuting
________________________
(wangsalna bulan)
Dudukuy panjang gagangna
________________________
(wangsalna payung)
Sapdah maju ku mesin
_______________________
(wangsalna motor)
Kendang ged pakauman
________________________
(wangsalna bedug)
75
Kagiatan ka-5
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
76
Jieun paparikan jeung rarakitan anu eusina

papatah masing-masing sapada!
silhasih masing-masing sapada!
banyol atawa heureuy, masing-masing sapada!
Jieun wawangsalan tilu pada!
Babarengan jeung kelompok, jieun sisindiran
anu patmbal-tmbal. Bisa wangun rarakitan,
paparikan, atawa wawangsalan. Eusina og
bbas, bisa papatah, silihasih, atawa gononjakan.
Panjangna bbas, tapi ulah leupas tina tma!
Mun geus brs, bacakeun hareupeun kelas.
Macana kudu patmbalan. Carana, anggota
kelompok dibagi dua, pahareup-hareup, tuluy
silhtmpas ku sisindiran.
Kelompok anu sjnna ngabandungan, tuluy
ngomntaran kana pidangan kelompok nu di
hareup!
PA N G A J
AN
AR
Sumber: dokumen pribadi
B iantara
77
amampuh nyarita hiji jalma, bisa ngarobah

dunya. Buktina? Lantaran pinter nyarita, Bung
Karno bisa ngamerdkakeun Indonsia. Biantarabiantara Bung Karno kasohor ka sakuliah dunya sarta
bisa ngahudangkeun sumanget parapajuang Indonsia.
Lantaran pinter nyarita, Hitler bisa ngahuru perang dunya
kadua. Ngarobah tatanan pulitik dunya nu pangaruhna
sumebar ka mana-mana. Jadi ulah nganggap ntng
kana kamampuh nyarita hiji jalma. Bisi hidep hayang
milu ngarobah dunya, hayu urang diajar biantara! Dina
pangajaran ieu hidep bakal diajak mikawanoh babagian
biantara, pilihan kecap nu biasa dipak, nulis naskah
biantara nepi ka prakna biantara hareupeun kelas.
A. Maca Biantara
Di handap aya conto naskah biantara pikeun dina
acara paturay tineung. Pk baca sing gemet jero hat!
Assalamualaikum warrohmatullahi wabarokaatuh
Bapa Kapala Sakola anu ku sim kuring dipihormat,
Bapa kalih Ibu Guru anu ku sim kuring dipihormat,
Hadirin tamu uleman, og anu ku sim kuring
dipihormat,
Sadrk sadaya kelas salapan sareng adi-adi
kelas tujuh sareng kelas dalapan, anu ku sim kuring
dipikacinta.
Puji sareng sukur urang sanggakeun ka Allah Swt.
Solawat sinareng salam mugi ngocor ka jungjunan urang
sadaya Nabi Muhammah saw.
Bapa sareng Ibu Guru anu ku sim kuring
dipihormat,
Langkung ti payun sim kuring ngahaturkeun
nuhun, tos dipaparin kasempetan ngadeg di dieu, kanggo
ngawakilan sadaya siswa/siswi kelas salapan ngadugikeun
gerentes hat ti sim kuring sadaya anu bad ngantunkeun
ieu sakola.
78
Dinten ieu th panginten

dinten anu pikabungaheun
og pikasediheun kanggo sim
kuring sadaya mah. Bingah
kumargi sim kuring sadaya
parantos lulus ti ieu sakola
saparantos tilu taun jungkel
jumpalik diajar. Ari sedihna,
nya tangtos ba ku sadayana
og kateguh, kedah papisah
sareng Bapa/ Ibu Guru og
adi-adi kelas tujuh sareng
kelas dalapan anu ku sim
kuring sadaya dipikacinta.
Bapa sareng Ibu Guru anu
ku sim kuring dipihormat,
Dina ieu kasempetan,
sim kuring ngawakilan rrnSumber: hanifroad.wordpress.com
cangan sadaya kelas salapan,
seja ngahaturkeun rwu nuhun kana sagala rupi kasaan
manah Bapa sareng Ibu Guru salami tilu taun ngasuh sim
kuring sadaya. Bapa sareng Ibu Guru teu welh sabar
ngawurukan sim kuring sadaya sangkan janten jalmi anu
pinter, anu bageur, anu jujur, anu disiplin taat kana aturan,
anu terang kana tatakrama sopan santun, anu iman sareng
takwa ka Gusti Nu Maha Suci, kanggo pibekeleun hirup
sim kuring sadaya ka payunna. Hatur nuhun pisan Bapa,
Ibu, mugi-mugi sadaya lmu anu parantos dipaparinkeun
ku Bapa sareng Ibu ka sim kuring sadaya mangpaat lahir
batin dunya ahrat. Atuh sagala rupi amal kasaan Bapa
sareng Ibu ka sim kuring sadaya, knging ganjaran anu
manglipet-lipet ti Allah Swt. amin ya Robbal alamin.
Bapa sareng Ibu Guru anu ku sim kuring dipihormat,
79
Sim kuring sadaya og seja nyuhunkeun hapunten

samudaya kalepatan. Rumaos sim kuring sadaya mah
seueur carkeunna. Salami tilu taun th tangtos seueur
paripolah sim kuring sadaya anu matak kesel, jngkl,
sareng ngaraheutkeun kana manah Bapa sareng Ibu.
Nyuhunkeun pangapunten, rupina da sans dihaja, ta
mah stuning tina kabodoan sim kuring sadaya ba.
Dimutan ayeuna mah bet matak isin geuning, margi Bapa
sareng Ibu Guru mah sanaos sim kuring sadaya midamel
kalakuan anu matak ngajaheutkeun manah og teu welh
sabar mayunanana. Teu welh jembar ku pangampura.
Hatur nuhun Bapa, Ibu, parantos sabar mayunan sim
kuring salami ieu. Hatur nuhun pisan.
mat,
Bapa sareng Ibu Guru anu ku sim kuring dipihor-
Sim kuring sadaya seja nyuhunkeun pidua, mugimugi sim kuring sadaya tiasa ngamangpaatkeun lmu anu
parantos dipaparinkeun ku Bapa sareng Ibu, tiasa lebet
ka sakola anu dipikahoyong, tiasa ngahontal sagala rupi
anu dicita-citakeun, sareng janten jalmi anu guna kanggo
nusa bangsa sareng agama. Amiin ya Robbal alamin.
mat,
Bapa sareng Ibu Guru anu ku sim kuring dipihor-
Rupina cekap sakieu wa pisanggem ti sim kuring,

mugi-mugi tiasa ngawakilan kereteg hat sadayana.
Hapunten anu kasuhun, bilih aya cariosan anu kirang
merenah.
Billahi taufik walhidayah, wassalamualaikum wr.wb.
B. Nyangkem Eusi Biantara

1. Eusi jeung babagian biantara
Biantara di luhur th ditepikeun ku wawakil ti kelas
salapan anu bakal ninggalkeun SMP-na lantaran geus
80
lulus. Eusina ucap pamungkas sammh ninggalkeun

almamaterna. Ti mimiti nganuhunkeun ka guruna, mnta
hampura ka sarra, jeung mnta pidua. Mun diwincik,
kieu babagian dina biantara th:
Eusi Biantara
Assalamualaikum warrohmatullahi wabarokaatuh
Babagianna
Salam bubuka
Bapa Kapala Sakola anu ku sim kuring

dipihormat,
Bapa kalih Ibu Guru anu ku sim kuring
dipihormat,
Hadirin tamu uleman, og anu ku sim kuring
dipihormat,
Pangbaga (kata
sapaan)
Sadrk sadaya kelas salapan sareng adi-adi kelas

tujuh sareng kelas dalapan, anu ku sim kuring
dipikacinta.
Puji sareng sukur urang sanggakeun ka Allah
Swt. Solawat sinereng salam mugi ngocor ka
jungjunan urang sadaya Nabi Muhammah saw.
Bapa sareng Ibu Guru hormateun sim kuring,
Bubuka biantara
Langkung ti payun........jst.
Bapa sareng Ibu Guru hormateun sim kuring,
Pangbaga
randegan
Dina ieu kasempetan, sim kuring ngawakilan

rrncangan sadaya kelas salapan, seja ngahaturkeun
rwu nuhun kana sagala rupi kasaan manah Bapa
sareng Ibu Guru salami tilu taun ngasuh sim kuring
sadaya. Bapa sareng Ibu Guru teu welh sabar
ngawurukan sim kuring sadaya sangkan janten
jalmi anu pinter, anu bageur, anu jujur, anu disiplin
taat kana aturan, anu terang kana tatakrama sopan
81
santun, anu iman sareng takwa ka Gusti Nu Maha

Suci, kanggo pibekeleun hirup sim kuring sadaya
ka payunna. Hatur nuhun pisan Bapa, Ibu, mugimugi sadaya lmu anu parantos dipaparinkeun ku
Bapa sareng Ibu ka sim kuring sadaya mangpaat
lahir batin dunya ahrat. Atuh sagala rupi amal Eusi Biantara
kasaan Bapa sareng Ibu ka sim kuring sadaya,
knging ganjaran anu manglipet-lipet ti Allah Swt.
amin ya Robbal alamin.
Bapa sareng Ibu Guru ... jst.
Rupina cekap sakieu wa pisanggem ti sim kuring,
mugi-mugi tiasa ngawakilan kereteg hat sadayana.
Panutup Biantara
Hapunten anu kasuhun, bilih aya cariosan anu
kirang merenah.
Billahi taufik walhidayah, wassalamualaikum wr.wb.
Salam Panutup
2. Padika Biantara
Biantara th salahsahiji kaparigelan nyarita pikeun
nepikeun maksud atawa ngajelaskeun hiji pasualan ka
jalma ra. Sangkan eusi biantara urang nepi ka anu dituju
atawa anu dimaksud, tangtu ba mikabutuh cara-cara
(thnik) nyarita anu teu sagawayah. Lantaran biantara
mah wangun komunikasi langsung antara nu nyarita jeung
jalma ra. Kumaha carana sangkan nu ngabandungan
resep, saregep, nepi ka paham kana eusi biantara, ta
perlu dirojong ku sababaraha hal.
Anu kudu dilatih ku hidep sangkan biantara
dipikaresep th lain ngan saukur nulis naskah biantara
wungkul, tapi og dina prakna biantara hareupeun batur.
Lamun urang geus lancar biantara, ka dituna mah teu
kudu mak naskah deui, bisa langsung wa nyarita, asal
kudu bener babagianana.
82
Dina biantara langsung, anu nyarita th sasat jadi

puseur panitn sarra. Tuluy henteuna panongton
saregep ngabandungan, gumantung kana kamampuh anu
nyaritana. Lantaran sok aya geuning, eusi biantarana alus
jaba penting, tapi lantaran nyaritana teu pikaresepeun, nu
ngabandungan th teu saregep. Atuh nu biantara biantara,
nu ngabandungan jongjong ngobrol jeung baturna. Aya
opat mtodeu biantara anu salila ieu remen dipak,
nyata:
1.
Mtodeu impromtu (ngadadak)

Disebutna
ngadadak,
lantaran
dina
cara
midangkeunana tara mak tatahar heula. Boro-boro
mak naskah, da kaperluanna og saharitaeun. Mun
bisa mah nyaritana, mtodeu ieu th sok matak kataji
nu ngabandungan.
2.

3.
Mtodeu ngapalkeun
Cara midangkeunna nu ieu mah sabalikna tina
impromtu. Nu rk biantara nuliskeun heula naon
anu rk diomongkeunana tuluy diapalkeun kecap
demi kecap taya nu kaliwat. Nu matak sok aya kesan
kaku nyaritana th, da bari nginget-nginget anu geus
diapalkeunna ta.
Mtodeu naskah
Nyata biantara anu bari maca naskah. Tah mtodeu
ieu biasana kurang pikaresepeun nu ngabandungan,
lantaran nu biantara sok tungkul teuing kana
naskah, langka ngayakeun kontak mata jeung nu
ngabandungan.
4.
Mtodeu kstmporan
Dina prakna biantara tara mak naskah, tapi naon
anu rk diomongkeun dirarancang heula kalawan
83
84
taliti. Biasana sok dijieun catetan-catetan mangrupa

gurat badag atawa rangkay omongan anu rk
ditepikeun ta. Jadi, nu biantara bbas ngagunakeun
susunan kecap jeung kalimah, tapi susunan eusina
tetep ngaleunjeur dumasar kana catetan-catetan ta.
Dina biantara aya padika anu disebut T-A-G-O-G.
ta th singgetan. Geura urang wincik singgetanna:
1) T = Teteg sikepna.
Teteg sikep dina nyarita, teu geumpeur
diteuteup ku panongton. Sikep nu teteg sarta
kalem biasana nembongkeun kamampuhna
dina ngawasa nu ngabandungan (audiens).
Lamun teteg mah dina nyarita, moal geumpeur
lamun ngayakeun kontak mata jeung nu
ngabandungan. Tah dina waktu nyarita,
kontak mata jeung nu ngabandungan th
kacida pentingna, pikeun museurkeun panitn
nu ngabandungan kana eusi omongan nu
ditepikeun.
2) A = Alus eusina.
Eusi biantara anu ditepikeun alus sarta
penting keur nu ngabandungan. Hal ieu kudu
diluyukeun jeung kelompok massa naon anu
ngabandunganna. Mun hareupeun patani,
meureun anu pikaresepeun th kumaha
carana tatann anu modalna leutik tapi hasilna
mucekil. Kitu deui mun hareupeun barudak
sakola, meureun barudak bakal resep lamun
dibjaan cara diajar anu henteu matak lieur
ngalampahkeunana.
3) G = Gerak awakna merenah

Nu disebut gerak awak th dina biantara mah
gstur ta. Gerak awak th pikeun ngarojong
nandeskeun maksud atawa eusi biantara. Bisa
ku rindat, ku gerak biwir, gerak leungeun,
jsb. ngan kad ulah kaleuleuwihi, nepi ka jadi
ngaganggu kana eusi biantara. Anu meujeuhna

wa, luyu jeung eusi omongan, nepi ka nu
ngabandungan th ngarasa kataji. Nu penting
mah mampuh ngbrhkeun yn nyarita th lain
ngan sakadar ngalisankeun kecap, tapi kudu
dibarengan ku tatakrama anu tmbong dina
rengkuhna sarta gerak-gerik anggota badan
lianna. Komo lamun nepi ka bisa nmbongkeun
pasemon/ksprsi luyu jeung kecap/kalimah nu
diucapkeun. Jiga kumaha riuk beungeut lamun
ngucapkeun kalimah pananya, panyeluk, nitah
atawa nyark, jsb.
4) O = Omonganna merenah

Dina omongan, lian ti basa nu diucapkeun th
kaasup og lentong (intonasi) jeung ngucapkeunana (lapal). Susunan basana tangtu ba
kudu had jeung bener ngalarapkeunana. Kitu
deui lentong anu merenah, jeung ucapan anu
bener bisa ngarojong kana nandeskeun eusi
biantara. Malah nya lentong jeung ngucapkeunana pisan anu bisa nyambungkeun mosi
nu nyarita jeung nu ngabandungan th. Dina
lentong kudu bisa ngabdakeun lentong/intonasi lebah ngalisankeun kalimah pananya,
kalimah wawaran, jeung kalimah panyeluk
(bisa ngucapkeun kalimah luyu jeung tandatanda bacana (peun, koma, tanda tanya, tanda
panyeluk). Sedeng dina ngucapkeunana bener
ngalisankeun sora-sora basa kalawan bnts (
ngalisankeun eu, e (pepet) jeung (tlng).
5) G = Gaya nyaritana
Nu dimaksud gaya nyarita th kamampuh
nyarita hareupeun umum (publik speaking) anu
pikaresepeun, narik paniten nu ngabandungan.
Ngalisankeun eusi (maksud) th dibarengan ku
cara nu luyu, gampang kaharti sarta teu matak
85
bosen nu ngabandungan. Biasana patali jeung

mtodeu biantara anu tadi geus dipedar. Naha
eta biantara th maca naskah nu tos disiapkeun
ti anggalna, naha naskahna diapalkeun, naha
pamilon mawa catetan gurat badag guluyurna
bahan biantara, atawa naha ngapalkeun tapi
loba improvisasina.
Sangkan leuwih jntr, geura urang gambarkeun
baganna:
Teteg Nyaritana
Gerak awakna merenah
Gaya Nyaritana

Alus eusina
Omonganna merenah
C. Nitnan Biantara
Baca sing gemet naskah biantara di handap!
Biantara Mingpin Rapat

Assalamualaikum Warrahmatullahi Wabaarokaatuh.
Bapa Pembina OSIS anu ku sim kuring dipihormat,
Bapa/Ibu Guru anu ku sim kuring dipihormat,
Saderek sadaya rngrngan pangurus OSIS anu ku
sim kuring dipikacinta.
86
Langkung ti payun mangga urang sasarengan ngedalkeun puji

sukur ka Allah Swt. rhna urang tiasa riung mungpulung di ieu tempat
kalayan shat walafiat. Solawat sinareng salam, mugi ngocor salalamina
ka jungjunan urang sadaya, Nabi Muhammad saw.
Hadirin anu sami linggih,
Salajengna sim kuring seja ngahaturkeun rwu nuhun laksa keti
kabingahan ku kasumpingan sadrk sadaya kana rapat OSIS dinten ieu.
Peryogi kauninga ku sadayana, pangna urang ngariung th nyata
bad ngabadantenkeun perkawis rarancang kagiatan dina raraga miling
tepung taun kemerdkaan Indonsia. Sok sanaos ari kana derna acara
puncak mah masih knh lami, nanging ari tatahar mah kedah ti ayeuna
knh.
Hadirin anu sami linggih.
Acara miling tepung taun kamerdkaan nagara urang th saleresna
parantos janten agnda rutin di sakola urang. Unggal taun tangtos
ba diayakeun rupi-rupi kagiatan kanggo ngareuah-reuah atanapi
ngaramkeunana. Sapertos taun pengker, urang ngayakeun balap karung,
balap bakiak, neda kurupuk, ngagebug cai, nyandak kalci dina sndok
nu diggl, dugi ka olahraga nu kalebet daria sapertos putsal sareng
man poli og diayakeun. Sanaos teu dipaparin hadiah og geuning
pamilon atanapi peserta mah sakitu seueurna. Mh wa teu kalombakeun
sadayana, da kasengker ku waktos ta.
Ku kituna, dina ieu kempelan hayu urang badantenkeun sing asak,
kagiatan naon ba nu bakal dilaksanakeun dina miling kamerdkaan
taun ieu. Naha bad olagraga wungkul atanapi ditambihan ku kasenian
ongkoh. Upamina, dina olahraga, mh resep kumaha upami guru-guru
diajak ngiring janten pamilon, diabenkeun sareng siswa. Jigana bakal
nambihan ram. Atuh bilih bad aya kasenian, tiasa wa dina panungtungna
dipungkas ku jaipongan, dance, atanapi karaok lagu Sunda. Panginten
bakal resep, saparantosna cap ngiringan lomba, dihibur ku kasenian.
Tapi ta mah sakadar ideu, panginten nu pastina mah kin urang
badantenkeun langkung paos, mh sadayana sapuk sarta mupakat.
Hadirin anu sami linggih.
87
Rupina cekap sakieu ba pamapag ti sim kuring, hapunten bilih

aya basa nu kirang merenah kadanguna. Billahi taufik walhidayah,
wasalamualaikum warrahmatullahi wabarrakattuh.
Latihan
Sabada hidep paham kana babagian biantara, pk ayeuna wincik
biantara di luhur jiga conto dumasar kana babagianana!
1.
2.
3.
4.
Sebutkeun babagianna, mh jntr alusna mah mak tabl:

a. Salam bubukana
b. Pangbaga (kata sapaan)
c. Alina bubuka
d. Alina eusi
e. Alina panutup
f. Salam panutup
Caritakeun deui eusi biantara di luhur mak basa hidep
sorangan!
Tangan rakitan basa anu jadi mamanis basa jeung ngandung
purwakanti!
Tangan conto naskah biantara sjnna, naha dina buku atawa
dina internt, tuluy wincik jiga di luhur!
D. Pancn Kelompok
Rngskeun naskah biantara di handap babarengan jeung kelompok!
Tma biantarana Mikaresep Kasenian Sunda. Ieu biantara ditepikeun ku
pupuhu Karang Taruna dina acara gempungan anu dihadiran ku pupuhu
RT, pupuhu RW, tokoh-tokoh masarakat, jeung Bapa Lurah. Anu jadi
hadirinna anggota karang taruna.
Asslamualaikum wr.wb.
___________________anu ku sim kuring dipihormat,
___________________anu ku sim kuring dipihormat,
_______________og anu ku sim kuring dipihormat.
Alhamdulillah wasyukurillah puji sinareng sukur__________________
________________________________________________________________
_______________________
88
Hadirin anu di mulyakeun ku Allah,

Langkung ti payun sim kuring seja ngahaturkeun_
__________________________________________________
_____________________ Ayeuna urang ngariung di dieu
th dina raraga _____________________________________
__________________________________________________
Upami ningal kana kanyataan anu lumangsung
sabudeureun urang sapopo, sim kuring ngaraos kacida
prihatinna, margi barudak ayeuna tos teu wanoh deui
kana budayana sorangan. Maranhna leuwih apal kana __
__________________________________________________
_______________________________________________Sok
padahal kasenian urang th __________________________
____________Bandingkeun jeung kasenian ____________
__________________________________________________
Hadirin anu dimulyakeun ku Allah,
Ku kituna, ti kawit ayeuna hayu__________________
__________________________________________________
Sim kuring neda pangrojong ti sadaya kasepuhan
sareng aparat anu ayeuna kempel dina ieu riungan
sangkan barudak ayeuna ____________________________
__________________________________________________
Rupi-rupi cara tiasa dipidamel ku urang sadaya, diantawisna ___________________________________________
__________________________________________________
Rupina mung sakieu____________________________
__________________________________________________
Hapunten anu kasuhun boh bilih_________________
__________________________________________________
Billahi taufik walhidayah _________________________
89
E. Pancn
1.
2.
3.
4.
90
Jieun naskah biantara anu tmana pilih salahsahiji:

a. Pamuda harepan bangsa
b. Ngabiasakeun nyarita ku Basa Sunda
c. Mikanyaah budaya sorangan
d. Pentingna boga cita-cita
e. Miara kabersihan lingkungan sakola
f. Mangpaat perpustakaan sakola
g. Cara diajar anu had
h. Pentingna aktip di organisasi sakola
i.
Sakola tong lalawora
j.
Hormat ka kolot jeung ka guru
Apalkeun biantara meunang nulis hidep, tuluy
praktkeun biantara hareupeun kelas saurangsaurang. Kad ulah poho mak T-A-G-O-G ta!
Lamun aya anu keur biantara, anu sjnna
ngabandungan kalawan gemet, bari nuliskeun naon
kakurangan jeung kaunggulanana babaturan anu
keur biantara, boh tina naskahna boh tina tagogna.
Sabada brs midang kabh, tuluykeun kana diskusi
kelompok. Catetan-catetan salila ngabandungan tadi
keur bahan diskusi kelompok.
PA N G A J
AN
AR
Sumber: jhonsundanesse.blogspot.com
Bahasan
Budaya
Sunda
91
nu disebut budaya th sakabh aspk anu patali

jeung kahirupan manusa sapopo. Basana,
senina, adat istiadat atawa kabiasaanana. Sunda
th beunghar ku budaya anu luhung ajnna. Hanjakal
dina jaman modren jiga ayeuna, budaya Sunda loba
anu geus kasilih ku budaya anu datangna ti bangsa
sjn. Loba barudak ngora anu geus teu apal deui kana
budayana, malah leuwih apal kana budaya deungeun.
Sabalikna, budaya Sunda malah loba dipikaresep ku
urang deungeun. Buktina loba urang deungeun anu
ngahaja nalungtik budaya urang pikeun diwanohkeun di
nagarana. Lila-lila mah bisa jadi urang deungeun leuwih
wanoh kana budaya urang batan urangna sorangan anu
kasebut nu bogana. Naha urang rk mikeun mun tepi ka
kitu? Dina pangajaran ieu hidep bakal diwanohkeun kana
rupa-rupa banda budaya urang Sunda.
A. Maca Bahasan
Di handap aya conto bahasan ngeunaan kampung
adat nu masih knh aya di tatar Sunda. Pk baca sing
gemet dina jero hat!
Kampung Ged Kasepuhan Ciptagelar
Perenahna di Kabupatn Sukabumi. Persisna mah

di kampung Sukamulya, Dsa Sirnaresmi, Kacamatan
Cisolok. Di ditu, di sisi laut Palabuan Ratu. Ti saprak
kantor Pemda Kabupatn Sukabumi pindah ka Palabuan
Ratu, rada leuheung ka kota th teu jauh teuing jiga
baheula basa Pemda Kabupatnna di Cisaat knh.
Najan teu jauh ka kota sarta geus ra kagiridig
ku jalma nu ngadon ulin, masarakat Kampung Ged
Kasepuhan Ciptagelar mah, pageuh knh nyekel tali
paranti adat warisan parakaruhun. Boh wangunan imah
92
Sumber: enjepe.wordpress.com
boh hirup kumbuh sapopona, masih mageuhan kabiasaan

urang Sunda pituin, anu can kacampuran ku pangaruh
modren.
Di pakampungan Ciptagelar mah wangunan imahna
og potongan imah panggung tina bilik knh. Nu disebut
imah panggung th imah anu aya kolongan. Jangkung
kolongna kira-kira 60 cm. Lamun rk unggah ka imah th
kudu nc heula golodog, anu ditunda handapeun panto
hareup. Biasana tina batu tatapakan, anu wangun pasagi
opat jeung badag. Ktah, wangunan imah og handapna
mak batu tatapakan, anu sarua jangkungna. Anggang ti
batu ka batu th paling tilu mteran.
Wangun suhunan lolobana segi panjang jeung jur.
Sok ditambahan mpr di bagian hareup jeung bagian
tukang. Hateupna tina daun tepus, eurih, atawa injuk. Moal
matak bocor najan hujan ged og, da ditumpukna rkp
pisan. Sedeng minangka lantna, tina palupuh. Babagian
imah diwangun ku tengah imah paranti ngumpulna
sakabh anggota keluarga, pangkng atawa kamar paranti
sar, padaringan atawa goah paragi neundeun bas, jeung
dapur paranti masak. Lian ti imah pangeusi lembur, di
dinya og urang bisa manggihan bumi ageung, leuit,
jeung saung lisung. Kumaha wa di pakampungan Sunda
baheula.
93
Anu disebut bumi ageung th paranti ngariungna

masarakat lamun aya pasualan anu kudu dibadamikeun.
Biasana dijejeran ku sesepuh lembur, anu disebutna
Sesepuh Girang . Tah, ngeunaan leuit, lamun dina basa
Indonsia mah disebutna lumbung ta, paragi neundeun
par. Wangunna jiga imah, ngan leuwih leutik. Sisina
ditutupan ku bilik, hateupna ku injuk. Leuit th perenahna
di sisi pakampungan. Unggal imah, pasti ngabogaan leuit.
Jadi moal pacorok pangaboga. Di deukeut wangunan
leuit, diwangun saung lisung nyata saung paranti nutu
sakumna pangeusi lembur. Saung lisung mah ngan
hiji, dipak ku salelembur. Ku kituna, mangpaat saung
lisung th lian ti paranti nutu, og tempat campur gaulna
(sosialisasi) urang lembur.
Aya sababaraha adat kabiasaan anu tetep dipiara ku
urang Ciptagelar. Rupa-rupa upacara geus biasa dipigaw.
Geus puguheun anu patali jeung kahirupan hiji jalma
mah, ti mimiti ngandung, ngalahirkeun, ngubur bali, mr
ngaran, nyunatan keur budak lalaki, ngawinkeun, nepi ka
maotna, teu welh dibarengan ku upacara anu dikokojoan
ku sesepuh Girang.
Anu bda ti batur, dina upacara tatann. Dina prakprakkanana rk tatann, biasana dimimitian ku jarah ka
makam karuhun lembur anu aya di wewengkon Bogor
Kidul jeung Banten Kidul. Anu indit jarahna mah teu
kudu sarra ngabring, cukup diwakilan ku sesepuh
girang jeung rngrnganna. Di kuburan para karuhun ieu,
sesepuh girang jeung rngrnganana ngagalantangkeun
doa amit rk ngamimitian ngabaladah.
Geus rngs jarah, sesepuh girang balik deui ka
lembur, mawa iber iraha ngamimitian ngagarap huma.
Peutingna rk ngabaladah, di imah sesepuh girang
diayakeun upacara salametan anu dihadiran sakabh
tokoh adat jeung sesepuh lembur.
94
Ti saprak der tatann, rupa-rupa upacara teu

eureun-eureun dilaksanakeun. Dimimitian ku upacara
muka huma (ngabaladah), upacara ngaseuk (mimiti
melak binih), upacara mipit (sammh pann ged
dimimitian), upacara srn taun (sanggeusna brs
pann), upacara nganyaran (mimiti ngadahar hasil
pann), ngadiukkeun (ngampihkeun par ka leuit), jeung
upacara ngahudangkeun (mun rk ngadahar par anu
geus didiukkeun/diteundeun dina leuit).
Anu sohor sarta sok remen diwartakeun dina
koran, majalah, malah remen dipidangkeun dina televisi
nasional, nyata upacara srn taun. Malah dina upacara
srn taun mah sok didatangan ku turis mancanagara
sagala, lian ti turis lokal th. Upacarana mmang ngahaja
dipidangkeun keur lalajoaneun. Dina usum upacara srn
taun ieu, Kampung Ciptagelar lir jadi kampung wisata.
Kasenian-kasenian tradisional modl ngagotong par,
ngagondang, jsb. dipintonkeun ku masarakat anu husus
meunang milih sarta didangdanan anu pantes. Anu
dagang cinderamata has kampung Ciptagelar og loba,
pangpangna barang-barang karajinan tina anyaman modl
boboko, dudukuy, hihid, jsb. Tuh geuning, kamonsan
urang lembur og bisa payu dijual.
B. Medar Eusi Bahasan

1. Ngeunaan Bahasan
Bahasan th tulisan dina wangun lancaran anu
ngabahas (medar) hiji perkara. Eusina bisa naon ba, biasana
dumasar kana pakta-pakta boh tina hasil panalungtikan
(penelitian) boh tina pangalaman sorangan. Nu penting
mah aya pangaweruh-pangaweruh (kanyaho) anyar
anu ged mangpaatna keur anu maca. Cara nulisna bisa
narasi (nyaritakeun), dskripsi (nataan atawa nyebutan),
ksposisi (ngamunculkeun hiji hal anyar), bisa og
95
argumntasi (nepikeun ideu atawa pamanggih ngeunaan

hiji hal). Atawa bisa og campuran tina sababaraha cara
nulis di luhur. Upamana, narasi jeung ksposisi, narasi
jeung dskripsi, atawa narasi jeung argumntasi. Ngan
biasana, dina unggal tulisan bahasan, narasi mah aya wa
najan ukur sabagan leutik.
Bahasan biasana diwangun ku bubuka, eusi, jeung
panutup. Disebutna babagian (struktur) bahasan. Atuh
wanda tulisanna, bisa ti hal-hal anu umum ka hal-hal anu
husus (dduksi), atawa sabalikna ti hal-hal anu husus ka
hal-hal anu umum (induksi). Titnan gambar di handap!

bubuka
eusi
bubuka
eusi
panutup
panutup
Induksi
dduksi
Bahasan di luhur, medar ngeunaan kamp ng adat

kasepuhan Cipta Gelar anu perenahna di Kabupatn
Sukabumi. Cara nulisna campuran antara narasi, dskripsi,
jeung ksposisi. Sedengkeun tulisanna dimimitian ti
hal-hal anu umum tuluy mucuk kana hal-hal anu husus
(dduksi).
2. Babagian (struktur) Bahasan

Tadi disebutkeun, bahasan diwangun ku bubuka,
eusi, jeung panutup. Kitu deui dina bahasan ngeunaan
Kampung Ged Kasepuhan Ciptagelar, aya bagian
bubuka, bagian eusi, jeung bagian panutup. Geura titnan
tabl di handap!
96
Bahasan
Babagianana
Perenahna di Kabupatn Sukabumi. Persisna mah

di kampung Sukamulya, Dsa Sirnaresmi, Kacamatan
Cisolok. Di ditu, di sisi laut Palabuan Ratu. Ti saprak
kantor Kota Kabupatn Sukabumi pindah ka Palabuan
Ratu, rada leuheung ka kota th teu jauh teuing jiga
baheula basa Kota Kabupatnna di Cisaat knh.
Najan teu jauh ka kota sarta geus ra kagiridig
ku jalma nu ngadon ulin, masarakat Kampung Ged
Kasepuhan Ciptagelar mah, pageuh knh nyekel tali
paranti adat warisan parakaruhun. Boh wangunan
imah boh hirup kumbuh sapopona, masih mageuhan
kabiasaan urang Sunda pituin, anu can kacampuran
ku pangaruh modren.
Bubuka
Di pakampungan Ciptagelar mah wangunan imahna

og potongan imah panggung tina bilik knh. Nu disebut
imah panggung th imah anu aya kolongan. Jangkung
kolongna kira-kira 60 cm. Lamun rk unggah ka imah
th kudu nc heula golodog, anu ditunda handapeun
panto hareup. Biasana tina batu tatapakan, anu wangun
pasagi opat jeung badag. Ktah, wangunan imah og
handapna mak batu tatapakan, anu sarua jangkungna.
Anggang ti batu ka batu th paling tilu mteran.
Wangun suhunan lolobana segi panjang jeung jur.
Sok ditambahan mpr di bagian hareup jeung bagian
tukang. Hateupna tina daun tepus, eurih, atawa injuk.
Moal matak bocor najan hujan ged og, da ditumpukna
rkp pisan. Sedeng minangka lantna, tina palupuh.
Babagian imah diwangun ku tengah imah paranti
ngumpulna sakabh anggota keluarga, pangkng atawa
kamar paranti sar, padaringan atawa goah paragi
neundeun bas, jeung dapur paranti masak. Lian ti imah
pangeusi lembur, di dinya og urang bisa manggihan
bumi ageung, leuit, jeung saung lisung. Kumaha wa di
pakampungan Sunda baheula.
eusi/pedaran
97
Anu disebut bumi ageung th paranti ngariungna

masarakat lamun aya pasualan anu kudu dibadamikeun.
Biasana dijejeran ku sesepuh lembur, anu disebutna
Sesepuh Girang . Tah, ngeunaan leuit, lamun dina
basa Indonsia mah disebutna lumbung ta, paragi
neundeun par. Wangunna jiga imah, ngan leuwih
leutik. Sisina ditutupan ku bilik, hateupna ku injuk.
Leuit th perenahna di sisi pakampungan. Unggal imah,
pasti ngabogaan leuit. Jadi moal pacorok pangaboga.
Di deukeut wangunan leuit, diwangun saung lisung
nya ta saung paranti nutu sakumna pangeusi lembur.
Saung lisung mah ngan hiji, dipak ku salelembur. Ku
kituna, mangpaat saung lisung th lian ti paranti nutu,
og tempat campur gaulna (sosialisasi) urang lembur.
Aya sababaraha adat kabiasaan anu tetep dipiara
ku urang Ciptagelar. Rupa-rupa upacara geus biasa
dipigaw. Geus puguheun anu patali jeung kahirupan
hiji jalma mah, ti mimiti ngandung, ngalahirkeun,
ngubur bali, mr ngaran, nyunatan keur budak lalaki,
ngawinkeun, nepi ka maotna, teu welh dibarengan ku
upacara anu dikokojoan ku sesepuh Girang.
Anu bda ti batur, dina upacara tatann. Dina prakprakkanna rk tatann, biasana dimimitian ku jarah ka
makam karuhun lembur anu aya di wewengkon Bogor
Kidul jeung Banten Kidul. Anu indit jarahna mah teu
kudu sarra ngabring, cukup diwakilan ku sesepuh
girang jeung rngrnganna. Di kuburan para karuhun ieu,
sesepuh girang jeung rngrnganana ngagalantangkeun
doa amit rk ngamimitian ngabaladah.
Geus rngs jarah, sesepuh girang balik deui ka
lembur, mawa iber iraha ngamimitian ngagarap huma.
Peutingna rk ngabaladah, di imah sesepuh girang
diayakeun upacara salametan anu dihadiran sakabh
tokoh adat jeung sesepuh lembur.
98
Ti saprak der tatann, rupa-rupa upacara teu

eureun-eureun dilaksanakeun. Dimimitian ku upacara
muka huma (ngabaladah), upacara ngaseuk (mimiti
melak binih), upacara mipit (sammh pann ged
dimimitian), upacara srn taun (sanggeusna brs
pann), upacara nganyaran (mimiti ngadahar hasil
pann), ngadiukkeun (ngampihkeun par ka leuit),
jeung upacara ngahudangkeun (mun rk ngadahar par
anu geus didiukkeun/diteundeun dina leuit).
Anu sohor sarta sok remen diwartakeun dina koran,
majalah, malah remen dipidangkeun dina televisi
nasional, nya ta upacara srn taun. Malah dina upacara
srn taun mah sok didatangan ku turis mancanagara
sagala, lian ti turis lokal th. Upacarana mmang ngahaja
dipidangkeun keur lalajoaneun. Dina usum upacara
srn taun ieu, Kampung Ciptagelar lir jadi kampung
wisata. Kasenian-kasenian tradisional modl ngagotong
par, ngagondang, jsb. dipintonkeun ku masarakat anu
husus meunang milih sarta didangdanan anu pantes.
Anu dagang cinderamata has kampung Ciptagelar
og loba, pangpangna barang-barang karajinan tina
anyaman modl boboko, dudukuy, hihid, jsb.
Tuh geuning, kamonsan urang lembur og bisa
payu dijual.
panutup
Latihan
Sangkan leuwih paham kana eusi wacana di luhur, jawab pananya
di handap!
1.
2.
3.
Di mana perenahna kampung Adat Ciptagelar th?

Naha disebut Kampung Adat?
Kumaha wangunan imah anu aya di Kampung Adat Ciptagelar ?
Jntrkeun!
4. Tina naon bahan-bahan material imahna?
5. Sebutkeun babagian imah jeung keur naon wa pungsina!
6. Naon pungsina Bumi Ageung th?
7. Wangunan naon anu pungsina pikeun ngayakeun hubungan sosial
di antara masarakat Kampung Adat Ciptagelar?
99
8.
Sebutkeun upacara-upacara anu biasa diayakeun anu aya patalina

jeung kahirupan hiji jalma!
9. Sebutkeun upacara-upacara anu aya patalina tatann!
10. Upacara naon anu sohor nepi ka sok dilalajoan ku turis
mancanagara?
11. Caritakeun prak-prakkan upacara dina sammh ngaseuk (melak
binih)!
12. Kasenian naon wa anu biasa dipintonkeun dina upacara srn
taun?
3. Ngalarapkeun Kecap kana Kalimah

Dina bacaan di luhur aya sababaraha kecap anu carang dipak dina
obrolan sapopo. Geura urang cutat deui kalimahna:
a.

b.

c.

Perenahna di Kabupatn Sukabumi.

Kecap perenahna ngabogaan harti lebah-lebahna.
1) Kacamatan Cidaun th perenahna di pakidulan Cianjur.
2) Kantor Bupati Kabupatn Sukabumi perenahna sisi basisir
Palabuan Ratu.
Najan teu jauh ka kota sarta geus ra kagiridig ku jalma nu ngadon
ulin.
Kecap kagiridig ngabogaan harti mindeng kadatangan atawa
kaliwatan.
1) Imahna sisi jalan pisan, matak kagiridig ku batur.
2) Lembang th ayeuna mah geus teu tingtrim deui, geus loba
kagiridig ku jalma ra.
Masarakat Kampung Ged Kasepuhan Ciptagelar mah, pageuh
knh nyekel tali paranti adat warisan parakaruhun.
Kecap tali paranti ngabogaan harti kabiasaan atawa adat.
1) Najan geus modren, kad ulah poho kana tali paranti anu
geus turun-tumurun dilaksanakeun ku kolot urang.
2) Unggal slr bangsa ngabogaan tali paranti swangswangan.
100
d.

e.

Masih mageuhan kabiasaan urang Sunda pituin.

Kacap pituin ngabogaan harti tuln atawa asli.
1) Kang Adang th pituin urang Sunda.
2) Bu Tti teureuh Ciamis pituin.
Jadi moal pacorok pangaboga.
Kecap pacorok ngabogaan harti paselang atawa pacampur.
1) Ari gaw ulah sok pacorok kokod, moal bener hasilna.
2) Tangkal awi mani pacorok rkp pisan.
Latihan:
Sangkan hidep leuwih paham kana harti-harti kecap sjnna anu aya
dina bahasan, pk jieun kalimah ngagunakeun kecap ieu di handap!
1. Ka kota teu jauh teuing jiga baheula basa kota kabupatnna di Cisaat
knh.
Basa dina ta kalimah hartina waktu atawa eukeur.
1) _____________
2) _____________
2. Wangunan imahna og potongan imah panggung tina bilik knh.
Wangunan hartina modl atawa bentuk.
1)
_________________
2)
_________________
3. Lamun rk unggah ka imah th kudu nc heula kana golodog.
Unggah hartina hanjat
1) ________________
2) ________________
Golodog hartina kai ged atawa batu anu ditunda handapeun panto
paranti asup ka imah, pikeun ttcan lamun rk hanjat ka imah.
1) ________________
2) ________________
101
Biasana dijejeran ku sesepuh lembur.

Dijejeran hartina dikokojoan, diluluguan, atawa dipingpin.
1)
________________
2)
________________
5. Anu bda ti batur, dina upacara tatann.
Tatann hartina tani, pepelakan anu jenisna par atawa palawija.
1) _____________
2) _____________
4.

C. Nulis Bahasan
Sabada hidep nitnan bahasan Kampung Ged Kasepuhan Ciptagelar,
tangtu hidep geus boga gambaran nu kumaha anu disebut bahasan th.
Pikeun ngalancarkeun nulis, hayu urang diajar nulis bahasan anu basajan
ba heula, anu pakta-paktana aya sabudeureun diri hidep. Sangkan
tulisan henteu ka mana karep, hadna mmh tret nulis th susun heula
rangkay karanganana atawa pikiran utama anu jadi jejer dina hiji alina.
Upamana hidep bakal nulis bahasan ngeunaan Pentingna Ngamumul
Basa Indung. Tulisanna dina wangun dduksi atawa nulis nu hal-hal
anu umum heula tuluy kana hal-hal anu leuwih husus.
1.
2.
Rangkay karangan
a. Naon anu dimaksud basa indung (bagian bubuka)
b. Basa indung naon wa anu aya di Jawa Barat (bagian bubuka)
c. Kumaha kaayaan basa indung panggedna (basa Sunda) kiwari
(bagian eusi)
d. Naon sababna barudak ayeuna embung ngagunakeun basa
Indung (bagian eusi)
e. Kumaha carana sangkan barudak ayeuna dak mak basa
indung (bagian eusi)
f. Naon pentingna ngamumul basa indung th (bagian
panutup)
Sabada rangkay karanganana nyusun, kakara mimitian nulis. Hiji
poko pikiran anu disusun tadi, bisa ditulis dina hiji atawa leuwih
102
alina. Hartina bisa dua atawa tilu alina. Teu kudu kawatesanan
hiji wa. Lamun sakirana perlu ngajelaskeun nu leuwih jntr, bisa
ba ditambahan. Ngan inget, tulisanna teu meunang ngalantur ka
mana karep, kudu angger ngaleunjeur dina jejer anu poko. Geura
urang mimitian nulis:

1.
2.
3.
Pentingna Ngamumul Basa Indung

Basa indung th mun istilah asingna mah mother tangue. Saprak
UNESCO netepkeun po miling basa indung tanggal 21 Pebruari,
basa indung th unggal taun dipiling ku masarakat sadunya.
Unggal bangsa, tangtu ngabogaan basa indung. Ari anu dimaksud
basa indung th basa anu mimiti diajarkeun ku indung ka anakna
luyu jeung slr bangsana. Upamana, urang Sunda basa indungna
basa Sunda, urang Batak basa indungna basa Batak, urang Padang,
Papua, Ach, Jawa, Bugis, Batawi, Cirebon, jsb. ngabogaan basa
indung anu bda-bda luyu jeung slr bangsana. ta kakara di
wilayah Indonsia, di sakuliah dunya leuwih rupa-rupa deui, da
unggal nagara boga basa indungna swang-swangan.
Di Jawa Barat, aya tilu basa indung anu kaasup badag. Di wilayah
panglegana aya basa Sunda, di wilayah Cirebon aya basa Cirebon,
jeung di wilayah Bekasi aya basa Batawi. Tapi anu ngumbara di tanah
Sunda og, modl urang Padang, urang Batak, urang Jawa, jsb. ka
tanah Sundana th mawa basa indungna sorangan, najan dipakna
ngan di lingkungan maranhna wungkul og.
Husus ngeunaan basa Sunda, geus loba nu manghariwangkeun sieun
tumpur, lantaran cenah unggal taun panyaturna (nu nyarita basa
Sunda) beuki ngurangan ba. Teu saeutik barudak turunan Sunda
pituin, ti barang diajar nyarita, ku indungna th teu diajarkeun basa
Sunda, tapi langsung basa Indonsia. Padahal, indung bapana pituin
urang Sunda sarta bisa nyarita ku basa Sunda. Atuh pagegedanana
og budak th teu biasa nyarita ku basa Sunda. Najan dina gaul
sok bareng jeung nu nyarita ku basa Sunda, tapi angger teu lancar
nyaritana, da teu biasa ta. Nu matak, pangajaran basa Sunda di
sakola th kaasup pangajaran anu hs, malah cenah leuwih hs
batan diajar basa Inggris.
103
4.
Saha anu salah? Tangtu ba kolot, pangpangna indung, anu teu dak
ngajarkeun basana. Padahal basa th cicirn bangsa. Rk kumaha
ngaku urang Sunda, lamun nyarita ku basana og teu bisa. Loba
anu ngarasa ra atawa gngsi nyarita ku basa Sunda. Rasa ra ta
th sabenerna warisan ti indungna langsung. Enya apan indung
anu teu dak ngajarkeun basa Sunda ka anakna th lantaran ngarasa
ra, sieun anakna disebut teu gaul atawa disebut kampungan ku
tatangga jeung babaturanana. Rasa ra ta th tuluy kawariskeun
ka anak-anakna, nepi ka ngadarah ngadaging, antukna cul wa basa
Sunda th ditinggalkeun, embung marak.
5. Tah, kolot anu teu dak ngajarkeun basa Sunda ka anakna, atawa
budak turunan Sunda anu ngarasa ra mak basa Sunda, ta
cirining jelema anu henteu pd (percaya diri) kana kaayaan jeung
kamampuh dirina sorangan. Ngarasa dirina bodo jeung harkatna
leuwih handap ti batur, nu matak nahap-nahapkeun manh hayang
disebut ngota jeung gaul, nepi ka mopohokeun jati dirina sorangan.
Padahal lamun ngarasa pinter, loba kabisa, jeung luhur ajn diri
mah, moal ieuh sieun disebut teu gaul atawa kampungan, da batur
og ningali, najan nyarita ku basa Sunda tapi pinter dina widang
sjn sarta loba kabisana.
6. Ku kituna, lamun urang hayang diajnan ku batur, urang kudu
wani nmbongkeun jati diri sorangan. Teu kudu ditutup-tutup, tapi
tmbongkeun bari dibarengan ku tuluy-tumuluy ngaronjatkeun
kualitas diri sangkan punjul ti batur, nepi ka taya nu wani moyok
sanajan teu welh nyarita ku basa Sunda. Basa indung kudu jadi jati
diri hiji pribadi anu mibogana. Indung kudu dak ngajarkeun basa
Sunda ka anakna, barudak Sunda kudu dak mak basana, sangkan
henteu kaleungitan idntitas budayana.
Latihan
Sabada tadi dituyun nulis bahasan, pk ayeuna lengkepan ku hidep
bahasan di handap!
1. Tmana ngeunaan Basa Sunda
2. Judulna : Pangajaran Basa Sunda di Sakola
104
3.
Rangkay karanganna:
a. Kaayaan basa Sunda di sakola (bagian bubuka)
b. Matri anu dipikaresep (bagian bubuka)
c. Masalah-masalah anu timbul salila diajar basa Sunda (bagian
eusi)
d. Kumaha carana sangkan pangajaran basa Sunda pikaresepeun
(bagian eusi)
e. Kumaha carana sangkan budak sakola dak mak basa Sunda
Sapopo (bagian eusi)
f. Magpaat diajar basa Sunda (bagian panutup)
4. Pk lengkepan!
Pangajaran Basa Sunda di Sakola
a. Basa Sunda di Jawa Barat, diajarkeun ti mimiti SD, SMP, nepi ka

SMA. Dina saminggu th diajarkeun lilana dua jam pangajaran.
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
b. Pangajaran basa Sunda th sabenerna pikaresepeun. Komo
lamun guruna resep heureuy mah, di kelas th suasanana
henteu tegang. Pangresepna lamun diajar _________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
c. Ngan hanjakal, pangajaran basa Sunda th henteu dirojong ku
buku-buku pangrojong anu nyukupan. Di perpustakaan, buku,
koran, jeung majalah basa Sunda__________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
105
d. Henteu sakabh siswa resep diajar basa Sunda, da cenah hs

pisan, leuwih hs batan basa Inggris. Komo da loba siswa anu
di imahna teu diajarkeun nyarita ku basa Sunda. Ku kituna, __
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
e. Rupa-rupa tarkah anu dilaksanakeun, boh ku guru boh ku
pamarntah, sangkan barudak ayeuna dak mak basa Sunda.
Di antarana wa ________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
f. Loba anu teu apal, naon mangpaatna diajar basa Sunda th.
Padahal kacida lobana. Lantaran diajar basa Sunda, urang bisa
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
D. Nitnan Bahasan
1. Hajat Babarit
Wacana di handap dibaca jeung dititnan ku kelompok hiji jeung
kelompok dua. Tuluy engk jawab pertanyaanana!
Hajat Babarit
Urang Sunda mah kasohor loba adat kabiasaan warisan
parakaruhunna. Najan dina pajamanan anu geus sakieu modrenna,
di sawatara lembur di pasisian, masarakatna masih loba anu nyekel
pageuh ta kabiasaan sarta tangtu ba dipigaw dina waktu-waktu anu
geus ditangtukeun. Aya nu ngan sakadar keur kapentingan ngamumul
budaya, aya nu keur pintonkeuneun ka masarakat luareun lemburna, aya
og nu mmang dibarengan ku kayakinan yn ta kabiasaan th kudu
dipigaw lantaran lamun teu dipigaw bisi aya mamalana ka sarra.
106
Upamana dina tatann. Ti mimiti melak par nepi ka dibuatna, sok

diayakeun heula upacara atawa hajat. Geura ti mimiti hajat mitembeyan
melak atawa tandur, hajat mitembeyan dibuat, hajat nganyaran (mimiti
nyangu bas meunang dibuat), hajat ngadiukkeun par (ngampihkeun
par ka goah), jeung hajat ngahudangkeun (ngagunakeun bas anu geus
diampihkeun keur kaperluan sjnna). Kitu deui dina salametan budak,
ti mimiti dikandung opat bulan, tujuh bulan, nepi ka nurunkeun dina
waktu umur budak nu dilahirkeun geus opat puluh po, pasti dihajatan
wa. Luareun ti ta, sok aya nu disebut hajat mulud, hajat ngaruat, jeung
hajat wawar atawa nu sok disebut hajat babarit ta.
Hajat babarit, diayakeun dina diperlukeun wungkul. Teu kudu matok
taun jeung bulanna mah. Dina sataun bisa leuwih ti sakali diayakeun,
gumantung kana pangabutuh masarakatna. Ngan nu penting kudu
peutingan Jumaah kaliwon dina itungan Jawa.
Nu dimaksud kumaha pangabutuh masarakat th, hajatna diayakeun
mun di lembur geus aya musibah ged, boh keuna ka salahsaurang
pangeusi lembur boh keuna ka sarra. Upamana, aya nu imahna kaasupan
bangsat, aya nu kahuruan, aya nu kacaahan, loba nu gering ripuh, loba nu
maot pauntuy-untuy, pann anu gagal lantaran hama (ieu mah keunana
ka sarra), jsb. Cindekna mah hajat babarit th ditujukeun pikeun nolak
balai atawa nyingkahan musibah.
Dina prak-prakanana, hajat babarit diayakeun mmh dur bedug
magrib. Najan kudu peutingan Jumaah kaliwon, tara dilaksanakeun
peuting, tapi Kemis sor mangsa sareupna. Diayakeunna kudu di tengahtengah parapatan jalan anu jadi jalan utama di ta lembur.
Sakumna warga, kudu nyongcot. Ari keur kaperluan nyuguh mah
urunan sammhna, aya nu ku duit aya nu ku bas urunanana mah. Gedna
og teu ditangtukeun, saridona wa. Tah duit ladang urunan dipak
meuli kaperluan nyuguh ka karuhun sapuratina. Ti mimiti rujakeun
(kembang ramp), nyieun bubur beureum bubur bodas, bungbuahan
tujuh rupa, beubeutian tujuh rupa, dahareun tradisional modl apem,
peuyeum tujuh rupa, roko upet, rupa-rupa inuman ti mimiti kopi pait
nepi ka cai enth, nepi ka bungbu dapur jeung beuleum pptk. Geus
puguheun bangsaning menyan mah, kasebutna og barang anu sipatna
wajib aya, ta mah.
107
Tah pasosor th
susuguh
sapuratina
geus
ngabarak
di
tengah jalan, persis dina
parapatanana.
Biasa
ngampar samak sagala.
Menyan
ngelun
ti
tengah-tengah susuguh.
Susuguh th dipapasan
ku tangkal tiwu ka
pucukna, daun kawung,
daun kalapa, atawa
tangkal hanjuang, sarua
kapucukna. Engkna,
ta tatangkalan th
dicecebkeun di tempat
Sumber:commons.wikimedia.org
anu kamusibahan ta.
Mun nu dihajatanna sawah, nya dicecebkeunna og di sawah.
Sanggeus susuguh ngabrs diriung ku bapa-bapa jeung kokolot
lembur, jul-jol ibu-ibu marawa congcot sabakina-sabakina. Tuluy ditunda
ngurilingan susuguh nu geus nyampak ta. Mun sakabh imah geus
ngirimkeun congcotna, kakara hajat dimimitian. Biasa ba, dimimitian ku
rajah ka parakaruhun, ka dituna disambung ku doa-doa nu dicampur
antara ka karuhun sareng ka Gusti Allah nu Murbng Alam. Doana
digalantangkeun. Sabot kokolot ngadoa, nu sjn niupan menyan sangkan
tuluy ngelun. Panjang pisan doa th sarta ditungtungan ku pertobat
sangkan ulah aya musibah deui keuna ka sakumna warga lembur.
Nu resepna mah, mun doa jeung pertobat rngs. Sarra nu
ngariung, kaasup ibu-ibu nu najan teu milu ngariung og tapi caricingna
teu jauh tina riungan, parebut dahareun anu ngabayak. Loba nu patukeurtukeur congcot jeung deungeunna. Tuluy dalahar balakcrakan di dinya
nepi ka dur bedug magrib. Malah kalan-kalan mah, bedug magrib- bedug
magrib, nu balakcrakan jongjon nepi ka anggeus. Mun nysa, dahareun
th dibawara ka imahna swang-swangan. Ari susuguh keur karuhun
mah sok diprnan ku kokolot, duka di kamanakeun.
108
Kagiatan Kelompok
a.
Sangkan leuwih paham kana eusi wacana, pk jawab pananya di

handap!
1. Naon jejer/tma bacaan di luhur?
2. Di mana wa diayakeunna hajat babarit th?
3. Naha waktuna teu ditangtukeun?
4. Wayah kumaha diayakeunana?
5. Naon wa susuguh anu kudu aya dina hajat babarit?
6. Mun aya kajadian naon wa diayakeunna hajat babarit th?
7. Naon tujuan diayakeunna hajat babarit th?
8. Saha wa anu milu ngariung dina waktuna hajat?
9. Caritakeun kumaha prak-prakanna hajat babarit!
10. Mun geus brs pertobat, naon wa anu dipigaw ku urang
lembur?
b.
Pk pigaw babarengan!
1. Tangan kecap-kecap anu teu kaharti tuluy tangan
hartinadina kamus. Geus kitu larapkeun kana kalimah!
2. Sebutkeun poko pikiran anu aya dina unggal alina!
3. Tangtukeun mana bagian bubuka, eusi, jeung panutup!
4. Tangtukeun jenis tulisanna, naha narasi, dskripsi, eksposisi,
argumntasi, atawa gabungan tina sababaraha jenis tulisan.
Lamun gabungan, sebutkeun naon wa!
5. Tangtukeun wanda tulisanna, naha induksi naha dduksi.
Sebutkeun alesanana!
6. Caritakeun deui eusi wacana di luhur mak basa hidep
sorangan!
2. Dogr Kontrak
Wacana ieu mah husus dibaca jeung dititnan ku kelompok tilu
jeung kelompok opat. Tuluy jawab pertanyaanana!
109
Dogr Kontrak
Singhorng, lain basa wungkul anu nungtutan laleungit th. Kasenian
og, geus loba anu hirup teu neut pah teu hos. Malah anu tumpur g, lain
saeutik. Jigana, keur Indonsia, anu beunghar ku seni budaya, leungitna
hiji dua kasenian th moal pati karasa, da loba ta. Tapi ari ku masarakat
anu sapopona kungsi pagilinggisik jeung kasenianana mah, pasti bakal
karasa pisan leungitna th. Aya sababaraha sabab, nu ngabalukarkeun
leungitna seni budaya th. Loba malah. Ngan nu ged pangaruhna mah
nya tangtu ba lantaran ta kasenian th langka ditanggap hareupeun
umum jeung teu diwariskeun ka entragan sapandeurieunana.
Leuheung mun aya nu maling, da pasti kanyahoan ari kangaranan
maling seni jeung budaya mah. Sarra bisa milu narkahan sangkan ta
seni budaya bolay dipalingna. Contona wa, hasil seni budaya urang nu
dipaling ku Malaysia, pan bisa diuruskeun ku pamarntah sangkan teu
jadi dipimilik ku batur. Tapi ari nu nungtut leungit ku sorangan mah, hs
dicegahna, lantaran prossna biasana teu kanyahoan. Nu kaleungitanna
teu sadar yn aya hasil seni budayana anu leungit.
Tapi ktah, nu maling jaman ayeuna mah da palinter. Geuning
Malaysia og, sanggeus diprots ku bangsa urang lantaran ngadaptardaptarkeun seni budaya urang jadi hak milikna, ayeuna mah maling senina
th teu ngaliwatan daptar sacara lgal, tapi ku cara nu kacida lemesna.
Upamana, ayeuna ceuk nu kungsi ka ditu, di Malaysia kasenian degung
jeung angklung geus wajib diajarkeun di sakola-sakola ti mimiti SD nepi
ka SMA. Sedeng di nagara urang, dalah di Jawa Barat anu ngabogaan ta
kasenian, teu singna aya kawajiban ngajarkeun. Ampir sakabh siswa ti
mimiti SD, SMP, nepi ka SMA, nu kungsi ditanya nyebutkeun saumur
hirupna can kungsi nyabak angklung. Waditra degung onaman kungsi
nempo-nempo wa mah. Sok padahal angklung th banda budayana
sorangan. Kilangbara atuh pamarntah nyadiakeun alatna ngabagi ka
sakola-sakola, atuh nitah-nitah wh. Pan ieu mah henteu.
Bisa jadi, hiji waktu jaga, barudak ngora urang Malaysia leuwih
palinter man degung jeung angklung, tibatan barudak ngora di Jawa
Barat. Teu munasabah mun hiji waktu mah seni degung jeung angklung
th dianggap seni bogana urang Malaysia, lantaran di ditu tumuwuhna
110
leuwih subur batan di lemah caina sorangan. Geus aya pangakuan ti batur
kitu mah, geus teu kudu didaptarkeun ka lembaga anu nangtayungan
hak cipta sagala, da geus pasti bakal dianggap jadi hak milikna. Jadi seni
urang th keur ngeureuyeuh dipaling sacara lemes, bari jeung nu bogana
teu sadareun. Eling-ling k mun geus bener-bener jadi banda batur.
Eta mah conto gedna. Conto leutikna, di darah-darah di Jawa
Barat, geus loba kasenian anu maluguran. Upamana di kabupatn Subang.
Baheula, aya kasenian anu sohor pisan, disebutna Dogr Kontrak. Ieu
kasenian tumuwuh subur dina jaman perkebunan kontrak keur jayajayana di Kabupatn Subang.
Nu matak dingaranan Dogr Kontrak th lantaran grup kasenianna
sok ngamn ka kontrak-kontrak perkebunan. Asalna mah anu dihiburna
ukur kalangan kuli-kuli perkebunan. Nu kaasup jalma pangkat th paling
og mandorna. Tapi lila-lila mah ieu kasenian th dipikaresep ku tuantuan Walanda. Tah sabada dipintonkeun hareupeun tuan-tuan Walanda,
ieu kasenian th dikemas deui jadi tontonan nu leuwih narik ati, boh
tina gerak tari boh tina pakan (kostum).
Saprak merdka sarta perkebunan teu dikawasa deui ku tuan-tuan
Walanda, ieu kasenian th tetep nanjung. Ditanggapna teu ngan saukur
di perkebunan deui, tapi geus mimiti ditanggap ku masarakat dina acaraacara husus. Nu lalajona geus mimiti nyebar ti mimiti pangagung nepi
ka kalangan rayat biasa. Tapi kabhdieunakeun, duka pangaruh naon,
ieu kasenian th mimiti pareum sarta carang nu nanggap deui. Bisa jadi
lantaran aya dogr ta, dianggap ngandung unsur negatip nu kurang
luyu jeung ajn moral masarakat.
Ieu pintonan nu dipankeun ku paling saeutik genep belas urang th,
kaasup nu tari jeung pangrawit (nayaga), dibuka ku ngahaleuangkeun
lagu Kembang Gadung. Rngs lagu, paradogr asup kana kalang, ngibing
diluluguan ku primadonana. Ditengah kalang ditancebkeun oncor keur
nyaangan nu ngibing. Jadi, anu ngibing th ngurilingan oncor. Paradogr
ngibing dina gerak tari keurseus dipirig lagu Banjar Sinom. Ti dinya
robah kana gerak tari ketuk tilu sarta dipirig ku lagu Sulanjana. Tah dina
ibinganna og teu asal rngknk, tapi aya aturan-aturan anu tangtu.
111
Sabada ibing poko dipidangkeun, paradogr mimiti nawaran kaul ka

nu lalajo. Boh primadona boh dogr biasa, tuluyna ngibing papasangan
jeung nu kaul. Mun taya nu ngibingan, biasana ngibing papasangan jeung
sasama dogr deui wa.
Jigana, adegan ieu pisan anu loba disurahan negatip th. Lantaran
biasana anu milu kaul ngibing th parajawara anu tangtu ba kaum lalaki.
Mun ayeuna mah disebut bajidor ta. Unggal bajidor boga ceungceuman
dogr sorangan nu mun manggung di mana wa sok dituturkeun. Husus
ngadon ngibingan.
Manglebarkeun, kiwari kasenian Dogr Kontrak geus mh tumpur.
Tong boroning urang luar, dalah urang Subang-na sorangan geus loba
nu teu apal kana ieu kasenian. Sok padahal ieu kasenian th euyeub ku
pintonan tari anu nmbongkeun kaparigelan luhur. Kitu deui dina lagu
jeung tatabeuhanna.

Kagiatan Kelompok
a. Sangkan leuwih paham kana eusi bacaan di luhur, pk jawab
pananya di handap!
1. Naha hasil seni budaya urang loba anu diaku ku deungeun?
2. Hasil budaya naon wa anu geus diaku jadi milik bangsa
deungeun th?
3. Kasenian naon anu ayeuna geus diajarkeun di sakola-sakola di
nagara deungeun?
4. Naon sababna di sakola-sakola di Jawa Barat teu diajarkeun?
5. Lamun diantep, bakal kumaha nasib kasenian urang th?
6. Dogr kontrak kasenian ti darah mana?
7. Naha bet disebut Dogr Kontrak?
8. Sabaraha urang pamanna?
9. Tari naon wa anu dipintonkeun dina dogr kontrak?
10. Kumaha nasib seni Dogr Kontrak ayeuna?
11. Naon sababna seni Dogr Kontrak disurahan negatip?
12. Naon sababna urang Subang geus teu arapaleun deui kana
senina sorangan?
112
b. Pk pigaw babarengan!
1. Tangan kecap-kecap anu teu kaharti tuluy tangan hartina
dina kamus. Geus kitu larapkeun kana kalimah!
sorangan!
3. Lebaran di Pilemburan
Wacana ieu dibaca jeung dititnan ku kelompok lima jeung kelompok
genep. Tuluy jawab pananyana!
Lebaran di Pilemburan
Mun aya nu nanyakeun, kabiasaan naon nu ayana ngan di Indonsia
wungkul anu patali jeung lebaran? Pasti jawabanana kabiasaan mudik.
Apanan urusan mudik th di nagara urang mah geus jadi urusan nasional.
Lain ngan suku Sunda wungkul nu biasa migawna, tapi geus jadi tradisi
sakumna slr bangsa nu aya di Indonsia. Urang Sumatera, urang
Maluku, urang Sulawesi, urang Kalimantan, Papua, Bali, jsb. geus biasa
migaw ieu tradisi dina usum lebaran. Meureun pdah nagara urang
mah loba pulona, sarta pangeusina loba nu ngumbara ka pulo sjn. Dina
waktuna milih balik ka lembur th sok disataun-sakalikeun. Da sapopo
mah riweuh ku gaw ta, ongkoh tara aya liburan rada lila anu bareng
sarra, iwal usum lebaran. Katurug-turug, kapan tos lebaran mah wanci
anu kacida mustarina pikeun silihlubarkeun kasalahan anu dipigaw,
boh dihaja boh teu kahaja, salila sataun landung.
113
Jauh tangh ka lebaran, pamarntah dina hal ieu kementrian

perhubungan, tihothat nataharkeun arus mudik sangkan lungsur-langsar
sarra. Angkutan darat, laut, jeung udara ditataharkeun ti anggalna
sangkan nyumponan bubutuh anu mudik. Malah pausahaan-pausahaan
badag og loba anu milu nyarumbang nyadiakeun angkutan lebaran keur
nu mudik. Tuh, pan sarra milu riweuh ku ayana tradisi mudik th.
Ari nu mudik, nu matak sok maraksakeun blaan ngndong di
setasion karta atawa di palabuan pameuntasan antar pulo th, lain
ngan sakadar pikeun nyumponan kawajiban salaku anak ka kolot atawa
adi ka lanceuk wungkul, tapi og pikeun nyumponan bubutuh batinna
mulangkeun panineungan kana sagalarupa anu kungsi dipilampah jeung
nu dipikaresep basa keur leutikna di lembur.
Komo urang Sunda mah da geus kawentar kandel rasa romantismena.
Mudik th jadi hiji wanci pikeun ngalubarkeun kasonona kana sagalarupa
tradisi anu geus tara kapanggih di kota. Pangpangna mun aya tradisi
atawa kabiasaan anu nyengceling bda ti batur, tong boroning di kota
dalah di lembur sjnna deui og tara kapanggih.
Di pakidulan Sukabumi, persisna di kampung Salagedang Dsa
Bojongsari Kacamatan Jampangkulon, aya hiji kabiasaan dina poan
lebaran anu asa can kapanggih deui di wewengkon sjn mah. Ari perkara
munggah jeung peupeuncitan mah prah wa jeung di lembur sjnna.
Tarawh pon kitu deui, taya bdana. Atuh solat Idul fitri jeung idul adha
kitu knh, umum jeung batur.
Tah anu bda th acara sabadana ngalaksanakeun solat Idul Fitri
atawa Idul Adha. Dina ngalaksanakeun solat th tara ka lapang atawa
ngahiji ka lembur sjn. Cukup dilaksanakeun di masigit anu aya di lembur
wa. Sok padahal mun solat Jumaah mah sok ngadon ka masigit nu aya
di lembur tatangga, meureun mh jamaahna rada rempeg. Kawuwuh di
kampung ta mah jumlah pangeusina og teu loba, ukur aya 23 suhunan.
Najan katambahan ku nu mudik og pangeusi lembur th tara ieuh nepi
ka heurin usik. Bubuhan anu ngumbara ka kotana og teu pati loba.
Sabada solat ied dilaksanakeun, tos hutbah th dituluykeun ku
nguriling sasalaman. Di dinya ba di jero masigit. Kolot-kolot ngajajar
turut-turut sisi tmbok, barudak ngantay nguriling sasalaman.
114
Sumber: pikiran rakyat.com
Brs sasalaman, lalaki mah tuluy dariuk ngagarunduk jeung

kulawargana swang-swangan. Sedeng ibu-ibuna jeung barudak aww,
baralik heula ka imahna swang-swangan. Baralik deuina ka masigit th
geus mawa idangan lebaran sapuratina. Ti mimiti sangu, kupat, opor,
rendang, sambel goreng kumeli, lodh mi, as cab, beuleum hayam,
sambel nepi ka lalabna, pepek. Geus kitu mah, brak ba sarra, aww
lalaki, kolot budak, dahar balakcrakan jero masigit. Resepna dina waktu
silihtukeur dahareun. Ringkok jeung lodor, pabeulit patukeur tempat.
Silihasaan pasakan. Bari ram ngobrol gogonjakan. Sarals ba dahar th,
malah sok bari popotoan sagala. Meungpeung amprok rinh jeung batur
salembur sarta bisa silihasaan dahareun, bubuhan sapopo mah riweuh
ku pagawan. Brs dahar balakcrakan, kakara nguruskeun kapentingan
swang-swangan, pangpangna mah nu boga kolot di lembur sjn sok
tuluy arindit ngadon silaturahmi. Ari anu geus ngariung sadudulur mah
sok tuluy arulin ka laut Minajaya atawa Ujung Gentng, ngadon sukansukan babarengan.
Ieu kabiasaan th ngan diayakeun sataun dua kali, dina waktuna
lebaran idul fitri jeung idul adha. Anhna, ieu kabiasaan th di lembur
sjn mah, najan natangga, geuning teu aya. Hiji kabiasaan nu teu welh
ngondang kasono pikeun nu ngumbara ka jauhna.
115
Kagiatan Kelompok
a. Jawab pananya di handap!
1. Tradisi naon anu geus jadi urusan nasional th?
2. Naha bet disebut urusan nasional?
3. Ceuk dina bacaan di luhur, di wewengkon mana anu kabiasaan
dina po lebaranna bda jeung batur th?
4. Cik caritakeun mak basa hidep sorangan kabiasaan anu bda
ti batur ceuk bacaan di luhur!
5. Kabiasaan naon anu matak resepna?
6. Di lembur hidep naon wa anu dipigaw dina poan lebaran
th?
7. Hidep kungsi manggihan kabiasaan nu bda dina waktu
lebaran? Naha nyaksian langsung atawa lalajo dina televisi,
pk caritakeun kumaha kabiasaanana th!
1. Tangan kecap-kecap anu teu kaharti tuluy tangan hartinadina
kamus. Geus kitu larapkeun kana kalimah!
sorangan!
4. Kampung Urug
Wacana ieu dibaca jeung dititnan ku kelompok tujuh jeung dalapan.
Tuluy jawab pananyana!
116
Kampung Urug
Urug th mun taneuh anu ayana di bh luhur ngolosod, nutupan anu
aya handapeunana. Duka tah, kumaha mimitina ta lembur dingaranan
Kampung Urug. Naha pdah kungsi kajadian aya taneuh ngolosod, atawa
mmang taneuhna teu padet jadi babari urug. Ngan nu sidik, ieu lembur
nu perenahna di Desa Kiarapandak, Kacamatan Sukajaya, Kabupatn
Bogor th kaasup kampung adat. Masarakatna masih mageuhan tali
paranti adat kabiasaan urang Sunda pituin.
Mun ditilik tina wangunan imahna, sabenerna teu sakabh imah nu
aya di lembur Urug masih modl baheula. Geus aya sababaraha imah
anu diwangun permann jeung semipermann. Maksudna, sisina geus
ditmbok, hateupna geus mak kentng atawa asbs. Mun anu semi
permann mah ka hadapna wungkul ditmbokna, sapotong ka luhurna
disambung ku bilik atawa triplk. Tgelna og, boh nu permann boh nu
semipermann, geus mak ubin atawa keramik.
Tapi lolobana mah masih knh wangunan tradisional. Imah
panggung aya kolongan, sisina ku bilik jeung hateupna ku daun eurih.
Tapi ktah loba og anu hateupna mak daun kiray. Ari lantna, mak
awi anu dibeulahan, tuluy dijajarkeun rkp pisan. Jandlana mak jalosi,
atawa sarigsig anu dijieunna tina awi atawa kai. Hareupeun panto aya
golodog, paranti unggah ka imah.
Ari jerona mah umum wa jeung imah Sunda sjnna, aya bagian
hareup keur narima smah, bagian tengah keur ngariung pangeusi imah,
jeung bagian tukang anu mangrupa dapur. Di dapur aya bagian husus
anu disebut goah, paranti neundeun bas.
Lian ti wangunan imah pangeusi lembur, og aya wangunan anu
jadi puseur kagiatan urang lembur nyata gedong ged, gedong luhur,
jeung gedong alit.
Tah di Kampung Urug og aya upacara srn taun. Sarua deuih
jeung di kampung Ciptagelar, diayakeunana sarngsna pann. Ngan
di kampung Urug mah tanggalna geus dipastikeun unggal tanggal 10
Muharam. Aya dua upacara anu dilaksanakeun dina bulan Muharam th,
srn taun jeung salametan Ngabuli (upacara tutup taun) anu diayakeunna
di gedong Sanghyang Tunggal.
117
Sumber: www.mala08.wordpress.com
Lian ti ta, aya deui upacara rewah anu diayakeun unggal tanggal 12
rewah. Tujuan diayakeunna ieu upacara, pikeun rewah ka nabi Adam.
Maksudna mah miling Nabi Adam sareng turunanana, nyata umat
manusa.
Masih knh upacara anu maneuh diayakeun nyata salametan
Mulud anu diayakeun unggal tanggal 12 Mulud, pikeun miling
dibabarkeunana Kangjeng Nabi Muhammad SAW. Mun di urang mah sok
disebut Muludan ta geuning. Ieu upacara th sok diayakeun di rohang
pancaniti Gedong Sanghyang Tunggal.
Sedeng upacara sidekah bumi mah lain tanggalna anu maneuh th
tapi pona. Ieu upacara dilaksanakeun dina waktu ark tebar bibinihan.
Diayakeun sataun sakali. Tanggal jeung bulanna mah teu ditangtukeun,
ngan anu jelas kudu dilaksanakeun dina po Rebo.
Hiji deui upacara anu teu ditangtukeun bulan jeung tanggalna
th nyata upacara salametan puasa jeung lebaran. Tangtu ba teu bisa
maneuh waktuna, da nuturkeun kumaha datangna bulan puasa wa. Sapo
mmh puasa, diayakeun salametan heula. Meureun mun di urang mah
sok disebut munggah ta. Tuluy disambung deui dina poan lebaran.
Ka kampung Urug og geus loba wisatawan, boh domstik boh
mancanagara, anu datang. Komo dina upacara-upacara anu tanggalna
geus maneuh mah. ku kituna, kampung adat th mun terus dipiara mah
bisa jadi ast wisata anu nguntungkeun, boh keur pamarntah sumawonna
keur masarakat nu aya di ta lembur .
118
Kagiatan Kelompok
a. Sangkan hidep leuwih paham kana eusi bacaan, pk jawab pananya
di handap!
dina kamus!
2. Di mana perenahna Kampung Urug th?
3. Modl naon wa wangunan anu aya di Kampung Urug?
4. Bahan-bahan material anu biasa dipak ngawangun imah di
kampung Urug naon wa?
5. Bagian imah naon wa anu aya dina wangunan imah di
Kampung Urug tapi teu aya dina wangunan imah modren?
6. Bahan material modren naon wa anu geus mimiti dipak di
Kampung Urug?
7. Wangunan naon anu jadi puseur kagiatan di kampung Urug?
8. Upacara naon wa anu geus maneuh tanggalna?
9. Upacara naon wa anu teu maneuh tanggalna tapi nuturkeun
datangna usum?
10. Upacara naon wa anu aya, boh di Kampung Urug boh di
Kampung Ciptagelar?
dina kamus. Geus kitu larapkeun kana kalimah!
sorangan!

119
E. Pancn
1.
Masih knh jeung kelompok anu tadi, tangan conto bahasan anu
aya patalina jeung budaya Sunda, boh tina majalah boh tina internt.
Geura dina website Sunda loba pisan bahasan ngeunaan budaya.
Pilih anu dipikaresep ku hidep. Tuluy pigaw:
a. Baca sing gemet
b. Tangan kecap-kecap anu teu kaharti sarta tangan hartina
dina kamus.
c. Kecap-kecap anu hartina geus kapanggih tuluy larapkeun kana
kalimah anu bda jeung dina bacaan.
d. Sebutkeun poko pikiran anu aya dina unggal alina!
e. Tangtukeun mana bagian bubuka, eusi, jeung panutup!
f. Tangtukeun jenis tulisanna, naha narasi, dskripsi, eksposisi,
g. Tangtukeun wanda tulisanna, naha induksi naha dduksi.
h. Caritakeun deui eusi wacana di luhur mak basa hidep
sorangan!
2. Di handap aya rangkay karangan bahasan, pk ku hidep jieun jadi
hiji karangan!
a. Rupa-rupa kasenian Jawa Barat dina wangun tari
b. Jaipongan, salahsahiji tari krasi anyar
c. Mimiti ceuyahna jaipongan
d. Kamekaran seni jaipongan
e. Minat barudak ngora kana jaipongna
f. Jaipongan di sakola
g. Kaayaan seni jaipongan ayeuna
3. Masih pancn kelompok, jieun bahasan ngeunaan budaya Sunda,
pilih salasahiji tmana. Ulah poho jieun heula rangkay karanganna!
a. Kabiasaan pann di lembur kuring
b. Kasenian anu sok ditanggap dina hajatan nyunatan
c. Kasenian has ti darah kuring
d. Tradisi anu sok dilaksanakeun dina upacara tujuh bulanan nu
kakandungan
e. Karajinan has ti darah kuring
f. Dahareun has ti darah ku
120
PA N G A J
AN
AR
Sumber: www.mylikerz.com
Surat
121
aman kiwari masih aya knh anu sok silihsuratan? Jigana geus carang
pisan nya. Tong boroning ti anak ka kolotna atawa ti kolot ka anakna,
ti babaturan ka babaturan deui, atawa ti lalaki ka kabogohna, dalah ti
organisasi ka anggotana og geus carang nu ngondang mak surat. Garagara aya sms, bbm, kakaoTalk, line, chat on, instagram, path, facebook,
twitter, email, jsb. sarupaning komunikasi digital, pungsi surat pikeun alat
komunikasi th geus ngsr jauh pisan. Ngedalkeun rasa resep ka aww
atawa ka lalaki, cukup sms atawa bbm wa. Kitu deui mun mutuskeun
kabogoh. Tara ieuh mak surat. Ayeuna hidep bakal diajar mikawanoh
surat resmi, surat ondangan hajat, jeung surat pribadi. Ti mimiti struktur
suratna, eusina, kagunaanna, nepi ka bisa nyieunna.
A. Maca Surat Dines

ORGANISASI SISWA INTRA SEKOLAH

SMP NEGERI BANDUNG
Jalan D. Kartawigena Nomer 31 Bandung
Nomer
: 02/OSIS/vii/14
Pangdeudeul : Jejer
: Uleman Gempungan
Bandung, 1 Juli 2014
Kahatur
Rngrngan Pangurus OSIS
Di Bandung
Kairing hormat,
Hatur uninga, dina raraga mayunan acara Pekan Krativitas
Siswa sasih Sptmber nu bakal dongkap, peryogi dibadantenkeun
kagiatan naon wa nu bakal dilaksanakeun. Ku margi kitu, sim
kuring ngulem sadrk supados hadir dina gempungan nu bad
dilaksanakeun,
dinten
ping
122
: Saptu,
: 6 Juli 2014,
waktos
: tabuh 12.00 WIB dugi ka rngs,
tempatna di sekretariat OSIS SMPN Bandung.

Kalintang bingahna upami sadrk tiasa sumping dina
waktosna. Hatur nuhun kana perhatosanana.

Pupuhu,
Alghifari Raspati
Kairing salam,
Girang serat,
Alzahra Pramanik
Kauninga ku
Pembina OSIS SMPN Bandung,
Hj. Nani Rohayati, S.Pd.

1. Eusi Surat
Mun nilik kana wangunna, tangu ba ieu surat th
disebutna surat resmi/dines. Disebut resmi th lantaran
nu ngaluarkeunna hiji organisasi, ditujukeun ka anggota
organisasi, sarta eusina ngan wungkul urusan dines ta
organisasi. Pan eusina og pupuhu OSIS ngondang rapat
ka anggotana pikeun ngabadamikeun kagiatan anu bakal
dilaksanakeun ku organisasina.
2. Babagian suratna
Dina nulis surat resmi, dimimitian ku kop surat nu
nuduhkeun ngaran dinas atawa organisasi nu ngaluarkeun
ta surat. Sanggeus kop surat, lian ti aya titimangsa th aya
og nomer kaluarna surat jeung maksud dikaluarkeunna
ta surat. Malah mun dibarengan ku berkas sjnna
mah biasana ditulis dina pangdeudeul sabaraha lobana
berkas anu dibarengkeun jeung surat ta. Sanggeus ta,
kakara ditulis tujul surat atawa saha anu dikirim ta
surat. Tuluyna mah sarua wa, aya salam bubuka, alina
123
bubuka, eusi surat, panutup surat, salam panutup, sarta

ditanda ku anu ngirim. Ngan lantaran sipatna dines ta,
anu nandana og henteu saurang, lain pupuhu wungkul,
tapi dibarengan ku girang serat jeung pangapingna.
th:
Mun digambarkeun mah kieu babagian surat resmi
1. (kop surat)
2. (Nomer surat)
3. (titimangsa surat)
4. (Lampiran)
5. (jejer/tma)

6. (tujul surat/anu dikirim)
7. (salam bubuka)
8. (alina bubuka)
9. (eusi surat)
10. (alina panutup)
11. (salam panutup)
12. (tanda tangan

pupuhu)
13. (tanda tangan

girang serat)
13. (tanda tangan kasaluyuan

pananggung jawab
organisasi/lembaga)
124
Latihan
Sangkan leuwih paham kana eusi surat di luhur, pk jawab pananya
di handap!
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Naon anu dimaksud surat th?

Naon kagunaanana?
Naha surat di luhur disebut surat dines? Jntrkeun!
Naon anu dimaksud titimangsa?
Tuliskeun deui bagian kop surat dina surat di luhur!
Tuliskeun deui bagian tujul surat dina surat di luhur!
Tuliskeun deui bagian salam bubuka jeung alina bubuka dina surat
di luhur!
8. Tuliskeun deui bagian eusi dina surat di luhur!
9. Tuliskeun deui bagian panutup jeung salam panutup dina surat di
luhur!
10. Naha dina surat dines anu nandatanganna kudu tiluan? Sebutkeun
alesanana!
B. Maca Surat Pribadi
Bandung, 20 Agustus 2012

Kahatur
Nndn nu geulis
di bumi
Salam sono,
Ndn, kumaha damang? Mugia Allah nangtayungan Nndn
sakulawargi salalamina. Amiin. Alhamdulillah Zahra g dina waktos
ngadamel ieu serat mah nuju shat walafiat, teu kirang sawios-wios. Mung
artos nu kirang wa th hhh.......
125
Ndn, asa tos lami nya teu tepang? Meni sonoooooo pisan ka
Nndn th. Komo basa muka facebook Nndn aya poto-poto nuju
ngaliwet sisi balong sareng rrncangan SMA Nndn. Deueueueuh.....
resep jigana th. Emut harita nuju urang ngaliwet ta di bumi Nndn.
Heuheu...Si Anggun tigujubar kana balong da grogi aya Si Heri
hahaha.....geuning urang sarra meni ngeunah seuri. Zahra mah meni
nyeri kulit beuteung.
Ayeuna mah Nndn tos gaduh rrncangan nggal nya. Tos tara
ameng deui sareng grup Pinker? Sakolana malencar atuda nya. Anu
sa-SMA sareng Nndn saha wae ti grup Pinker? Saurna Si Anggun
sareng Si Cikal ka SMK neraskeun sakolana?
Zahra g tadina mah pami teu lulus ka SMA bad ka SMK
wa. Teu aya niat neraskeun sakola ka Bandung. Eh Si Bibi keukeuh
miwarang sakola ka Bandung, da di bumina teu aya sasaha. Hoyong
aya rncang saurna, pan Si Bibi mah teu kagungan putra. Tos milik
Zahra panginten, kalah ngacleng sorangan ka Bandung. Tapi resep
ktah sakola di Bandung mah seueur pangalaman anyar. Ngan hiji w,
teu kiat ku sono ka Mamah, ka Bapa, ka Si Ad, sareng grup Pinker.
Iraha atuh urang ngariung deui?
Pami Zahra kin liburan di Subang, urang ngumpul nya, urang
ngaliwet bari meuleum lauk nila deui. Laaah meni tos ngaruy kieu hoyong
geura am hhh.....
Sakali-kalieun Nndn ameng atuh ka Bandung, urang shopping
sasarengan. Di Bandung mah seueur geura mall th, teu ngan ukur hiji
jiga di Subang.
Nndn anu geulis anu bageur anu sagalana.......tos heula nya
seratna dugi ka dieu heula. Sans waktos disambung deui. Salam ka
sadayana. Dadaaaaaah......

Sonona,

126
Zahra Pinker
1.
Eusi Surat
Dina conto surat di luhur, ta surat th ditulis ku Zahra ka babaturanna

keur SMP anu ngaran Nndn. Zahra nulis surat th lantaran kahudang
kasonona sabada mukaan facebook-na Nndn nu aya poto Nndn jeung
babaturan SMA-na ngaliwet sisi balong. Komo da baheulana Zahra og
kungsi ngalaman ngaliwet di imahna Nndn.
Najan teu diobrolkeun kabh, tapi ku urang bisa kateguh yn Zahra
jeung Nndn th keur SMP-na boga grup nu dingaranan Pinker. Grup
Pinker anu kasebut ku Zahra dina suratna nyata Anggun jeung Cikal.
Ari Heri mah jigana kabogoh Anggun nu matak Anggun grogi og.
ta anggota grup Pinker th sabada lulus SMP, sakolana malencar.
Zahra og anu teu niat sakola ka Bandung, kalah ngacleng sosoranganan.
Da cenah bibina palay dibaturan. Tangtu ba Zahra resepeun sakola
di Bandung th, najan sok teu kuat ngarasa sono ka adi jeung indung
bapana.
Zahra g ngajak, mun manhna liburan di Subang, hayang ngumpul
bari ngaliwet deui jeung babaturan grup Pinker-na. Atuh ka Nndn og
ngajak ulin ka Bandung, ngajak ulin ka mall anu di Bandung mah loba
pisan, bda jeung di kota asalna.
Ku sabab eusina urusan pribadi sarta nu ngirimna og ti hiji pribadi
ka pribadi sjnna, ieu surat th disebutna surat pribadi.

2. Babagian Surat Pribadi
Dina prak-prakan nulis surat kudu luyu jeung babagan surat
pribadi:
a.
Titimangsa, nyata tempat, tanggal, bulan, jeung taun dijieunna ta

surat.
b. Alamat/tujuan surat, nyata saha nu jadi tujuan ta surat.
c. Salam bubuka
d. Eusi surat, nu ngawengku :
a. Bubuka (alina bubuka)
b. Eusi (maksud atawa tujuan ta surat)
c. Panutup (alina panutup)
e. Salam panutup
f. Tanda tangan nu ngirim/nu nulis surat
g. Ngaran anu ngirim surat
127
Mun digambarkeun saperti kieu:

(1) titimangsa
(2) tujuan surat
(3) salam bubuka

(4) a. alina bubuka

b. eusi/maksud surat
c. alina panutup

(5)salam panutup
(6)tanda tangan
(7) ngaran anu ngirim surat
Latihan:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Naon anu dimaksud surat pribadi th?

Naon kagunaanana?
Ti saha jeung keur saha surat pribadi di luhur th?
Naha wangun surat pribadi bda jeung surat dines?
Tuliskeun deui titimangsa surat dina surat di luhur!
Tuliskeun deui bagian tujul surat dina surat di luhur!
di luhur!
8. Tuliskeun deui bagian eusi dina surat di luhur!
9. Tuliskeun deui bagian panutup jeung salam panutup dina surat di
luhur!
10. Basa nu kumaha anu merenah dipak dina surat pribadi? Naha basa
lemes, basa loma, atawa basa kasar?
128
C. Maca Surat Ondangan Hajat

Subang, 01 Sptmber 2014
Bismillahirrohmanirrohiim
Assalamualaikum warohmatullahi wabarokaatuh
Manawi aya widi ti Gusti Nu Maha Suci, Sim Kuring
sakulawargi seja Sukuran
Nikahkeun pun anak :
Dudu Prawira Sumantri, S.Pd

Ka
Nndn Dwi Pramanik, S.Pd

Dupi tempat sareng waktosna dina :
dinten : Senn
kaping : 15 Sptmber 2014
waktos : Tabuh 11.00 dugi ka 17.00
tempatna: Gedung Graha Shopia
Jl. Otista no. 29 Subang
Ngaraos bingah nu taya papadana saupami Bapa, Ibu,
miwah sadrk sadaya tiasa sumping rurumpaheun dina
waktosna, ngadeudeul dua ka pun anak nu bad ngambah
sagara rumah tangga.
Kana kaweningan galih salira, langkung ti payun timpah
hatur rwu nuhun.
Wassalamualaikum warohmatullahi wabarokaatuh.
Kulawarga
Jayadi, SH
Kulawarga
Drs. Suryadinata
129
1. Ngeunaan Surat Ondangan

Tangtu ba surat nu ieu mah disebutna surat ondangan hajat.
Kabaca dina maksud anu ditulis dina ta surat. Kulawarga Bapa Jayadi,
SH. sareng Bapa Drs. Suryadinata bbsanan nikahkeun putra-putrina.
Najan ditujukeunna ka lobaan, tapi da kaasup knh kana surat pribadi,
lantaran eusina ngandung maksud pribadi nu ngirim surat.
a.
Babagian Surat Ondangan
Dina surat ondangan di luhur, dimimitian ku titimangsa (Subang, 01

Sptmber 2014), tuluy salam bubuka, maksud atawa eusi surat, waktu jeung
tempat anu kudu didatangan ku anu diondang, panutup surat, salam panutup,
jeung idntitas anu ngirim suratna. Lantaran ieu mah surat anu ditujukeun ka
umum, basana og ringkes tur padet, najan rada dirka ku basa anu mak
mamanis sangkan genah dibacana. Biasana sok ditambahan ku pamangku
hajat jeung gupay panghiap (turut mengundang). Kitu deui waktu akad jeung
hiburan sok dittlakeun, ngan biasana dina lambaran sjnna.
b. Mun digambarkeun kieu babagian surat ondangan hajat th:
1. (titimangsa)
2. Salam bubuka
3. Bubuka surat panganteur kana maksud
4. Maksud/eusi surat
5. Panutup surat nganuhunkeun ti sammhna
6. salam panutup
7. Ngaran kulawarga nu ngondang. Mun nikahkeun ditulis ngaran
nu hajat jeung ngaran pibsaneun (kolot lalaki jeung kolot aww)
Latihan:
1.
2.
3.
4.
Naha surat ondangan hajat kaasup surat pribadi atawa surat dines?
Naon kagunaanna surat ondangan hajat?
Ti saha jeung keur saha surat ondangan di luhur th?
Naha wangun surat ondangan hajat bda jeung surat pribadi?
130
5.
6.
7.
8.
9.
di luhur!
Tuliskeun deui bagian eusi dina surat di luhur!
Tuliskeun deui bagian panutup jeung salam panutup dina surat di
luhur!
Basa nu kumaha anu merenah dipak dina surat ondangan hajat?
Naha basa lemes, basa loma, atawa basa kasar?
Hidep tangtu mindeng maca surat ondangan hajat. Cik pk sebutan
naon wa anu kuduna aya dina surat ondangan hajat, tapi dina
conto di luhur teu kapanggih?
D. Medar Surat
Dina tilu conto surat di luhur, pasti anu remen kapanggih ku hidep
mah ngan dua, nyata surat resmi/dines jeung surat ondangan hajat. Ari
sababna, kapan anu dua ta mah masih knh dipak dina komunikasi
sapopo. Surat dines, tetep dipak lantaran keur kaperluan administrasi
organisasi atawa lembaga. Sok sanajan, dina mprona mah sok diganda
ku sms atawa ondangan ngalimatan lktronik mail (email). Kitu deui surat
ondangan hajat, masih dipak pikeun ngondang dulur, baraya, atawa
babaturan sangkan datang dina waktuna hajat. Lamun ondangan hajat
ngaliwatan sms, karasana teu daria ngondangna.
Ngan surat pribadi anu geus tara pati dipak th, najan bisa jadi
masih aya knh nu resep silihsuratan dina keretas. Pungsi surat pribadi
pikeun silihtanya kaayaan atawa nyaritakeun eusining hat nu nulis,
geus ngsr ku ceuyahna surat digital modl email jeung sms/bbm. Malah
pikeun kapentingan praktis, pungsi surat pribadi jaman kiwari mah geus
diganti ku sms/bbm wa, langka nu ngaliwatan email. Sabenerna lebar
pisan kabiasaan nulis surat pribadi diganti ku sms/bbm th, lantaran
rohang tulisan dina sms ngawatesanan pikeun mekarkeun kaparigelan
nulis. Geura titnan sababaraha conto surat pribadi jeung resmi anu
ditulis dina sms jeung email:
1.
Conto sms ondangan
a.
Uleman Harmoni Kawih Bandung Pidangan 20 Lagu karya Kang

Ubun R. Kubarsah. Dihaleuangkeun ku Rita Tila, Rosyanti, Nnng
Dinar, Ujang Bejo, Dian Hndrayana, Tedi S. Diar, Dasntra grup.
131
b.
c.
Jumat 8 Nov 2013. Pukul 20.00 22.00 WIB. Di Padpokan Seni

Mayang Sunda Jln. PETA No. 209, Bdg. Acara terbuka untuk umum
gratis. (PS. Mayang Sunda. Disbudpar Kota Bdg.)
Uleman Deui; Bedah buku Antologi Sajak Katumbiri Ku Acep Iwan
Saidi + Hawe Setiawan, di Padpokan Seni Mayang Sunda Jln Peta
no 209, dinten Rebo 16 Oktober 2013 tbh 9.30. Mugi tiasa sumping
nyandak balad. Punten bwarakeun deui ka nu sans.
Ass. Dulur2 dihaturanan ngiring Temu Sastrawan Jabar ping 27- 29
Mi di Hotl Panorama Lembang nu diayakeun ku Disparbud Jabar.
Serat ulemanna aya di sim kuring. Kumargi bd medalkeun buku nu
ngamuat karya peserta, panuhun ka sdyn ti ayeuna
ngintunkeun
2 karya ka email sim kuring.
2. Conto sms pribadi

a. Damang ceu? Ka mana wa, mani plengles teu aya wartosna. h tgl
20 kuring rk ka Bdg. Urang amprok di alun2 yu, kuring rk ngajak
dahar, kabeneran keur boga milik. Kad poho nya. Ok?
b. Rina keur naon? Hiks-hiks....hayang ceurik jejeritan. Keuheul ka si
mamah, isuk2 geus ngawkwk wa. Aya wa anu dicawadna th.
Kitu salah kieu salah. Kudu kumaha nya ari kuring?
c. Hy rk malmingan di mana? Urang lalajo band yu di alun2. Tibatan
nganjentul teu puguh. Teu mayar ieuh. Mun ark k disampeur. Bls.
Dina conto di luhur kaciri ondangan atawa surat pribadi dina sms
mah pondok, najan informasina mah lengkep. Boh jejer, waktu, tempat,
nepi ka anu ngondangna aya. Ngan ku sabab diwatesanan ku jumlah
karakter (hurup), loba tulisan anu disingget. Upamana: Bandung jadi
Bdg., dulur-dulur jadi dulur2, bad jadi bd., tanggal jadi tgl., jsb.
Latihan
Sangkan leuwih paham kana conto surat ngaliwatan sms, pk jawab
pananya di handap!
1.

Sebutkeun jejer surat dina sms ondangan resmi di luhur!

a.___________
b. ___________
c. ___________
132
2.

3.
Sebutkeun jejer sms pribadi di luhur!

a. ____________
b. ____________
c. ____________
Tina conto sms ondangan resmi Harmoni Kawih Bandung, jieun
jadi surat ondangan resmi. Mh babari, pk anggeuskeun surat di
handap!
DINAS KABUDAYAAN JEUNG PARIWISATA KOTA BANDUNG
PADEPOKAN SENI MAYANG SUNDA
Jln. Peta No. 209 Bandung
Nomer
: ____________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
4. Tina conto sms pribadi anu ditujukeun ka Rina, pk jieun jadi surat
pribadi ti hidep. Eusi pokona mah geus aya dina sms ta, kad
bagian sjnna kudu aya lengkep. Mh babari, anggeuskeun surat di
handap!
Bandung, 21 Dsmbr 2013

Kahatur: Rina sobat sajati
di bumi
Salam kangen,
Rin, kumaha damang? Nuju naon ayeuna? Pasti nuju maca serat ti
abdi nya hh...
Eh Rin, _____________________________________________________
133
E. Pancn
1.
Titnan conto surat pribadi di handap!

Subang, 10 Agustus 2012
Kahatur: Silvia Dwi

Di bumi
Salam sono ti katebihan,

Via, kumaha damang? Ka mana wa,
mani lami teu aya wartos nanaon. Mugimugi wa Via sareng kulawarga aya dina
panangtayungan Allah SWT. salalamina.
Aamiin ya Robbal alamin.
Via sono teu ka Adit? Ku naon geuning
meni pleng les teu aya wartosna. Adit nyobian
nga-sms, teu kakintun wa. Di miscall, hap
Via
teu
aktip.
Nyobian
muka
facebook,
geuning Adit di-remove ku Via. Ku Adit diinbox, teu aya wa waleran. Aya naon Via?
Gaduh dosa naon Adit ka Via, dugi ka jiga
nu alim silaturahmi deui?
Ehm
Via,
Adit
th
meni
sedih
sakalangkung. Tangtos Via gentos nomer,

numawi teu aktip og nomer nu kamari nya.
Bilih Adit gaduh kalepatan anu ngajaheutkeun
manah Via, numawi isin-isin og Adit lahlahan ngintun ieu serat. Supados Via terang
kumaha kaayaan Adit saparantosna teu aya
kontak sareng Via, atuh Adit og tiasa terang
naon saleresna kalepatan Adit ka Via, dugi
ka Via tga ka Adit.
134
Upami ta mah leres Adit aya kalepatan,

mangga Via nyarios wa. Sagala rupi masalah
tiasa dirngskeun upami aya komunikasi ti
dua pihak mah. Ulah asa-asa Vi, bad raos
bad teu raos, Adit tos siap nampi. Tibatan
dipangnyingkahankeun jiga kieu, Adit mah
mending langsung diseueulan wa.
Had
ku omong gorng ku omong. Upami leres

aya kalepatan, Adit tiasa langsung neda
sihapunten ka Via. Upami ta kalepatan
mung panyangki Via wungkul, panginten
Adit tiasa ngajntrkeun
anu saleresna.
Rupina bakal raos, boh ka Via boh ka Adit.

Ku kituna, panuhun Via kersa ngawaler
ieu serat. Wios mung ukur sakecap ceuk
paripaosna, Adit tangtos ngaraos bingah anu
taya papadana. Mugi Via luntur galih, kersa
ngaluangkeun waktos ngawaler serat ti Adit.
Bilih Via teu aya waktos nyerat, mangga
waler ngalangkungan sms wa. Nomer Adit
teu acan gentos.
Via anu bageur,
Rupina mung sakieu wa serat ti Adit.
Hapunten bilih aya basa anu teu karka
atanapi kecap nu lepat dina larapna.
Hapunten anu kasuhun. Diantos waleranana.
Hatur nuhun sateuacanna. Mangga Vi......
Nu nganti waleran,
Aditya Pratama
135
Sangkan leuwih paham kana eusi surat di luhur,

pigaw kagiatan di handap!
a.
Baca surat tadi sing gemet. Catetkeun hal-hal anu

penting anu kapanggih dina ta surat!
b.
Wincik surat di luhur, dumasar kana babagianna.

Sebutkeun ti mimiti titimangsa, tujuan surat, salam
bubuka, eusi, salam panutup, nepi ka anu ngirimna!
c.
Tangan kecap-kecap anu teu kaharti, tuluy tangan

hartina dina kamus!
d.
Dina surat di luhur aya kecap anu dirka jeung

babasan. Cik pk sebutkeun kecap naon wa. Cutat
tina kalimahna!
e.
Caritakeun deui eusi suratna mak basa sorangan!

Dumasar kana eusi surat, sebutkeun saha ari Adit,
kumaha karakterna, saha ari Via, kumaha karakter
Via, kumaha perasaan Adit ka Via, naon sabenerna
kahayang Adit ka Via, kira-kira Adit th naonna Via,
jeung ra-ra deui.
2.
Bandingkeun surat pribadi, ondangan hajat, jeung

surat dines di luhur. Tuliskeun naon bdana jeung
naon ba sasaruaanna, pangpangna tina:
1.
2.
3.
Wangunna
Tmana
Eusi suratna!
Sangkan katitnna leuwih jelas, babandinganana

tuliskeun dina tabl di handap. Ulah poho tablna disalin
heula kana buku tulis!
136
Surat
wangunna
tmana
eusina
Resmi
Pribadi
Ondangan
hajat
3. Jieun conto surat resmi/dines ngaliwatan sms!

4. Jieun conto surat pribadi ngaliwatan sms!
5. Jieun surat pribadi ka babaturan nu eusina pilih
salahsahiji:
a.
b.
c.
d.
e.
f.
6.
Ngajak ulin ka Gunung Tangkuban parahu

Ngajak latihan putsal di sakola
Ngajak ulin ka kebon binatang Bandung
Ngabjaan aya babaturan sakola baheula anu
keur gering ripuh
Ngabjaan rk pindah sakola nuturkeun bapana
nu pindah tugas ka kota sjn
Ngabjaan ninina gering nepi ka anu tadina
jangji rk ngndong th teu tulus.
Jieun surat surat ondangan anu eusina pilih

salahsahiji:
a.
b.
c.
Ondangan acara tepung taun

Ondangan acara sukuran rk nak haji
Ondangan hajat nyunatan
137
7.
Jieun surat resmi/dines anu eusina pilih salah-sahiji:

a.
b.
c.
d.
e.
138
Ondangan ti organisasi Pramuka ka anggotana

Ondangan ti organisasi PMR ka anggotana
Ondangan ti organisasi IRMA ka anggotana
Ondangan ti ogranisasi Karang Taruna ka
pangurusna
Ondangan ti pupuhu panitia paturay tineung
ka panitiana
PA N G A J
AN
AR
Sumber: www.wikipedia.com
Carita
Pondok
139
garanna og carita pondok, tangtu caritana og

parondok. Mun dibaca ta mah pasti sakali
anggeus. Matak ulah wegah mmh der maca,
da pondok ieuh. Geura resep pisan macaan carita pondok
th. Loba pulunganeunana. Komo lamun eusi caritana
sarua jeung nu kaalaman ku urang, deuh sok resep
bari jeung sok seuseurian sorangan. Sakapeung sok asa
kasindiran. Hal kitu th teu anh, da carita pondok mah
eusina og sok ngagambarkeun kahirupan sapopo. Dina
pangajaran ieu hidep bakal diwanohkeun kana wangun
carita pondok sarta mikaweruh nu disebut tma, palaku,
latar waktu jeung tempat, galur, jeung amanat dina carita.
Geura yu, urang macaan carita pondok!
A. MACA CARITA PONDOK

Baca sing bedas. Kad lentongna kudu alus!
Duh Indung
Carpon Tetti Hodijah

Geus saminggu dipaparin pancn ku Ibu Guru di sakola. Nepi ka
ayeuna can sakotrt-kotrt acan. Mangkaning kudu dibawa po isuk,
bari kudu dibaca di hareup saurang-saurang. Basa keur kelas hiji knh
mah asa teu beurat-beurat teuing pancn ngarang th. Paling dititah
nyaritakeun pangalaman po pakanci. Gampang nu kitu mah.
Barudak, dina raraga miling dibabarkeunna pahlawan wanoja
Rd. Dwi Sartika, og dina raraga miling Hari Ibu, hidep kudu nyieun
karangan nu patali jeung kaum wanoja! saur Bu Guru.
Bu, ari wanoja th naon? Si Ipon ngacung.
Wanoja th aww, waler Bu Guru.
Sabenerna mah kuring g sarua teu nyaho. Hadna w Si Ipon
miheulaan ngacung, bubuhan manhna mah pangpinterna di kelas,
katurug-turug kolotna jeneng tur beunghar. Puguh w pd pisan. Ari
kuring, kajeun ra kapanasaran g tara ieuh ra tatanya, inggis pada
nyeungseurikeun, malum uteuk jajar pasar, jajauheun kana nyongcolang.
140
Boga kolot kari sabeulah, kitu og ukur tukang buburuh nyeuseuh di

imah batur, kalan-kalan sok aya nu mnta dipeuseul. Apan nelahna g
Ema th tukang pijet. Enya, apan saprak ditinggalkeun ku Bapa mah Ema
th sasat dudulungsruk, nyiar kipayah sorangan keur ngabayuan kuring
sadulur-dulur. Barto onaman, najan ukur bisa hirup basajan, aya Bapa
nu nangan pangupa jiwa. Ema mah asal boga tanaga keur nunungtun
Bapa mun pareng indit-inditan jauh, balikna tangtu beubeunangan. Enya,
pan Bapa kuring mah tuna ntra, pacabakanana jadi tukang pijet.
Karrt Ema saged dangdan, moal salah aya nu manggil, mnta
dipijet.
Odd, dibandungan th ti kamari ngan huleng jentul wa. Geura
ngala cai anggur mah. Tuh, meungpeung lowong, Ema ngasongkeun
mbr bari nunjuk kana lebah keran nu pernahna di buruan bumi Pa
RW.
Najan awak asa lungs, teu burung mbr ditampanan. Leumpang
bari ngajingjing mbr muru buruan Pa RW. Gen mbr handapeun
keran, cai ngagolontor hrang naker. Leuh, mun seug di imah sorangan
ra cai bari hrang kawas kieu, meureun moal cap ngakutan. Leuheung
basa ayeuna, sor, teu dirurusuh. Ari isuk-isuk mah waktu th sok asa
samport pisan, bubuhan rk indit ka sakola.
Deuleu tah, cai seret mudal kitu, Oded? Ma Acih nyampeurkeun,
leungeun knca katuhuna ranggm ku mbr.
Hah...! awak ngarnjag, leungeun rikat nutup keran.
Tong dihambur-hambur cai th, lebar. Mangkaning geus mimiti
halodo, Ma Acih gegelendeng.
Embr satengah dijwang, rege-yeng dijinjing. Leumpang ngici-prit,
ambh trh nepi. Barang sup ka kamar mandi, gulujur cai dicicikeun.
Euleuh, meni celong kieu? Palangsiang, moal mahi sambr dua mbr
keur minuhanana. Mangkaning nu ngala cai geus mimiti rajol. Barto
mah basa mimiti pindah ka dieu, dipipir aya sumur timba. Asal dak
nimba, cai ngocor ka kamar mandi ngaliwatan talang tina awi. Ngan
sanggeus di sakuriling imah jlug-jleg imah sigrong tur tohaga, sumur
jadi saat. Hadna aya Pa RW nu bageur, kersa maparin cai ka sing saha
nu di imahna teu barogaeun cai kawas kulawarga kuring. Rrana mah
141
nu sok ngala cai ti Pa RW th masarakat leutik nu ti barto dumuk di

wewengkon ieu. Da jalma anyar mah imahna alagrng, duka urang mana,
ck bja mah para inohong ti kota ngadon ngadaramel bumi di dieu. Ari
urang dieu butuh cai th cukup ku ngali sumur opat atawa lima mter,
sedengkeun nu baleunghar mah marak jtpam nu jerona puluhan mter.
Hadna Pa RW mah najan urang dieu asli og kabedag masang jtpam,
bubuhan anjeunna mah usaha kana matrial. Ampir kabh nu ngabangun
di lelewek ieu mah mareuli matrial ti Pa RW.
Odd, ieu kosong, Si Atun ngagorowok ti lebah keran Pa RW.
Tayohna kacirieun kuring ti tadi nangtung hareupeun imah bari nyenyekel
mbr kosong.
Nuhun, Tun, pok th bari tereleng lumpat muru keran, tuluy
dipurilitkeun, cai ngagolontor minuhan mbr. Teu kungsi lima balikan,
bak pinuh. Sabot ngareureuh mpskeun ksang, leungeun ngarongkong
buku jeung pulpn, tuluy ngalangeu dina teras, susuganan manggih ilham.
Ras ka Si Ipon, kamari seret ka cuih nyaritakeun eusi karanganana.
Ipon mah nyaritakeun Si Teth nu jadi Pramugari, pokna. Saban
po ngangkleung dina kapal udara, kalan-kalan pelesir ka mancanagara.
Malah Ipon sakulawarga kungsi dibawa ka Thailand, ka Brunei, jeung ka
Singapur, cenah.
Si Nisa siga nu embung lh, nyaritakeun Bibina nu jadi Camat.
Bibi Nisa mah mun pidato th meni capetang jeung pertntang, cenah.
Nyarita kituna th bari luway- liwey gumeulis.
Lah, barudak aww mah sok resep pamr. Tapi kituna th da
puguh aya pamrkeuneunana. Ari uing kudu nyaritakeun saha atuh?
Mun nyaritakeun Si Ema, moal pada nyeungseurikun, kitu?
Mmh trt nulis, nyelang narik napas, panon dipeureumkeun.
Barang nyah panon dibeuntakeun pulpn ngigel luhureun keretas.
Indung Kuring
Indung kuring geus lila hirup rarandaan, ngabayuan kulawarga
ngandelkeun pangasilan tina buburuh nyeuseuh jeung ngistrika. Basa Bapa
maot, Kang Iwan kelas tilu SMP, Ceu Wiwin kelas 1 SMP, Kang Jaka kelas 5
SD, ari kuring kark umur 3 taun.
142
Ayeuna, Kang Iwan geus jadi Sarjana, sok nyieunan komik bacaeun barudak
dibantuan ku Kang Jaka nu karek kuliah tingkat hiji. Ceu Wiwin mah lulusan
SMK jurusan Tata Boga, ayeuna sok nyieunan kuh-kuh jajanan barudak,
dititipkeun di warung sakola, bari ngeureuyeuh kuliah, geus tingkat dua. Pancn
kuring mah mawa kuh bari indit ka sakola, tuluy disimpen di warung, Nang
ssa jeung ladangna mah sok langsung ku Ceu Wiwin.
Najan Kang Iwan jeung Ceu Wiwin geus bisa mantuan nyiar kipayah,
Ema mah teu eureun buburuh keur nutupan kabutuhan kulawarga, bubuhan
pangasilan Akang jeung Euceu mah teu bisa diandelkeun. Komo mun di kampusna
keur usum ujian, Ceu Wiwin sok eureun dagang kuh. Aya tilu kulawarga nu
maneuh sok muruhkeun nyeuseuh jeung ngistrika ka Ema th. Jadi jero sapo
th Ema ngider ka tilu imah. Indit isuk-isuk mun geus brs pagawan di imah,
balikna pasosor, kira-kira bada Asar. Sakalieun po Ahad mah Ema sok per
buburuh, sabab sok ngahadiran acara pangaosan di masigit.
Hiji waktu basa kasmahan ku Ua Emi, lanceuk Ema ti lembur, kuring
ngintip obrolanana. Ua nyaurkeun hran dumh Ema bisa ngabayuan rumah
tangga bari nyakolakeun budak opat ku sorangan. Sihorng th ku dunungan
nu tiluan Ema dibr kabbasan nyetl radio, jadi bari digaw th Ema bisa
ngupingkeun radio. Aya radio kameumeut nu acarana euyeub ku nashat. Nya
nashat ta pisan nu mr kakuatan ka Ema th, cenah. Tah kitu carita ngeunaan
Indung kuring.
Rngs nulis, deui-deui narik napas. Karangan dibaca teu sirikna sababaraha
balikan. Ck rarasaan mah asa alus, tapi naha eusina moal matak ra? Mun kudu
ngarang deui, asa teu sanggup, jeung teu boga deui picaritaeun.
Ah, kajeun teuing rk pada nyeungseurikeun og, batan kudu nyieun deui
karangan sjn mah, hs.
Najan geus mak baju saragem, asa horam rk indit sakola th, teu sanggup
nahan wiwirang mun karangan pada nyeungseurikeun.
Angger ari geus ngaheruk wa th manh mah Odd. Geura indit anggur
mah, bisi kabeurangan, Ema ngagorowok ti lawang dapur, basa mireungeuh
kuring keur ngadeluk dina tras.
143
Awak nguniang, leumpang semu teunangan. Barang nepi ka buruan sakola,

batur meni cuih nyaritakeun eusi karangan. Kuring mah sup w ka rohangan. Gk
diuk, tuluy narik napas. Basa bl disada, babaturan arasup ka kelas. Teu karuhan
keteg jajantung ngadadak ngerepan. Komo basa ningal Bu Guru nyepeng buku
pangajaran Basa Sunda, beungeut asa ngahab.
Cung nu karanganana geus rngs? saur Bu guru.
Babaturan ampir kabh ngacungkeun leungeun, ari leungeun kuring bet
agag-agagan, asa-asa rk ngacung th.
Odd? Bu Guru mencrong rada kerung.
Pap..., par...parantos Bu, pok th bari ngaluarkeun keretas tina jero tas.
Cingan...., Bu Guru ngadeukeutan. Tuh geuning? Sok baca ka hareup,
saurna.
Najan karasa ngeleper, awak nguniang, ngoloyong leumpang.
Lahaola, ck hat.
Teu sakara-kara, geus nangtung di hareup mah jadi teteg, karangan dibaca
norolang ti mimiti nepi ka anggeus.
Bu Guru gumujeng bari ngacungkeun jempol. Babaturan kaleprok. Mmh
ngaloyong balik deui kana tempat diuk, nyelang narik napas.
Plong...........!
B. Medar Carita Pondok

1. Eusi Carita
Sangkan leuwih gampang paham kana eusi carita
pondok, urang bisa nyieun sababaraha pananya anu patali
jeung eusi, sarta tuluy pilih salasahiji jawabanana!
a.
Naon sababna Si Odd huleng jentul wa?

1)
2)
144
Lantaran ngarasa ra pdah boga indung

tukang buburuh nyeuseuh.
Lantaran kabita ku caritaan Ipon babaturan
sakolana ngeunaan kahirupanna nu singsarwa
ngeunah.
3)
4)
b.
Saha anu jadi palaku utama dina ta carita

pondok?
1)
2)
3)
4)
c.
2)
3)
4)
Loba kara lantaran rumasa jadi jalma teu boga

tapi boga sumanget anu ged
sarta teu dak gaul jeung batur
sarta babarian ambek
sarta sok sirik kana milik batur
Di mana wa ta carita lumangsungna?

1)
2)
3)
4)
e.
Emana Odd
Odd
Ipon
Nisa
Kumawa ari watek Odd?

1)
d.
Lantaran cap ngakutan cai kana mbr unggal

po
Lantaran bingung ku guru basa Sundana dititah
nyieun karangan nu patali jeung wanoja.
Di sakola
Di imahna
Di deukeut imah Pa RW
Kabh jawaban di luhur bener
Naon anu jadi tma ta carita pondok?

1)
2)
3)
Ulah sok ngadng omongan batur

Ulah agul pdah jadi anak nu beunghar
Ulah ra ku kaayaan sorangan, nganggap
sorangan taya harega
4). Ulah sok ngra-ngra kolot sorangan
145
Mun urang geus bisa ngajawab patalkan di

luhur, tangtu bakal bisa paham kana eusi carita pondok
sagemblengna, nyata:
1.
2.
3.
146
Galur ta carita pondok th nyaritakeun Si Odd anu

ngarasa bingung lantaran ku guru basa Sunda-na
titah nyieun karangan anu aya patalina jeung wanoja,
dina raraga miling dibabarkeunna Rd. Dwi Sartika
og Hari Ibu. Salila dua minggu manhna ngan
huleng jentul, lantaran bingung kudu nyaritakeun
saha. Mun nyaritakeun wanoja anu deukeut jeung
kahirupanana (indungna), ngarasa ra lantaran
indungna ukur tukang ngurut jeung buburuh
nyeuseuh sarta ngistrika di tatanggana. Lantaran
teu manggih wa bahan caritakeuneun, antukna
Odd lahlahan nyaritakeun kaayaan indungna wa.
Ku Odd dicaritakeun satarabasna indungna anu
geus randa sarta gaw tisusut tidungdung nepi ka
bisa nyakolakeun opat anakna, malah aya nu nepi ka
jadi sarjana sagala. Mimitina mah Odd ngarasa ra,
sieun karanganna pada nyengseurikeun lantaran
kahirupan indungna th pikaraeun. Tapi geuning
sanggeus dibacakeun mah padamuji ku sarra.
Palaku anu kasebut dina carita pondok tadi th Odd,
indungna, Ipon, Nisa, Th Wiwin, Kang Iwan, Kang
Jaka, Bu Guru, Ma Acih, Si Atun, jeung Pa RW. Tapi
carita museur ka Si Odd, nu sjn mah ukur kacatur
saliwat, malah aya nu ngan kasebut wungkul. Ku
kituna bisa dicindekkeun, anu jadi palaku utama
dina ta carita th Si Odd.
Watek palaku bisa kagambar dina kalakuan jeung
omonganana. Upamana watek Si Odd raan tapi
teu babari putus pangaharepan. Si Ipon jeung Nisa,
resep ngagul-ngagul kaayaan, emana Odd pinuh
sumanget, Teh Wiwin, Kang Iwan, jeung Kang
Jaka watekna motkar, Atun jeung Pa RW watekna
bageur.
4.
Latar/setting/ tempat kajadian ta carita di sakola, di

imahna Si Odd, jeung di tempat ngala cai.
5. Anu jadi tma karanganna nyata ulah sok ra ku
kaayaan sorangan, nganggap sorangan taya harega.
6. Amanat anu aya dina ta carpon nyata ulah sok
ngalelewang kaayaan anu tacan kasorang, kudu
percaya kana kamampuh sorangan.
2. Gaya Basa keur Ngawangun Suasana

a.
Dina carita pondok di luhur aya kalimah kieu:

Barang nyah panon dibeuntakeun, pulpn ngigel
luhureun keretas
Dina kalimah di luhur, pulpn th saolah-olah mahluk

hirup anu bisa ngigel (ngibing/jogd). Sok padahal pan
pulpn mah ukur barang pah anu pamohalan bisa ngigel.
Maksud ngigel di dinya mah pulpn th gerak dipak
nulis dina keretas. Tangtu ba digerakkeun ku Odd, nu
nulisna. Disebut ngigel soth lantaran pangarang hayang
nuduhkeun suasana basa keur nyieun karangan th Odd
jiga anu teu sadar kana naon anu keur ditulisna. Tah
gaya basa anu ngupamakeun barang pah jiga hirup th
disebutna gaya basa mijalma.
b.
Lian ti ta aya deui kalimah:

Awak nguniang, leumpang semu teunangan.
Kecap nguniang jeung teunangan nuduhkeun

suasana hat Odd nu taya sumanget sama sakali. Hudang
nguniang, biasana antar rada hars rk cengkat th. Kitu
deui leumpang teunangan ngalnghoy semu taya tanaga.
Gerak awak anu kitu th tangtu ba kapangaruhan ku
suasana hat nu sagala horam loba kahariwang.
147
C. Nitnan Carita Pondok

Runtah
Knging Rahmaida
Geus sababaraha po di imah th huluwar-hiliwir wa bau bangk.
Ulak-ilik kana handapeun bupt, bisi aya bugang beurit, teu aya nanaon.
Kurah-korh di buruan nu hjo ku kekembangan bisi aya oray atawa
bangkong pah, angger euweuh.
Naha naon nya Mah, nu matak bau th? ceuk kuring ka Mamah
nu keur anteng kaprak-keprek di dapur.
Duka atuh, Mamah g hran, waler Mamah. Ngan ku Mamah
diperhatikeun, nu bau th jolna ti garasi, saur Mamah deui.
Ti garasi Mah? kuring hran.
Enya, jung geura pariksa ku Tatan, waler Mamah.
Korlng ka garasi. Ulak-ilik ka ditu ka dieu. Irung diungsa-angseu
bisi enya anu nimbulkeun bau th jolna ti garasi.
Ah teu bau nanaon geuning, hat ngagerentes sanggeus teu
manggihan nanaon anu matak nyurigakeun.
Basa rk ngoloyong ka jero imah, di luar pager tmbong aya mobil
eureun. Bapa nemb mulih ti kantor. Gura-giru kuring mukakeun pager.
Geleser mobil asup ka garasi.
Sabot kitu, pelenghir bau bangk th kaangseu deui. Nepi ka asa
murel rk utah. Kapaksa kuring nungkupan irung.
Ku naon Tan, nungkupan irung? Bapa naros.
Bau, Pa, walon kuring ngirung.
Eh, h...enya, enya geuning di dieu nu bau th, saur Bapa deui
bari nungkupan pangambungna. Koloyong ka jero imah. Kuring ngiclik
nuturkeun tukangeunana.
Leng kuring mikir. Kari-kari bapa datang, bau bangk th mani jelas
kaangseu. Sanajan ceuk Mamah tadi nu bau th di garasi, tapi can jol
Bapa mah da teu bau-bau teuing.
148
Pa! ceuk kuring satengah nyorowok bari lumpat ka jero imah.

Aya naon Tan, nyarita th tarik-tarik teuing. Sok ngareureuwas ba,
Mamah nu ngajawab th.
Mah, Tatan terang ayeuna mah anu janten sumber bau th, ceuk
kuring.
Naon? Mamah naros.
Mobil Bapa.
Har...naha mobil Bapa? Bapa ngerungkeun halisna.
Pa, Bapa th apan saban dinten ngalangkung ka Pasar Antay. Di
dinya apan seueur runtah. Tah, anu matak bau th ban mobil anu tos
ngaglng runtah di Pasar Antay ta, ceuk kuring yakin.
Mamah jeung Bapa katmbong silihrrt. Koloyong Bapa ka luar.
Kuring jeung Mamah nuturkeun tukangeunana.
Enya, pamanggih Tatan th sigana bener, saur Bapa sanggeus
aya gigireun mobil. Runtah th geus bah ka jalan tuda, Bapa siga nu
gegelendeng.
Pa, kaluarkeun deui atuh mobilna. Kumbah heula di ditu, di luar.
Sok Tan, siapkeun selangna! Mamah nyarios.
Sabot Bapa ngaluarkeun mobil ti garasi, bari nyiapkeun selang th
pikiran mah kumalayang ka sababaraha tempat di ieu kota anu ayeuna
geus jadi tempat pamiceunan runtah. Upamana wa Pasar Antay, Pasar
Tonggoh, jeung Cikuda, apan ta mah tempat umum anu sakuduna mah
bararesih. Ku lantaran dipak pamiceunan runtah, atuh jadi barau jeung
ra laleur.
Sok Tan, geura kocorkeun caina! Bapa miwarang.
Banna wungkul w nya nu dikumbahna, da ka luhurna mah beresih
knh, ceuk kuring bari nyebrotkeun cai kana ban tukang. Bapa ngawaler
ku unggeuk.
Sanggeus brs ngumbah mobil, kuring nyarita ka Bapa, Pa, njing
mah ulah ngalangkung ka Pasar Antay atuh, ambh teu bau deui bangk
di garasi.
149
Enya, ti mimiti isuk mah rk ka jalan Otista w, kajeun rada

nguriling, waler Bapa.
Naha moal waka diangkut kitu, runtah th? Mamah naros.
Wah, duka iraha diangkutna, apan pamiceunan runtahna g can
aya nepi ka ayeuna g, waler Bapa.
Naha meni dugi ka numpuk kitu runtah th nya Pa? Naha henteu
diduruk wa? ceuk kuring ngarasa hran.
Di duruk g moal teurak, da runtahna baseuh, waler Bapa.
Eta tuda ari miceun runtah th sok padu bra-bru wa, tara dipisahkeun runtah baseuh jeung jeung runtah garing th, ceuk Mamah bari
ngalos ka jero imah. Teu lila Bapa jeung kuring og nuturkeun asup ka
jero imah.
Isukna, jeung saterusna ari indit jeung mulang ti kantor th, cenah,
Bapa tara ngaliwat ka Pasar Antay.
Enya w ari teu ngaliwat ka dinya mah teu bau deui bangk di
imah th. Ngaliwat-ngaliwat deui ka Pasar Antay th sanggeus aya kana
sabulanna, sabada runtah nu tingtalambru diangkutan ku mobil ti Dinas
Kebersihan Kota. Ayeuna mah, cenah, geus aya pamiceunan runtah th,
di darah Padalarang.
(Dicutat tina Mangl Alit no. 1108-6-12 Maret 2008)
1.
Sangkan hidep leuwih paham kana eusi carita pondok di luhur, hayu
urang pesk deui eusina babarengan.
a. Galur ieu carita th nyata nyaritakeun Tatan nu geus
sababaraha po ngambeu bau bangk di imahna. Sanggeus
ditangan, singhorng lain bau bangk, tapi bau tina runtah
ti Pasay Antay anu kaglng ku ban mobil bapana sarta bauna
kabawa ka imah. Sanggeus bapana teu ngaliwat ka Pasar Antay
mah bau bangk th leungit.
b. Anu jadi palaku utama dina ieu carita pondok th nyata Tatan.
Palaku panambahna Bapana jeung Mamahna.
c. Watek Tatan th apik sarta berska. Dakan deuih, teu hs
nitah.
150
d.
e.
f.
2.

Ieu carita lumangsung di imahna Tatan.

Tmana ngeunaan miara kabersihan lingkungan.
Amanatna nyata kudu getol ngajaga kabersihan lingkungan,
pangpangna di tempat umum, lantaran balukarna bisa karasa
ku sarra.
Kecap anu dibalikan deui dina ieu carpon
Sabada maca gemet eusi carita pondok Runtah, katangn aya
sababaraha kecap anu nyebutna dibalikan deui, boh dibalikan deui
sagemblengna boh dibalikan deui bari dirka tina kecap asalna.
Maksudna pikeun nmbongkeun kaayaan atawa kalakuan anu
kajadian atawa dipigawna mindeng atawa tuluy-tumuluy. Geura
urang cutat:
a. Geus sababaraha po di imah th huluwar-hiliwir wa bau
bangk.

Kecap huluwar-hiliwir asal kecapna hiliwir ngandung harti
lamun geus dirarangknan atawa dirajk. Upamana ngahiliwir
anu harti-na niup lalaunan, biasana angin leutik. ta kecap th
dirajk (disebut dua kali) bari jeung aya anu dirobah kecapna.
Disebutna rajkan dwirka. Huluwar-hiliwir maksudna remen
ngahiliwirna.
b. Ulak-ilik kana handapeun bupt, bisi aya bugang beurit, teu
aya nanaon.

Kecap ulak-ilik asalna ilik ngandung harti mun geus
dirarangknan atawa dirajk. Upamana ngilikan anu hartina
ningalian kalawan taliti. Sarua kecap ieu g dirajk dua kali
bari jeung dirobah kecapna (dwirka).

Ulak-ilik hartina nnjo ka ditu ka dieu saliwat-saliwat.
c. Kurah-korh di buruan nu hjo ku kekem-bangan...

Kecap kurah-korh asalna tina kecap korh, ngandung harti mun
geus dirarangknan atawa dirajk. Upamana ngorh hartina
nyakaran taneuh nangan hakaneun. Sarua dirajk dua kali bari
jeung dirobah kecapna (dwirka). Kurah-korh hartina mukaan
lomari atawa ngungkab-ngungkabkeun runtah lantaran aya nu
ditangan.
d. Ceuk kuring ka Mamah anu keur anteng kaprak-keprek di
dapur.
151
Kecap kaprak-keprek th asal kecapna keprek, tapi ieu kecap

ngabogaan harti lamun dihijikeun jeung kecap sjn. Kaprakkeprek th migaw pagawan anu tuluy-tumuluy atawa teu
eureun-eureun. Kaasup kana kecap rajkan dwirka.
e. Irung diungsa-angseu bisi enya anu jadi nimbul-keun bau th
jolna ti garasi.

Kecap diungsa-angseu asal kecapna angseu lemesna tina ambeu
(ngambeu). Diungsa-angseu maksudna ngambeuan ka ditu ka
dieu. Sarua dirajk dwirka.
f. Gura-giru kuring mukakeun pager.

Gura-giru asal kecapna giru tapi kakara ngan-dung harti mun
dirarangknan atawa dirajk. Gura-giru hartina rurusuhan.
Dirajk dua kali bari dirobah kecapna (dwirka).
g. Kari-kari Bapa datang, bau bangk th mani jelas kaangseu.

Asal kecapna kari anu hartina tinggal atawa ssa. Dirajk dua
kali bari jeung teu dirobah kecapna. Disebutna rajkan dwimurni.
Najan kecapna teu dirobah, tapi hartina mah jadi robah. Karikari hartina nuduhkeun sangkaan yn antara dua perkara nu
kajadian aya patalina (hubunganana).
h. Eta tuda ari miceun runtah th sok padu bra-bru wa.

Kecap bra-bru asal kecapna bru. Nuduhkeun pagawan nunda
barang anu loba, ditunda kitu wa teu dibbrs. Ieu disebutna
kecap rajkan dwirka.
i. Tapi can jol Bapa mah da teu bau-bau teuing.

Kecap bau-bau asal kecapna bau, nuduhkeun aambeuan anu teu
ngeunah. Ieu kecap disebut-na dua kali bari jeung taya vokal
anu dirobah. Disebutna kecap rajkan dwimurni.
j. Ngaliwat-ngaliwat deui ka Pasar Antay th sanggeus aya kana
sabulanna.

Kecap ngaliwat-ngaliwat asal kecapna ngaliwat, hartina migaw
pagawan nyorang hiji jalan atawa tempat. Kecap ngaliwat
disebutna dua kali bari jeung taya anu dirobah. Disebutna
kecap rajkan dwimurni.

152
Sangkan leuwih jntr, titnan tabl di handap!
3.

a.
Kecap Rajkan
Asal Kecap
Rajkan
huluwar-hiliwir
hiliwir
dwirka
ulak-ilik
ilik
dwirka
kurah-korh
korh
dwirka
kaprak-keprek
keprek
dwirka
ungsa-angseu
angseu
dwirka
gura-giru
giru
dwirka
bra - bru
bru
dwirka
kari-kari
kari
dwimurni
ngaliwat-ngaliwat
ngaliwat
dwimurni
bau-bau
bau
dwimurni
Pikeun nambahan pangaweruh hidep ngeunaan kecap rajkan,

titnan pedaran di handap!
Kecap rajkan th nyata kecap anu diwangun ku cara nyebut dua kali
atawa leuwih wangun dasarna, sabagian atawa sagemblengna, boh
robah sorana boh henteu atawa boh dibarengan ku ngararangknan
boh henteu. Pross ngawangun kecap rajkan th disebutna ngarajk
(rduplikasi).
Wangun kecap rajkan aya tilu:
Kecap rajkan sagemblengna (sakabhna) nyata kecapna disebut
dua kali sakabhna, boh robah sorana boh henteu. Kecap rajkan
sagemblengna aya dua rupa:
1) Dwilingga (disebutna dua kali). Dwilingga aya dua nyata:
a) Dwilingga murni (dwimurni) anu kecapna disebut dua
kali bari jeung sorana teu robah. Contona: buku-buku, amisamis, korsi-korsi, jsb.
b) Dwilingga rka (dwirka) anu kecapna disebut dua kali
bari jeung sorana robah. Contona: bulak-balik, alak-ilik, tulastulis, jsb.
153
b.
c.
2) Trilingga (disebutna tilu kali) bari robah sorana. Contona: dardr-dor, brag-brig-brug, brang-brng-brong, jsb.
Kecap rajkan sabagian nyata ku cara nyebut dua kali sabagian
wangun dasarna, boh robah sorana boh henteu. Kecap rajkan
sabagian aya dua rupa, nyata:
1) Dwipurwa nyata kecap rajkan ku cara nyebut dua kaliengang
mimiti wangun dasarna. Contona: tajong jadi tatajong, spak
jadi sspak, gejlig jadi gegejlig, jsb.
2) Dwimadya nyata kecap rajkan ku cara nyebut dua kali engang
tengah wangun dasarna. Contona: sabaraha jadi sababaraha.
Kecap rajkan binarung ngararangknan nyata anu disebut dua
kali atawa leuwih, boh robah sorana boh henteu, bari ditambahan
ku rarangkn (imbuhan).
Contona:
- awut + R (dwimurni) + rarangkn hareup di- jadi diawut-awut
- balik + R (dwirka) + rarangkn hareup di- jadi dibulak-balik
- peuting +R (dwipurwa) + rarangkn hareup sa- jadi sapeupeuting
- baca + R (dwipurwa) + rarangkn tukang an, jadi babacaan
Latihan
1.

a. hareup + R (dwimurni) + rarangkn hareup pa- = _______

b. bisa + R (dwimurni) + rarangkn hareup sa- = ________
c. alus + R (dwimurni) + rarangkn hareup sa- jeung rarngkn
tukang na = ____________
d. tawar + R (dwipurwa) + rarangkn hareup di- jeung rarangkn
tukang keun, = ____________
e. bodo + R (dwipurwa) + rarangkn hareup sa- + tukang -na

= ____________
f. peuting + R (dwipurwa) + rarangkn hareup sa- = _________
g. murah +R(dwirka) + rarangkn hareup di- = ___________
h. tilep + R (dwirka ) + rarangkn hareup ka- = ___________
2. Jieun dua kalimah anu mak kecap rajkan dwimurni!
3. Jieun dua kalimah anu mak kecap rajkan dwirka!
4. Jieun dua kalimah anu mak kecap rajkan trilingga!
5. Jieun dua kalimah anu mak kecap rajkan dwipurwa!
6. Jieun dua kalimah anu mak kecap rajkan dwimadya!
154
D. Pancn
a. Di handap aya deui carita pondok. Pk baca sing gemet, tuluy pesk
eusina babarengan jeung kelompok anu sakelompokna opatan. Anu
kudu ditangan:
1. Kumaha galur caritana?
2. Saha wa palakuna jeung saha anu jadi palaku utamana?
3. Kumaha watek palaku-palakuna?
4. Di mana tempat kajadianna jeung iraha waktuna?
5.
6.
7.
8.
9.
Naon tma caritana?

Naon amanatna?
Tangan kecap-kecap anu teu kaharti tuluy tangan hartina
dina kamus!
Mun geus kapanggih hartina, kecap-kecap tadi larapkeun kana
kalimah anu bda!
Tangan kecap-kecap anu kaasup kana kecap rajkan dwirka
jeung dwimurni, boh binarung dirarangkenan boh heunteu,
sarta tangtukeun asal kecapna tuluy tangan hartina dina
kamus!
Tarawh
Kenging: Alzahra Pramanik

Geus datang deui bulan puasa. Kuring mah sok resep mun bulan
puasa th. Ari waktuna puasa mah teu pati resep, da sok lapar. Komo
mun tengah po, peujit th tangka sok murilit bakating ku lapar. Tikoro
tuhur balas hayang nginum. Awak lungs taya tanaga. Titingalian g sok
ranyay teu puguh.
Resepna mun waktuna buka. Sagala ngeunah rarasaan th. Nginum
cai hrang g asa ngeunaaaaah pisan. Mun geus ngasaan mah boa asa
cai surga ku ngeunah-ngeunahna. Mamah sok nyadiakeun s buah, nu
dijieunna th tina mlon, blwah atawa bontng suri, ager, rumput laut,
jeung kawni. Mani seger pisan. Mamah mah sagala ngadamel nyalira.
Gulana sok ngahaja ngadamel seueur, tuluy dibotolan, disimpen dina
kulkas. Jadi mun kurang amis th tinggal ngucurkeun ba tina botol.
155
Tos ta ngahanca bala-bala anu dicocolkeun kana sambel suuk.

Ieu og knging ngadamel Mamah. Tara kersaeun msr, najan nu
dagang bala-bala loba, atuh bungbuna aya di toko nu geus jadi. Da bda
ngeunahna bungbu meunang toko jeung buatan Mamah mah, leuwih
ngeunah meunang ngarndos Mamah.
Mun tos wareg bala-bala, diselang heula ku solat magrib berjamaah.
Bapa nu jadi imamna. Tuluy ngadoa babarengan. Kuring mah sok ngadoa
sangkan Bapa, Mamah, kuring jeung Si Ad, sarhat seueur rejeki, sarta
seueur nu nyaaheun.
Brs solat, kakara nyerbu sangu sabalad-balad. Sadayana pasakan
Mamah. Mun tos brs neda th sok tara kuat cengkat, bakating ku wareg.
Tinggalolr heula hareupeun TV. Saur Mamah mah korban perang, keuna
ku tmbakan cenah. Enya, pan sapopo tos perang, merangan hawa
napsu. Ari tos waktuna buka, tara kuat nahan napsu, sagala dihuapkeun.
Akibatna sok tinggalolr.
Tapi da ngagolr th teu bisa lila, Mamah sok ngaburu-buru ngajak
ka Masjid, tarawh. Tah, dina waktuna tarawh deuih nu sok resep th.
Sok loba pikaseurieunana. Tapi ktah mun tarawhna gigireun Mamah
mah tara bisa laluasa seuri, da sok molototan. Mamah mah galak pisan
kana ibadah th, teu meunang heureuy. Mun barudak lalaki nu balangor
sok heureuy g sok dicarkan ku Mamah, nepi ka cicingna.
Ari bangorna barudak lalaki ta atuh, sok kaleuwihan. Mun keur
nangtung sok silihsrd, nepi ka tingrampol. Malah sok aya nu ngagebut
labuh sagala. Mun geus kitu sok tingarusek seuri ditahan. Mun keur
ruku, nu cicing di tukang sok nyundul bujur nu hareupeunana, nepi
ka ngajolongjong, nyundul deui nu hareupeunana. Atuh jadi tabrakan
beruntun. Atawa mun keur sujud, nu tukang sok nyolok bujur nu
hareupeunana, nepi ka tinggurubug. Kitu deui mun amin, sok bari
diheureuykeun. Patarik-tarik bari dilagukeun. Pan sakali waktu mah Pa
Ustad bendu, pdah aminna diheureuykeun ku barudak. Tapi da rphna
th ukur sababaraha rakaat, ka dituna mah der deui der deui.
Kuring mah tangka sok nyeri beuteung nahan piseurieun. Ari
teu seuri da lucu, ari seuri sieun ku Mamah. Saur Mamah th, Nu
ngaheureuykeun agama dianggap lucu! Kudu dilingan nu kitu mah lain
diseungseurikeun! cenah bari baeud.
156
Ti tanggal hiji nepi ka tanggal sapuluh mah Masjid th pinuh-pinuh

wa ku anu tarawh. Tangka sok lbr ka buruan Masjid nu solat th,
da di jero teu kabagan. Nincak tanggal wewelasan, mimiti corngcang.
Loba nu alpana. Nu sok getol th ukur barudak w, kolotna mah jarang.
Ceuk Mamah mah geus loba nu gugur dina babak penyisihan. Jadi pas
semifinal th tinggal saeutikan.
Tah, mun geus tanggal lilikuran, Masjid th sok rada pinuh deui, da
katambahan ku nu mudik ti kota. Jamaah lolobana mah angger w barudak
sakola. Da ta meureun meunang tugas ti guru agamana masing-masing
kudu ngeusian buku romadhon. Jadi dak teu dak kudu hadir ba di
Masjid, da mun rk curang mnta tanda tangan wungkul, Pa Ustadna tara
dakeun nken.
Pas peutingan pangahirna, kuring jeung Mamah pangheulana datang
ka Masjid. Ulah kalkd, saur Mamah th, ayeuna malem final. Ngan juara
bertahan nu kuat hadir. Kitu cenah. Kuring jadi sumanget tarawh th da
asa jadi juara bertahan. Kabeneran Jamaah th rada rempeg. Masjid pinuh,
malah aya nu ngampar di mpr sagala. Anu tadina geus bolos ba, aya
nu daratang deui. Lumayan jadi haneuteun deui Masjid th. Pa Ustad g
katingalina rada sumanget. Anu biasana tara aya ceramah g ngadadak
ceramah heula anu eusina nyaritakeun peutingan lailatul qodar.
Maca suratna g nu paranjang deuih. Malah dina witir mah maca
surat Yassin sagala. Teu tamat suratna mah, ukur sabagan, ngan lumayan
panjang w. Pan di Masjid kuring mah mun solat witir th sok dua kali
salam. Dua rakaat jeung sarakaat. Caritana, pas rakaat nu pangahirna,
sumanget Pa Ustad jigana ngagedur knh. Da ta w, basa sujud
pangahirna, dililakeun. Lilaaaaaaaa pisan, nepi ka kesel nonggng.
Ari keur kesel kitu, aya nu nyebut Allahu Akbar. Jamaah jajaran
tukang mah kabh cengkat, kaasup kuring jeung Mamah. Ari pas
ngarrt ka hareup, kuring reuwas, lantaran Pa Ustad jeung dua shap
panghareupna mah can cengkat tina sujudna. Nu sjn brak-bruk sarujud
deui, bari gandng saleuseurian. Ari Mamah mah angger calik. Teu lila
Pa Ustad ngucapkeun Allahu Akbar bari calik tahiyat ahir. Ari pas brs
salam, sugan th mamah rk ngambek, ari heug th kalah ngiring imut.
Kagugu meureun. Lantaran lila teuing sujud, aya nu iseng nyebut Allahu
Akbar. Atuh loba nu katipu.
157
Nu matak mun jadi imam kudu taliti, ulah nepi ka solat

diheureuykeun jamaah. Imam mah teu meunang sagawayah, kudu nu
masagi lmuna, boh lmu agamana boh lmu kamanusaanana, saur
Mamah bari nilepan mukena.
Kuring teu pati ngarti maksud Mamah, ongkoh piseurieun can bakbak. Ngeunah seuri th, da sakali ieu mah Mamah teu molototan. ***
(Dicutat tina Mangl Alit)
E. Nulis Carita Pondok

Ceuk saha nulis carpon hs? Hs sotnan mun ukur dibayangkeun
bari jeung teu prak ditulis. Lamun hidep ngalaman hiji kajadian anu matak
karasa pisan kana hat, geuwat tuliskeun. Ulah waka mikiran alus jeung
gorngna tulisan, nu penting nulis heula. Pikeun latihan mah alusna
unggal po nulis. Kajadian naon ba, rk nu ram rek henteu, tuliskeun.
Tina nyusun kecap, k bakal manjangan jadi nyusun kalimah. Mun geus
jadi kalimah, tuluy manjangan jadi paragrap. Teu nanaon mimiti nulis
mah saparagrap heula, tapi sakabh unsur anu aya dina carpon aya.
Upamana, kasebut saha palakuna, kumaha watekna, di mana tempatna,
naon tmana, amanatna, jeung kumaha kajadianana.
Lngkah satuluyna, ta unsur-unsur anu aya th dipisahkeun
neundeunna. Anu tadina aya dina saparagrap, dipisahkeun kana paragraf
kadua. Kitu jeung kitu ba, paragrap tambahan pikeun ngajntrkeun
tulisan sammhna, tapi ulah kaluar tina carita anu poko. Lila-lila mah
geura bakal beuki lancar nulisna. Lamun nulisna beuki lancar, bakal beuki
gampang nyusun caritana.
Sangkan babari sarta eusi caritana henteu mngpar tina jejer, alusna
mah dijieun wa rangkay karanganana anu mangrupa runtuyan kajadian
anu bakal ngawangun eusi carita. Upamana hidep rk nulis ngeunaan
kanyaah indung.
Rangkay karanganana:
1. Gambaran indung hidep, boh wujud lahiriahna boh pagawan
sapopona.
2. Kabiasaanna indung anu pikaresepeun atawa pikakeuheuleun
hidep
158
3.
Gambaran kaayaan sapopo di kulawarga, hubungan antara indung

jeung bapa, kolot jeung anak, adi jeung lanceuk. Harmonis atawa
henteu.
4. Hidep pasa jeung adi, nepi ka adi hidep cilaka, sarta dibawa ka
rumah sakit.
5. Timbul rasa dosa dina diri hidep basa ningali kasedih indung
nyanghareupan ta musibah.
6. Hidep sieun dicarkan, tapi henteu, kanyaah indung ka hidep teu
ngurangan najan ngalakukeun salah.
7. Hidep mnta hampura sarta jangji moal deui deui masaan adi.
8. Di rumah sakit sarra kumpul, babarengan nguruskeun adi anu di
rawat.
Tina rangkay karangan di luhur, hidep bisa nyieun carpon anu
lumayan panjangna. Ulah poho diselapan ku paguneman antara tokoh
jeung tokoh. Kalimah mimitina bisa dimimitian ku naon wa. Upamana:
Po ieu Mamah masak pais lauk nila. Karesep kuring jeung si Ad.
Seungit pais anu keur diseupan, melenghir minuhan dapur. Ngahudang
lapar. Kuring ngintip ka dapur, teu kuat geus hayang geura am. Mamah
nuju jongjon ngarndos sambel. Najan salirana lintuh, Mamah mah gesit
pisan barangdamelna...jst.
Latihan
Pikeun latihan, hayu urang babarengan nulis carita pondok. Judulna
Kabeurangan. Ieu rangkay karanganna:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Peuting lalajo man bal di televisi nepi ka jam 12

Isukna hudang kabeurangan
Rusuh dangdan rk sakola, nepi ka poho teu sasarap
Datang ka sakola panto gerbang geus ditutup
Dibawa ka rohang PKS kesiswaan, tuluy ditanya ku PKS kesiswaan
Dihukum mulungan runtah
Keur mulungan runtah handapeun tangkal palem anu kkp,
dipacok oray
8. Guru-guru reuwaseun, tuluy dibawa ka rumah sakit.
9. Bapa jeung Mamah datang ka rumah sakit
10. Dipapatahan ku Bapa.
159
Mh teu hs teuing pikeun bubukana, tuluykeun alina di handap,

tuluy susun karanganna dumasar kana rangkay di luhur!
Kabeurangan
Korjat Si Udin hudang. Kagareuwahkeun ku sora anu brang-brngbrong di dapur. Tina sela-sela hordng, kaciri di luar geus caang. Boa-boa
kabeurangan. Rk kana jam Ben10 anu ngadaplok dina tmbok kamar.
Gustiiii...geuning geus jam genep! Si Udin tibuburanjat turun tina risbang,
ngarawl anduk, deregdeg lumpat ka kamar mandi __________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
___________________________________________________________
F. Pancn Mandiri
a.
b.
Tangtu hidep sok manggihan Majalah atawa koran anu ditulis

dina basa Sunda. Tah dina ta majalah atawa koran sok aya rubrik
husus anu ngamuat carita pondok, boh keur bacaeun kolot boh keur
bacaeun budak. Atawa dina internt og sok loba website Sunda anu
ngamuat carita pondok. Bacaan ku hidep carita pondokna, tuluy
pilih salahsahiji anu dipikaresep ku hidep. Baca sing gemet, tuluy
pigaw:
1. Jieun ringkesanana mak basa hidep sorangan
2. Tangtukeun tmana
3. Saha palakuna
4. Kumaha watek palakuna
5. Sebutkeun latar waktu jeung tempatna
6. Sebutkeun amanatna
7. Tuliskeun galur atawa runtuyan kajadianana
Jieun conto carita pondok anu tmana bbas, panjangna minimal
dua lambar keretas tulis. Pikeun nangan ide caritana bisa ku ruparupa cara:
1.
160
Ngupingkeun lalaguan boh lagu Sunda, lagu Indonsia, atawa

lagu barat (dina basa Inggris), malah mun ngarti mah lagu
Kora jeung Jepang og pk wa.
Biasana dina lagu th aya nu ngalalakonkeun hiji kajadian, aya
nu ngan sakadar ngabudal-keun eusi hat wungkul. Ngan pdah
lagu mah kekecapanna ringkes pisan. Ku hidep bisa ditulis
deui eusi caritana mak basa lancar-an. Meunang ditambahan
sautak-saeutik sangkan leuwih ram atawa ditambahan ku
paguneman.
2.
3.
c.
Tina catetan poan hidep. Mun hidep boga catetan

poan,
heug aya pangalaman anu teu bisa dipopohokeun sabab keuna
pisan kana hat. Tah ta bisa dijieun jejer/tma carita. Sangkan
ram, kajadian bisa ditambah ku hasil lamunan hidep.
Kajadian spopo anu kaalaman ku sorangan atawa ku
babaturan. Ieu og bisa dijieun jejer carita, tapi lamun hidep
nyaritakeun lalakon anu kaalaman ku babaturan, kad
ngaranna ulah saenyana, bisi ngambek. Mak ngaran samaran
ba. Tapi caritana ulah saenyana teuing, meunang ditambahan
ku hasil imajinasi hidep, bisi jiga nulis pangalaman pribadi.
Teu nanaon da carpon mah carita fiksi atawa rkaan.
Carpon meunag nulis hidep th baca hareupeun kelas saurangsaurang. Kad lentong jeung ucapanana kudu merenah. Pangpangna
dina ngucapkeun warna kalimah. Upamana kumaha lentong
kalimah tanya, kalimah warta, kalimah parntah, jsb. kitu deui dina
ngucapkeun sora, upamana dina ngucapkeun sora eu, e (pepet),
jeung (tlng). Leuwih alus mun dibarengan ku pasemon atawa riuk
beungeut jeung gerak awak anu luyu jeung eusi carita pondokna!
161
Daptar Pustaka
Durahman, Duduh. 1991. Sastra Sunda Sausap Saulas. Bandung: Geger
Sunten.
Etti, R.S. 2012. Jangjawokan. Jawa Barat: Dinas Pariwisata dan
Kebudayaan.
Faturohman, Taufik. 1982. Tatabasa Sunda. Bandung: Djatnika.
Hadi, Ahmad, Drs. 1991. Peperenan. Bandung: Geger Sunten.
Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI. 2008. jahan Basa Sunda.
Bandung: Sonagar Press.
LBSS. 1980. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Tarat.
Rusyana, Yus, Drs. 1978. Panyungsi Sastra. Bandung: Gunung
Larang.
Satjadibrata, R., 2005, Kamus Basa Sunda. Bandung: PT. Kiblat Buku
Utama.
Sudaryat, Yayat, Drs. 1985. Pedaran Basa Sunda. Bandung: Geger
Sunten.
Tamsyah, Rahayu, Budi, Drs. 1991. Kamus Undak Usuk Basa Sunda.
Bandung: Geger Sunten.
Tamsyah, Rahayu, Budi, Drs. 1996. Pangajaran sastra Sunda. Bandung:
Pustaka Setia.
Wibisana, Wahyu. 2000. Lima Abad Sastra Sunda; Sebuah Antologi.
Bandung: Geger Sunten.
162

Pamekar Diajar Basa Sunda, Kelas VIII

Caricato da

Informazioni sul documento

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Pamekar Diajar Basa Sunda, Kelas VIII

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

Pamekar Diajar

Pikeun Murid SMP/MTs Kelas VIII

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Pikeun Murid SMP/MTs Kelas VIII

Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat

KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

dina nataharkeun sareng ngaronjatkeun kompetnsi guru th, di antawisna ku cara

Bandung, Desember 2013

Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA

Pembina Utama Madya

Bandung, Desember 2013

Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd.

Anu keur disanghareupan ku hidep th buku Pamekar Diajar

Bandung, Oktober 2013

Salam ti nu nyusun ieu buku

aha nu resep ngahariring? Ulah K-pop wa nya

jadi bukti gugurna pahlawan bangsa

B. Mahamkeun Eusi Kawih

Sebutkeun kawih-kawih anu tmana rupa-rupa

2. Purwakanti dina Kawih

Getih suci nyiram bumi (murwakanti dina sora i)

stra hartina beresih , suci, tempat suci, darah

C. Medar Eusi Kawih

Karatagan Pamuda Indonsia

Kawihkeun babarengan jeung anggota kelompok

sarua, tangtu hasil pedaranana bakal aya bdana.

Kawihkeun babarengan jeung anggota kelompok

Tangan kekecapan anu teu kaharti, tuluy tangan

c. Pancn kelompok 5 jeung 6:

Mun pareng nincak ka bulan

Kawihkeun babarengan jeung anggota kelompok

Pancn kelompok 7 jeung 8:

Kawihkeun babarengan jeung anggota kelompok

Caritakeun deui eusi kawihna mak basa sorangan!

Bandingkeun eusi kawih Sabilulungan jeung Mojang

Kembang Tanjung Panineungan

Anaking __________ awaking

Duh indung duh indung

Kecap-kecap anu kapanggih pikeun ngalengkepan

arta th bja. Mun dina koran, majalah, atawa

ku rbuan panongton th dibuka ku Wakil Gupernur Jawa

Ieu acara th magelarkeun hlaran seni tradisi

3. Nangan Rumusan Warta

Pikeun manggihan rumusan warta di luhur, hayu

kabupatn/kota, kuminitas seni, jeung pangrajin

2. Hlaran seni tradisi Jawa Barat,

1. Dinas Pariwisata dan Kebudayaan

Di sabudeureun Gedong Sat

Pikeun ngareuah-reuah miling

1. Ram pisan, nepi ka patalimarga

Mun hidep maca gemet tabl di luhur, bakal

bisa ngamuat sababaraha bja. Ulah pdah rumusna ngan

Larapna dina warta

2. Warta dina Televisi

....................... VOICE OVER .......................

....................... STATEMENT .......................

7. Kumaha pangbaga sakola kana ta kagiatan?

C. Nyarungsum Eusi Warta

FFB Ngeureuyeuh Ngajn Pilem

Sabada hidep maca conto warta di luhur, pk tangan:

1. Kagiatan naon anu

Larapna dina Warta

Titnan conto naskah warta dina majalah jeung dina televisi di

Tangan warta dina majalah, koran, televisi, atawa internt.

_ _ _ _ _ __ 8-i