Sei sulla pagina 1di 63

l

,rs:i
:.!:'

.-

'

?refacio

?'r-.
rI.
ii. .r;:'

-<>
-

<2 '+

,;.
!

.:

'En

poco ms dc trcscicntas pas, l historia emmic,


' culrural y poltica de Europa, desde 1150 f550... Difialud
., . hbirual de todss loa manuales, .ge -Do rccodamos .egu pan
solicia la comprrnsin, la solideidad y casi la mmplicidad
desde hsce muo dempodel lecto. En rcalidad,'cxistco
excclertcs marrlcs eo los gue-y
o ca difcil amparane. Pco
d lecto dc 1971 pide las ni$oss cosas gu el leoi, ponoulos por cjemplo, de hace yins as5| Est verd:dcramcnte
. intcesado clt .coocc, en sabcr, co ecumular
oocioncs? Y c)

aI

ioven historiado de Duesuo tiempo se plns l. mismas


prcguntas que su restro? O ---<omo nosoros creerDos- sc
ha producido uDa rupnua, un
".-,bio de oesr'ilo, guc hov nos
obiige a 5ur." elgo nuevo? No se. rsta de busc io nuivc
por cl gusro de Is oovedad. Peo, s! las exigencias <i:l oundo

ha caobiado, no cs, en cieo modc. aicion:


propia funcin del ielecruai d seguir hablando ur ienguaie
que la mayora no sieote mmo propio 1' actual?
Esros son los problemas 5ocials gue los auores se ha
planteado y. gue, paa mayol coroodidad e su ta'caic, h.a.r:
raudo de resumi eD ur de preune: Qu deb: sc:
nu?rtro aanul?, Slo una simple exposicin de los esuiurios
mnseguidos por la invcsgacin istoriogr6c2, o cs pcsibie
presenar, en forma igo"ioent. sinrple, la problemdce gue anima la investigacin hi.trica? En su-ra, un manua! dcbe se
una rccopilacin de oociooes (recopilauin, cn timz ilsrancie,
de ouos Danuales), o debe ofrectr algo ms que los puntos ya
csublecidos, y no slo las luce. todava inciertas, sio induso
los primeros vislumbrcs de aquellas luces 4ue ma5a ser
fijas? Iiemos eJegido el segundo camino, convencidos de gu:
es cl mejor en cl plaoo cient6co t, adems. el nim gue pcrmite el respeto intelecrual gue un autor debe sicmpre a ios
gue Dos rodea

i:

t:

lectores.

'

Por oua parte, cl problema de la eleccin Do se phnte3ba


cnc vcrdades adguiricias y verdades cn discusin. .Qo clase
dc vcrdades.tratar? Verdades de becho, es decir, ioegables

(d taudo de C-steu-C.aobresis es de 1559: cs un hecho;


Gistdbd Coln descubrc Amrica a 7492: es incuesdonable),
' . o vcrdadcs discutida-s y discutibles, pcro que, sio fn de
irrposicin
dejaodo brc l lector, sirvan no para .insrruir',
' -coriguccer -vintelecnalmentc,
<documenrar (como le rido cos.
t1l

tunbc decir, con xprcsiones.un'tanm v"crs),

,iJ, -G bi-,

Joaa uscitr ditcti-mcotc preocupecioner, dudrs e induso


ntrovcrsias? Hemos coasidcrdo prcfeible la segtrnda vfa. No

-Et DroponerDos, pues, oluciones, sino tambicl cicrtrs crpliffiaooo .coo visus a cierts-soluciones, que los lectores puedcn
fru,.-oor rig divcso morio. l que nos incress cs ofoclc,
1.

p
r

It

[]

d. I" mao{f ms hoaeta posible,fo}dcrDeDtos dd problcma.


Es todo lo !c heoos ;ot*t s. g
d-", ciguieodo s amig, se consigue lo gue i'esulta
'una uiterior y ootrblc veotaja: i cn un manuel dc bicbos e
'mave I flt de. an.hrr}io, si en'un manual de eddodes rnigrdrs cs igu4*fe dcplorable la falta dc un aspcsto de
csas vcrdades,

edrE esguema

lgim adoptrdo por nosoros (y

cn l correspondicatc sistcrna orpositivo

emplcado)

los

incon'

vnig1g5 son mucho Ecnos efeves. En cfccto, hcmos insistido


co plcsentsr ls lncas de desarrolo general: no ya de los
desgroos particulares, que concicmor e pocas fmilias -de ci'
nsnes o de po<ierosos, o a algunos rupos de itdccrualcs o e
ciertos jdcs milita5, sio la nacb dc Europa cn su Desa
hurnaoa, en sus eccsidades econmicrs, cfr sus cecncias colec'
tivas, en sus lotioas espiraciones polticas, en ias races pro
fundas de su ?arsamieoto duante esos dos si:los.

suDgue sin precisar cgda rno de sus poroe'


Docs, rro se elteta ea profundidrd el cusdo general, cl cradro
eD rnorDertos uuy duros,
de n undo que avarzr

En tal contsto,

-ioduso
como los de uoa bucna pane
dd perodo aqu rretado-

hacia

Ia afirnacin de la di:nidad. dcl hombre.


Ruggiero Romano
Albeno Tcnenti

\.\
r

l2ltl]
i_t

--L.*;fH
\' ' *;^

tr

I
!

I
I

I.

L, F*.ICTT'RI.

)r::antb

_:*_-/

,pudro ticopo, -la pq

/#*ffi#f
/
fu:--noi'

.#

DEIOGMEICA

I
I

de .1}48'b sido con'

-cs,-denacntc, -inricgabi. ?crq3'baste

-gu

Prfl

to

ar'f,q6 dcr1.farfl;

-* iit
c.ec",tr
t.>iri .tiid{\ 1:

.-

cosrusbrts de elu'nos roerparia)'


su
a
cdcms Europcos rciotegrados
; hulo--lgoaiirds -caestas
Es cierto
'-* q!.-gq-d:tq-;
pocr" ls epideoias. (Mcooonamos a la pat e)
, o
trarse un

rflejo nuy pdo cn Is

; ;r,

fr-p..-iffifa" TT los dos fcomoos


vcr meiot') * -f" c',t-J:
fu'..c, - lr.o
". treergulitliq
{f-.41 y"
rn prdi.*r,

Rooaoo, durantc el dglo


"o

Cftf}trn'q.
Wt$ttlr^)

=<
--

11..,.

Oa xttl

;
t

',r'',,3').: ''rt',ur*inr"' ^
-nn, t'\,t|n\ 11,,-r.1311) fu\l"J

C-

/ . lir harirt-. iida-acira7'Si se estuca los snles i


i . ls5 spiimis5 quc asolaon Europa, se comprcode fcilocnte i
I or. la 'c fXS oJ ., ,''o desgraia imprevista' Un coaiunto de t*i|t-- .=f .oid-;r. senu loto
sin drdr, ,o sio la pcste ctcrdida
-v.
rns
rnucho
y
continuidad,
oi*.eDte.on'f..uo.i,
Pcsa,
lri
nr.. algueas d:^ ,gol', de cuyo d-cis:ac on clo''tletes
i,
'
teslEos ]os
tesl[ros
los cfoDrsEs.
ct'oDlsttq.
; I Po Io snc. cabe prcgutas: en gu medo ctliz Ie pcsre ' il- :._
o rid.., iu. * l, I'+e1-9.ltlg-fl,=*
lr{o. \o
i.-iils.
ioe
,r, o.t t s con&ii;n.s- bigitncas ie
Itc ceotenes
t-'
af ;A;-"t eu.-f ur"C. liit'a
crtlcIBz frssiid8d d: los sii
i*
iiL-iE "*:;;;;-;
hidrulim <ie la mayor pane !e ias
sprovlstoDarlr
de ,ptovisiono-ieto
ro* d
//-ttcrrl8.s
ocrjiee cistieo k cburdard'a t I
al
atribuyamos
o
tdr&ds.
. l-., dcl mundo oedioorienal (cie los gue puie eocon'
.
'-'ftrar;'-J;ffi,

tfr

it'siEl-6-;

rv d. C-; trcinte
ios

y-cinco

afu s @

"+.*iH Y:-:-1*::
?"- s.lp.i "go.ll" confianza-Srncranzedei

mer"s' dglo xrv.-Pcro los

1. La crisis del siglo XIV

I
t.

| -uos--r-nauso-l--oo-petpltir .l'L-mnsrrmcin'-dc-Js-ob'ni'

dt

.-oq,-orisioo ul.rcaudccinieno 'i


*L-ffi;-jp.*r
.:-egu.tlrcfemiad.-:;'s,
tn ten hgil .q'ilibt:o. se dn tn v=ddcro lrocirisnto
. *t""1-'- isut' ry t:ry
penduler
dc cusas y-ioi,
'.

6-: i:r
h'rn1iu

I
I

"'::

cda vcz: negntivo y positivo' Ir pcste o:i..:


'lnea ne4rativa, dc la que lcSso coltru'"r' -'- ', ^t
inserta en rna
de los puntos de mavor depresin'
_--rr^ s.4
-. - !
Eo los orioeros os dd

iif.r-,.

,- ff:r,*,H:ltrJT:;:3qu":'
',
S9:_9s-qcelqe_uggg
iI .lo-ouc-se
.hizo.-nccsaro

II

i,,fr

,
,

i
I

triba;o ae--rccoastinci (y, cr bucra -partc, tcre"cid d,


capital demogr5co..erop@, que, cDtre mil obstculos, vca
rcalzndose desde hca i'irios siglos, y..del-guc, ms gue Ls
raras (e inoractas) cifres de que se disfine, .nos ohcctn--bo=a
testi-oo.rjo miilriples p'n:ebas:-canaiicin ?e ros;sacamierm,
tala de bosgues, sipos todos dios de laLoriosidd hr,-a, gc
soD, aJ mi"mo gtrDpo, causa y decto -de rccugracin dcmor
fica.-Efecto, pogue slo con.u oimero muy grande de bos

p"p

_ernp-reorierre

cf

dcsde'
dc .Ls -coodicioaes
ccrDeBro dcmol6e,.Si:-

i:

""'

higioicrs),-ffitca..un co_indcrro

;."

1201 a
91 al
-?t1
u'
de res, cuatr, cinco, coo resimas rsubitis en orno
Po'citie 1311 a)canzzn un dice de 25'y cr 1116 de 21'

,on

t df*; ;; ll*tl,.oo.l't t:::

L1g
ocnur
dudar de h intcnsidgd damtica de los feno:os
Iglatcrra'
ciados .on ,op..il';-;-q"Itt aos' En cranto a
I
por lo deos, la con6acin qu-se obdere cs' ih(i?:
trcs' cue' -:
enue 1208 v fil, los ptcciot se sitri rirededor dc
bsu siete y *-o,e- ?cabies que

pr.,

'

cinco.aino]'#'ffid* --"t
a"i'It '.*" e 7295); a 1.]L5 v 1316' sc 'f
frceses : itdf =i; ;Y
-. '.*
Hasta q" P""t"':;;;";-icnto
ap
elcocops
pases?
Is
dos
carcoersticos ii"
de ua <:'=
persos de que se dispone'parectn auro:iz e hbl
um aixsionatt '=:
t
tituto
itl
Eurooean r"-i"'.'*i?i""t
oo 7
'-- -.-'=)':- '-.-';- ;;
rl vcz oo
? '
pcodo tl
-L- -1-^.,
tu'1 *T mrrrlo
Hi##tri-J;i:"s;
"
tro,

tines (nueve,

'-

i'isulttc-la-tr.1'.;Oo-ooh podid-r&il$.

ecieatcmcte quc L Eelda, ruDguc si despaccc, fue


Eordfcrs e partir.dd dglo m, hey gue eribuido r los
trebeios de aneo-icro y de nnoli"ecin- di los cros dc Ls
r3rs, qlue rcdujcoo d cerrpo de ccin dd ofdes. Dc igrd r
modo gre, dcspr, h-cducdoe_a-deooibdCa c I
--'.o dc obcr,
t rFl;.dq_dc_-;iEm t
-Tq1p-t.Deoos

;t-!y

;runto-d-

quc u. ciccitra
. rtsta O-l"t "i'Jiii-riri vcnpostuit-os
mn
su oPtimum, cooPierarnenrc
1' no. daneda por tPl'i'-i.. 11:-forrss
., ,, ;=,^ii;;;;;-Jivas
poi sr:ios naisa-c93ff
cxtedi
se
"'' .l' riorcs. De tas
cD lraDsa
con.inrensidad oul' considerabic' Los pretios' oue
..-' 'tirn';r.r;":;'J
1J12, cnc e*

ob+_dg_tal_nngriEd; causa, porgue $rc-

! crcrr [-.p"co@
6:l-(iiDro-Aedc

nos_-teinii

''

Pryr-::Yiil-(f:"'ri,J[ I.

-.lf
".t
jcnco--desarroliar-l-

\!,

:*.*"'::"-. I flry

conrinuacin. Aunque
larivamentc), diismos c)IDo pruDcr clemc

rnuy tmves para L pobhcil- Po ora pane. sil pesrc de_LI4E


priocip, l m s l9g_-qd-ultos, pomitieodo

"-l'I6Aa,
coorinucid: tlhrd@-rtpiouao!,
cpidcoia:de-.1J60 qt{ los oayores vecfos orri{.loi -ofsj"G
(monalided dc loiii/azrl-
!a_-d_e ,1i7_t_-coac.!oq rdultlF 0G
mitiazs: as se les llam en Gtalus). Dr csro formq con ic
dectos conbinsdos de ua geoaacin e otra, ias ptridas glo
bales, dirccras c iorrecras, fueon enormes. En sumr, res:,
mieodo lo d.icho hasu agu, d_ade d scguldo decenio, po lo
-lnos, del siglosv (c -cLrso ,), t tt.t"ft'lq"dtemD

*'

l\
i-*^-,- .;:
ol,.^hrr, uoa.o<Pccin. dt,
-: trri;=.
tli, ; sbsoluto,.
i! "
--.- +ia.
ricopo:
", ;ue se intoduct a ps:ir de ate
;;;;:;;;i.",
hsb,lar--a
se
pmfundas'
rrces
lrs
es un dato d. l;;. Dc

i ol* tcinta y dos eos sclbles aigla tapilto por hrbcr estrdo
de epid-iat..E".rJq
o rodrs fueton pcsra,
; *^r=::
_sre
ti"o gue, oon su acrmuln de dcctos,
tuvieron consccrr-;..

*#xim
, deilxxiil:[T-"
cosidor"oo.t,-Ol

tiil'i*,;ffi I 7'
<.

.1.ryffi

rl
i \:ilirry';a*rmrc

t..

,os clco'o
5

u
?

o'O Er
>R o :H.EI

.J

'0
--o

ffiiiiiHi

z.,t I
flE
E> '(,ro 5
4itr u
o-t
tb
lL .o
r E'o.e

i
- .o
6d

Po

E.h

s*

=d

u.g

6 .q "l

cr

,lu

E iEa
.n

U.j2'
U, o Ei

H'tr

E.'E 19
b&u
U3
aa
,E tr'rl
9&
eE ;A
d

s fl-t

!
"iu

-o.i I k

t Et

o
i8
j.cl

l
hv

^c
U.

=v

t^
!U
l
hcl
Itu

+. ca
.j

i
sE
.Ac
'.d

@
t$t\o

A
c

E \E

t{
.J

C ills

.o'o {;{lE
a) d>, i* l$
,o'o
a, rru
P\k
.^E
6
4g
ir lr
',/8,t
2,4 "o.Y
0
'o,
t ei

tEffii3

' P--'r:
'E

sH

irinH

i,

E
E

ffiB$

:tiHi

Fr

UUcI
o CLo o

E*r s &
-.o9EH.

isi
E
E

"'
rEu

F Hi

E
o

"

6
,El

,nlE
.e

,&'

,E

{ ?TEB

lq
lrC
Il d

' 8.

B.?H.E+
B
A

-
dEE9 Eg
.9.

tglili

E(
.B
'B.e

t6

; lkr

c ot H' .., H
k
o !l F o'o
g!F
9l
, 3

[lE

t .E??'
o
'h8

iigig#g

6
k

1a

ffiitilfill {rig
gg r5
j:
r; EssE:;
19 o'O

'E=l

-i

IgiilEEEg anBs
l

'ol

lP,

!#saH
z

'./f^
r,/rff
r,
l- :u
.Ei !ur ,, g

U Pl
D'./:-

lq

E
..,6 0 tr
g
E!
E8o,

:;g e.
br

at

:hrI .=

lo,

ooo
L1 O

'=c
a
(E rB
8 ri
-o o FE
'tr 'o
te

l8

$;H

E
-tEo
"E at cl
U uo &.o
'-3
l_:'tl'
'o
'ocl Itr' c-o
.o cc .Q'
,o
'o :o0 c&
.oH
( ,H9

-
.t8 is{ ,E
A

.E

Ia
I'r,

r,l l

ooo
o
OCY

o=
?obx
iEiiii$iiEE
lsEq
,.

.lu . c
8.!,

.UU ,EE

&

IE

!IHHI

:iI

.o 'tl'

18
lo
l"l,

r#,

lE" +d
cl3
a
gl bd '

Hi

E;Ia:ig

I- o(
H/E i1
='.

.c

'tr

re

0 fi/sEs*E

r,
U
r'tl

.g

'a
?

s,B

ss

cr

:{ F;

i;glit En u [.

a?
'\9
,-F-

il Z'-

ezz
gE

-*._-_

?or our rtc, los.dru mls bncrcos

de gue

rlo rcrpccto Fci. Alcrnli c Inhtcrm,


impresin (s*ln'?. Abcl):

t2
22

Frsnci

Al.-eia
(en .urilloncs)

dispoc,

1620 1140

1200

'Iuglatera

cofoo

16

a7n
69
lE 24
60

Se trata, cr'idcDteoeatc, o Brs psrtc, dc aprcciaciooes, dc


valorciones aproxiroativas, sobrc ks -gue podra discrirsc la'
Bsmente (y oo ha dejado de hcersc). Pco ls ioprcsia gue de
ellas se recibc'cs, sin duda, viida, y, cuaiquieta gue 'sea Ia
scrie gue se cxminc, cl vaco dcmogr6m ss mni662 6l'
ac
rDetrtc-'core ios sigios :ru r'-xv:lPoilo-'oF-ffi*odo
dlono'de prccisio'buy gaosa, csa contreccia rig:e

sicado, rcspcco a ese .pcrodo, una de las poces. @ss scguras


gue puedco afinaasc.
No'hay que dejarse.attaer,.sin cmbaqo,ipor Ia n"8i 3',
cifas. Ms fmtos -scJograrn onsideraodo gue- cl-becho-vq4.'

fr6ruttNuo
Crl{,lrP

ff{

rl

es

io

que po.iramos

]l4-iaJcsog&-

ccdiAmcosoclal-A'Er-opa. En cfecto-)ol
-ggabios
!-='1-:-- l-rquc s-produc.D 6oD'cDonDes. .E Pnme lugar, rgi-P8-E-e

oii5b

hK lA
pac de cllos

lDrere

eD

rDuerlos.

ciudadnos supervivicotcs, se. lsistc, por d simple iuego de t


heencias, a fcmeoos de conctntacio de fornos que Peroien ] coovscia de ucv8s actividdes a cscIs ms smciudad, con srs Bsctivos
olie- Pco
# d --po se despuebla: ls
--!8nto tDs Birroables clespus- dc bsbcr-sobrtvlvloo-.!- un s9-

*Jdcgies,

luoqe ooasieados' er' 1

ca Ia poputer).^cooo.-ltl

Irs

-co6runbrs,

106

-castigo

i.d

(i.6'
-omrpcin

vccs, ao ctl auctrtc

dcis & bistoo: r-

FlegEIDro d. E r6 l,4g y rigrirotrs,.fc


trvcs.oD uDr grlln perte dc Erqrq <d*udos, on ltis,
tn-.I ccmo cn prmi6n, SdEDdo y cantrndo c".cioes rds>

gfu .

ritos),
arit^
: C 4eo de I" _i" gSgr!5g.-ff !
voa, (Jue puede .c dcsEuidr_co-En-iDstia y_d_e_R_Egdc

1800

222

dea-ere iopgnare

(lue,

--
crdec
r'lcn

et

srs

.v__cs__cneesbl

F-,.@m

-{+

ssecioo ih

nrde tstablc;
_prrc_qpqulrse
-afffi'ffiffi'd

-provisi."r[df-E*
t nccesi<iad-If-Ei*di"Ecootegio, rompe los vnct-

y, mls geocralocotc, sides; Ios mil eioplc


de cobsds od8l (d ms impnsi-o.rc y freoreotc es cl
abaodono de nrs 6des, ue I otrrc, por parte de los sactdotes) ecaban mn h csisr.n*.
* l* os; 4, mncqrfq_&.:
Ios frilies

-"<ic

les muert{_s_e_q4ndornz

ticil" (SUc,

d-:., itiiltn.it

cooo iniusticir); ls. itrsJoadidad -sc'imponi y.orrilna-los-cpogtomii: crza dd iudo, *q dd mgrisco, dcl etranjero;'odio d: reza y avosia religiosa apaccen co.D acrcsntda violeocia, euogue no h",o Sue olvidar gue, a menudc,

ocritr incrcss 'ccoomicos concrctc, gE


eo vcdedcas manifestciocs dc
de dg.. D. isual modo Suc, e_-p,lrDq_iIgcld-odio
BETdi$as<pidemias
-..,
daermi,. ccrao }coos Iur--+
do inftrI, cn cl pleno moral+spual
moral+spirirual lintlo<iucr
linuo<iucr un cr:rb
ci oso : g-'i-f t'i*<pi d coia,-q;rd-priD cipio cs mlsid E,
como cestigo divino, Icrtcte ve cogendrando una dcra<i-ci*de-l concieocjs'sial y mcerJ As, con le llegada de L
calsEj&l iguiartt,{or-erlumeatos gue iavocao J principic
del castigo divi-oo reaparectn ms fetes, pero, al o.isoo tie.po, la mlqmidd se ebse sobrc uns po-blacin cuyos prilcipics
bn sufrido ya, cn el Domenro ricl flegdo gnteri, oa hos&

tras esos odios

rrensfoa los

pogroms

conmoci.

Sj nos tenmos de uuoo a L srposiciD sntes eouncid de


una Europe <virpn, t stJ optir$ (ecoo6mico, moral, socir]
d-og6co,'biolgico), e fialcs dcl siglo :ru, hay guc cc.tocrr gu., bacia l mitd dd duieote, Ia siruacia lu ccbido de modo nouble.'Es prccisrmcote a}oa craodo se iici

autotico

t^o

>=frr-'

tC.
-Z

de csrc volumco-

II.*-ELJAEOry
de

_FEll_9_m,

a+

Pued decirsc,

-<
C=
j

cton;, gr h

dcroogf * el &as z
ctriis dcl rv rieoe m orirc

metu de todo? tQuc l


ta le.coacaccin dtoogrlfca, qG c pcr6la e penir de b

C-

<-=
c.'=
L'.'

.o.i*-u dcl sielo? En rdiddr rccpur ul olcia cqusdc


r uD Todderr rutolo:le, rnc I gue h'griroor cdcn
dc tr: W St hry contrccin dcmor{6ca? Cno aplicer gue cn d scoo dc u soci.d"d como la dd siglo )tr, cr
Ia guc todo v ,Duy bieo, le potcin c!trm'a dccccc?
Dccir gue Do re podfs ir mls lcios en I uea .Js rolot !r6s
ques, o gue ys Do era posiblc roturer -s guc terrDos.pobres,
tierrrs mrgindes dc escso iimis, o, induso, .qJuc re
hrbls rcm d <prcario eguilibrio' .cte dcrfa y agricul-

I
i

I
I

tr8, rro cs uEl lsPuest, Potque con


ya cn Ja .sisis.

Gsos sgumentos

estmos en prcsencia de
pcrdicote

I
1

I
I

cisis.

I
I

clon

EI

primer sector heda

gue dcbe

dirigirse

la

t ! mim
sincio del [xrinonio-:oorcof de 28

Progtsivameotc

cinco bueyes--co 1445, r 12.cr"


..scodcnte- eis crbalos y
'74y,
brUos sin ningi! buey en
I a lo crso csbalios
cn 1460. Rcduccin- de genrdo gue, snrelneotc, no rermin
qr,s-misoa,- sino. -gue ]"cerrca'gravcs-conscia6 Pr-e

sc cotr

asiste la contraccin

se rcducc

dc erados, gue de 5 en 1307


decedcnci de te oryjlli{n

ffiiil,x$:::3i;ffi;ffi.i

invcsdge-

pciqua po: rcle en 1i761378 a 9'll

penigucs e 1401.
i - Al ledo de csos fcnoeoos,'ee producen lIE ."ll*t t"

fucoc
DOS

E?ndusuidcs. Agudlos grardes conerciantcs,


aquclios poderosos belgucros y oros gcniales .ernprcodcdor$
sor, Eru]' a ocnudo, coifcnmoos. o, po lo menos, Io rcn si
rc lcs cosidaa cn r&dE-ffiporcional coo.la verdadeta y
susrsci'l trgm econrica de su riempo: la egria:lrura. No

I
I

I
t

es imprudeate afrmario, y Do cs indl rc-ocdrlo:


colectivo et el tcrrro comcrcial de los si

se rdecfr a Inglaterre.

plctzocou

y de cuya v.itlidsd

ea llgr!
bay rcsr-onios

a tl5!U6A,

dcsaparecc

dcspu& complerameoo. Otto citoplo: Cublison (condado


.'clcingham) cr 1283 tieoe ues cnaeDls &-a!lies, y sus

trabajaa cca de 160 ktfcas; ea 1104, I sr'


-ropon-,L
pofa. srkivable e b rcducido a 120 hcctrcs, y a slo 64
a L346, mietas un docuroeto de 1}41 os babi de 13 css
- ebeodoaedss y PrcseDtrg un cu&o de desoLdor miscde:
liogD cebcza- 6 1'-;l;a puede pegar impuesos. Y no e h

ciudo ms gue dos ciemplos, ouodo puedc crJa:larse gue


ccrca de 450 gfeDdes pu$ios y un ilumeto todrva Esyol de
rcqus eglomemciooes (ccca de rrns qi pertc dt los
i"g"ro pobllados eo loIaterra) ban dcsaparecido. Igbgos

los biccs dd castillo de Wistorr,

siguiem e oltivixn an 7247): .h veaa deseparece my d uigo e cducc I tDuy pocrr. Nos ccpotaoos
ite aa lcat crolcio c ecoddo iverso de los dos nrpos
de productos; si re ticDde a Ie erie cornplcta de los rega.
6cos dtoa publicadc-por J. Baftis, se.rdvierte deraoeotc guc

ui

hesros

la

-bada de Ramsg', se--sis-a*na-cte


.-rcJuccin
vidd:dcl-rr"Ia: rcspccro aI grano, Ia
:-e<.
daEiTmiente/msea pasa de 1:6, aediados dd siglo -n,
-1:.3J -co I3l8 !.<nJ)35, y z 1:2J c 116. Por otra partc,
re desarrolb ua pauptrizscio pronesiva de los tipos de crrcales qrltivdos; ruiesttas, a oediarios dd sigto -r-, d tigo
! la rvaa soD los oItivos ms coouoes, bcia 1430 los tipos
predominaotcs soo la ccbada y les lc$Einosas (cstrs ildms
depcadieote de

dd meo

a 1 cn 1419. &te-

-No-il.orrffi69

t-4.

ffrb;; i t"'ta*ir ca dccto, colrcspoodicodo coo l pt'


d=fnitivs deseparicin de los bueycs, rc
iiw{tscffi

Pero td vc ses prdcrible aisl, momenncoeote, d po


bleoa dc su origeo, pzia vcr en scguida .cD qu consistc esa

rn uttio c"-biol?c rsr-ouo.$6

Panldscntc (y cl pcrddo es uudro ols e*rddrc, porgoe lo


gue rhora astEiDiEG e rc6ct l crsdllo dc I Horghto, d-e'

o'

tsto ms raves, crr"llo*gue-.re-.cqol9


-dq*co)secucDcias
-arc-todo..erlai-reiooii-dEnl,-qe.Pgr-t.dici.!'n-so8rF

a;ois",; p'ti o""o e.-\pruo'


;; productora
L des
;;;;;
lmtro, dc rr'
I IIru oue aqdi

;;;,*:;""

[ .g.rp"eorrcs-A
'lt-ffii6--ife-Ls

o diviriid-

(!

c_'

()
.:. ,.:..-l+
BieDte pcriuicio dcJ raior,

goc no Ie qucdrn mls que

. cn .d mismo paodo, los cdos pasrn dc 16 t 5e d."*i;. co d, _c8rD fr8Da&-:sitrirroi-r-rn -fucrtc-rocnto de


Jmbic
-los
sllii -fi-h;- cl dc u ridor de Mseli umcnto
dc-l0aJ-cnicrs at 7106 * 1a.18 cn 113l-11]6,48-60 tn t)4$

minp33

Ll->+
\:f'\
b i\^ E

5oct! no F

ffi ' **
{

Absdi de Seint.Gcrmaindes-Pr&, eo Meudon,'or- i. O -


danarii p?r erpcnr (0J2 be.) cn l)@1400 56 co 1442-1461; -

dos

L763,

ur.+>

todo cso,

-%os

dpDesto, rlpidamcnte, ie situacin

gi"'En d

con'

clnPo
t'n los mPo
scoeiante' En
dncnte, d caso de Francis cs Eu)' cnersnrc'
de cste pas, l'on nteocodait plus chantcr mq ni-7poulc'

fccuentes Ios baodonos de putblos: cn


Provcoza, des4:arcccn 'olomcacjones n:sles eotctrs' Es d c-to
<nrc oos- dc DroLon, que dene 87 hogarcs cn 1297, 60
.co 1)0&1109, 41 cn 1371, y .cst dcsieru en 1471. Este pro
ceso resulta m,is 'cvidenie, si se tiene 'eD cueBta qc.- de
Ios 87 hogares de 1297, slo 15 son rag$cantes, conua 17'
sobrc u tptal de 4l hogares, cn 1371. A cste eicrnplo o cs

r-ti'roo' .rry

-i

r-l
f\,
(
j

rJr
.,
fl
Jl

ri,l
trt 5

t_

\
J: )

iq
ni
l)ic

I
I

^'f,*:.

'

l'io

{\

-'D

ltt

*
's

+-t

'/
(r t
!,

_\
-:
I

I
;

tI

o'd

BEie
de la regin
densidsd de Ia poblsci descicode dc 15 bo

-! x

I
I.

difcil edir ottot, corn on el de ls


de Seolis, doode la

gable guc Dos enconurmos o lo nte una cduccin de


p"Uao, sino ante uo vedadcro vsiqmis dcmogrfco'
La primera reflcxin gue surSe snte cstos fcomenos cs que
, I creEs de los Ciea A;os hubo dc gorrqsponderle--un PaPcl
detiririnti en esios abandonos-de]iucblos en .Frcia' No
i.-dudi-fd.-q-C la'grr", oon todo su inmenso corteio dc
'^ir.tirs,
aroo o, g. i-otoncis, Pco ya hemos visto gue

iniciacin <icl mvimicto cs anerio g las hostilidades' I


teore de la gucrn, .para explicer la ,risis de le agicul'
nra, paecc cl"..tc ttotr.oibl.' Ni hay Po gu hablar de,

la

[\ ts

oncrtas de bsdss anads: sus rco decto,

1.1..-to

despus

agavnc, pero to csuEa de h <crisis.


de.los caopos, lU g" tom'"-GD

=Junto"a-tradespoblacJa

ild rudo:

oo-F

co

los
*So"Ar-:"...iti."ion*'-cn.J.
Bafos Alpes, do. cl Sooneis, co d Prigord,91-.bosqw-icgde
Io que -ottin y. uDo de tol rsges cseoddes
-.
ocPacin
ocPacin-

--""potr-"i"t,
i, tittoti" agrtmta franccsa de este pedodo. TrroliQ-gs.
Fraci -el -rieodo Jc Jas ticres;ie-:l-oovirnicoto-Jrlo8e'
rivruoc4e* dcsc.codeotel -Ls*ticrli-a9 -propieded de la
L2

6A-72

an 1409:1lr].4.

-"t o parecida intesided dd

movimicto sscensin.nl d los


nrid:d ;mino-de_la -qrplotcir
I air.rt" dc Ia propiedad incluso e aqullos que hab;lul-ido
f intenrr-cste-v: es cl ceso dd cepruIo de le iglesi: de Sn
.l

,
T
k^

sdarios ercolas cs

-L

gue

Sevcriao, cn Burdeos, gue co 1423, despus de bsbc ensaradc


la orploucin dirccu de zus ticrras, las went cr ef Jmci.
lcocrt ct i tite de 6cf norrvcau, i Aoaud C,ostau, lbourcu:
de vines, conta cl pago de u)a reora cn ciineo. l:s razoncs
de ste abandono se indican dramentc: se ha .vr: a obsen'c
gu? ne leur sit d'aucun proil ni udlir... stteldu les grands
.1
cots et dpens,

Tambien cn d cso franc, es le-ropiedad-Jcr'i.! Ja que {


l\ nfr--de modo mul asudo rodo d d..asue de le er:iculture.'j

* posbildades if. L.., fciie"d-l-.isis, son crrr..r,i..J


'lVmente limitedas, ecso an ms gue cn loglatcra.

EI cudo alemn no es rDuy difecne del gue beoos rrzado yara Inaterra y psra Fracia: erlla-+Icss.ai-qg_t.4.
. son abadonsdos core el 40 ' c1.68 por 100 de los pueb)os:
tn d oooeste, ene'o esl en-c"mlio;-mul' l;ru6{6{
Aleo"io mcridionel se cnctterra eD una situacin ieroediz.
En oonjunto, son muchos milcs de centros rurales lcs gue s:
dcspueblen. V. Abcl, con srs intpotsimos esrudic, ba dtmosrado ct] fue cl enorme alcance dd lenmeoo (enorm:
cr rcdos los seotidos). Y, mmo cr los otos pascs or Europa,
tompo@ se rra agu de abaodonos de pucblos por pare de su-.
hebiurcs para ir a concenuarse en oos ndms (auague puc.dea ciuse afur:oos casos de esro): uaa fullungstbcorie \*srcai& por aigunos historiadorcs) Do es' lsralcos rieodrtieNo hubo, en sustancia, rcarupacin, sino auttic ebandonc I
de-

insulscionesJdco

Jlit

r
=rtla--dg sglaligg_a_ramEG-1^.-rrorjelel.loJ_ a-calae--ebando I
l".-_r-rlotcj
ya
hoocs I
directe dg- sus deras- Cooo
-Dlado
visto e prcpsito-de"lo' tiii del Caplrulo de L iglesis d: 'J

Sro Scvcrino de Burdeos, cn Francia, tgmbicri ea Alcaai:

Ls propiededes d coavcnto de Esclrer, cxplotades djcctrocra


k6 lcgos dd Donastcrio, scn ccdi&s por d sisr-a dc lr

Do

' Villihatioi r dos eparccros, sierrdo *oo cxptcitmcote c


idic- <d todo (de l erplotcin dircc) rory desvcrr'trroor.
71

()

A.la ar. que a la-descompcisicin de 'los ctntros_halitedos, se


t 'iistc
un fuerc-cduccin-de-h produccin de coidcs y
1' la exrerin-delolbosqu.sr ei-e*"-en deJ polen de ls ru---bCs-de Ror-Ioo ntsr claamenrc us -cxpansio dc ias
'' plaotas de 1lo alto, .cn derimcnto de los cecaies. Esms pro
,

cesos de scaocc de los bosgucs cr: rUemgriig han debido de


efecruarsc, muy probablemente, siguiendo d --ioo dsim:
los abedules y otrss plarus dc crccimiento rpido son los

primeros crr rcmoquistar d suelo; las otras, ms lcntes pero


ms conguistadoras, lcs
con itcn'alos ms o menos

"ig.*,

la:gos.

y-5'"de oveia que sute las mlsgs de


en el xv. No ire! oue

tafrco oros colios: co-piiratoiii'r .i.-pio,'.n


la rtgin dd Mosela, se intensi6ca d dd lino; elrrHo de
olvidar

Erfrrrr, el Ebgq;ustiruye al trigo, y, alred-or-d Spirs, * cul.


tiva ruH-rldvirtase-que- se .tata de producto_gug-_ss lrre_sran
a
lfoctsos indusiales.' I i coosideracif importantq_.y hebremos de volver sobre dla.
-?F -ota- pan -ha y gu e s. I ar qy-e, .al_]c! g !gg1os_1hi vos,
se iuoducen o, aI toeoos, sejntcnsifp. otrolG propiEcnte
egrcolrs: fu*e (Erlsrt), vta (Haa). .Elemcnos imporuntes,
todos, que nos'recrerdan cl caobio sufido por il p"io.
rpcola de Alemania en esre perodo.
Este c-obio, por lo deos, se produce robier cD otos
pascs, cooo cn los Pases Bajos, en Diarroerca, er Sueci,
-

_q

en

Noru*, dondc los 'Wristungcn srrgen rruy

rrmsp,e65. f,,

esta poca cs cundo Din.oerca

e covierte en cxpondoa de
ganrdo de mtdero hcia Lbeck y Hamburgo; Noruga, cn
cxponedcira de'mantequilla para hs ciu&des haoscrios; los
Pescs Brio tnsforen rDa grn ane de las titrrs lborablcs
para el orltivo.de fonaje.
'Folonia constiruye una espccie de orcepcin denro dd coniunto eumpeo: cn ifccto, d igual que en la Alemni Oieonl,
* FcEitrcn cn ella slntoms tn iarensos de hundimieto

,srr"."-es,}!s--6 ri-rE@osiDle

crplcrcin puede iidicar-Tn-#rEct6-iFgue d impulso colo


nizdo comn l coniunto suropeo entre os siglos xr y xru
no rc cxringue tn Plonia, pues Ios cores polecos eqgcotn

c loq p*Jgr-g-:-rE-ca_iro ,'n_..;*


. j9b.cvue
Tldto, porqut
_---+ iDcl'so. sc. .-z&rl;:t tjb* +**" -dc l;
!e, 1a^6gua dc G oedio pi;.
-3-ry5-I$:*l?P,.0.
--r.uf-.{ ros ca!
) ; cga tivo,_ porque Jrccissmete apo: jcc
.

e cstos
.clcmcamsaermd"r*-h :noUtt_.poL= p"dr; ;.;
-sobry,ggip durantc,cl siglo *-'
_3tIr-rcs.*a. s$oril
-!:Y,pFq;[]cu"lr._.,i.;a,-_!L--"b";-.'b**;,

_ _

pnvilc$os, etc., e iniciar :o,

pcsjnz que mntinuar

pou.a-.,ra cryrotacirt

drp4rgr_Pcrli 5'-;. _"2

r r

+scncla_$,siqf ,_!g*dc]

y quc obcce un

elemento

Estos so ios cambios que pueden edverdrse cn C


so
agricola del biogue condnet^l .u.opco.
la.. g:andcs peon1'
sulas? Tambien us ofree ,ur,"n"irl-'.n,e
cl mismo movim1cn1o. de fondo gue el biogue,
si bie ."o agr"o, cssxeres
cn Io que se rcee a la srud cie ios
=ades

i Propierarios.

I=fTi
I ^ --:-F.p"Too

que se aprecia es la qtaodiai difusio c Lz->

Jcrr.8 terEdor, corDo suacEiva interpretscio


teica, .irulin-
fenmeo oo se produjo Lru despues ai U
j:.
::.,
di
podra razona as: Lbindose reduido la, i=t.
.1.1S-. Se

s[
rU"r*

."*po,
t
pro-piedades se tansformaron,
orientnd*. Ld, b gz:li;=:ia.
rcpetimos, es pura c,onsruccin rcoricz (for:ujd.a,
|a
ocsdei*,
luqo, por oucho-s historiadorcs, taDro cD Io sm se
f*., Fspaa co,o _a l"elrr],-;;;;d;:_i;
'::u_ !, Ia gran peste hay i.p"r*ii.j .rl,orrcono dt io,fl--orr, -, ^jos,-spre--se-irroduccn en i: ptnnn:J: cotre
aibilidades de :oo de obe

f1-1167
I +$rg de
rl., de

p"r. toi

cab,czas

dc ganrdo r:DeDie, ap:tEioToda t2 zo intei: de

1J00.000 a 2.700.000.
l"-t
r8
reninsula.Ibcrica
est

intecsa& cD esrr acrividd, quc, cotDo


!9 puede
no
meos de favorcr l
Puflc IDtrof,rs

fTOT*o
de pasroreo,
ra.v Lv,
t
Ill
ro^1ua1n
de propicdades

eoonDcrDtrnre cxtenss.

aumero

@Dsecucncia de llced
posidv6-y*nitiiivoitEEt'cmpo,

crm,

a**r.'*lir rl_1";;
o,S,mocio
.o',,o ;Go J. ;"-n,i; que, rsid:ote_
_t
-y
rDeDte, oculta aspeoos..perricularcs__,
puede
-sin dccirse qr., _ il
*T. {. Polonia, se siie l, m".i.i3o
<ic con
ouidad
" ,is;;; ei;;; ucOn
no sin alga
;;. lr;;
-pcroagrimla
de expansi-n
*r--Grn al mrjunto
!.-I"s
*:pp_) a la de rcccin
"lg1*
de los
seocs, p*pi, a.f xv r sobrc
rodo del xy.

unrrlTldeapolo_-c!_la-fl ucocis_d-IesEloaotacosy
gioeo-juddidfquc "sc*inuoducc e

c covcrrir cr:

t4
L5

I crt

(3

E-<
<L

>a
:-: _:<
<L

=*
-

rfrona 106 }res Ctdicos.


i*..:erUfg,.t--guc tcodrla.
I vi prcpcr -<t lrm,-gue
reliiii'iircar-, ctr CrE!
re ita yisorrrrotc l lrrdoItur. Pcm rm rodo crlctcr dititivo divide Espre: C-rstill y, en-gtoetrl, tods h
pac cttrl dc Ie pcafnsula vtrr J formcio de ua io
crrcia ricr, podttca; rgq, y rcbrc todo.Gtltrfr, prtrcnr..,.
trr cembio, ioegulres ripos de deideaci. Is dccieous
gDdcs folfus crtrlas e rcduccir p@ ufs dc rrn .dect-,
aa

I
I

'
.

6odes &l.i:lo xv.

Pornrgal mcdc faciliternos.uie cormcin-dcl crrc crpe-ol.

k -.

recictc bistoriorafa no dud ya co declrrer guc rx,

En Io gue sc referc ftalia, e rieoe la ioprcsin de gue


la histotiogrefe de uesuo ti.opo, deoasiedo carrcarda a Le
dmirecin de los ritos' de ls ciuddes (pco, cooo e vcr

luego, ms gue de rilor acr preciro hablar, en d neio de los


casos, de rcsistcncias), habls resudto cl problcoa dersido

i.t"mcatc, n.gondo la ocisteocit de la crisis. No bay duda


d caso italiaro cs ra ceso de-ortmodieria resistcociil
(y cuendo decimos ldia, equ oos dcrimos slo ,s -.a . prte
ctotosepuarrioial;-deile ci Esudo Pondfcio hacia abaio, cl
proccso cs bsolutmcote disrirc): Ia fortsime ao.roulacin
de poder (o lo como dinerd, sioo coro iutoci, presdgio,

'

de gue

.l
I

i
I

I
f

cooviccia -.r:taigldS

(l uescu de Pull, .o priocr lrerrJ==uclnrdf-! gla_-dgD8da,je ls

tI

',
i

:.

_:!ppas_+os5iliidQ,Ei;lliddo

_ms _"r. -_E la :ane oeridionllc la


pcD.Dsula, .es_croo_r1- Sicilis,
-sobe odo c leunss rqioncs

'n" -g,crdo^.ir{n

qlue soD

d-o6ic

cxpcsOn

-sificci
lrs grandes tpociones dc gucso sicilio y de bna de Pll,
uDque csta Itioa fuesc de aedioce calidd, Pcro, cn todo
cso, parcc difcil --<n d estedo ctul de los csocisrieotos
historiogrl5cos- 6lor oda

i{niiee rcbrc los oovimietos

& la cooo rgrmla de esus rcgiones. I -.-'o puede


o oeoos, de un lqn. paltc dd Estdo Pon-

'dccisc, nls
ti6cio.

o co.ifcudal-

uoa bu_- pane de te

gran-

se andce- memcDrc cD

propiedrd fer.rdrl
eios

podt . srs

pmpieurios. Ese es ,o .--ol;;;


I accin dcI
csmi se hs desarollado. _jonde
_"
v-U
;;;.;
h desarollado- 5rialm,.lffi
, p-pi. lui.o
dejaodo sobaivi cI coaiunto
d.A **lJa cclcsi:sdca.
ruia de csta lm ,.- j.o.i,ro ,;.;-'.1
;r;*;

',
.es,.vcrciaderaocDrc, uD fcoco ;;.--.
i yogu: tal cs d oradro gue --<D sus lo-. maesras_
y-p*.i"rii.rs vi.i"itucics
T.d,-.
lPoe detJ-,
!. in6oo*
, ji de
Ie egriorJruo
;rfi;;es
sociles, cieb
: subr:yarse que, el plano d. t pr;"-;;re asisrc,
a partir
.: dd silo xn', e cD
uos coor.cci, S. a..iJ, en priroer lugr:,
Ios
f' ,oturaoD y &
.gdioso-s proccos d. - ;*.i;;,
r'. canlirci
de los crsos de eguas, qr. h"fi_ cgocrizao
i 06 isros anrcioo.
y,poia;;;G;;Jtuo*
rip*
.
gue lter'hasta I* w-,rd, en
ouchsiroas
9:._.^Pf"no,
, egroDes
& ,*o. que, para ...TiI,; Do pqGce que pueda habc:
_
lnlorcs dudas sobre I inciusi d. "'.gi"r,r"" iuliaa _iduso de ls IEth opuleara_;;;JId-}l
* di'oltde
'
gEDcj *-*.
lo
ho!8 crpucsto puede tcoitine u
. eopee
_lodo comriu.
!su_In
-.!riz
e[5 pera.llqrr
.

cII son-urocroses. Agul

Dcoos

rrios y D@&iEs notid r ta con. dc ra


ciio
-r Zbar y ra
r&
dc J. Day, qrc .croenc oUrr-'."U"oo,
&
de
lhli, co ctc .p.sioBDrc r.-"-a.'U Wiisturyla.ca cJ
,

c ra vcdd gui no

t
L7

d. h ;.Br"r-;;-'rr*It de pocio
; ;p", Ia seg!
dumbrt.pers-ooal, no rc IIeg"
;;Lj;;
].or, del vncrIo
guc Iig.aba el cultivado a.pe"raeate-co;
";
i;
," rcbrt la gue
yivfa (G Luzam). &
-.4o *, 'd" rc., elas modi6cecioes
intro<iucidas, a 6ales- dcl
silo
l, ,iri'.r cclesisic
_que reprcsen&

.-

T.pl*
sue, micotras dcsaoaecc toulmoite,

productives metropolit"ros?

de l,os i'negbls itos dcl .i.,-".j


-rcpetimostnl, crridcrtcs
Do -rDto por bbcr .-d; * ..-b.o-olt
.oaEo por tebcr cooa;.bui{o el peso d"
i-p.;* pro,piedrdq
de uos de los mdes f."d;r*
L de L ptqu.+.
roblcz. Pcro tod csto D: .pi!d, ".ild-.
_
,.f"a, una produodr
rrsfurmcin (ooo e-h
ropo) t
d esudo lr6p y rociil d;;rd;'d*r;;;udo.
il
,rb.drl.
xs,
i d,,A.,
nro
uD
ilurcrio Deosr que Ios s ?.-_*u.rir,
cotec- tirn, e los que Ios comunes ccurricm (poo
mcaos de lo goc
c cr.) corDo e rn iostnneao d. hr.liUBEB
los grd6

;-vicios- feudeterios, -ly--- ;JJ;-;,


pam los he
sr. diieI"D Ie poti5 .1o, oornulll oo. de meo
!*
de $bvcsis

ldc los principios Doorcs dc la orpansio pomrguesa h"cir s


lisls dd Adntio (Mdoa y Azores) dcbe tribui:sc J b+
/gr.& de tcrtoos guc dedicar s la ccrcalicultua, Ests bobrc
---to d catido litcrl del mceblo- dc uiep oIdrdo sr h
rcolmii, oo debc msidesc como d rc8cjo dc ceocirs

DiScn

?
e
.<
f-.
Q:
qi

<

-Lj

6..
<,5

e:
<_
FCl
Lj

e idicarfu lo dc,. Un:

.,, drc,

bstccee de caedc

donde llean desde Ios eritorios de

tgoacs aligi6ncl.lte -creortdoras-_s-6ntri' iotEliotc.


EI

becbo es

i..q*ro
::jiq"qt
ecooofas de ls dudades-,

Partir dcl

-^ i>dg, t
l fuer Teutnicr? No
bey que \cr cD cso b prrrbn de u^. dimiouci dc l
produccjo de ccrcelcs co Ios disritos peres -le& laglr.
tcr brst Eldes t hlsta Noruega-, obligrdos bruscr en
-om tc, fucm dc sus froorcs y de rus irccembis, I
aucs fueote de tutecimicrto) A cse ggdg._cgrrcqroodc
l sioacio mediterlea, gu. buei}l:intc f "iIoc :sv
--y lrede los r{6cos intsAolcs_de ccrcles.
"* cducci
gue.hs
riglo .:an', <rapieccn

d comecio dd

dd dc ls rcvudrs ."tlT distiros p""., *r"e,*;

pinippc o-'*J.;--.. lo.


9j:y-p.i _cn Florcci 0378),
11381),.Wat Tylcr o Londrcs (i-Sf), Tuchin,
- .l lr"e,;At
y Maillorins cr Pfs (1]92). IorEracin y siouluejdd
de
las rcvelus s6r inm3di5 *iGtcioni dc tods h, -aifi
crludcs dcl roocto econmio.

rr.

posibilidrdes de cryoracin de vis

Nos hollomon, cDtcDccs, e contrdiccii'-qin-to broos


s propsito de los paiscs dd nure de Europa?
Mucho meos de lo que pucde pareccc. En decto, l nica'
difecoci est co d bccho dc que dcrro dc l oeac dd
Mcditcrneo o r-isre Ia posibilidrd de desctbri losers
fuarcs dc gbsstccinieoto (eccpto las rcgiones dd rnar iicgro,
pco qu d probl-. se cmplica.mudro, por I icrveocin

didro rntcs

FAcTolEs_DE -LA

franc&, gcoricaoeotc llamado Jcques) bon homoe bon


dos, il sou.ffre rour> esrn ya a puoto de tansformrse en
trnas dc aiedo: <A furorc usticon:r:r, libcra os Domie!
Por ota pcrtc, re --i6esu hoa un imporunte bccho nuepo:

-..l-

caopcsio ernpi-o _-cocontraf_diacios-c ns rcbclioDes:-E


frieorjuC-oi". ctooolgicamcotc los l."iicotnrs -co d
*irmpo v*to-Ls ciuddes: I cndu parisieose de Etieooe
lr{ercel y h-jacquetic de 1358; l endu londinese de Wt
Tylct y bs movi.oiea66 -ml*sinos dc 1381....Sc rte dc rm

4cRrsrslJq.r**

-'.suaiNsEclrENCtAS

soCIAI.ES

. P3o.o_ hora ya de trara dc localizg eI scoddo ms pro


undo dc.los co-bjos que cars=i=n esta crisis del silo in.
!r., T -o*o modo, d probi-. de Ia gcnesis, gue ,ntes ba
sido aisldo y gue ahora es pr=io to.r, * sidccin.

de faores gmpoUticos y .milirares). Resulta, pues, cue cste


rspccto cDoercil ilrrstra, o co6rra induso, dgun$ dcieocirs
-estrusilreles
dc la rriiulrura de. la Europa Occidentd.
I-a seguDd va puede servir para revdat, ders'de tsts
carocis mstciIes, por Io oaros tod una rran pane de los
c"mhft5 y de Iss tersioncs sociles gui fuerou coaseoociu de

rgu1"5. Es d --io de l.-rcvudtas csopcsims. Los sios :rr'-.


-J-x-v--cst! jdooados de moin. Sin hblar de los impoirdotes
lgeatamicoi6s de l Jeqttie freoctss (1158) o de la cdts
ing]esa dc 1,81, de,e tenerse cn cucota gue cstos dos sios
6gl cnim16r5 po! rri contiuo.cotido de rebclin, soterrsdo
6 lrlmc mifesro. Los tcmss dd desprccio --pesino
--<dc Bauer in a Ochscn stt, ur rts s li6 H6rne hatt
[d carnpcsino sustitsyc e los bueyes de los gue se difcencia
por d becbo de no tcoe cuesr.os] o .-Jcgues (es d carnpesino

luc.o.se dir a propsio


de.Jri
s3 rsiste om .m,,Iq!

pues, qua

generd gue Ee saca del esrudb us,ateoto ric ls onics,


y texros de la cpe cs gue r"mbi rmiuri:oeoe
la produccin fue oeor. Pcro i probleora, eo esre punto, 6e
qoaplica alaratemerte. Picrs:s gue la cootrecdn c h pro
duccin puede rcsulur conpcas.i <n ci pleoo de la rii.
tocEcin- por un 8urrcnro d. trs dispoDibnaaa de csrnc.
docrmertos

esto por indicar uDo solo rt los oriltiples aspcctos gue


bac.n i'posibles los clctlos, 23!o pol iodiviriuo cono glo-bales, dc la.produccin qoperuEi de.esre tieopo.
Pco, l rrarren de c,laJos o de impresiooi, sigue en pie
.1, l1j1 gue cs absoluramcnte i-.egebli; cs d, rn mavor,

eo I Lirfcooo uy ioporurte c le hisori rocirl


-y un P@
.roA tott .oo,tl- dc Euopa- Dcl E!to roodo.-y
18

0n'RU^ru

hrwa Wl

- rrl

re

Q5mo ncga, en' dccto, despu& de Ios rouy

rcalizdos en e6tos ldDc ti.opos, guc

crudio
portsieo,lrrncc

ra.edrp-urc e esu profrm&

dc los glacites aJpinos y .polcs durene d islo xrv 5 .ra


latoma de un dims frlo y hrioedo, que be taido grgvcs coaeareocias para la produccio grco curoper? Dt tbf te dtivara ua etFocco de l fmtc scptenrio.ol..dd rigo Gq
ft.ends y trr los pafses escen&nvos, y d rctroceso y la dcsepa-

ricin de ls vi 1 Tnglss, Eieocntos cienoeorc'imporetes, peto gue Do cs posible idcndfic @bo oattsa cattats,
porgue dd misoo siglo :rv sabcmos, por cicoplo, por los
uebajos de K. Mler, gue muos os clidos y sems fucron
pardctrlarmente Javorables e ls riticultua dcaa. Oto de-j
rDcDto guc se ba consirieradq g-*g uoo de lns.fectorcsldtc'.
-ile'la erosia dd p)d fudI bE sido d-..cambio
--rdnantcs
itroducilo en. I foroe de pro de los caocs .debidos 1
por los caropesinoe, gur fueon progesivamentc autodze- '

cs-i'til, pues Ios risoe fadatios guc iopooca rtcs tctq

y."-Ltig.d; rol"le, po" to ! p^.is.o g,*- *


/4cJ--sDo-dLo3_:scss.".
pocsn Eo\inicnro.
(cr i ccpciria -ccoo-ica !cg.D l or:
dE4qcoa:lqftst
culrivq de l-- tierra se decnrb,e oedite cl -ticr;;o {g
--i-soo-los

-s.-6,gq

?os .a p"gar una parte de clios s rli.p. Sin oegar 4ude i


bier daro* d lenoeoo cn s mismo, es de rec gue &te
Do tuvo gran dcance, ao slo porgue Do sc manifest cgr
itcosidd tal gue mmhiase toul:ente ls forrr de pago dd
- ctnso, ai porquc, en gercral, se vcri6c sobrc todo oon rstraso,
crndo Ia crisis, cra va r!n, rcalidail, ni po,guc los pagos
.q ins6 --<n el scoo de ias rdaciones coccnieotes a un
misaa propiedail- son raros, pues segua prcriominaodo ia fo'
- rnixt de dineto y productos en cspecic. Ellluuto-g:trel I
consise cn guc, d 6ja:sc los'csoucs.para mucho dernpo,.mica- f
tii-Ia-moncda se deprcciaba icesantcrrentc;l-e dd ccoso /
eo diero gue los campesioos- dan l seor, a la lann, no I
rcpreseotaba 8r&n -cosa. No scrfe flcil procntr-csos'. -los-

,'
'

'

progrcsiva de Ia importaocia

de la

enta

moneuia pcrcibida pol d seor apatccc.Deuneate refleia&.


Todos estos daetos caiteo sienpre d misoo.puoto,'e Ia
crisis de Ia ariorlrma cn d siJo sv. Pcto d lccto babn
dvcnido que sicopre cscibimos crisis cotl comills' No
cs un procedimicato dpog6co afopudo para dar mayor vdor

.prirocros cr-.violslos.
&-

derechos colrc las pcrsoaas) abrigsbs co s ois;oo srs lmitcs,


sus cotdicciones, sus grmcocs de corosia- E cl steo
Letl_-c-g1g !y, por lo tanro, teorico) dlqrpJou"ilEp@;E
-ra

-slo
a proriuEitaidc
ilioduao arL, A. p-"cro
6 .
"1-.;: (y ccc
prcsta-ciooJ. Estp permite lo gue duiri inucho dtopo
Dotabie aageracin) se llm la <euugu dei dstt:a crir.es.-.
En el scno de cse sisti-o, que
,*o, * ss comic=za._
-ai Ir gran
c rylalvrmcote pcrfecto, fue posible
SF j
riq de Europa hssu el silo :o. pcro oo-e Ir,--*ir=
iro* s,
ciete gtencin al hedo de'guc, d 5m c.=eose, edm.
de los siervos guc rrab,ajabao dbcfizcrte irs dc== &J
seor, baba oros gue rrebaiabat, fuce de la ca cEDE8rr
mrrrJ, *
ls -,

est
_pr"@_je_tierre.
--E1lllfooa

-gue-esta debiliacin

.'.'.'7-' I
uusforeir.'-..I*
c.r'6j6r5,r5g eccico .cs bruulnreae dspL-V; i
4o3r**
!
. -JeDCt6c dc su podcr potico, hrcc proulgs o-.ir- ;m.j
prcrcribca--sevcs,cduccioncs sehirles (rsi, p6 .ftap;,}
.- otrterrt, rrna ot'gnro dc 1lj0 dispooe gue lG treoirdor5 ,,
scar cribuidos con tos selios cD curso cn 1346). p-.;;d.
:

tric

dcsriDd

.corrcspone'tes y minrisors perccJas d. ;:*


En. esta situecin,-l seor nn rivir+a ima

rrt
lvtrte, oorque ao

_/i5:s,.Poque

ro

SlrU,{

*ti-

lf

fu)ar,

rrcda, va'qe-ls linirds s-d.-riz ielgtlP.


i'. i guc cultiva
o
sc Io peo.ite:-jc-+ul-+-tr-6oeies-di ,-ffi^
lf
j
, E---;:=:-::----l
r
,-----:--:-:----

,rl

uDt

=
-E

.-+=

. a la pdabra; cs q[ue beroos gucrido dle un cspecial sigai'


url carctc
6cdo, Eo declo, cste siglo rv se Pesat cori
.t
te,

ts

cstrucruras de pastoreo.

<- -:En-e* r=o proctso, ..c


csErucnt.
_J-

rur @ -}3Bu_<

[(tr(

-L -'
e =

t (tcD(lcrTl'cE,
totn *- t"btidrd y, vccts, con r,ito, prro, ; ;
p.h9
surotrxto,.E
lJ.ruu ",
*f*,.ci lgro
siglo xrv
:sv"vet
ve c
d !n
y,
6n oe
dc *-fuioio,
tu rleooErnlo, ,,
rt Eisoo timpo, e iearn ls prmisas para @
ocadd;zecin, nmaloerte de tipo disio
rieirs cstur{d e

-Ir

.,1

^
=.

c= =
F
V b
[

Cn,
n0ritp

turrs feudIcs mcdierr,Ics .(cfr. c. II, .qI). El proc.* de I


*XbcflED deGitiv dc .h tiern dc formrs icrrrter dc eple I
fuc, I
i [ cifu_o tcod ]ugt.rtc dd sigo -vE. EI iIo

crTr iEpcrrDT o
T*F=,
T1 depuidilc? rloe 1o
&tsaircs del -,c*iuo .r=ali
t* ,Af"lrf*) dc.L.
.guers rgiones errpcai,_ ltpqr{odcc
co cI i=i. dcl rvi
p-lo 9. Ios. prccios d.l F; t- a-.-- y a. los-o[
(eo rl'e), c b l*bLdo.,i.
t # j. Ios ,.r.
T..'e9*
Sorcs. Es diffdl d.cir *t.
f.y. a. ;;;;
6'o;,
p:: {r.,-$ du&, uoe cpoca . ;;p.r lasi".."r",
p*i
,flid"do bemdocrs - .u" qt*-a.-.posfes o"dcrs, cotiodrsc bi-; o- d?,, g"r, i;;;,
oo liba.
.rrcia 3eotrel. A grv&*dq h'.iri", lf* d.I sido
nv

=v
'_pue1-ds_=l-&@;FiQ56-dE.[E o-uraope- f
l_gr*.L otioazaii rie Iis X & frr,-s-crs';"gles.r d-l
I Iibcrrcio srsiguioes r l rcysdr dc 1381 (a pcscr dc I
limirrcioes quc puedca ctte ca dooroatc I
I todrs lrsl-e,
too nroos de L dbiliti gue crncuiza I
I' dc cstr

HY
/,{
" rSBl

[_ 1 dr fadd de Eumpr. Y, psIdis e stos, m cncucotro I


.[r ,"les de triunfo canpesim:-los-cuhivos--df nbi o dc lino, .l
f i quc sc ba -'o-.olidsdo e Alesgia,-no...'", aei6li-cs-rioouioJl

aU
Qrrtmur Wfn m,n,tqU

,kPi#=,:g::*-;r..:Trir*r
;cstrbn,.m-.oruo*
c".9s,4uE p"i *:GIl;.-rIa-d t I :

v
.-1 dq. u_.o.i-ieoro (o 1ncimigoto -eo.trErios. ucvos) _dc_rDa
iDdrrs rural? Y los csoB=ipos, _9o -eopiao^-ebor a.inte.'
csae d@illos--Ue"es
producirio.sl
--fTl cs ahoa umbic crando copiezr r rpcc.r una ver-

l
(^lqq
lutt&

:(ePesDos!.+*_g:_\ iorcrblc pcrmroeocir d. LBn


lorors-de p"d iy-U-p".por-.i"t l'.r, L". ii
i.ffi
8t. rprcrcn csos :;ioerc- crmpgsilos carlsu.ddf-
diqrd"d de su-trajo, h"y,rraIHT:-a1triT,o.y
g'e isist ca ct tc.boE q,., ;J#;..*"'"H
-bia

ddera istocecia caopcsina? Eo lngl'1, co Ileedon Bcck,


eate 1300 y 1365, d loao de lc deteaudoes o fa&les
de dems ps* de 110 75 G3 W 100). pco lo gue ras
ioporu cs .guc a5ora aparecco rcs . de dlos weddcraocrte
grrodcs, guc dcrminan sobrt los oros ssrsou y dos.

.
l\ Pc otre pcrti, no hry gr. olvide..gc,-ca-+uDor-+Es,
llr.. tros-E,iters'ecoomico e la burpesa de Js giu. I
l/ ddes por-Ia ilrio.rlrrua, lo'gr'implice itoducci ca cl /
l{ *po de rms 6[s assot], ( Eodcmas, ric.ecoaome. I
I ls, li.S. u-" EorDeDto cD que tpscct.uq -nu_qlolrropicrsio: I
fr ser cl SSuire ioglcs o d Ju"La icora, y su ooveded coo- |
l\ siste eE que gui.:e descobtazsc dd ordel meevab. I
T.d* i"-;iioD di-cradsiiofi'hr; prifo". t-.-"oo"icl
U' ag'mls
dd iglo s1, prctden dd becbo de gue l docroen'
t"cio de gr: dispone los historidores Es cxacurDcDte l cI.
tiva I prcpicdad sorial. [ ll" Ia <cisis csu]te da.
Doblc <crisist dd scor, co lanto productor y co anaoto de-

fCI

s,g^*qji,,$.[r{(o*

,t

:je\m4,

e :'^:'j'--d:-d" TI*,F" cl "iero rrv,.su.-sr


.-E g& ry> qrreurEs sc lll !cra, ruDg(ts
elora. uos rirccbos cidles a il -Sr. fuiL
espinr ap--us
"
*p;*
por dlo
o oejo
cotrario. Y e'
toDcts 8e ftsD uD,
cuyo pco

T,"j"i:p

It

br o ta la

glos todavfa.

h-a;

;o';rq"irr-

;E:utc nuos

sr

Eo

estudio de ls siacicoes cqpesil8s, d es ,iopl.;


spectos mtiples gr. ;-
pc4Foso csolver.Gr rD ftsoio
erguene uiio y cimplisu-

res 9
bie, todo c prcseru .np

mrsv _eso!olaa DE rr tgrrrD.lD'rNDusrf,rar-


. il. !r
Iq
-a t iaCusui. cs, r pcsi de I
l -_1 ryf de 'ri.lrga
(H1::-"cocillc
y +rDo cs

ispo-aate-'fficedc, cspe
otutaie co d "i+o de L i.ducia
copca dcl dd; iy.

2'

l-=

l:

*,{+"+3-,. p. _pt
".q dsnr"dsjEftrto
.rDerdes.crviles bryal
bryel
denr"do;.ggn-to -oot
..,.r.
--\f_"YPd.crsiles
.pnsou, d

esre rei?ccro, t"


Su.:
se
ii
6crisis\
l_:TT"
:.-lreDos, @D.uD rie crrctct:
=

rcisis> peraldr & tdo d mmib rgrcols? Dcsgraciadameotc,


cs c$ado ctuI de lc cooaimjeotos historiogdlcc dlo
se disp'ooe de pocos cleocatos rclrieos l cosclidci dc

Dr ud cise de propietarios rgrcolas. Pco Is ler:aas docuaeaules, suDque iopidco detcrioa s diaeosioes (por lo
cDG @a nno pl3is prtcisia), oo iopideo ccooocer l
cistrci dd fcomcoo. Gcrtnctc, grendes reioacs qucda
fuc de csrc proceso dc foaaci de uers coctgfrs (por
eicrplo, Espas de Iz Mesta, d su d: lt"li); cictoeate, Ias
grDdcs ,roes crnpcitrs Do ae bco.f,,o de cste proocso
dc'lib<rcia; ciertaoeatg o todo es id0ic rmplici&d. Pcto
ao dc olride Dunce (Iue, o d eao dc l risis dcl
sfulo rrv, t psla b'ueoa panc de Etlopa, pir qlmtors

IE
I
IE
=

*fiH:H*jit$#;ffiF
;=i;,.;J fi-F

.-tado de pivilegios. Pco cbc Ircguntgrse: hubo uaa'

'c

--

A cord..cio c

xpoad:

nrt)

sccroDcs

vtocrlo,

Euy cdo,

erittc (y guc, crpccirlocotc dcde d iglo rIT, rc crcch

[Nterr.t
HJqt['{I$\

5 fE)[t\
!lla.

r'

ii:

i,!r:
r

!:l

l'

rfot

do, rcrl
oeceaio istroducfu lsrn praisio, guc csulrrl muy rtil
d lector prra vdorrr .l totirl. dc los fenmsos. AgdS-rc
Lblle.;ntumia mcdin'el,j;irU-i*olc.;-;;'ZiA;-Aqdt ecrdcmc, cn priner hrgrr,
l idusti-'rcrf-.IlrlJ
-..-.
eesiio prccisar quc, cD Edidd, renfrn poca. importci o
quc, si ll.Smn tnrh, fuc lo er clcin on rlgunos
. cmctees pccues dd lurr c! gue.c o.aifesuon (rsl,
por ejcoplo, hs "aostneiones sgles en Vcoecir), o dc l
Gspedd fucin ccoomic a quc podrn csa dcstinados ns
productos (sf, por ejcrnplo, I iodusuia ier de mctles
tour! los dos

pmduaivos. Pcro,.rnte

a)
,

b)

eaivided cn guc
de pcrEonrs;

sc.

toplca un noso rcletirnouue f,ir

productos dc crlidd dra


stand,atd

dd ticopo);

I!

ruedir (er clcio .cor cl

preciosos, siagularrrcotc inporeote para Ia aoonedcin). Pco


nc bast. Dio lo que entectde, boy gue coDcrctar ls rlime>

siones de esta idusui teril Cllcrlos intgcoterncrrr fioos


dc M. M. Poste lin d-osrrrdo, Eqpccto a )a lugleter:a del
siglo :av, que d vdor. rcul de Ia produccin gcols (lan,
oadera y productos nimls5 induidos) puede cifrarc co u.Dos
ues miliooes dc libs csterlioas, contra 100.000 de produccin

u-til

comecilizde. i &u cs'I relacin de valor


-istcte
enuc las dos producciones, h4' gue indicar que d'meo dc
pcrrcna! copleadas er: I idusuia tctil o rcprcseotaba ms
que d 2 por 100 de Las gue se dediceban s la egriorlrura. Es
muy probable gue, si sc dcctuascn clculos dd' niqm6 ip6
para oros pases, aroiasen ciEas ur4' semeiantes.
El leco se pleuca"r, sega esto, un doble probleoa: si
cl cmpleo de obrsos tcxtiles e dcin coo los trabriadores
de la tierra ao alcazs ms qre un 2 por 100, era iaustia
trtil mediesl de r::uy alu productividad tcnica? Y, por otra

pane, oorDo d vaior toul de su produccin cra rnuy itcior


al de l agriorlnrre, dcbe suponerse que los prccios uniurios
de los produ6s5 n"nnlssdos gran ouy baios? A obas
prcguoas hay que rsponda oegativr-eote. Qud8, cotoDes,
por avaiguar qqic"jgdgca los teiidos oon que e vesta-li

q''yorp"i.dcl"iEt'EGEE-ia*Taailnraie-yGti!elEto-

scn-'llo -rtsponder-dlos:dsmos-feirn

Ies r:I"";'

guc oecsiuban. Los carapcsinos,-co;Ja'Edad-Medi] icic"


-dor,c53-problcrr, cs.iDs imponaotc dc lci ue paccq..porquc
idiectaoenrc os llera al crrcre p6il6- da I" nroduccio

cl* cr po.ihle prccisu .l8,lo5 plccpros ioponrorl.;,-c-."


5o
de <couprcndct
bie _-gu..ts. t indus
rxtil Dcdicxrl''-.__-.
- _--_::_::

qJ

---lpeysEilde-asuel_tioe.;En-T-"D"-er"ag.gj;*d-l"ro,
Y iita-rrprcsis-de -cDtAcrs -Iii.-Dc-Ij, oo t".e
o slo) Porgue Es, frecueormetc se 1ta de productos
iudsioos, de dtldno costo uaitaio y dcstinados a a dicntd
oon D podo edquisirivo mrry dcvado, siao porguc n vdoacio cooplaa c ealiz e trv& dc le crportrci. De modo

-24

As, se puede seal qs, hsu nies dcl siglo x:, e


anividd toctil es posbic drsdoguir los siguicnrcs morios:

l:

iI 1) un cido cornpletroeote urbano: dc aldsioa calidad y


:
desd6[ ssmiqltrnte a le cpon::iO;
'l
^. u cido semir*al y scmiurbaao: en pee, dr calid-;
\ 2,)
muf' bueoa y bassda eo la crpiouin a tr.lo;o a. *o
'i
*pxine5 ps los eapresarios de le ciudai;
i 3) u cido domstico, r,nro ubaDG como (praioo.ina:rrmente) rual. Se limq domesrico, porgue sus produccc
I
!
serva e les ecesiddes p=sonaies !3 !s6 miscos pre
ducrores.
I
*Est-deer-ucs,--euc Io
--de_ -cstc_ricnIg_se_haa

eseocial de

Iz activid iodscjl

e cstra rcidn con la_siacin

.9!c"Abor"-b;;;d;@es-irrc
-iil
de h vida agrcola europca ea cl siglo rr, q.D:
cmbios afcrtron a cst qtirhd artezl cempesila (r.6
' propia como por cueta de los capresrics de Iu ciuddcs)?
Ef-rrimg_feooeoo a calr es la ,pedci, pani &l
sislo )qr', & iCvorTno lfieird'f =h6-t6s-,aE-
tlu,'-rIAuesbeprde..Gs;+rSi Gto. ?ao lo qe

co-hio de los tclos oqirr

"-ffi+fffi:,ffi:ffi
'clebc iltcrcsaDos ro

---..es-

.crnpio de

.Cog*

.+lqrqgO*

6_tao

.la_ea'iI guc,-resrado-ffiictcs y

tl

uEur-alqPtcJkbio

csrPcsirlo.{es ercterfttico'U crro .


cpccidjudo tn L -pro
ducciu de fusunes, gue e pertir dc 1250 cs rcocioodo co
Ios docuoeotos genovcses dc Ia epocr: <Johenoes de Dolu
qui cirur porcrx),

cjuddes (Gearc, Brujrs,

dc Ie rctivi&d tait,nal.eo-. ,igl;

,Dla.4Jd

dccto, .la eja iodusaia-esr. co crisis: Elonocia ve .ju

|u.o$,

gue ao-- pcrcibe slo

dcsdc'}s

cD

vaiciones .-.g6..ji A'*,


n prr.,+Gcar-oae gro.carteccioo:i_fi#

-Du6eo

8npo:

g.

l-

a(D

C)

z
:
.- E.
J

:tD
-J,

_)

L.L,

:\!

*:t y_r!_W_*.__zr's,ru

a-< 'vc
<!E s
>o
I

sin duda, una ggatreccld".'a4 _lor, le:,to


porgue-Ios tejidos de -fabricrci8a Epesina ,ooEos

Ic6 cmhioe dcbidos

'a

(9

oe vsIor nitio daa.mete iferio a Ios de'-Eil6-u,-!aa. s,-pucs, rchir cn ;.;;r-;r-id;;.


_ locia_d_e _u1a -.crisisr.Eqg_ernbien aguf, o- qo=--r-los lrPecto6- cusDEitsdvos; -habn --g-p.srrl ..r-d=:E'-rrtrDbic
oe.otdco-grulitativo: Io gu. cueDts cs goe la divirioa
co ncs
cti-es-de s iDdustia tcxI, quc
bil=i.cdo xa cl
-;
Tf{p""{irr. . f.rti ..c-"Ie. -dil *rfuo -_-E=&;
. bom nodi6c!.--fl g,rp" 1) rcducl
ru- r
- ;.p.,rt-.": d "r*
rigue nrsrrd"tie iIteabl. (;;d*,
Po
dl;
I
j8D, ?)
For

c,
h

5r c

pro
E,*, tstil
Etrban= aprccia la -cousolided de-le ,ri'drd
*l_=3- !$l f de .ougvos ccnuos ciudedanc, qoe tosbln
-u^-Sop-coa los trebajadores del campo * it;;;.
! .UDsts, pues, de Ia gren indusria, pcto --Lico farecideoto
i ,cte_ !eeos guneaes, nrscsptibles de imponotes r ulorts
dcssEollos;-Cmo-o1da, cn -o,
ar
G-dffi;
'cste perfodo osdo la gran indirst oer. . .
+l"s
8-ur?,o cDcucoEa, si no sus orgeoes, l meoos e) fuius *,
crtrl cn gue sraigs? No se b producido
<ued: bier clo_
DTcrDl gra revolucio. Ivlis bit debe coasilEeE, *
vdoracin.de cooiugto, eo cI crso aJgE" s f. gruiuceOa
.tsrtu :se ba cootmldo, o, al neoos, 5slilirqJg .,-,"rgs_
meote. Pcro Do cs csto slo, sino grr. ,. d.b.
q.,re-;
nti
"rdi,
(y acarc educi&) ic teiidos produddc
b
lg-d
conespoodido,
-

Gertemeote, no hey gue oh'ida: o-ue,s-i l qrql-indusri u.


bana de los paos de lara .se conrecJ mno.denent-coopeneparcce la prodr:ccio is r'1o., glgodoBqdsi fustaes_y,
'
'--sacio
-d;6d;;Ej-* A!oi1 h idusnia de1 lino
eD aldros casos,
en d llainaut, c.D Ia icgiOn de liirdles y cn a zoa de &m.
bai-Valecicanes, en Touroa!, eo L AIta y co la Baja Nor.
monff (eo toroo a Rouen y Geo), ea Betau (Vitc), cr Iu
tegioocs de Aupburgo, Uln, Coasunza y San Gallo. En Flo
rrocia, el ae de Ja scda s flos.imieno conribuye a l contacci dc] anc de la Ia, Surgco ccorros as oodemos,
ms diomi_cos,
_o&--auevg-_E piiiicr 1ugar, la-roduccin
.tctil -'inglesa, gue se olicorz a & -conguisu de i-os grardes
..oercados ilt1qisnh Hondscbootc se lanzs ahoa bacia las
sdidas iteroacionales, aprovechnriccc, precisieore, dd dedio de. la paera ubao_de Eianris; este su primer i'Fulso
c de'tote duecin (basu 1370, aproximaomsstc), pero
coDstiruil l Sase de succsivas vicoris, Por lo d,.n", todo
d canpo de Eldes mueEta urr pcso -rnuy dero de desarro

. ubaoe I libcrtd de lcn caoptsioos. Prcci--cc

seS-uc.a^'titis pEducieodo pas s

@ -lggIq.i"io-con-+doclio-.dc-l-ici

ircci

graodes c.fitales de Ia vieja iodusaia.

desarr.olio

oo hrco

cit,,co Ia vla del g8D comccio iniccio1.

su'produccin de unas 100.000 pi,-as a cooicozos del sio xrv


s 7G80.000 hac:s 1l)G1J38, a 30.000 en 1373 y a 19.000 co
1l8l; F1adts, ya desde faJes dd siilo *rn, eDcuertra randes
rfiGcultdcs eo Ia producci tcxtil. :- Toscaa y Elendes sor las

o dc u industrie rcrdl,

. o

Sropo *rIsyIID
traTra rrmbicn
taEbt pas UDE
una comercirliz"i.rn igulit. rulBo
-"T*qtrja
iE Aacate:mpia F'r ELades, ya dcsde cl "o..r.i"irr.i
[s,
]os &elos
ruacs-o-r!,airizan uo ,irt--r"p*p- a. *
"jglo to Brujas, es do.

does .de la -ciuded que veD dessr6!sc-lripo-de-acrivihd


gue dertro .t6 t5 lanmllas uri:anrs est .cD crisis. Porgue, cn

a-tr8v&'de'les ipoilcas idicaciooes dc los dtoi de poduc.


da, ein6, rcbrc rcdo, ..tav dclgrra'urimcro dc privilqioo
gue ls ispas utoriddes de los oooit ac vco obligedos r
co, onssraodo sf --.ca-cot f..r iipq{isEo erportivo

y y

="-;
Ios.pa.os <caopcsioos d.'ir rqdr-.1;.ry.;;
t'To', J-rts tclo de le Pcque5e
jr fl*
r@to dc r."nifr1qiooes Iocales?oloai. Es todo - **
de Ie meyor iopotocia,
*_
q)rescnrco elo <outro . -;*.rr-Iq!t-_.
_-e5-mmpesint .g_'lde Ernopr,-x. lrbrn jdo
Ii T*.s*
siroprc ea d procco de'blusui .ill, t-o F,d!.i;do
.ia* rs9 o prqpio cooo hilodo y k-d. A.. stlo
I
j.pot
areou dc los.
pr,g!.uctorcst.-s_ssdsdg;
los proctorcs-te,Ji
"res, rIffi
E
hu,_-ca+
\\-i,f T1o,

feoJcor.m@tc vcddes orpcdicioaa p'niivas, dirigidas -a


desmi Is esmcns.sr.seDdcs carnrcsinos? fu s r"n.
dilde las'idusuis de ls ciuddes par. frcaar u movimieno
gue cD graD pare es, cn cambio, .hrcrcrsiblc; y ci tambin
fruto de Ia craspcycin_!9_Los cgp:iserios y dc los--r-haie.

'

YpEr

c D.-.
!i'tomer),
cr dd
,.'iCId".o .r f"rOi.o *.* rI..-J,o
:4g
y ru ttividrd.
E Poloai'e oanifestc rr i'DcSrrle #
=g,

'-tt Iobsnnii-?c-EtrIitrerov&,

aomo. Asl,, mientns hst 6mles del riglo rru, cntrc ciudrd
y ciudd o corrc crsidlo y crstllnla no hey, dcsdc un
prmto dc visu indusuil, mli que cl vcfo o la cxplotcin
de I mno de obr locel, rhora d vclo comicnz a rcducirsc

crcplouci 'limis5. .Este niso prcrso c aniestr


.rmbin cn oros octores <indusuides (decimos industrides,
pero mis cxcuilcrc dcbclmos dcci artcsanales), Eo .efecto,
b Ws cgid po cl sco feudI indulc trnbi odos tos
ervicioi tesenlcs necesarios a la coounidd depenilicntc, ditecta o iodircctslene, del seor: horno, forja, roono, ldrie.
Ahor, con la educcin de lz pars seorial, csos medios dc
produccin cscapn umbicr sr control.
o
Fcnrc a csus pcocracioes dc eocrglas nuevas
-libes
rectocs
gue traun dc firmarsc libreocnte-, guedan algunos
vinlados a forms vieias. Por ejeroplo, I industrie mioem,
respccto a Ia guc uao de los u'docto. csiudiosos de l ma-.

y la

tcri no ha duddo c habla de mlapso de la pmsperidrd


del siglo :<r'vr. I recupemcio sc rouy terda, .no antes
de 1460. Ilay acepciones, corDo Ia ctivicid cscandinava y bosnaca, por eie4plo, pcto'd oredro, en cooiunto, siE:e siendo
oegrtivo. Por guc

prguDarse-

peniarirr
nada iatervenn para
este scctor

liii

preseou sinos de -podlh


cooraccio, si gue

titl
'+ il

ooifcslo, paa sostereIo? I-a azoo paecc gue puede radcar


ea cl heo de gue, en la idrstria miea, siueo en vigor
los cios priocipios de eutoddad; .los poderts pblicos cooti.
un onttoieado sus dccchos sobre d subsudo y sobrc sri
ocplotacio. Eo suoa, doodc oo bubo desceoso del podo de la
uoi&d (dd eo o de los podcrcs pblicos), ls crkis se
ofrece muy dtr, .coocreta, sin que g m.if,gsg cleacntos

Irl
,i:;':t

compcosadorcs dc oinguoa. cspccie.

.Esto co6ma d esgueoa hasta egu tzado de la ioportau


cia dc la aividd campesiaa co d coniuoto de I vida cco
nnoica europea. Donde, po rnJE serie de EzoDes, d tabio
y la iaiciativa de nrpos nuevos Do han podido iotoducise
librcoentc, h ctisis fue irtracdiable. Ue vodad paniorlar

gtn conraa d csgueoa geneml

v. s

PBoEtlrus DE u)s rlfrERc^Bros

micrtos

(com

clJos,

cl

elocuenrsimo de

ls fcri

&ffi##tt#,jffi;JkHffi
;;;;#Ttioooio

focioo hsu

1315-1320,

dc elto.
nrcs d5..nrdr, ry pars py+ p*rt.,
olio*.r, dinoos
gue tomLio c
-",icsrn f."O.Jos opJi.aor=, ls[, ru.o
gue hs fuis de cLonlom d.T;;
* . chfl*s-susoc
sc coarcli&o; si duoas
Api"L
5"t, (*.o ffien ar imporuncir
ours Is artituyco o iocluso
J ;-; der Bcacr)
ensceo prccisaoente rhora, a panir dcl
riglo sv. Oto iE_
por*Dte desenvolvinicoto'te aprccia co
rr--L csuecba ircrlelcia que 3e csublccr
d. ;rve4IJIo
-o= *;,.-r.
dd .T dci None, del Arlrtim
y aa l"t.ait.ol"co, lo guc
c Eeducc cD uD rm6to d: la'-p".u"A, dcl S;,
;;
uD parc, y de Gibraltar, por--orrrs. Aderrs, ry g*-'!";
g. taobio

,.
*, ti*.o , ,ilpi.;;;. -""61
"go,
de compcnsr.
P:_d_"islo,
9ue hry , aurDtoto de l qoracin dc
:11 I v,erded pcno
Y:::
:q**,.
.hr,hin es cieno quc hf conrccjn
cD
s erponrcionqs
de Leoa, de modo guc, rtpresendariolc
qfceoeoe, esos dos movjmilros t*;-'*"
X, cn Ia gue
. d bszo desccodeote idicar Jr;;;-;t-.r..1
. L*
crpoftecirne d.
a * Ios pa.os.
!*, y el asccod,.,
ll gru nu <encgeoa,
que __epo.vndose to is feria-.
bba uid; *;-;;-r*
*I-nocia,
t.-ras,s
oo lo de
siao de sua pate de h Curfr Ooii-ot,
cs lte@
plzzea Fr oras dos nus:
uDa qluc, didc Gcna y Vcoccir,
ree& dd Meditcrroeo y.dcl
Oor-, L, fr.u l-ordes
y, Brujes,
oEa, l ru rcresre enaD, gue costirui el
-y
!eoeDo de desaollo de las fcris
e Cioir y dc.Franlfon.
' . ID d siglo-[v re ualogra
l,
p.* Ir-ds, consdtr"e-
sr.
rE lo.syor sobici: iategrar aueros obios
ccoaicos i h
de
Europa Occideotal. L* *n Ao, os rccieotcs
P*.*.
-la
!D orsrrudo mucho Ia imporuncia de la prcscocia
dc pro
te Europa Noror;eoJ co t;"-r?
y de
toodres
*T"-s
*
Dnrs de
cciesta

alguoos-trEcos,

gu.

gue Ia actividad de las ciuddes hasccs,


fiiirse a ua cspscio
a.
bdicioDel costiruido cn el pasdo, ;-L Ceorlfo
dirhc< si.
raaDere

coe
::rSuc
EDo T1blc,
.

pcors oc ccil gran coocrcio iatcmacioo!, a loo


ploblcoes de I distibucin nccatil a grro cscrla, de h rro
haoce, de los instnsreotos gu..conrtoilo cto lc rchcioozo (ea

primcr logrr, lr oooeda), I <crisi 6 moif,rt drfiar


I Irs urcioozla graades vfr de nav.Bocio, granla as,
I q"acs fctirs patccta heber pcrdido i?d."o. AguDos budi '

dd..

(sobrrc todo, Lbcc&)

;;

;;;;;

r*

-dt6*r"E

Eldes, orietldcc hnci cl itcic de


?t1-p-3rl co
132G1130
;fftiodelJor o partc, hds Fldm y ricspucs td Nusi ls .Ilrla ;b"rri". cs tr!-qt
flII_
rei dho uoa proftroda
udorocjo que crnbi ili.h-cane n clccr
de Ila a. *i*oca Hl.or dc
ciuide.
Pao, eo cl Lo esep@, cstr c-*.cioo-
c.u.
D.

It- c:

l<

Iu=-l
l=l

l=
t<

.I:t

lcc
\<

qvl

l>
^=,
lu.t l--- <.
3'
l< I."t-),
l

ln

<l-r=
t-'
\G
lF- t]-';
t< '^

lc)

=r
ic
t< -=
. >'
i-cr
tEl t-

:=
i;-.

#+
n x
o.
o

g.

o5

n
B

#c,

E
!

o
o
q i

L E.

g.

v!
t

fl E

o'!

8
b

l[Brg$i$;;

Hnr

58i
&tr

{<
Bq

! tt.
D

;B
trO

EE:

liiEilE;'E[38

;.t'

L o

\,,

tr,
8.

rLo.

ffi[lffi[r[[

rffi$g

frgE?[E:ErF
t H XeoE:
E Hn

Be

cr[$I Etfi

."'h

$l; []rff[
rigs ;r[s
*3trl

ri
r'*

EzHtE

,o

B
ts

EE o
EEfEn :*-'
,H. l
o
EEIEil;fiIFII
sl
i
L*
Fiti i
h

fl

\,.11
.l .--.-*

I'
l\,.'l.
l '.nr, /nl't'

'

'l'

'-

.---;-"

[$[[i

Ft

I
['i;
t$.EH 3r'r
rE,?x

Er[Elrflri

todo, comrcio), rcerc or h dbil icidc+.i. de porceotrie


dc le pcrtc de capiul fiio ivcnido rc+ccto d. crpiul toul
csico mcjor. Rcsisten: csto rigni6ca quc, rr h'"mcior dc Irs
hiptcsis, ccnscguirD lo ostcncre.
Adcos dc lo testioonios imeatos, dirtctos,

to cihls (de

Ls gue errt s . b dgdo u.a ilustrcjo grL6cr), un Gropto


baia idirts de esu <cisis se cncou e uo fcomeoo
tsy pco cmdido hssta ehora, pcro, pcsi de dlo, cidcntc.
Bgsde

ffi
m'

la miud dd tiglo :w, y

duraate tgiglq-eprorilDr&'

;.t"*d--;-cii ,c

surrrr
-.---s-l
corDercto "rocetrel;-gue -cqD-:fuaco--tsoo
.l s ori I I o s--, dd - P df co,
airora
has
-sc_rcpliqa
quc los
obc-f-eiiBofl:ecce- que
se-debe

DtcrrupflD.

Eel6d-o-

+ 0()$\

.u

mcrcgdacs, -cistj"nprq

Oriotc

como a
bba pErrairio

tto c
Er-!!p
Faqso
U-m;*t
vr
"Gi
pa Nongolorta-qte

crpicin d'squella

.l ll6F}-hscia'

Caina

f!(@!E

ebora

ooSan-obstio. Po otra panc, taobicn d 6n1. de ls C?o. sistiaas 6ene cl i-oulso peco, eo I oedida eo

.fri- qi ?sfam vueive . lr@e"i\e ciudades antcs soir.


roman fnpoir e 12c)
..eeos}El6ffiios tffi
y San Juan de Ace c'1291), miertrss d nco se rDuesi8

,l

l'
I

ced vez ms gpn.c(ior, cooquisr.sndo Bnss eo 1326, Nicrg


cr 1131 y cotrando .er los Balcres, Es hebcr pasedo los Dalqnd65, en 1356. El avgne dc Europa bacia Oiente cs susriruido por un movimieoto iverso. Is coodicioocs gcocrdes
Do p<r:nitcn un incrmeno del ga coercjo.
gue lo prirnero) de eses
I G* y sigrio (ns lo scgundoqmins
los cambios inte/ diEcultades on lss moncds. Si se
'Y*-orlr"Iir-i..-6cir, lrs elecioes euc monecis de oro y
<ooocdos :cgucas de plau), sc aprecia rm petlodo de fuene
subida cauc L26D 132A, scg::ido de cstaoca.miento cote 1320
y 1400. Ahora bieo, estos caobios itcros evd (ruogoe
iopedcctrmcote) d movimiento gcaeral & ] econcma, espeeialmcnte de ls dtas csfcras de lg ccooom ubaa. Rcpdn,
cs decir, gue.en sociedades de insufcieote orenilzscin Gcdi.
ticie y de produccin ios6cjeote e idisdca de meules preciosos los pcrodos de esubildcd de los crmbios <ierotn un

6tnrmiq6

ccooorna, micrtrrs
elza oorrcspood- g.pedodos de prospcrided.

gcneral de

ls

fees de

lsta cronologfa, coo ro Deto per6l ca. d caso i 'Iicno, 5s


coo6:ae rEspccto e oEes zos de Eope? Antcs de rerpoodcr, cr ecrsario formul una disricica. Estos ptrodoe de
<cstbdgd y dc alza de los cobios intcmos Do . pcscten simprc coo d misoo-trdcter. En cfecto, la polltica de
tcrlorizcin y dewalorizacin por parte de les
puede cster dictrda por pnocupaciones, t Dto de ordcl

32

II /f".-,ffi
4,L?,,,
l:.:x"mm
I . l
l,
r

ecaid . ,"-raiJ"d.-b.;'hcoE
i6^rn;q
cieaplo,l* o_ti.
-r.*S.trs$:r&".
d.
''l';d qoc Lvr p"a" i.,*- JuLs etcctos obrc

III -Eil.-I fll;", ilr_;


Ldr_Jcromds: por

.-di"o;

"ooirato
iseiiais

iamabtc.

II

i
ca ca.rbio, co cl cso de dcssrlorjzcio*,

-"r:-i;ffiffi.-=ei6-poriti
'ErE Pottrer G
a

i]fli trEf;

,H:*H.-j*-

;T.."T
oPuesro rcein d Eisoo boho,
fl r^" =-J-,-. y, .,,
I cesos,_ I ruiD .crg3ic. - Lr"ffirnoneul
"rr[
it.!irn;
s

I
I
I
I
I
;
I

:
=

t"jc, . p"l_TJ*ciar, son oa. Fa


lo dcs, ponr c bc?!;il i;,
d: Ie ,.- y :=
"s ors. Is ouieiras a;..L.fr,o-iJfmili", dt baosucru
iraliaoos ob un stooa
cllol t, ni-]*, cn 1]o0; i!d
Frcscobatir, er
Ecocs, diods oo,

1311; ":
pc.:zi, Accjaiu:_
, Bardi, s cpt,,nnas d.+.tf;;;;;,
, ;;;;ii,, - rs. Todzs es.-z .l.=
|**,Y.IT punros Dcgms en le historia ecoomic lralic. :

pco, drios los vnolos g,r. ,o*


;r;.;;;*;;ffi
eonmie de bu_- poni a. E".p;;;E-j;
"

;;

F
X -,

+;

doeoa. Genarneotc,
_aun despus'd; ;;,i'dT#
sistc a la a6:macin
de iunes g;;.. 69r=r d: corl=
tiantcs, de grancies
r
roo"o.o
se

'

da

hto

loobcs
es tesdmoo.io

n ,=
"e..._nr' .
".*J**;-t
de iz e:_
Jf-.. e< gue el <:rao

tcocia del <gr8D coaer.citc,


"r*;;.T-U
p.ro

d;;; ffi ffi: rffi'JiL;._ffi


,3j.
p;;.--li';,

cooercie Dati.i
,

bav esta,-ioto? &lo ."


glo rr, co-o desm_-

sj duar C

s_

a :n, *ir.. ._*"',-,;*" & oai

* ;;;;oi.i_i-. de ptrscr(com, repit,oslo, uo Fancesco- Dadni y r.r


Mq*, gue, 8 pcsa g.l irs8;"." s j,as cs propi..
Do PaEcac difcrcrcisc
:-.ro de sus pr.d.ccsok), cs ordL
l.e-y. copiczan a brise
amins pmfundos -*- A I
f*, $ ryrydo cl scotido'.-i* r.*rcos sc -iE
f,tr{-.T1

escda,

urlaoes Dueas
ms los

li*:ry,ffi**s:0
I

,l wrr-crr- copian itroducisc


Jl gS drDrs id_eas grsi;dd"

co

la tcaic d.
k-

Iou

prerrisio, *o*"ffi
F ;"ffieE
eo cl eoo i " .Ur, J. b-_iJ;

/tJ.1 .n cre

+-

tJ

[6

Ndr)

lsrccro,

2'-

i.
^.__--:

t:fi:

cD

elL- empicza t rbo coocrprurl gue


l cmcua m--td y t.-;ca dd
Crdo este rb te rph c toCr{ d cocr'

-crmo wfncolo coo

i :t. ;prodcir l
.orucci-ta
:

bcry-q run deoto dc tr ombrfo stidro, o dcd o6itirDc


Ic.fetmcntos, Ios gocacs dc crro o'rcctr d.{^r&.il-
:oi*t lldff t n EuDdo. aueeo cn rrudos ,sp.ctL, p."-;

eocido dc

ci.sotc <.urfo, cn cl gue puede, rce]IDentc, ccnooccre el ca


,' "'-. - accia oodcao. Po cit un nombrc, dcmos cl de Jlrob

Ilwido dd.cido.

-ru88tl.

t4rdtimo esboo de I ccooma corope ca d i"


--+zsdo dc o modo tI vce ettio, t ues tel puede
cslu p*ra la histotiografa de b,acc lo dicz os lrcooroc
impotcir tibuida guf I riaItu- dc etc rdc

it''.'' ':lo:gv
Dc,cstc
.,..
L

alnratc, qu esuoir, pues, Para d lccto? Sc h isistido


ouo los espeaos nicos, "nic"dos & Erope, dcscui'

dado &s accpciooes


C.ooo condusi de su orrmgl iforme d Coagrcso In.tcroacional de Estudios l{isicos dc Rotaa, dc L955, Ios rutores
(M. Moll, P. Jobse, M. Postan, A. Sapoti, Ch. Vcdi:odc)
isistln sobe ls ioposibdd de rcducir todr Europa e una

csrudiosos crs

sigue

de

rg-"rg#J:'
Jr:raa dc

cn
PoILoia, investigeciones tobin rccieotes ben mos-

tedo

Ls

es

aq:ve? Dfercotc itcosidd dd fcoroeoo, rin dode;

vimieatos pcodulercs dc cs cottrs, ciertrmeot, Pcro


_

acarvo de rcd

v
i

oo

igno

h p cs igurilmcnte iodiruriblc. Sin co-

e-(UU-l+3l)

.J

coo nrs orgeoes hnmilais5

"100

/rills

r:s

los otos pas.-s europcos rruesrren con tod evidcocia Ia ms+


lidcin de estas rcalidades Duevas. Realidsdcs gue no er orias
pstes- tienen tesos ron daros, ptro que rristeo. Doode csre pro
ceso de crEcinielto y de mid de tas distintas uni&des sc *..,fiesu -&-claaoenre cs c d acuerdo de 1291 cnrre los tts
caotoDes de Uri, Schwyz y Uatcrrrdden, e .los gue re suElroD,
P.q "," del silo:crv, Lcrna (LfiZ),Zurri (1311) y Bcr

dtmuestrn gue Ia eisis oo e deruvo ea.los Ipes. Io vanos

l pcibilidad de uoa inscrcio, aungue r:rati-a&, o


posicioaes gcnenles dd cooiuato eumpco. Querta, sin
duda, d problcooa de dgunss imprccisiooes frooterizs co d
seoo de Ia Eerropa Ccottl, auquc es de cec que, eo genercl, pocas sorpresss pucden espeirse. Geruroetc, dento
dd muodo ccouico occidcul ecaso baya t*ctpcioDcs, pcro
Sui d probleoa es Europa, d bloque pcoiDsuler euopco
-cn sr @iuoto. Y, por clio, coo aegar, despu de I impoacotc bibliogfa crnulade e los rfltioos vcintc eos,
que d i8lo xrv spoDe lroa cefde con clcia d :m? Coo
lerr quc cste cfds rg s''ni6esu ya a 6'.les dd siglo eaterior y r comiei:as dd rv? Ooo dudrr quc, u r ttv de lrs breccf frcs de ccpcrcio, I tcadcoda gtocrrl

fl

totivos iopulsos (si bic de narualeza rcligiosa) o r-,


rDuesra del cecre )orrlqr, nacionI, del momento f,nol !
estf Euerra, eo h gue, mieotras err uwr prioeta fase cl coosejo
y la ayuda miligr st sobemno de Fsig prmeden dcl nobie
BcrEaDd Du Guescli (1J2G1380), c c scSuDd cs l modest
Jr'"nq l2 snimqlg dd cofico. Por lo d-?s, ks vicisiruries de

a hblr aqu de Rusia y de los pases Mdcos, pcro,


a

d.e--cieoto-catotce. rG.
+ dotil
elqr;di de u desarollo, carrctcriza todo u aundo. Inicido II

Bccieodo de gue es incomprcnsible coo slo Italia


pudo proanecer sd"-ete en pic dcntro dc u ouodo occi.
deotd cn cdsis, hy gue sc6alrr. gue los estudios ccieotes
csnto

d: .;d* ;

gucra de os Gep Eos (1339-lr[Jff-ffi8t y-tr.es rhos Il


tlq7qer-rgJ-Jcsgn I
dE -psi ii:I- - Ftc, c, rrr torl l,
'-o
-CuriSo---nficto-Auc-con

sicrdo- cicrtameote digno idc todo

posible discoti
-y

imporuute

tr

uoicidd bsolut y propoalan us .loqi6cecin tripanita:


1.') Itrli, que Eilasrossoeotc haba cscrpado de l crisis;
2.") Euqpe Oietd (Rusis Poloia y los pases bldes); 3.o) la
Europa Occidentd, iDduid ronhio su! une tcoduc non
encorc prffse la Europa Ccorral. EI cscntpulo d: Ios cinco
dogio. Pcro

-vr. I.os REFOS FoLITICG{ITJTARES DE Ifl (CXTSIS


'Esu <crisi cconmica euopc .<uyos -nsgps priDciples
broo trltado dc prcsgnar
Ies prgines prcccdcotcr-, lqu
-eo
clciocs cd co l vida
polfdai ,o; too, A ;o_i,v

<a

0)53). Igualmeore clara es ls tcndencia de l casa'de Auseia cr


cste iclo. los }labsburo 8pu!?, la form'.:jscin dc una politic:
gue b.ern suya durante siglos: Ia uairjo de los pases eipilos
y .lcnublsors coo Hunra, Boheoia y con cI pas e los Suices

lfo

F-gt
ls co

<l'

E:.
<<t-

t-

di cloc1lA:-E valir;-- E-tod -Luro-il


"F
::-_:.:-".P:.:H4fi.#s
-:',11:a!-'-:?:..-r'
-":-:-,ri.-'
m^. ., - -:..:.J --:'-=
sus tcrritorios.
!f_..pc oc s_ aDpll8ct,D de^-Iffioi*,#ry toffic
ioffi-a
pefiI;;:&
pe.ii;;:d"
5t aorinieato dc$r
nloque coD Eenor ioteuidrd-, oo
T""p"
-itdugcat{g
e
pecnts
ca({c:gjg llf istrua .!q (narsu dc
.r.EF uoacqufs, despu
@E9g&suicu],Eoooou.
desou& de fZ7
rzTlf(ffi
l,7ffi
Austti), ao tieae otra funcin rerl gue h de

<.:
-r<

I1ir'-i.J,l

Atrrl*W e ff(?.rD6^s ,'

.i

i,-r

ma. I-e conguista de Trieste ca 1182 cs clocreoc.


sirlo atorroeo,r,f,. b";o la rcrprcndr. ao.oi.a .

<P

..-)F

^o

t(-

5,9

ra
L'.

.3ia y mito,

cancDte de fucrzs
-"Ia .,_f. duye_gj"_rtcsis
.d-:r{6--132a-r.pro*io-po-Goio;-'rid:rscncrosy

feliccs tentatives desemboc{f rpidamcaie crr


ii'*". Vcrccia
c91-Ia sucra de Ferrre n-oaio9; ir-
C*".-'-

J382) cn_Huogrla, con

:l

ulaui;"irl;n bs lb,bu-.
go, los lxemburgo y os pjast; 'J
-r,-ld; ecionl (en
ctunro e.Francia) y el dc-op"o.r-(_'-;;
e IngLrcrrr)
de le guerre de los Gen ffos; la r"nsi"*r
ctt Seorias
los
de
Comunc ialios: rodos son ,frr,"_rr-'Oaentes
der
aguella tendeocig de ls unjdadcs poldcas , ,_plr,
sus crrier pro.Uerna, i*r-e*'-"J rdpidamentc,
::'-':-F,I 'l- 1"9",
g:ro=Sg\
p]erde ru
su us4
.- a_-tT=g-,u.13
fuezi KC}nCl1Ca,
.\!r
econdaica,
-_--:-::.:-r_...-:--r_-: s.ue r.b.e!
com pe n sa iib rrc*i'n- onas rq:i oocs4.
9
cn
: :: rr-:.:-:.. liT:. 1*:
corDo su f uez: *r"6,f,-, irl
-_onosJectogS---Gerup1nre,
puede'entrcgarse -gin-mr -.opre...-afr"-;
no
-,y3

f-

I I

o (

su-

pottica

--:ln-ul9ol

'

,
o

!
!
a

,?

,/-l

r-

_lJ

-,:

.:

ctr1
&m

W
rl,c.

, <ie esros-ltiuib;--En

o
E

il
I

:_-

E'

Fts.2.

<E
>o
L:'F
<+
=.*
-C,
1
7^

)o4

t? 7z
Fr&^
lnrr-

-<

c-- <

-\

:' 'a "J


?
>t
i7--t\:
'rl i

to

irrcin poUdT

f*I

t"*t

ccoad

eut 1ZJ

,7

Dc cte Dodo, .-i.i>'de l poblcz fcudal, gue ttof us


t,r4lhel cr D eclo simdmentr econmico dtivo- ts po

rcsiooes, @Dsidtr!& dc tod DDcls, se ,gr\r eD croo p.ss

ca

Y, po otra ps.rtc, no bry du& & que d


d tcficoo poUtico ticnc duos efcctos trmbil

plzoo polftio.

grseeloieoto co

ccooico, cstablccieodo un intcnccin cootirur, de la

guc la aoblea ld o rtigamos dcsheche, pcr'o sf hrridr, ani.


moq prrr cstiBicaos de' dcsguirc, de ttno. No os rdeLntmqs: todo csto ocure donde e cosolids d EirJofo dd

sobaano.
F. ors paots, cl odo ts difcrae: que el sobano
llcguc, como eo Poloaia, t orgni.s lu foros ttes de
I

los

'odos istitucionles de

tsrirheote grDdc,

siga sierrdo

un

(luc, cooo

un

ruco

il
-d

rcrri-

mde dd

estoo rIIu pura


CS CI ETISEC': E

anerquF, Ia desmcmbacin nacional.-Tio -es simplc


csuI'dd
-r
r
r
.
..
:. - .
y Aicmeaie, cnF-lds-pioblesres rucioales de =Itaa, Poionis
cueoucn soluci slo muchos siglos despu. Iio es simple
cesudidad gue cl noble braao stga siendo, dureatc urdo ticopo, un fenoeno italiaoo, cooo cl $ )m. crso cn
DiDgu pas de Europa se ba bibledo ron6 l libcrud cooo
GD 6tos trcs, pcro aquella benad de l: gur se Flclrroaben
carDpeoDes g 62 mq que uru barirs de partia!*i*os, de
preporencias, smbolo de dcbiidd dd rcdcr
eD Dorrl.
-ul:l yerdadea
bre de sgudlas libenedes panicularistes, falba
libcftd. Taobico faltaba, cierume.ote, cn oros pases, poo, al
meDos, cD esos <otros pases, sa seDtabsD ls hscs de'11".
Volviendo d sielo ET, nn corbargo, lo gue impcrebe cs gue

csli=.ia*{da por agudla- ota ti: _@3g


.Eurona
gue cn(.
irrio
gD toma-:l.qhn dEWt"

'lm:*n#ruFme"+;**.
i.r6-:,lpiiglpffi
il#,t:
d
d.
oos de ldo

L::::

ffiH
J

ffi
to*,

erobt-T

q.r.-

i", ,* ;.

;-;"ffitc,

de rleuol

* .".*o.,,*
t.-1*-,*n""'
coDc'cls ? cn eI pt"""

;;.;,.-",

e*rcc-

. -*

,,ifr'l-:,ii"-,Htf#*,*
e
asiste

a la

descomposici de

rrffi,i#L*: :#J:Ji, .T ;{*l:


ran *"r..,*t"."
,
Eluu-reru ffisn * l,q A^)6l,wT

fffi,

gmeoes beredorcs, dc

crlsls, parren

1$a

y
(Iuc cDctenul,:R\uo_cco en(JpEl:lsgr^ cr(t33=4 cr .Esce}

l.I cnolneDo es solo 8EcDr=EocDte r


-\eyl,
iante en estos-E3Etos pases: eD Fraocia y co l.gi"rcrra, par.
cipao eo los obles gue cDEeroD co codicto rrn d podet
cupava,

fuiu!rW
,tl03t&mqt

progrcsivr-eote fuertc del sobeano .(y cst ricsinrdos, por


lo tanto, e sgoarse eo l misoos, no sil defer roa Lrg. csrda dc dcsgrscias); cn otras perrcs, d badidisoo c trrovierte co.6o dc rf mismo, basta dqeoerar eo foans de ruto.
dcas guerres privedes: organizaciones dc graDdes
be rcbrc Ios pentanos bdados dc Limania, cr

-,--

dd hm
-. gue re de
Ls

d csplrin de los Gballeros de l fuo Tcutaica, gtre


despu& Do sabrln csisti cn Tanacobtrg d hpctu poleco
(1410) crpcdiciooes de obles polecos ---!ol t! *ota c iduso pesar de h vohotd dd rcbctoo- .ote., d Tro,
pcm etln veocidos co Nicpolis (1r%).
Srada

t'.

,8

t9

.-

2.

I
I

Esncamiento y efervescencia: Europa


desde 1380 a I480

INTRODUCCION

ca

Si cl amcn dc la crisis -is t65 si8le5 xrv y xv tprrcct en


cse volumcr dividido cn dos partcs, cD dos caprdos distintos,
o es po mcro rtificio tipogrfioo, ni r siople ooodidd
de crpresin. En realided, para Dosotos, cl probl^o ts ruo
ms ompleio, No se trata, en decto, dc oqtar d priocipio de
r crisis de los siglos xn' y x1', porque cxiste y, cicnemente,

tido cn

caplnrlo

I,

csecides dc Jos hechos

exrerrios.

Problema imponante Io oasrinryc el itcsu *rr"t o,


rasgos cooplejos de este perfodo, la di6oltsd dc n: aulisis,
su .coodicin de doble vccino, de un -lado ld <;gl^ rrr y de

:-

ticulndolos con los dc

la

poca,

{0

^a

r Y=

r<-S3f,>
tf;r-:
r.
:

=<

E,B
li;=-d
(a
!'!

ij

li:*

&

ot

0.

3
F

I:

a'

Frg.. Europa c

t:

1..

pcccdente y

co los que ecaeccrn despu&.


i
I- histoia de Europa ---cudquier gue cs d paodo esrudiade- rpsrcct .sicopre rice, oopa y uD tlto coafua,

ti'-po,

'- !.2

otro dd xv, tan diferecte estos dos coce sf.


Paa d mayor claridad e auesra rrposicia, orso rce @n.
v-ieote volvcr los contecimieotos polticos goe caracterizar
este

<;
<u_
>o=
*' l- I

L'

es de edvcrti que cr csu tstofc

F
=(,r

cgi)
<--'-f_ ^I
-<:.'.
C-

en Eus cersctercs fundsmentales, es naa. Pcro, si st rti:dc slo


a Ios aspcctos crteroos, Dos parccc que pucde hblsrs de duesmo. La primcra perte de esta crisis ebarca, r mresao iuicio, desde cl kimc vcrrtnio del siglo mI 8l ltiDo vcntcnio
dd sigo :sr'. Pars errpresar gr-meote. d conir:ato econ'
mico de este perodo c""i secula, habra guc rccu:ii I una
lnea fuctcoeoc desccodeote, sunguc, cooo y beos insis
cconmica se mani.6esEn notbies pgglg&d
-dc libccin
social, gue no csrn- descuidds u oculus o la-go:rrl oatriz
G-r6ca. El segundo perodo dc est cisis bca, eD cs.trrbio, d ticopo comprendido eatrc flsles dd siglo rr y lgp
ms de I mitad 'rJd xv. I <cisis es tel poquc, Lbieodo
tocado fondo, la econoola curopea parece e&ptars: a dlo, relajarse cn tal situecin. Privad de cocrgas, se di guc Dccesitba recupeta d sliento tes de lzarse bacie Eoepas conquistas. Hay, pucs, estaocamieoro, y cs prcciso'cqdi: oue a uD
nivd muy bajo: estao",-iento en I oediocidd. Y ia mcdio
cidsd no es slo econmica, sino ."-hi socid.
. Pcro, anes dc reanuda d teoa ccoomicosocid de la historia europea, ser opornrno recorrer rpidomeotc Icr csguemas

i-

1402.

Pcro uucdc decir:e gue

;;;lilo'

;?#H.jI;
i"d"ddi;;.,
;,"*d;;

tstc

aisoos !8o3 too rboible

' -"4"'o

pcfodo .1'8si480 (co as


ct)'
y'-"eItl,t consecueocies)' pcrcibimc gue nodeP"*;d;, sf,"!m csr rbundote

oraminer

'Pao dc

o mcdirr l g

6gue dc Boaifci,o

I h rancctud'

frttoos co.une

, r:- ist*ir... prx.

sdE 1309

t llTl

VIII, ctrs

udr-.;;:

(Avi);. dod.-78,;-7477IGsB

.II. Er

II4PAIN

se hsbleD .ofr.oudo dos rendes !a1s.S


in univaI (lo guc, co la Edd l\Aede'

caroer y

dccir

er:ropeo),

t".tcs del siglo -rt, d

papado.

rau

de or$izlc'

(1291303) inicia ia obra de- rfoo cr l


p.ort""o uci la iflueorjo-dc las ccioncs;

a;J;i viil
ffi;;"r",
de los QIol* sisni6ce I
"Jj}" ffi;i",-;-*;""t"t Potio"'
Tambi itcosifc
torraleza
drsrrrccio de, su

i touito jt'Iis6' ittrsiicodo


f'r;#
it;* ;-;
coounes tosanos (sobr todo'
los
de
;;;--oi.i*ao
los sc*icios de
csn vistss a colserer p'* l' sede pontiicia
St*Tl l"y-l:
tolo
brnqo.-,'-orentinos)
los utilsioos
^tn Scdc dc
rsud
t' s-o
tr.:HHJi"'T;*il; d';;;'n'"on
Iotcrvi-o
a8goDesa'
y'
t'-tbita
co
.ot
;; s". l-uba
habla
teiobiE! - ir, -oti*'l e* Francie c lnglatcra;
col51"-d:-XrTi"X
condicio'e'
poner
PY
de
Estrdo
.I"
chidd de
stntesis

.rrl p"rJg*,

i ilg#%

i--JttT;

la ro'ljotne

qlue pror devolve

;*#1., l]#,'"-

u{fi$l

,*:*:::**

"

3,,1'l:-h-Tr-n;5

:f i,

iH

la

.rsy,+cfq
diliiaa

sactrdote.Jo,tigg

t cs DecEue. : FJ sY

gus--Dara
I,.5 - G! ctltl!8
---hrf-
a;ffis. tecflEos y csubleoeDos
d
L
ilvcin
c
;Nffi';;;dtd; rtp.,"ut
'misia
oB!tro

ffisl;

i vecido.
*'.

42

Pootf6o.

Coru,:rt

E6-?c-le-1e-ri--fue-Danos -tcopo'rrl quc- la otcrioocne desplcgeda ca Rooa; lo _gr.-czobia. es..guq--d!a sc


urtn (oo-Ja-trccpcio de'Boedicto ICII, 1332j1]42)*&

mlldce'tcorcel-.qJ: -a{os- itercses' -de

r-
T\.
raDc cl
ccs, Bs guc-a los'clcJ ?ooE-PoEllnoo.
-^---ii^

IHft/4N

1At1+

taoto cspccto Focia


l* -..-t Bcaedico E (11011101),
boo t ls lccioes oorDs (iobrc rcdo, Colooa y Orsin),
laeeraioA d neddo dc Ia cde pooi6ci" e Avin. AII, ls

- .{L..

bln

nfi tl

de orPlicarot'

P^P/iDO

'.rnp.rial.

A/,^,t^l

,rin{ o((

vcscroci.

Tr-os

l3cq'lttt

peiodo

*To 19 quc_ -g -rcalila-cm:


olvid& de s mi y fiocupafu-cscrr-

csrc poder-:rpsrece-

'utri fuczi-cairitiat
l-'ciol*s por intcrescs

.rnundaoos,-cepaz an, sin


-de
-hargo,
sscirr.ars+netglas :splrimales, boo .las de *"
{iio"
i.gJl347'1r80)._Ceda vcz ms covudto o: ;f,cilsiros pro
,.de
a;;;Eo:urno rus difciles, cr:eato guc, al co
\bl-.
'aio dc s rcsidencia c Avio, d pont6ce se crconu
cornpletomeate desprovisto

de ecrsos-, la obra de

A)nrJ8t0
0r 6fi0,t^rla'

tcons-Prueba de
palacio papal de Avi.n, mnsruldo

trucioo 6nqn6jg fue coonsda con pieno iio.

cuetc es tl erurori.r.io
a panir de 1316, co cl guc, l <icci de un conmporoeo, era
ioposblc cra sin cocootrar a los drigos ocupados eD gorr. ta ooaeds omgogrlqs ante dlosr,
i p." ar" l"--.."d que amen'.oi*a a Avi.n .n pi-, 1
fl gucm de los Ger Aos y la cat va.-.rEllolsesubiiided Ce il
il E- dodDiiffidiAE cn luii, s: hizo ecesaio peas ea :l

,i uo rffio-r'.ffil
crZffi Aibore organiz'rquei rc- ,l
;l gcso de ls mejor rDaDera. Gregodo )il haca s enrds eo r \
il Ronr eo cnero dc llTi- ED AnFo volveran a raidircJ
i\ oo S,r. los endpapai-| l o*loo de vio la So d.dnido cooo la cautividd
i d: Bcbilodg. Dcjando eparte d iuicio conreoido en esta dej fiaicirio, L, Su. i-., - cueDt que l decadcocia .moral de
I ! igLd" fsvored d qcEiEieoro de noviieotos bedcos:
-.Gtu-

cottr cllos, d de Ios(.Fralr6t{rrt8oscaDo rD&rDsigentcs, que


I Xgoo
iterecional a uuy elto avcl,
a ircrveai &f
I teaoldrodo
tesistrci
s
coau hs pracosiones
d
impcrio'c
I
Pooifuils y IIqFndo induso dCgu su propio ppa, Niols V
Ill (IJ2&1jrr0),
que fuc, DElEcDtc, un rnriprpa parr lr ilaia
ILct6licr. Pco tc no errD mls que los prdrooos de otos

Ft&rFirtir4t

f(Anttll'i

iit,r':'i

43

&urc!$
4lhH,&

?:W6
.' (eY
.''
-...tL;

=_

Cisr/u

fB^/&ilc!.4

&tmu
ulS

qil,tr-'

t#S'ri?fl.'
* rrI,I;;;;;
y * -.0"p*
"boda

,TIiffi:.-#"H*il*1trS*
mticoy,*'*siii[l'._*cies-opoes[*y-prc-

ffi#H;'F*u.tl*i,1"'tH

pcc dd B:vioiento ;.pls de 361. 'fulsado de la Univej


sidsd de Odord, scaldo como heeic y obligrdo d die.cio,
muri, complcrceotc eisledo, en 1384, un(luc d movimicoto

ffi{}ffir*T.ffir+
1"tr"iffi "1,F, ;ih,ffi;,
1f":
(&tas
4-g,

ctffis

ffi*ffit'#:I##:lilq]i#i
ttaqr*

por
prescnrada isisteotcoco'te
'la-Uai-vcrsidrd
Eooa;-rcus'
dc PG. E D 1409' -lgl
-aL

e. forouldc y

-: oqgr'"';'

.i*

et\&
0r

[A|.}$i

ly:l:'

';q*#t ?;ffi;f,;i;ffif'tui

-"kEIn
ffi
e?s;ii.Hifr,[#f

Hr.rt:ffi;, 6"J;'a
.o,vocer

ou.,o

c.ool

att-ttvrs' el propi

cio cr C.c6stno',, ffi;i,il:i*


r.*' E(fII c vio aaiado rnpapa-y

deprresto' iD?'ncDtq

'#ffi::H'tryrslqffi&::E
ffi:'i;;i"::g;fg'g*ffi "H$'i:It
:r'l"'*'n

\.tau''
'L\nirit;

#:rjiir#$':Yffi
F;#Tff
dc-! |slcsi.".---.J'Jil", ** l
cforo

Asf como

ls Faiflsc

bblan lprovcchado fll

r#i,EiF"T:iH-*'S1.":'m:f.f
nc6cioa rroPliootott

alie

ff ,'j"T,

il#S,":lmo'r#,iff",,,.!"i*St
b pof - }-rcltgtoo-*'
tico

ffiHfliftir@l
4

f
:

po provocuio-(ffffi'
le obtrivie drnte dg,r! ie!po, s pcssr de l fee rffi:A;-Ec--s ob<rsnos
ingeses. Is cosecreocis de ls idcs de rgsiio fueoo
rio ms olcnus co Bobeoia: l, crisis rdigioas. rc tnre :
formaba dsraoeDre er moviruitato ocia] y, -Js a, ca ci
;
is uscioDsl. Le fuec del :camcog-gsiesl Jiligido
I coDtre la opresin alemep cr Bobooi- constiruy k blse :::dilmsvirnicoto. Juan Huss ue dcdrdo bo.ie y ecom! .
-gedo
(1412). AtfiIlFGstanza, durantc eI Cocio gue se I
cdebaba co egudla ciudadi con h gnotfa de un slvm
ducto, sc lc pidi que re Etractesc de sus <hercifrcr. Ate
ru oegava o e le rccoooci validcz d ss,lvo@Dducto. Fue
qu-"do vivo (1415), y, poco despues, co 1416, corda la nim.
'ucne su discpulo y aoigo JcrniEo de hrge. Estes cjccrrcioocs no resolvieron d proEl6fficn
Bobemia l
muete de Hrss decocadmha la gucrta dd 1419 t l$6.
ocioherico (ios .ioldosr)

i:

Prra oPo

sl kt

Esctitrrs por curnroa

o- \
-.r.-nr.ooo-".t-- .-r I
i- amscrraoaffiG-
tcsis de Wycjli twicmn bucla rc;" rilbi& cD orls pfics. t
'l/ E
Bobco, Ju H".s v Jtnioo dc Erg e mviniemo r I
p*r--GEroE oc rcqpr t I
cn Gosorsiffir=r"o"I gustosDcote lr pertc polfrice dc egu.ll.. tcores, pcro oo cl I I
I r""o, poqJuc, cn crcocia, rcrrra nm cczrr idcolgio!coc I /
I ios mouimi-u ie rcvrei, dirigios,;ffiroac

prdo, rcto poUti--ente p.li*ril


I visu @,ou
pr* dlos misos. Entrc uo oal yua bieo, rcnuociaroo l bico,,Jl
/l:co
t{ ds Iiminar el mel. Jn Wntif fue cossid6do 06.; \

lffi"f *f#ips;dcsdc-l4oe
ffi#$#,fl
. fiG,'il;**,
#P: rur
cfrqlio o =iJ"f"tT

|.,fft

I prencidn dc hs Srgrrdrr

cn d
r"nifcsieo' lobrc todo'

p*pfu

icociones)

Para suprimir las condiciooes de la bceja no bsstsbaD Ls


rtpresiooes llcca&s a cbo co rnSlq61 Pot torique fV y Enrigue V de Iocastcr mtra los loldos, ui ls
dc Scismundo dc Lurcmburgo coaEa los hussits en Boh-io.
Haba gue pooet ordea cs d seoo misoo de Ia Iglc.io: co
an intcior, y, dcsde luego, co d. csprinr, Pco oo re par
de ls foos crtcrag, F 1431 e onvoc uD nueeo coacilio
.o Bfslic, goc durera hasa-T449, y que mmhi vaiffis
de c-iFcie, .7418; Flococi, iljS), prt cgrr, el fio,
tcrlEcatc, rda: clsin prcid (onuioo boio !.r dos cspecics) ratc !c idombles hursitrs, qe bbh csistido r cioo

rangriaus

<cntdD irpcridc oAroizadrs omtn elloo, pco inguo


dc.iio rord L oeti frdrotl plrl la gue re hbh
cudo cl oacilio, cs dcch, ccrc dd probl-" dc le spc-

dqrid dcl mtlfce obc d cocilio, o ctrc. Si o

45

t^lt,1t{r

:
III.

,tkq\
uo!
uaiT i*

trrs'l

':
I

l'

i
I

i,ttt,nt

-"jr;

lo
ert" iodrrso Pfo U-dem qriC
1448'
to
Picrotomini;ti*# .o.l*"tl,-f"i"
-odo
.Los pcrddrios del con'ilio dicc: 'Ccdiros
f,JUfr-'"ft
"o:C""t *;;;
6'-o too luesEnrs oovic l olcocja.
lucro ctlD'
cicoes.' Po esu razn, sc esPera lo comot uD
(tfr'of'UT'-l'
luctr'
*.",i,-.1
.ucj
J *a

rl
il

,,1

,l

it
,i

l;l

li.Tffiff

l#"5r*Tfrfi'',?'ffi

rf

:l

ii

li,'

E]&

t.

hi

t.-

l,-

m.ri
rq,
trc\t:i*
(2ouO

UY'n

6lft.ro

(n-nrct
f4nffi\

rffi,];;rt:

[.

t.

;;*ti;";;;L..-."p1a"
Por u panc' od g$
;;djd;; de funras -o-u*o'
a cct. Po cl d'
,'
;.-;t;
-:H;:T
uo e{cipdo cqFr
qrillmss,
ostim,
ffi*

.i.

ci ErcF

,'

li i*rrA,-fm

lEl ar.t. iliiqs localcs !91-q:y_ J:!9$a'


-v-crr
rt-d, (14,t,;or h que h -tslcsi <slicq'o'

;.d;; ;;d"- ;d,!^.a.t -TY''-giv el'tr31g1


ls cooven'
f-;rd;-. vi-, ir++e) coo elyi-p4o
(14-81)'
coo
dc-Arago
*n los obcrnos dc Csll
-;";;';o!D
-Aooes
iglesitl de agudlos rcioos difccates
babren
"-lo
LL iopl'--icotos de. podcr
:".5;r*';;;;;
per-a cl papado' si hu'
totgtio
atno
t'o
,cz
t"l
rtptsantdo
proble-": e loe
;;bi";' olucin di -tos pucblc:
'oil;;;
bs dcl
lo
rcb"t"oot
bo
v
;r:;-;;-t;"hi;
bcoccios
lc
Pcm
rcnrs'
cais
dinero cotc8 - lrs
c baio torols airacotcs- regufeo G! Pi:'
;".fu-;;st
A t*i--' 'l 19" xv "<te h
f ?;;;or.o. L.s-i'*"rm
inrcre, h-Rdotrr' c todos
I ;;tr;"rrl, a. *"
ct'" pciblcs), r dcctrf
li
s'r.
i,i*it?;;tJ
[

;odc

eI

atcior cqr cutod didd'

1m*nn
{&cY'rq

intcriore dd inpcdo, todo csto ceracterizrr, duraote lasgo


ti.-po, I vid de este orgelisrao, crry -istocia Do psrcce
iusti6cd po aiguls otra Gma, Sin cobargo, IcDrq@te

NH;f l,IH.T"-*#,"'i*oJiT,iff'?!!iH'i',1"fi

il}':

Atrrhil\fil

ctcior -'rl mcnos, por dnio. u'mry-' P* I


EitfSrfs. a 'u fucin cspiiPd' P*l T I
i[=i"rrto,eiDcDtc
li
cu'
f i r-lii. c llsiD! cspiriod a lo gue Gt, DPlrPeDtc',
I
I
relo c ctouhb ls
'
l'l Lteooo dcsdc

,l

ll.lPtr

;;b*

'=

EL IXPEf,'IO

* '.i'
Etc i2l6
fodo dct .Qqjtctteo', cjruyo
EiDguDo ricfficorcs(Cr1i
trernciri-Eold, Ricardo dc Coullc, lfoorc X dc Crtillr) quc, r dmlo ls o rocoos vgo, podfn lspinr r le e

.t:!

.i-

....

vslumbree dgo. como go


hrgar, d principio ds lLmc d trono iropid
a eroperadorcs procrdcntes de familias .distits copieza a de.
ier perc d crisio dc uos citrta ptcrrogerive de slguss fr.
nilis sf, desric 1146 a 14{X), seta coperadoes C"dos IV
(l]4,l378) y :csceibo (117&1400), de I fmilia de Lro.
burgo; seguir rma iorcrrupcia coo Robcro dcl Paltido
( 1a0&14 I0); dcspu&, Duceancute uo Lurernburgo, Scgisurundo.
(141G1417). Por riltimo, dede 1438, a panir de Albcno II dc
Ausuia, lm }&!cbr4o ya oo bandonaro d uono.
Peeldgoeote a esu sucrsio de >erso.o. y e esus cisitrxies
de las gmndes {rmili5, e iiii uo largo crmio gue maduce
a rcltiva cmsodci dd impcrio: copieza co Ia Contoctoria d: Rbcs (1318), donde ls coofirmsci papal es delettootc-, co,loi.ro

-6uy
tu'lo. Eo prioer

--cl$ade -.o--cc!sria -pa.s js-decci-jppe-ial; despues, cn


'pr.ci;
Lr56, la Bl de Oro-e Cios fV de-Lureobrrgo
ks
ooddadcs dc l dcccioo inpctiI, rtribuycndo su fgolud
iae el:ctocs: los auobispos de Maguocia, Trvcris y Co
loaia, l ey de BobcEiB, d dugue de Saionir, cl margravc de
Brradeburgo y d coode patatino dcl Rhin. Esu era rrnr ch
oejota de Is codicimes de l dcccin inpiI, unguc ca

us cstedos p,crsoaalcs e cbriuaba cconocicado todos los


dcechos sobeac a Is <sicre coluons dd ioperio, Io gue
con6osba Ia frrpeoucin de stc. Un prioel frcno, ruogue
iodirecto, a cete fragmeotcin fue irapucsto poi cl orptrador
Fcdcico III, cl o1, er da rrn, hizo dcgu a su biio Re1 /e
Romonos, clcrdo sI lrs condiciones de ua presuncio de
trercocia, gue co realidrd een .rplicda ricmprc. Oaa limitada,

i bie

h de Mximilieoo I de Ausria, guiea,


edin la crecio, eo l&x-drJn-(195)rde-uo
rcLativa, c

--Goara^Jrnpcgial;! Jueig-ggg- dcba lgterucoir-co-todoe los


cos de tigc, lso- l.._31 oenos, i6tircmcnte_.-los

:3-siiros-amj"rA;.*";...:-:-:-*-''-"
Paid

csu lcotr esci6ccin de cooteciricntos, tco47

Ca

('

c
:. (
c..

:={
st

L,. -

,
:,

,,-.

<r *
i_,
-

G'

,:

):
a:
;a
aJ U
-- bl
<;

,-- <

c::cE
i\

Ji

*cI
I

"
'

deotes, i no cstucturr, l cos cdci I


ciE-del rypcrio, c dooll -},bil y

dd@pci.
dcr
"f**rra"
aeirooniI dc la C-v dc usuis. Fue'inij"&
pr, -F.d;;
gue
co fII,
hiro crss su hijo Mrn -"-(.1 f.r;turo fil;-.

I) co }vlt q3oqoq sf, ; i; .rtdo p.t L*


(A, Esi,ti,
C:*1", t-l , _a, U.ridional), ce din Eleadcs, pro Bri-BoLir., rrrJ
burgo,_Arrois y .d Freoco Conddo. ;;
y ooasidetrble
peso. EI dcdsirc {ue er uaaimo"o dJ hijo
de raimilio
_-felipc d Hermose coo_Juena ls Ic8, iii, v hccdct e
Fcrondo e Issbcl
<Reycs C-etlios'-, . o*
-ro.
oonio oactr d guc-los
dcspu&_sa_el gran C-rlos V (lr0Gl5rgi.
Si '-g de rus divisas fuc plr. IJltia, bzy gue rccoooctr gue
cominz, heftditsriameote, sobre bases cxuemads.-,a r-plir..
Sc coccnt a l cabcza de agucl cxrsodiio
ooronas,
polfrica meaioaial celizda por -rn-;;;
h Gsa de
_gue la
Ausria duatc casi un sfulo Ie pcpar, 1, d. un inpc"io gc.
-i:ico quc, 8rD sin rcprcsenur u too org,nico, ;,-
rodos rnodos, dgo
miU^o.

'!i!cs

s3

E.r,
<o
a-<!Y

EE:
,.t I Z'

a<ii.

t'
<ir
c.)*(,
'E1

'-:

=uJ >
cn
\Lc7

beba

- -.
^v-<
(;
aa)

Europa.

E-G

mls cornpscro que dos os cs.'si


ido prcpardodosc, lcntp-eote,. la platallrma .IJ ;
iopua dc Cerlomano, scra cl ros graDde sobcao de

7I

(t)

:--

6des djl

=sislo_x+

se haba producido un Elrao acoore.

#pffi#

,tlr, en C:labria, ea Arega. Icls

mnfus, cn l o.ut la.


apuesu de a iucgo muc-bo ms po eoue h
moaarqrfa eoqnina, d sy de Aragn y a papado.
idrs.
s qto le ootable educcia de hs posibilidrdei e iDuecado
dd ioperio ea Is vicisirudcs iul'os, y s. i.odr J;;!o*E un po@ os complcro dd desoden de Ia peonsula.
Pcto esto no lo cs todo n,_ porgue, -x"do, I
*:.i"o y rcinos-de Si-da y a. pol.rl - l,railcs
mf",
{}do
,os <pegg6osr' (slo^ g d crtido tcrritorirl, co lgDos
csos,
y-- co todos lon entidos, en otros)
e eocoro coo plou
1".

ilq a

Iiber+d.de,ccia. Eo ftiEa int"ncia, esa llb*r"d de


rcio
o Gii6ci
Do
xir'di rols gue
que d dcsplieguc
despesuc dc ylejgq
eios anngrooiooE:
nrrsonimr.

ncediero oDffi-
,:.e=s-v..89= cc.d";;;
rercaiGiffi.
h.c. pr.*;-":j

ttqrtir e los cxtranjoos parr nsolvcr os pibl,,os

Fig.

4. El

Iopcrio

$roinico Y

s. xv'

Euo'Pa

rrateotriooel

iocrms.
49

%dd44
i}/Enr

'

Pcuarce, cDtc otros roucbos, deunciba

cl

csud'cetico, cl

tdcoo gue vtr que se pide ryude r los bdbams


ps poDer d rgo ' Jrcli] Y basu culndo, hombrcs
Itdia, pagsroos los qoc wieneo a desrea a !s6 irolios?
Que si trto os disgusterc a vocotrbs, prtDcipe de &s cosas p&
,'bli-., @Eo De disgrsu e af, hombre privado y soliteric,
fdiz Itdia! Elh r".d cm pleno podcr tn sus prwb
cias, cueodo hora ao es csi ms que uur esdaer. C-on csu.
'uosoEl),

f-q

f,a

oonj

?
I

Fl

* 't

palebrrs recoga

hit

cco dc los versos danrcscos:

ieoa ltalia, morada de dolo,


in ploto cn glan tcmpeslad,
o scoo de prouincias, sio byrdeJ.

Ay,

tate

csecial6 6s6imx r dibuirre


al parorismo de le frroenucir5c
(oo rc pieose tlo eo Ios cspleodoes ronrmcst

Sin eobargo, dgutus

d
'enrquica
Llegdo

lnrs

sistema comul

ieoiteble gue sc produjcse una cspccie de novimieo


d uum. Es lo gue se @Doct, co i histci'
de Iulia, corDo d parc de s poca comuel l de la Sco4
Esecialmeoe, y precidieado de ]s ouchrs difcocia@
tices que gra f.il rcgisEar, e trala de u ocrd.aieoto crrytr
bsoluto or
origen misoo es coDtredicnorio: un
c'be su aodo de Ie
lcs! ), cra

sjgilme

qsft*'
tPsr( 0r
ln Unfiq

tue sup.redz rDu,r ProDb, Po4true


Scocs b*
crron y mosiguiGroo ua @igiggto de su dl'lFo, e
!rs' dos rnices rr4gglddes ---< l ptica dd ticrupo- ga
F_:

podr@q

y pspdo. Fucon ou.'-LIsi-.EE


la consdn dC sn--sarlici6-S@id-d-.,, ,orrGffi
o o., ?rlilpEg"
=

gue ccicon

crDpcrsoor

ld-o y Reeio-(1452), Montddto co Uibioo (1441), a..


y coa Ia coosiguiote;gg@
i pero con estos ccooocioicatos
I dd pacto coo d pueblo, l Scora se resfor q Prbi
$oo eecror, se csEroelre .oG
@ra

-o;-l+cordcgidor-Ga-gbersno. Simulcao:ne con csto(


-mbios copieza a pcrfilrrse una ciert tndcoci e la cooq4-

trcio:conctouacia.inrc*rcis,p=o-ilii'ffi-ciaroi
ff..r-os potos ty c sruPie tcro sc qu.-;t;ffiffi

;ffi, catlf;-s5

6i1'-

.ihi6c,L*i a.

- Eeoo fueon Roro. Etotoci. Mil v

cstc &-

Veoeci.

r u.-a,-co-n-uo-pr:mc"" 8lrE, nlEEucloo r lor


-4ue e bbfr epodemdo de -.i todo cI Ycoeto-

Scrh

"olo ominio

'I

il

'FC.

5. Itelie; bs Bolsocs eo d ' xv'

de Vcma y Viceaza (LfiGL*4Z); de tsus dos ci


dcs, lc Scl fueror uccsivoeote apulsrdor at l) W
Vicoati dc ll{a. Vcoecie, co 14(X, rfude n dooinic

imM*i,[ffi/m

?orui,bn

P@

{ts?

<\rl

!*sg.
-)

.-)

-.
:;c
'-:--<

rJ

- C -C'E

;;

r @3

,-g

.t:

Viccar, Vco co 1405 y Prdu crr 1406. Pctcriorocnrc,


Brcd, 3gl.m, Lqarno, Udic... I l'c ttritorirl dc l
potair ?rcir c hcr sf cd vtz rnjs rrtosr, iote'

. grodo ,roaicmcntc hs pcesiooes de uluror. Por otra perre- si c cicro gue la postcrior coosolidci6o dcl Trto c d
' Mcdittrlco rcdud un8 prrtc de *us posctioncs fucra de
.fr'!i", :rmbio cs cicrto guc ,qu.Ir is-. conrclidciro limitba rn' considcblcmeote l fucs dc los tredicioles
dvclx dc los vcaccis: Ios ecDosrscs, Ere, pucs, un
duao ruy considemble ta d pleno irqlign6, pcm cn cl
crdo ocditerleo BEncra^ le prcsencia dd Turco rcprs--aEba
unr iocnir, guq Euy {rronto se .cvc.lerl cargeda de rcdcs

ffi'ohno

jl
CIAJ.!(A
t1m{$R

I
I
ll
ll
ll
li
a, ri
I i try guc recorioccr
Tal csebilided, uoa cicru base crioria]
I I ocoos,
U r.I;o'o f?pcrsistcocia dc bases uieeosriss pt=midran
e Veoecie, prirnero, resisti'iduso c coalicioaes poderosas.
ooroo cn 1509 contra las potcocies dc i: ga de Cr.obmi, y,
dcspues, @ovcrtirse, duantc todo d igle v, obrt Ia brse
dc s fuczg navd, ca eleocato importaatc Jc igul a iguddc l ccin de los grendes sobcroos cr,opeos coDtra ls t c
ttoci ormana.
No puede dccirse

eno
D(

lo

misrno

d cof.icto core los

---

de

@o."a;'. f,n la ciurid


IIrs o

cdici frx.

caso de

l[iTlTI9t.?&
ceco; Xg&+Es-fegrna,.los Jvldici, y.,
c cotrelts a $Sjsg, gue ec mit6 - asni d pod- dccrivo,
tuciodo a sts a{rectos Frcrnos. Hry gue e.adir que ia
polftica de Csiroo, psrr dc los orftocs de su {ernflia y de
los rpoyos populercs guc bnbfe ccibido pars cscal d poder,
ao fue ouy distintr dc l dc us pedccsorcs; d podcr fue
rm pilcgio . cm.dllas, rlo quc ns micabos, m todos,
fuooo }os eisoos dc stcs. A peer de los csplcoiidc florecimirntc brmofsicos d cdo iai - sicodo ftgil y, cn

.I pf* dc I poutics i'r."t;J,LiJ':rl,?;rT:H


T
tinoc
de

p"J;;;;
y oL, ;i;il".*;
de grr_
j.l airr"
" pcsrr
de Florcocir
p-g...i"--rL i.coro rols iD
porrrc hab ido d de 14O6, *-ao
toUi. *nqoirr
Pisa,_comneodo rsf el
*-.
t.'i"U"
--.io
m. Pcro e$o ao eoort gran f"."r" rI"I*rd direo d
dcbdC
dc rqud csudo.
"
I himoria 6"*-UD h6 snr{tr: A4qgl Vje
T
*t1! *tiJ8 IJB:Lsxups baio * "ri"il;ffi

C:
_<
.

oegocios_

rocotc -lombc
pcrsonel, irae rcotir tr pcso.
duraa.te d sfulo xri le base ..*,oJ
se bba ido cxrcodicndo

ffinffi;?ffi:
-"1,"borr,

ru; ?Th,H,
.ffir:.
Nsvaa, {lxs"nd.is.
pava.

y r"-.

psiur"

.
B, Si9., pc'.sir y Asfs; .grrd" Jil'"'*cosza e I
miso Fiorecia. Dt modo-gu. .l p.d;fLl
S.a*. d. *

Visoad haba ticgado

*i*"; ?lLl'ripu"
-,rrI bse tctt'
" du&,
torial, Is Eis- riiL, d
d. ;;dr"
rccicrte fo.
oacin gue babD ido constituycodo
co-Iji. p..o o*,
precisaroeatc, strscit les-prcocup".ioo
y Ia
opc'
sicio de V_cnecia, de Fote' y;.
"oosgrri.Dte
.;;

fireondos.
k
muete de sjengalcazzo visconri,-en

conjuato que hebia ido f-o:aod'os.,

r40r;;.-;;oronb d
y , 'Sloli. de los VL.

r:)

-C
<--_a
<_>P?:

rF E{
Q C? r'.
<-'

- s;-

vt.J-,
,_ tJ 7
q-E?

a_-

-: =:
(-5)
c co>

ill

-E,c
l,-'

;'

($w.,
l4thl,
t/rJfoNjr

$waa

ros-

awnda

'&ru;h;4N

(Airv'

tDe-

la epo<ier no se
ctaa dcfitivarDeote o ros dc': los ciudadanos os ricos;
rus dvssios se rcrgrupsmn eD torDo a urul
coEo cn

vrclu de los Ciomfi de 1378. Ilsta 1332

tot6q

hbla vc

intcrog, desdc flcs dcl sfulo

=u,
onfcstlodose ya ura oolucior hci r foro decidi""
d"racarc ofuirquica. E 7297, con I <clusua ffi
bse
feyorr-E-csffifr gue a csts n"gistrrtura
-vcddcra
forodo
poc- slo poda pcrtcecer los gue hubier
prtc & db to los crto ros prccrdeorcs o los gue la SeaorA iegraa opoturio lhmo'. ft csts foro, d pod.- resultU. beoloteocoe -iosesu'blc pea Is ciescs infcriorts, pcto

3+lr

ctraoieros, oao hizo Ludo;;


dd Ducdo dc Mi!n

-rdc-.

It;A*;,"*#

-ohito/t ,i-.ir]r::'-

"l

=----,
oua, la 3gs
obs

_v .L
se .qqpro ra

oecstotr 6c.t .etorDo

dd papado de Avio

d_t$.r+r*rdo
LPy,
ba
dcdl _. i"ip",-lboroo, "*_At'"'"i, tos m az.
de visu itto dc l'hismrie- p"rraq ;dr;i*blc:
l cs_

a'i,":ird*H:'iff

turacin dc la'utoridad prpd


rprovcchaado l mseoci- .I

idg.r"*r_tl*: g

,"i

at ,

remfas guc,

p"p", "ri
,. iJdo cedo roa
.ot rt-i. Lr* i'roros y ci*
53

dedes cisturdos cn d otdea Prpl rc con6u6 GD un .cucr'


1 po l.g.l, lis Constutionc; A4iditruc (i3r), por d guc rc
rigiaon hesu 1816. Auogue d peprdo, despus dc su rcgrtro
e Roma, oo rocoastiru-y ya plelrraotatc m vlo cn d phoo
cspiritual coroo polftico-, T+sui, ,t
itcracionl

crobio, uD! -rE!o


cooroc iopouncie a lc contedmientos in'
trroos ir"lios. Uoe pna dc dlo m l o6ccc h bittoi

tpq$r4 L

dd nioo

prirocm,

cooo btoos

Es 1442 Npolc
de los

eragooeses.

psaba

Is

dd

los

YIII

sobcr-

iatanter, cntre otras cosrs, bac

vdet

aguellos pre,

ooocoo ds su rP- eo Iroli".


Las lfcas Erseas de Ia hisois J fralis, gue pued:n
du=ise de crto se hs dicbo basta equf, te cdccr e:

Edcterneotc, d feoeoo os. imporuntc cs cl primero,


pogue cn se basaba, teic'-entc, la posiHi"j de u oe

vimieaio ui6cado geocral dd Pas. Esa posibilidsd o se


realiz,.y, aDte cad.a Erovirliento, por rdativo gue fuese, gue
pudica' bacrr prtrcr sr cvcrursl realicio, sc oeaon i'
meditametc ltyes y .coatnlcTcs para bacctlo cboru. Y als
o: on h yaz dc Lodi de 14X, gue esolv d probl^o
dc la sucsio para d Milaoesado, sc socou d priacipio de
ls polfica .de cquiihio. Esublccidrs y eccptades alnrnas po
sicimes d6 fir?rza, se considea gue strs son dcfinitivaeote
i:uuubles. Dt sb d imovi[oo, que bloqoe& tod Posi'
bdad de aolocin cn d inteio dc la pcnln*Ia'
Si os hsos deteido rluo co Ia orposicin .dcl caso ita'
liano, ro b ido rlo pata trat$ dc Peatr en ufcieoa
ictIle ur problaoa stcodo-cate inticdo. Ls vcrdsdae
rllz/r- a gue ims gucido t"*gq
igto :rv co coodicioocs tales,t

hNrP

dd

P.t\ ,(

;llqs--lelDcootr.o

*Htr.::H;ffi i: m=:

V. -/I

"-g-IEUI

s,rellc tti.

EI,ROPA DEL CE].ITO Y


DEL ESTE

Tembio co Ia Europa

1a*{ I

oriel se.pioduccn fen

de-

priroct luga:, sioplificscio dd mapa geopolltico (cn


- a) eo
d Nortc y ea d Ceato de la pcansrla);
b) daitivg coosoli"ci tcrritcril de vicias ingcioocs
. ( parti dd C,caao: Estatio ponti6cio, rci.oos de N'
poles y Siciiia).

,1

T:j:
,**..

reino,

Ensioocs, co

r los
kE -*ut

urbaoe pagaba

dc hs maos de los:sa8rt/iDos a hs

Aoiou sigticroa onsidcr{dosc

y d ltitl"o de dlos, Rcoeto, ccded nrs dcrcchos


(mcior serle deci ss prctcasiooes) e Iris XI. E 1494 C8toos

rruo (1515) v en pevla.(l52f), l-o gue


e ulcs.batIlr* dr...,
.' nti fue tmbin eI domini' ;. lirr =oo,oo
e con.
sum
15J0, rrrs &.1ru.rr, d. For*Lr.
r.+a
'Itli c
Vc_io,
t hbf sooeid; .e"r,r._i. T'loenoo, y po,
mucho ticopo, uDque .,
D
"tg";;;;;*-.r.iodcpcod eocie rp"r.or.. .pr.d;
;. il"Idrabl."o*.rraa
civilizeciD

..

Toda ls pcor+

eaergfa

fdcil,

si

cDoa
.ru

de

Is

se
P!c--

cD

roDteras

-cotrlures co ci rcino de

cn

lH:.'o:*,H"il**#tffinffij

sraa fasc es t de L di'a;a


a cabo la uin de poloaj

*_,Po

d;r* i;:ffi,;:dril"riflIff:
*,
U;";;,*;_l_",_;-ro ooo
witold, ran duqu; dJ u;j",*i
1410 obos

;[:'# ,rTr*T HH3


li"TSet:,,li:?f
-CqRii,o. gran
dugue li*_o

octc.

de Poloaia dcsde

. I4{0 y rta
t4 i, er., .;r;;-'.rqr
a rarnir

*,ru-yffirl-tffi
s-epteoiriooal serua,
cuPrwrru!J
EegulS, pu6, par'
,flj[olffi
,.:"-+d"';-,
1,3::.,:
ir"a*alto,
-Pu6, Pa'
arro--'ss
9r.. poloaia rcconguisba,'.+uA.

ciclm
siqlo o

J:^ r- --r,,
;;5".;T""H:"*rmJ:
l* I -{",}
y9o g-' ;.;,;fffff

aa

ffi",*l{:,1.
-l*]t'ilH
ffi-*:
r3-g**
tr
fi:':s:
i'P'd;iii ;?-iTI*?"f 3X
ffi.*#f,*'
f.P:
"';'*D;L";ffi#',
til'5.f_3i-.r,:; HL", ;HJT*ffi : H

,
l.:-,y:*:$_ry;,{"{;HiH,":Tffi
G;.d;;;rf;H
*.-:#H

'o coositieroo

Eroca

,5

L--

8.
-

-ra

,'

"-.

.r.rido orciooel, y

d csrdo poleco, pca de'los.i.r-rc


d 06 lltiInos dc JeElloD, ScgisouDdo I d Vso (lrl54S]
.TScgiruDdo II Augusto (1r4&1r2),rb destido dc.

Iizrc hci la rnrrqufr.


su
Un caso rprtc
-), modo, twcldo- cs d dc Hurarfe.
I Eo d..to, e pcsr de los gue podrn scr intcrpreredos crmo
yeLlvJ
-: I uuy'bueoos
euqpicios,
le uifcci tcritcid
.q.sB
y, ele tqqscetrtreiizruur
-l,.ug,
. I cin dcl poder, gue parecEn totlmante calizds eo cicrto
I

rro.-1*,-no IF.T r61ru*:

pTtu11!!1!

*_S*-l-

de ".la dincrtfa}rn
pare rqud-pais un momcrlro

dc fiuru vssu red dc rdcioes


car otos pases de la Europa Occidctd y co hs coDdi-.
cioncs pta d gianresco prcryccto dc Lris cl Grade (1X2importrncia. Lnucteji

1]82) de llqrar e ta uoin de las coons de Hunrf. PoleB

y Nrpoles. Aunque d sobcrno logi rcalElo ls rmin


y no l dc Npoles, coosigui, sin cobargo,
b@hca,
llevr s csbo uns eforunda poltica de conguiste rcbrc I
6s' llmgu. Al 1do de esta polfrlca tcrriil sc perfile ;
umbin una polftica inee gue llwr a susdnir a la eia
;

1D8 nUCI8
Pco ests

polftica, que p!:scnf 'toda u scde dc.


cractcrs positivos, csba o-enazda por una furza ataiol l
.rmau)ente peliposa: los turcos. -Gerterlentc, baca ya tiempo
gue la'mrona hngara lcnI-Iesstieodo coaa los mrcos,pcro,
a rcalidsd, l fusra pmpulsiva turca impuso, a la Ia4e, uo

rto dcmasiado raode, bsu d punto de gue induso du-.


te cl reiedo de Matias C.orino (14r&1490), a pcsrr de
todos los esplcodores que lo covolviemn, h prcscocia dc Ios
.nrcos (sobre todo, cn Bosnia) sii6c un fucre ckoeoto
/de corrosin. Btlgrrdo cae ea 1521; eo 1576, a Mohacs,
d ejrcito haaro sfri ua derot decisiv pata su porvcnir; co l54l Buda ser ocupada por'lc nrcos. Asf, du.
nnte largo d*po, bu-a panc de Huogds iba a onvcrtirse I
I
eo cscelrerio de violeras lucLas erte ejrcitos conraios.
Este pido bosqucio Dos paecc srcieate , panr Do6rr
1

omo, .a pcsa dc

la inegable pre*ocja de fuezi intcrrras gue


lobfarr pcrmiddo co dguoos Domqotos la slid constitucin
ile rur gran esudo, ste oo pudo esisd rte Ia presio de
fueza incmmesuebleoente oeyor.
El asesito dc Vcnctslo III co 1106 cL cl f,nl dc
h diastfa dc lc'Prcostidrs. Trs un oono perfodo . u}ns
itcras crbe d trono Jnon de Lcoburgo (131&1146), el que
ccde Clos 7 (L33r-1378). Estos dos rcbcranos egaron e --

llir'Ls

Aimigs del ?uf", cooquistrado

lcrs priocipedos de

57

Fie.

6; L EuoPe Oiotl

co

d ' xv'

+-.
Sc.ir, cl Srroduqo T otos.nuDcroos i"d"t. I4Si&-d.
.Grlm I fuc c+ccioctc importrutc,gxr ttq d.Ei"'o i@
W, d bia Bd-roi
t'eo:*crcro coo d Donbrc dc Clc
-"!o]

bFrid, c c]o
'h* u-Ue" uili d podct inptid ta fcs dc h eto bo
Fo-, mo GrDdo, ta L!14, hi-o demd obispado dc h+rr
robirydo.
Pao o fuc rals dll dc lc crtcodo dc L nrprfoie &t
tcrritcio dcl cstdo, pucr Ie prepoteacia feudel pcorngi
intrcte y pmfuodr-.oc $misds y rcuDti, besta d printo
dc impi gue rc hiciese pbco d cdigo Jlaicsus Coolin'
El decto n-im6 goe ya bcoos iocdo EPcrto d Lnpcdo
t8nbia to l histoia de Bobeoir y fuc,
e soi6cstr, ps,
-dobeo
gue coauibuy I gle tc ertcodieseo
o
rio ds,
Js oleots y trudes grerras bussitrs (cfr. cp. III, 8). Esus
despierran tl seo '-icato nciood de los ecos. Le gucrta

l[. .*r.,I cooo bc dt rpoyoarn

rloui por Jro Titlt (t 1424), rates, y po Adrcs Prokop,


lc b:ssitqs d iotcio de lflmniq y hasta Ls
oriUo B0tico. Poo, d misrno'tieopo, la aparicin de ls

despus,-lleo e

pcctos saieles (especielmeote ca la'ccte de -los taborius, intc'


greda, cobre rodo, pot --pesinos) lmq l rdigiosos, p'ro'
ujo ,,.o ftcna eo la pmpia unidd hussits, impulsando -a

y .oobles, *t bbo deroudo a los tborits co la


bsull dc p (14X), a busc ua comprooiso-'Paro s

br:rguescs

y los conflictos continueon uoiedose


motivos rdigi@s, polfricos, uides, y miuodo e ttz,

discr,sioDes! t5 [!56sAis

le
Els cl

.a

coojuom dd cssdo. El rcinedo de Jorge Podiebrady


pao brwc- de
(1417-1471) rt?leseot ua teudva
-fdiz,
oposicin a rgud Eovi.oicnto de di+cgscjo. Is ultcrioes
vicisiudes'de Bobcmia, gue.la llevaron hts la uoio coo
i.a coroDs de Hr:agra con d ctlico lr{icle de Polooia (1471'
1516) o podao rdorzar l esmcna dd atdo. I costi'

cion la prepotcocia de ia obltzs bo


bcoi fct d oociniento dc diareacio todsef !o. ED
1526, e Ia oucte de Luis lI (L5LGL526), d too dc Bobcmie
tucin dc 1100,

cre bajo d cotol de l casa dc Habsburgo. Sc producir co'


tooccs u.s cduei de ls aosrgus fandel, pcro, simuldcaDertc, cl pas pcrdet por mucbo ticopo oda rcel y decdva
g696mf.
L ivasin de los ttco co cl io u deruvo, inn'8pblcocote, cl proccso de formacin dc Rusie, anyo ptiroer sf-o'

: flg--g!aj51loi1,89) coo-dr-r-f6-oocovihc :r

Xritoyo,

''-aiat

c l]80, toioi (t3r$


;q".
lllcoi ro-

rrtrt gno victorie,

t
s,--

sl

cal44!, durrrtc d rciilo ptecederte


G con el Occi dcorc
-A

pedrc. T_cooquisr

; *n*lidroj;_d.
r]E

-s.--"rp{1._ir_es"f 6C_.T.-f

cl-sd-lcl oudo onoiio-ilo"fc a'-t*.ug1o r3o.c


IU9E{, crpitd dd ,niss csnd6 o-nooro indepco.

t'-", y

-Sdrrcls-as-c-1os-idoTT5ilidoi -dirtC esc dos


EiDrfu re crigc d dc Ivn fV d Tcuiblc_(cido ca 1530,

.csado a 1747 y rnuerto ca 1584). Fozoa partc de los c.


dros l,"bitulcs dc cicru historiorafa d prcseotar h{ cooo
D loco, prcsa, de osndo cn oreodo, de sisis de misdmo

'y

de ecccsos dc ddiate cruddad. EI cjeoplo- [5. alfsigo


guc srde citse de csto '-o es d de.la isdrucin de I
Oteb"itq sqrdSg orcrpo de p;aDo=;Euc-a$ ;E-.de
u terirorio pmpil de dobde rirtiri, .o

ona los boyardos cecios I rmhmt S Ife Efp;


dicioes dc castigo- guc, siD d.r1' ocrsio:raban esdigos-y-aii
bcba co .la iocorpomci al teririo de 1_Opricbniw-de.
los bieoes dc Jos boyardos. <estftzdos p.--]g_gqcq>
Ep= quc po rroda str otro cl prccio pea
tdizcin dd poder qlui esIo q-fuiq-qlsE_.'Ei cdi6cio
-ieca

.cssdgo

suc ecrrc edgiera con sova urgcDcis-E


n
y Rusia scr presa de Eastorae, de revudtes, de cm.

rDErtc,

iurs: todo e dctrmba para oucLo tmpo.


Los.casos basu egu prescntados mcspondco a xfsc Erc
to llqao a rccstrucnlrase de u fo oodea, gug uo tlo
.o, si tlegru
_ orgaic-erte_-s-tast--crriqfgl

tD. r. .pe. a prdr dd siglo !I ooo d desrlq'"'ieoto


dd ccoro dcs& Kier, Mosol Y__=rcrjs:toteie-&loscri

l@FioTrc .-o olcd leau,-oetdi-cr,.coa3unda pot po


gu.os ocrviaicatc. Ei L329, d duodo dc Mosol c us'
,8

Bnlnnrr

frwrl

st

Tl cs I rco de r.quel vrto


&

Wl,il
T}

INGI'TERM

trDEltC. V
cfPros

f##nis,Hffiffi
';;t#;;;;

$N

io",

lz
ae

<r- I3rz.s

ttco, la q'c

;;;-

t0

A&t'*=-:,

sipiGodoc. En decro, o brss csn tcodc lo lc cboquo


Ios cjrcitos (cnormcs para egud ti"opo), o -h mcsia
; .dc batalls, victorirs y dcrrotrs. 'IIry aucho 's: cs'-rodo d
t F-r_tido - de -una - pocer-d..rhogue dc dos-uodc- oa"__ia"
gn-a-car8Je-sus .mnuai
.conuqdgcones-_intrmes. Por uoi piu:te,.cl-.
; -_ g4l-g{8&dc-sus
' lsobereno iogl&," deseoso dt
3=- dominios eo-'cl cor

frOYR

ttt{D

coaficro.

se- llnqra
dos rses:

;-Ib;: d;.g;. *ryt:-crl


;H'
procra,
9"..""T:iP111
ta
ilTj*X.ii*
H;;;, :',f
SPJ1A'' c'?oicrs
f.Iffi S:d.
fI356). quc con

L";1.

Brti8}-(f}60e-'consi:i'-ono
paz de
-c'u*l
e la-Sttooge' de Gascula'
t

Gbit'v
d.l po,* v

iT:':,

e
. :::'"T1":1'"1""T;
avudedo por
y (13641180)'
-iLiHH;
C;.-.;;i 1'tGr*
En
oultiIican'
se
"'* feceses

"";

Bamd du'Gucscli,'

-1380 los inglcss

y'

-*t*a

ms gue

&lais' Cberbu4o'

t,cglu''sungue cn cl ieio de los


i,.t ,E' r'y"'* sci'
ru5 dura'. haste 1415' cD qlue
ds pafscs la gucra civil
ope'
*tititao' u vcz 'os' ls p:ioaes
f,ilil
para,los ineses' gue
veotaia
clera
;d;;;t*".1"-'
(1'415) y que' co
Ic..'fo un 8rD viao co Azincoirrt

*lkJ:it#t[:s**t*ffi'r"E:
-

-ct-modesto - smbolo
.ircitos - t""*aaitca"crosc- cnr*.ioc victoriosaoentc 1.

-d.;;,
;,Hltl
dd siio de O'
.cciooes t--*-ptJilli-i**t'-l-erlto
1428)
-catlos vII set
L'l;;- cn
fH: ffi ; n
Gry-ij.FFirqGg
iiqzs+
ffi"fr;J

lT

siius

ffiffi';#i"ffi"Hiltr',qH,ff,
-ri., co'r:,-* cl
ii" E

tro de"Gtcau'Con'

bilis.

OUe

ya

supc
..gu_e.cD
quc 5l
IucDa
SEgun C,l ulsIDU IlEIu qUE
5u agstrsEtO. fCfO
Pcro
-Ioqsq,
L
'I csts oposicin- dc dos sobcanos c!frcDr8, al propio tiernpo, r
; do pueblos, FeTrers sinecioes interns dt los dos pafses,
bEc ms evidcoes odrs las onrdiccioncs cxisrtotes en cl

po! psrte fraocrsa, sc p<dlc clencote cl


pCds-d seatido
caae popuiar de la guerra, d conf,icm
mnfiicm pqdFr\d
5stio
, . uaaico gue habar renido
tenido cn sus
. orgen*..qI$
orgenes.
se-&
j ,pocer.{*r* agull" guerra y cn elia st dcsobririi-com-nacin;
cirbt-a
.-(iasiaterr) sc vcre dialcticemeDre iiEffiiE
sa-ilcsa r.rD proceso oe

renovsoo-Dffi,

otservaoo ,ustemcDte que, rsste el al de l [:llErrz de o


Ao-s, Ingleterra tcoa su cto de gr:vet"d fucra dc I
i.$), v esto le prmitira luego pn=cotarse c J escrru curopce
coo coovda fucza.

r,

c.lided, .ya durantc d curso de Ia guerra -dc los Go


Aos Iaatera haba tcnido grx bacer frtte conf.ictos
irsros- EI 1rgo rciado de Edusdo lll (L127-lrTl) se babl
dcsrrollado sDquilatleorc; io e los Itimos riorpc <uer!
do, flaco de o:erpo y de cspritu, d soberno Fh badongdo
d podcr cD EeDos de sr hilo, d duque de l=src- rrvo

a las cxigcocias dd Plncnro, r/io de pcr.


demasidos y de-osiedo grvosos saai6cios 6nnq!q1r5
pa la
p8
guelra. .tGFo
a grerra.
plzmeotia Cle
Pcm .a
Ia oDosooD
oposicio rllD@t2
de 1f6,
1116. cl
el Duen
Brca
fabmento, sca aDulada al ao siE:ieote, roedienrc r_dS=o
gue rcsistir

mitit

tf..A&

d too n sobrio
Mu' jostn
dicz rc-, rupo
-mgdc 1181 y descob+
rfrooEi-coa fueza y hbiidd te Ebclir
rtzrEc, cn 1389, dd Conscjo dc B4ltocia, goe ;u to d dugue
dc Gloceste bba catdo de i4ooedc. Eo d coaf.icto o
&Dci conprcqdi--quc-cl--:oejor emioo D GDt d de Ls io cl de la paz, y p.cJmte ct d1,;sf-;i
.fE$,
m,ri"l,-ErElodec co 1396 .co l-hil dd.:ry--de.,ErDci. I
-oposici6a dd ?loeoto I 'eguIl pollticr, qu. p.rcci dcotido roquioa y connrria d atido dd'bou ingl&, fuc
eo

61
60

-'o especie-Z?T$IIffiio-de ffi

Eras

ag
G
-'=
<s=

Gco

de

a
cJ)

<-

coofi--gg. Cr:ando,

'

>O'=
u:l-Z<9o=
I, tr
-<ii
,J :- o
<
zy.z
ctZ
t)'

-i-'z
^---.
cr@

L:

-'

=.

['ffiuffir^n
ilnNia0o

hrcltul

in'ediru,

7 h iriuso- dcl -rcy pot dlo fuc .igudiee,--

inocdi_u y dolemr.

l.{u.r cbc2s-cr-ecron, peto e.:dc{cl .-_


. ._ye lr fuen d prrLaoento,--qne -ggl-;-dcc
:
d rt7, coa6endo I corone
le?"T.
' os.{tuesto t cq)!ir; d meoos fc,rliitEt-volunud
"(6;Ffbfiyi:. dJ
_dc-cilsc ar * ;i-.r;"";-V
' fff$tgi&:tq+,:"9.{q.
1741>.1422);=-a.-l Eusrtj de csgc Ii-o,_ *_.-,j*i
sf_UIll4?&!_4t),. _tcof a gto ni.r. mesi.
cDtooces,
inrcmos, gue
I urgto,
"u.1T- -pt#de ls ot,rcno ao podfio
d.cruser u^.-debitcio
dcl *oo, y
If=f
I la situciOn Do Ecio orando cI rey pudo o",rp", -rtctieb
m-no 11442).D prccaria *t"d y de poca inialgtoci fue des_
Iizdose hacia fous .dc leure, guc cr esiooes'lc rJciuon dcJ
robicrno. l d,fi.iiva y contcopcrdne derrou ." t" ;;
;
Frcia cM dc ccmplicar I= .tS Tapl!d}i-cd#s(.ls.Srrc__

I!

-conqu-iffi-dl
GD

rrrls grrdra

ffir

curtil_Gucrra cpu5Daote (es dccii,

'-'iipugarc gue cruJguicr ota guetre) por sr fcrocidad,'y,


rl
tnisoo ticopo, corro b sido deDidz, guerm higinicL-Eo

Se

{*5

Yoefi'f

lrutnYt

cfcctor- con Ias succsivas eliminecioacs q.ue hicioon los rrnos


de.los otos, con d progresivo y recproco agorgniir*Ytk
que acebar .,neien|g nte d
.auoo, r{udo eu. tooji d

rflorccs datc
POr

la

gucrra de

ls Doc

Ross,

o)
ru00<

[s

OrDsS

tur4

?fi414t+ {,
gue salir

paso de re

(Nb(f

nuo t

<L-=
rque

i{do

le

.soixraos heben pcrme-

fcudl. Coo los Tudot. todo

o- nroi.:I

.tt

Prlmcro todc

vcintioro os de u cirio,

;o tcrtiila.-FGnblea ols guc sietc yccrs y sieoprc

-teaicodo

T-propi
GrbltuIid_;
b

cqil[{,.f

band.

4fi

ao

*.tryplc!Jga-.rocoers"r.-

.!i:F. Los ;i-iSd-Ai-

EffiJm_X"d,

12.Pj5IiE@,Jtl

t,.l L'

!
:-.cl
1.
.J

(.'.

t-- .-;
^c.
tf,
::i o
,@,

c>
G(

6)

Ig. 7. Ioghteme y Freocil cr d s' xv'

.,*
-i|

tt

tr-

ldm, } srrn Irtt (1,,81603h Udry--.*l


EplEus
*lo .,i "or
; tigl" colDPrctD, orglaico, a -d qpc'too
intdigcn'
JJ.r"-.-p-"a,"iDgIcG-; " .c eltocto
cir, con icz, sr-bbilidtt.

qguedof tL.on, baio la ffirmia dd ptcboni


dees Etieane Mrrccl, tq limi d podcr
diccin porgrre, o_-t{ccro, d
inter& de

lriE) ?,

vn. I: IIEA

',l
1U6 fe

kft

'Grrrrdo

st l)28

v"it'Ht

ii -."

Fclipc

VI, ptioct tcy dc 1 {roilir dc-lc


&co . Fr.nci" puedc scr dc6'

rpir--tc dd siruicote oodo:

.a)

-"o"r

arD4Jue t'o
bltmeotc y lcprcscriun ya h mitad dd ciDo'
mr' cotinu y orgnice'. Sc
csrin egupades *
""multirud de isls (uo vcrddco
.t.: ;t-'bi*, d. o'*
;t ht6.g"l ;rtas er medio dc fados de distinu
ormreltza;
el obcrano. r Detar de rods ro tcde de prtrrotivrs

t".t-vt dcmpo {orci.dc ococdrs'


;;ffiil
pod., ow- rdivo' d cs
p",o
.1,
iI,
""
los adurios' Igtas
eD'cncatr
L obg.o 't"r.,

"
provicis eotces: FIed6' Borso'
dc cstos Pscrr
BJl o-"-" (esu rl;-' en rneDos del sobcro
iode).

-'Jffirui,il?trtrffi

HiffiT-ffi:

-cosisl co' idocrnit


h pjlgtEoci faffil-.8-rodos roodoi]a*i-ar-dcar
Mrccl:n-o nv 6to,.porguc e onfundi6 con ct :rovimicao
.Bcotral c cvudtrs .rDecdrus T ciudoro" o concoMrs
guc obligrron e la buruesfa rccrir dc usrro l obttrm.
La monergufr podla rsf coatiur u obr
7
-taboriosementc,
Lry qc rir qp, urly a Dttudo, de un
uodo incoci'd
to-. I cisi6 fuc trD4td-.Er rcalidd, t.-hi g.cirs .

prudeoe gobicro ih(Cto6 In(fg+fil0), que. csDcdo


s fErEr 69 s
c!
-g@gts
lrnxr uaa p-rofuode ctlizrcin dd d$
dc 135&l)67, EUpo
ts-o isci-y que se rpwccirc dElffiiG.EG
criE
'ffita
lngltdf,s. Su uccsoi
o
frffiE-co-nea llttre.
$ElBO.l42Zl,
nr
n reioo'
.cidl.
.civil E-l
eioo dcsgarreilo-fr
dcsgsrilo-d h
decardo-or
l luc]a
luch .Givil.
onido dc ls
lucha
raEEl prrtido
Joa
-@-.(-p"n*lirdeJrEiE-trEdo,duqut-};sqJ

cgi hs
eI rcino ticoe =omo sttnsin gtogrfica,
lioi,drs'
x'
Eo
A
6""ies
gut
i
nisgrs frontcs -""o,
Pcrrt
Escaldr'
Mocs
seooc,
v
;;;;til;l*
a diccto dooinio rcl hn uertdo ou-

b) ';t

r)
ot

d;-crd-

*r:i' 3*i:::

dd duoue.de Otle{ns--ilierq-*:r^,,t1
-5.,:1qffi* lari&rios
--lb ptii id-EiJ-si Miedo), ryt.*p'-6, a ootrsccucDci
'.tle los dcsafondos comi--os de l segun& fse de l goerr
v

dc los Arm-cnrcs

l'J:

gc os cr ruxrs,

Elrgo qluc lEroDocEr,

ti.rpo. Fci ye ao-'c-istc.


VI, i"f..tc
dc nwee rDes6, rs coaedo-rey de .FnDci ;-EEstcrr;
d Liio dc-C-rds-Vl-c reEir en Bou4es y desde dl-+
ffi
aei erlt--.:,ap'lr" po. ci infom:nio,
-=oiEi{
FnDd; "r"cc; los fracses i'-'siea di; eo Ia sucr:e,
ca Ia 3rerrills, cff'-oposicio!-6sidiea; efiroao, .en,-todos.
*-;los -cotidos, oontle d t-aico. Juraa de Aco icr L Bs

alta erpresio de equd'moilroieoto. l 6n"I de Ia guerra da


bs G; Aos bay cstdo coopscto='ffiffi

:liiilfiancie

4 rcak,ron .oe
bmo-E- ntral,*d-para-

'i'-rldd

;;l;A
"""
fr:;;;.-
u

d
NoJdo fue flcl,- citrtar

fdt omilicciones'co

cl

fnory' Slo^en virnd


puedc-crycarc b 9'y: ?:Y:
E"o' Gaerlcs dc lo's Pafscs

I i

poda dirigirtc

h'io cl cste; ell, el eD

obsculo cstaba *prcscotrdo por -d ducedo dc Borgpe. -El


cooLicto gue cstall eoe Iris E (1461-1483) V d dugue de
BorgoEa, CIos d Tcoerio (146744n), fir lEp, ptto tc-

GODtrA

'cor

a'cio

ac.

.,'.{?

:vs , =c
(r
<{
\:(o
o
,.- .L\
.D
=
-'
K'

_.(!;e

.r-(
- -.- ta'
-t:ia5-

r.@

6;;.-.,oo..j,oyo

l420),ffi-tccsorsrryoF-er.datcrra:E-lffiffi?roricoiffiilEffi=I-ffiE
: duraaterlrn
-Lri-1422--Euigue

coo Ttdatcrra co

Dcdi---Jos-i i sti n tos -s


o'na-.d Jg.

e-

S'5S
..,c

rqnin-udiciones
_-:-, .. , ".fv

liffi

:?
o.

mi o l vicori dd princro, que ildi ms domiios


Ia Borgos propiaoeatc dia, d Artois, I Picdf (y, hasu
1493, d Fco Cmddo). Dcspus, 'trs ns, eic de fota>
.Fraocia
Ddas bcrcacis, pods furcrpor
d I{iDc, AioE
y t htn'coza. Msclh c covierre co ciudd fnccsr, oorc
te iodicer los crmios dc l vcotrr itolio. Ests cd

'iricids por Cutcc

ItI

(14811498) co .1494, pcro

l v+
55

Erillilrud

tr

f;,\lofl flafJ
rt r{rfih #'
?roWStlha

--

'x,i+ffi=trPr\.
* -Iraafciai.i -1t"l5 incmciond:
erre dc Npoler"Irs o'pc'
Fsnndo Afco i";i."",."
b'sroci:trglilsn cn un
cioncs ltcvdrs t
",bo'p;d;
rcrso. Su uc=u, .Lrit ^FfI (1tt&1511, E nudr 'queur

tre itli$s

polltica,

pronto

srn

.-iA**'al'!'do'de -lfit! YJT


oupcrrdor Mocimiliro'..r'os es-

Lo ,tf fi i"ntt*., dcl

tueror
dornrnados icontcrimieoto dc tstrs caopers dc -Iths
ventoo
heble
quc
Frnci,
'dc
cl vccisdcm baDco dE

A pcsu dt 1' {.Y.


"t'D.b
r"',r"J;;;t" t* tili*
=rv- v.rv'
todavfs Gr Goodicioncs de lucr'r

dc los golpes rufridos, cseba


'-at'r* f.r.rr"-t sl cI r:ocoto ri guc Grlos V

-n

; J*.;o

aParcct

.*p*. r-"4 7 o5li5471v Elc*


I
dvcsaio'
dcrmii

-.g*
llK1-7559),3ungue * loert-n
prc'
opon.tl. ' fucrt resistencis' I cicbre frasc
;;tg";
para
indicar
I'
Frnciscortl* v a prop'sito dc
;;;"tp.t
d.e
* oi*, de acabar .t obcreno franccs (Dcnrro
rey)'
pobrc
un
seni

o
*--; t; ser r pobrc cmpcedor
o

se rcliz.

YIL

LA .PENINSULA

IBECA

Ei-_lriro, co ordco de cposicin

dj to: e=ndo-ot!

los siglos xrv y xv-cs 'EsPl!'


oue e form cntc :;r.*;.
t"E"'
ra-sLia,-a Reconquista sc de'
i;;:-"i

domini musulm'
d;. ;-J'r.i". dc G& qu1aio
Eofteatc' clstil'
tct'
de
ffi; i tl" li "tgt'it
de css
Navarra,.
dc
rdr;
El
NJ;.
il; ;
T p"ao
de deseopcc
pckibilideda
ui
eil;;ptoo PerdiO'tods Arasn se viloo *so"ds'
c"'dtl' v
il;;;;'f
;";;i
Pcm
nr6 lif6 ri,:roDes, ooa iat;a de gucrras irestioas,
vici
'il;;
c;tdx" ;r"o" - los mmentos c gue susguara
la
de
fraocoingl^as
lss
on
;*d*;-;tcoezcltroD
sus problernas locdes'
i to, Ci.o Aos- pcoeaeci liga& I por
cl IqI' l'-T
fuca-,
haci
:ib"i"..;A-g"-ti-rt-o
"
tiqo
dc.
dnii
;
s-'
.;Tai{1=rrasocntedo'
;;;;'
priveda y dcstinrdo
conido cn grn
- pae l iniativa
siglo :rv-' rcro'
oi".i.f-.",. dmbasc co d cuo dd Cdcaa'
Npolcs'
Sicilia'
de-gran
tJ;r.d*,
.d.
ryPgtt"?t":
' ocro
de A'tcox, a p;aapaao de Morca' la isla dc Eeia
y otros pas:s
, r- ,.aori" dc Piedg U- AtgOfa'' Estos
eraSoDl'
io$t-&
dieca
dc
,;; di;o domiio.o zooe
destino dc Es
dd
et
qrrg
rePtstou
, H o 1469
Pqrto]:
de Cstilla y-Fctoendo' pra'
I""t';i;-.iio
-u.It"tl
'
uniQ,de-hs dos coou'
de Ana, tcll
I;'b..d;
' -;;, ;*.r-r.,,ain pcrroorl' xro h
u
de
t'r

!f
C

et
c-<-

?,E *
>c=-

xt?.2

<

r.
*ve

;rd.

c-).*

- <:';-

t.Y:e
3E:<
.- 9

-q.}

fD
I^;o
':*c
l.tt

ra

=r.

6
Fig.

S.

Pcrfsul Ibicr ca

cl'. v.

a'

--E

; csvt=rcia'cstipoleda crirc l ios'cnpgcs c 1474 PcTtnid


; --e p9ir dc otooces 7 d ,te su rid, , rabin dcsPue
tr 1J04- riur poUdca tLmctt
] d. I" rnucc de fsabcl
"
ptnrcba
oomra.
La
dr
i all 5 ! caopar gue trmiirr

o l coguist dc Crrand a 1492 y co ls pctcrim uoio


^c--coJc-!rygrg_lg2!4 Asf, cueodo Carlos I (d fu:tc
cmpctedor Calo V)'he d podct.cn O5t6) Etp"" qer{
.*o de ls basc ccocidcs tic su ccin. ljuq._-f"n{S"
i nlt , rridad nsciol del ecudo Gspaol. pco su-ccifo
oc:*aoniuto-' ao ood Ur-irr. aor"oliscG
"dEt.
y a"t
ll,Pdsl,ffi.-crtos DsdMrsccodicott dircctos hay t'r, solg aroa gcmnica, I dc su
budo Mximiliaoo; por lo dcms, Csstilla, Valois, Aragon,
Bourbon, ViscoDti.., Se ha dicho de Crlos V gue ruvo en
cor ccn los sobeaos de Ia Edad }ledie d hecbo de scr
rrr rc5l itincraotc, continur*erte de vie. B cicrto, pcro se
ha olviddo riadir gue Carlos'viaj a escIe europea (d. cap. 10,
passiir).
' Estc Eiso proceso gue onduio a le unifccin dc Lspcis
y sr coosolidacin eo d primer plano muodial cooo ' de
hs meyorcs potcncias puede vcrsc, coD resuludo cootrado, co
las inui-d". cisiudes dd ono cstado dc la Peafasla Ibric: Porruzl. En decto, fuea de alsurs grandcs urs
.cooo Erigue cl Navegaote (13941460), l gue se ligan l,es

prtoisas de la cxtaordinaia crpansifi .marldma

d.Jro" II

pornrSue<a, o

(1481-149r), Ias lncas profundes de ls histori de


-este pas pcseta asgbs absoluumeote rweladores. La hiscria
de Pornrgal parcca desriada a furiise con la de-Gsdlla, r+
ter, y coD Ia de toda Espaa, dcspucs. T,.^aoqxin qu-e cn 15E0

^-ftdr +ctipc-Il-ao-,d:be scr consideeda El+iii--siropte


,-cesuslided, --v- 1ungue.-.{lo riua _ha$a' lo laecr*ab<rsc
p=fbdo a tavcs de las-Ia-rgi-li-ciiirudelde-las- guerras gue
--duranre-:is -su-jio -sosvofcmaldo
1) +t2
-I ( 1167-1 38gue
-Giilt ; de las hostilidades
J---anrxiuuse d tono de
foaso V de Porrurl (141&1481) dcsanoll con d misoo fin
mnua Femdo de Aragn e Isabd de C:still', y de Ia poUice
matimonid cote las corfonss dc los dos pascs gue, cate 1490

y 1118, pacci
positivs.

i
I

I
i

varias vccs

puDto de

ll4ar a us coodusn

Esus teottivas de oecin de un grande y roico estao


ibrico, uDgue no corondas por d &ito (sIvo eo lz .iz
nn;ccir calizsda por Fpe fI), -nos pl!!D tducir co

prccisirn
] scdcal teodeocia 'a I nni{'d g
-sp6rimssj
besta
fas.
Oe prcsenter.
de
qUl
rgu
beEOs
hernos
tretaOO
rxetsdo
.'
PFeseoEI.
!'.1 :
.) Estc acrrr 'de histori polltica aa neccsaio. Atciodo-'

' tG d
68

pcr'odo 1rBGl480, eprurimedaroente, y ycodo

-s

dl

..i.::-i1i:...:
dc Ios

traid

b*os

,r*_ I H!ros dc. ccci, .;,


;d' bdo, ..p@a
h6 dcoeotos ?r rD ircnto
.scs eritcrEs
.i,*p-*rraO" de Ls clcb
-a"riciJ.uoao
ctc d DoGo d.
poUtico
parelo
,..r- ;;;i;;1.
.r-d nrocero
'o lo uD6

I L l*e,

onolgicos,

guerido

Dr

<eisi del riIo

nv fri", ---

fucrz ccoomics de los rupos feudalcs;


Q -+lg,l
pr@udo gue rc libcrs@ dguDs rrtliffi@rs,
Isgj
tar>
. - T. d ccto GEI?. cooo cTffif
|
o

i /^, xoerosl

it}#Hffi|;,.

' '-

ii* d.r,'s_.=

'i

#c
o l aisoc ur -pro'fuih El8i 'dcl Fdo;
tra
t "f "i+ f.rt-., p'cm, d airoo.tieropo'
(rafr rraqdo' iDspils
iffir'"Cn-a"

bt', Eqy ra boss' b'b! de o*


;J-;q,
"."1"d*
fcrddicoo).
-f".r.ot
vicits gte DuecD, fcrlts vieirs T'c,te rtflErlo'
lr llcgirI'
ficres totdoeo* ,o*, gu' gre! perte dc
eoeuiioseai-lo.'
d
rgidameotc,
o
-{, --* dmtos, go. o d,-"t to d hro-stencrmieoto
E cstos
oripo 'd
de los ros 1]8&1480, tpt*i-ta"--te' ttodr nr
gan inpulso dd sido

xsr

3.

:.

Las creencias cristiaas

'-x i.r.,!=..-,.
-- -.)1:..
'-.:j^-.'

ErrRoDuccoN

El sisrcm cIrurt. dd pcrfodo qrre vroos miha, c,


. drd,r, d que coc disde & miud delsirlo
:ryv a l, ;trd
.--{{ .xu, -g,- er -su- cojunto._de cac:prcdoniuotcoeoa
'Occideotc
*.,.q"--o- Si pea
tl fiocin es ioaegablcoeote
---elds respeco a Ios sfulos mediselc rtciocs U0, o
ult basuntc d* So1 X no lo es, pta tr! iro, ,
l L
ls mitd d-d siIo xrr. pgo, aceca dc perfodo gue eguf
vroos
8 tratar, d. debate e hail^ bico todvf, y .n ol, ,o,
, eez qJue, eo mucbos spectos-precisaneote,
Ios dos sig,los gue
os itceseo .sstn 6ssidgds ooo .* l"rg fo. -d. rrio
ddo J. TTg u puenre dcsde aqutro tpoo- qo. e b Il,Ddo .Edad .Me,ris
a otre gue h,a sido ffinida co_o Modcrn.
que,prre,.perc(rr,
supqfluo
tT
iig*,-rnte tod, S.r.;
disi dd desarmllo hisrdco co fr..s
disriatas, es d, .t

Fdodizsd&, es, eD lr- T"lgr prrr.;;l;r;r,


-odeopccia
intdecrual de copodidsd. Todos, co decto, esto
cretdo
cn
gue Ia realid.d f,rmqn es autaadoeote cof,.
-ccoDocer
p.leia
gue
su
subdirin to cpocas sucrsivs es lo un

simplicacia. E oeos trmios, o odo crobi de ;

&*
a orra, es deci, cr rorDo e los os o los ilec..i6s'n*
d paso de la antcior a la signiente. Icluso ea'j
eao de ua o:ltua bastate- booogcoJ csoo k
esta observacin consercs todo su ,"lor, t-to co ""Aa-r,
cl d.E
coEo cn d esacio. En decto,-por uD: prrc, "y
inrtioa*L,
marcarao

costurobres, tcnicas, ceescis fud.-eoules


ioa, rarrgua oaos.

rorrrlaDdosc, peDaoeceD a

-usv de Ios siios, ms ac y


pr sll de.la orva que distiauira,
U f"a'U.aA i
Erisd.Modema, y s. t""t" . *.iL, -o
* hsicas de la
tocidd suropee, o de fcoaeoos sodidos o.de creoeatos ccesorios. Por ota parte, hay que tcocr co crrt
cl oo
table desnivel crc los a"ttor';o. . d.sroollo
de cada
comidd de Occidcote, cirrrdzrr, rcgiool o
eciooI.. Ls
histcri8
Esus

no proccde al usooo.

obscrvaciones gencmles oo cspeciImeotc v{Iidas para

.i*tor g:
*p"o. ii*
qr. Io,s histori-:gar.distingrir
oohes rc bgD dccjdido".fpo.,
grdcs
t o x.
-'ti-Ebin todo Io posrible-por
-;.dr.k; *-oi, p"." ioIos dos

I
I

Troar sus nsgos pecrliss, par,a ncoasriai gu


Decanisroo

70

7t

G,

tL
I

F.*
=i

>oTc
<'Ll--

J-'FR<

E9'J:
<tl

c-:*(5
:(e^,t!

ec)c

<u-{

t b
-t'z
<-t-co

--eaB
-.
=f
;'.:
.

, ?rs d',?r a d ticlopo. Lc .dcdotmrdc


ptrfodos qoc ho ddo octriados rt dc nlaicie !afido Ls pccct ocacocirs ile ce Efoquc. &ecirmotr
ro d crrc'guc es oorpa pcrEci guc d rc dc I Edd Mcdir
y d nrcimieoto dc I Moda cr utoricrs rcdidrdtr, oro.do
o 1.ro fr qrc iBfFDcs,
Podrfs cossidcarrc cgrDo uo dc hs misim dc I lLtEir
uivcttl I dc quilur .l tlidd bu co d tieopo y cri
d cspacio. Eu lo guc e efcrc t -hi .Eo r h Ermps'Occi.
deatrl, estc rgufutaoicotos grcsupoodrfrn o lo u dco
Il,o ftoico y orglnico dcl ptatso hist&io, dro Ebio'l
cplborcin dc Iu distins disciplin"<. Y no e esg Io qpe
rc be producido ca Ios ltioos tiernpos: h cspccillizrcio b
iapulsedo a cda roo cicuoscribir c.,{o vcz rrls nr prropiro
mmf'o de iovcstigacio, t crer tlrnicrs !rrs c ioduso lco.
guaies gue c cooidco cspcciafunente drprrdc.d csurdio de
detamiados fearnm. Csi rodos brD Dido r le produodici co su propio rrclor un cico dcscido pol ls que e
clizbq ca las ouos, Bnto co.Ios mis roos coroo co loa
ns prximos y coadoos. Aungue sc cd- rceccimrado ya
cnrra .1 cstdo de cns.r, t o! mucho gue egof gutroos bacetlo,
cs impciblc poncde s ipdito roedio. Por lo tanto, ctto
de re uaido ..to crt tnobin Do! qlieo ute dc abe
basr qu ?roto 6 dos siglos equf aminoJos constinryta
rc+lmcrte D Gsbbo catr dos grrndes fscs histrics. Ls
hip.r.;r de gue si mos cncrcDrrlD e dlos -nB cEsurs, o
iDdrso ua ruptutq gllbin los os dcbeo cocooEr:Le cs
ctpteble, pcro rlo aieous Do se supca Ia iocri',able parciali&d de ls distirs disciplioas; .[dm, eorcs de acr de

dlo

d eopo

de h F=iodizsci!, Ecrfe Decr.


rrio gue tambi Is ots fuocrs, eotctiorcs y siuiotes, fue.
m alizads con ioel oiddo para dctnainar la frecreoci
y Eeir l intcosirid Espciva de los distiros ritoos y ce
consccreacis cD

#rH T'#- ffi..ffi#?8":#ilHt

'Foplot

plam mr c*ristmeate crlnrl, Ios i..r* dc Ig pciodizacin c hn bco scotir profuadaocac. Serf elmeote
iniusto trEioD ate la contraposicio GDte Edsd Media y
Edad Modo, y EE localizci cott lG rigl6 3y y 1r,
hesta d pr:oto dc rfiolr grre cusoto c bs dio dade tl
puDo de vt cs vicico o sroeo. .l 6ir cs!c, @Ero
ctrelguier otro, pcrodo Listico cs Dectssrio i nfs ,lll dc

H',

l dileotic t rcerD!: go es Io gue rcrbr, gu ce lo que


mi--a? No porgoc oo bya icopr coses gue pcrecto y
' Emreco y otrs guc ugo, rin que {Qtre ellos txisa lo
coatinui&d ogloicr- Pco d ldo.dc lo gue desaperece y dc
lo gue cc hy Eocb6 dcr'atos cscociIes -6ados- co

a cro dejen

.:
'

Feem
ED

dc crtrr r

3ratt

p]ao de t cutr, D6 pecr


uls gue lcdri-o

popcr i

*;H*'H X: s;'";c;ffi de panidr rL rrs


:-7.h;;;*;'rLffifu:ffi:.:tr

g>

-=

;_
6.
saui.
e ffiHt"i:" H m"ffifx
j
. 5 ., r'
n1*"r i" d;i=.o*.
md,: t
e .\
mbrc
frffiH1:i"@,ffiF,ru:x,iH1#.;
i'5
a*..,,r,-il
ffig*r"Yoy *-g'- l,-.'L
s =*
ts;r-;i"J*"iri#.'."*Yo o I d;;;
ssFo
L r*r-J.-L1.

Er*;#.1*
tr;fff*J:ry"'*
iooo'is',,ies

.cr'ircacirs

cuaoto
todo, gue o "se cntiend.

_=

eo

-y-

kJ

p*oao, e obscvrd,

- h-;';'.;;'#r,

.iit
#Tffi';:ilffi1:I;::*i
J,.{-].]:*lHr:ffi

"ai*,ru
de
la iopreo&

r:es.

rtc
*o rcdd
tr"i-,
s=

*;

ff ff***ffi
*,

* d.i.i*--..4:t

,ffiffium:*"ffi
il
rffi3,,;"'"#ffi ilffii

yj-*

de.

".".

;;r##,ffi
,ryffi: +**:X:1:.ffi{,$
I
se
ffiS"

c coioto'

?h,nJ-ftll'

l' g, rn) tirqL


I,r,$,rui l,-;?ffij
$,"

f";; ;#rHr:
rr5,;-,1;3,ffuo
espr,ar ..
XIj,
ocioes cIrmales

crprcss ya ea foos

&

c*irurs no

c* ua?

a t, r,*r,J

,.

Ljt

FyrcIO\- T SUS D'TFNSONES

E@NO{C}SOCIAI'S

x isoroa
.-w
z-- cl
Lurra
@rtat oe'cste
de.re
ir'osfm*_Y,it-*.
c de clctc r " g*.1,.
;
i*d*;*d;#;Jtm*,j*,
Pctodo

triE;;t-drt' ",:h :"ffi


**Es",
++.,u
ryEff#r'#"iH.--ry*

ffiffi,Hffif*;#"Tffia*

gttaicr, y, ea
Od
rrin< a frrs Ia _]-F,

quvEEtDc

rl

aea

=-tlroPa
yt et divj,tide _E.

f; ['-***-;;"rffi
L c-a".-i"-;;t" y-;:r;;ffi*f.

ffiffi

7t

it
rl

iil

roo, dc i5ut oodo quc Ic oblc sirion dvicdo c


'rn
mado distioto dgl&Iu brsrc*CsT dd dc tG Fp

Rl&,n.4 oountttt

'" a No tri$er{usd rfoicr quc rc epquc todoa bs


G oii--ptttio;-bfiG fiicionrn''carirs

T)'r'ttt'
.

b,Ieloi".
(!!ro
todo los pafsa dc Occirictc
Ea J Er:ropa'dc eguelln p@,

prcscote que

& rtligia oo es slo u

tipo dc cooooided csPiliEd mls o otos profunda. No con'


istc slo co los itos -. o :eoos oflogos gue ec cclcbrro
' .dl
cimicoo y a Ia ouertt de ceda rmo, o ea Is ctttoonis
': -coidias .dd crlto. Hy goc tcDe c8 crcnta gue d trist'
: aiw titoc u pcso cspcdfm cDor: lrsra todo tipo de socie'
i .a* y dc- vi& to F.mopa. E orrs pelshzs,, Is eqlvldd
i\ 4ggf, i"Ug,-+**1 flSt*o,ii.on. not.@'

ffiiora
o d

;ti-r"c =Il g
-fn.IEffC

ffiW

subsudo,
LW)u

p<o

crtorierse' m.iitrtoote o
cso. cxiste siempre. El pe'

I .o qJuc ?8 desdc medidos d.1--tliq-fn' e-.nediado-s.dd frr


-l c cet;-. todrvfs -o'dri:os go: los siglos aatcriorcs, y
l=' frfceocis dc los sisuirotcs- m: toa fuene esmcnuscin
I -,sti*" dc le civilizciD -Eo su o,lo". 'tffideffio
suopeo, a panir
J'ffi
I i= I Eired dd xt', msise e L iisociacio cada vcz ms

[ ,i.mcr"a, coue la reaiidad leiu y i: rgiosa.


Eo d pctodo gue ega aamincrqs la religin o cs slo
It
f\
qnil6g
-ua visio moslist o us maiie*acio culrural
rfr o a la mrisica d. bq'. Ni signiaa se plasoa @rDo
de ccencias y dc

al

uD

I
t

i,1irti'x

hffiH

*J,l-'1g5,.,is-rgL.rotidd
J-*Trl.

ep

4t sE cu8'
au obte
;4;;cr
rodo cr ssnto
ss'to
3P!y ss
9: imeacs,
rnqgFes' &
dc
6h setiniss
seotiniss
y de cosrnrnbree-,
cosrumtc- tar
"f J--r'v' ' o.*r, que
"':P
cI rspe<to ideo
lsico v osarim ,. ,._^*3,1.,1?
sistcob otrr:al

i.-;

---sqr twrDPlcl8
trhf
s que
-Tl (h
HJ;rr' gl:.i:.
.i'ffi
El -ryo. ::.Y.1"!
;
JE
corDetcrs: eo a ,r,n;es
inseparable.

:IRHL.H
"[Ttr"*,fl;j:,{;1.f .f

ls -emio. . *-:r_f:
Dsr el oe consdaerlas pro
. d. p;pir,' . r*wv
oEr rrr\
"itry^
EUD enjTTt_{*
mci66. Tp;'t----sL,*'s
arnesr8'.
en gue
que c
Taoooco ,l"tt
considemds
LvurqErs(ll
--a
sca;l*-r.
S@ctllcnga
COOO
cooo lg
Is
conrjmri^_
T
^q
COAdOTCin
v
.ns.
de cE
oe
creacias
ers entio
*teri;
rcs, hcrcocia
t "."1]_Jr=I1j,o_.rnaotcioicoto
aacio - tese trensitoria ps
nrbsicil
-'uqru
dcanoosdesanollos.
A mediados dcl xvr_esrIt clm para
Ia coritoci de hs
s,e , '*xd; L& uo ;r,;.
ocao tcrear

*f
de

.ffiTlffi.#,ffTdos
y

*.

;;ffi,1ff';*o*Ht*TH

,ioios__de

.,_

ffiffffiffi+.H,H

ttos

de c'lto. Se teofa eo.tooces


ls;ftt
dc guc ,,^.
cosa cra penroecr
clieiD y;;"ffi
" tma
y gue
la rgiosi&d ie cada
*o.poit iar* #;_r. 60,
de squir,
p todo o eD pane, *, ,.,gio" ,i*rl,.
et_crso. de
{3.{osciegtos aios gue

$ffi.ffi*u

realar-.sue

*;;;

on concebibles eroeteacis
o
..p*.,;rq; flomyofs
._*
.
bsgucda de m oicil caofT9
coo lo dl_ fuem de
Is
cood-"ds aistieis- I

- .-,;_.o -;#. #lrEfi H".TfT

n@
i&Oo

ds a l nbdivisio de ls siedad co

clascs.

cU

-,q frodcosa, to.s o8rte c 1 daacin de nrs prcrtoga=


tivs y' ols orgraizade paa bact=les raler es prtcisr-oeotc lr
edesistica, gue cs mhi l D& iotcreseda co d
Ii-o_ dd ordco csbiecido. Eg !sr!_IgglQ, cn ruoa,

*aisoo_o6G-.prhdpatocote

ilocs

tesccodeotes, rioo ry'

'

isoe
.'

'--Y-

3{piritrd o ror
rrlnral domiD
-<'
' - -i--'

H
Ht4r qe Le oro, Eplestscia de
o ls obs &'t 16 occlujr
rlt. .r i..iti*._j,Tf.
i,,.Jioiil Jffi._*

;""Hffff.flE
ffi

;,'i_-y153:
" ;"d,-."T
d.-ffi
rc
STi?.
o de " teotosr". $" "*";;:m,#

14
75

75

w#M,w

"ot1olna

.cio',onrraccrc .de :que

&l v y dd iv o

#;-.;p..

dc

vid

no primedo u

stla.ctcootc
grre lo cstfo trluivoce ra
3 c crose dc
6lo

'

c inrprt+
slrccto
-cidiblc, pol$re- l lglcd ---con l guc, dc .bco, uIs o
mcnor se identic d citirniso rn Ocrideotc- rro dcac,
despu& dc 1350, rme ioportmcie -DeDor guc to silc rntc
iorcs. Es rnuy cierto que lrs cspectrcrIrts Grrociones dc
C'tqcio YII sobc d copcrldot dcrnln Eoriquc fV o de
Hoocio'III y de rus succqrcs obre Fedcrio II no tieoc'
ye ltrgnr: induo d rey de Frncis tc op@e rudrz y vicorioss,meorc a Ls prctcosioocs de Boifcio VIII a comicos
dd siglo :rv, esf cono, poo despu&, Ldovico de Bviea
y sr te6rico Mrnilio dc Pdrg pcsiguer -*O9g, fnIidd.iB
ioesble oue ls riistins rooartruIs acioudes ree r!rlDo
-r
J;'.IE
sGbu&,
6to,obe crE

"mi=o"erj,-"rrlfu*.
hi.r cs ciato quc doa
d pcrlodo de su tsid-ci. co
Avi6q--.(Lr!EllZ) io,s paps rcfuezr sin8rlsrmcotc d_ ir.

giufdi@fi!pdgo E?Tlc-ffi-poder u uecnhroo


y formidEe. Apo'yadose ca-@Fios quFffi
-ffiT,guc 'todeva oo rlmitidos ols o aeoos
rbicrtrrDcstE por Ia mryore, lo,s papas procdeo r Ia o-glizcio crnica de l edera <cspiritrub o celigiosrr, m

'cficieatc

coopctccis. Sobrc I base dc xie


I fsidcrd de s rls esriae
pcrfcccoDm cda wz as u *
I ..:
-- ".".m**,;o caooicc, cD crF rcsci c cor].
[i, ffi-;E
portu
colDo uD pode rbsoluto de oden tcrrEoal. Dc pctuJe<ios
iirt\l\,f\i,^i'r\q\
f
'/t'-.,.
I2r-I,fui* hlh;lffi*
,jk,*o. *

Ilo?l .1.. I
.3U'u'1t,..,.[
-. -,-''

ven a cer ls os divasrs-gnei"<, de m modo -do vez


-" si$rtico. s, l(tid) ficioo GorDo rD vaddero

gobicrao ccotI cryo

Ef-ffieoto.de
--del
c"

que

dli'ao

ffi;

caicode.a-tod Faopa. No

obipo-uo'aibuto
o'dc rbnd, o iodrso de riraple
:6nracieto, por aedio
ngoe

de ua istcros iDgEci@I de @de


lfgggp
tos-EoI-tos e -ta[iffi
lidrd p,rcapialiste. Pao co rrrry Errrcrtrc troc otrs tipos dc
catrs p.F!Es, dee& h -'r vee ls roplia cr.rsx;xa dc iaugcoci.s ocdiir btts proclrrorcia dc Ic iobile, brste
d Fcg dc lrs Cmzdr (Sre d potf6cc tryri.a o 6io
coutrr h6 IIEdG infclcs, io mt ItE EisEG cisdoc), h disolucio de he votos, y rsf mceeivroat ..Ip__gCe
{gg!E_be__Dlr__eao_C_8c{drs9!tioo__qa de.
gtre

76

e.,-

EuoCtc6,

's".q

,r" rttird:

.ffitffitr,ffi

1offr*l

gue pulede limis

.EI. F}.EZ I rlI.LS

DE

IS

eto
<15
o_<-

Q.a-s
>o=-

'DEPNCIAS:

A'6,

EL cts}r

I Il
r
lffi;q*Td.hffifffi'fuYffi
#"tffiToff
GisEiE-D&d

curor.

,rr^ _---

a__nrcilriaos-a,rau --Jqr1.i-""J

m_-*s**-r*=:-&;THT"LYH
ffi trffi
E.jH *-tr

T"*";-..
trT;
_,-".rgs ps
bi-,"fo*"1;;-;fffi
+_ss.r'csod;
*^flPls ylyc_qT ua__ug;ai
- irivo oo crsEraoo' Nort:t
.]s* oo .I ori;;:"::v-N-ee
'rnplio
N"t"y:Aa
ory.i"q:f"
b'cv
d&
debrtc
ei rnrDdo rousulol ,.-ropos
lui-rnplio
I1T:
ur profundo @otacto
ro*ia ^oi__.-t ,.r-_: "
es un ca
,

ffiHffi"E.Tlf*t'srffi6rh
d:g1crs
se
'"'*'B 5e
t *, dlo
.x;;;=S311**
oenos
Dcr

Por

fr;

csrDoro, rin
cstDo@,

gue Dfu
oft iclrtco
'u qtrr8' J que
.la
i-tca
Ia cces'dd
ccesidd .
,. ..r,.-r^'"'11t-^!
,alir?:'.P
r.i Dcrrn' tsnnfie6'tt,
;!.tiotivororc,
'"":':,.1*
"'"rqc
,"rio lot
t11'
tos ot=oar?
o1eea.o
;::,,Y!:: _:-i"*-, Gl td'tit"i*-;;:
Etrvo Y Ia Anria-'-t'r
^. H11
S*St'
- -'5' !
rqurcra cstos pcaradrn
--+Ivo cimq ;;
c o-o,l
panir de

'ffi;.l H**H*'H
3j,1'"',.**'*-51Y-To
.-T;

l, -r-Tfl3i
;_
Ht1.*
Ii oeas i;31.oi
con

culnrs.

Llffil"P*

ffi#

L*.,.-yqC * :"qp* profua.to_q ea Jos anropeos


'-rDdrso s pcss de crios, y oo ob,s,.-t id-te ;.rti,
jtrccin de drmos_ rru, o";Tr, ;;;1
/e-ituu. r-cs parccc lr""g"br. E. -JTiiifac supcrioridrd es5,5 ercorirs
idrso rdicatca,.-

o)

,* d ;-Jo*r3H.ffir

HHrHT"4fg,g5-'ffi

tivo de guc, teotrdes


Eisio ioretic, *

rTtlf,.. y crt m**,o


F uD
ts r;o;d"-?.f.El +1. TrEbiD
!o cto h"y.gu. doj
tropa occidcotl cs todfe'G,,iid?
-Erc, hacie Ei'deJ eiglo ru,
T@pct, Do EcDos
;rd""t.l;r; -r_o -*
c rods rcDsi[dd "nflt
oicrtir y de tod; ffi*.. il;;;r"i
@a
ccoDsidcaciD cItic

TI

<T
11
L)*to

:-sBdO

E.9.

3'eo
^oslz
cm
==dt
e-e)
i;
lr
D

5=

'(
t Po J ilu

dc na s($
,."i..iu tspirinrd, iicr y drcinel
D. is,-l;odo quc * " .i-ytt l r-truord di6crltd'
dc-cictcizr l.ltia dc stls :tocutioocs -4r Je rc
. h crlid ElieioEe dt qud ticofu, b de o
"ilUrJ
resulu tactc'
ffi. utnbi lo vcrdderaoeatc duo guccritirs'
Mic
ceocirs
Ls
dc
incosidd
o
l
,t-t.h cIia.
.o.lry:*-y;1!
tic ouc po.I dlesioo coovd
.icr
-

ltfit/6uqP\CI0 ,
,lbkJifl

i*d94 *.-:3 rdd,rrcilq.


oc .ptn'ffi
.l"rl"i]ffi-

icoa io
unel15;6
Pnttc
cl rirmo dd nmio,8.clr-olig ooI

ffi,lJ-rrffi"it
fficir,
y-i r"1' tffirD
tffiil.rrt'

oo*lc lirzo

c'*-

a'ffi61,i,w+"FWa,+
er!m-le-oi#'

S xul-xtl
liUai' r$f+
*,i i-t^t
t*
', 6rrqtl{
qufi

ft."-""d;tl

e;';

'!Dtc'cl rv Y d xr'cr-l

de tz

ul
'ltr

;-;;;o

-Flr.

{t.

a.

o rc

i*

tetno8E

6lo cm'Jes auccptbilidde


diets Pqdfts rylg* cioodes

r*"""fo, sioo qtr nirin I ercci& -d:,F fu'Y las


.--E."po,'guc copiara r GtEc odios 'coc Ls to

f+^

Si.t'

.,?l
rorcsivrrnestc.sc ba Ucro-aluo--*,!{!q$
a rsro va
-J'. ioo
-y
d
dccididoatc-Po

i.
-t'

78

Z l, qu;J;
teinta y

nucae aos

anarqua de la suprtlu orgenizacin ..1*if;escndalizon a los d:s_d.e_tgg_a_Eg_a. No se ;*b",


"

(vt
f3?

t:[vh

AI'

'tt41+

3cnrcS=.,rxlfma- *Sr. .t d-
{. ""r.siolde
?A:,yI",
o obrc los titoe,
rrn l""h-.de facciones o I n

Icm? _? ta ]dS"ia.j-h EIe.aE-cfio;)fli'ffi1)


ca Rotoa,.UbgDo VI (137&1189). pcro -,- pani
T.,]ae,{o,
dc
.los Eisoas cdenqles que le hoba desigrado,
,li_*
ttos gu: o bbad Iiegado a tiempo al cclavc, se
"oorannieron

ro-eses dcspu& c Fondi y, mediante uD scto


muy cstioto
agudlos de los gue habiaa surgido los antipapas ..a*.Ies,
a otro pont6cc, gu. t* cl aonbre i. Ct.-*t. Vf]
-irrToo
'\m
de septimhp de 1378). f)s smancq
pi"ntes, "guellos
idos haba dedicdo UJb*o los- qrftetos'd.'
-ticilro,
"
dcoonio, apsuta y tiraoo. Tales desahog; vcrbales no fuc"m
y gy. d prdudio de actos nucbo ms- crueles y seagrieoros.

'*

_pocos

'"P*f' d: F.ry* Try:

dolo

y Ia

r-

lry=.^f:

oo otrtste la aParici& dc
I
ooteb. uclvinieaos bcrti@, Gisdmdd dc los siglos u
y de
,--"--ttgt* dc czds y de crtcdmles,deistcoa
.cscolistica
podctuo
corDo
ccc
oos
c
etd-* t srrl"*t.y- -"i-"""ico, dode loc rcbatos de la ofstic rc cqulil"rn U" ct r.ooIio teoleiefiioc6co y la crpresi dia. ls EligiGidd parett coocilianc ootl 'raivegrardia
-.r.
utorieri c iquisitodl. L Aoca gue vrroo errrnrDsr
et"" es* .qoiltio imis6, pero --<iertrroeotc, oo elo
por morivo ."pU.*lo- oo lo dcsroll y va desajustn'

e*1gJ9l_tray,les1_ure_aisis

qe:0g-Jcg.d_gltc- Duraote

tellcin ts, 'cotto cD'tste pcrlodo, rouy c$rcche

divisin core

T'J

3' i -3 :Tal. lls*, 9-tg1i


srtra e!Er

ms imor.6crs. dramcs o tJo


sun
, Ptas, (JUe
:itoprc.sta
f.ot*" btl'tcto c indcpcndicntc
.ffi;;l;;;t_
"t uoo y de su 8rury rcspecto-a le
;ffif.n1""-d.-c.d
;bl-fi;-Jcctiv de m rieopo, cso csrlta rm ms v-

'

^fA({^^IAh'J

-a-:lr.. - cosnobta,

- y' crsi cornpsctr.


p".rt'.
-,.cs-teiF d rltco.o
-r-.tod9,

Los. adversios trstaron- t6 liminas, iclurc *"i.a,


y
oo.desdeaon siquiera d recurc a Ia eza milits
o *b
caas .Ievosas ; varios cadeoales furp el iminqdos
"
violcaoco- T. El desordeo du dcccios, y sc X; ; tcoe oo slo
d'os,

sirg trcs papss sinultD.meai3.

-Es muy jusro s*alar --<ooo]*;ip;


dc-El crccocias y de Ia ideologia crisdaog_- cl
clo cn el
.l curso
*-rio de
k_io"cro, y csds vcz -s do
. estos
*,* col,;i
!.on:
IriTenros,
.Eaur nes ;-nny y Ios..comieazos
dcl xy en
dcJ
en-Europa
Europa ao
:T _o:es,d.l
-T-.d.1
T Ios comieozos
siguicra
de gue l,os cisaos * ar-"dt
:=*
-la
-posibidd
dn eo distits obealtcs cci.;sticas.
todos

ae

Ia

sotdez

tc

;;.

cftt

1:. --

-,

Pe-

.79
:

jte

l
i

II

fr1

J -_ ,*_

)t,L6c .m'UIt
l .iSIo
riIo d.qp
dcrgu&
quc y
inct
oet oitrd
oitrd.&
lnaI inct
bilc tcrgrs uorI aug
age 'c.i.ir
auc"'cci
ll
g6g6 r
bicr rccutdf ll
lI cooo
a

.tlodo

lhR4,ft

.rut

m& sdvcrliic
coo
ooD

cxi$D-d;T$I;dl?E^a.A_-6-;lspoAeA-tirt"-1,*
mcn--prcio-tc- oDscscods:
ng_Fciio-aiEn ;r
;ts {pci;d;c
{Dm,:-o;c b
-r**-cr:
enotedo yr,-sc-Emiri
plmrmeotc d obtoo dminio d.l p.pt
--i'- l
eo
esfcta ..pirituel, poo dste, cc,Eo rc b dio r$Dbio,

--.'i:i:
' '-;:Lr

d .Lbc hc.l'o dc l ot

DCES

rr4trI

"l

;.ffiffiffi
rcaffi
(

se

ts
El
(..

cstl muy leios dc c lo espirinrel. As, pucrto qocJ-L+odcr

rde prrlam-&{-rd-jgE@ode-djeie- -I lelcsia,


sho-ls.1IiEi,lVl
proclena ua coqm-rtl-*itL- L guua c
.".-.------tciedc c r"erim puns-y,-iir eicmplo, blio csu

'.JJ

baadtre

millrs de ir4lcses descrbeca en Elaadcs, c 1f8j,


dcvasundo ru riorio c l lu cooz los crzados de
Ckotrrtc WI, gue les opooca fuc rcsisrcoci. Pao, rcbre
deccoas de

todo, cl-sc-d-potf6.t-d-suoreoo socrn de le ierercrua.

qe gho{cn -s'ro-.*;rsili

p?ffi=AE;

.-.'
c:i

este

ccn a_un-papa son cpfrioj--sosdmftios---acms-, "A;


o'urc

p*a*;-rihi.,1"
uvraotclDCDtt .,!

{+pg@;q!=f*@y
dJto-?c-mhc!-ffi -Eri-i*-co-l*-

_-+=_--__--___-<--_-__
o@EreI_asre

.orrocm to

y- Eton
_

:s:*e;;

Is

-L
'-

ivrde .EEsa de los 6eles. sta offii*5c"a,-*A+_^;-_---j__


meat{-su tffi';Gtivo y ticoe inncr{i.5 ooDsecueD.

{*tnffi

-r=-,--=+_

pooe dm"siecio
ei ciesouto-rs Eoti-tos-Ei
,.-_--eoscixrio
o personales,
as la icienti6crci
_--.,---.-l--,
c l!.[esre, cotc. osaanrli:o<i y sinma
Igtos

f,{cu,t\\ i
y,6itlrrt t\
i.,^rw{t c

--SuiiriDd;'nito'rirrc

-ff ffi";ffi

-p1eno-idud} o IeI, cl
Gsaa-prcrvoca-uo rcplaneaoieoto cD d scoo dc l uivesa.
li.Ed tn corDproocri& dc a iglcsis. Desde nr cooieozo puede dverdsc, cn drcro, gue .ls .rigocls polticrs y dinsti.
cas, estareles y oecioods rqpccui co ls incidcacirs dc la
cscisi, Los pa*s ctgpeos doode d podcr monrguico es
ya bastaote fuccrc dfuro uoo de los dos cens, uoo de los
dos papes, aruo EeDos po consideciooes cspiritueles que
i:or motivos predoaiorotcoeote financicros y on.uins iurisdieionalcs. Gerrraeatc, clgpdo-bsblg_cqs+o_cgnjcrtitsc

cieatc, con

fiD ptDod de eictccr un poda diecto sobrr

lor deos rspcctos dc t dd crisiD, onstinIa


obr -oest poUricr diflciloeote mpcrablc. Pcro
todos

un

d'

+ drJil;tr**.
1i&trHtX*-

m"do

cca'd

-,r,#JtT:HfrHfffiffi
*r*jr;;i'*LJTI

co -cl

i
'
'
I
.
- ;
i
-:- eD: xreJofcDcl--dl--gorpe p!o co I"
.j
_rrd._cuqpEa. ebrc
-Jodg_porque babfe ido esrucniG--ua._utoridd
! 5eotal--d|]Qrietu=toTuo]grii]d.n Eisroo- tieopo.
foroa eD fluc bba ccrtdo
;_.lr lorD3
_.I-a
ccrrdo;-ilrr
nioI dogoa,
scnsibi&d
fuoa, scnsibided
i v costrrabrcs dcnrs de r odorcia tcolei@iufdics c6.

.-i-hico-{,f".*. .-oo"uri.,

fcciooes

#'nil"#. **

-"', n-d=:*

oces

:r:. :

se

-dt

{r

ftU
0fi

mocioads

si'"o' t Gvidde,

t F.

lfl ffi,rffi
"ffi'h.u -*,#o'i, if*
r-t*;-,r"ffi?do-core d pogo T{o"?,

.d. e

"J
als . * OoSj-.Is papas. y ta Curia r"y" c"r
r-d'*;.--;T:Tfr;:.-.t-,tr,:"H*T*H*
vcz

m#.o""*;r"ffTtrffi##
,/

ry'.

cRI_S-tS EIT4SOECA, pEBO


No

TELAQIC.: DE ocai,
MBQEITDA
i..{,s
rqpectos quc rslEre hs
ecocis cistiDs eonr .!os
rglos -ny y rv etln
Ettc li8dos
Erre
Iimm a
. los
r* fcaoeoos
_r]1cr ccleisrim,
l.reat* besaute_ fmia

*jf

.31

EIBLIOTEqA

UElvEnsroo ca
VALPA;AI-<O

{ -:-: <'-<'g. ,1 )

,i

:'

lr

ll
tl

t,
tt

rbs lEos r..*a"o. Eo oros *:

inclo

I {oo

.Ga gr e dcarmll .fcotDeoos -cr"o cl &I Go. wd


t Grcoorn& . . 6godr, .corityc dcGi d tipo cspo

cid dc cisiisoo guc rc intoduce ca .Fuopr totrt 1350 y


1450, rprcuimr&matc. Eo ,rncd, Ixrccc iorctpteble d
m.li*r y iuzar J eid rcligics dc'oo pcdodo hist&ico m
.t jtmqid oof guc 5r. ifiyiJrtIneoE livid- No aiste,
co decto, crptdeacia tdigio itedor quc c ooDcretc
ca Ea coilEportamicato lauo o& rmplio y nacoatc cdorIblc dc cls. Esto es rrucho -aIs cieno csEecro.r una Qocr
c! flrc -rDo beoos di@- Eligicidd y rcliio fouos
un odo lio, co'que d dsteor cistirDo reiar, indi*ntido,
l-rcno a rcda l sociedsd, dc Ia gue Do pcat reparablc.
Pao vcanc un cicaplo. Eo u rtdo ccirtc sc b csrito

csuDdu aitd dd siglo rv <l nmb-lcos*eaoaanicq.


dctcmia a.eeces crrecbsreotc-<+*a--r;_
d espcoo rclireS] E. DEftuc cD

--'_.!_-..,,.+
Iame-E-T.l-I-abanAe-?:ffilid:54

cspccca gue, cooo los


.clxiictirc,s cstl co equd ooeoto co plcaa crisis,
u'bcoccio.solo sudc cr isuficicote pda scteoe r su tin
I",-y por dlo c bce aecessd l snLid dc bccficios
ptopic. No prtrodcoos intcrprett
scti ficil- guc, nur
crudo d sistrs ti:occid bubie-y
sirio lryftioo dgur vcz,
o tt te r ootivo scicatc para perpctndo oor Eoergus
dc s cvideatcs orDrs cisEi&rs. Td intrprctacin
erle, co prnc, abstrrla, i, @ prnc, moralistr: presupoodrfe
fJue cl cisrinioo cs rur velor'arrpord o guc, aa u determinedo rDoDeto, <die .r p3cricsdo d: uo oodo neirr
.guc de orro, lo qfuc, co f!, cgui"al&is t iJuercr rplicar a Ia
historia rm iofesiblc punto de visu <cistiro. lo guc, cn
ca:obio. sc pr:ede ioprDer con plcao derccbo ea L ioportrote
a:acin citda cs oto supuesto rrbirrrio y brste trodco'
cio6o: d-guc_ eo la seruDd:_ Eitsd__dd__dg-1o_ry_!l bcng4cio
-d-coiiico y
eclesistics cos-rios rspcctos scpandos,
d
;G::Por- d- coo,-E-ixocio- oocts tin -fcor
Elco-iDdivislc, @ d que csults ca@ distiltuir partes
hetcrogoeas. fu cooo rtcdcrrDeote habr ddo ye nna fss3
tpica ea gue Ia tmra y lc pdica cdstisDas sc hbi conbcoc6ciros

.ceudo idisolubleoeote eo l tocicdd oaideaul, 'terobien


a panir de 1350 cootis sieodo u inacgblc cryresin de
I anea ca flue-c coocibco y c vivan !s cccocis rcligiosss.
Sus rensfooacioaes oa u fodi,ct rcauo & l epolucin dd
ieinimo cuopco y .nrs deurrollos u dica gu cs .lo
guc, scgn los pascs, mi1q, ufrc o rcae h cocieaci

fue. Nzrure]neotc,rd.5rcio-o cs d rinio..


!-teoe--ea-a-ti;acro'cortinryc Do di fos--ipctos-d;;iotcs de I orysrooo cddstic".
cristia8 de la
fcomero

a2

ffi'ff**sffiJ:Hffi ir..l:YjtY

nt',(-,Y
1 a,ul,i+.'

Ib'-+ ot cstr.r-*tcGo"d;
-r, cI-;
de u aodo

HIH:,
df",S..

g_cj_csrriirb_dd

-**';ffib*Tji i
ry
gg=!l9
'opo- "

- brsitr r_rinclpios dF!Gr,]

t]{d;

ffi.-".
{r

-1

"lrrC,rnf",frrF"'
''fi"iftsar"
id?h,- s,

r.rr. br.r;l i,-;-r."*;G-,.H |-i^Li'4,;,1t)6L4''?:)


r[lr}&q . i. t ^(,;t: ^.(,
ao_-patc uo'intrrcambi" ..oico .'eJ i;"
llrtrr]rr;vt7
l\;
5ryrili[.ft
'
---'-t'---rtotolfuicayla scai'idd colectiv.
-- lj ,ri,,1,,"(
rw.bto cs. t.n derto gue-ha.i+ Ia aitd dd siglo
rqucll
areo co.rdcarc gue l'"hfa proc}oado l..-oni y=v
L -;pl"

fl

., ocatriedd cote fc y
cone vcdd 1r.'.'o . ioJ;
',za,
Lur!D_o -+_- de.i', d aisoteliso
cristilo-, ve que nr u.
reoo Ic es disortido.por rrnc rmlsl
. ;.
-toirrDo. Ya drnrc d siglo ,?r, cono co-y-ruo.",
el pleoo a. ! p".
'=d- 6aaciscaaisne l'qhi reprtscnudo ,-"
-ou- loo
"i..io
,dectos de lc -is dda cscolsdca, Drns S-,"
,. t ff,

Tois de Aguino, Srylo p".i"-;;te

frlJio

los pncrytor

ooles obe lg auroid.ed divina, y pooiendo cl idesl i ,'-_-hc -co d ciccicio ctr
ac U irc,pia volutd ta- *. ;
-ED9

d dc e rftividsd itelcctiva. gl--froicissga-jde_Grr1.*"


dopd, _t* -p.i--"r-.o"ios_+
:*, E=g-$im*fEf
--rElo
Ev, r:oa actirud ouo as. 't+rr,tica
y radicel, yr .rrro.
?
rd.ites ror ottoJ tcbsoe l-;ry .:Gfr&l*
?
.-gy;3ocg,.p-o.lg.qt"
,"-"'ac-posaaor.s'-;;
, i)sos.i(JccarD e limis
5

s ostene la ideoostretlidd dt

*ocs dc
-Aliqp,"-.'eisrir'os.-"-"J;j6.-.J*
-ortosimilirudr_glgo gue
r!

mfi'
;
-:]-reotf'eq..tacil.=86;;_o.-rccoooci'^1;."
--t9rittr-Jg. f-'Itd " e. Cq.eFrr*lo:-pruAirn"-aslcr
& -csteoci dc Dios 6 l ini6[idd dd Er-^9q
El occmGo'1abtlti*d'di*t--;. l *

'rbjctivisoo gnoscolfuio:;;;";",-q".
t
acoai.n e, a
.vicio trrnno de oo,miIisoo. pco ru'fm ctfd.a, gE;
iDdEo 6D6"d,oe,l Rf*dl ef ig,rdfsiEo y
."rzG
ciscrno Ert, nf< bieo, de limpirr .t ;;o
de Ie t_r^g z
dc .lo hfhid* EuDeresrrcErrs isotriernis*, p"*,
^,
@
h f.. iltu";J"ooto,
_--.-E,
Hrro
&
,[ (U1t'1 "li 4QvYvrsp]r Crolw44,'
C-I.'6-qieorirs'vs

<
=
;.:
> i,=

t
;
:j
-'
3

E
'.

: :

=-:.

.,- :
:', - H .:
< .3 : =
X;,:
; S=
Z,
- z?
=
f1 i

E, :

t;

l'
I

ilr
:ll

.ii
[,

Ir
I
Iti

ocr

.J
Itspco el +a yl 1e da sno dc hc prclrdor. dcor
Ertrreo 4-mt qrc I rutoidd suDrtrn dc 1 Ideir-o
f--rerrore GD.r -116@. +. po@Om ecooci e est Itim" h ifrlibilidd
I 'EE--Ti
1ll il
ccz .&pItic y,'rpccto r Je inpottocir dc b
ll c+cculdD L*eoa, rD dc ro aodo incodicioul lLlE
,.1 .drd iccriblc. co riaic ! EDcro. dcl d*o cristirno.

<US .. I ENSIBLDAD

frarmU
:qrtF-d -io p:a'imonio cspiind dc los-rcguodo,
-:iratco
u debiliucin

*r@---c-"-..ffiffi

,v.-oe-ffi--ouruou
c$dbrio ctrc docio y crecocir, gue d mmisrc bbf
tedo dc 'csteblectt, ,'esto otoscb troto .lr 'nq cmo
r t ot. I{ 4q!r5 .t_cr. n dd pgainmio rdigico, .c! GfEcro,

--Srl:"r"ca-mi6arf qr!-o se hbf biAo_ya


los eclcsisticos. Y stc,
y dc h repcti& crin de
p&-de
ticiaen-aelccrm
'Co.cilios cn Ie primen mitd dd siglo xv,
'lqgoo, cn
"Do
rcsult

dcpostilgs dc-ds, es decir,

d6nii', roarcDcr la ivsi de Is utoridd ponticia, as


qluc rDc ropcd cn ls ftncjn de sr: propia surrnecfe.
La epolostica de tipo occrllisr, por rD,a panc, c. Erostr
cooo parelizrdo dd pcossrnioto teolgico gue ellq tan viotco.

rtivrs -dc dcrolvcIe

.&l licado
: :prd* ya distiaguir ninots bsre.tc slid"!=.
mosist@orirs,
capr& g*searo -o-1, p:ss--*r--G,--:
trrre dcl dEro. ])cnto dc este l'-o se obsews Erut t>
rfncaocatel-r-vcca'oEd-f;D6!DeDo.

i''

oo-.It-o"-dc cspccial rcli*c. Contdbuyeo, co cfecrc, de un


oodo aotble a la leota foascia de r uepo sistca de
g divcrgeocia coa lo udiciol. Micotru_Jqqo
-"9* ppdg.
por la sirurcia i,rcra d; s lgles;dd
-

'

.dm<

Torqu-"da

(138&1468). Eo reali,l"d, rrrs las lrrgrs


lueh.s y los estiles dates coa.ilianc, bscia 1440 uo olced
de tclogpc y caoooistas refiroa co rcoovdo vio lcs prcde Jueo de

monargoa pontiGcie. El papa es prcsenrsdo


da Capistrano, oooo por Jurn Glraiel y pot
Pioe de Vcrsailles- mo d juez arpnroo de todos Jos 6des
I co d plam cspirirud, ao mjcto a aiagir decto coocili.
,;Torquemr&, a b Swtmc de Ecdesia, d-q de ostcoer gue
- , ni siquicra u pap cscmdloso puede rcr iuzgdo ai dcpucsto,
dcdE .guc l prioecla ooti6cie cs ls ccacid r la fe gue
f d ni.-o Epfin Sto.

tcosiooes de

--1lo!

.&q9T,E *-abruordoTs I
p"rltdr
",rr- ,pcro & Joma
!MdD; sc va ooso,i-do "U*tU.o
poco a.poi,

tD-cl--d
dc'

_{eSi-vc,.h.qr&g9i"io,)
;:c,i i;=il;;-*ua i__*
JJvr
eis;s
jcrarquia

la

de Ja

simboLzad por

iPEs

!rc:
-Y>
<r-tc
Ll*(.o

-'< ur;
-J

Lr

f 1

::F*<
u c;-

-11

<_j.!>
C:Ca)

E, i
=c

=c-t

..

fvm lltlq

esa,

cl Ci*a,

ocupados
:ig:gs, yadT'Tli9
dccididos

ccle-

co sus crcsrioo ecooiiiGa'ejercct srs funciocs us

.D,isEsdoles

E eldffil de los 6des --de erya


*rs:Stsi:FFicr-:
obcdicocie y posicio dogoric8 oo hey modvos pa dd_
d

+-a

a'E s

los dectos dc .Ia dispcrsin ricodisciptineri" gcocral. Lc

Ie

Giwi

Gt _coo

=JryF:

crigcrci de reccio cootre .le ecoUstica Gra r)rid l m rnodo dcctirrc, Ixro Do dio esultdos positivos por
l coatdbucia guc prcs, de rm :odo idirccto p<ro importrnrc, d podsr Ectal y tociel &l dao. Al rcducir
vive de h rtligio ls fe incoodiciool y E-fidfcisdi-

la pctic-prir, -cI occsrisrDo''rdori6'd domiio"dc J,


Iglesia sobrc Jq;-cspdrs,''esduul --_ tsl vci u pcsersu-jcoacaibie c itcnsd aainrd prtcepEst:-f-coodusi
de la ,frsc'tilolica a6iina'pi-d-pcoiinicoto de Occm
ocdidc dd silo rry, rc producc ua siglo despus plcinedsoertc con lo gue podrfa ll"-atc, para siraplifcer, cI tiuafo

ED

-; tIEFififffitrc
ur: lite de tci,oos, prcdicadons o prr.
de dto hcl, po r,s partc, y uD rnsss dc oms ire.
l4*
trdos, dc ors idoctos y de rnonirs goscrros, por.otra.-Lr
6l rnq SsD psrte de los ar.aro, cclesisticos y
. l
9-=e
cccieate utooomfa. dc los cudos laicos cD .cste pciod
.

t rDeDte hbfs desealosdo, y, por otra, fevorcci t rlmiis


urcio ia{rguica dd coorme dooiio de l fc. Trvo ito,
pcrlque

, cppEblgea viorassocnte . Irs t-nj.-i oti-Eo- orris - p"u"T.ul-

o>'
a ro
c=
.<'
ct
r+<!r

'

deo

iodo, da Ia oboerr,aci i*
dd-ffi:/
pcrcaedn de us Eiburos, gggl*g._gs99_r*,

L.sgll-ie- q".;

*-9-g-=*:,

vca co,'od,

'. Sc obsorg_ aute todo, un deccso dc Ja concepcirn y de


la nprcscoucido
torcscoUcido de Io
lo divioo,
divino- una
rma cetrru&
nrmtrno oezcl
" Io
r^ co
--.Io dc
lcil coo'lo !E!rtoo, us educcio de lo prioero
a ls f*

lo rqguDdo, pa dvcrrilo b*su


dd Aog" y de h fc.
- No perece qlue ca cte pcrodJ ve Ia vii, cistia dc
.Ia dca co o Iugrr dc -ilio, doade cl boabe ticne gue
catooccs oeoos dtrades de

asEninq d$Dos spccos


.

85

u&^6ruh

arututc [rw'

+ ,t(l'tsrE(0orl

-Pffi"''

"'

l?ffiril

lEl

lei
(
EI jt
',1

,
n'g!

o,

llfil

g Bl

'

ffi[lEffiffi[liil

i:

EH

,'t,,f

iliFFrntfl*3ilti

Effirirr$is

tuti,H;[[[;

e$ffiE

Lll,^
l,

dlIV
l$

lii;gr+;[t

rgT}r--.i
,t
B.ts
lobo. iH
';E
.gt

'E $itr,tiB :
l, u' Rp;
t

...1
g:[lfll
?idL'o
tO di
o:
ie
lni
Efs!'1
_r[".
g!J 'E o,i
a

ffi$
"t'?

fE -Ffi
rx;
iHi
l blli 'F
I

;\so Fg
t*t r tl.
$!lB'
'B B.

iirti
l*l
(nrE'F
rF$,

rrP &"

rxisnrP o
u)p
t,frh t8,lvE tt
E\ F.'
i0 nfl
EJB E.r.o

E)a r0la..E
E:O.
icLo
flf+
iu
ffi
L &ro'
sJ$F 'E
${
.Sl ,- o
)F
lr
It.E.n)
rr.
E
,F
Eflr
f&ili_riiBi.b EEl
otl
ts

U.:I'r';NlINAI C/IIOLICA
DE VATPA IIAlSO

BrBL

rorECA

Pa$eo Valte

ulsronli

N. 396_ Caslla {05g

vtn oEL tr,tnn

ffir

qt"
E,Hg ;

'o. :E.KE
H
lo
SL\
B
F'

f nilniLf,lfij-g,f-3

Lt

BIl

ld.

Ia

.F

x/rr

t
I

\t

rBI

BI
O

nitfrl$t $F:

t' i Fi

w
D
'FIi(\r

B.,'o

rL,E
D

[Et il

EI t cto-lfue

l rFih;lid-dr uia-Is -telcido ra


-i, .-*;dI ,oc -rD
HicoiTF gltge1e*_ddd": EEEIg@d
J a

Io

"48!g

co

rc^coaEgrre dc- rm rodo

T- ry pspcl , pqr cro d destio ltrtrroo Do cs yl oor


sidedo colno no rurrtc quc lc decidc lcl*trL
.
prrro pleoo tico. E Dios rc re rI pdtc *
guc d.iw, ca
C"T" c sc.d gue guicrr silvr Euo .{r go. rl e ib
crtr8!,- y, co oDtctcoci& d cistio,ceUie :u prqrie
trbio'ficil Ircrrsz dc alnrcin. p.to hry ns; .too^ui7
qrftr-_a:_:ggir= ccle*idcs itervicoc ; f"rgg{}
aarr_d39o?cr_su itsai -eiilelb-oiciL U- *-

-l f Ecroso -cl E. iipii dcEos es l


ViFo Msfs. No es lts rp eia t go. &.gr.to ?c co
nlq l fdo dd Scm y cesi cosvcrtidr eo r,i igual, .o
un
Gdo auy_uoa{rquico. Es jE Mdrt de Dos, Sr; prd. h*
cae ecrch po . Su iErcesis sc coae como acg!r, .!l
itrvcncio rno.ficr; x I dedica uo culto 6lid y-dalo.
arata tl3 cgUq.-.rsEb,a$={"Ele--y_los_tos. q;o &
gui -}xio, por ua lngd costodio, irvi
"9 lcatc 'cntl.clo,
.pIpo,
sietore
rrt.erosrtrreot vigilrotc
Pe..q*
atrlhdor, qut o coaidea tcrmids su piia *.;d"-y.
dma rc-scpere.el cueqoo: I rsiste cn cl ltimo y qplo
.ta8Dc!.,

u -crisu

db-leoearc

r hcc let

nr iDlEeocis ."p.rA a. q,rc-b"r,

sido pmormcirdo d ctcdicto. Se coosdm, ;.f."";


.f
Eiryo psrrc 6t l5 qlnos r rlvao del ir6.mll pq" o E
ir"a.
eta inedimoeote d pera.fso. Los ratos, i* qr. o ,o
qErr rE plcgeries, cereDoais y o&todas
i"a"*

i-port
pd= dp* 4. fdrgarsc pam rcducir Ia pcraaococia
";,dcl
.tcl_cD d prilatorio. Yao cs esto todo. l-.
ero.uocOa_* ril
P.

"il\{$\$frtid\b

gf;**g!:";g113=!@l
=-Eg"*qe:i;;l
| *gga-o8-Fs-gSE-Er.i

ffi-,

-,5iI 9,sn
irmeidgd dc G-F64 ?.fp--l
-

Pgtqul

g=rye-Isp9g_tl*_y=euc;ry.I_"*:ri::f
E-'+l
o
B
^--.--1a-:

.A trtas

Ems-dli

csts IqE!r3

dc artratJe p* vl ulastcaco,-".-.; otas c I


mc+c6a y Ga I edcdcz cini- I-co!6aatt-<'-c! rcr,!ct!o a
o c Is
i dla c

t8

J",;:**.r'ffiHt
t,'=*
Ysstocro tcoor
d. r
ul; ;t
;r-.,.

;S*l'.,:-#ffi ,o;
-'TT*q-t*i*ri-i
rDcorscr
t"
cD

cote

eE vcr-de{cm,

desprr& dc
desp,&

vid

r ;:l::Ytr;j."ffitr'',H,* :Ifr tHk *;t


y! a*
mdo J;;
caaa va, *
del Y":^Ytjtl-p"t .d.
d.r.EfE;$iiff.fi,f#ff"rt;:
.. ro_untco
"oqueaaos
podra iustifcar. I"
c-;il
-J
t'
;-;: dc mbos.
".jLT:y.: bi;
dt.l" scnsibid:r*Iffi
",ffisu"["Jf
tn
sula ierarri- ff:i-t
.

i -!. E -"G, ;A-: u4t:',- si3. ovenir-@e-{i!*b*


-. rusj-q)-rtni .for-, -'--H.{Tt y gue. induso p.ir';;-a

' x m::",ffit

m#'f'ff pf.f,

P*;

gq=U*Stffiemt#
iffi*-'ffi*ffi*H*,:':E
q ,tr ^c..*.;;t
j- ta{orpaba qD@Do8t DgrlrDc'te casi inerr.
. _DcDte
inerte ,.,.1-1
de-ibren --vssE
motir, to.to as Is
_

cionaban_su_.d;=

cecocias uei_

t "ff#*.FlH

mlxr'+*:*:ffi
"ffi-#iffi"ffi

,
rerrrci co ct mls rllt, s

t,

r.'

.o

^\

-otro,

Scj-o todo o poiblc, iocluso rte .ct diri"' j".r"


pcra ,rDc.rl- de las rrns dcl dmouio. .Los saaE, d.
*
goe cad "ro ,t sido cspccialoeE dcf,oto, c re8eryrD
t,lt{+

C^

;X;;#,],il11*Htr"?i*l

89

,.'

=^"=
k,U
.- u;
o*
c
lY
a./\
ss--'. -(
s--'-

(-;
a. :
.--a
-)-(
:-'
s
.'
., c'.c:.
:.J-,

)Ll.l

(
({
{
': itt'-:
,- -:' 3
.'-'
v,c.-I-t:,
J(t:- .-\
I

q
c:

trre dc'e rrod;, ce becfe, d" A"*. o.Eou, vlctiro! dc u


vrrta ruiccio crtcrior: la religin cosrlrlba d dcstio dc .l
Prsivi&d civil y'de l ino-f .-*ri co rgudlos que e
'd!tb iducir a coocebiIe de rqucl Eo. I vtrsio de Is

cordoEs fstics estls .tcndcocis dc b ctiiosidrd parcce


' ury
fustic.". Pco no Jo .sc meoos l rcccio & guieoes
---cqno ls lm.ni- 'buscoo cD otrri raiu dd paai
mio crlurd dc Occidctc r c! de vida ecriva, o de
lc g,. --$rjo d rspcco de rn efoar- oetico rcviio las cccncirs de Ia fuoca y .treroD dc dr d cisrionis.
.DO UDA

esmtcturs Dugg.

.&fr-_@Ec os R'Cos-Ev-y.xv, spsrccr ls-.foros quid Es


adeJa rigiosidsd dc csu pocai d 6 ls nir. !fua

rfpi-ca

rncdidos

co cjemplrr:s rilogt-

.y despu6 en opsculos-pii-.to,
impresos- ua ohrit tiruhd
prtcisarDeatc 4s moiendi. Pco o c cste 8spccto tipor6co
+l {coocoo Io gue mls importa, rDguc se lratc d.- una dc
Jrs produeioaes us freoercs eDtrc IG icuabla. Mucho
ficos,

dd xv c difunde

iteeitc cs scalar gue el.<ane dc moi es n auntico *nt-o de le lireaura- piaciosa dei rigto xv. EI opsculo
. rritdo x66 s -nlr qe a, vesin Ei. difudids y populc_
.' .Iicln-?., qprslcce er cleos ; -.di" y tco piU, t cl
=n{s

oato dd dgh. Ptro sobre cl ttoa e'bn cscrito


=:..*:ItDio
i-1-$-r'"t"do T ;6.1;lles, y coaduln cscribidose eo
i='ioak:1r.IrIscs c EEo,pa, o. or*i, . Am-;'! desde

#.@g*}stibociooer individuales s.E, a vcfts, uu.v incia?:c4PSe&stribociooo


?F- F*S!ry_ Secho scrrpreodeorc. Sus .gurcres v.od"rio,or, pr*
roD xrsooqlidadcs goc foraen patc de la
iz-:,]llesrofrtesuDtos
.j -.&ite '*7=iliA- l
t^ .L--'- -:)-- oito
cclcsilstica.de
r-'j.4c
Jao.o
arcca r;;
* ;
:';_ .
ircipli!rio cooo por * i.*it.
ra;co.
espriru
Basa
't*--liol,
' "isr
aoobg i lr4rt.o dc -Cacovis
. J; G.;;
-,(8.
._Jug Nyder (m. titl), O",r"i" Gpranicr
(tn. _llp],
1458), e Jecobo dc Jutctbog (a.'i\. Si tr.cmfricfa
oe us obtls Do es euterior a cooienzos dd .:rv, sl coacrpcia
, y. Is scsilidad grJC rwIn *
sin iuds, . * ,1,
tim deceaios dd siglo atcrior.".-oo*,
Todos cstos_escriorcs, mis
I

;l

ryBE I ionici dcl mlsico-als J"-El@'


de .la idca de I auere uo de los ecccsos r.gur* , la
-dacailo
thg-e--qg-prqtiS- para biq ooriS

sA n,T#ig*ii:i;.rir,# ;
Iim4't'ffiSffiT*r.ffixL};*ll

asctuca, pcro
i.: . xisss,
rrt!, c
tr1 for&a
ior_-i*'*""
c! u
o---'- _^j -i::, sustaociAaao,a lr.

:.- ;"m
:meT4,E_!.ff
y
,

: m-;a",:*l
; ;;;
1". p.dr.;;,:
gdo o intundiras *i-P"t*" x;;'# *-;TXt*t i:'T#
morI. Ar
incapaz
Al
cDcaei'nol,

'
'.

cl dama d.
"o1-lrycnte.hacia
llntcogJaci-{n de Ia r

s.,"d.'L]TI'T-:lS.
teao a6l1T::HtilH.
*Tff- d:

.dffilT|&ff

T':'ffi

jffirffi#
;tr
-8caso

trs argunas

; d& ;;:
se

nismo

tr-co,Po.iso

dril;*i;Ji."'#sll?-:l

::ta *- ;--**""=;;'.:"=t
"^"ff *. iH:'.
J'ffi"' }lf ;i. ;*H:
' f-f:: ;t:ffi
}i

- 3-1, , ;idr';;drlr.-i:Giurdjco

sue

de

-Ia cra

d:

l-

c=
=c, L)
c-.-<<L)O'=r

!s

ffi.*ffifixffi;**"-=tr".u::.
;:log"iru"t-J::hr:Fn:ffi
iffi
l:=.ffifl-'o*.,t*}ffi/

ge-

cl

t/)

..rF f >

Q(Drri
<1-lLA-(D

-J

o-t<u.t
c) --.a

=l<
g ,=

i.--

2!_EUe

c-' o3 )

vcncdes.

i:"e

Ir

=.

90

91

'l
'l

5)
olvidr

,Fui'do

gicas ricor

Guru cP4ol
N Ul-lt tttkfta

odsnr

auDguc c

bin d Ci
d Andci
oorrollrrcl
.trtunoo c

!iie

pr

I :-ry.er!dqs--l-cstc,
?

.l vcnid
vcnid .del rtr
dd riglo :-xrv, $

peso I otrrs
dejer
:jer peso
6rma
oe cde
cda 'vcz @D
into
ro iefe
-endpapa
cmpre -
rc?Elurc'
sicmpre
picosa tambi
:: sc Dictrst
m pcrfodo muy l,
vida moral ms e

io de pulirlo, dJ ovalo. No .e-p-p"*- -r;;;'*;


bientes rsrriogidos l bocin del celibato dc tcs'scerdoiJ,
' l rcconstirucin de ua verddcs comunidqd . eJ.r-'fj
'guc Iaicos y crJesisticos no se distingan 1, oontrspongsn ya cn
,', oralto cristianos, la'desmccin del-sisreng de gobicr; quc
.

.i-sostiere Ie jcrargufa. En cambio, vangrcparndoo l.nr"rnt.

n{s

rpasionedes, que adquicreo, ,dsd: }uego, imgosi


teolgica. Poo su tcrna predominaote ao s{m o}:stioDes rcorics
o dogaticas. Muo ms ficaentcoeDc- s trata de -cosss

prcticrs, efeeoics-a--Ia-brgenizacin *l<ica -<omo s


ocD disputa ibte-li -sifoofa- o fu.- fo:ns-c-f"-pcr,

f.ibQm

Iqf iodulgcDcias por ejeoplo. Scroeiante despi:zamieato de h


proB[-rorilica-Zffiaf cra, rcbre todo, consecuencie de a ca
mcruncio dc l Igesia como organizecice uudaa,.sobre
Jo gue ya hernos isisrido.

Desdc cooieazos dcl sislo :gv c cci. ldeoao) de h


..stbrtrdrcl colecuvs cnuaDg, utcDacas tDdeDcss ccnEltugs, s I8s que se aeni6e.11 I! _griq y iz rceccin de

ffir_4. :'cl-gu;-iiicdroete o

dd

6i.

y8
c
i :tsdo cfomr ls Q'i5tisndd, pero h fsooomfa gue
tel -igencia adopu o estos deccoios cs @.e distinu dc h
que tcala co Ia pm rntcrior, mucbo ols n't cn sts
lciones .+si idcnticas, muchas eecrs, a l-dnridE
prdtesuotes-, y apoyadest cotDo co Ingle&Ea y sobre

eo Bdcmia, por revneltes de ooubles prqcrciooes. Sio


baro, g l Iglcsis_-stcoris se poDcD- cri.Fhta tos pri
de tcbma. Los rcpgtidos Coocilios c rsra p
92

-condicionesjara

una

z-rAEj'tr=te,- en suo, !nt!!


scnsacn_dc

RENOVAGo}i NORAL.'

ecrecis no proporcionadas a su importancir. -As cl problcma


de Ie imsculeda ooctpcin, es deci:, de l inmri&d de l
'Vir5n' al pccado otiginI, elnz rrno l1atici y uE8 reso'
aaocje por .lo msos igusl el de Ia presco:ir real d: C.ri
crr Jas cspccies acasricas. Sin robargo, oo fdtan las pol-

rl

*"a*Tf,i

_un

'Lesmntovcsirrlt.qieG;;;f -.i;o',encoEparadr'cin-lfs-de l AJta Edid-tedjs o <id si$o xrt, pueden


considctase como coo.fl.icros Derores. Ad^6. ie o tocar casi
nunca pmbl-as fudaoentales, cstos debtes tiener unrs cotl-

t{i,$qA
\ r)ffiia'm

;. rlo elguno,

trE+q."-frHffi;'*ifrffi

las

'ics

prolsro

- tr--if Eobi..no ctericel que-Jprp.., ;"*;"ffi,}ffi


; :_Tlo^",_o:,1,f ie.r, y no-tratr d; ;"di6;
"*,r".i-*,.,

.rcsplandore
ranter .csI
urante8

VIl. REPLIEGUE }IISTCO Y

_ profu ncio

ticne

sibs-Ee
rhul-.ffifuffi.
;*
;
;iH.
=;Eff=a:-.11,
tcacotq sio en
u'i'JfilEcin, * JLiisiil.-gue

alrunos secroes
y Ia confusin,*lG-E, in.luro
F)ros otros Ia .ciesbandada
'%un rcplieguc.

J5i91.{9
-.csj !ersq!q"r. -ffi
'"--i*I"ffi;H,'Ji1,ti,t?llf}fr*ffiffif
aaS?sc (m. 116),
(m.

OJ

t r.o
-:
+
q-
"
t,,
'o' I
!\
;
crl
rD (\I e
\-4.

\ T

J J.
d
(\'.
.. gg c)
-

r C),
c) q , uu&
c P4q4. (r\
5^@
i^f"jot
^t

SI -o-o
-o."
4]- g --^
alJ--"'id
; ,{

es (

-.-cl.il-.sg9- rsljsr.o,so

'

ff$,ffi

desde Tsule
116I
(m. 1381)- scan los uximos rcpesenranres de ul fenoeno, (
I
te-o-sQalle cicgeio.ru zona geogrfica. Ic.ici^nqrios' V l--t'ltlt"t
lnn
,".-: ;,T,il"
rerrz.n-csta @oca I,ETI6 cn d. resrc..de-_Eu?-Decial. ;,J,
;_ .:tt,:l)

-il1ffi*'l:ffi'-ffi,,-,:H'iT;,Htsx,

r*

\ i<
p:gle_ en_Ingiarcrra,-cn t-Eurpalcenral y *.1i". ;ei"l(H4ir- '
gero
cmpiiamtnte
literaio
cultirgto4i4-estos \., t(r ill i
flli--cs-yg-

,*:S,'"|L.SiSq#:lrtT::,.,
eue
lo xn'Lya

'

i,:su.

ilila iro-i)...,,
l
\.
ficicrmente esrudiado, sobe odo en iu mojunr;. ; h"-" 7,r1Si3[t;uql1frt
duds de que
e sus moivaciones doctrindes pueden r I xffi[nil
"lunas
t
4a''ct*
Io dems, ha s'do-mryo ta if,uencie a. ,s.i""?
Ai+fR
fil
la,de Toms de Aquiro-. Sin crnbargo. ;
-"y -ffi;.L,.
sido

f;ffini ffi.ffiffi,'

ffirv@1".cty,|',

ffi;ffiru*m,,gg* I
'93

H,'i

i"a .t"uo,

( J"*, dl ru ,ct p.n , . il uo:t. dc l-Iglir,.


I' pziGi;'..gE-gctcLail=ai-j -pt.eaej-ggt*.
Eu rcitud Elrresent, in duda, r cccin rnte I pmli'
focira de hs'prlcticrs piadcas, crd rtz as uemss,
mcoos dwds y r=ccsivr.oeotc rtIa.ocotrdrs por d dem.
Dcsde cl rigo nv rc percibe b*to.te darrmcote, cr'lc rrr
bientc gue re inspiren el d fcrvor alstico, ".a desnlorizrcin & ls ob,rrs cn curto. tales, y, robrc todo, un rsein
'coaiderrls como cI ioo pri:eo y acabrdo de I fc. Ya
c ls dudido Le buocratizacin de l vida <istirs'tr cstc
perfodo, gue a mrrq;ponde rruy bieo con l csneruecio
iurfcocmomicg de la sociedd europcs cn gcncrd y de ta
cdcsiistics cn paniorlar. En ors pahbns, -l5 m'nifesciooes del oIto divino vicncn e semejer ---<udo Do s. Eo
dcho prccisemeotc rcbc.ll"s- las de ls relciones sociIes,
uogue

.-'

tu fuam6 y sus motiveciones prctcodcn ser muy


El cistisoo c:rprcsa su 6ddd s Dios con tibutos

'scocientes a los gue lc criggilpoder terrcssl: dicrmos, ho


ocnrics en cspecie, etc. H(a 8 pesar de las dioludes
.-rJ.i.or, o' .to.e ms trfr..idar'porqu. ticne Ib4ElSs

-t

Ctffi..

i: ircsm: i pffiffi

Wm iryns

posslgss--arccts

'e daiya-lde sus frcioes. Eo dccto,


@tcs

il

y !

f,co, ades dc

quc
los

gue Ie pencnecta, admiisa

a, al EE, E- gcnetal, no le rcpugoe


de *u o.rlto s Dios.
hscc rrDleD que 6tos trrDutos can coD-

:la ooia cuvrdd

,\r*n

on

mnrnrdine', L orgo.i,'cio ildicDrfi;1-H'li.'

trrrpo rtlo y podaoJ" .*.dg tctraido-por srf@i+]':


dble fu:z econ,rnict, h"C'l d.el d* Yo gufa quc ,cre rn'y --.
D

difcil

mii.

sidedos mciorios ea s misrnos, Ilamados piadosos auogue los

disfrutc un gpo socidoeute casi parasita:io. 4 los-ecici;


ticos, despusJe-habct v-codido sus- oraciooes, sus ccreoonias
y sus aorcisrnos duaic todla da de-u crisriiolbcdl,
l9r' I'tio-q, -qp-ja4e:31-su.llsciiidi pare Iz sald de su
perfccciooa
pepsdo
uo sisteoa cediticio Ee ca:rtil iofiloar. EI
riidporquc cst garaotizrdo por la sqgl-de C.risto-, c1.vss acIs'mitzobros
cioa s. vcodcoto d no.br. .6-ffir
de la @
del cieo sc crigen *
"d.i"i.n"otffiffioio
lo asegura+- oo podn ser ne{nda
oeci ,iin, q'ue'+Icrs
liqu-llos ctos de pi.dod por ellos establecidos y 6iados, y
cntrc Ios gue se cncueotran lss invcsiooes s din6s.
EI sacri6cio real gue as ouoplao los 6dcs, la inocable

privrcin de bieoesta gue de sc les scgua, no bden oe'


os de contibui a convecelos de que uJes ctos'creo rcddermeote oedorios. Adase a esto que d ciccicio &l olto
divim, d prcstigio y Ia consideracin pbca, los precedeates

y o

cgufu

ist r Jo nc lo.imo

dc

propia coocieoci. !o__ qu.e_fos_ oisgp r los _ours crigln


tcafr gue ra, derde,lu4o, I vcrddcra-forra de 5iltsd ci-

-iunto

potlq.Tdo.;
gue Ja' Idcsii-ocultsh id;dd,-ni
irm<if,Bdss -xig-^is fscles bajo ls contiu t6..Jr-i
ocio de los vdoes con:egredos couo cristios: la crridrd,
por eiroplo, fue Do rc intcrprcuba cmo sirnplc palietivo ro

cid y cooo ismmrto de coaservacia, sioo como gr=to dc


fuEroidd csbiin:al. Todo couibua, pues, a hscc de ls
obns y de las prcticas crtenrs uo foaa acbgde de rdi.iosi&d. Por cso c beca ms nuneosss y se complicabcn:
l,os acraocatos y Ls liroosoas, 6 caii les ofen"s parpercgrioecioDes y los legados. Era un sist.-g fcondsLno, Do slo co el plaoo de Ia psicologfa colectiva, sio
tbio o d de l iDdividul, porquc cada uro e vcfe-es-

do:lces, hs

- tisuldo, peta rejor mqifestal su propia' crcecia ate Dios


y ente la socicded, a distiaguise de los deus cn la ocdida
dc sus'acomientos, p!o +^-hin de sus itenses.

$i{o.uo

de t5 ms importantes forms de'

-rgo,-csjicn
&
i- irc,-y didos al isoo ti-po, dCla'Edgd
Ja. de. s cofuEfts.Tc formabE aqi ,rsrualncDte
uo?- ndiidido

es preciso elcan-

TI

datriotes y

ii'

er,por' econmicos

Mcdia
eD un

pofesiooelcs. So

bt todo ca is ciuddes cra!, co grn Dcdids, Ia proyeccin


i6l sclnaicrito corrorativo. Eatrc ls ofrrdes laicas y ios

rtdeos

conveqtos vieneo a sirrse, frecueteocote, corDu-

iddes Eixts, ocieddes ca las gue se E?ta de rcaliza la

gue se considea lcdadea picdad ctistiaaa. Ig. tcndcDcias mstices y cspirinalistas e <iessrrollarcn, espcciahDcnc, cn cstos
eobicotcs, y Eauon dc scrise de dlos paa touar cucrpo.
Era, precisamentc, un modo de legimar d propio aparromiento

o l ao dhesi futime 3l sist-a de nto y aJ coajuoto de


las prcticas piadosas. Is .i-ultneas y cDovadas tcnudvas
de mejorar la discipiioa de cste o de agud monasterio oriiban t--bio ra ctitud,de emrlciu y, al misoo ti*po,
de imitacin cn los bieotes licos. Son csda .vcz ms io.poant6 las rgnrpaeiooas inspiradas e rur idcsl cristisno ms
erero y mis sedo que d corriente, eD uDa zona uD t Io r!giDal de l socicdd cis.ir.a. I.os gue formsn parte de dls o
preteodea 6:aar uioguna posicin docuinal uueva, ni poncr
to duda dguoa dc Ias cousagradas. Fn geocral, ai guiera pre-

D.fr l

utoritld o Ia Icgitfuidad dc l icrarquis cceistic. Pco ecrieado r doctis y e rerEas espirirurlcs ya


imrporedos 1 ist^. culrud cisrino .+unqbe DuDca p

rcodeo

9'

.:::

o.

E(:
q<*

SEJ

J
v.-^
.- r- -q

r.

ap5(.

^<
=(o
-'

C J

+-_=C
<J(!\

3'>

a,],c!tu

i..lo
L-.F<<

S,3>-

t.:i
E*a' o
1,,

\.t

:(.

-)

doaitcc y, eccc, Gersdot or

intato

.?coatlir
J DCDOT

t onodorie @mn-,
o d prspic( tinaio rdigioso pme
a aum mtivos dc vr. erpirittrel, oeoos lridos

prc,fnodizr

rtErDOS.

El oirmo dc lo accimiertos ofstis dd iglo rrr 'e


Ep, frrcs, a -icrtudcs acntes ye rparccidrs rnterorlneDtc , .t tu:" patc imprcgpoq, mls o Denos de cttca,
Fo cl copltonismo, pero, desde luego, I* crirncirs que
Prcttadta Ga?rer oD Euy rcnles. I mlstic dS cste tiglo
bacc ruyos los filoDcs rrdiciooelcs y li# rep'roducc -eo-fos

ilf -EiEYr-r-fsi nc- f ffi


de-E-

i,su

tc.

Aciir- cr*i-- iuEv-ori ani*e-}rci

a el

cs

erEal

con

cDtEgB
-+

a"

'rs. lim y edcsistim rc ioco,rporen ProEto sta'rsei-':;


cio, y rsl Dcr en Drets l ioporttc ccrogrcgecio 'de lc
i Hcrmanos dc k Vida Comn, y stos ao tardaD co .senttrc,
y' femo
;t] co lrpos rutooroos, cn otr! ciudcdc bolgDdes
crs. Su foo de tcligiosidsd ct, obrc todo, individuel e in'
taior y c irrrc de Is txtos a-gicos ols gue dc ls'd'
boracin tcolgicodoSrDtics. Sc inspiran urcDos- trr Tons dc
Aquio sue Ast stfD y Bcrnedo de Claval. En esrc m'
bicntc, siguicodo la volutd dc C'toote, sBC cn 1387, ea

Widesbci (ctca-dc Zrrolle), uaa coagreacin de

cto

c le Dvinidd, pcto rD cootcto guc rhora llega


cdrsio --rD a trru& de la ptoclamrda mlidd dc
la propia cistcocis oit- de e6:mar le divinidsd de ceds
bod. Ye lo asc4ura fimeocntc Er}lun: todo.aistiao es

rcgulrrcs, guc 6e rsimilo

Pertoal

e Criro pot -ottrr&zs,, aungue Do por grado. Para


y prca Ie otros fnios cnDos, cl tctoroo Dis eguivale
rl dtssbico i{ll, pcro posiblc, de le propia e idividrrl diriidd, de Ie <iloagco icread de Dios cD tlosotros,
EoEo r. fryte Trulcr. Narura]octc, pq! tos Ia profundid.d g Jr iE de cst t-pcriencia itetio srpcra ndical

.iggsl

atatc d q1u dc lrs arcticas crtcrDes y de les obras pas


gtercftrg o :hhidcs. Por.csta vfe d oinio, el buscaruna
tcs.ido iticca c.a Di6, cocucaEs nr propia sutoDona e-s
phiud .guc le libea de -le sujecin rspccto ir I icrque
cclei{stica y c la rgiile lera de Ia Revdcin. As, 9or eicanplo, feulct -4ue bebfa fudsdo Ig hemoded de los Gorrabcrdrr- o dite ya Ere stos se blleo supcdiudos c! rodo
a Is storid".l de la lgl6i&
Gtrtrrocotc, tsts todeacias mscas osaleo
esto cqrizq bieo su fis*" ! su liniuciD- eor d-ymprorniso
tercoo, cotc d deseo de reolira y .a6rmar en uo! coaunidad
lrrmrnq sus intuiciooes, y d desco de cvadie de los lzos del
tiglo. E fiqmcoco Ruysbrocck, cu un E)omeoto &do, se nicga

er vicaio de Sants Gduh (Brusdas) y se retira a I soledad


de rn bsgr. I* pata <cdva de u mstica cosiste cr la

Es gue d redo iniIg ascesis del alni, Otras cupas la


cqper!: dcsde l touocia aI muodo de lu aparieoci< tereos hst l ioitcin fervieote de Cisto y hasu l visi6. I.a
,lita sitdir.es pars l Ia cooteoplativa. Eo Ila sl id6s rcupera sE pcea primiriva y .se DegB eD lo ctcroo, pa gustsr
del ..sics! y dd ecc n4res-cible de Ia oi co Dio. Distitr GS .ea crmbio, l rcnd dd bolrt Cd Grote
(8. 1384), gue se bece disdp,rlg de Ruyrocclr, perc gue sc
desmccia del pccrdo, pcro esto Do es

i'1, ruogu lif6i1, d

trobis.a h prcdicrcin y, sobrc todo,


.r oobrior( Drnuuid.d dc ivaes d.cr. y -rcg,:-

caoaigos

y se proPaSs ru

a los

agustino!,
de Cisto'
Estalconi.oto -iJErreplecDtao, inriiscrtiblcmeotc, to
eupa importentc, y rel vcz iodurc uD guro en -ras ry
o"tit*t'corc i; ieo :sv y :rv. N E-Flimitsn a tomr

-.i-6

tas-.caidrC-

b Imituit

riel cicro Pera


tpooc"le rma cosducts als sotta, ni a inducir a los des
l ttudio de ia Bibli y, tobre todo, 'dd ueve festqmcoe'
Srs tfiocioes ics t l. iDtdlto de vo]vs s l3tiqni<16
ois uieotico ticoco ss tafccs cr uru ooncePcloD Duse, ae(>
l Eisoo d-Po, de ta vida reiigiosa' Se q"'
fficaconciocia dd uoaopoo ecli;qtico de l,es
i
toma
niaatrDcirs, Y sE rcaccima predicodo co leogua vulgar, rc86r'
osdo el valor de 1a acaciro no estocotipada y Iz fci
norI dc! rebaio coridioo. Sc fiDda, adeos, ca la civi+
dicacin activa de uD ;g.ided ioal de todos los cristiaoos,
csbozado coouuidades meoos greve&s pol cl cspfriru icrt'
quico. TaI vez si sc siguiem coa amplitud a:cieote d pro
ciPlia-

.s. y d <igni6cads dc estgs teodencias, podra comprobarsc


q". br.coottibuido a L espirimali&d dd mudo coD Do De'
o e6cci' ni neoo rroprud gue d movioiento huaranista,

rn if613. De todos oodos es r bec!o que cste lti-oo


se ioplanur o corieotcs sinilses co )es rcgiones de I
Eumpa dcl aoocstc (Fancia dd None, Pases Bajos, .flm"nia
cit d ooob,te de Erasoo- y aic"'""
c Inglatetra)
Il resultdos -bsstc
Do Eeoos icot y dettraintes gue d buraaismo
italino co l Ernopa Eligiossllcotc mrs tredicional y ta'

t[ca.
SIIL

LA CBTrICA

pj1-srsfEa.r-E.r*rrt*

Se'est todsva lejc de tcosr ! conocioieoto cxhustivo,


ai siquiera iforciro srEcieate, de cstos y de otos peTF
& las cecodls rcligiws cn Occideotc, cotrc ocdidos dd

o
S+) <)
*te

Ss

-"
{ -*
<\iE-

d
P'

<

P:-t"

: sd

!D5r-\{r--

:(l -
C

_.__'-r

)t
.t

aiglo r

y acdirdos del.siguieotc. fIert boy, por rredicin


historiogEc, e &n csndirdo los probl.m" f,'los66cos o doc-

aiIes, tos fcootoos tfsticos o dxissticos, con a{s gusto


gue les distitq loros de la picdad, l evolucia de ls srsibdd colectiva y Ios divcrsos oodos eo'guc la uoe y Ir

btra

c n lls cstructuras .sociales de .I Ioce, s hD


-l-rl uai
hs crndus oue llscn los nombres dc
;ffi- -r yoi*rr. forms 'cn c!
' a(g.)"i
iocial guc ca d tdigioso. CTi@ic
is iu con.

sideado .corDo rrDs proloagacin de las quer.IlEt ocdisvales


o corDo auncios de lgs tomas dc posicin protestaotes. Ahom
cs obvio gue rcsulta fcil ocontar prccedcotcs dc las doctriaas
dc lVydif y dc Huss ca Ia probleo:tica dcedoprica, es
daro .guc el sist-" cdesirstico cotra cl gue arobos rclogos
gq qlr.n, jgtumstc con muc.hos otros, .!o est debiliudo, en
absoluro, sraado comieoza a habl Lutem. Sin embargo, d

rf
'Hr.ffmr
ry

seguidores,

y.:t.

, .

plnteanicnto esoiiaal -uevo y

@tc,elcaso::ffiG
de1,

I,,ai[iq@

&

narHdn
utq Al

@
y srcEceDoas rie ia effi-s-ffi
primitivo oo cs igual .de un
snheT;-ffiFA-alffio

Mnr*,

lr

lUtr

de

.6 +ignif,sstiea y uoa historia

Cla OrtEen tleneD uDauctprccisa. En


siglo Ev /cs!a

teodeocia c[gios colectiva cs

sus comiczilEs-Hnda-

srq! i{!ei{

i/siCIf

y la prctica cistianas

e que

gue, ptccisamgqlc eq este perodo, oma foroa

e:ll-1s]" -Iel*i*o

qs*ee?eP P lo: {9es l'es y cl roc8l oc lgesta cotDo--debe g!. -tssto 'presupoDe pta
+.-ffi..nicm6 ripo-'adDs estn'prcvisi .rIuca
]
e histric
,
. !t
! : r!
:

tcDtes CD wyclll, y o-cn !ts o tDeDos clsa[oeote Gn roucbos otos cooternporoeoc suyos. Es cieco gue st conda

stitnytodo d dernoio la rsponsabiLidd metfsica de la pervcrsin crisinc y se caliEca cono aoticisto a o:alguiera gue
sce yculo._o pertidario nryo. Pcrc csu pca ha carpczado
pcdc su iiciI sipificado escatolgico y estos eguemes

baciedose ranspseDtes. A trav6 de dlos dcs.hco h hoobrcs su rosub,


.cbIto
ostro, descubrc tros nviles dede aguos
aouos
a guicacs e co.nsidea^rcspoosables dc Ia comrpcin- &s

oeotdes

i,ip,-

pcb?&l uionies, curu- E


rleo:-c-su-con*rii
-ct-6-icuss-ct-?E-icus-

ydif
.s^Ed-I-ina A \f yclif

. cs
;cs

y-.

;,fI"'HJ'flH[

r:ffil#ffi,;lffi il,,ffr*r,-edil

l* t!

Mwvok
ffiffiffi,,

cligiose

ies dcgrocrsooDEs

ElgO er OtrO:.lOS PrOgrsE$

5na\AM

-dcxpaiencia

11.-*mm,*iF",ffi

dd crico inglir V de sus compa.


Ioldos y hussitas, rcflefa con grao evi'

dcacia pccisam@tc aguIla sitracio de les cresr.irs gue betsos raudo de ilustsr y que est vigeote eo Europa cntre
los sfutros:rv
Etr oiuato dd peasamicoto deydif ,fpane meoos de un

Me[,

trftvcr{rderoi.;
ffi{*3':t,0"iffi,:"eHH*T-:ffi
cntedos

mniuto dc ls docuiss

eros

thffit'ttsr

^.C"mOo. r..cl
UD de

us

lHffi,;*#'ffiI I
r$.,

snfl$H

rim'.iffiri'j}#:HjH;H,.;S"'#,
I
r"c'o ;'
ff ":t"ffHLg$l"rc' *;
d.*JffirT#T
r lcr r*-oPo
J
- nH,,:f*l
T_. o *_,#.qfltriffi
"*H}?8.,9".**:ayffi m,:Hh'11 [
coocario

H#ffi;#ffiriffiH3i
.-r.T"y"dT"I"TE.t
,* i
r,.u t."g*

q.

L:

tr*tffi*,ffi,.. e,r*-ffi*':i t

c,r

e
c-.
<

L
kJ 6,2
q->
fJ{
-Jg
C)
,i
uV*!J:

G,-<
s c-a
^\{(E
:r@>

-68

>'E

afs o rrenos, como


I m{s..dcscrrrda !gr,
cudquio micmbo dd dem-. ?sro-.L ..ooa ts un he'
tjfa pblica, , como tal, -rrerrcr r Frscguid induso con
la fucra por tl podcr civil. Is rocmies, coD 5u5 rdeoes de

1.

e trtrc$n

-hnn rrvcmido an ms la ociedd cristiana,


intoducicndo an dla, con l divcrsidsd dc !ts tcctts, r divisin ticid. Sus rcglas o rdigiones privedes ron, cn dccto,
forrrrs espurias de crecrcia, arbitraries y.ricnas e Ia ley cvencon sus .hbitos y modos de
lica. -En rcg[dad, los gjg
vir"ir, hacrn ddibcod ostcntcin de ua maror pcrcccin,
pero nlgglg-Esk Elgioss es viid si no est fundeda cn

rcciete crcecin,

cs $Eie de'hacci arnJ, p*,it-brtto.Go -ffi


6"aTa ostctscin de Ia santided es hipocresla y pccado. De

cn frsudc con daos para cl


pueblo. <I-e causq por la cud los frsiles despojan ms frcctrcntcrncnte a los pobrcs que a los rims'--cscribe \Fyf en
as Dc Quartuot scctit uellis- es gue ios segundos desubrel
ms s {oodo d fraudc; a los pobres, cn cambio, y el vulgo
bccho, sdcros, .se ansforma

les {alte jsmrcci pale Dotar el cngao.


In d fodo de la polmica vT'rliaoa criste, pucs, I._ggq-

;"IffiTlTn

th$.li(ht6
Rl$ltn'&s[)q

tbkin
defi t{t}l
CRt.Srr*,i

gue vtve

.D cl hbito. Pcro, prrcisarocnte


a: a -a;-f-am
pot ,u:ftcrreo il .aim t cristi"!mq imigrrg, cl telogo
-*o
i" p'ffi
betrp'tle0."r6ci
-..1-E......m.1 .dcmoicr d s!5mr dso dd'-o-?lEl'ELFftiru Saato. Quicre
-cnfretilEl--ffi1-6icl .de su ticaoo. acdiente su

tridrrlnAIt

$e k

miffio

reocicio
----:+ =soiirulin ctre la
] Ja lolxro c@o or[a.alsrDo,.soc
gt

mtrun

{-ffieo;

-yiif]ffi.6

dcl sue

d*??ffi'oT.Io

que

csts csigencia dc luda dirccu y de'


caccia inmedista;Ill9 cuya ralizocin rgle al pQ(--!
)' s Is sgsdsC lrijcaiEl*ffiEffi-Te su lucba se retels cn
d becbo de gue o combate ta.Eb cn oobe de una cno
j yacio rcligiosa cooo ds ruas crrDcetrs ctiSris ticosociles.
. Por cso en su aguDentcin .se dvitrte a dosis tan impor. rc ds airas lzrrr,, cuya coninuidad y vcbeotnci mouasta
' con l rdstiva seguedad de ls disa:siones dogotices. Cuado
tc la vmalidad dc Js oeciooss 6lxil<is8s, \Fydif recurrc

cn

,
I

uoa obiecin de logica ecoo,o.ica: uI metcado es fraudulcato,


porJue d sccdorc vcde como bueoas y vlidrs unas preccs
gue slo Dios sb,c orinto valeo. Por ora partt, aientras tal
veta cs uo isulto e la virud dd pobrc, ss inmsl tambi
porque d dinoo se disaae .as dd empleo dc l cidd, destiaodose e Frsors iAignq v oo nccesitds. Por rtmits
que sca d que tos 6des ayuden a su plsto, los mienb,ros dd
dem debcrn dcserrolle un civided civil y rcntable.

Ests vea lica


100

ta cotido

lto vrdvc

ccorase oendo

. - ".i:.i--:lriT::trwyclif rgurDcots .n .I(


mis cticrmco,."t#;.;:::i.
'-co
sus giars a8or, cn d:T,."n
.-,Uo
ya slo cristioo ai slo bfbiioo, ,i";;; a.-os sue-eaj.,..
.i.l:iE*:" 6rrl
supremnfcsioael. EI rr.n"dor iefa
'lc donas dls-tgrsionrd?- * * ti.* r I de.
fense
.!9
!!t
entcodida,
para hecer brillr l
"=i.-.]ii*.ra,i
*.isIca o Ia ono
doia cristisDs; 6crine.plu" sus
"-"a
.d"or";; L idea de r
Dios orya iDDcDJ dt*.dr.di'."li'o*oi.nder. porque
T";
esvddra-'a prcsumiiJ;ug";
;#
iL a. roulsse
por vudailcs e fc hs
-r;.:r-"qT'"otij*
*, L &l.rr.
o
se
puede
hof
;J
;;
Pyy:
cr
is:sr de t
ry:
divinidad, oo dcbe mitirst J A....-i*
Ios crJesisticos
tc ero88n de disribui su indulgtocia,-y=;;;
podra sabcr
un
uu Eeerr
sacedoe cu8ots
crou Dectsrt
nectsite un
porgue Dios
*
oistio?
oioi-of'"iii.
I)im
m_r^^.
perdona
a guicn gntes
.

Ie da satisf66o,

;;;;,;;

* pcocup
de obscme sus oblissciprc\ para oon
., oo'bay Iugat a tra.

ff
#FGffirffi;;H;*x3ffiiT:
.*plairff#; r* nE^

r?ia3'T111

sus es4, aceprando


; aspccros :< r{
"1g"";;;
no loaro-n impooise
.o--loghr.*, aunque,

:g-1o, pcro
audsces,

i,r;"ffi Jf rfr
{+rt3:
nerd, y, If.,i,'ff;,i:,
dondc a coercio d;il';;;ui

ru ptoecrcin, eiecieroo ua grao;"im,


co Bob*io, donde tles *lri*E-;

irf;L.
;A

?.,*'3i*

*:

prao impcdir

ocuEi

cDcoDrraor

t0t

<Trc*@

-'< i{ ur.
=9.-O
kHz<

z.

={.

rffffiuf

#-ffifl

uaosposicid-ideoleicde-rA'dc-*i*;.5a=fu1ir=AlI

iPEs

q9o

=r3

aeoT:Tlio-suoenticioso (d; r_'r;"fu,


po ejeoplo)

;ml*f;:'ffi;

l)

=q

- h cepudo
;-';,*;r;.
slo Dos los
'
como oilos, y son mciroi,
,o po, s ismos,
sio slo porcrue Dios Io
;. "'rJ,* por Espero
.-la divinidad por Io qr1.r.
vy.rif ;" l#u
6s5r,nsacin: e rrak, en efecto, de
Io su. iroporu
'no e.s- la recepcin
1;;;?ti;.
matcial d.I ...r; .-ti",o, sio
Ia cs
ounin espirirual mn
todo, un 1
.d-: l, *-iir-t]*ur.
snboto. En fi, ,, o.Slr,!=il@-;+*L
J'o*Hl ii I
.J.as vimdes q.isrin-5
nllffi;
;;
tles, , muo ,[

i:,T

cE

<s
dE'

X g s,=
<Js>
o@,

P"lot-_Ir sa@s Do pueden


Ios edesjdsdcos eoarril", ,

il:f

e,
<a:

f&r&txscu,'tts

ffi+.Hti'ku

.-T

En tcrrtoo cspccilmsE lvorble. AIl Milic de Xooeriz'


(s. 1174) bbf frnddo- tn rscuch de prcdicacir culos
micocbros ddcndm l vudt l cistiismo primitiro, y
--{orDo sirtrultlr.rmeDc bC Wydif con la eyuda de Jurn
ftrncy y otos toidoe- Mteo de Janov (m. 1394) e'deriiceba'a taducir e la ltague wlgrr cl oro de l Biblis. Pero,
'rcbre todo cr Bohr-i", te" -obras de Wydif
dlf
confJcto-eore
*:: 1401 po Jernimo de Pg&-r4olieglon cl -t:r,dgs
. d dcaroo .b.co y d demn. $q-H"B gue tccogi bas

vis tcorrs dcl-iESlogo ingls, o slo


qdh*i':..1*
p_1,
T.ot
@i"crrd-dg_er#.-sino rambin con la E uoa ran perte dd pueboguera, etr ffiff{l5),
co
le
bilEffi;.
Su musne
iEfGa inp'cdir la consdrucin de uoa vetdadere iglesia
oacion.l. pesar de los conf.ictos c:cemos con el papa y el
a pcsst de las discordias inteos entre las distintas
-prtado,
orrietes ---cspccialmcoc adical la 'de los taboristas- y les
.srdes .hes que les aoopaaroo, d hussisoo sc ,rrsnn vo
'i'sc fonrlcci,.suogoe coo algun cooccsin, duante ms ig
_- .i81o.3 propio Eugcoio fV rwo gue Pscts an B (Coa-

urte

-}
.L!

;..

diccamire

pct ada .e'L$ru, 74)6), T, ca'1418, cl hussita Jorge Podi$rady


. .{m. 147X P'hfsd EoDo de Bohenia.

mJlo

&{\l{(ltl
Cf{1"r{A

$(,

f $6.frd$.t", .*o se b dicbo al prircipio, d sistrrD cril'


{ urf iGlcim de rcdr- Ea odedd; ao -poda, Pues, scr
nes Prorunoes, rlr 'sn
i,
[\ l, intcrvcocin ni la aponacin de gomsss fuenas Ducras.
UEorrc los

siglos Ev y xt', las naciones euopcrs, en plaro prr>


cso de consolidacia, estaba demesido prcocupadas por Prc
bl-oi capiules pa8 su propia -isteoda, y no podao cn@trtr lrs encrgas scjcotes P88 oPc'ar 3 6fsc, cuy

eccsi&d cra ya, sin eobargo, sentida. Pcrsisti, pues, d sistero --{ue podrlaroos llaoar ponti6cio, os que crisdanodc Iss crecncias dericali=, y se lDanrrrvo casi islcrado an

2
<

durate s dc uo silo.

el,

c-<r
!-

_<tr
a c,T <
>^- V'-
g)L
tsv-

Fr- g. L lgloi,

ea Ia Baja E

t.d

<7
|
C.)+,^

l-t-
o .i. r

Mertia.

l-.Y"

5**z."

., 9 =a
<J(\

e!3>102

lim

Ctr*o
U.

;-

.2

a-

*ii4tE

4.

.,

Hacia una cultura

nui

ffi =yo*,

romn

*rievc,.

JquicrE. proporcior_

II

cn
, propsitos.
S' o ectsariarnene co cunrory;lli;to*
a r* r".[._.
e]';3?a ce- ./..r
g+orf c-urrursl-;;rJ-r;;*".squva,
[. ::.::^_::: *,Tffi
3- ::H?"".,
rS @

}IUEETE,

I Po su carctcr sistcmltim v moDacto tlcrr.rr, dxilsie


ll 6c los srgos trn y c_cDtorpccr, n (!uclz, .l3 orgEruca y coLsI ciceffi-cio ric uoqtculrua iqica). il cieco, eo a@r.
rcgiooes y ciudaci:s dc Occidenre,
i @s
Lb socicdsd sc bebs o*:8trizado ya dc un modo sotnomo y
origiDd

31 6tsmintos

ffirffi;6ffi,5

!i:: tudio <id <ioecho rom:no o:, pocsirGli-oto Io desoc.r de urodo demasicio evidea,
podrian _orse
I oros. Ni se a6rm siquicra queyuIff.il_;;
fcch sea vrIida, siocr6
i - :::::'::i:-9-::
h; 'J;-.,*;iI]*".'* nos basu
con pocie efirmer

polticoaooaims quc prcsciodao,

fimdsmculneotc, dc los idcglcs tcoaticos y fardales dd


papedo y del srcro irnpctio lourno. I-rcepruadas cienes ma' . aifcstgciones de csrae rcpular, po: Io d-. ao bien e
y
otb]cs pero.Iimir.,l"< foross [teaias de
'. 1ocios,u afuuaas
hcie 1350, oo hbe c Erropa ru artc, raa 6lo

ou.,

'

f-'eoa-eguice,esdecL,f aehbor!oscuceptue=--*l-tos-E--

.. -

--...............'._

I--r-.

!.
rE plrDeas.orDeDstoD6

-j S-E.ild }ica.
ri5trS;ao:-oda
i

En. E,

(lc le tolBl oe

-Dueva.c*prcsio refeja rc :xupusiese a


frs paaocilsdas por le .IgI^., Ia crtne laica sc baba gueddo clamcote rraiaria rcspcsto I otrss foraes de ia vida
colcctiva.

J-a matuposicin cotrt orlma laic

rdesitica es sio-

plisu y bur&, porque las dos coop:rricro, sohrre rcdo eo l


fase ici.i,l, un foodo coo de dogrors y crecocies rdigiosas.
todo d pcodo que agu wmimss, casi tocios los grandes proh'!m"< bumanos, todss ls Gtocirs de l seosibilidd
colecdv se cqprcsao tav& de I terrica compbja y r.i

cxb.austiva

Eotesgcar

dd cristiaismo o gue te se babe apropiado.


d conteoido laico dc Ia foroa aistiaoa cs EuJ,

arriesgado, e induso arbirario, po4luc, duraote ruc-bo'tierapo,


no puede hablrse del ruo o de.la oua como de eatiddes distints. En rcalidad, es innegable gue L rdign lmia, ilspira

controla la rnayor pane dc las foaas cItuales, oo slo


brcis 1350, ioo mucbo dcspu de esa fect. Bestaa cit

caso
aoublc, L.@ parrc, vadadcaDeote decisivo-rruy
gue constiruyco roo de los balunes de
de les Uaivetsidades,
la ortodcria y dcl sabcr rrdicioI. Sin eobargo, a pertir de.

oediados dd siIo rv, proriDarmeotc,1 sin duda, aores


dc Ie sauoda oird dd dglo rigiete, rugeD o casi tod
104

to,

,,iiJr,;'f#ffi

ilffi:'*'*'p.,_,iu-,o, *-

"r;;
Esre pcrodo se disdaguc, *.. .oo,E;
debe mecioarse eores que,.cualguicr-;;:

L f*r;; q".
;rqr. toca Eu),

is:'J:",:t:.*:,T*",J#'i;:lT:dH

cosiruio

@Doerlca de
Tcm]-co'-gcoeril, prtcisaoentc porgue cs
--!-.

*L

-eo occicienr. lo,


snto-rs
tUrr.r.
cicos de ua culrua ueva.
* t siri_r
laica, porT
.- - guc 6e spafta
gue
lo gue se Ie coneapooe_ de la
.todo
-ms
olua preoiisrenrc, iriudbieocorc
eclcsistica.

-.bo,
ufla; uoe ootal 7 li siguicra us c@ci iodcpeodieotes o nr...cieatcrooc disdnts del sisteoa ald cdirsdm. Ls

---:--i::-r
';.-1Da.6e

0nr{Th

guicrc decir,

".,l.oo
,entc rodo,lo<Jesi1icas

1f.
DE

."':.: 'i,I.,

--

H#,frffi,ftr"*.i,#ffiffi#W
o*
,,
;-;ffiu,_r.
como licas

. .EL SENTIDO

rt@nm J trl
Qr 0i/[r8t

invcxjooes

* ;r"*..; en gxaD.pac,
su"inrai;;; ;r. a part de
13,50 la s..sibifidd cristia se polariza
de'u modo otsbie
*, roTg a-la asona y .r ."r;-d.I
a. u ticna al
d;I
:as elld -bora,
_profuodrs, paiiaoie

iaoascicotc. Ya -quede. dielo,

*.t ii.-J_ril'o cooi_r,O.d;;i. L scotido de


.La muenc, dcsconocido e mdicio-y
*f-r"ri.onio cristiaoo- Sepaacio dd lm y del n.
o-d.l-. ,;,,:,. .dc soro

aeore, fforcce en mu"i,os ases- de

tit upo, feri: enrrada *- L


"-;;ii.
tio para Ia Euene cn l, .;ldr**i".ilor,

lny_

po, cso Do

, lusa cl
gue agu erarrirr,os no en,
absoluto, odead dc
crodo
.!oo
o de terro. En d.peor d-. c oroi
p ooiso consigui*te 3t'.pd;;"io".-pro_o
"o-o
*uo.i*a"Dcote cotrto ccredo dd. desdo-tarroo
del hombrc b-*lo mori). H-os visto coaoo ea cl sldo Ir'-r."rrur

fd.*.o:
lapuiada a <ieia: p*, dE-;L-rocia
iv;dusl
d
bdce de sus__areous coo Dios y a-cooccatrrr,
'p*g dp. po, ese rrino ins;;.;;;L
al
-co.

slvacin.

El- ar mmiendi

.p.'.ro a.

I, L-'reo, h riica
_oo
foa co gue rcaeionaa lo, ho,otlt
tide, por lsl decirlo, a .,a us p-r";i X eooo. rrnJua
dc ars
105

# {A

5cci1r1o\Y l/t

F,J

p.

I.!

il

de sus corretes tc0eios trducc la inpircin ctirtirne gue


ncceiu toor oncicnci del .pnixiroo fin corpord Pltr Prr'
panr le vi& fume. Sin tobp, oando c aliz de ccrca,

Fl

l.'
t:
r:
t:
lr

teaa dcl congegatc tbevuros. Se r


dd rc8cio cspiriruel mls prximo a.la rdicin y $e mcnos.pertcooct d cfuaIo de .los oros scntimientos; cs como un
puno 6io y t polo gue . psEce incepaz de atrle rticcs
orr.,r*. !sro, * crmbio, vn cuoindose lcdedor de oto
polo: {*o} Po Uistall1l !crert$, Pt lr. proPi invi:
drlidd,Funquc c cciuc8. Ane lodo' I Ecle-Dcolis pol d

ie le

'

rrc

crsi educido

p-r-.sito lsico, d cntido profuado -rao cooo inespe'


;d; .dcl .cictcr nsturl, dd imo or8oico dc h vida
h ms8ua de los phcercs dd cuerpo, gue
+ruDr. Dcspu6,
' <ro.ouedo -@?rtsc
o ProloDgarsc. Desdramps loen l
-"'-..ri.
de los 8 sonsles y dcdsa que sccpara cu!l:1. sUdScocon cnbio dc su vigor de oo tieopo: las
'.: dulaes,quc ,iL, d*'-B'. Ie compcnsatan a.opliemente.
. Vjlho.(u- J465, prcx.) lnet Jos sctsos dc enteo y le
pc.quc Ja.iuurtud lc ha bsndodo de iSnnroviso, de
-oo t isidjeo que o puede dccir como. Despus
vicae u .rou Esica y patrica: Ie ilimimda piedad por la
suerte Lr:ma.

Tl
glo xr'

cn las primeras generaciones dd siespeciajmeote cn Fgncia- d airor por lz vida dd

vcz nunca com

c icrgua descerroeotc, Ios'micmbos'de ca& csdo


cl papa y d cmperador l ora y rl c"-Fcsino- .r
'naretrn cads uno (on un mucrto: ceda parcia rsprescDt uD
'.aca apodendose de un vivo. or.vo smil pucde eocontrarc
.cn l vida cotidign. Los mucros no sorprcnden Jos rivos
.7or Ir cspalda, ni siquiera los m-' mrtcrmcotc. Saben mw
ticn gue no dcstru'cn slo d dcspoio caml dcl alma, sioo
uns rcdidad humana, hedu de poder y dc su{rimknto,
rod
'l?.'dotot'y de goce. L mucre sc imponc a ce uno con
sol presencia, y para anularle rcda vdeidqd de csisrencia
slo coD
gesro. r
Dast8 soo
con un gesto.
pode
l uDooeo
unicidad y i
la unlo8o
dcl pooer
lc bast
unidad oc
. .lc
: ile todos cstos muenos no-proccde inm.ediatamentc de Dios,
' ioo ms bic de la condicin ngrurd. Al venir en tan grandc
Jrdos

ebandorr ls vida, ctdo dc nimo un otcndido'y poliuelcltc,


gue rorso sus rllp.ctos cr los quc neiot ilusut d scr-do
ic h muetc de f,.ole dd iglo :ov y dd siguicntc. Uno

noco e aducarse de los vi'r'os. hcen valer su esudo como

I
'
,,.

'.

co-o vida C lombre se ha fibcado tan diecoene


.rpo -y
dd sorido de o oec=saria descompoicio, nunce la caducidd

de I mareia ta sido bumgnizada dc rn.modo ran vital. Micr'


'r8s sc opcra as I ivcsin dd sigoifcado tredicional de l,
muene cn la s-.ihili<id leica, surge en tiers franco-gsrDio
el m original de }os ttoas macabros. El profuocio cambio dd
gusro oprado cn Europa a panir del 1500 ha utilizado espe'
lms estc rnodvo, aI meoos. en d plano imuogr6co. I:
Dazzt dc la i[.utc, cn decto, fue como ua din<iu ric I sco'
Frbiii&d colciva icsde comicnzos dd riglo rrr. Sc rcpresent'
cn lorma teatal, dems dc inspirar omposiciooes litcais.

$r <l jcio del "ima y Ia <icscoaposicin d: la mareia-

.aparece

Eue

y de

apesa.

esros rios maices mmpiem-.nurios y

umbie conradicroios hay, sin .-bago, un ndeo

a
:

ambin en ios re0eios de arrepenrimienro

dumbrado 6tupor.

y de funr co fmscos cn las igl^is, en los cieustros, cn los

ccoefrcrios. Para nosotros, hoy, rcbrevivc cspccirl-ente gracias


I imprcnta, a los rebados fraccsts de 6ales- dd sigio xy.
y e loo l-,'rcs *tre odos. cs otble le scde buiada por
Holbcio- de h,s prberos deccrios dd riglo siguicatc.
I Danza ile b MnrTtc es una de las primeras neoifestacioes
corlcs de ls nrer orlrua }ica. Tods la socicdid celcbra
ella 3s Bargo cocuento coD Js euiqulcin corporal. Ordc-

fundamcntaimente conduvcne I' verdaderamente acrual de la


rcalided humana
E, la Deaza se hce prcssrre un nuevo sentido de la duacin. No se expresa slo en dla d sentido <ie la muerre de
rna colectividad, cl con6icro en que la tragedia de cda uno
rro cs meDos dramc quc- la de odos sus semcjantes toma.
.d6 cn conjunro. Ha'tambin cl tupor del vivo, el remno
cimieto de la cduci<iad del cuerpo 1' de los biencs; y sobre
tal cstupor se alza, desde el pindpio al 6n, implacable, la
irona. I-a pesadcz esquiva de los vivos se convierte en una
torpczz rcacia e inrcsrechada ante los csgueietos gue se bambolcan, que se agiran ]' gue, eDtre carcaiadas, los arrasiran E
su onda. Por doquir esr prescnte una irone que Do perdona
a nadie .v que rraciuce la concienci de los lmies de la esistecie fisica, gracias a un dr:mrim pero obietivo disrncia.
'miento psicolgico. lz perspecriva <ie la doble suerre del propio

nuevo,

uoa cspecie de senrido doloroso de le propia ealidad bumaa.


A la mclancola del abadono de rodos los goccs terrenos .se
conapoDen, en efecto, ironas y sarcasmos que la sabidura
crisriana, y tambin J vcl:emecia asctica, haban ignorado
}'""ta cnroncrs. No sc prrrende insisir ya slo sobe la igualdad
de odas las condiciones sociales ate l ouene, sino a6rmar que
tsta puede acusr corDo @Dtrspeso de las pasiones y de los rrrebatos, de los eroes y de las vcdades de los hombres. Sin
in66e y sin paraso, la

hftwr

0(rr 0r
l fl4i,t e rtrur{,i6ag

108

,
/n

frrn

ft,nn

&@\J,\

Cr
?

es
<e
c.-<?

<Es
\^gl(T5

- ,-\-r'- e,
lJ

cii

=i-lI;
- ? --':5
-, :.' F,.,as

::-

C-

f\r
il.

xlrl-

'h l4

:!.{Ir9_!_=

rca'
I E"tt. I"t sl*-lrrl-L!ry 11 senslb-i.ll-d colectivdcst
ccrri
/
s'
intcnsiecjcote .ffiveci
t;' con
.irt" de la tredicional. Tt cs, @DcrcDsDtarc, d mito dc l
cioria. Como tl ccnddo de l ouetc ticot :o este-Effi
ES

profundas y fuertes crrrcsiones eo la on Sanogcrmnica,


la, gue

a r: lado y al otro dd eie dd RhiD' le lgtia -a


umbin se Eruesuan axrrtoadameme sersiHlcs muchos

6'ldNJ
nitfr &

ambier-

ca tcrmios de tieapo, rcguir y aumerrtrn para crde bicn.

_ avcnruredo los hoaores, Ia gloria y d gocc.


"a El scntido de la gloria, gue rsf c itroducls cn eI pr:efo
i' - l" :rimcra mited dd sio xr', alcreabe desde tucia os
de un siglo obrc la socidd lica de Occidcnte scducieadol,
Y eso o -debcr palec extreio. Asf ooo l2 5tdd
gi 66 iaba in te a rio aen osamen E-6-E-GG-o,
- --1ri
.-'zf
-Y,Eas prop:rrDcnte ualcs; teoda
'. ,ccrcar cl Lrclo a Ia Derrs, ls r..,
r..r---*-!t
r..r---,.s-.-

a Do sc sitan cn la

un

:}ritrtoMr.r,
.
previo, u.na posicin cooo Ja que adopu Iazo Vdla al nI
tie 'su diogp De oolaptate. En csta sabild obe, e*rita
h"dq 14]0'y ncleborada despus, cl auro btcnta ua cocilicin totrc esoicismo y cpicuresmo muy siSnificativa. Cooo
coroacio de su laboriosa y audaz opcrecia fiios6ce, Valia
lraze uD csc" de las ale4:as ultraercrs gue csperaa d

-& rnhPrnrr.
ti3

jusro: <<I-as elmas geoerosss ----cib- Do emet hs


no ist gterrdas. ante'l perspectiva

o.lici9s, si-oo que- rc.-

leyes,

; vcsin actudizada del ms all corcspoodc, en rcalided, al


bbil conpromiso que Valla propone 8 sus conteoporneos y
' guc,
cn d (qndo, le ha sido iospirado por la scnsbilidd dc
tos. I rcprrha dd tcmor dd in6cmo cs une genial occsio
. a !a sevcridsd cstoica y, sioulteamcntc. r h ms decsda

ptro, alm_any-ner
f*1io dd prmio
-Ia
par. L virnrd, j1 supervivcocia-eiigios:a-4oEEiiEffie
l@Ftos-,]
C"rro lucgo ci rr.or-gre-6- uoa
ancipacin de la-bienavcntursrza, ge la qr le parecc -"
.scducir
d lcqr: d tiu4fo ca
adnisible y guc oejor pucde
--d-pararc <i_e! doa quc ha luchdo y vcccido,-el
dc
-disfrute.Ia albanza angzJica;tcatffi ,= --ir dui-@@. <El oEm-o-Dios, Hoobrc no podn ya seuir _cspenodot-:-- ti, hombrtdios
Sc levt dc nr rono y, con
ique llegas
-"?i"a-.<oncluye Valle-.
ticndo dcl palacio ,crl, ir . *
concepcin "oisdaaa,

'a-

r' -"i,

--

@\ri

oe a vaooe.

oue

filffil-tfl,*

fDs

paraso

-rsmo,

n-E-la-fl-Elcs-

As, cn el cuirc
dal? si,
cuio del.sigJo :sv
:Jv estc tipo
tjpo de
de'sup:nivcnci:
sup:nivcnci:
se coDcreta en fenmeos precisos gue dcoen, desde iucao,
precedcotes, pero gue no por eso soir meos carcrersicos.
Se corstrurco tuorbas monumetales y muchas salcn ric les
iglesias como c busc de una rli-gasid aurnoma. Is rivos
mcrinuff 6r::aodo en -cl--ciercicio' .i. ;us-rEffio.
,gujcrec
'obr.."*scpulctosicil'iriaor-.re-der-apar.F.or.
srotados en.su creda, co actitud de cnsei a sus drpuios.
y ms especucul es la eudacia de los seores. liacia
mediados dei go )sv, en I talja-srugen - mcroumcnros-a,rjn:qtir
cosLque, cu-lugar-d-idc-oll paz del unro, le ensa!4;-ror

Mryor

cnci,e-E raguelios-a-qujeuerirrieiado;ilTi-bicsi_ca*- :-- -*-in-aniee.--r:lI-[lraforma


--id=]
--za-lo_r_g'rirsres
-if _Juperjg_:_cJ_I

lo$riryI)".-E*ascripdn

lqe&.rot
.de los goccs paradiscos
gue el c&ffi*bumsisu fsrm'rla.
--opezando por Ia llegada de los bienavoerados al Gdo| -Ai*ur.. sobre la fddilla de un vcdadcro tiufo *rs,r9. ,Br1

sccrones lerrcDzs, rccugaenooras

1rffiEi;o:n-El

h6uo,n({*

a_.q!!_ell
=.-

Por otrs parte, el'

E,r' Plaw

' crtoto -hrq_l, puara orieotrl, con .milhrct y.rrillrrcs dc


. purpuredos- No--te e ya ni siquira lfcio piostcrorrtc trr' .u grucncia-r Y dcdc curorces, si te puede iegui, h"blrrido

r.:ry__

-_q_!ilyg

a'in- Los Scla de VcoM-rro


iciuso ex precer rcprescntados en cstatrus ecuesLres sobe sus tumbas. Cn.
grande (m. 1324), a caballo y mmpleumeate aado, bik cr
'una
puerm lateal de l
ia diesaa uoe espada, dcsde lo aho de

'

iglesia dc Sata Maa Anrica, cn su ciudd. EI sepulro dc


Cansignorio (m. 1375), oba-de Bonioo da Cempione, ya esr
fuera de la igiesia. EI prncipc'se alza cn cl aie, sobre g
coctl, co la cina de ua alta cspr<ie o:yo oovimienro esEJ.

o
Aat
ctr
e<:

i;\.
I
li

liv

.>^-

,-' X'i. 4
ae
<>t1

sicroal es crruado por Ios arms apunracios gue se ad-*


hacia arriba, y eropua su laz. No es muy fcrcnte l, r+ul.
rua de Bcrnb Visconi, gue l hizo mostrui ya antes dc nr

rucrre (m. 1185). En cuanto a ldisieo de Aniou (a. M02[


no dud en volvc al irerior dc una iglesia,.pero r catalio y
sobre un .ait. Sobrc srl csuru se Jee: Dious Lzdiskas.
Pero rcbcos y prclados, nobles y mm--rcncs dan sles
de ro quere cperar ya hasta d 6nal de sus vidas perra 6zr
tus propias coblazas errealcs. Como no da c rcorcr

1u

rr

9l s.

n -\ ce

E,i:c
ls-<
-c3a
F;j=
lori
ia
i

lrr

*,:i*Bai,
,

sr ru Dr piclaralmnBnist Atb<rl

,rcia 1435,-una!-{s

,ru.rrs frnciofrcs dcl T"dro es la de prolonrr ll- cxilcnci;


idividul transmidendo a la poncrirrd Io rrqos fslcos ''
hacidolos coDoccr meior '' Ios ontcrnporncos. EI itulto
- no cs desconociclo, i mudo mcDos, tes dd riglo :av, pro
es cxtrcrrdmcnte rm. A medidos dd dglo siguientc, cn
'cambio, e conviste er un utntico gnero iconogrl6co. Tres
el escrlto Aroolfo di Gmbio (m. 1101)' gue cstl, por rs
decirlo, todevla cl loa comienas dc esta teodercia, el pintor
siens Simone Mnin hcc d crato dcl sl' Roboto de Ni'
poles co 1117, el de Ldislao de Hungtfa hcis llD y el dcl

I,
I
j

:-

nuet'a prsin
condotieo Guidoriccio dq Fogliano cn 1328. Fsu
-etrtos
de los
no cst cirornscriu Lalia. deros dc los
sobcraoos franctses Celos 1' (n. 1380) y Grlos VI (tn. 1422)
'.y Jos iie Isbel dc Beviaa y de Juana de Borbn, bastara
cia le maravillosa cde de eEtos lamcncqs de Ia primera
riud dcl siglo xv, esf corno los pintados por Jean Fouguet
hcia .14401450: Eugtaio IV, Etieone Choraliet, Juveoal des
Ursias, C.alos VII y dgunos otros.
' f eproduccin &.la c6sie hurune, gue seduce cda vez
rs r lo sio: xrl'f xr', enctleDre tambicu su modo, en
epericocia os onodcrxo, de inscttarsc cn la iconografa ms
.cstictcrDcotc Gligiosa. En compra de satbs y'de vrgencs
y, ii'h meoor duda, tmbieo dd Crucificado, ocupa, en deo,
un'puesto ---de igual v, a .vect, de oeyor rditse que d de
1os personeies cclestiales y divinos- Ia 6gura dd donantc. I
coclumbre a-rraiga, sobre todo, al norte de ios Alpes, y Roger
Vn dcr .!Wcyden cs uo de sus r's ilustes erpoo:ates. Noes avcnrusdo afirrrar guc ya el cristiano rico se deia atrrer
por la ambcin idividul m:is gue po: la piedad cuando encerga uno de estos cuadms, y no Ie ioguicta en absoluto gui
lq; ouos 6eles le veneren al lsdo de Dios y de los santos. I
' El vcrdadero rcato, donde d terna no est ifluido por d'
arrcpcntimiento dcl doaante, es, de todos modos, la orpresin
os pura de csta tendencia. Una persoaa rcal .-principe o
burg.res, preledo o cooerciate- domiua ya cl oradro, en ge,neral de medio busto. Se trata de represeotrciones de csplcndid cridad gue d gcoio de cad atisf,a raliua, Pero qlue Do
crplic. En dtes empieza e ctlebarse elgo ms que d poder,
la dipidad o la rigu-,. Se concea ua sed de iopereccdera
prcseocia humor", se eDcrnu u esrudio inteoso y crsi vido
de las objetivas scblanzas fsicas. Los eratos de los pintores
famcncos en cspecid, coasdtuyen uoa de lrs tDls lts ooifcsrciones rtsticas de este perldo. Por crcim de Ia crrquisita pcricia rcnica hry co odos corro una elegra cmn y

como rn nico tienrpo


112

itcrior: Ia dcgfa de cxistir y

de

er r.ra espccic (

-_... ..: v_1r+-_{+_-

Gnrer
curnided .tcrenl I rn*; $:.f
f; oded; rgucllas mirdes dirccrrs, insondabltrnen* ,.i.o"r."t* .-ine*uren como un sc]idd oueva, vidt y dirccte. En-ilI.:,_[- I. ;;;;.-ir-l'I"ua,d
csonmica ;. ;rirJ'ffi'fffiT'.sc,lrur, e odce csi jnoediatoeni.- .
-li_-ls
""; ;;d.;i
si_c, ms- especffic"mcnrc.ronnd. pjsese-."cn-.1-N-lfr;l
fi.---Uzzano,-lc
Donetello, y ns aun cn su esoobroso Grnmelu
:- . ,($7), la primcra esurua fundida .de Occideotc desde la cp c
*..

.13
t

^'(

.dc Justiniano

=-6"o'*=..

Micntra: Ios artists . c:rprcsan de un nodo que podrfrnc


flrmo inrediato .l ;i;;p.d;""h-;;;,-'ffi
brcs de cirura cobra concienci de cllo y eopiczan runi.
lcstrlo cr forma rcfleia. Trmpoco eguf sera difcil,'presenci.
.'
-' cjtr cjernpios lierrios gue probarf"n le clare cn absohto,
co
rodas partes del miro de la gloria er Occidcnte ntes dcl si.
glo xrv. . Sin cmbargo, no paece arricsgado, c uodo alguDc,
coDcreu gue hacia 1150 cl mito adguiere un signi6cado nu*o

;.

;r
.'

"jt
t-r*/i
^@

cr O c.{

q-^ I
.'O r,

Do slo rcspecto a su espordica reiterecin cn'cl patrioonio


oltural de la Eded y^j;,, sino umbicr en Io conccnicatr
a agudia atigedad gue se prercnde volver s Grhums-Hci!
mediados del siglo xrv, en j..ro, ,prro. la tcdencia -a iilsiderar
las lctrai, ante todo, corno.un-insmmenro-de-<+Icire..
f
social
' a afirma Ia o<igmcia de gue los bombres-<dms
/cin

I rcspondarr precisamcnte a esa funcin..

3C

son' moj2s'i--cdli-

I rrdls- srilo por s mismas,, sio, inse-paieblorreotl--I-l


I significado'cr1ua-j'coll.- En- el nujno rorDjrDo. qut'cs-A
d qc parece relacionarse- tal corriete. el cscrito no se pci *cntaba
a s sociedad oon es prtocupacin. pco tambie o
el contemoc:neo muodo cabdiercsco franc+borgon Ia loriz
era no slc un valo evocado co)sunlemente corDo digno ti-, y po*:surdo.v ai:anzado. sino iocluso <ie tal aciole our lcgij1*b, las- crnpesas gerrems individuales: pcro d o"o"dl
de esus lrimas ---<l cbroniqucur- no ergaa de ellas qlucin algune d: su propia indispnsabilidad.
- Naturl-eote, entre los siglos xrl' y xv tal tendencia cst
l-eios

de agotar Ia actividd liieraria, cuy mayor parte continria

desarrollndose segn los propios esguemas tradicionalcs o Is


necesidades de la ccecin artsrica. No es, por cso. Ecros

i menos caacestico de cste ioo gue *n.


pane norabh de ios bombres orlros, .ante todo italianos, x
bayaa dedicedo a tal misin ' r. ap"sion"r.n por ilq cd ve
Ds, Dc ese modo se mnriti.ron -AU."raro-te y r lz
pu- cn saccdotes dc les Musas y de una /ire deeosa de
ua alma utnome. AJgunos de los ms gades cumplie_
on ioduso dos funciones litcrarias: la ocadoq o o,s indi
vidrul y I rctrico-socid. B csi obgadto cita cl .i.-gb ao
sorprcdente

rli

rs
S-

f
'.1

;..-'a^
... _f
iloc

.:

1ti.l- o

.ucnl rED

:t'' .",.'. oeoidc'lsosto*tootei?tctosaglit,


-I | ..'
--:-- :- ibtd*Ihpttc. saldoa:iitnglb '
*tz lasuu aua,
j .. '. . 'Ccdae.toi
la li arcnno
Pa
Ylnlia
7o1atz?asuuoitu.
cbe Ccsarto NaIlo
r-. -- i o?olo.dAfTice, fossin di
.. ..: '. - -. Vcr inade 1 nai a pa aartdlo?
li:--':=i-= .* - - .'l l:u go afur,:rrra'l a o sto st$di o i q ylto

:acritudrs-, .sf }gy gue .lmiti .guc d J"g"*


rgqsr^-o cisriEo h.blsD cooaibuido pmfuodamca*
cs

-7

'

, -cb|;la

palana gli-zomiai immotal'

ccq6r Ios rdorcs

v e,
f"\,\
i^l 1ig1s <E Da cacnide ,o"="1 l

aotal"Esu-ra
ll; -eioo tcrtoa y huroaoa, :=",*P:*:
', oo i
y scidmeoe scccd;i -p*
de"*
rcadeoci ismftic
..
..
tino

i,

-_

iailrd. l-os iitcrrs,.iPor oli t8,

:o

f:.troeea.cefcfur.gs +-i""Aumascs 5 .9d8 l,-r l


',t;.:n^.fsy rtcto,nDso, .i#n a< :all: promctu Je :
i j E*qoicD :actprrba-sus obras'y foriaroo j irrmrlidrd i
deqoico -remda ct olviddo. Pcto =g ilmsi'do glg
ls -ias laicrs, y obc todo o -os prfacipes, .h lccs
dc roa sublici jdcal ,autno-', 8d-j" de la d: u r
- Etdco y de' uoa rnol de cda rtz ois 1o prc*igio.
. or xrte, c..c.f ida rsf, Ia funciD- dcl tero bh de aosresc ttEy.fccuda 3,.4o ldeclada sdo I calxio dc ls
crupmss o dd podo dc los difccotcs ividus'
,.1 I :glotia, co todo -caso, c nD utDtio vslctr
weiw itet
,r dcrdt cl :nomeoto Gr que, en d .sigio

.'

=Y,
.. iomulciooes
cli-' cc
)ry* su dcrena-die T 5r, prcote lq.i"cia.
telidcd, los bombrcs dc culnra que -siguieron, prahmeroa y
diftdicon cste -ito, hicicoo ns o seoos ]6 riq.o que aus

''..c, hs .-hieotcs-lai*-ori*s..

'i *cro cl sa c dice 'qu. ]D tscriba rE G * :lgo qoc


a.Ict
ieolbre, ?,orge
s'I b,os
s.I
vucstro ite@brc,
,ara. *
b'os da ?u6tro
?orgur ta liErra ,slc
-.Ie
lllla tr roaocotc rera h"ccr dc rrool ura ,sma YirCEis v6 guc Csar o Marcelo o ?alo o cl Afriry- fuca talc
ya GDca c d yuoquc ai por el aSo? ?eo Eo, cst:s
i:brrs oo .ffsics pcra cl'laryo mlo, ,.ro 'Ero crrr o

'=
----1'1icer
dc ora f@a & fpa'ici6o,-l

.
o rtl6.Ixece -po6fr

ftr" f J .forn de [e

aueva

ttatrra

:r.

":rv.'Pcto -cs D.rrxio rmhii .teta -tr.


:de ,t n r'flid dd ecuso iconcionsl a .Ios snriguos. E).Ro:o

zil'y

Ja .Pase

de Jcan <ie Mcong, la Disirrt

.rauy pmato

Commedi de Date

rs cooo lor Carr_


rb* T&s dc Cbsue -1loE.Do cirr Es gue los oodeloc.sob .buea pru.be de l fu-, de la oigiIidsd gue o cl
dglo ':rrt' }'.he! lc8-ozado ya les iveoes toaturrs {trropees.

:4}or gui

Dccaneroae de Soccecio,

cntonccs, erpcrioeo&-o precisr:acarc

co :e

Tisto

dcs'e d cxreiu,
primera fisc .<

e<<r>oo.:
51
t4UFI nu(
(, iq
+G

-rc

{DcDb uD largo p,cdodo de rcJ-ajamicoro y rDs espccie de


:xalizscin de casi rrn dgio? .?or gu Ia .Iitcratrca, Sur F
tc llo-o Lroanstica, e fim.s cr, tllto vigor prsirleatc
,tri cste pcrodo? IIr:', si d'ro, modos .f,caces dc repooder
-icojdo
fe.'cs!l! pcgur, pcr m psccc que hlsts boy hsyo
to tidgctoio. f,s coosccuffiq, se pucde itcatrr csrodct, .rt&i.dcc l fuci Dryo Suc d uooisroo
Psccc hbcr Eieddo I ca-i-ro.

r su

e,

?r'
<;:? -e"
(tD t
)

iql

c'E,< . (D
!.
r!:,
C ,O,
.:
t.rJ- :
lJ

E
Ir

;e9i

t3
a ) G--r=
i\ co
co>
^
js
s:.
-_
.

i'..
.'

q:r.

:ll
.tr
.it

lmtt'Arl

:i lfuu"wtltstt
:

r50

!!,slrryttt"

ii

lr;*tnsw
_f

'.

.:

:I

+_.

..i
f'

+i
*t
:-t
|

..

8'-.

'- ! --*'-.('<:'

fe'
&idrd.Dd Fdcr'rt"Jbtttt :J * "*"t' Estc
de
ll
trcocirl'
yro
funo toc om -"t*t -dt Tardl'
.-,.* if* dire, ElEs dc tdoor ls o pcoos el p'to
po idioo cimrl y de t-prerrrrc lolry' - guctorlDcote cD
',r- l*gu" Docrt, Grsi 'jfi6cid. Po ltiro, tsto oclte
to todo-cl0ccidearc; a decir,,urte dcsios y dccnios'

i*qo. -o divcls itcnsided, todos los prtscs ltrariesrn' er>


trl lasc cultuI. Es, ues, iodispensable
pl'y p-f""r-co!c,
;d.ir' que sra Iteo Eu origrr ca -notiros prccisos -y eo
colectivs groctale' Le ts importentc di dc sc
-g-";
I. L dr r t u*a socicdd lica uns cultra de conguracin,rutEuer.
'
-Hrci"@D tristcn
Do lo los slnoos y les prcoisas de
alrroos de n clesentos cscnciles'
iclurc
uf*t-t*
g"-r'o*.
prl-- t"gr, soo ootebles T..3!9o .y.r 3? cr-r*no. de
v l k vida, un deseo dc fEs histiicls=i-tsl
_-..k
rgdffiil- ,1. gPi9l-$stica fi

'-':':r'fllt*t'?'
I
'
.'j'!r ci -'
. poneron cesi prmruefmtrrrc e probl-"s dc .ectutidd ---JFl.
E
"-ul-rnrodo-Clico .smyo modvdo por cl dcrco .e
p:
1
-<
"o"oab
y oe txplsrarlo, y
,ocDos an- ao.
no sc picosc
.quc
'quc
it
i_
I--d^t"-:{T9il
I --l-T!
-Ducfo
-'i''-vcrdadeaocrre
- S
lquelLq geoeracioocs
<
seotln 3T'*
la dbuncig
'sc
!orr- quc
blc
lparaix s'u mundo tiel de los ror,a.os ;;. ;;fi', ..^,. s< ^E
; aa
ros. Los prioeros h.nzniss .oEraron dc nucvo co sus nl.ss I l+$f*lVu ur X

",;i;;5;;;:tH;;ffi1

5_ffi=--JlflT

i,\i _P?s

cccffico;Eivicron 1gg=AIibrff y, cspoAm;=fl


f,,'rin
\5= I J
nill'csum6i6SvciiflElo--G-
r,:Lv'LvJ
i. ltcrrDrs oue-I
a , J
rGffiTe-Iine1'ffilFE'y-Colffi-:
er lexio de
p
P
I3
rtFeG
lrvtaasf
""
s!tu

sfuDes oilr:des a constituise r


co citrto scotido, d Paodo escol
su
blhd8d.Y
'y 5u
estructur3t u eDslbuld8d
eurspe, a k gue
-para
leccin
la
rcpetir
cra
necesario
ffi-ce"dor ropies-v

c:P

hmbrcs

casi cont"E;oo .eoialmo Pqr la

aisdos.

qlue

ya oudres vects
. pm le oort y le fiiosofa. S'e ha enprtolo

momerto &
iio, vieios r -'i atadooados.
rolvcr a cropcra. Es un bccbo muy conocido, y de prar
imporuocia, cotDo cs eridcnte ta-rnbieo, gue aFfas agu-dlos
imsfiae'
epasioaados rc pusieroa a rcbuscar eDconcaron 6s5i
er
pauoonio'
Adeos,
bcnte una raD Fr1e dd dcscuidtdo
oqto lo iLtcamo coDtron con' Sriegot doctos dispuestos r
inicigrles ea l cooocioieoto ya .isusitdo de Ia leoua de Ho
i!(ro y de fuintr]es' Eotcoc=s, los cstos rcraios de.te
ge&d o slo taparccieroa ceda vtz os Eurlcroscrs,
tO"r* preciseroarte d lerrgie gue sc esperaba dc
rsi ha epctitos gue sc habfan dcspcrredo y
116

slo provoca

!s

&Htao

*,lmf

l lccnITlos codiE es, tnes/ rre todo, crp,resi,a


' Lt
l r'no ocicocia lica todava sutil, pcro su6cienr-rotc o.

plia, gue va

orgaaizodose .oeoteioeorc

hcicodosc cosciere de

dsicos.
,f f,t f,oi"-o

m",ffi'#ffi

rrnq socie"d qlue Do

propio cisi"ismo, sioo .gue


gue todo tro caciema co I
k profuor risfzccio q

No cs te d

"q

$utuN*i

socicdsd gue o trige Gs la prcdoroiaanrcnenre


eE cusoto a ais y r su gul,"cu bumeoo,

es.rp"Ot de J.as primeras.gencaciooes de humsllstas, cn!trea dcscrbri e les bibliotecas mosicas los codices d

gds

5i

;-to-r.. -or i"i".s dcscubrimicaror, t"r-k#L;t';


'lV\
-a eeces,6cdcios- hsllazgos de ul o cul volueo dd gue. I ,:oD
=
rpcls se conoca d tlo, ticoeo u rro rig-;6so. Son
ooo ls. pagis de u bo gue vudvcn s ocupar u sitio
ccsmcaods d eslr'-ea, lio cr intil repctir, sin eobargo,
'grre d coojunrc ge se corqpooe no es cl cic Ia litcrenra y
li dE anrigua, sio d de la crIrus laica prcs:otc. Es ls cobc
rucia.y vali<icz dd inretes qre iiri-Ims6 existe co estos
cn cstos ambiratcs
Do
le bsqueda
' de los manuicrios,
sino gue elioctrt, prociua y constituye
autaome. El j ura csEucluacio cspirinul progresivenote
bilo de @Docrrse y rtcoDocrs eo los .teos rl<is5 Do se yc
tubadolIiEo d,E*d
bccld-d;.*$rf=s Do sca

sus. ffiI
@,.Pffilllpor
'-:::tDblet
"r""i":
-ffi;tides, ccaoo d leouaie y eI arte, pcto
tnu-l PoDto

iln"q$

"br.r

tectro no eclcsistico.
,, Lo prioem gu: cs preciso subrayar cn-cste'mosimicnt

,turl es d proresivo

Pffi:E;;"o;

.{lri'l,t\l<l;--- l.
pl-o tr(racclD
puc<ie deorse
I: plm
..\ S
saddccin tcrot,
iaterior, y brstr
bssts pucde
decirse l
I le-v
le, ...\
!
P r> =E
glr, ;o gue se rclcyeton les
csi;, a rncauio hfas t\ll E

'ffir*".i"-nr
dc rdigefid os sncra c lncuvrou

i -rnrco idczl, u 5i51mq de runtos


guolidi
oratc aronos, rm cudo de coniunto y tambi le
con
su vuclt:
toario,
movimieoto
d.- BdidD. El ueoo
trtigtrr, sale al paso de tsus rnltiples- y funde
i*:**
notdes sigoc;s, hs satisface Y,

c'isri^na.

IiT-rffieffi..-ffift1"1*lsffiLiilil
pcnsarDeooydevida.

iA

rl

, slCI
r,{00

rr(A

flue vibra scg! ya

dlo, oedie los uodc -Tresivos

-r

dc los siglos rv y xv es, por Io troto, " ee. I


prona
ll-rrcuacin crmi ricG-ffiiqri
a.loo. i
-
l.\ r.ro gu rpccto lois proprrDente .tBrto cleDe cr clrido {

estc uorivo ccotal. No bly por flo detocse co lo gue


podrfa rcr toosdo cooo una ca-pleceocia csttice o he Dods
7L7

fsrpArf0tu^/

&

NA
/t^E'uH S,'XnO

orr{R/{l

V**ttt*f8\;4

kr?ttrlii

rrT{

{rrl(q.i ri{iF't,,h.{t,r\r., 1,li- l,lftrrtlrrr*dilf;l r,.l:nFt


-i,.,.,"*

t.,

rE

*n
r'Hl .E
,t i .n B* HFI[Eg,

,r
E1 E s.i
o.

ri

r: u

ififle;[

Pt
$H E /A{ 'Fg,H
.E. o. s

tsE

El 'n H.
( ,v
Bto.
Er
ldd

r* t
ol v

l,t

..

[fr x. c!

$* fl
E

El.

e *-E'

[ g

'r'
s ctr

Err iEflil$

Hfi g b.& [;
*ro.
e d
p.'<

ellE.iHic
I
n.3 Sr
I

'I

rfi$Fiifi

EFr

ffin'flrgfiElfiiiHflflEriii

t,!

l,)

$t;ffi3Fir$fit['r,

ti

ii;
{

i,
\

\o

6i$Fnrifi
t

ffi#ffffiffiffilrrFgffirffi
i*:=.:=::*::*'.:

llti'u9rt'
BI
Pur e

ES
e.
N
s c*
e2-

<

Da
\,-.<_
a)
-Fr\-

=--

*=g
sp5
'+
-
!)g

/ri
,';
tt,t
,ilY
Wt

Gils hbfl f---o,='*6p6


dcl .is!o fryJ rm ProD
adrU', -Aibrro]rIuro {n" Ui29). t.Io c qch idpI mo ariy & fdvilDc, rioo ccr -crl+

-huirraisu

J,iqotu'

brecio:'}!gt

Ask

J'ta ar=-:og{- .m+E


tuse
r'ncms tu,ourBs oics

l^ fi'u0n

-{=a.:.ffitJos
Ef il qrc lrs .-&i-" prrccdatcs o coottrnpore. En
ests Iti-o. *-le tosoDrlrc ur Ea! m,ryo & Doticirs
y D. tcocia por Io coan dcspicrtr ae rcd d.e de

br/"

fcaacnos. El'huonisu c ptEoop mucbo rgeo,oE-de-su


iofcnaedol de hlonarr, lbndon rcril--cicrtos tspcc@s
-dc'& vida prblica y--oo'"rc criih-ad?d-o-ai6it*l o
ocdlsico d; os cciucoos;'?e-O, -i-li }]iii&=
Do es, en pri.o= "lng"r, ai r ivar.'io -ie -td:bos--i-r. esudio ciertf6co dc us aotivc o'de us rclcioaes,-'i-to---

.qs
e.-<t

sG
t-r
uXEc
aPo'S
Qc(

>
r
i"i
e

C)J

Icica-! A"rior-iidvidugl dc sos


+_F-+;*-'..'lt

c"n

ofl

lD! :b lisroi bunafsric

guas.

cs

le i

los uorcs .croua I


sote los vloes quc les parccca oejorcs fidmetos

ri:

tles

-ncralqirc< primordieics. El tos sriol es gue


*icded, Ep icr obico vlido de l historia, bc "u.Iquietl
de tcncri

es, EDte
uraDte Ducbo d*po,
ocial, colecdva; d rcsuhado de la neccsidd aui
cda comunidad a-o,crlo:nta d: darse una t ^.e noal or
eso
ti-cn-d espedaloeote .a la crpresin de las prcocupacioocs
o-idividualcs, ao da licil paso a la invesdgacin cndits y
csi ciera d --ioo a las intcrprctciones'orir"lcs. En c8;

bio, preteucie suminiqr

ado ecieoe

co": :aisos r iuEs de vrloes su6cientes prm sr mbsirl

u! rsr,mieoto

mu,v recieoe oediate

tidpoUrico dcl

la rccobda coviccin

+-ci ?or cso l besc dd dro 6 rn alirlqd nord, y suf


@Dtcaido, l calebracia de 11".
De cstc modo los hrmnisres o slo procj.uubc I sue
:

ds ce&' r:o, cooo bb

r tra;-Aef@Llfgroiq, Co! su coac4cin


IANA

@,

rposillrbs.D

t8nbi6-G;m*te

rutoooa.a

la

m;-A-u disriras a*a rc"rciE*?r, .de


6& t,'iiitsed
Ls cmcicocia de guc d rcorrdo
,@T-E-!rrEo dd prescotc, cmfados a lrs kues, rc-

algo rcat Deccssio y hr:oaaaoeote eseocirl, oo


podr rcafirruarsc oieatrs se coasidersba h duncia dc Ir
vid cooo efoeta, d ticopo cooo uD teiido crduco <iestido
a dcscompooer*e, ls vicisitudes dc los pueblos cooo tos dc
uo dam pctuitido y dhigido desde lo alto. Una yEr econo

cidc cooo cDtcrEeoe positivos y rurnomc los rccourimieatos hunanos, s racia o lo sc bace oorosa y
rrsio."da, io idcloeote coDce! y de rmplio dioo oorl

De

I hisori rsf cooctii&

6e strtE,

re bdo, Ia

uitotrcgfa

priocipcscr, glcn o oacioorl, y dcpu& -hi l ideo


.!og& poUdca o:tligios, y. parti-l*mtc 1g dc olccrivs,
120

ylt'ti

rv..rry
y ,Dr _sus oedios dc lxprcsin .-+iemprc
9ctiies, dcosos y erticrdos que los e aralquicr orra
+rifsstaqio cspirirual-, Ia culrua propins. di-cha coustiruye d specto dd orodo de los siglos-Ev y xv *yo, piicedentes on ms fcilcs de eDmrE8r cn la poca o,Joi.
Entrc faales dcl sigo ru y los prioeros dectnios del xv
-< decir, eauc los cuuieazos dd movioieto buruanisu y
rc priraem mduez- ao.bay ura verdadea solucin de cootiauidd. Sio ro-bergo, ruedeo seIare pacDte anomalu, cmo
qJue, sr aparicin co tos palses' aor&
Dtc.clsE:ntc
-& _dc ,
ecidcutles de
Eumpa, igui@r heste dcspu dc 14J0, uo
Po- su-srula2

os

rcddeo desrollo cglnico slo co ltafia. Muy

p-rlo

121'

-j#CJ
o.--q@
o^qk
rvt-,Y.
Q

sf
.-r=Hzo

oo Y_:_
9 -'
>
- '

trs!.

sr

'-aft$71a;1

,.Tffiffi

'(

$.st o'9rqpcr st! c"olucio'ls coodiciooes


y
^;ao
pouoaiIc tl-.-,";-;,r" proplgf de le Pcofosr' tsl
Papedo
d
gue
i- o i+,r"'cI -bco-de
||.1S5-::
ptmto r"1r"tt r !s edcacis hunnistrs' M*-?11-'rl*r'"-p"rtg^, Pcsar de lrs eccsiddcs b"*-n5^otrri
utre
IgL"L, .put t-,r'vcz osao "uD'fcmcoo Ilnalo'de I'
eiamcote
itrEqufs cclcinic cr;; !rpi,-{c .gnpP:
orln'a pas,or
diei*" cttisiba li'r*ioo de.violamu&o
;;;
rs e
*
Ptry
y"
Avia'
cn
,i"to
:c babfa
o
iropn*isio'
c
R;, d3r "* .ce"i* dcsp"s' Ligc'
frucnoso
muv
posible-v
un
inicio-de
;
;;;;.
tfo: d:-,Yj-:1t-"9
te Eat,
ocz
-ti-.
-r"p"*;;-f
ait.oooes principalcs de h
rt "TI"
;*:lffi";"-L
oregrisml c"', :gt^-v1:'lfT^,:
p*-p"r
rr rY' partc
-- 19.
r-- de
tiot]Poo
ls-dscioltes coue le Iglesie
;ccuJrres
gE cis

ifftn,nllqro

cllo

Y Potl

b"--L-o tt. ,lrdo,T Y:,:'i"--*:.:i5..

,. Dt todot modos' se
dc caca cn su coDrun
Puede

::':

Evy

EBa

rcaoraioAnfu-t rrg srutque !o aucrlsrls'


los ouos aspcos--tc- l cultura
C,ooao * -oIG
co general, rcluciooes de
ob,scvan,
e
Jo tao, o

;de

dcrs;isdo

aetas

i coDrestcs muy cvideocs'

El

I rclcjn rdiEose con el ms all, Pcro sc- oPcra coDt


katirud y acrDo coa.rcrdia;-d mito.de blic-a
una solu!n oo cistioa -de la jlprvjgis Peo -.elll
con clig-fucrt' analogas. Gertamcatc,.q 3 o"ry
bin
't rrriuilirdffi6?-crte-trrrJrula
o en d de'ls cooca
eo
IJ, *t notables Is ovcdades que s: mani'fiesu
a
i-opcnetse
y
gue
cmpiezao
:rv
.*.-4, mitd dci sielo
en torDo 8
i.orot del xv. Pero, aunque se DuevcD
de a
foroas
divcrses
las
y
prt*
,apra"**
acrrtro pt
't',--ar-eota1,
la anloroacio se produce a un r
acoa.
raras arpcione en la supcr6cie y si c
i.",

"-fsimime, coro eD cl+eoo dd proceso gtDctal

"riai.
oa. ,- mayor importancia ls fuoooas progresiv't-tet
de los-divcros palscs o zonss orlturales,.r
*i*to
i;- i-n"*lt de cocoerse freoe a uo coniunto de ro
ri.otos ctorffuSo, de desintegraciones y dc opcraciones
mcio.
:Sio .-brtge, ao bry dud de gue t-iste, luDgue Poco 1

pidid de. d-csrollo^l_,T-t-,,"


dc
la cvolucio! .*
G*gtr, m cicu ioultsDcidd coTt:.:,.d.ff

blc"-rma
1n

,
I

divct fo.-"s de

crprl

Esto eJ

co;ffita

-cspiiruel.
Lqrs q{, io trbia,pori.1i*
Io por curoto c tr dio
l dsin trssicin gue re producc c trs rrrEs comitruo
dd riglo xv. Se treta, m{s bieo, de u rutdntic ceolucio
co profuDd rmml cc Ls ouas tcodercis hste lora oli-

zd6. f,l Due9o rtc 8C rnoni6g6s, l mimg tieopo, to is


. dos rc;iooes de Europa que curoDcrs mnstituln cooo lc dos
polos de'su. culr: :Elodes 3 fralig, Ls olucio* gue sllf
osdrro roo, surrque to divca m.id, cserjcidcs y &cisives,
Pcro,

urrgcn de us cectrrEs pcculiarcs, puedc decirse gue

.-' Dicc, bcia 1400, cr! cro6 dos pafses rns rq)escrtacio plstica dsanente distinr de le medicaal. Esta ie sinia ea la
miso r{imnsiD idividuilisu y LDuopocncica cr gue Dc
sroincn d ttido de la caducidad corporal, d mito de la
gloria y ls atnDacio huanista de los valocs tcos ternos.

1 l&str los lti-os deceoios dd siglo :sv cl fondo de los cr\dros es de oto, como si d szrl dd cido visible no -isticsc;
jl'csca cude de*svolvcse fuea dcl espacio rcal, leios de
| 1 nrurdeza, .y rE?Fcseota acoutccimieritos y pemonrs EuDca
I vtou, pero ocldos, s.'tidos imqginglss la }:z mosfica

i no 'c-istc.' Se cit, rauy jusr"mete, en la esanlrua ls eeaciooes dc-Niccol Piso (m. 1287, aprox.), en ]g piarura.
l grrn obra de Giorm de Bondooe (m. 1133) como cctpciones
estos csrsctcrcs; pero, aungue su vigorosa EaDcf,s de tmpe re8 Durrs y pllstica, no puede decise gue tuvicra ed+
ndos cotirdotcs i.oediatos. IIey que sper.s, pot lo conuario, r lg E.eorrsci'D de Fppo Brudlochi (71T1-7446), de.

Dootcllo (13861.166) y de Masaccio (1401-1428) co Iulia y


de Jao Vo EycL (1180, eprox.-1441) co Flsdes para regisrer
d advcoimieoto de uoa cooctpcin artstics resudta.meote inaovadors, Y cotones, 69i inmslitqcDte, su ifluercis se
ttiode y re iopooe, d cabo de pocos deccaios, en todo el
Ocideate os cvoiucioudo.
n c"r,iacr pdocipat dcl utro sne es sr rdctcocia diect

I
f' y eutnooa al hoobrc y a ls ntual-a, Es deci, psra n
ford de rrpreseoucio, d uno y la otra tierer un vdor por
rf raistnos, y por dlo c*igeo gue d eiste los trprestate ca nr
,, propia fuoooofa. El osteoido de los aados o d teoa de ls
.'''esculmas

mtin rieodo predoaiDantmeate rdigiosos, pcro

ioduso u Gito o uo Adn, corno una viryeo o uD ttuto,

l- y" dis'tiotos de los de ntes. O sea, que iduo'lo divio


I y Io obroturl rco piotedos y csculpidos de ua modo difc
-l taarci oon cucrpos, coo vestidos, con cxprcsiones roudes, rrc' t@tts y, cn ciato eotido, objctivos. Eo sr:ma, aieotns m
6gura o uD csoeor co d rte meditrd trducc dhectocotc
u catimieato y rma innricio y rco nr .rfiabolo, lc rtius
12'

E()
c<'j-_

<r i:
'e'

'+

a'

s'.- 3Y
Q :? r'i -\
-

<T
LJ- rs
- - c.-:
^-l(e

.S

F-'- .

-^C.::l

rq
---r- _- c'Z
-*
i,.=

C'
ea

.9

-'; 3;B:+5.:flf:X*;a=';>.:;'j.,+-.i:. j --

,*'j

'''.-,'D?*itiY{
t rclieic ,,rfrai.-tji:j.
thn E,ck
Ev&. y
v los Xogcr
Rm.et V-rn
Vrn dtt
dr \9qdea
\a- de-osr"rm
****
:^--- 11
.-*
llen
iomp+
oorh-GoD-ru pane vivr dc

cors dcl Jnimo


uo cr. ucdimc hfg.r.:=iD.b6ut, qi! cpffii:
dlos.
quc
,d;t--y3rcriar+-^i*
."+
lc
i:iad
-lcata'
Ceo brc ciii.cdrA try, 3rc, r T,rcoaDccin lrdt'
d rs
bci
-l-tc :nrgce;n'.*t.do ltc:r.ocvcncd

rorturelcs, dcrrcoind por d pos!D u cr coDcrslo t quc rn-erocen


c+aa
=E
*r *prcseotrdrs;
antc todo, ror rl misms. El slundo dd
hmbm a dc & undcze s cosccbido, aDfs bico, cooo d
domiaio dd rtist. Estc cxprcsa rs su profunda
"crd.d.
fe ar gue &c, ne ado, coosrinryc 5u Euodo.
Tto co ltdic @o to Itaodcs d xso dc uno oto
stilo o te produe i 1 mn. prissocrtc violcng, sino
goe s divcrridd de ia rssici es rl]' sipi6cativa' Lorozo
eU:.t'ti (L37Vl4r5), ErD lqpreseatDte del nc aotico q1 Flo
,EDci,
,fps to cta:r'so prblico pam las pucrB-< dd baptis'
.
pccto

pcsfir'a*o-o

nhdo dc

r-a

{Jt

bcrr 'latir eIEo profundo

y crmim, pcro fundemcotloentr


localizscio rubordismn d esfuezo tfstico
y Ie iovcstigacin pUsrica. Esr forna de eorbdd les pruiti oo coDtrap@B Jo buono a lo divino, nllertcorG

-cristiano,

-' rrtics. Estrs, sia pcrb8r 6'u fe, h cowdvcr co iusitdas


rgarieocirs qlue Do lc m popis o gue lc cr asPccto
' tsodeoo.
I divioo ocdiwal plopue$o por cl AngIico co
ms prsycccia geo-ttica y cspacial, auDque sedutrtor c irDPetecdero, tq)reseti rn'rDorDento de egubio incsable y rin
fitrro.
i

:'
i-

+l
4.'

-: I
.l

.;I
:t
.,.

;I

'

,
t
I
t

: nf< ClsarUcOte gue loS f,rrmonistcc ContcropOrreOs, y frio


, doce tobio cooo stos a rodeios antiguos, dioe l''bsn cl&
: bosdo uo istcoa c@pletaoeDte sm"l y profaoo. Dc eh u
. mriq coaaposicin d ae grico y cu dso pertelaicoo
.' de A. Eo Elandes, co cambio, l aausicioa se prce de oto
do, foraIrnente ocoos brusco y sustanciaLoeatr ms org-ico cslrcm a ls pccedeotes estrucnras espiriarales. Los

d
,l

3nodes rtists "Ssmcos cocortoD trrlr dc eprecotcifo que, mo i-do Ducrs, no esnvieroo po! cto ,Dcos ea

<,
'+,

724

El bccbo cs gue lc rtistas forentinos hb ccado Dcdios


ib cxprcsio guc Do c adscibfan a I eosibiliiJ isticnq
t dicDl de ru tieopo, $ino gue pr.sciao de .ll'. Mudo

?-I

tt

if
-*',
*

t
T:

t-

I .rA
-

y nr

en rmooa cm h espiriruali&d de los mlsticos


rtoDos, y ni siquieta d mhi 6scs, iao, mls bie,
cstrblccc un contclo coa , rcdesnbriedo dicctmcnte el
coacebido

:rruDdo de

Ia naruriaa.

Se pucde ascSurs gue los graodes pitors lms6e5 fusp

dd

paiseic.

eoosa restincin d-e lon ns pegueos igt"lls5 de

ls vid

h,s primeros eo dtnolva a Occidete

Eb dc ru ciudrd, eote s atistas como Jacopo ddla Qucrci


a Sruocltcschi. El rordirio orf6ct y grabarior rata de
berrt snyr, ta l edsd nadura, la .cxpcrieocia de Is uct's

f@es rdgticrs qftc csrl.producieodosc, Pero u csfuezo o


.c te-ccloosdo po rD do xio. Dc r: modo ms aidcnte
ri d ittoto ssflogo dd piorcr Mssolio (Tomarc Fili,
'1383.14471, ctizdo por :l eo l dccorscip dd baptisterio
dc Crsrigli@e Oloe. Pco ni guicra la t=cepclonal pcrso
tlidd de ty (}icwaoi d Fibolc, -. mocido cooo Fray
. Asico (Lrg/-14551, loga do-i.o' ls transici ce ls dos
fascs piarices. El doaiico e txttrig prorcsivamente d
trs]der ar proftoda rctigiosidsd a hs uevss fonoes rcpreseo-

seotido

aetutal, dode ls aoas dc l,os rboles al n:do de los pjeros,


sc crnpseia e dios coa Ie p,crcepcin viv del cspectlorlo
paisrjstico cr n cojuto.
-Este Jtioo, sin tobargo, no cs
iavcstigsdo y rcprestnudo po: s mismo, sio cono uo de Ios

-lntimaoeotc
dc Io eal.
A Va EycL
haba conocido

aplicrdo Ia riguosg visin pcrspcdve


.gue esubao implanuodo los artistss focotios de comieazos
dd siglo xv. caso, nt !isa, geri"q igduso a zu cspacialidrd
todava Do ctrrrtE@te gecrmeica, eIizaroD egud conuoo
rdniable core Jo bumano, io end y Io vino que cscteiza sus oeaciooes. Po orz pane, la rdigiosidad latente co
esus obrss no lcs iropide rtt profun{om:te distites de las
uadicioaalcs. Jan Veo Eyck, como Campin, y despu& sus
reuidores, inoducto, co decto, valores rpreseotativos toralr
&eote Duegos, nlogos a los afiodos co lorcocia por Meaccio: d daoscrro y la h2, los colorcs oo ya uniforocs, sio
oivos y csfumdos, d eotido dd cspacio. E tss forors, gue
dlos no tooaoo dc los ratiguos, siao gue hs acon de u
. profundo scotido global, vryumcnte pantcsta, de le rcalidad,
h ticra y los bombres se cDcueEaD iovcstidos de rma iDdccliEble ,ligid8d. Auogue co Is iotcociones de los pintores fu-

fficos

I ooocrcta instcj,D dd honbre y de le natrsl-a ca


Der un modo de most
-- prrticipacin co lo divino, ts visin va y puDnel gue de
dl calizsm ecaM por reveJrr y esumi un vdor csorcid y

la rcprcseoteci rtstic gucts

rtDoEo.

>ci.c

l.FE<

AcD(;.;.
<=
ci-(c
C
< l
-.J
c
,

<t'zo
=9..gtz
u

o--:=
<5-.rs:

.coavergeates

aspccos

d o

y cohacntes cntr.c y a sus cotcrrneos no lcs pqdudic

=Fi

3.S
_
.<i--

+',,tos tists f,oreotios lcs felt, sin duda, d.dieoto colec.

It

t:

li
I

t :.

-+i:&BEEETE'
y ,J e"d* a.
d. :o
fo .r;:
.,,l
-l*E.

tivo, ao .n rdidoD, cicitrocotc, pcro todrvla inusocote


rdigioco,.de a rulos y ro.tcoporlnecs del Nortc, un
I"do d ous. de los lpcs - vieroo, pucs, dcreprrecer igurlmcc los f6dc dc qo T Ecortare les 6uns, podocs,
o taorrcrsc r4rtsivrs to ro especio coDcreB, y la luz irna-

l
i,To! :,
;ir"r-

csmico i Io rcbrranrml; por d contrrrio, celeb coD un


vigor iousitrdo los vlorcs & Ie nprcseotci iadividuel. El
Duwo te greotio guiso, ao sl,o iporar Ls consticciooes
foroIes de I Edd Mcdir, 16 esguas obligedos y a mcoudo

fucra coot.rida y de concrersin pcrfeccio. Ad-s, como


para d-ostra eI absoluto dsinis de su propia furrzr espi.
rirual y la concicoci terica dc su propia cooguisu, Brunelieschi y sus corerocos i-uponea a l obre de ane, dcspu& de
tbetlas descubieno, las leyes de l pss.o:jvs, esf crrrno las
dc la proporcin idegl al dibuio dd orcrpo |rrnrns. p6i-

dicodo dn"ltrcn. los escoios y .becicodo vibrer us tsoos


y rus colores. Pcro'la
gue rc ptoduio c -Idi.s fue
uurto mls clrn, rudez y ristrlltica. EI ouero ne locntiao
rcIi u rrolucio eo uo glrrro -si hcroico y tigtossDEote
hrmsaise. No iti profuonmeute t odgeDcia de rcprcseotar

Io

estoeotipedos, hs dusiooc oliGcds y d riobolismo, si.Do


gue rcchaz tubio n uscia: d entido rofundo de Ia
pcrtcoeocie Todo, d =ori-icom de m lucl c,saic
catrc d bico y-d :sl, *nrs*.deci y la prcsencia iutDomr
de Jo divio. ED ls obms &'loe atistss floreotinos, mucho
ms guc co -ls de sus corlirporncos hroisss, efuhr ya
a comiems dd
c & iDsuta cdebcin dd bonbrc.
"igto
E. decto, aitrs
Ios Salui y los Bnni, Gurio y VaIl,

so ustrrilr*rrc los rrodes hoobres de Ia cirltur:, Bnraeschi, -Dcortdlo y Mesrccio roD rutErio credqrcs. Il
trdici s.gls.-y ao br.r po Su atiI- gue los dos
priEoeros }'"hr mcditdo lzT"-. y esadirdo sobr ls nrirrrls rosrrr. El becbo ipcute cs gue dlos oo se pusieron
a babl un lcourie eatiruc, sino que de egul fodaon uno
Duevo y podeoso paa crytts8r su enmrada y sublioe fe

fu=za
tu=za iadividuI
iadividurl

b" conuib.ido uuo ols

r inspirrr r*#S*ffi-=l'tl

r,cprcrcntetiva, toretheatr boizooal

sarrrtote

y.d rdsoo .-po

a Brunellesi est dedjcdo, his 1415, d reudo


lon BartisF Albcrti (a. 1472), que simult.

De pictura de

oearDsEtc edacta su Dc statu. EI ucrc es-ilo eooentrs esf


nrs croones, y es rDuy Dorble el brlo ie que *os sce de
rualez geomtrica y cientf6cr. Le coocepcin <i: la p,cspcr.-

tiva orpesa eo -s alto grado le esecie ri: cste rte


forstio s [mnit. El obeto plsrico 5srqrir,t es d bombre, y d puoto creador locat cs su gio: Ias lfoeas dcila
visin- que d: l parra: son tmbie las gue r:rden la rcpresetcin y la hacca, al mirmo tieopo, p--Ceru y cohertote.
Gn este gcnial hallaao de ia autonons de l cb de snc
c d iombrc, ctn csa proclamacin teiic <ie su podo crc+
doi, d artisu se sinia, fual y vr&mentc, e la pa: de Dios.

teErcna.

Eo d plrno dd rte e F<rcntrD sl libcndas, por prioera


vcz de un mdo compleo, hs cnergfas gue el huraroisrno
Iitemio cstbs trstrdo d. Iibcr basttc lboriosneotc.
Lo broo ta sf -imo rriquicrc t dto boaor gue oo se
rrta de cfprctsr ote co6q rDtcs bieo, todo c subcdi r
', rodo rsuae aus di.a--es y sus fooas.
I dbesin
dd lee:je I iuicia bn bccbo, in duds, mq fcil h
mnifesie dc lrs graader pcrsonalidrdes gue dominan yr
cD estc p.rfodo d artc o*o, Sin eobargo, estos vfuormos
rrd$s srbco uuy -bico l,o gc quielco crplesr: lo rsf cooeigrco crcrr !o insmmcoos dc st etilo. Gctoctrte, t"-bia
pcra dloo d coacto y la catcmphcia ite h Antigiicdd hen
rido ocldccs: de dlos Lra crdo fuerzes pan ur foo
i$ms y ratootas de q'rrcotci, No olrtentc, d mduo
robi-cnt9 ocid ea gue viva -imde los bonbrcs sc impcoen
y, dcdc b.cc Eucbo ticapo, Do po rl;gidt iarquic, iro

726

UNIVEB

L.

1i

(jTEUAHISToRIA

Pase' u.,tle lJ" 396-Casilla {o5f


'a p y1^,

IZI

Potrebbero piacerti anche