JAARBOEK VOOR

MUNT- EN PENNINGKUNDE
42

KON. NED. GENOOTSCHAP VOOR MUNT- E N

A M S T E R D A M 1955

PENNINGKUNDE

ADRIAEN SYMONSZ. ROTTERMONT,

EEN

PORTRETPENNING

VAN IXORLS II VAN PALLANDT, GRAAF VAN

CULEMBORG

door
Mr.

P.

J . W.

BELTJES

In de verzameling v a n de Oudheidkamer v o o r Culemborg en O m g e

ving,

evenals

in

het

Koninklijk Penningkabinet en a n d e r e collecties,

bevindt zich een ovale, zilveren penning met het portret en het w a p e n
van

een

graaf

van

Culemborg

uit het geslacht V a n P a l l a n d t

(vgl.

PI. V , 1 ) .
D e fraai uitgevoerde penning, groot 4 4 bij 3 7 mm, vertoont aan d e
voorzijde het borstbeeld in profiel van een heer o p middelbare leeftijd:
een levenslustig gelaat met krullend haar, volle knevel en spits baardje;
onder de middelmatig grote kraag, geplooid n a a r S p a a n s e mode, ont
w a a r t men nog juist het kuras, waarovefheen een mantel m e t een spang
op de s c h o u d e r . w o r d t bijeengehouden. H e t randschrift deelt ons mede,
wiens

portret

VRIH(ERE)

dit

VAN

is:

*"FLORIS

PAL(L)ANT

'

GRA(VE)

VA(N)

CVLENBORCH

z (d.w.z. e t c e t e r a ) . H e t geheel w o r d t

omsloten door een parelrandje.

D e keerzijde vertoont het w a p e n v a n de graaf: d e drie zuiltjes v a n
Culemborg, gekwartileerd met de leeuw van D e L e k (sedert het midden
v a n de veertiende eeuw het w a p e n der heren van C u l e m b o r g ) , met als
hartschild het s t a m w a p e n der Pallandts: gedwarsbalkt v a n zes stukken
(zwart

en

lambrequins,

goud)-.
is

Het

gedekt

schild,

omgeven door weelderig

door drie

helmen,

fladderende

waarvan de (heraldisch)

rechtse met d e ezelskop van Culemborg, de gekroonde linkse met de

uitkomende leeuw van D e Lek, en de eveneens gekroonde middelste met
de vlucht en het schildje van Pallandt getooid zijn. Hierboven staat, in
bescheiden hoofdletters, de spreuk

FAVENTE

DEO.

H e t g r o o t s t e gedeelte

v a n de buitenrand is ook hier met een parelrandje afgezet.

V a n L o o n heeft d e penning ook gekend en beeldt h a a r a f in zijn
Nederlandsche

Historipenningen,

deel I'blz. 1 1 5 .

Bij het bezien v a n deze penning rijzen twee v r a g e n : wie is de maker

en wie de voorgestelde ? T e n aanzien van het laatste dient men zich

72

MR.

P.

J . W.

BELTJES

nl. te bedenken, dat er twee g r a v e n van Culemborg zijn geweest met

de n a a m F l o r i s van Pallandt, v a d e r en zoon, welke respectievelijk leef
den van 15.37 tot 1 5 9 8 en v a n 1 5 7 7 tot 1 6 3 9 \
V a n L o o n nu zag er de v a d e r in, d e fel Calvinistische F l o r i s I, en
illustreerde met een afbeelding van deze penning zijn v e r h a a l over het
slechten van het hof van de g r a a f van Culemborg te Brussel in 1 5 6 8 .
In dit hotel w a s nl. het V e r b o n d der edelen gesloten en w a r e n bijeen
komsten d a a r v a n gehouden, w a a r o m A l v a het met de g r o n d gelijk liet
maken. V a n L o o n verhaalt, hoe hem bij een bezoek

aan Brussel in

1 7 2 0 eene diepe vierkante en met v o o r d a c h t u y t g e g r a a v e plaats a a n

gewezen ( w e r d ) , d a a r de kamer zoude gestaan hebben, in welke eertijds
de

verbondene

Edellieden

hunne bijeenkomsten

gehouden

hebben".

W a t ook v a n die w a e r h e y d zij, het is zeker", zo vervolgt hij, d a t

v a n den E y g e n a a r van het gesloopte huys een gedenkpenning

gevonden

wordt, w e l k e ik, mits hij zonder jaartal is, alhier plaats gunne".
H e t . g e g r a v e e r d e portretje

van

Floris I van

Culemborg, dat men

aantreft in het vierde deeltje van de in de jaren 1 7 8 3 1 7 9 5 te A m s t e r

dam verschenen Geschiedenissen
vaderlandsche
penning

bij

jeugd
Van

der

vereenigde

g a a t kennelijk

terug

Nederlanden

voor

de

op de afbeelding v a n de

Loon. D i t portretje w e r d g e g r a v e e r d door Reinier

Vinkeles en C . B o g e r t s -naar een tekening van Jacobus B u y s .

Is

het

nu

echter

zo

zeker,

dat

de penning betrekking heeft

op

Floris I, gelijk V a n Loon wil doen voorkomen? E r pleit nl. alles tegen!
In de eerste plaats de spreuk

F A V E N T E DEO.-

D e z e vindt men immers ook

op de g r a v u r e van Delff uit 1 6 2 7 n a a r het door Michiel v a n Miereveld

geschilderde portret v a n F l o r i s II

en is kennelijk de lijfspreuk geweest

v a n deze graaf. O n d e r Godes Gunst" past dan ook beter bij de o p g e

wekte a a r d van de jonge Floris dan bij het s t u g g e k a r a k t e r van zijn vader,
die in de vrijheidsstrijd tegen Spanje en in zijn particuliere leven niet
voor

rampspoed

gespaard

is g e b l e v e n .

V o o r t s wijst de mode van

knevel, b a a r d en k r a a g van het portret op de penning n a a r de eerste

decennia

van

de

zeventiende

eeuw. E n w a n n e e r men tenslotte deze

beeltenis vergelijkt met de in het Elisabeth W e e s h u i s te Culemborg

a a n w e z i g e geschilderde portretten van beide graven

en met een t w e e

tal gravures; voorstellende Floris I I , dan blijkt ook hieruit, dat V a n

L o o n zich vergist moet hebben en dat het F l o r i s I l v a n P a l l a n d t is, die
op de penning is afgebeeld,
E n wie w a s de v e r v a a r d i g e r v a n de penning? N u blijkt uit de r e k e
ningen v a n de rentmeester van de g r a a f v a n Culemborg over 1 6 2 2 tot
1 6 2 4 , alsmede uit de betrokken bijlagen d a a r v a n , d a t er in die j a r e n

ADPJAEN RTTERMONT: FLORIS-HI VAN

aan Adriaen

Symonsz.

Rttermont,

73

PALLANDT

die soms als' boetseerder, soms

als

goudsmid wordt aangeduid, bedragen tot een totaal van ruim 5 0 0 gulden
zijn uitbetaald en wel voor een'botseersel,
Kulenburch",

v o o r ',,'t boetseren

gedaen

van zijne

leverantie v a n een tiental medalien",

nae sijn genade

genaden

medalie"

van

en v o o r de

w a a r v a n de g r a a f er enkele a a n

bevriende edellieden geschonken had ( Z i e d e bijlagen).

D a t bedoelde posten inderdaad betrekking hebben op de onderhavige
penning

wordt

bevestigd

door

d e mededeling v a n D r . H . E n n o van

Gelder, dat op het exemplaar van het Koninklijk

Penningkabinet

de

signatuur A R v o o r k o m t !
De

maker v a n

de

penning

is

dan kennelijk de H a a g s e

goudsmid

A d r i a e n Symonsz. Rttermont, die door D r . H . E . v a n Gelder vermeld

wordt in diens Haagse

goud-

en

zilversmeden

uit

de

XVIe,

XVHe

en XVIIle

eeuw . D e op royale voet levende Floris II placht immers

als a f g e v a a r d i g d e ter Staten Generaal veel in D e n H a a g te verkeren,

s

w a a r hij ook een vorstelijk ingericht hotel

Enige

levensbijzonderheden

familie

mogen

hetgeen

Van

ons

wij

hier

bezat .

betreffende

laten

volgen.

Deze

Gelder over hem mededeelt,

welwillend

verstrekt

werden

door

de

goudsmid

zijn

deels- ontleend

en

zijn

deels a a n gegevens,
de

aan
welke

gemeente-archivaris

' s - G r a v e n h a g e en door de heer W . Dolk, archivist a a n het

van

gemeente

archief van L e e u w a r d e n , wien wij d a a r v o o r onze bijzondere dank v e r

schuldigd
Adriaen

zijn.
Symonsz.

R t t e r m o n t , w a s de zoon v a n S y m o n

Rttermont, eveneens goudsmid

Vries
wie

(zuster
deze

van

vr

14

de

in D e n

bekende beeldhouwer

October

1576

Adriaensz.

H a a g , en v a n F l o r e n t i n a

getrouwd

A d r i a e n de V r i e s ,
was.

De

zoon

de
met

huwde
1 Q

13 F e b r u a r i 1 6 0 7 te ' s - G r a v e n h a g e met H e s t e r W i l l e m s d r . D a n c k e r t .
Hij w e r d in 1 6 3 2 en 1 6 3 5 genomineerd tot deken v a n het H a a g s e goudsmedengilde en ontving op 6 December 1 6 3 5 commissie als muntmeester
particulier a a n de Hollandse
werd

hij

Hollandse

in

de

Grote

Munt

te D o r d r e c h t . 11 September

1652

Kerk a l d a a r begraven. In zijn functie a a n de

M u n t w e r d hij opgevolgd door zijn zoon Simon

Adriaensz.

R t t e r m o n t , later essayeur-generaal van de U n i e en o u d r a a d en schepen

van D o r d r e c h t . D e z e werd 2 5 N o v e m b e r 1 6 7 8 a l d a a r in de G r o t e K r k
begraven,

nalatende

drie

dochters.

E e n ' andere

zoon

van

Adriaen

Symonsz. Rttermont, W i l l e m , w a s apotheker te ' s - G r a v e n h a g e en heeft

a l d a a r ook de ambten van schepen en burgemeester bekleed. U i t zijn in
1 6 5 0 met M a r i a Mijtens gesloten huwelijk w e r d in 1 6 7 1 een zoon Pieter
geboren ( g e d o o p t in de G r o t e K e r k 2 8 Januari 1 6 7 1 ) . D e z e , zowel als

74

MR. P . J . W . B E L T J E S

zijn zoon

Adriaan

(17051782),

w a r e n respectievelijk v a n

1 7 1 8 tot

1 7 5 2 en v a n 1 7 5 2 tot 1 7 8 2 v r o e d s c h a p v a n D e n H a a g .
Deze

genealogische

uitweiding

11

worde

g e r e c h t v a a r d i g d door het

volgende: M o e s b r a c h t ons namelijk op het spoor v a n een portrettekening,

welke berust in het Prentenkabinet der Rijksuniversiteit te Leiden
1 3

w a a r o p a a n de achterzijde met inkt geschreven s t a a t : Hr.

Rottermond
Ridder

Aetatis

Anthony

Vroedschap

50 Anno
Van

Dijck

Rottermondt.

geschildert:

En nagetekent

D e door V a n Dijck in
kennelijk

niemand

klein-

achterkleinzoon

of

1629. N.B.

anders

Het

origineele

hangt
door M.

door

den

bij den

He.

Verheyden".

(PI. III).

1 6 2 9 geportretteerde A d r i a a n R o t t e r m o n d is
dan

onze

goudsmid-medailleur,

Mattheus Verheyden

bij wiens

(1700na

1 7 7 6 ) het

schilderij gezien en nagetekend heeft. R o t t e r m o n t zou d a n volgens

bovengenoemde

notitie

en

Adriaan

Portrait

in s'Hage

1 2

omstreeks 1 5 7 9 geboren moeten zijn,

de

hetgeen

volkomen in overeenstemming is. met de v a s t s t a a n d e biografische

gege

vens betreffende hem en zijn vader.

H e t door V a n Dijck geschilderde portret van R o t t e r m o n t

1 4

vermoch

ten wij met behulp van de bestaande litteratuur helaas niet te a c h t e r hlen. W i j prijzen ons echter gelukkig, d a t de tekening e r n a a r b e w a a r d
bleef, w a a r o p de trekken van d e kunstenaar duidelijk zijn a f te lezen.
Tot
dat

besluit mogen wij er op wijzen, d a t het geenszins uitgesloten is,

R o t t e r m o n t , die tot de v o o r n a m e burgerij v a n D e n H a a g behoorde

en klaarblijkelijk een kunstenaar van formaat w a s , een gezocht medailleur is geweest bij de standgenoten van de g r a a f van C u l e m b o r g . Bij
het doorbladeren van V a n

L o o n w o r d t men dan ook m e e r d e r e malen

getroffen door de stilistische gelijkenis tussen de penning v a n Floris II

van P a l l a n d t en die van enigen zijner tijdgenoten. E e n onderzoek n a a r
dit v r a a g s t u k mogen wij met w a r m t e aanbevelen.

Vgl. G. D . J . Schotel, Floris I en II van Pallandt, graven van

Culemborg,
Arnhem 1846.
Vgl. Katalogus Atlas van Stolk I, Amsterdam 1895, no. 9, I V P . I V . O p deze
uitgave werden wij attent gemaakt op het Rijksprentenkabinet te Amsterdam.
Vgl. E . W . Mees, Iconographia
Batava II, Amsterdam 1905, no. 5 7 1 5 , 2. De
gravure is afgebeeld bij Mr. A. P. van Schilfgaarde, Het Huis Bergh, Maastricht 1950,
afb. 103.
Vgl. Schotel, 'a.w. en J . A . G. C. Trose, Historische
Studin,
's-Gravenhage
1924, p. 94; Floris' Droefheid".
N I . Floris I op zijn doodsbed, 1598; afgebeeld in Bulletin van den Nederlandschen Oudheidkundigen
Bond, 2de S.l, ( 1 9 0 8 ) , blz. 141.
Floris II, door J . van Ravesteyn, 1617; V a n Schilfgaarde, a.w., afb. 101 (abusieve
lijk aangeduid als schilderij van V a n Miereveld).
Floris II op zijn doodsbeeld, door Maximiliaan Clinger, 1639; V a n Schilfgaarde,
a.w., afb. 105.
2

75

ADRIAEN ROTTERMONT: FLORIS II VAN PALLANDT

0

Door C. van der Pass, 1614; aanwezig in het Rijks Prentenkabinet te Amsterdam.
Door W . Delff naar een schilderij van V a n Miereveld, 1627; V a n Schilfgaarde,
a.w., afb. 103.
Elias V o e t J r . en H . E . van Gelder, Merken van Haagsche goud- en zilver
smeden, voorafgegaan
door Haagsche goud- en zilversmeden
uit de XVIe, XVIle en
XVIlle
eeuw, 's-Gravenhage 1941, blz. 103.
Vgl. Schotel, a.w. en Henritte J . J . <M. van Diepen, Geschiedenis van de
huizen Lange Vijverberg 11 en 12", Jaarboek Die Haghe 1938.
Vgl. Elisabeth Neurdenburg, De zeventiende
eeuwsche beeldhouwkunst
in de
Noordelijke Nederlanden,
Amsterdam 1948; De Triomf van het Manirisme, catalogus
tentoonstelling Rijksmuseum Amsterdam, 1955.
Of Doncker.
Z i e ook: Jaarboek Die Haghe 1893, blz. 12; ibid. 1894, blz. 2 0 , 94; ibid. 1905,
blz. 2 1 ; ibid-. 1908, blz. 53; ibid. 1909, blz. 18, 66, 67; ibid. 1913, blz. 4 8 ; ibid. 1 9 1 4 / 1 5 ,
blz. 55; ibid. 1937, blz. 19, 20, 6 5 - 6 8 , 75; ibid. 1941, blz. 103.
Moes, a.w., no. 6 5 6 1 ; Prentenkabinet der Rijksuniversiteit te Leiden, inv. no.
2033; tekening met zwart en wit .krijt, grijs gewassen op grauw papier, 4 3 5 bij 3 6 0
mm. Onder de afbeelding staat links: Ant. van Dijck pinxit. A 1629, en rechts.
M. Verheyden Excudit.
Volgens vriendelijke mededeling van mejuffrouw J . M . Balkenstein, assistente
aan het Prentenkabinet voornoemd.
Deze tekening is kennelijk bedoeld als voortekening voor een prent. Het portret
door V a n Dijck is niet bekend. D e tekening gaat eerder terug op een schilderij van
een H a a g s meester, dat overigens evenmin bekend is (Red.)
Het is bekend, dat V a n Dijck in 1628 in Den Haag vertoefd heeft, waar hij
verschillende opdrachten uitgevoerd heeft voor het stadhouderlijke hof. Gezien het
portret van Rottermont heeft zijn verblijf in Den Haag zich naar alle waarschijnlijkheid
ook over een gedeelte van het jaar 1629 uitgestrekt. V g l . Thieme>Becker, < alsmede
Petra Clarijs, Anton van Dijck, (Paletserie), Amsterdam (z.j.) blz. 3 7 .
7

1 0

1 1

1 2

1 3

1 4

SUMMARY
A

Portrait

Floris

Medal

II of Pallandt,

by

Adriaen

count

Symonsz.

of Culemborg.

Rottermont

representing

In the museum a t Gulem-

borg, in the R o y a l C o i n Cabinet a n d other collections a silver oval medal

is

to

be

seen

with

the portrait and the c o a t of

C u l e m b o r g o f the P a l l a n d t
The

a r m s of a count of

family.

a u t h o r points out t h a t not the elder but the y o u n g e r F l o r i s v a n

Pallandt

(15771639)

is r e p r e s e n t e d . T h e

a c c o u n t of

the bailiff

of

C u l e m b o r g of the y e a r s 1 6 2 2 1 6 2 4 shows t h a t 5 0 0 guilders h a v e been

paid

to

Adriaen

Symonsz.

Rottermont

for

the

with the C o u n t ' s effigy a n d for 10 specimens

modeling

of

medal

cast. A b o u t R o t t e r m o n t ,

a well known goldsmith a t T h e H a g u e , and his family some p a r t i c u l a r s

are

given.

MR. P. J . W . B E L T J E S

76

BIJLAGEN

I. P o s t uit de rekening
jaar

van d e r e n t m e e s t e r D i r c k V e r h o e d t o v e r het

1 6 2 2 , onder Uutgeeven extra-ordinaris".

Den V e n Martii betaelt aen N . Rottermont boetzierder, in minderinghe van dat

hij zijner genaden geboetseert heeft, eenendertich g. vyer st.
3 1 - 4 - 0
Rijksarchief

in

Gelderland,

C u l e m b o r g , inv.
gaarde,

no.

's-Gravenhage

1860

Archief

(Inventaris

der

heeren

door

Mr.

A.

en

graven

P.

van

van
Schilf-

1949).

II. K w i t a n t i e van A . S. R a t t e r m o n t , bijlage bij b o v e n g e n o e m d e

rekening.

Ick hier ondergeschreeven bekennee ontfangen tee hebben uut handen van den
heer drost Blommendael dee somma van eenendertich gulden vier stuvers in
minderyng van een botseersel gedaen nae sijn genade van Kulenburch.
Actem deesen 15 Mart. 1622
A S Rattermont.
Die schuit is
60 .
A . v . inv.
III.

P o s t uit

no.

1864.

de rekening

v a n d e r e n t m e e s t e r D i r c k V e r h o e d t over

het

j a a r 1 6 2 3 , onder U u t g e e f f e x t r a - o r d i n a r i s " .
(23

Augustus

1623)

T e n selven daeghe aen Adryaen Symonss. boetseerder betaelt de somme van

drye hondert sevenenvijftich gulden drye stuver in volle betalinghe van acht
medalyen, zoo deselve voor zijne genade gemaeckt heeft, blijekende bij ordonnantie ende. quitantie.
357 - 3 - 0
A . v . inv. no.
1861.
IV.

B e t a l i n g s o r d o n n a n t i e ten behoeve v a n A d r i a e n S y m o n s s . R o t e r m o n t ,
bijlage bij b o v e n g e n o e m d e

rekening.

Betaelt aen Adriaen Symonss Rotermont de somme van IIIc L V I I gl. III st. in
volle betaling van acht medalien, die hij voor ons gemaeckt heeft, volgens
specificque affreekening bij den drossaerd diensaengaende mit hem gehalden;
ende neemt van hem quitantie. Actum den 23 Augusty 1623
Floris grave van
Culenborg.
A . v . inv.
V.

no.

1865.

P o s t uit de rekening v a n de r e n t m e e s t e r D i r c k V e r h o e d t over

jaar

het

1 6 2 4 , o n d e r U u t g e v e n tot -schenckagin".

Aen de goutsmit Rottermont betaelt hondert veerthien g. thien stuver in volle

betalinghe van twee medalien, zoo zijne genade vereert hebben aen twee edelluyden
van de graeff van Sdhuwenburch, alsmede van 't boetseren van zijne genaden
medalie, blijekende bij ordonnantie ende quitantie
114 - 1 0 - 0
A . v . inv.

no.

1862.