Sei sulla pagina 1di 18

2014

BASIC AND CLINICAL


ANATOMY OF HEART
5.2. CARDIORESPIRATORY

ASDOS ANATOMI 2012

BAGIAN ANATOMI
FAKULTAS KEDOKTERAN UNIVERSITAS LAMPUNG
NOVEMBER 2014

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

BASIC ANATOMY OF HEART

Cor
Apex cordis : ventriculus sinister dorsal SIC 5, 7-9 cm dari bidang median
Basis cordis : atrium sinistrum, sedikit atrium dextrum pada bagian dorsal,
menghadap ke VT 6-9
Sulcus coronarius/atrioventricularis memisahkan antara atrium dan ventrikel,
dilewati sinus coronarius
Sulcus interatriale
Sulcus interventriculare
Ictus cordis di SIC 5 linea midclavicula kiri

Permukaan jantung
Facies sternocostalis : ventriculus dexter
Facies diaphragmatica : ventriculus sinister, sebagian ventriculus dexter
Facies pulmonalis dexter : atrium dextrum
Facies pulmonalis sinister : ventriculus sinister

Batas Jantung
Batas kanan
Dibentuk oleh atrium dextrum
Tepi cranial costa 3 kanan, 2 cm linea sternalis kanan
Tepi caudal costa 5 kanan
Batas kaudal
Dibentuk oleh ventriculus dexter, sebagian ventriculus sinister
Tepi caudal costa 5 kanan SIC 5 linea midclavicula kiri
Batas kiri
Dibentuk oleh ventriculus sinister, sebagian auricula sinistra
SIC 5 kiri SIC 2 kiri 3 cm linea sternalis
Batas superior
Dibentuk oleh auricula dextra, auricula sinistra

Skeleton cordis
Annulus fibrosus dexter et sinister fibrosus yang mengelilingi valva
tricuspidalis (dexter) dan valva mitralis (sinister)
Trigonum fibrosum dexter et sinister fibrosus yang menyerupai struktur
trigonal yang menghubungkan anulus fibrosus sinister dan valva aortae
2

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Tendo infundibuli (conus arteriosus) septum interventricularis

Selubung jantung (superficial profunda)


(1) Pericardium fibrosum
Melebur dengan tunica adventitia pembuluh besar
Melekat pada permukaan dorsal sternum ligamentum
sternopericardiacum
Melebur dengan centrum tendineum diafragma ligamentum
pericardiophrenica
(2) Pericardium serosum
(1) Lamina parietalis
Cavitas pericardii
Ruangan di antara lamina parietalis dan visceralis pericardium
serosum
Sinus obliquus pericardii sinus oblik di antara kedua
pasang v.pulmonalis dextra et sinistra
Sinus transversus pericardii sinus transverse sepanjang
aorta ascendens dan truncus pulmonalis dextra et sinistra
(2) Lamina visceralis = epicardium
(3) Myocardium
(4) Endocardium

Vaskularisasi
A. thoracica interna
A. pericardiacophrenica
A. musculophrenica
Inervasi
Rr. pericardiaci N. phrenicus

Ligamentum arteriosum (Botalli)


Obliterasi ductus arteriosus menghubungkan A. pulmonalis sinister dengan
arcus aorta
Bila tidak menutup PDA (Patent Ductus Arteriosus)

Atrium dextrum
Muara dari
Vena cava superior ostium venae cavae superiores (setinggi kartilago
costa 3 dextra)
3

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Menerima darah vena dari kepala, leher, thorax, extremitas atas


Vena cava inferior ostium venae cavae inferiores = valvula Eustachii
(setinggi kartilago costa 5)
Menerima darah vena dari abdomen, pelvis, extremitas bawah
Vena cordis minimae foramina venarum minimarum
Berhubungan dengan capillary bed myocardium
Sinus coronaries valvula sinus coronarii (Thebesii)
Menerima darah vena dari jantung

Pada septum interatriale terdapat fossa ovalis (obliterasi foramen ovale) dan
limbus fossa ovalis
Secara embriologis
Fossa ovalis septum primum
Limbus fossa ovalis septum secundum
ASD (Atrial Septal Defect) : penyakit jantung karena foramen ovale tidak
menutup

Nodus SA (sinuatrialis) : anterolateral muara vena cava superior


Nodus AV (atrioventricularis) : posteroinferior septum interatriale, dekat dengan
muara sinus coronaries
Valvula Eustachii dan valvula Thebesii dihubungkan tendo todaro
Trigonum Koch landmark nodus AV
Tendo todaro
Ostium sinus coronarius
Cuspis septalis

Ventriculus dexter
Ostium atrioventriculare dexter dibatasi annulus fibrosus dexter, tertutup
valvula tricuspidalis (valva atrioventricularis dexter)
3 cuspis valvula tricuspidalis
Cuspis anterior
Cuspis posterior
Cuspis septalis
Corda tendinea menghubungkan cuspis dengan M. papilaris mencegah
regurgitasi
M.papillaris
M. papillaris anterior, melekat pada cuspis anterior, posterior
M. papillaris posterior cuspis posterior, septalis
4

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

M. papillaris septalis cuspis anterior, septalis


Conus arteriosus/infundibulum : ruangan menuju truncus pulmonalis
Trabeculae carneae (paling besar trabeculae septomarginalis = moderator
band) berkas His kanan

Crista supraventriculare
Nodulus valvulae semilunaris
Lunula valvulae semilunaris
Sinus pulmonalis

Septum interventriculare fusi dari kedua pars :


Pars membranacea septi
Pars muscularis septi
VSD (Ventricular Septal Defect) : septum tidak menutup sempurna

Ostium trunci pulmonalis ditutupi valva trunci pulmonalis


Valvula semilunaris pulmonalis anterior
Valvula semilunaris pulmonalis dextra
Valvula semilunaris pulmonalis sinistra

Atrium sinistrum
Bermuara Vv. Pulmonales dextra et sinistra
Auricula sinistra, Mm. pectinati

Ventriculus sinister
Ostium atrioventricular sinister dibatasi annulus fibrosus, tertutup valvula
bicuspidalis/mitralis (valva atrioventricularis sinister)
2 cuspis valvula mitralis
Cuspis anterior
Cuspis posterior
Chorda tendinea, M. papillaris anterior et posterior
Septum interventriculare
Vestibulum aorticum

Ostium aorta ditutupi valve aortae


Valvula semilunaris aorta dextra
Valvula semilunaris aorta sinistra
Valvula semilunaris aorta posterior
5

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Sinus aortae dextra letaknya menyesuaikan sinus yang dibentuk masingmasing valvula : ostium A. coronaria dextra
Sinus aortae sinistra : ostium A. coronaria sinistra
Sinus aortae posterior : -

Vaskularisasi
Endocardium difusi
Myocardium, epicardium A. coronaria
Cabang pertama aorta (pada aorta ascendens)
A. coronaria dextra
(1) Ramus descendens posterior (ramus interventricularis posterior)
berjalan ke posterior menempati sulcus interventricularis
posterior
(2) Ramus marginalis dexter berjalan ke anterior sisi
lateral/marginal
(3) Ramus nodi SA
(4) Ramus nodi AV
A. coronaria sinistra
(1) Ramus descendens anterior (ramus interventricularis anterior)
berjalan ke anterior menempati sulcus interventricularis anterior
(2) Ramus circumflexus
(3) Ramus marginalis sinister berjalan ke posterior sisi
lateral/marginal

Darah masuk ke A. coronaria saat ventrikel diastole/relaksasi


A. coronaria merupakan arteri terminal (end artery)
Inervasi A. coronaria plexus coronaries dexter et sinister

R. descendens anterior, R. circumflexus vena cordis magna sinus


coronarius
A. coronaria dextra vena cordis parva sinus coronaries
R. descendens posterior vena cordis media = v. interventricularis posterior
vena cordis parva
V. ventriculi sinistri posterior, V. oblique atrii sinistri sinus coronaries

Sulcus interventricularis anterior


A. coronaria sinistra, R. interventricularis anterior
V. interventricularis anterior V. cordis magna
6

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Sulcus interventricularis posterior


A. coronaria dextra, R. interventricularis posterior
V. cordis media
Batas kanan jantung
R. marginalis dextra
V. cordis parva

Inervasi
Inervasi intrinsik sistem konduksi jantung
Nodus SA
Nodus AV
Fasciculus atrioventricularis/berkas his
Crus dexter trabecula septomarginalis (moderator band)
Crus sinister trabecula carneae ventrikel sinister
Serabut purkinje ke myocardium
Inervasi ekstrinsik plexus cardiacus superficial et profundus
N. vagus
R. cardiacus superior
R. cardiacus inferior
R. cardiacus thoracalis
Ganglion cervicale superius, medius, inferius N. cardiacus superior,
medius, inferior
Ganglion paravertebralis I-V Rr. mediastinales (Nn. cardiaci thoracici)

Saraf simpatis : ganglion cervicale, Rr. mediastinales


Kronotropik positif
Pada nodus SA, meningkatkan frekuensi denyut jantung
Inotropik positif
Pada myocardium, meningkatkan kekuatan kontraksi
Bathmotropik/dormotropik positif
Pada berkas his, mempercepat hantaran impuls
Vasodilatasi A. coronaria

Saraf parasimpatis : N. vagus


Kronotropik negatif
Pada nodus SA, menurunkan frekuensi denyut jantung
Inotropik negatif
Pada myocardium, memperlemah kontraksi
7

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Bathmotropik/dormotropik negatif
Pada berkas his, memperlambat hantaran impuls
Vasokonstriksi A. coronaria

Referred pain pada angina pectoris


Impuls afferen serabut visceral jantung plexus cardiaci serabut sensibel
dari kulit rasa sakit dialokasikan di kulit daerah datangnya serabut sensibel
tersebut :
Dada kiri
Lengan bawah kiri sisi ulnar sampai jari ke 5
Lengan atas sebelah medial

Baroreseptor
Endocardium atrium dextrum, dinding vena cavae : mendeteksi penurunan
tekanan darah inhibisi aktivitas parasimpatis
Tunica adventitia arcus aorta : mendeteksi peningkatan tekanan darah
stimulasi aktivitas parasimpatis

Proyeksi katup dan bunyi jantung


Bunyi jantung I : penutupan katup atrioventricularis
Bunyi jantung II : penutupan katup semilunaris
Valvula tricuspidalis
Setinggi SIC 4-5 linea mediana
Bunyi SIC 5 lateral linea sternalis kiri
Valvula bicuspidalis/mitral
Setinggi kartilago costa 4
Bunyi : Ictus cordis
Bunyi SIC 5 linea midclavicularis sinistra
Valvula semilunaris aorta
Setinggi SIC 3 linea sternalis
Bunyi SIC 2 lateral linea sternalis dextra
Valvula semilunaris pulmonalis
Setinggi kartilago costa 3 sinistra
Bunyi SIC 2 lateral linea sternalis sinistra

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

CLINICAL ANATOMY OF HEART

Pericarditis
Inflamasi pada pericardium pericardium serosum menjadi kasar (normal :
tidak kasar) timbul gesekan dengan cavitas pericardial
Gesekan pericardial serosum bunyi berdecit pada auskultasi linea sternalis
sinister = pericardial friction rub

Temponade jantung (cardiac temponade)


Cavitas pericardial (sinus obliquus et transversus pericardii) ruang di antara
pericardium serosum lamina visceralis dan parietalis terisi cairan pericardial
Temponade jantung (kompresi jantung) cavitas pericardial terisi cairan lain
selain cairan pericardial :
Hemopericardiacum : darah dalam cavitas pericardial
Perforasi myocardium yg melemah akibat IM (infark myocard)
Perdarahan pasca operasi jantung
Luka tusuk yang mencapai cavitas pericardii
Effusi pericardiacum : pus/exudate/cairan asing lain dalam cavitas
pericardial
Pericarditis kronis
CHF (congestive heart failure)
Pneumopericardiacum : udara dalam cavitas pericardial
Pneumothorax
jantung tidak bisa ekspansi penuh cardiac output Beck's triad
(hipotensi, suara jantung melemah, JVP meningkat) + pulsus paradoxus
Pulsus paradoxus
Normal : saat inspirasi terjadi tekanan sistolik sampai 10 mmHg
Pulsus paradoxus : saat inspirasi terjadi tekanan sistolik sampai
>10 mmHg

Pericardiocentesis
Drainase cairan dari cavitas pericardii tatalaksana mengatasi temponade
jantung
Lokasi pericardiosentesis
(1) Jarum dimasukkan melalui ICS 5/6 sinister
Dekat sternum, pada ruang yg dibentuk incisura cardiaca pulmonis
sinister
9

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Incisura cardiaca
menyisakan bare area (area
telanjang) dari cavitas
pericardii untuk terpajan
(tidak tertutupi costae)
(2) Jarum dimasukkan di
superolateral angulus
infrasternalis hindari A.
thoracica interna

Penyakit katup jantung

Terms
Lokasi auskultasi katup tidak sesuai dengan lokasi anatomis katup
S1 = bunyi jantung 1 (saat sistole) penutupan katup AV (trikuspid dan
mitral)
Katup mitral SIC 5, linea midclavicularis
Katup trikuspid SIC 4, linea sternalis sinister
S2 = bunyi jantung 2 (saat diastole) penutupan katup semilunar (aorta
dan pulmonal)
Katup aorta SIC 2, linea sternalis dexter
Katup pulmonal SIC 2, linea sternalis sinister

Murmur suara auskultasi hasil dari turbulensi aliran darah melewati


katup yang mengalami deformitas (stenosis atau insufisiensi)
Murmur sistolik terdengar bersamaan dengan S1
Murmur diastolik terdengar bersamaan dengan S2

Penyebab penyakit katup jantung


Komplikasi infeksi bakteri streptokokus grup A -hemolitikus
perikarditis
Perubahan anatomis pada ruang jantung yang berdekatan dengan katup
mempengaruhi integritas katup hipertrofi ventrikel sinister
menyebabkan regurgitasi mitral

Jenis kelainan katup jantung


Murmur terdengar sesuai lokasi auskultasi katup
10

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Stenosis = katup gagal membuka hipertrofi ruang jantung sebelum


katup karena memaksa darah terpompa melalui celah kecil katup
Insufisiensi (regurgitasi) = katup gagal menutup refluks darah ke
ruang jantung sebelumnya
Stenosis aorta murmur sistolik
Angina pektoris
Dyspneu
Carotid upstroke terlambat mencapai puncaknya, penurunan
amplitudo
Regurgitasi aorta murmur diastolik
Hipertrofi ventrikel sinister
Stenosis pulmonal murmur sistolik
Murmur sistolik didahului systolic click
Splitting S2 dengan P2 terdengar lembut
Peningkatan kecepatan aliran darah saat melewati katup
pulmonalis
Regurgitasi pulmonal murmur diastolik
Splitting S2 dengan P2 terdengar keras
RV enlargement
Stenosis mitral murmur diastolik
Opening snap, S1 mengeras
Hipertrofi atrium sinister, hipertrofi ventrikel dexter pada kasus
lanjut
Regurgitasi mitral murmur sistolik
Hipertrofi ventrikel sinister
Dyspneu atau orthopneu
Stenosis trikuspid murmur diastolik
Gelombang a meningkat, lembah y menurun pada JVP
Regurgitasi trikuspid murmur sistolik
Gelombang v meningkat pada JVP

Contoh : auskultasi SIC 2 linea sternalis dexter didapatkan murmur saat


S2 murmur diastolik pada katup aorta regurgitasi aorta
11

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Tetralogi of fallot (TOF)

4 kelainan kongenital jantung yg jalan bersama


(1) Stenosis truncus pulmonalis kompensasi (2) hipertrofi ventriculus
dexter
(3) Pangkal aorta di atas VSD tidak pd tempatnya (overriding aorta)
(4) Ventricular septal defect
Manifestasi oksigenisasi darah tidak adekuat (insufficient)

Ventricular septal defect (VSD)

12

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Septum interventriculare : pars membranacea septi + pars muscularis septi


Septum interventriculare terbentuk jika pars membranacea fusi dengan pars
muscularis
VSD : kegagalan penyatuan (penutupan) kedua pars septum, dapat berjalan
sendiri (tanpa 3 dari tetralogi fallot lain)
Awalnya left to right shunt aliran darah di ventrikel kanan semakin naik
(dengan hipertrofi) hipertensi pulmonal = tekanan ventrikel kanan > tekanan
ventrikel kiri right to left shunt dengan cyanosis
Perubahan dari left to right menjadi right to left shunt sindrom eisenmenger's
Anak cendrung gelisah, underweight
Auskultasi murmur sistolik (holosistolik) di lower left sternal border,
S2 narrowly split, S3 gallops di apex

Atrial septal defect (ASD)


Septum interatriale : fossa ovalis (obliterasi dari foramen ovale) + limbus fossa
ovalis
Fossa ovalis : berasal dari septum primum
Limbus fossa ovalis : berasal dari septum secundus
ASD : fusi septum primum dan septum secundum tidak sempurna, foramen
ovale tidak menutup menjadi fossa ovalis
Left to right atrium shunt of blood

Manifestasi klinis
Hipertrofi atrium dexter
Dilatasi ventrikel dan truncus pulmonalis (arteri pulmonalis)
Pertumbuhan-perkembangan anak normal
13

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Auskultasi murmur sistolik katup pulmonalis, fixed splitting S2


(komponen S2 terpisah tidak terpengaruh inspirasi atau ekspirasi)

Patent ductus arteriosus (PDA)

Ligamentum arteriosum (lig.botalli) : obliterasi ductus arteriosus


penghubung truncus pulmonalis (pangkal A. pulmonalis sinister) dengan aorta
ascendens
PDA : kegagalan penutupan dan obliterasi ductus arteriosus menjadi lig.botalli
setelah lahir (hari ke-2 atau ke-3 postpartum)
Darah dari aorta tinggi tekanan masuk ke truncus pulmonalis tekanan
sirkulasi paru
Manifestasi klinis
Continous / machinery murmur di left upper sternal border dan di
bawah clavicula sinister bunyi makin kuat saat S2

Koarktasio aorta

Stenosis (penyempitan) kongenital aorta di proximal, pada, atau distal dari


tempat perlekatan lig.botalli

14

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Penyebab : ductus arteriosus dengan jaringan otot yg berlebih - kontraksi otot


ductus arteriosus, kontraksi otot perlekatan dinding aorta - aorta menyempit lalu
menjadi fibrosis - sirkulasi darah ke ekstremitas inferior kurang
Kompensasi : sirkulasi kolateral (penambahan cabang kecil), dilatasi
a.thoracica interna, a.subclavia, a.intercostales posteriores
Tanda klinis : pulsasi nadi a.femoralis bilateral sedikit atau negatif

Coronary artery bypass grafting (CABG)

Indikasi
Chronic angina
Unstable angina
Postinfarction angina
Asimptomatis lesi arteri koronaria
proximal parah
CABG tidak memberikan efek baik pada
manajemen IMA (PCI atau tombolitik lebih
baik)
Dilakukan dengan mengambil vasa tertentu
menghubungkannya ke bagian distal A.
coronaria yang tersumbat
15

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

(1) A. thoracica interna (prognosis paling baik)


(2) V. saphena magna
(3) A. radialis
(4) A. gastroepiploica
(5) A. epigastrica inferior
3-5 biasa digunakan sebagai alternatif jika 1-2 tidak memungkinkan digunakan

Coronary angioplasty

Sinonim = percutaneous coronary intervention (PCI) = percutaneous transluminal


coronary angioplasty (PTCA)
Prosedur yang dilakukan untuk mengintervensi arteri coronaria yang tersumbat
dengan menggunakan berbagai metode
Percutaneous = melalui kulit yang tidak rusak (through unbroken skin) tidak
dilakukan insisi yang besar dalam prosedurnya
Indikasi
Infark myocard akut
Angina yang tidak dapat diatasi dengan medikasi dan belum cukup
indikasi untuk melakukan CABG

16

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Cabang A. coronaria yang sering mengalami oklusi (paling sering paling


jarang)

(1) Ramus interventricular (IV) anterior A. coronarius sinister (40-50%)


(2) A. coronarius dexter (30-40%)
(3) Ramus circumflexa A. coronarius sinister (15-20%)
(4) A. coronarius sinister
(5) Ramus interventricular posterior A. coronarius dexter

Cardiac referred pain


Nyeri angina hasil dari referred pain nyeri dada yang menjalar ke regio
substernal, pectoral kiri ke bahu kiri, aspek medial ekstremitas atas kiri

17

Basic and Clinical Anatomy of Heart


5.2. Cardiorespiratory

Oklusi A. coronaria suplai oksigen menurun pada miokard kompensasi


glikolitik cepat anaerob menghasilkan asam laktat reseptor visceral otot
jantung tersensitisasi oleh penurunan pH visceral afferen menerjemahkannya
sebagai rangsang nyeri
Terminal afferen-nya berjalan ke segmen medulla spinalis cervical inferior C8
dan T1-T5
Segmen C8 dan T1 (fasciculus medialis)
Overlapping dengan N. cutaneus medialis retrosternal dan left
pectoral region
Overlapping dengan N. cutaneus antebrachii dan brachii medialis
sensoris kulit antebrachii dan brachii medial
Segmen T1-T3
Overlapping dengan N. cutaneus lateralis punggung, interscapular

18

Potrebbero piacerti anche