Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Jos ANTONIO
XOKOYOTSIJ
43
NOKNIUANTSITSINEI
Namechmomakilia inin kuikamatl in okimochiuli in se kualli
kuikapikki uan yektli temachtikatsintli. Natalio Hernndez
Hernndez in itokatsin, in okimopikkili inin kuikaj, omotlakatili
in Ixhuatlan de Madero, Veracruz ipan in xiuitl 1947.
Nauatl in inantlajtoltsin. Senka mijmatitsinoa in ipan
totlajtolnemilistli. In Teuktsin Nataliotsin teyakanki katka m
OPINAC, kitozneki: "Nechikolistli tlen Nahuatlajtouaj
Masehualtlall'lachtianij". Axcan kimotekitilia in yuh tepaleuianitsin
in ika totlakauapauas, in ipan se, in ipan ome tlajtolli,
Mexihkatlalpan.
Yejuatsin okse itokatsin nikan kimopielia: Jos Antonio
Xokoyotsij. Manel yejuatsin kimamatlajcuilos oksekintin
kuikaj, oksekintin xochimej!
AMIGOS MOS!
Hago entrega de este libro de cantos que compuso un buen poeta
y atinado maestro. Natalio Hernndez Hernndez, su nombre; el
que forj estos cantos, naci en Ixhuatln de Madero, Veracruz,
en 1947.
El nhuatl es su lengua materna. Mucho se afana en lo que toca
a la vida de esta lengua nuestra. El seor Nataliotsin fue presidente
de OPINAC (Organizacin de Profesionistas Indgenas Nahuas
A. C.). Ahora trabaja prestando su ayuda en nuestra educacin,
en una, en dos lenguas, aqu en la tierra mexicana.
Otro nombre tiene aqu tambin: Jos Antonio Xokoyotsij.
Ojal que l ponga en el papel otros muchos cantos, otras muchas
flores!
TLA]TOLTEMAKTILISTLI
Ni xochitl uan ni kuikatl nikinmaktilia
XOCHIKOSKATL
(Tlen ipeuayaj)
Nijkuikatia nititlachixtokej,
tonana tlaltipaktli;
44
OFRECIAfIENTO
COLLAR DE FLORES
(Inicial)
45
46
XOKOYOTSIN MOYOLNO)NOTSA
Asijka tonatij timoyolnojnotsas
miak tlamantli kiajokui moyolo;
yeka tipatstlami, yeka tiyokuitlamiki,
kemantika tiiknochoka,
kemantika tiyolpitsauia.
Ayojkana ximokueso
ayojkana j xiiknochoka,
yejyektsij moyolo
yejyektsij monemilis uan motlajlamikilis.
Sampa xipaki
sampa xiyolpaki;
xitlachia, xiuajatlachia,
yejyektsij xitlachia.
Xikita tlanextli,
xikinita yeyektsij, xochimej
xikinnita totomej, papalomej
uan nochi tlen onkaj ipan ni tlaltipaktli.
N ochi san ti panoj
nochi titlakajteuasej,
tekuesoj nitiyoltokej
temajmatij nititlachixtokej.
Ya no ests triste
ya no llores de sentimiento,
tu corazn es bello
Re nuevamente
Mira el amanecer,
47
4.8
IKNOTLA]TOLI
Ni iknochoka kemantika
ni teiknelti j ninentinemi
koyopaj ni tekipanoua.
Ikanoyolo nijnekiskia
xochitlatsotsontli nj kakiskia
ayakachtli nimijtotiska
koyopaj titekipanouaj
Asijka tonatij
asi jka tona ti j
ma sampa tij
ma sampa tij
matimoyolchikauakaj
matiyol pakikaj,
kakikaj akatlapitsli.
'Ma
ma
ma
ma
Ma tlami ni majmajtli
ma tlami ni temiktli
ma kotoni ni kuesiuistli
ma sampa as pakilistli uan yolchikaualistli.
49
SENTIMIENTO
Lloro de sentimiento algunas veces
50
NA NI INDIO
Na ni indio:
Na ni indio:
Na ni indio:
Na ni indio:
Na ni indio:
Na ni indio:
Na ni indio:
Na ni indio:
Na ni indio:
Na ni indio:
51
YO SOY INDIO
Yo soy indio:
porque me nombraron as los hombres blancos
cuando llegaron a esta tierra nueva.
Yo soy indio:
Yo soy indio:
Yo soy indio:
Yo soy indio:
Yo soy indio:
Yo soy indio:
y mi propio pensamiento.
Yo soy indio:
Yo soy indio:
Yo soy indio:
52
Na ni indio:
Na ni indio:
Na ni indio:
Na ni indio:
tonana tlaltipaktli.
Yo soy indio:
Yo soy indio:
Yo soy indio:
Yo soy indio:
53
54
Nikijlamiki se tonatij
ipa nitlamachtijketl,
Koyomej kiijtojtokej:
maseualmej axtlajlamikij;
Ni tlajtoli axmelauak
tech kajkayauaj.
Recuerdo que un da
ya trabajaba de maestro,
55
56
57
58
NIMITSUIKATIS MASEUALICHPOKATL
Nimil:s on uikatis
Maseual ichpokatl,
Nikamati nimitsitas
uan tikajokuis.
mujer india,
59
60
Jos
ANTONIO XOKOYOTSIJ
sampa nimoyolchikauas.
61
62
TATAMEJ: NIMECHONKAMAUIS
Miak tonatij panojka intlakajtejkej
tlauel timechijlamikij
axkemaj timechilkauaj.
yolik ateuakmiktiaj,
63
uan manitlatlepanita;
65
ustedes 10 fundaron
66
TOSELTIKA AfATINEAllKAJYA
Kemantika nijmachilia
axkemaj asiki;
touaya nemi;
peuaya tlachia,
nojua kochtok.
uajka mo atlajtlauiteki.
ken se kiauitl;
ken se ejekatl;
67
nunca llegar;
an duerme.
es fuerte el oleaje.
68
yejyektsij motlajlamikilis;
sejka titechtIachilij
kenijki tipanotiualki
kenijki tipanotiualtok;
melauak axtichikauia;
motata inemilis
nototata idajlamikilis;
yejyektsij moyolo
maaxakaj tijkokolikaj
maaxtimoxikoka j
maaxtitlaka jkayauakaj
matitlatlepanitakaj.
Nojkia titechnextilij
Nojkia titechnextilij
kitlauilia to ojui
tech tlauilia.
Es triste y penoso
la sabidura de tu padre
es bello tu corazn
es hermoso tu pensamiento.
a no ser egostas
a no mentir,
69
70
pampa tiyolpitsauak
temajmatij nitiyoltokej.
Sanyamanik titlachia
sanyamanik titlajtoua;
uajka titlachia
nochipa timitsijlamikisej.
NA NOJKIA NI TLAKATL
Na nojkia ni tlakatl
nijpia nonemilis;
ni tlajtoli axmeluak
Es suave tu mirada
tu mirar es profundo
siempre te recordaremos.
mi propia filosofa;
71
72
yoltok noyolo;
KEMAJ NANI1\HKIS
Kema j nanimikis,
manechseli, manechnaua,
itlakayotipaj manechtlali.
Kemaj nanimikis
tekaktli makikalakika j
axkana j nimokuesoua,
axkana j nimotekipachoua
nochi titlakajteuasej
nochi tikisteuasej.
73
CUANDO YO MUERA
Cuando yo muera,
Cuando yo muera
No me siento triste,
no me siento preocupado
74
uan xijtlepanitakaj.
uan mechtlapanitasej.
xikintlapanitaka j ueuetlakamej,
xijtlepanitakaj xochitl,
75
necesitan guardarlas
jG
melauak amiak
78
XI]KAKIKA] KOYOME]
imoaxkatikoj totlali
timoyolnejnemiliajuan timokuanejnemiliaj
matijkotonakaj toyolnemilis.
79
80
Imojuantij inkinekiskia j
ouijtok inechneltokasej,
ximoyolnejnemilikaj ni tekipacholi;
U stedes desearan
81
82
NOMASEULACHINANKO
Axkemaj nimistsilkauas nomaseualchinako
83
MI PUEBLO INDIO
Nunca te olvidar mi pueblo indio
"Tlaltolontipa" te llamar.
84
85
1jkinoj tiitstiualtokej
ijkinoj tipanotiualtokej,
sekij nomaseualikniuaj.
87
as muri su madre
88
Jos
ANTONIO XOKOYOTSIJ
se koyotepostonatijtamachijketl nomoualkouilij,
kikotonilikej tlapaleuilistli,
kijtojki tonaltlatlayaya
tikintajteuaj totatauaj,
le retiraron la ayuda,
Ya no queremos ladinizarnos
ya no queremos avergonzarnos
89
90
9J
92
MASEUALSEMANAUAK
Nijmachilia niyamania, axnitetiya;
kipia nimoyolchikauaua,
tonana tlatlatipaktli,
nomaseualtlaltipak, nomaseualsemanuak.
tijpia moneluayo,
94
Jos
ANTONJO XO!WYOTSIJ .
Ni tlajlamikilistli maseualtlajlamikilistli
matikintlepanitakaj uejuetlakamej,
matijtlepanitakaj xochitl
matimopaleuikaj, matimomapaleuikaj ;
Tomaseualtlajlamikilis technextilia
matijtlepanitakaj to tlajtol,
por l existimos
es nuestra sangre y nuestro espritu.
Jos
ANTONIO XOKOYOTSIJ
nochipa titlachixtos,
XOCHIKOSKATL
(den itlamiyaj)
Nochi santipanoj,
nochi titlakajteuasej;
COLLAR DE FLORES
(final)
Todos somos fugaces,
respetar y conservar
97