Holesterol

Biosinteza holesterola odvija se praktino u

svim elijama.

U organizmima sisara, glavno mjesto sinteze
holesterola je jetra.
Znaajne koliine holesterola sintetiziraju i u
intestinumu, kori nadbubrega, reproduktivnim
tkivima ukljuujui ovarije, testise i placentu.

U organizmu odrasle osobe koje uzima hranu siromanu
holesterolom sintetizira se oko 800 mg holesterola na dan.

Biosinteza holesterola odvija se u citosolu.

Holesterol se sintetizira iz acetil-CoA u etiri stupnja:


1. Sinteza mevalonata iz acetil-CoA

2. Konverzija mevalonata u dvije aktivirane izprenske
jedinice

3. Kondenzacija est aktiviranih izoprenskih jedinica u
skvalen

4. Ciklizacija skvalena

Sinteza mevalonata iz acetil-
CoA

Prvi reakciju katalizira -
ketotiolaza, a drugu 3-hidroksi-3-
metilglutaril-CoA sintetaza (HMGCoA
sintetaza).

Citosolna HMGCoA sinetaza razlikuje
se od mitohondrijskog izoenzima koji
katalizira sintezu ketonskih tijela.

HMGCoA reduktaza katalizira
redukciju HMGCoA u mevalonat.

HMGCoA reduktaza je glavna
taka regulacije biosintetskog puta
holesterola (integralni membranski
protein glatkog endoplazmatskog
retikuluma).

Konverzija mevalonata u dvije
aktivirane izoprenske jedinice:

3
- izopentenil pirodosfat
i
3,3 - dimetilalil pirofosfat



3
-izopentenil pirofosfat prevodi
se u njegov alilni izomer 3,3-
dimetilalil pirofosfat reverzibilnom
reakcijom koju katalizira
3
-
izopentenil izomeraza.


Kondenzacija est aktiviranih izoprenski jedinica uz
nastajanje skvalena
Dimetilalil pirofosfat i izopentenil pirofosfat kondenziraju po
principu glava sa repom i nastaje geranil pirofosfat (C
10
).
Geranil pirofosfat kondenzira sa izopentenil pirofosfatom po
principu glava sa repom uz nastajanje farnezil pirofosfata (C
15
).
Nastajanje skvalena

kondenzacijom glava sa
glavom dvije molekule
farnezil pirofosfata, uz
eliminaciju obje difosfatne
grupe.

Skvalen sintaza locirana
je na endoplazmatskom
retikulumu.


Ciklizacija skvalena


Ciklizacija zapoinje stvaranjem epoksida uz
utroak NADH

Skvalen + O
2
+ NADPH + H
+


skvalen 2,3 epoksid + H
2
O + NADP
+

Reakciju katalizira skvalen oksidociklaza (monooksidazna i
ciklazna aktivnost)

Skvalen monooksigenaza oksidaza sa mjeovitom funkcijom
dodaje atom oksigena sa O
2
na kraj lanca skvalena, uz
nastajanje epoksida; NADPH reducira drugi atom iz O
2
u H
2
O.
Regulacija biosinteze holesterola

Sloena regulacija biosinteze holesterola
zahtijeva nekoliko stepeni.

Stupanj u kome e se holesterol de novo sintetizirati
visoko je zavisan od nivoa holesterola u eliji.

Kljuna taka kontrole je enzim 3-hidroksi-3-
metilglutaril CoA reduktaza (HMGCoA reduktaza), koji
katalizira reakciju prevoenja HMGCoA u mevalonat.
HMGCoA reduktaza je kompleksan regulatorni enzim ija se
aktivnost moe modulirati 100 puta.
Regulacija mehanizmom povratne sprege prvenstveno
se izvodi promjenom koliine i aktivnosti 3-hidroksi-3-
metilglutaril CoA reduktaze.

Mehanizmi kojima se kontrolira koliina enzima u
eliji

Gen za HMGCoA reduktazu ima sterolno regulatorno
mjesto preko koga se kontrolira transkripcija ovog gena.

1. Brzina sinteze mRNA HMGCoA reduktaze kontrolira se
putem proteina koji se vezuje na sterolno regulatorno mjesto
(SREBP).

Kada su nivoi holesterola u eliji niski ovaj transkripcijski
faktor (SREBP) vezuje se na kratku DNA sekvencu oznaenu
kao sterolni regulatorni element (SRE) na 5 kraju gena za
reduktazu i pojaava transkripciju gena za reduktazu.
U svom inaktivnom obliku, SREBP je lociran na
membrani endoplazmatskog retikuluma, gdje je asociran
sa SCAP (protein koji cijepanjem aktivira SREBP).
SCAP je senzor za holesterol.

Kada nivoi holesterola u eliji opadnu, SCAP prati SREBP
u maloj membranskoj vezikuli do Goldijevog kompleksa,
gdje se SREBP otputa putem dva proteolitika cijepanja,
koje sukcwsivno vre serinska proteaza i metaloproteaza.

SREBP migrira u nukleus gdje se vezuje na SRE gena
HMGCoA reduktaze i nekoliko drugih enzima biosintetskog
puta holesterola da bi pojaao transkripciju ovih gena.

Kada nivo holesterola poraste, proteolitiko otputanje
SREBP je blokirano, a SREBP prisutan u nukleusu se brzo
degradira. Transkripcija gena biosintetskog puta holesterola
se zaustavlja.
2. Inhibicija stupnja translacije mRNA reduktaze
nesterolnim metabolitima koji potiu od mevalonata i
dijetarnog holesterola.

3. Povieni nivoi holesterola u eliji ine HMGCoA
reduktazu osjetljivijim na proteolizu.

Degradacija reduktaze je strogo kontrolirana.
HMGCoA reduktaza je bipartitni enzim: njegova citosolna domena
izvodi katalizu, a membranska detektuje signale koji vode
degradaciji enzima.

Membranska domena HMGCoA reduktaze podlijee promjenama
strukture kao odgovor na rastue koncentracije holesterola, to
enzim ini osjetljivijim na proteolizu.
Pod nekim uslovima reduktaza se dalje degradira ubikvitizacijom i
usmjeravanjem na 26S proteasom.

Kombinacijom ova tri elementa kontrole koliina reduktaze u eliji
moe se mijenjati u rasponu preko 200 puta.
4. Inhibicija aktivnosti HMGCoA reduktaze reverzibilnom
fosforilacijom.
Kada je nivo ATP u eliji nizak, sinteza holesterola se
prekida.
AMP-aktivirana protein kinaza fosforilira HMGCoA
reduktazu i iskljuuje njenu aktivnost.
Generalno, elije se, s izuzetkom jetrenih i
intestinalnih elija, radije snabdijevaju holesterolom
koji je prisutan u plazmi, nego de novo sintezom
holesterola.

Primarni zvor holesterola za ove elije su LDL
lipoproteini prisutni u krvnoj plazmi.
Struktura LDL lipoproteina
Ulazak LDL lipoproteina u elije perifernih tkiva
odvija se uz posredovanje LDL receptora.

LDL receptor ima kljunu ulogu u kontroli
metabolizma holesterola.

ivotni vijek LDL receptora je 24 sata.

Vrijeme krunog putovanja LDL receptora, koje ukljuuje
vezivanja LDL lipoproteina, unos endocitozom i povratak
LDL receptora na plazma membranu traje 10 minuta.


Gen za LDL receptor, slino genu za HMGCoA reduktazu,
ima sterolno regulatorno mjesto preko koga se kontrolira
stupanj sinteze mRNA za ovaj receptor.

LDL receptor podlijee regulaciji mehanizmom povratne sprege.
Kada je holesterol prisutan u eliji u dovoljnim koliinama, novi
LDL receptori se ne sintetiziraju i blokirano je prihvatanje
dodatnog holesterola iz plazme.


Slobodni holesterol aktivira ACAT.
Familijarna hiperholesterolemija

Odsustvo LDL receptora dovodi do hiperholesterolemije
i arteroskleroze.

Visoke koncentacije LDL holesterola u plazmi.
Zbog visoke koncentracije LDL lipoproteina u plazmi
holesterol se odlae u raznim tkivima. Depoziti holesterola
(ksantomi) najvei su u koi i tetivama.
Odlaganje holesterola na stijenkama arterija uzrokuje
arterosklerozu.
Molekulska osnova familijarne hiperholesterolemije je
odsustvo LDL receptora odnosno izostanak njegove
funkcije.
Okarakterizirano je nekoliko tipova mutacija koje
uzrokuju familijarnu hiperholesterolemiju:
1. LDL receptor se ne sintetizira (delecijska mutacija).
2. Receptor se sintetizira ali ne dospijeva na plazma membranu
jer nedostaje signal za intracelularni transport ili se, zbog
mutacijom izazvane alteracije u primarnoj strukturi, nije svio u
pravilnu strukturu.
3. Receptor dospijeva na plazma membranu, ali ne vezuje LDL
lipoprotein.
4. Receptor dospijeva na plazma membranu i vezuje LDL
lipoprotein, ali zbog defekta na C-terminusu ne dolazi do
internalizacije kompleksa LDL receptor - LDL lipoprotein.

Kako terapijski sniziti nivo LDL
holesterola u plazmi?


Izazvati stanje deficita holesterola u
elijama, pri emu se poveava unos LDL
lipoproteina u jetru.



Deficit holesterola unutar elije postie se:

1. Inhibicijom intestinalne reapsorpcije soli
unih kiselina.
Per os uzimanje pozitivno nabijenih polimera koji se vezuju sa
negativno nabijenim solima unih kiselina i poveavaju njihovu
ekskreciju putem fecesa.
Da bi se zaliha unih soli u organizmu odrala
konstantnom poveava se sinteza unih kiselina u jetri i
prihvatanje LDL lipoproteina iz krvne plazme.



2. Blokiranjem de novo sinteze holesterola
unutar elije.

De novo sinteza holesterola efikasno se blokira
Lovastatinom (Mevinolinom), snanim kompetitivnim
inhibitorom (Ki<1 nM) HMGCoA reduktaze, enzima koji je kljuna
kontrolna taka bisinteze holestrola.

Nivo holesterola u plazmi pacijenata kojima se daju Lovastatin
i inhibitori reapsorpcije unih soli (npr. Cholestyramin i
Colespitol) opada za 50%.

HDL lipoproteini -
sintetiziraju se u jetri i tankom crijevu kao male,
proteinima i fosfolipidima bogate estice koje sadre
malo slobodnog holesterola i ne sadre estere
holesterola.
Sadre apoA-I, apoA-II, apo A-IV, apo C-II, apo C-III,
apo D i apo E i druge apolipoproteine.


Nascentne HDL lipoproteinske estice preuzimaju
holesterol otputen u plazmu iz izumrlih elija i
membrana koje podlijeu metabolikom obrtu.

LCAT asociran na HDL esterificira preuzeti slobodni
holesterol, koji se preko posebnog transportnog proteina
(apo D) usmjerava u IDL lipoproteinske estice. Nastaju
LDL lipoproteinske estice.

Ovo je glavni put nastajanja LDL lipoproteinskih
estica.
Reverzni transport holesterola

Putevima reverznog transporta HDL estice preuzimaju
holesterol uskladiten u elijama perifernih tkiva i vraaju
ga u jetru.

Za HDL lipoproteine se smatra da imaju zatitnu ulogu i
da sprjeavaju razvoja koronarne bolesti.

Postoji visok stupanj korelacije izmeu niskih nivoa HDL
lipoproteina u plazmi sa nastankom koronarne bolesti.
Reverzni transport holesterola
FC- slobodni elijski holesterol; ABCA1- (ATP-vezujui kasetni transporter
A1); LCAT- lecitin-holesterol acil transferaza; CE - esteri holesterola; SR-B1
receptor ista, klasa B; TG triacilgliceroli; CETP- protein transporter
estera holesterola; LDLR receptor LDL lipoproteina; HL - hepatika lipaza.
Reverzni transport holesterola

Lipidima siromane pre- HDL estice koje sadre apo A-I,
sintetizraju se u jetri i intestinalnoj mukozi i otputaju u
cirkulaciju.


Putem apoA-I, pre- HDL estice stupaju u interakciju sa
ABC1 transporterom u membrani makrofaga arterijske
stijenke i preuzimaju suvini slobodni holesterol iz ovih
elija.

LCAT, prisutan u plazmi, prevodi ovaj slobodni holesterol
u estere holesterola, pri emu pre- HDL estice sazrijevaju
u zrele HDL estice.

Holesterol prisutan u HDL esticama transportuje se u
jetru direktnim i indirektnim putem.
Direktni put transporta -


hepatociti putem SR-B1 receptora selektivno prihvataju
estere holesterola sa zrelih HDL estica.

Indirektni put transporta -

esteri holesterola zrelih HDL estica zamjenjuju se za
triacilglicerole koje su prisutni u lipoproteinskim esticama
koje sadre apoB (VLDL, LDL), putem CEPT (protein koji
transportira estere holesterola). LDL lipoproteine prihvataju
hepatociti endocitozom uz posredovanje LDL receptora.

Holesterol koji je vraen u jetru izluuje se u obliku
unih soli i kao holesterol.



Triacilglicerole u modificiranim HDL esticama
hidrolizira hepatika lipaza (HL) i tako regenerira male
HDL estice i pre- HDL za dalje sudjelovanje u
reverznom transportu.