Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
1
doloqunu oyu, diSqa o k v a T u da msgavs SesitKvebebSi rom saxelobiTSi dasmuli ubralo damate-
bebi gvaqvs da ara naTesaobiTis nulalomorfiani msazGvrelebi, e.i. sazGvrulis win mdgomi msazGvrelis gacveTas-
Tan, mis mier naTesaobiTis daboloebis dakargvasTan (d o l o q u n u <d o l o q u n u S , d i S q a <d i S q a S ) rom ara
gvaqvs saqme, amaze iseTi magaliTebi miuTiTebs, sadac ubralo damateba uSualod ki ar uZGvis nazmnar saxels, ara-
med gaTiSulia misgan raime sitKviT (saxeliT, zmnisarTiT), magram mainc saxelobiTis formiTaa warmodgenili. Sdr.
aqve moKvanili SesitKvebebi: J o G o e f e bigaTen o b a x u , t a v S a n i eqolen g a m a K o n u , k u C x e wkariTe o S u -
vu, d i k a f e kikiliTe o k o r o b u , l a z u t i oxoiSa m o m a l u . nazmnar saxelTan SewKobili saxeli saxelo-
biTSia maSinac, roca frazaSi sitKvaTa inversiuli wKoba gvaqvs: Jer nazmnari saxelia da Semdeg _ misgan sxva sitKve-
biT gaTiSuli saxeli. Sdr. osmanis o k i T x u untu em koCefeSi ser goxTimuS a m b a i (Ciq. 1 4631) `osmans im kace-
bis Game siarulis ambis kiTxva undoda (`osmans kiTxva undoda im kacebis Game siarulis ambavi~)~; girma koCis untu
o l u jur bereSi b a b a (kart. I 17017-18) `tKis kacs ori bavSvis mamis mokvla undoda (`tKis kacs undoda mokvla
ori bavSvis mama~)~. aq warmodgenili zogi mosazreba Cems xelnawer Sromaze miTiTebiT moKvanili aqvs d. CxubianiS-
vils monografiaSi: `infinitivis sakiTxisaTvis Zvel qarTulSi~, Tb., 1972, gv. 132.
2
Sdr. ingilourSi azerbaiJanuli enis gavleniT warmoqmnili siaxle _ nazmnar saxels ubralo damateba saxe-
lobiTis formiT SeewKoba [Sdr. gr. i m n a i S v i l i , ingilouris mTavari sintaqsuri Taviseburebani: ike, XI, Tb.,
1959, gv. 183-184; m i s i v e , qarTuli enis ingilouri dialeqtis Taviseburebani. Tb., 1966, gv.86, 138-139 (avtoris
azriT, p u r yma, kac m o k l … a da msgavs SesitKvebebSi nazmnar saxelebTan SewKobili saxelebi _ p u r ,
k a c ... _ brunvisniSanmokvecil naTesaobiTs warmoadgenen da ara saxelobiTs)]. lazuris msgavsad, ingilourSic saxe-
lobiTSi dgas nazmnari saxelisagan sxva sitKviT gaTiSuli ubralo damateba. mag., Sen T a v Sin ganaSom ar var. ZiZig.
rac Seexeba nazmnarsaxelian SesitKvebaSi wamKvani wevris (masdaris, mimGeobis) sa-
xeluri sintaqsuri Zalis gazrdas, rac megrulisaTvis aris niSandoblivi, es movle-
na qarTulisaTvisac ar aris ucxo. sanimuSod ramdenime magaliTi, sadac nairibali
ubralo damateba, T v i s -Tandebuliani naTesaobiTis nacvlad, naTesaobiTSia dasmu-
li, e.i. msazGvrel saxels warmoadgens:
leilis dedisagan m a J n u n i s gamjGavneba leilis sikvdilisa. Teim. I, 53, 2160. maJnunis=maJnunis-
Tvis.
k a c i s keTilis mimcemi ig aris, Cveni mƒsnelia. Sahname, II 54932. kacis=kacisaTvis.
G m T i s madlis micema. rusud., 2036, 2636, 2646. GmTis=GmTisTvis.
Ke[e]nisagan qarTlis warTmeva da k a x i s b a t o n i s micema. guram., 57, 2170. kaxis batonis=kaxis ba-
tonisaTvis.
erT dGes batonebma d a v i T g u r a m i S v i l i s xalaTis boZeba ganiZraxes. guram., 1521. daviT gu-
ramiSvilis=daviT guramiSvilisTvis.
erTma moxucma Tagvma ikiTxa: _ aba, TqvenSi vin ikisrebs k a t i s ejvanis Sebmaso? gogeb., 1513. ka-
tis=katisaTvis.
Tu iribi obieqti piris nacvalsaxeliT aris gamoxatuli, nairibali ubralo da-
mateba, T v i s - Tandebuliani naTesaobiTis nacvlad, SeiZleba saxelzmnasTan SeTanxme-
bul atributul msazGvrelad iqces:
mefem m i s i Tavis warkveTa brZana. saba, I 10625. misi=misTvis.
Tu kudi xelT ar meyiros, S e n s mtvris modenas maSin naxavo! saba, I 15711. Sens=SenTvis.
nazmnar saxelTa mier saxeluri sintaqsuri Zalis zrda saerTo qarTul-zanuri
movlena Cans. is lazurisTvisac damaxasiaTebeli tendencia unda KofiliKo, romelic
Turquli enis gavleniT Seicvala sapirispiro tendenciiT _ zmnuri sintaqsuri Za-
lis gazrdiT. `savse~ mimGeobis Semcvel SesitKvebebSi ubralo damateba (amavseblis
aGmniSvneli sitKva) moqmedebiTis nacvlad saxelobiTSi rom dgas, vfiqrob, am varau-
dis damadasturebelia. ubralo damateba (moqmedebiTSi dasmuli saxeli) saxelzmnur
SesitKvebaSi, rogorc Cans, lazurSic msazGvrel saxelad iqceoda ( m j a T e o f S a
`rZiT savse~ > m j a S i o f S a `rZis savse~)3. da mxolod am safexuris gavlis Semdeg
unda momxdariKo gadasvla: m j a S i o f S a `rZis savse~> m j a o f S a `rZe savse~
(Sdr. d i S q a S o k v a T a l e `SeSis sayreli~> d i S q a o k v a T a l e `SeSa sayre-
li~).
`savse~ mimGeobis Semcveli samwevra SesitKveba variantuli saxiTac gvxvdeba. masSi
saTavsisa da amavseblis gamomxatvel saxelebs sintaqsuri funqcia Senacvlebuli
aqvT: saTavsi ubralo damatebiTaa gamoxatuli, amavsebeli ki _ sazGvruliT. meg-
rulsa da lazurSi es `Sebrunebuli~ konstruqcia Cveulebrivia da gamoqveKnebul
teqstebSi sakmaod dasturdeba. mag.,
megr.:
Tqviis: `aTe wKari ye mideebGaTia~. geSeeGes s a T i T i S i efSa do mideeJumes (cag. 248). `Tqves: `es
wKali cota waviGoTo~. amoiGes saTiTiT (`saTiTis~) savse da waiZGvanes~.
uCaSi nosasˆ Txuu: `arTi y u r a S i e f S a q v i r i qomuCia~ (Kif. 405) `ufros rZals sTxova: `er-
Ti fqviliT savse aKiro (`aKiros savse fqvili~) momecio~.
qˆdekinˆ arTi yKint ‡vali, arTi t u t u l a S e f S a q v i r i do arTi odgiSi (xub. 7926), `daikava
erTi yKinti Kveli, erTi fqviliT savse aKiro (`aKiros savse fqvili~) da erTi sadgisi~.
qudt sumi l a g v a n i S e f S a f a r a ordalo (xub. 2838) `dautova sami qvevri fuli (`sami
qvevris savse fuli~) gasazrdelad~; midgava ma dˆmoguruansia yarua-kiTxirsie, l a g v a n i S e f S a
f a r a s mefCanqia (xub. 28316) `vinc me maswavliso wera-kiTxvaso, fuliT savse qvevrs (`qvevris savse
fuls~) mivcemo~.
qo‡ofe arTi Galieri koCi, namusiT noGve sumi s a k i S i e f S a f a r a (Kif. 77) `Kofila erTi
mdidari kaci, romelsac hqonia fuliT savse sami tomara (`sami tomris savse fuli~)~.
viT b o y k a S i e f S a G v i n i , TiSi didi Kanwefia (gud. 1824) `GviniT savse aTi kasri (`aTi kas-
8814.
3
teqstebSi dasturdeba kidec amgvari konstruqcia: f a r a S i ofSa ren Jamadani (jG. 10519) `fuliT (`fulis~)
savse aris Cemodani~; gonwku duqanefe. arTeGis ofSa en oykomuSi gaefe, majua oyoni (oyuSi) m a l i S i ofSa
en, m a n i † a T u r a S i o f S a en, masumani yei m a l i S i o f S a en (kart. II 4033-36) `gaxsna duqnebi. erTSi savsea
saymelebi, meore Sesakeri saqonliTaa savse (`Sesakeri saqonlis savsea~), manufaqturiT aris savse (`manufaqturis sav-
sea~), mesame Sekerili saqonliT aris savse (`Sekerili saqonlis savsea~)~. rogorc vxedavT, megruliseburi samwevra
SesitKvebebi gvaqvs (f a r a S i ofSa Jamadani, maliSi ofSa duqani, mani†aTuraSi ofSa
d u q a n i ), magram, radgan dGevandeli lazurisaTvis amgvari konstruqcia, saerTod, ucxoa, xom ar aris es movlena
calkeul mTqmelTa metKvelebaze megruli enis gavlenis Sedegi?.
ris savse Gvino~), Tavisi didi Kanwebio~.
laz.:
mTugis uwverenan-qi `e-na re maGaraSen gamaxTi do yita eqoleni maGaras qomeSaxTi, e-do ar g u -
d a T e o f S a K v a l i 4 qomeqCafT~-a, uwves (Ciq. I. 2121)~ `TagvisTvis uTqvamT: `im (`rom xar~) soro-
dan gamodi da cota iqiTa soroSi Sedi da erT guda Kvels (`erT gudiT savse Kvels~) mogcemTo~,
uTxres~; ma muSeni ar g u d a o f S a K v a l i momCafan? (Ciq. I 2124) `me erT guda Kvels (`erT guda
savse Kvels~) ratom maZleven?~.
heq henTefes uGutes alTuniSi f a r a ar y u v a l i T e o f S a (jG. 14435) `iq maT hqondaT oqros
fuliT savse parki (`oqros fuli erTi parkiT savse~)~; aliq letas ar yita y u a l i o f S a f a a
qoZiu (Ciq. I 8312) `alim miwaze erTi fuliT savse patara parki (`erTi patara parki savse fuli~) ipo-
va~.
ar q u f i o f S a a l T u n i qogamiGu (jG. 1199) `oqroTi savse erTi qvevri (`erTi qvevri savse
oqro~) gamoitana~; ha q u f i o f S a a l T u n i meqCare (jG. 11911) `am oqroTi savse qvevrs (`am qvevr
savse oqros~) mogcem~; a r q u f i o f S a l i r a (kart. I 13432, 13435, 13515) `liriT savse erTi
qvevri (`erTi qvevri savse lira~)~. k a s a f e o f S a l i r a f e , dido konaGefe, erefe, arabafe, †ai-
Tonefe, o†Tomobilefe miKountukon, em vaxTis si hiC var iCaliSepti (Ciq. I 633) `lirebiT savse sala-
roebi (`salaroebi savse lirebi~), bevri Senoba, miwebi, urmebi, faitonebi, avtomobilebi rom mKoloda,
maSin Sen sul ar imuSavebdi~.
nana giSera oxois tu. b u Z e f e o f S a m j a bere muSis quSinaxeretu (Ciq. I 10128) `deda giSera
Sin iKo. rZiT savse ZuZuebi (`ZuZuebi savse rZe~) Tavisi SvilisaTvis Seenaxa~.
sum b o y k a o f S a T o f u r i uGutes (jG. 15228) `TafliT savse sami kasri (`sami kasri savse
Tafli~) hqondaT~.
`Sebrunebuli~ konstruqcia dasturdeba qarTulSic. Sdr.
J a m i T s a v s e G v i n o misca: ese Sesvio. Sahname, III 32227.
berman miipatija da daugo sanovage, da mere misca t a q n i T a s a v s e G v i n o da hrqva: unda Se-
svaT Gvino ese ganaTlebis ministris sadGegrZelodo. kalmas., II 23916.
esreT ganrisxda, rom Tvalebi T a s i T a s a v s e s i s x l s daemsgavsa. Karam., 40718.
GmrTis winaSe, amaebs garda, esec gvaxsovs, rom erTis modidos K u T i T s a v s e sul Tavisi saoJa-
xo batonebisagan saxeloebisa, wKalobaebisa da mama-papisa da Tavisgan nasKidobis s i g l e b i d a w i g -
n e b i hqonda. samarT., VIII 39212[1796 w.].
ganxiluli tipis SesitKvebis ori variantiT warmodgena saerTo qarTul-zanuri
movlenaa da Sepirobebulia `savse~ mimGeobis Sesabamisi a v s e b s / a a v s o zmnis Tavise-
burebiT, pirdapir obieqtad SeiwKos rogorc saTavsis, ise amavseblis aGmniSvneli
saxeli. Sdr.
qarT. avsebs y i q a s / w K a l s , megr. eTmiofSans l a g v a n s / G v i n s `avsebs
qvevrs/Gvinos~, laz. ofSafs t a s i / m j a `avsebs Tass/rZes~.
`Sebrunebul~ konstruqcias Seexo J. huiti5. is KuradGebas amaxvilebs t. guda-
vas redaqciiT gamocemul megrul leqsebSi Sexvedril frazaze _ v i T b o y k a S i
e f S a G v i n i `aTi kasris savse Gvino~. avtori `Sebrunebuli~ konstruqciis mxo-
lod am magaliTs icnobs: `unda vaGiaro, rom ar vici, ramdenadaa gavrcelebuli es
konstruqcia megrulSi~-o, acxadebs (gv. 122). avtoris sitKviT, `aq saocari [is ki]
ar aris, rom amavsebeli masala (e.i. Gvino) dgas mTeli frazis Tavze, aramed is, rom
avsebuli saTavsi warmodgenilia naTesaobiTi brunviT~ (gv. 121). avtoris azriT, `es
CvenTvis ucnauri konstruqcia ... unda SemosuliKo megrulSi afxazur-adiGuri ene-
bidan (saxeldobr afxazuridan)~ (gv. 123).
rogorc vnaxeT, `Sebrunebuli~ konstruqcia, romelSic birTvad amavsebeli gvaqvs,
satelitis satelitad (ubralo damatebad) ki _ saTavsi, Cveulebrivia megrulsa da
lazurSi, dasturdeba qarTulSic. rac Seexeba imas, rom saTavsi (ubralo damateba)
naTesaobiTSia dasmuli, es imave rigis movlenaa, raca gvaqvs konstruqciis pirvel va-
riantSi (romelSic birTvad saTavsia, ubralo damatebad ki _ amavsebeli) ubralo
damateba aqac naTesaobiTis formiTaa. da rogorc aravin laparakobs am SemTxvevaSi
afxazuri enis gavlenaze, ise arc `Sebrunebul~ variantSia saZiebeli afxazuris ga-
4
dabeydilia: `ar gudaTe, ofSa Kvali~. axlavs gamomcemlis SeniSvna: `unda: `ar guda, KvaliTen ofSa~... anda:
`ar guda Kvali~...~. sinamdvileSi, teqsts dasawuni ara syirs ra, ubralod, sasveni niSania cudad dasmuli: mZime aq
sayiro ar aris; mTqmeli Jer SesitKvebis erT variants xmarobs (`gudaTe ofSa Kvali~), Semdeg ki (ix. aqve momdevno
fraza) _ meores (`guda ofSa Kvali~)..
5
`savsed Kofnis~ gamoxatva ramdenime kavkasiur enaSi (kerZod, megrulSi): kreb. `pirveli saerTaSoriso qarTve-
lologiuri simpoziumis masalebi~, Tb., 1988, gv. 119-127.
vlena. saxelzmnur SesitKvebaSi ubralo damatebis brunvad moqmedebiTis nacvlad na-
TesaobiTis xmareba qarTul-zanurisaTvis saerTo enobrivi siaxlis gamovlinebaa da
megrulze afxazuris gavlenis varaudi usafuZvloa.
Semoklebani:
gogeb. _ i. gogebaSvili, saganZuri, meore gamocema, Tb;. 1986.
gud. _ qarTuli xalxuri sitKviereba, megruli teqstebi, I, poezia. teqsti gamosacemad moamzada,
winasitKvaoba da gamokvleva daurTo t. gudavam. Tb., 1975.
guram. _ daviT guramiSvili, daviTiani. Tb., 1955.
dium. I _ G. Dumézil, Contes Lazes. Paris, 1937.
Teim. I _ Teimuraz pirveli, TxzulebaTa sruli krebuli. teqsti, gamokvleva, leqsikoni al. bara-
miZis da g. Jakobias redaqciiT. Tb., 1934.
kalmas. II _ ioane batoniSvili, kalmasoba, tomi meore, k. kekeliZis da al. baramiZis redaqciiT.
Tb., 1948.
kart. I _ g. kartozia, lazuri teqstebi. Tb., 1972.
kart. II _ g. kartozia, lazuri teqstebi, II. Tb., 1993.
jG. _ s. jGenti, yanuri teqstebi, arqabuli kilokavi. Tb., 1938.
rusud. _ rusudaniani, ilia abulaZisa da ivane gigineiSvilis redaqciiT. Tb., 1957.
samarT. VIII _ qarTuli samarTlis Zeglebi, tomi VIII, sasamarTlo arza-oqmebi da kerZo samarTleb-
rivi aqtebi. teqstebi gamosacemad moamzada da SeniSvnebi daurTo prof. i. doliZem. Tb., 1985.
Karam. _ Karamaniani. teqsti gamosacemad moamzades, winasitKvaoba da leqsikoni daurTes aleqsan-
dre gvaxariam da sargis caiSvilma. Tb., 1965.
Kif. _ h. j, Cø, äƒå, c!=ìì=2, *= ì, …ã!åëü“*%ã% (, "å!“*%ã%) ƒ/*= “ .!å“2%ì=2, åþ , “ë%"=!åì. qoK, 1914.
Sahname, II _ abu-l-Kasim firdousi, Sah-name, qarTuli versiebi, t. II. iust. abulaZis, al. baramiZis,
p. ingoroKvas, k. kekeliZis da ak. SaniZis redaqciiT, komentarebiT da leqsikoniT. Tb., 1934.
Sahname, III _ Sah-names anu mefeTa wignis qarTuli versiebi, III. teqsti gamosca, gamokvleva da leqsi-
koni daurTo daviT kobiZem. Tb., 1974.
Ciq. I_ arn. Ciqobava, yanuri teqstebi, nakveTi pirveli, xofuri kilokavi. Tb., 1929.
cag. _ `. 0 =ã=!åë, , l, …ã!åëü“*, å .2þä/, "/C. I. qoK, 1880.
ZiZig. _ S. ZiZiguri, qarTuli dialeqtebis qrestomaTia leqsikoniTurT. Tb., 1956.
xub. _ m. xubua, megruli teqstebi. Tb., 1937.
G. Kartosia