Bahasa Melayu Akademik 13

JABATAN PENGAJIAN MELAYU
INSTITUT PENDIDIKAN GURU KAMPUS SULTAN MIZAN,

BESUT, TERENGGANU.
MODUL BAHASA MELAYU AKADEMIK 1
SEMESTER 1 PPISMP
PENULIS MODUL:
NORMAIZAM BT HAMID
FUADI BIN HJ. ABDUL RAZAK
HELMI BIN HUSSAIN
DR. ROSLI BIN AB. RAHMAN
ROSLI BIN ABDUL GHANI
MOHAMMAD ALI BIN CHE AWANG TEH
MD. JAAFAR BIN MAMAT
ANUA BIN HARIS
AZRIZAN BIN ABU BAKAR
1
ASAL USUL BAHASA MELAYU
Untuk mengetahui asal usul bahasa Melayu kita perlu mengetahui asal-usul penutur
aslinya terlebih dahulu, iaitu orang Melayu. Asal-usul bangsa Melayu sehingga kini
masih kabur. Akan tetapi beberapa sarjana Eropah seperti Hendrik Kern (Belanda
dan !obert "on Heine #eldern (Austria telah melakukan penyelidikan se$ara kasar
latar belakang dan pergerakan masyarakat Melayu kuno.
%eori mereka menyatakan baha&a bangsa Melayu berasal daripada kelompok
Austronesia, iaitu kelompok manusia yang berasal dari daerah 'unan di (hina yang
kemudiannya berhijrah dalam bentuk beberapa gelombang pergerakan manusia dan
akhirnya menduduki &ilayah Asia %enggara.
Gelo!"#$ %e&'"" ()*e#"l) +e!"$") Mel",-.P&o'o ("# !e&l"*- *)&".*)&" /011
'"2-# Se!el- M"+e2)
Kira-kira dalam tahun )*++ tahun sebelum masihi, datang pula gelombang kedua
yang dikenali sebagai Melayu-,eutro. Mereka mendiami daerah-daerah yang subur
di pinggir pantai dan tanah lembah Asia %enggara. Kehadiran mereka ini
menyebabkan orang-orang Melayu--roto seperti orang-orang .akun, Mahmeri,
.ahut, %emuan, Biduanda dan beberapa kelompok ke$il yang lain berpindah ke
ka&asan pedalaman. .usteru, Melayu-,eutro ini merupakan masyarakat Melayu
yang ada pada masa kini.
Bahasa Melayu berasal daripada rumpun bahasa Austronesia, manakala bahasa-
bahasa Austronesia ini berasal daripada keluarga bahasa Austris. /elain daripada
rumpun bahasa Austronesia, rumpun bahasa Austro-Asia dan rumpun bahasa %ibet-
(ina.
!ajah )0 !umpun Bahasa Austris

2
BAHASA BAHASA
AUSTRIS
BAHASA-BAHASA
AUSTRO-ASIA
BAHASA-BAHASA
TIBET-CINA
BAHASA-
BAHASA
AUSTRONESIA
!umpun bahasa Austronesia ini pula terbahagi kepada empat kelompok yang lebih
ke$il 0
). Bahasa-bahasa Kepulauan Melayu atau Bahasa 1usantara.
(ontoh 0 bahasa Melayu, A$eh, .a&a, /unda, ,ayak, %agalog, /olo, !oto, /ika
dan lain-lain.
2. Bahasa-bahasa -olinesia
(ontoh 0 bahasa Ha&aii, %onga, Maori, Haiti
3. Bahasa-bahasa Melanesia
(ontoh 0 bahasa-bahasa di Kepulauan 4iji, 5rian and Kepulaun (aledonia
6. Bahasa-bahasa Mikronesia
(ontoh 0 bahasa-bahasa di Kepulauan Marianna, Marshall, (arolina dan #ilbert.
Bahasa Melayu tergolong dalam $abang bahasa-bahasa 1usantara yang
mempunyai bahasa yang paling banyak, iaitu kira-kira 2++ hingga 3++ bahasa.
Bentuk Bahasa Melayu yang dituturkan di Kepulauan Melayu pada 7aman dahulu
dikenali sebagai bahasa Melayu kuno dan jauh berbe7a dengan bahasa Melayu
yang moden. Bentuk bahasa Melayu kuno hanya dapat dilihat melalui kesan
tinggalan sejarah seperti batu-batu bersurat. Batu-batu bersurat yang menggunakan
bahasa Melayu diper$ayai ditulis bermula pada akhir abad ke-8. /ebanyak empat
batu bersurat telah dijumpai yang mempunyai tarikh tersebut 0
). Batu Bersurat Kedukan Bukit (9:3 M - -alembang
2. Batu Bersurat %alang %u&o (9:6 M ; -alembang
3. Batu Bersurat Kota Kapor (9:9 M ; -ulau Bangka, -alembang
6. Batu Bersurat Karang Brahi (9:9 M ; -alembang
Berpandukan isinya, penulisan di batu bersurat tersebut dibuat atas arahan raja
/ri"ijaya, sebuah kerajaan yang mempunyai empayar meliputi /umatera, .a&a,
/emenanjung %anah Melayu, /egenting Kra dan /ri <anka. =leh itu, ini
menunjukkan baha&a bahasa Melayu telah digunakan sebagai bahasa rasmi dan
bahasa pentadbiran kerajaan /ri"ijaya, sekaligus meluaskan penyebaran bahasa
3
Melayu ke tanah jajahan takluknya . >alaupun bahasa pada batu bersurat itu masih
berbahasa /anskrit, akan tetapi masih terdapat pengaruh bahasa Melayu kuno di
dalamnya.
5stilah ?Melayu@ timbul buat pertama kali dalam tulisan (ina pada tahun 966 dan 96*
masihi. %ulisan ini menyebut mengenai orang ?Mo-<o-'ue@ yang mengirimkan
utusan ke 1egeri (hina untuk mempersembahkan hasil-hasil bumi keada !aja
(hina. <etaknya kerajaan ?Mo-<o-'ue@ ini tidak dapat dipastikan dengan tegas. Ada
yang men$atatkan di /emenanjung %anah Melayu dan di .ambi, /umatera.
/elain daripada empat batu bersurat yang disebutkan tadi, terdapat juga bahan-
bahan lain yang dihasilkan dalam 7aman kerajaan /ri"ijaya pada abad ke-8 hingga
ke-)3 Masehi 0
). Batu Bersurat #andasuli (:32 M ; #andasuli, .a&a %engah
2. /ebuah batu bersurat yang dijumpai di Bangkahulu bertarikh )+++ Masehi.
3. /ebuah patung gangsa yang dijumpai di -adang <a&as, %apanuli bertarikh )+2A
M dengan tulisan pada kaki alasnya
6. /ebuah patung di -adang !o$ore, Batanghari bertarikh )2:9 M dengan $atatan
perkataan ?Malaya@ atau ?Melayu@ pada bahagian belakangnya.
4
PERKEMBANGAN BAHASA MELAYU
B"2"+" Mel",- 3A!"( *e.14 2)#$$" 15 M"+)2)6
-ada 7aman ini tiga buah batu bersurat yang menunjukkan perkembangan bahasa
Melayu telah dijumpai 0
). Batu Bersurat -agar !uyong, Minangkabau ()3*9 M ; ditulis dalam tulisan 5ndia
dan memperlihatkan pengaruh Bahasa /anskrit.
2. Batu 1isan di Minye %ujuh, A$heh ()3:+ M ; juga ditulis dalam tulisan 5ndia
dengan beberapa perkataan Arab
3. Batu Bersurat %erengganu ; dijumpai di /ungai %eresat, Kuala Berang
%erengganu. %arikh sebenar tidak dapat dipastikan, tetapi ia diper$ayai ditulis
antara tahun )3+3 M hingga )3:8 M. 5a ditulis dalam tulisan .a&i.
Abad ke ;)3 adalah &aktu bermulanya 7aman peralihan di Kepulauan Melayu
dengan berkembangnya agama 5slam ke rantau ini. 5ni telah mempengaruhi bangsa
dan bahasa di sini, terutamanya bangsa dan bahasa Melayu. -engaruh 5ndia sedikit
demi sedikit mula digantikan dengan pengaruh 5slam dan Arab.
Baman penting bagi bahasa Melayu ialah pada 7aman Kerajaan Melayu Melaka.
Kerajaan Melayu Melaka yang telah menerima 5slam dan berjaya membina empayar
yang luas telah dapat meningkatkan kemajuan dan perkembangan bahasa Melayu
di rantau ini. Bahasa Melayu telah digunakan dalam pentadbiran dan akti"iti
perdagangan serta menjadi ?lingua franca para pedagang. Bahasa Melayu juga
telah menjadi alat penyebaran agama 5slam ke seluruh Kepulauan Melayu. Bahasa
Melayu telah mendapat bentuk tulisan baru iaitu tulisan .a&i. -erbendaharaan kata
juga telah bertambah dengan &ujudnya keperluan untuk mengungkapkan idea-idea
yang diba&a oleh peradaban 5slam. Keagungan Kesultanan Melaka jelas tergambar
di dalam ?/ejarah Melayu@ oleh %un /eri <anang, sebuah karya dalam bahasa
Melayu yang sangat tinggi nilainya.
Kedatangan orang-orang Eropah dan kejatuhan Kesultanan Melaka ke tangan
-ortugis pada tahun )*)) masihi tidak menamatkan pengaruh bahasa Melayu.
!amai di antara mereka yang menjalankan penyelidikan dan menyimpan $atatan
mengenai bahasa dan kesusasteraan Melayu. Beberapa $ontoh usaha mereka ialah
0
5
). -igaCetta, seorang ketua kelasi berbangsa 5tali dalam pelayarannya bersama
Magellan, telah menyusun kamus Melayu-5tali semasa singgah di -ulau %idore
pada tahun )*2). 5a merupakan daCtar kata daripada bahasa yang dituturkan
oleh orang-orang di pelabuhan itu dengan lebih 6++ patah perkataan dan adalah
daCtar kata Melayu-Eropah yang tertua. Kedudukan -ulau %idore yang terletak
jauh daripada tempat asal bahasa Melayu menggambarkan betapa luasnya
bahasa Melayu tersebar.
2. .an Hugen Dan <ins$hotten, seorang bangsa Belanda pernah tinggal di
5ndonesia antara tahun )*:9 hingga )*A2 dan berkhidmat sebagai pega&ai
kepada pemerintah -ortugis. Beliau ada men$atatkan dalam bukunya baha&a
bahasa Melayu dianggap sebagai bahasa yang paling dihormati antara bahasa-
bahasa negeri timur.
3. -ada a&al abad ke-):, 4ran$ios Dalentijn, seorang pendeta dan ahli sejarah
bangsa Belanda yang banyak menulis mengenai &ilayah Kepulauan Melayu,
telah menggambarkan kepentingan bahasa Melayu seperti berikut 0
?Bahasa mereka, bahasa Melayu, bukan sahaja dituturkan di daerah pinggir laut,
tetapi juga digunakan di seluruh Kepulauan Melayu dan di segala negeri-negeri
timur, sebagai suatu bahasa yang diCahami di mana-mana sahaja oleh setiap
orang.@
/atu bukti tentang tingginya martabat bahasa Melayu dan luas penggunaannya di
&ilayah ini adalah pada surat-menyurat antara pentadbir dan raja-raja di Kepulauan
Melayu. Antaranya ialah 0
). /urat /ultan A$heh kepada Kapitan 5nggeris, .ames <an$ester ()9+)
2. /urat /ultan Alauddin /hah dari A$heh kepada Harry Middleton ()9+2
3. /urat /ultan A$heh kepada raja 5nggeris, King .ames ()9)2
Ketiga-tiga surat ini tersimpan di -erpustakaan Bodelein, <ondon
,alam abad ke-)8, terdapat banyak usaha oleh sarjana-sarjana Eropah untuk
menyusun kamus dan daCtar kata, yang kemudiannya diteruskan kepada bidang
morCologi, sintaksis dan Conologi.
%okoh-tokoh tempatan juga tidak ketinggalan memberikan sumbangan. Kebanyakan
usaha mereka berkisar tentang agama dan sastera. -alembang dan A$heh telah
6
telah menggantikan Melaka sebagai pust keintelektualan Melayu. Antara tokoh-
tokoh di A$heh ialah 0
). /heikh 1uruddin Al-!aniri (?Bustanul /alatin@
2. /hamsuddin Al-/umaterani (?Mirat Al-Mukmin@
3. Abdul !auC /ingkel (?Mirat Al-%ullab@
6. Ham7ah 4ansuri (?/yair -erahu@
,i -alembang pula terdapat Abdul /amad Al-4alambani dengan kitab ?Hikayat Al-
/alakin@.
/elain daripada A$heh dan -alembang, beberapa tokoh juga mun$ul di tempat-
tempat lain. ,i Brunei, -engiran /yahbandar Muhammad /alleh (-engiran 5ndera
Muda telah menghasilkan ?/yair !akis@, manakala di Banjarmasin pula terkenal
dengan Arshad Al-Banjari dengan kitab ?/abil Al-Muhtadin@. /heikh Mohd 5smail
,aud Al-4atani di -attani pula menghasilkan ?MatlaEal Badrain@ dan ?4uruE Al-
Masail@.
B"2"+" Mel",- 3A!"( *e.17 ("# /1 M"+)2)6
Kemun$ak kegiatan alam persuratan Melayu melalui bahasa Melayu dan tulisan
.a&i adalah di -enyengat, sebuah pulau di Kepulauan !iau yang menjadi
sebahagian daripada Kerajaan .ohor-!iau. ,i sinilah dari abad ke )A hingga a&al
abad ke 2+, tertumpunya kegiatan keintelektualan Melayu-5slam dan perkembangan
bahasa Melayu selanjutnya.
Banyak karya serta kitab diterbitkan di pulau ini, seperti kitab ?Al-Hakim@ oleh
%ajuddin Abdul 4ad7il Ahmad ibn Abdul Karim ():93 M dan ?/abil Al-Hidayat@ oleh
/ayyed Alu&i BaEalu&i ():AA M
Hasil penulisan yang terkenal dan terpenting dalam dunia persuratan Melayu ialah
karya !aja Ali Haji, iaitu ?Bustan Al-Katibin@ ():*8 M, ?-engetahuan Bahasa@ ():*A
M, ?/alasilah Melayu dan Bugis@ ():9* M dan ?%uhCat Al-1aCis@ ():9* M. -ada
7
masa itu juga di .ohor terdapat beberapa hasil penulisan seperti ?Hikayat 1egeri
.ohor@ dan ?Kitab -emimpin .ohor@.
Kerajaan Melayu .ohor-!iau terus menjadi pusat pengembangan bahasa Melayu
sehingga ia menjadi bahasa persatuan di seluruh 1usantara.
/ebelum 5nggeris bertapak di /emenanjung %anah Melayu, bahasa Melayu menjadi
satu-satunya bahasa perantaraan bagi penduduk negara ini. Bahasa Melayu
digunakan sebagai bahasa pentadbiran di semua pusat pemerintahan dan menjadi
bahasa pengantar di institusi pendidikan yang ada pada ketika itu seperti pusat
pengajian 5slam dan kelas agama. -erhubungan antara rakyat juga menggunakan
bahasa Melayu, termasuk di pusat-pusat perniagaan seperti Melaka, -ulau -inang
dan /ingapura yang sebahagian besar penduduknya terdiri daripada orang Melayu.
-ada 7aman penjajahan 5nggeris di %anah Melayu, khususnya ketika sebelum
berlaku -erang ,unia Kedua, bahasa Melayu terus digunakan untuk tujuan urusan
rasmi di 1egeri-1egeri Melayu Bersekutu dan 1egeri-1egeri Melayu %idak
Bersekutu. -ega&ai-pega&ai 5nggeris yang bertugas di 1egeri-1egeri Melayu
sebelum -erang ,unia Kedua dikehendaki mempelajari bahasa Melayu dan mesti
lulus dalam peperiksaan bahasa Melayu sebelum disahkan dalam ja&atan.
/ebahagian daripada pega&ai-pega&ai itu terus menaruh minat yang tinggi
terhadap Bahasa Melayu, sehingga dikenali sebagai sarjana bahasa Melayu.
Antaranya ialah !.=. >instedt, ..!. >ilkinson, (.(. Bro&n, >.E. MaF&ell, >.
Marsden, >.#. /hellabear dan .. (ra&Cord.
Hanya selepas -erang ,unia Kedua kedudukan serta peranan bahasa Melayu mula
teran$am. -ega&ai-pega&ai 5nggeris baru yang jahil terhadap bahasa Melayu
memba&a tekanan kepada kehidupan rakyat di negara ini, menerusi nilai-nilai baru
yang diperkenalkan. =rang-orang 5nggeris menjadi ?tuan@ dan segala yang
bersangkutan dengan $ara hidup mereka diberi nilaian yang tinggi termasuk bahasa
mereka.
5ni diperkukuhkan dengan dasar menggunakan bahasa 5nggeris sebagai bahasa
pengantar dalam sistem persekolahan. ,alam keadaan bahasa Melayu menerima
8
tekanan, kesusasteraan Melayu terus dihasilkan, bukan oleh $endiaka&an
berpendidikan barat tetapi $erdik pandai lulusan sekolah Melayu atau Arab.
Kemerosotan bahasa Melayu tidak berterusan. -ada a&al abad ke-2+, semangat
kebangsaan bergema dan orang-orang Melayu mula mengorak langkah untuk
memperjuangkan bahasa ibunda mereka. >arta&an, sastera&an, budaya&an, guru-
guru Melayu dan ahli-ahli politik berganding bahu memperjuangkan $ita-$ita ini.
Akhbar dan majalah menjadi saluran utama untuk menyuarakan hasrat ini.
-erjuangan bahasa Melayu digerakkan serentak dengan perjuangan politik
membebaskan tanah air daripada penjajahan.
Akhirnya kejayaan ter$apai dengan termaktubnya Artikel )*2 dalam -erlembagaan
-ersekutuan %anah Melayu, yang menyebut baha&a ?Bahasa Kebangsaan negara
ini adalah bahasa Melayu dan hendaklah ditulis dalam apa-apa tulisan sebagaimana
yang diperuntukan dengan undang-undang -arlimen@. ,engan perakuan ini, maka
bermulalah era baru bagi bahasa Melayu, satu bahasa yang pernah menjadi lingua
Cran$a bagi seluruh Kepulauan Melayu.
KONSEP DAN TAKRIF BAHASA
H"+)l Pe!el"8"&"#
Se'el"2 e#$)*-') 'o%)* )#), "#(" "*"# ("%"':
1. Me#8el"+*"# *o#+e% !"2"+" +e9"&" --:
/. Me#8el"+*"# '"*&); !"2"+" +e9"&" --:
4. Me!e&)*"# *o#+e% ("# '"*&); !"2"+" !e&("+"&*"# *"-+:
<. Me!e&)*"# *o#+e% ("# '"*&); !"2"+" !e&("+"&*"# %e#("%"' "2l)."2l)
!"2"+"
PENGENALAN
Bahasa boleh dideCinisikan dalam pelbagai $ara mengikut siCat-siCat semula jadi
bahasa, peranan dan Cungsinya. 1amun demikian, kebanyakan ahli bahasa dan ahli
linguistik telah memberikan konsep dan takriC bahasa yang hampir sama. Bahasa
boleh diertikan sebagai satu sistem bunyi yang terdiri daripada alat-alat artikulasi
yang ada pada mereka. <ambang-lambang yang diujarkan itu mempunyai makna-
makna tertentu berdasarkan lingkungan masyarakat yang menuturkannya. ,alam
9
setiap kegiatan manusia, bahasa memainkan peranan dan Cungsi untuk memenuhi
pelbagai tujuan dan matlamat tertentu. Antara Cungsi bahasa yang amat ketara ialah
peranannya sebagai alat untuk membantu manusia menyampaikan per$akapan,
buah Cikiran dan maklumat kepada orang lain.
4.1 DEFINISI BAHASA
Blo$h dan %rager ()A62, mendeCinisikan bahasa sebagai sistem lambang-lambang
"okal yang digunakan oleh manusia untuk berkomunikasi. -roses komunikasi
bahasa berlaku apabila adanya penutur dan pendengar. Menurut (homsky ()A*8.
/etiap penutur dan pendengar mempunyai dua perkara penting iaitu ke$ekapan
bahasa dan pengu$apan bahasa. Ke$ekapan bahasa berada dalam otak manusia
dan ia diertikan sebagai satu sistem rumus bahasa yang mampu menghasilkan
kalimat yang tidak terbatas banyaknya.
,ari segi pragmatik, ahli-ahli linguistik bersetuju baha&a bahasa merupakan satu
sistem yang menghubungkan maksud kepada bunyi, sama ada berdasarkan aksi
penutur atau pendengar. ,engan andaian baha&a manusia mempunyai beberapa
makna yang hendak disampaikan, dia mengu$apkan bunyi-bunyi dengan tepat.
=rang yang mendengar bunyi-bunyi tersebut akan $uba memberikan makna kepada
ujaran yang dilaCa7kan oleh penutur.
4./ KONSEP BAHASA
Bahasa merupakan satu sistem ujaran dan tulisan kon"ensional yang digunakan
oleh manusia untuk berkongsi budaya dan berkomunikasi antara satu sama lain.
Bahasa dapat menggambarkan dan memberikan kesan terhadap $ara berCikir serta
perubahan dan perkembangan budaya. /esuatu bahasa itu akan menjadi semakin
berbe7a jika penuturnya terasing daripada penutur bahasa yang lain. /ebaliknya,
jika sesuatu bahasa itu sentiasa dikomunikasikan, misalnya digunakan dalam urusan
perdagangan, bahasa tersebut boleh mempengaruhi pengguna bahasa yang lain.
Kebanyakan bahasa yang ada pada hari ini adalah sekeluarga dengan bahasa yang
lain, iaitu berasal daripada satu rumpun bahasa yang lebih besar. /ebagai $ontoh,
semua bahasa !oma&i berasal daripada bahasa <atin yang merupakan $abang
kepada bahasa 5ndo-Eropah. Hubungan antara satu bahasa dengan bahasa yang
lain ditentukan dengan membandingkan tatabahasa dan sintaksis, terutama dengan
melihat bentuk-bentuk yang sama siCatnya atau perkataan yang sama.
Bahasa mempunyai struktur yang kompleks, tetapi boleh dianalisis dan diperlihatkan
se$ara sistematik. /emua bahasa bermula dengan bahasa lisan, beberapa lama
sebelum &ujudnya sistem bahasa tulisan. Bahasa mengandungi sturktur ayat yang
10
berbe7a-be7a untuk menyampaikan makna. Kandungan bahasa terdiri daripada
bentuk dan susunan perkataan, struktur sintaksis dan intonasi ujaran.
4.4 KONSEP DAN TAKRIF BAHASA MENGIKUT KAMUS
%erdapat konsep dan takriC bahasa yang dipetik daripada beberapa naskhah
kamus seperti berikut0
3"6 The American Heritage Science Dictionary
Bahasa ialah satu sistem objek atau simbol seperti bunyi atau sesuatu
huruC yang berurutan yang boleh digabungkan dengan berbagai-bagai
$ara dengan mematuhi peraturan tertentu, terutamanya untuk melahirkan
pemikiran, perasaan dan memberikan arahan.
3!6 The American Heritage Dictionary
Bahasa merupakan alat komunikasi bagi menyampaikan pemikiran dan
perasaan melalui sistem tanda yang arbitrari seperti bunyi, gerak isyarat
atau simbol-simbol tulisan. Bahasa merupakan satu sistem yang
mengandungi peraturan-peraturan tertentu yang menggabungkan
komponen seperti perkataan. Bahasa merupakan satu sistem yang
digunakan oleh masyarakat atau komuniti yang berbe7a untuk
berinteraksi.
396 Oxford University Press (Language Software)
Bahasa merupakan salah satu $ara terbaik untuk mengklasiCikasikan
manusia kepada suku atau etnik tertentu. (ara ini juga pernah digunakan
pada 7aman dahulu untuk menentukan asal usul manusia dan
pengelompokan manusia kepada kaum-kaum tertentu. >alaupun kaedah
ini masih boleh digunakan, tetapi pada hari ini terdapat $ara baharu untuk
mengetahui asal usul, keturunan dan genetik manusia melalui sains dan
teknologi yang lebih $anggih.
3(6 tymo!ogy Dictionary
Bahasa terdiri daripada makna sistematik yang dikomunikasikan melalui
penggunaan bunyi-bunyi atau tanda-tanda kon"ensional. Bahasa terdiri
daripada ujaran perkataan daripada mulut atau teks yang bertulis. Bahasa
melibatkan proses kognitiC dalam menghasilkan dan memahami bunyi dan
sistem tanda linguistik.
4.< KONSEP DAN TAKRIF BAHASA MENURUT
11
AHLI BAHASA
Konsep dan takriC bahasa yang diberikan oleh beberapa orang ahli bahasa
dan ahli linguistik yang terkemuka sdalah seperti berikut0
3"6 E(="&( S"%)& Bahasa selalu digunakan oleh manusia dan
317/16 merupakan kaedah yang digunakan untuk
menyampaikan idea, perasaan dan keinginan
melalui bunyi-bunyi bahasa yang
3!6 G. T&"$e& Bahasa ialah satu sistem lambang "okal yang
317<76 arbitrari dan bermakna yang digunakan oleh anggota
Masyarakat untuk berhubung sebagai satu $ara
mereka bersosialisasi.

396 No" C2o+*, Bahasa ialah set ayat, sama ada terbatas atau
3170>6 tidak dan setiap ayat yang terbatas panjangnya
dibina oleh satu set elemen yang terbatas juga.
3(6 R.A. H"ll Bahasa merupakan institusi yang membolehkan
317?<6 manusia berkomunikasi dan berhubung antara satu
sama lain yang mengandungi makna dan menggunakan
lambang-lambang arbitrari lisan-pendengaran.
3e6 M)92"el H"ll)(",
317>46 Bahasa ialah satu urutan kemungkinan dan
pilihan tingkah laku yang bersesuaian dengan
indi"idu sebagai manusia yang bersosialisasi.
A"T#$#T#
12
,engan menggunakan ayat anda sendiri, jelaskan takriC bahasa se$ara
umum
C)&).C)&) B"2"+"
Menurut L,o#+ ()A:: bahasa-bahasa di dunia memilik siCat dan $iri sepunya.
5a merangkumi $ara menyampaikan perasaan, menanyakan soalan, mengemukakan
permintaan, memberi perintah dan membuat kenyataan. =leh sebab bahasa boleh
berkembang dan berubah maka kerap terdapat istilah-istilah baharu di dalam
sesuatu bahasa berbanding dengan bahasa yang lain. /emua bahasa terdiri
daripada konsonan dan "okal serta gabungan kedua-duanya akan menghasilkan
bunyi yang bermakna. Manakalan set-set konsonan dan "okal bila ber$antum akan
menghasilkan ayat-ayat yang berbe7a.
B"2"+" Se!"$") S"'- S)+'e
Maksudnya ialah bahasa mempunyai $ara serta kaedah untuk diujarkan atau
dituliskan. Kedudukan perkataan dengan perkataan yang lain dalam ayat adalah
teratur.
B"2"+" Se!"$") S"'- S)!ol
Bahasa sebagai simbol isyarat bersuara yang dihantar oleh penutur kepada
pendengar sebagai proses interaksi melalui saluran komunikasi tertentu. Bahasa
sebagai simbol perpaduan memba&a makna bahasa tertentu itu menjadi alat
penutur utama bagi masyarakat dalam sesebuah negara.
B"2"+" Se!"$") Al"' Ko-#)*"+)
Bahasa sebagai alat komunikasi boleh berlaku dalam dua $ara iaitu se$ara lisan dan
tulisan. Komunikasi dua hala melibatkan penutur dan pendengar yang memerlukan
kemahiran berbahasa. -enutur harus boleh ber$akap dengan jelas melalui sebutan
yang betul, kemas, teratur dan berupaya untuk menggunakan jeda, tekanan dan
gaya yang tepat. -endengar pula harus mendiskriminasikan bunyi-bunyi ujaran,
mendengar dengan teliti, memahami dan mentaCsirkan per$akapan yang didengar
dan seterusnya bertindak balas terhadap apa yang didengainya itu. Bahasa sebagai
alat komunikasi juga melibatkan jarak tempat dan jarak masa. ,engan bantuan
teknologi $anggih komunikasi boleh berlaku &alaupun jarak penutur dan pendengar
berjauhan antara satu dengan yang lain.
B"2"+" Be&+);"' A&!)'&"&)
13
5ni bermakna untuk satu simbol yang sama manusia menggunakan bunyi bahasa
berbe7a disebabkan oleh pengaruh budaya masing-masing. Bunyi bahasa dengan
benda yang dimaksudkan tidak semestinya ada perkaitan. Makna bahasa juga
bersiCat arbitrari, seperti bunyi ring.., ring.., ring.. adalah bunyi lo$eng tertentu untuk
tujuan yang tertentu pula.
B"2"+" Be&+);"' U#)*
Bahasa mempunyai bentuk dan struktur tertentu seperti binaan ayat, susunan huruC
yang membentuk perkataan dan golongan kata seperti kata nama dan kata kerja.
Bahasa bukan di &arisi tetapi dipelajari maka tidak hairanlah kalau bayi berbangsa
(ina dibesarkan di dalam keluarga Melayu boleh ber$akap bahasa Melayu.
B"2"+" Be&+);"' Se8"$"'.
Bahasa dapat dipelajari dan dituturkan oleh sesiapa sahaja di dunia ini. /e$ara
umum bunyi bahasa dan gabungan perkataan dalam ayat dapat menghasilkan
makna. ,engan makna inilah manusia menggunakan bahasa untuk berkomunikasi
di antara satu dengan yang lain.
B"2"+" Be&+);"' D)#")+
Bahasa mempunyai potensi untuk berkembang, membuat penyesuaian serta
menerbitkan pembaharuan dan kemajuan. Melalui pergaulan dan berinteraksi di
kalangan manusia berlakulah pertembungan kebudayaan menyebabkan
pertambahan dan pengayaan perbendaharaan kata sesuatu bahasa.
B"2"+" Be&+);"' Be&@"&)"+)
%erdapat kelpebagaian bagi sesuatu bahasa melibatkan $ara dan gaya
mengujarkannya.
P"#("#$"# %"*"& 'e&2"("% 9)&).9)&) !"2"+".
Anderson (1972)
Bahasa merupakan satu sistem terdiri dari "okal dan bunyi-bunyi ujaran. %erdapat
lambang yang arbitrari yang menjadi alat perhubungan mempunyai kaitan rapat
dengan budaya tempat bahsa itu dituturkan. Bahasa sentiasa berubah-ubah serta
mempunyai siCat khas dan unit.
14
Brown (1980)
Bahasa merupakan sesuatu yang sistematik yang mempunyai lambang yang
se&enang-&enangnya mungkinn bersiCat bunyi, "isual atau graCik. <ambang bahasa
mempunyai makna kebiasaan bersiCat kemanusiaan dan uni"ersal.
T-$"+"#.
). Bentuk * kumpulan perbin$angan, kaji $iri-$iri bahasa yang terdapat dalam
penggunaan bahasa daerah salah satu etnik di Malaysia.
2. /alah satu $iri bahasa ialah dinamik dan uni"ersal. Berdasarkan penggunaan
bahasa Melayu, jelaskan dua $iri tersebut.
3. -ada pendapat anda, bolehkah bahasa Melayu dijadikan bahasa antarabangsa
pada masa hadapan G.
!ujukan0
/iti Hajar Abdul A7i7. (2++: 4ajar Bakti.
FUNGSI BAHASA MELAYU
15

PENGENALAN
Ada pepatah Melayu yang berbunyi ?Maju Bahasa Majulah Bangsa@ dan ? Bahasa
.i&a Bangsa@. Kebenaran dan kebijaksanaan kata-kata ini memang tidak dapat
dinaCikan lagi. Hal ini disedari melalui usaha-usaha untuk mendaulatkan bahasa
Melayu menerusi penerapan CalsaCah dan ,asar Bahasa Kebangsaan. Konsep ?/atu
Bahasa /atu Bangsa@ akan membolehkan usaha-usaha yang berterusan bagi
mendaulatkan bahasa Melayu sebagai penyatuan rakyat yang berbilang kaum dan
sebagai bahasa yang men$erminkan masyarakat yang berdaulat dan berjaya.
Bahasa Melayu semenjak 7aman Empayar /ri&ijaya telah memainkan peranannya
sebagai bahasa lingua franca di nusantara se$ara berterusan sampai sekarang.
-enjajahan kuasa asing tidak menjejaskan penggunaan bahasa Melayu sebagai
bahasa lingua franca. (iri ketahanan ini menunjukkan baha&a bahasa Melayu
mempunyai potensi untuk terus berkembang pada masa akan datang.
-erjuangan memartabatkan bahasa Melayu digerakkan serentak dengan perjuangan
membebaskan tanah air daripada belenggu penjajahanH yang akhirnya kejayaan
ter$apai dengan termaktubnya, Artikel )*2 dalam -erlembagaan -ersekutuan %anah
Melayu yang menyebut ?Bahasa Kebangsaan 1egara ini ialah bahasa Melayu@.
/ebagai bahasa kebangsaan negara baru yang berdaulat, bahasa Melayu ditambah
peranan atau Cungsinya sebagai bahasa rasmi negara, bahasa perpaduan, bahasa
pengantar, bahasa ilmu, bahasa urusan perniagaan dan bahasa komunikasi.
-emahaman terhadap Cungsi bahasa Melayu akan melahirkan rasa $inta terhadap
bahasa Melayu. Hal ini akan mendorong kita untuk mempelajari, menghayati,
menguasai, dan menggunakannya dengan berkesan. /elain itu, sebagai rakyat
Malaysia akan berasa bangga terhadap bahasa kebanggaan negara kerana bahasa
ini merupakan lambang jati diri dan kedaulatan negara. /esungguhnya, pemahaman
terhadap Cungsi bahasa Melayu ini dapat me&ujudkan perseCahaman pemikiran dan
tindak-tanduk kita dalam kehidupan seharian.
0.1 B"2"+" Mel",- Se!"$") B"2"+" Ke!"#$+""#
16
OBJEKTIF
-ada akhir bab ini, anda seharusnya dapat0
). Mengenal pasti Cungsi dan peranan bahasa Melayu.
Bahasa kebangsaan ialah bahasa yang dapat memperlihatkan identiti nasional dan
lambang bagi sesuatu bangsa atau negara. Kedaulatan bahasa Melayu mun$ul
kembali apabila bahasa Melayu dipilih sebagai bahasa kebangsaan di Malaysia,
5ndonesia, 1egara Brunei ,arussalam dan /ingapura. Bahasa kebangsaan
mempunyai kaitan rapat dengan sejarah bangsa dan negara itu sendiri. /etiap
negara yang merdeka perlu memiliki bahasa kebangsaan yang dapat
melambangkan identiti bangsa dan negara tersebut. /esuatu bahasa itu diiktiraC
sebagai bahasa kebangsaan melalui penggubalan undang-undang.
4ungsi utama bahasa kebangsaan se$ara khusus adalah untuk menyerlahkan
lambang inspirasi dan semangat kebangsaan dan kemerdekaan. %idak ketinggalan
juga pengisian bahasa kebangsaan juga dapat bertindak sebagai alat perhubungan
dan seterusnya akan menghasilkan satu kumpulan besar masyarakat yang
mempunyai pandangan hidup yang hampir sama. Bahasa kebangsaan juga adalah
digunakan untuk perpaduan dalam kalangan &arganegara kerana mempunyai
masyarakat yang berbilang kaum.
-ada 3) =gos )A*8, -ersekutuan %anah Melayu telah men$apai kemerdekaan.
/ebuah negara yang merdeka memerlukan satu bahasa kebangsaan untuk menjadi
dasar satu identiCikasi nasional. .a&atankuasa yang merangka -erlembagaan
-ersekutuan yang diketuai oleh <ord !eid sedar peri pentingnya bahasa
kebangsaan bagi negara Malaysia. .usteru, -erkara )*2 -erlembagaan
-ersekutuan telah memperuntukkan bahasa Melayu dijadikan bahasa kebangsaan
dan bahasa rasmi negara ini.
Bahasa kebangsaan perlu di&ujudkan dalam sesebuah negara kerana
melambangkan identiti kebangsaan dan kedaulatan negara. Bahasa kebangsaan
juga berCungsi menyatupadukan seluruh rakyat Malaysia yang berbilang kaum serta
membentuk satu bangsa Malaysia mempunyai identiti keperibadian yang
dibanggakan dan kesetiaan yang tinggi. Bahasa kebangsaan juga boleh
menggalakkan pertumbuhan $orak kebudayaan kebangsaan dan alat komunikasi
bagi rakyat Malaysia yang mempunyai etnik yang menutur pelbagai bahasa.
Untuk memenuhi hasrat ini, pada peringkat a&al bahasa kebangsaan telah
diperkenalkan sebagai satu mata pelajaran di sekolah-sekolah. Kemudian, apabila
kedudukan bahasa Melayu sudah mentap dan menjadi keperluan untuk
memperkukuhkan perpaduan rakyat serta memupuk keperibadian masyarakat,
istilah IBahasa MalaysiaE pula digunakan. Hal ini bermakna, bahasa Malaysia
merujuk kepada bahasa Melayu. 1amun demikian, istilah bahasa Melayu dan
taraCnya sebagai bahasa kebangsaan tetap tidak berubah dan terus kekal dalam
perlembagaan negara.
0./ B"2"+" Mel",- Se!"$") B"2"+" R"+)
17
Bahasa rasmi merupakan bahasa yang diberikan status sedemikian se$ara sah oleh
sesebuah negara, negeri atau &ilayah. Bahasa rasmi merupakan bahasa yang
digunakan dalam situasi rasmi seperti dalam urusan pemerintahan dan pentadbiran,
sistem pendidikan, urusan perdagangan dan perusahaan, kehakiman, upa$ara rasmi
dan antarabangsa. Bagi sesetengah negara, bahasa rasmi digunakan oleh kerajaan
dan pemerintah dalam dokumen rasmi kerajaan berbanding penggunaan bahasa
kebangsaan.
,alam konteks Malaysia, bahasa rasmi bererti pelaksanaan bahasa Melayu sebagai
&ahana pembinaan negara dalam semua urusan, terutama urusan pentadbiran
negara. Bahasa rasmi merupakan bahasa yang dipilih untuk tujuan urusan seharian
negara dan Cungsinya pula dapat memenuhi beberapa kegiatan pada peringkat
kenegaraan seperti0
i. Bahasa lisan para pega&ai kerajaan se&aktu menjalankan tugas-tugas
rasmi negara.
ii. Media dalam segala urusan surat-menyurat dalam dan antara jabatan.
iii. -enulisan dokumen dan rekod kerajaan.
i". Media untuk menulis semula undang-undang dan peraturan negara.
". -enulisan semua jenis borang urusan rasmi kerajaan.
Bahasa Melayu yang dipilih sebagai bahasa kebangsaan namun bahasa 5nggeris
masih digunakan se$ara rasmi antara tahun )A*8 hingga )A98. Bahasa Melayu
telah dipilih sebagai bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan negara Malaysia melalui
penggubalan Akta Bahasa Kebangsaan )A93 yang mula berkuat kuasa pada April
)A93. Akta ini mengandungi tiga seksyen yang meliputi aspek-aspek tulisan, bentuk
angka dan bahasa yang digunakan dalam borang rasmi kerajaan. -ada tahun )A98,
Akta Bahasa Kebangsaan diluluskan dan mula berkuat kuasa oada ) /eptember
)A98 di /emenanjung Malaysia. Akta ini kemudian disemak dan akhirnya disatukan
dengan Akat Bahasa Kebangsaan )+93 dan dikenali sebagai Akta Bahasa
Kebangsaan )A98.
Kedua-dua akta ini jelas menunjukkan tentang bahasa Melayu yang dipilih sebagai
bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan bagi kegunaan masyarakat. Akta bahasa
kebangsaan )A98 memperuntukkan baha&a selepas ) /eptember )A98, bahasa
Melayu hendaklah digunakan bagi maksud-maksud rasmi, ke$uali kes tertentu
seperti undang-undang yang sedia ditulis dalam bahasa 5nggeris, perhubungan
antarabangsa, hubungan diplomatik dan sebagainya. -enekanan tentang
penggunaan bahasa Melayu dalam semua urusan rasmi ini semakin mengukuhkan
kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi.
18
0.4 B"2"+" Mel",- Se!"$") B"2"+" Il- A B"2"+" A*"(e)*
Bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu bermaksud Cungsi bahasa bahasa Melayu
sebagai pengantar ilmu pengetahuan atau sebagai alat menyampaikan ilmu
pengetahuan moden, iaitu ilmu sains, teknologi, ekonomi, kejuteraan, kedoktoran,
dan undang-undang di samping sastera dan agama. ,engan kata lain bahasa
Melayu harus boleh berCungsi sebagai bahasa akademik yang lengkap dengan
laras-lars bahasa untuk memperkatakan pelbagai hal baharu dalam aneka bidang
ilmu moden, misalnya dalam bidang kejuteraan, bahasa Melayu harus mempunyai
laras-laras bahasa yang khusus untuk menerangkan hal-hal tentang kejuteraan
a&am, kejuteraaan elektrik dan elektronik, kejuteraan mekanikal dan kejuteraan
kimia. Begitu juga dalam bidang kedoktoran, bahasa Melayu perlu mempunyai laras
bahasa untuk memperkatakan hal-hal dengan tepat tentang bidang anatomi,
biokimia, Carmakologi, Cisiologi, mikrobiologi perubatan, obstetrik dan ginakologi dan
lain-lain lagi.
<aras-laras saintiCik ini berbe7a pula dengan laras sains sosial dan kemanusiaan
seperti laras kesusasteraan, laras sejarah, laras seni ukir, laras sains rumah tangga
dan sebagainya (1ik /aCiah Karim, )A:909. /ebagai bahasa ilmu bahasa Melayu
harus mempunyai perbendaharaan kata, istilah dan bahasa yang sesuai untuk
mengungkapkan konsep dan pemikiran tentang hal-hal perdagangan antarabangsa,
perindustrian ringan dan berat, perniagaan saham, pengurusan perakaunan dan
perangkaan. Maksudnya kekuatan bahasa Melayu seharusnya setanding dengan
kekuatan bahasa 5nggeris dalam memperkatakan konsep dan pemikiran ilmu
moden. Bahasa Melayu perlu duduk sama rendah dan berdiri sama tinggi dengan
bahasa-bahasa antarabangsa yang lain seperti bahasa 5nggeris, bahasa -eran$is,
bahasa .erman dan bahasa .epun yang sudah lama berperanan sebagai bahasa
ilmu moden dengan jayanya.
/ebagai bahasa ilmu, bahasa Melayu perlu mempunyai $iri keintelektualan bahasa
dan kesempurnaan bahasa. Keintelektualan bahasa ini dapat di$apai, terutamanya
melalui perbendaharaan kata dan sistem tatabahasa. Bahasa Melayu pada hari ini
dapat memperkatakan bidang yang berbe7a daripada apa yang mampu dilakukan
oleh bahasa Melayu suatu masa dahulu. =leh itu, siCat perbendaharaan kata bahasa
Melayu juga turut mengalami perubahan. .ika dahulu perbendaharaan kata bahasa
Arab dan /anskrit, kini perkataan bahasa 5nggeris sering digunakan, terutamanya
dalam bidang ilmu pengetahuan moden.
/istem tatabahasa pula merujuk kepada segala aspek tatabahasa sama ada ayat,
klausa, Crasa, ejaan, sebutan dan seumpamanya. -enekanan harus diberi kepada
aspek imbuhan dan ejaan kerana kesilapan dalam penggunaannya boleh mengubah
maksud sebenar sesuatu ayat yang dihasilkan itu. Bagi menangani perkara ini,
terutamanya dari aspek sebutan, peran$angan dan pelaksanaan bahasa baku
19
dijalankan. Hal ini bertujuan untuk meletakkan bahasa Melayu sebagai bahasa yang
bertaraC tinggi dan ada keselarasan dalam penggunaannya.
Berdasarkan begitu banyak teks, kamus, majalah, istilah dan bahan-bahan ba$aan
dan rujukan sudah diterbitkan untuk kegunaan pelajar di pusat-pusat pengajian
tinggi baik oleh ,e&an Bahasa dan -ustaka mahupun penerbit-penerbit s&asta, dan
berpegang kepada hakikat baha&a bahasa Melayu sudahpun mempunyai pelbagai
laras bahasa dalam beraneka bidang ilmu pengetahuan, kita dengan penuh
keyakinan menyatakan baha&a bahasa Melayu sudahpun berjaya sebagai bahasa
ilmu.
0.< B"2"+" Mel",- Se!"$") B"2"+" Pe#$"#'"&
,engan ter$atatnya dasar penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar
dalam -enyata !a7ak ()A*9, usaha untuk men$apai tujuan ini telah mula
dijalankan. Mulai tahun )A*:, bahasa Melayu yang dahulunya digunakan sebagai
bahasa pengantar di sekolah Melayu hingga ke peringkat darjah D5 telah digunakan
sebagai bahasa pengantar di kelas menengah Melayu yang kemudiannya menjadi
/ekolah Menengah Kebangsaan.
,i /emenanjung dan di /abah, pertukaran bahasa pengantar di /ekolah !endah
.enis Kebangsaan 5nggeris telah dijalankan se$ara berperingkat-peringkat dan
dimulakan pada bulan .anuari )A9: dengan menetapkan mata pelajaran .asmani,
5lmu Kesihatan, /eni <ukis dan -ertukangan %angan, -elajaran %empatan dan Mu7ik
diajarkan dalam bahasa Melayu di darjah ) ; ))). 5ni diikuti pula oleh mata pelajaran
%atarakyat, sejarah dan #eograCi di darjah 5D pada tahun )A9A. -ada tahun )A8+,
semua mata pelajaran di darjah 5, melainkan bahasa 5nggeris dan bahasa ibunda
selain dari bahasa Melayu, diajar dalam bahasa Melayu. -ada tahun )A8*, semua
/ekolah !endah .enis Kebangsaan 5nggeris menggunakan bahasa Melayu sebagai
bahasa pengantar. ,i /ara&ak, pelaksanaannya dimulakan pada tahun )A88, iJitu
untuk darjah ).
Bagi /ekolah Menengah pula, pada tahun )A83, semua mata pelajaran sastera di
%ingkatan ) diajarkan dalam bahasa Melayu. Untuk mengukuhkan penguasaan
bahasa Melayu, murid dari /ekolah !endah .enis Kebangsaan (ina dan %amil yang
menerima pelajaran rendah mereka dengan berpengantarkan bahasa (ina dan
bahasa %amil, bahasa Melayu telah diajarkan sebagai satu mata pelajaran.
/eterusnya pada tahun )A8*, kelas peralihan bahasa Melayu telah dimulakan
supaya pelajar dari sekolah rendah jenis kebangsaan ini dapat meneruskan
pelajaran menengah mereka dalam bahasa pengantar bahasa Melayu. -ada tahun
)A89, semua %ingkatan ) menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar,
dan semua mata pelajaran sastera di %ingakatan 5D diajarkan dalam bahasa Melayu.
Mulai tahaun )A:+, semua sekolah menengah menggunakan bahasa Melayu
20
sebagai bahasa pengantar di %ingkatan ) ; D, melainkan %ingkatan D5 akan
menggunakannya mulai tahun )A:).
Kepentingan kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar dan juga
sebagai satu mata pelajaran diperkuatkan lagi dalam sistem peperiksaan dengan
menjadikan kelulusan dalam mata pelajaran bahasa Melayu sebagai syarat untuk
mendapatkan sijil.
-enyata !a7ak telah menyarankan baha&a bahasa Melayu boleh dijadikan satu
mata pelajaran yang penting dalam latihan perguruan. -enyata !ahman %alib telah
mengesyorkan supaya Menteri -elajaran menetapkan satu tarikh yang kelulusan di
dalam bahasa Melayu menjadi syarat &ajib untuk kemasukan ke mana-mana skim
latihan perguruan, dan dalam memilih bakal guru pelatih, keutamaan hendaklah
diberi kepada $alon yang mempunyai kelulusan di dalam bahasa Melayu.
Bahasa Melayu telah dijadikan mata pelajaran &ajib di dalam kursus perguruan
sejak tahun )A*8. -rogram. -rogram untuk menjadikan bahasa Melayu sebagai
bahasa pengantar di maktab perguruan telah dijalankan se$ara beransur-ansur
mulai tahun yang sama. Mulai tahun )A8+, bahasa Melayu telah menjadi bahasa
pengantar utama untuk kursus perguruan sekolah rendah dan mulai tahun )A83,
semua maktab perguruan menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar
dalam hampir semua kursus.
,asar bahasa Melayu di uni"ersiti tidak terpisah daripada dasar bahasa Melayu
dalam -erlembagaan Malaysia dan dasar pelajaran kebangsaan. ,e&asa ini pelajar
yang mengikuti pengajian di uni"ersiti di&ajibkan mendapat sekurang-kurangnya
pangkat lulus dalam bahasa Melayu di peringkat /ijil -elajaran Malaysia, melainkan
Uni"ersiti %eknologi Malaysia yang memerlukan kelulusan sekurang-kurangnya taraC
kepujian. ,i uni"ersiti tempatan, kedudukan penggunaan bahasa Melayu dapat
dilihat dari aspek pengajaran dan aspek pentadbiran. ,alam bidang pengajaran,
bahasa Melayu digunakan sebagai bahasa pengantar untuk mata pelajaran tertentu,
dan juga diajar sebagai satu mata pelajaran. ,alam bidang pentadbiran, pada
umumnya, bahasa Melayu sudah digunakan sepenuhnya. -elaksanaan bahasa
Melayu sebagai bahasa pengantar di uni"ersiti telah menunjukkan perkembangan
yang menggalakkan. Menjelang tahun )A:3, pelaksanaan bahasa Melayu sebagai
bahasa pengantar bagi semua mata pelajaran sastera di peringkat tahun pertama
dilaksanakan.
21
*.* Bahasa Melayu /ebagai Bahasa -erpaduan
/epanjang bahasa Melayu digunakan sebagai bahasa lingua franca dari 7aman
/ri&ijaya hingga hari ini, bahasa Melayu telah berperanan sebagai alat perpaduan.
-ada masa /ri&ijaya berkuasa, kemudian diikuti pula oleh Kesultanan Melayu
Melaka dan Kesultanan .ohor-!iau, bahasa Melayu telah menjadi alat perpaduan
yang menyatupadukan suku-suku bangsa di 1usantara. -ada masa penjajahan
5nggeris dan Belanda, bahasa Melayu masih memainkan peranan sebagai bahasa
perpaduan. Apabila Malaysia dan 5ndonesia didatangi oleh suku-suku bangsa yang
bukan serumpun dengan suku-suku bangsa di 1usantara, iaitu (ina dan 5ndia,
sekali lagi bahasa Melayu memainkan peranan sebagai bahasa perpaduan. Bangsa-
bangsa pendatang ini bersedia menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa
perpaduan antara pelbagai kaum di Malaysia.
-enerimaan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan oleh
semua kaum adalah suatu tanda baha&a mereka menerima konsep bahasa Melayu
sebagai bahasa yang dapat menyatupadukan masyarakat Malaysia. Mereka
menerima baha&a bahasa Melayu patut dipelajari oleh semua kaum agar mereka
dapat berkomunikasi dengan baik antara satu sama lain. =leh itu, mata pelajaran
bahasa Melayu di&ajibkan kepada semua pelajar pada semua peringkat sekolah,
sebaik sahaja bahasa Melayu dijadikan bahasa kebangsaan Malaysia. =leh itu,
bahasa Melayu bertindak sebagai alat yang menghubungkan penutur-penutur
daripada berbagai-bagai bangsa dan berupaya untuk menyatupadukan bangsa yang
dikenal sebagai bangsa Malaysia.
0.? B"2"+" Mel",- +e!"$") B"2"+" Ko-#)*"+)
Komunikasi bermaksud perhubungan antara orang dengan orang atau antara
organisasi dengan organisasi, dengan menggunakan bahasa atau isyarat.
Komunikasi ini boleh berbentuk lisan atau tulisan dalam erti kata yang tradisional.
/ebaliknya, pada 7aman serba $anggih ini, komunikasi boleh mengambil bentuk-
bentuk yang berbe7a. /ebagai $ontoh, Cilem dapat menjadi alat komunikasi yang
sangat berkesan. (erita yang dipaparkan dapat menimbulkan pelbagai perasaan
dan emosi. =leh itu, sesebuah Cilem dapat menaikkan imej seseorang atau
sesebuah negara ataupun sebaliknya. -. !amlee, melalui Cilem-Cilemnya telah
meletakkan bahasa Melayu sebagai bahasa yang mampu merentasi batasan
bangsa dan budaya dan telah diterima oleh mesyarakat pada ketika itu sehingga
kini. Bahasa Melayu dalam konteks komunikasi tradisional telah memainkan
peranannya sebagai bahasa lingua franca semenjak 7aman Empayar /ri&ijaya lagi.
-ada hari ini, hampir semua rakyat Malaysia dapat berkomunikasi dengan
menggunakan bahasa kebangsaan kita. Bahasa Melayu telah digunakan sebagai
bahasa dalam semua bentuk komunikasi se$ara meluas melainkan dalam sektor
s&asta.Bahasa Melayu sebenarnya mempunyai potensi untuk menjadi bahasa
22
antarabangsa kerana empat buah negara Asia %enggara, iaitu Malaysia, 5ndonesia,
Brunei, dan /ingapura menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi.
?Era digital@, ?dunia tanpa sempadan@, dan ?global@ adalah istilah-istilah yang
menggambarkan senario masa depan dunia. Era baru ini dapat dijadikan jentera
untuk memperkaya sesuatu bahasa dan memperkenalkannya ke seluruh dunia. /atu
daripada $ara untuk memperkenalkannya ke seluruh dunia adalah dengan
menggunakan 5nternet. -ada masa yang sama, bahasa Melayu dapat diperkenalkan
melalui program ?Belajar Bahasa Melayu@ melalui internet.
0.> B"2"+" Mel",- Se!"$") B"2"+" U&-+"# Pe&#)"$""#
Kadar penggunaan bahasa Melayu dalam urusan perniagaan amat bergantung pada
sejauh mana penutur-penutur ibunda bahasa itu menggunakannya dalam urusan
perniagaan mereka. /ekiranya banyak antara mereka terlibat dalam perniagaan,
maka bahasa yang digunakan mereka akan dijadikan alat komunikasi dalam urusan
perniagaan dengan meluas. Bahasa 5nggeris, sebagai $ontoh, menjadi pilihan ahli-
ahli perniagaan pada masa kini kerana besarnya jumlah perniagaan yang dijalankan
oleh negara-negara yang menggunakan bahasa 5nggeris seperti Amerika /yarikat,
Kanada, Australia dan Britain. /ebaliknya, bahasa Melayu tidak akan menjadi
bahasa perantaraan dalam kalangan ahli perniagaan sekirannya negara-negara
yang menggunakan bahasa Melayu tidak $ergas terlibat dalam bidang tersebut.
Ke+)%-l"#
%ujuh Cungsi bahasa yang dibin$angkan dalam bab ini khusus merujuk kepada
bahasa Melayu. ,engan kata lain, bahasa Melayu yang telah diiktiraC dalam
-erlembagaan Malaysia itu mempunyai tujuh Cungsi, iaitu sebagai bahasa
kebangsaan, bahasa rasmi, bahasa ilmuKakademik, bahasa pengantar, bahasa
perpaduan, bahasa komunikasi dan bahasa urusan perniagaan. Kita sebagai rakyat
Malaysia yang $intakan bahasa Melayu harus memikul tanggungja&ab untuk
memartabatkan bahasa Melayu sebagai bahasa lingua franca supaya dikenali dan
boleh diguna pakai oleh masyarakat dunia.
23
L"')2"#
). Antara Cungsi bahasa Melayu adalah sebagai bahasa perpaduan. Bin$angkan
sejauh manakah bahasa Melayu telah berjaya dalam menyatupadukan
penduduk yang berbilang kaum di Malaysia.
2. .elaskan l)" Cungsi bahasa Melayu.
3. Bagaimanakah teknologi maklumat dan komunikasi (5(% mampu memainkan
peranan untuk memartabatkan bahasa Melayu.
6. Apakah kelebihan dan kelemahan sistem pendidikan yang mengi7inkan
rakyatnya memilih sekolah rendah mengikut aliran bahasa ibunda masing-
masingG
R-8-*"#
Abdullah Hassan, ()A:9. Linguistik Am Untuk uru Ba!asa "ala#sia. -etaling .aya0
4ajar Bakti /dn. Bhd.
Abdullah Hassan, (2++8. Linguistik Am$ %iri &enga'aran dan &em(ela'aran Ba!asa
"ela#u. Kuala <umpur0 -%/ -roCesional -ublishing /dsn. Bhd.
Abdul Hamid Mahmood, ()AA8. uru dan Ba!asa "ela#u. Kuala <umpur0 Media
-rinteFt (M /dn. ,hd.
Habibah Mohd. /amin, Hasnah A&ang, (2+)+. )e*isi Ba!asa "ela#u Akademik 1
untuk &&+%"&. Kuala <umpur0Kumpulan Budiman /dn. Bhd.
'ousoCL/aat Md 'asin, =pen Uni"ersiti Malaysia, (2++8. "&, 111-.211- Ba!asa
/e(angsaan A. Kuala <umpur0-renti$e Hall, -earson Malaysia /dn.Bhd.
/iti Hajar Abdul A7i7, (2++:. %iri &endidikan uru Ba!asa "ela#u 1. /hah Alam,
/elangor0 =FCord Cajar /dn. Bhd.
24
PENGENALAN FONETIK DAN FONOLOGI
1.1 H"+)l Pe!el"8"&"#
-ada akhir topik ini, anda seharusnya dapat0
). Menerangkan deCinisi Conologi, Conetik, Conemik dan alat-alat artikulasiH
2. Menerangkan perbe7aan Conetik dan ConologiH
3. Menerangkan Cungsi alat-alat pertuturanH
/.1 Pe#$e#"l"#
%opik ini berkaitan dengan Conetik dan Conologi. ,alam tajuk ini, anda akan
mengetahui mengenai konsep Conologi, Conetik, alat-alat artikulasi bunyi dan Cungsi
alat-alat artikulasi. Melalui modul ini juga, anda dapat menguji keCahaman anda
mengenai tajuk Conologi dan Conetik melalui soalan-soalan latihan yang disediakan.
4.1 I+) Pel"8"&"#
4.1 Ko#+e% Fo#olo$)
4onologi ialah bidang yang mengkaji sistem bunyi yang diu$apkan oleh manusia (Ali
Mahmood, 2+)+. 4onologi ialah kajian tentang sistem bunyi bahasa.
25
4./ Ko#+e% Fo#e')*
Menurut /iti Hajar Abdul A7i7 (2++:, asal perkataan Conetik adalah daripada bahasa
#reek yang kemudiannya disebut sebagai 0!one yang bermaksud bunyi (suara,
iaitu kajian tentang bunyi-bunyi ujaran manusia. Kajian Conetik memberikan tumpuan
kepada IConE atau bunyi-bunyi bahasa dan bagaimana bunyi-bunyi bahasa itu
dihasilkan, didengar dan diinterpretasikan. 4onetik ialah kajian mengenai bunyi-
bunyi bahasa yang dihasilkan oleh manusia (5ndira&ati Bahid, 2++9. 4onetik ialah
kajian yang ditinjau dari segi bahan Ci7ik atau jisim yang me&ujudkan bentuk
u$apan. =leh itu,Conetik ialah kajian yang berkaitan dengan organ pertuturan, siCat
bunyi bahasa dan pendengaran (Ali Mahmood, 2+)+.
4.4 Ko#+e% Fo#e)*
4onemik ialah bidang yang mengkaji bunyi-bunyi sesuatu bahasa, iaitu pengkajian
tentang Cungsi atau struktur bunyi bahasa itu (Ali Mahmood, 2+)+.
4.< Al"'."l"' A&')*-l"+)
Alat tutur atau alat artikulasi merupakan alat-alat yang memainkan peranan amat
penting dalam mengeluarkan atau menghasilkan bunyi bahasa. Alat-alat ini adalah
terdiri daripada bibir atas dan bibir ba&ah, hujung lidah, hadapan lidah, belakang
lidah, gusi, batas gusi, lelangit keras, lelangit lembut dan pita suara.
Menurut Kamus ,e&an, alat memba&a maksud bahagian tubuh manusia yang
mengerjakan sesuatu atau organ ( )AA: 0 28 . %utur pula bererti apa yang
diu$apkan, kata, perkataan atau u$apan ( )AA: 0 )*+2 . Manakala peranannya
menjelaskan maksud mempunyai peranan, tugas, Cungsi atau memainkan sesuatu
peranan ( )AA: 0 )+)) . ,alam pula menjelaskan tentang antara, bahagian atau
yang berkaitan dengan atau terbatas pada lingkungan sesuatu ( )AA: 0 296 .
-engeluaran pula memba&a maksud perihal mengeluarkan, usaha ( proses
menghasilkan atau penghasilan ()AA:092+ . Bunyi mengikut Kamus ,e&an
merupakan sesuatu yang kedengaran atau dapat didengar ( )AA: 0 )A) .
26
Manakala bahasa ialah satu sistem lambang bunyi suara yang dipakai sebagai alat
perhubungan dalam lingkungan satu kelompok manusia iaitu antara seorang indi"idu
dengan indi"idu yang lain ( )AA: 0 :8 . Melayu pula menjelaskan maksud nama
suatu bangsa dan bahasa ( terutama di /emenanjung Malaysia ( )AA: 0 :86
.elaslah sudah baha&a deCinisi berkaitan tajuk ini ialah membin$angkan bahagian-
bahagian alat artikulasi pada tubuh manusia dan seterusnya menyatakan peranan
alat-alat tersebut se&aktu atau dalam menghasilkan bunyi bahasa. Kesemua alat
yang dinyatakan di atas berCungsi bagi menghasilkan bunyi bahasa ( "okal,
konsonan dan diCtong yang dilabelkan mengikut alat dan daerah pengeluaran yang
terlibat. %egasnya bunyi bahasa merupakan bunyi-bunyi yang berCungsi di dalam
pertuturan.
Bunyi-bunyi bukan bahasa pula adalah bunyi-bunyi yang dihasilkan oleh alat-alat
tutur ( artikulasi manusia tetapi masih belum dapat dianggap sebagai bunyi salah
satu bahasa di dunia ini. (ontoh-$ontoh bukan bunyi bahasa ialah bunyi batuk, bunyi
siulan, bunyi orang berdehem, tiruan kepada bunyi-bunyi binatang, senda&a,
mendengkur, bunyi orang kedinginan ( menggigil dan sebagainya.
Menurut Kamus ,e&an, alat memba&a maksud bahagian tubuh manusia yang
mengerjakan sesuatu atau organ ( )AA: 0 28 . %utur pula bererti apa yang
diu$apkan, kata, perkataan atau u$apan ( )AA: 0 )*+2 . Manakala peranan
menjelaskan maksud mempunyai peranan, tugas, Cungsi atau memainkan sesuatu
peranan ( )AA: 0 )+)) . ,alam pula menjelaskan tentang antara, bahagian atau
yang berkaitan dengan atau terbatas pada lingkungan sesuatu ( )AA: 0 296 .
-engeluaran pula memba&a maksud perihal mengeluarkan, usaha ( proses
menghasilkan, atau penghasilan ()AA:092+ . Bunyi mengikut Kamus ,e&an
merupakan sesuatu yang kedengaran atau dapat di dengar ( )AA: 0 )A) .
Manakala bahasa ialah satu sistem lambang bunyi suara yang dipakai sebagai alat
perhubungan dalam lingkungan satu kelompok manusia iaitu antara seorang indi"idu
dengan indi"idu yang lain ( )AA: 0 :8 . Melayu pula menjelaskan maksud nama
suatu bangsa dan bahasa ( terutama di /emenanjung Malaysia ( )AA: 0 :86
27
.elaslah sudah baha&a deCinisi berkaitan tajuk ini ialah membin$angkan bahagian-
bahagian alat artikulasi pada tubuh manusia dan seterusnya menyatakan peranan
alat-alat tersebut se&aktu atau dalam menghasilkan bunyi bahasa.
Alat tutur ( artikulasi atau disebut juga artikulator yang berCungsi dalam penghasilan
bunyi-bunyi bahasa terdiri daripada alat-alat yang berikut0
i. -aru-paru ( lungs .
ii. Batang tenggorok ( tra$hea .
iii. -angkal tenggorok ( larynkF .
i". -ita-pita suara ( "o$al $ord .
". Krikoid ( $ri$oid .
"i. %iroid ( throid atau halekum.
"ii. Aritenoid ( arythenoids .
"iii. ,inding rongga kerongkong ( &all oC pharynF .
iF. Epiglotis ( epiglottis .
F. Akar lidah ( root oC the tongue .
Fi. Akar lidah, lidah belakang, pangkal lidah ( hump, ba$k oC tongue, dorsum .
Fii. %engah lidah ( middle oC the tongue, medium .
Fiii. ,aun lidah ( blade oC the tongue, lamina .
Fi". Hujung lidah ( tip oC the tongue, apeF .
F". Anak tekak ( u"ula .
F"i. <angit-langit lembut ( soCt palate, "elum .
F"ii. <angit-langit keras ( hard palate, palatum .
F"iii. #usi dalam, gusi belakang, $eruk gigi, lengkung kaki gigi al"eola, ( al"eolum .
FiF. #igi atas ( upper teeth, deria .
FF. #igi ba&ah ( lo&er teeth, denta .
FFi. Bibir atas ( upper lip, labia .
FFii. Bibir ba&ah ( lo&er lip, labia .
FFiii. Mulut ( mouth .
FFi". !ongga mulut ( oral $a"ity, mouth $a"ity .
FF". !ongga hidung ( nose $a"ity, nasal $a"ity .
28
ALAT.ALAT ARTIKULASI
!ajah ) 0Alat-alat yang Mengeluarkan Bunyi Bahasa Melayu
29
). Bibir atas )). %engah lidah
2. Bibir ba&ah )2. Belakang lidah
3. #igi atas )3. Akar lidah
6. #igi ba&ah )6. Epiglotis
*. #usi )*. -ita suara
9. <elangit keras )9. !ongga tekak
8. <elangit lembut )8. !ongga Hidung
:. Anak tekak ):. !ongga mulut
A. Hujung lidah )A. !ahang
)+. Hadapan lidah 2+. %enggorok
1
L"')2"#:
). Apakah yang anda Caham dengan konsep ConetikG
2. Apakah perbe7aan antara Conetik dan ConologiG
3. Kedua-dua bidang Conetik dan Conologi adalah saling berkaitan antara satu sama
lain. Bin$angkan hubungan yang &ujud antara kedua-duanya. Kemukakan $ontoh
yang sesuai.
6. Bin$angkan kepentingan organ artikulasi dan daerah artikulasi yang sempurna
dalam penghasilan sesuatu bunyi.
*. Hujahkan kepentingan mempunyai pengetahuan dalam bidang Conetik dalam
menguasai bidang Conologi.
9. /etiap bahasa dalam dunia ini mempunyai sistem Conologi dan Conetiknya tyang
tersendiri. Hujahkan penyataan ini.
K"'" K-#9):
Artikulasi
4onetik
4onemik
R-8-*"#:
Ali bin Mahmood et al. (2+)+. 4onetik dan 4onologi Bahasa Melayu.Modul =pen
Uni"ersity Malaysia.
5ndira&ati bt Bahid dan Mardian /hah bt =mar. (2++9. 4onetik dan 4onologi. -%/
-roCesional -ublishing /dn. Bhd.
/iti Hajar bt Abdul A7i7. (2++:. Bahasa Melayu ). =FCord 4ajar /dn. Bhd.
30
BUNYI BAHASA
Bunyi bahasa ialah bunyi yang terdapat di dalam apa juga bahasa di dunia ini.
,engan kata lain, bunyi bahasa ialah bunyi yang berCungsi dalam pertuturan. Bunyi-
bunyi bukan bahasa ialah bunyi-bunyi bukan bahasa seperti batuk, bunyi orang
berdehem, bunyi siulan, tiruan kepada bunyi-bunyi binatang, senda&a, mendengkur,
bunyi orang kedinginan (menggigil dan sebagainya.
Bunyi bersuara dan bunyi tidak bersuara ada kaitannya dengan keadaan pita suara.
/ekiranya semasa udara keluar melalui pita suara, keadaan pita suara (atau
khususnya glotis itu agak rapat, akan berlakulah getaran dan bunyi yang terhasil
adalah bunyi bersuara. Kalau keadaan glotis itu renggang atau terbuka, se&aktu
udara keluar melaluinya tidak berlaku getaran dan bunyi yang terhasil adalah bunyi
tidak bersuara. Udara dikeluarkan dari kedua-dua belah paru-paru melalui ruang
tenggorok dan pita suara, kemudian masuk ke rongga tekak, seterusnya ke rongga
mulut atau rongga hidung. ,i dalam perjalanan keluar melalui rongga tekak dan
rongga mulut, udara tersebut mungkin menerima gangguan atau sekatan daripada
alat-alat artikulasi yang lain atau mungkin juga tidak.
/ekiranya semasa udara itu melintas pita suara yang tertutup rapat, udara terpaksa
keluar se$ara terdesak, maka bunyi yang timbul ialah bunyi batuk. Kalau pita suara
renggang sedikit, udara dapat keluar melaluinya menyebabkan ia bergetar, maka
bunyi yang terhasil ialah bunyi bersuara. Apabila pita suara renggang udara boleh
keluar dengan mudah dan pita suara tidak bergetar, maka bunyi yang terhasil adalah
bunyi tidak bersuara. Udara yang keluar dari pita suara tadi akan memasuki rongga
tekak dan dari sini, mungkin terus ke rongga hidung atau rongga mulut. <elangit
lembut atau anak tekak akan mengatur jalan udara ini sama ada ke rongga mulut
atau rongga hidung. Kalau lelangit lembut dan anak ekak tidak menutupi ruang ke
rongga hidung, udara akan keluar melalui hidung. Bunyi yang terhasil disebut bunyi
+e#$"-. /ekiranya ruang ke rongga hidung tertutup, udara keluar melalui rongga
mulut dan bunyi yang terhasil bukanlah bunyi sengau. /elepas udara melepasi pita
suara, ia bergerak pula ke rongga tekak. ,ari rongga tekak, udara boleh keluar
melalui &o#$$" 'e*"* 3o&"l6 atau &o#$$" 2)(-#$ 3#"+"l6.
<elangit manusia terbahagi kepada dua. ,i sebelah depan dinamakan lel"#$)'
*e&"+ dan di bahagian belakang, dikenali sebagai lel"#$)' le!-'. Bahagian hujung
lelangit lembut dinamakan "#"* 'e*"*. <elangit lembut dan "#"* 'e*"* boleh
digerak-gerakkan. Apabila bunyi K"K dikeluarkan, lelangit lembut dinaikkan hingga
kena pada belakang tekak dan dengan itu menutup rongga hidung. Bunyi K "K
dikeluarkan melalui rongga oral. =leh itu, K"K ialah bunyi oral.
Bunyi nasal pula ialah bunyi yang dikeluarkan melalui rongga hidung. <elangit
lembut pada &aktu itu diturunkan dan rongga oral ditutup dengan beberapa $ara,
antaranya dengan merapatkan dua bibir.
31
B-#,) Bo*"l
Dokal merupakan bunyi bersuara iaitu ketika dihasilkan udara dari paru- paru keluar
berterusan melalui rongga tekak dan rongga mulut tanpa sebarang gangguan. Dokal
boleh dibahagikan kepada tiga bahagian iaitu0
i Dokal hadapan
ii Dokal tengah
iii Dokal belakang
Kedudukan "okal ditunjukkan seperti rajah di ba&ah
!ajah di atas menunjukkan kedudukan "okal dalam bahasa Melayu.
Berdasarkan kepada gambar rajah di atas dapat digambarkan kedudukan lidah
mengikut bahagian-bahagiannya. Bahagian di sebelah kiri terdiri daripada bahagian
hadapan lidah, bahagian sebelah kanan merupakan bahagian belakang lidah
manakala bahagian tengah merupakan bahagian tengah lidah. .elas baha&a lidah
merupakan alat artikulasi yang berCungsi dalam penghasilan bunyi-bunyi "okal dan
dalam pembahagian bunyi-bunyi "okal. Kedudukan tinggi dan rendah lidah semasa
menghasilkan bunyi-bunyi "okal ditunjukkan dalam gambar rajah di ba&ah0
32
#ambar rajah di atas menunjukkan kedudukan lidah semasa menghasilkan bunyi-
bunyi "okal.
Berdasarkan gambar rajah di atas jelaslah baha&a lidah berCungsi dalam
pembahagian jenis-jenis bunyi "okal. /elain itu, kedudukan lidah mempunyai
hubungan dengan bunyi "okal yang akan dibunyikan. /elain itu, bibir juga
memainkan peranan yang tersendiri dalam penghasilan bunyi "okal. Menurut Adul
Hamid Mahmood ()AA9 keadaan bibir boleh berbentuk seperti berikut0
M Hampar
M /eparuh hampar
M Bundar
M /eparuh bundar akan menghasilkan "okal hampar, separuh hampar atau
bundar dan separuh bundar.
Menurut Abdul Hamid Mahmood ()AA9 keadaan bibir semasa menghasilkan jenis-
jenis "okal adalah seperti berikut0
#ambar rajah di atas menunjukkan keadaan kedudukan bibir semasa.

33
Ko#+o#"#
Konsonan ialah bunyi selain daripada bunyi "okal. Konsonan terhasil apabila
terdapat gangguan atau halangan oleh alat artikulasi terhadap udara dari peparu.
Konsonan terdiri daripada konsonan bersuara dan konsonan tidak bersuara.
Konsonan bersuara bermaksud konsonan yang terhasil apabila tekanan udara yang
keluar dari peparu menggetarkan pita suara manakala konsonan tidak bersuara
adalah konsonan yang terhasil apabila udara dari peparu tidak menggetarkan pita
suara dalam bahasa melayu konsonan terbahagi kepada 2 iaitu konsonan asli dan
konsonan pinjaman. Konsonan asli bahasa melayu merupakan konsonan yang
sedia ada dan diguna oleh penutur bahasa melayu tanpa sebarang perlakuan
adaptasi oleh penutur. ,alam bahasa Melayu terdapat A jenis konsonan iaitu 0
dua konsonan letupan dua bibir bersuara dan tidak bersuara ( p, b .
dua konsonan letupan gusi bersuara dan tidak bersuara ( t, d .
dua konsonan letupan lelangit lembut bersuara dan tidak bersuara ( k, g .
satu konsonan hentian glo tis. ( G
dua konsonan letusan bersuara dan tidak bersuara ( $, j
dua konsonan geseran tidak bersuara, iaitu geseran gusi tidak bersuara ( s
dan geseran glotis bersuara ( h .
satu konsonan getaran bersuara ( r .
satu konsonan sisian bersuara ( 5 .
empat konsonan sengauan bersuara (m, n, N , n
dua konsonan separuh "okal bersuara, iaitu ( 5 dan separuh "okal dua
bibir bersuara ( & .
satu konsonan separuh "okal lelangit keras bersuara ( j .
-enghasilan konsonan-konsonan tersebut melibatkan daerah-daerah artikulasi
seperti dua bibir,gusi,lelangit keras,lelangit lembut,pita suara,glotis dan rongga
hidung.
D);'o#$
Bunyi diCtong melibatkan dua deretan "okal yang hadir se$ara serentak. Bunyi
diCtong adalah terhasil apabila bunyi "okal yang hadir selepas bunyi "okal yang satu
lagi menggelun$ur ke arah "okal, iaitu pada mula-mulanya hadir tanpa
menampakkan sebarang pun$ak kelantangan. Keadaan apabila ketiadaan pun$ak
34
kelantangan semasa proses penghasilan bunyi diCtong menjadikan bunyi tersebut
sebagai satu suku kata sahaja semata-mata.,iCtong hendaklah dibe7akan daripada
"okal rangkap, yakni yang merupakan urutan dua "okal penuh yang mempunyai dua
pun$ak kelantangan dan mempunyai dua suku kata. (ontoh "okal rangkap terdapat
pada kata main. Dokal a dan i pada kata tersebut ialah merupakan dua "okal penuh
dan kata tersebut terdiri daripada dua suku kata, yakni ma dan in.
%erdapat tiga jenis diCtong dalam bahasa Melayu yakni K ai K, K oi K dan KauK.
Bunyi K i K akan menggelun$ur ke bunyi K a K dan bunyi K i K tersebut akan hilang
pun$ak kelantangannya. /ama juga dengan K i K iaitu pada diCtong K oi K dan juga K u K
pada diCtong K au K. <ambang O P Q dapat digunakan untuk menggambarkan sesuatu
diCtong.
#ambar rajah di atas menunjukkan kedudukan diCtong dalam Bahasa
Melayu.
35
ARTIKULASI FONEM BAHASA MELAYU
A&')*-l"+) Fo#e Bo*"l
Bo*"l H"("%"# Se%)' "'"- T)#$$) C ) D
Hadapan lidah dinaikkan setinggi mungkin ke arah lelangit keras tetapi tidak
membuat sekatan kepada arus udara manakala bibir dalam keadaan dihamparkan.
<elangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup bahagian rongga untuk
membuat sekatan, halangan atau sempitan. -ita suara kemudiannya dirapatkan dan
digetarkan. /ebagai $ontoh0
A&alan pertengahan akhiran
OijabQ OminumQ ObeliQ
OinsanQ OkilangQ O$ariQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal hadapan
sempit atau tinggi O i Q.
Bo*"l H"("%"# Se%"&-2 Se%)' "'"- Se%"&-2 T)#$$) C e D
Bagi menghasilkan bunyi "okal KeK pula, bahagian bibir atas dan bibir ba&ah
hendaklah dihamparkan. Kemudian, hadapan lidah pula dinaikkan separuh tinggi
iaitu rendah sedikit sahaja daripada bunyi "okal KiK. Manakala lelangit lembut dan
anak tekak pula dinaikkan dengan menutup bahagian rongga hidung.Udara dari
paru-paru disalurkan keluar ke rongga mulut tanpa menerima sebarang gangguan.
Bersamaan dengan itu juga, bahagian pita suara dirapatkan serta digetarkan.
/ebagai $ontoh0
36
a&alan pertengahan akhiran
OekorQ OkekokQ OkoleQ
OenakQ ObelokQ OtaugeQ
separuh sempit atau separuh tinggi O e Q.
Bo*"l H"("%"# Se%"&-2 L-"+ "'"- Se%"&-2 Re#("2 C E D
Bunyi "okal KRK dapat dihasilkan melalui hadapan lidah yang dinaikkan separuh
rendah ke daerah lelangit keras, iaitu rendah sedikit daripada $ara menghasilkan
bunyi "okal KeK. Kemudian, lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup
rongga hidung. Udara dari paru-paru disalurkan keluar ke bahagian rongga mulut
dan pita suara digetarkan. Manakala bibir pula adalah berada dalam keadaan
dihamparkan. Dokal ini juga dikenali juga sebagai "okal depan lampau separuh
rendah.
/ebagai $ontoh0
ORsokQ OkRkQ OsorRQ
ORnakQ ObRlokQ OolR-olRQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal hadapan separuh luas atau
37
separuh rendah O R Q.
Bo*"l H"("%"# L-"+ "'"- Re#("2 C " D
%urut dikenali juga sebagai "okal hadapan lampau rendah. Untuk menghasilkan
bunyi "okal tersebut, hadapan lidah hendaklah diturunkan serendah yang mungkin.
Kemudian lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup bahagian nasal.
/eterusnya udara dari paru-paru disalurkan keluar ke bahagian rongga mulut sambil
menggetarkan pita suara. >alau bagaimanapun,udara yang keluar ini tidak
mengalami sebarang halangan. /ebaliknya, bibir pada ketika ini adalah dalam
keadaan yang melampau dan bunyi yang dihasilkan pula ialah bunyi OaQ.
/ebagai $ontoh0
OangsaQ OrapiQ OlupaQ
OalisQ OpalamQ OkenaQ
luas atau rendah O a Q.
Bo*"l Bel"*"#$ Se%)' "'"- T)#$$) C - D
Dokal KuK dihasilkan dengan $ara belakang lidah dinaikkan ke daerah lelangit lembut
untuk menyempitkan bahagian rongga mulut dan anak tekak dinaikkan untuk
menutup rongga hidung. Bersamaan dengan itu, pita suara dirapatkan serta
digetarkan. /ementara itu, bibir dibundarkan dan bunyi yang dihasilkan ialah bunyi
"okal KuK. /ebagai $ontoh0
OungkaQ OtubaQ ObatuQ
OulamQ Opu$atQ OkeluQ
38
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal belakang sempit atau
tinggi O u Q.
Bo*"l Bel"*"#$ Se%"&-2 Se%)' C o D
Bahagian belakang lidah sedikit antara paling tinggi belakang dan yang paling
rendah boleh di$apai di belakang lidah. Bibir dibiarkan dalam keadaan bundar.
Apabila udara disalurkan keluar maka bunyi yang dihasilkan ialah "okal KoK. /ebagai
$ontoh0
OorangQ OroketQ OmiloQ
OonarQ Opo$ongQ OkeromoQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal belakang separuh sempit OoQ.
39
Bo*"l Se%"&-2 L-"+ "'"- Se%"&-2 Re#("2 CF D
Dokal ini juga dikenali sebagai "okal belakang separuh luas rendah. Untuk
menghasilkan "okal KSK ini, belakang lidah hendaklah dinaikkan separuh luas ke arah
lelangit lembut. Manakala, lelangit lembut dan juga anak tekak pula dinaikkan untuk
menutup rongga nasal sementara pita suara dirapatkan sambil digetarkan. Bibir pula
hendaklah dalam keadaan bundar. Bunyi "okal dihasilkan ialah "okal KSK.
/ebagai $ontoh0
OSlehQ Ob SlehQ Opidat SQ
OSperaQ Opr StonQ Otomat SQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal belakang separuh luas atau
separuh rendah OSQ.
Bo*"l Te#$"2 C G D
Untuk menghasilkan "okal ini, bahagian tengah lidah mestilah dinaikkan ke bahagian
pertemuan di antara lelangit keras dan lelangit lembut. Kemudian, lelangit lembut
dan anak tekak hendaklah dinaikkan untuk menutup bahagian rongga nasal. -ita
suara dirapatkan apabila udara disalurkan melaluinya, maka pita suara pula akan
bergetar. Bunyi KTK akan dihasilkan di mana "okal ini pula hanya terdapat di bahagian
a&alan dan di pertengahan perkataaan sahaja. /ebagai $ontoh0
a&alan pertengahan
OTmakQ ObTlahQ
OTmasQ O$TlahQ
40
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal tengah OTQ.
A&')*-l"+) Fo#e Ko#+o#"#
Ko#+o#"# le'-%"# (-" !)!)& !e&+-"&" C ! D.
,ua bibir ditemukan dan lelangit lembut dinaikkan rapat kebelakang rongga tekak.
Udara daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan, tersekat di
bahagian belakang rapatan dua bibir itu. /ekatan udara itu dilepaskan, dengan
serta-merta dengan menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0
ObatuQ OlumbaQ OkelabQ
ObaluQ OlabuQ OmaktabQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan dua bibir
bersuara ObQ.
41
Ko#+o#"# le'-%"# (-" !)!)& ')("* !e&+-"&" C%D.
,ua bibir ditemukan dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke belakang rongga tekak.
Udara daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan, tersekat di
bahagian belakang rapatan dua bibir itu. /ekatan udara itu dilepaskan, dengan
serta-merta tanpa menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0
OpaluQ OsampahQ OmalapQ
OpedangQ OsepahQ OkejapQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan dua bibir tidak
bersuara OpQ.
Ko#+o#"# le'-%"# $)$).$-+) !e&+-"&" C ( D.
Hujung lidah diketemukan, men$apai ke gigi-gusi dan lelangit lembut dinaikkan,
rapat ke belakang rongga tekak. Manakala udara daripada paru-paru disalurkan
melalui rongga mulut dan dibiarkan, di bahagian belakang pertemuan di antara
hujung lidah dengan gigi-gusi itu. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta- merta
sambil menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0
OdatukQ OsedutQ OsaladQ
OdiariQ OsaderiQ OnomadQ
42
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan gigi-gusi
bersuara OdQ.
Ko#+o#"# le'-%"# $)$).$-+) ')("* !e&+-"&" C ' D.
Hujung lidah diketemukan, men$apai ke gigi-gusi dan lelangit lembut dinaikkan,
rapat ke belakang rongga tekak. Manakala udara daripada paru-paru disalurkan
melalui rongga mulut dan dibiarkan, di bahagian belakang pertemuan di antara
hujung lidah dengan gigi-gusi itu. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta- merta
tanpa menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0
OtebuQ OsatuQ OselatQ
OtaburQ OketumQ OpelatQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan gigi-gusi tidak
bersuara OtQ.
Ko#+o#"# le'-%"# lel"#$)' le!-' !e&+-"&" C $ D.
<elangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian,
bahagian belakang lidah dinaikkan ke lelangit lembut supaya udara daripada paru-
paru tersekat pada bahagian belakang lidah berdekatan dengan lelangit lembut
43
tersebut. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta-merta dengan menggetarkan
pita suara. /ebagai $ontoh0
OgajahQ OmegahQ ObegQ
OgelapQ OsergahQ OjagQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan lelangit lembut
bersuara OgQ.
Ko#+o#"# le'-%"# lel"#$)' le!-' ')("* !e&+-"&" C * D.
<elangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian,
bahagian belakang lidah dinaikkan ke lelangit lembut supaya udara daripada paru-
paru tersekat pada bahagian belakang lidah berdekatan dengan lelangit lembut
tersebut. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta-merta tanpa menggetarkan pita
suara. /ebagai $ontoh0
OkalauQ ObekalQ OselakQ
OkariQ O$ekalQ OelakQ
44
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan lelangit lembut
tidak bersuara OkQ.
Ko#+o#"# le'-+"# lel"#$)' *e&"+ !e&+-"&" C 8 D.
,epan lidah ditemukan pada daerah lelangit keras dan lelangit lembut dinaikkan
rapat ke bahagian belakang rongga tekak.Kemudian, udara daripada paru-paru
melalui bahagian rongga mulut dan dibiarkan tersekap di bahagian belakang
pertemuan di antara depan lidah dan lelangit keras tersebut. /ekatan udara itu
dilepaskan dengan serta-merta dengan menggetarkan pita suara.
/ebagai $ontoh0
OjambuQ OlajuQ OkolajQ
OjambangQ ObajuQ OmesejQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letusan lelangit keras
bersuara O jQ.
Ko#+o#"# le'-+"# lel"#$)' *e&"+ ')("* !e&+-"&" CHD.
,epan lidah ditemukan pada daerah lelangit keras dan lelangit lembut dinaikkan
rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, udara daripada paru-paru
melalui bahagian rongga mulut dan dibiarkan tersekap di bahagian belakang
pertemuan di antara depan lidah dan lelangit keras tersebut. /ekatan udara itu
dilepaskan dengan serta-merta tanpa menggetarkan pita suara.
/ebagai $ontoh0
45
OUatanQ ObeUaQ OmaUQ
OUubaQ OkaUaQ OklaUQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letusan lelangit keras
tidak bersuara OUQ.
Ko#+o#"# $e'"&"# $)$).$-+) !e&+-"&" C & D.
Bahagian hujung lidah dinaikkan ke gigi-gusi dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke
bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, udara yang keluar daripada paru-paru
melalui rongga mulut dan menggetarkan hujung lidah ke gigi-gusi. -ita suara
OrotanQ OkerapQ OpakarQ
Oran$angQ OperapQ O$akarQ
46
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan getaran gigi-gusi
bersuara OrQ.
Ko#+o#"# +e#$"-"# (-" !)!)& !e&+-"&" CD.
Bibir ba&ah dirapatkan ke bibir atas. <elangit lembut dalam keadaan biasa dan tidak
dinaikkan rapat ke belakang rongga tekak. Kemudian, udara yang dikeluarkan
daripada paru-paru disalurkan terus melalui rongga hidung sambil pita suara
OmantanQ OsemakQ OselamQ
OmakiQ OamalQ OsuramQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauaun dua bibir
bersuara OmQ.
Ko#+o#"# +e#$"-"# $)$).$-+) !e&+-"&" C#D.
Bahagian hujung lidah dirapatkan ke bahagian gig-gusi. Kemudian, lelangit lembut
dalam keadaan biasa dan tidak dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak.
Udara yang dikeluarkan melalui paru-paru disalurkan terus melalui rongga hidung
sambil pita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0
OnagaQ ObenamQ OikanQ
OniagaQ OenamQ OlokanQ
47
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauan gigi-gusi
bersuara OnQ.
Ko#+o#"# +e#$"-"# lel"#$)' *e&"+ !e&+-"&" C#D.
Bahagian depan lidah dirapatkan ke lelangit keras. Kemudian, lelangit lembut dalam
keadaan biasa dan tidak dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Udara
yang dikeluarkan melalui paru-paru disalurkan terus melalui rongga hidung sambil
pita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0
a&alan pertengahan
Ona&aQ OsenapQ
OnasiQ OgunaQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauaun lelangit keras
bersuara OnQ.
Ko#+o#"# +e#$"-"# lel"#$)' le!-' !e&+-"&" CID.
Bahagian belakang lidah dinaikkan rapat ke lelangit lembut. Kemudian, lelangit
lembut dalam keadaan biasa dan tidak dinaikkan rapat ke bahagian belakang
rongga tekak. Udara yang dikeluarkan melalui paru-paru disalurkan terus melalui
rongga hidung sambil pita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0
48
ONiluQ ObaNsalQ OsenaNQ
ONaNaQ OseNalQ OrenaNQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauaun lelangit
lembut bersuara ONQ.
Ko#+o#"# %)#8""# $e+e&"# !)!)& '"* !e&+-"&" C;D.
Bibir ba&ah dirapatkan kepada gigi atas supaya membuat sempitan. Kemudian,
lelangit lembut terangkat rapat ke bahagian belakang bahagian rongga tekak. Udara
yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan
bergeser keluar di daerah rapatan bibir ba&ah dan gigi atas tersebut tanpa
menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0
OCeriQ OsaCariQ OmualaCQ
OCasaQ OkaCirQ OalaCQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran bibir
tak bersuara OCQ.
49
Ko#+o#"# %)#8""# $e+e&"# !)!)&.$-+) !e&+-"&" C@D.
Bibir ba&ah dirapatkan kepada gigi atas supaya membuat sempitan. Kemudian,
lelangit lembut terangkat rapat ke bahagian belakang bahagian rongga tekak. Udara
yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan
bergeser keluar di daerah rapatan bibir ba&ah dan gigi atas tersebut sambil
a&alan pertengahan
O"anQ Olar"aQ
O"iolinQ Okan"asQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran bibir-
gusi bersuara O"Q.
Ko#+o#"# %)#8""# $e+e&"# $)$) '"* !e&+-"&" CJD.
,aun lidah berada di antara gigi atas dan gigi ba&ah. Kemudian, lelangit lembut
terangkat rapat ke belakang bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan
daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dibiarkan, bergeser keluar di
daerah gigi itu tanpa menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0
OVabitQ OiVninQ O&ariVQ
OVelasaQ OpeVanQ OkeriVQ
50
Konsonan pinjaman geseran gigi tak bersuara OVQ.
Ko#+o#"# %)#8""# $e+e&"# $)$).$-+) !e&+-"&" CKD.
,aun lidah didekatkan di daerah gigi-gusi supaya dapat membuat sempitan udara
keluar, sambil lelangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak.
Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru dibiarkan, bergeser di daerah gig-gusi
yang membuat sempitan dengan daun lidah tersebut, sambil pita suara digetarkan.
/ebagai $ontoh0
O7ikirQ Ona7akQ OlaCa7Q
O7amanQ Oa7imatQ OhaCa7Q
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran gigi-
gusi bersuara O7Q.
Ko#+o#"# %)#8""# $e+e&"# lel"#$)' le!-' '"* !e&+-"&" C L D.
Belakang lidah dirapatkan ke lelangit lembut untuk membuat satu sempitan. <elangit
lembut sendiri dinaikkan ke bahagian belakang rongga tekak. Udara yang
dikeluarkan daripada paru-paru dibiarkan, bergeser pada sempitan di daerah lelangit
51
lembut dengan bahagian belakang lidah tersebut, sambil pita suara tidak digetarkan.
/ebagai $ontoh0
OFianatQ OmaFlukQ OtariFQ
OFamisQ OaFbarQ OmariFQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran
lelangit lembut tak bersuara OFQ.
Ko#+o#"# $e+e&"# $)$).$-+) '"* !e&+-"&" C+D.
,aun lidah didekatkan ke bahagian gigi-gusi supaya dapat membuat sempitan udara
keluar. Kemudian, lelangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga
tekak. Udara yangdisalurkan keluar dari paru-paru dibiarkan bergeser di daerah gigi-
gusi yang membuat sempitan dengan daun lidah itu. -ita suara pula tidak
OsamaQ OnasiQ OkipasQ
OsilapQ OasapQ OtulusQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran gigi-gusi tak
bersuara OsQ.
52
Ko#+o#"# $e+e&"# $lo')+ '"* !e&+-"&" C2D.
<elangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, pita
suara direnggangkan luas dan udara keluar dari paru-paru dengan bebas melalui
glotis yang terbuka itu seperti keadaan biasa ketika bernaCas. /ebagai $ontoh0
OhantuQ OmahirQ OsirihQ
OharamQ OdahanQ OmadahQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran glotis tak
bersuara OhQ.
Ko#+o#"# +)+)"# $)$).$-+) !e&+-"&" C l D.
Hujung lidah dikenakan ke bahagian tengah gigi-gusi. Kemudian, lelangit lembut
dinaikkan rapat ke belakang rongga tekak. Udara yang dikeluarkan dari paru-paru
disalurkan melalui rongga mulut, tetapi hanya dapat keluar melalui tepian lidah serta
pita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0
OlaparQ ObalikQ O$ekalQ
OlimaQ ObilaQ OpukulQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sisian gigi-gusi bersuara
O l Q.
53
Ko#+o#"# +e%"&-2 @o*"l (-" !)!)& !e&+-"&" C=D.
Bahagian bibir dibundarkan dan belakang lidah dinaikkan ke arah lelangit lembut.
<elangit lembut itu sendiri terangkat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian,
pita suara digetarkan sambil lidah bergerak pantas ke kedudukan untuk
mengeluarkan "okal tengah. /ebagai $ontoh0
O&akilQ Oba&alQ Ostra&Q
O&ilayahQ Ota&akalQ Otakra&Q
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan separuh "okal dua bibir
bersuara O&Q.
Ko#+o#"# +e%"&-2 @o*"l lel"#$)' *e&"+ !e&+-"&" C,D.
Bahagian depan lidah diangkat agak tinggi ke arah lelangit keras dengan bibir
dihamparkan. <elangit lembut itu sendiri terangkat ke bahagian belakang rongga
tekak. Kemudian, pita suara digetarkan sambil lidah bergerak pantas ke kedudukan
untuk mengeluarkan "okal tengah. /ebagai $ontoh0
a&alan pertengahan
OyuranQ OsayuQ
OyakniQ ObayarQ
54
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan separuh "okal lelangit
keras bersuara OyQ.
Ko#+o#"# $e+e&"# $)$) !e&+-"&" CMD.
,aun lidah berada di antara gigi atas dan gigi ba&ah. Kemudian, lelangit lembut
terangkat rapat ke belakang bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan
daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dibiarkan, bergeser keluar di
daerah gigi itu sambil menggetarkan pita suara.
/ebagai $ontoh0
a&alan pertengahan
OWaiCQ OCarWuQ
OWaruratQ OhaWirQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran gigi bersuara OWQ.
Ko#+o#"# $e+e&"# lel"#$)' *e&"+.$-+) '"* !e&+-"&" CND.
Bahagian daun lidah dirapatkan ke daerah di antara lelangit keras dengan gusi untuk
membuat sempitan. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke belakang
bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan
melalui rongga mulut dibiarkan bergeser keluar di daerah sempitan gusi itu tanpa
OXirikQ OmuXkilQ OYuraiXQ
OXurgaQ OaXikQ OskuaXQ
55
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran lelangit keras-
gusi tak bersuara OXQ.
Ko#+o#"# lel"#$)' le!-' !e&+-"&" CoD.
Belakang lidah dirapatkan ke lelangit lembut untuk membuat suatu sempitan.
Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke belakang bahagian rongga tekak.
Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut
dibiarkan, bergeser keluar di daerah gigi itu sambil menggetarkan pita suara.
/ebagai $ontoh0
OoaibQ OlooatQ OtablioQ
OoairahQ OmaoribQ ObalioQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan lelangit lembut bersuara
OoQ.
56
A&')*-l"+) Fo#e D);'o#$
A&')*-l"+) ;o#e ();'o#$ C") D
Mula-mulanya, "okal depan luas lalu digelun$urkan ke arah "okal depan sempit.
Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang biasa kepada keadaan yang
terhampar. /ebagai $ontoh0
OaisingQ OhairanQ ObelaiQ
OaikidoQ OkailanQ OkedaiQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan Conem diCtong O ai Q.
A&')*-l"+) ;o#e ();'o#$ C "- D
Mula-mulanya, "okal depan luas lalu digelun$urkan ke arah "okal belakang sempit.
Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang biasa kepada keadaan yang
bundar. /ebagai $ontoh0
OaurQ OmaulanaQ OpulauQ
OauratQ OsaudaraQ OrelauQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan Conem diCtong O au Q.
57
A&')*-l"+) ;o#e ();'o#$ Co) D
Mula-mulanya, "okal belakang separuh sempit lalu digelun$urkan ke arah "okal
depan sempit. Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang bundar kepada
keadaan yang terhampar.
/ebagai $ontoh0
pertengahan akhiran
OboikotQ OkaloiQ
#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan Conem diCtong O oiQ
#<=/A!5
Fo#e)* Z -roses pengeluaran bunyi yang melibatkan bunyi bunyi bahasa ditahap
mental dan masih belum dilahirkan.
Fo#e')* Z /uatu kajian mengenai bunyi yang bermakna yang manusia berupaya
melahirkannya. Kajian ini melibatkan organ pertuturan, arus udara dan $ara dan
daerah pertuturan bunyi bahasa.
Fo#olo$) Z /uatu kajian mengenai sistem atau struktur bunyi yang terdapat di
dalam sesuatu bahasa. 4onologis mengkaji bunyi yang memba&a makna dan
sistem sistem yang terdapat di dalam bahasa tersebut.
58
SOALAN LATIHAN
). /ila lukis gambarajah organ artikulasi dan namakan bahagian-bahagiannya.
2. .elaskan maksud pita suara dan Cungsinya.
3. .elaskan maksud bunyi-bunyi "okal utama .
6. Huraikan maksud "okal sengau dan sertakan $ontohnya sekali.
*. Apakah diCtongG 1yatakan jenisnya.
9. Huraikan bagaimana konsonan letupan dihasilkan beserta $ontoh yang
bersesuaian.
59
FONEM BAHASA MELAYU
-ada asasnya bahasa terdiri daripada beberapa unit. Ayat merupakan unit paling
besar manakala Conem ialah unit paling ke$il. 4onem merujuk kepada unit bahasa
yang terke$il dan boleh dipenggal-penggalkan. Hal ini kesesuaian dengan siCat
Conem yang memang boleh diasing-asingkan antara satu dengan yang lain. /ebagai
$ontohnya, perkataan IpitamE boleh dipenggalkan kepada lima unit penggalan yang
lebih ke$il atau lima Conem yang berasungan iaitu KpK, KuK, KlK, KaK dan KuK. Unit-unit
terke$il ini tidak mempunyai makna jika diletakkan se$ara berasingan. /ebaliknya,
jika salah satu daripada unit terke$il atau Conem itu digantikan dengan satu Conem
yang lain, maka perkataan itu akan berubah. Misalnya, jika Conem KuK pada
perkataan IpulauE tersebut digantikan dengan satu Conem yang lain akan
menghasilkan perkataan KpulasK , KpulaiK , dan KpulangK. Keadaan ini menunjukkan
baha&a Conem mempunyai Cungsi distingtiC, iaitu Conem berperanan dalam
membe7akan dan mengubah makna perkataan.
Maksud yang lain bagi Conem ialah unit penggalan bahasa yang terke$il yang
boleh memba&a perbe7aan makna. 4onem juga boleh dideCinisikan sebagai
himpunan bunyi yang mempunyai lambing asas yang sama, yang berbe7a hanyalah
lambing-lambang diakritiknya. %egasnya, Conem ialah unit pada tingkat bunyi yang
distingtiC, iaitu siCat bunyi yang mampu membe7akan makna bagi sesuatu kata.
Kedua-dua Conem "okal dan konsonan bahasa Melayu berperanan dalam
membe7akan makna. Konsonan dan "okal menggambarkan huruC-huruC yang
mempunyai bunyi yang saling berkaitan. Ahli Conologi berminat dengan bunyi-bunyi
"okal dan konsonan serta simbol-simbol Conetik yang digunakan untuk
menggambarkannya. HuruC-huruC "okal dan konsonan digunakan bagi
melambangkan bunyinya tetapi suatu simbol yang jelas di&ujudkan bagi
menghilangkan kekaburan dan kekeliruan dalam penulisan dan per$akapan.
Fo#e Bo*"l
%erdapat enam "okal dalam bahasa Melayu standard, iaitu KaK , KeK , KiK , KoK , KuK ,
dan KTK dan penyebarannya adalah seperti yang berikut0
H-&-; Fo#e
Pe#$$-#""# Fo#e Bo*"l
A="l Te#$"2 A*2)&
a KaK Ka&aGK
KakuK
K$akapK
KgagapK
KmanaK
KpulaK
e KeK KenaGK
KekorK
KleherK
telen
KtaugeK
Kole-oleK
i KiK KikatK
KimanK
KpilihK
KgigihK
KtuliK
KtariK
60
o KoK KolehK
KoraNK
KbohoNK
KtoloNK
KKpidatoK
KsoloK
u KuK KubatK
KularK
KbulatK
KpulutK
KsuduK
KpaluK
e KTK KTmakK
KTmpatK
KpTnatK
KtTpatK
KnasionalismTK
KmekanismTK
HuruC IeE digunakan untuk melambangkan dua Conem, iaitu0
a Conem e pepet yang ditulis se$ara Conetik KT K
b Conem e taling yang ditulis se$ara Conetik KeK
-enutur bahasa Melayu la7imnya dapat membe7akan dua sebutan tersebut dan
dapat menggunakannya dengan betul. /elain itu, KTK juga sering digunakan bagi
menggantikan bunyi "o$al bagi perkataan yang berakhir dengan huruC KaK.
Fo#e Ko#+o#"#
,alam bahasa Melayu, terdapat ): Conem konsonan asli. Boleh dikatakan hampir
setiap huruC !umi me&akili satu sebutan Conem dan ini menjadi salah satu Caktor
bahasa Melayu itu mudah dipelajari, iaitu disebabkan sistem Conologinya yang juga
mudah. .adual yang berikut memperlihatkan Conem konsonan asli Melayu dan
$ontoh penggunaannya dalam perkataan.
H-&-; Fo#e Pe#$$-#""# Fo#e Ko#+o#"#
A="l Te#$"2 A*2)&
b KbK batuk lambat sebab
$ KUK $antik ben$i Ma$
d KdK datuk ladang abad
g KgK gagal ligat monolog
h KhK hapak sahabat telah
j K[K jamu sejuk garaj
k KkK kilas sakit tapak
l KlK lama Melayu kebal
m KmK manis taman sekam
n KnK nanti tanda makin
ng KNK nganga tangkup belang
ny nyanyuk senyap -
p KpK panas papan kudup
r KrK rasa arus luhur
s KsK senak ansur deras
t KtK tamat pantun sukat
& K&K &arisan sa&ah takra&
y KjK yuran &ayang -

61
Ko#+o#"# P)#8""#
%erdapat lapan konsonan pinjaman dalam bahasa Melayu. Konsonan ini berasal
daripada bahasa Arab, bahasa 5nggeris atau bahasa selain bahasa Melayu. >alau
bagaimanapun, penggunaan konsonan pinjaman ini telah sebati dengan penutur
bahasa Melayu sehingga konsonan ini telah diiktiraC sebagai huruC konsonan Melayu
juga. Berikut merupakan konsonan pinjaman dalam bahasa Melayu dan $ontoh
penggunaannya dalam perkataan.
H-&-; Fo#e Co#'o2 Pe#$$-#""#
C KCK Cilem
" K"K "ariasi
th K\K mithal (misal
dh KWK dharab (darab
7 K7K 7aman
sy KXK mesyuarat
kh KFK khat
gh K ghaib

PROSODI DAN SUPRASEGMENTAL
Pe#$e&')"# P&o+o() ("# S-%&"+e$e#'"l :
,eCinisi prosodi sangat luas, bergantung kepada $ara ia berperanan dalam bahasa.
,alam linguistik prosodi menjelaskan segala perkara yang berkaitan bentuk bunyi
bahasa yang dapat didengar di telinga, iaitu yang tidak dapat dijelaskan melalui
simbol tulisan.
-rosodi berCokus kapada ujaran, iaitu yang berkaitan dengan intonasi dan rima.
-rosodi turut melihat perubahan kepada kepanjangan suku kata, kelantangan nada
dan beberapa perkara yang berkaitan dengan struktur bunyi ujaran yang dilaCa7kan
,alam tulisan tanda ba$a seperti tanda noktah, koma, noktah bertindih, koma
bernoktah, tanda seru, tanda soal dan sebagainya untuk menandakan sesuatu
supaya pemba$a peka terhadap keperluan tertentu dalam teks yang diba$a. ,alam
bahasa lisan pula kita menggunakan bunyi-bunyi tertentu pada kata, Crasa, klausa
dan ayat untuk mendapatkan perhatian pendengar.
62
Bunyi-bunyi ini bukan $iri-$iri ujaran peringkat indi"idu, tetapi digunakan dalam
&a$ana lisan se$ara keseluruhan.Bunyi-bunyi ini dinamakan suprasegmental atau
bunyi bukan segmental.
Antara kesan bunyi-bunyi tersebut ialah tekanan,intonasi, tempo dan rima yang
semuanya dikenali sebagai $iri-$iri prosodi.
(iri-$iri prosodi bagi sesuatu unit ujaran seperti suku kata, kata, Crasa, dan klausa
la7imnya dipanggil $iri-$iri suprasegmental. 5ni bermakna prosodi dan
suprasegmental mempunyai $iri yang dikongsi bersama.
/esetengah ahli bahasa menganggap kedua-duanya sama sahaja kerana berkaitan
dengan aspek yang bukan segmental seperti Conetik dan Conologi
(iri-$iri prosodi yang digunakan untuk menandakan ujaran adalah seperti berikut0
"6Te*"#"#
%ekanan merujuk kepada bunyi kata yang diu$apkan lebih lantang daripada yang
lain atau pengu$apan kata yang dikuatkan.
%ekanan digunakan untuk menyampaikan sesuatu maksud seperti hairan atau rasa
marah atau sebagai desakan kepada pendengar.
%ekanan juga merupkan suatu $ara menyebut perkataan, Crasa atau ayat dengan
memberi penekanan pada tempat tertentu, terutama pada suku kata dengan tujuan
untuk menandakan keras atau lembut sesuatu pengu$apan.
<ambang bagi tekanan ialah O I Q. Misalnya ObuEdakQ, OkerEtasQ, OmeEjaQ dan lain-lain.
,alam bahasa Melayu tekanan tidak membe7akan bunyi sebagaimana dalam
bahasa 5nggeris.
63
%ujuan tekanan adalah untuk0
i. menyedapkan per$akapan atau ba$aan seperti dalam deklamasi sajak dan
pengu$apan dialog
ii. menandakan tempat atau aspek yang perlu diberi perhatian.
!6 I#'o#"+) ("# #"("
5ntonasi merupakan keadaan turun naik bunyi atau tinggi rendah suara semasa
ber$akap. .uga disebut sebagai "ariasai nada ketikabertutur
,alam bahasa Melayu intonasi berperanan dalam menetukan jenis ayat yang
diujarkan.
Ayat penyataKberita mempunyai intonasi menurun pada bahagian akhir ayat,
sementara ayat tanya intonasinya meninggi pada akhir ayat.
Antara intonasi yang digunakan dalam ujaran ialah0
i. 5ntonasi manaik ; bermakna nada suara dinaikkan mengikut masa
ii. 5ntonasi menurun ; bermakna nada suara diturunkan mengikut masa
iii. 5ntonasi pun$ak ; bermakna nada suara daripada naik kepada turun
i". 5ntonasi IdippingE ; bermakna nada suaara daripada turun kepada naik
%ingkat nada dalam intonasi ditandai oleh angka seperti berikut0
Angka ) ; menunjukkan nada yang paling rendah
Angka 2 ; menunjukkannada permulaan ujaran
Angka 3 ; menunjukkan nada tekanan dalam ujaran
Angka 6 ; menunjukkan nada yang paling tinggi
,alam bahasa Melayu nada tidak bersiCat Conemik sebagaimana dalam bahasa
(ina, sebagaimana $ontoh berikut0
64
ma ) -- bererti kuda
ma 2 ; bererti emak
ma 3 ; bererti jerami
ma 6 ; bererti marah
96Te%o
%empo merujuk kepada kadar $epat atau lambat sesuatu per$akapan, untuk tujuan
atau sebab-sebab yang tertentu. 5a berlaku kerana sesorang itu berhadapan dengan
situasi yang menghendaki dia melaCa7kan ujaran sedemikian rupa.
(ontohnya apabila sesorang membuat ulasan selari sesuatu pertandingan
memerlukan penutur ber$akap $epat dengan ujaran yang padat dalam tempoh yang
singkat.
,alam keadaan tertentu tempo memberi kesan kepada sesuatu makna, iaitu untuk
memberi rangsangan dan mendapatkan perhatian.
(6 R)"
!ima terhasil daripada penggunaan pola tekanan,tempo dan nada. /e$ara Cormal
rima terdapat dalam bidang puisi dan mu7ik. 1amun dalam pertuturan biasa juga
ada rima, $uma kuarang diberi perhatian. Malah ahli bahasa mengatakan semua
ujaran ada rima. (ontohnya apabila ujaran itu diulang-ulang dengan menggunakan
pola yang sama.
e6 Mo&"
Mora juga disebut panjang pendek yang merujuk kepada kadar sesuatu bunyi itu
diu$apkan. Konsepnya sama dengan IharakatE dalam bahasa Arab.
<ambang bagi unsur ini ialah O0Q dan disebut mora. <ambang O00Q bermaksud dua
mora, manakala lambang O.Q bermaksud setengah mora.
65
,alam bahasa Melayu mora kurang berperanan dan tidak membe7akan makna
sebagaimana dalam bahasa 5nggeris dan bahasa Arab.
;6 Je("
.eda disebut IpersendianE. Unsur jeda digunakan untuk memisahakan elemen
linguistik seperti kata, rangkai kata dan ayat.
,alam ujaran atau pertuturan jeda berperanan sebagai hentian sebentar. <ambang
jeda ialah O]Q. /ebagai $ontoh lihat ayat berikut0

i. O] saya minum susu lembu ]Q
(Bermakna orang yang ber$akap itu memberi tahu dia minum susu
lembu
ii. O] saya minum susu ] lembuQ
(Bermakna orang yang ber$akap itu memberitahu orang yang dila&an
ber$akap, iaitu lembu baha&a dia minum susu

<ambang jeda untuk memisahkansuku kata atau perkataan ialah O^Q . ,alam bahasa
Melayu lambang ini berCungsi membe7akan makna. (ontohnya0
Berikan0 ber ^ ikan (bermaksud mempunyai ikan
beri ^ kan (bermaksud menyerahkan
!U.UKA1
1orhashimah .alaludin, 2++8. Asas 4onetik. Kuala <umpur0,e&an Bahasa dan
-ustaka.
/iti Hajar Abdul A7i7, 2++:. Bahasa Melayu ), /hah Alam0 =FCord 4ajar /dn. Bhd.
66
67

Bahasa Melayu Akademik 13

Caricato da

Informazioni sul documento

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Bahasa Melayu Akademik 13

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

JABATAN PENGAJIAN MELAYU

INSTITUT PENDIDIKAN GURU KAMPUS SULTAN MIZAN,

Potrebbero piacerti anche