Dante Alighieri - Epistole

DanteAlighieri
Epistole
Op.Grandebibliotecadellaletteraturaitaliana
ACTAG.DAnnaThsisZanichelli
Edizionidiriferimento
elettroniche
Liz,LetteraturaItalianaZanichelli
astampa
DanteAlighieri,Leopere,SocietDantescaItaliana,Milano,1960
Design
Graphiti,Firenze
Impaginazione
Thsis,Firenze-Milano
3
DanteAlighieriEpistole
Sommario
I ........................................................................................................................................................... 5
II ......................................................................................................................................................... 6
III[IV] ................................................................................................................................................ 7
IV ........................................................................................................................................................ 8
V ......................................................................................................................................................... 9
VI ...................................................................................................................................................... 11
VII ..................................................................................................................................................... 14
VIII[IX] ............................................................................................................................................ 17
IX[X] ................................................................................................................................................ 18
X[VIII] ............................................................................................................................................. 19
XI ...................................................................................................................................................... 19
XII ..................................................................................................................................................... 22
XIII ................................................................................................................................................... 23
4
5
Epistole
I
ReverendissimoinChristopatridominorumsuorumcarissimodomino
Nicholao miseratione celesti Ostiensi et Vallatrensi episcopo, Apostolice
Sedislegato,necnoninTusciaRomaniolaetMarchiaTervisinaetpartibus
circumadiacentibuspaciariopersacrosanctamEcclesiamordinato,devo-
tissimi filii A. capitaneus Consilium et Universitas partis Alborum de
Florentiasemetipsosdevotissimeatquepromptissimerecommendant.
[1].PreceptissalutaribusmonitietApostolicapietaterogati,sacrevocis
contextui, quem misistis post cara nobis consilia, respondemus. Et si
negligentie sontes aut ignavie censeremur ob iniuriam tarditatis, citra
iudiciumdiscretiosanctavestrapreponderet;etquantisqualibusqueconsiliis
etresponsis,observatasinceritateconsortii,nostraFraternitasdecenterpro-
cedendoindigeat,etexarninatisquaetangimus,ubifortecontradebitam
celeritatemdefecissedespicimur,utaffluentiavestreBenignitatisindulgeat
deprecamur.
[2].CeufiliinoningratilitterasigiturpievestrePaternitatisaspeximus,
quetotiusnostridesideriipersonantesexordia,subitomentesnostrastanta
letitiaperfuderunt,quantamnemovaleretseuverboseucogitationemetiri.
Namquam,ferepredesideriosompniantes,inhiabamuspatriesanitatem,
vestrarumlitterarumseriesplusquamsemelsubpaternamonitionepolluxit.
Et ad quid aliud in civile bellum corruimus, quid aliud candida nostra
signapetebant,etadquidaliudensesettelanostrarubebant,nisiutqui
civilia iura temeraria voluptate truncaverant et iugo pie legis colla
submitterentetadpacempatriecogerentur?Quippenostreintentioniscuspis
legiptima de nervo quem tendebamus prorumpens, quietem solam et
libertatempopuliflorentinipetebat,petit,atquepetetinposterumQuod
sitamgratissimonobisbeneficiovigilatis,etadversariosnostros,proutsancta
conaminavestravoluerint,adsulcosbonecivilitatisintenditisremeare,quis
vobis dignas grates persolvere attentabit? Nec opis est nostre, pater, nec
quicquidflorentinegentisreperiturinterris.Sedsiquaceloestpietasque
taliaremunerandaprospiciat,illavobispremiadignaferat,quitanteurbis
misericordiaminduistisetadsedandaciviumprofanali.tigiafestinatis.
[3]. Sane, cum per sancte religionis virum fratrem L. civilitatis
persuasoremetpacispremonitiatquerequisitisumusinstanterprovobis,
quemadmodumetipsevestrelitterecontinebant,utabomniguerrarum
insultucessaremusetusu,etnosipsosinpaternasmanusvestrasexhiberemus
6
in totum nos filii devotissimi vobis et pacis amatores et iusti, exuti iam
gladiis,arbitriovestrospontaneaetsinceravoluntatesubimus,ceurelatu
prefati vestri nuntii fratris L. narrabitur, et per publica instrumenta
solempnitercelebrataliquebit.
[4]. Idcirco pietati clementissime vestre filiali voce affectuosissime
supplicamusquatenusillamdiuexagitatamFlorentiamsoporetranquillitatis
et pacis irrigare velitis, eiusque semper populum defensantes nos et qui
nostri sunt iuris, ut pius pater, commendatos habere; qui velut a patrie
caritate nunquam destitimus, sic de preceptorum vestrorum limitibus
nunquam exorbitare intendimus, sed semper tam debite quam devote
quibuscunquevestrisobediremandatis.
II
[Hanc epistolam scripsit Dantes Alagherii Oberto et Guidoni comitibus
de Romena post mortem Alexandri comitis de Romena patrui eorum
condolens illis de obitu suo].
[1].PatruusvesterAlexander,comesillustris,quidiebusproximiscelestem
undeveneratsecundumspiritumremeavitadpatriam,dominusmeuserat
etmemoriaeiususquequosubtemporevivamdominabiturmichi,quan-
do magnificentia sua, que super astra nunc affluenter dignis premiis
muneratur,mesibiabannosistemporibusspontesuafecitessesubiectum.
Hec equidem, cunctis aliis virtutibus comitata in illo, suum nomen pre
titulisYtalorumereumillustrabat.Etquidaliudheroicasuasignadicebant,
nisiscuticamvitiorumfugatricemostendimus?Argenteasetenimscuticas
inpurpureodeferebatextrinsecus,etintrinsecusmenteminamorevirtutum
vitiarepellentem.Doleatergo,doleatprogeniesmaximaTuscanorum,que
tantovirofulgebat,etdoleantomnesamicieiusetsubditi,quorumspem
morscrudeliterverberavit;interquosultimosmemiserumdolereoportet,
quiapatriapulsusetexulinmeritusinfortuniamearependenscontinuo
caraspememetconsolabarinillo.
[2].Sedquanquam,sensualibusamissis,dolorisamaritudoincumbat,si
considerentur intellectualia que supersunt, sane mentis oculis lux dulcis
consolationis exoritur. Nam qui virtutem honorabat in terris, nunc a
Virtutibushonoraturincelis;etquiRomaneaulepalatinuseratinTuscia,
nuncregiesempiterneaulicuspreelectusinsupernaIerusalemcumbeatorum
principibus gloriatur. Quapropter, carissimi domini mei, supplici
exhortatione vos deprecor quatenus modice dolere velitis et sensualia
7
postergare, nisi prout vobis exemplaria esse possunt; et quemadmodum
ipseiustissimusbonorumsibivosinstituitinheredes,sicipsivos,tanquam
proximioresadillum,moreseiusegregiosinduatis.
[3]. Ego autem, preter hec, me vestrum vestre discretioni excuso de
absentialacrimosisexequiis;quianecnegligentianeveingratitudometenuit,
sed inopina paupertas quam fecit exilium. Hec etenim, velut effera
persecutrix, equis armisque vacantem iam sue captivitatis me detrusit in
antrumetnitentemcunctisexsurgereviribus,hucusqueprevalens,impia
retineremolitur.
III[IV]
Exulanti Pistoriensi Florentinus exul inmeritus per tempora diuturna
salutemetperpetuecaritatisardorem.
[1].Eructuavitincendiumtuedilectionisverbumconfidentievehementis
adme,inquoconsuluisti,carissime,utrumdepassioneinpassionempossit
anima transformari: de passione in passionem dico secundum eandem
potentiametobiectadiversanumerosednonspecie,quodquamvisexore
tuoiustiusprodiredebuerat,nichilominusmeilliusauctoremfacerevoluisti,
ut in declaratione rei nimium dubitate titulum mei nominis ampliares.
Hocetenim,cumcognitum,quamacceptumquamquegratumextiterit,
absqueimportunadiminutioneverbanoncaperent:ideo,causaconticentie
huiusinspecta,ipsequodnonexprimiturmetiaris.
[2].Redditur,ecce,sermoCalliopeusinferius,quosententialitercanitur,
quanquamtransumptivemorepoeticosigneturintentum,amoremhuius
posse torpescere atque denique interire, nec non huius, quod corruptio
uniusgeneratiositalterius,inanimareformari.
[3].Etfideshuius,quanquamsitabexperientiapersuasum,rationepotest
etauctoritatemuniri.Omnisnamquepotentiaquepostcorruptionemunius
actusnondeperit,naturaliterreservaturinalium:ergopotentiesensitive,
manenteorgano,percorruptionemuniusactusnondepereunt,etnaturaliter
reservanturinalium;cumigiturpotentiaconcupiscibilis,quesedesamoris
est,sitpotentiasensitiva,manifestumestquodpostcorruptionemunius
passionis qua in actum reducitur, in alium reservatur. Maior et minor
propositio sillogismi, quarum facilis patet introitus, tue diligentie
relinquanturprobande.
[4].AuctoritatemveroNasonis,quartoDeRerumTransformatione,que
directeatqueadlitterampropositumrespicit,superestutintueare;scilicet
8
ubi ait, et quidem in fabula trium sororum contemtricium in semine
Semeles,adSolemloquens,quinymphisaliisderelictisatqueneglectisin
quaspriusexarserat,noviterLeucothoendiligebat:Quidnunc,Yperione
nate,etreliqua.
[5].Subhoc,fratercarissime,adprudentiam,quacontraRhamnusie
spicula sis patiens, te exhortor. Perlege, deprecor, Fortuitorum Remedia,
que ab inclitissimo phylosophorum Seneca nobis velut a patre filiis
ministrantur, et illud de memoria sane tua non defluat: Si de mundo
fuissetis,mundusquodsuumeratdiligeret.
IV
[Scribit Dantes domino Moroello marchioni Malaspine].
[1]. Ne lateant dominum vincula servi sui, quam affectus gratuitas
dominantis,etnealiarelataproaliis,quefalsarumoppinionumseminaria
frequentiusessesolent,negligentempredicentcarceratum,adconspectum
Magnificentievestrepresentisoraculiseriemplacuitdestinare.
[2].Igiturmichialiminesuspirateposteacurieseparato,inqua,velut
sepesubadmirationevidistis,fasfuitsequiliberatisofficia,cumprimum
pedesiuxtaSarnifluentasecurusetincautusdefigerem,subitoheu!mulier,
ceufulgurdescendens,apparuit,nescioquomodo,meisauspitiisundique
moribus et forma conformis. O quam in eius apparitione obstupui! Sed
stupor subsequentis tonitrui terrore cessavit. Nam sicut diurnis
coruscationibusillicosuccedunttonitrua,sicinspectaflammapulcritudinis
huiusAmorterribilisetimperiosusmetenuit,atquehicferox,tanquam
dominuspulsusapatriapostlongumexiliumsolainsuarepatrians,quicquid
eiuscontrariumfueratintrame,velocciditvelexpulitvelligavit.Occidit
ergo propositum illud laudabile quo a mulieribus suisque cantibus
abstinebam;acmeditationesassiduas,quibustamcelestiaquamterrestria
intuebar,quasisuspectas,impierelegavit;etdenique,necontraseamplius
animarebellaret,liberummeumligavitarbitrium,utnonquoego,sedquo
ille vult, me verti oporteat. Regnat itaque Amor in me, nulla refragante
virtute;qualiterquemeregat,inferiusextrasinumpresentiumrequiratis.
[Seguivalacanzone Amor,dacheconvienpurchiomidoglia].
9
V
UniversisetsingulisYtalieRegibusetSenatoribusalmeUrbisnecnon
Ducibus Marchionibus Comitibus atque Populis, humilis ytalus Dantes
Alagheriiflorentinusetexulinmeritusoratpacem.
[1].Eccenunctempusacceptabile,quosignasurguntconsolationis
etpacis.Namdiesnovasplendescitabortuauroramdemonstrans,queiam
tenebrasdiuturnecalamitatisattenuat;iamqueaureorientalescrebrescunt;
rutilatceluminlabiissuis,etauspitiagentiumblandaserenitateconfortat.
Etnosgaudiumexpectatumvidebimus,quidiupernoctitavimusindeser-
to,quoniamTitanexorieturpacificus,etiustitia,sinesolequasieliotropium
hebetata,cumprimumiubarillevibraveritrevirescet.Saturabunturomnes
quiesuriuntetsitiuntiustitiaminlumineradiorumeius,etconfundentur
qui diligunt iniquitatem a facie coruscantis. Arrexit namque aures
misericordesLeofortisdetribuIuda;atqueullulatumuniversaliscaptivitatis
miserans,MoysenaliumsuscitavitquidegravaminibusEgiptiorumpopulum
suumeripiet,adterramlacteacmellemanantemperducens.
[2].LetareiamnuncmiserandaYtaliaetiamSaracenis,questatiminvi-
diosa per orbem videberis, quia sponsus tuus, mundi solatium et gloria
plebistue,clementissimusHenricus,divusetAugustusetCesar,adnuptias
properat.Exsiccalacrimasetmerorisvestigiadele,pulcerrima,namprope
estquiliberabittedecarcereimpiorum;quipercutiensmalignantesinore
gladiiperdeteos,etvineamsuamaliislocabitagricolisquifructumiustitie
reddantintemporemessis.
[3]. Sed an non miserebitur cuiquam? Ymo ignoscet omnibus
misericordiamimplorantibus,cumsitCesaretmaiestaseiusdeFontedefluat
pietatis. Huius iudicium omnem severitatem abhorret, et semper citra
mediumplectens,ultramediumpremiandosefigit.Anneproptereanequam
hominumapplaudetaudaciasetinitispresumptionumpoculapropinabit?
Absit,quoniamAugustusest.EtsiAugustus,nonnerelapsorumfacinora
vindicabit,etusqueinThessaliampersequetur,Thessaliam,inquam,finalis
deletionis?
[4].Pone,sanguisLongobardorumcoadductambarbariem;etsiquid
deTroyanorumLatinorumqueseminesuperest,illicede,necumsublimis
aquila fulguris instar descendens afduerit, abiectos videat pullos eius, et
prolisproprielocumcorvulisoccupatum.Eya,facite,Scandinaviesoboles,
utcuiusmeritotrepidatisadventumquodexvobisestpresentiamsitiatis.
10
Necseducatalludenscupiditas,moreSirenumnescioquadulcedinevigiliam
rationismortificans.Preoccupetisfaciemeiusinconfessionesubiectionis,
et in psalterio penitentie iubiletis, considerantes quia potestati resistens
Dei ordinationi resistit; et qui divine ordinationi repugnat, voluntati
omnipotentiecoequalirecalcitrat;etdurumestcontrastimulumcalcitrare.
[5].Vosautemquilugetisoppressianimumsublevate,quoniamprope
est vestra salus. Assumite rastrum bone humilitatis, atque glebis exuste
animositatisoccatis,agellumsternitementisvestre,nefortecelestisimber,
sementemvestramanteiactumpreveniens,invacuumdealtissimocadat.
Non resiliat gratia Dei ex vobis tanquam ros quotidianus ex lapide; sed
velutfecundavallisconcipiteacviridegerminetis,viridedicofructiferum
vere pacis; qua quidem viriditate vestra terra vernante, novus agricola
Romanorum consilii sui boves ad aratrum affectuosius et confidentius
coniugabit.Parcite,parciteiamexnunc,ocarissimi,quimecuminiuriam
passi estis, ut Hectoreus pastor vos oves de ovili suo cognoscat; cui etsi
animadversio temporalis divinitus est indulta, tamen, ut eius bonitatem
redoleat a quo velut a puncto biffurcatur Petri Cesarisque potestas,
voluptuosefamiliamsuamcorrigit,sedeivoluptuosiusmiseretur.
[6].Itaque,siculpavetusnonobest,queplerunquesupinaturutcoluber
etvertiturinseipsam,hincutriquepotestisadvertere,pacemunicuique
preparari,etinsperateletitieiamprimitiasdegustare.Evigilateigituromnes
etassurgiteregivestro,incoleLatiales,nonsolumsibiadimperium,sed,ut
liberi,adregimenreservati.
[7]. Nec tantum ut assurgatis exhortor sed ut illius obstupescatis
aspectum. Qui bibitis fluenta eius eiusque maria naviga tis; qui calcatis
arenas littorum et Alpium summitates, que sue sunt; qui publicis
quibuscunquegaudetis,etresprivatasvinculosuelegis,nonaliter,possidetis;
nolite,velutignari,deciperevosmetipsos,tanquamsompniantes,incordibus
etdicentes:Dominumnonhabemus.Hortusenimeiusetlacusestquod
celumcircuit;namDeiestmare,etipsefecitillud,etaridamfundaverunt
manus eius. Unde Deum romanum Principem predestinasse relucet in
miriseffectibus;etverboVerbiconfirmasseposteriusprofiteturEcclesia.
[8].NempesiacreaturamundiinvisibiliaDei,pereaquefactasunt,
intellectaconspiciuntur,etsiexnotioribusnobisinnotiora;sisimpliciter
interesthumaneapprehensioniutpermotumceliMotoremintelligamus
et eius velle; facile predestinatio hec etiam leviter intuentibus innotescet
11
Namsiaprimascintillulahuiusignisrevolvamuspreterita,exquoscilicet
ArgishospitalitasestaFrigibusdenegata,etusqueadOctavianitriumphos
mundi gesta revisere vacet; nonnulla eorum videbimus humane virtutis
omninoculminatranscendisse,etDeumperhomines,tanquampercelos
novos, aliquid operatum fuisse. Non etenim semper nos agimus, quin
interdumutensiliaDeisumus;acvoluntateshumane,quibusinestexnatu-
ralibertas,etiaminferiorisaffectusinmunesquandoqueaguntur,etobnoxie
voluntatieternesepeilliancillanturignare.
[9].Etsihec,queutiprincipiasunt,adprobandumquodqueriturnon
sufficiunt, quis non ab illata conclusione per talia precedentia mecum
oppinari cogetur, pace videlicet annorum duodecim orbem totaliter
amplexata, que, sui sillogizantis faciem Dei filium, sicut opere patrato,
ostendit?Ethic,cumadrevelationemSpiritus,homofactus,evangelizaret
in terris, quasi dirimens duo regna, sibi et Cesari universa distribuens,
alterutriiussitreddiquesuasunt.
[10].Quodsipertinaxanimusposcitulterius,nondumannuensveritati,
verbaChristiexaminetetiamiamligati;cuicumpotestatemsuamPilatus
obiceret,LuxnostradesursumesseasseruitquodilleiactabatquiCesaris
ibiauctoritatevicariagerebatofficium.Nonigiturambuletissicutetgentes
ambulantinvanitatesensustenebrisobscurati;sedaperiteoculosmentis
vestre,acvidetequoniamregemnobisceliacterreDominusordinavit.Hic
est quem Petrus, Dei vicarius, honorificare nos monet: quem Clemens,
nuncPetrisuccessor,luceApostolicebenedictionisilluminat;utubiradius
spiritualisnonsufficit,ibisplendorminorisluminarisillustret.
VI
Dantes Alagherii Florentinus et exul inmeritus scelestissimis Florentinis
intrinsecis.
[1].EternipiaprovidentiaRegis,quidumcelestiasuabonitateperpetuat,
infera nostra despiciendo non deserit, sacrosancto Romanorum Imperio
reshumanasdisposuitgubernandas,utsubtantiserenitatepresidiigenus
mortalequiesceret,etubique,naturaposcente,civiliterdegeretur.Hocetsi
diviniscomprobaturelogiis,hocetsisoliuspodiorationisinnixacontestatur
antiquitas,nonlevitertamenveritatiapplauditquod,solioaugustalivacan-
te, totus orbis exorbitst, quod nauclerus et remiges in navicula Petri
dormitantetquodYtaliamisera,sola,privatisarbitriisderelictaomnique
publicomoderaminedestituta,quantaventorumfluentorumveconcussio-
12
neferaturverbanoncaperentsedetvixYtaliinfeliceslacrimismetiuntur.
IgiturinhancDeimanifestissimamvoluntatemquicunquetemerepresu-
mendotumescunt,siglaudiusEiusquidicitMeaestultiodecelonon
cecidit,exnuncseveriiudicisadventanteiudiciopallorenotentur.
[2]. Vos autem divina iura et humana transgredientes, quos dira
cupiditatis ingluvies paratos in omne nefas illexit, nonne terror secunde
mortisexagitat,exquo,primietsoliiugumlibertatishorrentesinromani
Principis, mundi regis et Dei ministri, gloriam fremuistis, atque iure
prescriptionisutentes,debitesubiectionisofficiumdenegando,inrebellionis
vesaniammaluistisinsurgere?Anignoratis,amentesetdiscoli,publicaiura
cumsolatemporisterminationefiniri,etnulliusprescriptioniscalculofore
obnoxia? Nempe legum sanctiones alme declarant, et humana ratio
percotando decernit, publica rerum dominia, quantalibet diuturnitate
neglectanunquampossevanescerevelabstenuataconquiri;namquodad
omniumceditutilitatem,sineomniumdetrimentointerirenonpotest,vel
etiam infirmari; et hoc Deus et natura non vult, et mortalium penitus
abhorreretadsensus.Quid,fatuatalioppinionesummota,tanquamalteri
Babilonii, pium deserentes imperium nova regna temptatis, ut alia sit
Florentina civilitas, alia sit Romana? Cur apostolice monarchie similiter
inviderenonlibet,utsiDeliageminaturincelo,gemineturetDelius?Atqui
simaleausarependerevobisterrorinonest,territetsaltimobstinataprecordia
quodnonmodosapientia,sedinitiumeiusadpenamculpevobisablatum
est.Nullaetenimconditiodelinquentisformidolosior,quamimpudenter
et sine Dei timore quicquid libet agentis. Hac nimirum persepe
animadversione percutitur impius, ut moriens obliviscatur sui qui dum
viveretoblitusestDei.
[3]. Sin prorsus arrogantia vestra insolens adeo roris altissimi, ceu
cacumina Gelboe, vos fecit exsortes, ut Senatus eterni consulto restitisse
timori non fuerit, nec etiam non timuisse timetis; nunquid timor ille
perniciosus,humanusvidelicetatquemundanus,abessepoterit,superbissimi
vestrisanguinisvestrequemultumlacrimanderapineinevitabilinaufragio
properante?Anseptivalloridiculocuiquamdefensioniconfiditis?Omale
concordes!omiracupidineobcecati!Quidvallosepsisse,quidpropugnaculis
etpinnisurbemarmasseiuvabit,cumadvolaveritaquilainauroterribilis,
quenuncPirenen,nuncCaucason,nuncAthlantasupervolans,militieceli
magisconfortatasufflamine,vastamariaquondamtransvolandodespexit?
13
quid, cum adfore stupescetis, miserrimi hominum, delirantis Hesperie
domitorem?Nonequidemspes,quamfrustrasinemorefovetis,reluctantia
istaiuvabitur,sedhacobiceiustiregisadventusinflammabituramplius,ac,
indignata,misericordiasemperconcomitanseiusexercitumavolabit;etquo
false libertatis trabeam tueri existimatis, eo vere servitutis in ergastula
concidetis. Miro namque Dei iudicio quandoque agi credendum est, ut
unde digna supplicia impius declinare arbitratur, inde in ea gravius
precipitetur;etquidivinevoluntatireluctatusestetsciensetvolens,eidem
militetnesciensatquenolens.
[4].Videbitisedificiavestranonnecessitatiprudenterinstructaseddelitiis
inconsulte mutata, que Pergama rediviva non cingunt, tam ariete ruere,
tristes,quamignecremari.Videbitisplebemcircunquaquefurentemnunc
incontraria,proetcontra,deindeinidemadversusvoshorrendaclamantem,
quoniam simul et ieiuna et timida nescit esse. Templa quoque spoliata,
cotidiematronarumfrequentataconcursu,parvulosqueadmirantesetinscios
peccatapatrumlueredestinatosviderepigebit.Etsipresagamensmeanon
fallitur, sic signis veridicis sicut inexpugnabilibus argumentis instructa
prenuntians,urbemdiutinomeroreconfectaminmanusalienorumtradi
finaliter,plurimavestriparteseuneceseucaptivitatedeperdita,perpessuri
exilium pauci cum fletu cernetis. Utque breviter colligam, quas tulit
calamitatesillacivitasgloriosainfideprolibertateSaguntum,ignominiose
voseasinperfidiaproservitutesubirenecesseest.
[5]. Nec ab inopina Parmensium fortuna sumatis audaciam, qui
malesuadafameurgentemurmurantesinvicempriusmoriamuretinme-
diaarmaruamus,incastraCesaris,absenteCesare,proruperuntnamet
hii,quanquamdeVictoriavictoriamsintadepti,nichilominusibisuntde
dolore dolorem memorabiliter consecuti. Sed recensete fulmina Federici
prioris,etMediolanumconsulitepariteretSpoletum;quoniamipsorum
perversione simul et eversione discussa viscera vestra nimium dilatata
frigescent, et corda vestra nimium ferventia contrahentur. A, Tuscorum
vanissimi,tamnaturaquamvitioinsensati!Quaminnoctistenebrismalesane
mentis pedes oberrent ****ante oculos pennatorum, nec perpenditis nec
figuratisignari.Videntnamquevospennatietinmaculatiinvia,quasistantes
inliminecarceris,etmiserantemquempiam,nefortevosliberetcaptivatos
et in compedibus astrictos et manicis, propulsantes. Nec advertitis
dominantemcupidinem,quiaceciestis,venenososusurrioblandientem,
14
minisfrustatoriiscohibentem,necnoncaptivantemvosinlegepeccati,ac
sacratissimis legibus que iustitie naturalis imitantur ymaginem, parere
vetantem;observantiaquarum,sileta,silibera,nontantumnonservitus
esse probatur, quin ymo perspicaciter intuenti liquet ut est ipsa summa
libertas. Nam quid aliud hec nisi liber cursus voluntatis in actum quem
suislegesmansuetisexpediunt?Itaquesolisexistentibusliberisquivoluntarie
legi obediunt, quos vos esse censebitis qui, dum pretenditis libertatis
affectum,contralegesuniversasinlegumprincipemconspiratis?
[6].OmiserrimaFesulanorumpropago,etiterumiampunitabarbaries!
An parum timoris prelibata incutiunt? Omnino vos tremere arbitror
vigilantes,quanquamspemsimuletisinfacieverboquemendaci,atquein
somniisexpergisciplerunque,sivepavescentesinfusapresagia,sivediurna
consilia recolentes. Verum si merito trepidantes insanisse penitet non
dolentes,utinamaritudinempenitentiemetusdolorisquerivuliconfluant,
vestrisanimisinfigendasupersunt,quodRomanereibaiulushicdivuset
triumphatorHenricus,nonsuaprivatasedpublicamundicommodasitiens,
arduaquequepronobisaggressusestsuaspontepenasnostrasparticipans,
tanquamadipsum,postChristum,digitumprophetieprophetadirexerit
Ysaias, cum, spiritu Dei revelante, predixit: Vere languores nostros ipse
tulitetdoloresnostrosipseportavit.Igiturtempusamarissimepenitendi
vostemerepresumptorum,sidissimularenonvultis,adesseconspicitis.Et
serapenitentiahocamodoveniegenitivanonerit,quinpotiustempestive
animadversionisexordium.Estenim:quoniampeccatorpercutitur,utsine
retractationemoriatur.
Scriptum pridie Kalendas Apriles in finibus Tuscie sub fontem Sarni,
faustissimicursusHenriciCesarisadYtaliamannoprimo.
VII
Sanctissimo gloriosissimo atque felicissimo triumphatori et domino
singularidominoHenricodivinaprovidentiaRomanorumRegietsemper
AugustodevotissimisuiDantesAlagheriiFlorentinusetexulinmeritusac
universaliteromnesTusciquipacemdesiderant,terreosculumantepedes.
[1].InmensaDeidilectionetestante,relictanobisestpacishereditas,ut
insuamiradulcedinemilitienostreduramitescerent,etinusueiuspatrie
triumphantis gaudia mereremur. At livor antiqui et implacabilis hostis,
humaneprosperitatisemperetlatenterinsidians,nonnullosexheredando
volentes,obtutorisabsentiamnosaliosimpiusdenudavitinvitos.Hincdiu
15
superfluminaconfusionisdeflevimus,etpatrociniaiustiregisincessanter
implorabamus,quisatellitiumsevityrannidisperderetetnosinnostraiustitia
reformaret. Cumque tu, Cesaris et Augusti successor, Apennini iuga
transiliens veneranda signa Tarpeia retulisti, protinus longa substiterunt
suspirialacrimarumquediluviadesierunt,et,ceuTitanpreoptatusexoriens,
novaspesLatioseculimelioriseffulsit.Tuncpleriquevotasuaprevenientes
in iubilo tam Saturnia regna quam Virginem redeuntem cum Marone
cantabant.
[2].Verumquiasolnoster,sivedesideriifervorhocsubmoneatsivefacies
veritatis,autmorariiamcrediturautretrocederesupputatur,quasiIosue
denuovelAmosfiliusimperaret,incertitudinedubitarecompellimuretin
vocem Precursoris irrumpere sic: Tu es qui venturus es, an alium
expectamus?.Etquamvislongasitisindubiumquesuntcertapropteresse
propinqua,utadsolet,furibundadeflectat,nichilominusintecredimuset
speramus,asseverantesteDeiministrumetEcclesiefiliumetRomaneglo-
riepromotorem.Nametegoquiscribotampromequamproaliis,velut
decetimperatoriammaiestatembenignissimumvidietclementissimumte
audivi, cum pedes tuos manus mee tractarunt et labia mea debitum
persolverunt.Tuncexultavitintespiritusmeus,cumtacitusdiximecum:
EcceAgnusDei,eccequitollitpeccatamundi.
[3].Sedquidtamseramoretursegnitiesadmiramur,quandoiamdudum
invallevictorEridaninonsecusTusciamderelinquis,pretermittisetnegligis,
quamsiiuratutandaImperiicircumscribiLigurumfinibusarbitreris;non
prorsus,utsuspicamur,advertens,quoniamRomanorumgloriosapotestas
nec metis Ytalie nec tricornis Europe margine coarctatur. Nam etsi vim
passainangustumgubernaculasuacontraxerit,undiquetamendeinviola-
bili iure fluctus Amphitritis attingens vix ab inutili unda Oceani se
circumcingidignatur.Scriptumetenimnobisest:
NasceturpulcraTroyanusorigineCesar
imperiumOcceano,famamquiterminetastris.
Et cum universaliter orbem describi edixisset Augustus, ut bos noster
evangelizans accensus Ignis eterni flamma remugit, si non de iustissimi
principatusaulaprodiissetedictum,unigenitusDeiFiliushomofactusad
profitendum secundum naturam assumptam edicto se subditum,
nequaquamtuncnascideVirginevoluisset;nonenimsuasissetiniustum,
quemomnemiustitiamimpleredecebat.
16
[4]. Pudeat itaque in angustissima mundi area irretiri tam diu quem
mundusomnisexpectat;etabAugusticircumspectionenondefluatquod
Tuscanatyrannisindilationisfiduciaconfortatur,etcotidiemalignantium
cohortando superbiam vires novas accumulat, temeritatem temeritati
adiciens.IntonetiterumvoxillaCurionisinCesarem:
Dumtrepidantnullofirmateroborepartes,
tollemoras;sempernocuitdifferreparatis:
parlaboratquemetuspretiomaiorepetuntur
IntonetillavoxincrepitantisAnubisiteruminEneam:
Sitenullamovettantarumgloriarerum,
necsuperipsetuamolirislaudelaborem,
Ascaniumsurgentemetspesheredislulirespice,
cuiregnumYtalieRomanaquetellus
debentur.
[5].Iohannesnamque,regiusprimogenitustuusetrex,quem,postdiei
orientis occasum, mundi successiva posteritas prestolatur, nobis est alter
Ascanius, qui vestigia magni genitoris observans,in Turnos ubique sicut
leodesevietetinLatinosvelutagnusmitescet.Precaveantsacratissimiregis
altaconsilia,necelesteiudiciumSamuelisillaverbareasperent:
Nonnecumparvulusessesinoculistuis,caputintribubusIsraelfactuses,
unxitqueteDominusinregemsuperIsrael,etmisitteDeusinviaetait:
VadeetinterficepeccatoresAmalech?.Namettuinregemsacratusesut
AmalechpercutiasetAgagnonparcas,atqueulciscarisIllumquimisittede
gente brutali et de festina sua sollempnitate; que quidem et Amalech et
Agagsonaredicuntur.
[6]. Tu Mediolani tam vernando quam hiemando moraris et hydram
pestiferampercapitumamputationemrerisextinguere?Quodsimagnalia
gloriosiAlciderecensuisses,teutillumfallicognosceres,cuipestilensanimal,
capite repullulante multiplici, per damnum crescebat, donec instanter
magnanimusviteprincipiumimpetivit.Nonetenimadarboresextirpandas
valetipsaramorumincisioquiniterummultipliciusvirulenterramificent,
quousqueradicesincolumesfuerintutprebeantalimentum.Quid,preses
unice mundi, peregisse preconicis cum cervicem Cremone deflexeris
contumacis?nonnetuncvelBrixievelPapierabiesinopinaturgescet?Ymo,
quecumetiamflagellataresederit,moxaliaVercellisvelPergamivelalibi
returgebit,donechuiusscatescentiecausaradicalistollatur,etradicetanti
errorisavulsa,cumtruncoramipungitiviarescant.
17
[7]. An ignoras, excellentissime principum, nec de specula summe
celsitudinis deprehendis ubi vulpecula fetoris istius, venantium secura,
recumbat? Quippe nec Pado precipiti, nec Tiberi tuo criminosa potatur
verumSarnifluentatorrentisadhucrictuseiusinficiunt,etFlorentia,forte
nescis?, dira hec pernicies nuncupatur. Hec est vipera versa in viscera
genitricis; hec est languida pecus gregem domini sui sua contagione
commaculans; hec Myrrha scelestis et impia in Cinyre patris amplexus
exestuans; hec Amata illa impatiens, que, repulso fatali connubio, quem
fata negabant generum sibi adscire non timuit, sed in bella furialiter
provocavit,etdemum,maleausaluendo,laqueosesuspendit.Verematrem
vipereaferitatedilaniarecontendit,dumcontraRomancornuarebellionis
exacuit,queadymaginemsuamatquesimilitudinemfecitillam.Verefumos,
evaporante sanie, vitiantes exhalat et inde vicine pecudes et inscie
contabescunt, dum falsis illiciendo blanditiis et figmentis aggregat sibi
finitimos et infatuat aggregatos. Vere in paternos ardet ipsa concubitus,
dumimprobaprocacitateconatursummiPontificis,quipaterestpatrum,
adversum te violare assensum. Vere Dei ordinationi resistit, proprie
voluntatis ydolum venerando, dum regem aspernata legiptimum non
erubescitinsanareginonsuoiuranonsuapromaleagendipotestatepacisci.
Sedattendatadlaqueummulierfuriataquoseinnectit.Namsepequisin
reprobumsensumtraditur,uttraditusfaciateaquenonconveniunt;que
quamvisiniustasintopera,iustatamensuppliciaessenoscuntur.
[8].Eiaitaque,rumpemoras,prolesalteraIsai,sumetibifiduciamde
oculis Domini Dei Sabaoth coram quo agis, et Goliam hunc in funda
sapientie tue atque in lapide virium tuarum prosterne; quoniam in eius
occasunoxetumbratimoriscastraPhilistinorumoperiet:fugientPhilistei
etliberabiturIsrael.Tunchereditasnostra,quamsineintermissionedeflemus
ablatam,nobiseritinintegrumrestituta;acquemadmodum,sacrosancte
Ierusalem memores, exules in Babilone gemiscimus, ita tunc cives et
respirantesinpace,confusionismiseriasingaudiorecolemus.
Scriptum in Tuscia sub fonte Sarni xv Kalendas Maias, divi Henrici
faustissimicursusadYtaliamannoprimo.
VIII[IX]
SerenissimeatquepiissimedominedomineMargaritecelestismiserationis
intuitu Romanorum regine et semper Auguste, devotissima sua G. de
BatifolleDeietImperiigratialargientecomitissainTusciapalatina,flexis
humilitergenibusreverentiedebitumexhibet.
18
Regalis epistole documenta gratuita ea qua potui veneratione recepi,
intellexidevote.Sedcumdeprosperitatesuccessuumvestrifelicissimicursus
familiariterintimataconcepi,quantolibensanimusconcipientisarriserit,
placetpotiuscommendaresilentiotanquamnuntiomeliorinonenimverba
significandosufficiuntubimensipsaquasidebriasuperatur.Itaquesuppleat
regieCelsitudinisapprehensioquescribentishumilitasexplicarenonpotest.
Atquamvisinsinuataperlitterasineffabilitergratafuerintetiocunda,
spesampliortamenetletandicausasaccumulatetsimulvotaiustaconfectat.
Spero equidem, de celesti provisione confidens quam nunquam falli vel
prepediripossenondubitoetquehumanecivilitatidePrincipesingulari
providit, quod exordia vestri regni felicia semper in melius prosperata
procedent. Sic igitur in presentibus et futuris exultans, ad Auguste
clementiamsineullahesitationerecurro,etsupplicitertempestivadeposco
quatenusmesubumbratutissimavestriCulministalitercollocaredignemini,
utcuiusquesinistrationisabestusimsemperetvidearessesecura.
IX[X]
IllustrissimeatquepiissimedominedomineMargaritedivinaprovidentia
RomanorumregineetsemperAugustefidelissimasuaG.deBatifolleDei
et imperialis indulgentie gratia comitissa in Tuscia palatina, cum
promptissima recommendatione se ipsam et voluntarium ab obsequia
famulatum.
Cum pagina vestre Serenitatis apparuit ante scribentis et gratulantis
aspectum,expertaestmeapurafidelitasquamindominorumsuccessibus
cordasubditorumfideliumcolletentur.Nampereaquecontinebanturin
ipsa,cumtotacordishilaritateconcepiqualiterdexterasummiRegisvota
Cesaris et Auguste feliciter adimplebat. Proinde gradum mee fidelitatis
experta petentis audeo iam inire officium. Ergo ad audientiam vestre
Sublimitatisexoransetsuppliciterprecoretdevotedeposcoquatenusmentis
oculisintueridigneminiprelibateinterdumfideipuritatem.
Verumquianonnullaregaliumclausularumvidebaturhortariut,siquan-
donuntiorumfacultasadesset,Celsitudiniregiealiquidperoptandodestatus
meiconditionereferrem,quamvisquedampresumptionisfaciesinterdicat,
obedientie tamen suadente virtute obediam. Audiat, ex quo iubet,
RomanorumpiaetserenaMaiestas,quoniamtemporemissionispresentium
coniunx predilectus et ego, Dei dono, vigebamus incolumes, liberorum
sospitategaudentes,tantosolitoletioresquantosignaresurgentisImperii
melioraiamseculapromittebant.
19
MissumdeCastroPoppiixvKalendasIunias,faustissimicursusHenrici
CesarisadYtaliamannoprimo.
[VIII]
Gloriosissime atque clementissime domine domine Margarite divina
providentiaRomanorumregineetsemperAuguste,G.deBatifolleDeiet
adiuvalisMagnificentiegratiacomitissainTusciapalatina,tamdebitequam
devotesubiectionisofficiumantepedes.
Gratissima regie Benignitatis epistola et meis oculis visa letanter et
manibusfuitassumptareverenter,utdecuit.Cumquesignificataperillam
mentis aciem penetrando dulcescerent, adeo spiritus lectitantis fervore
devotionisincaluit,utnunquampossintsuperareoblivianecmemorlasine
gaudiomemorare.Namquantavelqualisego,utadenarrandummichide
sospitate consortis et sua, utinam diuturna!, coniunx fortissima Cesaris
condescendat?Quippetantipondushonorisnequemerltagratulantisneque
dignitaspostulabat;sednecetiaminclinarihumanorumgraduumdedecuit
apicem,unde,velutavivofonte,sanctecivilitatisexempladebentinferioribus
emanare.
Dignasitaquepersolveregratesnonopisesthominis;verumabhomine
alienum esse non reor pro insufficientie supplemento Deum exorare
quandoque.Nuncideoregnisideriiiustisprecibusatquepiisaulapulsetur,
et impetret supplicantis affectus quatenus mundi gubernator eternus
condescensui tanto premia coequata retribuat, et ad auspitia Cesaris et
Augustedexteramgratiecoadiutricisextendat;utquiromaniprincipatus
imperiobarbarasnationesetcivesinmortaliumtutamentasubegit,delirantis
evifamiliamsubtriumphisetgloriasuiHenricireformetinmelius.
XI
[Cardinalibus ytalicis Dantes de Florentia, etc.].
[1]. Quomodo sola sedet civitas plena populo! facta est quasi vidua
domina gentium. Principum quondam Phariseorum cupiditas que
sacerdotiumvetusabominabilefecit,nonmodoleviticeprolisministerium
transtulit,quinetpreelectecivitatiDavidobsidionempeperitetruinam.
Quodquidemdespeculapunctalieternitatisintuensquisoluseternusest,
mentemDeodignamviripropheticiperSpiritumSanctumsuaiussione
impressit,etissanctamIerusalemvelutexstinctamperverbapresignataet
nimium,prohdolor!,iteratadeflevit.
[2].NosquoqueeundemPatremetFilium,eundemDeumethominem,
20
necnoneandemMatremetVirginemprofitentes,propterquosetpropter
quorum salutem ter de caritate interrogatum et dictum est: Petre, pasce
sacrosanctumovile;Romamcui,posttottriumphorumpompas,etverbo
etopereChristusorbisconfirmavitimperium,quametiamillePetrus,et
Paulusgentiumpredicator,inapostolicamsedemasperginepropriisanguinis
consecravit,cumIeremia,nonlugendaprevenientes,sedpostipsadolentes,
viduametdesertamlugerecompellimur.
[3].Piget,heu!,nonminusquamplagamlamentabilemcernereheresium,
quodimpietatisfautores,Iudei,Saracenietgentes,sabbatanostrarident,
et,utfertur,conclamant:UbiestDeuseorum?;etquodforsansuisinsidiis
apostate Potestates contra defensantes Angelos hoc adscribunt; et, quod
horribiliusest,quodastronomiquidametcrudeprophetantesnecessarium
asseruntquod,maleusilibertatearbitrii,eligeremaluistis.
[4]. Vos equidem, Ecclesie militantis veluti primi prepositi pili, per
manifestamorbitamCrucifixicurrumSponseregerenegligentes,nonaliter
quamfalsusaurigaPhetonexorbitastis;etquorumsequentemgregemper
saltus peregrinationis huius illustrare intererat, ipsum una vobiscum ad
precipitiumtraduxistis.Necadimitandarecenseocumdorsa,nonvultus,
adSponsevehiculumhabeatis,etveredicipossetis,quiPropheteostensi
sunt,maleversiadtemplumvobisignemdecelomissumdespicientibus,
ubinuncareabalienocalescunt;vobiscolumbasintemplovendentibus
ubi que pretio mensurari non possunt, in detrimentum hinc inde
commorantiumvenaliafactasunt.Sedattendatisadfuniculum,attendatis
ad ignem neque patientiam contemnatis Illius qui ad penitentiam vos
expectat.Quodsideprelibatoprecipitiodubitaturquidaliuddeclarando
respondeam,nisiquodinAlcimumcumDemetrioconsensistis?
[5].Forsitanetquisiste,quiOzerepentinumsuppliciumnonformidans,
adarcam,quamvislabantem,seerigit?indignanterobiurgabitis.Quippe
de ovibus pascue Iesu Christi minima una sum; quippe nulla pastorali
auctoritateabutens,quoniamdivitiemecumnonsunt.Nonergodivitiarum,
sedgratiaDeisumidquodsum,etzelusdomuseiuscomeditme.Nam
etiaminorelactentiumetinfantiumsonuitiamDeoplacitaveritas,et
cecusnatusveritatemconfessusest,quamPhariseinonmodotacebant,sed
etmalignereflectereconabantur.Hiishabeopersuasumquodaudeo.Habeo
preter hec preceptorem Phylosophum qui, cuncta moralia dogmatizans,
amicisomnibusveritatemdocuitpreferendam.NecOzepresumptioquam
21
obiectandamquiscrederet,quasitemereprorumpentemmeinficitsuitabe
reatus;quiailleadarcam,egoadbovescalcitrantesetperabviadistrahentes
attendo. Ille ad arcam proficiat qui salutiferos oculos ad naviculam
fluctuantemaperuit.
[6]. Non itaque videor quemquam exacerbasse ad iurgia; quin potius
confusionisruboremetinvobisetaliis,nominesoloarchimandritis,per
orbemdumtaxatpudoreradicatusnonsittotaliter,accendisse;cumdetot
pastorisofficiumusurpantibus,detotovibus,etsinonabactis,neglectis
tamenetincustoditisinpascuis,unasolavox,solapia,ethecprivata,in
matrisEcclesiequasifunereaudiatur.
[7]. Quidni? Cupiditatem unusquisque sibi duxit in uxorem,
quemadmodumetvos,quenunquampietatisetequitatis,utcaritas,sed
semperimpietatisetiniquitatisestgenitrix.A,materpiissima,sponsaChristi,
que in aqua et Spiritu generas tibi filios ad ruborem! Non caritas, non
Astrea, sed filie sanguisuge facte sunt tibi nurus; que quales pariant tibi
fetus,preterLunensempontificemomnesaliicontestantur.IacetGregorius
tuusintelisaranearum;iacetAmbrosiusinneglectisclericorumlatibulis;
iacetAugustinusabiectus,Dionysius,DamascenusetBeda;etnescioquod
Speculum, Innocentium, et Ostiensem declamant. Cur non? Illi Deum
querebant,utfinemetoptimum;isticensusetbeneficiaconsecuntur.
[8].Sed,opatres,nemephenicemextimetisinorbeterrarum;omnes
enimquegarriomurmurantautmussantautcogitantautsommantetque
inventanonattestantur.Nonnullisuntinadmirationesuspensi:ansemper
ethocsilebunt,nequeFactorisuotestimoniumreddent?VivitDominus,
quiaquimovitlinguaminasinaBalaam,Dominusestetiammodernorum
brutorum.
[9].Iamgarrulusfactussum:vosmecoegistis.Pudeatergotamabinfra,
nondeceloutabsolvat,arguivelmoneri.Rectequidemnobiscumagitur,
cumexeapartepulsaturadnosadquamcumceterissensibusinfletauditum,
ac pariat pudor in nobis penitudinem, primogenitam suam, et hec
propositumemendationisaggeneret.
[10].Quodutgloriosalonganimitasfoveatetdefendat,Romamurbem,
nuncutroqueluminedestitutam,nuncAnnibalinedumaliimiserandam,
solamsedentemetviduamproutsuperiusproclamatur,qualisest,promo-
dulovestreymaginisantementalesoculosaffigatisoportet.Etadvoshec
suntmaximequisacrumTiberimparvulicognovistis.NametsiLatialecaput
piecunctisestYtalisdiligendumtanquamcomunesuecivilitatisprincipium,
22
vestrumiustecenseturaccuratissimecolereipsum,cumsitvobisprincipium
ipsiusquoqueesse.EtsiceterosYtalosinpresensmiseriadoloreconfecitet
ruboreconfudit,erubescendumessevobisdolendumquequisdubitet,qui
tam insolite sui vel Solis eclipsis causa fuistis? Tupre omnibus, Urse, ne
degradaticollegeperpetuoremanerentinglorii;etilli,utmilitantisEcclesie
venerandainsigniaqueforsannonemeritisedinmeriticoactiposuerant,
apostoliciculminisauctoritateresumerent.Tuquoque,transtiberinesectator
factionis alterius ut ira defuncti Antistitis in te velut ramus insitionis in
trunco non suo frondesceret, quasi triumphatam Carthaginem nondum
exueras,illustriumScipionumpatriepotuistihuncanimumsineullatui
iudiciicontradictionepreferre.
[11].Emendabiturquidemquanquamnonsitquinnotacicatrixinfamis
ApostolicamSedemusqueadignem,cuiceliquinuncsuntetterrasunt
reservati,deturpet,siunanimesomnesquihuiusmodiexorbitationisfuistis
auctores, pro Sponsa Christi, pro sede Sponse que Roma est, pro Ytalia
nostra,etutpleniusdicam,ptototacivitateperegrinanteinterris,viriliter
propugnetis,utdepalestraiamcepticertaminisundiqueabOcceanimar-
ginecircumspecta,vosmetipsoscumgloriaofferentes,audirepossitis:Gloria
inexcelsis;etutVasconumobprobriumquitamdiracupidineconflagrantes
Latinorumgloriamsibiusurparecontendunt,perseculacunctafuturasit
posterisinexemplum.
XII
[Amico Florentino].
[1]. In litteris vestris et reverentia debita et affectione receptis, quam
repatriatio mea cure sit vobis et animo, grata mente ac diligenti
animadversioneconcepi;etindetantomedistrictiusobligastis,quantorarius
exulesinvenireamicoscontingit.Adillarumverosignificataresponsio,etsi
noneritqualemforsanpusillanimitasappeteretaliquorum,utsubexamine
vestriconsiliianteiudiciumventiletur,affectuosedeposco.
[2].Ecceigiturquodperlitterasvestrasmeiquenepotisnecnonaliorum
quampluriumamicorum,significatumestmichiperordinamentumnuper
factumFlorentiesuperabsolutionebannitorumquodsisolverevellemcertam
pecuniequantitatemvellemquepatinotamoblationis,etabsolvipossemet
redireadpresens.Inquaquidemduoridendaetmalepreconsiliatasunt,
pater;dicomalepreconsiliataperillosquitaliaexpresserunt,namvestre
litterediscretiusetconsultiusclausulatenichildetalibuscontinebant.
23
[3]. Estne ista revocatio gratiosa qua Dantes Alagherii revocatur ad
patriam,pertrilustriumfereperpessusexilium?Hocnemeruitinnocentia
manifesta quibuslibet? hoc sudor et labor continuatus in studio? Absit a
viro phylosophie domestico temeraria tantum cordis humilitas, ut more
cuiusdamCiolietalioruminfamiumquasivinctusipsesepatiaturofferri!
Absitaviropredicanteiustitiamutperpessusiniurias,iniuriaminferentibus,
velutbenemerentibus,pecuniamsuamsolvat!
[4].Nonesthecviaredeundiadpatriam,patermi;sedsialiapervos
anteautdeindeperaliosinveniturquefameDantisquehonorinonderoget,
illam non lentis passibus acceptabo; quod si per nullam talem Florentia
introitur,nunquamFlorentiamintroibo.Quidni?nonnesolisastrorumque
specula ubique conspiciam? nonne dulcissimas veritates potero speculari
ubique sub celo, ni prius inglorium ymo ignominiosum populo
Florentinequecivitatimereddam?Quippenecpanisdeficiet.
XIII
Magnifico atque victorioso domino domino Cani Grandi de la Scala
sacratissimiCesareiPrincipatusinurbeVeronaetcivitateVicentieVicario
generali, devotissimus suus Dantes Alagherii florentinus natione non
moribus, vitam orat per tempora diuturna felicem et gloriosi nominis
perpetuumincrementum.
[1]. Inclita vestre Magnificentie laus, quam fama vigil volitando
disseminat,sicdistrahitindiversadiversos,uthosinspemsueprosperitatis
attollat,hosexterminiideiciatinterrorem.Huiusquidempreconium,facta
modernorumexsuperans,tanquamveriexistentialatiusarbitrabaraliquando
superfluum. Verumnediuturnamenimisincertitudosuspenderet,velut
Austri regina Ierusalem petiit, velut Pallas petiit Elicona, Veronam petii
fidisoculisdiscursurusaudita,ibiquemagnaliavestravidi,vidibeneficia
simul et tetigi; et quemadmodum prius dictorum ex parte suspicabar
excessum,sicposteriusipsafactaexcessivacognovi.Quofactumutexauditu
solocumquadamanimisubiectionebenivoluspriusexstiterim,sedexvisu
postmodumdevotissimusetamicus.
[2].Necreoramicinomenassumens,utnonnulliforsitanobiectarent,
reatum presumptionis incurrere, cum non minus dispares connectantur
quam pares amicitie sacramento. Nam si delectabiles et utiles amicitias
inspicerelibeat,illispersepiusinspicientipatebitpreheminentesinferioribus
coniugaripersonas.Etsiadveramacperseamicitiamtorqueaturintuitus,
nonne summorum illustriumque principum plerunque viros fortuna
24
obscuros,honestatepreclaros,amicosfuisseconstabit?Quidni,cumetiam
Deiethominisamicitianequaquamimpediaturexcessu?Quodsicuiquam
quodasseriturnuncvidereturindignum,SpiritumSanctumaudiat,amicitie
sueparticipesquosdamhominesprofitentem;naminSapientiadesapientia
legitur quoniam infinitus thesaurus est hominibus, quo qui usi sunt,
participesfactisuntamicitieDei.Sedhabetimperitiavulgisinediscretione
iudicium;etquemadmodumsolempedalismagnitudinisarbitratur,sicet
circamoresvanacredulitatedecipitur.Nosautemquibusoptimumquod
estinnobisnosceredatumest,gregumvestigiasectarinondecet,quinymo
suiserroribusobviaretenemur.Namintellectuacrationedegentes,divina
quadamlibertatedotati,nullisconsuetudinibusastringuntur;necmirum,
cumnonipsilegibus,sedipsislegespotiusdirigantur.Liquetigiturquod
superius dixi, me scilicet esse devotissimum et amicum, nullatenus esse
presumptum.
[3]. Preferens ergo amicitiam vestram quasi thesaurum carissimum,
providentiadiligentietaccuratasolicitudineillamservaredesidero.Itaque,
cumindogmatibusmoralisnegotiiamicitiamadequarietsalvarianalogo
doceatur,adretribuendumprocollatisbeneficiisplusquamsemelanalogiam
sequimihivotivumest;etpropterhocmunusculameasepemultumconspexi
etabinvicemsegregavinecnonsegregatapercensui,digniusquegratiusque
vobisinquirens.Nequeipsipreheminentievestrecongruumcomperimagis
quamComediesublimencanticamquedecoraturtituloParadisi;etillam
subpresentiepistola,tanquamsubepigrammatepropriodedicatam,vobis
ascribo,vobisoffero,vobisdeniquerecommendo.
[4]. Illud quoque preterire silentio simpliciter inardescens non sinit
affectusquodinhacdonationeplusdonoquamdominoethonorisetfame
conferrivideripotest;quinymocumeiustituloiampresagiumdegloria
vestrinominisampliandasatisattentisvidebarexpressisse;quoddepropo-
sito.Sedzelusgratievestre,quamsitiovitamparvipendens,aprimordio
metam prefixam urgebit ulterius. Itaque, formula consumata epistole ad
introductionem oblati operis aliquid sub lectoris officio compendiose
aggrediar.
[5].SicutdicitPhylosophusinsecundoMetaphysicorum,sicutresse
habetadesse,sicsehabetadveritatem;cuiusratioest,quiaveritasdere,
que in veritate consistit tanquam in subiecto, est similitudo perfecta rei
sicutest.Eorumveroquesunt,quedamsicsuntuthabeantesseabsolutum
inse;quedamsuntitauthabeantessedependensabalioperrelationem
25
quandam, ut eodem tempore esse et ad aliud se habere ut relativa; sicut
pateretfilius,dominusetservus,duplumetdimidium,totumetpars,et
huiusmodi,inquantumtalia.Proptereaquodessetaliumdependetabalio,
consequensestquodeorumveritasabaliodependeat;ignoratoenimdimidio,
nunquamcognosciturduplum,etsicdealiis.
[6]. Volentes igitur aliqualem introductionem tradere de parte operis
alicuius,oportetaliquamnotitiamtraderedetotocuiusestpars.Quapropter
etego,volensdepartesupranominatatotiusComediealiquidtradereper
modumintroductionis,aliquiddetotooperepremittendumexistimavi,ut
facilioretperfectiorsitadpartemintroitus.Sexigitursuntqueinprincipio
cuiusquedoctrinalisoperisinquirendasuntvidelicetsubiectum,agens,for-
ma,finis,librititulus,etgenusphylosophie.Deististriasuntinquibus
parsistaquamvobisdestinareproposuivariaturatoto,scilicetsubiectum,
formaettitulus;inaliisverononvariatur,sicutapparetinspicienti;etideo
circaconsiderationemdetotoistatriainquirendaseorsumsunt:quofacto,
satis patebit ad introductionem partis. Deinde inquiremus alia tria non
solumperrespectumadtotum,sedetiamperrespectumadipsampartem
oblatam.
[7].Adevidentiamitaquedicendorumsciendumestquodistiusoperis
nonestsimplexsensus,ymodicipotestpolisemos,hocestpluriumsensuum;
namprimussensusestquihabeturperlitteram,aliusestquihabeturper
significataperlitteram.Etprimusdiciturlitteralissecundusveroallegoricus
sivemoralissiveanagogicus.Quimodustractandi,utmeliuspateat,potest
considerari in hiis versibus: In exitu Israel de Egipto, domus Iacob de
populobarbaro,factaestIudeasanctificatioeius,Israelpotestaseius.Nam
siadlitteramsolaminspiciamus,significaturnobisexitusfiliorumIsraelde
Egipto,temporeMoysis;siadallegoriam,nobissignificaturnostraredemptio
facta per Christum; si ad moralem sensum, significatur nobis conversio
anime de luctu et miseria peccati ad statum gratie; si ad anagogicum,
significaturexitusanimesancteabhuiuscorruptionisservituteadeterne
glorie libertatem. Et quanquam isti sensus mistici variis appellentur
nominibus, generaliter omnes dici possunt allegorici, cum sint a litterali
sivehistorialidiversi.Namallegoriadicituraballeongrece,quodinlatinum
dicituralienum,sivediversum.
[8].Hiisvisis,manifestumestquodduplexoportetessesubiectum,cir-
ca quod currant alterni sensus. Et ideo videndum est de subiecto huius
operis, prout ad litteram accipitur; deinde de subiecto, prout allegorice
26
sententiatur.Estergosubiectumtotiusoperis,litteralitertantumaccepti,
status animarum post mortem simpliciter sumptus; nam de illo et circa
illum totius operis versatur processus. Si vero accipiatur opus allegorice,
subiectumesthomoproutmerendoetdemerendoperarbitriilibertatem
iustitiepremiandietpuniendiobnoxiusest.
[9].Formaveroestduplex:formatractatusetformatractandi.Forma
tractatusesttriplex,secundumtriplicemdivisionem.Primadivisioest,qua
totumopusdividiturintrescanticas.Secunda,quaquelibetcanticadividitur
incantus.Tertia,quaquilibetcantusdividiturinrithimos.Formasivemodus
tractandiestpoeticus,fictivusdescriptivus,digressivus,transumptivus,et
cumhocdiffinitivus,divisivus,probativus,improbativus,etexemplorum
positivus.
[10]. Libri titulus est: Incipit Comedia Dantis Alagherii, florentini
nationenonmoribus.Adcuiusnotitiamsciendumestquodcomediadicitur
acomosvillaetodaquodestcantus,undecomediaquasivillanuscantus.
Etestcomediagenusquoddampoeticenarrationisabomnibusaliisdifferens.
Differtergoatragediainmateriaperhoc,quodtragediainprincipioest
admirabilis et quieta, in fine seu exitu est fetida et horribilis; et dicitur
propterhocatragosquodesthircusetodaquasicantushircinus,idest
fetidusadmodumhirci;utpatetperSenecaminsuistragediis.Comedia
veroinchoatasperitatemalicuiusrei,sedeiusmateriaprospereterminatur,
utpatetperTerentiuminsuiscomediis.Ethincconsueveruntdictatores
quidaminsuissalutationibusdicerelocosalutistragicumprincipiumet
comicum finem. Similiter differunt in modo loquendi: elate et sublime
tragedia;comediaveroremisseethumiliter,sicutvultOratiusinsuaPoetria,
ubilicentiataliquandocomicosuttragedosloqui,etsiceconverso:
Interdumtamenetvocemcomediatollit,
iratusqueChremestumidodelitigatore;
ettragicusplerunquedoletsermonepedestri
TelephusetPeleus,etc.
EtperhocpatetquodComediadiciturpresensopus.Namsiadmateriam
respiciamus,aprincipiohorribilisetfetidaestquiaInfernus,infinepro-
spera,desiderabilisetgrata,quiaParadisus;admodumloquendi,remissus
estmodusethumilisquialocutiovulgarisinquaetmulierculecomunicant.
Sunt et alia genera narrationum poeticarum, scilicet carmen bucolicum,
elegia,satira,etsententiavotiva,utetiamperOratiumpaterepotestinsua
Poetria;seddeistisadpresensnichildicendumest.
27
[11].Potestamodopaterequomodoassignandumsitsubiectumpartis
oblate. Nam si totius operis litteraliter sumpti sic est subiectum, status
animarumpostmortemnoncontractussedsimpliciteracceptus,manifestum
estquodhacinpartetalisstatusestsubiectum,sedcontractus,scilicetstatus
animarum beatarum post mortem. Et si totius operis allegorice sumpti
subiectumesthomoproutmerendoetdemerendoperarbitriilibertatem
estiustitiepremiandietpuniendiobnoxius,manifestumestinhacparte
hocsubiectumcontrahi,etesthomoproutmerendoobnoxiusestiustitie
premiandi.
[12].Etsicpatetdeformapartisperformamassignatamtotius;namsi
formatractatusintotoesttriplex,inhacpartetantumestduplex,scilicet
divisiocantuumetrithimorum.Noneiuspotestessepropriaformadivisio
prima,cumistaparssitprimedivisionis.
[13]. Patet etiam de libri titulo; nam titulus totius libri est Incipit
Comediaetc.,utsupra;titulusautemhuiuspartisestIncipitcanticatertia
ComedieDantisetc.quediciturParadisus.
[14].Inquisitishiistribusinquibusvariaturparsatoto,videndumest
dealiistribusinquibusnullavariatioestatoto.Agensigiturtotiusetpartis
estillequidictusest,ettotalitervideturesse.
[15].Finistotiusetpartisessepossetetmultiplex,scilicetpropinquuset
remotus; sed, omissa subtili investigatione, dicendum est breviter quod
finis totius et partis est removere viventes in hac vita de statu miserie et
perducereadstatumfelicitatis.
[16].Genusverophylosophiesubquohicintotoetparteproceditur,
estmoralenegotium,siveethica;quianonadspeculandum,sedadopus
inventumesttotumetpars.Namsiinaliquolocovelpassupertractaturad
modumspeculativinegotiihocnonestgratiaspeculativinegotii,sedgratia
operis;quia,utaitPhylosophusinsecundoMetaphysicorum,adaliquid
etnuncspeculanturpracticialiquando.
[17].Hiisitaquepremissis,adexpositionemlitteresecundumquandam
prelibationemaccedendumest,etilludprenuntiandumquodexpositiolittere
nichilaliudestquamformeoperismsnifestatio.Dividiturergoistapars,
seutertiacanticaqueParadisusdicitur,principaliterinduaspartes,scilicet,
in prologum et partem executivam. Pars secunda incipit ibi: Surgit
mortalibusperdiversasfauces.
[18].Departeprimasciendumestquodquamviscomunirationedici
posset exordium, proprie autem loquendo non debet dici nisi prologus;
28
quodPhylosophusintertioRethoricorumvideturinnuere,ubidicitquod
proemiumestprincipiuminorationerethoricasicutprologusinpoetica
etpreludiuminfistulatione.Estetiamprenotandumquodprenuntiatio
ista, que comuniter exordium dici potest, aliter fit a poetis, aliter fit a
rethoribus. Rethores enim concessere prelibare dicenda ut animum
comparentauditoris;sedpoetenonsolumhocfaciunt,quinymoposthec
invocationem quandam emittunt. Et hoc est eis conveniens, quia multa
invocationeopusesteis,cumaliquidcontracomunemmodumhominum
asuperioribussubstantiispetendumest,quasidivinumquoddammunus.
Ergopresensprologusdividiturinpartesduas,quiainprimapremittitur
quiddicendumsit,insecundainvocaturApollo;etincipitsecundaparsibi:
OboneApollo,adultimumlaborem.
[19]. Propter primam partem notandum quod ab bene exordiendum
triarequiruntur,utdicitTulliusinNovaRethoricascilicetutbenivolumet
attentumetdocilemreddataliquisauditorem;ethocmaximeinadmirabili
generecause,utipsemetTulliusdicit.Cumergomateriacircaquamversatur
presenstractatussitadmirabilis,etproptereaadadmirabilereducenda,ista
triaintendunturinprincipioexordiisiveprologi.Namdicitsedicturumea
queviditinprimoceloetretinerementepotuit.Inquodictoomniaillatria
comprehenduntur;naminutilitatedicendorumbenivolentiaparatur;in
admirabilitate attentio; in possibilitate docilitas. Utilitatem innuit, cum
recitaturumsediciteaquemaximeallectivasuntdesideriihumani,scilicet
gaudiaParadisi;admirabilitatemtangit,cumpromittitsetamarduatam
sublimiadicere,scilicetconditionesregnicelestis;possibilitatemostendit,
cum dicit se dicturum que mente retinere potuit; si enim ipse, et alii
poterunt.Hecomniatanguntur.inverbisillisubidicitsefuisseinprimo
celo, et quod dicere vult de re gno celesti quicquid in mente sua, quasi
thesaurum, potuit retinere. Viso igitur de bonitate ac perfectione prime
partisprologi,adlitteramaccedatur.
[20].DicitergoquodgloriaprimiMotoris,quiDeusest,inomnibus
partibusuniversiresplendet,seditautinaliquapartemagis,etinaliqua
minus. Quod autem ubique resplendeat, ratio et auctoritas manifestat.
Ratiosic:Omnequodest,authabetessease,autabalio:sedconstatquod
habere esse a se non convenit nisi uni, scilicet primo seu principio, qui
Deusest,cumhabereessenonarguatpersenecesseesse,etpersenecesse
esse non competat nisi uni, scilicet primo seu principio, quod est causa
omnium;ergoomniaquesunt,preterunumipsum,habentesseabalio.Si
29
ergo accipiatur ultimum in universo, non quodcunque, manifestum est
quodidhabetesseabaliquo;etilludaquohabet,asevelabaliquohabet.
Siase,sicestprimum;siabaliquo,etilludsimilitervelasevelabaliquo.
Etcumessetsicprocedereininfinitumincausisagentibus,utprobaturin
secundoMetaphysicorum,eritdevenireadprimum,quiDeusest.Etsic,
mediatevelinmediate,omnequodhabetessehabetesseabeo;quiaexeo
quod causa secunda recipit a prima, influit super causatum ad modum
recipientisetreddentisradium,propterquodcausaprimaestmagiscausa.
EthocdiciturinlibroDeCausisquodomniscausaprimariaplusinfluit
supersuumcausatumquamcausauniversalissecunda.Sedhocquantum
adesse.
[21]. Quantum vero ad essentiam, probo sic: Omnis essentia, preter
primam,estcausata,aliteressentpluraqueessentpersenecesseesse,quod
estimpossibile:quodcausatum,velanaturaestvelabintellectu,etquoda
natura, per consequens causatum est ab intellectu, cum natura sit opus
intelligentie;omneergoquodestcausatum,estcausatumabaliquointellectu
velmediatevelinmediate.Cumergovirtussequaturessentiamcuiusest
virtus, si essentia intellectiva, est tota et unius que causat. Et sic
quemadmodumpriusdevenireeratadprimamcausamipsiusessesicnunc
essentieetvirtutis.Propterquodpatetquodomnisessentiaetvirtusprocedat
a prima, et intelligentie inferiores recipiant quasi a radiante, et reddant
radiossuperiorisadsuuminferiusadmodumspeculorum.Quodsatisaperte
tangerevideturDionysiusdeCelestiHierarchialoquens.Etpropterhoc
diciturinlibroDeCausisquodomnisintelligentiaestplenaformis.Patet
ergoquomodoratiomanifestatdivinumlumen,idestdivinambonitatem
sapientiametvirtutem,resplendereubique.
[22]. Similiter etiam et scientius facit auctoritas. Dicit enim Spiritus
SanctusperHieremiam:Celumetterramegoimpleo;etinPsalmo:Quo
iboaspiritutuo?etquoafacietuafugiam?Siascenderoincelum,tuillic
es, si descendero in infernum, ades. Si sumpsero pennas meas etc.. Et
Sapientia dicit quod Spiritus Domini replevit orbem terrarum. Et
Ecclesiasticusinquadragesimosecundo:GloriaDominiplenumestopus
eius.Quodetiamscripturapaganorumcontestatur;undeLucanusinnono:
Iuppiterestquodcunquevides,quocunquemoveris.
[23].Beneergodictumestcumdicitquoddivinusradiussivedivina
gloria, per universum penetrat et resplendet: penetrat, quantum ad
essentiam;resplendet,quantumadesse.Quodautemsubicitdemagiset
30
minus, habet veritatem in manifesto; quoniam videmus in aliquo
excellentiorigraduessentiamaliquam,aliquamveroininferiori;utpatet
de celo et elementis, quorum quidem illud incorruptibile, illa vero
corruptibiliasunt.
[24]. Et postquam premisit hanc veritatem, prosequitur ab ea
circumloquensParadisum;etdicitquodfuitinceloilloquoddegloriaDei,
sivedeluce,recipitaffluentius.Propterquodsciendumquodilludcelum
est celum supremum, continens corpora universa et a nullo contentum,
intraquodomniacorporamoventur,ipsoinsempiternaquietepermanen-
te***etanullacorporalisubstantiavirtutemrecipiens.Etdiciturempyreum,
quod est idem quod celum igne sui ardoris flagrans; non quod in eo sit
ignisvelardormaterialis,sedspiritualis,quodestamorsanctussivecaritas.
[25].Quodautemdedivinaluceplusrecipiat,potestprobariperduo:
primo, per suum omnia continere et a nullo contineri; secundo, per
sempiternam suam quietem sive pacem. Quantum ad primum probatur
sic:Continenssehabetadcontentuminnaturalisitusicutformativumad
formabile, ut habetur in quarto Physicorum: sed in naturali situ totius
universiprimumcelumestomniacontinens;ergosehabetadomniasicut
formativumadformabile,quodestsehaberepermodumcause.Etcum
omnisviscausandisitradiusquidaminfluensaprimacausaqueDeusest,
manifestumestquodilludcelumquodmagishabetrationemcause,magis
delucedivinarecipit.
[26]. Quantum ad secundum, probatur sic: Omne quod movetur,
movetur propter aliquid quod non habet, quod est terminus sui motus;
sicutcelumlunemoveturpropteraliquampartemsui,quenonhabetillud
ubiadquodmovetur;etquiasuiparsquelibetnonadeptoquolibetubi,
quodestimpossibile,moveturadaliud,indeestquodsempermoveturet
nunquam quiescit, et est eius appetitus. Et quod dico de celo lune,
intelligendumestdeomnibus,preterprimum.Omneergoquodmovetur
est in aliquo defectu, et non habet totum suum esse simul. Illud igitur
celum quod a nullo movetur, in se in qualibet sui parte habet quicquid
potestmodoperfecto,itaquodmotunonindigetadsuamperfectionem.
Et cum omnis perfectio sit radius primi, quod est in summo gradu
perfectionis; manifestum est quod celum primum magis recipit de luce
primi, qui est Deus. Ista tamen ratio videtur arguere ad destructionem
antecedentis,itaquodsimpliciteretsecundumformamarguendinonprobat.
31
Sed si consideremus materiam eius, bene probat, quia de quodam
sempiterno,inquopotestdefectussempiternari:itaquodsiDeusnondedit
sibimotum,patetquodnondeditsibimateriaminaliquoegentem.Etper
hancsuppositionemtenetargumentumrationematerie;etestsimilismodus
arguendi ac si dicerem: Si homo est, est risibile; nam in omnibus
convertibilibustenetsimilisratiogratiamaterie.Sicergopatet:cumdicit
inillocelo,quodplusdeluceDeirecipit,intelligitcircumloquiParadisum,
sivecelumempyreum.
[27]. Premissis quoque rationibus consonanter dicit Phylosophus in
primo De Celo quod celum tanto habet honorabiliorem materiam istis
inferioribus,quantomagiselongatumestabhiisquehic.Adhocetiam
possetadduciquoddicitApostolusadEphesiosdeChristo:Quiascendit
superomnescelos,utadimpleretomnia.HocestcelumdelitiarumDomi-
ni; de quibus delitiis dicitur contra Luciferum per Ezechielem: Tu
signaculumsimilitudinis,sapientiaplenusetperfectionedecorusindeliciis
ParadisiDeifuisti.
[28]. Et postquam dixit quod fuit in loco illo Paradisi per suam
circumlocutionem, prosequitur dicens se vidisse aliqua que recitare non
potestquidescendit.Etredditcausamdicensquodintellectusintantum
profundatseinipsumdesideriumsuum,quodestDeus,quodmemoria
sequinonpotest.Adqueintelligendasciendumestquodintellectushumanus
in hac vita, propter connaturalitatem et affinitatem quam habet ad
substantiamintellectualemseparatam,quandoelevatur,intantumelevatur,
utmemoriapostreditumdeficiatproptertranscendissehumanummodum.
EthocinsinuaturnobisperApostolumadCorinthiosloquentem,ubidicit:
Sciohominem,siveincorporesiveextracorpusnescio,Deusscit,raptum
usqueadtertiumcelum,etviditarcanaDei,quenonlicethominiloqui.
Ecce,postquamhumanamrationemintellectusascensionetransierat,quid
extraseagereturnonrecordabatur.EthocestinsinuatumnobisinMatheo,
ubitresdiscipulicecideruntinfaciemsuam,nichilpostearecitantes,quasi
obliti.EtinEzechielescribitur:Vidi,etcecidiinfaciemmeam.Etubi
istainvidisnonsufficiant,legantRichardumdeSanctoVictoreiniibroDe
Contemplatione, legant Bernardum in libro De Consideratione, legant
AugustinuminlibroDeQuantitateAnime,etnoninvidebunt.Siveroin
dispositionem elevationis tante propter peccatum loquentis oblatrarent,
legantDanielem,ubietNabuchodonosorinvenientcontrapeccatoresaliqua
vidissedivinitus,oblivioniquemandasse.Namquioririsolemsuumfacit
32
super bonos et malos, et pluit super iustos et iniustos, aliquando
misericorditeradconversionem,aliquandosevereadpunitionem,pluset
minus,utvult,gloriamsuamquantumcunquemaleviventibusmanifestat.
[29]. Vidit ergo, ut dicit, aliqua que referre nescit et nequit rediens.
Diligenterquippenotandumestquoddicitnescitetnequit:nescitquia
oblitus,nequitquia,sirecordaturetcontentumtenet,sermotamendeficit.
Multanamqueperintellectumvidemusquibussignavocaliadesunt:quod
satisPlatoinsinuatinsuislibrisperassumptionemmetaphorismorum;multa
enimperlumenintellectualeviditquesermoneproprionequivitexprimere.
[30].Posteadicitsedicturumillaquederegnocelestiretinerepotuit,et
hoc dicit esse materiam sui operis; que qualia sint et quanta, in parte
executivapatebit.
[31].Deindecumdicit:OboneApollo,etc.,facitinvocationemsuam.
Etdividituristaparsinpartesduas:inprimainvocandopetit;insecunda
suadetApollinipetitionemfactam,remunerationemquandamprenuntians;
etincipitsecundaparsibi:Odivinavirtus.Primaparsdividiturinpartes
duas:inprimapetitdivinumauxilium,insecundatangitnecessitatemsue
petitionis,quodestiustificareipsam,ibi:HucusquealterumiugumParnassi
etc.
[32]. Hec est sententia secunde partis prologi in generali. In speciali
verononexponamadpresens;urgetenimmereifamiliarisangustia,uthec
etaliautiliareipublicederelinquereoporteat.SedsperodeMagnificentia
vestraitautaliashabeaturprocedendiadutilemexpositionemfacultas.
[33].Inparteveroexecutiva,quefuitdivisacontraprologum,necdivi-
dendonecsententiandoquicquamdiceturadpresens,nisihoc,quodubique
procedeturascendendodeceloincelum,etrecitabiturdeanimabusbeatis
inventisinquolibetorbe,etquodveraillabeatitudoinsentiendoveritatis
principiumconsistit;utpatetperIohannemibi:Hecestvitaeterna,ut
cognoscantteDeumverumetc.;etperBoetiumintertioDeConsolatione
ibi:Tecernerefinis.Indeestquodadostendendurngloriambeatitudinis
in illis animabus, ab eis tanquam videntibus omnem veritatem multa
querenturquemagnamhabentutilitatemetdelectationem.Etquia,inven-
to principio seu primo, videlicet Deo, nichil est quod ulterius queratur,
cumsitAlfaetO,idestprincipiumetfinis,utvisioIohannisdesigat,in
ipsoDeoterminaturtractatus,quiestbenedictusinseculaseculorum.

Dante Alighieri - Epistole

Caricato da

Informazioni sul documento

Descrizione:

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Descrizione:

Copyright:

Formati disponibili

Dante Alighieri - Epistole

Caricato da

Descrizione:

Copyright:

Formati disponibili

DanteAlighieri

Interessi correlati

Potrebbero piacerti anche