SVETITE KIRIL I METODIJA

Brakjata sv. Kiril i sv.Metodij se rodeni vo ponatiot srednovekoven tr!ovski i k"lt"ren

#entar na viantiskata i$perija % vo !radot Sol"n. Ova va&no sredi'te na Balkanot i$a
postara tradi#ija od sredniot vek( )idejki pod i$eto Tesalonika se srekjava "'te vo *+,
!odina pred novata era. Spored a-"vanata le!enda( koja se vklop"va vo istorio!ra.skata
.akto!ra.ija( !radot !o osnoval so ova i$e Makedonskiot i$perator Kasandar( spored
i$eto na ne!ovata &ena Tesalonika( sestra na i$peratorot Aleksandar III Makedonski. /a
vre$e na ri$skoto #arstvo ovoj !rad i$al va&na "lo!a( a isto taka i vo !ole$oto
viantisko #arstvo( -ie $esto se )ara vedna' po 0ari!rad. Va&nata strate'ka i k"lt"ra
poi#ija do'la do ira i so prvite kristijanski propovedni#i i ne sl"-ajno vo vre$eto na
kristijania#ijata vo ovoj #entar ke se po-"stv"vaat prvite od!lasi. Vo svojata na-ajna
propovedni-ka dejnost apostolot 1avle ja o)ikolil Makedonija( sti!nal do Sol"n i vo
2oviot avet od Bi)lijata ostanale dve vpe-atlivi poslanija sostaveni od apostolot 1avle
"pateni do Sol"njanite. Vo prvoto poslanie e apostro.irano3 ((I vie se o!ledavte na nas i na
4ospoda( ko!a vo !ole$i $aki so radost !o pri$ivte slovoto od Svetiot D"5( taka 'to
stanavte o)rae# a site verni#i vo Makedonija i A5aja. Oti od vas odekna slovoto
4ospodovo ne sa$o vo Makedonija i A5aja( t"k" i vo sekoe $esto se prenese slavata a
verata na'a vo Bo!a(taka 'to ne$a potre)a nie ne'to da )or"va$e.6 7posl.do Sol(+(%89:.
Bla!oprijatniot teren i $ilolivosta na l"!eto sred koi se najde apostolot 1avle ne se
ao)ikoleni vo pis$oto3 ((Taka )ev$e asakale('to )ev$e !otovi da vi !o predade$e ne
sa$o Bla!ovestieto Bo&jo(t"k" i d"'ite svoi(a'to ni stanavte dra!i.6 7posl.do Sol.+( 9:.
Istorijata na ovoj !rad e na-ajna vo VI i VII vek ko!a na Balkanot( na terenot vo
Makedonija( se nasel"vaat postepeno( a potoa i si!"rno Slovenite( vo sklopot na
j"&noslovenskata !r"pa Sloveni. Me!j" Vardar i Str"$a se naselile Rin5inite( okol"
Str"$a % Str"$janite( ad niv )ile S$oljanite. Vo planinskite delovi od Vardar se naselile
Bereitite( pod niv Dra!ovitite( vo kotlinata na rekata Bistri#a % Sa!"datite. Ra)irlivo e
deka i$alo i dr"!i po!ole$i ili po$ali ple$inja koi od ranovidni pri-ini is-enale( se
preselile ili se pretopile. Me!j"toa( ponato e deka !radot Sol"n neo)i-no silno !o
privlekol vni$anieto na Slovenite. Vo istorijata na nasel"vanjeto na Slovenite ponati se
poveke slovenski opsadi na !radot Sol"n no seko!a' )e"spe'ni( )idejki Viantija naela
do)ro da !o a-"va ova severno strate'ko #entralno podra-je. Vo ovie -esti s"diri &itelite
na !radot Sol"n $olele a'tita od nivniot prinat svete# Sv.Di$itrija( koj spored
sol"nskata tradi#ija( vo najte'kite $o$enti od istorijata na !radot se jav"val kako spasitel
na istiot. 2arodnata tradi#ija s$eta deka tok$" vo slovenskite opsadi na Sol"n(
Sv.Di$itrij se jav"val kako a'titnik( 'to e asvedo-eno i vo a)ele&anite ;-"da na
Sv.Di$itrija6. /atoa ne sl"-ajno "'te vo V vek vo Sol"n )ila i!radena #rkvata 6Sveti
Di$itrija6.
Istorijata i osnovata na ravieniot !rad Sol"n ne e )ena-ajna( a'to tok$" vo ne!o se
.or$iraat li-nostite i na slovenskite prosvetiteli. Vo ovoj !rad &iveele roditelite na Sv.Kiril
i Sv.Metodij( Lev i Marija( i dvaj#ata od na-ajno poteklo i rod. /a nivniot radoslov
stan"va )or vo &itijata na Sv.Kiril i Sv.Metodij vo sa$iot po-etok od 5ronolo'kata
!rad)a na nastanite( no i vo vre$eto ko!a se odvivale <aarskata $isija. Ko!a ka!anot
sakal da $" !o odredi $estoto na so.rata se interesiral a ne!ovoto dostoinstvo( a
=iloo.ot pojasnil3 ;I$av dedo i $o'ne slaven( koj )il )li" do #arot( a )idejki
do)rovolno se otka&al od slavata 'to $" )ila dadena( !o proterale( i ko!a do'ol vo
t"!ina( se osiro$a'il i ta$" $e rodil. A jas( )arajki ja starata -est na dedov#ite ne "speav
da ja do)ija$. Jas s"$ $" vn"k na Ada$a.6 Ovoj #itat od op'irnoto &itie na Sv. Kiril
=iloo. pose)no se koristi pri opredel)ite a slovenskoto poteklo na )rakata prosvetiteli.
Tatkoto na Sv.Kiril i Sv.Metodij( Lev( vr'el na-ajna sl"&)a vo Sol"n( )il eden vid
vojvoda i na$esnik( voen apovednik( koj e pot-inet pod apovednikot na voenata o)last
i na dvorot vo 0ari!rad. 2aivnite na -inovite dr"n!arij i potstrate! i$ale o-evidno
apovedni-ko na-e>e. Op'irnite &itija na Sv.Kiril i Sv.Metodij( kako i site dr"!i ivori
a nivniot &ivot( pokraj )o!atstvoto na podato#i( detali( ne davaat pojasn"va>a a
narodnoto poteklo na )rakata. So o!led na toa 'to sa$ata Viantija( a vo nea i ravieniot
)o!at tr!ovski #entar Sol"n( pretstav"vala kon!lo$erat od $no!" narodi( vo slavistikata
se sodale 5ipotei a nivnoto poteklo. Vo Sol"n &iveele 4r#i( Sloveni( Evrei( Er$en#i i
$no!" dr"!i pretstavni#i na narodi. 2e sl"-ajno( vo nedosti! na ivorni $aterijali(
seko!a' se jav"vaat pretpostavkite. 1okraj toa( vo takvi #entri ne )ilo sl"-ajno i
dvojai-noto( pa d"ri i trijani-noto ko$"ni#ira>e $e?" l"?eto. Tok$" atoa i vo
op'irnoto Metodievo &itie( po o)rakanjeto na $oravskiot kne Rostislav do viantiskiot
i$perator Mi5ail III( posledniov $" rekol na Kiril =iloov3 ;4o sl"'a' li =iloo.e ovoj
)or@ Dr"! ova ne $o&e da !o napravi osven te)e. Ta atoa( eve ti $no!" darovi i e$i
!o )rata ti( i!"$enot Metodija( pa odi. Oti vie ste sol"njani( a site sol"njani -isto
Makedonski )or"vaat.6
Ko!a stan"va )or a narodnosnata pripadnost na )rakata Sv.Kiril i Sv.Metodij $o&e
vedna' da se podvle-e deka nivnoto #elok"pno delo e $no!"strano na-ajno a site
Sloveni( 'to nede#idnoto apiranje vr nivnoto poteklo stan"va ane$arlivo. 1okraj toa(
$isionerskata dejnost ne e opredelena i o!rani-ena vo edinstven re!ion( naprotiv(
$isioneri od eden narod i$ale !ole$i asl"!i kaj dr"! narod. Kako pri$eri $o&e da se
poso-at slednive sl"-ai3 % 4r#ite i$ale apostoli od evrejsko poteklo( Ri$janite od
evrejsko i !r-ko( $no!" $isioneri od Italija ra)otele vo /apadna Isto-na Evropa(
Sv.Voj-e5 )il Ae5( a ra)otel kako 1olski $isioner na pokrst"vanjeto na 1r"site. 2e
sl"-ajno ne$" $" e posvetena starata #rkva od B vek vo #entarot na Krakov.
Vo odnos na ova pra'anje vo slavistikata se idvoj"vaat poveke 5ipotei. Spored edna
roditelite na )rakata )ile 4r#i. Mislenjata koi odat vo prilo! na ovaa 5ipotea )ea
s"$irani vo kni!ata (( Kiril i MetodijC I( 'to se pojavi po povod J")ilejot vo +D88 !odina(
vo Sol"n. 1okraj prviot navod( 'to naj-esto !o koristat privrani#ite( a se odnes"va na
nivniot vr5oven i)or a $isioneri od stranata na i$peratorot Mi5ail III koj $o&el da
doveri va&ni dr&avni-ki dejnosti na provereni so!ra!jani % 4r#i( se #itira dosta -esto
tekstot od op'irnoto &itie na Kiril =iloo.3 ((I i$ apoveda apostolskiot na$esnik na site
4r#i 'to )ea vo Ri$( a isto taka i na Ri$janite 'to se so)iraat so sveki i da peat nad ne!o
i da $" napravat po!re) kako 'to )i $" napravile na papata. I taka stana.6 Isto taka( tie
!o koristat i #itatot od op'irnoto Metodievo &itie3 ;A ne )e'e od prost rod( od o)ete
strani( t"k" od $o'ne do)ar i -esen( ponat oda$na i na Bo!a i na #arot( a i na seta
Sol"nska e$ja( 'to se !leda'e i od ne!oviot telesen o)ra.
/atoa i pravni#ite 'to !o E")ea od detinstvo( a ne!o )or"vaa -esni )orovi( a ko!a
ra)ra #arot a ne!ovata )istrina( $" dade da "prav"va so slovenskata o)last. A ke
ka&a$( toj kako da predvide deka ke !o praka a slovenski "-itel a i a prv ar5iepiskop(
a da !i i"-i site slovenski o)i-ai i po $alk" da navikne na niv.6 Ovaa 5ipotea i$a svoi
privrani#i( $e!j" koi se3 =. 4rive#( Sp. Radoji-ik. 2e po$al )roj privrani#i
o)e)edila i 5ipoteata a slovenskoto poteklo na )rakata.
Vo sekoj sl"-aj( ovie slavisti s$etaat deka lj")ovta( !ri&ata( deloto 'to !o vtkaile Sv. Kiril
i Sv. Metodij kako investi#ija a prosperitetot na Slovenite( !ovori a sa$ostojna i
s"'tinska int"itivna privranost kon rodot%slovenskiot. 1okraj toa( se naved"va nivnoto
)esprekorno naenje na slovenskiot $akedonski dijalekt( jaik( koj $o&el taka sovr'eno
da se sovlada ako se "-i od korenite( t.e. od roditelite vo se$ejstvoto. 1okraj
istra&"vanjata na )rojnite na"-ni#i( ovde !i spo$en"va$e3 E. 4eor!iev( i D"j-ev( V. T.
/ai$ova( kako i najnovite re"ltati 'to !i o)javile A. <. Edle i M. Mar!aritov. Odredeni
istra&"va-i ja ravile tretata 5ipotea( $e'ovitiot )rak na roditelite( deka Marija )ila
Slovenka( Lev%4rk. A.Matkovski se apira vr evrejskoto poteklo na )rakata. Sepak( vo
slavistikata ostan"vaat kako sporni i va&ni dvete prvi 5ipotei.
Ivorite ne !i potvrd"vaat to-nite dat"$i na ra!janjeto( no od site istra&"vanja $o&e da se
akl"-i pri)li&noto datiranje. Se s$eta deka postariot )rat Metodija e roden po$e!j" 9+F
i 9GF !odina( po)lisk" $e!j" 9+F i 9+G. Iako ne e otkrieno( no postojat dosta ar!"$enti
deka ne!ovoto krsteno i$e ne )ilo Metodija( t"k" nekoe dr"!o. Mo&e)i naj)lisk" do
vistinata e opredel)ata a ne!ovoto prvo)itno i$e Mi5ail( a Metodija !o do)il so
a$ona'"vanjeto. D.4l"$a# s$eta deka $no!" porano( pred pristi!n"vanjeto vo Ri$(
)il rakopolo&en a previter( oso)eno kako i!"$en vo $anastirot 1oli5ron na Oli$p.
1o$aliot )rat se s$eta deka e roden vo 9G8 ili 9GH !odina. Vo vrska so ne!ovoto krsteno
i $ona'ko i$e se jav"vaat podeleni $islenja. Spored edni ne!ovoto krsteno i$e )ilo
Konstantin( a $ona'ko%kal"!jersko Kiril. Spored dr"!i Kiril !o do)il svoeto rano
$ona'ko i$e Konstantin( a vo ranata $ladost( vo po-etokot na svojata javna ra)ota vo
0ari!rad( po )aranje na #ari#ata Teodora i Teoktist( a potoa )il rakopolo&en a previter.
Svojot &ivot !o avr'il kako ieros5i$nik Kiril.
I dvaj#ata )raka i$ale $o&nosti "'te od ranite !odini da se do)ijat so solidno
o)raovanie( o'to vo k"kjata na Lev i Marija si!"rno do'le dosta rano vo dopir so
kni!ata koja i dvaj#ata )raka ne$ale da ja isp"'tat od svoite ra#e do krajot na svoite
&ivoti. So &itieto na Kiril $no!" plasti-no se osvrn"va vr detskite !odini. Vo ne!o
do$inira si$)oli-niot poka a &ivotnata opredel)a na Kirila. 2e$" $" )ila dadena
$o&nosta da i)ere devojka $e!j" naj")avite od Sol"n. Toj ja i)ira 6naj")avata od site(
so svetlo li#e( )o!ato "krasena so latni !jerdani i )iseri i so sekakov nakit. I$eto i )e'e
So.ija( t.e. M"drosta.C Istoto &itie ponata$" pojasn"va3 ((Ko!a !o dadoa da se 'kol"va(
napred"va'e so "-enjeto podo)ro od site "-eni#i( taka 'to site $" se -"dea na svakanjeto
i na !ole$iot "spe5 vo ve'tinite.6 Mo'ne rano ja pri.atil viantiskata literat"ra( poeija( i
$e!j" pisatelite !o i)ral pop"larniot i dla)okiot 4ri!orij Bo!oslov a svoj "-itel i
predvodnik. 2e sl"-ajno ne$" ke $" !o posveti svojot prv poetski tr"d ((Molitva kon
4ri!orij Bo!oslov6. Kiril !o predlo&il svoeto 'kol"vanje vo visokata Ma!na"rska
0ari!radska 'kola( vo koja se 'kol"vale de#ata na i$peratorskiot dvor i ne$" sli-ni. Vo
nea predavale vrvni pro.esori i ponava-i na odredeni na"-ni dis#ipline( $e!j" koi
pose)no vni$anie asl"&"vaat =otij i Lev( so 'irok dijapaon na ponavanja. Vo ovaa
'kola Kiril poka&al ivonredni re"ltati i interesi. Vo dvorot oda$na doprele po.al)ite a
Kirila i lo!otetot $" ja pon"dil a sopr"!a svojata $lada( ")ava i )o!ata rodnina. 1okraj
toa Kiril i$al $o&nosti da do)ie visok -in vo i$peratorskiot dvor. Me!j"toa( ne!oviot
dosleden stav i )or )il oda$na donesen i toa de.initivno. Toj od!ovoril istakn"vajki !o
svojot #vrst stav3 ((Toa e navistina !ole$ dar a onie 'to kopneat po ne!o( a a $ene
"-enjeto e nad se. So ne!o( )o!at"vajki !o svojot "$( saka$ da posti!na$ pradedovska
-est i )o!atstvo.6 Dvorot vedna' ke $" najde $esto na )i)liotekar vo )o!atata
patrijar'iska #rkva Sveta So.ija. 1red ovaa sl"&)a postojat indi#ii deka se potstri&il( 'to i$
dava $o&nosti na istra&"va-ite da s$etaat deka to!a' !o do)il $ona'koto i$e
Konstantin. 1onato e deka Sv.Kiril !o i)ral osa$ene-kiot &ivot vo eden $anastir na
Bos.or. Dvorot ne sakal da !o ostavi "-eniot Kiril von nastanite i "speale da !o na!ovorat
da ja pri.ati pro.esorskata sl"&)a( t.e. Katedrata po .iloo.ija Ma!na"rskata 'kola( koja
'tot"k" ja avr'il. So o!led na a-"vanoto polno i$e Kiril =iloo.( od periodot na
pro.esorskata dol&nost i dejnost( polo!i-no e da se pri.ati deka neposredno pred
vrakanjeto na ovaa sl"&)a( )il novoi$en"van od Konstantin vo Kiril( i otto!a' ostanal
ponat so toa i$e.
/a po$ladite !odini na Metodija &itieto ne ostavilo dovolno podato#i. Me!j"toa
&itopise#ot ne iostavil da na!lasi deka "prav"val vo edna slovenska o)last( 'to ne )ilo
sl"-ajno. Ivorite spo$en"vaat deka toj od ranata $ladost se odlik"val so sila i 5ra)rost.
Op'irnoto Metodievsko &itie istakn"va3 ((1rili-en na site( vo se)e !o odra"va'e o)raot
na site3 so strav )o&ji( so ipoln"vanje na apovedite( telesnata -istota so $ilosrdnosta na
$olitvite i svetosot( so )or silen a kratok( % silen a protivni#ite( a kratok a posl"'nite
kon po"ka( % so jarost( spokojstvo( $ilost( lj")ov( strast i trpenie( % )e'e se a site( a site
da !i pro)ie.6 Avtorot na 1o5valata na Kiril i Metodij e de#iden3 ((Oti vo !ovorot se
poka&"va'e kako Solo$on( ines"vajki -"desni prikani i po"ki i pra'anja od dnoto na
sr#eto i vo sl"&)a na site i$ )e'e $il( a vo vojna se poka&"va'e kako krilat( kako
Sa$son( i kako 4edeon i se poka&"va'e stra'en kako Is"s 2avil.6
2ajranite i )rojni opredel)i se odnes"vaat na Stri$onskata o)last koja )ila naselena so
slovensko naselenie( a vle!"vala vo Viantiskata i$perija.
Vo +9,I !odina =.Di$ler se ijasnil deka Metodija ra)otel vo Makedonija( po dol&inata
na rekata Str"$a. A ostanatite se opredelile a o)lasta dol& rekata Bre!alni#a.Ovoj period
od &ivotot na Metodija e $o'ne va&en( ne sa$o kako voen apovednik("pravitel ili kne(
t"k" so sostav"vanjeto na deloto ((/akon s"dnji lod$arC( so 'to Metodij se jav"va kako
prv slovenski pravnik( a kako takov !o prika&"va &itieto.2esl"-ajno vo ne!o stoi3 ;/atoa
i pravni#ite 'to !o lj")ea od detstvoto( a ne!o )or"vaa -esni )orovi( a ko!a ra)ra
#arot a ne!ovata )istrina $" dade da "prav"va vo slovenskata o)last. Vo odnos so
a)"kata so koja )ilo sostaveno deloto se javi $islenjeto deka )ilo pi'"vano so !la!oli#a
7Va'i#a:( i so !r-ki al.avit. /a-"vanite rakopisi se Kirili-ni( najstariot potekn"va od BIII
vek.
Op'irnite istra&"vanja na Troi#ki vo vrska so ova Metodievo delo dones"vaat $o'ne
lo!i-ki akl"-o#i( oso)eno vo odnos na $estoto i vre$eto ko!a deloto e sostaveno(
avtorot( ivorite.Se na$etn"vaat kako $o'ne lo!i-ni i dokani akl"-o#i deka Metodi !o
sostavil deloto( a vre$eto ko!a "prav"val so Stri$onskata klis"ra(koja !rani-ela so
B"!arija( vo -etvrtoto desedletie od IB vek. Sa$oto delo dava neverojatno va&ni podato#i
a Slovenite vo Makedonija vo !rani#ite na Viantiskata i$perija( oso)eno a
slovenskata vojska( predvodena od voinsveniot i silen Metodij. /)or"va a odnosite na
slovenskata vojska( na slovenskite ple$inja( vo odnos so viantiskata i$perija( so
#rkovnata vlast. Svojata visoko-enost( ponavanjenot na Bi)lijata( telo!ijata( !i vklopi vo
deloto( koe vs"'nost predstav"va akonski pravila a vojskata( a $a&ite( a )arkot( a
&enite( so #itati i osvrti od Svetoto 1is$o. Vs"'nost ovoj /akonik na Metodij !o
pretstav"va prviot slovenski tr"d( nastanat pred Moravskata Misija. 1o deset!odi'noto
"prav"vanje sred Makedonskite Sloveni Metodij rao-aran se povlekol vo osa$eni-ki
$anastirski &ivot na planinata Oli$p vo Mala Aija. Vakov odnos otkriva i Op'irnoto
Metodievo &itie3 ;Otkako po$ina "prav"vajki ta$" $no!" !odini( i otkako vide $no!"
neredi i )"ni vo ovoj &ivot( !o ra$eni stre$e&ot kon e$na te$nina so ne)esna $isla(
a'to ne saka'e da ja poro)i svojata -esna d"'a aradi 'to ne e ve-no. I vo po!oden -as !o
nap"'ti kne&estvoto( i otkako otide na Oli$p( kade 'to pre)ivaat sveti ot#i( se potstri&a i
se o)le-e vo #rno raso. J'te posilen ar!"$ent a vakviot odnos na Metodija poka&"va
Istinaja povest3 ;I ko!a ta$" deset !odini po&ivea se vrati povtorno vo 0ari!rad. 2o
poradi pro!on"vanjeto 'to !o podi!nal )o!oo$raeniot Teo.il protiv svetite ikoni( poradi
'to se pojav"va nepostojanosta( a$rae se( !o .rli or"&jeto i otide na planinata Oli$p(
stana $ona5 otkako se prei$en"va vo Metodij.6
Ikono)ore-kata partija( koja ela silen a$av vo VIII vek( vo po-etokot na IB vek
stivnala( no veke( noviot i$perator Lev V 79+*%9GF: povtorno !i apo-nal )or)ite protiv
ikonite. Ikono)oretsvoto prodol&ilo i a vre$eto na Mi5ail II 79GF%9GD: i a Teo.il 79GD%
9IG:. 1o s$rta na Teo.il( vo 9IG !odina ovie )or)i i strasti ke !i sti'i i$peratorkata
Teodora( vdovi#ata na Teo.il( koja "prav"vala na$esto $aloletniot sin Mi5ail III. Taka(
$ladiot Kiril na GI !odi'na vorast ke stane predvodnik na ponatata dr&avno%verska(
politi-ko diplo$atska Sara#enska%Arapska $isija.Vo ovaa $isija $ladiot Kiril
pole$iiral so pretstavni#ite na $"sli$anskata i evrejskata veroispovest( naso-eni
ne!atorski i o$alova&"va-ki kon po$alo)rojnoto 5ristijansko naselenie. 1o vrakjanjeto
od ovaa $isija( 7o#eneta kako $no!" "spe'na ivedena nekade vo po-etokot od
pedesetite !odini na IB vek( Kiril $" se pridr"&il na )ratot si Metodij( koj se preselil veke
na Oli$p. 2a Oli$p i$ sti!nala vesta deka se odredeni da ja ivedat aedni-ki
<aarskata $isija. <aarite i!radile "'te vo VII vek $okna dr&ava( koja veke vo IB vek
pretstav"vala opasnost a viantiskite !rani#i. M"sli$anskata i evrejskata vreoispovest se
'irele( ne!irajki ja 5ristijanskata reli!ija. I$peratorot !i sosl"'al 5aarskite prateni#i i $"
se o)ratil na Kirila3 ;Odi .iloo.e kaj tie l"!je i raska&i i$ i daj i$ od!ovor a Svetata
Troj#a so nejinata po$o'. Dr"! nikoj ne $o&e toa da !o napravi dostojno.K Brakata ja
pri.atile ada-ata i se "patile kon <aarite po rekite Don i Vol!a( vo 98F !odina.2a ovoj
pat astanale vo !radot <ersones na 0rnoto More( kade 'to .ilolo!ot Kiril =iloo. i$al
$o&nost da !i aponae i pro"-i a)"kite i jai#ite3 evrejski( sa$arikjanski i roski. Vo
odnos na otkrivanjeto 'to na-at poslednite ;roskiK )"kvi i roski jaik( vo slavistikata se
ravile poveke 5ipotei. Me'anjeto na )orovite ;roskiK i ;r"skiK i$ dalo $o&nost na
nekoi slavisti da s$etaat deka stan"va )or a r"skotot pis$o( pred Moravskata $isija.
Dosta !ole$ )roj slavisti s$etaat deka 4otite Varja!i )ile nare-"vani i R"si( naseleni vo
o)lasti kraj 0rno More. Vo <ersones )rakata !i prona'le $o'tite na oda$na po-inatiot
ri$ski papa Kli$ent I.
1o ovoj povod Kiril =iloo. sostavil tri kni&evni tvor)i3 raska a inao!janjeto na
$o'tite( sve-eno slovo i 5i$na. I od ovaa $isija( kako i od Arapskata( Kiril do)il dovola
da !i do)ie i vtati vo Viantija !r-kite pleni#i. Ka!anot $" ispratil pis$o na i$peratorot
Mi5ail III( vo koe pose)no !o .ali Kiril =iloo.( ne!ovata "-enost i $isionerska dejnost( a
na i$peratorot $" pora-"va deka site tie ne$" verno ke $" sl"&at ko!a ke i$a potre)a i
deka tre)a da s$eta na niv kako na prijateli. Vo 98* !odina Kiril i Metodij ke ja otpo-nat
tretata( najna-ajna $isija( nare-ena Moravska. Vo nea ke !i vnesat #elosno poslednite
!odini od svoite &ivoti.
Toj ispratil pose)no prateni'tvo do Mi5ail III( koe istaknalo3;2a'ite l"!e se otka&aa od
pa!anstvoto i pridr&"vajki se a 5ristijanskiot akon( nie ne$a$e takov "-itel 'to ke ni ja
o)jasni na na' jaik vistinskata 5ristijanska vera( a da ne sledat i dr"!ite e$ji( !ledajki
!o toa./atoa( isprati ni !ospodare takov episkop i "-itel.Oti od kaj vas tr!n"vaat seko!a'
na site strani do)ri akoni.K 2a ova i$peratorot vedna' $" se o)ratil na Kirila( a 'to
)or"va Metodievoto &itie3 ;4o sl"'a' li .iloo.e ovoj )or@ Dr"! ova ne$a da $o&e da
!o napravi osven te)e.Ta atoa( eve ti $no!" darovi i e$i !o )rata ti( i!"$enot
Metodija( pa odi. Oti vie ste sol"njani( a site sol"njani -isto slovenski )or"vaat. C
2a $ol)ata od #arot Kiril od!ovoril3 ;Makar 'to $i e sna!ata pre$orena i $akar 'to s"$
)olen( ke oda$ ta$" na dra!o sr#e( sa$o ako i$aat )"kvi na svoj jaik.K 2a toa #arot $"
re-e3 ;Dedo $i i tatko $i i $no&ina dr"!i !o )arale toa i ne !o na'le( kako to!a' jas
$o&a$ da !i najda$...K /na-ajniot ivor( Kirilovoto &itie( ne nae a slovenskata a)"ka
se do 98* !odina. Vo odnos na ivorite od koi se .or$irala !la!oli#ata( najlo!i-en e
akl"-okot deka taa pretstav"va navistina or!inalno( sovr'eno pis$o( kakvo $o&el da
ostavi talentiraniot i ra)otliviot Kiril =iloo.. Tok$" atoa "pornoto otkrivanje vo
!la!oli#ata dr"!a a)"ka ne davalo adovolitelni re"ltati. Vo 1o5valata na Kiril i
Metodij pi'"va3 ;2e na t"!ja osnova svoeto delo !o prodol&i( t"k" nanovo pis$o 7)"lvi:
pronajdeK. I 'to e )itno Kiril "speal ivonredno "spe'no da !o prenese .onolo'kiot
slovenski siste$ vo svojot a)"-en siste$. Vo na"kata se javi i $islenjeto a or!inalnosta
na !la!oli#ata sostavena od 5ristijanskite si$)oli3 krst( kr"! i tria!olnik. /a da se ivede
Moravskata $isija )ilo neop5odno da se prevedat najneop5odnite #rkovni kni!i. A pred
ovoj -in pret5odelo .or$iranjeto i siste$atiiranjeto na literat"rniot slovenski jaik. Vo
osnovata na staroslovenskiot literat"ren jaik )rakjata !o v!radija dijalektot na
Makedonskite Sloveni od okolinata na Sol"n( so !ovornite #rti na selata3 S"5o( /arova(
Visoka na Sol"nskoto( osvedo-eni i vo podo#ne&nite projavi i istra&"vanja. Ra)irlivo e
deka so pri$enata na ovoj jaik vo Moravija i 1anonija vo ne!o )r!" vle!le dosta
panoni$i i $oravi$i. Tok$" ovie na#i !i naterale i J.Koptar i =.Miko'i- da ja pri.atat
1anonskata teorija( spored koja vo osnovata na prviot slovenski literat"ren jaik vle!le
)eleite od !ovorot na $oravskite ili panonskite sloveni. Staroslovenskiot jaik( pokraj
latinskiot i !r-kiot( )il -etvrtiot o.or$en literat"ren jaik vo Evropa3 !otskiot vo IV vek(
an!losaksonskiot vo VII%IB( staro!er$anskiot vo VIII vek i staroslovenskiot vo IB
vek.2a staroslovenski jaik )rakata !o pravele prvi ivornoto evan!elie( i toa Evan!elieto
od Jovan3 ;Vo po-etokot )e'e /)orot )e'e vo Bo!a( i Bo! )e'e /)or6. 2aj)liok do ovoj
or!inal e Ase$anovoto !la!olsko evan!elie( nastanato vo sa$iot po-etok na BI vek.
2a)r!" !i prevele3 0eliot #rkoven -in( Apostolot( 1saltirot. 1otoa )ile prevedeni
2o$okanonot( 1aterikot. Metodij !i prevel sostavite na Kirila i !i podelil vo os"$
po!lavija. Kr"na na preved"va-kata Metodieva dejnost e sekako tekstot na ko$pletnata
Bi)lija( )e kni!ite na Makaveite.
Ovoj staroslovenski prevod na Bi)lijata( !o ae$a -etvrtoto $esto $e!j" evropskite
polni )i)liski tekstovi. Od ne!o se postari sa$o3 !r-kiot( latinskiot i !otskiot prevod. 2a
svojot pat a Viantija )rakata aprele vo Vene#ija. Ovde i$ale na-ajna sred)a i
raspravija so trijai-ni#ite( koi ispla'eni od "spesite na )rakjata na$etnale pole$ika. Vo
nivniot napad #entralno $esto aela do!$ata a trijai-noto prinavanje na natpisot na
krstot od Is"s <ristos( na !r-ki( latinski i evrejski jaik. Tie !i napadnale )rakata aradi
nivnite na$eri da !o ovani-at nele!iti$niot slovenski jaik. Kiril =iloo. $"dro i
stalo&eno( kako i vo dr"!i priliki( i$ od!ovoril3 ;2e vrne do&d od Bo!a ednakvo a site@
A son#eto ne !ree li isto taka a site@ /ar ne di'i$e vod"5 site ednakvo@ 1a to!a' kako
ne se stra$ite da prinaete sa$o tri jaika( a a site dr"!i narodi sakate da )idat slepi i
!l"vi@ Ka&ete $i dali Bo!a !o s$etate tolk" )essilen 'to da ne $o&e da !o dade toa( ili
tolk" avidliv 'to da nejke@ A nie ponava$e poveke narodi 'to se ve'ti na kni!a i !o
slavat Bo!a sekoj na svojot jaik. A tie se tok$" ovie3 Er$en#ite( 1ersij#ite( Ava!ite(
Iver#ite( S"ldite( 4otite( O)rite( T"r#ite( <aarite( Ara)janite( E!ipkjanite i $no!"
dr"!i...K
Dodeka )rakjata pristi!nale vo Ri$( papata 2ikola I po-inal i niv !i pre-ekal
dostoinstveno novonai$en"vaniot papa Adrijan II. Tie pristi!nale vo Ri$ na krajot od
98H !odina( ko!a Adrijan II !o preel pappskoto stol. Vo ovoj !rad )rakjata kontaktirale
so episkopite =or$oa i 4a"deri5( po )aranje na papata( posvetile nekolk" "-eni#i( troj#a
a popovi i dvaj#a a -ita-i. Metodij( koj )il o)i-en $ona5 $o&el da )ide nana-en a
sve'tenik( a isto taka( Kli$ent i 2a"$ O5ridski $o&ele da do)ijat odredeni -inovi. Kiril(
koe tvrdenje !o pottikn"va podatokot 'to !o dava ne!ovoto op'irno &itie. 2a +I .e)r"ari
vo 98D !odina vo Ri$ po-inal po$ladiot )rat. Sv.Kiril =iloo. ostavil ad se)e na-ajno
delo( sestrana dejnost( koi do dene'nite denovi po)"davaat silen interes vo slavistikata i
po'iroko. Osvedo-en .ilolo!( poli!lota( i$ ja sostavil na Slovenite or!inalnata( pre#ino
os$ilena !la!olska a)"ka. 4o kodiral literat"rniot slovenski jaik( t.e.Staroslovenskiot(
ovo$o&"vajki i$ so toa na Slovenite natprevar na 'irokoto k"lt"rno pole vo Evropa i
Aija.
So #eloto svoe naenje( isk"stvo( tr"dolj")ivost( !i ivr'ija ivonrednite prvi prevodi od
!r-ki na staroslovenski jaik( davajki i$ na idnite kni&evni i k"lt"rni ra)otni#i i
nasledni#i ivondredni pri$eri i dela. Sv.Kiril =iloo. poka&al !ole$ interes kon site
dis#iplini 'to se predavale vo Ma!na"rskoto 'kolo( a $no!" )r!" po avr'"vanjeto na
o)raovanieto ja do)il i po-esnata katedra po .iloo.ija vo istoto 'kolo( si!"rno aradi
vondrednite re"ltati a naenja 'to !i poka&al. Se s$eta deka prviot li-en literat"ren
sostav na Kiril )ila $olitvata "patena do 4ri!orij Bo!oslov( a-"vana kako #itat vo III
!lava od op'irnoto Kirilovo &itie. Mo'ne vpe-atliva e i Kirilovata preds$rtna $olitva(
a-"vana vo os"$naesettata !lava od &itieto. Vo svojot sostav( i)iva steknatoto isk"stvo
na $isionerot( koj a$in"va neadovolen od posti!natite re"ltati so Moravskata
Misija3 ((1osl"'aj ja $ojava $olitva i do-"j !o tvoeto verno stado a koe si $e postavil
$ene( navreden i nedostoen ra) tvoj. I)avi !i site od sekakva )e)o&na i pa!anska
lo)a( od kakov i da e $no!")oren i 5"len ereti-ki jaik( koj ka&"va 5"la protiv te)eL
1o!")i ja trijai-nata eres( i podi!ni ja #rkvata svoja $no&ejki( i so)ere !i site vo eden
d"5( i napravi od niv pri$erni l"!e koi $islat edinstveno a vistinata vera tvoja i a
vistinskoto ispoved"vanje( i vda5ni vo sr#ata nivni )or od tvojata na"ka( a'to toa e
tvojot dar.6
Kako prva javna pole$ika )il disp"tot 'to !o i$al Kiril kako $lado $o$-e so stariot i
si$nat od patriar'iskiot prestol( Jovan VII( $o'ne o)raovana li-nost( no irait
pretstavnik na ikono)or#ite. Jovan VII d"ri )il navreden 'to spori so !olo)rado $o$-e.
1ole$ikata se odvivala i se odnes"vala a teite i antiteite na ikono)orstvoto.
Kaj Arapite Kiril $oral da ja )rani 5ristijanskata reli!ija od pretstavni#ite na
$"sli$anskata i evrejskata reli!ija. Vo nea plasti-no ja prestavil dla)o-inata na
5ristijanskata ideolo!ija( spored"vajki ja so nedo!ledno dla)oko( 'irno $ore( koe $o&e
da !o prepliva sa$o isk"sniot pliva-( ili poto-no sa$o onoj -ovek koj ja osonal
s"'tinata na 5ristijanskoto "-enje. 1red niv ja od)ran"va s"'tinata a nedelivosta na
svetata. Me!j" naj"spe'nite kni&evni pole$iki( tolk" -esto #itirana vo slavistikata
po'iroko( e sekako vene#ijanskata. 1o tri!odi'no ived"vanje na Moravskata Misija
)rakata se "patile kon 0ari!rad( no na patot !i presretnale vo Vene#ija pretstavitelite na
trijai-nata eres i apo-nala ponatata pole$ika. 2a Kiril =iloov $" se pripi'"vaat tri
kni&evni sostavi vo vrska so ived"vanjeto na <aarskata $isija. Vo <ersones nastanal
Raskaot a prenes"vanjeto na $o'tite na papata Kli$ent I Ri$ski( 'to !i prona'le
)rakata vo $oreto. Vo VIII !lava od Kirilovoto &itie se spo$en"va raskaot kako
((O)retanieK.Jvodniot del od raskaot a $o'tite ira"va radost aradi -inot na
vo)"dlivoto )aranje 'to "'te edna' !o potvrd"va iskrenoto avtorovo -"stvo na Kirila. 2a
Kiril =iloo. $" se pripi'"va i prevod na !ra$ati-ki evrejski tekst( podelen na os"$
delovi( a koi vo slavistikata ne postoi jasna pretstava( i toa pak( aradi nedosti!ot na
or!inalniot ili raniot prepi'an tekst. Ovie sposo)nosti dojdoa do ira vo vani-nite $isli
'to !i ived"vale oddeleno i aedni-ki.
2e sl"-ajno i do!$atskiot sostav3 ((2apisanie a prvata vera6 $" se pripi'"va na Kiril
=iloo.. Tvor)ata e pronajdena vo slovenski prepisi( a najstariot prepis potekn"va od BIV
vek. Tolk"vanjata a Svetata Troj#a se dadeni de#idno i pojasn"va-ki( kako 'to "$eel da
ja o)jasni pred Arapite( <aarite( Evreite i pred dr"!ite $"sli$anski pretstavni#i. So ova
delo Kiril =iloo. pravi sopstveno rei$e a ortodoksnoto kristijansko pravoslavie. 4o
sostavil pred s$rtta( i toa kako "sten avet a svoite "-eni#i i pokolenija. 1o s$rta na
Kirila( Metodij !o prodol&il apo-natoto delo vo 1anonija( kaj Ko#ela. 1apata Adrijan II
ispratil pose)na poslani#a do Rostislav( Svetopl"k i Ko#el( so koja toplo i$ !o prepora-al
Metodija. Ova pis$o nao!ja $esto vo Metodovieto op'irno &itie. Metodij )il nana-en a
episkop na 1anonija i Moravija. Dejnosta na Metodija i nata$" ja spre-"vale !er$anskite
episkopi i d"5ovni#i( oso)eno vo nepovolnite "slovi vo koi se na'ol Rostislav( predaden
na !er$an#ite od svojot vn"k Svetopl"k. Rostislav )il os"den na s$rt( potoa oslepen.
Vakvite odnosi do)ro naele da !i iskoristat 4er$an#ite i nivnite episkopi( i "speale da
!o os"dat i potoa da !o atvorat Metodija vo Bavarija dve i polovina !odini. 2a s"dot
Metodij )il 5ra)ar i !ord i s$elo ijavil3 ((So kosken -erep sakate da pro)iete &elena
vrata6( ili ((Ja ka&"va$ vistinata pred #arot i ne se sra$a$( a vie napravete od $ene 'to
sakae.6 1apata Jovan VIII vo pis$ata do 1osavskiot ar5iepiskop <er$anri5 do =riiskiot
episkop Ano i do Sal#)"r'kiot ar5iepiskop Adalvin( istap"va ostro poradi postapkite so
Metodij i )ara da !o oslo)odat od atvor. Vo 9H* Metodija )il p"'ten od atvor. Vo 9H*
papata !o nana-il Metodij a $oravski ar5iepiskop. 2aj!ole$ite opasnosti a Metodij
doa!jale od !r$anskiot episkop Vi5in! koj -estopati ja i$al potkrepata na Svetopl"k
protiv Metodij. Od $art do okto$vri so dva popa%)ropis#i ja prevel Bi)lijata( koja kako
verski i seop't k"lt"ren .eno$en ke )ide postojana inspira#ija a novi dela. Se s$eta
deka )i)lijata )ila avr'ena na denot na Sv.Di$itrija( akrilnikot na Sol"n. To!a' $o&elo
da )ide iveden $olid)en vo -est na svete#ot i ((Kanonot a Sv.Di$itrija.6
2aset"vajki !o s$rtniot -as( Sv.Metodij !o opredelil a svoj naslednik vredniot "-enik
4orad( po poteklo Morave#( koj odli-no !i vladeel i latinskiot i slovenskiot jaik( a
verojatno i dr"!i jai#i. Sv.Metodija po-inal vo Vele!rad na 8 april 7spored star kalendar(
a na +D spored nov:.
1o!re)ot )ili ivr'en vo so)ornata #rkva( a 'to Metodievoto &itie istakn"va3 ((... vo
!ole$ata Moravska #rkva6. So !ole$i intri!i episkopot na 2itra( Vi5in!( idejstv"val kaj
papata Ste.an V da do)ie -in $oravski ar5iepiskop( dodeka 4orad )il okovan vo sind&iri
i proteran. Brojnite Kirilo%Metodievi "-eni#i )ile podlo&eni na neapa$teni osvetni-ki
pro!on"vanja( atvoranja i i$a-"vanjata. 2a Metodij $" se pripi'"va i prevod na
((2o$okanonot6( kako osnoven neop5oden pravilnik a #rkovnata or!ania#ija. Isto taka
na Metodija $" pripa!ja i prevodot na ((1aterikot6.
Edno od spornite dela vo slavistikata e sekako anoni$nata 5o$ilija od ((Ko#eloviot
)ornikK. Vo slavistikata se podeleni i $islenjeta ok"l" avtorsvoto na litMr!iskiot ((Kanon
vo -est na Sv.Di$itrija SolinskiN.
Me!j"toa pro-"stv"vanite redovi od Kanonot da !i spo$ene$e sa$o ovie3 ;1osl"'aj !i
se!a( slaven Di$itrija( tvoite )edni ro)ovi( i s$ilostivni se na niv3 nie se odale-iv$e od
tvojot svetol 5ra$( no sr#ata 5i !orat i dla)oko srada$e da se pokloni$e pred tvojata
#rkva( #o tvoite $olitvi. /o'to( o $"dar Di$itrija( sa$o nie( tvoite verni ro)ovi( s$e
li'eni od tvojata ")avina( i od lj")ov kon tvore#ot nie plovi$e vo t"!ji kraevi i !radovi i
srada$e od s"rovite vojni#i na pa!ani#ite i ereti#ite@...6 Vo Kanonot do$inira iskreniot
kopne& kon Sol"n( kon Sv.Di$itrija. 2espornata epo5alna asl"!a na Metodij ke ostane
prevodot na 'eesette kni!i od Bi)lijata( )e kni!ite na Makaveite. So ovaa !ole$a
dejnost( pred sa$ata svoja s$rt( Metodij !o dal -etvrtiot ko$pleten prevod na Bi)lijata(
vo Evropa( pokraj !r-kiot( latinskiot i !otskiot( koi se postari od staroslovenskiot prevod.
Tok$" vo !odinata +DDF se pojavil ko$pletniot prevod na Bi)lijata na sovre$en
Makedonski kni&even jaik. Metodij !i prevel Kirilovite kni&evni sostavi i d"ri poveke.
Toj( i ako ne e avtor na Kirilovoto &itie( si!"rno "-estv"val pri ne!ovoto sostav"vanje( vo
)liina na &itiepise#ot( predavajki $" !i podro)nostite i vestite a po$ladiot talentiran
)rat Kiril.
/asl"!ite na svetite )raka Kiril i Metodij se nedo!ledni ko!a se analiiraat3 nivnoto delo(
$isija( dejnost( pojava( na-enje.Vo na)roj"vanjeto )i tre)alo da )ide neod$inliva
nivnata dalek"se&na i $"dra $isla i politika vo odnos na sodavanjeto na idni kadri(
nasledni#i( seko!a' pris"tni $ladi "-eni#i( koi pod pokrovitelstvo na )rakata se
o)"-"vaa( a da !o ponesat ponata$" sa$ostojno istiot tovar( kako neop5odnost na
vre$eto i napredokot na -ove'tvoto sred koe se najdoa Slovenite. Kiril i Metodij se
opkr"&ija so $ladi l"!je( niv !i povedoa ni Moravija( !i na$no&ija $in"vajki ni
kne&evstvoto na Ko#el vo 1anonija.
J-itelite oda$na !o nap"'tija svetot( no deloto !o prodol&ija nasledni#ite. Tie sodadoa
novi pokolenija( novi "-eni#i( koi )or"vaa i !o prenes"vaa deloto na Kli$enta( na
2a"$a( na Sava( na An!elarij. Ostanaa anoni$ni( no ostavija tra!i vo i!rad"vanjeto na
na'iot kontin"itet( na na'ata tradi#ija( na na'iot identitet.
Ira)otil3 =las5