SCANNED FROM: *Anicii Manlii Severini

Boethii de divisione liber*. Critical

edition, translation, proleo!ena, and
co!!entar" b" #ohn Maee. E. #. Brill:
$eiden, Boston, Colone. %&&'.
AN(C(( MAN$(( SE)ER(N( BOE*+((
DE D()(S(ONE
,RAEFA*(O
-.- /0a! !anos st0diosis a11erat 1r0ct0s scientia di0idendi 20a!20e
ap0d peripatetica! disciplina! se!per haec 10erit in honore notitia,
docet et Andronici, dilientissi!i senis de di0isione liber edit0s3 et
hic ide! a ,lotino ra0issi!o philosopho co!probat0s et in libri
,latonis, 20i *Sophistes* inscribit0r co!!entariis a ,orph"rio
repetit0s, et ab eode! per hanc introd0ctionis la0data in Cateorias
0tilitas. Dicit eni! necessari0! 1ore eneris, speciei, di11erentiae,
proprii, accidentis20e peritia!, c0! propter alia !0lta t0! propter
0tilitate! 20ae est !a4i!a partiendi. /0are, 20onia! !a4i!0s 0s0s est
1acilli!a20e doctrina, eo id 20o20e sic0t plera20e, o!nia Ro!anis
a0rib0s tradens, introd0ctionis !odo habita20e in eande! re! et
co!petenti s0btili20e tractatione et !oderata bre0itate perscripsi, 0t
nec an4ietas decisae orationis et non per1ectae sententiae leenti0!
-5- !entib0s inerat0r3 nec p0tet s0per0ac0a! lo20acitate! har0! rer0!
ine4periens, r0dis, insolens20e no0i a0dienti0! !entes habere ae200!,
nec 0ll0s li0or id 20od et ard00! nat0ra est et inot0! nostris, nobis
a0te! !ano et labore et leenti0! 0tilitate diest0!, obli20is
!orsib0s obtrectationis ob10scet, deni20e poti0s 0ia! st0diis, n0nc
inoscendo n0nc etia! co!probando, 20a! 1rena bonis artib0s strinant,
d0! 20ic20id no00! est i!pr0denti obstinatione rep0diant. /0is eni!
non 0ideat pl0ri!0! ad bonar0! arti0! 0alere de1ect0! si ap0d !entes
ho!in0! n0!20a! sit desperatio displicendi6 Sed si c0i per haec
20aeda! parat0r an4ietas a0t obsc0riora s0nt 1ortasse 20a! ipse
desiderat, nihil ad !e conitione! 1acile! pollicente!, ne20e eni!
r0dib0s haec toti0s artis sed i!b0tis et 0lteriore paene loco
proressis leenda et discenda proponi!0s. /0i 0ero h0i0s operis ordo
sit c0! *De ordine ,eripateticae disciplinae* !ihi dicend0! esset
dilienter e4pos0i. Sed haec hacten0s.
7D()(S(O D()(S(ON8M9
N0nc di0isionis ipsi0s no!en di0idend0! est et sec0nd0! 0n0!20od20e
di0isionis 0ocab0l0! 0ni0sc0i0s20e propositi proprietas partes20e
tractandae s0nt, di0isio na!20e !0ltis !odis dicit0r. Est eni! di0isio
eneris in species, est r0rs0s di0isio c0! tot0! in proprias
distrib0it0r partes, est alia c0! 0o4 !0lta sini1icans in
sini1icationes proprias recipit sectione!. ,raeter has a0te! tres est
alia di0isio 20ae sec0nd0! accidens 1ieri dicit0r. +0i0s triple4 !od0s
est: 0n0s c0! s0biect0! in accidentia separa!0s, ali0s c0! accidens in
s0biecta di0idi!0s, terti0s c0! accidens in accidentia seca!0s :hoc
ita 1it si 0tra20e eide! s0biecto inesse 0ideant0r;. Sed -'- har0!
o!ni0! e4e!pla s0bdenda s0nt 20aten0s toti0s h0i0s ratio di0isionis
el0ceat.
<en0s di0idi!0s in species c0! dici!0s =ani!ali0! alia s0nt
rationabilia, alia irrationabilia3 rationabili0! alia !ortalia, alia
i!!ortalia= 0el c0! dici!0s =coloris alia 20ide! s0nt alba, alia
nira, alia !edia=. Oportet a0te! o!ne! eneris in species di0isione!
a0t in d0as 1ieri partes a0t in pl0res, sed ne20e in1initae species
esse poss0nt eneris nec !in0s d0ab0s. +oc a0te! c0r e0eniat posteri0s
de!onstrand0! est.
*ot0! in partes di0idid0r 20otiens in ea e4 20ib0s est co!posit0!
0n0!20od20e resol0i!0s, 0t c0! dico do!0s ali0d esse tect0!, ali0d
parietes, ali0d 10nda!enta, et ho!ine! ani!a coni0ni et corpore,
c0!20e ho!inis dici!0s partes esse Catone!, )irili0!, Cicerone! et
sin0los 20i, c0! partic0lares sint, 0i! ta!en toti0s ho!inis i0n0nt
at20e co!pon0nt3 ne20e eni! ho!o en0s, nec sin0li ho!ines species,
sed partes 20ib0s tot0s ho!o coni0nit0r.
)ocis a0te! in sini1icationes proprias di0isio 1it 20otiens 0na 0o4
!0lta sini1icans aperit0r et ei0s pl0ralitas sini1icationis
ostendit0r, 0t c0! dico =canis= 20od est no!en et h0nc 20adr0pede!
latrante!20e desinat et caelest0! 20i ad Orionis pede! !orbid0!
!icat3 est 20o20e ali0s, !arin0s canis, 20i in i!!oderata! corporis
!anit0dine! crescens caer0le0s appellat0r.
Sed h0i0s di0isionis d0ple4 !od0s est, a0t eni! 0n0! no!en !0lta
sini1icat a0t oratio ia! 0erbis no!inib0s20e co!posita. Et no!en
20ide! !0lta sini1icat 0t id 20od s0pra propos0i, oratio 0ero !0lta
desinat 0t est:
Aio te, Aeacida, Ro!anos 0incere posse.
Et no!inis 20ide! per sini1icationes proprias di0isio ae20i0ocationis
partitio n0nc0pat0r, orationis 0ero in sini1icationes proprias
distrib0tio a!bi0itatis discretio est, 20a! <raeci a!phibolia!
dic0nt, ita 0t no!en !0lta sini1icans ae20i0oc0!, oratio 0ero !0lta
desinans a!phibola at20e a!bi0a praedicet0r. -%>-
Eor0! a0te! 20ae sec0nd0! accidens di0id0nt0r s0biecti in accidentia
di0isio est 0t c0! dici!0s =o!ni0! ho!in0! alii s0nt niri, alii
candidi, alii !edii coloris=, haec eni! accidentia s0nt ho!inib0s, non
ho!in0! species, et ho!o his s0biect0!, non hor0! en0s est.
Accidentis 0ero in s0biecta sectio e0enit 0t est =o!ni0! 20ae
e4pet0nt0r alia in ani!a, alia in corporib0s sita s0nt=, ani!ae na!20e
at20e corpori id 20od e4petit0r accidens, non en0s, est, et boni 20od
in ani!a et corpore sit0! est non s0nt haec species sed s0biecta.
Accidentis 0ero in accidentia di0isio est 0t =o!ni0! candidor0! alia
s0nt d0ra=, 0t !ararita, =alia li20entia=, 0t lac, li20or na!20e et
albedo at20e d0rities haec s0nt accidentia, sed alb0! in d0ra et
li20ida separat0! est. C0! ero sic dici!0s, accidens in alia
accidentia separa!0s.
Sed h0i0s!odi di0isio 0icissi! se!per in alter0tra per!0tat0r,
poss0!0s eni! dicere =eor0! 20ae d0ra s0nt alia s0nt nira, alia alba=
et r0rs0s =eor0! 20ae li20ida alia s0nt alba, alia nira=3 sed haec
r0rs0s con0ersa di0idi!0s: =eor0! 20ae s0nt nira alia s0nt d0ra, alia
li20entia=.
Di11ert a0te! h0i0s!odi di0isio o!nib0s 20ae s0pra s0nt dictae, na!
ne20e sini1icatione! partiri poss0!0s in 0oces, c0! 0o4 in
sini1icationes proprias discernat0r, nec partes in tot0! di0id0nt0r,
20a!0is tot0! separet0r in partes, nec species secat0r in enera,
licet en0s in species di0idat0r.
/0od 0ero s0peri0s dict0! est, hanc di0isione! ita 1ieri si 0tra20e
eide! continerent inesse s0biecto, si attenti0s perspicit0r li20et,
na! c0! dici!0s eor0! 20ae d0ra s0nt alia esse alba, alia nira, 0t
est lapis at20e heben0!, !ani1est0! est hebeno 0tra20e inesse, et
d0ritie! scilicet et niredine!. (n caeteris 20o20e id diliens lector
in0eniet.
/0ib0s a0te! s0!!a ope ratio 0eritatis in20irit0r, his pri0s
intelliend0! est 20ae sit hor0! o!ni0! si!0l proprietas 20ib0s20e
inter se sinillati! di11erentiis sereent0r. O!nis eni! 0ocis et
eneris toti0s20e di0isio sec0nd0! se di0isio n0nc0pat0r, reli20ae
0ero tres in accidentis distrib0tione pon0nt0r.
Sec0nd0! se a0te! di0isionis h0i0s!odi di11erentia est. Di11ert eni!
di0isio eneris a 0ocis di0isione 20od 0o4 20ide! in proprias se!per
sini1icationes separat0r, -%?- en0s non in sini1icationes sed in
20ada! a se 20oda!!odo creatione disi0nit0r, et en0s se!per speciei
propriae tot0! est et 0ni0ersali0s in nat0ra, ae20i0ocatio 0ero
0ni0ersalior 20ide! sini1icata re dicit0r, tant0! 0oce non etia!
tot0! est in nat0ra.
(llo 20o20e a 0ocis distrib0tione di0idit0r, 20od nihil habent
co!!0ne praeter sol0! no!en 20ae s0b ea 0oce s0nt, 20ae 0ero s0b
enere collocant0r et no!en eneris et de1initione! s0scipi0nt.
A!pli0s 20o20e non eade! ap0d o!nes 0ocis est distrib0tio: 20od ap0d
nos dicit0r canis c0! ei0s !0ltae sini1icationes in lin0a Ro!ana
sint si!pliciter 1ortasse praedicat0r in barbara, c0! ea 20ae ap0d nos
0no no!ine n0nc0pant0r illi pl0rib0s 1ortasse sini1icent. <eneris
0ero ap0d o!nes eade! di0isio distrib0tio20e per!anet, 0nde 1it 0t
0ocis 20ide! di0isio ad positione! cons0et0dine!20e pertineat, eneris
ad nat0ra!, na! 20od ap0d o!nes ide! est nat0ra est, cons0et0dinis
0ero est 20od ap0d ali20os per!0tat0r. Et hae 20ide! s0nt
di11erentiae eneris distrib0tionis et 0ocis.
<eneris 20o20e sectio toti0s distrib0tione sei0nit0r 20od toti0s
di0isio sec0nd0! 20antitate! 1it, partes eni! tota! s0bstantia!
coni0nentes act0 a0t ratione ani!i et coitatione separant0r, eneris
0ero distrib0tio 20alitate per1icit0r. Na! c0! ho!ine! s0b ani!ali
loca0ero t0nc 20alitate di0isio 1acta est, 20ale na!20e ani!al est
ho!o idcirco 20onia! 20ada! 20alitate 1or!at0r, 0nde 20ale sit ani!al
ho!o interroat0s a0t =rationale= respondebit a0t certe =!ortale=.
A!pli0s 720o20e9 en0s o!ne nat0raliter pri0s est propriis specieb0s,
tot0! a0te! partib0s propriis posteri0s3 partes s0nt 20ae tot0!
i0n0nt, co!positi s0i per1ectione! alias nat0ra tant0!, alias ratione
20o20e te!poris anteced0nt, 0nde 1it 0t en0s in posteriora, tot0!
0ero in priora sol0a!0s. +inc 20o20e ill0d 0ere dicit0r: si en0s
interi!at0r stati! species deperire, si species -%.- intere!pta sit
non pere!pt0! en0s in nat0ra consistere. Contra e0enit in toto, na!
si pars toti0s perit tot0! non erit, c0i0s pars 0na sit intere!pta3
sin tot0! pereat partes per!anent distrib0tae, 0t si de intera do!o
20is abst0lerit tect0!, tot0! 20od ante 10it intercipit, sed pere0nte
toto parietes et 10nda!enta constab0nt.
A!pli0s 20o20e en0s specieb0s !ateria est, na! sic0t aes accepta
1or!a transit in stat0a! ita en0s accepta di11erentia transit in
specie!3 toti0s 0ero parti0! !0ltit0do !ateria est, 1or!a 0ero
ear0nde! parti0! co!positio. Na! sic0t species e4 enere constat et
di11erentia, ita tot0! constat e4 partib0s, 0nde 1it 0t tot0! ab
0na20a20e parte s0a parti0! ipsar0! co!positione di11erat, species
0ero a enere di11erentiae coni0nctione.
A!pli0s 20o20e species ide! se!per 20od en0s est, 0t ho!o ide! est
20od ani!al et 0irt0s ide! est 20od habit0s, partes 0ero non se!per
ide! 20od tot0!, ne20e eni! !an0s ide! est 20od ho!o nec ide! paries
20od do!0s. Et in his 20ide! 20ae dissi!iles partes habent hoc clar0!
est, sed non eode! !odo in his 20ae si!iles, 0t in aeris 0ir0la c0i0s
partes, 20ia s0nt contin0ae 20ia ei0sde! s0nt aeris, 0ident0r ide!
esse 20od tot0! est, sed 1also3 1ortasse eni! ide! sint partes
h0i0s!odi s0bstantia, non etia! 20antitate.
Restat a0te! 0ocis et toti0s distrib0tionis di11erentias dare.
Di11er0nt a0te! 20od tot0! 20ide! constat partib0s, 0o4 0ero non
constat e4 his 20ae sini1icat3 et 1it toti0s 20ide! di0isio in
partes, 0ocis a0te! 1it non in partes sed in eas res 20as 0o4 ipsa
sini1icat, 0nde 1it 0t s0blata parte 0na tot0! pereat, s0blata 0na re
20a! 0o4 sini1icat !0lta desinans 0o4 illa per!aneat.
7D()(S(O <ENER(S9
N0nc ero 20onia! sec0nd0! se di0isionis di11erentiae dictae s0nt
eneris distrib0tio pertractet0r. ,ri!0! 20id en0s sit de1iniend0!
est: en0s est 20od de pl0rib0s specie di11erentib0s in eo 20od -%5-
20id sit praedicat0r, species 0ero est 20a! s0b enere colloca!0s,
di11erentia 20a ali0d ab alio distare proponi!0s.
Et est 20ide! en0s 20od interroanti 20id 20ae20e res sit con0enit
responderi, di11erentia 20ae ad 20alis percontatione! rectissi!e
respondet0r3 na! c0! 20is interroat0r =/0id est ho!o6= recte
=Ani!al=, =/0alis est ho!o6= con0enienter =Rationabilis=, respondet0r.
Di0idit0r a0te! en0s alias in species, alias in di11erentias si
species 20ib0s en0s oportet di0idi no!inib0s carent, 0t c0! dico
=ani!ali0! alia rationabilia s0nt, alia irrationabilia= rationabile et
irrationabile di11erentiae s0nt. Sed 20onia! speciei h0i0s 20ae est
ani!al rationabile no!en 0n0! non est, idcirco pro specie di11erentia!
poni!0s ea!20e s0periori eneri cop0la!0s, o!nis eni! di11erentia in
en0s propri0! 0eniens specie! 1acit, 0nde 1it 0t !ateria 20aeda!
en0s sit, 1or!a di11erentia, c0! a0te! propriis no!inib0s species
appellant0r, non in di11erentias eneris 1it recta di0isio.
8nde est 0t e4 pl0rib0s ter!inis de1initio colliat0r. Si eni! o!nes
species s0is no!inib0s appellarent0r e4 d0ob0s solis ter!inis o!nis
1ieret de1initio3 0t c0! dico =/0id est ho!o6= 20id !ihi necesse esset
dicere =Ani!al rationale !ortale= si ani!al rationale esset no!ine
proprio n0nc0pat0!, 20od c0! reli20a di11erentia, id est !ortali,
i0nct0! de1initione! ho!inis 0erissi!a ratione et intera concl0sione
per1iceret6 N0nc a0te! ad de1initiones interas specier0! di0isio
necessaria est et 1orte in eode! di0isionis de1initionis20e ratio
0erset0r, na! di0isionib0s i0nctis 0na co!ponit0r de1initio.
Sed 20onia! alia s0nt ae20i0oca, alia 0ni0oca, et 20ae s0nt 0ni0oca
ipsa in ener0! s0scipi!0s sectiones, 20ae 0ero s0nt ae20i0oca in his
di0isio sola sini1icationis est, 0idend0! pri0s est 20id sit 0ni0oc0!
20id ae20i0oc0! ne, c0! ista 1e1ellerint, ae20i0oc0! no!en 20asi in
species ita in sini1icati0as -%'- resol0a!0s. 8nde 1it 0t r0rs0s ad
di0isione! necessaria sit de1initio, 20id eni! sit ae20i0oc0! 20id
0ni0oc0! de1initione collii!0s.
S0nt a0te! di11erentiae aliae per se, aliae 0ero per accidens, et
har0! aliae s0nt conse20entes, aliae stati! relin20entes. Stati!
relin20entes s0nt h0i0s!odi, dor!ire 0el sedere 0el stare 0el
0iilare, conse20entes 0ero 0t capilli crispi :si non a!issi sint; et
la0ci oc0li :si non sint 20ada! e4trinsec0s debilitate t0rbati;. Sed
haec ad eneris di0isione! s0!enda non s0nt, ne20e eni! ad
de1initione! s0nt co!!oda3 o!ne eni! 20ic20id ad di0isione! eneris
apt0! est ide! ad de1initiones rectissi!e conrea!0s, illa 0ero 20ae
per se s0nt sola ad di0isione! eneris apta s0nt, haec a0te! in1or!ant
per1ici0nt20e 0ni0sc0i0s20e s0bstantia!, 0t ho!inis rationabilitas et
!ortalitas.
Sed has 20e!ad!od0! probare possi!0s 0tr0! e4 eo sint enere stati!
relin20enti0! an conse20enti0! an in s0bstantia per!anenti0! hoc !odo
!ihi 0idend0! est, ne20e eni! s011icit scire 20as in di0isione s0!a!0s
nisi ill0d 20o20e sit conit0!, 20e!ad!od0! easde! ipsas 20ae s0!endae
et 20ae reiciendae s0nt rectissi!e conosca!0s. )idend0! ero pri!0!
est 0tr0! proposita di11erentia o!ni possit et se!per inesse s0biecto3
20od si ipsa 0el act0 0el ratione sei0nit0r, haec a di0isione eneris
separanda est. Si eni! saepe et act0 et ratione sei0nit0r, e4 eor0!
est enere 20ae stati! relin200nt, 0t sedere 20ide! 1re20enti0s
separat0r et act0 ipso a s0biecto di0idit0r. /0ae 0ero ratione sola a
s0biecto di0id0nt0r ea s0nt conse20enti0! di11erentiar0!, 0t la0cis
oc0lis esse a s0biecto ratione sei0ni!0s, 0t c0! dico =Est ani!al
l0!inib0s la0cis, 0t 20ilibet ho!o=, 20od si hic non esset h0i0s!odi
non e0! -?>- res ali20a esse ho!ine! prohiberet.
Ali0d r0rs0s est 20od ratione separari non possit, 20od si separat0!
sit species interi!at0r, 0t c0! dici!0s inesse ho!ini 0t sol0s
n0!erare possit 0el eo!etria! discere. /0od si haec possibilitas ab
ho!ine sei0nat0r, ho!o ipse non per!anet3 sed haec non stati! ear0!
s0nt 20ae in s0bstantia ins0nt, na! non idcirco ho!o est 20onia! haec
1acere potest, sed 20onia! rationalis est at20e !ortalis. +ae iit0r
di11erentiae propter 20as species consistit ipsae et in de1initione
speciei et in eneris ei0s di0isione 20od continet specie!
collocant0r. Et 0ni0ersaliter dicend0! est, 20aec0!20e di11erentiae
h0i0s!odi s0nt 0t non !odo praeter eas species esse non possit sed
propter eas solas sit, hae 0el in di0isione eneris 0el in speciei
de1initione s0!endae s0nt.
/0onia! 0ero 20aeda! s0nt 20ae di11er0nt 20ae contra se in
di0isionib0s poni non debent, 0t in ani!ali rationale et bipes :n0ll0s
eni! dicit =Ani!ali0! alia s0nt rationabilia, alia d0os pedes
habentia= idcirco 20od rationale et bipes, licet di11erant, n0lla a se
oppositione disi0n0nt0r;, constat 20aec0!20e a se ali20a oppositione
di11er0nt eas solas di11erentias s0b enere positas en0s ips0! posse
disi0nere.
S0nt a0te! oppositiones 20at0or: a0t 0t contraria, 0t bon0! !alo, a0t
0t habit0s et pri0atio, 0t 0is0s et caecitas, 20a!20a! sint et 20aeda!
res in 20ib0s discernere di11ic0ltas sit 0tr0! in contrariis an in
pri0atione 0el habit0 ea oporteat collocari, 0t s0nt !ot0s 20ies,
sanitas aerit0do, 0iilatio so!n0s, l04 tenebrae @@ sed haec alias,
n0nc a0te! de reli20is oppositionib0s dicend0! est. *ertia oppositio
est 20ae est sec0nd0! a11ir!atione! et neatione!, 0t:
Socrates 0i0it
Socrates non 0i0it.
/0arta sec0nd0! relatione!, 0t pater 1ili0s, do!in0s ser00s.
Sec0nd0! 20as iit0r har0! 20att0or opposition0! -??- di0isio eneris
sit rectissi!a ratione !onstrand0! est, !ani1est0! est eni! et
oppositiones esse 20att0or et species et enera per opposita separari.
N0nc ero dicend0! est sec0nd0! 20a! oppositione! har0! 20att0or 0el
20e!ad!od0! species a enere disi0ni con0eniat.
Et pri!a 20ide! sit contradictionis oppositio, 0oco a0te!
contradictionis oppositione! 20ae a11ir!atione et neatione
proponit0r.
(n hac iit0r neatio per se n0lla! specie! 1acit, na! c0! dico =ho!o=
0el =e200s=, et ali20id h0i0s!odi, species s0nt, 20ic20id a0te! 20is
in neatione prot0lerit specie! non declarat, non esse eni! ho!ine!
non est species. O!nis eni! species esse constit0it, neatio 0ero
20ic20id proponit ab eo 20od est esse disi0nit, 0t c0! dico =ho!o=
20asi si sit 20idda! loc0t0s s0!, c0! 0ero =non ho!o= s0bstantia!
ho!inis neatione destr04i. Sic iit0r per se caret di0isio eneris in
species neatione.
Necesse est a0te! saepe specie! neatione co!ponere c0! ea 20a!
si!plici no!ine specie! 0ol0!0s assinare n0llo 0ocab0lo n0nc0pat0r,
0t c0! dico =(!pari0! n0!eror0! alii pri!i=, 0t tres, 20in20e, 0el
septe!, =alii non pri!i=, 0t no0e!, et r0rs0s =Fi0rar0! aliae s0nt
rectilineae, aliae non rectilineae= et =Color0! alii s0nt albi, alii
niri, alii nec albi nec niri=. Ero 20ando no!en 0n0! specieb0s
posit0! non est, eas neatione pro1erre necesse est. +oc iit0r coit
interd0! necessitas, non nat0ra.
(n eode! 20o20e 20otiens neatione 1aci!0s sectione! pri0s a0t
a11ir!atio a0t si!ple4 dicend0! est no!en, 0t est =N0!eror0! alii s0nt
pri!i, alii non pri!i=, na! si pri0s neatio dicta sit, tardior 1it
rei 20a! proponi!0s intellect0s. Na! c0! pri!0! dicis esse ali20os
n0!eros pri!os, c0! 20ales sint pri!i e4e!plo 0el de1initione
doc0eris, 20ales non sint pri!i !o4 a0ditor intelliet. Sin 0ero e
contrario 1eceris, a0t ne0tra s0bito a0t tardi0s 0tra20e conoscet,
di0isio 0ero 20ae propter apertissi!a! eneris nat0ra! reperta est
debet poti0s ad intelliibiliora ded0cere.
A!pli0s 20o20e prior a11ir!atio est, posterior neatio, 20od a0te!
pri!0! -?.- est in di0isione 20o20e oportet pri!it0s ordinari.
Necesse est 20o20e se!per 1inita in1initis esse priora, 0t ae20ale
inae20ali, 0irt0te! 0itiis, cert0! incerto, stabile 1i40!20e !0tabili.
Sed o!nia 20ae a0t de1inita parte orationis a0t a11ir!atione
pro1er0nt0r pl0s 1inita s0nt 20a! a0t no!en c0! partic0la neati0a a0t
tota neatio, 20are 1inito poti0s 20a! in1inito est 1acienda di0isio.
+aec 20ide! dicta s0nt de oppositione 20a! a11ir!atio neatio20e
constit0it, illa 0ero 20ae sec0nd0! habit0! pri0atione!20e 1it ipsa
20o20e s0periori 0idet0r esse consi!ilis. Neat eni! 20oda!!odo
pri0atio habit0!, sed di11ert 20od se!per 20ide! potest esse neatio,
pri0atio 0ero non se!per, sed t0nc 20ando habit0! habere possibile est
:hoc 0ero nos ia! ,raedica!enta doc0er0nt;. /0are 1or!a 20aeda!
intelliit0r esse pri0atio, non eni! tant0! pri0at sed etia! circa se
ipsa! pri0at0! 20e!20e disponit. Ne20e eni! sol0! oc0l0! caecitas
pri0at l0!ine sed ipsa 20o20e sec0nd0! se pri0at0! l0ce disponit,
caec0s eni! dicit0r ad pri0atione! 20oda!!odo 20asi disposit0s et
a11ect0s :hoc 20o20e Aristoteles testat0r, in ,h"sicis;. 8nde 1it 0t
pri0ationis di11erentia ad ener0! di0isione! 1re20enter 0ta!0r.
Sed hic 20o20e eode! !odo sic0t in contradictione 1aciend0! est, pri0s
eni! ponend0s est habit0s, 20i est a11ir!ationi consi!ilis, post
pri0atio, 20ae neationi. Ali20otiens ta!en pri0ationes 20aeda!
habit0s 0ocab0lo pro1er0nt0r, 0t =orb0s=, =caec0s=, =0id00s=,
ali20otiens c0! partic0la pri0ationis, 0t c0! dici!0s =1init0!= et
=in1init0!=, =ae200!= et =inae20ale=, sed in his =ae200!= et =1init0!=
in di0isione pri!a ponenda s0nt, pri0ationes sec0ndae.
Ac de oppositione 20ide! pri0ationis et habit0s haec dicta s011iciant.
Contrarior0! 0ero oppositio d0bitat0r 1ortasse an sec0nd0! -?5-
pri0atione! et habit0! esse 0ideat0r, 0t alb0! et nir0!, an alb0!
20ide! pri0atio niri sit, nir0! 0ero albi @@ sed haec alias, n0nc
a0te! ita tractand0! est ta!20a! si sit ali0d oppositionis en0s,
sic0t est in ,raedica!entis ab ipso 20o20e Aristotele disposit0!.
(n contrariis a0te! ener0! !0lta di0isio est, 1ere eni! c0nctas
di11erentias in contraria d0ci!0s, sed 20onia! contraria s0nt alia
!edio carentia, alia !ediata, ita 20o20e di0isio 1acienda est, 0t
=Color0! alia s0nt alba, alia nira, alia ne0tra=.
Fieret a0te! o!nis de1initio o!nis20e di0isio d0ob0s ter!inis
praedicatis nisi, 0t s0pra ia! dict0! est, indientia :20ae saepe
e4istit; in no!ine prohiberet. /0o a0te! !odo 0trae20e d0ob0s ter!inis
1ierent erit !ani1est0! hoc !odo. C0! eni! dico =Ani!ali0! alia s0nt
rationabilia, alia irrationabilia= ani!al rationale ad ho!inis
de1initione! contendit, sed 20onia! ani!alis rationalis 0n0! no!en non
est pona!0s ei no!en a littera!: =r0rs0s a litterae=, 20od est ani!al
rationale, =alia s0nt !ortalia, alia i!!ortalia=. )olentes iit0r
de1initione! ho!inis reddere dice!0s:
+o!o est a littera !ortalis
na! si ho!inis de1initio est ani!al rationale !ortale, ani!al 0ero
rationale per a littera! sini1icat0r, ide! sentit =a !ortale= tan20a!
si diceret0r =ani!al rationale !ortale=, a eni!, 0t dict0! est, ani!al
rationale sini1icat. Sic ero a littera et !ortali, d0ob0s ter!inis,
1acta de1initio est3 20od si reperirent0r in o!nib0s 20o20e no!ina,
d0ob0s se!per ter!inis tota de1initio constit0eret0r. Di0isio 0ero
no!inib0s positis 20onia! se!per in d0os ter!inos secat0r !ani1est0!
est si 20is eneri et di11erentiae c0! deest no!en i!ponat, 0t c0!
dici!0s: =Fi0rar0! 20ae s0nt trilaterae aliae s0nt ae20ilaterae,
aliae d0o latera habentes ae20a, aliae totae inae20ales=. *rina iit0r
ista di0isio si sic pro1erret0r 1ieret d0ple4: =Fi0rar0! 20ae
trilaterae -?'- s0nt aliae s0nt ae20ales, aliae inae20ales3
inae20ali0! aliae s0nt d0o latera tant0! ae20a habentes, aliae tria
inae20alia=, id est o!nia3 et c0! dici!0s =Rer0! o!ni0! alia s0nt
bona, alia !ala, alia indi11erentia=, 20ae nec bona scilicet nec !ala,
si ita diceret0r e!ina di0isio pro0eniret: =Rer0! o!ni0! alia s0nt
di11erentia, alia indi11erentia3 di11erenti0! alia s0nt bona, alia
!ala=. (ta ero di0isio o!nis in e!ina secaret0r si specieb0s et
di11erentiis 0ocab0la non deessent.
/0arta! 0ero oppositione! di4i!0s 20ae est sec0nd0! ad ali20id, 0t
pater 1ili0s, do!in0s ser00s, d0ple4 !edi0!, sensibile sens0s. +aec
iit0r n0lla! habent s0bstantiale! di11erentia! 20a a se discrepent,
i!!o poti0s habent h0i0s!odi conatione! 20a ad se in0ice! re1erant0r
ac sine se esse non possint. Non est ero eneris in relati0as partes
1acienda di0isio, sed tota h0i0s!odi sectio a enere separanda est,
ne20e eni! ho!inis species est ser00s a0t do!in0s nec n0!eri !edi0!
a0t d0pl0!.
C0! iit0r 20att0or sint di11erentiae, a11ir!ationis et neationis si
non necesse est se!per ta!en relationis reicienda di0isio est,
pri0ationis et habit0s et contrarior0! s0!endae. Ma4i!e a0te!
contrarietas in di11erentiis ponenda est nec non etia! pri0atio,
idcirco 20onia! contra habit0! 20idda! contrari0! 0idet0r apponere, 0t
est 1init0! et intinit0!3 20an20a! eni! sit pri0atio, in1init0! ta!en
contrarii i!ainatione 1or!at0r, est 20aeda! na!20e, 0t dict0! est,
1or!a.
Din0! 0ero in20isit0 est 0tr0! in species an in di11erentias recte
enera di0idant0r, de1initio na!20e di0isionis est eneris in species
pro4i!as distrib0tio. Oportet iit0r sec0nd0! nat0ra! di0isionis et
sec0nd0! de1initione! in proprias species se!per 1ieri eneris
disreatione! :sed hoc interd0! 1ieri ne20it propter ea! 20a! s0pra
reddidi!0s ca0sa!, !0ltis eni! specieb0s non s0nt no!ina; at20e ideo,
20onia! 20aeda! s0nt pri!a enera, 20aeda! 0lti!a, 20aeda! !edia:
pri!0! 20ide! 0t s0bstantia, 0lti!0! 0t ani!al, !edi0! -A>- 0t corp0s,
corp0s na!20e ani!alis en0s est, s0bstantia corporis, sed ne20e s0per
s0bstantia! 20ic20a! in0eniri potest 20od eneris loco 0aleat
collocari ne20e s0b ani!ali, ho!o na!20e species, non en0s, est.
/0are anti20ior 0idebit0r speciei di0isio si non sit indientia
no!in0!, 20od si his o!nib0s non ab0nda!0s, pri!a enera 0s20e ad
0lti!a con0enit in di11erentias separare. +oc a0te! 1it hoc !odo, 0t
pri!0! en0s in s0as di11erentias disree!0s non in posteriores, et
posteri0s r0rs0s in s0as sed non in posteriores. Ne20e eni! eaede!
s0nt di11erentiae corporis 20ae ani!alis, si 20is eni! dicat
=S0bstantiae ali0d est corporale, ali0d incorporale= recte di0isione!
1ecerit, hae na!20e di11erentiae propriae s0bstantiae s0nt3 si 20is
0ero sic, =S0bstantiar0! alia s0nt ani!ata, alia inani!ata=, hic non
recte s0bstantiae di11erentias disrea0it, corporis na!20e
di11erentiae s0nt, non s0bstantiae, id est sec0ndi eneris non
pri!i. /0are !ani1est0! est sec0nd0! proprias di11erentias, non
sec0nd0! posterioris eneris, prior0! ener0! di0isione! esse
1acienda!.
/0otiens a0te! en0s a0t in di11erentias a0t in species sol0it0r, post
di0isione! 1acta! !o4 de1initiones a0t e4e!pla s0bdenda s0nt, sed si
20is de1initionib0s non ab0ndet satis est e4e!pla s0bicere, 0t c0!
dici!0s =Corpor0! alia s0nt ani!ata= s0bicia!0s =0t ho!ines 0el
1erae3 alia inani!ata, 0t lapides=.
Oportet a0te! di0isione! 20o20e, sic0t ter!in0! ne20e di!in0ta! esse,
ne20e s0per1l0a!, na! ne20e pl0res species 20a! s0b enere s0nt
oportet apponi nec pa0ciores, 0t in se ipsa di0isio sic0t ter!in0s
con0ertat0r. Con0ertit0r eni! ter!in0s sic: =)irt0s est !entis
habit0s opti!0s=, r0rs0s =+abit0s !entis opti!0s 0irt0s est=. Sic
etia! di0isio: =O!ne en0s ali20id eor0! erit 20ae s0nt species=,
r0rs0s =20aelibet species propri0! en0s est=.
Fit a0te! eneris ei0sde! !0ltipliciter di0isio, 0t o!ni0! corpor0! et
20aec0!20e alic0i0s s0nt !anit0dinis. Sic0t eni! circ0l0! in
se!icirc0los et in eos 20os <raeci *to!eas* 0ocant :nos di0isiones
poss0!0s dicere; distrib0i!0s, et tetraon0! alias d0cto per an0l0!
-A?- dia!etro in trian0la, alias in parallelora!!ata, alias in
tetraona separa!0s, ita 20o20e en0s, 0t c0! dici!0s =N0!eror0! alii
s0nt pares, alii i!pares= et r0rs0s =alii pri!i, alii non pri!i=, et
=*rian0lor0! alia s0nt ae20ilatera, alia d0o sola latera ae20a
habentia, alia totis inae20alia laterib0s= et r0rs0s =*rian0lor0!
alia s0nt rectian0la, alia ac0tos habentia tres an0los, alia
obt0s0!=. Sic iit0r eneris 0ni0s 1it di0isio !0ltiple4.
(ll0d a0te! scire per0tile est, 20onia! en0s 0na 20oda!!odo !0ltar0!
specier0! si!ilit0do est 20ae ear0! o!ni0! s0bstantiale! con0enientia!
!onstret, at20e ideo collecti00! pl0ri!ar0! specier0! en0s est,
disi0ncti0ae 0ero 0ni0s eneris species. /0ae 20onia! di11erentiis
in1or!ant0r, 0t dict0! est, idcirco s0b 0no enere !in0s d0ab0s
specieb0s esse non poss0nt, o!nis eni! di11erentia in discrepanti0!
pl0ralitate constat. Sed de di0isione eneris et speciei perpl0ra
dicta s0nt.
7 DEF(N(*(O 9
+anc iit0r insistentib0s 0ia! pro!ptior per di0isione! eneris ad
speciei de1initione! 1ac0ltas aperit0r, oportet a0te! non sol0! 20as
ad de1initione! s0!a!0s di11erentias addiscere, sed ipsi0s 20o20e
de1initionis arte! dilientissi!a conitione co!plecti. Et ill0d
20ide!, an 0lla possit de1initio de!onstrari et 20e!ad!od0! per
de!onstratione! 0aleat in0eniri, et 20aec0!20e de ea s0btili0s in
postre!is Anal"ticis ab Aristotele tractata s0nt, praeter!itta!, sola!
tant0! e4se20ar re0la! de1iniendi.
Rer0! eni! aliae s0nt s0periores, aliae in1eriores, aliae !ediae.
S0periores 20ide! de1initio n0lla co!plectit0r idcirco 20od ear0!
s0periora enera in0eniri non poss0nt3 porro a0te! in1eriores, 20ae
s0nt indi0id0a, speci1icis di11erentiis carent, 20ocirca ipsae 20o20e
a de1initione secl0sae s0nt3 !ediae iit0r 20ae et habent enera et de
aliis 0el -A.- de enerib0s 0el de specieb0s 0el indi0id0is
praedicant0r s0b de1initione! cadere poss0nt.
Data iit0r h0i0s!odi specie 20ae et en0s habeat et de posteriori
praedicet0r, pri!o ei0s s0!o en0s et illi0s eneris di111erentias
di0ido3 et adi0no di11erentia! eneri, et 0ideo n0! illa di11erentia
i0ncta c0! enere ae20alis possit esse c0! ea specie 20a!
circ0!scribenda! de1initione s0scepi. /0od si !inor 10erit species,
illa! di11erentia! r0rs0s 20a! d0d0! c0! enere pos0era!0s 20asi en0s
poni!0s ea!20e in alias s0as di11erentias separa!0s, et r0rs0s has
d0as di11erentias s0periori eneri coni0ni!0s, et, si ae20a0it
specie!, de1initio speciei esse dicet0r, sin !in0s, sec0nda!
di11erentia! r0rs0s in alia separa!0s. /0as o!nes coni0ni!0s c0!
enere et r0rs0s spec0la!0r si o!nes di11erentiae c0! enere illi
ae20ales s0nt speciei 20ae de1init0r. Et postre!o totiens di11erentias
di11erentiis distrib0i!0s 0s20e d0! o!nes i0nctae eneri specie!
ae20ali de1initione describant.
+0i0s a0te! rei clariore! 1acient e4e!pla notitia! hoc !odo. Sit
nobis proposit0! 20od de1inire 0eli!0s =no!en=. )ocab0l0! ero
no!inis de pl0rib0s no!inib0s praedicat0r et est 20oda!!odo species
s0b se continens indi0id0a. De1inio ero no!en sic. S0!o ei0s en0s
20od est 0o4 et di0ido: =)oc0! aliae s0nt sini1icati0ae, aliae 0ero
!ini!e=. )o4 a0te! non sini1icati0a nihil ad no!en, eteni! no!en
sini1icat3 s0!o ero di11erentia! 20ae est sini1icati0a et i0no c0!
enere, id est c0! 0oce, et 1acio =0o4 sini1icati0a= et t0nc respicio
0tr0! en0s hoc et di11erentia no!ini sint ae20alia.
Sed nond0! ae20alia s0nt, potest eni! et 0o4 sini1icati0a esse et
no!en non esse, s0nt eni! 20aeda! 0oces 20ae dolore! desinant, aliae
20ae ani!i passiones nat0raliter 20ae no!ina non s0nt, 0t
interiectiones. R0rs0s ipsa! 0oc0! sini1icantia! in alias
di11erentias di0ido: =)oc0! sini1icati0ar0! aliae s0nt sec0nd0!
positione!, aliae -A5- s0nt nat0raliter=, et 0o4 20ide! sini1icans
nat0raliter nihil ad no!en, 0o4 0ero sini1icans positione ho!in0!
no!ini conr0it. /0ocirca d0as has di11erentias sini1icati0a! et
sec0nd0! positione!, i0no c0! 0oce, id est c0! enere, et dico:
=No!en est 0o4 sini1icati0a sec0nd0! placit0!=.
Sed r0rs0s !ihi non ae20at0r ad no!en, s0nt na!20e et 0erba 0oces
sini1icati0ae et sec0nd0! positione!3 non iit0r soli0s no!inis
de1initio est. Distrib0o iter0! di11erentia! 20ae est sec0nd0!
positione! et dico =Sec0nd0! positione! 0oc0! sini1icati0ar0! aliae
s0nt c0! te!pore, aliae sine te!pore=, et di11erentia 20ide! c0!
te!pore no!ini non i0nit0r idcirco 20od 0erbor0! est consini1icare
te!pora, no!in0! 0ero !ini!e3 restat ero 0t conr0at illa di11erentia
20ae est sine te!pore. (0no iit0r has tres di11erentias eneri et
dico: =No!en est 0o4 sini1icati0a ad placit0! sine te!pore=.
Sed r0rs0s !ihi non plena concl0sio de1initionis occ0rrit, potest eni!
0o4 et sini1icati0a et sec0nd0! positione! et sine te!pore esse et
no!en non esse 0n0! sed no!ina i0ncta, 20ae est oratio, 0t:
Socrates c0! ,latone et discip0lis
sed 20a!20a! i!per1ecta 20ide! haec sit oratio, ta!en est oratio.
/0ocirca 0lti!a di11erentia 20ae est sine te!pore aliis ite!
di11erentiis di0idenda est, et dice!0s: =)oc0! sini1icati0ar0!
sec0nd0! positione! sine te!pore aliae s0nt 20ar0! pars e4tra ali20id
sini1icat=, hoc pertinet ad oratione!, =aliae 20ar0! pars e4tra nihil
sini1icat=, hoc pertinet ad no!en, no!inis eni! pars nihil e4tra
desinat. Fit ero de1initio sic: =No!en est 0o4 sini1icati0a
sec0nd0! placit0! sine te!pore, c0i0s n0lla pars e4tra sini1icati0a
est separata=.
)idesne iit0r 20a! recta de1initio constit0ta sit6 Na! 20od di4i
=0oce!= a caeteris sonis no!en disi0n4i, 20od =sini1icati0a!= appos0i
no!en a non sini1icati0is 0ocib0s separa0i, 20od =sec0nd0! placit0!=
et =sine te!pore= a nat0raliter sini1icantib0s 0ocib0s et a 0erbis
proprietas no!inis distrib0ta est, 20od ei0s partes e4tra nihil
sini1icare propos0i ab oratione distin4i, c0i0s partes ali20id
separatae e4tra sini1icant. 8nde 1it 0t 20odc0!20e no!en 10erit illa
de1initione cla0dat0r et 0bic0!20e haec ratio de1initionis aptabit0r
ill0d no!en esse non d0bite!. -A'-
(ll0d 20o20e dicend0! est, 20od en0s in di0isione tot0! est, in
de1initione pars, et sic est de1initio 20asi 20aeda! partes tot0!
coni0nant, sic est di0isio 20asi tot0! sol0at0r in partes, et est
si!ilis di0isio eneris toti0s di0isioni, de1initio toti0s
co!positioni. Na!20e in di0isione eneris ani!al tot0! est ho!inis,
intra se eni! co!plectit0r ho!ine!, in de1initione 0ero pars est,
specie na!20e en0s c0! aliis di11erentiis i0nct0! co!ponit, 0t c0!
dico =Ani!ali0! alia s0nt rationabilia, alia irrationabilia= et r0rs0s
=Rationabili0! alia s0nt !ortalia, alia i!!ortalia=, ani!al rationalis
tot0! est et r0rs0s rationale !ortalis, et haec tria ho!inis. Si 0ero
in de1initione dica!:
+o!o est ani!al rationale !ortale
tria haec 0n0! ho!ine! i0n0nt, 20ocirca pars ipsi0s et en0s et
di11erentia reperit0r.
Sic iit0r in di0isione en0s tot0! est, species pars, eode! 20o20e
!odo di11erentiae tot0!, partes in 20as illae di0id0nt0r. (n
de1initione 0ero et en0s et di11erentiae partes s0nt, de1inita 0ero
species tot0!.
Sed haec hacten0s.
7 D()(S(O *O*(8S 9
N0nc de ea di0isione dice!0s 20ae est toti0s in partes, haec eni! erat
sec0nda di0isio post eneris di0isione!. /0od eni! dici!0s tot0!
!0ltipliciter sini1ica!0s: tot0! na!20e est 20od contin00! est, 0t
corp0s 0el linea 0el ali20id h0i0s!odi3 dici!0s 20o20e tot0! 20od
contin00! non est, 0t tot0! ree! 0el tot0! pop0l0! 0el tot0!
e4ercit0!3 dici!0s 20o20e tot0! 20od 0ni0ersale est, 0t ho!ine! 0el
e200!, hi eni! toti s0nt s0ar0! parti0!, id est ho!in0! 0el e20or0!,
0nde et partic0lare! 0n0!20e!20e ho!ine! dici!0s3 dicit0r 20o20e tot0!
20od e4 20ib0sda! 0irt0tib0s constat, 0t ani!ae alia potentia est
sapiendi, alia sentiendi, alia 0eetandi.
*ot iit0r !odis c0! tot0! dicat0r, 1acienda toti0s di0isio est pri!o
20ide!, si contin00! 10erit, in eas partes e4 20ib0s ips0! -.>- tot0!
constare perspicit0r, aliter eni! di0isio non 1it. +o!inis eni! corp0s
in partes s0as di0ideres, in cap0t, !an0s, thorace!, pedes, et si 20o
alio !odo sec0nd0! proprias partes 1it recta di0isio.
/0or0! a0te! !0ltiple4 est co!positio !0ltiple4 etia! di0isio, 0t
ani!al separat0r 20ide! in partes eas 20ae sibi si!iles habent partes,
in carnes, et ossa, r0rs0s in eas 20ae sibi si!iles non habent partes,
in !an0s, in pedes, eode! 20o20e !odo et na0is et do!0s. $ibr0! 20o20e
in 0ers0s at20e hos in ser!ones, hos a0te! in s"llabas, s"llabas in
litteras sol0i!0s, ita 1it 0t litterae et s"llabae et no!ina et 0ers0s
partes 20aeda! toti0s libri esse 0ideant0r, alio ta!en !odo acceptae
non partes toti0s sed partes parti0! sint.
Oportet a0te! non o!nia spec0lari 20asi act0 di0idant0r sed 20asi
ani!o et ratione, 0t 0in0! a20ae !i4t0! di0idi!0s in 0ina a20ae !i4ta,
hoc act0, di0idi!0s etia! in 0in0! et a20a! e4 20ib0s !i4t0! est, hoc
ratione, haec eni! ia! !i4ta separari non poss0nt.
Fit a0te! toti0s di0isio et in !ateria! at20e 1or!a!, aliter eni!
constat stat0a e4 partib0s s0is, aliter e4 !ateria at20e 1or!a, id est
e4 aere et specie.
Si!iliter etia! illa tota di0idenda s0nt 20ae contin0a non s0nt eode!
20o20e !odo et ea 20ae s0nt 0ni0ersalia, 0t =+o!in0! alii s0nt in
E0ropa, alii in Asia, alii in A1rica=.
Ei0s 20o20e toti0s 20od e4 0irt0tib0s constat hoc !odo 1acienda est
di0isio: =Ani!ae alia pars est in 0ir0ltis, alia in ani!alib0s= et
r0rs0s =ei0s 20ae est in ani!alib0s alia rationalis, alia
sensibilis est= et r0rs0s haec aliis s0b di0isionib0s
dissipant0r. Sed non est ani!a hor0! en0s sed tot0!, partes eni! hae
ani!ae s0nt, sed non 0t in 20antitate, sed 0t in ali20a potestate at20e
0irt0te, e4 his eni! potentiis s0bstantia ani!ae i0nit0r. 8nde 1it 0t
20idda! si!ile habeat h0i0s!odi di0isio et eneris et toti0s
di0isioni, na! 20od 20aelibet ei0s pars 10erit ani!ae
praedicatio ea! se20it0r, ad eneris di0isione! re1ert0r, c0i0s
0bic0!20e 10erit species ips0! !o4 conse20it0r en0s3 20od
a0te! non o!nis ani!a o!nib0s partib0s i0nit0r sed alia aliis, hoc
ad toti0s nat0ra! re1erri necesse est. -.?-
7 D()(S(O )OC(S 9
Restat iit0r 0t de 0ocis in sini1icantias di0isione tracte!0s. Fit
a0te! 0ocis di0isio trib0s !odis. Di0idit0r eni! in sini1icationes 0t
ae20i0oca 0el a!bi0a, pl0res eni! res sini1icat 0n0! no!en, 0t
=canis=, pl0res r0rs0s 0na oratio, 0t c0! dico <raecos 0icisse
*roianos. Alio a0te! !odo sec0nd0! !od0!, haec eni! non pl0ra
sini1icant sed !0ltis !odis, 0t c0! dici!0s =in1init0!= 0na! re!
20ide! sini1icat c0i0s ter!in0s in0eniri non possit, sed hoc dici!0s
a0t sec0nd0! !ens0ra! a0t sec0nd0! !0ltit0dine! a0t sec0nd0! specie!:
sec0nd0! !ens0ra!, 0t est in1init0! esse !0nd0!, !anit0dine eni!
dici!0s in1init0!3 sec0nd0! !0ltit0dine!, 0t est in1inita! esse
corpor0! di0isione!, in1inita! na!20e di0ision0! !0ltit0dine!
sini1ica!0s3 r0rs0s sec0nd0! specie!, 0t in1initas dici!0s 1i0ras,
in1initae eni! s0nt species 1i0rar0!. Dici!0s etia! in1init0! ali20id
sec0nd0! te!p0s, 0t in1init0! dici!0s !0nd0!, c0i0s ter!in0s sec0nd0!
te!p0s in0eniri non possit, eode! 20o20e !odo in1init0! dici!0s De0!,
c0i0s s0pernae 0itae ter!in0s in0eniri sec0nd0! te!p0s non possit. Sic
iit0r haec 0o4 non pl0ra sini1icat sec0nd0! se sed !0lti!ode de
sin0lis praedicat0r, 0n0! ta!en ipsa sini1icans.
Ali0s 0ero !od0s sec0nd0! deter!inatione!. /0otiens eni! sine
deter!inatione dicit0r 0o4 0lla, 1acit intellect0 d0bitatione!, 0t est
=ho!o=, haec eni! 0o4 !0lta sini1icat, n0lla eni! de1initione
concl0sa a0dientis intellientia! !0ltis raptat 1l0ctib0s errorib0s20e
trad0cit. /0id eni! 20is20e a0ditor intelliat 0bi id 20od dicens
lo20it0r n0lla deter!inatione concl0dit0r6 Nisi eni! 20is ita
de1iniat dicens:
O!nis ho!o a!b0lat
a0t certe:
/0ida! ho!o a!b0lat
et h0nc no!ine, si ita continit, desinet, intellect0s a0dientis 20od
rationabiliter intelliat non habet. S0nt etia! aliae deter!inationes,
0t si 20is dicat:
Det !ihiB
20ando 0el 20id dare debeat n0ll0s intelliit nisi intellect0s et
certa -..- ratio deter!inationis addat0r, 0el si 20is dicat:
Ad !e 0eniteB
20o 0eniant 0el 20ando nisi deter!inatione non conoscit0r. Est a0te!
o!ne 20ide! a!bi00! d0bitabile, non ta!en o!ne d0bitabile a!bi00!,
haec eni! 20ae dicta s0nt d0bitabilia 20ide! s0nt, non ta!en
a!bi0a. (n a!bi0is eni! 0ter20e a0ditor rationabiliter se ips0!
intelle4isse arbitrat0r, 0t c0! 20is dicit:
A0dio <raecos 0icisse *roianos
0n0s potest intelliere 20od <raeci *roianos 0icerint, ali0s 20od
*roiani <raecos, et 0ter20e hoc dicentis ipsi0s ser!onib0s
rationabiliter intelle0nt. C0! a0te! dico:
Da !ihiB
20id dare debeat n0ll0s e4 ipsis ser!onib0s rationabiliter a0ditor
intelliit, 20od eni! eo non di4i ille poti0s s0spicabit0r 20a!
ali20a ratione id 20od a !e prolat0! non est perspicaciter 0ideat.
*ot iit0r !odis c0! 0ocis di0isio 1iat, a0t per sini1icantias a0t
per !od0! sini1ication0! a0t per deter!inatione!, in his 20ae
sec0nd0! sini1icantia! di0id0nt0r non sol0! di0idendae s0nt
sini1icationes sed etia! di0ersas res esse 20ae sini1icant0r
de1initione !onstrand0! est. Aristoteles eni! hoc in *opicis
dilienter praecepit, 0t in his 20ae dic0nt0r bona alia s0nt bona, 0t
ea 20ae boni retinent 20alitate!, alia 20ae ipsa 20ide! n0lla
20alitale dic0nt0r sed 20od bona! re! 1aci0nt idcirco bona dic0nt0r.
Oportet a0te! !a4i!e e4ercere hanc arte!, 0t ipse Aristoteles ait,
contra sophisticas i!port0nitates, si eni! n0lla s0biecta sit res 20a!
sini1icat 0o4, desinati0a esse non dicit0r, sin 0ero 0na res sit
20a! sini1icat 0o4, dicit0r si!ple4, 20od si pl0res, !0ltiple4 et
!0lta sini1icans. Di0idenda iit0r haec s0nt ne in ali20o s"llois!o
capia!0r.
Sin 0ero a!phibola oratio est, e0enit 0t ali20otiens 0tro20e !odo
possibilia sint 20ae sini1icant0r, 0t id 20od s0peri0s di4i3 pot0it
-.5- eni! 1ieri 0t <raeci 0incerent *roianos et *roiani <racos
s0perarent. S0nt 0ero alia 20ae i!possibilia s0nt, 0t c0! dico
ho!ine! co!edere pane!, sini1icat 20ide! 20od ho!o pane! co!edat,
r0rs0s 20od panis ho!ine!, sed hoc i!possibile est. Ero 20otiens ad
contentione! 0enit0r di0idenda et possibilia et i!possibilia, 20otiens
ad 0eritate! sola possibilia dicenda, i!possibilia relin20enda s0nt.
/0onia! ero pl0res s0nt species pl0ra sini1icanti0! 0oc0!, dicend0!
est 20od aliae in partic0la !0ltiplicitate! sini1icationis habent,
aliae in tota oratione, et eor0! 20ae in partic0la habent pars ipsa
ae20i0oca dicit0r, tota 0ero ipsa oratio sec0nd0! ae20i0ocatione!
!0ltiple4, illa 0ero 20ae in oratione tota sini1icationis
!0ltiplicitate! retinet :0t s0pra ia! dict0! est; a!bi0a n0nc0pat0r.
Di0idit0r a0te! sini1icationes ae20i0ocar0! sec0nd0! ae20i0ocatione!
0ni0s partic0lae oration0! de1initione, 0t c0! dico:
+o!o 0i0it
intelliit0r et 0er0s et pict0s3 di0idit0r a0te! hoc !odo:
Ani!al rationale !ortale 0i0it
:20od 0er0! est;,
Ani!alis rationalis !ortalis si!0latio 0i0it
:20od 1als0! est;. Di0idit0r 20alibet adiectione 20ae ter!inet, 0el
eneris 0el cas0s 0el alic0i0s artic0li3 0t c0! dico:
Canna Ro!anor0! san0ine sord0it
et cala!0! de!onstrat et 1l00i0!, sed di0idi!0s sic: artic0lo 20ide!,
0t dica!0s:
+ic Canna Ro!anor0! san0ine sord0it
0el enere, 0t:
Canna Ro!anor0! san0ine plen0s 10it
0el cas0 0el n0!ero, in illo eni! sin0laris tant0! est, in illo
pl0ralis, et de aliis 20ide! eode! !odo.
S0nt a0te! alia sec0nd0! accent0!, alia sec0nd0! orthoraphia!, et
sec0nd0! accent0! 20ide! 0t =pone= et =pone=, sec0nd0! orthoraphia!
0t =20aeror= et =20eror= ab in20isitione et -.'- 20erela3 et haec
r0rs0s 0el sec0nd0! ipsa! orthoraphia! di0id0nt0r 0el sec0nd0!
actione! et passione!, 20od =20aeror= ab in20isitione passi00! est,
=20eror= a0te! a 20erela aentis est.
A!bi0ar0! 0ero oration0! 1acienda est di0isio, a0t per adiectione!
a0t per di!in0tione! a0t per di0isione! a0t per ali20a!
trans!0tatione!, 0t c0! dicit0r:
A0dio *roianos 0icisse <raecos
ita dica!0s:
A0dio 20od <raeci 0icerint *roianos
haec eni! a!bi0itas 20olibet eor0! !odo sol0it0r.
Non ta!en ita di0idenda est o!nis 0oc0! sini1icatio ta!20a! eneris:
in enere o!nes species en0!erant0r, in a!bi0itate 0ero tantae
s011ici0nt 20antae ad e0! ser!one! possint esse 0tiles 20e! alter0tra
nectit oratio.
Ac de 0ocis 20ide! sini1icatione s011icienter dict0! est, est a0te!
et de eneris toti0s20e di0isione proposit0! at20e e4pedit0!.
7 D()(S(O ,ER ACC(DENS 9
/0are de o!nib0s sec0nd0! se partitionib0s dilientissi!e pertractat0!
est.
N0nc de his di0isionib0s dice!0s 20ae per accidens 1i0nt. +ar0! a0te!
co!!0ne praecept0! est, 20ic20id ipsor0! di0idit0r in opposita
disreari, 0t si s0biect0! in accidentia di0idi!0s non dica!0s
=Corpor0! alia s0nt alba, alia d0lcia=, 20ae opposita non s0nt, sed
=Corpor0! alia s0nt alba, alia nira, alia ne0tra=, eode! 20o20e !odo
in aliis sec0nd0! accidens di0isionib0s di0idend0! est.
At20e ill0d !a4i!e perspiciend0!, ne 20id 0ltra dicat0r a0t !in0s,
sic0t 1it in eneris di0isione. Non eni! oportet relin20i ali20od
accidens e4 eade! oppositione 20od s0biecto illi inest 20od non in
di0isione dicat0r, ne20e 0ero addi ali20id 20od s0biecto inesse non
possit.
,osterior 20ide! ,eripateticae secta pr0dentiae di11erentias
di0ision0! dilientissi!a ratione perspe4it et per se di0isione! ab ea
20ae est sec0nd0! accidens ipsas20e inter se disi0n4it at20e
distrib0it, -C>- anti20iores a0te! indi11erenter et accidente pro
enere et accidentib0s pro specieb0s a0t di11erentiis 0tebant0r, 0nde
nobis peropport0na 0tilitas 0isa est et co!!0niones har0! di0ision0!
prodere et eas propriis di11erentiis disreare.
Et de di0isione 20ide! o!ni 20ant0! introd0ctionis bre0itas patiebat0r
dilienter e4pressi!0s.