BLTEN

12
YAYlN KURULU
Dr. Y. Mh. Fuat
Y. Mh. Vladmir MIHAILOF
Y. Mh. Orhan URAL
f . Mh. Yksel SAYMAN
Y. Mh. Beki r APAYDIN
f . Mh. Fuat BEYAZlT
Haziran - 1968
IINDEKILER
ISOTOPE TECHNIQUES APPLIED TO GROUNDWATER
MOVEMENT IN THE KONYA PLAIN, TURKEY
KONYA OVASI YERALTI SUYU HAREKETINiN IZOTOP
TEKNi Gi YARDlMlYLE iNCELENMESI
Dr. Y. Mh. Fuat
KIMYASAL METOT iLE DEBI LOMUNDE TAM
MESAFESININ DENEYSEL OLARAK TAYINI
PERDELI KUM KAPANI
Dr. Yk. Mh. BURSALI
Kimya Y. Mh. HAyri YALIN
l nJ. Y. Mh. Vedat
ELEKTRIK! ILE TOPRAK BARAJLARIN
EN KESITLERINDE AKIM POTANSIYEL AGININ
BULUNMASI
Fizik Mh. Vatan YAVANOGLU
BTONLARDA SOLFAT KOROZYONU, S0LFATLI
ZEMINLERDE RASTLANAN PROBLEMLER ve
NLEYICI TEDBiRLER
Kimya Y. Mh. Hayri YALIN


lsotope Techniques Appl ied To Groundwater
Movement In The Konya Plain, Turkey
PART 1:
Dr. Ing. Fuat
Head of the Research the
Department of
- Previous studies on the groundwater of the KONYA plain.
1.1 - P r e li m i n a r y :
One of the greatest problem that Turkey has to solve is the increase
in the productivity of the existing cultivable areas. In fact the increase
in the population attain 3 %. But the amount of cultivable surface does
not change (5 X 10
6
ha.) Particularly in the inner plains such as Konya
area the feeding of the increasing population present a serious probiem.
It was found that the irrigation is one of the solutions to the problem,
but the total precipitation is so low and especiaJlly the distribution of
it in a whole year is so irregular that to find a satisfactory solution
to the problem of storage of irrigation water was almost impossible. In
that case, one should investigate the groundwater resources. We may
deseribe first the area, summarize the hydrological datas and try to
locate the problem before trying to solve it.
1.2 - D e s c r i p t i o n o f t h e a r e a
The entire area comprises same 16 000 km
2
No surface drainage
outlet from Konya closed basin exists. It means that all water entering
the basin is consumed by evaparation or by filtration process penetra-
ting in the underground and feeding the already existant aquifers.
High mountains, up to 3GOO m. border the area to the south and other
closed basins separate it from the Western and North- eastern part of
Anato1ia (Fig. 1).
The area is composed of 12 closed plains which are :
1 Konya - umra plain,
2 Karaman - plain,
3 plain.
4
5 - Zivarik
6
7
8
9
Aksaray - Sul tanhan
Cihanbeyli plain,
Kulu - Yeniceoba,
- plain,
Sarayn - Gzl plains,
- Obruk area,

10 plain,
11 - Peenek area,
12 Area of lake.
The research area comprises the Konya plain which has some
6000 km
2
; the mean el evation being at about 1000 m. The area is bor-
dered on the west south by foothil or low mountaneous areas of old
igneous or sedimentary rocks with karstic Mezozoic Limestones predo
minent in the hills to the west. The northern and eastern limits of the
plain are ridges of paleozoic limestones that from the surface drainage
divide between the overall Konya closed basin and the Tuz Gl
drainage.
The limestones at the southern part of the plain present a good
recharge area for the groundwater. This zone presents some 100 km.
as length and is located up to the low hills at the eastern and southern
border of the sea. The remaining part of the plain is coVred by an
impervious clay which has a thickness of about 200 m. at the northern
border, (Fig. 2). A big fault border the plain at the northern end.
Presented under these conditions, the area can be simulated to a
pervious basin covered by a very thick layer of impervious clay. The
only inlet is situated at the region where the limestone is at the surface.
1.3- Hydrology of the region :
The annual precipitation within the area is about 300 m/ m. But
it attains 1000 m/ m or more in the uplands. Table 1 gives a general
idea on the rate of the research area.
2
TABLE 1
Precipitation on the Konya Plain
January
February
March

May
June
July
August
September
October
November
KONYA
(34 years)
38.1
34.6
31.2
28.4
38.3
24.9
5.8
3.4
10.3
26.5
80.0

(24 years)
60.3
59.0
46 4
41.4
35.3
21.4
5.9
2.3
25.0
32.8
44.5
Decernber 39.3 82.7
Yearly total 310.8 456.70
The IECO - AKNIL report ls taken aa a basls !or thes chapter.
The pan evaparation attains 1400 m/m at and 1800 m/m
in the Konya plain.
A water balance is needed in order to estimate approximately the
water entering both tha ciased area and the groundwater.
Konya plain, being essentially a closed area, no outflow exists from
it as superficial runoff. As for the groundwater, its mavement being
unknown, an assumption should be formulated in such a way that alsa
no natural issue exists from it. Then, the water entering the basin will
be related to precipitations and outflow can be classified as evapo-trans-
piration since there is no surface stream or groundwater outf.lows
leaving the closed basin.
Preliminary studies revealed that the general directian of the water
mavement is south easterly and the slope of the hydraulic grade line is
about 10-a (Fig. 3). The width of the outflow area being 80 km. and the
average transmissibility 1500 m
2
/ day, the total amount of the ground-
water will be about:
Q = TLJ = 12.10
4
m
3
/ day or 40 X 10
6
m
3
/ year.
The evapo transpiration can be evaluated as follows :
700 km
2
Swamp, marsh or high water table Evapo transpiring
1100 m/ m depth,
300 km
2
Irrigation lands Evapo transpiring 800 m/ m depth,
5000 km
2
Remaining lands Evapo transpiring 310 m/ m depth.
Then the inflaw would comprise 320 m/ m depth of rainfall plus the
surface and groundwater inflaw from the other smail neighboring
are as.
Table 2 summarizes the total water yield of the Konya region.
TAB LE 2
Water yield of the Konya Region
Annual average Estimated
Yleld
U nit
Precipi ta tion
mm mc m mm mc m m cm
(Beyehlr, SuA"la,
aramba)
Apa 500 185 425 155 so
Orhaniye 500 230 195 35
M ay 450 440 400 390 50
650 370 475 310 60
ApafoothU 450 210 400 190 20
KonyafoothU 550 3555 425 275
80
650
3
Table 3 gives the annual water balance for Konya plain.
TABLE 3
Water Balance for Konya Plain
From tributary areas
From direct precipltation
From wet seeped areas
From irrigated crop areas
From dryland areas
From groundwater outflow
Inf! o w
(mcm)
650
1,920
2,570
Outflow
(m cm)
770
240
1,530
30
2,570
This water balance is probably of the correct order of magnitude.
It can be corrected in the coming years but the approximation will
probably stay unchanged. It was worthwhile to point out that the water
balance for - areas leads to excess of 455
mcm which is probably lost in the vicinity of lake as subsurface
outflow. This important vol of water can be added to the Konya ground-
water reservoir or to that of the Antalya region. An answer to this
important question will be given as a consequence of this study.
1.4 - The characteristics of the Groundwater in th8 Konya Region :
The principal aquifer in Konya plain is constituted by Neogene
limestone though local sandy aquifers exist. This main aquifer is
exposed at the Southern region which border the Konya area.
It is covered with clay in the plain itself over a depth of 200 m.
or even mcre. In fact, an existing deep well ( 400 m.) is comoletely drilled
in soft clay; then 200 me ters can be assum0d as a good approxima-
tion. 'I'he shallow alluvial aquifers lle depths of 10 - 25 meters of
the ground surface.
Permeable conglomerates alternate with the neogene limestones in
region where domestic water can be pumped from deep wells. It is stated
in previously cited report that the computed transmissibility from the
shallow test was usually 100-200
The annual safe yeild of the groundwater in Kenya region presents
a real interest as previous studies have given some idea about it.
The recharge to the deep aquifer occurs by infiltration from the
karstic limestones either from precipitation or percolation from rivers,
canals or reservoirs. By canals, one has to undestand the irrigation
4
canats which are in operation in region since many years. Because of
the thick clay cover the recharge of the deep aquifers by precipitation
over the area, must be excluded.
The IECO - AKNIL report gives for the yield the following :
assumptions which can be taken into consideration as a first approx-
imation.
cThe first consideration for estimating safe yield in the Konya -
umra Plain was based upon the overall water balance study. It is esti-
mated from this that the perrenial available supply is equal to two
thirds of the non-benefidal consuptive use (350 mcm) plus the ground-
water outflow or a total of 400 mcm. Assuming a recovery of 75 % by
pumping from the wells, the safe yield would be 300 mcm.
As seen from that, the scope of the problem is a 300 mcm which
is of a real importance in the devetopement of the country.
PART ll:
- General view on the research undertaken in the Konya plalli by
means of sta}jle isotopes.
2.1 - I n t r o d u c t i o n
Two problems may be answered using a suitable method of invt>sti-
gation.
Determination of the origin of the groundwater,
2 - General directions followed by the groundwater and the
determination of the transit time.
Stable isotopes are used in order to determine the origin of the
groundwater in the region. Interesting results are obtained both for
costal springs and the plain itself.
A dispersive model is taken into considemtion for the computa-
tion of the transit time. The results obtained are checked by a chemical
tracer which is the chloride. The detailes of the investigations are given
below.
2.2 - of the origin of the groundwater :
The boundaries of the research area were given in chapter
(Fig. 1). The South em parts of it are covered by karstic limestones
which are alternated by layers of thick clay towards the Northern
boundaries of the area. Geological profiles given in (Fig 2a) and (2b)
shows the extent of that permeable region. Therefore it can be assumed
5
that the recharge of the groundwater can take place from that perme-
able surface.
Assume that a tracer is chosen in such a way that when it is
detected in rain water it can be traced in the groundwater, also. In that
case, there are possibilities to say that the recharge of the ground-
water is assumed from that particillar rainfall. This tracer is 180 and
deuterium (D).
The procedure deseribed assume two steps to be taken : The
research of the tracer in the rainfall and in the groundwater.
Since 1963, rain water from dfiferent parts of Turkey were analysed
and available datas are tabulated in table 4.
Between 200 research wells 25 are chosen. The choise is made in
such a way that the research area may be uniformly covered by them.
A monthly sampling has given valuable results which are plotted toge-
ther with the results obtained from precipitation analyses in Fig. 6
close examination of the diagram obtained leads us to the following
interpretations :
The eastern Mediterranean meteoric water line and the Continental
water line are showed on the figure; their equations are given below :
The eastern Mediterranian meteoric water line :
S D = 8 S
18
+ 22
The Continental water line :
S D = 8 S 0
18
+ 10

(2.1)
(2.2)
Analyses of samples collected from rainfalil over Konya region
plotted on figure 2.4 gives a good approach to the problem. In fact, it
becomes possible to define a new line which will be called mid-Conti-
nental line :
S D = 8 ll + 16 (2.3)
This means that three different systems of rainfall exist over
Turkey. Precipitation over Avian area belong to the
mid-Continental of rainfaJll. The straight lines (2.1), (2.2) and
(2.3) are paraUel to each other.
Let us consider the line :
S D = 4,7 ll
1
s - 7,5 (2.4)
The slope being different, this means that samples collected are
subject to evaporation. The straight line No: 2.4 is issued from a region
where plottings belonging to Manavgat, Homa, ete. springs
6


Nov. 1966 -2.84
-3.44
-31.6
TA ll t: 1 - Hn ... Water
ll

\1 l s
N m
Coor
Type or wells Rentarks
"
e

n T
Ne \ T 0.89 ll
Ol
------
- lltnounced
o l'umplng \\di
Nu\ , 1900 - s 37 -59
umra
--- ----
HcnouncM
N \ . IUS - 2112 o
-
OJ Sha.IIO\Y \\'dl
,_
- tttpt ... ccd by 03A
VJ A
Pumplug
--
-
\V ll
--- ---
JU6G
-
UA 1
-
04 AlakOYU Well
--- - - --
- --
ky
1067
- -
ij7
O!A
kuyusu Well
R nounced
!'\u\' IIIW
-
- H2
-
05
Nv.,. . 10.6i 763
-
06 lan
--- ---
1\:u\' 1906 10 1 73 2
-
07 <.:am AIIC:!IJ.n
-
H'l
19i


-
IOI;
-
!l - 7tJG
-
08 Fdhi)C O.:q>
-
!1 Jl Rcnounced

-
- 111 17
-
09 AWitolu -- -- -
Nov. -10.53 7t o
-
ll)
---
19GG
-
2 51 -2ll.9
-
ll W o ll
-- Renounced
11167
- -
7. 1
- 11 ll - 799
-
12 TOm ek
---- -- ---
l!lti6
-
7. 1 -60.:1
-
13 l'azre.n Obrutu --
- ---
by
13A l ptkler Occp Wdl
- -- --- --- --
Nuv 1966 -10.30

H T ... Sp
-10.31
-
--- --
JMI 1007
- -

Kurnman
Na1\ IU6 -11170 - 52
-

ll kokulu)
Puuapang Well
J an 1967
---
182--

-
-
A
Kurumnn
ll
--
llv.
-
Nuv 1966 73 o
-
16 \ Veli - 1U2R

Nov IObll IIIIJ
17 U..c1> Wdl
IWT
---
-- - -

- -. 27
II A
l 'IIIIIJohiJ.;
Shnllow W di
----
Nt V 10G6 7 47 -612
-

-
IIIA
-- - ---- -
18A
-
N .. , IIH;tl

1 , .,
r.Hr.
lll lllttll \\ tU

..... , a.y 1\1 A

10-A nh rumpto.: \Vdl

--
Nuv lUtili l l 17 112.1
-
20
-
Nu\
.. Mn)'
1\tt hi 111111 K
-
t:,.,lu,,,,J hy 4!1 A
21A Pumptng \Vtll
-
--
- -
----
Nuv. IlMI !J:!!J
-
22
Noo\' "pp
W\.I J
-

----
----
.. \ .. ....... , ...... 1
'
1 ...
IUIHI III N nu
24 (.;A!'1&1111 ..
--- -- - ----- - ---

Ili llQIII
, ..


. 1< ll
-
are located. Rainfall samples taken from Antalya region give plotting
on the same straight line. The fdllowing statement can be derived from
that remark.
An intense evaparation during rainfall exists,
The rainfall belonging to the Mediterranean system fed directly
the costal springs,
A slow evaparation exists before rainfall water penetrates in
the soil.
During years, the feeding area of costal springs was the subject
of many discussions. The analyis which was done shows that Contin-
entai precipitation has no contribution in the feeding of those springs.
Plottings belonging to different springs are located following the
geographic situation of the feeding areas (Fig. 2). It is quite cllear that
the large chain of Taurus Mountains constitutes the main watersbed of
costal springs. The karstic constitution of the research facilitates the
immeeliate infiltration of rainfall in the subsoil.
Plottings belonging to Kocaay - ete. are
located on a straight line parallel to the line No. : 2.4. It has an
equation:
8 D = 4.,7 8

- 14
(2.5)
The evaparation rate related to precipitation over -
ridir area and Antalya area is then similar.
Some experimental points give the certitude that sudden rain from
local evaporations are plotted also. In fact, some samples taken from
precipitation over Konya plain has given plotting over Mediterranean
system of rainfall. It can be seen that a cornrnon front between the
two types of precipitations exists and it is situated at the Southern
parts of the Anatolian peninsula.
The straight line 2.5 is issued from a point situated on mid-Con-
tinental water line. It becomes, then, clear that the Jakes as
ete. are fed by precipitations over their watershed.
It is known, for example in lake, that, sinkholes which
work as intermittant springs exist. But the contribution of Mediterra-
man precipitation to the feeding of lakes such as lake, might
be negligible. The water of those lakes recharges then the groundwater
of Konya plain which is assumed moving in South - North directian
Fig. 7. 8, 9, 10).
The mavement of water in the Konya sub region takes place in
different stratum. Tests done on 25 wells have given that certitude. The
locations of the wells are shown on fig. 3.
7
Analyses of samples collected from deep wells revealed eight
different groups :
Group No.
1
2
3
4
5
6
7
8
Well No.
1
3-11-25
13-18-19
2-23
5 - 8 - 4 - 21 - 22 - 17
20-12
15-24
6- 9 -14- 7 -10 -16
Sample No. 1 is taken from sinkhole. A heavy evaporation
iB evident.
Wells No. 3-11-25 are grouped on the evaporation line of Konya
region. No. 3 is ashaliow welU, tough No. 11 is a deep wellsome intrus-
ion of shallow waters can be suspected. N o. 25 was taken from
lake therefore the evaporation is evident. The group presents no relat-
ion with the groundwater in the Konya plain. Wells No. 13-18-19
formed another group subject to evaporation. The more interesting
groups are No. 5-6-8 which represent three different aquifers. The
most Continental water stratum is given by wells 20 and 12.
Group 8 is formed by 6 wells which are situated in a large area
a.round Konya. These are deep wellls or artesian wells. It is then obvious
that a large aquifer exists in Konya region and the wells which reach
that aquifer are fed by a water which has the same origin. The recharge
area, as it was shown in part I, reooives Continental water.
S - Conclusion :
As a consequence of this study, the watersbed of costal plains is
determined and the origin and the direction of groundwater movement
in Konya plain is also checked. It is shown that no possible connection
exists between costal springs and lakes situated in the Konya plain
which are fed by precipitation originated from the Mediterranean sea.
Therefore, the divide line between two different meteorological condi-
tions may be expected lying in this particular region. The part of the
snow melt may cover the major part in the water volume rejected from
the costal springs to the sea. Actually no records exist or top of moun-
tains giving any precision on the mean annual precipitation. Related to
the annual capacity of rejected water, it can be assumed that this mean
precipitation is over the limits assumed by hydrological investigations.
8
It is proved, on the other hand, that many aquifers exist in the
subsoil and the general movement of the groundwater is from South to
N o r t l
Wells penetrating different aquifers being known, it becomes pos-
sible to compute the volume of the groundwater reservoir and the
velocity of the movement by means of dispersive model using tritium
as a tracer.
9
Konya Ovas1 Yeralti Suyu Hareketinin izotop
Yard1m1yle incelenmesi
SYNOPSIS
F.
Dr. Y. Mh.
The problem of groundwater mavement in the Konya Plain pre-
sent a growing interest in the economical life of this inner region of
Anatolian peninsula. The range of precipitation being insufficient
irrigation from groundwater reservoir is found to be a solution to the
feeding problem of the population. The origine of the recharge and the
relation between different aquifers are investigated by means of D
and in this paper.
KlSlM I
KONYA OVASI YERALTI SUYU
BUGNE KADAR OLAN
1.1 - :
Trkiye'nin halletmesi gerekli meselelerinin gibi
besin meselesi Konunun nemi ekilebilir toprak yzeyinin
Gnmzde flen ekilen toplam yzlm
23 X 10
6
Demek ki elde yeterli ancak
2 X 10
6
ha. toprak Nfus senede % 3 oranmda oldu-
da bu bilgiye eklenecek olursa, ortaya husus ilgilileri ciddiyetle
niteliktedir. Ekilebilir toprak mmkn
gre, gerekli eldeki verimini
mak, yani entensif ziraate ve sulamaya gitmek
gibi Trkiye'de sulanabilir arazinin yzlm 5 X 10
6
ha.
Bunun kurak blgeler iinde mtalaa edilebilen
sulamakta zel glkler ile Zira yerst suyu yaz
ya hi yoktur, yahut verimi ok suyu
faydalaruna konusu ortaya
Konya ele alman sahalardan birisidir. Nfus
memfteketimizin bir kesimine ncelik-
u
Je zerinde Problemi zmeden nce her yn ile tammak-
ta fayda.
1.2 - :
Konya 000 km
2
yz lmndedir. gibi
bu yzey havzada ve denize Demek ki
ya tebahhur yolu ile kaybolacak, yahut yolu ile
suyuna mevcut suyu haznesini beSliyecektir.
Havza; gneyden, zirveleri 3 000 m. yi Toros ile
kuzey ve da yksek ise
havzalar bulunur (Bk.
Konya ovadan
Konya - umra
2 Karaman -
3
4
5 - Zivorik - Sarayn - Gzl -
6 Aksaray - Sultanham - Obruk
7 CihanbeyQi
8 Kulu - Yeniceaba
9 Dgm -

ll - Peenek
gl ve civar ovalan.
Yukanda isimleri verilen ovalar manzumesi suyu
haznesi bir tabi Mesele bu hazne-
nin karakteristiklerinin ve beslenme belirlenmesinden iba-
rettir.
6 000 km
2
bulunan Konya birinci
derecede ele Burada denizden ortalama ykseklik 000 m. dir.
Gney, daha da bahis konusu olan yksek ve
da eski indifai kayalar ile alak tepeler var
Burada da intifai ve rsubi kayallar aralannda gei-
rimli karstik kalker tesadf edilmektedir (Mczozoik kalkerler).
Gney ve jeolojik ise paleozoik kalkerler bulunur.
Bunlar Konya ile Tuz Gl birbirlerinden
Gney kalkerleri geirimli suyuna iyi bir
eder. km. ve denize kadar uzar-
lar. geri kalan kil ile Bu ka-
kuzey ucunda 200 m. ye 2). Burada
byk bir fay

Bu albnda tarif edilince blgesi stten gayet
kil tabakalan ile geirimli bir ortam halinde gzkmektedir.
yegane gneydeki geirimli kalkerlerdir.
1.3 - Blgenin ffidrolojisi (*) :
Blge alma gsterir. Gney
da senelik 000 mm. nin stndedir. Halbuki ovada bu miktar
ortalama 300 mm. ye kadar TalJlo Konya ve
ortalama
TABLO Konya. (mm.)
KONYA
(34 senelik (24 senelik
ortalama) ortalama)
OCAK 38.1 60.3
34.6 5D.O
M:ART 31.2 46.4
28.4 41.4
MAYIS 38.3 35.3
24.9 21.4
TEMMUZ 5.8 5.9
ACUSTOS 3.4 2.3
EYLL 10.3 25.0
EKtM 26 5 32.8
KASIM 80.0 44.5
ARALIK 3!).3 82 7
Senelik Toplam 310.8 456.70
senede 400 mm. ve Konya da
senede mm. olarak
Bu albnda, havzaya ile
yolu ile kaybolan veya suyuna sular arasmda bir t km-
gelemeye gidilmesi gerekmektedir. Bylelikle blgenin hidroloji
mmdan yeterli bir incelemesinin de mmkn olabilecektir.
Konya, bir havza yerst
bu terkeden ve havza iin kaybolan bir su hacmi
mevcut suyu da sylemek mm-
kn olamaz, nk bu konuda tatminkar bir etd
Bununla beraber su dengesi bir fikir sahibi
iin suyu da farzetmekten are
yoktur. Konunun nemi gayet evvela bu husus
rinde Blm'de problem bu ynden a
( ) Eu blm IECO -
13
Demek ki besleyen sulan, yukanda da sy-
gibi havzadan yolu ile aynlabi-
lecektir.
etdler neticesinde suyunun genel istikameti-
nin gney-kuzey ve de civannda
3) . Suyun hareket halinde kesimin orta-
lama 80 km. ve ortalama geirgenlik (cof. of
transmissibility) da 500 m
2
/ gn gre su-
yunun debisi :
Q = TLJ = m
3
/ gn yahut 40 X m
3
/ sene
olur.
yolu ile da :
700 km
2
veya nemli araziden yeralan mm.
300 km
2
sulanan araziden yeralan 800 mm.
5 000 km
2
geri kalan araziden yeralan mm.
Tablo 2'de Konya toplam su biianosu gste-

TA BL O 2 - Konya Blgesinin Verimi
B 1 ri m
Sug"la,

Apa
Orhaniye
May
pa
Apa yamalan
Konya yamalan
Ortalama senelik

mm
10e ms
500 185
500 230
450 440
650 370
450 210
550 3555
Tahmin edilen

mm 1 ()6 ms
425 155
425 195
400 390
475 310
400 1190
425 275
Tablo 3'de de Konya su bilanosu
14
T A BL O 3 - Konya Su Biianosu
Yan havzalardan
Y
Nemli araziden
Sulama
Kurak araziden

Giren
(106 m 3)
650
1920
2570

(10o mJ)
770
240
1530
30
2 570
Verim
1()6 ms
375
30
35
50
60
20
80
Yukanda verilen su bilanosu (*) bir nispet dahilinde hakikati ifa-
de etmektedir. Nihai bilgileri elde edebilmek iin nmzdeki
daha pek ok incelemelerin
Burada - - 455 10
8
m
3
'e varan
verimine etmekte fayda Bu suyun gl blgesindeki
durumunun bilinmesi byk nem Filvaki su bilanosu
bahis konusu hacim ilimall edilerniyecek kadar nemlidir. lzotop izleyiciler
bu suale bir cevap bulmak mmkn olabilecektir.
1.4 - Konya. Suyu Karakteristikleri:
Konya su bir ok tabaka mevcuttur. Bun-
lardan en nemlisi Neojen kalkerlerinden etmektedir. Bununla
beraber blgesel, kum, zel zeminler de ki, bun-
iinde de su bulmak kabil Neojen kalkerleri
gney yamalannda mostra beslenme
buradan ve yamalara
bilinmektedir.
Neojen kalkerlerine ova iinde de tesadf edilir.
st, 200 m. ye varan bir kil Ne Filvaki ova-
kuzeyinde kuyular kompakt killer ierisinde 200 m. ilerie-
dikleri halde, ancak neojen tabakaya Su ta-
derinlikleri ise 10 :::::::: 25 metreyi gemez.
bir ok yerinde bulunan kuyulardan pompaj yar-
ile su temin edirrebilmektedir. Bu kuyularda neojen kalkerleri ile
geirimli konglomeralar birbirini takip eder. Bu blgede deney-
lerde geirimlilik 100-200 m
2
/ gn bu-

Konu bu nemi aynca nem Fil-
vaki memleketimizin sulanan ilk ovalan da suyu ve-
riminin kesin diarak bilinmesi yeni sulama mm-
kn
suyunun beslenmesi neojen kalkerleri iinde yeralan
lara ise veya
nehir veya sulama bulunan sulardan mtevellittir. Sulama
kanallan deyimi ile bu blgede senelerdenberi bulunan su-
temin eden kanallardan sz edilmektedir; iine kyl
da ithal etmek gereklidir. havzaya
200 m. kil geerek su kalkeriere

() Aknil raporundan
Bu su bilinosunu gibi mm-
kndr:
Konya - umra kaybolan suyun 1/ 3 her hangi bir
usl ile (350 X 10
6
m
3
), buna da 30 X 10
6
m
3
buLan yer-
suyu eklenirse, 400 X 10
6
m
3
su eder. Bu % 75'i ke-
sin verim olarak kabul edilebilir. Demek ki senelik kesin veri-
mi 300 X 10
6
m
3
tr. Bu su hacmi me:rnlleket ekonomisini etkiliyecek
nemdedir. zerinde dikkatle gerekmektedir.
KlSlM ll
KARARLI Y ARDIMI lLE KONYA KAP ALI HAVZASI
YERALTI SUYU
2.1 - (*}:
suyu karakteristiklerinin belirlenebitmesi iin izleyiciler
fikri nispeten yenidir. Bu izleyicilerden en iyisinin, suyun
bizzat kendisinin en mkemmel ozumu eder. Ana fikri
bylece belirttikten sonra bu izleyicilerin neler incelemek
mmkndr.
Sularda izleyici olarak tuz, boya ve radyoizotoplar (**)
(trityum radyoiwtopu hari) suyun molekl girmediklerinden,
suyun ortamda veya yerlerde
lara suyunun toprak tanelerinin gzenelderinde bulun-
ve iinde bol miktarda metaller ihtiva etmesi
sebebiyle, bu gibi izleyiciler zellikle suyunda metal
ile kimyasal ederek suyu terkederler.
Bylece ve byk seyrelme faktrleri sebebiyle uzun mesafeleri
kapsayan suyu sulara ok fazla miktarlarda
enjekE.iyonu gereken tuz ve boyalar hemen hemen hi ol-
mamakta, az miktarlarda dklebilmesine ve nazaran daha
az yksek aktivitedeki radyo\zotop tat-
bikleri ise ok kalmakta ve ynnden riskli olmak-

Bu suyun iine her hangi bir madde katmadan suyun ken-
di molekllerini eden tabii elementlerin ve by-
lece su hareketi bilgi edinmek yeni ve ideal bir tekmk olarak son
ortaya
() Bu bahls Fizik Y. Mh. Y. <Suyun oulunan D,0
13
ve Tr. suyun dzlenmcsb isimli t eblig"l t:den
( .. ) Radyoizotop: Radyoaktivite zellig"i gsteren van1 alfa, beta. ve gama
lan paralanan
16
2.11 - Su Moleklleri ve Bunlan Meydana Getiren lzotoplar (*) :
Tabiattaki suyu meydana getiren su moleklleri :
a) Adi su molekl H
2
0
16
b) Trityumlu su molekl HT0
16
c) Dteryumlu su molekl HD0
16
d) Oksijen - 18'li su molekl H
2
0
18
Suyun % 99.9 unu adi su molekl meydana. getirir.
Trityumlu su molekl, hidrojen, trityum ve O
meydana gelir. Hidrojen atomik
gsterilebilir :
GJ'
Jlidrojen
/-le
\!Vt
Do'ler.!lum

7hiyum
Dteryum ve oksijen - 18 iwtoplar (**) olup,
hidrojen atomu dteryum (D/ H) ve - 16 atomu
oksijen - 18 (0-18/ 0-16) tayi."l edilirler. Dteryum ve oksijen
- 18 analizleri bugn ok hassas ktle spektrometreleri ile

nc izotop olan trityum ise yukandaki iki izotopta bulunma-
yan bir nkleer zellik gsterir; radyoaktivite Bu se-
bebiyle trityum radyoizetopu 12.26 sabit bir sresi ()
uyannca ok enerjili beta tanecikleri
Bylelikle bir beta bir trityum atomu radyo-
aktiflik gstermeyen helyum - 3 atomu haline
f3 + 2He
3
2.12 - Gre Trityum :
a) Tabii trityum :
Atmosferde bulunan azot - 14 kozmik
iinde bulunan proton ve ntronlar ile reaksiyona gir-
meleri sonucunda trityum olur. Tabii trityumun yeryzn-
de yeryznn her si iin saniyede 0.1 ile
1.2 trityum atomu deneylerle
(*) !zo' op: ekirdeg"lnde proton bulunan atomlara denmektedir.
{**) izotop: Blr radyoaktivite zellig-i gstermeyen izotop-

( .. *) sresi : Bir radyoaktif maddenin her hangi bir andakL mevcut
radyoaktif atom Inmesi Iin geen
17
Hidrosferdeki ise 0.75 ile 0.9

dir.
b) Bomba trityumu:
Termonkleer
1952'de nkleer bomba denemelerinin atmosfer ve
hidrosferdeki tab trityum dengesi ve tabii trityu-
mun analizlenmesi hemen hemen hale zel-
likle hidrojen trityum sulardaki tab
seviyeleri tamamen nemsiz hale Bundan byle
hidrojen denemesi da tabiatta mevcut insan
trityumun daha uzun yeryzne inmesi beklenme-
lidir.
c) Sentetik trityum :
Nkleer reaktrlerde imal edilen G reaktr-
leri hissedilir derecede trityumu atmosfere salma.ktadrr.
2.13 - Trityumun llmesi ve Trityum Birimi :
beta taneciklerinin enerjilerinin derece
sebebiyle (max. 18 keV) trityumun llmesi adi radyas-
yon dedektrleri ile Bu lm zel laboratuvar ve
sayma sistemlerini gerektirir.
10
18
hidrojen atomu 1 atomuna 1 trityu:.n birimi
denmektedir.
2.14 - Dteryum ve Oksijen - 18
Tabiattaki Sirklasyonu :
Dteryum ve oksijen - 18 li su moleklleri (HD0
16
) ve
Bu molekllerin her ikisinin de doyma buhar ba-
adi su moleklne nazaran daha Bunun
sonucu olarak btn ve az da olsa
dteryum ve oksijen - 18 Bunlar halde
iken daha ve buhar halinden de daha abuk haline
geerler.
Okyanus yzeyinden su zaman su o ve H ba-
ve bunun sonucu olarak deniz yzeyllldeki su da
O- 18 ve dteryumca olur. Su subtro:r-ikal blgeler-
den, ve kutuplara Su Lu ynde iler-
ledike srekli olarak olunca su fazmda O- 18
ve dteryum olur ve kutuplara gidildike hu i7.o-
18
su ve neticesinde de
durum deniz suyunun izotopik kompozisyonunda da, kutuplara
gidildike grlr. Orta!lama hava kutuplara
sebebiyle, ile O - 18 ve dteryum
iyi bir korelasyon
Bunun nemli hava arazinin sebebiyle yk-
takdirde, sbtropikal blgelerden kutuplara olan hareket-
te grlen izotopik kompozisyon ile benzer
meler, ykseklik ile de grlecektir. Hava tak-
dirde Oksijen - 18 kompozisyonundaki 1 C 1.3 ppm dir.
blgelerde, grlen ykseklik etkisi,
derinliklerdeki suyunun 0
1
& ile beraber
ediilirse, suyunun hangi ykseklikte gerek-

Atmosferik nemin okyanuslardaki kaynak blgeleri mevsimlere g-
re kuzey ve gneye her hangi bir yerde
kompozisyonu da mevsimlere gre gsterecektir. Bu husus yer-
st suyu suyu incelenmesinde
labilir.
suyundaki bilinenierin
ile elde Dansgaard suyundaki izotop a-
iin WMO/ IAEA global gelen ok su n-
munelerini analizledi. Bununla beraber kendisi daha nceleri, atmosfer-
deki fiziksel modellerinin hizmet
eden idi. model
belirli bir su ile izotopik denge halinde bulunan bir hava
parseli idi. Dansgaard, bu hava parselini ve suyun
derhal kabul ederek, bu-
har ve sudaki izotopik kompozisyonu Burada
iki gznne Birincisi sabit (izobar
olup, atmosferdeki bir hava ktlesinin radyasyonel
temsil eder. tip daha olup, bir hava parse-
linin atmosfere zamanki ve se-
bebiyle Bununla beraber
gre, ile kuru hava iin olan-
dan daha Bu bunun iin nem-adyabatik
olarak Buhar ve hallerinin izotopik
daki hesabedi!en yani
taki 4 nc
19
Kuzey blgesinde bulunan istasyonlardaki
oksijen - 18 kompozisyonlan ile ortalama
gerek gstermektedir.
Burada O - 18 Standart Okyanus Suyundaki
(SMOW) oksijen - 18 binde olarak
gstermektedir.
Yani:
a: O -18'in mutllak olmak zere
_ % a nmune - a standart
-
o a standart
. 10
3
4'deki gstermektedir ki, ortalama ve izotopik
kompozisyon C binde 0.69 luk olan bir
ile ifade edilebilir. 20C iken O - 10C
blgesinde bulunan istasyonlar iin Danegaard bu izobar
ma modeli ile Grnland istasyonlan iin ise,
buhar-buz dengeli bir nE'm-adyabatik modeli en uygun
da kabul lineer nemli
aynlmalar mevcuttur.
izotopik kompozisyon gerek ancak b-
tn istasyonlann hesaba elde edilebilir.
Eriksson, suyunun ortalama izotopik kompozisyonu ile at-
mosferdeki haline geebilen ortalama su miktan bir ba-
elde etti. halde bu :
Burada W :
f3 :
8
18
= 2.3 (p - 1) log W + sabite
atmosferdeki haline geebilen ortalama su miktan,
izotopun ilgili bir sabite.
Global bulunan kuzey kresindeki istasyonlar
ile haline geebilen suyun grafik 5 inci
tabiattaki son derece
gstermektedir.
izotoplar, gllerden da
Friedman ve hesaplanma
dteryumdan konusunda derin
Eriksson, gllerin su dengesi problemlerine izotoplann
ve her hangi bir probleme iyi bir zm
iin, bu izotoplann hava ve su yer
nin de hesaplarda gznne tavsiye es
20



TA lS J, () 4 Su NUmuneleri
T t E L C R
1 8
Kwnll Ku\U' ltn Numune

.
o T
O !>ll
- ll
- Ol "-1 Ol ruCU Ol
-- - ---

Ieri
K, ... tM 83T
- 02 c;umra oh
-- - ---- - -

<>.nkiAr
Ku 196 Z.fll - 270
- 1)3 k U) \1
- - - - -- -----
V .ne t 3A Jconmu4tur
03-A 6oruktolu

- J 1 S
--- - - - ----
Pun.r ku)'u
Oc.k 1967 941 - 68 4
-
04 AIAkO\'C.
- - ---- -- - - - ----
Trtkt.ddmlt
AW.o'
t
1006
- -
67
OI A
..,noiAJ kil) U
-- -- - - --- - - - -- rk
Art
1966 - 1.t2
-
1<.3111 - 10.67 '1tJ .3
-
06
- --
- --
llli\7 - 101
-
03.2
-
07 - .;\.h.:> n
-
97
- ------ --0% -
- -
1131

- 70.6 .
os If lJ 1
-
9
-- ---
1H - 10 47 - 708
w
- --
K:UIIt1 - 71 0
-
IC) ;\llo.' 7) 1.. U
-- --
-

K.a...m
-
ll h uyu

- - - - - - - - --

t t67 - -
7. 1
1'-4G Illi -99
-
12 T \ltuck l nd,lj k.
-- ----- - --
1-
IQ66
-
74 r.o s
-
13 Kulirt"n Oltu&u 13A konmu.,tu
13A l pekl.:r k
- - -
1066 10 30 - 13S
-
ll T;I4Jlln"
).ltml \ 1031

- -
2 . --
Kar Ka .. rm 10.79



kU) U

- -
- -
15-A

t>l))
,._ koyu
Kn:. m t96U 1006 - 730
-
16 A)'tu.Jlll kU) U
-
lOG& U3 cu
11 Ha uc.- k
- ----
O(,.k 11167
-
2.7
17A Ak'lthlr
l,.f.Hnp.t\h
kuyu - - - --- --- ----
111

H7
-
18 til' kU)U
---- ----- Yorlno 18-A
18-A kuyu
--

1
- 7
_ r.s s
-
ID ku)U
-------
---- .1 U t\
19-A 1 \IHof J t k U) U
- -----
liAtl 1 .. &, - ll 17
-
. \ l h 7) D
-- ---- --- ----
lOG&
-


-
:!1 . k u \U
--- ---- - - - -
Kavakkoy J ' h k u:-. u
Ku .. l e-M
--- -- - - - --
22 Mtul.a
...vu
-
---
25 t>U
-
- -
-
-60.G
-
23 kU)'U Yertoe. 23 A konmu.rtu
--
-- - ----
23A 0-tyurl (S01Ulllj k,) k .
- -
--
- ---
66.2
-
:!1 c;..u ,.uut.n ll
-- - ---

JiJ..aun ttvt

2.81 -31.6
-
2!1 Sugla Gl U <.:eli -
s ... TerkedUmit
-- ----

nasmda, zerindeki kinetik etki nazaran daha
kk dteryum bu gibi iin en uygun izotoptur.
bulunan metotlar Ile iki hususta bilgi
edinmek mmkndr :
1 - suyunun takip yol,
2 - suyunun ve hacmi.
Bu her iki konu da suyunun ge-
nel hareket istikameti 2.2 blmnde konu ay-
ile suyu hareketinin yn ve hacmi ze..
rinde devam Varillacak olan sonular bir ya-
yma konu edecektir.
2.2 - Konya. Su
Birbirleriyle Olan Belirlenmesi :
zerinde blgenin hudutlan l'de G-
ney yamalannda karstik rgiller kuzeye derinlere
dalarak kil altmda Gney Blgesi ise
gibi btn ile karstiktir ve 150 km. iinde denize
kil 2a ve 2b'de blgenin jeolojik alt Buna gre
Konya suyu ancak gney yamalarmda
havaya neojen kalkerlerinden beslenebilir.
yle bir izleyici ki, suyunda tesbit za-
man suyunda da takip edilebilsin. Bu su-
yundan blgenin her hangi bir nmunenin iinde ha-
his konusu izleyici bulunacak olursa o noktadaki suyun daha evvelce
analizi suyuna ait sytlemek mmkn olur.
Bahis konusu izleyici 2.1 blmnde veya D
dur. Genel olarak ikisini bir a:rada kulllanmak mmkndr.
Grlyor ki, izleyiciyi hem suyunda, hem de su-
yunda aramak gereklidir.
1963 senesindenberi Trkiye'nin blgelerine
lar tahli!l ve elde edifen sonular esaslar
iinde (Tablo 4).
Konya 200 den fazla kuyusu
kademeli olarak 25 tanesi Seim
kriterler iinde ilk ele kuyulann havza iine niform olarak
keyfiyetidir. Kuyulardan her ay nmuneler bun-
ve D tahlilleri suyundaki izle-
21
yicilerin konsantrasyonlan ile zaman gayet enteresan
sonular ile 6 incelenmesi
lamalan mmkn
Akdeniz ile i Anadolu beraberce
Bu zerinde denklemleri

Akdeniz ait izleyici denklemi :
ll D = 8 ll + 22
Anadolu ait izleyici denklemi :
ll D = 8 ll + 10
(2.1)
(2.2)
Avrupa nmunelerin tahlilleri sonucu da 2.2 denk-
lemini vermektedir. Demek ki Orta Anadolu l Avrupa
ile kktendir. Bu kkn Kanarya adalanndan bilinmekte-
dir.
Konya 2.1 ve 2.2 yeni
bir tarif etmektedir. Bu yan- kara ismi
denklemi:
ll D = 8 ll + 16
Blgenin zellikle gney bu
Grlyor ki Trkiye zerinde ayn sistemi :
1 - Akdeniz
2 - Avrupa
3 - Yan - kara
Avlan kesimlerine sonu-
lar 2.3 denklemini tarif yeterlidir.
2.1 - 2.2 - 2.3 denklemleri ile tarif edilen birbirlerine
paraleldir. bahis konusu gre byle
da
ll D = 4.7 ll 0
18
- 7,5 (2.4)
gz nne Bu hat ilk ikisine paralel
ile bir sz konusu Bu yeni hat Homa, Manavgat
ait noktadan Antalya civan
nmunelerden bir da yine bu hat zerine
tesadf eden noktalamalar vermektedir. Bu sylenilenler tefsir
edilebilir :
22
Antalya yere evvel

Sahil - Akdeniz sistemine besle-
mektedir.
Yksek blgelerde suyu suyuna
mazdan evvel az miktarda
Sahil besleyen su!lar bilhassa yksek araziye
gelmektedir.
Seneler boyunca sahil besleyen orijini zerinde
analiz sonucunda Orta Anadolu
bu sular ile bir Demek ki Toros-
yksek tepelerine kar ve senelik ortalama yk-
seklikleri bu gn tahmin edilenlerin ok stndedir. nmzdeki sene-
lerde buralara konulacak ve kar lekleri konuyu
Yksek arazideki
yzeysel karstik kalkerler ile suyu-
na kabul etmek hakikate sonular verecektir.
Kocaay- 6 da zel bir
yu tarif etmektedir. Bu denkilemi 2.4 olan paraleldir :
8 D = 4.7 8 0
18
- 14 (2.5)
Demek ki blgesi ile Antalya blgesi
birbirlerine benzemektedir. gznnde tutula-
cak olursa, bu sonu dikkate
6'da grlen am
ait ileri srlebilir. Filvaki Konya
nan nmunelerin Akdeniz zerinde noktalar vermesi bu-
nu gstermektedir. Demek ki, iki iklim sistemi Anadolu'nun gney
kesimlerinde Ara kesitin Toros zerinde bu-
kuvvetle muhtemeldir.
(2.5) denklemi ile verilen yan-kara iklimini tarif eden
runun zerindeki bir noktadan Grlyor ki
gibi gller kendi beslenmektedir.
Buna glne bir Akdeniz ilave ol-
sylenebilir. Ddenlerin zaman zaman memba gibi da
buna delildir. Bahis konusu ilave gayet filvaki gllerdeki suyun
ok iyi izotop ile bu husus gsterile-

Gllerden kaan sular Tuz Gl istikametinde hareket
halindedir (Bk. 7- 8- 9 -10).
23
Konya hareket eden bir ka
konusu olan 25 kuyudan nmuneler zerinde
deneyler bu hususu Kuyu yerleri 3'de
analizler 8 ayn gfui.lpu tarife imk8.n

Gurup No.

2
3
4
5
6
7
8
Kuyu No.

3-11-25
13-18-19
2-23
5 - 8 - 4 - 21 - 22 - 7
20-12
15-24
6- 9- 14 -7- 10- 16
1 No. nmune bir

3 - 11 - 25 N o. lu kuyu!lar Konya blgesi zerin-
de 3 No. bir kuyudur. 12 No. nun derin kuyu ol
sulan ile ileri srlebilir.
25 No. glnden bir nmunedir;
Bu gurupun Konya suyu ile bir
gereklidir.
13 - 18 - 19 N o. lu kuyulardan nmunelerde de
tesbit
En dikkate olanlar 5- 6 - 8 inci Bunlar ayn
suyu tarif etmektedirler. 20 - 12 no. lu kuyular Orta
Avrupa iklimine en su nmunelerini veren
Gurup 8, havza iine kuyulan iine Tamamen
derin kuyu veya artezyen Demek ki Konya
orijinden beslenen bir suyu haznesi mevcuttur. Bu orijin
daha yukanda da gibi gneydeki neojen kalkerleri
ile
3 - Netice :
Bu sonucunda Akdeniz sahil beslenme sa-
halan kontrol ve Konya suyu taba-
kalan ve bu tabakalardaki su hareketi istikametleri Ak-
deniz ile beslenen sahil ile Orta - Avrupa
lanndan beslenen Konya suyu her hangi bir bu-
ayn meteorolojik bnyenin ara kesiti-
24
nin bu bOlgeye incelemenin birisi olarak
meydana Toros erimesi ile
olan tebahhur etmeden suyuna intikal ederek sahil
tekrar yzey suyu haline sylenilebilir. Bugn
iin yksek blgelerde ait bilgileri veren her hangi bir l-
mevcut Fakat lekierin mnasip noktalara konu-
larak yukanda bahsedilen hususun kontrol edilmesi gereklidir. Bu
tahmin edilenin stnde sylenilebilir.
taraftan, suyunun muhtelif tabakalarda
suyu genel yn ise gney-kuzey, yndr.
sonucu olarak suyu ve haznesi
hacmi bilgiler vermek mmkn olabilecektir. Bu
hususlar aynoo konusu
25

...,.._
--
I
s

.,
2
lll
m
s w
NW
......... ....
2

SE

=:.. .::=-



0 81t UK - IULTAJP4ANI
--

IS A" [JLf A
.....,.
E:] U l ... ... ,. UIJH' ,._,._(CL.l' 1
........ .... , .. tLI - "-1
{SI (e._,. (,.t, ) C.c ..
lltldlolu c.nualu l tlar.
lt .....
eE.OlOeiCAL l'1t'O,..l.ES OP" lM(
1( A.ltAMAH- ltAJU.r'IN AJt 1!."E C U 8011
I"L AINS

s
--.
1
.
'
1
'
-..

' 1 ---
. '
. '
...
-- ....
,,... ' ....... _.
1
i
\
"""-,_ ..
'
.:.. -\
\
,' - -\,.
.........
t i ,
1 ,
/ ""--""'
'
\']-:-
l
j
'
,J






O 6,8 in o/oo L ------ SMOW------------ -+

-5
-10
-
-20
-25
- 30
- 35
- 40
-45
-50
-50
U tt ll
Gouoh - +
5, 6 t
0
- 100 /oo )

Thorshov" --+
-
+
Beroen
Svolbord +
Grtnnedot 6t
0
N
HolaletnsborQ 67N
_ _ ...,
Scorubysund 70N
71N
75N
Stot s
2
66S --7'
Amerlco 7!f>SC3001 /



1
Nord et> N
1
(60) SJP RE
1 (t61SIPR.E 16
1
E ll sworth nS
,. South Greentond
1
1
1
1
-40 -30
(20) SI PR.E 14
(29)SIPR.E 9
(170_7
(350) S LP.RE
7
(3801
ort h
(400)
-20 o
Greenlond
YILLIK ORTALAMA
HAVA SlCAKLlG 1
o 20
4 c5
18

ortaloma hava (Donsgaard'dom 1
o
-5

-20
-25
-30
-35
- 40
- 45
-50






b l
/oo

-10
:1,9643
-15
-zo

/

H<l.STEINBORG --e ,
A

GOOSE BAY / ' e

UNAMAK --e //
/
FQRl SMITH '
/
/
/
,
/
------
,
/
,
fo----STATlON NORD
---.....,
-0.5 - 0.4 -o.3 -0.2 -o.1 o 0.1 0.2 0.3 0.4 o.s 0 .7 0.8 0.9
loQ W (W- precipitoble woter)
5 - Kuzey yanm kresinde sis e
ortalama baline geebilen suyun arasmdaki

-10

-20
-25


18
5 o 13 12
,,
10 9 8 7 6 5 4
0 5
+
@
o
6
o
o
1


o
)(

Sol ur
Homo
Avion
Beysehir

2
o
1

40
50
Kococoy-
Amonos
H oy ran
Kireli 60
Kuyu
Koprucoy

PF-<E:.CIPiTATiON
70

Antalya

Burdur

80

Konya
90
50


1:200,000 LEKLi KONYA PAFTASI HIDROJEOLOJi HARiTASI
1 HYOROGfOLOGIC MAP FOR KONYA :SC:'ILE)
-- ...... ,._,
: '7



1/200000 LEKLi ILGIN PAFTASI HIOROJEOLOJI HARITASI
HYDAOGBltDGIC Of _ ILli.. lr200000 SCAI..E
...,... 1 ... ...a . ......


1.200,000 LEKLi AKSARAY PAFTASI HIDROJEOLOJi HARITASI
IIIAP FOfl AKSAlllAY SCALEJ
:

1:200.000 LEKLi EREGLi PAFTASI HiDROJEOLOJi HARiTASI
( I'OR 1 : ZOO.OOO SCALE)
,;.'

.. --
:
Kimyasal Metot ile Debi lmnde Tam
Mesafesinin Deneysel Olarak Tayini
BURSALI Y. Mh. Dr.
Hayri YALIN Kimya Y. Mh.
D S t Dalresi
SYNOPSIS
The determination of the river seetion where is complete,
constitutes the most important point of the chemical dilution method
in which a chemical salt is injected into a stream in order to measure its
discharge. In fact, this method is based on the hypothesis of equal
concentration in every point of the cross section.
Although several empirical formutas ex.ist on the determination of
complete mix.ing length, they are applicable only in some special cases.
If ex.isting structures on the stream create an artificial mix.ing or
inversely river side irregularities causing relatively tranquil water
regions which do not join the main flow prevents the mi.x.ing, general
formulas may not give the proper mix.ing length. Consequently the
experimental predetermination of this length seems more reasonable in
overmentioned cases.
In the following article an example of previous determination of
the mix.ing length is given for measuring the actual discharge of a
small stream ..
G i ri
Kimyasal metot ile debi lmnde tam mesafesinin tesbiti
en nemli hususlardan birisidir. Zira bu metot, lm kesitinde her nok-
tada kimyasal madde konsantrasyonunun prensibine dayan-

Tam mesafesinin tayini iin muhtelif ampirik formller mev-
cuttur. Ancak bu formller belirli uyan kanal veya akarsu
uygulanabilir. zerinde sun! olarak ya-
veya kimyasal maddenin lm kesitine sre-
sini uzatan gllenmelerin mevcut akarsularda bu gibi genel for-
mllerin sonulann elde edilmesine sebep olabilir.
halde, hra.ngi tip izleyici - radyo izotoplar
ile debi lmleri de dahil - lm akarsu zerinde,
tam mesafesinin deneysel olarak nceden tayin daha
uygun grnmektedir.
Kimyasal Maddenin Permanent Sresi :
Bir akarsu iine ani olarak enjekte edilen bir kimyasal madde
akarsuyun mansaptaki bir kesitinden bir bulut halinde geecek ve kon-
santrasyon zamanla l'de gibi
Enjeksiyon bir anda belirli bir t
1
sresince sabit debi
ile olarak muhtelif mesafelerdeki konsantrasyon gra-
2'de gibidir.
zere, sabit konsantrasyon ile sresi - per-
manent - enjeksiyon kesitinden azalmakta ve belirli
bir mesafeden sonra
2d) .
c
Bulutun


Bulutun t

Sabit debi metodu ile lm permanent cari ol-
srenin, deney ve hassasiyeti yeteri kadar uzun
gerekir. Enjeksiyon kesitinden itibaren muhtelif mesafeler -
deki permanent sresi tesbit edilebilir.
28
c
c

E . . k
o.
t

t
c.ikinci istasyon
c
c
o
/_
V
..,....._
t


, b. Birinci istasyon
d .nc istasyon
: 2
Bir akarsuda ani enjeksiyon sonunda olan bulutun muhtelif is-
tasyon1ardaki ilk ve tesbit ve
bir grafik zerine kabul edelim 3).
t
x,
X
: S
29
x
1
istasyonunda bulutun ilk t2 dir.
x
2
istasyonunda bu ta ve t4 dr. Bylece enjeksiyon kesitinden
itibaren muhtelif istasyonlarda bulutun ilk grnme bir-
A olur. B maksimum konsantrasyon-
lan, C ise bulutun ifade eder.
Sabit debi ile t sresince enjeksiyon prensip
yine Gerekten enjeksiyon, At ile birbiri
sonsuz mnferit enjeksiyonlar olarak kabul edilebilir.
ilk andaki ve son andaki enjeksiyonlar esas yuka-
nda sz geen A ve B 4'deki gibi gsterilebilir.
I
: 4
enjeksiyon bulutunun ve I ve II, t sre
sonunda son enjeksiyon bulutununki ise m ve IV dr. en-
jeksiyon bulutu istasyonunda t
1
sre sonunda grnecektir. de-
enjeksiyon t
2
bu enjeksiyon bulutu ta-
mamen halde ilk enjeksiyondan itibaren At zaman ara-
ile enjeksiyonlar birbirlerini her hangi bir
kesitinde bu At lerin daha kk olan bir srece sabit
konsantrasyonun olurlar 5).
Bu gibi, X
1
istasyonunda (t3 - sre-
since, x
2
istasyonunda (t' s - t'
2
) sresince permanent
30
xa istasyonunda permanent ancak At kadar
bir sre 2c). P sonra ise, sabit
konsantrasyon bahis konusu 2d).
4 den zere, enjeksiyon sresinin yeteri ka-
dar ile her hangi bir kesitte permanent istenilen
srece temini kabil olabilmektedir. Permanent sresi enjeksiyon
kesitinde maksimum Bu sre mesafe ile gittik-
e
: 5
Tam Mesafesi :
Enjekte edilen kimyasal maddenin su ile permanent
sresinin aksine olarak enjeksiyon kesitinden itibaren gittike
gsterir. Enjeksiyon kesitinde muhtelif noktalardan alman nmunelerde
konsantrasyon en byktr. Tam
kesitte bu fark
Bu durum, permanent olsa bile, tam
tahakkuk etmeden kimyasal metot ile debi lm her hangi
bir anlam gstermektedir. Bunun aksi olarak, tam kan-
temin halde, permanent tahakkuk etmemesi ha-
linde de lm halde, frlmn
31
olarak iin, tam temin edilmekle beraber, yeteri
kadar pennanent sresinin de zorunludur.
Kimyasal metot ile debi lm nce tam me-
safesinin tayin edilmesi ve 4'den bu mesafeye tekabl eden perma-
nent sresinin tesbiti gereklidir.
Tam mesafesi deneylle tayin edilebilir (*).
Akarsuyun uygun bir kesitinden belirli bir t sresince sabit debili
er:jeksiyon Muhtelif istasyonlardan (x
1
, x
2
, Xs ... ) ve akarsuyun
tam orta ekseninden - nmuneler Her bir
kesit iin elde edilen konsantrasyon fonksiyonu ola-
rak grafik halinde gsterilir 6).
c
: 6
Her istasyonda elde edilen sabit C
2
tam mey-
dana kesite kadar gittike ve nihai bir
tir. c2 mesafeye gre 7'de gste-

7'ye gre tam minimum mesafe x
2
ve
debi esas eden konsantrasyon C"
2
dr. halde
nmune alma kesitinin x2 mesafesinden daha uzakta zorunludur.
Bu noktadan sonraki istasyonlardan nmunelerde daima
sabit konsantrasyon (C"
2
) -gittike azalan srelerde devam etmek
zero- elde edilecektir.
() Tam mesafenin deneysel olarak tAyininde
bir metot, akarsuyun ve nUmunelerde
konsantrasyonun elde edilmesi prensibine Ancak, bu metot ile
deney takdirde, kenardan nmunelerin yerinin seilmesinde
byk glklerle ki. zelllkle derelerio ke-
son derece az olan l blgeler Debi
dan pratik hi bir olmayan bu blgelerin byk sebep ol-
mmkndr.
32
c
-- -t--- ..... ____ _


X
: 1
Ancak 4'den de gibi tam mesafesinin, P
tekabl eden x3 mesafesinden daha
bir deyimle tam mesafesi, x
3
ten kk olacak enjeksi-
yon sresi yeteri kadar
DENEY
Sitesi'nde, zerinde bulunan, bir
beton ve bir asfalt bir tam me-
safesinin tayini ile deney
1 - Deney iin sabit debi ile enjeksiyon mmkn bir
alet ( ). Bu aletin zel orifisi kullamlarak 25,37 cm
3
/
sn. lik bir debi ile kanala 12 dakika sodyum bikrom.at zeltisi en-
jekte Aletin su paralel olarak yatay
borusu, akarsuya enkesit istikametinde sekiz noktadan
miktarda enjeksiyon
2 - Kanalda 300 1/sn. su tahmin ve 12
bir enjeksiyon sresi kafi Enjeksiyon zeltisinin
konsantrasyon ve buna gre hesap :
12 bir enjeksiyon iin zelti :
12 X 60 sn. X 25 cm
3
/ sn. = 18.000 cm
3

halde en az 18 litre sodyum bikromat zeltisine ihtiya
(Deneyde 30 litre zelti
() Teknik Blten 8 de Derelerde Debi ma-
kaleye
33
taraftan kanaida sodyum bikromabn nihai konsantrasyonu-
nun 0,5 mgr/1 kolarimetre metodu ile konsantrasyon l-
m iin uygun Buna gre ana zelti konsant-
rasyonu
25 X 10-s a; sn. X A gr/ 1 = 300 1/sn. X 0,5 X 10
3
gr/ 1
A = 6 gr/ 1 bulunur.
Arazide kabaca bu zeltinin gerek sonradan
= 7,763 gr/ 1 olarak tayin
3 - Konsantrasyon tayinleri difenil karbazit metodu ile kolarimetre de
Bu maksatla difenil karbazitin alkoldeki % 0,2 lik -
zeltisi Bu reaktif slfrik a.sitli zeltide bikromat
ile, belirli limitler dahilinde bikromat konsantrasyonu ile
olan mor renk etmektedir. 525 no. lu filtre k<>-
lorimetrede bu rengin kabildir.
34
Kolonmetrenin okuma ile bikromat konsantrasyonu ara-
bir izilerek alet kalibre 8) .

.2
o
100
E
::J
.X
80 o
Q,)
...
60
-
Q,)
E
40 ...
o
o
20

o
0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0
konsantrasyonu ppm.
: 8
hesaplarda konsantrasyon yerine
kolarimetre okuma Difenil karbazit met<>-
du ile kolorimetrik olarak kromat tayininde relatif hata daima
%-+- 2 den
4 - Kanalda ayn yerde mevcuttur. ve son-
raki gllenmelerde teorik olarak nazan itibara
olan genel durumu ve
kanall zerinde 4 istasyon (*).
Her istasyondan birer dakika ara ile nmune iin 250 ml.
lik plastik Nmuneler tam orta ye-
rinden ve hep noktadan
da geen hertaraf edilmesi iin bir kap iine
bir anda nmuneler sonradan

5 - Seilen drt istasyondan her dakikada bir defa Drnuneler-
den elde edilen kolarimetre okumalan tablo l'de verilmektedir.
Bu istinaden permanent
lril 9'da verilmektedir.
o
35
30
PERMANENT DIYAGRAMI
ISTASYONLAR BASLAMA BIT ME
1 1 DK 14 DK
2 3

18 .
3 9 .. 27
4 14 35
Permaneni sonu = 975m
PERMANENT
'
10 DK
8
"
5
4
25
o
o 20
c
o
E

1
1
:m
400 500 600
900 975
Mesafe m
: 9
Minimum tam mesafesi ile bu mesafeden sonraki sabit
konsantrasyon veren grafikler 10 ve ll'de ve-
rilmektedir.
(} seiminde dlk olarak minimum tam mesafeaint
veren ampirik formllerden etmek kablldlr.
35

..
E
:>
..><
o
e
Q;
.!;
2
o

c
o


c
..
"' c
o
..><
-
1i
..
"'
-
o

E
25

....
o
!
..
15
.
o

:.0:
N 5
o
()
25
Minimum mesafesi 500 m.
20
15
lO
5
Ilst. IIlst nr ist. Br ist.
o
200 400 600
Mesafe m.
k il : 10
O: I Nolu istasyon Cs 212
ll = li Nolu istasyon Cs= 20.0
O= m Nolu Cs= 11.5
X =:m: Nolu istasyon Cs= 11.5
: 11
800
Debinin
1000
Sabit konsantrasyon kanaldaki suyun debisi
hesaplanabilir.
Q = q
Burada:
Q Akarsuyun debisi,
q Sabit enjeksiyon debisi,
Ana konsantrasyonu,
c2 llen nihai konsantrasyon.
36
Deneyden elde edilen sonular :
q 25,37 cm
3
/ sn.
30,0 X o (Kolorimetre
C2 17,5 (Kolorimetre
3o,o x
Q = 25,37 X
17
,
5
Q = 435 1/sn.
SONU
Kimyasa!l metot ile debi lmnde tam mesafesinin tesbiti
iin ampirik formllecin mmkn olmayan hallerde birden
fazla istasyondan nmune lO'da gibi, tam ka-
mesafesi tayin edilebilir.
Bylece :
1 Debi lmnn olarak mmkn tam
kesiti deneysel bir kesinlikle tayin
2 - Tesbit olunan permanent sresine gre minimum mik-
tarda kimyasal madde - veya izotop - deney

3 - Tam emin olabilmek iin enjeksiyon kesitinden l-
zumsuz yere ok ve akarsuyun lme
olmayan mahzuru nlenmektedir.
37
Foto :
Btn boyunca enjekslyon
: 2
2 No. lu kesitten nUmune
38
GRAFY A
- Mesure des debits-Methode Chimique
Code d'Essais des Installations Hydrauliques - 1956
SOCIETE HYDROTECHNIQUE de FRANCE.
2 - La Methode chimique pour la mesure du debit des cours d'eau
La Houille Blanche Oct. - Nov. 1952, Juin - Juil. 1953
Henry DUMAS.
3 - derelerde debi lm
Teknik Blten, : 8, Eylul 1966
BURSALI.
39
Perdeli Kum Kapam
Vedat
Y. Mh.
D S t Dalresi
ZET
Kanallara giren ve gerek gerekse ziraat za-
olan srnt maddesini atmak iin Perdeli Kum Kapa-
diye isimlendirilen bir sistem ok kolay ve
ucuz ola.n bu sistemin, srnt roadesini otomatik olarak tahliye et-
iin, de ok iktisadidir.
Perdeli kum kanal ierisine yn ile belirli bir
muayyen ykseklikte dikdrtgen kesitti perdeler ve bu
perdelerin mansap ucuna olarak edilen bir tahliye dip sava-
ibarettir. perde zerinden geerken, perde ve
perdeye paralel istikamette hareket eden, bir evrinti meydana gelmek-
tedir. Tabanda hareket hallinde olan iri material, perde dip
yneltilmektedir. Perde zerinden nispeten hafif da-
neler ise bu vortex ile tahliyeye srklenmektedir. Ka-
naldaki debinin %5 ilA lO'u gibi az bir miktan dip savaktan tahliye
edilmek suretiyle, srnt maddesinin byk bir otomatik olarak
kanal Bu kum kanal ve tabana
ok hareket eden material iin fevkalade etkili olmak-

En az tahliye debisi ille en fazla srnt maddesinin
bilmesi iin tesisin ne icap tesbit Bu
deneyler sonucu, perdenin yn ile a ve c me-
safeleri kanaldaki su olarak tayin
olarak hangi daha etkili
Ellde olunan sonulara gre perde zerinden geen
nispette tesisin tesbit
Aynca tahliye debisi olumlu etki
Fakat Froude tahliye debisini
daha tesirli
Srnt maddesi dane de etd Srnt
maddesi dane hususlar kalmak
tesbit
41
/
Bu Trkiye Bilimsel ve Teknik Kurumu tara-
olan (MAG-84/ A) projesidir. La-
boratuvar Dairesi Hidrolik Model

ABSTRACT
This research deals with a new system which can be called
cScreened Sand Trap. The bed load material is retained by screens
and rejected outside by a lateral sluice. The whole system are compos-
ed by sillls which are situated on the bottom after a given angle and
lace. At the downstream of the screens a helicoidal motion parallel to
the screen is formed. The sluice which is situated just downstream of
the secondary motion, can remove a great portion of the bed load along
with a small quantity of the flow.
In fact coarser material in motion are guided towards the sluice by
means of screens. Finer materials which are in saltation are trans-
ported by the helicoidal motion to the same Sluice.
The tests which are performed in the laboratory are selected in
such a way that a maximum amount of sediment be rejected by a smail
quantity of flow. The hydraulic characteristics and design criteria of
the sand trap are given.
1 -
Srnt maddesi akarsular zerinde tesis olunacak prizle-
rin yeri, gido duvan, priz ve prizin formu, kanala mmkn mer-
tebe az srnt maddesi girecek Fakat tatbikat-
ta bu husus maddi ve teknik ekseriya yerine
getirilememektedir. Esasen btn tedbirlere srnt
maddesi % 100 nlemeye de imkan yoktur. Kanala giren sedi-
ment, ve zirai bir ok glkler
nleyici tedbirler almak gerekir. Kanala giren s-
rnt maddesini atmak iin tedbirlerin en nemlileri
keitim ve kum Kum kapanlan, keitim ha-
vuzlanna namran ok kolay ve ucuz tesisler tercih
edilirler. Aynca kum kapanlan, srnt maddesi tahliyesini otomatik
olarak de ok iktisadidir. Kum kapanlan,
tabanda veya tabana ok hareket eden srnt maddeleri iin
etkili kadar Vorteks Tp Kum iin
bir ok Bu raporda, bilhassa ince maftzemede Vor-
teks Tp'e nazaran daha iyi veren cPerdeli Kum Kapam:. di-
42
ye bir sistem zerinde tecrbeler ve elde edi-
len neticeler bilgi verilecektir.
2 - VE
Perdeli kum kaparu, kanal ierisine yn ile belirli bir
muayyen ykseklikte dikdrtgen kesitti perdeler ve bu
perdelerin mansap ucuna olarak edilen bir tahliye
dan ibarettir. Tesisin pian ve profili 1) de grlmekte-
dir. Bu tip kum kanal ve tabana ok
da hareket halindeki materiyel iin fevkalade etkili
perde ve perdeye paralel istikamette hareket eden,
bir evrinti meydana gelmektedir. Kanaldaki debinin % 5 rla lO'u gibi
az bir miktarda debi dip savaktan tabliye edilmek suretiyle, srnt
maddesinin byk bir otomatik olarak kanal
Perdenin etkisi mtalaa edilebilir.
2.1 - Perde eden
ile sspansiyon baline geerniyecek kadar iri daneler iin per-
de, dip tevcib edici bir rol oynamakta ve dip savakla per'de ara-
geen srnt maddesi tamamen tabliye edil-
mektedir.
2.2 - Perde zerinden nispeten hafif daneler ise perde arka-
eden belikoidal dip savak
ru srklenmektedir.
2.3 - Bu sistem, ierisinde bir gibi
hareket eden ok ince daneler iin sadece suyun bn-
yesindeki sediment kadar etkili
S - DENEY VE
3.1 - Deney Tesisleri :
Deneyler , Sitesi Hidrolik I No. lu ka-
Model Holnde, zel olarak bu tecrbeler iin bir kanal-
da Deney dikdrtgen kesitli olup, 33 m. boyunda,
0.50 m. 0.60 m. ve 0.0004
Perdeler ve tahliye 20 m. ileride
Bu kesimde her iki kenan 1 m. plexigl as'dan
olup, bylece perde nnde ve durumu ve s-
rnt maddesi hareketini gzle izlemek ve badiseleri tesbit
etmek mmkn l'de grlmektedir.
Burada kanal iinde suyun ve tabana perde grl-
mektedir. 2 ise tahliye gstermektedir.
::;
"'
z
"'
" ...
ID

u
...
....

: 2
3.2 - Deneylerde Kullamlan Malzemeler :
Deneyler, iki apta plastik ve iki apta tf olmak zere
drt malzeme ile
45
Piyasadan temin edilen pl8.stikler silindir granler halindedir
ve dane zgl w. = 1.047 t/m
3
olarak tesbit Granl-
ler, dibe kmelerini temin maksadiyle, nce kum ile
trete daneleri 1.68 - 3.00 mm. ara-
dar bir sahada olup ortalama dane D.. = 2.18 mm. dir.
da izah gibi piyasadan temin edilen dane
formu tabiatta raslanan srnt maddesi danelerinden Halbu-
ki srnt maddesi az da olsa faktr bir rol oyna-
Hem daha hafif malzemeyi temsil edebilmek, hem de form
gidermek iin plastikler ve 1 mm. den
byk daneler danelerinin
1.19 - 2.00 mm. olup D.. = 1.46 mm. dir.
h
Q
...
46
PERDE KUM
PLAN VE PROFiLi
2
b


O si ARASTIRMA Da. REiSLiGi
UALZEME LABORATUARLARI
Beton Lob.
Fl-1963




80
70

o
c so
..

"' 50
c
..
40
..
w
30
o
o

Numuneyl daire
Numunenin ait
VEDAT BASAK
Perdeli kum

Kontrol eden
Tarih
ELEK ANALiZi
Standort elekler Net-kore

--

-
,_

Y4 .,
- -


r-"'-...
f--
r---f-
-
-
'
-
o.
0074
OJ49
250
0297
042
0590
84

20
2.36 4.76 6.
35
9.52 127 19J 254

508 76.2 102
cinsiMen
K U M KIL
Ince Or o 1 r i
Not :
Laboratuar No :
____ Derinlik : ___ m
Kurnun incelik
___ dane
s

o
o
20
-
30

r 40
- -

=
-
60
70
80
90
.
152 204
,i?
o
c
E
o
...


..
i
iki granlometride tf dane-
leri 1.19 - 2.38 mm. ler olan ince tfn ortalama dane
Dm = 1,72 mm. ve dane zgl = 1.43 t / m
3
dr.
2.00- 4.76 mm. oian tfn ortalama dane
Dm = 3.20 mm. ve dane zgl Ul = 1.25 t / m
3
dr.
malzemelerin granlometri 3) de
3.3 - Deneyierin
Deneylerden elde edilen sonular birbirleriyle karar
iin btn deneylerde l ve hesap esas-
gerekir.
3.31 - Deneyierin :
Tahliye iken ve tabana perde tec-
rbe su verilmekte ve kanal ekseninin perdeyi nokta-
da su istenilen seviyeye ykselecek
kapak perde yerine konmakta ve tahliye sa-
istenilen nispette debi tahliye edilmektedir. Deney
verilen debi Q, tahliye edilen debi Q, olsun - tahliye edilen debi
nispeti olur.
Mevcut kanalda taban ve su sabit tutularak
su yz suretiyle Froude 0.2 ila 0.6
Deneyler debilere
ait Tabfio l'de
TABLO
h
Q
u
S"
(m)
(rn."/sn) (m/ sn)
0.2 0.36 6'l'.65 0.38
0.3 0.36 101.48 0.56
0.4 0.36 13!:!.31 0.75
0.5 0.36 169.14 0.94
0.6 0.36 202.00 1.13
3.32 - Srnt Maddesinin :
Dane zgl ve ortalama gre muayyen hacim-
deki srnt maddesi tabanda hareket edecek ve kanal iinde bank te-
etmiyecek hangi mesafeden, ne kadar zamanda ve ne
kilde verilmesi icap evvelden deneylerle tesbit ve her se-
48
ferinde esa.::;lar dahilinde tedricen Mesela plastik kanal
ve 5 dakikada 30 lt., tf ise stten ve 15 dakikada 10 lt. ve-

3.33 - :
Yukanda da izah gibi malzemenin zelliklerine uygun bir
savak'la doygun 30 lt. lik malzeme tedricen verilmekte, dip savaktan
ve kanalda kalanlar toplanarak yine suya doygun
halde hacim olarak llmektedir. Kanala ithal edilen malzeme hacmi
(H), dip savaktan tahliye edilen (H,), kanalda kalan (H.) olsun.
H = H, + H. olup ller kontrol edilmektedir.
H,
bize tahliye edilen srnt malzemesi nispetini, yani ran-
verir.
4 - BOYUTSAL :
Srnt maddesinin tahliyesi problemi etd edilirken bir ok de-
gznnde gerekir. Bunlan ana gurupta
toplamak mmkndr.
ait :
j., p, v, h, b, u . Q, Q,
Srnt maddesine ait :
D, GJ', W
Tesise ait :
a , P, L, a, b, c
Tesise ait byklklerin ne ifade l 'den grlebilir. Bu de-
genel
(j,, p, v, h, b, u. Q, Q,, D, GJ'; W; a; P; L; a; c) = O
D, U,., p yu tekrarlanan kabul ederek 1r teoremini tatbik et-
takdirde
lf2 (j.,
h b sz Q _Q._ u. u.
D ' D F ,. ' D
2
u,. D
2
u. -w ' -W
P L a. c
-- -- -- -- - O olur.
'a, D ' D ' D D
Bu bir bilinirken
bir neticeye tesiri ok az ise deney-
ler esnasmda sabit kabul ihmal
Bu takdirde fonksiyonumuz :
( j.,
h
D
S2* _ Q,_
!'' ' Q
u
D
a, h/ p, h/ a, h/b, h / c ) = O
49
Dikkat edilirse son drd tesise ait byklklerdir.
olarak tesise ait byklkler tesbit Her hangi bir byk-
lk tesbit edilirken sabit sadece o byklk
lerek hangi halde max. elde tayin Bulunan
bu bundan sonraki btn deneylerde esas Bylece tesise
ait byklkler ile tesbit edildikten sonra fonksiyon :
(
. ss
'f4 J. , Q./ Q, D ' F . ' w - o
)
Bu ilk ikisi ve srn-
t maddesine ait byklklerdir. Burada j ,, D ve Q./Q
tirmek suretiyle deneyler
5 - MODEL ARASINDA
:
Laboratuvar deneyleri srnt maddesi olarak tabiatta
raslanan srnt malzemesinden ap ve malzemeler
Deneylerden elde edilen neticelerin birbirleriyle mukayese
edilebilmesi sonularm tatbikatta uygulanabilmesi iin
larm hale getirilmesi gerekir. Bunun iin Froude Kanun-
lanndan istifade edilecektir.
Tabiat ve model arasmda Kj =
KGJ' . K D = K R = A
Halbuki
Kp . Kv
2
= KGJ' .
dir. Model ve tabiatta yani su Kp = Kv = 1
dir. O halde :
olur. Burada:
DT
Ko =
DM
Ki
- A

- -
K w'
K Gl'
Gl ' T
ve
=
Gl ' M
dir. Deneylerde malzemenin tabiatta tekabl ettikleri dane
hesap edelim.
5.1 - Pmstik :
Modelde su iindeki 0.047 t / m
3
ol-
GJ 'T = 0.047. Tabiattaki srnt maddesinin su iindeki yo-
t / m
3
GJ\r = 1.65 dir. O :
Kw' = 1.
65
= 35.1
0.047

K D = --:-:=-:-:---:--


3.27
DT 1.46
DM = 3.27 = 0.446 mm.
bulunur.
5.2 - N ormal Pl8.stik :
5.3 - Tf :
5.4: - Orta Tf :
DT = = 0.667 mm.
= = 3.88
0.425

Ko =
(3.88)1/
3
1.57
D 1.72
T -

= 1.095 mm.


7.5 - =
0.220
Ko
1
-
(7.5)1/
3
-

DT
3.20
= mm. -

6- DENEYLER VE SONULARI
olarak kum ait olan byklkleri tesbit edebilmek iin
bir seri deney
- Perdenin yn ile a tayin iin ya
deneylerio sonulan 4) de Froude
btn iin a 45, 50, 55
leri iin maksimum tesbit
6.2 - Perde tayin iin deneyierin sonulan
5) tedir. _ h_ nin 7 ve 9 Froude her
p
iin maksimumdur. h/ p nin btn iin Froude SaJ'lSl

6.3 - (a) mesafesinin tayini iin deney neticeleri 6)
(a) lde tesir fakat
__!!__ = 4 iin maksimumdan tesbit.
a
51
e k li 4
o il
52
-

6
6.4 - (c) mesafesinin tayini iin deneyierin sonulan
kil 7) de = 2 iin maksimum grlr.
c
Bu tecrbelerle perdeli kum ait byklkler tesbit
ve tecrbeler bu sabit tutulmak suretiyle
Q,/Q SF ve dane
etkisi etd
6.5 - 8, 9, 10, ll, 12) de muhtelif srnt maddesi iin
Q,/ Q ile Froude gre
durumu t etkik Btn bu karakteri tahliye
debisi da Froude kk
daha diktir. Aynca kk tahliye debilerin-
de daha sratlidir. Froude kkken tahliye de-
bisini daha fazla tesir etmesine mukabil Froude sa-
bydke bu tesir Aynca, dane bymesi
sratle
6.6 - SF in etkisi 13, 14, 15, 16, 17, 18) de gs-
Bu : Froude
53
54
o f .
---.-....;..:..__.____,.._..,....-....<\ 1 J 1
t (; L-lr


j N

1
1----"_..;.-+-Qf< -+l-
l

t) 1
e k i : '7
._, 1
r -
-------!
1

i-
----l!.
- i- - __..
Oml.46 'A
- r
Om.2J8
r
10 15 20 25
s o k 8
l

- .,. -
-- -
i - _ - . , r
-, r '
- i ~ - ___:.----
. ----- t o

..
.,
-
---1.--
- - L
e k i :
10
' zs
55

e k J 12
56
e k :
e k i : 14
a 100
J
,.
-1 90
80

70t
1 60
50 l
40..
:15
r
1 0.4 05 0,6 0,8
e k i : 16
e k i l : 17
e k i : 18
kk dane bu
daha sratli olmakta, dane bydke azalmakta,

7 - SONU
Deneyierin hangi esaslar dahilinde izah
tir. deneyler bize tatbikatta uygulanabillecek neticeler
tir. Elde edilen sonular analiz edilirse, proje iin
daki tavsiye etmek mmkndr.
4.1 - Perde ve dip yn ile 45 ile 55
seilmelidir.
4.2 - Perde su 1/ 7 ila 1/ 9'u ol-

4.3 (a) mesafesi su 1/ 4'
4. 4 (c) mesafesi su
4.5 Srnt madde.3i dane artar.
4.6 Q./Q Kk tahliye
debisinde daha sratlidir. Belirli bir tirnitten sonra tah-
liyE- debisini tesir etmez. Srnt maddesi dane
bydke bu limit klmektedir.
4.7 - FrouGe K-
k dane aplan iin bu daha sratli BEilirli bir dane
iin tahliye debisini
Froude azaltmak daha etkili
Yukanda belirtilen proje kriterlerine uygun olarak edilen per-
deli kum srnt maddesi kanallarda asgari su
ile azami srnt maddesini atmak mmkn
8- ELDE SONULARlN
UYGULANMASI
Srnt maddesi bir kanala Perdeli Kum
takdirde :
8.1 - Kanal tatbikat projelerine gre Q, j, b belli iken, dip savalt
ve perde gibi kabul edilerek h ve SF hesap edilir.
8.2 - Kanaldaki srnt maddesinden nmune granlo-
tn
. . . .lir D }; D. p h E d D il rtalam
me . m = esap ura a m e o a
dane gsterilmekte olup, P) elekten geen danelerin yz-
60
desinin (D) haiz muayyen bir ifade etmektedir.
meyi yapan messeseden, iin en kk dane sorula-
rak Bu dane D ile gsterelim.
8.3 - Froude yani
grdk. O halde tahliye debisinde
daha byk elde etmek iin Kum
yerde gerekir. Bu tabanda
yuvarlanan danelerin haline gememesine de dikkat etmelidir.
Bunu temin etmek iin srnt maddesinin ortalama da-
ne tam harekete kritik durumu veren formllerden biri
mesela Meyer - Peter ve Mller'in
(i}.R.j
(i}' , Dm
0.047
forml ile asgari Froude ne

formlnden
8.4 - Kanaldaki h su sabit kalacak ve (Madde 8.3) de
bulunan SF elde edilecek kanala verilmesi icap eden (b)
hesap edilir. b > 1.5h ve bu fark ok byk tak-
dirde mmkn mertebe b = 1.5h olacak su de
tirilmelidir.
8.5 - (Madde 8.4) deki esaslar dahilinde tayin olunan (h) su yk-
gre :
8.51 - (P) Perde iin h/ 7 ila h/ 9 uygun bir
seilir.
8.52 (a) mesafesi h/ 4 olarak tesbit edilir.
8.53 (c) mesafesi h/ 2 olarak
8.54 a ve rp 45 ila 55 uygun bir
8.6 - (Madde 8.2) de tesbit edilen Dz dane ve (Madde 8.3)
de hesap edilen SF olarak 8 ila 18
grafikler ile nceden bir kabul edilerek Q./ Q
ne bulunur. Q proje debisi belli iin bu-
radan Q,
8.7 - (Madde 8.6) da hesaplanan Q, yi (h)
atabilecek ebatta bir dip hesap edilir. Dip
perde iki semelidir. Bylece dip savak
61
olur. Hesap edilen savak (e) dersek
( c-e/ 2) > O dikkat edilmelidir.
esaslar hesaplanarak edilecek kum kapa-
(Madde 8.6) da kabul edilenden fazla. nk
bu Dz ye gre Dz ise normal olarak
iinde olduka ufak bir deneye tekabl etmektedir. btn
dane bydke s-
rnt maddesinin heyeti umumiyesinin nispeti daha fazla

nazarda, % 5 - 10 nispetinde de olsa bir debinin kanal
mahzur olarak grlebilir. Detaya zaman bunun zannedil-
kadar nemli nk nehirlerdeki srn-
t maddesi hareketi feyezan mevsiminde en Nehirdeki su
materiyal da Nehir kanala nazaran ok
daha yataktaki su, kanal debisinin bir ka merte-
besine yatakta bir alana iin suyun srkle-
me gc ok Bu suda srnt maddesi hare-
keti mevcutsa, nehirde muhakkak ihtiyatan fazla debi var demektir.
Esasen mansaptaki hayvan ve kyl sulamalan nehirdeki
suyun sulama maksadiyle kanala almak mmkn Kum
projelendirme nazan itibara tak-
dirde prizi, ihtiyatan biraz fazla su alacak etmek mm-
kndr. Bu takdirde kanalda gerekli sonra tahliye
debisi tekrar nehire verilerek hayvan
Bundan reglatr kesimindeki suyun kanala
almak mmkndr.
62

j
j.
g
p
V
h
b
u
u.
Q
Q,
D
Dm

s
w
a

p
L
a
c
KABUL
tfade mana

Enerji
Yer ekimi ivmesi
Suyun zgl kitlesi
Suyun kinematik viskozitesi
Kanaldaki su
Kanal
Enkesitteki ortalama
Srtnme
Debi
Tahliye debisi
Dane
Ortalama dane
Suyun zgl
Srnt maddesinin su iindeki zgl
Srnt Iriaddesi dane zgl
Dane kme
Perdenin yn iUe
Dip yn ile
Perde
Perde
Perdenin tahliye
Perde ekseninin dip savak eksenine mesafesi
Dane Reynolds
Froude
Dane Froude
Model ve tabiattaki
Model ve tabiattaki dane
Model ve tabiattaki hidrolik

Model ve tabiattaki su iindeki zgl ara-

Kp Model ve tabiattaki zgl kitleleri

Kv Model ve tabiattaki kinematik viskoziteleri

.\ Model

m/ sn
2
t.sn
2
/ m
m
2
/ sn
m
m
m/ sn
m/ sn
m
3
/ sn
m
3
/ sn
m
m
t / m
3
t / m
8
t/m3
m/ sn
m
m
m
m
DT Tabiattaki dane m
DM Modeldeki dane m
63
Elektriki ile Toprak Barajiann
Enkesitlerinde Ak1m Potansiyel Bulunmasi
YAVANOGLU
Y. Mh.
Bu makale hocam Dr. Y. Turhan Acatay'm, bana
Yksek Mhendislik

Toprak barajlarm enkesitlerindeki potansiyel bilinir-
se, barajlarm debilerini hesaplamak mmkn olur. potan-
siyel iin, bir ok metotlar fakat bu me-
totlar her baraja tatbik gibi, her zaman bir netice
vermezler. Elektrik! Metodu ise, iyi tayin edil-
her baraj iin bir netice Teorik ve Deney-
sel olarak bu makalede gsterilmeye
D - D ARCY KANUNU :
olarak granular maddelerin suyun hareketi 1856'da
Henry Darcy incelendi. Darcy, daha ziyade filtreli kum
seddeterindeki karakteristik ilgilendi ve tecrbelerine daya-
narak gzenekli ortam iinden akan kanununu
fetti. Darcy Kanunu formlle ifade edilir.
Q = K.A.h. (l)
L
Burada :
Q = Geirimli enkesitinden szlen debi.
A = Enkesit (Suyun alan).
K = Gzenekli permeabilitesi.
L = Geirim
h = Yk
Bernoulli ile bir r per dzlemi zerindeki toplam
enerj i yk veya potansiyeli ifade edilebilir.
65
Burada:
+
+
2g
P = Su
UJ = Suyun zgl m = p g
V =
g = Yerekim ivmesi.
z = Ykseklik.

p ,
m
Z,
T
+
Kum slunu
Rper diiz.lemi

(2)
T
A
tD
Gzenekli ortamlarda zaman Berno-
ulli denkleminde gznne nemli bir hata meydana
getirmez. Bu (2) denklemden yk
kilde ifade edilebilir.
(
) ( P2 )
h = + - -UJ- + z2
(3)
66
halde meydana gelen yk kum silindir iindeki potan-
siyel olarak izah edilebilir. Srtnme direnci kay-
bolan bu potansiyel enerjisi olarak Bu duruma gre yk
silindirin tamamen ve onunla ilgisi yoktur.
Darcy Kanununu de ifade etmek mmkndr.
Q = K.A.
dh
dL
taraftan

V= K.J
blrlunur. Burada:
V= __!L
A
V = K
d h
dL
V - Ortalama
(4)
(5)
(6)
(7)
J - Hidrolik (Piezometre izgisinin veya birim uzun-
tekabl eden yk
Mustak bu hususta
ki, Darcy Kanununun emniyetli tatbik edilebilmesi iin, Rey-
nolds 1 tekabl eden V. kritik gznnde tu-
tulmak suretiyle kanunun tatbik tayin edilmesi gerekir. Yani
zemin iindeki V. takdirde, kanunun
tatbik limitinin tesbit O halde :
R = V . d (8)
V
d = 0.1 cm. (iri kum).
v = 0,01 (C. G. S) (10C suyun lsuceti)
alacak olursak
V. = 0,1 cm./sn.
bulunur.
Kum ve filtre iinde haller hari, hi bir zaman bu mer-
tebeye Bundan Darcy Kanununun
le, teorik hesaplar arzetmez ve pratikte bu kanun
la tatbik edilebilir.
K. = K, = Kz = K kabul edilerek forml (6) dan (u, v, w)

67
-+
V= ui + vj + wk
da yerine konulursa
bulunur.
-+ -+
V = grad (Kh)

x

y
w

Z
(9)
(10)
(ll)
ise, yani (u, v, w) rp = sabit fonksiyonunun
(x, y, z) nin trevlerine ise, byle hareketlere potansi-
yelli veya hareket ismi verilir. Formill {ll) deki bi-
Forml (9) da yerine konu1arak
-+ -+
V = grad rp
bulunur.
Forml (10 ve 12) den
rp= Kh

(12)
(13)
kabul edilirse hareketler iin s-
reklilik denklemi
-+
div (V) =
Forml 6 ve 14'den
V
2
h = o
Forml ll ve 14'den
\2 \)= o
au
X
+
V
y
+
W
Z
Laplace genel differansiyeJ. denklemleri bulunur.
= O
(14)
(15)
(16)
Forml 15, bize h'nin potansiyel roln icra etmekte
ifade eder. Buna gre olan bir potan-
siyelden meydana grlr.
m - OHM KANUNU
bir vektr bir potansiyelden tryorsa, yani
integrali yola tabi
-+ -+
E = grad V (17)

68
Her hangi biimde bir tletkenin, A gelen yk, iletkenin
btn ktlesi iinden geerek B'ye Bu yrngelere elektriki
denilir.
Bir ds kesitinden saniyede geen elektrik
di = i ds (18)
dir.
Srekli bir rejim kurulunca, iietkenin hi bir blgesinde yk birik-
mesi iletkene giren ve elektrik
cebirsel

-+
Div i =

ai.
ax
+
-
E
+
o
ai.
az

b
2
= O (19)
60
nokta bir husule gelmesi, bu iki nokta
-+ -+
da, bir V potansiyel yani bir E = grad V elektriksel ala-

i vektrnn, kendisini E elektrik
sunda ve bununla hipotezine gre
-+ -+
i = uE
(20)

u = iletkenin cinsine bir sabitedir.
2a'da iletken iinde bir T, elemanter izgileri borusu,
2b' de ise elemanter, izgileri borusunun bir M M' dilimi-
nin griilmektedir.
iletken levha potansiyel
V = E.I
M M' potansiyel ya-

Vw -
v
M =
E.dl (22)
i
dl
=
o
dl
dl
-
ds O'
T elemanter izgileri borusu boyunca integral
- V2 = dl { (23)
J T O' ds
bulunur. Burada
konulursa
bulunur.
dl
ds
= r
(24)
(25)
ile V2 potansiyeli btn iletken ortam iin
(26)
bulunur.
Forml 24 den
R =

(27)
O' s
grlr ve forml (26) da yerine koyarsak
70
bulunur.
I
u.S.V

I = lletkendeki toplam
u = z iletken'lik u =
p z diren.
S = Enkesit
l = yolunun boyu.

p
V = nokta voltaj
den
-+ +
i = uE
-+ -+
i = u grad V
av
i . = 11 --
ax
i,
V
= u
- -
ay
i.
av
=
u--
az
(28)
(29)
(30)
(31)
Bu i forma (19) da yerine koyarsak
(32)
r
2
V = O Laplace denkleminin verilen iinde
m verilen iletken iindeki potansiyel yzeylerini tarif-
liyen bir fonksiyon verir. gibi
2
'f = O Laplace denkleminin
gzenekli bir ortamda verilen zm daha nce izah
gibi epotansiyel yzeyllerini tarifiiyen bir fonksiyon verir.
gibi, gzenekli bir ortamda su temin eden
potansiyel yzeylerinin genel differansiyel denklemi ile bir iletkenden
geen elektrik ( - ve + hareketini) temin eden
potansiyel yzeylerinin genel differansiyel denklemi, Laplace denk-
leznlleri hidrolikte ve elektrikteki Laplace denklemlerinin
halinde zmleri
yzeylerini verirler.
yzeyleri bu yzeylere dik
yzeyleri de olurlar.
71
Laplace genel differansiyel denklemlleri bun-
zel birer zmleri olan Darcy kanunu ile Ohm kanunu da
olurlar.
Darcy kanunu
Q
Ohm kanunu
I =
K.A.h
L
u.S.V

(33)
(34}
kadar incelemelerden benzerlikler madde madde

1 Debi -
2 Permeabilite ,.., lietkenlik
3 Yk ,.., Voltaj
4 yzeyleri.
5 yzeyleri.
IV - AKIM AGININ BULUNMASI :
Bunun iin nce istenen ba-
enkesit modellerinin icap eder.
Elektriki iletkenlik iletkenlerin ile ve kilden suyun
debisi permeabilite ile
yel elektriki ile istenen baraj, permea-
biliteli meydana ise, enkesit modelinin
iletken kullanmak icap eder.
3'de < K2 < K3 permeabiliteli meydana gel-
bir baraj enkesit modelinin, her hangi bir kesiti grlmektedir.
S
baraj permeabiliteli kilden ise veya ekir-
dek permeabilitesi permeabilitelerinden ok
kk ise, enkesit modellerinin iletken levhalar
modellerin nazaran ok

72
Yan iletken levhalar ile baraj enkesit modelleri
lanabilir. nce her hangi bir enkesitinin ilk ve son hat-
lan ile hatlan kalan belli bir lek da-
yan iletken levhadan iki tane
Yan iletken levhalardan birinin ilk ve son
elektrotlar hatb zerinde potansiyel
barajdaki h su ile oranbh h yk-
seklik farklan ile M2, Ma . . . noktalan potansiyel
farklan ile verir.
c
4a _ 4b-
4'de grlen devrenin A, B ulanna elektrotlar
yan iletken enkesitin bir elektriki
eder. Galvonometre ile M
1
, M
2
, Ma . . . noktalanndaki potansi-
yellere potansiyel de noktalar bulunur. Bu noktalar
M
1
, M
2
, M
3
. noktalanndaki potansiyeliere potansi-
yeldeki hatlar elde edilir.
yan iletken bu sefer ilk ve son
elektrotlar elektrotlar A, B galvo-
nometre ile hatlan izilir durumuna gre
bulunanlar iki elektrot hatlan almakla beraber
temsil ederler). izilen bu da-
ha nce bulunan hatlan ile olarak kareler mey-
dana getirenler enkesiti zerine izilerek
clektriki ile elde olur.
gibi zelliklerine gre
yan iletken modeller yukanda Apa,
73
Almus, Demirkpr ekirdek ile geirimli bir ze-
mine geirimsiz bir baraj albndaki hatlan,
hatlan, yani elde

6a - Apa potansiyel
6b - Apa aJo.m
74
&

'a
;.,
il
+--

&.
""

"'
s
..
0:
.!2 :,


i

te




75
6a _ Abnus potansiyel hatla.n.
6b - Almus haUan.
76
77
7a - Demirkprli potansiyill
7b - Demirkpr Baraji hatlan.
78
1c - Demirkpr potansiyel
8a - Bir potansiyel hatlan.
79
r
8b - Bil' problem1n hatlan.

8c - Bir potansiyel
80

Drt tipte geirimli her hangi bir enke-
sitlerinde elektriki metodu ile bu-
lundu.
deneyler He bu metot sayesinde barajiann enkesitlerin-
deki ne kadar

Geirimli zemin zerine bir beton baraj
z = + Cosh ; f (z) fonksiyonunun analitik -
zmnden bulunabilir.
Analitik olarak bulunan ile elektrik! bulunan
Elektriki Metodunun pratikte gvenilerek kulla-
gsterir.
81
--------------------------------------------
Betonlarda Slfat Korozyonu, Siilfath Zeminlerde
Rastlanan Problemler ve nleyici Tedbirler
Yazan : Hayri YALIN
Kimya Y. Mh.
Yurdumuzun bir ok blgelerinde slfat korozyonu ile ilgili prob-
lemlere Trkiye'de slfata bir i-
mento tipinin ve Portland genellikle yk-
sek seviyede ttikalsiyum aluminat ihtiva etmeleri, slfat korozyonunun
nemini bir kat daha
Bu Trkiye'de slfat korozyonunun mevzuubahis bel-
li blgeler; Trkiye Portland slfat korozyonu kar-
ve gerekli tedbirler bilgi verilmek-
tedir.
SYNOPSIS
We often meet problems concerning sulfate corrosion in most
regions of our country.
Since there is no type of Turkish cement which is resistant to sulf-
ate corrosion and since our Portland cements contain high amount of
tricalcium aluminate, the importance of sulfate corrosion increases.
In this article, the main regions of Turkey where sulfate corrosion
is present, the behaviour of Turkish Portland cements under the effect
of sulfate corrosion and the necessary cautions to be taken for this
reason are indicated.

Slfat etkisi ile betonun korozyona betonun kimyasal ko-
iinde en ve en tehlikeli Tabiatta
zeminlere ve pek bu gibi
yerlerde gereken beton imalat iin byk problemler ortaya
Kimya endstrisi zellikle madde-
83
ler, boya, tekstil, gbre fabrikalan bnyelerinde pek
fazla slfat ihtiva edebilirler. Bu sular beton iin son derece tehlikelidir.
D S ! genellikle su gznne
muhtemel slfat korozyonunun tesbiti ve nleyici tedbir-
lerin son derece nemli bir konu olarak
Zira slfat korozyonu ile meydana gelen zarar ,kontrol masraflan
ile lde byk rakamlara halde ha-
yati nP.mi haiz
Slfat korozyonuna bir betonda, yer yer atlama-
lar grlr. imento kaybeder. mukave-
met son derece derecede korozyona maruz bir betonu
elle ve temiz olarak kabildir. Bvle bir
beton su aynen bir kerpi gibi
Slfat korozyonu ile dkmden hemen sonra don etkisine maruz
birbirlerine benzer Don
etkisi daha ziyade paralanma halde slfat koroz-
yonu sonucu betonun her tahribat olur.
Trkiye'de Slfat Korozyonu Problemler :
Yurdumuzun bir ok blgelerinde az veya ok slfat korozyonuna
Bunlardan belli
a - Derivasyon Tneli :
1958 edilen bu tnelde kum, civardaki Ki-
relik deresinden temin Kirelik deresinden mevsimler-
de doygun halde ihtiva eden su itibariyle
bir kum gibi temiz olan bu kurnun terkibinde olarak
% 20 CaS04 . 2H
2
0 hi bir olay vukubul-
sonra, tnel iinde kayalardan
zan drenaj etkisi ile reaksiyon ve ay iinde yer yer
atlamalar ve Reaksiyon tnel betonunun
henz olmayan blgeler tamamen
Buna beton tamamen sklerek Ulwrmak ku-
mu ile yeniden
kum ile olan Sitesi,
kpr su iinde sebebiyle sratle korozyona
ve daha tabli:,e betonu dklmeden kendi kendine
Slfat korozyonu enteresan olan husus 1958 iinde
kum ile olan site evlerinin olarak
halen Bu evlerin zerinde henz
vurulmadan, beton ile ve nmune muayene-
84
de betonlarda hi bir korozyon
murla olan pencere yer yer ve hatta
dklmeler Agregada pek fazla slfat
men, kuru beton korozyona maruz Betonun su ile
nleyecek tam bir izolasyon ile evlerin kulla-
mahzur
b - Aksaray Sol Sahil :
Bu kanal muhtelif bllgelerde zellikle Y-1
1 + 950 km. de suyu 1650 ppm slfat ihtiva etmekte-
dir. bu kesimlerinde suyu drenajla kanal taban seviye-
sinden beton kaplama yoluna Kanallarda
halen korozyon mevcut
Yine kanalda sonra slfatla ilgili problem-
ler ortaya Ana muhtelif sel
yukan havzalardan ihtiva etmektedir. Fazla mik-
tarda ihtiva eden bu rsubi zemin zerine beton kanal
ve sel geitleri Tesisin servise girmesinden ve kanallara
su verilmesinden bir sre sonra geen blgelerde kanalda
60 cm. ila 120 cm. kadar bir kme kesimlerde suyu
hale tetkiklerde be-
ve hi bir stfat korozyonuna maruz kal-
buna kanal zeminin tesbit

Olay izah : Kanalda su s9nra,
beton permeabilitesi sebebiyle ve kaplama derzlerinden zemine vu-
kubulan zeminde mevcut ve slfat
ile yeralbna Bylece zeminde olarak ze
minin kmesine Fakat slfat iyonu betonla temas im-
karu slfat korozyonu reaksiyonu
c - Sarayky - Yenice Sulama :
Sol ana Glemezli mevkiinde, kanal olarak 500 m.
yataklan zerinden gemektedir. Tabanda suyu yoktur.
Kanal betonla Kaplama betonu slfat korozyonuna maruz
olup, vaziyettedir.
Problem, Aksaray - sol sahil sol geitlerinde
benzer Sulama mevsimi iinde yer yer kmeler (de-
linmeler) olmakta ve suyu birdenbire olan 1-2 metre a-
delikten tamamen Sebep (b) de bah-
sedilen Beton kaplamadan sular, hemen altta duran
ve kolay znebilen zerek etmektedir.
85
kanal betonu stteki suyun ile kmekte ve delik
zamanda bymektedir.
117-121 yedekleri rksu'dan sonraki
suyu doygun halde slfat ihtiva etmektedir. su-
yu seviyesi btn kanal taban seviyesinin zerinde bulun-
makta, hallerde kanal iinde bir metre kotuna kadar ykselmekte-
dir. Bu blgede beton kaplamalar, kanal servise girdikten sonra
ilk iki sene iinde tamamen ve
d - sulama :
sulama muhtelif kesimlerde suyu
fazla miktarda slfat ihtiva etmektedir. Bu blgede suyunun te-
mas kpr temelleri (zellikle Kararnerli ve kp-
rs) derecede slfat korozyonuna maruz
e - ifteler :
Regla tr.
ifteler temin maksadiyle Sakarya
ilk reglatr yerinde ve ana mutasavver gzer-
suyunun doygun halde kalsiyum slfat ve fazla miktar-
da hidrojen slfr ihtiva tesbit
ortaya bu yeri
f - Manavgat - Ulualan - Mus
suyu fazla miktarda slfat ihtiva etmektedir. Kanal beton-
la mevsimlerde suyu kanal taban seviyesinin
stne zellikle taban betonunda paralanma
Yukanda verilen rneklere mnferit olarak daha pek ok-
lan Genellikle sulama ve fakat yeteri seviyede dre-
naj suyu beton temas edecek
kadar ykselmektedir. sebebiyle esasen tuzlu olan bu sular
slfat korozyonu son derece tehlikeli
Beton + Slfat Reaksiyonu :
Beton inaktif agrega ile hidratize klinker mey-
dana gelen heterojen bir alarak kabul edilebilir. Slfatla reaksi-
yona giren, beton iinde rol oynayan klinker
Klinker ile slfat reaksiyona gemeden nce
klinker bilgi vermekte fayda
86
zere Partiand imentosunun ana unsurlan
CaO - Si02 - (A120 a + Fe20al
oksitleridir. Bu oksitler kabaca kalker ile kilin ile temin
edilirler. Yksek bu geen oksitler
klinker vermek zere Partiand imentosu
klinkeri iinde bulunan ana
Trikalsiyum Silikat
Dikalsiyum Silikat
Ttikalsiyum Aluminat
Tetrakalsiyum Alumina Ferrit
(3Ca0.Si02) = CaS
(2CaO.Si02) = C2S
(3Ca0.Al20 s) = CaA
(4CaO.A120 s.Fe20 s) = C. AF
Bu her birinin az veya ok Portiand imen-
tosunun muhtelif zelliklerine etki yapar. Portland imentolan klinker
terkipierine olarak muhte1if tipiere Partiand imento-
en tipiere olan Amerikan Portland imento
tipleri izelge I'de verilmektedir.
izelge I. - A.S.T.M. Portl.and imento Tipieri (*)
imento
KHnkerin minera loji k terklbi, o/o olarak
tipi
cas
c
2
s C
8
A C
4
AF CaS0
4
Serbest
M gO

Ca O
------
Tip I 49 25 12 8 2,9 0, 8 2,4
1.2
n 46 29 6 12 2,8 0,6 3,0 o
Tlpill
56 15 12 8 3,9 1,3 2,6 1,9
Tip IV
30 46 5 13 2,9 0,3 2,7 1,0
Tip V
43 36 4 12 2, 7 0,4 1,6 1,0
( * ) Concrete Manual, seventh edition, 1966, p. 50.
imento hammadde hamur terkibinde ayar-
lamalar ile istenilen tip imentonun ima'l edilmesi kabildir. zellikle CaA
yzdesi tamamen Fe20 a/ Al20
3
Yani imento hamuru-
na, mesela tenrl hematit minerali kaWmak suretiyle klinker
terkibindeki trikalsiyum aluminat yzdesini istenilen kadar d-
kabil
Trk Standartlannda Portland imentolan klinker terkibine gre
mukavemet esas almarak tipiere TS-19 Stan-
dardmda tip Partiand imentosu verilmektedir. Bunlar normal Port-
land imentosu (NP-350) , yksek Partiand imentosu (YP-
500) ve ilk yksek Portland imentosu tipleridir.
87
TS-19'da bu tipierin her birinin klinker terkip'leri her hangi
bir hkm mevcut Her imentonun klinker terkibi
izelge ll. - Trkiye Portland imentolan Klinker Terkipleri (*)
imento
Klinkerin mineralojik terkibi, % olarak

C
4
AF caso.
Serbest
c ss
c
2
s C
3
A
Ca O
M gO

----
Afyon 52 21 10 7 2,'9
0,4 3,1 2,2 I
Ankara 41 32 8 ll 2,0 0,5 2,6 1,9 II
41 29 ll 10 2,5 0,4 2,7 1,4 I
orum 52
16
9 15
2,8
0,2 1,2 1,4 m
ukurova 50 21 10 ll
3,1 0,1 2,3 1,1 I
D anca 56 23 8 7
2,1
0,2 1,5 1,1 II
46 24 14 9
2,6
0,1 3,3 0,8 I

150 21 12 10
2,6
0,1 2,1 1,4 I
G. Antep 51 17 13 12
2,6
0,3 1,8 1,3 m
!zmir 62 13 ll 7
2,0
0,1 2,6 1,0 m
21
4.6 15 7
2,9
0,5 4,8 2,2 IV
44 27 ll 10 3,0 0,4 1,5 1,3 I
Zeytin-
burnu 27 43 15 6
2,,2
0,1 3,9 1,3 IV
( ) D S t Dalresi
standartta istenilen mukavemet serbest
Esasen yurdumuzda halen NP-350 imal edilmek-
tedir. Bu tip imento Amerikan tip I imentosuna gelmektedir.
Ancak muhtelif imal edilen NP-350 imentosu zaman
zaman tipiere de gstermektedir. 13 muhtelif
1961 D St analizlerine gre klin-
ker terkipleri ve tipleri izelge II'de verilmektedir.
izelge II'nin tetkikinden zere Trkiye Normal Port-
land imentolan genellikle Tip I olmak zere muhtelif tipiere
terkip gstermektedir. Ancak bu terkipler tesadfen oldu-
sabit bir seyir takip etmeyip, zaman iinde muh-
temeldir. fabrikalar zerinde muayeneler bu du-
88
rumu teyid eder mahiyettedir. Buna fabrika hammadde ya-
taktan ise, klinker terkibinin de belirli Slilll"lar iinde sabit
grlmektedir. Nitekim Ankara imento imal
imentolarm klinker terkibi son sene iinde ok czi
meler
izeJge m. - Ankara imento Gre
Klinker Terkibi (*)
!maldt
% % % %


c ss
c
2
s C
8
A C
4
AF tip
1962 42 36 4 14 Tip n
1963 26 47 6 14 Tip IV
1964 30 44 4 14 Tip IV
1965 50 21 4 16 Tip n
1966 219 43 3 16 Tip IV
( ) Dairesi Rapor lan.
Slfat Korozyonunun Fiziko-Kimyasal Durumu:
Klinker ttikalsiyum aluminat (C
8
A) slfatla
reaksiyona girer. Slfat korozyonunun temelini eden bu reaksiyon

Ttikalsiyum
Aluminat
Kalsiyum
Slfat
Su Slfo Aluminat
Ttikalsiyum slfo aluminat bnyesinde 30 mol su
den % 228 bir hacim sebep olur. Betonun at-
mukavemetinin esas itibariyle bu gen-
sonucu meydana gelir.
denklemi olan reaksiyon zaman gr-
lr ki, slfat korozyonunun iin mutlaka suya ihtiya var-
Kuru bir zeminde veya kuru bir betonda bu reaksiyonun cereyan
etmesine imkan yoktur. Bu reaksiyon fazlan cereyan
eden tipik bir heterojen reaksiyondur. Bu sebeple reaksiyon ve mik-
faktrlere tabiatta ve beton
bnyesine nfuzu en nemli faktrdr.
89
Slfata tabiatta en ok
beyaz, kalkere benzer kristallerden meydana Yur-
dumuzun bir ok yerlerinde zellikle Orta Anadolu'da ya-
mevcuttur. Bir ok yerlerde, kristal jips
minerallerine de raslamak kabildir. Kalsiyum tabiatta bulunan
bir ekli de anidrit mineralidir.
suda ok kolay znebilir. Normal litrede 2 gr.
zeltiye geebilir. znrlk gsterir.
Slfat iyonu beton bnyesine iki yolla girebilir.
a - suyunda olarak veya agrega iinde mineral
halde bulunup, imalat beton bnyesine olabilir,
b - Beton sonra temas ozmoz ve kapilari-
te yoluyla beton bnyesine girebilir.
bu iki durumu inceliyelim.
a - Beton miktar itibariyle az (Bir met-
rekp beton iin 150-200 litre) suyu ile beton bn-
yesine giren slfat byk tehlike yaratmaz. Buna be-
ton fazla miktarda slfat ihtiva etmesi arzu
edilmez. Kesin bir limit verilmemekle beraber
deneylerde litrede 5 gram slfat ihtiva eden
beton mukavemetini ortalama % 4 kadar litrede
10 gram slfat ihtiva eden ise beton muka-
vemetini % 10 kadar tesbit
Tabiatta en ok 2 gr/ lt kalsiyum slfat bu-
gznne doygun zeltilerinin
suyu olarak halinde bile ok az mukavemet

sel ve dere agrega-
lar kalsiyum slfat mineralleri ihtiva edebilir-
ler. Byle bir agrega ile imal beton su ile temas
an slfat korozyonu vukubulur. Korozyonun agrega-
nm ihtiva slfat ile
b - bir betonla temas eden sularda mevcut slfat iyo-
nu, betonun permeabilite, kapilarite ve porozite zelliklerine
kalarak beton bnyesine girer. Betonun kalitesi ve fiziki
durumu, suyun temas ok btn
halleri kapsayan genel bir kaide veya hkm verilemez.
Beton temas ile betonun korozyona fak-
trlere
90
1 Temas suyunda slfat konsantrasyonu,
2 Beton cinsi,
3 imento cinsi,
4 Temas suyunun etkime sresi ve temas
1 Temas suyunda slfat konsantrayonu :
Slfat konantrasyonu korozyon artar. Ancak korozyon
konsantrasyonla olarak artmaz. Yani mesela, slfat kon-
santrasyonu defa korozyon defa artmaz. defadan
ok daha az korozyon vukubulur. deneyler ki, lit-
resinde bir gram sodyum slfat bulunan bir su betonu, litresinde 50 gr.
sodyum slfat ihtiva eden bir zeltiden az bir zaman ile para-
nk beton, kapilarite ve ozmoz olaylan sonucu
durmadan emerek, bnyesindeki birikmesini
zellikle akarsutarla temas eden betonlar, ok seyreltik slfat iyonu
tiva eden sulardan bile bnyesine slfat alabilir. o su
yksek konsantrasyonlll bir slfat zeltisi gibi etki gsterir.
Bu durum, fiziksel olaylar gznne te-
mas betona olduklan konsantrasyon limiti verilmesinin
gsterir. Gerekten, hangi konsantrasyondaki
temas halinde beton iin dair genel bir hkm vermek
Bu konuda literatrde
halde tirnitler kabul Bureau of Reelamation tara-
kabul edilen limit izelge IV'de verilmektedir.
izelge IV. - Su ve Toprak Bulunan
Beton n zerine Tesiri (.)
Toprakla slfat yzdesi Suda slfat
Slfat korozyonu derecesi
(SO
4
) olarak ppm (S0
4
) olarak
o,o- 0,1 0- 150
Tesirli 0,1- 0,2 150- 1000
Orta derecede tesirli 0,2- 0,50 1000 - 2000
korozyon 0,50 den byk ' 2000 den
(*) Concrete Manuai. Seventh Editlon, 1966, p. 12.
Bu tabloda verilen limit genel ve btn hallerde geerli
Her bir zel durumu gznne slfat koroz-
yonu hkm vermek gerekir.
91
2 - Beton cinsi, :
Yukanda zere sUfat korozyonu reaksiyonunun
iin her evvel su iinde bulunan slfat
beton bnyesine girmesi Temas beton bn-
yesine girmesi (nfuziyeti) beton ve kampasitesi ile ilgilidir.
Beton mmkn kadar (kompakt
beton imali) slfat korozyonunu nlemek veya hi olmazsa tesirini azalt-
mak en etkili yoldur. Bunu iin, ileride bahsedil&-
zere beton imali muhtelif tedbirler
su ile temas eden betonun yzey kitle da slfat ko-
rozyonu nem!li rol olan bir faktrdr. Bu oran kldke
tesir
imento yksek olan betonlar daha kompakt olmalan sebe-
biyie sulan bnyelerine gtr. Bunun yksek
betonlar yksek mukavemet gstermeleri sebebiyle, korozyon
sonucu olan gerilmelere daha
3 - imento cinsi :
imento klinker slfatla reaksiyona girebilen
trikalsiyum Hal byle olunca Portland ihtiva
ettikleri trikalsiyum alluroinat tesbiti ile muhtemel korozyon
derecesi fikir edinmek kabildir. deneyler bu durumu
teyid eder sonular Trikalsiyum aluminat yzdesi olan
Portland imentolan, slfat zeltileri iinde bekletildiklerinde koroz-
yona daha fazla
Yurdumuzda slfata olan zel bir imento tipi imal edil-
memektedir. Buna slfat korozyonunun mevzuubahis
muhtelif blgelerimizden, zaman zaman slfat korozyonundan korunmak
iin hangi imentonun uygun
Bu taleplere olumlu veya olumsuz bir cevap bulmak zere
Trkiye Porttand slfat korozyonuna
lmek iin bir seri
Trkiye imento 13 tanesinden nmuneler getirtil-
ve slfat korozyonuna tabi
Nmuneler bir dere kumu 1/ 3 imento/kum ora-
ve normaJ Nmuneler ilk 24 saat doygun
rutubet daha sonra su iine

Slfat, suyu iine MgSO. olarak Drt seri n-
mune birincilerine hi slfat nmune ola-
92
rak muhafaza imento % 2,
% 5 ve % 10'u slfat iyonu gelecek MgSO. ka-

Su iinde muhafaza edilen nmunelerin 28 gn, 2 ay, 3 ay, 4 ay, 5 ay,
6 ay, 9 ay ve 12 ay mukavemetleri Slfat ihtiva
eden nmunelerin 28 gn sonunda bile ok fazla mukavemet kaybettik-
leri
izelge V'de her imentonun 28 gn ve bir sene sonunda mukavemet
verilmektedir.
izelge V. - Muhtelif Slfat Eden
Har Nmunelerinin 28 Gn ve 12 Ay Sonunda llen
Mukavemet
Kg/ cm2 olarak mukavemet
imento

Slfat iliive
Slfat Slfat Slfat
cinsi

- -=%2 --=%5 ---=%10
nmuneler
imento imento imento
Afyon
28 gn 400 367 210 79
12 ay 560 489 338 94
Ankara
28 gn 380 334 189
56
12 ay 601 546 389 71

28 gn 509 333 137 66
12 ay 715 599 441
56
orum
28 gn 521 468 263 68
12 ay 708 668 462 143
ukurova
28 gn 451 355 145 45
12 ay 692 590 402 82

28 gn 438 328 207 63
12 ay 670 602 456 80

28 gn 324 265 138 o
12 ay 615 513

321 o

28 gn 442 368 212 39
12 ay 594 502 365 68
Gaziantep
28 gn 500 424 186 30
12 ay 767 567 371 45

28 gn 460 374 194 42
12 ay 640 550 363 65

28 gn 453 352 230 25
12 ay
697 520 366 o
Sivas
28 gn 474 396 171 33
12 ay 630 530 337 50
Zeytinburnu
28 gn 460 006 230 o
12 ay 693 542 353 o
93
imentolann klinker terkipleri izelge II'de Trikal-
siyum aluminat ile sflat korozyonu bir bulmak
lizere korozyon deneyine tabi olan Portland tn-
kalsiyum aluminat yzdelerine gre guruba kabildir.
izelge VI. - Ttikalsiyum Aluminat Yzdelerine Gre
Trkiye Portland
GURUP
GURUP 2 GURUP 3
c
1
,A yzdesi C
3
A yzdesi C
3
A yzdesi
8 - ll- -
Afyon
Ankara
ukurova Gaziantep
orum
D ca Sivas Zeytinburnu
Bu alilfat durum.J.an izel-
ge VII'de verilmektedir.
izelge VD. - Muhtelif Slfat Korozyonu Sebebiyle
12 Ay Sonundald Mukavemet
normal mu-
Normal
kavemetin yzdesi ola-
izelge VI ya
rak mukavemetler
gre grubu
imento cinsi
mukavemet
kg/ cm2
so.
% 2
S0
4
%5
imento imento
Afyon 560 87 60
Ankara
601 65
orum 708 94 65
ukurova 692 85 58
D ca 670 90 60
BalLkesir
715 84 62
2

594 84
640 86 57
Sivas 630 84 54:

615 83 52
3
Gaziantep 767 74: 48

697 75 52
Zeytinburnu 673 78 52
zere her bir imentonun slilfat korozyonuna da-
ihtiva ettikleri trikalsiyum alminat ylizdesine gre de-
Gerek Tiirk Portland trikalsiyum alminat
94
birbirine ok ve gerekse tatbik oidu-
deney metodunun mkemmel elde edilen sonularm

Muhtelif imentolarm slfat korozyonu birbirleriyle
iin daha uygun bir metot ANSTE'IT, M. CHAPELLE ve
M. Electricite de beton Iaboratu-
imento bu metotlara gre slfat tabi
Deney sonunda betonlarda olan tesbit
ve ULYSSE imal edilen yksek cruf imen-
tosunun slfat en
yksek slfata olduklan
ve bunun crufun terkibinden ileri iddia edil-

ANSTE'IT deneyinin prensibi (*). imento kulla-
mlarak plastik bir hamur En az yedi gn
Daha uzun sre bekletmek daha iyi sonular verir. Nmune briketler
kurutulur, cm
2
de 900 delikli elekten tamamen geecek
kadar saf kalsiyum slfat ile be-
raberce yeniden temin etmek zere op-
timum rutubet yzdesine kadar su verilir. Islak haldeki bu
5-10 kg/ cm
2
yeniden kp haline getirilir. Bu kpler
doygun rutubette bir oda iinde muhafaza edilir. imento ile slfat ara-
reaksiyon kplerde grlr.
% 25'i kadar olabilir. Muhtelif zamana gre mik-
tarlan bir grafik zerine
imentolar slfat ge-
nellikle :
Sper slfat imentosu (Ciment metalurgique sursulphate. Bu
imento zerine hi bir tesiri yoktur.
Yksek cruf imentosu (70 cruf/ 30 klinker),
Letiyeli imentolar (30 cruf/ 70 klinker),
imentolar (Uucu kll veya
Portland
Grlyor ki slfat korozyonu en imentolar
Partiand Buna klinker terkibinde mevcut tri-
kalsiyum aluminat yzdeleri kontrol slfata
imento elde etmek kabil ASTM tip II ve tip V Portland
slfat
() iki metot ANSTETT metodunun tAdil edilmi eklidir.
95
4 - Temas suyunun etkime sresi ve :
bir betona suyun ok olabilir.
Muhtelif ait tipik rnekleri burada inceliyelim.
Durgun sular :
Slfat konsantrasyonu yksek olsa bile durgun beton zerine
korozif etkileri nispeten Beton veya
bulunan slfat her hangi bir polar tesir olmadan difzyon
yoluyla hareket ederek beton kadar gelmesi ve bylece
iyon son derece gtr.
suyun iinde hareket zeminin da son
derece nemlidir. Zeminin cinsi, permeabilitesi, veya bozulma-
zemin sflat korozyonuna etki yapar.
Akar sular:
Akar sular durmadan slfat iyonu sonsuz sl-
fat haizdirler. Bir fikir vermek zere, 150 ppm sflat ihtiva
eden bir suyun, 1 m
3
/ sn. lik bir debi ile bir gn so-
nunda su ile birlikte olarak 12,5 ton slfat iyonu ola-
Akarsular ile temas eden betonlar daima taze slfat
iyonu bulabilirler. Bu hal korozyon iin lehte bir faktrdr.
Alternatif bir ve kuruyan betonlar :
Su seviyesinin zaman zaman sebebiyle, beton temas
alternatif bir sonra tekrar
korozyonu olarak rol oynar.
Isianma peryodunda beton dolan su, kuruma
suyunu kaybederek kapiler tuz birikimini
Bu hal korozyon iin en uygun bir Bu gibi hallerde
ok slfat konsantrasyonu olan sular bile betona korozif etki gs-
terebilirler.
Mekanik etkenlerle beraber korozyona maruz kalan betonlar :
beton zerine byk bir yerlerde slfat
korozyonu daha cereyan edebilir. ozmoz olaylany-
la beton suyun nfuziyeti Bylece korozyon iin
daha msait bir ortam olur.
sular, beton zerine arpma ve gibi mekanik kuvvet-
lerle birlikte etkime yaparsa, korozyon daha abuk ve olarak vu-
kubulur.
96
slfat korozyonuna etkisi :
Gerek suyun ve gerekse betonun yksek koraz-
yon reaksiyonunun sebep olur. etkisiyle ka-
pilarite, ozmoz ve efloresans daha sratle cereyan eder. Btn
bunlar slfat korozyonunun sebep ederler.
Don slfat korozyonu ile paralel tesir gsterir. Beton
iinde suyun sonucu olan % 8
(Dbu = 0,917 gr/ cm
3
) . Mteaddit defalar donan ve zlen betonlarda
slfat korozyonu daha abuk paralanma edebilir.
tuzlar ve :
Su iinde umumiyetle da beton ve
kapllerler iinde muhtel sebep olur.
Beton bnyesinde daima klinker hidroliz mahsul kal-
siyum hidroksit mevcuttur. Kalevi zellik gsteren sularda veya
olan ve karbondioksidinin etkimesi sonucu
kalsiyum karbonat ketmesi vukubulur. Beton olan
bu kalker beton bnyesine girmesini nleyici
olarak rol oynar.
Beton olan silikajeller veya geirimsiz hid-
rosilikatlar beton iin tam bir koruyucu tabaka eder.
Sillfat iyonu betonda korozyona sebep olan
rin de mevcudiyeti (karbonik asit gibi) slfat korozyonunun
mesine olur.
nleyici Tedbirler :
Slfat korozyonu temel reaksiyon denklemini gznne
3 CaO.AlzOa + 3 CaS04 + 30 + 3 3 CaS0
4
.30H
2
0
Trikalsiyum
aluminat
Kalsiyum
slfat
Su Trikalsiyum Slfo aluminat
Bu reaksiyonun nlenmesi iin teorik olarak denkilemin
sol bulunan her hangi bir ortamdan
kafidir. Probleme bu nleyici tedbir olarak
ana faktr ortaya
1 - Trikalsiyum Aluminat Faktr:
gibi, Partiand klinker ter-
kiplerinde daima az ok trikalsiyum aluminat mevcuttur. Trkiye Port-
land bu miktar % 8 - 16 Dola-
hemen hepsi slfat korozyonuna
97
Slfat korozyonundan korunmak iin, terkibinde trikalsiyum alumi-
nat yzdesi olan imento en nde gelen tedbirlerden
biridir. Yurdumuzda byle bir imento tipi henz imal
gre (), uygun imento tipinin ancak, mevcut portland i-
klinker terkiplerinin analiz edilmesi ve trikalsiyum alumi-
nat yzdelerinin tesbit edilmesi ile kabil olabilir.
imento belli bir miktardan iin, zel
malarla Tip II imentosu imal etmektedirler. Nitekim Gnel Mdrl-
Gkekaya Baraj zere Myon imento
Tip II imentosu imal ettirmektedir. Bu imal et-
ilk 2000 ton tip II imentosunun muayenesinde ASTM
tamamen uygun (**).
Slfat korozyonuna en emin imento sperslfat imentosu-
dur. Bu imento yurdumuzda henz imal edilmemektedir. imen-
her hangi birini tamamen emin olarak tavsiye etmek mm-
kn halde slfat korozyonundan korunmak iin ted-
birler
2 - Kalsiyum Slfat Faktr :
Beton imalinde kum ve suyu muayene ettiri-
lerek slfat miktarlan tesbit edilmelidir. Beton iine agrega ve
suyu ile korozyona sebep olacak miktarda slfat veya slfr mineralle-
rinin girmesi nlenmelidir. Terkibinde SOs olarak % 0.25 den daha fazla
slfr veya slfat ihtiva eden agregalar beton imalinde
(***).
Kalsiyum slfat daha ziyade temas iinde olarak
beton bnyesine girmektedir. hallde betonla temas edecek ve
zemininde muayene edilerek slfat miktarlan tesbit edilmelidir. izelge
IV'de temas suyunda ve zeminde bulunan beton zerine tesir
derecesi verilmektedir.
Terkibinde 1000 ppm. e kadar slfat bulunan temas mev-
zubahis blgelerde tip II imentosu halinde koraz-
yon nlenebilmektedir. Daha yksek slfat ihtiva eden sular iin tip V
imentosu tavsiye edilmektedir.
()' imento Imal etmekte oldugu 70/ 30 yksek c-
ruflu imentonun, slfat korozyonu normal portland imento-
lara gre daha Ancak bu hususta henz
her hangi bir
(U) Gkekaya slfat korozyonu mevzuubahls deg"ildlr. Tip II i-
mentosu sebebiyle tercih edilmektedir. 1
Sillfa'a imento veya betonun tamamen kuru kala
bilind_!g"l hallerde bu riayet edilmlyeb11ir.
98-
3 - Su Faktr :
Btn iyon reaksiyonlannda gibi, stfat reaksiyonu da an-
cak su mevcudiyetinde cereyan edebilir. Kuru bir betonda slfat ko-
rozyonu kesin olarak sylenebilir.
halde slfat korozyonundan korunmak iin nc tedbir, be-
tonun tam bir izolasyonudur. En zor tedbir gibi grnmesine
zellikle temas mevzubahis betonlarda sabhla-
nn iwlasyonu tatbikat Bunlardan belli

a) Magnezyum fluosilikat veya inko fluosilikat ille kaplama ya-

Bu tuzlar suda zlerek iki tabaka halinde ile satha srlr.
Birinci tabakada 125 gr/ lt. lik zelti tatbik edilir. Kuruduktan sonra
250 gr/ lt. lik zeltiden ikinci tabaka vurulur. Bylece satilita,
ve kimyasall etkilere bir kabuk olur.
b) Sentetik reineleri e izolasyon :
Beton satililan Cumar reinesi gibi muhtelif sentetik reinelerle
izole edilebilir. Bu reineler xylol gibi hidrokarbonlar iinde zlerek
750 gr / lt. lik zeltiler halinde iQe beton yzeyine vurulur. Yzeye
iyi iin biraz da bezir
iyi olur.
Sentetik reineler mutlaka kuru beton zerine tatbik edilme-
lidir.
Son vinyl r esin ve neopren sentetik malzemesi de
izolasyon iin tercihen
c) Kmr katran boyalan ile izolasyon :
Bu boyalar daha ziyade betonu asidik sulann tesirinden korumak
iin tatbik edilirler . Yksek iin di-
rekt albnda Daha ok yeraJlb ve su
iin
Kuru beton zerine kmr astar tatbik
edilir. Astar yzeyi iyice rtmesine her hangi bir atlak, de-
lik veya kalmamasma dikkat edilir. Astar zaman
olarak 24 saat sonra) kmr zifti enamel tatbik edilir.
Bu boya, iinde ok ince siliSli minerat filler ihtiva eden maden kmr
ziftinden ibarettir. Filler, yksek ve mekanik te-
sirlere nler. Bu boya 180C civanna kadar
ile olarak tatbik edilir.
tatbikli enamel boya yerine, beton satililan
ruya tatbikli CA-50 kmr zifti ile de izole edilebilir.
99
d) cratasyon metodu :
Bu metot esas itibariyle (a) da veriilen prensibe MgSiF
6

6H20 veya ZnSiF o.6H
2
0 gibi fluosilikatlar satha beton
bnyesinde mevcut kalsiyum hidroksit ile beton
iinde suda znmeyen ve kimyasal etkilere kalsiyum
silikatlan eder. Ne var ki satha tatbiki ille ancak
itibaren az bir bu reaksiyon cereyan eder. Fluosili-
katlar daha derinlere nfuz edemez.
Bu mahzuru gidermek ve btn beton bnyesinde etkili bir stabili-
zasyon yapabilmek, ancak SiF. ile kabil olabilir. Bu gaz silis mev-
cudiyetinde kaJlsiyum florr zerine asit etkisi ile elde edilebilir.
Daha evvel uygun bir metotla olan beton imaia.t, ie-
risinde SiF. bulunan tnellerden geirilir. Bu esnada btn serbest
kire tamamen olur.
Slfat korozyonuna son . derece emniyetli sonular veren bu
metot ancak prefabrike imalata tatbik edilebilmektedir.
bahsedilen btn korunma metotlan, henz korozyona
ramadan nceki tedbirlerdir. Sliat korozyonuna maruz
bir betonun tamiri kabil Bu beton zerine yeni bir beton kap-
lama da tavsiye edilmez. Slfat korozyonuna bir be-
tonu skp atmaktan are yoktur.
Slfat korozyonuna. bir kpr
100
korozyonuna bir sulama ka beton
Sillfatb su ile temas eden beton meydana gelen korozyon
(Su ile temas etmiyen
101
102 .
Slfat korozyonu ile tahribata bir kanal
su kalan taban betonu tamamen
Slfat korozyonu sonuca bir beton
..
Muhtelif derecede slfat korozyonuna mA.ruz har nUmuneleri
Ayni bilc5imli ha r nmunelerinin su iinde ve
zelti iinde ay sonunda durumlan
103
Eserler :
1 Concrete Manual, Bureau of Reclamation, 1966.
2 La Betonnage d'Hiver, S. A. Mironov, 1958.
3 Concrete, Troxell and Davis, 1956.
4 The Chemsitry of Partiand Cement, Bogue, 1955.
5 Dictionnaire du Ciment et de ses Divers Emplois, F. Anstett,
1947.
6 - L'influence des divers elements physicochimiques sur les
betons, A. Kleinlogel, 1960.
7 Paint Manual, Bureau of Reclamation, 1961.
8 Nouveau beton resistant a la corrosion pour ces canalisations,
G. Roederer, Le Genie Civil, November, 1960.
9 Encyclopedia of Chemical Technology, Kirk - Othmer.
10 Trk imento Standartlan, TS-19-26.
11 Dairesi Raporlan.
12 Resistance des ciments a l'action des sulfates, Electricite de
France, Laboratoire a Beton, Dinard, le 20 Avril 1963.
104