K

i
l
i

i
c
h
T
s

i
b
o

o
b
i
c
h
G
r
i
e
g
o
Kili

ich Ts

ibo

ob
ich Griego
USuttaanil T

uumben Luum
U LUUMIL ISRAEL
TU KIINILOOB
JES

US
F
E
N
I
C
I
A
G
A
L
I
L
E
A
ABILENE
I
T
U
R
E
A
T
R
A
C
O
N

I
T
I
D
E
Sid

on
Tiro
Tolemaida
S

eforis
Can

a
Cesarea
Coraz

n
Capernaum
Magad

an
Tiber

ades
Nazaret
Na

n
Escit

opolis
Salim
Pela
Damasco
Rafana
Dion Canata
U Puukil Herm

on
Cesarea
ti Filipo
Gamala
Betsaida
Hipo(s)
Abila(?)
Gadara
Betania(?)
(tul

aak u ts

eel Jord

an)
U
K

a
a

a
a
b
i
l
M
e
d
i
t
e
r
r

a
n
e
o
(
N
o
j
o
c
h
K

a
a

a
a
b
)
U
K

aan

aabil
Galilea
C

A
P
O
L
I
S
U kaajiloob Dec

apolis
Noj bejoob
U bejil
Galilea-Jerusal

en
Ul

aak ubejil
Galilea-Jerusal

en
ku m

aan Perea
b
i
7
-
M
A
Y
D
E
SAMARIA
P
E
R
E
A
JUDEA
IDUMEA
ARABIA
Ant

patris
Jope
Arimatea
Lida
Ema

us
Gaza
En

on Samaria
U Puukil Ebal
Sicar
U Puukil Guerizim
U Cheen
Jacob
Efra

n
Jeric

o
Betfagu

e
Jerusal

en
Betania
Bel

en
Herodi

on
Hebr

on
U
D
E
S
I
E
R
T
O
I
L
J
U
D

A
Masada
Beer-seba
Gerasa
Filadelfia
U

A
a
l
k
a
b
J
a

i
l
J
o
r
d

a
n
Ch

ooch
K

aan

aab
(Kimen
K

aan

aab)
XAMAN
0 mi 20
0 km 20
Kiliich Ts

iboob
ich Griego
U Suttaanil T

uumben Luum
BAALE TOONE T

AAN K-P

AATIK JUNP

EEL T

UUMBEN KAAN
Y

EETEL JUNP

EEL T

UUMBEN LUUM U YAALMAJ DIOS

U TS

AAIKTOON; TEELOOBA MANTATS YAAN

U YANTAL JUSTICIAI. (2 Pedro 3:13.)
2012
WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY
OF PENNSYLVANIA
Kiliich Ts

iboob ich Griego. U Suttaanil T

uumben Luum
M

AAXOOB J

OOSIK:
LA TORRE DEL VIG

IA, A.R.
Heraldo 104, Col. Claver

a
02080 M

exico, D.F.
Le Biblia U Suttaanil T

uumben Luumo j

oosaan tu t

uulisil ich
afrik

aans, alban

es, alem

an,

arabe, armenio, b

ulgaro, cebuano, checo,
chichewa, chino simplificado, chino tradicional, cibemba, cingal

es, coreano,
croata, dan

es, efik, eslovaco, esloveno, espa

nol (bey xan ich braille), finland

es,
franc

es, georgiano, griego, holand

es, h

ungaro, ibo, ilocano, indonesio,
ingl

es (bey xan ich braille), italiano, japon

es, kiniaruanda, kirgu

s, kirundi,
lingala, macedonio, malgache, malt

es, noruego, os

etico, polaco, portugu

es
(bey xan ich braille), rumano, ruso, samoano, sepedi, serbio, serbio (alfabeto
latino), sesoto, shona, sranangtongo, suajili, sueco, tagalo, tsonga, tsuana, turco,
twi akuapem, twi asante, xhosa, yoruba, y

eetel zul

u.
(Jujunp

eel jaatsoobe j

oosaan xan ich am

arico, azer

, azer

[alfabeto
cir

lico], birmano, camboyano, chitonga, chitumbuka, congo, criollo haitiano,

estonio, ew

e, fiyiano, guaran

, gun, hebreo, hiligaynon, hindi, hiri motu,

italiano [ich braille], kannada, kaonde, kazajo, kiluba, kiribatiano, lengua
de se

nas colombiana [ti DVD], lenguaje de se

nas coreano [ti DVD], lengua
de se

nas mexicana [ti DVD], lenguaje de se

nas americano [ti DVD], lenguaje de
se

nas brasile

no [ti DVD], lenguaje de se

nas italiano [ti DVD], lenguaje de se

nas
ruso [ti DVD], let

on, lituano, luganda, luvale, malay

alam, maya, nepal

es, otetela,
pangasin

an, panjab

, papiamento de Curazao, pidgin de las islas Salom

on, sango,
silozi, suati, tai, tamil, t

artaro, tigri

na, tok pisin, tongano, tshiluba, tuvaluano,
ucraniano, uzbeko, venda, vietnamita, y

eetel waray-waray.)
Tul

aakal le U Suttaanil T

uumben Luum tsook u imprimirtaalo:
201,324,734
Impresi

on de 2012
Le Bibliaa ma unaj u koonoli. Ku j

oosaal tumen
u j-jaajkunajoob J

eeoba utiaal u kaansaal ti tul

aakal
y

ookol kaab le baax ku yaalik Dioso.
New World Translation of the Christian Greek Scriptures
Maya (bi7-MAY)
Impreso en M

exico
L
E Kiliich Ts

ibooba u Taan Dios; leti beet u y

aax ts

ibtaal
ich hebreo, arameo y

eetel griego. Baale utiaal ka naataak
tumen u kajn

aaliloob tul

aakal kaajoob[e], kaab

eet u suutul
ti yaab idiomaob (Mateo 24:14). Tul

aakal le veintisiete libroob,
desde Mateo tak Apocalipsiso, ku yaalaaltiob Kiliich Ts

i-
boob ich Griego, tumen ich griego y

aax ts

ibtaaboob tumen le
m

aaxoob tu y

eeyaj Dioso.
Le biblia Kiliich Ts

iboob ich Griego. U Suttaanil T

uumben
Luumo ich ingl

es y

aax j

oosaab tu jaabil 1950. Utiaal u beetaa-
le maases meyajnaj u ts

ib Wescott y

eetel Hort, junp

eel ts

ib
jach kaj

oolaan y

eetel jach ch

ikaan ti le ts

iboob ich griego

maas

uuchbentako. Tak tuux p

aajchaje, U Suttaanil T

uumben
Luume beetaab jach jeex yanil ich griegoo. Utiaal u suutul ich
mayae letie biblia ich ingl

es meyajnajo, y

eetel jach kan

aantaab
ma u kexpajal baax ku yaalik.
Le ka y

aax ts

ibtaab le Kiliich Ts

iboob ich Griegoo, beetaab

y

eetel le taanoob suuk u meyaj kaach ti le m

aakoob kuxlajoob
te kiinoob jeelo. Utiaal xan ka naataak tumen tul

aakal m

aa-
ke, te biblia ich mayaa ilaab u meyaj taanoob ma talam u
naataali. Lela beetaab beyo tumen Diose u k

aat ka kaj

ooltaak
u Taan tumen tul

aakal m

aak, jeex u yeesik 1 Timoteo 2:3, 4:
Lela jach maalob y

eetel kambeen tu t

aan Dios, k-Salvador,
tumen letie u k

aat ka u salvartuba tul

aakal u jejel

aasil m

aa-
koob y

eetel ka kuchuk u ch

uukaan kaj

ooltoob le jaajo.
J

eeoba, u kiichkelem kaaba Diose, 237 u t

eenel ku ch

ikpajal
ichil u tekstoil le Kiliich Ts

iboob ich Griego. U Suttaanil T

uum-
ben Luumo. Le Tipaanil 1 yaan te bibliaa ku tsolik baaxten
beetaab beyo, y

eetel ku taasik xan u yoochel jujunp

eel

uuchben
ts

iboob. Tumen jach kaanaan u kiliichk

uuntaal u kaaba Dios
y

eetel u chachiitaal utiaal u salvarkuba m

aake, te bibliaa ok-
saab tu kaat

een u kaaba J

eeoba te jejel

aas tuuxoob unaj u bin
ichil le Kiliich Ts

iboobo (Mateo 6:9; Romailoob 10:13).

U kaaba le biblia U Suttaanil T

uumben Luuma j

oosaab ti le
baax u yaalmaj Dios u ts

aaiko: junp

eel jatsuts t

uumben Luum
utiaal ka kajlak ich kiimak

oolal tul

aakal m

aak (2 Pedro 3:13).
Le m

aaxoob t

aakpajoob ti le suttaana u yaabiltmoob Dios, u
Yuumil le Kiliich Ts

iboobo. Le beetke, jach nojoch baal u yil-

koob u ts

aaikoob oj

eeltbil baax ku tuklik y

eetel baax u yaal-
maj, y

eetel tu kan

aantoob ma u kexkoob mix baali. Ichil k-ora-
cionoobe k-k

aat

ooltik ka u y

aant le m

aaxoob jach tu jaajil ku
ts

aaik u y

ooloob kaanbalo, utiaal beyo ka kuchuk u ch

uu-
kaan kaj

ooltoob le jaajo (1 Timoteo 2:4).
U TAANILOOB U K

AAJBAL
5
U LIBROILOOB
Kiliich Ts

iboob ich Griego

LIBRO S

IMBOLO T. JUUN
Mateo Mt 7
Marcos Mr 63
Lucas Lu 98
Juan Jn 159
Baaxoob Bx 203
Romailoob Ro 265
1 Corintoiloob 1Co 291
2 Corintoiloob 2Co 318
Galaciailoob Gal 336
Efesoiloob Ef 345
Filiposiloob Flp 353
Colosasiloob Col 360
1 Tesalonicailoob 1Te 366
2 Tesalonicailoob 2Te 371
LIBRO S

IMBOLO T. JUUN
1 Timoteo 1Ti 374
2 Timoteo 2Ti 382
Tito Tit 387
Filem

on Flm 390
Hebreoob Heb 391
Santiago Snt 411
1 Pedro 1Pe 417
2 Pedro 2Pe 425
1 Juan 1Jn 429
2 Juan 2Jn 435
3 Juan 3Jn 436
Judas Jud 437
Apocalipsis Ap 439
JOOL XOOKOOB Y

EETEL CORCHETES
Tu kaanlil le t

aan juunoobo yaan jool xookoob ts

ibtaanoobi. Lela ku
y

aantik m

aak u s

eeb il baax tsikbalil ku taasik le t

aan juunoobo.
Le taanoob tsaan ich corcheteso, letie taanoob oksaaniliob te

uuchben
ts

iboobo.
COMILLAS
Le comillasa: , , ku meyaj utiaal u yeesaal yaan m

aax aal le taanoob
tsaan ichilo. Le y

aax ken ts

ibtaak baax aalaab tumen wa m

aaxo, ku tsaa-
bal le comillasa: . Wa ichil le y

aax comillas ku ch

ikpajal u taan yaanal

m

aaxo, ku meyaj t

uun le comillaa: . Wa ma kaalak junp

eel comilla le ken

k

aajak ul

aak x

ootole (p

arrafo) ku tsaabal le comillas beya: , . Le u tsook
comillasa: , ku meyaj xan utiaal u yeesaal ma jach bey

uuchik u yaalaal le
taanoob yaan ichilo (par

afrasis).
U TSOLAJILOOB
Tu kabalil jujunp

eel t

aan juunoobe ku yeesaal bix jeel u suutul literal le
taanoobo, ku tsoolol baax ku yaalik le tekstoo, ku yaalaal ul

aak bix jeel u
suutule, wa ku t

uuxtaal m

aak te Tipaanil tuux ku maas tsoolol le taano.
Tu tsolajiloob le Bibliaa ku meyaj le taanoob k

oomkintaanooba:
Tip.: Tipaanil
Gr.: Griego
Lit.: Literal, u suutul jach jeex yanil ich griegoo
v.: vers

culo
6
1
Le libroa ku taan ti u kuxtal
Jesucristo u paal1 David,
u paal Abrah

an:
2 Abrahane u taata Isaak;
Isaake u taata Jacob;
Jacobe u taata Jud

a; u taata
xan u sukuunoob y

eetel u
y

itsinoob Jud

a.
3 Judae u taata P

erez y

eetel Z

e-
rah; u maama P

erez y

eetel
Zerahe Tamar;
Pereze u taata Hezr

on;
Hezrone u taata Ram;
4 Rame u taata Aminadab;
Aminadabe u taata Nahs

on;
Nahsone u taata Salm

on;
5 Salmone u taata Boaz;
u maama Boaze Rahab;
Boaze u taata Obed, u maama
Obede Rut;
Obede u taata Jes

e;
6 Jesee u taata rey David.
Davide u taata Salom

on;
u maama Salomone u yatan
kaach Ur

as;
7 Salomone u taata Rehoboam;
Rehoboame u taata Ab

as;
Ab

ase u taata As

a;
8 Asae u taata Jehosafat;
Jehosafate u taata Jehoram;
Jehorame u taata Uz

as;
9 Uz

ase u taata Jot

an;
Jotane u taata Acaz;
Acaze u taata Ezequ

as;
10 Ezequ

ase u taata Manas

es;
Manasese u taata Am

on;
Amone u taata Jos

as;
11 Jos

ase u taata Jecon

as; Jo-
s

as xane yanchaj ul

aak u
paalal tu kiiniloob ka bi-
saab le jud

oob Babiloniao.
Mt 1:11 Ich griegoe, le taana u k

aat xan
u yaal chiibal wa

aabil.
12 Le bisaanoob tu luu-
mil Babiloniao, Jecon

a-
se kuch u beetuba u taa-
ta Sealtiel;
Sealtiele u taata Zorobabel;
13 Zorobabele u taata Abiud;
Abiude u taata Eliaquim;
Eliaquime u taata Azor;
14 Azore u taata Sadok;
Sadoke u taata Aquim;
Aquime u taata Eliud;
15 Eliude u taata Eleazar;
Eleazare u taata Mat

an;
Matane u taata Jacob;
16 Jacobe u taata Jos

e; Josee u
y

icham Mar

a u maama Je-
s

us, le m

aax ku yaalaal
Cristo tio.
17 Tul

aakal t

uun le genera-
cionoob yanchaj desde Abrah

an
tak Davido catorce generacio-
noob, desde David tak ka bisaab
le jud

oob Babiloniao catorce ge-

neracionoob, y

eetel desde ka bi-
saab le jud

oob Babilonia tak ka

ch

ikpaj Cristoo catorce genera-

cionoob.
18 Bey t

uun

uuchik u s

ijil Je-
sucristoa: Mar

a u maamae, te
kiinoob tsook u yaalik u tsoo-
kol u beel y

eetel Josee, p

aat em-
barazadail yoolal kiliich muuk;1
lela

uuch t

aanil ti u nupkubaob.
19 Ch

een baale, Jos

e u y

icha-
me1 junt

uul m

aak uts, le oo-
lal tu tuklaj u divorciarkuba ti
leti sin ke u yoj

eeltaal tumen u
maasil, tumen ma u k

aat u taas
Mt 1:181 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16. 191

Uuchjeakil ichil le jud

oo-
bo, junt

uul xiib u yaalmaj yaan u tsoo-
kol u beel y

eetel junt

uul x-ch

uupale ku
yilaal bey u y

icham le x-ch

uupalo.
U TS

IIB
MATEO
7
sutsilil ti Mar

a tu t

aan le kaajo.
20 Baale ka tsook u tuukul Jos

e
tu yoolal lela, ile!, ichil u waya-
ke ch

ikpaj u

angel J

eeoba,1 ka
tu yaalajti: Jos

e, u paal David,
ma a chaik saajkil a bisik Ma-
r

a awatan tawotochtumen yoo-

lal kiliich muuk p

aat embara-
zadail. 21 Letie yaan u yantal
junt

uul u chan hijo, Jes

us unaj a
ts

aaik u kaaba, tumen leti kun

salvartik u kaajal ti u keba-
noob. 22 Tul

aakal lela

uuch
utiaal ka b

eeychajak le baax tu
kub

eentaj J

eeoba ti u profeta ka
u yaala: 23 Ileex! Le x-l

oo-
bayan ch

uupalo1 yaan u p

aatal
embarazadail y

eetel yaan u
yantal junt

uul u chan paal; Em-
manuel kun tsaabil u kaaba, le-
la u k

aat u yaale: Diose ti yaan

t-

eetele.
24 Ka t

uun aaj Josee tu beetaj
jeel bix aalaabikti tumen u

an-
gel J

eeobao, ka tu bisaj u yatan

tu yotoch. 25 Baale ma n

uup-
chilaj tu y

eeteli tak ka s

ij le
chaambalo, ka tu ts

aaj u kaa-
bae Jes

us.
2
Jesuse s

ij tu kaajil Bel

en ti
Judea tu kiiniloob rey He-
rodes. Ka m

aan kiine kuchoob
tu kaajil Jerusal

en jujunt

uul
astrologoob1 Lakin u taaloob,
2 t

aanuyaalikoob: Tuux yaan
u rey le jud

oob tsook u s

iji-
lo? Tumen le tiaanoon te Laki-
no t-ilaj u estrellae, ka t

uun
taaloon chintal tu t

aan. 3 Rey
Herodese ka tu yuubaj lela jach
p

eeknaj u y

ool junm

uuch y

eetel
Mt 1:201 Ilaak Tip. 2. 231 Ich griegoe,
le taan ku meyaj teela ku ts

aaik naatbil
junt

uul x-ch

uupal mix baal anchajaan
u yil y

eetel junt

uul xiib. 2:11 Leloo-
ba m

aakoob ku meyajtiob le estrellaob
utiaal u yaalikoob baax ku taal u kiino.
tul

aakal u kajn

aaliloob Jerusa-
l

en. 4 Tu muchk

intaj tul

aakal
u nuuktakil le sacerdoteob y

ee-
tel u escribailoob1 le kaajo, ka
joop u k

aatiktiob tuux aalaan

kun s

ijil le Cristoo. 5 Letiobe

tu yaaloobti: Tu kaajil Bel

en ti
u luumil Judea, tumen bey tu
ts

ibtil le profetaa: 6 Teech u

kaajil Bel

en ti u luumil Jud

a,
jach junpuli ma junp

eel chichan
kaajech ichil le m

aaxoob gober-
nartik Judao, tumen ti teech
kun j

ookol junt

uul m

aax kun
gobernar y

eetel kun nuuktik Is-
rael in kaajal .
7 Herodes t

uune taakumbail

uuchik u t

uuxtik tanbil le astro-
logoobo, ka tu k

aatajtiob jach
baax kiin ka k

aaj u yilkoob le
estrellao. 8 Tu t

uuxtoob Bele-
ne, ka tu yaalajtiob: Xeeneex
y

eetel kaxteex tubeel le chan
xiipalo, y

eetel ken a wileex tuux
yane suuneneex a waaleexten,
utiaal ka xiiken xan chintal tu
t

aan. 9 Ka tsook u yuubi-
koob baax tu yaalaj le reyo,
tu chajooltaj u binoob, le estre-
lla tu yiloob le tiaanoob Laki-
no m

aan t

aanil tiob tak ka kuch
y

ookol le k

uuchil tuux yaan le
chan xiipalo ka jeeli. 10 Ka tu
yiloob tsook u jeelel le estre-
llao, jach kiimakchaj u y

ooloob.
11 Le ka ookoob te najo, tu yi-
loob ti yaan le chan xiipal y

eetel
Mar

a u maamao, xolajoobe ka
chinlajoob tu t

aan. Tu j

oosoob
le kookoj baaloob tu taasoobo
ka tu s

iobti: oro, sak incienso

y

eetel mirra.1 12 Baale tumen
tsaab u wayaktoob tumen Dios
ma u suutoob tu yiknal Herode-
Mt 2:41 M

aakoob jachu kaj

ooloob le Le-
yo. 111 Junp

eel clase polvo jach kiibok.

MATEO 1:202:12 Ch

uupal embarazada. S

ij Jes

us. Astrologoob 8
se, tu chaajoob yaanal bej utiaal
u suutoob tu luumoob.
13 Ka tsook u binoobe, ile!,
ichil uwayak Josee ch

ikpaj u

an-
gel J

eeoba, ka tu yaalajti: L

i-
ken, cha le chan xiipal y

eetel u
maamao, ka p

uutskech tu luu-
mil Egipto, ti ka p

aatkech tak
ken in waaltech jeel u p

aajtal a
lukle; tumen Herodese jach
taaytak u taal u kaxt le chan xii-
pal utiaal u k

imso. 14 Ka
t

uun l

ike, tu chaaj le chan xii-

pal y

eetel u maamao ka j

ook
utiaal u bin Egipto te

aakab jee-
lo; 15 teelo ti p

aat tak ka
k

im Herodesi. Lela

uuch utiaal
ka b

eeychajak le baax ts

ibtaab
tumen u profeta J

eeobao: In
paale tu luumil Egipto yaan ka
tin tanaj.
16 Herodes t

uune ka tu yi-
laj paat kaasil tumen le astrolo-
goobo, jach puuji, ka tu t

uuxtaj
k

imsbil tul

aakal le mejen paala-
loob yanoob Bel

en y

eetel te kaa-
joob yanoob tu bapacho, des-
de le t

aant u s

ijloobo tak le yaan

kaap

eel jaab tiobo. Lela bey tu

beetil tumen tu chaaj en cuenta
baax kiin ka y

aax ilaab le estrella
tumen le astrologoobo. 17 Bey
t

uun b

eeychajik le baax u yaal-
maj profeta Jerem

asa: 18 Uu-
yaab u y

uuchul okol y

eetel awat
okol tu kaajil Ram

a; Raquel t

aan
kaach u yotik u paalaloob, y

eetel
ma tuy

ootaj ka kiimakk

uuntaak
u y

ooli tumen tsook u k

imil u
paalal.
19 Ka tsook u k

imil Herode-
se, le tiaan Jos

e tu luumil Egip-
too, aalaabti ichil junp

eel wa-
yak tumen u

angel J

eeoba:
20 L

iken, cha le chan xiipal

y

eetel u maamao, xeen tu luu-
mil Israel, tumen tsook u k

i-
mil le m

aaxoob kaxtik kaach le
chan xiipal utiaal ka u k

im-
soobo.1 21 Ka t

uun l

ike, ka
tu chaaj le chan xiipal y

eetel u
maamao, ka bin tu luumil Is-
rael. 22 Baale le ka tu yoj

eel-
taj Arquelao ku reinar Judea, tu
lugar Herodes u taatae, sajak-
chaj bini. Ka tsook xan u yaa-
laalti tumen Dios ichil junp

eel
wayak baax unaj u beetke, bin
Galilea; 23 ka kuch teelo kaj-
laj ti junp

eel kaaj ku kaabatik

Nazaret utiaal ka b

eeychajak le
baax kub

eentaan ti le profetaob
ka u yaalooba: Yaan u yaalaal
Nazaretil ti.
3
Te kiinoob jeelo taal Juan
Bautistae ka joop u kaay-
taj tu desiertoil Judea, 2 t

aan u
yaalik: Kex a tuukuleex tumen
u Reinoil kaane tsook u n

aa-
tsal. 3 Juane letie m

aax ti
taanaj profeta Isa

as ka tu yaalaj:
Uuyeex! Yaan m

aax ku yawat
te desierto t

aan u yaalik: Maa-
lobk

inteex u beel J

eeoba! Toj-
k

inteex u beeloob . 4 U nook

Juane beetaan kaach y

eetel u
tsootsel camello, u j

eepkaxtmaj
u nak y

eetel junp

eel kaxnak de
k

eewel; u yooch xane s

aak y

eetel
u kaabil k

aax. 5 Tul

aakal t

uun
u kajn

aaliloob Jerusal

en, Judea
y

eetel le mejen kajtaliloob yaan

naats ti u

aalkab jail le Jor-
dano ku taaloob kaach tu yiknal,
6 leti t

uune ku ts

aaik u yokjaob
te Jordano; letiob xane ku yaali-
koob kaachtul

aakal u kebanoob.
7 Ka tu yilaj Juan t

aan u taal
yaab fariseoob y

eetel saduceoob
te tuux ku tsaa okjao, tu yaa-
lajtiob: U chiibaleex kaan,
m

aax aalteex jeel u p

aajtal a
Mt 2:201 Lit.: kaxtik u alma. Gr.: sikj

e.
Ilaak Tip. 7A.
9 Ku p

uutsloob Egipto. Herodes. U kaaytaj Juan MATEO 2:133:7
p

uutsleex ti u kiinil u puujul
Dios tsook u n

aatslo? 8 Ee-
seex y

eetel baax ka beetkeex1
tsook a kexik a tuukuleex.
9 Ma xan u t

aabal a waaleex
ichil a puksiikaleex: Toone
k-taatae Abrah

an. Tumen kin
waalikteexe Diose jeel u p

aajtal
u l

isik u paalal Abrah

an ti
le tuunichooba. 10 Le b

aato
tsook u tsaabal tu moots le
cheobo. Le oolale tul

aakal che
ma tu ts

aaik maalob iche yaan

u chaakal y

eetel yaan u puulul
ich k

aak. 11 Tene kin ts

aaik a
wokjaex y

eetel ja tumen ka ke-
xik a tuukuleex, baale le ul

aak
M

aax kun taalo maas yaan u
p

aajtalil ti teen, ma in n

aajalt-
maj mix tak in lusik u xaanabi.
Le M

aaka yaan u ts

aaik a wok-
jaex y

eetel kiliich muuk bey xan
y

eetel k

aak. 12 U machmaj u
nuukulil utiaal u saltik le trigoo,
yaan u l

aaj m

istik u sojlil y

ee-
tel yaan u l

isik le trigo te chii-

lo, baale le u sojlilo yaan u t

oo-
kik y

eetel junp

eel k

aak ma tu
p

aajtal u tuupul.
13 Jes

us t

uune luk Galileae
ka taal te Jord

an utiaal ka
tsaabak u yokja tumen Juano.
14 Baale Juane ma u k

aat kaa-
chi, tu yaalajti: Teech ka taal
utiaal ka in ts

aa a wokja? Ma
wa teen kaab

eet a ts

aaik in
wokjai?. 15 Jesuse tu n

uu-
kajti: Beete, kex ch

een bejlae,
tumen beyo jeel u p

aajtal k-bee-
tik tul

aakal le baax u k

aat Dio-
so. Juan t

uune tu y

ootaj u ts

aa
u yokja. 16 Ka tsaab u yokjae,
Jesuse tu s

eebaanil j

ook ichil le
jao; ile!, jeepaj t

uun le kaano ka
tu yilaj u y

eemel u kiliich muuk
Mt 3:81 Lit.: ts

aaex ich ku yeesik tsook

a kexik a tuukuleex.
Dios bey junt

uul paloma ku taal
tu y

ookole. 17 J

ook xan jun-

p

eel taan te kaan t

aan u yaalik:
Lela in Paal, m

aax in yaabilt-
maj, tu yoolal m

aax jach kiimak
in w

ool.
4
Jes

us t

uune bisaab tumen
le kiliich muuk te desierto
utiaal ka t

uuntaak u y

ool tumen
le Kaasilbaalo.1 2 Ka tsook
u m

aan cuarenta kiinoob y

ee-
tel cuarenta

aakaboob ma jaan-
ke, wiijchaji. 3 Te s

uutuk jee-
lo taal le Kaasilbaalo, ka tu
yaalaj ti Jes

us utiaal u t

uuntik
u y

ool: Wa u paalech Diose, aal
ka suunak waajil le tuunichoo-
ba. 4 Baale letie tu n

uukaj-
ti: Le Kiliich Ts

ibo ku yaa-
lik: Ma ch

een y

eetel waaj unaj u
kuxtal w

iniki, baaxe tak y

eetel
tul

aakal taan ku j

ookol tu chi
J

eeoba .
5 Le Kaasilbaal t

uuno tu bi-
saj Jes

us te kiliich kaajo,1 ka tu
naaksaj tu maas kaanlil u bapa-
kiloob le temploo 6 ka tu yaa-
lajti: Wa u paalech Diose pula-
ba kabal, tumen le Kiliich
Ts

ibo ku yaalik: Yaan u yaa-

lik ti u angeloob ka u kan

aan-
techoob, y

eetel yaan u ch

uuy-
kechoob y

eetel u kaboob utiaal
ma a kolik awook ti mix junp

eel
tuunich . 7 Jesuse tu n

uukaj-
ti: Le Kiliich Ts

ibo ku yaalik
xan: Ma unaj a t

uuntik u y

ool
J

eeoba a Diosi .
8 Le Kaasilbaal t

uuno tu bi-
saj xan ti junp

eel sen kaanal

puuke ka tu yeesajti tul

aakal u
reinoiloob y

ookol kaab bey xan
u nojbeeniloob, 9 ka tu yaalaj-
ti: Tul

aakal le baalooba yaan in
Mt 4:11 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan. 51 Lela u kaajil Jerusal

en.
MATEO 3:84:9 U yokja Jes

us. Kaasilbaale ku t

uuntik u y

ool 10
ts

aaiktechwa ka xoltal a adorar-

ten kex ch

een junt

een. 10 Je-
s

us t

uune tu yaalajti: Xeen,
Satan

as! Tumen le Kiliich Ts

i-
bo ku yaalik: J

eeoba a Dios
unaj a adorartik, y

eetel ch

een le-
ti kaab

eet a meyajtik . 11 Le
Kaasilbaal t

uuno tu pataj, ka
tsooke, ile!, taal le angeloobo ka
joop u ts

aaikoob baax kaab

eet
ti Jes

us.
12 Ka tu yoj

eeltaj tsook u
kaalal Juane, bin Galilea.
13 Tsoole ka luk tu kaajil Na-
zarete, taale ka p

aat kajtal Ca-

pernaum, tu j

aal le k

aan

aabo, tu
luumil Zabul

on y

eetel tu luumil
Neftal

, 14 utiaal ka b

eeycha-
jak le baax u yaalmaj le profeta
Isa

asa: 15 U kajn

aalileex Za-
bul

on y

eetel Neftal

, teex le ya-
neex tu bejil le k

aan

aabo, tu-
l

aak u ts

eel le Jordano, Galilea
le tuux kajaan le j-t

aanxel luu-
miloobo! 16 Le m

aaxoob ya-
noob ich

eejocheenilo tu yiloob
junp

eel nojoch s

aasil, y

eetel le
yanoob y

aanal u booyil le k

imi-
lo, juulnaj le s

aasil tu y

ookoloo-
bo. 17 Desde le jeelo, Jesuse
k

aaj u kaaytik y

eetel u yaalik:
Kex a tuukuleex, tumen u Rei-
noil kaane tsook u n

aatsal.
18 Le t

aan u x

imbal tu j

aal
u K

aan

aabil Galileae, tu yi-
laj kaat

uul m

aakoob sukuuntsi-
loob: Sim

on ti m

aax ku yaalaal
Pedro, y

eetel Andr

es u y

itsin,
t

aan u j

aaychintkoob junp

eel
red te k

aan

aabo, tumen le-
tiobe j-chuk kayoob. 19 Ka tu
yaalajtiob: Kooteneex tin
paach, ka in beeteex j-chuk
w

inikoob. 20 Tu s

eebaanil tu
patoob u redoobe, ka binoob
tu paach. 21 Ka tu chajool-
taj u bine, tu yilaj ul

aak kaat

uul
m

aakoob sukuuntsiloob: San-
tiago y

eetel Juan u paalal Zebe-
deo, ti yanoob ichil le chan bar-
co y

eetel Zebedeo u taataobo,
t

aan u yutsk

intikoob u redoob,
ka t

uun tu tanoob. 22 Letiob
t

uune tu s

eebaanil tu patoob le
chan barco y

eetel u taataobo, ka
binoob tu paach Jes

us.
23 Jesuse ku m

aan u x

im-
balt kaach tul

aakal Galilea t

aan
u kaansaj te sinagogaobo, t

aan
u kaaytik u maalob p

eektsilil le
Reinoo y

eetel t

aan u tsakik tu-
l

aakal u jejel

aasil kojaanil y

ee-
tel muyajil yaan ti le m

aakoobo.
24 Le baaxoob tu beeto kuch
oj

eeltbil ti tul

aakal u luumil Si-
ria, ka taasaab tu yiknal tul

aakal
le m

aaxoob kojaanoobo, le yaan
jejel

aas muyajil y

eetel kiinamil
tiobo, le okaan demonio tiobo,
le ku ts

aaik ataque tiobo1 y

ee-
tel le minaan u muuk u w

ink-
liloobo; ka tu tsakoob. 25 Tu
yoolal lela yaabkach m

aakoob
ku taaloob ti Galilea binoob tu
paach bey xan le ku taaloob ti
Dec

apolis, Jerusal

en, Judea y

ee-
tel ti ul

aak u ts

eel le Jordano.
5
Le ka tu yilaj Jes

us le yaab-
kach m

aakoobo, naak te
puuko; ka tsook u kutale taal
u disipuloob tu yiknal. 2 Leti
t

uune k

aaj u kaanskoob t

aan u
yaalik:
3 Kiimak u y

ool le m

aaxoob
wiijoob ti tul

aakal le baaxoob
ku ts

aaik Dioso,1 tumen u tiaa-

loob u Reinoil kaan.
4 Kiimak u y

ool le m

aaxoob
yaachajaan u y

ooloobo, tumen
yaan u l

isaal u y

ooloob.
5 Kiimak u y

ool le m

aaxoob
Mt 4:241 Wa: yaan epilepsia tiobo.
5:31 Wa: le m

aaxoob

ootsil u y

ooloobo.
11 Ku kaalal Juan. U Kaansajil le Puuko MATEO 4:105:5
ma s

eeb u kuuxiloobo, tumen
letiobe yaan u tiaalintikoob le
Luumo.
6 Kiimak u y

ool le m

aaxoob
wiijoob y

eetel ukajoob ti justi-
ciao,1 tumen yaan u tsaabaltiob
le justicia u k

aatoobo.
7 Kiimak u y

ool le m

aaxoob
ku chaikoob

ootsililo, tumen
yaan u chaabal

ootsilil tiob.
8 Kiimak u y

ool le m

aaxoob
minaan baax kaas tu puksiika-
loobo, tumen letiobe yaan u yil-
koob Dios.
9 Kiimak u y

ool le m

aaxoob
ku meyajoob utiaal ka yanak jee-
tselilo, tumen ti letiobe yaan u
yaalaal u paalaloob Dios.
10 Kiimak u y

ool le m

aaxoob
ku chapachtaaloob ikil u beet-
koob baax maalobo, tumen u
tiaaloob u Reinoil kaan.
11 Kiimakchajak a w

ooleex
ken poopochaakeex, ken cha-
pachtaakeex y

eetel ken aalaak
jeel baaxak ma jaajtak ta con-
traex tin woolali. 12 Kiimak-
chajak a w

ooleex y

eetel s

itne-
neex y

eetel kiimak

oolal, tumen
nojoch baax kun siibilteex te
kaano, tumen bey

uuchik xan u
chapachtaal le profetaob kuxla-
joob t

aanil ti teexo.
13 Teexe u taabileex y

ookol
kaab, baale wa le taab ku
saatal u ch

oochilo, bix jeel u

kaa ch

oochkintaale? Mix baal

u biilal, ch

een utiaal ka puuluk
t

aankab utiaal ka pepechaataak
tumen le m

aakoobo.
14 Teexe u s

aasileex y

oo-
kol kaab. Ma tu p

aajtal u taa-
kaal junp

eel kaaj yaan tu
Mt 5:61 Wa: u beetkoob baax u k

aat
Dios y

eetel u tsookbeskoob baax ku yaa-

lik u leyoob.
y

ookol junp

eel puuk. 15 Maa-

tech u taabal junp

eel l

ampara1
ku tsookole ku nokk

intaal jun-
p

eel xaak2 tu y

ookol, baaxe ku
tsaabal kaanal, utiaal ka u s

aa-
silkunt tul

aakal le m

aaxoob ya-
noob ich najo. 16 Bey t

uun xa-
no, juulnak a s

aasileex tu t

aan
le m

aakoobo, utiaal ka u yiloob
le maalob baaloob ka beetkeexo
y

eetel ka u ts

aaob nojbeenil ti a
Taataex yaan te kaano.
17 Ma a tuklikeex wa taalen
in xuuls le Ley wa le baax tu
kaansaj le profetaobo. Ma taa-
len in xuulsi, baaxe taalen in
b

eeykunte; 18 tumen tu jaajil
kin waalikteexe, maas jeel u
xuulul ti le kaan y

eetel ti le
Luumo ke ka tuupuk junp

eel
chan letra i yaan ichil le Leyo
wa u chan puntoil le letraa, t

aa-
nil ti u b

eeytal tul

aakal le baa-
xoob ts

ibtaanoobo. 19 Le oo-
lale jeel m

aaxak ma tu beetik
tak ch

een junp

eel ti u maas
chichnil le baaxoob ku yaalik le
Ley y

eetel ka u kaans ti le
m

aakoob ma u beetkoob xano,
yaanu yaalaal leti u maas chich-
nil utiaal u Reinoil kaan. Baa-
le jeel m

aaxak ka u beet y

ee-
tel ka u kaans ka beetaake, yaan
u yaalaalti nojoch ichil u Rei-
noil kaan. 20 Tumen kin waa-
likteexe wa ma ta biskeex jun-
p

eel kuxtal maas toj ti le ku

bisik le escribaob y

eetel le fari-
seoobo, junpuli ma kan ookleex
tu Reinoil kaan.
21 A wuuymeex aalaab ti le
m

aakoob

uuchjeakilo: Ma unaj
a k

imsik m

aaki, baale wa yaan
m

aax ku k

imsik junt

uul m

aake
Mt 5:151 IlaakTip. 16. 152 Lela junp

eel
xaak utiaal u piisil kaach tikin baaloob
utiaal jaantbil, jeex le neekoobo.
MATEO 5:6-21 Kiimak

oolal. Disipuloob: u s

aasil y

ookol kaab 12
yaan u bisaal tu t

aan le juezoo-
bo . 22 Ch

een baale tene kin
waalikteexe jeel m

aaxak ma tu
xuulul u kuuxil ti u sukuune
yaan u bisaal tu t

aan le juezoo-
bo, baale jeel m

aaxak ka u tan
u sukuun y

eetel poochile yaan u
bisaal tu t

aan le Nukuch Juezoo-
bo, tsoole jeel m

aaxak ka u yaal
ti u sukuun: Mix baal a biilal,
j-ma naat! , jeel u n

aajmatik u
puulul tu k

aakil Gehenae.1
23 Bey t

uuno, wa t

aan a bi-
sik junp

eel baax a kub te al-

taro baale teelo ku kaajaltech
kuuxtech a sukuune, 24 pat
akt

aan ti le altar le baax ta biso.
T

aanile xeen a wutsk

int le tala-
mil yaantech y

eetel a sukuuno,
ken suunakech t

uune ka kubik.
25 Le t

aan a bineex tu yik-
nal le juezo, ilawil a s

eeb utsk

in-
tik le talamil yaantech y

eetel le
m

aax takik a poolo, tumen bik u
kubech ti le juezo, y

eetel le jue-
zo ka u kubech ti le carcelero
utiaal ka u kalecho. 26 Tumen
tu jaajil kin waalikteche, ma
b

in j

ookkech wa ma a l

aaj boot
tak u tsook centavo1 ti le baax a
paxmo.
27 A wu uymeex aalaab

uuchjeakil: Ma unaj a l

uubul
ti adulterioi .1 28 Baale tene
kin waalikteexe tul

aakal m

aax
ku sen chaantik junt

uul koolel
utiaal u ts

iboltik u n

uup-
chital tu y

eetele, tsook u l

uu-
bul ti adulterio tu y

eetel ichil
u puksiikal. 29 Le oolale, wa
Mt 5:221 Lela junp

eel k

uuchil tuux ku
t

ookaal kaach basura tu jookajil Jeru-
sal

en. Ilaak Tip. 9. 261 Lit.: cuadran-
te, lela junp

eel chantaakin jach junp

it
u tojol. 271 Lela leti ken n

uupkeban-
chajak junt

uul xiib wa junt

uul koolel
tsokaan u beel.
a x-nooj ich t

aan u beetik a ke-
bantale, luse ka a p

ikchinte.
Tumen maas maalob ka p

aatak
minaan junx

eet a w

inklil ke ka
p

ikchintaak tul

aakal a w

inklil
te Gehenao. 30 Bey xan, wa a
x-nooj kab t

aan u beetik a ke-
bantale, xote ka a pule. Tumen
maas maalob ka p

aatak minaan
junx

eet a w

inklil ke ka p

ik-
chintaak tul

aakal a w

inklil te
Gehenao.
31 Tsoole aalaab xan: Jeel
m

aaxak ka u divorciartuba ti
u yatane u ts

aa u juunil di-
vorcio ti . 32 Ch

een baale, te-
ne kin waalikteexe tul

aakal
m

aax ku divorciarkuba ti u ya-
tan wa ma tu yoolal n

uupkeba-
ne1 jeel u beetik u l

uubul u ya-
tan ti adulterioe, tsoole jeel
m

aaxak ku tsookol u beel y

ee-
tel junt

uul koolel u divorciarmu-
ba, baale ma yoolal n

uupkeba-
ne, ku l

uubul xan ti adulterio.
33 A wuuymeex xan aa-
laab ti le m

aakoob

uuchjeaki-
lo: Ma unaj a jurar wa ma
ken a b

eeykunti. Baaxe unaj
a beetik tul

aakal le baax a waal-
maj ti J

eeobao . 34 Baale te-

ne kin waalikteex: Ma a jura-
reex mix yoolal kaan, tumen
lelo u trono Dios; 35 mix yoo-
lal Luum, tumen lelo u k

aan-
cheil u talk

uuntik u yook; mix
yoolal Jerusal

en, tumen u kaa-
jal le nojoch Reyo. 36 Mix yoo-
lal a pool unaj a jurar, tumen ma
tu p

aajtal a sutik sakil wa boo-
xil mix junk

uul u tsootsel a pool.
37 Baaxe ken a waaleex yaan a
beetkeex junp

eel baale, beeteex;

Mt 5:321 Gr.: porn

eya. Le taana ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas
n

uupchitaloob ku bintu contrau leyDio-
so. Ilaak Tip. 4.
13 Altar. Adulterio, divorcio, jurar MATEO 5:22-37
wa kawaalikeex maatane ma a
beetkeex; tumen le baax ku p

it-
m

aan ti lela ti le j-Kasaan1 u
taalo.
38 A wuuymeex aalaab xan

uuchjeakil: M

aax ku puchik u
yich wa m

aaxe yaan xan u puu-
chul u yich, m

aax ku jutik u koj
wa m

aaxe yaan xan u juutul u
koj. 39 Baale tene kin waalik-
teex: Ma a sutkeex u jeel le
loob ku beetaalteexo, baaxe
m

aax ku lajkech ta x-nooj puu-
ke, sut ul

aak u ts

eel a puuk
ti. 40 Wa yaan m

aax xan u
k

aat u bisech tu t

aan le juezoob
utiaal u tokik u y

aal a nooke,
chaa xan u chaik ul

aak u y

aa-
lalo. 41 Wa yaan m

aax ku obli-
gartikech a w

aant u bis u kuuch
y

ookol junp

eel kilometroe

aant
u bis y

ookol kaap

eel kil

ometro.
42 Wa yaan m

aax ku k

aatiktech
wa baaxe, ts

aati, ma a sutik a
paach ti le m

aax ku k

aatiktech
taakin u maj

aanto.1
43 A wu uymeex aalaab

uuchjeakil: Kaab

eet a yaabil-
tik a w

eet m

aakil y

eetel a pek-
tik a enemigo. 44 Baale te-
ne kin waalikteex: Ma u
xuulul a yaabiltikeex a enemi-
goex y

eetel orarneneex tu yoo-
lal le m

aaxoob chapachtikeexo,
45 utiaal a weeskeex u paala-
leex a Taataex yaan te kaano,
tumen letie ku beetik u j

ookol
Kiin tu y

ookol le kasaanoobo
bey xan y

ookol le utsoobo y

ee-
tel ku beetik u k

aaxal ja y

oo-
kol le utsoobo bey xan y

ookol le
kasaanoobo. 46 Tumen wa ka
yaabiltikeex le m

aaxoob yaabil-
tikeexo, baax jeel u siibilteex
Mt 5:371 Wa: Kaasilbaal. 421 Teela
t

aanu y

uuchul taan ti u maj

aantaal taa-
kin x-ma interesil.
tu yoolale? Ma wa l

aayli letie
baax xan ku beetik le m

aaxoob
kamik le impuestoobo? 47 Wa
xan ch

een a sukuuneex ka salu-
dartikeexe, jach wa nojoch
baax ka beetkeex? Ma wa l

aay-
li letie baax ku beetik le j-t

aan-
xel luumiloobo? 48 Teex t

uu-
ne unaj a ch

uukaantaleex jeel
bix a Taataex yaan te kaan
ch

uukaan ti tul

aakal baalo.
6
Jach kan

aanteex ma a beet-
keex baaloob maalobtak
ch

een utiaal ka ilaak tumen le
m

aakoobo, wa mae mix baal
kun siibilteex tumen a Taataex
yaan te kaano. 2 Ken a beet
uts ti le

ootsiloob t

uuno ma
a wustik trompeta ta t

aan, jeex
u beetik le j-kaap

eel ichoob
te sinagogaob y

eetel te bejoo-
bo, tumen letiobe ku beetkoob
utiaal ka

uuchuk taan maalob
tu yoolaloob. Tu jaajil kin waa-
likteex: Letiobe minaan ul

aak
baax ken u kamoob. 3 Baale
teche, ken a beet uts ti le

ootsi-
loobo, ma u yoj

eeltik a x-ts

ik
kab baax ku beetik a x-nooj ka-
bo, 4 utiaal beyo ma u yilaal
tumen u maasil le uts ka beetik
ti le

ootsiloobo. ATaata t

uun, le
m

aax paktikech desde tuux ma
tu p

aajtal a wilko yaan u bootik-
tech.
5 Ken orarnakeex xane ma
unaj a beetkeex jeex le j-kaa-
p

eel ichoobo, tumen letiobe uts

tu taan u waataloob orar te si-
nagogaobo bey xan tu esquinail
le k

ookoch bejoobo ch

een utiaal
ka ilaakoob tumen le m

aakoobo.
Tu jaajil kin waalikteex: Letio-
be minaan ul

aak baax ken u ka-
moob. 6 Baale teche ken orar-
nakeche, ooken ch

een ta juunal
ta cuarto, ken tsookok a ka-
MATEO 5:386:6 U yaabiltaal enemigoob. Ma a wustik trompeta 14
lik le joonajo orarnen ti a Taa-
ta yaan te kaano.1 A Taa-
ta t

uun ku yilik tul

aakal baalo
yaanu bootiktech. 7 Ken orar-
nakech t

uune ma a babal aalik
junp

eelili baal, jeex u beetik le

m

aaxoob ma u kaj

ooloob Dio-
so, tumen letiobe ku tuklikoobe
ikil u sen aalikoob yaab taanoo-
be yaan u yuubaaloob. 8 Bey
t

uuno ma a beetkabaex jeex le-
tiobo, tumen Dios a Taataexe u
yojel baax kaab

eetteex tak t

aa-
nil ti a k

aatkeexti.
9 Teex t

uune, bey unaj a ora-
reexa:
K-Taata yanech te kaa-
no, kiliichk

uuntaak1 a kaaba.
10 Taalak a Reino, beetaak baax
a k

aat te kaano bey xan way

Luume. 11 Ts

aa k-ooch waaj
utiaal le kiina. 12 Perdonart
k-paax,1 jeel bix toon tsook
k-perdonartik le m

aaxoob pax-
miloono. 13 Ma a chaik k-l

uu-
bul ti baax kaas, baaxe kan

aan-
toon ti le j-Kasaano.1
14 Tumen wa ka perdonarti-
keex le kaas ku beetaalteex
tumen le m

aakoobo, a Taataex
yaan te kaano yaan xan u per-
donartikeex; 15 baale wa ma
ta perdonartikeex le kaas ku
beetaalteexo, a Taataexe ma
xan ken u perdonart le kaas ka
beetkeexo.
16 Ken ayunarnakeexe,1 ma
a w

ootsilkuntik a wicheex jeex
u beetik le j-kaap

eel ichoobo,
tumen letiobe ku chaik u k

oo-
koltal u yichoob utiaal ka ilaak
tumen le m

aakoob bey t

aan u
ayunaroobo. Tu jaajil kin waa-
Mt 6:61 Wa: ti a Taata ma tu p

aajtal
u yilaalo. 91 Wa: ilaak kiliich,
santificartaak. 121 Wa: k-kebanoob.
131 Wa: Kaasilbaal. 161 Ilaak Tip. 16.
likteex: Letiobe minaan ul

aak
baax ken u kamoob. 17 Baa-
le teche, ken ayunarnakeche, jii
aceite ta pool y

eetel po a wich
18 utiaal ma u yilaal tumen le
m

aakoob t

aan a ayunaro, baa-
xe ka ilaak tumen a Taata yaan
te kaano. A Taata t

uun yaan
te kaan ku yilik tul

aakal baalo
yaan u bootiktech.
19 Xuuluk a muchk

intikeex
ayikaliloob way Luume, tuux
ku kask

uunaj kamas, tuux ku
kuuxumtal tul

aakal baal y

eetel
tuux ku yokol m

aakoob utiaal
ookol. 20 Baaxe muchk

inteex
ayikaliloob te kaano, tuux
ma tu kask

uunaj kamas, tuux
ma tu kuuxumtal mix baal y

ee-
tel tuux ma tu yokol m

aa-
koob utiaal ookol. 21 Tumen
le tuux yaan a ayikaliloobe ti
yaan xan a puksiikali.
22 Le icho letie baax s

aasil-
kuntik le w

inklilo, le oolale wa
s

aasil1 awiche tul

aakal aw

inklil
kun s

aasiltal. 23 Baale wa ka-
saan1 a wiche tul

aakal a w

inkli-
le yaan u y

eejocheental. Wa
jaaj

eejocheen le s

aasil yaante-
cho, bukaaj t

uun

eejocheenil a
w

inklil!
24 Mix m

aak jeel u p

aajtal
u beetkuba palitsil ti kaat

uul
tsuuloobe, tumen yaan u pektik
junt

uuli y

eetel yaan u yaabiltik
ul

aako, wa yaan u biskuba y

eetel
junt

uuli y

eetel yaan u n

aachtal
ti ul

aako. Ma tu p

aajtal a beet-
kabaex palitsil ti Dios y

eetel ti
le Ayikaliloobo.
25 Le oolale kin waalik-
teex: Xuuluk a chiichnaktaleex
Mt 6:221 Wa: minaan u kasaanil, ku
paakat ch

een junp

eelili tuux, jach uts.

231 Wa: kaschajaan; ku ts

iboltik baax
ma u tiaali.
15 Bix unaj k-orar. Ayuno. Kaat

uul tsuuloob MATEO 6:7-25
yoolal a kuxtaleex1 tu yoolal
baax ken a jaanteex wa baax ken
a wukeex, wa yoolal a w

inkli-
leex tu yoolal baax ken a b

uu-
kinteex. Ma wa maas kaanaan
le kuxtal ke le janalo? Y

eetel
ma wa maas kaanaan le w

ink-
lil ke le nooko? 26 Jach ilawi-
leex le ch

ichoob ku xiknaloob
te kaano; letiobe ma tu paaka-
loob, ma tu joochoob mix tu l

is-
koob u yich u paakaloob ti chii-
loob. Kex beyo, ku ts

eentaaloob
tumen u Taataob yaan te kaa-
no. Ma wa maas kooj a tojoleex
ti letiobi? 27 M

aax ti teex
ikil u sen chiichnaktale, jeel u
chowakk

intik junp

it maas u
kuxtale? 28 Bey xan yoolal le
nooko, baaxten ka chiich-
naktaleex? Kaanbalneneex ti
bix u nuuktal le looloob yanoob
te k

aaxo; letiobe maatech u

k

imskubaob meyaj y

eetel maa-
tech u chuuyoob; 29 baale kin
waalikteexe tak Salom

on kex
jach t

aaj ayikal kaache ma tu
vestirtuba jeex junk

uul ti le loo-
looba. 30 Wa Dios bey u vestir-
tik u cheiloob y

eetel u x

iwiloob
k

aax, kex ch

een bejlaa kuxaa-
noob y

eetel s

aamale ku puulu-
loob te k

aako, ma wa maas
jeel u vestirtikeexe, m

aakeex
junp

it a fejeex? 31 Le oola-
le, junpuli ma a sen chiich-
naktaleex ka a waaleex: Baax
ken k-jaante?, wa baax ken
k-uke? wa baax ken k-b

uu-
kinte?. 32 Tumen tul

aakal le
baalooba letie baax ku ch

ikil u
kaxt le m

aaxoob maatech u me-
yajtikoob Dioso. ATaataex yaan
te kaano u yojel kaab

eetteex
tul

aakal le baalooba.
Mt 6:251 Lit.: a almaex. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A.
33 Le oolale, ma u xuulul
a kaxtikeex t

aanil u Reino Dios
y

eetel u justicia, tul

aakal t

uun le
ul

aak baalooba yaan xan u
tsaabalteex. 34 Le beetke jun-
puli ma a sen chiichnaktaleex
yoolal u kiinil s

aamal, tumen
s

aamale yaan xan u yantal baa-
loob jeel u beetik a chiichnakta-
leexe. Cada kiine yaan y

eetel le
chiichnakiloob ku taasko.
7
Xuuluk a juzgareex utiaal
ma a juzgartaaleex, 2 tumen
jeel bix a juzgareexe bey xan kan
juzgartbileexo, y

eetel jeel bix a

piiseexe bey xan kan pisbileexo.
3 Baaxten t

uun ka wilik le so-
jol yaantuyich a sukuuno, baale
ma ta wilik le nuxi che katakbal
ta wicho? 4 Wa bix u p

aajtal a
waalik ti a sukuun: Chaa in j

oo-
sik le sojol yaan ta wicho?; tsoo-
le, ile!, teche yaan junp

eel nu-
xi che tawich. 5 J-kaap

eel ich!
Y

aaxe j

oos le nuxi che katakbal
ta wicho, utiaal ka p

aatak a wi-
lik tubeel bix jeel a j

oosik le so-
jol yaan tu yich a sukuuno.
6 Ma a ts

aaikeex le kiliich
baaloob ti le peekoobo, mix a
pulkeex a perlaex tu t

aan k

ee-
kenoob utiaal ma u pepechaati-
koob y

eetel utiaal ma u sutku-
baob xan u xeexeteexoob.
7 Ma u xuulul a k

aatkeex,
tumen yaan u tsaabalteex; ma u
xuulul a kaaxaneex, tumen yaan
a kaxtikeex; ma u xuulul a
koopeex, tumen yaan u jeebel-
teex joonaj. 8 Tumen tul

aakal
m

aax ku k

aatke ku tsaabalti,
tul

aakal m

aax ku kaaxane ku
kaxtik y

eetel tul

aakal m

aax ku
koope ku jeebel joonaj ti.
9 U jaajile, m

aax ichileex jeel u
ts

aaik junp

eel tuunich ti u paal

MATEO 6:267:9 Ma a chiichnaktal. T

aanil le Reinoo. Kaaxan 16
ken u k

aat waaje? 10 Wa xan

ku k

aatik junt

uul kaye, m

aasa
ma tu ts

aaik junt

uul kaan ti?
11 Le oolale, wa teex kex ka-
saaneex a wojel a ts

aaex maa-
lob baaloob ti a paalaleexe, kux
t

uun a Taataex yaan te kaano?,
ma wa maas jeel u ts

aaik maa-
lob baaloob ti le m

aaxoob k

aa-
tiktio?
12 Le oolal t

uune, tul

aakal le
baaxoob a k

aateex ka beetaak-
teex tumen le m

aakoobo, teexe
bey xan kaab

eet a beetkeextio-
bo. Tumen u jaajile letie baax
ku kaansik le Ley y

eetel le Pro-
fetaobo.
13 Ookeneex ti le nuunut
joonajo, tumen nojoch y

eetel
k

ooch le bej ku bisik m

aak ti
xuulsajilo, y

eetel yaab m

aaxoob
ku binoobi; 14 baale nuut le
joonajo y

eetel chichan le bej ku
bisik m

aak ti kuxtalo, y

eetel ma
yaab m

aaxoob kaxtik le beja.
15 Kan

aantabaex ti le ma
jaajil profetaob ku taaloob ta
wiknaleex bey tamanoobe, baa-
le u jaajile loboob1 maatech u
yuubik u naajtaloob. 16 Ti u
yichoobe1 ti ken a kaj

oolteex
m

aaxoobi. M

aasa maatech u
tookol uvaob mix higoob ti kii-
xoob? 17 Bey t

uun xano, tu-
l

aakal maalob chee ku ts

aaik
maalob ich, baale tul

aakal che
kaschajaane ma patal le ich
ku ts

aaiko. 18 Junk

uul maa-
lob chee ma tu p

aajtal u ts

aaik
u yich ma patali; junk

uul che
kaschajaane ma xantu p

aajtal u
ts

aaik maalob ich. 19 Tul

aakal
che ma tu ts

aaik maalob iche

Mt 7:151 Lela junt

uul ts

itsik baalche
ku k

imsik u y

eet baalcheil; ch

ikaan ti
junt

uul ts

itsik peek. 161 Lela t

aan u
taan ti le baaxoob ku beetkoobo.
ku k

uulchaktaale ku puulul ich
k

aak. 20 U jaajile, ti u yichoo-

be ti ken a kaj

oolteex le m

aa-
koob jeelo.
21 Ma tul

aakal m

aax ku yaa-
likten: Yuumtsil, Yuumtsil, b

in
okok tu Reinoil le kaano, baa-
xe ch

een le m

aax ku beetik baax
u k

aat in Taata yaan te kaano.

22 Te kiin jeelo yaab m

aa-
koob ken u yaaloobten: Yuum-
tsil, Yuumtsil, ma wa profeti-
zarnajoon ta kaabai? Ma wa
t-j

oosaj demonioob y

eetel t-bee-
taj yaab ul

aak nukuch baaloob1
ta kaabai?. 23 Baale tene
yaan in waaliktiob: Junpuli ma
in kaj

ooleexi! N

aachkuntabaex
ti teen, kaakas m

aakeex!
24 Bey t

uuno, tul

aakal m

aax
ku chenxikintik y

eetel ku beetik
le baaxoob tsook inwaalika, bey
junt

uul xiib jach yaan u naat tu
beetaj u yotoch y

oo ch

aaltune.
25 Sen k

aax ja,

aalkabnaj le jao,
kaamchaj le iiko ka joop u jaa-
jatsaal le najo, baale ma l

uu-
bi tumen y

oo ch

aaltun beetaa-
bi. 26 Baale tul

aakal m

aax ku
chenxikintik le baaxoob tsook
in waalika ch

een baale ma tu
beetke, bey junt

uul xiib jach mi-
naan u naat tu beetaj u yo-
toch y

oo arenae. 27 Sen k

aax
ja,

aalkabnaj le jao, kaamchaj le
iiko ka joop u jaajatsaal le na-
jo, ka l

uubi, bey t

uun jach tsoo-
kiktio.
28 Ka tsook t

uun u yaalik Je-
s

us le baalooba, le yaabkach
m

aakoobo p

aat jaajap u chiob

yoolal bix u kaansaj, 29 tumen
letie ku kaanskoob kaach bey
junt

uul m

aak tsaan autoridad
tie, ma jeex le escribaobo.
Mt 7:221 Wa: yaab milagroob.
17 Regla de oro. Nuunut joonaj. Naj y

oo ch

aaltun MATEO 7:10-29
8
Ka

eem Jes

us te puuko,
yaabkach m

aakoob binoob
tu paach. 2 Junt

uul m

aak
yaan lepra tie n

aats tu yiknale
ka xolaj tu t

aan utiaal u yeesik
tsiikil ti, ka tu yaalaj: Yuumtsil,
wa a k

aate jeel u p

aajtal a tsa-
kikene. 3 Jes

us t

uune tu ti-
chaj u kabe ka tu p

eetskabtaj
t

aan u yaalik: In k

aat. Utschaj-
kech. Te s

uutuk jeelo luk le
lepra tio. 4 Ka t

uun tu yaalaj
Jes

us ti: Ilawil ma a waalik ti
mix m

aak, baale xeen ka u yi-
lech le sacerdoteo, y

eetel kub
le siibal tu yaalaj Mois

es unaj u
tsaabalo, beyo yaan u yoj

eelti-
koob tsook a wutstal.
5 Ka ook Jes

us Capernaume,
n

aats junt

uul u nojchil1 le solda-
doob tu yiknale, ka tu k

aat

ool-
taj ti 6 t

aan u yaalik: Yuum-
tsil, in palitsile chilikbal tin najil
tumen minaan u muuk u w

in-
klil, y

eetel t

aan u sen muyaj.
7 Letie tu yaalajti: Ken kuch-
ken teelo kin tsakik. 8 U noj-
chil le soldadoobo tu n

uukajti:
Yuumtsil, tene ma in n

aajalt-
maj ka ookkech tin wotochi,
baale ch

een aal ka utschajak in
palitsil, leti t

uune yaan u tojtal
u y

ool. 9 Tumen tene l

aayli ti
yanen y

aanal autoridade, y

eetel
yaan xan soldadoob y

aanal in
autoridad. Ken in waal ti jun-
t

uul: Xeen! , ku bin; y

eetel ken
in waal ti ul

aak: Kooten! , ku
taal; y

eetel ken in waal ti in
palitsil: Beet lela! , ku beetik.
10 Ka tu yuubaj Jes

us lela, jaak
u y

oole ka tu yaalaj ti le m

aa-
xoob ku binoob tu paacho: Tu
jaajil kin waalikteex: Tu luumil
Mt 8:51 Wa: centuri

on; lela junt

uul co-
mandante tsaan 100 soldadoob u
nuukte.
Israele ma in kaxt mix junt

uul
m

aak jach nojoch u fe jeex le
m

aaka. 11 Tsoole kin waalik-
teexe, yaan u taal yaab m

aakoob
j-lakiniloob y

eetel j-chikiniloo-
be y

eetel yaan u m

uul kutaloob
janal y

eetel Abrah

an, Isaak y

ee-
tel Jacob te tu Reinoil le kaano.
12 Baale u paalaloob le rei-
noo yaan u p

ikchintaaloob te
t

aankab tuux

eejocheeno. Tee-
lo ti kun okoloobi y

eetel ti ken
u karacht u kojoobi. 13 Je-
s

us t

uune tu yaalaj ti u nojchil
le soldadoobo: Xeen,

uuchuk le
baax ka creertik kun

uuchlo. Le
palitsil t

uuno utschaj ti le s

uu-
tuk jeelo.
14 Le ka ook Jes

us tu yotoch
Pedroe, tu yilaj u suegra Pedro
chilikbal y

eetel t

aan u chokwil.
15 Jesuse tu machaj tu kabe
ka s

ischaj u chokwil. Le koolel

t

uuno l

ike ka joop u beetik u

yooch Jes

us. 16 Ka

aakabcha-
je le m

aakoobo tu bisoob tu yik-
nal Jes

us yaab m

aaxoob okaan
demonio tiob; ch

een y

eetel jun-
p

eel taane tu j

oosaj le demo-
nioobo, y

eetel tu tsakaj xan tu-
l

aakal le m

aaxoob kojaanoobo.
17 Lela

uuch utiaal ka b

eeycha-
jak le baax aalaab y

eetel u chi
le profeta Isa

aso: Letie tu
chaaj k-kojaaniloob y

eetel tu bi-
saj k-muyajiloob.
18 Ka tu yilaj Jes

us ba-
pachtaan tumen yaab m

aakoo-
be, tu yaalajtiob ka xiikoob tu-
l

aak u ts

eel le jao. 19 Junt

uul
escribae n

aats tu yiknale ka tu
yaalajti: J-Kaansaj, yaan in bin
ta paach jeel tuuxak ka xiike-
che. 20 Baale Jesuse tu yaa-
lajti: Le chomakoobo yaan u
sajkaboob, y

eetel le ch

ichoob
ku m

aanoob te kaano yaan u
MATEO 8:1-20 Tsaak u palitsil soldado. Tsaak u suegra Pedro 18
kuob, baale u Paal m

aake mi-
naan tuux u talk

uuntik u pool.
21 Ul

aak junt

uul ti le m

aaxoob
tsaypachtik Jesuso tu yaalaj xan
ti: Yuumtsil, y

aax t

aanil chaa
in bin in muk in taata. 22 Je-
suse tu yaalajti: Taalakech tin
paach mantats, y

eetel chaa ti le
kimenoob ka u muk u y

eet kime-
niloobo.
23 Ka tsook u naakal ti jun-
p

eel barcoe naak xan u disipu-

loob tu y

eetel. 24 Le t

aan u bi-
noobo k

aaj junp

eel kaamkach
iik te k

aan

aabo, yoolal lelo le
jao joop u yokol ichil le barcoo;
baale Jesuse t

aan kaach u we-
nel. 25 Letiob t

uune bin u yaj-
soob, ka tu yaaloobti: Yuum-
tsil, salvartooni, tumen t

aan
k-b

uulul!. 26 Baale letie tu
yaalajtiob: Baaxten jach saaj-
keex?, baaxten jach junp

it a
fejeex?. L

ike ka tu keyaj le
k

aan

aabo bey xan le iiko, ka
p

aat jach jejetskil tul

aakal.
27 Letiobe jaak u y

ooloobe ka
tu yaaloob: Baax clase m

aakil
lela? Tumen tak iik y

eetel k

aa-
n

aab uuyik u taan.
28 Ka kuch tul

aak u ts

eel le
jao, tu luumil le gadarailoo-
bo, ilaab tumen kaat

uul m

aa-
koob okaan demonio tiob t

aan u
j

ookloob te tuux yaan le muk-
naloobo, le m

aakooba jach t

aaj
ts

ikoob, le oolal tul

aakal m

aak
sajak m

aan te bejo. 29 Letiob
t

uune tu yawtoob: Baax yaan
k-il ta w

eetel, u Paal Dios? Taa-
lech wa a beet k-muyaj kex ma
kuchuk le kiin aalaan tumen
Dioso?. 30 N

aach te tuux ya-
noobo, yaan junm

uuch k

eeke-
noob t

aan u jaanloobi. 31 Le
demonioob t

uuno tu k

aat

ool-
toob ti Jes

us: Wa ka j

ooskoon
ti le m

aakooba, chaa k-okol ti le
k

eekenoobo. 32 Leti t

uune,
tu yaalajtiob: Xeeneex!. Ka
j

ookoobe ka ookoob ti le k

ee-
kenoobo; tul

aakal le k

eekenoob
t

uuno tu pulubaob te k

aan

aab
desde te sen kaanal k

uuchil
tuux yanoobo, ka l

aaj k

imoob.
33 Baale le m

aaxoob kan

aantik
le k

eekenoobo p

uutsoobe ka
binoob te kaajo, ka tu yaaloob
tul

aakal baax

uuchi, tak le baax

uuch y

eetel le m

aaxoob okaan
kaach demonio tiobo. 34 Tu-
l

aakal u m

aakiloob le kaajo bi-
noob tak tuux yaan Jes

us; le ka
tu yiloobe, tu sen k

aat

ooltoob
ti ka j

ookok ti u luumiloob.
9
Le oolale, naak te barcoo,
m

aan te tul

aak ts

eelo ka
ook tu kaajal. 2 Taasaab t

uun
tu yiknal junt

uul m

aak mi-
naan u muuk u w

inklil chilik-
bal ti junp

eel camilla. Ka tu yilaj

le fe yaantiobo, Jesuse tu yaa-
laj ti le m

aak minaan u muuk u
w

inklilo: Yanak a w

ool, in
Paal! Tsook u perdonartaal a
kebanoob. 3 Jujunt

uul escri-
baob t

uune k

aaj u yaalikoob
ichil u puksiikaloob: Le m

aa-
ka t

aan u pochik Dios. 4 Je-
suse, tumen u yojel baax ku tuk-
likoobe tu yaalaj: Baaxten ka
tuklikeex baaloob kaastak ichil
a puksiikaleex? 5 Baax maas
ma talam u yaalaali: Tsook u
perdonartaal a kebanoob, wa u
yaalaal: L

iken y

eetel x

imbal-
nen? 6 Baale utiaal ka a wo-
j

eelteex yaan autoridad ti u Paal
m

aak way Luum utiaal u per-
donartik le kebanoobo... ka
tu yaalaj ti le m

aak minaan u
muuk u w

inklilo: L

iken, cha
a camillae ka xiikech ta wo-
toch. 7 Le m

aak t

uuno l

ike
19 Ku keyik iik. Ku j

oosik demonio. Ku perdonar MATEO 8:219:7
ka bin tu yotoch. 8 Le ka tu yi-
loob lelo, le m

aakoobo sen sa-
jakchajoobe ka joop u nojbeen-
k

uuntkoob Dios, le m

aax ts

aa
autoridad ti le w

inikoobo.
9 Le t

aan u lukul Jes

us teelo,
tu yilaj junt

uul m

aak ku kaaba-
tik Mateo, kulukbal te k

uuchil
tuux ku bootaal le impuestoo-
bo, ka tu yaalajti: Kooten tin
paach. Mateo t

uune l

ike ka
bin tu paach. 10 Te kiin jeelo,
le kulukbal Jes

us yiknal le mesa
tu yotoch Mateoo, taal yaab
j-kam impuestoob y

eetel ul

aak
j-keban m

aakoobe, ka kulajoob
janal y

eetel Jes

us bey xan y

eetel
u disipuloob. 11 Baale le fari-
seoobo ka tu yiloob lela k

aaj u
yaalikoob ti u disipuloob Je-
s

us: Baaxten a j-kaansajeexe
ku janal y

eetel le j-kam im-
puestoobo bey xan y

eetel ul

aak
j-keban m

aakoob?. 12 Jesuse
tu yuubaj lela ka tu yaalajtiob:
Le m

aaxoob toj u y

ooloobo
ma kaab

eettiob junt

uul docto-
ri, baale le m

aaxoob kojaanoo-
bo kaab

eettiob. 13 Xeeneex
t

uun, ka a kaneex baax u k

aat
u yaal lela: In k

aat ka a chaex

ootsilil, ma ka a kubeexten
k

imsbil baalcheobi . Tumen te-

ne ma taalen in tan m

aaxoob
toj u kuxtaloobi, baaxe taalen
in tan j-keban m

aakoob.
14 Taal t

uun u disipuloob
Juane ka tu k

aatoobti: Baax-
ten toon y

eetel le fariseoobo
k-ayunar, baale a disipuloobe
maatech u ayunaroob?. 15 Je-
suse tu n

uukajtiob: U amigoob
le noviotsilo minaan baax oolal
u yaatal u y

ooloob le tiaan le no-
viotsil tu yiknaloobo, m

aasa?
Baale yaan u kuchul u kiinil u
lusaal le noviotsil tiobo; ti t

uun
kun ayunaroobi. 16 Mix m

aak
ku pakakoktik junp

eel

uuchben
nook y

eetel junx

eet t

uumben
nook, tumen ken u motsuba le
t

uumben nooko jeel u maas jen-
kesik u jaatlil le

uuchbeno.
17 Mix m

aak xan ku ts

aaik
t

uumben vino ti

uuchben bol-
saob de k

eewel.1 Tumen wa ku
ts

aaike le bolsaobo ku x

ikloob
y

eetel ku w

eekel le vinoo, le bol-
saob t

uuno ku kastaloob. Baa-
xe le t

uumben vinoo ku tsaabal
ti t

uumben bolsaob de k

eewel,
beyo mix junp

eel ku kastali.
18 Le t

aan u yaaliktiob le baa-
looba, taal junt

uul gobernante tu
yiknale ka xolaj tu t

aan utiaal u
yeesik tsiikil ti, ka tu yaalaj: In
hijae tsook wal u k

imil beoraa,
baale kooten ka a ts

aa a kab tu
y

ookol utiaal ka kuxlak.
19 L

ik t

uun Jesuse ka joop
u bin tu paach; u disipuloob xa-
ne binoob tu y

eetel. 20 Junt

uul
koolel tsookdoce jaaboob k

aajak
u m

aan kiik tie, n

aats paachil
ti Jesuse ka tu machaj u f lecoil
u nook, 21 tumen ku tuklik
kaach: Wa ka in mach kex ch

een
u nooke, jach jeel in wutstale.
22 Jesuse tu sutubae ka tu yilaj
le koolelo, ka tu yaalajti: Hija,
ma a chaik saajkil. Tuyoolal a fe-
je tsook a wutstal. Te s

uutukil
t

uuno le koolelo utschaji.
23 Le ka ook tu yotoch le
gobernante y

eetel le ka tu yi-
laj le m

aaxoob t

aan u paxkoob
flautaob bey xan le yaabkach
m

aakoob t

aan u yawat okoloobo,
24 Jesuse tu yaalajtiob: J

ooke-
neex, tumen le chan x-ch

uupa-
lo ma kimeni, ch

een t

aan u we-
nel. Yoolal lela k

aaj u cheejtaal
Mt 9:171 Wa: odreob.
MATEO 9:8-24 Taan Mateo. Noviotsil. Ku tsaakal koolel 20
tumen le m

aakoobo. 25 Ch

een
pelak j

ookik le yaabkach m

aa-
koobo ook Jesuse ka tu machaj u
kab le chan x-ch

uupalo, ka t

uun
l

ik le chan x-ch

uupalo. 26 Le
baax

uucha tsikbaltaab tak ti
tul

aakal le kaajoob yanoob naa-
tso.
27 Le t

aan u lukul Jes

us tee-
lo, kaat

uul m

aakoob ch

oopoob
joop u binoob tu paach t

aan u
yawtikoob: Chatoon

ootsilil, u
Paal1 David. 28 Ka ook Jes

us
te najo, le kaat

uul m

aakoob
ch

oopoobo n

aatsoob tu yiknal,
ka k

aataabtiob tumen Jes

us:
Ka creertikeex wa jeel u p

aajtal
in ts

aaik u s

aasilil a wicheexe?.
Letiobe tu n

uukoob: K-creer-
tik, Yuumtsil. 29 Jes

us t

uune
tu machaj u yichoobe ka tu yaa-
lajtiob:

Uuchukteex le baax ka
creertikeexo. 30 Ka t

uun yan-
chaj u s

aasilil u yichoob. Tsoole
Jesuse tu jach aalajtiob: Ilawi-
leex ma u yoj

eeltaal tumen mix
m

aak. 31 Baale ka tsook u
j

ookloobe le baax

uucha tu tsik-
baltoob tak ti tul

aakal le kaajoob
yanoob naatso.
32 Ch

een baale le t

aan u luk-
loob teelo, taasaab tu yiknal Je-
s

us junt

uul m

aak toot okaan jun-
t

uul demonio ti; 33 le ka tsook
u j

oosaal le demonioo, le m

aak
tooto k

aaj u taan. Le yaabkach
m

aakoob t

uuno jach jaak u y

oo-
loob ka joop u yaalikoob: Mix
junt

een ilaak tu luumil Israel
junp

eel baal beya. 34 Baale le

fariseoobo k

aaj u yaalikoob: Le-
tie m

aax gobernartik le demo-
nioob ts

aaik p

aajtalil ti utiaal u
j

oosik le demonioobo.
35 Jes

us t

uune joop u x

im-
baltik tul

aakal le kaajoob y

ee-
Mt 9:271 Ilaak u tsolajil Mt 1:1.
tel le mejen kajtaliloobo, t

aan
u kaansaj tu sinagogailoob, t

aan
u kaaytik u maalob p

eektsi-
lil le Reinoo y

eetel t

aan u tsakik
le m

aaxoob yaan jejel

aas kojaa-
nil y

eetel muyajil tiobo. 36 Le

ka tu yilaj le yaabkach m

aakoo-
bo, tu chaaj

ootsilil tiob
tumen beyoob tamanoob loo-
biltaanoob y

eetel kiitpajaanoob
minaan mix m

aak kan

aantkoo-
be. 37 Ka t

uun tu yaalaj ti u
disipuloob: U jaajile, le joocho
yaab, baale le m

aaxoob ku joo-
choobo junp

itoob. 38 Le oo-
lale, k

aat

oolteex ti u Yuumil le
kool ka u t

uuxt ul

aak m

aakoob
utiaal le joocho.
10
Le oolale tu t

uuxtaj tan-
bil u doce disipuloobe ka
tu ts

aaj p

aajtalil tiob utiaal u
j

ooskoob le demonioobo y

eetel
utiaal u tsakikoob tul

aakal le
m

aaxoob yaan jejel

aas kojaanil
y

eetel muyajil tiobo.
2 U kaaba le doce aposto-
loobo leti lelooba: Y

aaxe, Si-
m

on ti m

aax ku yaalaal Pedro,
y

eetel Andr

es u y

itsin; Santia-
go y

eetel Juan, u paalaloob Zebe-
deo; 3 Felipe y

eetel Bartolom

e;
Tom

as y

eetel Mateo le m

aax ku
kamik impuestoobo; Santiago u
paal Alfeo, y

eetel Tadeo; 4 Si-
m

on le cananitao y

eetel Judas
Iscariote le m

aax kuch u traicio-
nart Jesuso.
5 Jesuse tu t

uuxtaj kaaytaj u
doce apostoloob t

aan u yaalik-
tiob beya: Ma a bineex tuux
kajaan le j-t

aanxel luumiloobo,
y

eetel ma awookleex ti mix jun-
p

eel ti le kaajoob yanoob Sama-

riao, 6 baale xeeneex ch

een
tu yiknal u kajn

aaliloob Is-
rael, m

aaxoob beyoob tama-
noob saatloobe. 7 Le t

aan a
21 Tsaak ch

oop, toot. Jooch. 12 apostoloob MATEO 9:2510:7
bineexo kaayteex lela: U Rei-
noil kaane tsook u n

aatsal.
8 Tsakeex m

aaxoob kojaa-
noob, kaa kuxk

inteex m

aaxoob
kimenoob, tsakeex m

aaxoob
yaan lepra tiob y

eetel j

ooseex
demonioob. Siibil ta kamileex;
siibil xan ka a ts

aaex. 9 Ma
a biskeex oro, plata mix cobre
utiaal u bolsail a kaxnakeex,
10 mix s

aabukaan utiaal le via-
jeo; ma a biskeex kaap

eel a noo-
keex, mix ul

aak a xaanabeex,
mix ul

aak a x

oolteex; tumen le
m

aax ku meyajo u n

aajaltmaj u
yooch.
11 Ti jeel baalak kaajil wa
chan kajtalil ka ookkeexe, kax-
teex m

aax ku n

aajmatik u yuu-
bik le baax ken a kaayteexo y

ee-
tel p

aateneex tu yiknal tak ken

j

ookkeex teelo. 12 Ken ook-
keex te najo, saludarteex le
m

aaxoob yanoobo t

aan a ts

i-
boltkeex ka yanak jeetselil tiob.
13 Wa ku n

aajmatkoobe yanak-
tiob le jeetselil ka ts

iboltkee-
xo; baale wa ma tu n

aajmatkoo-
be p

aatak ti teex le jeetselilo.

14 Wa yaan tuux ma ta kaam-
leex mix tu yuubaal le baax ka
waalikeexo, le ken j

ookkeex te
naj wa te kaajo, t

iteex u luu-
mil a wookeex. 15 Tu jaajil kin
waalikteex: Tu Kiinil le Jui-
cioo maas jeel u chaabal

ootsi-
lil ti u kaajiloob Sodoma y

eetel
Gomorra ke ti le kaaj tuux ma
kaameexo.
16 Ileex!, t

aan in t

uuxtikeex
bey tamanoob ichil loboobe;1 le
oolale, kan

aant bix a m

aaneex
jeex u beetik le kaanoobo, baa-
le kuxleneex x-ma siipilil jeex le
Mt 10:161 Lela junt

uul ts

itsik baalche
ku k

imsik u y

eet baalcheil; ch

ikaan ti
junt

uul ts

itsik peek.
palomaobo. 17 Kan

aantabaex
ti le m

aakoobo, tumen yaan u
kubkeexoob ti u jueziloob
le kaajo y

eetel yaan u jaa-
jatskeexoob tu sinagogailoob.
18 Yaan xan u biskeexoob tak
tu t

aan gobernadoroob y

eetel re-
yoob tin woolal, lelo yaan u
ts

aaik tuux u yoj

eeltikoob baax
ka creertikeex bey xan u yo-
j

eeltaal tumentul

aakal le j-t

aan-
xel luumiloobo! 19 Ch

een baa-
le, ken kuubkeexe ma a sen
chiichnaktaleex yoolal baax ken
a waaleex wa bix ken a waa-
lileex, tumen ti le s

uutuk jeelo
ti kun tsaabil a woj

eelteex baax
ken a waaleexi; 20 tumen ma
ch

een teex ka taaneexi, baa-
xe u kiliich muuk a Taataex ku
taan ta woolaleex. 21 Tsoole,
le sukuuntsilo yaan u kubik u
y

itsin utiaal ka k

imsaak, y

ee-
tel le taatatsilo yaan u kubik u
paal, y

eetel le paalaloobo yaan u
ts

aaikubaob tu contra u taataob

y

eetel yaan u beetik u k

im-
saaloob. 22 Teex t

uune yaan
a chapektaaleex tumen tul

aakal
m

aak tu yoolal in kaaba, baale
le m

aax kun ch

uukpajal u y

ool
tak tu xuule leti b

in u salvar-
tuba. 23 Ken chapachtaakeex
ti junp

eel kaaje, p

uutskeex ti
ul

aak kaaj; tumen tu jaajil kin
waalikteex: Ken kuchuk u Paal
m

aake, teexe ma a l

aaj x

imbal-
teex u kaajiloob Israeli.
24 Le disipuloo ma maas no-
joch ti le m

aax kaansiko, mix
le palitsil maas nojoch ti u tsuu-
lilo. 25 Le disipuloo ch

een ku
p

aajtal u kuchul u beetuba jeex
le m

aax kaansiko, y

eetel le pali-
tsilo ch

een ku p

aajtal u kuchul u
beetuba jeex u tsuulilo. Le beet-
ke wa ti u yuumil naj tsook u
MATEO 10:8-25 Bix unaj u kaaytajoob. A chapektaaleex 22
yaalaal Beelzebub1 tie, ma wa
maas jeel uyaalaal xanti le m

aa-
xoob yanoob tu najilo? 26 Le
oolale, ma a chaikeex saajkil
tiob, tumen minaan mix baal pi-
xaan ka p

aatak ma u ch

ikpa-
jal, y

eetel minaan mix baal taa-

kaan ka p

aatak ma u yoj

eeltaal.
27 Le baax kin waalikteex ich

eejocheenile, aaleex te s

aasilo;
le baax kin x-mukul aalikteexo,
kaayteex y

ookol u techoil le na-
joobo. 28 Ma a chaikeex saaj-
kil ti le m

aaxoob ku k

imskoob
le w

inklilo baale ma tu p

aajtal
u xuulskoob ti le kuxtalo;1 baa-
xe chaex saajkil ti le m

aax jeel
u p

aajtal u xuulsik ti le w

ink-
lil bey xan ti le kuxtal te Ge-
henao.2 29 Ma wa tu koonol
kaat

uul mejen ch

ichoob ch

een
tu yoolal junp

eel chan taakin?1

Kex beyo, mix junt

uul ti letiob
ku l

uubul luum wa ma u yo-
j

eeltaal tumen a Taataex yaan te
kaano. 30 Tsoole tak u tsoo-
tsel a pooleexe l

aaj xokaanoob.
31 Le oolale, ma chaikeex saaj-
kil, teexe maas kooj a tojoleex ti
yaab mejen ch

ichoob.
32 Jeel m

aaxak ka u yaal u
kaj

oolen tu t

aan le m

aakoobo,
teen xane yaan in waalik in
kaj

ool tu t

aan in Taata
yaan te kaano; 33 baale jeel
m

aaxak ka u yaal ma u kaj

oo-
lentu t

aan le m

aakoobo, teen xa-
ne yaan in waalik ma in kaj

ool
tu t

aan in Taata yaan te kaa-
no. 34 Ma a tuklikeex wa taa-
len in taas jeetselil way Luume;
Mt 10:251 Lela ul

aak kaaba ku tsaabal
ti Satan

as. 281 Lit.: alma. Gr.: sikj

e.
Ilaak Tip. 7A. 282 Lela junp

eel k

uuchil
tuux ku t

ookaal kaach basura tu jooka-
jil Jerusal

en. Ilaak Tip. 9. 291 Lit.: tu
yoolal junp

eel asari

on; lela junp

eel taa-
kin jach junp

it u tojol. Ilaak Tip. 11.

ma taalen in taas jeetselili, baa-
xe taalen in taas jatslant

aam-
bail.1 35 Tumen taalen in beet
u jatskuba le m

aakoobo; le hijo-
tsilo yaan u bin tu contra u taa-
ta, le hijatsilo tu contra u maa-
ma, y

eetel le x-ilibtsilo tu contra

usuegra. 36 U jaajile, tuyotoch
m

aake ti kunyantal u enemigoo-
bi. 37 Le m

aax maas u yaabilt-
maj u taata wa u maama ti tene,
ma u n

aajaltmaj u taal tin paa-
chi; y

eetel le m

aax maas u yaa-
biltmaj u hijo wa u hija ti te-
ne, ma u n

aajaltmaj u taal tin
paachi. 38 Tul

aakal m

aax ma
tu y

ootik u kuch u cheil u mu-
yaj1 utiaal u taal tin paache, ma
u n

aajaltmaj u taal tin paachi.
39 Le m

aax ku salvartik u kuxta-
le yaan u peertik, le m

aax ku
peertik u kuxtal tinwoolale yaan
u salvartik.
40 Le m

aax ku kamkeexe ku
kamken xan, y

eetel le m

aax ku
kamkene ku kamik xan le m

aax
t

uuxteno. 41 Le m

aax ku ka-
mik junt

uul profeta tumen pro-
fetae, yaan u kamik le baax ku
n

aajaltik junt

uul profetao; y

eetel
le m

aax ku kamik junt

uul m

aak
toj u kuxtal tumen toj u kuxta-
le, yaan u kamik le baax ku n

aa-
jaltik junt

uul m

aax toj u kuxtalo.
42 Y

eetel jeel m

aaxak ka u ts

aa
u yuk junp

eel vaso s

is ja ti jun-
t

uul ti le disipuloob1 tumen di-
sipuloe, tu jaajil kin waalikteex:
Yaan u kamik u n

aajalil.
11
Bey t

uuno, ka tsook u
tsolik Jes

us baax unaj u
beetik u doce disipuloobe, luk
teelo ka bin kaansaj y

eetel
kaaytaj te tul

aak kaajoobo.
Mt 10:341 Lit.: espada. 381 IlaakTip. 6.
421 Lit.: mejentakoob.
23 Saajkil ti k

imil. Familiaob jatsaanoob MATEO 10:2611:1

2 Baale le tiaan Juan te car-
celo tu yuubaj u yaalaal baax
ku beetik Cristo, ka tu t

uuxtaj u
disipuloob 3 k

aatikti: Teech
wa le M

aax Aalaan Kun Taalo,
wa yaan k-p

aatik ul

aak?.
4 Jesuse tu n

uukajtiob: Xeen a
waaleex ti Juan le baax ka wuu-
yikeex y

eetel ka wilkeexa: 5 Le
ch

oopoobo ku kaa yantal u s

aa-
siloob, le m

ooch u yookoobo ku
x

imbaloob, le yaan lepra tiobo

ku tsaakaloob, le k

ookoobo ku
jeepajal u xiknoob, le kimenoo-
bo ku kaa kuxk

intaaloob, y

ee-
tel ti le

ootsiloobo ku kaaytaal
le maalob p

eektsilo; 6 kiimak
u y

ool le m

aax ma tu t

oochpajal
tin woolalo.
7 Le t

aan u kaa bin u disi-
puloob Juan te tuux taaloo-
bo, Jesuse k

aaj u yaalik ti le
yaabkach m

aakoob yoolal Jua-
no: Baax j

ookeex a wi-
leex te desiertoo? Junk

uul sa-
kab ku y

uuntaal tumen le iiko?
8 Baax t

uun j

ookeex a wileex?
Junt

uul m

aak u b

uukintmaj
kookoj nookoob? Si le m

aaxoob
b

uukintik kookoj nookoobo tu
yotoch reyoob yanoob! 9 U jaa-
jile, baax oolal t

uun j

ookeex?
Utiaal ka awileex junt

uul profe-
ta? U jaajile, kin waalikteex: le-
tie maas nojoch ti junt

uul pro-
feta. 10 Juane letie m

aax tu
yoolal ts

ibtaab lela: Ile! Tene

t

aan in t

uuxtik in j-bisaj taan
utiaal ka xiik t

aanil ti teech, le-
tie yaan u maalobk

intik le bej
tuux kan m

aano! . 11 Tu jaa-
jil kin waalikteex: Ichil tul

aa-
kal le m

aaxoob tsook u s

ijloo-
bo, mix m

aak maas nojoch ti
Juan Bautista, baale le u maas
chichnil ti u Reinoil le kaano
maas nojoch ti leti. 12 Tumen
desde tu kiiniloob Juan Bautis-
ta tak bejlae, le m

aakoobo jach
t

aan u yilik u tiaalintikoob u
Reinoil kaan, y

eetel le m

aa-
xoob jach ku ch

ikil u kaxtoo-
be ku tiaalintikoob. 13 Tumen
tul

aakal le Profetaob bey xan
le Leyo, profetizarnajoob tak tu
kiiniloob Juan. 14 Wa teex ka
w

ootik t

uun a kameexe, lela le-
ti le El

as kun taalo. 15 Le
m

aax yaan u xikine, u yuub lela.
16 M

aax y

eetel ken in ket le
generaciona? Bey jeex le mejen
paalaloob kulukbaloob te k

i-
wiko, ku yawtikoob u y

eet b

aa-
xaloob, 17 t

aan u yaaliktiob:
T-paxaj le flautao, baale teexe
ma

ookotnajeexi; awat okolna-
joon, baale teexe ma ta loolo-
xaj a tseemeex utiaal a wees-
keex okomchajaan a w

ooleexi.
18 Bey t

uun xano, ka taal Jua-
ne ma jaani mix ukulnaj jeex
u maasilo, baale le m

aakoobo
tu yaaloob: Okaan demonio ti;
19 ka taal u Paal m

aake jaa-
ni y

eetel ukulnaj jeex u maasi-
lo, baale le m

aakoobo ku yaali-
koob: Ileex! Le m

aaka jach
maatech u ts

aaik u piis u ja-

nal y

eetel yaab u yukik vino, ku
biskuba y

eetel le j-kam impues-
toobo bey xan y

eetel j-keban
m

aakoob. Jeel bixake, yoolal
le baaloob maalobtak ku bee-
tik m

aako ku ch

ikpajal yaan u
naat.
20 Jes

us t

uune joop u keyik
le kaajoob tuux tu beetaj

oo-
li tul

aakal le milagroobo, tumen
u kajn

aaliloobe ma tu kexaj u
tuukuloobi : 21

Ootsilech,
Coraz

n!

Ootsilech, Betsaida!,
tumen wa tu kaajiloob Tiro
y

eetel Sid

on ka beetaak kaach
le milagroob beetaab ichileexa,
MATEO 11:2-21 Ku n

uukaal u k

aatchi Juan. Aalaab baal tiob 24

bejlaa

uuch kulak u kajn

aaliloob
ich taan y

eetel u nookil yaj

oolal
utiaal u yeeskoob tsook u kexik
u tuukuloobe. 22 Le oolal kin
waalikteex: Tu Kiinil le Juicioo
maas jeel u chaabal

ootsilil ti
u kaajiloob Tiro y

eetel Sidone
ke ti teex. 23 Kux t

uun teech,
Capernaum, yaan wa a noj-
baalk

uuntaal tak te kaano? Tak
te Muknal1 kan

eemelo; tumen
wa tu kaajil Sodoma ka beetaak
kaach le milagroob beetaab ta
wiknalo, bejlaa tsook u p

aatal
kaach tak te kiinooba. 24 Le
oolale kin waalikteex: Tu Kii-
nil le Juicioo maas jeel u chaa-
bal

ootsilil ti u kaajil Sodomae
ke ti teech.
25 Te kiinoob jeelo, Jesuse
tu yaalaj beya: In Taata, teech
u Yuumil kaan y

eetel Luum.
Kin kiikitantkech tu t

aan le
m

aakoobo, tumen ta weesaj ti
le mejen paalaloobo le kaansa-
joob ta taakaj ti le m

aa-
xoob jach kaanbalnajaanoob
y

eetel yaan u naatoobo. 26 Be-
yo, inYuum, tumen bey taw

ooti-
lak ka

uuchko. 27 Tul

aakal le
baalooba tsook u tsaabal in wo-
j

eelt tumen in Taata, mix m

aak
u jach kaj

ool le Paalo, ch

een
le Taatao; mix m

aak xan u jach
kaj

ool le Taatao, ch

een le Paa-
lo. Y

eetel ti jeel m

aaxak xan u
k

aat le Paalo ku ts

aaik u kaj

oolte. 28 Kooteneex tin wik-

nal, tul

aakleex m

aaxeex yaab a
meyajeex y

eetel aal a kuucheex,
teen ken in beet a jeelsikabaex.
29 Biseex ta w

ookoleex u cheil
in kuuch y

eetel kaanbalneneex
ti teen, tumen tene ma s

eeb in
kuuxili y

eetel kabal u y

ool in
Mt 11:231 Lit.: Hades. Ilaak Tip. 8.
puksiikal, beyo jeel a kaxtikeex
jeelel a tiaaleexe.1 30 Tumen
u cheil in kuuche ma talam
u bisaali, y

eetel in kuuche jach
s

aal.
12
Ti junp

eel u kiinil Saba-

doe Jesuse m

aan te tuux
pakaan trigoo. U disipuloobe
wiijchajoobe, ka joop u toki-
koob u yiij le trigoo ka joop u
jaantkoob. 2 Le ka tu yilaj le
fariseoob lela, tu yaaloobti: Ile!
A disipuloobe t

aan u beetkoob
le baax ma uts u beetaal tu kii-
nil Sabadoo. 3 Letie tu yaa-
lajtiob: Ma wa a xokmeex le
baax tu beetaj David y

eetel le
m

aaxoob ku m

aanoob tu y

ee-
tel le ka wiijchajoobo? 4 Ma
wa ook tu najil Dios ka tu jaan-
toob xan le waaj kubaan, kex
ma unaj u jaantkoobo? Ma wa
lela ch

een le sacerdoteob unaj u
jaantkoobo? 5 Ma wa a xok-
meex xan te Ley tuux ku yaali-
ke le sacerdoteobo ku meyajoob
te templo tak tu kiinil S

aba-
do, y

eetel lela ma keban u yilaa-
li? 6 Baale kin waalikteexe le
m

aax yaan waye maas nojoch ti
le temploo. 7 Wa ka a naateex
kaach baax u k

aat u yaal lela:

In k

aat ka a chaex

ootsilil, ma
ka a kubeex k

imsbil baalcheo-
bi, bejlaa ma t

aan a waalikeex
kaas baax ku beetik le m

aaxoob
minaan u siipilooba. 8 Tumen
u Paal m

aake leti uYuumtsilil le
Sabadoo.
9 Le ka luk Jes

us teelo, ook ti
junp

eel sinagoga; 10 teelo tu

yilaj junt

uul m

aak tikin junp

eel
u kab. Utiaal t

uun u kaxtikoob
baax oolal u takikoob u poo-
le, tu k

aatoobti: Maalob wa
Mt 11:291 Lit.: a almaex.
25 S

aal u kuuch Jes

us. U Yuumtsilil S

abado MATEO 11:2212:10
ka tsaakak m

aak tu kiinil S

aba-
do?. 11 Jesuse tu yaalajtiob:
Wa junt

uul ti teex ch

een jun-
t

uul u yalak taman yaan, baa-
le ku l

uubul ichil junp

eel jool
tu kiinil Sabadoe, m

aasa jeel u
bin u j

oose? 12 Wa beyo, ma
wa maas nojoch u tojol junt

uul
m

aak ti junt

uul tamani? Le oo-
lale, maalob ka beetaak baax
uts tu kiinil S

abado. 13 Ka
t

uun tu yaalaj ti le m

aako:
Tich a kab. Letie tu tiche ka
utschaji, p

aat maalobil jeex le

ul

aak u kabo. 14 Baale le fa-
riseoobo j

ookoobe ka joop u
m

uuch tuklikoob bix jeel u
p

aajtal u k

imskoobe. 15 Le ka
tu yoj

eeltaj Jes

us lelo, luk tee-
lo. Yaab m

aakoob xan binoob tu
paach ka tu l

aaj tsakaj le m

aa-
xoob kojaanoobo, 16 baale tu
jach kub

eentajtiob ma u yaali-
koob m

aax leti, 17 utiaal ka
b

eeychajak le baax tu yaalaj le
profeta Isa

asa:
18 Ile! Lela in palitsil, le
m

aax in y

eeymajo, m

aax in yaa-
biltmaj, tu yoolal m

aax kiimak-
chaj in w

ool!1 Yaan in ts

aaik
in kiliich muuk tu y

ookol, y

ee-
tel yaan u yeesik ti le kaa-
joob jach bix u justicia Dio-
so. 19 Ma b

in baateltaanaki,
ma b

in awatnaki; mix b

in uu-
yaak u taan te k

ookoch bejoo-
bo. 20 Ma b

in u kach mix jun-

p

eel sakab oopoli, ma xan b

in u
tup mix junp

eel meecha ku bu-

tsilankili tak ken u yutsk

int tu-
l

aakal baal kaschajaan. 21 U
jaajile le kaajoobo yaan u kubik
u y

ooloob ti u kaaba.
22 Taasaab t

uun tu yiknal
Mt 12:181 Wa: in alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A.
junt

uul m

aak ch

oop y

eetel toot,
okaan demonio ti; ka tu tsakaj.
Le m

aak t

uuno p

aajchaj u taan
bey xan u paakat. 23 Le yaab-
kach m

aakoobo jach jaak u y

oo-
loob, ka joop u yaalikoob: Le
m

aaka, letie wa u Paal1 Davi-
da?. 24 Le ka tu yuuboob le-
la, le fariseoobo tu yaaloob: Le
m

aaka ku j

oosik le demonioob
ch

een y

eetel le p

aajtalil tsaan-
ti tumen Beelzebub, u noj-
chil le demonioobo. 25 Jesu-
se tumen u yojel baax ku
tuklikoobe, tu yaalajtiob: Tu-
l

aakal reino ku paklan baateel
u kajn

aaliloobe, yaan u xuulul-
ti, y

eetel tul

aakal kaaj wa naj
ku paklan baateel le m

aaxoob
yanoob ichilo, yaan u bin kaa-
sil ti. 26 Bey t

uun xano wa Sa-
tan

as ku tojolchintik Satanase,
tu juunal ku baateel tu contra.
Bix t

uun jeel u p

aatal waatal
u reinoe? 27 Tsoole, wa y

ee-
tel u p

aajtalil Beelzebub kin j

oo-
sik le demonioobo, m

aax t

uun
ts

aaik p

aajtalil ti a disipuloex
utiaal u j

ooskoob xan le demo-
nioobo? Le beetke a disipuloex
kun eesik ma maalob le baax ka
waalikeexo. 28 Baale wa y

ee-
tel u kiliich muuk Dios kin j

oo-
sik le demonioobo, lelo ku yeesi-
ke tsook u kuchul u Reino Dios
ta wiknaleex kex ma a ts

aaex
cuentai. 29 Wa junt

uul m

aak u
k

aat u yokolt le baaxoob yaan tu

yotoch junt

uul m

aak muukaa-
ne, ma wa t

aanil unaj u ka-
xik le m

aak muukaano? Ch

een
bey t

uun jeel u p

aajtal u tokik-
ti le baaxoob yaan tu yotocho.
30 Le m

aax minaan tin w

eete-
le, tin contra yaan; le m

aax ma
Mt 12:231 Ilaak u tsolajil Mt 1:1.
MATEO 12:11-30 Ku tsaak tu kiinil S

abado. Belzebub 26
tu molik wa baax tin w

eetele, ku
kiitbesik.
31 Le oolale kin waalikteex:
Tul

aakal keban y

eetel poochi-
le yaan u perdonartaal ti m

aak,
baale le poochil ku beetaal tu
contra le kiliich muuko ma kun
perdonartbil. 32 Jeex wa ka
taanak wa m

aax tu contra u Paal
m

aake, yaan u perdonartaal ti,
baale jeel m

aaxak ka taanak tu
contra le kiliich muuko junpu-
li ma kun perdonartbil, mix te
y

ookol kaaba1 mix te t

uumben
y

ookol kaab ku taalo.
33 Teexe jeel u p

aajtal a
beetkabaex jeex junk

uul maa-
lob che ku ts

aaik maalob iche,

wa jeex junk

uul che ma patal
ku ts

aaik ich ma patale, tumen

yoolal u yiche ku kaj

ooltaal
le cheo. 34 U chiibaleex kaan,
bix jeel u p

aajtal a waalikeex
baaloob maalobtak wa kaakas
m

aakeexe? Tumen tu chi m

aak
ku j

ookol tul

aakal baax yaan
tu puksiikal. 35 Junt

uul m

aak
utse ku yeesik le maalob baa-
loob u l

ismo; baale junt

uul
m

aak kasaane ku yeesik le kaa-
kas baaloob u l

ismo. 36 Kin
waalikteexe jeel baalak kaas
ka aalaak tumen le m

aa-
koobo, tu Kiinil le Juicioo yaan
u juzgartaaloob tu yoolal le-
lo; 37 tumen tu yoolal le baa-
xoob ka waaliko yaan u yaalaal
utsech, y

eetel tu yoolal le baa-
xoob ka waaliko yaan u yaalaal
kasaanech.
38 Utiaal t

uun u n

uukikoob
u taan Jesuse, jujunt

uul escri-
baob y

eetel fariseoobe tu yaa-
loobti: J-Kaansaj, k-k

aat ka
a beet junp

eel ch

ikulal utiaal
Mt 12:321 Ilaak Tip. 16.
k-ile. 39 Leti t

uune tu n

uu-
kajtiob: Junp

eel generaci

on ka-
saan y

eetel ku traicionartik Dio-
se ma tu xuulul u kaxtik
junp

eel ch

ikulal, baale ma kun

eesbil mix junp

eel ch

ikulal ti,
ch

een u ch

ikulal Jon

as le pro-
fetao. 40 Tumen jeel bix Jon

as
p

aat ichil u nak le nuxi kay

oox-
p

eel kiin y

eetel

ooxp

eel

aaka-
be, bey xan u Paal m

aake

oox-
p

eel kiin y

eetel

ooxp

eel

aakab
kun yantal y

aanal luum. 41 Tu
Kiinil le Juicioo, u m

aakiloob
N

nivee yaan u l

isaaloob jun-
m

uuch y

eetel le generaciona, le-
tiob t

uune yaan u yaalikoob
kaas baax tu beetaj u m

aakiloob
le generaciona, tumen letiobe tu
kexaj u tuukuloob yoolal le baax
tu kaaytaj Jonaso, baale, ileex!,
le m

aax yaan waye maas nojoch
ti Jon

as. 42 Tu Kiinil le Jui-
cioo, u reinail Noojole yaan u l

i-
saal junm

uuch y

eetel le genera-
ciona, leti t

uune yaan u yaalik
kaas baax tu beetaj le genera-
ciona, tumen le reinaa taal des-
de tu maas n

aachil le Luuma
utiaal ka u yuub le baaxoob ku
yaalik kaach Salom

on tu yoolal
le naat yanchajtio, baale, ileex!,
le m

aax yaan waye maas nojoch
ti Salom

on.
43 Le ken j

ookok junt

uul de-
monio ti junt

uul m

aake ku
m

aan ti tikin k

uuchiloob t

aan
u kaxantik tuux u jeelel, baa-
le ma tu kaxtik. 44 Leti t

uune
ku yaalik: Yaan in suut tin wo-
toch tuux lukeno; ken kuchuk
t

uune ku yilik mix m

aak yani,
baale m

istaan y

eetel jatsuts-
k

intaan. 45 Leti t

uune ku bi-
ne ku taasik ul

aak siete demo-
nioob maas kasaanoob ke leti,
ken ookkoobe ti ku p

aatloobi,
27 Keban minaan u perdonil. U ch

ikulal Jon

as MATEO 12:31-45
y

eetel le bix u p

aatal le m

aak
ken tsookko maas kaas ti le bix
yanil tu k

aajbalo. Lela bey xan
kun

uuchul ti le kasaan genera-
ciona.
46 Le t

aan kaach u kaansaal
le yaabkach m

aakoob tumen Je-
suso, kuch u maama y

eetel u
y

itsnoobe, ka p

aatoob t

aankab
y

eetel tu yaaloob taak u taa-
noob tu y

eetel. 47 Le oolale,
yaan m

aax aal ti Jes

us: Ile!
A maama y

eetel a w

itsnoo-
be ti waalakbaloob te t

aanka-
bo y

eetel u k

aatoob taan ta w

ee-
tel. 48 Leti t

uune tu yaalaj ti
le m

aax aaltio: M

aax in maa-
ma y

eetel m

aax in w

itsinoob?.
49 Tu tichaj u kab tu tojil u di-
sipuloobe, ka tu yaalaj: Ile! Jeel
in maama y

eetel in w

itsnooba.
50 Tumen jeel m

aaxak ka u beet
le baax u k

aat in Taata yaan te

kaano, leti in w

itsin, in kiik wa
in maama.
13
L

aayli ti le kiin jeelo,
j

ook Jes

us te najo ka bin
kutal tu j

aal le k

aan

aabo,
2 teelo yaabkach m

aakoob
muchlajoob tu yiknal. Leti t

uu-
ne naak ti junp

eel barcoe
ka kulaji, tul

aakal le yaabkach
m

aakoobo ti p

aatoob waatal tu
j

aal le jao. 3 Ka joop u kaan-
siktiob yaabkach baaloob ich
kettaanoob, ka tu yaalajtiob:
Ileex! Junt

uul m

aake j

ook paa-
kal, 4 le t

aan u bin u paakalo,
jujunp

eel semillaobe l

uuboob
te bejo, ka taal le ch

ichoobo
ka tu lukoob. 5 Ul

aak semi-
llaobe l

uuboob ich tuunichoob,
tuux ma yaab luum yani, le-
looba s

eeb j

ookikoob tumen ma
taam u luumili. 6 Baale ka
j

ook le kiino t

ookaaboob ka ti-
joob, tumen ma taam u moo-
tsoobi. 7 Ul

aak semillaobe
l

uuboob ich kiixoob, ka nuuk-
chaj le kiixoobo ka tu pe-
choob le paakaloobo. 8 Baale
ul

aak semillaobe l

uuboob y

oo-
kol maalob luum, ka joop u yi-
chankiloob, yane tu ts

aaj cien
u p

eelel u yich, ul

aake sesen-
ta, ul

aake treinta. 9 Le m

aax
yaan u xikine, u yuub lela.
10 U disipuloob t

uune n

aa-
tsoob tu yiknale ka tu yaa-
loobti: Baaxten ku meyajtech
kettaanoob utiaal a kaansik le
m

aakooba?. 11 Letie tu n

uu-
kajtiob: Ti teexe ku tsaabal
a woj

eelteex le kiliich baa-
loob taakaanoob yaan yil y

eetel
u Reinoil kaan, baale ti letiobe
ma. 12 Tumen le m

aax yaan-
tie yaan u tsaabal u maasil ti,
y

eetel yaan u beetaal u yaabtal
le baax yaantio, baale le m

aax
minaantie tak le bukaaj yaantio
yaan u lusaalti. 13 Le beetik
ku meyajten kettaanoob utiaal
in kaanskoob, tumen kex t

aan u
paakatoobe ma tu yilkoob mix
baal, kex t

aan u yuubikoobe ma
tu chenxikintikoob mix baal mix
tu naatkoob baax u k

aat u yaale.
14 Letiob b

eeykuntik le baax u
yaalmaj le profeta Isa

asa: Yaan
a wuuyikeex, baale ma ken a
naateex; u jaajile yaan a paaka-
teex, baale mix baal ken a wi-
leex. 15 Tumen u puksiikal le
m

aakooba ma u k

aat u kam mix

baali, u xiknoobe ma u k

aat u
yuuboob mix baali, y

eetel letio-
be tsook u mutsik u yichoob;
beyo mix bikin kun paakatoob
y

eetel u yichoob, mix kun chen-
xikinoob y

eetel u xiknoob, utiaal
ma u chaikoob u kuchul tu puk-
siikaloob le baax kin waaliktio-
MATEO 12:4613:15 U y

itsinoob Jes

us. U biilal le kettaano 28
bo utiaal ka u kex u tuukuloob,
ka in tsakoob.
16 Ch

een baale teexe kii-
mak a w

ooleex tumen ka paa-
kateex y

eetel a wicheex, y

eetel
ka wuuyajeex y

eetel a xikneex.
17 Tumen tu jaajil kin waalik-
teex: Yaab profetaob y

eetel m

aa-
koob tu beetoob baax utse tu
ts

iboltaj u yilkoob le baaxoob

ka wilkeexa, baale ma tu yiloo-
bi, tu ts

iboltaj u yuubikoob le
baaxoob ka wuuyikeexa baale
ma tu yuuboobi.
18 Teex t

uune chenxikin-
teex baax u k

aat u yaal u tsikba-

lil le m

aak j

ook paakalo. 19 Le
m

aax uuyik u p

eektsilil le Rei-
no baale ma tu naatiko, ku taal
le j-Kasaano1 ku j

ookpaytik le
baax paak tu puksiikalo; lela
letie semilla paak tu j

aal le be-
jo. 20 Le paak ich tuunichoo-
bo letie m

aax uuyik le p

eektsilo
y

eetel ku s

eeb kamik y

eetel kii-
mak

oolal. 21 Baale tumen ma
taamchaj u mootse ku kuxtal
junp

it kiin, baale ken yanak ta-

lamiloob wa ken chapachtaak tu
yoolal le p

eektsilo, tu s

eebaanil
ku beetaal u t

oochpajal. 22 Le
semilla paak ich kiixoobe letie
m

aax uuyik le p

eektsilo, baa-
le u sen chiichnakiloob le y

oo-
kol kaaba1 y

eetel u ts

iboltaal le
ayikalilo2 ku pechikoob u taan
Dios y

eetel ma tu chaikoob u
yantal u yich. 23 Baale le se-
milla paak y

ookol maalob luu-
mo letie m

aax uuyik le p

eektsi-
lo, ku naatik y

eetel ku yichankil;
yane ku ts

aaik cien u p

eelel u
yich, ul

aake sesenta, ul

aake
treinta.
Mt 13:191 Wa: Kaasilbaal. 221 Ilaak
Tip. 16. 222 Wa: u tuusul m

aak tumen
le ayikalilo.
24 Jesuse tu tsikbaltajtiob le
ul

aak kettaana: U Reinoil kaa-
ne bey jeex junt

uul m

aak tu
pakaj maalob trigo tu koo-
le. 25 Baale le t

aan u we-
nel tul

aakal le m

aakoobo, taal
u enemigoe ka tu pakaj kaa-
kas x

iw ichil le trigoo, ka bini.

26 Le ka j

ook le trigo y

eetel le
ka joop u yantal u yiije, ch

ik-
paj xan le kaakas x

iwo. 27 Le
oolale u palitsiloob u yuumil le
koolo, taaloobe ka tu yaaloob-
ti: Tsuul, ma wa maalob tri-
go ta pakaj ta kooli? Tuux
t

uun u taal le kaakas x

iwo?.
28 Letie tu yaalajtiob: Junt

uul
m

aax pekmilen beet lela. Le-
tiobe tu yaaloobti: A k

aat wa
t

uun ka xiikoon k-muchk

inte?.
29 Letie tu yaalaj: Ma; tumen
ken a muchk

inteexe bik a jo-

keex le trigo pate y

eetel le kaa-
kas x

iwo. 30 Chaex u m

uul
nuuktaloob tak ken kuchuk u
kiinil le joocho; te kiin jeelo,
yaan in waalik ti le m

aaxoob ku
joochoobo: Muchk

inteex t

aa-
nil le kaakas x

iwo ka a ka-
xeex u k

uukuchal utiaal t

ookbil;
ken tsookke ka molkeex le trigo
utiaal ka a ts

aaex tin chiilo .

31 Jesuse tu tsikbaltajtiob le
ul

aak kettaana: U Reinoil kaa-
ne bey jeex junp

eel u neek mos-

taza1 chaab tumen junt

uul m

aa-
ke ka tu pakaj ich u kool. 32 U
jaajile leti u maas chichnil ti tu-
l

aakal le neekoobo, baale ken
nojochchajke, leti u maas noj-
chil ti tul

aakal le janalbeen x

i-
woobo, ku suut junk

uul nojoch
cheil y

eetel tu kaboobe ti ku
taal kajtal le ch

ichoob ku xik-
naloobo.
Mt 13:311 Ilaak Tip. 16.
29 J-paakal, kaakas x

iw, u neek mostaza MATEO 13:16-32

33 Jesuse tu tsikbaltajtiob le
ul

aak kettaana: U Reinoil kaa-
ne bey jeex le levadura ku chaik
junt

uul koolel utiaal u xaaktik
kex y

eetel diez kilos harina tak
ken siipik tul

aakal le juucho.
34 Jesuse y

eetel kettaanoob
tu tsikbaltaj tul

aakal le baaloob
ti le yaabkach m

aakooba. U jaa-
jile, mix baal tu kaansajtiob wa
ma y

eetel kettaanoobi; 35 le-
la

uuch utiaal ka b

eeychajak le
baax tu yaalaj le profetaa: Yaan
in kaansaj y

eetel kettaanoob;
yaan in ts

aaik oj

eeltbil baaloob
taakaaniliob desde ka beetaab
y

ookol kaab.1
36 Ka tsook u bin le yaabkach
m

aakoobo, Jesuse ook ich naj. U
disipuloob t

uune binoob tu yik-
nale ka tu yaaloobti: Tsoltoon
u kettaanil le kaakas x

iw j

ook
te koolo. 37 Letie tu n

uu-
kajtiob: Le m

aax pak le maa-
lob trigoo letie u Paal m

aako;
38 le koolo letie y

ookol kaabo.
Le maalob trigoo letie u paa-
lal le Reinoo, baale le kaakas
x

iwo letie u paalal le j-Kasaa-

no, 39 y

eetel le enemigo pako
letie Kaasilbaalo.1 Le joocho le-
tie u kiiniloob u tsookol ti le
y

ookol kaaba, y

eetel le m

aaxoob
ku joochoobo letie angeloobo.
40 Le oolale, jeel bix u moolol le
kaakas x

iw utiaal t

ookbilo, bey
kun

uuchul tu kiiniloob u tsoo-
kol ti le y

ookol kaaba. 41 U
Paal m

aake yaan u t

uuxtik u an-
geloob tu reino, utiaal ka u mo-
loob tul

aakal le baaloob ku bee-
tik u t

oochpajal m

aako bey xan
le m

aaxoob beetik baax kaa-
so, 42 le angeloob xano yaan u
Mt 13:351 Teela t

aan u y

uuchul taan ti
u paalal Ad

an y

eetel Eva. 391 Lit.: Dia-

blo, u k

aat u yaale j-l

isaj taan.
p

ikchintkoob te k

aako. Teelo
ti kun okoloobi y

eetel ti ken u
karacht u kojoobi. 43 Te kii-
noobo le m

aaxoob beetik baax
utso, tu Reino u Taataobe yaan
u l

eembal u s

aasiloob jeex le
Kiino. Le m

aax yaan u xikine, u
yuub lela.
44 U Reinoil kaane bey jeex
junp

eel tesoro mukaan y

ee-
tel kaxtaab ichil junp

eel terreno
tumen junt

uul m

aake; le m

aako
tu kaa mukaj, y

eetel tumen jach
kiimak u y

oole, bine ka tu ko-
naj tul

aakal le baax yaantio ka
tu manaj le terrenoo.
45 U Reinoil kaan xane bey
jeex junt

uul j-koonol ku bin ka-
jalkaaj t

aan u kaxtik maalob
perlaobe. 46 Le ka tu kaxtaj
junp

eel perla jach kooj u tojole,

bine ka tu s

eeb konaj tul

aakal le
baax yaantio ka tu manaj.
47 U Reinoil kaan xane bey
jeex junp

eel u nuxi redil chuk

kay ku puulul te k

aan

aab y

ee-
tel ku chukik jejel

aas kayoobo.
48 Le ka chuupe, j

oosaab j

aal
ja, ka kulaj le m

aakoob u moloob
le maalob kayoob ti xaakoobo,
baale tu puloob le ma pataloo-
bo. 49 Bey kun

uuchul xan tu
kiiniloob u tsookol ti le y

oo-
kol kaaba: Le angeloobo yaan
u jatskoob le kasaan m

aakoob
ti le utsul m

aakoobo, 50 y

ee-
tel yaan u p

ikchintkoob le ka-
saanoob te k

aako. Teelo ti kun

okoloobi y

eetel ti ken u karacht
u kojoobi.
51 Ta naateex wa tul

aakal le
baalooba?. Letiobe tu yaaloob-
ti: T-naataj. 52 Leti t

uune
tu yaalajtiob: Wa beyo, tul

aakal
m

aax ku kaansaje, ken kaan-
saakti le baaloob yaan yil y

ee-
tel u Reinoil kaano, bey jeex
MATEO 13:33-52 Levadura, tesoro mukaan, redil chuk kay 30
junt

uul u yuumil naj ku j

oo-
sik baaloob t

uumbentak y

eetel

uuchbentak ti le kookoj baaloob

yaantio.
53 Ka tsook u tsikbaltik Jes

us
le kettaanooba, bini. 54 Ka
t

uun ook te luum tuux s

ijo,
joop u kaansik le m

aakoob ti
junp

eel sinagogao. Le m

aakoob
t

uuno p

aat jaajap u chiob, ka tu

yaaloob: Bix jach yanchajik u
naat le m

aaka? Bix u p

aajtal u
beetik le milagrooba? 55 Ma
wa u paal le carpinteroo? Ma
wa Mar

a u maamai? U y

itsnoo-
be ma wa Santiago, Jos

e, Si-
m

on y

eetel Judasi? 56 Ma wa
u y

itsnoobe1 l

aayli way ya-
noob te kaaja? Tuux t

uun tu
kanaj le baalooba?. 57 Letiob
t

uune yoolal lela xuul u creerti-
koob baax ku yaalik. Baale Je-
suse tu yaalajtiob: Junt

uul pro-
fetae ma tu utsul kaamal te
luum tuux s

ijo, mix tu najil.

58 Letie ma yaab milagroob tu
beetaj teelo, tumen tu yilaj mi-
naan u fejoob.
14
Te kiinoob jeelo, Hero-
des, le m

aax gobernartik1
le junm

uuch kaajoobo, tu yuu-
baj u y

uuchul taan yoolal Jes

us,
2 ka tu yaalaj ti le m

aaxoob ku
meyajoob tu yiknalo: Lela Juan
Bautista. L

isaab ichil le kime-

noobo le oolal ku p

aajtal u bee-
tik milagroob. 3 Lela tu yaa-
laj tumen leti beet u maachal
Juan, u kaaxal y

eetel u kaalal
c

arcel yoolal Herod

as, u yatan
Filipo u sukuun. 4 Tumen
Juane tu sen aalajti: Ma uts
Mt 13:561 Teela t

aanuy

uuchul taanti u
x-chupul

itsinoob. 14:11 Lit.: tetrar-
ca, junt

uul pr

ncipe ku gobernartik jun-

m

uuch kaajoob, y

eetel tiaan kaach y

aa-
nal u p

aajtalil u emperadoril Romae.
ka kajlakech tu y

eeteli. 5 Kex
Herodes u k

aat kaach u k

im-
se, sajak kaach ti le yaab-
kach m

aakoobo, tumen ku yil-
koob Juan bey junt

uul profetae.
6 Le t

aan u beetaal u kiin u kaa-
ba Herodese, u hija Herod

ase

ookotnaj tu t

aan le uulaboobo.
Jach utschaj tu yich Herodese
7 ka tu jurartaj tu t

aan tul

aa-
kal jach tu jaajil yaan u ts

aaik-
ti jeel baaxak ka u k

aate. 8 Le
x-ch

uupal t

uuna, tu yoolal baax
aalaabti tumen u maamae, tu
yaalaj: In k

aat ka a ts

aaten u
pool Juan Bautista te charolaa.
9 Lela tu beetaj u jach okomtal
u y

ool le reyo, baale tu yoolal
le baax tu yaalaj tu t

aan le uu-
laboobo, tu yaalaj ka tsaabak-
ti. 10 Ka tu t

uuxtaj k

uulxotbil
u pool Juan te carcelo. 11 Ka
taasaab t

uun u pool ti junp

eel
charola, ka tsaab ti le x-ch

uu-
palo, leti t

uune tu bisaj ti u
maama. 12 Ka tsooke taal u
disipuloob Juane ka tu bisoob
u w

inklile ka tu mukoob. Bi-

noob xane ka tu yaaloob ti Je-
s

us le baax

uucho. 13 Ka tu
yuubaj Jes

us lela, naak ti jun-
p

eel barcoe ka bin ti junp

eel
k

uuchil tuux mix m

aak yani
utiaal u yantal tu juunal; baale
le yaabkach m

aakoobo, ka tu yo-
j

eeltoobe j

ookoob tu kaajaloob
utiaal u binoob x

imbalil tak te
tuux bino.
14 Ka kuch Jesuse, tu yilaj le
sen yaabkach m

aakoobo; letie
tu chaaj

ootsilil tiob y

eetel tu
tsakaj le m

aaxoob kojaanoobo.
15 Baale le t

aan u y

eesameen-
talo, u disipuloobe n

aatsoob
tu yiknale ka tu yaaloobti:
T

aan u y

aakabtal, ku tsookole
mix m

aak kajakbal waye; aal ti
31 U paal carpintero. Xoot u pool Juan MATEO 13:5314:15
le m

aakoobo jeel u p

aajtal u bi-
noobe, beyo ka u manoob baal
u jaantoob te mejen kajtaliloo-
bo. 16 Baale Jesuse tu yaa-
lajtiob: Ma kaab

eet ka xiikoo-
bi; teex ka a ts

aaex baal u
jaantoob. 17 Letiobe tu yaa-
loob: Si mix baal yaantoon
waye, ch

een cinco waajoob y

ee-
tel kaat

uul kayoob. 18 Letie
tu yaalaj: Taaseexoob waye.
19 Ka tsook u yaalik ti le yaab-
kach m

aakoob ka kulakoob te
suuko, tu chaaj le cinco waajoob
y

eetel le kaat

uul kayoobo, tu l

i-
saj u yich kaane ka tu beetaj
junp

eel oraci

on. Ka tsook u xe-
tik le waajoobo tu toxaj ti u di-
sipuloob, letiob t

uune tu toxoob
xan ti le m

aakoobo. 20 Bey
t

uuno tul

aakloob jaanoob y

eetel
naajchajoob, ka mool le u x

eexe-
tal p

aato chuup doce xaakoob.

21 Tsoole le m

aaxoob jaanoo-
bo kex cinco mil u t

uulal xii-
boob, ichiloobe ma xokaan le
kooleloobo mix le paalaloobo.
22 Ka tsooke tu s

eebaanil tu
beetaj u naakal u disipuloob te
barcoo utiaal ka xiikoob t

aanil
ti leti te tul

aak u ts

eel le jao,
baale letie p

aat u yil u bin le

yaabkach m

aakoobo.
23 Ka tsook t

uun u l

aaj bin
le yaabkach m

aakoobo, Jesu-
se naak orar tu juunal te puu-
ko. Kex tsook u jach

aakabtale
letie ti yaan kaach tu juuna-
li. 24 Te s

uutuk jeelo le bar-
coo tsook u jach n

aachtal
ichil le jao, t

aan u jaajatsaal
tumen u olasil, tumen le iiko
akt

aan tiob u taal. 25 Le ma
yaab u bin u s

aastalo, Jesuse
taal tu yiknaloob t

aan u x

im-
bal y

ookol le jao. 26 Le disipu-
loobo, ka tu yiloob t

aan u x

im-
bal y

ookol le jao sajakchajoob,
ka joop u yawat aalikoob y

ee-
tel saajkil: Junt

uul jaasaj

ool!.
27 Baale, tu s

eebaanile Jesu-
se tu yaalajtiob: Ma a sa-
jaktaleex! Teen; ma a chaikeex
saajkil. 28 Pedroe tu yaalajti:
Yuumtsil, wa jaaj teeche, aal-
ten ka taalaken ta wiknal tu y

oo-
kol le jao. 29 Letie tu yaalaj-
ti: Kooten!. Pedro t

uune

eem
te barcoo, ka joop u bin tu
yiknal Jes

us x

imbalil y

ookol le
jao. 30 Baale le ka tu yuu-
baj jach kaam le iiko sajakcha-
ji, ka joop u b

uulul, ka tu
yawtaj: Yuumtsil, salvarteni!.
31 Tu s

eebaanile Jesuse tu ti-
chaj u kabe ka tu machaj, ka
tu yaalajti: Jach t

uun junp

it a
fe, baaxten kaap

eelchaj a tuu-
kul?. 32 Ka tsook u naakloob
te barcoo j

eets le kaamkach ii-
ko. 33 Le m

aaxoob yanoob
t

uun ichil le barcoo xolajoob tu
t

aan utiaal u yeeskoob tsiikil ti
y

eetel tu yaaloob: Jach tu jaajil
u Paalech Dios. 34 Tu chak-
toob le k

aan

aabo ka kuchoob
tu luumil Genesaret.
35 Le ka kaj

ooltaab Jes

us
tumen u kajn

aaliloobe tu t

uux-
toob aalbil te kaajoob ya-
noob naatso, le m

aakoob t

uuno
tu taasoob tu yiknal Jes

us tu-
l

aakal le m

aaxoob kojaanoobo.
36 Letiobe joop u sen aalikoob-
ti ka u chaa u machkoob kex
ch

een u flecoil u nook; tul

aakal
le m

aaxoob macho utschajoob.
15
Ka tsooke jujunt

uul fari-
seoob y

eetel escribaob ti
u kaajil Jerusalene, taaloob tu
yiknal Jesuse ka tu yaaloobti:
2 Baaxten a disipuloobe ku
mixbaalk

uuntikoob le baax
suuk u beetaal tumen le

uuch-
MATEO 14:1615:2 Ku ts

eentik 5,000, ku x

imbal y

oo ja 32
ben m

aakoobo? Letiobe t

aanil
ti u jaanloobe maatech u poik u
kaboob jeex unaje.1
3 Letie tu n

uukajtiob:
Baaxten teexe ka mixbaal-
k

uuntikeex xan le baax u yaal-
maj Dios ikil a beetkeex le
baax suukaan u beetaal tumen
le

uuchben m

aakoobo? 4 Dio-
se u yaalmaj: Ees tsiikil ti a taa-
ta y

eetel ti a maama; u yaalmaj
xan: Le m

aax ku kaakastantik
u taata wa u maamae unaj u k

i-
mil. 5 Baale teexe ka waali-
keex: Jeel m

aaxak ka u yaal ti
u taata wa ti u maama: Tul

aa-
kal baax yaanten ka tuklik jeel
u p

aajtal in ts

aaikteche, junp

eel
baax in kubmaj ti Dios, 6 le
m

aaka junpuli ma unaj u yeesik
tsiikil ti u taatai. Beyo teexe
tsook a mixbaalk

uuntikeex le
baax u yaalmaj Dios ikil a beet-
keex le baax kaansaanteexo.
7 J-kaap

eel icheex, jach jaaj le

baax tu yaalaj le profeta Isa

as
ta woolaleexa: 8 Le m

aakoo-
ba y

eetel u chiobe ku yees-
koobten tsiikil, baale u puk-
siikaloobe jach n

aachchajaanti
teen. 9 Ch

een kunel u seguer u
adorartikenoob, tumen ch

een ti
m

aakoob u taal le baaxoob ku
kaanskoobo . 10 Ka tsooke,
tu tanaj le yaabkach m

aakoobo
ka tu yaalajtiob: Chenxikinteex
y

eetel chanuukteex baax u k

aat
u yaal lela: 11 Ma le baax ku
yokol tu chi m

aak beetik u
kastal m

aako, baaxe letie baax
ku j

ookol tu chi m

aako.
12 U disipuloob t

uune n

aa-
tsoob tu yiknale ka tu yaa-
Mt 15:21 Lela ma u k

aat u yaal wa jach

tu jaajil

eek u kaboobi, baaxe u k

aat u
yaal ma u poomoob jeex suuk u beetik
le jud

oob tu religionoobo.
loobti: Ta wilaj wa kuuxil-
naj le fariseoob yoolal le baax
ta waalo?. 13 Letie tu n

uu-
kaj: Tul

aakal paakal ma in Taa-
ta yaan te kaan pakmilo yaan u
jookol. 14 Pateexoob. Letiobe
m

aakoob ch

oopoob ku nuukti-
koob ul

aak m

aakoob. Le oola-
le wa junt

uul ch

oop ku nuuk-
tik u y

eet ch

oopile, tu kaat

uulal
kun l

uubloob ti junp

eel jool.
15 Pedroe tu yaalaj ti Jes

us:
Tsoltoon baax u k

aat u yaal le
kettaan ta waale. 16 Ka t

uun
tu yaalaj Jes

us: Tak wa teex
ma a naateexi? 17 Ma wa
ta wilkeexe tul

aakal baax ku
yokol tu chi m

aake ku bin
tu choochel, ku tsookole ku
m

aansik? 18 Baale le baaxoob
ku j

ookol tu chi m

aako tu
puksiikal ku lukul, y

eetel le-
looba letie baax kask

uuntik
m

aako. 19 Tu puksiikal m

aa-
ke ku j

ookol kaakas tuukuloob,
u k

imsik u y

eet m

aakil, u l

uubul
ti adulterio,1 u n

uupkebantal,2 u
yookol, u yaalik baaloob ma
jaajtak tu contra wa m

aax, y

ee-
tel u poochil. 20 Lelooba letie
baax kask

uuntik m

aako, baale
u janal m

aak ma u poomaj u ka-
be ma tu kask

uuntik m

aak.
21 Ka luk Jes

us teelo, bin te
kaajoob yanoob tu bapach Tiro
y

eetel Sidono. 22 Ka t

uun taal
junt

uul koolel feniciail kajaan
teelo, ka tu kaam aalaj: Cha-
ten

ootsilil Yuumtsil, u Paal1 Da-
vid, in hijae okaan junt

uul de-
monio ti y

eetel jach yaj bix u
Mt 15:191 Lela leti ken n

uupkeban-
chajak junt

uul xiib wa junt

uul
koolel tsokaanu beel. 192 Gr.: porn

eya.
Le taana ku meyaj utiaal u y

uuchul
taan ti le jejel

aas n

uupchitaloob ku
bin tu contra u ley Dioso. Ilaak Tip. 4.
221 Ilaak u tsolajil Mt 1:1.
33 U kaansaj ch

een w

inik. Baax kask

uuntik m

aak MATEO 15:3-22
beetaal u muyaj. 23 Baale le-
tie mix baal tu n

uukajti. Ka
t

uun tu natsuba u disipuloob tu
yiknale ka tu yaaloobti: Aalti
ka xiik, tumen ma tu xuulul u
taal u yawat t-paach. 24 Letie
tu n

uukaj: Tene ch

een t

uuxtaa-
ben utiaal in w

aant le israelitaob
beyoob tamanoob saatloobo.
25 Le koolelo n

aats tu yiknale,
ka xolaj t

aan u k

aat

ooltik ti:
Yuumtsil,

aanteni!. 26 Letie
tu n

uukaj: Ma uts ka chaabak
u yooch waaj le paalaloob utiaal
pulbil ti le mejen peekoobo.
27 Le koolelo tu yaalaj: Jaaj,
Yuumtsil, baale u jaajile le me-
jen peekoobo ku jaantkoob le
u xiixel waaj ku j

uutul y

aanal u
mesa u yuumiloobo. 28 Jes

us
t

uune tu n

uukajti: Koolel, jach
t

aaj nojoch a fe;

uuchuk le baax
ta k

aato. Ti le s

uutuk jeelo u
hijae utschaji.
29 Jesuse luk x

imbalil teelo
ka kuch naats ti u K

aan

aabil
Galilea; naak ti junp

eel witse ka
p

aat kutali. 30 Ka t

uun taal
yaabkach m

aakoob t

aan u taas-
koob m

aakoob ma tu p

aajtal
u x

imbaloob, m

oochoob, ch

oo-
poob, tootoob y

eetel yaab ul

aak
m

aaxoob kojaanoob, ka tu na-
tsoob tu yiknal Jes

us, letie tu
tsakoob; 31 le oolale le yaab-
kach m

aakoobo jaak u y

ooloob
le ka tu yiloob t

aan u taan le
tootoobo, t

aanu x

imbal le m

oo-
choobo y

eetel t

aan u paakat le
ch

oopoobo, ka tu ts

aajoob noj-
beenil ti u Diosil Israel.
32 Baale Jesuse tu tanaj u di-
sipuloobe ka tu yaalajtiob: Kin
chaik

ootsilil ti le yaabkach
m

aakooba, tumen tsook

oox-
p

eel kiin p

aatkoob tin wiknal

y

eetel minaan baal u jaantoob,
tsoole ma in k

aat in waaltiob
ka xiikoob wa ma jaankoobi,
tumen bik desmayarnakoob te
bejo. 33 Baale u disipuloobe
tu yaaloobti: Mix m

aak kajak-
bal waye, le oolale, tuux jeel
k-chaik yaabkach waaj utiaal
k-ts

eentik le bukaaj m

aakoo-
ba?. 34 Jes

us t

uune tu k

aa-
tajtiob: Jayp

eel waaj yaan-

teex?. Letiobe tu n

uukoob:
Siete y

eetel wa jayt

uul mejen
kayoob. 35 Ka tsook u yaalik
ti le yaabkach m

aakoob ka ku-
lakoob te luumo, 36 tu chaaj
le siete waajoob y

eetel le kayoo-
bo, ka tsook u ts

aaik gracias
ti Diose, tu xetajoobe ka joop
u ts

aaik ti u disipuloob, letiob

t

uune tu toxoob ti le yaabkach
m

aakoobo. 37 Tul

aakal jaa-
noob y

eetel naajchajoob, ka
mool le u x

eexetal p

aato chuup
siete x

uuxakoob. 38 Tsoole le
m

aaxoob jaanoobo cuatro mil
xiiboob, ichiloobe ma xokaan le
kooleloobo mix le paalaloobo.
39 Ka tsook t

uun u yaalik ti le
m

aakoob jeel u p

aajtal u binoo-
bo, letie naak te barcoo ka bin
tu luumil Magad

an.
16
Teelo n

aats le fariseoob
y

eetel le saduceoob tu yik-
nalo. Utiaal t

uun u t

uuntkoob
u y

oole tu k

aatoobti ka u yees-
tiob junp

eel ch

ikulal te kaa-
no. 2 Baale Jesuse tu n

uu-
kajtiob: [Ken

eesameenchajke,
teexe suuk a waalikeex: Yaan u
beetik maalob kiin tumen chak-
joleen u nak kaan; 3 jaatska-
be ka waalikeex: Bejlae yaan u
k

aaxal ja y

eetel yaan u beetik
keel, tumen chakjoleen u nak
kaan baale nookoy xan. A wo-
jel a naateex u yich kaan, baale
ma a wojel a naateex u ch

ikula-
MATEO 15:2316:3 Ku tsakik x-t

aanxel luumil. Ku ts

eentik 4,000 34
loob le kiinoobo.]1 4 Le gene-
raci

on kasaan y

eetel ku traicio-
nartik Diosa, ma tu xuulul u
kaxtik junp

eel ch

ikulal, baale
mix junp

eel ch

ikulal kun tsaa-

bilti, ch

een u ch

ikulal Jon

as.
Ka tsook u yaalik lela luk tu
yiknaloob.
5 Le disipuloob t

uuno binoob
ti ul

aak u ts

eel le jao, baale
tuub u biskoob waaj. 6 Jesuse
tu yaalajtiob: Jach pil a wicheex
mantats, y

eetel kan

aantabaex ti
u levadura le fariseoob y

eetel le
saduceoobo. 7 Le disipuloob
t

uuno k

aaj uyaalikoob tu baatsi-
loob: Ma t-taasaj waaji.
8 Tumen u yojel Jes

us le baax
ku yaalikoobo, tu yaalaj: M

aa-
keex junp

it a fejeex, wa mix jun-

p

eel waaj yaanteexe, baaxten

t

uun ka baateltaaneex tu yoolal
lelo? 9 L

aayli wa ma ta naat-
keex baax in k

aat in waale? Ma
wa kajaanteex le cinco waajoob
toox ti le cinco mil m

aakoobe
y

eetel jayp

eel xaakoob ta molee-

xi? 10 Ma wa kajaanteex xan
le siete waajoob toox ti le cua-
tro mil m

aakoobe y

eetel jayp

eel
x

uuxakoob ta moleex utiaal l

is-
bili? 11 Baaxten ma ta naat-
keex ma ti waaj taanajeni? Baa-
xe kan

aantabaex ti u levadura le
fariseoob y

eetel le saduceoobo.
12 Ka t

uun tu naatoob ma t

aan
u yaaliktiob kaach ka u kan

aan-
tubaob ti u levadurail le waajoo-
bo, baaxe ti u kaansaj le fari-
seoob y

eetel le saduceoobo.
13 Baale le ka kuch Je-
s

us tu kaajil Cesarea ti Fili-
poe, tu k

aataj ti u disipuloob:
Mt 16:31 Jujunp

eel

uuchben ts

iboobe
ku taaskoob le taanooba, baale yaan

uuchben ts

iboob jach kamaan baax ku

yaalikoobe, maatech u taaskoob.
Le m

aakoobo, m

aax ku yaali-
koob u Paal m

aak?. 14 Letio-
be tu yaaloob: Yanoobe ku
yaalikoobe Juan Bautista; ul

aa-
koobe El

as, ul

aakoob xane Je-
rem

as wa ul

aak junt

uul ti le
profetaobo. 15 Jesuse tu yaa-
lajtiob: Baale teexe, m

aaxen a
waalikeex?. 16 Sim

on Pedroe
tu n

uukaj: Teech le Cristoo, u
Paal le kuxaan Dioso. 17 Je-
suse tu yaalajti: Kiimakcha-
jak a w

ool, Sim

on u paal Jon

as,
tumen lela ma w

inik eestechi,
baaxe in Taata yaan te kaa-
no. 18 Teen xane kin waalik-
tech: Teche Pedroech, y

eetel tu
y

ookol le ch

aaltuna yaan in bee-
tik in m

uuchulil,1 y

eetel maatan
u paabal u muuk tumen u joo-
najiloob le Muknalo.2 19 Tene
yaan in ts

aaiktech u llaveiloob u
Reinoil kaan, y

eetel jeel baaxak
ka a kax way Luume tsokaani-
li u kaaxal te kaano; y

eetel jeel
baaxak ka a wach way Luume
tsokaanili u waachal te kaano.
20 Leti t

uune tu jach aalaj ti
u disipuloob ma u yaalikoob ti
mix m

aak wa leti le Cristoo.
21 Te kiin jeelo Jesucristoe
k

aaj u tsolik ti u disipuloob
yaan u bin Jerusal

en y

eetel yaan
u beetaal u muyajtik yaab baa-
loob tumen u nuuktakil le kaa-
jo, tumen u nuuktakil le sacer-
doteobo bey xan tumen le
escribaobo. Tsoole yaan xan u
k

imsaal, baale tu y

ooxp

eel kii-
ne yaan u l

isaal. 22 Pedroe
ka tu yuubaj lela tu bisaj jun-
p

aayile ka joop u keyik t

aan u
yaalik: Yuumtsil, chatech

oo-
tsilil, lela junpuli ma kun

uu-
chultech. 23 Baale Jesuse tu
Mt 16:181 Gr.: ekles

an. 182 Lit.: Hades.

Ilaak Tip. 8.
35 U levadura fariseoob. Jes

us: ch

aaltun. Llaveob MATEO 16:4-23
sutaj u paach ti Pedroe ka tu
yaalajti: Tselaba tint

aan, Sata-
n

as! Teche ch

een t

aan a katka-
ba tin beel tumen ma ta tuukul
jeex u tuukul Diose, baaxe jeex
u tuukul w

inike.
24 Jes

us t

uune tu yaalaj ti
u disipuloob: Wa yaan m

aax u
k

aat taal tin paache, u pektuba

y

eetel u cha u cheil u muyaj,1 ka
taalak mantats tin paach.
25 Tumen jeel m

aaxak u k

aat u
salvart u kuxtale1 yaan u peer-
tik, baale le m

aax ku peertik u
kuxtal tin woolale yaan u sal-
vartik. 26 Tumen baax utsil
ken u j

oos m

aak wa ku tiaalin-
tik tul

aakal y

ookol kaab, baa-
le ku bootik y

eetel u kuxtal?,
wa baax jeel u ts

aaik m

aak tu
yoolal u kuxtale? 27 Tumen u
Paal m

aake yaan u taal y

ee-
tel u angeloob bey xan y

eetel u
nojbeenil u Taata, ti t

uun ken
u boot ti cada junt

uul tu yoo-
lal baax u beetmi. 28 Tu jaajil
kin waalikteexe, yaan jujunt

uul
ti le m

aaxoob waalakbaloob wa-
ye ma kun k

imloob t

aanil ti u
yilkoob u taal u Paal m

aak y

ee-
tel u Reino.
17
Ka tsook u m

aan seis kii-
noobe, Jesuse tu bisaj Pe-
dro y

eetel le kaat

uul sukuun-
tsiloob, Santiago y

eetel Juan ti
junp

eel kaanal puuko; teelo ti

p

aatoob tu juunaloobi. 2 Tu
t

aanoob t

uune Jesuse jel-
paj bix u yilaal. U t

aan u yi-
che juulnaj jeex le Kiino, y

ee-
tel u nooke l

eembalnaj jeex le
s

aasilo. 3 Tsoole, ile!, ch

ikpaj
Mois

es y

eetel El

as t

aan u tsik-
baloob tu y

eetel. 4 Pedro t

uu-
Mt 16:241 Ilaak Tip. 6. 251 Lit.: alma.
Gr.: sikj

e. Ilaak Tip. 7A.
ne tu yaalaj ti Jes

us: Yuumtsil,
jach kiimak k-

ool k-antal wa-
ye. Wa a k

aate, jeel in beetik

ooxp

eel najoob de nook waye:

junp

eel a tiaali, junp

eel u tiaal
Moisesi y

eetel junp

eel u tiaal
El

asi. 5 Le t

aan u taan Pe-
droo, ile!, piixoob tumen u booy
junp

eel m

uuyal t

aan u l

eem-
bal, j

ook xan junp

eel taan ichil

le m

uuyalo ka joop u yaalik:
Lela in Paal, m

aax in yaabilt-
maj, tu yoolal m

aax jach kii-
mak in w

ool; uuyeex u taan.
6 Le ka tu yuuboob lela, le disi-
puloobo noklajoob luum tumen
jach sajakchajoob. 7 Jes

us
t

uune n

aats tu yiknaloobe, tu
p

eetskabtoobe ka tu yaalajtiob:
L

ikeneex, ma a sajaktaleex.
8 Le ka tu l

isaj u yichoobe,
mix m

aak tu yiloob, ch

een Je-
s

us. 9 Le t

aan u taal u y

eem-
loob te puuko Jesuse tu yaa-
lajtiob: Ma a waalikeex ti mix
m

aak le baax ta wileexo tak ken
l

isaak u Paal m

aak ichil le ki-
menoobo.
10 Baale le disipuloobo tu
k

aatoobti: Baaxtent

uun le es-
cribaobo ku yaalikoobe y

aa-
xe yaan u taal El

as?. 11 Jesu-
se tu n

uukaj: El

ase jach yaan

u taal y

eetel yaan u yutsk

in-
tik tul

aakal baal. 12 Baale kin
waalikteexe El

ase tsook u taal,

ch

een baale letiobe ma tu kaj

ooltoobi, baaxe tu beetoobti le

baaxoob tu y

ootoobe. Bey t

uun
xano, u Paal m

aake aalaan yaan
u muyaj tu kaboob. 13 Le di-
sipuloob t

uuno tu naatoob t

aan
kaach u taan ti Juan Bautista.
14 Le ka binoob tuux yaan le
yaabkach m

aakoobo, n

aats jun-
t

uul m

aak tu yiknal Jesuse
ka xolaj tu t

aane ka tu yaa-
MATEO 16:2417:14 K-salvartik k-kuxtal. Jelpaj bix u yilaal 36
lajti: 15 Yuumtsil, cha

ootsilil
ti in paal tumen ku ts

aaik ata-
que ti1 y

eetel jach yaj ya-
nil, yaab u t

eenele ku l

uubul
ich k

aak y

eetel yaab u t

eene-
le ich ja; 16 tin taasaj ti a di-
sipuloob, baale ma p

aajchaj u
tsakikoobi. 17 Jesuse tu yaa-
laj: Kasaan m

aakeex1 minaan a
fejeex, tak baax kiin kaab

eet in
wantal ta w

eeteleex? Tak baax
kiin kaab

eet u ch

uukpajal in
w

ool in w

aanteex? Taaseex way
le xiipalo. 18 Jes

us t

uune tu
keyaj le demonioo, ka j

ook le
demonio ti le xiipalo; desde te
s

uutuk jeelo le xiipalo utschaji.
19 Le disipuloobo tu natsubaob
tu yiknal Jesuse ka tu yaaloob-
ti: Baaxten toone ma p

aajchaj
k-j

oosik le demonioo?. 20 Le-
tie tu yaalajtiob: Tumen jun-
p

it a fejeex. Tu jaajil kin waa-

likteex: Wa a fejeex bukaaj jeex
junp

eel u neek mostazae jeel u

p

aajtal a waalikeex ti le puuka:
Lukkech teela ka xiikech tee-
lo, le puuk t

uuno yaanu beetik,
y

eetel tul

aakal baal kun p

aajtal
a beetkeex. 211
22 Le u muchmuba Jes

us y

ee-
tel u disipuloob tu luumil Gali-
leao, tu yaalajtiob: U Paal m

aa-
ke aalaan yaan u kuubul tu kab
le m

aaxoob pekmilo 23 y

eetel
yaan u k

imsaal; tu y

ooxp

eel
kiin t

uune yaan u l

isaal. Ka tu
yuuboob lela, jach okomchaj u
y

ooloob.
24 Ka kuchoob t

uun Caper-
naume, tu yiknal Pedroe n

aats
Mt 17:151 Wa: yaan epilepsia ti.
171 Lit.: generaci

on. 211 Le ts

iboob
ich griego Westcott y

eetel Hort bey xan

ul

aak bibliaob utiaal u xakalxook m

aa-
ke, maatech u taaskoob le baax ku yaa-
lik le versiculoa.
le m

aaxoob ku cobrartikoob le
kaap

eel dracma1 utiaal le im-

puestoobo, ka tu yaaloobti: A
j-kaansajeexe, ku bootik wa u
impuestoil le kaap

eel dracmao-
bo?. 25 Letie tu yaalaj: Ku
bootik. Baale ka ook Pedro te
najo, t

aanil ti u yaalik wa baaxe
Jesuse tu yaalajti: Bix a wilik,
Sim

on? M

aaxoob unaj u boot-
koob le nojoch impuesto y

eetel le
ul

aak impuestoob ti u reyiloob
le y

ookol kaaba? U paalaloob,
wa yaanal m

aakoob?. 26 Le
ka tu n

uukaj Pedro yaanal m

aa-
koobe, Jesuse tu yaalaj: Jeelo,
u paalaloob t

uune ma unaj u
bootkoob impuestoi. 27 Baa-
le utiaal ma k-beetik u ts

iki-
loobe, xeen te k

aan

aabo ka a
pul junp

eel anzueloi, cha le y

aax
kay ken a chuko, ken a jap u chie
yaan a wilik junp

eel u taakinil
platai,1 ka chaike ka bisiktiob
tin woolal y

eetel ta woolal.
18
Te kiin xano, n

aats u di-
sipuloob Jes

us tu yiknale
ka tu yaaloobti: M

aax jach tu
jaajil u maas nojchil tu Reinoil
kaan?. 2 Jesuse tu tanaj jun-
t

uul chan xiipale ka tu waakun-
taj ch

uumuk ti letiob, 3 ka tu
yaalaj: Tu jaajil kin waaliktee-
xe: Wa ma ta kexik a tuuku-
leex ka a beetabaex jeex mejen
paalale, junpuli ma kan ookleex
tu Reinoil kaan. 4 Le oolale,
jeel m

aaxak ka u kabalk

uunt u
y

ool jeex le chan xiipala, leti
u maas nojchil tu Reinoil kaan,
5 y

eetel jeel m

aaxak ka u kam
tin kaaba junt

uul chan xiipal
Mt 17:241 Junp

eel dracmae

ooli u to-
jol u meeyjil junp

eel kiin. Ilaak Tip. 11.

271 Lit.: junp

eel u taakinil estater. Ku

tuklaale junp

eel estatere yaan kanp

eel
dracmas ti. Ilaak Tip. 11.
37 Taakin tu chi kay. Kabal

oolal MATEO 17:1518:5
jeex lela, tak teen ku kamken.
6 Baale jeel m

aaxak ka u beet
u t

oochpajal junt

uul ti le m

aa-
xoob beyoob mejen paalal ku
ts

aaik u fejoob ti tena, maas

maalob ka chuyk

intaak junp

eel
u nojoch tuunichil juuch tu kaal
ka buuluk tu taamil le k

aan

aa-
bo.
7 Yaj baax kun taal tu y

oo-
kol u m

aakiloob le y

ookol kaab
ku beetkoob u t

oochpajal m

aa-
ko. Tumen yanili u yantal m

aa-
xoob kun t

oochpajle, baale

oo-
tsil le m

aax beetik u t

oochpajal
wa m

aaxo. 8 Le oolale wa a
kab wa a wook t

aan u beetik a
t

oochpajle k

uulxotte ka a pule;
tumen maas maalob ka ook-
kech te kuxtal ch

een y

eetel jun-
p

eel a kab wa ch

een y

eetel jun-
p

eel a wooko ke ka puulkech

y

eetel tu kaap

eelal a kab wa y

ee-
tel tu kaap

eelal a wook te k

aak
maatech u tuupulo. 9 Bey xan
wa a wich t

aan u beetik a
t

oochpajle, luse ka a p

ikchinte;
tumen maas maalob ka ookkech
te kuxtal ch

een y

eetel junp

eel a
wich ke ka puulkech tu k

aakil
le Gehena1 y

eetel u kaap

eelal a
wicho. 10 Ilawil ma a taaskeex
mix baalil mix junt

uul ti le m

aa-
xoob beyoob mejen paalalooba,
tumen kex bey mix baal u yilaa-
loobe, kin waalikteexe te kaa-
no u angeloobe mantats ku yil-
koob u t

aan u yich in Taata yaan
te kaano. 111
12 Bix a wilkeex? Wa jun-
Mt 18:91 Lela junp

eel k

uuchil tuux ku
t

ookaal kaach basura tu jookajil Je-
rusal

en. Ilaak Tip. 9. 111 Le ts

iboob
ich griego Westcott y

eetel Hort bey xan

ul

aak bibliaob utiaal u xakalxook m

aa-
ke, maatech u taaskoob le baax ku yaa-
lik le versiculoa.
t

uul m

aak ku yantal cien tama-
noob ti, baale junt

uul ti letiob
ku saatle, m

aasa jeel u pa-
tik le noventinueve te puukoob
utiaal ka xiik u kaxt le saatlo?
13 Tsoole wa ku kaxtike, tu
jaajil kin waalikteexe, maas ku
kiimaktal u y

ool tu yoolal le ta-
man tsook u kaxtiko ke yoolal le
ul

aak noventinueve ma saatoo-
bo. 14 Bey t

uun xano, in Taa-
ta yaan te kaano ma u k

aat ka
saatak mix junt

uul ti le m

aa-
xoob beyoob mejen paalalooba.
15 Tsoole, wa a sukuun ku
kebantal ta contrae, xeen taan
tu y

eetel ta juunal, ka a waal-
ti baax kaas u beetmaj.1 Wa
tu yuubeche, tsook a w

aantik
utiaal ka u yutsk

int baax tu
beetaj. 16 Baale wa ma tu
yuubeche, bis ul

aak junt

uul wa
kaat

uul m

aak utiaal ka jaaj-
k

uuntaak tul

aakal baal tumen
kaat

uul wa

ooxt

uul m

aak.
17 Baale wa l

aayli ma tu yuu-
boobe, aal ti le m

uuchulilo.1
Wa ma tu y

ootaj u yuub mix le
m

uuchulilo, il bey junt

uul m

aak
maatech u meyajtik Diose wa
bey junt

uul ti le m

aaxoob kamik
le impuestoobo.
18 Tu jaajil kin waalikteex:
Jeel baaxak ka a kaxeex way
Luume tsokaanili u kaaxal te
kaano, y

eetel jeel baaxak ka a
wacheex way Luume tsokaani-
li u waachal te kaano. 19 Tu
jaajil kin kaa aalikteex: Wa kaa-
t

uul ti teex way Luum ka
m

uuch orareex tu yoolal junp

eel
baal jach kaanaane, yaan
u tsaabalteex tumen in Taata
Mt 18:151 Lit.: keye. 171 Lela ku
ts

aaik naatbile kaab

eet u bin taan y

ee-
tel le m

aaxoob nuuktik le m

uuchulilo.
Ilaak baax ku yaalik Dt 19:16, 17.
MATEO 18:6-19 Tuunichil juuch. T

oochpajal. Taman saatal 38
yaan te kaano. 20 Tumen
tuux u muchmuba kaat

uul wa

ooxt

uul tin kaabae, tene tiaa-
nen ch

uumuk ti letiobe.
21 Pedro t

uune n

aats tu yik-
nale ka tu yaalajti: Yuumtsil,
jayt

een kaab

eet in perdonartik
in sukuun ku beetikten wa baax
kaas? Tak wa siete u t

eenel?.
22 Jesuse tu yaalajti: Ma tin
waaliktech tak siete u t

eenel,
baaxe tak setentisiete u t

eenel.1
23 Le oolale u Reinoil kaa-
ne bey jeex junt

uul rey tu t

uux-
taj tanbil u palitsiloob utiaal ka
bootaakti le bajux paxaantio.
24 Ka k

aaj u tankoobe, taasaab
junt

uul m

aak tu yiknal u pax-
maj diez mil talentos.1 25 Baa-
le tumen ma tu p

aajtal kaach
u bootke, le reyo tu yaalaj
ka koonok le palitsila, u yatan,
u paalaloob y

eetel tul

aakal baa-
xoob yaanti, utiaal ka bootaak
le paaxo. 26 Le palitsil t

uuno
xolaje ka joop u sen k

aatik ti le
reyo: Beet uts a p

aatik wa jay-
p

eel kiin, jeel in l

aaj bootikte-
che. 27 Le rey t

uuno tu chaaj

ootsilil ti le palitsilo ka tu chaaj

u bin, y

eetel tu perdonartaj u
paax. 28 Baale ka j

ook le pa-
litsila tu yilaj junt

uul u y

eet pa-
litsil paxmil cien denarios ti, tu
mache ka joop u bitsik u kaal
t

aan u yaalikti: Boot tul

aakal le
bajux a paxmajteno. 29 Le u
y

eet palitsil t

uuna xolaje ka
joop u sen k

aatikti: Beet uts

a p

aatik wa jayp

eel kiin, jeel

in l

aaj bootikteche. 30 Baa-
le letie ma tu y

ootaj u p

aati,
baaxe bine ka tu beetaj u kaa-
Mt 18:221 Wa: setenta u t

eenel siete.
241 Diez mil talentos de platae sesenta u
millonesil denarios. Ilaak Tip. 11.
lal c

arcel tak ken u l

aaj boot u
paaxo. 31 Le ul

aak palitsiloob
t

uuno ka tu yiloob baax tsook
u y

uuchle, jach okomchaj u y

oo-
loobe ka bin u tsikbaltoob ti le
reyo. 32 Le rey t

uuno tu t

uux-
taj tanbile ka tu yaalajti: Ka-
saan palitsil, tene tin perdo-
nartajtech tul

aakal a paax le
ka ta sen k

aatajten ka in p

aat
a bootko. 33 Ma wa t

uun
unaj kaach a chaik

ootsilil ti a
w

eet palitsil jeex

uuchik xan
in chaiktech

ootsililo?. 34 Le
rey t

uuno jach kuuxilnaje ka tu
beetaj u kaalal tak ken u l

aaj
boot u paaxo. 35 Bey xan ken
u beetteex in Taata yaante kaan
wa ma tu s

ijil ta puksiikaleex
a perdonartikeex a sukuunee-
xo.
19
Ka tsook t

uunuyaalik Je-
s

us lela, luk Galileae ka
bin tu j

aal u luumil Judea tul

aak
u ts

eel le Jordano. 2 Tsoole
bin xan yaabkach m

aakoob tu
paach, leti t

uune tu tsakoob
teelo.
3 Jujunt

uul fariseoob u tu-
kultmoob u t

uuntkoob u y

oole,
n

aatsoob tu yiknale ka tu yaa-
loobti: Maalob wa ka u divor-
ciartuba junt

uul xiib ti u yatan
tu yoolal jeel baalake?. 4 Le-
tie tu n

uukaj: Ma wa ta xo-
keexe, le m

aax beet w

inik desde
tu k

aajbalo tu beetaj xiib y

ee-
tel x-chuup, 5 y

eetel tu yaa-
laj: Tu yoolal lela, le xiibo yaan
u patik u taata y

eetel u maama
utiaal u nupkuba y

eetel u yatan,
y

eetel tu kaat

uulaloobe yaan u
suutoob junp

eelili w

inklil?1
6 Bey t

uuno ma kaat

uuloobi,
baaxe junp

eelili w

inkliloob. Le
Mt 19:51 Lit.: junp

eelili bak.
39 Perd

on 77 u t

eenel. U paax palitsil. Divorcio MATEO 18:2019:6
oolale le baax tsook u nuupul
tumen Dioso, mix m

aak unaj u
jatsik. 7 Letiobe tu yaaloob-
ti: Baaxten t

uun Moisese tu
yaalaj ka tsaabak u juunil divor-
cio ti le atantsil utiaal ka xii-
ko?. 8 Jesuse tu yaalajtiob:
Tumen chich a puksiikaleexe,
Moisese tu yaalaj jeel u p

aajtal
a divorciarkabaex ti a wata-
neexe, baale tu k

aajbale ma bey
kaachi. 9 Tene kin waaliktee-
xe jeel m

aaxak ka u divorciartu-
ba ti u yatan baale ma tu yoolal
n

uupkeban,1 y

eetel ku tsookol u
beel y

eetel ul

aak koolele, ku
l

uubul ti adulterio.2
10 Udisipuloob t

uune tu yaa-
loobti: Wa bey unaj u bee-
tik m

aak y

eetel u yatane, maas
maalob t

uun ma u tsookol u
beel m

aak. 11 Letie tu yaalaj-
tiob: Ma tul

aakal m

aak jeel u
beetik le baax ta waaleexo, baa-
le ch

een le m

aaxoob tsaantiob u
p

aajtalilo. 12 Yaan m

aakoobe
ma tu p

aajtal u tsookol u bee-
loob tumen desde ka s

ijoobe
yaan baax uchaan ti u xiibiloob,
yaan xane ma tu p

aajtal u tsoo-
kol u beeloob tumen xotaan u
xiibiloob, ul

aak m

aakoob xane
tu juunaloob ku chatuklik ma
u tsookol u beeloob tu yoolal
u Reinoil kaan. Le m

aax jeel u
p

aajtal u beetik beyo, ka u bee-
te.
13 Le m

aakoob t

uuno tu taa-
soob jujunt

uul mejen paalaloob
tu yiknal Jes

us, utiaal ka u ts

aa
u kab tu y

ookoloob y

eetel utiaal
Mt 19:91 Gr.: porn

eya. Le taana ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas
n

uupchitaloob kubintucontrauleyDio-
so. Ilaak Tip. 4. 92 Lela leti ken n

uup-
kebanchajak junt

uul xiib wa junt

uul
koolel tsokaan u beel.
ka orarnak tu yoolaloob, baale
keeyoob tumen le disipuloobo.
14 Jes

us t

uune tu yaalaj: Pa-
teex le mejen paalaloobo, chaex
u taaloob tin wiknal, tumen u
Reinoil kaane u tiaal m

aakoob
jeex letiobe. 15 Ka tsook u
ts

aaik u kab tu y

ookoloobe, ka
luki.
16 Tsoole taal junt

uul xiipal
tu yiknale ka tu yaalaj: J-Kaan-
saj, baax utsil kaab

eet in beetik
utiaal ka yanakten kuxtal mi-
naan u xuul?. 17 Letie tu
yaalajti: Baaxten ti teen ka
k

aatik baax utsil kaab

eet a bee-
tik? Ch

een junt

uul m

aax uts
yaan. Baale wa a k

aat ka ya-
naktech le kuxtalo, beet man-
tats baax ku yaalik u Ley Dios.
18 Le xiipala tu yaalajti: M

aa-
kalm

aak?. Jesuse tu yaalaj:
Ma unaj a k

imsik m

aaki; ma
unaj a l

uubul ti adulterioi; ma
unaj a wookoli; ma unaj a jaaj-
k

uuntik baax ma jaaji; 19 ees
tsiikil ti a taata y

eetel ti a maa-
ma; y

eetel, kaab

eet a yaabiltik
a w

eet m

aakil jeex a yaabiltika-
bae. 20 Le xiipala tu yaalajti:
Tul

aakal le jeelooba kin bee-
tik; baax t

uun ku bineltikten?.
21 Jesuse tu yaalajti: Wa a
k

aat utsil ch

uukaantale, xeen,
kon le baaxoob yaantecho ka a
ts

aa ti le

ootsiloobo, beyo yaan
u yantaltech ayikaliloob te kaa-
no; tsoole, kooten, ka taalakech
tin paach. 22 Le xiipala ka tu
yuubaj le baax aalaabtia, l

uub
u y

oole ka bini, tumen jach yaab
baaloob yaanti. 23 Jesuse tu
yaalaj ti u disipuloob: Tu jaa-
jil kin waalikteexe, istikyaj jeel
u yokol junt

uul ayikal m

aak tu
Reinoil kaane. 24 Tu jaajil kin
kaa aalikteex: Maas s

eeb jeel u
MATEO 19:7-24 Solter

a. Mejen paalal. Ch

een Dios uts. Ayikal 40
m

aan junt

uul camello tu chan
joolil junp

eel p

uutse, ke ka okok
junt

uul ayikal m

aak tu Reino
Dios.
25 Le disipuloobo ka tu yuu-
boob lelo, jach jaak u y

ooloobe
ka tu yaaloob: Wa beyo, m

aax
t

uun ken u salvartuba?. 26 Je-
s

us t

uune tu paktaj u yichoobe,
ka tu yaalajtiob: Utiaal w

i-
nike lela ma tu p

aajtal, baale
utiaal Diose tul

aakal baal jeel u
p

aajtale.
27 Pedro t

uune tu n

uukaj:
Ile, toone tsook k-patik tul

aa-
kal le baaxoob yaantoon kaa-
cho y

eetel tsook k-taal ta paach;
baax t

uun kun tsaabiltoon?.
28 Jesuse tu yaalajtiob: Tu jaa-
jil kin waalikteex: Ken t

uum-
benkuntaak tul

aakal baal y

eetel
ken kulak u Paal m

aak tu kiich-
kelem tronoe, teex taaleex tin
paache yaan xan a kutaleex ti
doce tronoob y

eetel yaan a juz-
gartikeex u doce chiibaloob Is-
rael. 29 Tul

aakal le m

aaxoob
tsook u patik u yotochoob, wa
u sukuunoob, wa u kiikoob,
wa u taataob, wa u maamaob, wa
u paalaloob, wa u luumoob tin
woolale, yaan u tsaabal u maas
yaabil tiob, y

eetel yaan u tsaa-
baltiob kuxtal minaan u xuul.
30 Baale yaab ti le m

aaxoob
yanoob t

aanilo yaan u p

aatloob
tu tsook, y

eetel yaab ti le ya-
noob tu tsooko yaan u m

aanoob
t

aanil.
20
Tumen u Reinoil kaa-
ne bey jeex junt

uul m

aak
u yuumil junp

eel parcelae; le-

tie j

ook jach jaatskab utiaal u
contratartik m

aakoob utiaal ka
meyajnakoob te tuux u pak-
maj uvao. 2 Ka tsook u cha-
tantik y

eetel le j-meyajoob jun-
p

eel denario1 ken u boottiob le

kiino, ka tu t

uuxtoob te tuux
u pakmaj uvao. 3 Ka j

ook xan

ooli te hora

ooxp

eelo,1 tu yilaj
ul

aak m

aakoob minaan meyaj
tiob waalakbaloob te k

iwiko,
4 ka tu yaalajtiob: Xeeneex xan
meyaj te tuux in pakmaj uvao,
jeel in bootikteex le bajux una-
jo. 5 Letiob t

uune binoob. Le
m

aako bey xan tu beetaj le ka
j

ook

ooli te hora seiso,1 bey
xan

ooli te hora nueveo.2 6 Tu
tsooke j

ook

ooli te hora onceo1
ka tu yilaj xan ul

aak m

aakoob
waalakbaloobe ka tu yaalajtiob:
Baaxten bul kiin way waalak-
baleexe, y

eetel ma t

aan a meya-
jeexi?. 7 Letiobe tu n

uukoob:
Tumen mix m

aak u contratar-
toon. Letie tu yaalajtiob: Xee-
neex xan meyaj te tuux in pak-
maj uvao.
8 Ka k

aaj u y

aakabtale, u
yuumil le paakalo tu yaalaj
ti le m

aax u tsaamaj u yil le
meyajo: Tan le m

aakoobo ka
a boot u meyajoob, y

aax boot
le kuchoob tu tsooko, tsoole ka
bootik le y

aax taaloobo . 9 Le
ka taal le m

aakoob ookoob me-
yaj te hora onceo, cada jun-
t

uule tsaab junp

eel denario ti.

10 Le oolale ka taal le m

aaxoob
y

aax ookoob meyajo tu tukloo-
be maas yaab kun tsaabiltiobi,
baale ti cada junt

uule bootaab
xan junp

eel denario. 11 Le ka
bootaaboobe, k

aaj u x-mukul
Mt 20:21 Lela junp

eel moneda de plata

ku meyaj kaach ti le romanoobo, u aa-
lile 3.85 gramos. Lela u boolil u meeyjil
junp

eel kiin. Ilaak Tip. 11. 31 Kex l

aas
9:00 jaatskab. Le hora kaacho ku k

aajal
u xookol desde ken t

ipik Kiin. 51 Kex

l

aas 12:00 ch

uumuk kiin. 52 Kex l

aas
3:00 u ch

inil Kiin. 61 Kex l

aas 5:00 u
ch

inil Kiin.
41 T

uumben tul

aakal. J-meyajoob ti pakal uva MATEO 19:2520:11
taanoob tu contra u yuumil le
parcelao 12 ka tu yaaloob: Le
kuchoob tu tsooka ch

een jun-
p

eel hora meyajnajoob; baale le

bajux ta ts

aajtiobo leti xan ta

ts

aajtoon kex bul kiin meyajna-

joon tu y

aanal u chokoil le Kii-
no! . 13 Baale, letie tu yaalaj
ti junt

uul ti letiobi: Amigo, ma
t

aan in beetiktech mix junp

eel
kaasi. Ma wa ta waalaj jeel a
taal meyaj tin wiknal yoolal jun-
p

eel denarioe? 14 Jeelo, cha u

tojol a meyaje ka xiikech. Ti le
m

aax kuch tu tsooko in k

aat
xan in ts

aa le bukaaj tin ts

aaj-
techo. 15 Ma wa tu p

aajtal in
beetik jeel baaxak in k

aat y

ee-
tel in taakine? T

aanwa u yaatal
a w

ool1 tumen tene utsen?.
16 Bey t

uuno le m

aaxoob ya-
noob tu tsooko yaan u m

aanoob
t

aanil, y

eetel le yanoob t

aanilo
yaan u p

aatloob tu tsook.
17 Le t

aan u binoob Jerusale-
no, Jesuse tu bisaj junp

aayil u
doce disipuloobe ka tu yaalaj-
tiob te bejo: 18 Ileex!, t

aan
k-bin Jerusal

en, u Paal m

aake
yaan u kuubul ti u nuuktakil le
sacerdoteobo y

eetel ti le escri-
baobo, yaan u yaalaal ka k

im-
saak, 19 yaan xan u kuubul ti
le m

aaxoob ma jud

oobo utiaal
ka paastaak, ka jaajatsaak y

ee-
tel ka baajak ti junp

eel che; tu
y

ooxp

eel kiin t

uune yaan u l

i-
saal.
20 Ka t

uun n

aats tu yik-
nal Jes

us u yatan Zebedeo y

ee-
tel u paalaloob, t

aan u xoltal tu
t

aan y

eetel t

aan u k

aatik jun-
p

eel baal ti. 21 Jesuse tu yaa-

lajti: Baax a k

aat?. Le koole-
lo tu n

uukaj: Aal ka kulak le in
Mt 20:151 Lit.: kasaan a wich.
kaat

uul paalalooba, junt

uule ta
x-nooj y

eetel ul

aake ta x-ts

ik,
te ta Reinoo. 22 Jesuse tu
yaalaj ti u paalaloob Zebedeo:
Teexe ma a wojleex baax ka
k

aatkeexi. Jeel wa u p

aajtal a
wukikeex le copa jach taaytak in
wukiko?. Letiobe tu n

uukoob:
Jeel u p

aajtale. 23 Jesuse tu
yaalajtiob: U jaajile yaan a wu-
kikeex in copa, baale le u kutal
m

aak tin x-nooj wa tin x-ts

i-
ko ma teen unaj in ts

aaiki, lelo
u tiaal le m

aaxoob y

eeyaanoob
tumen in Taatao.
24 Le ka tu yuuboob lela, le
ul

aak diez disipuloobo kuuxil-
najoob y

eetel le kaat

uul su-
kuuntsilooba. 25 Baale Jesu-
se tu tanoob tu yiknale ka tu
yaalajtiob: Teexe a wojleexe le
m

aaxoob gobernartik le kaajoo-
bo ku nojbaalk

uuntkubaob tu
y

ookoloob, y

eetel le m

aaxoob
yaan autoridad tiobe ku ts

aai-
koob xan le kaajoob y

aanal u
p

aajtaliloobo. 26 Baale ichi-
leexe ma beyi, baaxe le m

aax
u k

aat u beetuba u maas noj-

chil ichileexe kaab

eet u meyaj-
tikeex, 27 le m

aax xan u k

aat
bin t

aanil ti tul

aakleexe kaa-
b

eet u beetkuba a palitsileex.
28 Jeex u Paal m

aake, letie ma
taal utiaal ka meyajtaaki, baaxe
utiaal ka u meyajt u maasil bey
xan utiaal u ts

aaik u kuxtal1 bey

junp

eel bool utiaal u salvartaal

yaab m

aakoobe.
29 Bey t

uuno ka j

ookoob ti
u kaajil Jericoe, yaabkach m

aa-
koob binoob tu paach Jes

us.
30 Le t

aan u binoobo, kaa-
t

uul m

aakoob ch

oopoob kuluk-
baloob tu j

aal le bejo, tu yuu-
Mt 20:281 Gr.: sikj

e. Ilaak Tip. 7A.
MATEO 20:12-30 Junp

eelili n

aajal. Jesuse junp

eel bool 42
boob t

aan u m

aan Jes

us teelo
ka tu kaam aaloob: Yuumtsil,
chatoon

ootsilil, u Paal1 David!.
31 Baale le yaabkach m

aakoo-
bo tu keyoob ka tu yaaloobtiob
ka u mak u chiob; baale letiobe
maas kaam awatnajoob t

aan u
yaalikoob: Yuumtsil, chatoon

ootsilil, u Paal David!. 32 Je-

s

us t

uune jeeli, tu tanoobe ka
tu yaalajtiob: Baax a k

aateex
ka in beetteex?. 33 Letiobe tu
n

uukoob: Yuumtsil, ka yanak u
s

aasilil k-ich. 34 Tumen jach
tu chaaj

ootsilil tiobe, Jesuse tu
machaj u yich le m

aakoobo, te
s

uutuk t

uuno yanchaj u s

aasilil
u yichoob; ka tsooke le kaat

uul
m

aakooba binoob tu paach.
21
Ka t

uun n

aatsoob tu kaa-
jil Jerusal

en, y

eetel ka ku-
choob Betfagu

e te tu Puukil
le Olivoobo, Jesuse tu t

uuxtaj
kaat

uul u disipuloob, 2 t

aan u
yaaliktiob: Xeeneex te chan
kajtalil ka wilkeexa, teelo yaan
a wilkeex junt

uul x-burra y

ee-
tel junt

uul t

aankelem burro ka-
xaanoobi; wacheexoob ka a taa-
seexoobten. 3 Wa yaan m

aax
ku yaalikteex wa baaxe, aaleex:
Kaab

eetoob ti Yuumtsil. Leti
t

uune yaan u yaalik ka a taasee-
xoob.
4 Lela, u jaajile

uuch utiaal
ka b

eeychajak le baax tu yaalaj
le profetaa: 5 Aaleex ti u hija
Si

on:1 Ile! A Reye t

aan u taal ta
wiknal, letie ma s

eeb u kuuxili,
u natmaj junt

uul burro, junt

uul
t

aankelem burro, u yaal junt

uul
baalche ku bisik kuuch .
6 Le disipuloob t

uuno binoo-
Mt 20:301 Ilaak u tsolajil Mt 1:1.
21:51 Lela ma xaane t

aan u taan ti u
kaajil Si

on wa ti u kajn

aaliloob Si

on.
be ka tu beetoob jach jeex

uu-
chik u yaalaaltiob tumen Jesu-
so. 7 Tu taasoob t

uun le
x-burra y

eetel u yaalo, ka
tu jayl

aantaj u nookoob y

oo-
kol le baalcheoba, ka kulaj Je-
s

us y

ookol le t

aankelem burroo.
8

Ooli tul

aakal le yaabkach
m

aakoob yanoobo tu jayl

aantaj
u nookoob te bejo, ul

aakoobe
joop u chakikoob u kab le cheob
y

eetel u jayl

aantkoob te bejo.
9 Le yaabkach m

aakoob xan ku
binoob t

aanil ti leti bey xan
le ku binoob tu paacho, joop u
kaam aalikoob: K-k

aat

ooltik
ka salvartaakech, u Paal1 David!
Kiikitantaak le m

aax ku taal
tu kaaba J

eeobao! K-k

aat

ool-
tik ti Dios, m

aax kajaan te kaa-
no, ka u salvartech!.
10 Ka ook t

uun tu kaajil Jeru-
salene, tul

aakal u kajn

aaliloobe
jach p

eeknaj u y

ooloobe ka joop
u yaalikoob: M

aax le m

aaka?.
11 Le yaabkach m

aakoobo se-
guernaj u yaalikoobtiob: Lela
Jes

us, le profeta ku taal ti u kaa-
jil Nazaret ti u luumil Galileao!.
12 Ka t

uun ook Jes

us te tem-
ploo, ka tu j

oosaj tul

aakal
le m

aaxoob ku koonoloob y

ee-
tel ku maanoob teelo, y

ee-
tel tu walkesaj u mesaob le m

aa-
xoob ku kexkoob taakino bey
xan u k

aancheob le m

aaxoob ku
konkoob palomaobo. 13 Ka tu
yaalajtiob: Le Kiliich Ts

ibo
ku yaalik: In wotoche yaan u
yaalaalti u najil oraci

on, baale
teexe t

aan a sutkeex u k

uuchi-
lil u taakikuba le j-ookoloo-
bo. 14 Te temploo n

aatsoob
xan tu yiknal Jes

us le m

aa-
xoob ch

oopoob y

eetel le m

ooch
Mt 21:91 Ilaak u tsolajil Mt 1:1.
43 Ook bey reye. Tu j

oosaj j-koonoloob MATEO 20:3121:14
u yookoobo, ka tsaakoob tumen
Jes

us.
15 U nuuktakil le sacerdoteob
y

eetel le escribaobo jach kuu-
xilnajoob le ka tu yiloob le mi-
lagroob tu beeto, bey xan le ka
tu yuuboob t

aan u yawat aalik le
paalaloob te temploo: K-k

aat

ooltik ka salvartaakech, u Paal

David!. 16 Ka tu yaaloob ti
Jes

us: T

aan wa a wuuyik baax
ku yaalik le paalalooba?. Le-
tie tu n

uukaj: T

aan. Mix jun-
t

een wa ta xokeex le taanooba:
Ta beetaj u j

ookol kiikitaan tu
chi le mejen paalaloobo bey xan
tu chi le t

aan chuuchiloobo?.
17 Jes

us t

uune luk tu yiknaloo-
be ka bin tu kaajil Betania, tee-
lo ti tu m

aansaj le

aakabo.
18 Le t

aan u suut Jerusa-
l

en jach jaatskabe, wiijchaji.
19 Tu yilaj junk

uul higuera tu
j

aal le bejo, ka bintuyiknal, baa-
le ma tu kaxtaj mix junp

eel u
yichi, ch

een leob, ka tu yaalajti:
Mix bikin ka yanak tu kaat

een
a wich. Le higuera t

uuno tij tu
s

eebaanil. 20 Baale u disipu-
loobe, le ka tu yiloob lela, jach
jaak u y

ooloobe ka tu yaaloob:
Bix t

uun yanil s

eeb

uuchik u
tijil le higuerao?. 21 Jesuse tu
n

uukajtiob: Tu jaajil kin waa-
likteex: Wa yaan a fejeex y

eetel
ma tu kaap

eelchajal a tuukulee-
xe, ma ch

een yaan a beetkeex
le baax tin beetaj ti le higue-
rao, baaxe yaan a waalikeex ti
le puuka: L

iken ka a pula-
ba te k

aan

aabo, yaan u beetik.
22 Y

eetel wa yaanteex feje tu-

l

aakal baax ka a k

aateex ich ora-

cione yaan u tsaabalteex.
23 Ka ook t

uun Jes

us te tem-
ploo, u nuuktakil le sacerdoteob
y

eetel u nuuktakil le kaajo, n

aa-
tsoob tu yiknal le t

aan u kaan-
sajo, ka tu yaaloobti: Bix u
p

aajtal a beetik le baalooba?
M

aax ts

aatech u p

aajtalil a
beetkoob?. 24 Jesuse tu n

uu-
kajtiob: Teen xane yaan baax
ken in k

aatteex. Wa ka waali-
keextene, kin waalikteex xan
bix u p

aajtal in beetik le baa-
looba: 25 M

aax ts

aa p

aajta-
lil ti Juan utiaal u ts

aaik okja?
Dios,1 wa le m

aakoobo?. Baale
letiobe k

aaj u tuklikoob tu
baatsiloob: Wa k-aalik: Diose,
letie yaan u yaaliktoon: Baax-
ten t

uun ma ta creerteexi?.
26 Baale wa k-aalik: Le m

aa-
koobo, le yaabkach m

aakooba
jeel u l

ikloob t-contrae, tumen

ku yilkoob Juan bey junt

uul pro-
fetae. 27 Le oolale, tu n

uu-
koob ti Jes

us: Ma k-ojli. Leti
t

uune tu yaalajtiob: Teen xa-
ne ma t

aan in waalikteex bix u
p

aajtal in beetik le baalooba.
28 Bix a wilkeex? Junt

uul
m

aake yaan kaach kaat

uul u
paalal. Ti le y

aax junt

uulo tu
yaalaj: In paal, bejlae xeen me-
yaj te tuux in pakmaj uvao .
29 Letie tu yaalaj: Maalob in
Yuum, jeel in bine , baale ma
bini. 30 Ka n

aats tu yiknal le
ul

aak junt

uulo tu yaalaj xan ti
beyo. Le paala tu yaalaj: Ma
in k

aati . Baale ka tsooke yaa-

chaj u y

ool yoolal le baax tu yaa-
lo, ka bini. 31 M

aakalm

aak ti
le kaat

uul paalal tu beetaj baax
u k

aat u taatao?. Letiobe tu

n

uukoob: Le u kaat

uulo. Je-
suse tu yaalajtiob: Tu jaajil
kin waalikteexe, le m

aaxoob ka-
mik le impuestoob bey xan le
Mt 21:251 Lit.: kaan.
MATEO 21:15-31 Higuera ku tijil. P

aajtalil. Kaat

uul paalal 44
kooleloob ch

een bey u m

aanoo-
bo maas naats yaniloob ti u
Reino Dios ke teex. 32 Tumen
kex taal Juan ta wiknaleex t

aan
u yeesikteex baax maalobe, tee-
xe ma ta creerteexi; baale le
m

aaxoob kamik le impuestoob
bey xan le kooleloob ch

een bey
u m

aanoobo, tu creertoob. Teex
t

uune kex ta wileex le baaxoob
tu beeto, ma ta kexaj a tuuku-
leexi y

eetel ma ta creerteexi.
33 Uuyeex le ul

aak ket-
taana: Yanchaj junt

uul m

aak,
u yuumil junp

eel parcela; letie

tu pakaj uva, tu kotaj u paach,
tu beetaj junp

eel pila utiaal u

yeetsel u kaab le uvao, bey xan
junp

eel torre utiaal u ka-
n

aantaal le paakalo, ka t

uun tu
ts

aaj alquilartbil ti ul

aak m

aa-
koob utiaal u meyajtoob, tsoo-
le ka j

ook viaje t

aanxel luumil.
34 Ka kuch u kiinil u tookol u
yiche, tu t

uuxtaj u palitsiloob u
k

aatoob junjaats u yich le paa-

kal ti le m

aaxoob meyajtiko.
35 Baale, le m

aakooba tu ma-
choob le palitsiloobo; junt

uule
tu sen jaajatsoob, ul

aake tu
k

imsoob y

eetel ul

aake tu mu-
ruxtuntoob. 36 Tu t

uuxtaj xan
ul

aak u palitsiloob, maas yaa-
boob ti le tu y

aax t

uuxtoobo,
baale l

aayli bey beetaabiktio-
bo. 37 Tu tsooke tu t

uuxtaj u
paal tu yiknaloob, t

aan u yaa-
lik: Yaan u yeeskoob tsiikil ti in
paal. 38 Le m

aaxoob meyajtik
le paakalo, le ka tu yiloob le
u paalo tu yaaloob tu baatsi-
loob: Lela letie m

aax kun tiaa-
lintik le herenciao; kooteneex,
kooneex k

imsik utiaal ka p

aa-
taktoon le herenciao. 39 Tu
machoob t

uune ka tu j

oosoob
paachil ti le pakal uvao, ka tu
k

imsoob. 40 Ken suunak le u

yuumil le paakal t

uuno, baax
ken u beet ti le m

aaxoob meyaj-
tik le paakalo?. 41 Letiobe tu
n

uukoob: Tumen kasaanoobe
letie yaan u k

imskoob, y

eetel
yaan u ts

aaik alquilartbil le par-

cela ti ul

aak m

aakoobo. Letio-
be yaan u kubkoobti junjaats u
yich le paakal tu kiinilo.
42 Jesuse tu yaalajtiob: Mix
junt

een wa ta xokeex te Ki-
liich Ts

iboob tuux ku yaalik:

Le tuunich ma

ootaab chaabil
tumen le m

aaxoob beet le na-
jo, letie nojoch tuunich y

ee-
yaab utiaal u chuunpakilo. Le-
la tu yoolal J

eeoba

uuchi, y

eetel
jach kiichkelem tu t

aan k-ich?
43 Le oolal kin waalikteex: Dio-
se yaan u lusikteex u Reino y

ee-
tel yaan u ts

aaik ti ul

aak m

aa-
koob jeel uy

ootkoob u kuboob u
yiche. 44 Tsoole, le m

aax kun
l

uubul y

ookol le tuunicha yaan
u xeexetaal. Tu y

ookol xan jeel
m

aaxak ka l

uubuk le tuunicha
yaan u yaachal.
45 Baale ka tu yuubaj u
nuuktakil le sacerdoteob y

ee-
tel le fariseoob le kettaanoob
tu yaalo, tu ts

aajoob cuen-
ta ti letiob t

aan kaach u taan.
46 Kex taak kaach u machkoo-
be saajkoob ti le yaabkach m

aa-
koobo tumen letiobe ku yilkoob
bey junt

uul profetae.
22
Ka taanaj Jes

us tu kaa-
t

eene tu tsikbaltajtiob
ul

aak kettaanoob, t

aan u yaalik:
2 U Reinoil kaane bey jeex jun-
t

uul rey tu beetaj u festejoil u
tsookol u beel u paale. 3 Letie
tu t

uuxtaj u palitsiloob ka xii-
koob u tan le m

aaxoob u invi-
tartmaj utiaal u festejoil le tsoo-
kol beelo, baale le m

aakoobo
45 Pakal uva, kasaan j-meyajoob. Tuunich MATEO 21:3222:3
ma tu y

ootoob taali. 4 Tu
kaa t

uuxtaj ul

aak u palitsiloo-
be, ka tu yaalajtiob: Aaleex ti le
m

aaxoob in invitartmo: Ileex!
Tsook in beetik janal, tsook
in k

imsik in waakaxoob y

eetel
le ul

aak in waalakoob tin po-
lokk

intoobo, tsook u listocha-

jal tul

aakal. Kooteneex tu feste-
joil le tsookol beelo . 5 Baale
le invitadoobo ma tu beetoob u
cuentaili, baaxe binoob yaanal
tuux, junt

uule bin tu kool, ul

aa-
ke bin koonol; 6 baale u maa-
sile, tu machoob le palitsiloobo,
tu poopochoob y

eetel tu jaaja-
tsoob tak ka tu k

imsoob.
7 Le rey t

uuno jach kuuxil-
naje ka tu t

uuxtaj u soldadoob
utiaal u xuulsoob ti le j-k

im-
saj m

aakooba bey xan utiaal u
t

ookik u kaajaloob. 8 Ka tsoo-
ke tu yaalaj ti u palitsiloob: U
jaanlil le tsookol beelo tsook
u listochajal, baale le m

aaxoob
in invitartmo ma u n

aajaltmaj u
taaloobi. 9 Le oolale, xeeneex
te bejoob tu j

ookbal le kaajo,
ka a invitarteex utiaal u feste-
joil le tsookol beel jeel m

aaxak
ka awileexo. 10 Le palitsiloob
t

uuno j

ookoob te bejoobo ka tu
invitartoob le bukaaj m

aakoob
tu yiloobo, yanoobe kasaanoob
y

eetel ul

aakoobe utsoob; bey
t

uuno le k

uuchil tuux ku
beetaal le festejoo chuup y

eetel
le m

aakoob kulukbaloob yiknal
le mesao.
11 Ka ook le rey u yil le m

aa-
xoob invitartaaboobo, tu yilaj
junt

uul m

aak ma u b

uukint-
maj u nookil le tsookol beelo.
12 Ka t

uun tu yaalajti: Amigo,
bix ookikech wa ma a b

uukint-
maj u nookil le tsookol beelo?.
Baale le m

aako mix baal tu yaa-
laj. 13 Le rey t

uuno tu yaalaj ti
le m

aaxoob meyajtiko: Kaxeex
u kaboob y

eetel u yookoob ka a
j

oos a p

ikchinteex te t

aankab
tuux

eejocheeno. Teelo ti kun
okol y

eetel ti ken u karacht u
koji .
14 Tumen yaab m

aaxoob in-
vitartaanoob, baale ch

een jun-
p

it le y

eeyaanoobo.
15 Le fariseoob t

uuno, binoo-
be ka tu m

uuch tukultoob bix
jeel u beetkoob u yaalik Je-
s

us wa baax ka u ts

aa tuux u
takikoob u poole. 16 Ka tsook
t

uune tu t

uuxtoob jujunt

uul ti
le disipuloob yaantiobo, jun-
m

uuch y

eetel u j-tsaypachoob
Herodes, utiaal u yaalikoob ti
Jes

us: J-Kaansaj, k-ojel kawaa-
lik u jaajil y

eetel ka kaansik u
jaajil yoolal u bejil Dios, y

eetel
ma ta kaxtik a l

uubul utsil ti
mix m

aak, tumen ma ta juz-
gartik m

aak yoolal bix u yilaal.
17 Le oolale, aaltoon, bix a wi-
lik? Maalob wa ka bootaak le
nojoch impuesto ti Cesaro, wa
ma?. 18 Baale Jesuse tumen
u yojel kasaan m

aakoobe tu
yaalajtiob: Baaxten ka t

uunt-
keex in w

ool, j-kaap

eel icheex?
19 Eeseexten le taakin ikil u
bootaal le nojoch impuestoo.
Letiobe tu taasoob junp

eel de-
nario1 ti. 20 Leti t

uune tu
k

aatajtiob: M

aax ku ch

ik-
pajal teela y

eetel m

aax kaa-
ba ts

ibtaani?. 21 Letiobe tu
yaaloob: C

esar. Jes

us t

uune
tu yaalajtiob: Jeelo, booteex ti
C

esar le baaxoob utiaal Cesaro,
baale ti Diose booteex le baa-
xoob utiaal Dioso. 22 Ka tu
Mt 22:191 Ilaak u tsolajil Mt 20:2.
MATEO 22:4-22 Tsookol beel, invitadoob. Impuesto ti C

esar 46
yuuboob baax tu yaale jaak u
y

ooloob, ka tu patoobe ka bi-
noob.
23 Te kiin jeelo le Sadu-
ceoob, le m

aaxoob ku yaalikoob
ma kun kaa kuxk

intbil le ki-
menoobo, n

aatsoob tu yiknale
ka tu yaaloobti: 24 J-Kaan-
saj, Moisese tu yaalaj: Wa jun-
t

uul xiib ku k

imil t

aanil ti u
yantal u paalal u yatane, u y

i-
tsine kaab

eet u tsookol u beel
tu y

eetel utiaal ka yanak u
chiibal u sukuun. 25 Ichiloon
t

uune yanchaj siete sukuuntsi-
loob; le y

aaxo tsook u beel, baa-
le k

im t

aanil ti u yantal u paa-
lal, ka t

uun tu pataj u yatan ti
u y

aax

itsin. 26 Baale bey xan

uuchiktio, bey xan ti le u kaa-

t

uulo, ti le u y

ooxt

uulo tak ti u
maasiloobo. 27 Ka tsook u
l

aaj k

imloobe, k

im xan le koo-
lelo. 28 Le ken kaa kuxk

in-
taakoobe, m

aakalm

aak ti le
siete sukuuntsiloob kun p

aatal
y

eetel le koolela? Tumen tul

aak-
loob tsook u beeloob tu y

eetel.
29 Jesuse tu n

uukajtiob:
Teexe ma maalob bix a tuu-
kuleexi, tumen ma a kaj

oo-
leex le Kiliich Ts

iboobo
mix le p

aajtalil yaan ti Dioso,
30 tumen ken kaa kuxk

intaak
le kimenoobo, mix le xiiboob,
mix le kooleloob kun tsookol u
beeloobo, baaxe yaan u kuxta-
loob jeex le angeloob yanoob
te kaano. 31 Baale wa yoolal
u kaa kuxk

intaal le kimenoo-
bo, ma wa ta xokeex le baax tu
yaalaj Dios ti teexa: 32 Teen
u Dios Abrah

an, u Dios Isaak
y

eetel u Dios Jacob? Letie ma
u Dios kimenoobi, baaxe u Dios
m

aaxoob kuxaanoob. 33 Le
yaabkach m

aakoobo, ka tu yuu-
boob lela, p

aat jaajap u chiob

yoolal bix u kaansaj.
34 Le fariseoobo, ka tu yuu-
boob bix maakik u chi le sa-
duceoob tumen Jesuso, muchla-
joob. 35 Junt

uul ti letiob jach
u yojel baax ku yaalik le Leyo,
tu k

aataj ti Jes

us utiaal u t

uun-
tik u y

ool: 36 J-Kaansaj, ichil
le baaxoob ku yaalik le Leyo,
m

aakalm

aak u maas nojchil?.
37 Letie tu yaalajti: Kaab

eet
a yaabiltik J

eeoba y

eetel tul

aa-
kal a puksiikal, tul

aakal a
kuxtal y

eetel tul

aakal a tuukul.
38 Lela letie u maas nojchilo
y

eetel letie y

aax baax ku yaa-
lik le Leyo. 39 U kaap

eele ch

i-
kaan ti le u y

aaxo: Kaab

eet a
yaabiltik a w

eet m

aakil jeel bix
a yaabiltikabae . 40 Ti le kaa-
p

eel baalooba ti ku j

ookol tu-
l

aakal le Leyo bey xan tul

aakal
le baax kaansaab tumen le pro-
fetaobo.
41 Tsoole le u muchmuba le
fariseoobo, Jesuse tu k

aataj-
tiob: 42 Baax ka tuklikeex
yoolal le Cristoo? M

aax paa-
li?. Letiobe tu n

uukoob: U
paal1 David. 43 Letie tu yaa-
lajtiob: Baaxten t

uun Davide,
y

aanal u nuuktaj le kiliich muu-
ko, tu yaalaj Yuumtsil ti Cris-
to ka tu yaalaj: 44 J

eeobae tu
yaalaj ti in Yuumtsil: Kulen tin
x-nooj kab tak ken in ts

aa m

aa-
xoob pekmilech tu y

aanal awoo-
koob? 45 Bey t

uuno, wa Da-
vid ku yaalik Yuumtsil tie, bix
t

uun u p

aajtal u yaalaal u paal?.
46 Mix m

aak p

aajchaj u yaalik
mix baal tu yoolal le baax tu
k

aato. Desde te kiin jeelo, mix

m

aak t

aab u beet ul

aak k

aatchi
ti.
Mt 22:421 Ilaak u tsolajil Mt 1:1.
47 Kaa kuxtal. Nojoch ley. U Yuumtsil David MATEO 22:23-46
23
Jes

us t

uune tu yaalaj ti le
yaabkach m

aakoob y

eetel
ti u disipuloobo: 2 Le escri-
baob y

eetel le fariseoobo, tsook
u kutaloob kaansaj te tuux ku
kutal Mois

es kaacho. 3 Le oo-
lale tul

aakal baax ka u yaa-
loobteexe, beeteex, baale ma a
beetkeex jeex u beetkoob letio-
bo, tumen letiobe ku yaalikoob
baax kaab

eet u beetaal, baale
letiobe ma tu beetkoob. 4 Ku
kaxkoob kuuchoob jach aaltak
y

eetel ku naaksikoob tu kel

eem-
bal le m

aakoobo, baale letio-
be mix y

eetel u yaal u kaboob
u k

aat u p

eeksoob. 5 Tul

aa-
kal le baaxoob ku beetkoobo, ku
beetkoob ch

een utiaal ka ilaak
tumen le m

aakoobo, tumen ku
nuukk

intkoob le mejen nuuku-

loob ku kaxkoob tu pooloob
bey amuleto tuux ku biskoob u
x

ooxotal le Kiliich Ts

ibo, y

ee-
tel ku chowakk

intkoob u fle-
coil u nookoob. 6 Uts tu taan
u kutaloob janal te k

uuchiloob
maas maalobtako, u kutaloob
te sillaob yanoob t

aanil te si-
nagogaobo, 7 u yutsultantaa-
loob te k

iwikoobo, bey xan u

yaalaaltiob j-Kaansaj1 tumen le
m

aakoobo. 8 Baale teexe, ma
u yaalaalteex j-Kaansaj, tumen
ch

een junt

uul j-Kaansaj yaan-
teex, y

eetel teexe l

aaj sukuun-
tsileex. 9 Tsoole ma a waali-
keex Padre ti mix m

aak way
Luume, tumen ch

een junt

uul a
Taataex, le yaan te kaano.
10 Ma xan u yaalaalteex noj-
chil, tumen ch

een junt

uul a
Nojchileex, Cristo. 11 Baa-
le le m

aax maas nojoch ichilee-
xe kaab

eet u meyajtikeex.
12 Le m

aax ku nojbeenk

uunt-
Mt 23:71 Lit.: Rab

. Ilaak Tip. 16.

kubae yaan u mixbaalk

uuntaal,
le m

aax ku mixbaalk

uuntkubae
yaan u nojbeenk

uuntaal.
13

Ootsileex, escribaex y

ee-
tel fariseoex, j-kaap

eel icheex!,
tumen ka kalkeex u joonajil u
Reinoil kaan tu t

aan le m

aakoo-
bo, mix teex ka wookleexi mix
ta chaikeex u yokol le m

aaxoob
taak u yookloobo. 141
15

Ootsileex, escribaex y

ee-
tel fariseoex, j-kaap

eel icheex!,
tumen ka k

aatm

aanskeex luum
y

eetel k

aan

aab utiaal a woksi-
keex ch

een junt

uul m

aak1 ichil
a religioneex, y

eetel ken ookke
ka beetkeex u maas n

aajmatik u
puulul Gehena2 ke teex.
16

Ootsileex, ch

oop m

aa-
keex ka nuuktajeex!, tumen ka
waalikeex: Wa junt

uul m

aak ku
jurar yoolal le temploo, lelo mix
baal u biilal; baale wa ku jurar
yoolal le oro yaan te temploo,
jach kaab

eet u beetik le baax
tu yaalo . 17 Ch

oop m

aakeex,
minaan a naateex! M

aakal-
m

aak maas nojchi?, le oroo
wa le templo kiliichk

uuntik le
oroo? 18 Bey xan ka waali-
keex: Wa yaan m

aax ku jurar
yoolal le altaro, lelo mix baal
u biilal, baale wa ku jurar yoo-
lal le siibal tsaan y

ookol le alta-
ro, jach kaab

eet u beetik le baax
tu yaalo. 19 Ch

oopeex! M

aa-
kalm

aak maas nojchi?, le siiba-
lo wa le altar kiliichk

uuntik le
siibalo? 20 Le oolale, le m

aax
Mt 23:141 Le ts

iboob ich griego West-

cott y

eetel Hort bey xan ul

aak bibliaob
utiaal u xakalxook m

aake, maatech u
taaskoob le baax ku yaalik le versiculoa.
151 Wa: pros

elito. Lela junt

uul j-t

aan-
xel luumil ku yokol ichil u religi

on le
jud

oobo. Gr.: pros

elitos. 152 Lela jun-
p

eel k

uuchil tuux ku t

ookaal kaach ba-
sura tu jookajil Jerusal

en. Ilaak Tip. 9.
MATEO 23:1-20 U yaalaal Padre ti m

aak. J-kaap

eel icheex 48
ku jurar yoolal le altaro, ma
ch

een t

aan u jurar yoolal le alta-
ro, baaxe tak yoolal tul

aakal le
baaloob yaan tu y

ookolo; 21 le
m

aax xan ku jurar yoolal le tem-
ploo, ma ch

een t

aan u jurar yoo-
lal le temploo, baaxe tak yoolal
le m

aax kajaan ichilo; 22 y

ee-
tel le m

aax xan ku jurar yoolal le
kaano, t

aan u jurar yoolal u tro-
no Dios, bey xan yoolal le m

aax
kulukbal y

ookolo.
23

Ootsileex, escribaex y

ee-
tel fariseoex, j-kaap

eel icheex!,
tumen ka ts

aaikeex u diezmoil le
hierbabuena, le eneldo y

eetel le
cominoo, baale le baax ku yaa-
lik le Ley maas kaab

eet a beet-
keexo ma t

aan a beetkeexi, jeex
le justiciao, le u chaabal

ootsi-
lilo bey xan le ch

uukaan

oola-
lo. Unaj kaach a ts

aaikeex le
diezmoo, baale ma unaj kaach
a patkeex paachil le ul

aak baa-
looba. 24 Ch

oop m

aakeex ka
nuuktajeex, ka m

aaytikeex a
wukuleex utiaal a luskeex le ko-
xol yaan ichilo, baale ka t

uuts-
luktikeex le camelloo!
25

Ootsileex, escribaex y

ee-
tel fariseoex, j-kaap

eel icheex!,
tumen ka poikeex u paachil le
copa y

eetel le platoo, baale ichi-
loobe chuup y

eetel u ts

ibolalil
u yantalteex yaab baaloob1 bey
xan y

eetel le baaxoob p

itm

aan-
jaan a beetkeexo. 26 Ch

oop
fariseo, y

aax po ichil le copa
y

eetel le platoo utiaal ka p

aa-
tak xan limpioil u paachoob.
27

Ootsileex, escribaex y

ee-
tel fariseoex, j-kaap

eel icheex!,
tumen beyeex muknaloob sak-
k

uuntaanoobe, y

ookabile ja-
tsuts u yilaaloob, baale ichi-
Mt 23:251 Wa: chuupy

eetel le baaxoob a
wokoltmeexo.
loobe chuup y

eetel u baakel
kimenoob bey xan y

eetel baa-
loob tuutakoob. 28 Teex xane
y

ookabile jach maalob m

aak a
wilaaleex, baale a puksiikalee-
xe chuup y

eetel kaap

eel ichil,
bey xan y

eetel kasaanil.
29

Ootsileex, escribaex y

ee-
tel fariseoex, j-kaap

eel icheex!,
tumen ka beetkeex u muknal
le profetaobo y

eetel ka jatsuts-
k

intkeex u muknal le utsul

m

aakoobo, 30 y

eetel ka waali-
keex: Wa kuxaanoon kaach tu
kiinil k-

uuchben l

aakoobe,
maatan k-

aantkoob kaach
u k

imsoob le profetaobo.
31 Beyo ta juunaleex ka ta-
kik a pooleex ikil a waalikeex a
taataex le m

aaxoob k

ims le pro-
fetaobo. 32 Jeelo, tsookseex
t

uun a beetkeex le baax k

aaj-
saab tumen a

uuchben l

aakee-
xo.
33 Kaaneex, u chiibaleex
kaan, bix kan p

uutsleex ti u
juicioil le Gehenao? 34 Le oo-
lale, ileex!, t

aan in t

uuxtikteex
profetaob, m

aakoob yaan u naa-
toob y

eetel m

aakoob ku kaan-
sajoob. Baale jujunt

uul ti letio-
be b

in a k

imseexoob y

eetel b

in
a bajeexoob ti che, ul

aakoobe
b

in a jaajatseexoob te sinago-
gaobo y

eetel b

in a chapachtee-
xoob kajalkaaj, 35 utiaal ka a
kucheex tul

aakal u siipil le m

aa-
xoob wek u kiikel le utsul m

aa-
koobo, lela k

aaj y

eetel u kii-
kel Abel, junt

uul utsul m

aak,
tak Zacar

as u paal Baraqu

as, le
m

aax ta k

imseex akt

aan ti
le templo y

eetel ti le altaro.
36 Tu jaajil kin waalikteex: Le
generaciona yaan u kuchik u sii-
pilil tul

aakal le baalooba.
49 Diezmo. Sak muknaloob. U chiibaloob kaan MATEO 23:21-36
37 Jerusal

en, Jerusal

en, teech
ka k

imsik le profetaob y

eetel
ka muruxtuntik le m

aaxoob ku
t

uuxtaaloob ta wiknalo..., jay-
t

een tin w

ootaj in muchk

int a
paalal jeex u muchk

intik u mej-
nil le x-nuk kaax y

aanal u xiikoo-
bo! Baale teexe ma ta w

ootee-
xi. 38 Ileex! A najileexe yaan
u x

uumpattaal. 39 Tumen kin
waalikteex: Junpuli ma ken a
kaa ileneex tak ken kuchuk u
kiinil a waalikeex: Kiiki-
tantaak le m

aax ku taal tu kaa-
ba J

eeobao! .
24
Tu s

eebaanile Jesuse luk
te temploo; le t

aan u bi-
no, u disipuloobe n

aatsoob tu
yiknal utiaal u yeeskoob le tem-
plo y

eetel u pakiloob tio. 2 Le-
tie tu yaalajtiob: T

aan wa a
wilkeex le baalooba? Tu jaa-
jil kin waalikteex: Teela junpuli
ma kun patbil mix junp

eel tuu-
nich tu y

ookol ul

aak tuunich.
Tul

aakal yaan u niikil.
3 Le kulukbal Jes

us te tu
Puukil le Olivoobo, u disipu-
loobe n

aatsoob u x-mukul aa-
loobti: Aaltoon: Baax kiin
ken

uuchuk le baalooba, y

eetel
baax ch

ikulal ken u yees way

yaneche1 y

eetel t

aan u taal u
tsookol ti le y

ookol kaaba?.2
4 Jesuse tu n

uukajtiob:
Kan

aantabaex utiaal ma
a tuusleex tumen mix m

aak,
5 tumen yaab m

aakoob kun
taaloob tin kaaba t

aan u yaa-
likoob: Teen le Cristoo , y

ee-
tel yaab m

aax ken u tusoob.
6 Teexe yaan a wuuyikeex
t

aan u y

uuchul baatelt

aamba-
loob waye bey xan te n

aachilo;
Mt 24:31 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
32 Ilaak Tip. 16.
ilawil ma a sajaktaleex. Tumen
le baalooba yaan u y

uuchloob,
baale ma u xuuli.
7 Tumen junp

eel kaaje yaan

u l

ikil tu contra ul

aak kaaj, jun-
p

eel reinoe yaan u l

ikil tu con-
tra ul

aak reino, yaan u p

aatal
minaan baal jaantbil y

eetel jeje-
l

aas tuux ken u t

ituba le
luumo. 8 Tul

aakal le baaloo-
ba ch

een u k

aajbal le yaayaj baa-
loob kun muyajtbilo.
9 Le m

aakoobo yaan u bee-
tik a muyajeex y

eetel yaan u
k

imskeexoob, yaan xan a cha-

pektaaleex tumen tul

aakal le
kaajoob tu yoolal in kaabao.
10 Tsoole yaab xan kun beet-
bil u t

oochpajli, yaan u paklan

traicionartkubaob y

eetel yaan u
paklan pektikubaob. 11 Yaan
u yantal xan yaab m

aakoob ken
u yaalubaob profetaob y

eetel
yaan u tuskoob yaab m

aakoob;
12 yoolal le yaab kaas kun anta-
lo, yaan u s

istal u yaabilaj

oo-
li tul

aakal m

aak. 13 Baale le
m

aax kun ch

uukpajal u y

ool tak
tu xuule leti b

in u salvartu-
ba. 14 Tsoole u maalob p

eek-
tsilil le Reinoa yaan u kaaytaal
ti tul

aakal y

ookol kaab utiaal ka
oj

eeltaak tumen u kajn

aaliloob
tul

aakal kaajoob, ken tsookke
leti t

uun ken taalak u xuul.
15 Le oolale, ken a wileex le
pekbeen baal ku xuulsaj tu
yaalaj profeta Daniel, ti waalak-
bal ti junp

eel kiliich k

uuchile
(le m

aax xokik lela meyajnak u
tuukul utiaal u naatik), 16 le
m

aaxoob yanoob Judeao p

uuts-
koob utiaal ka xiikoob te puu-
koobo. 17 Le m

aax yaan y

oo
naje ma u y

eemel u j

oos le
baaxoob yaan ichil u yotocho;
18 le m

aax bijaan ich koole ma
MATEO 23:3724:18 U ch

ikulal tsook kiin. Maalob p

eektsil 50
u suut tu yotoch u cha u nook.
19

Ootsil le kooleloob embara-

zadaobo bey xan le t

aan u tsaa
chuuchoob te kiinoob jeelo!
20 Ma u xuulul a k

aatkeex ich
oraci

on ma u kaab

eettal a
p

uutsleex tu kiinil keelil mix tu
kiinil S

abado, 21 tumen yaan
u yantal junp

eel nojoch muyajil

mix junt

een ilaak desde ka k

aaj
y

ookol kaab tak bejlae, y

eetel
mix bikin kun kaa ilbil. 22 U
jaajile, wa ma tu k

oomkintaal
le kiinoob jeelo mix m

aak jeel
u salvarkubae, baale tu yoolal
le m

aaxoob y

eeyaanoobo, le kii-
noob jeelo yaan u k

oomk

intaa-
loob.
23 Wa yaan m

aax ku yaalik-
teex: Ileex! Way yaan le Cris-
too , wa: Te yano! , ma a
creertikeex. 24 Tumen yaan u
yantal m

aakoob ken u yaalu-
baob Cristoob y

eetel m

aakoob
ken u yaalubaob profetaob; le-
tiobe yaan u beetkoob nukuch
ch

ikulaloob y

eetel milagroob
utiaal u tuskoob m

aak, wa ku
p

aajtale, tak le m

aaxoob y

eeyaa-
noobo. 25 Kaajakteex, tsook
in waalikteex t

aanil ti u y

uu-
chul. 26 Le oolale, wa ku yaa-
laalteex: Ileex! Ti yaan te de-
siertoo, ma a j

ookleex; Ileex!
Ti yaan ichil le najo , ma a
creertikeex. 27 Tumen jeex
ken l

eembalnak ch

aak lakin ku
yilaal u s

aasilil tak chikine, bey
kun ilbil way yaan u Paal m

aa-
ko. 28 Jeel tuuxak ka yanak u
w

inklil le kimeno ti ken u mu-

chuba le aguilaobo.
29 Ch

een pelak u tsookol le
muyajil te kiinoob jeelo, yaan
u y

eejocheental le Kiino, le Lu-
nao ma kun s

aasiltal, le estre-
llaob yanoob kaano yaan u
l

uubloob, tak le baaloob yanoob
te kaan yaan u muukoobo yaan
u t

itaaloob. 30 Ken tsookke

yaan u yilaal u ch

ikulal u Paal
m

aak te kaano, tul

aakal t

uun u
kajn

aaliloob1 y

ookol kaabe
yaan u yokoloob t

aan u loxik u
tseemoob, y

eetel yaan u yilkoob
u Paal m

aak t

aan u taal y

oo-
kol le m

uuyaloob y

eetel p

aajta-
lil bey xan y

eetel nojoch nojbee-
nil. 31 Letie yaan u t

uuxtik u
angeloob utiaal ka u muchk

in-
toob y

eetel u juum junp

eel trom-
peta tul

aakal le m

aaxoob u y

eey-
maj desde tu kantiitsil le y

ookol
kaabo, desde ti junp

eel u tiits le
kaano tak tul

aak u tiits.
32 Kaneex ti le higuera le-
la: Le ken t

ipik u kuuk y

ee-
tel ken j

ookok u leobe, teexe a
wojleex tsook u n

aatsal u kiinil
u yichankil le cheobo. 33 Bey
t

uun xano ken a wileex u y

uu-
chul le baalooba, oj

eelteexe u
Paal m

aake tsook u n

aatsal, ti
yaan te joonajo. 34 Tu jaajil
kin waalikteexe, le generaciona
junpuli ma kun m

aan t

aanil ti
u y

uuchul tul

aakal le baalooba.
35 Maas jeel u xuulul ti le kaan
y

eetel ti le Luumo ke ka p

aatak
ma u b

eeytal le baaxoob tsook
in waaliko.
36 Baale u kiinil y

eetel u yo-
raile, mix m

aak u yojel, mix le
angeloob yanoob te kaano,
mix le Paalo, ch

een le Taatao.
37 Tumen jeex

uuchik tu kiini-
loob Noee, bey xan kun

uuchul
tu kiiniloob way yaan u Paal
m

aake. 38 Tumen te kiinoob
t

aanil ti u taal le B

uulkabalo, le
m

aakoobo t

aan u jaanloob, t

aan
u yukuloob, le xiiboob y

eetel le
Mt 24:301 Lit.: chiibaloob.
51 Yaayaj

oolal. Cristoob. Jeex u kiinil Noee MATEO 24:19-38
kooleloobo t

aan u tsookol u
beeloob, tak te kiin ka ook No

e
ichil le arcao 39 ma tu bee-
toob u cuentail baax aalaabtio-
bi, tak le kiin ka taal le B

uulka-
balo ka t

uun l

aaj xuulsaaboob,
bey xan kun

uuchul te kiinoob
way yaan u Paal m

aako. 40 Ti
kaat

uul m

aakoob bijaanoob ich
koole, junt

uul kun bisbili y

eetel
junt

uul kun patbili; 41 ti kaa-
t

uul kooleloob t

aan u juuchoo-
be: Junt

uul kun bisbili, y

eetel
junt

uul kun patbili. 42 Ma u
n

aayal a w

ooleex, tumen ma
a wojleex baax kiin ken taalak a
Yuumtsileexi.
43 Baale oj

eelteex lela: Wa u
yuumil naj ka u yoj

eelt kaach
baax hora ken taalak le j-ooko-
lo, bejlaa maatan kaach u ween-
le y

eetel maatan kaach u chaik
u jeebel u yotoch utiaal ka
oklaake. 44 Le oolale, eeseex
xan ma t

aan a weenleexi, tumen
u Paal m

aake yaan u kuchul ti
junp

eel hora ma t

aan a p

aatkee-
xi.
45 M

aax jach tu jaajil le pa-
litsil ch

uukaan uy

ool y

eetel yaan
u naat, tsaan tumen u Tsuulil
y

ookol ul

aak palitsiloob utiaal
ka u ts

aa janal tiob jach tu yo-

railo? 46 Kiimak u y

ool le pa-
litsila, wa ken kuchuk u Tsuuli-
le ku yilik t

aan u beetik le baax
tu kub

eentajtio! 47 Tu jaajil
kin waalikteex: U Tsuulile yaan
u ts

aaik u kan

aant tul

aakal le
baaxoob yaantio.
48 Baale wa kasaan le pali-
tsil y

eetel ku yaalik ichil u puk-
siikal: In Tsuulile tsook u
x

aantal, 49 ku k

aajal t

uun u
jatsik u y

eet palitsiloob, u janal
bey xan u yukul y

eetel le ka-
laanoobo, 50 u Tsuulil le pa-
litsila yaan u kuchul ti jun-
p

eel kiin ma t

aan u p

aatiki bey
xan ti junp

eel hora ma u yojli,

51 y

eetel yaan u ts

aaik junp

eel
maas nojoch castigo ti, tsoole
yaan u tojolchintik yiknal le
j-kaap

eel ichoobo. Teelo ti kun

okol y

eetel ti ken u karacht u
koji.
25
U Reinoil kaane bey
jeex diez x-ch

uupalaloob1
tu chaaj u lamparaob,2 ka j

ook
u chaob u beel le noviotsi-
lo. 2 Cinco u t

uulale minaan u
naatoob, y

eetel le ul

aak cin-
coo yaan u naatoob. 3 Tumen
le minaan u naatoobo tu bisaj u
lamparaob, baale ma tu bisoob
ul

aak aceitei, 4 baale le yaan
u naatoobo tu bisoob nuuku-
loob chuup y

eetel aceite utiaal
u lamparaob. 5 Tumen ma
s

eeb kuch le noviotsilo, taak-
chaj u weenloobe, ka t

uun wee-
noob. 6 Jach ch

uumuk

aaka-
be uuyaab u kaam aalaal:
Jeel ku taal le noviotsilo! J

oo-
keneex a kameex. 7 Tul

aakal
t

uun le x-ch

uupalaloobo l

ikoo-
be ka tu listok

intaj u lampa-
raob. 8 Le minaan u naatoobo
tu yaaloob ti le yaan u naatoo-
bo: Ts

aaextoon junp

it aceite,
tumen k-lamparaobe jach taay-
tak u tuuploob. 9 Le x-ch

uu-
palaloob yaan u naatoobo tu
yaaloob: Wa k-ts

aaikteexe ma
xaane ma kun ch

uukpajal ti
tooni. Maas maalob ka xiikeex
tu yiknal le m

aaxoob koniko
ka a man a tiaaleexi . 10 Baa-
le le bijaan u manoob le aceiteo
kuch le noviotsilo, le x-ch

uu-
Mt 25:11 Ich griegoe, le taan ku meyaj
teela ku ts

aaik naatbil x-ch

uupalaloob
mix baal anchajak u yiloob y

eetel xiib.
12 Ilaak Tip. 16.
MATEO 24:3925:10 Palitsil yaan u naat. Diez ch

uupalaloob 52
palaloob t

uun u listok

intmaj
u lamparaobe ookoob tu y

ee-
tel tu festejoil le tsookol beelo,
ka t

uun kaal le joonajo. 11 Ka
suunaj t

uun le ul

aak x-ch

uupa-
laloobo, tu yaaloob: Yuumtsil,
Yuumtsil, jeekabttoon le joona-
jo! . 12 Leti t

uune tu n

uukaj:
U jaajil kin waalikteexe, ma in
kaj

ooleexi.
13 Ma a weenleex, tumen ma
a wojleex mix u kiinil mix u yo-
raili.
14 Tumen u reinoil kaane
bey jeex junt

uul m

aak nukaaj
j

ookol viaje t

aanxel luumile. Le-
tie tu tanaj u palitsiloobe ka tu
kub

eentajtiob le baaxoob yaan-
tio. 15 Ti junt

uule tu ts

aaj
cinco talentos,1 ti ul

aake kaa-
p

eel y

eetel ti ul

aake junp

eel. Ti
cada junt

uule tu ts

aaj le jayp

eel
jeel u p

aajtal u meyajtike, ka
t

uun bin t

aanxel luumil. 16 Le
m

aax tu kamaj cinco talentoso
bin tu s

eebaanile ka meyajnaj tu
y

eeteloob, ka tu n

aajaltaj ul

aak
cinco. 17 Bey xan le m

aax tu
kamaj kaap

eelo, tu n

aajaltaj
ul

aak kaap

eel. 18 Baale le pa-

litsil tu kamaj ch

een junp

eelo
bine, tu p

aanaj le luumo ka tu
mukaj le taakin de plata tsaab-
ti tumen u tsuulilo.
19 Ka m

aan yaab kiinoobe,
taal u tsuulil le palitsiloobo ka
joop u k

aatiktiob baax tu bee-

toob y

eetel le taakin tu ku-
b

eentajtiobo. 20 Ka t

uun taal
le tu kamaj cinco talentoso
ka tu taasaj ul

aak cinco talen-
tos t

aan u yaalik: In tsuulil, ta
kub

eentajten cinco talentos; ile,
tin n

aajaltaj ul

aak cinco. 21 U
Mt 25:151 Le talentoo junp

eel clase taa-

kin, u aalile 20.4 kilos. Ilaak Tip. 11.
tsuulile tu yaalajti: Jach maa-
lob baax ta beetaj palitsil, jach
utsech y

eetel ch

uukaan a w

ool.
Tumen ch

uukpaj aw

ool ti jujun-
p

eel baaloobe yaan in kub

een-
tiktech yaab baaloob. Kiimak-
chajak a w

ool y

eetel a tsuulil.
22 Ka tsooke taal xan le tu ka-
maj kaap

eel talentoso ka tu yaa-

laj: In tsuulil, ta kub

eentajten
kaap

eel talentos; ile, tin n

aajal-
taj ul

aak kaap

eel. 23 U tsuu-
lile tu yaalajti: Jach maalob
baax ta beetaj palitsil, jach
utsech y

eetel ch

uukaan a w

ool.
Tumen ch

uukpaj aw

ool ti jujun-
p

eel baaloobe yaan in kub

een-
tiktech yaab baaloob. Kiimak-
chajak a w

ool y

eetel a tsuulil.
24 Tu tsooke taal le palitsil
tu kamaj ch

een junp

eel talen-
too, ka tu yaalaj: In tsuulil, te-
ne in wojel kaach jachyaab baax
ka k

aatik ti a palitsiloob, ka
jooch tuux ma paakalnajechi,
y

eetel ka molik baal tuux ma
ta k

itchintaj mix baali. 25 Le

oolal sajakchajene ka binen in
muk a taakin. Jeel a taakina.
26 U tsuulil t

uune tu yaalajti:
Kasaan y

eetel maak

ool palitsil,
wa a wojel kaach kin jooch tuux
ma paakalnajeni, y

eetel kin mo-
lik baal tuux ma tin k

itchintaj
mix baale, 27 baaxten t

uun
ma ta bisaj in taakin ti le j-ka-
nan taakinoobo? Wa ka a beet
kaach beyo, ken kuchkene yaan
kaach in kamik in taakin pate
y

eetel u interesile.
28 Le oolale luseex le talen-
to tin ts

aajtio, ka a ts

aaex ti le
m

aax yaan diez talentos tio.
29 Tumen ti le m

aax yaan-
tie yaan u tsaabal ul

aak ti,
y

eetel yaan u beetaal u yaabtal
le baax yaantio, baale le m

aax
53 Talentos. Palitsiloobe ku kubkoob cuenta MATEO 25:11-29
minaantie tak le bukaaj yaan-
tio yaan u lusaalti. 30 Le oo-
lale le palitsil mix baal u biila-
lo, j

oos a p

ikchinteex t

aankab
tuux

eejocheeno. Teelo ti kun
okol y

eetel ti ken u karacht u
koji .
31 Ken nojbeenk

uuntaak u
Paal m

aak y

eetel ken yanak y

ee-
tel tul

aakal le angeloobo, yaan
u kutal tu kiichkelem trono.
32 U m

aakiloob tul

aakal kaa-
joobe yaan u muchk

intaaloob
tu t

aan, leti t

uune yaan u ja-
tsik le m

aakoob jeex u beetik le
j-kanan taman ku jatsik le tama-
noob ti le chivoobo. 33 Yaan u
ts

aaik le tamanoob tu x-noojo,

baale le chivoobo tu x-ts

ik.
34 Le Rey t

uuno yaan u yaa-
lik ti le m

aaxoob yanoob tu
x-noojo: Kooteneex, teex
tsook a kiikitantaaleex tumen
in Taata, tiaalinteex le Reino
beetaab a tiaaleex desde ka k

aaj
u s

ijil w

inik1 way y

ookol kaa-
be. 35 Tumen wiijchajene ka
ta ts

aajeex baal in jaante, ukaj-

chajene ka ta ts

aajeex ja in wu-
ke. Kex ma a kaj

ooleneexe
ta kameneex maalob. 36 Ka
p

aat minaan in nooke ta ts

aa-
jeex in nook, kojaanchajene ka
ta kan

aanteneex, kaalen carce-
le ka taaleex awileneex. 37 Le
utsul m

aakoobo yaan u yaali-
koobti: Yuumtsil, baax kiin ka
t-ilaj wiijech ka t-ts

aaj baal a
jaante, wa, baax kiin ka t-ilaj
ukajech ka t-ts

aaj ja a wuke?
38 Baax kiin ka t-kamech kex
ma k-kaj

oolechi, wa, baax
kiin ka t-ilaj minaan a nook
ka t-ts

aaj a nook? 39 Baax

kiin ka t-ilaj kojaanech wa ka-
Mt 25:341 Teela t

aan u y

uuchul taan ti
u paalal Ad

an y

eetel Eva.
laanech c

arcel, ka binoon x

im-
baltech?. 40 Le Reyo yaan u
n

uukiktiob: Tu jaajil kin waa-
likteex: Tul

aakal le baaxoob ta
beeteex ti junt

uul u maas chich-
nil in sukuunooba, ti teen ta
beeteex.
41 Ti le m

aaxoob t

uun ya-
noob tu x-ts

iko yaan u yaalik-

tiob: N

aachkuntabaex ti teen,
teex le tsook u k

aataal kaas
ta w

ookoleexo, ka xiikeex te
k

aak maatech u tuupul beetaan

utiaal le Kaasilbaal1 y

eetel u an-
geloobo. 42 Tumen wiijchaje-
ne baale ma ta ts

aajeex baal in
jaanti, ukajchajene baale ma ta
ts

aajeex ja in wuki. 43 Y

eetel
tumen ma a kaj

ooleneexe ma
ta kameneex maalobi; p

aat mi-
naan in nooke, baale teexe ma
ta ts

aajeexten in nooki; ko-

jaanchajen y

eetel kaalen carce-
le, baale ma ta kan

aanteneexi.
44 Letiob xane yaan u n

uuki-
koob beya: Yuumtsil, baax
kiin ka t-ilaj wiijech, wa uka-
jech, wa ma k-kaj

oolech, wa
minaan a nook, wa kojaanech,
wa kalaanech c

arcel, baale ma
t-

aantechi?. 45 Letie yaan u
n

uukiktiob beya: Tu jaajil kin
waalikteex: Tul

aakal le baaxoob
ma ta beeteex ti junt

uul u maas
chichnil in sukuunooba, ma ta
beeteex ti teni. 46 Le m

aa-
koob t

uuna yaan u xuulsaaltiob
utiaal mantats, baale le utsul
m

aakoobo yaan u tsaabaltiob
kuxtal minaan u xuul.
26
Ka tsook u yaalik Jes

us
tul

aakal le baalooba, tu
yaalaj ti u disipuloob: 2 Jeex
a wojlileexe, ichil kaap

eel kiine
Mt 25:411 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
MATEO 25:3026:2 Tamanoob, chivoob. Wiijchaji, ts

eentaabi 54
yaan u kiinbesaal le Pascuao1
y

eetel u Paal m

aake yaan u
kuubul utiaal ka baajak ti jun-
p

eel che.
3 U nuuktakil t

uun le sacer-
doteob y

eetel u nuuktakil le kaa-
jo tu muchubaob tu t

aankabil u
yotoch Caif

as, u maas nojchil le
sacerdoteobo, 4 ka tu m

uuch
tukultoob bix ken u machi-
loob Jes

us y

eetel baax tuu-
sil ken u yaaloob utiaal u k

ims-
koob. 5 Baale tu yaaloob: Ma
te kiinbesajo, utiaal ma u l

ikil
le kaaj t-contrao.
6 Le tiaan Jes

us Betania tu
yotoch Sim

on le leprosoo,
7 n

aats junt

uul koolel tu yiknal,
u chaamaj junp

eel chan botella1

chuup y

eetel kiibok aceite jach
kooj u tojol, ka joop u yalik le
aceite tu pool Jes

us le kulukbal
yiknal le mesao. 8 Le disipu-
loobo, ka tu yiloob lela kuuxil-
najoobe ka tu yaaloob: Baax-
ten ch

een bey u weekel le kookoj
aceitea? 9 Jeel u p

aajtal kaach
u koonol jach kooje ka tsaa-
bak u taakinil ti le

ootsiloo-
bo. 10 Ka tu ts

aaj cuenta Je-

s

us baax ku yaalikoobe, tu
yaalajtiob: Baaxten ka beet-
keex u kuuxil le koolela? Letie
jach maalob baax tsook u bee-
tik tin woolal. 11 Tumen le

oo-
tsiloobo mantats ti yaan ta
wiknaleexe, baale tene ma
mantats kin antal ta wiknalee-
xi. 12 Le koolela, le ka tu ya-
laj le kiibok aceite tin w

ooko-
lo, tu beetaj utiaal u preparartik
inw

inklil utiaal mukbil. 13 Tu

Mt 26:21 Ilaak Tip. 16. 71 Lit.: u ca-
jail alabastro. Lela junp

eel chan nuukul

suuk kaach u beetaal y

eetel junp

eel cla-
se tuunich yaan naats tu kaajil Alabas-
tro, tu luumil Egipto.
jaajil kin waalikteex: Jeel tuu-
xak ka kaaytaak le maa-
lob p

eektsil te y

ookol kaaba, le
baax tu beetaj le koolela yaan
xan u tsikbaltaal utiaal u kaaj-
saal.
14 Judas Iscariote, junt

uul ti
le doce disipuloobo, bin tu yik-
nal u nuuktakil le sacerdoteobo
15 ka tu yaalaj: Baax ken a
ts

aaexten utiaal ka in kub Je-

s

us ta kabeex?. Letiob t

uune
tu yaaloob u ts

aaikoob treinta u
p

eelal u taakinil plata ti. 16 Le

oolale, desde te kiin jeelo, Juda-
se k

aaj u kaxtik u s

uutukil
utiaal u traicionartik Jes

us.
17 Tu y

aax kiinil u kiinbesa-
jil le waajoob x-ma levadurailo,
n

aats le disipuloob tu yiknal Je-
suso ka tu yaaloobti: Tuux a
k

aat ka k-listok

int tul

aakal
baax kaab

eet utiaal k-jaantik
u jaanlil le Pascuao?. 18 Le-
tie tu n

uukaj: Xeeneex te kaaj
yiknal Fulanoo, ka a waaleexti:
Le j-Kaansajo ku yaalik: U kii-
nil in k

imile tsook u n

aatsal; ta
wotoch ken in kiinbes le Pascua
y

eetel in disipuloobo . 19 Le
disipuloob t

uuno tu beetoob
jeex aalabiktiob tumen Jesuso,
ka tu listok

intoob tul

aakal baax
kaab

eet utiaal le Pascuao.
20 Le ka

aakabchaj t

uuno, Je-
suse kulaj tu yiknal le mesa y

ee-
tel u doce disipuloobo. 21 Le
t

aan u jaanloobo tu yaalaj: Tu
jaajil kin waalikteex: Junt

uul ti
teexe yaan u traicionartiken.
22 Tu yoolal lela, le disipuloo-
bo jach okomchaj u y

ooloobe
ka joop u yaalikoob cada jun-
t

uul: Yuumtsil, m

aasa ma tee-
ni?. 23 Jesuse tu n

uukaj: Le
m

aax ku yoksik u kab tin w

ee-
tel te platoa letie m

aax kun
55 Ku tuklaal u k

imsaal. Kiibok aceite. Pascua MATEO 26:3-23

traicionartikeno. 24 U jaajile,
u Paal m

aake t

aan u bin jeex
ts

ibtaanil tu yoolale, baale

oo-
tsil le m

aax kun kubik u Paal
m

aako! Maas maalob kaach ma
u s

ijil. 25 Ka t

uun taanaj Ju-
das, le m

aax kun traicionartiko,
ka tu yaalajti: M

aasa ma tee-
ni, j-Kaansaj?. Jesuse tu yaa-
lajti: Teech aale.
26 Le t

aan u jaanloobo Jesuse
tu chaaj junp

eel waaj, ka tsook

u beetik junp

eel oracione tu xe-

taj, ka tu ts

aaj ti u disipuloob
t

aan u yaalik: Chaex, jaanteex,
lela u k

aat u yaal in w

inklil.
27 Tu chaaj xan junp

eel copa,
ka tsook u ts

aaik gracias ti Dio-

se, tu ts

aajtiob t

aan u yaalik:
Ukeex tul

aakleex, 28 tumen
lela u k

aat u yaal in kiikel

utiaal n

uuptaan kun wekbil
utiaal u perdonartaal yaabkach
m

aakoob. 29 Baale kin waa-
likteex: Desde bejlae junpuli
ma ken in wuk tu kaat

een u
kaab le uvao tak le kiin ken in
wuk le t

uumben vino ta w

eete-
leex te tu Reino in Taatao.
30 Tu tsooke, kaaynajoob ti
Diose, ka binoob tu Puukil le
Olivoobo.
31 Jes

us t

uune tu yaalajtiob:
Te

aakaba yaan u beetaal a l

aaj
t

oochpajleex tin woolal, tumen

ts

ibtaan: Yaan in beetik loob ti

le j-kanan tamano, le tama-
noob t

uuno yaan u kiitpaj-
loob. 32 Baale ken tsookok in
l

isaale yaan in bin Galilea t

aa-
nil ti teex. 33 Baale Pedroe
tu yaalajti: Kex tul

aakal ka
beetaak u t

oochpajal ta woola-
le, tene mix bikin kun beetbil in
t

oochpajal!. 34 Jesuse tu yaa-

lajti: Tu jaajil kin waaliktech:
Te

aakaba, t

aanil ti u kaay le
teelo,

ooxt

een ken a waal ma a
kaj

ooleni. 35 Pedroe tu yaa-
lajti: Kex ka yanak in k

imil ta
w

eetele junpuli ma ken in waal
wa ma in kaj

oolechi. U maasil
le disipuloobo bey xan tu yaali-
loobo.
36 Jes

us t

uune bin tu y

eete-
loob ti junp

eel k

uuchil ku kaa-
batik Getseman

, ka tu yaalaj
ti u disipuloob: P

aatkeex kutal
waye, tene t

aan in bin orar tee-
lo. 37 Ka tu bisaj Pedro bey
xan tu kaat

uulal u paalal Zebe-
deoe, ka k

aaj u okomtal u
y

ool y

eetel u jach yaatal u y

ool.
38 Ka tu yaalajtiob: Tene jach
t

aaj yaachajaan in w

ool,1 jeel
bix junt

uul m

aak t

aan u k

imi-
le. P

aateneex waye, y

eetel ma a
weenleex jeex teen ma t

aan in
weenle. 39 Bin t

uun junp

it
maas t

aanile, tu x

oolkabtubae
ka joop u orar t

aan u yaalik: In
Yuum, wa ku p

aajtale, lusten le
copaa. Baale ma u beetaal baax
in k

aat, baaxe beetaak baax a

k

aat.
40 Ka suunaj tu yiknal u disi-
puloobe tu yilaj t

aan u weenloob,
ka tu yaalaj ti Pedro: Ma p

aaj-
chaj u p

aatal ma a weenleex mix

ch

een junp

eel hora jeex teen ma

weeneno? 41 Ilawil ma a ween-
leex y

eetel ma u xuulul a ora-

reex utiaal ma u t

uuntaal a w

oo-
leex. Le puksiikalo1 ch

uukaan
u y

ool, baale le w

inklilo mi-
naan u muuk. 42 Bin tu kaa-
t

eene, ka orarnaj t

aan u yaalik:
InYuum, wa ma tu p

aajtal a lu-
sikten le copa utiaal ma in wu-
kiko,

uuchuk t

uun le baax a
k

aato. 43 Ka suunaj tu kaa-

Mt 26:381 Wa: in alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A. 411 Gr.: n

euma. Ilaak Tip. 7B.
MATEO 26:24-43 Cena Yuumtsil. Getseman

. Ku wenel disipuloob 56
t

eene tu yilaj t

aan u weenloob,
tumen jach t

aan u m

uutsul u yi-
choob. 44 Ka luk tu yiknaloo-
be, bin tu kaat

eene ka orarnaj
tu y

ooxt

een t

aan u k

aat

ooltik le
baax tu y

aax k

aato. 45 Tsoo-
le suunaj tu yiknal le disipu-
loobo ka tu yaalajtiob: Baax-
ten t

aan a jeeleleex y

eetel t

aan a
weenleex ti junp

eel s

uutukil
jeex lela? Ileex! Tsook u ku-
chul u yorail u kuubul u Paal
m

aak tu kab le j-keban m

aa-
koobo. 46 L

ikeneex, kooneex.
Ileex! Le m

aax kun traicionar-
tikeno tsook u n

aatsal. 47 Le
ma tsookok u taano, ile!, kuch
Judas junt

uul ti le doce apos-
toloobo, junm

uuch y

eetel yaab-
kach m

aakoob u machmoob
espadaob y

eetel cheob, t

uuxtaa-
noob tumen u nuuktakil le sacer-
doteob y

eetel u nuuktakil le kaa-

jo.
48 Judas, le m

aax kun traicio-
nartiko, u yaalmajtiob baax ken
u beet utiaal ka u kaj

ooltoob
m

aaxi: Le m

aax ken in tsuu-
tso, leti; macheex. 49 Bin
t

uun Judas juntaats tu yiknal
Jesuse, ka tu yaalajti: Bix a
beel, j-Kaansaj?, ka tu tsuu-
tsaj. 50 Baale Jesuse tu yaa-
lajti: Amigo, baax oolal way
yaneche?. Le m

aakoob t

uuno
tu natsubaobe ka tu machoob
Jes

us utiaal ka u bisoob.
51 Baale, ile!, junt

uul ti le m

aa-
xoob yanoob y

eetel Jesuso, tu
j

ilpaytaj u espadae ka tu k

uul-
chaktaj u xikin u palitsil le
u maas nojchil le sacerdoteobo.
52 Jesuse tu yaalajti: Oks a es-
pada te tuux ta j

oosajo,
tumen tul

aakal le m

aaxoob ku
meyaj espada tiobe b

in k

im-
saakoob y

eetel espada. 53 Ka
tuklik wa ma tu p

aajtal in k

aa-
tik ti in Taata ka u t

uuxt ti teen
u milesil1 angeloob te s

uutuka?
54 Wa ka in beete, bix kun
b

eeychajal le baax ku yaalik le
Kiliich Ts

iboob unaj u y

uuch-
lo?. 55 Te s

uutuko Jesuse tu
yaalaj ti le yaabkach m

aakoo-
bo: J

ookeex y

eetel espadaob
bey xan y

eetel cheob utiaal a
taal a chukeneex jeel bix u bin
chukbil junt

uul j-ookole? S

aam-
samal kin kutal kaach kaansaj
te temploo, baale teexe ma
ta macheneexi. 56 Baale tu-
l

aakal lela

uuch utiaal ka b

eey-
chajak le baaxoob tu ts

ibtaj le
profetaobo. Tul

aakal u disipu-
loob t

uune tu patoobe ka p

uu-
tsoob.
57 Le m

aaxoob mach Jesuso
tu bisoob tu t

aan Caif

as, u maas
nojchil le sacerdoteobo, te tuux
u muchmuba le escribaob y

eetel
u nuuktakil le kaajo. 58 Baale
Pedroe k

aaj u bin chan n

aach tu
paachoob tak ka kuch tu t

aan-
kabil u yotoch u maas nojchil le
sacerdoteobo, ka tsook u yook-
le p

aat kutal y

eetel le m

aaxoob
ku meyajoob te najo utiaal u yi-
lik baax kun

uuchul.
59 Le u nuuktakil le sacer-
doteob bey xan tul

aakal le Sane-
drino1 t

aan kaach u kaxtikoob
baax tuusil ken u yaaloob tu
contra Jes

us utiaal ka p

aajcha-
jak u k

imskoob, 60 baale ma
tu kaxtoobi, kex yaab m

aa-
koob bin u yaaloob baa-
loob ma jaajtak tu contrai. Ka
tsooke, taal kaat

uul m

aakoobe
Mt 26:531 Lit.: maas ti 12 legionoob.
Le taan legiono ku meyaj kaach utiaal
u xookol u soldadoiloob Roma. Tee-
la ku ts

aaik naatbil jach t

aaj yaaboob.
591 Ilaak Tip. 16.
57 U espada Pedro. Ku bisaal Jes

us. Ku juzgartaal MATEO 26:44-60
61 ka tu yaaloob: Le m

aaka tu
yaalaj: Jeel u p

aajtal in nikik
u templo Dios y

eetel in kaa
l

isik ichil

ooxp

eel kiinoobe .
62 U maas nojchil le sacer-
doteob t

uuno waalaje ka tu yaa-
lajti: Mix baal ken a waale?
Ma wa ta wuuyik le baax ku
yaalik le m

aakoob ta contraa?.
63 Baale Jesuse ma tu n

uukaj
mix baali. Le oolale u maas noj-
chil le sacerdoteobo tu yaalajti:
Tu kaaba le Dios kuxaano, kin
k

aatiktech ka awaaltoon wa jaaj

teech le Cristo u Paal Dioso!.
64 Jesuse tu yaalajti: Teech
aale. Baale kin waalikteex: Des-
de bejlae yaan a wilkeex u Paal
m

aak kulukbal tu x-nooj kab le
M

aax yaan tul

aakal p

aajtalil tio
y

eetel t

aan u taal y

ookol le m

uu-
yaloobo. 65 U maas nojchil
le sacerdoteob t

uuno tu jataj
u nooke ka tu yaalaj: Tsook
u kaakastaan tu contra Dios!
Baax biilal toon ul

aak m

aa-
koob utiaal takik u pool? Tee-
xe tsook a wuuyikeex le kaakas
baaloob tu yaalo. 66 Baax ka
tuklikeex?. Letiobe tu n

uu-
koob: Tsook u n

aajmatik u
k

imsaal. 67 Ka t

uun tu t

uu-
boob u yich y

eetel tu looloxoob.
Ul

aakoobe tu laalajoob u t

aan u
yich 68 t

aan u yaalikoob: Bey
teech le Cristoo, aal m

aax la-
jech, utiaal aweesik profetaech.
69 Le t

aan u y

uuchul lela, Pe-
droe ti kulukbal te t

aankabo;
junt

uul ti le x-ch

uupalaloob ku
meyajoob teelo tu natsuba tu
yiknale, ka tu yaalajti: Teech
xane, tiaanech kaach y

eetel Je-
s

us, le galileailo!. 70 Baale
y

eetel le taanooba letie tu yaa-
laj tu t

aan tul

aakal ma u kaj

oo-
li: Ma inwojel baax kawaaliki.
71 Le t

aan u lukul tu t

aanka-
bil le najo, ilaab tumen ul

aak
junt

uul x-ch

uupal; le x-ch

uu-
pala tu yaalaj ti le m

aaxoob ya-
noob teelo: Le m

aaka ti yaan
kaach y

eetel Jes

us le Nazareti-
lo. 72 Letie tu yaalaj tu kaa-
t

een ma jaaji, ka tu kaam aalaj:
Ma in kaj

ool le m

aako!.
73 Ma s

aam ti lelo, le m

aakoob
waalakbaloob teelo n

aatsoobe
ka tu yaaloob ti Pedro: Te-
che jach tu jaajil junt

uulech ti
le m

aaxoob ku m

aanoob tu y

ee-
telo, tumen ch

ikaan yoolal bix

a taan. 74 Letie k

aaj u k

aatik
ka taalak kaas tu y

ookol wa ma
jaaj le baax ku yaaliko, ka joop
u jurar t

aan u yaalik: Ma in kaj

ool le m

aako!. Te s

uutuk jee-
lo kaaynaj junt

uul teel. 75 Ka
t

uun kaaj ti Pedro baax aa-
laabti tumen Jes

us: T

aanil ti u
kaay junt

uul teele,

ooxt

een ken
a waal ma a kaj

ooleni. J

ook
t

uun Pedro paachile ka joop u
yokol y

eetel yaayaj

oolal.
27
Ka s

aaschaje tul

aakal u
nuuktakil le sacerdoteob
y

eetel u nuuktakil le kaajo, tu

muchubaob utiaal ka u yi-
loob bix ken u k

imsiloob Jes

us.
2 Ka tsook u kaxkoob Jesuse tu
bisaj u kuboob ti Pilato le gober-
nadoro.
3 Judas t

uun, le m

aax traicio-
narto, ka tu yuubaj yaan u k

im-
saal Jesuse, tu ts

aaj cuenta ma
maalob baax tu beeti, ka tu sutaj
le treinta u p

eelal u taakinil pla-

ta ti u nuuktakil le sacerdoteob
y

eetel ti u nuuktakil le kaajo,

4 ka tuyaalaj: Kebanchajen

uu-
chik in kubikteex junt

uul m

aak
uts.1 Letiobe tu yaaloob: Baax
Mt 27:41 Lit.: toj kiik.
MATEO 26:6127:4 Tu t

aan Sanedr

n. Pedro: ma in kaj

ooli 58
t

uun k-k

aajti. A kaakaaj y

eetel
le baax ta beeto. 5 Judas t

uu-
ne tu p

ikchintaj le taakin te
temploo ka j

ooki, ka bine ka tu
jichaj u kaal. 6 U nuuktakil le
sacerdoteob t

uuno tu chaajoob
le taakino ka tu yaaloob: Ma
maalob ka k-ts

aa te kiliich k

uu-
chil tuux ku tsaabal le taakin ku
siibilo, tumen lela u tojol u kii-
kel junt

uul m

aak. 7 Ka tsook
u m

uul tsikbaltikoob baax ken u
beetoobe tu manoob u kaax jun-
t

uul m

aak ku patik kat, utiaal u
muukul le j-t

aanxel luumiloobo.
8 Le oolal le k

aaxa tak bejlae ku

yaalaalti U K

aaxil Kiik. 9 Ka
t

uun b

eeychaj le baax tu yaalaj le
profeta Jerem

asa: Ka tu chaa-
joob le treinta u p

eelal u taakinil
plata, le bajux tu bootaj jujunt

uul
israelitaob tuyoolal junt

uul M

aa-
ko, 10 ka tu ts

aajoob utiaal u
maanal u kaax le m

aak ku pa-
tik kato, jeex u yaalmilten J

eeo-
bao.
11 Jesuse le tiaan tu t

aan le
gobernadoro, k

aataabti tumen
le gobernadoro: Teechwa u Rey
le jud

oobo?. Jesuse tu n

uukaj:
Teech aalik. 12 Baale le t

aan
kaach u taakal u pool tumen u
nuuktakil le sacerdoteob y

eetel
u nuuktakil le kaajo, ma tu n

uu-
kaj mix baali. 13 Pilato t

uune
tu yaalajti: Ma wa ta wuuyik
bukaaj baaloob ku yaalaal ta
contra?. 14 Baale Jesuse ma
tu n

uuki, jach mix baal tu yaa-
laj, le beetik le gobernadoro jach
jaak u y

ool.
15 Jeex suukile, cada ken
beetaak le kiinbesaja le goberna-
doro ku j

aalkabtik junt

uul m

aak
kalaan c

arcel, le kun k

aatbil
tumen le kaajo. 16 Te kiinoob
jeelo kalaan junt

uul m

aak jach
kaj

oolaan, u kaabae Barrab

as.
17 Le u muchmuba le m

aa-
koob t

uuno, Pilatoe tu k

aataj-
tiob: M

aax a k

aateex ka in j

aal-
kabte? Barrab

as, wa Jes

us le ku
yaalaal Cristo tio?. 18 Pilatoe
tu k

aatajtiob lela tumen tu ts

aaj
cuentae ch

een tumen u pek-
moob Jesuse ka tu kuboobti.
19 Tsoole le kulukbal xan Pila-
to te tuux ku beetaal justiciao,
u yatane tu t

uuxtaj le kuben
taan tia: Ma a woksikaba y

ee-
tel le utsul m

aaka, tumen bejlae
yaan junp

eel baax tin wayaktaj

yaanyil tuy

eetel; lela jachtu bee-

taj u jaakal in w

ool. 20 Baale
u nuuktakil le sacerdoteob y

ee-
tel u nuuktakil le kaajo tu
yoksoob tu pool le yaabkach
m

aakoobo ka u k

aatoob ka
j

aalkabtaak Barrab

as y

eetel ka
k

imsaak Jes

us. 21 Taanaj
t

uunle gobernadoro ka tuyaalaj-
tiob: M

aakalm

aak ti le kaat

uu-
loob a k

aateex ka in j

aalkabto?.
Letiobe tu yaaloob: Barrab

as.
22 Pilatoe tuyaalaj: Baax t

uun
ken in beet ti Jes

us le m

aax
ku yaalaal Cristo tio?. Tul

aak-
loob tuyaaloob: Baajak ti che!.
23 Letie tu yaalaj: Baaxten
t

uun? Baax kaasil u beetmaj?.
Baale letiobe seguernaj u sen
kaam aalikoob: Baajak ti che!.
24 Ka tu yilaj Pilato ma tu
p

aajtal u beetik mix baal, baa-
xe maas t

aan u puujul le m

aa-
koobo, tu chaaj jae ka tu poaj
u kab tu t

aanoob, ka tu yaa-
laj: Mix baal yaan in wil y

eetel
u kiikel le m

aaka. A kaakajeex
teex. 25 Tul

aakal t

uun le kaa-
jo tu n

uukaj: Taalak u kiikel
t-

ookol bey xan tu y

ookol k-paa-
lal. 26 Pilato t

uune tu j

aal-
kabtaj Barrab

as, baale tu beetaj
u jaajatsaal Jes

us, ka tsooke ka
tu kubaj utiaal ka baajak ti che.
59 Tu k

imsuba Judas. Kuub utiaal k

imsbil MATEO 27:5-26

27 U soldadoob t

uun le gober-
nadoro tu bisoob Jes

us ichil u pa-
lacio le gobernadoro ka tu much-
k

intoob tul

aakal le soldadoob tu
yiknalo. 28 Tu pitajoob u noo-
ke, ka tu ts

aajoob junp

eel chak
nook tu y

ookol, 29 tu jitoob
junp

eel corona y

eetel kiixe ka
tu ts

aajoob tu pool Jes

us, y

eetel
tu ts

aajoob xan junx

eet che tu
x-nooj kab. Ka xolajoob tu t

aan
y

eetel tu paastoob t

aan u yaa-
likoob: Bix s

aaschajik ti u
Rey le jud

oobo?. 30 Tu t

uu-
boob, tsoole ka tu chaajoob
le cheo ka joop u kookolkoob u
pool tu y

eetel. 31 Ka tsook
t

uun u sen paastikoobe, tu lu-
soob le chak nook yaantuy

ookol
Jesuso ka tu kaa takoob le u noo-
ko, tsoole ka tu bisoob utiaal ka
u bajoob te cheo.
32 Le t

aan u j

ookloobo tu yi-
loob Sim

on, junt

uul m

aak sijn

aal
tu kaajil Cirene. Ka t

uun tu bee-
toob u kuchik u cheil le muya-
jo.1 33 Le ka kuchoob te k

uu-
chil ku kaabatik G

olgotao (lela
u k

aat u yaale U K

uuchil Baa-
kel Pool), 34 tu ts

aajoob vino
xaaktaan y

eetel junp

eel baal
k

aaj utiaal u yuke, baale letie

ka tsook u t

uuntike ma tu y

oo-
taj u yuki. 35 Ka tsook u baj-
koob Jes

us te cheo, buulnajoob
utiaal u yilkoob m

aakalm

aak ti
u nook kun p

aatal ti cada jun-

t

uul, 36 ka p

aatoob kutal
utiaal u kan

aantoob Jes

us tee-
lo. 37 Tuy

ookol xanu poole tu
bajoob junp

eel letrero ku yaalik

baax oolal taak u pool, lela ku
yaalik: Le m

aaka Jes

us, u Rey le
jud

oobo.
38 Tu ts

eel Jesuse chuy-
k

intaab xan ti che kaat

uul
Mt 27:321 Ilaak Tip. 6.
j-ookoloob, junt

uule tu x-nooj,
ul

aak junt

uule tu x-ts

ik.
39 Le m

aakoob t

uun ku m

aa-
noobo ku yaalikoob baal ti Je-
s

us, t

aan u piiktik u pooloob
40 y

eetel t

aan u yaalikoob: Eej!,
ma wa teech le m

aax aalik jeel u
nikik le templo y

eetel u kaa bee-

tik ichil

ooxp

eel kiinoobo? Jee-

lo, salvartaba t

uun. Wa u paa-
lech Diose,

eemkech ti u cheil le
muyajo!. 41 Bey t

uun xano u
nuuktakil le sacerdoteobo, jun-
m

uuch y

eetel le escribaob y

eetel
le u nuuktakil le kaajo, k

aaj xan
u paastikoob y

eetel u yaalikoob:
42 Tu salvartaj ul

aak m

aa-
koob, baale letie ma tu p

aajtal u
salvarkuba tu juunal! Wa u Reyil
Israele,

eemek beora ti u cheil le
muyajo ka k-creerte. 43 Letie
u kubmaj u y

ool ti Dios; wa yaa-
biltaan tumen Diose salvartaak
t

uun beoraa. Tumen letie tu
yaalaj: Tene u Paalen Dios .
44 Tak le j-ookoloob chuyk

in-
taanoob tu ts

eelo joop xan u
yaalikoob baal ti.
45 Te hora seis1 t

uuno t

eek

eejocheenchaj tul

aakal y

ookol
kaab, y

eetel bey p

aatik tak te
hora nueveo.2 46

Ooli t

uun
te hora nueveo Jesuse tu kaam
aalaj:

Eli,

Eli, l

ama sabakt

ani?.
Lela u k

aat u yaal: In Dios, in

Dios, baaxten tsook a pat-
ken?. 47 Jujunt

uul ti le m

aa-
xoob waalakbaloobo ka tu yuu-
boob le baax tu yaalo, k

aaj u
yaalikoob: Le m

aaka t

aan u ta-
nik El

as. 48 Junt

uul ti letio-
be bin

aalkabil u cha junp

eel es-
ponjae ka tu p

oochultaj y

eetel
Mt 27:451 Kex l

aas 12:00 ch

uumuk kiin.
Le hora kaacho ku k

aajal u xookol des-
de ken t

ipik Kiin. 452 Kex l

aas 3:00 u
ch

inil Kiin.
MATEO 27:27-48 Paastaabi. G

olgota. Te cheo.

Eejocheenil 60
suuts vino; tu kaxaj ti junp

eel
chee ka tu ts

aaj ti Jes

us u yu-
ke. 49 Baale u maasiloobo tu
yaaloob: Pate! Koox ilik wa jeel
u taal El

as salvartike. [Ul

aak
junt

uul m

aake tu chaaj junp

eel
lanzae ka tu t

aatslomtaj u cha-
laatel Jes

us, ka j

ook ja y

eetel
kiiki.]1 50 Kaam taanaj Jes

us
tu kaat

eene ka k

imi.1
51 Ile!, u cortinail t

uun le tem-
ploo j

aat desde kaanal tak kaba-
le ka j

ook kaax

eet ti. Tu t

ituba
xan le luumo ka x

ik le nu-
kuchch

aaltunoobo. 52 Tsoole
u muknal le kimenoobo1 jeepa-
joob, y

eetel yaab ti u w

inklil le
kiliich m

aakoob kimenoobo j

oo-
saaboob y

ookabil 53 (ka tsook
u l

isaal Jesuse jujunt

uul m

aa-
koobe j

ookoob te tuux yaan le
muknaloobo, ka ookoob te ki-
liich kaajo),1 ka ilaaboob tumen
yaab m

aakoob. 54 Baale u noj-
chil le soldadoob y

eetel le ul

aak
m

aaxoob kan

aantik Jesuso, katu
yiloob bix u t

itkuba le luum y

ee-
tel u maasil baaloob ku y

uuch-
lo, jach sajakchajoobe ka tu yaa-
loob: Jaaj bak

aan, le m

aaka u
Paal Dios!.
55 Tsoole ti yaan xan yaab-
kach kooleloob p

aatoob waatal
n

aachil t

aanuyilkoob le baaxoob
ku y

uuchla; lelooba tu tsaypach-
toob Jes

us y

eetel tu ts

aajoob
baax kaab

eetti desde ka luk
Galilea. 56 Ichiloobe ti yaan
kaach Mar

a Magdalena, Mar

a u
maama Santiago y

eetel Jos

es, bey
Mt 27:491 Jujunp

eel

uuchben ts

iboobe
ku taaskoob le taanooba, baale yaan

uuchben ts

iboob jach kamaan baax

ku yaalikoobe, maatech u taaskoob.
501 Wa: tu kubaj u muukil u kuxtal.
521 Wa: muknaloob beetaanoob utiaal
u kaajsaal le kimenoobo. 531 Lela u
kaajil Jerusal

en.
xan u maama u paalaloob Ze-
bedeo.
57 Tumen taaytak u t

uubul
kiine, taal Jos

e, junt

uul ayikal
m

aak ti u kaajil Arimatea; le
m

aaka tsokaan xan u beetkuba
junt

uul u disipulo Jes

us. 58 Le
m

aaka n

aats tu yiknal Pila-
toe ka tu k

aataj u w

inklil Je-
s

us. Pilatoe tu yaalaj ka tsaa-
bakti. 59 Jos

e t

uune tu chaaj u
w

inklil Jesuse ka tu toaj y

eetel
junp

eel nook limpio beetaany

ee-
tel maalob lino, 60 ka tu ts

aaj
ti junp

eel t

uumben muknal u
chakmaj ti tuunich. Tu balke-
saj junp

eel nojochtuunichtu jool

le muknalo, ka bini. 61 Baale
Mar

a Magdalena y

eetel le ul

aak
junt

uul Mar

ao, p

aatoob kutal
akt

aan ti le muknalo.
62 Tul

aakal lela

uuch tu kii-
nil le t

aan u l

iskuba le m

aa-
koob utiaal le Sabadoo. Tu kii-
nil S

abado t

uune u nuuktakil
le sacerdoteob y

eetel le fariseoo-
bo tu muchubaob tu t

aan Pi-
lato, 63 ka tu yaaloob: Yuum-
tsil, tsook u kaajaltoone le
m

aak yaanal m

aax u taasku-
bao, t

aanil ti u k

imile tu yaa-
laj: Tu y

ooxp

eel kiine yaan in

l

isaal. 64 Le oolale, t

uuxt ka-
n

aantbil u muknal tak tu y

oox-
p

eel kiinil utiaal ma u taal udisi-

puloob uyokloob uw

inklil y

eetel
ka u yaaloob ti le kaajo: Tsook
u l

isaal ichil le kimenoobo!,

tumenwa ka u beetoobe le tuusa
maas kaas ti le y

aaxo. 65 Pi-
latoe tu yaalajtiob: Tsaanteex
soldadoob. Xeeneex ka a wi-
leex baax jeel a beetkeex utiaal
u maas kan

aantaal le muknalo.
66 Binoob t

uune ka tu makoob
maalob u jool le muknal y

eetel
le tuunicho, ka tu patoob xan le
soldadoob kan

aantiko.
61 K

imi. Tu t

ituba luum. Muknal kan

aantaan MATEO 27:49-66
28
Ka tsook u kiinil S

aba-
do, le t

aan u taal u s

aastal
u y

aax kiinil le semanao, Mar

a
Magdalena y

eetel le ul

aak jun-
t

uul Mar

ao, bin u yiloob le muk-

nalo.
2 Y

eetel, ileex!, tsook u t

itku-
ba le luumo, tumen

eem u

angel
J

eeoba desde te kaano, ka n

aats
u walkes le tuunich makmil le
muknalo ka p

aat kutal tu y

oo-
kol. 3 Le angela t

aanu l

eembal
jeex u l

eembal ch

aake, y

eetel u
nooke sak jeex le nieveo. 4 Tu
yoolal lela, le soldadoob kan

aan-
tik le muknalo sajakchajoobe ka
joop u kikilankiloob, ka p

aatoob
bey kimenoobe.
5 Baale, le angelo taanaje ka
tu yaalaj ti le kooleloobo: Ma a
chaikeex saajkil, in wojel t

aan a
kaxtikeex Jes

us, le m

aax baaj te
cheo. 6 Minaan waye, tumen
tsook u l

isaal jeel bix tu yaali-

lo. Kooten awileex le tuux tsaan
kaacho. 7 Xeeneex xan tu s

ee-
baanil a waaleex ti u disipuloob
tsook u l

isaal ichil le kimenoo-

bo, y

eetel, ileex!, letie t

aan u bin
Galileat

aanil ti teex; teelo ti ken
awileexi. Ileex!, tsook inwaalik-
teex.
8 Letiob t

uune lukoob tu s

ee-
baanil te muknalo, saajkoob
baale jach kiimak u y

ooloob, ka
bin u yaaloob ti le disipuloob
le baax tsook u y

uuchlo. 9 Ile!
Ti lelo, Jesuse tu yiluba y

eetel le
koolelooba ka tuyaalaj: Maalob
kiin!. Letiob t

uune n

aatsoob tu
yiknale ka tu machoob u yook
y

eetel chinlajoob utiaal u yees-

koob tsiikil ti. 10 Jes

us t

uune
tu yaalajtiob: Ma a chaikeex
saajkil! Xeeneex ka a waaleex ti
in sukuunoob ka xiikoob Gali-
lea, ti ken u yilenoobi.
11 Le t

aan u bin le kooleloo-
bo, ile!, jujunt

uul ti le solda-
doob p

aatoob kanan kaacho, bi-

noob te kaajo ka tu yaaloob ti
u nuuktakil le sacerdoteob tul

aa-
kal le baaxoob tsook u y

uuch-
lo. 12 Le sacerdoteob t

uuno,
ka tsook u muchkubaob y

eetel
u nuuktakil le kaaj utiaal u tuk-
likoob baax ken u beetoobe, tu
ts

aajoob yaab u p

eelel u taaki-
nil plata ti le soldadoobo 13 ka
tu yaaloob: Aaleex: U disipu-
loobe taaloob

aakabe ka tu yok-
loob u w

inklil le t

aan k-weenlo.
14 Wa le gobernador ku kuchul
u yoj

eelto, toon ken k-taan tu
y

eetel utiaal ma u beetaalteex

mix baal. 15 Letiob t

uune tu
chaajoob le u taakinil platao ka
tu beetoob jeex aalaabiktiobo; le
baax tu yaaloobo tak bejlaa ku
tsikbaltaal ichil le jud

oobo.
16 Baale le once disipuloobo
binoob Galilea, te puuk tuux
aalaabtiob tumen Jes

us ka xii-
koobo. 17 Ka tu yiloobe xola-
joob utiaal u yeeskoob tsiikil
ti, baale jujunt

uuloobe ma tu
creertoob wa Jesusi. 18 Jesu-
se tu natsubae ka tu yaalaj-
tiob: Tsook u tsaabalten tul

aa-
kal p

aajtalil te kaano bey xan
way Luume. 19 Le oolale, xee-
neex tu yiknal u m

aakiloob tu-
l

aakal kaajoobe ka a beeteexoob
disipuloob, t

aan a ts

aaikeex u
yokjaob tu kaaba le Taatao,
le Paalo y

eetel le kiliich muuko,

20 y

eetel t

aan a kaanskeexoob u
tsookbesoob tul

aakal le baaxoob
tsook in waalikteex ka a beetee-
xo. Y

eetel, ileex!, ti yanentaw

ee-
teleex tak te kiinoob t

aan u ku-
chul u xuul y

ookol kaabo.1
Mt 28:201 Ilaak Tip. 16.
MATEO 28:1-20 Kuxaan. Tu ch

ikbesuba. Beeteex disipuloob 62

63
1
Lela u k

aajbal le maa-
lob p

eektsil yaan yil y

ee-
tel Jesucristo, 2 jeex ts

ibtaa-
bik tumen profeta Isa

as: (Ile!
T

aan in t

uuxtik in j-bisaj taan
utiaal ka xiik t

aanil ti teech; le-
tie yaan u maalobk

intik a beel.)
3 Uuyeex! Yaan m

aax ku ya-
wat te desierto t

aan u yaa-
lik: Maalobk

inteex u beel J

eeo-
ba!1 Tojk

inteex u beeloob .
4 Juan Bautistae taal te de-
sierto t

aan u kaaytik ka okjaa-
nak m

aak utiaal u yeesik tsook
u kexik u tuukul, utiaal be-
yo ka perdonartaak u keba-
noob. 5 Le oolale, tul

aakal u
kajn

aaliloob Judea y

eetel Jeru-
salene ku taaloob kaach tu yik-
nal, leti t

uune ku ts

aaik u
yokjaob te Jordano; letiob xa-
ne ku yaalikoob kaach tul

aakal
u kebanoob. 6 U nook Juane
beetaan kaach y

eetel u tsoo-
tsel camello, u j

eepkaxtmaj xan
u nak y

eetel junp

eel kaxnak de
k

eewel; ku jaantik kaach s

aak
y

eetel u kaabil k

aax. 7 Y

eetel
ku kaaytaj kaach t

aan u yaalik:
Le ul

aak m

aax kun taalo maas
yaan u p

aajtalil ti teen, ma in
n

aajaltmaj mix tak in chintal in
wach u t

aabil u xaanabi. 8 Te-
ne tin ts

aaj a wokjaex y

eetel ja,
baale letie yaan u ts

aaik a wok-
jaex y

eetel kiliich muuk.1
9 Te kiinoob jeelo, Jesuse
luk Nazaret tu luumil Galilea,
ka taal utiaal ka tsaabak u yokja
tumen Juan te Jordano. 10 Tu
s

eebaanil le t

aan u j

ookol Jes

us
Mr 1:31 Ilaak Tip. 2. 81 Wa: esp

ritu
santo. Ilaak Tip. 16.
ichil le jao tu yilaj u jeepajal le
kaano, ka t

uun tu yilaj u y

ee-
mel u kiliich muuk Dios bey jun-
t

uul paloma ku taal tu y

ookole;
11 te kaan xano j

ook junp

eel
taan ku yaalik: Teche in Paa-
lech, m

aax in yaabiltmaj; tene
jach kiimak in w

ool ta woolal.
12 Tu s

eebaanile Jesuse
p

eeksaab tumen le kiliich muuk
utiaal ka xiik te desiertoo.
13 Ka t

uun p

aat cuarenta kii-

noob te desierto ichil ts

itsik
baalcheobo, ka xan t

uuntaab u
y

ool tumen Satan

as, baale le an-
geloobo tu ts

aajoob baax kaa-

b

eetti.
14 Ka tsook u kaalal Juane,
Jesuse ookGalileat

aanu kaaytik
le maalob p

eektsil ku taal ti Dio-
so, 15 y

eetel t

aan u yaalik: Le
kiin aalaano tsook u kuchul, u
Reino Diose tsook u n

aatsal.
Kex a tuukuleex y

eetel yanak a
fejeex ti le maalob p

eektsilo.
16 Le t

aan u x

imbal tu j

aal u
K

aan

aabil Galileae, tu yilaj Si-
m

on1 y

eetel Andr

es u y

itsin2
t

aan u j

aaychintkoob u redoob
ichil le k

aan

aabo, tumen le-
tiobe j-chuk kayoob. 17 Jes

us
t

uune tu yaalajtiob: Koote-
neex tin paach, ka in kaanseex
a chukeex w

inikoob. 18 Le-
tiobe tu s

eebaanil tu patoob
u redoobe ka binoob tu paach.
19 Ka x

imbalnaj junp

it maas
t

aanile, tu yilaj Santiago y

eetel
Juan u paalal Zebedeo; letiobe
Mr 1:161 Lela ul

aak kaaba kutsaabal ti
ap

ostol Pedro. 162 Le taan ich griegoo
maatech u yeesik wa maas nojoch An-
dr

es ti Pedro wa maas chichan.
U TS

IIB
MARCOS
MARCOS 1:20-42 Ku j

oosik demonio, ku tsakik kojaanoob 64
ti yanoob kaach te barco t

aan
u yutsk

intikoob u redoobo,
20 leti t

uune tu s

eebaanil tu ta-
noob. Ka t

uun tu patoob Zebe-
deo u taataob te chan barco y

ee-
tel le m

aaxoob ku meyajoob tu
y

eetelo ka binoob tu paach Je-
s

us. 21 Ka tsooke ookoob tu
kaajil Capernaum.
Tu kiinil S

abado t

uune, Je-
suse ook te sinagogao ka
joop u kaansaj. 22 Le m

aakoo-
bo jaak u y

ooloob yoolal bix
u kaansaj, tumen teelo Jesu-
se t

aan u kaanskoob bey jun-
t

uul m

aax tsaan autoridad tie,
ma jeex le escribaobo.1 23 Te
kiin jeelo tu sinagogaobe ti
yaan junt

uul m

aak chukaan
tumen junt

uul demonioi, letie
awatnaj 24 t

aan u yaalik:
Baax yaan k-il ta w

eetel Jes

us
Nazaretil? Taalech wa a xuul-
soon? Tene jach in wojel m

aa-
xech, teech le j-Kiliich t

uuxtaan
tumen Dioso. 25 Baale Jesu-
se tu keyaj t

aan u yaalikti:
Mak a chi, j

ooken ti le m

aa-
ko!. 26 Le demonioo ka tsook
u beetik u balikuba te luum le
m

aako, awatnaj jach kaame ka
tu pataj. 27 Tul

aakal t

uun le
m

aakoob yanoobo jach jaak u
y

ooloobe ka joop u yaalikoob
tu baatsiloob: Baax lela? Jun-
p

eel t

uumben kaansaj! Le m

aa-
ka y

eetel autoridad ku tanik le
demonioobo y

eetel letiobe ku
beetkoob baax ku yaalik.
28 Bey t

uuno, u tsikbalil le baax
tu beeto tu s

eebaanil oj

eeltaab
ti tul

aakal tuux tu luumil Gali-
lea.
29 Ka tsooke Jesuse tu s

ee-
baanil j

ook te sinagogao ka
Mr 1:221 M

aakoob jach u kaj

ooloob le
Leyo.
bin y

eetel Santiago bey xan y

ee-
tel Juan tu yotoch Sim

on y

eetel
Andr

es. 30 Baale u suegra Si-
mone chilikbal t

aan u chokwil,
ka aalaab ti Jes

us tu s

eebaanil
baax ku y

uuchulti. 31 Ka
n

aats tu yiknale, tu machaj tu
kabe ka tu l

isaj; le koolel t

uu-
no s

ischaj u chokwil, ka joop u

beetik u yoochoob.
32 Ka tsook u ch

inil Kiin
y

eetel ka

eesameenchaje, k

aaj
u taasaal tu yiknal tul

aakal
le m

aaxoob kojaanoob y

eetel
okaan demonio tiobo; 33 tu-
l

aakal u kajn

aaliloob le kaajo tu
muchubaob jach tu jool le najo.
34 Jes

us t

uune tu tsakaj yaab
m

aakoob yaan jejel

aas kojaanil
tiob, y

eetel tu j

oosaj yaab demo-
nioob, baale ma tu chaik kaach
u taan le demonioobo tumen le-
tiobe u yojloob leti le Cristoo.
35 L

ik xan jach jaatskab, t

aa-
nil ti u t

ipil Kiin, j

ooke ka bin
ti junp

eel tuux mix m

aak yani,
te t

uuno k

aaj u orari. 36 Baa-
le bin kaxtbil tumen Sim

on y

ee-
tel le u maasil m

aakoob yanoob
tu y

eetelo, 37 ka tu kaxtoo-
be tu yaaloobti: Tul

aakal m

aak
t

aan u kaxtikech. 38 Baale le-
tie tu yaalajtiob: Kooneex yaa-
nal tuux, te mejen kaajoob
yanoob naatso, utiaal ka kaay-
tajnakeni, tumen le oolal jo-
kaanen. 39 Bin t

uun te sina-
gogaob yaan ti tul

aakal Galilea
t

aan u bin u kaaytaj y

eetel t

aan
xan u j

oosik le demonioobo.
40 Taal xan junt

uul m

aak
yaan lepra tie, ka xolaj t

aan u
sen k

aat

ooltik ti: Wa teech a
k

aate jeel u p

aajtal a tsakike-
ne. 41 Jes

us t

uune tu chaaj

ootsilil tie, tu tichaj u kabe ka

tu p

eetskabtaj t

aan u yaalikti:
In k

aat. Utschajkech. 42 Tu
65

Eemsaab kojaan ich naj. Ku tanik Mateo MARCOS 1:432:15
s

eebaanil luk le lepra ti le m

aa-
ko ka utschaji. 43 Ka tsooke
tu yaalajti ka xiik y

eetel tu
jach kub

eentajti 44 lela: Ila-
wil ma a waalik mix baal ti
mix m

aak; baale xeen ka u yi-
lech le sacerdoteo, y

eetel kub le
baaxoob tu yaalaj Mois

es unaj
u tsaabal tu yoolal a toj

oola-
lo, utiaal ka u yoj

eeltoob tsook
a tsaakal. 45 Baale ka bin le
m

aako k

aaj u sen kaaytik y

ee-
tel u tsikbaltik tul

aakal tuux le
baax

uuchtio. Le oolale Jesu-
se p

aat ma tu p

aajtal u ch

een
okol ti mix junp

eel kaaj, baaxe

ku p

aatal kaach ch

een pach kaaj
te tuuxoob mix m

aak yano. Kex
beyo, le m

aakoob ku taaloob ti
jejel

aas tuuxo seguernaj u taa-
loob u yiloob Jes

us.
2
Baale, ka tsook u m

aan
tseetsek kiinoobe, ook tu
kaat

een tu kaajil Capernaum,
y

eetel jach s

eebaan

uuchik u yo-
j

eeltaal ti yaan te najo. 2 Le
oolale, yaab m

aakoob tu mu-
chubaobi, ka p

aat minaan tuux

u yantaloob te najo, mix tak
naats ti le joonajo; leti t

uune
k

aaj u tsikbaltik le maalob p

eek-
tsil tiobo. 3 Junm

uuch m

aa-
koobe tu taasoob junt

uul m

aak
minaan u muuk u w

inklil
kuchaan kaach tumen kan-
t

uul m

aakoob. 4 Baale yoolal
le yaabkach m

aakoob yanoo-
bo, letiobe ma p

aajchaj u nats-
koob tu yiknal Jesusi, ka t

uun
tu beetoob junp

eel jool te te-

cho tu tojil le tuux yaan Je-
suso ka tu y

eemsoob le camilla
tuux chik

uuntaan le m

aak mi-
naan u muuk u w

inklilo. 5 Le
ka tu yilaj Jes

us le fe yaan ti le
m

aakoobo, tu yaalaj ti le m

aak
minaan u muuk u w

inklilo: In
paal, tsook u perdonartaal a ke-
banoob. 6 Teelo ti kulukbal
jujunt

uul escribaob t

aan u yaa-
likoob ichil u puksiikaloob:
7 Baaxten ku taan le m

aak
beya? T

aan u pochik Dios.
Ch

een Dios jeel u p

aajtal u per-
donartik kebanoobe. 8 Baa-
le Jesuse, yoolal le p

aajtalil
yaantio, tu s

eebaanil tu ts

aaj
cuenta baax ku yaalik le m

aa-
koob ichil u puksiikaloobo, ka
tu yaalajtiob: Baaxten ka waa-
likeex ichil a puksiikaleex le
baalooba? 9 Baax maas ma
talamu yaalaali? Uyaalaal ti le
m

aaka: Tsook u perdonartaal
a kebanoob, wa u yaalaal: L

i-
ken, cha a camillae ka x

imbal-
nakech? 10 Baale utiaal ka a
woj

eelteex yaan autoridad ti u
Paal m

aak way Luum utiaal u
perdonartik le kebanoobo...
ka tu yaalaj ti le m

aak mi-
naan u muuk u w

inklilo:
11 Kin waaliktech: L

iken, cha
a camillae ka xiikech ta wo-
toch. 12 Le m

aak t

uuno l

iki,
tu s

eebaanil tu chaaj u cami-
llae ka j

ook x

imbalil tu t

aan tu-
l

aakal. Le m

aakoob t

uuno jach
jaak u y

ooloobe ka joop u noj-
beenk

uuntkoob Dios t

aanuyaa-
likoob: Mix junt

een k-ilmaj u
y

uuchul junp

eel baal beya.

13 Jesuse bin tu kaat

een tu
j

aal le k

aan

aabo; tul

aakal le
yaabkach m

aakoobo seguernaj
u taaloob tu yiknal, leti t

uune
tu kaansoob. 14 Le t

aan u bi-
no tu yilaj Lev

, u paal Al-
feo, kulukbal te k

uuchil tuux
ku bootaal le impuestoobo, ka
tu yaalajti: Kooten tin paach.
Leti t

uune l

ike ka bin tu
paach. 15 Te kiin jeelo, bin
Jes

us tu yotoch Lev

ka ku-
laj yiknal le mesa y

eetel u di-
sipuloobo. Yaab ti le j-kam
MARCOS 2:163:4 Takpool: janal, ayuno. Tok trigo ti S

abado 66
impuestoob y

eetel ul

aak j-ke-
ban m

aakoobe kulajoob janal tu
y

eeteloob, tumen yaab ti letio-
be ku binoob kaach tu paach
Jes

us. 16 Baale u escribaob le
fariseoobo, ka tu yiloob t

aan u
janal y

eetel le j-keban m

aakoo-
bo bey xan y

eetel le j-kam im-
puestoobo, k

aaj u yaalikoob ti
u disipuloob: A j-kaansajeexe,
ku janal y

eetel m

aaxoob kamik
impuestoob bey xany

eetel ul

aak
j-keban m

aakoob?. 17 Le ka
tu yuubaj Jes

us lela, tu yaalaj-
tiob: M

aaxoob toj u y

ooloobe
ma kaab

eettiob junt

uul docto-
ri, baale le m

aaxoob kojaanoo-
bo kaab

eettiob. Tene ma taalen
in tan m

aaxoob toj u kuxtaloo-
bi, baaxe taalen in tan j-keban
m

aakoob.
18 U disipuloob Juan y

eetel le
fariseoobo ku ayunaroob1 kaa-
chi. Le oolale taal jujunt

uul
m

aakoob yiknal Jesuse ka tu
yaaloobti: Baaxten u disipu-
loob Juan y

eetel u disipuloob le
fariseoobo ku ayunaroob, baale
a disipuloobe maatech u ayuna-
roob?. 19 Jes

us t

uune tu yaa-
lajtiob: Le tiaan le noviotsil
yiknal u amigoobe, letiobe ma
tu p

aajtal u ayunaroob, m

aa-
sa? Wa ti yaan tu yiknaloobe,
letiobe ma tu p

aajtal u ayuna-
roob. 20 Baale yaan u kuchul
u kiinil u lusaal le noviotsil tio-
bo, te kiin t

uun ken ayunar-
nakoobo. 21 Mix m

aak ku pa-
kakoktik junp

eel

uuchben nook
y

eetel junx

eet t

uumben nook.
Wa ka beetaake ken u motsu-
ba le t

uumben nooko jeel u
maas jenkesik u jaatlil le

uuch-
beno. 22 Tsoole mix m

aak
xan ku ts

aaik t

uumben vino ti
Mr 2:181 Ilaak Tip. 16.

uuchben bolsaob de k

eewel.1 Wa
ka beetaake le vinoo ku bee-
tik u x

ikil le bolsaobo, y

eetel tu
kaap

eelal ku kastaloob. Baaxe

le t

uumben vinoo ku tsaabal ti
t

uumben bolsaob de k

eewel.
23 Ti junp

eel u kiinil Saba-

doe Jesuse m

aan te tuux pa-
kaan trigoo, u disipuloob t

uu-
ne le t

aan u x

imbaloobo k

aaj u
tokikoob u yiij le trigoo. 24 Le
fariseoobo tu yaaloobti: Ile!
Baaxten ku beetik a disipuloob
baax ma uts u beetaal tu kii-
nil Sabadoi?. 25 Baale Jesu-
se tu yaalajtiob: Mix junt

een
wa ta xokeex baax tu beetaj Da-
vid le ka jach wiijchaj leti y

ee-
tel le m

aaxoob ku m

aanoob tu
y

eetelo? 26 Ma wa ook tu na-
jil Dios, jeex u yaalik u tsikba-
lil Abiatar le nojoch sacerdoteo,
ka tu jaantaj le waaj kubaano,
junp

eel baax mix m

aak kaach
unaj u jaantik, ch

een le sacer-
doteobo? Ma wa tu ts

aaj xan
ti le m

aakoob yanoob tu y

ee-
telo?. 27 Jesuse tu yaalaj xan
tiob: U kiinil Sabadoe beetaab
utiaal w

inik, ma w

inik beetaab
utiaal u kiinil Sabadoi; 28 bey
t

uuno, u Paal m

aake Yuumtsil
tak tu y

ookol u kiinil S

abado.
3
Ka ook tu kaat

een ti junp

eel
sinagoga, teelo ti yaan jun-
t

uul m

aak tikin junp

eel u kabi.
2 Le fariseoobo jach t

aan kaach
u yilkoob wa Jesuse yaan u tsa-
kik le m

aak tu kiinil Sabadoo,
utiaal ka u takoob u pool. 3 Je-
s

us t

uune tu yaalaj ti le m

aak
kimen u kabo: L

iken ka waa-
lakech ch

uumuk. 4 Ka tsoo-
ke tu yaalajtiob: Tu kiinil
Sabadoe, uts wa u beetaal jun-
p

eel baal maalob, wa u beetaal

Mr 2:221 Wa: odre.
67 Ku tsaak ti S

abado. 12 apostoloob. Belzebub MARCOS 3:5-25
junp

eel baal kaas?, u salvartaal

junp

eel kuxtal,1 wa u xuul-

saal?. Baale letiobe ma tu n

uu-
koobi. 5 Jesuse kuuxilnaje ka
tu paktaj le m

aakoob yanoob
tu bapacho. Tsoole tumen jach
yaachajaan u y

ool tu yoolal jach
chich u puksiikaloobe, tu yaalaj
ti le m

aako: Tich a kab. Letie
tu tiche ka t

uun utschaj u kabo.
6 Le fariseoobo, ka tu yiloob le
baax tu beeto, j

ookoobe ka tu
muchubaob tu s

eebaanil y

eetel
u j-tsaypachoob Herodes utiaal
u chatuklikoob baax ken u bee-
toob utiaal u k

imskoob.
7 Baale Jes

us y

eetel u di-
sipuloobe binoob te k

aan

aa-
bo; yaabkach m

aakoob ti Ga-
lilea y

eetel ti Judea binoob tu
paach. 8 Le ka tu yuuboob bu-
kaaj baaloob ku beetke, yaab-
kach m

aakoob xan ti Jerusal

en,
Idumea, le yanoob tul

aak u ts

eel
le Jordano bey xan le yanoob tu
bapach Tiro y

eetel Sidono, bi-
noob tu yiknal. 9 Letie tu yaa-
laj ti u disipuloob ka u preparar-
toob junp

eel chan barco utiaal

ka meyajnakti, utiaal beyo ma u
peechel tumen le yaabkach
m

aakoobo. 10 Tumen

uuchik
u tsakik yaabkach m

aakoobe,
tul

aakal le m

aaxoob yaan yaayaj
kojaaniloob tiobo t

aan kaach u
tutulchintkubaob utiaal u
n

aatsloob u machoob Jes

us.
11 Tak le demonioobo, cada ken
u yiloobe ku xoltaloob tu t

aan,
t

aan u kaam aalikoob: Teche u
Paalech Dios. 12 Baale yaab
u t

eenel tu jach kub

eentajtiob
ma u yaalikoob m

aax leti.
13 Naak t

uun Jes

us ti jun-
p

eel puuke ka tu t

uuxtaj tan-
Mr 3:41 Wa: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A.
bil le m

aaxoob u k

aat kaach
ka taalakoobo, letiob t

uune taa-
loob tu yiknal. 14 Jesuse tu
y

eeyaj doce u t

uulal ichiloobi,
ka tu ts

aaj u kaabatoob aposto-

loob,1 utiaal ka yanakoob man-
tats tu yiknal, utiaal ka u t

uux-
toob kaaytaj 15 bey xan utiaal
u ts

aaiktiob u p

aajtalil u j

oos-
koob demonioob.
16 Le doce m

aakoob tu y

eeya-
jo leti lelooba: Sim

on, le m

aax
tu ts

aaj xan u kaabat Pedro,

17 Santiago y

eetel Juan, u paa-
laloob Zebedeo (ti letiobe tu
ts

aaj xan u kaabatoob, Boaner-

ges, lela u k

aat u yaale u Paa-

lal u K

ilbal Ch

aak), 18 An-
dr

es, Felipe, Bartolom

e, Mateo,
Tom

as, Santiago u paal Alfeo,
Tadeo, Sim

on le cananitao
19 y

eetel Judas Iscariote le m

aax
kuch u traicionart Jesuso.
Ku tsookole Jesuse ook ti
junp

eel naj. 20 Le yaabkach

m

aakoobo tu kaa muchubaobi,
le oolal leti y

eetel u disipuloobe
p

aat minaan mix tak u s

uutukil
utiaal u jaanloob. 21 Baale u
l

aaktsiloobe ka tu yoj

eeltoob le-
la, taal u chaob Jes

us, tumen ku
yaalikoob: Tsook u chokotal u
pool. 22 Tak le escribaob Je-
rusal

en u taaloobo ku yaali-
koob: Okaan Beelzebub1 ti,
ku j

oosik le demonioob y

eetel le
p

aajtalil tsaanti tumen u nojchil
le demonioobo. 23 Jes

us t

uu-
ne tu tanoobe tu yaalajtiob y

ee-
tel kettaanoob: Bix jeel u j

oo-
saal Satan

as tumen Satanase?
24 Wa u kajn

aaliloob junp

eel
reino ku baateloob tu baatsiloo-
be, le reinoo ma tu p

aajtal u bin
utsil ti; 25 wa ichil junp

eel naj
Mr 3:141 Ilaak Tip. 16. 221 Lela ul

aak
kaaba ku tsaabal ti Satan

as.
MARCOS 3:264:11 U maama, u y

itsinoob. Kettaan: j-paakal 68

ch

een baateel ku y

uuchle, yaan
u bin kaasil ti. 26 Bey xan wa
Satan

as tsook u l

ikil tu contra
Satan

as y

eetel tu juunal ku baa-
teel tu contrae, ma tu p

aajtal u
bin utsil ti, baaxe yaan u
xuululti. 27 Wa junt

uul m

aak
tsook u yokol tu yotoch junt

uul
m

aak muukaan utiaal u yoklik
baaxoob yaantie, ma tu p

aajtal
u beetik mix baal wa ma y

aax
kaab

eet u kaxik le m

aak muu-
kaano. Ch

een bey t

uun jeel
u p

aajtal u tokikti le baaxoob
yaan tu yotocho. 28 Tu jaajil
kin waalikteexe, tul

aakal baal
b

in perdonartaak ti le m

aakoo-
bo, kex jeel baalak kebanil wa
jeel baalak poochil ka u yaaloo-
be. 29 Ch

een baale, jeel m

aa-
xak ka poochilnak tu contra le
kiliich muuko1 mix bikin b

in
perdonartaak, baaxe yaan u ku-
chik u siipil mantats. 30 Lela
tu yaalaj tumen letiobe ku yaa-
likoob: Yaan demonio ti.
31 Ka t

uun taal u maa-
ma y

eetel u y

itsinoob, baale
ti p

aatoob waatal t

aanka-
be ka tu t

uuxtoob tanbil Jes

us.
32 Tumen yaabkach m

aakoob
kulukbaloob tu bapach Jesuse,
junt

uul ti letiobe tu yaalajti:
Ile! A maama y

eetel a w

itsnoo-
be ti yanoob t

aankabe, t

aan u
kaxtikechoob. 33 Baale letie
tu n

uukajti: M

aax in maama
y

eetel in w

itsinoob?. 34 Ka
tsook t

uun u paktik le m

aa-
xoob kulukbaloob tu bapacho,
tu yaalaj: Ileex, jeel in maama
y

eetel in w

itsnooba! 35 Jeel
m

aaxak ka u beet le baax u k

aat
Diose, leti in w

itsin, in kiik wa
in maama.
Mr 3:291 Wa: esp

ritu santoo. Ilaak

Tip. 16.
4
Jesuse k

aaj u kaansaj tu
kaat

een tu j

aal le k

aan

aa-
bo, y

eetel sen yaabkach m

aa-
koob tu muchubaob tu yiknal.
Leti t

uune naak kutal ti jun-
p

eel barcoe ka tu jutsuba jun-

p

it ichil le jao, baale tul

aakal le
yaabkach m

aakoobo ti p

aatoob
tu j

aal le jao. 2 Ka t

uun k

aaj
u tsikbaltik kettaanoob utiaal
u kaansiktiob yaabkach baa-
loob t

aan u yaalik: 3 Uuyeex
lela. Le m

aax ku paakalo j

ook
paakal. 4 Le t

aan u bin u paa-
kalo, jujunp

eel semillaobe l

uu-
boob te bejo, ka taal le ch

i-
choobo ka tu lukoob. 5 Ul

aak
junjaatse l

uub ich tuunichoob,
tuux ma yaab luum yani, le se-
millaoba s

eeb j

ookikoob tumen
ma taam u luumili. 6 Baale
ka j

ook le kiino t

ookaaboob ka
tijoob, tumen ma taamchaj u
mootsoobi. 7 Ul

aak semillaob
xane l

uuboob ich kiixoob, ka
nuukchaj le kiixoobo ka tu
pechoob le paakaloobo, ka
tsooke ma yanchaj u yichoobi.
8 Baale ul

aak semillaobe l

uu-
boob y

ookol maalob luum, j

oo-
koob y

eetel nuukchajoob, ka
joop u yichankiloob, yane trein-
ta u p

eelel u yich tu ts

aaj, ul

aa-
ke sesenta, y

eetel ul

aake cien.
9 Jes

us t

uune tu yaalaj xan le-
la: Le m

aax yaan u xikin utiaal
u chenxikine, u yuub lela.
10 Le ka bin le yaabkach m

aa-
koobo, le m

aaxoob yanoob tu
bapach junm

uuch y

eetel le doce
apostoloobo k

aaj u k

aatkoobti
baax u k

aat u yaal le kettaanoo-

bo. 11 Letie tu yaalajtiob: Ti
teexe tsook u tsaabal a woj

eel-
teex le kiliich baaloob taakaa-
noob yaan yil y

eetel u Reino Dio-
so, baale le u maasiloobo ch

een
ku yuubikoob le kettaanoobo,
69 Ku tsolik kettaan. L

ampara. Reino: semilla MARCOS 4:12-31
12 beyo kex t

aan u paakatoobe
ma tu yilkoob mix baal, y

eetel
kex t

aan u yuubikoobe ma tu
chenxikintikoob mix baal, mix
xan tu naatkoob baax u k

aat u
yaale; letiobe ma tu kexik xan
u tuukuloob utiaal ka perdonar-
taakoob. 13 Tsoole tu yaalaj-
tiob: Teexe ma a wojleex baax
u k

aat u yaal le kettaana, le oo-

lale, bix t

uun ken a naateex le
ul

aak kettaanoobo?
14 Le m

aax ku paakalo ku
pakik u taan Dios. 15 Le se-
milla ku paakal tu j

aal le bejo,
ku ch

ikbesik le m

aaxoob uuyik
u taan Dioso, baale tu s

eebaa-
nile ku taal Satanase ku bi-
sik le taan paak tu puksiikaloo-
bo. 16 Bey t

uun xano, le paak
ich tuunichoobo letie m

aaxoob
ku yuubikoob u taan Dios y

eetel
ku kamkoob y

eetel kiimak

oola-
lo. 17 Baale u taan Diose mi-
naan u moots ti letiob, lela ku
p

aatal junp

it kiini, baale ken

yanak talamiloob y

eetel cha-
pachtajil tu yoolal u taan Dio-
se, ku t

oochpajloob. 18 Yaan
xan ul

aak semillaob ku paakal
ich kiixoob. Lelooba letie m

aa-
xoob tsook u yuubikoob u taan
Dioso, 19 baale u sen chiich-
nakiloob le y

ookol kaaba,1 u
ts

iboltaal ayikalil2 y

eetel u ts

i-
boltaal le u maasil baaloobo, ku
pechikoob u taan Dios y

eetel
ma tu chaikoob u yantal u yich.
20 U tsooke, le paak ti maalob
luumo letie m

aaxoob ku yuubi-
koob u taan Dios, ku kamkoob
maalob y

eetel ku yichankiloo-
bo, yane treinta u p

eelel u yich
ku ts

aaik, ul

aake sesenta, y

eetel
ul

aake cien.
Mr 4:191 Ilaak Tip. 16. 192 Wa: u tuu-
sul m

aak tumen le ayikalilo.
21 Tu yaalaj xan tiob: Maa-
tech u taasaal junp

eel l

ampa-
ra utiaal tsaabil y

aanal junp

eel
xaak1 wa y

aanal cama, m

aasa?
Ku taasaal utiaal tsaabil kaa-
nal, ma wa beyi? 22 Tumen
minaan mix baal taakaan wa
ma utiaal ch

ikbesbili; mix baal

tsook u jach taakaal tubeel
wa ma utiaal kaxtbili. 23 Le
m

aax yaan u xikin utiaal u chen-
xikine, u yuub lela.
24 Tu yaalaj xan tiob: Chen-
xikinteex tubeel baax ka wuuyi-
keex. Jeel bix a piiseexe bey xan
kan pisbileexo, yaan tak u tsaa-
balteex u maasil. 25 Tumen le
m

aax yaantie yaan u tsaabal
u maasil ti, baale le m

aax mi-
naantie tak le baax yaantio
yaan u lusaalti.
26 Tu yaalaj xan tiob: U Rei-
no Diose bey jeex le baax ku
y

uuchul ti le semillaob ku k

it-
chintaal y

ookol le luum tumen
junt

uul m

aako. 27 Ken

aa-
kabchajke, le m

aako ku bin we-
nel y

eetel ken s

aaschajke ku l

i-
kil, le semillaobo ku j

ookloob
y

eetel ku sen nojochtaloob, bix
u y

uuchul?, le m

aako ma u yoj-
li. 28 Jujunp

itile, le luumo
tu juunal ku beetik u nojochtal
le paakalo: y

aaxe ku yantal u le,
tsoole ku yantal u yiij, tu tsoo-
ke ku chuupul u yiij y

eetel nee-
koob. 29 Baale ch

een pelak u
kantal u yiche le m

aako ku
m

aansik l

oobchei, tumen tsook
u kuchul u kiinil le joocho.
30 Tu yaalaj xan tiob: Ti
baax ch

ikaan u Reino Dios, wa

baax y

eetel jeel k-ketik utiaal
k-tsolike? 31 Bey jeex junp

eel
Mr 4:211 Lela junp

eel xaak ku meyaj

kaach utiaal u piisil jejel

aas tikin baa-
loob utiaal jaantbil, jeex le neekoobo.
MARCOS 4:325:11 Yaab kettaanoob. Ku keyik iik. Legi

on 70
u neek mostazae;1 le ka paak
te luumo leti u maas chichnil
ti tul

aakal le neekoob yaan way
Luume..., 32 baale ken tsoo-
kok u paakale ku j

ookol y

ee-
tel ku maas nojochtal ti tul

aa-
kal le janalbeen x

iwoobo, y

eetel
ku nuuktal u kaboob, le oola-
le le ch

ichoob ku xiknaloobo
ku p

aajtal u kajtaloob y

aanal u
booy.
33 Bey t

uuno Jesuse tu kaan-
sajtiob u taan Dios y

eetel yaab-
kach kettaanoob jeex lelooba,
tak le bukaaj ku p

aajtal u naat-
koobe. 34 U jaajile mix baal tu
kaansajtiob wa ma y

eetel ket-
taanoobi, baale ken p

aatkoob
kaach tu juunaloobe ku tsolik ti
u disipuloob tul

aakal.
35 Le ka

aakabchaj te kiin
jeelo tu yaalajtiob: Kooneex
tul

aak u ts

eel le jao. 36 Ka
tsook t

uun u yaalik le disipu-
loob ti le yaabkach m

aakoob
jeel u p

aajtal u binoobe, le disi-
puloobo binoob y

eetel Jes

us te
barcoo; teelo yaan xan ul

aak
barcoobi. 37 Le t

aan u binoo-
bo, k

aaj junp

eel sen kaamkach

iik, ka joop u yokol ja ichil le
barcoo, junp

it ku bineltik
kaach utiaal u b

uulul. 38 Baa-
le Jesuse ti yaan kaach te paa-
chilo, t

aan u wenel u talk

uunt-
maj u pool y

ookol le k

aanjoolo.
Ka t

uun tu yajsoob t

aan u yaa-
likoobti: J-Kaansaj, ma wa ta
wilik t

aan k-b

uulul?. 39 L

ik
t

uun Jesuse ka tu keyaj le iiko
y

eetel tu yaalaj ti le k

aan

aabo:
Mak a chi! Jetsk

uuntaba!. Le
iik t

uuno ch

eeni, ka jetslaj tu-

l

aakal. 40 Jesuse tu yaalaj-
tiob: Baaxten jach saajkeex?
L

aayli wa minaan a fejeexe?.
Mr 4:311 Ilaak Tip. 16.
41 Baale letiobe jach t

aaj sajak-
chajoobe ka joop u yaalikoob tu
baatsiloob: M

aax jach tu jaajil
le m

aaka? Tumen tak iik y

eetel
k

aan

aab uuyik u taan.
5
Bey t

uuno kuchoob tul

aak
u ts

eel le k

aan

aabo, tu luu-
mil le gerasenoobo. 2 Jach le
ku y

eemel Jes

us te barcoo, te
tuux yaan le muknaloobo j

ook
junt

uul m

aak chukaan tumen
junt

uul demonioe ka taal tu yik-
nal. 3 Le m

aaka ichil le muk-
naloob ku taakikuba kaacho;
tak te kiin jeelo mix m

aak p

aaj-
chajak u kaxik tubeel utiaal ma
u p

uutsul, mix tak y

eetel jun-
p

eel cadena. 4 Letie yaab u

t

eenel tsook u kaaxal u kab bey
xan u yookoob y

eetel cadenaob,
baale ku tokikoob y

eetel ku
kookotsikoob, y

eetel mix m

aak
kaach yaan u muukil ti utiaal
u jetsk

uuntik. 5 Bul kiin y

ee-
tel bul

aakab t

aan u m

aan ichil
le muknaloob y

eetel te puukoo-
bo, t

aan u yawat y

eetel t

aan u
xooxotik u w

inklil y

eetel tuuni-
choob. 6 Baale ka tu yilaj t

aan
u taal Jesuse, bin

aalkabile ka
chinlaj tu t

aan. 7 Ka tu kaam
aalaj: Baax yaan in wil ta w

ee-
tel Jes

us, u Paal le j-Sen Kaanal
Dioso? Kin k

aat

ooltiktech tu
kaaba Dios ma a beetik in mu-
yaj. 8 Lela tu yaalaj tumen
Jesuse t

aan kaach u yaalikti:
Demonio, j

ooken ti le m

aa-
ka. 9 Jesuse k

aaj u k

aatikti:
Bix a kaaba?. Letie tu yaalaj:
In kaabae Legi

on1 tumen yaa-
boon. 10 Ka tu sen k

aat

ool-
taj ti Jes

us ma u t

uuxtaaloob
t

aanxel luumil.
11 Te puuk t

uuno t

aan
kaach u janal yaabkach k

eeke-
Mr 5:91 Ilaak u tsolajil Mt 26:53.
71 Ookoob ti k

eekenoob. Jairo. Koolel, kiik MARCOS 5:12-33

noobi. 12 Le demonioobo tu
k

aat

ooltoob ti: Chaa k-okol ti
le k

eekenoobo. 13 Jes

us t

uu-
ne tu chaaj. Le demonioobo j

oo-
koobe ka ookoob ti le k

eeke-
noobo; tul

aakal le k

eekenoobo,
kex dos mil u t

uulaloob, tu pu-
lubaob te k

aan

aab desde te
sen kaanal k

uuchil tuux yanoo-
bo, ka l

aaj b

uuloob. 14 Baale
le m

aaxoob kan

aantik le k

eeke-
noobo, p

uutsoobe ka bin u yaa-
loob te kaajo bey xan te mejen
kajtaliloobo; le m

aakoob t

uuno
taal u yiloob baax tsook u
y

uuchul. 15 Ka kuchoob yik-
nal Jesuse ka tu yiloob kulukbal
le m

aak okaan kaach yaabkach
demonioob tio, u b

uukintmaj u
nook y

eetel tu y

ool yaan; le-
tiob t

uune jach sajakchajoob.
16 Tsikbaltaab xan tiob tumen
le m

aaxoob ilo bix

uuchik u
yutstal le m

aak chukaan kaach
tumen demonioo, bey xan le
baax

uuch y

eetel le k

eekenoo-
bo. 17 Ka t

uun joop u k

aat

ooltikoob ti Jes

us ka j

ookok ti u
luumiloob.
18 Le ka naak Jes

us te bar-
coo, le m

aak chukaan kaach
tumen demonioo k

aaj u sen
k

aat

ooltik ti ka u chaa u
bin tu y

eetel. 19 Baale Jesu-
se ma tu y

ooti, baaxe tu yaa-
lajti: Xeen ta wotoch, yiknal a
l

aaktsiloob ka a tsikbaltiob baa-
xoob tu beetaj J

eeoba ta woo-
lal y

eetel bix

uuchik u chaiktech

ootsilil. 20 Le m

aak t

uuno bi-
ne, ka joop u tsikbaltik tu kaaji-
loob Dec

apolis1 tul

aakal le baa-
xoob tu beetaj Jes

us tu yoolalo,
tul

aakal t

uun le m

aakoob uuyo
jaak u y

ooloob.
21 Le ka suunaj Jes

us ti barco
Mr 5:201 Wa: diez kaajoob.
tul

aak u ts

eel le jao, yaabkach
m

aakoob tu muchubaob tu yik-
nal; leti t

uune p

aat tu j

aal le jao.
22 Taal t

uun junt

uul u nojchil
le sinagoga ku kaabatik Jairoo,
ka tu yilaj Jesuse, xolaj tu t

aan,
23 ka tu sen k

aat

ooltaj ti t

aan
u yaalik: In chan hijae jach t

aaj
kojaan.1 Koox ka a ts

aa a kab tu
y

ookol utiaal ka utsak y

eetel ma
u k

imil. 24 Jes

us t

uune bin
tu y

eetel. Le yaabkach m

aakoo-
bo binoob tu paach Jes

us t

aan
kaach u peepechkoob.
25 Teelo, ti yaan xan junt

uul
koolel tsook doce jaaboob k

aa-
jak u sen m

aan kiik ti,
26 yaab doctoroobe tsook u
beetkoob u sen muyaj y

eetel le-
tie tsook u xupik tul

aakal u
taakin, baale ma utschaji,
baaxe maas kaschaj u kojaa-
nil. 27 Ka tu yuubaj baaxoob
ku yaalaal ku beetik Jesu-
se, tu tsotuba ichil le yaabkach
m

aakoobo, ka tu natsuba paa-
chil tie ka tu machaj u nook.
28 Tumen ku yaalik kaach: Wa
ka in mach kex ch

een u nooke,
jach jeel in wutstale. 29 Le
koolela tu s

eebaanil xuul u sen
m

aan kiik ti, letie tu yuubaj
tsook u yutstal le yaayaj kojaa-
nil ku muyajtik kaacho.
30 Tu s

eebaanil xan tu yuu-
baj Jes

us yaan u muuk tsook u
lukulti, ka tu sutuba u pakt
le yaabkach m

aakoobo, ka
joop u yaalik: M

aax mach in
nook?. 31 Baale u disipu-
loobe tu yaaloobti: T

aan a
wilik t

aan a peepechaal tumen le
yaabkach m

aakoobo, tsoole
ka k

aatik: M

aax machen? .
32 Letie t

aan kaach u sutkuba
u yil m

aax mache. 33 Le koolel
Mr 5:231 Wa: taaytak u k

imil.
MARCOS 5:346:7 U hija Jairo. U l

aaktsiloob; ma creertaabi 72
t

uuno tumen u yojel baax tsook
u y

uuchle taale ka xolaj tu t

aan
Jes

us, sajak y

eetel t

aan u kikilan-
kil, ka tu yaalaj tul

aakal u jaajil
ti. 34 Jesuse tu yaalajti: Hija,
tu yoolal a feje tsook a wutstal,
xeen y

eetel jeetselil, utschajkech

ti le yaayaj kojaanil yaantecho.
35 Le t

aan u taan Jesuso, taal
jujunt

uul m

aakoob lukoob tu
yotoch u nojchil le sinagogao ka
tu yaaloob: A hijae tsook u k

i-
mil! Baax tiaal ku seguer a waa-
lik ti le j-Kaansaj ka taalako?.
36 Baale kex ma uy

oolilie Jesu-
se tu yuubaj le baax aalaabo, ka
tu yaalaj ti u nojchil le sinago-
gao: Ma a chaik saajkil, ch

een
ees yaantech fe. 37 Jes

us t

uu-
ne ma tu chaaj u bin mix m

aak
tu y

eeteli, ch

een Pedro bey xan
le sukuuntsiloob Santiago y

eetel
Juano.
38 Ka kuchoob tu yotoch le
u nojchil le sinagogao, tu yuu-
baj t

aan u sen juum u taan le
m

aakoobo; tu yilaj xan le m

aa-
koob ku yokoloob y

eetel ku ya-
watoobo, 39 ka ook t

uune, ka
tu yaalajtiob: Baaxten ka sen
juumeex y

eetel ka wokoleex?
Le chan x-ch

uupalo ma kime-
ni, ch

een t

aan u wenel. 40 Tu
yoolal lela, k

aaj u cheejtaal
tumen le m

aakoobo. Baale Je-
suse ka tsook u l

aaj j

oos-
koobe, ook te tuux yaan le chan
x-ch

uupalo, tu y

eetele ook u
taata bey xan u maama le chan
x-ch

uupalo bey xan le disipu-
loob taaloob tu y

eetelo. 41 Tu
machaj t

uun u kab le chan
x-ch

uupalo, ka tu yaalajti: T

a-
lita k

umi, lela u k

aat u yaal:
Chan x-ch

uupal, kin waalik-
tech: L

iken! . 42 Tu s

eebaa-
nile le chan x-ch

uupalo, l

ike
ka x

imbalnaji. (Letie yaan

kaach doce jaaboob ti.) Le m

aa-
xoob yanoobo jach t

aaj kiimak-
chaj u y

ooloob, ma tu p

aajtal
kaach u creertikoob le baax
tsook u y

uuchla. 43 Baale Je-
suse yaab u t

eenel tu yaalaj-
tiob ka u yiloob ma u yoj

eeltaal
tumen mix m

aak, y

eetel tu yaa-
laj ka tsaabak baal u jaant le
chan x-ch

uupalo.
6
Jesuse luk teelo ka bin te
luum tuux s

ijo, u disipuloo-
be binoob xan tu y

eetel. 2 Ka
kuch u kiinil Sabadoe k

aaj u
kaansaj te sinagogao;

ooli tu-
l

aakal le m

aaxoob chenxikinto
p

aat jaajap u chiob, ka tu yaa-

loob: Tuux tu kanaj le m

aak
tul

aakal le baalooba? Bix

uu-
chik u yantal naat y

eetel p

aajta-
lil ti utiaal u beetik milagroob?
3 Le m

aaka, ma wa letie car-
pintero, u paal Mar

a y

eetel su-
kuuntsil ti Santiago, Jos

e, Judas
y

eetel Sim

on? Y

eetel u y

itsnoo-
be,1 ma wa l

aayli way kajaa-
noobe?. Letiob t

uune yoolal le-
la xuul u creertikoob baax ku
yaalik. 4 Baale Jesuse tu yaa-
lajtiob: Junt

uul profetae ma
tu utsul kaamal te luum tuux
s

ijo, mix ichil u l

aaktsiloob,
mix tu najil. 5 Le oolale, ma
tu beetaj mix junp

eel milagroi,
ch

een tu ts

aaj u kab y

ookol ju-
junt

uul kojaanoob utiaal u tsa-
kikoob. 6 Letie jaak u y

ool ka
tu yilaj minaan u fejoob. Leti
t

uune bin ti tul

aakal le mejen
kajtaliloob t

aan u kaansajo.
7 Jes

us t

uune tu t

uuxtaj tan-
bil le doce apostoloobo ka tu
k

aajsaj u t

uuxtikoob a kaakaa-
t

uulil y

eetel u ts

aaiktiob p

aaj-
talil y

ookol le demonioobo.
Mr 6:31 Teela t

aan u y

uuchul taan ti u
x-chupul

itsinoob.
73 U tsolnuukil kaaytaj. U kiin kaaba Herodes MARCOS 6:8-26
8 Tu yaalaj xan tiob ma u bis-
koob mix baal utiaal le viajeo,
mix waaj, mix s

aabukaan, mix
taakin de cobre tu bolsail u kax-
nakoob; ch

een unaj u biskoob
kaach junp

eel x

oolte; 9 tu
yaalaj xan tiob ka u ts

aa u xaa-
naboob y

eetel ma u b

uukinti-
koob kaa y

aal u nookoob.
10 Tsoole tu yaalajtiob: Ti jeel
baalak najil ka ookkeexe, p

aa-
teneexi tak ken j

ookkeex ti le
kaajo. 11 Jeel tuuxak xan ma
ta kaamleex mix ta wuu-
yaaleexe, ken j

ookkeexe t

i-
teex u luumil u t

aan a wookeex,
utiaal ka ilaak tumen le m

aa-
koobo. 12 Letiob t

uune j

oo-
koobe ka kaaytajnajoob utiaal
ka u kex u tuukul le m

aakoobo;
13 tu j

oosoob xan yaab demo-
nioob, tu jiob aceite ti le kojaa-
noobo, ka tu tsakoob.
14 Baale lela kuch oj

eeltbil
tumen rey Herodes, tumen yaab
m

aakoob ku taanoob ti baax
ku beetik Jes

us, y

eetel ku yaa-
likoob: Juan Bautistae tsook
u l

isaal ichil le kimenoobo,

le oolal ku p

aajtal u bee-
tik milagroob. 15 Baale ul

aa-
koobe ku yaalikoob: Le m

aa-
ka El

as. Y

eetel ul

aakoobe:
Le m

aaka junt

uul profeta jeex
le

uuchben profetaobo. 16 Le
ka tuyuubaj Herodes lela, k

aaj u
yaalik: Juan, le m

aax tin t

uux-
taj k

uulxotbil u poolo, tsook
u l

isaal. 17 Tumen Herodese

leti kaach t

uuxt machbil Juan,
y

eetel leti aal ka kaaxak y

eetel
ka kaalak c

arcel. Lela tu beetaj
tu yoolal Herod

as, le m

aax y

ee-
tel tsook u beelo. Le koolela u
yatan kaach Filipo, u sukuun.
18 Juane yaab u t

eenel tu yaa-
laj ti Herodes: Ma uts ka kajla-
kech y

eetel u yatan a sukuuni.
19 Herod

ase u pekmaj kaach

Juan y

eetel u k

aat u k

imse, baa-
le ma tu p

aajtal u beetik kaa-
chi. 20 Herodese sajak u beet
wa baax ti Juan, tumen u yo-
jel junt

uul m

aak uts y

eetel ki-
liich, le oolal kex ma u k

aat kaa-
che ku kan

aantik. Ka tsook u
yuubik baax ku yaalaalti tumen
Juane, letie ma tu kaxtaj baax
jeel u beetke, baale l

aayli uts tu
taan kaach u yuubik u tsikbale.
21 Baale yanchaj junp

eel kiin
tu ts

aaj tuux u beetik Herod

as
le baax u k

aato: letie ka tu kiin-

besaj u kiin u kaaba Herodeso.
Te kiin jeelo Herodese tu ts

aaj
junp

eel janal utiaal le jalaachoo-

bo, utiaal le comandanteobo1
bey xan utiaal le m

aaxoob jach
kaj

ooltaanoob tu luumil Gali-
leao. 22 U hija t

uun Herod

ase
ooke ka

ookotnaji; Herodes y

ee-
tel le m

aaxoob kulukbaloob ja-
nal tu y

eetelo jach utschaj tu yi-
choob le bix

uuchik u y

ookoto.
Ka tu yaalaj le rey ti le x-ch

uu-
palo: K

aatten jeel baaxake, te-

ne jeel in ts

aaikteche. 23 Tu
yaalaj xan: Jeel baaxak ka a
k

aattene jach jeel in ts

aaikte-
che, tak t

aanchumuk ti in rei-
no. 24 Le x-ch

uupal t

uuno
j

ooke ka bin u yaal ti u maama:
Baax unaj in k

aatik?. Letie tu
yaalaj: K

aat u pool Juan Bau-

tista. 25 Tu s

eebaanile ook le
x-ch

uupalo ka tu k

aataj ti rey
Herodes: In k

aat ka a ts

aaten
u pool Juan Bautista ti jun-
p

eel charola jach te s

uutuka.
26 Le reyo kex jach okomchaj
u y

oole, ma tu yaalaj wa ma
tu p

aajtal u ts

aaiktii, tumen u
Mr 6:211 Gr.: kil

arkos, junt

uul m

aak
tsaan u nuukt 1,000 soldadoob.
yaalmaj tu t

aan tul

aakal jeel u
ts

aaikti jeel baaxak ka u k

aa-
te y

eetel lela uuyaab tumen
le m

aaxoob kulukbaloob jana-
lo. 27 Le rey t

uuno tu s

eebaa-
nil tu t

uuxtaj junt

uul u solda-
do utiaal ka u taas u pool Juan.
Le soldadoo bin te tuux kalaa-
no ka tu k

uulxottaj u pool.
28 Ka tu taasaj u pool Juan
ti junp

eel charolae ka tu ts

aaj
ti le x-ch

uupalo, leti t

uune tu
bisaj ti u maama. 29 Le ka tu
yuubaj u disipuloob Juan baax
tsook u y

uuchle, taal u chaob u
w

inklile ka tu ts

aajoob ti jun-
p

eel muknal.1
30 Le apostoloobo tu mu-
chubaob tu yiknal Jesuse ka tu
yaaloobti tul

aakal le baaxoob
tsook u beetkoob y

eetel tsook u
kaanskoobo. 31 Letie tu yaa-
lajtiob: Kooteneex, ka a chan
jeelsabaex ti junp

eel k

uuchil
tuux mix m

aak yani. Tumen
yaab m

aakoob ku taaloob y

ee-
tel ku binoobe, letiobe minaan
kaach mix u s

uutukil utiaal u
jaanloob. 32 Ka t

uun naakoob
te barcoo ka binoob ti jun-
p

eel k

uuchil tuux mix m

aak
yani, utiaal ka yanakoob tu juu-
naloob. 33 Baale ilaab u bi-
noobe ka oj

eeltaab xan tumen
yaabkach m

aakoob. Bey t

uu-
no u kajn

aaliloob tul

aakal kaa-
joobe binoob

aalkabile ka ku-
choob t

aanil ti letiob. 34 Le ka

eem Jes

us ti le barcoo, tu yi-
laj le sen yaabkach m

aakoobo,
ka tu chaaj

ootsilil tiob tumen
beyoob tamanoob minaan m

aax
kan

aantkoobe. Ka joop u kaan-
siktiob yaabkach baaloob.
35 Te hora jeelo t

aan u y

ee-
Mr 6:291 Lit.: muknaloob beetaanoob
utiaal u kaajsaal le kimenoobo.
sameental, u disipuloob Jes

us
t

uune n

aatsoob tu yiknale ka
tu yaaloobti: T

aan u y

aakabtal,
ku tsookole mix m

aak ka-
jakbal waye. 36 Aaltiob jeel u
p

aajtal u binoobe, utiaal ka xii-
koob te kaajoob y

eetel te me-
jen kajtaliloob yanoob naatso
ka u manoob baal u jaan-
toob. 37 Letie tu yaalajtiob:
Teex ka a ts

aaex baal u jaan-

toob. Letiob t

uune tu yaaloob-
ti: Yaan wa t

uun k-bin man
doscientos denarios1 waaj utiaal
ka k-ts

aa u jaantoob?. 38 Le-
tie tu yaalajtiob: Jayp

eel waaj
yaanteex? Xeen awileex!. Ka tu
yiloob jayp

eel yane, tu yaa-

loob: Cinco waajoob y

eetel kaa-
t

uul kayoob. 39 Tu yaalaj ka
kulak le m

aakoob jujunm

uuchil
y

ookol le yaax suuko. 40 Ka
t

uun kulajoob; ti cada junm

uu-
che yaan cincuenta wa tak cien
m

aakoob. 41 Tu chaaj le cin-
co waajoob y

eetel le kaat

uul ka-
yoobo, tu l

isaj u yich kaane ka

tu beetaj junp

eel oraci

on. Tsoo-
le tu xetaj le waajoobo ka joop
u ts

aaik ti u disipuloob utiaal

ka u toxoob ti le m

aakoobo,
y

eetel tu toxaj le kaat

uul ka-
yoob ichil tul

aakal le m

aakoobo.
42 Bey t

uuno tul

aakloob jaa-
noob y

eetel naajchajoob; 43 ka
mool le u x

eexetal p

aato chuup
doce xaakoob, ichil lela ma t

aa-
kaan u yalab le kayo. 44 Tu-
l

aakal le m

aaxoob jaant le waa-
joobo, cinco mil xiiboob.
45 Ka tsooke tu s

eebaanil tu
beetaj u naakal u disipuloob te
barcoo utiaal ka xiikoob t

aa-
nil ti leti tul

aak u ts

eel le jao,
tu tojil Betsaida, ch

een baale le-
tie p

aat u yil u bin le yaabkach

Mr 6:371 Ilaak u tsolajil Mt 20:2.
MARCOS 6:27-45 K

uulxottaab u pool Juan. Ts

eentaab 5,000 74
m

aakoobo. 46 Baale ka tsook
u l

aaj binoobe, naak ti junp

eel
puuk utiaal orar. 47 Ka

aa-
kabchaje le barcoo ti yaan
kaachch

uumuk k

aan

aabe, baa-
le Jesuse l

aayli ti paatal tu juu-
nale. 48 Le ma yaab t

uun u
bin u s

aastalo tu yilaj istikyaj u
binoob y

eetel le barcoo tumen
akt

aan tiob ku jaats le iiko; ka
bin x

imbalil y

ookol le ja utiaal
ka u yiloobo, baale tu beetaj
bey nukaaj k

aatm

aan tu yikna-
loobe. 49 Letiob t

uune, ka tu
yiloob t

aan u x

imbal y

ookol le
jao tu tukloob: Junt

uul jaa-
saj

ool!. Ka t

uun awatnajoob.
50 Tul

aakloob jaak u y

ooloob
ka tu yiloob. Baale tu s

eebaa-
nile Jesuse taanaje ka tu yaa-
lajtiob: Ma a sajaktaleex! Teen,
ma a chaikeex saajkil. 51 Ka
t

uun naak te barco tu y

eete-
loobo ka jetslaj le iiko. Tu yoo-
lal lelo, letiobe jach p

eeknaj u
y

ooloob, 52 tumen l

aayli ma u
naatoob baax unaj u kankoob
kaach ti le milagro beetaab ka
yaabkuntaab le waajo; u puk-
siikaloobe l

aayli ma tu p

aajtal
kaach u naatik mix baale.
53 Ka tsook u chaktikoob le
k

aan

aabo kuchoob tu luumil
Genesaret, teelo ti tu kaxoob le
barcoo. 54 Baale ka

eemoob
ti le barcoo kaj

ooltaab Jes

us
tumen le m

aakoobo, 55 le
m

aakoob t

uuno

aalkabil bini-
koob ti tul

aakal le kaajoob ya-
noob naatso, ka joop u taas-
koob ti camillaob le m

aaxoob
kojaanoobo, tak te tuux ku
yuubikoob u yaalaal ti yaan Je-
suso. 56 Y

eetel jeel tuuxak ka

ookke, te kaajoob, te nukuch
kaajoob wa te mejen kajtaliloo-
bo, ku bisaal kaach le kojaa-
noob te k

iwiko, y

eetel ku k

aat

ooltaal ti ka u chaa u machkoob

kex ch

een u flecoil u nook. Tu-
l

aakal le m

aaxoob macho uts-
chajoob.
7
Le fariseoob y

eetel jujun-
t

uul escribaob lukoob Jeru-
saleno, taaloobe ka tu muchu-
baob tu bapach Jes

us. 2 Le ka
tu yiloob t

aan u janal jujunt

uul
u disipuloob Jes

us

eek1 u ka-
boobe, lela u k

aat u yaale ma u
poomaj u kaboobi 3 tumen
le fariseoob y

eetel tul

aakal le ju-
d

oobo, ma tu jaanloob wa ma
u poomaj u kaboob tak tu k

uu-
koobi, tumen jach suukaan u
beetkoob le baax kaansaantiob
tumen u

uuchben l

aakoobo;
4 y

eetel cada ken suunakoob
k

iwike maatech u jaanloob wa

ma tu wiiwitsjaatkubaob utiaal
u limpiok

intkubaob, y

eetel yaab
ul

aak baax jach suuk u beet-
koob jeex kaansaaniltiobe, jeex
u tubikoob le copaob ich jao
bey xan le picheloob y

eetel le va-
soob de cobreo, 5 le fari-
seoob y

eetel le escribaob t

uuno
tu k

aatoob ti Jes

us: Baaxten a
disipuloobe maatech u beet-
koob jeex suukaanil u beetaal
tumen le

uuchben m

aakoobo,
baaxe ku jaantik u yoochoob
kex

eek u kaboob?. 6 Letie
tu yaalajtiob: Jach jaaj le baax
tu yaalaj le profeta Isa

as ta woo-
laleexa, j-kaap

eel icheex: Le
m

aakooba y

eetel u chiobe ku
yeeskoobtentsiikil, baale u puk-
siikaloobe jach n

aachchajaan
ti teen. 7 Ch

een kunel u se-
guer u adorartikenoob, tumen
ku kaanskoob baaloob ch

een ti
m

aakoob u taal. 8 Teexe ka
patkeex junts

eelil baax ku yaa-
lik Dios utiaal a beetkeex le
Mr 7:21 Ilaak u tsolajil Mt 15:2.
75 Ku x

imbal y

oo ja. U kaansajoob w

inik MARCOS 6:467:8

baaxoob ch

een suukaan u
beetaal tumen le m

aakoobo.
9 Tsoole tu yaalaj xan tiob:
Jach awojleex a ts

aaex junts

ee-
lil le baax u yaalmaj Dios
utiaal a beetkeex ch

een le baa-
xoob suukaanteexo. 10 Moise-
se tu yaalaj: Ees tsiikil ti a taa-
ta y

eetel ti a maama; tu yaalaj
xan: Le m

aax ku kaakastantik
u taata wa u maamae unaj u k

i-
mil. 11 Baale teexe ka waali-
keex: Wa junt

uul m

aak ku yaa-
lik ti u taata wa ti u maama:
Tul

aakal baax yaanten ka tuk-
lik jeel u p

aajtal in ts

aaikte-
che, corb

an (u k

aat u yaale jun-

p

eel baax kubaan ti Dios) ...,

12 beyo teexe ma ta chaikeex
u beetik m

aak mix baal tu yoo-
lal u taata wa tu yoolal u maama.
13 Bey t

uuno teexe ka mixbaal-
k

uuntikeex le baax u yaalmaj
Dios tu yoolal baax suuk a beet-
keex y

eetel a kaanskeexo. Y

eetel
yaab ul

aak baaloob ka beetkeex
jeex lela. 14 Jesuse tu kaa ta-
naj le m

aakoobo ka tu yaalaj-
tiob: Chenxikinteneex tul

aak-
leex y

eetel chanuukteex baax u
k

aat u yaal lela. 15 Mix baal

ku yokol tu w

inklil m

aak jeel
u beetik u kastal m

aake, baa-
le le baax ku j

ookol tu puksii-
kal m

aako letie baax kask

uun-
tiko. 161
17 Le ka ook Jes

us ichil jun-
p

eel naj, le ka luk yiknal le

m

aakoobo, u disipuloobe k

aaj u
k

aatkoobti baax u k

aat u yaal
le kettaano. 18 Leti t

uune tu
yaalajtiob: Tak wa teex ma
a naateexi? Ma wa ta wilkee-
Mr 7:161 Le ts

iboob ich griego Westcott

y

eetel Hort bey xan ul

aak

uuchben ts

i-
boob ku meyajoob utiaal u suutul le Ki-
liich Ts

iboob ich Griegoo, maatech u

taaskoob le baax ku yaalik le versiculoa.
xe mix baal ku yokol tu w

ink-
lil m

aak jeel u beetik u kastal
m

aake, 19 tumen ma tu puk-
siikal ku yookli, baaxe tu nak,
ken tsookke ku m

aansik?. Y

ee-
tel le baax tu yaala tu yee-
saj tul

aakal janal maalob utiaal
jaantbil. 20 Tu yaalaj xan: Le
baax ku j

ookol tu puksiikal
m

aako letie baax kask

uuntiko,
21 tumen tu puksiikal m

aak ku
j

ookol kaakas tuukuloob jeex u
n

uupkebantal,1 u yookol, u k

im-
sik u y

eet m

aakil, 22 u l

uubul
ti adulterio,1 u sen ts

iboltik u
yantal yaab baaloob ti, u beetik
baal kaas, u tuus, u kuxtal x-ma
sutalil, u kuuxil tumen minaan-
ti baax yaan ti u maasil,2 u
poochil, u kaantal u yich y

ee-
tel u beetik baaloob x-ma naatil.
23 Tul

aakal le kaakas baaloo-
ba tu puksiikal m

aak ku j

ookol
y

eetel ku kask

uuntik m

aak.
24 L

ik t

uun Jes

us teelo ka
bin te kaajoob yaan naats ti
Tiro y

eetel Sidono. Letie ook ti

junp

eel naj, ma u k

aat kaach
ka oj

eeltaak tumen mix m

aa-
ki; baale ma p

aat ma u yo-
j

eeltaal wa tiaani. 25 Junt

uul
koolel okaan junt

uul demonio ti
u chan hijae, tu s

eebaanil tu yo-
j

eeltaj ti yaan Jes

us teelo, ka
taale ka xolaj tu t

aan. 26 Le
koolela sijn

aal Grecia, baale ka-
jaan Siria tu kaajil Fenicia; le-
tie tu sen k

aataj ti Jes

us ka u
j

oos le demonio okaan ti u hijao.
27 Baale Jesuse tu yaalajti:
Chaa u naajtal t

aanil le paala-
Mr 7:211 Gr.: porn

eya. Le taana ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas
n

uupchitaloob kubintucontrauleyDio-
so. Ilaak Tip. 4. 221 Lela leti ken n

uup-
kebanchajak junt

uul xiib wa junt

uul
koolel tsokaanubeel. 222 Wa: u kastal
u yich.
MARCOS 7:9-27 Corb

an. Puksiikal: kask

uunajil. X-greciail 76
loobo, tumen ma uts ka chaabak
u yooch waaj le paalaloob utiaal
pulbil ti le mejen peekoobo.
28 Le koolelo tu yaalajti: Jaaj,
Yuumtsil, baale le mejen pee-
koobo ku jaantkoob le u xiixel
waaj ku jutik le mejen paalaloob
y

aanal le mesao. 29 Jes

us t

uu-
ne tu yaalajti: Yoolal le baax ta
waalo, xeen; le demonioo tsook
u j

ookol ti a hija. 30 Bin t

uun
le koolel tu yotocho ka tu yilaj le
chan x-ch

uupal chilikbal te ca-
mao, le demonioo tsokaan u j

oo-
kolti.
31 Ka j

ook Jes

us tu kaat

een
tu kaajiloob Tiroe m

aan tu kaa-
jil Sid

on utiaal u bin tu K

aa-
n

aabil Galilea, m

aan xan ch

uu-
muk ti u kaajiloob Dec

apolis.1
32 Teela tu yiknal Jesuse taa-
saab junt

uul m

aak k

ook y

eetel
istikyaj u j

ookol u taan, ka
k

aat

ooltaab ti ka u ts

aa u
kab tu y

ookol le m

aaka. 33 Je-
s

us t

uune tu bisaj junp

aayil,
n

aach ti le yaabkach m

aakoobo,
ka tu ts

aaj u yaal u kab tu xi-

kin le m

aako, y

eetel ka tsook u
t

uube tu machaj u yaak le m

aa-
ko. 34 Tu l

isaj u yich kaane,

tu taam chaaj u yiike ka tu yaa-
laj:

Efata, lela u k

aat u yaal:
Jeepajkech. 35 Le m

aak t

uu-
no jeepaj u xikin, lusaab xan le
baax beetik u talamtal u j

ookol u
taano, ka p

aajchaj u taan maa-
lob. 36 Jes

us t

uune tu ku-
b

eentajtiob ma u yaalikoob ti
mix m

aak, baale wa maas t

aan
u yaaliktiob ma u tsikbaltikoo-
be maas ku beetkoob. 37 Le
yaabkach m

aakoobo jach jaak u
y

ooloobe, ka joop u yaalikoob:
Tul

aakal le baalooba jach maa-
lob

uuchik u beetik. Tak le k

oo-
Mr 7:311 Wa: diez kaajoob.
koobo ku beetik u jeepajal u xik-
noob y

eetel le tootoobo ku bee-
tik u taanoob.
8
Te kiinoob xan jeelo much-
laj tu kaat

een yaabkach
m

aakoob, baale minaan baal u
jaantoob; Jes

us t

uune tu t

uux-
taj tanbil u disipuloobe ka tu
yaalajtiob: 2 Kin chaik

ootsi-
lil ti le yaabkach m

aakooba,
tumen tsook

ooxp

eel kiin p

aat-
koob tin wiknal y

eetel minaan
baal u jaantoob. 3 Wa ka in
t

uuxtoob tu yotochoob mix baal
u jaantoobe jeel u desmaya-
roob te bejo. Tsoole yaan ti
letiobe jach n

aach u taaloob.
4 Baale u disipuloobe tu yaa-
loobti: Waye mix m

aak yaan,
tuux jeel u maanal waaj utiaal
u l

aaj ts

eentaaloobe?. 5 Baa-
le letie tu k

aatajtiob: Jay-
p

eel waaj yaanteex?. Letiobe tu

n

uukoob: Siete. 6 Ka tu yaa-
laj ti le yaabkach m

aakoob ka
kulakoob te luumo. Tu chaaj
xan le siete waajoobo, ka tsook
u ts

aaik gracias ti Diose tu xe-

tajoobe ka joop u ts

aaik ti u
disipuloob utiaal ka u toxoob,
letiob t

uune tu toxoob ti le
yaabkach m

aakoobo. 7 Yaan
xan tiob wa jayt

uul mejen ka-
yoob; ka tsook u beetik junp

eel
oracione tu yaalaj xan tiob ka
u toxoob. 8 Bey t

uuno tul

aak-
loob jaanoob y

eetel naajcha-
joob; ka tu moloob le u x

eexetal
p

aato chuup siete x

uuxakoob.
9 Tsoole yaan kex cuatro mil
xiiboobi. Tu tsooke tu yaalaj-
tiob jeel u p

aajtal u binoobe.
10 Tu s

eebaanile naak te bar-
co y

eetel u disipuloobo ka bi-
noob tu luumil Dalmanuta.
11 Teelo j

ook le fariseoobo
ka joop u baateltaanoob y

eetel
77 Ku tsakik k

ook, ku ts

eentik 4,000 m

aakoob MARCOS 7:288:11
Jes

us. Utiaal t

uun u t

uuntkoob u
y

oole tu k

aatoobti ka uyeestiob
junp

eel ch

ikulal ka taalak ti le
kaano. 12 Jesuse jach okom-
chaj u y

ool u puksiikale ka tu
yaalaj: Baaxten le generaciona
t

aan u kaxtik junp

eel ch

ikulal?
Tu jaajil kin waalik: Mix junp

eel
ch

ikulal kun tsaabil ti le gene-

raciona. 13 Ka tsook u yaalik
lela, luk tu yiknaloobe ka naak
tu kaat

een te barco utiaal u bin
tul

aak u ts

eel le jao.
14 Baale le disipuloobo tuub
u biskoob waaj, jach ch

een jun-
p

eel waaj yaan kaach tiob

te barco utiaal u jaantoobo.
15 Jes

us t

uune k

aaj u yaalik-
tiob jach baax unaj u beet-
koob: Jach pil a wicheex man-
tats; kan

aantabaex ti u levadura
le fariseoobo bey xan ti u le-
vadura Herodes. 16 Le oolal
le disipuloobo k

aaj u baateltaa-
noob tu baatsiloob tu yoolal le
waaj ma tu bisoobo. 17 Ka tu
yuubaj Jes

us lela tu yaalajtiob:
Baaxten ma tu xuulul a waa-
likeex minaan waaj? L

aayli wa
ma ta naatkeex mix ta cha-
nuuktikeex baax u k

aat u yaa-
le? A puksiikaleexe, l

aayli wa
ma tu p

aajtal u naatik mix
baale? 18 Ma wa tu p

aajtal a
paakateex kex yaan a wicheex?
Ma wa tu p

aajtal a wuuyi-
keex mix baal kex yaan a xik-
neex?. Ma wa kajaanteex xan
19 jayp

eel xaakoob ta chupeex

le ka tin xetaj le cinco waajoob
utiaal le cinco mil xiiboobe?.
Letiobe tu n

uukoob: Doce.
20 Le ka tin xetaj le siete waa-
joob utiaal le cuatro mil xiiboo-
be, jayp

eel x

uuxakoob chuup
ka ta moleex le u x

eexetal p

aa-
to?. Letiobe tu n

uukoob: Sie-
te. 21 Ka t

uun tu yaalajtiob:
L

aayli wa ma ta naatkeex
baax u k

aat u yaale?.
22 Ka t

uun kuchoob Betsai-
da. Teelo taasaab tu yiknal Je-
s

us junt

uul m

aak ch

oop, ka sen
k

aataabti ka u tsake. 23 Tu
machaj t

uun u kab le m

aak
ch

oopo ka tu j

oosaj paachil ti le
kaajo. Ka tsook u t

uubik u yi-
che tu ts

aaj u kab tu y

ookole ka
tu k

aatajti: Yaan wa baax ku

p

aajtal a wilik?. 24 Le m

aak
t

uuno tu l

isaj u yiche, ka tu
yaalaj: T

aan in wilik m

aakoob,
tumen kin wilik baaloob bey u
k

uukulal cheobe, baale t

aan
u x

imbaloob. 25 Jes

us t

uune
tu kaa ts

aaj u kaboob y

ookol u
yich le m

aako, le m

aak t

uuno
s

aasilchaj u yich, ka b

eeychaj u
paakat tubeel y

eetel u kaj

ooltik
tul

aakal baax ku yilik. 26 Je-
suse tu yaalajti ka xiik tu yo-
toch, baale tu yaalajti: Ma a
wokol te kaajo.
27 Jes

us y

eetel u disipuloo-
be binoob tu mejen kajtali-
loob Cesarea ti Filipo, te bejo
k

aaj u k

aatiktiob: Le m

aa-
koobo, m

aaxen u yaalikoob?.
28 Letiobe tu yaaloobti: Juan
Bautista; ul

aakoobe, El

as; y

ee-
tel ul

aakoobe, junt

uul ti le pro-
fetaobo. 29 Jesuse tu k

aataj
t

uun tiob: Baale teexe, m

aa-
xen a waalikeex?. Pedroe tu
n

uukaj: Teech le Cristoo.
30 Letie tu jach kub

eentajtiob
ma u yaalikoob ti mix m

aak
m

aax leti. 31 K

aaj xan u yaa-
liktiobe u Paal m

aake yaab baa-
loob ken u muyajte. Yaan u
pektaal tumen u nuuktakil le
kaajo, tumen u nuuktakil le
sacerdoteobo bey xan tumen
le escribaobo. Tsoole tu yaa-
laj xan tiobe yaan u k

im-
saal y

eetel u l

isaal tu y

ooxp

eel
MARCOS 8:12-31 U levadura le fariseoobo. Ku tsakik ch

oop 78
kiin. 32 Jesuse y

eetel u jaajil u
y

ool tu yaalajtiob le baalooba.
Baale Pedroe tu bisaj junp

aa-
yile ka joop u keyik. 33 Jesu-
se tu sutuba u pakt u disipu-
loobe, ka tu keyaj Pedro t

aan u
yaalikti: Tselaba tin t

aan, Sa-
tan

as! ,1 tumen teche ma ta tuu-
kul jeex u tuukul Diose, baaxe
jeex u tuukul w

inike.
34 Tu yaalaj xan ti u disipu-
loob y

eetel ti le yaabkach m

aa-
koobo: Wa yaan m

aax u k

aat
taal tin paache, u pektuba
y

eetel u cha u cheil u mu-
yaj,1 ka taalak tin paach man-
tats. 35 Tumen jeel m

aaxak u
k

aat u salvart u kuxtale1 yaan u

peertik, baale le m

aax ku peer-
tik u kuxtal tin woolal y

ee-
tel tu yoolal le maalob p

eektsilo
yaan u salvartik. 36 U jaajile,
baax utsil jeel u j

oosik m

aak
wa ku tiaalintik tul

aakal y

ookol
kaab, baale ku peertik u kuxtal?
37 Baax jach tu jaajil jeel u
ts

aaik m

aak tu yoolal u kuxtale?
38 Tumen ichil le x-keban gene-
raci

on ku traicionartik Diosa, le
m

aax ku sulaktal tin woolal bey
xantu yoolal baax kin waalike, u
Paal m

aake yaan xan u sulaktal
tu yoolal ken kuchuk tu nojbee-
nil u Taata y

eetel le kiliich ange-
loobo.
9
Ka tsooke tuyaalaj xantiob:
Tu jaajil kin waalikteex:
Yaan jujunt

uul ti le m

aaxoob
waalakbaloob waye junpuli ma
kun k

imloob wa ma t

aanil yaan
u yilkoob u kuchul u Reino Dios
y

eetel u p

aajtalil. 2 Ka tsook
Mr 8:331 Teela Jesuse tu yaale Pedroe
t

aan u ts

aaikuba tu contra, tumen le

taan Satanaso u k

aat u yaal junt

uul
m

aax ku ts

aaikuba tu contra ul

aak.
341 Ilaak Tip. 6. 351 Lit.: alma. Gr.:
sikj

e. Ilaak Tip. 7A.
t

uun u m

aan seis kiinoobe, Je-
suse tu bisaj Pedro, Santiago
y

eetel Juan ti junp

eel kaanal
puuk; teelo ti p

aatoob tu juu-
naloobi. Tu t

aanoob t

uune Je-
suse jelpaj bix u yilaal, 3 y

ee-
tel u nooke p

aat t

aan u l

eembal,
p

aat jach t

aaj sak u nook, maas
ti le bukaaj jeel u p

aajtal u sak-
k

uuntaal junp

eel nook tumen

junt

uul m

aake. 4 Tu t

aanoob
xane ch

ikpaj El

as y

eetel Moi-
s

es, t

aan u tsikbaloob y

eetel Je-
s

us. 5 Pedro t

uune tu yaalaj ti
Jes

us: J-Kaansaj,1 jach kiimak
k-

ool k-antal waye, le oolale
kooneex beetik

ooxp

eel najoob
de nook: junp

eel a tiaali, jun-

p

eel u tiaal Moisesi y

eetel jun-
p

eel u tiaal El

asi. 6 Pedroe
ma u yojel kaach baax jeel u
yaalike tumen tul

aakloob jach
sajakchajaanoob. 7 Ch

ikpaj
xan junp

eel m

uuyale ka pii-
xoob y

eetel u booy; ichil le m

uu-
yalo j

ook le taana: Lela in Paal,
m

aax in yaabiltmaj; uuyeex u
taan. 8 Baale ka j

aan paakat-
najoob tu bapachoobe ma tu
kaa iloob mix m

aak tu yiknaloo-
bi, ch

een Jes

us.
9 Le t

aan u taal u y

eemloob te
puuko, Jesuse tu jach aalajtiob
ma u yaalikoob ti mix m

aak le
baax tu yiloobo tak ken tsookok
u l

isaal u Paal m

aak ichil le ki-
menoobo. 10 Letiobe tu ts

aa-
joob tu puksiikaloob le baax
aalaabtiobo, baale k

aaj u k

aat-
koob tu baatsiloob baax u k

aat
u yaal u l

isaal u Paal m

aak
ichil le kimenoobo. 11 Ka t

uun
k

aaj u k

aatkoob ti Jes

us t

aan u
yaalikoob: Baaxtenle escribao-
bo ku yaalikoobe y

aax El

as kun
taal?. 12 Jesuse tu yaalajtiob:
Mr 9:51 Lit.: Rab

. Ilaak Tip. 16.

79 Keey Pedro. Jelpaj bix u yilaal Jes

us MARCOS 8:329:12
U jaajile y

aax El

as kun taal,
y

eetel yaan u yutsk

intik tul

aa-
kal baal; baale baaxten t

uun
ts

ibtaabe u Paal m

aake yaan
u muyajtik yaab baaloob y

eetel
yaan u pektaal? 13 Baale te-
ne kin waalikteex: Loobale El

a-
se tsook u taal, y

eetel letiobe tu
beetoobti jeel baaxak tu y

ootoo-
be, jeex ts

ibtaanil tu yoolale.
14 Le t

aan u taal u n

aats-
loob yiknal u maasil disipuloobo
tu yiloob bapachtaanoob tumen
yaabkach m

aakoob, y

eetel jujun-
t

uul escribaobe t

aan u baatel-
taanoob tu y

eeteloob. 15 Baa-
le ka ilaab Jes

us tumen le
yaabkach m

aakoobo, p

aat ma tu
kaxtik baax u beetoob,

aalkab-
najoob tu yiknal utiaal u
kamkoob. 16 Jes

us t

uune tu
k

aatajtiob: Baax ka baateltan-

tikeex tu y

eeteloob?. 17 Jun-
t

uul ichil le yaabkach m

aakoobo
tu n

uukajti: J-Kaansaj, tin taa-
sajtech in paal tumen ti letie
okaan junt

uul demonio ku bee-
tik u toottal y

eetel u k

ooktal
m

aak, 18 y

eetel jeel tuuxak ka

u mache ku l

uusik luum, le xii-
palo ku y

oomankil u chi, ku ka-
rachtik u koj y

eetel ku l

uubul u
muuk. Tin waalaj t

uun ti a di-
sipuloob ka u j

oosoob le demo-
nio tio, baale ma b

eeychajoobi.
19 Jesuse tu yaalajtiob: M

aa-
keex minaan a fejeex, tak baax
kiin kaab

eet in wantal ta w

eete-
leex? Tak baax kiin kaab

eet u
ch

uukpajal in w

ool in w

aanteex?
Taaseex waye. 20 Ka t

uun
taasaab le xiipal tuyiknalo. Baa-
le ka ilaab Jes

us tumen le de-
monioo tu s

eebaanil tu beetaj u
l

eekel le xiipalo. Le xiipalo l

uu-
be ka joop u balikuba luum
t

aan u y

oomankil u chi. 21 Je-
s

us t

uune tu k

aataj ti u taata le
xiipalo: Bukaaj kiin k

aajak u
y

uuchulti beyo?. Letie tu n

uu-
kaj: Desde tuchichnil; 22 yaab
u t

eenele le demonioo ku bee-
tik u l

uubul ich k

aak wa ich ja
utiaal u k

imsik. Baale wa yaan

baax jeel u p

aajtal a beetke, cha-
toon

ootsilil y

eetel

aantooni.
23 Jesuse tu yaalajti: Baaxten
ka waalik: Wa jeel u p

aajtale?
Utiaal m

aax yaan u feje tul

aa-
kal baal jeel u p

aajtale. 24 Tu
s

eebaanile u taata le chan xiipa-
lo, tu kaam aalaj: Yaan in fe!

Aanten tuux ku bineltikten fe!.

25 Le ka tu yilaj Jes

us t

aan u
taal

aalkabil yaabkach m

aakoob
tu yiknaloobe, tu keyaj le de-
monioo ka tuyaalajti: Demonio
k

ook y

eetel toot, tene kin waa-
liktech: j

ooken ti le xiipala y

ee-
tel ma a suut okol ti. 26 Ka
tsook u yawat y

eetel u sen
puupuchkuba luume, le demo-
nioo j

ooki, ka p

aat bey kimen

le xiipalo, le oolal

ooli tul

aakal
le m

aakoobo k

aaj u yaalikoob:
Kimen!. 27 Baale Jesuse tu
machaj tu kabe ka tu ch

uu-
yaj; le xiipal t

uuno l

iki. 28 Ka
tsook t

uun u yokol Jes

us ti jun-
p

eel naje, le tiaanoob tu juu-

naloobo, u disipuloobe tu k

aa-
toobti: Baaxten toone ma
b

eeychaj k-j

ooski?. 29 Letie
tu yaalajtiob: Le demonio beya
ch

een y

eetel oraci

on jeel u j

oo-
kole.
30 Lukoob teelo ka m

aanoob
tu luumil Galilea, baale letie
ma u k

aat kaach ka oj

eeltaak
tumen mix m

aaki. 31 Jesuse
ku kaansik kaach u disipuloob
t

aan u yaaliktiob: U Paal m

aa-
ke yaan u kuubul tu kab le
m

aaxoob pekmilo, y

eetel yaan u
k

imsaal, baale kex ka k

imsaa-
MARCOS 9:13-31 Tsook u taal El

as. Xiipal endemoniado 80

ke tu y

ooxp

eel kiine yaan u l

i-
saal. 32 Baale letiobe ma tu
naatkoob kaach le baax ku yaa-
laaltiobo, tsoole saajkoob
kaach u k

aatoobti.
33 Kuchoob Capernaum. Le
tiaanoob ichil le najo, Jesu-
se tu k

aatajtiob: Baax ka baa-

teltantikeex kaach te bejo?.
34 Letiobe ma tu yaaloob mix
baali, tumen te bejo t

aan kaach
u baateltantikoob m

aax u maas
nojchil ichiloob. 35 Kulaj t

uun
Jesuse ka tu tanaj le doce apos-
toloobo, ka tu yaalajtiob: Wa
yaan m

aax u k

aat u beetuba
u maas nojchile unaj u beet-
kuba u maas chichnil ti tul

aakal
y

eetel unaj u meyajtik u maasil.
36 Tsoole tu chaaj junt

uul
chan xiipale ka tu waakuntaj
ch

uumuk ti letiobe ka tu m

ee-
kaj t

aan u yaaliktiob: 37 Jeel
m

aaxak ka u kam tin kaaba jun-
t

uul ti le mejen paalalooba tak
teen ku kamken, y

eetel jeel m

aa-
xak ka u kamene ma ch

een teen
ku kamkeni, baaxe tak le M

aax
t

uuxteno.
38 Juane tuyaalajti: J-Kaan-
saj, t-ilaj junt

uul m

aak ku j

oosik
demonioob ta kaaba, baale t-aa-
lajti ka xuuluk u beetik tumen
letie maatech u m

aan t-

eetel.
39 Baale Jesuse tu yaalaj: Ma a
waalikeexti ka xuuluk u bee-
tik, tumen mix m

aak jeel u bee-
tik junp

eel milagro tin kaa-

ba, ku tsookole ka j

aan taanak
kaas tin contra; 40 tumen le
m

aax ma t-contra yane, t-

eetel
yaan. 41 Tumen jeel m

aaxak
ka u ts

aateex junp

eel vaso ja a
wukeex tumen u disipuloex Cris-
toe, tujaajil kinwaalikteexe jun-
puli ma ken u peert le baax kun
siibiltio. 42 Baale jeel m

aaxak
ka u beet u t

oochpajal junt

uul ti
le m

aaxoob beyoob mejen paalal
ku ts

aaik u fejoob ti tena, maas

maalob ka chuyk

intaak junp

eel
u nojoch tuunichil juuch tu kaal
y

eetel ka puuluk te k

aan

aabo.
43 Tsoole wa a kab ku bee-
tik a t

oochpajle, k

uulxotte;
tumen maas maalob ka ookkech
te kuxtal ch

een y

eetel jun-
p

eel a kabo ke ka xiikech y

ee-
tel tu kaap

eelal a kab te Gehe-

na,1 ichil le k

aak ma tu p

aajtal
u tuupulo. 441 45 Wa a
wook ku beetik a t

oochpajle,
k

uulxotte; tumen maas maalob
ka ookkech te kuxtal ch

een y

ee-
tel junp

eel a wooko ke ka puul-

kech y

eetel tu kaap

eelal a wook
te Gehenao. 46 47 Bey
xan wa a wich ku beetik a t

ooch-
pajle, j

oose; tumen maas maa-
lob ka ookkech ch

een y

eetel jun-
p

eel a wich tu Reino Dios ke

ka puulkech y

eetel u kaap

ee-
lal a wich te Gehena, 48 tuux
ma tu k

imil u x-nookolil y

eetel
tuux ma tu tuupul u k

aakilo.
49 Tumen tul

aakal le m

aa-
kooba yaan u ch

oochkintaa-
loob y

eetel k

aak. 50 Le taabo
jach maalob, baale wa ku saatal
u ch

oochile, baax y

eetel ken a
suteex u ch

oochil? Yanak taab

ti teex, y

eetel mantats yanak-
teex jeetselil ta baatsileex.
10
Ka luk Jes

us teelo bin tu
j

aal u luumil Judea bey
xan te tul

aak u ts

eel le Jorda-
no, le yaabkach m

aakoobo tu
kaa muchubaob tu yiknal. Jes

us
Mr 9:431 Lela junp

eel k

uuchil tuux ku
t

ookaal kaach basura tu jookajil Je-
rusal

en. Ilaak Tip. 9. 441 Le ts

iboob
ich griego Westcott y

eetel Hort bey xan

ul

aak

uuchben ts

iboob ku meyajoob
utiaal u suutul le Kiliich Ts

iboob ich
Griegoo, maatech u taaskoob le baax ku
yaalik le versiculoa mix le vers

culo 46.
81 M

aax u nojchil. U beetaal a t

oochpajal MARCOS 9:3210:1
MARCOS 10:2-24 Divorcio. Mejen paalal tu yiknal. Ch

een Dios uts 82
t

uune joop u kaanskoob jeex
suukile. 2 Jujunt

uul fariseoo-
be n

aatsoob tu yiknal; utiaal
t

uun u t

uuntkoob u y

oole tu
k

aatoobti wa maalob ka u divor-

ciartuba junt

uul xiib ti u yatan.
3 Jesuse tu yaalajtiob: Baax
tu yaalaj Mois

es ka a bee-
teex?. 4 Letiobe tu n

uukoob:
Moisese tu yaalaj jeel u p

aajtal
u ts

ibtaal junp

eel u juunil di-

vorcio utiaal tsaabil ti le atan-
tsil utiaal ka xiiko. 5 Baa-
le Jesuse tu yaalajtiob: Tumen
chich a puksiikaleexe, Moise-
se tu ts

ibtaj ka a beeteex lelo.

6 Ch

een baale desde tu k

aajbal
tul

aakal baale, Diose tu beetaj
xiib y

eetel x-chuup. 7 Tu yoo-
lal lela le xiibo yaan u patik
u taata y

eetel u maama, 8 y

ee-
tel tu kaat

uulaloobe yaan u
suutoob junp

eelili w

inklil; bey
t

uuno ma kaat

uuloobi, baaxe
junp

eelili w

inkliloob. 9 Le
oolale, le baax tsook u nuupul
tumen Dioso mix m

aak unaj u
jatsik. 10 Ka binoob tu kaa-
t

een te najo, le disipuloobo k

aaj
u k

aatkoob ul

aak baaloob yoo-
lal lelo. 11 Jesuse tu yaalaj-
tiob: Jeel m

aaxak ka u divor-
ciartuba ti u yatan y

eetel ka
tsookok u beel y

eetel ul

aak koo-
lele, ku l

uubul ti adulterio1 y

ee-
tel ku bin tu contra u yatan.
12 Wa junt

uul koolel ku divor-
ciarkuba ti u y

icham, tsoole ku
tsookol u beel y

eetel yaanale, le
koolela ku l

uubul ti adulterio.
13 Ka tsooke le m

aakoobo
k

aaj u taaskoob mejen paala-
loob tu yiknal Jes

us utiaal ka u
machoob, baale keeyoob tumen
le disipuloobo. 14 Jesuse ka tu
yilaj lela, kuuxilnaje ka tu yaa-
Mr 10:111 Ilaak u tsolajil Mt 5:27.
laj ti u disipuloob: Chaex u
taal le mejen paalal tin wiknalo;
ma a katikeex u beeloob, tumen
u Reino Diose u tiaal m

aakoob
jeex letiobe. 15 Tu jaajil kin
waalikteex: Le m

aax ma tu ka-
mik u Reino Dios jeex u bee-
tik junt

uul chan paale, junpu-
li ma kun ookli. 16 Ka t

uun
tu m

eekaj le mejen paalaloobo
ka joop u bendecirtikoob t

aan u
ts

aaik u kab tu y

ookoloob.
17 Le ka tu chajooltaj u bin
Jesuse, taal

aalkabil junt

uul
m

aake ka xolaj tu t

aan, t

aan
u k

aatikti: Utsul j-Kaansaj,

baax kaab

eet in beetik utiaal in
kamik kuxtal minaan u xuul?.
18 Jesuse tu yaalajti: Baax-
ten ka waalik utsen? Mix m

aak
uts, ch

een Dios. 19 Teche a
wojel baax ku yaalik le Leyo:
Ma a k

imsik m

aak; ma a l

uu-
bul ti adulterio; ma a wookol;
ma a jaajk

uuntik baax ma jaa-
ji; ma a tuus utiaal a tiaalintik
wa baax; ees tsiikil ti a taata y

ee-
tel ti a maama . 20 Le m

aa-
ko tu yaalajti: J-Kaansaj, desde
tin chichnil kin beetik tul

aakal
lelo. 21 Jesuse tu paktaj y

ee-
tel yaabilaje ka tu yaalajti: Jun-
p

eel baax ku bineltik a beetik:

Xeen, kon le baaxoob yaantecho
ka a ts

aa ti le

ootsiloobo, beyo
yaan u yantaltech ayikaliloob te
kaano; tsoole, kooten, ka taa-
lakech tin paach. 22 Baale le-
tie okomchaj u y

ool yoolal le
baax n

uukaabtio, y

eetel lubaan
u y

ool ka bini tumen yaab baa-
loob yaan kaach ti.
23 Ka tsook u paakat Jes

us
tu bapache, tu yaalaj ti u disi-
puloob: Jach t

uun yaan u ta-
lamtal ti le m

aaxoob yaan taa-
kin tiob u yookloob tu Reino
Dioso!. 24 Baale le disipuloo-
83 U joolil p

uuts. Ku k

aatkoob kutal tu ts

eel MARCOS 10:25-42
bo jaak u y

ooloob yoolal le baax
tu yaalo. Jes

us t

uune tu yaalaj-
tiob: In paalaleex, jach ta-
lam u yokol m

aak tu Reino
Dios! 25 Maas s

eeb jeel u m

aan
junt

uul camello tu chan joolil
junp

eel p

uutse, ke ka okok jun-
t

uul ayikal m

aak tu Reino Dios.
26 Letiobe maas jaak u y

oo-
loobe ka tu yaaloob: Wa beyo,
m

aax t

uun jeel u p

aajtal u sal-
varkubae?. 27 Jesuse tu pak-
taj u disipuloobe, ka tu yaalaj-
tiob: Utiaal w

inike lela ma tu
p

aajtal baale ma bey utiaal Dio-
si, tumen utiaal Diose tul

aakal
baal jeel u p

aajtale. 28 Pedro
t

uune k

aaj u yaalikti: Ile, too-
ne t-pataj tul

aakal le baaxoob
yaantoon kaacho y

eetel tsook
k-taal ta paach. 29 Jesuse tu
yaalaj: Tu jaajil kin waalikteex:
Mix m

aak tsook u patik u yo-
toch, u sukuunoob, u kiikoob,
u maamaob, u taataob, u paa-
laloob, wa u kool tin woolal
wa tu yoolal le maalob p

eektsi-
lo, 30 wa ma tu kamik cien u
t

eenel u maas yaabil te kii-
nooba: najoob, sukuunoob, kii-
koob, maamaob, paalaloob, koo-
loob, kex t

aan u m

aanskoob
chapachtajil, y

eetel te t

uumben
y

ookol kaabo,1 kuxtal minaan u
xuul. 31 Ch

een baale, yaab ti
le m

aaxoob yanoob t

aanilo yaan
u p

aatloob tu tsook, y

eetel yaab
ti le yanoob tu tsooko yaan u
m

aanoob t

aanil.
32 Bey t

uuno, le t

aan u bi-
noob te bej ku bin Jerusaleno,
Jesuse t

aanil ti letiob ku bin, le-
tiobe jakaan u y

ooloob; le m

aa-
xoob ku taaloob xan tu paa-
choobo saajkoob. Jes

us t

uune
tu kaa bisaj le doce junp

aayi-
Mr 10:301 Ilaak Tip. 16.
lo ka joop u yaaliktiob le
baaxoob aalaan kun

uuchultia:
33 Jeex a wilkeexa t

aan k-bin
Jerusal

en, u Paal m

aake yaan u
kuubul ti u nuuktakil le sacer-
doteobo y

eetel ti le escribao-
bo. Yaan u yaalikoob ka k

im-
saak y

eetel yaan xan u kubkoob
ti le m

aakoob ma jud

oobo;
34 letiob t

uune yaan u paasti-
koob, yaan u t

uubikoob, yaan u
jaajatskoob y

eetel yaan u k

ims-
koob, baale tu y

ooxp

eel kiine
yaan u l

isaal.
35 Santiago y

eetel Juan, u
kaat

uul paalal Zebedeoe, n

aa-
tsoob tu yiknale ka tu yaaloob-
ti: J-Kaansaj, k-k

aat ka a beet
t-oolal jeel baaxak ka k-k

aatte-
che. 36 Jesuse tu yaalajtiob:
Baax a k

aateex ka in beet
ta woolaleex?. 37 Letiobe tu
yaaloobti: Ken a kam a nojbee-
nile, ts

aatoon u p

aajtalil k-kutal
ta ts

eel, junt

uule ta x-nooj y

ee-
tel ul

aak junt

uule ta x-ts

ik.
38 Baale Jesuse tu yaalajtiob:
Teexe ma a wojleex baax ka
k

aatkeexi. Jeel wa u p

aajtal a
wukikeex le copa kinwukiko wa
u tsaabalteex le okja ku tsaa-
balteno?. 39 Letiobe tu n

uu-
koob: Jeel u p

aajtale. Jes

us
t

uune tu yaalajtiob: Le copa
kin wukiko yaan a wukikeex,
le okja ku tsaabalteno yaan
xan u tsaabalteex. 40 Baale le
u kutal m

aak tin x-nooj wa tin
x-ts

iko ma teen unaj in ts

aai-
ki, lelo u tiaal le m

aaxoob y

ee-
yaanoob tumen in Taatao.
41 Le ul

aak diez disipuloob
t

uuno, le ka tu yuuboob le-
la, k

aaj u kuuxiloob ti Santia-
go y

eetel Juan. 42 Baale Jesu-
se tu tanoob tu yiknale ka tu
yaalajtiob: Teexe a wojleexe le
MARCOS 10:4311:9 Bool utiaal salvaci

on. T

aankelem burro 84
m

aaxoob bey t

aan u gobernar-
tik le kaajoobo ku nojbaal-
k

uuntkubaob tu y

ookoloob, y

ee-
tel le m

aaxoob yaan autoridad
tiobo ku ts

aaikoob xan le kaa-

joob y

aanal u p

aajtaliloobo.
43 Baale ichileexe ma beyi,
baaxe le m

aax u k

aat u beetu-
ba u maas nojchil ichileexe kaa-
b

eet u meyajtikeex, 44 le m

aax
xan u k

aat antal t

aanil ti tee-
xe kaab

eet u beetkuba palitsil
ti tul

aakleex. 45 Tumen mix u
Paal m

aak taal utiaal ka me-
yajtaak, baaxe utiaal ka u me-
yajt u maasil bey xan utiaal u
ts

aaik u kuxtal1 bey junp

eel
bool utiaal u salvartaal yaab
m

aakoobe.
46 Ka ookoob t

uun Jeric

o.
Baale le t

aan u j

ookol Jes

us tu
kaajil Jeric

o y

eetel u disipuloob
bey xan y

eetel yaabkach m

aa-
koobe, Bartimeo u paal Timeo,
junt

uul m

aak ch

oop ku k

aat ca-
ridade, ti kulukbal kaach tu j

aal
le bejo. 47 Bartimeoe, ka tu
yuubaj Jes

us Nazaretil le m

aax
ku taalo, k

aaj u kaam aalik:
U Paal1 David, Jes

us, chaten

ootsilil!. 48 Yoolal lela, yaab

m

aakoobe k

aaj u keykoob t

aan
u yaalikoobti ka u mak u chi,
baale letie seguernaj u yaalik
maas kaam: U Paal David, cha-
ten

ootsilil!. 49 Jes

us t

uune
jeeli, ka tu yaalaj: Taneex. Le-
tiob t

uune tuyaaloob ti le m

aak
ch

oopo: Yanak a w

ool! L

iken,
t

aan u tankech. 50 Leti t

uu-
ne tu p

ikchintaj le nook u tsaa-

mo, ka l

ik u y

aalkabe ka bin
yiknal Jes

us. 51 Jesuse tu yaa-
lajti: Baax a k

aat ka in beet-
tech?. Le m

aak ch

oopo tu yaa-
Mr 10:451 Wa: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A. 471 Ilaak u tsolajil Mt 1:1.
lajti: In j-Kaansaj,1 ka suunak
u s

aasilil in wich. 52 Jes

us
t

uune tu yaalajti: Xeen. Yoolal
a feje tsook a wutstal. Le m

aa-
ko tu s

eebaanil suunaj u s

aasilil
u yiche ka joop u bin tu paach
Jes

us te bejo.
11
Bey t

uuno le t

aan u n

aats-
loob Jerusal

en, Betfagu

e
y

eetel Betania, le tiaanoob naats

ti u Puukil le Olivoobo, Jesu-
se tu t

uuxtaj kaat

uul u disipu-
loobe 2 ka tu yaalajtiob: Xee-
neex te chan kajtalil kawilkeexa,
ken ookkeexe yaan a wilkeex
junt

uul t

aankelem burro kaxaa-
ni, lela mix m

aak y

aax natmil;
wacheex ka a taaseex. 3 Y

ee-
tel wa yaan m

aax ku yaalikteex:
Baaxten ka beetkeex lela?, aa-
leex: Kaab

eet ti Yuumtsil, le-
tie ma kun x

aantal ken u sute .
4 Ka t

uun binoobe ka tu yiloob
le t

aankelem burro kaxaan t

aan-
kab naats ti junp

eel joonaj yaan

akt

aan ti le bejo, ka tu wachoob.
5 Baale jujunt

uul ti le m

aaxoob
waalakbaloob teelo, tu yaaloob-
tiob: Baax ka beetkeex? Baax-
tent

aan awachikeex le burroo?.
6 Le disipuloobo tu yaaloob ti le
m

aakoob jach jeex

uuchik u yaa-
laaltiob tumen Jesuso; le m

aa-
koob t

uuno tu chaaj u binoob.
7 Tu bisoob le t

aankelem bu-
rro ti Jesuso, ka tu jayl

aan-
taj u nookoob tu y

ookol le
burroo, tsoole ka kulaj Jes

us tu
y

ookol. 8 Yaab m

aakoob xane
tu jayl

aantaj u nookoob te be-
jo, baale ul

aakoobe tu chakoob
u kab le cheob yanoob te k

aa-
xo. 9 Le m

aaxoob ku binoob
t

aanil y

eetel le ku taaloob paa-
chilo t

aan kaach u kaam aali-
Mr 10:511 Lit.: Raboni. Ilaak Tip. 16.
85 Ku j

oosik j-koonoloob. Tij le higuerao MARCOS 11:10-29
koob: K-k

aat

ooltik ka salvar-
taakech! Kiikitantaak le m

aax
ku taal tu kaaba J

eeobao!
10 Kiikitantaak u Reino k-taa-
ta David, le Reino kun taalo!
K-k

aat

ooltik ti Dios, m

aax ka-
jaan te kaano, ka u salvartech!.
11 Jesuse ka kuch Jerusalene
ook te temploo, ka tuyilaj tul

aa-
kal le baaxoob yaan tu bapacho,
tsoole tumen taaytak u y

aakab-
tale, j

ook utiaal u bin Betania
y

eetel le doce apostoloobo.
12 Ka s

aaschaj tul

aak kiine
Jesuse luk Betania; le t

aan u bi-
no wiijchaji. 13 Desde n

aache
tu yilaj junk

uul higuera yaan u
leob, ka t

uun bin u yil wa yaan u
yich. Baale ka kuch tu yiknale,
ma tu kaxtaj mix junp

eel u yichi
ch

een leob, tumen ma u kiinil u
yichankili. 14 Ka t

uun taanaj
Jesuse ka tu yaalajti: Mix bikin
ka jaantaak tu kaat

een a wich
tumen mix m

aak. U disipuloo-
be t

aan kaach u yuubikoob lela.
15 Tsoole kuchoob Jerusa-
l

en. Teelo ook te temploo ka
joop u j

oosik le m

aaxoob ku
koonoloob y

eetel ku maanoo-
bo, y

eetel tu walkesaj u mesaob
le m

aaxoob ku kexkoob taaki-
no bey xan u k

aancheob le m

aa-
xoob ku konkoob palomaobo;
16 ma tu chaaj xan u m

aansaal
mix junp

eel nuukul te temploo.

17 Jesuse seguernaj u kaansaj
t

aan u yaalik: Ma wa tu yaalik
le Kiliich Ts

ibo: In wotoche
yaan u yaalaalti u najil oraci

on
utiaal tul

aakal kaajoob? Baale
teexe tsook a sutkeex u k

uuchi-
lil u taakikuba le j-ookoloobo.
18 Lela uuyaab tumen u nuuk-
takil le sacerdoteob y

eetel le es-
cribaobo, ka joop u kaxtikoob
bix jeel u k

imskoobe; letiobe
saajkoob kaach ti Jes

us, tumen
le yaabkach m

aakoobo ku jaa-
kal u y

ooloob tu yoolal bix u
kaansaj.
19 Ka t

uun k

aaj u y

aakabtale,
j

ookoob ti le kaajo. 20 Baale
ka m

aanoob jach jaatskabe, tu
yiloob le higuerae tsook u ti-
jil tak tu moots. 21 Ti Pedroe
kaaj t

uun le baax tu yaalaj Jesu-
se, ka tu yaalajti: Ile, j-Kaan-
saj!, le higuera ta kaakastante
tsook u tijil. 22 Jes

us t

uune
tu yaalajtiob: Yanak a fejeex
ti Dios. 23 Tu jaajil kin waa-
likteexe jeel m

aaxak ka u yaal
ti le puuka: L

iken ka a pu-
laba te k

aan

aabo , y

eetel ma
tu kaap

eelchajal u tuukul, baa-

xe ku creertik jach yaan u y

uu-
chul le baax ku yaaliko, bey kun

uuchlo. 24 Le oolal kin waa-

likteex: Tul

aakal baax ka k

aat-
keex ich oracione, creerteex
yaan u tsaabalteex, bey t

uuno
yaan a kamkeex. 25 Le ken
waalakeex orar xane, perdonar-
teex le baax beetaanteex tumen
wa m

aaxo; beyo a Taataex yaan
te kaano yaan xan u perdonar-
tik le baaxoob a beetmeexo.
261
27 Ka taaloob tu kaat

een Je-
rusal

en. Le t

aan u x

imbal Je-
s

us te temploo, le u nuuktakil le
sacerdoteob, le escribaob y

eetel
u nuuktakil le kaajo n

aatsoob tu
yiknale, 28 ka tu k

aatoobti:
Bix u p

aajtal a beetik le baa-
looba? M

aax ts

aatech u p

aajta-
lil a beetkoob?. 29 Jesuse tu
yaalajtiob: Teen xane yaan in
beetikteex junp

eel k

aatchi.
N

uukeexten ka in waalteex xan
Mr 11:261 Le ts

iboob ich griego West-

cott y

eetel Hort bey xan ul

aak

uuchben
ts

iboob ku meyajoob utiaal u suutul le

KiliichTs

iboob ich Griegoo, maatechu

taaskoob le baax ku yaalik le versiculoa.
MARCOS 11:3012:14 U kettaanil pakal uva. Nojoch tuunich 86
bix u p

aajtal in beetik le baaloo-
ba. 30 M

aax ts

aa p

aajtalil ti
Juan utiaal u ts

aaik okja, Dios1

wa le m

aakoobo? N

uukeexten.
31 Letiob t

uune k

aaj u tukli-
koob tu baatsiloob: Wa k-aa-
lik: Diose , letie yaan u yaalik:
Baaxten t

uun ma ta creer-
teexi?. 32 Baale yaan wa
t

uun k-t

aabal k-aal: Le m

aa-
koobo?... Saajkoob kaach ti le
yaabkach m

aakoobo, tumen tu-
l

aakal aalike Juane jach tu jaa-
jil junt

uul profeta. 33 Ka t

uun
tu n

uukoob ti Jes

us: Ma k-oj-
li. Ka aalaabtiob tumen Jes

us:
Teen xane ma t

aan in waalik-
teex bix u p

aajtal in beetik le
baalooba.
12
Jes

us t

uune k

aaj u kaans-
koob y

eetel kettaanoob:
Junt

uul m

aake tu pakaj uva,
tu kotaj u paach, tu beetaj jun-
p

eel pila utiaal u yeetsel u kaab

le uvao, bey xan junp

eel to-
rre utiaal u kan

aantaal le paa-
kalo, ka t

uun tu ts

aaj alquilart-
bil ti ul

aak m

aakoob utiaal u
meyajtoob, tsoole ka j

ook via-
je t

aanxel luumil. 2 Ka kuch
u kiinile tu t

uuxtaj junt

uul u
palitsil u k

aat junjaats u yich

le paakal ti le m

aaxoob meyaj-
tiko. 3 Baale, le m

aakooba tu
machoob le palitsilo, tu nonok-
jatstoob, ka tu chaajoob u bin,
tsoole ma tu ts

aajoob mix baal

tii. 4 Le u yuumil le paakalo
tu t

uuxtaj ul

aak junt

uul pa-
litsil; letiobe tu kokoljatstoob
tu pool y

eetel tu poopochoob.
5 Tu t

uuxtaj xan ul

aak junt

uu-
le ka k

imsaabi; tu t

uuxtaj xan
yaab ul

aak u palitsiloob, baa-
le yaan ti letiobe nonokjats-
taaboob y

eetel ul

aakoobe k

im-
Mr 11:301 Lit.: kaan.
saaboob. 6 Yaan kaach ul

aak
junt

uul paatalti, u paal, le m

aax
jach u yaabiltmo. Tu tsooke
tu t

uuxtaj tu yiknaloob, tumen
ku yaalik kaach: Yaan u yees-
koob tsiikil ti in paal. 7 Baa-
le le m

aaxoob meyajtik le paa-
kalo tu yaaloob tu baatsiloob:
Lela letie m

aax kun tiaalin-
tik le herenciao; kooteneex, koo-
neex k

imsik utiaal ka p

aatak-
toon le herenciao. 8 Ka t

uun
tu machoobe, ka tu k

imsoob,
ka tu j

oosoob paachil ti le pakal
uvao. 9 Baax t

uun ken u beet
u yuumil le paakalo? Yaan u
taal, yaan u k

imsik le m

aakooba
y

eetel yaan u ts

aaik le paakal ti
ul

aak m

aakoob utiaal ka u me-
yajtoobo. 10 Mix junt

een wa
ta xokeex te Kiliich Ts

iboob
tuux ku yaalik: Le tuunich ma

ootaab chaabil tumen le m

aa-
xoob beet le najo, letie nojoch
tuunich y

eeyaab utiaal u chuun-
pakil le najo; 11 lela tu yoolal
J

eeoba

uuchi, y

eetel jach kiich-
kelem tu t

aan k-ich?.
12 Yoolal lela, k

aaj u yilkoob
bix jeel u machkoobe, baa-
le saajkoob ti le yaabkach m

aa-
koobo, tumen tu ts

aajoob cuen-
tae ti letiob ku tuukul Jes

us le
ka tuyaalaj le kettaano. Ka t

uun
tu patoobe ka binoob.
13 Le m

aakoob t

uuna tu t

uux-
toob jujunt

uul ti le fariseoob
y

eetel u j-tsaypachoob Herodes

utiaal ka u kaxtoob bix jeel u ta-
kikoob u pool yoolal bix u taane.
14 Ka kuchoobe tu yaaloob ti
Jes

us: J-Kaansaj, k-ojel ka waa-
lik u jaajil, y

eetel ma ta wilik a
l

uubul utsil ti mix m

aak, tumen
ma ta juzgartik m

aak yoolal bix
u yilaal, baaxe ka kaansik u jaa-
jil yoolal u bejil Dios: Maalob
wa ka bootaak le nojoch impues-
87 Booteex ti C

esar. Saduceoob, kaa kuxtal MARCOS 12:15-32
to ti Cesaro, wa ma? 15 Kaa-
b

eet wa k-bool, wa ma?. Jesuse,
tumen tu yilaj ch

een j-kaap

eel
ichoobe, tu yaalajtiob: Baax-
ten ka t

uuntkeex in w

ool? Taa-
seexten junp

eel denario1 in wile.

16 Ka tu taasoob junp

eele, Jesu-
se tu k

aatajtiob: M

aax ku
ch

ikpajal teela y

eetel m

aax kaa-
ba ts

ibtaani?. Letiobe tu n

uu-
koob: C

esar. 17 Jes

us t

uune
tu yaalaj: Booteex ti C

esar le
baaxoob utiaal Cesaro, baale ti
Diose booteex le baaxoob utiaal
Dioso. Le m

aakoobo jach jaak
u y

ooloob yoolal le baaxoob tu
yaalo.
18 Ka tsooke taaloob tu yik-
nal Jes

us jujunt

uul saduceoob, le
m

aaxoob ku yaalikoob ma kun
kaa kuxk

intbil le kimenoobo,
ka tu yaaloobti: 19 J-Kaan-
saj, Moisese tu ts

ibtajtoone wa
junt

uul m

aax ku k

imil u su-
kuun t

aanil ti u yantal u paalal
y

eetel ku p

aatal tu juunal u ya-

tane, letie unaj u tsookol u beel
y

eetel le atantsil utiaal ka yanak
u chiibal u sukuuno. 20 Yan-
chaj t

uun siete sukuuntsiloob;
le y

aaxo tsook u beel, baale
k

im t

aanil ti u yantal u paalal.
21 Le u kaat

uulo tsook u beel
y

eetel le atantsilo, baale k

im
xan t

aanil ti u yantal u paalal;
le u y

ooxt

uulo bey xan

uuchik-
tio. 22 Mix junt

uul ti le siete
sukuuntsiloob yanchaj u paala-
loobo. Ka tsook u l

aaj k

im-
loobe, k

im xan le koolelo.
23 Le ken kaa kuxk

intaakoo-
be, m

aakalm

aak ti letiob kun
p

aatal y

eetel le koolelo? Tumen
tu sieteil tsook u beeloob tu y

ee-
tel. 24 Jesuse tu yaalajtiob:
Ma wa tumen ma a kaj

oo-
Mr 12:151 Ilaak u tsolajil Mt 20:2.
leex le Kiliich Ts

iboobo mix le
p

aajtalil yaan ti Dioso le bee-
tik ma maalob bix a tuukuleexi?
25 Tumen ken l

isaakoob ichil
le kimenoobo, mix le xiiboob,
mix le kooleloob kun tsookol u
beeloobo, baaxe yaan u kuxta-
loob jeex le angeloob yanoob te
kaano. 26 Baale wa yoolal u
kaa kuxk

intaal le kimenoobo,
ma wa ta xokeex tu libro Moi-
s

es u tsikbalil le chan che ku
t

oochbal u k

aakile? Ma wa ti
ku yaalike Diose tu yaalaj ti
Mois

es: Teen u Dios Abrah

an, u
Dios Isaak y

eetel u Dios Jacob?
27 Letie ma u Dios kimenoobi,
baaxe u Dios m

aaxoob kuxaa-
noob. Teexe jach ma maalob bix
a tuukuleexi.
28 Junt

uul ti le escribaob ya-
noob teelo tu yuubaj u baa-
teltaanoob; letie tumen u yojel
jach maalob

uuchik u n

uukaal-
tiob tumen Jesuse, tu k

aataj-
ti: M

aakalm

aak ti tul

aakal le
baaxoob ku yaalik le Ley maas
kaanaano ?. 29 Jesuse tu
n

uukaj: Le y

aaxo leti lela: Is-
rael, chenxikinte, J

eeoba k-Dio-
se junt

uulili J

eeoba, 30 kaa-
b

eet xan a yaabiltik J

eeoba a
Dios y

eetel tul

aakal a puksiikal,
y

eetel tul

aakal a kuxtal,1 y

ee-
tel tul

aakal a tuukul bey xan
y

eetel tul

aakal a muuk . 31 U
kaap

eele leti lela: Kaab

eet a
yaabiltik a w

eet m

aakil jeex a
yaabiltikabae . Minaan ul

aak
baax ku yaalik le Ley maas no-
joch ti lelooba. 32 Le escri-
bao tu yaalajti: J-Kaansaj, jach
jaaj y

eetel jach maalob le baax
ta waala: Letie Ch

een Junt

uu-
lili, y

eetel minaan ul

aak jeex
Mr 12:301 Wa: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A.
MARCOS 12:3313:4 U siibal x-kimen

icham. U niikil templo 88
Letie; 33 tsoole le u yaa-
biltaal Dios y

eetel tul

aakal u
puksiikal m

aak, y

eetel tul

aakal
u naat, y

eetel tul

aakal u muuko,
bey xan u yaabiltik m

aak u y

eet
m

aakilo, maas jach kaanaan ti
u kuubul tul

aakal t

ookbil siiba-
loob y

eetel tul

aakal baalcheob
ku t

ookaaloob tu t

uulisiloob.
34 Jes

us t

uune, tumen tu yuu-
baj jach maalob le baax tu yaalaj
le m

aako, tu yaalajti: Ma n

aach
yanech ti u Reino Diosi. Baale
ka tsooke mix m

aak tu y

ootaj u
kaa k

aat mix baal ti.

35 Tsoole le l

aayli t

aan u
kaansaj Jes

us te temploo, tu
yaalaj: Baaxten t

uun le escri-
baobo ku yaalikoobe Cristoe u
paal David? 36 Y

aanal u nuuk-
taj le kiliich muuko,1 Davide tu
yaalaj: J

eeobae tu yaalaj ti in
Yuumtsil: Kulen tin x-nooj kab
tak ken in ts

aa m

aaxoob pekmi-
lech tu y

aanal a wookoob .
37 Wa David ku yaalik Yuumtsil
tie, bix t

uun u p

aajtal u yaalaal
u paal?.
Le yaabkach m

aakoobo t

aan
kaach u chenxikintikoob y

eetel
kiimak

oolal. 38 Le t

aan u
kaansajo letie tu yaalaj: Ka-
n

aantabaex ti le escribaobo
tumen letiobe tul

aakal tuux u
k

aatoob m

aan y

eetel u chowak
nookoob, uts tu taan u yutsul-
tantaaloob te k

iwikoobo,
39 u kutaloob te sillaob ya-
noob t

aanil te sinagogaobo bey
xan u kutaloob janal te k

uuchi-
loob maas maalobtako. 40 Le-
tiob tokik le baaxoob yaan ti le
kooleloob kimen u y

ichamoobo
y

eetel ku x

aantal t

aan u beet-
koob u oracionoob ch

een utiaal
Mr 12:361 Wa: esp

ritu santoo. Ilaak

Tip. 16.
ka ilaakoob; letiobe maas yaj bix
kun juzgartbiloob.
41 Jes

us t

uune kulaj naats ti
u nuukuliloob le taakin ku sii-
bilo, ka joop u yilik bix u
jalkesaal taakin tumen le yaab-
kach m

aakoobo; yaab m

aa-
koob ayikaloobe ku jalkeskoob
yaab taakini. 42 Taal xan jun-
t

uul koolel

ootsil y

eetel kimen
u y

ichame ka tu jalkesaj kaa-

p

eel mejen taakin jach junp

it u
tojoloobi.1 43 Jesuse tu tanaj
t

uun u disipuloobe ka tu yaa-
lajtiob: Tu jaajil kin waaliktee-
xe le bukaaj tu jalkesaj le koo-
lel kimen u y

ichamo maas yaab

ke le bukaaj tu jalkesaj tu-
l

aakal le u maasil m

aakoobo.
44 Tumen tul

aakloobe tu jalke-
soob ch

een le bukaaj tu yalab-
tajtiobo, baale le koolelo, ichil
u y

ootsilile tu jalkesaj le bukaaj
yaantio, tul

aakal le yaan kaach
ti utiaal u kuxtalo.
13
Le t

aan u j

ookol te tem-
ploo, junt

uul ti u di-
sipuloobe tu yaalajti: J-Kaan-
saj, ilawil le tuunichoob y

eetel
u pakiloob le nukuch najooba!.
2 Baale Jesuse tu yaalajti:
T

aan wa a wilik le nukuch pa-
kooba? Junpuli ma kun patbil
mix junp

eel tuunich tu y

ookol
ul

aak tuunich. Tul

aakal yaan u
niikil.
3 Le kulukbal Jes

us te tu
Puukil le Olivoob tu tojil le tem-
ploo, Pedro, Santiago, Juan y

ee-
tel Andrese tu natsubaob
tu yiknale, ka joop u x-mu-
kul k

aatkoobti: 4 Aaltoon:
Baax kiin ken

uuchuk le baa-
looba, y

eetel baax ch

ikulal ken
Mr 12:421 Lit.: dos leptones. Lelooba
ku taal u ts

aaob junp

eel cuadrante.
Ilaak Tip. 11.
89 Tsook kiinoob. Muyajil. Ma Cristoobi MARCOS 13:5-22
u yees nukaaj xuulul ti tul

aa-
kal le baalooba?. 5 Jes

us t

uu-
ne k

aaj u yaaliktiob: Kan

aan-
tabaex utiaal ma a tuusleex
tumen mix m

aak. 6 Yaab m

aa-
koob kun taaloob tin kaaba
t

aan u yaalikoob: Teen le Cris-
too, y

eetel yaab m

aax ken u
tusoob. 7 Tsoole, ken a wuu-
yeex t

aan u y

uuchul baatelt

aam-
baloob waye bey xan te n

aachi-
lo, ma a sajaktaleex; le baalooba
yaan u y

uuchloob, baale ma u
xuuli.
8 Tumen junp

eel kaaje yaan

u l

ikil tu contra ul

aak kaaj, jun-
p

eel reinoe yaan u l

ikil tu con-
tra ul

aak reino; jejel

aas tuux
ken u t

ituba le luumo, y

ee-
tel yaan u p

aatal minaan baal

jaantbil. Lelooba ch

eenu k

aajbal
le yaayaj baaloob kun muyajtbi-
lo.
9 Baale teexe kan

aanta-
baex; yaan a kuubleex ti u jue-
ziloob le kaajo, yaan a jaaja-
tsaaleex te sinagogaobo, yaan
a waataleex tu t

aan gobernado-
roob y

eetel reyoob tin woolal, le-
la yaan u y

uuchul utiaal ka a
ts

aaex u yoj

eeltoob baax ka
creertikeex. 10 Ti tul

aakal le
kaajoob xano y

aaxe kaab

eet u
kaaytaal le maalob p

eektsilo.
11 Baale le t

aan a bisaaleex
kubbilo, ma a chiichnaktaleex
tu yoolal baax ken a waaleex; le
baax kun tsaabil ta tuuku-
leex te s

uutuk jeelo, letie baax
unaj a waalikeexo, tumen ma
teex le ka taaneexo, baaxe letie
kiliich muuko.1 12 Tsoole, le
sukuuntsilo yaan u kubik u y

i-
tsin utiaal k

imsbil, le taatatsi-
lo yaan u kubik u paal, le paala-
Mr 13:111 Wa: esp

ritu santoo. Ilaak

Tip. 16.
loobo yaan u l

ikloob tu contra
u taataob y

eetel yaan u beetkoob
u k

imsaaloob. 13 Teex t

uune
yaan a chapektaaleex tumentu-
l

aakal m

aak tu yoolal in kaaba.
Baale le m

aax kun ch

uukpajal u
y

ool tak tu xuule leti b

in u sal-
vartuba.
14 Ch

een baale, ken a wi-
leex le pekbeen baal ku xuul-
saj waalakbal tuux ma unaje
(le m

aax xokik lela meyajnak u
tuukul utiaal u naatik), le m

aa-
xoob yanoob Judeao p

uutskoob
utiaal ka xiikoob te puukoo-
bo. 15 Le m

aax yaan y

oo naje
ma u y

eemel mix u yokol u j

oos
mix baal ichil u yotoch; 16 le
m

aax bijaan ich koole ma u suut
u cha u nook tu pato. 17

Oo-
tsil le kooleloob embarazadaobo
bey xanle t

aanutsaa chuuchoob
te kiinoob jeelo! 18 Ma u xuu-
lul a k

aatkeex ich oraci

on ma u
kaab

eettal a p

uutsleex tu kii-
nil keelil, 19 tumen le kiinoob
jeelo u kiiniloob muyajil; desde
ka beetaab tul

aakal baal tumen
Dios tak bejlae mix junt

een

uu-
chuk junp

eel muyajil beyo y

ee-
tel mix bikin kun kaa

uuchul.
20 U jaajile, wa ma u k

oom-
kintaal kaach le kiinoob tumen
J

eeobao, mix m

aak1 jeel u salvar-
kubae. Baale tu yoolal le m

aa-
xoob u y

eeymajo, letie tsook u

k

oomkintik le kiinoobo.
21 Le oolale, wa yaan m

aax
ku yaalik xan teex: Ileex! Way
yaan le Cristoo, wa, Ileex! Ti
yaan teelo, ma a creerti-
keex. 22 Tumen yaan u yantal
m

aakoob ken u yaalubaob Cris-
toob y

eetel m

aakoob ken u yaa-
lubaob profetaob; letiobe yaan
u beetkoob nukuch ch

ikulaloob
Mr 13:201 Lit.: mix junp

eel bak.
MARCOS 13:2314:3 Generaci

on. Mix m

aak u yojel u kiinil 90
bey xan milagroob utiaal u tus-
koob m

aak, wa ku p

aajta-
le, tak le m

aaxoob y

eeyaanoo-
bo. 23 Teex t

uune ma u n

aayal
a w

ooleex; tul

aakal lela tsook in
waalikteex t

aanil ti u y

uuchul.
24 Te kiinoob jeelo, ken
tsookok le muyajilo, yaan u
y

eejocheental le Kiino, le Lu-
nao ma kun s

aasiltal, 25 le es-
trellaobo yaan u l

uubloob ti le
kaano, tak le baaloob yanoob
te kaan yaan u muukoobo yaan
u t

itaaloob. 26 Te kiin t

uun
jeelo yaanuyilkoob t

aanu taal u
Paal m

aak te m

uuyaloob y

eetel
nojoch p

aajtalil bey xan y

eetel
nojbeenil. 27 Leti t

uune yaan
u t

uuxtik le angeloob utiaal
ka u muchk

intoob le m

aaxoob
u y

eeymaj desde tu kantiitsil le
y

ookol kaabo,1 desde tu y

aax
tiitsil le Luumo tak tu tsook
tiitsil le kaano.
28 Kaneex ti le higuera le-
la: Le ken t

ipik u kuuk y

ee-
tel ken j

ookok u leobe, teexe a
wojleex tsook u n

aatsal u kiinil
u yichankil le cheobo. 29 Bey
t

uun xano ken a wileex u y

uu-
chul le baalooba, oj

eelteexe u
Paal m

aake tsook u n

aatsal, ti
yaan te joonajo. 30 Tu jaajil
kin waalikteexe, le generaciona
junpuli ma kun m

aan t

aanil ti
u y

uuchul tul

aakal le baalooba.
31 Maas jeel u xuulul ti le kaan
y

eetel ti le Luumo ke ka p

aatak
ma u b

eeytal le baaxoob tsook
in waaliko.
32 Baale u kiinil y

eetel u yo-
raile, mix m

aak uyojel, mix le an-
geloob yanoob te kaano, mix le
Paalo, ch

een le Taatao. 33 Ma
u xuulul a paakateex y

eetel ma
a weenleex, tumen ma a wojleex
Mr 13:271 Ilaak Tip. 16.
baax kiin ken kuchuk le kiin
aalaano. 34 Lela bey jeex jun-
t

uul m

aak ku bin t

aanxel luumi-
le; t

aanil ti u bine tu kub

een-
taj u yotoch ti u palitsiloob, ti
cada junt

uule tu ts

aaj meyaj u
beete, tu yaalaj xan ti le j-ka-
nan joonaj ma u n

aayal u y

oo-
lo. 35 Le oolale, ma u n

aayal a
w

ooleex, tumen ma a wojleex
baax kiin ken taalak u Yuumil
le najo, wa ken tsookok u t

uu-
bul Kiin, wa ch

uumuk

aakab, wa
ken kaaynak le teelo, wa le t

aan
u taal u s

aastalo.1 36 Beyo, ken
t

eek kuchke ma uyilik wa t

aan a
weenleex. 37 Baale le baax kin
waalikteexa ti tul

aakal xan kin
waalik: Ma a weenleex.
14
Le t

aan u bineltik kaa-
p

eel kiin utiaal le Pas-

cua y

eetel utiaal u Kiinbesajil
le Waajoob x-ma Levadurailo, le
u nuuktakil le sacerdoteob bey
xan le escribaobo t

aan kaach u
kaxtikoob baax tuusil ken u yaa-
loob tu contra Jes

us utiaal u
machkoob y

eetel u k

imskoob,
2 tumen yaab u t

eenel tu yaa-
loob: Ma te kiinbesajo; bik l

i-
kik le kaaj t-contrao.
3 Le tiaan Jes

us Betaniao, le
kulukbal yiknal le mesa tu yo-
toch Sim

on le leprosoo, n

aats
junt

uul koolel tu yiknal, u chaa-
maj junp

eel chan botella1 chuup

Mr 13:351 Le romanoob y

eetel le grie-
goobo ku jatskoob le

aakab beya: ken
tsookok u t

uubul Kiin, u y

aakabtal
tak l

aas 9:00

aakab; ch

uumuk

aakab,
l

aas 9:00 tak ch

uumuk

aakab; u kaay
teel, ch

uumuk

aakab tak l

aas 3:00 u
s

aastal; u taal u s

aastal, l

aas 3:00 tak u
t

ipil Kiin. 14:31 Lit.: botella beetaan

y

eetel alabastro. Lela junp

eel chan
nuukul beetaan y

eetel le tuunich ku
chaabal kaach tu kaajil Alabastr

on,
Egiptoo.
91 Kiibok aceite. Ku l

iskubaob utiaal Pascua MARCOS 14:4-21

y

eetel u kiibok aceiteil nardo, le-
la ma xaaktaan y

eetel mix baali
y

eetel jach kooj u tojol. Le koole-
la tu kachaj u kaal le chan bo-
tellao, ka joop u yalik le acei-
te tu pool Jesuso. 4 Yanoobe
le ka tu yiloob lela kuuxil-
najoobe ka tu yaaloob: Baax-
ten ch

een bey

uuchik u wee-
kel le kiibok aceitea? 5 Tumen
le kiibok aceitea jeel u p

aajtal
kaach u koonol tu yoolal maas
ti trescientos denarios1 utiaal ka
tsaabak ti le

ootsiloobo. Y

eetel
jach kuuxchajaanoob kaach ti
le koolela. 6 Baale Jesuse tu
yaalaj: Pateex, ma a beet-
keex u kuuxil. Letie jach maa-
lob baax tsook u beetik tin
woolal. 7 Tumen le

ootsiloobo
mantats ti yaan ta wiknaleexe,
le kiin a k

aateexe jeel u p

aajtal
a beetkeex uts tiobe, baale tene
ma mantats kin p

aatal ta wik-
naleexi. 8 Le koolela tu bee-
taj le baax yaan tu kab u beet-
ko; kex ma kuchuk u kiinile tu
yalaj le kiibok aceite tin w

inklil
utiaal in muuklo. 9 Tu jaajil
kin waalikteex: Jeel tuuxak ka
kaaytaak le maalob p

eektsil te
y

ookol kaaba, le baax tu beetaj
le koolela yaan xan u tsikbaltaal
utiaal u kaajsaal.
10 Judas Iscariote, junt

uul ti
le doce apostoloobo, bin tu yik-
nal u nuuktakil le sacerdoteob
utiaal u kubik Jes

us tu kaboo-
bo. 11 Letiobe ka tu yuuboo-
be kiimakchaj u y

ooloob, y

eetel
tu yaaloob u ts

aaikoobti u taa-
kinil plata. Judas t

uune k

aaj u
yilik bix maas maalob jeel u trai-
cionartik Jesuse.
12 Tu y

aax kiinil t

uun u kiin-
besaal le waajoob x-ma levadu-
Mr 14:51 Ilaak u tsolajil Mt 20:2.
railo, le kiin suuk u k

imsaal le
baalche utiaal le Pascuao, le di-
sipuloobo tu yaaloob ti Jes

us:
Tuux a k

aat ka xiikoon k-lis-

tok

int tul

aakal baax kaab

eet
utiaal k-jaantik u jaanlil le Pas-
cuao?. 13 Leti t

uune tu t

uux-
taj kaat

uul u disipuloobe, ka
tu yaalajtiob: Xeeneex te kaa-
jo, teelo yaan a wilkeex junt

uul
m

aak t

aan u bisik junp

eel p

uul
chuup y

eetel ja. Xeeneex tu
paach. 14 Te tuux kun ooklo
aaleex ti u yuumil le najo: Le
j-Kaansajo ku yaalik: Tuux
yaan le cuarto utiaal uulaboob,
tuux jeel u p

aajtal in jaantik le
Pascua y

eetel in disipuloobo?.
15 Leti t

uune yaan u yeesik-
teex junp

eel nuxi cuarto yaan

kaanal, tuux yaan tul

aakal baax
kaab

eeti; te t

uuno listok

inteex
tul

aakal baax kaab

eet utiaal
le Pascuao. 16 Le disipuloob
t

uuno binoobe, ka ookoob te
kaajo, ka tu yiloob tul

aakal jach
jeex aalabiktiob tumen Jesuso,
ka t

uun tu listok

intoob tul

aakal
baax kaab

eet utiaal le Pascuao.
17 Ka tsook u y

aakabtale Je-
s

us y

eetel udoce apostoloobe bi-
noob te cuartoo. 18 Le kuluk-
baloob yiknal le mesa t

aan u
jaanloobo Jesuse tu yaalaj: Tu
jaajil kin waalikteex: Junt

uul ti
teex ku janal tin w

eetele yaan u
traicionartiken. 19 Letiobe
jach okomchaj u y

ooloob, le oo-
lal cada junt

uule k

aaj u yaalikti:
Yuumtsil, m

aasa ma teeni?.
20 Letie tu yaalaj: Junt

uul ti
le doce ku yoksik u yooch waaj
te plato tuux kin jaanlo.
21 U jaajile, u Paal m

aake t

aan
u bin jeex ts

ibtaanil tu yoola-
le, baale

ootsil le m

aax kun ku-
bik u Paal m

aako! Maas maalob
kaach ma u s

ijil.
MARCOS 14:22-42 Ookin Janal. U Puukil Olivoob. Getseman

92
22 Le t

aan u jaanloobo Je-
suse tu chaaj junp

eel waaj, ka
tsook u beetik junp

eel oracione
tu xetaj, ka tu ts

aaj ti u disipu-
loob t

aan u yaalik: Chaex; le-
la u k

aat u yaal in w

inklil.
23 Tu chaaj xan junp

eel copa,
tu ts

aaj gracias ti Diose, ka tu

ts

aajtiob. Tul

aakloob ukulna-
joob te copao. 24 Ka tu yaalaj-
tiob: Lela u k

aat u yaal in kii-

kel utiaal n

uuptaan kun wekbil
tu yoolal yaabkach m

aakoob.
25 Tu jaajil kin waalikteex: Jun-
puli ma ken in wuk tu kaa-
t

een u kaab le uvao tak le kiin
ken in wuk le t

uumben vino te
tu Reino Dioso. 26 Tu tsoo-
ke, kaaynajoob ti Diose, ka bi-
noob tu Puukil le Olivoobo.
27 Jes

us t

uune tu yaalajtiob:
Tul

aakleexe yaan u beetaal a
t

oochpajleex, tumen ts

ibtaan:
Yaan in beetik loob ti le j-ka-
nan tamano, le tamanoob t

uuno
yaan u kiitpajloob. 28 Baale
ken tsookok in l

isaale yaan in
bin Galilea t

aanil ti teex.
29 Baale Pedroe tu yaalajti:
Kex tul

aakal ka beetaak u
t

oochpajloobe, tene ma kun

beetbil in t

oochpajal. 30 Je-
s

us t

uune tu yaalajti: Tu jaajil
kin waaliktech: Bejlaa te

aaka-
ba, t

aanil ti u kaay le teel kaa-
t

eeno, teche,

ooxt

een ken a waal
ma a kaj

ooleni. 31 Baale le-
tie k

aaj u sen aalikti: Kex ka
yanak in k

imil taw

eetele junpu-
li ma ken in waal wa ma in kaj

oolechi. U maasil le disipuloo-

bo k

aaj xan u yaalikoob beyo.
32 Ka kuchoob t

uun ti jun-
p

eel k

uuchil ku kaabatik Getse-
manie, letie tu yaalaj ti u disi-
puloob: P

aatkeex kutal way le

t

aan in oraro. 33 Ka tu bisaj
Pedro, Santiago y

eetel Juan, ka
k

aaj u jach chiichnaktal y

eetel
u jach yaatal u y

ool. 34 Ka tu
yaalajtiob: Tene jach t

aaj yaa-
chajaan in w

ool, jeel bix junt

uul
m

aak t

aan u k

imile. P

aateneex
waye, y

eetel ma a weenleex.
35 Bin t

uun junp

it maas t

aani-
le, tu x

oolkabtubae ka joop u
orar t

aan u yaalike, wa ku
p

aajtale ma u yilik le hora jee-
lo. 36 Letie tu yaalaj: Ab

a,1 in
Yuum, teche tul

aakal baax ku
p

aajtal a beetik; lusten le co-
paa. Baale ma u beetaal baax in
k

aat, baaxe beetaak baax a

k

aat. 37 Ka suunaj tu yikna-

loobe tu yilaj t

aan u weenloob,
ka tu yaalaj ti Pedro: Sim

on,
t

aan wa a wenel? Ma wa yan-
chajtech u muukil utiaal ma a
wenel tak ch

een junp

eel ho-
rai? 38 Xiibeex, ma a ween-
leex y

eetel orarneneex, utiaal
ma u t

uuntaal a w

ooleex. Le
puksiikalo 1 ch

uukaan u y

ool,
baale le w

inklilo minaan u
muuk. 39 Bin tu kaat

eene ka
tu yaalaj ich oraci

on le baax
tsook u y

aax aaliko. 40 Ka
suunaj tu kaat

eene tu yilaj t

aan
u weenloob, tumen u yichoobe
t

aan u m

uutsul tu yoolal jach
taak u weenloob, letiob t

uune
ma tu kaxtoob baax u n

uukoob-
tii. 41 Ka suunaj tu y

ooxt

ee-
ne tu yaalajtiob: Baaxten t

aan
a jeeleleex y

eetel t

aan a ween-
leex ti junp

eel s

uutukil jeex le-
la? Aajeneex! Tsook u kuchul
u yorail! Ileex! U Paal m

aake
yaan u kuubul tu kab le j-keban
m

aakoobo. 42 L

ikeneex, koo-
Mr 14:361 Lela junp

eel taan ich arameo

u k

aat u yaal taata. Lela letie taan ku

meyaj kaach ti le mejen paalaloob ken u
tan u taataobo. 381 Gr.: n

euma. Ilaak
Tip. 7B.
93 Judas kubik Jes

us. U xikin palitsil. Sanedr

n MARCOS 14:43-62
neex. Ileex! Le m

aax kun trai-
cionartikeno tsook u n

aatsal.
43 Jach le t

aan u taan Jesu-
so, kuch Judas junt

uul ti le doce
apostoloobo, junm

uuch y

eetel
yaabkach m

aakoob u mach-
moob espadaob y

eetel cheob,
t

uuxtaanoob tumen u nuukta-
kil le sacerdoteobo, le escribao-
bo bey xan tumen u nuuktakil le
kaajo. 44 Judas t

uun, le m

aax
kun traicionartiko, u yaalmaj-
tiob baax ken u beet utiaal ka
u kaj

ooltoob m

aaxi: Le m

aax
ken in tsuutso, leti; macheex
ka a biseex y

eetel u y

aantaj
le soldadoobo. 45 Tu s

eebaa-
nil taale, ka n

aats yiknal Je-
suse ka tu yaalaj: J-Kaansaj!,
ka tu tsuutsaj. 46 Le m

aa-
koob t

uuno tu machoob Jes

us
utiaal ka u bisoob. 47 Baale,
junt

uul ti le m

aaxoob waalakba-
loob teelo tu j

ilpaytaj u espadae
ka tu k

uulchaktaj u xikin u pa-
litsil le u maas nojchil le sacer-
doteobo. 48 Jes

us t

uune taa-
naje ka tu yaalajtiob: J

ookeex
y

eetel espadaob bey xan y

eetel
cheob utiaal a taal a chukeneex
jeel bix u bin chukbil junt

uul
j-ookole? 49 S

aamsamal tiaa-
nen kaach ta w

eeteleex te tem-
plo t

aan in kaansajo, teexe ma
ta macheneexi. Baale tul

aakal
lela

uuch utiaal ka b

eeychajak le
baax ku yaalik le Kiliich Ts

i-
boobo.
50 Tul

aakal le disipuloobo tu
patoob Jesuse ka p

uutsoob.
51 Baale junt

uul t

aankelem xii-
pal u b

uukintmaj junp

eel nook
beetaan y

eetel maalob linoe,
k

aaj u bin ma sen n

aach ti Je-
susi; ka t

uun

ootaab machbil,
52 baale letie tu pataj le u nook
beetaan y

eetel linoo ka p

uuts

ooli x-ma nookil.

53 Ka t

uun tu bisoob Jes

us
yiknal u maas nojchil le sacer-
doteobo, teelo muchlaj tul

aa-
kal u nuuktakil le sacer-
doteobo, u nuuktakil le kaajo
y

eetel le escribaobo. 54 Baale
Pedroe desde n

aache k

aaj u bin
tu paach Jes

us, tak ka kuch tu
t

aankabil u yotoch u maas noj-
chil le sacerdoteobo; letie ku-
lukbal kaach junm

uuch y

eetel
le m

aaxoob ku meyajoob te na-
jo y

eetel t

aan kaach u k

ich ak-
t

aan ti le k

aak ku t

oochbalo.
55 U nuuktakil t

uun le sacer-
doteob bey xan tul

aakal le Sane-
drino1 t

aan kaach u kaxtikoob
baax u yaaloob tu contra Je-
s

us utiaal ka p

aajchajak u k

ims-
koob, baale ma tu kaxtoob mix
junp

eeli. 56 U jaajile, yanchaj

yaab m

aakoob tu yaaloob tuu-
soob tu contra Jes

us, baale cada
junt

uule yaanal bix tu yaalil.
57 Yanoob xane l

ikoob utiaal
u yaalikoob baaloob ma jaajtak
tu contrai: 58 Toone t-uuyaj
u yaalik: Tene yaan in nikik
le templo beetaan tumen u kab
m

aakooba, y

eetel ichil

ooxp

eel
kiine yaan in beetik ul

aak, le-
la ma y

eetel u kab m

aakoob kun
beetbili . 59 Baale lela l

aayli
ma junp

eelili bix tu yaaliloobi.

60 Tu tsook t

uune, u maas
nojchil le sacerdoteobo l

ik
ch

uumuk ti letiobe ka tu yaalaj
ti Jes

us: Mix baal yaan a waa-
le? Ma wa ta wuuyik le baax ku
yaalik le m

aakoob ta contraa?.
61 Baale Jesuse ma tu n

uukaj
mix baali. Le oolale u maas noj-
chil le sacerdoteobo tu kaa aa-
lajti: Teechwa le Cristo, u Paal
le Kiliich Dioso?. 62 Jes

us
t

uune tu yaalaj: Teen; tsoole
Mr 14:551 Ilaak Tip. 16.
MARCOS 14:6315:10 Looloxaabi. U kaay teel. Yiknal Pilato 94
teexe yaan a wilkeex u Paal
m

aak kulukbal tu x-nooj kab le
M

aax yaan tul

aakal p

aajtalil tio
y

eetel t

aan u taal y

eetel le m

uu-
yaloobo. 63 U maas nojchil le
sacerdoteob t

uuno tu jataj u
nooke ka tu yaalaj: Baax bii-
lal toon ul

aak m

aakoob utiaal
takik u pool? 64 Teexe tsook
a wuuyikeex u kaakastaan tu
contra Dios. Baax t

uun ka tuk-
lik a beetkeex?. Tul

aakloobe
tu yaaloob unaj u k

imsaal.
65 Jujunt

uul ti letiobe k

aaj u
t

uubikoob y

eetel u pixkoob u
yich utiaal u looloxkoob y

eetel
k

aaj u yaalikoobti: Wa profetae-
che, aal m

aax loxech. Tsoole le
soldadoobo tu laalajoob le t

aan
u biskoob yiknal le juezoobo.
66 Le t

aan u y

uuchul lela, Pe-
droe ti kulukbal kaach te t

aan-
kabo; taal t

uun junt

uul ti
le x-ch

uupalaloob ku meyajoob
yiknal u maas nojchil le sacer-
doteobo, 67 ka tu yilaj t

aan u
k

ich Pedroe, tu paktaj tu yi-

che ka tu yaalaj: Teech xa-
ne tiaanech kaach y

eetel Jes

us,
le Nazaretilo. 68 Baale letie
tu yaalaj: Ma in kaj

ooli,
tsoole ma tin naatik ti baax
ka taan, ka luk tu t

aankabil le
najo. 69 Teelo le x-ch

uupalo,
ka tu yilaj Pedroe k

aaj u yaa-
lik tu kaat

een ti le m

aaxoob
waalakbaloobo: Le m

aaka jun-
t

uul ti letiobi. 70 Pedro t

uu-
ne k

aaj u yaalik tu kaat

een ma
jaaji. Ma s

aam ti lelo, le m

aa-
koob waalakbaloob teelo k

aaj
u yaalikoob ti Pedro tu kaa-
t

een: Jach tu jaajil junt

uulech
ti letiobi, tumen galileailech.
71 Baale letie k

aaj u k

aatik ka
taalak kaas tu y

ookol wa ma
jaaj le baax ku yaaliko: Ma in
kaj

ool le m

aak ka waalikeexa!.
72 Jach te s

uutuk jeelo kaaynaj
junt

uul teel tu kaat

een; ka t

uun
kaaj ti Pedro le baax aalaanti
tumen Jesusa: T

aanil ti u kaay
kaat

een junt

uul teele,

ooxt

een
ken a waal ma a kaj

ooleni.
Tumen jach yaachaj u y

oole ka
t

uup u yokol.
15
Jach ch

een pelak s

aas-
chajike, tu muchuba u
nuuktakil le sacerdoteobo, u
nuuktakil le kaajo bey xan le
escribaobo, u jaajile tul

aakal le
Sanedrino,1 ka tu kaxoob Je-
s

us utiaal ka u bis u ku-
boob ti Pilato. 2 Pilato t

uune
tu k

aataj ti Jes

us: Teech wa u
Rey le jud

oobo?. Letie tu n

uu-
kajti: Teech aalik. 3 Baale u
nuuktakil le sacerdoteobo t

aan
kaach u takikoob u pool tu yoo-
lal yaab baaloob. 4 Pilato t

uu-
ne k

aaj u kaa k

aatikti t

aan u
yaalik: Ma ta n

uukik mix baal?
Ilawil bukaaj baaloob ku yaali-
koob ta contra!. 5 Baale Jesu-
se mix baal tu kaa n

uukaj, Pila-
to t

uune jach jaak u y

ool.
6 Jeex suukile, cada ken
beetaak le kiinbesaja letie ku
j

aalkabtik junt

uul m

aak kalaan
c

arcel, le kun k

aatbilti tumen le
kaajo. 7 Te kiinoob jeelo jun-
t

uul m

aak ku kaabatik Barraba-
se, kalaan y

eetel le m

aaxoob l

i-
koob tu contra le gobiernoo;
le m

aakooba

uuchik u beet-
koob lela yaan m

aaxoob xan tu
k

imsoob. 8 Le yaabkach m

aa-
koob t

uuno, tu muchubaobe ka
joop u k

aatkoob ti Pilato ka u
beet le baax suukaan u beetik
tu yoolaloobo. 9 Leti t

uune tu
n

uukajtiob t

aan u yaalik: A
k

aateex wa ka in j

aalkabt u
Rey le jud

oobo?. 10 Lela tu
Mr 15:11 Ilaak Tip. 16.
95 Barrab

as. Paastaabi. G

olgota. Baaj ti che MARCOS 15:11-31
yaalajtiob tumen tu ts

aaj cuen-
tae, u nuuktakil le sacerdoteobo
ch

een tumen u pekmoob Jesu-
se ka tu kuboobti. 11 Baale
u nuuktakil le sacerdoteobo tu
yoksoob tu pool le yaabkach
m

aakoob ka u k

aatoob ka j

aal-
kabtaak Barrabaso. 12 Pilatoe
tu kaa n

uukajtiob beya: Baax
t

uun ken in beet y

eetel le m

aax
ka waalikeex u Rey le jud

oo-
bo?. 13 Letiobe tu kaam aa-
loob tu kaat

een: Baajak ti
che!. 14 Baale Pilatoe tu yaa-
lajtiob: Baax kaasil u beet-
maj?. Letiob t

uune seguernaj u
sen kaam aalikoob: Baajak ti
che!. 15 Pilatoe, tumen u k

aat
u beet baax ku k

aatik le yaab-
kach m

aakoobo, tu j

aalkabtaj
t

uun Barrab

as. Ka tsook xan u
beetik u sen jaajatsaal Jesuse, tu
kubaj utiaal ka baajak ti che.
16 Le soldadoob t

uuno tu bi-
soob tu t

aankabil u palacio le go-
bernadoro, ka tu yaaloob ka
u muchuba tul

aakal le solda-
doobo, 17 ka tu ts

aajoob jun-
p

eel morado1 nook ti, tu jitoob

xan junp

eel corona y

eetel kiixe
ka tu ts

aajoob tu pool. 18 Ka
joop u yaalikoobti: Bix s

aas-
chajik ti u Rey le jud

oobo?.
19 Letiobe t

aan kaach u koo-
kolkoob u pool y

eetel junp

eel
che, y

eetel t

aan kaach u t

uubi-
koob y

eetel u xoltaloob tu t

aan
utiaal u beetkoob bey t

aan u
yeeskoob tsiikil tie. 20 Ka
tsook t

uun u sen paastikoobe
tu lusoob le morado nook tio ka
tu kaa takoob le u nooko. Tsoo-
le ka tu bisoob utiaal ka u ba-
joob te cheo. 21 Le soldadoob
Mr 15:171 Lit.: p

urpura. Le colora yaan
yil y

eetel ayikalil, tsikbeenil y

eetel jalaa-
chil.
xano tu beetoob u kuuchul u
cheil u muyaj1 Jes

us tumen Si-
m

on ti Cirene, junt

uul m

aak
t

aan kaach u kuchul te kaa-
jo; letie u taata kaach Alejandro
y

eetel Rufo.
22 Letiob t

uune tu bisoob Je-
s

us te k

uuchil ku kaabatik
G

olgotao (lela u k

aat u yaale U
K

uuchil Baakel Pool). 23 Te
t

uuno tsaab kaach u yuk vino
xaaktaan y

eetel junp

eel droga
ku kaabatik mirra, baale letie
ma tu y

ootaj u yuki. 24 Tsoo-
le ka tu bajoob te cheo, y

ee-
tel buulnajoob utiaal u yilkoob
m

aakalm

aak ti u nook kun
p

aatal ti cada junt

uul. 25 Te
hora

ooxp

eelo1 letie ka tu ba-

joob Jes

us te cheo. 26 Tu
kaanlil xan le cheo ts

ibtaab
baax oolal taak u pool: U
Rey le jud

oobo. 27 Tsoole,
tu ts

eele chuyk

intaab xan ti
che kaat

uul j-ookoloob, junt

uu-
le tu x-nooj y

eetel ul

aak junt

uu-
le tu x-ts

ik. 281 29 Le
m

aakoob ku m

aanoob teelo, ku
kaakastaanoob ti Jes

us t

aan u
piiktik u pooloob y

eetel t

aan
u yaalikoob: Eej!, ma wa teech
le ka waalik jeel u p

aajtal a
nikik le templo y

eetel a kaa
l

isik ichil

ooxp

eel kiinoobo?
30 Salvartaba t

uun,

eemkech ti
u cheil le muyajo. 31 Bey
t

uun xano u nuuktakil le sacer-
doteobo k

aaj xan u paastikoob
junm

uuch y

eetel le escribaob
t

aan u yaalikoob: Tu salvartaj
Mr 15:211 Ilaak Tip. 6. 251 Kex l

aas
9:00 jaatskab. Le hora kaacho ku k

aa-
jal u xookol ken t

ipik Kiin. 281 Le ts

i-
boob ich griego Westcott y

eetel Hort bey

xan ul

aak

uuchben ts

iboob ku meya-
joob utiaal u suutul le Kiliich Ts

iboob
ich Griegoo, maatech u taaskoob le baax
ku yaalik le versiculoa.
MARCOS 15:3216:2 Suuts vino. Ku k

imil. Ku muukul 96
ul

aak m

aakoob, baale letie ma
tu p

aajtal u salvarkuba tu juunal!
32 Beoraa

eemek le Cristo u Re-
yil Israel ti u cheil le muyajo
utiaal ka k-ile y

eetel ka k-creer-
te. Tak le m

aaxoob chuyk

in-
taanoob tu ts

eelo k

aaj xan u
yaalikoob baal ti.
33 Ka kuch t

uun le hora sei-
so1 t

eek

eejocheenchaj tul

aa-
kal y

ookol kaab, y

eetel bey p

aa-
tik tak te hora nueveo.2 34 Te
hora nueveo Jesuse tu kaam aa-
laj:

Eli,

Eli, l

ama sabakt

ani?.
Lela u k

aat u yaal: In Dios,

in Dios, baaxten tsook a pat-
ken?. 35 Jujunt

uul ti le waa-
lakbaloob naatso, k

aaj u yaa-
likoob: Uuyeex! T

aan u tanik
El

as. 36 Baale junt

uul ti le-
tiobe bin

aalkabile ka tu p

oo-
chultaj junp

eel esponja y

eetel
suuts vino, tu kaxaj ti junp

eel
chee ka joop u ts

aaik ti Jes

us
u yuke, t

aan u yaalik: Pateex!
Koox ilik wa jeel u taal

eemsbil
tumen El

ase. 37 Baale Jesu-

se kaam awatnaje ka k

imi.
38 U cortinail t

uun le temploo
j

aat desde kaanal tak kabale
ka j

ook kaax

eet ti. 39 U noj-
chil le soldadoobo1 ti waalakbal
kaach ti junp

eel k

uuchil tuux
ch

ikaan u yilik Jesuse; ka t

uun
tu yilaj baaxoob

uuch ka k

im
Jesuse tu yaalaj: Jaaj bak

aan, le
m

aaka u Paal Dios.
40 Yaan xan jujunt

uul koole-
loob waalakbaloob chan n

aach
t

aan u yilkoob le baaxoob ku
y

uuchlo; ichiloobe ti yaan
kaach Mar

a Magdalena, Salo-
m

e bey xan Mar

a u maama Jo-
s

es y

eetel Santiago le Chicha-
Mr 15:331 Kex l

aas 12:00 ch

uumuk kiin.
332 Kex l

aas 3:00 u ch

inil Kiin. 391 Wa:

centuri

on; lela junt

uul comandante
tsaan 100 soldadoob u nuukte.
no. 41 Le koolelooba suukaan
kaach u binoob tu paach Je-
s

us y

eetel tu ts

aajoob baax kaa-

b

eetchajti le tiaan Galileao, y

ee-
tel tiaan xan ul

aak yaabkach
kooleloob taaloob tu paach tak
Jerusaleni.
42 Baale tumen taaytak u
t

uubul kiin y

eetel tumen u Kii-

nil u L

iskuba m

aake, lela u
k

aat u yaale nukaaj okol u kii-

nil S

abado, 43 taal Jos

e arima-
teail, junt

uul ti le m

aaxoob jach
kaj

oolaanoob te Sanedrino,
m

aax t

aan xan u p

aatik u Rei-
no Dios. Letie y

eetel x-ma saaj-

kilil ook tu t

aan Pilatoe ka tu
k

aataj u w

inklil Jes

us. 44 Baa-
le Pilatoe u k

aat u yoj

eelt kaach
wa tsook u k

imil Jes

us, le oolale
tu t

uuxtaj tanbil u nojchil le sol-
dadoobo ka tu k

aatajti wa tsook
u k

imil. 45 Ka tsook u yaa-

laalti tumen u nojchil le solda-
doob jach tu jaajil tsook u k

imi-
lo tu yaalaj ka tsaabak le w

inklil
ti Joseo. 46 Jos

e t

uune tu ma-
naj junp

eel nook beetaan y

ee-
tel jach maalob lino, ka tu y

eem-
saj le w

inklilo ka tu toaj y

eetel
le nooko, ka tu ts

aaj ichil jun-

p

eel muknal1 chakaan ti tuu-

nich; tsoole ka tu balkesaj jun-
p

eel tuunich tu jool le muknalo.

47 Baale Mar

a Magdalena y

eetel
Mar

a u maama Josese, p

aatoob
u yiloob le tuux tsaab Jesuso.
16
Ka tsook t

uun u m

aan
u kiinil Sabadoe, Mar

a
Magdalena, Salom

e y

eetel Ma-
r

a u maama Santiagoe tu ma-

noob kiibok x

iwoob utiaal ka u
bisoob u jiob tu w

inklil Jes

us.
2 Jach jaatskab le tsook u t

ipil
Kiin tu y

aax kiinil le semanao,
Mr 15:461 Wa: muknaloob beetaan
utiaal u kaajsaal le kimenoobo.
97 Ku kaa kuxtal. Galilea. Ku ch

ikbeskuba MARCOS 16:3-8 [20]

letiobe binoob te muknalo.
3 Ka joop u yaalikoob tu baa-
tsiloob: M

aax kun balkesik le
tuunich tsaan tu jool le muknal
utiaal ka ookkoono?. 4 Baale
le ka tu l

isaj uyichoobe tuyiloo-

be, kex jach nojoch le tuunicho
tsook u balkesaal. 5 Le ka oo-
koob te muknalo tu yiloob jun-
t

uul t

aankelem xiipal kulukbal
tu x-noojil le tuux tsaan kaach
u w

inklil Jesuso, u b

uukintmaj
junp

eel chowak sak nook, ka

t

uun p

aat ma tu kaxtikoob baax

u beetoob. 6 Le xiipala tu yaa-
lajtiob: Ma u p

eek a w

ooleex.
Teexe t

aan a kaxtikeex Jes

us le
Nazaretilo le m

aax baaj te cheo.
Letie tsook ul

isaal; minaanwa-
ye. Ileex! Jeel le k

uuchil tuux
tsaan kaacho. 7 Baale xee-
neex ka awaaleex ti udisipuloob
y

eetel ti Pedro: Letie t

aan u bin
Galilea t

aanil ti teex; teelo tin
ken a wileex, jeex

uuchik u yaa-
likteexo . 8 Ka j

ookoob ti le
muknalo binoob

aalkabil tumen
jach jakaan u y

ooloob y

eetel t

aan
u kikilankiloob. Y

eetel ma tu
yaaloob mix baal ti mix m

aaki
tumen saajkoob.1
CHOWAK TSOOKBAL
9 Ka tsook u l

isaal ichil le ki-

menoobo, jach jaatskab tu y

aax kii-
nil le semanao, tu ch

ikbesuba ti Ma-
r

a Magdalena, ti m

aax u j

oosmaj
siete demonioob. 10 Letie bine ka
tu yaalaj ti le m

aaxoob suuk u m

aa-
Mr 16:81 Yaan jujunp

eel

uuchben ts

i-
boob ku meyajoob utiaal u suutul le
Bibliao ku tsooksikoob le cap

tulo y

ee-
tel le taanoob ku ch

ikpajal te ver-
s

culo 8. Baale yaan ul

aak

uuchben
ts

iboobe chowak bix u tsooksikoob

le capituloa; y

eetel yaan ul

aak ts

iboob
maas t

uumbentake k

oom bix u tsook-
sikoob. Ti le kaap

eel bix u tsooksaal le

capituloa, mix junp

eel ku yilaal t

aakaa-
noob ichil le Kiliich Ts

iboobo.
noob kaachy

eetel Jesuso, letiobe t

aan
kaach u yokoloob tumen jach yaa-
chajaan u y

ooloob. 11 Baale letio-
be ka tu yuuboob tsook u kaa kux-
k

intaal y

eetel tsook u yilaal tumen

Mar

ae, ma tu creertoobi. 12 Ka
tsooke yaanal bix

uuchik u ch

ikbes-
kuba ti kaat

uul u apostoloob le t

aan
u binoob x

imbalil te mejen kajtali-

loobo; 13 letiobe suunajoobe ka tu
yaaloob ti u maasiloobo, baale l

aay-
li ma creertaab le baax tu yaaloobo.
14 Baale ka tsooke tu ch

ikbesuba
xan ti le once apostoloob le kuluk-
baloob yiknal le mesao, ka tu yaalaj-
tiob baaxten minaan u fejoob y

eetel
chich u puksiikaloob, tumen ma tu
creertoob le baax tu yaaloob le m

aa-
xoob il ka tsook u l

isaal ichil le kime-

noobo. 15 Ka tu yaalajtiob: Xee-
neex ti tul

aakal y

ookol kaab y

eetel
kaayteex le maalob p

eektsil ti tul

aa-
kal m

aako. 16 Le m

aax ken u creert
y

eetel ku yokjae yaan u salvartaal,

baale le m

aax ma ken u creerte yaan
u yaalaal baax castigoil kun tsaabilti.
17 Tsoole le m

aaxoob kun creertiko
yaan u beetkoob le ch

ikulalooba: Tin
kaabae yaan u j

ooskoob demonioob,
yaan u tsikbaloob ich yaanal taanoob,
18 wa ku machkoob kaanoob bey xan
wa ku yukikoob venenoe mix baal
kun

uuchultiob. Yaan xan u ts

aaik u
kaboob y

ookol le kojaanoobo, letio-
be yaan u yutstaloob.
19 Ka tsook t

uun u taan Yuum-
tsil Jes

us tuy

eeteloobe, bisaab te kaa-

no y

eetel kulaj tu x-nooj kab Dios.

20 Le apostoloob t

uuno j

ookoobe ka
kaaytajnajoob tul

aakal tuux, tumen
Yuumtsile ku meyaj tu y

eeteloob,
tsoole y

eetel le ch

ikulaloob ku beet-
ko, Yuumtsile ku yeesik jach jaaj le
baax ku tsikbaltikoobo.
K

OOM TSOOKBAL
Baale tul

aakal le baax aalaabtio-
bo tu tsikbaltoob ch

een y

eetel junp

it
taanoob ti le m

aaxoob yanoob tu ba-
pach Pedroo. Ka tsook u y

uuchul tu-
l

aakal le baalooba, Jesuse tu kub

een-
taj ti u disipuloob ka u bisoob desde
lakin tak chikin le kiliich kaaytaj mi-
naan kastal ti y

eetel ku taasik salva-

ci

on utiaal tul

aakal kiino.
1
Yaab m

aakoobe tsook u
yilik u ts

ibtikoob u tsik-
balil tul

aakal le baaxoob k-ojel
jach tu jaajil

uuchlaajo. 2 Le-
tiobe tu ts

ibtoob jeex

uuchik
u tsikbaltaaltoon tumen le y

aax
m

aakoob ilo; letiob xan tsikbalt
le p

eektsilo. 3 Le oolal teen
xane, tumen tsook in xakaltik
jach bix

uuchik tul

aakal le baa-
loob desde tu k

aajbalo, tin cha-
tuklaj in ts

ibtikoob tu tsoolol
jeex

uuchik u y

uuchloobe, ja-
laach Te

ofilo, 4 utiaal ka a kaj

oolt baaxten jach jaaj le baaxoob

tsook a kanik ikil u tsikbaltaal-
techo.
5 Tu kiiniloob Herodes, u re-
yil Judeae, yanchaj junt

uul
sacerdote ku kaabatik Zacar

as,
letie ti yaan kaach ichil u m

uu-
chul Ab

ase; u yatane Elisabet

u kaaba y

eetel tu chiibal Aa-
r

on u taal. 6 Tu kaat

uulaloob
toj u kuxtaloob tu t

aan Dios y

ee-
tel minaan u siipiloob tumen ku
tsookbeskoob tul

aakal baax ku
yaalik u Ley J

eeoba1 bey xan le

baaxoob ku k

aatik ka beetaa-
ko. 7 Baale minaan mix jun-
t

uul u paalaloob, tumen Elisabe-
te ma tu p

aajtal kaach u yantal
u paalal, tsoole tu kaat

uulaloob
tsook u ch

ijloob.
8 Le t

aan kaach u meyaj bey
sacerdote tu t

aan Dios, ti le me-
yaj kub

eentaan ti u m

uuchu-
lo, 9 letie kuch u kiinil u y

ee-
yaal jeex suukil u beetaal tumen
le sacerdoteobo, utiaal ka u t

ook
incienso le t

aan u yokol tu kiliich
Lu 1:61 Ilaak Tip. 2.
k

uuchil J

eeobao; 10 te s

uutuk
t

aan u t

ookaal le incienso t

uu-
no, tul

aakal u maasil m

aakoo-
bo ti muchukbaloob t

aankab
t

aan u oraroobe. 11 Ti Zaca-
r

as t

uune tu ch

ikbesuba jun-
t

uul u

angel J

eeoba ti waalakbal
tu x-nooj u altaril le incien-
soo. 12 Zacar

as t

uune, le ka
tu yilaj le angelo p

eeknaj u
y

ool y

eetel sajakchaji. 13 Baa-
le le angelo tu yaalajti: Ma a
sajaktal, Zacar

as, tumen Diose

tsook u yuubik a k

aat

oolal, Eli-
sabet a watane yaan u yantal
junt

uul u chaambal, y

eetel Juan
ken a ts

aa u kaaba. 14 Yaan
u yantaltech jach nojoch kiimak

oolal, y

eetel yaab m

aakoob xan
kun kiimaktal u y

ooloob ken s

i-
jik; 15 tumen letie yaan u ku-
chul u beetuba nojchil tu t

aan
J

eeoba. Baale junpuli ma unaj u

yukik vinoi mix ul

aak baal ku
k

aalkunaj, yaan u chuupul y

ee-
tel kiliich muuk1 desde tu jobnel
u maama; 16 yaan xan u bee-
tik u kaa natskuba u kajn

aali-
loob Israel ti J

eeoba, u Diosoob.
17 Leti xane yaan u bin t

aanil
ti Dios y

eetel le muuk bey xan
y

eetel le p

aajtalil tsaab ti El

a-
so, utiaal u patik u puksiikal
le taatatsiloob jeex u puksiikal
le paalaloobo, utiaal ka yanak
naat ti le m

aaxoob ma tu yuu-
bikoob taano jeex le naat yaan
ti le m

aaxoob toj u kuxtaloo-
bo, utiaal u listok

intik ti J

eeoba
junp

eel kaaj kaansaan tubeel.

Lu 1:151 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16.
U TS

IIB
LUCAS
98
99 Tootchaj Zacar

as. Gabriele ku tanik Mar

a LUCAS 1:18-37
18 Zacar

as t

uune tu yaalaj ti
le angelo: Bix jeel in woj

eel-
tik wa jach tu jaajil yaan u y

uu-
chul lela? Tumen tsook in ch

i-
jil, y

eetel in watan xane tsook u
chan yantal u jaabil. 19 Le an-
gelo tu n

uukajti: Teen Gabriel,
le m

aax ku waatal naats y

eetel
tu t

aan Dioso, t

uuxtaaben taan
ta w

eetel bey xan utiaal ka in
ts

aa a woj

eelt u maalob p

eektsi-
lil le baalooba. 20 Ile! Teche
tumen ma ta creertaj le baaxoob
tin waalajtecha yaan u p

aatal
ma tu p

aajtal a taan, tumen
yaan a toottal, tak ken kuchuk u
kiinil u y

uuchloob; tumen le
baalooba yaan u b

eeytaloob tu
kiinil. 21 Le m

aakoob t

uuno
t

aan u p

aatkoob kaach u j

ookol
Zacar

as, y

eetel jakaan u y

oo-
loob tumen tsook u jach x

aantal
ma j

ookok ti le kiliich k

uuchi-
lo. 22 Baale le ka j

ooke, ma
p

aajchaj u taan tu y

eeteloobi, ka
tu ts

aajoob cuentae t

aant u yilik
junp

eel baax ma suuk u yilaal

te kiliich k

uuchilo. Letie joop
u beetik se

nas tiob tumen toot-
chajaan. 23 Ka t

uun tsook u
kiiniloob u meyaj Zacar

as te
temploo, bin tu yotoch.
24 Ma sen

uuch ti lela, Eli-
sabet u yatane p

aat embara-
zadail, ka p

aat cinco meses

ma tu j

ookol tu yotoch. Elisa-
bete tu yaalaj: 25 Lela J

eeoba
beet u y

uuchulten utiaal u yee-
sikten u yutsil y

eetel utiaal u lu-
sikten le sutsilil yaanten kaach
tu t

aan le m

aakoobo.
26 Tu seis meses t

uun Eli-
sabete, t

uuxtaab

angel Gabriel
tumen Dios ti junp

eel u kaa-
jil Galilea ku kaabatik Naza-
ret; 27 t

uuxtaab yiknal Mar

a,
junt

uul x-l

oobayan ch

uupal1 u
yaalmaj jeel u tsookol u beel
y

eetel Jos

e, junt

uul xiib ku taal
ti u chiibal David. 28 Ka t

uun
kuch Gabriel yiknal Mar

ao, tu
yaalajti: Maalob kiin x-ch

uu-
pal, jach tsook a l

uubul utsil ti
Dios, J

eeobae ti yaan ta w

eete-
le. 29 Baale Mar

ae jach
jaak u y

ool yoolal le baax aa-
laabtio, ka joop u tuklik baax-
ten bey

uuchik u taanlo. 30 Le

angel t

uuno tu yaalajti: Ma a
chaik saajkil Mar

a, tumen
tsook a l

uubul utsil tu t

aan Dios.
31 Ile!, teche yaan a p

aatal em-
barazadail y

eetel yaan u yantal
junt

uul a chan paal; Jes

us ken a
ts

aa u kaaba. 32 Letie yaan u

kuchul u beetuba nojchil, y

eetel
yaan u yaalaalti u Paal le j-Sen
Kaanalo; J

eeoba Diose yaan u

ts

aaikti u trono David u taa-

ta, 33 yaan xan u gobernar bey
Rey y

ookol uyotoch Jacob utiaal
mantats, y

eetel u Reinoe mix bi-
kin kun xuulul.
34 Baale Mar

ae tu yaalaj ti
le angelo: Bix t

uun jeel u y

uu-
chul lela? Si tene ma yancha-
jaan mix baal in wil y

eetel
mix junt

uul xiibi. 35 Le ange-
lo tu n

uukaj: Kiliich muuk kun
taal ta w

ookol, y

eetel u p

aajta-
lil le j-Sen Kaanalo yaan u pix-
kech y

eetel u booy. Le oola-
le, le chaambal kun s

ijilo yaan
u yaalaalti kiliich, u Paal Dios.
36 Ile!, a l

aak Elisabet xane, kex
chijaane tsook u p

aatal emba-
razadail; beoraa le koolel ku yaa-
laal ma tu p

aajtal u yantal u
paalale, seis meses p

aatak em-
barazadail, 37 tumen tul

aakal
Lu 1:271 Le taan meyajnaj ich griegoo
ku ts

aaik naatbil junt

uul x-ch

uupal mix
junt

een n

uupchilak y

eetel mix m

aak.
LUCAS 1:38-63 Mar

ae ku x

imbaltik Elisabet. Ku s

ijil Juan 100

baax ku yaalik Diose ku
b

eeytal. 38 Mar

a t

uune tu
yaalaj: U palitsilen J

eeoba!

Uu-
chukten jeel bix ta waalo. Ka
luk le

angel tu yiknalo.
39 Te kiinoob t

uun jeelo Ma-
r

ae l

ike ka bin tu s

eebaanil te
puukoobo, ti junp

eel u kaajil
Jud

a, 40 ka ook tu yotoch Za-
car

ase ka tu tsikaj Elisabet.

41 Ka t

uun tu yuubaj Elisabet u
taan Mar

ae, le chaambal yaan

ichil u jobnelo s

itnaji, y

eetel Eli-
sabete chuup y

eetel kiliich
muuke 42 ka t

uun tu kaam
aalaj: Kiikitantaanech tumen
Dios ichil tul

aakal le kooleloobo,
y

eetel kiikitantaan le chaam-
bal yaan ta jobnelo! 43 Tumen
m

aaxen utiaal ka yanakten u ja-
tsuts p

aajtalil u taal u x

imbal-
ten u maama in Yuumtsil?
44 Ile! Ka kuch tin xikin u
juum a taane, le chaambal yaan
tin jobnelo, s

itnaj y

eetel kiimak

oolal. 45 Kiimak xan u y

ool le
koolel creerto, tumen yaan u l

aaj
b

eeychajal tul

aakal le baax tu
t

uuxtaj J

eeoba ka aalaaktio.
46 Mar

a t

uune tu yaalaj:
Tene kin nojbeenk

uuntik
J

eeoba, 47 y

eetel in puksiika-
le ku chuupul y

eetel kiimak

oo-
lal tu yoolal Dios in Salvador;
48 tumen letie tsook u paktik
u y

ootsilil u x-palitsil. Ile! Des-
de bejlae, tul

aakal m

aak ken u
yaal kiimak in w

ool, 49 tumen
le Dios yaan nojoch p

aajtalil tio
tsook u beetik nukuch baaloob
tin woolal, y

eetel kiliich u kaa-
ba, 50 mantats ku chaik

oo-
tsilil ti le m

aaxoob ku chai-
koob saajkilil tio. 51 Letie
y

eetel u muukil u kabe tsook u
beetik nukuch baaloob; tsook
u kiitbesik le m

aaxoob kaanal
u yichoob yoolal baax ku tukli-
koob ichil u puksiikaloobo.
52 Tsook u lusik tu tronoob
le m

aaxoob yaan p

aajtalil tio-
bo, y

eetel tsook u ts

aaik kaa-
nal le m

aaxoob

ootsiloobo;
53 tsook u naajk

uuntik y

eetel
baaloob maalobtak le m

aaxoob
wiijoobo, baale tsook u t

uuxtik
le j-ayikaloob y

eetel mix baalo.
54 Tsook u taal u y

aant Israel u
palitsil utiaal u kaajsik yaan u
yeesik cha

ootsilil mantats,
55 jeex u yaalmil ti k-

uuchben
l

aaktsiloob, ti Abrah

an bey xan
ti u chiibal. 56 Mar

a t

uune
p

aat kex

ooxp

eel meses yiknal

Elisabet, ka tsooke suunaj tu yo-
toch.
57 Ka t

uun kuch u kiinil
u s

ijil u chaambal Elisabe-

te, tu s

ijsaj junt

uul chan xiipal.
58 U y

eet kaajaloob bey xan u
l

aaktsiloob Elisabete, le ka tu
yuuboob bukaaj nojchil

uuchik
u chaabal

ootsilil ti tumen J

eeo-
bae, jach kiimakchaj u y

oo-
loob tu y

eetel. 59 Tu ocho kii-
nil s

ijik le chaambalo, taaloob

utiaal u s

uutkuptaal,1 letiobe u
k

aat kaach u ts

aaob Zacar

as ti,
jeex u kaaba u taatae. 60 Baa-
le u maamae tu yaalaj: Ma!
Letie Juan ken k-ts

aa u kaa-
ba. 61 Ka t

uun tu yaaloobti:
Si mix m

aak ichil a l

aaktsiloob
bey u kaabao. 62 Letiob xa-
ne k

aaj u beetkoob se

nas ti le
taatatsil utiaal u k

aatkoobti bix
u k

aat ka tsaabak u kaaba le

chaambalo. 63 Zacar

as t

uune
tu k

aataj junx

eet jaajay chee
ka tu ts

ibtaj: Juan u kaaba.

Tu yoolal lela, tul

aakal le m

aa-
koobo p

aat jakaan u y

ooloob.
Lu 1:591 Ilaak Tip. 16.
101 U profec

a Zacar

as. Censo. Ku s

ijil Jes

us LUCAS 1:642:9
64 Letie tu s

eebaanil p

aajchaj u
kaa taane ka joop u kiikitantik
Dios. 65 Ka t

uun sajakchaj tu-
l

aakal le m

aaxoob kajaan naats
tiobo; ti tul

aakal xan u puuki-
loob Judeae k

aaj u tsikbaltaal
tul

aakal le baalooba, 66 y

eetel
tul

aakal le m

aaxoob uuyo tu
ts

aajoob ichil u puksiikaloob,

ka tu yaaloob: Baax wal ken u
beet le chan xiipal ken nojoch-
chajka?. Tumen u kab J

eeobae
jach ti yaan kaach tu y

eetele.
67 Zacar

as u taatae, chuup
y

eetel kiliich muuke ka joop
u profetizar t

aan u yaalik:
68 Kiikitantaak J

eeoba u Dios
Israel, tumen tsook u paktik u
kaajal y

eetel tsook u j

aalkabtik.
69 Tsoole tsook u l

isiktoon
junt

uul salvador jach nojoch u
p

aajtalil ku taal ti u chiibal Da-
vid, u palitsil, 70 jeex

uuchik
u t

uuxtik ti u kiliich pro-
fetaob

uuchjeakil ka u yaaloobe,
71 yaan k-salvartaal ti k-enemi-
goob bey xan ti u kab tu-
l

aakal le m

aaxoob pekmiloono,
72 utiaal ka u yees le cha

ootsi-
lil yaan yil y

eetel k-

uuchben l

aa-
koob bey xan utiaal u kaajsik
u kiliich n

uuptaan, 73 le baax
tu jach aalaj ti Abrah

an k-

uuch-
ben taatao, 74 y

eetel ken tsoo-
kok k-salvartaal ti u kab k-ene-
migoobe, yaan u ts

aaiktoon u
jatsuts p

aajtalil k-meyajtik y

ee-
tel x-ma saajkilil, 75 y

eetel
ch

uukaan

oolal bey xan y

eetel
tojil tu t

aan leti tul

aakal u kiini-
loob k-kuxtal. 76 Baale teech
xane, chan xiipal, yaan u yaalaal
u profetaech le j-Sen Kaanalo,
tumen yaan a bin t

aanil ti J

eeo-
ba utiaal a listok

intik u bee-
loob, 77 utiaal a ts

aaik u yo-
j

eelt u kaajal yaan u salvartaal
ken perdonartaak u kebanoob
78 tu yoolal u nojoch cha

ootsi-
lil k-Dios. Y

eetel le cha

ootsili-
la, Diose yaan u s

aasilkuntkoon
jeex u juul le Kiin ti junp

eel
t

uumben s

aastalo 79 utiaal u
ts

aaik s

aasil ti le m

aaxoob ku-
lukbaloob te

eejocheenilo bey
xan tu booyil le k

imilo, utiaal
ka u beet xan k-x

imbal maalob
tu bejil le jeetselilo.
80 Le chan xiipalo seguernaj
u nojochtal y

eetel u yiijtal u tuu-
kul, y

eetel ti p

aat kajtal te de-

siertoo tak le kiin ka j

ook utiaal
u yeeskuba ti u kaajil Israelo.
2
Te kiinoob jeelo C

esar Au-
gustoe tu yaalaj ka ts

ibtaak
u kaaba tul

aakal m

aak
2 (le y

aax censoa beetaab tu kii-
niloob t

aan u gobernar Quiri-
nio tu luumil Siria); 3 tul

aakal
m

aak t

uune bin u ts

ibt u kaaba
te kaaj tuux s

ijo. 4 Jos

e xane
luk tu kaajil Nazaret ti u luu-
mil Galileae ka bin Bel

en, u kaa-
jal David yaan tu luumil Judea,
tumen ti u chiibal y

eetel ti u fa-
milia David u taal. 5 Bin utiaal
u ts

ibtik u kaaba y

eetel Mar

a,
le m

aax y

eetel tsokaan u bee-

lo; te kiinoob jeelo jach taaytak
u y

oolintkuba Mar

a. 6 Le tiaa-
noob Beleno, Mar

ae kuch u kii-
nil u s

ijil u chaambal. 7 Ka
tu s

ijsaj u paal, u y

aax paal,
ka tu b

aatsteptaj y

eetel nook ka
tu chik

uuntaj te tuux ku tsaabal
u yooch le baalcheobo, tumen
minaan kaach tuux u p

aatloob
te najoob utiaal uulaboobo.
8 Ma sen n

aach ti le kaaj jee-
lo yaan kaach j-kanan tama-
noob kajaanoob ich k

aax y

eetel
bul

aakab kaach u kan

aant-
koob u tamanoobi. 9 Ch

een
ka t

eek ch

ikpaj u

angel J

eeoba
LUCAS 2:10-28 J-kanan tamanoob. S

uutkuptaab Jes

us. Sime

on 102
waalakbal tu yiknaloob, y

ee-
tel u nojbeenil J

eeobae l

eembal-
naj tu bapachoob, ka jach
sajakchajoob. 10 Baale le an-
gelo tu yaalajtiob: Ma a chai-
keex saajkil, tumen ileex!, t

aan
in taasikteex u maalob p

eektsi-
lil junp

eel nojoch kiimak

oolal
kun yantal ti tul

aakal le kaajo,
11 tumen bejlae, tu kaajal Davi-
de, tsook u s

ijil junt

uul a Salva-
doreex, Cristo le Yuumtsilo.
12 Lela letie ch

ikulal kun me-

yajteexa: Yaan a wilkeex junt

uul
chaambal b

aatsteptaan y

eetel
nook, chik

uuntaan te tuux ku
tsaabal u yooch le baalcheo-
bo. 13 Tu ts

eel le

angel t

uuno
t

eek muchlaj yaabkach angeloo-
bi ka joop u kiikitantkoob Dios
y

eetel le taanooba: 14 Noj-
beenk

uuntaak Dios te kaano,
y

eetel te Luuma yanak jeetse-
lil ichil le m

aakoob ku l

uubloob
utsil ti Dioso.
15 Le ka luk le angeloob tu
yiknaloob utiaal u suutoob te
kaano, le j-kanan tamanoobo
k

aaj u yaalikoob tu baatsiloob:
Kooneex t

uun tak tu kaajil Be-
l

en, ka k-il le baax tsook u
y

uuchlo, le baax tsaab k-oj

eelt
tumen J

eeobao. 16 Binoob
t

uun tu s

eebaanile ka tu yi-
loob Mar

a y

eetel Jos

e, bey xan le
chaambal chik

uuntaan te tuux
ku tsaabal u yooch le baal-
cheobo. 17 Le ka tu yiloobe,
tu ts

aajoob oj

eeltbil le baax aa-
laabtiob tu yoolal le chan xiipa-
lo. 18 Tul

aakal le m

aaxoob
chenxikint le baax tu yaalaj le
j-kanan tamanoobo jach jaak u
y

ooloob, 19 baale Mar

ae k

aaj
u ts

aaik ichil u puksiikal le baa-

looba bey xan u tuukul ti baax
u k

aat u yaaloob. 20 Le j-ka-

nan tamanoobo binoob t

aan u
nojbeenk

uuntkoob y

eetel t

aan u
kiikitantkoob Dios yoolal tul

aa-
kal le baaxoob tu yiloob y

eetel
tu yuuboob, jach jeex

uuchik u
yaalaaltiobo.
21 Le ka tu ts

aaj ocho kii-

noob ti le chaambalo, le ka
kuch u kiinil u s

uutkuptaalo1
tsaab u kaabat Jes

us, le kaaba
tsaabti tumen le

angel t

aanil ti
u yantal tu jobnel Mar

ao.
22 Le ka kuch u kiinil u lim-
piok

intkubaob jeex u yaalik u

Ley Moisese, le chaambalo bi-
saab Jerusal

en utiaal u yeesaal
tu t

aan J

eeoba, 23 jeex ts

ib-
taanil tu Ley J

eeobaa: Tul

aa-
kal y

aax xibil paal ku s

iji-
le unaj u junp

aaykuntaal bey
kiliich utiaal J

eeobae. 24 Le-
tiobe tu kuboob xan u siibal
jeex u yaalik u Ley J

eeobaa:
kaat

uul mukuy wa kaat

uul me-
jen palomaob.
25 Tu kaajil Jerusalene yaan
kaach junt

uul m

aak ku kaaba-
tik Sime

on; letie junt

uul m

aak
uts y

eetel u chaamaj saajkilil ti
Dios, t

aan kaach u p

aatik u ku-
chul u kiinil u kiimakk

uuntaal
u y

ool Israel; yaan xan kiliich
muuk1 tu y

ookol. 26 Tsoole
ti letie tsaan kaach u yoj

eelt
tumen u kiliich muuk Diose,
ma kun k

imil t

aanil ti u yi-
lik le M

aax y

eeyaan tumen J

eeo-
bao. 27 Le kiliich muuko tu
ts

aaj tu tuukul Sime

on ka okok
te temploo; le ka taasaab chan
Jes

us tumen u taataob utiaal
ka u beetoob tu yoolal le baax ku
yaalik le Leyo, 28 Simeone tu
m

eekaj le chaambalo, ka tu
Lu 2:211 Ilaak Tip. 16. 251 Wa: esp

ri-
tu santo. Ilaak Tip. 16.
103 U profec

a Sime

on. Ana. Tu 12 jaabil te temploo LUCAS 2:29-48
kiikitantaj Dios t

aan u yaalik:
29 Nojoch Jalaach, beoraa t

aan
a chaik in k

imil ich jeetselil jeex

ta waalajteno; 30 tumen in wi-
che tsook u yilik le m

aax
kun meyajtech utiaal a salvar-
tik w

iniko, 31 le m

aax tsook a
ts

aaik tu t

aan tul

aakal kaajoob
32 bey junp

eel s

aasil utiaal u lu-
sik u y

eejocheenil le kaajoobo,
letie u nojbeenil u kaajil Israel.
33 Jos

e y

eetel Mar

ae jaak u
y

ooloob tu yoolal le baaxoob ku
yaalaal tu yoolal le chaamba-
lo. 34 Sime

on xane tu kiiki-
tantoob, ka tu yaalaj ti Mar

a, u
maama le chan xiipalo: Ile! Le
chaambala tsaan utiaal ka l

uu-
buk yaab m

aakoob tu kaajil Is-
rael bey xan utiaal u kaa l

ikil
yaabi; letie junp

eel ch

ikulal
kun pekbil tumen le m

aakoobo,
35 utiaal ka kaj

ooltaak baax
ku tuklik yaab m

aakoob ichil u
puksiikaloob; teech xane jun-
p

eel chowak espada ken u t

aats-
m

aans a puksiikal.1
36 Yaan kaach junt

uul koo-
lel ku profetizar, u kaabae Ana,
u hija Fanuel, ti u chiibal Aser u
taal. (Le koolela tsook u yantal u
jaabil, y

eetel siete jaaboob kajlaj
y

eetel u y

icham desde ka tsook

u beeloob,1 37 baale beoraa
ochenticuatro jaaboob yaanti
y

eetel

uuch k

imik u y

icham.)
Letie maatechu p

aatal ma u bin
te temploo, y

eetel kiin bey xan
y

eetel

aakab t

aan u adorartik
Dios, t

aan u ayunar1 y

eetel t

aan
u k

aat

oolal. 38 Te s

uutuk jee-
lo, n

aatse ka joop u ts

aaik gra-
cias ti Dios y

eetel u taan tu yoo-
lal le chan paal tu t

aan tul

aakal
Lu 2:351 Wa: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A. 361 Wa: desde tu x-l

oobaya-
nil. 371 Ilaak Tip. 16.
le m

aaxoob t

aan u p

aatkoob u
salvartaal Jerusaleno.
39 Ka tsook u beetkoob tu-
l

aakal le baaloob jeex u k

aatik u
Ley J

eeobae, suunajoob Nazaret,

u kaajaloob yaan tu luumil Gali-
lea. 40 Le chan xiipalo seguer-
naj u nojochtal, u muukaantal,
u sen yantal u naat bey xan u
l

uubul utsil ti Dios.
41 U taataobe suukaan kaach
u binoob l

aalaj jaab tu kaa-
jil Jerusal

en utiaal u kiinbesa-
jil le Pascuao. 42 Le ka tu
ts

aaj doce jaaboob ti Jesuse,

jeex suukile, binoob te kiinbe-
sajo. 43 Ka tsook t

uun u kii-
niloob le kiinbesajo, le t

aan u
suutoobo, Jes

us le chan xiipa-
lo p

aat Jerusal

en, ch

een baale u
taataobe ma tu ts

aajoob cuen-
tai. 44 Letiobe tu tukloob ti
yaan ichil u maasil m

aakoob ku
viajaroob tu y

eeteloobo, le oo-
lale tu x

imbaltoob le bukaaj
n

aachil ku p

aajtal u x

imbaltaal
ichil junp

eel kiine, tsoole ka

joop u kaxtikoob ichil u l

aak-
tsiloob bey xan ichil le m

aa-
xoob u kaj

ooloobo. 45 Baale
tumen ma tu yiloobe, suuna-
joob Jerusalene, ka joop u sen
m

aan u kaxtoob. 46 Ka tsook
t

uun u m

aan

ooxp

eel kiine, tu
yiloobe ti yaan te temploo, ku-
lukbal ch

uumuk ti le j-kaansa-
joob t

aan u chenxikintikoob y

ee-
tel t

aan u beetik k

aatchi tiob.
47 Baale tul

aakal le m

aaxoob
chenxikintik kaacho ku jaakal
u y

ooloob tu yoolal le naat
yaantio bey xan tu yoolal bix u
n

uukik le k

aatchiob ku beetaal-
tio. 48 U taataobe jaak u y

oo-
loob ka tu yiloob; u maamae
tu yaalajti: In paal, baaxten
ta beetajtoon lela? Ma wa ta
LUCAS 2:493:12 Ku yuubik taan. U kaaytaj Juan. Okja 104
wilik teen y

eetel a taatae t

aan
k-sen m

aan kaxtech y

eetel t

aan
k-sen tuklik tuux tsookech?.
49 Baale letie tu yaalajtiob:
Baaxten t

aan a sen m

aan a
kaxteneex? Ma wa a wojleex tu
yotoch in Taata kaab

eet in wan-
tali?. 50 Baale letiobe ma tu
naatoob baax u k

aat u yaali.
51 Jes

us t

uune j

ooke ka suu-
naj Nazaret tu y

eeteloob, y

ee-
tel seguernaj u yuubik u taan
u taataob. U maama xane man-
tats ku l

isik ichil u puksiikal

tul

aakal le baaloob ku y

uuch-
looba. 52 Jes

us t

uune seguer-
naj u sen yantal u naat, u no-
jochtal bey xan u l

uubul utsil ti
Dios y

eetel ti le m

aakoobo.
3
Tu quince jaabil u reinado
Tiberio C

esar, le t

aan u go-
bernar Poncio Pilato tu luumil
Judea, y

eetel Herodes ku gober-
nar1 tu m

uuch kaajiloob Galilea,
baale Filipo u sukuune t

aan u
gobernar tu m

uuch kaajiloob u
luumil Iturea y

eetel Tracon

tide,
y

eetel Lisanias xane t

aan u go-
bernar tu m

uuch kaajiloob Abi-
lene, 2 tu kiiniloob Caif

as y

ee-
tel tu kiiniloob An

as le Nojoch
Sacerdoteo, Diose tu ts

aaj jun-
p

eel p

eektsil ti Juan u paal Za-
car

as, le tiaan kaach te desier-

too.
3 Ka t

uun bin Juan te me-
jen kajtaliloob yaan naats ti u

aalkab jail Jordano, ka joop u

kaaytik ka okjaanak le m

aakoob
utiaal u yeeskoob tsook u kexik
u tuukuloobo bey xan utiaal ka
perdonartaak u kebanoob;
4 lela

uuch jeex ts

ibtaanil tu
Lu 3:11 Lit.: tetrarca; junt

uul pr

ncipe
ku gobernartik junm

uuch kaajoob, y

ee-
tel tiaan kaachy

aanal u p

aajtalil u empe-
radoril Romae.
libroil u taanoob le profeta Isa

a-
so: Uuyeex! Yaan m

aax ku ya-
wat te desierto t

aan u yaalik:
Maalobk

inteex u beel J

eeoba!
Tojk

inteex u beeloob. 5 Tu-

l

aakal tuux k

oomk

oom taa-
me kaab

eet u buutul, tul

aakal
puuk y

eetel muluuche kaab

eet
u y

eemsaal, le looloch bejoobo
kaab

eet u tojk

intaaloob, y

ee-
tel le n

ixoob yaan te bejoobo

kaab

eet xan u t

aaxkuntaaloob;
6 tul

aakal m

aak t

uune yaan u
yilik le baax u tsaamaj Dios
utiaal le salvaciono .
7 Le oolale, k

aaj u yaalik ti
le yaabkach m

aakoob ku taa-
loob utiaal ka u ts

aa u yokjaobo:
U chiibaleex kaan, m

aax aal-
teex jeel u p

aajtal a p

uutsleex ti
u kiinil u puujul Dios tsook u
n

aatslo? 8 Eeseex t

uun y

eetel
baax ka beetkeex tsook a kexik
a tuukuleex.1 Ma xan u k

aajal
a waalikeex ichil a puksiika-
leex: Toone k-taatae Abrah

an.
Tumen kin waalikteexe Diose
jeel u l

isik u paalal Abrah

an ti
le tuunichooba. 9 Tak le b

aa-
to tsook u tsaabal tu moots le
cheobo. Le oolale tul

aakal che
ma tu ts

aaik maalob iche yaan

u chaakal y

eetel yaan u puulul
ich k

aak.
10 Le yaabkach m

aakoobo
k

aaj u k

aatkoob ti Juan: Baax

t

uun ken k-beete?. 11 Letie
tu n

uukajtiob: Le m

aax yaan
kaap

eel nook tie u ts

aa junp

eel
ti le m

aax minaan tio, le m

aax
yaan baal u jaante u m

uul jaant
y

eetel le m

aax minaan tio.
12 Tak le m

aaxoob ku kam im-
puestoobo taaloob utiaal ka
tsaabak u yokjaob, ka tu yaa-
Lu 3:81 Lit.: ts

aaex ich ku yeesik tsook

a kexik a tuukuleex.
105 Taanaj ti Cristo. U yokja Jes

us. Chiibal LUCAS 3:13-30
loobti: J-Kaansaj, baax ken
k-beete?. 13 Juane tu yaalaj-
tiob: Ma a k

aatkeex u maa-
sil impuesto ti le bajux unaj u
bootaalo. 14 Le soldadoob
xano tu k

aatoobti: Kux t

uun
toon, baax ken k-beete?. Letie
tu n

uukajtiob: Ma a tokikeex
u taakin mix m

aak, mix a ta-
kikeex u pool m

aak yoolal baax
ma u beetmi, y

eetel kiimakcha-
jak a w

ooleex y

eetel le baaxoob
ku tsaabalteexo.
15 Te kiinoob t

uuno, le m

aa-
koobo t

aan kaach u p

aatkoob
Cristo, y

eetel tul

aakloob k

aaj u
tuklikoob ichil u puksiikaloob
yoolal Juan: Leti wa le Cris-
toa?. 16 Juane tu yaalaj ti tu-
l

aakal: Tene kin ts

aaik a wok-
jaex y

eetel ja, baale t

aan u taal
le m

aax maas yaan u p

aajtalil ti
teno, mix u t

aabil u xaanab in
n

aajaltmaj in wachik. Letie
yaan u ts

aaik a wokjaex y

eetel
kiliich muuk1 bey xan y

eetel
k

aak. 17 U machmaj u nuu-

kulil u saltik le trigo utiaal u l

aaj
m

istik u sojlilo bey xan utiaal u

l

isik le trigo tu chiilo, baale le u

sojlilo yaan u t

ookik y

eetel jun-
p

eel k

aak ma tu p

aajtal u tuu-
pul.
18 Juan t

uune tu l

isaj u y

oo-
loob utiaal ka u beetoob yaab
ul

aak baaloob, y

eetel seguernaj
u tsikbaltik le maalob p

eektsil
ti le kaajo. 19 Baale, Herodes,
le m

aax gobernartik junm

uuch
kaajoobe, keey tumen Juan
yoolal Herod

as, u yatan u su-

kuun, bey xan yoolal tul

aa-
kal le baaloob kaastak tu beeto,
20 le oolal tu beetaj ul

aak baax
kaas: Tu kalaj Juan.
Lu 3:161 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16.
21 Baale, ka tsaab u yokja tu-
l

aakal le m

aakoobo, tsaab xan u
yokja Jes

us. Le t

aan xan u ora-
ro jeepaj le kaano, 22 ka taal
u kiliich muuk Dios bey junt

uul
paloma tu y

ookole, ka t

uun j

ook
junp

eel taan te kaan t

aan u yaa-
lik: Teche in Paalech, m

aax in
yaabiltmaj; tene jach kiimak in
w

ool ta woolal.
23 Tsoole, le ka k

aaj u kaan-
saj Jesuse kex treinta jaaboob
yaanti; jeex oj

eelaanile,
letie u paal Jos

e,
u paal Hel

,
24 u paal Matat,
u paal Lev

,
u paal Melqu

,
u paal Jana

,
u paal Jos

e,
25 u paal Matat

as,
u paal Am

os,
u paal Nah

um,
u paal Esl

,
u paal Nagai,
26 u paal Maat,
u paal Matat

as,
u paal Seme

n,
u paal Josek,
u paal Jod

a,
27 u paal Joan

an,
u paal Res

a,
u paal Zorobabel,
u paal Sealtiel,
u paal Ner

,
28 u paal Melqu

,
u paal Ad

,
u paal Cosam,
u paal Elmadam,
u paal Er,
29 u paal Jes

us,1
u paal Eliezer,
u paal Jorim,
u paal Matat,
u paal Lev

,
30 u paal Sime

on,
u paal Judas,
Lu 3:291 Jos

es, jeex u yaalik jujunp

eel

uuchben ts

iboobe.
LUCAS 3:314:12 Ku ayunar Jes

us. Kaasilbaal t

uunt u y

ool 106
u paal Jos

e,
u paal Jonam,
u paal Eliaquim,
31 u paal Mele

a,
u paal Men

a,
u paal Matat

a,
u paal Nat

an,
u paal David,
32 u paal Jes

e,
u paal Obed,
u paal Boaz,
u paal Salm

on,
u paal Nahs

on,
33 u paal Aminadab,
u paal Arn

,
u paal Hezr

on,
u paal P

erez,
u paal Jud

a,
34 u paal Jacob,
u paal Isaak,
u paal Abrah

an,
u paal Tar

e,
u paal Nacor,
35 u paal Serug,
u paal Re

u,
u paal P

eleg,
u paal

Eber,
u paal Selah,
36 u paal Cain

an,
u paal Arpaksad,
u paal Sem,
u paal No

e,
u paal Lamek,
37 u paal Matusal

en,
u paal Enok,
u paal Jared,
u paal Mahalaleel,
u paal Cain

an,
38 u paal En

os,
u paal Set,
u paal Ad

an,
u paal Dios.
4
Jes

us t

uune, luk te Jord

an
chuup y

eetel kiliich muu-
ko,1 ka bisaab jejel

aas tuuxoob
tumen le kiliich muuk te desier-
to 2 ichil cuarenta kiinoobo;
Lu 4:11 Wa: esp

ritu santoo. Ilaak

Tip. 16.
te t

uuno t

uuntaab u y

ool tumen
le Kaasilbaalo.1 Tsoole te kii-
noobo ma tu jaantaj mix baa-
li, le oolal ka tsook le cuaren-
ta kiinoobo, wiijchaji. 3 Ka
t

uun aalaabti tumen le Kaasil-
baalo: Wa u paalech Diose,
aal ka suunak waajil le tuuni-
cha. 4 Baale Jesuse tu n

uu-
kajti: Le Kiliich Ts

ibo ku yaa-
lik: Ma ch

een y

eetel waaj unaj u
kuxtal w

iniki .
5 Ka t

uun tu bisaj Jes

us ti
junp

eel kaanal k

uuchil, y

eetel
ichil u chan s

uutuke tu yeesaj-
ti tul

aakal u reinoiloob y

ookol
kaab. 6 Le Kaasilbaal t

uuno
tu yaalajti: Yaan in ts

aaiktech
p

aajtalil y

ookol tul

aakal le baa-
looba bey xan u nojbeeniloob
tumen in tiaaloob, y

eetel ti jeel
m

aaxak in k

aate, kin ts

aaik.
7 Le oolale wa teech ka xoltal
tin t

aan utiaal a adorarten kex
ch

een junt

eene, yaan a l

aaj tiaa-
lintik le baalooba. 8 Jes

us
t

uune tu yaalajti: Le Kiliich
Ts

ibo ku yaalik: J

eeoba a Dios
unaj a adorartik, y

eetel ch

een le-
ti kaab

eet a meyajtik .
9 Le Kaasilbaal xano tu bi-
saj Jes

us Jerusalene, ka tu naak-
saj tu maas kaanlil u bapaki-
loob le temploo, ka tu yaalajti:
Wa u paalech Diose pulaba ka-
bal desde waye, 10 tumen le
Kiliich Ts

ibo ku yaalik: Yaan

u yaalik ti u angeloob ka u
kan

aantechoob, 11 letiob t

uu-
ne yaan u ch

uuykechoob y

ee-
tel u kaboob utiaal ma a kolik a
wook ti mix junp

eel tuunich .
12 Jesuse tu n

uukajti: Le Ki-
liich Ts

ibo ku yaalik: Ma
Lu 4:21 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
107 Bin Nazaret. U rollo Isa

as. J

oosaab pach kaaj LUCAS 4:13-32
unaj a t

uuntik u y

ool J

eeoba a
Diosi . 13 Le Kaasilbaalo ka
tsook t

uun u t

uuntik u y

ool Je-
suse, luk tu yiknal utiaal u p

aa-
tik ul

aak s

uutukil maas maalob
utiaal u kaa t

uuntik u y

ool.
14 Jesuse chuup y

eetel kiliich
muuk ka suunaj Galilea. Ti tu-
l

aakal le mejen kajtaliloob ya-
noob naatso k

aaj u sen

uuchul
maalob taan tu yoolal. 15 Ku
kaansaj xan tu sinagogaob, y

ee-
tel tul

aakal m

aak ku taan maa-
lob tu yoolal.
16 Jes

us t

uune bin Nazaret,
le kaaj tuux l

isaabo. Jeex suu-

kil u beetik tu kiinil Saba-
doe, ook te sinagogao ka waa-
laj xook. 17 Ka t

uun tsaabti
le rollo ts

ibtaan tumen profeta

Isa

aso, tu ch

oolaje ka tu kax-
taj tuux ts

ibtaan le taanoo-
ba: 18 U kiliich muuk J

eeo-
bae ti yaan tin w

ookole, tumen
Diose tu y

eeyajen utiaal in tsik-
baltik maalob p

eektsil ti le

oo-
tsiloobo. Tu t

uuxten utiaal in
kaaytik yaan u j

aalkabtaal le
m

aaxoob bisaanoob kalbilo y

ee-
tel yaan u kaa tsaabal u s

aasi-
lil u yich le m

aaxoob ch

oo-
poobo; tu t

uuxten xan utiaal
in j

aalkabtik le m

aaxoob loobil-
taanoobo 19 bey xan utiaal in
kaaytik u jaabil u kaa kaamal
m

aak tumen J

eeoba. 20 Ka
tsooke Jesuse tu kotsaj le rolloo
ka tu ts

aaj ti le m

aax ku y

aan-
taj te sinagogao, tsoole ka ku-
laji; tul

aakal le m

aakoob yanoo-
bo p

aat ch

een t

aan u paktikoob
Jes

us. 21 Leti t

uune taanaje
ka tu yaalajtiob: Bejlae t

aan u
b

eeychajal le ts

ib t

aant a wuu-
yikeexa.
22 Tul

aakal le m

aakoobo ku
taanoob maalob tu yoolal, y

eetel
ku jaakal u y

ooloob ken u yuu-
boob le jatsuts taanoob ku j

oo-
kol tu chio, y

eetel ku yaalikoob:
M

aasa le m

aaka u paal Jos

e?.
23 Ka t

uun tu yaalajtiob: Jach
in tuklike yaan a waalikeex-
ten le kettaana: Doctor, tsaka-
ba ta juunal; le baaxoob t-uuyaj
ta beetaj Capernaumo, beetoob
xan way ta kaajale . 24 Baa-
le letie tu yaalaj: Tu jaajil kin
waalikteexe mix junt

uul profe-
ta ku kaamal maalob tu kaa-
jal. 25 Tu jaajil kin waalik xan
teex: Tu kiiniloob El

as le ka
xuul u k

aaxal ja ichil

ooxp

eel
jaaboob y

eetel seis meses, le
ka yanchaj junp

eel jach nojoch

wiijil ti tul

aakal y

ookol kaabo,
yaab kooleloob kimen u y

icha-
moob yanoob kaach tu kaajil Is-
rael. 26 Kex beyo, El

ase ma
t

uuxtaab yiknal mix junt

uul ti
le koolelooba, baaxe ch

een tu
yiknal le koolel kimen u y

icham
yaan tu kaajil Sarepta tu luumil
Sidono. 27 Bey xan tu kiini-
loob profeta Eliseoe, tu kaajil Is-
raele yaan kaach yaab m

aakoob
kojaanoob ti leprai; kex beyo
ma tsaak mix junt

uul ti letio-
bi, ch

een Naam

an, le m

aax ka-
jaan Siriao. 28 Tul

aakal t

uun
le m

aaxoob yanoob te sinago-
ga y

eetel tu yuuboob le baa-
xoob tu yaalo jach puujoob;
29 ka l

ikoobe ka tu s

eeb j

oo-
soob te kaajo, ka tu bisoob
tu maas kaanlil le puuk tuux
beetaan u kaajaloobo, utiaal ka
u l

eenchintoobi. 30 Baale Je-
suse k

aatm

aan ch

uumuk ti le-
tiobe ka tu chajooltaj u bin.
31 Ka t

uun kuch tu kaajil Ca-
pernaum ti u luumil Galilea.
Teelo tu kaansaj le m

aakoob tu
kiiniloob Sabadoo; 32 letiobe
LUCAS 4:335:6 Capernaum. U suegra Sim

on. Ku kaaytaj Judea 108
jaak u y

ooloob yoolal bix u
kaansaj tumen ku taan y

eetel
p

aajtalil. 33 Te sinagoga t

uu-
no yaan kaach junt

uul m

aak
okaan junt

uul demonio ti, letie
tu kaam awtaj: 34 Jay! Baax
yaan k-il ta w

eetel, Jes

us Nazare-
til? Taalechwa a xuulsoon? Te-
ne jach in wojel m

aaxech, teech
le j-Kiliich t

uuxtaan tumen Dio-
so. 35 Baale Jesuse tu keyaj
t

aan u yaalikti: Mak a chi, j

oo-
ken ti le m

aako. Le demonioo
ka tsook t

uun u beetik u l

uubul
le m

aak ch

uumuk ti letiobo, ka
j

ooki, baale mix baal tu beetaj
ti le m

aako. 36 Tu yoolal lela,
tul

aakloob p

aat jaajap u chiob,

ka joop u yaalikoob tu baatsi-
loob: Baax clase taanil ku bee-
tik le m

aaka, tumen y

eetel auto-
ridad bey xan y

eetel p

aajtalil ku
yaalik ti le demonioob ka j

ook-
koob ti le m

aakoobo, letiob t

uu-
ne ku j

ookloob?. 37 Bey t

uu-
no tul

aakal tuux ti u luumil
Galilea ku tsikbaltaal kaach le
baaxoob ku beetik Jesuso.
38 Ka tsook u lukul te si-
nagogao, ook tu yotoch Sim

on.
Baale u suegra Simone,1 jach
t

aan u muyaj tumen t

aan u sen
chokwil, ka sen k

aataabti ka u
y

aante. 39 Ka t

uun n

aats Je-
s

us tu yiknale ka tu beetaj u
s

istal u chokwil. Tu s

eebaanile
le koolelo l

ike ka joop u beetik

u yoochoob.
40 Baale ka joop u t

uubul
kiine, tul

aakal le m

aakoob
yaan m

aax kojaan tiobe tu bi-
soob yiknal Jes

us. Leti t

uune
tu ts

aaj u kab tu y

ookol cada
junt

uule ka tu tsakoob. 41 Ti
yaab m

aakoob xan j

ook demo-
Lu 4:381 Lela ul

aak kaaba ku tsaabal ti
ap

ostol Pedro.
nioob t

aan u yawatoob y

eetel
t

aan u yaalikoob: Teche u Paa-
lech Dios. Baale letie tu ke-
yoob utiaal ma u yaalikoob mix
baal, tumen le demonioobo u
yojloob leti le Cristoo.
42 Ka s

aaschaj t

uune j

oo-
ke ka bin ti junp

eel tuux
mix m

aak yani. Baale le yaab-
kach m

aakoobo k

aaj u m

aan
u kaxtoob tak ka kuchoob te
tuux bino, y

eetel k

aaj u yilkoob
baax jeel u beetkoob utiaal ma
u lukul tu yiknaloobe. 43 Leti
t

uune tu yaalajtiob: Kaab

eet
xan in kaaytik u maalob p

eek-
tsilil u Reino Dios ti ul

aak kaa-
joob, tumen le beetik t

uuxtaa-
ben. 44 Le oolale, k

aaj u bin
t

aan u kaaytaj te sinagogaob
yaan Judeao.
5
Junt

eenjeak waalakbal Jes

us
t

aan u kaansik baax ku yaa-
lik Dios tu j

aal u jail Genesare-
te, k

aaj u peepechaal tumen le
yaabkach m

aakoob uuyik u
tsikbalo. 2 Letie tu yilaj kaa-
p

eel barcoob jeelsaan tu j

aal le
jao, baale le j-chuk kayoobo mi-
naanoobi, letiobe t

aan kaach u
poikoob u redoob. 3 Ka naak
Jes

us ti junp

eel ti le barcoo-
bo, le utiaal kaach Simono, ka
tu yaalajti ka u chan n

aach-
kunt junp

it le barco ti u j

aal le
jao. Kulaj t

uun Jesuse ka joop
u kaansik le yaabkach m

aakoob
desde te barcoo. 4 Ka tsook
u kaansaje, tu yaalaj ti Sim

on:
Bis le barco tak te tuux taa-
mo, ka a puleex a redeexi, utiaal
ka chuuknakeex. 5 Baale Si-
mone tu yaalaj: J-Kaansaj, bul

aakab meyajnajoon baale ma

t-chukaj mix baali, baale tumen
teech aalike nikaaj in pul le re-
doobo. 6 Ka t

uun tu beetoob
109 J-chuk m

aakoob. Leproso. Jalkesaab kojaan LUCAS 5:7-23
lela, yaabkach kay tu chukoo-
bi. K

aaj tak u j

aatal u redoob.
7 Ka tu b

eechkabtoob le u y

eet
meyajoob yanoob tul

aak bar-
co utiaal ka taalak

aantbiloo-
bo; letiobe taaloobe ka tu chu-
poob tu kaap

eelal le barcoobo,
le barcoob t

uuna k

aaj u b

uulu-
loob. 8 Ka tu yilaj Sim

on Pe-
dro lela xolaj tu t

aan Jesuse ka
tu yaalaj: Yuumtsil, n

aachkun-
taba ti teen, tumen keban w

i-
niken. 9 Lela tu yaalaj tumen
leti y

eetel le ul

aak m

aaxoob ya-
noobo jach jaak u y

ooloob yoo-
lal le yaabkach kay tu chukoo-
bo; 10 Santiago y

eetel Juan, u
paalaloob Zebedeo, u y

eet meya-
joob Simone jaak xanu y

ooloob.
Baale Jesuse tu yaalaj ti Sim

on:
Ma a chaik saajkil. Desde bej-
lae yaan u k

aajal a chukik m

aa-
koob kuxaanoob. 11 Ka t

uun
suunajoob y

eetel le barcoob te
j

aal jao, tu patoob tul

aakale, ka
binoob tu paach Jes

us.
12 Ul

aak junt

een le tiaan
kaach ti junp

eel ti le kaajoo-
bo, taal junt

uul m

aak tu yik-
nal chuup u w

inklil y

eetel lepra,
ka tu yilaj Jesuse, tu x

oolkabtu-
ba t

aan u k

aat

ooltik ti: Yuum-
tsil, wa a k

aate jeel u p

aajtal a
tsakikene. 13 Jes

us t

uune tu
tichaj u kabe, ka tu p

eets-
kabtaj t

aan u yaalikti: In k

aat.
Utschajkech. Tu s

eebaanil luk
le lepra tio. 14 Jesuse tu yaa-
laj ti le m

aak ma u yaalik ti mix
m

aako. Tu yaalaj: Xeen utiaal
ka u yilech le sacerdoteo, y

ee-
tel kub le siibal tu yaalaj Moi-
s

es unaj u tsaabal tu yoolal a
toj

oolalo, utiaal ka u yoj

eel-
toob tsook a tsaakal. 15 Baa-
le seguernaj u maas yaabtal
tuux ku y

uuchul tsikbal tu yoo-
lal Jes

us; yaabkach m

aakoob
t

uune ku muchkubaob kaach
u chenxikintoob bey xan utiaal
ka tsaakakoob ti u kojaaniloob.
16 Ch

een baale Jesuse suuk
kaach u bin ch

een tu juunal te
tuuxoob mix m

aak yano utiaal
u orari.
17 Ti junp

eel ti le kiinoob
t

aan u kaansajo, jujunt

uul fari-
seoob y

eetel le m

aaxoob kaan-
sik le Ley taaljaanoob ti tul

aa-
kal u kaajiloob Galilea, Judea
y

eetel Jerusaleno, ti kulukba-
loob xani; ti Jesuse tsaan
kaach p

aajtalil tumen J

eeoba
utiaal u tsakik le kojaanoobo.
18 Tsoole, ile!, jujunt

uul m

aa-
koobe t

aan kaach u biskoob
y

ookol junp

eel camilla junt

uul
m

aak minaan u muuk u w

ink-
lil, y

eetel t

aan kaach u kaxti-
koob bix jeel u yoksikoob
utiaal ka u ts

aaob tu t

aan Je-
suse. 19 Le oolale le ka tu yi-
loob ma tu p

aajtal u yoksi-
koob tumen jach yaabkach
m

aakoob yane, naakoob tu y

oo-
kol le najo, tu beetoob junp

eel
joole, ka tu y

eemsoob le cami-
lla ch

uumuk ti le m

aaxoob ya-
noob tu t

aan Jesuso. 20 Le ka
tu yilaj le fe yaan ti le m

aa-
koobo, Jesuse tu yaalaj: W

inik,
tsook u perdonartaal a keba-
noob. 21 Le escribaob1 y

eetel
le fariseoob t

uuno k

aaj u tukli-
koob: M

aax le m

aak ku kaa-
kastaana? Ma wa ch

een Dios
jeel u p

aajtal u perdonartik ke-
banoobe?. 22 Baale tumentu
ts

aaj cuenta Jes

us baax ku tuk-
likoobe, tu yaalajtiob: Baax le
ka waalikeex ichil a puksiika-
leex beyo? 23 Baax maas ma
Lu 5:211 M

aakoob jach u kaj

ooloob le
Leyo.
LUCAS 5:246:1 Cha a camilla. Tu yotoch Lev

. T

uumben vino 110
talam yaalaali: Tsook u perdo-
nartaal a kebanoob, wa u yaa-
laal: L

iken y

eetel x

imbalnen?
24 Baale utiaal ka a woj

eelteex
yaan autoridad ti u Paal m

aak
way Luum utiaal u perdonartik
le kebanoobo... tu yaalaj ti le
m

aak minaan u muuk u w

ink-
lilo: Kin waaliktech: L

iken,
cha a camillae ka xiikech ta wo-
toch. 25 Tu s

eebaanile l

ik tu
t

aanoobe ka tu chaaj le nuukul
tuux chilikbal kaacho ka bin tu
yotoch t

aan u nojbeenk

uuntik
Dios. 26 Tul

aakal t

uun le m

aa-
xoob yanoobo sen jaak u y

oo-
loobe ka joop u nojbeen-
k

uuntkoob Dios, y

eetel jach
sajakchajoobe ka joop u yaali-
koob: Baaloob jelaantak tsook
k-ilik bejlae!.
27 Ka tsook t

uun u y

uuchul
le baalooba, Jesuse j

ooke ka tu
yilaj Lev

, junt

uul m

aak ku kam
impuesto, kulukbal kaach te
k

uuchil tuux ku bootaal le im-
puestoobo, ka tu yaalajti: Koo-
ten tin paach. 28 Lev

t

uune
tu pataj tul

aakal le baaloo-
bo, ka l

ike ka joop u bin tu

paach. 29 Lev

xane tu beetaj
junp

eel nojoch kiinbesaj tu yo-

toch utiaal u kamik Jes

us; teelo
ti yaan xanyaabkach ti le j-kam
impuestoobo bey xan ul

aak
m

aakoob kulukbaloob tu y

eete-
loob yiknal le mesao. 30 Le
oolale le fariseoob y

eetel u escri-
baobo k

aaj u x-mukul taanoob,
y

eetel k

aaj u yaalikoob ti u di-
sipuloob Jes

us: Baaxten tee-
xe ka jaanleex y

eetel ka wuku-
leex y

eetel le j-kam impuestoob
bey xan y

eetel le j-keban m

aa-
koobo?. 31 Jesuse tu n

uukaj-
tiob: M

aaxoob toj u y

ooloobe
ma kaab

eettiob junt

uul docto-
ri, baale le m

aaxoob kojaanoo-
bo kaab

eettiob. 32 Tene ma
taalen in tan m

aaxoob toj u
kuxtaloobi, baaxe taalen in tan
j-keban m

aakoob utiaal ka u
kex u tuukuloob.
33 Letiobe tu yaaloobti: U
disipuloob Juane mantats ku
ayunaroob, y

eetel ku sen k

aat

oolaloob ti Dios, tsoole u di-

sipuloob le fariseoobo bey xan
u beetkoobo; baale a disipuloo-
be ku jaanloob y

eetel ku yuku-
loob. 34 Jesuse tu yaalajtiob:
Teexe ma tu p

aajtal a beetkeex
u ayunar u amigoob le noviotsil
le tiaan tu yiknaloobo, m

aasa?
35 Baale u jaajile, yaan u ku-
chul u kiinil u lusaal le noviotsil
tiobo; ti t

uun ken ayunarnakoo-
bi.
36 Tsoole tu yaalaj xan tiob
le kettaana: Mix m

aak ku kosik
junx

eet t

uumben nook utiaal
u pakakoktik junp

eel

uuchben
nook. Wa ku beetke le junx

eet
t

uumbeno ku l

aakal, tsoole le
t

uumben nooko ma maalob u
yilaal y

ookol le

uuchben nooko.
37 Mix m

aak xan ku ts

aaik
t

uumben vino ti

uuchben bol-
saob de k

eewel.1 Wa ku beetke
le bolsaobo ku x

ikloob y

eetel ku
w

eekel le vinoo, le bolsaob t

uu-
no ku kastaloob. 38 Baale le
t

uumben vinoo kaab

eet u tsaa-
bal ti t

uumben bolsaob de k

ee-
wel. 39 Mix m

aak u yukmaj

uuchben vino jeel u y

ootik u yuk
le t

uumbeno, tumen ku yaalik:
Maas jach ki le

uuchbeno .
6
Ti junp

eel u kiinil S

aba-
do le t

aan u m

aan Jes

us te
tuux pakaan trigoo, u disipu-
loobe k

aaj u tokikoob u yiij
Lu 5:371 Wa: odreob.
111 S

abado. Tsaak m

aak tikin u kab. 12 apostoloob LUCAS 6:2-21
y

eetel u jaxaltikoob utiaal ka u
jaantoob u neekoob. 2 Le oo-
lale jujunt

uul fariseoobe tu yaa-
loob: Baaxten ka beetkeex
baax ma uts u beetaal tu kii-
nil Sabadoi?. 3 Baale Jesuse
tu n

uukajtiob: Mix junt

een wa
a xokmeex le baax tu beetaj Da-
vid y

eetel le m

aaxoob ku m

aa-
noob tu y

eetel le ka wiijchajoo-
bo? 4 Ma wa ook tu najil Dios
y

eetel tsaabti le waaj kubaano?
Ma wa tu chaaj u jaant y

eetel
tu ts

aaj xan junjaats ti le u y

eet
m

aanoob kex ma uts u jaantaal
kaach tumen mix m

aak, baaxe
ch

een tumen le sacerdoteobo?.
5 Letie tu yaalaj xan tiob: U
Paal m

aake leti u Yuumtsilil le
Sabadoo.
6 Ti ul

aak u kiinil Sabadoe
Jesuse ook te sinagogao ka joop
u kaansaj. Teelo ti yaan junt

uul
m

aak tikin u x-nooj kabi. 7 Le
escribaob y

eetel le fariseoob
t

uuno k

aaj u jach ilkoob wa Je-
suse yaan u tsakik wa m

aax tu
kiinil S

abado, utiaal beyo u kax-
tikoob bix jeel u takikoob u poo-
le. 8 Baale Jesuse u yojel baax
t

aan kaach u tuklikoob, le oola-
le tu yaalaj ti le m

aak tikin
u kabo: L

iken ka waalakech
ch

uumuk. Letie l

ike ka waala-
ji. 9 Jes

us t

uune tu yaalajtiob:
Kin k

aatikteex: Tu kiinil Sa-

badoe, uts wa u beetaal jun-
p

eel baal maalob, wa u beetaal

junp

eel baal kaas?, u salvartaal

junp

eel kuxtal,1 wa u xuul-

saal?. 10 Jesuse ka tsook u
paktik le m

aaxoob yanoob tu
bapacho, tu yaalaj ti le m

aako:
Tich a kab. Letie tu tiche ka
t

uunutschaj u kabo. 11 Letio-
Lu 6:91 Wa: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A.
be sen puujoobe ka joop u tsik-
baltikoob tu baatsiloob baax jeel
u beetkoob ti Jesuse.
12 Te kiinoob jeelo, Jesuse
naak te wits utiaal u oraro, ka
m

aan bul

aakab t

aan u orar ti
Dios. 13 Baale le ka s

aaschaje,
letie tu tanaj u disipuloobe ka
tu y

eeyaj doce u t

uulal ichiloo-
bi; lelooba tu ts

aaj xanu kaaba-

toob apostoloob: 14 Sim

on, ti
m

aax xan tu ts

aaj u kaabat Pe-

dro, y

eetel Andr

es u y

itsin,
Santiago, Juan, Felipe, Bartolo-
m

e, 15 Mateo, Tom

as, Santia-
go u paal Alfeo, Sim

on, ti m

aax
ku yaalaal jach u tsaamaj u y

ool,
16 Judas u paal Santiago y

eetel
Judas Iscariote, le m

aax kuch u
traicionart Jesuso.
17 Leti t

uune

eem y

eetel u
apostoloob ti junp

eel t

aax
luum, teelo ti yaan kaach yaab
ti u disipuloobi, bey xan yaab-
kach m

aakoob taaljaanoob ti u
kaajiloob Judea, Jerusal

en bey
xan ti Tiro y

eetel Sid

on, le kaa-
joob yaan tu j

aal le k

aan

aa-
bo; letiobe taaloob u chenxi-
kintoob Jes

us bey xan utiaal
ka tsaakakoob. 18 Tak le m

aa-
xoob ku beetaal u sen chiich-
naktaloob tumen le demonioo-
bo tsaakoob. 19 Tul

aakal le
yaabkach m

aakoob t

uuno u
k

aat kaach u ts

aalkabtoob Je-
s

us, tumen ti letie ku j

ookol
p

aajtalil; tul

aakal le m

aakoob
t

uuno ku yutstaloob.
20 Jesuse tu paktaj u disipu-
loobe ka tu yaalajtiob:
Teex m

aax

ootsileexe, kii-
mak a w

ooleex, tumen a tiaaleex
u Reino Dios.
21 Teex m

aax wiijeex bejlae,
kiimak a w

ooleex, tumen yaan a
naajk

uuntaaleex.
LUCAS 6:22-37 U Kaansajil Puuk. Regla de oro. U juzgar m

aak 112
Teex m

aax ka wokoleex bej-
lae, kiimak a w

ooleex, tumen
yaan a cheejeex.
22 Kiimakchajak a w

ooleex
ken pektaakeex tumen le m

aa-
koobo, ken u j

ooseexoob ichi-
loob, ken u poopocheexoob y

ee-
tel ken u yaaloob kasaan
m

aakeex tu yoolal u Paal m

aak.
23 Te kiin jeelo, kiimakcha-
jak a w

ooleex y

eetel s

itneneex
tumen, ileex!, nojoch le siibal
ken a kameex te kaano, tumen
le baalooba l

aayli letie baax
beetaab ti le profetaob tumen u

uuchben l

aaktsiloob le m

aakoo-
ba.
24 Baale

ootsileex ayikal
m

aakeex, tumen le baaxoob
yaanteexo ch

een le jaaj kun
antalteexo!
25

Ootsileex teex le naajeex

bejlae, tumen yaan a wiijtaleex!

Ootsileex teex le ka cheejeex

bejlae, tumen yaan u yaatal a
w

ooleex y

eetel yaan a wokoleex!
26

Ootsileex le ken taanak

maalob tul

aakal le m

aakoob ta
woolaleexo, tumen le baaloo-
ba l

aayli letie baax beetaab ti
le ma jaajil profetaob tumen u

uuchben l

aaktsiloob le m

aakoo-
ba!
27 Baale ti teex ka wuuyi-
keneexe, kin waalik: Ma u xuu-
lul a yaabiltikeex a enemigoex, a
beetkeex uts ti le m

aaxoob
pekmileexo, 28 a bendecirti-
keex le m

aaxoob maldecirtikee-
xo, y

eetel a orareex tu yoolal
le m

aaxoob pochkeexo. 29 Le
m

aax ku loxik junp

eel a puuke
sut xan le ul

aak junp

eel a puuk
tio; le m

aax ku lusiktech u y

aal
a nooke, chaa xan u bisik le
ul

aak u y

aalo. 30 Jeel m

aaxak
ka u k

aattech wa baaxe, ts

aati;
le m

aax xan ku lusiktech baax a
tiaale, ma a k

aatik ka u suttech.
31 Tsoole, jeex a k

aateex
ka beetaakteex tumen le m

aa-
koobo, teex xane bey kaab

eet
a beetkeextiobo.
32 Wa teex ka yaabiltikeex
le m

aaxoob yaabiltikeexo, baax
utsil ken a kameex? Tumen tak
le j-keban m

aakoobo ku yaabil-
tikoob le m

aaxoob yaabiltmiloo-
bo. 33 Tsoole wa ka beetkeex
uts ti le m

aaxoob beetikteex
utso, baax jach maalob baal ka
beetkeex? Tak le j-keban m

aa-
koobo bey u beetkoobo. 34 Wa
ka ts

aaikeex xan wa baax ma-

j

aantbil1 ti le m

aaxoob jeel u
p

aajtal u sutkoobteex u jee-
le, baax utsil ka beetkeex? Tak
le j-keban m

aakoobo ku ts

aai-
koob baaloob maj

aantbil ti
ul

aak j-keban m

aakoob jeel u
p

aajtal u sutkoob u jeel tiobe.
35 Baaxe seguernak a yaabilti-
keex a enemigoex, a beetkeex
uts, a ts

aaikeex baal maj

aant-
bil, y

eetel ma a p

aatkeex u
suutulteex mix baal; beyo no-
joch baax kun tsaabilteex, y

ee-
tel yaan a beetkabaex u paalal le
j-Sen Kaanalo, tumen letie jach
uts ti le kasaan m

aakoobo bey
xan ti le m

aakoob ma tu ts

aai-
koob u diosbootikilo. 36 Ma u
xuulul a chaikeex

ootsilil jeex a
Taataex ku chaik

ootsililo.
37 Tsoole xuuluk a juzga-
reex, beyo junpuli ma kan juz-
gartbileex; xuuluk xan a waali-
keex unaj u castigartaal wa
m

aax, beyo junpuli ma kun aal-
bil wa yaan a castigartaaleex.
Ma u xuulul a perdonareex
Lu 6:341 Lelo u k

aat u yaale x-ma inte-

resil.
113 Sojol tu yich m

aak. Maalob che. Naj: ch

aaltun LUCAS 6:387:3
utiaal ka perdonartaakeex.1
38 Ma u xuulul a ts

aaikeex wa
baax ti u maasil utiaal xan ka
tsaabakteex wa baax. Letiobe
yaan u l

aalikoob ta p

uujeex yaab
maalob baal, kokojki, ch

iktaan,
y

eetel y

ichuup. Tumen jeel bix

a piiseexe bey xan kan pisbilee-
xo.
39 Tsoole tu yaalaj xan tiob
le kettaana: M

aasa junt

uul
m

aak ch

oope ma tu p

aajtal
u nuuktik ul

aak junt

uul m

aak
ch

oop? Tumen tu kaat

uu-
lal jeel u l

uubloob ti junp

eel
joole, m

aasa? 40 Le m

aax ku
kaansaalo ma maas nojoch ti
le m

aax kaansiko, baale tul

aa-
kal m

aax ku kaansaal tubee-
le yaan u kuchul u beetuba jeex
le m

aax kaansiko. 41 Baax-
ten t

uun ka wilik le sojol yaan tu
yich a sukuuno, baale ma ta wi-
lik le nuxi che katakbal ta wi-
cho? 42 Bix u p

aajtal a waa-
lik ti a sukuun: Sukuun, chaa
in j

oosik le sojol yaan ta wicho,
baale teche ma ta wilik le nuxi
che katakbal ta wicho? J-kaa-
p

eel ich! Y

aaxe j

oos le nuxi che
katakbal tawicho, utiaal ka p

aa-
tak a wilik tubeel bix jeel a j

oo-
sik le sojol yaan tu yich a sukuu-
no.
43 Tumen mix junp

eel maa-
lob che ku ts

aaik ichoob tuu-

chajaanoob; y

eetel junp

eel che
ma patale ma tu p

aajtal u
ts

aaik maalob ich. 44 Tumen

cada chee ku kaj

ooltaal yoo-
lal u yichoob. Jeex ti le kii-
xoobo maatech u tookol hi-
goob, mix tech u tookol uvaob
ti junk

uul che yaan u kiixel.
45 Junt

uul m

aak utse ku yee-
Lu 6:371 Lit.: Ma u xuulul a j

aalkabta-
jeex, y

eetel yaan a j

aalkabtaaleex.
sik le maalob baaloob u taakmaj
ichil u puksiikalo; baale junt

uul
m

aak kasaane ku yeesik le kaa-
kas baaloob u taakmaj ichil u
puksiikalo, tumen tu chi m

aak
ku j

ookol tul

aakal baax chupmil
u puksiikal.
46 Baaxten t

uun ka waa-
likeexten Yuumtsil! Yuumtsil!
baale ma ta beetkeex le baa-
xoob kin waaliko? 47 Tul

aakal
m

aax ku taal tin wiknal, ku yuu-
bik baax kin waalik y

eetel ku
beetke, nikaaj in weesteex ti
m

aax ch

ikaan: 48 Ch

ikaan ti
junt

uul xiib le ka tu beetaj jun-
p

eel naje, tu p

aanaj jach taam
le luumo ka tu ts

aaj u chuun-
pakil y

oo ch

aaltun. Le oolal ka
kaanchaj u jail le

aalkab jao
tu x

ikjatstuba te najo, baale

ma ch

uukpaj u muukil ti utiaal
u p

eeksiki, tumen jach maalob
beetaanik. 49 Baale le m

aax
ku yuubik baax kin waalik,
tsoole ma tu beetke ch

ikaan
ti junt

uul xiib tu beetaj junp

eel
naj ch

een y

oo luum y

eetel ma
tu ts

aaj u chuunpakili. Le

aal-
kab jao tu x

ikjatstuba te najo,
ka s

eeb j

uuti, bey t

uun xiixcha-
jik le najo.
7
Ka tsook u kaansik u kaj-
n

aaliloob le kaajo Jesuse ook
Capernaum. 2 Te t

uuna yaan
kaach junt

uul u nojchil le sol-
dadoobo.1 Letie yaan junt

uul
u palitsil jach u yaabiltmaj, le
palitsila jach t

aaj kojaan y

eetel
taaytak kaach u k

imil. 3 Ka
tu yuubaj u y

uuchul taan yoo-
lal Jesuse, tu t

uuxtaj jujun-
t

uul u nuuktakil le jud

oob tu
yiknal utiaal ka u k

aatoobti
Lu 7:21 Wa: centuri

on; lela junt

uul co-
mandante tsaan 100 soldadoob u
nuukte.
LUCAS 7:4-22 U fe le soldadoo. Na

n, ku kuxk

intik xiipal 114

ka xiik u tsak u palitsilo. 4 Le
m

aaxoob t

uun t

uuxtaaboob tu
yiknal Jesuso k

aaj u sen aali-
koobti: Letie jach ku n

aajma-
tik ka a beet le baax ku k

aatko,
5 tumen u yaabiltmaj le kaaja
y

eetel leti beet le sinagoga yaan-
toono. 6 Jes

us t

uune bin tu
y

eeteloob. Baale le ma yaab u
bin u kuchul te najo, u nojchil
le soldadoobo tu t

uuxtaj jujun-
t

uul u amigoob utiaal ka u yaa-
loobti: Yuumtsil, ma tsaaj ka
kuchkechi tumen ma in n

aa-
jaltmaj ka ookkech tin wotochi.
7 Le oolal ma taalen ta wikna-
li. Baale aal ka utschajak in pa-
litsil, leti t

uune yaan u tojtal
u y

ool. 8 Tumen tene l

aayli ti
yanen y

aanal autoridade, y

eetel
yaan xan soldadoob y

aanal in
autoridad. Ken in waal ti jun-
t

uul: Xeen! , ku bin; y

eetel ken
in waal ti ul

aak: Kooten! , ku
taal; y

eetel ken in waal ti in
palitsil: Beet lela! , ku beetik.
9 Ka t

uun tu yuubaj Jes

us le-
la, jaak u y

oole ka tu sutu-
ba u pakt le yaabkach m

aakoob
ku binoob tu paacho, ka tu yaa-
laj: Kin waalikteex: Mix tu luu-
mil Israel in kaxt junt

uul m

aak
jach nojoch u fe jeex le m

aa-
ka. 10 Le m

aaxoob t

uuxtaa-
boob yiknal Jesuso le ka suuna-
joob te najo tu yiloob tsook u
yutstal le palitsilo.
11 Ma sen

uuch ti lelo Jesuse
bin ti junp

eel kaaj ku kaabatik

Na

n, pate y

eetel u disipuloob
bey xan y

eetel junm

uuch yaab-
kach m

aakoob. 12 Le ka kuch
tuyookbal le noj kaaja, jach t

aan
kaach u j

oosaal junt

uul kimen,
letie u junt

uulili paal junt

uul
koolel kimen u y

icham. Tsoole
yaab ti u kajn

aaliloob le kaaja,
ti yanoob kaach yiknal le koo-
lela. 13 Yuumtsil Jesuse ka tu
yilaj le koolela, tu chaaj

ootsi-
lil tie ka tu yaalajti: Xuuluk a
wokol. 14 Tu s

eebaanile n

aa-
tse ka tu machaj le camillao, le
m

aaxoob t

uun bisko waalajoob.
Jes

us t

uune tu yaalaj: Xiipal,
tene kin waaliktech: L

iken!.
15 Le kimeno l

ike ka joop u
taan; Jes

us t

uune tu kubaj ti
u maama. 16 Tul

aakal le m

aa-
koob t

uuno ook saajkil tiobe ka
joop u nojbeenk

uuntkoob Dios
t

aan u yaalikoob: Tsook u l

i-
saal junt

uul nojoch profeta ichi-
loon, tu yaaloob xan: Diose
tsook u chaik

ootsilil ti u kaa-
jal. 17 U tsikbalil le baaxoob
tu beeta k

aaj u yoj

eeltaal ti tu-
l

aakal u kaajiloob Judea bey xan
te kaajoob yanoob tu bapacho.
18 Ti Juane tsikbaltaab
tumen u disipuloob tul

aakal
le baaxoob tu beetaj Jesuso.
19 Leti t

uune tu t

uuxtaj tan-
bil kaat

uul ti u disipuloob, ka tu
t

uuxtoob u k

aatoob ti Yuumtsil
Jes

us: Teech wa le M

aax Aa-
laan Kun Taalo, wa yaan k-p

aa-
tik ul

aak?. 20 Le ka kuchoob
tu yiknal Jesuse, letiobe tu
yaaloobti: Juane tu t

uuxtoon
ta wiknal utiaal k-k

aatiktech le-
la: Teech wa le M

aax Aalaan
Kun Taalo, wa yaan k-p

aatik
ul

aak? . 21 Te s

uutuk jeelo,
Jesuse tu tsakaj yaab m

aakoob,
tak le yaantiob yaayaj kojaani-
loobo; tu j

oosaj demonioob y

ee-
tel tu sutaj xan u s

aasilil u yich le
ch

oopoobo. 22 Ka tsook t

uu-
ne, Jesuse tu yaalaj ti le kaat

uul
m

aakoobo: Xeeneex, ka a waa-
leex ti Juan le baaxoob tsook
a wuuyikeex y

eetel tsook a wil-
keexa: Le ch

oopoobo ku paa-
115 Chichane maas nojoch ti Juan. Aalaab baal ti LUCAS 7:23-38
katoob, le m

ooch u yookoobo ku
x

imbaloob, le yaan lepra tio-

bo ku tsaakaloob, le k

ookoobo
ku jeepajal u xiknoob, le kime-
noobo ku kuxk

intaaloob, y

eetel
ti le

ootsiloobo ku tsikbaltaal le
maalob p

eektsilo. 23 Kiimak
xan u y

ool le m

aax ma tu t

ooch-
pajal yoolal le baaxoob kin beet-
ko.
24 Le ka tsook u bin le m

aa-
xoob t

uuxtaaboob tumen Jua-
no, Jesuse k

aaj u yaalik ti le
yaabkach m

aakoob yoolal Jua-
no: Baax j

ookeex a wi-
leex te desiertoo? Junk

uul sa-
kab ku y

uuntaal tumen le iiko?
25 Baax t

uun j

ookeex a wi-
leex? Junt

uul m

aak u b

uu-
kintmaj kookoj nookoob? Si le
m

aaxoob b

uukintik kookoj noo-
koob y

eetel kuxaanoob ich ayi-
kalilo tu yotoch reyoob yanoob!
26 Jach baax t

uun j

ookeex a
wileex? Junt

uul profeta? U jaa-
jile, kin waalikteex: letie maas
nojoch ti junt

uul profeta.
27 Le m

aaka letie m

aax tu yoo-
lal ts

ibtaab lela: Ile! T

aan in
t

uuxtik in j-bisaj taan utiaal ka
xiik t

aanil ti teech; letie yaan
u maalobk

intik le bej tuux kan

m

aano! . 28 Tu jaajil kin waa-
likteex: Ichil tul

aakal le m

aa-
xoob tsook u s

ijloobo mix m

aak
maas nojoch ti Juan, baale le
u maas chichnil tu Reino Dioso
maas nojoch ti leti. 29 (Le ka
tu yuuboob lela, tul

aakal u
m

aakiloob le kaajo bey xan le
j-kam impuestoobo, tu yaaloob
jach toj le baaxoob ku beetik
Dioso tumen tsook u tsaabal u
yokjaob tumen Juan. 30 Baa-
le le fariseoob y

eetel le m

aaxoob
jach u kaj

ooloob le Leyo, ma tu
beetoob le baax ku k

aatik kaach
Dios ti letiobo, tumen ma tsaab
u yokjaob tumen Juani.)
31 M

aax y

eetel ken in ket u
m

aakiloob le generaciona, y

eetel
ti m

aax ch

ikaanoob? 32 Be-
yoob jeex le mejen paalaloob ku-
lukbaloob ti junp

eel k

iwik ku
kaam tankubaob y

eetel ku yaa-
likoob: T-paxajteex le flau-
tao, baale ma

ookotnajeexi;
awat okolnajoon, baale teexe
ma okolnajeexi. 33 Bey t

uun
xano, ka taal Juan Bautistae
ma tu jaantaj waaji mix tu yu-
kaj vinoi, baale teexe ka waali-
keex: Okaan demonio ti.
34 Ka taal u Paal m

aake, ku ja-
nal y

eetel ku yukul, baale tee-
xe ka waalikeex: Ileex! Le m

aa-
ka jach maatech u ts

aaik u piis
u janal y

eetel yaab u yukik vino,
ku biskuba y

eetel le j-kam im-
puestoobo bey xan y

eetel j-ke-
ban m

aakoob! . 35 Jeel bixake,
yoolal le baaloob maalobtak ku
beetik m

aako ku ch

ikpajal yaan
u naat.
36 Junt

uul t

uun ti le fariseoo-
bo seguernaj u invitartik Jes

us
utiaal ka janak tu y

eetel. Le oo-
lale letie ook tu yotoch le fari-
seoo ka kulaj yiknal le mesao.
37 Junt

uul koolel t

uun kaj

oo-
laan te kaaj bey junt

uul x-ke-
ban koolelo, tu yoj

eeltaj bin Je-
s

us janal tu yotoch le fariseoa;
le koolel t

uuna tu bisaj junp

eel
chan botella1 chuup y

eetel kii-
bok aceite, 38 tu natsuba yik-
nal u yook Jes

us, okolnaji ka
joop u chulik u yook Jes

us y

ee-
tel u jail u yich, y

eetel t

aan
kaach u choik y

eetel u tsootsel u
pool. Tu tsuutsaj xanu yookoob
Jes

us t

aan kaach u choik le
Lu 7:371 Ilaak u tsolajil Mt 26:7.
kiibok aceiteo. 39 Le fariseo
invitart Jesuso ka tu yilaj lela,
k

aaj u tuukul beya: Le m

aaka
wa junt

uul profetae jeel u ts

aaik
cuenta m

aax le koolel machik
u yooko y

eetel baax clase kuxta-
lil yaanti, tumen letie junt

uul
x-keban koolel. 40 Baale Je-
suse tu yaalajti: Sim

on, yaan
baax ken in waaltech. Simone
tuyaalaj: J-Kaansaj, aal t

uun!.
41 Kaat

uul m

aakoobe yan-
chaj u paaxoob ti junt

uul m

aak
ku ts

aaik taakin maj

aantbil;
junt

uule u paxmajti quinien-
tos denarios,1 baale ul

aako cin-
cuenta. 42 Ka p

aat ma tu
p

aajtal u bootik u paaxoobo, le
m

aako tu l

aaj perdonartajtiob.
Le oolale, m

aakalm

aak ti le-
tiob ken u maas yaabilt le
m

aaka?. 43 Simone tu n

uu-
kaj: In tuklike letie m

aax maas
yaab taakin tu perdonartajtio.
Jesuse tu yaalajti: Jach maa-
lob

uuchik a n

uukik. 44 Jes

us
t

uune, tu paktaj le koolelo ka
tu yaalaj ti Sim

on: T

aan wa
a wilik le koolela? Tene ka oo-
ken ta wotoche, ma ta ts

aaj-
ten ja utiaal in poik in woo-
koobi. Baale le koolela tsook
u poik in wookoob y

eetel u jail
u yich, tsook xan u choik y

ee-
tel u tsootsel u pool. 45 Ma
ta tsuutsen xani, baale desde
ka ooken ta wotoche, le koole-
la ma xuuluk u tsuutsik in
wookoobi. 46 Ma ta yalaj xan
aceite tin pooli, baale le koo-
lela tsook u choik kiibok acei-
te tin wookoob. 47 Yoolal lela,
kin waaliktech, kex jach yaab u
kebanoob le koolela ku perdo-
nartaalti, le oolal yaab

uuchik u
Lu 7:411 Ilaak u tsolajil Mt 20:2.
yeesik yaabilaj, baale ti le m

aax
ch

een junp

it baax ku perdonar-
taaltie, ch

een junp

it yaabilaj
ku yeesik. 48 Jes

us t

uune tu
yaalaj ti le koolelo: A kebanoo-
be ku perdonartaal. 49 Yoo-
lal le baax tu yaalo le m

aakoob
m

uul kulukbaloob tu y

eetel yik-
nal le mesao, k

aaj u tuklikoob:
M

aax le m

aak ku p

aajtal
tak u perdonartik kebanoobo?.
50 Baale letie tu yaalaj ti le
koolelo: A feje tsook u salvar-
tikech, xeen y

eetel uts.
8
Ma sen

uuch ti lelo, Jesuse
k

aaj u bin kajalkaaj y

eetel ti
mejen kajtaliloob t

aan u kaay-
tik u maalob p

eektsilil u Reino
Dios. Le doce apostoloob xano
t

aan kaach u binoob tu y

eetel,
2 bey xan jujunt

uul kooleloob
tsaakoob y

eetel j

oosaab demo-
nio tiob, jeex Mar

a le ku yaa-
laal Magdalena tio, ti m

aax j

oo-
saab siete demonioob, 3 Juana
u yatan Cuza, le m

aax ku me-
yaj tu yotoch Herodeso, Susa-
na y

eetel ul

aak yaabkach koole-
loob. Lelooba meyajnajtiob
baaxoob yaantiob utiaal u ts

aai-
koob baax kaab

eet ti Jes

us y

ee-
tel ti u apostoloob.
4 Ka t

uun tsook u muchku-
ba yaabkach m

aakoob tu yiknal
bey xan le u maasil ku binoob tu
y

eetel kaajal kaajo, tu yaalajtiob
le kettaana: 5 Junt

uul m

aa-
ke j

ook paakal. Le t

aan u bin
u paakalo, jujunp

eel semillaobe
l

uuboob te bejo ka pepechaa-
taaboob y

eetel luukoob tumen
le ch

ichoobo. 6 Ul

aak jun-
jaatse l

uub y

ookol ch

aaltun, ka
tsook u j

ookole tiji tumen ma
chuul tuux yani. 7 Ul

aak jun-
jaatse l

uub ich kiixoob, le kii-
xoob t

uun nuukchajoob tu y

ee-
LUCAS 7:398:7 Tu yotoch fariseo. J-paaxoob. X-

aantajoob 116
117 Ku tsoolol kettaan. U maama Jes

us, u y

itsinoob LUCAS 8:8-23

telo, tu pechoob le paakalo.
8 Ul

aak junjaats ti le semillao
l

uub y

ookol maalob luum, ka
tsook u j

ookole, cada junp

eele
tu ts

aaj cien u p

eelel u yich. Ka
tsook u yaalik le baalooba, tu
kaam aalaj: Le m

aax yaan u xi-
kin utiaal u chenxikine, u yuub
lela.
9 Baale u disipuloobe k

aaj u
k

aatkoobti baax u k

aat u yaal
le kettaan tu yaalo. 10 Letie
tu yaalaj: Ti teexe ku tsaa-
bal a woj

eelteex le kiliich baa-
loob taakaanoob yaan yil y

eetel
u Reino Dioso, baale utiaal u
maasile ch

een kettaanoob,
tumen kex t

aan u paakatoobe
ma tu yilkoob mix baal, y

eetel
kex t

aan u yuubikoobe ma tu
naatkoob baax u k

aat u yaale.
11 Le kettaano letie baax u
k

aat u yaala: Le semillao u taan

Dios. 12 Le jaats l

uub tu j

aal le
bejo letie m

aaxoob ku chenxiki-
noobo, baale ku taal le Kaasil-
baalo1 ku lusik u taan Dios tu
puksiikaloob utiaal ma u creer-
tikoob y

eetel utiaal ma u salvar-
kubaob. 13 Le junjaats l

uub
y

ookol ch

aaltuno letie m

aaxoob
ken u chenxikintoob u taan
Diose ku kamkoob y

eetel kii-
mak

oolal; baale tumen mi-
naan u mootsoobe, ch

een ichil
junp

it kiinoob ku creertikoob,
baale ken t

uuntaak u y

ooloo-
be ku n

aachtaloob. 14 Le jaats
xan l

uub ich kiixo letie m

aa-
xoob ku chenxikintikoob u taan
Dioso, baale ku chaikoob u pee-
chel y

eetel u lusaaltiob tumen le
chiichnakiloobo, le ayikaliloo-
bo y

eetel tumen le n

aaysaj

oo-
loob yaan ti le kuxtala; bey t

uu-
no ma tu p

aajtal u kantal u
Lu 8:121 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
yichoob. 15 Baale le jaats l

uub
ti maalob luumo, letie m

aa-
xoob ken tsookok u yuubikoob
u taan Dios y

eetel junp

eel jach
maalob puksiikalo, ku patkoob
ichil u puksiikaloob, tsoole ku
yeeskoob ch

uukaan

oolal le t

aan
u yichankiloobo.
16 Mix m

aak ku tabik jun-
p

eel l

ampara ku tsookole ku ma-
kik y

eetel junp

eel kuum wa ku
ts

aaik y

aanal junp

eel cama, baa-

xe ku ts

aaik ti junp

eel kaanal
k

uuchil, beyo le m

aaxoob kun
ookloobo yaan u yilkoob le s

aasi-
lo. 17 Tumen minaan mix baal
taakaanka p

aatak ma u ch

ikpa-
jal, mix baal xanjachtaakaantu-
beel wa ma kun kuchul oj

eeltbil,
bey xan wa mix bikin kun ch

ik-
pajal. 18 Le oolale jach ilawi-
leex bix a chenxikineex, tumen
le m

aax yaantie yaan u tsaabal u
maasil ti, baale le m

aax minaan-
tie tak le baax ku tuklik yaantio
yaan u lusaalti.
19 U maama t

uun y

eetel
u y

itsinoob Jesuse taaloob

te tuux yano, baale ma p

aaj-
chaj u n

aatsloob tu yiknali
tumen jach yaabkach m

aa-
koob yani. 20 Ka t

uun aalaab-
ti: A maama y

eetel a w

itsnoo-
be ti waalakbaloob t

aankabe,
u k

aat u yilechoob. 21 Letie

tu n

uukajtiob: In maama y

eetel
in w

itsnoobe letie jeelooba, le

m

aaxoob uuyik u taan Dios y

ee-
tel ku beetkoobo.
22 Junp

eel kiin t

uune, Jesu-
se naak ti junp

eel barco y

ee-
tel u disipuloobe ka tu yaalaj-
tiob: Kooneex tul

aak u ts

eel
le jao. Ka t

uun j

ook u binba-
loob. 23 Baale le t

aan u binoo-
bo, Jesuse weeni. Ka t

uun k

aaj
junp

eel kaamkach iik y

ookol le
LUCAS 8:24-39 Ku keyik iik. Demonioob ti k

eekenoob 118
jao, ka joop u yokol ja te bar-
coo, y

eetel jach taaytak kaach u
b

uululoob. 24 Ka t

uun binoob
tu yiknale ka joop u yajskoob
t

aan u yaalikoobti: J-Kaansaj,
j-Kaansaj, t

aan k-b

uulul!. Le ka
t

uun aaj tubeele tu keyaj le iik
y

eetel le ja ku wooltikubao, le-
loob t

uuna j

eetsoob, ka p

aat je-
jetskil tul

aakal. 25 Ka t

uun tu
yaalajtiob: Tuux tsook a fe-
jeex?. Baale letiobe tumen jach
saajkoob y

eetel jakaan u y

ooloo-
be k

aaj u yaalikoob tu baatsi-
loob: M

aax jach tu jaajil le
m

aaka, tumen ku yaalik ti le iik
y

eetel ti le ja baax u k

aat ka u
beetoobo, letiob t

uune ku beet-
koob?.
26 Ka tsooke kuchoob ti u
luumil le gerasenoobo, lela ti
yaan kaach tul

aak u ts

eel Ga-
lileae. 27 Le ka

eem Jes

us te
barcoo, tu yilaj junt

uul u kaj-
n

aalil le kaaj okaan demonioob
tio. Le m

aaka jach

uuch p

aa-
tak maatech u b

uukintik u nook
y

eetel maatech u p

aatal tu yo-
toch, baaxe ti ku p

aatal te tuux
yaan le muknaloobo. 28 Le ka
tu yilaj Jesuse, awatnaji y

eetel
xolaj tu t

aan, ka tu kaam aa-
laj: Baax yaan in wil ta
w

eetel Jes

us, u Paal le j-Sen
Kaanal Dioso? Kin k

aat

ool-
tiktech ma a beetik in muyaj.
29 (Jesuse t

aan kaach u yaa-
lik ti le demonio ka j

ookok ti
le m

aako, tumen tsook u m

aan
kiin u mach le m

aako; letie
yaab u t

eenel tsook u kaaxal u
kaboob bey xan u yookoob y

ee-
tel cadena, y

eetel ku kan

aantaal
kaach utiaal ma u p

uutsul, baa-
le ku tokik le cadenao y

eetel
ku beetaal u bin tumen le de-
monio te tuuxoob mix m

aak
yano.) 30 Jesuse tu k

aatajti:
Bix a kaaba?. Letie tu yaa-
laj: Legi

on, tumen yaab demo-
nioob okaan kaach ti. 31 Le-
tiobe tu sen k

aatoobti ma u
t

uuxtaaloob te taamkach chee-
no. 32 Te t

uuno yaan yaab-
kach k

eekenoob t

aan u jaan-
loob te puuko; ka k

aat

ooltaab
ti tumen le demonioob ka u
chaa u yookloob ti le k

eekenoo-
bo; Jes

us t

uune tu chaaj u beet-
koob. 33 Le demonioob t

uuno
j

ookoob ti le m

aako, ka ookoob
ti le k

eekenoobo; le yaabkach
k

eekenoob t

uuno tu pulubaob
ichil le ja desde te sen kaanal
k

uuchil tuux yanoobo, ka b

uu-
loob. 34 Baale le m

aaxoob ka-
n

aantik le k

eekenoobo le ka tu
yiloob le baax

uucho, p

uutsoo-
be ka bin u yaaloob te kaajo bey
xan te mejen kajtaliloobo.
35 Le m

aakoob t

uuno j

ook u
yiloob le baax tsook u y

uuchlo,
ka taaloob yiknal Jes

us; ka ku-
choobe tu yiloob le m

aak okaan
kaach demonioob tio, u b

uu-
kintmaj u nook, tu y

ool yaan
y

eetel ti kulukbal yiknal Je-
suse; ka t

uun jach sajakchajoob.
36 Le m

aaxoob il le baax

uucho
tu tsikbaltoob ti le m

aakoob bix

uuchik u tsaakal le m

aak chu-
kaan kaach tumen demonioo.
37 Tul

aakal t

uun u kajn

aaliloob
le kaajo tu yaaloob ti Jes

us
ka lukuk tu yiknaloob tumen
jach sajakchajaanoob. Leti t

uu-
ne naak te barcoo ka joop u
n

aachtal ti letiob. 38 Baale le
m

aak chukaan kaach tumen le
demonioobo tu sen k

aataj ti
Jes

us ka u chaa u bin tu y

ee-
tel; baale letie ma tu chaajtii,
tu yaalajti: 39 Suunen ta wo-
toch, y

eetel seguernak a tsikbal-
tik le baaxoob tu beetaj Dios ta
woolalo. Le m

aak t

uuno bine
ka joop u kaaytik ichil tul

aakal
le kaaj le baaxoob tu beetaj Je-
s

us tu yoolalo.
40 Ka suunaj Jesuse, jach
maalob

uuchik u kaamal tumen
le yaabkach m

aakoobo, tumen
letiobe t

aan kaach u p

aatkoob.
41 Baale, ile!, taal junt

uul m

aak
u kaaba Jairo, junt

uul u noj-
chil le sinagogao, ka tu x

oolkab-
tuba tu t

aan Jesuse ka joop u
sen k

aatikti ka xiik tu yotoch,

42 tumen u junt

uulili hijae t

aan
kaach u k

imil, le chan x-ch

uu-
pala yaan kaach doce jaaboob
ti.
Le t

aan u bin Jesuso, t

aan
kaach u peepechaal tumen le
yaabkach m

aakoobo. 43 Ichi-
loobe tiaan kaach junt

uul koolel
tsook doce jaaboob k

aajak u sen
m

aan kiik ti, y

eetel ma p

aatak
u tsaakal tumen mix m

aaki.
44 Le koolela n

aats paachil ti
Jesuse ka tu machaj u flecoil
u nook, le koolel t

uuna tu s

ee-
baanil xuul u sen m

aan kiik
ti. 45 Jes

us t

uune tu yaalaj:
M

aax machen?. Tumen tul

aa-
kal le m

aakoob tu yaaloob ma
letiob machee, Pedroe tu yaa-
laj: J-Kaansaj, bapachtaanech
tumen yaabkach m

aakoob y

ee-
tel t

aan u sen peepechkechoob.
46 Baale Jesuse tuyaalaj: Yaan
m

aax machen, tumen in wojel1
yaan p

aajtalil tsook u j

ookol ti
teen. 47 Le koolel t

uuno ka tu
yilaj tsook u yoj

eeltaal le baax tu
beeto, taale ka xolaj tu t

aan Je-
s

us t

aan u kikilankil, ka tu tsik-
baltaj tu t

aan tul

aakal le m

aa-
koob baax oolal tu macho, y

eetel
Lu 8:461 Wa: tin wuuyaj.
bix

uuchik u yutstal tu s

eebaa-
nil. 48 Baale Jesuse tu yaalaj-
ti: Hija, tu yoolal a feje tsook a
wutstal, xeen y

eetel uts.
49 Le t

aan u taan Jesuso, taal
junt

uul m

aak ku meyaj tu yo-
toch le u nojchil le sinagogao,
ka tu yaalaj: A hijae tsook u
k

imil. Aal ti le j-Kaansajo

ma tsaaj ka taalaki. 50 Ka tu
yuubaj Jes

us lela, tu yaalaj ti
Jairo: Ma a chaik saajkil, ch

een
ees yaan a fe, leti t

uune yaan
u salvarkuba. 51 Ka kuch te
najo, ma tu chaaj u yokol mix
m

aak tu y

eeteli, ch

een Pedro,
Juan, Santiago, u taata y

eetel u
maama le chan x-ch

uupalo.
52 Baale u maasil le m

aakoo-
bo t

aan kaach u yokoloob y

eetel
u loxik u tseemoob, tumen jach
yaachajaan u y

ooloob tu yoolal
le chan x-ch

uupalo. Jes

us t

uu-
ne tu yaalaj: Xuuluk a woko-
leex, tumen ma kimeni, ch

een
t

aan u wenel. 53 Yoolal lela
k

aaj u cheejtaal tumen le m

aa-
koobo, tumen u yojloob kimen le
chan x-ch

uupalo. 54 Baale le-
tie tu machaj tu kabe ka tu
kaam aalaj: Chan x-ch

uupal,
l

iken!. 55 Leti t

uune kuxlaj1
tu kaat

een, ka l

ik tu s

eebaa-
nil, ka tu yaalaj Jes

us ka tsaabak
baal u jaante. 56 U taataob
t

uune jach jaak u y

ooloob, baa-
le Jesuse tu yaalajtiob ma u
tsikbaltikoob ti mix m

aak le
baax tsook u y

uuchlo.
9
Jes

us t

uune tu muchaj le
doce apostoloobo, ka tu
ts

aaj p

aajtalil tiob utiaal
u j

ooskoob demonioob y

eetel
Lu 8:551 Wa: suunaj u muukil u kux-
tal.
119 Koolel ku m

aan kiik ti. U hija Jairo LUCAS 8:409:1
utiaal u tsakikoob kojaaniloob.
2 Tsoole ka tu t

uuxtoob u
kaaytoob u Reino Dios y

eetel u
tsakoob le m

aakoobo, 3 y

eetel
tu yaalajtiob: Ma a biskeex mix
baal utiaal le viajeo, mix waaj,
mix s

aabukaan, mix x

oolte, mix
taakin de plata y

eetel ma a bis-
keex xan kaap

eel u y

aalal a
nookeex. 4 Baale ti jeel baa-
lak najil ka ookkeexe, p

aatenee-
xi tak ken j

ookkeex ti le kaa-
jo. 5 Y

eetel jeel tuuxak ma ta

kaamleexe, le t

aan a j

ookleex
ti le kaajo t

iteex u luumil a
wookeex, utiaal a weeskeex ti le
m

aakoob ma maalob baax ku
beetkoobo. 6 Ka t

uun j

ook u
binbaloob te tuux t

uuxtaaboo-
bo, letiobe binoob ti tul

aakal le
mejen kajtaliloob t

aan u kaayti-
koob le maalob p

eektsilo y

eetel
t

aan u tsakikoob le kojaanoob
tul

aakal tuuxo.
7 Herodes t

uun, le m

aax go-
bernartik1 le junm

uuch kaajoo-
bo, tu yuubaj tul

aakal le baa-
xoob t

aan u y

uuchlo y

eetel jach
jaak u y

ool tumen jujunt

uul
m

aakoobe ku yaalikoob tsook u
l

isaal Juan ichil le kimenoobo,

8 baale ul

aakoobe ku yaali-
koob El

as tsook u l

isaal, ul

aa-
koob xane ku yaalikoob junt

uul
ti le

uuchben profetaob tsook
u l

isaalo. 9 Herodes t

uune tu
yaalaj: Si Juane, teen tin k

uul-
xottaj u pool. M

aax t

uun le
m

aak ti le kin wuuyik u y

uuchul
taana?. Ka t

uun k

aaj u kaxtik
bix jeel u yilke.
10 Ka suunaj le apostoloobo,
Lu 9:71 Lit.: tetrarca, junt

uul pr

ncipe
ku gobernartik junm

uuch kaajoob, y

ee-
tel tiaan kaachy

aanal u p

aajtalil u empe-
radoril Romae.
tu tsikbaltoob ti Jes

us le baa-
xoob tu beetoobo. Leti t

uune
bin tu y

eeteloob tu kaajil Betsai-
da, ti junp

eel k

uuchil tuux mix
m

aak yani. 11 Baale le yaab-
kach m

aakoobo ka tu yoj

eeltoo-
be binoob tu paach. Leti t

uune
jach maalob

uuchik u kam-
koob, ka joop u tsikbaltik u Rei-
no Dios tiob, y

eetel tu tsakaj le
m

aaxoob kojaanoobo. 12 Le
taaytak u t

uubul Kiino, le doce
apostoloobo n

aatsoob yiknal
Jesuse ka tuyaaloobti: Aal ti le
yaabkach m

aakoob jeel u p

aajtal
u binoobo, utiaal ka xiikoob te
kaajoob y

eetel te mejen kajta-
liloob yanoob naatso ka u ma-
noob baal u jaantoob y

eetel ka
u kaxtoob tuux u p

aatloob we-
nel, tumen waye mix m

aak ka-
jaan. 13 Baale letie tu yaalaj-
tiob: Teex ka a ts

aaex baal u
jaantoob. Letiobe tu yaaloob:
Mix baal yaantoon, ch

een cinco
waajoob y

eetel kaat

uul kayoob,
ch

een jaali ka xiikoon man baal
u jaant tul

aakal le m

aakooba.
14 Tul

aakale yaan kex cinco mil
u t

uulal xiiboob. Baale letie tu
yaalaj ti u disipuloob: Aaleex-
tiob ka kulakoob jeex u kutal
m

aak utiaal le janalo; kex a cin-
cuenta u t

uulal ka u muchu-
baob. 15 Le disipuloob t

uu-
no bey tu beetiloobo, ka kulaj
tul

aakal le m

aakoobo. 16 Ka
t

uun tu chaaj le cinco waajoob
y

eetel le kaat

uul kayoobo, tu l

i-
saj u yich kaane ka tu beetaj
junp

eel oraci

on, tsoole tu xetaj
le waajoobo ka joop u ts

aaik ti
u disipuloob utiaal ka u toxoob
ti le m

aakoobo. 17 Bey t

uuno
tul

aakloob jaanoob y

eetel naaj-
chajoob. Ka mool le u x

eexetal
p

aato chuup doce xaakoob.

LUCAS 9:2-17 T

uuxtaaboob kaaytaj. Herodes. Ts

eentaab 5,000 120
18 Ku tsookole, le t

aan kaach
u orar tu juunalo, u disipuloobe
taaloob tu yiknal; Jes

us t

uune
tu k

aatajtiob: Le m

aakoobo,
m

aaxen u yaalikoob?. 19 Le-
tiobe tu n

uukoob: Juan Bautis-
ta, baale ul

aakoobe tu yaaloob
El

as, ul

aakoob xane tu yaa-
loob junt

uul ti le

uuchben pro-
fetaob tsook u l

isaalo. 20 Ka
t

uun tu yaalajtiob: Baale tee-
xe, m

aaxen a waalikeex?. Pe-
droe tu n

uukaj: Teech le u
Cristo Dioso. 21 Jes

us t

uune
tu sen aalajtiob ma u m

aan
u tsikbaltoob ti mix m

aak le-
la, 22 baale tu yaalaj xan: U
Paal m

aake yaab baaloob ken u
muyajte, yaan u pektaal tumen
u nuuktakil le kaajo, tumen u
nuuktakil le sacerdoteobo bey
xan tumen le escribaobo. Tsoo-
le yaan xan u k

imsaal, baale tu
y

ooxp

eel kiine yaan u l

isaal.
23 Leti t

uune seguernaj u
yaalik ti tul

aakal: Wa yaan
m

aax u k

aat taal tin paache, u

pektuba, u cha u cheil u muyaj1
s

aamsamal, ka taalak tin paach
mantats. 24 Tumen jeel m

aa-
xak u k

aat u salvart u kuxta-

le yaan u peertik, baale le m

aax
ku peertik u kuxtal tin woolale
yaan u salvartik. 25 U jaajile,
baax utsil jeel u j

oosik m

aak
wa ku tiaalintik tul

aakal y

oo-
kol kaab, baale ku bin kaa-
sil ti wa tak ku peertik u kuxtal?
26 Tumen le m

aax ku sulaktal
tin woolal bey xan tu yoolal
baax kin waalike, u Paal m

aa-
ke yaan xan u sulaktal tu yoo-
lal ken kuchuk tu nojbeenil leti,
tu nojbeenil u Taata bey xan tu
nojbeenil le kiliich angeloobo.
Lu 9:231 Ilaak Tip. 6.
27 Baale tu jaajil kin waalik-
teex: Yaan jujunt

uul ti le m

aa-
xoob waalakbaloob waye, jun-
puli ma kun k

imloob wa ma
t

aanil yaan u yilkoob u Reino
Diosi.
28 Ka m

aan kex ocho kiinoob
u yaal le taanooba, naak te
puuk y

eetel Pedro, Juan y

eetel
Santiago utiaal ka orarnako.
29 Le t

aan kaach u oraro jelpaj
u t

aan u yich, y

eetel u nooke
p

aat jach t

aaj sak. 30 Tsoole,
ile!, yaan kaat

uul m

aakoob t

aan
u tsikbaloob tu y

eetel; lelooba
Mois

es y

eetel El

as. 31 Letiobe
tu ch

ikbesubaob y

eetel nojbee-
nil ka joop u tsikbaltikoob le
baaxoob ken u b

eeykunt Jes

us
tu kaajil Jerusal

en yaan yil
y

eetel u lukul way y

ookol kaa-
be. 32 Pedro t

uun y

eetel le
ul

aak kaat

uul disipuloobo t

aan
kaach u weenloob, baale ka aa-
joob tubeele, tu yiloob u nojbee-
nil Jes

us bey xan le kaat

uul m

aa-
koob waalakbaloob tu yiknalo.
33 Le t

aan u bin u n

aachtal le
kaat

uul m

aakoob ti Jesuso, Pe-
droe tu yaalajti: J-Kaansaj,
jach kiimak k-

ool k-antal waye,
le oolale kooneex beetik

ooxp

eel
najoob de nook: junp

eel a tiaa-
li, junp

eel u tiaal Moisesi, y

ee-
tel junp

eel u tiaal El

asi. Pe-
droe tu yaalaj lela tumen ma
tu ts

aaik cuenta kaach baax ku

yaalik. 34 Baale le t

aan kaach
u yaalik le baalooba l

ik jun-
p

eel m

uuyale ka piixoob y

eetel
u booy. Ka ookoob ichil le m

uu-
yalo, letiobe jach sajakchajoob.
35 Ichil le m

uuyal t

uuno j

ook
junp

eel taan t

aan u yaalik: Lela
in Paal, le m

aax tsook u y

eeyaa-
lo. Uuyeex u taan. 36 Le t

aan
u yuubaal le taano, ilaab Jes

us
121 Cristo. U pektikuba m

aak. Jelpaj bix u yilaal LUCAS 9:18-36
ch

een tu juunal. Baale te kii-
noob jeelo, letiobe ma tu tsik-
baltoob ti mix m

aak mix jun-
p

eel ti le baaloob tu yiloobo.

37 Ka s

aaschaje, letiobe

ee-
moob te puuko, ka t

uun taal
yaabkach m

aakoob ilik Jes

us.
38 Ichil le yaabkach m

aakoob
t

uuno junt

uul m

aake tu kaam
aalaj: J-Kaansaj, kin much k

aa-
tiktech ka a wil in paal tumen
ch

een le jaaj junt

uul yaanteno.
39 Tsoole, ile!, letie ku chuu-
kul tumen junt

uul demonio,
ku t

eek beetaal u yawat y

ee-
tel ku beetaal u puupuchkuba
t

aan u y

oomankil u chi, le demo-
nio t

uuno

ooli ma tu y

ootik j

oo-
kol ti leti kex tsook u sen loobil-
tik. 40 Tene tin sen k

aataj ti
a disipuloob ka u j

oosoob le de-
monio tio, baale ma p

aajchaj u
beetkoobi. 41 Jesuse tu yaa-
laj: Kasaan m

aakeex minaan a
fejeex, tak baax kiin kaab

eet
in wantal ta w

eeteleex, y

eetel u
ch

uukpajal in w

ool in w

aanteex?
Taas a paal waye. 42 Le t

aan
u n

aatsal le xiipalo, le demo-
nioo tu p

ikchintaj luum y

eetel
tu beetaj u sen puupuchkuba.
Baale Jesuse tu keyaj le demo-
nioo ka tu tsakaj le xiipalo, ka
t

uun tu kubaj ti u taata. 43 Le
m

aakoob t

uuno jach jaak u y

oo-
loob yoolal le nojoch p

aajtalil
yaan ti Dioso.
Baale le jakaan u y

ooloob
yoolal tul

aakal le baaxoob ku
p

aajtal kaach u beetik Jesuso,
letie tu yaalaj ti u disipuloob:
44 Jach chenxikinteex le taa-
nooba y

eetel ma u tuubulteex,
tumen u Paal m

aake aalaan
yaan u kuubul tu kab le m

aa-
xoob pekmilo. 45 Baale l

aay-
li ma tu naatkoob kaach le baax
ku yaalaaltiobo, tumen taakaab
ti letiob utiaal ma u naatkoob,
tsoole saajkoob kaach u k

aa-
toobti baax u k

aat u yaale.
46 Le disipuloob t

uuno k

aaj
u baateltantikoob m

aax kaach
u maas nojchil ichiloob. 47 Je-
suse tumen u yojel baax t

aan
kaach u tuklikoob ichil u puksii-
kaloobe, tu chaaj junt

uul chan
xiipale ka tu ts

aaj tu ts

eel,
48 ka tu yaalajtiob: Jeel m

aa-
xak ka u kam le chan xiipal tin
kaabaa teen xan ku kamken,
y

eetel jeel m

aaxak ka u kamene,
ku kamik xan le M

aax t

uuxte-
no. Tumen le m

aax ku beetkuba
jeex junt

uul ti le mejentakoob
ichileexo leti u nojchil.
49 Juane tu yaalaj: J-Kaan-
saj, t-ilaj junt

uul m

aak ku j

oosik
demonioob ta kaaba, baale t-aa-
lajti ka xuuluk u beetik tumen
letie maatech u m

aan t-

eetel.
50 Baale Jesuse tu yaalaj: Ma a
waalikeexti ka xuuluk u beetik,
tumen le m

aax ma ta contraex
yane ta favoreex yaan.
51 Tumen tsook u kuchul u
kiinil u bin kaan tu kaat

ee-
ne, tu chatuklaj u bin Jerusa-
l

en. 52 Ka tu t

uuxtaj jujunt

uul
disipuloob t

aanil ti leti. Letio-
be binoobe ka ookoob ti junp

eel
chan kaaj tuux kajaan le sama-
ritanoob utiaal u listok

intkoob
le baax kaab

eettio, 53 baale le
m

aakoobo ma tu kamoobi
tumen Jesuse u chatukultmaj u
bin Jerusal

en. 54 Santiago y

ee-
tel Juane, ka t

uun tu yiloob le
baax

uucha, tu yaaloob: Yuum-
tsil, a k

aat wa ka k-aal ka

eemek
k

aak te kaan utiaal ka xuulsaa-

koobo?. 55 Baale letie tu su-
tubae ka tu keyoob. 56 Ka
t

uun binoob ti ul

aak kaaj.
LUCAS 9:37-56 Ku j

oosik demonio. Ku baateltaan apostoloob 122
57 Le t

aan t

uun u binoob te
bejo, yaan m

aax aalti: Yaan
in bin ta paach jeel tuuxak ka
xiikeche. 58 Baale Jesuse tu
yaalajti: Le chomakoobo yaan
u sajkaboob, y

eetel le ch

ichoob
ku m

aanoob te kaano yaan u
kuob, baale u Paal m

aake mi-
naan tuux u talk

uuntik u pool.
59 Tsoole ka tu yaalaj ti ul

aak
junt

uul: Kooten tin paach. Le
m

aako tu yaalaj: Y

aax t

aanil
chaa in bin in muk in taata.
60 Baale Jesuse tu yaalajti:
Chaa ti le kimenoob ka u muk
u y

eet kimeniloobo, baale teche
xeen tul

aakal tuux a kaayt u
Reino Dios. 61 Ul

aak junt

uu-
le tu yaalaj: Yuumtsil, jeel in
taal ta paache, baale y

aaxe chaa
in bin in despedirtinba ti le m

aa-
xoob yaan tin wotocho. 62 Je-
suse tu yaalajti: Le m

aax ku
machik u nuukul utiaal u buk-
lik le luum, ku tsookole ku sut-
kuba u pakt le baaxoob tu pa-
taj paachilo, ma maalob utiaal u
Reino Diosi.
10
Ka tsook u yaalik le baa-
looba, Yuumtsil Jesuse tu
tanaj ul

aak setenta disipuloo-
be ka tu t

uuxtoob a kaakaat

uu-
lil te kaajoob y

eetel te tuuxoob
xan kun bin letio. 2 Ka t

uun
k

aaj u yaaliktiob: U jaajile, jach
yaab le baax kun jochbilo, baale
le m

aaxoob kun joochoobo jun-
p

itoob. Le oolale, k

aat

oolteex
ti u Yuumil le kool ka u t

uuxt
ul

aak m

aakoob utiaal le joo-
cho. 3 Xeeneex. Ileex!, t

aan
in t

uuxtikeex bey tamanoob
ichil loboobe.1 4 Ma a biskeex
Lu 10:31 Lela junt

uul ts

itsik baalche
ku k

imsik u y

eet baalcheil; ch

ikaan ti
junt

uul ts

itsik peek.
x-mukub,1 mix s

aabukaan, mix
xanab, y

eetel ma a waataleex a
saludarteex mix m

aak te bejo.
5 Jeel tuuxak ka ookkeex ichil
junp

eel naje, y

aax aaleex: Ya-
nak jeetselil ti le naja. 6 Te
t

uuno wa yaan junt

uul m

aak u
yaabiltmaj le jeetselilo, le jeetse-
lil yaan ti teexo yaan u p

aatal
tu y

ookol. Baale wa minaane,
le jeetselilo yaan u suut ta w

oo-
koleex. 7 Wa ka kaamleexe,
p

aateneex te najo, jaanteex y

ee-
tel ukeex le baaxoob kun tsaa-
bilteexo, tumen m

aax ku me-
yaje ku n

aajaltik u bootaal. Ma
a lukleex ti junp

eel naj utiaal ka

xiikeex t

aanxel najil.
8 Jeel tuuxak xan ka ook-
keex ti junp

eel kaaj y

eetel
ka kaamleexe, jaanteex le baa-
xoob ku tsaabalteexo, 9 tsa-
keex le kojaanoob yanoobo, y

ee-
tel ma u xuulul a waalikeextiob:
U Reino Diose tsook u n

aa-
tsal ta wiknaleex. 10 Baale
jeel tuuxak ka ookkeex ti jun-
p

eel kaaj, y

eetel ma ta kaam-
leexe, j

ookeneex te noj bejoo-
bo, ka a waaleex: 11 Tak u
luumil a kaajaleex p

aak t-oo-
koobe, tsook k-p

uustik ta t

aa-
neex. Baale ma u tuubulteexe
u Reino Diose tsook u n

aatsal.
12 Kin waalikteexe te kiin jee-
lo maas maalob kun bin ti u
kaajil Sodoma ke ti le kaaj jeelo.
13

Ootsilech, Coraz

n!

Oo-
tsilech, Betsaida!, tumen wa tu
kaajiloob Tiro y

eetel Sid

on ka
beetaak kaach le milagroob
beetaab ichileexa, bejlaa

uuch
kulak u kajn

aaliloob ich taan u
Lu 10:41 Mejen bolsaob ku meyaj kaach
utiaal u bisaal taakin, oro, plata, cobre
wa ul

aak baaloob.
123 Kooten tin paach. Ku t

uuxtikoob kaaytaj LUCAS 9:5710:13
b

uukintmoob u nookil yaj

oolal
utiaal u yeeskoob tsook u kexik
u tuukuloobe. 14 Le oolale, tu
Kiinil le Juicioo maas maalob
kun bin ti Tiro y

eetel ti Sid

on
ke ti teex. 15 Kux t

uun teech,
Capernaum, yaan wa a nojbaal-
k

uuntaal tak te kaano? Tak te
Muknal1 kan

eemelo!
16 Le m

aax chenxikintikee-
xe ku chenxikintiken xan. Le
m

aax ma tu kamkeexe ma tu
kamken xan. Tsoole le m

aax
ma tu kamkene ma tu kamik
xan le m

aax t

uuxteno.
17 Le setenta disipuloobo
suunajoob y

eetel kiimak

oolal
ka tu yaaloob ti Jes

us: Yuum-
tsil, tak le demonioob beetik
baax k-aalik ken meyajnaktoon
a kaabao. 18 Yoolal lelo, Je-
suse tu yaalajtiob: Tene tin wi-
laj lubaan Satan

as jeex u l

eem-
bal ch

aak te kaano. 19 Ileex!
Tene tsook in ts

aaikteex auto-
ridad utiaal a pechaatikeex
kaanoob y

eetel s

inaanoob, baa-
le maases utiaal a pechaati-
keex u p

aajtalil le enemigoo,
y

eetel mix baal ken u beetteex
loob. 20 Baale ma u kiimaktal
a w

ooleex ikil u beetaal baax ka
waalikeex tumen le demonioo-
bo, baaxe kiimakchajak a w

oo-
leex tumen tsook u ts

ibtaal
a kaabaex te kaano. 21 Jach
te s

uutuk jeelo, Jesuse chuup
y

eetel kiimak

oolal bey xan y

ee-
tel kiliich muuke1 ka tu yaalaj:
In Taata, teech u Yuumil kaan
y

eetel Luum. Kin kiikitantkech
tu t

aan le m

aakoobo, tumen ta
weesaj ti le mejen paalaloobo
le kaansajoob ta taakaj tubeel
ti le m

aaxoob jach kaanbalna-
Lu 10:151 Lit.: Hades. Ilaak Tip. 8.
211 Wa: esp

ritu santoe. Ilaak Tip. 16.

jaanoob y

eetel yaan u naatoo-
bo. Beyo, in Yuum, tumen bey
ta w

ootilak ka

uuchko. 22 Tu-
l

aakal le baalooba tsook u tsaa-
bal in woj

eelt tumen in Taata;
mix m

aak u kaj

ool m

aax le Paa-
lo, ch

een le Taatao, mix m

aak
xan u kaj

ool m

aax le Taatao,
ch

een le Paalo. Y

eetel ti le m

aax
u k

aat le Paalo, ku ts

aaik u kaj

oolte.
23 Ka t

uun tu sutuba Jes

us u
pakt u disipuloobe ka tu yaalaj
ch

een ti letiob: Kiimak u y

ool
le ichoob ku paktikoob le baa-
xoob ka wilkeexo. 24 Tumen
kin waalikteex: Yaab profetaob
y

eetel reyoobe tu ts

iboltoob u
yilkoob le baaxoob ka wilkeexo,
baale ma tu yiloobi; bey xan u
yuubikoob le baaxoob ka wuu-
yikeexo, baale ma tu yuuboo-
bi.
25 Ile! Junt

uul m

aak jach u
yojel baax ku yaalik le Leyo, l

i-
ke ka tu yaalajti utiaal u t

uun-
tik u y

ool: J-Kaansaj, baax
kaab

eet in beetik utiaal ka ya-
nakten kuxtal minaan u xuul?.
26 Letie tu yaalajti: Baax
ts

ibtaan te Leyo? Bix u yaa-

lik?. 27 Le m

aak t

uuno tu
yaalaj: Kaab

eet a yaabiltik
J

eeoba a Dios y

eetel tul

aakal a
puksiikal, y

eetel tul

aakal a kux-
tal,1 y

eetel tul

aakal a muuk bey
xan y

eetel tul

aakal a tuukul,
y

eetel yaabilt a w

eet m

aakil jeex
a yaabiltikabae . 28 Letie tu
yaalajti: Jach maalob

uuchik a
n

uukik; seguernak a beetik lela
utiaal ka yanaktech le kuxta-
lo .
29 Baale tumen u k

aat u yees
jach toj u kuxtale, le m

aaka
Lu 10:271 Wa: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A.
LUCAS 10:14-29 Bix binik ti 70. Kaab

eet a yaabiltik J

eeoba 124
tu yaalaj ti Jes

us: Jach m

aax
ti kaab

eet in weesik yaabilaj?.
30 Jes

us t

uune utiaal u n

uuki-
ke tu yaalaj: Junt

uul m

aak luk
Jerusalene, le t

aan u y

eemel tu
kaajil Jericoe, l

uub tu kab j-oo-
koloob; letiobe tu l

aaj chaajoob
baax yaanti, tu sen looloxoob,
ka t

uun tu patoob sat kimen.
31 Ma s

aam ti lelo, junt

uul
sacerdote t

aan u taal u y

eemel
te bejo, tu yilaj le m

aako baa-
le m

aan tul

aak u ts

eel le bejo.
32 Junt

uul levita xan t

aan u taal
u y

eemel teelo, tu yilaj le m

aa-
ko ka m

aan xan tul

aak u ts

eel
le bejo. 33 Baale junt

uul sa-
maritano t

aan xan u m

aante be-
jo, kuch te tuux yaan le m

aa-
ko, tu yile ka tu chaaj

ootsilil ti.
34 N

aats tu yiknale, ka tu ts

aaj
aceite y

eetel vino tu yajiloob u
w

inklil le m

aako, tsoole ka tu
b

aakaxtaj u yajiloobo. Ka tsook
t

uune tu naaksaj y

ookol u ya-
lak baalchee ka tu bisaj ti jun-
p

eel u najil uulaboob utiaal ka

u kan

aante. 35 Tul

aak kiine
tu chaaj kaap

eel denarioe1 ka
tu ts

aaj ti u yuumil le najo ka tu

yaalaj: Kan

aant le m

aaka, tsoo-
le wa ka xupik u maasil tu yoola-
le, yaan in bootiktech ken suu-
naken waye . 36 Ti le

ooxt

uul
m

aakooba, m

aax a tuklik tu
yeesaj yaabilaj ti le m

aak l

uub
tu kab le j-ookoloobo?. 37 Le
m

aako tu n

uukaj: Letie m

aax
tu chaaj

ootsilil ti le m

aako. Je-
s

us t

uune tu yaalajti: Xeen ka
a beet xan beyo.
38 Le t

aan t

uun u binoobo,
Jesuse ook ti junp

eel chan kaj-

talil. Teela junt

uul koolel u kaa-
ba Martae, tu kamaj tu yotoch
bey junt

uul uulabe. 39 Le
Lu 10:351 Ilaak u tsolajil Mt 20:2.
koolela yaan junt

uul u y

itsin
u kaaba Mar

a, letie kulaj yik-

nal Yuumtsil Jesuse ka p

aat u
yuub u tsikbal. 40 Baale Mar-
tae jach chiikil u beet yaabkach
baaloob. Le oolal n

aatse ka tu
yaalaj: Yuumtsil, baaxten te-
che mix baal ka waalik kex in
w

itsine tsook u patken tin juu-

nal in beet tul

aakal le baalooba?
Much aalti ka taalak u y

aanten.
41 Jesuse tu n

uukajti: Marta,
Marta, jach chiichnakech y

eetel
jach chiikilech a beet yaab baa-
loob. 42 U jaajile ma yaab
baaxoob kaab

eeti, ma xaane
ch

een junp

eel. Baale Mar

ae tu
y

eeyaj u maas maalobil y

eetel
ma kun lusbil ti leti.
11
Junt

eenjeake Jesuse bin
ti junp

eel k

uuchil utiaal
ka orarnak; ka tsook t

uun u
orare, junt

uul ti u disipuloobe
tu yaalajti: Yuumtsil, kaansoon
orar, jeex Juan tu kaansaj xan u
disipuloobe.
2 Leti t

uune tu yaalajtiob:
Ken orarnakeexe, aaleex: Taa-
ta, kiliichk

uuntaak a kaaba.
Taalak a Reino. 3 Ts

aatoon
k-ooch waaj utiaal le kiina, le
bukaaj kun kaab

eettaltoon
te kiina . 4 Y

eetel perdo-
nart k-kebanoob tumen too-
ne k-perdonartik xan tul

aakal
le m

aaxoob paxmiloono, y

eetel
ma a chaik k-l

uubul ti baax
kaas .
5 Tsoole tu yaalajtiob: Koox
aalike junt

uul ti teexe yaan jun-
t

uul u amigo, y

eetel ch

uumuk

aakabe ku bin tu yiknal utiaal

u yaalikti: Amigo, ts

aaten

oox-
p

eel waaj in p

aaye, 6 tumen
t

aant u kuchul tin wiknal jun-
t

uul in amigo jokaan viajee
125 Utsul samaritano. Marta, Mar

a. Padrenuestro LUCAS 10:3011:6

y

eetel mix baal yaanten utiaal in
ts

aati. 7 Le m

aak t

uuno des-
de ich naje ku yaalikti: Xuuluk
a molestarken. Tsook in chotik
le joolo, y

eetel in mejen paala-
loobe chilikbaloob tin w

eetel te
camao; ma tu p

aajtal in l

ikil in
ts

aatech mix baal. 8 Kin waa-

likteex: Le m

aako kex ma u l

i-
kil u ts

aa wa baax ti tumen u
amigoe, u jaajile tumen ma su-
lak u amigo y

eetel tumen ma
tu xuulul u sen k

aatke, le m

aa-
ko yaan u l

ikil y

eetel yaan u
ts

aaikti le bukaaj baaxoob kaa-

b

eettio. 9 Le oolale kin waa-
likteex: Ma u xuulul a k

aatkeex
wa baax, tumen yaan u tsaabal-
teex; ma u xuulul a kaxaneex,
tumen yaan a kaxtikeex; ma u
xuulul a koopeex, tumen yaan
u jeebelteex joonaj. 10 Tumen
tul

aakal m

aax ku k

aataje ku
tsaabalti, tul

aakal m

aax ku ka-
xane ku kaxtik y

eetel tul

aakal
m

aax ku koope ku jeebel joo-
naj ti. 11 U jaajile, m

aax taa-
tatsilil ichileex ku ts

aaik junt

uul
kaan ti u hijo ken u k

aat junt

uul
kay? 12 Wa ku k

aatik xan jun-

p

eel jee, jeel wa u ts

aaik jun-
t

uul s

inaan tie? 13 Le oolale,

wa teex kex kasaaneex a wojel a
ts

aaex maalob baaloob ti a paa-

laleexe, kux t

uun le Taata yaan
te kaano?, ma wa maas jeel u
ts

aaik kiliich muuk1 ti le m

aa-
xoob k

aatiktio?.
14 S

aam t

uun ti lelo, Jesuse
k

aaj u j

oosik junt

uul demonio ti
junt

uul m

aak beetaan u toottal.
Ka tsook u j

ookol le demonioo,
le m

aak tootchajaano p

aaj-
chaj u taan. Le yaabkach m

aa-
koob t

uuno jach jaak u y

ooloob.
Lu 11:131 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16.
15 Baale jujunt

uul ti letiobe
tu yaaloob: Letie ku j

oosik le
demonioob y

eetel le p

aajtalil
tsaanti tumen Beelzebub,1 le
m

aax gobernartik le demo-
nioobo. 16 Baale ul

aakoobe,
utiaal u t

uuntkoob u y

oole,
tu k

aatoobti ka u yees jun-

p

eel ch

ikulal ku taal te kaano.

17 Tumen u yojel Jes

us baax ku
tuklikoobe, tu yaalajtiob: Tu-
l

aakal reino ku paklan baateel
u kajn

aaliloobe, yaan u xuulul-
ti, y

eetel tul

aakal naj ku paklan
baateel le m

aaxoob yanoob ichi-
lo, yaan u bin kaasil ti. 18 Le
oolale, wa Satan

as tu juunal ku
baateel tu contrae, bix jeel u
p

aatal waatal u reinoe? Tumen

teexe ka waalikeex y

eetel u
p

aajtalil Beelzebub kin j

oosik
le demonioobo. 19 Tsoole, wa
y

eetel u p

aajtalil Beelzebub kin
j

oosik le demonioobo, m

aax
t

uun ts

aaik p

aajtalil ti a disi-
puloex utiaal u j

ooskoob xan le
demonioobo? Yoolal lela, a disi-
puloex kun eesik ma maalob le
baax ka waalikeexo. 20 Baale
wa y

eetel u kiliich muuk Dios1
kin j

oosik le demonioobo, lelo
ku yeesike tsook u kuchul u
Reino Dios ta wiknaleex kex ma
a ts

aaex cuentai. 21 Wa yaan

junt

uul m

aak muukaan y

eetel
u chaamaj u nuukulil u baa-
teel t

aan u kan

aantik u pala-
cioe, ma tu p

aajtal u yoklaal le
baaxoob yaantio. 22 Baale wa
junt

uul m

aak maas muukaan
ku baateel tu contra y

eetel ku
ganartike, yaan u lusikti tul

aa-
kal le u nuukulil baateel ikil u
kan

aantkubao, tsoole ku toxik
le baaxoob tu chaajtio. 23 Le
Lu 11:151 Lela ul

aak kaaba ku tsaabal
ti Satan

as. 201 Lit.: u yaal u kab Dios.
LUCAS 11:7-23 Ma u xuulul a koopeex. U p

aajtalil Beelzebub 126
m

aax minaan tin w

eetele, tin
contra yaan; le m

aax ma tu mo-
lik wa baax tin w

eetele, ku kiit-
besik.
24 Le ken j

ookok junt

uul de-
monio ti junt

uul m

aake ku
m

aan ti tikin k

uuchiloob t

aan
u kaxantik tuux u jeelel, baale
tumen ma tu kaxtike, ku yaa-
lik: Yaan in suut tin wo-
toch te tuux lukeno. 25 Ken
kuchke ku yilik m

istaan y

eetel
jatsutsk

intaan le najo. 26 Le-

ti t

uune ku bine ku chaik sie-
te jejel

aas demonioob maas ka-
saanoob ti leti, le ken tsookok u
yookloobe ku kajtaloobi. Le bix
u p

aatal le m

aak ken tsookko
maas kaas ti le bix yanil kaach
tu k

aajbalo.
27 Le t

aan u yaalik Jes

us le
baalooba, junt

uul koolel yaan
kaach ichil le yaabkach m

aakoo-
bo tu kaam aalaj: Kiimak u
y

ool le koolel tu bisech tu job-
nelo y

eetel tu ts

aaj a chuucho!.
28 Baale letie tu yaalaj: Ma,
ma beyi; baaxe: Kiimak u y

ool
le m

aaxoob ku chenxikintikoob
y

eetel ku beetkoob baax ku yaa-
lik Dioso!.
29 Le ka joop u muchku-
ba le yaabkach m

aakoobo, Jesu-
se k

aaj u yaalik: Le generaciona
junp

eel kasaan generaci

on; t

aan
u kaxtik junp

eel ch

ikulal. Baale
ma kun eesbil mix junp

eel ch

i-
kulal ti, ch

een u ch

ikulal Jon

as.
30 Tumen jeex Jon

as kuch u
beetuba junp

eel ch

ikulal utiaal
le ninivitaobo, u Paal m

aak xa-
ne yaan u kuchul u beetuba jun-
p

eel ch

ikulal utiaal le genera-

ciona. 31 Tu Kiinil le Juicioo,
u reinail Noojole yaan u l

i-
saal junm

uuch y

eetel u m

aaki-
loob le generaciona, leti t

uune
yaan u yaalik kaas baax tu bee-
taj le m

aakooba, tumen le rei-
naa taal desde tu maas n

aachil
le Luuma utiaal ka u yuub le
baaxoob ku yaalik kaach Salo-
m

on tu yoolal le naat yanchaj-
tio. Baale, ileex!, le m

aax yaan
waye maas nojoch ti Salom

on.
32 U xiibiloob N

nivee tu kii-
nil le juicioo yaan u l

ikloob
junm

uuch y

eetel le generaciona
y

eetel yaan u yaalikoob kaas
baax tu beetaj, tumen letiobe tu
kexaj u tuukuloob yoolal le baax
tu kaaytaj Jonaso. Baale, ileex!,
le m

aax yaan waye maas nojoch
ti Jon

as. 33 Ken tsookok u ta-
bik m

aak junp

eel lamparae, ma
tu taakik mix tuux, mix tu nu-
pik y

eetel junp

eel xaak,1 baaxe

ku ts

aaik kaanal, beyo le m

aa-
xoob kun ookloob ich najo yaan
u yilkoob le s

aasilo. 34 Le icho
letie baax s

aasilkuntik a w

ink-
lilo. Le oolale wa s

aasil1 a wi-
che tul

aakal xan a w

inklile ku
s

aasiltal, baale wa kasaane2 a
w

inklil xane ku y

eejocheental.
35 Kan

aant ma u n

aayal a w

ool.
Ma xaane le s

aasil yaan ti techo
u jaajile

eejocheenil. 36 Le oo-
lale wa tul

aakal a w

inklil jach
s

aasil y

eetel minaan mix jun-
jaats

eejocheene, tul

aakal a
w

inklil kun s

aasiltal, jeex u
s

aasilkuntkech junp

eel l

ampara
y

eetel u juul u s

aasile.
37 Ka tsook u yaalik Jes

us
lela, junt

uul fariseoe tu invitar-
taj ka xiik janal tu y

eetel. Ka
Lu 11:331 Lela junp

eel xaak ku me-
yaj kaach utiaal u piisil jejel

aas ti-
kin baaloob utiaal jaantbil, jeex le nee-
koobo. 341 Wa: minaan u kasaanil, ku
paakat ch

een junp

eelili tuux, jach uts.

342 Wa: kaschajaan; ku ts

iboltik baax
ma u tiaali.
127 7 demonioob. U ch

ikulal Jon

as. S

aasil ich LUCAS 11:24-37
ook t

uun te najo kulaj yik-
nal le mesao. 38 Baale le fari-
seoo jaak u y

ool ka tu yilaj ma
tu poaj u kab1 t

aanil ti le jana-
lo. 39 Baale Yuumtsil Jesuse
tu yaalajti: Teex fariseoexe ka
poikeex u paach le copa y

eetel
le platoo, baale ichileexe chuu-
peex y

eetel baaloob kaastak bey
xan y

eetel u ts

ibolalil u yantal-
teex yaab baaloob. 40 J-ma
naateex! Ma wa le m

aax beet le
baax yaan paachilo leti beet xan
le baax yaan ichilo? 41 Le oo-
lale utiaal a weeskeex cha

oo-
tsilile ts

aaex le baaloob maa-

lobtak yaan ichil a puksiikaleex
ti le m

aaxoob

ootsiloobo; bey
t

uuno tul

aakal le u maasil
baaloobo yaan u p

aatal limpioil
a tiaaleex. 42 Baale

ootsileex
fariseoex, tumen ka ts

aaikeex
u diezmoil le hierbabuenao, le
rudao y

eetel le ul

aak janal-
been x

iwoobo, baale ka ts

aai-
keex junts

eelil u justicia y

eetel u
yaabilaj Dios! Kaab

eet kaach a
ts

aaikeex le diezmoo, baale ma

unaj kaach u xuulul a beetkeex
le ul

aak baalooba. 43

Ootsi-
leex fariseoex, tumen uts ta
taan a kutaleex te k

uuchiloob
maas maalobtak te sinagogao-
bo bey xan a tsiikileex te k

i-
wikoobo! 44

Ootsileex, tumen
beyeex jeex le muknaloob1 ma
ch

ikaan u yilaaloobo, le oola-

le le m

aakoobo ku m

aanoob tu
y

ookoloob, baale ma tu ts

aai-
koob cuenta!.
45 Junt

uul ti letiob t

uun jach
u xokmaj baax ku yaalik le Le-
Lu 11:381 Lela u k

aat u yaal u poik u

kaboob jeex suukil u beetik kaach le fa-
riseoobo. Ilaak Mr 7:3. 441 Wa: muk-
naloob beetaanoob utiaal u kaajsaal le
kimenoobo.
yo, tu yaalajti: J-Kaansaj, ken
a waal le baalooba tak toon ka
pochkoon. 46 Jes

us t

uune tu
yaalaj:

Ootsileex teex m

aaxeex
jach a xokmeex baax kuyaalik le
Leyo, tumen ka ts

aaikeex kuu-
choob istikyaj u bisaal tumen
le m

aakoobo, baale teexe ma a
k

aat mix a macheex y

eetel jun-
p

eel u yaal a kabeexi!

47

Ootsileex, tumen ka
beetkeex u muknal le profetao-
bo, baale a

uuchben l

aaktsileex
k

imsoob! 48 U jaajile, teexe a

wojleex le baaxoob u beetmaj a

uuchben l

aaktsileexo, baale kex
beyo, teexe maalob a wilkeex
le baaxoob tu beetoobo; tumen
letiobe tu k

imsoob le pro-
fetaobo, baale teexe ka beet-
keex u muknaloob. 49 Le oola-
le yoolal u nojoch naate Diose,
tu yaalaj xan: Tene yaan in
t

uuxtiktiob profetaob bey xan
apostoloob, jujunt

uul ti letiobe
yaan u k

imsaaloob y

eetel yaan
u chapachtaaloob; 50 ti le ge-
neraci

on t

uuna yaan u k

aataal
cuenta yoolal u kiikel tul

aa-
kal le profetaob week desde le ka
k

aaj u s

ijil w

iniko,1 51 desde
u kiikel Abel tak u kiikel Zaca-
r

as, le m

aax k

imsaab akt

aan ti
le altar y

eetel ti le temploo. Tu
jaajil kin waalikteex: Ti le gene-
raciona yaan u k

aataal cuenta
tu yoolal lela.
52

Ootsileex teex m

aaxeex
jach a kaj

ooleex baax ku yaalik
le Leyo, tumen ta luseex le lla-
ve jeik u joonajil le kaj

oolalilo;
teexe ma ookeexi, y

eetel ma ta
chaajeex xan u yokol le m

aakoob
t

aan kaach u yookloobo!.
Lu 11:501 Teela t

aanuy

uuchul taanti u
paalal Ad

an y

eetel Eva.
LUCAS 11:38-52 U kaansaj ch

een m

aak.

Ootsileex fariseoex 128

53 Le t

aan u lukul teelo, le
escribaob y

eetel le fariseoobo tu
muchubaob tu paach, ka joop u
sen beetkoob yaab ul

aak k

aat-
chiob ti, 54 utiaal u beetkoob
u yaalik wa baax jeel u ts

aaik
tuux u takikoob u poole.
12
Te s

uutuk xan jeelo, le
ka tu muchuba u mile-
sil m

aakoob ka joop tak u pe-
pechaatkubaobo, Jesuse k

aaj u
yaalik ch

een ti u disipuloob:
Kan

aantabaex ti u levadura le
fariseoobo, lela letie kaap

eel
ichilo. 2 Baale mix baal taa-
kaan tubeel wa ma kun kuchul
oj

eeltbil, mix junp

eel baal xan

pixaan wa ma kun kuchul kaj

ooltbil. 3 Le oolale jeel baalak

ka a waaleex ich

eejocheenile
yaan u yuubaal te tuux s

aasi-
lo, y

eetel le baaxoob ken a mu-
kul aaleex ichil a wotocheexe
yaan u kaaytaal y

ookol le najoo-
bo. 4 Ti teex in amigoexe, kin
waalik: Ma a chaikeex saajkil ti
le m

aaxoob k

imsik le w

inkli-
lo, baale ken tsookke mix baal
ul

aak jeel u p

aajtal u beetkoobe.
5 Tene nikaaj in waalteex ti
m

aax kaab

eet a chaikeex saaj-
kil: Chaex saajkil ti le M

aax
jeel u p

aajtal u pulik m

aak Ge-
hena1 le ken tsookok u k

imsko.
Jach tu jaajil kin waalikteex, ti
Leti ka a chaex saajkil. 6 Ma
wa tu koonol cinco mejen ch

i-
choob tu yoolal kaap

eel mejen
taakin1 jach junp

it u tojoloo-
bi? Kex beyo, mix junt

uul ti le-
Lu 12:51 Lela junp

eel k

uuchil tuux ku
t

ookaal kaach basura tu jookajil Jerusa-
l

en. Ilaak Tip. 9. 61 Lit.: asari

on, jun-
p

eel ti le 16 jaatsoob ku j

oosaal ti jun-
p

eel denarioo. Junp

eel denarioe u tojol

kaach u meeyjil junp

eel kiin. Ilaak
Tip. 11.
tiob tuubsaanoob tumen Diosi.
7 Baale tak u tsootsel a poolee-
xe l

aaj xokaanoob. Ma a chai-
keex saajkil, teexe maas kooj
a tojoleex ti yaab mejen ch

i-
choob.
8 Le oolale tene kin waa-
likteex: Tul

aakal m

aax ku yaa-
lik tu t

aan le m

aakoob u kaj

oo-
leno, u Paal m

aake yaan xan u
yaalik u kaj

ool tu t

aan u ange-
loob Dios. 9 Baale le m

aax ken
u yaal tu t

aan le m

aakoob ma
u kaj

ooleno yaan xan u yaalaal
ma kaj

oolaan tu t

aan u ange-
loob Diosi. 10 Tul

aakal m

aax
xan ku yaalik junp

eel baax tu
contra u Paal m

aake yaan u per-
donartaalti, baale le m

aax ku
yaalik junp

eel poochil tu contra

le kiliich muuko1 ma kun per-
donartbilti. 11 Le ken bisaa-
keex tu t

aan yaabkach m

aakoob
u muchmubaob, tu t

aan le m

aa-
xoob ku meyajoob te gobiernoo
bey xan tu t

aan le autoridadoo-
bo, ma a sen chiichnaktaleex
yoolal bix ken a defendertila-
baex bey xan yoolal baax ken
awaaleex, 12 tumen te s

uutuk
jeelo le kiliich muuko yaan u
kaansikteex le baaxoob unaj a
waalikeexo.
13 Junt

uul ti le yaabkach
m

aakoob t

uuno tu yaalajti:
J-Kaansaj, aal ti in sukuun ka
u ts

aaten junjaats ti le heren-

ciao. 14 Jesuse tu yaalajti:
W

inik, m

aax beeten juezil
ta w

ookoleex wa m

aax y

eeyen
utiaal ka in tox ti tu kaat

uu-
laleex le herenciao?. 15 Ka
t

uun tu yaalajtiob: Jach pil
a wicheex mantats, y

eetel
kan

aantabaex utiaal ma a
Lu 12:101 Wa: esp

ritu santoo. Ilaak

Tip. 16.
129 U levadura fariseoob. Gehena. Nojoch keban LUCAS 11:5312:15
ts

iboltkeex ayikalil, tumen kex

yaab baaloob yaan ti m

aake,
u kuxtale maatech u taal yoo-
lal le baaxoob yaantio. 16 Ka
t

uun tu yaalajtiob le kettaana:
U parcela junt

uul ayikal m

aa-
ke jachyaab ich tu ts

aaj. 17 Le
oolal k

aaj u tuklik lela: Beora
minaan tuux in l

isik u yich in
paakalooba, baax t

uun ken in
beete?. 18 Leti t

uune tu yaa-
laj: In wojel baax ken in bee-
te: yaan in nikik in chiiloob y

ee-
tel yaan in beetik ul

aak maas
nuuktakoob, teelo ti ken in l

is
tul

aakal u yich in paakal y

ee-
tel le baaloob maalobtak yaan-
teno; 19 yaan xan in waa-
lik ti in kuxtal: Yaantech yaab
baaloob a l

ismaj utiaal yaab

jaaboob, ma a chiichnaktal, jaa-
nen, ukulnen y

eetel kiimak-
k

uunt a w

ool. 20 Baale aa-
laabti tumen Dios: J-ma naat,
te

aakaba yaan u lusaaltech a
kuxtal.1 M

aax t

uun ken u tiaa-
lint le baaxoob ta l

iso?.
21 Bey u y

uuchul ti le m

aak
ch

een ku muchk

intik ayikali-
loobo, baale ma ayikal tu t

aan
Diosi.
22 Ka t

uun tu yaalaj ti u disi-
puloob: Le oolal kin waalik-
teex: Xuuluk a chiichnaktaleex
yoolal a kuxtaleex1 tu yoolal
baax ken a jaanteex, wa yoolal
a w

inklileex tu yoolal baax

ken a b

uukinteex. 23 Tumen
le kuxtalo maas kaanaan ke le
janalo, y

eetel le w

inklilo maas
kaanaan ke le nooko. 24 Tuu-
kulneneex ti le ch

ichoobo.
Letiobe ma tu paakaloob mix
tu joochoob; minaan u chii-
loob mix ul

aak tuux u l

isik u
Lu 12:201 Wa: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A. 221 Lit.: almaex.
yoochoob. Baale ku ts

eentaa-
loob tumen Dios. Ma wa t

uun
maas kooj a tojoleex ti le-
tiobi? 25 M

aax ti teex ikil u
chiichnaktale, jeel u chowak-
k

intik junp

it1 maas u kuxtale?

26 Le oolale, wa ma tu p

aajtal a
beetkeex mix lela, baaxten
t

uun ka chiichnaktaleex yoolal
le ul

aak baaloobo? 27 Tuu-
kulneneex xan ti bix u nojochtal
le looloob1 te k

aaxo; letiobe
maatech u k

imskubaob meyaj
y

eetel maatech u chuuyoob, baa-
le kin waalikteex: Tak Salo-
m

on kex jach t

aaj ayikal kaa-
che, ma tu vestirtuba jeex
junk

uul ti le loolooba. 28 Wa
Dios bey u vestirtik u cheiloob
y

eetel u x

iwiloob k

aax, kex
ch

een bejlaa kuxaanoob y

eetel
s

aamale ku puululoob te k

aa-
ko, ma wa maas jeel u vestirti-
keex, m

aakeex junp

it a fejeex?
29 Le oolale, xuuluk a tukli-
keex baax ken a jaanteex y

eetel
baax ken a wukeex, xuuluk xan
a sen chiichnaktaleex y

eetel a
sen tuklikeex baax ku taal u kii-
nil, 30 tumen tul

aakal lela le-
tie baax chiikil u kaxt u m

aa-
kiloob le y

ookol kaaba, baale a
Taataex yaan te kaano u yojel
kaab

eetteex tul

aakal le baaloo-
ba. 31 Baale teexe ma u xuu-
lul a kaxtikeex u Reino Dios, tu-
l

aakal t

uun le ul

aak baalooba
yaan xan u tsaabalteex.
32 Ma a chaikeex saajkil,
chan m

uuch tamaneex, tumen
a Taataexe tsook u yaalik yaan
u ts

aaikteex le Reinoo. 33 Ko-

neex le baaloob yaanteexo, y

ee-
tel ts

aaex maalob baaloob ti le

ootsiloob utiaal a weeskeex cha

Lu 12:251 Lit.: junp

eel k

uuk. Ilaak
Tip. 11. 271 Wa: lirioob.
LUCAS 12:16-33 Ayikal m

aak. Chiichnakiloob. U kaxtaal Reino 130

ootsililo. Kaxteex x-mukuboob1

maatech u kastaloob wa ayikali-
loob te kaan maatech u saatloo-
bo, tuux ma tuyokol mix junt

uul
j-ookoli mix xan tu jaantaal
tumen kamas. 34 Tumen le
tuux yaan a ayikalileexe ti yaan
xan a puksiikaleexi.
35 L

isabaex1 y

eetel tabeex
a lamparaex, 36 tsoole beeta-
baex jeex le m

aakoob t

aan u
p

aatkoob u tsuulil le ken suu-
nak ti le tsookol beelo, beyo ken
kuchuk y

eetel ken koopnake, tu
s

eebaanil ken a jeekabteex le
joonaj tio. 37 Kiimak u y

ool le
palitsiloob wa t

aan u kananoob
le ken kuchuk u tsuuliloobo! Tu
jaajil kin waalikteex: Letie yaan
u l

iskuba1 utiaal meyaj, yaan u

yaaliktiob ka kulakoob tu yik-
nal le mesao, yaan xan u bin
tu yiknaloob y

eetel yaan u j

aa-
lik u yoochoob. 38 Jach kii-
mak xan u y

ool le palitsiloob wa
t

aan u kananoob ken kuchuk u
tsuuliloob le taaytak ch

uumuk

aakabo,1 bey xan wa le tsook u

m

aan ch

uumuk

aakab ken
kuchko. 39 Baale oj

eelteex le-
la: wa u yuumil naj ka u yoj

eelt
baax hora ken taalak le j-ooko-
lo, bejlaa maatan kaach u ween-
le mix u chaik u jeebel u yoto-
che. 40 Teex xane eeseex ma
t

aan a weenleexi, tumen ti jun-
p

eel hora ma t

aan a p

aatkeexe
yaan u kuchul u Paal m

aak.
41 Pedro t

uune tu yaalaj:
Yuumtsil, ti toon wa ka waa-
lik le kettaana wa ti tul

aa-
kal?. 42 Yuumtsil Jes

us t

uu-
Lu 12:331 Mejenbolsaob ku meyaj kaach
utiaal u bisaal taakin, oro, plata, cobre
wa ul

aak baaloob. 351 Lit.: j

eepkaxt a
nakeex. 371 Lit.: Yaanu j

eepkaxtik u
nak. 381 Ilaak u tsolajil Mr 13:35.
ne tu yaalaj: M

aax jach tu
jaajil le j-kanan ayikalil ch

uu-
kaan u y

ool, le m

aax yaan u naa-
to, le m

aax kun tsaabil tumen
u Tsuulil tu y

ookol ul

aak u
palitsiloob utiaal ka seguernak
u ts

aaik le bukaaj janal kaab

eet-
tiob jach tu yorailo? 43 Kii-
mak u y

ool le palitsil wa le ken
kuchuk u Tsuulilo ka u yil t

aan
u beetik beyo! 44 Tu jaajil kin
waalikteex: Yaan u ts

aaik u ka-
n

aant tul

aakal le baaxoob yaan-
tio. 45 Baale wa ku k

aajal u
tuklik le palitsil ichil u puksii-
kal: In tsuulile tsook u x

aantal
ma taalaki , ka joopok u jaaja-
tsik le palitsiloob y

eetel le x-pa-
litsiloobo, bey xan u janal, u yu-
kul y

eetel u k

aaltale, 46 yaan
u taal u Tsuulil le palitsil ti jun-
p

eel kiin ma t

aan u p

aatiko bey
xan ti junp

eel hora ma u yoj-

li, y

eetel yaan u ts

aaik junp

eel
jach nojoch castigo ti, yaan xan
u ts

aaik ichil le m

aaxoob ma
ch

uukaan u y

ooloobo. 47 Le
palitsil t

uun tu naataj baax u
k

aat u tsuulil ka u beete, baa-

le ma tu l

isuba utiaal ka u bee-

te y

eetel mix tu beetaj jeex u
k

aat u tsuulilo, yaan u sen jaa-

jatsaal. 48 Baale le m

aax ma
tu naataj le baax u k

aat u tsuu-
lil le oolal tu beetaj baaloob ku
n

aajmatik jaatse, ma yaab jaats
ken u bisi. U jaajile, ti tul

aakal
le m

aax tsaab yaab baaloobo,
maas yaab baax xan kun k

aat-
bilti; y

eetel ti le m

aax tsaab
u kan

aant yaab baaloobo, maas
yaab baax xan kun k

aatbilti ke
le suukaan u k

aataalo.
49 Taalen in tab junp

eel
k

aak way Lu ume, baale
wa tsook u t

aable, baax ul

aak
jeel u p

aajtal in ts

iboltike?
131 U p

aataal tsuul. Palitsil ch

uukaan u y

ool LUCAS 12:34-49
50 U jaajile, yaan junp

eel okja
unaj u tsaabalten, tsoole jach
t

aaj yaachajaan in w

ool, y

eetel
yaan u xuulul tak ken tsookok
lela! 51 Ka tuklikeex wa taa-
len in ts

aa jeetselil way Luu-

me? U jaajile ma letie baax
taalen in beeto, baaxe taa-
len in beet u yantal jatslant

aam-
bail. 52 Tumen desde bejlae
ichil junp

eel naje yaan u yantal

cinco m

aakoob ma ken u bisu-
baob maalob,

ooxt

uule yaan u
ts

aaikubaob tu contra kaat

uuli
y

eetel kaat

uule yaan u ts

aaiku-
baob tu contra

ooxt

uuli. 53 Le
taatatsil t

uuno yaan u ts

aaiku-
ba tu contra u hijo, le hijotsilo
tu contra u taata, le maamatsi-
lo tu contra u hija, le hijatsilo tu
contra u maama, le suegratsilo
tu contra u yilib, y

eetel le x-ilib-
tsilo tu contra u suegra.
54 Letie tu yaalaj xan ti le
yaabkach m

aakoobo: Ken a wi-
leex t

aanu nookoytal tu tojil chi-
kine, tu s

eebaanil ka waalikeex:
T

aan u taal junp

eel kaamkach
ch

aak, tsoole bey xan u y

uuch-
lo. 55 Y

eetel ken a wileex noo-

jol u taal le iiko, ka waalikeex:
Yaan u sen beetik ooxol, tsoole
bey xan u y

uuchlo. 56 J-kaa-
p

eel icheex, ken a pakteex u

yich kaan y

eetel ken a pak-
teex le luumo ka naatkeex baax
tiempoil tsook u n

aatsal, baale
bix yanil t

uun ma ta kanik a
kaj

oolteex baax u k

aat u yaal
le kiinoob jeela? 57 Baaxten
t

uun ma ta kankeex ta juuna-
leex a kaj

oolteex baax maa-
lob? 58 Jeex ken xiikech y

eetel
le m

aax takik a pool tu t

aan le
autoridado, le t

aan a bineex te
bejo, ilawil a wutsk

intik le ta-
lamil yaantech tu y

eetelo, beyo
ma kun kaab

eettal u biskech tu
t

aan le juezo, mix ka u kubech
le juez ti le carcelero utiaal ka
u kalecho. 59 Kin waaliktech:
Ma b

in j

ookkech wa ma a l

aaj
boot tak u tsook centavo1 ti le
baax a paxmo.
13
Te s

uutuk xan jeelo ju-
junt

uul m

aakoobe tu
tsikbaltoob ti Jes

us bix

uuchik
u k

imsaal jujunt

uul galileai-
loob tumen Pilato, le t

aan
kaach u kubkoob k

imsbil baal-
cheobo. 2 Jes

us t

uune tu yaa-
lajtiob: A tuklikeexe le baax

uuch ti le galileailooba,

uuch-
tiob wa tumen maas j-keban
m

aakoob ke u maasil galileailoo-
bo? 3 Ma, ma beyi, baaxe wa
ma ta kexik a tuukuleexe, yaan
xan a l

aaj xuulsaaleex. 4 Le
dieciocho m

aakoob xan k

imoob
le ka l

uub u torreil Siloam tu
y

ookoloobe, a tuklikeexe le
baax

uuchtiobo, ku yeesik wa
maas yaab u siipiloob ke tu-
l

aakal u kajn

aaliloob Jerusal

en?
5 Ma, ma beyi, baaxe wa ma ta
kexik a tuukuleexe, yaan xan a
l

aaj xuulsaaleex jeex

uuchik u
xuulsaaltiobo.
6 Tsoole tu yaalajtiob le ket-
taana: Junt

uul m

aake u pak-
maj kaach junk

uul higuera tu
k

uuchil u pakal uva, ka bin u
yil wa yaan u yiche mix jun-
p

eel tu kaxti. 7 Ka tu yaalaj

ti le m

aax meyajtik le k

uuchi-
lo: Ile, tsook

ooxp

eel jaab k

aa-
jak in taal in wil wa yaan u
yich le higueraa, baale mix jun-
p

eel u yich in wile. K

uulchak-
te! Tumen wa mae le luumo ma
tu p

aajtal u meyaj utiaal yaanal
Lu 12:591 Lit.: cuadrante, lela junp

eel
chan taakin jach junp

it u tojol. Ilaak
Tip. 11.
LUCAS 12:5013:7 U jaatsal familia. Kex a tuukuleex. Higuera 132
baal. 8 Le m

aako tu yaalajti:
In tsuulil, chaa u p

aatal xan te
jaaba utiaal ka in p

eeks u luu-
mil u bapach y

eetel ka in ts

aa
u ta baalche tu chuun le higue-
raa; 9 beyo wa ku yichankil
ken m

aanak kiine, maalob, baa-
le wa ma tu yichankile ka cha-
kik .
10 Ti junp

eel u kiinil Saba-

doe Jesuse t

aan kaach u kaan-
saj ti junp

eel sinagoga; 11 tee-

lo ti yaan kaach junt

uul koolel
tsook dieciocho jaaboob maa-
chak y

eetel beetaak u kojaantal
tumen junt

uul demonio; tsoole
le koolela wuutsul u paach y

ee-
tel junpuli ma tu p

aajtal u l

i-
kil. 12 Ka tu yilaj Jes

us le koo-
lelo, tu yaalajti: Koolel tsook u
lusaal le baax beetik a kojaan-
talo. 13 Tsoole ka tu ts

aaj u
kab y

ookol le koolelo, leti t

uu-
ne tu s

eebaanil toj waalaji, ka
joop u nojbeenk

uuntik Dios.
14 Baale u nojchil le sinago-
gao tumen kuuxilnajaan

uuchik
u tsaakal le koolel tumen Je-
s

us tu kiinil Sabadoo, k

aaj u
yaalik ti le yaabkach m

aakoo-
bo: Seis kiinoob yaan utiaal u
meyaj m

aak, te kiinoob t

uuna
kooteneex utiaal ka tsaakakeex,
baale ma a taaleex tu kiinil S

a-
bado. 15 Yuumtsil Jes

us t

uu-
ne tu n

uukajti, ka tu yaalaj:
J-kaap

eel icheex, tu kiinil Sa-

badoe, ma wa cada junt

uul ti
teexe ku wachik u yalak wa-
kax wa u yalak burro te k

uu-
chil tuux u kaxmaj utiaal ka u
bis u yuk jao? 16 Le oolale, le
koolel u hija Abrah

an tsook die-
ciocho jaaboob maachak tumen
Satanaso, ma wa t

uun maa-
lob

uuchik u j

aalkabtaal tu kii-
nil Sabadoi? 17 Ka tsook t

uun
u yaalik le baalooba, tul

aakal
le m

aaxoob pekmilo sen sulak-
chajoob, baale le yaabkach m

aa-
koobo sen kiimakchaj u y

ooloob
yoolal tul

aakal le nukuch baa-
loob tu beeto.
18 Le oolale, Jesuse seguernaj
u yaaliktiob: Ti baax ch

ikaan
u Reino Dios, wa y

eetel baax ken
in kete? 19 Ch

ikaan ti junp

eel
u neek mostaza1 chaab tumen
junt

uul m

aak, ka tu pakaj tu
parcela, le neek t

uuna k

aaj u no-
jochtal ka kuch tak u beetuba
junp

eel nojoch che, le ch

ichoob
t

uuno tu beetaj u kuob tu ka-
boob.
20 Jesuse tu kaa aalaj: Y

ee-
tel baax ken in ket u Reino Dios?
21 Bey jeex le levadura tu chaaj
junt

uul koolel utiaal u xaaktik
y

eetel diez kilos harina tak ka
l

ik tul

aakal le juucho.
22 Tsoole le t

aan u bin Je-
rusaleno, Jesuse m

aan kajal-
kaaj bey xan ti mejen kajtaliloob
t

aan u kaansaj. 23 Junt

uul
m

aak t

uune tu k

aatajti: Yuum-
tsil, junp

it wa le m

aakoob
ken u salvartubaobo?. Letie
tu yaalajtiob: 24 Beeteex tu-
l

aakal le ku p

aajtal utiaal a
wookleex ti le nuunut joona-
jo, tumen kin waalikteexe yaa-
be yaan u taaktal u yookloobi,
baale ma kun b

eeytal u beet-
koob. 25 Tsoole wa u yuumil
naj tsook u l

ikil u chot le joona-

jo, teexe yaan a p

aatleex waatal
t

aankab y

eetel yaan a koopeex
t

aan a waalikeex: Yuumtsil, jee-
kabttoon joonaj. Baale letie
yaan u yaalikteex: Ma in kaj

ooleexi. 26 Teex t

uune yaan
a waalikeex: Si toone kulajoon
Lu 13:191 Ilaak Tip. 16.
133 Koolel wuutsul u paach. Mostaza. Nuunut joonaj LUCAS 13:8-26
janal y

eetel ukul ta w

eetel, tsoo-
le kaansajnajech tu k

ookoch be-
jiloob k-kaajal. 27 Baale letie
yaan u yaalikteex: Ma in kaj

oo-
leexi. N

aachkuntabaex ti teen,
kasaan m

aakeex! . 28 Teelo ti
kan okoleexi y

eetel ti ken a ka-
racht a kojeex ken a wileex
Abrah

an, Isaak, Jacob y

eetel le
profetaob tu Reino Dioso, baale
teexe j

oosaaneex t

aankab.
29 Tsoole yaan u taal yaab
m

aakoob j-lakiniloob, j-chiki-
niloob, j-xamaniloob bey xan
j-noojoliloob, y

eetel yaan u kuta-
loob yiknal le mesa te tu Reino
Dioso. 30 Tsoole, ileex!, yaan
ti le m

aaxoob yanoob t

aanilo
yaan u p

aatloob tu tsook, y

ee-
tel yaan ti le yanoob tu tsooko
yaan u m

aanoob t

aanil.
31 Jach te s

uutuk jeelo jujun-
t

uul fariseoobe n

aatsoob yiknal
Jesuse ka tu yaaloobti: J

ooken,
xeen, tumen Herodese taak u
k

imskech. 32 Jesuse tu yaa-

lajtiob: Xeen a waaleex ti le
chomako:1 Ile! Bejlae t

aan in
j

oosik demonioob ti le m

aa-
koobo y

eetel t

aan in tsaki-
koob, bey xan s

aamal, baale tu
y

ooxp

eel kiine yaan u tsookol.

33 Ch

een baale, bejlae, s

aamal,
bey xan kaabeje yaan in cha-
jooltik in bin Jerusal

en, tumen
junt

uul profetae ma unaj u
k

imsaal paachil ti Jerusaleni.

34 Jerusal

en, Jerusal

en, teech
ka k

imsik le profetaob y

ee-
tel ka muruxtuntik le m

aaxoob
ku t

uuxtaaloob ta wiknalo...,
jayt

een tin w

ootaj in much-
k

int a paalal jeex u muchk

in-
tik u mejnil le x-nuk kaax y

aa-
Lu 13:321 Lela junp

eel clase baalche

yaan kaach tu kaajil Israel, kaj

oolaan
jach ma

noso.
nal u xiikoobo, baale teexe ma
ta w

ooteexi! 35 Ileex! A naji-
leexe yaan u x

uumpattaal. Kin
waalikteex: Junpuli ma ken a
kaa ileneex tak ken a waaleex:
Kiikitantaak le m

aax ku taal
tu kaaba J

eeobao! .
14
Junt

eenjeak tu kiinil Sa-
badoe, Jesuse ook janal tu
yotoch junt

uul ti u gobernantei-
loob le fariseoobo. Le fariseoob
t

uuno k

aaj u sen ilkoob baax
ku beetik. 2 Ile! Akt

aan ti le-
tie ti yaan kaach junt

uul m

aak
kojaan ti hidropes

a.1 3 Jes

us
t

uune taanaje ka joop u yaalik
ti le fariseoobo y

eetel ti le m

aa-
xoob jach u kaj

ooloob le Le-
yo: Maalob wa ka tsaakak
m

aak tu kiinil S

abado, wa ma?.
4 Baale mix m

aak aal mix baal.
Jes

us t

uune tu machaj le m

aako
ka tu tsakaj, tsoole ka tu yaa-
lajti ka xiik. 5 Jes

us t

uune tu
yaalajtiob: M

aax ichileex wa
ka l

uubuk junt

uul u paal wa jun-
t

uul u waakax ich cheen tu kii-
nil S

abado ma ken u j

oos tu s

ee-
baanil?. 6 Baale letiobe mix
baal p

aajchaj u n

uukikoob yoo-
lal le baalooba.
7 Jes

us t

uune ka tu ts

aaj
cuenta bix u y

eeyaal le maas
maalob k

uuchiloob tumen le
m

aaxoob invitartaanoobo, tu
yaalajtiob le kettaana: 8 Ken
u invitartech junt

uul m

aak ti u
kiinbesajil junp

eel tsookol bee-

le, ma a bin kutal ti le maas
maalob k

uuchilo, tumen ma
xaane letie u invitartmaj xan
junt

uul m

aak maas kaj

oolaan
ti teech; 9 tsoole wa ku taal ta
wiknal le m

aax invitarteexo y

ee-
Lu 14:21 Wa: edema, lela junp

eel ko-
jaanil ku beetik u chuupul u w

inklil
m

aak y

eetel ja.
LUCAS 13:2714:9 Herodese chomak. X-nuk kaax. Hidropes

a 134
tel ku yaaliktech: L

iken utiaal
ka kulak le m

aaka , teech t

uu-
ne y

eetel sulakil kan lukul tee-
lo utiaal ka xiikech te k

uuchil
yaan maas paachilo. 10 Baale
le ken invitartaakeche xeen
kutal te k

uuchil yaan maas paa-
chilo, tumen beyo ken taalak le
m

aax invitartecho yaan u yaa-
liktech: Amigo, m

aankech way
t

aanile. Bey t

uuno yaan a noj-
baalk

uuntaal tu t

aan tul

aakal
le m

aaxoob invitartaanoob xa-
no. 11 Tumen le m

aax ku noj-
baalk

uuntkubae yaan u mix-
baalk

uuntaal, baale le m

aax ku
mixbaalk

uuntkubae yaan u noj-
baalk

uuntaal.
12 Ka tsooke Jesuse tu yaa-
laj xan ti le m

aax invitarto: Le
ken a beet junp

eel janal wa jun-

p

eel cenae, ma a invitartik a

amigoob, a sukuunoob, a l

aak-
tsiloob mix le a vecinoob ayi-
kaloobo. Tumen ma xaane tu-
l

aak kiine letiobe yaan xan u
invitartikechoob, lela bey ka
u bootoobtech le baax ta bee-
to. 13 Baale ken a beet jun-
p

eel kiinbesaje invitart le

oo-
tsiloobo, le m

oochoobo bey xan
le ch

oopoobo; 14 beyo yaan u

kiimaktal a w

ool, tumen ti le-
tiobe minaan u modoil u boot-
koobtech. Baale yaanu bootaal-
tech le ken kaa kuxk

intaak le
m

aaxoob toj u kuxtaloobo.
15 Junt

uul ti le m

aaxoob xan
invitartaanoobo, le ka tu yuu-
baj le baalooba, tu yaalaj ti Je-
s

us: Kiimak u y

ool le m

aax kun
jaantik waaj tu Reino Dioso.
16 Jes

us t

uune tu yaalajti:
Junt

uul m

aake le ka tu bee-
taj junp

eel nojoch cenae tu invi-

tartaj yaab m

aakoob. 17 Le ka
kuch u yorail le cenao tu t

uux-
taj u palitsil u yaal ti le m

aa-
xoob invitartaanoobo: Koote-
neex tumen tsook u listok

intaal
tul

aakal le baaloobo. 18 Baa-
le cada junt

uul ti letiobe k

aaj u
kaxtik baal u yaaloob utiaal ma
u binoobi. Le y

aaxo tu yaalaj-
ti: Tin manaj junp

eel kool y

eetel
kaab

eet in bin in wile; kin k

aa-
tiktech ka a disculparten.
19 Ul

aake tu yaalaj xan: Tin
manaj diez wakaxoob1 utiaal u
buklaal luum y

eetel kaab

eet in
bin in wil wa maalob u meya-
joob; kin k

aatiktech ka a discul-
parten. 20 Ul

aake tu yaalaj
xan: T

aant u tsookol in bee-
le, le oolal ma tu p

aajtal in bin.
21 Le palitsil t

uuno suunaj yik-
nal u tsuulile, ka tu l

aaj tsolaj-
ti le baax aalaabtio. U yuumil
le naj t

uuno jach puuje ka tu
yaalaj ti u palitsil: Xeen tu s

ee-
baanil te noj bejoobo bey xan
tu nuunut bejiloob le kaajo ka
a taas le

ootsiloobo, le ch

oo-
poobo bey xan le m

oochoobo.
22 Ch

een pelak tsookik u beet-
ke, le palitsilo tu yaalaj: In
tsuulil, le baax ta waalo tsook
u beetaal, baale l

aayli yaan lu-
gar paatle. 23 Le tsuul t

uuno
tu yaalaj ti u palitsilo: Xeen te
bejoobo bey xan te tuuxoob ma
yaab u m

aan m

aako, y

eetel beet
u yookloob utiaal ka chuupuk in
wotoch. 24 Tumen kin waalik-
teex: Ti le xiiboob tin y

aax invi-
tarto mix junt

uul ken u t

uunt le
cena tin beeto .
25 Le t

aan u bin Jesuso, yaab-
kach m

aakoob xan ku binoob
tu y

eetel; letie tu sutubae ka
tu yaalajtiob: 26 Le m

aax ku
taal tin wiknal, baale ma tu
Lu 14:191 Lit.: cinco pares wakax.
135 Maalob k

uuchil. Invitart

ootsiloob. Cena LUCAS 14:10-26
pektik u taata, u maama, u ya-
tan, u paalal, u sukuunoob, u
kiikoob wa tak u kuxtale,1 ma
tu p

aajtal u beetkuba in disipu-
lo. 27 Le m

aax ma tu kuchik
u cheil u muyaj1 utiaal ka taa-
lak tin paache, ma tu p

aajtal
u beetkuba in disipulo. 28 Tu-
kulteex lela: M

aax ichileex wa
u k

aat u beet junp

eel torree
ma tu kutal t

aanil u tukult bu-
kaaj ken u tojoltti, ka u yil
wa jeel u ch

uukpajal u tojol ti
utiaal u tsooksike? 29 Wa ma
tu beetik lela, ma xaane ch

een
u chuunpakil ken u ts

aae, baale
ma kun p

aajtal u tsooksik; tu-
l

aakal t

uun le m

aaxoob kun
ilko, yaan u k

aajal u paasti-
koob, 30 t

aan u yaalikoob: Le
m

aaka tu k

aajsaj le torreo,
baale ma p

aajchaj u tsooksiki.
31 Tsoole wa junt

uul rey yaan
diez mil u soldadoob ku bin baa-
teel tu contra junt

uul rey yaan
veinte mil u soldadoobe, ma
wa tu kutal tsikbal t

aanil y

ee-
tel le m

aaxoob

aantko utiaal ka
u yil wa jeel u ganartik le baa-
telo bey xan wa maatan? 32 U
jaajile, wa ku yilik ma tu p

aajta-
le, mientras n

aachyaan le ul

aak
reyo, letie ku t

uuxtik junm

uuch
m

aakoob utiaal ka taanakoob
tu y

eetel, bey xan ka u yaaloob-
ti ma u k

aatoob baateli. 33 Le
oolal jach tu jaajil kin waalik-
tech: mix junt

uul ti teex jeel u
p

aajtal u beetkuba in disipulo wa
ma tu patik tul

aakal le baaloob
yaantio.
34 U jaajile, le taabo jach
maalob. Baale wa ku saatal u
ch

oochile, baax y

eetel ken
a suteex u ch

oochil? 35 Ma
Lu 14:261 Wa: almae. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A. 271 Ilaak Tip. 6.
patal mix utiaal le luumo mix
utiaal ka xaaktaak y

eetel u ta le
baalcheobo. Le oolal ku puulul
t

aankab. Le m

aax yaan u xikin
utiaal u yuubik taane, u yuub
lela.
15
Bey t

uuno, tul

aakal le
j-kam impuestoob y

eetel
le j-keban m

aakoobo seguernaj
u n

aatsloob yiknal Jes

us utiaal
u yuuboob u tsikbal. 2 Le oo-
lal le fariseoob y

eetel le escri-
baobo seguernaj u x-mukul taa-
noob t

aan u yaalikoob: Le
m

aaka ku kamik y

eetel kiimak

oolal le j-keban m

aakoobo y

ee-
tel ku janal tu y

eeteloob. 3 Je-
s

us t

uune tu yaalajtiob le ket-
taana: 4 Wa junt

uul ichileex
yaan cien u t

uulul u yalak ta-
man, ku saatal junt

uule, ma wa
tu patik le noventinueve u t

uulal
te desierto utiaal ka xiik u kaxt
le saatlo? 5 Ken u kaxte, ku
kiimaktal u y

ool y

eetel ku naak-
sik tu kel

eembal. 6 Tsoole ken
kuchuk tu yotoche, ku tanik u
amigoob bey xan u vecinoobe,
ku yaaliktiob: Kiimakchajak a
w

ooleex tin w

eetel tumen tsook
in kaxtik le in walak taman
saatal kaacho . 7 Kin waalik-
teexe maas yaan u yantal kii-
mak

oolal te kaan yoolal junt

uul
j-keban m

aak ku kexik u tuu-
kul ke yoolal noventinueve utsul
m

aakoob ma kaab

eet u kexik u
tuukuloobi.
8 Tsoole wa junt

uul koo-
lel yaan diez u p

eelal u taakinil
dracma1 ti, ku satik junp

eele,
ma wa ku tabik junp

eel l

am-
para, ku m

istik u yotoch y

ee-
tel ku xakaltik tubeel tak ken
u kaxte? 9 Ken u kaxt t

uune,
Lu 15:81 Junp

eel dracmae

ooli u tojol u
meeyjil junp

eel kiin. Ilaak Tip. 11.

LUCAS 14:2715:9 U tojol u suut m

aak disipuloil. Taman saatal 136
ku tanik u amigaob y

eetel u veci-
naob y

eetel ku yaaliktiob: Kii-
makchajak a w

ooleex tin w

eetel
tumen tsook in kaxtik le jun-
p

eel u taakinil dracma tin sataj

kaacho. 10 Bey xan kin waa-
likteexe, u angeloob Diose ku
kiimaktal u y

ooloob ken u kex u
tuukul junt

uul j-keban m

aak.
11 Ka tsooke tu yaalaj: Jun-
t

uul m

aake yaan kaach kaat

uul
u paalal. 12 Le maas chichano
tu yaalaj ti u taata: In yuum,
ts

aaten le bukaaj ken in tiaa-

lint ti le baaxoob yaantecho.
Le taatatsil t

uuno tu jatsajtiob
le baaxoob yaantio. 13 Ma
yaab kiinoob ti lelo, le paal
maas chichano tu molaj tu-
l

aakal le baaloob tsaabtio ka
bin t

aanxel luumil ti junp

eel
n

aanach kaaj, te t

uuno tu bi-
saj junp

eel kaakas kuxtal, ka tu

xuuxupaj le baaxoob tsaabtio.
14 Ka tsook u l

aaj xupke, yan-
chaj junp

eel jach nojoch wiijil

ti tul

aakal le luumilo, le xiipal
t

uuno k

aaj u m

aansik

ootsilil.
15 Yoolal lela yanchaj tak u bin
yiknal junt

uul ti u kajn

aaliloob
le luumo, ka t

uun t

uuxtaab u
kan

aant k

eekenoob tu kajtalil
le m

aako. 16 Le xiipala ku
taaktal kaach u jaantik u yooch
le k

eekenoobo; baale mix m

aak
ts

aaik baal u jaante.

17 Ka kaaj u yiike tu yaa-
laj: Bukaaj m

aakoob ku meya-
joob yiknal in taatae yaan yaab
waaj utiaal u jaantoob, baale te-
ne t

aan in k

imil y

eetel wiij wa-
ye! 18 Yaan in l

ikil utiaal ka
xiiken tu yiknal in taata, yaan
xan in waalikti: In yuum, tsook
in kebantal tu contra Dios1 y

ee-
Lu 15:181 Lit.: kaan.
tel ta contra. 19 Ma tin n

aaj-
matik u yaalaal a paalen. Bee-
ten jeex junt

uul ti a j-meyajoo-
be . 20 Leti t

uune l

ike ka
bin te tuux yaan u taatao. Des-
de n

aach u taale ilaab tumen u
taatae ka chaab

ootsilil ti; u taa-
ta t

uune bin

aalkabile, tu m

ee-
ke ka tu tsuutsaj. 21 Le xii-
pal t

uuno tu yaalajti: In yuum,
tsook in kebantal tu contra Dios
y

eetel ta contra. Ma tin n

aaj-
matik u yaalaal a paalen. Bee-
ten jeex junt

uul ti a j-meyajoo-
be. 22 Baale le taatatsilo tu
yaalaj ti u palitsiloob: S

eeb-
kunteex!, j

ooseex junp

eel cho-
wak nook, u maas maalobil, ka
a takeexti, y

eetel ts

aaex junp

eel
anillo tu kab bey xan xanab tu
yook. 23 Taaseex xan le chan
wakax polokk

intaano, k

imseex
ka k-jaanteex y

eetel kiimak-
chajak k-

ool. 24 Tumen le in
paala kimen kaachi, baale kaa
kuxlaji; saatal kaachi, baale
kaxtaabi. Ka t

uun k

aaj u kii-
makk

uuntik u y

ooloob.
25 Le u paal maas nojoch
t

uuno ti yaan kaach ich koole;
ka joop u bin u n

aatsal tu yiknal
le najo, tu yuubaj t

aan u y

uu-
chul paax y

eetel

ookot. 26 Ka
tu tanaj junt

uul ti le m

aaxoob
ku meyajoob te najo, ka tu
k

aatajti baax le ku beetaalo.

27 Letie tu yaalajti: A w

itsine
tsook u suut, a taata t

uune tu
k

imsaj le chan wakax polokk

in-
taano, tumen toj u y

ool

uuchik u
suut a w

itsin. 28 Baale letie

puuji y

eetel ma tu y

ootaj ookli.
Ka t

uun j

ook u taatae, ka joop
u sen aalikti ka okok. 29 Letie
tu yaalaj ti u taata: Tene

uuch
k

aajak in meyajtikech bey jun-
t

uul palitsile, y

eetel mix junt

een
137 Paal tu xuuxupaj u herencia. Kaaj u yiik LUCAS 15:10-29
p

aat ma in beetik baax ka waa-

likten, baale teche mix junt

een
ta ts

aajten junt

uul t

aankelem
chivo utiaal in jaant y

eetel in
amigoob. 30 Baale ch

een pe-
lak kuchik le a paal tu xuuxu-
paj1 y

eetel x-m

aanil kooleloob le
baaxoob yaantecho, ta k

imsaj u
jaant le chan wakax polokk

in-
taano. 31 Leti t

uune tu yaa-
lajti: In paal, teche mantats
way yanech tin wiknale, y

eetel
tul

aakal le baaxoob in tiaalo a
tiaal xan; 32 baale bejlae yan-
chaj baax oolal u kiimaktal
k-

ool, tumen le a w

itsina kimen
kaachi baale kaa kuxlaji, saatal
kaachi baale kaxtaabi .
16
Jes

us t

uune tu yaalaj xan
ti u disipuloob: Junt

uul
ayikal m

aake yaan kaach jun-
t

uul m

aak kan

aantik u ayika-
lil; le palitsil t

uuna taak u
pool, tumen ch

een bey u xuuxu-
pik le baaxoob yaan ti u tsuuli-
lo. 2 Taan tumen le tsuulo ka
aalaabti: Baax le kin wuuyik
u yaalaal ta woolala? Kub
cuenta ti bix tsook a meyajtik
le baaxoob yaanteno, tumen ma
tu p

aajtal u seguer a meyaj tin
wotoch. 3 Le j-kanan ayikalil
t

uuno k

aaj u tuklik lela: Baax
t

uun ken in beet bey tumen in
tsuulil yaan u lusikten in me-
yajtik le baaxoob yaantio? Mi-
naanten u muukil utiaal in p

aa-
nik luum, tsoole sulaken in
k

aat caridad. 4

Aan! In wojel
baax ken in beete, beyo ken lu-
saakten le meyajo, yaan u yantal
m

aaxoob jeel u kamkenoob tu
yotochoobe. 5 Ka t

uun k

aaj u
tanik a jujunt

uulil le m

aaxoob
paxmil u tsuulilo, ka tu yaalaj ti
Lu 15:301 Lit.: tu jaantaj.
le y

aax junt

uulo: Bukaaj a
paxmaj ti in tsuulil?. 6 Letie
tu yaalaj: Dos mil doscientos li-
tros1 u aceiteil oliva. Le palitsi-
lo tu yaalajti: Cha tu kaat

een
le u juunil a paaxo y

eetel ku-
len a j

aan ts

ibt mil cien litrosi .

7 Tsoole ka tu yaalaj ti le ul

aak
junt

uulo: Kux t

uun teech, ba-
jux a paxmaj?. Letie tu yaa-
laj: Cien costaloob1 trigo. Le
palitsilo tu yaalajti: Cha tu
kaat

een le u juunil a paaxo,
ka a ts

ibt ochenta costaloobi.

8 U tsuulil t

uuno tu yaalaj jach
maalob baax tu beetaj le j-ka-
nan ayikalilo, tumen kex kasaan
m

aake tuyeesaj jachyaanu naat
yoolal le baax tu beeto; tumen
u paalal le y

ookol kaaba1 yoolal
bix u tratartikoob u y

eet kiini-
loobe ku ch

ikpajal maas yaan u

naatoob ke u paalaloob le s

aasi-
lo.
9 Kin waalik xan teex: Me-
yajnakteex le ayikaliloob yaan
te y

ookol kaab utiaal a beet-
keex amigoobo, beyo ken p

aa-
tak minaanteex le ayikalilooba,
ka kaamkeex te k

uuchiloob mix
bikin kun xuulultiobo. 10 Le
m

aax ch

uukaan u y

ool ti baa-
loob mejentake ch

uukaan u y

ool
xan ti nukuch baaloob, le m

aax
ma ch

uukaan u y

ool ti baaloob
mejentake, ma ch

uukaan u y

ool
xan ti nukuch baaloobi. 11 Le
oolale wa teex ma ta weeskeex
ch

uukaan a w

ooleex ti le ayi-
kaliloob yaan te y

ookol kaaba,
m

aax t

uun kun kub

eentikteex
le maas maalob ayikaliloobo?
12 Tsoole wa ma ta weeskeex
Lu 16:61 Lit.: 100 batos. Junp

eel bato
kaache kex 22 litros. 71 Junp

eel cos-
tale ku bisik kaach 170 kilos. 81 Ilaak
Tip. 16.
LUCAS 15:3016:12 Kasaan j-kanan ayikalil. Ch

uukaan

oolal 138
ch

uukaan a w

ooleex ti le baa-
loob ma a tiaaleexo, m

aax t

uun
kun ts

aaikteex le baax a tiaalee-

xo? 13 Mix junt

uul j-koos ku
p

aajtal u meyajtik kaat

uul tsuu-
loob bey palitsile, tumen yaan
u pektik le junt

uulo y

eetel yaan
u yaabiltik le ul

aak junt

uulo,
wa yaan u suuktal yiknal jun-
t

uuli y

eetel yaan u n

aachtal ti le
ul

aak junt

uulo. Le oolale ma tu
p

aajtal a beetkabaex palitsil ti
Dios bey xan palitsil ti le ayika-
liloobo.
14 Le fariseoob t

uun jach uts
tu yichoob taakino, t

aan kaach
u yuubikoob tul

aakal le baaloo-
ba, y

eetel t

aan kaach u yutsik u
niob ti. 15 Le oolale, letie tu
yaalajtiob: Teexe ka waalikeex
tu t

aan u maasil jach maalob
m

aakeex, baale Diose u kaj

ool
a puksiikaleex, tumen baax jach
nojbaal tu t

aan w

inike pekbeen
tu t

aan Dios.
16 Le Ley y

eetel le Profe-
taobo xuul u profetizaroob tu
kiinil Juan. Desde t

uun te kiin
jeelo, k

aaj u tsikbaltaal u Reino
Dios bey maalob p

eektsile, lela
tul

aakal m

aak jach t

aan u yilik u
tiaalintik. 17 U jaajile maas
jeel u xuulul ti le kaan y

eetel ti
le Luumo, ke ka p

aatak ma u
b

eeytal junp

eel u chan letrail le

Leyo.
18 Tul

aakal m

aax ku divor-
ciarkuba ti u yatan y

eetel ku
tsookol u beel y

eetel yaanale
ku l

uubul ti adulterio,1 le m

aax
ku tsookol u beel y

eetel junt

uul
koolel u divorciarmuba ti u y

i-
chame ku l

uubul xan ti adulte-
rio.
Lu 16:181 Lela leti ken n

uupkeban-
chajak junt

uul xiib wa junt

uul koolel
tsokaan u beel.
19 Yaan kaach junt

uul ayi-
kal m

aak ku b

uukintik morado1
nook de lino, y

eetel s

aamsama-
le ku kiimakk

uuntik u y

ool y

ee-
tel maalob baaloob. 20 Baale
tu jool u yotoche suuk kaach
u paatal junt

uul m

aak ku k

aa-
tik caridad, u kaabae L

azaro;
letie llagado kaach u w

inklil,
21 y

eetel ku ts

iboltik kaach u
jaantik u p

uupuyal le baaxoob
ku l

uubul y

aanal u mesa le ayi-
kal m

aako. Tsoole tak le pee-
koob ku n

aatsloob kaach u l

ee-
tsoob le u yajiloobo. 22 Ka
m

aan kiine, le m

aak ku k

aat ca-
ridado k

imi, ka bisaab tumen le

angeloob tu ts

eel1 Abrahano.
Le ayikal m

aak xano k

ime
ka muuki. 23 Le ayikal m

aak
t

uuno le tiaan te Muknal1 t

aan
u sen muyajo, tu l

isaj u yiche
ka tu yilaj desde n

aachil Abra-
h

an bey xan L

azaro tu yiknal.
24 Le ayikal m

aak t

uuno taa-
naje ka tu yaalaj: Abrah

an,
in Yuum, chaten

ootsilil y

eetel
t

uuxt L

azaro u chul u punta u
y

aal u kab utiaal ka u s

iskunt in
waak, tumen t

aan in sen muyaj
ichil le k

aak ku sen t

oochbala.
25 Baale Abrahane tu yaalaj:
In paal, kaajakteche le ku-
xaanecho ta kamaj yaab baa-
loob maalobtak, baale L

aza-
roe ch

een muyajiloob tu kamaj.
Ch

een baale beoraa letie kii-
mak u y

ool tin wiknal, baale te-
che t

aan a muyaj. 26 Tsoole
ma ch

een lelo, beoraa tsook
u tsaabal junp

eel taamkach
cheen ch

uumuk ti tooneex, le
Lu 16:191 Lit.: p

urpura. Le colora yaan
yil y

eetel ayikalil, tsikbeenil y

eetel jalaa-
chil. 221 Lit.: tu tseem Abrah

an; lela
u k

aat u yaale jachyaabiltaan. 231 Lit.:

Hades. Ilaak Tip. 8.
139 Palitsil ti ayikalil. Ayikal m

aak, L

azaro LUCAS 16:13-26
oolal le m

aaxoob yanoob waye
y

eetel u k

aatoob bin ta wikna-

leexe, ma tu p

aajtal u beetkoob,
y

eetel le m

aaxoob yanoob tee-
lo ma tu p

aajtal u taaloob wa-
ye. 27 Le m

aak t

uuno tu yaa-
laj: Wa beyo, in Yuum, kin
k

aatiktech ka a t

uuxt L

azaro tu
yotoch intaata, 28 tumen yaan
cinco u t

uulul in sukuunoob,
utiaal ka u tsoltiob tubeel baax
unaj u beetkoob, utiaal beyo ma
u yookloob xan te tu k

uuchi-
lil muyaja. 29 Baale Abraha-
ne tu yaalaj: Si ti yaan Mois

es
y

eetel le Profetaob tu yiknaloo-
bo; u yuuboob le baax ku yaali-
koobo. 30 Le m

aak t

uuno tu
yaalaj: Beyo, in Yuum Abra-
h

an, baale wa ka l

ikik junt

uul
ti le kimenoob utiaal ka xiik
tu yiknaloobe, jach jeel u kexik
u tuukuloobe. 31 Baale letie
tu yaalajti: Wa ma tu yuubi-
koob Mois

es mix le Profetaobo,
kex ka l

ikik junt

uul wa m

aax
ichil le kimenoobo l

aayli ma ken
u chaob u keexel u tuukuloo-
be .
17
Jes

us t

uune tu yaalaj ti u
disipuloob: Ma tu p

aajtal
u beetaal mix baal utiaal ma u
beetaal u t

oochpajal mix m

aak.
Baale,

ootsil le m

aax ku beetik
u t

oochpajal m

aako! 2 Maas
maalob ti ka chuyk

intaak jun-
p

eel u nojoch tuunichil juuch tu

kaal y

eetel ka puuluk te k

aa-
n

aabo ke ka u beet u t

oochpa-
jal junt

uul ti le m

aaxoob beyoob
mejen paalaloobo. 3 Jach ila-
wileex baax ka beetkeex. Wa a
sukuun ku kebantal ta contrae,
beet u yilik ma maalob le baax
tu beeto; wa ku kexik u tuuku-
le, perdonarte. 4 Kex wa siete
u t

eenel ti junp

eel kiin keban-

chaj ta contra y

eetel siete u t

ee-
nel ku taal ta wiknal t

aan u
yaalik: Jach yaachajaan in w

ool
yoolal le baax tin beeto , kaa-
b

eet a perdonartik.
5 Le apostoloob t

uuno tu
yaaloob ti Yuumtsil: Beet u
maas nojochtal k-fe. 6 Yuum-
tsil t

uune tu yaalaj: Wa a fe-
jeex bukaaj jeex junp

eel u chan
neek mostazae jeel u p

aajtal a
waalikeex ti le nuxi chea: Joka-
ba ka a pakaba te k

aan

aabo, le-
ti t

uune yaan u beetik.
7 M

aax ti teex yaan junt

uul
u palitsil t

aan u meyaj ich k

aax
wa t

aan u kanan taman, ku yaa-
likti ken suunak tu meyaj: Koo-
ten way tu s

eebaanile ka ku-
lakech janal? 8 Baaxe m

aasa
ku yaalikti: Beet wa baax utiaal
in cenarte, y

eetel ts

aa a mandil
ka a j

aal in wooch; tsoole p

aat
u tsookol in janal, ken tsook-
ke teche jeel u p

aajtal a jaan-
le? 9 M

aasa ma ken u ts

aa u
diosbootikil ti u palitsil

uuchik
u beetik tul

aakal le baaxoob aa-
laan ka u beeto? 10 Teex xane
ken tsookok a beetkeex tul

aa-
kal le baax aalaanteexo, aaleex:
Toone palitsiloon mix baal
k-biilal. Le baax tsook k-beet-
ko letie baax unaj k-beetik kaa-
cho .
11 Le t

aan u bin Jes

us Jeru-
saleno, m

aan ch

uumuk ti Sa-
maria y

eetel Galilea. 12 Le
t

aan kaach u yokol ti junp

eel
chan kajtalilo ilaab tumen diez
m

aakoob yaan lepra tiob, baa-
le le m

aakooba n

aach p

aatoob
waatal. 13 Letiob t

uune kaam
taanajoobe, ka tu yaaloob: Je-
s

us, j-Kaansaj, chatoon

ootsi-
lil!. 14 Jesuse, le ka tu yiloo-
be, tu yaalajtiob: Xeeneex ka a
LUCAS 16:2717:14 Perdonar. Palitsiloon mix baal k-biilal 140
weesabaex ti le sacerdoteobo.
Le t

aan t

uun u binoobo, luk le
lepra tiobo. 15 Junt

uul ti le-
tiobe suunaj t

aan u kiiki-
tantik Dios jach kaam. 16 Tu
x

oolkabtuba tu t

aan Jesuse, ka
tu ts

aaj u diosbootikil ti; tsoo-

le le m

aak kaacha samarita-
no. 17 Jesuse tu yaalaj: Tu
diezil tsaakoob, m

aasa? Tuux
t

uun tsook le ul

aak nueve m

aa-
koobo? 18 Ch

een wa le m

aak
t

aanxel luumil suunaj u ts

aa
nojbeenil ti Diosa?. 19 Ka
t

uun tu yaalaj ti le m

aako: L

i-
ken ka xiikech; a feje tsook u
beetik a wutstal.
20 Junt

eenjeake k

aataabti
tumen le fariseoob baax kiin ken
taalak u Reino Dioso, ka t

uun tu
yaalajtiob: Ken taalak u Reino
Diose, ma tul

aakal m

aak kun il-
ki, 21 y

eetel mix m

aak kun aa-
lik: Ileex, way yane! , wa, Te
yano! . Tumen, ileex!, u Reino
Diose ch

uumuk ti teex yaan.
22 Ka t

uun tu yaalaj ti le di-
sipuloobo: Yaan u taal u kiinil
a ts

iboltik a wilkeex junp

eel ti
u kiiniloob u Paal m

aak, baale
ma ken a wileex. 23 Tsoole
yaanuyaalaalteex: Ileex, te ya-
no! , wa, Ileex, way yane! .
Ma a j

ookleex mix a bineex
tu paachoob. 24 Tumen jeex le
ch

aak ken l

eembalnak ku juul
u s

aasil desde ti u ts

eel le
kaan tak ti ul

aak u ts

eelo, bey
xan kun ch

ikbesbil u Paal m

aa-
ko. 25 Baale y

aaxe yaan u
m

aan ti yaab muyajiloob y

ee-
tel yaan u pektaal tumen le ge-
neraciona. 26 Tsoole jeex

uu-
chik tu kiiniloob Noee, bey xan
kun

uuchul tu kiiniloob u Paal
m

aako: 27 Le m

aakoobo t

aan
kaach u jaanloob, t

aan kaach u
yukuloob, t

aan kaach u tsookol
u beeloob y

eetel t

aan kaach u
tsooksaal u beeloob tak le kiin
ka ook No

e ichil le arcao, ka
t

uun taal le B

uulkabalo ka l

aaj
xuulsaabtiob. 28 Bey xan jeex

uuchik tu kiiniloob Lote: Le

m

aakoobo t

aan kaach u jaan-
loob, u yukuloob, u maanoob,
u koonoloob, u paakaloob y

ee-
tel u beetkoob najoob. 29 Baa-
le le kiin ka j

ook Lot ti u kaajil
Sodomae, k

aax k

aak y

eetel azu-
fre desde te kaano ka tu xuulsaj
ti tul

aakloob. 30 Bey xan kun

uuchul te kiin ken ch

ikbesaak
u Paal m

aako.
31 Te kiin jeelo le m

aax
tiaan y

oo naje, baale u nuuku-
loob tiaan ich naje, ma u
y

eemel u chaob; bey xan le m

aax
tiaan ich koole, ma u suut u
cha le baaxoob tu pataj paachi-
lo. 32 Kaajakteex u yatan Lot.
33 Jeel m

aaxak ka u yil u ka-
n

aantik u kuxtal1 utiaal ma u
peertike, yaan u peertik baale
jeel m

aaxak ka u peerte yaan
u salvartik. 34 Kin waalikteex:
Te

aakab jeelo ti kaat

uul m

aa-
koob chilikbaloob ti junp

eel ca-
mae junt

uule yaan u bisaal,
baale le ul

aak junt

uulo yaan
u paatal. 35 Ti kaat

uul koo-
leloob t

aan u juuchoob ti jun-
p

eelili molinoe junt

uule yaan
u bisaal, baale le ul

aak jun-
t

uulo yaan u paatal. 361
37 Letiob t

uune tu k

aatoobti:
Tuux t

uuni Yuumtsil?. Letie
Lu 17:331 Wa: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A. 361 Le ts

iboob ich griego
Westcott y

eetel Hort bey xan ul

aak

uuchben ts

iboob ku meyajoob utiaal u

suutul le Kiliich Ts

iboob ich Griegoo,

maatech u taaskoob le baax ku yaalik le
versiculoa.
141 Reino ch

uumuk ti teex. Jeex tu kiinil Lote LUCAS 17:15-37
tu yaalajtiob: Le tuux yaan u
w

inklil le kimeno ti ken u mu-

chuba xan le aguilaobo.
18
Jes

us t

uune tu yaalaj ti
u disipuloob junp

eel ket-
taan utiaal u yeesiktiob baax-
ten kaab

eet u oraroob mantats
y

eetel ma u xuulul u beetkoob,
2 tuyaalajtiob: Ti junp

eel kaa-
je yaan kaach junt

uul juez ma
u chaamaj saajkil ti Diosi y

ee-
tel maatech u yeesik tsiikil ti
mix m

aak. 3 Te kaaj xano
yaan kaach junt

uul koolel kimen
u y

ichami, letie ma tu xuu-

lul kaach u bin u yaal ti le jue-
zo: Ilawil ka beetaakten justicia
yoolal le baax ku yaalik le m

aax
takik in poolo. 4 Tu k

aajbale
le juezo ma tu y

ooti, baale ka
tsooke tu yaalaj ichil u puksii-
kal: Kex ma in chaamaj saaj-
kil ti Dios y

eetel kex maatech
in weesik tsiikil ti mix m

aake,
5 tumen le koolel kimen u y

i-
cham s

aamsamal u taal u moles-
tarteno, yaan inwilik ka beetaak
justicia ti, utiaal ma u seguer u
molestarken ka tak u n

aaks in
w

ool y

eetel le baaxoob ma tu
xuulul u k

aatko . 6 Yuumtsil
t

uune tu yaalaj: Uuyeex baax
tuyaalaj le juez kex kasaan m

aa-
ko! 7 Le oolale, Diose ma wa
maas jeel u beetik justicia ti le
m

aaxoob u y

eeymaj t

aan u k

aat

oolaloob ti leti bul kiin y

eetel
bul

aakab kex leti maatech u
n

aakal u y

ool ti letiobo? 8 Kin
waalikteex: Letie tu s

eebaanil
ken u yil ka beetaakteex justi-
cia. Baale ken kuchuk u Paal
m

aake, jach wa tu jaajil yaan u
kaxtik way Luum le fe beya?.
9 Ti jujunt

uul m

aakoob ku
tuklikoob jach toj u kuxtaloob
y

eetel ku taaskoob bey mix baa-
lil u maasil m

aakoobe, tu yaa-
laj le kettaan tioba: 10 Kaa-
t

uul m

aakoobe binoob orar te
temploo, junt

uule fariseo y

eetel
ul

aak junt

uulo j-kam im-
puesto. 11 Le fariseoo waalaje
ka joop u orar t

aan u yaalik lela:
In Dios, kin ts

aaiktech gracias
tumen ma beyen jeex le ul

aak
m

aakoob ku yookoloobo, le ma
toj u kuxtaloobo, le ku l

uubloob
ti adulterioo,1 mix tak jeex le
j-kam impuestoa. 12 Kin ayu-
nar kaat

een ti junp

eel semana
y

eetel kin ts

aaik u diezmoil tu-

l

aakal le baaxoob ku yantalte-
no. 13 Baale le j-kam im-
puestoo n

aach p

aat waatal
y

eetel ma u k

aat mix tak u

l

is u yich te kaano, baa-

xe t

aan kaach u loxik u tseem
t

aan u yaalik: In Dios, chaten

ootsilil, tumen j-keban m

aaken.
14 Kin waalikteex: Le m

aaka ka
suunaj tu yotoche ilaab maas
jach toj u kuxtal ti le ul

aak jun-
t

uulo, tumen tul

aakal le m

aax
ku nojbaalk

uuntkubae yaan u
mixbaalk

uuntaal, baale le m

aax
ku mixbaalk

uuntkubae yaan u
nojbaalk

uuntaal.
15 Le m

aakoob t

uuno k

aaj u
taaskoob u mejen paalaloob tu
yiknal Jes

us utiaal ka u ma-
choob, baale le disipuloobo le
ka tu yiloob lela k

aaj u keykoob
le m

aakoobo. 16 Ch

een baale
Jesuse tu tanaj le mejen paa-
laloob tu yiknalo, ka tu yaalaj:
Chaex u taal le mejen paa-
loob tin wiknalo, ma a katikeex
u beeloob. Tumen u Reino Dio-
se utiaal m

aakoob jeex letiobe.
17 Tu jaajil kin waalikteex: Le
Lu 18:111 Lela leti ken n

uupkeban-
chajak junt

uul xiib wa junt

uul koolel
tsokaan u beel.
LUCAS 18:1-17 X-kimen

icham y

eetel juez. U oraci

on fariseo 142
m

aax ma tu kamik u Reino Dios
jeex u beetik junt

uul chan paa-
le, junpuli ma kun ookli.
18 Junt

uul gobernantee tu
k

aataj ti Jes

us: Utsul j-Kaan-
saj, baax kaab

eet in beetik
utiaal in kamik kuxtal minaan
u xuul?. 19 Jesuse tu yaalajti:
Baaxten ka waalik utsen? Mix
m

aak uts, ch

een Dios. 20 Te-
che a wojel baax ku yaalik le
Leyo: Ma a l

uubul ti adulterio;
ma a k

imsik m

aak; ma a woo-
kol; ma a jaajk

uuntik baax ma
jaaji; ees tsiikil ti a taata y

eetel
ti a maama . 21 Leti t

uune
tu yaalaj: Tul

aakal lela desde
tin chichnil kin beetik. 22 Le
ka tu yuubaj Jes

us lela, tu yaa-
lajti: L

aayli yaan junp

eel baax
ku bineltik a beetke: Kon tul

aa-
kal le baaxoob yaantecho ka a
tox ti le

ootsiloobo, beyo yaan
u yantaltech ayikaliloob te kaa-
no; tsoole, kooten ka taalakech
tin paach. 23 Le ka tu yuubaj
lela, letie l

uub u y

ool tumen jach
ayikal kaachi.
24 Paktaab tumen Jesuse ka
aalaabti: Jach t

uun yaan u ta-
lamtal ti le m

aaxoob yaan taa-
kin tiob u yookloob tu Reino
Dioso! 25 U jaajile maas s

eeb
jeel u m

aan junt

uul camello
tu chan joolil junp

eel u p

uu-
tsil chuuye, ke ka okok jun-
t

uul ayikal m

aak tu Reino
Dios. 26 Le m

aaxoob uuyo tu
yaaloob: Wa beyo, m

aax t

uun
jeel u p

aajtal u salvarkubae?.
27 Letie tu yaalaj: Le baaxoob
ma tu p

aajtal u beetik w

inike
Diose jeel u p

aajtal u beetke.
28 Baale Pedroe tu yaalaj: Ile!
Toone tsook k-patik tul

aakal le
baaxoob yaantoon kaacho y

ee-
tel tsook k-taal ta paach.
29 Letie tu yaalajtiob: Tu jaajil
kin waalikteex: Mix m

aak tsook
u patik u yotoch, u yatan, u su-
kuunoob, u taataob wa u paala-
loob tu yoolal u Reino Dios,
30 wa ma u kamik u maas yaa-
bil te kiinooba, y

eetel te t

uum-
ben y

ookol kaabo,1 kuxtal mi-
naan u xuul.
31 Tsoole tu bisaj junp

aayil
le doce apostoloobo ka tu yaa-
lajtiob: Ileex! T

aan k-bin Je-
rusal

en, y

eetel yaan u b

eeycha-
jal tul

aakal le baax u ts

ibtmaj
le profetaob yoolal u Paal
m

aako. 32 Yaan u kuubul ti
le m

aakoob ma jud

oobo, yaan
u paastaal, yaan u poopochaal
y

eetel yaan u t

uubaal; 33 ken
tsookok u jaajatsaale yaan u
k

imsaal, baale tu y

ooxp

eel kii-
ne yaan u l

isaal. 34 Ch

een
baale letiobe ma tu naatoob
mix junp

eel ti le baalooba,
tumen taakaabtiob, y

eetel ma
tu naatoob le baax tu yaalo.
35 Le ka t

uun n

aats Jes

us tu
kaajil Jericoe, tu j

aal le bejo
ti kulukbal kaach junt

uul m

aak
ch

oop ku k

aat caridadi. 36 Le
m

aak t

uuna tumen tu yuubaj
t

aan u m

aan yaabkach m

aakoo-
be, k

aaj u k

aatik baax ku y

uu-
chul. 37 Ka aalaabti: T

aan u
m

aan Jes

us Nazaretil!. 38 Leti
t

uune, k

aaj u kaam aalik: Je-
s

us, u Paal1 David, chaten

ootsi-
lil!. 39 Le m

aaxoob ku binoob
t

aanilo k

aaj u sen aalikoobti ka
u mak u chi, baale letie k

aaj u
maas kaam aalik: U Paal Da-
vid, chaten

ootsilil!. 40 Jes

us
t

uune waalaji, ka tu yaalaj ka
taasaak le m

aak tu yiknalo. Le
ka tsook u n

aatsal le m

aak tu
Lu 18:301 Ilaak Tip. 16. 381 Ilaak u tso-
lajil Mt 1:1.
143 Gobernante. U joolil p

uuts. Yaan u k

imsaal LUCAS 18:18-40

yiknalo, Jesuse tu k

aatajti:
41 Baax a k

aat ka in beet-
tech?. Letie tu yaalaj: Yuum-
tsil, ka suunak u s

aasilil in
wich. 42 Jes

us t

uune tu yaa-
lajti: Suunak u s

aasilil a wich;
yoolal a feje tsook a wutstal.
43 Le m

aako tu s

eebaanil suu-
naj u s

aasilil u yiche ka joop u
bin tu paach Jes

us t

aan u noj-
beenk

uuntik Dios. Tul

aakal xan
u kajn

aaliloob le kaajo, ka tu yi-
loob lela, tu kiikitantoob Dios.
19
Jes

us t

uune ook Jericoe ka
m

aan te kaajo. 2 Te
t

uuno ti yaan kaach Zaqueoi;
le m

aaka u nojchil le j-kam im-
puestoobo, tsoole ayikal xan.
3 Letie u k

aat kaach u yil

m

aax le Jes

us ku yaalaalo, baa-
le tumen kabal u baakele ma
tu p

aajtal kaach u yilik Je-
s

us ichil le yaabkach m

aakoo-
bo. 4 Zaqueo t

uune

aalkabna-
je ka m

aan t

aanil y

eetel naak
tu kab junk

uul higuera utiaal
ka u yil Jes

us, tumen jach taay-
tak kaach u m

aan teelo. 5 Le
ka kuch t

uun Jes

us teelo, tu
l

isaj u yiche ka tu yaalajti: Za-

queo, s

eebkunte,

eemen, tumen
bejlae yaan in p

aatal ta wo-
toch. 6 Letie

eem tu s

eebaa-
nile ka tu kamaj y

eetel kiimak

oolal tu yotoch bey junt

uul uu-
labe. 7 Baale le m

aakoobo le
ka tu yiloob lela k

aaj u x-mukul
taanoob t

aan u yaalikoob: Le
m

aaka tu kub

eentuba tu yotoch
junt

uul j-keban m

aak. 8 Za-
queo t

uune waalaje ka tu yaa-
laj ti Yuumtsil: Yuumtsil, ile!,
t

aanchumuk ti le baaxoob yaan-
teno kin ts

aaik ti le

ootsiloobo,
y

eetel tul

aakal le baax tin woklaj
ti wa m

aax ikil aalaabik junp

eel
tuus tu contrae, kin sutik kan-
t

een u maas yaabil ti. 9 Je-
s

us t

uune tu yaalajti: Te kiina
tsook u taal salvaci

on y

ookol le
naja, tumen le m

aaka l

aayli xan
u paal1 Abrahane. 10 Tumen u
Paal m

aake taal u kaxt y

eetel u
salvart le m

aax saatal kaacho.
11 Tumen Jes

us naats ya-
nil kaach Jerusalene, le m

aa-
koob uuyik kaach u tsikbalo tu
tukloobe u Reino Diose yaan u
t

eek ch

ikpajal te s

uutuk jeelo,
le oolal Jesuse tu yaalajtiob jun-
p

eel kettaan. 12 Tu yaalajtiob:

Junt

uul m

aak s

ij ichil u familia
reyoobe, nukaaj viajar kaach ti
junp

eel n

aanach luumil utiaal ka
tsaabak u beet u reyil, ken
tsookke ku suut. 13 Letie tu
tanaj diez u palitsiloob, tu toxaj
diez minas1 tiobe ka tu yaalaj-
tiob: Meyajteexoob tak ken suu-
naken. 14 Baale tumen u y

eet
kaajaloob u pekmoobe, tu t

uux-
toob junjaats m

aakoob te luumil
tuux bino utiaal ka u yaaloob:
Toone ma k-k

aat ka u beet u re-

yil le m

aak t-

ookola.
15 Ka m

aan kiine, le ka
tsook u tsaabal u beet u reyi-
le, suunaje ka tu tanaj le pa-
litsiloob, ti m

aaxoob tu ts

aaj
le u taakinil platao, utiaal ka
u yoj

eelt bukaaj tu n

aajaltoob

uuchik u meyajtikoob le taa-

kino. 16 Taal t

uun le y

aax
junt

uulo ka tu yaalaj: Yuumtsil,
a minae tu n

aajaltaj diez minas.
17 Ka t

uun tu yaalajti: Jach
maalob baax ta beetaj utsul pali-
tsil! Tumen ta weesaj ch

uu-
kaan a w

ool ti junp

eel baax chi-

chane, kin ts

aaiktech autoridad
tu y

ookol diez kaajoob. 18 Ka
Lu 19:91 Ilaakutsolajil Mt 1:1. 131 Jun-
p

eel mina griega kaache 340 gramos u

aalil, y

eetel kutuklaale 100 dracmas u to-

jol. Ilaak Tip. 11.
LUCAS 18:4119:18 Ku kexik u tuukul Zaqueo. Kettaan: minas 144
tsooke, taal le u kaat

uulo, ka
tu yaalaj: Yuumtsil, a minae, tu
n

aajaltaj cinco minas. 19 Leti
t

uune tu yaalajti: Ti teech xa-
ne kin kubik cinco kaajoob.
20 Baale taal ul

aak1 junt

uule ka
tu yaalaj: Yuumtsil, jeel le mina
ta ts

aajtena, tin toaj y

eetel jun-
x

eet nooke ka tin l

isaj. 21 Le-
la tin beetaj tumen saajken ti
teech, tumen in wojel jach ts

i-
kech; ka bin a k

aat taakin tuux

ma a tsaamaj l

isbili, y

eetel ka
jooch tuux ma paakalnajechi.
22 Le rey t

uuno tu yaalajti: Ta
juunal ta takaj a pool, kasaan
palitsil. Wa a wojel jach ts

iken,
kin k

aatik taakin tuux ma tin

ts

aaj l

isbil y

eetel kin jooch tuux

ma paakalnajene, 23 baaxten
t

uun ma ta woksaj in taakin de
plata te bancoo? Beyo ken kuch-
kene tsook kaach in cobrartik
y

eetel u interesile.
24 Le rey t

uuno tu yaa-
laj ti le m

aaxoob waalakba-
loob teelo: Luseex le mina yaan-
tio ka a ts

aaex ti le m

aax yaan
diez minaso. 25 Baale letiobe
tu yaaloobti: Yuumtsil, ti le-
tie yaan diez minas!... 26 Kin
waalikteex: le m

aax yaantie
yaan u tsaabal u maasil ti, baa-
le le m

aax minaantie tak le bu-
kaaj yaantio yaan u lusaalti.
27 Tsoole, le in enemigoob ma
u k

aatoob ka in beet in reyil tu

y

ookoloobo, taaseexoob waye ka
a xoteex u y

uuloob tin t

aan .
28 Ka t

uun tsook u yaalik le
baalooba, Jesuse tu chajooltaj u
bin Jerusal

en. 29 Ka n

aats tu
kaajiloob Betfagu

e y

eetel Beta-
nia, te puuk ku kaabatik u Puu-
kil le Olivoobo, tu t

uuxtaj kaa-
Lu 19:201 C

odice Sina

tico sir

acoe ku
yaalik: le u tsook junt

uulo.
t

uul u disipuloob, 30 t

aan u
yaalik: Xeeneex te chan kaj-
talil ka wilkeexa, ken ookkeexe
yaan a wilkeex junt

uul t

aanke-
lem burro kaxaani, lela mix jun-
t

een naatak; wacheex ka a taa-
seex. 31 Baale wa yaan m

aax
ku k

aatikteex: Baaxten ka
wachikeex?, teexe unaj a waali-
keexti beya: Kaab

eet ti Yuum-
tsil . 32 Le m

aaxoob t

uuxtaa-
boobo binoobe ka tu yiloob le
t

aankelem burro jach jeex

uu-
chik u yaalaaltiobo. 33 Baale
le t

aan u wachikoobo, u yuu-
miloobe tu yaaloobtiob: Baax-
ten t

aan a wachikeex le t

aan-
kelem burroo?. 34 Letiobe tu
yaaloob: Kaab

eet ti Yuumtsil.
35 Ka t

uun tu bisoob le t

aanke-
lem burro yiknal Jesuso, ka tu
jayl

aantaj u nookoob tu y

ookol,
tsoole ka tu naaksoob Jesusi.
36 Jeex u bin u n

aatsal Je-
s

us Jerusalene, le m

aakoobo bey
xan u bin u jayl

aantik u nookoob
te bejo. 37 Ch

een pelak n

aa-
tsik te bej tuux ku y

eemel m

aak
ti u Puukil le Olivoobo, tul

aakal
le disipuloobo k

aaj u kiimaktal
u y

ooloob y

eetel u kiikitant-
koob Dios jach kaam yoolal tu-
l

aakal le nukuch baaloob tsook
u yilkoobo, 38 ka joop u yaali-
koob: Kiikitantaak le M

aax ku
taal bey Rey tu kaaba J

eeobao!
Nojoch jeetselil te kaano, y

eetel
nojbeenil te sen kaanal k

uuchi-
loobo!. 39 Baale jujunt

uul ti
le fariseoob yanoob ichil le yaab-
kach m

aakoobo tu yaaloobti:
J-Kaansaj, aal ti a disipuloob ka
u mak u chiob. 40 Baale Jesu-
se tu yaalaj: Kin waalikteex: Wa
letiob ma tu taanoobe, letie tuu-
nichoob kun taanoobo.
41 Le jach taaytak u yokol Je-
rusaleno, tu paktaj le kaajo
145 T

aankelem burro. Ook Jes

us Jerusal

en LUCAS 19:19-41
ka okolnaj tu yoolal, 42 t

aan u
yaalik: Wa teech, wa teech ka a
naat kaach le baaxoob yaan yil
y

eetel le jeetselilo bejlaa..., baale

beoraa tsook u taakaaloob ti a
wichoob. 43 Tumen ta w

ooko-
le yaan u taal kiinoob tuux le
m

aaxoob pekmilecho yaan u pa-
kikoob ta bapach cheob yaan u
puntaob y

eetel yaan u baate-

loob ta contra, 44 yaan u pul-
kechoob luum pate y

eetel a paa-
laloob, ti teche ma ken u patoob
tuunich y

ookol tuunich tumen
ma ta naataj baax kiin ka m

aan
ilbil baax ka beetki.
45 Ka t

uun ook te temploo ka
joop u j

oosik le m

aaxoob ku koo-
noloobo; 46 letie tuyaalajtiob:
Le Kiliich Ts

ibo ku yaalik: In
wotoche yaan u yaalaalti u na-
jil oraci

on, baale teexe tsook a
sutkeex u k

uuchilil u taakikuba
le j-ookoloobo.
47 Tsoole Jesuse s

aamsamal
u kaansaj kaach te temploo.
Baale le u nuuktakil le sacer-
doteob y

eetel le escribaob bey

xan u nuuktakil le kaajo t

aan
kaach u yilkoob bix jeel u k

ims-
koobe, 48 ch

een baale junpuli
ma tu kaxtikoob junp

eel bix
maas maalob jeel u beetkoobe,
tumentul

aakal le kaajo tiaanoob
kaach tu bapach utiaal u chen-
xikintikoobe.
20
Junt

eenjeak tiaan Jes

us te
templo t

aan u kaansik le
m

aakoob y

eetel t

aan u tsikbal-
tik le maalob p

eektsilo, n

aats
u nuuktakil le sacerdoteobo bey
xan le escribaob junm

uuch y

ee-
tel u nuuktakil le kaajo, 2 ka tu
yaaloobti: Aaltoon bix u p

aajtal
a beetik le baalooba wa m

aax
ts

aatech u p

aajtalil a beetkoob.
3 Jesuse tu n

uukajtiob: Teen
xane yaan in beetikteex junp

eel
k

aatchi. N

uukeexten: 4 M

aax
ts

aa p

aajtalil ti Juan utiaal u
ts

aaik okja, Dios1 wa le m

aa-
koobo?. 5 Letiob t

uune k

aaj u
tuklikoob tu baatsiloob t

aan u
yaalikoob: Wa k-aalik: Diose,
letie yaan u yaalik: Baaxten
ma ta creerteexi?. 6 Baale wa
k-aalik: Le m

aakoobo , tul

aakal
le kaajo yaan u muruxtuntikoon,
tumen oksaan tu tuukuloobe
Juane junt

uul profeta kaachi.
7 Ka t

uun tu yaaloob ma u yoj-
loobi. 8 Jes

us t

uune tu yaalaj-
tiob: Teenxane ma t

aaninwaa-
likteex bix u p

aajtal in beetik le
baalooba.
9 Ka t

uun k

aaj u tsikbal-
tik ti le m

aakoob le kettaana:
Junt

uul m

aake tu beetaj u pa-
kal uva ka tu ts

aaj alquilartbil ti
ul

aak m

aakoob utiaal u meyaj-
toob, tsoole ka j

ook viaje t

aan-
xel luumil. Teelo p

aat yaabkach
kiinoobi. 10 Baale ka kuch u
kiinile tu t

uuxtaj junt

uul pali-
tsil yiknal le m

aaxoob meyajti-
ko utiaal ka tsaabakti junjaats u
yich le paakalo. Le m

aakoob
t

uuno, ka tsook u sen jatskoo-
be tu chaajoob ubiny

eetel ma tu
ts

aajoob mix baal tii. 11 Baa-

le le u yuumil le paakalo tu kaa
t

uuxtaj ul

aak junt

uul palitsil. Le
palitsil xana jaajatsaabi, poopo-
chaabi, tsoole ka tojolchintaa-
bi y

eetel ma tsaab mix baal tii.

12 Kex beyo tu t

uuxtaj ul

aak
junt

uul palitsil tu yiknaloob, u
y

ooxt

uulo; le m

aakoobo tu loo-
biltoob xan le palitsila, tsoole ka
tu x

aakchintoob. 13 Ka t

uun
tu yaalaj u yuumil le paakalo:
Baax t

uun ken in beete? Yaan
in t

uuxtik in paal, le m

aax in
Lu 20:41 Lit.: kaan.
LUCAS 19:4220:13 J-koonoloob, templo. Tuux taal u p

aajtalil 146
yaabiltmo. Ma xaane jeel u yees-
koob tsiikil tie. 14 Le m

aaxoob
meyajtik le paakalo, ka tu yi-
loobe k

aaj u yaalikoob tu baa-
tsiloob: Lela letie m

aax kun
tiaalintik le herenciao; kooneex
k

imsik utiaal ka p

aataktoon le
herenciao. 15 Ka tsooke tu
j

oosoob paachil ti le pakal uvao
ka tu k

imsoob. Baax t

uun kun
beetbiltiob tumen u yuumil le
paakalo? 16 Letie ken taalake
yaan u k

imsik le m

aakooba y

ee-
tel yaan u ts

aaik le paakal ti
ul

aak m

aakoob utiaal ka u me-
yajtoobo.
Le m

aakoobo ka tu yuuboob
lela tu yaaloob: Mix bikin ka

uuchuk baal beyo!. 17 Baale

letie tu paktoobe ka tu yaalaj-
tiob: Baax t

uunu k

aat uyaal le
baax ts

ibtaana: Le tuunich ma

ootaab chaabil tumen le m

aa-
xoob beet le najo letie nojoch
tuunich y

eeyaab utiaal u chuun-

pakilo? 18 Tul

aakal le m

aax
kun l

uubul y

ookol le tuunicha
yaan u xeexetaal. Tu y

ookol xan
jeel m

aaxak ka l

uubuk le tuuni-
cha yaan u yaachal.
19 Le escribaob y

eetel u nuuk-
takil le sacerdoteob t

uuno tu
y

ootoob u machoob Jes

us te
s

uutuk jeelo, baale sajakcha-
joob ti le kaajo, tumen tu ts

aa-
joob cuentae ti letiob ku tuukul
kaach ka tu yaalaj le ket-
taana. 20 Ka tsook u jach il-
koob baax ku beetke, tu con-
tratartoob taakumbail jujunt

uul
m

aakoob, tsoole ka tu t

uuxtoob
utiaal ka u taasubaob bey utsul
m

aakoobe, bey xan utiaal ka u
beetoob u yaalik wa baax Jes

us
ka u ts

aa tuux u takikoob u pool,

bey t

uuno ka u kuboob ti le go-
biernoo y

eetel tu kab le goberna-

doro.1 21 Le m

aakoob t

uuna
tu k

aatoobti t

aan u yaali-
koob: J-Kaansaj, k-ojel ka waa-
lik u jaajil, maalob a kaan-
saj y

eetel ka kamik tul

aakal
m

aak, tsoole ka kaansik u jaa-
jil yoolal u bejil Dios: 22 Maa-
lob wa ka k-boot impuesto ti C

e-
sar, wa ma?. 23 Baale Jesuse
tumentu ts

aaj cuenta ch

eentaak
u t

uuntaal u y

oole, tu yaalajtiob:
24 Eeseexten junp

eel denario.1
M

aax ku ch

ikpajal teela y

eetel
m

aax kaaba ts

ibtaani?. Letio-
be tu n

uukoob: C

esar. 25 Le-
tie tuyaalajtiob: Jeelo, booteex
t

uun ti C

esar le baaxoob utiaal
Cesaro, baale ti Diose booteex
le baaxoob utiaal Dioso. 26 Le
m

aakoob t

uuno ma p

aajchaj u
beetkoob u yantal baax oolal
u takikoob u pool Jes

us yoolal le
baax tu yaalo, baale tumen jach
jaak u y

ooloob yoolal le baax tu
n

uukajo, letiobe ma tu yaaloob
mix baali.
27 Ch

een baale jujunt

uul ti
le saduceoobo le m

aaxoob
ku yaalikoob ma kun kaa
kuxk

intbil le kimenoobo n

aa-
tsoob tu yiknale ka tu k

aatoobti
28 t

aan u yaalikoob: J-Kaansaj,
Moisese tu ts

ibtajtoon: Wa u
sukuun junt

uul m

aak ku k

imil
t

aanil ti u yantal u paalal u ya-
tane, le m

aaka kaab

eet u tsoo-
kol u beel y

eetel le atantsil utiaal

ka yanak u chiibal u sukuuno.
29 Yanchaj t

uun siete sukuun-
tsiloob; le y

aaxo tsook u beel,
baale k

im t

aanil ti u yantal u
paalal. 30 Bey xan

uuchik ti le
u kaat

uulo; 31 le u y

ooxt

uulo
tsook u beel xan tuy

eetel. Tul

aa-
kal t

uun le siete sukuuntsiloobo
Lu 20:201 Lit.: u p

aajtalil le gobernado-
ro. 241 Ilaak u tsolajil Mt 20:2.
147 Pakal uva, herencia. Denario. 7 sukuunoob LUCAS 20:14-31
bey xan tu beetiloobo, y

eetel k

i-
moob t

aanil ti u yantal u paa-
laloob. 32 Tu tsooke k

im xan
le koolelo. 33 Le ken kaa kux-
k

intaakoobe, m

aakalm

aak ti
letiob kun p

aatal y

eetel le koole-
lo? Tumen tu sieteil tsook u bee-
loob tu y

eetel.
34 Jesuse tu yaalajtiob: U
paalal le y

ookol kaaba1 ku tsoo-
kol u beeloob, 35 baale le m

aa-
xoob ku n

aajmatkoob le t

uum-
ben y

ookol kaab y

eetel ku
n

aajmatkoob u kaa kuxk

intaa-
loobo, ma kun tsookol u beeloob
te kiinoob jeelo. 36 Tsoole
ma xan kun k

imloob, tumen be-

yoob jeex le angeloobo; letiob xa-
ne u paalaloob Dios tumen
kaa kuxk

intaaboob.1 37 Baa-
le ti u kaa kuxk

intaal le ki-
menoobo tak Mois

es bey tu yee-
sil te tu tsikbalil le chan che
ku t

oochbal u k

aakile; teelo tu
yaale J

eeobae u Dios Abrah

an,
u Dios Isaak y

eetel u Dios Jacob.

38 Letie ma u Dios kimenoo-
bi, baaxe u Dios m

aaxoob ku-
xaanoob, tumen utiaal letie tu-
l

aakal le m

aakooba kuxaanoob.
39 Le ka tu yuuboob lela, ju-
junt

uul escribaobe tu yaaloobti:
J-Kaansaj, jach maalob le baax
ta waalo. 40 Tumen mix jun-
t

uul ti letiob t

aab u beet ul

aak
k

aatchi ti Jesusi.
41 Ka t

uun tu yaalajtiob:
Baaxten t

uun le m

aakoobo ku
yaalikoobe le Cristoo u paal Da-
vid? 42 Tumen tak Davide tu
libroil Salmose ku yaalik: J

eeo-
bae tu yaalaj ti inYuumtsil: Ku-
len tin x-nooj kab, 43 tak ken
in ts

aa m

aaxoob pekmilech
bey k

aanche utiaal a wookoo-

Lu 20:341 Ilaak Tip. 16. 361 Wa: u paa-
lal le kaa kuxtalo.
be. 44 Teela Davide ku yaa-
lik Yuumtsil ti, le oolale, bix
t

uun u p

aajtal u yaalaal u paal?.
45 Tsoole le t

aan u yuubaal
u tsikbal tumen tul

aakal le kaa-
jo, Jesuse tu yaalaj ti le di-
sipuloobo: 46 Kan

aantabaex
ti le escribaob, m

aaxoob uts tu
taan u m

aanoob y

eetel u chowak
nookoob, u yutsultantaaloob te
k

iwikoobo, u kutaloob te si-

llaob yanoob t

aanil te sinago-
gaobo bey xan u kutaloob janal
te k

uuchiloob maas maalobtako.
47 Ku tokikoob xan le baaxoob
yaan ti le kooleloob kimen u y

i-
chamoobo y

eetel ku x

aantal t

aan
u beetkoob u oracionoob ch

een
utiaal ka ilaakoob. Letiobe maas
yaj bix kun juzgartbiloob.
21
Jes

us t

uune ka tu l

isaj u
yiche tu yilaj bix u jalke-
saal taakin tumen le ayikal m

aa-
koob te tu nuukuliloob le taakin
ku siibilo. 2 Teelo tu yilaj xan
junt

uul koolel

ootsil y

eetel ki-
men u y

icham, letie t

aan kaach
u jalkesik kaap

eel mejen taakin

jach junp

it u tojoloobi. 3 Je-
s

us t

uune tu yaalaj: Tu jaajil kin
waalikteex: Le koolel kimen u
y

ichama, kex

ootsile, maas yaab
taakin tu ts

aaj ke le tu jalkesaj
tul

aakal le u maasil m

aakoobo.
4 Tumen tul

aakal le m

aakooba
tu ts

aajoob ch

een le bukaaj tu
yalabtajtiobo, baale le koolela
ichil u y

ootsilile tu jalkesaj tu-
l

aakal le bukaaj yaanti utiaal u
kuxtalo.
5 S

aam t

uun ti lelo, le t

aan
u taan jujunt

uul m

aakoob ti bix
jatsutsk

intaanil le templo y

eetel
jatsuts tuunichoob bey xan y

ee-
tel le baaloob s

ian utiaal Dio-

so, 6 Jesuse tu yaalaj: Tul

aa-
kal le baaxoob ka wilkeexa, yaan
LUCAS 20:3221:6 Yaan u kaa kuxtal kimenoob. U siibal viuda 148
u kuchul u kiinil ma kun pat-
bil tuunich y

ookol tuunich, tu-
l

aakal yaan u niikil. 7 Letiob
t

uune tu k

aatoobti: J-Kaan-
saj, jach baax kiin ken

uuchuk
le baalooba, y

eetel baax ch

ikulal
ken u yees nukaaj

uuchul tul

aa-
kal le baalooba?. 8 Jesuse tu
yaalaj: Kan

aantabaex utiaal ma
a tuusleex, tumenyaab m

aakoob
kun taaloob tin kaaba t

aan u
yaalikoob: Teen le Cristoo, y

ee-
tel: Tsook u n

aatsal le kiin aa-
laano. Ma a bineex tu paachoob.
9 Tsoole, ken a wuuyeex t

aan
uy

uuchul baatelt

aambaloob y

ee-
tel woochlant

aambaloobe, ma a
sajaktaleex. Tumen le baalooba
t

aanil yaan u y

uuchloob, baale
le u xuulo ma tu s

eebaanil kun
taali.
10 Jes

us t

uune tu yaalaj xan
tiob: Junp

eel kaaje yaan u l

ikil
tu contra ul

aak kaaj, y

eetel jun-
p

eel reinoe yaan u l

ikil tu con-
tra ul

aak reino; 11 yaan u sen
t

itkuba le luumo, yaan u yantal

pakbeen kojaaniloob y

eetel nu-
kuch wiijiloob ti jejel

aas tuu-
xoob; yaan xan u y

uuchul baa-
loob ken u beet u sen jaakal u
y

ool m

aak, y

eetel yaan u yantal

nukuch ch

ikulaloob te kaano.
12 Baale t

aanil ti u y

uu-
chul tul

aakal le baalooba, yaan
a chapachtaaleex y

eetel yaan a
maachleex utiaal ka kuubkeex
te sinagogaobo bey xan te car-
celoobo. Yaan xan a bisaaleex
tu t

aan reyoob y

eetel gobernado-
roob yoolal in kaaba. 13 Lela
yaan u ts

aaik tuux a waalikeex

baax ka creertikeex. 14 Le oo-
lale chatukleex ichil a puksiika-
leex ma ken a ensayarteex t

aa-
nil baax ken a waaleex utiaal a
defenderkabaex, 15 tumen te-
ne yaan in ts

aaikteex naatil bey

xan baax ken a waaleex,1 beyo
tul

aakal le m

aaxoob pekmileexo
ma kun p

aajtal u yaalikoob wa
ma jaaj baax ka waalikeexi, mix
kun p

aajtal u baateltaanoob ta
w

eeteleex. 16 Tsoole yaan tak
a kuubleex tumen a taataex, a
sukuuneex, a l

aaktsileex y

eetel
tumen a amigoex, y

eetel jujun-
t

uul ti teexe yaan a k

imsaaleex;
17 yaan xan a pektaaleex tumen
tul

aakal m

aak yoolal in kaaba.
18 Kex beyo, mix junk

uul u
tsootsel a pooleex kun j

uutul.
19 Wa ku ch

uukpajal a w

ooleexe
yaan a salvartik a kuxtaleex.1
20 Tsoole ken a wileex jelek-
bal le soldadoob tu bapach Jeru-
saleno, oj

eelteex tsook u n

aatsal
u kiinil u xuulsaalti. 21 Le
m

aaxoob t

uun yanoob Judeao,
p

uutskoob utiaal ka xiikoob te
puukoobo, le m

aaxoob ya-
noob ch

uumuk Jerusalene, luk-
koobi, y

eetel le m

aaxoob yanoob
tu j

aal le kaajo, ma u yookloobi;
22 tumen lelooba u kiiniloob u
beetaal justicia, utiaal ka b

eey-
chajak tul

aakal le baaxoob ts

ib-
taano. 23

Ootsil le kooleloob
embarazadaobo bey xan le t

aanu
tsaa chuuchoob te kiinoob jee-
lo! Tumen yaan u yantal nojoch
muyajil y

ookol le luuma, y

eetel
Diose yaan u castigartik le kaa-
ja; 24 yaan u k

imsaaloob y

ee-
tel espada y

eetel yaan kun bis-
bil utiaal palitsiltbil ti tul

aakal
le kaajoobo; Jerusalene yaan u
pepechaataal tumen le kaajoobo
tak kentsookok le kiinoob tsaan
ti le kaajoobo.
25 Yaan xan u yantal ch

iku-
laloob ti le Kiin y

eetel le Lunao
bey xan ti le estrellaobo, tsoole
Lu 21:151 Lit.: junp

eel chi. 191 Lit.:

alma. Ilaak Tip. 7A.
149 Tsook kiinoob. Chapachtajil. P

uutseneex LUCAS 21:7-25
u kajn

aaliloob le kaajoobo yaan
u muyajoob, tumen ikil u juum
y

eetel u puujul le k

aan

aabo ma
kenuyoj

eeltoob bix jeel u p

uuts-
loobe. 26 Le m

aakoobo yaan u
desmayaroob tumen jach saaj-
koob yoolal le baaloob kuyilkoob
ku taal u kiinil u y

uuchul way
Luume, tumen tak le baaloob
yanoob te kaan yaan u muukoo-
bo yaan u t

itaaloob. 27 Leti
t

uun ken ilaak u taal u Paal
m

aak ichil junp

eel m

uuyal y

ee-
tel p

aajtalil bey xan y

eetel nojoch
nojbeenil. 28 Baale ken k

aajak
u y

uuchul le baalooba toj waale-
neex y

eetel l

is a pooleex, tumen
tsook u n

aatsal u kiinil a j

aal-
kabtaaleex.
29 Ka tsooke tu yaalajtiob
junp

eel kettaan: Ileex le higue-

ra y

eetel le u maasil cheobo.

30 Ken a wileex t

aan u loolan-
kiloobe, teexe a wojleex tsook u
n

aatsal u kiinil u yichankiloob.1
31 Bey t

uun xano, ken a wi-
leex u y

uuchul le baalooba oj

eel-
teexe naats yanik u Reino Dios.
32 Tu jaajil kin waalikteex: Le
generaciona jach junpuli ma
kun m

aan wa ma y

aaxe yaan
u y

uuchul tul

aakal le baalooba.
33 Maas jeel u xuulul ti le kaan
y

eetel ti le Luumo ke ka p

aatak
ma u b

eeytal le baaxoob tsook in
waaliko.
34 Baale jach kan

aantabaex
utiaal ma u sen chuupul a puk-
siikaleex ikil u p

itm

aan a jaan-
leex, ikil u p

itm

aan a wukuleex,
bey xan yoolal u chiichnakiloob
le kuxtala, utiaal ma u bee-
tik u jaakal a w

ooleex ken
t

eek taalak le kiin ta w

ookoleex
ichil u chan s

uutuk 35 bey jun-
p

eel l

eeche. Tumen lela yaan u
Lu 21:301 Wa: jaajaalil.
taal y

ookol tul

aakal u kajn

aali-
loob y

ookol kaab. 36 Le oolale
ma a weenleex; k

aat

oolneneex
tul

aakal s

uutukil, utiaal ka b

ee-
yak a p

uutsleex ti tul

aakal le
baaxoob aalaan kun

uuchla, bey
xan utiaal ka p

aatkeex waatal tu
t

aan u Paal m

aak.
37 De kiin t

uune Jesuse ku
kaansaj kaach te temploo, baa-
le de

aakabe ku j

ookole, ku
bin p

aatal te puuk ku kaabatik

u Puukil le Olivoobo. 38 Jaats-
kab t

uune tul

aakal u kajn

aali-
loob le kaajo ku binoob kaach
te templo utiaal ka u yuuboob u
tsikbalo.
22
Le ma yaab u bin utiaal
u beetaal u Kiinbesajil le
Waajoob x-ma Levadurailo, le ku
kaabatik Pascuao, 2 u nuuk-
takil le sacerdoteob y

eetel le es-
cribaobo t

aan kaachu kaxtikoob
junp

eel bix maas maalob jeel u

k

imskoobe, baale saajkoob

kaach ti le kaajo. 3 Satan

as
t

uune ook tu puksiikal Judas, le
m

aax ku kaabatik Iscariote, jun-
t

uul kaach ti le doce aposto-
loobo. 4 Judas t

uune bin taan
y

eetel u nuuktakil le sacerdoteob

bey xan y

eetel u nuuktakil le
m

aaxoob kan

aantik le temploo,
ka tu tsikbaltaj tu y

eeteloob bix
maas maalob jeel u kubik Je-
s

us tu kaboobe. 5 Letiob t

uu-
ne jach kiimakchaj u y

ooloob
y

eetel tu yaaloob jeel u ts

aai-
koob u taakinil plata tie. 6 Ju-
dase tu yaalaj maalob, ka t

uun
k

aaj u kaxtik u s

uutukil utiaal u
traicionartik Jes

us le ken p

aatak
minaan le yaabkach m

aakoob tu
yiknalo.
7 Le ka kuch u kiinil u
jaantaal le waajoob x-ma levadu-
railo, u kiinil tuux ku k

imsaal
LUCAS 21:2622:7 Naats yanil Reino. Ma a weenleex. Judas 150
u baalcheil le Pascuao, 8 Je-
suse tu t

uuxtaj Juan y

eetel Pe-
dro t

aan u yaaliktiob: Xeeneex,
ka a beeteex u jaanlil le Pascua
utiaal k-jaanteexo. 9 Letiobe
tu k

aatoobti: Tuux a k

aat ka
k-beete?. 10 Letie tu yaalaj-
tiob: Ileex! Kenookkeex te kaa-
jo, yaan a wilkeex junt

uul
m

aak t

aan u bisik junp

eel p

uul
chuup y

eetel ja. Xeeneex tak te

naj tuux kun ooklo. 11 Teexe
yaan a waalikeex ti u yuumil le
najo: Le j-Kaansajo tu t

uuxtoon
k-aaltech: Tuux yaan le cuar-
to utiaal uulaboob tuux jeel u
p

aajtal in jaantik le Pascua y

eetel
in disipuloobo?. 12 Leti t

uu-
ne yaan u yeesikteex junp

eel nu-
xi cuarto yaan kaanal, tuux yaan
tul

aakal baax kaab

eeti. Ti t

uun
ka a beeteexi. 13 Letiob t

uu-
ne binoobe ka tuyiloob jach jeex

uuchik uyaalaaltiobo, ka tu bee-

toob u jaanlil le Pascuao.
14 Ka t

uun kuch u yorail
le kiinbesajo, letie kulaj yik-
nal le mesa y

eetel u apostoloobo,
15 ka tu yaalajtiob: Bukaaj in
ts

iboltmil in jaantik le Pascua

ta w

eeteleex t

aanil ti in muyajo!,
16 tumen kin waalikteex: Ma
ken in jaant tu kaat

een tak ken
b

eeychajak tul

aakal baal tu Rei-
no Dios. 17 Tsoole tu chaaj
junp

eel copae, tu ts

aaj gracias
ti Diose ka tu yaalaj: Chaex le-
la ka a m

aanseex ta baatsileex,
18 tumen kin waalikteex: Desde
bejlae ma ken in wuk tu kaat

een
u kaab le uvao tak ken kuchuk
u Reino Dios.
19 Tu chaaj xan junp

eel waaje,
tu ts

aaj gracias ti Diose ka tu xe-

taj, ka tu ts

aajtiob t

aan u yaalik:
Lela u k

aat uyaal inw

inklil kun
kubbil ta woolaleex. Ma u xuulul
a beetkeex lela utiaal a kaajsike-
neex. 20 Bey xan tu beetaj y

ee-
tel le copa ka tsook u jaanloobo,
ka tuyaalajtiob: Le copaa u k

aat
u yaal le t

uumben n

uuptaan ku
beetaal yoolal in kiikel kun wek-
bil ta woolaleexo.
21 Baale, ileex!, le m

aax kun
traicionartikeno u tsaamaj u kab
naats ti teen y

ookol le mesao.
22 U Paal m

aake t

aan u bin
jeel bix aalaanilo; baale

oo-
tsil le m

aax kun traicionartiko!.
23 Le apostoloob t

uuno k

aaj u
k

aatkoob tu baatsiloob jach

m

aax ichiloob taaytak u traicio-
nartik Jes

us.
24 Baale k

aaj xan u baa-
teltantikoob m

aax ichiloob
ku tuklaal leti u maas noj-
chil. 25 Baale letie tu yaalaj-
tiob: U reyiloob le kaajoobo
ku nojbaalk

uuntkubaob y

oo-
kol le m

aakoobo, y

eetel le m

aa-
xoob yaan autoridad tiobo ku
nojbaalk

uuntaaloob ikil u yaa-
laal jach ku beetkoob uts ti le
m

aakoobo. 26 Baale teexe ma
a beetkabaex beyo, baaxe le
m

aax maas nojoch ichileexo u
beetuba jeex le maas chichano,
le m

aax xan ku beetik u nojchile
u meyajt u maasil. 27 Tumen,
m

aakalm

aak u maas nojchil: le
m

aax j

aalik le janalo wa le ku
kutal jaanlo? Ma wa letie ku
kutal jaanlo? Baale tene ti ya-
nen ch

uumuk ti teex jeex le
m

aax ku j

aalik a woocheexo.
28 Baale teexe tsook a p

aat-
leex tin wiknal tak te s

uutuki-
loob t

aan u t

uuntaal in w

oolo;
29 jeex in Taata tsook u bee-
tik junp

eel n

uuptaan tin w

ee-
tele, tene kin beetik xan jun-
p

eel n

uuptaan ta w

eeteleex
utiaal u tsaabalteex junp

eel Rei-
no, 30 utiaal ka kulakeex janal
tin w

eetel tin Reino y

eetel ka
151 Pascua. Ookin Janal. T

uumben n

uuptaan LUCAS 22:8-30
kulakeex ti tronoob utiaal ka a
juzgarteex u doce chiibal Israel.
31 Sim

on, Sim

on, ile!, Sata-
nase tsook u k

aatik ka chaabak-
ti u sen t

itkeex jeex u beetaal ti

le trigoo. 32 Baale tene tsook
in k

aat

ool ta woolal utiaal
ma u saatal a fe; teech t

uune
ken suunakeche l

is u y

ool a su-
kuunoob. 33 Sim

on t

uune tu
yaalajti: Yuumtsil, tene jeel in
w

ootik bintaw

eetel te carcelo wa
tak te k

imilo. 34 Baale Jesu-

se tu yaalajti: Pedro, kin waa-
likteche bejlae ma kun kaay le
teel t

aanil ti awaalik

ooxt

een ma
a kaj

ooleni.
35 Jesuse tu yaalaj xan tiob:
Le ka tin waalajteex ka xii-
keex y

eetel ma a biskeex x-mu-

kub,1 mix s

aabukaan, mix
xanabe, m

aasa mix baal tu bi-
neltajteex?. Letiobe tu yaaloob:
Jaaj, mix baal!. 36 Ka t

uun
tu yaalajtiob: Baale beoraa, le
m

aax yaan u x-mukube u chae,
y

eetel u cha xan u s

aabukaan; le
m

aax xan minaan u espadae u
kon u nook utiaal ka u man jun-
p

eeli. 37 Tumen kin waalik-

teexe, le baax ts

ibtaana ti teen
kun b

eeychajal: Letie ilaab bey
junt

uul kaakas m

aake. Le baax
ts

ibtaan tin woolalo t

aan u
b

eeychajal. 38 Letiobe tuyaa-
loob: Yuumtsil, ile!, teela yaan
kaap

eel espadaob. Letie tu n

uu-
kaj: Yaan y

eetel lelo.
39 Ka j

ook t

uune, jeex suu-
kile bin tu Puukil le Olivoo-
bo; u disipuloob xane binoob
tu paach. 40 Ka kuchoobe tu
yaalajtiob: Orarneneex mantats
utiaal ma u t

uuntaal a w

oo-
Lu 22:351 Mejen bolsaob ku meyaj
kaach utiaal u bisaal taakin, oro, plata,
cobre wa ul

aak baaloob.
leex. 41 Leti t

uune n

aachchaj
junp

it ti letiobe,1 ka xolaje ka
joop u orar 42 t

aan u yaalik:
In Yuum, wa a k

aate lusten le
copaa. Baale ma u beetaal baax
in k

aat, baaxe beetaak baax a

k

aat. 43 Ka t

uun ch

ikpaj jun-
t

uul angele ka tu muukaan-
k

uuntaj u y

ool Jes

us. 44 Baale
letie tumen jach chiichnakcha-
jaan y

eetel yaachajaan u y

oole
k

aaj u maas orar y

eetel u jaa-
jil u y

ool; u k

ilkab xane suunaj

bey kiik ku ch

aajal te luumo.
45 Ka tsook u orare suunaj yik-
nal u disipuloob, ka tu yilaj t

aan
u m

uutsul u yichoob, tumen lu-
baan u muukoob yoolal yaayaj

oolal; 46 ka t

uun tu yaalajtiob:
Baaxten ka weenleex? L

ike-
neex y

eetel orarneneex mantats

utiaal ma u t

uuntaal a w

ooleex.
47 Le ma tsookok u taano,
ile!, taal yaabkach m

aakoob tee-
lo; t

aanil ti letiobe ti ku taal
kaach Judas, junt

uul ti le doce
apostoloobo, ka n

aats yiknal Je-
s

us utiaal u tsuutse. 48 Baale
Jesuse tu yaalajti: Judas, y

ee-
tel junp

eel tsuuts ka traicionar-

tik u Paal m

aak?. 49 Le m

aa-
xoob yanoob tu bapach Jesuso,
ka tu yiloob baax kun

uuch-
le tuyaaloob: Yuumtsil, k-x

ik-
chaktoob wa y

eetel le espadao?.
50 Junt

uul ti letiobe tu loobil-
taj u palitsil le u maas nojchil le
sacerdoteobo ka tu k

uulchaktaj
u x-nooj xikin. 51 Baale Jesu-
se tu yaalaj: Tsooki; lela tsook
u p

itm

aan. Ka tu p

eetskab-
taj u xikin le m

aako ka tu tsa-
kaj. 52 Jes

us t

uune tu yaalaj ti
u nuuktakil le sacerdoteobo, ti u
nojchil le m

aaxoob kan

aantik le
Lu 22:411 Wa: le bukaaj ku n

aachtal u
chiin m

aak y

eetel tuunicho.
LUCAS 22:31-52 Bis espadaob. Orarnaj Jes

us. U tsuuts Judas 152
temploo bey xanti unuuktakil le
kaaj taal u machoobo: J

ookeex
y

eetel espadaob bey xan y

eetel
cheob bey utiaal a taal a chukeex
junt

uul j-ookole?. 53 Le tiaa-
nen kaach s

aamsamal ta w

eete-
leex te temploo, ma ta mache-
neexi. Baale lela u s

uutukil
utiaal a beetkeex, y

eetel u s

uutu-
kil utiaal u gobernar le

eejochee-
nilo.
54 Letiob t

uune tu machoobe
ka tu bisoob tu yotoch u maas
nojchil le sacerdoteobo, baale
Pedroe k

aaj u bin chan n

aach
ti letiob. 55 Le ka tu taboob
k

aak ch

uumuk ti u t

aanka-
bil le naj y

eetel le ka kulajoob
tu bapacho, Pedroe ti kulukbal
kaach tu y

eeteloobe. 56 Baale
junt

uul ti le x-ch

uupalaloob ku
meyajoob teelo, tumen tu yilaj
ti kulukbal Pedro yiknal le k

aak
ku t

oochbalo, tu jach pakte ka
tu yaalaj: Le m

aaka ti yaan
xan kaach tu y

eetele. 57 Baa-
le Pedroe tu yaalaj ma jaaji:
Koolel, tene ma in kaj

ooli.
58 Ma s

aam ti lelo ilaab tumen
ul

aak junt

uul m

aake ka aalaab-
ti: Teche junt

uulech xan ti le-
tiobi. Baale Pedroe tu yaalaj:
Ma jaaji, w

inik. 59 Ka tsook
u m

aan kex junp

eel horae, ul

aak
junt

uul m

aake k

aaj u sen kaam
aalik: U jaajile le m

aaka ti yaan
xan kaach tu y

eetele, tumen le-

tie galileail!. 60 Baale Pedroe
tu yaalaj: W

inik, ma in wojel
baax ka waaliki. Te s

uutuk jee-
lo, le ma tsookok u taan Pedroo,
kaaynaj junt

uul teel. 61 Yuum-
tsile tu sutubae ka tu paktaj Pe-
dro; ka t

uun kaaj ti Pedro le
baax aalaabti tumen Yuumtsi-
la: T

aanil ti u kaay junt

uul teel
bejlae,

ooxt

een ken a waal ma a
kaj

ooleni. 62 J

ook t

uun Pe-
dro paachile ka joop u yokol y

ee-
tel yaayaj

oolal.
63 Le m

aakoob t

uun kan

aan-
tik Jesuso, k

aaj u sen paastikoob
y

eetel u jatskoob; 64 ku tsoo-

kol kaach u pixkoob u yiche,
ku k

aatkoobti: Wa profetaeche,
aaltoon m

aax lajech. 65 Y

ee-
tel seguernaj u yaalikoob yaab-
kach baaloob utiaal u pochkoob.
66 Ka t

uun s

aaschaje tu mu-
chuba u nuuktakil le kaaj, u
nuuktakil le sacerdoteob y

eetel
le escribaobo, ka tu bisoob Jes

us
utiaal ka juzgartaak te Sanedri-
no,1 ka tu yaaloob: 67 Wa
teech le Cristoo, aaltoon. Baa-
le letie tu yaalajtiob: Kex ka in
waalteexe, teexe junpuli ma ken
a creerteex. 68 Tsoole wa ka
in beetteex k

aatchiobe mix jun-

p

eel ken a n

uukeexi. 69 Baale
desde bejlae u Paal m

aake yaan
u kutal tu x-nooj kab Dios, le
m

aax yaan nojoch p

aajtalil tio.
70 Tul

aakloobe tu yaaloob:
Jeelo, teech wa t

uun le u Paal
Dioso?. Jesuse tu yaalajtiob:
Teex aalik de ke teen. 71 Le-
tiob t

uune tu yaaloob: Baax
biilal toon ul

aak m

aakoob utiaal
takik u pool? Tak toon tsook
k-uuyik le baax tu yaalo.
23
Tul

aakal t

uun le yaab-
kach m

aakoobo, l

ikoobe
ka tu bisoob Jes

us yiknal Pila-
to. 2 Ka joop t

uun u takikoob
u pool t

aanuyaalikoob: Le m

aa-
ka t-ilaj t

aan u puujsik le kaajo,
t

aan u yaalik ma unaj u bootaal
impuestoob ti Cesari y

eetel
t

aan u yaalik leti le Cristoo, jun-
t

uul rey. 3 Pilatoe tu k

aatajti:
Teech wa u Rey le jud

oobo?.
Jesuse tu n

uukajti: Teech aa-
lik. 4 Pilato t

uune tu yaalaj ti
Lu 22:661 Ilaak Tip. 16.
153 Bisaab Jes

us. Paastaabi. Sanedr

n. Pilato LUCAS 22:5323:4

u nuuktakil le sacerdoteob y

eetel
ti le yaabkach m

aakoobo: Mix
baal kaas kin wilik u beetmaj
le m

aaka. 5 Baale letiobe se-
guernaj u sen aalikoob: Le m

aa-
ka t

aan u puujsik le kaaj ikil u
m

aan kaansaj ti tul

aakal Judea,
desde Galilea tak waye. 6 Ka
tu yuubaj lela, Pilatoe tu k

aa-
taj u yuub wa galileail le m

aa-
ka. 7 Ka tu yoj

eeltaj ti u taal ti
le kaajoob yaan y

aanal u p

aajta-
lil Herodese, Pilatoe tu t

uuxtaj
yiknal Herodes, m

aax ti yaan xan
Jerusal

en te kiinoob jeelo.
8 Herodese le ka tu yilaj Jesu-
se, jach kiimakchaj uy

ool tumen
desde

uuch taakchajak u yilik,
desde ka tu yuubaj baax ku yaa-
laal tu yoolal, tsoole jach u k

aat
kaach u yil u beetik junp

eel ch

i-
kulal. 9 Ka joop t

uun u beetik
yaab k

aatchiob ti, baale Jesuse

mix baal tu n

uukajti. 10 Ch

een
baale u nuuktakil le sacerdoteob
y

eetel le escribaobo ma xuul u

waataloob utiaal u sen taki-
koob u pooli. 11 Herodes y

ee-
tel u soldadoobe, tu taasoob bey
mix baalil Jesuse ka tu ts

aa-
joob xan u b

uukint junp

eel ja-
tsuts nook utiaal u paastikoob;
ka tsooke Herodese tu yaalaj ka
bisaak tu kaat

een yiknal Pilato.
12 Bey t

uun k

aajik u biskuba Pi-
lato y

eetel Herodes desde te kiin

jeelo, tumen t

aanil ti u y

uuchul
lela, u pekmubaob kaachi.
13 Ka tsooke Pilatoe tu ta-
naj u nuuktakil le sacerdoteobo,
le gobernadoroobo bey xan u
kajn

aaliloob le kaajo, 14 ka tu
yaalajtiob: Teexe ta taaseex le
m

aaka tumen t

aan a waali-
keex ku puujsik le kaajo. Baa-
le, ileex!, tene ta t

aaneex
tsook in beetik k

aatchiob ti,
y

eetel tsook in wilik mix baal

kaas u beetmaj utiaal a takikeex
u pool. 15 Tak Herodes tu yilaj
mix baal kaas u beetmaj, le oo-
lal tu kaa t

uuxtaj waye; le beet-
ke, ilawileex!, ma u beetmaj mix
baal ka u n

aajmat u k

imsaali.
16 Le oolale yaan in castigar-
tik, ken tsookke kin j

aalkabtik.
171 18 Baale tul

aakal le
yaabkach m

aakoobo, k

aaj uyaw-
tikoob: K

ims le m

aaka, baa-
le j

aalkabt Barrab

as!. 19 (Ba-
rrabase junt

uul m

aak kalaan
c

arcel

uuchik u beetik u l

ikil
le m

aakoob tu contra le go-
biernoo y

eetel

uuchik u k

im-
sik m

aak.) 20 Pilatoe kaa taa-
naj y

eetel le m

aakoobo, tumen u
k

aat kaach u j

aalkabt Jes

us.
21 Letiob t

uune tu kaam aa-
loob: Baajak ti che! Baajak ti
che!. 22 Pilatoe tu yaalajtiob
tu y

ooxt

een: Baax kaasil t

uun
u beetmaj? Tene ma tin wilaj
wa yaan baax kaas u beetmaj ka
u n

aajmat u k

imsaali; nikaaj in
castigarte, ken tsookke kin j

aal-
kabtik. 23 Baale letiobe k

aaj
u sen yawatoob t

aan u k

aat-
koob ka baajak ti che; ka joop u
j

ookloob y

eetel baax u k

aa-
toob. 24 Pilato t

uune tu yaalaj
ka beetaak le baax ku yaalikoo-
bo: 25 Tu j

aalkabtaj Barrab

as,
le m

aax kaal c

arcel

uuchik u bee-
tik u l

ikil le m

aakoob tu con-
tra le gobiernoo bey xan

uuchik
u k

imsik m

aak. Baale tu kubaj
Jes

us tiob utiaal ka u beetoobti
le baax u k

aatoobo.
26 Le t

aan t

uun u biskoobo,
tu machoob xan Sim

on, junt

uul
Lu 23:171 Le ts

iboob ich griego West-

cott y

eetel Hort bey xan ul

aak

uuchben
ts

iboob ku meyajoob utiaal u suutul le

KiliichTs

iboob ichGriegoo, maatechu

taaskoob le baax ku yaalik le versiculoa.
LUCAS 23:5-26 Tu t

aan Herodes, Pilato. Aalaab ka k

imsaak 154
m

aak sijn

aal tu kaajil Cirene,
le t

aan kaach u kuchul te kaa-
jo, ka tu beetoob u kuchik le u
cheil le muyajo1 y

eetel ka
xiik tu paach Jes

us. 27 Tsoole
yaabkach m

aakoob ku binoob tu
paach, y

eetel yaan tak koole-

loob t

aan u bin u yokoloob y

ee-
tel t

aan u loxik u tseemoob,
tumen jach yaachajaan u y

oo-
loob tu yoolal. 28 Jesuse tu su-
tuba u pakt le kooleloobo ka tu
yaalajtiob: U paalaleex Jerusa-
l

en, xuuluk a wokoleex tin woo-
lal. Baaxe okolneneex ta woola-
leex bey xan yoolal a paalaleex;
29 tumen, ileex!, yaanukuchul u
kiinil u yaalaal: Kiimak uy

ool le
kooleloob ma p

aajchaj u yantal u
paalaloobo, le kooleloob ma yan-
chaj u chaambaloobo bey xan le
kooleloob ma tsaa chuuchnajoo-
bo!. 30 Leti t

uun ken k

aajak u
yaalik le m

aakoob ti le witsoo-
bo: L

uubkeex t-

ookol!, y

eetel
ti le puukoobo: Pixooneexi! .
31 Tumen wa bey u beetaal le
l

aayli

aak le cheo, baax t

uun
kun beetbil ken tijik?.
32 T

aan kaach u bisaal xan
kaat

uul kasaan m

aakoob utiaal
ka k

imsaakoob y

eetel Jes

us.
33 Le ka kuchoob te k

uuchil ku
kaabatik Baakel Poolo, baaj Je-
s

us ti che, y

eetel chuyk

intaab
xan le kasaan m

aakoobo, jun-
t

uule tu x-nooj, ul

aak junt

uu-
le tu x-ts

ik. 34 [Baale Jesu-

se t

aan kaach u yaalik: In
Yuum, perdonartoob tumen ma
u yojloob baax ku beetkoobi.]1
Tsoole le soldadoobo buulna-
joob utiaal u toxkoob u noo-
Lu 23:261 Ilaak Tip. 6. 341 Jujunp

eel

uuchben ts

iboobe ku taaskoob le taa-

nooba, baale yaan

uuchben ts

iboob
jach kamaan baax ku yaalikoobe, maa-
tech u taaskoob.
koob Jes

us. 35 Le m

aakoobo
waalakbal kaach u yiloob baax
ku y

uuchul. Baale le gobernado-
roobo k

aaj u paastikoob t

aan u
yutsik u niob y

eetel t

aan u yaa-
likoob: Tu salvartaj ul

aak m

aa-
koob; u salvartuba xan wa jaaj le-
ti le Cristo, le M

aax y

eeyaan
tumen Dioso. 36 Tak le solda-
doobo k

aaj u paastikoob ikil
u natskubaob u tichoob suuts
vino ti 37 t

aan u yaalikoob:
Wa teech u Rey le jud

oobo, sal-
vartaba. 38 Tsaab xan le ts

ib
tuy

ookola: Lela u Rey le jud

oo-
bo.
39 Baale junt

uul ti le kaakas
m

aakoob chuyk

intaaboob tu
ts

eelo k

aaj u paastik t

aan u yaa-
likti: Ma wa teech le Cristoo?
Salvartaba t

uun, ka a salvartoon
xan. 40 Baale keey tumen le
ul

aak junt

uul m

aako ka aa-
laabti: Ma wa ta chaik saajkil
ti Dios kex tumen tiaanech
xany

aanal le castigoa? 41 Too-
ne t

aan k-bootik tu ch

uukaa-
nil le baaxoob k-beetmo; baale
le m

aaka mix baal kaas u beet-
maj. 42 Tsoole tu yaalaj xan:
Jes

us, kaajsen ken ookkech ta
Reino. 43 Jes

us t

uune tu yaa-
lajti: Tu jaajil kin waaliktech
bejlae: Yaan a wantal tin w

eetel
te Para

soo.
44 Kex bey te hora seis1 t

uu-
no, t

eek

eejocheenchaj tul

aakal
y

ookol kaab, y

eetel bey p

aatik
tak te hora nueveo,2 45 tumen
tuup u s

aasilil le Kiino; u corti-
nail t

uun le temploo b

uuj tu
ch

uumukil. 46 Jes

us t

uune
kaam taanaje ka tu yaalaj: In
Yuum, ta kab kin kub

eentik in
Lu 23:441 Kex l

aas 12:00 ch

uumuk kiin.
Le hora kaacho ku k

aajal u xookol ken
t

ipik Kiin. 442 Kex l

aas 3:00 u ch

inil
Kiin.
155 U taal yaj

oolal. Ch

uumuk ti kasaan m

aakoob LUCAS 23:27-46
kuxtal.1 Ka tsook u yaalik le-
la, ka k

imi. 47 U nojchil le sol-

dadoobo,1 tumen tu yilaj le baax
tsook u y

uuchlo k

aaj u nojbeen-
k

uuntik Dios, y

eetel tu yaalaj:
Jaaj bak

aan, le m

aaka mi-
naan u siipil. 48 Tul

aakal le
yaabkach m

aakoob u much-
mubaob teelo, le ka tu yiloob tu-
l

aakal le baaxoob

uucho, suuna-
joob tu yotochoob t

aan u loxik
u tseemoob tumen yaachajaan
u y

ooloob. 49 Tsoole tul

aakal
le m

aaxoob kaj

ooltmil kaach
Jesuso ti waalakbaloob n

aache.
Bey xan le kooleloob taaloob
tu paach Jes

us desde Galileao, ti
waalakbaloob xani, y

eetel tu yi-
loob u y

uuchul le baalooba.
50 Yaan kaach junt

uul m

aak
uts y

eetel toj u kuxtal ku kaa-

batik Jos

e, m

aax t

aakaan ichil le
Sanedrino.1 51 Le m

aaka ma
t

aakpaj ichil le baaloob kaas-
tak tu chatukloob u beetkoobo.
Letie junt

uul m

aax sijn

aal Ari-
matea ti u luumil Judea, y

ee-
tel t

aan kaach u p

aatik u Reino
Dios. 52 Leti t

uune bin yik-
nal Pilatoe ka tu k

aataj u
w

inklil Jes

us. 53 Tu y

eemsaj u
w

inklil Jesuse ka tu tepaj y

ee-
tel junp

eel nook beetaan y

eetel
maalob lino,1 ka tu ts

aaj ti jun-
p

eel muknal chakaan ti tuu-

nich, tuux mix m

aak y

aax tsaab-
ki. 54 Tul

aakal lela tu beetaj
tu kiinil u l

iskuba m

aak utiaal
le Sabadoo, tumen jach taaytak
kaach u k

aajal le kiin jeelo.1
55 Baale le kooleloob taaloob
Lu 23:461 Wa: u muukil le kuxtalo.
Gr.: n

euma. Ilaak Tip. 7B. 471 Wa: cen-
turi

on; lela junt

uul comandante tsaan
100 soldadoob u nuukte. 501 Ilaak
Tip. 16. 531 Ilaak Tip. 16. 541 Wa: u
s

aasilil u

aakabil Sabadoe tsook u n

aa-
tsal.
y

eetel Jes

us desde Galileae, bi-
noob xane, ka tu yiloob le muk-
nalo y

eetel bix tsaanil u w

inklil
Jesusi. 56 Le koolelooba suu-
najoob utiaal u xaaktikoob kii-
bok x

iwoob y

eetel kiibok aceite.

Baale jeeloob xantu kiinil S

aba-
do jeex u yaalik le leyo.
24
Baale jach jaatskab tu
y

aax kiinil le semanao, le
kooleloobo binoob u bisoob te
muknal le kiibok x

iwoob tu
xaaktoobo. 2 Baale ka ku-
choobe tu yiloob lusaan le tuu-
nich yaan kaach tu jool le muk-
nalo. 3 Le ka ookoobe ma tu
yiloob u w

inklil Yuumtsil Je-

susi. 4 Te s

uutuk jach p

eek-
najaan u y

ooloob yoolal le
baax

uucho, t

eek ch

ikpaj kaa-
t

uul m

aakoob t

aan u l

eembal u
nookoob waalakbaloob tu yik-
naloob. 5 Le koolelooba jach
sajakchajoobe ka tu chinaj u yi-
choob. Le m

aakoob t

uuno tu
yaaloobtiob: Baaxten ka kax-
tikeex ichil le kimenoob le
M

aax kuxaano? 6 [Minaan
waye, tumen tsook u l

isaal.]1
Kaajakteex le baax tu yaalaj-
teex le tiaan kaach Galileao.
7 Letie tu yaale u Paal m

aake
yaan u kuubul tu kab le j-keban
m

aakoobo y

eetel yaan u baajal
ti che, baale tu y

ooxp

eel kii-
ne yaan u l

isaal. 8 Ka t

uun
kaaj ti le kooleloob le baaxoob u
yaalmaj Jesuso; 9 ka j

ookoob
ti le muknalo ka bin u tsikbal-
toob ti le once apostoloob tu-
l

aakal le baalooba bey xan ti u
maasil disipuloobo. 10 Le koo-
lelooba Mar

a Magdalena, Juana
Lu 24:61 Jujunp

eel

uuchben ts

iboobe
ku taaskoob le taanooba, baale yaan

uuchben ts

iboob jach kamaan baax ku

yaalikoobe, maatech u taaskoob.
LUCAS 23:4724:10 K

im Jes

us. K

aataab u w

inklil. Kuxaan 156

y

eetel Mar

a u maama Santiago.
Le u maasil kooleloob yanoob
kaach tu y

eeteloobo tu tsikbal-
toob xan ti le apostoloob le baax

uucho. 11 Baale letiobe ma

tu creertoob le baax tu yaalaj
le koolelooba, tumenutiaaloobe
bey junp

eel baal ma tu p

aajtal u
y

uuchle.
12 [Baale Pedroe l

ike ka bin

aalkabil yiknal le muknalo, ka

cheenebnaj ichile ch

een le noo-
koob ikil toobik Jes

us tu yilo. Le
ka luke jach jakaan u y

ool yoo-
lal le baax tsook u y

uuchlo.]1
13 Te kiin jeelo, kaat

uul ti
letiobe t

aan u binoob ti jun-
p

eel chan kajtalil ku kaaba-

tik Ema

us, lela kex once kil

o-
metros yanil kaach ti Jerusal

en.
14 Letiobe t

aan kaach u tsik-
baltikoob tu baatsiloob tul

aakal
le baaxoob tsook u y

uuchlo.
15 Le t

aan kaach u bin u tsik-
baloobo, n

aats Jesuse ka joop
u x

imbal tu y

eeteloob, 16 baa-
le ma p

aajchaj u kaj

ooltikoobi.
17 Letie tu yaalajtiob: Baax
le ka bin a tsikbaltikeex ta baa-
tsileexa?. Letiob t

uune waala-
joob; tu yichoobe ch

ikaan lu-
baan u y

ooloob. 18 Le disipulo
ku kaabatik Cleopaso tu n

uu-
kajti: Ch

een wa j

aan taaljaa-
nech kajtal Jerusal

en y

eetel
n

aach kajaanech ti u maasil, le
oolal ma a wojel baaxoob tsook
u y

uuchul Jerusal

en te kiinoo-
ba?. 19 Jes

us t

uune tu yaalaj-
tiob: Baaxoob t

uun?. Letio-
be tu yaaloobti: Le baaxoob
yaan yil y

eetel Jes

us, le nazareti-
lo; le m

aax tu yeesaj tu t

aan
Dios y

eetel tu t

aan le m

aa-
koob junt

uul nojoch profeta yoo-
lal le nukuch baaloob tu beetaj
Lu 24:121 Ilaak u tsolajil Lu 24:6.
y

eetel tu yaalo. 20 Letie kuub
tumen u nuuktakil le sacer-
doteob y

eetel le gobernadoroob
utiaal ka k

imsaak y

eetel ka
baajak ti che. 21 Toone t-tuk-
le letie m

aax y

eeyaan utiaal u
salvartik kaach u kaajil Israelo,
baale bejlae tsook

ooxp

eel kiin

uuchuk tul

aakal le baalooba.
22 Tsoole jujunt

uul kooleloob
yaan xan ichiloone tu beetoob
u jaakal k-

ool tumen jach jaats-
kabe binoob yiknal le muknalo,
23 baale ma tu yiloob u w

inklil
Jesusi, ka taaloobe tu yaaloob
yaan angeloob tu ch

ikbesuba-
tiob t

aan u yaalikoob kuxaan
bin Jes

us. 24 Tsoole jujunt

uul
xan ti le m

aaxoob yanoob t-

ee-
telo binoob yiknal le muknalo,
ka tu yiloob tul

aakal jach jeex
aalaabiktiob tumen le kooleloo-
bo, baale ma tu yiloob Jesusi.
25 Ka t

uun tu yaalajtiob:
M

aakeex minaan a naateex,
baaxten a puksiikaleexe xaan
u creertik tul

aakal le baaxoob tu
yaalaj le profetaobo? 26 Ma
wa kaab

eet kaach u muyajtik
Cristo le baalooba bey xan u ka-
mik le nojbeenil u n

aajaltmo?.
27 Ka t

uun k

aaj u tsoliktiob tu-
l

aakal le baaxoob ku yaalik le
Kiliich Ts

iboob tu yoolalo;
k

aaj y

eetel le baaxoob tu ts

ib-
taj Mois

es y

eetel le profetaobo.
28 Le ka n

aatsoob t

uun te
chan kajtalil tuux ku binoobo,
Jesuse tu beetaj bey maas n

aach
ku bine. 29 Baale letiobe tu
sen aaloobti ka p

aatak: P

aat-
kech t-

eetel tumen tsook u ch

i-
nil Kiin, taaytak u y

aakabtal.
Leti t

uune ook te najo ka p

aat
tu y

eeteloob. 30 Ka kulaj janal
tu y

eeteloobe tu chaaj le waa-
jo, tu beetaj junp

eel oraci

on,
157 Tu bejil Ema

us. Ku tsolik le Kiliich Ts

ibo LUCAS 24:11-30
tsoole tu xetaje ka tu toxajtiob.
31 Leti t

uun ka tu kaj

ooltoob
y

eetel ka tu ts

aajoob cuenta
m

aax leti, baale saat tu t

aan u
yichoob. 32 Letiob t

uune k

aaj
u yaalikoob tu baatsiloob: Ma
wa t-uuyaj bey t

aan u yelel
k-puksiikal le t

aan u taal u tsik-
bal t-

eetel te bejo, le t

aan u tso-
liktoon jach baax ku yaalik tu-
l

aakal le Kiliich Ts

iboobo?.
33 Te s

uutuk jeelo, l

ikoobe ka
suunajoob Jerusal

en; teelo tu
yiloob le once apostoloob mu-
chukbaloob y

eetel ul

aak disipu-
loobo 34 ka aalaabtiob: Le
Yuumtsilo jach tu jaajil tsook u
l

isaal y

eetel tsook u ch

ikbes-
kuba ti Sim

on!. 35 Le kaat

uul
disipuloob t

uuno tu tsikbaltoob
xan le baax

uuch le t

aan u bi-
noob te bejo, bey xan bix

uuchik
u kaj

ooltikoob Jes

us le t

aan u
xetik le waajo.
36 Le t

aan u taanoob ti le
baalooba, letie waalaj ch

uumuk
ti letiobe [ka tu yaalajtiob: Ya-
nakteex jeetselil.]1 37 Letiob
t

uune p

eeknaj u y

ooloob y

ee-
tel sajakchajoob, ka tu tukloob
junt

uul jaasaj

ool le ku yil-
koobo. 38 Le oolal tu yaalaj-
tiob: Baaxten ku p

eek a w

oo-
leex y

eetel ku kaap

eelchajal u
y

ool a puksiikaleex? 39 Ileex
in kaboob y

eetel in wookoob, ka
a wileex jach tu jaajil teen; ma-
cheneexi ka a wileex, tumen
junt

uul jaasaj

oole minaan u ba-
kel mix u baakel, jeex a wilkeex
yaanti tena. 40 [Le ka tu yaa-
laj lela tu yeesajtiob u kaboob
y

eetel u yookoob.]1 41 Baale
letiobe tumen jach kiimak u
y

ooloob y

eetel jakaan u y

ooloo-
Lu 24:361 Ilaak u tsolajil Lu 24:6.
401 Ilaak u tsolajil Lu 24:6.
be, l

aayli ma tu p

aajtal u creer-
tikoobe. Le oolale Jesuse tu
yaalajtiob: Yaan wa teex baal
jaantbil waye?. 42 Ka tsaab
junx

eet k

aatbil kay ti; 43 leti

t

uune tu chaaje ka tu jaantaj tu
t

aan u yichoob.
44 Ka tsooke tu yaalajtiob:
Lelooba letie baaxoob tin waa-
lajteex le tiaanen kaach ta w

ee-
teleexo; tin waalajteex yaan u
b

eeytal tul

aakal le baaxoob
ku yaalaal tin woolal tu Ley
Mois

es, tu ts

ib le profetaobo
bey xan te Salmoso. 45 Ka
t

uun tu jeekabtaj u tuukuloob
utiaal ka u naatoob baax u
k

aat u yaal le Kiliich Ts

iboo-
bo, 46 ka tu yaalajtiob: Bey
ts

ibtaanilo, le Cristoo yanili u

muyaj y

eetel yanili u l

isaal ichil
le kimenoob tu y

ooxp

eel kii-
no, 47 y

eetel tu kaabae yaan
u kaaytaal ka u kex u tuukul u
kajn

aaliloob tul

aakal le kaajoob
utiaal ka perdonartaakoobo. Le-
la yaan u k

aajal desde Jerusa-
l

en. 48 Teexe yaan a beetik a
j-jaajkunajileex ti le baalooba.
49 Tsoole, ileex!, yaan in t

uux-
tik ta w

ookoleex le baax u yaal-
maj u ts

aaik in Taatao, baale

teexe p

aateneex tu kaajil Jeru-

sal

en tak ken a kameex le
p

aajtalil ku taal ti le kaano.
50 Tsoole bisaaboob tak tu
kaajil Betania tumen Jes

us; tee-
lo letie tu l

isaj u kaboobe ka tu
k

aataj ti Dios ka xiik utsil tiob.

51 Le t

aan u beetik lela lusaab
ichiloobe ka joop u bisaal kaan.
52 Letiobe xolajoob utiaal u
yeeskoob tsiikil ti; ka tsooke
suunajoob Jerusal

en jach kii-
mak u y

ooloob. 53 Letiob t

uu-
ne mantats kaach ku binoob u
kiikitantoob Dios te temploo.
LUCAS 24:31-53 Saat tu t

aanoob. Kaa ch

ikpaji. Bin kaan 158

159
1

Uuchjeakil t

aanil ti u beetaal
tul

aakal baaloobe,1 le Taano
yanilie, le Taano ti yaan kaach
tuyiknal Diose, le Taan xan kaa-
cho junt

uul dios.2 2 Tu k

aajba-
le letie ti yaan kaach tu yiknal
Diose. 3 Tul

aakal le baaloobo
beetaaboob y

eetel u y

aantaj le
Taano, mix junp

eel baal beetaab

wa ma y

eetel u y

aantaji.
Le baax beetaab 4 y

eetel u
y

aantajo letie kuxtalo, le kuxtal
kaacho s

aasil utiaal le m

aa-
koobo. 5 Le s

aasil xano t

aan
u l

eembal ichil le

eejocheenilo,
baale le

eejocheenilo ma u tup
le s

aasilo.
6 Yanchaj t

uun junt

uul m

aak
t

uuxtaab utiaal ka taanak tu
kaaba Dios, u kaabae Juan.
7 Letie taal u yaal u jaajil yoo-
lal le s

aasilo, utiaal ka yanak u fe
tul

aakal m

aak yoolal le baax tu
yaalo. 8 Juane ma letie s

aasi-
lo, baale yanili kaach u yaalik u
jaajil yoolal le s

aasil jeelo.
9 Le jaajil s

aasil ku s

aasilkun-
tik tul

aakal m

aako, jach taaytak
kaach u taal way y

ookol kaabe.
10 Letie ti yaan kaach way y

oo-
kol kaabe, baale ma kaj

ooltaab
tumen le m

aakoobo, kex tumen
y

eetel u y

aantaj beetaab y

oo-
kol kaab. 11 Letie taal tu kaa-
jal, baale ma kaam tumen u
y

eet kaajaloobi. 12 Baale ti le

bukaaj m

aaxoob kamo tu ts

aaj-
tiob u p

aajtalil u kuchul u bee-
tubaob u paalal Dios, tumen le-
tiobe tu ts

aaj u fejoob ti leti.

13 Letiobe ma s

ijoob ti w

iniki,
Jn 1:11 Lit.: Tu k

aajbal. 12 Ilaak Tip. 3.
mix s

ijoob ch

een tumen bey tu
y

ootilak le m

aakoobo, wa tumen
bey tu y

ootilak xiibo, baaxe
tumen bey tu y

ootilak Dioso.
14 Le Taant

uuno kuchu bee-
tuba w

inikil1 y

eetel kajlaj ichi-

loon, t-ilaj u nojbeenil, junp

eel
nojbeenil jeex le ku ts

aaik jun-
t

uul taatatsil ti u junt

uulili paa-
lo. Letie chuup kaach y

eetel u
nojoch utsil Dios y

eetel man-
tats tu yaalaj u jaajil. 15 (Jua-
ne tu yaalaj u jaajil yoolal le Taa-
no, tu kaam aalaj: Le m

aax ku
taal paachil ti teno tsook u m

aan
t

aanil ti teen, tumen letie yani-
li t

aanil ti in s

ijile, lela jach le-

ti aale.) 16 Letie chuup kaach
y

eetel nojoch utsil bey xan y

ee-
tel jaajil, le oolale tul

aakloon ma
xuul k-kamik yaabkach utsiloo-
bi. 17 Tumen le Leyo tsaab tu
yoolal Mois

es, le nojoch utsil y

ee-
tel le jaajilo tsaab tu yoolal Je-
sucristo. 18 Diose mix junt

een
ilaak tumen mix m

aak. Baale
tsook u tsoololtoon bix leti
tumen le junt

uulili paalo; le jun-
t

uulili paal xano junt

uul dios
y

eetel ti yaantuyiknal le Taatao.

19 Lela letie baax tu yaalaj
Juan le ka t

uuxtaab sacerdoteob
y

eetel levitaob tu yiknal tumen

le jud

oob yanoob kaach Jerusa-

leno, letiobe tu k

aatoobti: Te-
che m

aaxech beya?. 20 Letie
tu yaalaj u jaajil, ma tuusna-
ji, tuyaalaj: Ma teen le Cristoo.
21 Letiobe tu k

aatoobti: M

aa-
xech t

uuni? El

asech wa?.
Ka tu n

uukaj: Ma, ma El

aseni.
Jn 1:141 Lit.: bak.
U TS

IIB
JUAN
JUAN 1:22-42 U meyaj Juan. U Taman Dios. Y

aax disipuloob 160

Teechwa le profeta aalaan kun
taalo?. Letie tu n

uukaj: Ma,
ma teeni!. 22 Letiob t

uune tu
kaa k

aatoobti: M

aaxech t

uu-
ni?, aaltoon utiaal ka p

aajcha-
jak k-aalik ti le m

aaxoob t

uux-
toono. Baax yaan a waal ta
woolal?. 23 Letie tu yaalaj:
Teen le m

aax ku yawat te de-
sierto t

aan u yaalik: Tojk

in-
teex u beel J

eeoba,1 jeel bix aa-

laabik tumen le profeta Isa

aso.
24 Le m

aakoob t

uuna letie fari-
seoob t

uuxtoobo. 25 Le oolale
tu k

aatoobti: Baaxten t

uun ka
tsaa okja wa ma teech le Cris-
too, mix El

as, mix Le Profetao?.

26 Juane tu n

uukajtiob: Tene
kin ts

aaik okja y

eetel ja. Ch

een
baale ch

uumuk ti teexe ti waa-
lakbal junt

uul m

aak ma a kaj

oo-
leexi, 27 letie m

aax ku taal
paachil ti teno, baale tene ma
in n

aajaltmaj in wachik u t

aa-
bil u xaanabi. 28 Le baalooba

uuch tu kaajil Betania,1 tul

aak u
ts

eel le Jordano, te tuux ku tsaa
okja kaach Juano.
29 Le ka s

aaschaj tul

aak kii-
ne Juane tu yilaj t

aan u taal Je-
s

us tu yiknal, ka t

uun tu yaa-
laj: Ileex, u Taman Dios, le
m

aax ku lusik u keban le y

oo-
kol kaabo! 30 Lela letie m

aax
oolal tin waalaj: Paachil ti tene
t

aan u taal junt

uul xiib tsook u
m

aan t

aanil ti teen, tumen letie
yanili t

aanil ti in s

ijile. 31 Mix
teen in kaj

ool kaachi, baale te-
ne taaljaanen tsaa okja y

eetel ja,
utiaal ka tsaabak kaj

ooltbil ti
u kajn

aaliloob Israel. 32 Juan
xane tu yaalaj: Tin wilaj u y

ee-
Jn 1:231 Ilaak Tip. 2. 281 Lela letie Be-
taniayaan tu lakinil le Jordano, ma letie
yaan naats ti Jerusaleno. Ilaak le mapa
yaan te y

aax t

aan juuno.
mel le kiliich muuk bey jun-
t

uul paloma te kaano, ka p

aat tu
y

ookol. 33 Mix teen in kaj

ool
kaachi, baale le M

aax t

uuxten
tsaa okja y

eetel jao, tu yaalaj-

ten: Jeel m

aaxak ka a wil u taal
le kiliich muuk tu y

ookol y

eetel
ku p

aatal tu y

ookolo, letie m

aax
ku tsaa okja y

eetel kiliich muu-

ko.1 34 Tene tsook in wilik
y

eetel jach tu jaajil t

aan in waa-
lik letie u Paal Dios.
35 Ka s

aaschaj tul

aak kiin, le
waalakbal Juan tu kaat

een y

eetel
kaat

uul u disipuloobo, 36 tu
yilaj t

aan u m

aan Jes

us tee-
lo, ka tu yaalaj: Ileex, u Ta-
man Dios!. 37 Le kaat

uul di-
sipuloobo, tu yuuboob baax tu
yaalaj Juane ka binoob tu paach
Jes

us. 38 Jes

us t

uune le ka tu
sutuba y

eetel le ka tu yilaj t

aan
u binoob tu paache, tu yaalaj-
tiob: Baax ka kaxtikeex?. Le-
tiobe tu yaaloob: Rab

(le taana
u k

aat u yaal, j-Kaansaj), tuux

ka p

aatal?. 39 Letie tu yaalaj-

tiob: Kooteneex ka a wileex.
Letiob t

uune binoob, ka tu yi-
loob tuux t

aan u p

aatal, ka p

aa-
toob tu yiknal te kiin jeelo; le-
la

uuch kex te hora diezo.1
40 Andr

es, u y

itsin1 Sim

on Pe-
droe, junt

uul ti le kaat

uul m

aa-
xoob tu yuuboob baax tu yaalaj
Juan y

eetel binoob tu paach

Jesuso . 41 Andrese, y

aaxe
tu kaxtaj Sim

on u sukuune, ka
tu yaalajti: Tsook k-kaxtik le
Mes

aso (lela u k

aat u yaale
Cristo). 42 Ka t

uun tu bisaj Si-
Jn 1:331 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16. 391 Kex l

aas 4:00 u ch

inil Kiin.
Le hora kaacho ku k

aajal u xookol ken
t

ipik Kiin. 401 Le taan ich griegoo

maatech u yeesik wa maas nojoch An-
dr

es ti Pedro wa maas chichan.
161 Natanael. Tsookol beel Can

a. Y

aax milagro JUAN 1:432:10

m

on tu yiknal Jes

us. Le ka ilaab
tumen Jesuse aalaabti: Teche
Simonech u paal Juan; teche
yaan a kaabataal Cefas (lela u
k

aat u yaale Pedro).

43 Le ka s

aaschaj tul

aak kii-
ne Jesuse taakchaj u bin Gali-
lea. Leti t

uun ka tu yilaj Fe-
lipe, ka tu yaalajti: Kooten tin
paach. 44 Felipe xane sijn

aal
Betsaida, le kaaj tuux u taal xan
Andr

es y

eetel Pedroo. 45 Feli-

pee tu kaxtaj Natanaele ka tu
yaalajti: Tsook k-kaxtik le
m

aak, le m

aax ti ts

ibnaj Moi-
s

es te Leyo bey xan le m

aax ti
ts

ibnaj le Profetaobo. Lela Jes

us
u paal Jos

e, le ku taal Nazareto.
46 Baale Natanaele tu yaalajti:
Jeel wa u yantal junt

uul jach
maalob m

aak tu kaajil Nazare-
te?. Felipee tu yaalajti: Koo-
ten ka awile. 47 Jesuse tuyilaj
t

aanu n

aatsal Natanael tuyikna-
le ka tu yaalaj: Ileex, le m

aaka
junt

uul israelita, junt

uul m

aak
jach tu jaajil maatech u tuus.
48 Natanaele tu yaalaj ti Jes

us:
Bix yanil a kaj

oolen?. Jes

us
t

uune tu n

uukajti: Tene tin wi-
lech t

aanil ti u tankech Felipe, le
kulukbalech kaach y

aanal le hi-
guerao. 49 Natanaele tu yaa-
lajti: J-Kaansaj,1 teche u Paa-
lech Dios, y

eetel teech u Reyil

Israel. 50 Jes

us t

uune tu yaa-
lajti: Ka ts

aaik a fe ti teen
tumen tin waalajtech tin wilech
y

aanal le higuerao? Yaan a wi-
lik baaloob maas nuuktak ti le
jeelooba. 51 Tsoole tu yaalaj
xan ti: Tu jaajil kin waalikteex,
yaan a wilkeex le kaan jeepajaa-
no y

eetel u angeloob Dios t

aan u
naakloob y

eetel t

aan u y

eemloob
tu yiknal u Paal m

aak.
Jn 1:491 Lit.: Rab

.
2
Tu y

ooxp

eel kiin t

uune, yan-
chaj junp

eel tsookol beel tu

kaajil Can

a, ti u luumil Galilea.
U maama Jesuse ti yaan kaach
te festejoo. 2 Jes

us y

eetel u di-
sipuloobe invitartaaboob xan tu
festejoil le tsookol beelo.
3 Le ka xuup le vinoo, u maa-
ma Jesuse tu yaalajti: Minaan
vino tiob. 4 Baale Jesuse tu
yaalajti: Koolel, baaxten ka
waalikten lelo?1 Ma kuchuk u
kiinil in weesik m

aaxeni.
5 U maamae tu yaalaj ti le m

aa-
xoob kumeyajoobo: Beeteex tu-
l

aakal baax ken u yaalteex.
6 Te t

uuno yaan kaach seis ti-
najaob beetaan y

eetel tuuni-
chi. Lelooba ku meyajoob kaach
utiaal u tsaabal ja utiaal u poi-
kuba le jud

oob jeex u yaalik le

ley yaantiobo; cada junp

eel tina-
jae jeel u bisik kaach kex cuaren-
ticuatro wa tak sesentis

eis litros
jae. 7 Jes

us t

uune tu yaalaj-
tiob: Chupeex y

eetel ja le tina-
jaobo. Letiob t

uune tu y

ichup-
toob. 8 Ka tu yaalaj xan tiob:
Beoraa j

ooseex junp

ite ka a bi-
seex ti le m

aax tsaan u yil le fes-
tejoo. Letiob t

uune tu bisoobti.
9 Le m

aax tsaan u yil le festejoo
ma u yojel kaach tuux chaab le
vinoo, ch

een le m

aaxoob j

oos le
ja u yojloob kaacho, leti t

uune
ka tu t

uuntaj le ja sutaan vinoilo,
tu tanaj le noviotsilo 10 ka tu
yaalajti: Tul

aakal m

aake y

aaxe
ku ts

aaik le maalob vinoo, y

ee-
tel ken k

aalchajak le m

aakoobo,
ku ts

aaik le ma maalobo; baale

teche ta wilaj ka yanak maalob
Jn 2:41 Lit.: Baax ti teen y

eetel ti
teech, koolel?. Lela junp

eel baax suuk u

yaalaal kaach utiaal u yeesik m

aak ma
de acuerdo y

eetel le baax ku yaalaalo.

JUAN 2:113:5 J-koonoloob. In l

is le temploa. Kaa s

ijil 162
vino tak beoraa. 11 Le y

aax
milagroa beetaab tumen Jes

us tu
kaajil Can

a ti u luumil Galilea, le
baax tu beeta tu yeesaj le p

aajta-
lil yaantio; udisipuloob t

uune tu
ts

aaj u fejoob ti leti.

12 Ka tsook u y

uuchul lela,
Jesuse bin y

eetel u maama, u y

i-
tsinoob bey xan y

eetel u disipu-
loob tu kaajil Capernaum, baale
ma yaab kiinoob p

aatoobi.
13 Le t

aan u n

aatsal kaach u
kiinil le Pascua ku beetik le
jud

oobo, Jesuse bin Jerusa-

l

en. 14 Te templo t

uuno tu yi-
laj yaan m

aakoob t

aan u kon-
koob wakaxoob, tamanoob y

eetel
palomaobi; tu yilaj xan le m

aa-
xoob ku kexkoob taakin kuluk-
baloob tu k

aancheobo. 15 Ka
tsook t

uun u beetik junp

eel chi-
cote y

eetel suume, tu tojolchin-

taj te templo tul

aakal le m

aa-
kooba pate y

eetel le tamanoobo
bey xan y

eetel le wakaxoo-
bo. Tu k

itchintaj xan u taakin

le m

aaxoob kexik taakino y

eetel
tuwalkesaj u mesaob. 16 Ka tu
yaalaj ti le m

aaxoob ku kon palo-
maobo: Luseex le baaloob tee-
la! Ma a sutkeex u yotoch
in Taata junp

eel k

uuchil utiaal
koonol!. 17 Ka t

uun kaaj ti u
disipuloob le baax ts

ibtaana:
In nojochyaabilaj yoolal a woto-
che yaan u tabik in w

ool.
18 Le jud

oob t

uuno ka tu yi-
loob lela tu yaaloobti: Baax
ch

ikulal ken a beet utiaal a

weesiktoon yaantech u p

aajtalil
a beetik le baalooba?. 19 Jesu-
se tu n

uukajtiob: Nikeex le tem-
ploa, ka in l

is ichil

ooxp

eel
kiin. 20 Le oolal le jud

oobo
tu yaaloob: Le temploa cuaren-
tis

eis jaaboob tu bisaj u l

isaal,
baale teche, ch

een ichil

ooxp

eel
kiin ken a l

ise?. 21 Baale le
ka taanaj ti le temploo, letie
t

aan kaach u taan ti u w

ink-
lil. 22 Le ka l

isaab ichil le ki-

menoobo, kaaj ti u disipuloob le
baax suuk kaachuyaalik Jesuso.
Ka t

uun tu creertoob le baax ku
yaalik le Kiliich Ts

ibo bey xan

le baax ku yaalik kaach Jesuso.
23 Baale le tiaan Jes

us tu kaa-
jil Jerusal

en tu kiinbesajil le Pas-
cuao, yaab m

aakoob tu ts

aaj
u fejoob ti u kaaba le ka
tu yiloob le milagroob tu beeto.
24 Ch

een baale Jesuse ku ka-
n

aantkuba kaach tiob tumen u
l

aaj kaj

ooloob, 25 tsoole ti le-
tie ma kaab

eet kaach mix m

aak
utiaal u jaajk

uuntik wa baax tu
yoolal le w

inikoobo, tumen le-

tie ku p

aajtal kaach u yilik baax
yaan tu puksiikal cada m

aak.
3
Yanchaj t

uun junt

uul fariseo
ku kaabatik Nicodemo, letie
junt

uul u gobernanteil le jud

oo-
bo. 2 Junp

eel

aakab t

uune le-
tie bin tu yiknal Jesuse, ka tu
yaalajti: J-Kaansaj, k-ojle teche
junt

uul j-kaansajech t

uuxtaa-
nech tumen Dios; tumen mix
m

aak jeel u p

aajtal u beetik le mi-
lagroob jeex le ka beetik wa mi-
naan Dios tu y

eetelo. 3 Jesu-
se tu yaalajti: Jach tu jaajil kin
waaliktech: Wa ma tu s

ijil m

aak
tu kaat

eene,1 ma tu p

aajtal u yi-
lik u Reino Dios. 4 Nicodemoe
tu k

aatajti: Bix jeel u p

aajtal
u s

ijil m

aak wa tsook u ch

ijle?
Ma tu p

aajtal u yokol tu kaat

een
tu jobnel u maama utiaal ka s

i-
jik, m

aasa?. 5 Jes

us t

uune tu
n

uukajti: Jach tu jaajil kin waa-
liktech: Wa ma tu s

ijil m

aak ti
ja y

eetel ti kiliich muuke, ma
Jn 3:31 Lit.: s

ijil ti kaanal.
163 Dios tu ts

aaj u Paal. S

aasil. Tu ts

aajoob okja JUAN 3:6-26

tu p

aajtal u yokol m

aak tu Reino
Dios. 6 Le m

aax sijn

aal ti w

ini-
ke, w

inik; le m

aax sijn

aal ti ki-
liich muuke, junt

uul u paal Dios.
7 Ma u jaakal a w

ool yoolal le
baax tin waalajtecha: Teexe unaj
a s

ijleex tu kaat

een. 8 Le ii-
ko ku suusutkuba jeel tuuxak u
k

aate y

eetel ka wuuyik u x

oob,
baale ma a wojel tuux u taali mix
tuux ku bini. Bey u y

uuchul xan
y

eetel tul

aakal le m

aaxoob ku s

ij-
loob ti kiliich muuko.
9 Nicodemoe tu k

aatajti:
Bix jeel u p

aajtal u y

uuchul le
baalooba?. 10 Jes

us t

uune tu
yaalaj utiaal u n

uukikti: Te-
che junt

uul j-kaansajech ti u
kaajil Israel, baale ma a wojel le
baalooba? 11 Jach tu jaajil
kin waaliktech: Toone k-taan ti
baaxoob k-ojel y

eetel k-aalik
le baaxoob tsook k-ilko, baale
teexe maatech a creertikeex le
baaxoob k-aaliko. 12 Wa ma ta
creertikeex le luumkabil baaloob
tin waalajteexo, bix jeel a creer-
tikeex le kaanilbeen baaloob
wa ka in waalteexo? 13 Tsoo-
le mix m

aak naakak te kaa-
no, baaxe ch

een le m

aax tsook
u y

eemel te kaano, u Paal m

aak.
14 Jeex

uuchik u l

isaal kaanal
le kaan tumen Mois

es te desier-
too, bey xan kun l

isbil kaanal u
Paal m

aak, 15 utiaal ka yanak
kuxtal minaan u xuul ti tul

aakal
le m

aaxoob ken u creertoobo.
16 Diose tumen jach u yaa-
biltmaj y

ookol kaabe tu ts

aaj u
junt

uulili Paal, utiaal beyo ma
u xuulsaal ti le m

aaxoob ken u
ts

aa u fejoob ti letio, baaxe ka

yanaktiob kuxtal minaan u xuul.
17 Tumen Diose ma tu t

uuxtaj
u Paal way y

ookol kaab utiaal
ka u juzgart y

ookol kaabi, baaxe
utiaal ka salvartaak y

ookol kaab
tu yoolal leti. 18 Le m

aax ku
ts

aaik u fe ti letie ma kun juz-

gartbil. Le m

aax minaan u feje
tsook u juzgartaal, tumen ma tu
ts

aaj u fe ti u kaaba u junt

uulili
Paal Diosi. 19 Lela letie baax
meyajnaj utiaal u juzgartaal w

i-
nikoobo: le s

aasilo tsook u taal
way y

ookol kaabe, baale le m

aa-
koobo ma tu yaabiltoob le s

aa-
silo, baaxe tu yaabiltoob le

ee-
jocheenilo, tumen le baaxoob ku
beetkoob kaacho l

aaj kaastak.
20 Tumen m

aax ku beetik baa-
loob kaastake u pekmaj le s

aa-
silo y

eetel ma tu taal tuux yaan

le s

aasilo, utiaal ma u ch

ikpajal
wa kaas le baaxoob ku beetko.
21 Baale m

aax ku beetik baa-
loob maalobtake ku taal tuux
yaan le s

aasilo, utiaal ka ch

ikpa-
jak t

aan u beetik baaloob maa-
lobtak jeex uts tu taan Diose.
22 Ka tsook u y

uuchul le baa-
looba, Jes

us y

eetel u disipuloobe
binoob tu mejen kaajiloob Judea;
te t

uuno Jesuse p

aat wa jay-
p

eel kiinoob tu y

eeteloobi, y

ee-
tel t

aan kaach u tsaa okja.
23 Baale Juane t

aan kaach u
tsaa okja tu kaajil En

on naats ti
u kaajil Salim, tumen teelo yaan
kaach yaab jai; le m

aakoob t

uu-
no seguernaj u taaloob utiaal ka
tsaabak u yokjaob; 24 tumen
te kiinoob jeelo Juane ma kaa-
lak carceli.
25 U disipuloob Juan t

uune
k

aaj u baateltaanoob y

eetel jun-
t

uul jud

o yoolal le u p

aatal m

aak
limpioil tu t

aan Dioso. 26 Ka
t

uun taaloob tu yiknal Juane
ka tu yaaloobti: J-Kaansaj, le
m

aak yaan kaach ta w

eetel te tu-
l

aak u ts

eel le Jordano, le m

aax
ti taanajeche, ile, t

aan u tsaa
JUAN 3:274:12 Noviotsil. Sicar, samaritana. Kuxaan ja 164
okja; tsoole tul

aakal le m

aa-
koobo t

aan u binoob tu yiknal.
27 Juane tu yaalaj: M

aake ma
tu p

aajtal u yantal mix baal ti,
wa ma Dios tsaamiltii. 28 Tak
teexe a wuuymeex in waalik: Ma
teen le Cristoo, ch

een t

uuxtaa-
ben t

aanil ti leti. 29 Le m

aax
ku tsookol u beel y

eetel le no-
viatsilo letie noviotsilo. Baale u
amigo le noviotsilo, wa ti waa-
lakbal y

eetel ku yuubik baax ku

yaalik le noviotsilo, ku sen kii-
maktal u y

ool tu yoolal. Le oolale
tene jach t

aaj kiimak in w

ool.
30 Letie yaan u seguer u yaabtal
u disipuloob, baale tene yaan u
seguer u p

ittal in disipuloob.
31 Le m

aax ku taal kaana-
le ti yaan y

ookol u maasile. Le
m

aax Luum u taale, luumka-
bil, y

eetel ku taan ti le baaloob

yaan way Luume. Le m

aax kaan
u taale ti yaan y

ookol u maasi-
le, 32 y

eetel ku taan ti le baa-

xoob tsook u yilik y

eetel tsook u
yuubiko, baale mix m

aak creer-
tik baax ku yaalik. 33 Le m

aax
tsook u creertik baax ku yaa-
lik Jesuse tsook u yilik jach
jaaj1 lela: Diose mantats ku yaa-
lik u jaajil. 34 Tumen Cristo,
le m

aax t

uuxtaan tumen Dioso,
ku taan ti le baaxoob ku yaa-
lik Dioso, tumen Diose ma ch

een
junp

it kiliich muuk ku ts

aai-
ki. 35 Le Taatatsilo u yaabilt-
maj le Paalo, y

eetel tsook u ku-

bik tul

aakal baal tu kab. 36 Le
m

aax ku ts

aaik u fe ti le Paa-
lo yaan u yantal kuxtal minaan
u xuul ti, le m

aax ma tu yuubik
u taan le Paalo ma ken u yil le
kuxtalo, baaxe u pujaanil Dios
kun p

aatal tu y

ookol.
Jn 3:331 Lit.: tsook u ts

aaik u sello ti.

4
Le ka tu ts

aaj cuenta Jes

us
tsook u yoj

eeltaal tumen le
fariseoob maas yaab m

aakoob ku
kaansik y

eetel ku ts

aaik u yok-
jaob ke Juane 2 kex u jaaji-
le Jesuse ma tu ts

aaik kaach u
yokja mix m

aak, baaxe u disipu-
loob beetik lela, 3 letie luk
Judeae ka bintu kaat

een Galilea.
4 Baale kaab

eet kaach u m

aan
tu luumil Samaria. 5 Le oolale
bin ti junp

eel kaaj ku kaabatik

Sicar, tu luumil Samaria, naats
ti le k

aax tu ts

aaj Jacob ti Jos

e
u paalo. 6 Teelo ti yaan kaach
le cheen beetaan tumen Jaco-
bo. Jes

us t

uune, tumen kaanaa-
ne kulaj tu ts

eel le cheeno. Lela

uuch kex te hora seiso.1

7 Te t

uuno junt

uul koolel ti u
luumil Samariae, taal u p

aayt ja.
Jesuse tuyaalajti: S

iten junp

it
ja in wuke. 8 (Baale u disipu-
loobe bijaanoob kaach te kaaj u
manoob baal u jaantoobo.)
9 Le koolel samaritanao tu yaa-
lajti: Baaxtenteche kex jud

oe-
che ka k

aatikten ja a wuke kex

tene samaritanaen?. (Tumen
le jud

oobo maatech u bisku-

baob y

eetel le samaritanoobo.)
10 Jes

us t

uune tu n

uukajti: Wa
ka a woj

eelt kaach baax ku s

ik
Dios, y

eetel m

aax le aaliktech:
S

iten junp

it ja in wuke, teche
tsook kaach a k

aatik ja ti letie,
leti t

uune jeel kaach u ts

aaik-
tech kuxaan jae. 11 Le koo-
lelo tu yaalajti: Yuumtsil, mi-
naantech mix junp

eel ch

ooy
utiaal a p

aaytik ja, tsoole taam
le cheeno, tuux t

uun ken
a cha le kuxaan ja ka waali-
ka? 12 Teche maas wa noj-
Jn 4:61 Kex l

aas 12:00 ch

uumuk kiin. Le
hora kaacho ku k

aajal u xookol ken t

i-
pik Kiin.
165 Adoraci

on kamaan. Ku suut disipuloob tu yiknal JUAN 4:13-34
chech ti k-

uuchben taata Jacob,
le m

aax pattoon le cheena, tuux
tu chaaj ja u yuk leti, u paa-
lal bey xan utiaal u yuk u waa-
kaxoob?. 13 Jesuse tu n

uukaj-
ti: Jeel m

aaxak ka u yuk u jail
le cheena yaan u kaa ukajtal.
14 Baale jeel m

aaxak ka u yuk
le ja ken in ts

aatio junpuli ma
kun kaa ukajtal, baaxe le ja ken
in ts

aatio yaan u suut bey jun-

p

eel u sayabil ja ichile, lela yaan

u sayabtal utiaal ka u ts

aa kuxtal
minaan u xuul. 15 Le koolelo
tu yaalajti: Yuumtsil, ts

aaten le
ja ka waaliko, utiaal ma in kaa
ukajtal mix in kaa suut in p

aayt
ja waye.
16 Jesuse tu yaalajti: Xeen,
tan a w

ichame ka taalakeex
waye. 17 Le koolelo tu yaalaj:
Minaan in w

icham. Ka t

uun tu
yaalaj Jes

us ti: Jaaj a taan,
minaan a w

icham. 18 Tumen
tsook u yantal cinco u t

uulal a
w

icham, baale le m

aax y

eetel
kajaanech bejlao ma a w

ichami.
Le oolal jach jaaj le baax ta waa-
lo. 19 Le koolelo tu yaalajti:
Yuumtsil, kin wilke teche jun-
t

uul profetaech. 20 K-

uuchben
l

aaktsiloobe tu adorartoob Dios
te puuka, baale teexe ka waali-
keexe tu kaajil Jerusal

en unaj u
adorartaal Dios. 21 Jesuse tu
yaalajti: Koolel, creert le baax
ken in waaltecha: Yaan u kuchul
u kiinile, mix te puuka mix tu
kaajil Jerusal

en ken a adorarteex
le Taatao. 22 Teexe ka ado-
rartikeex baax ma a kaj

oolee-
xi, baale toone k-adorartik baax
k-kaj

ool, tumen le salvaciono
yiknal le jud

oob ku k

aajalo.
23 Baale t

aan u taal u kiinil,
lela tsook tak u kuchul, le m

aa-
xoob jach tu jaajil t

aan u adorar-
tikoob le Taatao, yaan u adorar-
tikoob y

eetel kiliich muuk bey

xan y

eetel jaaj; tumen u jaajile

le Taatao t

aan u kaxtik le m

aa-
koob beya utiaal ka adorartaak.
24 Diose junt

uul esp

ritu,1 le oo-
lale le m

aaxoob adorartiko kaa-
b

eet u adorartikoob y

eetel esp

-
ritu bey xan y

eetel jaaj. 25 Le
koolelo tu yaalajti: Tene in wo-
jel yaan u taal le Mes

aso, le
m

aax ku yaalaal Cristo tio. Ken
kuchke, yaan u jach tsoliktoon
tubeel tul

aakal baal. 26 Jesu-
se tu yaalajti: Teen, le m

aax ku
tsikbal ta w

eetela, letie m

aax ka
waaliko.
27 Ka t

uun kuch u disipuloob
Jesuse jaak u y

ooloob tumen le-
tie t

aan kaach u tsikbal y

eetel
junt

uul koolel, baale mix m

aak
aalti: Baax ka beetik?, wa:
Baaxten ka tsikbal tu y

ee-
tel?. 28 Le koolel t

uuno tu pa-
taj u p

uulil le jao, ka bin te kaa-
jo, ka tu yaalaj ti le m

aakoobo:
29 Kooteneex ka a wileex jun-
t

uul m

aak tu yaalajten tul

aakal
le baaxoob in beetmo. A waali-
keexe, ma wa leti le Cristoo?.
30 Letiobe j

ookoob ti le kaajo
ka joop u binoob tu yiknal Jes

us.
31 Le t

aan u taal le m

aakoo-
bo, le disipuloobo t

aan kaach u
sen aalikoobti: J-Kaansaj, jaa-
nen. 32 Baale letie tu yaalaj-
tiob: Tene yaan baal in jaante,
baale teexe ma a wojleex baa-
xi. 33 Le disipuloob t

uuno tu
yaaloob tu baatsiloob: Yaan
wa m

aax taas baal u jaante?.
34 Jesuse tu yaalajtiob: In woo-
che inbeetik baax uk

aat le m

aax
Jn 4:241 Te tekstoa ich griegoe ku me-
yaj le taan n

euma utiaal u yaalaal bix
Dios. Ilaak Tip. 7B.
JUAN 4:35-53 Ku ts

aaik u fe samaritanoob. Ku tsakik chan paal 166

t

uuxteno y

eetel in tsooksik le
meyaj u tsaamajteno. 35 Ma
wa ka waalikeex kanp

eel mes u
bin u kuchul u kiinil le joocho?
Ileex! Tene kin waalikteex: L

is
a wicheex ka a pakteex le koo-
loobo, tsook u piistaloob utiaal
jochbil. Beoraa 36 le m

aax ku
joocho t

aan u kamik u boolil u
meyaj y

eetel t

aan u molik le ich
ku ts

aaik kuxtal minaan u xuu-

lo, utiaal ka m

uul kiimakchajak
u y

ool le m

aax ku paakal y

eetel
le m

aax ku joocho. 37 Lela ku
yeesik jach jaaj le baax ku yaa-
laala: Yaanal m

aax ku paakal,
yaanal m

aax ku jooch. 38 Te-
ne tin t

uuxteex jooch tuux ma
meyajnajeexi. Yaanal m

aaxoob
meyajnajoobi, ch

een baale teexe
tsook a j

ooskeex u yutsil le baax
tu beetoobo.
39 Bey t

uuno yaab ti le sa-
maritanoob kajaanoob Sicaro
tu ts

aaj u fejoob ti Jes

us tu yoo-
lal le baax tu yaalaj le koolela:
Tu yaalajten tul

aakal le baa-
xoob in beetmo. 40 Le oolal
ka taal le samaritanoob tu yik-
nalo, k

aaj u k

aatkoobti ka
p

aatak tu y

eeteloob; leti t

uu-
ne p

aat kaap

eel kiin tu yikna-

loob. 41 Tu yoolal lela, maas
yaab m

aakoob tu ts

aaj u fe-
joob ti Jes

us yoolal le baax tu
yaalo, 42 letiob t

uune tu yaa-
loob ti le koolelo: Beoraa ma
t

aan k-ts

aaik k-fe ti leti ch

een
yoolal le baax ta waalo, baaxe
tumen t-xikin t-uuyaj baaxoob
ku kaansik, y

eetel tsook k-il-
ke le m

aaka jach tu jaajil leti
le m

aax kun salvartik le y

ookol
kaaba.
43 Ka tsook le kaap

eel kii-
noobo Jesuse luk teelo ka bin
Galilea. 44 Baale jeex u yaal-
mil Jesuse, junt

uul profetae
maatech u yeesaal tsiikil ti tu
kaajal. 45 Le ka kuch t

uun tu
kaajil Galileae kaam tumen le
galileailoobo, tumen letiobe bi-
noob xan Jerusal

en y

eetel tu yi-
loob tul

aakal le baaxoob tu bee-
taj te kiinbesajo.
46 Ka t

uun bin tu kaat

een
tu kaajil Can

a ti u luumil Ga-
lilea, tuux tu sutaj vinoil le jae.
Te t

uuno ti yaan kaach junt

uul
m

aak ku meyaj tu yiknal le re-
yo; le m

aaka yaan kaach jun-
t

uul u paal kojaan tu kaajil Ca-
pernaum. 47 Le m

aaka le ka tu
yoj

eeltaj tsook u lukul Jes

us Ju-
dea y

eetel tsook u taal Galileae,

bin te tuux yano ka joop u
k

aatikti ka xiik u tsak u chan

paalo, tumen taaytak kaach u
k

imil. 48 Baale Jesuse tu yaa-

lajti: Teexe wa ma ta wilkeex
ch

ikulaloob y

eetel milagroobe,
junpuli ma ta creertikeex mix
baal. 49 Le m

aak ku meyaj
tu yiknal le reyo, tu yaalajti:
Yuumtsil, koox tu s

eebaanil, an-
tes u k

imil in chan paal.

50 Jesuse tuyaalajti: Suunenta
wotoch, a chan paale kuxaan.
Le m

aak t

uuno tu creertaj le
baax aalaabti tumen Jesuso, ka
bini. 51 Baale le t

aan u bino,
ilaab te bej tumen u palitsiloobo
ka aalaabti kuxaan u chan paa-
lo. 52 Leti t

uune k

aaj u k

aa-
tiktiob bey baax hora ka utschaj
le chan xiipalo. Letiobe tu yaa-
loobti: Jooljeak te hora siete1 ka
s

ischaj u chokwilo. 53 Le taa-

tatsil t

uuno tu ts

aaj cuenta jach

letie hora ka aalaabti tumen Je-
s

us: A chan paale kuxaan. Le-
ti t

uun y

eetel tul

aakal le m

aa-
Jn 4:521 Kex 1:00 u ch

inil Kiin. Le hora

kaacho ku k

aajal u xookol ken t

ipik
Kiin.
167 S

abado, tu pilail Betzata. In Taatae tu meyaj JUAN 4:545:21
xoob yanoob tu yotocho, yanchaj
u fejoob. 54 Lela leti u kaap

eel
milagro tu beetaj Jes

us tu luumil
Galilea, le tsook u lukul Judeao.
5
Le ka tsook uy

uuchul le baa-
looba, le jud

oobo tu bee-
toob junp

eel kiinbesaj; Jes

us
t

uune bin Jerusal

en. 2 Tu kaa-
jil t

uun Jerusal

en, naats ti u joo-
najil le tamanoobo, yaan kaach
junp

eel nojoch pila ku kaaba-

tik ich hebreoe Betzata; tu
bapache yaan kaach cinco u fila-
sil columnaobi. 3 Yiknal le co-
lumnaobo yaan kaach yaab
m

aakoob kojaanoob, ch

oopoob,
m

oochoob y

eetel yaan xan m

aa-
koob kimen u kaboob wa u yoo-
koobi. 41 5 Baale teelo
ti yaan kaach junt

uul m

aak
tsook treintiocho jaaboob ko-
jaanchajak. 6 Jesuse ka tu yilaj
ti chilikbal le m

aak y

eetel le ka
tu yoj

eeltaj

uuch kojaanchajke,
tu yaalajti: A k

aat wa utstal?.
7 Le m

aak kojaano tu n

uukaj-
ti: Yuumtsil, mix m

aak

aantken
okol ichil le pila ken u wooltu-
ba u jailo, le ken in w

oot ookle
yaanal m

aax tsook u j

aan ook-
li. 8 Jesuse tu yaalajti: L

i-
ken, cha a camillae ka x

imbal-
nakech. 9 Le m

aak t

uuno tu
s

eebaanil utschaji, ka tu chaaj u
camillae ka joop u x

imbal.
Baale le kiin jeelo S

abado.
10 Le oolale, le jud

oobo k

aaj u
yaalikoob ti le m

aax tsaako:
Bejlae S

abado, ma uts a bi-
sik le camillao. 11 Baale le-
tie tu yaalajtiob: Le m

aax tsa-
keno leti aalten: Cha a camillae
Jn 5:41 Le ts

iboob ich griego Westcott

y

eetel Hort bey xan ul

aak

uuchben ts

i-
boob ku meyajoob utiaal u suutul le Ki-
liich Ts

iboob ich Griegoo, maatech u

taaskoob le baax ku yaalik le versiculoa.
ka x

imbalnakech . 12 Ka tu
k

aatoobti: M

aax le m

aak aal-
tech: Chae ka x

imbalnakech?.
13 Baale le m

aak tsaako ma u
yojel m

aax aaltii, tumen Jesu-
se tsook kaach u lukul tu yik-
nal, y

eetel jach yaabkach m

aa-
koob yanoob teelo.
14 Le ka tsook u y

uuchul le
baalooba, Jesuse tu yilaj le m

aak
te temploo ka tu yaalajti: Ile,
tsook a wutstal. Ma a kebantal
tu kaat

een, utiaal ma u y

uu-
chultech junp

eel baax maas yaj.

15 Le m

aak t

uuno bine ka tu
yaalaj ti le jud

oobo Jes

us tsake.
16 Yoolal lela le jud

oobo k

aaj u
chapachtikoob Jes

us, tumen tu
kiinil S

abado ku beetik kaach le
baalooba. 17 Baale Jesuse tu
yaalajtiob: In Taatae tak bejlaa
t

aan u meyaje, teen xane l

aay-
li t

aan in meyaje. 18 Yoolal le-
la, le jud

oobo maas taakchaj u

k

imskoob, tumen ku yaalikoobe

ma ch

een t

aan u mixbaalk

uun-
tik le Sabadoo, baaxe t

aan xan u
yaalike Diose jachuTaata, y

eetel
beyo t

aan kaach u ketkuba y

ee-
tel Dios.
19 Le oolal Jesuse tu yaalaj-
tiob: Jach tu jaajil kin waalik-
teex: Le Paalo ma tu p

aajtal u
beetik mix junp

eel baal ch

een
tu juunal u y

ool, baaxe ch

een le
baax ku yilik u beetik le Taa-
tao. Tumen jeel baaxak ka u beet
le Taatao, letie baaxoob xan ku
beetik le Paalo. 20 Tumen le
Taatao u yaabiltmaj le Paa-
lo y

eetel ku yeesikti tul

aakal le
baaxoob ku beetko, yaan xan
u yeesikti baaloob maas nuuk-
tak ke le jeela, utiaal ka jaa-
kak a w

ooleex. 21 Tumen jeex
le Taata ku l

isik le kimenoob
y

eetel ku kaa kuxk

intikoobo, le
JUAN 5:22-39 Yaan u l

ikil kimenoob. Jaajk

uuntaab m

aax Jes

us 168
Paalo ku kaa kuxk

intik xan le
m

aaxoob u k

aato. 22 Tumen le
Taatao maatech u juzgartik mix
m

aak, baaxe tsook u kub

eentik
ti le Paal ka u juzgart tul

aakal
m

aako, 23 utiaal beyo ka ee-
saak tsiikil ti le Paal tumen tu-
l

aakal m

aak jeex u yeesaal tsii-
kil ti le Taatao. Le m

aax ma tu
yeesik tsiikil ti le Paalo ma tu
yeesik xan tsiikil ti le Taata, le
m

aax t

uuxto. 24 Jach tu jaajil
kin waalikteex: Le m

aax ku yuu-
bik in taan y

eetel ku creertik le
m

aax t

uuxteno yaan kuxtal mi-
naan u xuul ti, y

eetel ma kun
juzgartbil, baaxe tsook u toki-
kuba ti le k

imilo y

eetel tsook u
m

aan te kuxtalo.
25 Jach tu jaajil kin waalik-
teex: T

aan u taal u kiinil, lela
tsook tak u kuchul, ken uu-
yaak u taan u Paal Dios tumen
le kimenoobo, yaan u kuxtal
le m

aaxoob tu yuuboob taa-
no. 26 Tumen jeex le Taata ku
p

aajtal u ts

aaik kuxtalo, tsook

xan u ts

aaik u p

aajtalil ti le
Paal u ts

aaik kuxtalo. 27 Y

ee-
tel tsook u ts

aaik u p

aajtalil
ti utiaal u juzgar, tumen letie
u Paal m

aak. 28 Ma u jaa-
kal a w

ooleex yoolal lela, tumen
yaan u kuchul u kiinile, tu-
l

aakal le m

aaxoob yanoob ichil
le muknaloobo1 yaan u yuubi-
koob u taan 29 y

eetel yaan u
j

ookloob; le m

aaxoob tu bee-
toob baaloob maalobtake yaan
u l

ikloob utiaal ka kuxlakoob,

baale le m

aaxoob tu beetoob
baaloob jach kaastake yaan u
l

ikloob utiaal ka juzgartaa-

koob. 30 Ma tu p

aajtal in bee-
tik mix baal ch

een tu juunal in
Jn 5:281 Wa: muknaloob beetaanoob
utiaal u kaajsaal le kimenoobo.
w

ool; kin juzgar yoolal le baax
kin wuuyiko, y

eetel le bix in
juzgaro jach toj tumen ma tin
beetik ch

een baax in k

aat, baa-
xe kin wilik in beetik le baax u
k

aat le m

aax t

uuxteno.
31 Wa ch

een tin juunal kin
jaajk

uuntik m

aaxene, le baax
kin waaliko ma jaaji. 32 Baa-
le yaan ul

aak m

aax jaajk

uun-
tik m

aaxen, y

eetel in wojle le
baaxoob ku yaalik tin woolalo
jach jaaj. 33 Teexe yaan m

aa-
xoob tsook a t

uuxtikeex tu yik-
nal Juan, leti t

uune tsook u yaa-
lik u jaajil. 34 Baale tene ma
in k

aat ka jaajk

uuntaak tumen
w

inik m

aaxeni, baale tul

aakal le
baalooba kin waalik utiaal ka a
salvartabaex. 35 Le m

aak jee-
lo bey kaach junp

eel l

ampara ku
t

oochbal y

eetel ku juul u s

aasi-
le, teex xane ichil junp

it kii-
ne ta w

ooteex antal y

eetel no-
joch kiimak

oolal y

aanal u s

aasil.
36 Baale ti tene yaan junp

eel
baax maas nojoch ku jaajk

uun-
tik m

aaxen, lela maas nojoch ti
Juan; tumen le baaxoob ku-
b

eentaanten tumen in Taata ka
in beeto, letie baaxoob kin beet-
ko, y

eetel lelooba ku jaaj-
k

uuntikoob letie Taata t

uuxt-
mileno. 37 Tsoole le Taata, le
m

aax t

uuxteno tsook u jaaj-
k

uuntik m

aaxeni. Teexe mix
junt

een a wuuyeex u taan y

eetel
mix junt

een awileex jach bix leti;
38 y

eetel u taane ma tu p

aatal
ichil a puksiikaleex, tumen ma
ta creertikeex le m

aax tu t

uuxto.
39 Teexe ka xakaltikeex le
Kiliich Ts

iboobo, tumen ka
tuklikeexe yoolal lelooba yaan
u yantalteex kuxtal minaan
u xuul; tsoole le Kiliich Ts

i-
boobo letiob jaajk

uuntik m

aa-
169 Bin Galilea. 5,000 jaani.

Ootaab beetbil reyil JUAN 5:406:15

xen. 40 Kex beyo teexe ma a
k

aateex taal tin wiknal utiaal

ka yanakteex kuxtali. 41 Te-
ne ma tin kamik ka tsaa-
bakten nojbeenil tumen le m

aa-
koobo, 42 tsoole jach in wojel
minaan u yaabilaj Dios ta puksii-
kaleex. 43 Tene tsook in taal
tu kaaba in Taata, baale tee-
xe ma ta kamkeneex; baale wa
ka taalak junt

uul m

aak ch

een tu
kaabae, teexe jeel a kamkee-
xe. 44 Bix ken a creerteneex,
wa teex ka kamkeex nojbeenil ta
baatsileex y

eetel ma ta kaxtikeex
le nojbeenil ku taal ti le junt

uuli-
li Dioso? 45 Ma a tuklikeex wa
yaan in takik a pooleex tu t

aan
in Taata; tumen Mois

es, le m

aax
ti a kubmaj a w

ooleexo, leti ta-
kik a pooleex. 46 U jaajile wa
ka creertikeex Moisese jeel xan
a creertikeneexe, tumen letie
ts

ibnaj tin woolal. 47 Baale

wa ma ta creertikeex le baaxoob
tu ts

ibto, bix ken a creerteex le

baaxoob kin waaliko?.
6
Ka tsook u yaalik le baaloo-
ba, Jesuse bin tul

aak u ts

eel
u K

aan

aabil Galilea wa Tibe-
r

ades. 2 Baale seguernaj u bin

yaabkach m

aakoob tu paach,
tumen ku yilkoob kaach le mila-
groob ku beetik utiaal u tsa-
kik le m

aaxoob kojaanoobo.
3 Jes

us t

uune naak ti junp

eel
puuk y

eetel u disipuloob; teelo

ti kulajoobi. 4 Te kiinoob jee-
lo tsook u n

aatsal kaach le Pas-
cuao, le kiinbesaj ku beetik le ju-
d

oobo. 5 Le oolale ka tu l

isaj
uyich Jes

us y

eetel ka tuyilaj t

aan
u taal yaabkach m

aakoob tu yik-
nale, tu yaalaj ti Felipe: Tuux
ken k-man waaj utiaal u jaant le
m

aakooba?. 6 Baale lela t

aan
kaach u yaalikti utiaal u t

uun-
tik u y

ool, tumen Jesuse u yojlili
yaan baax ken u beete. 7 Feli-
pee tu n

uukajti: Kex ka k-man
doscientos denarios1 waaje, ma
ken u ts

aa utiaal ka u jaan-
toob kex ch

een junp

it cada jun-
t

uuli. 8 Junt

uul ti le disipu-
loob ku kaabatik Andr

es, u
y

itsin1 Sim

on Pedroe, tu yaa-
lajti: 9 Jeel junt

uul chan xii-
pal yaan cinco uwaajil cebada tia
bey xan kaat

uul mejen kayoob.
Baale lelooba ma kun ch

uukpa-
jal utiaal le bukaaj m

aakooba.
10 Jes

us t

uune tu yaalaj: Aa-
leex ti le m

aakoob ka kula-
koobo. Tumen jach yaab suuk
yaan teelo, le m

aakoobo kula-
joobi; tul

aakloobe kex cinco mil
u t

uulaloob. 11 Jes

us t

uune tu
chaaj le waajoobo; ka tsook u
ts

aaik gracias ti Diose, tu to-

xaj ti le m

aakoob kulukbaloobo.
Tu toxajtiob xan le bukaaj mejen
kay u k

aat kaach u jaantoobo.

12 Baale le ka tsook u naajta-
loobe, tu yaalaj ti u disipu-
loob: Moleex le u x

eexetal p

aa-
to utiaal ma u puulul mix baal.
13 Ka t

uun tu moloobe chuup
doce xaakoob y

eetel u x

eexetal le
u cinco waajiloob cebadao; lela
letie tu yalabtaj ka tsook u janal
le m

aakoobo.
14 Le m

aakoob t

uuno, le ka tu
yiloob le milagroob tu beetaj Je-
suso, k

aaj u yaalikoob: Jach
tu jaajile, lela letie profeta aa-
laan kun taal way y

ookol kaa-
ba. 15 Le oolal Jesuse, tumen
u yojel jach taaytak u taal chaa-
bil tumen le m

aakoob utiaal ka
beetaak reyilo, luk teelo ka bin
Jn 6:71 Ilaak u tsolajil Mt 20:2. 81 Le
taan ich griegoo maatech u yeesik wa
maas nojoch Andr

es ti Pedro wa maas
chichan.
JUAN 6:16-36 Ku x

imbal y

oo ja. U waajil kuxtal 170
tu kaat

een te puuko utiaal ka
yanak tu juunal.
16 Ka

aakabchaje u disipu-
loobe

eemoob tu j

aal le k

aan

aa-
bo, 17 ka naakoob ti junp

eel
barco, ka joop u k

aatm

aanskoob
le k

aan

aabo utiaal u binoob
tu tojil Capernaum. Baale kex
tsook kaach u y

aakabtale Je-
suse ma xiik tu yiknaloo-
bi. 18 Le k

aan

aab xano k

aaj
u wooltikuba tumen l

ik junp

eel
kaamkach iik. 19 Baale le di-
sipuloobo ka tsook u n

aachta-
loob kex cinco wa seis kil

ometros
y

eetel le barcoo, tu yiloob t

aan u
x

imbal Jes

us y

ookol le jao y

ee-
tel t

aan u n

aatsal tu yiknal le
barcoo; letiob t

uune jach sajak-
chajoob. 20 Baale letie tu yaa-
lajtiob: Teen, ma a chaikeex
saajkil!. 21 Letiob t

uune tu
chaajoob ka naakak te barcoo,
le barco t

uuno ma x

aanchaj ka
kuch te kaaj tuux ku binoobo.
22 Ka s

aaschaj tul

aak kii-
ne, le yaabkach m

aakoob yanoob
kaach tul

aak u ts

eel le k

aan

aa-
bo tu yiloob minaan ul

aak barco
teelo, baaxe ch

een junp

eel chi-
chan barco; u yojloob xane Je-
suse ma naak te barco y

eetel u
disipuloobo, baaxe ch

een tu juu-
naloob binoob. 23 Baale u bar-
coiloob Tiber

adese kuchoob
naats te tuux jaantaab le waaj
tumen le m

aakoob ka tsook u
tsaabal gracias ti Dios tumen
Yuumtsilo. 24 Le oolal t

uune,
le yaabkach m

aakoobo, le ka tu
yiloob minaan Jes

us mix u di-
sipuloob teelo, naakoob tu bar-
coobe ka binoob Capernaum
utiaal ka u kaxtoob Jesusi.
25 Le ka tu yiloob ti yaan Je-
s

us tul

aak u ts

eel le k

aan

aabo,
tu k

aatoobti: J-Kaansaj, baax

kiin ka kuchechwaye?. 26 Je-
suse tu n

uukajtiob: Jach tu jaa-
jil kin waalikteex: Teexe ma
t

aan a kaxtikeneex yoolal le ch

i-
kulaloob tin beeto, baaxe tumen
ta jaanteex le waajoobo y

eetel
tumen naajchajeex. 27 Ma a
meyajeex yoolal le janal ku
kastalo, baaxe yoolal le janal ma
tu kastal ku ts

aaik kuxtal mi-

naan u xuulo, lela letie baax ken
u ts

aateex u Paal m

aako; tumen
Dios le Taatao, tsook u ts

aaik
u sello tu y

ookol u Paal m

aak
utiaal u yeesik ku kamik.
28 Ka t

uun tu k

aatoobti:
Baax unaj k-beetik utiaal ka
k-tsookbes le meyaj ku yaalik
Dioso?. 29 Jesuse tu n

uukaj-
tiob: Lela letie meyaj ku yaa-
lik Dioso: ka a ts

aa a fejeex ti
le m

aax tu t

uuxto. 30 Ka t

uun
tu k

aatoobti: Baax ch

ikulal
t

uun ken a weestoon utiaal ka
k-creertech? Baax ch

iku-
lal ken a beete? 31 K-

uuch-
ben l

aaktsiloobe tu jaantoob
man

a te desiertoo, jeel bix ts

ib-
taanila: Letie u waajil kaan
tu ts

aaj u jaantoob . 32 Je-

s

us t

uune tu yaalajtiob: Jach
tu jaajil kin waalikteex: Moise-
se ma tu ts

aajteex u waa-
jil kaani, baale in Taatae ku
ts

aaikteex le u jaajil waaj ku taal

te kaano. 33 Tumen le waaj ku
ts

aaik Dioso letie m

aax ku y

ee-
mel te kaano y

eetel ku ts

aaik
kuxtal ti y

ookol kaab. 34 Ka
t

uun tu yaaloobti: Yuumtsil,
ts

aatoon mantats le waaja.

35 Jesuse tu yaalajtiob: Teen
u waajil le kuxtalo, le m

aax ku
taal tin wiknale junpuli ma kun
wiijtal, le m

aax ku ts

aaik u fe
ti tene mix bikin kun ukajtal.
36 Baale tene tsook in waa-
171 Kuxtal minaan u xuul. Jesuse kuxaan waaj JUAN 6:37-58
likteex: Teexe kex tsook a wilke-
neexe ma ta creertikeneex.
37 Tul

aakal le m

aaxoob ku
ts

aaikten le Taatao yaan u taa-

loob tin wiknal, le m

aax xan kun
taal tin wiknale junpuli ma ken
in tojolchinte. 38 Tumen tsook
in w

eemel te kaan utiaal in beet
le baax u k

aat le m

aax t

uuxteno,
ma utiaal ka in beet baax in k

aa-
ti. 39 Lela letie baax u k

aat le
m

aax t

uuxteno: ma in satik mix
junt

uul ti le m

aaxoob u tsaamaj-
teno, baaxe ka in kaa kuxk

int
te tu tsook kiino. 40 Tumen
lela letie baax u k

aat in Taatao:
ka yanak kuxtal minaan u xuul
ti tul

aakal le m

aax ku kamik le
Paal y

eetel ku ts

aaik u fe ti letio,
teen t

uune yaan in kaa kuxk

in-
tik te tu tsook kiino.
41 Le oolale le jud

oobo k

aaj
u x-mukul taanoob tu contra

uu-
chik u yaalik: Teen le waaj

eem
te kaano, 42 ka joop u yaali-
koob: Ma wa letie Jes

us u paal
Josea? Ma wa letie m

aax k-kaj

ooltmaj u taata y

eetel u maa-
mao? Baaxtent

uun beoraa t

aan
u yaalik: Tene tsook in w

ee-
mel te kaano?. 43 Jes

us t

uu-
ne tu n

uukajtiob: Xuuluk a
x-mukul taaneex ta baatsileex.
44 Mix m

aak jeel u p

aajtal u taal
tin wiknal wa ma letie Taata, le
m

aax t

uuxten, natsiko; teent

uu-
ne yaan in kaa kuxk

intik te
tu tsook kiino. 45 Ts

ibtaani-
li tumen le Profetaobo: Tu-
l

aakloobe yaan u kaansaaloob
tumen J

eeoba. Tul

aakal m

aax
tsook u yuubik baax ku yaalik
le Taata y

eetel tsook u kaanba-

le, ku taal tin wiknal. 46 Lela
ma u k

aat u yaal wa yaan m

aax
tsook u yilik le Taatao, baaxe
ch

een le m

aax ti Dios u taal
tsook uyilik le Taatao. 47 Jach
tu jaajil kin waalikteex: Le m

aax
ku creertikene yaan kuxtal mi-
naan u xuul ti.
48 Teen u waajil le kuxta-
lo. 49 A

uuchben l

aaktsileexe
tu jaantoob le man

a te desier-
too, baale k

imoob. 50 Lela le-

tie waaj ku y

eemel te kaa-
no, utiaal ka jaantaak tumen jeel
m

aaxake, y

eetel beyo ma u k

imil
le m

aax kun jaantiko. 51 Teen
le kuxaan waaj

eem te kaano, le
m

aax kun jaantik le waaja yaan
u kuxtal mantats; tsoole le waaj
ken in ts

aao letie in bakel ken

in ts

aa yoolal u kuxtal le y

ookol
kaabo.
52 Yoolal lela le jud

oobo k

aaj
u baateltaanoob tu baatsiloob,
y

eetel joop uyaalikoob: Le m

aa-
ka, bix jeel u p

aajtal u ts

aaik-
toon u bakel utiaal k-jaante?.
53 Jes

us t

uune tu yaalajtiob:
Jach tu jaajil kin waalikteex:
Wa ma ta jaantkeex u bakel u
Paal m

aak y

eetel wa ma ta wuki-
keex u kiikele, junpuli minaan-
teex kuxtal. 54 Le m

aax ku
jaantik in bakel y

eetel ku yukik
in kiikele yaan u yantal kuxtal
minaan u xuul ti, y

eetel tene
yaan in kaa kuxk

intik te tu
tsook kiino; 55 tumen in ba-
kele jach maalob utiaal jaant-
bil, y

eetel in kiikele jach maa-

lob utiaal ukbil. 56 Le m

aax ku
jaantik in bakel y

eetel ku yu-
kik in kiikele, yaan u p

aatal tin
w

eetel, teen xane yaan in p

aatal
tu y

eetel. 57 Jeel bix tu t

uuxti-
len le kuxaan Taatao, y

eetel teen
kuxaanen tu yoolal le Taatao, le
m

aax xan ku jaantik in bakele,
jach tu jaajil yaan u kuxtal tin
woolal. 58 Lela letie waaj

eem
te kaano. Ma jeex le tu jaantaj
JUAN 6:597:9 T

oochpajoob. U kaansajil kuxtal. P

aat Galilea 172

le a

uuchben l

aaktsileexo, baa-
le ka tsooke k

imoob. Le m

aax
ku jaantik le waaja yaan u kuxtal
mantats. 59 Le baalooba tu
kaajil Capernaum tu yaalaj, le
t

aan kaach u kaansaj tu t

aan
yaabkach m

aakoob u muchmu-
baobo.
60 Le oolale yaab ti u di-
sipuloobe, ka tu yuuboob lela,
tu yaaloob: Le kaansaj ku bee-
tik le m

aaka jach kaas u yuu-
baal, m

aax jeel u p

aajtal u
yuubike?. 61 Baale Jesuse tu
naataj t

aan u x-mukul taan u di-
sipuloob tu yoolal lela, ka tu yaa-
lajtiob: Ku beetik wa a t

ooch-
pajleex lela? 62 Kux t

uun wa
ka a wileex u naakal u Paal
m

aak te tuux yaan kaacho?
63 U kiliich muuk Diose letie
baax ku ts

aaik kuxtalo, le ba-

ko mix baal u biilal. Le baaxoob
tsook in waalikteexo ti kiliich
muuk u taaloob y

eetel ku ts

aai-
koob kuxtal. 64 Baale yaan ju-
junt

uul ti teexe ma tu creer-
tik. Tumen desde tu k

aajbale
Jesuse u yojel kaach m

aaxoob le
maatech u creertikoobo, bey
xan m

aax le kun traicionartiko.
65 Le beetke tu yaalajtiob: Le
oolal tsook in waalikteex: Mix
m

aak jeel u p

aajtal u taal tin wik-
nal wa ma letie Taata ts

aaik u
p

aajtalil tio.
66 Yoolal lela yaab ti u disi-
puloobe suunajoob ti le baaxoob
tu patoob paachilo, y

eetel xuul
u m

aanoob tu y

eetel. 67 Le oo-
lale Jesuse tu yaalaj ti le doce
apostoloobo: Teexe ma a k

aa-
teex bin xani, m

aasa?. 68 Si-
m

onPedroe tu n

uukajti: Yuum-
tsil, m

aax yiknal jeel k-bine?
Teche ka kaansik baaloob
ku bisik m

aak ti kuxtal mi-
naan u xuul; 69 toon xane
tsook k-creertikech, y

eetel tsook
k-kuchul oj

eelte, teech le j-Ki-
liich t

uuxtaan tumen Dioso.
70 Jesuse tu yaalajtiob: Teen
y

eeyeex ta doceileex, m

aasa?
Baale junt

uul ti teexe bey jeex le
Kaasilbaalo.1 71 U jaajile le-
tie t

aan kaach u taan ti Judas u
paal Sim

on Iscariote; tumen Ju-
dase letie m

aax kaach kun trai-
cionartiko, kex letie junt

uul ti le
doce apostoloob kaacho.
7
Ka tsook le baalooba, Je-
suse seguernaj u kaaytaj
tu luumil Galilea, tumen ma
u k

aat kaach m

aan ichil u luu-
mil Judeai, y

eetel tumen le ju-

d

oobo u k

aat kaach u k

imsoob.
2 Baale naats yanil kaach u
kiinbesajil le paseloobo,1 le kiin-
besaj ku beetik kaach le jud

oo-
bo. 3 Le oolale u y

itsnoobe
tu yaaloobti: Lukkech waye ka
xiikech Judea, utiaal ka uyil a di-
sipuloob le milagroob ka beetko.
4 Tumen le m

aax u k

aat ka kaj

ooltaak tumen tul

aakal m

aake,
ma tu beetik mix baal taakum-
bail. Le oolale wa t

aan a beetik
le milagrooba, eesaba ti tul

aakal
m

aak. 5 U y

itsinoob kaache
maatech u ts

aaik u fejoob ti le-

ti. 6 Jes

us t

uune tu yaalajtiob:
Le kiin aalaanteno ma kuch-
ki, baale teexe jeel baalak kiin
a k

aateexe jeel u p

aajtal a bi-
neexe. 7 Le y

ookol kaabo mi-
naan baax oolal u pektikeex,
baale tene u pekmen, tumen kin
waalik jach kaastak le baaxoob
ku beetko. 8 Teexe xeeneex te
kiinbesajo; tene ma tin j

aan bin,
tumen ma jach kuchuk le kiin
aalaanteno. 9 Leti t

uune, ka
Jn 6:701 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan. 7:21 Ilaak Tip. 16.

173 Kiinbesaj. T

oochpaj jud

oob. Taak u k

imsaal JUAN 7:10-28

tsook u yaalik le baaloob tioba,
p

aat Galilea.
10 Baale ka tsook u bin u y

i-
tsinoob Jes

us te kiinbesajo, le-
tie bin xani, baale taakumbail

uuchik u bin utiaal ma u yilaal

tumen le m

aakoobo. 11 Le oo-
lale, le jud

oobo k

aaj u kaxti-
koob Jes

us te kiinbesajo ka
joop u yaalikoob: Tuux yaan
le m

aako?. 12 Yaab ti le m

aa-
xoob yanoob ichil le yaabkach
m

aakoobo, t

aan kaach u x-mu-
kul taanoob tu yoolal Jes

us.
Yanoobe ku yaalikoob: Jun-
t

uul utsul m

aak. Ul

aakoobe ku
yaalikoob: Ma, ma beyi, baa-
xe ch

een t

aan u tusik yaabkach
m

aakoob. 13 Baale mix m

aak
kaach ku taanyoolal Jes

us utiaal
ka uuyaak tumentul

aakal m

aak,
tumen saajkoob kaach ti le ju-
d

oobo.
14 Ka tsook u m

aan t

aanchu-
muk ti le kiinbesajo, Jesuse ook
te temploo ka joop u kaan-
saj. 15 Le jud

oob t

uuno jaak
u y

ooloobe ka tu yaaloob:
Bix yanil le m

aaka jach yaab
baax u yojel y

eetel jach yaan u

naat kex ma xooknaj te escue-
laobo?.1 16 Jesuse tu n

uukaj-
tiob: Le baax kin kaansiko ma
in tiaali, baaxe utiaal le m

aax
t

uuxteno. 17 Wa yaan m

aax u
k

aat u beet le baax uts tu taan

Dioso, yaan u kaj

ooltik wa ti
Dios u taal le baax kin kaansi-
ko wa ch

een tu juunal in w

ool
kin taan. 18 Le m

aax ku kaan-
saj ch

een tu juunal u y

oo-
le, ch

een u nojbeenil ku kaxtik;
baale le m

aax ku kaxtik u noj-
beenil le m

aax t

uuxto, ku yaalik
Jn 7:151 Le escuelaoba letie tuux ku
tsaabal xook kaach ti u nuuktakil le ju-
d

oobo.
u jaajil y

eetel minaan kasaanil tu

puksiikal. 19 Mois

es ts

aateex
le Leyo, m

aasa? Baale mix jun-
t

uul ti teex beetik baax kuyaalik
le Leyo. Baaxten t

uun a k

aat a
k

imseneex?. 20 Le yaabkach
m

aakoobo tu n

uukoob: Okaan-
tech demonio. M

aax u k

aat u
k

imsech?. 21 Jesuse tu n

uu-
kajtiob: Tin beetaj junp

eel mila-
groe ka l

aaj jaak a w

ooleex.
22 Moisese tu ts

aajteex u leyil le
s

uutkuptajilo1 u jaajile ma ti
Mois

es u taali, baaxe ti le

uuch-
ben m

aakoobo, le oolal teexe
ka s

uutkuptikeex junt

uul m

aak
tu kiinil S

abado. 23 Wa junt

uul
m

aak ku s

uutkuptaal tu kiinil
S

abado utiaal ma u mixbaal-
k

uuntaal u ley Moisese, baaxten
t

uun ka sen puujuleex

uuchik
in tsakik tubeel junt

uul m

aak
tu kiinil S

abado? 24 Xuuluk a
juzgareex ch

een yoolal baax ka
paktikeex, baaxe juzgarneneex
jeex unaje.
25 Le oolale yaan ti u kaj-
n

aaliloob Jerusalene k

aaj u yaa-
likoob: Ma wa letie m

aak a
k

aat a k

imseexa? 26 Ileex!, tu
t

aantul

aakal m

aak ku taan, baa-
le teexe mix baal ka waalikeex-
ti. M

aasa le gobernanteobo ma
kuchuk u yoj

eeltoob wa le m

aa-
ka jach tu jaajil leti le Cristoo?
27 Tumen toone k-ojel tuux u
taal le m

aaka, baale ken taalak
le Cristoo mix m

aak ken u yo-
j

eelt tuux u taal. 28 Le t

aan u
kaansaj t

uun Jes

us te temploo
tu kaam aalaj: Teexe a kaj

oole-
neex y

eetel awojleex tuux intaal.

Tsoole tene ma taalen ch

een tu
juunal in w

ooli, baaxe le m

aax
t

uuxteno jach tu jaajil kuxaan,
baale teexe ma a kaj

ooleexi.
Jn 7:221 Ilaak Tip. 16.
JUAN 7:29-48 Dios t

uuxte. Kuxaan ja. Jatspaj le m

aakoobo 174
29 Tene in kaj

ool tumen teen le
m

aax ku taan tu yoolalo, tsoo-
le Leti t

uuxtmilen. 30 Le oo-
lale le m

aakoobo k

aaj u kaxti-
koob bix jeel u machkoob utiaal
ka u bisoobe, baale mix m

aak
beete, tumen ma kuchuk kaach
u yoraili. 31 Kex beyo yaab ti
le m

aakoobo seguernaj u ts

aaik
u fejoob ti, ka joop u yaalikoob:
Ken kuchuk le Cristoo, m

aa-
sa ma ken u beet maas nukuch
milagroob ti le tsook u beetik le
m

aaka?.
32 Le fariseoobo tu yuu-
boob le baax ku x-mukul aa-
lik le yaabkach m

aakoob yoo-
lal Jesuso; u nuuktakil t

uun le
sacerdoteob y

eetel le fariseoobo,
tu t

uuxtoob j-kananoob1 utiaal
ka u machoob Jes

us. 33 Le oo-
lale Jesuse tu yaalaj: Yaan in
p

aatal junp

it tiempo maas ta
w

eeteleex t

aanil ti in bin tu yik-
nal le m

aax t

uuxteno. 34 Tee-
xe yaan a m

aan a kaxteneex,
baale ma kenawileneex, te tuux
kin antalo teexe ma tu p

aajtal a
taaleexi. 35 Le oolal le jud

oo-
bo k

aaj u yaalikoob tu baatsi-
loob: Tuux t

uun ku tuklik u
bin le m

aak ka p

aatak ma tu
p

aajtal k-kaxtiko? M

aasa ma
t

aanu tuklik u bintuyiknal le ju-
d

oob kiitpajaanoob ichil le grie-

goob, utiaal ka u kaans le grie-
goobo? 36 Baax t

uun u k

aat
u yaal y

eetel le baax ku yaalika:

Yaan a m

aan a kaxteneex, baa-
le ma kenawileneex, te tuux kin
antalo teexe ma tu p

aajtal a taa-
leexi?.
37 Tu tsook kiinil t

uun le
kiinbesajo, te tu noj kiinilo, le
waalakbal Jes

us tu t

aan le m

aa-
Jn 7:321 Lela letie m

aakoob ku p

aatloob
kaach kanan tu temploil Jerusaleno.
koobo tu kaam aalaj: Wa yaan
m

aax ukaje taalak tin wik-
nal ka u yuk ja. 38 Le m

aax
ku ts

aaik u fe ti tene, jeex u

yaalik le Kiliich Ts

iboobo: Tu
tsu u puksiikale yaan u tuul
kuxaan jai . 39 Baale Jesuse
t

aan u taan kaach ti le kiliich
muuk jach taaytak u tsaabal
ti le m

aaxoob ku ts

aaik u fe-
joob ti letio; tumen te kiinoob
jeelo ma tsaabak kiliich muuki,
tumen Jesuse ma nojbeenk

uun-
taaki. 40 Le oolale jujunt

uul
ti le yaabkach m

aakoobo, ka tu
yuuboob le baaxoob tu yaalaj
Jesuso, k

aaj u yaalikoob: Le
m

aaka jach tu jaajil letie Profe-
ta aalaan kun taalo. 41 Ul

aa-
koobe ku yaalikoob kaachi: Le
m

aaka, letie Cristoo. Baale ya-
noobe ku yaalikoob: M

aasa le
Cristoo, ma ti u luumil Galilea
aalaankuntaali? 42 Ma wa tu
yaalik le Kiliich Ts

ibo, le Cris-
too ti u chiibal David kun taal,
tu chan kaajil Bel

en, le tuux
kajaan David kaacho?. 43 Bey
t

uuno, le yaabkach m

aakoobo tu
jatsl

aantubaob ka p

aat ma jun-
p

eelili baax ku tuklikoob yoolal

Jesusi. 44 Yaan ti letiobe taak
kaachu machkoob utiaal ka u bi-
soob, baale mix junt

uul p

aajchaj
u beetki.
45 Yoolal lela le j-kananoo-
bo suunajoob tu yiknal u nuuk-
takil le sacerdoteob y

eetel le fa-
riseoobo, ka t

uun k

aataabtiob.
Baaxten ma ta taaseexi?.
46 Le j-kananoobo tu n

uukoob:
Mix junt

een k-uuymaj u y

uu-
chul taan beya. 47 Le fari-
seoob t

uuno tu yaaloob: Tak
wa teex tsook a chaik a tuus-
leex? 48 M

aasa mix junt

uul ti
le gobernanteob wa ti le fa-
riseoob tsook u ts

aaik u fejoob
175 U s

aasil y

ookol kaab. Jaaj baax ku yaalik JUAN 7:498:17
ti letio? 49 Baale le yaabkach
m

aakoob ma u yojloob baax ku
yaalik le Leyo, kaakastantaa-
noob. 50 Nicodemo, junt

uul ti
le fariseoob, le m

aax y

aax bi-
jaan tu yiknal Jesuse, tu yaalaj:
51 Le ley yaantoono, ma wa
ku yaalike t

aanil ti u juzgartaal
junt

uul m

aake unaj u yuubaal
baax ken u yaal tu yoolal y

ee-
tel unaj u yoj

eeltaal baax ku bee-
tik?. 52 Ka t

uun tu n

uukoob-
ti: M

aasa teche ma Galilea xan
a taali? Xakalt le Kiliich Ts

i-
boobo ka a wile, ti Galileae mix
junt

uul profeta kun j

ookoli.1
8
12 Jes

us t

uune taanaj tu
kaat

een t

aan u yaaliktiob:
Teen u s

aasilil y

ookol kaab. Le
m

aax ku taal tin paache mix bi-
kin kun m

aan ich

eejocheenil,
baaxe yaan u tiaalintik le s

aasil
ku ts

aaik kuxtalo. 13 Le fari-

seoob t

uuno tu yaaloobti: Te-
che ta juunal ka jaajk

uuntik
m

aaxech; le beetke le baax ka
waalik ta woolalo ma jaaji.
14 Jesuse tu n

uukajtiob: Kex
tin juunal kin jaajk

uuntik m

aa-
xene, le baax kin waalik tin
woolalo jach jaaj, tumen in wo-
jel tuux taalen bey xan tuux kin
bin. Baale teexe ma a wojleex
tuux taaleni mix tuux kin bi-
ni. 15 Teexe ka juzgareex jeex
u beetik ch

een w

inike, tene mix

m

aak kin juzgartik. 16 Baale
wa kin juzgare tene kin beetik
jeex unaje, tumen ma tin juu-
nal yaneni, baaxe le Taata m

aax
t

uuxteno ti yaan tin w

eetele.
17 Tsoole tak te Ley tsaantee-
xo ku yaalik: Wa kaat

uul m

aa-
koob jaajk

uuntik junp

eel wa
1 Tseetsek ti le

uuchben ts

iboob jach kamaan baax ku yaalikoobo maatech u

taaskoob le vers

culo 53 mix le y

aax 11 versiculoob ti le cap

tulo 8. Le versiculoo-
ba (kex ma jach juntak

aalili bix u yaalaal ichil le jejel

aas

uuchben ts

iboob y

ee-
tel bibliaob ich griegoo), bey u yaalikooba:
53 Ka tsook t

uune cada junt

uule bin tu yotoch.
8
Baale Jesuse bin tu Puukil le Olivoobo. 2 Ka s

aaschaje bin tu kaat

een te
temploo; tul

aakal u kajn

aaliloob le kaajo joop u taaloob tu yiknal, leti t

uu-
ne kulaje ka joop u kaanskoob. 3 Te s

uutuk t

uuno le escribaob* y

eetel le
fariseoobo tu taasoob junt

uul koolel chuuk n

uupchilikbal y

eetel junt

uul xiib
ma u y

ichami, ka tsook u beetkoob u waatal ch

uumuk ti letiobe, 4 tu yaa-
loob ti Jes

us: J-Kaansaj, le koolela chuuk n

uupchilikbal y

eetel junt

uul xiib ma
u y

ichami. 5 U Ley Moisese ku yaalik kaab

eet k-muruxtuntik le kooleloob ku
beetkoob junp

eel baal beya. Teche baax ka waalik?. 6 Baale lela ch

een t

aan
kaach u yaalikoob utiaal u t

uuntkoob u y

ool utiaal ka yanak baax oolal u taki-
koob u pool. Baale Jesuse chinlaje ka joop u ts

ib te luum y

eetel u yaal u kabo.
7 Tumen seguernaj u k

aatkoobtie, waalaje ka tu yaalajtiob: Le m

aax ichileex
minaan u kebane leti ka u y

aax chin le koolel y

eetel junp

eel tuunicho. 8 Jes

us
t

uune chinlaj tu kaat

eene ka seguernaj u ts

ib te luumo. 9 Baale le m

aaxoob
tu yuuboob lela, k

aaj u j

ookloob jujunt

uulil, y

aaxe j

ook u nuuktakil le kaajo, ka
p

aat Jes

us tu juunal bey xan le koolel yaan kaach ch

uumuk ti letiobo. 10 Jesu-
se waalaje ka tu yaalaj: Koolel, tuux bin le m

aakoobo? Mix m

aak wa aal kaa-
b

eet a k

imsaal?. 11 Le koolelo tu yaalaj: Mix m

aak, Yuumtsil. Jesuse tu
yaalaj: Teen xane ma tin waalik ka k

imsaakech. Xeen; desde bejlae ma a kaa

kebantal.
Jn 8:31 M

aakoob jach u kaj

ooloob le Leyo.
JUAN 8:18-38 Jesuse kaan u taal. Le jaajo ku j

aalkabtaj 176
baaxe, le baax ku yaalikoobo
jach jaaj. 18 Tene kin jaaj-
k

uuntik m

aaxen, le Taata m

aax
t

uuxteno ku jaajk

uuntik xan
m

aaxen. 19 Ka t

uun tu k

aa-
toobti: Tuux yaan a Taata?.
Jesuse tu n

uukaj: Teexe ma a
kaj

ooleneexi y

eetel ma a kaj

oo-
leex xan in Taatai, tumen wa a
kaj

ooleneexe bejlaa kaach a kaj

ooleex xan in Taatae. 20 Tu-

l

aakal le baalooba tu yaalaj le
t

aan u kaansaj te temploo, le
waalakbal te tuux yaan u nuu-
kulil tuux ku jalkesaal taakino.
Baale mix m

aak mache, tumen
ma kuchuk u yoraili.
21 Ka t

uun tu yaalajtiob tu
kaat

een: Tene t

aan in bin; tee-
xe yaan a m

aan a kaxteneex baa-
le yaan a k

imleex ichil a keba-

neex. Te tuux kin bino teexe
ma tu p

aajtal a taaleexi. 22 Le
oolale, le jud

oobo k

aaj u yaali-
koob: M

aasa ma t

aan u tuklik
u k

imskubai? Tumen ku yaa-

lik: Te tuux kin bino teexe ma
tu p

aajtal a taaleexi . 23 Leti
t

uune tu yaalajtiob: Teexe te
k

uuchiloob yaan kabal a taalee-
xo, tene te k

uuchiloob yanoob
kaanal in taalo. Teexe y

ookol
kaabileex, tene ma y

ookol kaa-
bileni. 24 Le oolal tin waalaj-
teex: Yaan a k

imleex ichil a
kebaneex. Tumen wa ma ta
creertikeex teen le m

aax aa-
laan kun taalo, yaan a k

imleex
ichil a kebaneex. 25 Le oola-
le, letiobe tu k

aatoobti: M

aa-
xechi?. Jesuse tu yaalajtiob:
Baax tiaal ku seguer in taan ta
w

eeteleex? 26 Yaab baax yaan
inwaal tawoolaleex utiaal in juz-
gartikeex. U jaajile le m

aax t

uux-
teno mantats ku yaalik u jaa-
jil. Le baaxoob xan tin wuuyaj u
yaaliko letie baaxoob kin waalik
way y

ookol kaaba. 27 Letiobe
ma tu naatoob wa t

aan kaach
u taan ti le Taatao. 28 Le oo-
lale, Jesuse tu yaalaj: Ken a l

i-
seex u Paal m

aak ti junp

eel
chee, ti ken a woj

eelteex teen le
m

aak jeelo, y

eetel ma tin bee-

tik mix baal ch

een tu juunal in
w

ool; baaxe le baalooba kin
waalik jeex u kaansmilten le
Taatao. 29 Tsoole le m

aax
t

uuxteno ti yaan tin w

eetele; le-
tie ma u paten ch

een tin juuna-
li, tumen mantats kin beetik le
baaxoob uts tu taano. 30

Uu-
chik u yaalik le baalooba yaab
m

aakoob tu ts

aaj u fejoob ti leti.

31 Jes

us t

uune seguernaj u
yaalik ti le jud

oob tu ts

aaj u fe-
joob ti letio: Wa ku p

aatal
ta puksiikaleex baax kin waa-
like, jach tu jaajil in disipuloex;
32 yaan a kaj

ooltikeex le jaajo,
le jaaj t

uuno yaan u j

aalkabti-
keex. 33 Letiobe tu yaaloob-
ti: Toone u paalaloon Abrah

an,
tsoole mix junt

een palitsiltaa-
koon tumen mix m

aak. Baax-
ten t

uun ka waalik: Yaan a
j

aalkabtaaleex?. 34 Jesuse tu
n

uukajtiob: Jach tu jaajil kin
waalikteex: Tul

aakal m

aax ku
kebantale palitsiltaan tumen le
kebano. 35 Tsoole le palitsilo
ma mantats kun p

aatal te na-
jo, baale le paalo mantats kun
p

aatli. 36 Le oolale wa ka j

aal-
kabtaaleex tumen le Paalo, jach
tujaajil yaan ap

aatleex j

aalkabil.
37 Tene in wojel u paalaleex
Abrah

an, baale a k

aat a k

imse-
neex tumen ma tu p

aatal ta puk-
siikaleex le baaxoob kin waali-
ko. 38 Tul

aakal le baaxoob tin
wilaj le tiaanen kaach tu yiknal
in Taatao, letie baaxoob xan kin
177 U taatail tuus. J-uuyaj taane ma kun k

imil JUAN 8:39-56

kaansiko; teex xane ka beetkeex
le baaxoob tsook u yaalaalteex
tumen a taataexo. 39 Letiobe
tu yaaloobti: K-taatae Abra-
h

an. Jesuse tu yaalajtiob: Wa
u paalaleex Abrahane beeteex
le baaxoob tu beetaj Abrahano.
40 Baale beoraa taak a k

ims-
keneex, kex tsook in waalikteex
le u jaajil tin kanaj ti Dioso.
Abrahane ma tu beetaj le baax
ka beetkeexo. 41 Teexe t

aan a
beetkeex le baax ku beetik a
taataexo. Letiobe tu yaaloob-
ti: Toone ma s

ijoon ti n

uup-
kebani;1 ch

een junt

uulili k-taa-
ta yaan, Dios.
42 Jesuse tu yaalajtiob: Wa
tu jaajil Dios a Taataexe, bejlaa
kaach a yaabiltmeneexe, tumen
Dios t

uuxten, y

eetel tu yoola-
le way yanene. Jach tu jaajil ma
ch

een tu juunal in w

ool taaleni,
baaxe Leti t

uuxten. 43 Baax-
ten teexe ma a wojleex le baax
kin waaliko? Tumen ma a k

aat
a wuuyeex in taani. 44 Teexe
ti a taataex le Kaasilbaal1 a taa-
leexo, y

eetel a k

aat a beeteex le
baaxoob uts tu taan a taataexo.
Letie desde tu k

aajbale tu beetu-
ba j-k

imsaj w

inik, ma p

aat ichil
le jaajo, tumen le jaajo minaan
tu puksiikal. Le ken tuusnake
ku beetik jeex suuk u beetke,
tumen letie junt

uul j-tuus y

eetel
leti u taatail le tuuso. 45 Tene
t

aan in waalikteex u jaajil, baa-
le teexe ma ta creertikeneex.
46 M

aax ti teex jeel u yeesik
wa yaan ti baax kebanchajaane-
ne? Wa t

aan in waalik u jaajile,
Jn 8:411 Letaana ku meyaj utiaal u y

uu-
chul taan ti le jejel

aas n

uupchitaloob ku
bin tu contra u ley Dioso. Ilaak Tip. 4.
441 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale j-l

isaj
taan.
baaxten ma ta creertikeneex?
47 Le m

aax ti Dios u taale ku
yuubik le baaxoob kuyaalik Dio-
so. Le oolal ma ta wuuyikeex
baax kin waalik, tumen ma ti
Dios a taaleexi.
48 Le jud

oob t

uuno ka tu
yuuboob lela, tu yaaloobti:
Ma wa le oolal k-aalik, teche
samaritanoech y

eetel okaantech
demonio?. 49 Jesuse tu n

uu-
kajtiob: Tene ma okaanten de-
monioi, baaxe tene kin wee-
sik tsiikil ti in Taata, ch

een
baale teexe ma ta weeskeex-
ten tsiikil. 50 Tene ma t

aan
in kaxtik ka nojbeenk

uuntaa-
keni, baale yaan junt

uul M

aax
u k

aat u beet lela; letie junt

uul
Juez. 51 Jach tu jaajil kin waa-
likteex: Wa yaan m

aax ku beetik
baax kin waalike, mix bikin kun
k

imil. 52 Le jud

oobo tu yaa-
loobti: Beora t

uuna tsook k-ilik
jach tu jaajil okaantech demonio,
tumen Abrahane k

imi bey xan

le profetaobo, baale teche ka
waalik: Wa yaan m

aax ku beetik
baax kin waalike, mix bikin kun
k

imil. 53 Ka tuklik wa maas

nojchech ti k-taata Abrah

an k

i-
mo? Si tak le profetaobo k

i-
moob, m

aax t

uun a taaskaba be-
ya?. 54 Jesuse tu n

uukaj: Wa
ch

een tin juunal kin nojbeen-
k

uuntkinbae, mix baal u biilal
le nojbeenilo. Baale in Taatae
letie m

aax nojbeenk

uuntkeno, le
m

aax ka waalikeex a Dioseexo.
55 Ch

een baale teexe ma a kaj

ooleexi. Baale tene in kaj

ool,
y

eetel wa ka in waal ma in kaj

oole yaan u p

aatal ch

een t

aan in
tuus jeex teexe. Baaxe tene jach
tu jaajil in kaj

ool y

eetel kin bee-

tik baax ku yaalik. 56 Abra-
h

anataataexe jachy

eetel kiimak
JUAN 8:579:18 T

aanil ti Abrah

an. Ku k

aatchiitaal ch

oop 178

oolal tu p

aataj u kuchul u kii-
nil in beetik le baalooba, tu yi-
laj t

uune ka kiimakchaj u y

ool.
57 Ka t

uun aalaabti tumen le
jud

oobo: Mix cincuenta jaa-

boob yaantech, baale ka waalik
tsook a wilik Abrah

an?. 58 Je-
suse tu n

uukajtiob: Jach tu jaa-
jil kin waalikteex: T

aanil ti u s

i-
jil Abrahane, tene tsokaanili in
wantale. 59 Letiob t

uune tu
chaajoob tuunich utiaal u chiin-
chinkoob Jes

us; baale letie tu
balubae ka j

ook te temploo.
9
Jesuse le t

aan kaach u m

aan
teelo, tu yilaj junt

uul m

aak
ch

oop desde ka s

iji. 2 U di-
sipuloob t

uune tu k

aatoob-
ti: J-Kaansaj, m

aax kebanchaj
utiaal ka s

ijik ch

oopil le m

aaka:
u taataob wa leti?. 3 Jesuse tu
n

uukaj: Mix u taataob keban-
chajoob, mix le m

aaka, baaxe le-
la

uuch utiaal ka ch

ikpajak u
nukuch meyajoob Dios yoolal le
m

aaka. 4 T

aanil ti u bin kii-
ne, unaj k-beetik le meyajoob u
tsaamaj le m

aax t

uuxteno,
tumen t

aan u y

aakabtal, tsoole
ken

aakabchajke mix m

aak ku
p

aajtal u meyaj. 5 Le tiaa-
nen way y

ookol kaabe, u s

aa-
silen y

ookol kaab. 6 Ka tsook
u yaalik le baalooba, t

uubnaj te
luumo ka tu xaaktaj le luum
y

eetel u t

uubo, tsoole ka tu
choaj le luuk tu yich le m

aako,
7 ka tu yaalajti: Xeen a po a
wichtu pilail Siloam (lela u k

aat
u yaal T

uuxtaan). Le m

aak
t

uuno bine ka tu poaj u yich, ka
suunaje ku p

aajtal u paakat.
8 Le oolale le m

aaxoob kajaa-
noob naats tio y

eetel le m

aaxoob
suuk uyilkoob kaacht

aanu k

aat
caridado, k

aaj u yaalikoob: Ma
wa letie m

aak kulukbal kaach u
k

aat caridada?. 9 Yaan ti le-

tiobe t

aan kaach u yaalikoob:
Leti. Ul

aakoobe ku yaalikoob:
Ma, ma letii, baale ch

ikaan ti
leti. Le m

aak t

uuno t

aan kaach
u yaalik: Teen le m

aak ka
waalikeexo. 10 Le oolale k

aaj
u k

aatkoobti: Bix t

uun

uu-
chik u yantal u s

aasilil a wich?.
11 Letie tu n

uukaj: Le m

aak ku
kaabatik Jesuso tu beetaj luu-
ke ka tu choaj tin wich, tsoo-
le ka tuyaalajten: Xeen Siloame
ka a po a wich. Teen t

uune bi-
nene ka tin poaj in wich, ka yan-
chaj u s

aasilil in wich. 12 Le
m

aakoob t

uuno tu k

aatoobti:
Tuux yaan le m

aak ka waali-
ko?. Letie tu n

uukaj: Ma in
wojli.
13 Ka t

uun tu bisoob tu yiknal
le fariseoob le m

aak ch

oop kaa-
cho. 14 Le kiin bak

aan ka tu
beetaj Jes

us le luuk y

eetel le ka
tu ts

aaj u s

aasilil u yich le m

aa-
ko, S

abado. 15 Beora t

uuna, le
fariseoob xano k

aaj u k

aatkoob-
ti bix

uuchik u yantal u s

aasilil
u yicho. Letie tu yaalajtiob: Le-
tie tu choaj luuk tin wichoob,
tsoole ka tin poaj, le oolal ku
p

aajtal in paakat. 16 Jujunt

uul
ti le fariseoob t

uuno k

aaj u yaa-
likoob: Le m

aako ma ti Dios u
taali, tumen maatech u tsookbe-
sik u leyil le Sabadoo. Ul

aakoo-
be ku yaalikoob xan: Bix jeel u
p

aajtal u beetaal tumen junt

uul
j-keban m

aak le milagroob be-
ya?. Ka t

uun p

aat ma junp

eeli-
li bix u tuukuloobi. 17 Le oolal
tu kaa k

aatoob ti le m

aak ch

oop
kaacho: Bey tumen tu ts

aaj u
s

aasilil a wicho, baax t

uun ken
a waal tu yoolal?. Le m

aako tu
n

uukaj: Letie junt

uul profeta.
18 Baale le jud

oobo ma tu
creertoob wa ch

oop kaach le
179 Ch

oope ku defendertik Jes

us, ku ts

aaik u fe ti JUAN 9:19-41

m

aaka y

eetel wa tsaab u s

aasi-
lil u yich. Ka tu tanoob u
taataob le m

aak tsook u tsaabal
u s

aasilo, 19 ka t

uun tu k

aa-
toobtiob: Lela letie wa a paa-
leex ka waalikeex ch

oop desde
ka s

ijo? Bix t

uun yanil ku
p

aajtal u paakat beoraa?. 20 U
taataobe tu n

uukoob: Toone
k-ojel le m

aaka letie k-paal
ch

oop desde ka s

ijo. 21 Baale
ma k-ojel bix u p

aajtal u paakat
beoraa, ma k-ojel xan m

aax ts

aa
u s

aasilil u yichi. K

aateexti. Le-
tie tsook u nojochtal, leti unaj
u yaalikteex. 22 U taataob le
m

aaka tu yaaloob lela tumen
saajkoob ti le jud

oobo. Tumen
le jud

oobo tsokaanili u chatuk-

likoobe, le m

aax kun aalik Je-
s

us leti le Cristoo, yaan u tojol-
chintaal ti le sinagogao. 23 Le
oolal u taataob le m

aako tu yaa-
loob: Letie tsook u nojochtal.
K

aateexti.
24 Le oolale le jud

oobo tu
kaa tanoob le m

aak ch

oop kaa-
cho ka tu yaaloobti: Ts

aa noj-
beenil ti Dios, aal u jaajil. Too-
ne k-ojel le m

aak ka waaliko
junt

uul j-keban m

aak. 25 Le
m

aak t

uuno tu n

uukaj: Tene
ma in wojel wa junt

uul j-ke-
ban m

aaki, ch

een baax in wojle
kex ch

oopen kaache beoraa ku

p

aajtal in paakat. 26 Ka t

uun
tu k

aatoobti: Baax tu beetaj-

tech? Bix

uuchik u ts

aaik u s

aa-
silil a wich?. 27 Letie tu n

uu-
kajtiob: Tsook in waalikteex,
baale teexe ma ta chenxikin-
teexi, baaxten a k

aateex ka in
kaa aalteex? A k

aateex wa
xan a beetabaex u disipuloob?.
28 Yoolal lela tu pochoobe ka tu
yaaloobti: Teche u disipuloech
le m

aako, baale toone u disi-
puloon Mois

es. 29 Toone k-oj-
le Diose taanaj y

eetel Mois

es,
baale le m

aaka ma k-ojel tuux
u taali. 30 Le m

aak t

uuno tu
yaalajtiob: Lela jach t

uun ma
tu p

aajtal in creertik! Le m

aa-
ko tu ts

aaj u s

aasilil in wich,
baale teexe ma a wojleex tuux
u taali. 31 Toone k-ojle Diose
ma tu yuubik u oraci

on le j-ke-
ban m

aakoobo, baale wa junt

uul
m

aak u chaamaj saajkilil ti Dios
y

eetel ku beetik baax u k

aate, ku
yuubaal u oraci

on tumen Dios.
32 Desde

uuche mix junt

eenuu-
yaak u yaalaal wa yaan m

aax
tu ts

aaj u s

aasilil u yich jun-
t

uul m

aak ch

oop desde ka s

iji.
33 Wa ma ti Dios u taal le m

aa-
ka, bejlaa ma tu p

aajtal u bee-
tik mix baale. 34 Le fariseoob
t

uuno tu yaaloobti: Teche ich
keban s

ijech, bix u t

aabal a taal
a kaansoon?. Ka t

uun tu tojol-
chintoob!
35 Jesuse tu yoj

eeltaj tsook u
tojolchintaal le m

aako, ka t

uun
tu yile tu yaalajti: Ka ts

aaik
wa a fe ti u Paal m

aak?.
36 Letie tu n

uukaj: Yuumtsil,
m

aax le ka waaliko?, utiaal ka
in ts

aa in fe ti leti. 37 Jesuse
tu yaalajti: Teche tsook a wi-
lik. Tsoole, letie m

aax ku taanta
w

eetela. 38 Le m

aak t

uuno tu
yaalajti: Kin ts

aaik in fe ti leti,
Yuumtsil. Ka t

uun xolaj tu t

aan
utiaal u yeesik tsiikil ti. 39 Je-
suse tu yaalaj: Tene taalen way
y

ookol kaab utiaal ka juzgartaak
le y

ookol kaabo, utiaal beyo
ka paakatnak le m

aaxoob ma
tu p

aajtal u paakatoobo y

eetel
ka ch

oopchajak le m

aaxoob ku
p

aajtal u paakatoobo. 40 Le
fariseoob yanoob tu y

eetelo tu
yuuboob lela ka tu yaaloob:
M

aasa toone ma ch

oopoon xa-
ni?. 41 Jesuse tu yaalajtiob:
JUAN 10:1-18 U corral taman. J-kanan taman. Ul

aak tamanoob 180
Wa ch

oopeexe bejlaa kaach mi-

naan a kebaneexe, baale beoraa
teexe ka waalikeex: Ku p

aajtal
k-paakat. Le oolale ma kun per-
donartbil a kebaneex.
10
Jach tu jaajil kin waalik-
teex: Le m

aax ma tu yokol
tu jool u corral le tamanoob, baa-
xe ku naakal yaanal tuux utiaal
u yookle, junt

uul j-ookol y

eetel
junt

uul m

aax ku tokik baa-
loob ti m

aak. 2 Baale le m

aax
ku yokol tu jool le corralo le-
tie j-kanan tamano. 3 Ti le-
tie ku jeekabtaal le jool tumen
le m

aax kan

aantik le joolo. Le ta-
manoob t

uuno ku yuubikoob u
juum u taan. Le j-kanan tamano
ku tankoob tu kaabaob y

eetel ku
j

ooskoob te corralo. 4 Le ken
tsookok u j

oosik u yalak tama-
noobe ku bint

aanil, le tamanoob
t

uuno ku binoob tu paachtumen
u kaj

ooloob bix u juum u taan.
5 Letiobe ma kun binoob tu
paachjunt

uul m

aax ma u kaj

oo-
loobi, baaxe yaan u p

uutsloobti
tumen ma u kaj

ooloob bix u
juum u taan yaanal m

aakoobi.
6 Jesuse tu tsikbaltajtiob le ket-
taana, baale letiobe ma tu naa-
toob le baaxoob t

aan kaach u
yaalaaltiobo.
7 Le oolale Jesuse tu yaalaj tu
kaat

een: Jach tu jaajil kin waa-
likteex: Teen le joonaj tuux ku
yokol le tamanoobo. 8 Teen le
u jaajil j-kanan tamano, tul

aa-
kal le m

aaxoob tsook u taaloob
t

aan u yaalikoob letiob le u jaa-
jil j-kanantamano, ch

een j-ooko-
loob y

eetel ku tokikoob baaloob
ti m

aak. Baale le tamanoobo
ma tu yuuboob u taanoobi.
9 Teen le joonajo; jeel m

aaxak
ka okok te joonaja yaanu salvar-
kuba; yaan u yokol, yaan u j

oo-
kol y

eetel yaan u kaxtik suuk
utiaal u jaante. 10 Le j-ooko-
lo ch

een ku taal utiaal ookol,
utiaal k

imsaj y

eetel utiaal xuul-
saj. Tene taalen utiaal ka ya-
nakteex kuxtal y

eetel utiaal ka
yaabchajak u kiinil a kuxtaleex.
11 Teen le jach maalob j-kanan
tamano; le jach maalob j-kanan
tamano ku kubik u kuxtal1 yoo-
lal le tamanoobo. 12 Baale le
m

aax ch

een ku bootaal utiaal ka
u kan

aant le tamanoobo, tumen
ma leti u yuumiloob y

eetel ma
junt

uul j-kanan tamane, ken u
yil u taal le loboo,1 ku x

uum-
pattik le tamanoobo, ku p

uu-
tsul le loboo ku k

imsik yaabi
y

eetel ku kiitbesik u maasi-
loob 13 tumen ch

een bootbil
u beetaal; baax u k

aajti ka

uu-
chuk wa baax ti le tamanoobo.
14 Teen le jach maalob j-kanan
tamano, tene in kaj

ool in wa-
lak tamanoob, letiobe u kaj

oo-
lenoob xan 15 jeel bix le Taata
u kaj

ooleno y

eetel tene in kaj

ool le Taatao. Teen t

uune kin
kubik in kuxtal tu yoolal le ta-
manoobo.
16 Yaan xan ten ul

aak ta-
manoob minaanoob te corrala,
yaan xan intaaskoob, y

eetel yaan
u yuubikoob in taan; yaan u
p

aatloob junm

uuch y

eetel leloo-
ba, y

aanal u kab junt

uulili j-ka-
nan taman. 17 Le oolal u yaa-
biltmen le Taatao, tumen kin
kubik in kuxtal utiaal ka
tsaabakten tu kaat

een. 18 Mix
m

aak u lusten, baaxe tu juunal
in w

ool kin kubik. Tsaanten u
p

aajtalil in kubik y

eetel tsaan-
Jn 10:111 Lit.: alma. Ilaak Tip. 7A.
121 Lela junt

uul ts

itsik baalche ku
k

imsik u y

eet baalcheil; ch

ikaan ti jun-
t

uul ts

itsik peek.
181 Tamanoobe j-uuyaj taanoob. Paal y

eetel Taata JUAN 10:19-41
ten u p

aajtalil in kaa kamik. Le-
la in Taata aalten ka in beete.
19 Le jud

oobo p

aat tu kaa-
t

een ma junp

eelili bix u
tuukuloob yoolal le baaxoob tu
yaalaj Jesuso. 20 Yaab ti letio-
be k

aaj u yaalikoob: Le m

aaka
okaan demonio ti y

eetel tsook
u chokotal u pool. Baaxten
ka wuuyikeex baax ku yaalik?.
21 Ul

aak m

aakoobe tu yaaloob:
Junt

uul m

aak okaan demonio
tie maatechu taan beya. Tsoole
junt

uul demonioe ma tu p

aajtal
u ts

aaik u s

aasilil u yich le ch

oo-
poobo, m

aasa?.
22 Te kiinoob jeelo tu kaa-
jil Jerusalene t

aan kaach u kiin-
besaal u kiinil

uuchik u kuubul
le temploo. Te kiinoob jeelo u
kiiniloob keel, 23 y

eetel Jesu-
se t

aan kaach u m

aan te tem-
plo ichil u columnaob Salomono.
24 Le jud

oob t

uuno tu ba-
pachtoobe ka joop u k

aatkoob-
ti: Tak baax kiin ken a waal-
toon jach m

aaxech? Wa teech le
Cristoo, juntaats ka a waal-
toon. 25 Jesuse tu yaalajtiob:
Tsook in waalikteex, baa-
le ma ta creertikeex. Le baa-
xoob kin beetik tu kaaba in
Taatao ku jaajk

uuntikoob jach
m

aaxen. 26 Baale teexe ma ta
creertikeex tumen ma in walak
tamaneexi. 27 In walak tama-
noobe ku yuubikoob in taan, te-
ne in kaj

ooloob y

eetel ku taa-
loob tin paach. 28 Teen t

uune
yaan in ts

aaik kuxtal minaan u

xuul tiob, y

eetel mix bikin kun
xuulsbiltiob, tsoole mix m

aak
kun tokikoob tin kab. 29 Le
baax tsook u ts

aaikten in Taa-
tao maas nojoch ti u maa-
sil baaloobo, y

eetel mix m

aak
ku p

aajtal u tokikoob tu kab le
Taatao. 30 Teen y

eetel le Taa-
tao junt

uulilion.
31 Le jud

oobo tu kaa chaa-

joob tuunich utiaal u murux-
tuntikoob. 32 Jes

us t

uune tu
yaalajtiob: Yaab baaloob maa-
lobtak ku taal ti le Taata
tin weesajteexo. Yoolal m

aakal-
m

aak ti le baaloob ken a murux-
tunteneexa?. 33 Ka n

uukaab-
ti tumen le jud

oobo: Ma tu
yoolal junp

eel baal maalob ken

k-muruxtuntechi, baaxe tumen
t

aan a pochik Dios, tumen te-
che kex ch

een w

inikeche t

aan
a taaskaba junt

uul dios. 34 Je-
suse tu yaalajtiob: Ma wa
ts

ibtaan te Ley yaanteexo: Te-

ne tin waalaj: Teexe dioseex?
35 Diose tu yaalaj diosoob tak
ti le m

aaxoob keeyoob te Ki-
liich Ts

ibo, tsoole le Kiliich

Ts

ibo ma tu p

aajtal u mixbaal-
k

uuntaal. 36 Baaxten t

uun
ka waalikeex ti teen, m

aax ki-
liichk

uuntaanen y

eetel t

uuxtaa-
nen way y

ookol kaab tumen le
Taatao: T

aan a pochik Dios,
tumen tin waalaj u Paalen Dios?
37 Wa ma tin beetik le baaxoob
uts tu taan in Taatao ma a
creertikeneex. 38 Baale wa kin
beetke, kex ma a creertikeneexe,
creerteex le baaxoob kin beetko
utiaal ka a woj

eelteex y

eetel ka
p

aatak ta tuukuleexe, le Taatao

junm

uuch yanil tin w

eetel, teen
xane junm

uuch yanilen y

eetel le
Taatao. 39 Le oolale le ju-
d

oobo taakchaj u machkoob tu

kaat

een; baale p

uutstiob.
40 Jesuse bin tul

aak u ts

eel le
Jordano, le tuux k

aaj u ts

aaik
okja Juano, ka t

uun p

aat teelo.
41 Ka taal yaabkach m

aakoob
tu yiknale ka joop u yaalikoob:
U jaajile, Juane ma tu beetaj
mix junp

eel milagroi, baale jach

JUAN 10:4211:26 Kojaan L

azaro. K

imi. Teen le kaa kuxtalo 182

jaaj tul

aakal le baaxoob tu yaalaj
yoolal le m

aaka. 42 Te t

uuno
yaabkach m

aakoob tu ts

aaj u fe-
joob ti Jes

us.
11
Yaan kaach junt

uul m

aak
kojaan ku kaabatik L

aza-
ro. Letie ti kajaan kaach Beta-
niae, te chan kajtalil tuux ka-
jaan xan Mar

a y

eetel Marta u
kiiko. 2 Le Mar

aa letie koolel
tu jiaj kiibok aceite ti Yuum-
tsil y

eetel tu choaj u yook y

ee-
tel u tsootsel u poole. Letie

itsintsil ti L

azaro, le m

aax ko-
jaano. 3 Le oolale le kooleloo-
ba tu t

uuxtoob aalbil ti Jes

us:
Yuumtsil, ile!, le m

aax jach a
yaabiltme kojaan. 4 Baale le
ka tu yuubaj Jes

us lela tu yaa-
laj: Le kojaanila ma utiaal ka u
k

imsi, baaxe utiaal ka tsaabak

nojbeenil ti Dios, utiaal beyo ka
nojbeenk

uuntaak u Paal Dios tu
yoolal lela.
5 Jesuse u yaabiltmaj kaach
Marta, Mar

a bey xan L

azaro.
6 Baale letie kex tuyoj

eeltaj ko-
jaan L

azaroe, p

aat kaap

eel kiin
te tuux yaan kaacho. 7 Ka
tsooke tu yaalaj ti le disipuloo-
bo: Kooneex Judea tu kaat

een.
8 Le disipuloobo tu yaaloobti:
J-Kaansaj, ma sen

uuche

oolak
muruxtuntaakech tumen u kaj-
n

aaliloob Judea, yaan wa t

uun
a kaa bini?. 9 Jesuse tu n

uu-
kaj: Doce horas ku s

aasilkunaj
le kiino, m

aasa? Wa yaan m

aax
ku m

aan tu s

aasilil le kiino ma
tu t

oochpajal ti mix baal, tumen

ku yilik le s

aasil yaan te y

ookol
kaaba. 10 Wa yaan m

aax ku
m

aan de

aakabe, ku t

oochpajal
tumen minaan mix baal utiaal
s

aasilkuntik u beel.
11 Ka tsook u yaalik le baa-
looba, tu yaalaj xan: K-ami-
go L

azaroe t

aan u wenel, baale
tene t

aan in bin teelo utiaal
ka in wajse. 12 Le disipuloob
t

uuno tu yaaloobti: Yuumtsil,
wa t

aan u weenle jeel u yuts-
tale. 13 Baale Jesuse t

aan
kaach u yaalik tsook u k

imil
L

azaro. Ch

een baale letiobe ku
tuklikoob kaache t

aan u taan ti
u wenel m

aak utiaal u jeelskuba.
14 Jes

us t

uune juntaats

uuchik
u yaaliktiob: L

azaroe tsook u
k

imil, 15 baale ku kiimaktal

in w

ool ta woolaleex tumen mi-
naanen kaach teelo, utiaal ka
creerteneex. Kooneex te tuux
yano. 16 Tom

as t

uune, le ku
yaalaal kaach Iich tie, tu yaalaj
ti u maasil disipuloob: Kooneex
t

uun xani, utiaal ka k

imkoon tu
y

eetel.
17 Ka kuch Jesuse tsook
kanp

eel kiinoob tsaabak L

aza-
ro ichil le muknalo. 18 Beta-
niae ti yaan kaach naats Jerusa-
lene, kex bey

ooxp

eel kil

ometro
tie. 19 Yaab jud

oob binoob
tu yiknal Marta y

eetel Mar

a
utiaal u l

iskoob u y

ooloob

uu-
chik u k

imil L

azaro. 20 Marta
t

uune ka tu yoj

eeltaj t

aan u taal
Jesuse j

ook u yile, baale Ma-
r

ae p

aat kutal ichnaj. 21 Mar-

tae tu yaalaj ti Jes

us: Yuum-
tsil, wa way yanech kaache,
bejlaa ma tu k

imil in w

itsine.
22 Kex beyo beoraa in wojel jeel
baalak ka a k

aat ti Diose, Dio-

se yaan u ts

aaiktech. 23 Jesu-
se tu yaalajti: A w

itsine yaan
u l

ikil. 24 Martae tu yaalajti:

Tene in wojel yaan u l

ikil ken
kaa kuxk

intaak le kimenoob te
tu tsook kiino. 25 Jesuse tu
yaalajti: Teen le kuxtalo, bey
xan le kaa kuxtalo. Le m

aax ku
ts

aaik u fe ti tene, kex ka k

im-
ke yaan u kaa kuxtal. 26 Tu-
183 Ku yokol Jes

us. Ku kaa kuxk

intik L

azaro JUAN 11:27-47
l

aakal xan m

aax kuxaan y

eetel
ku ts

aaik u fe ti tene, mix bi-

kin kun k

imil. Teche ka creer-

tik wa lela?. 27 Martae tu
n

uukajti: Kin creertik, Yuum-
tsil; tene tsook in creertik teech
le Cristo u Paal Dios, le M

aax aa-
laan kuntaal way y

ookol kaabo.
28 Le ka tsook uyaalik Marta le-
la, bine ka tu tanaj Mar

a u y

i-
tsin, ka tu yaalaj tu xikin: Le
j-Kaansajo way yane y

eetel t

aan
u tankech. 29 Le ka tu yuubaj
Mar

a lela, l

ik tu s

eebaanile ka
joop u bin te tuux yaan Jesuso.
30 Jesuse ma okok kaach te
chan kajtalilo, baaxe l

aayli ti
yaan kaach te tuux ilaab tumen
Martao. 31 Le oolale le jud

oob
yanoob kaach y

eetel Mar

a ichil
le naj le t

aan kaach u l

iskoob u
y

oolo, ch

een ka tu yiloob u s

eeb
l

ikil Mar

a y

eetel u j

ookol. Le-
tiob t

uune binoob tu paach,
tumen ku tuklikoob kaach t

aan
u bin okol tu yiknal le muknalo.
32 Ka kuch Mar

a tak te tuux
yaan Jesuso, tu yile, tu x

ool-
kabtuba tu t

aane ka tu yaalajti:
Yuumtsil, wa way yanech kaa-
che, bejlaa ma tu k

imil in su-
kuune. 33 Jes

us t

uune ka tu
yilaj t

aan u yokol Mar

a bey xan
le jud

oob taaloob tu y

eetelo,
yaachaj u y

ool u puksiikale, ka
p

eeknaj u y

ool; 34 ka tu yaalaj:
Tuux a tsaameex?. Letiobe tu
n

uukoobti: Yuumtsil, kooten ka
a wile. 35 Jes

us t

uune k

aaj u
y

aalal u jail u yich. 36 Le oo-
lal le jud

oobo k

aaj u yaalikoob:
Ilawil bukaaj u yaabiltmil kaa-
chi!. 37 Baale yaan ti letiobe
tu yaaloob: Le m

aak tu ts

aaj u
s

aasilil u yich le m

aak ch

oope,
ma wa t

uun tu p

aajtal kaach u
beetik wa baax utiaal ma u k

i-
mil le m

aaka?.
38 Jes

us t

uune kaa yaachaj u
y

ool u puksiikal, tsoole ka bin
te tuux yaan le muknalo. U
jaajile le muknala junp

eel saj-
kab kaachi, y

eetel nakk

uuntaan
junp

eel tuunich tu jool. 39 Je-

suse tu yaalaj: Luseex le tuuni-
cho. Baale Marta u kiik le ani-
m

aaso, tu yaalajti: Yuumtsil,
m

in tsook u k

aajal u yantal u
book, tumen tsook kanp

eel kiin
muukuk. 40 Jesuse tu yaalaj-
ti: Ma wa tin waalajteche, wa
yaantech feje yaan a wilik u noj-
beenil Dios?. 41 Ka t

uun lu-
saab le tuunicho. Jes

us t

uune tu
l

isaj u yich kaane ka tu yaalaj:

InYuum, kin ts

aaiktech gracias
tumen tsook a wuuyik in ora-
ci

on. 42 U jaajile, tene in wo-
jel mantats ka wuuyik in oracio-
noob; baale lela tin waalaj yoolal
le yaabkach m

aakoob waalakba-
loob tin bapacha, utiaal ka u
creertoob teech t

uuxtmilen.
43 Ka tsook u yaalik le baa-
looba, tu kaam aalaj: L

azaro,
j

ooken!. 44 Le m

aak kimen
kaacho, le ka j

ooke bakaan u
yookoob bey xan u kaboob y

ee-
tel nook; u yich xane bakaan
y

eetel junx

eet nook. Jes

us t

uune
tu yaalaj ti le m

aakoobo: Lu-
seex le nookoob bakaantio, ka a
chaex u bin.
45 Le oolale yaab ti le ju-
d

oob binoob y

eetel Mar

a y

ee-
tel tu yiloob le baax tu beetaj
Jesuso, tu ts

aaj u fejoob ti le-

ti. 46 Baale yaan ti letiobe bi-
noob tu yiknal le fariseoobo,
ka joop u yaalikoobtiob le baa-
xoob tu beetaj Jesuso. 47 Le
oolale u nuuktakil le sacer-
doteob y

eetel le fariseoobo tu
muchubaob y

eetel u jueziloob le
Sanedrino, ka joop u yaalikoob:
Baax ken k-beete?, tumen le
JUAN 11:4812:9 Chatuklaab u k

imsaal. Judase j-ookol 184

m

aaka yaab milagroob ku bee-
tik. 48 Wa k-patik ch

een beyo,
tul

aakal m

aak ken u ts

aa u fe
ti leti; le romanoob t

uuno yaan
u taaloob y

eetel yaan u luskoob-
toon le p

aajtalil yaantoon y

oo-
kol le temploo bey xan y

ookol
le kaaja. 49 Baale Caif

as jun-
t

uul ti letiobe, u maas noj-
chil le sacerdoteob te jaab jeelo,
tu yaalajtiob: Teexe ma a woj-
leex mix baali, 50 y

eetel ma ta
naatkeexe maas maalob a tiaa-
leex ka k

imik junt

uul m

aak yoo-
lal le kaaja ke ka xuulsaak ti
tul

aakal le kaaja. 51 Lela ma
tu yaalaj ch

een tu juunal u y

ooli,
baaxe tumen leti u maas nojchil
le sacerdoteob te jaab jeelo, tu
profetizartaj yanili u k

imil Jes

us
tuyoolal le jud

oobo, 52 tsoole
ma ch

een tu yoolal le jud

oobo,
baaxe utiaal ka u muchk

int xan
le u paalaloob Dios kiitpajaa-
noobo. 53 Le oolale desde te
kiin jeelo joop u chatuklikoob
bix ken u k

imsiloob.
54 Jes

us t

uune xuul u m

aan
ichil le jud

oob te tuux chocho-

kilo, baaxe luk teelo ka bin
t

aanxel luumil naats ti le desier-
too, ti junp

eel kaaj ku kaabatik

Efra

n; teelo ti p

aat t

uun y

eetel
u disipuloobi. 55 Te kiinoob
jeelo, ma yaab u bin utiaal u
kiinbesaal le Pascua tumen le ju-
d

oobo; yaab m

aakoob t

uun ti le
luumil jeelo binoob Jerusal

en
t

aanil ti le Pascuao, utiaal u
limpiok

intkubaob jeex u yaalik

le Leyo. 56 Le m

aakoob t

uuno
t

aan kaach u kaxtikoob Jes

us
y

eetel t

aan kaach u yaalikoob
tu baatsiloob le waalakbaloob te
temploo: Baax ka tuklikeex?
Jach junpuli wa ma kun taal
ti le kiinbesaja?. 57 Baale u
nuuktakil le sacerdoteob y

eetel
le fariseoobo tsokaanili kaach u
yaalikoobe, wa yaan m

aax kuyo-
j

eeltik tuux yane ka u yaale,
utiaal ka xiik chaabil.
12
Le t

aan u bineltik seis kii-
noob utiaal le Pascuao,
Jesuse kuch Betania, le tuux
kajaan L

azaro le m

aax l

isaab
ichil le kimenoob tumen Jesuso.
2 Te t

uuno invitartaab cenari;
Martae t

aan kaach u j

aalik le ja-
nalo, L

azaroe junt

uul ti le m

aa-
xoob kulukbaloob kaach y

eetel
Jes

us yiknal le mesao. 3 Mar

a
t

uune tu chaaj kex t

aankuch li-
tro kiibok aceite, lela u aceiteil
nardo ma xaaktaan y

eetel mix
baali y

eetel jach kooj u tojol, ka
tu jiaj tu yook Jesuse ka tu choaj
y

eetel u tsootsel u pool. Le na-
jo chuup y

eetel u book le kiibok
aceiteo. 4 Baale Judas Iscario-
te, junt

uul ti u disipuloob Jes

us,
le m

aax taaytak kaach u traicio-
nartiko, tu yaalaj: 5 Baaxten
ma koon le kiibok aceite tu yoo-
lal trescientos denarios1 utiaal
ka tsaabak ti le

ootsiloobo?.
6 Baale lela ma tu yaalaj tumen
u yaabiltmaj le

ootsiloobo, baa-
xe tumen junt

uul j-ookol y

eetel
tumen ti leti yaan u chan cajail
le taakino, tsoole ku yoklik le
taakin ku tsaabal ichilo. 7 Le
oolale Jesuse tu yaalaj: Pate,
chaa u beetik le baax suuk u
beetaala, tumen y

eetel lela t

aan
u preparartik in w

inklil utiaal u
kiinil in muukul. 8 Tumen le

ootsiloobo mantats ti yaan ta

w

eeteleexe, baale tene ma man-
tats kin p

aatal ta wiknaleexi.
9 Le t

aan u y

uuchul le baa-
looba, yaabkach jud

oobe kuch
u yoj

eeltoob ti yaan Jes

us teelo
ka taaloob, ma ch

een utiaal ka
Jn 12:51 Ilaak u tsolajil Mt 20:2.
185 Ku kaamal Jerusal

en. Taan j

ook te kaano JUAN 12:10-29
u yiloobi, baaxe utiaal ka u yi-
loob xan L

azaro, le m

aax l

isaab
ichil le kimenoob tumen Jesuso.
10 Beora t

uuna u nuuktakil le
sacerdoteobo tu chatukloob bix
jeel u k

imskoob xan L

azaroe.
11 Tumen yoolal letie yaab ju-
d

oob ku taaloob kaach teelo ku

ts

aaik u fejoob ti Jes

us.
12 Ka s

aaschaj tul

aak kiine le
yaabkach m

aakoob taaloob ti
le kiinbesajo, tu yuuboob t

aan
u taal Jes

us tu kaajil Jerusal

en.
13 Letiobe tu chaajoob xaanoo-
be ka j

ook u chaob u beel, y

eetel
joop u kaam aalikoob: K-k

aat

ooltik ka salvartaakech! Kiiki-

tantaak le m

aax ku taal tu kaa-
ba J

eeobao, m

aax u reyil Israel!.
14 Jes

us t

uune le ka tu yilaj
junt

uul t

aankelem burroe, naak
kutal tu y

ookol, jeex ts

ibtaani-
la: 15 U hija Si

on, ma a chaik
saajkil. Ile! A reye t

aan u taal ku-
lukbal y

ookol junt

uul t

aankelem
burro, u yaal junt

uul x-burra.
16 Tu k

aajbale u disipuloobe
ma tu naatoob le baalooba,
baale ka nojbeenk

uuntaabe, le-
ti t

uun ka kaajtiob ts

ibtaan
tul

aakal le baaloob yoolal Jesu-
sa y

eetel kaajtiob bey

uuchik u
beetaaltio.
17 Le m

aakoob t

uun yanoob
kaach y

eetel Jes

us le ka tu ta-
naj L

azaro ti le muknal utiaal u
l

isik ichil le kimenoobo, seguer-

naj xan u tsikbaltikoob le baax

uucho. 18 Yoolal lela le yaab-

kach m

aakoobo j

ook xan u yi-
loob, tumen tu yuuboob u tsik-
baltaal le milagro tu beeto.
19 Le oolal le fariseoobo k

aaj u
yaalikoob tu baatsiloob: T

aan
wa a wilkeex mix baal ku
p

aajtal a beetkeex? Ileex! Tul

aa-
kal m

aak tsook u bin tu paach.
20 Ichil le m

aaxoob binoob u
adorartoob Dios te kiinbesajo,
yaan kaach xan jujunt

uul grie-
goobi. 21 Le m

aakooba n

aa-
tsoob tu yiknal Felipe, le m

aax
sijn

aal Betsaida, tu luumil Ga-
lileae, ka joop u yaalikoob-
ti: Yuumtsil, toone k-k

aat il Je-
s

us. 22 Felipee bine ka tu
yaalaj ti Andr

es, ka tsooke An-
dr

es y

eetel Felipee binoobe ka tu
yaaloob ti Jes

us.
23 Baale Jesuse tu yaalajtiob:
Tsook u kuchul u yorail utiaal
u nojbeenk

uuntaal u Paal m

aak.
24 Jach tu jaajil kin waalikteex:
Wa ma tu l

uubul luum u neek
le trigoo y

eetel wa ma tu k

i-
mile, ch

een junp

eelili neek kun

p

aatal; baale wa ku k

imile yaan
u yaabtal u yich. 25 Le m

aax u
yaabiltmaj u kuxtale1 ku xuul-
sikti, baale le m

aax u pekmaj
u kuxtal te y

ookol kaaba, yaan
u kan

aantik utiaal le kuxtal mi-
naan u xuulo. 26 Wa yaan
m

aax u k

aat u meyajtene, taalak

tin paach, le tuux kin antale ti
xan kun antal le m

aax meyajtike-
no. Wa yaan m

aax u k

aat u me-
yajtene yaan u kamik utsiloob ti
le Taatao. 27 Beoraa p

eekna-
jaan u y

ool in puksiikal. Baax
t

uun ken in waale? In Yuum,
salvarten ti le muyajil kun taal
tin w

ookola. Baale yoolal le jeel
taaljaanena. 28 In Yuum, noj-
beenk

uunt a kaaba. Ka t

uun
j

ook junp

eel taan te kaano ka

tu yaalaj: Tin nojbeenk

uuntaj;
yaan xan in nojbeenk

uuntik tu
kaat

een.
29 Le yaabkach m

aakoob
waalakbaloob teelo, le ka tu
yuuboob le taano joop u yaa-
likoob letie ch

aak k

ilbalnajo.
Jn 12:251 Lit.: alma. Ilaak Tip. 7A.
JUAN 12:30-50 U gobernante y

ookol kaab. Tu ts

aaj u fejoob 186

Ul

aakoobe k

aaj u yaalikoob:
Junt

uul

angel tane. 30 Jes

us
t

uune tu yaalaj: Le taan ta
wuuyeexa ma tin woolal

uuchi,
baaxe ta woolaleex. 31 Beoraa
t

aan u juzgartaal le y

ookol kaa-
ba; beoraa u gobernanteil le y

oo-
kol kaaba yaan u x

aakchintaal.
32 Baale tene le ken ch

uuyaa-
ken kaanale yaan in beetik u
n

aatsal jejel

aas m

aakoob tin
wiknal. 33 U jaajile lela t

aan
kaach u yaalik utiaal u yeesik
baax claseil k

imil kun antalti.

34 Le oolale le yaabkach m

aa-
koobo tu yaaloobti: Toone
k-uuymaj u yaalaal te Leyo le
Cristoo yaan u p

aatal mantats,
baaxten t

uun ka waalike u Paal
m

aake yaan u ch

uuyaal kaa-
nal? M

aax t

uun le u Paal m

aak
ka waaliko?. 35 Jes

us t

uune
tu yaalajtiob: Le s

aasilo yaan
u p

aatal junp

it kiin maas ta
w

eeteleex. X

imbalneneex beora
yaanteex le s

aasila utiaal ma u
t

eek taal ta w

ookoleex le

eejo-
cheenilo; le m

aax ku m

aan ich

eejocheenile ma u yojel tuux ku

bini. 36 Beora yaanteex le s

aa-
silo, ts

aa a fejeex ti le s

aasilo
utiaal ka a beetabaex u paalal le
s

aasilo.
Ka tsook u yaalik Jes

us le
baalooba bine ka tu taakuba ti
letiob. 37 Baale kex yaab mi-
lagroob tsook u beetik tu t

aa-
noobe, le m

aakoobo ma tu
ts

aaj u fejoob ti letii, 38 ka

t

uun b

eeychaj le baax tu yaalaj
Isa

as le profetao: J

eeoba, m

aax
tsook u ts

aaik fe ti le baax
tsook k-uuyiko? Tsoole, ti
m

aax tsook u yeesaal le p

aajta-
lil1 yaanti J

eeobao?. 39 Letio-
be ma tu p

aajtal kaach u creer-
Jn 12:381 Lit.: u muuk u kab.
tikoob, tumen jeex tu yaalaj
xan Isa

ase: 40 Letie tu bee-

taj u ch

ooptal u yichoob y

eetel
u chichtal u puksiikaloob, utiaal
ma u paakatoob y

eetel u yi-
choob mix u yokol tu puksiika-
loob le baax kuyuubikoobo, mix
u suutoob tin wiknal utiaal ka
in tsakoob. 41 Isa

ase tu yaa-
laj le baalooba tumen tu yilaj u
nojbeenil Cristo, y

eetel taanaj tu
yoolal. 42 Kex beyo, tak le go-
bernanteobo, yaab ti letiobe tu
ts

aaj u fejoob ti leti, baale yoo-

lal le fariseoobo maatech u yaa-
likoob kaach utiaal ma u to-
jolchintaaloob ti le sinagogao.
43 Tumen maas u yaabiltmoob
kaach u nojbeenil ch

een m

aa-
koob ke u nojbeenil Dios.
44 Baale Jesuse tu kaam aa-
laj: Le m

aax ku ts

aaik u
fe ti tene, ma ch

een ti teen
ku ts

aaik u feji, baaxe tak ti

le m

aax t

uuxteno; 45 tsoole le
m

aax ku paktikene, ku paktik
xan le m

aax t

uuxteno. 46 Te-
ne taalen bey s

aasil way y

ookol
kaabe, beyo tul

aakal le m

aax ku
ts

aaik u fe ti tene ma u p

aatal
ich

eejocheenil. 47 Baale wa
yaan m

aax kuyuubik le baaxoob
kin waalik tsoole ma tu beetke,
tene ma tin juzgartik; tumen te-
ne ma taalen in juzgart le y

ookol
kaaba, baaxe taalen in salvart le
y

ookol kaaba. 48 Le m

aax ma
tu beetik u cuentail le baax kin
waalik y

eetel ma tu kamke, yaan
m

aax juzgartik. Le baax tsook
in waaliko leti kun juzgartik
te tu tsook kiino; 49 tumen
ma tu juunal in w

ool taanaje-
ni, baale le Taata m

aax t

uuxte-
no leti aalten jach baax ken in
waale. 50 Tene in wojel xane,
le baax ku yaalik ka beetaako
ku ts

aaik kuxtal minaan u xuul.

187 Ku poik u yook le apostoloobo. Kabal

oolal JUAN 13:1-20
Le oolale le baaxoob kin waali-
ko, jeex

uuchik u yaalik in Taa-
ta ka in waalo, bey xan in waa-
liko.
13
T

aanil ti u kiinbesajil le
Pascuao, Jesuse u yojli-
li tsook u kuchul u kiinil u lu-
kul way y

ookol kaab utiaal u
bin tu yiknal le Taatao, le oolale
tu yaabiltaj u disipuloob yanoob
way y

ookol kaaba, letie tu yaa-
biltoob tak tu xuul. 2 Le t

aan u
cenaroobo, le Kaasilbaalo1 tso-
kaanili uyoksik tu puksiikal Ju-
das Iscariote u paal Sim

on ka u
traicionart Jes

us. 3 Jes

us t

uu-
ne tumen u yojel tsook u kuu-
bul tul

aakal baal tu kab tumen
le Taatao, y

eetel tumen ti Dios
taaljaan y

eetel tu yiknal Dios
ku bine, 4 l

ik te mesao ka tu
ts

aaj junts

eelil u y

aal u nook.
Tu chaaj xan junp

eel toallae
ka tu j

eepkaxtaj u nak tu y

ee-
tel. 5 Ka tsook u beetik lela tu
l

aalaj ja ti junp

eel palanganae
ka joop u poik u yook le disipu-
loobo y

eetel u choik u jail u yoo-
koob y

eetel le toalla ikil u j

eep-
kaxtmil u nako. 6 Ka n

aats tu
yiknal Sim

on Pedro; Pedro t

uu-
ne tuyaalajti: Yuumtsil, bix ken
in chaa a poik in wook. 7 Je-
suse tu n

uukajti: Le baax kin
beetka, teche ma ta naatik beo-
raa, baale yaanu kuchul u kiinil
a naatik. 8 Pedroe tuyaalajti:
Teche jach junpuli ma ken a po
in wook. Jesuse tu yaalajti: Wa
ma tin poik a wooke, teche ma
t

aakpajaanech ichil le m

aaxoob
in tiaaloobo. 9 Sim

on Pedroe
tu yaalajti: Yuumtsil, ma ch

een
in wooki, baaxe tak in kaboob
y

eetel in pool. 10 Jes

us t

uu-
Jn 13:21 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
ne tu yaalajti: Le m

aax tsook
u yichk

ile ch

een u yook kaa-
b

eet u poik tumen limpio tul

aa-
kal u w

inklil. Teexe limpioex,

baale ma tul

aakleexi. 11 Le-
tie tumen u yojel m

aax le traicio-
nartiko, tu yaalaj: Ma tul

aak-
leex limpioexi.
12 Ka tsook t

uun u poik u
yook u disipuloob, u kaa takik
le u y

aal u nooko y

eetel u kaa
kutal tu yiknal le mesao, tu yaa-
lajtiob: Ka naatkeex wa baax-
ten tin beetaj lela? 13 Teexe
ka waalikeexten j-Kaansaj y

ee-
tel Yuumtsil, jach jaaj baax ka
waalikeex, tumen j-Kaansajen
y

eetel Yuumtsilen. 14 Le oola-
le wa teen kex Yuumtsilen y

ee-
tel j-Kaansajen tsook in poik a
wookeexe, teex xane unaj
a poik a wookeex ta baatsileex.
15 Tumen tene tsook in weesik-
teex bix unaj a beetkeex; jeex
tsook in weesikteexo, teex xane
bey unaj a beetkeexo. 16 Jach
tu jaajil kin waalikteex: Le pali-
tsilo ma maas nojoch ti u tsuu-
lili, le m

aax ku t

uuxtaal xano
ma maas nojochti le m

aax t

uux-
tiko. 17 Beora tsook a woj

eelti-
keex le baalooba, kiimak a w

oo-
leex wa ka beetkeex. 18 Tene
ma t

aan in taan ti tul

aaklee-
xi; tene in kaj

ool le m

aaxoob
tsook iny

eeyiko. Baale lela yaan
u y

uuchul utiaal ka b

eeychajak
le baax ku yaalik le Kiliich Ts

i-
bo: Le m

aax ku jaantik kaach
in wooch waaje, tsook u sutku-
ba tin contra.1 19 Desde beo-
raa kin waalikteex t

aanil ti u
y

uuchul, beyo ken

uuchke yaan
a creertikeexe teen. 20 Jach tu
jaajil kin waalikteex: Le m

aax ku
Jn 13:181 Lit.: tsook u l

isik u tuunkuy
tin contra.
JUAN 13:2114:2 Ook Satan

as ti Judas. T

uumben mandamiento 188
kamik jeel m

aaxak ka in t

uux-
te, ku kamken xan. Le m

aax ku
kamkene ku kamik xan le m

aax
t

uuxteno.
21 Ka tsook u yaalik le baa-
looba, Jesuse yaachaj u y

ool u
puksiikale ka tu yaalajtiob jun-
taats: Jach tu jaajil kin waa-
likteex: Junt

uul ti teexe yaan
u traicionartiken. 22 Le disi-
puloobo k

aaj u paklan paktiku-
baob jakaan u y

ooloob tumen
ma u yojloob kaach ti m

aax ku
taan Jesusi. 23 Tu ts

eel Jesu-
se ti kulukbal kaach junt

uul
ti u disipuloobi, lela jach yaa-
biltaan tumen Jes

us. 24 Sim

on
Pedroe tu b

eech jooltaj le disi-
puloa ka tu yaalajti: Aaltoon ti
m

aax ku taan. 25 Le disipulo
t

uuna tu maas takuba ti Jesu-
se ka tu k

aatajti: Yuumtsil,
m

aax le ka waaliko?. 26 Je-
s

us t

uune tu n

uukaj: Letie
m

aax ti ken in ts

aa le junx

eet
waaj ken in chulo. Ka tsook
t

uun u chulik le waajo, tu chaa-
je ka tu ts

aaj ti Judas u paal

Sim

on Iscariote. 27 Judas t

uu-
ne le ka tsook u chaik le jun-
x

eet waajo, ook Satan

as ti. Ka
t

uun aalaabti tumen Jes

us: Le
baax ka beetko, beet tu s

eebaa-
nil. 28 Baale mix junt

uul ti le
m

aaxoob kulukbaloob tu yiknal
le mesa u yojloob kaach baax-
ten aalaabti lelo. 29 Yaan tak
jujunt

uul ichiloobe tu tukloobe,
tumen Judas chaamil u cajail le
taakino, Jesuse t

aan kaach u
yaalikti: Man le baaxoob kaa-
b

eettoon utiaal le kiinbesajo,
wa t

aan kaach u yaalikti ka u
ts

aa wa bajux ti le

ootsiloobo.
30 Ka tsook t

uun u tsaabal le
junx

eet waaj tio, j

ook tu s

ee-
baanil. Ka

uuchlela tsook kaach
u y

aakabtal.
31 Ka tsook t

uun u j

ookol Ju-
dase, Jesuse tu yaalaj: Beo-
raa ku nojbeenk

uuntaal u Paal
m

aak, Dios xane ku nojbeen-
k

uuntaal tu yoolal. 32 Diose
yaan xan u nojbeenk

uuntik, y

ee-
tel Diose yaan u nojbeen-
k

uuntaal tu s

eebaanil tumen
u Paal m

aak. 33 In mejen paa-
laleex, ch

een junp

it kiin maas
kin p

aatal ta w

eeteleex. Teexe
yaan a m

aan a kaxteneex, baa-
le jeex tin waalaj ti le jud

oo-
bo: Te tuux kin bino teexe ma
tu p

aajtal a taaleexi, lela letie
baax xan kin waalikteex beoraa.
34 Tene kin ts

aaikteex junp

eel
t

uumben mandamiento: ka a
yaabiltabaex ta baatsileex. Jeel
bix tsook in yaabiltikeexo, teex
xane bey unaj a yaabiltikabaex
ta baatsileexo. 35 Wa ka yaa-
biltikabaex ta baatsileexe tul

aa-
kal m

aak ken u yoj

eelte teexe in
disipuloex.
36 Sim

on Pedroe tu k

aatajti:
Yuumtsil, tuux ka bin?. Jesu-
se tu n

uukaj: Te tuux kin bi-
no, teche ma tu p

aajtal a taal tin
paach beoraa, baale ken tsook-
ke yaan a taali. 37 Pedroe
tu yaalajti: Yuumtsil, baax-
ten ma tu p

aajtal in taal ta
paach beoraa? Tene yaan in ku-
bik in kuxtal1 ta woolal. 38 Je-
suse tu yaalaj: Yaan a kubik a
kuxtal tin woolal? Jach tu jaajil
kin waaliktech: Junpuli ma kun
kaay le teel t

aanil ti a waalik

ooxt

een ma a kaj

ooleni.
14
Ma u p

eek u y

ool a puk-
siikaleex. Ts

aa a fejeex ti
Dios y

eetel ts

aa a fejeex xan
ti teen. 2 Tu yotoch in Taa-
tae yaab k

uuchiloob yaan utiaal
Jn 13:371 Lit.: alma. Ilaak Tip. 7A.
189 Teen le bejo. Yaan u t

uuxtaal kiliich muuk JUAN 14:3-21
u p

aatal m

aaki.1 Wa minaane
jeel kaach in waalikteexe, baale
tumen yane t

aan in bin in pre-
parart junp

eel k

uuchil utiaal a
wantaleexi. 3 Wa xan kin cha-
jooltik in bin y

eetel in preparar-
tikteex junp

eel k

uuchile, yaan in
suut, y

eetel teen ken in kameex
te najo, beyo le tuux kin anta-
lo ti xan kan antaleexi. 4 Le
tuux kin bino teexe a kaj

ooleex
u bejil.
5 Tomase tu yaalajti: Yuum-
tsil, ma k-ojel tuux ka bini. Bix
t

uun a waalik k-kaj

ool u bejil?.
6 Jesuse tu yaalajti: Teen le
bejo, teen le jaajo y

eetel teen
le kuxtalo. Mix m

aak ku n

aa-
tsal tu yiknal le Taata wa ma
tin woolalo. 7 Wa ka a kaj

ool-
teneex kaache bejlaa tsook xan
a kaj

ooltikeex in Taatae; des-
de te s

uutuka a kaj

ooleex y

ee-
tel tsook a wilkeex.
8 Felipee tu yaalajti: Yuum-
tsil, eestoon le Taatao, y

eetel le-
lo yaan.
9 Jesuse tu yaalajti: Felipe,
tsook u x

aantal yanaken ta w

ee-
teleex, kex beyo ma kuchkech a
kaj

oolteni? Le m

aax tsook u yil-
kene tsook xan u yilik le Taatao,
baaxten t

uun ka waalik: Ees-
toon le Taatao? 10 Ma wa ta
creertik junm

uuch yanilen y

eetel
le Taatao, y

eetel le Taatao jun-
m

uuch yanil tin w

eetel? Le baa-
xoob kin waalikteexo ma ch

een
tu juunal in w

ool kin waaliki,
baaxe le Taata junm

uuch yanil
tin w

eetelo t

aan u beetik le baa-
xoob u tukultmo. 11 Creerteex
junm

uuch yanilen y

eetel le Taa-
tao, y

eetel le Taatao junm

uuch
yanil tin w

eetel; wa ma ta creer-
Jn 14:21 Wa: k

uuchiloob utiaal u kajtal
m

aaki.
tikeex yoolal le baax kin waali-
ko, creerteex yoolal le baaxoob
kin beetko. 12 Jachtu jaajil kin
waalikteex: Le m

aax ku ts

aaik u
fe ti tene, yaan xan u beetik le
meyajoob kin beetko; y

eetel yaan
u beetik maas nukuch meyajoob
ke le jeelooba, tumen tene t

aan
in chajooltik in bin tu yiknal le
Taatao. 13 Jeel baaxak xan ka
a k

aateex tin kaabae, tene yaan

in beetik, beyo yaan u nojbeen-
k

uuntaal le Taata yoolal le Paa-
lo. 14 Wa ka k

aatkeex wa baax
tin kaabae, tene yaan in beetik.
15 Wa a yaabiltmeneexe yaan
a beetkeex le baaxoob kin waa-
liko. 16 Tene yaan in k

aa-
tik ti le Taatao, leti t

uune
yaan u t

uuxtikteex ul

aak

aan-
taj utiaal ka p

aatak mantats
ta w

eeteleex; 17 lela letie ki-
liich muuk ku kaansik u jaaji-
lo, le y

ookol kaabo ma tu p

aajtal
u kamik tumen ma tu yilik y

ee-
tel mix u kaj

ooli. Teexe a kaj

ooleex tumen ti yaan ta w

eete-
leexe y

eetel ti yaan ti teexe.
18 Tene ma ken in pateex ta
juunaleex.1 Yaan in suut ta wik-
naleex. 19 Ichil junp

it kiin
maase, le y

ookol kaabo ma ken
u yilen tu kaat

een. Baale tee-
xe yaan a wilkeneex tumen te-
ne kuxaanen, y

eetel teexe yaan
a kuxtaleex. 20 Ken kuchuk le
kiin jeelo, teexe yaan a wo-
j

eeltikeex junm

uuch yanilen y

ee-
tel in Taata, y

eetel teexe jun-
m

uuch yanileex tin w

eetel, teen
xane junm

uuch yanilen ta w

ee-
teleex. 21 Le m

aax ku kamik
y

eetel ku beetik le baaxoob kin
waaliko letie m

aax u yaabiltme-
no. Le m

aax u yaabiltmen xa-
no yaan u yaabiltaal tumen in
Jn 14:181 Wa: x-ma taatail.
JUAN 14:2215:7 Le Taatao maas nojoch ti teen. U cheil uva 190
Taata, teen xane yaan in yaabil-
tik y

eetel yaan in chaik u kaj

ool-
tiken tubeel.
22 Ka aalaabti tumen Judas
(ma Judas Iscariotei): Yuumtsil,
baaxten ka waalik yaan a chaik
k-kaj

ooltikech tubeel, baale ma
ken a chaa u kaj

ooltikech le y

oo-
kol kaabo?.
23 Jes

us t

uune tu n

uukajti:
Wa yaan m

aax u yaabiltmene
yaan u beetik baax kin waalik,
y

eetel yaan u yaabiltaal tumen in
Taata. Toon t

uune yaan k-taal
tu yiknal y

eetel yaan k-p

aatal
kajtal tuy

eetel. 24 Le m

aax ma
u yaabiltmene ma tu beetik le
baax kin waaliko, tsoole le baa-
xoob ka wuuyikeex in waaliko
ma intiaali, baaxe utiaal le Taa-
ta m

aax t

uuxteno.
25 Le tiaanen kaach ta w

ee-
teleexo, tene tin waalajteex le
baalooba. 26 Baale le kiliich
muuk1 ken u t

uuxt le Taa-
ta tin kaabao, leti kun kaan-
sikteex tul

aakal baal y

eetel leti
kun beetik u kaajalteex tul

aakal
le baaxoob tsook in waaliktee-
xo. 27 Kin patikteex le jeetse-
lilo, kin ts

aaikteex in jeetselil.
Ma tin ts

aaikteex jeex u tsaa-

bal tumen le y

ookol kaabo. Ma a
chaikeex u p

eek u y

ool a puksii-
kaleex mix u chaik saajkil.
28 Ta wuuyeex in waalikteex:
T

aan in bin, baale yaan in suut
ta wiknaleex. Wa a yaabiltme-
neexe yaan u kiimaktal a w

oo-
leex tumen t

aan in chajooltik in
bin tu yiknal le Taatao, tumen le
Taatao maas nojoch ti teen.
29 Le oolale tsook in waalik-
teex t

aanil ti u y

uuchul, beyo
ken

uuchke yaan a creertikeex.
Jn 14:261 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16.
30 Desde beoraa ma yaab baax
ken in waalteexi, tumen t

aan u
taal u gobernanteil le y

ookol kaa-
bo. Letie ma tu p

aajtal u ts

aai-
ken y

aanal u p

aajtalil, 31 baale
utiaal ka u yoj

eelt le y

ookol kaab
in yaabiltmaj le Taatao, jeex

uu-
chik u yaalikten le Taata ka in
beeto bey xan in beetko. L

ike-
neex, kooneex yaanal tuux.
15
Teen le u jaajil cheil uvao,
in Taatae letie m

aax me-
yajtiko. 2 Tul

aakal le j

eejekal
yaan ti teen ma tu yichanki-
loobo, ku lusaal tumen in Taa-
ta, baale ti tul

aakal le j

eejekal
ku yichankiloobo, in Taatae ku
lusl

aantik le u x

eexetal ma pata-
lo utiaal ka maas yaabchajak u
yich. 3 Yoolal le baax tin kaan-
sajteexo, tsook u lusaalteex le
baax ma patal yaanteex kaacho.
4 P

aatkeex junm

uuch tin w

ee-
tel, teen xane yaan in p

aatal jun-
m

uuch ta w

eeteleex. Jeex u kab
le che ma tu p

aajtal u ts

aaik
ich ch

een tu juunal wa ma taa-
kal ti u cheilo, teex xane ma
tu p

aajtal a ts

aaikeex ich wa ma
ta p

aatleex junm

uuch tin w

eetel.
5 Teen u cheil le uvao, teexe u
kaboob. Le m

aax ku p

aatal jun-
m

uuch tin w

eetel, y

eetel kin
p

aatal junm

uuch tu y

eetele, le-
tie yaab ich ken u ts

aae; tumen
wa ma junm

uuch yanileex tin
w

eetele, junpuli ma tu p

aajtal a
beetkeex mix baal. 6 Wa yaan
m

aax ma tu p

aatal junm

uuch
tin w

eetele yaan u p

ikchintaal
jeex u beetaal ti u kab le che
ma patalo; lela ku tijil. Tsoo-
le le kaboob beya ku moolol
y

eetel ku p

ikchintaal ich k

aak
utiaal ka t

ookaakoob. 7 Wa ka
p

aatleex junm

uuch tin w

eetel
bey xan wa ku p

aatal ta puk-
siikaleex le baaxoob kin waa-
191 Ka u yaabiltubaob. Y

ookol kaabe ku pektikoob JUAN 15:8-27

likteexo, k

aateex le baax ka
ts

iboltkeexo, yaan u y

uuchul
jeex ta k

aatileexo. 8 In Taatae
ku nojbeenk

uuntaal yoolal lela:
ka seguernak a ts

aaikeex yaab
ich y

eetel ka a weeseex jach in
disipuloex. 9 Jeex u yaabiltmi-
len le Taata y

eetel jeex in yaa-
biltmileexe, teex xane p

aatkeex
ichil in yaabilaj. 10 Wa ka beet-
keex le baaxoob kin waaliktee-
xo, yaan a p

aatleex ichil in yaa-

bilaj, jeex teen tsook in beetik
baax ku yaalik in Taata y

eetel
tsook in p

aatal ichil u yaabilajo.

11 Tene tsook in waalikteex
le baalooba utiaal ka p

aatak in
kiimak

oolal ti teex, y

eetel utiaal
ka ch

uukaanchajak a kiimak

oo-
laleex. 12 Lela letie baax kin
waalikteex ka a beeteexa: ka
a paklan yaabiltabaex jeex teen
tsook in yaabiltikeexo. 13 Mix
m

aak maas nojoch u yaabilaj ti
lela: ka u kub u kuxtal1 m

aak
tu yoolal u amigoob. 14 Teexe
in amigoex wa ka beetkeex baax
kin waalikteex. 15 Beoraa ma
tin waalikteex palitsileex, tumen
le palitsilo ma u yojel baax ku
beetik u tsuulili. Baale kin waa-
likteex in amigoex, tumen tul

aa-
kal le baaxoob tsook u yaalik-
ten in Taatao, tene tsook xan in
ts

aaik awoj

eelteex. 16 Ma teex
y

eeyeneexi, baaxe teen y

eeyeex,
teen xan aalteex ka xiikeex t

aa-
nil y

eetel ma u xuulul a ts

aai-
keex maalob ich ku p

aatal tak tu
xuul; beyo jeel baalak ka a k

aa-
teex ti le Taata tin kaabao, letie
yaan u ts

aaikteex.
17 Lela letie baax kin waa-
likteex utiaal ka a yaabiltabaex
ta baatsileexa. 18 Baale wa le
y

ookol kaab ku pektikeexo, a
Jn 15:131 Lit.: alma. Ilaak Tip. 7A.
wojleex teen tu y

aax pekten t

aa-
nil ti u pektikeex. 19 Wa teex
y

ookol kaabileexe le y

ookol kaa-
bo jeel u yaabiltikeexe tumen u
tiaaleex. Baale teexe ma y

oo-
kol kaabileexi, tumen tsook in
y

eeyikeex ti le y

ookol kaabo, le
oolale le y

ookol kaabo ku pek-
tikeex. 20 Ma u tuubulteex le
baax tsook in waalikteexa: Le
palitsilo ma maas nojoch ti u
tsuulili. Wa teen tsook in cha-
pachtaal tumen le m

aakoobo,
teexe yaan xan a chapachtaa-
leex; wa letiob tsook u beet-
koob baax kin waalike, yaan xan
u beetkoob baax ka waalikeex.
21 Baale tul

aakal le baalooba
yaan u beetkoob ta contraex tu
yoolal in kaaba, tumen letiobe
ma u kaj

ooloob le m

aax t

uuxte-
no. 22 Wa ma in taal y

eetel ma
in tankoob kaache bejlaa mi-
naan u kebanoobe, baale beo-
raa ma tu p

aajtal u yaalikoob
wa ma keban le baax ku beet-
koobo. 23 Le m

aax u pekmene
u pekmaj xan in Taata. 24 Wa
ma in beetik kaach ichiloob le
baaloob mix junt

een beetaak
tumen ul

aak m

aako, bejlaa mi-
naan kaach u kebanoobe; baa-
le beoraa tsook u yilkoob y

ee-
tel tsook u pektikenoob y

eetel
tsook xan u pektikoob in Taata.
25 Baale lela

uuch utiaal ka
b

eeychajak le baax ts

ibtaan tu
Leyoobo: Tu pektenoob tu yoo-
lal mix baal. 26 Ken kuchuk
le kiliich muuk kun

aantkeexo
yaan u jaajk

uuntik m

aaxeni; le-
la letie kiliich muuk ku kaan-
sik u jaajilo, y

eetel letie baax ken
in t

uuxteex ku taal ti le Taatao.
27 Teex xane yaan a jaajk

uunti-
keex m

aaxen, tumen teexe ti ya-
neex tin w

eetel desde le ka joop
in kaansajo.
JUAN 16:1-20

Aantaj: kiliich muuk. U bin yiknal le Taatao 192
16
Tsook in waalikteex le
baalooba utiaal ma u
beetaal a t

oochpajleex. 2 Yaan
a tojolchintaaleex te sinagogao.
Yaan tak u kuchul u kiinile,
tul

aakal m

aax kun k

imskeexe
yaan u tuklik t

aan u beetik jun-
p

eel baax maalob tu t

aan Dios.
3 Baale letiobe yaan u beetkoob
le baalooba tumen mix le Taata
kuchuk u kaj

ooltoobo mix
teen kuchuk u kaj

ooltenoob.
4 Ch

een baale tsook in waalik-
teex le baalooba, utiaal beyo ken
kuchuk u kiinil u y

uuchloobe,
ka kaajakteex in waalmajteex
yaan u y

uuchloob.
Baale le baalooba ma tin
waalajteex tu k

aajbali tumen ti
yanen kaach ta w

eeteleexe.
5 Beoraa tene t

aan in bin
tu yiknal le m

aax t

uuxteno,
baale mix junt

uul ti teex ku
k

aatikten: Tuux ka bin?.

6 Baale tumen tsook in waalik-
teex le baalooba tsook u chuu-
pul a puksiikaleex y

eetel yaayaj

oolal. 7 Baale kin waalikteex u

jaajil: Tene t

aan in bin utiaal a
wutsileex. Tumen wa ma in bi-
ne, le kiliich muuk kun

aantkee-
xo junpuli ma kun taal ta wik-
naleex; baale wa kin bine yaan
in t

uuxtikteex. 8 Le ken kuch-
ke yaan u yeesik ti tul

aakal
m

aak baax jach tu jaajil le ke-
bano, le justiciao y

eetel le juicio
ken u taas Dioso: 9 y

aaxe tu
yoolal le kebano, tumen letiobe
ma t

aan u ts

aaik u fejoob ti te-

ni; 10 tsoole tu yoolal le justi-
ciao, tumen t

aan in bin tu yik-
nal le Taatao y

eetel teexe ma
ken a kaa ileneex; 11 bey xan
tu yoolal le juicio ken u taas Dio-
so, tumen u gobernanteil le y

oo-
kol kaaba tsook u juzgartaal.
12 Yaab baaloob ku binel-
tik in waalikteex, baale ma
tu p

aajtal a naatkeex beoraa.
13 Baale ken taalak le kiliich
muuk ku ts

aaik kaj

ooltbil u jaa-
jilo, yaan u y

aantkeex a kaj

ool-
teex tul

aakal u jaajil, tumen ma
ch

een tu juunal u y

ool kun taa-
ni, baaxe yaan u yaalikteex le
baaxoob kuyuubiko, y

eetel yaan
u ts

aaik a woj

eelteex le baaxoob
ku taal u kiinilo. 14 Letie yaan
u nojbeenk

uuntken, tumen teen
ken in ts

aati baax ken u kaans-

teex, leti t

uune yaan u tsolik-
teex. 15 Tul

aakal le baaxoob u
yojel in Taatao, tsook u yaalik-
ten. Le oolal tin waalajteexe, tu-
l

aakal le baaxoob ken u tsol-
teex le kiliich muuk ku kaansik
u jaajilo, teen ken in waalti.
16 Ichil junp

it kiine ma ken a
wileneex, baale ma kun x

aanta-
le yaan a kaa ilkeneex.
17 Le oolale, yaan ti u disipu-
loobe tu yaaloob tu baatsiloob:
Baax u k

aat u yaal le baax ku

yaaliktoona: Ichil junp

it kii-
ne ma ken a wileneex, baale ma
kun x

aantale yaan a kaa ilke-
neex, y

eetel tumen t

aan in bin
tu yiknal le Taatao?. 18 Le
beetik tu yaaloob: Baax u k

aat
u yaal le junp

it kiin ku yaa-
liko? Ma k-ojel ti baax ku taa-
ni. 19 Jesuse tumen tu naataj
taak u k

aatkoobtie tu yaalaj-
tiob: T

aan wa a k

aatkeex ta
baatsileex baax u k

aat u yaal le
baax tin waalajteexa: Ichil jun-
p

it kiine ma ken a wileneex,

baale ma kun x

aantale yaan a
kaa ilkeneex? 20 Jach tu jaajil
kinwaalikteex: Teexe yaan awo-
koleex y

eetel yaan a w

aakameex,
baale le y

ookol kaabo yaan u
kiimaktal u y

ool; teexe yaan u
yaatal a w

ooleex, baale a yaj

oolaleexe yaan u suutul kiimak

oolalil. 21 Junt

uul koolele, le
ken kuchuk u kiinil u s

ijil u
chaambale, ku sen muyaj; baa-
le ken tsookok u s

ijsike, ku
tuubulti le bukaaj muyajnajiko,
tumen kiimak u y

ool tsook u s

i-
jil junt

uul chan xiipal way y

oo-
kol kaabe. 22 Teex xane, yaa-
chajaan a w

ooleex beoraa; baale
yaan in kaa ilkeex y

eetel yaan u
kiimaktal u y

ool a puksiikaleex;
le kiimak

oolala mix m

aak kun
lusikteex. 23 Te kiin jeelo mix
junp

eel k

aatchi ken a beeteex-

ten. Jach tu jaajil kin waalikteex:
Wa ka k

aatkeex wa baax ti le
Taatao letie yaan u ts

aaikteex
tin kaaba. 24 Tak beoraa tee-
xe mix baal a k

aateex tin kaaba.

K

aateex utiaal ka tsaabakteex,

beyo yaanu ch

uukpajal a kiimak

oolaleex.
25 Tul

aakal le baalooba,
tsook in kaansikteex y

eetel ket-
taanoob. Baale t

aan u taal u kii-
nil tuux ma ken in kaanseex
y

eetel kettaanoob, baaxe t

aal-
kab ken in kaansilteex baaloob
yaan yil y

eetel le Taatao. 26 Te
kiin jeelo teexe yaan baax ken a
k

aateex ti le Taata tin kaa-

bao, y

eetel ma kun kaab

eettal
in taan ta woolaleex tu t

aan le
Taatao. 27 Tumen le Taatao u
yaabiltmeex

uuchik a yaabiltike-
neex y

eetel

uuchik a creertikeex
taalen taan tu kaaba le Taatao.
28 Luken tu yiknal le Taatao ka
taalen way y

ookol kaabe. Baa-
le beoraa t

aan in patik le y

ookol
kaabo y

eetel t

aan in chajooltik
in bin tu yiknal le Taatao.
29 U disipuloobe tu yaaloob:
Ta wilik!, beoraa t

aalkab a tso-
lik, ma t

aan u meyajtech kettaa-
noobi. 30 Beoraa tsook k-ilik
a wojel tul

aakal le baaloobo, y

ee-
tel ma kaab

eet u k

aataaltech
mix baali, le oolal k-creertik ti
Dios a taal. 31 Jesuse tu yaa-
lajtiob: Ka creertikeex beo-
raa? 32 Ileex! Yaan u taal u
kiinil, u jaajile tsook u kuchul,
tuux yaan a kiitbesaaleex y

ee-
tel yaan a suuteex ta wotocheex,
y

eetel yaan a patkeneex tin juu-
nal; baale ma tin juunal yaneni,
tumen le Taatao ti yaan tin w

ee-
tele. 33 Tene tsook in waa-
likteex le baalooba utiaal ka
yanakteex jeetselil tinwoolal. Te
y

ookol kaaba teexe t

aan a mu-
yajeex, baale l

ikik a w

ooleex!,
tene tsook in ts

aanchaatik y

oo-
kol kaab.
17
Jesuse ka tsook u yaa-
lik le baalooba, tu l

i-
saj u yich kaane ka tu yaa-
laj: In Yuum, tsook u kuchul
u yorail; nojbeenk

uunt a Paal
utiaal xan ka u nojbeenk

uun-
tech, 2 tumen jeex tsook a
ts

aaik p

aajtalil ti tu y

ookol tu-
l

aakal m

aake, bey xan ka p

aaj-
chajak u ts

aaik kuxtal minaan

u xuul ti tul

aakal le m

aaxoob
ta kubajtio. 3 Lela letie baax
ku ts

aaik kuxtal minaan u xuu-

lo: ka kuchuk u kaj

ooltechoob,
teech le u junt

uulili jaajil Dio-
so, bey xan ka u kaj

ooltoob Je-
sucristo, le m

aax ta t

uuxto.
4 Tene tsook in nojbeenk

uunt-
kech way Luume y

eetel tsook
in beetik le meyaj ta kub

eentaj-
teno. 5 Beora t

uuna, in Yuum,
nojbeenk

uunten ta ts

eel y

eetel le
nojbeenil yaanten kaach ta ts

eel
t

aanil ti u yantal y

ookol kaabo.
6 Tene tsook in ts

aaik kaj

ooltbil a kaaba ti le m

aa-
xoob ta ts

aajten way y

ookol kaa-
bo. A tiaaloob kaachi, baale ta
ts

aajoobten, letiob xane tsook

193 Tu kaaba Jes

us. Kaj

oolale ku ts

aaik kuxtal JUAN 16:2117:6

u beetkoob le baax ka waali-
ko. 7 Beoraa tsook u ku-
chul u yoj

eeltoobe tul

aakal le
baaxoob ta ts

aajteno ti teech u
taal; 8 tumen le baaxoob ta
waalajteno tene tsook in waa-
liktiob, letiobe tsook u kam-
koob y

eetel tsook u kuchul
u yoj

eeltoobe jach tu jaajil teen
taaljaanen taan ta kaaba, y

eetel
tsook u creertikoob teech t

uux-
ten. 9 Kin k

aat

oolal tu yoola-
loob; ma t

aan in k

aat

oolal yoo-
lal le y

ookol kaabo, baaxe yoolal
le m

aaxoob ta ts

aajteno; tumen
a tiaaloob, 10 tul

aakal xan le
baaloob yaanteno a tiaaloob,
y

eetel tul

aakal le baaloob yaan-
techo in tiaaloob. Y

eetel tene
tsook in nojbeenk

uuntaal ichi-
loob.
11 Tsoole tene minaanen
way y

ookol kaabe, baale letio-
be way yanoob te y

ookol kaa-
ba, y

eetel tene t

aan in bin
ta wiknal. In Kiliich Yuum, ka-
n

aantoob yoolal a kaaba ta
ts

aajteno1 utiaal ka p

aatkoob
junt

uuliliob jeex toon junt

uuli-
lione. 12 Le tiaanen kaach tu
y

eeteloobo tin kan

aantoob yoo-
lal le a kaaba ta ts

aajteno; y

ee-
tel tsook in kan

aantkoob utiaal
ma u xuulsaal ti mix junt

uuli,
baale ch

een u paal le xuulsaji-
lo, utiaal ka b

eeychajak le baax
ku yaalik le Kiliich Ts

ibo.
13 Baale beoraa t

aan in taal ta
wiknal, y

eetel t

aan in waalik le
baaloob te y

ookol kaaba utiaal
ka jach kiimakchajak u y

ooloob
jeel bix tene. 14 Tene tsook in
kaansiktiob le baax ka waaliko,
baale tsook u pektaaloob tumen
le y

ookol kaabo, tumen letiobe
Jn 17:111 U kaaba Jesuse u k

aat u yaal:
J

eeobae ku ts

aaik salvaci

on.
ma y

ookol kaabiloobi jeex teen
ma y

ookol kaabilene.
15 Tene kin k

aatiktech, ma
ka a j

oosoob ti le y

ookol kaa-
bo, baaxe ka a kan

aantoob ti
le j-Kasaano.1 16 Letiobe ma
y

ookol kaabiloobi jeex teen ma
y

ookol kaabilene. 17 Kiliich-
k

uuntoob1 yoolal le jaajo, a taa-
ne leti u jaajil. 18 Jeex teech ta
t

uuxten way y

ookol kaabe, teen
xane tsook in t

uuxtikoob te
y

ookol kaabo. 19 Tene kin ki-
liichk

uuntkinba utiaal ka xiik
utsil tiob y

eetel utiaal ka kiliich-
k

uuntaakoob yoolal le jaajo.
20 Tene kin k

aat

oolal ti
teech, ma ch

een yoolal le jeeloo-
ba, baaxe tak tu yoolal le m

aa-
xoob ken u ts

aa u fejoob ti teen
yoolal le baax kun kaansbiltio-
bo; 21 beyo tul

aakloobe yaan
u p

aatloob junt

uuliliob, jeex te-
che, in Yuum, junm

uuch yani-
lech tin w

eetel y

eetel tene jun-
m

uuch yanilen ta w

eetel; jeex
toone, letiob xane ka p

aatkoob
junm

uuch yaniloob t-

eetel, be-
yo le y

ookol kaabo yaan u creer-
tik teech t

uuxten. 22 Tsoole
tin nojbeenk

uuntoob jeex

uu-
chik a nojbeenk

uuntkene, utiaal
ka junt

uulilichajkoob jeex toon
junt

uulilione. 23 Tene jun-
m

uuch yanilen tu y

eeteloob, y

ee-
tel teche junm

uuch yanilech tin
w

eetel, utiaal ka jach junt

uulili-
chajkoob; beyo le y

ookol kaabo
yaan u yoj

eeltik teech t

uuxten
y

eetel ta yaabiltoob jeex

uuchik
a yaabiltikene. 24 In Yuum, le
m

aaxoob ta ts

aajteno in k

aat
ka yanakoob xan tin w

eetel te
tuux kin antalo, utiaal ka u yi-
loob le nojbeenil tsook a ts

aaik-
Jn 17:151 Wa: Kaasilbaal. 171 Wa:
junp

aaykuntoob a tiaal.
JUAN 17:7-24 Ma y

ookol kaabiloobi. Junt

uulilichajkoob 194
teno, tumenta yaabiltent

aanil ti
u s

ijil w

inik1 way y

ookol kaa-
be. 25 In Yuum, teche toj tu-
l

aakal baax ka beetik. U jaaji-
le le y

ookol kaabo ma kuchuk u
kaj

ooltechi, baale tene tsook in
kaj

ooltikech, y

eetel le jeelooba
u yojloob teecht

uuxten. 26 Te-
ne tsook in ts

aaik u kaj

ool-
toob a kaaba, y

eetel yaan u se-
guer in ts

aaik kaj

ooltbil, utiaal
ka u yeesoob yaabilaj jeex le yaa-
bilaj taweesajteno bey xanutiaal
ka yanaken junm

uuch tu y

eete-
loob.
18
Ka tsook u yaalik Jes

us
le baalooba, j

ook y

eetel u
disipuloobe ka binoob tul

aak u
ts

eel u t

aax luumil Cedr

on,1
tuux yaan kaach junp

eel parce-
la; leti y

eetel u disipuloob t

uu-
ne ookoobi. 2 Baale Judas, le
m

aax kun traicionartik kaacho,
u kaj

ool xan le k

uuchilo, tumen
teelo jach suuk kaach u much-
kuba Jes

us y

eetel u disipuloobi.
3 Judas t

uune j

ook y

eetel u jili
soldadoob bey xan y

eetel le j-ka-
nanoob1 t

uuxtaanoob tumen u
nuuktakil le sacerdoteob y

eetel
le fariseoobo; letiob t

uune ka
kuchoob teelo u chaamoob
tajcheob tabaantak, lampa-
raob y

eetel u nuukulil u baa-
teloob. 4 Jes

us t

uune, tumen
u yojel tul

aakal le baaxoob
kun

uuchultio, j

ook tu t

aanoo-
be ka tu k

aatajtiob: M

aax ka
kaxtikeex?. 5 Letiobe tu n

uu-
koobti: T

aan k-kaxtik Jes

us le
Nazaretilo. Letie tu yaalajtiob:
Jn 17:241 Teela t

aanu y

uuchul taan ti u
paalal Ad

an y

eetel Eva. 18:11 Lela jun-

p

eel tuux ku y

aalkab ja kaach tu kiinil
keelil. 31 Lela letie m

aakoob ku p

aat-
loob kaach kanan tu temploil Jerusale-
no.
Teen le m

aax ka kaxtikeexo.
Judas, le m

aax kun traicionarti-
ko, ti yaan xan kaach tu y

eete-
loobe.
6 Baale le ka aalaabtiob
tumen Jes

us: Teen le m

aax ka
kaxtikeexo, letiobe suunajoob
kukulpaachile ka l

uuboob luum.
7 Le oolale tu kaa k

aatajtiob:
M

aax ka kaxtikeex?. Letiobe
tu yaaloob: T

aan k-kaxtik Jes

us
le Nazaretilo. 8 Jesuse tu yaa-
laj: Teen, tsook in waalikteex.
Le oolale wa teen ka kaxtikenee-
xe, chaex u bin lelooba; 9 lela
tu yaalaj utiaal ka b

eeychajak le
baax u yaalma: Ti le m

aaxoob
ta ts

aajteno mix junt

uul ti letiob
in sati.
10 Pedro t

uun, m

aax yaan
kaach junp

eel espada tie, tu j

il-
payte ka tu loobiltaj u palitsil le
u maas nojchil le sacerdoteobo,
tu k

uulchaktaj u x-nooj xi-
kin. U kaaba le palitsila Malco.
11 Baale Jesuse tu yaalaj ti Pe-
dro: Oks le espada tu piixo. Le
copa tu ts

aajten le Taatao, ma
wa unaj in wukiki?.
12 Le soldadoob t

uun y

ee-
tel le comandanteo1 bey xan le
j-kananoob t

uuxtaanoob tumen
le jud

oobo, tu machoob Jesu-

se ka tu kaxoob; 13 ka t

uun
tu bisoob, y

aaxe tu yiknal An

as,
tumen letie u suegro Caif

as, y

ee-
tel Caif

as kaach u maas noj-
chil le sacerdoteob te jaab jee-
lo. 14 Tsoole Caif

as aal ti le
jud

oob maas maalob utiaaloob

ka k

imik junt

uul m

aak utiaal u
yutsil le kaajo.
15 Sim

on Pedro t

uune bey
xan ul

aak junt

uul disipuloe
Jn 18:121 Gr.: kil

arkos, junt

uul m

aak
tsaan u nuukt 1,000 soldadoob.
195 Ku taal chukbil Jes

us. Pedro ku chaik espada JUAN 17:2518:15
t

aan kaach u bin tu paach Je-
s

us. Le ul

aak junt

uul disipuloo
kaj

oolaan kaach tumen u maas
nojchil le sacerdoteobo, le oo-
lal ook junm

uuch y

eetel Jes

us
tu t

aankabil uyotochu maas noj-
chil le sacerdoteobo. 16 Baale
Pedroe p

aat waatal te joolo. Le

oolale le ul

aak junt

uul disipu-
loo, le m

aax kaj

oolaan tumen
u maas nojchil le sacerdoteobo,
j

ooke ka taanaj y

eetel le koo-
lel kan

aantik le joolo, ka t

uun
tu yoksaj Pedro. 17 Le koolel
ku meyaj teelo, le m

aax ka-
n

aantik le joolo, tu yaalaj ti Pe-
dro: M

aasa teche u disipuloech
xan le m

aaka?. Letie tu n

uukaj:
Ma, ma u disipuloeni. 18 Le
palitsiloob t

uun y

eetel le j-kana-
noob waalakbaloob teelo, tu ta-
boob ch

uuk utiaal u k

ichoob
tumen jach keel. Pedro xane ti
waalakbal tu y

eeteloobe, y

eetel
t

aan kaach u k

ich.
19 Le t

aan u y

uuchul le baa-
looba, u nojchil le sacerdoteobo
tu k

aataj u yuub ti Jes

us baa-
loob yaan yil y

eetel u disipuloob
bey xan y

eetel le baax ku kaansi-
ko. 20 Jesuse tu yaalajti: Te-
ne taanajen tu t

aan tul

aakal
m

aak. Mantats kaansajnajen ti
junp

eel sinagoga bey xan te tem-

plo tuux ku muchkuba tul

aa-
kal le jud

oobo; mix baal tin

waalaj taakumbail. 21 Baax-
ten ti teen ka k

aatik? K

aat
ti le m

aaxoob uuy le baaxoob
tin tsikbalto. Ile! Letiobe u yoj-
loob le baax tin waalo. 22 Ka
tsook u yaalik le baalooba, jun-
t

uul ti le j-kananoob waa-
lakbal naatso, tu x

iklajtaj Jesu-
se ka tu yaalaj: Bey a n

uukik
le baax ku k

aatiktech u noj-
chil le sacerdoteobo?. 23 Je-
suse tu n

uukajti: Wa kaas baax
tin waale, ees baaxten kaas.
Baale wa maalobe, baaxten
t

uun ka lajken?. 24 An

as t

uu-
ne tu t

uuxtaj Jes

us kaxaan tu
yiknal Caif

as, u maas nojchil le
sacerdoteobo.
25 Sim

on Pedroe ti waalak-
bal xani, t

aan kaach u k

ich. Ka
t

uun aalaabti: M

aasa teche u
disipuloech xan le m

aaka?.
Letie tu yaalaj: Ma, ma u disi-
puloeni. 26 Junt

uul ti u pali-
tsiloob u maas nojchil le sacer-
doteobo, tumen u l

aaktsil le
m

aax k

uulchaktaab u xikin
tumen Pedroo, tu yaalaj: M

aa-
sa teech le tin wilech te par-
cela y

eetel le m

aako?. 27 Baa-
le Pedroe tu kaa aalaj ma jaaji.
Te s

uutuk jeelo, kaaynaj junt

uul
teel.
28 Ka t

uun tu j

oosoob Je-
s

us tu yotoch Caifase ka tu bi-
soob tu palacio le gobernado-
ro. Te s

uutuk jeelo jach t

aant u
s

aastale. Baale letiobe ma oo-
koob tu palacio le gobernadoro
utiaal ma u y

eektaloob, utiaal
beyo ka p

aajchajak u jaant-
koob le Pascuao. 29 Le oola-
le, j

ook Pilato te tuux yanoobo
ka tu k

aatajtiob: Baax takpoo-

lil yaanteex tu contra le m

aa-
ka?. 30 Letiob t

uune tu n

uu-
koobti: Wa ma kasaan m

aake
bejlaa maatan k-kubik kaach ta
kabe. 31 Pilato t

uune tu yaa-
lajtiob: Biseex teex utiaal ka a
juzgarteex jeex u yaalik le ley
yaanteexo. Ka aalaabti tumen
le jud

oobo: Toone ma tu chaa-

baltoon k-k

imsik mix m

aak.
32 Lela

uuch utiaal ka b

eeycha-
jak le baax u yaalmaj Jes

us
utiaal u yeesik baax claseil k

imil
taaytak u yantaltio.
33 Pilato t

uune ook tu kaa-
t

een te palacioo, tu tanaj Jesu-
JUAN 18:16-33 Tu yiknal An

as, tu yiknal Caif

as, tu t

aan Pilato 196
197 Reinoe ma y

ookol kaabili. Corona de kiix JUAN 18:3419:12
se, ka tu k

aatajti: Teech wa u
Rey le jud

oobo?. 34 Jesuse tu
n

uukajti: Tu juunal wa a w

ool
ka k

aatikten lela, wa ul

aak m

aa-
koob aaltech le jeel tin woola-
la?. 35 Pilatoe tu n

uukaj:
Jud

oen wa? A w

eet kaajaloob
y

eetel u nuuktakil le sacerdoteob
kubech tin kabo. Baax ta bee-
taj?. 36 Jesuse tu n

uukaj: In
reinoe ma y

ookol kaabili. Wa
y

ookol kaabil in reinoe, le m

aa-
xoob meyajtikeno tsook kaach u
baateloob utiaal ma in kuu-
bul tu kab le jud

oobo. Baale
jeex tsook in waaliko, in reinoe
ma ti le y

ookol kaab u taala.
37 Ka t

uun aalaabti tumen Pi-
lato: Jeelo reyech wa t

uun?.
Jesuse tu n

uukajti: Tak teech
aalik reyen. Tene yoolal le jeel
s

ijena y

eetel yoolal le jeel taalen
way y

ookol kaaba: utiaal in taan
tu yoolal le jaajo. Tul

aakal m

aax
uts tu taan u yuubik le jaajo ku
yuubik in taan. 38 Pilatoe tu
yaalajti: Baax le jaajo?.
Ka tsook u yaalik lela, j

ook tu
kaat

een te tuux yaan le jud

oo-
bo ka tu yaalajtiob: Tene ma
tin wilik wa yaan baax kaas
u beetmaj le m

aaka. 39 Tsoole
jeex suukile, yaan m

aax kin j

aal-
kabtikteex tu kiinil le Pascuao.
A k

aateex wa ka in j

aalkabt ti
teex u Rey le jud

oobo?. 40 Ka
t

uun awatnajoob tu kaat

een
t

aan u yaalikoob: Ma, ma leti
k-k

aati, baaxe Barrab

as!. Baa-
le Barrab

as kaache junt

uul j-oo-
kol.
19
Te s

uutuk t

uuno Pilatoe
tu yaalaj ka jaajatsaak Je-
s

us. 2 Le soldadoob t

uuno tu
jitoob junp

eel corona y

eetel kii-
xe ka tu ts

aajoob tu pool, tsoo-

le ka tu ts

aajoob u b

uukint jun-
p

eel morado nook; 3 ka joop u

n

aatsloob tu yiknal t

aan u yaali-
koobti: Bix s

aaschajik ti u Rey
le jud

oobo?. Tsoole tu xixik-

lajtoob. 4 Pilato t

uune j

ook tu
kaat

eene ka tu yaalaj ti le ju-
d

oobo: Ileex! T

aan in j

oosik ta
wiknaleex utiaal ka a woj

eeltee-
xe, tene ma tin wilik wa yaan
baax kaas u beetmaj. 5 Ka
t

uun j

ook Jesuse tsaan le coro-
na de kiix tu poolo y

eetel u b

uu-
kintmaj le morado nooko. Ka
t

uun aalaabtiob tumen Pilato:
Ileex! Jeel le m

aaka!. 6 Baa-
le ka ilaab tumen u nuuktakil
le sacerdoteob y

eetel le j-kana-
noobo, tu kaam aaloob: Baa-
jak ti che! Baajak ti che!. Pi-
latoe tu yaalajtiob: Biseex teex
ka a bajeex ti che, tumen tene
minaan mix baal kaas kin wilik
u beetmaj. 7 Le jud

oobo tu
yaaloobti: Ti toone yaan jun-
p

eel ley ku yaalik unaj u k

imil,
tumen letie tu yaaluba u paal
Dios.
8 Ka tu yuubaj Pilato le baax
ku yaalikooba, maas jach sajak-
chaji; 9 ka ook tu kaat

een te
palacioo ka tu yaalaj ti Jes

us:
Teche tuux a taal?. Baale Je-
suse ma tu n

uukajtii. 10 Pila-
to t

uune tu yaalajti: Ma ta
n

uukik in taan? Ma wa a wojel
yaanten autoridad utiaal in j

aal-
kabtikech bey xan utiaal in baj-
kech ti chei?. 11 Jesuse tu
n

uukajti: Wa ma u tsaabal-
tech autoridad tumen Diose bej-
laa ma tu p

aajtal kaach a beetik
mix baal tin contrae. Le oolale
le m

aax kuben ta kabo maas no-
joch u keban.
12 Yoolal lela Pilatoe seguer-
naj u kaxtik bix jeel u j

aalkab-
tike. Baale le jud

oobo tu kaam
aaloob: Wa ka j

aalkabtik le
m

aaka ma u amigoech Cesari.
JUAN 19:13-28 Ch

een C

esar k-rey. G

olgota. Buulnajoob 198
Tul

aakal m

aax ku yaalikuba re-
ye ku taan tu contra C

esar.
13 Le oolal Pilatoe, ka tsook u
yuubik le baax tu yaaloob y

ee-
tel ka tsook u j

oosik Jesuse, ku-
laj te tuux ku kutal le juezo,
ti junp

eel k

uuchil ku kaabatik
Takbil Tuunich,1 baale ich he-
breoe G

abata. 14 Lela

uuch tu
kiinil u l

iskuba m

aak utiaal
le Pascuao, bey te hora seiso.1
Ka tu yaalaj ti le jud

oobo:
Ileex! A reyeex!. 15 Baale le-
tiobe tu kaam aaloob: K

im-
se! K

imse! Baj ti che!. Pila-

toe tu yaalajtiob: A k

aateex ka
in baj a reyeex ti junp

eel che?.
Le u nuuktakil le sacerdoteobo
tu n

uukoob: Ch

een junt

uul rey
yaantoon, ch

een C

esar. 16 Le
oolale te s

uutuk jeelo Pilatoe
tu kubajtiob utiaal ka baajak ti
che.
Ka t

uun paat Jes

us tu kaboob.
17 Ka t

uun tu kuchaj Jes

us u
cheil u muyaje1 ka joop u bin
te tuux ku kaabatik u K

uuchil
Baakel Poolo, ich hebreoe G

olgo-
ta; 18 te t

uuno ti baaj te cheo.
Tu yiknale chuyk

intaab xan ti
che kaat

uul m

aakoob, junt

uule
ti junp

eel ts

eel y

eetel ul

aak jun-
t

uule ti ul

aak ts

eel, baale Jesu-
se p

aat ch

uumuk ti letiob.
19 Pilatoe tu beetaj xan junp

eel
letreroe ka tu ts

aaj tu kaanlil u
cheil le muyajo. Teela ts

ibtaan
kaach: Jes

us Nazaretil u Rey le
jud

oobo. 20 Yaab t

uun ti le
jud

oobo tu xokoob le letreroa

tumen le tuux baaj Jes

us ti cheo
naats yanil kaach ti Jerusal

en;
tsoole lela ts

ibtaan kaach ich

Jn 19:131 Lela u k

aat u yaal junp

eel
k

uuchil beetaan u pisoil y

eetel tuu-
nichoob. 141 Kex l

aas 12:00 ch

uumuk
kiin. Le hora kaacho ku k

aajal u xookol
ken t

ipik Kiin. 171 Ilaak Tip. 6.

hebreo, ich lat

n bey xan ich

griego. 21 Baale u nuuktakil u
sacerdoteob le jud

oobo k

aaj u
yaalikoob ti Pilato: Ma a ts

ib-
tik: U Rey le jud

oobo, baaxe
ts

ibt: Le m

aax tu yaalaj: Teen
u Rey le jud

oobo . 22 Pila-
toe tu yaalaj: Le baax tin ts

ib-
to tsook in ts

ibtik.
23 Le soldadoob t

uuno ka
tsook u bajkoob Jes

us te cheo
tu chaajoob u nooke ka tu j

oo-
soob kanjaats ti, cada jaatse
utiaal junt

uul soldado; tsoole tu
chaajoob xan le u y

aalal u noo-
ko. Baale lela minaan kaach u
chuuyil tumen t

uulis beetaanil,
desde tu kaanlil tak tu kabalil.
24 Ka t

uun tu yaaloob tu baatsi-
loob: Ma k-jatikeex, baaxe koo-
neex buul utiaal k-ilik ti m

aax
kun p

aatal. Lela

uuch utiaal
ka b

eeychajak le baax ku yaalik
le Kiliich Ts

iba: Tu toxoob in
nook ichiloob, y

eetel buulnajoob
utiaal ka u yiloob ti m

aax kun
p

aatal u y

aalal in nook. Le baa-
looba jach bey beetaabik tumen
le soldadoobo.
25 Tu yiknal u cheil u muyaj
Jesuse, ti waalakbal u maamai,
u y

itsin u maama, Mar

a u yatan
Clopas bey xan Mar

a Magdale-
na. 26 Jesuse ka t

uun tu yilaj u
maama, bey xan le udisipulo jach
u yaabiltmaj ti waalakbal naa-
tso, tu yaalaj ti u maama: Koo-
lel, ile! Jeel a hijoo!. 27 Tsoo-
le ka tu yaalaj ti le disipuloo:
Ile! Jeel a maamao!. Desde te
s

uutuk jeelo le disipuloo tu ka-
maj Mar

a tu yotoch.
28 Ka tsook lela, Jesuse tu
yilaj tsook u b

eeykuntik tul

aa-
kal le baax aalaanti ka u
beeto; utiaal xan ka b

eeycha-
jak le baax u yaalmaj le Ki-
liich Ts

ibo tu yaalaj: Ukajen.

199 Suuts vino. Jesuse k

imi, loomi, muuki JUAN 19:2920:2

29 Te t

uuno yaan junp

eel nuu-
kul chuup y

eetel suuts vinoi.
Junt

uul m

aak waalakbal ma sen
n

aache tu chaaj junp

eel espon-
ja p

oochultaan y

eetel vinoe ka
tu ts

aaj ti junp

eel u sakabil hi-

sopoe ka tu natsaj tu chi Jes

us.
30 Ka tsook u t

uuntik le suuts
vinoo, Jesuse tu yaalaj: Tsook
u b

eeychajal tul

aakal!. Tu chinaj
u poole, ka xuul u chaik u yiik.
31 Lela

uuch tu Kiinil u L

is-
kuba m

aak utiaal le Sabadoo;
utiaal t

uun ma u p

aatal le w

ink-
liloob tu cheil le muyaj tu kii-
nil Sabadoo (tumen jach nojoch
kiin le S

abado jeelo),1 le jud

oo-
bo tu k

aatoob ti Pilato ka kaa-

chak u yook le m

aakoob tsaa-
noob te cheo y

eetel ka

eemsaak
u w

inkliloob. 32 Ka t

uun taal
le soldadoobo ka tu kachoob u
yook le y

aax junt

uulo bey xan
u yook le ul

aak junt

uul chuy-
k

intaan ti cheo. 33 Baale ka

n

aatsoob tu yiknal Jesuse ma tu
kachoob u yooki tumen tu yi-
loob tsook u k

imil. 34 Baale
junt

uul ti le soldadoobo tu lomaj
u chalaatel Jes

us y

eetel junp

eel
lanza, ka t

uun j

ook ja y

eetel kii-
ki. 35 Le m

aax il le baax

uu-
cha tsook u tsikbaltik, y

eetel le
baax ku tsikbaltiko jach jaaj. Le
m

aaka u yojel jach jaaj tul

aa-
kal le baaxoob ku yaaliko, utiaal
xan ka a creerteex. 36 Le baa-
loob xana

uuch utiaal ka b

eey-
chajak le baax ku yaalik le Ki-
liich Ts

iba: Mix junp

eel u
baakel kun kachbil. 37 Bey
xan le ul

aak baax ku yaalik le
Jn 19:311 U y

aax kiinil u Kiinbesajil le
Waajoob x-ma Levadurailo ku yilaal bey
junp

eel Sabadoe, kex jeel baalak kiin ka

l

uubke. Baale ken l

uubuk jach ti Saba-
doe, ku yilaal bey junp

eel nojoch Saba-

doe.
Kiliich Ts

iba: Yaan u pakti-

koob le M

aax tu t

aatslomtoobo.
38 Ka tsook t

uun u y

uuchul
le baalooba Jos

e ti u kaajil Ari-
matea, junt

uul m

aak taakum-
bail

uuchik u beetkuba disipulo
ti Jes

us tumen sajak ti le jud

oo-
bo, tu k

aataj ti Pilato wa jeel

u p

aajtal u bisik u w

inklil Jesu-
se; Pilato t

uune tu chaaj u bi-
sik, ka t

uun taal Josee ka tu bi-
saj uw

inklil Jes

us. 39 Taal xan
Nicodemo, le m

aax de

aakab ka
y

aax bin u yil Jesuse, ka tu taa-
saj junp

eel bolsa mirra1 y

eetel
kiibok b

alsamo,2 kex treinta ki-
los u aalil. 40 Letiob t

uune tu
chaajoob u w

inklil Jesuse ka tu
bakoob y

eetel le nookoob de lino
tuux u paapakmoob le kiibok
polvo y

eetel le kiibok balsamoo,
jeex suukil u beetik le jud

oob
utiaal u muukul m

aako. 41 Te
k

uuchil xan tuux baaj ti cheo
yaan kaach junp

eel parcelai, te
parcela t

uuna yaan kaach jun-
p

eel t

uumben muknal1 tuux mix
m

aak y

aax tsaabki. 42 Tumen
naats yanil le muknala ti tu
ts

aajoob Jesusi, tumen le ju-

d

oobo t

aan kaach u l

iskubaob
utiaal u kiinbesajoob.
20
Tu y

aax kiinil le semanao,
Mar

a Magdalenae bin te
muknal jach t

aan u p

ikilo, l

aay-
li

eejocheene, ka tu yilaj lu-
saan le tuunich tu jool le muk-
nalo. 2 Ka t

uun bin

aalkabil tu
yiknal Sim

on Pedro bey xan tu
yiknal le ul

aak junt

uul disipu-
lo, le m

aax yaabiltaan tumen
Jesuso, ka tu yaalajtiob: Tsook
Jn 19:391 Junp

eel clase polvo jach kii-

bok. 392 Ma xaane, le baax tu biso
Aquilaria agallocha, yaan horae ku yaa-
laal u cheil aloe ti. 411 Wa: muknal
beetaan utiaal u kaajsaal le kimeno.
JUAN 20:3-23 Cheenebnajoob ich muknal. Ku ch

ikbeskuba 200
u lusaal Yuumtsil te muknalo,
tsoole ma k-ojel tuux tsaabi.
3 Pedro t

uun y

eetel le ul

aak
junt

uul disipuloo binoob te tuux
yaan le muknalo. 4 Tu kaat

uu-
laloob j

ook u y

aalkaboob, baale
le ul

aak junt

uul disipuloo tumen
maas chich u y

aalkabe tu pa-
taj Pedro, ka t

uun kuch y

aax le-
ti tu yiknal le muknalo. 5 Ka
cheenebnaje tu yilaj ti pekek-
bal le nookoob de lino ikil
baakik Jesuso, baale ma oo-
ki. 6 Ka t

uun kuch Sim

on Pe-
dro, le m

aax ku taal kaach paa-
chil tio, ka ook ichil le muknalo.
Ka tu yilaj ti pekekbal le noo-
koob de lino te luumo. 7 Le
nook xan bakaan kaach tu poo-
lo ma junm

uuch yanil kaach
y

eetel u maasil nookoobo, baaxe

t

aanxel tuux yaan, y

eetel pakaan
junp

aayil. 8 Ka tsooke ook le
ul

aak junt

uul disipulo y

aax
kuchyiknal le muknalo, ka tu yi-
laj le baax

uucho, ka tu creertaj
le baax aalaabtiobo. 9 Tumen
letiobe ma u naatoob kaach wa
yaan u kaa l

isaal Jes

us ichil le
kimenoob jeex u yaalmil le Ki-
liich Ts

ibo. 10 Le disipuloob
t

uuna suunajoob tu yotochoob.
11 Baale Mar

ae p

aat waatal
naats ti le muknalo, t

aan kaach
u yokol. Le t

aan u yokolo chee-
nebnaj ichil le muknalo, 12 ka
tu yilaj kaat

uul angeloob j

uul
sak u nookoob ti yanoob kaach
te tuux tsaab u w

inklil Jesuso,
junt

uule te tuux tsaab u poo-
lo, ul

aak junt

uule te tuux tsaab
u yookoobo. 13 Ka tu k

aa-
toob ti Mar

a: Koolel, baaxten
ka wokol?. Letie tu n

uukajtiob:
Tsook u bisaal in Yuumtsil,
tsoole ma in wojel tuux tsaa-
bi. 14 Ka tsook u yaalik le-
la, tu sutubae ka tu yilaj ti
waalakbal Jesusi, baale ma tu
kaj

ooltaj wa letii. 15 Jesuse
tu k

aatajti: Koolel, baaxten ka

wokol? M

aax ka kaxtik?. Ma-
r

ae tumen tu tuklaj letie m

aax
ku meyaj te parcelao tu yaalajti:
Yuumtsil, wa teech bise aalten
tuux ta ts

aaj, ka xiiken in chae.

16 Jesuse tu yaalajti: Mar

a!.
Mar

ae tu sutubae ka tu yaa-
lajti ich hebreo: Rab

oni! (le-
la u k

aat u yaal: J-Kaansaj!).

17 Jesuse tu yaalajti: Xuuluk a
chuytal ti teen. Tumen ma xii-
ken tu yiknal le Taatao. Baale
xeen tu yiknal in sukuunoob ka
a waaltiob: T

aan in bin tu yik-
nal in Taata, m

aax aTaataex xan,
in Dios y

eetel a Dioseex xan .

18 Mar

a Magdalena t

uune bine
ka tu tsikbaltaj ti le disipuloob
le baax

uucho: Tsook in wilik
leYuumtsilo!. Ka t

uuntuyaalaj-
tiob le baax tu yaalaj Jesuso.
19 Ka tsook u y

aakabtal te
kiin jeelo, tu y

aax kiinil le sema-
nao, kex le naj tuux yaan le
disipuloob chotaan u joonajil tu-
beel tumen saajkoob kaach ti le
jud

oobo, Jesuse taale ka waa-

laj ch

uumuk ti letiob, ka tu
yaalajtiob: Yanakteex jeetselil.
20 Katsook uyaalik lela, tuyee-
sajtiob u kaboob bey xan u cha-
laatel. Le disipuloob t

uuno kii-
makchaj u y

ooloob ka tu yiloob
le Yuumtsilo. 21 Jesuse tu kaa
aalajtiob: Yanakteex jeetselil.
Jeex le Taata tu t

uuxteno, teen
xane kin t

uuxtikeex. 22 Ka
tsook u yaalik lela, tu yustajoo-
be ka tu yaalajtiob: Kameex ki-
liich muuk.1 23 Wa ka perdo-
Jn 20:221 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16.
201 Tom

as. Ku ch

ikbeskuba Tiber

ades JUAN 20:2421:9

nartikeex u keban jeel m

aaxake,
yaan u perdonartaalti, jeel m

aa-
xak xan ma ta perdonartikeex u
kebane, ma kun perdonartbilti.
24 Baale Tom

as junt

uul ti le
doce apostoloobo, m

aax ku yaa-
laal Iich tie, minaan kaach
ichiloob le ka taal Jes

us tu yik-
naloobo. 25 Le umaasil disipu-
loobo t

aan kaach u yaalikoob-
ti: Tsook k-ilik le Yuumtsilo!.
Baale Tomase tuyaalajtiob: Wa
ma tin wilik u joolil le clavos tu
kaboob, y

eetel wa ma tin woksik

u yaal in kab tu joolil le clavoso
bey xan wa ma tin woksik in kab
tu chalaatelo, junpuli ma ken in
creerte.
26 Ocho kiinoob t

uun

uuchuk
lela, u disipuloobe ti yanoob
tu kaat

een ichil le najo, Toma-
se ti yaan kaach ichiloobe. Kex
chotaan tubeel le najo, Jesuse
taale ka waalaj ch

uumuk ti le-
tiob, ka tu yaalaj: Yanakteex
jeetselil. 27 Ka t

uun tu yaalaj
ti Tom

as: Ts

aa uyaal a kab tee-

la, y

eetel ilawil in kaboob, tich

xan a kabe ka a woks tin chalaa-
tel utiaal ka xuuluk u kaap

eel-
chajal a tuukul y

eetel ka a creer-
te. 28 Tomase tu n

uukaj: In
Yuumtsil y

eetel in Dios!. 29 Je-

suse tu yaalajti: Beoraa ka
creertik tumen tsook a wilken?
Kiimak u y

ool le m

aaxoob ku
creertikoob baax ku yaalaaltiob
kex maatech u yilkoobo.
30 U jaajile Jesuse tu bee-
taj xan yaab ul

aak ch

ikulaloob
tu t

aan le disipuloobo, baale ma
ts

ibtaan te rolloa. 31 Baale

lelooba tsook u ts

ibtaal utiaal
ka a creerteex Jesuse leti le
Cristoo, u Paal Dios; y

eetel
ikil a creertikeexe ka yanakteex
kuxtal tu yoolal u kaaba.
21
Ka tsook u yaalik le baa-
looba, Jesuse tu kaa
ch

ikbesuba ti u disipuloob
tu j

aal u k

aan

aabil Tiber

a-
des. Bey

uuchik u ch

ikbesku-
baa: 2 U muchmuba kaach Si-
m

on Pedro, Tom

as le m

aax ku
yaalaal kaach Iich tie, Natanael
le m

aax sijn

aal tu kaajil Can

a tu
luumil Galilea, u paalal Zebedeo
y

eetel ul

aak kaat

uul disipuloob.
3 Sim

on Pedro t

uune tu yaalaj-
tiob: Nikaaj chuk kay. Letiobe
tu yaaloobti: Jeel k-bin xan ta
w

eetele. J

ookoob t

uune ka naa-
koob te barcoo, baale mix baal
tu chukoob te

aakab jeelo.
4 Baale, le jach t

aan u taal u
s

aastalo, Jesuse tu ch

ikbesuba
waalakbal tu j

aal le jao, ch

een
baale le disipuloobo ma tu kaj

ooltoob wa Jesusi. 5 Jes

us t

uu-
ne tu k

aatajtiob: Mejen paala-

leex, m

aasa minaan mix baal a
jaanteex?. Letiobe tu n

uukoob:
Minaan!. 6 Letie tu yaalaj-
tiob: J

aaychint u redil a chuk
kayeex tu x-nooj le barcoo,
utiaal ka chuuknakeex. Ka t

uun
tu j

aaychintoob, baale p

aat ma
tu p

aajtal u j

ooskoob tumen jach
t

aaj chuup y

eetel kayoob. 7 Le
oolale le disipulo jach yaabiltaan
tumen Yuumtsilo, tu yaalaj ti
Pedro: LetieYuumtsilo!. Sim

on
Pedro t

uune le ka tu yuubaj u
yaalaal letie Yuumtsilo tu takaj
u nook, tumen

ooli x-ma nookil
yanil kaachi, ka tu p

ikchintu-
ba ichil le k

aan

aabo. 8 Baale
le ul

aak disipuloobo taaloob y

ee-
tel le barco t

aan u j

iltikoob le red
chuup y

eetel le kayoobo, tumen

ma n

aach yaniloob ti u j

aal le
jao, kex cien metros.
9 Baale ka

eemoob ti le bar-
co tu j

aal le jao, tu yiloob yaan
JUAN 21:10-25 Ts

eent in tamanoob. Disipulo jach yaabiltaan 202
ch

uuk tabaani, y

eetel tsaan ka-

yoob tu y

ookol, bey xan waaj.
10 Jesuse tu yaalajtiob: Taa-
seex wa jayt

uul ti le kayoob
t

aant a chukikeexo. 11 Sim

on
Pedro t

uune naak te barcoo, ka
tu j

oosaj j

aal ja le red chuup
y

eetel nukuch kayoobo, lelooba

ciento cincuentitr

es u t

uulaloob.
Baale kex jachyaaboobe ma jat-
kaj le redo. 12 Jesuse tu yaa-
lajtiob: Kooteneex ukul. Baa-
le mix junt

uul ti le disipuloob
taakchaj u k

aatkoobti: M

aaxe-
chi?, tumen u yojloob kaach le-
ti le Yuumtsilo. 13 N

aats t

uun
Jesuse ka tu chaaj le waajo ka tu
ts

aajtiob, bey xan tu beetil y

eetel
le kayo. 14 Lela leti u y

ooxt

een

uuchik u ch

ikbeskuba Jes

us ti u
disipuloob, le tsokaanili u l

isaal
ichil le kimenoobo.
15 Le ka tsook u yukuloobe,
Jesuse tu yaalaj ti Sim

on Pedro:
Sim

on u paal Juan, maas wa a
yaabiltmen ti le baalooba?. Le-
tie tu n

uukajti: Beyo Yuumtsil,
teche a wojel in yaabiltmech. Je-
suse tu yaalajti: Ts

eent in wa-
lak tamanoob. 16 Jesuse tu
kaa k

aatajti: Sim

onupaal Juan,
ayaabiltmenwa?. Letie tu n

uu-
kajti: Beyo Yuumtsil, teche a
wojel in yaabiltmech. Jesuse tu
yaalajti: Kan

aant in mejen alak
tamanoob. 17 Jesuse tu y

oox-
t

een tu k

aatajti: Sim

on u paal
Juan, a yaabiltmenwa?. Pedroe
okomchaj u y

ool tumen tsook

ooxt

een u k

aataalti tumen Je-

s

us: A yaabiltmen wa?. Le oo-
lal tu yaalajti: Yuumtsil, teche
tul

aakal baal awojel; teche jach a
wojel in yaabiltmech. Jes

us t

uu-
ne tu yaalajti: Ts

eent in mejen
alak tamanoob. 18 Jach tu jaa-
jil kin waaliktech: Kaach maas
t

aankelmeche, ta juunal ka ta-
kik a nook y

eetel ka bin jeel tuu-

xak a k

aate. Baale ken ch

ij-
keche yaan a tichik a kaboob
y

eetel yaanal m

aax kuntakiktech
a nook,1 y

eetel yaan u kuchkech

utiaal u bisechtuux ma a k

aati.
19 Lela tu yaalaj utiaal u yee-
sik bix kun k

imil Pedro utiaal u

nojbeenk

uuntik Dios. Ka tsook
u yaalik le baalooba, tu yaalajti:
Ma u xuulul a taal tin paach.
20 Ka tu sutuba Pedroe tu
yilaj le disipulo jach yaabiltaan
tumen Jesuso, t

aan u taal tu paa-
choob, lela letie disipulo tu jach
natsuba tu yiknal Jes

us le t

aan
u cenaroob utiaal u k

aatiktie:
Yuumtsil, m

aax le kun traicio-
nartikecho?. 21 Pedro t

uune
le ka tu yilaj le disipuloa, tu k

aa-
taj ti Jes

us: Yuumtsil, kux t

uun
lela, baax ken u beete?. 22 Je-
suse tu n

uukajti: Wa in k

aat ka
p

aatak tak ken suunakene, te-

che baax yanech a wili? Teche
ma u xuulul a taal tin paach.
23 Le oolale ichil le sukuunoo-
bo joop u yaalaale, le disipu-
loa ma kun k

imil, baale Jesuse

ma tu yaalaj wa ma kun k

imi-
li, baaxe tu yaalaj: Wa in k

aat
kap

aatak tak kensuunakene, te-

che baax yanech a wili?.
24 Lela letie disipulo jaaj-
k

uuntik y

eetel ts

ibtik le baaloo-
ba, y

eetel k-ojle le baax ku yaa-

liko jach jaaj.
25 U jaajile jach yaab ul

aak
baaloob tu beetaj Jes

us. Wa ka
kuchuk ts

ibtbil tul

aakal jach
jeex

uuchik u beetko, in tuklike
mix tu t

uulisil y

ookol kaab jeel u
yantal tuux u tsaabal tul

aakal le
rolloob kun ts

ibtbilo.
Jn 21:181 Lit.: j

ichkaxkech.
1
Le y

aax ts

ib tin beeto, Te

o-
filo, ku taan ti tul

aakal le
baaxoob k

aaj u beetik y

eetel u
kaansik Jesuso, 2 tak le kiin
ka chaab utiaal bisbil te kaano,
le tsokaanili u yaalik baax unaj
u beetik le apostoloob tu y

ee-
yajo; lela tu yaalajtiob jeex

uu-
chik u nuuktaalti tumen le ki-
liich muuko.1 3 Ka tsook u
muyaj Jesuse yaab bix

uuchik
u ch

ikbeskubatiob utiaal u yee-

sik jach tu jaajil kuxaan. Letio-
be tu yiloob tu y

aamil cuarenta
kiinoob, y

eetel letie tu tsolaj-
tiob le baaloob yaan yil y

eetel u
Reino Dioso. 4 Le u muchmu-
ba tu y

eeteloobo, tu yaalajtiob:
Ma a lukleex Jerusal

en, baa-
xe seguernak a p

aatkeex le
baax u yaalmaj le Taata u ts

aai-
ko, jeex

uuchik in waalikteexo;
5 tumen u jaajile, Juane y

ee-
tel ja tu ts

aaj okja, baale teexe

yaan u tsaabal a wokjaex y

eetel
kiliich muuk ma yaab kiinoob

uuchuk lela.
6 Ka tsook u muchkubaobe
tu k

aatoobti: Yuumtsil, yaan

wa a jel ts

aaik u Reino Dios

tu luumil Israel te kiinooba?.
7 Letie tu n

uukajtiob: Ch

een
ti le Taata yaan te kaan yaan u
p

aajtalil u yaalik baax kiin
ken

uuchuk le baalooba, baa-
le teexe ma kaab

eet a woj

eelti-
keex baax kiin ken

uuchkoobi;
8 ch

een baale yaan a kamkeex
p

aajtalil ken kuchuk le kiliich
muuk ta w

ookoleexo, y

eetel
Bx 1:21 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16.
yaan a beetkabaex j-jaajkuna-
jil ti teen tu kaajil Jerusal

en, ti
tul

aakal u luumil Judea, Sama-
ria bey xan tak tu maas n

aa-
chil le Luuma. 9 Ka tsook u
yaalik le baalooba, ch

uuyaab tu
t

aan u yich u apostoloobe ka
piix tumen junp

eel m

uuyal, ka
t

uun p

aat ma ch

ikaan u yilaal
tumen u apostoloobi. 10 Le
jach chiikil u paakatoob kaan le
t

aan u bin Jesuso, tu ts

eeloobe
t

eek waalaj xan kaat

uul xiiboob
sak u nookoob, 11 ka tu yaa-
loob: Xiibeex ti u luumil Gali-
lea, baaxten waalakbaleex t

aan
a paktikeex le kaano? Le Jes

us
chaab ichileex utiaal bisbil te
kaano, yaan u suut tu kaat

een
jeex tsook a wilkeex u bin te
kaano.
12 Le apostoloob t

uuno lu-
koob ti junp

eel puuk ku kaa-

batik u Puukil Olivoob, ka t

uun
suunajoob Jerusal

en. U n

aachil
le puuka letie bukaaj ku chaa-
bal u x

imbaltaal tu kiinil Saba-

doo.1 13 Ka t

uun kuchoob te
kaajo, naakoob te cuarto yaan
kaanal te tuux u kub

eentmu-
baobo; ichiloobe ti yaan kaach
Pedro, Juan, Santiago, Andr

es,
Felipe, Tom

as, Bartolom

e, Ma-
teo, Santiago u paal Alfeo, Sim

on
le m

aax ku yaalaal jach u
tsaamaj u y

oolo, y

eetel Judas
u paal Santiago. 14 Tul

aakloo-
be mantats ku muchkubaob
kaach orar jeex u chatukultmi-
loobe, lela ku beetkoob kaach
Bx 1:121 Lela kex junp

eel kil

ometro u
n

aachil.
BAAXOOB BEETAAB
TUMEN LE APOSTOLOOBO
203
junm

uuch y

eetel jujunt

uul koo-
leloob, y

eetel Mar

a u maama
Jes

us, bey xan y

eetel u y

itsi-
noob Jes

us.
15 Te kiinoobo Pedroe waa-
laj ch

uumuk ti le sukuunoobo,
ka tu yaalaj (tul

aakal le yaab-
kach m

aakoob u muchmubao-
bo, yaan kex ciento veinte
u t

uulal): 16 Xiibeex, sukuu-
neex, kaab

eetchaj u y

uuchul le
baax ku yaalik le Kiliich Ts

i-
bo, le baax p

eeksaab u profeti-
zart David tumen le kiliich
muuk yoolal Judaso, le m

aax
nuukt le m

aakoob yiknal Je-
s

us utiaal ka u mach u bi-
soobo; 17 leti xane ti yaan
kaach t-

eetele, tsoole t

aakpaj
xan ti le meyaj kub

eentaantoo-
no. 18 (Le m

aak t

uuna tu ma-
naj junp

eel k

aax y

eetel le taakin
ikil bootaabik u kasaanilo, ka
tsooke l

uub chinchinpoolile ka
x

ik u nak, ka joykaj u choochel.

19 Lela oj

eeltaab tumen u kaj-
n

aaliloob Jerusal

en, le oolale ti
le k

aaxa tsaab u kaabat Ak

el-
dama ichil le taan ku beetkoo-
bo, lela u k

aat u yaale, u K

aaxil
Kiik.) 20 Tumen ts

ibtaan tu
libroil Salmos: X-tokoychajak le
k

uuchil tuux ku p

aatlo, y

eetel
mix m

aak ka kajlaki, ku yaalik
xan: Le meyaj1 tsaantio, chaa-
bak tumen yaanal. 21 Le oola-
le, kaab

eet u y

eeyaal junt

uul
ti le xiiboob m

aanoob t-

eetel
ichil tul

aakal le kiinoob ti yaan
kaach Yuumtsil Jes

us ichiloo-
no, 22 desde ka tsaab u yokja
tumen Juan tak le kiin ka chaab
ichiloon utiaal bisbil kaano, bey
t

uuno junt

uul ti le xiibooba le-
ti ka kuchuk u jaajk

uunt t-

eetel
Bx 1:201 Lela u meeyjil u kan

aantik le
m

uuchulilo.
le

uuchik u kaa kuxk

intaal Je-
suso.
23 Ka t

uun tu tanoob kaa-
t

uuli: junt

uule Jos

e le m

aax
ku yaalaal Barsab

as y

eetel Jus-
to tie, ul

aak junt

uule Mat

as.
24 Letiobe orarnajoob t

aan u
yaalikoob: Kiichkelem Yuum
J

eeoba,1 teech a kaj

ool u puk-
siikal tul

aakal m

aake, ees m

aa-
kalm

aak ti le kaat

uul m

aakoob
tsook a y

eeyika, 25 utiaal ka u
beet le meyaj kub

eentaano bey
xan ka u beet u apostolil; lela le-
tie baaxoob tu x

uumpattaj Ju-
das utiaal ka xiik u beet ch

een
baax u k

aato. 26 Letiob t

uu-
ne buulnajoob tu yoolal le kaa-
t

uul m

aakooba, ka j

oosaab u
kaaba Mat

as; lela letie m

aax
t

uun t

aakpaj y

eetel le once apos-
toloobo.
2
Te kiin t

uun t

aan u kiinbe-
saal le Pentecosteso, tul

aa-
kal le disipuloobo junm

uuch
yaniloob kaach ti junp

eel k

uu-
chil. 2 Ch

een ka t

eek uuyaab
u juum junp

eel baal te kaano,

jach jeex u juum junp

eel kaam-
kach iike, ka tu beetaj u y

aam-
bal tul

aakal le naj tuux kuluk-
baloobo. 3 Ka t

uun ch

ikpaj
mejen aakoob tu y

ookoloob be-
yoob k

aake, ka toox ichi-

loob; cada junp

eele p

aat tu y

oo-
kol cada junt

uul ti le m

aaxoob
yanoobo, 4 ka chuupoob y

ee-
tel kiliich muuk, ka t

uun k

aaj
u taanoob ich jejel

aas taanoob,
jeel bix u tsaabal kaach p

aajta-
lil tiob tumen le kiliich muuko.
5 Te kiinoob jeelo, tu kaajil
Jerusalene yaan kaach jud

oob
jach u kubmaj u y

ooloob u me-
yajtoob Dios; le m

aakooba ti tu-
Bx 1:241 Ilaak Tip. 2.
BAAXOOB 1:152:5 120 disipuloob. Mat

as. Pentecost

es 204
l

aakal u luumiloob y

ookol kaab
u taaloob. 6 Le ka t

uun uu-
yaab le kaamkach juumo, le
yaabkach m

aakooba taaloob te
tuux yaan le disipuloobo ka
jaak u y

ooloob, tumen tu yuu-
boob t

aan u taan le disipuloob
ichil le taan ku beetik cada jun-
t

uul ti letiobo. 7 U jaajile le-
tiobe jach jaak u y

ooloob, ka
tu yaaloob: Ileex, ma wa gali-
leail tul

aakal le m

aakoob ku taa-
nooba? 8 Bix u p

aajtal t

uun
u taanoob ichil le taan t-ka-
naj cada junt

uul ti toon t-paa-
lilo? 9 Ichiloone yaan partiai-
loob, mediailoob, elamiloob, u
kajn

aaliloob Mesopotamia, Ju-
dea, Capadocia, Ponto, junx

oot
u luumil Asia, 10 u kajn

aali-
loob Frigia, Panfilia, Egipto, jun-
jaats ti u kajn

aaliloob Libia
yaan tu tojil Cirene, romailoob
ch

een j

aan taaljaanoob x

imbal,
jud

oob, bey xan m

aakoob tsook
u kamkoob u religi

on le jud

oo-
bo, 11 cretailoob y

eetel ara-
biailoob, tul

aakloone t-uuyaj u
tsikbaltaal le kiichkelem baa-
loob yaan yil y

eetel Dios ichil le
taanoob k-beetko. 12 Jach tu
jaajile l

aaj jaak u y

ooloob y

ee-
tel p

aat jaajap u chiob, t

aan u
yaalikoob tu baatsiloob: Baax-
ten ku p

aajtal u taanoob beya?.
13 Baale ul

aak m

aakoobe k

aaj
u yaalikoob baal tiob y

eetel le
taanooba: Le m

aakooba kalaa-
noob tumen u yukmoob chujuk
vino.
14 Baale Pedroe waalaj y

eetel
le ul

aak once apostoloobo ka tu
kaam aalaj: Xiibeex ti u luumil
Judea bey xan teex tul

aakal u
kajn

aalileex Jerusal

en, oj

eelteex
lela y

eetel chenxikinteex maa-
lob baax ken in waale. 15 Le
m

aakooba ma kalaanoob jeex
a waalikeexo, tumen beoraa
ti yanoon te hora

ooxp

eelo.1
16 Baaxe t

aan u y

uuchul le
baax aalaan tumen profeta Joe-
la: 17 Te tu tsook kiinoobo
ku yaalik Dios yaan in wekik
junp

it in kiliich muuk y

ookol
tul

aakal u jejel

aasil m

aakoob, u
paalaloob t

uune, xiiboob y

ee-
tel kooleloobe, yaan u profeti-
zaroob, u t

aankelem paalaloobe
yaan ch

ikulaloob kun tsaabil u

yiloob, y

eetel u chijaan m

aa-
koobe yaan baaloob kun tsaabil
u wayaktoob; 18 tak tu y

oo-
kol in palitsiloob, xiiboob y

eetel
kooleloobe, yaan in wekik jun-
p

it in kiliich muuk te kiinoob

jeelo, letiob t

uune yaan u profe-
tizaroob. 19 Te kaano yaan in
ts

aaik baaloob ken u beet u jaa-

kal u y

ool m

aak, y

eetel te
Luumo yaan in ts

aaik ch

ikula-
loob, kiik, k

aak y

eetel u w

oo-
wolal buuts. 20 Le Kiino yaan
u suutul

eejocheenil, y

eetel le
Lunao yaan u suutul kiikil t

aa-
nil ti u kuchul u nojoch y

ee-
tel u kiichkelem kiin J

eeoba.
21 Tul

aakal m

aax t

uun ku cha-
chiitik u kaaba J

eeobae yaan u
salvartaal .
22 Xiibeex ti u luumil Is-
rael, chenxikinteex le baax ken
in waalteexa: Jes

us ti u kaajil
Nazarete, junt

uul xiib eesaab-
teex tumen Dios jach m

aax leti;
tumen y

eetel u kab Jesuse, Dio-
se tu beetaj milagroob, baaloob
ku beetik u jaakal u y

ool m

aak
bey xan ch

ikulaloob ta t

aa-
neex, jeex awojlileexo. 23 Dio-
se, t

aanil ti u y

uuchle u yojlili
Bx 2:151 Kex l

aas 9:00 jaatskab. Le hora
kaacho ku k

aajal u xookol ken t

ipik
Kiin.
205 Jejel

aas taanoob. U tsoltaan Pedro BAAXOOB 2:6-23
yaan u maachal utiaal k

imsbil
le xiiba, lela bey

uuchik u cha-
tuklik ka

uuchko; teex t

uune ta
beeteex u baajal ti che tumen
le kasaan m

aakoobo, tsoole ka
ta k

imseex. 24 Baale Diose

tu kaa kuxk

intaj

uuchik u to-
kik tu kab le k

imilo, tumen ma
unaj u p

aatal kaach tu kab le

k

imilo. 25 Tumen Davide tu

yaalaj yoolal Jes

us: Mantats ti
yaan kaach J

eeoba tu t

aan in wi-
che; tumen ti yaan tin x-nooj
kabe mix bikin kin t

itbil.
26 Yoolal lela kiimakchaj u y

ool
in puksiikal, ka taanajen y

ee-
tel kiimak

oolal. Tsoole tak in
w

inklile yaan u jeelel le t

aan u
p

aatik u y

aantaalo; 27 tumen
ma ken a paten1 te Muknalo,2
y

eetel ma ken a chaa u kastal u
w

inklil le m

aax ch

uukaanu yaa-
bilaj ti techo. 28 Teche tsook
a ts

aaik in kaj

oolt u bejiloob
le kuxtalo, yaan xan a chupken
y

eetel kiimak

oolal ken yanaken
tu t

aan a wich.
29 Xiibeex, in l

aakeex, jach
maalob in wilik in tankeex y

ee-
tel u jaajil in w

ool yoolal David
k-

uuchben taata; letie k

ime ka
muuki, y

eetel u muknale l

aayli
ti yaan t-kaajal tak te kii-
nooba. 30 Tumen profeta y

ee-
tel tumen Dios aalti jach tu jaa-
jil yaan u kutal kaach junt

uul
ti u chiibal tu tronoe, 31 Da-
vide t

aanil ti u y

uuchle tu yo-
j

eeltaj yaan u kaa kuxk

intaal le
Cristoo, y

eetel taanaj ti lelo; le-
tie tu yaale Cristoe mix x

uum-
pattaab te Muknalo mix chaab
u kastal u w

inklili. 32 Le Je-
susa Dios kaa kuxk

inte, le-
Bx 2:271 Lit.: ma ken a pat in alma.
Ilaak Tip. 7A. 272 Lit.: Hades. Ilaak
Tip. 8.
la tul

aaklooneex k-ojel jach bey

uuchiko. 33 Le oolale tumen

nojbeenk

uuntaab le ka tsaab tu
x-nooj kab Dios y

eetel tumen
tsaab kiliich muuk ti tumen u
Taata jeex aalaanilo, letie
tsook u wekik le kiliich muuk
t-

ookol jeex a wilkeex y

eetel a
wuuyikeexa. 34 U jaajile Da-
vide ma naak kaani, baaxe le-
tie tu yaalaj: J

eeobae tu yaalaj
ti inYuumtsil: Kulen tin x-nooj
kab, 35 tak ken in ts

aa m

aa-
xoob pekmilech bey k

aanche
utiaal a wookoobe . 36 Le oo-
lale oj

eeltaak tumen tul

aakal u
kajn

aaliloob Israele, Diose jach
tu jaajil tsook u beetik Yuum-
tsilil y

eetel Cristoil le Jesusa, le
m

aax ta bajeex ti junp

eel cheo.
37 Le m

aakoob t

uuno le ka
tu yuuboob lela yaachaj u y

ool
u puksiikaloobe ka tu k

aatoob
ti Pedro bey xan ti u chuuk

aan
apostoloobo: Xiibeex, k-l

aa-
keex, baax kaab

eet k-beetik?.
38 Pedroe tu yaalajtiob: Kex a
tuukuleex y

eetel okjaanak cada
junt

uul ti teex tu kaaba Jesu-
cristo utiaal ka perdonartaak a
kebaneex, beyo yaan a kamkeex
le kiliich muuk ku s

ik Dioso.
39 Tumen lela ti teex aalaan u
tsaabal, ti a paalaleex, ti le m

aa-
xoob n

aach yanoobo, bey xan ti
tul

aakal le m

aaxoob ken u tan
J

eeoba k-Dios utiaal ka n

aats-
koob tu yiknalo. 40 Pedroe
y

eetel ul

aak yaabkach taanoo-
be tu ch

uukaan tsolaj tul

aakal
le baalooba y

eetel seguernaj u
sen aaliktiob: N

aachkuntabaex
utiaal ma a xuulsaaleex pate
y

eetel le generaci

on jach kascha-
jaan u kuxtala. 41 Le m

aa-
xoob t

uun tu ts

aajoob ichil u
puksiikaloob le baaxoob tu yaa-
BAAXOOB 2:24-41 Ma p

aat Muknali. Ma bin kaan Davidi 206

lo okjaanajoob, te kiin t

uuno
kex tres mil m

aakoob1 kuch u
beetubaob disipuloob. 42 Le-
tiob t

uune ma xuul u kaanba-
loob ti le apostoloobo, ma xuul
u paklan

aantkubaob y

eetel le
baaxoob yaantiobo, mix u m

uul
jaanloob y

eetel u m

uul oraroob.
43 U jaajile, k

aaj u yokol saaj-
kil ti tul

aakal m

aak, tsoole
yaab milagroob y

eetel ch

ikula-
loob ku y

uuchul kaach yoo-
lal le apostoloobo. 44 Tul

aakal
le m

aaxoob kaach ku kuchul u
beetubaob disipuloilo, ku pak-
lan

aantkubaob y

eetel le baa-
xoob yaantiobo, 45 ka t

uun tu
konoob u luumoob bey xan le
ul

aak baaxoob yaantiobo, tsoo-
le ka tu toxoob u n

aajalil, jeex
kaab

eetchajik ti cada junt

uule.
46 S

aamsamal kaach ku binoob
te templo jeex u chatukultmi-
loobo, y

eetel ku muchkubaob
janal tu yotoch cada junt

uul; le-
tiobe ku m

uul jaanloob kaach
y

eetel kiimak

oolal bey xan y

ee-
tel tul

aakal u puksiikaloob,
47 t

aan u kiikitantkoob Dios
y

eetel t

aan u l

uubloob utsil ti le
kaajo. Le t

aan u beetkoob lela,
J

eeobae s

aamsamal t

aan kaach
u natsik yiknal le disipuloob le
m

aaxoob ku binoob tu bejil le
salvaciono.
3
Junp

eel kiin t

aan u bin Pe-
dro y

eetel Juan te templo
utiaal le oraci

on ku beetaal te
hora nueveo,1 2 t

aan xan u bi-
saal junt

uul m

aak m

ooch u yook
desde ka s

iji. Le m

aaka s

aamsa-
mal kaach u bisaal te tem-
ploo y

eetel ku paatal naats ti
Bx 2:411 Lit.: almaob. Ilaak Tip. 7A.
3:11 Kex l

aas 3:00 u ch

inil Kiin. Le hora

kaacho ku k

aajal u xookol ken t

ipik
Kiin.
le jool ku kaabatik Kiichkelem
Joonajo, utiaal ka u k

aat cari-
dad ti le m

aaxoob ku yook-
loob te temploo. 3 Le m

aaka
ka tu yilaj jach nukaaj okol Pe-
dro y

eetel Juan te temploo, k

aaj
u k

aatiktiob u caridad. 4 Baa-

le t

aapaktaab tumen Pedro y

ee-
tel Juane, ka aalaabti tumen
Pedro: Paktooni. 5 Le m

aak
t

uuna tu t

aapaktoob t

aan u
p

aatik u tsaabal wa baax ti.
6 Baale Pedroe tu yaalajti:
Minaanten plata mix oro, baa-
xe kin ts

aaiktech le baax
yaantena: Tu kaaba Jesucris-
to le Nazaretilo, l

iken, x

imbal-
nen!. 7 Ka t

uun tu machaj le
m

aak tu x-nooj kabo ka tu
l

isaj. Le m

aak t

uuno tu s

eebaa-
nil yanchaj u muuk u yook
bey xan u kaal u yook, 8 s

it-
naje ka waalaji, ka joop u x

im-
bal. Ka t

uun ook tu y

eeteloob
te temploo t

aan u x

imbal, t

aan
u s

it y

eetel t

aan u kiikitantik
Dios. 9 Tul

aakal le m

aakoobo
tu yiloob t

aan u x

imbal y

eetel
t

aan u kiikitantik Dios. 10 Ka
tu ts

aajoob cuentae letie m

aak
suuk kaach u kutal u k

aat cari-
dad te temploo, te jool ku kaa-
batik Kiichkelem Joonajo; ka
jach jaak u y

ooloob y

eetel jach
kiimakchaj u y

ooloob yoolal le
baax tsook u y

uuchlo.
11 Le m

aako ma tu j

aalkab-
tik kaach Pedro y

eetel Juan. Tu-
l

aakal t

uun le m

aakoobo, tumen
jach t

aaj kiimak u y

ooloo-
be, tu muchubaob tu yiknaloob
te k

uuchil ku kaabatik u co-
lumnaob Salomono. 12 Ka tu
yilaj Pedro lela tu yaalaj ti le
m

aakoobo: Xiibeex ti u luu-
mil Israel, baaxten ku jaakal a
w

ooleex tu yoolal lela? Baaxten
207 Ku yokja 3,000. Tsaak m

aak m

ooch BAAXOOB 2:423:12
ka t

aapaktikooneex bey ti toon
taal u p

aajtalil k-beetik lela?
Ka tuklikeex wa ch

een tumen
k-jach tsaamaj k-

ool meyajt
Dios le oolal t-beetaj u x

im-
bal le m

aaka? 13 U Dios Abra-
h

an, Isaak y

eetel Jacob, u Dios
k-

uuchben l

aaktsiloobe, tsook
u nojbeenk

uuntik Jes

us u Pali-
tsil, le m

aax ta kubeex y

eetel
ta pekteex tu t

aan Pilato le ka
tu yaalaj u k

aat kaach u j

aal-
kabto. 14 U jaajile ta pekteex
le m

aax kiliich y

eetel utso, y

ee-
tel ta sen k

aateex ka j

aalkab-
taakteex junt

uul xiib ku k

imsaj
w

inik, 15 baale ta k

imseex le
M

aax y

eeyaan utiaal u ts

aaik le
kuxtalo. Ch

een baale tsook u
l

isaal tumen Dios ichil le kime-

noobo, y

eetel toone k-ojel jach
jaaj bey

uuchiko. 16 Le oola-
le yoolal u kaaba y

eetel yoolal
k-fe ti u kaaba Jesuse, le m

aak
a kaj

ooleex y

eetel ka wilkee-
xa, tsook u yantal u muuk; y

ee-
tel yoolal xan k-fe ti Jesuse,
tsook u jachtojtal uy

ool le m

aak
jeex a wilkeexa. 17 Beoraa, in
l

aakeex, in wojel ta beeteex le-
lo tumen ma a wojleex baax
ka beetkeexi, jeex xan tu bee-
til le m

aaxoob gobernartikeexo.
18 Baale y

eetel lela Diose tsook
u b

eeykuntik le baaxoob tu yaa-
laj

uuchjeakil ti le profetaob ka
u kaaytoobo: u Cristoe yanili u
muyaje.
19 Kex a tuukuleex y

ee-
tel utsk

int a kuxtaleex utiaal

ka perdonartaak1 a kebaneex,
utiaal ka taalak u kiinil u kaa
tsaabal a muukeex tumen J

eeo-
ba, lela jach leti kun beetik,
20 utiaal xan ka u t

uuxt le
Cristoo, le m

aax y

eeyaanili a
Bx 3:191 Lit.: utiaal ka tuupuk.
tiaaleexo, Jes

us, 21 le m

aax
kaab

eetchaj u p

aatal kaan tak

ken utsk

intaak tul

aakal baal
jeex tu yaalil Dios y

eetel u chi
u kiliich profetaob

uuchjeakilo.
22 Tsoole tak Moisese tu yaa-
laj: J

eeoba Diose, ichil a su-

kuuneexe yaan u l

isik ti teex
junt

uul profeta ch

ikaan ti teen.
Teexe kaab

eet a chenxikinti-
keex tul

aakal le baaxoob ken u
yaalteexo. 23 U jaajile jeel
m

aaxak1 ma tu yuubik u taan le
Profetaa, yaan u xuulsaalti jun-
puli ichil le kaajo . 24 Tsoo-
le desde profeta Samuel bey xan
le u maasil yanchajoobo, tul

aa-
kal le profetaob tsook u taanoo-
bo, tsook xan u jach ts

aaikoob
oj

eeltbil le baax kun

uuchul te
kiinooba. 25 Teexe u paala-
leex le profetaobo y

eetel ti teex
paat le n

uuptaan tu beetaj Dios
y

eetel a

uuchben taataex le ka tu
yaalaj ti Abrah

an: Tu yoolal a
chiibale yaan u kiikitantaal tu-
l

aakal le familiaob yanoob way
Luume. 26 Diose, ka tsook u
l

isik u Palitsile, y

aax ta wikna-
leex tu t

uuxtaj utiaal ka u kiiki-
tanteex ikil u n

aachkuntkeex ti
le baaloob kaastak ka beetkee-
xo.
4
Le t

aan t

uun u taan Pe-
dro y

eetel Juan tu t

aan le
m

aakoobo, taal u nuuktakil
le sacerdoteobo, taal u nojchil
le m

aaxoob ku kan

aantkoob le
temploo bey xan le saduceoo-
bo. 2 Letiobe kuuxchajaa-
noob tumen le kaat

uul m

aa-
kooba t

aan kaach u kaanskoob
y

eetel t

aan u kaaytikoob ti le
m

aakoob kaa kuxk

intaab Jesu-
so. 3 Ka tsooke maachoobe
Bx 3:231 Lit.: alma. Ilaak Tip. 7A.
BAAXOOB 3:134:3 M

aax ts

aaik kuxtal. Jes

us, jeex Mois

es 208
ka bisaaboob kalbil tak ka s

aas-
chaji, tumen te s

uutuko t

aan
kaach u y

aakabtal. 4 Baale
yaab ti le m

aaxoob chenxikint
le baaxoob tu tsikbaltoobo tu
creertoob, tul

aakloobe yaan kex
cinco mil u t

uulal xiiboob.
5 Ka s

aaschaj t

uune, tu kaajil
Jerusalene tu muchuba u gober-
nanteob le jud

oobo, u nuukta-
kil le kaajo bey xan le es-
cribaobo1 6 (bey xan An

as u
nojchil le sacerdoteobo, Caif

as,
Juan, Alejandro y

eetel tul

aakal
u l

aaktsiloob u nojchil le sacer-
doteobo), 7 ka t

uun tu ts

aa-
joob Pedro y

eetel Juan ch

uumuk
ti letiobe, ka joop u k

aatkoob-
tiob: M

aax ts

aateex u p

aajtalil
a beetkeex lela? Tu yoolal m

aax
kaaba ta beeteex?. 8 Pedro
t

uune chuup y

eetel kiliich muu-
ke ka tu yaalajtiob:
Teex ka gobernartikeex le
kaajo, bey xan teex u nuukta-
kil le kaaja, 9 wa t

aan k-juz-
gartaal bejlaa

uuchik k-beetik
junp

eel baal maalob yoolal jun-

t

uul m

aak kojaan, y

eetel wa taak
u yoj

eeltaal m

aax ts

aa u p

aajta-
lil u yutstale, 10 oj

eelteex y

ee-
tel oj

eeltaak tumen tul

aakal u
kajn

aaliloob Israele, tu kaaba
Jesucristo le Nazaretilo, le m

aax
ta bajeex ti che baale kaa kux-
k

intaab tumen Dioso, tu yoo-

lal leti waalakbal ta t

aaneex le
m

aak tsook u yutstala. 11 Je-
suse leti le tuunich ta taa-
seex bey mix baalilo, teex m

aa-
xeex beetik le najo, baale le
nojoch tuunicha tsook u tsaa-
bal utiaal u chuunpakil le najo .
12 Tsoole minaan salvaci

on tu
Bx 4:51 M

aakoob jach u kaj

ooloob le
Leyo.
yoolal ul

aak m

aak, tumen way
Luume ma tsaan ul

aak kaaba
ichil le m

aakoob utiaal ka p

aaj-
chajak k-salvartaal tu yoolalo.
13 Le m

aakoob t

uuno, le ka
tu yiloob y

eetel u jaajil u y

ool ku
taan Pedro y

eetel Juan, bey xan
le ka tu yiloob ch

een

ootsil m

aa-
koob ma xooknajaanoobe, jaak
u y

ooloob. Ka t

uun tu ts

aajoob
cuentae, letie m

aakoob suuk
kaach u m

aanoob y

eetel Jesuso.
14 Tsoole tumen t

aan kaach u
yilkoob ti waalakbal tu yikna-
loob le m

aak tsaako, ma tu kax-
toob baal u yaaloobi. 15 Ka tu
yaaloobtiob ka j

ookkoob ti le
Sanedrino,1 ka joop u tsikbalti-
koob tu baatsiloob baax ken u
beetoob, 16 t

aan u yaalikoob:
Baax ken k-beet y

eetel le m

aa-
kooba? Tumen u jaajile, junp

eel
nojoch ch

ikulal tsook u y

uu-
chul tu yoolaloob, lela tsook u
yilaal tumen tul

aakal u kaj-
n

aaliloob Jerusal

en; tsoole ma
tu p

aajtal k-aalik wa ma jaaji.
17 Baale utiaal ma u maas tsik-
baltaal ichil le kaajo, kooneex
sajakk

uuntkoob y

eetel kooneex
aaliktiob ma u kaanskoob mix
m

aak tu kaaba Jes

us.
18 Ka tsooke, taanoobe ka
aalaabtiob mix tuux ka kaan-
sajnakoob, mix ka u yaaloob
wa baax tu yoolal u kaaba Je-
s

us. 19 Baale Pedro y

eetel Jua-
ne tu yaaloobtiob: Wa maalob
tu t

aan Dios ka k-uuy a taa-
neex ma ka k-uuy u taan Diose,
teex a wojleex. 20 Baale too-
ne ma tu p

aajtal u j

aawal k-taan
ti le baaxoob tsook k-ilik y

eetel
tsook k-uuyiko. 21 Ka tsook
t

uun u kaa sajakk

uuntkoobe, tu
Bx 4:151 Ilaak Tip. 16.
209 U fe 5,000. Salvaci

on tu yoolal Jes

us BAAXOOB 4:4-21
chaajoob u binoob tumen ma tu
kaxtoob baax oolal u castigarti-
koobi. Lela tu beetoob xan yoo-
lal le kaajo, tumen tul

aakloobe
t

aan kaachu nojbeenk

uuntkoob
Dios yoolal le baax

uucho,
22 tumen le m

aak tsaak y

eetel
le milagroo yaan maas ti cua-
renta jaaboob ti.
23 Ka tsook u j

aalkabtaaloo-
be, binoob yiknal u maasil disi-
puloobo ka tu tsikbaltoob baax
aalaabtiob tumen u nuuktakil le
sacerdoteob y

eetel u nuuktakil
le kaajo. 24 Le ka tu yuuboob
lela, m

uul orarnajoob y

eetel jun-
p

eelili tuukul t

aan u yaalikoob
ti Dios:
Nojoch Jalaach, teech M

aax
beetmil kaan, Luum, k

aan

aab
bey xan tul

aakal le baaloob ya-
noob ichilo, 25 tu yoolal ki-
liich muuk taanajech y

eetel u
chi a palitsil David, k-

uuchben
taata le ka tu yaalaj: Baaxten
y

eetel puujulil tsook u l

ikil le
kaajoobo, y

eetel baaxten u kaj-
n

aaliloob le luumiloobo ch

een
kunel baaloob tsook u tukli-
koob? 26 U reyiloob y

ookol
kaabe tsook u l

ikloob, le go-
bernanteob xano tsook u
muchkubaob utiaal u binoob tu
contra J

eeoba y

eetel tu contra
le m

aax u y

eeymajo. 27 U jaa-
jile Herodes y

eetel Poncio Pilato,
junm

uuch y

eetel u m

aakiloob
t

aanxel luumiloob bey xan y

ee-
tel u kajn

aaliloob Israele, much-
k

intaaboob te kaaja utiaal u

binoob tu contra a kiliich pali-
tsil Jes

us, le m

aax ta y

eeyajo,1
28 utiaal ka u beetoob le baax
Bx 4:271 Le taan ku meyaj teela, ich
griegoe u k

aat u yaale u yalaal aceite tu

pool m

aak utiaal u y

eeyaal.
ta chatuklaj y

eetel a p

aajta-
lil ka

uuchuk jeex ta w

ootilako.
29 Beora t

uuna J

eeoba, chen-
xikint le baaxoob ku yaalikoob
utiaal u sajakk

uuntkoonoobo,
y

eetel ts

aa u p

aajtalil ti a palitsi-
loob utiaal ma u chaikoob saaj-
kil u kaansoob le baax ka waali-
ko, 30 lela beet le t

aan a tichik
a kab utiaal a tsakik m

aakoob,
bey xan le t

aan u beetaal mila-
groob y

eetel baaloob ku beetik
u jaakal u y

ool m

aak tu yoolal u
kaaba a kiliich palitsil Jesuso.
31 Ka tsook u k

aat

oolaloob
ti Diose, le k

uuchil tuux yanoo-
bo t

itaabi, tul

aakloob t

uune
chuupoob y

eetel kiliich muuke
ka joop u kaanskoob x-ma saaj-
kilil le baax ku yaalik Dioso.
32 Tsoole tul

aakal le m

aa-
xoob u muchmubaob tu bee-
tubaob disipuloilo, yaan kaach
tiob junp

eelili tuukul y

ee-
tel junp

eelili puksiikal; mix

junt

uul ti letiob xan ku yaa-
lik kaach wa ch

een leti tiaalin-
tik le baaxoob yaantio, baaxe ti
tul

aakal kaach ku meyaj le baa-
xoob yaantiobo. 33 Le aposto-
loob xano tu ch

uukaan kaay-
toob y

eetel tul

aakal u y

ooloob le

uuchik u kaa kuxk

intaal Yuum-
tsil Jesuso; tsoole Diose ku
yeesik kaach u nojoch utsil
ti tul

aakloob. 34 U jaajile mix
m

aak ichiloob ku bineltik kaach
wa baax ti, tumen tul

aakal le
m

aaxoob yaan u kaaxoob wa u
najiloobe, ku konkoob y

eetel ku
taaskoob kaach u tojol le baa-
xoob ku konkoobo, 35 tsoole
ku kubkoob kaach tu kab le
apostoloobo. Ken tsookok t

uu-
ne ku tooxol ti cada junt

uul
jeel bix ku kaab

eettale. 36 Le
oolal t

uun Jos

e, junt

uul levita
BAAXOOB 4:22-36 Ku orar apostoloob; ku kaaytajoob 210
sijn

aal Chipre, le m

aax tsaab u
kaabat Bernab

e tumen le apos-
toloobo (le kaabaa u k

aat u yaal
u Paal L

isaj

ool), 37 tu konaj
le terreno yaan kaach tio ka tu
taasaj le u taakinil

uuchik u ko-
niko ka tu kubaj tu kab le apos-
toloobo.
5
Baale junt

uul xiib ku kaa-
batik Anan

ase, junm

uuch
y

eetel Safira u yatane, tu ko-
naj junx

oot u kaax. 2 Baa-
le tu chaaj taakumbail junjaats
ti le taakino, lela oj

eelaan xan
kaach tumen u yatan. Leti t

uu-
ne ch

een junjaats ti le taakin tu
bisaj ti le apostoloobo. 3 Baa-
le Pedroe tu yaalajti: Anan

as,
baaxten ta chaaj ti Satan

as ka
u beet a tusik le kiliich muu-
ko, y

eetel a chaik taakumbail
junjaats ti u taakinil le k

aax
ta kono? 4 T

aanil ti a konik le
k

aaxo, ma wa a tiaali? Le ka
tsook a koniko ma wa l

aayli a
tiaal xan le taakino? Baaxten
t

uun ta chatuklaj ichil a puksii-
kal a beetik junp

eel baal beya?

Ma m

aakoob ta w

ootaj a tusi,
baaxe Dios. 5 Le ka tu yuu-
baj le taanooba, Anan

ase joch-
kaje ka k

imi. Tul

aakal t

uun le
m

aaxoob tu yuuboob le baax

uucha, tu sen chaajoob saajkil.

6 Baale le m

aakoob maas t

aan-
kelemtako, l

ikoobe ka tu b

aa-
kaxtoob y

eetel nook, tsoole tu
j

oosoobe ka tu mukoob.
7 Ka m

aan kex

ooxp

eel ho-
rae, ook u yatan, baale ma u yo-
jel kaach baax tsook u y

uuchli.
8 Pedroe tu yaalajti: Aalten,
teex tu kaat

uulaleexe, tanto wa

uuchik a konkeex le k

aaxo?.
Letie tu yaalaj: Jaaj, tanto

uu-
chik k-konik. 9 Pedro t

uune
tu yaalajti: Baaxten tu kaa-
t

uulaleex ta m

uul chatukleex
a t

uuntkeex u y

ool u kiliich
muuk J

eeoba? Ile! Le m

aaxoob
muk a w

ichamo ti waalakba-
loob te joonajo, letiob xan kun
j

ooskechoob. 10 Jach te s

uu-
tuko, letie jochkaj tu ni u yook
Pedroe ka k

imi. Le ka ook le
t

aankelem m

aakoobo tu yiloo-
be kimen, ka t

uun tu j

oosoobe
ka tu mukoob tu ts

eel u y

icham.
11 Le oolale tul

aakal le m

aa-
xoob yanoob ichil le m

uuchuli-
lo bey xan tul

aakal le m

aaxoob
tu yuuboob u tsikbaltaal le baa-
looba jach sajakchajoob.
12 Tsoole yoolal u kab le
apostoloobo yaab ch

ikulaloob
y

eetel baaloob ku beetik u
jaakal u y

ool m

aak ku y

uuchul
kaach ichil le kaajo; tul

aakloob
t

uune u m

uul chatukult-
moob kaach u muchkubaob te
tuux yaan u columnaob Salomo-
no. 13 U jaajile mix junt

uul ti
u maasiloob ku t

aabal kaach u
muchuba tu y

eeteloobo; baale
u m

aakiloob le kaajo jach maa-
lob u taanoob tu yoolal le disi-
puloobo. 14 Tsoole ma ch

een
lelo, k

aaj u bin u maas yaabtal le
m

aaxoob ku creertikoob Yuum-
tsilo, yaabkach xiiboob y

eetel
kooleloob. 15 Le m

aakoob
t

uuno ku j

ooskoob kaach le
m

aaxoob kojaanoob te noj be-
joobo y

eetel ku chik

uuns-
koob y

ookol mejen camaob bey
xan ti camillaob, beyo ken m

aa-
nak Pedroe kex ch

een u yoo-
chel ka kuchuk tu y

ookol wa
m

aax ti letiob. 16 U kajn

aali-
loob xan le kaajoob yanoob tu
bapach Jerusaleno seguernaj u
taaloob, u kuchmoob le m

aa-
xoob kojaanoob y

eetel le m

aa-
xoob chapachtaanoob tumen le
211 Anan

as, Safira. Yaabchaj disipuloob BAAXOOB 4:375:16

demonioobo; mix junt

uul ti le-
tiob ku p

aatal kaach wa ma u
tsaakal.
17 Baale u maas nojchil le
sacerdoteob y

eetel tul

aakal le
m

aaxoob yanoob kaach tu yik-
nalo, le m

aaxoob yanoob ichil
u secta le saduceoobo, tumen
jach kuuxilnajaanoobe1 l

i-
koob, 18 tu machoob le apos-
toloobo ka tu yoksoob tu carcelil
le kaajo. 19 Baale te

aakabo
u

angel J

eeobae tu jeekabtaj u
joonajiloob le carcelo, tu j

oosoo-
be ka tu yaalajtiob: 20 Xee-
neex, waaleneex te temploo,
ma u xuulul xan a waalikeex ti
le m

aakoob tul

aakal le baaxoob
yaan yil y

eetel le kuxtal kun
antalo. 21 Ka tsook u yuubi-
koob lela, ookoob te templo le
tsook u s

aastalo ka joop u
kaansajoob.
Le ka kuch t

uun u maas noj-
chil le sacerdoteob bey xan le
m

aaxoob yanoob tu yiknalo, tu
muchoob le Sanedrino1 bey xan
tul

aakal u nuuktakil u kaajil Is-
raele, ka tu t

uuxtoob chaa-
bil le apostoloob te c

arcel
utiaal ka taasaakoob tu yikna-
loobo. 22 Baale le j-kananoo-
bo,1 ka kuchoob te carcelo ma
tu yiloob le apostoloobo. Le oo-
lale suunajoobe ka tu tsoloob
baax tu yiloob 23 t

aan u yaa-
likoob: Ka kuchoone le carce-
lo kaalal y

eetel chotaan tubeel,
tsoole ti waalakbal le solda-
doob kan

aantik le joolo, baale
ka t-jeekabte mix m

aak t-ilaj
ichil. 24 U nojchil t

uun le
m

aaxoob kan

aantik le temploo
Bx 5:171 Wa: celosochajaanoobe.
211 Ilaak Tip. 16. 221 Lela letie m

aa-
koob ku p

aatloob kaach kanan tu tem-

ploil Jerusaleno.
bey xan u nuuktakil le sacer-
doteobo, le ka tu yuuboob le
taanooba k

aaj u tuklikoob baax
ul

aak kun

uuchul tu yoolal lela.
25 Baale kuch junt

uul m

aake
ka tu yaalajtiob: Ileex! Le xii-
boob ta wokseex carcelo ti waa-
lakbaloob te templo t

aan u
kaanskoob le kaajo. 26 U noj-
chil t

uun le j-kananoobo bin
y

eetel u maasil j-kananoobo ka
tu taasoob, baale ma tu beetoob
mix junp

eel loob tiobi tumen

saajkoob ka muruxtuntaakoob
tumen le kaajo.
27 Ka t

uun taasaaboobe ka
beetaab u waataloob ichil le Sa-
nedrino. Umaas nojchil le sacer-
doteobo ka tsook u beetik
k

aatchiob tiobe, 28 tu yaalaj-

tiob: T-aalajteex ka xuuluk a
kaansajeex tu kaaba le m

aaka,
baale ileex!, tsook a chup-
keex Jerusal

en y

eetel le baaloob
ka kaanskeexo; tsoole jach
t

aan a wilkeex a ts

aaikeex
k-kuch u kebanil

uuchik u k

im-
saal le m

aaka. 29 Pedro y

ee-
tel le ul

aak apostoloobo tu yaa-
loob: Unaj k-uuyik u taan Dios
bey k-gobernantee, ma u taan
ch

een m

aakoobi. 30 U Diosil
k-

uuchben taataobe tu kaa
kuxk

intaj Jes

us, le m

aax ta
k

imseex le ka ta chuyk

inteex
te cheo. 31 Diose tu nojbeen-
k

uuntaj le m

aak le ka tu ts

aaj tu
x-nooj kabo, ka tu y

eeyaj utiaal
u salvartik u kaajal bey xan
utiaal u ts

aaik kuxtal tiob. Lela

tu beetaj utiaal ka u kex u tuu-
kul u kaajil Israel y

eetel utiaal
ka perdonartaak u kebanoob.
32 Toone k-jaajk

uuntik bey

uu-
chik le baalooba, bey xan u bee-
tik le kiliich muuko, lela letie
baax ku tsaabal ti le m

aaxoob
BAAXOOB 5:17-32 Oksaaboob c

arcel. K-uuyik u taan Dios 212
ku yilkoob Dios bey u gobernan-
teob y

eetel ku yuubikoob u taa-
no.
33 Le ka tu yuuboob lela, sen
puujoobe ka taakchaj u k

ims-
koob le apostoloobo. 34 Baale
waalaj junt

uul m

aak yaan ichil
le Sanedrino, junt

uul fariseo ku
kaabatik Gamaliel, ku kaansik
le Leyo y

eetel jach yaabiltaan
tumen le kaajo, ka tu yaalaj ka
j

oosaak le apostoloob u chan
s

uutuko. 35 Ka t

uun tu yaa-
lajtiob: Xiibeex ti u kaajil Is-
rael, jach ilawileex wal le baax
t

aan a tuklik a beetkeex y

eetel
le m

aakooba. 36 Tumen jeex
le ka l

ik Teudas

uuchjeakil t

aan
kaach u taaskuba nojbaalile,
yaab m

aakoob binoob tu paach,
yaan kex cuatrocientos u t

uulal.
Baale k

imsaabi, y

eetel tul

aakal
le m

aaxoob uuyik u taan kaa-
cho kiitbesaaboob, bey t

uun
xuuliktiobo. 37 Ka tsooke, te
kiin t

aan kaach u ts

ibtaal u
kaaba le m

aakoobo, l

ik xan Ju-
das le galileailo, ka tu beetaj u
bin le m

aakoob tu paacho.
Ch

een baale le m

aaka k

imi, tu-
l

aakal t

uun le m

aakoob uuyik u
taan kaacho kiitbesaaboob ti
t

aanxel luumiloob. 38 Le oo-
lale yoolal le baaloob t

aan u
y

uuchloob bejlaa, kin waalik-
teex: Ma a woksikabaex y

eetel
le m

aakooba, pateexoob (tumen
wa ti w

inik u taal le baaxoob ku

tuklik u beetkooba, yaan u
xuulsaaltiob; 39 baale wa ti
Dios u taale, ma kun p

aajtal a
xuulskeextiob); wa mae, bik

uuchuk wa t

aan a baateleex tu
contra Dios. 40 Letiob t

uune
tu yuuboob le baax tu yaalaj
Gamalielo, ka tu t

uuxtoob tan-
bil le apostoloobo ka tu jaaja-
tsoob, ka tsooke tu yaaloobtiob
ka xuuluk u taanoob tu yoolal
u kaaba Jes

us, ka tu chaajoob u
binoob.
41 Le apostoloob t

uuno j

oo-
koob ti le Sanedr

n jach kii-
mak u y

ooloobo, tumen Diose
tu chaaj u mixbaalk

uuntaa-
loob tu yoolal u kaaba Jes

us.
42 S

aamsamal t

uun te templo
y

eetel joonaj joonajilo, ma xuul
u kaanskoob y

eetel u kaayti-
koob le maalob p

eektsil yaan yil
y

eetel Jes

us, le Cristoo.
6
Te kiinoob t

uun t

aanu bin u
maas yaabtal le disipuloobo,
le jud

oob ku taanoob ich grie-

goo k

aaj u taanoob tu contra le
jud

oob ku taanoob ich hebreoo,

tumen le kooleloob kimen u
y

ichamoob yanoob ichiloobo

maatech u tsaabal kaach tiob
le janal ku tooxol s

aamsamalo.
2 Le doce apostoloob t

uuno tu
muchk

intoob tul

aakal le disi-
puloobo ka tu yaaloobtiob: Ma
maalob ka xuuluk k-kaansik
baax ku yaalik Dios utiaal ka
xiikoon k-tox janal te mesao-
bo. 3 Le oolale sukuuneex,
kaxteex siete u t

uulal m

aakoob
ichileex, m

aaxoob ku y

uuchul
maalob taan tu yoolaloob, yaan
u naatoob, y

eetel chuupoob
xan y

eetel kiliich muuk, utiaal
ka k-ts

aa u beetoob le meyaj
jach kaanaana; 4 baale too-
ne yaan k-kubik k-

ool orar y

ee-
tel k-kaansik le baax ku yaalik
Dioso. 5 Tul

aakal le m

aaxoob
muchukbaloobo jach maalob tu
yuubiloob le baax tu yaaloobo,
ka tu y

eeyajoob Esteban, junt

uul
xiib nojoch u fe, chuup xan y

ee-
tel kiliich muuk; tu y

eeyajoob
xan Felipe, Pr

ocoro, Nicanor, Ti-
m

on, Parmenas bey xan Nicol

as,
213 Gamaliel. Joonaj joonajil. Y

eeyaab 7 BAAXOOB 5:336:5

junt

uul m

aak Antioqu

a u taal
tu kamaj u religi

on le jud

oo-
bo. 6 Ka t

uun taasaaboob tu
yiknal le apostoloobo. Le apos-
toloob t

uuno ka tsook u oraroo-
be tu ts

aaj u kaboob tu y

ookol
le m

aakooba.
7 Tu yoolal lela k

aaj u maas
kaansaal le baax ku yaalik Dio-
so, y

eetel seten yaabchaj le di-
sipuloob tu kaajil Jerusaleno;
yaabkach sacerdoteob xane tu
ts

aaj u fejoob ti le baax kaan-

saabtiobo.
8 Te kiinoobo, Esteban jun-
t

uul m

aak jach ku l

uubul utsil
ti Dios y

eetel jach yaan p

aajta-
lil tie, ku beetik kaach ch

iku-
laloob bey xan nukuch baa-
loob ku beetik u jaakal u
y

ool le m

aakoobo. 9 Baale ju-
junt

uul m

aakoob yanoob ichil le
junm

uuch m

aakoob kaj

oolaa-
noob bey u Sinagoga le M

aaxoob
J

aalkabtaanoobo, jujunt

uul ti
le cireneiloob y

eetel le alejan-
dr

ailoobo bey xan jujunt

uul ti
le ciliciailoob y

eetel le asiailoo-
bo, l

ikoob utiaal u baateltaa-

noob y

eetel Esteban. 10 Ch

een
baale ma p

aajchajoob tu con-
tra le naat y

eetel le kiliich muuk
yaan kaach ti Esteban utiaal u
taano. 11 Le m

aakoob t

uuna
binoob taakumbaile ka tu yok-
soob tu tuukul jujunt

uul xiiboob
ka u yaaloob lela: Tsook k-uu-
yik u yaalik poochiloob tu con-
tra Mois

es y

eetel tu contra Dios.
12 Tu puujsoob t

uun le kaajo,
u nuuktakil le kaajo bey xan le
escribaobo, ka t

eek n

aatsoob tu
yiknale ka tu ch

aach machtoob,
ka t

uun tu bisoob te Sanedri-
no.1 13 Tsoole ka tu taasoob
Bx 6:121 Ilaak Tip. 16.
m

aakoob utiaal ka tuusnakoob
tu contra, t

aan u yaalikoob: Le
m

aaka ma tu xuulul u yaalik
baaloob tu contra le kiliich k

uu-
chila bey xan tu contra le Leyo.
14 Junt

eenjeake, t-uuyaj u yaa-
like Jes

us le Nazaretilo yaan bin
u nikik le k

uuchila y

eetel yaan
bin u kexik le baaxoob suuk
k-beetik jeex kaansaabiktoon
tumen Moiseso.
15 Tul

aakal t

uun le m

aakoob
kulukbaloob te Sanedrino, le
t

aan kaach u t

aapaktikoob Es-
tebano, tu yiloobe u t

aan u yi-
che bey u t

aanu yich junt

uul an-
gele.
7
Baale u maas nojchil le
sacerdoteobo tu k

aataj ti
Esteban: Jaaj wa le baaxoob
ku yaalaala?. 2 Letie tu yaa-
laj: Xiibeex, in l

aakeex y

eetel
in yuumeex, uuyeex baax ken
in waale. Le Dios yaan nojbeenil
tio tu ch

ikbesuba ti k-

uuchben
taata Abrah

an le tiaan kaach
Mesopotamia t

aanil ti u bin
kajtal Harano, 3 ka tu yaalaj-
ti: Pat a kaajal y

eetel a l

aaktsi-
loob ka xiikech te luum ken in
weestecha. 4 Abrah

an t

uune
j

ook ti u luumil le caldeailoobo
ka p

aat kajtal Har

an. Ka tsook
t

uun u k

imil u taata Abrahane,

Diose tu beetaj u lukli utiaal ka
taalak kajtal tu kaat

een te luum
tuux kajaaneex bejlaa. 5 Baa-
le Diose ma tu ts

aaj mix jun-

jaats luum tii, mix tak u chan
x

eet utiaal u waatal; baaxe le
ma yanak u paalalo tu yaalajti
jeel u ts

aaik le luum u tiaalin-

to, y

eetel ken m

aanak kiine ku
tiaalintaal tumen u paalaloob.
6 Tsoole Diose tu yaalajtie u
chiibaloobe yaan u kajtaloob
t

aanxel luumil, yaan u pali-
BAAXOOB 6:67:6 Ku maachal Esteban. Ku defenderkuba 214
tsiltaaloob y

eetel yaan u beetaal
u muyajoob tu y

aamil cuatro-
cientos jaaboob. 7 Le luumil
tuux kun meyajoob bey palitsilo
teen ken in juzgarte tu yaalaj
Dios, ken tsookok t

uun le baa-
looba letiobe yaan u j

ookloob
y

eetel yaan u adorartikenoob te
k

uuchila.
8 Dios xane tu beetaj y

eetel
Abrah

an junp

eel n

uuptaan yaan
yil y

eetel le s

uutkuptajilo;1
Abrah

an t

uune kuch u beetu-
ba u taata Isaak, ka tu s

uut-
kuptaj u paal ocho kiinoob s

i-
jik; Isaak t

uune kuch u beetuba
u taata Jacob, y

eetel Jacobe
kuch u beetuba u taata le u doce
poolil le familiaobo. 9 U pooli-
loob le familiaob t

uuno kuu-
xilnajoob1 ti Jos

e, ka tu konoob
tu luumil Egipto. Baale Diose
ti yaan kaach tu y

eetele, 10 tu
tokaj ti le muyajiloob tu m

aan-
so, y

eetel tu beetaj u l

uubul utsil
y

eetel u yeesik naatil tu t

aan Fa-
ra

on, u reyil Egipto. Fara

on t

uu-
ne tu ts

aaj utiaal ka u gober-

nart u luumil Egipto bey xan
tul

aakal le m

aaxoob yanoob tu
yotocho. 11 Baale taal junp

eel
wiijil tu y

ookol tul

aakal u luu-
mil Egipto y

eetel Cana

an, jach
beyo, junp

eel nojoch muyajil;

k-

uuchben l

aaktsiloob t

uune
p

aat mix tuux ku kaxtikoob

baal u jaantoob. 12 Baale Ja-
cobe tu yuubaj u yaalaal yaan
baal jaantbil Egipto, ka t

uun tu
y

aax t

uuxtaj k-

uuchben l

aaktsi-
loobi. 13 Ka t

uuxtaaboob tu
kaat

eene, Josee tu ts

aajuba kaj

ooltbil ti u sukuunoob; u l

aak-
tsiloob t

uune kuch kaj

ooltbi-
loob tumen Fara

on. 14 Ka
Bx 7:81 Ilaak Tip. 16. 91 Wa: celoso-
chajoob.
tsooke Josee tu t

uuxtaj junp

eel
kuben taan y

eetel tu t

uuxtaj
tanbil u taata bey xan tul

aakal
u l

aaktsiloob yanoob kaach Ca-
na

an, tul

aakloobe setenticinco
u t

uulal.1 15 Jacob t

uune bin
Egipto, y

eetel ti k

imi; ti xan
k

im k-

uuchben l

aaktsiloobi.
16 Letiobe bisaaboob tu kaajil
Siquem, ka tsaaboob te muknal
tu manaj Abrah

an ti u paalaloob
Hamor y

eetel u taakinil plata, te
tu kaajil Siquemo.
17 Jach le t

aan u n

aatsal u
kiinil utiaal u b

eeychajal le baax
u yaalmaj Dios ti Abrahano, u
paalal Jacobe jach yaabchajoob
tu luumil Egipto, 18 tak ka
l

ik yaanal rey tu luumil Egipto,

junt

uul rey ma u yojel kaach mix
baal ti Josei. 19 Letie jach
y

eetel naatil meyajnaj le p

aajta-
lil yaanti utiaal u bin tu con-
tra k-l

aaktsiloobo, tu obligar-
taj xan le taatatsiloob utiaal ka
u pat u mejen paalaloob tu
kab yaanal m

aakoob utiaal ka
k

imsaakoobo. 20 Te kiinoob
xan jeelo s

ij Mois

es, letie jach
kiichkelem tak tu t

aan Dios;
ichil

ooxp

eel meses ts

eentaab
tu yotoch u taata. 21 Baale ka
paate, bisaab tumen u hija Fa-
ra

on, ka tu ts

eentaj bey junt

uul u
paale. 22 Le oolal kaansaab ti
Mois

es tul

aakal le baaxoob u yo-
jel kaach le egipcioobo. U jaajile
jach yaan u muuk tul

aakal baa-
xoob ku yaalik, y

eetel ku beetik
kaach nukuch baaloob.
23 Baale le ka tu ts

aaj cua-
renta jaaboob tie, taakchaj u
bin u yil bix u bin ti u sukuu-
noob, le israelitaobo. 24 Le ka
tu yilaj t

aan u loobiltaal junt

uul
Bx 7:141 Lit.: almaob. Ilaak Tip. 7A.
215 U tsoltaan Esteban: Abrah

an, Jacob BAAXOOB 7:7-24
ti letiobe, tu yoksuba u toke,
ka t

uun tu n

ookjatstaj le egip-
cio utiaal u sutik u jeel le baax
kaas ku beetik kaacho. 25 Le-
tie ku tuklik kaache u sukuu-
noobe yaan u naatkoob Dios
t

uuxtmil utiaal u salvartoob,
baale letiobe ma tu naatoobi.
26 Ka s

aaschaj tul

aak kiine bin
yiknal le israelitaob le t

aan u
baateloobo, ka tu y

ootaj u beet
u xuulul u baateloob t

aan u yaa-
lik: Xiibeex, teexe sukuuntsi-
leex, baaxten ka paklan baate-
leex?. 27 Baale le m

aax t

aan
u loobiltik kaach le u y

eet m

aa-
kilo, tu k

aatn

uuktaj u taane ka
tu yaalajti: M

aax beetech go-
bernanteil y

eetel juezil t-

ookol?
28 A k

aat wa xan a k

imsen
jeex ta k

imsil le egipcio jooljea-

ke?. 29 Le ka tu yuubaj Moi-
s

es lela, p

uutse ka bin kajtal tu
luumil Madi

an, te t

uuna ti yan-
chaj kaat

uul u paalali.
30 Ka m

aan t

uun cuarenta
jaaboobe, ch

ikpaj junt

uul

an-
gel ti Mois

es tu desiertoil u Wi-
tsil Sina

; le angela ch

ikpaj ichil
junk

uul chan che ku t

oochbal
u k

aakil. 31 Ka tu yilaj Moi-

s

es lela, jaak u y

ool. Baale le ka
jach n

aats u yil baax ku y

uuch-
le tu yuubaj u taanal tumen
J

eeoba, ka aalaabti: 32 Teen

u Dios a

uuchben l

aaktsiloob, u
Dios Abrah

an, Isaak y

eetel Ja-
cob. Mois

es t

uune tumen jach
sajakchajaane, ma t

aab maas
n

aatsli. 33 J

eeobae tu yaalaj-
ti: Pit a xaanab, tumen le
luum tuux waalakbalecho ki-
liich. 34 Tsook in wilik u loo-
biltaal in kaajal yaan Egiptoo,
y

eetel tsook in wuuyik u y

aa-
kam, le oolal tsook in w

eemel
in j

aalkabtoob. Kooten, yaan in
t

uuxtikech Egipto. 35 Mois

es,
le m

aax pektaab kaach y

eetel
aalaabti: M

aax beetech gober-
nanteil y

eetel juezilo?, l

aayli le-
tie m

aax t

uuxtaab tumen Dios
utiaal u nuukt y

eetel u salvart le
israelitaobo. Utiaal u beetik lela,
ti Diose meyajnaj le

angel ch

ik-
paj ichil le junk

uul chan che
ku t

oochbal u k

aakile. 36 Le
m

aaka leti j

oosoob le ka tsook
u beetik milagroob bey xan ch

i-
kulaloob tu luumil Egiptoo, te
Chak K

aan

aabo y

eetel te de-
sierto ichil cuarenta jaaboobo.
37 Le Moisesa letie m

aax aal
ti u paalal Israelo: Diose, ichil
a sukuuneexe yaan u l

isik-
teex junt

uul profeta ch

ikaan ti
teen. 38 Lela letie m

aax kuch
antal ichil u kaajil Israel te de-
sierto pate y

eetel le

angel taanaj
tu y

eetel le tiaan tuWitsil Sina

o,
y

eetel letie m

aax anchaj xan y

ee-
tel k-

uuchben l

aaktsiloobo; le
m

aaka tu kamaj u kuxaan y

eetel
u kiliich taanoob Dios utiaal ka
u ts

aateex. 39 Baale k-

uuch-
ben l

aaktsiloobe ma tu y

ootoob
u yuuboob u taan Moisesi, baa-
xe tu mixbaalk

uuntoob, y

eetel
ichil u puksiikaloobe tu ts

ibol-
toob u suutoob Egipto, 40 ka
tu yaaloob ti Aar

on: Beet ti
toon diosoob utiaal ka xii-
koob t

aanil ti toon. Tumen le
Mois

es j

oosoon tu luumil Egip-
too, ma k-ojel baax

uuchtii .
41 Bey t

uuno te kiinoob jee-
lo tu beetoob junt

uul chan wa-
kax, tsoole tu k

imsoob junt

uul
baalche utiaal ka u kuboob ti
le beetbil diosa, tu beetoob xan
junp

eel kiinbesaj utiaal u kii-

makk

uuntik u y

ooloob tu yoo-
lal le baaxoob tu beetoobo.
42 Dios t

uune tu patoobe ka
BAAXOOB 7:25-42 Esteban: Mois

es, Egipto, desierto 216
tu chaaj u adorartikoob le baa-
loob yanoob te kaano, jeex
ts

ibtaanil tumen le profetaobo,

tuux ku yaalik: U kaajil Israel,
m

aasa ma ti teen ta ku-
beex le jejel

aas k

imsbil baal-
cheob tu y

aamil le cuarenta jaa-
boob ta m

aanseex te desiertoo?
43 Baaxe u najil de nook le dios
Molok y

eetel u estrellail le dios
Ref

an ta m

aanseex ta w

eetelee-
xo; lelooba letie imagenoob ta
beeteex utiaal a adorartikeexo.
Le oolale, yaan in beetik a bisaa-
leex maas n

aach ti Babilonia.
44 K-

uuchben l

aaktsiloobe
yaantiob kaach le tabern

aculo1
te desiertoo, jeex tu yaalil Dios
ka beetaak le ka taanaj y

eetel
Moiseso. Diose tu yaalajti ka u
beet jach jeex

uuchik u yeesaal-
tio. 45 K-

uuchben l

aaktsiloo-
be tsaabtiob xan le tabernacu-
loa, ka tu taasoob y

eetel Josu

e
te luum tuux kajaan kaach le
j-t

aanxel luumiloobo, le m

aa-
xoob tojolchintaaboob tumen
Dios tu t

aan k-

uuchben l

aak-
tsiloobo. Te t

uuna ti p

aat tak
tu kiiniloob Davidi. 46 Davide
l

uub utsil ti Dios ka tu k

aataj ka
tsaabak u p

aajtalil u beetik jun-
p

eel naj utiaal u kajtal u Dios Ja-

cobi. 47 Baale Salom

on beet
le naj tio. 48 Ch

een baale le
j-Sen Kaanal Dioso maatech u
kajtal ti naj beetaan tumen u
kab w

inik, jeex u yaalik le

profetaa: 49 Le kaano in tro-
no y

eetel le Luumo u k

aancheil
tuux kin talk

uuntik in wookoob.
Baax clase najil t

uun ken a bee-
teexten?, ku yaalik J

eeoba. Wa,
tuux yaan le k

uuchil tuux kin
Bx 7:441 Lit.: u pasel nookil le jaajku-
najilo. Ilaak Tip. 16.
jeelelo? 50 Ma wa in kaboob
beet tul

aakal le baalooba?.
51 M

aakeex ma ta wuuyi-
keex taan, ka makikeex a xik-
neex, y

eetel ma a k

aateex a kex
a tuukuleexi,1 teexe mantats
ma ta chaikeex a nuuktaaleex
tumen le kiliich muuko; jeex
tu beetil a

uuchben l

aaktsileexo
bey xan a beetkeexo. 52 M

aa-
kalm

aak ti le profetaob ma
chapachtaab tumen a

uuchben
l

aaktsileexo? U jaajile tu k

im-
soob le m

aaxoob tu kaaytoob
yanili u taal le M

aax ku beetik
baax maalobo, le m

aax ta trai-
cionarteex y

eetel ta k

imseex
ma sen

uucho, 53 teex m

aa-
xeex ta kameex le Ley tsaab
tumen le angeloobo, baale ma a
tsookbeseexi.
54 Ka t

uun tu yuuboob le
baaxoob aalaabtiob tumen Es-
tebano jach puujoobe ka joop
u karachtik u kojoob tu contra.
55 Baale Estebane chuup y

eetel
kiliich muuke, ch

ik u paakat
kaane ka kuch u yil u nojbee-
nil Dios, y

eetel tu yilaj xan Je-
s

us waalakbal tu x-nooj kab
Dios, 56 ka tu yaalaj: Ileex!
T

aan in wilik jeekab le kaano,
y

eetel t

aan in wilik u Paal m

aak,
waalakbal tu x-nooj kab Dios.
57 Ka tu yuuboob lela kaam
awatnajoob y

eetel tu makaj u
xiknoob y

eetel u kaboob, tu-
l

aakloob t

uune l

ikoobe ka
tu machoob Esteban. 58 Ka
tsook t

uun u j

ooskoob pach
kaaje joop u chiinchinkoob
y

eetel tuunich. Le m

aakoob
t

uun taaloob taan tu contrao tu
bisaj u pejk

uunt u nookoob tu
yiknal junt

uul t

aankelem xiipal
Bx 7:511 Wa: ma s

uutkuptaan a puk-
siikaleex mix a xikneexi.
217 Tabern

aculo. Esteban: jeepaj kaan BAAXOOB 7:43-58
ku kaabatik Saulo. 59 Le t

aan
u chiinchinkoob Estebano le-
tie tu k

aat

ooltaj lela: Yuumtsil
Jes

us, kam in kuxtal.1 60 Ka
tsook t

uun u xoltale tu kaam
aalaj: J

eeoba, ma a ts

aaik u ku-
choob le kebana. Ka tsook u
yaalik lela, k

imi.1
8
Saulo t

uune uts tu taan

uu-
chik u k

imsaal Esteban.
Te kiin jeelo k

aaj u sen cha-
pachtaal le m

uuchulil yaan tu
kaajil Jerusaleno; l

aaj kiitbe-
saaboob tu kaajiloob Judea y

ee-
tel Samaria, ch

een le apostoloob
p

aatoobo. 2 Baale jujunt

uul
xiiboob jach u kubmaj u y

ooloob
ti Diose, tu bisoob Estebane
ka tu mukoob, ka sen okolna-
joob y

eetel yaayaj

oolal tu yoo-
lal. 3 Baale Sauloe k

aaj u sen
loobiltik le m

uuchulilo. Ku bin
kaach joonaj joonajil utiaal u yo-
kol te najoobo, tsoole j

iltbil u
j

oosik le xiiboob y

eetel le koole-
loob utiaal ka u bisoob kalbil te
carcelo.
4 Baale le m

aaxoob kiitbe-
saaboobo, t

aan kaach u bin
u kaaytikoob u maalob p

eek-
tsilil u taan Dios tul

aakal
tuux. 5 Felipe, junt

uul ti le-
tiobe, bin tu kaajil Samariae ka
joop u kaaytik ti u kajn

aaliloob
le baaxoob yaan yil y

eetel Cris-
too. 6 Le yaabkach m

aakoobo
ku chenxikintikoob kaach y

ee-
tel junp

eelili tuukul le baax ku

yaalik Felipeo; lela ku beetkoob
le t

aan kaach u yuubikoob y

ee-
tel u yilkoob le ch

ikulaloob
ku beetko. 7 Yaab m

aakoob
kaach okaan demonio tiob, le
Bx 7:591 Wa: u muukil in kuxtal. Gr.:
n

euma. Ilaak Tip. 7B. 601 Lit.: weeni.
demonioob t

uuno ku kaam awa-
toob tsoole ku j

ookloob. Y

ee-
tel tsaak xan yaab m

aakoob mi-
naan u muuk u w

inkliloob
bey xan m

aakoob m

oochtakoob.
8 Lela tu beetaj u jach kii-
maktal u y

ool le m

aakoob te
kaajo.
9 Tu kaajil t

uun Samariae
yaan junt

uul xiib ku kaabatik
Sim

on; le m

aaka mago kaachi,
y

eetel ku beetik kaach u jaakal
u y

ool u kajn

aaliloob u luumil
Samaria, tumen ku yaalike letie
junt

uul m

aak jachyaan u p

aajta-
lil. 10 Tul

aakal t

uun le m

aa-
koobo, le mejen paalaloob bey
xan le nukuch m

aakoobo, ku
yaalikoob: Le m

aaka u P

aajtalil
Dios, letie m

aax ku yaalaal No-
joch tio. 11 Letiobe ku jach
chenxikintikoob, tumen desde

uuche ku beetaal kaach u jaa-

kal u y

ooloob yoolal le magia ku
beetko. 12 Baale ka tu creer-
toob le baax ku tsikbaltik Feli-
pe, le m

aax ku kaaytik u maalob
p

eektsilil u Reino Dios bey xan u
kaaba Cristoe okjaanajoob, xii-
boob y

eetel kooleloob. 13 Tak
Sim

on tu beetuba disipuloil, y

ee-
tel ka tsook u yokjae seguernaj
u m

aany

eetel Felipe; tsoole jach
ku jaakal u y

ool ken u yil le ch

i-
kulaloob y

eetel le nukuch mila-
groob ku beetaalo.
14 Le apostoloob yanoob Je-
rusaleno, ka tu yoj

eeltoob tsook
u kaamal u taan Dios tu kaa-
jil Samariae, tu t

uuxtoob Pedro
y

eetel Juan tu yiknaloob; 15 le
apostoloob t

uuna binoobe ka
orarnajoob utiaal ka tsaabak ki-
liich muuk ti le m

aakoobo.
16 Tumen ma weekek kaach ki-
liich muuk tu y

ookol mix jun-
t

uul ti letiobi, baaxe ch

een
BAAXOOB 7:598:16 Saulo, chapachtajil. Sim

on, mago 218
tsaab u yokjaob tu kaaba
Yuumtsil Jes

us. 17 Ka joop u
ts

aaik u kaboob y

ookol le m

aa-
koobo, le m

aakoob t

uuno k

aaj u
kamkoob kiliich muuk.
18 Le ka t

uun tu yilaj Si-
m

on ku yantal kiliich muuk ti
le m

aakoob ken u ts

aa u kab
le apostoloob tu y

ookoloobo,
tu yaalaj u ts

aaik taakin tiob,

19 t

aan u yaalik: Ts

aaex xan
ten le p

aajtalila, beyo jeel m

aa-
xak ka in ts

aa in kab tu y

ookole
ka u kam le kiliich muuko.
20 Baale Pedroe tu yaalajti:
K

imkech pate y

eetel a taakin,
tumen ta tuklaj a manik y

eetel
taakin le baax siibil u beetaal
tumen Dioso. 21 Teche mix
baal yanech a wil y

eetel le me-
yaja, tumen a puksiikale ma
toj tu t

aan Diosi. 22 Le oolale
kex a tuukul yoolal le baax kaas
ta tuklaj a beetik kaacho y

ee-
tel sen k

aat

oolt ti J

eeoba, wa ku
p

aajtale ka u perdonart le baax
kaas ta tuklaj ichil a puksiika-
lo; 23 tumen kin wilke teche
beyech k

aakaj venenoe, tsoole

palitsiltaanech tumen le kasaa-
nilo. 24 Sim

on t

uune tu yaa-
laj: Sen k

aat

oolneneex ti J

eeo-
ba tin woolal, utiaal ma u taal
tin w

ookol tul

aakal le baaxoob
ta waaleexo.
25 Ka tsook t

uun u ch

uukaan
kaaytajoob y

eetel u tsikbalti-
koob u taan J

eeobae, le aposto-
looba suunajoob Jerusal

en t

aan
u bin u kaaytikoob le maalob
p

eektsil ti yaab mejen kajtali-
loob yaan tu luumil Samariao.
26 Baale u

angel J

eeobae tu
tanaj Felipee ka tu yaalaj-
ti: L

iken ka xiikech noojol,

te bej yaan Jerusal

en ku y

eemel
tu kaajil Gazao. (Lela junp

eel
bej ku m

aan ichil le desiertoo.)
27 Ka tsook t

uun u yuubik lelo
l

ike ka bini, tsoole, ile!, tu yi-

laj junt

uul m

aak etiop

ail tsaan
nojoch autoridad ti;1 le m

aaka
tsaan p

aajtalil ti tumen Canda-
ce, u reinail Etiop

a, y

eetel le-
ti kan

aantik tul

aakal u ayikalil
le reinao. Letie bijaan kaach Je-
rusal

enu adorart Dios, 28 baa-
le beoraa t

aan kaach u kaa
suut y

eetel kulukbal y

ookol u ca-
rreta t

aan u xokik u ts

ib pro-
feta Isa

as. 29 Le kiliich muuk

t

uuno tu yaalaj ti Felipe: Xeen
ka a chukpacht le carretao.
30 Felipe t

uune

aalkabnaj tu
ts

eel le carretao ka tu yuubaj
t

aan u kaam xokik u ts

ib pro-
feta Isa

as, ka tu k

aatajti: Jach
wa tu jaajil ka naatik le baax
ka xokiko?. 31 Letie tu n

uu-
kaj: Bix t

uun jeel u p

aajtal in
naatik wa minaan m

aax tsolik-
tene?, ka tu sen k

aataj ti Feli-
pe ka naakak y

eetel ka kulak
tu ts

eel. 32 Le jaats ti le Ki-
liich Ts

ib ku kaam xokiko le-

ti lela: Bey junt

uul taman bi-
saab utiaal xotbil u y

uule; y

eetel
jeex junt

uul taman tootchajaan
tu t

aan le m

aax lusik u tsootse-
lo, leti xane mix baal tu yaa-
laj. 33 Le t

aan u taasaal bey
mix baalilo, ma juzgartaab jeex
unaj u beetaale. M

aax t

uun kun
tsolik ti u chiibal1 le baax

uu-
cha? Tumen letie t

aan u lusaal
u kuxtal way Luume.
34 Le m

aak t

uun tsaan no-
joch autoridad tio, tu yaalaj ti
Felipe: Kin k

aat

ooltiktech ka a
tsolten lela: Ti m

aax ku taan le
Bx 8:271 Lit.: eunuco. Ilaak Tip. 16.
331 Wa: le chiibal tuux u taalo.
219 Sim

on: taak u manik p

aajtalil. Etiop

ail BAAXOOB 8:17-34

profetaa? Ti leti, wa ti yaanal
m

aak?. 35 Felipe t

uune, y

ee-
tel le jaats ti le Kiliich Ts

ib
ku xokik kaach le m

aako, k

aaj
u tsikbaltikti le maalob p

eektsil
yaan yil y

eetel Jesuso. 36 Ka
seguernaj u binoobe kuchoob ti
junp

eel k

uuchil tuux yaan ja;
le m

aak t

uuno tu yaalaj ti Fe-
lipe: Ile! Teela yaan jai;
baax ku bineltik utiaal in wok-
ja?. 371 38 Leti t

uune
tu yaalaj ka jeelsaak le carre-
tao, ka

eemoob tu kaat

uula-
loob, Felipe y

eetel le m

aako, ka
t

uun binoob te tuux yaan le jao
ka tsaab u yokja tumen Felipe.
39 Ka j

ookoob ichil le jao, u ki-
liich muuk J

eeobae tu s

eebaanil
tu nuuktaj Felipe yaanal tuux,
le m

aak t

uuno ma tu kaa ilaj Fe-
lipei, tumen tu chajooltaj u bin
y

eetel kiimak

oolal. 40 Baale
Felipee bin tu kaajil Asdod, le
ka m

aane seguernaj u kaaytik
le maalob p

eektsil ti tul

aakal le
kaajoobo tak ka kuch Cesarea.
9
Baale Sauloe tumen l

aayli
taak u beetik loob y

eetel u
k

imsik u disipuloob Yuumtsi-

le, bin tu yiknal u maas nojchil
le sacerdoteobo 2 ka tu k

aa-
taj cartaob utiaal ka u bis te si-
nagogaob yaan Damascoo utiaal
ka p

aajchajak u machik y

eetel
u taasik kalbil tu kaajil Jerusa-
l

en jeel m

aaxak ka u yoj

eelt ti
yaan ichil Le Bejo,1 xiiboob y

ee-
tel kooleloob.
3 Le t

aan t

uun u bin Sau-
Bx 8:371 Le ts

iboob ich griego Westcott

y

eetel Hort bey xan ul

aak

uuchben ts

i-
boob ku meyajoob utiaal u suutul le Ki-
liich Ts

iboob ich Griegoo, maatech u

taaskoob le baax ku yaalik le versiculoa.
9:21 Lela u k

aat u yaale u kuxtal m

aak
jeex tu kaansaj y

eetel tu beetaj Cristoe.

lo y

eetel le ka joop u n

aatsal tu
kaajil Damascoo t

eek l

eembal-
naj tu bapach junp

eel s

aasil te
kaan u taalo; 4 letie l

uub luu-
me ka tu yuubaj junp

eel taan
t

aan u yaalikti: Saulo, Saulo,
baaxten t

aan a chapachtiken?.
5 Sauloe tu yaalaj: M

aaxech,
Yuumtsil?. Ka n

uukaabti:
Teen Jes

us, le m

aax ka cha-
pachtiko. 6 Baale l

iken ka
ookkech te kaajo, teelo ti kun
aalbiltech baax kaab

eet a beet-
ki. 7 Le u y

eet binoob Sau-
lo t

uuno, ti waalakbaaloob kaa-
chi baale ma tu p

aajtal u
taanoob; u jaajile t

aan kaach u
yuubikoob u juum junp

eel
taan, baale mix m

aak tu yiloo-
bi. 8 Saulo t

uune l

iki, tsoo-
le kex u pilmaj u yiche ma tu
p

aajtal kaach u yilik mix baal.
Ka t

uun maach tu kabe ka bi-
saab Damasco. 9 Ichil

ooxp

eel
kiine ma p

aajchaj u yilik mix
baali, ma jaani mix tu yukaj
mix baali.
10 Tu kaajil Damascoe yaan
kaach junt

uul disipulo ku
kaabatik Anan

as, letie m

aan
tu yich t

aan u taanal tumen
Yuumtsil: Anan

as!. Letie tu
n

uukaj: Way yanene, Yuumtsil.
11 Yuumtsil t

uune tu yaalaj-
ti: L

iken, xeen te bej ku kaa-

batik Toj Bejo, ken kuchkech
tu yotoch Judase kaxt junt

uul
m

aak sijn

aal tu kaajil Tarso ku
kaabatik Saulo. Tumen, ile!, le-
tie t

aan u orar; 12 y

eetel tsaab
u yil t

aan u yokol junt

uul m

aak
ku kaabatik Anan

as te tuux
yano y

eetel t

aan u ts

aaik u ka-
boob tu y

ookol utiaal ka suu-
nak u s

aasilil u yich. 13 Baale
Anan

ase tu yaalaj: Yuumtsil,

yaab baaloob tsook in wuuyik
BAAXOOB 8:359:13 Ku yokja etiop

ail. Saulo, Damasco 220

u yaalaal tu yoolal le m

aako,
bey xan bukaaj baaloob kaas-
tak tu beetaj ti le m

aaxoob kilii-
choob yanoob tu kaajil Jerusa-
leno. 14 Waye tsaan p

aajtalil
ti tumen u nuuktakil le sacer-
doteob utiaal ka u kal c

arcel le
m

aaxoob ku chachiitkoob a
kaabao. 15 Baale Yuumtsile
tu yaalajti: K

aajs a bin, tumen
letie bey junp

eel nuukul in
y

eeymaj utiaal ka u bis in kaaba
te t

aanxel luumiloobo, tu t

aan
reyoob bey xan tu t

aan u paala-
loob Israel. 16 Tumen yaan in
jach eesikti bukaaj baaloob ken
u muyajt yoolal in kaaba.
17 Anan

as t

uune bini, ook te
najo ka tu ts

aaj u kab y

oo-
kol Saulo t

aan u yaalik: Sau-
lo, in sukuun, Yuumtsil Jes

us le
m

aax tu ch

ikbesuba ti teech te
bej tuux taalecho, leti t

uuxten
utiaal ka suunak u s

aasilil awich
bey xan utiaal ka chuupkech
y

eetel kiliich muuk. 18 Tu
s

eebaanil t

uune tu yich Sauloe
j

uut baaloob bey u s

ool kaye, ka
suunaj u s

aasil; ka tsooke l

ike
ka tsaab u yokja. 19 Tsoole
jaane ka yanchaj u muuk.
P

aat wa jayp

eel kiinoob yik-

nal le disipuloob yaan kaach Da-
mascoo, 20 tu s

eebaanil xane
bin te sinagogaobo ka joop u
kaaytik baaloob yaan yil y

eetel
Jes

us, t

aan u yaalike le M

aaka
u Paal Dios. 21 Baale tul

aa-
kal le m

aaxoob uuyik le baax
ku yaaliko, ku jaakal u y

ooloob,
y

eetel ku yaalikoob: Le m

aa-
ka, ma wa letie m

aax xuulsik
kaach ti le m

aaxoob yanoob Je-
rusal

en ku chachiitkoob le kaa-
baa, y

eetel taaljaan xan waye
utiaal ka u kax u bisoob tu t

aan
u nuuktakil le sacerdoteobo?.
22 Baale Sauloe seguernaj u
maas yantal p

aajtalil ti, y

eetel
ku beetik kaach u jaakal u y

ool
y

eetel u kaap

eelchajal u tuukul
le jud

oob kajaanoob Damasco

ikil u yeesiktiobe le m

aaka jach
tu jaajil leti le Cristoo.
23 Ka t

uun m

aan wa jayp

eel
kiinoobe, le jud

oobo k

aaj u
tuklikoob bix ken u k

imsi-
loob. 24 Saulo t

uune tu yoj

eel-
taj le baax tsook u chatuk-
likoob tu contrao. Letiob xane
bul kiin y

eetel bul

aakab ku ka-
n

aantkoob kaach u joonajil le
kaaj utiaal u yilkoob u k

imskoo-
bo. 25 De

aakab t

uune le disi-
puloobo tu ts

aajoob Saulo ichil

junp

eel x

uuxak, ka tu jalkesoob
ti junp

eel jool yaan tu bapakil

le kaaj utiaal ka u j

oosoobo.
26 Ka kuch Jerusalene letie
tu yilaj u kaxtik le disipuloobo,
baale letiobe l

aaj sajakcha-
joobti, tumen ma tu creer-
tikoob kaach wa junt

uul disipu-
lo. 27 Baale Bernabee taal u
y

aante, ka t

uun tu bisaj tu yik-
nal le apostoloobo, ka tu jach
tsolajtiob bix

uuchik u ch

ikbes-
kuba Yuumtsil ti Saulo te
bejo, bix

uuchik u taanal y

ee-
tel bix

uuchik u kaaytik le maa-
lob p

eektsil y

eetel x-ma saajki-
lil tu kaajil Damascoo. 28 Leti
t

uune p

aat tu yiknaloob tu
kaajil Jerusal

en t

aan u beetik le
baax suukaan u beetik s

aamsa-
malo, y

eetel t

aan u kaaytik u
kaaba Yuumtsil y

eetel x-ma
saajkilil; 29 tsoole t

aan kaach
u taan y

eetel u baateltaan y

eetel
le jud

oob ku taanoob ich grie-

goo. Baale le m

aakooba tu y

oo-
taj u k

imsoob. 30 Ka tu ts

aaj
cuenta le sukuunoob baax taak
u beetaal ti Sauloo tu bisoob
221 Sauloe disipulo.

Ootaab k

imsbil BAAXOOB 9:14-30

Cesarea, tsoole ka tu t

uuxtoob
tu kaajil Tarso.
31 Ka tsooke tul

aakal t

uun
le u m

uuchulil le disipuloob ya-
noob ti tul

aakal Judea, Galilea
y

eetel Samariao, yanchaj jeetse-
lil tiob tumen t

aan kaach u l

i-
saal u y

ooloob; tsoole tumen u
chaamoob saajkilil ti J

eeoba
y

eetel tumen ku chaik u muu-
kaank

uuntaal u y

ooloob tumen
le kiliich muuko, seguernaj u
maas yaabtaloob.
32 Pedro t

uune, tumen t

aan
kaach u m

aan tul

aakal tuu-
xe, bin xan yiknal le m

aa-
xoob kiliichoob kajaanoob Li-
dao. 33 Teelo tu yilaj junt

uul
m

aak ku kaabatik Eneas,
tsook ocho jaaboob p

aa-
tak ma tu p

aajtal u l

ikil tu cama
tumen minaan u muuk u w

ink-
lil. 34 Pedro t

uune tu yaalaj-
ti: Eneas, Jesucristo tsakikech.
L

iken, juts a cama. Leti t

uune
l

ik tu s

eebaanil. 35 Le baax

uucha ilaab tumen tul

aakal u
kajn

aaliloob Lida bey xan tumen
u kajn

aaliloob u t

aax luumil Sa-
r

on; le m

aakoob t

uuna tu beetu-
baob u disipuloob Yuumtsil.
36 Baale tu kaajil Jopee yaan
kaach junt

uul disipula ku kaa-
batik Tabita, lela u k

aat u yaale
Dorcas. Letie jach suuk kaach
u beetik baaloob maalobtak bey
xan u y

aantik le

ootsiloobo.
37 Baale te kiinoob jeelo ko-
jaanchaje ka k

imi. Ka tsook u
yis

insaal t

uune bisaab te
cuarto yaan kaanalo. 38 Baa-
le tumen u kaajil Lida naats ya-
nil ti Jopee, le ka tu yuubaj le
disipuloob ti yaan Pedro te kaaj
jeelo, tu t

uuxtoob kaat

uul xii-
boob utiaal ka u yaaloobti:
Beet uts a taal tu s

eebaanil te
tuux yanoona. 39 Pedro t

uu-
ne l

ike ka bin tu y

eeteloob.
Le ka kuche bisaab te cuarto
yaan kaanalo; tul

aakal t

uun le
kooleloob kimen u y

ichamoobo
taaloob tu yiknal t

aan u yoko-
loob y

eetel t

aan u yeeskoob tu-
l

aakal le nookoob tu chuyaj
Dorcas le tiaan kaach tu y

ee-
teloobo. 40 Baale Pedroe ka
tsook u beetik u j

ookol tul

aak-
loobe, xolaje ka tu beetaj jun-
p

eel oraci

on. Tsoole tu sutuba
tu tojil u w

inklil Tabitae ka tu
yaalaj: Tabita, l

iken!. Tabita
t

uune tu pilaj u yich, ka tu yilaj
Pedroe ka kulaji. 41 Pedroe tu
tichaj u kab ti Tabitae ka tu l

i-
saj, tsoole ka tu tanaj le m

aa-
xoob kiliichoob, tuux t

aakaan
le kooleloob kimen u y

ichamoo-
bo ka tu yeesajtiob kuxaan Ta-
bita. 42 Lela oj

eeltaab ti tu-
l

aakal u kaajil Jope, y

eetel yaab
m

aakoob tu beetubaob u disipu-
loob Yuumtsil. 43 Pedroe jach
yaab kiinoob p

aat tu kaajil Jope

tu yotoch Sim

on, junt

uul m

aak
bon k

eewel ku beetik.
10
Tu kaajil t

uun Cesareae,
yaan kaach junt

uul m

aak
ku kaabatik Cornelio, letie jun-
t

uul u nojchil le soldadoo-
bo,1 y

eetel ti yaan ichil le jaats
ku kaabatik u m

uuch soldadoi-
loob Italiao. 2 Leti xane jun-
t

uul m

aak jach u kubmaj u y

ool
u adorart Dios junm

uuch y

eetel
le m

aaxoob yanoob tu yotocho,
tsoole suuk kaach u ts

aaik yaab

aantaj ti le m

aaxoob

ootsiloob
yanoob te kaajo, y

eetel mantats
ku k

aat

oolal ti Dios. 3 Kex
Bx 10:11 Wa: centuri

on; lela jun-
t

uul comandante tsaan 100 soldadoob u
nuukte.
BAAXOOB 9:3110:3 Pedroe ku tsakik Eneas. Tabita 222
tu hora nueveil1 le kiino tsaab
u yil jach t

aan u yokol junt

uul
u

angel Dios te tuux yano, y

ee-
tel t

aan u yaalaalti tumen le
angelo: Cornelio! . 4 Cor-
nelio t

uune tu t

aapaktaj tumen
sajakchajaane ka tu k

aataj-
ti: Baaxi, Yuumtsil?. Le an-
gelo tu yaalajti: A oracionoob
bey xan le

aantaj ka ts

aaik ti le

ootsiloobo tsook u naakloob tu

t

aan Dios bey junp

eel kaajsaji-
le. 5 Beora t

uuna t

uuxt xii-
boob tu kaajil Jope utiaal ka u
tanoob Sim

on, le m

aax xan ku
yaalaal Pedro tio. 6 Le m

aa-
ka u kub

eentmuba tu yotoch Si-
m

on, junt

uul m

aax ku bon k

ee-
wel kajaan tu j

aal le k

aan

aabo.
7 Ch

een pelak binik le

angel ta-
no, Cornelioe tu tanaj ichil le
m

aaxoob meyajtik s

aamsamalo,
kaat

uul u palitsil bey xan jun-
t

uul soldado u chaamaj saajkil
ti Dios. 8 Tu tsikbaltajtiob tu-
l

aakal le baax

uucho tsoole ka
tu t

uuxtoob Jope.
9 Ka s

aaschaj tul

aak kiin le
ka tu chajooltaj u bin le m

aa-
koob y

eetel ka n

aatsoob te kaa-
jo, Pedroe naak orar y

oo naj kex
te hora seiso.1 10 Baale jach
wiijchaje ka taakchaj u janal. Le
t

aan u beetaal le janalo letie
m

aan tu yich 11 bey jeekab le
kaano, y

eetel tu yilaj t

aan u y

ee-
mel junp

eel nuukul bey junp

eel
nuxi nook de lino t

aan u y

eem-
saal y

ookol le Luumo, lela xii-
til tu kantiitsil; 12 ichile yaan
kaach u jejel

aasil baalcheob
kants

it u yookoob, baaloob ku-

Bx 10:31 Kex l

aas 3:00 u ch

inil Kiin. Le
hora kaacho ku k

aajal u xookol ken t

i-
pik Kiin. 91 Kex l

aas 12:00 ch

uumuk
kiin. Le hora kaacho ku k

aajal u xookol
ken t

ipik Kiin.
xaanoob yanoob way Luum ku
j

iltikubaob bey xan ch

ichoob
ku xiknaloob. 13 Ka t

uun tu
yuubaj Pedro junp

eel taan t

aan
u yaalikti: Pedro, l

iken, k

ims
a jaantoob!. 14 Baale Pedroe
tu yaalaj: Junpuli ma ken in
beete, Yuumtsil, tumen mix jun-
t

een in jaant baaloob

eektak
y

eetel ma uts u jaantaaloobi.
15 Ka tu yuubaj t

aan u kaa
aalaalti tumen le taano: Xuu-
luk a waalik

eektak le baaloob
tsook u limpiok

intaal tumen
Dioso. 16 Tu y

ooxt

een ka

uuch lela, le nuukul bey junp

eel
nuxi nooke tu s

eebaanil ch

uu-
yaab bisbil te kaano.
17 Le jach p

eeknajaan u y

ool
Pedro tumen ma u yojel baax u
k

aat u yaal le baax tsaab u yi-

lo, ile!, le xiiboob t

uuxtaa-
boob tumen Cornelioo, tsokaa-
nili u k

aatkoob tuux yaan u

yotoch Sim

on, y

eetel ti waa-
lakbaloob kaach tu jool le na-
jo. 18 Ka t

uun kaam taana-
joob utiaal u k

aatkoob wa ti u
kub

eentmuba Sim

on le m

aax ku
yaalaal xan Pedro tio. 19 Le
t

aan u m

aansik tu tuukul Pe-
dro le baax tsaab u yilo, aalaab-
ti tumen le kiliich muuko: Ile!,
t

aan a kaxtaal tumen

ooxt

uul
m

aakoob. 20 L

iken,

eemen ka
xiikech tu y

eeteloob, ma u kaa-
p

eelchajal a tuukul tumen teen

t

uuxtoob. 21 Pedro t

uune

ee-
me, ka bin tuux yaan le xii-
boobo, ka tu yaalajtiob: Ileex!,
teen le m

aax ka kaxtikeexo.
Baax oolal taaljaaneex waye?.
22 Letiobe tu n

uukoob: Corne-
lio, u nojchil le soldadoob, jun-
t

uul m

aak ku beetik baax uts
y

eetel u chaamaj saajkil ti Dios,
tu yoolal m

aax ku taan maalob
223 Cornelio. Jope. U n

aay Pedro BAAXOOB 10:4-22
tul

aakal le jud

oobo, tu yikna-
le t

uuxtaab junt

uul kiliich

angel
tumen Dios utiaal ka aalaakti
ka u t

uuxt aalbiltech ka xiikech
tu yotoch y

eetel ka u chenxikint
tul

aakal le baaxoob ken a waa-
lo. 23 Le oolale Pedroe tu
yaalajtiob ka ookkoob, ka t

uun
tu kamoob bey u yuulaboobe.
Ka s

aaschaj tul

aak kiine, l

i-
ke ka bin tu y

eeteloob; jujun-
t

uul ti le sukuunoob ku taaloob
Jopeo, binoob xan tu y

eeteloob.
24 Ka s

aaschaj tul

aak kiine Pe-
droe ook tu kaajil Cesarea, Cor-
nelio xane t

aan kaach u p

aat-
koob y

eetel tsokaanili u yaalik
ti u l

aaktsiloob y

eetel ti le m

aa-
xoob jach ku biskubaob tu y

ee-
telo ka u muchubaob tu yotoch.
25 Jach te s

uutuk t

aan u yokol
Pedroo, Cornelioe j

ook u cha u
beel, ka xolaj tu t

aan utiaal u
yeesik tsiikil ti. 26 Baale Pe-
droe tu l

ise ka tu yaalajti: L

i-
ken, tumen tene l

aayli ch

een
junt

uul w

inikene. 27 Le t

aan
u bin u tsikbal tu y

eetelo, ook
te najo ka tu yilaj yaab m

aa-
koob u muchmubaobi, 28 ka
tu yaalajtiob: Teexe jach a woj-
leexe junt

uul jud

oe ma uts ka
u muchubawa ka u natsuba yik-
nal junt

uul m

aak yaanal u ra-
zai; baale Diose tsook u yeesik-
tene ti mix junt

uul m

aak unaj
in waalik wa

eek bey xan wa
ma maalob yanil tu t

aan Dio-
si. 29 Le oolal taalen, u jaaji-
le ka t

uuxtaab tanbilene ma
tin waalaj wa ma in taali. Beora
t

uuna kin k

aatikteex baax oolal

ta t

uuxteex tanbilen.
30 Le oolale Cornelioe tu yaa-
laj: Walajki kanp

eel kiinoobe
t

aan in orar tin wotoch kex te
hora nueveo,1 ch

een ka tin wilaj
junt

uul xiib waalakbal tin wik-
nal u b

uukintmaj junp

eel nook
ku l

eembal, 31 ka tu yaalaj:
Cornelio, beoraa tsook u yuu-
baal a oraci

on, le baaxoob xan
ka beetik utiaal a w

aantik le

oo-
tsiloobo tsook u kaajsaaloob tu
t

aan Dios. 32 T

uuxt tanbil Si-
m

on tu kaajil Jope, le m

aax xan
ku yaalaal Pedro tio. Letie u
kub

eentmuba tu yotoch Sim

on,
le m

aak ku bon k

eewel kajaan
tu j

aal le k

aan

aabo. 33 Le oo-
lale tu s

eebaanil tin t

uuxtaj le
m

aakoob te tuux yanecho, y

ee-
tel teche jach utsech

uuchik a
taal waye. Beora t

uuna tul

aak-
loon way yanoon tu t

aan Diose,
utiaal ka k-uuy tul

aakal le baa-
xoob tu yaalajtech J

eeoba ka a
waaltoono.
34 Ka tu yuubaj lelo, Pedroe
k

aaj u taane ka tu yaalaj: Beo-
raa tsook in kuchul in naate
Diose mix m

aak jelaan u pak-
tik, 35 baaxe ti tul

aakal kaaje
ku kamik jeel m

aax u chaamaj
saajkil ti y

eetel ku beetik baax
utse. 36 Diose tu t

uuxtaj jun-
p

eel kuben taan ti u paalal Is-

rael, utiaal u ts

aaik u yoj

eeltoob
u maalob p

eektsilil le jeetselil
kun b

eeytal yoolal Jesucristoo.
Le maalob p

eektsilo leti lela: Je-
sucristoe leti u Yuumtsil tu-
l

aakal m

aak. 37 Teexe a woj-
leex baax tsikbaltaab ti tul

aakal
u luumil Judea, lela k

aaj tu
luumil Galilea le ka tsook u
beetaal le okja tu kaaytaj Jua-
no, 38 le baax tsikbaltaabo
yaan yil y

eetel Jes

us le Nazare-
Bx 10:301 Kex l

aas 3:00 u ch

inil Kiin. Le
hora kaacho ku k

aajal u xookol ken t

i-
pik Kiin.
BAAXOOB 10:23-38 Yiknal Cornelio. Diose imparcial 224
tilo. Letie y

eeyaab1 tumen Dios
y

eetel kiliich muuk bey xan y

ee-
tel p

aajtalil, ka tsooke bin tul

aa-
kal tuux t

aan u beetik uts y

eetel
t

aan u tsakik le m

aakoob pe-
chaanoob tumen le Kaasilbaa-
lo,2 tumen Diose ti yaan kaach
tu y

eetele. 39 Beoraa toon xa-
ne k-jaajk

uuntik tul

aakal le
baaxoob tu beetaj tu luumil le
jud

oobo bey xan tu kaajil Jeru-

sal

en; baale letiobe tu k

imsoob
le ka tu chuyk

intoob ti cheo.
40 Diose tu y

ooxp

eel kiinile tu
l

isaj le M

aaka y

eetel tu ts

aaj u
p

aajtalil ti u ch

ikbeskuba ti le
m

aakoobo, 41 baale ma ti
tul

aakal m

aaki, baaxe ti j-jaaj-
kunajoob y

eeyaaniliob tumen
Diose, lelooba toon, m

aaxoon
jaanoon y

eetel ukulnajoon tu
y

eetel le ka tsook u l

isaal ichil le
kimenoobo. 42 Tu yaalaj xan
toon ka k-kaayt ti le m

aakoob
y

eetel ka k-ch

uukaan jaajk

uun-
te, le m

aaka leti le M

aax aalaan
tumen Dios ken u beet u juezil
y

ookol le kuxaanoob y

eetel le ki-
menoobo. 43 Tsoole tul

aakal
le profetaobo ku jaajk

uuntikoo-
be, tul

aakal m

aax ku ts

aaik u fe
ti letie ku perdonartaal u keba-
noob tu yoolal u kaaba.
44 Le ma tsookok u taan Pe-
dro ti tul

aakal le baalooba, le
kiliich muuko l

uub y

ookol le
m

aaxoob chenxikintik u taan
Dioso. 45 Le m

aaxoob s

uut-
kuptaanoob1 y

eetel ku creerti-
koob Dios taaloob y

eetel Pe-
droo, jaak u y

ooloob le ka tu
yiloob t

aan u weekel tu y

ookol
Bx 10:381 Le taan ku meyaj teela, ich
griegoe u k

aat u yaal u yalaal aceite

tu pool m

aak utiaal u y

eeyaal. 382 Lit.:

Diablo, u k

aat u yaale j-l

isaj taan.
451 Ilaak Tip. 16.
le m

aakoob ma jud

oob le ki-
liich muuk ku siibil tumen Dio-
so, 46 tumen tu yuuboob t

aan
u taanoob ich jejel

aas taanoob
y

eetel t

aan u nojbeenk

uuntkoob
Dios. Pedro t

uune tu yaalaj:
47 Yaan wa m

aax jeel u yaalik
ma u yokjaob y

eetel ja le m

aa-
xoob tsook u kamkoob le ki-
liich muuk jeex tsook k-kamik
xan toona?. 48 Ka tsooke tu
yaalaj ka tsaabak u yokjaob tu
kaaba Jesucristo. Le m

aakoob
t

uuna tu k

aatoobti ka p

aatak
wa jayp

eel kiinoob tu yiknaloob.

11
Le apostoloob t

uun y

eetel
le sukuunoob yanoob Ju-
deao tu yuuboob u yaalaale tak
bin m

aakoob ma jud

oob tsook
u kamkoob u taan Dios. 2 Le
oolale ka bin Pedro tu kaajil Je-
rusalene, le m

aaxoob ku yaali-
koob kaab

eet u s

uutkuptikuba1
m

aako, k

aaj u baateltaanoob tu
y

eetel, 3 t

aan u yaalikoobe le-
tie ook tu yotoch m

aakoob ma
s

uutkuptaanoobi y

eetel jaan
xan tu y

eeteloob. 4 Pedro t

uu-
ne k

aaj u tsoliktiob jach bix

uu-
chik tul

aakal le baaloobo, ka tu
yaalajtiob:
5 Le tiaanen kaach tu kaa-
jil Jope t

aan in orare, m

aan tin
wich t

aan in wilik junp

eel nuu-
kul ku y

eemel bey junp

eel nu-
xi nook de lino xitaan tu kan-
tiitsil t

aan u y

eemsaal desde te
kaano, ka kuch tak tin wiknal.
6 Ka tin jach pakte, tu y

ooko-
le tin wilaj yaan u baalcheiloob
luum kants

it u yookoob, ts

i-
tsik baalcheob, baaloob kuxaa-
noob ku j

iltikubaob y

eetel ch

i-
choob ku xiknaloob. 7 Tin
wuuyaj xan junp

eel taan ku
Bx 11:21 Ilaak Tip. 16.
225 Ku yokja m

aakoob ma jud

oobi BAAXOOB 10:3911:7

yaalikten: Pedro, l

iken, k

ims a
jaantoob! . 8 Baale tene tin
waalaj: Junpuli ma ken in bee-
te, Yuumtsil, tumen mix junt

een
okok tin chi baaloob

eektak
y

eetel ma uts u jaantaaloobi .
9 Le taan te kaano tu kaa aalaj:
Xuuluk a waalik

eektak le baa-
loob tsook u limpiok

intaaloob
tumen Dioso . 10 Tu y

ooxt

een
ka

uuch lela le baalooba l

aaj
ch

uuyaaboob bisbil te kaan tu
kaat

eeno. 11 Te s

uutuk xan
jeelo, ileex!, tu jool le naj tuux
yanoono ti waalakbal

ooxt

uul
xiiboobi, tumen t

uuxtaaboob
desde tu kaajil Cesarea utiaal ka
taalakoob tin wiknal. 12 Le ki-
liich muuk t

uuno tu yaalajten
ka xiiken tu y

eeteloob, bey xan
ma u kaap

eelchajal in tuukul.
Baale le seis u t

uulal sukuu-
nooba binoob xan tin w

eetel, ka
t

uun ookoon tu yotoch le m

aa-
ko.
13 Le m

aak t

uuno tu tsik-
baltajtoon bix

uuchik u yilik
ti waalakbal le

angel tu yoto-
cho y

eetel t

aan kaach u yaalik-
ti: T

uuxt xiiboob tu kaajil Jope
utiaal ka u tanoob Sim

on le
m

aax xan ku yaalaal Pedro
tio, 14 leti t

uune yaan u tsik-
baltiktech baaxoob kun

aant-
kech utiaal a salvartikaba
teech bey xan tul

aakal a wo-
toch. 15 Baale le ka k

aaj in
taane le kiliich muuko l

uub tu
y

ookoloob jeex

uuchik u l

uu-
bul t-

ookol tu k

aajbale. 16 Ka
t

uun kaajten le baax tu yaalaj
Yuumtsil jeex suukil u yaalik
kaache: Juane y

eetel ja tu ts

aaj
okja, baale teexe yaan u tsaabal
a wokjaex y

eetel kiliich muuk.
17 Le oolale wa Dios tsook u
ts

aaiktiob le baax xan tu s

iaj
ti toon, m

aaxoon tsook k-creer-
tik Yuumtsil Jesucristoe, m

aa-
xen t

uun teen utiaal ka in kat u
beel Dios?.
18 Ka t

uun tu yuuboobe
xuul u baateltaanoob, ka tu noj-
beenk

uuntoob Dios t

aan u yaa-
likoob: Jaaj bak

aan, Diose
tsook u ts

aaik u p

aajtalil ti le
m

aakoob ma jud

oob utiaal ka u
kex u tuukuloob y

eetel utiaal ka
yanaktiob le kuxtalo!.
19 Le oolale le m

aaxoob kiit-
besaaboob yoolal le chapachta-
jil k

aaj le ka k

imsaab Esteba-
no, binoob Fenicia, Chipre y

eetel
Antioqu

a, baale ma kaaytaj-
najoob ti mix m

aaki, baaxe
ch

een ti le jud

oobo. 20 Baale
ichiloobe yanchaj jujunt

uul xii-
boob Chipre y

eetel Cirene u taa-
loob; letiobe binoob Antioqu

a
ka joop u kaaytikoob u maa-
lob p

eektsilil Yuumtsil Jesucris-
to ti le m

aaxoob ku taanoob ich
griegoo. 21 Tsoole J

eeobae ti
yaan kaach tu y

eeteloobe, y

eetel
le yaabkach m

aakoob tu creer-
toobo tu beetubaob disipuloil ti
Yuumtsil.
22 Le baax t

aan kaach u beet-
kooba kuch oj

eeltbil te m

uu-
chulil yaan Jerusaleno, le su-
kuunoob t

uuno tu t

uuxtoob
Bernab

e tak tu kaajil Antioqu

a.
23 Ka t

uun kuch Bernab

e y

ee-
tel ka tu yilaj u nojoch utsil Dio-
se, kiimakchaj u y

ool, ka joop u
l

isik u y

ool tul

aakal le sukuu-
noob utiaal ka u chatukult ichil
u puksiikaloob ma u xuulul u
ch

uukpajal u y

ooloob ti Yuum-
tsilo; 24 lela tu beetaj tumen
letie junt

uul m

aak uts, tsoole
chuup y

eetel kiliich muuk y

eetel
nojoch u fe. Yaab ul

aak m

aa-
koob xane tu creertoob Yuum-
BAAXOOB 11:8-24 Pedro, ul

aak apostoloob. Bernab

e 226
tsil. 25 Ka t

uun bin Bernab

e
tu kaajil Tarso utiaal ka sen
m

aanak u kaxt tuux yaan Sau-
lo. 26 Ka tsook t

uun u kaxti-
ke tu bisaj Antioqu

a. Bey t

uuno
ichil junp

eel t

uulis jaabe, letio-
be tu muchubaob y

eetel le su-
kuunoob yanoob te m

uuchulilo
ka t

uun tu kaansoob junm

uuch
yaabkach m

aakoob. Tsoole te
kaaja, ti y

aax aalaab cristia-
noob ti le disipuloobo, lela

uuch
y

aanal u nuuktaj Dios.
27 Te kiinoob t

uuno jujun-
t

uul profetaob lukoob Jerusale-
ne binoob Antioqu

a. 28 Jun-
t

uul ti letiob ku kaabatik

Agaboe, l

ike ka nuuktaab
tumen le kiliich muuk utiaal ka
u yaal jach taaytak u yantal
junp

eel nojoch wiijil ti tul

aakal
y

ookol kaab; lela

uuch tu kiini-
loob Claudio. 29 Le disipuloob
t

uuno tu chatuklaj u t

uuxti-
koob junp

eel

aantaj ti le sukuu-
noob kajaanoob Judeao, cada
junt

uule tu ts

aaj le bukaaj p

aaj-
chaj u ts

aaike; 30 utiaal t

uun
u t

uuxtikoobe tu kuboob tu
kab Bernab

e y

eetel Saulo utiaal
ka u bisoob ti le ancianoobo.
12
Te kiinoob xan jeelo, rey
Herodese k

aaj u chapach-
tik jujunt

uul ti le m

aaxoob ya-
noob te m

uuchulilo. 2 Letie
y

eetel espada tu k

imsaj Santia-
go, u sukuun1 Juan. 3 Le ka tu
yilaj jach utschaj tu taan le ju-
d

oob

uuchik u beetik lelo, tu
t

uuxtaj xan machbil Pedro. (Le-
la

uuch te kiinoob t

aan u kiin-
besaal le waajoob x-ma levadu-
railo.) 4 Ka tsook u beetik u
maachal Pedroe, tu beetaj xan
Bx 12:21 Le taan ich griegoo maatech u
yeesik wa maas nojoch Santiago ti Juan
wa maas chichan.
u kaalal c

arcel, ka tu kubaj tu
kab kanjaats soldadoob de kan-
t

uul cada jaats utiaal ka u tur-
nartubaob u kan

aantoob, tumen
u tukultmaj u j

oosik tu t

aan
le kaaj ken tsookok le Pascuao.
5 Pedro t

uune ti kalaan kaach
te carcelo, baale le sukuunoob
te m

uuchulilo t

aan kaach u ora-
roob ti Dios tu yoolal y

eetel tu-
l

aakal u puksiikaloob.
6 Le taaytak t

uun u j

oo-
saal tu t

aan le kaaj tumen He-
rodeso, Pedroe te

aakab jeelo
t

aan kaach u wenel kaxaan y

ee-
tel kaap

eel cadena ch

uumuk ti
kaat

uul soldadoob, tsoole yaan
kaach soldadoob akt

aan ti le
jool utiaal u kan

aantkoob le car-
celo. 7 Baale, ile!, u

angel
J

eeobae waalaji, ka juulnaj t

uun
junp

eel s

aasil te tuux yaan Pe-
dro ichil le carcelo. Le

angel
t

uuno tu kolaj Pedro tu chalaa-
tel utiaal u yajsik, tsoole ka tu
yaalajti: L

iken tu s

eebaanil!.
Ka t

uun potskaj le cadenaob
ikil kaxaanil u kaboobo. 8 Le

angel t

uuno tu yaalajti: L

isa-
ba, kax u t

aabil a xaanab. Le-
tie bey tu beetilo. Tu tsooke le
angelo tu yaalajti: B

uukint le
ul

aak u y

aal a nooko ka taa-
lakech tin paach. 9 Letie j

oo-
ki, ka joop u bin tu paach,
baale ma u yojel wa jach jaaj
t

aan u y

uuchul le baax ku beetik
le angelo. Tu tuklaj ch

een t

aan
kaach u m

aan tu yich le baax
ku y

uuchlo. 10 Le ka tsook u
m

aanoob te tuux yaan le u y

aax
jaats soldadoob ku kananoobo
bey xan yiknal le u kaajaatso,
kuchoob yiknal le joonaj de
hierro tuux ku j

ookol m

aak ichil
le kaajo, lela tu juunal jeepaj tu
t

aanoob. Ka j

ookoobe, k

aaj u
227 Cristianoob. Pedro te carcelo BAAXOOB 11:2512:10
binoob ti junp

eel calle, te t

uu-
no le angelo tu s

eebaanil luk
tuyiknal. 11 Le ka t

uun suunaj
tu y

ool Pedroe, tu yaalaj: Beo-
raa in wojel jach tu jaajil J

eeo-
ba t

uuxt u

angel utiaal u toki-
ken tu kab Herodes bey xan ti le
baax ku p

aatik kaach le jud

oob
ka beetaakteno.
12 Le ka tsook u tuukul Pedro
ti le baax

uucho, bin tu yotoch
Mar

a u maama Juan, le ku yaa-

laal xan Marcos tio; teelo yaab
m

aakoob u muchmubaobi y

ee-
tel t

aan u oraroob. 13 Ka
koopnaj Pedro te jool yaan tu
yookbal le najo, Rode, junt

uul
x-ch

uupal ku meyaj te najo, bin
u yil m

aax le ku taano. 14 Le
ka tu kaj

ooltaj u taan Pedroe,
jach kiimakchaj u y

ool, ka tsoo-
ke mix tu jeekabtaj le joonajo,
baaxe bin

aalkabil ich naje ka tu
yaalajtiob ti waalakbal Pedro te
joolo. 15 Letiobe tu yaaloob-
ti: Tsook u chokotal a pool!.
Baale letie seguernaj u yaalik-
tiob jach jaaj Pedro le ku taano.
Letiob t

uune k

aaj u yaalikoob:
Jeelo, m

in u

angel. 16 Baa-
le Pedroe ti p

aat waatal t

aan
u koopi. Le ka tu jeekabtoob
le joonaj y

eetel le ka tu yiloobe,
jach jaak u y

ooloob. 17 Baa-
le letie tu beetaj u kab tiob
utiaal ka xuuluk u taanoob, ka
tu jach tsolajtiob bix j

oosaabik
tumen J

eeoba te carcelo, ka tu
yaalajtiob: Tsikbalteex ti San-
tiago y

eetel ti le u maasil sukuu-
noob le baaxoob tsook u y

uuch-
lo. Ka tsook t

uun u yaalik lelo
j

ooke, ka bin t

aanxel tuux.
18 Ka t

uun s

aaschaje, le sol-
dadoobo k

aaj u sen sakachtaa-
noob tumen ma u yojloob tuux
tsook Pedroi. 19 Herodese
m

aan u sen kaxte, baale tumen
ma tu yile k

aaj u k

aatik u chi le
soldadoobo, tsoole tu yaalaj ka
tsaabak le castigo unaj u tsaa-
baltiobo; ka tsooke luk Judeae
ka bin Cesarea, ka p

aat tseetsek
kiinoobi.
20 Herodese jach pujaan
kaachtu contra u kaajil Tiro y

ee-
tel Sid

on. U kajn

aaliloob t

uu-
ne binoob yiknal le rey Herodes
jeex tu m

uul chatukultiloobo;
ka tsook u yilkoob u l

uubloob
utsil ti Blasto, le m

aax tsaan u
kan

aant u yotoch le reyo, k

aaj
u k

aatkoob ma u yantal baa-

telil ichiloob, tumen u yoochoo-
be ti u taal tu luumil le re-
yo. 21 Baale ti junp

eel kiin u
muchmuba le kaajo, Herodese
tu b

uukintaj u jalaach nooke ka
kulaj te tuux ku kutal le jue-
zo, ka joop u taan tu t

aanoob.
22 Le m

aakoob muchukbaloob
t

uuno k

aaj u kaam aalikoob:
Le m

aax ku taana ma junt

uul
w

iniki, junt

uul dios!. 23 Jach
te s

uutuk jeelo loobiltaab
Herodes tumen u

angel J

eeo-
ba, tumen ma tu ts

aaj nojbee-
nil ti Diosi; leti t

uune jaantaab
tumen x-nookol, ka t

uun k

imi.
24 Baale u taan J

eeobae se-
guernaj u sen tsikbaltaal y

eetel u
kiitpajal tul

aakal tuux.
25 Bernab

e y

eetel Saulo t

uu-
ne, ka tsook u beetkoob tul

aa-
kal le baax t

uuxtaab u beetoob
tu kaajil Jerusaleno, suunajoob
Antioqu

a t

aan u biskoob Juan
tu y

eeteloob, le m

aax ku yaalaal
xan Marcos tio.
13
Tu kaajil t

uun Antioqu

ae
yaan kaach profetaob y

ee-
tel j-kaansajoob te m

uuchulilo,
ichiloobe ti yaan kaach Berna-
b

e, Syme

on le m

aax ku yaalaal
BAAXOOB 12:1113:1 M

in u

angel Pedro. K

im Herodes 228
xan Niger tio, Lucio ku taal tu
kaajil Cirene, Saulo y

eetel Ma-
na

en, le m

aax m

uul xooknaj y

ee-
tel Herodes le m

aax gobernartik
le junm

uuch kaajoobo. 2 Le
t

aan u meyajtikoob1 J

eeoba y

ee-
tel le t

aan u ayunaroobo,2 le ki-
liich muuko tu yaalaj: Beo-
raa junp

aaykunteexten Bernab

e
y

eetel Saulo utiaal u beetkoob
le meyaj tin tanaj u beetoobo.
3 Le profetaob y

eetel le j-kaan-
sajoobo ayunarnajoob y

eetel
orarnajoob; ka tsook t

uun u
ts

aaik u kaboob y

ookol Berna-
b

e y

eetel Sauloe, tu chaaj u bi-
noob.
4 Le kaat

uul m

aakoob t

uux-
taaboob tumen le kiliich muu-
ko binoob Seleucia, teelo naa-
koob ti junp

eel barcoe ka
binoob Chipre. 5 Le ka ku-
choob Salaminae, k

aaj u tsik-
baltikoob u taan Dios te tu sina-
gogaob le jud

oobo. U bismoob
xan Juan utiaal ka

aantaakoob.
6 Ka tsook u l

aaj k

aatm

aans-
koob le isla y

eetel ka kuchoob
tak tu kaajil Pafose, tu yi-
loob junt

uul jud

o ku kaabatik
Bar-Jes

us; letie junt

uul j-meen
y

eetel ku yaalikuba profeta.
7 Le m

aaka ti yaan kaach yik-
nal le gobernador1 Sergio Pau-
loo, junt

uul m

aak jach yaan u
naat. Le gobernador t

uuna ka
tsook u tanik Bernab

e y

eetel
Sauloe jach tu ts

iboltaj u chen-
xikintik u taan Dios. 8 Baale
Elimas1 le j-meeno (lela letie
Bx 13:21 Wa: u meyajtikoob u maasil;
u y

aantkoob u maasil. Gr.: leytorg

on-
ton. 22 Ilaak Tip. 16. 71 Lit.: proc

on-
sul; bey u yaalaal kaach ti le m

aax
gobernartik junx

oot luum yaan y

aanal
u p

aajtalil u jalaachiloob Romao. 81 Le
m

aaka l

aayli letie Bar-Jes

us ku yaalaal
te vers

culo 6.
baax u k

aat u yaal u kaabao),

k

aaj u taan tu contraob utiaal u
yilik ma u ts

aaik u fe le gober-
nador ti Yuumtsilo. 9 Saulo, le
m

aax ku yaalaal xan Pablo tio,
chuup y

eetel kiliich muuk, tu
t

aapakte 10 ka tu yaalaj:

Oo-
tsil m

aak, teche chuupech y

ee-
tel jejel

aas tuusil, jejel

aas kasaa-
nil, u paalech Kaasilbaal1 y

eetel
a pekmaj tul

aakal baal toj, tak
baax kiin ken xuuluk a loolo-
chik u toj beeloob J

eeoba?
11 Beora t

uuna, ile!, u kab J

eeo-
bae ti yaan ta w

ookole; yaan a
ch

ooptal y

eetel ma ken a wil u
s

aasilil Kiin ichil wa jayp

eel kii-
noob. Jach te s

uutuk jeelo p

aat
butsuknak u paakat ka bin u
s

aasilil u yich, ka joop t

uun u
kaxtik tu bapach m

aax jeel
u machik tu kab utiaal nuuk-
tik u beele. 12 Le gobernador
t

uuno tu yilaj le baax

uucho
ka tu beetuba disipulo ti Yuum-
tsil, tumen jach jaak u y

ool yoo-
lal le baax tu kanaj ti J

eeobao.
13 Pablo t

uun y

eetel le ul

aak
m

aakoobo, naakoob ti junp

eel
barcoe ka lukoob Pafos ka bi-
noob tu kaajil Perga ti u luu-
mil Panfilia. Baale ka kuchoo-
be Juane luk tu yiknaloobe ka
suunaj Jerusal

en. 14 Letiobe
lukoob Pergae ka tu chajooltaj
u binoob tak ka kuchoob Antio-
qu

a ti u luumil Pisidia, ka t

uun
ookoob te sinagoga tu kiinil Sa-
badoo ka kulajoobi. 15 Ka
tsook u xookol le Ley bey xan u
ts

ib le Profetaob tu t

aan le mu-
chukbaloobo, u nuuktakil le si-
nagogao tu t

uuxtoob aalbiltiob:
Xiibeex, sukuuneex, wa yaan
baax a k

aat a waaleex utiaal a

Bx 13:101 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
229 U kaaytaj Bernab

e y

eetel Saulo. Elimas BAAXOOB 13:2-15
l

iskeex u y

ool le kaajo, aaleex.
16 Pablo t

uune l

ike, tu beetaj
u kab tiobe, ka tu yaalaj:
Xiibeex, u paalal Israel bey
xan teex m

aaxeex ka chaikeex
saajkil ti Diose, chenxikinteex
lela. 17 U Dios le u kaajil Israe-
la, leti y

eey k-

uuchben taataob
y

eetel tu nojbeenk

uuntaj u paa-
lal Israel te kiinoob kajaanoob
bey j-t

aanxel luumiloob tu luu-
mil Egiptoo, tsoole y

eetel u
muuk u kabe tu j

oosoob xan ti
le luumo. 18 Diose tu y

aamil
kex cuarenta jaaboobe ch

uuk-
paj u y

ool u muyajt le baaxoob
tu beetoob te desiertoo. 19 Ka
tsook u xuulsik ti siete nukuch
kaajoob tu luumil Canaane,
Diose tu jatsaj le luumo ka tu
toxaj ti le israelitaobo. 20 Tu-
l

aakal le baalooba

uuch tu y

aa-
mil cuatrocientos cincuenta jaa-
boob.
Ka tsook t

uune Diose k

aaj
u ts

aaik juezoob tiob; lela xuul

tu kiiniloob Samuel le profetao.
21 Desde te kiinoob t

uun jeelo
letiobe tu k

aatoob ka tsaabak
junt

uul rey tiob, Dios t

uune tu
ts

aajtiob Sa

ul u paal Quis, jun-
t

uul xiib ti u chiibal Benjam

n.
Saule ichil cuarenta jaaboob tu
beetaj u reyil. 22 Ka tsook u
lusik Sa

ul u beet u reyile tu ts

aaj
David u beet u reyil; tu yoolal le-
tie tu yaalaj: Tsook in wilik Da-
vid u paal Jes

e, junt

uul xiib jach
ku l

uubulten utsil, letie yaan u
beetik tul

aakal le baaxoob in
k

aato. 23 Jeex u yaalmile, tu

chiibal le m

aaka, Diose tu ts

aaj
m

aax salvartik u kaajil Israel, Je-
s

us; 24 t

aanil ti u taal le M

aa-
ka, Juane tu kaaytaj ti tul

aakal
u kajn

aaliloob Israel ka okjaa-
nakoob utiaal u yeeskoob tsook
u kexik u tuukuloob. 25 Baa-
le le t

aan u beetik Juan le me-
yaj kub

eentaabtio, tu yaalaj:
M

aaxen a tuklikeex? Tene ma
letie m

aax ka tuklikeexo. Baale
ileex!, paachil ti tene t

aan u taal
junt

uul m

aax ma in n

aajaltmaj
mix tak in wachik u t

aabil u xaa-
nab tu yooki.
26 Xiibeex, sukuuneex, teex
u paalaleex Abrah

an bey
xan le m

aaxoob yanoob ichi-
leex u chaamoob saajkil ti Dio-
so, u taanil le salvaciona
tsook u t

uuxtaal ti too-
neex. 27 Tumen u kajn

aali-
loob Jerusal

en y

eetel u gober-
nanteobe ma tu kaj

ooltoob le
M

aaka, baale kex beyo, le t

aan
u meyajoob bey juezoobe tu
b

eeykuntoob le baaxoob aalaan
tumen le profetaobo, le baa-
xoob ku xookol kaam tul

aakal
Sabadoobo. 28 Tsoole kex ma
tu kaxtoob baax oolal u k

ims-
koobe, tu k

aatoob ti Pilato ka
k

imsaak. 29 Ka tsook t

uun u
b

eeykuntkoob tul

aakal le baa-
xoob ts

ibtaan tu yoolalo, tu
y

eemsoob te cheo ka tu ts

aa-
joob ichil junp

eel muknal.
30 Baale Diose tu l

isaj ichil le
kimenoobo; 31 ichil yaab kii-
noobe Jesuse tu yeesuba ti le
m

aaxoob lukoob Galilea utiaal u
binoob Jerusal

en tu y

eetelo.
Beoraa le m

aakooba t

aan u taa-
noob ti leti tu t

aan le kaajo.
32 Le oolale toone t

aan
k-tsikbaltikteex le maalob p

eek-
tsil yaan yil y

eetel le baax tu
yaalaj Dios u ts

aaik ti k-

uuch-
ben taataobo. 33 Lela Diose
tsook u b

eeykuntik tu ch

uukaa-
nil ti tooneex u paalaloon le
m

aakooba,

uuchik u kaa kux-
k

intik Jes

us; jeex ts

ibtaanil te
BAAXOOB 13:16-33 Pablo tu sinagogail Antioqu

a 230
tu kaap

eel salmoa: Teche in

paalech, te kiina tsook in ku-
chul in beetinba Taatatsil ti
teech. 34 Bey xan le

uuchik u
kaa kuxk

intik ichil le kime-

noob utiaal ma u kaa k

imil y

ee-
tel ma u kastal u w

inklilo, Dio-
se bey tu yeesil kun

uuchul
le ka tu yaalaj: Tene yaan u
ch

uukpajal in w

ool in weesteex
le yaabilaj in waalmaj ti Davi-
do. 35 Le oolal tul

aak sal-
moe ku yaalik xan: Ma ken a
chaa u kastal u w

inklil le m

aax
ch

uukaan u yaabilaj ti techo.
36 Ma jeex Davide, tumen le-
tie tu meyajtaj Dios te kii-
noob kuxaano, y

eetel ka k

ime
muuk te tuux tsaan u

uuch-
ben taataobo, tsoole kaschaj u
w

inklil. 37 Baale le M

aax kaa
kuxk

intaab tumen Dioso ma

kaschaj u w

inklili.
38 Le oolale sukuuneex,
oj

eelteexe t

aan u kaaytaal-
teex yaan u perdonartaal a
kebaneex tu yoolal le M

aaka;
39 tsoole yoolal letie, tul

aakal
le m

aaxoob ku ts

aaik u fejoob
ti letio, ku perdonartaal tul

aa-
kal le baaxoob ma tu p

aajtal
kaach u perdonartaaltiob yoolal
le baax ku yaalik le Ley tsaab ti
Moiseso. 40 Le oolale kan

aan-
teex ma u y

uuchulteex le baa-
xoob tu ts

ibtaj le profetaoba:
41 Teex ka paastajeexe, ileex
y

eetel jaakak a w

ooleex yoolal
baax kin beetik, tselabaex tin
t

aan, tumen yaan baax kin bee-
tik ta kiinileex, junp

eel baax
jach junpuli ma ken a creerteex
kex ka jach tsikbaltaakteex tu-
beel .
42 Le t

aan t

uun u j

ookol Pa-
blo y

eetel Bernabeo, le m

aa-
koobo k

aaj u sen k

aatkoob ka
seguernak u tsikbaltaaltiob tu-
l

aak S

abado u maasil ti le baa-
looba. 43 Ka tsook t

uun u l

aaj
j

ookol le m

aaxoob yanoob te si-
nagogao, yaab ti le jud

oob bey
xan ti le m

aaxoob tu kexaj u re-
ligionoob, baale beoraa t

aan u
adorartikoob Dioso, k

aaj u bi-
noob tu paach Pablo y

eetel Ber-
nab

e; letiob t

uune ken tsikbal-
nakoob tu y

eeteloobe, ku sen
aalikoobtiob ka p

aatkoob man-
tats y

aanal u nojoch utsil Dios.
44 Tul

aak S

abado t

uune,

ooli
tul

aakal u kajn

aaliloob le kaajo
tu muchubaob u chenxikintoob
u taan J

eeoba. 45 Le ka tu
yilaj le jud

oob bukaaj m

aa-
koob ku binoob tu paach Pa-
blo y

eetel Bernabeo, yaachaj tu
y

ooloob,1 ka joop u kaakastaa-
noob tu contra le baaxoob ku
yaalik Pabloo. 46 Pablo y

eetel
Bernab

e t

uune tu yaaloob y

eetel
x-ma saajkilil: Ti teex kaab

eet-
chaj u y

aax tsikbaltaal u taan
Dios. Baale teexe ma ta w

ootaj
a kameexi, le oolale ma ta n

aa-
jaltikeex kuxtal minaan u xuul;
yoolal lelo, ileex!, t

aan k-bin
yiknal le m

aaxoob ma jud

oobo.
47 Tsoole J

eeobae tsook xan u

yaaliktoon baax ken k-beete, le-
tie tu yaalaj: Tsook in y

eeyi-
kech bey junp

eel s

aasil utiaal le
j-t

aanxel luumiloobo, utiaal a
kaaytik salvaci

on tak tu maas
n

aachil y

ookol kaab .
48 Le j-t

aanxel luumiloo-
bo, le ka tsook u yuubikoob le-
la k

aaj u kiimaktal u y

oo-
loob y

eetel u nojbeenk

uuntkoob
u taan J

eeoba, tul

aakal t

uun le
m

aaxoob jach tu jaajil u k

aatoob
ka yanak kuxtal minaan u xuul
Bx 13:451 Wa: celosochajoob.
231 Perd

on yoolal Jes

us. Keey jud

oob BAAXOOB 13:34-48

tiobo, tu beetubaob disipuloil.
49 Tsoole u taan J

eeobae se-
guernaj u tsikbaltaal ti tul

aakal
le luumo. 50 Baale le jud

oo-
bo tu puujsoob le kooleloob ku
adorartikoob Dios ku y

uuchul
taan maalob tu yoolaloobo, bey
xan u jalaach m

aakiloob le kaa-
jo, ka tu beetoob u chapachtaal
Pablo y

eetel Bernab

e, ka tu j

oo-
soob tu paach le kaajo. 51 Pa-
blo y

eetel Bernab

e t

uune tu t

i-
toob u luumil u yookoob tu
contraob, tsoole ka binoob tu
kaajil Iconio. 52 Le disipuloob
t

uuno, ma xuul u kiimaktal u
y

ooloob y

eetel u chuuploob y

ee-
tel kiliich muuki.
14
Le tiaanoob Pablo y

ee-
tel Bernab

e tu kaajil Ico-
nioe, ookoob tu sinagoga le
jud

oobo; le bix

uuchik u taa-
noobo tu p

eeksaj yaabkach ju-
d

oob y

eetel griegoob utiaal ka u
beetubaob disipuloil. 2 Baale
le jud

oob ma tu beetubaob disi-

puloilo, tu kask

uuntoob u tuu-
kul le j-t

aanxel luumiloobo ka
tu beetoob u l

ikloob tu contra
le sukuunoobo. 3 Pablo y

ee-
tel Bernab

e t

uune, yoolal le
p

aajtalil tsaabtiob tumen J

eeo-
bao, tu m

aansoob yaab tiempo
t

aan u kaansajoob y

eetel x-ma
saajkilil. Dios xane tu jaajk

uun-
taj le u nojoch utsil ku kaay-
tikoobo, lela tu beetaj

uuchik
u ts

aaiktiob u p

aajtalil u beet-
koob ch

ikulaloob y

eetel baa-
loob ku beetik u jaakal u y

ool
m

aak. 4 Ka tsooke j

ook kaa-
jaats ti le yaabkach m

aakoob
yanoob te kaajo, junjaatse tu
ts

aajuba tu ts

eel le jud

oobo,
ul

aake tu ts

eel le apostoloobo.
5 Le j-t

aanxel luumiloob bey
xan le jud

oob y

eetel u gober-
nanteobo, l

ikoob tu contra Pa-

blo y

eetel Bernab

e utiaal u loo-
biltikoob, u yaalikoob baal tiob
y

eetel u muruxtuntikoob. 6 Ka
aalaabtiob t

uun baax ku tuk-
laal u beetaaltiobe, p

uutsoobe
ka binoob tu luumil Licaonia, tu
kaajiloob Listra, Derbe y

eetel te
mejen kaajoob yaan tu bapacho.
7 Te t

uuno seguernaj u kaayti-
koob le maalob p

eektsilo.
8 Tu kaajil t

uun Listrae ti
kulukbal kaach junt

uul m

aak
ma tu p

aajtal u x

imbali. Le-
tie m

ooch u yook desde ka s

i-
ji y

eetel mix junt

een x

imbalnak.
9 Le m

aaka t

aan kaach u chen-
xikintik u taan Pablo; Pablo t

uu-
ne tu t

aapaktaj, tsoole tumen
tu yilaj yaan u fe utiaal ka tsaa-
kake, 10 tu kaam aalajti: Toj
waalakech y

eetel tu kaap

eelal
a wook. Leti t

uune tu s

eebaa-
nil waalaje, ka joop u x

imbal.
11 Le yaabkach m

aakoob t

uu-
no, ka tu yiloob le baax tu beetaj
Pabloo tu kaam aaloob ichil le
taan ku beetaal tu luumil Licao-
niao: Le diosoobo tsook u sut-
kubaob w

inikil y

eetel tsook u
y

eemloob t-iknal!. 12 Ka joop
u yaalikoob Zeus ti Bernab

e,
y

eetel Hermes ti Pablo, tumen
y

aax leti ku taan. 13 U sacer-
dote t

uun Zeus, le dios beetaan
u templo akt

aan ti le kaajo, tu
taasaj wakaxoob tu joonajiloob
le kaajo bey xan coronaob jitaan
y

eetel u le cheob, y

eetel u k

aat
kaach u muchuba y

eetel le kaaj
utiaal u kubkoob k

imsbil baal-
cheob ti Bernab

e y

eetel Pabloo.
14 Baale le apostolooba, ka
tu yuuboob lela, tu jataj u noo-
koob, ka tsooke tu jupubaob
ichil le yaabkach m

aakoobo,
BAAXOOB 13:4914:14 J

oosaaboob. Chapachtaaboob 232
ka kaam taanajoob 15 t

aan u
yaalikoob: Xiibeex, baaxten
ka beetkeex le baalooba? Toon
xane ch

een w

inikoon, k-muyaj
jeex a muyajeexe. Tsoole t

aan
k-kaaytikteex le maalob p

eek-
tsilo utiaal ka xuuluk a beet-
keex le ch

een kunel baaloobo
bey xan utiaal ka a adorarteex
le kuxaan Dioso, le m

aax beet
kaan, Luum, k

aan

aab bey xan
tul

aakal le baaxoob yaan ichilo.
16 Te kiinoob tsook u m

aanoo-
bo, letie tu chaaj ti u kajn

aali-
loob tul

aakal kaajoob ka u bee-
toob jeel baaxak u k

aatoobe,
17 kex beyo, Diose mantats tu
yeesaj m

aax leti y

eetel le baa-
loob maalobtak ku beetko: u
beetik u k

aaxal ja, u beetik u yi-

chankil le cheobo, bey xan u y

i-
chuptik a puksiikaleex y

eetel ja-
nal bey xan y

eetel kiimak

oolal.
18 Baale kex t

aan kaach u yaa-
likoob le baalooba, istikyaj

uu-
chik u beetkoob ma u kuubul
k

imsbil baalcheob tiob tumen

le yaabkach m

aakoobo.
19 Baale ka kuch jujunt

uul
jud

oob lukoob tu kaajil Antio-

qu

a y

eetel Iconioe, tu yoksoob
tu pool le yaabkach m

aa-
koob ka tuukulnakoob jeex le-
tiobo, ka t

uun tu muruxtuntoob
Pablo, tsoole ka tu j

iltaj u j

oo-
soob pach kaaj tumen tu tuk-
loob tsook u k

imil. 20 Baale
ka tsook u waatal le disipuloob
tu bapacho, l

ike ka ook te kaa-

jo. Ka s

aaschaj tul

aak kiine bin
y

eetel Bernab

e tu kaajil Derbe.
21 Ka tsook t

uun u kaaytikoob
le maalob p

eektsil te kaajo, bey
xan ka tsook u beetkoob yaab
disipuloobe, suunajoob tu kaajil
Listra, Iconio y

eetel Antioqu

a.
22 Teelo tu muukaank

uuntoob
u y

ool u puksiikal le disipuloo-
bo, tu l

isoob u y

ooloob utiaal
ma u xuulul u ts

aaik u fejoob ti
le baaxoob tsook u kaansaaltio-
bo, y

eetel tu yaaloobtiob: Yaab
baaloob kaab

eet k-muyajtik
utiaal ka ookkoon tu Reino
Dios. 23 Tsoole ti cada m

uu-
chulile tu ts

aajoob xan sukuu-

noob utiaal u beet u ancianoi-
loob; ka tsook t

uun u oraroob
y

eetel u ayunaroobe tu kub

een-
toob le sukuunoob ti J

eeoba, le
Dios tsook u creertikoobo.
24 Bernab

e y

eetel Pabloe
m

aanoob xan Pisidiae ka oo-
koob Panfilia; 25 ka tsook
t

uun u tsikbaltikoob u taan Dios
tu kaajil Pergae

eemoob tu kaa-
jil Atalia. 26 Te t

uuno naa-
koob ti junp

eel barco utiaal u

binoob Antioqu

a, le kaaj tuux
k

aataab tumen le sukuunoob u

nojoch utsil Dios tu y

ookoloob
utiaal ka xiikoob u beetoob le
meyaj t

aant u tsooksikooba.
27 Le ka t

uun kuchoob y

eetel
le ka tu muchubaob y

eetel le su-
kuunoob ti le m

uuchulilo, k

aaj
u tsikbaltikoob tul

aakal le yaab-
kach baaloob tsaab u p

aajtalil u
beetkoob tumen Dioso, bey xan
bix

uuchik u jeekabtaal u joona-
jil le fe ti le j-t

aanxel luumiloob
tumen Dioso. 28 Pablo y

eetel
Bernab

e t

uune chan x

aancha-
joob tu yiknal le disipuloobo.
15
Kuch t

uun jujunt

uul
m

aakoob lukoob tu luu-
mil Judeae, ka joop u kaans-
koob ti le sukuunoob lela: Wa
ma ta s

uutkuptikabaex1 jeex u
yaalik le Ley tsaab ti Moiseso,
ma tu p

aajtal a salvarkabaex.
Bx 15:11 Ilaak Tip. 16.
233 Muruxtuntaabi. Suunaj Antioqu

a BAAXOOB 14:1515:1
2 Baale ka tsook u sen baatel-
taanoob Pablo y

eetel Bernab

e tu
y

eeteloobe, chatuklaab ka xiik
Pablo, Bernab

e bey xan wa jay-
t

uul ti letiob yiknal le aposto-
loob y

eetel le ancianoob1 yanoob
Jerusaleno, utiaal ka u yuuboob
baax unaj u beetaal tu yoolal le
baax ku baateltantaalo.
3 Ka t

uun k

aaj u binoobe l

aa-
kintaaboob junjaats ti le bej
tumen le m

uuchulilo, ka tsooke
tu chajooltaj u binoob tu juuna-
loob tu kaajil Fenicia y

eetel Sa-
maria t

aan u tsikbaltikoob jach
bix

uuchik u beetkuba disipuloil
le j-t

aanxel luumiloobo; lela tu
beetaj u jach kiimaktal u y

ool
tul

aakal le sukuunoobo. 4 Ka
kuchoob Jerusalene jach maa-
lob

uuchik u kaamloob tumen
le m

uuchulilo bey xan tumen le
apostoloob y

eetel le ancianoobo,
ka t

uun tu tsikbaltoob le yaab-
kach baaloob tsaab u p

aajtalil u
beetkoob tumen Dioso. 5 Baa-
le jujunt

uul ti le m

aaxoob tu
beetubaob disipuloil yanoob
kaach tu secta le fariseoobo, l

i-
koob te tuux kulukbaloobo ka
tu yaaloob: Kaab

eet u s

uut-
kuptaaloob y

eetel u yaalaaltiob
ka u beetoob baax ku yaalik le
ley tsaab ti Moiseso.
6 Le apostoloob y

eetel le an-
cianoob t

uuno tu muchubaob
utiaal u yilkoob baax unaj
u beetaal tu yoolal lela. 7 Ka
tsook u sen baateltaanoobe,
l

ik Pedroe ka tu yaalaj: Xii-

beex, sukuuneex, teexe jach a
wojleexe Diose desde tu k

aaj-
bal tu y

eeyajen ichileex utiaal
in bisik le maalob p

eektsil ti
le j-t

aanxel luumiloobo y

eetel
Bx 15:21 Ilaak Tip. 16.
utiaal ka u creertoob. 8 Dios,
m

aax u kaj

ool u puksiikal m

aa-
ke, tu yeesaj tsook u kamkoob
le ka tu ts

aaj le kiliich muuk

tiob jeex

uuchik xan u ts

aaik
ti toono. 9 Diose ma tu yeesaj
wa yaan u jelaaniloob ti tooni,
baaxe tu limpiok

intaj u puksii-
kaloob yoolal le fe tu yeesoo-
bo. 10 Beora t

uuna, baaxten
t

aan a t

uuntkeex u y

ool Dios ikil
a ts

aaikeex junp

eel kuuch jach

aal y

ookol le disipuloobo? Le-
lo mix k-

uuchben taataob p

aaj-
chaj u kuchkoob y

eetel mix toon
p

aajchaj k-kuchik. 11 Ma unaj
a beetkeex beyo, tumen toon
jud

oone k-creertik yaan k-sal-

vartaal yoolal u nojoch utsil
Yuumtsil Jes

us, jeex u creertik
xan le m

aaxoob ma jud

oobo.
12 Ka tu yuuboob lelo, tul

aa-
kal le yaabkach m

aakoobo xuul
u taanoob, ka t

uun joop u chen-
xikintikoob u tsikbaltik Berna-
b

e y

eetel Pablo le yaabkach
ch

ikulaloobo bey xan le mila-

groob tsaab u p

aajtalil tumen
Dios u beetkoob ichil le j-t

aanxel
luumiloobo. 13 Le ka tsook
u taanoobe, Santiagoe tu yaa-
laj: Xiibeex, sukuuneex, chen-
xikinteneexi . 14 Symeone1
tsook u ch

uukaan tsolik bix
k

aajik u chaabal en cuenta le
j-t

aanxel luumiloob tumen Dio-
so utiaal ka u j

oos junp

eel
kaaj bisik u kaaba. 15 Tsoo-
le lela bey xan tu yaalil le
Profetaobo, jeex ts

ibtaanila:
16 Ken tsookok u y

uuchul le
baalooba yaan in kaa l

isik
u yotoch David lubaano, y

eetel
yaan in muchk

intik u x

eexe-
Bx 15:141 Lela ul

aak kaaba ku tsaabal
ti Sim

on (Pedro).
BAAXOOB 15:2-16 Mucht

aambal tu yoolal s

uutkuptajil 234
tal utiaal in wutsk

intik le na-
jo, 17 bey t

uuno le m

aaxoob
kun p

aatloobo ka u jach ts

aa
u y

ooloob u kaxtoob J

eeo-
ba junm

uuch y

eetel tul

aakal
le j-t

aanxel luumiloobo, le m

aa-
xoob ku biskoob in kaabao, ku
yaalik J

eeoba, le m

aax beetik le
baalooba, 18 baaloob oj

eelaan
desde

uuchjeakil. 19 Le oolale
tsook in chatuklik ma in taa-
sik talamil ti le j-t

aanxel luumi-
loob t

aan u natskubaob yiknal
Dioso, 20 baaxe yaan in ts

ib-
tiktiob ka u n

aachkuntubaob
mantats ti baaxoob yaanyil y

ee-
tel beetbil diosoob, ti n

uupke-
ban,1 ti u bakel baalcheob ji-
chaan u kaaloob,2 bey xan ti
kiik. 21 Tumen desde

uuch-
jeakile ti cada kaaje yaan m

aa-
xoob kaaytik le baaxoob u
ts

ibtmaj Moiseso, tumen cada

S

abado ku xookol kaam te sina-
gogaobo.
22 Le apostoloob t

uun y

eetel
le ancianoobo bey xan tul

aakal
le sukuunoob yanoob te m

uu-
chulilo, tu chatuklaj u t

uuxti-
koob xiiboob y

eeyaanoob ichi-
loob utiaal ka xiikoob Antioqu

a
junm

uuch y

eetel Pablo bey xan
y

eetel Bernab

e; le xiiboob y

ee-
yaaboobo Silas y

eetel Judas le
m

aax xan ku yaalaal Barsab

as
tio, m

aaxoob ku nuuktajoob
xan te m

uuchulilo. 23 Letio-
be tu ts

ibtoob lela:
Sukuuneex yaneex Antio-
qu

a, Siria y

eetel Cilicia, teex
t

aanxel luumil a taaleex: Toon
Bx 15:201 Gr.: porn

eya. Le taana ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas
n

uupchitaloob ku bintu contrau leyDio-
so. Ilaak Tip. 4. 202 Wa: baalcheob ku
k

imloob wa ku k

imsaaloob ma j

oosaan
u kiikeloobi.
le apostoloob y

eetel le ancia-
noob a sukuuneexo, k-t

uuxtik-
teex saludos. 24 Tsook k-uu-
yik u yaalaal yaan jujunt

uul
m

aakoob ichiloon tsook u taas-
koobteex talamil tumen t

aan u
yilik u kask

uuntikoob a tuuku-
leex y

eetel le baaxoob ku kaans-
koobo, kex ma toon t

uux-
toobi; 25 le oolale tsook
k-m

uul chatuklik k-beetik jun-
p

eel baal, le beetik maalob t-ilil

k-y

eeyik jujunt

uul m

aakoob
utiaal k-t

uuxtikoob ta wikna-
leex junm

uuch y

eetel Pablo bey
xan y

eetel Bernab

e, le m

aaxoob
k-yaabiltmoobo, 26 letiobe
tu ts

aaj u kuxtaloob1 tu t

aan
k

imil yoolal u kaaba k-Yuum-

tsil Jesucristo. 27 Le oolal t

aan
xan k-t

uuxtik Judas y

eetel Silas
utiaal ka u tsoloobteex tul

aakal
le baaloob t

aan k-ts

ibtiktee-
xa. 28 Tumen le kiliich muu-
ko bey xan toone tsook k-ilik
maalob ma k-ts

aaikteex ul

aak
kuuch, baaxe ch

een le baaxoob
kaab

eetooba: 29 n

aachkunta-
baex mantats ti baaxoob ku-
baan ti beetbil diosoob, ti kiik,
ti u bakel baalcheob jichaan u
kaaloob1 bey xan ti n

uupkeban.
Wa ka jach kan

aantkabaex ti tu-
l

aakal le baalooba yaan u bin-
teex utsil. Yanakteex toj

oolal!.
30 Le oolale ka tsook t

uun
u t

uuxtaal le m

aakooba bi-
noob Antioqu

a, te t

uuno tu
muchk

intoob le yaabkach m

aa-
koobo ka tu kuboob le carta tio-
bo. 31 Ka tsook t

uun u xook-
le, le yaabkach m

aakoobo jach
kiimakchaj u y

ooloob

uuchik u
l

isaal u y

ooloob. 32 Judas y

ee-
tel Silase tumen profetaob xane,
Bx 15:261 Lit.: almaob. 291 Ilaak u
tsolajil Bx 15:20.
235 K-n

aachkuntba ti n

uupkeban, kiik BAAXOOB 15:17-32
tu l

isoob u y

ool le sukuunoob
y

eetel yaabkach tsoltaanoob
tu ts

aajoobo, tsoole tu muu-

kaank

uuntoob xan u y

ooloob.
33 Ka tsook t

uun u p

aatloob
wa jayp

eel kiinoob teelo, le su-

kuunoobo tu yaaloobtiob jeel u
p

aajtal u binoob y

eetel utsil yik-
nal le m

aaxoob t

uuxtoobo.
341 35 Baale Pablo y

ee-
tel Bernabee p

aatoob Antio-
qu

a, letiob y

eetel ul

aak yaab
m

aakoobe tu kaansoob y

eetel tu
kaaytoob u maalob p

eektsilil u
taan J

eeoba.
36 Baale ka m

aan wa jay-
p

eel kiinoobe, Pabloe tu yaa-

laj ti Bernab

e: Koox t

uun
suut k-x

imbalt le sukuunoob ti
cada junp

eel ti le kaajoob tuux

t-kaaytaj u taan J

eeobao, utiaal
ka k-il bix u beeloob. 37 Ber-
nabee u chatukultmaj u bi-
sik kaach Juan tu y

eeteloob, le
m

aax ku yaalaal xan Marcos tio.
38 Baale Pabloe ma maalob tu
yilil ka u bisoobi, tumen le tiaa-
noob Panfiliae le sukuuna luk
tu yiknaloob y

eetel ma bin tu
y

eeteloob te meyajo. 39 Yoo-
lal lela sen baateltaanajoobe ka
tu jatsubaob; Bernabee tu chaaj
Marcose ka bin ti barco tu kaa-
jil Chipre. 40 Baale Pabloe tu
y

eeyaj Silase ka bini, lela tu bee-
taj ka tsook u kub

eentaal y

aa-
nal u nojoch utsil J

eeoba tumen
le sukuunoobo. 41 Leti t

uune
bin Siria y

eetel Cilicia t

aan u
muukaank

uuntik u y

ool le su-
kuunoob yanoob te m

uuchuli-
loobo.
Bx 15:341 Le ts

iboob ich griego West-

cott y

eetel Hort bey xan ul

aak

uuchben
ts

iboob ku meyajoob utiaal u suutul le

KiliichTs

iboob ichGriegoo, maatechu

taaskoob le baax ku yaalik le versiculoa.
16
Le ka t

uun kuch Pablo tu
kaajil Derbe y

eetel tu kaa-
jil Listrae, ile!, teelo ti yaan
kaach junt

uul disipulo ku kaa-
batik Timoteoi; u maama le xii-
pala junt

uul koolel jud

a ku
creertik Dios, baale u taatae
griego. 2 Le sukuunoob ya-
noob Listra y

eetel Iconioo jach
maalob u taanoob tu yoolal Ti-
moteo. 3 Pabloe tu yaalaj u
k

aat ka l

aakintaak tumen le
xiipala; baale yoolal le jud

oob
yanoob te kaajoobo, tu chaa-
je ka tu s

uutkuptaj,1 tumen tu-
l

aakloobe u yojloob griego u taa-
ta. 4 Jeex u bin u binoob kaajal
kaajo, bey xan u bin yaalikoob ti
le sukuunoob le baaxoob cha-
tuklaab tumen le apostoloob
y

eetel le ancianoob1 yanoob Je-
rusaleno utiaal ka u tsookbe-
soob. 5 Yoolal lela, u jaajile
le m

uuchuliloobo seguernaj u
muukaantal u fejoob, y

eetel
cada kiin ku m

aane seguernaj u
maas yaabtaloob.
6 Tsoole m

aanoob tu luumil
Frigia bey xan tu luumil Galacia,
tumen le kiliich muuko ma tu
chaajtiob u tsikbaltikoob u taan
Dios tu luumil Asiai. 7 Ka
tsooke binoob tu luumil Misia,
teelo tu beetoob tul

aakal le ku
p

aajtal utiaal u yookloob Biti-
nia, baale u kiliich muuk1 Je-
suse ma tu chaajtiobi. 8 Le
oolale ch

een t

aatsm

aanoob Mi-
sia, ka t

uun

eemoob tu kaajil
Troas. 9 Tu

aakabil t

uune Pa-
bloe m

aan tu yich t

aan u yilik
junt

uul m

aak macedoniail waa-
lakbal tu yiknal y

eetel t

aan u
Bx 16:31 Ilaak Tip. 16. 41 Ilaak Tip. 16.
71 Lela letie kiliich muuk tsaab ti Jes

us
tumen Dioso.
BAAXOOB 15:3316:9 Ku baateltaan Pablo y

eetel Bernab

e 236
237 Pabloe bin Macedonia. Endemoniada BAAXOOB 16:10-23
k

aat

ooltik ti: M

aanen Mace-
donia ka a w

aantoon. 10 Ka
tsook t

uun u m

aan tu yich Pa-
blo lela, toone t-ilaj k-bin Ma-
cedonia, tumen kuchoon k-naa-
te Dios t

uuxt tanbiloon utiaal
ka k-tsikbalt le maalob p

eektsil
tiobo.
11 Le oolale t-chaaj barco
Troase ka binoon juntaats tu is-
lail Samotracia, baale ka s

aas-
chaj tul

aak kiine binoon
tu kaajil Ne

apolis; 12 ka lu-
koon teelo binoon Filipos, jun-
p

eel kaaj yaan y

aanal u p

aajtalil
Roma; Filipose u noj kaajil xan
u luumil Macedonia. Te kaaja
p

aatoon wa jayp

eel kiinoobi.
13 Tu kiinil S

abado t

uune j

oo-
koon ti le kaajo, te joonaj yaan
tu ts

eel junp

eel

aalkab jao, le
tuux t-tuklaj yaan junp

eel k

uu-
chil utiaal u y

uuchul oraro; ku-
lajoone ka joop k-tsikbal y

eetel
le kooleloob u muchmubaobo.
14 Junt

uul koolel t

uun ku kaa-
batik Lidia, ku konik morado1
nookoob2 ti kajaan Tiatira y

ee-
tel ku adorartik Diose, t

aan
kaach u chenxikintik le baaxoob
ku yaalaalo; ka t

uun jeekabtaab
u puksiikal tumen J

eeoba utiaal
ka u kam le baaxoob ku yaalik
Pabloo. 15 Le ka tsook t

uun
u yokja Lidia bey xan le m

aa-
xoob yanoob tu yotocho, letie
tu k

aat

ooltaj t

aan u yaalik: Wa
teex tsook a wilkeex ch

uukaan
in w

ool ti J

eeobae, ookeneex tin

wotoch y

eetel p

aateneexi. U
jaajile tu obligartoon p

aatal tu
yotoch.
16 Ut

eenjeak t

aan k-bin te
k

uuchil tuux ku y

uuchul ora-
Bx 16:141 Lit.: p

urpura. Le colora yaan
yil y

eetel ayikalil, tsikbeenil y

eetel jalaa-
chil. 142 Wa: morado pintura.
ro, tu yiloon junt

uul x-pali-
tsil okaan junt

uul demonio ti.
Le demonioa ku beetik u naatik
baax ku taal u kiin. Yoolal le-
la, le x-ch

uupala jach yaab taa-
kin ku n

aajaltik utiaal u tsuuli-
loob. 17 Letie ma tu xuulul
kaach u m

aan tu paach Pablo
bey xan t-paach t

aan u kaam
aalik lela: Le m

aakooba u pa-
litsiloob le j-Sen Kaanal Dioso,
t

aan u kaaytikoobteex u bejil
le salvaciono. 18 Le x-ch

uu-
pala bey seguernaj u beetik ichil
yaabkach kiinoobo. Pablo t

uu-
ne n

aak u y

oole, tu sutubae ka
tu yaalaj ti le demonioo: Tu
kaaba Jesucristo kin waaliktech
ka j

ookkech ti le x-ch

uupala.
Jach te s

uutuk t

uun jeelo le de-
monioo j

ooki.
19 U ts uuliloob t

uun le
x-ch

uupalo, le ka tu yiloob
tsook u p

aatal ma tu p

aajtal u
n

aajaloobe, tu machoob Pablo
y

eetel Silase ka tu j

iltaj u bisoob
te k

iwik tu t

aan le gobernado-
roobo. 20 Tsoole ka tu bisoob
tu yiknal u jalaachiloob1 le kaa-
jo, ka tu yaaloob: Le m

aakooba
jach t

aan u puujsikoob tu-
l

aakal k-

eet kaajaloob. Letiobe
jud

oob; 21 t

aan u kaaytikoob
baaloob ma uts k-kamki mix
k-beetki, tumen romailoon.
22 Le yaabkach m

aakoob t

uu-
no l

ikoob junm

uuch tu contra
Pablo y

eetel Silas; u jalaachiloob
le kaajo le ka tsook u j

aatpayti-
koob u nook le kaat

uul m

aakoo-
ba tu yaaloob ka jaatskoob y

ee-
tel cheob. 23 Ka tsook u sen
jaajatsaaloobe kaaloob c

arcel
y

eetel aalaab ti le carcelero ka u
Bx 16:201 Magistrados; lelooba m

aa-
koob tsaan autoridad tiob y

ookol jun-
p

eel ti u kaajiloob Roma.

BAAXOOB 16:24-40 Jeepaj c

arcel. Okjaanaj carcelero 238
jach kan

aant ma u p

uutsloobo.
24 Yoolal le baax aalaabtia, le
carceleroo tu kaloob ti junp

eel
cuarto yaan tu tsu le carcelo,
tsoole ka tu kalaj u yookoob ti
kalabche.1
25 Baale bey ch

uumuk

aaka-
be, Pablo y

eetel Silase t

aan
kaach u oraroob y

eetel t

aan u
kiikitantkoob Dios y

eetel kaay;
le u maasil m

aakoob kalaa-
noobo t

aan kaach u yuubi-
koob xan. 26 Ch

een ka joop u
sen t

itkuba le luumo, ka t

uun
p

eeknaj u chuunpakiloob le car-
celo. Tsoole tu s

eebaanil jeepaj
tul

aakal u joonajiloob le carce-
lo ka l

aaj jeepaj xan le cadenaob
ikil kaxaanil kaach le m

aakoo-
bo. 27 Le ka aaj t

uun le carce-
lero y

eetel le ka tu yilaj jeekab u
joonajiloob le carcelo, tu j

ilpay-
taj u espada y

eetel jach nukaaj
u k

imsuba kaachi, tumen tu

tuklaj tsook u p

uutsul le m

aa-
xoob kalaanoobo. 28 Baale
Pabloe kaam taanaje ka tu yaa-
lajti: Ma a loobiltkaba, tumen
tul

aakloon way yanoone! .
29 Leti t

uune tu yaalaj ka taa-
saak wa baax utiaal u s

aasilkun-
tik le k

uuchilo, ka ook

aalkabil,
tsoole tumen jach sajakchajaa-
ne xolaj tu t

aan Pablo y

eetel Si-
las. 30 Ka tu j

oosoob paachile
ka tu yaalajtiob: Nojoch m

aa-
keex, baax unaj in beetik utiaal
ka in salvartinba?. 31 Letiobe
tu yaaloob: Creert Yuumtsil Je-
s

us utiaal ka a salvartaba teech
bey xan le m

aaxoob yanoob ta
wotocho. 32 Ka tu tsikbal-
Bx 16:241 Lela junp

eel nuukul ku me-

yaj kaachutiaal u beetaal u muyaj m

aak;
junp

eel marco beetaan y

eetel che yaan u

jooliloob tuux ku kaalal u kab y

eetel u
yook m

aak.
toob u taan J

eeoba ti leti bey

xan ti tul

aakal le m

aaxoob ya-
noob tuyotocho. 33 Tu s

uutu-
kil le

aakab jeelo, le carceleroo
tu bisoobe ka tu poaj u yajiloob.
Bey t

uuno leti y

eetel tul

aakal
u familiae tu s

eebaanil tsaab u
yokjaob. 34 Tsoole ka tu yok-
soob tu yotoch, ka tu j

oosaj ja-
nal y

ookol le mesao, ka jach kii-
makchaj u y

ool y

eetel tul

aakal
le m

aaxoob yanoob tu yotocho,
tumen tsook u creertikoob Dios.
35 Ka s

aaschaje u jalaachi-
loob le kaajo tu t

uuxtoob le
m

aaxoob kan

aantkoob utiaal ka
uyaaloob ti le carceleroo: Chaa
u j

ookol le m

aakooba. 36 Le
carcelero t

uuno tu yaalaj ti Pa-
blo le baax aalaabtio: U jalaa-
chiloob le kaajo tsook u t

uux-
tikoob le m

aaxoob kan

aantkoob
utiaal ka j

aalkabtaakeex tu kaa-
t

uulileexo. Beora t

uuna j

oo-
keneex, chajoolt a bineex y

ee-
tel jeetselil. 37 Baale Pabloe
tu yaalajtiob: Kex romailoone,
jaajatsaaboon tu t

aan le m

aa-
koob t

aanil ti k-juzgartaalo, ka
tsooke kaaloon c

arcel; beoraa
yaan wa t

uun k-j

oosaal sin ke u
yoj

eeltaal tumen le kaajo? Ma,
lela ma tu p

aajtal! Taalak letiob
ka u j

oosoonoob. 38 Le solda-
doob t

uuno, tu yaaloob ti u ja-
laachiloob le kaaj le baax tu yaa-
laj Pabloo. Le jalaachoobo jach
sajakchajoob le ka tu yuuboob
romail le m

aakooba. 39 Le oo-
lal taaloobe, ka tu k

aat

ooltoob
ti Pablo y

eetel Silas ma u beet-
koob u cuentail le baax

uucho;
ka tsook u j

ooskoobe, tu k

aa-
toobtiob ka lukkoob ti le kaa-
jo. 40 Le ka j

ookoob ti le car-
celo binoob tu yotoch Lidia; ka
t

uun tu yiloob le sukuunoobo,
239 Tu kaajil Tesal

onica. Binoob Berea BAAXOOB 17:1-15
tu l

isoob u y

ooloob, tsoole ka
lukoobi.
17
Letiob t

uune m

aanoob tu
kaajil Anf

polis y

eetel tu
kaajil Apolonia, ka t

uun ku-
choob Tesal

onica; teela yaan
kaach junp

eel u sinagoga le ju-

d

oobo. 2 Jeex suuk kaach u

beetik Pabloe ook te tuux yaan
le m

aakoobo; ichil

ooxp

eel Sa-
badoob t

uune tsikbalnaj tu y

ee-
teloob ti le baax ku yaalik
le Kiliich Ts

iboobo, 3 t

aan u
tsolik y

eetel t

aan u yeesik yani-
li u muyaj le Cristoo y

eetel ya-
nili u l

isaal ichil le kimenoobo;

letie t

aan kaach u yaalik: Lela
letie Cristoo, le Jes

us kin kaay-
tikteexa. 4 Yoolal lela jujun-
t

uul ti le m

aakoobo tu beetu-
baob disipuloil ti Cristo, ka t

uun
joop u m

aanoob y

eetel Pablo bey
xan y

eetel Silas; bey xan tu bee-
til yaab ti le griegoob ku adorar-
tikoob Dioso bey xan yaab ti le
kooleloob jach kaj

oolaanoobo.
5 Baale le jud

oobo tumen
yaachaj tu y

ooloobe,1 m

aan u
chaob jujunt

uul ti le maak

ool
y

eetel kasaan m

aakoob yanoob
te k

iwiko ka tu muchk

intoob
y

eetel tu beetoob u puujul tu-
l

aakal le kaajo. Ka t

uun tu y

oo-
toob u paob u joonajil u yotoch
Jas

on, tumen u k

aatoob kaach
ka j

oosaak Pablo y

eetel Silas
ch

uumuk ti le kasaan m

aakoo-
bo. 6 Baale tumen ma tu yi-
loob tuux tsookoobe, tu j

iltaj u
bisoob Jas

on bey xan jujunt

uul
sukuunoob tu t

aan u gobernan-
teiloob le kaajo, ka tu kaam aa-
loob: Le m

aakoob ku kask

uun-
tikoob u tuukul u kajn

aaliloob
tul

aakal le Luumo, tsook xan
Bx 17:51 Wa: celosochajoobe.
u kuchloob waye, 7 tsoole Ja-
sone tsook u kamkoob bey uu-
laboob tu yotoche. Le baaxoob
ku beetik tul

aakal le m

aakoo-
ba ku bin tu contra u ley C

e-
sar, tumen ku yaalikoobe yaan
ul

aak junt

uul rey, lelo Jes

us
bin. 8 Le ka tu yaaloob lela
jach kuuxilnaj le yaabkach m

aa-
koobo bey xan u gobernantei-
loob le kaajo; 9 ka tsook t

uun
u beetkoob u bootaal yaab taa-
kin tiob tumen Jas

on bey xan
tumen u maasiloobo, tu chaa-
joob u binoob.
10 Ch

een pelak

aakabchaj-
ke, le sukuunoobo tu t

uuxtoob
Pablo y

eetel Silas tu kaajil Berea.
Le ka kuchoobe ookoob tu sina-
gogail le jud

oobo. 11 Baale le
m

aakooba maas uts u puksiika-
loob ke le m

aaxoob kajaanoob
Tesal

onicao, tumen tu s

eebaa-
nil tu kamoob y

eetel kiimak

oo-
lal u taan Dios, y

eetel s

aam-
samal kaach ku xakalxoktikoob
tubeel le Kiliich Ts

iboob utiaal
u yilkoob wa jaaj le baaxoob
ku kaansaaltiobo. 12 Le oola-
le yaab ti letiobe tu beetu-
baob disipuloil ti Jes

us, bey
xan tu beetil yaab ti le koole-
loob griegaob ku y

uuchul maa-
lob taan tu yoolaloobo, bey xan
yaab ti le xiiboobo. 13 Le ka
tu yoj

eeltaj le jud

oob t

aan xan
u kaaytaal u taan Dios tu kaajil
Berea tumen Pabloo, binoob xa-
ne ka tu puujsoob le m

aakoob
utiaal ka l

ikkoob tu contrao.
14 Le sukuunoob t

uuno tu s

ee-
baanil tu t

uuxtoob Pablo utiaal
ka xiik tak te k

aan

aabo; baa-
le Silas y

eetel Timoteoe, p

aa-
toob te kaajo. 15 Ch

een baale
le m

aaxoob bisik kaach Pabloo
tu bisoob tak Atenas, ka tsook
BAAXOOB 17:16-28 Pablo, Are

opago. Tu kaajil Atenas 240
t

uun u yaalaaltiob tumen Pablo
unaj u taal Silas y

eetel Timoteo
tu yiknal u maas s

eebaanil ku
p

aajtale, le m

aakoobo lukoobi.
16 Pabloe, le t

aan u p

aatik Si-
las y

eetel Timoteo tu kaajil Ate-
naso, jach kuuxilnaj le ka tu
yilaj chuup le kaaj y

eetel beet-
bil diosoobo. 17 Ka t

uun k

aaj
u tsikbal y

eetel le jud

oob te si-
nagogao bey xan y

eetel ul

aak
m

aakoob ku adorartikoob Dios,
tsoole s

aamsamal xan ku tsik-
bal kaach y

eetel le m

aaxoob ku
yilik te k

iwiko. 18 Baale ju-

junt

uul epicureoob1 y

eetel estoi-
coob,2 m

aakoob kaanchajaan u
xookoobe, ku baateltaanoob
kaach tu y

eetel; yaan ti letio-
be ku yaalikoob: Baax u k

aat
u tsikbalt le m

aak ch

een t

aan
u m

aan u tantanpoola?. Ul

aa-
koobe ku yaalikoob: M

in jun-
t

uul m

aak ku kaaytik u diosoob
le j-t

aanxel luumiloobo. Lela
bey tu yaaliloobo tumen Pabloe
ku kaaytik u maalob p

eektsilil
Jes

us bey xan u kaa kuxtal le ki-
menoobo. 19 Ka t

uun tu ma-
choobe ka tu bisoob te Are

opa-
goo,1 ka tu yaaloobti: Jeel wa
u p

aajtal k-oj

eeltik baax le
t

uumben kaansaj ka tsikbalti-
ka? 20 Tumen t

aan a tsikbal-
tik jujunp

eel baaloob mix jun-

t

een k-uuymaj u yaalaal. Le
Bx 17:181 Junm

uuch m

aakoob ku tsay-
pachtikoob le fil

osofo Epicuroo; ku yaa-
likoobe m

aake unaj u yilik u sen kii-
maktal u y

ool le bukaaj ku p

aajtal ichil
u kuxtalo. 182 Junm

uuch m

aakoob ku
tsaypachtikoob le fil

osofo Zen

on, y

ee-
tel ku yaalikoobe m

aake unaj u kuxtal
ch

een le bix u tuklik maalobo, y

eetel
baax u k

aajti wa t

aan u muyaj bey xan
wa kiimak u y

ool. 191 Junp

eel puuk
yaan te

uuchben Atenaso, te tuux ku
muchkuba xan u nukuch jueziloob le
kaajo.
oolale k-k

aat oj

eelt baax le baa-
looba. 21 U jaajile, tul

aakal le
atenasiloobo bey xan le j-t

aan-
xel luumiloob ch

een j

aan taal-
jaanoob teelo, ma tu beetkoob
ul

aak baal wa ma ch

een u yuu-
bikoob wa u yaalikoob baaloob
t

uumbentak te s

uutukil t

aan u
jeeleloobo. 22 Pablo t

uune
waalaj ch

uumuk ti le Are

opa-
goo ka tu yaalaj:
Xiibeex ti u kaajil Ate-
nas, kin ts

aaik cuentae ti tu-

l

aakal baax ka beetkeexe, tee-
xe maas a chaameex saajkil ti
le diosoobo ke le ul

aak m

aakoo-
bo. 23 Le t

aan in m

aan ichil
le kaajo tin jach ilaj le baa-
loob ku meyajteex utiaal a ado-
rareexo, tin wilaj xan junp

eel
altar tuux ts

ibtaan: Utiaal jun-

t

uul Dios Ma Kaj

Oolaani. Le
baax t

uun a kubmaj a w

ool a
adorarteex kex ma a kaj

oolee-
xo ti leti kin taan. 24 Le Dios
beet y

ookol kaab y

eetel tul

aakal
le baaxoob yanoobo, tumen Le-
ti uYuumtsilil kaan y

eetel Luu-
me, maatech u kajtal ti tem-
ploob beetaan tumen u kab
w

inikoob, 25 ma kaab

eet xan
u y

aantaal tumen u kaboob w

i-
niki tumen mix baal ku binel-
tikti, tumen leti ts

aaik kuxtal,
iik y

eetel tul

aakal baal ti m

aak.
26 Tsoole ch

een y

eetel junt

uul
w

inike tu beetaj tul

aakal u kaa-
jiloob w

inik utiaal ka kajlakoob

y

ookol tul

aakal le Luuma, y

ee-
tel tu ts

aaj u kiiniloob uy

uuchul
wa baax, bey xan u xuul tuux
kun kajtal w

inik, 27 utiaal ka
u kaxtoob Dios, tumen wa ka u
kaxtoob tatalkabile jeel u yil-
koob tuux yane, tumen u jaajile
letie ma n

aachyanil ti cada jun-
t

uul ti tooneexi. 28 Tumen tu
yoolal letie kuxaanoon, k-p

eek
y

eetel yanoon, jeex u yaal-
mil jujunt

uul poetaob ichilee-
xe: Tumen toone u chiibaloon
xan.
29 Bey tumen u chiibaloon
Dioso ma unaj k-tuklik wa le
Dioso bey jeex oro, plata, tuu-
nich wa ul

aak baaloob pat-
jooltaan y

eetel beetaan tumen
w

inike. 30 U jaajile, Diose ma

tu chaaj en cuenta le kiinoob
ma u yojel kaach m

aak baax
ku beetko; baale bejlae t

aan u
yaalik ti tul

aakal w

inik ti tu-
l

aakal tuux ka u kex u tuukul.
31 Tumen tsook u y

eeyik jun-
p

eel kiinutiaal u juzgartik u kaj-

n

aaliloob Luum y

eetel justicia
tu kab junt

uul xiib u y

eeymaj;
Dios xane tsook u yeesik ti tu-
l

aakal m

aak jach tu jaajil yaan u
beetik, tumen tsook u kaa kux-
k

intik le xiib ichil le kimenoo-

bo.
32 Le ka tsook t

uun u yuubi-
koob u taan ti u kaa kux-
k

intaal le kimenoobo, jujunt

uul
ti letiobe k

aaj u paastikoob y

ee-
tel ul

aakoobe tu yaaloob: Jeel
k-uuyik tul

aak kiin le baax
ka tsikbaltika. 33 Pablo t

uu-
ne luk ch

uumuk ti letiob,
34 baale jujunt

uul xiiboobe tu
muchubaob tu y

eetel ka tu bee-
tubaob disipuloil ti Jes

us. Ichi-
loobe ti yaan kaach Dionisio
junt

uul ti u jueziloob le Are

o-
pagoo, junt

uul koolel ku kaaba-
tik D

amaris, bey xan ul

aak m

aa-
koob.
18
Ka tsook lela, Pabloe luk
Atenase ka bin Corinto.
2 Teelo tu yilaj junt

uul jud

o sij-
n

aal Ponto ku kaabatik

Aquila,
bey xan Priscila u yatan, t

aant u
kuchloobe; letiobe lukoob Ita-
lia, tumen Claudioe tu yaalaj
unaj u lukul tul

aakal le jud

oob
tu kaajil Romao. Pablo t

uune
bin tu yiknaloobe 3 ka p

aat tu
yotochoob, tumen le meyaj ku
beetkoobo l

aayli letie meyaj xan
ku beetik Pabloo, ka t

uun joop
u m

uul meyajoob; u meyajoob
kaache u chuykoob najoob de
nook. 4 Baale cada Sabadoe
Pabloe ku m

aansik kaach jun-
p

eel tsoltaan te sinagogao, y

ee-
tel ku beetik u kexik u tuukul le
jud

oobo bey xan le griegoobo.

5 Le ka t

uun luk Silas y

eetel
Timoteo tu luumil Macedoniae,
Pabloe k

aaj u jach ts

aaik u y

ool
u kaayt u taan Dios, t

aan u yee-
sik y

eetel t

aan u jaajk

uuntik ti le
jud

oobo, Jesuse leti le Cristoo.

6 Baale tumen ma xuul u ts

aai-
kubaob tu contra y

eetel tumen
ma xuul u yaalikoob baal tie,
Pabloe tu p

uustaj u nooke ka tu
yaalajtiob: A kaakajeex wa ma
ta salvartabaexi. Tene mix baal
yanen in wili. Desde beoraa t

aan
in bin tu yiknal le j-t

aanxel luu-
miloobo. 7 Le oolale Pabloe
luk teelo, ka bin kajtal tu yotoch
junt

uul m

aak ku kaabatik Ti-
cio Justo; letie ku meyajtik Dios
y

eetel ti kajaan tu ts

eel le si-
nagogao. 8 Crispo u nojchil le
sinagogao tu creertaj Yuum-
tsil, bey xan tu beetil tul

aakal
le m

aaxoob yanoob tu yotocho.
Yaab xan ti le corintoiloob uuy
le maalob p

eektsilo tu creertoob
y

eetel okjaanajoob. 9 Tsoole
ti junp

eel

aakabe m

aan tu yich
Pablo t

aan u yaalaalti tumen
Yuumtsil: Ma a chaik saajkil,
baaxe seguernak a taan y

eetel
ma a makik a chi, 10 tumen
tene ti yanen ta w

eetele y

eetel
mix m

aak kun l

ikil ta contra
241 Bin Corinto. Sen kaaytajnaji BAAXOOB 17:2918:10
utiaal u beetiktech loob; tsoo-
le te kaaja yaab m

aakoob ken
u creertenoobi. 11 Leti t

uu-
ne p

aat kajtal junp

eel jaab y

ee-
tel seis mesesi, t

aan kaach u
kaansik u taan Dios ichiloob.
12 Baale te kiinoob le t

aan u
beetik Gali

on u gobernadoril1 tu
luumil Acayae, le jud

oobo l

i-
koob tu contra Pablo jeex u
chatukultmiloobe ka tu bisoob
tu t

aan le juezoobo, 13 ka tu
yaaloob: Le m

aaka t

aan u yok-
sik tu pool le m

aakoob ka u ado-
rartoob Dios yaanal ti bix u yaa-
lik le leyo. 14 Baale jach le
nukaaj taan Pabloo, Galione tu
yaalaj ti le jud

oobo: M

aakeex
jud

oex, wa jach tu jaajil kaas le

baax ku m

aan u beet le m

aa-
ka, jeel u yantal baax oolal u
ch

uukpajal in w

ool in wuuyeexe.
15 Baale wa ch

een t

aan a baa-
teleex yoolal taanoob, kaabaob
bey xan yoolal baaloob yaan yil
y

eetel a leyeexe, teex a wojleex
baax ken a beeteex. Tene ma
in k

aat in beetinba juezil ti le

baalooba. 16 Ka tsook u yaa-
lik lela tu j

oosaj le m

aakoob ti
le k

uuchil tuux ku beetaal justi-
ciao. 17 Tul

aakal t

uun le m

aa-
koobo tu machoob S

ostenes, u
nojchil le sinagogao, ka joop u
jaajatskoob akt

aan ti le k

uuchil
tuux ku beetaal justiciao. Baa-
le Galione ma tu beetaj u cuen-
tail mix junp

eel ti le baaxoob ku
beetkoobo.
18 Pablo t

uune ka tsook u
p

aatal yaab kiinoobe, tu despe-

dirtuba ti le sukuunoobo ka tu
chaaj junp

eel barco utiaal u bin

Siria; tu y

eetele bin Priscila y

ee-
tel

Aquila, tumen tu kaajil Cen-

Bx 18:121 Ilaak u tsolajil Bx 13:7.
crease letie tu beetaj u k

oom-
kostaal u tsootsel u pool, yoolal
junp

eel voto u beetmaj ti Dios.

19 Ka t

uun kuchoob

Efesoe
ka tu pataj Priscila y

eetel

Aqui-
la teelo; baale letie ook te sina-
gogao ka joop u beetik u tuu-
kul le jud

oob y

eetel le baaxoob
ku tsikbaltiko. 20 Kex t

aan
kaach u yaalaalti ka p

aatak tu
yiknaloob wa jayp

eel kiinoobe,
letie ma tu y

ooti, 21 baaxe tu
despedirtuba tiobe ka tu yaa-
laj: Wa J

eeoba u k

aate, yaan in
kaa suut ta wiknaleex. Ka t

uun
tu chaaj junp

eel barco tu kaajil

Efesoe, 22 ka

eem tu kaajil Ce-
sarea. Tsoole bine1 ka tu salu-
dartaj le sukuunoob yanoob te
m

uuchulilo, ka tsooke ka bin
Antioqu

a.
23 Ka tsook t

uun u m

aan-
sik wa jayp

eel kiinoob teelo, lu-

ke ka bin kajalkaaj ichil u luu-
mil Galacia y

eetel Frigia, t

aan u
muukaank

uuntik u y

ool tul

aa-
kal le disipuloobo.
24 Tu kaajil t

uun

Efesoe
kuch junt

uul jud

o ku kaabatik
Apolos sijn

aal Alejandr

a; letie
jach u yojel kaansaj y

eetel jach
kaanbalnajaanti le Kiliich Ts

i-
boobo. 25 Le m

aaka tsikbalt-
bil

uuchik u beetaal u bejil J

eeo-
ba ti ka tu kanaj, tsoole tumen
jach chuup y

eetel kiliich muuke
t

aan kaach u tsikbaltik y

eetel u
kaansik tubeel baaloob yaan yil
y

eetel Jes

us, baale ch

een u kaj

ool kaach le okja ku ts

aaik Jua-
no. 26 Le m

aaka k

aaj u taan
y

eetel x-ma saajkilil ichil le sina-
gogao. Ka uuyaab tumen Pris-
cila y

eetel

Aquilae tu bisoob tu
yiknaloobe ka tu jach tsoloob
Bx 18:221 Ku tuklaale tu kaajil Jerusa-
l

en bini.
BAAXOOB 18:11-26 Tu t

aan Gali

on. Bin

Efeso. Apolos 242
tubeel u bejil Dios ti. 27 Tsoo-
le tumen u k

aat kaach m

aan tu
kaajil Acayae, le sukuunoob ya-
noob

Efesoo tu ts

ibtoob jun-
p

eel carta ti le disipuloob tuux

ku jach kub

eentkoobtiob ka u
kamoob maalob le sukuuna. Ka
t

uun kuch teelo tu jach

aantaj
le m

aaxoob tsook u creertikoob
Jes

us yoolal u nojoch utsil Dio-
so; 28 tumen tu t

aan tul

aakal
m

aake tu jach ch

uukaan eesaj
ma jaaj le baax ku kaansik le ju-
d

oobo, lela tu beetaj le t

aan u
yeesik y

eetel le Kiliich Ts

iboo-
bo Jesuse leti le Cristoo.
19
Le t

aan u y

uuchul le baa-
looba y

eetel le tiaan Apo-
los tu kaajil Corintoo, Pabloe
m

aan te bej yaan n

aach ti le
k

aan

aabo ka

eem tu kaajil

Efe-
so; teelo tu yilaj wa jayt

uul di-
sipuloobi, 2 ka tu yaalajtiob:
Ta kameex wa kiliich muuk le
ka ta beetabaex disipuloil ti Je-
suso?. Letiobe tu n

uukoob: Si
mix junt

een k-uuy u yaalaal wa
yaan bey xan wa minaan kiliich
muuk!. 3 Letie tu yaalaj:
Baax okjail t

uun tsaabteex?.
Letiobe tu n

uukoob: Le okja
ku ts

aaik Juano. 4 Pabloe tu

yaalaj: Juane tu ts

aaj le okja ku
yeesik tsook u kexik u tuukul
m

aako, lela tu beetaj t

aan kaach
u yaalik ti le kaaj ka u creertoob
le m

aax kun taal kaach paachil
ti letio, lela Jes

us. 5 Le ka
tu yuuboob lela, le disipuloobo
okjaanajoob tu kaaba Yuumtsil
Jes

us. 6 Le ka t

uun tu ts

aaj u
kab Pablo tu y

ookoloobe taal le
kiliich muuk tu y

ookoloobo, ka
joop u taanoob ich jejel

aas taa-
noob bey xan u profetizaroob.
7 Tul

aakloobe kex doce u t

uulal
xiiboob.
8 Ichil

ooxp

eel mesoobe Pa-

bloe ook te sinagogao ka joop
u kaansaj y

eetel x-ma saajkilil,
t

aan u m

aansik tsoltaanoob y

ee-
tel t

aan u yilik u yoksik tu tuu-
kul le m

aakoob baaloob yaan yil
y

eetel u Reino Dioso. 9 Baa-
le jujunt

uul ti letiobe ma xuul
u chichk

uuntik u puksiikaloob
utiaal ma u creertikoobi, y

eetel
ma xuul u taanoob kaas yoo-
lal Le Bej1 tu t

aan le m

aakoob u
muchmubaobo, le oolal Pabloe
luk tu yiknaloobe ka tu lusaj
xan le disipuloob ichiloobo, y

ee-
tel s

aamsamal kaach ku m

aan-
sik tsoltaanoob tu escuelail Ti-
rano, te tuux ku muchkuba le
m

aakoobo. 10 Pabloe kaap

eel
jaaboob kaansajnaj te escuelaa;
tul

aakal t

uun le m

aaxoob kajaa-
noob tu luumil Asiao, jud

oob
y

eetel griegoobe, tu yuuboob u
tsikbaltaal u taan Dios.
11 Diose y

eetel u kab Pabloe
seguernaj u beetik nukuch baa-
loob ku beetik u jaakal u y

ool
m

aak, 12 le oolal tak le pa

nue-
loob y

eetel le nookoob tsook u
meyaj ti Pabloo ku bisaal kaach
ti le m

aaxoob t

aan u muyajoo-
bo, letiob t

uune ku xuulul u
muyajoob, ku j

ookol xan le de-
monioob okaantiobo. 13 Baa-
le jujunt

uul ti le jud

oob ku
m

aanoob kajalkaaj ku j

ooskoob
demonioobo, tu y

ootoob xan u
chachiitoob u kaaba Yuumtsil
Jes

us utiaal ka u j

oosoob le de-
monioob okaan ti le m

aakoo-
bo, t

aan kaach u yaalikoob:
Lela kin waalikteex tu kaa-
ba Jes

us le m

aax ku kaaytaal
tumen Pabloo. 14 Yaan t

uun
kaach siete m

aakoob beetik lela,
Bx 19:91 Ilaak u tsolajil Bx 9:2.
243 U y

ooxp

eel viaje. Bin utsil ti BAAXOOB 18:2719:14

lelooba u paalal Esceva, jun-
t

uul ti u nuuktakil u sacerdoteil
le jud

oobo. 15 Baale le demo-

nioo tu yaalajtiob: In kaj

ool
Jes

us y

eetel in wojel xan m

aax
Pablo, baale teexe, m

aaxee-
xi?. 16 Le m

aak t

uun okaan
demonio tio tu puluba tu y

oo-
koloobe, ka tu machaj y

ee-
tel tu paaj u muuk cada jun-
t

uul ti letiob, letiob t

uune
p

uutsoob te najo x-ma nookil
y

eetel loobiltaanoob. 17 Lela
kuch oj

eeltbil tumen tul

aakal,
tumen le jud

oob bey xan tumen

le griegoob kajaanoob

Efesoo,
ka t

uun jach sajakchajoob;
tsoole seguernaj u nojbeen-
k

uuntaal u kaaba Yuumtsil Je-
s

us. 18 Yaab t

uun ti le m

aa-
xoob tu beetubaob disipuloil ti
Jesuso, taaloobe ka tu ts

aa-
joob oj

eeltbil tu t

aan u maasil
le baaxoob ku beetkoob kaacho.
19 Tsoole yaab ti le m

aaxoob
ku beetik kaach u j-meeniloo-
bo tu muchk

intaj u libroobe ka
tu t

ookoob tu t

aan tul

aakal. Ka
joop u j

ooskoob u cuentail ba-
jux u tojol tul

aakale, ka tu yi-
loobe u tojole cincuenta mil u
taakinil plata. 20 Bey t

uuno u
taan J

eeobae tumen jach nojoch

u p

aajtalile seguernaj u kiitpa-
jal y

eetel u maas yantal u muuk.
21 Ka tsook t

uun u y

uuchul
tul

aakal le baalooba Pabloe tu
chatuklaj u bin Jerusal

en ken
tsookok u m

aan tu luumil Ma-
cedonia y

eetel tu luumil Aca-
ya. Letie tu yaalaj: Ken kuch-
ken teelo yaan xan in bin
Roma. 22 Ka t

uun tu t

uuxtaj
tu kaajil Macedonia kaat

uul ti le
m

aaxoob

aantko, Timoteo y

eetel
Erasto, baale letie p

aat wa jay-
p

eel kiinoob tu luumil Asia.

23 Te kiinoob xan jeelo yan-
chaj junp

eel nojoch woochlan-

t

aambal yoolal Le Bejo. 24 Le-
la

uuchi tumen Demetrio,
junt

uul platero ku beetik mejen
temploob de plata ch

ikaanoob
ti u templo

Artemise, jach yaab

n

aajal ku patik kaach ti le m

aa-
xoob meyajtik le platao; 25 le-
ti t

uune tu muchaj le m

aakoo-
ba bey xan le ku meyajtikoob
baaloob jeex lela, ka tu yaalaj-
tiob: Xiibeex, teexe a wojleexe
k-ayikalile ti le meyaj u taala.
26 Teex xane tsook a wilkeex
y

eetel tsook a wuuyikeexe, ma
ch

een

Efesoi, baaxe

ooli ti tu-
l

aakal u luumil Asiae, le Pa-
bloa tsook u kexik baax ku
creertik yaabkach m

aakoob y

ee-
tel tsook u yoksik tu tuukuloo-
be le diosoob beetaan y

eetel u
kab m

aako ma bin jach dio-
soobi. 27 Tsoole saajken, ma
ch

een ka joopok u y

uuchul taan
kaas ti le meyaj k-beetko, baa-
xe ka mixbaalk

uuntaak u tem-
plo le nojochdiosa

Artemiso, bey
xan ka xuuluk u adorartaal u
kiichpanil ti tul

aakal u luumil
Asia bey xan ti tul

aakal y

ookol
kaab. 28 Le ka tu yuuboob le-
la, le m

aakoobo sen puujoob ka
joop u yaawtoob, t

aan u yaali-
koob: Sen nojoch

Artemis, u
diosa le efesoiloobo!.
29 U kajn

aaliloob t

uun le kaa-
jo sen xaakpaj u tuukuloobe ka
t

eek ookoob te teatro jeex tu
m

uuch tukultiloobo, ka t

uun tu
j

iltaj u bisoob Gayo y

eetel Aris-
tarco; letiobe u y

eet m

aanoob
kaach Pablo, y

eetel Macedo-
nia u taaloob. 30 Baale Pa-
bloe u k

aat kaach u yoksuba

ichil le m

aakoobo, ch

een baale
le disipuloobo ma tu chaa-
BAAXOOB 19:15-30 Tu t

ookaj u libroob. Diosa

Artemis 244
joobtii. 31 Tak jujunt

uul ti le
m

aaxoob nuuktik le kiinbesa-
joob y

eetel le b

aaxaloobo, m

aa-
xoob ku biskubaob tu y

eetelo,
tu t

uuxtoob m

aakoob tu yik-
nale ka joop u sen aalikoobti
ma u yokol te teatroo tumen
jeel u ts

aaik u kuxtal tu t

aan
k

imile. 32 U jaajile yaan ti le

m

aakoob u muchmubaobo t

aan
kaach u yawtikoob junp

eel baal,
ul

aakoobe yaanal baal, tumen
l

aaj xaakpajaan u tuukuloob;
tsoole u maas yaabil ti letio-
be ma u yojloob kaach baax
oolal u muchmubaobi. 33 Tu-
l

aakloob t

uune tu j

oosoob Ale-
jandro ichil le yaabkach m

aa-
koobo, baale le jud

oobo t

aan
kaach u lelenchintikoob; Alejan-
dro t

uune tu beetaj u kab tiob
tumen u k

aat kaach taan tu

t

aan le kaajo. 34 Baale le ka
tu ts

aajoob cuenta jud

o le m

aa-
ka, tul

aakloobe ichil kaap

eel
hora tu kaam aaloob lela: Sen
nojoch

Artemis, u diosa le efesoi-

loobo!.
35 U jalaachil le kaajo ka
tsook t

uun u yilik u jetsk

uuntik
uy

ool le yaabkach m

aakoobo, tu
yaalaj: Xiibeex ti u kaajil

Efeso,
jach u jaajile yaan wa m

aax jeel
u yaalik wa ma u kaajil

Efeso ka-
n

aantik u templo le nojoch

Arte-
miso bey xan le imagen l

uub
te kaano? 36 Le oolale tumen
mix m

aak jeel u p

aajtal u yaa-
lik wa ma jaaj le baalooba, teexe
unaj a jetsk

uuntikabaex y

eetel
ma unaj a j

aan l

ikil a beeteex
wa baaxi. 37 Tumen le m

aa-
koob tsook a taaskeex waye,
maatech u yoklikoob le temploo-
bo mix tech u taanoob kaas tu
contra le k-diosa

Artemisa.
38 Le oolale Demetrio bey xan
le m

aaxoob ku meyajtikoob pla-
ta u muchmubaob tu y

eetelo, wa
yaan baax u yaaloob tu contra
wa m

aaxe, yaan u kiinil u much-
kuba u jueziloob le kaajo, tsoole
yaan xan gobernadoroob;1 jeel u
p

aajtal u binoob u paklan tak
u pooloobe. 39 Baale wa yaa-
nal baal a k

aateexe, unaj u cha-

tuklaal ti junp

eel mucht

aambal
jeex u yaalik le leyo. 40 Tumen
u jaajile yoolal le baax

uuch bej-
laa jeel u taakal k-poole y

ee-
tel jeel u yaalaal t

aan k-l

ikil tu
contra le gobiernoo, tumen mi-
naan mix baal jeel u p

aajtal
k-aalik utiaal k-eesik baax oo-
lal yanchaj le woochlant

aamba-
la. 41 Ka tsook t

uun u yaalik
le baalooba, tu yaalaj ti le m

aa-
koob u muchmubaob ka luk-
koob teelo.
20
Le ka tsook t

uun u j

eetsel
le woochlant

aambalo, Pa-
bloe tu t

uuxtaj tanbil le disi-
puloobo; le ka tsook u l

isik u
y

ooloob bey xan u despedirkuba
tiobe, j

ook u binbal Macedonia.
2 Ka tsook u m

aan tu kaaji-
loob Macedonia bey xan u l

isik
u y

ool le disipuloob y

eetel yaab-
kach taanoobo, ook tu luumil
Grecia. 3 Pabloe

ooxp

eel me-
ses tu m

aansaj teelo, baale le
jach taaytak u chaik junp

eel
barco utiaal u bin tu luumil Si-
riao le jud

oobo l

ikoob tu con-
tra utiaal ka u k

imsoob, le
oolale tu chatuklaj u suut Ma-
cedonia. 4 Pabloe l

aakintaan
kaach tumen S

opater u paal Pi-
rro m

aax sijn

aal Berea, Aristarco
y

eetel Segundo m

aaxoob sijn

aa-
loob Tesal

onica, Gayo m

aax sij-
n

aal Derbe, y

eetel Timoteo, bey
Bx 19:381 Ilaak u tsolajil Bx 13:7.
245 Pujaan efesoiloob. Ku bin Grecia BAAXOOB 19:3120:4
xan T

quico y

eetel Tr

ofimo m

aa-
xoob ti u luumil Asia u taa-
loob. 5 Letiob t

uune y

aax bi-
noobe, ka p

aat u p

aatoonoob
tu kaajil Troas; 6 baale toone
ka tsook u kiinbesajil le waa-
joob x-ma levadurailo, t-chaaj
junp

eel barco tu kaajil Filipos,

ka tsook t

uun u m

aan cinco kii-
noobe kuchoon tu yiknaloob te
tu kaajil Troaso; te t

uuno p

aa-
toon siete kiinoobi.
7 Tu y

aax kiinil t

uun le se-
manao le muchukbaloon utiaal
k-jaanlo, Pabloe tu m

aansaj
junp

eel tsoltaan ti le m

aaxoob
muchukbaloobo tumen tul

aak
kiino yaan kaach u bin; u tsol-
taan t

uune x

aanchaj tak ch

uu-
muk

aakab. 8 Le oolale te
cuarto yaan kaanal tuux mu-
chukbaloon kaacho yaan yaab
lamparaobi. 9 Junt

uul t

aan-
kelem xiipal t

uun ku kaabatik
Eutico kulukbal kaach te ven-
tanao, weeni, y

eetel tumen jach
t

uub u wenel le t

aan u taan Pa-
bloo, l

uub desde tu y

ooxp

eel pi-
soil le najo; ka t

uun l

isaabe
kimen. 10 Baale Pabloe

ee-
me ka chilaj tu y

ookol, tu m

ee-
ke ka tu yaalaj: Xuuluk a wa-
wat taaneex, tumen tsook u kaa
suut u kuxtal.1 11 Ka naak
Pablo tu kaat

eene k

aaj le jana-
lo, ka t

uun jaani. Letie x

aanchaj
t

aan u tsikbal tak ka s

aaschaji,
ka tsook t

uune bini. 12 Letiob
t

uune jach kiimakchaj u y

oo-
loob tumen kuxaan le xiipal le
ka tu bisoobo.
13 Toon t

uune binoon cha
le barcoo ka binoon As

on, tee-
lo ti ken k-cha kaach Pabloi,
tumen ka tsook u yaaliktoon
Bx 20:101 Wa: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A.
ka k-beet beyo, letie bin x

im-
balil te kaaj jeex u chatukult-
mil kaacho. 14 Le oolale ka
tu chukpachtoon tu kaajil Aso-
ne naak te barcoo ka binoon
tu kaajil Mitilene; 15 ka s

aas-
chaj tul

aak kiine t-chaaj jun-
p

eel barco teelo ka kuchoon ak-

t

aan ti u islail Qu

os, baale ka
s

aaschaj tul

aak kiine p

aatoon
juns

uutuk Samos, tul

aak kiin
t

uune kuchoon tu kaajil Mile-
to. 16 Tumen Pabloe u chatu-
kultmaj kaach ma u m

aan

Efe-
so utiaal ma u x

aantal tu luumil
Asia; tumen t

aan kaach u yilik
u s

eeb kuchul Jerusal

en tu kiin-
besajil le Pentecost

es, wa ka p

aa-
tako.
17 Baale le tiaan kaach tu
kaajil Miletoo, tu t

uuxtaj tanbil
le ancianoob1 yanoob tu m

uu-
chulil

Efesoo. 18 Le ka kuch
le ancianoob tu yiknalo, letie tu
yaalajtiob: Teexe jach a woj-
leex bix kuxlajiken ta wiknaleex
desde te y

aax kiin ka kuchen
tu luumil Asia 19 le t

aan in
meyajtik Yuumtsil jeex u beetik
junt

uul palitsilo; lela tin beetaj
y

eetel nojoch kabal

oolal, y

ee-
tel u jail in wich bey xan y

eetel
le t

uuntaj

oolaloob taal tin w

oo-
kol

uuchik u l

ikil le jud

oob
tin contrao; 20 kex beyo tene
ma p

aat ma in waalikteex le
baaxoob jeel u taasikteex utsi-
lo, y

eetel ma p

aat ma in kaans-
keex tu t

aan le m

aakoob y

eetel
joonaj joonajilo. 21 Baaxe ti le
jud

oob bey xan ti le griegoobo

tin tsolaj tubeel1 kaab

eet u ke-
xik u tuukuloob utiaal ka u na-
tsubaob tu yiknal Dios y

eetel ka
Bx 20:171 Ilaak Tip. 16. 211 Wa: ch

uu-
kaan kaaytaj.
BAAXOOB 20:5-21 Eutico. Ancianoobe bin u yiloob Pablo 246
247 Tsolnuuktaaboob. Okolnajoob BAAXOOB 20:2221:1
u ts

aa u fejoob ti k-Yuumtsil Je-

s

us. 22 Beora t

uuna, ileex!, le
kiliich muuko t

aan u beetik
in bin Jerusal

en, kex ma in wo-
jel baaxoob kun

uuchulten tee-
lo; 23 ch

een baax in wojle,
kajalkaaje le kiliich muuko l

aa-
laj hora t

aan u yaalikten yaan
in kaalal c

arcel y

eetel yaan u
sen beetaal in muyaj. 24 Baa-
le maatech in wilik in kuxtal
bey jach nojoch baale, utiaal ka
p

aajchajak in kuchul tu xuul le
bej tsaan in w

aalkabto y

eetel
in tsookbesik le meyaj tu ts

aaj-
ten Yuumtsil Jesuso: in ch

uu-
kaan kaaytik u maalob p

eektsi-
lil u nojoch utsil Dios.
25 Beora t

uuna, ileex!, in
wojle mix junt

uul ti teex ken
a kaa ileneex, teex m

aaxeex ta
wuuyeex in kaaytik le Reinoo.
26 Le oolal tin waalaj ka taala-
keex te kiina utiaal ka a
jaajk

uunteexe minaanten culpa
yoolal u kiikel mix m

aak,
27 tumen ma p

aatak ma in
waalikteex tul

aakal u tsolnuu-
koob Diosi. 28 Kan

aantabaex
y

eetel kan

aanteex le tamanoo-
bo; ichiloobe teexe y

eeyaabeex
tumen le kiliich muuk utiaal ka
a nuukteex u m

uuchulil Dios
y

eetel utiaal ka a kan

aanteex
jeex u kan

aantaal tamanoobo.
Le m

uuchulila Dios many

eetel u
kiikel u Paal. 29 Tene in woj-
le le ken p

aatak minaanen wa-

ye, yaan u yokol ichileex kasaan
m

aakoob beyoob loboe1 y

eetel
ma ken u kan

aantoob y

eetel yaa-
bilaj le m

uuchulilo; 30 ichi-
leex xane yaan u l

ikil xiiboob
ken u kaansoob baaloob ma pa-
Bx 20:291 Lela junt

uul ts

itsik baalche
ku k

imsik u y

eet baalcheil; ch

ikaan ti
junt

uul ts

itsik peek.
tali, utiaal ka u j

ilt le disipuloob
tu paachoobo.
31 Le oolale ma a weenleex,
y

eetel kaajseexe ichil

ooxp

eel
jaaboobe, bul kiin y

eetel bul

aa-
kab ma xuul in tsolnuuktik
cada junt

uul ti teex y

eetel u jail
in wichi. 32 Beora t

uuna kin
kub

eentkeex tu kab Dios bey
xan ti le baax tu yaalaj yoolal
u nojoch utsilo, lela jeel u l

isik
a w

ooleexe y

eetel jeel u ts

aaik-
teex le herencia aalaan u tsaa-
bal ti le m

aaxoob kiliichoobo.
33 Tene ma in ts

ibolt le pla-
ta, le oro wa le nook yaan
ti wa m

aaxo. 34 Teexe a woj-
leexe meyajnajen y

eetel in ka-
boob utiaal ka yanakten le baa-
xoob kaab

eetteno bey xan ti le
m

aaxoob ku m

aanoob tin w

eete-
lo. 35 Ti tul

aakal baale tsook
in weesikteexe, ikil a meyajeex
beya, unaj a w

aantkeex le m

aa-
xoob kaab

eet

aantaj tiobo, y

ee-
tel unaj u kaajalteex u taanoob
Yuumtsil Jes

us le ka tu yaalaj:
Maas ku taasik kiimak

oolal u
tsaabal wa baax ke u kaamal wa
baax .
36 Le ka tsook t

uun u yaa-
lik tul

aakal le baalooba xolaj
tu y

eeteloobe ka tu beetaj jun-
p

eel oraci

on. 37 U jaajile joop
u sen ookloobe ka tu m

ee-
koob Pablo, y

eetel tu tsuutsoob
y

eetel yaabilaj, 38 tumen baax
maas beet u yaatal u y

ooloobe
letie

uuchik u yaalaaltiob
tumen Pablo ma ken u kaa iloo-
bo. Ka tsook t

uune tu l

aakin-
toob tak te tuux yaan le barcoo.
21
Ka tsook t

uun u chai-
koob k-lukul tu yiknaloo-
be t-chaaj barcoe ka binoon
juntaats tu kaajil Cos. Ka s

aas-
chaj tul

aak kiine binoon Rodas,
BAAXOOB 21:2-19 Kuch Cesarea.

Agabo. Bin Jerusal

en 248
ka lukoone binoon tu kaajil P

a-
tara. 2 Ka tsook t

uun k-kax-
tik junp

eel barco ku bin Feni-

ciae, naakoone ka joop k-bin.
3 Le ka t-ilaj tsook k-ku-
chul tu tojil u islail Chipree t-pa-
taj tx-ts

ik kabe ka t-chajooltaj
k-bin Siria, ka jeeloon juns

uu-
tuk Tiro, tumen teelo ti kun

eemsbil kaach u kuuch le bar-

coo. 4 Ka tsook k-m

aan kaxt
le disipuloobo t-ilaj tuux ya-
noob, ka t

uun p

aatoon siete kii-

noob tu yiknaloob. Baale tumen
tsaab u yoj

eeltoob tumen le ki-
liich muuk baax kun

uuchul ti
Pablo tu kaajil Jerusaleno, letio-
be tu sen aaloobti ma u pe-
chaatik le kaajo. 5 Ka tsook
t

uun u m

aan le siete kiinoobo,
j

ookoon utiaal k-binbal; baale
tul

aakloobe tu l

aakintoonoob
tak tu j

ookbal le kaajo, jun-
m

uuch y

eetel kooleloob bey xan
y

eetel mejen paalal. Ka kuchoon
tu j

aal le jao, xolajoone ka
t-beetaj junp

eel oraci

on. 6 Ka
tsook k-despedirtikba ti letiobe
naakoon te barcoo, letiob t

uu-
ne suunajoob tu yotochoob.
7 Ka tsook k-lukul ti barco
tu kaajil Tiroe binoon Tolemai-
da; te t

uuno m

aanoon k-il bix u
beel le sukuunoobo ka p

aa-
toon junp

eel kiin tu yiknaloob.

8 Ka s

aaschaj tul

aak kiine
lukoone ka binoon Cesarea, te
t

uuno ookoon tu yotoch Felipe,
le m

aax ku kaaytajo; lela jun-
t

uul ti le siete m

aakoob ku y

uu-
chul maalob taan tu yoolaloobo;
ka p

aatoon tu yotoch. 9 Letie

yaan kaach kant

uul u hijas ku
profetizaroob; lelooba x-ch

uu-
palaloob ma tsokaan u beeloo-
bi. 10 Ka m

aan yaab kiinoob
ti yanoone, junt

uul profeta ku
kaabatik

Agaboe luk Judeae ka

eem t-iknal. 11 Le ka kuch te

tuux yanoono, tu chaaj u kax-
nak Pabloe ka tu kaxaj u ka-
boob y

eetel u yookoobe ka tu
yaalaj: Le kiliich muuko ku
yaalik beya: Le m

aax tiaalin-
tik le kaxnaka, bey kun kax-
bil tumen le jud

oob tu kaajil
Jerusaleno, ken tsookke yaan u
kubkoob tu kab le j-t

aanxel
luumiloobo . 12 Ka tsook
t

uun k-uuyik lela, toon y

ee-
tel le m

aaxoob yanoobo, joop
k-sen aalikti ma u bin Jerusa-
l

en. 13 Pablo t

uune tu yaalaj:
Baaxten ka wokoleex y

eetel ka
beetkeex u yaatal u y

ool in puk-
siikal? Oj

eelteexe tene in pre-
parartminba, ma ch

een utiaal
ka kaaxkeni, baaxe tak utiaal
ka k

imsaaken tu kaajil Jerusa-

l

en tu yoolal u kaaba Yuumtsil
Jes

us. 14 Tumen ma tu chaaj
u keexel u tuukule t-aalajti:

Uuchuk baax u k

aat J

eeoba.
15 Ka tsook t

uun u m

aan
le kiinooba t-l

isakbae ka
joop k-bin tu kaajil Jerusal

en.
16 Baale jujunt

uul disipuloob ti
u kaajil Cesareae binoob xan
t-

eetel utiaal ka u bisoonoob te
tuux ken k-kub

eentbao, tu yo-
toch Mnas

on, junt

uul

uuchben
disipulo sijn

aal Chipre. 17 Le
ka kuchoon Jerusalene kaa-
moon y

eetel kiimak

oolal tumen
le sukuunoobo. 18 Ka s

aas-
chaje Pabloe bin t-

eetel u yil
Santiago; teelo ti u muchmuba
kaach tul

aakal le ancianoobo.1
19 Pabloe ka tsook u saludarti-
koobe joop u l

aaj tsikbaltiktiob
le baaxoob tu beetaj Dios te tu-
l

aak luumoob tu yoolal le meey-
jil kaaytaj kub

eentaabtio.
Bx 21:181 Ilaak Tip. 16.
249 Pablo y

eetel m

aakoob u beetmoob voto BAAXOOB 21:20-31
20 Le ancianoobo ka tsook u
yuubikoob lela k

aaj u nojbeen-
k

uuntkoob Dios, ka tu yaaloob
ti Pablo: Teche, sukuun, tsook
a wilik bukaaj u milesil jud

oob
tsook u beetkubaob disipuloil ti
Jes

us; y

eetel tul

aakloobe jach u
kubmaj u y

ooloob ti le Leyo.
21 Baale letiobe tsook u yuu-
bikoob u tsikbaltaale teche t

aan
bin a kaansik baaloob ku bin tu
contra u ley Mois

es ti le jud

oob
yanoob t

aanxel luumilo; tumen
t

aan bin a waaliktiob ma u
s

uutkuptik1 u paalaloob mix
u t

aakpajloob ti le jejel

aas baa-
xoob suuk k-beetik desde

uuch-
jeakilo. 22 Baax t

uun unaj u
beetaal yoolal lelo? Tumen le-
tiobe yaan u yoj

eeltikoob tsook
a kuchul. 23 Le oolale beet le
baax ken k-aaltecha: Ichiloone
yaan kant

uul xiiboob u beet-
moob junp

eel voto. 24 Bisoob

ta w

eetele ka a limpiok

intaba
tu y

eeteloob jeex u yaalik le Le-
yo, y

eetel boot u kolistaal u poo-
loob. Beyo tul

aakal m

aak ken u
yoj

eelt ma jaaj le baaxoob tsik-
baltaab ta woolalo, baaxe ka u
yiloob t

aan a bisik junp

eel toj
kuxtal y

eetel t

aan a tsookbesik
baax ku yaalik le Leyo. 25 Le
disipuloob yanoob t

aanxel luu-
milo, tsook k-t

uuxtik aalbiltiob
le baax t-chatukla: ka u n

aach-
kuntubaob ti baaxoob kubaa-
noob ti beetbil diosoob, ti kiik,
ti u bakel baalcheob jichaan u
kaaloob,1 bey xan ti n

uupke-
ban.2
Bx 21:211 Ilaak Tip. 16. 251 Wa: baal-
cheob ku k

imil wa ku k

imsaal ma j

oo-
saan u kiikeloobi. 252 Gr.: porn

eya.
Le taana ku meyaj utiaal u y

uuchul taan
ti le jejel

aas n

uupchitaloob ku bin tu
contra u ley Dioso. Ilaak Tip. 4.
26 Ka s

aaschaj tul

aak kii-
ne Pabloe bin y

eetel le kant

uul
m

aakoobo, ka tu limpiok

intuba
tu y

eeteloob jeex u yaalik le leyo;
tsoole ookoob te templo utiaal
ka u ts

aaob oj

eeltbil baax kiin
ken tsookok le siete kiinoob ikil
u limpiok

intkubaobo, utiaal be-

yo ka kuubuk junt

uul k

imsbil
baalche tumen le sacerdote tu
yoolal cada junt

uul ti letiob te
kiin jeelo.
27 Le jach taaytak t

uun u
tsookol le siete kiinoobo, le ju-
d

oob ku taaloob tu luumil

Asiao, ka tu yiloob Pablo te
temploo joop u puujsikoob tu-
l

aakal le yaabkach m

aakoob tu
contrao, ka t

uun tu machoob
28 t

aan u yaalikoob: Xiibeex
ti u kaajil Israel,

aantooneexi!,
le m

aaka letie m

aax ku kaansik
tul

aakal m

aak ti tul

aakal tuux
utiaal ka xiikoob tu contra le
kaaja, tu contra le Leyo y

eetel tu
contra le k

uuchila; tsoole tsook
xan u yoksik m

aakoob grie-
goob te temploo, y

eetel tsook
u y

eekkuntik le kiliich k

uuchi-
la. 29 Tumen t

aanil ti lelo tu
yiloob ti yaan Pablo ich kaaj
y

eetel Tr

ofimo, junt

uul m

aak tu
kaajil

Efeso u taal, le oolal ku
tuklikoob kaach tsook u yoksik
te temploo. 30 Tul

aakal t

uun
u kajn

aaliloob le kaajo sen puu-
joobe ka binoob

aalkabil te tem-
ploo, ka tu machoob Pabloe ka
tu j

iltaj u j

oosoob; tu s

eebaa-
nil t

uune kaal u joonajiloob
le temploo. 31 Le t

aan u yilik u
k

imskoob Pabloo, bin aalbil ti

u comandante1 le soldadoob jach
pujaan tul

aakal u kajn

aaliloob
Bx 21:311 Gr.: kil

arkos, junt

uul m

aak
tsaan u nuukt 1,000 soldadoob.
BAAXOOB 21:3222:7 Ku kaaxal Pablo. Ku defenderkuba 250
Jerusaleno. 32 Leti t

uune tu
s

eebaanil tu chaaj le soldadoob
bey xan u nuuktakiloobo, ka bi-
noob

aalkabil te tuux yaan le
m

aakoobo; le m

aakoobo ka tu
yiloob le comandante bey xan le
soldadoobo xuul u jatskoob Pa-
blo.
33 Ka n

aats t

uun le coman-
danteo, tu beetaj u maachal ka
tu yaalaj ka kaaxak y

eetel kaa-
p

eel cadena; tsoole ka joop

u k

aatik m

aax le m

aaka y

eetel
baax tsook u beetik. 34 Baale
yaan ti le yaabkach m

aakoobo
t

aan kaach u kaam aalikoob
junp

eel baal, ul

aakoobe yaanal
baal. Tumen ch

een t

aan u sa-
kachtaanoobe le comandanteo
ma p

aajchaj u yoj

eeltik baax
jach tu jaajil ku y

uuchli, ka
t

uun tu yaalaj ka bisaak tu
cuartel le soldadoobo. 35 Baa-
le ka kuchoob tu escalerail le
cuartelo, le soldadoobo yanchaj
tak u ch

uuyik u bisoob Pablo,
tumen jach t

aaj pujaan kaach le
yaabkach m

aakoobo, 36 y

ee-
tel t

aan kaach u taaloob tu
paach t

aan u yawtikoob: K

im-
saak!.
37 Le jach taaytak u yoksaal
ichil le cuartelo, Pabloe tu yaa-
laj ti le comandanteo: Jeel
wa u p

aajtal in waaliktech jun-
p

eel baale?. Le comandanteo

tu yaalaj: Ka taan wa ich grie-
go? 38 Ma wa teech le egip-
cio ku yaalaal tu beetaj u l

ikil
le m

aakoob tu contra le gobierno
ma sen

uuchjeak y

eetel tu bisaj
cuatro mil j-k

imsaj m

aakoob te
desiertoo?. 39 Pablo t

uune tu
n

uukaj: U jaajile tene jud

oen,
sijn

aalen Tarso ti u luumil Ci-
licia, tene u kajn

aalilen junp

eel
kaaj jach kaj

oolaan. Le oolale
kin much k

aatiktech: chaa in
taan tu t

aan le kaajo. 40 Ka
tsook u yaalaalti jeel u p

aajtal
u taane, Pabloe waalaj te es-
calerao ka tu beetaj u kab ti le
m

aakoobo. Ka xuul u yaawtoo-
be taanaj ich hebreoe ka tu yaa-
laj:
22
Xiibeex, in l

aakeex y

ee-
tel in yuumeex, paatik in
waalikteex baax

uuchi. 2 (Le
ka tu yuuboob t

aan u taan ich
hebreoe, maas tu makaj u chiob;
Pablo t

uune tu yaalaj:) 3 Te-
ne jud

oen, sijn

aalen tu kaajil
Tarso ti u luumil Cilicia, baale
way kaaj kaansaaben tumen Ga-
maliel jach jeex u yaalik le Ley
tsaab ti k-

uuchben l

aaktsiloo-
bo; tsoole jach in kubmaj in
w

ool in meyajt Dios, jeex a beet-
keex tul

aakleexo. 4 Tene tin
chapachtaj le m

aaxoob yanoob
ichil Le Beja1 utiaal in k

ims-
koob, tin kaxaj y

eetel tin kubaj
xiiboob bey xan kooleloob utiaal
ka kaalkoob c

arcel; 5 lela jeel
u p

aajtal u jaajk

uuntaal tumen
u maas nojchil le sacerdoteobo
bey xan tumen u nuuktakil le
kaajo. Letiob xane tu ts

aajoob-
ten cartaob utiaal in bis ti k-

eet
jud

oiloob yanoob Damascoo, ka

joop in bin utiaal in kax in taas
way Jerusal

en le m

aaxoob ya-
noob teelo, utiaal ka castigar-
taakoob.
6 Baale le t

aan in bin x

im-
balil y

eetel le t

aan in n

aatsal
Damascoo, tin wilaj u t

eek l

eem-
bal tin bapach junp

eel nojoch
s

aasil ku taal te kaano; lela kex
ch

uumuk kiin ka

uuchi. 7 Ka
Bx 22:41 Lela u k

aat u yaale u kuxtal

m

aak jeex tu kaansaj y

eetel tu beetaj
Cristoe.
251 Bix suunajik disipuloil. Puuj le kaajo BAAXOOB 22:8-25
t

uun l

uuben luume, tin wuuyaj
junp

eel taan ku yaalikten: Sau-

lo, Saulo, baaxten t

aan a cha-
pachtiken?. 8 Tene tin n

uu-
kaj: M

aaxech, Yuumtsil?. Ka
tu n

uukajten: Teen Jes

us Naza-
retil, le m

aax t

aan a chapachti-
ko . 9 U jaajile le m

aaxoob ya-
noob kaach tin w

eetelo tu yiloob
le s

aasilo, baale ma tu yuuboob
u taan le m

aax ku tsikbal tin
w

eetelo. 10 Ka t

uun tin k

aa-
tajti: Baax ken in beete, Yuum-
tsil?. Yuumtsile tu yaalajten:
L

iken, chajoolt a bin Damas-

co, teelo ti kun aalbiltech tu-
l

aakal le baaxoob unaj a beetko .
11 Baale tumen ma tu p

aajtal
kaach in wilik mix baal yoolal
le nojoch s

aasil l

eembalnajo, le
m

aaxoob yanoob tin w

eetelo tu
machoob in kab utiaal ka u bi-
senoob Damasco.
12 Anan

as t

uun, junt

uul
m

aak jach u kubmaj u y

ool u
meyajt Dios jeex u yaalik le Leyo
y

eetel ku y

uuchul maalob taan
tu yoolal ichil tul

aakal le jud

oob
kajaanoob teelo , 13 k uch
tuux yanen. N

aats tin wiknale
ka tu yaalajten: Saulo, sukuun,
suunak u s

aasilil a wich! . Jach
te s

uutuk jeelo tin l

isaj in wi-
che ka tin paktaj. 14 Letie tu
yaalajten: U Dios k-

uuchben
l

aaktsiloobe tsook u y

eeyikech
utiaal ka kuchuk a kaj

oolt baax
u k

aat, utiaal ka a wil le M

aax
toj u kuxtalo bey xan utiaal ka a
wuuy le taan ku j

ookol tu chio,
15 tumen yaan a jaajk

uuntik ti
tul

aakal m

aak le baaxoob tsook
a wilik y

eetel tsook a wuuyiko.
16 Beora t

uuna, baax ka p

aa-
tik? L

iken ka okjaanakech, ka a
chachiit u kaaba Jes

us utiaal a
limpiok

intkaba ti a kebanoob.
17 Baale le ka suunajen way
Jerusal

en y

eetel le t

aan in bee-
tik junp

eel oraci

on te temploo,
m

aan tin wich 18 t

aan u yaa-
laalten tumen Yuumtsil: Lep a
w

ooli, j

ooken tu s

eebaanil ti u
kaajil Jerusal

en, tumen le m

aa-
kooba ma ken u y

oot u kamoob
le baax ken awaaltiob tin woola-
lo. 19 Ka tin waalajti: Yuum-
tsil, letiobe jach u yojloob suuk
in kalik c

arcel le m

aaxoob ku
creertikechoobo, bey xan in jaa-
jatskoob ichil tul

aakal le sinago-
gaob tuux kin bino; 20 le t

aan
xan u weekel u kiikel a j-jaajku-
naj Estebano, tene ti waalakba-
len xani y

eetel maalob in wilik
kaach le baaxoob ku beetaaltio,
tsoole t

aan kaach in kan

aantik
u nookoob le m

aaxoob k

imsko.
21 Kex beyo Yuumtsile tu yaa-
lajten: K

aajak a bin, tumen tene
yaan in t

uuxtikech tak te n

aa-
nach luumiloobo .
22 Le yaabkach m

aakoob
t

uuno tu yuuboob baax tu
yaalaj Pablo tak te s

uutu-
ka, baale ka tsooke kaam taa-
najoobe ka tu yaaloob: K

ims
le m

aaka, tumen ma u n

aa-
jaltmaj u kuxtali!. 23 Tsoole
tumen t

aan u yawatoob, t

aan
u pipikchintik u nookoob y

ee-
tel t

aan u pulkoob polvo kaa-
nale, 24 u comandante1 le
soldadoobo tu yaalaj ka oksaak
Pablo te cuartelo y

eetel ka jaa-
jatsaak t

aan u k

aataal u chi,
utiaal beyo ka u yoj

eelt jach
baax oolal t

aan u yawat taan le
m

aakoob tu contrao. 25 Le ka
tsook t

uun u s

inkaxtaal Pablo
utiaal u jaajatsaale, tu yaalaj ti
u nojchil le soldadoob waalakbal
Bx 22:241 Ilaak u tsolajil Bx 21:31.
BAAXOOB 22:2623:9 Tu t

aan Sanedr

n. Ku jatskubaob 252
teelo: Maalob wa ka a jaaja-
tseex junt

uul m

aak romail kex
ma juzgartaak tu t

aan le juezoo-
bo?. 26 Le ka tu yuubaj le-
la, u nojchil le soldadoobo
n

aats yiknal le comandanteo ka
tu yaalajti: Baax ka tuklik a
beetik? Tumen le m

aaka ro-
mail!. 27 Ka t

uun n

aats le co-
mandante tu yiknal Pabloo ka
tu yaalajti: Aalten, romailech
wa?. Letie tu n

uukaj: Beyo.
28 Le comandanteo tu yaalajti
tu kaat

een: Ti tene yaab taa-
kin tu tojoltajten in manik u de-
rechoil in beetkinba romail. Pa-
bloe tu yaalajti: Tene desde ka
s

ijen yaanten le derecho jeelo.

29 Le oolale le m

aaxoob kun
jatsik kaach Pablo utiaal u
k

aatkoob u chio tu s

eebaa-
nil lukoob tu yiknal; le coman-
dante t

uuno jach sajakchaj le ka
tu ts

aaj cuenta romail le m

aak
tsook u kaxik y

eetel cadenao.
30 Ka s

aaschaj tul

aak kiine,
le comandanteo tumen jachtaak
uyoj

eeltik baax oolal t

aan kaach
u taakal u pool Pablo tumen le
jud

oobo, tu yaalaj ka j

oo-
saak y

eetel tu yaalaj ti tul

aakal
u nuuktakil le sacerdoteob bey
xan ti tul

aakal le Sanedr

n1 ka u
muchubaobo. Ka t

uun tu beetaj
u y

eemel Pabloe ka tu waakun-
taj ch

uumuk ti letiob.
23
Pablo t

uune tu t

aapak-
taj le m

aaxoob t

aakpajaa-
noob te Sanedrino,1 ka tu yaa-
laj: Xiibeex, sukuuneex, tene
jach junpuli ma in beetmaj mix
junp

eel baal kaas tu t

aan Dios
tak te kiina, y

eetel limpio in
conciencia. 2 Anan

as t

uun, u
Bx 22:301 Ilaak Tip. 16. 23:11 Ilaak
Tip. 16.
maas nojchil le sacerdoteobo, tu
yaalaj ti le m

aaxoob waalakba-
loob naats ti Pabloo ka u x

ik-
lajtoob u chi. 3 Pablo t

uune
tu yaalajti: J-kaap

eel ich,1 te-

che Dios kun loobiltikech. Wa
kulukbalech a juzgarten jeex u
yaalik le Leyo, baaxten t

uun ka
waalik ka x

iklajtaaken kex le-

la ku bin tu contra le Leyo?.
4 Le m

aaxoob waalakbaloob
naats tio tu yaaloobti: Bix a
t

aabal a kaakastant le maas no-
joch sacerdote tsaan tumen Dio-
so?. 5 Pabloe tu yaalaj: Su-
kuuneex, ma in wojel kaach wa
letie maas nojoch sacerdoteo.
Tuments

ibtaan: Ma a kaakas-
tantik junt

uul u jalaachil a kaa-
jal .
6 Pablo t

uune le ka tu ts

aaj
cuenta junjaats ti le m

aakoo-
bo saduceoob y

eetel ul

aak jun-
jaatse fariseoobe, tu kaam aalaj
te Sanedrino: Xiibeex, sukuu-
neex, tene fariseoen y

eetel in
taataobe fariseoob. Tene t

aan
in juzgartaal tumen kin creertik
yaan u kaa kuxk

intaal le kime-
noobo. 7

Uuchik u yaalik le-
la yanchaj kuuxilil ichil le fari-
seoob y

eetel le saduceoobo, ka
t

uun tu jatsuba le yaabkach
m

aakoobo. 8 Tumen le sadu-
ceoobo ku yaalikoobe ma kun
kaa kuxtal le kimenoobo, mi-
naan angeloob mix pixanoob;
baale le baalooba letie baaxoob
ku m

aan u kaayt le fariseoob ti
le m

aakoobo. 9 Ka t

uun k

aaj u
yawat taanoob, ka l

ik jujunt

uul
ti le escribaob u nupmubaob
y

eetel le fariseoobo ka joop u
sen baateltaanoob t

aan u yaali-
Bx 23:31 Wa: Beyech junp

eel

eek pak
ch

een m

aansaan sak pintura tu y

ooko-
le.
253 Took ti Sanedr

n. U sobrino Pablo BAAXOOB 23:10-23

koob: Toone ma t-ilik wa yaan
baax kaas u beetmaj le m

aaka;
baale wa taan tumen junt

uul pi-
xan wa tumen junt

uul angele....
10 Le ka joop u maas nojochtal
le kuuxilil ichiloobo, u coman-
dante1 le soldadoobo tumen sa-
jak ka xeexetaak Pablo tumen
le m

aakooba, tu yaalaj ti le sol-
dadoob ka

eemkoob ch

uumuk
ti letiob utiaal u tokoob Pabloo
y

eetel ka u bisoob te cuartelo.
11 Baale tul

aak

aakabo
Yuumtsile waalaj tu yiknale ka
tu yaalajti: Yanak a w

ool!
Tumen jeex

uuchik a ch

uu-
kaan jaajk

uuntik way Jerusal

en
le baaloob yaan yil tin w

eetelo,
bey xan b

in a beet tu kaajil Ro-

mao.
12 Ka s

aaschaje le jud

oobo
tu chatukloob bix ken u k

imsi-
loob Pablo; tu yaaloobe wa ku
jaanloob bey xan wa ku yuku-
loob t

aanil ti u k

imskoobe
ka l

uubuk kaas tu y

ookoloob.
13 Le m

aaxoob tu k

aatoob ka
l

uubuk kaas tu y

ookoloob wa
ma tu beetkoob lela, maas ti
cuarenta u t

uulaloob; 14 letiob
t

uune binoob tu yiknal u nuuk-
takil le sacerdoteobo bey xan tu
yiknal u nuuktakil le kaajo
ka tu yaaloobtiob: Tsook k-aa-
like jach junpuli maatan k-jaan-
tik mix baal t

aanil ti k-k

im-
sik Pablo, wa mae l

uubuk
kaas t-

ookol. 15 Beora t

uuna,
teex junm

uuch y

eetel le m

aa-
xoob t

aakpajaanoob te Sanedri-
no, unaj a waalikeex ti u co-
mandante le soldadoob kaab

eet
u taasik Pablo ta t

aaneexo; bee-
teex bey a k

aat a woj

eelteex tu-
l

aakal baax yaan yil y

eetel le
Bx 23:101 Ilaak u tsolajil Bx 21:31.
m

aaka. Baale toone yaan k-l

i-
sikba utiaal k-k

imsik t

aanil ti u
kuchul.
16 Baale u sobrino Pabloe tu
yuubaj baax ku tuklik u beetik
le m

aakooba; bin t

uune, ook tu
cuartel le soldadoobo ka tu tsik-
baltaj ti Pablo. 17 Pablo t

uune
tu tanaj junt

uul ti u nuuktakil le
soldadoobo ka tu yaalajti: Bis
le xiipal tu t

aan le comandanteo
tumen yaan baax ken u yaalti.
18 Le soldado t

uuna tu chaaj le
xiipalo ka tu bisaj tu t

aan le co-
mandanteo, ka tu yaalaj: Pa-
blo le m

aax kalaano tu tanen
tu yiknale ka tu yaalajten ka in
taas le xiipal ta t

aana, tumen
yaan bin baax ken u yaaltech.
19 Le comandante t

uuno tu ma-
chaj le xiipal tu kabo, tu bisaj
junp

aayile ka joop u k

aatikti:
Baax ken a waalten?. 20 Le-
tie tu yaalajti: Le jud

oobo
tsook u chatuklik u k

aatkoob-
tech ka a bis Pablo te Sanedr

n
s

aamalo, yaan u beetkoob bey
taak u yoj

eeltikoob u maasil tu
yoolale. 21 Baale jeel baalak
ka u yaaloobteche ma a chaik
u yoksikoob ta pool ka a bee-
te, tumen maas ti cuarenta ti le-
tiobe t

aan u ch

uuktikoob Pablo
y

eetel tsook u yaalikoob maatan
u jaanloob mix u yukuloob wa
ma u k

imsoobi, wa mae ka l

uu-
buk bin kaas tu y

ookoloob; le-
tiobe ch

een t

aan u p

aatkoob
baax ken a waale. 22 Le co-
mandanteo tu chaaj u bin le
xiipalo, ch

een baale t

aanile tu
yaalajti: Ma a tsikbaltik ti mix
m

aak wa tsook a waalikten le
baalooba.
23 Le comandante t

uuno tu
t

uuxtaj tanbil kaat

uul ti u
nuuktakil le soldadoobo ka tu
BAAXOOB 23:2424:5 Ku bisaal Cesarea. Tu t

aan F

elix 254
yaalajtiob: Prepararteex dos-
cientos soldadoob utiaal ka xii-
koob x

imbalil tak tu kaajil Ce-

sarea te hora

ooxp

eel1 ti le

aakabo, bey xan setenta solda-

doob ku binoob y

oo ts

i-
min y

eetel doscientos soldadoob
yaan u lanzaob. 24 Tsoole bi-
seex ts

iminoob utiaal ka naa-

tak tumen Pablo utiaal ma u
y

uuchul mix baal ti tak ken ku-
chuk tu t

aan F

elix le gobernado-
ro. 25 Ka tu ts

ibtaj xan jun-

p

eel carta tuux ku yaalik beya:

26 Gobernador F

elix: Teen
Claudio Lisiase kin tsikik a ja-
laachil. 27 Le m

aaka maach
tumen le jud

oobo y

eetel jach
taaytak kaach u k

imskoob,
baale j

aan taalen y

eetel jun-
m

uuch soldadoobe ka tin tokaj-
tiob tumen tin woj

eelte ro-
mail. 28 Tumen taak kaach in
woj

eeltik baax oolal t

aan u taa-
kal u poole, tin beetaj u bisaal
tu t

aan le Sanedrino. 29 Teelo
tin ts

aaj cuentae t

aan u taakal
u pool ti baaloob yaan yil y

ee-
tel u Leyoob, baale ma tin wi-
laj wa yaan baax kaas u beet-
maj ku n

aajmatik ka k

imsaak
wa ka kaaxak y

eetel cadenaobi.
30 Ch

een baale tumen tsaab in
woj

eelt yaan baax tsook u cha-
tuklaal u beetaal tu contra le
m

aaka, kin t

uuxtiktech tu s

ee-
baanil, tsoole yaan in t

uuxtik le
m

aaxoob takik u poolo utiaal ka
taanakoob ta t

aan.
31 Le soldadoob t

uuno bin u
chaob Pablo jeex aalaabiktiobe
ka tu bisoob de

aakab tak tu
kaajil Ant

patris. 32 Ka s

aas-
Bx 23:231 Kex l

aas 9:00

aakab. Le hora
kaacho ku k

aajal u xookol ken t

uubuk
Kiin.
chaje aalaab ti le soldadoob ku
binoob y

oo ts

imin ka p

aatkoob
tu y

eetelo, baale u maasile suu-
najoob te cuartelo. 33 Le sol-
dadoob ku binoob y

oo ts

imin
t

uuno, ookoob tu kaajil Cesa-
reae ka tu kuboob le carta ti
le gobernadoro, ka tsooke tu bi-
soob Pablo tu t

aan. 34 Le go-
bernador t

uuno tu xokaj le car-
tao ka tu k

aataj tuux u taal

Pablo, ka aalaabtie ti u luu-
mil Cilicia. 35 Ken kuchuk le
m

aaxoob takik a poolo tu yaa-
laj le gobernadoro, yaan in
chenxikintik baax ken a waale.
Ka t

uuntuyaalaj ka kan

aantaak
Pablo tumen le soldadoob ya-
noob tu palacio le rey Herodeso.
24
Ka t

uun m

aan cinco kii-
noobe, kuch Anan

as u
maas nojchil le sacerdoteob jun-
m

uuch y

eetel jujunt

uul u nuuk-
takil le kaajo bey xan y

ee-
tel junt

uul abogado ku kaabatik
T

ertulo, ka taanajoob tu con-
tra Pablo tu t

aan le gobernado-
ro. 2 Ka taan Pabloe, T

ertu-
loe k

aaj u takik u pool t

aan u
yaalik ti le gobernadoro:
Ta woolale jach yaantoon
jeetselil, y

eetel tumen jach
maalob bix a gobernare t

aan u
beetaal jejel

aas keexoob te luu-
ma; 3 le baalooba, nojoch ja-
laach F

elix, y

eetel kiimak

oo-
lal k-kamik tul

aakal tuux bey
xan tul

aakal s

uutukil. 4 Baale
utiaal ma k-sen n

aaksik aw

oole,
k-k

aat

ooltiktech yoolal a wu-
tsile ka a wuuy baax ken
k-aaltech ichil u chan s

uutuk.
5 Tumen tsook k-ilke le m

aa-
ka ch

een kaxan baateel ku bee-
tik, tsoole t

aan u puujsik tul

aa-
kal le jud

oobo y

eetel tul

aakal
255 Ku defenderkuba tu t

aan F

elix BAAXOOB 24:6-23
tuux t

aan u beetik u l

ikloob
tu contra le gobiernoo; leti xan
u poolil u secta le nazaretiloobo.
6 Tsoole tu y

ootaj u y

eekkunt
le temploo, le oolal xan t-ma-
chaj. 71 8 Wa ka a k

aat
u chie jeel awilik jaaj tul

aakal le
baaxoob k-aalik tu contrao.
9 Le jud

oobo joop xan u taa-

noob tu contra Pablo t

aan u
yaalikoob jach jaaj le baaloo-
ba. 10 Pablo t

uune, ka tsook
u b

eechjooltaal tumen le gober-
nador utiaal u yeesaalti jeel u
p

aajtal u taane, tu yaalaj:
Jach kiimak in w

ool ikil u
b

eeytal in taan ta t

aan utiaal
in defenderkinba, tumen jach
in wojel

uuch k

aajak a bee-
tik a juezil te luuma. 11 Jeel u
p

aajtal a k

aatik a wuuye, ch

een
doce kiinoob beoraa, tene
naaken Jerusal

en utiaal adorar.
12 Tsoole ma ilaab wa t

aan in
baateltaan y

eetel wa m

aax te
temploo, mix ilaab wa t

aan in
beetik u puujul le m

aakoob te
sinagogaobo mix te kaajo.
13 Ma tu p

aajtal xan u yeeskoob
wa jaaj le baaxoob ku yaalikoob-
tech beora utiaal u takikoob in
poola. 14 Baale baax jaaje, le
bej ku yaalikoob sectao letie
bix in meyajtik u Dios in

uuch-
ben l

aaktsiloobo, tumen tene
kin creertik tul

aakal le baaxoob
ku yaalik le Leyo bey xan le baa-
xoob tu ts

ibtaj le profetaobo;
15 tumen jeex le m

aakooba, te-
ne t

aan xan in p

aatik u kaa kux-
k

intaal le kimenoob jeex u yaal-

mil Dioso, le utsoobo bey xan
Bx 24:71 Le ts

iboob ich griego Westcott

y

eetel Hort bey xan ul

aak

uuchben ts

i-
boob ku meyajoob utiaal u suutul le Ki-
liich Ts

iboob ich Griegoo, maatech u

taaskoob le baax ku yaalik le versiculoa.
le kasaanoobo. 16 U jaajile, tu
yoolal lela mantats kin xakal-
tik in tuukul utiaal in wilik wa
maalob in conciencia bey xan wa
ma t

aan in kebantal tu contra
Dios mix tu contra le m

aakoobo.
17 Bey t

uuno, ka tsook u m

aan
yaab jaaboobe taalen in kub sii-
baloob ti Dios bey xan utiaal
in taas taakin utiaal in w

aan-
tik in w

eet luumiloob. 18 Le
t

aan in beetik le baalooba, letio-
be tu yilenoob te temploo, baa-
le limpio yanilen jeex u k

aatik
le Leyo; tsoole ma y

eetel yaab-
kach m

aakoob yaneni mix y

ee-
tel m

aakoob pujaanoobi. Ch

een
baale teelo ti yaan kaach ju-
junt

uul jud

oob ku taaloob ti
u luumil Asiai, 19 letiobe unaj
u taaloob ta t

aan utiaal u ta-
koob in pool wa jach tu jaajil
yaan baax u yaaloob tin con-
tra; 20 wa mae le m

aaxoob ya-
noob waye, letiob ka u yaaloob
wa yaan baax kaas tin beetaj
le waalakbalen kaach tu t

aan le
Sanedrino1. 21 Jaali wa t

aan u
taanoob tin contra ch

een tumen
tin waalaj le waalakbalen kaach
ch

uumuk tiobe: Bejlae tene
t

aan in juzgartaal ta t

aaneex,
tumen kin creertik yaan u kaa
kuxk

intaal le kimenoobo! .
22 Baale Felixe, tumen jach u
yojel le baaloob yaan yil y

eetel Le
Bejo,1 joop u kaxtik baax ken u
yaal utiaal u maas xaank

uuntik
le juicioo, ka tu yaalaj: Le ken
kuchuk Lisias, u comandante2 le
soldadoobo, kin chatuklik baax
ken in beet y

eetel le baaxoob ka
waalikeexteno. 23 Ka t

uun
Bx 24:201 Ilaak Tip. 16. 221 Lela u
k

aat uyaale ukuxtal m

aakjeex tukaan-
saj y

eetel tu beetaj Cristoe. 222 Ilaak u

tsolajil Bx 21:31.
BAAXOOB 24:2425:11 Ku defenderkuba tu t

aan Festo 256
tu yaalaj ti u nojchil le solda-
doob ka u kal Pabloo, baale ma
u ts

aaik yaab m

aakoob kan

aan-
tik, y

eetel tu yaalajti ka u chaa
u y

aantaal tumen le u y

eet m

aa-
noobo.
24 Ka m

aan wa jayp

eel kii-
noobe kuch F

elix y

eetel Drusila
u yatan, junt

uul jud

a. Ka t

uun
tu t

uuxtaj tanbil Pablo, ka tu
yuubaj u tsikbaltik le baax ku
creertik yoolal Cristo Jesuso.
25 Baale ka tu yuubaj t

aan u
taan Pablo ti u beetaal baax toj,
ti u controlarkuba m

aak y

eetel
ti u kiinil le juicio tsook u
n

aatslo, Felixe sajakchaje ka tu
yaalajti: Beoraa xeen, le ken ya-
nakten tiempoe kin t

uuxtik
tanbilech tu kaat

een. 26 Le
t

aan u beetik lela, t

aan kaach
xan u p

aatik ka tsaabak taa-
kin ti tumen Pablo. Le oolal
mantats kaach ku t

uuxtik tan-
bil utiaal ka tsikbalnak tu y

ee-
tel. 27 Baale ka tsook u m

aan
kaap

eel jaabe, jeelintaab gober-

nador F

elix tumen Porcio Fes-
to; tsoole tumen u k

aat kaach
p

aatal utsil F

elix tu t

aan le ju-
d

oobo, ma tu j

aalkabtaj Pabloi.
25
Festo t

uune kuch tu luu-
mil Judea, ka joop u bee-
tik u gobernadoril; ka m

aan

oox-
p

eel kiine luk Cesareae ka bin

Jerusal

en. 2 U nuuktakil t

uun
le sacerdoteob y

eetel le u jalaach
m

aakiloob le jud

oobo taana-
joob tu contra Pablo tu t

aan Fes-
toe, ka joop u sen k

aatkoobti
3 ka u beet uts u t

uuxtik Pa-
blo tu kaajil Jerusal

en; tsoo-
le te bejo letiobe t

aan kaach u
ch

uuktikoob u m

aan utiaal ka
u k

imsoob. 4 Baale Festoe tu

yaale Pabloe kaab

eet u p

aatal
tu kaajil Cesarea, y

eetel tu yaale
ma kun x

aantal ken xiik xan le-
tii. 5 Le m

aaxoob t

uun tsaan
p

aajtalil tiob ichileexo tu yaa-
laj Festo,

eemkoob tin w

eetel
ka u takoob u pool le m

aak wa
jach tu jaajil yaan baax kaas u
beetmo.
6 Festo t

uune ka tsook u
m

aansik kex ocho wa diez kii-
noob tu yiknaloobe,

eem tu kaa-
jil Cesarea; ka s

aaschaj tul

aak
kiine kulaj te tuux ku kutal le
juezo ka tu yaalaj ka taasaak Pa-
blo tu t

aan. 7 Ka taasaabe le
jud

oob taaljaanoob ti u kaajil

Jerusaleno waalajoob tu bapa-
che ka joop u takikoob u pool
t

aan u yaalikoob yaab baaloob
kaastak bin u beetmaj, baale
ma p

aajchaj u yeeskoob wa jaaj
le baaxoob ku yaalikoobo.
8 Pablo t

uune utiaal u defen-
derkubae tu yaalaj: Tene jun-
puli ma kebanchajaanen tu
contra u Ley le jud

oobo, mix tu
contra le temploo, mix tu con-
tra C

esar. 9 Festoe tumen u
k

aat l

uubul utsil ti le jud

oo-
bo, tu k

aataj ti Pablo: A k

aat
wa naakal tu kaajil Jerusal

en
utiaal ka juzgartaakech tin t

aan
tu yoolal le baalooba?. 10 Pa-
bloe tu n

uukaj: Tene waalak-
balen akt

aan te tuux ku kutal
le juez tsaan tumen Cesaro,
te tuux kaab

eet in juzgartaa-
lo. Jeex t

aan a wilko, tene
mix junp

eel kaas in beetmaj ti

le jud

oobo. 11 Tsoole wa jach

tu jaajil junt

uul kasaan m

aa-
ken y

eetel tsook in beetik jun-
p

eel baax ku n

aajmatik ka k

im-
saakene, ma t

aan in k

aat

ooltik
ma in k

imsaali; baale wa ma
jaajtak le baaxoob ku yaalikoob
utiaal u takikoob in poola, mix
m

aak jeel u p

aajtal u kubken ti
257 Festoe ku tsikbal y

eetel rey Agripa BAAXOOB 25:12-26
letiob ch

een utiaal u beetik uts
ti wa m

aaxe. In k

aat bin tu
t

aan C

esar!. 12 Ka tsook t

uun
u taan Festo y

eetel le junm

uuch
m

aakoob ku tsolxikinoobo, tu
yaalaj: Ta waalaj a k

aat bin tu
t

aan C

esar; tu t

aan t

uun C

esar
kan bin.
13 Ka m

aan wa jayp

eel kii-
noobe, rey Agripa y

eetel Be-
renicee kuchoob u x

imbal-
toob Festo tu kaajil Cesarea
utiaal u tsikikoob. 14 Tumen
yaan kaach u p

aatloob wa jay-
p

eel kiinoobe, Festoe tu tsik-

baltaj ti le rey le baaxoob ku
yaalaal yoolal Pabloo, ka tu yaa-
lajti:
Yaan junt

uul m

aak paat ka-
laanil tumen F

elix; 15 le ka bi-
nen t

uun tu kaajil Jerusalene u
nuuktakil le sacerdoteob y

eetel
u nuuktakil le jud

oobo taana-
joob tu contra, ka tu k

aa-
toobten ka in juzgart utiaal u
castigartaal. 16 Baale tene tin
n

uukajtiobe, ichil le romailoo-
bo ma suuk u kuubul junt

uul
m

aak ku taakal u pool ch

een
utiaal u beetaal uts ti wa m

aa-
xi; t

aanile unaj u yilkuba y

eetel
le m

aaxoob takik u poolo, utiaal
ka p

aajchajak u yeesik ma jaaj le
baax ku yaalaal tu contrao.
17 Le oolale ka kuchoob waye,
tene ma tin p

aataj u sen x

aan-
tali, baaxe ka s

aaschaj tul

aak
kiine kulajen te tuux ku kutal
le juezo ka tin t

uuxtaj tanbil le
m

aako. 18 Baale le waalakbal
kaach le m

aaxoob takik u poo-
lo ma p

aajchaj u yeeskoob wa
jaaj le baaxoob kaastak tin tuk-
laj kaach u beetmaj le m

aako.
19 Ch

een t

aan kaach u baatel-
taanoob yoolal baaloob yaan yil
y

eetel u religionoob, bey xan
yoolal junt

uul m

aak ku kaaba-
tik bin Jes

us, m

aax tsook u k

i-
mil, baale Pabloe ma tu xuu-
lul u yaalik kuxaan. 20 Tumen
ma tin kaxtaj baax in beet tu
yoolal le baaxoob ku baatel-
tantikoobo, tin k

aatajti wa jeel
u y

ootik bin tu kaajil Jerusa-
l

en utiaal ka juzgartaak tu yoo-
lal le baalooba. 21 Baale ka tu
yaalaj Pablo u k

aat ka bisaak tu
t

aan Augusto utiaal ka chatuk-
laak baax kun beetbil tu y

eete-
le, tin waalaj ka paatak kalaanil
tak ken in t

uuxt tu yiknal C

e-
sar.
22 Agripa t

uune tu yaalaj ti
Festo: Tene in k

aat xan in
wuuy baax ku yaalik le m

aa-
ka. Ka aalaabti tumen Festo:
S

aamal a wuuyik. 23 Le oo-
lale, ka s

aaschaj tul

aak kiine
Agripa y

eetel Berenicee taaloob
te tuux u muchmuba le m

aa-
koobo, ka ookoob t

aan u taas-
kubaob nojbaalil, l

aakintaa-
noob tumen le comandanteobo 1
bey xan tumen u jalaachiloob
le kaajo. Festo t

uune tu yaa-
laj ka taasaak Pablo tu t

aanoob;
ka taasaabe 24 Festoe tu yaa-
laj: Rey Agripa, bey xan teex
tul

aakal le muchukbaleex t-

ee-
tel bejlaa, le m

aak ka wilkee-
xa letie m

aax oolal taal yaab ju-
d

oob way tin wiknale bey xan le

tiaanen kaach Jerusaleno; letio-
be t

aan kaach u kaam aalikoob
ma unaj u seguer u kuxtali.
25 Baale tene tin ts

aaj cuen-
ta ma u beetmaj mix baal ku
n

aajmatik ka k

imsaaki. Le oo-
lale le ka tu yaalaj u k

aat ka bi-
saak tu t

aan Augustoe, tin cha-
tuklaj in t

uuxtik. 26 Baale ma
Bx 25:231 Ilaak u tsolajil Bx 21:31.
BAAXOOB 25:2726:14 Ku defenderkuba tu t

aan Agripa 258
in wojel jach baax jeel in ts

ib-
tik ti Yuumtsil C

esar1 tu yoo-
lal le m

aaka. Le oolal tin taa-
saj ta t

aaneex, baale maases ta
t

aan, Rey Agripa, beyo ken tsoo-
kok u k

aataal u chi jeex u yaa-

lik le leyo, ka in wil bey baax jeel
u p

aajtal in ts

ibtik tu yoolale.
27 Tumen kin tuklike ma maa-
lob ka in t

uuxt junt

uul m

aak wa
ma in waalik baax oolal ku taa-
kal u pooli.
26
Agripae tu yaalaj ti Pa-
blo: Jeel u p

aajtal a taan
ta favore. Pablo t

uune tu tichaj
u kabe, ka tu yaalaj utiaal u de-
fenderkuba:
2 Rey Agripa, te kiina jach
kiimak in w

ool ikil in defender-
kinba ta t

aan yoolal le baaxoob
ku yaalik le jud

oob tin contrao,

3 maases tumen teche jach a
wojel tul

aakal le baaxoob suuk
u beetaal tumen le m

aakoobo
bey xan le baateltaanoob ku
yantal ichil le jud

oobo. Le oolal
kin k

aat

ooltiktech ka ch

uukpa-
jak a w

ool a wuuy baax ken in
waale.
4 U jaajile wa ka taana-
ken ti bix

uuchik in m

aansik in
kuxtal desde tin t

aankelmil, tin
luumil bey xan tu kaajil Jeru-
salene, tul

aakal le jud

oob 5 u
kaj

oolenoob desde

uucho jach
u yojloob l

isaaben bey junt

uul
fariseoe, y

eetel kaansaaben jach
jeex u yaalik le religi

on yaantoo-
no. Wa u k

aatoobe letiobe jeel

u p

aajtal u jaajk

uuntikoob lela.
6 Baale yoolal le baax u yaal-
maj Dios u ts

aaik ti k-

uuchben
l

aaktsiloobo, le oolal waalakba-
len ta t

aaneex utiaal ka juz-
gartaaken; 7 tumen le k-doce
chiibaloobo t

aan u p

aatik u yil-
Bx 25:261 Lit.: ti Yuumtsil.
koob ka tsaabaktiob le baax u
yaalmaj Dioso; lela ku beetkoob
ikil u jach kubik u y

ooloob u me-
yajtoob bul kiin y

eetel bul

aa-
kab. Rey Agripa, lela letie baax
kin p

aatik xano, le oolal ku taa-
kal in pool tumen le jud

oobo.
8 Baaxten ma ta creerti-
keex wa Diose yaan u kaa kux-
k

intik le m

aaxoob kimenoo-
bo? 9 Tene u jaajile tin tuklaj
kaach ichil in puksiikal kaa-
b

eet in beetik yaab baaloob tu
contra u kaaba Jes

us le Naza-
retilo. 10 Lela u jaajile bey tin
beetil tu kaajil Jerusaleno, y

eetel
tin kalaj c

arcel yaab ti le disipu-
loobo,1 tumen letie u nuuktakil
le sacerdoteob tu ts

aajoobten u
p

aajtalil in beetko; tsoole ken
aalaak u k

imsaaloobe tene kin

ts

aaik in voto utiaal ka beetaak.

11 Yaab u t

eenel xan tin jaaja-
tsoob te sinagogaobo utiaal ka
in obligartoob u x

uumpattoob le
baaxoob ku creertikoobo; tsoo-
le tumen jach t

aaj pujaanen
kaach tu contraobe kuchen tak
in chapachtoob tak te n

aanach
kaajoobo.
12 Le jach chiikilen in beet
le baalooba, k

aaj in bin Damas-
co y

eetel le p

aajtalil bey xan y

ee-
tel le orden tsaabten tumen u
nuuktakil le sacerdoteobo.
13 Ch

uumuk kiin t

uune, Rey
Agripa, le t

aan in bin te bejo
tin wilaj u l

eembal junp

eel s

aa-
sil ku taal te kaano, lela juulnaj
tin bapach bey xan tu bapach le
m

aaxoob ku binoob tin w

eetelo;
u l

eembale maas nojoch ti bix u
l

eembal le Kiino. 14 Le ka l

aaj
l

uuboon luume tin wuuyaj jun-
p

eel taan t

aan u yaalikten ich
Bx 26:101 Lit.: m

aaxoob kiliichoobo.
259 Bix suunajik disipuloil. Ku taan rey BAAXOOB 26:15-29
hebreo: Saulo, Saulo, baaxten
t

aan a chapachtiken? Ch

een
t

aan a loobiltkaba ikil u se-
guer a j

aanchatik le l

oomcheo .1
15 Baale tene tin waalaj: M

aa-
xech, Yuumtsil?. Yuumtsile tu
yaalaj: Teen Jes

us, le m

aax ka
chapachtiko. 16 Baale l

iken,
waalen. Tumen lela letie baax
oolal tin ch

ikbesinba ti techa:
utiaal in y

eeyikech bey in palitsi-
le y

eetel utiaal ka a jaajk

uunt le
baaxoob tsook a wilko, bey xan
le baaxoob yaan yil tin w

eetel
ken in ts

aa a wilo; 17 yaan xan

in kan

aantkech ti u m

aakiloob
le kaaja bey xan ti le j-t

aanxel
luumiloob tuux ken in t

uuxte-
cho. 18 Kin t

uuxtikech tu yik-
naloob utiaal ka jeepajak u yi-
choob, utiaal beyo ka lukkoob
ti le

eejocheenilo ka taalakoob
ti le s

aasilo, ka lukkoob xan
y

aanal u p

aajtalil Satan

as y

eetel
ka taalakoob tu yiknal Dios. Le-
la yaan u beetik u perdonartaal
u kebanoob. Dios t

uune yaan u
bootkoob y

eetel yaan u kiliich-
k

uuntkoob jeex tu beetil y

eetel
le ul

aak m

aaxoob ch

uukpaj u
y

ooloob ti letio .
19 Tu yoolal lela, Rey Agri-
pa, tene ma tin waalaj wa
ma in beetik le baax eesaab-
ten desde te kaano, 20 baaxe
k

aaj in bin, y

aax t

aanile tu kaajil
Damasco, tsoole tu kaajil Jeru-
sal

en, ti tul

aakal u luumil Ju-
dea bey xan ti t

aanxel luumi-
loob, utiaal ka in waaltiob ka u
kex u tuukuloob, ka suunakoob
tu yiknal Dios, y

eetel ka u bee-
toob baaloob ku yeesik tsook u
kexik u tuukuloob. 21 Yoolal
Bx 26:141 Lela junp

eel che j

oosaan u
punta ku meyaj utiaal u loomol junt

uul
baalche utiaal ka x

imbalnak.
le baalooba le jud

oobo tu ma-
chenoob te temploo ka tu y

ootaj
u k

imsenoob. 22 Baale tumen

tsook in kamik le

aantaj ku
taal ti Dioso, tak bejlaa t

aan
in kaaytaj ti jalaachoobe bey
xan ti u maasil m

aakoob, baale
ma t

aan in kaaytik yaanal baal
ti le baax tu yaalaj Mois

es y

ee-
tel le Profetaob le ka tu yaaloob
le baaxoob kun

uuchla: 23 le
Cristoo yanili u muyaje y

eetel
tumen leti kun y

aax l

isbil ichil
le kimenoobo, yaan u kaaytik
s

aasil utiaal le kaaja bey xan
utiaal le ul

aak luumiloobo.
24 Le t

aan t

uun u yaalik Pa-
blo le baaloob utiaal u defen-
derkubaa, Festoe tu kaam
aalaj: T

aan u chokotal a
pool, Pablo! Le senkech baa-
loob a wojlo t

aan u chokok

in-
tik a pool!. 25 Baale Pabloe
tu yaalaj: Jalaach Festo, ma
t

aan u chokotal in pooli, baa-
xe t

aan in waalik baaloob jaaj-
tak jeex u yaalaal tumen jun-
t

uul m

aak maalob u tuukule.
26 U jaajile, le rey tu t

aan m

aax
kin taan y

eetel u jaajil in w

oola,
jach u kaj

ool le baalooba; tene
jach in wojle letie u yojel tul

aa-
kal le baalooba, tumen ma taa-
kumbail

uuchik u beetaaloobi.
27 Rey Agripa, ka creertik wa
le Profetaobo? Tene in wojel ka
creertikoob. 28 Baale Agri-
pae tu yaalaj ti Pablo: Ch

een
ichil junp

it kiine jeel a woksik

tin pool in beetkinba cristianoi-
le. 29 Yoolal lela Pabloe tu
yaalaj: Kin k

aat

ooltik ti Dio-
se kex ichil junp

it kiin wa
kex ichil yaab kiine, ma ch

een
teechi, baaxe tul

aakal le m

aa-
xoob chenxikintiken te kiina ka
kuchuk u beetubaob jeex tene,
BAAXOOB 26:3027:12 Pabloe ku bisaal tu t

aan C

esar 260
baale ma u kaaxloob y

eetel ca-
denaob.
30 Le rey t

uuno l

iki, ka l

ik
xan le gobernadoro, l

ikoob xan
Berenice y

eetel le ul

aak m

aa-
koob kulukbaloob kaach tu y

ee-
teloobo. 31 Baale le ka j

ook u
binbaloobe t

aan kaach u bin u
tsikbaloob tu baatsiloob, t

aan
u yaalikoob: Le m

aaka ma u
beetmaj mix baal ku n

aajmatik
ka k

imsaak wa ka kaaxak y

ee-
tel cadenaobi. 32 Ka tsooke
Agripae tu yaalaj ti Festo: Le
m

aaka jeel u p

aajtal u j

aal-
kabtaal wa ma u k

aatik kaach
ka bisaak tu t

aan Cesare.
27
Ka tsooke tumen cha-
tuklaab ka xiikoon ti bar-
co tak tu luumil Italiae, Pablo
y

eetel jujunt

uul m

aakoob kalaa-
noobe kuuboob tu kab Julio,
junt

uul ti u nojchil le soldadoob
yaan ichil u m

uuch soldadoob
Augustoo. 2 Naakoon ti jun-
p

eel u barcoil Adramitio le jach

taaytak u j

ookol u bin te kaa-
joob yanoob tu j

aal u jail u luu-
mil Asiao, ka t

uun joop k-bin;
t-

eetele ti yaan kaach Aristar-
coi, junt

uul m

aak ku taal tu
kaajil Tesal

onica ti u luumil Ma-
cedonia. 3 Ka s

aaschaj tul

aak
kiine kuchoon tu kaajil Sid

on;
te t

uuno Julioe jach tu yeesaj u
yutsil ti Pablo, tumen tu chaaj u
bintuyiknal u amigoob utiaal ka
kan

aantaak.
4 Desde teelo naakoon te
barcoo ka t-chajooltaj k-bin, ka
m

aanoon naats ti u islail Chipre
tumen akt

aan ti toon ku jaats
kaach le iiko. 5 Ka joop k-bin
te tuux maas taam le k

aan

aa-
bo, ka m

aanoon naats ti le kaa-
joob yanoob Cilicia y

eetel Panfi-
liao; ka

eemoon tu kaajil Mira ti
u luumil Licia. 6 Baale teelo u
nojchil le soldadoobo tu kaxtaj
junp

eel u barcoil Alejandr

a t

aan
u bin Italia, ka t

uun tu beetaj
k-naakli. 7 Ka tsook u m

aan
yaab kiinoob t

aan k-bin chaam-
belile, kex istikyaje kuchoon tu
kaajil Cnido; tsoole tumen ma
tu chaaj le iik u seguer k-bi-
no, joop k-bin t

aan k-balikba
tu paach u islail Creta akt

aan ti
Salmone. 8 Kex istikyaj xane
seguernaj k-bin naats ti u j

aal
le jao, ka t

uun kuchoon ti jun-
p

eel k

uuchil ku kaabatik Bellos
Puertos, naats ti u kaajil Lasea.
9 Tumen tsook u x

aantal le
viajeo, y

eetel tumen jeel u maas
talamtal u seguer u bin m

aak
te k

aan

aabo, Pabloe tu yaa-
laj junp

eel baal jeel u p

aajtal u
beetaale, tumen tak le ayuno ku
beetaal tu kiinil le saatsaj siipi-
lo1 tsook u m

aan; 10 leti t

uu-
ne tu yaalajtiob: Xiibeex, kin
ts

aaik cuentae jach yaan u ta-

lamtal le viajea y

eetel yaab baa-
xoob ken k-peerte, ma ch

een le
barco y

eetel u kuucho baaxe tak
k-kuxtaleex.1 11 Baale u noj-
chil le soldadoobo maas ku yuu-
bik kaach le baax ku yaalik u
yuumil le barco y

eetel le m

aax
nuuktiko ke le baaxoob ku yaa-
lik Pabloo. 12 Baale tumen
ma maalob le k

uuchil utiaal ka
p

aatak m

aak tu kiinil keelo, u
maas yaabil le yanoob te bar-
coo tu yaaloob ka k-seguert le
viajeo utiaal ka u yiloob wa jeel
u p

aajtal k-kuchul Fenice utiaal
ka k-m

aans le keel teelo; le k

uu-
chila junp

eel u j

aal k

aan

aabil
Bx 27:91 Le kiinbesaja kubeetaal kaach
tu mesil Tisr

; t-calendarioe ku l

uu-
bul tu y

aamil septiembre y

eetel octubre.
101 Lit.: k-almaex.
261 Kaamkach iik. Yaan u salvartaaloob BAAXOOB 27:13-28
Creta ku paakat xaman-chikin
y

eetel noojol-chikin.
13 Tsoole ka tu yiloob ma
kaam le iik ku taal noojolo tu
tukloob jeel u p

aajtal u binoob
te tuux u tukultmoob kaacho,
ka t

uun tu naaksoob le an-
claobo ka joop u binoob
naats tu j

aal u luumil Cre-
ta. 14 Baale ka m

aan wa jay-
p

eel kiine k

aaj junp

eel jach
kaamkach iik ku yaalaal euroa-
quil

on ti. 15 Tumen k

aaj u yu-
yunchintaal le barco tumen le
kaamkach iiko ma p

aajchaj u
p

aatal u ni le barco tu tojil

le iiko, ka t

uun yanji k-chaik
u biskoon. 16 Ka tsooke joop
k-bin t

aan k-balikba tu paach u
chan islail Cauda, kex beyo is-
tikyaj

uuchik k-naaksik le chan
barco k-taasik paachilo. 17 Ka
tsook k-naaksike, le m

aakoobo
joop u yilkoob bix jeel u kax-
koob u nak le barco tuux ya-
noon utiaal ka yanak u muuko;
tsoole tumen saajkoob u ts

oo-
pol le barco te arena tukukbal
ichil le jao,1 tu k

ooloob jujun-
p

eel suumoob utiaal u chi-

chantal u nookiloob le barcoo;
bey t

uun

uuchik k-bisaal tumen
le iiko. 18 Baale tumen l

aayli
t

aan u sen jaajatskoon le kaam-
kach iik y

eetel u jailo, ka s

aas-
chaj tul

aak kiine joop u s

aal-
kuntkoob u kuuch le barcoo;
19 tu y

ooxp

eel kiin xane tu

chaajoob u suumil y

eetel ul

aak
u nuukulil u nookiloob le bar-
coo ka tu p

ikchintoob.
20 Ka t

uun m

aan yaab kii-
noob ma tu ch

ikpajal le Kiino
mix le estrellaobo, y

eetel tumen
l

aayli t

aan u sen jaatsal le
Bx 27:171 Lit.: te Sirteo.
barco tumen le ja ku wool-
tikubao, k

aaj k-tuklik ma ken
k-salvartba. 21 Ka t

uun m

aan
yaab kiinoob mix m

aak ku jaan-
le, Pabloe waalaj ch

uumuk ti
letiobe ka tu yaalaj: Xiibeex,
tsook kaach a beetkeex le baax
tin waalajteex utiaal ma k-lu-
kul tu islail Cretao, beyo maa-
tan kaach u talamtal le viajea
y

eetel maatan kaach k-peertik
yaab baaloob. 22 Baale beo-
raa kin waalikteex ka kiimak-
chajak a w

ooleex, tumen mix
junt

uul1 ti teex kun k

imili,
ch

een le barco kun peertbilo.
23 Tumen oneake waalaj tin
wiknal junt

uul u

angel Dios, le
Dios ti m

aax in kubminba y

eetel
kin meyajtiko, 24 ka tu yaalaj:
Ma a chaik saajkil, Pablo. Te-
che yaan a wantal tu t

aan C

esar,
y

eetel, ile!, Diose yoolal u yutsi-
le yaan u salvartik tul

aakal le
m

aaxoob ku viajaroob ta w

eete-
lo . 25 Le oolale, xiibeex, kii-
makchajak a w

ooleex, tumen kin
creertike Diose yaan u beetik
jach jeex aalaabikten tumen le
angelo. 26 Baale yaan k-puu-
lul ti junp

eel isla.
27 Tumen tsook catorce

aa-
kaboob joopok k-bin y

eetel t

aan
kaach k-yuyunchintaal tumen
le ja tu k

aan

aabil Adriao, bey
ch

uumuk

aakabe le marineroo-
bo joop u tuklikoob t

aan k-n

aa-
tsal ti luum. 28 Le oolale tu
jalkesoob junp

eel nuukul ku
kaabatik sonda1 utiaal u pis-
koob u taamil le jao, ka tu yi-
loobe veinte u s

aapal2 u taamil,
ka seguernaj u binoob junp

it
Bx 27:221 Lit.: junp

eel alma. 281 Lit.:

tu p

ikchintoob le plomoo. 282 Ku

tuklaale cada s

aape kex 1.8 metros u
chowakil.
BAAXOOB 27:2928:2 Salvartaab 276. Kuchoob Malta 262
maas t

aanile, tu kaa jalkesoob
le sondao ka tu yiloob quin-
ce u s

aapal u taamil. 29 Y

eetel
tumen saajkoob ka puulkoon tu
y

ookol le tuunichoobo, tu pu-
loob ichil le ja kanp

eel anclaob1
yaan paachil ti le barcoo, y

ee-
tel t

aan kaach u ts

iboltkoob ka
s

aaschajak. 30 Baale le mari-
neroobo joop u yilkoob bix jeel
u p

uutsloob ti le barcoo, le oo-
lale tu jalkesoob le chan bar-
co ichil le jao t

aan u yaalikoo-
be nukaaj bin u puloob le
anclaob yanoob tu ni le bar-
coo; 31 le oolal Pabloe tu yaa-
laj ti le soldadoob bey xan ti u
nojchiloobo: Wa ma tu p

aatal
le m

aakoob ichil le barcoa, tee-
xe ma kun p

aajtal a salvarka-
baex. 32 Le soldadoob t

uuno
tu xotoob u suumil le chan bar-
coo ka tu chaajoob u bin te jao.
33 Le jach taaytak u s

aasta-
lo, Pabloe k

aaj u yaalik ti tu-
l

aakloob ka jaankoob; tu yaa-
lajtiob: Bejlae u catorce kiinil
joopok a kananeex, tsoole t

aan
a muyajtikeex wiijil tumen ma a
jaanteex mix baali. 34 Le oo-
lale chaex wa baax utiaal a jaan-
teex utiaal ma u y

uuchulteex
mix baal; tumen mix junk

uul u
tsootsel a pooleex kun saatal.
35 Ka tsook t

uun u yaalik le-
la, tu chaaj junp

eel waaje, ka
tu ts

aaj gracias ti Dios tu t

aa-
noob, tsoole tu xetaje ka joop
u jaantik. 36 Tul

aakloob t

uu-
ne kiimakchaj u y

ooloobe ka
joop u jaantkoob junp

it waaj.
37 Tul

aakal le yanoon kaach te
barcoo kex doscientos setenti-
s

eis u t

uulaloon.1 38 Ka tsook
u naajtaloobe tu puloob le trigo
Bx 27:291 Ilaak Tip. 16. 371 Lit.: al-
maon.
ichil le k

aan

aabo utiaal u s

aal-
kuntkoob u kuuch le barcoo.
39 Le ka tiaalaj u s

aasta-
le, ma tu kaj

ooltoob ti baax
luumil t

aan kaach u kuchloo-
bi, baaxe tu yiloob junp

eel k

uu-
chil yaan tu j

aal le jao; ka tu
tukloob u j

ooskoob le barco tu
j

aal ja wa ku p

aajtalo. 40 Ka
t

uun tu xotoob u suumil le an-
claobo ka tu chaajoob u bin
ichil le jao, le t

aan u beetkoob
lela t

aan xan u waachal u suu-
mil le gu

aobo; y

eetel le ka tsook
u tiinil le nook yaan tu ni le
barcoo, joop u bisaal le barco
tumen le iik tu j

aal jao. 41 Le
ka kuchoob te tuux kabal u jail
le k

aan

aabo, tu jeelsoob le bar-
coo ka ts

oop u ni te arenao, ka
p

aat ma tu p

eek; baale u paachil
le barcoo joop u xeexetpajal
tumen chichu jatskuba le ja tio.
42 Le soldadoob t

uuno tu cha-
tukloob u k

imskoob le m

aaxoob
kalaanoobo utiaal ma u pul-
kubaob b

aab ka p

uutskoob.
43 Baale u nojchil le soldadoo-
bo, tumen ma u k

aat kaach
ka k

imsaak Pabloe, tu yaalaj-

tiob ma u beetkoob le baax tu
chatukloobo. Tu yaale le m

aa-
xoob u yojloob b

aabo ka u pulu-
baob te k

aan

aab utiaal u y

aax
kuchloob luumo, 44 baale le
u maasiloobo ka u chaob u x

oo-
xotal cheob y

eetel ul

aak u nuu-
kuliloob le barcoo. Bey t

uun

uu-
chik u l

aaj salvartaaloob le ka
j

oosaaboob y

oo luumo.
28
Le ka p

aajchaj k-l

aaj j

oo-
kol y

oo luume, t-oj

eel-
te le isla tuux kuchoono
ku kaabatik Malta. 2 Le m

aa-
koob t

uun kajaanoob te islao1
Bx 28:21 Wa: m

aakoob yaanal taan ku
beetkoob.
263 Chiib tumen kaan. Ku kuchul Roma BAAXOOB 28:3-17
jach nojoch bix

uuchik u yees-
koobtoon u yutsiloob. Letiobe
jach maalob

uuchik u kamkoo-
noob: tu taboob k

aak tumen
t

aan kaach ch

aak y

eetel t

aan u
beetik keel. 3 Baale le ka tu
chaaj Pablo junch

aach chili-
boob y

eetel le ka tu ts

aaj te
k

aako, j

ook junt

uul chiibal
kaan tu yoolal u chokoil le k

aa-
ko, ka tu chiaj Pablo tu kab
y

eetel ti p

aat chuytali. 4 Le
m

aaxoob kajaanoob teelo le ka
tu yiloob chuyukbal le chiibal
kaan tu kabo, joop u yaalikoob
tu baatsiloob: Jach u jaajile le
m

aaka junt

uul j-k

imsaj w

inik,
y

eetel kex tu salvartuba te k

aa-
n

aabo, ma p

aajchaj u p

uutsul
ti le Justiciao,1 le oolal yaan u
k

imil. 5 Baale Pabloe tu t

i-
taj le chiibal kaan te k

aako,
tsoole ti letie mix baal

uuchi.
6 Le m

aakoobo t

aan kaach u
p

aatkoob ka chuupuk u kab wa
ka l

uubuk Pablo kimen. Baale
le ka x

aanchaj t

aan u p

aatajoob
y

eetel le ka tu yiloob mix baal
kaas ku y

uuchultie, kexpaj u
tuukuloobe ka joop u yaalikoo-
be Pabloe junt

uul dios.
7 Naats ti le k

uuchilo ti
yaan kaach u terrenoob Publio,
u jalaach m

aakil le islao; letie
tu beetaj uts u kamkoon bey
uulaboon tu yotoch ichil

oox-
p

eel kiinoobe. 8 Baale u taa-

ta Publioe chilikbal t

aan u mu-
yaj tumen t

aan u chokwil y

eetel
yaan disenter

a ti; Pablo t

uune
ook te tuux yano ka orarnaji,
tu ts

aaj u kab tu y

ookole ka tu
Bx 28:41 Gr.: D

ke. Ma xaane bey u yaa-

laal ti u diosail le justiciao, le diosa ku
sutik u jeel le kaas ku beetaalo; wa ma
xaan xane ch

een t

aan u taan ti tul

aakal
baax yaan yil y

eetel justicia.
tsakaj. 9 Ka tsook u y

uuchul
lela, le u maasil m

aakoob ko-
jaanoob yanoob te islao joop
xan u taaloob tu yiknal y

eetel
joop u tsaakaloob. 10 Tsoo-
le jach tu yeesoobtoon u yutsi-
loob tumen tu s

iobtoon yaab
baaloob, y

eetel le ka naakoon
ti junp

eel barcoe, tu ts

aajoob
k-bis yaab baaloob kun kaa-
b

eettaltoon.
11 Ka tsook u m

aan

ooxp

eel
mesoobe, naakoon ti junp

eel
u barcoil Alejandr

a tu m

aansaj
u kiiniloob keel te islao; tu ni
le barcoa tsaan kaach le ch

i-
kulala: U Paalal Zeus. 12 Ka
tsooke kuchoon tu kaajil Sira-
cusa, te t

uuno p

aatoon

ooxp

eel
kiini; 13 tsoole t-chajooltaj
k-bine ka kuchoon tu kaajil
Regio. Tul

aak kiino l

ik jun-
p

eel noojol iik, tu kaap

eel kiin
t

uune kuchoon tu kaajil Puteo-
li. 14 Teelo t-ilaj yaan sukuu-
noobi, y

eetel tu k

aat

ooltoob-
toon ka p

aatkoon siete kiinoob

tu yiknaloob; bey

uuchik u
k

aajal k-n

aatsal tu kaajil Ro-
mao. 15 Le ka n

aatsoone le
sukuunoobo tu yoj

eeltoob t

aan
k-taal, ka t

uun j

ook u chaob
k-beel tak tu K

iwikil Apio bey

xan tak te k

uuchil ku kaaba-
tik

Ooxp

eel Najil Uulabo. Le ka

tu yilaj le sukuunoobo, Pabloe
tu ts

aaj gracias ti Diose ka l

ik
u y

ool. 16 Le ka t

uun ookoon
Romae, chaab u p

aatal Pablo ti
junp

eel naj ch

een y

eetel le sol-
dado kan

aantiko.
17 Ka m

aan

ooxp

eel kiinoo-
be Pabloe tu t

uuxtaj tanbil u
jalaach m

aakiloob le jud

oobo.
Le ka tu muchubaobe, Pabloe
tu yaalajtiob: Xiibeex, sukuu-
neex, kex ma in beetmaj mix
BAAXOOB 28:18-31 Kaaytajnaj kaap

eel jaab Roma 264

baal ku bin tu contra k-kaajal,
mix tu contra le baax suukaan u
beetik k-

uuchben l

aaktsiloobo,
desde tu kaajil Jerusal

en kaa-
len utiaal ka kuubken tu kab
le romailoobo. 18 Le ka tsook
u k

aatkoob in chie taakchaj u

j

aalkabtikenoob, tumen ma
yanchaj baax oolal in k

imsaa-
li. 19 Baale tumen seguernaj
u yaalik le jud

oob ma in j

aal-
kabtaalo, yanchaj in waalik ka
taasaaken tu t

aan C

esar; ma
tumen wa yaan baax oolal in ta-
kik u pool in luumili. 20 Te-
ne tin sen k

aat

ooltaj ka taa-
saaken ta t

aaneex utiaal ka
taanaken ta w

eeteleex, tumen
tu yoolal baax ku p

aatik Israe-
le kaxaanen y

eetel le cadenaa.
21 Letiobe tu yaaloobti: Ma
kuchuktoon mix junp

eel car-
ta ti u luumil Judea ku taan
ta woolali, tsoole mix junt

uul
ti le sukuunoob taaljaanoob ti
Judea u yaal wa baax kaas ta
woolalo. 22 Baale k-tuklike
maalob ka k-uuy baax ka tuk-
lik, tumen u jaajile, k-ojel tu-
l

aakal tuux ku y

uuchul taan tu
contra le sectaa.
23 Ka t

uun tu chatukloob u
binoob junp

eel kiin tu yiknal;

ka binoob te tuux ku p

aat-
lo yaab xan ul

aak m

aakoob bi-
noob tu y

eeteloob. Pablo t

uune
desde jaatskab tak ka

aakab-
chaje tu tsolajtiob baax ku tuk-
lik, tu tsikbaltajtiob xan tubeel
u Reino Dios y

eetel tu yilaj u
yoksik tu tuukuloob ka u creer-
toob Jes

us; utiaal u beetik le-
la taanaj ti u Ley Mois

es bey
xan ti le baax tu ts

ibtaj le
profetaobo. 24 Yaan ti letio-
be k

aaj u creertikoob le baax ku
yaalik Pabloo, baale ul

aakoo-
be ma tu creertoobi. 25 Bey
t

uuno tumen ma junp

eelili
baax ku tuklikoobe, le t

aan u
binoobo Pabloe tu yaalaj lela:
Jach jaaj le baax aalaab ti
a

uuchben l

aaktsileex tumen le
kiliich muuk y

eetel u chi le
profeta Isa

as, 26 le ka tu yaa-
laj lela: Xeen tuux yaan le
kaaja ka a waalti: Yaan
a wuuyikeex, baale ma ken a
naateex; yaan xan a paakateex,
baale mix baal ken a wileex.
27 Tumen u puksiikal le m

aa-
kooba ma u k

aat u kam mix

baali, u xiknoobe ma u k

aat
u yuuboob mix baali, y

eetel le-
tiobe tsook u mutsik u yi-
choob; beyo mix bikin kun paa-
katoob y

eetel u yichoob, mix
kun chenxikinoob y

eetel u xik-
noob, utiaal ma u chaikoob
xan u kuchul tu puksiikaloob
le baax kin waaliktiobo utiaal
ka u kex u tuukuloob, ka in
tsakoob. 28 Le oolale oj

eel-
teexe le baax ku meyaj ti
Dios utiaal u salvaro, tsook u
t

uuxtaal ti t

aanxel luumiloob;
u kajn

aaliloobe jach jeel u yuu-
bikoobe. 291
30 Pablo t

uune p

aat kaa-
p

eel t

uulis jaaboob te naj
alquilartaano, teelo ku ka-
mik y

eetel utsil tul

aakal le m

aa-
xoob ku taaloob tu yiknalo,
31 tsoole y

eetel u jaajil u y

oole
ku tsikbaltiktiob kaach u Rei-
no Dios y

eetel ku kaansiktiob le
baaxoob yaan yil y

eetel Yuum-
tsil Jesucristoo; mix m

aak xan
aalti ma u beetik.
Bx 28:291 Le ts

iboob ich griego West-

cott y

eetel Hort bey xan ul

aak

uuchben
ts

iboob ku meyajoob utiaal u suutul le

KiliichTs

iboob ichGriegoo, maatechu

taaskoob le baax ku yaalik le versiculoa.
1
Teen Pablo u palitsil Je-
sucristo, tanaanen utiaal
in beetik in apostolil y

eetel
y

eeyaanen utiaal in kaaytik
u maalob p

eektsilil Dios, 2 le
maalob p

eektsila letie baax tu
yaalaj u beetik desde

uuchjeak
jeex ts

ibtaabik tumen u pro-

fetaob te Kiliich Ts

iboobo.
3 Le maalob p

eektsila yaan yil
y

eetel u Paal Dios, le m

aax taal
bey junt

uul w

inik tu chiibal
Davide; 4 baale y

eetel nojoch
p

aajtalil bey xan y

eetel kiliich
muuke eesaab leti u Paal Dios,

uuchik u l

isaal ichil le kime-

noobo lela k-Yuumtsil Jesu-
cristo, 5 tu yoolal m

aax t-ka-
maj u nojoch utsil Dios y

eetel
t

uuxtaaboon

aantaj bey aposto-
lil te t

aanxel luumiloobo,
utiaal ka u yuuboob taan le
m

aaxoob yaan u fejoobo ;
6 ichil le kaajooba teex taa-
neex utiaal ka a beetabaex
palitsil ti Jesucristo. 7 Ti
tul

aakleex yaneex Roma, yaa-
biltaaneex tumen Dios y

eetel
y

eeyaaneex utiaal junp

eel
kiliich kuxtale, kin ts

ibtikteex
lela:
Ka yanakteex le nojoch utsil
y

eetel le jeetselil ku taal ti Dios
k-Taatao, bey xan le ku taal ti
Yuumtsil Jesucristoo.
8 Y

aax t

aanile, tu kaaba Je-
sucristoe, kin ts

aaik gra-
cias ti in Dios tu yoolal tu-
l

aakleex, tumen tul

aakal tuux
ku y

uuchul taan ti le fe yaan-
teexo. 9 Tumen Dios, le m

aax
kin meyajtik y

eetel u jaajil in
w

ool1 ikil in kaaytik le maalob
p

eektsil yaan yil y

eetel u Paalo,
leti jaajk

uuntik bix in chachiit-
keex mantats ichil in oracio-
noob 10 tuux kin k

aat

ooltik,
wa ka p

aajchajak y

eetel wa bey
u k

aat Dioso, ka xiiken ta wik-

naleex. 11 Tumen jach taak in
wilkeex utiaal ka in ts

aateex
junp

eel siibal ku taal ti Dios,

utiaal beyo ka muukaanchajak
a w

ooleex; 12 in k

aat in waa-
le utiaal k-paklan l

isik k-

oo-
leex yoolal le fe yaantooneexo,
utiaal beyo ka muukaanchajak
a fejeex bey xan le fe yaanteno.
13 Baale sukuuneex, in k

aat
ka a woj

eelteexe yaab u t

ee-
nel tin chatuklaj in bin ta wik-
naleex baale tak beoraa ma
chaabakteni utiaal ka yanak
u yich in meyaj ichileex, jeex
tsook u y

uuchul ti ul

aak luu-
miloobo. 14 Tene in paxmaj
le griegoobo bey xan le m

aa-
xoob ma griegoobo, le yaan u
naatoobo bey xan le minaan
u naatoobo. 15 Le oolale te-
ne jach taak xan in tsikbaltik-
teex le maalob p

eektsil te tu
kaajil Romao. 16 Tumen tene
ma tin sulaktal yoolal le maa-
lob p

eektsilo; u jaajile lela le-
tie baax ch

ikbesik le p

aajtalil
yaan ti Dios utiaal u salvartik le
m

aaxoob yaan u fejoobo, y

aax
t

aanile le jud

oobo tsoole le
griegoobo; 17 tumen u justi-
cia Diose ku ch

ikpajal y

eetel le
Ro 1:91 Lit.: y

eetel in n

euma. Ilaak
Tip. 7B.
TI
ROMAILOOB
265
ROMAILOOB 1:18-30 U modos Dios. U kaakas kuxtal m

aak 266
maalob p

eektsil yoolal le fe yaan
ti m

aako, tsoole lela ku muu-
kaank

uuntik u fe m

aak, jeex
ts

ibtaanila: Baale le m

aax toj
u kuxtalo... tu yoolal u feje yaan
u seguer u kuxtal.
18 Tumen u pujaanil Diose
desde te kaan ku ch

ikbesaal tu
contra tul

aakal le m

aaxoob ku
beetkoob baaloob kaastak y

ee-
tel maatech u chaikoob

ootsili-
lo, m

aaxoob yoolal u kasaani-
loobe ma tu chaikoob u kaj

ooltaal u jaajil, 19 tumen le

baaxoob ku p

aajtal u kaj

ooltaal
ti Dioso ch

ikaan u yilaal
ichil le m

aakooba, tumen Diose
tsook u yeesiktiob. 20 Tumen
le u jatsuts modos Dios ma tu
p

aajtal u yilaalo, ch

ikaan u yi-
laal desde ka beetaab y

ookol
kaab, tumen yoolal le baaxoob u
beetmo jeel u p

aajtal u tsaabal
cuentae, le p

aajtalil yaantio mi-
naan u xuul, tsoole le baaloo-
ba kuyeeskoob leti u jaajil Dios;
le oolal ma tu p

aajtal u yaalaal
wa ma jaajtakoobi; 21 tumen
le kasaan m

aakooba kex tu kaj

ooltoob Diose ma tu ts

aajoob
nojbeenil ti bey junt

uul Diose
mix tu ts

aajoob gracias tii,

baaxe tu beetubaob j-ma naa-
til, tsoole u kasaan puksiika-
loobe

eejocheenchaji. 22 Kex
ku yaalikoob kaach yaan u naa-
toobe, tu beetubaob j-ma naa-
til, 23 y

eetel le nojbeenil ku
tsaabal ti le Dios maatech u k

i-
milo, tu sutoob bey junp

eel u
yoochel w

inik ku kastale, u
yoochel ch

ichoob, baalcheob
kants

it u yookoob y

eetel u yoo-
chel baaloob ku j

iltikubaob.
24 Le beetke, jeex u ts

ibolt-
koob tu puksiikaloobo, Diose
tu kuboob ti baaloob

eekta-
koob utiaal ka u paklan pa-
toob ich sutsilil u w

inkliloob,
25 tak le m

aaxoob tu kexoob
le u jaajil ti Dios yoolal le
tuuso; lelooba tu nojbeenk

uun-
toob le baaloob beetaano y

ee-
tel tu adorartoob tu lugar u
adorartikoob le M

aax beet tu-
l

aakal le baaloobo, le M

aax xan
unaj u kiikitantaal mantatso.
Am

en. 26 Le oolale Diose tu
chaaj u binoob tu paach le baa-
loob sutsiltak ku ts

iboltkoob
yaan yil y

eetel le n

uupchitalo,
tumen u kooleliloobe tu kexoob
baax maalob u beetkoob y

ee-
tel u w

inkliloob y

eetel le baax
ma unajo; 27 tak le xiiboobo
xuul u n

uupchitaloob y

eetel le
kooleloobo ka joop u seten ts

i-
boltkoob u n

uupchitaloob y

ee-
tel u y

eet xiibiloob t

aan u beet-
koob baaloob sutsiltak, ka t

uun
tu kamoob tu ch

uukaanil le
baax ku n

aajaltikoob yoolal le
baaloob kaastak ku beetkoobo.
28 Tumen ma tu y

ootoob u
ch

uukaan kaj

ooltoob Diose, le-
tie tu x

uumpattoob ti u kaa-
kas tuukuloob, utiaal ka u bee-
toob le baaloob ma unaj
u beetaalo; 29 letiobe chuu-
poob kaach y

eetel baaloob
ma tojtaki, loobil, tsuutil y

ee-
tel kasaanil; ku sen ts

i-
boltkoob xan baax ma u tiaa-
loobi , j-k

imsaj m

aakoob,
j-baateel m

aakoob, j-tuusoob,
m

aakoob jach kaas u puuju-
loob, ku x-mukul taanoob,
30 ku taanoob kaas tu con-
tra ul

aak m

aakoob, u pekmoob
Dios, minaan u sutaloob, kaa-
nal u yichoob, ku taaskubaob
nojbaalil, ku patjooltikoob baa-
loob ku beetkoob loob, maatech
u yuubikoob u taan u taataob,
267 Juzgar. Ley tu puksiikaloob ROMAILOOB 1:312:15
31 minaan u naatoob, ma tu
beetkoob baax tsook u yaali-
koob, ma u yaabiltmoob u y

eet
m

aakiloobi y

eetel maatech u
chaikoob

ootsilil ti mix m

aak.
32 Kex u yojloob maalob baax u
yaalmaj Dios le ka tu yaalaj
kaab

eet u k

imsaal le m

aaxoob
beetik le baalooba, letiobe ma
tu xuulul u beetkoob, tsoole
ma xan tu yaalikoob mix baal ti
le m

aaxoob beetik le baalooba.
2
Le oolale, wa teech t

aan a
juzgare, kex jeel m

aaxeche,
ma tu p

aajtal a waalik wa
minaan a siipil, tumen le ken
a juzgart ul

aak m

aake t

aan a
condenartikaba tumen kex t

aan
a juzgare, t

aan xan a bee-
tik le baaxoob ka juzgartiko.
2 K-ojle le m

aaxoob beetik le
baalooba ku juzgartaaloob
tumen Dios jeex unaje.
3 Baale m

aak, teech le ka juz-
gartik le m

aakoob beetik le baa-
looba, ku tsookole ka beetik
xan le baaxoob ka juzgartiko,
ka tuklik wa jeel u p

aajtal a
p

uutsul ti u juicio Diose?
4 Ka pektik wa xan u ayika-
liloob u yutsil Dios, u ch

uu-
kaan

oolal y

eetel u chowak

oo-
lal, tumen ma a wojel wa yoolal u
yutsil Diose t

aan u yilik u nuuk-
tikech utiaal ka a kex a tuukul?
5 Baale tumen chich a puksii-
kal y

eetel ma a k

aat a kex a
tuukule, t

aan a maas n

aajma-
tik ka taalak u kuuxilil Dios ta
w

ookol. Le kuuxila yaan u yee-
saal tumen Dios ken kuchuk u
kiinil u juzgar jeex unaje. 6 Te
kiin jeelo letie yaan u bootik
ti cada junt

uul le baax u beet-
mo: 7 kuxtal minaan u xuul
utiaal le m

aaxoob ku ch

uuk-
pajal u y

ool u beetoob baax
maalobo, le m

aaxoob ku kaxti-
koob nojbeenil, tsiikil y

eetel jun-
p

eel w

inklil maatech u kastalo.

8 Baale le j-baateel m

aakoob
maatech u yuubikoob le u jaa-
jil ku taal ti Dios, baaxe ku
beetkoob baax ma toje, yaan u
taal u kuuxil y

eetel u pujaanil
Dios tu y

ookoloob; 9 yaan xan
u taal yaayaj

oolal y

eetel mu-
yajil y

ookol tul

aakal m

aax1 bee-
tik baax kaas, y

aax t

aanile y

oo-
kol le jud

oo, tsoole y

ookol le
griegoo; 10 baale ti tul

aakal
m

aax ku beetik baax maalobe
yaan u tsaabal nojbeenil, tsii-
kil y

eetel jeetselil, y

aax t

aanile
ti le jud

oo, tsoole ti le griegoo.

11 Tumen Diose mix m

aak je-
laan u paktik.
12 Tul

aakal le m

aaxoob mi-
naanoob y

aanal ley ka keban-
chajoobo yaan xan u k

imloob
x-ma leyil, baale tul

aakal le
m

aaxoob kebanchajoob y

aanal
le leyo, yaan xan u juzgartaaloob
tu yoolal le leyo. 13 Tumen le
m

aaxoob ch

een ku yuubikoob le
leyo ma letie m

aaxoob toj ya-
niloob tu t

aan Dioso, baaxe le
m

aaxoob ku tsookbeskoob le le-
yo letie m

aaxoob kun aalbil
toj u kuxtaloobo. 14 Baale le
j-t

aanxel luumiloob minaan le
ley tiobo, ku beetkoob mantats
le baax ku yaalik le ley kex
ma u yojloobo; lela ku yeesike
le leyo ti yaan ichil u tuukuloo-
be. 15 Le m

aakooba ku yees-
koob xan ts

ibtaan u tuukulil
le ley tu puksiikaloobo, tsoo-
le u concienciaobe ku jaajk

uun-
tik baax ku beetkoob, y

eetel ichil
u tuukuloobe t

aan u taakal u
pooloob wa t

aan u yaalaal mix
Ro 2:91 Lit.: u alma tul

aakal m

aak.
ROMAILOOB 2:163:3 Beet le ka kaansko. S

uutkuptaj 268
baal kaas u beetmoob. 16 Le-
la yaan u y

uuchul te kiin ken
tsaabak le p

aajtalil ti Cristo Je-
s

us tumen Dios utiaal u juzgar-
tik le baaxoob u beetmaj le m

aa-
koob taakumbailo, lela yaan u
beetik yoolal le maalob p

eektsil
kin kaaytiko.
17 Baale wa ch

een ka waali-
kaba jud

oil y

eetel ka weesik bey
ti yanech y

aanal ley, ka weesik
bey jach maalob a biskaba y

eetel
Dios, 18 kaweesik awojel baax
u k

aat Dios ka beetaak y

eetel ka
kamik le baaloob jach kaa-
naantako, tumen tsikbaltbil

uu-
chik u kaansaaltech le baax ku
yaalik le Leyo, 19 wa beetaan
xan a creertik teech nuuk-
tik le m

aakoob ch

oopoobo y

ee-
tel beyech junp

eel s

aasil utiaal
le m

aaxoob ti yanoob ich

eejo-
cheenilo, 20 wa ka tojk

intik u
kuxtal le m

aaxoob ma maalob u
tuukuloob, ka kaansik le m

aa-
xoob beyoob mejen paalalo, y

ee-
tel ch

een jujunp

eel baaloob a
wojel ti le baaloob jaajtak y

eetel
kaanaantak ku taasik le Leyo...
21 bey t

uuno, teech ka kaansik
ul

aakoobe, ma ta kaanskaba
teech? Teech ka kaaytik: Ma a
wookol, ka wookol? 22 Teech
ka waalik: Ma a l

uubul ti adul-
terio,1 ka l

uubul ti adulterio?
Teech ka waalik a pekmaj le
beetbil diosoobo, ka woklik le
temploobo? 23 Teech ka taas-
kaba jach a kaj

ool le leyo, ka
mixbaalk

uuntik Dios ikil a bee-
tik baaxoob ku bin tu contra
le Leyo? 24 Tumen jeex ts

ib-
taanilo: Ta woolaleexe le
Ro 2:221 Lela leti ken n

uupkeban-
chajak junt

uul xiib wa junt

uul koolel
tsokaan u beel.
j-t

aanxel luumiloobo t

aan u
pochkoob u kaaba Dios.
25 U jaajile, le s

uutkuptajilo1
ku taasik utsil ch

een wa ka bee-
tik baax ku yaalik le leyo, baa-
le wa ka beetik baaloob ku
bin tu contra le leyo, le s

uut-
kuptajil yaantecho mix baal u
biilal. 26 Le oolale, junt

uul
m

aak ma s

uutkuptaane wa ku
tsookbesik le maalob tsolnuu-
koob ku taasik le Leyo, m

aa-
sa kex ma s

uutkuptaane yaan
u yilaal bey junt

uul m

aak s

uut-
kuptaane? 27 Baale le m

aax
ma s

uutkuptaan tu chichnile,
ken u tsookbes le baax ku
yaalik le Leyo yaan u juzgar-
tikech, tumen kex s

uutkuptaa-
nech y

eetel ti yanech y

aanal le
ley ts

ibtaano, teche ka beetik

baaloob ku bin tu contra le leyo.
28 Tumen junt

uul m

aake, ma
jud

o ch

een yoolal le bix u yilaa-
lo, y

eetel le s

uutkuptajilo ma tu
w

inklil beetaani. 29 Baaxe, le

baax yaan tu puksiikal junt

uul
m

aake leti eesik jach tu jaajil ju-
d

o, y

eetel le s

uutkuptajilo letie
beetaan tu tsu u puksiikal yoo-
lal le kiliich muuko, ma yoolal
le ley ts

ibtbil beetaanilo. Tsoo-

le le kiikitaan ku tsaabaltio ti
Dios u taal, ma ti le m

aakoobo.
3
Baax beetik u yilaal maas
maalob m

aakil junt

uul ju-
d

o? Wa baax utsil ku taa-

sik le s

uutkuptajilo?1 2 U jaa-
jile jachyaab. Y

aaxe tumen ti le
jud

oob kub

eentaab le u kiliich
taanoob Dioso. 3 Baax t

uun
jeel u p

aajtal u yaalaal yoo-
lal jujunt

uul ti letiob ma tu
yeesoob feje? Tumen minaan u
Ro 2:251 Ilaak Tip. 16. 3:11 Ilaak
Tip. 16.
269 Jaaj baax ku yaalik Dios. Kebanoon ROMAILOOB 3:4-23
fejoobe, yaan wa u beetkoob u
p

aatal ch

een kunel u ch

uukaan

oolal Dios? 4 Ma! Mix bikin

ka

uuchuk lelo! Baaxe mantats
ka ilaak jach jaaj baax ku yaa-
lik Dios, kex ka ilaak tuusna-
jaan tul

aakal m

aak, jeex ts

ib-
taanila: Utiaal ka ilaak tojech
yoolal baax ka waalik y

eetel ka
xiiktech maalobil ken joopok
a juzgartaal. 5 Baale wa letie
baaloob ma maalobtak k-bee-
tik ku meyaj utiaal u ch

ikbesaal
toj baax ku beetik Dioso, baax
t

uun ken k-aale? M

aasa Diose
maatech u beetik baax ma maa-
lob ken u yees u pujaanil? (T

aan
in taan jeex u taan le w

inikoo-
bo.) 6 Ma! Mix bikin ka

uu-
chuk lelo! Wa mae, bix t

uun
kun juzgartbil le y

ookol kaab
tumen Dioso?
7 Baale wa ikil in tuus ku
maas ch

ikpajal jaaj baax ku

yaalik Dios utiaal u nojbeeni-
le, baaxten t

uun l

aayli t

aan in
juzgartaal bey junt

uul j-keban
m

aake? 8 Wa beyo, baaxten
t

uun ma k-aalik lela: Kooneex
beetik baaloob kaastak utiaal
ka yanak baaloob maalobtak?
Lela letie baaloob ma jaajtak ku
yaalik jujunt

uul m

aakoob t

aan
bin k-aaliko. Le juicio kun taal
tu y

ookoloobo jach letie unaj u
tsaabaltiobo.
9 Baax t

uun ken k-aale?
Maas wa maalob yaniloon ti le-
tiob? Junpuli ma beyo! Tumen
tu k

aajbale tsook k-eesike
le jud

oob bey xan le griegoo-

bo j-keban m

aakoob; 10 jeex
ts

ibtaanila: Minaan m

aax toj
u kuxtal, jach mix junt

uul;
11 mix m

aak yaan naatil ti, mix
tak ch

een junp

it, mix m

aak
xan kaxtik Dios. 12 Tul

aakal
tsook u k

eechloob, tul

aakal
tsook u p

aatloob mix baal u bii-

laloob; mix m

aak beetik baax
uts, jach mix junt

uul. 13 U
kaaloobe bey junp

eel muknal
jeekabe, tsook u tuusoob
y

eetel u yaakoob. Tu paachil
u b

ooxel u chiobe yaan u vene-
no chiibal kaanoobi. 14 U
chiobe chuup y

eetel loolob taan
bey xan y

eetel k

aakaj taan.
15 U yookoobe jach chich u
y

aalkaboob utiaal u bin u we-
koob kiik. 16 Kask

uunajil
y

eetel yaayaj

oolal yaan tu bee-
loob, 17 y

eetel ma u kaj

ool-
toob u bejil jeetselili. 18 Le-
tiobe ma u chaamoob saajkilil
ti Diosi.
19 Ch

een baale k-ojle tul

aa-
kal le baaxoob ts

ibtaan te Le-
yo, tsaan utiaal tul

aakal le m

aa-
xoob yanoob y

aanal le Leyo,
utiaal ka u mak u chi tul

aakal
m

aak, beyo tul

aakal m

aak kun
ch

ikpajal yaan u siipil tu t

aan
Dios. 20 Bey t

uuno, mix m

aak
jeel u p

aajtal u yaalaal toj u
kuxtal tu t

aan Dios ch

een tumen
ku tsookbesik le baax ku yaalik
le leyo, tumen le leyo ku beetik
u ch

uukaan kaj

ooltaal le keba-
no.
21 Baale beoraa ma ch

een
yoolal le ley tsook u ch

ikbe-
saal u justicia Dios jeex u
jaajk

uuntaal tumen le Ley y

ee-
tel tumen u ts

ib le pro-
fetaobo; 22 jach beyo, u justi-
cia Diose tsook u ch

ikbesaal
yoolal le fe ku tsaabal ti Jesu-
cristoo, utiaal u y

aantaal tul

aa-
kal le m

aaxoob yaan u fejoobo.
Tumen Diose mix m

aak je-
laan u paktik. 23 Tul

aakloob
kebanchajaanoob y

eetel ma tu
p

aajtal u yeeskoob u nojbeenil
ROMAILOOB 3:244:10 Toj kuxtal. U fe Abrah

an 270
Dios; 24 baale Diose tsook u
ts

aaik junp

eel siibal ti le m

aa-
xoob yaan u fejoobo, tumen
yoolal u nojoch utsile tsook u
yaalik toj u kuxtaloob; lela tu
beetaj

uuchik u j

aalkabtaaloob
ti le keban yoolal le bool tu
beetaj Cristo Jesuso. 25 Dio-
se tu kubaj bey junt

uul k

ims-
bil baalche utiaal ka u kaa bi-
suba m

aak tu y

eetel yoolal le fe
ku ts

aaikoob ti le u kiikel Cris-

too. Lela Diose tu beetaj utiaal
u yeesik u justicia, tumen le-
tie ch

uukpaj u y

ool u perdonart
le kebanoob beetaab

uuchjea-
kil tumen le m

aakoobo; 26 tu
beetaj xan utiaal u yeesik u jus-
ticia te kiinooba, beyo letie
yaan u ch

ikpajal maalob baax

ku beetik, tak ken u yaal toj u
kuxtal le m

aax ku ts

aaik u fe ti
Jesuso.
27 Wa beyo, tuux t

uun u taal
u maas maalobil junt

uul m

aak ti
ul

aak? Lelo tsook u p

aatal mi-
naan. Yoolal baax leyil? Yoo-
lal wa u leyil baaxoob ku bee-
tik m

aak? Ma, ma beyi, baaxe
yoolal u leyil le fejo. 28 Tumen
k-tuklike junt

uul m

aake ku
yaalaal toj u kuxtal tu t

aan Dios
yoolal le fejo, ma ch

een ikil u
beetik le baax ku yaalik le leyo.
29 Diose ch

een wa u Dios le ju-
d

oobo? Ma wa u Dios xan le

j-t

aanxel luumiloobo? Jach be-
yo, l

aayli u Dios le j-t

aanxel luu-
miloobo. 30 U jaajile ch

een
junt

uulili Dios yaan, lela letie
m

aax aalik toj u kuxtal tul

aa-
kal le m

aaxoob yaan u fejoo-
bo, kex s

uutkuptaanoob wa ma.
31 Le oolale, k-lusik wa le ley
yoolal k-fejo? Ma! Mix bikin ka

uuchuk lelo! Baaxe k-eesik yaan

ley.
4
Wa beyo, baax t

uun ken
k-aal tu yoolal Abrah

an, le
k-

uuchben taatao? 2 Koox aa-
like, wa ka aalaak toj u kuxtal
Abrah

an tu yoolal le baaxoob
tu beeto, yaan baax oolal kaach
u nojbaalk

uuntkuba; baale ma
tu t

aan Diosi. 3 Ch

een baale,
baax ku yaalik le Kiliich Ts

i-
bo? Abrahane tu ts

aaj u fe ti
J

eeobae1 ka ilaab bey junt

uul
m

aak toj u kuxtale. 4 Baale
le bool ku tsaabal ti le m

aax
ku meyajo maatech u yilaal
bey junp

eel nojoch utsile, baa-

xe bey junp

eel baax paxaantie.

5 Ch

een baale le m

aax ma tu
kubik u y

ool ti le baaxoob ku
beetik ch

een letio, baaxe ku
ts

aaik u fe ti Dios, le m

aax aalik
toj le j-keban m

aako, ku yilaal
toj u kuxtal yoolal u fe. 6 Le
ka taanaj xan David ti le kii-
mak

oolal ku yantal ti le m

aax
ku yaalaal tumen Dios toj u
kuxtal kex ma t

aanu kuxtal jach
jeex u yaalik le leyo, tu yaalaj:
7 Kiimak u y

ool le m

aaxoob
tsook u perdonartaal le baaloob
tu beetoob tu contra le ley y

eetel
tsook u tuubsaal u kebanoobo;
8 kiimak u y

ool le m

aax junpuli
ma kun chaabil en cuenta u ke-
banoob tumen J

eeobao.
9 M

aaxoob t

uun le kun kii-
maktal u y

ooloobo? Ch

een wa
le m

aaxoob s

uutkuptaanoobo,1
wa tak le m

aaxoob ma s

uutkup-
taanoobo? Tumen toone k-aa-
lik: Abrahane yoolal u feje aa-
laab toj u kuxtal. 10 Baax
kiin t

uun ka aalaab tumen Dios
toj u kuxtal? Le tsook u s

uut-
kuptaalo wa le ma s

uut-
kuptaako? Le ma s

uutkuptaa-
Ro 4:31 Ilaak Tip. 2. 91 Ilaak Tip. 16.
271 U chiibal Abrah

an. U toj kuxtal ROMAILOOB 4:115:2
ko. 11 Ka tsooke Abrahane tu
kamaj le s

uutkuptajil bey jun-
p

eel ch

ikulal utiaal u yeesaal toj

u kuxtal yoolal le fe tu yeesaj
le ma s

uutkuptaako, utiaal be-
yo ka u beetuba taatatsil ti tu-
l

aakal le m

aaxoob ku yantal u fe-
joob kex ma s

uutkuptaanoobo,
utiaal xan ka aalaak toj u kuxta-
loob, 12 y

eetel ka u beetuba
taatatsil ti le chiibal s

uutkup-
taano, baale ma ch

een ti le
m

aaxoob ku s

uutkuptikubao-
bo, baaxe tak ti le m

aaxoob
t

aanu beetkoob jach jeex tu bee-
taj k-taata Abrah

an yoolal le fe
yanchajti t

aanil ti u s

uutkup-
taalo.
13 Tumen ma yoolal ley aa-
laab u tsaabal junp

eel t

uumben
y

ookol kaab ti Abrah

an wa ti u
chiibali, baaxe tumen ilaab toj
u kuxtal tu yoolal le fe tu yeesa-
jo. 14 Tumenwa ch

een le m

aa-
xoob tsookbesik le ley kun ka-
mik le herenciao, le fejo tsook
u p

aatal mix baal u biilal, y

eetel
ma kun tsaabil le baax aalaab
u tsaabaltiobo. 15 U jaajile, le
Leyo ku taasik u kuuxilil Dios,
baale tuux minaan leye minaan
xan kebani.
16 Le oolale, lela

uuch tu
yoolal le fejo, utiaal ka eesaak
u nojoch utsil Dios y

eetel utiaal
ka tsaabak ti tul

aakal u chii-
bal Abrah

an le baax u yaalmaj
Dioso, ma ch

een ti le m

aaxoob
ku tsookbeskoob le Leyo, baa-
xe tak ti le m

aaxoob yaan u
fejoob jeex le yanchaj ti Abra-
h

an, le k-taataexo. 17 (Lela
bey jeex ts

ibtaanila: Tsook in
y

eeyikech utiaal a beetaba taa-
tatsil ti yaab luumiloob.) Le-
la

uuch tu t

aan Dios, le m

aax
ti tu ts

aaj u fejo, le m

aax xan
ku kaa kuxk

intik le kimenoo-
bo y

eetel ku taan ti le baaloob
minaanoobo bey jach yanoobe.
18 Kex minaan baax oolal u
p

aataal u y

uuchle, letie tu
ts

aaj u fe yaan u beetkuba taa-

tatsil ti yaab luumiloob y

eetel
tu creertaj le baax aalaabtia:
Bey kun kuchul yaabtal a
chiibala. 19 Y

eetel kex ma tu
bineltaj fe tie tuukulnaj ti
u w

inklil tsook u xuupul u

muuk, tumen tsook

ooli cien
jaaboob ti; tsoole Sarae tsook
xan u p

aatal ma tu p

aajtal u
yantal u paalal. 20 Baale tu
yoolal le baax aalaab u tsaabal-
ti tumen Dioso, Abrahane ma
kaap

eelchaj u tuukuli, baaxe

tu creertaj baax aalaabti y

ee-
tel muukaanchaj u y

ool tu yoo-
lal u fe, t

aan u ts

aaik nojbeenil
ti Dios, 21 y

eetel jach u yoj-
le Diose jeel xan u p

aajtal u
b

eeykuntik le baax tu yaalajtio.
22 Le oolal ilaab bey junt

uul
m

aak toj u kuxtale.
23 Le

uuchik u yaalaal ilaab
bey junt

uul m

aak toj u kuxta-
le ts

ibtaabi, baale ma ch

een
tu yoolal letii, 24 baaxe tak
t-oolal, m

aaxoon aalaan yaan
k-ilaal bey m

aakoob toj u kuxta-
loobe, tumen k-creertik le m

aax
l

is k-Yuumtsil Jes

us ichil le ki-
menoobo. 25 Letie kuub tu
yoolal k-kebanoob y

eetel l

isaab
utiaal ka b

eeyak u yaalaal de ke
toj k-kuxtal.
5
Beora tsook u yaalaal toj
k-kuxtal tu yoolal k-feje, ya-
naktoon jeetselil mantats y

ee-
tel Dios tu yoolal k-Yuumtsil Je-
sucristo, 2 tu yoolal xan letie,
k-feje ku ts

aaiktoon u p

aajta-
lil k-natsikba tu yiknal Dios
utiaal k-kamik u nojoch utsil,
ROMAILOOB 5:3-17 Dios y

aax yaabiltoon. U siibal Dios 272
lela letie yaantoon beoraa;
kiimakchajak xan k-

ool yoolal
le nojbeenil ken u ts

aatoon
Dioso. 3 Ma ch

een lelo, baa-
xe kiimakchajak xan k-

ool ken
k-m

aans muyajiloob, tumen
k-ojle le muyajiloobo ku bee-
tik u yantaltoon ch

uukaan

oolal;
4 le ch

uukaan

oolalo ku beetik
k-kaamal tumen Dios; le k-kaa-
mal tumen Dioso ku beetik u
yantaltoon esperanza, 5 y

eetel
le esperanzao ma tu patkoon ich
sutsilil; tumen yoolal le kiliich
muuk1 tsook u tsaabaltoono,
Diose tsook u chupik k-puksii-
kal y

eetel u yaabilaj.
6 Tumen u jaajile, kex j-ke-
ban m

aakoon1 kaache, Cristoe
k

im tu yoolal le kasaan m

aa-
koob le ka tu chukaj u kiinilo.
7 Tumen u suukile mix m

aak
ku ts

aaik u kuxtal yoolal

junt

uul m

aak toj u kuxtal; baa-
le yoolal le m

aak utso, ma
xaane yaan m

aax jeel u y

oo-
tik u ts

aa u kuxtal tu yoolale.
8 Diose tu yeesajtoon u yaabi-
laj, tumen kex j-keban m

aa-
koon kaache, Cristoe k

im t-oo-
lal. 9 Baale tumen tsook u
yaalaal toj k-kuxtal yoolal u kii-
kele, maas yaan k-salvartaal ti
u pujaanil Dios tu yoolal Cristo.
10 Tumen wa kex u enemigoon
Dios kaach b

eeychaj k-kaa bi-
sikba tu y

eetel

uuchik u k

imil u
Paalo, beora t

uunt

aan k-bisikba
tu y

eetela, maas jeel u salvarti-
koon tu yoolal u kuxtal u Paalo.
11 Baale ma ch

een lelo, baaxe
kiimak k-

ool ikil k-bisikba y

ee-
tel Dios tu yoolal k-Yuumtsil Je-
sucristo, tumen tu yoolale tsook
Ro 5:51 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16. 61 Lit.: minaan k-muuk.
k-kamik u p

aajtalil k-kaa bisik-
ba y

eetel Dios.
12 Le oolale, jeel bix tu yoolal
ch

een junt

uul m

aak ook le ke-
ban way y

ookol kaab, y

eetel tu
yoolal le keban ook le k

imilo,
bey xan

uuchik u m

aan le k

i-
mil ti tul

aakal m

aako tumen tu-
l

aakloob kaach tsook u ke-
bantaloob... 13 Tumen t

aanil
ti u tsaabal le Leyo, yaan kaach
keban te y

ookol kaaba, baale
wa minaan leye mix m

aak ku
yaalaal wa yaan u keban.
14 Ch

een baale le k

imilo k

aaj
u reinar desde tu kiiniloob Ad

an
ka tsook tu kiiniloob Mois

es;
reinarnaj tak tu y

ookol le m

aa-
xoob ma kebanchajoob jeex

uu-
chik u kebantal Adano, le m

aax
ch

ikaan ti le m

aax aalaan kun
taalo.
15 Baale le baax

uuch y

ee-
tel u keban Adano ma letie
baax

uuch y

eetel u siibal Dio-
so. Tumen tu yoolal u keban le
ch

een junt

uul m

aaka yaab m

aa-
koob k

imoob, baale yoolal u no-

joch utsil Dios y

eetel yoolal u
siibale jach yaab utsil tu taasaj
ti yaabkach m

aakoob; le siibala
tsaab junm

uuch y

eetel u nojoch
utsil Dios tu yoolal le junt

uulili
m

aako, Jesucristo. 16 Le baax
xan

uuch le ka kebanchaj le
ch

een junt

uul m

aako ma letie
baax

uuch y

eetel le siibal tu
ts

aaj Dioso. Tumen tu yoolal u

keban junt

uul m

aake aalaab
j-keban tul

aakal m

aak, baale
ka tsook u kebanchajal yaab-
kach m

aakoobe Diose tu ts

aaj
junp

eel siibal utiaal u yaalaal

toj u kuxtaloob. 17 Tumen wa
ch

een yoolal u keban junt

uul
m

aak reinarnaj le k

imilo, le
m

aaxoob ken u kamoob le utsi-
273 Okja ti Cristo. Ku lusik keban ROMAILOOB 5:186:14
loob ken u taas u nojoch utsil
Dios y

eetel le siibal tu ts

aaj
utiaal ka aalaak toj u kuxtal
m

aako, maas yaan u kuxtaloob
y

eetel u reinaroob tu yoolal Je-
sucristo, le junt

uulili m

aako.
18 Wa ch

een yoolal u keban
junt

uul m

aak aalaab yaan u ke-
ban tul

aakal m

aake, bey t

uun
xano ch

een yoolal junp

eel baax
toj beetaabe yaan u yaalaal
toj u kuxtal tul

aakal m

aak y

eetel
ku n

aajmatkoob ka kuxlakoob.
19 Tumen jeex yaab m

aakoob
aalaab yaan u kebanoob tu yoo-
lal u x-ma uuyajtaanil le junt

uul
m

aake, yaab m

aakoob xan kun
aalbil toj u kuxtaloob

uuchik u
yuubik taan le junt

uulili m

aa-
ko. 20 Le Ley t

uuno kuch
antal utiaal ka maas ch

ikpajak
le kebano. Baale le tuux maas
yaabchaj le kebano maas yaab-
chaj xan u nojoch utsil Dios.
21 Baaxten? Tumen jeex

uu-
chik u reinar le keban y

eetel le
k

imilo, bey xan kun reinar u no-

joch utsil Dios yoolal u justicia,
utiaal ka yanak kuxtal minaan u
xuul tu yoolal k-Yuumtsil Jesu-
cristo.
6
Le oolale, baax t

uun ken
k-aale? Yaan wa u seguer
k-kebantal utiaal ka yaabcha-
jak u nojoch utsil Dios? 2 Ma!
Mix bikin ka

uuchuk lelo!
Tumen wa tsook k-k

imil ti le
baaloob yaan yil y

eetel le ke-
bano, bix jeel u p

aajtal u
seguer k-kuxtal ichil le keba-
no? 3 Ma wa a wojleexe tu-
l

aakloon le tsook k-okjao nu-
paanoon ti Cristo Jes

us y

eetel
okjaanajoon utiaal ka k

imkoon
jeex

uuchik u k

imilo? 4 Le
oolale muukoon tu y

eetel le ka
okjaanajoon utiaal ka k

imkoon
jeex

uuchik u k

imilo, bey t

uuno
jeex

uuchik u l

isaal Cristo ichil

le kimenoob tu yoolal u no-
joch p

aajtalil le Taatao, toon xa-
ne ka yanaktoon junp

eel t

uum-
ben kuxtal. 5 Tumen wa yaan
k-k

imil jeex

uuchik u k

imi-
lo yaan xan k-kaa kuxk

intaal
jeex

uuchik u kaa kuxk

intaalo,
bey t

uuno yaan k-p

aatal nupaa-
noon ti leti; 6 tumen k-ojle le
bix kuxlikoon kaacho baaj te
che y

eetel Cristoo, utiaal beyo
k-keban w

inklile ma u yantal u
p

aajtalil t-

ookol y

eetel utiaal ma
u seguer u palitsiltkoon le keba-
no. 7 Tumen le m

aax tsook u
k

imilo tsook xan u j

aalkabtaal
ti u keban.
8 Tsoole wa tsook k-k

imil
pate y

eetel Cristoe, k-creertik
xan pate ken k-kuxtal tu y

eetel.
9 Tumen k-ojle, beora tsook u
l

isaal Cristo ichil le kimenoo-

bo ma tu kaa k

imil; le k

imi-
lo minaan p

aajtalil ti tu y

ookol.
10 Tumen letie ch

een junt

een
k

im utiaal u lusik le kebano,

baale beoraa kuxaan tu yoolal
Dios. 11 Bey t

uun xano, teexe
ts

aa ta tuukuleex tsook a k

im-
leex ti baaloob yaan yil y

eetel le
kebano, baale kuxaaneex utiaal
Dios tu yoolal Cristo Jes

us.
12 Le oolale, ma a chaikeex
u reinar le keban tu y

ookol le a
w

inklileex ku k

imilo, utiaal ma
a beetkeex le baax ku ts

iboltik
aw

inklileexo. 13 Ma xan u se-

guer a kubik a w

inklileex bey
nuukuloob utiaal u beetaal baa-
loob kaastake, baaxe kubabaex
ti Dios bey m

aakoob kimenoob
kaache baale tsook u kuxta-
loob; kubeex xan a w

inklileex
ti Dios bey nuukuloob utiaal
u beetaal baax toje. 14 Tumen
ROMAILOOB 6:157:4 U boolil le kebano k

imil 274
le kebano ma unaj u palitsilt-
keexi, tumen minaaneex y

aanal
ley, baaxe y

aanal u nojoch utsil
Dios.
15 Baax t

uun ken k-bee-
te? Yaan wa k-l

uubul ti ke-
ban tumen minaanoon y

aanal
ley, baaxe y

aanal u nojoch utsil
Dios? Ma! Mix bikin ka

uuchuk
lelo! 16 Ma wa a wojleexe, wa
ku seguer a kubkabaex bey pa-
litsil ti wa m

aax utiaal a beet-
keex baax u k

aate, palitsileex
ti leti tumen ka beetkeex baax
u k

aat? Wa teex t

aan a beetka-
baex u palitsil le kebano yaan a
k

imleex, baale wa t

aan a beet-
kabaex u palitsil Diose yaan u
yantalteex junp

eel toj kuxtal.

17 Baale gracias ti Diose, teexe
kex palitsileex kaach ti le keba-
no tsook a wuuyikeex y

eetel tu-
l

aakal a puksiikaleex u taan le
kaansajo; le kaansaj tu kubaj-
teex Dioso. 18 Jach beyo, le ka
tsook a j

aalkabtaaleex ti le ke-
bano kuch a beetabaex palitsil
ti le justiciao. 19 Tumen j-ke-
ban m

aakeexe,1 t

aan u meyaj-
ten le taanoob ku meyaj ti le
m

aakoob utiaal ka a naateex le
baax ken in waala: tumen jeex

uuchik a kubkeex a w

inklileex
bey palitsil ti le baaloob

eektak
utiaal a beetkeex baaloob kaas-
tako, beoraa bey xan ka a ku-
beex a w

inklileex bey palitsil ti

le justiciao utiaal ka a beeteex
baaloob kiliichtak. 20 Tumen
le u palitsileex kaach le kebano,
ma u palitsileex le justiciao.
21 Ti baaxoob t

uun tu bi-
seex le baaxoob ta beeteex te
kiinoob jeelo? Ti baaloob ku
Ro 6:191 Lit.: a w

inklileex minaan u
muuk.
beetik a chaikeex sutal bej-
lae. Tumen u beetaal le baa-
looba ku bisik m

aak ti k

i-
mil. 22 Baale beora tsook a
j

aalkabtaaleex ti le keban y

ee-
tel tsook a beetkabaex palitsil ti
Diose, t

aan a beetkeex baaloob
kiliichtak, y

eetel lela yaan u
biskeex ti kuxtal minaan u
xuul. 23 Tumen le bool ku
ts

aaik le kebano letie k

imilo,1
baale le siibal ku ts

aaik Dioso,
kuxtal minaan u xuul tu yoolal
k-Yuumtsil Cristo Jes

us.
7
Sukuuneex, ma wa a woj-
leexe m

aake palitsiltaan
tumen le Ley tul

aakal u kiini-
loob u kuxtalo? (T

aan in taan
y

eetel m

aaxoob u kaj

ooloob le
leyo.) 2 Tuukulneneex ti lela,
junt

uul koolel tsokaan u beele
ti yaan y

aanal u ley u y

icham
ichil tul

aakal le kiinoob kuxaan
u y

ichamo; baale wa ku k

imil u
y

ichame ku p

aatal minaan y

aa-
nal u ley u y

icham. 3 Le oola-
le, wa ku tsookol u beel y

eetel
yaanal xiib kex kuxaan u y

icha-
me, ku l

uubul ti adulterio.1 Baa-
le wa ku k

imil u y

ichame ku
p

aatal minaan y

aanal u ley u y

i-
cham, bey t

uuno wa ku tsookol
u beel y

eetel yaanale ma tu l

uu-
bul ti adulterio.
4 Le oolale in sukuuneex,
jeex yanil kaacho, teexe tso-
kaan a beeleex kaach y

eetel le
Leyo, baale lelo xuul

uuchik
u kubik u kuxtal1 Cristo. Le-
la

uuch utiaal ka yanakeex y

aa-
nal u p

aajtalil Cristo le m

aax kaa
kuxk

intaabo, utiaal beyo ka

Ro 6:231 Wa: u boolil le kebano k

imil.
7:31 Lela leti ken n

uupkebanchajak jun-
t

uul xiib wa junt

uul koolel tsokaan u
beel. 41 Lit.: w

inklil.
275 Talam u beetaal baax maalob ROMAILOOB 7:5-23
k-beeteex baax uts tu taan Dios.
5 Baale le palitsiloon kaach ti
k-keban w

inklilo, le kaakas
ts

ibolaloob ch

ikpajoob tu yoo-
lal le Leyo ku t

uulchintkoonoob
kaach k-beet baaloob kaastak
ku bisik m

aak ti k

imil. 6 Baa-
le beoraa tsook k-lusaal y

aa-
nal le Leyo, tumen le Leyo
minaan u p

aajtalil t-

ookol. Beo-
raa palitsiloon, baale ma tumen
t

aan u nuuktikoon le

uuchben
Ley ts

ibtaano, baaxe tumen le-

tie kiliich muuk nuuktikoono.
7 Baax t

uun ken k-aale?
Yaan wa k-aalik ma patal1 le
Leyo? Ma! Mix bikin ka

uuchuk
lelo! U jaajile, wa ma tu yoolal
le Leyo bejlaa kaach ma t

aan in
kaj

ooltik baax le kebano; tsoo-
le wa ma u yaalik kaach le Ley:
Ma unaj a ts

iboltik baax ma
a tiaali, bejlaa xan ma t

aan in
woj

eeltik wa kaas u ts

iboltik
m

aak baax ma u tiaali. 8 Baa-
le le kebano tumen tu chaaj u
muuk yoolal le baax ku yaalik
le leyo, tu beetaj u yantalten je-
jel

aas ts

ibolaloob ma maalob-
taki; tumen le minaan kaach
le leyo kimen kaach le keba-
no. 9 U jaajile tene kuxaanen
kaach te kiinoob minaan le le-
yo; baale le ka tsaab in kaj

oolt
le leyo, le kebano kuxlaji, baa-
le tene k

imen. 10 Le leyo ku
ts

aaik kuxtal ti m

aak, baale te-
ne tin wile ku bisik m

aak ti
k

imil. 11 Tumen le kebano tu

chaaj u muuk ti le leyo, ka tu
t

aabsen, y

eetel tu yoolal le le-
yo tu k

imsen. 12 Baale le Le-

yo kiliich, le baax aalaab xano
kiliich, toj y

eetel maalob.
13 Baale baax t

uun ken in
Ro 7:71 Lit.: keban.
waale? Letie wa in beetik baax
maalob beet in bin ti k

imilo?
Ma! Mix bikin ka

uuchuk lelo!
Baaxe letie keban beetko. Yoo-
lal baax maalobe le kebano tu
beetaj in bin ti k

imil utiaal ka
ch

ikpajak jach baax le kebano.

Le Ley xano ku yeesike le ke-
bano jach ku beetik u bin kaa-
sil ti m

aak. 14 Toone k-ojle le
Leyo ti Dios u taal;1 baale tene
ch

een junt

uul w

iniken konaa-
nen ti le kebano. 15 Tumen le
baax in k

aato ma letie baax kin

beetko, baaxe le baax in pek-
mo letie baax kin beetko. Te-
ne ma in wojel baaxten kin bee-
tik beyo. 16 Baale wa le baax
ma in k

aat in beet letie baax kin

beetko, kin ts

aaik cuentae jach

maalob le baax ku yaalik le Le-
yo. 17 Baale beoraa ma teen
beetik le baalooba, baaxe letie
keban yaan tin w

inklil beetko.
18 Tumen in wojle tin w

inkli-
le1 minaan mix baal maalobi;
tumen kex teen kin ts

ibol-
tik in beetik baax maalobe,
ma tu p

aajtal in beetik baax kin
ts

iboltik. 19 Tumen le baax

maalob kin ts

iboltiko ma tin
beetik, baale le baax kaas ma
tin ts

iboltiko letie kin beetko.

20 Bey t

uuno, wa le baax kin
beetik ma letie kin ts

iboltiko,
lelo ma teen beetki, baaxe letie
keban yaan tin w

inklil beetko.
21 Kin wilik t

uune tin w

ink-
lile ti yaan le ley jeela: le ken
in w

oot in beet baax maalo-
be, ku katkuba tin t

aan le baax
ma maalobo. 22 U jaajile jach
ku kiimaktal u y

ool in puksii-
kal yoolal u ley Dios, 23 baale
Ro 7:141 Lit.: espiritual. 181 Lit.: ba-
kel.
ROMAILOOB 7:248:13 Kiliich muuk ts

aaik kuxtal 276

kin ts

aaik cuentae tin w

inklile
yaan ul

aak ley ku baateel tu
contra le ley yaan tin tuukulo,
y

eetel ku bisken bey palitsil ti u
leyil le keban yaan tin w

inklilo.
24 Jach

ootsilen! M

aax kun
j

aalkabtiken ti le w

inklil t

aan
u bisken ti le k

imilo? 25 Gra-
cias ti Diose, yoolal k-Yuum-
tsil Jesucristoe letie yaan u j

aal-
kabtiken! Bey t

uuno, y

eetel in
tuukule palitsilen ti u ley Dios,
baale y

eetel in w

inklile palitsi-
len ti u leyil le kebano.
8
Le oolale le m

aaxoob jun-
m

uuch yaniloob y

eetel Cris-
to Jesuso, ma kun aalbil wa unaj
u k

imloob. 2 Tumen le ki-

liich muuk ku ts

aaik kuxtal
junm

uuch y

eetel Cristo Jesuso,

tsook u j

aalkabtikech ti u Le-
yil le kebano bey xan ti le k

i-
milo. 3 Baale le baax ma p

aaj-
chaj u beetik le ley tumen
minaan u muuk le keban w

ink-
lilo, b

eeykuntaab tumen Dios le
ka tu t

uuxtaj u Paal bey junt

uul
j-keban m

aak utiaal ka u lus le
kebano. Y

eetel le baax tu beeta,

letie tu xuulsaj ti le keban yaan
tu w

inklil m

aako, 4 utiaal be-
yo, le maalob tsolnuukoob yaan
ichil le Leyo, ka b

eeychajkoob
ti toon, m

aaxoon t

aan k-m

aan
jeex u nuuktik le kiliich muu-
ko ma jeex u nuuktik k-keban
w

inklile. 5 Tumen le m

aaxoob
ku chaik u nuuktaaloob tumen
u keban w

inkliloobo ch

een ku
tuukuloob ti baaloob yaan yil
y

eetel u keban w

inkliloob, baale
le m

aaxoob ku chaik u nuuktaa-
loob tumen le kiliich muuko
ch

een ku tuukuloob ti baaloob
yaan yil y

eetel le kiliich muu-

ko. 6 Tumen u ts

aaik u tuu-
kul m

aak ti baaloob yaan yil
y

eetel le keban w

inklilo ku taa-
sik k

imil, baale u ts

aaik u tuu-
kul m

aak ti baaloob yaan yil y

ee-
tel le kiliich muuko ku taasik
kuxtal y

eetel jeetselil; 7 tumen

u ts

aaik u tuukul m

aak ti baa-
loob yaanyil y

eetel le w

inklilo ku
beetik u xuulul u biskuba y

eetel
Dios, tumen lela minaan y

aanal
u ley Dios y

eetel mix tu p

aajtal
u yantali. 8 Le oolale, le m

aa-
xoob ku beetkoob le baaxoob
yaan yil y

eetel u ts

ibolal u ke-
ban w

inkliloobo, ma tu p

aajtal
u l

uubloob utsil ti Dios.
9 Baale teexe ma t

aan a
tsookbeskeex u ts

ibolal a ke-
ban w

inklileexi, baaxe t

aan a
nuuktikabaex y

eetel le kiliich
muuko; lela ku p

aajtal a beet-
keex wa jach tu jaajil yaan-
teex u kiliich muuk Dios. Baale
le m

aax minaan u tuukul1 Cristo
tie, ma tiaalintaan tumen Cris-
toi. 10 Baale wa junm

uuch
yanil Cristo ta w

eeteleexe, u jaa-
jile a w

inklileexe kimen yanil

yoolal le kebano, baale le ki-
liich muuko yoolal le justiciao
ku ts

aaik kuxtal. 11 Le oolale

wa yaanteex u kiliich muuk le
m

aax l

is Jes

us ichil le kimenoo-
bo, le m

aax xan l

is Cristo Jes

us
ichil le kimenoobo yaan u kux-
k

intik le a w

inklileex ku k

imi-
lo; lela yaan u b

eeytal yoolal u
kiliich muuk yaan ti teexo.
12 Bey t

uuno sukuuneex,
toone ma t

aan k-obligartaal
kuxtal jeex u yaalik le k-ke-
ban w

inklilo, mix ka k-tsook-

bes u ts

ibolal; 13 tumen wa
teex ka kuxtaleex jeex u yaalik
a keban w

inklileexo, u jaajile
yaan a k

imleex; baale wa yoo-

Ro 8:91 Lit.: esp

ritu. Gr.: n

euma. Ilaak
Tip. 7B.
277 M

aataaboon bey u paalal Diose ROMAILOOB 8:14-28
lal le kiliich muuk ka k

imskeex
u ts

ibolal a w

inklileexo, yaan
a kuxtaleex. 14 Tumen tul

aa-
kal le m

aaxoob ku nuuktaaloob
tumen u kiliich muuk Dioso,
u paalaloob Dios. 15 Tumen u
kiliich muuk Diose ma tu bee-
taj a wuuyikabaex bey palitsi-
leex utiaal ka a chaex saajkil
tu kaat

eeni, baaxe ta kameex
le kiliich muuk utiaal ka m

aa-
taakeex bey u paalaloob Diose;
tu yoolal le kiliich muuka k-aa-
lik ti Dios: Ab

a,1 k-Yuum!.
16 Le kiliich muuka, junm

uuch
y

eetel k-puksiikale,1 ku jaaj-
k

uuntiktoon u paalaloon Dios.
17 Tumen wa u paalaloone yaan
xan k-kamik le herenciao. Le
herencia ku ts

aaik Dios ti Cris-

too yaan xan u ts

aaiktoon.
Wa k-muyaj jeex Cristoe yaan
k-kamik xan le nojbeenil ku ka-
mik letio.
18 Le oolale kin wilke, le baa-
xoob k-muyajtik te kiinooba
jach mix baal wa ka keetek y

ee-
tel le nojbeenil kun tsaabiltoo-
no. 19 Tumen tul

aakal le baa-
loob1 beetaanoob tumen Dioso,
t

aan u yaayamtikoob ka kuchuk
u kiinil u ch

ikbesaal u nojbee-
nil u paalal Dios. 20 Tumen tu-
l

aakal le baaloob beetaanoobo
tsaaboob ti junp

eel kuxtal mi-

naan u biilal, baale lela ma

uuch tumen bey tu y

ootilakoo-
bo, baaxe tumen bey tu y

ooti-
lak Dios, le m

aax ts

aaob ti le
kuxtala; baale le ka tu beetaj
lela tu ts

aaj xan le esperanzaa:

Ro 8:151 Lela junp

eel taan ich arameo u

k

aat u yaal taata. Lela letie taan ku

meyaj kaach ti le mejen paalaloob ken
u tan u taataobo. 161 Gr.: n

euma. Ilaak
Tip. 7B. 191 Lela maases t

aan u taan ti
w

inikoob.
21 le baaloob beetaanoobo ma
kun seguer u palitsiltaaloob
tumen le keban y

eetel le k

imi-
lo, baaxe yaan u yantaltiob u
kiichkelem j

aalkabtajil u paalal
Dios. 22 Tumen k-ojle, tul

aa-
kal le baaloob beetaanoobo t

aan
u m

uul

aakamoob y

eetel t

aan u
m

uul muyajoob tak beoraa.
23 Baale ma ch

een letiobi, tak
toon le m

aaxoon tsook k-kamik
le kiliich muuko, le u y

aax jaats
ti le baaloob aalaan u tsaa-
baltoono, t

aan k-

aakam ichil
k-puksiikal le t

aan k-jach yaa-
yamtik ka m

aataakoon tumen
Dios bey u paalaloone; lela u
k

aat u yaale yaan u bootaal

k-j

aalkabtaal ti le k-luumka-
bil w

inklila. 24 Tumen toone

salvartaaboon yoolal le esperan-
zaa; baale wa le baax ku p

aataal
tsook u b

eeychajlo lelo ma es-
peranzai, tumen mix m

aak ku
seguer u p

aatik junp

eel baax
tsook u yilik. 25 Baale wa
toon t

aan k-p

aatik le baax ma
t-ilko, yaan u ch

uukpajal k-

ool
k-p

aate.
26 Bey t

uun xano, wa lubaan
k-muuke le kiliich muuko
ku y

aantkoon; tumen wa ku
talamtaltoon k-k

aatik wa baax
ich oraci

on tumen ma k-ojel bix
jeel k-beetke, le kiliich muuko ku
taan t-oolal tu yoolal le baaxoob
k-muyajtik baale ma tu p

aajtal
k-aaliko. 27 Ch

een baale Dios,
le m

aax xakaltik baax yaan tu
puksiikal m

aako, u yojel baax
t

aan u k

aatik le kiliich muuk

tu yoolal le m

aaxoob kiliichoobo,
tumen le baax ku k

aatko t

aakaan
ichil le baax u k

aat Dioso.
28 Toone k-ojle Diose ku
beetik u m

uul meyaj tul

aa-
kal le baaloob u beetmo, lela
ROMAILOOB 8:299:7 K-n

aachkuntaal ti u yaakunaj Dios 278
ku beetik utiaal u yutsil le m

aa-
xoob yaabiltmilo, m

aaxoob ta-
naanoob utiaal u beetkoob
baax u k

aat; 29 tumen Dio-

se u yaalmilie, le m

aaxoob tu
y

aax kaj

oolto yaan u beetaa-
loob jeex uyoochel u Paale, beyo
le u Paalo yaan u beetkuba y

aax
paalil ichil yaab sukuuntsiloob.
30 Tsoole tu tanaj xan le m

aa-
xoob u yaalmili yaan u beetaa-
loob jeex u yoochel u Paalo; le
m

aaxoob taanooba aalaab xan
toj u kuxtaloob tumen Dios. Tu
tsooke le m

aaxoob aalaab toj
u kuxtalooba, nojbeenk

uuntaa-
boob xan tumen Dios.
31 Baax t

uun ken k-aal yoo-
lal le baalooba? Wa ti yaan
Dios t-

eetele, m

aax jeel u
yantal t-contrae? 32 Diose ma
tu yaalaj wa ma tu ts

aaiktoon u
Paali, baaxe tu kubaj utiaal ka
k

imik t-oolaleex, le oolale, leti

y

eetel u Paale ma wa t

uun jeel
xan u kiimaktal u y

ooloob u
ts

aaikoobtoon le u maasil baa-

loobo? 33 Wa Dios aalik toj u
kuxtal le m

aaxoob u y

eeymajo,
m

aax t

uun jeel u takik u poo-
loobe? 34 M

aax jeel u p

aajtal
uyaalik baax ku n

aajmatik m

aa-
ke? Cristo Jesuse letie m

aax k

i-
mo, u jaajile letie m

aax xan l

i-
saab ichil le kimenoobo; letie ti
yaan tu x-nooj kab Diose y

eetel
ku taan t-oolal tu t

aan Dios.
35 M

aax jeel u n

aachkunt-
koon ti u yaakunaj Cristoe? Le
yaayaj

oolalo, le muyajilo, le
chapachtajilo, le wiijilo, le x-ma
nookilo, le sajbeentsilo, wa le u
yaalaal yaan k-k

imsaalo ?
36 Jach jeex ts

ibtaanila: Ta
woolale bul kiin t

aan k-tsaa-
bal tu t

aan k

imil, tumen k-ilaal

bey tamanoon utiaal k

imsbile.
37 Baale yoolal le m

aax yaabil-
toono t

aan k-ts

aanchaatik tu-
l

aakal le baalooba. 38 Tumen
jach in wojle mix k

imil, mix
kuxtal, mix angeloob, mix go-
biernoob, mix le baaloob ya-
noob bejlae, mix le baaloob ku
taal u kiinilo, mix p

aajtaliloob,
39 mix kaanlil, mix taamil, mix
junp

eel ti le baaloob beetaa-

noob jeel u n

aachkuntkoon ti u
yaakunaj Dios ku yeesaal tumen
Cristo Jes

us, k-Yuumtsilo.
9
Tene t

aan in waalik u jaa-
jil tumen u disipuloen
Cristo; ma t

aan in tuusi, le ki-
liich muuko1 junm

uuch y

ee-
tel in concienciae ku jaajk

uun-
tik 2 jach okom in w

ool y

eetel
mantats yaachajaan u y

ool in
puksiikal. 3 Tumen jeel tak
in ts

iboltik ka n

aachkuntaa-
ken ti Cristo bey xan ka k

im-
saaken tu yoolal in sukuu-
noob, in w

eet kiikeloob, 4 le
israelitaobo. Letiobe ku n

aaj-
matkoob ka m

aataakoob tumen
Dios bey u paalaloobe y

eetel
ka nojbeenk

uuntaakoob. Letiob
xan tiaalintik le n

uuptaanoo-
bo, u ts

ibil le Leyo, u p

aajtalil
u adorartikoob Dios y

eetel le-
tiob tiaalintik le baaxoob aa-
laan u tsaabalo; 5 letiobe ti u
taaloob ti k-

uuchben taataobe,
ti m

aaxoob xan taal le Cristoo.
Mantats ka kiikitantaak Dios,
le m

aax yaan tu y

ookol tul

aakal
m

aako. Am

en.
6 Baale lela ma u k

aat u yaal
wa ma b

eeychaj le baax tu yaalaj
Dioso. Baax

uuche ma tul

aa-
kal u paalaloob Israel t

aakpajaa-
noob ichil Israeli. 7 Ma xan
Ro 9:11 Wa: esp

ritu santoo. Ilaak

Tip. 16.
279 Kaas baax ku beetik Dios? ROMAILOOB 9:8-25
tumen u paalaloob Abrahane
tul

aakloob jach u paalaloob
Abrah

an tu t

aan Diosi, baaxe
jeex ts

ibtaanila: Le m

aaxoob
kun aalbil a chiibalo ti Isaak
kun taal. 8 Lela u k

aat u
yaale le paalaloob sijn

aaloobo
ma tul

aakloob jach u paalaloob
Diosi, baaxe le paalaloob tsaab
le promesa tiob tumen Dioso, le-
tiob t

aakaanoob ichil u chiibal
Abrah

an. 9 Tumen letie baax
tu yaalaj Dios kun

uuchla: Te
kiin in waalmo yaan in suut,
Sara t

uune yaan u yantal jun-
t

uul u paal. 10 Baale ma
ch

een te kiinoob jeelo, bey xan

uuch le ka s

ijsaab j-iichoob
tumen Rebecao, u paalal ch

een
junt

uul m

aak, Isaak le k-

uuch-
ben taatao. 11 Tumen t

aanil ti
u s

ijil le paalalooba y

eetel t

aa-
nil ti u beetkoob baax uts wa
baax kaase, utiaal ma u y

ee-
yaal m

aak yoolal baax ku beetik,
baaxe ka seguernak u y

eeyaal
jeex u k

aat le M

aax tanik m

aa-
ko, 12 aalaab ti Rebeca: Le
nojocho yaan u palitsiltaal
tumen le chichano. 13 Jeex
ts

ibtaanila: Tin yaabiltaj Ja-

cob, baale tin pektaj Esa

u.
14 Baax t

uun ken k-aale?
Kaas baax ku beetik Dios?
Ma! Mix bikin ka

uuchuk le-
lo! 15 Tumen letie tu yaalaj ti
Mois

es: Le m

aax ku yeesik yaa-
bilaje yaan xan in weesik yaa-
bilaj ti, le m

aax ku chaik

oo-
tsilile yaan xan in chaik

ootsilil
ti. 16 Bey t

uuno lela ma tu
y

uuchul tumen bey u ts

iboltik
m

aako mix tuyoolal le

aalkab ku
beetik m

aako, baaxe ku y

uuchul
tumen bey u k

aat Dioso, le m

aax
ku chaik

ootsililo. 17 Tsoole
le Kiliich Ts

ibo ku yaalik ti
Fara

on: Yoolal le jeela tin chaaj
a kuxtal tak bejlae, utiaal beyo
ta woolale ka in wees in p

aajta-
lil, y

eetel utiaal ka kaaytaak in
kaaba ti tul

aakal y

ookol kaab.
18 Bey t

uuno Diose ku chaik

ootsilil ti m

aax u k

aat, y

eetel ku
chaik u chichtal u puksiikal le
m

aax u k

aato.
19 Le oolal teche yaan a
waalikten: Baaxten t

uun Dio-
se ma tu xuulul u yaalik yaan
u siipil m

aak? Si tul

aakal m

aak
t

aan u beetik le baax u yaalmaj
ka beetaako. 20 Baale w

inik,
jach m

aaxech t

uun teech utiaal
ka a k

aatn

uukt u taan Dios? Le
baax pataano, yaan wa u yaa-
lik ti le m

aax patmilo: Baax-
ten bey ta beetileno?? 21 Bix
t

uun? Le m

aax patik le kato,
minaan wa u p

aajtalil ti utiaal
u chaik junw

ool kat utiaal u pa-
tik junp

eel nuukul utiaal baax

maalob, wa utiaal u patik jun-
p

eel nuukul utiaal baax ma

maalobi? 22 Bey t

uuno, wa
Dios, kex taak u yeesik u kuuxi-
lil bey xan u p

aajtalil, tu chaaj u
yantal nuukuloob utiaal kuuxi-
lil, beetaaniliob utiaal xuulsajil,
y

eetel ch

uukpaj u y

ool ti letio-
be, baax t

uun yaanti? 23 Le-
la beetaab xan utiaal u yeesaal
u nojochy

eetel u kiichkelem noj-
beenil Dios y

ookol nuukuloob
utiaal cha

ootsil, le baaxoob u
beetmili Dios utiaal nojbeenilo;
24 le nuukulooba toon m

aa-
xoon tu tanoon ma ch

een ichil
le jud

oobo, baaxe tak ichil le

j-t

aanxel luumiloobo; wa bey tu
beetilo, baax t

uun yaanti?
25 Jeex u yaalik Dios xan tu
libroil Osease: Le m

aaxoob
ma in kaajale yaan in waalik-
tiob in kaajal, y

eetel le koolel
ROMAILOOB 9:2610:11 U taan m

aak utiaal salvaci

on 280
ma yaabiltaano yaan in waalik
yaabiltaan; 26 y

eetel te tuux
aalaabteex: Teexe ma in kaaja-
leexi, ti kun aalbilteex u paa-
laleex le kuxaan Dioso .
27 Tsoole Isa

ase ku kaam
aalik yoolal Israel: Kex u yaabil
u paalal Israel bey jeex u yaa-
bil u arenail le k

aan

aabo, ch

een
le u yalab paatal kun salvartbi-
lo. 28 Tumen J

eeobae yaan u
k

aatik cuenta ti u kajn

aali-
loob le y

ookol kaaba, lela yaan
u tsookbesik y

eetel yaan u s

eeb
beetik. 29 Lela jach jeex

uu-
chik u yaalik Isa

as

uuchjeakilo:
Wa J

eeoba, le m

aax gobernartik
u soldadoiloob kaan ma u chaik
kaach u yantal k-chiibale, bej-
laa tsook k-p

aatal jeex Sodoma

y

eetel Gomorrae.
30 Baax t

uun ken k-aale?
Yaan k-aalike u kajn

aaliloob le
t

aanxel luumiloobo, kex maa-
tech u beetkoob baax toje, aa-
laab toj u kuxtaloob yoolal le fe
yanchajtiobo; 31 baale u kaa-
jil Israele kex t

aan kaach u
bisik u leyil le toj kuxtalo,
ma p

aajchaj u tsookbesik le le-
yo. 32 Baaxten t

uun? Tumen
ma yoolal u fejoob tu tsook-
besoobi, baaxe ch

een tu yoolal
le baaxoob tu beetoobo. T

ooch-
pajoob ti u tuunichil t

oochpa-
jal; 33 jeex ts

ibtaanile :
Ileex! T

aan in ts

aaik junp

eel
u tuunichil t

oochpajal tu kaa-
jil Si

on, bey xan junp

eel no-
joch tuunich ku beetik u l

uubul
m

aak, baale jeel m

aaxak ka u
ts

aa u fe tie ma kun patbil ich

sutsilil.
10
In sukuuneex, tene t

aan
in k

aat

oolal tu t

aan Dios
tu yoolal le israelitaobo y

eetel
kin ts

iboltik ichil in puksiikal

ka salvartaakoob. 2 Tumen
kin jaajk

uuntik tu yoolaloobe,
jach u kubmaj u y

ooloob ti Dios,
baale ma tumen wa u ch

uukaan
kaj

ooloob u jaajili. 3 Baax

uuche, tumen ma u kaj

ooloob
u justicia Diose joop u beet-
koob ch

een le baaxoob ku tuk-
likoob maalobo, le oolal ma tu
ts

aajubaob y

aanal u justicia
Diosi. 4 Tumen Cristoe leti u
xuul le Leyo, beyo tul

aakal le
m

aaxoob yaan u fejoobo ka aa-
laak toj u kuxtaloob tu t

aan
Dios.
5 Tumen Moisese tu ts

ibte
le m

aax ku bisik le toj kuxtal
ku yaalik le Leyo, yaan u kuxtal
tu yoolal. 6 Baale le justicia ku
yantal yoolal le fejo, ku yaalik le-
la: Ma awaalik ichil a puksiikal:
M

aax kun naakal te kaano?,
lela utiaal u beetaal u y

eemel
Cristo; 7 wa: M

aax kun

ee-
mel te taamkach cheeno?, le-
la utiaal u l

isaal Cristo ichil le

kimenoobo. 8 Baale baax ku
yaalik le Kiliich Ts

ibo? Ku yaa-
lik: Le taano naats ti teech
yaan, ti yaan ta chie y

eetel ta
puksiikal; le taana leti u taa-
nil le fe t

aan k-kaaytiko.
9 Tumen wa teech ka waalik tu
t

aan le m

aakoob le taan yaan ta
chi , de ke Jesuse Yuumtsil, y

ee-
tel wa tu jaajil u y

ool a puksiikal
ka creertik l

isaab tumen Dios

ichil le kimenoobo, yaana salvar-
tikaba. 10 Tumen y

eetel u puk-
siikal m

aake ku yeesik yaan u
fe utiaal ka aalaak toj u kuxtal
tu t

aan Dios, baale y

eetel u chi
m

aake ku taan tu t

aan ul

aak
m

aakoob utiaal salvaci

on.
11 Tumen le Kiliich Ts

ibo
ku yaalik: Mix junt

uul ti le
m

aaxoob ku ts

aaik u fejoob ti
281 U kaanaanil y

uuchul kaaytaj ROMAILOOB 10:1211:6
leti b

in paatak ich sutsili-

lo. 12 Tumen minaan u je-
laanil le jud

oob ti le griegoobo,
tumen ch

een junt

uulili Yuum-
tsil yaan tu y

ookoloob; le Yuum-
tsila ku ts

aaik yaab baaloob

maalobtak ti le m

aaxoob cha-
chiitik u kaabao. 13 Tumen
tul

aakal m

aax ku chachiitik u
kaaba J

eeobae yaan u salvarku-

ba. 14 Baale bix jeel u cha-
chiitkoob u kaaba junt

uul m

aax
ma u tsaamaj u fejoob ti letie?
Tsoole bix jeel u ts

aaik u fe-
joob ti junt

uul m

aax ma u yuu-
boob mix baal tu yoolali? Y

eetel
bix jeel u yuubikoob wa baax
ti leti, wa mix m

aak ku kaay-
taje? 15 Bix jeel xan u kaay-
tajoob wa mix m

aak t

uuxtoo-
be? Jeex ts

ibtaanila: Bukaaj
kiichkelmil u yookoob le m

aa-
xoob ku kaaytikoob le maalob
p

eektsiloob yaan yil y

eetel baa-
loob maalobtako!.
16 Ch

een baale, ma tul

aak-
loob tsookbes le maalob p

eek-
tsila. Tumen Isa

ase tu yaa-
laj: J

eeoba, m

aax tu ts

aaj u fe
ti le baax t-kaaytajo?. 17 Bey
t

uuno le fejo ku taal ken tsoo-
kok u yuubik m

aak baax ku yaa-
laal. Bey xan le baax ku yuubaal
u yaalaalo ku taal ken

uuchuk
taan ti Cristo. 18 Baale kin
k

aatik: U k

aat wa t

uun u yaa-
le ma tu yuuboob le p

eektsilo?
Ma, ma beyi. Tumen u jaajile,
ti tul

aakal y

ookol kaab j

ook u
taanil y

eetel tak tu xuul y

ookol
kaab tsikbaltaabi. 19 Kex be-
yo kin k

aatik: U k

aat wa t

uun
u yaale Israele ma tu yoj

eeltaj
lela? Ma, ma beyi, letiobe tu
yoj

eeltoob. Y

aaxe Moisese ku
yaalik: Yoolal le j-t

aanxel luu-
miloobo yaan in beetik a kuu-
xileex;1 yaan xan in beetik a sen
puujuleex yoolal junp

eel kaaj
minaan u naat. 20 Isa

as xa-
ne ku yaalik y

eetel x-ma saajkil:
Kaxtaaben tumen le m

aaxoob
ma t

aan kaach u m

aan u kaxte-
noobo; tsaaben kaj

ooltbil ti le
m

aaxoob ma t

aan kaach u k

aat-
kenoobo. 21 Baale yoolal Is-
raele ku yaalik: Bul kiin tin ti-
chaj in kaboob utiaal in kamik
junp

eel kaaj maatech u yuubik

taan y

eetel ku kakatn

uuktik in
taan.
11
Kin k

aatik t

uun lela:
M

aasa Diose ma tu
x

uumpattaj u kaajali? Ma! Mix
bikin ka

uuchuk lelo! Tumen
tak teen israelitaen; tene ti u
paalaloob Benjam

n in taal, le-
tiobe t

aakpajaanoob ti u chii-
bal Abrah

an. 2 U jaajile Diose
ma tu x

uumpattaj u kaajali, le
kaaj tu y

aax kaj

oolto. Ma wa a
wojleex le baax ku yaalik le Ki-
liich Ts

ib yoolal El

as le ka
taanaj tu t

aan Dios tu contra
le israelitaobo? El

ase tu yaalaj:
3 J

eeoba, tsook u k

imskoob a
profetaob y

eetel tsook u jeni-
koob a altaroob; tsoole ch

een
teen paatlen y

eetel t

aan u kaxti-
kenoob utiaal u luskoob in
kuxtal.1 4 Baale baax n

uu-
kaabti tumen Dios? N

uukaabti:
Tene tsook in wilik ka p

aatak-
ten siete mil m

aakoob, m

aa-
xoob ma xolajoob tu t

aan Baa-
li. 5 Te kiinoob xana, u yalab
ti u kajn

aaliloob Israele tsook u
suutoob; lela

uuchi tumen y

ee-
yaaboob tu yoolal u nojoch utsil
Dios. 6 Baale wa y

eeyaaboob
tu yoolal u nojoch utsil Diose,
Ro 10:191 Wa: celosochajleex. 11:31 Wa:
alma. Gr.: sikj

e. Ilaak Tip. 7A.
ROMAILOOB 11:7-21 Ap

ostol ti j-t

aanxel luumiloob 282
lelo u k

aat u yaale ma y

eeyaa-
boob yoolal le baaxoob tu bee-
toobo, tumen wa beyo, le nojoch
utsilo yaan u p

aatal ma nojoch
utsili.
7 Baax t

uun ken k-aale? Le
baax tu jach ts

aaj u y

ool u
kaxt u kaajil Israele ma tsaab-
tii, baaxe tsaab ti le m

aaxoob
y

eeyaaboobo. Le u maasiloob
t

uuno chichchaj u puksiika-
loob; 8 jeex ts

ibtaanila: Dio-
se tsook u beetik u p

aatloob
jeex le m

aaxoob jach tuubul u
weenloobo; tsoole tu ts

aaj xan
tiob ichoob minaan u s

aasililoob
y

eetel xiknoob k

ooktakoob tak
te kiinooba. 9 David xane ku
yaalik: U kiinbesajoobe1 ka
kuchuk u beetuba bey junp

eel
l

eeche, bey junp

eel u tuunichil
t

oochpajle y

eetel bey junp

eel
castigo utiaaloobe; 10 ka lu-
kuk u s

aasilil u yichoob utiaal
ma u paakatoob y

eetel beet xan
u w

uutsul u paachoob utiaal
mantats.
11 Le oolale kin k

aatik: Le ka
t

oochpaj le israelitaobo, l

uu-
boob wa ka tak p

aat ma tu
p

aajtal u l

ikloob? Ma! Mix bi-

kin ka

uuchuk lelo! Baale
tumen ma tu tsookbesoob le
baax ku yaalik le leyo yaan u sal-
vartaal le j-t

aanxel luumiloobo,
lela utiaal ka beetaak u kuuxi-
loob.1 12 Bey t

uuno wa tu taa-
saj ayikalil ti le y

ookol kaab le

uuchik u p

aatal ma u tsookbes-
koob le leyo, y

eetel wa ku taasik
ayikalil ti le j-t

aanxel luumiloob
le

uuchik u p

ittaloobo, bukaaj
t

uun maas ayikalil jeel u taas-
koob tu ch

uukaaniloobe!
Ro 11:91 Lit.: mesa. 111 Wa: celoso-
chajloob.
13 Beora t

uuna t

aan in taan
ta w

eeteleex, teex t

aanxel luu-
mil a taaleex. Tumen t

uuxtaa-
ben bey junt

uul ap

ostol
te t

aanxel luumiloobo, te-
ne kin nojbeenk

uuntik le me-
yaj tsaanten 14 wa ka p

aaj-
chajak in beetik u yaatal u y

ool1
le m

aaxoob in w

eet luumiloobo
y

eetel ka p

aajchajak in salvartik
jujunt

uul ti letiobi. 15 Tumen
wa le

uuchik u x

uumpattaal le
israelitaob ku beetik u kaa bis-
kuba tul

aakal m

aak y

eetel Dio-
so, baax t

uun u k

aat u yaal u
kaa kaamloob? Lela u k

aat u
yaale bey ka l

isaakoob ichil le
kimenoobo. 16 Tsoole wa ki-
liich le u y

aax jaats ti le juuch
ku chaablo, kiliich xan tul

aakal
le juucho; wa kiliich u moots le
cheo, kiliich xan u kaboob.
17 Baale wa k

uulchaktaab
jujunp

eel ti u kaboob, y

eetel te-
che kex k

aaxil olivoeche in-

jertartaabech1 tu jeeloob y

eetel
tsook a poloktal y

eetel u yiits ku
taal ti u mootso, 18 ma a taas-
kaba nojbaalil tu y

ookol le ka-
boob j

eekchaktaaboob tumen
Dioso, tumen ma teech ts

een-
tik u moots le cheo, baaxe letie
moots ts

eentikecho. 19 Teche
jeel wal a waalike: Jujunp

eel
ti le kaboobo k

uulchaktaaboob
utiaal ka injertartaaken tu jee-
loob. 20 Jaaj, beyo! Tumen
minaan u fejoobe k

uulchaktaa-
boob, baale teche yoolal a fe-
je ti yanechi. Xuuluk a taas-
kaba nojbaalil, baale cha saajkil.
21 Tumen wa Dios ma tu chaaj
u p

aatal u jach j

eejekal le cheo,
mix teech ken u chaa a p

aatli.
Ro 11:141 Wa: celosochajal. 171 Wa:
yemartaabech.
283 K

aaxil olivo. Taam u naat Dios ROMAILOOB 11:2212:2

22 Le oolale, ilawile, Diose ku
yeesik u yutsil, baale ku yee-
sik xan u pujaanil. Ti le m

aa-
xoob n

aachchajoobo ku yeesik u
pujaanil, baale ti teche, wa ka
p

aatal ti u yutsile, yaan u yee-

siktech u yutsil; wa mae yaan
xan a k

uulchaktaal. 23 Tak le-
tiobe, wa ku kaa yantal u fe-
joobe yaan u kaa injertartaaloo-
bi, tumen Diose jeel u p

aajtal
u kaa takkoobe. 24 Tumen wa
teech k

uulchaktaabech ti jun-
k

uul k

aaxil olivo, tsoole kex

ma suukaan u beetaale, injer-
tartaabech ti junk

uul olivo yaan
te parcelao, ma wa t

uun maas
jeel u kaa injertartaal le u jach
j

eejekal le olivo te tuux j

eek-
chaktaaboobo?
25 Sukuuneex, tene ma in
k

aat ka a tukleex wa jach t

aaj
yaan a naateex ka tak p

aa-
tak ma a chaikeex en cuenta
le kiliich baal taakaana: Tsee-
tsek ti u kaajil Israele tsook
u chichtal u puksiikaloob, lela
bey kun p

aatal tak ken okok tu-

l

aakal le jayt

uul j-t

aanxel luumi-
loob y

eeyaanoob tumen Dioso,
26 utiaal beyo ka u salvartuba
tul

aakal u kaajil Israel. Jeex
ts

ibtaanila: Le m

aax kun j

aal-
kabtajo tu kaajil Si

on kun j

oo-
kol y

eetel yaan u beetik u xuu-
lul u beetaal baaloob kaastak
tumen u paalal Jacob. 27 Lela
letie n

uuptaan ken in b

eey-
kunt tu y

eeteloob le ken in
lus u kebanoobo. 28 U jaaji-
le, ti baax yaan yil y

eetel le maa-
lob p

eektsilo, letiobe pektaa-
noob ta woolaleex, baale

uuchik
u y

eeyaaloob tumen Diose yaa-
biltaanoob tu yoolal u

uuchben
l

aaktsiloob. 29 Tumen Diose
maatech u yaatal u y

ool ken
tsookok u s

ik wa baax mix
ken tsookok u y

eeyik wa m

aax.
30 Teexe maatech a wuuyikeex
u taan Dios kaachi, baale beo-
raa Diose ku chaikteex

ootsi-
lil tu yoolal u x-ma uuyajtaanil
le jud

oobo; 31 bey t

uun xano

uuchik u chaikteex

ootsilil Dios
tu yoolal u x-ma uuyajtaanil le
jud

oobo, beoraa jeel u p

aajtal
xan u chaabal

ootsilil ti letiobe.
32 Tumen Diose tsook u kalik
tul

aakal m

aak y

aanal x-ma uu-
yajtaanil utiaal ka u cha

ootsilil
ti tul

aakloob.
33 Bukaaj taamil u ayikalil
Dios, u naat bey xan u kaj

oolal!
Ma tu p

aajtal u chanuuktaal
le baaxoob ku tuklik u beet-
ko mix u xakaltaal u beeloob!
34 Tumen m

aax tsook u ku-
chul u kaj

oolt u tuukul J

eeo-
ba, wa, m

aax tsook u tsolik
u xikin?. 35 Wa, m

aax tsook
u y

aax ts

aaik wa baax ti
Dios, utiaal ka kaab

eetchajak u
bootaalti?. 36 Tumen ti leti
u taal tul

aakal baal, tu yoolal le-
ti yanoob y

eetel leti l

aaj tiaalin-
tikoob. Ti leti ka tsaabak noj-
beenil utiaal mantats. Am

en.
12
Le oolale, sukuuneex, kin
k

aat

ooltikteex tu yoolal
u cha

ootsilal Diose, ka a kub
a w

inklileex bey junp

eel sii-
bal kuxaan, kiliich y

eetel kam-
been tu t

aan Dios; meyajteex
Dios y

eetel le p

aajtalil yaanteex
utiaal a tuukuleexo. 2 Xuuluk
xan a kuxtaleex jeex u m

aaki-
loob le y

ookol kaaba,1 baaxe
kex a tuukuleex utiaal ka p

aaj-
chajak a kexik a kuxtaleex, beyo
ta juunaleex ken a wileexe, le
Ro 12:21 Ilaak Tip. 16.
ROMAILOOB 12:3-20 Ma a bootkeex kaas y

eetel kaas 284
baax u k

aat Dioso uts, kambeen

y

eetel jach ch

uukaan.
3 Tumen yoolal le nojoch utsil
eesaabteno, kin waalik ti cada
junt

uul ti teexe, ma unaj u
tuklik u maasil ti le unaj u
tuklik tu yoolalo, baaxe tuukul-
nak jeex u tuukul junt

uul m

aak
joomol u y

oole; lela cada jun-
t

uul ti teexe unaj u beetik y

ee-
tel le bukaaj fe tsaanti tumen
Dioso. 4 Tumen jeex junp

eel
w

inklil yaab u x

eexetal, baale
ma junp

eelili bix u meyaj tul

aa-
kal le u x

eexetalo, 5 toon xane
kex yaaboone, l

aaj t

aakpajaa-
noon ti junp

eelili w

inklil jun-
m

uuch y

eetel Cristo, baale cada
junt

uul ti toone beyoon jeex u
x

eexetal junp

eel w

inklil ku pak-
lan

aantkubaobe. 6 Dios t

uu-
ne jejel

aas siibaloob u tsaamaj-
toon tu yoolal le u nojoch utsil
tu yeesajtoono. Le oolale wa
s

iantoon p

aajtalil utiaal k-pro-
fetizare, profetizarnakoon y

eetel
le bukaaj fe tsaantoono; 7 wa
utiaal k-meyajtik ul

aak m

aa-
koobe, kooneex meyajtikoob; le
m

aax ku kaansajo, kaansajnak
t

uun; 8 le m

aax ku tsolnuuko,
u ts

aa u y

ool tsolnuuk; le m

aax
ku toxik wa baaxo, u beet y

ee-
tel tul

aakal u puksiikal; le m

aax
ku nuuktajo, u jach ts

aa u y

ool
u beete; le m

aax ku cha

ootsili-
le, u beet y

eetel kiimak

oolal.
9 Yaabiltabaex y

eetel x-ma
kaap

eel ichil. Sen pekteex le

kaaso, ch

ikik a beeteex baax

uts. 10 Eeseex nojoch yaabi-
laj ta baatsileex jeex le yaabilaj
yaan ichil sukuuntsiloobo. Ee-
seex tsiikil xan ta baatsileex; le-
la teex unaj a y

aax eeskeex ti
u maasil. 11 Ma a maak

oolta-
leex ti le baaxoob ka beet-
keexo. Chuupkeex y

eetel kiliich
muuk. Meyajteex J

eeoba bey
palitsileexe. 12 Kiimakcha-
jak a w

ooleex tu yoolal le es-
peranza yaanteexo. Ch

uukpajak
a w

ooleex ken a m

aanseex mu-
yajiloob. Ma u xuulul a ora-
reex. 13 Ts

aaex ti le m

aaxoob
kiliichoob le baaxoob kaab

eet-
tiobo. Ma u xuulul a kamkeex
maalob le uulaboobo. 14 Ma
u xuulul a k

aatkeex ti Dios ka
u kiikitant le m

aaxoob cha-
pachtikeexo. Ma a taaneex kaas
ti le m

aakoobo, baaxe k

aa-
teex ti Dios ka u kiikitan-
toob. 15 Kiimakchajak a w

oo-
leex y

eetel le m

aaxoob kiimak
u y

ooloobo; okolneneex y

eetel le
m

aaxoob ku yokoloobo. 16 Le
baax jeel a w

ootik a beeteex ta
woolaleexe, beeteex xan tu yoo-
lal u maasil. Ma a ts

aaik a tuu-
kuleex ti baaloob nuuktak, baa-
xe xeeneex tu paach baaloob
mejentak. Ma a taaskabaex bey
jach yaan a naateexe.
17 Ma a bootkeex kaas y

eetel
kaas ti mix m

aak. Beeteex baa-
loob maalobtak tu t

aan tul

aa-
kal m

aak. 18 Wa ku b

eeytale,
tak tuux ku p

aajtal a beetkee-
xe, beeteex baax kaab

eet utiaal
ka yanakteex jeetselil y

eetel tu-
l

aakal m

aak. 19 In sukuuneex,
ma a sutkeex u jeel le kaas ku
beetaalteexo, baaxe pateex tu
kab Dios, leti ken u yees u pu-
jaanil; tumen ts

ibtaan: Teen
ken in sut u jeel le kaas ku beet-
koobo; teen ken in ts

aa baax ku
n

aajmatkoob, ku yaalik J

eeoba.
20 Le oolale, wa wiij le m

aax
pekmilecho ts

aa baal u jaante;
wa ukaje ts

aa baal u yuke,
tumen ken a beet lela t

aan a nik-
k

uuntik chakjoleen ch

uukoob
285 Ka bootkeex impuesto ROMAILOOB 12:2113:13
y

ookol u pool.1 21 Ma a chaik
u ts

aanchaatkech le kaaso, baa-

xe seguernak a ts

aanchaatik le
kaas y

eetel le baax utso.
13
Tul

aakal m

aak1 unaj u
ts

aaikuba y

aanal u p

aajta-
lil le autoridadoob tsaanoobo,
tumen minaan autoridad wa ma
tu yoolal Diosi. Le autorida-
doob yanoobo, Dios tsaamiloob
te jejel

aas k

uuchiloob tuux ya-
noobo. 2 Le oolale le m

aax ku
ts

aaikuba tu contra le autorida-

doobo ku ts

aaikuba xan tu con-

tra baax aalaan tumen Dios.
Le m

aaxoob ku ts

aaikubaob tu
contra lela yaanu juzgartaaloob.
3 Tumen le m

aaxoob ku gober-
naroobo ma tu chaabal saajkil
tiob tumen le m

aaxoob beetik
baax maalobo, baale ku chaa-
bal saajkil tiob tumen le m

aa-
xoob beetik baax kaaso. Wa ma
a k

aat a cha saajkil ti le auto-

ridado, seguernak a beetik baax
maalob, beyo letie yaan u taan
maalob ta woolal. 4 Tumen le
autoridado u palitsil Dios ku me-
yaj utiaal a wutsil. Baale wa
t

aan a beetik baax kaase cha
saajkil: tumen yaan baax oolal u
chaamaj u espada. Letie u pali-
tsil Dios, junt

uul m

aax ku taa-
sik castigo y

ookol le m

aax beetik
baax kaaso.
5 Le oolal jach kaab

eet a
ts

aaikabaex tu y

aanal u p

aajta-
liloob, ma ch

een yoolal le casti-
goo, baaxe tu yoolal xan a con-
cienciaex. 6 Le beetke, teexe
ka bootkeex xan impuestoob,
tumen Dios tsaamil le autorida-
Ro 12:201 Lela u k

aat uyaale u y

aantaal
junt

uul m

aakchichu puksiikal utiaal ka
u yees jatsuts modos. 13:11 Wa: alma.
Gr.: sikj

e. Ilaak Tip. 7A.
doob utiaal u y

aantkoob m

aako,
y

eetel mantats ku beetkoob le-
la. 7 Ts

aaex ti tul

aakal m

aak
le baax unajo: ti m

aax ku
k

aatik impuestoe, impuesto; ti

m

aax ku k

aatik boole, bool; ti

m

aax ku k

aatik tsiikile, tsiikil;

ti m

aax ku k

aatik ka chaabak
saajkil tie, chaabak saajkil ti.
8 Ma a paxkeex mix baal ti
mix m

aak, baaxe yaabiltabaex
ta baatsileex, tumen le m

aax
ku yaabiltik u y

eet m

aakile ku
tsookbesik le leyo. 9 Tumen le
ley tuux ku yaalik: Ma unaj a
l

uubul ti adulterioi,1 Ma unaj
a k

imsik m

aaki, Ma unaj a woo-
koli, Ma unaj a ts

iboltik baax
ma a tiaali, bey xan jeel m

aa-
kalm

aak ul

aak mandamiento
yane, ku l

aaj tsookbesaaloob
ikil u beetaal lela: Kaab

eet a
yaabiltik a w

eet m

aakil jeel bix
a yaabiltikabae. 10 Junt

uul
m

aax yaan u yaabilaje ma tu
beetik kaas ti mix m

aak; bey
t

uuno le leyo ku tsookbesaal
ikil u yeesaal yaabilaj.
11 Lela unaj xan a beet-
keex tumen teexe a wojleex
ti baax kiinil kuxaanoon: u
kiinil a waajleex, tumen bej-
lae maas natsaan u kiinil k-sal-
vartaal ke le ka t-ts

aaj k-fe ti
Cristoo. 12 Le

aakabo tsook u
jach t

uubul; jach taaytak u
s

aastal. Le oolale kooneex lusik
ti toon le baaloob yaan yil y

ee-
tel le

eejocheenilo, ka k-b

uu-
kinteex u nuukuliloob baateel
yaan yil y

eetel le s

aasilo.
13 Kooneex bisik junp

eel toj
kuxtal jeex u beetaal tu s

aasilil
Ro 13:91 Lela leti ken n

uupkebanchajak
junt

uul xiib wa junt

uul koolel tsokaan u
beel.
ROMAILOOB 13:1414:14 Juzgar yoolal janal 286
Kiine, ma k-m

aan ti kiinbe-
sajoob tuux mix baal ku tsaa-
bal u piis, ti k

aaltalil, ti n

uupke-
ban,1 ti u beetaal baaloob x-ma
sutalil, ti baatelil, mix ti ts

i-
kilil.2 14 Baaxe b

uukbesabaex
ti Yuumtsil Jesucristo y

eetel ma
a chatuklikeex a b

eeykuntkeex
u ts

ibolal a bakeleex.
14
Kameex y

eetel kiimak

oo-
lal le m

aax ma muukaan
u fejo, baale ma a waalikeex wa
uts wa kaas le baaxoob cada
m

aak unaj u chatuklik baax ken
u beeto. 2 Junt

uul m

aak yaan
u feje ku jaantik jeel baalake,
baale le m

aax ma muukaan u
fejo ch

een ku jaantik janalbeen
x

iwoob y

eetel verduraob. 3 Le
m

aax jaantik jeel baalake ma u
mixbaalk

uuntik le m

aax ma tu
jaantik jeel baalako, le m

aax
xan ma tu jaantik jeel baala-
ke ma u juzgartik le m

aax jaan-
tik jeel baalako, tumen Diose
tsook u kamik y

eetel kiimak

oo-
lal le m

aako. 4 Teche, m

aa-
xech utiaal a juzgart u palitsil
yaanal m

aak? U tsuulil kun aa-
lik wa maalob yanil wa ma maa-
lob yanili; u jaajile jeel u p

aajtal
u yaalaal maalob yanile, tumen
J

eeobae jeel u p

aajtal u beetik
lela.
5 Junt

uul m

aake ku tuklike
junp

eel kiine maas nojoch ti le

u maasil kiinoobo; ul

aak m

aa-
ke mix junp

eel kiin ku yilik wa

maas nojoch ti ul

aak; cada jun-
t

uul m

aake unaj u creertik
jach maalob le baax ku beet-
ko. 6 Le m

aax ku tsookbesik
Ro 13:131 Gr.: porn

eya. Le taana ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas
n

uupchitaloob kubintucontrauleyDio-
so. Ilaak Tip. 4. 132 Wa: celos.
le kiino, ku tsookbesik utiaal
J

eeoba. Le m

aax xan ku jaanlo,
ku janal utiaal J

eeoba, tumen ku
ts

aaik gracias ti Dios; le m

aax
xan ma tu jaanle, ma tu ja-
nal utiaal J

eeoba, baale kex be-

yo ku ts

aaik gracias ti Dios.

7 Tumen u jaajile mix junt

uul
ti toon ku kuxtal ch

een utiaal
u kaxtik u nojbeenil, y

eetel mix
junt

uul ti toon ku k

imil ch

een
utiaal u kaxtik u nojbeenil;
8 tumen wa kuxaanoone, ku-
xaanoon utiaal J

eeoba; wa k-k

i-
mile k-k

imil utiaal J

eeoba. Bey
t

uuno wa kuxaanoon bey xan
wa kimenoone u tiaaloon J

eeo-
ba. 9 Tumen Cristoe k

imi
y

eetel kaa kuxk

intaab tu yoolal
lela: utiaal u beetkuba Yuumtsil
tu y

ookol le kimenoobo bey xan
tu y

ookol le kuxaanoobo.
10 Baale baaxten t

uun ka
juzgartik a sukuun? Wa baax-
ten xan ka mixbaalk

uuntik
a sukuun? Si tul

aakloon yaan
k-antal tu t

aan le k

uuchil tuux
ku kutal Dios utiaal juzgaro;
11 tumen ts

ibtaan: Jach jeex

tu jaajil kuxaanene ku yaalik
J

eeoba, tul

aakal m

aake yaan
u xoltal tin t

aan, y

eetel tul

aakal
w

inike yaan u yaalikoob tu t

aan
tul

aakale tene Diosen . 12 Le
oolale cada junt

uul ti toone
yaanu kubik cuenta ti Dios yoo-
lal baax u beetmaj.
13 Le beetke xuuluk k-juz-
gartikba t-baatsil, baaxe cha-
tukleex a beetkeex lela: ma a
ts

aaikeex mix baal tu t

aan jun-
t

uul sukuun utiaal ka t

oochpa-
jak, mix utiaal ka l

uubuk.
14 Tumentu yoolal Jesuse, tene
in wojel y

eetel oksaan tin tuuku-
le mix baal

eekchajaan ch

een tu
juunal; ch

een ken u tukult m

aak
287 Paklan l

is a w

ooleex ROMAILOOB 14:1515:8

eekchajaan wa baaxe ku p

aatal

eekchajaan tu t

aan. 15 Baale
wa ikil a jaantik wa baax ka
beetik u yaatal u y

ool a sukuu-
ne ma t

aan a weesik yaabilaji.
Ma a beetik u saatal u kuxtal
le m

aax oolal k

im Cristo ch

een
ikil a jaantik wa baaxo. 16 Ma
a ts

aaikeex tuux u y

uuchul taan
kaas ti le baaloob maalobtak
ka beetkeexo. 17 Tumen m

aa-
ke ma tu yokol tu Reino Dios
ikil u janal y

eetel u yukul, baa-
xe ikil u bisik junp

eel toj kuxtal

y

eetel jeetselil, kiimak

oolal bey
xan y

eetel u y

aantaj le kiliich
muuko.1 18 Tumen jeel m

aa-
xak palitsil ti Cristo yaan le baa-
loob tia, ku kaamal tumen Dios
y

eetel ku l

uubul utsil ti le m

aa-
koobo.
19 Le oolal t

uune, ma u xuu-
lul k-beetkeex le baaxoob ku
y

aantajoob utiaal ka yanak jee-
tselilo bey xan le baaxoob ku
meyajoob utiaal u paklan l

isik
u y

ool m

aako. 20 Xuuluk a ni-
kik u meyaj Dios ch

een tu yoolal
janal. U jaajile tul

aakal le baa-
loobo limpiotakoob, baale kaas
u yilaal wa junt

uul m

aak ikil u
jaanle ku beetik u t

oochpajal wa
m

aax. 21 Le oolale maalob ma
a jaantik bak, mix a wukik vino,
mix a beetik ul

aak wa baax jeel
u beetik u t

oochpajal a sukuu-
ne. 22 Le fe yaantecho, meyaj-
naktech ch

een tu t

aan Dios.
Kiimak u y

ool le m

aax ma tu
juzgarkuba ken tsookok u cha-
tuklik u beetik wa baaxo.
23 Baale wa kaap

eelchajaan u
tuukule, tsook u kebantal wa
ku janal, tumen ma tu yoo-
Ro 14:171 Wa: esp

ritu santoo. Ilaak

Tip. 16.
lal fe ku jaanli. U jaajile, tul

aa-
kal baax ku beetaal wa ma yoo-
lal feje keban.
15
Bey t

uuno, toon m

aaxoon
muukaan k-feje unaj
k-

aantik le m

aaxoob ma muu-
kaan u fejoobo utiaal ka
ch

uukpajak u y

ooloob ti le
baaxoob pechikoobo, y

eetel ma
unaj k-kaxtik ch

een k-utsi-
li. 2 Cada junt

uul ti toone ka
u kaxt u yutsil u y

eet m

aa-
kil ti baax maalob utiaal u l

isik
u y

ool. 3 Tumen mix Cristo tu
kaxtaj ch

een u yutsil, baaxe jeex
ts

ibtaanila: U poochil le m

aa-
xoob pochkecho, tsook u l

uub-
loob tin w

ookol. 4 Tumen tu-
l

aakal le baaxoob ts

ibtaaboob

uuchjeakilo ts

ibtaaboob utiaal
k-kaanbal, utiaal beyo ikil u
ch

uukpajal k-

ool y

eetel ikil u l

i-
saal k-

ool tumen le Kiliich Ts

i-
boobo, ka yanaktoon esperanza.
5 Beora t

uuna, le Dios

aant-
koon utiaal ka ch

uukpajak k-

ool
y

eetel ku l

isik k-

oolo, leti ka
u ts

aa ti tul

aakleex u p

aajtalil
u yantalteex le tuukul yanchaj
ti Cristo Jesuso, 6 utiaal be-
yo y

eetel junp

eelili taane ka a
m

uuch nojbeenk

uunteex u Dios
y

eetel u Taata k-Yuumtsil Jesu-
cristo.
7 Le oolale kamabaex y

eetel
kiimak

oolal ta baatsileex, jeex

uuchik u kamkoon Cristo y

eetel
kiimak

oolale, utiaal u tsaabal
nojbeenil ti Dios. 8 Tumen te-
ne kin waalikteexe Cristoe jach
tu jaajil kuch u meyajt le m

aa-
xoob s

uutkuptaanoobo,1 utiaal
u yeesik jach jaaj baax ku yaalik
Dios, bey xan utiaal u yeesik
yaan u b

eeykuntik Dios le baax
Ro 15:81 Ilaak Tip. 16.
ROMAILOOB 15:9-24 U y

aantaal j-t

aanxel luumiloob 288
u yaalmaj ti u

uuchben l

aak-
tsiloob le m

aakooba, 9 utiaal
xan ka tsaabak nojbeenil ti
Dios tumen le j-t

aanxel luumi-
loob yoolal u cha

ootsilalo. Jeex
ts

ibtaanila: Yoolal lela yaan

in waalik in kaj

oolech tu t

aan
le j-t

aanxel luumiloobo y

eetel
yaan in kiikitantik a kaaba
y

eetel kaayoob. 10 Aalaab
xan: T

aanxel luumileex, kii-
makchajak aw

ooleex junm

uuch
y

eetel u kaajal Dios. 11 Ul

aak
ts

ibe ku yaalik: Teex u kaj-

n

aalileex tul

aakal luumile, kii-
kitanteex J

eeoba, y

eetel kiiki-
tantaak xan tumen tul

aakal le
kaajoobo. 12 Ti ul

aak ts

i-
be Isa

ase ku yaalik: Yaan

u ch

ikpajal u moots Jes

e, y

ee-
tel yaan junt

uul m

aax kun l

ikil
utiaal u gobernart le luumiloo-
bo; ti leti kun p

aataj le j-t

aan-
xel luumiloobo. 13 Le Dios
ku ts

aaik esperanzao ka u chu-

peex y

eetel kiimak

oolal bey xan
y

eetel jeetselil tu yoolal a fe-
jeex; y

eetel ka maas yanakteex
esperanza yoolal le p

aajtalil ku
ts

aaikteex le kiliich muuko.1

14 Beora xana, in sukuuneex,
jach in wojle chuupeex y

eetel
utsil tumen chuupeex y

eetel tu-
l

aakal kaj

oolalil; y

eetel jach in
wojle teexe jeel u p

aajtal a tsol-
nuuktikabaex ta baatsileexe.
15 Baale y

eetel u jaajil in w

ool
kin ts

ibtikteex le baalooba,
utiaal in kaajsikteex tu kaat

een;
lela kin beetik yoolal le u nojoch
utsil Dios tsaab ti tena: 16 in
beetkinba palitsil ti Cristo Je-
s

us utiaal in w

aantik le j-t

aan-
xel luumiloobo. Tene in kub-
Ro 15:131 Wa: esp

ritu santoo. Ilaak

Tip. 16.
maj in w

ool ti u kiliich meeyjil u
kaaytaal u maalob p

eektsilil
Dios, utiaal beyo ka kuubuk le
j-t

aanxel luumiloob ti Dios
bey junp

eel siibal kambeen y

ee-
tel kiliichk

uuntaan tumen le ki-
liich muuko.
17 Le beetke yaan baax
oolal u kiimaktal in w

ool ti
Cristo Jes

us yoolal le baa-
loob tiaalintaan tumen Dioso.
18 Tumen ma tin t

aabal in waal
mix baal wa ma ch

een le baa-
xoob tu beetaj Cristo utiaal u
yuubik taan le j-t

aanxel luumi-
loobo. Utiaal u beetik lela,
ti Cristoe meyajnaj le baa-
xoob tin waalaj y

eetel tin beeto
19 bey xan ch

ikulaloob, mila-
groob y

eetel u p

aajtalil le kiliich
muuko; bey t

uuno desde Jeru-
sal

en tak tu maas n

aachil u luu-
mil Il

rico bey xan ti tul

aakal le
bejoob yaan tu bapacho, tsook
in ch

uukaan kaaytik u maalob
p

eektsilil Cristo. 20 Bey t

uu-
no u jaajile, tin chatuklaj ma
in kaaytik le maalob p

eektsil
te tuux tsook u y

uuchul tsik-
bal ti Cristoo, utiaal ma in l

i-
sik junp

eel naj y

ookol junp

eel
chuunpak yaanal m

aax beetmil;
21 baaxe jeex ts

ibtaanila: Le
m

aaxoob ma kaaytaaktiob u
p

eektsilil le m

aako, yaan u yil-
koob; y

eetel le m

aaxoob ma u
yuuboob mix baal ti letio, yaan
u kuchul u naatoob.
22 Tu yoolal xan lela yaab
u t

eenel ma chaab in kuchul
ta wiknaleexi. 23 Ch

een baa-
le beora tsook in kaaytaj ti tu-
l

aakal le kaajooba, y

eetel tumen
tsook u m

aan jaaboob taakcha-
jak in bin ta wiknaleexe,
24 kin p

aatik ka p

aajchajak in
289 Siibal utiaal

ootsiloob. Febe ROMAILOOB 15:2516:7
wilkeex le ken j

ookok in bin-
bal Espa

na, y

eetel kentsookok u
kiimaktal in w

ool ikil in wantal
ta w

eeteleex kex ch

een u chan
s

uutuke, ka a l

aakinteneex tak
junjaats ti le bejo. 25 Baale
beoraa jach taaytak in bin Jeru-
sal

en utiaal in meyajt1 le m

aa-
xoob kiliichoobo. 26 Tumen
le sukuunoob yanoob Macedo-
nia y

eetel Acayao, y

eetel kii-
mak

oolal tu s

iajoob junjaats
ti le baaxoob yaantiob utiaal
ka tsaabak ti le m

aaxoob kilii-
choob

ootsiltakoob yanoob Je-
rusaleno. 27 U jaajile letiobe
tu beetoob y

eetel kiimak

oolal,
baale lela u paxmiliob ti le j-ki-
liichoobo; tumen wa le j-t

aan-
xel luumiloob tsook u j

oos-
koob utsil ti le baaloob ku taal
ti Dios yaan ti le j-kiliichoobo,
unaj xan u ts

aaikoob le baaxoob
ku kaab

eettal ti letiob s

aamsa-
malo. 28 Le oolale ken in taas
le siibala y

eetel ken tsookok
in wilik ka kuubuktiobe, yaan
in m

aan in wileex ken j

ookok in
binbal Espa

na. 29 Tsoole in
wojle ken xiiken ta wiknaleexe,
yaan in kuchul chuupen y

eetel
u nojoch utsil Cristo.
30 Beora t

uuna, sukuuneex,
kin jach aalikteex yoolal
k-Yuumtsil Jesucristo bey xan
yoolal le yaabilaj ku taal ti le ki-
liich muuko, ka a ts

aa a w

oo-
leex orar ti Dios tin woolal jeex
in beetik teno, 31 utiaal ka ka-
n

aantaaken ti le m

aaxoob ya-
noob Judea maatech u creerti-
koob Dioso, y

eetel utiaal ka
kaamak tumen le j-kiliichoob le
meyaj ken in beet tu yoolal u
kaajil Jerusaleno; 32 utiaal be-
Ro 15:251 Wa:

aant.
yo wa Dios u k

aate, ka kuchken
y

eetel kiimak

oolal ta wiknaleex
utiaal ka muukaank

uuntaak
k-

ooleex. 33 Le Dios ku ts

aaik
jeetselilo ka yanak y

eetel tu-
l

aakleex. Am

en.
16
Kin kub

eentikteex kiik
Febe, le m

aax t

aan u me-
yaj te m

uuchulil yaan Cencrea-
so, 2 utiaal ka a kameex y

ee-
tel kiimak

oolal tu kaaba
Yuumtsil, jeex unaj u kaamal le
m

aaxoob kiliichoobo1 bey xan
utiaal ka aw

aanteex ti jeel baa-
xak ka kaab

eetchajaktie ,
tumen letie l

aayli xan tu y

aan-
taj yaab m

aakoobe, tak teen tu
y

aanten.
3 Ts

aaex in saludos ti Pris-

ca1 y

eetel ti

Aquila, in w

eet me-
yajoob ti le meyaj tu kub

eentaj-
toon Cristo Jesuso; 4 letiobe
tu ts

aaj u kuxtaloob1 tu t

aan
k

imil tin woolal;2 teen t

uune
kin ts

aaik u diosbootikil tiob,

baale ma ch

een teeni, tak
tul

aakal le m

uuchuliloob ya-
noob te t

aanxel luumiloobo;
5 ts

aaex xan in saludos ti le

sukuunoob ku muchkubaob tu
yotochoobo. Saludarteex Ep

e-
neto, le m

aax in yaabiltmo;
letie ti yaan ichil le y

aax
m

aakoob tu beetubaob disipu-
loil ti Cristo tu luumil Asiao.
6 Saludarteex Mar

a, letie
yaab baaxoob tsook u beetik
ta woolaleex. 7 Saludarteex
Andr

onico y

eetel Junias in
l

aaktsiloob, le m

aaxoob m

uul
kaaloob c

arcel tin w

eetelo;
Ro 16:21 Wa: jeex u beetik le m

aa-
xoob kiliichoobo. 31 Wa: Priscila.
41 Lit.: kaaloob. 42 Lit.: tu yoolal in
alma. Gr.: sikj

e. Ilaak Tip. 7A.
ROMAILOOB 16:8-23 Baaxoob taasik jatslant

aambail 290
letiobe jach kaj

oolaanoob
tumen le apostoloobo, y

eetel
maas

uuch k

aajak u tsaypachti-
koob Cristo ke teen.
8 Ts

aaex in saludos ti Am-

pliato, le m

aax in yaabiltmaj
y

eetel in w

eet meyaj ti Yuum-
tsilo. 9 Saludarteex Urbano
k-

eet meyaj ti Cristo, bey xan
Estaquis le m

aax in yaabiltmo.
10 Saludarteex Apeles, le m

aax
ku beetik baaloob maalobtak
ikil u ts

aaik u fe ti Cristoo.
Saludarteex le m

aaxoob yanoob
tu yotoch Arist

obuloo. 11 Sa-
ludarteex Herodi

on, in l

aaktsil.
Saludarteex le m

aaxoob yanoob
tu yotoch Narcisoo, m

aaxoob
tsaypachtik Yuumtsil. 12 Sa-
ludarteex Trifena y

eetel Trifosa,
kiikoob jach u tsaamaj u y

oo-
loob u meyajtoob Yuumtsil. Sa-
ludarteex P

ersida, le m

aax
k-yaabiltmo, tumen letie yaab
baaloob u beetmaj le t

aan u
meyajtik Yuumtsilo. 13 Salu-
darteex Rufo, le m

aax y

ee-
yaan utiaal u meyajt Yuumtsi-
lo, bey xan u maama, m

aax xan
bey junt

uul maamatsil in tiaale.
14 Saludarteex As

ncrito, Fle-
gonte, Hermes, Patrobas, Her-
mas bey xan le sukuunoob
yanoob tu yiknaloobo. 15 Sa-
ludarteex Fil

ologo, Julia, Nereo
y

eetel u kiik;1 bey xan Olimpas
y

eetel tul

aakal le m

aaxoob ki-
liichoob yanoob tu yiknaloobo.
16 Cada junt

uul ti teexe salu-
dartabaex y

eetel junp

eel kiliich
tsuuts. Tul

aakal u m

uuchuli-
loob Cristoe ku t

uuxtikoobteex
saludos.
Ro 16:151 Le taan ich griego ku meyaj
teela ma xaane t

aan u taan ti kiktsil wa

itsintsil.
17 Beora t

uuna sukuuneex,
kin jach aalikteex ka a wi-
leex m

aaxoob le t

aan u beet-
koob u yantal jatslant

aambai-
loobo, y

eetel t

aan u ts

aaikoob
tuux u t

oochpajal m

aak ikil u
beetkoob baaloob ku bin tu
contra le baax kaansaanteexo,
utiaal ka a n

aachkuntabaex ti
letiob. 18 Tumen le m

aakoob
beya ma palitsiloob ti k-Yuum-
tsil Cristoi, baale palitsiloob ti
u nakoob; tsoole y

eetel chujuk
taanoob bey xan y

eetel jatsuts
taanoobe ku satkoob u y

ool u
puksiikal le m

aaxoob ma u kaj

ooloob baax kaaso. 19 Tumen

tul

aakal m

aak tsook u yoj

eel-
tike, teexe jach suuk a wuu-
yikeex taan. Le oolale jach ku
kiimaktal in w

ool ta woolaleex.
Tene in k

aat ka yanakteex naa-

til utiaal a beetkeex baaloob
maalobtak, baale ma in k

aat ka
yanakteex naatil utiaal a beet-
keex baaloob kaastaki. 20 Le
Dios t

uun ku ts

aaik jeetselilo,
ma kun x

aantale yaan u p

uu-
chaatik Satan

as utiaal ka u pat
y

aanal a wookeex. Yanakteex u
nojoch utsil k-Yuumtsil Jesu-
cristo.
21 Timoteo le m

aax

aantke-
no, ku t

uuxtikteex saludos, bey
xan Lucio, Jas

on y

eetel Sos

pa-
tro, in l

aaktsiloob.
22 Teen Tercio, le m

aax
ts

ibt le cartaa, kin t

uuxtikteex
saludos tu kaaba Yuumtsil.
23 Gayo, le m

aax kamken bey
uulab tu yotoche y

eetel ku ka-
mik tul

aakal le m

uuchulilo,
ku t

uuxtikteex saludos. Eras-
to, le m

aax kan

aantik u ayika-
lil le kaajo ku t

uuxtikteex salu-
1
Teen Pablo, tanaanen utiaal
in beetkinba ap

ostol ti Jesu-
cristo jeex u k

aat Diose, tene ti

yanen y

eetel k-sukuun S

ostene-
se, 2 kin ts

ib ti teex, u m

uu-
chulil Dios yaan Corinto, m

aa-
xeex tsook a kiliichk

uuntaaleex
junm

uuch y

eetel Cristo Jes

us,
y

eetel tanaaneex utiaal ka ki-
liichchajkeex junm

uuch y

eetel
tul

aakal le m

aaxoob t

aan u
chachiitkoob u kaaba k-Yuum-
tsil Jesucristo tul

aakal tuuxo, u
Yuumtsiloob y

eetel k-Yuumtsil
xan:
3 Ka yanakteex le nojoch utsil
y

eetel le jeetselil ku taal ti Dios
k-Taatao, bey xan ti Yuumtsil
Jesucristoo.
4 Mantats kin ts

aaik gracias
ti Dios ta woolaleex

uuchik u
yeesikteex u nojoch utsil tu yoo-
lal Cristo Jes

us; 5 tumen tee-
xe ti tul

aakal baal tsook a
ayikalk

uuntaaleex tu yoolal le-
ti, utiaal u p

aajtal a kaay-
tikeex le taano, bey xan utiaal
ka chuupkeex y

eetel kaj

oola-
lil. 6 Bey t

uuno le baax ku
jaajk

uuntaal tu yoolal Cris-
too, tsook u jach jeetsel p

aatal
ta puksiikaleex, 7 le oolal mix
junp

eel ti le siibaloob ku ts

aaik
Dios ku bineltikteex le t

aan a
p

aatkeex y

eetel nojoch ts

ibo-
lal u ch

ikbesaal k-Yuumtsil Je-

sucristoo. 8 Diose yaan xan u
muukaank

uuntik a w

ooleex tak
tu xuul, utiaal ma u yantal
baax oolal u taakal a pooleex
tu kiinil k-Yuumtsil Jesucristo.
9 Dios, le m

aax taneex utiaal
ka a bisabaex1 y

eetel k-Yuumtsil
1Co 1:91 Wa: t

aakpajkeex.
Y

AAX TI
CORINTOILOOB
ccc
d
ccc
dos, bey xan Cuarto, u y

itsin.1
241
25 Diose jeel u p

aajtal u
muukaank

uuntik a fejeexe. Le-
la t

aakaan ichil le maalob p

eek-
tsil kin kaaytiko, y

eetel t

aakaan
xan ichil le kaaytaj yaan yil y

ee-
tel Jesucristoo. Le maalob p

eek-
tsila yaan yil y

eetel le

uuchik u
ch

ikbesaal le kiliich baal taa-

Ro 16:231 Le taan ich griego ku meyaj
teela ma xaane t

aan u taan ti

itsintsil
wa sukuuntsil. 241 Jujunp

eel bibliao-
be ku taaskoob le baax ku yaalik le ver-
siculoa, baale yaab ti le

uuchben ts

i-
boob ich griego kamaanoobo, maatech
u taaskoob.
kaano. Lela desde jach

uuchjea-
kil x-mukul taakaak. 26 Baale
le baal taakaano tsook u ch

ik-
besaal bejlae. Tsoole y

eetel le
ts

iboob tu beetaj le profetaobo,

tul

aakal le luumiloobo tsook u
kuchul u kaj

ooltoob le kiliich
baal taakaano. Lela yaan yil
y

eetel le baax u k

aat ka beetaak
le Dios kuxaan utiaal mantatso.
Letie u k

aate tul

aakal le j-t

aan-
xel luumiloobo ka u ts

aa u fe-
joob ti leti y

eetel ka u yuuboob
u taan. 27 Ti Dios, le ch

een
junt

uulili m

aax yaan u naato, ka
nojbeenk

uuntaak tu yoolal Je-
sucristo utiaal mantats. Am

en.
291 Taakaan ROMAILOOB 16:241 CORINTOILOOB 1:9
1 CORINTOILOOB 1:10-25 Cristoe jaajatspajaan 292
Jesucristo u Paalo, ch

uukaan u
y

ool ti baax ku yaalik.
10 Beora t

uuna, sukuuneex,
tu kaaba k-Yuumtsil Jesucris-
toe kin jach aalikteex ka taa-
nakeex y

eetel junp

eelili tuukul
y

eetel ma u yantal jatslan-
t

aambail ichileex, baaxe ka ya-
nakteex junp

eelili tuukul y

ee-
tel ka junp

eelilichajak bix a
tuukuleex. 11 In sukuuneex,
lela kin waalikteex tumen
jujunt

uul ti le m

aaxoob ya-
noob tu yotoch Cloeo tu yaa-
loobtene yaan bin jatslant

aam-
bailoob ichileex. 12 Baax in
k

aat in waale, jujunt

uul ti tee-
xe t

aan bin u yaalik: Tene
u disipuloen Pablo, Baale te-
ne u disipuloen Apolos, Baa-
le tene u disipuloen Cefas,1
Baale tene u disipuloen Cris-
to. 13 Cristoe jaajatspajaan
ichileex. M

aasa ma Pablo baaj
ti che ta woolaleexi? Tu kaa-
ba wa Pablo tsaab a wok-
jaex? 14 U maalobile ma teen
ts

aa u yokja mix junt

uul ti tee-
xi, ch

een Crispo y

eetel Gayo
tin ts

aaj u yokjaob, 15 beyo

mix m

aak kun aalik wa tin
kaaba okjaanajeex. 16 Baale
tak le m

aaxoob yanoob tu yo-
toch Est

efanas tin ts

aaj u yok-
jaobo. Ma in wojel wa yaan
ul

aak m

aaxoob tin ts

aaj u
yokjaobi. 17 Tumen tene ma
t

uuxtaaben tumen Cristo utiaal
ka in ts

aa okjai, baaxe utiaal ka

in tsikbalt le maalob p

eektsilo;
ma utiaal xan ka taanaken jeex
junt

uul m

aak sen kaanchajaan u
xooke, utiaal beyo ma u p

aatal
mix baal u biilal u cheil u mu-
yaj1 Cristo.
1Co 1:121 Lela ul

aak kaaba ku tsaabal
ti ap

ostol Pedro. 171 Ilaak Tip. 6.
18 Tumen u y

uuchul taan ti
u cheil le muyajo ch

een kunel
utiaal le m

aaxoob t

aan u k

im-
loobo, baale k-tiaal toon t

aan
k-salvartaale lela bey u p

aajta-
lil Diose. 19 Tumen ts

ibtaan:
Yaan in beetik u xuulul le naat
yaan ti le m

aaxoob yaan u naa-
toobo, y

eetel ma ken in kam le
oj

eelal yaan ti le m

aaxoob yaab
baax u yojloobo. 20 Tuux
t

uunyaan le m

aak yaanu naato?
Tuux yaan le escribao?1 Tuux
yaan le m

aax ku baateltaan tu
yoolal le y

ookol kaaba?2 Ma
wa tsook u patik Dios mix baa-
lil le naat yaan te y

ookol kaaba?
21 Le y

ookol kaabo tumen ku
tuklik jach yaan u naate ma
kuch u kaj

oolt Diosi. Le oola-
le Diose, yoolal le naat yaantio,
maalob tu yilil ka kaaytaak jun-
p

eel baax ku tuklaal mix baal u

biilal, utiaal ka u salvart le m

aa-
xoob yaan u fejoobo.
22 Tumen jeex le jud

oob t

aan
u k

aatkoob ka eesaak ch

ikula-
loobe, bey xan le griegoobo t

aan
u kaxtikoob naatil; 23 baale
toone t

aan k-kaaytike Cristoe
baaj ti che, lela ku beetik u
t

oochpajal le jud

oobo, y

eetel
utiaal le j-t

aanxel luumiloo-
bo mix baal u biilal; 24 baa-
le utiaal le m

aaxoob tanaanoo-
bo, jud

oob y

eetel griegoobe, ti
Cristoe ku ch

ikpajal u p

aajta-
lil Dios bey xan u naatil Dios.
25 Tumen junp

eel baax ku taal

ti Dios ku tuklaal mix baal u bii-
lale, maas yaan u naat ke le m

aa-
koobo; y

eetel junp

eel baax ku
taal ti Dios ku tuklaal minaan u
1Co 1:201 Lela junt

uul m

aak jach u
kaj

ool baax ku yaalik le leyo. 202 Ilaak
Tip. 16.
293 Maas nojoch u naat Dios 1 CORINTOILOOB 1:262:10
muuke, maas yaan u muuk ke le
m

aakoobo.
26 Tumen jeex awilkeexa, su-
kuuneex, ichileex m

aaxeex ta-
naaneexe, ma taan yaab
m

aakoob ku tuklaal yaan u naa-
toobi, ma taan yaab m

aakoob
yaan p

aajtalil tiobi mix xan
taan yaab m

aakoob s

ijoob ich
ayikalili; 27 baaxe Diose tu
y

eeyaj le baaxoob minaan u naa-
toob te y

ookol kaaba utiaal u
sulakk

uuntik le m

aaxoob yaan
u naatoobo; Diose tu y

eeyaj xan
le baaxoob minaan u muukoob
te y

ookol kaaba utiaal u sulak-
k

uuntik le baaxoob yaan u muu-
koobo; 28 Diose tu y

eeyaj le
baaloob mix baal u yilaal tumen
le m

aakoobo: baaloob minaan u
biilaloob te y

ookol kaaba y

ee-
tel baaloob pektaanoob, utiaal
u mixbaalk

uuntik le baaxoob
kaanaantak utiaal le m

aakoo-
bo. 29 Bey t

uuno mix m

aak ka
u nojbaalk

uuntuba tu t

aan Dios.
30 Baale tu yoolal letie teexe
junm

uuch yanileex y

eetel Cristo
Jes

us, le baax

uucha toone
k-ilik bey naatil ku taal ti Dio-
se, bey tojile, bey kiliichkunaji-
le y

eetel bey j

aalkabtajil yoolal
le bool beetaabo; 31 utiaal ka
b

eeychajak le baax ts

ibtaana:
Le m

aax ku nojbaalk

uuntku-
bae u nojbaalk

uuntuba tu yoolal
J

eeoba.1
2
Bey t

uuno, sukuuneex, le ka
binen ta wiknaleexe ma tin
taneex y

eetel taanoob jelaanta-
ki mix tin taasinba bey jachyaan
in naat le ka tin tsolajteex le ki-
liich baal taakaan tumen Dioso.
2 Tumen le tiaanen ta wiknalee-
xe tin chatuklaj in beetik bey
1Co 1:311 Ilaak Tip. 2.
mix baal in wojle, ch

een baax
kaach in wojle in kaj

ool Jesu-
cristo y

eetel baaj ti che. 3 Ka
binen ta wiknaleexe minaan in
muuk, saajken y

eetel t

aan in sen
kikilankil; 4 tsoole le ka taa-
najen y

eetel le ka tin kaaytajteex
le maalob p

eektsilo, ma tin bee-
taj y

eetel le taanoob ku meyaj ti
le m

aakoob kaanchajaan u xoo-
koob utiaal ka in woks ta poo-
leexo, baaxe tin beetaj utiaal in
ch

ikbesikteex u kiliich muuk

y

eetel u p

aajtalil Dios, 5 utiaal
beyo ma a ts

aaik a fejeex ti u
naat ch

een w

inik, baaxe ti u
p

aajtalil Dios.
6 Toone, ichil le m

aaxoob
yiijchajaan u tuukuloobo ,
k-taan ti baaloob yaan yil y

eetel
le naato, baale le naata ma le-
tie yaan ti le y

ookol kaaba1 mix
ti u jalaachiloob le y

ookol kaa-
ba, tumen letiobe yaan u xuul-
saaloob. 7 Baaxe k-taan ti le
naat ku taal ti Dios ku ch

ikpa-
jal ti junp

eel kiliich baal taa-

kaano, lela letie naat taakaano,
le baax u yaalmili Dios t

aanil
ti u beetaal tul

aakal baal utiaal
k-nojbeenilo. 8 Mix junt

uul ti
u jalaachiloob le y

ookol kaab
kuch u kaj

ooltoob le naata,
tumen wa ka u kaj

ooltoob kaa-
che bejlaa ma t

aan u bajkoob ti
che le Yuumtsil yaan nojbeenil
tio. 9 Baale jeex ts

ibtaanila:
Iche ma u yil mix baali, xiki-
ne ma u yuub mix baali, y

eetel
w

inike ma u tukult ichil u puk-

siikal le baaloob u beetmaj Dios
utiaal u ts

aaik ti le m

aaxoob
yaabiltmilo. 10 Tumen lela ti
toon tsook u tsaabal k-oj

eelt
tumen Dios tu yoolal u kiliich
1Co 2:61 Ilaak Tip. 16.
1 CORINTOILOOB 2:113:8 Luumkabil m

aak. Chich janal 294
muuk, tumen le kiliich muuko
ku xakaltik tul

aakal baal, tak le
taamtam baaloob ku taal ti Dio-
so.
11 Mix m

aak u yojel baax
ku tuklik ul

aak m

aak. Tumen
ch

een cada junt

uul m

aak u yo-
jel baax yaan ichil u puksiikal.1
Bey t

uun xano mix m

aak ku-
chuk u kaj

oolt le baaxoob
ku taal ti Dioso, baaxe ch

een
u kiliich muuk Dios. 12 Baa-
le toone ma t-kamaj le tuukul
ku taal ti le y

ookol kaaba, baa-
xe t-kamaj u kiliich muuk Dios,
utiaal beyo ka k-kaj

oolt le baa-
xoob tu ts

aajtoon Dios tu yoolal

u yutsilo. 13 Toone le baaloo-
ba k-tsolik, ma y

eetel le taa-
noob ku kaansik le w

inikoob
yaan u naatoobo, baaxe y

eetel
le taanoob ku kaansik le kiliich
muuko; lela k-beetik ken meyaj-
naktoon le taanoob ku taal ti le
kiliich muuk utiaal k-tsolik1 le
baaloob yaan yil y

eetel Dioso.
14 Baale le luumkabil m

aako
ma tu kamik le baaloob ku taal
ti u kiliich muuk Dioso, tumen
utiaal letie mix baal u biila-
loob; y

eetel ma tu p

aajtal u ku-
chul u naate, tumen le baaloo-
ba ch

een ku p

aajtal u xakaltaal
y

eetel u y

aantaj le kiliich muu-
ko. 15 Ch

een baale le m

aax
ku chaik u nuuktaal tumen u
kiliich muuk Diose ku xakaltik
bix yanil tul

aakal baal, baale le-
tie mix m

aak xakaltik u tuukul.
16 Tumen m

aax jeel u p

aajtal
u kaj

ooltik u tuukul J

eeobae?
M

aax jeel u kaansik wa baax
tie?. Baale toone jach tu jaajil
yaantoon u tuukul Cristo.
1Co 2:111 Gr.: n

euma. Ilaak Tip. 7B.
131 Wa: k-nupik.
3
Bey t

uuno, sukuuneex, ma
b

eeychaj in tankeex jeex u
taanal m

aakoob nuuktaanoob
tumen u kiliich muuk Diose,
baaxe jeex u taanal m

aakoob
yaan luumkabil ts

ibolal tiobe,
bey xan jeex u taanal m

aakoob
beyoob mejen paalal ti baaloob
yaan yil y

eetel Cristoe. 2 Te-
ne tin ts

eenteex y

eetel leche,
ma y

eetel chichich janali, tumen
ma tu p

aajtal kaach a jaa-
cheex. U jaajile, tak beora ma tu
p

aajtal a jachkeex chichich ja-
nala, 3 tumen l

aayli yaanteex
luumkabil ts

ibolaloobe. Tsoo-
le tumen yaan ts

ikilil1 y

eetel
baatelil ichileexe, lelo ma wa
t

uun t

aan u yeesik l

aayli yaan-
teex luumkabil ts

ibolaloob,
y

eetel l

aayli t

aan a m

aaneex
jeex le m

aakoob yaan luumkabil
ts

ibolal tiobo? 4 Tumen ken

u yaal wa m

aax: Tene u disi-
puloen Pablo, y

eetel ken aa-
laak tumen ul

aak: Tene u disi-
puloen Apolos, ma wa t

aan a
beetkabaex jeex u maasil m

aa-
koobo?
5 Tumen m

aax Apolos? Wa,
m

aax Pablo? Letiobe ch

een pa-
litsiloob, tu yoolal m

aaxoob
kuch a beetabaex disipuloil ti
Jes

us, jeex

uuchik u tsaabal u
p

aajtalil ti cada junt

uul ti letiob
tumenYuumtsil utiaal ka u bee-
toobe. 6 Teen pake, Apolos
j

ooyabte, baale Dios beet u no-
jochtal; 7 bey t

uuno le m

aax
ku paakalo maatech u nojbeen-
k

uuntaal, mix le ku j

ooyabo,
baaxe ch

een Dios, tumen leti
beetik u nojochtal. 8 Le m

aax
t

uun ku paakal y

eetel le ku j

oo-
yabo, ku m

uul meyajoob, baale
1Co 3:31 Wa: celos.
295 U y

eet meyajoon Dios 1 CORINTOILOOB 3:94:3
cada junt

uule yaan u kamik u
boolil yoolal le meyaj tu beeto.
9 Tumen toone u y

eet meya-
joon Dios. Teex le luum ku me-
yajtaal tumen Dioso; teexe jun-
p

eel naj tsook u l

isaal tumen
Dios.
10 Yoolal le u nojoch utsil
Dios tsaabteno, tene tin ts

aaj
junp

eel chuunpakil jeex u bee-

tik junt

uul m

aak yaan u naat
ku nuuktik u l

isaal jun-
p

eel naje, baale yaan ul

aak
m

aax t

aan u meyaj tu y

oo-
kol le chuunpaka. Cada jun-
t

uul t

uune unaj u seguer u ka-
n

aantik bix u meyaj tu y

ookol
le chuunpaka. 11 Tumen mix
m

aak jeel u p

aajtal u ts

aaik
ul

aak chuunpak utiaal u jee-
lint le y

aax tsaano, lela Jesu-
cristo. 12 Baale wa y

ookol le
chuunpak yaan m

aax ku l

i-
sik junp

eel naj y

eetel oro, pla-
ta, kiichkelem tuunichoob, wa
y

eetel che, suuk, bey xan wa
y

eetel chiliboobe, 13 le meyaj
ku beetik cada junt

uulo yaan
u ch

ikpajal baax clase meya-

jil, tumen ken kuchuk le kiino
yaan u ch

ikbesaal tu yoolal le
k

aako; le k

aak t

uuno yaan u
yeesik baax clase najil tu beetaj
cada junt

uul. 14 Wa ma tu ye-
lel le meyaj u beetmaj wa m

aax
y

ookol le chuunpako, le m

aaka
yaanu kamik u boolil; 15 baa-
le wa le meyaj u beetmaj wa
m

aax ku l

aaj elelo, yaan u l

aaj
peertik, baale letie yaan u sal-
varkuba; wa ku y

uuchul lela le-
tie yaan u p

aatal bey junt

uul
m

aak p

uuts ti le k

aako.
16 Ma wa a wojleexe u tem-
ploex Dios, y

eetel ti yaan u ki-
liich muuk Dios ichileexe?
17 Wa junt

uul m

aak ku xuulsik
u templo Diose, Diose yaan u
xuulsik ti leti; tumen u templo
Diose kiliich, y

eetel le temploa
teex.
18 Mix m

aak ka u tusuba tu
juunal: Wa yaan m

aax ichileex
ku tuklik yaan u naat tu t

aan
u m

aakiloob le y

ookol kaaba,1 u
beetuba j-ma naatil utiaal ka ya-
nak u naat. 19 Tumen le naat
ku taal ti le y

ookol kaaba, mix
baal u biilal tu t

aan Dios; tumen
ts

ibtaan: Le m

aax yaan u naa-
to ku beetaal u l

uubul tumen
Dios ichil le tuus u beetmaj
ti u y

eet m

aakilo. 20 Tsoole
ts

ibtaan xan: J

eeobae u yojel
ch

een kunel le baaxoob ku tuk-
lik le m

aakoob yaan u naatoo-
bo. 21 Le oolale, mix m

aak
ka u nojbaalk

uuntuba tu yoo-
lal le m

aakoobo; tumen tul

aa-
kal baal y

eetel tul

aakal m

aake a
tiaaleex, 22 wa Pablo, wa Apo-
los, wa Cefas, wa le y

ookol kaa-
bo, wa le kuxtalo, wa le k

imilo,
wa le baaxoob yanoob bejlao, wa
le baaxoob ku taal u kiinilo, tu-
l

aakal a tiaaleex; 23 baale tee-
xe u tiaaleex Cristo, y

eetel Cris-
toe u tiaal Dios.
4
Le m

aakoobo ka u yiloo-
noob jeex m

aaxoob meyaj-
tik1 Cristoe, y

eetel bey m

aaxoob
tsaan u kan

aantoob le kiliich
baaloob taakaanoob tumen Dio-
so. 2 Ti baax yaan yil y

eetel le
meyaja, baax ku p

aataal ti le
j-kanan ayikaliloobo, ka u yee-
soob ch

uukaan u y

ooloob u
tsookbesoob le meyaj tsaan-
tiobo. 3 Tumen tene

ooli
mix baal in wilik ka a juzgarte-
neex wa ka juzgartaaken tumen
1Co 3:181 Ilaak Tip. 16. 4:11 Wa: m

aa-
xoob yanoob y

aanal u p

aajtalil.
1 CORINTOILOOB 4:4-15 Chaan utiaal y

ookol kaab 296
junt

uul juez.1 U jaajile mix
teen kin juzgarkinba tin juunal.
4 Tumen tene ma kajaanten wa
yaan baax kaas in beetmi. Baa-
le lela ma u k

aat u yaal wa
toj in kuxtali, baaxe J

eeoba juz-
gartiken. 5 Le oolale ma a juz-
gartikeex mix baal t

aanil ti u
kuchul u kiinil, baaxe tak ken
taalak le Yuumtsilo. Letie yaan
u j

oosik ich s

aasilil le baax taa-
kaan ich

eejocheenilo, y

eetel
yaan u ch

ikbesik baax ku cha-

tuklik le m

aakoob ichil u puksii-
kaloobo; bey t

uuno Diose yaan
u ts

aaik ti cada junt

uul le kiiki-
taan ku n

aajmatiko.
6 Sukuuneex, le ka tin waalaj
le baalooba taanajen tin woolal
y

eetel tu yoolal Apolos utiaal a
wutsileex, utiaal beyo ti le baa-
xoob t-beeto ka a kaneex lela:
Ma a p

itm

aan ti le baa-
xoob ts

ibtaano, utiaal ma a
nojbaalk

uuntkabaex ikil a tukli-
keex maas maalob junt

uul m

aak
ti ul

aak. 7 Tumen m

aax bee-
tik a jelaantal ti ul

aak? U jaajile,
ma wa Dios tsaamiltech tul

aa-
kal le baaxoob yaantecho? Jee-
lo, wa leti tsaamilteche, baax-
ten t

uun ka nojbaalk

uuntkaba
bey ma tsaabil

uuchik u
beetaalteche?
8 Ti teexe tsook u yantal tu-
l

aakal baax kaab

eetteex, m

aa-
sa? Tsook a ayikaltaleex, m

aa-
sa? Tsook a patkooneex paachil
tumen tsook u k

aajal a reina-
reex ta juunaleex, m

aasa? U
jaajile bukaaj maalobil wa tsook
u k

aajal a reinareex, utiaal xan
ka m

uuch reinarnakoon ta w

ee-
1Co 4:31 Lit.: u kiinil junt

uul m

aak, le-
la junp

eel kiin aalaan tumen junt

uul
juez.
teleex. 9 Tumen tene kin wil-
ke, toon le apostoloobo, tsook
k-tsaabal tumen Dios tu tsook
le baax ku chaantaalo, y

ee-
tel beyoon m

aakoob y

eeyaanoob
utiaal k

imile; tsook k-kuchul

xan k-beetba bey junp

eel chaan
utiaal le y

ookol kaabo, utiaal le
angeloobo bey xan utiaal le w

i-
nikoobo. 10 Toone j-ma naa-
toon tu yoolal Cristo, baale tee-
xe yaan a naateex tu yoolal
Cristo; toone minaan k-muuk,
baale teexe yaan a muukeex;
ku y

uuchul maalob taan ta
woolaleex, baale toone k-mix-
baalk

uuntaal. 11 Tak beoraa
l

aayli t

aan k-m

aansik wii-
jil, ukajil,

ooli x-ma nookil yani-
loon, t

aan k-jaajatsaal y

eetel
k-poopochaal, minaan k-otoch,
12 t

aan k-k

imsikba meyaj, y

ee-
tel l

aayli t

aan k-meyaj y

eetel
k-kaboobe. Le ken poochkoon
tumen le m

aakoobo, k-kiiki-
tantkoob; le ken chapachtaa-
koone ku ch

uukpajal k-

ool
k-muyajte; 13 le ken aalaak
baaloob ma jaajtak t-contra
tumen le m

aakoobo, k-utsul-
tantkoob;1 tak beoraa tsook
k-kuchul k-beetba jeex u sojlil le
y

ookol kaaba, y

eetel beyoon xan
le baaxoob ma kaab

eettio.
14 Le baalooba ma t

aan in
ts

ibtikteex utiaal in sulak-

k

uuntikeexi, baaxe utiaal in
tsolnuuktikeex, tumen beyeex
in paalale y

eetel in yaabilt-
meex. 15 Tumen kex ka yanak
diez mil m

aakoob kaansikteex1
baaloob yaan yil y

eetel Cristoe,
u jaajile ma yaab a taataex ya-
ni; tumen tu yoolal Cristoe te-
1Co 4:131 Wa: k-k

aat

ooltik tiob.
151 Wa: tutores, m

aaxoob ku kan

aant-
koob mejen paalal.
297 Tsolnuuk yoolal n

uupkeban 1 CORINTOILOOB 4:165:10
ne tsook in kuchul in beetinba
a taataex

uuchik in kaaytikteex
le maalob p

eektsilo. 16 Le oo-
lale kin k

aat

ooltikteex: beeteex
jeex in beetko. 17 Le beetke
t

aan in t

uuxtik Timoteo ta wik-
naleex tumen letie in paal, jach
in yaabiltmaj y

eetel jach ch

uu-
kaan u y

ool ti Yuumtsil; letie
yaan u kaajsikteex bix in tsook-
besik le meyaj tu kub

eentajten
Cristo Jesuso, jeex in kaansik
tul

aakal tuux ti tul

aakal m

uu-
chulile.
18 Yaan m

aakoobe ku noj-
baalk

uuntkubaob tumen ku
tuklikoobe ma tin bin ta wik-
naleex. 19 Baale wa J

eeoba u
k

aate, ma kun x

aantale yaan in
bin ta wiknaleex. Ma t

aan in bin
utiaal ka in woj

eelt baax ku yaa-
lik le m

aaxoob ku nojbaalk

uunt-
kubaobo, baaxe utiaal ka in
woj

eelt wa t

aan u nuuktaa-
loob tumen u p

aajtalil Dios wa
ma. 20 Tumen u Reino Dio-
se minaan mix baal u yil y

eetel
baaxoob ku yaalik m

aak, baa-
xe yaan yil y

eetel le p

aajtalil ku
ts

aaik Dioso. 21 Baax t

uun a
k

aateex? Ka xiiken ta wikna-

leex y

eetel junp

eel u cheil jaats,

wa ka xiiken y

eetel yaabilaj bey
xan y

eetel jeetsel

oolal?
5
U jaajile, tsook in wuuyik u
yaalaale yaan m

aax t

aan u
n

uupkebantal1 ichileex, y

eetel le
n

uupkebana mix junt

een ilaak
tak ichil le j-t

aanxel luumi-
loobo: tumen junt

uul xiib bi-
ne u kajk

uuntmaj u yatan u
taata. 2 T

aan wa t

uun a noj-
1Co 5:11 Gr.: porn

eya. Le taana ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas
n

uupchitaloob ku bintu contrau leyDio-
so. Ilaak Tip. 4.
baalk

uuntkabaex tu yoolal lela?
Ma wa maas maalob ka yaa-
chajak a w

ooleex y

eetel ka a
wileex u lusaal ichileex le m

aax
beet le baal kaasa? 3 Kex mi-
naanentawiknaleexe, in puksii-
kale ti yaan ta w

eeteleexe y

ee-
tel tsook in juzgartik le m

aax
n

uupkebanchajaano, jeex jeel
in juzgartik wa ti yanene. 4 Le
ken a muchabaexe, in puksii-
kale bey xan le p

aajtalil yaan ti
k-Yuumtsil Jesuso yaan u yantal
ta w

eeteleex. Bey t

uuno tu kaa-
ba Yuumtsil Jesuse, 5 unaj a
kubkeex le m

aak tu kab Sata-
naso, utiaal ka xuuluk u beetik
u kebantal le m

uuchulilo, utiaal
beyo ka kan

aantaak le maalob
tuukul yaan ti le m

uuchulil le
t

aan u yilaal u kiinil Yuumtsilo.
6 Junpuli ma maalob le baax
oolal ka nojbaalk

uuntkabaexo.
Ma wa a wojleexe junp

it leva-
durae ku beetik u l

ikil tul

aakal
le u juuchil harinao? 7 Lim-
piok

inteex le u

uuchben juuchil
harinao utiaal ka p

aatkeex bey
t

uumben juuche, tumentsook u
lusaal le levadura yaan ichilee-
xo; lela ku b

eeytal tumen Cris-
to, le taman ku kuubul utiaal le
Pascuao, tsook u k

imsaal.
8 Le oolale kooneex beetik le
kiinbesajo, ma y

eetel

uuchben
juuch yaan u levaduraili, mix
xan y

eetel u levadurail kasaani-
li, baaxe y

eetel waajoob x-ma
levadurail ku ch

ikbeskoob toj
kuxtal bey xan x-ma kaap

eel
ichil.
9 Te carta tin ts

ibtajteexo
tin waalajteex ka xuuluk a bis-
kabaex y

eetel le m

aaxoob ku
n

uupkebantaloobo, 10 baale
ma t

aan in waalikteex jach jun-
puli ma unaj a taaneex y

eetel le
1 CORINTOILOOB 5:116:10 U bisaal m

aak tu t

aan juez 298
m

aaxoob yanoob te y

ookol
kaab ku n

uupkebantaloobo, wa
y

eetel le m

aaxoob ku p

it-
m

aan u ts

iboltkoob wa baaxo,
wa y

eetel le m

aaxoob ku yooko-
loobo, wa y

eetel le m

aaxoob
ku adorartikoob beetbil diosoo-
bo. Tumen wa beyo yaan u
kaab

eettal a j

ookleex ti le
y

ookol kaaba. 11 Baale beo-
raa kin ts

ibtikteex ka xuu-
luk a biskabaex y

eetel jeel m

aa-
xak ku yaalikuba sukuun, baale
ku n

uupkebantal, ku p

itm

aan
u ts

iboltik wa baax, ku adorar-

tik beetbil diosoob, ku poochil,
ku k

aaltal wa ku yookol; y

eetel
mix a jaanleex y

eetel le m

aaka.
12 Tumen baax yanen in wil
y

eetel u juzgartaal le m

aaxoob
minaanoob ichil le m

uuchulilo?
Ma wa teex juzgartik le m

aa-
xoob yanoob ichil le m

uuchu-
lilo, 13 baale Dios juzgartik le
m

aaxoob minaanoob ichilo?
Luseex le kasaan m

aak ichilee-
xo.
6
Jeel m

aaxak ichileex ka ya-
nak junp

eel baateel ti tu
contra ul

aak sukuune, ku t

aa-
bal wa bin te tu k

uuchil juzgar
tu t

aan kasaan m

aakoob, baa-
le ma tu bin tu t

aan le j-kilii-
choobo? 2 Ma wa a wojleexe
le j-kiliichoobo yaan u juzgarti-
koob le y

ookol kaabo? Wa yaan
a juzgartikeex le y

ookol kaabo,
ma wa t

uun tu p

aajtal a juz-
gartikeex le baaloob mejentak
ku yantal ichileexo? 3 Ma wa
a wojleex yaan k-juzgartik ange-
loobi? Jeelo, baaxten t

uun ma
t

aan k-juzgartik u baalubaob le
kuxtala? 4 Le oolale, wa kaa-
b

eet u juzgartaal jujunp

eel baa-
loob yaan yil y

eetel le kuxtala,
ka bineex wa t

uun tu t

aan le
m

aaxoob ka ts

aaikeex bey jue-

zoob kex ma maalob yaniloob
tu t

aan le m

uuchulilo? 5 T

aan
in taan utiaal in sulakk

uunt-
keex. Minaan wa ichileex jun-
t

uul m

aak yaan u naat utiaal
ka p

aajchajak u beetik u juezil
ichil a sukuuneex? 6 Baax ku
y

uuchle junt

uul sukuune ku bi-
sik u sukuun tu t

aan le juezoo-
bo, kex le juezoobo maatech u
creertikoob Dios!
7 U jaajile tsook a ts

aan-
chaataaleex le ken baatelnakeex
ta baatsileex tu t

aan le jue-
zoobo. Baaxten t

uun ma t

aan
u ch

uukpajal a w

ooleex a mu-
yajteex le baaloob kaastak ku
beetaalteexo? Baaxten ma
t

aan u ch

uukpajal a w

ooleex
muyaj le ken lusaakteex le baa-
xoob yaanteexo? 8 Tu lugar a
beetkeex lela, ka beetkeex baa-
loob kaastak ti a sukuuneex
y

eetel ka tuskeexoob.
9 Ma wa a wojleexe le m

aa-
xoob ku beetkoob baaloob kaas-
tako ma ken u tiaalintoob u
Reino Dios? Ma a tuskabaex.
Tumen le m

aaxoob ku n

uup-
kebanoobo,1 le ku adorartikoob
beetbil diosoobo, le ku l

uubloob
ti adulterioo,2 le xibil chuupoo-
bo bey xan le xiiboob ku n

uup-
chitaloob y

eetel u y

eet xiibiloo-
bo, 10 le ku yookoloobo, le ku
p

itm

aan u ts

iboltkoob wa baa-
xo, le ku k

aaltaloobo, le ku
poochiloobo, bey xan le m

aa-
xoob ku tokikoob le baax yaan
ti ul

aak m

aako, mix junt

uul ti
1Co 6:91 Gr.: p

ornos. Le taana ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti le jeje-
l

aas n

uupchitaloob ku bin tu contra u
ley Dioso. Ilaak Tip. 4. 92 Lela leti ken
n

uupkebanchajak junt

uul xiib wa jun-
t

uul koolel tsokaan u beel.
299 P

uutsul ti n

uupkeban 1 CORINTOILOOB 6:117:5
letiob ken u tiaalintoob u Rei-
no Diosi. 11 Baale jujunt

uul
ti teexe beyeex kaacho. Ch

een
baale tsook a poobleex, tsook a
kiliichk

uuntaaleex, tsook u
yaalaal toj a kuxtaleex tu kaaba
k-Yuumtsil Jesucristo bey xan
tu yoolal u kiliich muuk k-Dio-
so.
12 Tul

aakal baal ku chaabal
in beetik tumen le leyo; baale
ma tul

aakal baal ku taasik utsi-
li. Tul

aakal baal ku chaabal in
beetik tumen le leyo; baale ma
ken in chaa ka tsaabaken y

aa-
nal u p

aajtalil mix baal. 13 Le
janalo utiaal le nako, y

eetel le
nako utiaal le janalo; kex beyo
Diose tu kaap

eelal ken u xuul-

se, ti le nako bey xan ti le jana-
lo. Baale le w

inklilo ma utiaal
u n

uupkebantal m

aaki, baaxe
utiaal Yuumtsil, y

eetel Yuumtsi-
le utiaal le w

inklilo. 14 Tsoo-
le jeex Dios tu l

isaj Yuumtsile,
Diose yaan xan u l

iskoon ti le
k

imil tu yoolal u p

aajtalilo.
15 Ma wa a wojleexe teex u
x

eexetal u w

inklil Cristo? Yaan

wa t

uun in lusik u x

eexetal u
w

inklil Cristo utiaal ka in nu-

poob ti u w

inklil junt

uul koo-
lel ch

een bey u m

aano? Ma!
Mix bikin ka

uuchuk lelo!
16 Ma wa a wojleexe le m

aax
ku nupkuba y

eetel junt

uul koo-
lel ch

een bey u m

aano ku suut
bey junp

eelili w

inklil tu y

eete-
le? Tumen Diose ku yaalik: Tu
kaat

uulaloobe yaan u suutoob
junp

eelili w

inklil.1 17 Baale
le m

aax ku nupkuba ti Yuum-
tsile ku yantalti junp

eelili tuu-
kul tu y

eetel. 18 P

uutseneex ti
le n

uupkebano. Tul

aakal u maa-
1Co 6:161 Lit.: junp

eelili bak.
sil keban ku beetik m

aake mi-
naan mix baal u yil y

eetel le
w

inklilo, baale le m

aax ma tu
xuulul u n

uupkebantale ku ke-
bantal tu contra u w

inklil.
19 Ma wa a wojleexe le a w

ink-
lileexo leti u templo le kiliich
muuk1 tsaanteex tumen Dioso?
Tsoole teexe yaan a yuumileex,
20 tumen kooj

uuchik a maan-
leex. Bey t

uuno, nojbeenk

uun-
teex Dios y

eetel a w

inklileex.
7
Beora t

uuna, tu yoolal le
baaxoob ta ts

ibteexo, le xii-
bo maalob ma u machik1 koolel;
2 baale tumen jach t

aaj yaab
n

uupkeban1 yane, maas maa-
lob cada xiibe ka yanak u yatan,
y

eetel cada koolele ka yanak u
y

icham. 3 Le

ichamtsilo ka u
ts

aa baax kaab

eet1 ti u yatan;
le atantsil xano ka u ts

aa baax
kaab

eet ti u y

icham. 4 Le
atantsilo minaan p

aajtalil ti
y

ookol u w

inklil, tumen utiaal

u y

icham; bey t

uun xano le

i-
chamtsilo minaan p

aajtalil ti
y

ookol u w

inklil, tumen utiaal u

yatan. 5 Cada junt

uul ti teexe
ma u p

aatal ma u ts

aaik
baax kaab

eet ti u n

uup, ch

een
jaali wa bey a chatukultmileex
a beetkeex ichil wa jayp

eel kii-
noob utiaal u yantal u s

uutu-
kil a orareexe; tsoole nupabaex
tu kaat

een, beyo Satanase ma
kun seguer u t

uuntik a w

ooleex
ikil ma tu p

aajtal a controlartik
1Co 6:191 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16. 7:11 Lela u k

aat u yaale ma u
yantal mix baal u yil y

eetel koolel. Ilaak

Pr 6:29. 21 Gr.: porn

eya. Le taana ku
meyaj utiaal u y

uuchul taan ti le jeje-
l

aas n

uupchitaloob ku bin tu contra u
ley Dioso. Ilaak Tip. 4. 31 Teela t

aan u
y

uuchul taan ti baaloob yaanyil y

eetel le
n

uupchitalo.
1 CORINTOILOOB 7:6-23 Tsolnuuk: tsookol beel 300
a ts

ibolaleex. 6 Lela t

aan in
waalikteex bey junp

eel baal jeel

u p

aajtal a chatuklik a beetkee-
xe, ma u k

aat u yaal wa jach bey

unaj a beetkeexo. 7 Baale bu-
kaaj maalobil wa tul

aakal le
xiiboob ka b

eeyakoob jeex te-
ne. Ch

een baale, ti cada junt

uu-
le tsaan u p

aajtalil tumen Dios
utiaal u beetik wa ma u beetik.
8 Beoraa kin waalik ti le
m

aaxoob ma tsokaan u beeloo-
bo bey xan ti le kooleloob kimen
u y

ichamoobo: maas maalob

ka p

aatkeex jeex tene. 9 Baa-

le wa ma tu p

aajtal a contro-
lartik a ts

ibolaleexe, tsookok a
beeleex, tumen maas maalob ka
tsookok a beeleex ke ka p

aat-
keex taableex ti a ts

ibolaleex.
10 Ti le m

aaxoob tsokaan
u beeloobo kin waalik baale
Yuumtsil aalik, ma teeni: le
atantsilo ma unaj u patik u y

i-
chami; 11 baale wa ku patke,
ma unaj u kaa tsookol u bee-
li, wa mae suunak tu yiknal
u y

icham; tsoole le

ichamtsilo
ma unaj u patik u yatani.
12 Baale ti u maasiloobo kin
waalik lela jach teen aalik,
ma Yuumtsili: wa u yatan jun-
t

uul sukuun maatech u meyaj-
tik Dios, baale uts tu taan kajlik
y

eetel le sukuuno, le sukuu-
no ma unaj u patki; 13 tsoole
wa u y

icham junt

uul kiik maa-
tech u meyajtik Dios, baale uts
tu taan kajlik y

eetel le kiiko,
le kiiko ma unaj u patik u y

i-
chami. 14 Tumen le

ichamtsil
maatech u meyajtik Dioso ku ki-
liichk

uuntaal tu yoolal u yatan,
le atantsil xan maatech u me-
yajtik Dioso ku kiliichk

uuntaal
tu yoolal le sukuuno; wa mae u
paalaloobe jeel u p

aatloob ma
limpioob tu t

aan Diose, baale
beoraa kiliichoob. 15 Ch

een
baale wa le m

aax maatech u me-
yajtik Dios ku chatuklik u pa-
tik u n

uupe, u pate; ti le sukuun
wa ti le kiiko ma tu yaalaal wa
kaab

eet u p

aatal kajtal y

eetel le
u n

uupo. Diose tsook u tankeex
utiaal ka kuxlakeex ich jeetselil.
16 Teche, atantsil, bix a woj

eel-
tik wa ma ken a salvart a w

i-
cham? Wa,

ichamtsil, bix a wo-
j

eeltik wa ma ken a salvart a
watan?
17 Ch

een baale, cada junt

uu-
le x

imbalnak jeex tsaabik u

p

aajtalil ti tumen J

eeoba le ka
taano. Lela letie baax kin waa-
lik ka beetaak ichil tul

aakal
le m

uuchuliloobo. 18 Yaan
wa m

aax s

uutkuptaan1 le ka
taano? Ma u beetkuba jeex le
m

aaxoob ma s

uutkuptaanoo-
bo. Yaan wa m

aax ma s

uut-
kuptaan le ka taano? Ma
u s

uutkuptikuba. 19 Le s

uut-
kuptajilo mix baal u biilal, le u
p

aatal xan ma u s

uutkuptikuba
m

aako mix baal u biilal, ch

een
baax yaan u biilale u tsookbe-
saal baax ku yaalik Dios. 20 Le
bix yanil cada junt

uul ka taane,
bey ka p

aatko. 21 Palitsilech
wa ka taanech? Ma a chaik u
chiichnakk

uuntikech lelo; baa-
le wa jeel u p

aajtal a j

aalkab-
tikabae, kaxt bix jeel a beetke.
22 Tumen jeel m

aaxak ku tsay-
pachtik Yuumtsil palitsiltaan
le ka taano, j

aalkabtaan y

ee-
tel tiaalintaan tumen Yuumtsil;
bey t

uun xano le m

aax ma
palitsiltaan le ka taane, kuch
u beetuba palitsil ti Cristo.
23 Teexe kooj

uuchik a maan-
1Co 7:181 Ilaak Tip. 16.
301 U chiichnakil tsookol beel 1 CORINTOILOOB 7:24-36
leex, le oolale xuuluk a beetka-
baex palitsilil ti le m

aakoobo.
24 Sukuuneex, le bix yanil cada
junt

uul ti teex le ka taane, bey
unaj u p

aatal tu t

aan Dioso.
25 Ti le xiipalaloob y

eetel le
x-ch

uupalaloobo1 mix baal tu
yaalajten Yuumtsil ka in waal-
tiob, baale tene yaan baax jeel
u p

aajtal in waaliktiobe, tumen
Yuumtsile tu chaajten

ootsilil
utiaal ka ch

uukpajak in w

ool.
26 Le beetke yoolal le talam
kiinoob k-akt

aantik bejlaa, kin
tuklike maas maalob ka p

aatak
le xiib jeex yanilo. 27 Yaan wa
a watan? Xuuluk a wilik bix
jeel a patke. Minaan wa a wa-
tan? Xuuluk a kaxtik ka yanak
a watan. 28 Baale kex ka tsoo-
kok a beele, ma t

aan a kebanta-
li. Tsoole wa junt

uul xiipal wa
x-ch

uupal1 ku tsookol u beele,
ma t

aan u l

uubul ti junp

eel ke-
bani. Ch

een baale le m

aaxoob
ku tsookol u beeloobo yaan
u yantaltiob muyajiloob ichil u
kuxtaloob.2 Baale tene t

aan in
w

aantkeex utiaal ma u y

uuchul-
teex beyo.
29 Tsoole, sukuuneex, kin
waalik lela: jach ch

een junp

it
kiin paatal. Desde bejlae le
m

aaxoob yaan u yatanoobo, u
beetoob bey minaan u yatanoo-
be; 30 le m

aaxoob xan ku yo-
koloobo, u beetubaob jeex le
m

aaxoob maatech u yokoloobo;
le m

aaxoob ku kiimaktal u y

oo-
loobo, u beetubaob jeex le
m

aaxoob maatech u kiimaktal
u y

ooloobo; y

eetel le m

aa-
1Co 7:251 Le taan meyajnaj ich grie-
goo ku ts

aaik naatbil m

aakoob mix jun-
t

een n

uupchilakoob y

eetel mix m

aak.
281 Ilaak u tsolajil v. 25. 282 Lit.: mu-
yajiloob tu bakeloob.
xoob ku maanoobo, u beetu-
baob jeex le m

aaxoob minaan
mix baal tiobo; 31 le m

aaxoob
xan ku meyajtiob le y

ookol kaa-
ba u beetubaob jeex le m

aaxoob
maatech u meyajtiob tu ch

uu-
kaanilo; tumen le baaxoob ku
y

uuchul te y

ookol kaaba t

aan
u kexpajal. 32 U jaajile ma in
k

aat ka yanakteex chiichnaki-

loobi. Le xiib ma tsokaan u bee-
lo, ku chiichnaktal ti baaloob
yaan yil y

eetel Yuumtsil, utiaal
u yilik bix jeel u p

aatal maalo-
bil tu t

aan Yuumtsile. 33 Baa-
le le xiib tsokaan u beelo ku
chiichnaktal ti u baalubaob le
y

ookol kaaba, utiaal u yilik bix
jeel u p

aatal maalobil tu t

aan u
yatane, 34 y

eetel jaatsal u tuu-
kul. Tsoole junt

uul koolel ma
tsokaan u beele bey xan le
x-ch

uupal ma yanchajaan mix
baal u yil y

eetel xiibe, ku
chiichnaktal yoolal u baalubaob
Yuumtsil, utiaal ka kiliichcha-
jak ti u w

inklil bey xan ti u tuu-

kul.1 Baale junt

uul koolel tso-
kaan u beele ku chiichnaktal
yoolal u baalubaob le y

ookol
kaaba, utiaal u yilik bix jeel u
p

aatal maalobil tu t

aan u y

i-
chame. 35 Lela t

aan in waalik
utiaal a wutsileex, ma utiaal in
katik a beeleexi.1 U jaajile t

aan
in waalik utiaal in p

eeksikeex a
beeteex baax maalob, bey xan
utiaal ka yanak tuux a kubik
a w

ooleex a meyajteex Yuumtsil
mantats.
36 Baale wa yaan m

aax ku
tuklik ma tu p

aajtal u jetsik u
ts

ibolal u w

inklile, wa ma
jach t

aankelme, letie baax unaj
1Co 7:341 Gr.: n

euma. Ilaak Tip. 7B.
351 Wa: ka in l

eeex jeex u leebel waka-
xe.
1 CORINTOILOOB 7:378:11 Janal kubaan ti

dolos 302
u beetaala: chaabak u beetik le
baax u k

aato, ma tu kebantal.
Tsookok u beeloob. 37 Baale
wa yaan m

aax tsook u chatuk-
lik ichil u puksiikal ma u tsoo-
kol u beele, baaxe ku controlar-
tik u ts

ibolalil u w

inklil y

eetel
tsook u chatuklik ichil u puksii-
kal u p

aatal beyo,1 maalob baax

tsook u chatuklik. 38 Le oo-
lale le m

aax ku tsookol u bee-
le maalob baax ku beetik, baale
le m

aax ma tu tsookol u beele
maas maalob baax ku beetik.
39 Le atantsilo ti yaan y

aanal
u p

aajtalil u y

icham ichil tul

aa-
kal le kiinoob kuxaan u y

icha-
mo. Baale wa ku k

imil u y

icha-
me, le koolelo jeel u p

aajtal u
tsookol u beel y

eetel jeel m

aaxak
u k

aate, baale ch

een y

eetel jun-
t

uul m

aax ku meyajtikYuumtsil.
40 Ch

een baale tene kin tuklike
maas jeel u kiimaktal u y

ool wa
ku p

aatal jeex yanilo; y

eetel jach
tu jaajil kin tuklike, tene yaan
xan ten u kiliich muuk Dios.
8
Bey t

uuno, tul

aakloone
yaantoon kaj

oolalil ti baa-
loob yaan yil y

eetel le jana-
loob kubaanoob ti beetbil dio-
soobo. Le kaj

oolalilo ku beetik
u nojbaalk

uuntkuba m

aak, baa-
le le yaabilajo ku muukaan-
k

uuntik u fe m

aak. 2 Kex wa
yaan m

aax ku tuklik u kaj

ool
wa baaxe, u jaajile ma kuchuk
u kaj

oolt tubeel jach jeex unaj
u kaj

ooltiko. 3 Baale wa yaan
m

aax u yaabiltmaj Diose, Diose
u kaj

ool xan le m

aaka.
4 Beora t

uuna ti baax yaan
yil y

eetel u jaantaal baaloob ku-
baanoob ti beetbil diosoobe,
1Co 7:371 Wa: ma u n

uupchital y

eetel
mix m

aak.
toone k-ojle junt

uul beetbil dio-
se mix baal u biilal te y

ookol
kaaba, tsoole k-ojel xane ch

een
junt

uulili Dios yaan. 5 Tumen
kex yaan le ku yaalaaltiob dio-
soob te kaan wa te Luuma,
y

eetel kex yaab diosoob y

eetel
yaab yuumtsiloob yane, 6 u
jaajile k-tiaal toone ch

een jun-
t

uulili Dios yaan, le Taatao, ti
m

aax ku taal tul

aakal baal, y

ee-
tel tu yoolal m

aax kuxaanoon.
Ch

een xan junt

uulili Yuumtsil
yaan, lela Jesucristo le m

aax oo-
lal beetaab tul

aakal baalo, y

ee-
tel tu yoolal xan letie yanoon.
7 Ch

een baale, ma ti tul

aa-
kal m

aak yaan le kaj

oolalil jee-
la; baaxe jujunt

uuloobe, tu yoo-
lal le baaloob suukaan kaach u
beetkoobo, baaloob yaan yil y

ee-
tel u adorartaal le beetbil dio-
soobo, ken u jaantoob wa
baaxe ku yilkoob bey kubaan ti
le beetbil diosoobo; u concien-
ciaob t

uune, tumen ma muu-
kaane, ku y

eektal. 8 Baale le
janalo ma tu maas natskoon ti
Dios; wa ma k-jaanle mix baal
ku bineltiktoon, y

eetel wa
k-jaanle mix baal xan k-n

aajal-
tik. 9 Ch

een baale, tu yoolal
bix u meyajteex le derecho
yaanteex utiaal a chatuklik a
beetkeex wa baaxo, seguer-
nak a kan

aantkeex ma a beet-
keex u t

oochpajal le m

aa-
xoob ma muukaan yaniloobo.
10 Tumenwa ka ilaakech tumen
wa m

aax, teech m

aax yaantech
kaj

oolalil kulukbalech janal te
templo tuux ku adorartaal beet-
bil diosoobo, ma wa le m

aax
ma muukaan yanilo jeel u t

uul-
chintaal tumen u conciencia ka
tak u jaant baaloob kubaan ti
beetbil diosoobe? 11 U jaajile,
303 T

oochpajal yoolal janal 1 CORINTOILOOB 8:129:13
yoolal le kaj

oolalil yaantecho,
le m

aak ma muukaan yanilo ku
kastal u fe, le a sukuun tu yoo-
lal m

aax k

im Cristoo. 12 Bey
t

uuno, ken kebanchajkeex tu
contra a sukuuneexoobo, y

eetel
le ken a t

uulchinteexoob u bee-
toob baaloob ku binoob tu con-
tra u concienciaob ma muukaa-
no, teexe t

aan a kebantaleex tu
contra Cristo. 13 Le oolale wa
le baax kin jaantik ku beetik u
t

oochpajal in sukuune, junpuli

ma ken in kaa jaant bak, utiaal
ma in beetik u t

oochpajal in su-
kuun.
9
Ma wa j

aalkabtaaneni?
Ma wa apostoleni? Ma wa
in wilmaj k-Yuumtsil Jesu-
si? Ma wa teex u yich le
meyaj tu kub

eentajtenYuumtsi-
lo? 2 Kex wa ul

aak m

aakoob
ma tu yilkenoob bey apostole,
tene jach in wojel apostolen a
tiaaleex, tumen teex le ch

ikulal
eesik junt

uul u apostolenYuum-
tsilo.
3 Lela letie baax kin waalik
tin woolal tu t

aan le m

aaxoob
juzgartikeno: 4 Yaantoon u
p

aajtalil k-jaantik y

eetel k-ukik
wa baax, m

aasa? 5 Yaantoon
u p

aajtalil u tsookol k-beel y

ee-
tel junt

uul koolel ku meyajtik
Dios y

eetel k-bisik t-

eetel, jeex
u beetik u maasil apostoloobo,
jeex u beetik u y

itsinoobYuum-
tsilo y

eetel jeex u beetik Cefa-
so,1 m

aasa? 6 Ch

een wa teen
y

eetel Bernab

e minaantoon u
p

aajtalil k-patik le meyaj k-bee-
tik utiaal k-kaxtik k-kuxtalo?
7 M

aax soldadoil jeel u meyaj
wa maatech u bootaale? M

aax
1Co 9:51 Lela ul

aak kaaba ku tsaabal ti
ap

ostol Pedro.
ku pakik uvaob baale maa-
tech u jaantik u yich? Wa, m

aax
ku kan

aantik tamanoob baale
maatech u yukik mix junp

it u
leche le x-chupul tamanoobo?
8 Ka tuklikeex wa t

aan in
waalik le baaloob jeex u yaa-
lik u ley w

inikoobe? Ma wa
tak le Ley aalik le baalooba?
9 Tumen ts

ibtaan tu ley Moi-

s

es: Ma unaj a jokik u ni le wa-
kax le t

aan u tsatsachaatik1 le
trigoo. T

aan wa kaach u tuu-
kul Dios ti wakaxoob? 10 Ma
wa t-oolal aalaab lelo? U jaa-
jile t-oolal ts

ibtaabi, tumen le
m

aax ku p

eeksik le luumo bey
xan le m

aax ku lusik u sojlil
le trigoo unaj u beetkoob y

eetel
u tuukulil u jaantkoob u yich u
meyajoob.
11 Wa toon tsook k-pakik
baaloob ku taal ti Dios ichi-
leexe, ma wa t

uun maalob ka
k-joch ti teex le baaxoob kaa-
b

eettoon utiaal le kuxtalo?
12 Wa ul

aak m

aakoob ku meyaj-
tiob le derecho yaantiob utiaal u
k

aatkoobteex le baalooba, ma
wa t

uun maas unaj u meyaj ti
toon le derecho yaantoono?
Baale ti toone ma meyajnak
le derechoa, baaxe ku ch

uuk-
pajal k-

ool muyajt tul

aakal baal
utiaal ma k-beetik wa baax
jeel u katik u beel le maalob
p

eektsil yaan yil y

eetel Cristoo.
13 Ma wa a wojleexe le m

aa-
xoob ku beetkoob kiliich meya-
joobo, ku jaantkoob le baaloob
yaan te temploo, y

eetel le m

aa-
xoob mantats ku meyajoob te
1Co 9:91 Lela letie baax ku beetaal ti le
trigo wa ti ul

aak neek utiaal u lusaal u
sojlilo; yaan kiin xane utiaal u beetaal
lela ku meyaj nuukuloob j

iltaan tumen
baalcheob.
1 CORINTOILOOB 9:14-27

Ootsilen wa ma tin kaaytaj 304

altaro ku tsaabaltiob junjaats
ti le baaxoob yanoob te altaro?
14 Lela bey xan tu yeesil Yuum-
tsil le ka tu yaale, le m

aaxoob ku
kaaytikoob le maalob p

eektsilo
ka kuxlakoob ti le maalob p

eek-
tsilo.
15 Baale ti tene ma meyaj-
nak mix junp

eel ti le utsiloob
tsaanooba. U jaajile le baaloo-
ba ma tin ts

ibtaj utiaal ka
a beeteex tin woolali, tumen
maas maalob ka k

imken ke ka
in chaa ti wa m

aax u lusikten le
baax oolal kin nojbaalk

uuntkin-
bao! 16 Beora t

uuna, wa t

aan
in kaaytik le maalob p

eektsilo
ma t

aan in beetik utiaal in
nojbaalk

uuntkinbai, tumen aa-
laanten kaab

eet in beetik. U jaa-
jile,

ootsilen wa ma tin kaay-
tik le maalob p

eektsilo! 17 Wa
kin beetik y

eetel kiimak

oolale
yaan in kamik u boolil, baale wa
ma y

eetel kiimak

oolal kin beet-
ke, jeel bixake, kub

eentaanten
ka in beet le nojoch meyaja.
18 M

aakalm

aak t

uun le bool
ken in kamo? Le ken in kaayt
le maalob p

eektsilo ka in beet
y

eetel x-ma boolil, utiaal ma in
p

itm

aan ti le p

aajtalil tsaan-
ten utiaal in kaaytik le maalob
p

eektsilo.
19 Tumen kex ma palitsiltaa-
nen tumen mix m

aake, tsook
in beetkinba palitsil ti tul

aakal
m

aak, utiaal in natsik le bu-
kaaj m

aakoob ku p

aajtal tu yik-
nal Cristoo. 20 Le oolale ti
le jud

oobo tin beetinba bey ju-

d

oe, utiaal in natsik le jud

oob
tu yiknal Cristoo; ti le m

aa-
xoob yanoob y

aanal leyo tin bee-
tinba bey ti yanen y

aanal leye,
kex tene minaanen y

aanal ley,
utiaal in natsik tu yiknal Cris-
to le m

aaxoob yanoob y

aanal le-
yo. 21 Ti le m

aaxoob minaa-
noob y

aanal leyo tin beetinba
bey minaanen y

aanal leye, kex
tene kin tsookbesik u ley Dios
bey xan u ley Cristo, utiaal in
natsik tu yiknal Cristo le m

aa-
xoob minaanoob y

aanal leyo.
22 Ti le minaan u muukoo-
bo tin beetaj minaan in muuk,
utiaal in natsik tu yiknal Cris-
to le m

aaxoob minaan u muu-
koobo. Tsook in beetkinba jeex
tul

aakal u jejel

aasil m

aakoobe,
utiaal beyo ka in beet tul

aakal
le ku p

aajtal utiaal in salvartik
wa jayt

uuli. 23 Baale tul

aakal
le baaloob kin beetko kin bee-
tik tu yoolal le maalob p

eektsi-
lo, utiaal ka p

aajchajak in kaay-
tik ti ul

aak m

aakoob.
24 Ma wa a wojleexe, le
m

aaxoob ku y

aalkaboob ti jun-
p

eel ketlan

aalkabe tul

aakloob
ku y

aalkaboob, baale ch

een jun-
t

uul kamik le premioo?

Aal-
kabneneex utiaal ka a wil a
n

aajaltikeex. 25 Tsoole tul

aa-
kal m

aak ku t

aakpajal ti junp

eel
ketlan

aalkabe u yojel u contro-
lartuba ti tul

aakal baal. U jaaji-
le, letiobe ku beetkoob utiaal u
kamkoob junp

eel corona ku
kastal, baale toone k-beetik
utiaal k-kamik junp

eel corona
maatech u kastal. 26 Le oola-
le le bix t

aan in w

aalkabo ma
ch

een minaan u cuentaili; le bix
t

aan in looxo ma utiaal in loxik
le iiko; 27 baaxe kin looloxik
inw

inklil y

eetel kin nuuktik bey
junt

uul palitsile, utiaal beyo ma
u p

aatal ma in kaamal tumen

Dios ken tsookok in kaaytik le
maalob p

eektsil ti ul

aak m

aa-
koobo.
305

Uuch utiaal ka kaanbalnakoon 1 CORINTOILOOB 10:1-18
10
Beora t

uuna, sukuuneex,
in k

aat ka a woj

eelteexe
k-

uuchben taataobe tul

aakloob
yanchajoob y

aanal le m

uuyalo,
tul

aakloob k

aatm

aanoob ichil le
k

aan

aabo, 2 tul

aakloob tsaab
u yokjaob y

eetel le m

uuyalo bey
xan y

eetel le k

aan

aab utiaal ka
u tsaypachtoob Moiseso, 3 tu-
l

aakloob tu jaantoob le janal
tu ts

aaj Dioso 4 y

eetel tul

aak-
loob tu yukoob le ja tu ts

aaj
Dioso. Lela tu beetoob tumen
tul

aakloob ku yukikoob kaach
u jail le nojoch tuunich tu ts

aaj
Dioso, le tuunicha Cristo le
m

aax ku bin kaach tu y

eeteloo-
bo. 5 Kex beyo u maas yaabil
ti letiobe ma kaamoob tumen
Diosi, le oolal k

imoob te desier-
too.
6 Le baalooba

uuchoob utiaal
ka kaanbalnakoon, utiaal ma
k-ts

iboltik baaloob kaastak

jeex tu beetil letiobe. 7 Mix
k-adorartik beetbil diosoob jeex
tu beetil jujunt

uul ti letiobe;
tumen jeex ts

ibtaanila: U kaj-
n

aaliloob le kaajo kulajoob ja-
nal y

eetel ukul, tsoole ka
l

ik u kiimakk

uunt u y

ooloob.
8 Mix k-l

uubul ti n

uupkeban1
jeex

uuchik u n

uupkebantal ju-
junt

uul ti letiobe, ka k

im vein-
titr

es mil u t

uulaloob ch

een ti
junp

eel kiin. 9 Mix k-t

uuntik
u y

ool J

eeoba jeex t

uuntaabik u
y

ool tumen jujunt

uul m

aakoo-
be, ka k

imoob

uuchik u chiib-
loob tumen kaanoob. 10 Mix
xan k-tutukchiex jeex

uuchik u
tutukchi jujunt

uul ti letiobe,
ka k

imsaaboob tumen le m

aax
1Co 10:81 Gr.: porn

ewo. Le taana ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas
n

uupchitaloob ku bintu contrau leyDio-
so. Ilaak Tip. 4.
ku xuulsajo. 11 Bey t

uuno,
tul

aakal le baalooba

uuchtiob
utiaal ka kaanbalnakoon, y

ee-
tel ts

ibtaaboob utiaal ka k-ka-

n

aant ma u y

uuchultoon beyo,
toon m

aaxoon kuxaanoon te tu
tsook kiiniloob le y

ookol kaa-
ba.1
12 Le oolale le m

aax ku tuklik
waalakbal maalobe, u kan

aant
ma u l

uubul. 13 Minaan ul

aak
t

uuntaj

oolal taalak ta w

ooko-
leex, ch

een le t

uuntaj

oolal suuk
u yantal ti le m

aakoobo. Baale
Diose ch

uukaan u y

ool ti baax
ku yaalik, y

eetel letie ma ken u
chaa u t

uuntaal a w

ooleex maas
ti le ku p

aajtal a muyajtikee-
xo, baaxe le t

aan u t

uuntaal a
w

ooleexo yaan u ts

aaik tuux a
p

uutsleex utiaal ka p

aajchajak
u ch

uukpajal aw

ooleex a muyaj-
teex.
14 Le oolale, in sukuuneex,
n

aachkuntabaex ti le adoraci

on
ku tsaabal ti le beetbil diosoo-
bo. 15 T

aan in taan ta w

eete-
leex jeex in taan y

eetel m

aa-
koob yaan u naatoobe; ileex wa
jaaj le baax kin waalika wa ma.
16 Le copa ikil u tsaabal gracias,
le baax oolal xan k-ts

aaik gra-
cias ti Dioso,1 ma wa letie u
kiikel Cristo ku taasiktoon utsi-
lo? Le waaj k-xetiko, ma wa
letie u w

inklil Cristo ku taa-

siktoon utsilo? 17 Ch

een jun-
p

eelili waaj yaan, toon t

uune
kex yaaboone , tul

aakloon
k-jaantik le waaj jeelo, tumen
junp

eelili w

inkliloon.
18 Ileex le u kajn

aaliloob Is-
raelo:1 Le m

aaxoob jaantik le
1Co 10:111 Ilaak Tip. 16. 161 Lit.: Le
u copail kiikitaan ku meyajtoon utiaal
k-kiikitaano. 181 Wa: luumkabil Is-
rael.
1 CORINTOILOOB 10:1911:2 U mesa J

eeoba. Nojbeenil 306
k

imsbil baalcheob ku kuubloo-

bo, ma wa t

aan u jaantkoob le
baaxoob ku tsaabal te altaro?
19 Baax t

uun in k

aat in waal
y

eetel lela? In k

aat wa in waal
yaan u biilal le baax ku kuubul
ti junt

uul beetbil dioso, wa yaan
u biilal le beetbil dioso? 20 Ma;
baax in k

aat in waale, le baax ku

kuubul tumen le j-t

aanxel luu-
miloobo ti demonioob ku kub-
koob, ma ti Diosi; tsoole tene
ma in k

aat ka a jaanteex le baa-

xoob ku kuubul ti le demonioo-
bo. 21 Ma tu p

aajtal a wuki-
keex le baax yaan tu copa J

eeoba
wa t

aan awukikeex le baax yaan
tu copa le demonioobo; ma tu
p

aajtal a jaantkeex le baax yaan
y

ookol u mesa J

eeoba wa t

aan
a jaantkeex le baax yaan y

oo-
kol u mesa le demonioobo.
22 Baax t

uun k-kaxtik? Ka
puujuk1 J

eeoba t-oolal? Too-

ne ma maas muukaanoon ti le-
tii, m

aasa?
23 Tul

aakal baal ku chaabal
u beetaal tumen le leyo, baale
ma tul

aakal baal ku taasik utsi-
li. Tul

aakal baal ku chaabal u
beetaal tumen le leyo, baale ma
tul

aakal baal ku l

isik u y

ool
m

aaki. 24 Cada junt

uul m

aa-
ke ma u seguer u kaxtik ch

een u
yutsil, baaxe uyutsil uy

eet m

aa-
kil.
25 Jeel u p

aajtal u seguer a
jaantkeex jeel baaxak ku
koonol te mercadoo,1 baale ma
a beetkeex k

aatchiob tu yoo-
lal, utiaal ma a chiichnakk

uun-
taaleex tumen a concienciaex;
26 tumen J

eeoba tiaalintik le
Luumo bey xan le baaxoob
1Co 10:221 Wa: celosochajak. 251 Wa:
carnicer

a.
chupmilo. 27 Wa ka invitar-
taaleex janal tumen junt

uul ti
le m

aaxoob ma tu creertikoob
Dios, y

eetel a k

aateex bine,
jaanteex jeel baaxak ka tsaabak
ta t

aaneexe, baale ma a beet-
keex k

aatchiob tu yoolal, utiaal

ma a chiichnakk

uuntaaleex
tumen a concienciaex. 28 Baa-
le wa yaan m

aax ku yaalik-
teex: Lela junp

eel baal kubaan

ti beetbil diosoob, ma a jaant-
keex utiaal ma a beetkeex u
t

oochpajal le m

aax aalteexo mix
a beetkeex u chiichnaktal mix
m

aak tu yoolal u conciencia.
29 Ma t

aan in taan ti a con-
cienciai, baaxe ti u conciencia
le ul

aak m

aako. Tumen baax-
ten u conciencia junt

uul m

aake
unaj u juzgartik le baax ku chaa-
bal in beetik tumen in concien-
ciao? 30 Wa kin ts

aaik gracias
ti Dios yoolal le baax kin jaan-
tiko, baaxten t

uun ku yaalaal-
ten baal yoolal le baax kin ts

aaik
gracias ti Dioso?
31 Le oolale wa t

aan a jaan-
leex, wa t

aan a wukuleex bey
xan wa t

aan a beetkeex ul

aak
baale, beeteex tul

aakal baal
utiaal u nojbeenil Dios. 32 Ka-
n

aanteex ma a beetkeex u
t

oochpajal le jud

oobo, le grie-
goobo mix u m

uuchulil Dios,
33 beeteex jeex tene, tumen te-
ne t

aan in beetik u kiimaktal u
y

ool tul

aakal m

aak yoolal tul

aa-
kal baal; ma t

aan in kaxtik
ch

een in wutsili, baaxe u yutsil
yaabkach m

aakoob, utiaal ka u
salvartubaob.
11
Beeteex jeex in beetko,
tumen tene t

aan in beetik
jeex Cristoe.
2 Jach maalob baax ka beet-
keex sukuuneex, tumen man-
307 U pixik u pool koolel 1 CORINTOILOOB 11:3-22
tats ka kaajsikeneex y

eetel
mantats ka beetkeex le baaloob
jach jeex

uuchik in tsolikteexo.
3 Baale in k

aat ka a woj

eeltee-
xe u pool le xiibo Cristo, u pool
le koolelo letie xiibo, u pool
Cristoe Dios. 4 Tul

aakal xiib
ku orar wa ku profetizar u pix-
maj u poole, ku taasik sutsilil ti
u pool; 5 baale tul

aakal koo-
lel ku orar wa ku profetizar ma
u pixmaj u poole, ku taasik su-
tsilil ti u pool; tumen wa ma
tu pixik u poole l

aayli bey jeex
junt

uul koolel kolisk

uuntaane.1
6 Tumen wa le koolel ma tu pi-
xik u poolo, koosok u pool.
Baale wa sutsil u yilik le koolel
ka koosok wa ka kolistaake, u
pix u pool.
7 Le xiibo ma unaj u pi-
xik u pooli, tumen letie ch

i-
kaan ti Dios y

eetel ku yeesik u
nojbeenil Dios; baale le koolelo
u nojbeenil le xiibo. 8 Tumen
le xiibo ma chaab ti u w

ink-
lil le koolelo, baaxe letie koo-
lel chaab ti u w

inklil le xiibo;
9 tsoole le xiibo ma beetaab
tu yoolal le koolelo, baaxe letie
koolel beetaab tu yoolal le xii-
bo. 10 Le oolal le koolelo unaj
u pixik u pool utiaal u yeesik
ti yaan y

aanal u p

aajtalil u y

i-
chame, lela unaj xan u beetik tu
yoolal le angeloobo.
11 Tsoole ti baaxoob yaan
yil y

eetel Yuumtsile, le koole-
lo kaab

eet ti le xiibo, le xiib
xano kaab

eet ti le koolelo.
12 Tumen jeex le koolel taal ti
le xiibo, le xiib xano ti koolel ku
s

ijil; baale tul

aakal le baaloo-
bo ti Dios u taaloob. 13 Bix a
1Co 11:51 Lela junp

eel u castigoil n

uup-
keban.
wilkeex lela? Le koolelo, maa-
lob wa ka orarnak ti Dios kex
ma u pixmaj u pooli? 14 Le
xiib xano, ma wa a wojleex su-
tsil u yilaal u chaik u chowaktal
u tsootsel u pooli? 15 Baale
ma wa a wojleexe u chowaktal
u tsootsel u pool junt

uul koole-
le ku taasik nojbeenil ti? Tumen
u tsootsel u poole tsaan utiaal u
pixik u pool. 16 Baale wa yaan
m

aax u k

aat baateltaan utiaal u

yoksik ta tuukuleex yaanal baa-
le, kaajakteexe mix toon k-bee-
tik yaanal baal ti le kaansaan-
toono mix xan u m

uuchuliloob
Dios.
17 Ch

een baale, le tsolnuuk
kin ts

aaikteexo ma utiaal in
waalik jach maalob baax
ka beetkeexi, tumen ka much-
kabaex utiaal baax kaas, ma
utiaal baax utsi. 18 Tumen
y

aaxe, ken a muchabaex y

ee-
tel le m

uuchulilo kin wuuyik
u yaalaal yaan jatslant

aambail
ichileex; kin tuklike yaan baax
jaaj ti le baax ku yaalaa-
lo. 19 Tumen u jaajile yaan u
yantal sectaob ichileex, utiaal
beyo ka ch

ikpajak le m

aaxoob
kamaanoob tumen Dios ichilee-
xo.
20 Le oolale, ken a mucha-
baex ti junp

eelili k

uuchile ma
tu p

aajtal u jaantaal u oo-
kin janal Yuumtsil jeex unaje.
21 Tumen tu yorail u ookin ja-
nal Yuumtsile, cada junt

uul ti
teexe tsook u jaantik u yooch
tu biso; le oolal yane wiij, baa-
le ul

aake kalaan. 22 Minaan
wa a wotocheex utiaal a jaan-
leex y

eetel a wukuleex? A k

aa-
teex wa a mixbaalk

uunteex u
m

uuchulil Dios y

eetel a sulak-
k

uunteex le m

aaxoob minaan
1 CORINTOILOOB 11:2312:6 U Ookin Janal Yuumtsil 308
mix baal tiobo? Baax t

uun ken
in waalteex? Yaan wa in waalik
jach maalob baax ka beetkeex?
Ti lela ma ken in waal wa maa-
lob baax ka beetkeex.
23 Tumen tene ti Yuumtsil
tin kanaj le baax tin tsolajteexa:
Yuumtsil Jesuse tu

aakabil yaan
u traicionartaale tu chaaj jun-
p

eel waaj, 24 ka tsook t

uun u
ts

aaik gracias ti Diose, tu xe-

taje ka tu yaalaj: Lela u k

aat
u yaal in w

inklil kun kubbil ta

woolaleex. Ma u xuulul a beet-
keex lela utiaal a kaajsike-
neex. 25 Bey tu beetil xan
y

eetel le copa ka tsook u jaan-
loobo, letie tu yaalaj: Le co-
paa u k

aat u yaal le t

uum-
ben n

uuptaan ku beetaal yoolal
in kiikel kun wekbil ta woola-
leexo. Ken a wukeex lela, bee-
teex mantats utiaal a kaajsike-
neex. 26 Tumen jeel jayt

een
ka a jaanteex le waaj y

eetel ka
a wukeex le vino yaan te copaa,
t

aan a ts

aaikeex kaj

ooltbil le

uuchik u k

imil Yuumtsilo, tak

ken kuchuk leti.
27 Bey t

uuno jeel m

aaxak ka
u jaant le waaj y

eetel ka u yuk
u copaYuumtsil kex ma tu n

aaj-
matike, t

aan u kebantal tu con-
tra u w

inklil y

eetel u kiikel
Yuumtsil. 28 Y

aax t

aanile u
x

ixt u puksiikal utiaal u yi-

lik wa ku n

aajmatik, ken tsook-
ke jeel u p

aajtal u jaantik le
waaj y

eetel u yukik le copao.
29 Tumen le m

aax ku jaantik
y

eetel ku yukike, ku jaantik y

ee-
tel ku yukik juicio tu contra wa
ma tu naatik baax ku ch

ikbesik
u w

inklil Yuumtsil. 30 Le oo-

lal yaab ti teexe minaan u muu-
koob, kojaanoob y

eetel yaabe
kimenoob.1 31 Baale wa ka
k-x

ixt k-puksiikal utiaal k-ilik

jach m

aaxoone, ma t

aan k-juz-
gartaal. 32 Baale ken juzgar-
taakoone, ku tojk

intaal k-beel
tumen J

eeoba utiaal ma k-xuul-

saal pate y

eetel le y

ookol kaaba.
33 Le oolale, in sukuuneex, ken
a muchabaex utiaal a jaantkee-
xe paklan p

aatabaex. 34 Baa-
le wa yaan m

aax wiije janak tu
yotoch, beyo ken a muchabaexe
ma u yantal tuux a juzgartaa-
leex. Baale le ul

aak baaloobo
yaan in wutsk

intik ken xiiken ta

wiknaleex.
12
Beoraa sukuuneex, ti
baax yaan yil y

eetel le sii-
baloob ku ts

aaik Dioso, ma in
k

aat ka p

aatak ma a woj

eel-
tikeex le baalooba. 2 Teexe a
wojleexe, le maatech a creerti-
keex Dios kaacho, ka chaikeex
a bisaaleex tumen le beetbil dio-
soob toottakoobo y

eetel ka bi-
neex kaach jeel tuuxak ka u
nuuktoobteexe. 3 Le oolal in
k

aat ka woj

eelteexe, le m

aax
ku taan y

eetel u kiliich muuk
Diose junpuli ma tu yaalik:
Jesuse junt

uul kaakas m

aak!;
tsoole mix m

aak jeel u yaalik:
Jesuse Yuumtsil!, ch

een jaali
wa yaan kiliich muuk1 tie.
4 Yaan jejel

aas siibaloob ku
ts

aaik Dios, baale lelooba ch

een
ti junp

eelili muuk u taa-

loob; 5 yaan xan jejel

aas me-
yajoob kub

eentaantoon, baale
ch

een junt

uulili Yuumtsil yaan;
6 yaan jejel

aas baaloob jeel u
p

aajtal u beetik m

aake, baale
ch

een junt

uulili Dios ts

aaik ti
1Co 11:301 Lit.: t

aan u weenloob ichil
le k

imilo. 12:31 Wa: esp

ritu santo.
Ilaak Tip. 16.
309 U x

eexetal le w

inklilo 1 CORINTOILOOB 12:7-26

m

aak u p

aajtalil u beetik.
7 Tsoole le kiliich muuko ken
u p

eeks m

aak u beet wa baaxe,
ku beetik utiaal junp

eel baax
maalob. 8 Le kiliich muuko
ku p

eeksik junt

uul m

aak utiaal
ka taanak y

eetel naat, y

eetel
l

aayli letie kiliich muuk p

eeksik
xan ul

aak junt

uul m

aak utiaal
ka taanak y

eetel oj

eelalo; 9 ti
ul

aak junt

uule le kiliich muu-
ko ku ts

aaik fe, y

eetel l

aayli le-
tie kiliich muuk ts

aaik xan ti
ul

aak junt

uul m

aak u p

aajta-
lil u tsakik kojaanoobo; 10 ti
ul

aak junt

uul m

aake ku ts

aaik
u p

aajtalil u beetik milagroob,
ti ul

aake u profetizar, ti ul

aake
u naatik le baaxoob ku yaalaa-
lo kex ti Dios u taal wa ma; ti
ul

aak junt

uul xane u taan ichil
jejel

aas taanoob y

eetel ti ul

aa-
ke u tsolik baax ku yaalaal ichil
le jejel

aas taanoobo. 11 Baale
l

aayli letie kiliich muuk p

eek-
sik m

aak u beet tul

aakal le baa-
looba; le baax u k

aat le kiliich
muuko letie baax ku ts

aaik ti
cada junt

uulo.
12 Tumen u w

inklil m

aa-
ke ch

een junp

eelili, baale yaab

u x

eexetal; tsoole kex yaab
u x

eexetale tul

aakloob t

aakpa-
jaanoob ti le junp

eelili w

inkli-
lo; lela bey xan u y

uuchul y

eetel
Cristoo. 13 Tumen u jaajile,
tul

aakloon tsaab k-okja ichil
junp

eelili muuk utiaal ka t

aak-
pajkoon ti junp

eelili w

inklil,
kex jud

oon wa griegoon, kex pa-

litsiloon wa j

aalkabtaanoon;
y

eetel tul

aakloone t-kamaj le
junp

eelili muuka.
14 Tumen u jaajile le w

inkli-
lo ma ch

een junx

eet yaantii,
baaxe yaab u x

eexetal. 15 Wa
u yook m

aak ka u yaal: Tumen
ma kabene ma t

aakpajaanen
ti le w

inklilo, ma yoolal lelo

ku xuulul u t

aakpajal ti le
w

inklilo. 16 Wa u xikin m

aak
ka u yaal: Tumen ma ichene
ma t

aakpajaanen ti le w

inkli-
lo, ma tu yoolal lelo ku xuu-
lul u t

aakpajal ti le w

inkli-
lo. 17 Tumen wa tul

aakal le
w

inklil icho, bix jeel u p

aajtal
u chenxikine? Tsoole wa tul

aa-
kal le w

inklil xikino, bix jeel u

p

aajtal u yuubik u book wa baa-
xe? 18 Le oolale Diose tsook
u ts

aaik cada junx

eet ti u w

ink-
lil m

aak tu k

uuchil, jeex tu y

oo-
tilake.
19 Wa juntak

aalili tul

aakal le
u x

eexetal le w

inklilo, lelo
u jaajile ma junp

eel w

inklili.
20 Le oolale le w

inklilo jejel

aas
u x

eexetal. 21 Le icho ma tu
p

aajtal u yaalik ti le kabo: Ma
kaab

eetech teni; wa, le poolo
ma tu p

aajtal u yaalik xan ti
le ookoobo: Ma kaab

eeteex te-
ni. 22 Ma, baaxe le u x

eexe-
tal le w

inklil ku yilaal bey maas

minaan u muukoobo, u jaaji-
le kaab

eetoob; 23 le u x

eexe-
tal le w

inklil xan k-tuklik ma

jach jatsutstakoobo maas k-ee-
sik tsiikil tiob; bey t

uun xano
le u x

eexetal k-w

inklil sutsil
u yeesaaloobo maas k-kan

aant-
koob, 24 baale le u x

eexetal
k-w

inklil jatsutstakoobo mix

baal kaab

eettiob. Ch

een baale
Diose bey tu beetil le w

inkli-
lo, tu beetaj u maas tsaabal tsii-
kil ti le x

eexetaloob ku bineltik
tsiikil tio, 25 utiaal beyo ma
u yantal jatslant

aambail ichil le
w

inklilo, baaxe ka u paklan

kaab

eetkuntuba u x

eexetaloob.
26 Wa junx

eet ti le w

inklil ku
muyajo, tul

aakal le u maasil
1 CORINTOILOOB 12:2713:9 U w

inklil Cristo. Yaabilaj 310

x

eeteloobo ku muyajoob tu
y

eetel; wa junx

eet ku nojbeen-
k

uuntaale, tul

aakal le u maasil
x

eeteloobo ku kiimaktal u y

oo-
loob tu y

eetel.
27 Bey t

uun xano teexe u
w

inklileex Cristo, y

eetel cada
junt

uul ti teexe yaanal bix u
t

aakpajal ti le w

inklilo .
28 Dios xane u tsaamaj jeje-
l

aas m

aakoob ichil le m

uuchuli-
lo: y

aaxe apostoloob, tu kaa-
p

eele profetaob, tu y

ooxp

eele
j-kaansajoob, tsoole m

aaxoob
ku beetkoob milagroob, m

aa-
xoob ku tsakikoob kojaanoob,
m

aaxoob ku y

aantkoob u maa-
sil m

aakoob, m

aaxoob u yojloob
nuuktaj, m

aaxoob tsaantiob
u p

aajtalil u taanoob ichil
ul

aak taanoob. 29 Ma tul

aak-
loob apostoloobi, m

aasa? Ma
tul

aakloob profetaobi, m

aa-
sa? Ma tul

aakloob j-kaansa-
joobi, m

aasa? Ma tul

aakloob
ku beetkoob milagroobi, m

aa-
sa? 30 Ma tul

aakloob ku tsa-
kikoob kojaanoobi, m

aasa?
Ma tul

aakloob ku suttaanoobi,1
m

aasa? 31 Baale ma u xuu-
lul a ts

aaik a w

ooleex utiaal
ka yanakteex le siibaloob maas
nuuktako. Teen xane l

aayli
t

aan in weesikteex junp

eel bej
sen p

itm

aanjaan u nojchile.
13
Wa kin taan ichil le taan
ku beetik le m

aakoobo
bey xan ichil le taan ku beetik
le angeloobo, baale minaan in
yaabilaje, kin suut bey junp

eel
nuukul de bronce ku y

aambal
u juume wa bey junp

eel c

mba-
1Co 12:301 Traductor; junt

uul m

aax
ku sutik wa ku tsolik baaxoob ku yaalaal
wa ku ts

ibtaal ichil yaanal taan utiaal

ka naataak tumen le m

aakoobo.
lo1 cheej u juume. 2 Wa s

ian-
ten u p

aajtalil in profetizar y

ee-
tel in wojel tul

aakal le kiliich
baaloob taakaano bey xan tu-
l

aakal le baax unaj u yoj

eeltaa-
lo, y

eetel yaanten le bukaaj fe
kaab

eet utiaal in p

eeksik puu-
koobo, baale minaan in yaabila-
je mix baalen. 3 Wa kin ts

aaik
tul

aakal baax yaanten utiaal ka
ts

eentaak u maasil y

eetel kin
kubik in w

inklil utiaal k

imil
ch

een utiaal in nojbaalk

uunt-
kinba, baale minaan in yaabila-
je, lelo mix junp

eel utsil ku taa-

sikten.
4 Le m

aax yaan u yaabila-
je ch

uukaan u y

ool, y

eetel ku
yeesik u yutsil. Le m

aax yaan
u yaabilaje ma tu yaatal u y

ool
yoolal baax yaan ti u maasil,1
ma tu nojbaalk

uuntkuba mix tu
kaantal u yich, 5 ma tu beetik
baaloob sutsiltak, ma tu kaxtik
ch

een u yutsil, ma tu s

eeb kuu-
xil, ma tu kaajsik le baax kaas
ku beetaaltio, 6 ma tu kii-
maktal u y

ool y

eetel le baaloob
kaastako, baaxe ku kiimaktal u
y

ool y

eetel le jaajo. 7 Tul

aakal
baal ku muyajtik, tul

aakal baal
ku creertik, tul

aakal baal ku
p

aatik, tul

aakal baal ku ch

uuk-
pajal u y

ool u muyajte.
8 Le yaabilajo mix bikin
kun xuulul.1 Baale wa yaan
u p

aajtalil u y

uuchul profetiza-
re, yaan u xuulul; wa yaan u
p

aajtalil u y

uuchul taan ich je-
jel

aas taanoobe, yaan u xuulul;
wa yaan oj

eelale, yaan u xuu-
lul. 9 Tumen bejlae ma ch

uu-
kaan le baaxoob k-ojlo y

eetel
1Co 13:11 Lela junp

eel u nuukulil paax

bey jeex le platillos ku meyaj bejlaautiaal
u y

uuchul paaxo. 41 Wa: ma celosoi.
81 Wa: mix bikin kun p

aatal minaan.
311 Ich jejel

aas taanoob 1 CORINTOILOOB 13:1014:12
ma ch

uukaan k-profetizari;
10 baale ken kuchuk le baax
ch

uukaano, le baax ma ch

uu-
kaano yaan u xuulul. 11 Tin
paalil kaache, kin taan bey paa-
le, kin tuukul bey paale y

eetel u
naat paal yaanten; baale beora
tsook in nojoch m

aaktala, tsook
u xuulul in beetik baaloob jeex
mejen paalale. 12 Tumen beo-
raa butsuknak k-ilik le baaloo-
bo, jeex u paktaaloob ti jun-
p

eel n

een de hierroe, baale yaan
u kuchul u kiinil k-ilik tul

aakal
baal jach jeex yaniloobo. Bej-
lae ma ch

uukaan baax in wo-
jel ti Diosi, baale yaan u ku-
chul u kiinil in kaj

ooltik Dios
tubeel jach jeex u kaj

ooltmile-
ne. 13 Beora t

uuna, ku p

aatal
le

ooxp

eel baalooba: fe, esperan-

za y

eetel yaabilaj; baale u maas
nojchil ti lelooba letie yaabilajo.
14
Ma u xuulul a weeskeex
yaabilaj; beeteex xan tu-
l

aakal le ku p

aajtal utiaal u
yantalteex le siibaloob ku taal ti
Dioso, baale maases le utiaal a
profetizareexo. 2 Tumen le
m

aax ku taan ichil jejel

aas taa-
ne ma y

eetel u y

eet m

aakil ku
taani, baaxe y

eetel Dios ku
taan. Le m

aaka mix m

aak naa-
tik baax ku yaalik, tumen t

aan
u taan ti kiliich baaloob taa-
kaanoob, jeex u tsaabal u
p

aajtalil ti tumen le kiliich
muuko. 3 Baale le m

aax ku
profetizaro ku muukaank

uun-
tik u y

ool m

aak, ku l

isik u y

ool
m

aak y

eetel ku kiimakk

uuntik
u y

ool u maasil y

eetel le baa-
xoob ku yaaliko. 4 Le m

aax ku
taan ichil jejel

aas taane ch

een
tu juunal ku muukaank

uuntik
u y

ool, baale le m

aax ku pro-
fetizare ku muukaank

uuntik u
y

ool le m

uuchulilo. 5 U jaaji-
le in k

aat ka taanakeex tul

aak-
leex ich jejel

aas taanoob, baale
maases in k

aat ka profetizarna-
keex. Tumen le m

aax ku profe-
tizare maas nojoch ti le m

aax
ku taan ichil jejel

aas taano, jaa-
li wa yaan u sutik ichil le taan
ku naatik le m

uuchulil utiaal u
l

isik u y

oolo. 6 Baale beoraa,
sukuuneex, wa ka xiiken ta wik-
naleex t

aan in taan ich jejel

aas
taanoobe, baax utsil jeel u taa-
sikteexe? Wa in k

aat in w

aan-
teexe, baax kaab

eet in beetke
in tsikbaltikteex junp

eel baax
tsook u tsaabal in woj

eelte, wa
junp

eel baax tsook in naatik,

wa junp

eel profec

a, wa junp

eel
kaansaj.
7 Lela bey xan u y

uuchul y

ee-
tel le u nuukuliloob paax, jeex
le flauta wa le arpao. Wa ma
tu yuubaal u jejel

aasil u juume,
bix jeel u kaj

ooltaal baax ku
paaxal y

eetel le flauta wa y

ee-
tel le arpao? 8 Tumen wa je-
laan bix u juum le trompeta
ken paaxko, m

aax jeel u l

isku-
ba utiaal le baatelo? 9 Bey
t

uun xano wa ma ta waali-
keex y

eetel a waakeex taanoob
s

eeb u naataaloobe, bix jeel u
yoj

eeltik m

aak ti baax ka taa-
neexe? Wa ma ta beetkeex beyo,
ch

een kunel baax ka waalikeex.
10 Ma xaane yaab u jejel

aasil
taanoob ku beetaal te y

ookol
kaaba, baale tul

aakloob jeel u
p

aajtal u naataaloobe. 11 Bey
t

uuno wa teen ma tin naatik le
baax ku yaalaalo, kin p

aatal bey
junt

uul j-t

aanxel luumil utiaal
le m

aax ku taano; le m

aax xan
ku taano ku p

aatal bey j-t

aanxel
luumil in tiaale. 12 Teex xane
tumen t

aan a jach ts

iboltkeex
1 CORINTOILOOB 14:13-26 Mejen paalal ti baax kaas 312
le siibaloob ku ts

aaik le kiliich
muuko, ilawileex ka yanakteex
yaab ti le jejel

aas siibaloob jeel
u muukaank

uuntik u y

ool le
m

uuchulilo.
13 Le oolale le m

aax ku
taan ichil ul

aak taane, orarnak
utiaal ka p

aajchajak u suttantik
le baax ku yaaliko. 14 Tumen
wa kin orar ichil ul

aak taane
le p

aajtalil s

ianten tumen le ki-

liich muuko leti ku orar, baa-
le ma tu p

aajtal in naatik ichil
in tuukul. 15 Baax t

uun unaj
in beetik? Yaan in orar y

eetel
le p

aajtalil s

ianten tumen le ki-

liich muuko, baale yaan in orar
xan ichil in tuukul. Yaan in kaay
utiaal in kiikitantik Dios y

eetel
le p

aajtalil s

ianten tumen le ki-

liich muuko, baale ichil in tuu-
kule yaan xan in kaay utiaal
in kiikitantik Dios. 16 Tumen
wa t

aan a kiikitantik Dios y

ee-
tel le p

aajtalil s

iantech tumen le
kiliich muuko, baale yaan jun-
t

uul m

aax ma kaansaan kuluk-
bal ta w

eeteleexe, bix ken u
yaalil Am

en wa ma tu naatik
le baax ka waalik utiaal a ts

aaik
gracias ti Dioso? 17 U jaajile
jach maalob bix a ts

aaik gra-
cias ti Dios, baale le m

aaka ma
tu muukaantal u y

ooli. 18 Kin
ts

aaik gracias ti Dios tumen

tene ku p

aajtal in taan ichil
maas yaab taanoob ke tul

aak-
leex. 19 Kex beyo te m

uuchu-
lilo maas maalob in wilik ka in
waal cinco baaloob y

eetel in tuu-
kul utiaal in kaansik ul

aak m

aa-
koob, ke ka in waal diez mil baa-
loob ichil ul

aak taan.
20 Sukuuneex, ma a beetka-
baex jeex mejen paalal ti bix a
tuukuleex, baaxe beetabaex bey
jeex mejen paalal ti baax
yaan yil y

eetel le kaaso; kan-
chajak xan a tuukuleex jeex
nukuch m

aakoobe. 21 Te Le-
yo ts

ibtaan: Le kaaja yaan

in tanik ichil u taan le j-t

aan-
xel luumiloobo bey xan y

ee-
tel u chi le j-t

aanxel luumiloo-
bo, kex beyo ma ken u y

oot u
yuubenoob, ku yaalik J

eeoba.
22 Jeex t

uun k-ilko, u taan
m

aak ich jejel

aas taanoobe ma
junp

eel ch

ikulal utiaal le m

aa-
xoob ku creertikoob Dioso, baa-
xe utiaal le m

aaxoob maatech u
creertikoobo; u profetizar m

aak
xane ma utiaal le m

aaxoob
maatech u creertikoob Dioso,
baaxe utiaal le m

aaxoob ku
creertikoobo. 23 Le oolale wa
tul

aakal le m

uuchulil ku much-
kuba ti junp

eelili tuuxo y

eetel
tul

aakloob ku k

aajal u taanoob
ich jejel

aas taanoob, baale ku
yokol m

aakoob ma kaansaa-
noob, wa maatech u creertikoob
Diose, ma wa jeel u yaalikoob
tsook u chokotal a pooleexe?
24 Baale wa tul

aakleex t

aan a
profetizareexe, le ken okok jun-
t

uul m

aax maatech u creertik
Dios wa junt

uul m

aax ma kaan-
saane, yaan u yuubik bey leti ku
tsolnuuktaale y

eetel yaan u xa-
kaltik u tuukul utiaal u yilik wa
maalob baax ku beetik. 25 Le-
la ku beetik u ch

ikpajal le baa-
xoob u taakmaj ichil u puksii-
kalo, tsoole ku xoltal y

eetel ku
chintal u adorart Dios t

aan u
yaalik: Diose jach tu jaajil ti
yaan ichileexe.
26 Sukuuneex, baax t

uun
unaj u beetaal? Tumen ken
a muchabaexe junt

uule t

aan
u kayik junp

eel salmo, ul

aake
t

aan u kaansik junp

eel baal,
ul

aake t

aan u tsikbaltik junp

eel
313 Tul

aakal baal tu tsoolol 1 CORINTOILOOB 14:2715:6
baax tsaab u yoj

eelte, ul

aake
t

aan u taan ichil ul

aak taan y

ee-
tel ul

aake t

aan u tsolik le baax
ku yaalaalo. Beetaak tul

aakal
baal utiaal u muukaantal u y

ool
u maasil. 27 Wa yaan m

aax ku
taan ichil ul

aak taane, taanak
ch

een kaat

uuli wa tak

ooxt

uul,
baale jujunt

uulil ka taanakoob;
tsoole unaj u yantal m

aax sut-
tantik le baax ku yaalaalo.
28 Baale wa minaan m

aax sut-
tantike,1 maas maalob ma u
taanoob tu t

aan le m

uuchuli-
lo, baaxe taanakoob y

eetel Dios
ichil u puksiikaloob. 29 Tsoo-
le taanak xan ch

een kaat

uul
wa tak

ooxt

uul profetaob, y

eetel
u maasiloobo u yil u cha-
nuuktikoob le baax ku yaalaa-
lo. 30 Baale wa ti ul

aak m

aak
kulukbal ta wiknaleex ku tsaa-
bal u yoj

eelt wa baax tumen Dio-
se, le m

aax t

aan u taano unaj
u xuulul u taan. 31 Tumen tu-
l

aakleexe jeel u p

aajtal a profeti-
zareex jujunt

uulile, beyo tul

aa-
kal kun kaanbal y

eetel tul

aakal
kun l

ikil u y

ool. 32 Tumen le
p

aajtalil ku ts

aaik le kiliich
muuk ti le profetaob utiaal u
profetizaroobo, letiob unaj u
controlartikoob. 33 Tul

aakal
lela bey unaj u beetaalo, tumen
Diose u Diosil jeetselil y

eetel uts
tu taan ka beetaak tul

aakal baal
tu tsoolol.
Jeex suuk u beetaal ti tul

aa-
kal u m

uuchulil le m

aaxoob
kiliichoobo, 34 le kooleloobo
ma unaj u taanoob ichil le m

uu-
chuliloobo, tumen lela ma tu
chaabaltiob. Baax unaj u beet-
1Co 14:281 Traductor; junt

uul m

aax
ku sutik wa ku tsolik baaxoob ku yaalaal
wa ku ts

ibtaal ichil yaanal taan utiaal

ka naataak tumen le m

aakoobo.
koobe u ts

aaikubaob y

aanal u
p

aajtalil le xiibo, jeex xan u yaa-
lik le Ley ka beetaako. 35 Wa
yaan baax ma tu naatoobe, unaj
u k

aatkoob ti u y

ichamoob tu
yotochoob, tumen sutsil ka taa-
nak junt

uul koolel te m

uuchuli-
lo.
36 Ta wiknaleex wa j

ook u
taan Dios? A tuklikeexe, ch

een
wa ti teex kaaytaabi?
37 Wa yaan m

aax ku tuklik
profeta y

eetel s

ian wa baax
p

aajtalil ti tumen le kiliich
muuko, jeel u ts

aaik cuen-
tae le baaxoob kin ts

ibtiktee-
xa Yuumtsil aalik ka beetaak.
38 Baale wa yaan m

aax ma
tu naatike, p

aatak bey y

eetel
le tuukul yaantio. 39 Le oola-
le, in sukuuneex, beeteex tul

aa-
kal le ku p

aajtal utiaal a profeti-
zareex, y

eetel ma a waalikeex ti
mix m

aak ma u taan ich jejel

aas
taanoob. 40 Baale beetaak
tul

aakal baal tu nuuk y

eetel tu
tsoolol.
15
Beora t

uuna, sukuuneex,
kin kaajsikteex le maalob
p

eektsil tin kaaytajteex y

eetel ta
kameexo; teexe l

aayli a tsaa-
maj a w

ooleex tie. 2 Wa ku se-
guer a jach kubik a w

ooleex ti le
maalob p

eektsil tin kaaytajtee-
xo, teexe t

aan xan a salvartaa-
leex; jaali wa ch

een kunel

uu-
chik a creertikeex Cristoe.
3 Tumen ichil le y

aax baaloob
tin kaaytajteexo ti yaan xan
le baax kaansaabtena: Cristoe
k

im tu yoolal k-kebanoob, jeex

u yaalik le Kiliich Ts

iboobo,
4 muuki y

eetel l

isaab tu y

oox-
p

eel kiin jeex u yaalik le Kiliich

Ts

iboobo, 5 tu ch

ikbesuba
ti Cefas, ka tsooke ti tu docei-
loob. 6 Tu ch

ikbesuba xan ti
1 CORINTOILOOB 15:7-25 U l

isaal kimenoob 314

maas ti quinientos sukuunoob
muchukbaloob;

ooli tul

aakloo-
be tak bejlaa paatloob t-

eetele,
ch

een wa jayt

uul tsook u k

imi-
li.1 7 Ku tsookole tu ch

ikbe-
suba ti Santiago, tsoole ti tu-
l

aakal le apostoloobo; 8 tu
tsooke tu ch

ikbesuba ti teen,
kex tene beyen junt

uul m

aax ma
kuchaan u kiinil ka s

ije.
9 Tumen teen u maas chichnil
ti le apostoloobo; tsoole ma tin
n

aajmatik ka aalaakten ap

ostol,
tumen tin chapachtaj u m

uu-
chulil Dios. 10 Baale tu yoo-
lal u nojoch utsil Diose yaan-
ten le meyaja. Tsoole ma ch

een
kunel

uuchik u yeesikten u no-
joch utsili, tumen tene maas
yaab

uuchik in meyaj ke le ul

aak
apostoloobo. Baale ma teen me-
yajnajeni, baaxe letie u nojoch
utsil Dios ku yeesikten tak bej-
lao. 11 Jeel bixake, wa teen wa
le ul

aak apostoloobo, lela letie
baax t-kaaytajteexo, teex t

uu-
ne kucheex a creerteex Cristo.
12 Baale wa t

aan u kaaytaal
tsook u l

isaal Cristo ichil le ki-

menoobo, baaxten t

uun jujun-
t

uul ti teexe t

aan u yaalik ma
kun kaa kuxk

intbil le kimenoo-
bo? 13 Jeelo, wa ma kun
kaa kuxk

intbil le kimenoobo,
mix Cristo t

uun kaa kux-
k

intaak. 14 Baale wa ma kaa

kuxk

intaak Cristoe, u jaajile

ch

een kunel le baax k-kaayti-
ko y

eetel k-feje mix baal u bii-
lal. 15 Tsoole jeel tak u yaa-
laal t

aan k-aalik baaloob ma
jaajtak tu contra Diose, tumen
tsook k-aalik leti kaa kuxk

int
Cristo, le m

aax ma u kaa kux-
1Co 15:61 Lit.: m

aaxoob t

aan u ween-
loob.
k

int wa jach tu jaajil ma kun

kaa kuxk

intbil le kimenoobo.
16 Tumen wa ma kun kaa kux-
k

intbil le kimenoobo, u k

aat u
yaale mix Cristo kaa kux-
k

intaak. 17 Tsoole wa ma
kaa kuxk

intaak Cristoe a fe-

jeexe mix baal u biilal, y

eetel
a kebaneexe ma perdonartaaki.
18 Tak le m

aaxoob k

imoob1
bey u disipuloob Cristoe, tso-
kaantiob beyo. 19 Tumen wa
le esperanza yaantoon ti Cristo
ch

een utiaal le kuxtala, ti tul

aa-
kal le m

aakoobo ti toon unaj u
maas chaabal

ootsilil.
20 Baale jach u jaajile Cris-
toe tsook u l

isaal ichil le kime-

noobo; Cristoe letie y

aax m

aak1
kaa kuxk

intaab ichil le m

aa-
xoob kimenoobo.2 21 Jeex le
k

imil kuch antal tu yoolal jun-

t

uul m

aako, le u kaa kux-
k

intaal le kimenoobo ku
b

eeytal xan tu yoolal junt

uul
m

aak. 22 Tumen jeex tu yoo-
lal Ad

an tul

aakal m

aak t

aan
u k

imile, tu yoolal Cristo xa-

ne ti tul

aakal m

aak kun tsaa-
bil kuxtal. 23 Baale tu tsoolol
kun tsaabil kuxtal ti cada jun-
t

uul: y

aaxe ti Cristo, tsoole ti
le m

aaxoob u tiaaloob Cristo
tu y

aamil le kiinoob way yano.1
24 Tu tsooke tu s

eebaanil ken
u kub le Reino ti u Dios y

ee-
tel u Taatao; lela yaan u beetik
ken tsookok u xuulsik ti tul

aa-
kal gobierno, ti tul

aakal autori-
dad bey xan ti tul

aakal p

aajtalil.
25 Tumen Cristoe yaan u rei-
nar tak ken tsaabak tul

aakal u
enemigoob tu y

aanal u yook
1Co 15:181 Lit.: m

aaxoob t

aan u ween-
loob. 201 Lit.: y

aax ichoob. 202 Lit.:
m

aaxoob t

aan u weenloob. 231 Gr.:
parous

a. Ilaak Tip. 5.
315 Kaakas bisbailoob 1 CORINTOILOOB 15:26-43
tumen Dios. 26 Le k

imilo le-
tie u tsook enemigo kun xuuls-
bilo. 27 Tumen Diose tu
ts

aaj tul

aakal baal tu y

aanal u
yook Cristo. Baale ken aalaak
tsook u tsaabal tul

aakal baale,
ma u k

aat u yaal wa tak Dios tu

ts

aajuba y

aanal u p

aajtalil Cris-
to pate y

eetel u maasil baaloob
tu ts

aajtio. 28 Lela ma bey u

y

uuchul y

eetel le Paalo, tumen
letie ken u kub ti Dios tul

aakal
le baaloobo, yaan xan u ts

aaiku-
ba y

aanal u p

aajtalil Dios, le
M

aax kub tul

aakal le baaloob
tio, utiaal beyo Diose ka u bee-
tuba tul

aakal baal utiaal tul

aa-
kal m

aak.
29 Tsoole wa ma kun kaa
kuxk

intbil le kimenoobo, baax

t

uun ken u beet le m

aaxoob ku
yokjaob utiaal k

imilo? Baax-
ten ku yokjaob xan utiaal ka
t

aakpajkoob ichil le m

aaxoob ki-
menoobo? 30 Baaxten t

uun
l

aalaj hora xan ti yanoon tu chi
k

imile? 31 Tene s

aamsamal
in baateel y

eetel le k

imilo. Le-
la jach jaaj sukuuneex, jeex jaaj
xan s

aamsamal ku kiimaktal in
w

ool ta woolaleex tu yoolal
Yuumtsil Jesucristoe. 32 Wa
tsook in baateel y

eetel ts

itsik
baalcheob tu kaajil

Efeso jeex
tsook u beetik ul

aak m

aakoobe,
baax utsil t

uun jeel u taasik-
tene? Wa ma kun kaa kuxk

int-
bil le kimenoobo, kooneex t

uun
janal y

eetel ukul, tumen s

aama-
le yaan k-k

imil. 33 Ma a tus-
kabaex. U biskuba m

aak y

eetel
m

aaxoob kasaanoobe ku kas-
k

uuntik u maalob modos m

aak.
34 Suunakeex ta w

ooleex jeex
unaje, y

eetel ma a kebantaleex,
tumen yaan jujunt

uul ichileexe
ma u kaj

ooloob Diosi. Lela t

aan
in waalikteex utiaal ka sulak-
chajkeex.
35 Baale ma xaane yaan
m

aax jeel u yaalike: Bix kun
kaa kuxk

intbil le kimenoobo?
Tsoole, baax claseil w

inklil
kun yantaltiob ken l

isaakoob?.
36 J-ma naat! Le baax ka paki-
ko t

aanil kaab

eet u k

imil utiaal
ka kuxlak; 37 tsoole le baax
ka pakik y

eetel ku nojochtalo
ma letie cheo,1 baaxe ch

een
junp

eel semilla minaan u s

ool,
ma xaane trigo wa ul

aak cla-
se semilla. 38 Baale Diose ti
le semillao ku beetik u yantal u
cheil jeex uts tu taane, ti cada
semillae ku beetik u yantal u
w

inklil jeex unaje. 39 Ma jun-

tak

aalili uw

inklil le baaloob ya-

noobo; yaanal bix u w

inklil w

i-
nik, yaanal bix u w

inklil wakax,
yaanal bix u w

inklil le ch

ichoo-
bo y

eetel yaanal bix u w

inklil le
kayoobo. 40 Yaan kaanilbeen
w

inkliloob y

eetel yaan luumka-
bil w

inkliloob; baale u kiichkel-

mil le kaanilbeen w

inkliloobo
yaanal bixi, y

eetel u kiichkelmil
le luumkabil w

inkliloobo yaa-
nal xan bixi. 41 U kiichkelmil
le Kiino yaanal bixi y

eetel u
kiichkelmil le Lunao yaanal bixi,
le estrellaob xano yaanal bix u
kiichkelmiloob; tsoole cada es-
trellae jelaan u kiichkelmil ti u
maasil estrellaobo.
42 Lela bey xan u y

uuchul
y

eetel u kaa kuxk

intaal le ki-
menoobo. Le w

inklilo bey jun-

p

eel semilla ku k

imil ken paa-

kake, baale ku kuxk

intaal
y

eetel junp

eel w

inklil maatech
u kastal. 43 Ku paakal ich
sutsilil, ku l

isaal ich nojbeenil.

1Co 15:371 Lit.: w

inklil.
1 CORINTOILOOB 15:4416:1 Keban: u yaach k

imil 316
Minaan u muuk ken paakak,
yaan u muuk ken l

isaak.
44 Ku muukul junp

eel luum-
kabil w

inklil, ku l

isaal junp

eel
kaanilbeen1 w

inklil. Wa yaan
luumkabil w

inklile, yaan xan

kaanilbeen w

inklil. 45 Bey
xan u yaalik le Kiliich Ts

i-
bo: Ad

an, le y

aax w

iniko, suu-
naj junt

uul kuxaan m

aak.1 Le
u tsook Adano kuch u bee-
tuba junt

uul kaanilbeen m

aak
ku ts

aaik kuxtal. 46 Baale

ma letie kaanilbeen1 w

inklil
ku yantal t

aanilo. Y

aax t

aanil
ku yantal le luumkabil w

inkli-
lo, y

eetel ken tsookke ku yantal
le kaanilbeen w

inklilo. 47 Le
y

aax w

iniko ti luum u taal,

tumen y

eetel luum beetaabi; le
ul

aak junt

uulo te kaan taalo.
48 Le luumkabil m

aakoobo be-
yoob jeex le m

aak beetaab y

ee-
tel luumo; le kaanilbeen m

aa-
koob xano beyoob jeex le m

aax
te kaan u taalo. 49 Jeex ch

i-
kaaniloon ti le m

aax beetaab
y

eetel luumo, bey xan b

in
ch

ikpajkoon ti le m

aax kaan u
taalo.
50 Baale, sukuuneex, letie
baax kin waalika: bak y

eetel
kiike ma tu p

aajtal u tiaa-
lintikoob u Reino Dios, jun-
p

eel w

inklil ku kastale ma tu
p

aajtal xan u p

aatal jeex le
w

inklil maatech u kastalo.

51 Uuyeex le kiliich taak-
bil baal ken in waalteexa: Ma
tul

aakloon ken k-k

imili,1 baa-
le tul

aakloon yaan k-jelbesaal
52 tu s

eebaanil, ch

een bey ka
1Co 15:441 Gr.: neumatik

os. Ilaak
Tip. 7B. 451 Wa: junt

uul alma. Gr.: sik-
j

e. Ilaak Tip. 7A. 461 Gr.: neumatik

os.
Ilaak Tip. 7B. 511 Lit.: ken k-weenli.
u muts y

eetel ka u pil u yich
m

aake; lela yaan u y

uuchul le
t

aan u paaxal le u tsook trom-
petao. Tumen le ken juum-
nak le trompetao le kimenoobo
yaan u kaa kuxk

intaaloob y

ee-
tel junp

eel w

inklil maatech u
kastal, toon t

uune yaan k-jel-
besaal. 53 Tumen ti le m

aax
ku kastal u w

inklila yaan u
tsaabal junp

eel w

inklil maa-
tech u kastal, y

eetel le m

aax
ku k

imila yaan u tsaabalti u

p

aajtalil ma u k

imil. 54 Baa-
le ken tsaabak junp

eel w

ink-
lil maatech u kastal ti le m

aax
ku kastal u w

inklila, y

eetel ken
tsaabak u p

aajtalil ma u k

i-
mil ti le m

aax ku k

imila, leti
t

uun ken b

eeychajak le baax
ku yaalik le Kiliich Ts

iba:
Le k

imilo yaanu t

uutsluktaal
utiaal mix bikin. 55 K

imil,
tuux yaan a p

aajtalil utiaal a
ts

aanchaatikoon? K

imil, tuux
tsook a yaach? 56 Le yaach
ku k

imsik m

aako letie kebano,
le keban xano ku chaik u muuk
ti le Leyo. 57 Baale gracias ti
Dios ku ts

aaiktoon u p

aajtalil
k-ts

aanchaatik le k

imil tu yoo-
lal k-Yuumtsil Jesucristoo!
58 Le oolale, in sukuuneex,
jeetsel p

aateneex, ma u p

eek
a w

ooleex, mantats yanak yaab
baal a beeteex ti u meeyjil
Yuumtsil, tumen a wojleexe ma
ch

een kunel le baaxoob ka beet-
keex ikil a meyajtikeex Yuum-
tsilo.
16
Beora t

uuna, ti baax
yaan yil y

eetel le taa-
kin ka molkeex utiaal le m

aa-
xoob kiliichoobo, jeel u p

aajtal
a beetkeex jeex tin waalil ti u
m

uuchuliloob Galacia ka u bee-
317 K

ookoch joonaj. Ma a weenleex 1 CORINTOILOOB 16:2-19
toobe. 2 Tu y

aax kiinil cada
semanae, cada junt

uul ti tee-
xe u j

oos junp

aayil le bukaaj
ku p

aajtal u l

isik tu yotoche,
utiaal beyo ma u m

aan molbil
taakin ken kuchken ta wikna-
leex. 3 Baale ken kuchkene,
le m

aaxoob ken a waaleex noo-
jaanoob te cartaob ken a ts

ib-
teexo, yaan in t

uuxtikoob tu
kaajil Jerusal

en utiaal ka u bi-
soob le baaxoob ta s

iajeexo.
4 Baale wa maalob xan u yilaal
ka xiiken tene, letiobe yaan u
binoob tin w

eetel.
5 Baale yaan in bin ta wik-
naleex ken tsookok in m

aan
Macedonia, tumen yaan in bin
Macedonia. 6 Tsoole ma xaa-
ne kin p

aatal ta w

eeteleex wa
kin m

aansik tak u kiiniloob
keel ta wiknaleex, utiaal beyo
ka a l

aakinteneex junjaats ti le
bej tuux kin bino. 7 Tumen
ma in k

aat in x

imbalteex beo-
ra ch

een ichil u chan s

uutuka;
wa J

eeoba u k

aate, kin p

aa-
tik ka p

aajchajak in p

aatal ta
wiknaleex wa jayp

eel kii-
noob. 8 Baale yaan in p

aatal
tu kaajil

Efeso tak tu kiinbe-
sajil le Pentecosteso; 9 tumen
tsook u jeebelten junp

eel k

oo-
koch joonaj utiaal in maas me-
yajtik Dios, ch

een baale yaab
m

aakoob t

aan u katkubaob tin
beel.
10 Wa ku kuchul Timoteoe
ilawileex ma u sajaktal p

aatal
ta wiknaleex, tumen jeex tene,
letie t

aan xan u beetik le me-
yaj u kub

eentmajtoon J

eeobao.
11 Le oolale ma u mixbaal-
k

uuntaal tumen mix m

aak.
L

aakinteex utiaal u j

ookol u
binbal te bejo, yoolal ma u
y

uuchulti mix baal y

eetel utiaal
ka taalak tin wiknal, tumen
teen y

eetel le sukuunoobo t

aan
k-p

aatik.
12 Ti k-sukuun Apolose, tin
sen aalajti ka xiik ta wiknaleex
junm

uuch y

eetel le sukuunoo-
bo, baale ma tu y

ootaj bin beo-
raa; ch

een baale ken p

aajchaj-
ke yaan u bin ta wiknaleex.
13 Ma a weenleex, ma a p

ee-
keex ti a fejeex, xiixibm

aak-
chajkeex, muukaanchajkeex.
14 Beeteex tul

aakal baal y

eetel
yaabilaj.
15 Beoraa, sukuuneex, kin
jach aalikteex ka a beeteex le-
la: A wojleexe Est

efanas y

eetel
le m

aaxoob yanoob tu yotocho,
letiob y

aax kuch u beetu-
baob disipuloil1 tu kaajil Aca-
ya, y

eetel letiobe tu kubu-
baob u meyajtoob le m

aaxoob
kiliichoobo. 16 Ma u xuulul a
ts

aaikabaex y

aanal u p

aajtalil le
m

aakoob jeex lelooba bey xan
y

aanal u p

aajtalil le m

aaxoob
jach ku xupkubaob meyaj y

ee-
tel ku y

aantajoobo. 17 Baale
ku kiimaktal in w

ool, tumen
kex teex minaaneex tin wiknale
way yanoob1 Est

efanas, Fortu-
nato y

eetel Acaicoe. 18 Letio-
be tsook u l

iskoob in w

ool y

ee-
tel tsook xan u l

iskoob a
w

ooleex. Le oolale eeseex tsiikil
ti m

aakoob jeex lelooba.
19 U m

uuchuliloob Asiae ku
t

uuxtikoob saludos ti teex.

Aquila y

eetel Prisca1 bey xan
le sukuunoob ku muchku-
baob tu yotochoobo, ku t

uux-
tikoob saludos ti teex y

ee-
tel tul

aakal u puksiikaloob tu
1Co 16:151 Lit.: y

aax ichoob. 171 Gr.:
parous

a. Ilaak Tip. 5. 191 Wa: Prisci-

la.
1
Teen Pablo, apostolen ti
Cristo Jes

us jeex tu y

ootilak
Diose; ti yaneny

eetel k-sukuun
Timoteoe. Kin ts

ib ti teex,
u m

uuchulil Dios yaan Corin-
to bey xan ti le m

aaxoob kilii-
choob yanoob ti tul

aakal u luu-
mil Acayao:
2 Ka yanakteex le nojoch
utsil y

eetel le jeetselil ku taal
ti Dios k-Taatao bey xan ti
Yuumtsil Jesucristo.
3 Kiikitantaak u Dios y

eetel
u Taata k-Yuumtsil Jesucristo,
le Taatatsil jach nojoch u cha

ootsilalo y

eetel le Dios mantats
ku l

isaj

oolo. 4 Letie ku l

i-
sik k-

ool ti tul

aakal le baaxoob
k-muyajtiko, utiaal beyo jeex

uuchik u l

isaal k-

ool tumen
Diose, ka p

aajchajak xan k-l

i-
sik u y

ool ul

aak m

aakoob t

aan
u m

aanskoob jeel baalak muya-
jile. 5 Tumen jeex jach yaab
baaloob k-muyajtik tu yoolal
Cristoe jach yaab xan u l

isaal
k-

ool tu yoolal Cristo. 6 Le oo-
lale wa t

aan k-muyaje, le-
la ku y

uuchul utiaal u l

isaal
a w

ooleex y

eetel a salvartaa-
leex; wa t

aan xan u l

isaal k-

oo-
le, lela ku y

uuchul utiaal u l

i-
saal a w

ooleex bey xan utiaal
a w

aantaaleex ka ch

uukpajak
a w

ooleex a muyajteex le baa-
xoob k-muyajtiko. 7 Bey t

uu-
no le baax k-p

aatik ta woola-
leexo ma tu kexpajal, tumen
k-ojle jeex a t

aakpajleex ti le
muyajilo bey xan kan t

aakpaj-
leex ti le l

isaj

oolo.
8 Sukuuneex, k-k

aat ka a
woj

eelteex bix

uuchik k-mu-
yaj tu luumil Asia, tumen tee-
lo jach t

aaj muyajnajoon, maas
ti le bukaaj ku p

aajtal k-muyaj-
tik ch

een t-juunalo, jach t-tuk-
laj kaach ma ken k-j

ookol ku-
xaanooni. 9 U jaajile t-uuyaj
bey jach tsook u kuchul u
yorail k-k

imsaale, lela

uuch
utiaal ma k-kubik k-

ool ch

een
ti toon, baaxe ti le Dios ku l

i-
sik le m

aaxoob kimenoobo.
10 Tumen tak ti le k

imilo,
kex junp

eel nojoch baale, Diose

tsook u salvartikoon y

eetel
yaan u kaa salvartikoon; tsoole
k-kubmaj k-

ool yaan u seguer
u salvartikoon. 11 Teex xane
jeel u p

aajtal a w

aantajeex ikil
a k

aat

oolaleex t-oolale, utiaal
KAAP

EEL TI
CORINTOILOOB
ccc
d
ccc
1 CORINTOILOOB 16:202 CORINTOILOOB 1:11 318
kaaba Yuumtsil. 20 Tul

aakal
le sukuunoobo ku t

uuxtikoob
saludos ti teex. Saludartabaex
ta baatsileex y

eetel junp

eel ki-
liich tsuuts.
21 Teen Pabloe t

aan in t

uux-
tikteex saludos, lela teen ts

ibt
y

eetel in kab.
22 Wa yaan m

aax ma u yaa-
biltmaj Yuumtsile kaakas-
tantaak. K-Yuumtsil, kooten!
23 Ka yanak ta w

eeteleex u no-
joch utsil Yuumtsil Jes

us.
24 In sukuuneex, in yaabilt-
meex tul

aakleex jeex u yaabilt-
mileex Cristo Jesuse.
beyo ka yaabchajak m

aaxoob
ku ts

aaikoob gracias yoolal le

utsil t-kamaj

uuchik u orar
yaabkach m

aakoob t-oolalo.
12 Tumen le baax oolal k-noj-
baalk

uuntikbao letie baax xan
ku jaajk

uuntaal tumen k-con-
cienciao: tsook k-m

aan y

eetel
kiliichil bey xan y

eetel u jaa-
jil k-

ool tu t

aan Dios te y

ookol
kaaba, lela maases bey t-beeti-
lak le ka m

aanoon ta w

eetelee-
xo, ma y

eetel u naat w

iniki
baaxe y

eetel u nojoch utsil Dios.
13 Tumen u jaajile ma t

aan
k-ts

ibtikteex ul

aak baaloobi,
ch

een le baaxoob maalob a
wojlileex y

eetel ka kaj

ooltikee-
xo; kin p

aatik xan ma u xuulul
a kaj

ooltikeex le baalooba.
14 Teexe tsook a w

eej kaj

ool-
tikeex jeel u p

aajtal a noj-
baalk

uuntkabaex t-oolale, jeex
toon jeel u p

aajtal xan k-noj-
baalk

uuntikba ta woolaleex tu
kiinil k-Yuumtsil Jesuse.
15 Tu yoolal t

uun le baax
kin p

aatika, tene in tukultmaj
kaach in bin ta wiknaleex utiaal
ka yanak ul

aak baax oolal
u kiimaktal a w

ooleex. 16 Le
ken xiiken Macedoniae yaan in
jeelel juns

uutuk in wileex, le
ken lukken Macedoniae kin kaa
m

aan ta wiknaleex utiaal ka a
l

aakinteneex junjaats ti le bej
ku bin Judeao. 17 Le ka tin
tuklaj kaach in bin ta wiknalee-
xe, ma ch

een tin tuklaj in j

aa-
jan beetki, m

aasa? Ka tukli-
keex wa ch

een utiaal in wutsil
kin chatuklik in beetik wa
baax, le oolal kin waalik Beyo,
Beyo, ku tsookole Ma, Ma?
18 Baaxe tu yoolal Diose jeel
u p

aajtal a kubik a w

ooleex
ti le baax k-aalikteexo, maa-
tech k-aalikteex Beyo, ku tsoo-
kole Ma. 19 Tumen tu yoolal
Cristo Jes

us u Paal Dios, le m

aax
t-kaaytajteexo, teen y

eetel Sil-
vano1 bey xan Timoteoe, ma
t-aalaj Beyo, ku tsookole Ma,
baaxe t-aalaj Beyo, ku tsoo-
kole tu yoolal Cristoe B

eeycha-
ji. 20 Tumen kex jeel bukaaj
baaloob u yaalmaj Dios u beet-
ke tsook u b

eeytaloob tu yoo-
lal Cristo. Le oolale tu yoolal
xan letie ku yaalaal Am

en ti
Dios, utiaal u tsaabal nojbeenil
ti Dios t-oolal. 21 Baale Dio-
se, leti m

aax eesik jach tu jaajil
toon y

eetel teexe u tiaalooneex
Cristo, y

eetel leti xan y

eeymi-
looneex. 22 Letie tsook xan
u ts

aaik u sello t-

ookol y

eetel
tsook u yeesiktoon jach tu jaa-
jil yaan u y

uuchul le baaxoob ku
taal u kiinilo, u k

aat u yaale
tsook u ts

aaik u kiliich muuk

t-puksiikal.
23 Beoraa kin chachiitik
Dios utiaal ka taanak bey jun-
t

uul j-jaajkunaj tin contra1 wa
ma jach tu jaajil kin chaik-
teex

ootsilil le beetik tak
bejlaa ma xiiken Corintoe.
24 Ma tumen wa t

aan k-beetik-
ba u yuumil a fejeexi, baa-
xe t

aan k-

aantkeex utiaal ka
kiimakchajak a w

ooleex, tumen
yoolal a fejeexe l

aayli waalak-
baleexe.
2
Tumen tsook in chatukli-
ke le ken kaa xiiken ta
wiknaleexe ma okom in w

ooli.
2 Tumen wa kin beetik u yo-
komtal a w

ooleexe, m

aax t

uun
kun kiimakk

uuntik in w

ool wa
2Co 1:191 Wa: Silas. 231 Lit.: tu con-
tra in alma. Ilaak Tip. 7A.
319 Oraci

on. U sello Dios t-

ookol 2 CORINTOILOOB 1:122:2
ma junt

uul ti teex, le m

aa-
xoob tin beetaj u yokomtal u
y

ooloobo? 3 Le oolal tin ts

ib-
tajteex le baax tin beeto, beyo
ken kuchken ta wiknaleexe ma
kun okomtal in w

ool tu yoolal
le m

aaxoob unaj u kiimaktal in
w

oolo; tumen jach in wojle, le
baax beetik u kiimaktal in w

oo-
lo l

aayli letie baax beetik u kii-
maktal a w

ooleexo. 4 Tumen
le ka tin ts

ibtajteex lela tin

beetaj y

eetel u jail in wichoob,
tumen t

aan kaach in sen mu-
yaj y

eetel jachyaachajaan u y

ool
in puksiikal; lela ma tin beetaj
utiaal ka okomchajak a w

oolee-
xi, baaxe utiaal ka a woj

eelteex
bukaaj in yaabiltmileex.
5 Bey t

uuno wa yaan m

aax
tsook u beetik u yantal okom

oolale, ma teen tu beetaj u yo-

komtal in w

ooli, baaxe teex tu
beetaj u chan okomtal a w

ooleex
lela bey in waalika utiaal ma
u yuubaal bey t

aan in keeya-
je. 6 In tuklike yaan y

eetel
le bukaaj keeyaj ta ts

aajeex ti le
m

aak

ooli tul

aakleexo, 7 baa-
le baax unaj a beetkeex beoraa
a perdonartikeex y

eetel u jaa-
jil a w

ooleex bey xan a l

is-
keex u y

ool, utiaal ma u sen
yaatal uy

ool u puksiikal ikil jach
okomchajaanil uy

ool. 8 Le oo-
lal t

aan in jach aalikteex ka a
weeseex l

aayli a yaabiltmeexe.
9 Tene tin t

uuxtajteex le ts

ib
tu yoolal lela: utiaal in wi-
lik wa jeel a wuuyikeex taan ti
tul

aakal baale. 10 Wa ka per-
donartikeex jeel m

aaxak yoolal
jeel baalake, teen xane kin per-
donartik. U jaajile, le baax tsook
in perdonartiko (wa yaan baax
tsook in perdonartik y

eetel u
jaajil in w

ool) tsook in beetik
utiaal a wutsileex tu t

aan Cristo,
11 utiaal ma k-t

aabsaal tumen
Satan

as, tumen k-ojel baax ku
tuklik u beetik.
12 Le ka t

uun kuchen tu kaa-
jil Troas utiaal in kaaytik u
maalob p

eektsilil Cristo y

ee-
tel le ka jeebten le joonaj utiaal
in maas meyajtik Yuumtsilo,
13 ma xuul u chiichnaktal in
puksiikali, tumen ma tin wilaj
tuux yaan in sukuun Titoi. Ka
tsook t

uun in waalik ti le su-
kuunoob t

aan in bino, j

ook in
binbal Macedonia.
14 Baale kin ts

aaik gracias
ti Dios tumen mantats ku
nuuktikoon ti junp

eel proce-
si

on utiaal ka ilaak tsook
k-ganar junm

uuch y

eetel Cris-
to, tsoole t-oolale Diose tul

aa-
kal tuux ku beetik u yuu-
baal u j

aatsal u kiibokil u
kaj

ooltaal tumen le m

aa-
koobo! 15 Tumen utiaal Dio-
se toone beyoon u kiibokil u
kaaytaal u p

eektsilil Cristo
ch

uumuk ti le m

aaxoob t

aan u
salvartaaloobo, bey xan ch

uu-
muk ti le m

aaxoob t

aan u k

im-
loobo; 16 utiaal lelooba, le
booka u bookil k

imil ku bisik
m

aak ti k

imil, y

eetel utiaal le
u maasiloobo u kiibokil kuxtal
ku bisik m

aak ti kuxtal. Baa-
le m

aaxoob t

uun noojaanoob
utiaal ka u beetoob le baa-
looba? 17 Toon; tumen toone
ma t

aan k-m

aan k-kon u taan
Dios jeex u beetik yaab m

aa-
koobe, baaxe junm

uuch y

ee-
tel Cristoe k-taan y

eetel u jaajil
k-

ool, beyo, toone k-taan jeex
m

aaxoob t

uuxtaanoob tumen
Dios y

eetel ku meyajoob tu t

aan
Diose.
2 CORINTOILOOB 2:3-17 Perd

on. Ma k-konik u taan Dios 320
3
T

aan wa u kaa k

aajal k-aa-
lik noojaanoon? Jeex u bee-
tik jujunt

uul m

aakoobe, kaa-
b

eet wa k-eesikteex cartaob
tuux ku y

uuchul maalob taan
t-oolal, wa kaab

eet k-k

aatik-
teex ka a ts

aaextoon? 2 U jaa-
jile, teex le carta tuux ku y

uu-
chul maalob taan t-oolalo; lela
ts

ibtaan ichil k-puksiikal, kaj

oolaan y

eetel ku xookol tumen
tul

aakal w

inik. 3 Tumen tee-

xe u cartaex Cristo k-ts

ibtmaj
yoolal le meyaj t-beeto; lela ma
y

eetel tinta ts

ibtaani, baaxe
y

eetel u kiliich muuk le junt

uul
Dios kuxaano; ma ts

ibtaab ti
jaajay tuunichoobi, baaxe tu
puksiikal m

aakoob.1
4 Tu yoolal Cristoe jach
k-ojel noojaanoon tu t

aan Dios.
5 Lela ma u k

aat u yaal
wa ch

een t-juunal k-jach noo-
jaantal tubeel utiaal k-beetik
wa baaxi, baaxe le k-noojaan-
talo ti Dios u taal, 6 le m

aax
jach tu jaajil ku beetik k-noo-
jaantal tubeel utiaal k-meyaj
y

aanal junp

eel t

uumben n

uup-
taan, ma y

aanal junp

eel ley
ts

ibtaani, baaxe y

aanal u
nuuktaj le kiliich muuko;
tumen le ley ts

ibtaano ku bi-
sik m

aak ti k

imil, baale le ki-

liich muuko ku ts

aaik kuxtal ti
m

aak.
7 Ku tsookole, le ley ku taa-
sik k

imil ts

ibtaan ti tuuni-
cho, taal y

eetel yaabkach noj-
beenil, le oolal le israelitaobo
ma tu p

aajtal kaach u pakti-
koob u t

aan u yich Mois

es tu
yoolal le nojbeenil yaan tu yi-
cho, baale le nojbeenil jeelo
2Co 3:31 Lit.: tuunichoob beetaan y

ee-
tel bak, y

ookol puksiikaloob.
lusaabi. 8 Le oolale wa y

eetel
yaabkach nojbeenil taal le ley
jeelo, ma wa t

uun maas y

eetel
yaabkach nojbeenil kun tsaabil
le kiliich muuko? 9 Tumen
wa yaan nojbeenil kaach ti le
ley ku taasik k

imilo, ma wa
t

uun maas yaan u nojbeenil le
baax tsaan utiaal u yaalaal toj
u kuxtal m

aako? 10 U jaajile,
tak le baax tsaab kaach nojbee-
nil tio tsook u lusaal u nojbee-
nil yoolal le baax maas nojoch u
nojbeenilo. 11 Tumen wa y

ee-
tel nojbeenil taal le baax yanili
u xuulsaalo, ma wa t

uun maas
nojoch u nojbeenil le baax ma
kun xuululo?
12 Le oolale tumen k-kub-
maj k-

ool yaan u y

uuchul le-
la, toone jach y

eetel u jaajil
k-

ool k-taan, 13 y

eetel maa-
tech k-beetik le baax ku bee-
tik kaach Moiseso; tumen le-
tie ku pixik kaach u yich y

eetel
junp

eel jaajay nook utiaal ma

u jach paktaal tumen le israe-
litaob u nojbeenil le baax ya-
nili u xuulsaalo. 14 Baale le-
tiobe piix u tuukuloob. Tumen
tak bejlaa ken xookok u ts

i-
bil le

uuchben n

uuptaano, piixil
u tuukuloob y

eetel junp

eel jaa-
jay nook, tumen ch

een tu yoo-
lal Cristo ku p

aajtal u lusaal le
nooka. 15 U jaajile, tak bej-
laa ken xookok u ts

ib Moisese,
piixil u puksiikaloob. 16 Baa-
le le ken u kaa natsuba m

aak
yiknal J

eeobae,1 ku lusaal le
jaajay nooko. 17 J

eeobae le-
tie M

aax ma tu p

aajtal u yi-
laalo y

eetel ti yaan te kaano;1
tsoole le tuux yaan u kiliich
2Co 3:161 Ilaak Tip. 2. 171 Ilaak
Tip. 7B.
321 Noojaanoon. Jaajay nook 2 CORINTOILOOB 3:1-17
muuk J

eeobae yaan j

aalkabili.
18 Tul

aakloon t

uune, tumen
mix baal pixmil k-iche, t

aan
k-eesik u nojbeenil J

eeoba jeex
u yilaal ti junp

eel n

eene, u k

aat
u yaale t

aan k-jelbesaal utiaal
ka p

aatkoon jeex Letie. Bey

t

uuno ku lusaaltoon le nojbee-
nil yaantoono, ku tsaabaltoon
junp

eel nojbeenil maas nojoch,

jach jeex u beetik J

eeoba, le
M

aax ma tu p

aajtal u yilaalo
y

eetel ti yaan te kaano.
4
Le oolale, tumen kub

een-
taantoon le meyaj tu yoolal
le cha

ootsilil eesaabtoona, ma
t-chaik u l

uubul k-

ool; 2 baa-
xe tsook k-ts

aaik junts

eelil le
baaloob ku beetaaloob taa-
kumbail y

eetel sutsiltako, tsoo-
le maatech u meyajtoon k-naat
utiaal k-beetik baaloob kaas-
tak, maatech xan k-jelbesik
baax ku yaalik u taan Dios,
baaxe ikil k-ts

aaik kaj

oolt-
bil u jaajile, k-eesik tu t

aan
Dios baaxoob maalobtak jeel u
p

aajtal u kamik u conciencia tu-
l

aakal m

aake. 3 Baale wa le
maalob p

eektsil k-kaaytik pi-
xaan y

eetel junp

eel jaajay noo-

ko, pixaan utiaal le m

aa-
xoob t

aan u k

imloobo; 4 le
m

aakoob maatech u creerti-
koob Diosa pixaan u tuukuloob
tumen u diosil le y

ookol kaaba,1
utiaal ma u s

aasilkuntaaloob
tumen le kiichkelem maalob
p

eektsil yaan yil y

eetel Cris-
to, le m

aax ch

ikaan ti Dioso.
5 Tumen ma t

aan k-kaaytik
baaloob yaan yil t-

eeteli, baa-
xe t

aan kaaytike Cristo Jesuse
Yuumtsil, y

eetel t

aan k-kaay-
tik palitsiloon ti teex tu yoolal
2Co 4:41 Ilaak Tip. 16.
Jes

us. 6 Tumen Diose leti aal
lela: Juulnak le s

aasil te

eejo-
cheenilo; Dios t

uune tsook
u juul ichil k-puksiikal utiaal
u s

aasilkuntkoon y

eetel u kaj

oolalil; lela ku beetik tu yoolal u

t

aan u yich Cristo.
7 Baale le kookoj baalooba
tsaantoon ti nuukuloob de kat,
utiaal beyo ma u yilaal wa ti
toon u taal le p

aajtalil ku p

it-
m

aan ti u muuk w

iniko, baaxe
ka ilaak ti Dios u taal. 8 Je-
jel

aas bix k-sen peechel, baale
maatech k-peechel ka tak p

aa-
tak junpuli ma tu p

aajtal
k-p

eek; ku p

aatal ma t-kaxtik
baax jeel k-beetke, baale maa-
tech k-paatal x-ma

aantajil;
9 k-chapachtaal, baale maa-
tech k-x

uumpattaal; k-l

uusaal,
baale maatech k-xuulsaal.
10 Mantats ku ch

uukpajal
k-

ool k-muyajt y

eetel k-w

inklil
le baaxoob tu muyajtaj Cris-
to le ka k

imsaabo, utiaal be-

yo y

eetel le w

inklil yaantoona
ka kuxlakoon jeex kuxlajik Je-
suse. 11 Tumen toon kuxaa-
noon bejlae mantats t

aan
k-tsaabal tu chi k

imil tu yoolal
Jes

us, utiaal beyo, y

eetel k-ke-
ban w

inklile ka kuxlakoon jeex

kuxlajik Jesuse. 12 Bey t

uuno
toone t

aan k-akt

aantik le k

i-
milo, baale teexe yaan a kam-
keex le kuxtalo.
13 Toone yaan k-fe jeex le
fe yanchaj ti le m

aax oolal
ts

ibtaab lela: Yanchajten fe,

le oolal taanajen. Toon xa-
ne yaantoon fe le oolal k-taan,
14 tumen k-ojle le m

aax l

is
Jesuso yaan xan u l

is-
koon junm

uuch y

eetel Je-
s

us, tsoole junm

uuch ta w

ee-
2 CORINTOILOOB 3:184:14 U diosil y

ookol kaab 322
teleexe yaan u biskooneex
tu t

aan. 15 Tumen tul

aakal le
baalooba ku y

uuchul utiaal a
wutsileex, utiaal beyo ka maas
yaabchajak u yeesaal u nojoch
utsil Dios, tumen yaab ul

aak
m

aakoob t

aan u ts

aaikoob gra-
cias ti Dios utiaal u nojbeenil.
16 Le oolale , ma t

aan
k-chaik u l

uubul k-

ool; tumen
kex k-w

inklil t

aan u bin u xuu-
pule, le bixoon ichil k-puksii-
kalo1 s

aamsamal t

aan u bin u
t

uumbenchaj al . 17 Tumen
kex s

eeb u m

aan le muya-
jil yaantoona y

eetel kex ma jach
yaje, ku taasiktoon junp

eel noj-
beenil maas jach t

aaj kiichke-
lem, tsoole mix bikin kun xuu-
lul; 18 lela ku y

uuchul le t

aan
k-chikik k-paakat, ma ti baa-
loob ku yilaaloobi, baaxe ti
baaloob maatech u yilaaloob.
Tumen le baaloob ku yilaaloo-
bo ku xuululoob, baale le baa-
loob maatech u yilaaloobo mix
bikin kun xuululoob.
5
Tumen k-ojel wa ku paa-
bal le k-luumkabil otocha,
le k-w

inklil bey junp

eel naj de
nooka, yaan u tsaabaltoon jun-
p

eel pakil naj tumen Dios, jun-

p

eel naj ti yaan te kaan y

eetel
minaan kastal tio, ma beetaan
tumen u kab w

inikoobi .
2 Tumen te naj tuux kajaa-
noona ch

een

aakam k-sen bee-
tik, tsoole t

aan k-sen ts

iboltik
ka u pixoon le naj beetaantoon
te kaan jeex u pixkoon junp

eel
nooke, 3 beyo ken u pixoone
k-ojel ma ken k-p

aatal x-ma
nookil. 4 U jaajile toon m

aa-
2Co 4:161 Teela t

aakaan le modos yaan
ti m

aako bey xan le tsiikil ku yeesik ti
Dioso.
xoon kajaanoon te naj de noo-
ka , k-

aakam y

eetel k-sen
chiichnaktal; ma tumen wa ma
k-k

aat ka u pixoon le naja, baa-

xe maas k-k

aat ka u pixoon le
ul

aako, utiaal beyo le baax ku
kastalo ka jeelintaak tumen le
baax maatech u kastalo .
5 Bey t

uuno, Diose letie m

aax
ts

aa u p

aajtalil u y

uuchultoon
lela, y

eetel leti ts

aatoon le ki-
liich muuk utiaal u yeesiktoon
jach tu jaajil yaan u b

eeytal le
baax ku taal u kiinil u y

uuchlo.
6 K-ojle mientras ti yanoon
te naj yaan ti le w

inklila
minaanoon tu yiknal Yuum-
tsil, kex beyo mantats ku l

ikil
k-

ool, 7 tumen t

aan k-x

imbal
yoolal fe ma yoolal baax k-ilki.
8 Le beetik ku l

ikil k-

ool y

eetel
maas maalob k-ilik ka k-pat
le w

inklila utiaal ka xii-

koon kajtal tu yiknal Yuum-
tsil. 9 Le oolale kex ti yanoon
tu yiknal wa kex minaanoon tu
yiknale, baax k-kaxtike k-l

uu-
bul utsil ti leti. 10 Tumen
tul

aakloone yaan k-waatal tu
t

aan Cristo te k

uuchil tuux kun
kutal juzgaro, utiaal beyo ka
tsaabak ti cada junt

uul le baax
ku n

aajmatik tu yoolal le baa-
xoob tu beetaj le kuxaan y

eetel
u luumkabil w

inklilo, kex wa
utstak wa kaastak le baaxoob
tu beeto.
11 Le oolale tumen k-ojel
baax u k

aat u yaal u chaa-

bal saajkilil ti Yuumtsile, ma
tu xuulul k-

aantik le m

aakoob
utiaal ka u kex u tuukuloo-
bo. Baale toone tsook k-kaj

ooltaal tubeel tumen Dios.

K-p

aatik xane teexe1 ka a kaj
2Co 5:111 Wa: a concienciaex.
323 Luumkabil w

inklil 2 CORINTOILOOB 4:155:11

ooltooneex tubeel. 12 Ma
t

aan k-kaa aalikteex noojaa-
nooni, baaxe t

aan k-ts

aaik
baax oolal a nojbaalk

uuntka-
baex t-oolal, utiaal beyo ka p

aa-
tak a n

uukikeex u taan le
m

aaxoob ku nojbaalk

uuntku-
baob ch

een yoolal le baax
ch

ikaan u yilaalo, ma yoolal

le baax yaan tu puksiikal m

aa-
ko. 13 Tumen wa tsook u
p

aatal ma t-

ool yanoone, lelo

uuch utiaal k-natskeex ti Dios;

wa xan maalob k-tuukule, lelo
utiaal k-

aantkeex. 14 Tumen
u yaabilaj Cristoe ku p

eeksi-
koon k-beet tul

aakal baal,
tumen jach k-ojle junt

uul m

aa-
ke k

im tuyoolal tul

aakal m

aak;
bey t

uuno tul

aakloob kimenoob
kaachi; 15 letie k

im tu yoo-
lal tul

aakal m

aak, utiaal beyo
le m

aaxoob kuxaanoobo ma u
kuxtaloob utiaal u beetkoob
ch

een baax u k

aatoob, baaxe
utiaal ka u beetoob baax u k

aat
le m

aax k

im tu yoolaloob y

eetel
kaa kuxk

intaabo.
16 Tu yoolal t

uun lela desde
beoraa toone ma k-kaj

ool mix
m

aak ch

een tu yoolal baax ku
p

aajtal k-ilik y

eetel k-ichi. Wa
kuchoon k-kaj

oolt Cristo bey
w

inike, u jaajile ma bey k-kaj

ooltmil beoraa. 17 Bey t

uu-
no wa junt

uul m

aak jun-
m

uuch yanil y

eetel Cristoe, le
m

aaka junp

eel t

uumben baal
beetaan tumen Dios; le

uuch-
ben baaloobo tsook u m

aa-
noob, ileex!, t

uumben baaloob
tsook u yantaloob. 18 Baale
ti Dios u taal tul

aakal baal;
tu yoolal Cristoe, letie tsook u
y

aantkoon k-kaa bisba tu y

ee-
tel, tsook xan u kub

eentiktoon
u meeyjil u kaa biskuba m

aak tu
y

eetel. 19 Lelo u k

aat u yaa-
le Diose, tu yoolal Cristoe, t

aan
u kaxtik ka u kaa bisuba tu-
l

aakal w

inik tu y

eetel; letie ma
tu chaaj en cuenta le baaxoob
kaastak u beetmoob tu con-
trao, y

eetel tsook u kub

eentik-
toon ka k-kaayt u p

eektsilil u
kaa biskuba m

aak tu y

eetel.
20 Le oolale, toone t

uux-
taanoon taan tu kaaba1 Cris-
to, u k

aat u yaale bey Dios ku

k

aat

oolal ti le m

aakoob y

ee-
tel k-chio. Tumen t

uuxtaanoon
taan tu kaaba Cristoe t

aan
k-k

aat

ooltik: Bisabaex tu kaa-
t

een y

eetel Dios. 21 T-oolale
Diose tu sutaj kebanil le m

aax
ma tu kaj

ooltaj kebano, be-
yo tu yoolal letie ka kuchkoon
k-beetba toj kuxtalil tu t

aan
Dios.
6
Tumenu y

eet meyajoon Dio-
se, toon xane t

aan k-sen
aalikteex ma a kamkeex u no-
joch utsil wa ma kun seguer
a b

eeykuntkeex le baax oolal
ku tsaabalteexo. 2 Tumen le-
tie ku yaalik: Tu kiinil utiaal
in kamik m

aake tin chenxikin-
tech, y

eetel ti junp

eel u kii-
nil in salvartik m

aake tin w

aan-
tech. Ileex! Bejlae jach u kiinil
u kaamal m

aak. Ileex! Bejlae u
kiinil salvaci

on.
3 Jach junpuli ma t

aan
k-ts

aaik baax oolal u t

oochpa-
jal m

aaki, utiaal ma u yaa-
laal wa yaan baax kaas ichil
le meyaj k-beetko; 4 baaxe ti
tul

aakal baax k-beetke k-ee-
sik noojaanoon utiaal k-meyaj-
tik Dios. Lela k-beetik ikil u
2Co 5:201 Lit.: tu jeel.
2 CORINTOILOOB 5:126:4 K-taan tu kaaba Cristo 324
ch

uukpajal k-

ool ti yaabkach
baaloob, ikil k-m

aan ti muyaji-
loob, tu kiiniloob yaan baaxoob
ku bineltiktoon, ikil k-m

aan-
sik talamiloob, 5 ikil k-jaaja-
tsaal, ikil k-sen kaalal c

arcel,
ikil u puujul le m

aakoob t-con-
trao, ikil u beetaal k-sen k

im-
sikba meyaj, ikil k-m

aansik

aa-
kaboob x-ma weenlil, ikil u
p

aatal minaan baal k-jaante,

6 ikil k-bisik junp

eel toj kuxtal,

ikil u yantaltoon kaj

oolalil, ikil
u ch

uukpajal k-

ool muyaj, ikil
k-eesik utsil, ikil k-eesik yaan-
toon kiliich muuk,1 ikil k-ee-
sik yaabilaj y

eetel x-ma kaap

eel
ichil, 7 ikil k-aalik u jaajil, ikil
u meyajtoon u p

aajtalil Dios;
ikil k-machik tx-nooj kab bey
xan tx-ts

ik kab le u nuukuli-
loob baateel ku taal ti le justi-
ciao; 8 kex wa t

aan u yee-
saaltoon tsiikil bey xan wa
t

aan k-tsaabal ich sutsilil, kex
wa t

aan u y

uuchul maalob
taan t-oolal bey xan wa ma t

aan
u y

uuchul maalob taan t-oola-
li; k-ilaal bey m

aaxoob ku tuu-
soobe kex toone t

aan k-aalik
u jaajil, 9 k-ilaal bey m

aaxoob
ma kaj

oolaanoobe kex toone
kaj

oolaanoon, k-ilaal bey m

aa-
xoob ku n

aajmatik u k

imsaa-
loobe baale, ileex!, l

aayli ku-
xaanoone, t

aan k-castigartaal
baale ma kuubkoon utiaal
k

imsbili, 10 bey okomcha-

jaan k-

oole baale mantats kii-
mak k-

ool, bey

ootsiloone baa-
le t

aan k-ayikalk

uuntik yaab
m

aakoob, bey mix baal yaan-
toone baale yaantoon tul

aakal
baal.
2Co 6:61 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16.
11 Corintoileex, tsook k-jeik
k-chi utiaal k-tankeex, y

ee-
tel tsook k-jeik k-puksiikal
ti teex. 12 Toone ma t

aan
k-taakikteex k-yaabilaji, baale
teex t

aan a taakikeextoon a
yaabilajeex. 13 Teexe unaj a
beetkeex jeex k-beetko t

aan
in tankeex bey in paalaleexe,
teex xane p

i jeekabt a puksii-
kaleex.
14 Ma a nupkabaex y

eetel
m

aaxoob maatech u meyajti-
koob Dios.1 Tumen, baax yaan
yil le tojil y

eetel le kasaanilo?
Wa, baax yaan yil le s

aasil y

ee-
tel le

eejocheenilo? 15 Tsoo-
le, jeel wa u p

aajtal u m

uul
meyaj Cristo y

eetel Belia-
le?1 Wa, baax yaan yil junt

uul
m

aax ch

uukaan u y

ool u me-
yajt Dios y

eetel junt

uul m

aax
maatechu meyajtik? 16 Tsoo-
le, baax yaan yil u templo
Dios y

eetel le beetbil diosoobo?
Tumen toone u temploon jun-
t

uul Dios kuxaan; jeex tu yaalil
Diose: Tene yaan in kajtal tu
y

eeteloob, y

eetel yaan in x

im-
bal ichiloob, tene yaan in beet-
kinba u Diosoob, letiobe yaan u
kuchul u beetubaob in kaa-
jal. 17 Le oolale, j

ookeneex
ichiloob y

eetel n

aachkuntabaex
tiob ku yaalik J

eeoba, xuu-
luk a machkeex le baax

eekcha-
jaano ; teen t

uune yaan in
kamkeex . 18 Tene yaan in
beetkinba taatatsil ti teex, y

ee-
tel teexe yaan u kuchul a bee-
tabaex in xibil paalal y

eetel in
2Co 6:141 Lit.: ma a ts

aaikabaex y

aanal
junp

eel u cheil kuuch chechebaan u bi-

saal. 151 Lela junp

eel kaaba ich he-

breo u k

aat u yaal Mix baal u biilal. Le-

la ti Satan

as ku yaalaal.
325 U temploon le Dios kuxaano 2 CORINTOILOOB 6:5-18
x-chupul paalal, ku yaalik
J

eeoba, le M

aax yaan tul

aakal
p

aajtalil tio.
7
Le oolale, in sukuuneex,
tumen aalaan u tsaabal-
toon le baalooba, kooneex lim-
piok

intikba ti tul

aakal baax jeel
u y

eekkuntik k-w

inklil y

eetel
k-tuukule,1 utiaal beyo ka jach
ch

uukpajak k-kiliichil y

eetel ka
k-maas cha saajkilil ti Dios.
2 Jeekabteex a puksiikaleex
ti toon. Toone ma k-beetmaj
kaas ti mix m

aaki, ma k-kas-
k

uuntmaj u kuxtal mix m

aaki,
mix k-tusmaj mix m

aak utiaal
k-kaxtik k-utsili. 3 Lela ma
t

aan in waalik utiaal ka in juz-
garteexi. Tumen jeex tin y

aax
aalajteexe, teexe ti yaneex
t-puksiikale, beyo wa ka k

im-
leexe k-m

uul k

imil ta w

ee-
teleex y

eetel wa ka kuxtalee-
xe k-m

uul kuxtal ta w

eeteleex.
4 Jach y

eetel u jaajil in w

ool kin
tankeex. Jach yaan baax oolal
in nojbaalk

uuntkinba ta woola-
leex. Jach tsook u l

ikil in w

ool
y

eetel jach kiimak in w

ool kex
t

aan k-m

aansik yaab muyajil.
5 U jaajile le ka kuchoon Ma-
cedoniae ma yanchajtoon jee-
tselili, baaxe l

aayli jejel

aas bix
t

aan kaach u beetaal k-mu-
yaje. Tu paachil le m

uuchulilo
yaan kaach baateli, y

eetel ichi-
le yaan kaach saajkili. 6 Baa-
le Dios, le m

aax l

isik u y

ool le
m

aaxoob yaachajaan u y

ooloo-
bo, tu l

isaj k-

ool

uuchik u
yantal1 Tito t-iknal; 7 baale
ma ch

een

uuchik u yantal t-ik-
nali, baaxe

uuchik xan a l

is-
2Co 7:11 Gr.: n

euma. Ilaak Tip. 7B.
61 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
keex u y

ool, tumen le ka suunaj
t-iknale tu yaalaj jach a k

aat
a wileneex, jach yaachajaan bin
a w

ooleex y

eetel jach ka tuu-
kuleex bin tin woolal, ka t

uun
maas jach kiimakchaj in w

ool.
8 Kex tin beetaj u yokomtal a
w

ooleex yoolal le baax tin ts

ib-
tajteexo, ma tu yaatal in w

ool;
u jaajile tu k

aajbale yaachaj in
w

ool (kints

aaik cuentae le baax

tin ts

ibtajteexo tu beetaj u yo-

komtal a w

ooleex, baale ch

een
ichil u chan s

uutuk), 9 beora
t

uuna ku kiimaktal in w

ool, ma
tumen okomchaj a w

ooleexi,
baaxe tumen leti

aanteex a kex
a tuukuleex. Teexe okomchaj
a w

ooleex tu yoolal baax maa-
lob tu t

aan Dios, le oolal jeel
u p

aajtal k-aalike ma t-loobil-
taj a puksiikaleex y

eetel le baax
t-aalo. 10 Tumen u yokomtal
u y

ool m

aak tu t

aan Diose ku
beetik u kexik u tuukul m

aak
utiaal ka yanak salvaci

on ti; le-
la ma unaj u beetik u yaatal u
y

ool m

aaki; baale le okom

oo-
lal yaan te y

ookol kaaba ku
bisik m

aak ti k

imil. 11 Ileex
bukaaj utsil tsook u taasik-
teex

uuchik u yokomtal a w

oo-
leex tu yoolal baax maalob tu
t

aan Dios! Tu beetaj a weeskeex
minaan baax kaas a beetmeex!,
tu beetaj a pektikeex baax
kaas!, tu beetaj a chaikeex saaj-
kil ti Dios!, tu beetaj a jach ts

i-
boltkeex a kexik a tuukuleex!,
tu beetaj a jach ts

aaik a w

oo-
leex!, tu beetaj a wutsk

intikeex
le talamilo! Ti tul

aakal baax
ta beeteexe ta weeseex minaan
a siipileex ti le baax

uucho.
12 Kex ts

ibnajen ti teexe, ma
tin beetaj tu yoolal le m

aax ke-
2 CORINTOILOOB 7:1-12 Unaj limpioon tu t

aan Dios 326
banchajo, mix tu yoolal le m

aax
beetaab kaas tio, baaxe ts

ib-
najen utiaal ka ch

ikpajak tu
t

aan Dios jachtaak awuuyikeex
baax ken k-aalteex. 13 Le oo-
lal tsook u l

isaal k-

ool.
Baale, kex tsook u l

isaal
k-

oole, beoraa maas ku kii-
maktal k-

ool yoolal u kiimak

oolal Tito, tumen tul

aakleex ta
l

iseex u y

ool. 14 Tumen wa
tsook in taan maalob ta woola-
leex tu t

aan Titoe, ma ta pa-
teneex kaasili; tumen jeex jaaj
tul

aakal le baaxoob t-aalajtee-
xo bey xan jaaj le baaxoob maa-
lobtak t-aalaj ti Tito ta woo-
laleexo. 15 Tsoole, le nojoch
yaabilaj ku yuubik Tito ta woo-
laleexo ku maas nojochtal ken
kaajakti jach ka wuuyikeex
taan, bey xan ken kaajakti bix

uuchik a kamkeex y

eetel nojoch
tsiikil. 16 Jach ku kiimaktal
in w

ool ta woolaleex, tumen tu-
l

aakal le baaxoob ka beetkeexo
jach ku beetik u l

ikil in w

ool.
8
Beora t

uuna, sukuuneex,
k-k

aat ts

aa a woj

eelteex le
u nojoch utsil Dios tu yeesaj
ti u m

uuchuliloob Macedoniao,
2 tumen le t

aan u muyajti-
koob junp

eel nojoch t

uuntaj

oo-
lalo, u nojoch kiimak

oola-
loob y

eetel u jach

ootsililoobe
tu beetaj u maas eeskoob u yu-
tsiloob. 3 Beyo, tene kin jaaj-
k

uuntik ma ch

eentu ts

aajoob le
baaxoob ku p

aajtal u ts

aaikoo-
bo, baaxe tu ts

aajoob u maa-
sil; 4 le t

aan u beetkoob lela,
ma xuul u sen k

aat

ooltikoob
ti toon ka yanaktiob u jatsuts
p

aajtalil u ts

aaikoob y

eetel yaa-
bilaj le baaxoob yaantiobo, bey
xan ka t

aakpajkoob ti le me-
yaj ku beetaal utiaal u y

aantaal
le m

aaxoob kiliichoobo. 5 Le-
tiobe tu beetoob u maasil ti le
k-p

aatik kaacho, tumen desde
tu k

aajbale tu kububaob u me-
yajtoob Yuumtsil y

eetel tu ku-
bubaob xan u y

aantoonoob jeex
tu y

ootilak Diose. 6 Bey xan
k-l

isik u y

ool Tito utiaal ka se-
guernak u muchk

intik le baa-
xoob ka ts

aaikeex y

eetel yaabi-
laj, jeex

uuchik u beetik tu
k

aajbalo. 7 Teexe ayikaleex
ti tul

aakal baal, ti a fejeex, ti
a taaneex, ti a ts

aaik a w

ooleex
ti baax ka beetkeex, bey xan ti
a weeskeex le yaabilaj t-eesaj-
teexo. Le oolale ayikalchajkeex
xan ikil a s

ikeex y

eetel yaabilaj
le baaxoob yaanteexo.
8 Lela ma tin waalikteex bey
junp

eel ley kaab

eet a tsook-
beskeexe, baaxe kin waalik-
teex utiaal ka kaajakteex yaan
ul

aak m

aakoob jach ku ts

aaik
u y

ooloob xan ti baax ku beet-
koob; beyo jeel u p

aajtal a
weeskeex wa jach tu jaajil yaan
a yaabilajeexe. 9 Teexe a woj-
leex bukaaj nojoch utsil tu yee-
saj Yuumtsil Jesucristo, tumen
letie kex ayikal kaache tu y

oo-
tsilkuntuba ta woolaleex utiaal
xan ka ayikalchajkeex tu yoolal
u y

ootsilil leti.
10 Tu yoolal lela tene kin
waalik: le baaxoob kin waalik-
teexa utiaal a wutsileex,
tumen tsook junp

eel jaab k

aa-
jak a beetkeex le meyajo, baa-
le ma ch

een ta k

aajsee-
xi, baaxe ta weeseex xan
jach a k

aat a beeteex. 11 Beo-

ra t

uuna tsookseex le baax ta
k

aajseexo, utiaal beyo ka ch

ik-
pajak jach tu jaajil a k

aateex
327

Aantajnajoob kex

ootsiloob 2 CORINTOILOOB 7:138:11

aantaj y

eetel le baaxoob yaan-
teexo. 12 Tumen wa tu puk-
siikal m

aak ku s

ijil u ts

aaik
wa baaxe, lela jach ku l

uubul
utsil ti Dios, tumen Diose uts
tu taan ka u ts

aa m

aak le baax
ku p

aajtal u ts

aaiko, ma le baax
ma tu p

aajtalo. 13 Tumen ma
in k

aat ka p

aatak ch

een chaa-
bil utiaal ul

aakoobi baale ka
talamchajak ti teexi, 14 baax
in k

aate, le baax ku yalabtik

ti teexo ka u ch

uukbes le baax
ku bineltik ti letiobo; le baax
ku yalabtik ti letiobo ka u
ch

uukbes le baax ku bineltik
ti teexo, utiaal beyo ka yanak-
tiob xan jach le bukaaj yaantee-
xo. 15 Jeex ts

ibtaanile: Le
m

aax yaan kaach yaab tie ma
p

itm

aan u yantaltii, le m

aax
yaan kaach junp

it tie ma xan
tu bineltajtii.
16 Beora t

uuna, k-ts

aaik
gracias ti Dios

uuchik u ts

aaik
xan tu puksiikal Tito u ts

ibo-
lal u y

aantkeex, 17 tumen le-
tie tsook u beetik le baax t-aa-
lajtio, baale tumen jach taak
u y

aantkeexe, tu juunal tu cha-
tuklaj u bin ta wiknaleex.
18 Baale tu y

eetele t

aan
k-t

uuxtik xan junt

uul sukuun
ku y

uuchul maalob taan ti le-
ti ichil tul

aakal le m

uuchuli-
loob yoolal le maalob p

eektsil
ku kaaytiko. 19 Ma ch

een le-
lo, baaxe tsook xan u y

ee-
yaal tumen le m

uuchuliloob
utiaal ka u l

aakintoon bey xan
utiaal ka u tox le baaxoob
s

ian y

eetel yaabilajo. Tul

aakal
lela k-beetik utiaal u nojbeenil
Yuumtsil y

eetel utiaal ka ch

ik-
pajak jach tu jaajil k-k

aat

aan-
taj. 20 Beyo mix m

aak kun
aalik wa ma maalob bix k-to-
xik le yaabkach baaloob s

iano.
21 Tumen toone k-ilik k-bee-
tik toj tul

aakal baal, ma ch

een
tu t

aan J

eeobai, baaxe tak tu

t

aan le m

aakoobo.
22 Tsoole tu y

eeteloobe t

aan
xan k-t

uuxtik junt

uul k-su-
kuunyaab u t

eenel tsook u yee-
sik jach ku ts

aaik u y

ool u y

aant
u maasil ti jejel

aas baaloob; bej-
lae maas ku ts

iboltik u bee-
tik tumen letie jach u kaj

oo-
leex. 23 Baale, wa yaan baax
a k

aat a woj

eelteex tu yoolal Ti-
toe, letie in w

eet m

aan y

eetel
in w

eet meyaj utiaal a wutsileex;
wa yaan baax a k

aat a woj

eel-
teex xan tu yoolal le ul

aak k-su-
kuunoobo, letiobe apostoloob
ti le m

uuchuliloobo y

eetel ku
ts

aaikoob nojbeenil ti Cristo.

24 Bey t

uuno, eeseex a yaa-
bilajeex ti letiob y

eetel eeseex
baaxten k-nojbaalk

uuntikba ta
woolaleex tu t

aan le m

uuchuli-
loobo.
9
Beora t

uuna, ti baax yaan
yil y

eetel u meeyjil u
y

aantaal le m

aaxoob kiliichoo-
bo, u jaajile ma tin wilik wa
jach kaab

eet in ts

ib ti teex tu
yoolal le jeelo, 2 tumen tene
in wojel jach taak a w

aantajeex,
le oolal kin nojbaalk

uuntkinba
ta woolaleex tu t

aan le macedo-
niailoobo y

eetel kin waaliktio-
be u luumil Acayae tsook jun-
p

eel jaab u l

isuba utiaal

aantaj;
le oolale

uuchik u yoj

eeltik le
macedoniailoob bix a ts

aaik a
w

ooleex

aantajo l

ik u y

ool

oo-
li tul

aakloob utiaal u y

aanta-
joob. 3 Baale t

aan in t

uux-
tik le sukuunooba utiaal ma u
p

aatal ch

een kunel le baax
2 CORINTOILOOB 8:129:3 Siibal utiaal kiliichoob 328
maalob tin waalaj ta woolalee-
xo, baaxe ka u yiloob jach jaaj
a l

ismabaex jeex tin waalilo.

4 Tumen wa ka kuchuk taal le
macedoniailoob tin w

eetel y

eetel
ka u yiloob ma a l

ismabaexe,
toone utiaal ma k-aalik wa
teex jeel k-sulaktal

uuchik
k-kubik

ool ti teexe. 5 Le oo-
lal tin tuklaj kaab

eet in l

i-
sik u y

ool le sukuunoob utiaal
ka xiikoob ta wiknaleex t

aanil
ti k-kuchlo, y

eetel ka a s

eeb
listok

inteex le siibal a waalmaj

a ts

aaikeexo, beyo ka ilaak ta

puksiikaleex ku s

ijil a ts

aai-
keex, ma wa tumen obligartbil a
beetaaleexi.
6 Baale tu yoolal lela, le
m

aax ch

een junp

it baax ku pa-
kike ch

een junp

it baax xan
ken u joche; le m

aax xan yaab
baax ku pakike yaab baax xan
ken u joche. 7 Cada junt

uu-
le u beet jeex tsook u chatuk-
lik ichil u puksiikale, ma y

eetel
kuuxili mix bey t

aan u obligar-
taale, tumen Diose u yaabilt-
maj le m

aax ku s

ik wa baax y

ee-
tel kiimak

oolalo.
8 Tsoole Diose jeel u p

aajtal
u maas eesikteex u nojoch
utsil utiaal ka jach kiimak-
chajak a w

ooleex mantats ch

een
y

eetel le baaxoob kaab

eettee-
xo, bey xan utiaal ka yanak-
teex yaab baaloob utiaal a beet-
keex jeel baalak utsil meyaje.
9 (Jeex ts

ibtaanile: Tsook u
toxik yaab baaloob, tsook u
ts

aaik ti le m

aaxoob

ootsiloo-
bo; le baaloob maalobtak tu
beeto yaan u kaajsaal utiaal
mantats. 10 Beora t

uuna, le
m

aax ku ts

aaik yaab semi-

lla ti le m

aax ku paakalo y

eetel
ku ts

aaik xan yaab waaj utiaal

jaantbilo, leti xan kun ts

aaik
y

eetel kun yaabkuntik le semi-
lla utiaal a pakkeexo y

eetel leti
xan kun beetik u maas yaabtal
u yich le baaloob maalobtak ka
beetkeexo.) 11 Teexe jejel

aas
bix a kamkeex yaab utsiloob
utiaal ka p

aajchajak a s

ikeex
baaloob y

eetel kiimak

oolal ikil
a w

aantajeex jejel

aas bixi. Ken
k-tox le baaxoob ka s

ikeexo ku
beetik u tsaabal gracias ti Dios;
12 tumen u meeyjil u y

aantaal
m

aake ma ch

een ku beetaal
utiaal u tsaabal baax kaab

eet
ti le m

aaxoob kiliichoobo, baa-
xe ku beetaal xan utiaal u maas
yaabtal u tsaabal gracias ti
Dios. 13 Letiobe ku nojbeen-
k

uuntkoob Dios tumentu yoolal
le bukaaj

aantaj ka ts

aaikeex ti
letiob bey xan ti tul

aakal m

aa-
ko, ku ch

ikpajal t

aan a tsook-
beskeex le baaxoob ka kaayti-
keex tu t

aan tul

aakal m

aako,
le maalob p

eektsil yaan yil y

ee-
tel Cristoo; 14 letiobe ku k

aat

oolaloob ta woolaleex tumen u

yaabiltmeexoob yoolal le sen
nojoch utsil tu yeesajteex Dio-
so.
15 Tsaabak gracias ti Dios tu
yoolal le sen nojoch siibal ku
ts

aaiko.
10
Beora t

uuna, teen Pa-
bloe, kin k

aatikteex ka
a wuuyeneex tu kaaba Cristo,
m

aax ma s

eeb u kuuxili y

eetel
ku yeesik u yutsil. Jeex a wojli-
leexe ken yanaken ta t

aaneexe
kabal in w

ool, baale le minaa-
nen ta wiknaleexe ma saajken
in waalteex wa baaxi. 2 Kexi
wa ken kuchkene ma u kaa-
b

eettal in beetik juntaats le
329 Siibal y

eetel kiimak

oolal 2 CORINTOILOOB 9:410:2
baaxoob unaj u beetaal ti le
m

aaxoob ku tuklikoob t

aan
k-m

aan jeex u m

aakiloob le
y

ookol kaaba. 3 Tumen kex
luumkabil w

inikoone1 maa-
tech k-baateel jeex u beetik w

i-
nike. 4 Tumen u nuukuliloob
k-baatele ma luumkabiloobi;
le nuukulooba tsaan p

aajtalil
tiob tumen Dios utiaal u niki-
koob baaloob jach chich pakaa-
niloob. 5 Tumen toone t

aan
k-nikik jejel

aas tuukuloob y

ee-
tel jejel

aas nukuch baaloob ku
l

ikloob tu contra le baaxoob

kaj

oolaan ti Dioso; lela bey ka
k-kal u tuukul le m

aakoob
utiaal ka u yuuboob u taan
Cristoo. 6 Tsoole k-l

ismak-
ba utiaal k-castigartik jeel m

aa-
xak ma tu yuubik taane, baale
lela yaan k-beetik ch

een pelak a
weeskeex jach tu jaajil ka wuu-
yikeex taan.
7 Teexe ka juzgartikeex wa
baax ch

een yoolal bix u yilaal.
Wa yaan m

aax ku tuklik tiaa-
lintaan tumen Cristoe, tuukul-
nak ti lela: jeex leti tiaalintaan
tumen Cristoe, toon xane tiaa-
lintaanoon tumen Cristo.
8 Tene kex ka in nojbaalk

uun-
tinba junp

it maas tu yoolal le
p

aajtalil tu ts

aajten Yuumtsi-
lo, ma tin sulaktal, tumen le
p

aajtalil tsaabtena utiaal in l

i-
sik a w

ooleex, ma utiaal in bee-
tik u l

uubul a w

ooleexi. 9 Le-
la kin waalik tumen ma in k

aat
ka a tukleex wa t

aan in bee-
tik a sajaktaleex y

eetel le baa-
xoob tin ts

ibtajteex te cartao-
bo. 10 Tumen yane ku yaalik:
Te cartaob ku ts

ibtiko ma sa-
jak u yaal juntaats le baaloobo,
2Co 10:31 Lit.: bakel.
baale te kiinoob way yano,1
le bix u yilaalo ma tu beetik
u jaakal k-

ool y

eetel mix m

aak
ku taaktal u yuubik le baax ku
yaaliko. 11 Le m

aax ku tuu-
kul beya, ka u yoj

eelte le baax
k-ts

ibtik te cartaob le mi-

naanoon ta wiknaleexo, l

aayli
letie baax ken k-beet ken yana-
koon ta wiknaleexo. 12 Too-
ne maatan k-t

aabal k-aal wa
beyoon jeex le m

aaxoob ku noj-
baalk

uuntkubaob tu juunaloo-
bo. Letiobe ku juzgarkubaob tu
juunaloob ch

een y

eetel le baa-
xoob ku tuklikoob maalobo.
Y

eetel le baax ku beetkooba ku

yeeskoob minaan u naatoob.
13 Toone yaan k-nojbaal-
k

uuntikba, baale ch

een le bu-
kaaj aalaantoono, y

eetel yaan
k-p

aatal ch

een te tuux u pis-
majtoon Dioso, te tuux okaa-
neex xano. 14 U jaajile ma
t

aan k-p

itm

aan ti le bukaaj pi-
saantoon tumen Dios utiaal
ka p

aajchajak k-kuchul ta
wiknaleexo, tumen toon y

aax
kuchoon ta wiknaleex utiaal
k-tsikbaltikteex u maalob
p

eektsilil Cristo. 15 Ma, too-
ne ma t

aan k-nojbaalk

uuntik-
ba maas ti le bukaaj aa-
laantoono, tumen ma t

aan
k-oksikba ichil u meyaj yaana-
li. Toone k-p

aatike, jeex u
bin u maas nojochtal a fejee-
xe bey xan ka nojbaalchajak a
wilkeex le baax t-beetaj ichil le
tuux pisaantoono. Ken tsoo-
kok t

uune yaan u tsaabaltoon
k-beet u maasil, 16 utiaal ka
k-kaayt le maalob p

eektsil te
luumiloob yanoob maas n

aach
ti teexo, utiaal beyo ma k-noj-
2Co 10:101 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
2 CORINTOILOOB 10:3-16 U nuukuliloob k-baateel 330
baalk

uuntikba tu yoolal u meyaj
yaanal, te tuux tsook u me-
yajo. 17 Baale le m

aax ku
nojbaalk

uuntkubae, u nojbaal-
k

uuntuba tu yoolal J

eeoba.
18 Tumen le m

aax ku kaam-
lo, ma letie m

aax ku yaaliku-
ba noojaano, baaxe letie m

aax
ku yaalaal tumen J

eeoba noo-
jaano.
11
Kexi ma u j

aan n

aakal a
w

ooleex kex ka a tukleex
t

aan in taan bey junt

uul m

aak
minaan u naate. Baale u jaajile
tak beoraa ma in n

aaks a w

oo-
leexi! 2 Tene jach in k

aat in
kan

aanteex jeex u kan

aantkeex
Diose, tumen teen aal yaan u
tsookol a beeleex y

eetel junt

uu-
lili m

aak, Cristo, y

eetel in k

aat in
kubeex ti leti bey junt

uul x-l

oo-
bayan ch

uupal1 mix baal kas-
k

uuntmile. 3 Baale saajken ka

uuchukteex wa baax, jeex

uu-
chik ti Eva le ka t

aabsaab tumen
le kaan y

eetel le naat yaanti
utiaal u t

aabsajo, saajken xan ka
kask

uuntaak a tuukuleex y

eetel
ka n

aachkuntaakeex ti le jaajil
bey xan ti le kuxtal ma kasaan
ku taal ti Cristoo. 4 Tumen
jeex yanil le baaloobo, wa ku taal
wa m

aax u kaaytteex junt

uul
Jes

us yaanal ti le t-kaaytajtee-
xo, teexe s

eeb jeel a wuuyikee-
xe; wa ka tsaabakteex junp

eel
muuk yaanal ti le tsaanteexo,
teexe s

eeb jeel a kamkeexe;
wa xan ka kaaytaakteex maa-
lob p

eektsiloob, baale ma letie
ta y

aax kameexo, s

eeb xan jeel
a kamkeexe. 5 Tumen in tuk-
2Co 11:21 Ich griegoe, le taan ku meyaj
teela ku ts

aaik naatbil junt

uul x-ch

uu-
pal mix baal yanchajaan u yil y

eetel jun-
t

uul xiib.
like, ti tul

aakal le baaxoob kin
beetko mix baal eesik wa maas
chichnen ti le m

aaxoob yanoob
ichileex ku taaskubaob nukuch
apostoloobo. 6 Ma xaane ma
jach in wojel taani, baale yaab
baaxoob in wojel; lela jejel

aas
bix tsook k-eesikteex ti tul

aakal
baal.
7 Kebanchajen wa

uuchik
in mixbaalk

uuntkinba utiaal ka
nojbaalk

uuntaakeex

uuchik in
kaaytikteex y

eetel x-ma boo-
lil u maalob p

eektsilil Dios y

ee-
tel kiimak

oolal? 8 Tene tin
w

ootsilkuntaj1 le m

uuchuliloo-
bo, tumen le baaxoob tu s

iob-
teno tin chaaj utiaal in w

aant-
keex. 9 Baale le tiaanen ta
wiknaleex y

eetel le ka p

aat mi-
naanten le baaxoob kaab

eette-
no, jach junpuli ma chuylajen
ti mix m

aaki, tumen le sukuu-
noob macedoniailoob taaljaa-
noob kaacho, tu ts

aajoobten
yaab ti le baaloob kaab

eet-
chajteno. Beyo, sukuuneex, tin
beetaj tul

aakal le ku p

aajtal
utiaal ma in chuytal ti tee-
xo, y

eetel bey xan kun seguer
in beetko. 10 Tene kin waa-
lik u jaajil jeex u beetik Cris-
toe, le oolale ma kun xuulul in
nojbaalk

uuntkinba tu kaajiloob
Acaya tu yoolal lelo. 11 Baax
oolal kin beetik? Tumen ma in
yaabiltmeexi? Diose u yojel in
yaabiltmeex.
12 Baale le baax kin beetko
yaan u seguer in beetik utiaal ka
in lus tuux u taan le m

aaxoob
t

aan u kaxtikoob baax u yaa-
loob utiaal ka ilaakoob apos-
toloob jeex toone, y

eetel utiaal
ma u nojbaalk

uuntkubaob tu
2Co 11:81 Lit.: tin wokoltaj.
331 Nukuch apostoloob 2 CORINTOILOOB 10:1711:12
yoolal lelo. 13 Tumen le m

aa-
koob jeelo ma jaaj wa apos-
toloobi; letiobe ch

een tuus ku
beetkoob y

eetel ch

een ku yees-
kubaob bey u apostoloob Cris-
toe. 14 Lela ma utiaal u
jaakal u y

ool m

aaki, tumen Sa-
tanase ma tu xuulul u yeesku-
ba bey junt

uul u angelil s

aasile.
15 Le oolale ma jelaan u yi-
laal u yeeskuba le m

aaxoob me-
yajtik Satan

as bey m

aaxoob ku
beetkoob baax tojo. Baale yaan
u xuulsaaloob jeex u n

aajmat-
koob yoolal le baaxoob ku beet-
koobo.
16 Kin kaa aalik: Mix m

aak
ka u tukult wa minaan in naat.
Baale wa teex jach tu jaajil
ka tuklikeex beyeno, kameneex
t

uun jeex junt

uul m

aak minaan
u naate, utiaal beyo ka in noj-
baalk

uuntinba kex ch

een jun-
p

it. 17 Le bix in taan beo-

raa ma jeex u taan Yuumtsile,
baaxe jeex u taan junt

uul
m

aak minaan u naat ku noj-
baalk

uuntkuba tumen ku ku-
bik u y

ool ch

een ti letie.
18 Tumen yaab m

aakoob t

aan
u nojbaalk

uuntkubaob tu yoo-
lal luumkabil baaloobe, teen
xane yaan in nojbaalk

uuntkin-
ba. 19 Tumen teex jach yaan
a naateexe, y

eetel kiimak

oolal
ku ch

uukpajal a w

ool a muyaj-
teex le m

aaxoob minaan u naa-
toobo. 20 U jaajile teexe ku
ch

uukpajal a w

ool a muyajteex
jeel m

aaxak ku palitsiltkeexe,
jeel m

aaxak ku lusikteex y

eetel
ku tokikteex le baaxoob yaan-
teexo, jeel m

aaxak ku nojbaal-
k

uuntkuba ta w

ookoleexo y

ee-
tel jeel m

aaxak ku lajik u t

aan a
wicheexo.
21 Lela kin waalik utiaal
k-p

aatal ich sutsilil, tumen ma

xaane yaan m

aax jeel u yilik ma
maalob bix u meyajtoon le auto-
ridad yaantoono.
Baale wa ul

aak m

aakoob y

ee-
tel x-ma saajkilil ku beetkoob
wa baaxe t

aan in taan jeex
junt

uul m

aak minaan u naa-
te, teen xane y

eetel x-ma
saajkilil kin beetik wa baax.
22 Hebreoob letiob? Teen xa-
ne hebreoen. Israelitaob le-
tiob? Teen xane israelitaen.
U chiibaloob Abrah

an? Bey
xan teen. 23 Ku meyajtikoob
Cristo? Kin n

uukik jeex junt

uul
m

aak ma tu y

ool yane: tene
maas kin meyajtik Cristo ke le-
tiob, tumen maas yaab baa-
loob tsook in beetik, maas yaab
u t

eenel tsook in kaalal c

ar-
cel, yaab u t

eenel tsook in
muyajtik in sen jaajatsaal, y

ee-
tel yaab u t

eenel tsook in
wantal tu chi k

imil. 24 Cinco
u t

eenel tsaabten treintinueve u
puulul jaats tumen le jud

oobo.
25

Ooxt

een jaatsen y

eetel che,
junt

een sen chiinchinaaben,

ooxt

een in muyajtmaj u b

uu-
lul le barco tuux kin bino, jun-
p

eel

aakab y

eetel junp

eel kiin
tin m

aansaj ch

een ich k

aan

aab;
26 yaab tuuxoob kaab

eetchaj
in bin, in kuxtale yanchaj tu
chi k

imil te

aalkab jaobo, tu
t

aan j-ookoloob, tu t

aan in w

eet
kaajaloob, tu t

aan le j-t

aanxel
luumiloobo, tu t

aan u kajn

aa-
liloob le noj kaajoobo, te desier-
too, te k

aan

aabo, ichil m

aa-
xoob ch

een ku taaskubaob bey
sukuunoobe, 27 tin sen k

im-
sinba meyaj, tin m

aansaj

aaka-
boob x-ma weenlil, p

aat ma tin
2 CORINTOILOOB 11:13-27 Bey u angelil s

aasile 332
janal y

eetel ma tin wukik mix
baal, yaab u t

eenel p

aat minaan
baal in jaante, tin m

aansaj kee-
lil y

eetel p

aat minaan in nook.

28 Tsoole ma ch

een le baa-
loob

uuchtena, baaxe s

aamsa-
mal xan kin chiichnaktal tu
yoolal tul

aakal le m

uuchuli-
loobo. 29 M

aax ku l

uubul u
muuk wa ma tu l

uubul in
muuk xan tu y

eetel? M

aax ku
beetaal u t

oochpajal wa ma tu
taabal in kiikel tu yoolal le
baax ku beetaaltio?
30 Wa yaan in nojbaalk

uunt-
kinbae, yaan in nojbaalk

uunt-
kinba tu yoolal le baaxoob ee-
sik lubaan in muuko. 31 U
Dios y

eetel u Taata Yuumtsil Je-
s

us, le M

aax mantats unaj u
kiikitantaalo, u yojel ma t

aan
in tuusi. 32 Tu kaajil Damas-
coe, le gobernador tsaan y

aa-
nal u p

aajtalil le rey Aretaso,
tu bapachtaj u kaajal le da-
mascoiloob utiaal u chukikeno.
33 Baale tsaaben ti junp

eel
x

uuxake ka jalkesaaben ti jun-
p

eel ventana yaan tu bapakil le

kaajo, ka t

uun p

uutsen ti leti.
12
Yaan in nojbaalk

uuntkin-
ba. In wojel ma ken u taas
mix junp

eel utsil, baale nikaaj

taan ti n

aayoob y

eetel ti baa-
loob tsook u tsaabal kaj

ooltbil
tumen Yuumtsil. 2 In kaj

ool
junt

uul m

aak junm

uuch yanil
y

eetel Cristo; le m

aaka walajki
catorce jaabooba ma in wo-
jel wa y

eetel u luumkabil w

ink-
lili wa ma y

eeteli, lela Dios u
yojel t

eek bisaab tak tu y

oox-
p

eel kaan. 3 Jach tu jaajil in

kaj

ool le m

aaka ma in wo-
jel wa y

eetel u luumkabil w

ink-
lili wa ma y

eeteli, lela Dios u
yojel; 4 letie t

eek bisaab te
para

soo ka tu yuubaj taanoob

ma tu p

aajtal u yaalaaloob y

ee-
tel ma uts u yaalaal tumen w

i-
niki. 5 Tene yaan in nojbaal-
k

uuntkinba tu yoolal le m

aaka,
baale ma ken in nojbaalk

uun-
tinba tin woolal, baaxe ch

een
yoolal le baaxoob ku yeesik lu-
baan in muuko. 6 Tumen kex
ka taakak in nojbaalk

uuntkin-
bae ma u k

aat u yaal wa mi-

naan in naati, tumen yaan in
waalik u jaajil. Baale ma ken
in nojbaalk

uuntinba, beyo mix
m

aak kun tuklik u maasil tin
woolal tu yoolal le baax ku yi-
lik y

eetel ku yuubik ti teno
7 ch

een tumen ku yuubik yaan
nukuch baaloob tsook u tsaa-
bal in woj

eelte.
Utiaal t

uun ma in sen uu-
yikinba nojbaalile, beetaab u
ch

ikil junp

eel kiix tin bakel,

bey junt

uul u

angel Satan

as ma
tu xuulul u laalajken utiaal ma
u p

itm

aan in nojbaalk

uuntkin-
bae. 8 Le oolale

ooxt

een tin
k

aat

ooltaj ti Yuumtsil ka u
lusten le kiixo. 9 Baale le-
tie tu yaalajten: Yaan y

eetel
le in nojoch utsil kin weesikte-
cho; tumen le nojoch p

aajtalil
kin ts

aaiktecho, utsil ch

uukaan
utiaal le baax beetik u l

uubul a
muuko. Le oolale maas maa-
lob in wilik in nojbaalk

uuntkin-
ba tu yoolal le baaxoob beetik
u l

uubul in muuko, utiaal be-
yo ka p

aatak u p

aajtalil Cris-
to bey junp

eel naj de nook

tsaan tin w

ookole. 10 Le bee-
tik ku kiimaktal in w

ool ikil u
p

aatal minaan in muuk, ikil in

poochol, ikil in m

aansik

ootsi-
lil, ikil in chapachtaal y

eetel ikil
333 Kiix chiikil tin bakel 2 CORINTOILOOB 11:2812:10
in m

aansik talamiloob tu yoo-
lal Cristo. Tumen ken p

aatak lu-
baan in muuke maas muukaan
in wuuyikinba.
11 Tsook in beetkinba j-ma
naatil. Teex t

uulchinten in bee-
tinba beyo, tumen teex unaj
kaach a taaneex maalob tin
woolal. Tumen kex teen mix
baalene, mix baal ees wa maas
chichnen ti le m

aaxoob ku
taaskubaob nukuch apostoloob
ichileexo. 12 U jaajile, teexe
tsook a wilkeex jach tu jaajil
junt

uul apostolen; lela ch

ikpaj

uuchik in weesik ch

uukaan

oo-
lal,

uuchik in beetik ch

ikula-
loob, milagroob bey xan ul

aak
baaloob ku beetik u jaakal u
y

ool m

aak. 13 Teexe ma be-
yeex jeex u maasil m

uuchuli-
loobo, tumen tene ma chuyla-
jen ti teexi. Kaas wa t

uun

uuchik u p

aatal ma in chuytal
ti teex? Wa beyo, beeteex uts a
perdonartikeneex.
14 Ileex! Beoraa u y

ooxt

een
in l

iskinba utiaal in bin ta wik-

naleex, kex beyo l

aayli ma tin
chuytal ti teexe. Tumen ma
t

aan in taal in kaxt le baaxoob
yaanteexo, baaxe teex kin taal
in kaxteex. Tumen letie taata-
tsiloob ku p

aataal ka u l

i-
soob taakin utiaal u paalaloo-
bo, ma le paalaloob utiaal u
taataobo. 15 Tene y

eetel kii-
mak

oolal ken in xup ta woo-
laleex le baaxoob yaanteno
y

eetel yaan xan in jach xup-
kinba ta woolaleex.1 Wa teen
in jach yaabiltmeexe, baax-
ten t

uun ch

een junp

it yaabilaj
ka weeskeexten? 16 Jeel bixa-
2Co 12:151 Lit.: tu yoolal a almaex.
Ilaak Tip. 7A.
ke mix junt

een tin ts

aaj a kuu-
cheex. Baale teexe kawaalikee-
xe jach yaan in naat utiaal in
beet baax kaas y

eetel tsook bin
in t

aabskeex y

eetel tuusoob.
17 Le ka tin t

uuxtaj jujunt

uul
m

aakoob ta wiknaleexe, m

aa-
sa ma tin w

ootsilkunteex y

ee-
tel u kab mix junt

uul ti letiobi?
18 Tene tin sen aalaj ti Tito
ka xiik ta wiknaleex, tsoole
tin t

uuxtaj xan junt

uul sukuun
utiaal ka xiik tu y

eetel. M

aasa
Titoe ma tu y

ootsilkunteex xa-
ni? M

aasa m

aanoon y

eetel jun-
p

eelili tuukul? M

aasa junp

ee-
lili bej t-bisaj?
19 Ka tuklikeex wa le baa-
xoob kin ts

ibtikteexa t

aan in
ts

ibtik utiaal k-defendertikba

ta t

aaneex? Toone t

aan k-aa-
lik u jaajil tu t

aan Dios tu kaa-
ba Cristo. Baale, in sukuuneex,
tul

aakal baax k-beetke k-bee-
tik utiaal k-muukaank

uuntik
a w

ooleex. 20 Tumen saajken
wa ken kuchkene ma in wilkeex
jeex in k

aat in wileexo, y

eetel
ma awilkeneex jeex a k

aateexo.
Saajken ka yanak baatelil, pek-
bail,1 kuuxilil, jatslant

aambail,
l

isaj taan, j

oosaj tsikbal, m

aa-
xoob nojbaal u taaskubaob, y

ee-
tel saajken xan wa ma tu tsoolol
yanil le baaloobo. 21 Ma xaa-
ne, ken kaa xiiken ta wiknalee-
xe, in Diose yaan u kabalk

uun-
tik in w

ool, y

eetel tene yaan u
yaatal in w

ool tu yoolal le m

aa-
xoob kebanchajoob y

eetel ma
tu kexaj u tuukuloob utiaal
ka xuuluk u beetkoob baa-
loob

eektak, ka xuuluk u n

uup-
2Co 12:201 Wa: celos.
2 CORINTOILOOB 12:11-21 Ma tin chuytal ti u maasil 334
kebantaloob,1 y

eetel ka xuuluk
u biskoob junp

eel kuxtal ich

x-ma sutalil.
13
Lela letie u y

ooxt

een in
bin tawiknaleexa. Utiaal
u yoj

eeltaal wa jaaj wa ma jaaj
jeel baalake, kaab

eet u jaaj-
k

uuntaal tumen kaat

uul wa

ooxt

uul m

aak. 2 Kex beo-
ra minaanen ta wiknaleexa, tu-
kulteex bey ti yanen ta wik-
naleex tu kaat

eene; tsoole kin
kaa aalik baax kun

uuchul ti
le m

aaxoob kebanchajaanoobo
bey xan ti le u maasilo: wa kin
kaa bin ta wiknaleexe ma ken
in cha

ootsilil ti m

aax beetik
baax kaas; 3 kin waalik lela
tumen teexe t

aan a kaxtikeex
junp

eel baax ka u yeese, Cris-

to, le m

aax ma lubaan u muuk
ta t

aaneexo baale muukaan u
y

ool ti baaxoob yaan yil ta w

ee-
teleexo, leti ts

aaik tin tuukul

le baax kin waaliko. 4 U jaa-
jile, Cristoe baaj ti che tumen
minaan u muuk, baale beo-
raa kuxaan tu yoolal u p

aajtalil
Dios. Toone k-ojel xan minaan
k-muuk jeex leti kaache, baale
yaan k-kuxtal junm

uuch tu y

ee-
tel yoolal le u p

aajtalil Dios ku
yeesikteexo.
5 Seguernak a x

ixtik a tuu-
kuleex utiaal ka a wileex wa
l

aayli yaan a fejeex ti le baa-
xoob kaansaanteexo, seguer-
nak xan a weeskeex m

aaxeexi.
Ma wa a wojleex Cristoe jun-
m

uuch yanil ta w

eeteleex? Jaa-
li wa ma kamaaneexe. 6 Tu
jaajil kin p

aatik ka a ts

aaex
2Co 12:211 Gr.: porn

eya. Le taana ku
meyaj utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas
n

uupchitaloob ku bintu contrau leyDio-
so. Ilaak Tip. 4.
cuentae, toone kamaanoon
xan.
7 Beoraa k-k

aatik ti Dios
ich oraci

on ma a beetkeex mix
baal kaas, ma utiaal ka
ch

ikpajak kamaanooni, baa-

xe utiaal ka seguernak a beet-
keex baax maalob kex ka ch

ik-
pajak bey ma kamaanoone.
8 Tumen ma tu p

aajtal k-bee-
tik mix baal tu contra le jaajo,
baaxe ch

een tu yoolal le jaajo.
9 Wa lubaan k-muuk baale
teexe yaan a muukeexe, toone
ku kiimaktal k-

ool; tsoole le-
la letie baax k-k

aatik ich ora-

ciona: ka tojk

intaak a tuuku-
leex tu kaat

een. 10 Le oolal
kin ts

ibtik le baaloob le minaa-

nen ta wiknaleexa, utiaal beyo
ken yanaken ta w

eeteleexe, ma
u kaab

eettal in chichk

uuntik in
puksiikal ken meyajnakten le
p

aajtalil tsaanten tumenYuum-
tsilo; le p

aajtalila utiaal in l

isaj

ool, ma utiaal in l

uusik u y

ool
mix m

aaki.
11 Bey t

uuno, sukuuneex,
seguernak u kiimaktal a w

oo-
leex, a chaikeex u tojk

intaal a
tuukuleex, a chaikeex u l

isaal
a w

ooleex, u yantalteex junp

ee-
lili tuukul y

eetel a kuxtaleex ich
jeetselil; beyo le u Diosil yaabi-
laj y

eetel jeetselilo b

in yanak ta
w

eeteleex. 12 Saludartabaex
ta baatsileex y

eetel junp

eel ki-
liich tsuuts. 13 Tul

aakal le
m

aaxoob kiliichoobo ku t

uux-
tikoobteex saludos.
14 Le u nojoch utsil Yuumtsil
Jesucristo, u yaabilaj Dios bey
xan le kiliich muuk1 tsaabtee-
xo, ka yanakoob ta w

eeteleex.
2Co 13:141 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16.
335 Pablo: tsook tsolnuukoob 2 CORINTOILOOB 13:1-14
1
Teen Pablo, apostolen, ma
t

uuxtaanen tumen m

aakoo-
bi mix xan ch

een tumen jun-
t

uul m

aaki, baaxe t

uuxtaanen
tumen Jesucristo y

eetel tumen
Dios le Taatao, le m

aax l

is Jesu-
cristo ichil le kimenoobo.
2 Teen y

eetel tul

aakal le sukuu-
noob yanoob tin wiknalo, t

aan
k-t

uuxtik le ts

ib ti le m

uuchu-
liloob yanoob Galaciao:
3 Ka yanakteex u nojoch utsil
y

eetel u jeetselil Dios k-Taata
bey xan le ku taal ti Yuumtsil Je-
sucristoo. 4 Letie tu kububa
tu yoolal k-kebanoob utiaal ka u
tokoon ti le kasaan y

ookol kaa-
ba;1 lela tu beetaj jeex tu y

ooti-
lak k-Dios le k-Taatao, 5 le
m

aax ti unaj u tsaabal nojbee-
nil utiaal mantatso. Am

en.
6 Jach ku jaakal in w

ool
tumen tu s

eebaanil t

aan a
n

aachkuntaaleex ti le M

aax ta-
neex y

eetel u nojoch utsil Cris-
too, y

eetel tumen t

aan a
wuuyikeex yaanal clase maa-
lob p

eektsiloob. 7 Baale mi-
naan ul

aak maalob p

eektsi-
loob; ch

een baale yaan jujunt

uul
m

aakoobe t

aan u yilkoob ka ya-
nakteex talamiloob y

eetel u k

aat
u kexoob u tuukulil le maalob
p

eektsiloob yaan yil y

eetel Cris-
too. 8 Baale, wa toon bey xan
wa junt

uul u angelil kaan ka
u tsikbalt ti teex maalob
p

eektsiloob jelaantak ti le maa-
lob p

eektsiloob t-kaaytajteexo,
loolobtantaak. 9 Jeex tsook
k-y

aax aalikteexo, beoraa kin
Gal 1:41 Ilaak Tip. 16.
kaa aalikteex: Jeel m

aaxak ka u
tsikbalt ti teex maalob p

eektsi-
loob jelaantak ti le ta y

aax ka-
meexo, loolobtantaak.
10 Beoraa, t

aan wa t

uun in
wilik in p

aatal maalobil tu t

aan
m

aakoob, wa tu t

aan Dios?
T

aan wa xan in wilik in l

uu-
bul utsil ti m

aakoob? Wa l

aay-
li t

aan in wilik in l

uubul utsil ti
m

aakoobe, lelo u k

aat u yaale
ma u palitsilen Cristoi. 11 Su-
kuuneex, in k

aat ka a woj

eeltee-
xe, le maalob p

eektsil tin tsik-
baltajteexo, ma ti w

inik u taali;
12 tumen lelooba mix junt

uul
w

inik ts

aaten, y

eetel mix m

aak
kaansten, baaxe Jesucristo ts

aa
in woj

eeltoob.
13 Teexe ta wuuyeex u yaa-
laal bix le kuxtal yaanten
kaach ichil u religi

on le jud

oo-
bo; te kiinoob jeelo, jach p

it-
m

aan in kab in sen chapachtik
u m

uuchulil Dios bey xan in wi-
lik in xuulsikti; 14 teen kaa-
che maas yaab meyaj kin bee-
tik ichil u religi

on le jud

oob
ke le bukaaj ku beetik yaab ti
in w

eet jaabiloob yanoob tin
kaajalo, tumen jach in kubmaj
in w

ool kaach in beet le baa-
xoob suukaan u beetaal tumen
in taataobo. 15 Baale, Dios le
m

aax tu tselen ti u jobnel in
maama y

eetel tu tanen yoolal u
nojoch utsilo, le ka tu yilaj maa-
lob 16 ka meyajnakenti utiaal
in kaaytik le maalob p

eektsil ti
le j-t

aanxel luumiloob utiaal ka
u kaj

ooltoob u Paalo, tene ma
j

uupen in k

aat ti mix m

aak bix
unaj in beetki. 17 Ma xan naa-
TI
GALACIAILOOB
336
ken tu kaajil Jerusal

en tu yiknal
le m

aaxoob kuch u beetubaob
apostolil t

aanil ti teno, baaxe
binen tu luumil Arabia, tsoole
ka suunajen Damasco.
18 Le ka tsook u m

aan

oox-
p

eel jaaboobe, naaken tu kaa-

jil Jerusal

en utiaal in x

imbalt
Cefas,1 ka t

uun p

aaten quin-
ce kiinoob tu yiknal. 19 Baale
ma tin wilaj le u maasil aposto-
loobo, baaxe ch

een Santiago, u
y

itsin Yuumtsil. 20 Beora

t

uuna, le baaxoob kin ts

ib-
tikteexa kin jaajk

uuntikoob tu
t

aan Dios, ma t

aan in tuusi.
21 Le ka tsook in lukle bi-
nen tu kaajiloob Siria y

eetel Cili-
cia. 22 Baale ma kaj

oolaanen
kaach te tu m

uuchuliloob Cris-
to yanoob Judeao. 23 Ch

een
ku yuubikoob kaach lela: Le
m

aak chapachtikoon kaache,
beoraa t

aan u tsikbaltik u maa-
lob p

eektsililoob le fejo, le fe u
k

aat kaach u xuulse. 24 Ka

t

uun joop u nojbeenk

uuntkoob
Dios tin woolal.
2
Ka tsook t

uun u m

aan cator-
ce jaaboobe naaken tu kaa-
t

een Jerusal

en y

eetel Bernab

e,
tsoole tin bisaj xan Tito tin w

ee-
tel. 2 Naaken Jerusal

en tumen
Yuumtsil eesten unaj in bini, ka
tin ts

aaj oj

eeltbil baax maalob
p

eektsilil t

aan in kaaytik
te t

aanxel luumiloobo. Baale
lela ma tin beetaj tu t

aan tul

aa-
kali, ch

een tu t

aan le m

aaxoob
jach kaanaanoob te m

uuchuli-
lo, utiaal beyo ka in wil wa ma
ch

een kunel le bix t

aan in w

aal-
kabo, wa le bix

uuchik in w

aal-
kabo. 3 Baale Tito, le m

aax
Gal 1:181 Lela ul

aak kaaba ku tsaabal
ti ap

ostol Pedro.
yaan kaach tin w

eetelo, kex grie-
goe ma obligartaab u s

uutkup-
tubai.1 4 Baale le talamila,
yanchaj tu yoolal le m

aaxoob ku
yaalikubaob sukuunoob ookoob
taakumbail ichil le m

uuchulilo;
lela tu beetoob utiaal ka u yi-
loob bix u meyajtoon le j

aalkabil
yaantoon yoolal Cristo Jesuso,
y

eetel beyo ka u palitsiltoonoob
ti tul

aakal baal... 5 toon t

uu-
ne ma t-chaaj k-tsaabal y

aa-
nal u p

aajtaliloobi, ma, mix tak
ch

een juns

uutuk,1 utiaal beyo
ka p

aatak ta wiknaleex le u jaa-

jil ku taasik le maalob p

eektsilo.
6 Baale ti baax yaan yil y

eetel
le m

aaxoob ku yilaaloob kaach
jach kaanaanoob te m

uuchuli-
lo, jeel m

aaxakoob kaache te-
ne junp

eelili bix in wilkoob...

Diose maatech u paktik m

aak
ch

een yoolal bix u yilaal u jaa-
jile, le m

aakoob jach kaj

oo-
laanooba mix baal t

uumben tu
kaansoobten. 7 Baale, le ka tu
yiloob ti teen kub

eentaan in
kaayt le maalob p

eektsil ti le
m

aaxoob ma s

uutkuptaanoob,
jeex kub

eentaanil xan ti Pedro
u kaayt ti le m

aaxoob s

uutkup-
taanoobo 8 (tumen le M

aax
ts

aa u p

aajtalil ti Pedro utiaal
u beetik u apostolil ichil le
m

aaxoob s

uutkuptaanoobo, le-
ti xan ts

aaten u p

aajtalil in bee-
tik in apostolil ichil le j-t

aanxel
luumiloobo), 9 y

eetel le ka tu
yiloob xan le nojoch utsil tsaab
ti teno, Santiago, Cefas y

eetel
Juan, le m

aaxoob kaj

oolaanoob
bey u yokomiloob le m

uuchuli-
lo, tu tichaj u x-nooj kaboob ti
teen y

eetel ti Bernab

e utiaal u
yeeskoob maalob u yilkoob ka
Gal 2:31 Ilaak Tip. 16. 51 Lit.: junp

eel
hora.
337 U k

aajbal u kaaytaj Pablo GALACIAILOOB 1:182:9
xiikoon yiknal le j-t

aanxel luu-
miloobo, baale letiobe yiknal
le m

aaxoob s

uutkuptaanoobo.
10 Ch

eentu kub

eentoob ti toon
ka k-cha en cuenta le m

aaxoob

ootsiloobo; lela letie baax xan

jach in tsaamaj in w

ool in beeto.
11 Baale, ka taal Cefas tu kaa-
jil Antioqu

ae, tu t

aan u yich
tin waalaj ma maalob baax
ku beetki. 12 Tumen t

aanil ti
u kuchul jujunt

uul m

aakoob ku
biskubaob y

eetel Santiagoe, Ce-
fase suuk kaach u janal y

ee-
tel le j-t

aanxel luumiloobo; baa-
le le ka kuch le m

aakooba, letie
xuul u beetik y

eetel n

aachchaj ti
le j-t

aanxel luumiloobo, tumen
sajak kaach ti le m

aaxoob s

uut-
kuptaanoobo. 13 U maasil le
jud

oobo tu beetoob xan le baax

tu beetaj Cefas y

eetel u kaa-
p

eel ichilo, ka tsooke tak Ber-

nab

e joop xan u beetik beyo.
14 Baale le ka tin wilaj t

aan u
beetkoob baaloob ku bin tu con-
tra le jaajil ku taasik le maalob
p

eektsilo, tin waalaj ti Cefas tu
t

aan tul

aakal: Wa teech, kex ju-
d

oech, ma t

aan a kuxtal jeex le
jud

oobo, baaxe t

aan a kuxtal
jeex le j-t

aanxel luumiloobo,
bix a t

aabal a obligart le j-t

aan-
xel luumiloob utiaal ka kuxla-
koob jeex u kuxtal le jud

oobo?.
15 Toone jud

oon desde ka
s

ijoon, y

eetel ma j-keban m

aa-
koon jeex le j-t

aanxel luumi-
loobo, 16 k-ojle junt

uul m

aa-
ke maatech u yilaal toj u kuxtal
ikil u tsookbesik baax ku yaa-
lik le leyo, baaxe ch

een yoolal u
fe ti Cristo Jes

us. Le oolal toone
tsook k-ts

aaik k-fe ti Cristo Je-

s

us utiaal ka aalaak toj k-kuxtal
tu yoolal k-fe ti Cristo, ma ikil
k-beetik baax ku yaalik le leyo,
tumen mix m

aak1 ku yaalaal toj
u kuxtal ikil u tsookbesik baax
ku yaalik le leyo. 17 Bey t

uu-
no, wa tsook xan u yilaal j-ke-
ban m

aakoon le t

aan k-ilik u
yaalaal toj k-kuxtal tu yoolal
Cristoo, u k

aat wa t

uun u yaa-
le Cristo t

uulchintkoon utiaal
ka kebanchajkoon? Mix bikin
ka

uuchuk lelo! 18 Tumen wa
le baaxoob tin nikaj desde

uuch-
jeakil letie baaxoob kin jel l

i-
sik beoraa, lelo ku yeesik kin bin
tu contra le leyo. 19 Tumen te-
ne k

imen yoolal le baax ku

yaalik le leyo. Baale yoolal le-
la kuchen kuxtal tu t

aan Dios.
20 Beora t

uuna bajaanen ti
junp

eel che y

eetel Cristo. Bej-
lae ma teen le kuxaaneno, baa-
xe Cristo kuxaan junm

uuch tin
w

eetel. U jaajile, le kuxtal yaan-
ten beoraa letie yaanten yoolal
le fe in tsaamaj ti u Paal Dioso,
m

aax tu yaabilten y

eetel tu ku-
baj u kuxtal tin woolal. 21 Ma
tin patik junts

eelil u nojoch utsil
Dios; tumen wa le justicia ku
yantal yoolal leyo, u jaajile ch

een
kunel

uuchik u k

imil Cristo.
3
Galaciaileex, jach t

uun mi-
naan a naateex! M

aax kas-
k

uuntik a tuukuleex? Ma wa
eesaabteexe Jesucristoe baaj ti
che? 2 Ch

een letie baax taak
in k

aatikteexa: Ta kameex wa
kiliich muuk

uuchik a beetkeex
le baax ku yaalik le leyo, wa le-
tie

uuchik a ts

aaik a fejeex ti le
baax ta wuuyeexo? 3 Jachwa
minaan a naateex? Wa tsook a
k

aajsik a kuxtaleex jeex u yaa-
lik le kiliich muuko, baaxten
t

uun beoraa t

aan a kubik aw

oo-
leex ch

een ti luumkabil baaloob
Gal 2:161 Lit.: bak.
GALACIAILOOB 2:103:3 Cefase j-kaap

eel ich 338

utiaal a tsooksikeex le baax ta
k

aajseexo? 4 Ch

een wa kunel

uuchik a sen muyajeex? Jach

in waalike ma ch

een kuneli!
5 Le m

aax xan ku ts

aaikteex ki-
liich muuk y

eetel ku beetik mi-
lagroob ichileexo, ku beetik wa
tumen ka tsookbeskeex baax ku
yaalik le leyo, wa tumen ka
ts

aaik a fejeex ti le baax tawuu-

yeexo? 6 Jeex Abrahane, letie
tu ts

aaj u fe ti J

eeobae1 ka
ilaab bey junt

uul m

aak toj u
kuxtale.
7 Jach in waalike teexe a woj-
leex u paalaloob Abrahane le-
tie m

aaxoob mantats ku yees-
koob yaan u fejoobo. 8 Baale
tumen le Kiliich Ts

ib tu yilaj
yanili u yaalik Dios toj u kuxtal
le j-t

aanxel luumiloob tu yoolal
u fejoobo, tu ts

aaj ti Abrah

an
u yoj

eelt le maalob p

eektsiloob
t

aanil ti u y

uuchlo: Ta woolale
yaan u kiikitantaal tul

aakal le
luumiloobo. 9 Tu yoolal lela,
le m

aaxoob yaan u fejoobo t

aan
u kiikitantaaloob junm

uuch
y

eetel le Abrah

an yanchaj u fejo.
10 Tumen tul

aakal le m

aa-
xoob ch

een u kubmaj u y

ooloob
u beetoob baax ku yaalik le
leyo, loolobtantaanoob; tumen
ts

ibtaan: Loolobtantaan le
m

aax ku xuulul u beetik tul

aa-
kal baax ku yaalik u rolloil le
Leyo. 11 Tsoole jeel u p

aajtal
k-ilke mix m

aak ku yaalaal
toj u kuxtal tu t

aan Dios ch

een
ikil u tsookbesik le leyo, tumen
le m

aax toj u kuxtalo yaan u
kuxtal tu yoolal u fe. 12 Baa-
le le Leyo ma tu yaalik wa kaa-
b

eet u yantal fe ti m

aak, baaxe
ku yaalik: Le m

aax ku tsook-
Gal 3:61 Ilaak Tip. 2.
besik le baalooba yaan u kuxtal
tu yoolaloob. 13 Cristoe le
ka tu manoone tu tokoon ti u
loolobtaanil le Leyo, ka loolob-
tantaab leti tu lugar k-loolob-
tantaal toon, tumen ts

ibtaan:
Loolobtantaan le m

aax ku
chuyk

intaal ti cheo. 14 Jeex

aalaabik ti Abrahane, lela

uuch
utiaal ka kiikitantaak le luumi-
loob tu yoolal Jesucristoo, utiaal
beyo ka k-kam le kiliich muuk
tu yoolal k-fejo.
15 Sukuuneex, le baax ken in
waala kin ketik y

eetel jun-
p

eel baax suuk u y

uuchul ichil
u kuxtal w

inik: Ken tsookok u

jaajk

uuntaal baax ku yaalik jun-
p

eel n

uuptaane, kex ch

een jun-
t

uul m

aak ka u jaajk

uunte, mix
m

aak jeel u p

aajtal u mixbaal-
k

uuntike mix u yoksik ul

aak
baaloob ichil. 16 Bey t

uuno le
baaxoob aalaab u tsaabalo, ti
Abrah

an y

eetel ti u chiibal aa-
laab u tsaabal. Le Kiliich Ts

i-
bo ma tu yaalik: y

eetel ti chii-
baloob, bey t

aan u taan ti yaab
chiibaloobe, baaxe ch

een ti
junp

eel: ti a chiibal, lelo Cris-

to. 17 Tsoole, kin waalik le-
la: Le Ley beetaab cuatrocientos
treinta jaaboob tsookok u yaa-
laal lelo, ma tu mixbaalk

uuntik
le n

uuptaan u y

aax beetmaj Dios
y

eetel Abrah

an, utiaal ka p

aatak
ma u tsaabal le baax aalaano.
18 Tumen wa utiaal ka tsaabak
le herencia kaab

eet u tsookbe-
saal baax ku yaalik le leyo, ma
jaaj t

uun wa ch

een bey kun tsaa-
bil ti m

aako; baale lelo ma bey
u y

uuchlo, tumen Diose y

eetel
u yutsil u puksiikal tu yaalaj u
ts

aaik ti Abrah

an le herenciao.
19 Baaxten t

uun tsaab le Le-
yo? Lela tsaab utiaal ka u
339 U chiibal Abrahane Cristo GALACIAILOOB 3:4-19
ch

ikbes u keban w

inik tak ken

kuchuk le chiibal, le m

aax ti
aalaan u tsaabal le herenciao;
le Leya tsaab kaj

ooltbil tumen
angeloob y

eetel u kab junt

uul
mediador.1 20 Baale wa ch

een
junt

uulili m

aak ku yaalik u
ts

aaik wa baax ti wa m

aaxe,
ma kaab

eet mix junt

uul media-
dori; lela bey u y

uuchul y

eetel
Dios, tumen letie ch

een junt

uu-
lili. 21 Ti yaan wa t

uun le Ley
tu contra le baax u yaalmaj Dios
u ts

aaiko? Ma, junpuli ma be-

yi! Tumen wa ka tsaabak kaach
junp

eel ley ku p

aajtal u ts

aaik
kuxtal ti m

aake, jeel u p

aajtal
kaach u yaalaal toj u kuxtal
m

aak ikil u tsookbesik le leyo.
22 Baale le Kiliich Ts

ibo tu
kubaj tul

aakal m

aak tu kab le
kebano, utiaal beyo le m

aaxoob
yaan u fejoobo ka u kamoob le
baax aalaan u tsaabal ti le m

aa-
xoob ku ts

aaik u fejoob ti Jesu-

cristoo.
23 Baale le ma k-ts

aa kaach
k-fe ti Cristoe, kan

aantaanoon
tumen le leyo y

eetel kubaanoon
kaach tu kab le kebano; le-
la

uuch le t

aan k-p

aatik u ku-
chul u kiinil k-ts

aaik k-fe ti le
m

aax aalaano. 24 Bey t

uuno,
le Leyo kuch b

eeytal bey junt

uul
m

aax ku kan

aantkoon y

eetel ku
biskoon tu yiknal Cristo, utiaal
ka aalaak toj k-kuxtal yoolal
k-fe. 25 Baale beora tsook
k-ts

aaik k-fe ti Cristoe, ma ku-

baanoon ti mix m

aak utiaal ka
kan

aantaakooni.
26 U jaajile tul

aakleexe u
paalaleex Dios tu yoolal a fejeex
Gal 3:191 Lela junt

uul m

aak ku waatal
ch

uumuk ti kaa jaats m

aakoob utiaal u
yaalik baax ku tuklik cada jaats.
ti Cristo Jes

us. 27 Tumen tu-
l

aakleex, m

aaxeex tsaab a wok-
jaex, y

eetel beoraa junm

uuch
yanileex y

eetel Cristoe, a b

uuk-
besmabaex y

eetel u jatsuts mo-
dos Cristo. 28 Tumen tul

aak-
leexe junt

uuliliex junm

uuch
y

eetel Cristo Jes

us, minaan ju-
d

o mix griego, minaan palitsil

mix wa ma palitsili, minaan xiib
mix x-chuup. 29 Tsoole wa u
tiaaleex Cristoe, u jaajile u chii-
baleex Abrah

an, y

eetel yaan a
tiaalintkeex le baax aalaan u
tsaabalo.
4
Beora t

uuna kin waalike, le
m

aax kuntiaalintik le heren-
ciao, kex leti u yuumtsilil tul

aa-
kal baale, tu chichnile minaan u
jelaanil ti le palitsilo 2 tumen
ti yaan y

aanal u kab le j-ka-
nan paalaloobo bey xan y

aa-
nal u kab le j-kanan ayikaliloob
tak ken kuchuk le kiin u yaal-
maj u taatao. 3 Toon xane,
le kaach paalaloono palitsiltaa-
noon tumen le baaloob yaan
te y

ookol kaab suuk u beetaal
tumen mejen paalalo. 4 Baale
le ka tu chukaj u kiinile, Diose
tu t

uuxtaj u Paal; le Paala s

ij ti
junt

uul koolel y

eetel kuch antal
y

aanal ley, 5 utiaal ka u boot u
j

aalkabtaal le m

aaxoob yanoob
y

aanal leyo, utiaal beyo ka p

aaj-
chajak u m

aatkoon Dios bey u
paalale.
6 Bey t

uuno, tumen u paala-
leexe, Diose tsook u t

uuxtik le
kiliich muuk tsaab t-puksiikal
tumen u Paalo; le kiliich muu-
ka ku kaam aalik: Ab

a,1 in
Gal 4:61 Lela junp

eel taan ich arameo u

k

aat u yaal taata. Lela letie taan ku

meyaj kaach ti le mejen paalaloob ken u
tan u taataobo.
GALACIAILOOB 3:204:6 Mediador. J-kanan paaloob 340
Yuum!. 7 Beora t

uuna ma pa-
litsilechi, baaxe u paalech Dios;
wa u paalech t

uun Diose, tu yoo-
lal u yutsile yaan xan a tiaalin-
tik le herenciao.
8 Baale le ma a kaj

oolt-
meex kaach Dioso, palitsiltaa-
neex tumen le baaloob ma
jaaj wa diosoobo. 9 Baale beo-
ra tsook u kuchul a kaj

oolteex
Diosa, wa maas maalob ka k-aa-
le, beora tsook a kaj

ooltaaleex
tumen Diosa, bix a t

aabaleex
suut ti baaloob ch

een kuneloob
y

eetel minaan u biilaloob suuk
u beetaal tumen mejen paalal,
y

eetel a k

aateex ka u palitsil-
teexoob tu kaat

een? 10 Teexe
jach a tsaamaj a w

ooleex a kiin-
beseex kiinoob, mesoob, tempo-
radaob1 y

eetel jaaboob. 11 Le
oolal saajken ka p

aatak ch

een
kunel

uuchik in xupik in muuk
ta woolaleex.
12 Sukuuneex, kin k

aat

ool-
tikteex lela: Beetabaex jeex te-
ne, tumen tene beyen kaach
jeex teexo. Teexe ma ta bee-
teexten mix junp

eel kaasi.
13 Baale jeex a wojlileexe, yoo-
lal junp

eel kojaanil tin muyaj-

te yanchajten u p

aajtalil in y

aax
kaaytikteex le maalob p

eektsi-
lo. 14 Tsoole kex le kojaanil
yanchajten tu t

uuntaj a w

oolee-
xo, ma ta pekteneexi mix xan
j

aak t

uubnajeex utiaal a wees-
keex ma a yaabiltmeneexi, baa-
xe ta kameneex bey jeex junt

uul
u

angel Diose, jeel bix ta kami-
leex Cristo Jesuse. 15 Tuux
t

uun tsook le kiimak

oolal yaan-
teex kaacho? Tumen jachtu jaa-
Gal 4:101 Lela u k

aat u yaale kiinoob

junp

aaykuntaan utiaal u kiinbesaal wa
baax.
jil kinwaalike, wa ka p

aajchajke,
jeel tak a j

ooskeex kaach u neek
a wicheex utiaal a ts

aaextene.
16 Tsook wa in beetkinba ene-
migoil ti teex ch

een tumen kin
waalikteex u jaajil? 17 Le m

aa-
kooba jach u tsaamaj u y

ooloob
u yiloob ka xiikeex tu paachoob
baale ma utiaal junp

eel baax
maalobi; baax u k

aatoobe u
beetoob a n

aachtaleex ti teen,
utiaal beyo ka a jach ts

ibolteex
a bineex tu paachoob. 18 U
jaajile, maalob ka yanak m

aax
u ts

aa u y

ool u kaxteex man-
tats utiaal junp

eel baax maa-

lob, baale lela ma unaj u beetaal
ch

een le tiaanen ta wiknalee-
xo. 19 In mejen paalaleex, ta
woolaleexe t

aan in kaa muyaj
jeex junt

uul koolel t

aan u s

ij-
sik u paale, y

eetel yaan u xuu-
lul in muyaj tak ken a weeseex
u jatsuts modos Cristo. 20 Bu-
kaaj maalobil wa ka p

aajchajak
in wantal ta wiknaleex jach te
s

uutuka y

eetel ka in taneex yaa-
nal bixi, tumen jach chiichnak-
chajaanen ta woolaleex.
21 Teex a k

aateex antal y

aa-
nal leye, aaleexten lela: Ma
wa ta wuuyikeex baax ku yaa-
lik le Leyo? 22 Teelo ts

ibtaa-
ne Abrahane yanchaj kaat

uul
u paalal: junt

uule y

eetel le
x-palitsilo, ul

aak junt

uule y

ee-
tel le koolel ma palitsiltaano.
23 Baale u paal le x-palitsilo s

ij
jeex u s

ijil tul

aakal mejen paa-
lale; le ul

aak junt

uulo, le u paal
le koolel ma palitsiltaano, s

ij tu
yoolal junp

eel baax u yaalmaj

Dios u ts

aaik. 24 Le baalooba
tu ch

ikbesoob baax kun

uuchul,
tumen le kaat

uul koolelooba tu
ch

ikbesoob kaap

eel n

uuptaan;
le y

aaxo letie beetaab tu Witsil
341 Baaloob ch

een kuneloob GALACIAILOOB 4:7-24
Sina

o, le ku s

ijsik paalaloob
utiaal ka palitsiltaakoobo, y

ee-
tel ch

ikbesaab tumen Agar.

25 Agar t

uune ku keetel y

eetel
Sina

, junp

eel wits yaan tu luu-

mil Arabia; le koolela ku ch

ik-
besik le Jerusal

en yaan bejlaa,
tumen palitsiltaan pate y

eetel u
paalal. 26 Baale le kaanil Je-
rusaleno ma palitsiltaani, y

eetel
leti k-maama.
27 Tumen ts

ibtaan: Kii-
makchajak a w

ool, koolel ma tu
p

aajtal u yantal a paalal;
t

aaj awatnakech y

eetel kiimak

oolal tumen ma ta muyajtik

le kiinamil ku muyajtik jun-
t

uul koolel ku s

ijsik u chaam-
balo. Tumen maas yaab u paa-
lal le koolel x

uumpattaano ke
u paalal le koolel yaan u y

i-
chamo. 28 Tooneexe, su-
kuuneex, s

ijooneex tu yoolal le
baax u yaalmaj u ts

aaik Dio-
so, jeex

uuchik u s

ijil Isaake.
29 Baale le paal s

ij jeex u s

i-
jil tul

aakal mejen paalalo, k

aaj
u chapachtik le paal s

ij tu yoo-
lal kiliich muuko; jeex

uuchik
te kiinoob jeelo bey xan u y

uu-
chul bejlae. 30 Ch

een baale,
baax ku yaalik le Kiliich Ts

i-
bo? Tojolchint le x-palitsil y

ee-
tel u paalo, tumen u paal le x-pa-
litsilo junpuli ma ken u tiaalint
le herencia junm

uuch y

eetel u
paal le koolel ma palitsiltaa-
no. 31 Le beetke, sukuuneex,
ma u paalaloon junt

uul x-pali-
tsili, baaxe u paalaloon le koo-
lel ma palitsiltaano.
5
Cristoe tu j

aalkabtoon u-
tiaal ka yanaktoon le j

aalka-
bil yaan ti le koolel jeelo. Le oo-
lale p

aatkeex beyo, y

eetel ma a
chaik a palitsiltaaleex tu kaa-
t

een.
2 Ilawileex! Teen Pabloe t

aan
in waalikteexe, wa ka s

uut-
kuptikabaexe1 mix junp

eel utsil
ken u taasteex le baax tu bee-
taj Cristoo. 3 Tsoole, ti tul

aa-
kal m

aax ku s

uutkuptikubae,
kin kaa aaliktie kaab

eet xan u
tsookbesik tul

aakal le baax ku
yaalik le Leyo. 4 Jeel m

aaxak
ichileex ka u yaal toj u kuxtal
tumen t

aan u tsookbesik le Le-
yo, tsook u n

aachtal ti Cristo
y

eetel ma ken u kam u nojoch
utsil. 5 Baale toone tumen
t

aan u nuuktikoon le kiliich
muuko, k-jach ts

iboltik u ku-
chul u kiinil u yaalaal toj
k-kuxtal tu yoolal le fe yaan-
toono. 6 Tumen utiaal le m

aa-
xoob junm

uuch yaniloob y

eetel
Cristo Jesuso mix baal u biilal
u s

uutkuptaal m

aak bey xan wa
ma u s

uutkuptaal m

aak, baax
yaan u biilale letie fe ku meyaj
yoolal le yaabilajo.
7 Teexe maalob baax ka beet-
keex kaachi. M

aax beet u xuu-
lul a tsookbeskeex le baax maa-
lob kaansaabteexo? 8 Le baax
ku yoksaal ta tuukuleexa ma
tu taal ti le M

aax tankeexo.
9 Junp

it levadurae ku bee-
tik u l

ikil tul

aakal le u juuchil
harinao. 10 Tene jach in woj-
le, teex junm

uuch yanileex y

ee-
tel Yuumtsile ma kun kexpajal
a tuukuleex; baale le m

aax t

aan
u taasikteex talamiloobo, jeel
m

aaxake, yaan u tsaabalti le
castigo ku n

aajmatiko. 11 Su-
kuuneex, wa teen l

aayli t

aan in
kaaytik le s

uutkuptajilo, baax-
ten t

uun l

aayli t

aan in chapach-
taale? Wa letie s

uutkuptajil kin
Gal 5:21 Ilaak Tip. 16.
GALACIAILOOB 4:255:11 Kaanilbeen Jerusal

en 342
kaaytiko, u k

aat t

uun u yaale
le u cheil u muyaj1 Cristo bee-
tik u t

oochpajloobo, tsook u lu-

saal. 12 Le m

aaxoob t

aan u yi-
lik u yoksikoob yaanal baal ta
tuukuleexo maas maalob ka tak
u k

uulxottoob u xiibiloob.
13 Sukuuneex, teexe taa-
neex utiaal j

aalkabil, baale ma
unaj a tuklikeex tumen j

aalkab-
taaneexe jeel u p

aajtal a beet-
keex le baax ku ts

iboltik a
keban w

inklileexo; baaxe yoo-

lal le yaabilaj yaanteexo pak-
lan meyajtabaex bey palitsilee-
xe. 14 Tumen tul

aakal le baax
ku yaalik le Leyo ku tsookbe-
saal ken beetaak lela: Kaab

eet
a yaabiltik a w

eet m

aakil jeel bix
a yaabiltikabae. 15 Baale wa
ku seguer a chiikabaex y

eetel a
paklan jaantkabaexe, kan

aanta-
baex tumen jeel u kuchul u kii-
nil a paklan xuulskabaexe.
16 Ch

een baale kin waalik:
Ma u xuulul a nuuktikabaex
y

eetel le kiliich muuko, beyo
ma t

aan a l

uubleex ti mix jun-
p

eel u ts

ibolal a keban w

ink-
lileex. 17 Tumen u ts

ibolal le
keban w

inklilo ti yaan tu con-

tra le kiliich muuko, y

eetel le
kiliich muuko ti yaan tu con-
tra u ts

ibolal le keban w

inklilo;
le baalooba ma tu biskubaob, le
oolal ma ta beetkeex xan le
baaxoob a k

aat a beeteexo.
18 Tsoole wa t

aan a nuuktaa-
leex tumen le kiliich muuko,
ma y

aanal ley yaneexi.
19 Le baaxoob ku t

uul-
chintaal u beet m

aak tumen u
keban w

inklilo jach ch

ikaan u
yilaaloob, y

eetel letie jeelooba:
Gal 5:111 Ilaak Tip. 6.
n

uupkeban,1

eek kuxtal, kuxtal
x-ma sutalil, 20 u adorartaal
beetbil diosoob, meenil,1 pek-
bail, baatelil, ts

ikilil,2 s

eeb
puujul, baateltaanoob, jatslan-
t

aambail, sectaob, 21 u ts

i-
boltaal baal utiaal yaanal, k

aal-
talil, kiinbesajoob tuux mix
baal ku tsaabal u piis, bey xan
ul

aak baaloob jeex lelooba. Te-
ne kin waalikteex jeex tsook
in y

aax aalikteexo, le m

aaxoob
beetik le baalooba ma ken u
tiaalintoob u Reino Dios.
22 Baale u yich le kiliich
muuko leti lela: yaabilaj, kii-
mak

oolal, jeetselil, ch

uu-
kaan

oolal,1 maalob bisajbail,
utsil, fe, 23 ma u s

eeb kuuxil
m

aak, u controlarkuba m

aak. Tu
contra le baalooba minaan ley.
24 Tsoole le m

aaxoob u tiaa-
loob Cristo Jesuso, tsook u baj-
koob ti che u luumkabil w

inkli-
loob pate y

eetel le baaxoob ku
yaayamtik y

eetel ku ts

iboltik u
w

inkliloobo.
25 Wa t

a an k- nu ukt i k
k-kuxtal y

eetel kiliich muuke,
ma u xuulul xan k-beetik tu-
beel le baax ku yaalik le ki-
liich muuko. 26 Ma k-taasik-
baex nojbaalil utiaal k-ilik m

aax
maas maalob ti ul

aak mix xan
utiaal k-ts

iboltik baax yaan ti

ul

aak.
6
Sukuuneex, wa junt

uul
m

aak ka wilkeex t

aan u j

oo-
kol ti le bej y

eetel ma u ts

aa
cuentao, teex le yaanteex le ja-
tsuts modos ku taal ti Dioso,
Gal 5:191 Gr.: porn

eya. Le taana ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas
n

uupchitaloob ku bintu contrau leyDio-
so. Ilaak Tip. 4. 201 Wa: espiritismo.
Ilaak Tip. 16. 202 Wa: celos. 221 Wa:
chowak

oolal.
343 U yich le kiliich muuko GALACIAILOOB 5:126:1
ilawil a tojk

intkeex u beel,
baale beeteex y

eetel jeetsel

oo-
lal. Ch

een baale kan

aantaba
ken a beete, tumen bik t

aab-
saakech xan. 2 Ma u xuulul a
paklan

aantkabaex utiaal a bis-
keex a kuucheex, tumen beyo
t

aan a tsookbeskeex u ley Cris-
to. 3 Tumen wa yaan m

aax ku
yuubikuba jach kaanaan, baale
u jaajile ma kaanaane, t

aan u
tuskuba tu juunal. 4 Baale
cada junt

uule u x

ixt baax ku
beetik y

eetel ma unaj u ketik
y

eetel le baax ku beetik u y

eet
m

aakilo. Beyo yaan u kiimaktal
u y

ool yoolal le baaxoob tsook u
beetko. 5 Tumen cada junt

uu-
le yaan u bisik u kuuch.
6 Tsoole jeel m

aaxak t

aan u
kaansaal u Taan Dios tie, unaj
u t

aakbesik ti tul

aakal baax
maalob le m

aax kaansiko.
7 Ma a tuskabaex: mix m

aak
jeel u p

aajtal u burlarkuba ti
Diose. Tumen jeel baaxak ka u
pak m

aake le xan ken u joche;
8 tumen le m

aax ch

een ku tuu-
kul ti u keban w

inklil ken paa-

kalnake, yaan u jochik xuul-
sajil ti u keban w

inklil;
baale le m

aax ku tuukul ti u
kiliich muuk Dios ken paakal-
nake, yaan u jochik kuxtal mi-
naan u xuul ti le kiliich muuko.
9 Bey t

uuno ma u xuulul k-bee-
tik baax jach maalob, tumen wa
ma t-kaanle yaan k-jooch jach
tu kiinil. 10 Le oolale mien-
tras ku p

aajtal k-beetke, koo-
neex beetik baax maalob utiaal
k-

aantik tul

aakal m

aak, baale
maases ti le sukuunoob y

eetel le
kiikoob te m

uuchulilo.
11 Lela jach teen ts

ibt y

ee-
tel in kaboob. Ilawileex bukaaj
nuuktakil le letraob

uuchik in
ts

ib ti teexo.
12 Tul

aakal le m

aaxoob t

aan
u obligartikeexoob a s

uutkup-
tabaexo,1 letie m

aaxoob u k

aa-
toob p

aatal maalobil tu t

aan w

i-
niko; letiobe ku beetkoob
ch

een utiaal ma u chapachtaa-
loob yoolal u cheil u muyaj2
Cristo, Jes

us. 13 Tumen tak le
m

aaxoob ku s

uutkuptikubaobo
maatech u tsookbeskoob baax
ku yaalik le Leyo, baaxe ch

een
u k

aatoob ka a s

uutkuptabaex
utiaal ka yanak baax oolal u noj-
baalk

uuntkubaob ta woolaleex.1
14 Baale tene jach junpuli ma
in k

aat in nojbaalk

uuntinba tu
yoolal mix baali, baaxe ch

een tu
yoolal u cheil u muyaj k-Yuum-
tsil Jesucristo; tu yoolal letie le
y

ookol kaabo tsook u baajal ti
che in tiaal, teen xane tsook
in baajal ti che utiaal le y

oo-
kol kaabo. 15 Tumen mix baal
u biilal u s

uutkuptikuba m

aak
mix u p

aatal ma u s

uutkupti-
kuba m

aak, ch

een baax yaan
u biilale letie t

uumben baax ku
beetaal tumen Dioso. 16 Tu-
l

aakal le m

aaxoob ku nuuktik u
kuxtaloob tubeelo ka yanak-
tiob jeetsel

oolal y

eetel ka chaa-
bak

ootsilil tiob; lelooba u Israel
Dios.
17 Desde bejlae, mix m

aak ka
u yaal wa baax tin contra, tumen
tin w

inklile yaan ch

ikulaloob
eesik u palitsilen Jes

us.
18 Sukuuneex, ka yanakteex
u nojoch utsil k-Yuumtsil Jesu-
cristo pate y

eetel le jatsuts mo-
dos ka weeskeexo. Am

en.
Gal 6:121 Ilaak Tip. 16. 122 Ilaak
Tip. 6. 131 Lit.: tu yoolal a bake-
leex.
GALACIAILOOB 6:2-18 Ku joochol baax ku paakal 344
1
Teen Pablo, apostolen ti
Cristo Jes

us jeex tu y

oo-
tilak Diose, t

aan in ts

ib ti le
m

aaxoob yanoob

Efesoo, m

aa-
xoob kiliichoob y

eetel ch

uukaan
u y

ooloob u tsaypachtoob Cristo
Jes

us:
2 Ka yanakteex le nojoch utsil
y

eetel le jeetselil ku taal ti Dios
k-Taatao, bey xan le ku taal ti
Yuumtsil Jesucristoo.
3 Kiikitantaak u Dios y

eetel
u Taata k-Yuumtsil Jesucristo,
le M

aax tsook u kiikitantkoon
y

eetel le baaloob ku taal ti u ki-
liich muuk te kaanilbeen k

uu-
chiloobo; letie junm

uuch

uu-
chik u kiikitantkoon y

eetel
Cristo; 4 tumen t

aanil ti u
k

aajal u s

ijil w

inike1 tu y

ee-
yajoon utiaal ka yanakoon jun-
m

uuch y

eetel Cristo, utiaal be-
yo ka k-ees yaabilaj tu t

aan leti,
ka kiliichchajkoon y

eetel ma u
yaalaal mix baal kaas t-con-
tra. 5 Tumen Diose u yaalmi-
li yaan u m

aatkoon bey u paala-
loon tu yoolal Jesucristo jeel bix
uts tu taan y

eetel jeel bix u k

aa-
te. 6 Lela

uuch utiaal k-utsul-
tantik tu yoolal le u kiichke-
lem nojoch utsil tu yeesajtoon

uuchik u ts

aaiktoon u Paalo,
le m

aax u yaabiltmo. 7 Tumen
yaab u yeesik xan u nojoch utsi-
le, tsook u bootik k-j

aalkabtaal
y

eetel u kiikel u Paal, jach beyo,
tu yoolal xan lela tsook u perdo-
nartaal k-kebanoob.
8 Diose tu jach eesajtoon u
Ef 1:41 Teela t

aan u y

uuchul taan ti u
paalal Ad

an y

eetel Eva.
nojoch utsil tumen tu ts

aajtoon
tul

aakal naatil y

eetel tul

aakal
oj

eelalil; 9 lela tu beetaj

uu-
chik u ts

aaik k-oj

eelt le kiliich
taakbil baal u tukultmaj u bee-
tik jeel bix u k

aato. Tumen bey

uts tu taano, letie tu chatuklaj
10 u nuuktik tul

aakal baal tak
ken l

aaj tsookok le kiin aalaa-
no, utiaal beyo ka u kaa much-
k

int tul

aakal baal utiaal u nu-
pik ti Cristo, le baaloob yanoob
te kaano bey xan le baaloob
yanoob way Luume. Jach be-
yo, Diose yaan u nupik tul

aakal
baal ti Cristo, 11 le m

aax ti
nupaanoon xano. Dios le m

aax
beetik tul

aakal baax jeex u cha-
tuklik y

eetel jeel bix u k

aato,
leti aalmil yaan k-kamik le he-
renciao, 12 utiaal beyo ka kii-
kitantaak u kiichkelmil t-oolal,
toon m

aaxoon t-y

aax ts

aaj k-fe
ti Cristo. 13 Baale tak teex ta
ts

aaj a fejeex ti leti le ka ta kaj

oolteex le jaajo, le maalob p

eek-
tsil yaan yil y

eetel a salvacionee-
xo. Le ka tsook xan a creerti-
keexe, sellartaabeex y

eetel le
kiliich muuk1 aalaan u tsaabal
tu yoolal Cristoo. 14 Lela jun-
p

eel garant

a eesik jach tu jaa-

jil yaan k-kamik le herenciao,
y

eetel ku tsaabal utiaal u j

aal-
kabtaal le m

aaxoob u tiaaloob
Dioso; lelooba ku j

aalkabtaa-
loob y

eetel junp

eel bool utiaal

ka kiikitantaak u kiichkelmil.
15 Le oolal xane, tumen tin
wuuyaj u yaalaal jach a tsaamaj
Ef 1:131 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16.
TI
EFESOILOOB
345
a fejeex ti Yuumtsil Jes

us y

eetel
jach ka weeskeex tu t

aan le m

aa-
xoob kiliichoobo, 16 ma tu
xuulul in ts

aaik gracias ta woo-

laleex. Ichil xan le oracionoob
kin beetko mantats kin k

aat

oo-
lal tawoolaleex, 17 utiaal beyo,
u Dios k-Yuumtsil Jesucristo, u
Taatail le kiichkelmilo, ka u
ts

aateex naatil bey xan ka u ts

aa
a woj

eelteex le baaxoob kaa-
b

eet utiaal a kaj

ooltikeex tubee-
lo. 18 Letie tsook u s

aasilkun-
tik u yich a puksiikaleex utiaal
ka awoj

eelteex baax unaj a p

aat-
keex u ts

aaikteex, baax le kiich-

kelem baaloob u l

ismaj utiaal u
s

i ti le m

aaxoob kiliichoobo
19 y

eetel bukaaj u muuk le u no-
joch p

aajtalil ku ts

aaik ti toon,
m

aaxoon yaan k-fe ti leti. Le
muuk yaan ti u nojoch p

aajtalilo
20 letie baax meyajnajti le ka tu
l

isaj Cristo ichil le kimenoobo

y

eetel le ka tu kuk

intaj tu x-nooj
kab te kaanilbeen k

uuchiloobo.
21 Diose tu ts

aaj maas kaanal

ti tul

aakal gobierno, autoridad,
p

aajtalil y

eetel jalaachil bey xan
ti jeel baalak jalaach kaaba jeel
u p

aajtal u chachiitaale, ma
ch

een te y

ookol kaaba,1 baaxe
tak te y

ookol kaab ku taalo.
22 Tu ts

aaj xan tul

aakal baal tu
y

aanal u yook Cristo, ka tu ts

aaj
bey u poolil tul

aakal baal yaan
yil y

eetel le m

uuchulilo; 23 lela
u w

inklil Cristo y

eetel ku ch

uuk-
pajal tu yoolal Cristo, le m

aax ku
ch

uukbesik tul

aakal baalo.
2
Tsoole Diose tu kuxk

in-
teex kex kimeneex kaach tu
yoolal a siipileex bey xan tu yoo-
lal a kebaneex; 2 lelooba letie
baaxoob ka beetkeex kaach jeex
Ef 1:211 Ilaak Tip. 16.
u beetik u m

aakiloob le y

ookol
kaaba, jeex uts tu taan u gober-
nanteil le iik ku controlartik le
m

aakoobo; lela letie iik wa tuu-
kul1 ku meyaj ichil le m

aaxoob
maatech u yuubikoob taano.
3 U jaajile le tiaanoon kaach
ichiloobe tul

aakloon k-nuuk-
tikba y

eetel u ts

ibolal k-luum-
kabil w

inklil, t

aan k-tsookbesik
kaach k-luumkabil ts

ibolaloob
bey xan le baaxoob kaach yaan
t-tuukulo, le oolale k-n

aajma-
tik kaach ka u yeestoon u pu-
jaanil Dios jeex ti u maa-
sil m

aakoobo. 4 Baale Diose
jach nojoch u cha

ootsilal, y

ee-
tel tumen jach nojoch le yaabilaj
tu yeesajtoono, 5 tu kuxk

in-
toon junm

uuch y

eetel Cristo kex
kimenoon kaach tu yoolal k-sii-
piloob (teexe yoolal nojoch utsil
salvartaabeex). 6 Baale ma
ch

een lelo, Diose tu m

uuch l

i-
soon y

eetel tu m

uuch kuk

in-
toon te kaanilbeen k

uuchiloob
junm

uuch y

eetel Cristo Jesuso,
7 beyo te y

ookol kaab kuntaalo
yaan u yeesiktoon u p

itm

aan-
jaan nojoch utsil tu yoolal le
utsul modos tu yeesajtoon jun-
m

uuch y

eetel Cristo Jesuso.
8 Le nojoch utsila tsook u
beetik a salvartaaleex tu yoolal
a fejeex; lela ma ti teex u taa-
li, baaxe u siibal Dios. 9 U jaa-
jile, le salvaciono ma tu taal
tu yoolal baax ku beetik m

aak,
utiaal beyo ma u yantal baax
oolal u nojbaalk

uuntkuba m

aak.
10 Toone Dios beetmiloon;
beetaaboon junm

uuch y

eetel
Cristo Jes

us utiaal ka t

aakpaj-
koon ti le baaloob maalobtak u
yaalmili Dioso.
Ef 2:21 Gr.: n

euma. Ilaak Tip. 7B.
EFESOILOOB 1:162:10 Tsaab ti maas kaanal k

uuchil 346
11 Le oolale kaajakteexe, le
kaach j-t

aanxel luumileex tu
yoolal le chiibal tuux a taa-
leexo, ti teex ku yaalaal kaach
ma s

uutkuptaanoob tumen le
m

aaxoob ku yaalaaltiob s

uut-
kuptaanoobo; le s

uutkuptaji-
la1 w

inikoob beetik. 12 Te
kiinoob jeelo ma a kaj

ooleex
kaach Cristoi, n

aachchajaaneex
ti u kajn

aaliloob Israel y

eetel ma
t

aakpajaaneex ti u n

uuptaani-
loob le baax aalaan u tsaa-
balo; te y

ookol kaaba minaan-
teex kaach esperanza mix Dios.
13 Baale beora u disipuloex
Cristo Jesusa, teex m

aaxeex
n

aachchajaaneex kaache, tsook
a n

aatsleex ti Dios tu yoolal
u kiikel Cristo. 14 Tumen le-
ti ts

aaiktoon jeetselil, leti jun-

p

eelilik

uunt le kaajaats m

aa-
kooba, y

eetel leti xan nik le
pak jatskeex kaacho. 15

Uu-
chik u kubik u w

inklile tu
xuulsaj le baax beetik k-pektik-
bao le Ley ku yaaliktoon
baaxoob unaj k-beetko utiaal
beyo, y

eetel le kaajaats m

aa-
kooba, ka u beet junp

eel t

uum-
ben kaaj1 utiaal ka yanak jun-
m

uuch tu y

eetel, bey xan utiaal
ka u taas jeetselil; 16 lela tu
beetaj xan utiaal ka u kaa bisu-
ba y

eetel Dios le kaajaats m

aa-
koob nupaanoob ichil junp

eelili
kaaj tu yoolal u cheil u muyaj1
Cristoo, tumen

uuchik u k

imi-
le tu lusaj le baax beetik u
pektikubaob kaacho. 17 Cris-
toe taale ka tu kaaytaj xan u
maalob p

eektsilil jeetsel ti teex,
m

aaxeex n

aachchajaaneex kaa-
chi, bey xan ti le m

aaxoob naats
yaniloobo, 18 tumen tu yoolal
Ef 2:111 Ilaak Tip. 16. 151 Lit.: junt

uul
t

uumben m

aak. 161 Ilaak Tip. 6.
letie, toon tu kaap

eel kaajiloo-
ne, ku p

aajtal k-natsikba tu yik-
nal le Taata tu yoolal le kiliich
muuko.
19 Tu yoolal lela, teexe ma
uulabeexi mix j-t

aanxel luumi-
leexi, baaxe u y

eet kaajaleex
le m

aaxoob kiliichoobo, t

aakpa-
jaaneex ichil le m

aaxoob yanoob
ichil u yotoch Dioso, 20 y

ee-
tel tsook a l

isaaleex y

ookol le
chuunpakil tu ts

aaj le aposto-
loob y

eetel le profetaobo; u no-
joch tuunichil le chuunpaka
Cristo Jes

us. 21 Junm

uuch tu
y

eetele, tul

aakal le naj ku nuu-
pul maalob u x

eexetalo t

aan u
bin u nojochtal utiaal ka suunak
junp

eel kiliich templo utiaal

J

eeoba.1 22 Junm

uuch tu y

ee-
tel Cristoe, teex xane t

aan a
m

uuch l

isaaleex utiaal ka suu-

nakeex junp

eel k

uuchil utiaal u
kajtal Dios yoolal kiliich muuk.
3
Tu yoolal lela teen, Pa-
blo, kalaanen tu yoolal Cris-
to Jes

us utiaal a wutsileex, teex
j-t

aanxel luumileex...; 2 wa
jach tu jaajil tsook a wuu-
yikeex u tsikbaltaal tsaaben in
beet in j-kanan ayikalil utiaal ka
in weesteex u nojoch utsil Dios,
3 jeex tin ts

ibtajteex ma s

aam-
jeako, Dios ts

aa in woj

eelt le ki-
liich baal taakaano. 4 Le oo-
lale, ken a xokeex lela jeel u
p

aajtal a wilkeex jach in kaj

ool
le kiliich taakbil baal yaan yil
y

eetel Cristoo. 5 Te kiinoob
tsook u m

aano, le kiliich taak-
bil baalo ma tsaab kaj

ooltbil ti
mix m

aak jeel bix tsook u tsaa-
bal kaj

ooltbil ti le apostoloob
y

eetel ti le profetaob tu yoolal le
kiliich muuko; 6 le kiliich
Ef 2:211 Ilaak Tip. 2.
347 Kiliich templo. Taakbil baal EFESOILOOB 2:113:6
taakbil baalo letie u nuupul
y

eetel Cristo le j-t

aanxel luumi-
loob tu yoolal le maalob p

eek-
tsilo, utiaal u m

uuch kamkoob
le herenciao, utiaal ka t

aakpaj-
koob ti junp

eelili w

inklil y

ee-
tel utiaal ka u kamoob le baax
u yaalmaj Dios u ts

aaik ti too-
no. 7 Tu yoolal u nojoch utsil
Dios tu s

iajten le ka tu yeesajten
u p

aajtalilo, kuchen in beetin-
ba junt

uul j-meeyjil utiaal ka in
ts

aa a woj

eelteex le kiliich taak-
bil baala.
8 Kex teen u maas chichnil ti
le m

aaxoob kiliichoobo, ti teen
tsaab u nojoch utsil in tsikbal-
tik ti le j-t

aanxel luumiloob le
maalob p

eektsil yaan yil y

eetel
le baaloob ma tu p

aajtal u l

aaj
oj

eeltaal ti Cristoo, 9 bey xan
in weesik ti le m

aakoob bix
unaj u tsaabal oj

eeltbil le kiliich
taakbil baal ma p

aajchajak u
yoj

eeltaal desde

uuchjeakilo. Le
kiliich taakbil baala ch

een oj

ee-
laan kaach tumen Dios, le m

aax
beet tul

aakal baalo. 10 Lela

uuch utiaal ka eesaak u naat

Dios ti le kaanilbeen gobier-
noob y

eetel autoridadoobo. Tu
yoolal le m

uuchulilo, bejlae le-
tiobe ku p

aajtal u yilkoob le je-
jel

aas bix u meyaj u naat Dio-
so; 11 lela t

aakpajaan ichil le
baax minaan u xuul u tukult-
maj Dioso, tuux yaan xan baax
u yil Cristo, k-Yuumtsil Jes

us.
12 Tu yoolal letie bey xan tu
yoolal le fe k-tsaamaj ti letio,
jeel u p

aajtal k-taan y

eetel u jaa-
jil k-

oole y

eetel jeel u p

aajtal
k-natsikba tu yiknal Dios y

ee-
tel x-ma saajkilile. 13 Le oola-
le kin k

aatikteex ma u l

uubul a
w

ooleex tu yoolal le baaxoob kin
muyajtik ta woolaleexo, tumen
lelooba yaan u taasikteex noj-
beenil.
14 Tu yoolal lela kin xoltal tu
t

aan le Taatao, 15 le m

aax ti u
taal1 tul

aakal familia te kaano
bey xan way Luume, 16 utiaal
in k

aat

ooltik, tu yoolal u yaab-
kach nojbeenile, ka u muu-
kaank

uunt a puksiikaleex y

ee-
tel le p

aajtalil ku ts

aaik u kiliich
muuko; 17 kin k

aat

ooltik xan
ka yanak Cristo ta puksiika-
leex y

eetel yaabilaj tu yoolal le
fe yaanteexo, utiaal ka taam-
chajak a mootseex y

eetel ka
p

aatkeex y

ookol le chuunpako,
18 utiaal beyo, teex junm

uuch
y

eetel tul

aakal le m

aaxoob kilii-
choobo, ka p

aajchajak a naat-
keex tubeel bukaaj u k

oochil, u
chowakil, u kaanlil y

eetel u taa-
mil, 19 bey xan ka p

aajchajak a
kaj

ooltikeex uyaabilaj Cristo ku
p

itm

aan ti le kaj

oolalilo, utiaal
ka chuupkeex y

eetel tul

aakal le
jatsuts modos yaan ti Dioso.
20 Diose, tu yoolal le u p

aajta-
lil t

aan u meyaj ichiloono, jeel
u p

aajtal u p

itm

aan u bee-
tik u maas yaabil ti tul

aakal le
baaxoob k-k

aatko wa ti tul

aa-
kal le baaxoob ku taal t-tuuku-
lo. 21 Ti leti t

uun ka tsaabak
nojbeenil tu yoolal le m

uuchuli-
lo, bey xan tu yoolal Cristo Jes

us
utiaal tul

aakal kiinoob minaan
u xuul. Am

en.
4
Le oolale, teen, m

aax ka-
laanen tu yoolal Yuumtsile,
kin k

aatikteex ka x

imbalna-
keex jeex u p

aataal ti teex le
ka taaneexo, 2 ka kabalcha-
jak a w

ooleex mantats, ka ya-
nakteex jets

oolal, ka ch

uukpa-
jak a w

ooleex, ka a muyajtabaex
Ef 3:151 Wa: le M

aax ts

aa u kaaba.
EFESOILOOB 3:74:2 Le m

aax ti u taal tul

aakal familiao 348
ta baatsileex y

eetel yaabilaj,
3 ka yanakteex jeetselil ta baa-
tsileex y

eetel ka a xachabaex
utiaal ka m

uuch p

aatkeex jeex

uuchik a muuchleex tumen

le kiliich muuko. 4 Junp

eelili
w

inklil yaan y

eetel junp

eelili ki-
liich muuk yaan, teex xane jun-
p

eelili esperanza tsaabteex le ka

taaneexo; 5 junt

uulili Yuum-
tsil yaan, junp

eelili fe, junp

eeli-
li okja, 6 junt

uulili Dios y

eetel
Taatatsil ti tul

aakal m

aak; letie
tu y

ookol tul

aakal m

aak yaan,
ku nuuktik tul

aakal m

aak y

ee-
tel ku ts

aaik muuk ti tul

aakal
m

aak.
7 Cada junt

uul ti toone tu
kamaj nojoch utsil, le bukaaj tu
pisaj Cristo utiaal u s

i ti cada
junt

uulo. 8 Le oolale Diose ku
yaalik: Le ka naak kaanale
yaan w

inikoob tu chaaj u bise;

tu ts

aaj w

inikoob bey siibale.

9 Baaxten ku yaalaal naaki?
Ku yaalaal naaki, tumen y

aax
t

aanile

eem way Luum te ka-
bal k

uuchilooba. 10 Le m

aax

eemo l

aayli letie m

aax naak tu
maas kaanlil tul

aakal le kaanoo-
bo, utiaal u ch

uukbesik tul

aakal
le baaloobo.
11 Te m

uuchulilo tu ts

aaj
jujunt

uul m

aakoob bey aposto-
loobe, ul

aakoobe bey pro-
fetaobe, ul

aakoobe bey j-kaay-
tajoobe, ul

aakoobe bey j-kanan
tamanoobe y

eetel ul

aakoobe
bey j-kaansajoobe, 12 utiaal
ka tojk

intaak u beel le m

aa-
xoob kiliichoobo, utiaal ka ya-
nak m

aaxoob meyaj ichil le
m

uuchulilo y

eetel utiaal ka no-
jochchajak u w

inklil Cristo,1
13 tak ken junp

eelilichajak le fe
Ef 4:121 Lela letie m

uuchulilo.
yaantoono y

eetel tak ken k-kaj

oolt tubeel u Paal Dios, utiaal

ka kuchkoon k-beetba bey jeex
junt

uul nojoch w

inike, utiaal
beyo ka k-chuk jach le bu-
kaaj u kaanlil u baakel Cristoo.
14 Bey t

uuno, unaj u xuulul
k-beetikba bey jeex le mejen
paalaloobo. Tumen le m

aax ku
bin tu paach kaansajoob ma
jaajtak ku taal ti m

aakoob jach
yaan u naatoob utiaal u tuusoo-
be, bey jeex junp

eel barco ku
m

aan y

oo k

aan

aab ku suu-
sutaal tumen le iiko y

eetel ku
yuyunchintaal tumen u ola-
sil le jao. 15 Baax unaj k-beet-
ke k-aalik u jaajil, y

eetel yoolal
le yaabilaj yaantoono unaj u se-
guer k-nojochtal ti tul

aakal baal
utiaal ka p

aatkoon jeex Cris-

to, u poolil le w

inklilo. 16 Tu
yoolal letie, tul

aakal le w

ink-
lilo maalob u nupmiluba, y

eetel
ku m

uuch meyaj tu yoolal le je-
jel

aas tuuxoob ku n

uupul u baa-
keloob le w

inklilo, tuux yaan

tul

aakal baax kaab

eet utiaal ka
p

eeknak. Wa tul

aakal le u x

eexe-
tal le w

inklil ku meyaj maalo-

bo tul

aakal kun bin u nojochtal
y

eetel kun bin u muukaantal ich
yaabilaj.
17 Le oolale kin waalik y

eetel
kin jaajk

uuntik tu kaaba Yuum-
tsil: ma unaj u seguer a m

aa-
neex jeex u m

aan u m

aaki-
loob le y

ookol kaaba, tumen
letiobe ch

een kunel baaloob ku
beetkoob jeex u taal tu pooloo-
be. 18 U tuukuloobe ti yaan
ich

eejocheenile, tsoole n

aach-
chajaanoob ti le kuxtal ku
ts

aaik Dioso, tumen ikil u

chichk

uuntik u puksiikaloobe
mix baal u yojloob. 19 Letiobe
tsook u p

aatal jach junpuli ma

349 Junp

eelili fe. W

inikoob bey siibale EFESOILOOB 4:3-19

u yojloob baax uts y

eetel baax
kaasi, tsoole jach u kubmaj u
y

ooloob kuxtal ich x-ma sutalil,
utiaal ka p

aajchajak u ch

ikil u
beetoob tul

aakal u jejel

aasil baa-
loob

eektakoob utiaal u tsook-
besik u ts

ibolaloob.
20 Baale jeex kaansaabik ti
teexe, Cristoe ma bey

uuchik u
kuxtali. 21 Teexe ta wuuyeex
y

eetel kaansaabteex baaloob
yaan yil y

eetel Jes

us; letie man-
tats ku yaalik u jaajil. 22 Le
oolale teexe unaj a pitkeex le

uuchben modos yanchajteex tu

yoolal le baaxoob ka beetkeex
kaacho; lela t

aan u bin u maas
kastal ikil a tuusleex tumen a
ts

ibolaleex. 23 Teex t

uune
unaj a chaikeex u nuuktaal a
tuukuleex tumen junp

eel t

uum-
ben muuk, 24 y

eetel unaj a
b

uukintikeex le t

uumben modos
beetaan jeex uts tu taan Diose,
jeex u yaalik le jaajil justiciao
bey xan le ch

uukaan

oolalo.
25 Le beetke, beora tsook a
x

uumpatkeex le tuusilo, cada
junt

uul ti teexe u yaal u jaajil ti
u y

eet m

aakil, tumen tul

aakloo-
ne t

aakpajaanoon ti junp

eelili
w

inklil. 26 Kex wa kuuxilna-

jaaneexe ma a kebantaleex; ma
u t

uubul kiin wa l

aayli kuuxee-
xe, 27 ma a ts

aaikeex tuux u
meyaj le Kaasilbaalo.1 28 Le
m

aax ku yookole xuuluk u yoo-
kol, baaxe ka u ts

aa u y

ool me-
yaj, y

eetel ka u beet utsil meyaj
y

eetel u kaboob utiaal ka ya-
nak baax u ts

aa ti le m

aax yaan
baax kaab

eettio. 29 Ma u j

oo-
kol mix junp

eel kaakas taan ta

chiex, baaxe ch

een le baax maa-
Ef 4:271 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
lob jeel u l

isik u y

ool m

aak jeex
u kaab

eettale, utiaal beyo ka u
taas utsil ti le m

aaxoob chenxi-
kintikeexo. 30 Ma a beetkeex
xan u yokomtal u y

ool u kiliich
muuk1 Dios, le baax y

eetel se-
llartaabeex utiaal u kiinil le j

aal-
kabil tsook u bootaalo.
31 Tseleex ti teex tul

aakal u
jejel

aasil kaakas kuuxilil, pu-
jaanil, ts

ikilil, awat taan, poo-

chil, bey xan tul

aakal baax jeel
u beetik loobe. 32 Baaxe ees a
wutsileex ta baatsileex, paklan
cha

ootsiltabaex, y

eetel paklan
perdonartabaex tu jaajil a w

oo-
leex, jeex tu perdonartileex xan
Dios y

eetel u jaajil u y

ool tu yoo-
lal Cristoe.
5
Le oolale beeteex jeex u bee-
tik Diose, tumen teexe u
paalaleex, y

eetel u yaabiltmeex.
2 Ma u xuulul xan a weeskeex
yaabilaj jeex

uuchik u yaabilti-
keex Cristoe. Letie tu kububa
ta woolaleex bey junp

eel siibal
y

eetel bey junt

uul k

imsbil baal-
chee; lela junp

eel baal jach kii-

bok tu t

aan Dios.
3 Le n

uupkebano,1 tul

aakal
le u jejel

aasil baaloob

eektako
bey xan le u p

itm

aan u ts

i-
boltaal wa baaxo, ma unaj mix
u yaalaal ichileexi, tumen ichil
le m

aaxoob kiliichoobo ma unaj
u yantal le baalooba. 4 Ma
unaj xan u beetaal baaloob su-
tsiltaki, mix u yaalaal taa-
noob minaan u biilaloob, mix u
yaalaal kaakas b

aaxal taa-
noob; baax unaje u tsaabal gra-
cias. 5 Tumen a wojleex y

eetel
Ef 4:301 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16. 5:31 Gr.: porn

eya. Le taana ku
meyaj utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas
n

uupchitaloob kubintucontrauleyDio-
so. Ilaak Tip. 4.
EFESOILOOB 4:205:5 K-b

uukintik t

uumben modos 350
ta juunaleex ka ts

aaikeex cuen-
tae, le m

aax ku n

uupkeban, le
m

aax ku beetik baaloob

eek-
tak, le m

aax ch

een ku ch

ikil u
tsookbes u ts

ibolaloobo le-
la l

aayli bey ka adorartaak beet-
bil diosoobe, mix junt

uul ti le-
tiob kun p

aajtal u tiaalintik u
Reino Cristo y

eetel Dios.
6 Mix m

aak ka u tuseex y

ee-
tel taanoob minaan u biila-
loob, tumen tu yoolal le baaloo-
ba yaan u taal u pujaanil Dios
tu y

ookol le m

aaxoob ma u k

aat
u yuuboob taano. 7 Le oola-
le ma a t

aakpajleex tu y

eeteloob;
8 tumen kaache ka m

aaneex
ich

eejocheenil, baale beoraa
t

aan a m

aaneex ich s

aasilil
tumen u tiaaleex Yuumtsil. Se-
guernak a m

aaneex bey u paala-
leex le s

aasilo, 9 tumen le s

aa-
silo ku beetik u yantal1 jejel

aas
utsiloob, justicia bey xan jaajil.
10 Seguernak a jach ilkeex baax
kambeen tu t

aan Yuumtsil;
11 xuuluk xan a t

aakpajleex ti
baaloob minaan u biilaloob ku
taal ti le

eejocheenilo, baaxe
eeseex jach ma maalobtakoo-
bi. 12 Tumen tak ch

een u y

uu-
chul taan ti le baaxoob ku
beetkoob taakumbailo, jach su-
tsil. 13 Baale tul

aakal le baa-
loobo ku ch

ikpajal jach bixoob

tu yoolal le s

aasilo, tumen tul

aa-
kal le baaxoob ku ch

ikpajloo-
bo ku p

aatloob y

aanal le s

aasilo.
14 Le oolal ku yaalaal: Teech
m

aax t

aan aweenle, aajkechy

ee-
tel l

ikech ichil le kimenoobo,

Cristo t

uune yaan u juul ta w

oo-
kol.
15 Le oolale jach kan

aan-
teex ma a m

aaneex bey m

aa-
Ef 5:91 Lit.: u yich le s

aasilo.
xoob minaan u naatoobe,
baaxe bey m

aaxoob yaan u
naatoobe. 16 Ilawil u meyaj-
teex tubeel le tiempo1 yaantee-
xo tumen jach kasaan le kiinoo-
ba. 17 Tu yoolal lela xuuluk
a beetkabaex j-ma naatil, baa-
xe seguernak a jach ilkeex baax
u k

aat J

eeoba. 18 Ma a k

aal-
taleex xan y

eetel vino, tumen
ku kask

uuntik u kuxtal m

aak,
baaxe seguernak a chupkabaex
y

eetel kiliich muuk. 19 Tana-
baex y

eetel salmoob, y

eetel kii-
kitaanoob utiaal Dios bey xan
y

eetel kaayoob utiaal ado-
raci

on; kaayneneex y

eetel paax
ichil a puksiikaleex utiaal J

eeo-
ba, 20 y

eetel mantats ts

aaex
gracias ti k-Dios y

eetel k-Taata
tu yoolal tul

aakal baal tu kaaba
k-Yuumtsil Jesucristo.
21 Yoolal le nojoch tsiikil ka
weeskeex ti Cristoo, ts

aabaex
y

aanal a p

aajtalileex ta baatsi-
leex. 22 Le atantsiloobo ka u
ts

aaubaob y

aanal u p

aajtalil u
y

ichamoob jeex u ts

aaikubaob
y

aanal u p

aajtalil Yuumtsile,
23 tumen le

ichamtsilo leti u
poolil u yatan, jeex Cristo u poo-
lil le m

uuchulilo; lela u w

inklil
y

eetel leti salvartik. 24 Jeex le
m

uuchulil u tsaamuba y

aanal u
p

aajtalil Cristoo, bey xan unaj u
ts

aaikuba le atantsiloob y

aanal
u p

aajtalil u y

ichamoob ti tu-
l

aakal baalo. 25

Iichamtsileex,
ma u xuulul a yaabiltikeex a wa-
taneex jeex tu yaabiltaj Cristo le
m

uuchulilo y

eetel tu kububa tu
yoolal, 26 utiaal ka u kiliich-
k

uunt ikil u yis

insik y

eetel u jail
u taan Dios, 27 utiaal beyo ka
u taas le m

uuchulil tu yiknal
Ef 5:161 Lit.: a manikeex le tiempoo.
351 Meyajnakteex tubeel le tiempoo EFESOILOOB 5:6-27
leti y

eetel tul

aakal u kiichpa-
nil, minaan u j

oojom

eekil, mi-
naan u yuuyuchil, minaan mix
junp

it ti le baalooba, baaxe ki-

liich y

eetel minaan mix junp

eel
baal kaas ti.
28 Bey t

uun xano, le

icham-
tsiloobo unaj u yaabiltikoob u
yatanoob jeex u yaabiltikoob
u w

inkliloobe. M

aax u yaabilt-
maj u yatane u yaabiltmuba xan.
29 Tumen mix m

aak ku pek-
tik u w

inklil, baaxe ku ts

eentik
y

eetel ku kan

aantik jeex u
beetik Cristo y

eetel le m

uu-
chulilo, 30 tumen t

aakaanoon
ti u w

inklil. 31 Tu yoolal le-

la, le xiibo yaan u patik u taata
bey xan u maama utiaal ka p

aa-
tak1 y

eetel u yatan; tu kaa-
t

uulaloob t

uune yaan u kuchul
u beetubaob junp

eelili w

inklil.
32 Le kiliich taakbil baala no-
joch; t

aan in taan ti Cristo y

ee-
tel ti le m

uuchulilo. 33 Baale
cada junt

uul ti teexe u yaabilt
u yatan jeex u yaabiltmilubae; le
atantsil xano unaj u yeesik no-
joch tsiikil ti u y

icham.
6
Paalaleex, uuyeex u taan a
taataex jeex u yaalik Yuum-
tsile, tumen lela toj tu t

aan
Dios. Jeex ts

ibtaanile: 2 Ees
tsiikil ti a taata y

eetel ti a
maama, lela letie y

aax man-
damiento ku taasik le prome-
sa jeela: 3 Utiaal ka xiiktech
utsil y

eetel utiaal ka kuxlakech
yaabkach kiinoob way Luume.
4 Taatatsileex, teex xane ma a
beetkeex u puujul a paalaleex,
baale mantats l

iseexoob y

eetel
u kaansaj bey xan y

eetel u tsol-
nuuk J

eeoba.
5 Teex palitsileexe, uuyeex u
Ef 5:311 Wa: utiaal ka u nupuba.
taan a tsuulileex yanoob way
Luume; beeteex y

eetel saajkil,
y

eetel kikilankil bey xan y

eetel u
jaajil u y

ool a puksiikaleex, jeex
a wuuyikeex u taan Cristoe,
6 ma ch

een le t

aan a wilaa-
leex tumen le m

aakoob utiaal ka
l

uubkeex utsil tiobo, baaxe me-
yajteexoob jeex a meyajtikeex
Cristoe; beeteex xan le baax u
k

aat Dios y

eetel tul

aakal a w

oo-
leexo. 7 Meyajnakeex bey pa-
litsileex y

eetel junp

eel maalob
tuukul; beeteex bey utiaal J

eeo-
bae ma bey utiaal w

inikoobe,
8 tumen a wojleexe jeel baalak
utsil ka u beet cada junt

uul m

aa-
ke, letie baax xan kun bootbil-
ti tumen J

eeobao, kex wa palitsil

wa ma palitsili. 9 Teex xane,
tsuuleex, bey xan ka a bee-
teex y

eetel a palitsileexo y

eetel
xuuluk a sajakk

uuntkeexoob;
tumen kaajakteexe u Tsuuli-
loob y

eetel aTsuulileexe ti yaan
te kaano, y

eetel letie mix m

aak
jelaan u paktik.
10 Beora t

uuna, seguernak a
chaik a muukeex ti Yuum-
tsil bey xan ti u nojoch muuk.
11 B

uukinteex tul

aakal le u
nuukulil baateel ku taal ti Dio-
so, utiaal ma a t

aabsaaleex tu-
men le baaloob ku beetik le
Kaasilbaal1 y

eetel naatilo;
12 tumen t

aan k-baateel, ma tu
contra bak y

eetel kiiki, baa-
xe tu contra le gobiernoobo, tu
contra le autoridadoobo, tu con-
tra le m

aaxoob gobernartik le
y

ookol kaab yaan ich

eejochee-
nila, tu contra le kaakas muu-
koob yanoob te kaanilbeen
k

uuchiloob y

eetel ma ch

ikaan
u yilaaloobo. 13 Tu yoolal le-
Ef 6:111 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
EFESOILOOB 5:286:13 Uuyaj taan: paalal, palitsiloob 352
1
Pablo y

eetel Timoteo, u pali-
tsiloob Cristo Jes

us. Le ts

i-
ba utiaal tul

aakal le m

aaxoob
kiliichoob tsaypachtik Cristo
Jes

us yanoob Filipos junm

uuch
y

eetel le sukuunoob nuuktik le
m

uuchulilo bey xan le siervo
ministerialoobo:
2 Ka yanakteex le nojoch
utsil y

eetel le jeetselil ku taal
ti Dios k-Taatao, bey xan le ku
taal ti Yuumtsil Jesucristoo.
3 Mantats kin ts

aaik gracias
ti in Dios le ken in kaajseex
4 ichil le k

aat

oolaloob kin bee-
tik tu yoolal tul

aakleexo. Cada
TI
FILIPOSILOOB
ccc
d
ccc
la chaex tul

aakal le u nuukulil
baateel ku taal ti Dioso, utiaal
ka ch

uukpajak a w

ooleex a ak-
t

aanteex le kaakas kiino y

eetel
ka jeetsel p

aatkeex ken tsookok

tul

aakal.
14 Bey t

uuno jeetsel p

aate-
neex, a b

aakaxtmeex le jaaj ta
nakeex bey junp

eel kaxnako, a
pixmaj a tseemeex y

eetel le justi-
cia bey junp

eel u b

uukil baatelo,
15 y

eetel a tsaameex ta wookeex
u xanabil u kaaytaal u maalob
p

eektsilil le jeetselilo. 16 Ti
jeel baalak s

uutukile, chaex u
nojoch escudoil le fejo utiaal
ka p

aajchajak a tupikeex tul

aa-
kal u tabaan flechaob le j-Ka-
saano.1 17 Kameex xan u cas-
coil le salvaciono bey xan u
espadail le kiliich muuko, lela u
taan Dios; 18 y

eetel u y

aantaj
le kiliich muuko, ti jeel baalak
s

uutukile, kub a w

ooleex orar
jejel

aas bixi bey xan y

eetel jeje-
l

aas k

aat

oolaloob. Utiaal a beet-
keex lela, ma a weenleex mix
juns

uutuk y

eetel k

aat

oolne-
neex mantats tu yoolal le m

aa-
xoob kiliichoobo, 19 bey xan
Ef 6:161 Wa: Kaasilbaal.
tin woolal, utiaal beyo ka p

aaj-
chajak in taan y

eetel u jaajil in
w

ool ken in ts

aa kaj

ooltbil le ki-
liich taakbil baal yaan yil y

eetel
le maalob p

eektsilo; 20 teen
t

uuxtaanen in kaayt le maalob
p

eektsila, baale kaxaanen y

ee-
tel cadenaob, le oolale orarne-
neex utiaal ka taanaken y

eetel
x-ma saajkilil, jeex unaj in taa-
ne.
21 Baale utiaal ka a woj

eel-
teex baax kin beetik y

eetel bix
u bintene, T

quico, junt

uul su-
kuun yaabiltaan y

eetel ch

uu-
kaan u y

ool u meyajt Yuumtsile,
yaan u ts

aaik a woj

eelteex tu-
l

aakal le baalooba. 22 Le oo-
lal xan kin t

uuxtik ta wiknaleex,
utiaal beyo ka a woj

eelteex bix
yanikoon y

eetel utiaal ka u l

is u
y

ool a puksiikaleex.
23 Ti le sukuunoobo, k-ts

i-
boltik ka yanak le jeetselil, le
yaabilaj y

eetel le fe ku taa-
loob ti Dios le Taatao y

eetel ti
Yuumtsil Jesucristo. 24 Ka ya-
nak u nojoch utsil Dios ti
tul

aakal le m

aaxoob u yaa-
biltmoob k-Yuumtsil Jesucristo
y

eetel junp

eel yaabilaj maatech

u kastalo.
353 Nuukul baateel EFESOILOOB 6:14FILIPOSILOOB 1:4
ken k

aat

oolnakene kin beetik
y

eetel kiimak

oolal, 5 tumen
teexe, desde tu k

aajbal tak bej-
lae, yaab baaxoob tsook a
beetkeex utiaal a kaaytikeex
le maalob p

eektsilo. 6 Tumen
kin kubik in w

ool ti lela: le
M

aax tu k

aajsaj junp

eel baax
maalob ichileexe yaan u ch

uuk-
besik tubeel tak tu kiinil Jesu-
cristo. 7 Lela ma jelaan ka in
tukult ta woolaleexi tumen ti
yaneex ichil in puksiikale,
tsoole ka m

uul t

aakpajleex tin
w

eetel ti le nojoch utsilo; le-
la bey ta beetileex le kalaaneno
bey xan le t

aan in defendertik
y

eetel le t

aan in ts

aaik u yo-
j

eelt le autoridadoob le derecho
yaan utiaal u kaaytaal le maa-
lob p

eektsilo.
8 Tumen Dios jaajk

uuntik
t

aan in sen tuukul ti tul

aakleex,
y

eetel jach in yaabiltmeex jeex u
yaabiltmileex Cristo Jesuse.
9 Tsoole letie baax mantats
kin k

aatik ich oraciona: ma u

j

aawal u maas yaabtal a yaabila-
jeex, y

eetel ma u j

aawal a ch

uu-
kaan kaj

ooltikeex y

eetel a jach
naatkeex baax u k

aat Dios,
10 utiaal a jach ilkeex m

aa-
kalm

aak le baaloob maas kaa-
naantako, utiaal ma u yantal a
siipileex y

eetel ma a beetkeex
u t

oochpajal ul

aakoob, mix tu
kiinil Cristo, 11 utiaal ka ya-
nakteex mantats le utsil kuxtal
tu kaansaj Jesucristoo, utiaal
beyo ka nojbeenk

uuntaak y

ee-
tel ka kiikitantaak Dios.
12 Baale in k

aat ka a woj

eel-
teexe, sukuuneex, le baa-
xoob ku y

uuchulteno u jaajile
tsook u y

aantaj utiaal u maas
kaj

ooltaal le maalob p

eektsilo,
13 tumen le soldadoob kan

aan-
tik le reyo bey xan le u maa-
sil m

aakoobo, tsook u yoj

eelti-
koob kalaanen tu yoolal Cristo.
14

Ooli tul

aakal xan le sukuu-
noob ku meyajtikoob Yuumtsi-
lo, tsook u l

ikil u y

ooloob ikil
kalaanilen, y

eetel t

aan u maas
ts

aaik u y

ooloob u tsikbaltoob u
taan Dios y

eetel x-ma saajkilil.
15 U jaajile, yaan m

aakoo-
be ch

een tu yoolal pekbail y

ee-
tel kasaanil t

aan u kaaytikoob
Cristo, baale ul

aakoobe t

aan u
beetkoob y

eetel utsil puksiikal.
16 Le u tsookooba t

aan u kaay-
tikoob Cristo tu yoolal yaabilaj,
tumen u yojloob tsook in tsaa-
bal in defendert le maalob p

eek-
tsilo; 17 baale le m

aakoob tin
y

aax aale t

aan u beetkoob
utiaal u kaxtikoob baateel, ma
y

eetel junp

eel maalob tuukuli,

tumen t

aan u kaxtikoob ka
maas muyajnaken beora kalaa-
nena. 18 Baax tsook u taasik
lela? Kex wa y

eetel kaap

eel
ichil bey xan wa y

eetel jaa-
jil

oolale, jeel bixake, Cristoe
t

aan u kaaytaal; lela ku taa-
sikten kiimak

oolal. U jaajile
yaan xan u seguer u kiimaktal
in w

ool, 19 tumen in wojle le-
la yaan u beetik in salvartaal
tu yoolal le k

aat

oolal ka beet-
keexo, bey xan tu yoolal le

aan-
taj ku ts

aaikten le kiliich muuk

tu k

aataj Cristoo. 20 Tumen

baax kin ts

iboltik y

eetel kin
p

aatike ma u beetaal in su-
laktal tu yoolal mix baal. Baa-
le tumen y

eetel u jaajil in w

ool
kin taane, tin woolale1 Cristoe
yaan u nojbeenk

uuntaal jeex
suukile, kex wa kuxaanen bey
xan wa kimenen.
Flp 1:201 Lit.: tin w

inklile.
FILIPOSILOOB 1:5-20 Pabloe ku kaaytaj te carcelo 354
21 Tumen in tiaale, wa ku-
xaanene kuxaanen utiaal Cris-
to, baale wa kin k

imile maas
maalob in tiaal. 22 Baale wa
unaj u seguer in kuxtal y

eetel le
w

inklila, yaan u p

aajtal u maas
yaabtal u yich in meyaj... jeel
bixake ma tu p

aajtal in waa-
lik m

aakalm

aak jeel in y

eeyike.
23 Kaap

eelchajaan in tuukul
tu yoolal le kaap

eel baalooba;
tumen in k

aat ka j

aalkabtaaken
utiaal ka yanaken y

eetel Cristo,
lela in wojel maas jach maalob.
24 Baale ta woolaleexe, maas
kaanaan in p

aatal kuxaanil te
y

ookol kaaba. 25 Jach in kub-
maj in w

ool ti lela, le oolal in
wojel yaan in p

aatal y

eetel yaan
u seguer in wantal ta w

eeteleex
utiaal ka m

aankeex t

aanil y

eetel
ka yanakteex kiimak

oolal yoo-
lal le fe yaanteexo, 26 utiaal
beyo ka p

itm

aanak u kiimaktal
a w

ooleex tu yoolal Cristo le ken
kaa yanaken1 ta w

eeteleexo.
27 Ch

een ilawil le bix a kuxta-
leexo ka u taas tsiikil ti u
maalob p

eektsilil Cristo, utiaal
beyo kex ka xiiken in wileex bey
xan wa mae, in k

aat in wuuy
y

eetel in woj

eelt jeetsel yanileex
y

eetel junp

eelili tuukul, jach a

tsaamaj a w

ooleex m

uul meyaj1
utiaal a w

aantkeex u maasil u
ts

aa u fejoob ti le maalob p

eek-
tsilo, 28 y

eetel junpuli ma tu
beetaal a sajaktaleex tumen le
m

aaxoob yanoob ta contraexo.
Tul

aakal le baalooba ku yees-
koob yaan u xuulsaaloob, baale
teexe yaan a salvartaaleex; le-
la Dios ch

ikbesik. 29 Tumen
ti teexe tsaan u jatsuts p

aajta-
Flp 1:261 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
271 Lit.: y

eetel junp

eelili alma. Gr.: sik-

j

e. Ilaak Tip. 7A.
lil, ma ch

een utiaal ka a ts

aa
a fejeex ti Cristoi, baaxe utiaal
xan ka muyajnakeex tu yoolal.
30 Tumen t

aan xan a muyajti-
keex le baax ta wileex in muyaj-
tiko, y

eetel jeex a wojlileexo tak
bejlaa t

aan in muyajtike.
2
Bey t

uuno, wa tu yoo-
lal Cristo ku p

aajtal a l

is-
keex u y

ool ul

aakoob, wa a kii-
makk

uuntkeex u y

ooloob y

eetel
yaabilaj, wa a weeskeex ka tuu-
kuleex tu yoolaloob, wa a
weeskeextiob yaabilaj ku j

oo-
kol tu tsu a puksiikaleex,
bey xan a chaikeex

ootsilil tio-
be, 2 ch

uukbeseex in kiimak

oolal ikil u yantalteex junp

eeli-
li tuukul, junp

eelili yaabilaj,
ikil a wantaleex junm

uuch bey
junp

eelili w

inklile y

eetel ikil u
yantalteex junp

eelili puksiikal.
3 Ma a beetkeex mix baal ch

een
utiaal a kaxtikeex baateel, mix
tu yoolal kaanal ichil, baaxe
y

eetel kabal

oolale ileex u maa-
sil bey maas kaanaanoob ke
teexe. 4 Cada junt

uul ti teexe
ma u kaxtik ch

een u yutsil, baa-
xe u kaxt xan u yutsil u maasil.
5 Mantats tuukulneneex jeex
tuukulnajik Cristo Jesuse ;
6 tumen letie kex kuxaan
kaach bey Diose, ma tu tuk-
laj u tokik u puesto Diosi, wa u
ketkuba tu y

eeteli. 7 Ma; baa-
xe tu x

uumpattaj tul

aakal baax
yaanti, tu beetuba bey junt

uul
palitsile ka kuch u beetuba w

i-
nikil. 8 Tsoole ma ch

een le-
lo, baaxe le ka tu beetuba w

i-
nikile, tu mixbaalk

uuntubae ka
tu yuubaj taan kex yanchaj tak
u k

imil ti junp

eel u cheil mu-

yaj. 9 Tu yoolal xan lela, Dio-
se tu ts

aaj ti Cristo junp

eel
puesto maas nojoch, y

eetel ichil
355 Jesuse ma keet y

eetel Diosi FILIPOSILOOB 1:212:9
u yutsile tu ts

aajti le kaaba
maas nojoch ti tul

aakal le ul

aak
kaabaobo, 10 utiaal beyo, tu
kaaba Jesuse ka xolak tul

aakal
m

aak le m

aaxoob yanoob te
kaano, te Luuma bey xan le ya-
noob y

aanal luumo, 11 y

ee-
tel ka u yaal tu t

aan tul

aaka-
le Jesucristoe Yuumtsil utiaal u
nojbeenil Dios, le Taatao.
12 Le oolale, in sukuuneex,
jeex suukil a wuuyikeex taan
le tiaanen1 ta wiknaleexo, beora
minaanen ta wiknaleexa, ilawi-
leex a maas uuyikeex taan. Se-
guernak a kaxtik a salvacioneex
y

eetel saajkilil bey xan y

ee-
tel kikilankil. 13 Tumen Dio-
se leti muukaank

uuntikeex
ikil u ts

aaikteex u ts

ibolalil
y

eetel u p

aajtalil a beetkeex wa
baax; letie bey uts tu taan u
beetko. 14 Seguernak a beet-
keex tul

aakal baal x-ma tu-
tukchiil mix y

eetel baateltaanil,
15 utiaal ma u yantal a sii-
pileex mix a kasaanileex, baa-
le ka ilaakeex u paalaleex
Dios mix baal kaas paapakaan-
teex kex ti yaneex ichil junp

eel
generaci

on kaschajaan u tuukul
y

eetel loolooch u kuxtale; ichi-
le teexe t

aan a l

eembaleex
jeex s

aasiloob te y

ookol kaaba.
16 Macheex tubeel u taanil le
kuxtalo, utiaal ka yanak baax
oolal u kiimaktal in w

ool tu kii-
nil Cristo, tumen beyo yaan in
woj

eeltik ma ch

een kunel

uu-
chik in w

aalkabi mix xan ch

een
kunel

uuchik in k

imskinba me-
yaji. 17 Tsoole, kex ka b

eeya-
ken jeex le ukul ku l

aalaal y

oo-
kol le siibal ka kubkeex bey
xan y

ookol le meyaj ka beetkeex
Flp 2:121 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
yoolal le fe yaanteexo, tene yaan
u sen kiimaktal in w

ool ta w

ee-
teleex. 18 Teexe bey xan unaj
u kiimaktal aw

ooleex tin w

eete-
lo.
19 Baale kin p

aatik ti Yuum-
tsil Jes

us ka p

aajchajak in
s

eeb t

uuxtik Timoteo ta wik-
naleex, utiaal ka l

ikik in w

ool
ken in woj

eelt bix u bin ti teex.
20 Tumen minaanten ul

aak
m

aak jach jeex Timoteoe, ka u
kan

aant tubeel le baaxoob yaan
yil ta w

eeteleexo. 21 Tumen
tul

aakal le u maasil m

aakoo-
bo ch

een u yutsiloob ku kax-
tikoob, ma le baaloob yaan yil
y

eetel Cristo Jesuso. 22 Baale
teexe a wojleex baax tsook u
yeesik Timoteo y

eetel u kuxtal,
tumen jeex u beetik junt

uul hi-
jotsil y

eetel u taatae, letie m

uul
meyajnaj tin w

eetel bey palitsil
utiaal u maas kaaytaal le maa-
lob p

eektsilo. 23 Le oolale le-
ti le m

aax in tukultmaj in t

uux-
tik ta wiknaleex ch

een pelak
in wilik baax kun

uuchul tin
w

eetelo. 24 U jaajile kin ku-
bik in w

ool ti Yuumtsil, ma kun
x

aantale tak teen b

in xiiken ta
wiknaleex.
25 Baale beoraa kin tuklik
kaab

eet int

uuxtik tawiknaleex
Epafrodito in sukuun, m

aax in
w

eet meyaj y

eetel in w

eet sol-
dadoil, le m

aax xan ta t

uux-
teex utiaal ka u y

aanten ti baax
kaab

eetteno, 26 tumen letie
taak u l

aaj ilkeex, y

eetel jach
lubaan u y

ool tumen ta woj

eel-
teex kojaanchaji. 27 U jaajile,
jach

oolak k

imik le ka kojaan-
chajo, baale Diose tu chaaj

oo-
tsilil ti leti, bey xan ti teen,
utiaal ma u maas yaabtal baa-
xoob beetik u yaatal in w

ool.
FILIPOSILOOB 2:10-27 Ku l

eembaloob jeex s

aasiloobe 356
28 Le oolale t

aan in t

uuxtik
tu s

eebaanil utiaal u kaa kii-
maktal a w

ooleex ken a wi-
leex, y

eetel tene ka xuuluk in
sen chiichnaktal. 29 Le beet-
ke kameex y

eetel kiimak

oo-
lal tu kaaba Yuumtsil jeex
suukile; ma u xuulul a wees-
keex yaabilaj ti m

aakoob jeex
letie, 30 tumen tu yoolal u
meeyjil Yuumtsile

oolak k

imik;
tu ts

aaj u kuxtal1 tu chi k

imil
utiaal u y

aantken ti le baaxoob
kaab

eetchajten le ka p

aat mi-
naaneex tin wiknalo.
3
In sukuuneex, ma u xuu-
lul u kiimaktal a w

ooleex
ti u meeyjil Yuumtsil. In tiaa-
le ma nak

ool in kaa ts

ib-
tikteex le baalooba, tumen jeel
u kan

aantkeexoob utiaal ma u
binteex kaasile.
2 Kan

aantabaex ti le pee-
koobo,1 kan

aantabaex ti le
m

aaxoob ku beetkoob kaa-
so, kan

aantabaex ti le m

aa-
xoob ku xotkoob le w

inklilo.2
3 Tumen le m

aaxoob jach tu
jaajil s

uutkuptaanoobo,1 toon;
tumen toone t

aan k-beetik jun-
p

eel kiliich meyaj tu yoolal u

kiliich muuk Dios y

eetel t

aan
k-nojbaalk

uuntikba tu yoolal
Cristo Jes

us, ma t

aan k-ku-
bik k-

ool ti luumkabil baaloo-
bi. 4 Wa ka in tukult in kubik
in w

ool ti luumkabil baaloobe,
u jaajile yaan baax oolal in bee-
tik.
Wa yaan ul

aak m

aax ku tuk-
lik yaan baax oolal u kubik u
Flp 2:301 Wa: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A. 3:21 U k

aat u yaale m

aakoob
ku biskoob junp

eel jach kaakas kuxtal.

22 Teela t

aan u y

uuchul taan ti le m

aa-
xoob ku yaalikoob unaj u s

uutkuptiku-
ba m

aako. 31 Ilaak Tip. 16.
y

ool ti luumkabil baaloobe, te-
ne maas yaan baax oolal in bee-
tik: 5 s

uutkuptaaben tu ocho
kiinil s

ijken; ti u chiilankabil
Israel in taal, ti u chiibal Ben-
jam

n; sijn

aalen hebreoil tumen
in taataobe hebreoob; ti baax
yaan yil y

eetel le leyo, tene jun-
t

uul fariseoen kaachi; 6 ti
baax yaan yil y

eetel u ts

aaik u
y

ool m

aake, tene tin chapach-
taj le m

uuchulilo; ti baax yaan
yil y

eetel le toj kuxtal ku yaalik
le leyo, tene tin weesaj minaan
in siipil. 7 Kex beyo, tul

aakal
le baaloob jach yaan u tojoloob
in tiaal kaacho, bejlae, tu yoo-
lal Cristoe, tsook in wilik mi-
naan u tojoloob. 8 Tumen ti
baax yaan yil y

eetel lela, u jaaji-
le kin wilik minaan u tojol tu-
l

aakal le baaloob wa ka in ket
y

eetel le u tojol le yaabkach baa-
loob tsook in kanik ti Cristo Je-
s

us in Yuumtsilo. Tu yoolal le-
tie, tene tsook in x

uumpattik
tul

aakal le baaloobo y

eetel kin
wilkoob bey junp

eel niki sojole;

lela tin beetaj utiaal ka in tiaa-
lint Cristo 9 bey xan utiaal ka
ilaak junm

uuch yanilen tu y

ee-
tel, ma tu yoolal in toj kuxtal ikil
in tsookbesik le baax ku yaa-
lik le leyo, baaxe tu yoolal le
toj kuxtal ku taal ti u ts

aaik u
fe m

aak ti Cristoo lela le-
tie u yaalaal toj u kuxtal m

aak
tumen Dios tu yoolal le fejo.
10 Baax kin kaxtike in kaj

ool-
tik Cristo bey xan u p

aajtalil le
M

aax kaa kuxk

into, utiaal ka
t

aakpajken ti u muyajiloob le
ken k

imken jeex

uuchik u k

i-
milo, 11 utiaal beyo in wilik
wa jeel u p

aajtal in wantal ichil
le m

aaxoob kun y

aax l

isbiloob
ichil le kimenoobo.
357 Bey niki sojole FILIPOSILOOB 2:283:11
12 Lela ma t

aan in waa-
lik wa tumen tsook in kamik
le baax kin p

aatiko, mix tumen
wa tsook in utsil ch

uukaan-
chajli, baaxe t

aan in bin t

aanil
utiaal in wilik wa jeel u p

aajtal
in chukpachtik le baax oolal tu
y

eeyajen Cristo Jesuso. 13 Su-
kuuneex, tak beoraa ma tin
wilkinba bey junt

uul m

aak
tsook u kamik le baax aalaab u
tsaabaltio; baale yaan junp

eel
baal jach jaaj: Tsook in tuubsik
le baaxoob yaan paachilo y

eetel
t

aan in xachkinba in chuk-
pacht le baaxoob yaan maas t

aa-
nilo; 14 t

aan xan u seguer in
bin t

aanil utiaal in chukpach-
tik le siibalo; lela letie kuxtal
te kaan ken u ts

aatoon Dios tu
yoolal Cristo Jesuso. 15 Toon
yiijchajaan k-tuukule tuukul-
nakoon beyo; baale wa ka tuu-
kuleex yaanal bixe, Dios kun
eesikteex bix unaj a tuukuleex.
16 Jeel bixake, tak tuux tsook
k-n

aakle, ma u xuulul k-bin
t

aanil le t

aan k-nuuktikbaex
jeex tsook u yeesaaltooneexo.
17 Sukuuneex, tul

aakleexe
beeteex jeex in beetko, chik a
paakateex ti le m

aaxoob t

aan u
m

aanoob jeel bix tsook k-eesik-
tiobo. 18 Tumen yaab m

aa-
koobe lelooba suuk kaach in
chachiitkoob, baale beoraa
t

aan xan in wokol ken in cha-
chiitoob t

aan u m

aanoob bey
m

aaxoob u pekmoob u cheil u
muyaj Cristoe. 19 Le m

aakoo-
ba yaan u xuulsaaloob. U dio-
soobe u nakoob; ku nojbaal-
k

uuntkubaob tu yoolal le
baaloob unaj u chaikoob su-
talo, y

eetel u tuukuloobe chii-
kil ti u baalubaob le Luuma.
20 Baale toone, k-kaajale ti
yaan te kaano y

eetel t

aan
k-p

aatik y

eetel nojoch ts

ibolal
junt

uul salvador yaan teelo; lela
Yuumtsil Jesucristo. 21 Ti le-
tie yaan u meyaj u nojoch
p

aajtalil utiaal u jelbesik k-

oo-
tsil w

inklil, utiaal beyo ka p

aa-
tak jeex u nojbeen w

inklilo,
y

eetel utiaal ka u ts

aa tul

aakal
baal y

aanal u p

aajtalil.
4
Le oolale, in sukuuneex,
jeetsel p

aatkeex tu yiknal
Yuumtsil jeel bix tsook in waa-
liko. Tene in yaabiltmeex y

ee-
tel t

aan in ts

iboltik in wilkeex;
ta woolaleexe ku kiimaktal in
w

ool y

eetel kin wilkeex bey in
coronae.
2 Kin kub

eentik ti Evodia
y

eetel kin kub

eentik ti S

ntique
ka yanak junp

eelili tuukul tiob

le t

aan u meyajtikoob Yuumtsi-
lo. 3 Bey xan ti teech, in w

eet
meyaj, kin jach aaliktech ka se-
guernak a w

aantik le kooleloo-
ba; letiobe tsook u jach ts

aaik
u y

ooloob m

uul meyaj tin w

eetel
utiaal k-kaaytik le maalob
p

eektsil junm

uuch y

eetel Cle-
mente bey xan y

eetel le u maa-
sil in w

eet meyajoobo, m

aaxoob
ts

ibtaan u kaabaob tu libroil le

kuxtalo.
4 Mantats kiimakchajak a
w

ooleex le t

aan a meyajti-
keex Yuumtsilo. Kin kaa aalik-
teex: Kiimakchajak a w

ooleex!
5 Tul

aakal m

aak unaj u yoj

eel-
tik bukaaj utsil a puksiikaleex.1
Yuumtsile naats yanil. 6 Ma
a sen chiichnaktaleex tu yoolal
mix baal, baaxe ti tul

aakal baa-
le, ich oraci

on bey xan ich k

aat

oolal junm

uuch y

eetel a ts

aai-
Flp 4:51 Wa: ma tapechkabaex ch

eenti
baax ka tuklikeex.
FILIPOSILOOB 3:124:6 K-kaajale tiaan te kaano 358
keex graciase, aaleex ti Dios
baax a k

aateex; 7 bey t

uuno
u jeetselil Dios ku t

aatsm

aansik
tul

aakal tuukuloobe, tu yoolal
Cristo Jesuse yaan u kan

aantik
a puksiikaleex y

eetel a tuuku-
leex.
8 Tu tsooke, sukuuneex, jeel
baalak jaaje, jeel baalak kaa-
naane, jeel baalak toje, jeel
baalak limpioe, jeel baalak ku
l

uubul utsile, jeel baalak ku
y

uuchul maalob taan tu yoola-
le, jeel baalak maalob y

eetel
jeel baalak ku n

aajmatik u kii-
kitantaale, seguernak a tuuku-
leex ti le baalooba. 9 Tsook-
beseex le baaxoob ta kaneexo
bey xan le baaxoob ta kameex,
ta wuuyeex y

eetel ta wileex ti
teno; u Diosil t

uun le jeetselilo
yaan u yantal ta w

eeteleex.
10 Jach ku kiimaktal in w

ool
tu yoolal Yuumtsil tumen tsook
u kaa k

aajal a tuukuleex tin
woolal. U jaajile mantats ka
tuukuleex tin woolal, ch

een ma
yanak u s

uutukil a weeskeexte-
ni. 11 Lela ma t

aan in waalik
tumen kaab

eetten wa baaxi,
tumen jeel bixak yanilene,
tsook in kanik bix jeel u kii-
maktal in w

ool y

eetel le baaxoob
yaanteno. 12 In wojel bix u
kuxtal m

aak ich

ootsilil bey xan
bix u kuxtal m

aak ich ayika-
lil. Tene tsook in kanik bix jeel
u kiimaktal in w

ool ti tul

aakal
baal y

eetel jeel bixak yanilene;
kex wa naajen wa kex wiijen,
kex wa yaanten yaab baal wa kex
ch

een junp

it. 13 Yaanten u
muukil utiaal in beetik tul

aakal
baal, tu yoolal le M

aax ts

aaikten
u p

aajtalil in beetko.
14 Baale teexe maalob baal
ta beeteex

uuchik a w

aant-
keneex ti in mu yajiloob.
15 Tsoole, filiposileex, jeex a
wojlileexe ka tsook in y

aax
kaaytikteex le maalob p

eektsil
y

eetel le ka luken tu luumil
Macedoniae, mix junp

eel m

uu-
chulil t

aakpaj tin w

eetel utiaal
u tsaabal y

eetel u kaamal baa-
loob, ch

een teex; 16 tumen
tak le tiaanen Tesal

onicao,
teexe kaat

een ta t

uuxteex sii-
baloob utiaal a w

aantkeneex ti
baaxoob kaab

eetten. 17 Le-
la ma t

aan in waalik tumen in
k

aat ka a ts

aaexten siibaloo-
bi, baaxe in k

aat ka a kameex
le kiikitaanoob ku beetik u
yaabtal le ayikalil l

isaantee-
xo. 18 U jaajile yaanten tu-
l

aakal baax kaab

eetten, yaan-
ten tak u maasil. Mix baal
ku bineltikten tumen tsook in
kamik ti Epafrodito le baax
ta t

uuxteextena: junp

eel kam-
been siibal ku keetel y

eetel jun-
p

eel baal kiibok y

eetel jach
uts tu taan Dios. 19 In Dios
xane, tu yoolal Cristo Jesuse
yaan u ts

aaikteex tul

aakal
baal kaab

eetteex, tumen le-
tie jach t

aaj nojoch u ayikalil.
20 Beoraa tsaabak nojbeenil
ti k-Dios y

eetel k-Taata, utiaal
kiinoob minaan u xuul. Am

en.
21 Ts

aaex in saludos ti tul

aa-
kal le m

aaxoob kiliichoob jun-
m

uuch yaniloob y

eetel Cristo
Jesuso. Le sukuunoob yanoob
tin w

eetelo ku t

uuxtikoobteex
saludos. 22 Tul

aakal le m

aa-
xoob kiliichoobo, maases le ya-
noob tu yotoch Cesaro, ku t

uux-
tikoobteex saludos.
23 Ka yanak ta w

eeteleex u
nojoch utsil Yuumtsil Jesucristo
tu yoolal le maalob tuukul yaan-
teexo.
359 Dios ts

aaik u p

aajtalil in beetik FILIPOSILOOB 4:7-23
1
Pablo, u ap

ostol Cristo Jes

us
jeex tu y

ootilak Diose; k-su-
kuun Timoteoe tiaan xan tin
wiknale; 2 le ts

iba utiaal le
m

aaxoob kiliichoobo, teex su-
kuuneex m

aaxeex ch

uukaan a
w

ooleex utiaal a tsaypachtikeex
Cristo yaneex Colosas:
Ka yanakteex le nojoch utsil
bey xan le jeetselil ku taal ti
Dios k-Taatao.
3 Mantats ken orarnakoon ta
woolaleexe, k-ts

aaik gracias ti
Dios u Taata k-Yuumtsil Jesu-
cristo, 4 tumen tsook k-uuyik
jach a tsaamaj a fejeex ti Cris-
to Jes

us, y

eetel ka weeskeex yaa-
bilaj ti tul

aakal le m

aaxoob ki-
liichoob 5 tu yoolal le baax ka
p

aatkeex u tsaabalteex te kaa-
no. Lela ta woj

eelteex

uuchik u
tsikbaltaalteex le jaajil yaan ichil
le maalob p

eektsil 6 kuch ta
wiknaleexo. Jeex le maalob
p

eektsil t

aan u bin u yantal u
yich y

eetel t

aan u bin u yaabtal
ti tul

aakal y

ookol kaabe, bey
xan u y

uuchul ichileex desde le
kiin ka ta wuuyeex y

eetel ka ta
kaj

oolteex tubeel jach bix le u
nojoch utsil Dioso. 7 Lelo le-
tie baax ta kaneex ti Epafras
le k-

eet palitsil k-yaabiltmo; le-
tie junt

uul u j-meeyjil Cristo
t

aan u y

aantkoon. 8 Leti xane
tu ts

aaj k-oj

eelte t

aan a wees-
keex le yaabilaj ku taal ti u ki-
liich muuk Dioso.
9 Le oolale desde le kiin ka
t-uuyaj lelo, toone ma xuuluk
k-orar ta woolaleexi y

eetel ma
xuuluk k-k

aatik ka a ch

uukaan
kaj

oolteex baax u k

aat Dios,
utiaal ka a naateex y

eetel ka a
chanuukteex tul

aakal baal y

ee-
tel u y

aantaj le kiliich muuko,
10 utiaal xan ka yanakteex jun-
p

eel kuxtal uts tu taan J

eeoba,1
utiaal beyo ka a jach kiimak-
k

uunteex u y

ool mientras t

aan u
yantal u yich tul

aakal le uts
ka beetkeexo, bey xan le t

aan
a maas ch

uukaan kaj

ooltikeex
Dioso. 11 Ka muukaank

uun-
taakeex y

eetel tul

aakal p

aajtalil
tu yoolal u nojoch muuk Dios,
utiaal ka ch

uukpajak a w

ooleex
a muyajteex tul

aakal baal, y

ee-
tel ka yanakteex chowak

oolal
bey xan kiimak

oolal 12 le ken
a ts

aaex gracias ti le Taatao,

tumen leti beet a noojaantaleex
utiaal ka t

aakpajkeex ti u he-
rencia le m

aaxoob kiliichoob ya-
noob te s

aasilo.
13 Diose tu tokoon ti u p

aaj-
talil le

eejocheenilo ka tu m

aan-
soon y

aanal u reino le u Paal
jach u yaabiltmo, 14 le m

aax
oolal tsook u bootaal k-j

aalkab-
taalo; lela u k

aat u yaale u per-

donartaal k-kebanoob. 15 Le-
tie u yoochel le Dios ma tu
p

aajtal u yilaalo, u y

aaxil ti tu-
l

aakal le baaloob beetaanoobo;
16 tumen tu yoolal letie beetaab
tul

aakal le ul

aak baaloobo, le ya-
noob te kaano bey xan le ya-
noob way Luume, le baaloob
ku yilaaloobo bey xan le baa-
loob ma tu yilaaloobo, kex wa
tronoob, wa jalaachiloob, wa go-
biernoob, wa autoridadoob. Tu-
Col 1:101 Ilaak Tip. 2.
TI
COLOSASILOOB
360
l

aakal le ul

aak baaloobo beetaa-
boob tu yoolal leti bey xan
utiaal leti. 17 Tsoole letie ya-
nili t

aanil ti u beetaal tul

aakal
le ul

aak baaloobo, y

eetel tu yoo-
lal letie beetaab uyantal tul

aakal
le ul

aak baaloobo; 18 leti xan
u poolil le w

inklilo, le m

uuchuli-
lo. Letie u k

aajbal tul

aakal baal,
le m

aax y

aax l

isaab ichil le ki-

menoob utiaal ka kuchuk u bee-
tuba u y

aaxil ti tul

aakal le baa-
loobo; 19 tumen Diose maalob
tu yilil ka yanak ti Cristo tul

aa-
kal baal tu ch

uukaanil; 20 tu
yoolal Cristo xane, maalob tu yi-
lil u beetik u kaa biskuba tul

aa-
kal le ul

aak baaloob tuy

eetelo, le
baaloob yanoob way Luume bey
xan le baaloob yanoob te kaano.
Utiaal u beetik lela tu taasaj jee-
tselil y

eetel le u kiikel Cristo tu
wekaj tu cheil le muyajo.
21 U jaajile, teexe n

aachyani-
leex kaach ti Dios y

eetel u
enemigoex tumen chiikil a tuu-
kuleex kaachti le baaloob kaas-
tako; 22 baale beoraa Diose
tsook u beetik a kaa biskabaex
tu y

eetel tu yoolal u luumka-
bil w

inklil le m

aax k

imo, utiaal
beyo ka p

aatkeex kiliicheex,
x-ma siipilil y

eetel ma u yantal
baax oolal u taakal a pooleex tu
t

aan. 23 Lela ch

een jeel u y

uu-
chul wa ka p

aatleex ichil le fe-

ja, wa ka taamchajak a moo-
tseex ti le chuunpako, wa ka
jeetsel p

aatleexi, y

eetel wa ma
ta chaik a n

aachkuntaaleex ti
le esperanza ku taasik le maa-
lob p

eektsil ta wuuyeexo. Lela
tsook u kaaytaal ti tul

aakal le
m

aakoob yanoob y

aanal kaano,
tsoole teen Pabloe t

aakpajen ti
u kaaytaal le maalob p

eektsila.
24 Beoraa ku kiimaktal in
w

ool ikil in muyaj ta woola-
leex. Tak beoraa in w

inklile
ma muyajnak tu ch

uukaanil tu
yoolal Cristoi. Le baaxoob kin
muyajtika kin muyajtik tu yoo-
lal u w

inklil Cristo, le m

uuchu-
lilo. 25 Tene kuchen in bee-
tinba junt

uul m

aax ku meyajtik
le m

uuchulilo, tumen Diose tu
kub

eentajten le meyaj ku taa-
sik utsil ti teexa: in ch

uukaan
kaaytik u taan Dios. 26 Lela
letie kiliich baal taakaab desde
te kiinoob1 y

eetel te generacio-
noob tsook u m

aanoobo. Baa-
le beoraa tsook u ch

ikbesaal ti
u j-kiliichoob, 27 le m

aaxoob
maalob tu yilil Dios u ts

aaik-
tiob u kaj

ooltoob u kiichkelem
ayikalil le kiliich taakbil baal
ichil le j-t

aanxel luumiloobo; le-
la letie a wantaleex junm

uuch
y

eetel Cristoo, y

eetel letie kiich-
kelem baal xan ka p

aatkee-
xo. 28 Toone t

aan k-kaaytik
le baaloob yaan yil y

eetel Cris-
too. T

aan k-tsolnuuktik tul

aa-
kal m

aak y

eetel t

aan k-l

aaj
kaansik ti tul

aakal m

aak le baa-
xoob unaj u naatkoobo, utiaal
beyo ka k-ts

aa tul

aakal m

aak
tu t

aan Dios bey u disipuloob
Cristo yiijchajaan u tuukuloobe.
29 Utiaal in beetik lela jach tu
jaajil t

aan in ts

aaik in w

ool me-
yaj, y

eetel t

aan in xachkinba in
beet y

eetel le muuk ku ts

aaikte-
no; le muuka t

aan u meyaj y

ee-
tel nojoch p

aajtalil tin w

ookol.
2
Tumen in k

aat ka a wi-
leex bukaaj nojchil le baa-
teel yaanten utiaal a wutsileexo,
utiaal u yutsil le m

aaxoob ya-
noob Laodiceao, bey xan utiaal
Col 1:261 Ilaak Tip. 16, Y

ookol kaab.
361 K-kaa bisikba y

eetel Dios COLOSASILOOB 1:172:1
u yutsil le m

aaxoob ma u
yilmenoobo. 2 Lela kin beetik
utiaal ka l

isaak u y

ool u puksii-
kaloob, utiaal ka m

uuch p

aat-
koob ichyaabilaj, y

eetel utiaal ka
sen ayikalchajkoob tumen u yoj-
loob ch

uukaan le naat yaantio-
bo, utiaal beyo ka u ch

uukaan
kaj

ooltoob u kiliich taakbil
baal Dios; lela Cristo. 3 Ichil
letie taakaan tubeel tul

aakal u
ayikalil le naatil y

eetel le kaj

oo-
lalilo. 4 Kin waalik lela, utiaal
beyo mix m

aak ka u tuseex y

ee-
tel taanoob jeel u beetik u kex-
pajal a tuukuleexe. 5 U jaajile
minaanen ta wiknaleex, baale in
puksiikale ti yaan ta w

eetelee-
xe, tsoole ku kiimaktal in w

ool
tumen t

aan a beetkeex tul

aakal
baal tu nuuk, y

eetel muukaan a
fejeex ti Cristo.
6 Le oolale, bey tsook a kam-
keex Cristo Jes

us le Yuumtsilo,
ma u xuulul xan a m

aaneex jun-
m

uuch tu y

eetel. 7 Taamcha-
jak a mootseex, l

isaakeex tu
y

ookol Cristo, jeetsel p

aatkeex
ti le fe jeex kaansaanteexo, y

ee-
tel sen yaabchajak a fejeex ken a
ts

aaex gracias.
8 Kan

aantabaex utiaal beyo
mix m

aak ka u t

aabseex y

ee-
tel u kaansaj ch

een m

aakoob,
wa y

eetel le ch

een kunel taa-
noob suuk u beetaal tumen
le

uuchben l

aaktsiloobo; leloo-
ba baaloob kaanaantak utiaal
le y

ookol kaaba, ma utiaal
Cristoi. 9 Tumen Cristo eesik
tu ch

uukaanil tul

aakal u ja-
tsuts modos Dios. 10 Tu yoo-
lal leti t

uune, teexe yaanteex
tul

aakal baal; leti u poolil tu-
l

aakal jalaachil y

eetel auto-
ridad. 11 Tumen ka biskabaex
tu y

eetele, teexe s

uutkuptaa-
beex,1 ma y

eetel le s

uutkuptajil
ku beetaal tumen le m

aakoobo,
baaxe

uuchik u lusaal le keban
yaan kaach ta w

inklileexo. Bey
t

uuno s

uutkuptaabeex y

eetel le
s

uutkuptajil ku taal ti Cristoo.
12 Teexe muukeex y

eetel Cristo

uuchik a wokjaex jeex okjaana-

jik letio; tu yoolal xan letie l

i-
saabeex junm

uuch tu y

eetel

uu-
chik a ts

aaik a fejeex ti u nojoch

meyaj Dios, le m

aax l

is Cristo
ichil le kimenoobo.
13 Tsoole kex kimeneex
kaach tu yoolal a siipileex bey
xan tu yoolal ma s

uutkup-
taaneexe, Diose tu kuxk

inteex
junm

uuch y

eetel Cristo. Tu yoo-
lal xan u yutsile tu perdonartaj
tul

aakal k-siipiloob, 14 y

eetel
tu l

aaj tupaj le Ley tuux
ts

ibtaan le baaxoob unaj u

beetaalo; le Leya t-contra kaach
yaan. Le oolal Diose tu lusaj y

oo
bej

uuchik u bajik tu cheil le
muyajo. 15 Tu yoolal u cheil
le muyajo, letie tsook u pa-
tik chaknuulil le jalaachoob y

ee-
tel le autoridadoobo; tsook xan
u j

ooskoob tu t

aan le m

aakoob
utiaal ka ilaak tsook u perde-
roobo, y

eetel tsook u biskoob ti
junp

eel procesi

on utiaal u yeesik
tsook u ganartikoob.
16 Le oolale ma a chaikeex a
juzgartaaleex tumen mix m

aak
tu yoolal baax ka jaantkeex y

ee-
tel ka wukikeex, wa tu yoolal wa
baax kiinbesajil, wa tu yoolal u
kiinbesaal t

uumben luna, wa tu
yoolal junp

eel u kiinil S

abado.
17 Le baalooba ch

een u yoochel
le baaxoob kun taaloobo, baale
le oochela u yoochel Cristo.
Col 2:111 Ilaak Tip. 16.
COLOSASILOOB 2:2-17 Diose tu lusaj le Leyo 362
18 Ma u beetaal a peertikeex le
siibal tumen le m

aaxoob ch

een
ku taaskubaob bey kabal u y

oo-
loob y

eetel ku t

aakpajloob ti u
adoraci

on le angeloobo. Le m

aa-
kooba ku ch

ikiloob taan ch

een
ti le baaxoob tsook u yilkoobo,
tsoole tumen ku chaik u bisaa-
loob tumen u luumkabil ts

ibo-
laloobe ku nojbaalk

uuntkubaob
tu yoolal mix baal. 19 Letiobe
ma jeetsel paatloob ti le poolo,
le tuux u taal tul

aakal baax kaa-
b

eet ti le w

inklilo; le poola leti

nupik tubeel le w

inklil tu yoolal
u baakeloob bey xan tu yoolal u
xiicheloobo, tsoole leti beetik u
nojochtal jeex u tukultmil Diose.
20 Wa teex k

imeex jun-
m

uuch y

eetel Cristo ti le baa-
loob kaanaantak utiaal le y

oo-
kol kaaba, baaxten t

uun
kuxaaneex jeex u kajn

aaliloob
y

ookol kaab ikil a tsookbeskeex
le leyoob jeex 21 ma a machik
lelo, ma a t

uuntik lelo, ma a
p

eetskabtik lelo? 22 Tumen
le baalooba aalaan yaan u l

aaj
kastaloob ikil u meyajoob ti
m

aak; tsoole le leyooba ch

een u
leyoob y

eetel u kaansajoob w

i-
nik. 23 Ch

een ku yaalaaloob
utiaal ka

uuchuk adorar jeex uts
tu taan w

inike, bey xan utiaal

ka p

aajchajak u yilaal bey jach tu
jaajil kabal u y

ool m

aake; tsoo-
le le leyooba ku taasik muya-
jil tu w

inklil m

aak. Kex bey y

ee-
tel naatil ku yaalaaloobe, ma tu
meyaj ti m

aak utiaal u tselik u
ts

ibolal u keban w

inklil.
3
Bey t

uuno, wa l

isaabeex
junm

uuch y

eetel Cristoe, se-
guernak a kaxtikeex le baaloob
yanoob te kaano, le tuux kuluk-
bal Cristo tu x-nooj kab Dioso.
2 Chik a tuukuleex ti le baa-
loob yanoob te kaano, ma ti
le baaloob yanoob way Luume.
3 Tumen teexe k

imeex, y

ee-
tel a kuxtaleexe ti yaan tu kab
Cristo jeex u k

aat Diose. 4 Le
ken ch

ikpajak Cristo, le m

aax
taasiktoon kuxtalo, teex t

uune
yaan a ch

ikbesaaleex y

eetel noj-
beenil junm

uuch tu y

eetel.
5 Le oolale k

imseex le ts

i-
bolal yaan ti u x

eexetal a luum-
kabil w

inklileexo, jeex n

uupke-
ban,1

eek kuxtalil, u sen
ts

iboltaal n

uupchital, kaakas
ts

ibolaloob bey xan u ts

i-
boltaal baax u tiaal yaanal; le
jeela l

aayli bey ka adorartaak
beetbil diosoobe. 6 Tu yoolal
le baalooba Diose yaan u yee-
sik u pujaanil. 7 Le baalooba
letie baaxoob ka beetkeex kaach
ichil a kuxtaleexo. 8 Baale
beoraa kaab

eet a tselkeex ti
teex tul

aakal le baalooba: kuu-
xilil, puujulil, kasaanil, poo-
chilil bey xan kaakas taa-
noob ku j

ookol tu chi m

aak.
9 Ma a paklantuskabaex. Piteex
a

uuchben kuxtaleex pate y

eetel
le baaxoob suuk a beetkeex kaa-
cho. 10 B

uukbesabaex y

eetel
le t

uumben kuxtalo; ikil u
yantalteex ch

uukaan kaj

oolali-
le, le kuxtala ku bin u t

uumben-
chajal utiaal ka ch

ikaanchajak
ti le M

aax beetmilo. 11 Ichile
minaan griego mix jud

o, minaan
x-ma s

uutkuptajil mix s

uut-
kuptajil,1 minaan j-t

aanxel luu-
mil, mix escita,2 minaan palitsil,
Col 3:51 Gr.: porn

eya. Letaana ku meyaj
utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas n

uup-
chitaloob ku bin tu contra u ley Dioso.
Ilaak Tip. 4. 111 Ilaak Tip. 16. 112 Bey
u yaalaal kaach ti le m

aakoob ma civili-
zadoob y

eetel maas jach kasaanoobo.

363 U k

imsaal ts

ibolal COLOSASILOOB 2:183:11
minaan m

aax ma palitsiltaani,
baaxe Cristo ch

uukbesik tul

aa-
kal baal ti tul

aakal m

aak.
12 Bey t

uuno, teex kiliicheex
y

eetel yaabiltaaneexe, tumen
y

eeyaaneex tumen Diose, b

uuk-
besabaex y

eetel le nojoch yaabi-
laj ku yeesaal tu yoolal le cha

ootsilalo; b

uukbesabaex xan
y

eetel utsil, y

eetel kabal

oolal,
y

eetel jeetsel

oolal bey xan y

ee-
tel ch

uukaan

oolal. 13 Seguer-
nak a muyajtikabaex ta baatsi-
leex y

eetel a perdonarkabaex ta
baatsileex y

eetel u jaajil a w

oo-
leex kex wa yaan baax oolal u
taan m

aak tu contra ul

aak. Jeel
bix tu perdonartileex J

eeoba
y

eetel u jaajil u y

oole, teexe bey
xan unaj a beetkeexo. 14 Baa-
le ma ch

een y

eetel le baaloob
unaj a b

uukbeskabaexa, b

uuk-
besabaex xan y

eetel yaabilaj,
tumen le yaabilajo ku nupik tu-
beel tul

aakal m

aak.
15 Tsoole nuuktabaex ichil
a puksiikaleex y

eetel u jeetse-
lil Cristo, tumen u jaajile tee-
xe taaneex utiaal ka suunakeex
junp

eelili w

inklil y

eetel ka ya-
nakteex le jeetselil jeelo .
Ts

aaex xan u graciasil tul

aakal
baal. 16 Chuupuk a puksiika-
leex y

eetel u kaansajoob Cristo
utiaal ka a naateex tubeel tul

aa-
kal baal. Ma u xuulul a paklan
kaanskabaex y

eetel a paklan l

i-
sik a w

ooleex ta baatsileex
t

aan a kaykeex salmoob, kiiki-
taanoob utiaal Dios y

eetel ki-
liich kaayoob utiaal a ts

aaikeex
gracias; kaayneneex xan ichil
a puksiikaleex utiaal J

eeoba.
17 Jeel baalak xan ka a waaleex
wa ka a beeteexe, beeteex tu-
l

aakal tu kaaba Yuumtsil Jes

us
y

eetel ts

aaex gracias ti Dios le

Taata tu kaaba xan Yuumtsilo.
18 Atantsileex, ts

aabaex y

aa-
nal u p

aajtalil a w

ichameex jeex
uts tu taan Yuumtsile. 19

Ii-
chamtsileex, ma u xuulul a yaa-
biltikeex a wataneex, y

eetel ma
a sen kuuxileex tu y

eeteloob.1
20 Paalaleex, uuyeex u taan a
taataex ti tul

aakal baal, tumen
Yuumtsile jach uts tu taan ka
beetaak beyo. 21 Taatatsileex,
ma a beetkeex u kuuxil a paala-
leex, utiaal ma u yaatal u y

ool u
puksiikaloob.1 22 Palitsileex,
ti tul

aakal baale, uuyeex u taan
a tsuulileex yanoob way Luu-
me; ma a beetkeex ch

een le t

aan
u paktikeexoob jeex u beetik le
m

aaxoob u k

aatoob l

uubul utsil
ti u maasilo, baaxe beeteex y

ee-
tel u jaajil u y

ool a puksiikaleex
bey xan tumen ka chaikeex saaj-
kilil ti J

eeoba. 23 Jeel baalak

t

aan a beetkeexe, beeteex y

ee-
tel u jaajil a w

ooleex1 bey utiaal
J

eeobae, ma bey utiaal m

aakoo-
bi, 24 tumen a wojleexe J

eeo-
ba ken u ts

aateex le herencia
bey junp

eel boolale. Meyajteex

le Tsuul Cristo bey palitsileexo.
25 U jaajile le m

aax ku beetik
baax kaase yaanu kamik u boo-
lil le kaas tu beeto, kex jeel m

aa-
xak ka u beete.
4
Tsuuleex, beeteex baax toj
y

eetel baax uts ti a palitsi-
leex, tumen a wojleexe tak teex
yaan junt

uul a Tsuulileex te
kaano.
2 Ma u xuulul a orareex y

ee-
tel ma u n

aayal a w

ooleex ti
Col 3:191 Wa: ma u chichtal a puksii-
kaleex. 211 Wa: u l

uubul u y

ooloob.
231 Wa: y

eetel tul

aakal a puksiikaleex.
COLOSASILOOB 3:124:2 Tsolnuuk utiaal le familiao 364
lela; ts

aaex xan gracias ti Dios.

3 Le t

aan a beetkeex lela, orar-
neneex xan t-oolal utiaal ka u
jeekabt Dios junp

eel joonaj
utiaal le taano, utiaal beyo ka
k-tsikbalt le kiliich taakbil baal
yaan yil y

eetel Cristoo (le baax
oolal kaxaanen y

eetel cadenao-
bo), 4 bey xan utiaal ka p

aaj-
chajak in tsolik tubeel jeex unaj
in beetko.
5 Ma u xuulul a weeskeex
naatil ken yanakeex ichil le
m

aaxoob minaanoob te m

uu-
chulilo y

eetel meyajnakteex
maalob le tiempo paatalteexo.1
6 Taanakeex mantats y

eetel
utsil bey a kiikuntmeex a taa-
neex y

eetel taabe, bey t

uuno
yaan a kankeex bix jeel a n

uuki-
keex u taan cada junt

uul m

aa-
ke.
7 T

quicoe junt

uul sukuun
jach in yaabiltmaj, junt

uul
j-kaaytaj jach ch

uukaan u y

ool
y

eetel in w

eet palitsil ti Yuum-
tsil; leti kun ts

aaik a woj

eelteex
tul

aakal baax yaan yil tin w

ee-
tel. 8 T

aan in t

uuxtik ta wik-
naleex utiaal ka awoj

eelteex bix
yaniloon, utiaal beyo ka u l

is u
y

ool a puksiikaleex. 9 Tu y

ee-
tele t

aan xan in t

uuxtik On

esi-
mo, junt

uul sukuun jach in yaa-
biltmaj y

eetel jach ch

uukaan u
y

ool, le m

aax yaan kaach taw

ee-
teleexo. Letiob kun aalikteex
tul

aakal le baaxoob ku y

uuchul
waye.
10 Aristarco le m

aax y

eetel
kalaaneno, ku t

uuxtikteex sa-
ludos, bey xan Marcos u primo
Bernab

e (le m

aax aalaab-
teex ka a wutsil kameex wa
Col 4:51 Wa: a manikeex tiempo.
ka xiik ta wiknaleexo); 11 ku
t

uuxtik xan teex saludos Jes

us
le m

aax ku kaabatik Justoo.
Le m

aakooba ti yanoob ichil le
m

aaxoob s

uutkuptaanoobo.1
Ch

een letiob in w

eet meyajoob
ti baax yaan yil y

eetel u Reino
Dios; letiobe jach tsook u l

is-
koob in w

ool. 12 Epafras, jun-
t

uul u palitsil Cristo Jes

us yaan
kaach ta wiknaleexe, ku t

uux-
tik xan teex saludos. Letie man-
tats t

aan u ts

aaik u y

ool
orar ta woolaleex, utiaal beyo
tak tu tsooke, ka jeetsel p

aat-
keex tu ch

uukaanil a kubmaj a
w

ooleex ti tul

aakal baax u k

aat
Dios. 13 Tene kin jaajk

uuntik
jach ku xupkuba meyaj ta woo-
laleex, bey xan tu yoolal le ya-
noob Laodicea y

eetel Hier

apoli-
so.
14 Lucas, le doctor jach yaa-
biltaano, ku t

uuxtikteex sa-
ludos, bey xan Demas.
15 Ts

aaex in saludos ti le su-

kuunoob yanoob Laodiceao, ti
Ninfa bey xan ti le sukuu-
noob ku muchkubaob tu yoto-
cho. 16 Le ken tsookok u xoo-
kol le ts

ib ichileexa, ilawileex
ka xookok xan ti u m

uuchulil le
laodiceailoobo, bey xan ka a xo-
keex le t

uuxtaabtiobo. 17 Aa-
leex xan ti Arquipo lela: Se-
guernak a wilik a tsookbesik
tubeel le meyaj ta kamaj ti
Yuumtsilo.
18 Teen Pabloe t

aan in t

uux-
tikteex saludos; lela teen ts

ibt
y

eetel in kab. Ma u tuubul-
teex kaxaanen y

eetel cadenaob.
Ka yanak ta w

eeteleex u nojoch
utsil Dios.
Col 4:111 Ilaak Tip. 16.
365 Taan y

eetel utsil. Carta ti Laodicea COLOSASILOOB 4:3-18
1
Tene Pabloen; Silvano1 y

ee-
tel Timoteoe tiaanoob xan
tin wiknale. Le ts

iba utiaal
u m

uuchulil le tesalonicailoo-
bo, m

aaxoob junm

uuch yani-
loob y

eetel Dios le Taatao bey
xan y

eetel Yuumtsil Jesucristo:
Ka yanakteex u nojoch utsil
Dios bey xan jeetselil.
2 Mantats k-ts

aaik gracias ti
Dios ken k-l

aaj kaajseex ichil le
oracionoob k-beetko, 3 tumen
tu t

aan k-Dios le k-Taatao, man-
tats k-kaajsik le baaxoob ka
p

eeksaaleex a beeteex tumen a
fejeexo, le baaxoob ka beetkeex
tu yoolal a yaabilajeexo bey xan
le ch

uukaan

oolal yaanteex tu
yoolal a esperanzaex ti Yuum-
tsil Jesucristoo. 4 Tumen k-oj-
le, sukuuneex, Dios le m

aax
yaabiltmileexo leti xan y

eeymi-
leex, 5 tumen le maalob p

eek-
tsil t-kaaytajteexo ma t-kaay-
taj ch

een y

eetel taanoobi, baaxe
t-beetaj y

eetel p

aajtalil, y

eetel ki-
liich muuk bey xan tumen jach
k-ojel leti u jaajil; teexe awojleex
baaxoob t-beetaj utiaal a wutsi-
leex. 6 Teex t

uune ta beeteex
jeex t-beeto bey xan jeex tu bee-
til Yuumtsilo, tumen kex t

aan
kaach a muyajeexe ta kameex
u taan Dios y

eetel le kiimak

oo-
lal ku taal ti le kiliich muu-
ko. 7 Teex t

uune ta weeseex
ti tul

aakal le m

aaxoob tsaypach-
tik Jes

us yanoob Macedonia y

ee-
tel Acaya bix unaj u kuxtaloobo.
8 U jaajile, ta woolaleexe ma
ch

een tu luumil Macedonia y

ee-
1Te 1:11 Wa: Silas.
tel Acaya tsook u kaaytaal u
Taan J

eeobai,1 baaxe tul

aakal
tuux tsook u tsaabal kaj

oolt-
bil le fe yaanteex ti Dioso, le
oolal toone ma kaab

eet k-aa-
lik mix baali. 9 Tumen le m

aa-
koobo ma xuuluk u ts

aaikoob
oj

eeltbil bix

uuchik k-y

aax ku-
chul ta wiknaleex, y

eetel bix

uu-
chik a patkeex le beetbil diosoob
utiaal ka a meyajteex bey pali-
tsileex le u jaajil Dios kuxaano,
10 bey xan utiaal ka a p

aateex le
u Paal ku taal te kaano, le m

aax
tu l

isaj ichil le kimenoobo; lela

Jes

us, le m

aax ku tokikoon ti le
puujulil ku taalo.
2
Jach jeex a wojlileexo, su-
kuuneex, ma ch

een ku-
nel

uuchik k-bin x

imbaltee-
xi. 2 Tumen jeex a wojlileexe,
le ka tsook k-y

aax muyaj y

eetel
le ka tsook k-taasaal mix baa-
lil tu kaajil Filiposo, k-Diose
tu y

aantoon utiaal ma k-chaik
saajkil k-kaaytteex u maalob
p

eektsilil Dios kex t

aan k-sen
chapachtaal kaachi. 3 Tumen
le baax k-jach aalikteex ka a
beeteexa ma t

aan k-aalik-
teex tumen wa kaas bix k-tuu-
kuli, mix tumen wa

eekcha-
jaan k-tuukuli, mix tumen wa
k-k

aat tuseexi, 4 baaxe k-aa-

likteex lela tumen Diose tu yilaj
noojaanoon utiaal u kub

eentik-
toon k-kaayt le maalob p

eektsi-
lo, y

eetel ma t

aan k-aalik utiaal
k-l

uubul utsil ti wa m

aaxi, baa-
xe utiaal k-l

uubul utsil ti Dios le
m

aax xakaltik k-puksiikalo.
1Te 1:81 Ilaak Tip. 2.
Y

AAX TI
TESALONICAILOOB
366
5 Tsoole a wojleex mix jun-
t

een meyajnajtoon jatsuts taa-
noob ch

een utiaal k-kaxtik
k-l

uubul utsil ti m

aak, y

ee-
tel mix junt

een t-beetaj wa baax
ch

een tumen t

aan k-ts

ibol-
tik u tsaabaltoon wa baax. Dio-
se u yojel jaaj lela! 6 U jaa-
jile, tumen u apostoloon Cristoe
jeel u p

aajtal kaach k-k

aatik ka
a bootooneex y

eetel wa baaxe,
kex beyo mix junt

een ch

i-
koon k-kaxt nojbeenil ichil w

i-
nikoob, mix ichileex mix ichil
ul

aak m

aakoob. 7 Baaxe, le ka
yanchajoon ta wiknaleexo, t-ee-
saj k-utsil ti teex jeex u beetik
junt

uul maamatsil ku kan

aan-
tik y

eetel yaabilaj u mejen paa-
lale. 8 Bey t

uuno, tu yoolal le
nojoch yaabilaj t-uuyaj ta woo-
laleexo, jach y

eetel kiimak

oo-
lal t-kubaj ti teex, ma ch

een
u maalob p

eektsilil Diosi baaxe
tak k-kuxtal,1 tumen kuchoon
k-jach yaabilteex.
9 Jach in waalike, sukuu-
neex, kajaanteex bix

uuchik
k-ts

aaik k-

ool y

eetel bix

uu-
chik k-xupikba meyaj. Le ka
t-kaaytajteex u maalob p

eektsi-
lil Dioso, toone mantats meyaj-
najoon bul kiin y

eetel bul

aa-
kab, utiaal beyo mix junt

uul
ti teex ka u xup yaab taa-
kin t-oolal. 10 Teexe a wojleex
jach ch

uukaan k-yaabilaj kaa-
chi, mantats t-beetaj baax toj
y

eetel mix junt

een t-beetaj baax
kaas ti teex, m

aaxeex ka creerti-
keex Cristo; lela tak Dios u yojel
jach jaaj. 11 Teexe jach a woj-
leex mantats t-aalajteex baax
unaj a beetkeex, t-l

isaj a w

oo-
leex y

eetel t-tsolaj u nuuk ti
1Te 2:81 Wa: k-alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A.
teex jeex u beetik junt

uul taa-
tatsil y

eetel u paalale, 12 utiaal
beyo ka seguernak a m

aaneex
jeex uts tu taan Diose, le m

aax
tankeex utiaal ka a tiaalinteex u
Reino y

eetel u nojbeenilo.
13 Le oolal tak toon ma tu
xuulul k-ts

aaik gracias ti Dios,

tumen le ka ta wuuyeex u taan
Dios t-kaaytajteexo, ta kameex
bey u taan Diose ma bey u taan
m

aakoobe; lela jach tu jaajil u
taan Dios y

eetel t

aan u y

aant-
keex ichil a kuxtaleex, teex m

aa-
xeex ka creertikeex Cristo.
14 Tumen teexe, sukuuneex, ta
beeteex jeex tu beetil u m

uuchu-
liloob Dios y

eetel Cristo Jes

us ya-
noob Judeao, tumen beetaab xan
a muyajeex tumen a w

eet luumi-
leex jach jeex u beetaal u muyaj
le m

uuchuliloob yanoob Judea
tumen le jud

oobo, 15 m

aa-
xoob kuchoob tak u k

imsoob
Yuumtsil Jes

us bey xan le pro-
fetaobo, y

eetel tsook xan u cha-
pachtikoonoob. Le jud

ooba ma
tu l

uubloob utsil ti Dios y

eetel
ma u k

aatoob ka xiik utsil ti

mix m

aaki, 16 tumen t

aan u
yilkoob bix jeel u katkoob k-beel
utiaal ma k-taan y

eetel le j-t

aan-
xel luumiloob utiaal ka u salvar-
tubaobo. Le ken u beetoob beya
ku maas yaabkuntkoob u keba-
noob. Baale tu tsooke, u pujaa-
nil Diose kuch tu y

ookoloob.
17 Baale, sukuuneex, le ka
n

aachkuntaaboon ichil jun-
p

it kiin ti teexe (toon n

aach-
kuntaaboon, baale k-puksiika-
le p

aat ta w

eeteleex), tumen jach
k-k

aat ileexe t-beetaj tul

aakal le
ku p

aajtal utiaal k-kaa bin x

im-
balteex. 18 Tu yoolal lela t-

oo-
taj bin ta wiknaleex; teen Pabloe
kaat

een tin w

ootaj kaach bini,
367 K-m

aan jeex u k

aat Diose 1 TESALONICAILOOB 2:5-18

baale Satanase tu kataj k-beel.
19 M

aakalm

aak le esperanza
y

eetel le kiimak

oolal yaantoo-
no? M

aakalm

aak le premio1 ku
taasiktoon kiimak

oolal tu t

aan
Yuumtsil Jes

us tu kiiniloob way
yane?2 Ma wa teexi? 20 Jach
beyo, teex k-nojbeenil y

eetel
k-kiimak

oolal.
3
Le ka t-uuyaj ma tu p

aajtal
k-p

aatik u maasile, t-tuk-
laj maas maalob ka p

aatkoon
t-juunal tu kaajil Atenas; 2 ka
t

uun t-t

uuxtaj k-sukuun Timo-
teo, junt

uul u palitsil Dios ku
kaaytik le maalob p

eektsil yaan
yil y

eetel Cristoo, utiaal u l

isik a
w

ooleex y

eetel utiaal ka u muu-
kaank

uunt a fejeex, 3 utiaal
beyo ma u p

eeksaal u y

ool mix
m

aak tumen le yaayaj

oolaloo-
ba. Tumen teexe a wojleex ma
tu p

aajtal k-jechik le baalooba.
4 Tumen tak le tiaanoon kaach
ta wiknaleexo suuk k-aalikteex
yanili k-muyajtik yaayaj

oola-
loobe; jeex a wojlileexo lela le-
tie baax tsook u y

uuchultoono.
5 Le oolale, ka tin wuuyaj ma tu
p

aajtal in p

aatik u maasile, tin
t

uuxtaj uuybil bix le ch

uukaan

oolal yaanteexo, tumen ma xaan

wa tsook u t

uuntaal a w

ooleex
tumen le Kaasilbaalo1 y

eetel ma
xaane tsook u p

aatal ch

een ku-
nel le baax t-beetaj ta woolalee-
xo.
6 Baale Timoteoe t

aant u ku-
chul t-iknal ikil lukik ta wikna-
leexe; letie tsook u taasiktoon
junp

eel maalob p

eektsil tu yoo-
lal a ch

uukaan

oolaleex y

eetel a
yaabilajeex; tsook xan u yaalik-
1Te 2:191 Lit.: corona. 192 Gr.: parou-
s

a. Ilaak Tip. 5. 3:51 Lit.: Diablo, u

k

aat u yaale j-l

isaj taan.
toone mantats ka kaajskoo-
neex y

eetel yaabilaj, y

eetel a
k

aat a wilooneex jeex toon

k-k

aat xan ileexe. 7 Le oola-

le, sukuuneex, kex yaab baa-
loob beetik k-chiichnaktal y

eetel
kex t

aan k-sen muyaje, tsook u
kiimaktal k-

ool ta woolaleex bey
xan tu yoolal le ch

uukaan

oo-
lal ka weeskeexo. 8 Teexe jee-
tsel yanileex ti Yuumtsil, le
oolale toone ku kaa yantal
k-muuk. 9 Tumen baax y

ee-
tel jeel k-bootik ti Dios le nojoch
kiimak

oolal k-uuyik ta woola-
leex tu t

aan k-Dioso? 10 U jaa-
jile bul kiin y

eetel bul

aakab
t

aan k-sen k

aat

oolal ti Dios
ka p

aajchajak k-ilkeex y

eetel ka
p

aajchajak k-

aantkeex y

eetel le
baaxoob kaab

eetteex utiaal ka
muukaanchajak a fejeexo.
11 Beora t

uuna k-ts

ibol-
tik ka nuuktaak k-beel tumen
k-Dios le k-Taatao bey xan
tumen k-Yuumtsil Jes

us utiaal
ka p

aajchajak k-bin ta wik-
naleex. 12 K-ts

iboltik xan ka
yaabkuntaak a yaabilajeex
tumen Yuumtsil; jach beyo, ka
maas yaabkuntaak a yaabilajeex
utiaal ka a weeseex ta baatsi-
leex bey xan ti tul

aakal m

aak,
jeex k-eesik xan teex yaabila-
jo. 13 Utiaal beyo, tu tsooke,
ka u muukaank

uunt a puksii-
kaleex y

eetel ka p

aatak minaan
a siipileex bey xan kiliicheex tu
t

aan k-Dios le k-Taatao tu kiinil
way yaan1 k-Yuumtsil Jes

us y

ee-
tel tul

aakal u j-kiliichoobe.
4
Bey t

uuno, sukuuneex, jeex
t-aalilteex unaj a kuxtaleex
utiaal ka l

uubkeex utsil ti Diose
(jeex t

aan a kuxtaleexo), k-sen
1Te 3:131 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
1 TESALONICAILOOB 2:194:1 Ka u l

is a w

ooleex 368
aalikteex y

eetel k-k

aatikteex tu
yoolal Yuumtsil Jes

us mantats
ka seguernak a beetkeex be-
yo. 2 Tumen teexe a wojleex
le baaxoob t-aalajteex tu kaaba
Yuumtsil Jesuso.
3 Tumen Diose u k

aat ka ki-
liichchajkeex y

eetel ka a n

aach-
kuntabaex ti le n

uupkebano.1
4 Cada junt

uul ti teexe unaj
u kanik u controlart u w

ink-
lil ich kiliichil bey xan ich tsii-
kil, 5 y

eetel ma unaj u p

it-
m

aan u ts

iboltik u n

uupchital
jeex u beetik le j-t

aanxel luu-
miloob ma u kaj

ooloob Dio-
so. 6 Ti baax yaan yil y

eetel
lela, mix m

aak unaj u beetik
kaas ti u sukuun mix u bin tu
contra le derecho yaan ti u su-
kuuno, tumen J

eeobae ku casti-
gartik le m

aaxoob beetik le baa-
looba, jeel bix tsook k-aalikteex
y

eetel tsook k-ch

uukaan jaaj-
k

uuntikteexo. 7 Tumen Diose
ma tu tanooneex utiaal ka ya-
naktoon junp

eel

eek kuxtali,
baaxe utiaal ka kiliichchajkoo-
neex. 8 Le oolale, le m

aax ma
tu tsookbesik le kaansaja ma ti
w

inik ku beetik u j-ma uuyaj-

taanili, baaxe ti Dios, le m

aax
ts

aaikteex kiliich muuko.

9 Baale ti baax yaan yil y

ee-
tel le yaabilaj yaan ichil su-
kuuntsiloobo, ma kaab

eet
k-ts

ibtikteex mix baali, tumen

teexe Dios kaanskeex utiaal ka a
paklan yaabiltabaex. 10 U jaa-
jile, teexe t

aan a yaabiltikeex
tul

aakal le sukuunoob yanoob ti
tul

aakal u luumil Macedoniao.
Baale, sukuuneex, k-sen aalik-
1Te 4:31 Gr.: porn

eya. Le taana ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas
n

uupchitaloob ku bintu contrau leyDio-
so. Ilaak Tip. 4.
teex ka maas yaabchajak a yaa-
bilajeex. 11 Ilawil a kuxtaleex
ich jeetselil, a ch

ikileex ti baa-
xoob ka beetkeex bey xan a me-
yajeex y

eetel a kabeex jeex t-aa-
lajteexo; 12 beyo le m

aaxoob
minaanoob ichil le m

uuchulilo
yaan u yilkoob t

aan a kuxtaleex
jeex unaje y

eetel ma tu bineltik-
teex mix baal.
13 Tsoole, sukuuneex, ma
k-k

aat ka p

aatak ma a woj

eel-
tikeex le baaxoob yaan yil y

eetel
le m

aaxoob kimenoobo,1 utiaal
ma u sen yaatal a w

ooleex
jeex u y

uuchul y

eetel le m

aa-
xoob minaan esperanza tiobo.
14 Toone k-creertik k

im Jes

us
y

eetel kaa kuxk

intaabi, le oo-
lal k-creertik xane le m

aaxoob
tsook u k

imloob ikil u tsay-

pachtikoob Jesuso yaan xan u
kaa kuxk

intaaloob tumen Dios

utiaal ka yanakoob y

eetel Je-
s

us. 15 Tumen tu kaaba J

eeo-
ba k-aalikteex lela: toon m

aa-
xoon kuxaanoon tak tu kiinil
way yaan1 Yuumtsile, junpuli
ma t

aan k-m

aan t

aanil ti le
m

aaxoob tsook u k

imloobo,
16 tumenYuumtsile yaan u y

ee-
mel desde te kaan t

aan u taan
y

eetel autoridad jeex u taan jun-
t

uul arcangele, y

eetel t

aan u
yuubaal u juum u trompeta
Dios; te s

uutuk t

uun jeelo, le u
disipuloob Cristo kimenoobo le-
tiob kun y

aax l

ikloob. 17 Ku
tsookole, toon m

aaxoon p

uu-
tsoon ti le k

imilo yaan k-t

eek
bisaal junm

uuch tu y

eeteloob
ichil le m

uuyaloob utiaal ka
k-ilba y

eetel Yuumtsil te iiko;
bey t

uuno mantats ken k-antal
1Te 4:131 Lit.: m

aaxoob t

aan u ween-
loob. 151 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
369 K-kuxtal jeex unaje 1 TESALONICAILOOB 4:2-17
tu yiknal Yuumtsil. 18 Le oo-
lale, seguernak a paklan l

isik a
w

ooleex y

eetel le taanooba.
5
Beora t

uuna, sukuuneex, ti
baax yaan yil y

eetel kii-
noob bey xan y

eetel tempora-
daobe,1 ma kaab

eet u ts

ibtaal-
teex mix baali. 2 Tumen tak
teex jach a wojleexe u kiinil
J

eeobae yaan u taal jach jeex

u taal junt

uul j-ookol de

aaka-
be. 3 Le t

aan u yaalaal tumen
le m

aakoob: Tul

aakal jejetskil
y

eetel maalob yanil!, leti t

uun
ken t

eek taalak xuulsajil tu y

oo-
koloob, jeex le kiinam ku mu-
yajtik junt

uul koolel le t

aan u
s

ijil u chaambalo, y

eetel junpu-
li ma kun p

uutsloob. 4 Baa-
le, sukuuneex, teexe minaa-
neex ich

eejocheenil utiaal ka
t

eek taalak le kiin ta w

ooko-
leex jeex u taal tu y

ookol j-ooko-
loobe, 5 tumen teexe tul

aak-
leex u paalaleex le s

aasilo y

eetel
u paalaleex le kiino. Ma u tiaa-
loon

aakabi mix u tiaaloon

ee-
jocheenili.
6 Le oolale ma k-weenleex
jeex u beetik le ul

aak m

aa-
koobo, baaxe unaj k-pilik k-ich
mantats y

eetel unaj k-kan

aan-
tik ma u saatal k-

ool. 7 Tumen
le m

aaxoob kuweenloobo, u suu-
kile de

aakab ku weenloob; le
m

aaxoob xan ku k

aaltaloobo, u
suukile de

aakabe kalaanoob.
8 Baale toon u tiaaloon le kii-
no, unaj k-kan

aantik ma u saatal
k-

ool, k-b

uukintmaj le fe y

eetel
le yaabilaj beyoob junp

eel u piixil
tseeme y

eetel k-tsaamaj u espe-
ranzail k-salvartaal jeex junp

eel
1Te 5:11 Lela u k

aat u yaale kiinoob

junp

aaykuntaan utiaal u kiinbesaal wa
baax.
cascoe; 9 tumen Diose ma tu
y

eeyajoon utiaal u yeesiktoon u
pujaanili, baaxe utiaal k-kamik
salvaci

on tu yoolal k-Yuumtsil
Jesucristo. 10 Letie k

im t-oo-
lal, utiaal beyo, kex ajaanoon wa
kex t

aan k-weenle, ka kuxlakoon
junm

uuch tu y

eetel. 11 Le oo-
lale, seguernak a paklan l

isik
a w

ooleex y

eetel a paklan muu-
kaank

uuntik a w

ooleex jach jeex
t

aan a beetkeexo.
12 Beora t

uuna, sukuuneex,
k-k

aatikteex ka a weeseex tsii-

kil ti le m

aaxoob jach ku xup-
kubaob meyaj ichileexo y

eetel ku
nuuktikoob a beeleex ti baax
yaan yil y

eetel u meeyjil Yuum-
tsil y

eetel ku tsolkoob a xikneex.
13 Eeseex maas nojoch utsil ti
letiob y

eetel yaabilteexoob tu
yoolal le meyaj ku beetkoobo. Ila-
wileex a kuxtaleex ich jeetselil ta
baatsileex. 14 Yaan xan ul

aak
baal k-jach k

aat aalteex sukuu-

neex: chan aaleex u nuuk ti le
m

aaxoob maatech u yuubikoob
taano, taaneneex y

eetel le m

aa-
xoob jach yaachajaan u y

ooloo-
bo utiaal a l

iskeex u y

ooloob,

aanteex le m

aaxoob minaan u
muukoobo, yanakteex paciencia
ti tul

aakal m

aak. 15 Ilawileex
mix m

aak ka u sut u jeel le kaas
ku beetaaltio; baaxe mantats ka
a kaxteex baax uts ta baatsileex
bey xan utiaal tul

aakal m

aak.
16 Kiimakchajak a w

ooleex
mantats. 17 Ma u j

aawal a ora-
reex. 18 Ts

aaex u diosbootikil
tul

aakal baal, tumen lela letie
baax u k

aat Dios y

eetel Cristo
Jes

us ka a beeteexo. 19 Ma a
tupikeex u k

aakil le kiliich muu-

ko. 20 Ma a mixbaalk

uunti-
keex le profec

aobo. 21 Xa-
1 TESALONICAILOOB 4:185:21 Tul

aakal jejetskil 370
kalteex tul

aakal baal utiaal ka
a wileex wa maalob; ch

iki-
keex a beeteex baax maalob.
22 N

aachkuntabaex ti tul

aakal u
jejel

aasil kasaanil.
23 Kiliichk

uuntaakeex tu
ch

uukaanil tumen u Diosil le
jeetselilo. Sukuuneex, ichil a
tuukuleex,1 a puksiikaleex2
y

eetel ichil a w

inklileexe mi-
naan mix junp

it kasaanili;
k-ts

iboltik ka kan

aantaakoob
tak tu kiinil way yaan3 k-Yuum-
1Te 5:231 Wa: a espirituex. Gr.: n

euma.
Ilaak Tip. 7B. 232 Lit.: alma. Gr.: sikj

e.
Ilaak Tip. 7A. 233 Gr.: parous

a. Ilaak
Tip. 5.
tsil Jesucristoe, utiaal ma u
yantal u siipiloob. 24 Le m

aax
tankeexo ch

uukaan u y

ool ti
baax ku yaalik y

eetel jach tu
jaajil yaan u b

eeykuntik tul

aa-
kal.
25 Sukuuneex, ma u xuulul
a orareex t-oolal.
26 Saludarteex tul

aakal le su-
kuunoob y

eetel junp

eel kiliich
tsuutso.
27 Kin k

aatikteex tu kaaba
Yuumtsil ka xookok ti tul

aakal
le sukuunoob le ts

iba.
28 Ka yanak u nojoch utsil
k-Yuumtsil Jesucristo ta w

eete-
leex.
1
Tene Pabloen; Silvano1 y

ee-
tel Timoteoe ti yanoob tin
w

eetele. Le cartaa utiaal u m

uu-
chulil le tesalonicailoobo; letio-
be junm

uuch yaniloob y

eetel
Dios le k-Taatao bey xan y

eetel
Yuumtsil Jesucristo:
2 Ka yanakteex le nojoch utsil
y

eetel le jeetselil ku taal ti Dios
le Taatao, bey xan le ku taal ti
Yuumtsil Jesucristoo.
3 Sukuuneex, mantats k-ilik
kaab

eet k-ts

aaik gracias ti Dios

ta woolaleex. Lela jach maalob
tumen a fejeexe t

aan u bin u
maas nojochtal; le yaabilaj xan
ka wuuyikeex cada junt

uul ti
teex ta baatsileexo t

aan u bin u
maas nojochtal. 4 Tu yoolal le-
la, toone k-nojbaalk

uuntikba ta
2Te 1:11 Wa: Silas.
woolaleex ichil u m

uuchuliloob
Dios ikil u ch

uukpajal a w

ooleex
y

eetel ikil a weeskeex fe kex t

aan
a sen chapachtaaleex y

eetel kex
t

aan a sen muyajeex. 5 Lela
ku yeesike Diose jach toj bix u
juzgar ikil u yeesik ka n

aajmat-
keex u Reino Dios, le baax oolal
jach tu jaajil t

aan a muyajeexo.
6 Lela ku yeesik xane Dio-
se maalob u yilik ka u boot
y

eetel muyaj le m

aaxoob bee-
tik a muyajeexo. 7 Baale teex
t

aan a m

aanskeex muyajile,
Diose yaan u beetik u xuulul a
muyajeex junm

uuch t-

eetel, te
kiin ken ch

ikpajakYuumtsil Je-
s

us desde te kaan y

eetel u muu-
kaan angeloob 8 ichil junp

eel
k

aak t

aan u t

oochbalo; lela
letie ken taalak u sut u jeel le
kaas ku beetik tul

aakal le
KAAP

EEL TI
TESALONICAILOOB
ccc
d
ccc
371 1 TESALONICAILOOB 5:222 TESALONICAILOOB 1:8
m

aaxoob ma u kaj

ooloob Dio-
so bey xan le m

aaxoob ma tu
tsookbeskoob le maalob p

eek-
tsil yaan yil y

eetel k-Yuumtsil Je-
suso. 9 Le m

aakooba jach le-
tie m

aaxoob ken u n

aajmatoob
u castigartaaloob y

eetel junp

eel
xuulsajil utiaal mantats, utiaal
beyo ka n

aachkuntaakoob tu
t

aan u yich Yuumtsil bey xan ti
u nojoch p

aajtalil; 10 lela yaan
u y

uuchul te kiinoob ken taa-
lak Yuumtsil utiaal ka nojbeen-
k

uuntaak junm

uuch y

eetel u
j-kiliichoobo bey xan utiaal ka
ilaak y

eetel jak

oolal tumen tu-
l

aakal le m

aaxoob u tsaamaj u
fejoob ti letio, tumen ta ts

aaj a
fejeex ti le baax t-kaaytajteexo.
11 Tu yoolal xan lelo k-orar
mantats ta woolaleex, utiaal be-
yo k-Diose ka u yil ka n

aajmat-
keex u tankeex, tsoole y

eetel u
p

aajtalile ka u b

eeykunt tul

aa-
kal le baaloob maalobtak uts tu
taano y

eetel ka u ch

uukbes
le baaxoob ka p

eeksaal a bee-
teex tumen a fejeexo. 12 Le-
la ku y

uuchul utiaal ka nojbeen-
k

uuntaak u kaaba k-Yuumtsil
Jes

us ichileex y

eetel ka nojbeen-
k

uuntaakeex junm

uuch tu y

ee-
tel, tu yoolal u nojoch utsil
k-Dios bey xan tu yoolal u no-
joch utsil Yuumtsil Jesucristo.
2
Bey t

uuno, sukuuneex, ti
baax yaan yil y

eetel le kii-
noob way yaan1 Yuumtsil Jesu-
cristo y

eetel ti k-muuchul tu
y

eetele, k-k

aatikteex 2 ma a
chaikeex u xaakbesaal a tuu-
kuleex tu s

eebaanil, mix a chai-
keex u p

eeksaal a w

ooleex tu
yoolal kaansajoob ku yaalaal ti
Dios u taal, mix tu yoolal baax
2Te 2:11 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
ku tsikbaltaalteex, mix tu yoo-
lal junp

eel carta ku yaalaal toon

bin ts

ibtmil y

eetel tuux ku
tsaabal naatbil tsook u kuchul
u kiinil J

eeoba.1
3 Mix m

aak ka u n

aachkun-
teex ti le bejo, tumen le kiin jee-
lo ma kun taal wa ma y

aax t

aa-
nil yaan m

aaxoob kun l

ikloob
tu contra Diosi,1 y

eetel wa ma
y

aax t

aanil yaan u yeesaal m

aax
le ku bin tu contra u ley Dioso;
lela u paal le xuulsajilo. 4 Le
m

aaka u tsaamuba tu contra
jeel m

aaxak ku yaalaal dios
tio wa tu contra tul

aakal baal ku
adorartaal, le oolal ku nojbaal-
k

uuntkuba tu y

ookoloob y

eetel
ku kutal tu templo Dios t

aan
u taaskuba bey junt

uul diose.
5 Ma wa kajaanteexe le tiaa-
nen tawiknaleexo suuk kaach in
waalikteex le baalooba?
6 Beora t

uuna a wojleex baax
katik u beel le m

aak jeelo utiaal
ka ch

ikbesaak jach tu kii-

nil. 7 U jaajile le kaas tsook
u k

aajal u meyaja, ma jach
kaj

oolaani, baale bey kun se-
guer u meyajo tak ken lukuk te
bej le baax katik u beelo. 8 Le-
ti t

uun ken ch

ikpajak le m

aax
beetik le baax kaasa. Yuumtsil
Jesuse yaan u k

imsik y

eetel le
iik ku j

ookol tu chio, y

eetel te
kiinoob ken u ch

ikbes way yano

yaan u xuulsik ti le kasaan
m

aaka. 9 Baale le kasaan
m

aaka Satan

as beetik u yantal,1
y

eetel leti ts

aaik u p

aajtalil ti
utiaal u beetik nukuch baaloob,
ch

ikulaloob ku tuskoob m

aak,
2Te 2:21 Ilaak Tip. 2. 31 Wa: aposta-
s

a, lela u k

aat u yaale u ts

aaikuba
m

aak tu contra le adoraci

on ku tsaabal
ti Dioso. 91 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
2 TESALONICAILOOB 1:92:9 Xuulsajil. Apostas

a 372
baaloob ku beetik u jaakal u
y

ool m

aak, 10 bey xan tul

aakal
u jejel

aasil kaakas tuusoob. Sa-
tanase ku ts

aaik xan u p

aajtalil
ti utiaal u tusik le m

aakoob ku
n

aajmatkoob u binoob ti k

imilo
tumen ma tu kamoob y

eetel ma
tu yaabiltoob le u jaajil jeel u sal-
vartikoobo. 11 Le oolal Diose
ku chaik u t

aabsaaloob y

eetel le
baax kaaso utiaal ka u creer-
toob le tuuso, 12 utiaal beyo
ka l

aaj juzgartaakoob tumen ma
tu creertoob le baax jaajo, baa-
xe kiimakchaj u y

ooloob y

eetel
le baax kaaso.
13 Baale, sukuuneex, toone
mantats k-ilik kaab

eet k-ts

aaik
gracias ti Dios tawoolaleex, teex
m

aaxeex yaabiltaaneex tumen
J

eeoba, tumen Diose tu y

eeya-
jeex desde tu k

aajbal utiaal sal-
vaci

on; lela tu beetaj t

aan u
kiliichk

uuntkeex y

eetel u ki-
liich muuk, y

eetel tu y

eeyajeex
tumen ta ts

aaj a fejeex ti le jaa-

jo. 14 Letie tu taneex utiaal le
salvaciona tu yoolal le maalob
p

eektsil k-kaaytiko, utiaal be-
yo ka yanakteex le nojbeenil
yaan ti k-Yuumtsil Jesucristoo.
15 Le oolale, sukuuneex, jee-
tsel p

aateneex y

eetel seguernak
a chich machkabaex ti le kaan-
sajoob ta kameexo, kex tsik-
baltbil wa kex ts

ibtbil t-bee-
tajteex. 16 Tsoole k-Yuumtsil
Jesucristo bey xan Dios k-Taata,
M

aax tu yaabiltoon, ku kiimak-
k

uuntik k-

ool mantats y

eetel ku
ts

aaiktoon junp

eel nojoch espe-

ranza tu yoolal u nojoch utsile,
17 letiob ka u l

isoob u y

ool a
puksiikaleex y

eetel ka u muu-
kaank

uuntoob a w

ooleex ti tu-
l

aakal baax maalob ka beetkeex
y

eetel ka waalikeex.
3
Bey t

uuno, sukuuneex, ts

aa
a w

ooleex orar t-oolal utiaal
ka seguernak u s

eeb kiitpa-
jal y

eetel u nojbeenk

uuntaal u
taan J

eeoba, jeex t

aan u y

uu-
chul te tuux yaneexo, 2 bey
xan utiaal ka salvartaakoon ti
le loolob y

eetel kasaan m

aakoo-
bo, tumen le fejo ma ti tul

aakal
m

aak yani. 3 Baale Yuumtsi-
le ch

uukaan u y

ool ti baax ku
yaalik; letie yaan u muukaan-
k

uuntik a w

ooleex y

eetel yaan
u kan

aantkeex ti le j-Kasaa-
no.1 4 Tsoole, ti baax yaan yil
ta w

eeteleexe, toone k-kubmaj
k-

ool ti Yuumtsil de ke t

aan a
beetkeex y

eetel yaan u seguer a
beetkeex le baaxoob t-aalajtee-
xo. 5 K-ts

iboltik ka seguer-
nak u nuuktaal tubeel a puksii-
kaleex tumen Yuumtsil, utiaal
ka a yaabilteex Dios y

eetel
utiaal ka ch

uukpajak a w

ooleex
a meyajteex Cristo.
6 Beora t

uuna, sukuuneex,
tu kaaba Yuumtsil Jesucristoe,
k-aalikteex ka a n

aachkunta-
baex ti jeel m

aaxak sukuunil
ma tu yuubik taan y

eetel ma
tu kuxtal jeex t-kaansajteexo.
7 Tumen teexe a wojleex baax
unaj a beetkeex utiaal a kuxta-
leex jeex t-beetaj toono, tumen
toone ma t-beetaj k-ma uu-
yaj taanil le tiaanoon kaach
ta wiknaleexo, 8 y

eetel ma
t-jaantaj u yooch mix m

aak wa
ma k-bootmi, baaxe jach
t-ts

aaj k-

ool y

eetel t-xupakba
meyaj bul kiin y

eetel bul

aakab
utiaal ma k-chuytal ti mix jun-
t

uul ti teex. 9 Ma tumen wa
minaantoon autoridad utiaal
k-beetki, baaxe t-beetaj beyo
2Te 3:31 Wa: Kaasilbaal.
373 M

aak ma tu yuubik taan 2 TESALONICAILOOB 2:103:9
utiaal k-eesikteex bix unaj a
kuxtaleex. 10 U jaajile, tak le
tiaanoon ta wiknaleexo suuk
kaach k-aalikteex lela: Wa
yaan m

aax ma u k

aat meya-
je, ma u janal xan. 11 Tumen
t

aan k-uuyik u yaalaale yaan
jujunt

uul ichileexe ma u k

aat u
yuuboob taani y

eetel mix tech
u meyajoob, baaxe ch

een ku
yoksikubaob ti baaxoob ma
unaj u yoksikubaobi. 12 Ti le
m

aakoob beya t

aan k-jach aa-
lik y

eetel t

aan k-k

aatiktiob tu
kaaba Yuumtsil Jesucristoe, ka
meyajnakoob y

eetel jeetsel

oo-
lal y

eetel ka u n

aajaltoob baal u
jaantoob.
13 Baale, sukuuneex, teexe
ma u xuulul a beetkeex baax
uts. 14 Ch

een baale, wa yaan
m

aax ma u k

aat u tsookbes le
baax k-aalikteex te cartaa, ee-
seex m

aaxi y

eetel xuuluk a bis-
kabaex tu y

eetel utiaal ka su-
lakchajak. 15 Baale kex beyo,
ma awilkeex bey junt

uul enemi-
goe, baaxe seguernak a tsolxi-
kintikeex bey junt

uul sukuune.
16 U Yuumtsilil le jeetselil
t

uuno mantats ka u ts

aateex
jeetselil jejel

aas bixi. Yuumtsil
ka yanak ta w

eeteleex, tul

aak-
leex.
17 Teen Pabloe kin t

uuxtik-
teex saludos. Lela teen ts

ibt
y

eetel in kaboob, jeex suuk in
beetik te cartaob kin t

uuxtiko;
tene bey in ts

ibo.
18 Unojochutsil Yuumtsil Je-
sucristo ka yanak ta w

eeteleex,
tul

aakleex.
1
Teen Pabloe apostolen ti
Cristo Jes

us jeex u yaalmil
Dios k-Salvador, y

eetel jeex u
yaalmil Cristo Jes

us le m

aax oo-
lal yaantoon esperanzao; 2 kin
ts

ib ti Timoteo, junt

uul in paal
tu yoolal le fe yaantoono:
Ka yanaktech le nojoch utsil,
le cha

ootsilil y

eetel le jeetse-
lil ku taal ti Dios le Taatao bey
xan le ku taal ti Cristo Jes

us,
k-Yuumtsilo.
3 Jeex

uuchik in l

isik a w

ool
utiaal ka p

aatkech

Efeso le jach
taaytak u j

ookol in binbal tu
luumil Macedoniae bey xan in
beetik beoraa, utiaal beyo ka a
waal ti jujunt

uul m

aakoob ma u
kaanskoob yaanal baaloob,
4 mix u beetkoob u cuentail
baaloob ma jaajtaki mix u xa-
kaltikoob ti baax chiibal u taal
m

aak. Le baalooba mix junp

eel
utsil ku taaskoob, y

eetel tu lu-
gar u beetkoob u kaanbal m

aak
ti Dios utiaal u muukaantal u
feje ch

een ku beetkoob u ch

ikil
m

aak u xakalt u maasil baaloob.
5 U jaajile le baax kin waalik-
techa, t

aan in waalik tumen in
yaabilaje ku taal ti junp

eel puk-
siikal limpio, ti junp

eel maa-
lob conciencia bey xanti junp

eel
fe x-ma kaap

eel ichil. 6

Uu-
chik u n

aachtal jujunt

uul m

aa-
koob ti le baalooba, bisaaboob
Y

AAX TI
TIMOTEO
ccc
d
ccc
2 TESALONICAILOOB 3:101 TIMOTEO 1:6 Conciencia 374
tu paach taanoob minaan u bii-
laloob. 7 Le m

aakooba u k

aat
u beetubaob j-kaanbesajoob ti
le leyo, baale ma tu naatkoob le
baaxoob ku kaanskoobo mix le
baaxoob ku sen aalikoob ka
beetaako.
8 Toone k-ojel jach maalob
le Leyo, baale ch

een jaali
wa ku tsookbesaal jach jeex
unaje. 9 Utiaal ka beetaak be-
ya unaj u kaajal ti m

aake le le-
yo ma beetaab utiaal m

aax toj
u kuxtali, baaxe beetaab utiaal
le m

aaxoob ku binoob tu con-
tra le leyo, m

aaxoob maa-
tech u beetkoob baax ku
yaalaaltiob, kasaan m

aakoob,
j-keban m

aakoob, m

aakoob
minaan u yaabilajoob, m

aa-
koob ku mixbaalk

uuntikoob le
baaloob kiliichoobo, j-k

im-
saj m

aakoob, m

aakoob u k

ims-
maj u taataob, m

aakoob u
k

imsmaj u maamaob, 10 m

aa-
koob ku n

uupkebantaloob,1 xii-
boob ku n

uupchitaloob y

eetel u
y

eet xiibiloob, secuestradoroob,
m

aakoob ku tuusoob, m

aakoob
maatech u b

eeykuntkoob baax
ku jurartikoob, bey xan utiaal
jeel baalak ku bin tu contra le
maalob kaansajo. 11 Le maa-
lob kaansaja yaan yil y

eetel u
maalob p

eektsilil le Dios kiimak
u y

oolo, letie baax xan kub

een-
taabteno.
12 Kin ts

aaik u diosbooti-
kil ti Cristo Jes

us k-Yuum-
tsil, m

aax tu ts

aajten p

aajtalil;
tumen tu yilaj ch

uukaan in w

oo-
le tu kub

eentajten junp

eel me-
yaj, 13 kex teen kaache kin
1Ti 1:101 Gr.: p

ornos. Le taana ku meyaj
utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas n

uup-
chitaloob ku bin tu contra u ley Dioso.
Ilaak Tip. 4.
taan tu contra Dios, kin cha-
pachtik m

aaxoob meyajtik y

ee-
tel minaan in sutal. Baale
chaabten

ootsilil tumen minaan
in fe y

eetel ma in wojel kaach
baax kin beetki. 14 Baale le u
nojoch utsil k-Yuumtsilo maas
jach nojochchaj tin w

ookol jun-
m

uuch y

eetel le fe bey xan y

ee-
tel le yaabilaj ku taal ti Cristo
Jesuso. 15 Lela jach jaaj y

ee-
tel tul

aakal m

aak unaj u creer-
tik: Cristo Jesuse taal way y

oo-
kol kaabe utiaal u salvartik le
j-keban m

aakoobo. Ichil tu-
l

aakloobe teen u maas j-keba-
nil. 16 Baale chaab

ootsilil ti
teen, le m

aax maas yaan u keba-
no, utiaal beyo ka u yees Cris-
to tul

aakal u ch

uukaan

oolal tu
t

aan le m

aaxoob ken u ts

aa u fe-
joob ti leti, utiaal ka yanaktiob
kuxtal minaan u xuul.
17 Beora t

uuna, ti le Rey mi-
naan xuulul tio, le junt

uulili
Dioso, le m

aax ma tu kastal y

ee-
tel ma tu p

aajtal u yilaalo, ti le-
ti ka tsaabak tsiikil y

eetel noj-
beenil utiaal kiinoob minaan u
xuul. Am

en.
18 In paal Timoteo, t

aan in
kub

eentiktech ka a beet le-
la: tu yoolal le baaxoob profeti-
zartaab ta woolalo, seguernak a
baateltik le jach maalob baate-
lo; 19 ma a chaik u saatal a fe,
y

eetel yanaktech mantats jun-
p

eel maalob conciencia, ma jeex

le m

aaxoob ku patkoob junts

ee-
lil le baalooba y

eetel ku saatal u
fejoob jeex u b

uulul junp

eel bar-
co ichil le jao. 20 Himeneo y

ee-
tel Alejandroe t

aakaanoob ichi-
loob, y

eetel tsook in kubkoob
tu kab Satan

as utiaal ka kaan-
saaktiob y

eetel castigo ma unaj
u taanoob kaas tu contra Diosi.
375 Cristoe taal u salvart j-kebanoob 1 TIMOTEO 1:7-20
2
Y

aax t

aanile, t

aan in jach
aalikteex ka k

aat

oolnakeex,
ka orarnakeex y

eetel ka a bee-
teex siibaloob utiaal a ts

aaikeex
gracias tu yoolal tul

aakal u jeje-
l

aasil m

aakoob, 2 tu yoolal re-
yoob bey xan tu yoolal tul

aa-
kal le m

aaxoob yaan autoridad
tiobo, utiaal beyo ma u xuulul
k-kuxtal ich jeetselil y

eetel ma u
xuulul k-jach kubik k-

ool k-me-
yajt Dios y

eetel junp

eel tuukul
yiijchajaan. 3 Lela jach maa-
lob y

eetel kambeen tu t

aan Dios,
k-Salvador, 4 tumen letie u
k

aat ka u salvartuba tul

aakal u
jejel

aasil m

aakoob y

eetel ka ku-
chuk u ch

uukaan kaj

ooltoob
le jaajo. 5 Tumen ch

een jun-
t

uul Dios yaan y

eetel ch

een jun-
t

uul mediador1 yaan ch

uumuk
ti Dios y

eetel w

inikoob, junt

uul
m

aak, Cristo Jes

us, 6 le m

aax
tu kubaj u kuxtal utiaal u boo-
tik jach le bukaaj kaab

eet utiaal
u j

aalkabtaal tul

aakal m

aak...
lela yaan u tsaabal oj

eeltbil ken
kuchuk u kiinil. 7 Utiaal lela
y

eeyaaben utiaal in kaaytaj bey
xan utiaal in beetik in aposto-
lil t

aan in waalik u jaajil, ma
t

aan intuusi, utiaal beyo ka in
kaans ti le j-t

aanxel luumiloo-
bo baaloob yaan yil y

eetel le fe-
jo bey xan y

eetel le jaajo.
8 Le oolal in k

aate jeel tuu-

xak ka u muchuba le m

aakoobo
ka u ts

aa u y

ooloob orar t

aan u
l

isik u kiliich kaboob, ma y

ee-
tel kuuxilili mix y

eetel baatel-
taanili. 9 In k

aat xan ka u ja-

tsutsk

intuba le kooleloob
y

eetel kambeen nook, y

eetel ka-
bal

oolal bey xan y

eetel maalob
1Ti 2:51 Lela junt

uul m

aak ku waatal
ch

uumuk ti kaa jaats m

aakoob utiaal u
yaalik baax ku tuklik cada jaats.
tuukul, ma y

eetel u niki jiitil
u tsootsel u pooloobi, mix y

ee-
tel oro, mix perlaob, mix y

eetel
kookoj nooki, 10 baaxe y

eetel
maalob meyajoob jeex unaj u
beetik le kooleloob meyajtik
Dioso.
11 Le koolelo ma unaj u taan
le t

aan u kaansaalo, y

eetel unaj
u ts

aaikuba y

aanal u p

aajtalil le
xiibo. 12 Ma tin chaik u kaan-
saj le koolelo, mix ka u ts

aa le
xiib y

aanal u p

aajtalilo, baaxe
ka p

aatak ma u taan le koolelo.

13 Tumen y

aax Ad

an beetaabi,
tsoole ka beetaab Eva. 14 Ku
tsookole ma Ad

an tuusi, baa-
xe letie koolel tuuso ka keban-
chaji. 15 Le koolelo yaan u se-
guer u kan

aantaal ikil u yantal
u paalal, baale ch

een wa ma tu
n

aachtal ti le fejo, ti le yaabi-
lajo bey xan ti le kiliichilo jun-
m

uuch y

eetel le maalob tuuku-
lo.
3
Le baax kin waalika jach
jaaj:
Wa junt

uul xiib t

aan u kax-
tik u tsaabalti u meeyjil u ka-
n

aantaal le m

uuchulilo, jach
maalob le baax ku ts

iboltiko.
2 Le m

aax kan

aantik le m

uu-
chulilo kaab

eet junt

uul m

aak
minaan baax oolal u keeyel, jun-
t

uul m

aak ch

een junt

uul u ya-
tan, ku ts

aaik u piis tul

aakal
baax ku beetik, maalob u tuu-
kul, ma xaaxakaan u kuxtali,
ku utsul kamik u yuulaboob,
noojaan utiaal kaansaj, 3 ma
junt

uul j-k

aaltal m

aaki, ma jun-
t

uul m

aak kaas u puujuli,1 baa-
xe uts u puksiikal, ma j-ka-
xan baateli, ma junt

uul m

aak
jach uts tu yich taakini, 4 jun-
1Ti 3:31 Wa: ku jaats.
1 TIMOTEO 2:13:4 Mediador. Ma u kaansaj le koolelo 376
t

uul m

aak jach maalob bix u
nuuktik u yotoch, ku yuubaal
u taan tumen u paalal y

eetel
ku beetaal baax maalob tumen
u paalal; 5 (u jaajile, wa jun-
t

uul m

aak mix u yotoch u yo-
jel u nuukte, bix ken u kan

aan-
til u m

uuchulil Dios?); 6 ma
junt

uul t

uumben disipuloi,
tumen bik u taasuba nojbaalil
ka u n

aajmat xan le castigo aa-
laan u tsaabal ti le Kaasilbaa-
lo.1 7 Tsoole tak le m

aaxoob
minaanoob ichil le m

uuchulilo,
kaab

eet maalob u taanoob tu
yoolal le m

aaka, utiaal beyo ma
u paajal u sutal, mix u t

aabsaal
tumen le Kaasilbaalo.
8 Le siervo ministerialoobo
kaab

eet xan yiijchajaan u
tuukuloob, ma j-kaap

eel ichoo-
bi,1 ma u sen ukikoob vino,
ma u ts

iboltkoob taakin ma
uts bix n

aajaltaanili; 9 tsoo-
le unaj u yantal junp

eel maa-
lob conciencia tiob le t

aan u ka-
n

aantkoob le kiliich taakbil baal
tsook k-creertiko.
10 Baax kaab

eet xan u y

aax
beetaale, u yilaal wa noojaa-
noob utiaal le meyajo, ken tsoo-
kok t

uune, wa minaan baax oo-
lal u taakal u pooloobe, u beet u
siervo ministerialiloob.
11 Le kooleloobo kaab

eet xan
yiijchajaan u tuukuloob, ma
x-l

isaj taanoobi, ku ts

aaikoob
u piis le baaxoob ku beetkoobo
y

eetel jach ch

uukaan u y

ooloob
ti tul

aakal baal.
12 Le siervo ministerialoobo
kaab

eet ch

een junt

uul u yata-
noob, y

eetel kaab

eet u nuukti-
koob tubeel u paalaloob bey
1Ti 3:61 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan. 81 Wa: ma u kaap

eelcha-
jal u taanoobi.
xan le ul

aak m

aaxoob yanoob tu
yotochoobo. 13 Tumen le xii-
boob jach maalob u meyajoobo
t

aan u n

aajaltikoob ka

uuchuk
maalob taan tu yoolaloob, y

ee-
tel t

aan u yantaltiob u p

aajtalil
u taanoob y

eetel u jaajil u y

oo-
loob ti le fe yaan yil y

eetel Cris-
to Jesuso.
14 In tuklike ma kun x

aantal
ken xiiken ta wiknal, baa-
le kin ts

ibtiktech le baaloo-
ba, 15 tumen wa ma tin s

eeb
kuchle teche a wojel bix jeel a
portarkaba tu yotoch Dios; le-
la u m

uuchulil le Dios kuxaa-
no, u yokomil y

eetel u chuun-
pakil le jaajo. 16 U jaajile, le
kiliich taakbil baal yaan yil y

ee-
tel u meyajtaal Dioso, jach ch

i-
kaan u yilaal u nojchil: Jesuse
ch

ikbesaab bey w

inike, aalaab
toj u kuxtal ka tsook u tsaabal
junp

eel kaanilbeen w

inklil ti,
ch

ikpaj ti angeloob, kaaytaab u

kaaba te luumoobo, creertaab
tumen u m

aakiloob le y

ookol
kaaba, kaam y

eetel nojbeenil te
kaano .
4
Baale le kiliich muuko jun-
taats u yaalike, te kiinoob
ku taaloobo yaan m

aaxoob kun
n

aachtaloob ti le fe ikil u chen-
xikintikoob baaloob bey ti Dios
u taaloobe baale ma jaajta-
koobi, bey xan ikil u chenxi-
kintikoob u kaansaj demo-
nioob. 2 Ku y

uuchul xan lela
tu yoolal le tuus ku beetik le
j-kaap

eel ichoobo; u conciencia

le m

aakooba bey t

ookaan y

ee-
tel junp

eel chakjoleen hierro ku

meyaj utiaal u y

uuchul marca-
re. 3 Letiobe yaanu yaalikoob
ma unaj u tsookol u beel m

aa-
ki y

eetel ma unaj u jaantaal le
janaloob beetaan tumen Dioso,
377 Anciano y

eetel siervo ministerial 1 TIMOTEO 3:54:3
kex lelooba beetaaboob utiaal
ka tsaabak gracias tu yoolaloob,
y

eetel utiaal ka jaantaak tumen
le m

aaxoob yaan u fejoob y

ee-
tel u kaj

ooloob tubeel le jaajo.
4 Tumen tul

aakal baax u beet-
maj Diose jach maalob, y

eetel
mix baal unaj k-patik junts

ee-
lil wa tsook k-kamik y

eetel
tsook k-ts

aaik gracias tu yoolal,

5 tumen ku kiliichk

uuntaal tu
yoolal u taan Dios bey xan
tu yoolal le oraci

on ku beetaal tu
yoolalo.
6 Le ken a ts

aa le tsolnuuk
ti le sukuunoobo yaan a ku-
chul a beetaba junt

uul u maalob
j-meeyjil Cristo Jes

us, junt

uul
m

aax u ts

eentmuba y

eetel u taa-
niloob le fejo bey xan y

eetel le
jach maalob kaansajoob tsook
u ch

uukpajal a w

ool a tsookbe-
soobo. 7 Baale ma a w

ootik a
wuuy le kaansajoob ma jaajtak
ku binoob tu contra Dios, jeex
le ku tsikbaltik le x-nuukoobo.
Tsoole seguernak a muukaan-
k

uuntikaba y

eetel u tuukulil a
maas meyajtik Dios. 8 Tumen
u j

oosik u muuk u w

inklil m

aa-
ke ch

een junp

it utsil ku taa-
sik; baale u jach kubik u y

ool
m

aak u meyajt Diose maas yaab
utsil ku taasik ichil tul

aakal
baax ku beetik, tumen ku taa-
siktoon utsil ichil k-kuxtal bej-
lae bey xan ichil le kuxtal kun
antalo. 9 Lela jach jaaj y

eetel
tul

aakal m

aak unaj u creertik.
10 Tu yoolal lela t

aan k-ts

aaik
k-

ool y

eetel t

aan k-xachikba me-
yaj tumen tsook k-kubik k-

ool
ti junt

uul Dios kuxaan, u Sal-
vador tul

aakal u jejel

aasil m

aa-
koob, maases ti le m

aaxoob
ch

uukaan u y

ooloob u meyajtoo-
bo.
11 Ma u xuulul a waalik
ka beetaak le baalooba y

ee-
tel kaans bix unaj u beetaaloob.
12 Ma a chaik ti mix m

aak
ka u mixbaalk

uunt a t

aankel-
mil, baaxe y

eetel le baaxoob ka
beetko ees ti le m

aakoob ch

uu-
kaan u y

ooloob bix unaj u
taanoob, bix unaj u kuxta-
loob, bix unaj u yeeskoob yaabi-
laj, bix unaj u yeeskoob fe, y

eetel
bix jeel u kuxtaloob ich kiliichi-
le. 13 Mientras in kuchle ma
u xuulul a ts

aaik a w

ool xook tu
t

aan u maasil, a l

isik u y

ooloob
y

eetel a kaanskoob. 14 Ilawil
ma u xuulul u meyajtech le sii-
bal yaantecho; lela tsaabtech tu
yoolal junp

eel profec

a aalaab ta
woolal le ka tu ts

aaj u kaboob le
junm

uuch ancianoob ta w

ooko-
lo. 15 Chik a tuukul ti le baa-
looba; jach ts

aa a w

ool a bee-
toob utiaal ka jach ilaak tumen
tul

aakal m

aak bix t

aan a bin t

aa-
nil. 16 Ma u xuulul a kan

aant-
kaba y

eetel mantats jach ka-
n

aant baax ka kaansik. Ma u
xuulul a beetik le baalooba,
tumen beyo yaan a salvartikaba
teech bey xan le m

aaxoob chen-
xikintkecho.
5
Ma a keyik junt

uul m

aak
tsook u yantal u jaabil, baa-
xe tan jeex a tanik a taatae. Le
t

aankelmoobo tanoob jeex a ta-
nik a sukuunoobe; 2 le koole-
loob maas yaan u jaabiloobo ta-
noob jeex a tanik a maamae; le
kooleloob maas x-l

oobayanoo-
bo tanoob y

eetel utsul puksii-
kal jeex a tanik a kiikoobe.
3 Kan

aant le viudaob jach
tu jaajil minaan m

aax

aantkoo-
bo. 4 Baale wa junt

uul viuda
yaan u paalaloob wa u y

aabiloo-
be, lelooba t

aanil tu yotochoob
1 TIMOTEO 4:45:4 Kan

aant baax ka kaansik 378
unaj u kanik u yeesoob jach u
kubmaj u y

ooloob u meyajtoob
Dios, y

eetel unaj u bootkoob ti
u taataob bey xan ti u abueloob
le baax u paxmoobtiobo, tumen
lela kambeen tu t

aan Dios.
5 Baale le viuda minaan m

aax

aantik y

eetel mix baal yaantio,
ku kubik u y

ool ti Dios, tsoo-
le bul kiin y

eetel bul

aakab t

aan
u k

aat

oolal y

eetel t

aan u orar.
6 Baale le viuda chiikil u b

eey-
kunt u ts

ibolal u bakele, kex

kuxaane kimen tu t

aan Dios.
7 Le oolale seguernak a waalik-
tiob ka u beetoob le baaxoob
tsook in waalika, utiaal ma u
yantal baax oolal u keeyloob.
8 U jaajile wa yaan m

aax ma tu
ts

aaik baax kaab

eet ti u l

aak-
tsiloobe, maases ti le yanoob tu
yotocho, tsook u mixbaalk

uun-
tik le fejo y

eetel maas kaas yanil
ke junt

uul m

aak minaan u fe.
9 Junt

uul viudae jeel u p

aaj-
tal u ts

ibtaal u kaaba utiaal ka

aantaake, baale ch

een wa tsook
maas ti sesenta jaaboob ti, y

ee-
tel wa ch

een junt

uul u y

i-
cham yanji, 10 bey xan wa ku
y

uuchul maalob taan ti leti tu
yoolal le baaloob maalobtak tu
beeta:

uuchik u l

isik tubeel
u paalal,

uuchik u utsul ka-
mik u yuulaboob,

uuchik u poik
u yook le m

aaxoob kiliichoo-
bo,

uuchik u y

aantik le m

aaxoob
yaachajaan u y

ooloobo, bey xan

uuchik u jach ts

aaik u y

ool u
beet tul

aakal baax maalob.
11 Baale le viudaob x-l

ooba-
yanoobo ma a ts

ibtik u kaa-
baob utiaal ka

aantaakoob,
tumen ken u sen ts

iboltoob
u n

uupchitaloobe ku taaktal u
tsookol u beeloob, bey t

uuno
ku patkoob Cristo. 12 Letiobe
ku n

aajmatkoob ka juzgartaa-
koob, tumen tsook u patkoob le
baax u y

aax aalmaj u beetkoo-
bo.1 13 Letiob xane ku kan-
koob maak

oolil ikil u ch

een
m

aanoob x

inximbal. Tsoole
ma ch

een ku kankoob maa-
k

oolili, baaxe ku kankoob xan

x-mukul taan ti u maasil, ku
yoksikubaob ichil u kuxtal yaa-
nal m

aak y

eetel ku tsikbaltikoob
baaloob ma unaji. 14 Le oo-
lal in k

aat ka tsookok u beel le

viudaob x-l

oobayanoobo, ka ya-
nak u paalaloob, ka u kan

aant
u yotochoob, y

eetel ma u ts

aai-
koob tuux u taan kaas le
m

aax pekmiloono. 15 U jaaji-
le jujunt

uul ti letiobe tsook
u patkoob le maalob bejo y

eetel
tsook tak u tsaypachtikoob Sa-
tan

as. 16 Wa junt

uul koolel ku
meyajtik Dios yaan u l

aaktsi-
loob viudaobe, unaj u y

aantkoob
utiaal ma u sen aaltal u kuuch le
m

uuchulilo. Bey t

uuno le m

uu-
chulilo jeel u p

aajtal u y

aantik
le viudaob jach tu jaajil kaab

eet

aantaj tiobo.
17 Le ancianoob maalob u
meyajoob te m

uuchulilo, ilaa-
koob bey m

aaxoob ku n

aaj-
matkoob ka tsaabak kaam

aal
tsiikil tiobe, maases le jach ku
ts

aaik u y

ooloob u tsikbaltoob
y

eetel u kaansoob u taan Dio-
so. 18 Tumen le Kiliich Ts

i-
bo ku yaalik: Ma unaj a jokik
u ni le wakax le t

aan u tsa-
tsachaatik1 le trigoo; ku yaa-
lik xan: Junt

uul m

aax ku
meyaje ku n

aajmatik u bootaal.
1Ti 5:121 Lit.: le y

aax fejo. 181 Lela
letie baax ku beetaal ti le trigo wa ul

aak
neek utiaal u lusaal u sojlilo; yaan kiin
xane utiaal u beetaal lela ku meyaj
nuukuloob j

iltaan tumen baalcheob.

379 Tsolnuuk ti viudaob. Kaam

aal tsiikil 1 TIMOTEO 5:5-18
19 Ma a creertik le baax ku yaa-
laal tu contra junt

uul ancianoo,
ch

een jaali wa yaan kaat

uul wa

ooxt

uul m

aakoob jaajk

uuntike.
20 Tu t

aan tul

aakal le m

aaxoob
yanoobo, aal u nuuk ti le m

aa-
xoob t

aan u kebantaloobo, be-
yo u maasile yaan xan u ka-
n

aantkoob ma u kebantaloob.
21 Kin kub

eentiktech tu t

aan
Dios, tu t

aan Cristo y

eetel tu
t

aan le angeloob y

eeyaanoobo
ka a tsookbes le baaxoob kin
waaliktecha; kan

aant ma a bee-
tik wa baax tu yoolal junt

uul
m

aak ch

een yoolal bix u yilaal,
y

eetel ilawil a tratartik tul

aakal
jeex unaje.
22 Mix junt

een unaj a s

eeb
ts

aaik a kab tu y

ookol wa
m

aax;1 mix a t

aakpajal ichil u
keban yaanal m

aak; kan

aant ma
u y

eektal a kuxtal.
23 Ma a wukik ch

een ja, baa-
xe uk junp

it vino tu yoolal a
nak bey xan tu yoolal ma u se-
guer a sen kojaantal.
24 U keban jujunt

uul m

aa-
koobe ch

ikaan u yilaal tumen

tul

aakal m

aak, y

eetel lela jun-
taats u beetik u juzgartaaloob.
Baale u keban ul

aak m

aakoo-
be, ku ch

ikpajal tak ken m

aa-
nak kiin. 25 Bey t

uun xano, le
baaloob maalobtak ku beetaa-
lo ku yoj

eeltaal tumen tul

aakal
m

aak; le baaloob xan kaastak
ku beetaalo ma tu p

aajtal u taa-
kaaloob mantats.
6
Le m

aaxoob t

aan u meya-
joob bey palitsiloobe, ma u
xuulul u yeeskoob nojoch tsii-
kil ti u tsuuliloob, utiaal ma u
taan mix m

aak tu contra u kaa-
1Ti 5:221 Lela u k

aat u yaale ma u s

eeb
y

eeyik mix m

aak.
ba Dios mix tu contra le baa-
xoob ku kaansiko. 2 Tsoole
le m

aaxoob yaan u tsuuliloob
ku creertikoob Cristoo, ma unaj
u xuulul u yeeskoob tsiikil tiob
ch

een tumen sukuunoobi. Baa-
xe maas unaj u ts

aaik u y

oo-
loob meyaj, tumen u yojloobe le
m

aaxoob kamik u yutsil le maa-
lob meyaj ku beetkoobo u y

eet
sukuuniloob y

eetel u yaabilt-
moob.
Seguernak a kaansik y

eetel a
sen aalik ka beetaak le baa-
looba. 3 Wa yaan m

aax t

aan u
kaansik yaanal baax, y

eetel lela
ku bin tu contra le maalob kaan-
saj ku taal ti k-Yuumtsil Jesu-
cristo bey xan tu contra le
kaansaj ku yaalik kaab

eet u
ts

aaik u y

ool m

aak u meyajt
Dioso, 4 ch

een t

aan u nojbaal-
k

uuntkuba y

eetel ma tu naa-
tik mix baal. Ch

een chiikil u
tuukul ti baateltaanoob y

eetel
ti sakachtaanoob tu yoolal jeel
baaxak taaniloobe. Le baaloo-
ba ku beetik u pektik m

aak u
y

eet m

aakil, u kaakastaan
m

aak, u tuklaal baal kaas y

eetel
baal ma jaaj tu yoolal wa m

aaxi,
5 u baateltaan m

aak mantats
yoolal baaloob ma kaanaanta-
koobi; lela ku taal ti m

aakoob
kaschajaanu tuukuloob minaan
u jaajil tiob, ku tuklikoobe u
jach kubik u y

ool m

aak u meyajt
Diose ku taasik yaab n

aajalil.
6 U jaajile wa k-kubik k-

ool
k-meyajt Diose, yaab utsil jeel u
taasiktoone, baale ch

een wa
kiimak k-

ool y

eetel le baaxoob
yaantoono. 7 Tumen mix baal
t-taasaj way y

ookol kaabe y

eetel
mix baal xan jeel u p

aajtal k-bis-
ke. 8 Le oolale wa yaan baal
k-jaante, yaan k-nook bey xan
1 TIMOTEO 5:196:8 Junp

it vino. Ku ch

ikpajal keban 380

tuux k-antale, yaan u kiimaktal
k-

ool y

eetel le baalooba.
9 Baale le m

aaxoob u cha-
tukultmaj u ayikaltaloobo,
ku t

uuntaal u y

ooloob y

ee-
tel ku l

uubloob ti junp

eel l

eech
bey xan ti kaakas ts

ibola-
loob ch

een kuneloob ku bis-
koob m

aak ti kask

uunajil y

eetel
xuulsajil. 10 Tumen u yaa-
biltaal le taakino u moots tul

aa-
kal u jejel

aasil baaloob kaastak;
yaan m

aakoobe tumen ku sen
ts

iboltkoob u yantaltiob taaki-

ne, tsook u n

aachkuntaaloob ti
le fejo y

eetel tsook u chupik u
kuxtaloob y

eetel yaayaj

oolal.
11 Baale teech t

aan a meyaj-
tik Diose, p

uutsen ti le baaloo-
ba. Xeen tu paach le justiciao,
ilawil a ts

aaik a w

ool a me-
yajt Dios, xeen tu paach le fejo,
le yaabilajo, le ch

uukaan

oola-
lo y

eetel ilawil ma a s

eeb kuuxil.
12 Baateelnen tu yoolal le fejo,
chich machaba ti le kuxtal mi-
naan u xuulo, le baax oolal taa-
necho y

eetel le baax ta jaaj-
k

uuntaj tu t

aanyaab m

aakoobo.
13 Tu t

aan Dios le m

aax ku
ts

aaik kuxtal ti tul

aakal baal,
bey xan tu t

aan Cristo Jes

us le
m

aax taanaj maalob bey junt

uul
j-jaajkunaj tu t

aan Poncio Pila-
toe, kin waaliktech 14 ka a
tsookbes le baax tsook u yaa-
laaltecho; ken a beete ilawil ma
u yantal a siipil y

eetel ma u
yantal baax oolal a keeyel tak
le kiin ken ch

ikpajak k-Yuum-
tsil Jesucristoo. 15 Le ken ku-
chuk u kiinile, yaan u ch

ikbes-
kuba Jesucristo, le M

aax kiimak
u y

oolo, le junt

uulili M

aax yaan
p

aajtalil tio, u Rey le m

aa-
xoob ku reinaroobo, u Yuumtsil
le jalaachoob ku gobernaroo-
bo, 16 le junt

uulili m

aak ma
tu p

aajtal u k

imil y

eetel kajaan
ti junp

eel k

uuchil jach t

aaj s

aa-
sil tuux mix m

aak jeel u p

aajtal
u n

aatsle; letie mix m

aak ilmil
y

eetel ma tu p

aajtal u yilaal. Ti
leti t

uun ka tsaabak tsiikil y

ee-
tel ti leti ka yanak p

aajtalil
utiaal mantats. Am

en.
17 Ti le m

aaxoob ayikaloob
te y

ookol kaaba1 aaltiob ma
unaj u kaantal u yichoobi y

eetel
ma unaj u kubik u y

ooloob ti le
ayikaliloob ku xuululoobo, baa-
xe ti Dios le m

aax ts

aaiktoon
tu ch

uukaanil tul

aakal le baa-
xoob taasiktoon kiimak

oolalo.
18 Aaltiob ka u beetoob baax
uts, ka yaabchajak le baaloob
maalobtak ku beetkoobo, man-
tats ka u s

iob baaloob ti u maa-

sil y

eetel ka u beetoob jeex u s

i-
jil tu puksiikaloobe, 19 utiaal
beyo ka yanaktiob le ayikalil ku
suut bey junp

eel maalob chuun-

pak utiaal le kiinoob kun taa-
loobo, utiaal xan ka p

aajchajak
u chich machkubaob ti le kuxtal
jach tu jaajil kuxtalo.
20 Timoteo, in paal, kan

aant
le baax tsook u kub

eentaalte-
cho; utiaal a beetik lela n

aach-
kuntaba ti le taanoob ch

een
kuneltak y

eetel ku binoob tu
contra le baaloob kiliichtakoo-
bo, bey xan ti le baaxoob ku
yaalaal jach jaaj kaj

oolalo
baale ku bin tu contra le baax
jaajo. 21 Yaan m

aakoobe ikil
u yaalikoob yaantiob le kaj

oo-
lalil jeelo, tsook u n

aachtaloob
ti le fejo.
U nojoch utsil Dios ka yanak
ta w

eeteleex.
1Ti 6:171 Ilaak Tip. 16.
381 U yaabiltaal taakin. Kaanal ichil 1 TIMOTEO 6:9-21
1
Teen Pablo, junt

uul u apos-
tolen Cristo Jes

us jeex u k

aat
Dios tu yoolal le kuxtal aalaan u
tsaabal tu yoolal Cristo Jesuso,
2 kin ts

ib ti Timoteo le in paal
jach in yaabiltmo:
Ka yanaktech le nojoch utsil,
le cha

ootsilil y

eetel le jeetselil ku
taal ti Dios le Taatao bey xan le
ku taal ti Cristo Jes

us k-Yuum-
tsilo.
3 Kin ts

aaik gracias ti Dios,

le m

aax kin meyajtik ich kiliichil
bey xan y

eetel junp

eel maalob
conciencia jeex tu beetil in

uuch-
ben l

aaktsiloobe, tumen maa-
tech u xuulul in kaajsikech ichil
le k

aat

oolaloob kin beetik bul
kiin y

eetel bul

aakabo. 4 Man-
tats ku kaajalten u jail a wi-
choob, y

eetel jach ku taaktal
in wilkech utiaal ka chuupuk
in puksiikal y

eetel kiimak

oolal.
5 Tumen kin kaajsik le fe x-ma
kaap

eel ichil ta weesajo; le fe-

ja letie y

aax anchaj ti a abuela
Loida y

eetel ti a maama Eunice,
y

eetel jach in wojel l

aayli letie fe
yaantecha.
6 Le oolal kin kaajsiktech ka
a wil a maas tabik bey junp

eel
k

aak le u siibal Dios ta kamaj le

ka tin ts

aaj in kaboob ta w

ooko-
lo. 7 Tumen le kiliich muuk
tu ts

aajtoon Dioso ma utiaal

k-chaik saajkili, baaxe utiaal ka
yanaktoon p

aajtalil, yaabilaj y

ee-
tel maalob tuukul. 8 Le oola-
le, ma a sulaktal kaaytaj tu yoo-
lal k-Yuumtsil mix a sulaktal tin
woolal, m

aaxen kalaanen tu yoo-
lal leti, baaxe kaajaktechyaan a
muyaj tu yoolal le maalob p

eek-
tsilo, le oolal unaj a kubik a
w

ool ti u p

aajtalil Dios. 9 Le-
tie tu salvartoon y

eetel tu ta-
noon utiaal ka kiliichchajkoon,
ma tu yoolal baaxoob k-beetki
baaxe tu yoolal u nojoch utsil
y

eetel tumen bey u chatukultmil
u beetko. Le nojoch utsila desde

uuchjeakil eesaabtoon tu yoolal

Cristo Jes

us, 10 baale beoraa
maas ch

ikaan u yilaal

uuchik u
ch

ikbesaal k-Salvador Cristo Je-

s

us. Letie tu lusaj u muuk le
k

imilo; tsoole ikil u kaaytaal

xan le maalob p

eektsilo tsook
u ts

aaik oj

eeltbil bix le kuxtalo
y

eetel bix le w

inklil ma tu
p

aajtal u kastalo. 11 Tu yoo-
lal le baalooba y

eeyaaben utiaal
in kaaytaj, utiaal in kaansaj bey
xan utiaal in beetik in apostolil.
12 Le oolal t

aan xan in mu-
yajtik le baalooba, baale ma tin
chaik sutal, tumen in kaj

ool
le m

aax tsook in creertiko y

ee-
tel jach in wojel jeel u p

aajtal u
kan

aantik le baax tin kub

een-
taj tu kab tak te kiin aalaa-
no. 13 P

aatak ta tuukul u nooy

le maalob kaansajoob ta wuuyaj
in waaliko; lela unaj a beetik le
t

aan a weesik le fe y

eetel le yaa-
bilaj ku taal ikil u yantal m

aak
junm

uuch y

eetel Cristo Jesuso.
14 Y

eetel u y

aantaj le kiliich
muuk yaan ichiloono, kan

aant
le jach maalob baal kub

eentaan-
techo.
15 Teche a wojle tul

aakal le
m

aakoob yanoob tu luumil
Asiao tsook u n

aachtaloob ti
teen, ichil lelooba ti yaan Figelo
y

eetel Herm

ogenesi. 16 Yuum-
KAAP

EEL TI
TIMOTEO
382
tsile ka u cha

ootsilil ti le m

aa-
xoob yanoob tu yotoch Ones

-
foroo, tumen letie mantats tu
l

isaj in w

ool y

eetel ma sulak-
chaj ikil kaxaanilen y

eetel cade-
naobi. 17 Baaxe le ka taal Ro-
mae, tumen tu jach ts

aaj u y

ool
u kaxtene, tu yilaj tuux yanen.
18 Kin ts

iboltik ka

aantaak
tumen Yuumtsil utiaal ka chaa-
bak

ootsilil ti tumen J

eeoba1 ken
kuchuk le kiin aalaano. Teche
a wojel xan bukaaj meyajoob tu
beetaj le tiaan tu kaajil

Efesoo.
2
Le oolale, in paal, seguernak
a chaik a muuk ti le nojoch
utsil ku taal ikil u yantal m

aak
junm

uuch y

eetel Cristo Jesuso.
2 Le baaxoob tawuuyaj in waa-
lik y

eetel jaajk

uuntaab tumen
yaab m

aakoobo, kin k

aatiktech
ka a kub

eentoob ti m

aaxoob
ch

uukaan u y

ooloob, beyo letio-
be yaan u noojaantaloob utiaal
ka u kaansoob ti ul

aak m

aa-
koob. 3 Kaajakteche, tumen
junt

uul jach maalob soldadoech
ti Cristo Jesuse, yaan xan a mu-
yajtik jejel

aas baaloob. 4 Jun-
t

uul m

aak t

aan u beetik u sol-
dadoile, utiaal ka p

aajchajak
u l

uubul utsil ti le m

aax tan u
beet u soldadoilo, mix junt

een
ku yoksikuba ti yaanal baaloob.
5 Tsoole tak le m

aax ku t

aak-
pajal ti junp

eel ketlan b

aaxale
ma tu tsaabal le corona ti wa
ma b

aaxalnaj jach jeex aalaa-
nilo. 6 Le koln

aal jach ku
ts

aaik u y

ool meyaje y

aax leti
unaj u jaantik u yich u paakal.
7 Tuukulnen mantats ti le baa-
xoob kin waaliktecha, Yuumtsil
t

uune yaan u ts

aaiktech naatil
ti tul

aakal baal.
2Ti 1:181 Ilaak Tip. 2.
8 Kaajakteche Jesucristoe
l

isaab ichil le kimenoobo, y

ee-
tel ti u chiibal David u taal, jeex
u yaalik le maalob p

eektsil kin
kaaytiko. 9 Tu yoolal le maa-
lob p

eektsila t

aan in muyaj, y

ee-
tel kaxaanen y

eetel cadenaob
bey junt

uul kasaan m

aake. Baa-
le u taan Diose ma kaxaan y

ee-
tel cadenaobi. 10 Le oolal t

aan
u ch

uukpajal in w

ool in mu-
yajt tul

aakal baal utiaal u yutsil
le m

aaxoob y

eeyaanoobo, utiaal
beyo ka yanaktiob salvaci

on y

ee-
tel nojbeenil minaan u xuul tu
yoolal Cristo Jes

us. 11 Le baax
ku yaalaala jach jaaj: Wa k-k

i-
mil junm

uuche, junm

uuch xan
ken k-kuxtal; 12 wa ku ch

uuk-
pajal k-

ool muyaje, junm

uuch
xan ken k-reinar; wa k-aalik ma
k-kaj

oole, letie yaan xan u yaa-
lik ma u kaj

oolooni; 13 baale
kex wa ma tu ch

uukpajal k-

ool
k-beet baax ku yaalike letie
mantats ku beetik baax ku yaa-
lik, tumen ma tu p

aajtal u bin tu
contra le baax ku yaaliko.
14 Seguernak a kaajsiktiob
le baalooba y

eetel kaanstiob tu
t

aan Dios ma unaj u baate-
loob tu yoolal ch

een taanoobi,
tumen lela ma tu taasik mix
junp

eel utsil, baaxe ku beetik u

kastal u tuukul le m

aaxoob uu-
yiko. 15 Beet tul

aakal le ku
p

aajtal utiaal ka u kamech Dios,
jeel bix junt

uul m

aak meeyjil
minaan baax oolal u chaik su-
tale, ku kaansik y

eetel ku tsolik
tubeel u taaniloob le jaajo.
16 N

aachkuntaba ti le ch

een
kunel taanoob ku y

eekkunti-
koob le baax kiliicho, tumen le
m

aaxoob aalik le taanoob be-
ya yaan u bin u maas n

aachta-
loob ti Dios; 17 u kaansajoob
383 Noojaanoob utiaal kaansaj 2 TIMOTEO 1:172:17
xane yaan u kiitpajal jeex
u bin u jaantaal u w

inklil m

aak
tumen puje. Himeneo y

eetel Fi-
letoe t

aakaanoob ichil le m

aa-
koob 18 tsook u k

eechloob ti
le jaajo, tumen t

aan u yaalikoo-
be tsokaan u yantal le kaa
kuxtalo y

eetel t

aan u kask

uun-
tikoob u fe tseetsek m

aakoob.
19 Kex beyo le chuunpak u
tsaamaj Dioso l

aayli jeetsel ya-
nile; tu y

ookole tsaan junp

eel
sello ku yaalik beya: J

eeobae u
kaj

ool le m

aaxoob u tiaaloobo,
y

eetel: Tul

aakal m

aax ku cha-
chiitik u kaaba J

eeobae unaj u
patik le baaloob kaastako.
20 Tsoole ichil junp

eel no-
joch naje ma ch

een nuukuloob
de oro y

eetel de plata yani, baa-
xe yaan xan nuukuloob de che
y

eetel de kati; yanoobe utiaal
baax maalob, baale ul

aakoobe
utiaal baax ma maalobi. 21 Le
oolale le m

aax ku n

aachtal ti
le u tsook nuukulooba, yaan
u kuchul u beetuba jeex jun-
p

eel nuukul ku meyaj utiaal

baax maalobe, kiliichk

uuntaan,
maalob u meyaj ti u yuumil, y

ee-
tel beetaan utiaal tul

aakal maa-
lob meyaj. 22 Le oolal t

uune,
n

aachkuntaba ti le ts

ibolaloob
ku taasik le t

aankelmilo; xeen tu
paach le justiciao, le fejo, le yaa-
bilajo, le jeetselilo, junm

uuch
y

eetel le m

aaxoob ma

eekcha-
jaan u puksiikaloob ku cha-
chiitkoob u kaaba Yuumtsilo.
23 N

aachkuntaba xan ti le
ch

een kunel baateltaanoob mix
baal u biilaloobo, tumen jeex
a wojlile le baalooba ch

een ku
beetkoob u yantal baatelil.
24 Tumen u palitsil Yuumtsile
minaan baax oolal u baateel,
baaxe kaab

eet u yeesik u yu-
tsil ti u maasil, kaab

eet noo-
jaan utiaal kaansaj, kaab

eet u
yojel u controlartuba ken aa-
laak baal ti, 25 tsoole kaa-
b

eet u kaansik y

eetel jeetsel

oo-
lal le m

aaxoob ma u k

aat u
yuuboob taano, tumen ma xaa-
ne jeel u keexel u puksiikaloob
tumen Dios utiaal ka u kaj

ool-
toob tubeel le jaajo, 26 utiaal
beyo ka kaajak u yiikoob, y

eetel
ka p

uutskoob ti u l

eech le Kaa-
silbaalo,1 tumen kuxaanoob ka
chuukoob tumen le Kaasilbaal
utiaal ka u beetoob baax u k

aa-
to.
3
Baale oj

eelte tu tsook kii-
noobe yaan u yilaal yaa-
yaj kiinoob y

eetel istikyaj
ken u m

aansil u kuxtal m

aak.
2 Tumen le m

aakoobo yaan u
kaxtikoob ch

een u yutsi-
loob, yaan u yaabiltikoob
taakin, yaan u nojbaalk

uuntku-
baob, yaan u kaantal u yichoob,
yaan u suuktal u poochiloob,
ma ken u yuuboob u taan u
taataob, ma ken u ts

aaob u
diosbootikil mix baal, ma kun
ch

uukpajal u yaabilajoob ti mix
m

aak, 3 yaanu p

aatal minaan
u yaabilajoob, junpuli ma ken u
y

ootoob u ts

aaubaob de acuer-
do, yaan u beetik u j-l

isaj taani-
loob, ma ken u kan u controlar-
tubaob, jachyaan u ts

iktaloob,
ma ken u yaabiltoob baax uts,
4 yaan u suutoob traicione-
roil, yaan u tercotaloob, yaan u
taaskubaob jach nojbaalil, y

ee-
tel tu lugar u yaabiltikoob Dio-
se yaan u yaabiltikoob ch

een le
baaloob taasik kiimak

oolal tio-
bo; 5 tsoole kex ka u yaaloob
2Ti 2:261 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
2 TIMOTEO 2:183:5 Ts

ibolal t

aankelmil. Tsook kiinoob 384
jach u tsaamaj u y

ooloob u ado-
rartoob Diose, y

eetel u kuxta-
loobe yaan u yeeskoob ma beyi.
N

aachkuntaba ti le m

aakooba.
6 Ichiloobe yaan u yantal m

aa-
koob jach u yojloob tuus ku yok-
sikubaob ichil le najoobo, y

eetel
ku tuskoob kooleloob ma muu-
kaan u fejoobi, chuupoob y

eetel
keban, ku chaik u controlartaa-
loob tumen u ts

ibolaloob,
7 tsoole kex mantats t

aan u
kaanbaloobe ma tu p

aajtal u
kaj

ooltikoob tubeel le jaajo.
8 Le m

aakooba t

aan u ts

aai-
kubaob tu contra le jaajo jach
jeex

uuchik u ts

aaikuba Janes
y

eetel Jambres tu contra Moise-
se. Tsoole jach kaschajaan u
tuukuloob y

eetel ma kamaa-
noob tumen Diosi, tumen ma
t

aan u kuxtaloob jeex kaan-
saabik tumen Cristoe. 9 Baa-
le ma kun p

aajtal u seguer u
ts

aaikubaob tu contra le jaa-

jo, tumen tul

aakal m

aak ken
u yil jach minaan u naa-
toob, jach jeex

uuchik ti le kaa-
t

uul m

aakoobe. 10 Baale te-
che jach tsook a chenxikintik
in kaansaj, jach a wojel bix kux-
liken, baax in chatukultmaj in
beetik, bix le fe yaanteno, bix
in weesik ch

uukaan

oolal, bix le
yaabilaj yaanteno y

eetel bix u
ch

uukpajal in w

ool muyaj.
11 Tsoole a wojel xan baaxoob
tin muyajtaj Antioqu

a, Iconio
y

eetel Listra; kex tin muyajtaj
le chapachtajilooba, Yuumtsi-
le tu token ti tul

aakloob. 12 U
jaajile tul

aakal le m

aaxoob u
k

aatoob kuxtal bey m

aakoob
jach u tsaamaj u y

ooloob u me-
yajtoob Dios junm

uuch y

eetel
Cristo Jesuse, yaan xan u cha-
pachtaaloob. 13 Baale le ka-
saan m

aakoob bey xan le
m

aaxoob yaanal m

aak u taas-
kubaobo, yaan u bin u maas
kastaloob t

aan u tuskoob ul

aak
m

aakoob y

eetel t

aan u tuusloob
xan.
14 Baale teche ma u xuulul
a ts

aaik a w

ool ti le baaxoob ta
kanaj y

eetel oksaab ta tuukul a
creerto, tumen a wojel ti m

aa-
xoob ta kanaj. 15 Tsoole des-
de ta chichnil ta kaj

ooltaj le
Kiliich Ts

iboob jeel u ts

aai-
koobtech naat utiaal ka a sal-
vartaba tu yoolal le fe ka ts

aaik
ti Cristo Jesuso. 16 Tul

aakal
Kiliich Ts

ibe Dios ts

aa tu tuu-
kul m

aak utiaal ka ts

ibtaak,
maalob utiaal kaansaj, utiaal u
yaalaal u nuuk ti m

aak, utiaal
tojk

inaj bey xan utiaal u y

uu-
chul tsolnuuk jeex u yaalik Dios
ka beetaake, 17 utiaal beyo le
m

aax meyajtik Dioso ka noo-
jaanchajak y

eetel ka u nuukbe-
suba utiaal tul

aakal maalob me-
yaj.
4
Tu t

aan Dios y

eetel tu t

aan
Cristo Jes

us, le m

aax kun
juzgartik le kuxaanoob y

eetel le
kimenoob le ken u ch

ikbesuba
y

eetel le ken kuchuk tu Reinoo,
kin kub

eentiktech ka a beet le-
la: 2 kaayt u taan Dios, jach
ts

aa a w

ool a beet ti maalob kii-
noob bey xan ti kiinoob talam-
tak, aal u nuuk ti u maasil, toj-
k

int u beeloob, l

is u y

ooloob,
beet y

eetel ch

uukaan

oolal bey
xan jeex u beetik junt

uul maa-
lob j-kaansaje. 3 Tumen yaan
u kuchul u kiinile le m

aakoo-
bo ma ken u y

oot u yuuboob
le maalob kaansajo, baaxe jeex
u ts

iboltkoobe yaan u kaxti-

koob j-kaansajoob utiaal ka
aalaaktiob ch

een baax u k

aat u
385 Kiliich Ts

ibe ti Dios u taal 2 TIMOTEO 3:64:3
yuuboob. 4 Yaan u xuulul
u yuubikoob le u jaajil kaansajo,
y

eetel yaan u chenxikintikoob le
baaloob ma jaajtak ku tsikbal-
taalo. 5 Baale teche ees maa-
lob a tuukul ti tul

aakal baal,
ch

uukpajak a w

ool a muyajt le
baaxoob ku y

uuchultecho, ma
u xuulul a kaaytik le maalob
p

eektsilo, y

eetel tsookbes tu-
beel le meyaj tsaantecho.
6 Tumen beoraa tene t

aan in
weekel bey jeex le vino ku kuu-
bul te altaro, y

eetel u kiinil in
j

aalkabtaale jach tsook u n

aa-
tsal. 7 Tsook in baateel tu
yoolal le fejo, tsook in w

aalkab-
tik le bej tak tu xuulo, tsook in
kuxtal jeex tu kaansaj Cristoe.
8 Desde bejlae Yuumtsil, le juez
ku juzgar jeex unajo, u l

ismaj
u coronail le justicia utiaal ka u
ts

aaten bey junp

eel siibal le ken

kuchuk le kiin aalaano; baale
ma ch

een ti teni, tak ti tul

aa-
kal le m

aaxoob tsook u jach ts

i-
boltkoob u ch

ikpajlo.
9 Beet tul

aakal le ku p

aajtal
utiaal ka s

eeb taalakech tin wik-
nal. 10 Tumen Demase,

uu-
chik u maas yaabiltik le y

ookol
kaaba,1 tu x

uumpattene ka bin
Tesal

onica; Crescentee bin Ga-
lacia; Titoe bin Dalmacia.
11 Ch

een Lucas paatal tin wik-
nal. Ken taalakeche taas xan
Marcos ta w

eetel, tumen jach
jeel u y

aantken te meeyjil kaay-
tajo. 12 Baale T

quicoe tsook
in t

uuxtik

Efeso. 13 Le ken
taalakeche taas le u nookil keel
tin pataj tu kaajil Troas tu yik-
nal Carpoe; taas xan le rolloobo,
maases le ts

iboob beetaanoob
ti k

eewelo.
2Ti 4:101 Ilaak Tip. 16.
14 Alejandro le m

aax ku me-
yajtik cobreo yaab baaloob
kaastak tu beetajten. J

eeoba
kun bootikti le baaxoob tu bee-
tajteno. 15 Teech xane unaj a
kan

aantkaba ti leti, tumen jach
tu ts

aajuba tu contra le baax

k-kaaytiko.
16 Le ka y

aax taanajen utiaal
in defenderkinbao mix m

aak
taal tin wiknal, baaxe tul

aak-
loob tu x

uumpattenoob ma
unaj u yaalaal wa yaan u siipi-
loob tu yoolal lela. 17 Baa-
le Yuumtsile waalaj naats ti te-
ne ka tu ts

aajten p

aajtalil, utiaal
beyo tin woolale ka p

aajchajak
u ch

uukaan kaaytaal le maalob
p

eektsilo, y

eetel utiaal ka uu-
yaak ti tul

aakal luumiloob; tu
token xan ti u chi le leono.
18 Yuumtsile yaan u tokiken ti
tul

aakal baal kaas y

eetel yaan u
salvartiken utiaal ka u bisen tu
Reino yaan te kaano. Ti leti
ka tsaabak nojbeenil utiaal kii-
noob minaan u xuul. Am

en.
19 Ts

aa in saludos ti Prisca1
y

eetel ti

Aquila bey xan ti le

m

aaxoob yanoob tu yotoch One-
s

foroo.
20 Erastoe p

aat Corinto, baa-

le Tr

ofimoe kojaan le ka tin pa-
taj tu kaajil Miletoo. 21 Beet
tul

aakal le ku p

aajtal utiaal a
kuchul t

aanil ti u k

aajal u kiinil
keel.
Eubuloe ku t

uuxtiktech salu-
dos bey xan Pudente, Lino, Clau-
dia y

eetel tul

aakal le u maasil su-
kuunoobo.
22 Yuumtsil ka yanak ta w

ee-
tel tu yoolal le jatsuts modos ka
weesiko. Ka yanak xan u nojoch
utsil ta w

eeteleex.
2Ti 4:191 Wa: Priscila.
2 TIMOTEO 4:4-22 U coronail justicia. Yuumtsil salvartiken 386
1
Teen Pablo, u palitsilen Dios
y

eetel u apostolen Jesucristo
tu yoolal le fe yaan ti le m

aa-
xoob y

eeyaanoob tumen Dioso,
bey xan tu yoolal u ch

uukaan
kaj

ooltaal le jaaj yaan yil y

ee-
tel u jach ts

aaik u y

ool m

aak
u meyajt Dioso; 2 le baalooba
ku chaik u muukoob ti u espe-
ranzail le kuxtal minaan u xuu-
lo. Dios, m

aax ma tu p

aajtal u
tuuse, desde

uuchjeak u yaal-
maj u ts

aaik le kuxtala. 3 Le
ka kuch u kiinile tu ts

aaj kaj

ooltbil u taan le ka kub

eentaab-
ten in kaayt le maalob p

eek-
tsilo; lela

uuch jeex u yaalmil
Dios, le k-Salvadoro. 4 Le ts

i-
ba t

aan in t

uuxtik ti Tito, jun-
t

uul in paal tu yoolal le fe yaan-
toono:
Ka yanaktech le nojoch utsil
y

eetel le jeetselil ku taal ti Dios
le Taatao bey xan le ku taal ti
Cristo Jes

us, le k-Salvadoro.
5 Tene tin patechCreta utiaal
ka a wutsk

int le baaloob ma
maalobtak ku beetaalo y

eetel
utiaal ka a ts

aa ancianoob ka-
jalkaaj, jeex tin waalajtecho:
6 junt

uul ancianoe kaab

eet1
minaan baax oolal u taakal u
pool, ch

een junt

uul u yatan
yaan, u paalale ku meyajtikoob
Dios y

eetel ma takaan u pooloob
tu yoolal kaakas kuxtalil mix tu
yoolal x-ma uuyaj taanili.
7 Tumen junt

uul j-kanan m

uu-
chulile1 leti kan

aantik u ayika-
lil Dios, le oolale kaab

eet mi-
Tit 1:61 Lit.: wa yaan m

aax. 71 Ilaak
Tip. 16.
naan baax oolal u taakal u pool,
maatech u ch

ikil u beet ch

een
baax u k

aat, ma s

eeb u kuuxi-
li, ma j-k

aaltal m

aaki, ma jun-
t

uul m

aak kaas u puujuli,1 y

ee-
tel ma tu ts

iboltik taakin ma
uts bix u n

aajaltaali; 8 baaxe
ku utsul kamik u yuulaboob,
ku yaabiltik baax uts, maalob u
tuukul, toj u kuxtal, ch

uukaan u
yaabilaj, u yojel u controlartuba,
9 y

eetel maatech u k

eechel ti
baax ku yaalik u taan Dios ken
kaansajnak; utiaal beyo ka p

aaj-
chajak u l

isik u y

ool m

aak y

ee-
tel le maalob kaansajo bey xan
utiaal ka p

aajchajak u yaalik u
nuuk ti le m

aaxoob ku taanoob
tu contra le maalob kaansajo.
10 Tumen yaab m

aakoobe
maatech u yuubikoob taan, ku
yaalikoob ch

een kunel baaloob
y

eetel ku tuusoob, lelooba maa-
ses letie m

aakoob ku yaalikoob
kaab

eet u s

uutkuptikuba1 m

aa-
ko. 11 Le m

aakoob beya unaj
u maakal u chiob, tumen t

aan u
kask

uuntikoob u tuukul jujun-
p

eel familiaob tu t

uulisiloob ikil
u kaanskoob baaloob ma una-
ji; lela ku beetkoob utiaal u
n

aajaltikoob taakin ch

een be-
yo. 12 Tak junt

uul u pro-
fetaob, m

aax u y

eet kaajaloobe,
tu yaalaj: Le cretailoobo man-
tats t

aan u tuusoob; letiobe
ts

itsik baalcheob ku beetkoob

loob, m

aakoob minaan baal u
beetoob ma tu ts

aaik u piis u
jaanloob.
13 Le baax aalaabo jach jaaj.
Tit 1:71 Wa: kujaats. 101 IlaakTip. 16.
TI
TITO
387
Le oolale seguernak a key-
koob, utiaal ka yanaktiob jun-
p

eel fe muukaan, 14 utiaal

ma u chenxikintikoob le baa-
xoob patjooltaan ku tsikbaltaal
ichil le jud

oobo, y

eetel utiaal
ma u tsookbeskoob le baa-
xoob ku yaalik le m

aaxoob
tsook u n

aachtaloob ti le jaa-
jil kaansajo. 15 Utiaal le m

aa-
xoob ma

eektakoobo, mix baal

eek. Baale utiaal le m

aaxoob

eektakoob y

eetel minaan u fe-
joobo, tul

aakal baal

eek, tumen

eek u tuukuloob bey xan u con-

cienciaob. 16 Tu t

aan tul

aakal
m

aake ku yaalikoob u kaj

oo-
loob Dios, baale y

eetel baax ku
beetkoobe ku yeeskoob ma be-
yi, tumen pekbeen m

aakoob,
maatech u yuubikoob taan y

ee-
tel ma noojaanoob utiaal mix
junp

eel maalob meyaji.

2
Baale teche seguernak a
kaansik le baaxoob yaan
yil y

eetel le maalob kaansajo.
2 Le nojoch m

aakoobo kaa-
b

eet u ts

aaikoob u piis tul

aa-
kal baax ku beetkoob, kaab

eet
yiijchajaan u tuukuloob, unaj u
yantaltiob junp

eel maalob tuu-

kul, muukaan u fejoob, nojoch
u yaabilajoob, y

eetel jach ch

uu-
kaan u y

ooloob. 3 Bey xan le
kooleloob tsook u yantal u jaa-
biloobo kaab

eet u kuxtaloob
ich kiliichil, ma unaj u l

isaj
taanoobi mix u sen ukikoob vi-
noi, y

eetel kaab

eet u kaanskoob
baax maalob, 4 utiaal beyo ka
u beetoob u kaajal u yiik le
kooleloob maas x-l

oobayanoo-
bo utiaal ka u yaabilt u y

icha-
moob, ka u yaabilt u paalaloob,
5 ka yanak junp

eel maalob tuu-

kul tiob, ma u y

eektal u kuxta-
loob, ka u beet u meeyjil u yoto-
choob, ka yanaktiob utsul
modos, ka u ts

aaubaob y

aanal u
p

aajtalil uy

ichamoob, utiaal be-

yo ma u yaalaal baaloob kaas-
tak ti u taan Dios.
6 Seguernak xan a sen aalik
ti le maas t

aankelmoob ka ya-
nak junp

eel maalob tuukul tio-

bo. 7 Ti tul

aakal baax ka
beetke, ees bix jeel u p

aajtal u
beetaal baaloob maalobtake. Le
ken a kaans le baaloob maa-
lobtako ees yiijchajaan a tuu-
kul, 8 y

eetel meyajnaktech
maalob taanoob ma tu ts

aai-
koob tuux u yaalaal wa ma
maalob baax ka waaliki, utiaal
beyo le m

aaxoob yanoob t-con-
trao ka u chaob sutal y

eetel ma
u yantal baax kaas u yaaloob
t-oolal. 9 Le palitsiloobo unaj
u ts

aaikubaob y

aanal u p

aajta-
lil u tsuuliloob ti tul

aakal baal,
unaj u yilkoob u l

uubloob utsil
tiob, ma unaj u kakatn

uukti-
koob u taanoobi, 10 y

eetel ma
unaj u yoklikoobi, baaxe unaj u
yeeskoob jeel u p

aajtal u kubik
uy

ool m

aak tiobe, utiaal beyo ti
tul

aakal baax ku beetkoobe ka u
jatsutsk

intoob u kaansaj Dios,

le k-Salvadoro.
11 Tumen Diose tsook u
ch

ikbesik u nojoch utsil, y

ee-
tel lela t

aan u taasik salvaci

on
ti tul

aakal u jejel

aasil m

aakoob.
12 Le baax xan tu beetaj
Diosa ku kaansiktoon bix jeel
k-n

aachkuntikba ti baaloob
kaastak y

eetel ti luumkabil
ts

ibolaloobe, bix jeel u yantal-

toon junp

eel toj kuxtal y

eetel
junp

eel maalob tuukule, y

ee-
tel bix jeel k-kubik

ool k-me-
yajt Dios te y

ookol kaab1 yaan
Tit 2:121 Ilaak Tip. 16.
TITO 1:142:12 Nojoch koolele u y

aant x-l

oobayan 388
bejlaa. 13 Lela kaab

eet k-bee-
tik mientras k-p

aatik u y

uuchul
le jatsuts baal aalaantoono, bey
xan le t

aan k-p

aatik u ch

ikpa-
jal u nojbeenil le nojoch Dio-
so y

eetel u nojbeenil Cristo Je-
s

us, le k-Salvadoro, 14 le m

aax
tu kububa t-oolal utiaal ka u to-
koon ti tul

aakal u jejel

aasil baal
kaaso, y

eetel utiaal ka u lim-
piok

int junp

eel kaaj utiaal ka u

tiaalint ch

een leti; lela m

aakoob
jach u kubmaj u y

ooloob u bee-
toob baaloob maalobtak.
15 Seguernak a kaansiktiob le
baalooba, a sen aaliktiob y

eetel
a waalik u nuuk tiob y

eetel le
p

aajtalil tsaantecho. Ma a chaik
a mixbaalk

uuntaal tumen mix
m

aak.
3
Seguernak a kaajsiktiob ka
yanakoob y

aanal u p

aajtalil
le jalaachoob y

eetel le autorida-
doobo, ka u yuuboob u taa-
noob y

eetel ka u listok

intu-
baob utiaal tul

aakal maalob
meyaj; 2 kaajstiob xane ma
unaj u taanoob kaas ti mix m

aa-
ki, ma unaj u kaxtikoob baate-
li, kaab

eet uts u puksii-
kaloob1 y

eetel ma unaj u
s

eeb kuuxiloob y

eetel mix m

aa-
ki. 3 Tumen

uuchjeakile tak
toon minaan k-naat, maatech
k-uuyik taan, tusaanoon, pali-
tsiltaanoon tumen jejel

aas ts

i-
bolaloob y

eetel ch

een chiikiloon
kaach k-kiimakk

uunt k-

ool; ku-
xaanoon ich kasaanil y

eetel pek-
bail, pekbeen m

aakoon y

eetel
k-paklan pektikba kaachi.
4 Baale Dios, le k-Salvadoro,
le ka tu ch

ikbesaj u yutsil bey

xan u yaabilaj tu yoolal w

inike,
Tit 3:21 Wa: ma ta ch

ikileex ch

een ti
baax ka tuklikeex.
5 (lela tu beetaj ma tumen wa
yaan baaxoob maalobtak k-beet-
mi, baaxe tumen tu chaajtoon

ootsilil) tu salvartoon

uuchik u
poikoon utiaal u kuxk

intikoon
y

eetel tu salvartoon

uuchik u
t

uumbenkuntkoon y

eetel u ki-
liich muuk.1 6 Diose tu yoolal
Jesucristo k-Salvadore, tu wekaj
t-

ookol yaab ti le kiliich muuka,
7 utiaal beyo ken tsookok u yaa-
laal toj k-kuxtal yoolal u nojoch
utsile, ka kuchkoon k-tiaalint le
baax aalaan u tsaabaltoon yaan
yil y

eetel le kuxtal minaan u xuul
t

aan k-p

aatiko.
8 Le baalooba jach unaj u
creertaal, y

eetel in k

aate man-
tats ka a waal baaloob ku yees-
koob jach jaajtak le baalooba,
utiaal beyo le m

aaxoob tsook u
ts

aaik u fejoob ti Dioso ka ch

i-
kikoob u beetoob maalob meya-
joob. Le baalooba jach maalob-
tak utiaal le m

aakoobo y

eetel
jeel u taasik utsil tiobe.
9 Baale ma a woksikaba ti sa-
kachtaanoob, mix ti u xakaltaal
ti baax chiibal u taal m

aak, mix
ti baateloob, mix xan ti baa-
teltaanoob yaan yil y

eetel le
Leyo, tumen ch

een kunelta-
koob y

eetel mix baal u biila-
loob. 10 Wa junt

uul m

aak ma
tu xuulul u kaansik yaanal baa-
loob kex tsook kaat

een a tsolxi-
kintike, xuuluk a biskaba tu y

ee-
tel; 11 tumen a wojle le m

aako
tsook u k

eechel ti le bejo, t

aan u
kebantal y

eetel tsook u n

aajma-
tik ka castigartaak.
12 Le ken in t

uuxt

Artemas wa
T

quico ta wiknale, beet tul

aakal
le ku p

aajtal utiaal a taal tin
Tit 3:51 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16.
389 Taan kaas, kaxan baateel, sakachtaan TITO 2:133:12
wiknal tu kaajil Nic

opolis, tumen
teelo ti tsook in chatuklik
in m

aansik u kiiniloob keeli.
13 Utiaal le viaje ken u beet Apo-
los y

eetel Zenas, m

aax jach u kaj

ool baax ku yaalik le Leyo, jach

ilawil a ts

aaik tul

aakal baax kaa-
b

eettiob. 14 Baale le k-sukuu-
noobo unaj u kanik u beetoob
maalob meyajoob utiaal ka ya-
nak tul

aakal le baaxoob jach
kaab

eettiobo, utiaal beyo ka ya-
nak u yich u meyajoob.
15 Tul

aakal le m

aaxoob ya-
noob tin w

eetelo ku t

uuxtikoob-
tech saludos. Ts

aa xan in saludos
ti tul

aakal le sukuunoob u yaa-
biltmoonoobo.
Ka eesaakteex nojoch utsil ti
tul

aakleex.
1 Teen Pablo, kalaanen tu
yoolal Cristo Jes

us; junm

uuch
y

eetel sukuun Timoteoe t

aan in
t

uuxtiktech le ts

iba, Filem

on,
teech le k-

eet meyaj jach k-yaa-
biltmo, 2 bey xan ti kiik Ap-
fia, ti Arquipo k-

eet soldadoil
ti Cristo, y

eetel ti le m

uuchulil
yaan ta wotocho:
3 Ka yanakteex le nojoch utsil
y

eetel le jeetselil ku taal ti Dios
le k-Taatao bey xan le ku taal ti
Yuumtsil Jesucristoo.
4 Mantats kin ts

aaik gracias
ti in Dios ken in kaajsech ichil
in oracionoob, 5 tumen l

aayli
kin wuuyik u yaalaal yaan a yaa-
bilaj y

eetel a fe ti Yuumtsil Je-
s

us y

eetel a yaabiltmaj xan tu-
l

aakal le m

aaxoob kiliichoobo.
6 Kin k

aat

ooltik ka p

eeksaa-
kech tumen le fe yaantecho
utiaal ka a wil tul

aakal le baa-
loob maalobtak tsook k-ka-
mik ikil k-tsaypachtik Cristoo,
7 tumen jach kiimakchaj in
w

ool y

eetel jach l

ik in w

ool ka
tin wuuyaj u y

uuchul taan ti le
yaabilaj yaantecho, y

eetel ta
woolale, sukuun, tsook u jach
kiimaktal u y

ool u puksiikal le
m

aaxoob kiliichoobo.
8 Tu yoolal lela, kex u tsaa-
majten Cristo u p

aajtalil in waa-
liktech y

eetel u jaajil in w

ool
baax unaj a beetke, 9 maas
maalob in wilik in jach aalik-
techy

eetel yaabilaj. Teen Pabloe
tsook in ch

ijil y

eetel jeex a woj-
lilo kalaanen xan tu yoolal Cris-
to Jes

us; 10 t

aan in k

aat

oolal
ti teech tu yoolal in paal On

e-
simo, le m

aax kuch u beetuba
in paal way te tuux kalaanena.
11 Kaache letie minaan u bii-
lal ti teech, baale beoraa jach
yaan u biilal ti teech bey xan ti
teen. 12 Leti le kin kaa t

uux-
tik ta wiknalo, le m

aax jach in
yaabiltmo.
13 In k

aat ka p

aatak tin wik-

nal, utiaal beyo, tu lugar a me-
yajtikene ka seguernak u me-
yajtiken leti te tuux kalaanen
tu yoolal le maalob p

eektsilo.
14 Baale wa ma teech aalike
ma tsaaj u p

aatli, tumen ma
in k

aat ka a wuuy bey t

aan in
TI
FILEM

ON
ccc
d
ccc
TITO 3:13FILEM

ON 14 Tsolnuuk y

eetel yaabilaj. On

esimo 390
obligartikechi, baaxe ka s

ijik ta
puksiikal a beetik. 15 Ma xaa-
ne le oolal p

uuts ti teech jun-
s

uutuk, utiaal ka suunak y

ee-
tel ka p

aatak ta wiknal mantats,

16 baale beoraa ma bey palitsi-
le, baaxe bey junt

uul sukuun
jach yaabiltaane. Tene jach in
yaabiltmaj, baale teche yaan a
maas yaabiltik, tumen a pali-
tsil y

eetel a sukuun xan tu yoo-
lal Yuumtsil. 17 Le oolale wa
ka wilken bey junt

uul a ami-
goe, kam y

eetel uts jeel bix
jeel a kamkene. 18 Tsoole wa
yaan baax ma maalob tu bee-
tajtech bey xan wa yaan baax u
paxmajteche, ts

ibt tin cuenta.

19 Teen Pabloe tin kabil kin
ts

ibtik lela: Teen kin bootik-

tech kex ma jach in k

aat in
waale, u jaajile tak teech a pax-
majten a kuxtal. 20 Beyo, in
sukuun, tument

aan k-m

uul me-
yajtikYuumtsile, kin k

aatiktech
ka a kiimakk

uunt u y

ool in puk-
siikal ti baaloob yaan yil y

eetel
Cristo.
21 Kin ts

ibtiktech lela tu-

men in wojel jach suuk a bee-
tik baax ku yaalaaltech, y

eetel
in wojel yaan a beetik maas ti le
baax kin waaliktecha. 22 Baa-
le listok

int xan tuux in p

aatal,
tumen tu yoolal le oracionoob ka
beetkeex tin woolalo, kin p

aatik
ka j

aalkabtaaken y

eetel ka p

aaj-
chajak in kaa meyaj ta woola-
leex.
23 Ku t

uuxtiktech saludos
Epafras, le m

aax kalaan tin
w

eetel ikil u meyajtik Cristoo;
24 ku t

uuxtikoob xan tech sa-
ludos Marcos, Aristarco, Demas
y

eetel Lucas, m

aaxoob in w

eet
meyajoob.
25 Ka yanak u nojoch utsil
Yuumtsil Jesucristo ta w

eeteleex
tu yoolal le jatsuts modos ka
weeskeexo.
1
Desde

uuchjeakile, Diose
yaab u t

eenel tu tanaj
k-

uuchben l

aaktsiloob y

eetel u
chi le profetaobo, y

eetel jejel

aas
bix

uuchik u beetik. 2 Te tu
tsook kiinoob xana, letie tsook
u tankoon y

eetel u chi u Paal,
le m

aax tu y

eeyaj utiaal u patik
tul

aakal baal tio, le m

aax oolal
beetaab xan tul

aakal le baaloob
yanoobo.1 3 Leti eesik bix u
kiichkelmil Dios, leti ch

ikbesik
Heb 1:21 Ilaak Tip. 16, Y

ookol kaab.
tubeel bix Dios, tsoole y

eetel le
u taan jach yaan u muuko ku
kan

aantik ma u saatal mix
baal. Letie, ka tsook u poikoon
ti k-kebanoobe, kulaj tu x-nooj
kab le Jalaach yaan te kaano.
4 Le oolal tsook u kuchul u bee-
tuba maas nojoch ke le angeloo-
bo, y

eetel tsook tak u tsaabal
junp

eel u kaaba maas kiichke-

lem ke le utiaaloobo.
5 Tumen m

aakalm

aak ti le
angeloob tsook u yaalaalti
tumen Dios: Teche in paalech;
TI
HEBREOOB
ccc
d
ccc
391 Maas nojoch ti angeloob FILEM

ON 15HEBREOOB 1:5
bejlae teen, teen tsook in ku-
chul in beetinba taatatsil ti
teech? M

aakalm

aak xan ichi-
loob tsook u yaalaal tu yoolal:
Tene yaan in kuchul in beetin-
ba u taata, y

eetel letie yaan u
kuchul u beetuba in paal?
6 Baale le ken u t

uuxt tu kaa-
t

een u Y

aax Paal way Luume,

yaan u yaalik: Tul

aakal u ange-
loob Diose xolakoob tu t

aan.
7 Tsoole Diose ku yaalik tu
yoolal le angeloobo: Letie ku
beetik u angeloob jach muukaa-
noob jeex le iiko,1 y

eetel u
j-meyajoobe2 beyoob u t

oochbal
k

aake. 8 Baale tu yoolal u

Paale ku yaalik: Diose a trono1
utiaal kiinoob minaan u xuul, u
jalaach x

oolteil a Reinoe ku me-
yaj utiaal u beetaal baax toj.
9 Ta yaabiltaj le justiciao, y

ee-
tel ta pektaj le kaaso. Le oola-
le Dios, a Diose, tu y

eeyajech le
ka tu yalaj u aceiteil kiimak

oo-
lal ta w

ookolo, maas ti le bukaaj
tu yalaj tu y

ookol a w

eet reyi-
loobo.1 10 Ku yaalik xan: Tu
k

aajbale, Kiichkelem Yuum, te-
che ta ts

aaj u chuunpakiloob
le y

ookol kaabo, tsoole y

eetel a
kaboob xane ta beetaj le kaa-
noobo. 11 Le baalooba yaan u
xuulultiob, baale teche mix bi-
kin kun xuulultech; tul

aakloo-
be yaan u laabaloob jeex u laa-
bal junp

eel nooke, 12 y

eetel
yaan a pakikoob jeex u paakal
junp

eel chowak nooke, wa jeex

junp

eel nook utiaal b

uukintbi-
le; tsoole yaan u keexloob, baa-
Heb 1:71 Wa: nojoch muuk. Gr.: n

eu-
ma. Ilaak Tip. 7B. 72 Wa: le m

aaxoob
ku meyajoob utiaal u yutsil le kaajo.
81 Wa: A tronoe tiaan yiknal Diose.
91 U k

aat u yaal le ul

aak reyoob taaloob
tu chiibal Davido.
le teche maatech a kexpajal y

ee-
tel minaan u xuul u jaabiloob a
kuxtal.
13 Baale m

aakalm

aak ti le
angeloob tsook u yaalaal-
ti tumen Dios: Kulen tin x-nooj
kab tak ken in ts

aa m

aaxoob
pekmilech bey k

aanche utiaal a
wookoobe? 14 Ma wa tul

aa-
kal le angeloob beetaanoob
utiaal u meyajtikoob Dios y

eetel
t

uuxtaanoob utiaal u meyajoob
tu yoolal le m

aaxoob kun sal-
vartbiloobo?
2
Le oolal kaab

eet k-maas
chenxikintik le baaloob
tsook k-uuyiko, utiaal beyo
mix bikin ka n

aachkuntaakoon
ti le fejo. 2 Tumen wa b

eey-
chaj le baax aalaan y

eetel u chi
le angeloobo, bey xan wa cas-
tigartaab, jeex u yaalik le justi-
cia, tul

aakal le m

aaxoob tu
beetaj u kasaaniloob y

eetel u
j-ma uuyajtaaniloobe, 3 too-
ne bix jeel k-p

uutsul wa tsook
k-patik junts

eelil le jach no-
joch salvaci

on k

aaj u tsikbaltaal
tumen k-Yuumtsil, y

eetel jaaj-
k

uuntaabtoon tumen le m

aa-
xoob uuyo? 4 Lela tak Dios
jaajk

uunt

uuchik u ts

aaik ch

i-
kulaloob, milagroob, u jejel

aasil
nukuch baaloob, bey xan

uuchik
u toxik le kiliich muuk jeex tu
tuklaj maalobe.
5 Tumen le y

ookol kaab t

aan
k-tsikbaltik kun taalo, ma y

aa-
nal u p

aajtalil angeloob tu ts

aa-
ji. 6 Baale yaan junt

uul j-jaaj-
kunaj tsook u yeesik jach jaaj
lela, tumen yaan tuux tu yaalaj:
Baax le m

aak utiaal ka a cha
en cuentao? Baax u paal m

aak
utiaal ka a kan

aante? 7 Ta chi-
chank

uuntaj junp

it tu ts

eel le
angeloobo; ta ts

aaj junp

eel
HEBREOOB 1:62:7 U meyaj angeloob. K-n

aachtal ti fe 392
kiichkelem y

eetel tsikbeen coro-

na ti, y

eetel ta ts

aaj y

aanal u
p

aajtalil tul

aakal baax a beetmaj
y

eetel a kaboob. 8 Ta ts

aaj tu-
l

aakal baal tu y

aanal u yook. Le
ka tu beetaj lela, Diose mix baal
tu pataj wa ma u ts

aaik y

aa-
nal u p

aajtalil u Paal. Baale tak
beoraa ma k-il wa ti yaan tul

aa-
kal baal y

aanal u p

aajtalil u Paa-
le. 9 Baax k-ilke, Jes

us le m

aax
chichank

uuntaab junp

it tu ts

eel
le angeloobo,

uuchik u muyajtik
le k

imilo, beoraa t

aan u tsaabal
junp

eel kiichkelem y

eetel tsik-
been corona ti. Bey t

uuno, tu
yoolal u nojoch utsil Diose, letie
tu yoj

eeltaj baax le k

imilo utiaal
u yutsil tul

aakal m

aak.
10 Tumen Dios, le m

aax t

aan
u bisik yaab u paalaloob te noj-
beenilo, tu yilaj maalob ka utsil
ch

uukaanchajak y

eetel muyaji-
loob le M

aax y

eeyaan utiaal
u salvartikoobo; lela letie m

aax
oolal yanchaj y

eetel beetaab tu-
l

aakal baalo. 11 Tumen le
m

aax kiliichk

uuntkoob bey xan
le m

aaxoob ku kiliichk

uuntaa-
loobo, ch

een ti junt

uulili m

aax
u taaloob, le oolal Jesuse ma tu
chaik sutal u yaalik u sukuu-
noob; 12 letie ku yaalik:
Yaan ints

aaik kaj

ooltbil a kaa-
ba ti in sukuunoob; ch

uumuk
ti le m

uuchulilo yaan in kiiki-
tantkech y

eetel kaay. 13 Ku
yaalik xan: Yaan in kubik in
w

ool ti. Tsoole ku yaalik xan:
Ileex! Teen y

eetel le mejen paa-
lal tu ts

aajten J

eeobao.1
14 Baale tumen de bak y

eetel
kiik le mejen paalaloobo, le-
ti xane tu beetuba de bak y

ee-
tel kiik, beyo y

eetel u k

imile ka
Heb 2:131 Ilaak Tip. 2.
p

aajchajak u xuulsik ti le m

aax
yaan u p

aajtalil ti utiaal u k

im-
sik m

aako, lela letie Kaasilbaa-
lo;1 15 utiaal xan ka u j

aalkabt
tul

aakal le m

aaxoob palitsiltaa-
boob ichil tul

aakal u kiiniloob u
kuxtaloob tu yoolal u saajkiloob
ti le k

imilo. 16 Tumen u jaa-

jile, letie ma t

aan u y

aantik an-
geloobi, baaxe t

aan u y

aantik
u chiibal Abrah

an. 17 Le oo-
lale, ti tul

aakal baale kaab

eet-
chaj u beetkuba jeex u su-
kuunoobe utiaal ka kuchuk
u beetuba junt

uul maas nojoch
sacerdote ku chaik

ootsilil, y

ee-
tel ch

uukaan u y

ool ti baaxoob
yaan yil y

eetel Dios, y

eetel be-
yo ka u kub u kuxtal utiaal
ka p

aajchajak u perdonartaal u
keban le m

aakoobo. 18 Letie,

uuchik u muyaj le ka t

uuntaab u
y

oolo, beoraa jeel u p

aajtal xan
u bin u y

aant le m

aaxoob t

aan u
t

uuntaal u y

ooloobo.
3
Le oolale, sukuuneex, teex
kiliicheex y

eetel t

aakaaneex
ichil le m

aaxoob y

eeyaanoob
utiaal u binoob kaano, tuukul-
neneex ti Jes

us le ap

ostol y

eetel
u maas nojchil le sacerdoteobo.
Toone k-eesik tu t

aan tul

aakal
k-tsaamaj k-fe ti leti. 2 Jeex
Mois

es ch

uukpaj u y

ool meyaj
y

ookol tul

aakal u yotoch Dio-
se, Jes

us xane ch

uukpaj u y

ool
ti le M

aax ts

aa u beet le me-
yajo. 3 Letie maas ku n

aajma-
tik ka nojbeenk

uuntaak ke
Mois

es, tumen le m

aax beetik
junp

eel naje ti leti maas unaj

u tsaabal tsiikil, ma ti le na-
jo. 4 U jaajile, tul

aakal naje
yaan m

aax beetmil, baale le
Heb 2:141 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
393 U xuulsaal Satan

as. Nojoch sacerdote HEBREOOB 2:83:4
m

aax beet tul

aakal le baaloo-
bo Dios. 5 Bey t

uuno, Moisese
ch

uukpaj u y

ool meyaj bey pali-
tsil tu y

ookol tul

aakal u yotoch
Dios utiaal u jaajk

uuntik le baa-
xoob kun aalbil ken m

aanak kii-
no, 6 baale, jeex junt

uul paa-
le, Cristoe ch

uukpaj u y

ool
meyaj tu y

ookol u yotoch u Taa-
ta. U yotoch le Taatao toon, wa
ma tu xuulul k-taan y

eetel u
jaajil k-

ool bey xan wa ma t-pa-
tik le esperanza taasiktoon kii-
mak

oolalo.
7 Le oolale, jeex u yaalik le
kiliich muuko: Bejlae, wa teex
ka wuuyikeex u taane, 8 ma
a chichk

uuntik a puksiikaleex
jeex le baax kiinjeak ka beetaab
in sen kuuxilo, le kiin ka
t

uuntaab in w

ool te desiertoo.
9 A

uuchben l

aaktsileexe tu
t

uuntoob in w

ool, kex tsokaani-
li u yilkoob le baaxoob tin beetaj
ichil cuarenta jaaboobo. 10 Le
oolal n

aak in w

ool ti le genera-
ci

on jeelo, ka tin waalaj: Man-
tats ku k

eechel u y

ool u puksii-
kaloob y

eetel ma kuchuk u kaj

ooltoob in beeloobi. 11 Le oo-

lale, ichil in pujaanile tin jurar-
taj: Ma kun ookloob te tu k

uu-
chil in jeelelo .
12 Kan

aantabaex, sukuu-
neex, utiaal beyo mix junt

uul ti
teex ka k

aajak u kastal u puk-
siikal y

eetel ka p

aatak minaan
u fe ikil u n

aachtal ti le kuxaan
Dioso. 13 Baale ma u xuulul a
paklan l

isik a w

ooleex s

aamsa-
mal mientras ma m

aanak le kiin
ku yaalaal Bejlao, utiaal be-
yo mix junt

uul ti teex ka chich-
k

uuntaak u puksiikal tumen le
p

aajtalil yaan ti le keban utiaal
u tusik m

aako. 14 Tumen u
jaajile ch

een jeel k-kuchul t

aak-
pajal ti Cristo wa ma k-pa-
tik le kub

oolal yanchajtoon
tu k

aajbalo. 15 Jeex u yaalaa-
lo: Bejlae, wa teex ka wuuyi-
keex u taane, ma a chichk

uun-
tik a puksiikaleex jeex le kiin ka
beetaab u sen kuuxilo.
16 M

aaxoob t

uun le tu chen-
xikintoob le baax aalaabo baa-
le kex beyo tu beetoob u sen
kuuxil? Ma wa letie m

aaxoob
j

ookoob y

eetel Mois

es tu luu-
mil Egiptoo? 17 Tsoole, m

aa-
xoob n

aaks u y

ool Dios ichil
cuarenta jaaboob? Ma wa le-
tie m

aaxoob kebanchajoob y

ee-
tel p

aat jaytal u w

inkliloob te
desiertoo? 18 M

aaxoob ti tu
yaalaj Dios ma kun ookloob
te tu k

uuchil u jeelelo? Ma wa
letie m

aaxoob ma tu yuuboob
taano? 19 Jeex t

uun k-ilko, le-
tiobe ma p

aajchaj u yookloobi
tumen ma yanchaj u fejoobi.
4
Le oolale, tumen aalaantoon
yaan k-okol tu k

uuchil u jee-
lel Diose, kaab

eet k-kan

aantik-
ba, tumen bik

uuchuk ma u yo-
kol wa m

aax ti teexi. 2 Tumen
jeex ti k-

uuchben l

aaktsiloobe,
tak ti toone tsook u tsikbaltaal
le maalob p

eektsilo; baale le
baax tu yuuboobo ma tu taasaj
utsil tiobi, tumen u fejoobe ma
jeex u fe le m

aaxoob tu yuuboob
taano. 3 Toone yaan k-okol te
tu k

uuchil u jeelel Dioso tumen
yaantoon fe, tumen letie u yaal-
maj: Le oolale, ichil in pujaani-
le tin jurartaj: Ma kun ookloob
te tu k

uuchil in jeelelo , kex le-
tie xuul u meyaj desde le kiin ka
k

aaj u s

ijil w

iniko.1 4 Tumen
ichil le Kiliich Ts

iboobo, Le-
Heb 4:31 Teela t

aan u y

uuchul taan ti u
paalal Ad

an y

eetel Eva.
HEBREOOB 3:54:4 40 jaaboob te desierto. U jeelel Dios 394
tie yaan tuux taanaj tu yoolal le
kiin sieteo: Dios t

uune tu jeel-
suba ti tul

aakal u meyajoob te
kiin sieteo. 5 Tsoole ku yaa-
lik tu kaat

een: Ma kun ookloob
te tu k

uuchil in jeelelo.
6 Baale yaan m

aaxoob ku bi-
neltik u yookloob te k

uuchila,
tsoole le m

aaxoob y

aax kaay-
taabtiob le maalob p

eektsilo ma
ookoobi tumen ma tu yuuboob
taani; 7 le oolale ka m

aan
yaab jaaboobe Diose tu cha-
tuklaj u kaa y

eeyik junp

eel kiin;
le kiin jeelo letie kiin tu
yaalaj tu salmo Davido: Bejlae.
Jeex tsook u y

aax aalaal te car-
taa: Bejlae wa teex ka wuuyi-
keex u taane, ma a chichk

uun-
tik a puksiikaleex. 8 Tumen
wa Josu

e ka u bisoob kaach ti
junp

eel k

uuchil utiaal jeelele,
Diose bejlaa ma tun taan kaach
tu yoolal ul

aak junp

eel kiine.
9 Le beetke utiaal u kaajal
Diose l

aayli paatal junp

eel S

a-
bado utiaal u jeelel m

aake.
10 Tumen le m

aax tsook u yokol
tu k

uuchil u jeelel Diose, tsook u
jeelel ti u meyajoob, jeex

uuchik
u jeelel Dios ti u meyajoobe.
11 Le oolale, kooneex beetik
tul

aakal le ku p

aajtal utiaal ka
ookkoon te k

uuchil utiaal jee-
lelo, utiaal beyo mix junt

uul ti
toon ka u beet u j-ma uuyajtaa-
nil jeex tu beetil le m

aakoob jee-
lo. 12 Tumen u taan Diose ku-
xaan y

eetel yaan u p

aajtalil,
maas yaan u yej ke jeel baalakes-
padail yaan kaamat u yeje, y

ee-
tel ku yokol tak tu maas taamil
u w

inklil m

aak utiaal u jatsik le
bak1 ti le tuukuloobo,2 bey xan
Heb 4:121 Gr.: sikj

e. Ilaak Tip. 7A.
122 Gr.: n

euma. Ilaak Tip. 7B.
utiaal u jatsik le baak ti u tsoo-
mel le baako; tsoole jeel xan u
p

aajtal u xakaltik baaxoob yaan
tu tuukul y

eetel tu puksiikal
m

aake. 13 Tumen ti tul

aakal
le baaloob u beetmaj Dioso mix
baal ku p

aatal wa ma ch

ikaan u
yilki, baaxe l

aaj j

eechkab y

eetel
jeekab tu t

aan u yich le m

aax ti
unaj k-kubik cuentao.
14 Le beetke, tumen k-ojel
yaantoon junt

uul jach maalob
nojoch sacerdote tsook u yokol
te kaano, Jes

us u Paal Dios, ma
unaj u xuulul k-eesik k-kub-
maj k-

ool ti letii. 15 Tumen le
nojoch sacerdote yaantoona, ma
tsuuy u puksiikal utiaal ma u
naatik le baaxoob k-muyajtiko,
baaxe letie ku naatik tumen
tsook u t

uuntaal u y

ool ti tul

aa-
kal baal jeex toone, ch

een baa-
le letie ma yanchaj u kebani.
16 Le beetik t

uune, kooneex na-
tsikba y

eetel u jaajil k-

ool ti u
trono Dios, le m

aax eesik no-
joch utsil ti m

aako, utiaal ka u
chatoon

ootsilil y

eetel utiaal ka
u yeestoon u nojoch utsil ken u
y

aantoon jach te kiin kaab

eet-
toono.
5
Tumen tul

aakal nojoch
sacerdote ku y

eeyaal ichil
w

inikoobe, ku tsaabal utiaal

u y

aant tul

aakal m

aak ti baa-
xoob yaan yil y

eetel u meyajtaal
Dios, utiaal beyo ka u kub sii-
baloob y

eetel k

imsbil baal-
cheob tu yoolal le kebanoobo.
2 Le sacerdotea jeel u p

aajtal u
chaik

ootsilil ti le m

aaxoob
yaan baax ma tu naatkoob y

ee-
tel ku beetkoob baaloob ma
maalobtako, tumen letie l

aayli
xan ku kebantale; 3 le oolale
kaab

eet u kubik k

imsbil baal-
cheob tu yoolal u kebanoob,
395 U S

abado Dios. U taan Diose kuxaan HEBREOOB 4:55:3
jeex u beetik xan tu yoolal u ke-
banoob le kaajo.
4 Tsoole mix m

aak ku p

aaj-
tal u chatuklik tu juunal u bee-
tik le nojoch y

eetel jatsuts me-
yaja, baaxe ch

een ken taanak
tumen Dios jeex taanik Aaro-
ne. 5 Bey

uuchik y

eetel Cris-
too; letie ma tu nojbeenk

uun-
tuba ch

een tu juunal le ka kuch
u beet u maas nojchil le sacer-
doteobo, baaxe nojbeenk

uun-
taab tumen le m

aax aalti: Te-
che in paalech; bejlae teen,
teen tsook in kuchul in beetin-
ba taatatsil ti teech. 6 Ichil
le Kiliich Ts

iboobo, Diose
yaan ul

aak tuux tu yaalaj: Te-
che sacerdoteech utiaal man-
tats jeel bix Melquisedeke.
7 Cristoe le ka kuxlaj bey w

i-
nik way Luume sen k

aat

oolnaj
y

eetel tul

aakal u puksiikal ti le
M

aax jeel u p

aajtal u salvartik
ti le k

imilo; lela tu beetaj y

ee-
tel kaamkach taan bey xan y

ee-
tel u jail u yich; tsoole chenxi-
kintaab baax tu k

aataj, tumen
u chaamaj saajkilil ti Dios.
8 Kex u Paal Diose, Cristoe tu
kanaj u yuub taan yoolal le
baaxoob tu muyajto. 9 Le ka
tsook xan u yutsil ch

uukaan-
chajle paat tu kab u taasik sal-
vaci

on utiaal minaan u xuul
ti le m

aaxoob uuyik u taano,
10 tumen Diose tsook u y

eeyik
utiaal ka u beetuba u maas noj-
chil le sacerdoteob jeel bix tu
beetaj Melquisedeke.
11 Yaab baax jeel u p

aajtal
k-aalikteex tu yoolal Cris-
toe, baale ku talamtal k-tsolik-
teex tumen tsook u p

aatal ma
taak a wuuyikeexi. 12 Tumen
bejlae ku p

aataale tsook a suu-
teex j-kaansajeex, baale ku kaa
kaab

eettal u kaansaalteex tu-
l

aakal le y

aax baaloob ta ka-
neex ti le kiliich baaloob u yaal-
maj Dioso; y

eetel tsook u kaa
kaab

eettal a ts

eentaaleex y

ee-
tel leche, ma y

eetel chichich ja-
nali. 13 Tumen tul

aakal m

aax
ku seguer u ts

eentkuba y

eetel le-
chee ma u kaj

ool tubeel u taa-
niloob le justiciao, tumen bey
junt

uul chan paale. 14 Baale
le chichich janalo u tiaal nukuch
m

aakoob, tumen letiobe tsook
u yiijtal u tuukuloob ikil u me-
yajtiob mantats; bey t

uuno jeel
u p

aajtal u kaj

ooltikoob baax
maalob bey xan baax ma maalo-
be.
6
Le oolale, bey tumen tsook
k-kanik le y

aax baaloob
yaan yil y

eetel Cristoo, kooneex
m

aan t

aanil utiaal ka yiijchajak
k-tuukul. Ma unaj k-ts

aaik jun-
p

eel chuunpak tu kaat

een ikil u
kaa k

aajal k-kanik baaloob jeex
lelooba: u kexik u tuukul m

aak
utiaal u xuulul u beetik baaloob
ch

een kuneltak, u ts

aaik u fe
m

aak ti Dios, 2 u kaansajil le
okjao, u ts

aaik u kab m

aak y

oo-
kol wa m

aax, u kaansajil u kaa
kuxk

intaal le kimenoobo, bey

xan u kaansajil le u tsook jui-
cioo. 3 U jaajile, yaan k-m

aan
t

aanil wa Dios ku chaiktoon.
4 Tumen le m

aaxoob tsook u
y

aax s

aasilkuntaal u tuukuloobo,
ma tu p

aajtal u kaa l

isaal u y

oo-
loob utiaal u kexik u tuukuloob
wa tsook u tsaabaltiob u sii-
bal kaan, wa tsook u t

aakpaj-
loob ichil le m

aaxoob kamik ki-
liich muuko, 5 bey xan wa
tsook u kamkoob le jach maa-
lob kaansaj ku taal ti Dios y

eetel
u p

aajtaliloob le t

uumben y

ookol
HEBREOOB 5:46:5 Sacerdote jeex Melquisedeke 396
kaab1 kun taalo, 6 baale tsook
u l

uubloob. Ma tu p

aajtal u kaa
l

isaaloob, tumen letiobe t

aan u
kaa bajkoob u Paal Dios tu cheil
le muyajo y

eetel t

aan u pat-
koob ich sutsil tu t

aan le m

aa-
koobo. 7 Tumen jeex le luu-
mo, wa ku tsuutsik le ja ku sen
k

aaxal tu y

ookol, tsoole ku bee-
tik u yantal u yich le paakaloob
utiaal le m

aaxoob meyajtiko, ku
kamik junp

eel utsil ti Dios.

8 Baale wa ku beetik u j

ookol
kiixoob y

eetel kaakas x

iwoobe,
ku x

uumpattaal y

eetel ku p

aatal
ma yaab u bin utiaal u maldecir-
taali; tu tsooke ku t

ookaal.
9 Baale kex t

aan k-taan be-
ya, teexe, sukuuneex, jach k-ojel
yaan a kamkeex baaloob maas
maalobtak, baaloob yaan yil y

ee-
tel le salvaciono. 10 Tumen
Diose ma kasaan utiaal ka u
tuubs le meyaj ta beeteexo mix
le yaabilaj ta weeseex tu yoolal
u kaabao, tumen teexe ta w

aan-
teex le m

aaxoob kiliichoobo y

ee-
tel l

aayli t

aan a w

aantkeexoobe.
11 Baale k-ts

iboltike, cada jun-

t

uul ti teexe ma u xuulul
u jach ts

aaik u y

ool meyaj tak
tu xuul, utiaal beyo ka a wileex
jachtu jaajil yaanu tsaabalteex le
baax ka p

aatkeexo, 12 bey xan
utiaal ma a maak

ooltaleex, baa-
xe ka a beetabaex jeex le m

aa-
xoob ku tiaalintikoob le prome-
saob tu yoolal u fejoob y

eetel tu
yoolal u ch

uukaan

oolaloobo.
13 Diose , tumen minaan
ul

aak m

aax maas nojoch ti le-
tie, le ka tu ts

aaj u promesa
ti Abrahane, jurarnaj tu kaa-
ba Leti 14 t

aan u yaalik: Jach
tu jaajil yaan in bendecirtikech,
Heb 6:51 Ilaak Tip. 16.
y

eetel jach tu jaajil yaan in yaab-
kuntik a chiibal. 15 Ka tsook
t

uun u yeesik Abrah

an jach
ch

uukaan u y

oole, tsaab le
promesa tio. 16 Le w

inikoobo
ken jurarnakoobe ku chachiit-
koob u kaaba junt

uul m

aax
maas nojoch; ken u beetoob be-
ya ku xuulul le baateltaano,
tumen utiaaloobe jach tu jaajil
junp

eel garant

a lelo. 17 Bey
t

uun xano, le ka tu tuklaj Dios
u maas eesik ti le m

aaxoob kun
tiaalintik le promesa de ke ma
tu kexpajal le baax u chatu-
kultmaj u beetko, tu beetaj jun-
p

eel juramento; 18 bey t

uuno,
toon m

aaxoon tsook k-p

uutsul
utiaal k-bin tu k

uuchil taakbai-
lo ka jach yanaktoon u muukil
utiaal k-machikba tubeel ti le
esperanza tsaan akt

aan ti too-
no; lela ku p

aajtal k-beetik tu
yoolal le kaap

eel baaloob ma
tu kexpajloob y

eetel ma tu
p

aajtal u tuus Dios tu yoo-
laloobo. 19 Le esperanzaa bey
junp

eel ancla1 utiaal k-kuxta-

le, tumen jach jeetsel yanil y

ee-
tel ma tu kexpajal; tsoole ku
yoksikoon paachil ti le cortinao,
20 te tuux tsook u yokol jun-
t

uul j-t

aanilkunsaj utiaal u taan
t-oolalo; lela Jes

us le m

aax
tsook u tsaabal u beet u maas
nojoch sacerdoteil utiaal man-
tats jeel bix Melquisedeke.
7
Tumen le Melquisedeka, u
reyil u kaajil Salem, u sacer-
doteil le j-Sen Kaanal Dioso,
j

ook u cha u beel Abrah

an le
t

aan u suut tsook u ganartik le
Heb 6:191 Junp

eel nuukul ku meyaj ti

le marineroobo; lela ku kaaxal ti jun-
p

eel cadena wa ti junp

eel suum, y

eetel
ku jalkesaal ichil le ja utiaal ma u bisaal
le barco tumen le iiko.
397 Diose maatech u tuubsik k-meyaj HEBREOOB 6:67:1
baateel ti le reyoobo, ka tu kii-
kitantaj; 2 Abrah

an t

uune tu
kubajti u diezmoil tul

aakal
baal. Y

aax t

aanile, u kaaba le
sacerdotea u k

aat u yaal U Re-

yil Justicia, tsoole u reyil Sa-
lem; lela u k

aat u yaal U Reyil

Jeetselil. 3 Letie ma oj

eelaan
m

aax u taatai, m

aax u maamai,
mix ti baax chiibal u taal, ma
xan ts

ibtaan baax kiin ka s

i-
ji mix baax kiin ka k

imi, baa-
le beetaab u ch

ikaanchajal ti u
Paal Dios, le oolale Melquisede-
ke yaan u beetik u sacerdoteil
utiaal mantats.
4 Jeel u p

aajtal t

uun a wil-
keex bukaaj nojchil kaach le
m

aaka, tumen Abrah

an, m

aax
u poolil junp

eel naje, tu kubaj-

ti u diezmoil le baaloob maas
maalobtak tu tokaj ti le reyoo-
bo. 5 U jaajile, jeex ts

ibtaan
te Leyo, le m

aaxoob ichil u paa-
lal Lev

tu kamoob u beet u
sacerdoteiloobo, aalaantiob
kaab

eet u k

aatkoob diezmoob
ti le kaajo, u k

aat u yaale ti u
sukuunoob, kex tumen u paala-
loob xan Abrah

an. 6 Baale le
m

aaka kex ma ichil u chiibal
Lev

u taale, tu chaaj diezmoob

ti Abrah

an y

eetel tu kiikitantaj
le m

aax ti tsaan le promesaobo.
7 Mix m

aak ku p

aajtal u yaalik
wa ma beyi, le maas chichano
ku kiikitantaal tumen le maas
nojocho. 8 Le levitaob, m

aa-
xoob ku kamkoob le diezmoo,
ku k

imloob, baale le ul

aak
junt

uul ku kamik diezmoobo
ku jaajk

uuntaal l

aayli kuxaane.
9 Tsoole jeel u p

aajtal u yaalaa-
le tak Lev

, m

aax ku kamik diez-
moobe, tu bootaj xan diezmoob
le ka tu bootaj diezmoob Abra-
hano, 10 tumen ti yanili ichil
u w

inklil Abrah

an, u taata, le ka
j

ook Melquisedek u cha u beele.
11 Le oolale wa ikil u bee-
tik u sacerdoteil le levitaob ku
p

aajtal u yutsil ch

uukaanchajal
tul

aakal baalo (lela junp

eel baal
t

aakaan ichil le Ley tsaab ti le
kaajo), baax t

uun tiaal ku l

i-
saal ul

aak sacerdote ku yaalaal
yaan u kuchul u beetuba jeel
bix Melquisedek, ma jeel bix Aa-
rone? 12 Bey tumen t

aan u
keexel m

aaxoob beetik u meey-
jil sacerdotee, ku kaab

eettal u
keexel xan le leyo. 13 Tumen
le m

aax oolal ku yaalaal le baa-
looba ti yaanal chiibal u taal; ti
le chiibala mix m

aak meyajnak
te altaro. 14 Tumen ch

ikaan
u yilaale k-Yuumtsile ti u chii-
bal Jud

a u taal, kex beyo le ka
taanaj Mois

es ti sacerdoteobe,
ma tu yaalaj mix baal tu yoolal
le chiibala.
15 Tsoole lela maas ch

ikaan
u yilaal, tumen le ul

aak sacer-
dote ku l

iklo ku kuchul
b

eeytal jeel bix Melquisedeke;
16 Yuumtsile ku kuchul u bee-
tuba sacerdote, ma tu yoolal u
chiibal jeex u k

aatik le leyo,
baaxe tu yoolal u muukil jun-
p

eel kuxtal ma tu p

aajtal u
xuulsaalti. 17 Tumen tu yoo-
lale ku yaalaal tumen Dios: Te-
che sacerdoteech utiaal man-
tats jeel bix Melquisedeke.
18 Bey t

uuno, le ley yaan kaa-
cho tsook u tsaabal junts

eelil,
tumen minaan u p

aajtalil y

eetel
ma tu taasik utsil. 19 Tumen le
Leyo mix baal tu beetaj u yutsil
ch

uukaanchajal, baale le baax
beetik u ch

uukaanchajal le baa-
loobo letie

uuchik u tsaabaltoon
junp

eel esperanza maas maalo-

bo, y

eetel tu yoolal lela t

aan
HEBREOOB 7:2-19 Abrahane tu bootaj diezmo 398
k-natsikba tu yiknal Dios.
20 Tsoole, bey tumen beetaab
junp

eel nojoch juramento le ka

aalaab lela 21 (tumen u jaaji-
le yaan m

aakoob kuch u beetu-
baob sacerdoteob sin ke u beetaal
junp

eel nojoch juramento, baale

le m

aaka kuch u beetuba sacer-
dote yoolal junp

eel nojoch jura-

mento beetaab tu yoolal; le M

aax
beet le juramentoa tu yaalaj:
J

eeoba, m

aax maatech u tuuse
tsook u jurartik lela: Teche
sacerdoteech utiaal mantats ),
22 Jesuse letie m

aax kuchu bee-
tuba garant

ail ti junp

eel n

uup-
taan maas maalobo. 23 Tsoo-
le, yaab m

aakoob ichil u chiibal
Aarone kaab

eetchaj u beetku-
baob sacerdoteil, tumen ken k

i-
mik junt

uule ku jeelintaal tumen
ul

aak, 24 baale le ul

aak jun-
t

uul sacerdotea kuxaan utiaal
mantats, le oolal mix m

aak jee-
lintik. 25 Le beetke jach jeel
u p

aajtal u salvartik le m

aa-
xoob t

aan u natskubaob ti Dios
tu yoolal u kaabao, tumen letie
mantats kuxaanutiaal uk

aat

oo-
lal tu yoolaloob.
26 Jach maalob

uuchik u
tsaabaltoon le maas nojoch
sacerdotea, tumen letie ch

uu-
kaan u yaabilaj, minaan u ka-
saanil, ma u y

eekkuntmubai,
u n

aachkuntmuba ti le j-keba-
noobo y

eetel l

isaan maas kaa-

nal ti le kaanoobo. 27 Tumen
letie ma kaab

eet u kubik k

ims-
bil baalcheob s

aamsamal jeex u
beetik le ul

aak nojoch sacer-
doteobo, y

aaxe tu yoolal u ke-
banoob, tsoole tu yoolal u keba-
noob le kaajo, tumen letie ch

een
junt

eenili tu beetaj lela, le ka
tu kububao. 28 Tumen le Le-
yo ku y

eeyik j-keban m

aakoob
utiaal ka u beet u nojoch sacer-
doteiloob, baale le baax aalaab
y

eetel junp

eel nojoch juramento

utiaal u jeelintik le Leyo, ku y

ee-
yik junt

uul u Paal Dios utiaal u
beetik u nojoch sacerdoteil, jun-
t

uul m

aax tsook u yutsil ch

uu-
kaanchajal utiaal mantats.
8
Bey t

uuno, le baax maas
kaanaan ichil le baaxoob
t

aan k-aaliko leti lela: Yaantoon
junt

uul nojoch sacerdote beyo,
y

eetel letie tsook u kutal tu
x-nooj kabil u trono le Jalaach
yaan te kaano; 2 letie jun-
t

uul m

aax ku meyaj te ki-
liich k

uuchilo bey xan te jaajil
tabernaculoo;1 lela J

eeoba waa-
kuntmil, ma w

iniki. 3 Tumen
tul

aakal nojoch sacerdotee ku
y

eeyaal utiaal ka u kub siiba-
loob bey xan k

imsbil baalcheob;
le oolale le nojoch sacerdote jee-
la yaan xan baax kaab

eetchaj
u kubik. 4 Baale wa ka ya-
nak way Luume, ma sacerdote
t

uuni, tumen waye yaan m

aa-
xoob kubik siibaloob jeex u yaa-
lik le Leyo. 5 Le m

aakooba ku
beetkoob kiliich meyaj bey jun-
p

eel eesajil y

eetel junp

eel oo-
chel ku ch

ikbesik bix le baaloob

yaan te kaano; jeex Moisese, le
taaytak u beetik le tabernacu-
loo aalaabti tumen Dios: Ila-
wil a beetik tul

aakal le baa-
loob jeex eesaabiktecho, jeex
tsaab a wil te witso. 6 Baa-
le, beoraa Jesuse tsook u kamik
junp

eel maas kiichkelem meyaj,

tumen leti u mediadoril1 xan
junp

eel n

uuptaan maas maalob,
beetaan jeex u yaalik le leyo y

ee-
Heb 8:21 Ilaak Tip. 16. 61 Lela junt

uul
m

aak ku waatal ch

uumuk ti kaa jaats
m

aakoob utiaal u yaalik baax ku tuklik
cada jaats.
399 Cristoe maas maalob sacerdote HEBREOOB 7:208:6
tel jetsk

uuntaan y

ookol prome-
saob maas maalobtak.
7 Wa ma u yantal kaach mix
baal kaas ichil le y

aax n

uuptaa-
no, bejlaa ma kun kaab

eettal
kaach ul

aake. 8 Tumen Dio-
se ku yilik yaan baax kaas
ku beetik le kaajo, le oolal
ku yaalik: Ile! Yaan u kuchul
u kiiniloobe ku yaalik J

eeo-
ba tene yaan in beetik jun-
p

eel t

uumben n

uuptaan y

eetel
u kaajil Israel bey xan y

eetel
u kaajil Jud

a. 9 Le n

uuptaana
ma jeex le tin beetaj y

eetel u

uuchben taataob te kiin ka tin

machaj u kaboob utiaal ka
in j

oosoob tu luumil Egiptoo,
tumen ma ch

uukpaj u y

ool u
tsookbesoob le n

uuptaan in
beetmaj tu y

eeteloobo, le oolal
xuul in kan

aantkoob, ku yaalik
J

eeoba.
10 Tumen lela letie n

uup-
taan ken in beet y

eetel u kaa-
jil Israel le ken tsookok le
kiinoob jeelo ku yaalik J

eeo-
ba. Yaan in ts

aaik in leyoob tu
tuukuloob y

eetel yaan in ts

ib-
tik tu puksiikaloob. Teen t

uu-
ne yaan in kuchul in beetinba
u Diosoob, y

eetel letiobe yaan u
kuchul u beetubaob in kaajal.
11 Mix junt

uul ichiloob kun
kaab

eettal u kaansik u y

eet
w

inikil wa u sukuun, t

aan u
yaalik: Kaj

oolt J

eeoba!.
Tumen tul

aakloob ken u kaj

ooltenoob, desde u maas chich-

nil tak u maas nojchil ichi-
loob. 12 Tumen kex yaan baa-
loob kaastak u beetmoobe yaan
in chaik

ootsilil tiob, y

eetel ma
ken in kaajs u kebanoob.
13 Le ken taanak ti junp

eel
t

uumben n

uuptaane, t

aan u
ts

aaik naatbil tsook u j

aawal
u meyaj le y

aax junp

eelo. Bey
t

uuno le baax ku j

aawal u me-
yaj y

eetel ku y

uuchbentalo, jach
taaytak u saatal.
9
Le ka beetaab le y

aax n

uup-
taano tsaab leyoob utiaal u
beetaal le kiliich meyajo, y

eetel
u kiliich k

uuchile way Luum
yaan kaache, 2 tumen ichil u
y

aax cuartoil le tabern

aculo1
beetaabo, ti yaan kaach le can-
delabroo2 bey xan le mesa tuux
tsaan kaach le waajoobo; le
y

aax cuartoa ku kaabatik kaach
Kiliich K

uuchil. 3 Baale
paachil ti le u kaap

eel cortinao
ti yaan kaach le cuarto ku kaa-
batik Sen Kiliich K

uuchilo.
4 Ichil le cuartoa ti yaan kaach
junp

eel incensario beetaan y

ee-
tel oro bey xan u cofreil le
n

uuptaan yibaan oro ichil y

ee-
tel tu paacho; ichil le cofrea ti
yaan kaach junp

eel pichel de oro

tuux l

isaan le manao, ti yaan

xan le u x

oolte Aar

on kuukna-
je bey xan le jaajay tuunichoob
tuux ts

ibtaan le n

uuptaano.
5 Tu y

ookole ti yaan kaach le
kiichkelem querubinoobo, y

ee-
tel u pixmoob kaach u maak1 le
cofre y

eetel u yoocheloobo. Baa-
le beoraa ma u s

uutukil utiaal
k-maas tsolik le baalooba.
6 Ka tsook u beetaal le baa-
loob beya, le sacerdoteobo
s

aamsamal u yookloob kaach tu
y

aax cuartoil le naj de nook
utiaal u beetkoob u kiliich me-
yajoobo. 7 Baale u nojchil le
sacerdoteobo junt

een cada jaab
Heb 9:21 Ilaak Tip. 16. 22 Ilaak Tip. 16.
51 Letaan griego ku suutul maako jeel
u ts

aaik naatbil xan junp

eel siibal ku
kuubul utiaal u bootik u siipil m

aake,
utiaal beyo ka p

aatak maalobil tu t

aan
Dios.
HEBREOOB 8:79:7

Uuchben y

eetel t

uumben n

uuptaan 400
ku yokol kaach tu juunal te tu
kaap

eel cuartoilo; le ken okok

kaache mantats ku bisik kiik
utiaal u kub tu yoolal leti, bey
xan tu yoolal le m

aakoob ma u
y

ooliliob

uuchik u kebanta-
loobo. 8 Y

eetel lela, le kiliich

muuko ku ts

aaik naatbile ma
eesaak m

aakalm

aak u bejil le
kiliich k

uuchil mientras t

aan u
meyaj kaach le y

aax naj de noo-
ko. 9 Le naja tu ch

ikbesaj le
baaxoob ku y

uuchul te kii-
nooba; tsoole jeex nuukbesaa-
nil kaacho, bey u kuubul xan
siibaloob y

eetel k

imsbil baal-
cheob bejlae, kex beyo le baa-
looba ma tu p

aajtal u jach pat-
koob limpioil u conciencia m

aak
ikil u beetaal kiliich meyaj.
10 Le baalooba ch

een yaan yil
y

eetel janaloob, ukuloob, bey
xan y

eetel jejel

aas okjaob. Ts

ib-
taaboob xan te leyoob yaan yil
y

eetel le w

inklilo y

eetel tsaa-
boob utiaal ka tsookbesaakoob
tak ken kuchuk u kiinil u toj-
k

intaal le baalooba.
11 Baale le ka taal Cristo u
maas nojoch sacerdoteil le baa-
loob maalobtak tsook u b

eeyta-
loobo, ook ichil le maas nojoch
y

eetel maas maalob naj de nook

ma u kab w

inik beetmili, y

eetel
minaan ichil le baaloob beetaan
way Luume. 12 Le ka ook te
kiliich k

uuchilo ma tu bisaj u
kiikel chivoob mix u kiikel t

aan-
kelemwakaxoobi, baaxe u kiikel
leti tu bisaj; lela ch

een junt

eeni-
li tu beetaj, ka t

uun tu j

aalkab-
toon utiaal mantats. 13 Tumen
wa le u kiikel chivoob, u kiikel
xibil wakaxoob bey xan le u taanil
x-chupul wakax ku toosol tu y

oo-
kol le m

aaxoob u y

eekkuntmu-
baob ku p

aajtal u kiliichk

uuntik
m

aak utiaal ka p

aatak limpioil u
w

inklilo, 14 ma wa t

uun maas
jeel u poik k-conciencia u kii-
kel Cristo ti le ch

een kunel baa-
loob utiaal ka b

eeyak k-beetik ki-
liich meyaj tu t

aan le kuxaan
Dioso? Tumen Cristoe tu chaaj u
nuuktaal tumen le kiliich muuk
minaan u xuulo, ka tu kububa ti
Dios bey junp

eel siibal minaan u

kasaanile.
15 Le oolal leti u mediado-
ril1 junp

eel t

uumben n

uuptaan,
utiaal beyo le m

aaxoob tsook u
taanloob tumen Dioso ka u ka-
moob u promesail le kuxtal mi-
naan u xuul, tu yoolal le kuxtal
kuub utiaal u j

aalkabtaaloob ti
le baaloob kaastak tu bee-
toob y

aanal le

uuchben n

uup-
taano. 16 Tumen ken beetaak
junp

eel n

uuptaane kaab

eet u
k

imil le w

inik beetik le n

uup-
taano. 17 Tumen le n

uuptaa-
no ch

een ku yantal u biilal ken
kuubuk junp

eel kuxtal, baale

minaan u biilal ichil tul

aakal le
kiinoob l

aayli kuxaan le w

inik
beetmil le n

uuptaano. 18 Le
beetke tak tu yoolal le y

aax
n

uuptaano kaab

eetchaj u wee-
kel kiik utiaal u k

aajal u me-
yaj. 19 Tumen le ka tsook u
l

aaj tsolik Mois

es le baax ku yaa-
lik le Ley ti tul

aakal le kaajo, tu
chaaj u kiikel t

aankelem waka-
xoob y

eetel u kiikel chivoobe ka
tu xaaktaj y

eetel ja; tsoole ka
tu chaaj junp

eel u chan cheil hi-

sopo tuux kaxaan u chak tsoo-
tsel tamane ka tu wiiwitsaj le
kiik tu y

ookol le libroo bey xan
tu y

ookol tul

aakal le m

aakoo-
bo, 20 ka tu yaalaj: Lela letie
Heb 9:151 Lela junt

uul m

aak ku waatal
ch

uumuk ti kaa jaats m

aakoob utiaal u
yaalik baax ku tuklik cada jaats.
401 Naj de nook. U mediadoril n

uuptaan HEBREOOB 9:8-20
kiik jetsk

uuntik le n

uuptaan
tu yaalaj Dios kaab

eet a tsook-
beskeexo. 21 Bey

uuchik xan
u wiiwitsik kiik tu y

ookol le
naj de nooko bey xan tu y

ookol
tul

aakal le nuukuloob ku meyaj
utiaal u beetaal le kiliich me-
yaj tu yoolal le kaajo. 22 Jach
beyo, jeex u yaalik le Leyo

ooli
tul

aakal baal ku limpiok

intaal
y

eetel kiik; wa ma tu weekel
kiike mix junp

eel keban ku
p

aajtal u perdonartaal.
23 Le oolale, le baaloob ya-
noob way Luum ch

ikbesik le
baaloob yanoob te kaano, kaa-
b

eetchaj u limpiok

intaaloob
y

eetel le baaloob tsook k-aaliko,
baale le baaloob yanoob te kaa-
no kaab

eet u limpiok

intaaloob
y

eetel k

imsbil siibaloob maas

maalobtak. 24 Tumen Cristoe
ma ook ti junp

eel kiliich k

uu-
chil beetaan tumen u kab
w

inikoob ku ch

ikbesik le
jach kiliich k

uuchilo, baaxe
ook te kaano, y

eetel bejlae jeel
u p

aajtal u taan t-oolal tu t

aan
Diose. 25 Lela ma tu beetaj
utiaal ka u kububa yaab u t

ee-
nel bey junp

eel siibale, jeex ken

okok kaach cada jaab le nojoch
sacerdote te kiliich k

uuchil t

aan
u bisik u kiikel le baalcheobo.
26 Tumen wa beyo Cristoe yaan
u kaab

eetchajal kaach u mu-
yaj yaab u t

eenel desde ka k

aaj
u s

ijil w

inik1 way y

ookol kaabe.
Baale te tu tsook kiiniloob le
y

ookol kaaba,2 letie ch

een jun-
t

eenili kaab

eetchaj u ch

ikbes-
kuba, utiaal u lusik le keban
y

eetel le u kuxtal tu kubaj bey
siibalo. 27 Bey jeex ch

een jun-
Heb 9:261 Teela t

aan u y

uuchul taan
ti u paalal Ad

an y

eetel Eva. 262 Ilaak

Tip. 16.
t

eenili yaan u k

imil m

aak baa-
le ken tsookke ku juzgartaale,
28 Cristo xane ch

een junt

eenili
tu kububa utiaal u kuchik u ke-
ban yaab m

aakoob; le ken ch

ik-
pajak tu kaat

eene ma utiaal u
lusik kebani, baaxe utiaal u sal-
vartik le m

aaxoob jach u tsaa-
maj u y

ool u p

aatoobo.
10
Tumen le Leyo u yoochel
le maalob baaloob kun
taaloobo, baale ma t

aan u yee-
sik jach bixoobi; le oolale kex
ka kuubuk k

imsbil baalcheob
cada jaabe junpuli ma tu
p

aajtal u beetaal u yutsil ch

uu-
kaanchajal le m

aaxoob ku nats-
kubaob ti Dioso. 2 Tumen wa
beyo, ma wa jeel u xuulul
kaach u kuubul k

imsbil baal-
cheobe? Tumen le m

aaxoob
beetik le kiliich meyajo, jeel u
p

aatal kaach limpioil u con-

cienciaob ken tsookok u perdo-
nartaal u kebanoob junt

eenilie.
3 Baale ma beyi, le k

imsbil
baalcheoba l

aalaj jaab ku
beetaal utiaal u kaajal ti m

aak
u kebanoob. 4 Tumen u kii-
kel wakaxoob y

eetel u kiikel
chivoobe ma tu p

aajtal u lusik le
kebanoobo.
5 Bey t

uuno le ka taal Cris-
to way Luume, tu yaalaj ti Dios:
Ma ta w

ootaj a kam k

imsbil
baalcheobi mix ul

aak siibaloob,
baale ta preparartajten junp

eel
w

inklil. 6 Ma utschaj ta taan

baalcheob t

ookaanoob tu t

uuli-
siloobi, mix siibaloob tu yoolal
le kebano. 7 Ka t

uun tin waa-
laj: Ile! Tene taalen (tu rolloil
le libroo yaan baax ts

ibtaan tin
woolal) utiaal ka in beet baax a
k

aat, in Dios . 8 Ka tsook u

yaalik: Ma ta w

ootaj a kami,
mix utschaj ta taan k

imsbil baal-
HEBREOOB 9:2110:8 U kiikel Cristoe maas maalob 402
cheob mix ul

aak siibaloob, mix
baalcheob t

ookaanoob tu t

uulisi-
loobi mix siibaloob utiaal le ke-
bano baaloob ku kuubul jeex
u yaalik le Leyo 9 ka t

uun tu
yaalaj: Ile! Tene taalen utiaal ka
in beet baax a k

aat. Bey t

uu-
no, tu lusaj le y

aax baax tsaano
ka tu jeelintaj y

eetel le u kaap

ee-
lo. 10 Tuyoolal le baax u k

aat
Dioso, tsook k-kiliichk

uuntaal

uuchik u kuubul u w

inklil Cris-
to junt

eenili.
11 Tsoole tul

aakal sacerdotee
s

aamsamal ku bin tu k

uuchil u
meyaj utiaal meyaj tu yoolal le
kaajo, bey xan utiaal u kubik
k

imsbil baalcheob yaab u t

eenel,
kex le baalooba junpuli ma tu
p

aajtal u lusik tul

aakal le ke-
banoobo. 12 Baale le m

aaka,
utiaal u lusik le kebanoob
utiaal tul

aakal kiino ch

een jun-
p

eelili k

imsbil siibal tu kubaj, ka

t

uun kulaj tu x-nooj kab Dios;
13 desde te kiin jeelo k

aaj u p

aa-
taj tak ken kuchuk u kiinil u
tsaabal le m

aaxoob pekmilo bey
k

aanche utiaal u talk

uuntik u
yookoobe. 14 Tumen ch

een
y

eetel junp

eelili k

imsbil siibale
letie tsook u yutsil ch

uukaan-
k

uuntik utiaal mantats le m

aa-
xoob t

aan u kiliichk

uuntaaloo-
bo. 15 Tsoole le kiliich muuko
ku jaajk

uuntiktoon lelo, tumen
ka tsook u yaalik: 16 Lela le-
tie n

uuptaan ken in beet tu y

ee-
teloob le ken tsookok le kii-
noob jeelo ku yaalik J

eeoba.
Yaan in ts

aaik in leyoob tu puk-

siikaloob, y

eetel yaan in ts

ibtik
tu tuukuloob , 17 ka t

uun tu
yaalaj: Junpuli ma ken in kaajs
u kebanoob, mix le baaloob kaas-
tak u beetmoobo. 18 Le oola-
le, bey tumen tsook u perdo-
nartaal le baalooba, ma kaab

eet
u kaa kuubul siibal tu yoolal le
kebano.
19 Le oolale, sukuuneex, tu
yoolal u kiikel Jesuse, ma saaj-
koon bin tu bejil u yookbal le ki-
liich k

uuchilo. 20 Le t

uumben
beja junp

eel bej ku biskoon ti

kuxtal, y

eetel Jes

us jeekabttoon
le ka t

aatsm

aan te cortinao; le
cortinaa u w

inklil. 21 Tsoole
tumen yaan xan toon junt

uul no-
jochsacerdote ku meyaj tuyotoch
Diose, 22 kooneex natsikba
y

eetel u jaajil u y

ool k-puksii-
kal bey xan y

eetel junp

eel fe
muukaan, tumen tsook u paatal
limpioil k-puksiikaleex

uuchik
u poobol k-concienciaex bey
xan k-w

inklileex. 23 Mix jun-

t

een unaj k-chaik saajkil k-aalik
tu t

aan tul

aakal m

aak baax es-
peranzail yaantoon, tumen ch

uu-
kaan u y

ool le m

aax tsaamil-
toon le promesao. 24 Kooneex
kaxtik xan bix jeel k-paklan

aan-
tikbaex utiaal ka yanak yaabilaj
t-baatsil bey xan utiaal k-beetik
baaloob maalobtak. 25 Tsoole
ma unaj u p

aatal ma k-muchik-
baex jeex suuk u beetik jujunt

uul
m

aakoobe, baaxe unaj k-pak-
lan l

isik k-

ool; lela maases unaj
k-beetik le t

aan k-ilkeex u n

aa-
tsal le kiino.
26 Tumen wa t-

oolili k-ke-
bantal ken tsookok k-kanik tu-
beel le jaajo, minaanul

aak k

ims-
bil siibal utiaal u perdonartaal
k-kebanoob, 27 baax yane u
p

aataal y

eetel saajkil u kuchul u

kiinil u juzgartaal m

aak, y

ee-
tel yaan xan u nojoch pujaanil
Dios kun xuulsik ti le m

aaxoob
pekmilo. 28 Jeel m

aaxak ma tu
tsookbesik le baax ku yaalik u
Ley Moisese, ma unaj u chaabal
403 Ma k-patik k-muchikba HEBREOOB 10:9-28

ootsilil tii, baaxe unaj u k

imil
ken tsookok u jaajk

uuntaal baax
tu beetaj tumen kaat

uul wa

oox-
t

uul m

aak. 29 Wa beyo, ma
wa t

uun maas nojoch castigo ku
n

aajmatik junt

uul m

aax tsook
u pepechaatik u Paal Dios,
tsook u mixbaalk

uuntik le kiik
jetsk

uuntik le n

uuptaan meyaj-
naj utiaal u kiliichk

uuntaalo,
y

eetel tsook u poopochik le ki-

liich muuk beetik u chaabal

ootsilil tio? 30 Tumenk-kaj

ool
le m

aax aal lela: Teen ken in
sut u jeel le kaas ku beetkoobo;
teen ken in ts

aa baax ku n

aaj-
matkoob; ts

ibtaan xan: J

eeo-
bae yaan u juzgartik u kaajal.
31 Jach sajbeentsil u l

uubul
m

aak tu kab le kuxaan Dioso.
32 Baax unaj a beetkeexe a
kaajsikeex le kiinoob tsook u
m

aanoobo, le ka s

aasilkuntaa-
beexo y

eetel le ka ch

uukpaj a
w

ooleex a muyajteex yaayaj
baaloobo. 33 Yaan kiine j

oo-
saabeex tu t

aan m

aakoob utiaal
u yaalaalteex baal y

eetel utiaal u
beetaal a muyajeex, y

eetel yaan
kiine m

uul muyajnajeex1 y

ee-
tel le m

aaxoob beetaab le baa-
loob tioba. 34 Tumen teexe ta
chaajeex

ootsilil ti le m

aaxoob
oksaanoob kaach carcelo, tsoo-
le y

eetel kiimak

oolal ta chaa-
jeex u tookol le baaxoob yaan-
teexo, tumen awojleex yaanteex
junp

eel baal maas maalob y

eetel
ma tu kastal.
35 Le oolale ma u xuulul a
taaneex y

eetel u jaajil a w

oo-
leex; wa ka beetkeex beyo
yaan a kamkeex yaab utsiloob.
36 Kaab

eet u ch

uukpajal a
w

ooleex ti Dios, utiaal beyo
Heb 10:331 Wa: tiaaneex kaach.
ken tsookok a beetkeex le
baax u k

aato ka a wileex u
b

eeytal le baax u yaalmajteexo.
37 Tumen ch

een junp

it kiin u
bin, y

eetel le m

aax t

aan u taa-
lo yaan u kuchul, jach tu yo-
rail ken kuchuk. 38 Baale le
m

aax toj u kuxtal tin t

aane
yaan u seguer u kuxtal tu yoolal
u fe, ch

een baale, wa ku suut
paachile ma ken u kiimakk

uunt
u y

ool in puksiikal. 39 Baale
toone ma t

aakpajaanoon ichil
le m

aaxoob ku suutoob paachil
utiaal u xuulsaaltiobo, baaxe
t

aakpajaanoon ichil le m

aaxoob
yaan u fejoob y

eetel yaan u se-
guer u kuxtaloobo.1
11
Feje leti u kubik u y

ool
m

aak u p

aat junp

eel baal
jach u yojel yaan u y

uuchul,
u yeesaal jach jaaj junp

eel baal
kex ma tu p

aajtal u yilaal.
2 Tumen tu yoolal feje, yaab ti
le m

aaxoob kuxlajoob

uuchjea-
kilo1 aalaab toj u kuxtaloob tu
t

aan Dios.
3 Tu yoolal feje, k-ts

aaik
cuentae le baaxoob beetaanoo-
bo1 tsaaboob tu tsoolol tu yoo-
lal u taan Dios, le oolale le baa-
xoob ku yilaalo kuchoob antal
tu yoolal baaloob ma tu p

aajtal
u yilaaloob.
4 Tu yoolal feje, Abele tu
kubaj ti Dios junp

eel k

imsbil
siibal maas maalob ke le siibal
tu kubaj Ca

no; tu yoolal le fe tu
yeesa, aalaab toj u kuxtal tumen
Dios le ka kaam le siibaloob tu
kubo. Tsoole kex k

ime tak bej-

laa t

aan u taan tu yoolal le fe
yanchajtio.
Heb 10:391 Lit.: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A. 11:21 Wa: k-

uuchben l

aaktsi-
loob. 31 Ilaak Tip. 16, Y

ookol kaab.
HEBREOOB 10:2911:4 Nojoch castigo. Baax le fejo 404
5 Tu yoolal feje, Enoke bi-
saab t

aanxel tuux utiaal ma u
yilik le k

imilo, y

eetel mix tuux
kaxtaabi, tumen Dios bis t

aan-
xel tuux; baale t

aanil ti u bi-
saale, jaajk

uuntaab jach ku l

uu-
bul utsil ti Dios. 6 Wa minaan
u fe m

aake ma tu p

aajtal u l

uu-
bul utsil ti Dios, tumen le m

aax
ku natskuba tu yiknal Diose
kaab

eet u creertik jach tu jaajil
yaan Dios, y

eetel ku s

ik baaloob
maalobtak ti le m

aaxoob jach
ku ts

aaik u y

ool u kaxtoobo.
7 Tu yoolal feje, Noee, le ka
aalaabti tumen Dios yaan u
y

uuchul baaloob mix junt

een
ilaakoobe, tu chaaj saajkilil ti
Diose ka tu beetaj junp

eel arca
utiaal u salvarkuba u l

aaktsi-
loob; tu yoolal le fe tu yeesa tu
ch

ikbesaj jach kasaan u m

aaki-
loob le y

ookol kaabo, y

eetel
kuch u tiaalint le toj kuxtal ku
yantal tu yoolal le fejo.
8 Tu yoolal feje, Abrahane, le
ka taane tu beetaj le baax aa-
laabtio ka j

ook u binbal ti le
k

uuchil kun tsaabil bey herencia
tio; letie j

ook u binbal kex
ma u yojel tuuxi. 9 Tu yoolal
feje kuxlaj bey junt

uul j-t

aanxel
luumil te luum aalaab u tsaa-
baltio, bey jeex u kajtal m

aak
ti junp

eel luum ma utiaale;

kajlaj ti najoob beetaanoob y

ee-
tel nook junm

uuch y

eetel Isaak
bey xan Jacob, ti m

aaxoob aa-
laab xan u tsaabal le herenciao.
10 Abrahane tu beetaj lela
tumen t

aan kaach u p

aatik le
kaaj jach tu jaajil yaan u chuun-
pakiloobo, le kaaj tukultaan
y

eetel beetaan tumen Dioso.
11 Tu yoolal fe xane, Sarae
tsaab u p

aajtalil u yantal u paa-
lal, kex tsook u m

aan u kiinil
u ts

eenankil, tumen Sarae u yo-
jel ch

uukaan u y

ool le m

aax ts

aa
le promesao. 12 Tu yoolal le-
la, ch

een ti junt

uul m

aak, m

aax
ku tuklaal kaach ma tu p

aajtal
uyantal u paalale,1 yanchaj yaab
paalaloob jeex u yaabil u estre-
llailoob kaane, y

eetel sen yaab-
chajoob jeex le arena yaantu j

aal
le k

aan

aab mix m

aak ku p

aajtal
u xokiko.
13 Le ka kuch u kiinil u k

imil
le m

aakooba l

aayli yaan u fe-
joobe; tsoole kex ma tu yiloob
u b

eeychajal le baaxoob aalaab-
tiobo, tu yiloob desde n

aachile
ka kiimakchaj u y

ooloob tu yoo-
lal, y

eetel tu yaaloob tu t

aan
tul

aakal m

aake letiobe j-t

aan-
xel luumiloob y

eetel ch

een uu-
laboob te luum tuux yanoobo.
14 Tumen le m

aaxoob ku taa-
noob beya, ku ch

ikbeskoob jach
u tsaamaj u y

ool u kaxtoob jun-
p

eel k

uuchil utiaal u p

aatloob
kajtali. 15 Ch

een baale wa ka
seguernak u kaajsikoob kaach le
k

uuchil tuux j

ookoobo, u jaajile
jeel u p

aajtal kaach u suutoobe.
16 Baale beoraa t

aan u yilik
u tiaalintikoob junp

eel k

uuchil
maas maalob, junp

eel kaanil-
been k

uuchil. Le oolale Diose
maatech u sulaktal tu yoola-
loob ikil u yaalikoob u Diosoob,
tumen letie tsook u preparartik
junp

eel kaaj u tiaaloob.

17 Tu yoolal feje, Abrahane,
le ka t

uuntaab u y

oole, jeel u
p

aajtal u yaalaal tu kubaj Isaa-
ke. Abrah

an le m

aax tu kamaj
y

eetel kiimak

oolal le prome-
sao tu y

ootaj u kub u junt

uuli-
li paal, 18 kex aalaan kaach ti:
Le m

aax kun aalbil a chiibalo
Heb 11:121 Lit.: kimen.
405 U fe Enok, No

e, Abrah

an, Sara HEBREOOB 11:5-18
ti Isaak kun taal. 19 Baale
kuch u naate Diose jeel u
p

aajtal kaach u l

isik ichil le ki-

menoobo. Tsoole jeel u p

aajtal
u yaalaale bey l

isbil beetaabik
u paal ichil le kimenoobo; lela
meyajnaj bey junp

eel kettaane.
20 Tu yoolal fe xane, Isaake
tu kiikitantaj Jacob y

eetel Esa

u
tu yoolal baaloob ma kuchuk u
kiinil u y

uuchloobi.
21 Tu yoolal feje, Jacobe, le
taaytak u k

imilo tu kiikitan-
taj cada junt

uul ti u paalal Jos

e,
y

eetel xolaj adorar t

aan u jetsik
u muuk y

ookol u x

oolte.
22 Tu yoolal feje, Josee, le
taaytak u xuulul u kiinil u kux-
talo taanaj ti u j

ookbal u paalal
Israel ti u luumil Egipto; tsoo-
le tu yaalaj xan baax u k

aat ka
beetaak y

eetel u baakeloob.
23 Tu yoolal feje, Moisese,
desde ka s

ije taakaab tumen u

taataob tu y

aamil

ooxp

eel mes,
tumen tu yiloob jach kiichke-
lem le chan xiipalo, y

eetel ma tu
chaajoob saajkil ti baax u yaal-
maj le reyo. 24 Tu yoolal feje,
Moisese, le tsook u nojochtalo
ma tu y

ootaj ka aalaak wa u paal
u hija Faraoni, 25 baaxe maas
tu y

ootaj ka maltratartaak pate
y

eetel u kaajal Dios ke ka u kii-
makk

uunt u y

ool juns

uutuk y

ee-
tel le kebano, 26 tumen tu yi-
laj maas maalob ka muyajnak
jeex junt

uul M

aax y

eeyaane1 ke
ka yanakti u ayikaliloob Egip-
to; tumen letie tu chikaj u paa-
kat ti le bool kun tsaabiltio.
27 Tu yoolal feje tu pataj Egip-
to, y

eetel ma tu chaaj saajkil ti
le reyo, tumen letie p

aat jeetsel
ti u fe bey t

aan u yilik le M

aax
Heb 11:261 Lit.: Cristo.
ma tu p

aajtal u yilaalo. 28 Tu
yoolal feje tu kiinbesaj le Pas-
cuao y

eetel tu wiiwitsaj le kii-
ko, utiaal beyo le m

aax ku
xuulsajo ma u k

imsik u y

aax
paalal le israelitaobo.
29 Tu yoolal feje tu k

aat-
m

aansoob le Chak K

aan

aab
jeex u m

aan m

aak y

ookol tikin
luumo, baale le egipcioobo l

aaj
b

uuloob le ka tu y

ootoob k

aat-
m

aano.
30 Tu yoolal feje, u bapaki-
loob Jericoe l

aaj n

ikoob le ka
tsook u marchar le israelitaob
ichil siete kiinoob tu bapa-
cho. 31 Tu yoolal feje, Rahab,
le koolel ch

een bey u m

aano, ma
k

im pate y

eetel le m

aakoob ma
tu yuuboob taano, tumen letie
tu kamaj y

eetel jeetselil le m

aa-
xoob binoob ch

uuktik le kaajo.
32 Baax ul

aak jeel in waa-
like? Tumen jeel u bineltikten
tiempo wa ka taanaken ti Ge-
de

on, Barak, Sans

on, Jeft

e, Da-
vid bey xan ti Samuel y

eetel le u
maasil profetaobo. 33 Tu yoo-
lal feje tu ts

aanchaatoob re-
yoob, tu beetoob baax toj,
yaan baax aalaab u tsaabaltiob
tumen Dios, tu nupoob u chi
leonoob, 34 tu lusoob u muuk
le k

aako, p

uutsoob ti u yej es-
pada, kex minaan u muukoo-
be tsaab u muukoob, jach
yanchaj p

aajtalil tiob utiaal baa-
teel, tu y

aalkabaansoob le solda-
doob taaljaanoob kaach baate-
lo. 35 Yanchaj kooleloob kaa
kuxk

intaab u l

aaktsiloob ki-
menoob; baale ul

aak m

aakoobe
beetaab u sen muyajoob tumen
ma tu y

ootoob ka j

aalkabtaa-
koob tu yoolal junp

eel booli, le-

la tu beetoob utiaal ka l

isaa-
koob ichil le kimenoob junp

eel
HEBREOOB 11:19-35 U fe Isaak, Jacob, Jos

e, Mois

es 406
bix maas maalobo. 36 Ul

aa-
koob xane t

uuntaab u y

oo-
loob

uuchik u paastaaloob y

ee-
tel u jaajatsaaloob, baale ma
ch

een lelo, kaaxoob y

eetel ca-
denaob y

eetel oksaaboob c

arcel;
37 muruxtuntaaboob, t

uuntaab
u y

ooloob, j

oosaab kaab

uuj
tiob, k

imsaaboob y

eetel espa-
da; ul

aakoobe m

aanoob jejel

aas
tuux u b

uukintmoob u k

eewe-
lil taman, u k

eewelil chivo,
t

aan u m

aanskoob

ootsilil, mu-
yajil, y

eetel t

aan u maltratartaa-
loob; 38 le y

ookol kaaba ma u
n

aajaltmaj kaach ka yanak m

aa-
koob bey ichila. Le m

aakooba
m

aanoob ti desiertoob, ti wi-
tsoob, y

eetel tu taakajubaob ti
sajkaboob bey xan ti

aaktunoob.
39 Baale tul

aakal le m

aakoo-
ba kex aalaab toj u kuxta-
loob tu yoolal u fejoobe, ma tu
yiloob u b

eeychajal le prome-
sao, 40 utiaal beyo ma u yutsil
ch

uukaank

uuntaaloob ch

een le-
tiob wa ma tak tooneexi, tumen
Diose u tukultmaj kaach jun-
p

eel baax maas maalob k-tiaal.

12
Le yaabkach m

aakooba
beyoob junp

eel m

uuyal
bapachtikoone; letiobe ku jaaj-
k

uuntikoob1 le baaxoob tsook u
yuubikoob y

eetel tsook u yilkoo-
bo. Le oolale kooneex lusik ti
toon tul

aakal baaloob aaltak bey
xan le keban s

eeb jeel u baayti-
koono, utiaal beyo ka ch

uuk-
pajak k-

ool k-

aalkabt le bej
yaan t

aanil ti toono. 2 Le ken
k-beete unaj k-chikik k-paakat
ti Jes

us, le M

aax nuuktik y

ee-
tel utsil ch

uukaank

uuntik k-fe-
jo. Letie, tu yoolal le kiimak

oo-
Heb 12:11 Wa: letiobe j-jaajkunajoob
ti.
lal tsaab tu t

aano, ch

uukpaj u
y

ool muyaj le ka tsaab tu cheil
le muyajo; tsoole ma tu beetaj u
cuentail wa sutsil le baax
beetaabtio y

eetel bejlae tsook u
kutal tu x-nooj kabil u trono
Dios. 3 Utiaal t

uun ma a kaa-
naleex y

eetel ma u l

uubul u y

ool
a puksiikaleexe, tuukulneneex
ti le m

aax tsook u ch

uukpajal
u y

ool u muyajt le kaakas baa-
loob ku yaalik le j-keban m

aa-
koobo; le baaxoob ku yaalikoo-
ba tu y

ookoloob ku kaa l

uubul.
4 Kex t

aan a baateleex tu con-
tra le kebano, tak bejlae ma
kaab

eetchajak u weekel a kiike-
leexi, 5 y

eetel tsook a jach
tuubsikeex le baax ku sen aalik-
teex Dios jeex u beetik junt

uul
taatatsile: In paal, kam tubeel
le tsolxikin y

eetel le castigo ku
ts

aaik J

eeobao, y

eetel ma u l

uu-
bul u y

ool a puksiikal le ken u
tojk

int a beel. 6 Tumen J

eeo-
bae ku tsolxikintik y

eetel ku cas-
tigartik le m

aax u yaabiltmo; u
jaajile, ku jatsik tul

aakal le m

aa-
xoob ku kamik bey u paalalo.
7 Teexe kaab

eet u ch

uukpa-
jal a w

ooleex muyaj, tumen lelo
t

aakaan ichil le kaansaj ku tsaa-
balteexo. Diose ku yilkeex bey
u paalaleexe. Tumen yaan wa
paal ma tu tsolxikintaal y

ee-
tel u castigartaal tumen u taata?
8 Baale wa ma u tsaabal kaach
ti tul

aakleex le kaansaj beya, u
jaajile ma jach u paalaleex t

uu-
ni, baaxe ch

een u m

aatan paala-
leex. 9 K-taataob way Luume
suuk kaach u tsolkoob k-xikin
y

eetel u castigartikoonoob, toon
xane k-eesik tsiikil tiob. Le oo-
lale, ma wa maas y

eetel kii-
mak

oolal kaab

eet k-ts

aaikba
y

aanal u p

aajtalil le k-Taata
407 Yaabkach j-jaajkunajoob HEBREOOB 11:3612:9
m

aax y

eeyoon y

eetel u kiliich
muuk, utiaal beyo ka p

aaj-
chajak k-kuxtal? 10 Tumen le-
tiobe tu tsoloob k-xikin y

eetel
tu castigartoonoob ichil jun-
p

it kiin jeex tu tukloob maalo-

be, baale Diose ku beetik utiaal
k-utsil, utiaal beyo ka kiliich-
chajkoon jeex letie. 11 U jaa-
jile, mix junp

eel castigo ku kii-

makk

uuntik u y

ool m

aak, baaxe
ku beetik u yaatal u y

ool; baale
le m

aaxoob ku kaanbaloob ti le
castigoo, ken tsookke ku yantal
jeetselil tiob tu yoolal le toj
kuxtal ku biskoobo.
12 Le oolale, tojk

inteex le
kaboob toyokbaloobo bey xan
le p

ixoob luubul u muukoobo,

13 y

eetel seguernak a t

aaxkunti-
keex le bejoob utiaal a wookee-
xo, utiaal beyo le m

aax m

ooch-
chajaano ma u j

uukul u yook,
baaxe ka tsaakak. 14 Ilawi-
leex ka yanakteex jeetselil
y

eetel tul

aakal m

aak, y

eetel ila-
wil a kiliichtaleex; tumen m

aax
ma kiliiche ma tu p

aajtal u yi-
lik Yuumtsil. 15 Jach kan

aan-
teex mix m

aak ka p

aatak ma u
kamik u nojoch utsil Dios, y

ee-
tel jach kan

aanteex ma u j

ookol
mix junp

eel moots yaan u vene-

no y

eetel ku taasik talamil, be-
yo ma ken u kask

uunt mix
m

aak ichileex. 16 Ilawileex
xan ma u yantal mix m

aak ichi-
leex ku n

uupkebantal,1 mix u
yantal mix m

aak ma u yaabilt-
maj le baaloob kiliichtako, jeex
Esa

u le m

aax tu s

iaj u dere-
choil u y

aax paalil ch

een tu yoo-
Heb 12:161 Gr.: p

ornos. Le taana ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti le jejel

aas
n

uupchitaloob kubintucontrauleyDio-
so. Ilaak Tip. 4.
lal junp

eel janalo. 17 Tumen

jeex a wojlileexo, le ka tu y

ootaj
u kam le kiikitaano ma

ootaab
tsaabiltii; tsoole kex sen okol-
naj utiaal u yilik u keexel le baax
tsook u y

aax aalaalo, ma p

aaj-
chaj u beetki.
18 Tumen teexe mix junt

een
a natsabaex ti junp

eel baal
jeel u p

aajtal u tatalkabtaal ta-
baan y

eetel k

aak, mix ti junp

eel
box m

uuyal, mix ti

eejocheenil,
mix ti kaamkach iik, 19 mix
xan ta wuuyeex u kaamkach
juum trompetai, mix ta wuu-
yeex baax aalaab le ka juum-
naj le taano. Le ka

uuch lela,
le m

aaxoob muchukbaloobo tu
k

aat

ooltoob ka xuuluk u taan-
loob. 20 Tumen jach saajkoob
kaach tu yoolal le baax aalaaba:
Tak junt

uul baalche ka k

oojok
ti le witso, kaab

eet u murux-
tuntaal. 21 Tumen jach saj-
beentsil le baax

uucho, tak
Mois

es tu yaalaj: Jach t

aaj saaj-
ken y

eetel t

aan in kikilankil.
22 Baale teexe tsook a n

aats-
leex ti u Puukil Si

on y

eetel ti le
kaanilbeen Jerusaleno, junp

eel
kaaj tiaalintaan tumen le ku-
xaan Dioso; tsook xan a n

aats-
leex ti u milesil angeloob 23 u
l

aaj muchmubaob, ti u m

uu-
chulil u y

aax paalal Dios
ts

ibtaan u kaabaob te kaano,

ti Dios u Juezil tul

aakal m

aak, ti
u kuxtal le m

aaxoob toj u kuxta-
loob y

eeyaanoob y

eetel u kiliich
muuko, 24 ti Jes

us u media-
doril1 le t

uumben n

uuptaano,
bey xan ti le kiik wiiwitsaan ku
taan maas maalob ke u kiikel
Abelo.
Heb 12:241 Lela junt

uul m

aak ku waatal
ch

uumuk ti kaa jaats m

aakoob utiaal u
yaalik baax ku tuklik cada jaats.
HEBREOOB 12:10-24 Kaanilbeen Jerusal

en 408
25 Ilawileex ma u xuulul a
wuuyikeex u taan le m

aax ku
taano, tumen wa ma p

uuts le
m

aaxoob xuul u yuubikoob u
taan le m

aax aalik kaach baax
ken u beet Dios ti le y

ookol
kaabo, bix t

uun jeel k-p

uu-
tsul toon wa k-n

aachtal ti le
m

aax ku taan desde te kaano?
26 Te kiin jeelo, u juum u taa-
ne tu beetaj u k

ilbal le luu-
mo, baale beoraa tsook u yaa-
lik: Yaan in beetik u k

ilbal tu
kaat

een, baale ma ch

een le
Luumo, tak le kaano. 27 Bey
t

uuno, le ken u yaal tu kaat

ee-
no, u k

aat u yaale Diose yaan

u lusik le baaloob tsook u y

aax
p

eeksaaloobo, baaloob ma leti
beetmili, utiaal beyo ka p

aatak
le baaloob mix junt

een p

eek-
saakoobo. 28 Bey tumenyaan
k-kamik junp

eel Reino ma tu
p

aajtal u p

eeksaalo, yanaktoon
mantats le nojoch utsilo, utiaal
ka p

aajchajak k-beetik junp

eel
kiliich meyaj kambeen tu t

aan
Dios, y

eetel maalob saajkilil bey
xan y

eetel tsiikil. 29 Tumen
k-Dios xane junp

eel k

aak ku
xuulsaj.
13
Ma u xuulul a pak-
lan yaabiltikabaex jeex
uyaabiltikuba sukuuntsiloobe.
2 Ma u tuubulteex a kam-
keex y

eetel utsil le uulaboobo,
tumen tu yoolal lela yaan m

aa-
koobe tu kamoob angeloob tu
yotochoob, kex ma tu ts

aa-
joob cuentai. 3 Kaajakteex
le m

aaxoob kalaanoob carce-
lo y

eetel tukleex bey tak teex
kalaaneex tu y

eeteloobe; y

eetel
kaajakteex xan le m

aaxoob ku
maltratartaaloobo, tumen tak
teex t

aakaaneex ichil le w

inkli-
lo.1 4 Tul

aakal m

aake u yees
tsiikil ti le tsookol beelo y

eetel
u yil ma u yantal mix baal kaas
ichil, tumen Diose yaan u juz-
gartik le m

aaxoob ku n

uupke-
bantaloobo1 bey xan le ku l

uub-
loob ti adulterioo.2 5 Le bix a
kuxtaleexo ka u yees ma a yaa-
biltmeex le taakino, y

eetel kii-
makchajak a w

ooleex y

eetel le
baaxoob yaanteexo. Tumen
Diose u yaalmaj: Mix bikin
ken in patech y

eetel mix bikin
ken in x

uumpattech. 6 Le
oolale jeel u p

aajtal u l

ikil
k-

ool y

eetel k-aalik lela: J

eeo-
ba m

aax

aantken; ma ken in
cha saajkil. Baax jeel u beetik-
ten w

inike?.
7 Kaajakteex le m

aaxoob
nuuktik a beeleexo, m

aaxoob
tsook u tsikbaltikoobteex u
taan Dios, y

eetel ken a wileex
baax utsiloob ku taasik le bix
u kuxtaloobo, yanakteex xan fe
jeex le yaantiobo.
8 Jesucristoe l

aayli letie,
jooljeak, bejlae y

eetel mantats.
9 Ma u kask

uuntaal a tuu-
kuleex y

eetel jejel

aas kaansa-
joob jelaantak; tumen maas
maalob ka u cha u muuk le
puksiikal ti u nojoch utsil Dio-
so ke ka u cha u muuk ti ja-
naloob,1 baaloob ma tu taasik
utsil ti le m

aaxoob u chikmaj u
tuukuloob tiobo.
Heb 13:31 Ma xaane, letaanooba u k

aat
xan u yaal: bey t

aan a muyajeex jun-
m

uuch tu y

eeteloobe. 41 Gr.: p

ornos.
Le taana ku meyaj utiaal u y

uuchul taan
ti le jejel

aas n

uupchitaloob ku bin tu
contra u ley Dioso. Ilaak Tip. 4. 42 Le-
la leti ken n

uupkebanchajak junt

uul
xiib wa junt

uul koolel tsokaan u beelo.
91 Lela u k

aat u yaale, janaloob ku yaa-

lik u Ley Mois

es ma unaj u jaantaaloobi.
409 Eesaak tsiikil ti tsookol beel HEBREOOB 12:2513:9
10 Yaantoon junp

eel altar
tuux ma tu p

aajtal u chaik baal
u jaant le m

aaxoob ku beetkoob
kiliich meyaj te tabernaculoo.1
11 Tumen u w

inklil le baal-
cheobo, le ku chaabal u kiike-
loob utiaal u yoksaal te kiliich
k

uuchil tumen u maas noj-
chil le sacerdoteob bey jun-
p

eel siibal tu yoolal le keba-

no, ku t

ookaal kaach paachil
ti le campamentoo. 12 Le oo-
lal Jes

us xane muyajnaj paachil
ti le kaajo utiaal u kiliichk

uun-
tik le kaaj y

eetel u kiikelo.
13 Kooneex t

uun yiknal Je-
s

us paachil ti le campamentoo,
y

eetel ch

uukpajak k-

ool k-mu-
yajt le baaxoob sutsiltak tu
muyajto, 14 tumen waye mi-
naantoon junp

eel kaaj ka p

aa-
tak utiaal mantats, baaxe t

aan
k-jach p

aatik le kaaj natsaan u
kiinil u tsaabaltoono. 15 Tu
yoolal Jesuse kooneex kiiki-
tantik Dios y

eetel k-chi1 ikil
k-kaaytik u kaaba tu t

aan tu-
l

aakal m

aak; lela jeel u p

aajtal
u keetel y

eetel k

imsbil siibaloo-
be. 16 Tsoole ma u tuubul-
teex a beetkeex uts bey xan a
w

aantkeex ul

aak m

aakoob y

ee-
tel le baaxoob yaanteexo,
tumen le baalooba bey k

imsbil
siibaloob jach ku l

uubloob utsil
ti Diose.
17 Uuyeex u taan le m

aa-
xoob nuuktik a beeleexo; bee-
teex y

eetel kabal

oolal tumen
letiobe t

aan u kan

aantkoob a
kuxtaleex1 y

eetel u yojloob
yaan u kubkoob cuenta ta woo-
laleex, utiaal beyo ka u beetoob
Heb 13:101 Ilaak Tip. 16. 151 Lit.:
u yich chi. 171 Lit.: alma. Gr.: sikj

e.
Ilaak Tip. 7A.
y

eetel kiimak

oolal, ma y

eetel
yaayaj

oolali; tumen wa mae le-
la jach jeel u beetik u binteex
kaasile.
18 Ts

aa a w

ooleex orar t-oo-
lal, tumen k-jach ojel yaantoon
junp

eel maalob conciencia y

ee-
tel k-k

aat k-beet tul

aakal
baal tu nuuk bey xan y

eetel
x-ma tuusil. 19 Baale maases
kin k

aat

ooltik ka orarnakeex
utiaal ka p

aajchajak in s

eeb
suut ta wiknaleex.
20 U Diosil le jeetselilo tu
l

isaj k-Yuumtsil Jes

us ichil
le kimenoobo. Jes

us, le no-
joch j-kanan tamano, u chaa-
maj le kiik jetsk

uuntik le
n

uuptaan minaan xuulul tio. U
Diosil le jeetselil t

uuno 21 ka
u ts

aateex tul

aakal baal maa-
lob utiaal ka a beeteex baax
u k

aat. Tu yoolal Jesucristoe,

u beet t-

eetel le baax jach uts
tu taano. Tsaabak nojbeenil ti
Dios utiaal kiinoob minaan u
xuul. Am

en.
22 Beora t

uuna, sukuuneex,
kin jach aalikteex ka ch

uuk-
pajak a w

ooleex a wuuyeex le
baax kinwaalik utiaal in l

isik a
w

ooleexa; tumenu jaajile ch

een
junp

it u taaniloob le carta kin

ts

ibtikteexa. 23 Oj

eelteexe
k-sukuun Timoteoe tsook u
j

aalkabtaal. Wa ku s

eeb taal tin
wiknale yaan in m

uul bin tu
y

eetel utiaal k-x

imbalteex.
24 Ts

aaex in saludos ti tu-

l

aakal le m

aaxoob nuuktik a
beeleexo bey xan ti tul

aakal
le j-kiliichoobo. Le sukuunoob
kajaanoob Italiao ku t

uuxti-
koobteex saludos.
25 Unojochutsil Yuumtsil ka
yanak ta w

eeteleex, tul

aakleex.
HEBREOOB 13:10-25 K-kiikitantik Dios y

eetel k-chi 410
411
1
Teen Santiago, u palitsil
Dios bey xan u palitsil
Yuumtsil Jesucristo; le ts

iba
t

aan in t

uuxtik ti le doce chii-
baloob kiitpajaanoob tul

aakal
tuuxo:
Saludos ti teex!
2 In sukuuneex, kiimakcha-
jak a w

ooleex ken a m

aan-
seex jejel

aas t

uuntaj

oolaloob,
3 tumen a wojleexe ken t

uun-
taak u y

ool a fejeex beya, ku
ch

uukpajal a w

ooleex. 4 Baale
le ch

uukaan

oolalo ka u ch

uuk-
bes u meyaj, utiaal beyo ka
ch

uukaanchajkeex, ka utsil
maalobchajkeex ti tul

aakal baal
y

eetel ma u bineltikteex mix
baal.
5 Le oolale, wa yaan ti teex
ku bineltik naat tie ka seguer-
nak u k

aatik ti Dios, bey t

uu-
no yaan u tsaabalti, tumen Dio-
se uts tu taan u s

ik baaloob
ti tul

aakal m

aak y

eetel maatech
u chinik tu t

aan u yich m

aak.
6 Baale seguernak u k

aatik y

ee-
tel fe, y

eetel ma u kaap

eeltal u
tuukul, tumen le m

aax ku kaa-
p

eeltal u tuukule jeel u p

aajtal
u keetel y

eetel junp

eel u olail
k

aan

aab ku l

isaal tumen le ii-

ko y

eetel ku suusutaal jejel

aas
tuuxoobe. 7 U jaajile, le m

aa-
ka ma unaj u p

aatik u tsaa-
bal wa baax ti tumen J

eeobai;1
8 kaap

eel u y

ool, y

eetel ma tu
jetsik u tuukul ti mix baal.
9 Baale le sukuun

ootsi-
lo kiimakchajak u y

ool tumen
tsook u nojbaalk

uuntaal tu
Snt 1:71 Ilaak Tip. 2.
t

aan Dios, 10 y

eetel le sukuun
ayikalo kiimakchajak u y

ool ikil
u kabalk

uuntaal u y

ool, tumen
m

aax ayikale yaan u k

imil jeex
u k

imil le lool yaan te k

aaxo.
11 Tumen le ken j

ookok Kiin
y

eetel ken sen chokochajke, ku
beetik u tijil le x

iwoob y

eetel le
cheobo, ku j

uutul u looloob y

ee-
tel ku p

aatal ma jatsuts u yi-

laaloobi. Bey xan kun

uuchul ti
le ayikal m

aak y

eetel le baaxoob
jach u tsaamaj u y

ool u beeto.
12 Kiimak u y

ool le m

aax
ku ch

uukpajal u y

ool u mu-
yajt le t

uuntaj

oolalo, tumen le
ken kaamak tumen Diose, yaan
u kuubulti u coronail le kuxtal
u yaalmaj J

eeoba u ts

aaik ti le
m

aaxoob ma tu xuulul u yaabil-
tikoobo. 13 Le ken t

uuntaak u
y

ool m

aake, ma unaj u yaalik:
Dios t

uuntik in w

ool. Tumen
Diose ma tu p

aajtal u t

uuntaal
u y

ool y

eetel baaloob kaastak,
mix leti ku t

uuntik u y

ool m

aak.
14 Baaxe cada junt

uule ku
t

uuntaal u y

ool ken j

iltaak y

ee-
tel ken t

aabsaak tumen u ts

i-
bolal. 15 Le ts

ibolal t

uuno
ken t

aabak tu puksiikal m

aak
y

eetel ken u cha u muuke, ku
s

ijsik le kebano; tu tsook t

uu-
ne le kebano ku taasik k

imil.
16 Ma a tuskabaex, in yaabilaj
sukuuneex. 17 Tul

aakal baal
maalob y

eetel utsil ch

uukaan ku
siibiltoone kaan u taal; ti ku
lukloob yiknal u Taatail le s

aa-
siloob yanoob te kaano, m

aax
ma tu p

eek y

eetel ma tu kexpa-
jal jeex u y

uuchul y

eetel le boo-
yo. 18 Letie utschaj tu taan u
U TS

IIB
SANTIAGO
beetik k-s

ijil le ka t-uuyaj u
p

eektsilil le jaajo, utiaal beyo
ti tul

aakal le kuxaan baaloob u
beetmo, ka kuchkoon k-beetba
le y

aax m

aakoob y

eeyaanoobo.
19 Ma u tuubulteex le baax
kin waalika, in sukuuneex.
Cada junt

uule kaab

eet u s

eeb
uuyik baax ku yaalaalti, baale
ma unaj u s

eeb taani mix unaj
u s

eeb puujuli; 20 tumen u
puujul m

aake ma tu chaik u
toj kuxtal jeex u k

aat Diose.
21 Le oolale, luseex ti teex tu-
l

aakal baal

eek bey xan le baa-
loob kaastak jach yaab u
beetaalo; kameex xan y

eetel
utsil le taan paak ichil a puksii-
kaleexo, tumen lela jeel u sal-
vartik a kuxtaleexe.1
22 Ch

een baale tsookbeseex
le taano, ma ch

een ka a wuu-
yeexi; ma a tuskabaex y

ee-
tel tuukuloob ma jaajtaki.
23 Tumen wa yaan m

aax ch

een
suuk u yuubik le taano baa-
le ma tu beetke, jeel u p

aajtal
u keetel y

eetel junt

uul m

aak ku
paktik u yich ti junp

eel n

ee-
ne. 24 Le ken tsookok u n

een-
tikubae, bin ku beetik, y

eetel
tu s

eebaanil ku tuubulti bix le-
ti. 25 Baale le m

aax ku paktik
maalob u yutsil ch

uukaan leyil
le j

aalkabilo y

eetel ma tu xuu-
lul u tsookbesike, ku kuchul
u beetuba junt

uul m

aak ma tu
tuubsik baax ku yuubik y

eetel
ku tsookbesik le taano, tsoole
yaan u kiimaktal u y

ool ikil u
beetik beyo.
26 Wa junt

uul m

aak ku tuk-
lik t

aan u adorartik Dios, baa-
le ma tu controlartik u yaake,
Snt 1:211 Wa: almaex. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A.
t

aan u tusik u puksiikal, y

ee-
tel ch

een kunel le bix u adora-
ro. 27 Le adoraci

on limpio
y

eetel ma

eek tu t

aan u yich
k-Dios y

eetel k-Taatae, leti lela:
u kan

aantaal le paalaloob kimen
u taataob y

eetel le kooleloob ki-
men u y

ichamoob t

aan u mu-
yajoobo, y

eetel ma u y

eekkunt-
kuba m

aak y

eetel u baaloobil le
y

ookol kaaba.
2
In sukuuneex, teex a tsaa-
maj a fejeex ti k-kiichkelem
Yuumtsil Jesucristoe, m

aasa
ma t

aan a y

eeyikeex ti m

aaxoob
ken a weeseex a wutsileexi?
2 Tumen wa le tuux muchuk-
baleex ku yokol junt

uul m

aak
chuup u kab y

eetel anilloob de
oro y

eetel u b

uukintmaj jun-
p

eel jatsuts nook, baale ku yo-

kol xan junt

uul m

aak

ootsil y

ee-
tel

eek u nooke, 3 maas wa
maalob a wilkeex le m

aax u b

uu-
kintmaj le jatsuts nooko, y

eetel
ka waalikeexti: Teche kulen te
jach maalob k

uuchila, baale ti
le

ootsilo ka waalikeex: Teche
p

aatkechwaatal teela, wa: Te-

che kulen tu ts

eel le k

aanche
tuux kin talk

uuntik in wooko?
4 Wa bey a beetkeexo, ma wa
t

uun tsook u kastal bix a juz-
gartikeex a w

eet m

aakileex y

ee-
tel t

aan a weeskeex utsil ch

een
ti junjaats m

aakoob ichileexi?
5 Uuyeex lela, in yaabilaj su-
kuuneex. Ma wa Dios y

eey le
m

aaxoob

ootsiloob tu t

aan u
m

aakiloob y

ookol kaab utiaal
ka ayikalchajkoob y

eetel fe bey
xan utiaal ka u kamoob le Rei-
no u yaalmaj u ts

aaik ti le
m

aaxoob yaabiltmilo? 6 Baa-
le teexe tsook a mixbaalk

uun-
tikeex le m

aak

ootsilo. Ma
wa letie ayikal m

aakoob loo-
SANTIAGO 1:192:6 N

een. Ma u y

eekkuntkuba m

aak 412
biltikeex y

eetel j

iltik u biseex tu
t

aan le juezoobo? 7 Ma wa le-
tiob kaakastantik u kiichkelem
kaaba le m

aax taneexo? 8 Le
oolale wa ka tsookbeskeex le
nojoch ley1 jeex u yaalik le ts

i-
ba: Kaab

eet a yaabiltik a w

eet
m

aakil jeel bix a yaabiltikabae,
jach maalob baax ka beetkeex.
9 Baale wa ma tu xuulul a
weeskeex utsil ch

een ti junjaats
m

aakoobe t

aan a kebantaleex,
y

eetel yaan u yeesaal kasaan
m

aakeex tumen le leyo.
10 Tumen wa yaan m

aax ku
tsookbesik tul

aakal baax ku
yaalik le Leyo, baale ku kuchul
t

oochpajal ti junp

eele, ku ke-
bantal ti tul

aakal le Leyo.
11 Tumen le m

aax aal: Ma
unaj a l

uubul ti adulterioo,1 tu
yaalaj xan: Ma unaj a k

im-
sik m

aaki. Bey t

uuno wa ma
ta l

uubul ti adulterio baale
ka k

imsik m

aake, tsook a ke-
bantal tu t

aan ley. 12 Seguer-
nak a taaneex y

eetel a kuxta-
leex jeex u beetik le m

aaxoob
kun juzgartbiloob tumen u leyil
le j

aalkabilo. 13 Tumen m

aax
maatech u chaik

ootsilile ma
xan kun chaabil

ootsilil ti ken
juzgartaak. Tumen u chaabal

ootsilile maas nojoch baal ti u

juzgartaal m

aak.
14 In sukuuneex, wa yaan
m

aax ku yaalik yaan u fe, baa-
le ma tu beetik utsil meyajoo-
be, baax utsil ku taasik? M

aa-
sa ma kun salvartbil tumen le
fe yaantio? 15 Koox aalike, ti
junt

uul sukuun wa junt

uul kii-
ke t

aan u bineltik le nook y

eetel
le janal kaab

eetti utiaal le kii-
Snt 2:81 Lit.: u ley le reyo. 111 Lela le-
ti ken n

uupkebanchajak junt

uul xiib wa
junt

uul koolel tsokaan u beel.
no, 16 baale junt

uul ichilee-
xe ku yaalikti: Xiiktech utsil,
tepaba y

eetel jaanen tubeel,
baale ma ta ts

aaikeex baax
kaab

eettie, baax u biilal lelo?
17 Bey t

uun xano, le fe minaan
utsil meyajoob tio kimen yanil.
18 Baale yaan m

aax jeel u
yaalike: Teche yaan a fe, baale
tene kin beetik utsil meyajoob.
Eesten a fe kex ma ta beetik
utsil meyajoob, teen t

uune yaan
in weesiktech in fe tu yoolal in
wutsil meyajoob. 19 Teche ka
creertik ch

een junt

uul Dios yaan,
m

aasa? Jach maalob baax ka
beetik. Baale tak le demonioob
creertiko y

eetel ku kikilankiloob
tu yoolal u saajkiloob. 20 Baa-
le, teech w

inik minaan a naat,

ma wa a wojle le fe minaan utsil
meyajoob tio mix baal u biilal?
21 Ma wa aalaab toj u kuxtal
k-taata Abrah

an tu yoolal utsil
meyajoob le ka tu ts

aaj Isaak, u
hijo, y

ookol le altar utiaal u
kubo? 22 Jeex a wilkeexo, kex
yaan u feje tu beetaj xan utsil
meyajoob, bey t

uuno u feje jach
ch

uukaanchaj tu yoolal le utsil
meyajoob tu beeto. 23 B

eey-
chaj t

uun le baax ku yaalik le Ki-
liich Ts

iba: Abrahane tu ts

aaj
u fe ti J

eeobae ka ilaab bey jun-

t

uul m

aak toj u kuxtale, ka
t

uun kuch aalbiltie u amigo
J

eeoba.
24 Jeex a wilkeexo, m

aake ku
yaalaal toj u kuxtal tu yoo-
lal utsil meyajoob, ma ch

een
tu yoolal feji. 25 Bey t

uun xa-
no, Rahab, le koolel ch

een bey
u m

aano, ma wa aalaab toj u
kuxtal tu yoolal utsil meyajoob
le ka tsook u utsul kamik tu yo-
toch le j-bisaj taanoob, y

eetel le
ka tu t

uuxtoob ti yaanal bejo?
413 U chaabal

ootsilil. Fe kimen yanil SANTIAGO 2:7-25
26 U jaajile, jeex junp

eel w

ink-
lil minaan u muuk1 kimen yani-
le, le fe xan minaan utsil meya-
joob tio, kimen yanil.
3
In sukuuneex, ma yaab ti
teex unaj u beetik u j-kaan-
sajiloobi, tumen k-ojel maas
yaj bix ken k-juzgartbileex.
2 Tumen tul

aakloon k-t

ooch-
pajal yaab u t

eenel. Wa yaan jun-
t

uul m

aak ma tu t

oochpa-
jal ichil u taane, u k

aat u
yaale junt

uul m

aak utsil ch

uu-
kaan, y

eetel jeel u p

aajtal u
controlartik tul

aakal u w

inklile.
3 Wa k-ts

aaik u freno le ts

imi-
noob utiaal u yuubikoob k-taa-
no, jeel u p

aajtal xan k-contro-
lartik tul

aakal u w

inkliloobe.
4 Ilawileex xan le barcoobo; kex
jach nuuktakoob y

eetel ku
t

uulchintaaloob tumen kaam-
kach iikoobe, ch

een y

eetel
junp

eel chan gu

ae ku p

aajtal u
nuuktaaloob jeel tuuxak u
k

aat bin le m

aax nuuktiko.
5 Bey t

uun xano, u yaak w

i-
nike junp

eel baal chichan yaan

tu w

inklil m

aak, baale jach noj-
baal u yuubikuba ken taa-
nak. Ileex! Ch

een y

eetel junp

eel
chan k

aake ku p

aajtal u taabal
junp

eel nojoch k

aax! 6 Bey
t

uuno, u yaak w

inike junp

eel
k

aak. Le aako bey junp

eel y

oo-
kol kaab chuup y

eetel kasaanil
yaan tu w

inklil m

aake, tumen
ku kask

uuntik tul

aakal u x

eexe-
tal le w

inklilo y

eetel ku tabik
tul

aakal u kuxtal m

aak; tsoole
letie Gehena1 beetik u t

oochbal
u k

aakil le aako. 7 W

inike
jeel u p

aajtal u suukbesik tu-
Snt 2:261 Gr.: n

euma. Ilaak Tip. 7B.
3:61 Lela junp

eel k

uuchil tuux ku t

oo-
kaal kaach basura tu jookajil Jerusal

en.
Ilaak Tip. 9.
l

aakal u jejel

aasil ts

itsik baal-
cheob, ch

ichoob, baalcheob ku
j

iltikubaob, bey xan u baalchei-

loob k

aan

aab; u jaajile w

ini-
ke tsook u beetik lela. 8 Baa-
le mix junt

uul w

inik p

aajchajak
u suukbesik le aak jeex u beetik
y

eetel le baalcheobo. Lela ma
tu p

aajtal u controlartaal, y

eetel
jach ku beetik loob; chuup xan
y

eetel veneno ku k

imsik m

aak.
9 Tu y

eetele k-kiikitantik
J

eeoba le Taatao, baale tu y

ee-
tel xane k-kaakastantik m

aa-
koob beetaanoob jeex Diose.
10 Tu chi m

aake ti ku j

ookol
kiikitaani y

eetel ti xan ku j

oo-
kol kaakas taani.
In sukuuneex, ma uts ka

uuchuk le baaloob beya .

11 M

aasa ti junp

eel sa-
yab tuux ku j

ookol chujuk jae
ma tu p

aajtal xan u j

ookol
k

aakaj jai? 12 In sukuuneex,

m

aasa ma tu p

aajtal u tookol
aceitunaob ti junk

uul higuera
mix higoob ti junk

uul uva? Ti le
ch

ooch ja xano ma tu p

aajtal u
chaabal chujuk jai.
13 M

aax ichileex jach yaan u
naat y

eetel yaan kaj

oolalil ti?
U yees y

eetel u maalob kuxtal
baax utsil meyajoob t

aan u bee-
tik; lelooba unaj u beetik y

eetel
le jeetselil ku s

ijil ti le naatilo.
14 Baale wa yaan kaakas ts

i-
kilil1 ichil a puksiikaleex bey
xan u tuukulil baatele, ma a
m

aan a nojbaalk

uuntabaex y

ee-
tel a waalikeex baax ma jaaji.
15 Lela ma letie naat ku y

eemel
te kaano, baaxe junp

eel luum-
kabil naat, u naat baalcheob, u
naat demonioob. 16 Tumen
jeel tuuxak yaan kuuxilil y

eetel
Snt 3:141 Wa: celos.
SANTIAGO 2:263:16 Aake ma tu p

aajtal u suukbesaal 414
u tuukulil baatelile, ti xan ku
xaakpajal y

eetel ku kastal tu-
l

aakal baali.
17 Baale le kaanilbeen naato
y

aax t

aanile kiliich, ku tsooko-
le ku taasik jeetselil, ku ts

aaik
utsil puksiikal, s

eeb u yuubik
taan, nojoch u cha

ootsilal, yaab
baaloob maalobtak ku taasik,
mix m

aak jelaan u yilik y

eetel
ma j-kaap

eel ichi. 18 Tsoole,

ti baax yaan yil y

eetel u yich le
justiciao, u semillaile ku paakal
ich jeetselil ch

uumuk ti le m

aa-
xoob t

aan u yilkoob ka yanak
jeetselilo.
4
Tuux u taal le baateel
y

eetel le sakachtaanoob ku
yantal ichileexo? Ma wa ti u
taaloob ti u ts

ibolal a bakeleex
ku baateel ichil a w

inklileexo?
2 Teexe ka ts

iboltkeex wa
baax, baale ma ta kamkeex.
Teexe ma tu xuulul a k

ims-
keex m

aakoob y

eetel a ts

ibolt-
keex baax ma a tiaaleexi, baa-
le kex beyo ma tu p

aajtal a
tiaalintkeex. Ma tu xuulul
a sakachtaaneex y

eetel a baa-
teleex. Minaanteex baax a
k

aateex tumen ma ta k

aatkeex.
3 Tsoole wa ka k

aatkeexe ma
ta kamkeex, tumen ka k

aatkeex
y

eetel kaakas tuukul, ch

een
utiaal a tsookbeskeex u ts

ibo-
lal a bakeleex.
4 J-keban m

aakeex,1 ma wa
a wojleexe le m

aax ku biskuba
y

eetel le y

ookol kaabo ku ts

aai-
kuba tu contra Dios? Le oolale,
jeel m

aaxak u k

aat u beetuba
amigoil ti le y

ookol kaaba t

aan
u beetkuba enemigoil ti Dios.
5 A tuklikeexe, ch

een wa kunel
Snt 4:41 Lela u k

aat u yaale, m

aakoob
ku sutik u paachoob ti Dios.
u yaalik le ts

ib: Ichil k-w

ink-
lile kajaan u tuukulil k-ts

ibol-
tik baax ma k-tiaali, le oolal
tsook u suuktaltoon k-ts

i-
boltik jejel

aas baaloob man-
tats? 6 Ch

een baale le nojoch
utsil ku ts

aaik Dioso maas no-

joch. Le oolal ku yaalaal: Diose
ku ts

aaikuba tu contra le m

aa-
xoob kaanal u yichoobo, baale
ku yeesik nojoch utsil ti le m

aa-
xoob kabal u y

ooloobo.
7 Le oolale, ts

aabaex y

aanal
u p

aajtalil Dios; baale ts

aabaex
tu contra le Kaasilbaalo,1 le-
ti t

uune b

in

aalkabnak ti teex.
8 Natsabaex ti Dios, leti t

uune
b

in u natsuba ti teex. Poex a

kabeex, keban w

inikeex, y

eetel
limpiok

inteex a puksiikaleex,
teex m

aaxeex kaap

eelchajaan
a tuukuleex. 9 Okomchajak a
w

ooleex, yaachajak a w

ooleex
y

eetel okolneneex. A cheejeexe
suunak yaayaj

oolalil, a kii-
mak

oolaleexe suunak chiichna-
kil. 10 Kabalchajak a w

ooleex
tu t

aan J

eeoba, leti t

uune yaan
u nojbaalk

uuntikeex.
11 Sukuuneex, xuuluk a pak-
lan aalikeex baal ta baatsileex.
Le m

aax ku taan tu contra jun-
t

uul sukuun wa ku juzgartik u
sukuune t

aan u taan tu contra
le leyo y

eetel t

aan u juzgartik le
leyo. Bey t

uuno, wa ka juzgar-
tik le leyo ma t

aan a tsookbesi-
ki, baaxe t

aan a beetkaba jue-
zil. 12 Ch

een junt

uulili le m

aax
ku ts

aaik leyoob y

eetel ku beetik
u juezilo; letie ku p

aajtal u sal-
vartik m

aak bey xan u xuulsik
ti m

aak. Baale m

aaxech teech
utiaal a juzgartik a w

eet m

aakil?
13 Uuyeex lela, teex ka
Snt 4:71 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
415 Le ku biskuba y

eetel y

ookol kaabo SANTIAGO 3:174:13
waalikeex: Bejlaa wa s

aamale
yaan k-bin te kaaj jeelo. Tee-
lo yaan k-m

aansik junp

eel jaa-
bi, yaan k-koonoli y

eetel yaan
k-n

aajali, 14 tsoole u jaaji-
le ma a wojleex baax kun

uu-
chul y

eetel a kuxtaleex tu kiinil
s

aamali. Tumen beyeex le se-
reno ku yilaal ch

een juns

uutu-
ko y

eetel ken tsookke ku saatal.
15 Baax unaj a waalikeexe leti
lela: Wa J

eeoba u k

aate yaan
k-kuxtal, y

eetel yaan k-beetik
lela wa lelo. 16 Baale teexe
ka taaskabaex nojbaalil ikil a
taaneex beyo. Jach kaas le bix
a nojbaalk

uuntkabaexo. 17 Le
oolale, wa yaan m

aax u yojel u
beet baax maalob, baale ma tu
beetke, junp

eel keban utiaal.

5
Uuyeex lela, ayikal m

aa-
keex; okolneneex y

eetel
awatneneex tu yoolal le yaa-
yaj

oolaloob kun taal ta w

ooko-
leexo. 2 Le ayikalil yaanteexo
tsook u tuutal, y

eetel a noo-
keexe tsook u jaantaal tumen
kamas. 3 A oroex y

eetel a pla-
taexe tsook u yiitsintkubaob;
u yiitsoobe yaan u yeesik yaan
a siipileex y

eetel yaan u jaan-
tik a bakeleex. Le baaxoob a
muchk

intmeexo yaan u p

aatal
bey junp

eel k

aak te tu tsook
kiinoobo. 4 Ileex! Tak beo-
raa ma xuuluk u yawat taan le
bool a paxmeex ti le m

aa-
xoob joochnajoob ta kooleexo;
u yawat xan le jochn

aaloob ku
k

aatkoob

aantajo tsook u ku-
chul tu xikin J

eeoba, le m

aax
gobernartik u soldadoiloob
kaano. 5 Teexe kuxaaneex
ch

een utiaal a kaxtikeex kookoj
baaloob y

eetel utiaal a kiimak-
k

uuntik a w

ooleex way Luume.
Tsook a polokk

intik a puksii-
kaleex tak utiaal u kiinil le
k

imsajo. 6 Tsook xan a waa-

likeex kasaan le m

aax utso,
y

eetel tsook tak a k

imskeex.
Letie ma tu tokikuba ti teex.
7 Le oolale, suku uneex,
ch

uukpajak a w

ooleex p

aa-
taj, tak te kiinoob way yaan1
Yuumtsilo. Ileex! Le koln

aalo
l

aayli t

aan u p

aatik u yantal u
kiichkelem ich le luumo. Letie
ch

uukaan u y

ool u p

aate, tak
ken k

aaxak le y

aax ch

aako bey
xan le pachal jao. 8 Teex xa-
ne ch

uukpajak a w

ooleex; muu-
kaank

uunteex u y

ool a puksii-
kaleex, tumen tsook u n

aatsal
le kiinoob way yaan Cristoo.
9 Sukuuneex, ma a kuuxi-
leex ta baatsileex, wa mae bik
juzgartaakeex. Ileex! Le Juezo
ti waalakbal akt

aan ti le joona-
jo. 10 Sukuuneex, kaanbal-
neneex ti bix

uuchik u muyaj-
tik baal kaas le profetaob
taanajoob tu kaaba J

eeobao,
y

eetel ti bix

uuchik u ch

uuk-
pajal u y

ooloob. 11 Ileex! Kii-
mak u y

ool le m

aaxoob ku
ch

uukpajal u y

ooloob muyajo.
Teexe a wuuymeex u yaalaal
bix ch

uukpajik u y

ool Job, y

ee-
tel tsook a wilkeex baax utsil
tsaabti tumen J

eeoba; J

eeobae
jach nojoch u yaabilaj y

eetel ku
chaik

ootsilil.
12 Ch

een baale, in sukuu-
neex, baax maas unaj a beet-
keexe u xuulul a jurareex tu
yoolal kaan wa tu yoolal Luum
bey xan tu yoolal jeel baala-
ke. Baale ken a waaleex
yaan a beetkeex junp

eel baa-
le, beeteex; wa ka waalikeex
Snt 5:71 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
SANTIAGO 4:145:12 Wa J

eeoba u k

aate. Job 416

maatane, ma a beetkeex; utiaal
beyo ma a juzgartaaleex.
13 Yaan wa m

aax ichileex
t

aan u muyajtik talamiloob?
U ts

aa u y

ool orar. Yaan wa
m

aax kiimak u y

ool? U kay sal-
moob. 14 Yaan wa m

aax ko-
jaan ichileex? U tan u ancianoi-
loob le m

uuchulilo, utiaal ka
orarnakoob tu yoolal t

aan u jii-
kabtikoob y

eetel aceite tu kaa-
ba J

eeoba. 15 Le oraci

on ku
beetaal y

eetel fejo yaan u tsa-
kik le m

aax kojaano,1 y

eetel
yaan u l

isaal tumen J

eeoba. Wa
kebanchajaan xane yaan u per-
donartaal.
16 Le oolale, cada junt

uul ti
teexe u yaal tul

aakal u ke-
banoob, y

eetel orarneneex ta
baatsileex utiaal ka tsaaka-
keex. U k

aat

oolal le m

aax toj u
Snt 5:151 Lit.: kaanaano.
kuxtalo jach yaan u muuk y

ee-
tel ku beetik uts. 17 El

as
kaache junt

uul m

aak jeex too-
ne; kex beyo tu sen k

aat

ooltaj
ich oraci

on ma u k

aaxal ja, ka
tsooke ichil

ooxp

eel jaab y

ee-
tel seis mesese ma k

aax ja y

oo-
kol le luumo. 18 Tsoole, le
ka orarnaj tu kaat

eeno k

aax ja;
le luum t

uuno tu ts

aaj u yich.
19 In sukuuneex, wa yaan
m

aax ichileex ku n

aachkuntaal
ti le jaajo, y

eetel ku beetaal
u suut tumen wa m

aaxe,
20 oj

eelteexe jeel m

aaxak ka
u beet u suut junt

uul j-keban
m

aak utiaal ka u pat le baax
kaas ku beetko, yaan u tokik u
kuxtal1 ti le k

imilo y

eetel yaan
u y

aantaj utiaal ka poobok2
yaab kebanoob.
Snt 5:201 Wa: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A. 202 Lit.: pixik.
ccc
d
ccc
1
Teen Pedro, junt

uul u apos-
tolen Jesucristoe, t

aan in
ts

ib ti le m

aaxoob kiitpajaa-
noob y

eetel kajaanoob junp

it
tiempo tu luumil Ponto, Gala-
cia, Capadocia, Asia y

eetel Biti-
nia, bey xan ti le m

aaxoob
y

eeyaanoob 2 jeel bix tu cha-
tuklil Dios le Taata desde

uuch-
jeakilo, le m

aaxoob junp

aay-
kuntaanoob y

eetel kiliich muuk
utiaal u yuubikoob taan bey xan
utiaal u poobloob1 y

eetel u kii-
kel Jesucristoo:
1Pe 1:21 Lit.: u wiiwitsaaloob.
Ka maas eesaakteex nojoch
utsil bey xan ka maas yanakteex
yaab jeetselil.
3 Kiikitantaak u Dios y

eetel
u Taata k-Yuumtsil Jesucris-
to, tumen tu yoolal u nojoch
cha

ootsilale tu beetaj k-kaa
s

ijil utiaal ka yanaktoon jun-

p

eel kuxaan esperanza; lela tu

beetaj

uuchik u kaa kuxk

in-
tik Jesucristo ichil le kime-
noobo, 4 utiaal u ts

aaik jun-
p

eel herencia ti ma tu kastal,

ma

eekkuntaani y

eetel mix
m

aak jeel u p

aajtal u xuulsik-
tie. Le herenciaa l

isaan a
U Y

AAX TS

IIB
PEDRO
417 Confesartik k-keban SANTIAGO 5:131 PEDRO 1:4
tiaaleex te kaano, 5 teex
m

aaxeex t

aan a kan

aantaaleex
y

eetel u p

aajtalil Dios tu yoo-
lal le fe ku ts

aaik salvaciono; le
salvaciona yaan u maas tsaa-
bal oj

eeltbil te tu tsook kii-
noobo. 6 Tu yoolal lela jach
kiimak a w

ooleex, kex ma xaa-
ne tsook a muyajeex u chan
s

uutuk tu yoolal jejel

aas t

uun-
taj

oolaloob; 7 le baalooba ku
y

uuchul utiaal ka t

uuntaak a
fejeex y

eetel ka ilaak maas kooj
u tojol ke le oro ku kastal
kex tsook u m

aansaal ti k

aa-
ko; tumen bey le fe yaan-
teexo, yaan u taasik kiiki-
taan, nojbeenil y

eetel tsiikil tu
kiinil u ch

ikbesaal Jesucristo.
8 Kex mix junt

een ta wilee-
xe, a yaabiltmeex. Kex beora
ma t

aan a wilkeexa a tsaa-
maj a fejeex ti leti y

eetel jach
t

aaj kiimak a w

ooleex jeex mix
junt

een kiimakchajak a w

oo-
leexe, 9 tumen t

aan a salvar-
tik a kuxtaleex jeex a kubmaj
a w

ooleex kun

uuchul tu yoolal
le fe yaanteexo.
10 Le profetaob taanajoob

uuchjeakil ti le nojoch utsil kun

eesbilteexa, tu jach ts

aaj u y

ool
u xakaltoob tubeel le ts

iboob
utiaal u naatkoob bix kun

uu-
chul le salvaciona. 11 Le ki-
liich muuk yaan kaach ichiloo-
bo taanaj desde

uuchjeakil ti
u muyajiloob Cristo y

eetel ti le
nojbeenil kun tsaabilti tu tsoo-
ko. Letiob t

uune seguernaj u xa-
kaltikoob jach baax kiin ken

uu-
chuk le baalooba y

eetel bix le
kiinoob ken

uuchuk le baa-
loob ku yaalik le kiliich muuk
tu yoolal Cristoo. 12 Ti letio-
be tsaab u yoj

eeltoob ma t

aan
u meyajoob ch

een utiaal u yutsi-
loobi, baaxe utiaal a wutsileex,
utiaal ka a woj

eelteex le baa-
loob tsook u kaaytaalteex
tumen le m

aaxoob tsikbalt le
maalob p

eektsil tu yoolal le ki-
liich muuk1 t

uuxtaab desde te
kaano. Le angeloob xano jach
taak u yoj

eeltikoob bix u bin u
b

eeychajal le baalooba.
13 Le oolale, muukaank

uunt
a tuukuleex utiaal meyaj, ilawi-
leex ma u n

aayal a w

ooleex mix
juns

uutuk; jach ts

aa ta tuuku-
leexe yaan u yeesaalteex u no-
joch utsil Dios le ken ch

ik-
besaak Jesucristoo. 14 Jeex u
beetik le paalaloob ku yuubi-
koob taano, xuuluk a kuxtaleex
jeex a t

uulchintaaleex tumen le
ts

ibolaloob yaanteex kaach

t

aanil ti a kaj

ooltikeex Dioso;
15 baax kaab

eet a beetkeexe a
kiliichtaleex ti tul

aakal baax ka
beetkeex, tumen le M

aax tanee-
xo Kiliich, 16 jeex ts

ibtaani-
la: Kaab

eet a kiliichtaleex,
tumen tene kiliichen.
17 Tsoole wa teex ka cha-
chiitkeex u kaaba le Taata, le
m

aax mix m

aak jelaan u paktik
y

eetel ku juzgartik cada m

aak
tu yoolal le baaxoob u beetmo,
kuxleneex y

eetel saajkilil te kii-
noob kajaaneex junp

it tiempo
way y

ookol kaabe. 18 Tumen
a wojleexe le ka j

aalkabtaabeex
ti le kuxtal minaan u biilal
kaansaabteex tumen a

uuchben
taataexo, ma j

aalkabtaabeex
y

eetel baaloob ku kastaloob jeex
plata wa oroi, 19 baaxe y

ee-
tel kiichkelem kiik, jeex u kii-
kel junt

uul maalob taman mi-
1Pe 1:121 Wa: esp

ritu santo. Ilaak

Tip. 16.
1 PEDRO 1:5-19 Kaab

eet a kiliichtaleex 418
naan mix baal kaas tie; lela u
kiikel Cristo. 20 U jaajile le-
tie y

eeyaab t

aanil ti u s

ijil
w

inik1 way y

ookol kaabe, baa-
le ch

ikbesaab utiaal a wutsileex

tu xuul le kiinoobo. 21 Tu
yoolal letie ka creertikeex Dios,
le m

aax l

is ichil le kimenoob
y

eetel le m

aax nojbeenk

uunto;
le baalooba

uuchlaajoob utiaal
ka a ts

aa a fejeex y

eetel a espe-
ranzaex ti Dios.
22 Beoraa teexe tsook a lim-
piok

intik a kuxtaleex1 ikil a

wuuyikeex u taan le jaajo, le oo-
lale ku p

aajtal a weeskeex jun-
p

eel yaabilaj jeex le ku yantal

ichil sukuuntsiloobo; bey t

uuno
jach yaabiltabaex ta baatsileex,
ma y

eetel kaap

eel ichili, baaxe

y

eetel u jaajil u y

ool a puksii-
kaleex. 23 Tumen tsook u
beetaal a kaa s

ijleex, ma ti
junp

eel semilla ku kastali, baa-

xe ti junp

eel semilla maatech u

kastal, tu yoolal le baax u yaal-
maj le kuxaan Dios minaan u
xuulo. 24 Tumen tul

aakal
w

inike bey jeex x

iwe, u jatsu-
tsil xane bey jeex u lool le x

i-
wo; ku tijil le x

iwo, ku l

uubul u
lool, 25 baale u taan J

eeobae1
ku p

aatal utiaal mantats. Le

taan jeela letie maalob p

eek-
tsil kaaytaabteexo.
2
Le oolale, luseex ti teex tu-
l

aakal kasaanil, tuusil, kaa-
p

eel ichil, kuuxilil y

eetel u je-
jel

aasil poochiloob. 2 Jeel bix
mejen paalal t

aant u s

ijloobe,
ilawileex u taaktal a wukikeex le
leche ma kask

uuntaan ku taal
1Pe 1:201 Teela t

aan u y

uuchul taan ti
u paalal Ad

an y

eetel Eva. 221 Wa: al-

maex. Gr.: sikj

e. Ilaak Tip. 7A.
251 Ilaak Tip. 2.
ti u taan Dioso, utiaal be-
yo ka ch

ijkeex y

eetel ka yanak-
teex salvaci

on. 3 Tumen tee-
xe tsook a wilkeexe1 Yuumtsile
jach uts.
4 Mientras t

aan a n

aatsleex
ti Yuumtsil, le kuxaan tuunich
ma

ootaab chaabil tumen le
m

aakoobo baale y

eeyaab tumen
Dios y

eetel kiichkelem tu t

aan
letio, 5 teex xane beyeex ku-
xaan tuunichoob ku meyajoob
utiaal u beetaal junp

eel naj y

ee-
tel u y

aantaj le kiliich muuko,
utiaal ka a beetabaex junm

uuch
sacerdoteob kiliichk

uuntaa-
noob, bey xan utiaal ka a ku-
beex kambeen siibaloob ti Dios
tu yoolal Jesucristo jeex u yaalik
le kiliich muuko. 6 Tumen le
Kiliich Ts

ibo kuyaalik: Ileex!,

tu kaajil Sione yaan in ts

aaik
junp

eel tuunich y

eeyaan, jun-
p

eel nojoch kiichkelem tuunich

utiaal le chuunpako; y

eetel jeel
m

aaxak ka u ts

aa u fe ti letie
ma kun patbil ich sutsilil.
7 Le oolale a tiaaleexe, le
tuunicha kiichkelem tumen ka
creertikeex; baale utiaal le m

aa-
xoob ma tu creertikoobo, le Ki-
liich Ts

ibo ku yaalik: Le tuu-

nich ma

ootaab chaabil tumen
le m

aaxoob beet le najo, letie
nojoch tuunich y

eeyaab utiaal u
chuunpakilo, 8 lela junp

eel
u tuunichil t

oochpajal y

eetel
junp

eel nojoch tuunich ku bee-

tik u l

uubul m

aak. Letiobe ku
t

oochpajloob tumen maatech u

yuubikoob u taan Dios. Letiobe
junp

aaykuntaanoob utiaal lela.
9 Baale teexe junp

eel chiibal
y

eeyaaneex, sacerdoteex y

eetel
reyeex, junp

eel kiliich kaajeex,

1Pe 2:31 Lit.: t

uuntkeexe.
419 Yaabilaj ich sukuuntsiloob 1 PEDRO 1:202:9
junp

eel kaaj tiaalintaaneex
tumen Dios, utiaal ka a kaay-
teex tu t

aan u maasil u jatsuts
modos le m

aax taneex utiaal ka
j

ookkeex ti le

eejocheenilo y

ee-
tel ka n

aatskeex ti u kiichkelem
s

aasil. 10 Tumen teex kaache
ma kaajeexi, baale beoraa u
kaajaleex Dios; teex kaache mix
m

aak chaikteex

ootsilil, baale
beoraa tsook u chaabalteex

oo-
tsilil.
11 In yaabilaj sukuuneex,
teex j-t

aanxel luumileex y

eetel
kajaaneex bey uulabeexe ,
kin kub

eentikteex ka a n

aach-
kuntabaex ti u ts

ibolal le
bako, tumen lelo ku baateel
tu contra a kuxtaleex.1 12 Ma
u xuulul a weeskeex jatsuts mo-
dos ichil le kaajoob tuux kajaa-
neexo, tumen beyo, le ken aa-
laak kasaan m

aakeexe letiobe
yaan u p

aajtal u yilkoob le
baaloob maalobtak ka beetkee-
xo, bey t

uuno yaan u nojbeen-
k

uuntkoob Dios tu kiinil u kuu-
bul cuenta ti.
13 Tu yoolal Yuumtsile ts

aa-
baex y

aanal u p

aajtalil tul

aakal
autoridad tsaan tumen w

inik:
kex junt

uul rey nojoch u au-
toridad, 14 wa kex gobernado-
roob t

uuxtaanoob tumen le rey
utiaal ka u castigartoob le ka-
saan m

aakoobo y

eetel utiaal ka
u kiikitantoob le m

aaxoob
beetik baax utso. 15 Tumen
y

eetel le baax uts ka beetkee-
xo, Diose u k

aat ka a ma-
keex u chi le m

aaxoob minaan
u naatoob ku taanoob ti baa-
xoob ma uyojloobo. 16 Kuxle-
neex jeex m

aakoob j

aalkabtaa-
1Pe 2:111 Wa: almaex. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A.
noobe, baale ma u meyajteex le
j

aalkabil yaanteex utiaal a ba-
likeex le baaloob kaastak ka
beetkeexo, baaxe meyajnakteex
utiaal a beetkabaex palitsilil ti
Dios. 17 Eeseex tsiikil ti tu-
l

aakal u jejel

aasil m

aakoob, yaa-
bilteex tul

aakal le sukuunoobo,
chaex saajkilil ti Dios, eeseex
tsiikil ti le reyo.
18 Le palitsiloobo unaj u
ts

aaikubaob y

aanal u p

aajtalil
u tsuuliloob y

eetel u chaikoob
saajkil tiob jeex unaje, ma ch

een
ti le uts u modosoob y

eetel
uts u puksiikaloobo, baaxe tak
ti le tsuuloob ma ch

een chaa-
bil u kiimakk

uuntaal u y

ooloo-
bo. 19 Tumen wa ikil u kaxtik
m

aak ka yanak junp

eel maalob
conciencia ti tu t

aan Dios, ku
muyaj kex mix baal kaas u beet-
maj y

eetel ku ch

uukpajal uy

ool u
muyajt talamiloobe, jach maa-
lob baax ku beetik. 20 Tumen
baax utsil ku taasik u ch

uukpa-
jal a w

ool a muyajteex a loolo-
xaaleex tuyoolal le baax kaas ka
beetkeexo? Baale wa ku ch

uuk-
pajal a w

ooleex muyaj ikil a
beetkeex baax maalobe, lelo
jach ku beetik u kiimaktal u y

ool
Dios.
21 U jaajile, teexe taaneex
utiaal ka a biseex junp

eel kuxtal
beya, tumen tak Cristoe muyaj-
naj ta woolaleex, y

eetel tu pa-
tajteex junp

eel eesajil utiaal ka

x

imbalnakeex jach jeex

uuchik
u beetko. 22 Letie ma keban-
chaji y

eetel mix junp

eel tuus
j

ook tu chi. 23 Le t

aan u poo-
pochaalo ma tu n

uukaj y

eetel
poochiloobi. Le t

aan u muyajo
ma tu amenazartaj mix m

aaki,
baaxe utiaal ka kan

aantaake tu
kub

eentuba ti le m

aax toj bix
1 PEDRO 2:10-23 K-tsikik autoridad, gobernador 420
u juzgaro. 24 Le ka baaj te
cheo, letie tu kuchaj k-keba-
noob tu w

inklil, utiaal beyo ka

u tokoon ti le kebano y

ee-
tel ka u y

aantoon k-bis junp

eel
toj kuxtal. Y

eetel tu yoolal u ya-

jiloobe tsaakeex. 25 Tumen
teex kaache beyeex tamanoob
saatloobe; baale beoraa tsook a
suuteex tu yiknal le j-kanan ta-
mano, le m

aax kan

aantik a
kuxtaleexo.
3
Bey xan teex, atantsileex,
ts

aabaex y

aanal u p

aajta-
lil a w

ichameex, utiaal beyo,

wa yaan ti letiob ma tu tsook-
beskoob u taan Diose, ka k

aa-
jak u tsookbeskoob tu yoolal
bix a kuxtaleex kex ma a waali-
keex mix baal, 2 tumen yaan u
yilkoob minaan a siipileex y

ee-
tel nojoch le tsiikil ka wees-
keexo. 3 A jatsutsileexe ma u
yantal y

ookabil: a niki jitik u
tsootsel a pooleex, a ts

aaikeex
baaloob beetaan y

eetel oro wa
a b

uukintikeex kookoj noo-
koob. 4 Baaxe a jatsutsileexe
unaj u yantal tu tsu a puksiika-
leex, junp

eel jatsutsil maatech

u kastal tumen kabal a w

ooleex
y

eetel jeetsel u y

ool a puksiika-
leex; lela letie baax jach kooj u
tojol tu t

aan Dioso. 5 Tumen

uuchjeakile bey

uuchik u ja-
tsutsk

intkuba le kiliich koole-

loob u kubmaj u y

ooloob ti Dio-
so: tu ts

aajubaob y

aanal u
p

aajtalil u y

ichamoob. 6 Bey
tu beetil Sara, tu yuubaj u taan
Abrah

an, tsoole yuumtsil u
yaalik kaach ti. Teexe u x-chu-
pul paalaleex Sara wa ma tu
xuulul a beetkeex baax uts y

ee-
tel wa ma ta sajaktaleex ti mix
baal.
7 Teex xane,

ichamtsileex,
bey unaj u seguer a kajtaleex
y

eetel a wataneexa, y

eetel kaj

oolalil.1 Ts

aaex ti le koolel le
tsiikil ku n

aajmatiko, jeex jun-
p

eel vaso s

eeb u paapajle, tumen
teexe yaan a m

uul tiaalintkeex
tu y

eeteloob le kuxtal kun sii-
bilteex tu yoolal u nojoch utsil
Dioso. Beeteex beyo utiaal ma u
katkuba mix baal tu beel a ora-
cioneex.
8 Tu tsooke, ilawileex ka
junp

eelilichajak a tuukuleex
tul

aakleex, muyajneneex jun-
m

uuch, yaabiltabaex jeex su-
kuuntsiloobe, eeseex nojoch
cha

ootsilal bey xan kabal

oolal.
9 Ma a sutkeex kaas tu yoolal
kaas mix poochil tu yoolal poo-
chil, baaxe utsiltanteex a w

eet
m

aakileex, tumen le oolal taa-
neex utiaal ka kuxlakeex beya,
utiaal ka utsiltantaakeex tumen
Dios.
10 Tumen jeel m

aaxak u
k

aat u yaabilt le kuxtala y

eetel
u k

aat kuxtal ich kiimak

oolale, unaj u kan

aantik u yaak
utiaal ma u yaalik baax kaas
bey xan u chi utiaal ma u tuus.
11 U n

aachkuntuba ti baax
kaas, ka u beet baax uts; u kaxt
le jeetselilo y

eetel ma u xuulul
u meyaj tu yoolal. 12 Tumen
J

eeobae u pilmaj u yich utiaal

u kan

aantik le m

aaxoob toj u
kuxtaloobo, y

eetel ku chebik u
xikin utiaal u yuubik u k

aat

oo-
laloob; baale u yich J

eeobae ti
yaan tu contra le m

aaxoob ku
beetkoob baaloob kaastako.
13 U jaajile, m

aax jeel u bee-
tikteex kaas wa t

aan a ts

aaik
1Pe 3:71 Wa: ka a chaex en cuenta bix u
yuubikubaob.
421 Vaso s

eeb u paapajal 1 PEDRO 2:243:13
a w

ooleex a beeteex baax maa-
lobe? 14 Baale kex ka muyaj-
nakeex ikil a beetkeex baax to-
je, yaan u kiimaktal a w

ooleex.
Ch

een baale, ma a sajaktaleex
ti le baax ku sajaktal le ul

aak
m

aakoobo, mix u p

eek a w

oo-
leex. 15 Baax unaj a beetkee-
xe, a kamkeex Cristo ta puksii-
kaleex beyYuumtsile, y

eetel bey
junt

uul m

aax kiliiche. Mantats
unaj a l

iskabaex utiaal a taa-

neex tu t

aan jeel m

aaxak ka u
k

aatteex baax oolal yaanteex le

esperanzaa, baale beeteex y

ee-
tel jeetselil bey xan y

eetel nojoch
tsiikil.
16 Ma u xuulul u yantalteex
junp

eel maalob conciencia, beyo

jeel baalak ka aalaak ta contrae-
xe, ka sulakchajak le m

aaxoob
aalikteex baal le ken u yi-
loob le maalob baaloob ka beet-
keex ikil a tsaypachtikeex Cris-
too. 17 Tumen maas maalob
ka muyajnakeex ikil a beet-
keex baax maalob, wa bey u
k

aat Dioso, ke ka muyajnakeex

ikil a beetkeex baax kaas.
18 Tumen tak Cristoe k

im jun-
t

eenili tu yoolal u kebanoob w

i-
nik; junt

uul m

aak toj u kuxtale
k

im tu yoolal m

aakoob ma toj u
kuxtaloobi, utiaal beyo ka u na-
tsoob tu yiknal Dios. K

im bey
w

inike1 baale kaa kuxk

intaab
y

eetel junp

eel kaanilbeen w

ink-
lil. 19 Ka tsook t

uune, bi-
ne ka kaaytajnaj1 ti le kasaan
angeloob kalaanoobo; 20 le-
looba letie m

aaxoob ma tu yuu-
boob u taan Dios

uuchjeakil,
tu kiiniloob No

e le t

aan u p

aa-
taj Dios y

eetel ch

uukaan

oola-
1Pe 3:181 Lit.: ti bak. 191 Wa: tu
yaalajtiob baax juicioil ku taal tu y

ooko-
loob.
lo, bey xan le t

aan u beetaal le
arca tuux ch

een junp

it m

aa-
koob salvartaaboob y

eetel u jail
le B

uulkabalo; tul

aakloobe ocho
u t

uulaloob.1
21 Le baax

uucho ku kee-
tel y

eetel le okjao, y

eetel bej-
lae t

aan u salvartikeex (ma ikil
u lusaal u y

eekil a w

inklileexi,
baaxe ikil a k

aatkeex ti Dios ka
yanakteex junp

eel maalob con-

ciencia)

uuchik u kaa kux-
k

intaal Jesucristo. 22 Letie ti

yaan tu x-nooj kab Diose tumen
tu chajooltaj u bin te kaano;
tsoole tsaab angeloob, jalaa-
choob, bey xan p

aajtaliloob y

aa-
nal u kab.
4
Le oolale, jeel bix Cristo
muyajnaj bey w

inike, teex
xane yanakteex le tuukul yan-
chajtio; tumen m

aax tsook
u muyaj bey w

inike tsook u
xuulul u kebantal, 2 utiaal ka
p

aajchajak u kuxtal bey w

i-
nik tul

aakal le kiinoob paatal-
tio, baale ma utiaal u tsook-
besik u ts

ibolal le w

inikoobo,
baaxe utiaal u tsookbesik baax
u k

aat Dios. 3 Tumen yaan

y

eetel le bukaaj kiinoob tsook
u m

aan t

aan a tsookbeskeex le
baax u k

aat u m

aakiloob le y

oo-
kol kaaba, le kiinoob kuxla-
jeex ich x-ma sutalilo, le kaach
ma ta controlartik a ts

ibo-
laleexo, le kaach ku p

itm

aan
a wukikeex vinoo, le kaach ka
m

aaneex ti kiinbesajoob tuux
mix baal ku tsaabal u piiso,
le kaach ka muchtaleex k

aalta-
lo, y

eetel le kaach ka adorarti-
keex beetbil diosoob kex ku bin
tu contra le leyo. 4 U m

aaki-
1Pe 3:201 Wa: almaob. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A.
1 PEDRO 3:144:4 K-muyaj jeex muyajnaj Cristoo 422
loob le y

ookol kaaba ku jaakal
u y

ooloob, tumen ku yilkoob ma
ta bineex tu paachoob te kaa-
kas bej tuuchajaan ku biskoo-
bo, le oolal ku taanoob kaas
ta woolaleex. 5 Baale le m

aa-
kooba yaan u kubkoob cuen-
ta ti le m

aax tsaan utiaal ka u
juzgart le kuxaanoobo bey xan
le kimenoobo. 6 U jaajile lela
letie baax oolal kaaytaab xan le
maalob p

eektsil ti le kimenoo-
bo, utiaal beyo kex ka juzgartaa-
koob jeex u beetik w

inike, ka
p

aajchajak u kuxtaloob tu t

aan
Dios jeex u yaalik le kiliich muu-
ko.
7 Baale tsook u n

aatsal u
xuul tul

aakal baal, le beetke
ajak a tuukuleex y

eetel orarne-
neex mantats tu jaajil a w

oo-
leex. 8 Y

aax t

aanile, jach yaa-
biltabaex ta baatsileex, tumen
le yaabilajo ku tupik yaabkach
kebanoob. 9 Kamabaex y

eetel
utsil ta baatsileex, y

eetel ma a
beetkeex y

eetel tutukchiil.
10 Cada junt

uul ti teexe u y

aant
u y

eet m

aakil y

eetel le bukaaj
baaloob s

iantio; beyo yaan a

weeskeex jach maalob bix u me-
yajteex le nojoch utsil u ku-
b

eentmajteex Dioso;1 letie je-
jel

aas bix u yeesik lela. 11 Wa
yaan m

aax ku taane, u beet jeex
ken taanak ti le baaloob u yaal-
maj Dioso; wa yaan m

aax ku me-
yajtik u maasile, u beet y

eetel le
bukaaj muuk ku ts

aaik Dioso:
beyo yaan u nojbeenk

uuntaal
Dios ti tul

aakal baal tu yoolal
Jesucristo. Letie u yuumil le noj-
beenil y

eetel le p

aajtalil minaan
u xuulo. Am

en.
1Pe 4:101 Wa: j-kanan ayikalileex ti u
nojoch utsil Dios.
12 In yaabilaj sukuuneex,
ma u p

eek a w

ooleex yoolal le
yaayaj baaloob1 t

aan a muyaj-
tikeexo, mix a tuklikeex wa je-
laan le baax ku y

uuchultee-
xo. 13 Baax unaj a beetkeexe
u kiimaktal a w

ooleex mantats
ikil a t

aakpajleex ti u muya-
joob Cristo, utiaal beyo tu kii-
nil u ch

ikbesaal u nojbeenile,
ka jach chuupuk xan a puk-
siikaleex y

eetel nojoch kiimak

oolal. 14 Wa t

aan a loobiltaa-
leex tu yoolal u kaaba Cristoe,
kiimak a w

ooleex, tumen u ki-
liich muuk Dios, le ku taasik
nojbeenilo, ti jelekbal ta w

oo-
koleexe.
15 Ch

een baale, mix junt

uul
ti teex ka muyajnak tumen
j-k

imsaj m

aak, j-ookol, kasaan
m

aak, wa tumen ku yoksiku-
ba ti baax ma unaji. 16 Baale
wa yaan m

aax ku muyaj tumen
t

aan u tsaypachtik Cristoe, ma
u sulaktal, baaxe seguernak u
nojbeenk

uuntik Dios tu kaaba
Cristo. 17 Tumen tsook u ku-
chul u kiinil u k

aajal le jui-
cio tu yotoch Dioso; wa ku k

aa-
jal t-

eetele, bix t

uun kun bin
ti le m

aaxoob ma tu tsookbes-
koob u maalob p

eektsilil Dios
ken juzgartaakoobo? 18 Wa
tak le m

aax toj u kuxtal istikyaj
u salvarkubao, tuux t

uun kun
tsookol le kasaan y

eetel le j-ke-
bano? 19 Bey t

uuno, le m

aa-
xoob t

aan u muyajoob tumen
t

aan u beetkoob baax u k

aat
Dioso, ma u xuulul u kub

eentik
u kuxtaloob1 ti le M

aax beet tu-
l

aakal baalo, le m

aax ch

uukaan
1Pe 4:121 Wa: tabaan t

uuntaj

oola-
loob. 191 Wa: u almaob. Ilaak
Tip. 7A.
423 Yaabilaje ku tupik kebanoob 1 PEDRO 4:5-19
u y

oolo, tumen u beetkoob beya
jach maalob.
5
Le oolale, in w

eet ancianoi-
leex, tumen tin wilaj le mu-
yajiloob tu m

aansaj Cristo, bey
xan tumen yaan in t

aakpajal ti
le nojbeenil kun tsaabilo, kin
kub

eentik ti le m

aaxoob an-
cianoob ichileexo: 2 Kan

aan-
teex le u tamanoob Dios u
kub

eentmajteexo, baale ma a
beetkeex bey t

aan a obligartaa-
leexe, baaxe y

eetel kiimak

oo-
lal; ma a beetkeex xan tumen a
k

aat a n

aajalteex taakin ch

een
beyo, baaxe ts

aa a w

ooleex
meyaj; 3 mix xan a beetkeex
utiaal a nojbaalk

uuntkabaex tu
y

ookol le m

aaxoob u tiaaloob
Dioso, baaxe eeseex maalob
bej ti le tamanoobo. 4 Le ken
ch

ikbesaak t

uun le maas no-
joch j-kanan tamano, teexe
yaan a kamkeex le u coronail
nojbeenil maatech u kastalo.
5 Teex xane, t

aankelem
m

aakeex, ts

aabaex y

aanal u
p

aajtalil le m

aaxoob maas yaan
u jaabiloobo. Ch

een baale,
b

uukbesabaex tul

aakleex y

ee-
tel kabal

oolal ta baatsileex,
tumen Diose ti yaan tu contra
le m

aaxoob kaanal u yichoobo,
baale ku yeesik u nojoch utsil
ti le m

aaxoob kabal u y

ooloo-
bo.
6 Le oolale ts

aabaex y

aa-
nal u p

aajtalil u kab Dios, utiaal
ka u nojbaalk

uunteex ken ku-
chuk u kiinil; 7 le t

aan a beet-
keex lela pateex tu kab
tul

aakal le kuuch chiichnak-
k

uuntikeexo, tumen letie jach
u tsaamaj u y

ool u y

aanteex.
8 Ilawileex ma u n

aayal a w

oo-
leex y

eetel pil a wicheex. A ene-
migoex le Kaasilbaalo,1 t

aan u
m

aan ta bapacheex bey jeex
junt

uul le

on ku y

aakam t

aan u
kaxtik m

aax u luke. 9 Baale
ts

aabaex tu contra, y

eetel
mu ukaanchajak a fejeex,
tumen a wojleexe le baax ka
muyajtikeexo l

aayli letie baax
ku muyajtik tul

aakal k-su-
kuunoob yanoob y

ookol kaa-
bo. 10 Baale le ken tsookok
a muyajeex ichil junp

it kiine,
le Dios ku yeesik nojoch utsilo,
le m

aax tanoon tu yoolal Cris-
to utiaal ka yanaktoon junp

eel
nojbeenil minaan u xuulo, le-
ti kun beetik a noojaantaleex
tu ch

uukaanil; leti kun beetik u
muukaantal a w

ooleex, leti
kun ts

aaik a muukeex. 11 Ti
leti ka yanak tul

aakal p

aajtalil
utiaal mantats. Am

en.
12 Tu yoolal Silvano,1 m

aax
in yaabiltmaj jeex junt

uul su-
kuun ch

uukaan u y

oole, tsook
u p

aajtal in ts

ibtik ti teex le
junp

it taanooba, utiaal in l

i-
sik a w

ooleex bey xan utiaal in
waalikteexe, le baax tsook a
kamkeexo jach tu jaajil leti le
u nojoch utsil Dioso. Chuya-
baex ti le nojoch utsila. 13 Le
koolel1 yaan Babilonia, y

eeyaan
jeex teexo, ku t

uuxtikteex sa-
ludos, bey xan in hijo Marcos.
14 Saludartabaex ta baatsileex
y

eetel junp

eel tsuuts utiaal a

weeskeex a yaabiltmabaex.
Ka yanak jeetselil ti tul

aak-
leex, teex m

aaxeex yaneex jun-
m

uuch y

eetel Cristo.
1Pe 5:81 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan. 121 Wa: Silas. 131 Tee-

la ich griegoe tsaan junp

eel pronombre
utiaal x-chuup; lela meyajnaj utiaal u
keetel u m

uuchulil Babilonia y

eetel jun-
t

uul koolel.
1 PEDRO 5:1-14 U tamanoob Dios. Satanase bey leone 424
1
Teen Sim

on Pedro, junt

uul
u palitsilen y

eetel u aposto-
len Jesucristoe, t

aan in ts

ib
ti le m

aaxoob yaantiob junp

eel
kiichkelem fe, jach jeex le yaan-
toon tu yoolal u justicia k-Dio-
so bey xan tu yoolal u justicia
k-Salvador Jesucristo:
2 Ka maas eesaakteex no-
joch utsil y

eetel ka maas yanak-

teex jeetselil ikil a ch

uukaan kaj

ooltikeex Dios bey xan k-Yuum-

tsil Jes

us, 3 tumen tu yoolal u
p

aajtalil Diose, tsook u siibiltoon
tul

aakal le baaloob yaan yil y

eetel
le kuxtalo bey xan y

eetel le u jach
kubik u y

ool m

aak u meyajt Dio-
so; lela ku b

eeytal ikil k-ch

uu-
kaan kaj

ooltik le m

aax tanoon
tu yoolal u nojbeenilo bey xan
tu yoolal u kiichkelem meyajoob.
4 Tu yoolal le baalooba, tsook u
s

iktoon le u nojoch y

eetel kiich-
kelem promesaobo, utiaal beyo
ka yanakteex junp

eel kaanilbeen
kuxtal jeex le yaan ti Dioso,
tumen tsook k-p

uutsul ti u ka-
saanil le y

ookol kaab ku taal ti
le ts

ibolaloob maatech u contro-

lartaaloobo.
5 Tu yoolal lela, beeteex tul

aa-
kal le ku p

aajtal utiaal a tsayi-
keex kiichkelemmeyajoob ti a fe-
jeex; ti a kiichkelem meyajeexe,
kaj

oolalil; 6 ti a kaj

oolalee-
xe, u p

aajtalil a controlarkabaex;
ti u p

aajtalil a controlarkabaexe,
ch

uukaan

oolal; ti a ch

uukaan

oolaleexe, u ts

ibolalil a kubik a
w

ooleex a meyajteex Dios; 7 ti
u ts

ibolalil a kubik a w

ooleex
a meyajteex Diose, yaabilaj jeex
le yaan ichil sukuuntsiloobo; ti
le yaabilaja, yaabilaj ku yeesaal
ti tul

aakal m

aak. 8 Tumen wa
yaanteex le baalooba y

eetel wa
ma tu xuulul u yaabtaloobe, ma
kun xuulul a meyajeex y

eetel ma
kun xuulul u yantal u yich a me-
yajeex

uuchik a ch

uukaan kaj

ooltikeex k-Yuumtsil Jesucristo.

9 Tumen le m

aax minaan le
baaloob tia, ch

oopchajaan,
tumen ku mutsik u yich utiaal
ma u yilik le s

aasilo, y

eetel tu-
baanti wa tsook u poobol le
u kebanoob u beetmaj

uuchjea-
kilo. 10 Le oolale, sukuu-
neex, beeteex tul

aakal le ku
p

aajtal utiaal ka p

aatkeex ka-
maaneex y

eetel junp

aaykuntaa-
neex; tumen wa ku seguer a
beetkeex le baalooba mix bikin
b

in l

uubkeex. 11 U jaajile, wa
ka beetkeex beya yaan u siibil-
teex u jatsuts p

aajtalil a wook-
leex te Reino minaan xuulul
tio, u Reino k-Yuumtsil y

eetel
k-Salvador Jesucristo.
12 Le oolale, kex a wojleex
y

eetel kex jeetsel yanileex ti le
u jaajil kaansaanteexo, yaan in
wilik in kaajsikteex mantats le
baalooba. 13 Baale mientras
ti yanen te tabernaculoa,1 maa-
lob in wilik in l

isik a w

ooleex
y

eetel le baaxoob t

aan in kaaj-
sikteexa, 14 tumen in wojel
ma kun x

aantal ken lusaakten le
tabernaculoa, jach jeex

uuchik
u tsolikten k-Yuumtsil Jesucris-
too. 15 Le oolale, mantats ken
in beet tul

aakal le ku p

aajtal
2Pe 1:131 Teela u k

aat u yaale u luum-

kabil w

inklil.
U KAAP

EEL TS

IIB
PEDRO
425
utiaal ka b

eeyak a kaajsikeex le
baalooba, tak le tsook in bino.
16 U jaajile, le ka t-ts

aaj a
woj

eelteex le p

aajtalil yaan ti
k-Yuumtsil Jesucristo y

eetel bix
le kiinoob way yano,1 ma t-bee-
taj ch

een tumen t-uuyaj tsik-
baloob patjooltaanoob utiaal u
tuusul m

aaki, baaxe t-beetaj
tumen jach y

eetel k-ich t-ilaj
le u kiichkelmil Yuumtsil t

aan
k-tsikbaltiko. 17 Tumen letie
tu kamaj tsiikil y

eetel nojbeenil
ti Dios, le Taatao, le ka aalaab-
ti tumen u kiichkelem nojbeenil
Dios: Lela in Paal, m

aax in yaa-
biltmaj, tu yoolal m

aax jach kii-
mak in w

ool. 18 Beyo, jach le-
tie taanoob t-uuyaj u j

ookol te
kaan le tiaanoon kaach y

eetel
Yuumtsil te kiliich puuko.
19 Bey t

uuno, le baaxoob tu
yaalaj le profetao tsook u p

aatal
maas jaaj k-tiaal; teex xane
maalob ka a chik a paakateex ti
leti, jeex ti junp

eel l

ampara ku
juul te tuux

eejocheen ichil a
puksiikaleexo; beeteex tak ken
p

ikik y

eetel ken t

ipik u estre-
llail jaatskab kiin. 20 Tumen
y

aax t

aanile, a wojleex mix jun-
p

eel u profec

ail le Kiliich Ts

ib
taal ch

een ti baax ku tuklaal
tumen w

iniko. 21 Tumen le
profec

ao, junpuli ma taal

tumen bey tu y

ootilak w

iniko,
baaxe w

inikoob taanajoob tu
kaaba Dios le ka p

eeksaaboob
tumen le kiliich muuko.1
2
Baale ichil le kaajo yanchaj
profetaob tu yaaloob baa-
loob ma jaajtaki, y

eetel ichilee-
xe yaan xan u yantal j-kaansa-
joob ku tuusoobi. Letiobe yaan
2Pe 1:161 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
211 Wa: esp

ritu santo. Ilaak Tip. 16.

u x-mukul beetkoob u yantal
jatslant

aambailoob ku kas-
k

uuntik u tuukul m

aak; tsoole
yaan u pektikoob tak le tsuul
manoobo, y

eetel yaan u s

eeb
taaskoob xuulsajil tu y

ooko-
loob. 2 Yaab m

aakoobe yaan
u kuxtaloob y

eetel x-ma sutalil
jeex u beetik le m

aakooba, y

ee-
tel tu yoolaloobe yaan u yaalaal
baal ti u bejil le jaajo. 3 Tu
yoolal xan u ts

ibolal u ayikalta-
loobe, yaan u tuskeexoob utiaal
u j

ooskoobteex taakin. Baale le
juicio ken u kamoob aalaan des-
de

uuchjeakilo, ma chaambelil u
taali y

eetel jach tu jaajil yaan
u xuulsaaltiob.
4 U jaajile Diose ma p

aat
ma u castigartik le angeloob ke-
banchajoobo, baaxe tu puloob
te T

artaro1 utiaal ka kaal-
koob ti taamtam jooloob jach

eejocheentak, tuux ken u p

aa-
toob u kuchul u kiinil le juicioo.
5 Leti xane ma p

aat ma u cas-
tigartik junp

eel

uuchben y

oo-
kol kaabi, baale tu kan

aantaj
No

e, junt

uul m

aax tu kaaytaj toj
kuxtal, pate y

eetel ul

aak siete
m

aakoob le ka tu taasaj le B

uul-
kabal y

ookol junp

eel luum tuux

kajaan m

aakoob ku binoob
tu contrao. 6 Le ka tu pataj
ch

een taanil u kaajiloob So-
doma y

eetel Gomorrae, tu yee-
saj jach kasaan u kajn

aaliloob,
y

eetel tu yeesaj baax kun

uu-
chul ti le m

aaxoob ku ts

aaiku-
baob tu contrao. 7 Tsoole tu
salvartaj xan Lot, junt

uul m

aak
toj u kuxtal jach ku yaatal u y

ool
kaach tu yoolal le baaxoob ku
beetik le kasaan m

aakoob ichil
x-ma sutalilo 8 tumen le
2Pe 2:41 Ilaak Tip. 16.
2 PEDRO 1:162:8 Profec

ae ti Dios u taal. T

artaro 426
m

aak toj u kuxtala, s

aamsamal
ku yaatal kaach u y

ool u puk-
siikal tu yoolal le baaloob kaas-
tak ku yuubik y

eetel ku yilik u
beetaal le kajaan kaach ch

uu-
muk ti le m

aakooba. 9 Bey
t

uuno, J

eeobae1 jach u yojel u

tok ti t

uuntaj

oolal le m

aaxoob
u tsaamaj u y

ooloob u meyajto,
baale u yojel xan u ts

aa junp

aa-
yil le kasaan m

aakoob utiaal ka
xuulsaakoob tu kiinil le juicioo,
10 maases le m

aaxoob t

aan u
kaxtikoob bix jeel u n

uupkeban-
taloob utiaal u kask

uuntikoob u
w

inklil ul

aak m

aakoob, y

eetel u
pekmoob xan le autoridado.
S

eeb u yaalikoob baal, y

eetel
chiikil u beetoob ch

een baax u
k

aatoob. Ma sajak u tanoob y

ee-
tel poochil le m

aaxoob nojbeen-
k

uuntaanoobo. 11 Tsoole tak
le angeloobo, kex maas yaan u
muukoob y

eetel u p

aajtaliloobe,
maatech u takikoob u pool y

ee-
tel poochil le j-kaansajoob ku
tuusoobo, tumen jach ku yees-
koob tsiikil ti J

eeoba. 12 Baa-
le, le m

aakooba beyoob jeex
le baalcheob minaan u naatoob
ku nuuktikubaob ch

een y

eetel
le tuukuloob tsaantiob des-
de ka s

ijoobo y

eetel yanchajoob
ch

een utiaal ka chuukkoob y

ee-
tel ka k

imsaakoob, le oolal ku
taanoob y

eetel poochil ti le baa-
xoob ma u yojloobo. Letiobe
yaanu xuulsaaloob ikil u binoob
tu bejil le xuulsajilo, 13 y

eetel
yaan u muyajtikoob u boolil u
kasaaniloob.
Letiobe jach ki u yuubi-
koob u b

eeykuntkoob u ts

ibolal
u bakeloob tak de kiin. Beyoob
u luumil y

eetel u y

eekil jun-
2Pe 2:91 Ilaak Tip. 2.
p

eel nooke, y

eetel uts tu taan u
kaanskoob baaloob ma jaajtak
le ken kulakoob janal ta w

eete-
leexo. 14 Chuup u yichoob
y

eetel adulterio,1 ma tu n

aakal u
y

ooloob kebantal y

eetel ku tus-
koob le m

aakoob2 ma jeetsel
u tuukuloobo. U puksiikaloobe
chiinil u ts

iboltoob baax ma u
tiaaloobi. Letiobe paalaloob
kaakastantaanoob. 15 Saat-
loob tumen tsook u x

uumpat-
koob le toj bejo. Tsook u binoob
te bej tu bisaj Balaam, u paal
Beor, le m

aax utschaj tu taan u
n

aajaltik u boolil le kasaanilo,
16 baale keey

uuchik u bin tu
contra le baax maalobo. Tumen
junt

uul x-burra maatech u taa-
ne, le ka taanaj jeex u taan w

i-
nike ma tu chaaj ti le profeta
u beetik le baax u tukultmaj u
beetik y

eetel choko poolilo.
17 Le m

aakooba beyoob
cheenoob minaan u jaile, y

eetel
beyoob m

uuyaloob ku bisaaloob
tumen kaamkach iike; tsoole
t

aan u p

aatkoob u tsaabaloob
ti le k

uuchil maas

eejochee-
no. 18 Tumen letiobe ku taa-
noob y

eetel kaanal ichil, baale
ch

een kunel baax ku yaalikoob.
Tsoole ikil u binoob tu paach
u ts

ibolal u bakeloob y

eetel ikil
u kuxtaloob ichil x-ma sutali-
le, ku kask

uuntikoob u tuukul
le m

aaxoob istikyaj u p

uutsloob
ti le m

aaxoob beetik baaloob
kaastako. 19 Le m

aakooba ku
yaalikoob jeel u yantalteex j

aal-
kabile, baale letiobe palitsil-
taanoob tumen le kaakas
2Pe 2:141 Lela leti ken n

uupkebancha-
jak junt

uul xiib wa junt

uul koolel tso-
kaan u beel. 142 Wa: almaob. Gr.:
sikj

e. Ilaak Tip. 7A.
427 J

eeobae ku tokikoon ti t

uuntaj

oolal 2 PEDRO 2:9-19
kuxtalilo. Tumen le m

aax ku ga-
nartaalo ku suut palitsilil ti le
m

aax ganarto. 20 U jaajile, wa
tsook u p

uutsloob ti u y

eekil
y

ookol kaab

uuchik u ch

uukaan
kaj

ooltikoob Yuumtsil Jesucris-
to le Salvadoro, baale ku kaa
jupkubaob ti le baalooba y

ee-
tel ku ganartaaloobe, maas kaas
u p

aatloob ti le bix yaniloob

kaach tu k

aajbalo. 21 U jaaji-
le maas maalob ma u ch

uukaan
kaj

ooltikoob kaach u bejil le
justiciao, tumen beora tsook u
kaj

ooltikooba maas kaas yani-
loob

uuchik u n

aachkuntku-
baob ti le baax kub

eentaabtiob
u beetoobo. 22 Jach tsook u
y

uuchultiob le baax ku yaalaa-
la: Le peeko ku suut u jaant u
xej, le x-leech t

aant u yis

insaa-
lo ku suut u baluba ich luuk.
3
In yaabilaj sukuuneex, lela
leti le u kaap

eel carta kin

ts

ibtikteexa. Jeex tin beetaj te

y

aax junp

eelo, t

aan in wilik in
wajsik a tuukuleex ikil in kaaj-
sikteex le baalooba, 2 tumen
in k

aat ka kaajakteex le baa-

xoob tu yaalaj le kiliich pro-
fetaob

uuchjeakilo, bey xan le
taan tu kub

eentaj Yuumtsil
k-Salvador y

eetel u chi le apos-
toloob yaan ichileexo. 3 Y

aax
t

aanile, oj

eelteexe tu tsook kii-
noobe yaan u taal j-paastaj
m

aakoob t

aan u yaalikoob baal
jeex u t

uulchintaaloob tumen
u ts

ibolaloobe, 4 y

eetel yaan
u yaalikoob: Baax t

uun

uuch
y

eetel le u taalbal1 Cristo aa-
laano? Tumen desde le kiin ka
k

im2 k-

uuchben l

aaktsiloobe,
tul

aakal le baaloobo l

aayli bey
2Pe 3:41 Lit.: presencia. Gr.: parous

a.
Ilaak Tip. 5. 42 Lit.: ween.
yaniloob jeex tu k

aajbal y

ookol
kaabe.
5 Tumen ku tuubskoobe

uuchjeakile yanchaj junp

eel
kaan bey xan junp

eel Luum
jetsekbal tubeel y

eetel ma tuu-
bul ich jai, baale bapachtaan
tumen ja jeex u yaalmil Dioso;
6 tu yoolal le baalooba, xuul-
saab ti le

uuchben y

ookol kaab
le ka beetaab u b

uulul ich jao.
7 Tu yoolal xan u taan Diose, le
kaan y

eetel le Luum yaan bej-
laa tsaanoob junp

aayil utiaal u
xuulsaaloob y

eetel k

aak tu kii-
nil le juicioo bey xan tu kiinil u
xuulsaal ti le kasaan m

aakoo-
bo.
8 Baale bik tuubukteex le-
la, in yaabilaj sukuuneex: utiaal
J

eeobae junp

eel kiine bey mil

jaaboobe, y

eetel mil jaaboo-
be bey junp

eel kiine. 9 J

eeo-
bae ma xaan utiaal u b

eeykun-
tik baax u yaalmi, jeex u tuklaal
tumen jujunt

uul m

aakoobe,
baax ku y

uuchle ch

uukaan u
y

ool ti teex tumen ma u k

aat
ka xuulsaak ti mix m

aaki, baa-
xe u k

aat ka u kex u tuu-

kul tul

aakal m

aak. 10 Kex be-
yo, u kiinil J

eeobae yaan u taal

jeex u taal junt

uul j-ookole, te
kiin jeelo le kaano yaan u t

eek
xuulsaalti y

eetel junp

eel kaam-
kach juum, baale le baaxoob ya-
noob ichilo yaan u sen chokota-
loob tak ken y

ibikoob; tsoole le
Luum y

eetel le baaxoob beetaan
y

ookolo yaan u ch

ikbesaaloob.1
11 Wa tul

aakal le baaloob bey
kun beetbil u y

ibila, jach t

uun
kaab

eet a wilik a biskeex jun-
p

eel kiliich kuxtal y

eetel a
2Pe 3:101 Lela u k

aat u yaale yaan u

kaxtaaloob tumen k

aak.
2 PEDRO 2:203:11 Le peeko ku suut tu xej 428
ts

aaik a w

ooleex a meyajteex
Dios 12 mientras t

aan a p

aat-
keex y

eetel jach a tsaamaj ta
tuukuleex u kuchul u kiinil1
J

eeoba, le kiin ken t

ookaak
kaan y

eetel ken y

ibik tul

aakal
baal tu yoolal u sen chokoiloobo!
13 Baale toone t

aan k-p

aatik
junp

eel t

uumben kaan y

eetel
junp

eel t

uumben Luum u yaal-
maj Dios u ts

aaiktoon; teelooba
mantats yaan u yantal justiciai.
14 Le oolale, in yaabilaj su-
kuuneex, bey tumen t

aan a
p

aatkeex le baalooba, beeteex
tul

aakal le ku p

aajtal utiaal ka u
yil Dios minaan a siipileex, mi-
naan a kasaanileex y

eetel ku-
xaaneex ich jeetselil. 15 Tsoo-
le , ileex bey salvaci

on u
ch

uukaan

oolal k-Yuumtsile,
jeex tu ts

ibtaj xan teex k-su-

kuun Pablo tu yoolal le naat
tsaab xan tio. 16 Letie ichil
tul

aakal u cartaob taanaj ti le
2Pe 3:121 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
baalooba, baale jujunp

eel ti le
baalooba talam u naataaloob;
lelooba letie baaloob ku jelbe-
saal tumen le m

aaxoob mix baal
u yojloob y

eetel ma jeetsel u
tuukuloobo; tsoole bey u beet-
koob xan y

eetel le ul

aak Kiliich
Ts

iboobo. Ikil u beetkoob beya

t

aan u n

aajmatkoob ka xuulsaa-
koob.
17 Teex t

uune, in yaabilaj su-
kuuneex, bey tumen tsook a
woj

eeltikeex le baaloob t

aanil
ti u y

uuchloobo, kan

aantabaex
utiaal ma a j

iltaaleex junm

uuch
tu y

eeteloob tu yoolal le bej ma
maalob ku bisik le kasaan m

aa-
koobo, tumen wa mae jeel a
patkeex le maalob bej tuux jee-
tsel yanileexo. 18 Baax unaj a
beetkeexe, seguernak a kam-
keex nojoch utsil y

eetel kaj

oolal
ti k-Yuumtsil y

eetel k-Salvador
Jesucristo. Ti leti ka yanak noj-
beenil bejlae bey xan utiaal kii-
noob minaan u xuul.
ccc
d
ccc
1
Le baax yaan desde tu k

aaj-
balo, le baax tsook k-uuyi-
ko, le baax tsook k-ilik y

eetel
k-icho, le baax tsook k-pakti-
ko, le baax tsook k-machik y

ee-
tel k-kabo, lela leti le u taanil le
kuxtalo 2 (beyo, tsook u ch

ik-
besaal le kuxtalo, tsook k-ilik,
t

aan k-jaajk

uuntik y

eetel t

aan
k-tsikbaltikteex le kuxtal mi-
naan u xuul ku taal ti le Taa-
ta y

eetel tsook u ch

ikbesaaltoo-
no), 3 le baax tsook k-ilik
y

eetel tsook k-uuyiko, letie baax

xan t

aan k-ts

aaik a woj

eelteexo,
utiaal beyo ka t

aakpajkeex t-

ee-
tel ikil k-bisikba y

eetel le Taatao
bey xan y

eetel Jesucristo u Paal.

4 Bey t

uuno, t

aan k-ts

ibtikteex
le baalooba utiaal ka ch

uukpa-
jak le kiimak

oolal yaantoonee-
xo.
5 Lela letie taan t-uuyaj u
yaalik Cristo y

eetel t

aan k-ts

aaik
awoj

eelteexa: Diose s

aasil, y

eetel
minaan mix junp

it

eejocheenil
U Y

AAX TS

IIB
JUAN
429 T

uumben kaan, t

uumben Luum 2 PEDRO 3:121 JUAN 1:5
tu yiknal. 6 Wa k-aalik: T

aan
k-bisikba tu y

eetel, baale l

aay-
li t

aan k-m

aan ich

eejocheenile,
ch

een t

aan k-tuus y

eetel ma t

aan
k-tsookbesik le jaajo. 7 Ch

een
baale, wa t

aan k-m

aan ich s

aa-
sil jeex Dios kuxaan ich s

aasile,
u k

aat u yaale jach tu jaajil t

aan
k-m

uul bisikbaex; tsoole u kii-
kel Jes

us, le u Paalo, t

aan u poik
tul

aakal k-keban.
8 Wa k-aalik: Minaan k-ke-
ban, ch

een t-juunal k-tusik-
ba y

eetel minaantoon u jaajil.

9 Wa k-confesartik k-kebanoo-
be, Diose jeel u perdonartikoone
y

eetel jeel u poik tul

aakal k-ka-
saanile, tumen letie ch

uukaan
u y

ool y

eetel toj baax ku bee-

tik. 10 Wa k-aalik: Ma keban-
chajaanooni, t

aan k-taasik Dios
bey junt

uul m

aax ku tuuse, y

ee-
tel minaan u taan ichil k-puksii-
kal.
2
In mejen paalaleex, t

aan in
ts

ibtikteex le baalooba
utiaal ma a kebantaleex. Baa-
le wa yaan m

aax ku kuchul ke-
bantale, tu yiknal le Taatao yaan
junt

uul m

aax

aantkoon, Jesucris-
to, junt

uul m

aax beetik baax toj.
2 Letie k

imutiaal uts

aaiktuux
u perdonartaal k-kebanoob,1
baale ma ch

een k-kebanoobi,
tak le utiaal tul

aakal le y

oo-
kol kaabo. 3 Wa ma tu xuu-
lul k-tsookbesik baax ku yaali-
ke, ti t

uun ken k-ts

aa cuenta
tsook k-kuchul kaj

oolti. 4 Le
m

aax ku yaalik: Tsook in ku-
chul in kaj

oolte, baale ma tu
tsookbesik le baax u yaalmaj ka
beetaako, ch

een t

aan u tuus y

ee-
1Jn 2:21 Wa: utiaal u beetaal u jetsik u
pujaanil wa m

aax; utiaal u perdonartaal
le kebanoobo.
tel minaan u jaajil ti. 5 Baale
jeel m

aaxakkautsookbes u taan
Diose, jachtujaajil tsookuyutsil
ch

uukpajal u yaabilaj ti Dios. Tu
yoolal lela k-ts

aaik cuenta jun-

m

uuch yaniloon tu y

eetel. 6 Le
m

aax ku yaalik l

aayli junm

uuch
yanil tu y

eetele, kaab

eet u x

im-
bal xan jeex

uuchik u x

imbal Je-
suse.
7 In yaabilaj sukuuneex, ma
t

aan in ts

ibtikteex junp

eel
t

uumben mandamientoi, baaxe
l

aayli letie

uuchben manda-
miento yaanteex desde tu k

aaj-
balo. Le

uuchben mandamientoa
letie taan ta wuuyeexo. 8 Kex
beyo, le baax t

aan in ts

ib-
tikteexa junp

eel t

uumben man-
damiento utiaal Jes

us bey xan
a tiaaleex, tumen t

aan u bin
u saatal le

eejocheenilo, y

eetel
tsook u k

aajal u juul le u jaajil
s

aasilo.
9 Le m

aax ku yaalik ti yaan
ich s

aasil baale t

aan u pektik u
sukuune, tiaan ich

eejocheenil
tak beoraa. 10 Le m

aax u yaa-
biltmaj u sukuune ku p

aatal ich
s

aasilil, tsoole mix baal beetik u
t

oochpajal. 11 Baale le m

aax u
pekmaj u sukuune ti yaan ich

eejocheenile, y

eetel ich

eejo-
cheenil ku m

aan; ma u yojel xan
tuux ku bini, tumen tsook u
ch

oopkintaal tumenle

eejochee-
nilo.
12 In mejen paalaleex, t

aan in
ts

ibtikteex lela, tumen tu yoolal

u kaaba Jesuse tsook u perdo-
nartaal a kebaneex. 13 Taata-
tsileex, t

aan in ts

ibtikteex lela,
tumen teexe tsook a kaj

oolti-
keex Jes

us le m

aax yaan des-
de tu k

aajbalo. T

aankelem xiipa-
laleex, t

aan in ts

ibtikteex lela,
tumen teexe tsook a ts

aanchaa-
1 JUAN 1:62:13 Confesartik k-keban. K-perdonartaal 430
tikeex le j-Kasaano.1 Mejen paa-
laleex, t

aan in ts

ibtikteex lela,
tumen teexe tsook a kaj

oolti-
keex le Taatao. 14 Taatatsi-
leex, kin ts

ibtikteex lela, tumen

teexe tsook a kaj

ooltikeex Je-
s

us le m

aax yaan desde tu k

aajba-
lo. T

aankelem xiipalaleex, t

aan
in ts

ibtikteex lela, tumen muu-

kaaneex, paatal u taan Dios ichil
a puksiikaleex, y

eetel tsook a
ts

aanchaatikeex le j-Kasaano.
15 Ma a yaabiltikeex le y

ookol
kaabo mix le baaloob yaan tu
y

ookolo. Wa yaan m

aax ku yaa-
biltik le y

ookol kaabo ma u
yaabiltmaj le Taatao; 16 tumen
tul

aakal le baax yaan te y

oo-
kol kaaba u ts

ibolal le ba-
ko, u ts

ibolal le icho bey xan u

sen kaantal u yich m

aak tu yoo-
lal le baaxoob yaantio ma ti
le Taata u taalo, baaxe ti le y

oo-
kol kaaba. 17 Tsoole le y

ookol
kaaba t

aan u bin u xuululti bey
xan ti u ts

ibolaloob, baale le
m

aax ku beetik baax u k

aat Dio-
se yaan u p

aatal utiaal mantats.

18 Mejen paalaleex, lela letie u
tsookbal le kiinooba, y

eetel jeex
a wuuymileexo yaan u taal le
anticristoo,1 baale beoraa yaab
anticristoob tsook u ch

ikpaj-
loob; tu yoolal lela k-ojel ti
yanoon tu tsookbal le kiinoo-
ba. 19 Letiobe n

aachchajoob
ti toon, baale ma beyoob kaach
jeex toone; tumen wa beyoob
jeex toone jeel kaach u p

aat-
loob t-

eetele. Baale n

aachcha-
joob, utiaal beyo ka jach ch

ik-
pajak ma tul

aakloob beyoob jeex
toone. 20 Baale teexe y

eeyaa-
neex tumen le j-Kiliicho, y

ee-
tel ti tul

aakleex yaan kaj

oola-
1Jn 2:131 Wa: Kaasilbaal. 181 Wa: le
m

aax yaan tu contra Cristoo.
lil. 21 Kin ts

ibtikteex lela, ma
tumen wa ma a kaj

ooleex le jaa-
jo, baaxe tumen a kaj

ooleex,
y

eetel tumen ichil le jaajo mix

junp

eel tuus ku p

aajtal u j

ookoli.
22 M

aax le ku tuus wa ma le-
tie m

aax ku yaalik de ke Jesuse
ma letie Cristoo? Lela letie anti-
cristoa: le m

aax u pekmaj le Taa-
tao bey xan le Paalo. 23 Tul

aa-
kal m

aax u pekmaj le Paalo, kaas
yanil tu t

aan le Taatao. Le m

aax
ku ts

aaik u fe ti le Paalo, maalob

yanil tu t

aan le Taatao. 24 Tee-
xe kaab

eet u p

aatal ichil a puk-

siikaleex le baax ta wuuyeex
desde tu k

aajbalo. Wa ku p

aatal
ichil a puksiikaleex le baax ta
wuuyeex desde tu k

aajbalo, yaan
a p

aatleex junm

uuch y

eetel le
Paalo bey xan y

eetel le Taatao.
25 Tsoole lela letie baax tu yaa-
laj u ts

aaiktoono: kuxtal minaan

u xuul.
26 Lela letie baaxoob kin
ts

ibtikteex yoolal le m

aaxoob
t

aan u yilkoob u kask

uuntik a
tuukuleexo. 27 Ta w

ookoleexe
l

aayli ti yaan le kiliich muuk
meyajnaj utiaal a y

eeyaaleex
tumen Dioso, y

eetel ma kaab

eet
a kaansaaleex tumen mix m

aaki;
baax ku y

uuchle le kiliich muuk
maatech u tuuso, le baax me-
yajnaj utiaal a y

eeyaaleex tu
jaajilo, leti kaansikteex tul

aakal
baal. Jeex tsook u kaansikteexe,
p

aateneex junm

uuch tu y

eetel.
28 Le oolale, in mejen paalaleex,
p

aateneex junm

uuch tu y

eetel,
utiaal beyo le ken ch

ikbesaake
ka b

eeyak k-taan y

eetel u jaajil
k-

ool, y

eetel utiaal ma k-p

uutsul
ti leti tu yoolal k-sulakil te kii-
noob way yano.1 29 Wa a woj-
leex toj tul

aakal baax ku beetke,
1Jn 2:281 Gr.: parous

a. Ilaak Tip. 5.
431 Ma u yaabiltaal y

ookol kaab. Anticristo 1 JUAN 2:14-29
oj

eelteex xane tul

aakal m

aax ku
bisik junp

eel toj kuxtale ti Dios

u taal.
3
Ilawileex bukaaj nojchil le
yaabilaj tsook u yeesiktoon
le Taatao! Letie tu ts

aajtoon u
p

aajtalil u yaalaal u paalaloon
Dios; u jaajil xane u paalaloon
Dios. Le oolal le y

ookol kaa-
bo ma u kaj

oolooni tumen ma
kuchuk u kaj

oolt Diosi. 2 In
yaabilaj sukuuneex, beoraa u
paalaloon Dios, baale ma jach
eesaaktoon bix le kuxtal kun
tsaabiltoono; baax k-ojle le ken
ch

ikbesaake yaan k-b

eeytal jeex
letie, tumen yaan k-ilik jach
bix leti. 3 Tul

aakal m

aax yaan
le esperanza ti ichil u puksiika-
lo, ku limpiok

uuntkuba jeex lim-
pioil letie.
4 Tul

aakal m

aax ku kebanta-
le ku bin tu contra le leyo, tumen
le kebano ti yaan tu contra
le leyo. 5 Teexe a wojleex xane
ch

ikbesaab Jes

us utiaal u lusik
k-kebanoob, y

eetel ti letie mi-

naan keban. 6 Tul

aakal m

aax
ku p

aatal junm

uuch tu y

eetele
ma tu kebantal; le m

aax ku
kuxtal ich kebane ma u yili mix
kuchuk u kaj

oolti. 7 In mejen
paalaleex, bik tuuskeex tumen
wa m

aax; le m

aax ku beetik baax
toje, toj u kuxtal jeex xan toj
u kuxtal Jesuse. 8 Le m

aax ku
kuxtal ich kebane ti Kaasilbaal1
u taal, tumen le Kaasilbaalo des-
de tu k

aajbale t

aan u kebantal;
lela letie baax oolal ch

ikbesaab
u Paal Diosa: utiaal u kask

uun-
tik u meyaj le Kaasilbaalo.
9 Tul

aakal m

aax tsook u s

ijil
ti Diose ma tu kuxtal ich keba-
1Jn 3:81 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
nil, tumen u semilla Diose ti ku
p

aatal ichil u puksiikale, y

eetel
ma tu p

aajtal u kebantal tumen
ti Dios s

iji. 10 U paalal Dios

y

eetel u paalal le Kaasilbaalo

ch

ikaan u yilaaloob tu yoo-

lal lela: Tul

aakal m

aax maatech
u beetik baax toje ma ti Dios u
taali, mix le m

aax ma tu yaabil-
tik u sukuuno. 11 Tumen le-
la letie kuben taan ta wuuyeex
desde tu k

aajbalo: unaj k-paklan
yaabiltikbaex t-baatsil; 12 ma
jeex Ca

ne, letie ti le j-Kasaan1

u taalo y

eetel tu k

imsaj u y

i-
tsin. Baax oolal t

uun tu k

im-
saj? Tumen kaastak le baaxoob
ku beetko, baale le baaxoob ku
beetik kaach u y

itsino tojtak.
13 Sukuuneex, ma u jaakal a
w

ooleex wa pektaaneex tumen le
y

ookol kaabo. 14 Toone k-oj-
le kimenoon kaachi, baale beo-
raa kuxaanoon tumen k-yaabilt-
maj le sukuunoobo. Le m

aax
minaan u yaabilaje l

aayli kime-
ne. 15 Tul

aakal m

aax u pek-
maj u sukuune junt

uul j-k

imsaj
m

aak, y

eetel a wojleexe mix jun-

t

uul j-k

imsaj m

aak jeel u p

aajtal
u kamik kuxtal minaan u xuule.
16 Tuyoolal lela tsook k-kuchul
kaj

oolt le yaabilajo: tumen Je-
sucristoe tu kubaj u kuxtal1
t-oolal; toon t

uune ku p

aataal
ka k-kub k-kuxtal xan tu yoo-
lal k-sukuunoob. 17 Jeel m

aa-
xak u tiaalintmaj le baaloob ku
ts

aaik le y

ookol kaaba y

eetel ku
yilik u m

aansik

ootsilil u su-
kuun, baale ma tu chaik

ootsi-
lil tie, bix jeel u p

aajtal u yaa-
lik u yaabiltmaj Diose? 18 In
mejen paalaleex, ma ch

een unaj
k-aalik y

eetel k-chi yaan k-yaa-

1Jn 3:121 Wa: Kaasilbaal. 161 Lit.:
alma. Gr.: sikj

e. Ilaak Tip. 7A.
1 JUAN 3:1-18 U paalaloon Dios. Ma k-pektik k-sukuun 432
bilajeexi, baaxe kaab

eet k-eesik
jach tu jaajil yaan k-yaabilaj y

ee-
tel le baaxoob k-beetko.
19 Tu yoolal le jeela yaan
k-oj

eeltik u tiaaloon le jaajo, y

ee-
tel yaan k-ts

aaik ichil k-puksii-

kale, Diose jach u yaabiltmoon;
20 beyo kex ka u tak k-pool
k-puksiikal ti jeel baalake, k-oj-
le Diose maas nojoch ti k-puk-
siikal y

eetel u kaj

ool tul

aakal
le baaloobo. 21 In yaabilaj su-
kuuneex, wa k-puksiikal ma tu
yaalik kaas baax k-beetke, jeel u
p

aajtal k-taany

eetel u jaajil k-

ool
tu t

aan Diose; 22 tsoole jeel
baalak ka k-k

aat ti letie jeel u

ts

aaik ti toone, tumen t

aan
k-tsookbesik le baaxoob ku yaa-
liko y

eetel t

aan k-beetik le baa-
xoob uts tu yicho. 23 U jaajile
letie baax u yaalmaj ka k-beeta:
ka k-ts

aa k-fe ti u kaaba Jesu-

cristo le u Paalo, y

eetel ka k-yaa-
biltba t-baatsil, jeex tu yaalaj-
toon ka k-beeto. 24 Tsoole le
m

aax ku tsookbesik le baax ku
yaaliko ku p

aatal junm

uuch tu
y

eetel, letie ku p

aatal xan jun-

m

uuch y

eetel le m

aaka. Tu yoo-
lal le kiliichmuuk tu ts

aajtoono,
ku p

aajtal k-oj

eeltik ti yaan jun-
m

uuch t-

eetele.
4
In yaabilaj sukuuneex, jeel
baalak kuben taanil ku yaa-
laal ti Dios u taale, ma a creer-
tikeex, baaxe ilawileex wa jach
tu jaajil ti Dios u taal le kuben
taanoobo, tumen yaab ma jaa-
jil profetaob tsook u ch

ikpajloob
te y

ookol kaaba.
2 Lela letie bix jeel a woj

eel-
tikeex wa ti Dios u taal junp

eel
kuben taano: Jeel baalak ku-
ben taanil ku yaalik de ke Jesu-
cristo taal bey w

inike, ti Dios
u taal. 3 Baale jeel baalak ku-
ben taanil ma tu kamik Jesuse,
ma ti Dios u taali. U jaajile lelo
letie kuben taan aalaabteex kun
taasbil tumen le anticristoo,1
y

eetel beoraa ti yaan te y

ookol
kaaba.
4 In mejen paalaleex, teexe
ti Dios a taaleex y

eetel tsook
a ts

aanchaatikeex le m

aakooba,
tumen le m

aax yaan ta w

eetelee-
xo maas nojoch ti le m

aax yaan
y

eetel le y

ookol kaabo. 5 Letio-
be ti le y

ookol kaab u taaloo-
bo; le oolal ku taanoob ti le baa-
loob yaan te y

ookol kaabo y

eetel
ku yuubaal u taanoob tumen le
y

ookol kaabo. 6 Toone ti Dios
k-taal. Le m

aax ku kuchul u kaj

oolt Diose ku yuubik baax k-aa-

lik. Le m

aax ma ti Dios u taale
ma tu yuubik baax k-aalik. Tu
yoolal lelo ku p

aajtal k-kaj

ool-
tik m

aakalm

aak u kuben taanil
le jaajo y

eetel m

aakalm

aak u ku-
ben taanil le tuuso.
7 In yaabilaj sukuuneex, ma
u xuulul k-paklan yaabiltik-
baex t-baatsil, tumen le yaabi-
lajo utiaal Dios. Tul

aakal m

aax
ku yeesik yaabilaje, ti Dios
s

iji y

eetel u kaj

ool Dios.
8 Jeel m

aaxak minaan u yaabi-
laje ma kuchuk u kaj

oolt Dio-
si, tumen Diose yaabilaj. 9 Tu
yoolal lela eesaabtoon u yaabi-
laj Dios, tumen Diose tu t

uuxtaj
u junt

uulili Paal te y

ookol
kaaba, utiaal beyo ka yanaktoon
kuxtal tuyoolal leti. 10 Lela le-
tie baax u k

aat u yaal le yaabi-

lajo, ma tumen wa toon yaabilt
Diosi, baaxe leti yaabiltoon

uu-
chik u t

uuxtik u Paal k

imil t-oo-
lal utiaal u ts

aaik tuux u perdo-

nartaal k-kebanoob.
1Jn 4:31 Wa: le m

aax yaan tu contra
Cristoo.
433 Unaj k-yaabiltikbaex. Diose yaabilaj 1 JUAN 3:194:10
11 In yaabilaj sukuuneex, wa
bey

uuchik u yaabiltikoon
Dioso, toon t

uune ku p

aataal
ka k-paklan yaabiltbaex t-baa-
tsil. 12 Mix junt

een ilaak Dios
tumen mix m

aak. Wa ma tu xuu-
lul k-paklan yaabiltikbaexe, Dio-
se yaan u p

aatal junm

uuch
t-

eetel, y

eetel u yaabilaje yaan

u yutsil ch

uukaanchajal ti toon.
13 K-ojel l

aayli junm

uuch yani-
loon tu y

eetele, leti xane jun-

m

uuch yanil t-

eetel, tumen u
tsaamajtoon u kiliich muuk.
14 Toon xane tsook k-ilik y

ee-
tel t

aan k-jaajk

uuntike le Taa-
tao tsook u t

uuxtik u Paal utiaal
u salvartik le y

ookol kaabo.
15 Jeel m

aaxak ku kamik Jesu-
cristo bey u Paal Diose, Diose ku
p

aatal junm

uuch tu y

eetel, leti
xane ku p

aatal junm

uuch y

eetel
Dios. 16 Toone tsook k-ilik bix
le yaabilaj ku yuubik Dios t-oo-
lalo y

eetel tsook k-creertik.

Diose yaabilaj; le m

aax ku
p

aatal ti le yaabilajo ku p

aatal
junm

uuch y

eetel Dios, Dios xa-

ne ku p

aatal junm

uuch y

eetel
le m

aaka. 17 Bey

uuchik u yu-
tsil ch

uukaank

uuntaal le yaabi-
laj ti toono, utiaal beyo ka taa-
nakoon y

eetel u jaajil k-

ool tu
kiinil le juicioo, tumen te y

oo-
kol kaaba beyoon jeex Jesucris-
toe. 18 Ichil le yaabilajo mi-
naan saajkilil, baaxe le yaabilaj
ch

uukaank

uuntaano ku lusik le
saajkilo, tumen le saajkilo ku ka-
tik k-beel. U jaajile, le m

aax ku
chaik saajkile ma utsil ch

uu-
kaank

uuntaak u yaabilaji .
19 Toone k-eesik yaabilaj tumen
Dios y

aax yaabiltoon.
20 Wa yaan m

aax ku yaalik:
Tene in yaabiltmaj Dios, baale
t

aan u pektik u sukuune, ch

een
t

aan u tuus. Tumen le m

aax ma
tu yaabiltik u sukuun kex t

aan
u yilke, ma tu p

aajtal u yaabil-
tik Dios m

aax ma u yili. 21 Le-
la l

aayli letie baax u kub

eent-
majtoon ka k-beeta: Le m

aax u
yaabiltmaj Diose kaab

eet u yaa-
biltik xan u sukuun.
5
Tul

aakal m

aax ku creertik
de ke Jesuse leti le Cris-
too, ti Dios s

iji; tsoole tu-

l

aakal m

aax u yaabiltmaj Dio-
se, u yaabiltmaj xan u paalaloob
Dios. 2 Lela letie baax eesik
k-yaabiltmaj u paalaloob Dioso:
wa k-yaabiltmaj Dios y

eetel wa
k-tsookbesik le baaxoob ku yaa-
liko. 3 Tumen lela letie baax u
k

aat uyaal uyaabiltaal Diosa: ka

k-tsookbes le baaxoob ku yaali-
ko;1 tsoole le baaxoob ku yaa-
liko ma talam u tsookbesaaloo-
bi, 4 tumen tul

aakal m

aax ti
Dios s

ije ku ts

aanchaatik y

oo-
kol kaab. Lela letie baax beet
k-ts

aanchaatik le y

ookol kaaba:
le fe yaantoono.
5 M

aax jeel u p

aajtal u ts

aan-
chaatik y

ookol kaabe? Ma wa
letie m

aax u tsaamaj u fe de ke
Jesuse u Paal Dios? 6 Lela letie
m

aax taal ich ja y

eetel ich kiiko,

Jesucristo; letie ma ch

een y

ee-
tel ja taali, baaxe y

eetel ja bey
xan y

eetel kiik. Le kiliich muuk

xano letie baax jaajk

uuntik lela,
tumen le kiliich muuko leti le u
jaajilo. 7 Tumen yaan

ooxp

eel
baaloob ku jaajkunajoob: 8 le
kiliich muuko, le jao y

eetel le
kiiko; le

ooxp

eel baalooba jun-

p

eelili baax ku jaajk

uuntikoob.
9 Wa k-kamik le baax ku jaaj-
k

uuntaal tumen le m

aakoobo
maas unaj k-kamik le baax ku
jaajk

uuntik Dioso. Tumen Diose
1Jn 5:31 Wa: u mandamientoob.
1 JUAN 4:115:9 Yaabilaje ku lusik saajkil. Ku ganar fe 434
1 Teen, le ancianoo,1 t

aan in
ts

ib ti le koolel y

eeyaano2 bey
xan ti u paalal. Tene jach tu
2Jn 1:11 Wa: le nojoch m

aako. 12 Ma
xaane, le taan koolel te versiculoa u
k

aat u yaal junp

eel m

uuchulil.
jaajil in yaabiltmeex. Baale ma
ch

een teeni; yaabiltaaneex xan
tumen tul

aakal le m

aaxoob
tsook u kuchul u kaj

ooltoob le
jaajo. 2 Toone k-yaabiltmeex
tu yoolal le jaajil kaansaj yaan
U KAAP

EEL TS

IIB
JUAN
ccc
d
ccc
ku jaajk

uuntik lela: tsook u jaaj-
k

uuntikle baaxoob yaanyil y

eetel
u Paalo. 10 Le m

aax ku ts

aaik
u fe ti u Paal Diose ku creertik
ichil u puksiikal le baax ku jaaj-
k

uuntaalo. Le m

aax ma u tsaa-
maj u fe ti Diose ku ts

aaik naat-
bile Diose ku tuus, tumen ma u
tsaamaj u fe ti le baax jaaj-
k

uuntaab tumen Dios yaan yil
y

eetel u Paalo. 11 Lela letie

baax ku jaajk

uuntaala: Diose tu
ts

aajtoon kuxtal minaan u xuul;

le kuxtala ti u Paal yaan. 12 Le
m

aax junm

uuch yanil y

eetel le
Paalo yaan le kuxtal tia; le m

aax
ma junm

uuch yanil y

eetel u Paal
Diose minaan le kuxtal tia.
13 Kin ts

ibtikteex le baaloo-
ba utiaal ka a woj

eelteex yaan-
teex kuxtal minaan u xuul, teex
ka ts

aaik a fejeex ti u kaaba u

Paal Dios. 14 Toone k-kubmaj
k-

ool ti Diose de ke jeel baalak
ka k-k

aatti jeex uts tu taane,

letie yaan u yuubik. 15 Tsoo-
le wa k-ojel ku yuubik tul

aa-
kal baax k-k

aatiktie, k-ojel xan

yaan u ts

aaiktoon tul

aakal le
baax tsook k-k

aatiko, tumen ti
leti tsook k-k

aatik.
16 Wa yaan m

aax ku kuchul
u yil t

aan u kebantal u sukuun,
baale le kebana ma tu bisik
m

aak ti k

imile, yaan u orar ti

Dios tu yoolal, Dios t

uune yaan
u ts

aaik kuxtal ti le sukuuno;

jach beyo, Diose jeel u ts

aaik
kuxtal ti m

aaxoob kebanchajaa-
noob ti junp

eel baax ma tu bisik

m

aak ti k

imile. Baale yaan jun-

p

eel keban ku bisik m

aak ti k

i-
mil. Tu yoolal le keban jeela ma
tin waalikti ka orarnak. 17 Tu-
l

aakal baax ma toje keban; baa-
le yaan junp

eel keban ma tu bi-

sik m

aak ti k

imil.
18 K-ojel tul

aakal m

aax ku s

i-
jil ti Diose ma tu kuxtal ich ke-
ban, baaxe ku kan

aantaal tumen
le M

aax s

ij ti Dioso y

eetel ma
tu p

aajtal u maachal tumen le
j-Kasaano.1 19 Toone k-ojel ti
Dios taaljaanoon, baale u t

uuli-
sil y

ookol kaabe ti yaan y

aanal u
p

aajtalil le j-Kasaano. 20 Too-
ne k-ojel taaljaan u Paal Dios
y

eetel u tsaamajtoon naat utiaal

ka k-kaj

oolt le m

aax ku yaalik u
jaajilo. Y

eetel tu yoolal Jesucris-

to u Paale, junm

uuch yaniloon
y

eetel le m

aax ku yaalik u jaaji-
lo. Lela leti le u jaajil Dioso y

ee-
tel leti le kuxtal minaan u xuulo.
21 Inmejenpaalaleex, kan

aanta-
baex ti le beetbil diosoobo.
1Jn 5:181 Wa: Kaasilbaal.
435 Diose ku yuubik k

aat

oolal 1 JUAN 5:102 JUAN 2
1 Teen, le ancianoo,1 t

aan in
ts

ib ti in yaabilaj sukuun Gayo,

le m

aax jach tu jaajil in yaabilt-
mo.
2 In yaabilaj sukuun, kin k

aa-
tik ich oracione, jeex u bin-
tech utsil beoraa, bey ka seguer-
3Jn 1:11 Wa: le nojoch m

aako.
nak u bintech utsil ti tul

aakal
baal, y

eetel ka yanaktech toj

oo-
lal. 3 Tumen jach kiimakchaj
in w

ool le ka taal le sukuunoo-
bo; letiobe tu jaajk

uuntoob ti
teen l

aayli jeetsel yanilech ti le
jaajo, jeex in wojel t

aan a x

im-
bal ti le jaajo. 4 Minaan ul

aak
baal beetik u jach kiimaktal in
U Y

OOXP

EEL TS

IIB
JUAN
ccc
d
ccc
ichil k-puksiikaleexo; lela man-
tats ti kun p

aatli. 3 Dios le
Taata bey xan Jesucristo u Paa-
lo yaan u ts

aaikoobtoon le jaa-
jil kaansajo y

eetel yaan u yees-
koobtoon yaabilaj. Yaan xan u
yeeskoobtoon nojoch utsil, cha

ootsilil, y

eetel yaan u ts

aaikoob-
toon jeetselil.
4 Jach kiimak in w

ool tumen
tsook in woj

eeltik yaan ti a paa-
laloobe t

aan u x

imbaloob tu
bejil le jaajo, jeex tu yaalaj le
Taata ka beetaako. 5 Le oo-
lale, koolel, beoraa kin k

aa-
tiktech ka k-paklan yaabiltbaex
(ma t

aan ints

ibtiktech junp

eel
t

uumben mandamientoi, baaxe
l

aayli letie tsaabtoon desde tu
k

aajbalo). 6 Lela letie baax u
k

aat u yaal le yaabilajo: ka se-

guernak k-tsookbesik u man-
damiento le Taatao. Jeex ta
wuuyeex desde tu k

aajbale, lela
letie mandamientoa: ka seguer-
nak a paklan yaabiltikabaex
ta baatsileex. 7 Tumen yaab
m

aakoob ku tuusoob tsook u
ch

ikpajloob te y

ookol kaaba;
letiobe ma tu kamkoob wa Je-
sucristoe taal bey w

inike. Le
m

aax beetik lela letie m

aax ku
tuuso y

eetel letie anticristoo.1
8 Kan

aantabaex utiaal ma u
saatal u yich le meyaj t-beeto,
utiaal beyo ka a kameex jun-
p

eel bool ch

uukaan. 9 Tul

aa-
kal m

aax ku j

ookol ti u kaansaj
Cristo y

eetel ma tu tsookbesike,
ma junm

uuch yanil y

eetel Diosi.
Le m

aax ku tsookbesik le kaan-
saja, letie m

aax junm

uuch yanil
y

eetel Dios bey xan y

eetel u Paa-
lo. 10 Wa yaan m

aax ku taal ta
wiknaleex baale ma tu taasik le
kaansaja, junpuli ma a kamkeex
ta wotocheex y

eetel mix a salu-
dartikeex. 11 Tumen le m

aax
ku saludartik le m

aaka ku t

aak-
pajal ti le baaloob kaastak ku
beetko.
12 Kex jach yaab baaloob in
k

aat in waalteexe, ma in k

aat
in ts

ibt ti juuni, baaxe in k

aat
bin ta wiknaleex utiaal ka m

uul
tsikbalnakooneex, utiaal beyo ka
ch

uukpajak a kiimak

oolaleex.
13 U paalal a kiik, le m

aax y

ee-
yaane, ku t

uuxtikoobtech salu-
dos.
2Jn 1:71 Wa: le m

aax yaan tu contra
Cristoo.
2 JUAN 33 JUAN 4 M

aakoob ku tuusoob 436
1 Teen Judas, u palitsil Jesu-
cristo, u y

itsin Santiagoe, kin

ts

ib ti le m

aaxoob tanaanoob
y

eetel yaabiltaanoob tumen Dios
le Taatao, y

eetel kan

aantaanoob
utiaal Jesucristo:
2 Ka yanakteex nojoch jeetse-
lil y

eetel ka sen eesaakteex cha

ootsilil y

eetel yaabilaj.
3 In yaabilaj sukuuneex, kex
jach in k

aat kaach ts

ib tu yoo-
lal le salvaci

on yaantooneexo, tin
wilaj kaab

eet in ts

ib utiaal in
waalikteex ka a jach ts

aa a w

oo-
leex baateel tu yoolal le fe
ch

een junt

eenili tsaab ti le m

aa-
xoob kiliichoobo. 4 Lela t

aan
in waalikteex tumen ichiloonee-
xe tsook u yokol taakum-
bail jujunt

uul m

aakoob

uuch aa-
laak tumen le Kiliich Ts

iboob
yaan u juzgartaaloobo; lelooba
U TS

IIB
JUDAS
w

ool ti lela: le in woj

eeltik l

aayli
t

aan u x

imbal in paalaloob ti le
jaajo.
5 In yaabilaj sukuun, teche
ka weesik jach ch

uukaan a w

ool
a w

aant le sukuunoobo, tumen
ka wilik a w

aantkoob kex ma a
kaj

ooloobi. 6 Letiobe tsook u
jaajk

uuntikoob tu t

aan le m

uu-
chulil jach yaan a yaabilajo. Le
ken lukkoob ta wiknale, beet
uts a t

uuxtikoob jeex uts tu
taan Diose. 7 Tumen tu yoolal
u kaaba Dios j

ookoob, y

eetel ma
tu chaajoob mix baal ti le j-t

aan-
xel luumiloobo. 8 Toon t

uune
ku p

aataal xan ka k-kam y

ee-
tel utsil le m

aakoob beya, utiaal
ka m

uul meyajnakoontuyoolal le
jaajo.
9 Yaan junp

eel baax tin ts

ib-
taj ti le m

uuchulilo, baale Di

o-
trefes, le m

aax uts tu taan u bee-
tik u nojchil ichileexo, mix baal
ku kamik ti toon y

eetel tsiikil.
10 Le oolale wa ka xiiken tawik-
naleexe, yaan in ts

aaik oj

eeltbil
baax t

aan u beetik: t

aan u yaalik
baaloob kaastak y

eetel ma jaaj-
tak t-oolali. Tsoole, tumen ma
kiimak u y

ool y

eetel le baalooba,
ma tu y

ootik xan u kam y

eetel
tsiikil le sukuunoobo. Wa yaan
m

aaxoob u k

aat u kamoobe, le-

tie ma tu chaiktiob y

eetel ku yi-
lik u j

ooskoob ti le m

uuchulilo.
11 In yaabilaj sukuun, ma a
beetik le baax kaas ku beetaa-
lo, baaxe beet le baax utso. Le
m

aax ku beetik baax utse ti Dios
u taal. Le m

aax ku beetik baax
kaase ma u yil Diosi. 12 Tu-
l

aakal le sukuunooba, jun-
m

uuch y

eetel le jaajo, tsook u
taanoob maalob ti Demetrio. U
jaajile, tak toon k-jaajk

uuntik le
baax ku yaalaalo, y

eetel teche a
wojel jach jaaj le baax k-aaliko.
13 Yaab baaloob in k

aat in
waaltech, baale ma in k

aat in
l

aaj ts

ibt ti juuni. 14 Ch

een
baale kin p

aatik in wilkech ma
kun x

aantal utiaal ka tsikbalna-
koon.
Ka yanaktech jeetselil.
K-amigoobe ku t

uuxtikoob-
tech saludos. Ts

aa xan in saludos
ti cada junt

uul ti le k-amigoobo.
ccc
d
ccc
437 K-kamik u maasil y

eetel utsil 3 JUAN 5JUDAS 4
kasaan m

aakoob ku meyajtiob
u yutsil k-Dios utiaal u yaali-
koob ma kaas le kuxtal ku
biskoob ichil x-ma sutalilo, y

ee-
tel ku traicionartikoob Jesu-
cristo le junt

uulili k-Yuumil y

ee-
tel k-Yuumtsilo.
5 Kex tumen jach a wojleex
tul

aakal le baalooba, in k

aat
in kaajsteexe J

eeobae1 tu tokaj
junp

eel kaaj ti u luumil Egip-

to, baale tu tsooke tu xuulsaj
le m

aaxoob ma tu yeesoob fe-
jo. 6 Le angeloob xan ma p

aa-
toob te tuux tsaaboob tu k

aaj-
bal, baaxe lukoob te tuux unaj u
kajtaloobo, kaaxoob tumen Dios
y

eetel cadenaob junpuli ma tu
p

aajtal u tookloob y

eetel tsaa-
boob ich

eejocheenil tak ken ku-
chuk u noj kiinil le juicioo.
7 Jeex letiobe, Sodoma y

eetel
Gomorra bey xan le noj kaa-
joob yaan naats tiobo, sen n

uup-
kebanchajoob.1 Letiobe binoob
tu paach u ts

ibolal u bakeloob
utiaal u beetkoob y

eetel u w

ink-
liloob baaloob ma bey tsaanil
tumen Diosi. Letiobe tsaanoob
t-t

aan utiaal ma k-beetik jeex
tu beetiloobe, tumen Diose tu
xuulsajtiob y

eetel junp

eel k

aak
maatech u tuupul.
8 Kex beyo, le m

aakooba u
kubmubaob ti n

aayoob, t

aan
u kask

uuntikoob u kuxtaloob
bey xan u kuxtal u maasil, t

aan
u mixbaalk

uuntikoob le m

aa-
xoob tsaanoob utiaal nuukti-
koobo, y

eetel t

aan u taanoob
kaas tu contra le m

aaxoob noj-
beenk

uuntaanoobo. 9 Baale
Miguel le arcangelo, le ka baa-
Jud 1:51 Ilaak Tip. 2. 71 Gr.: ekporn

e-
wo. Le taana ku meyaj utiaal u y

uuchul
taan ti le jejel

aas n

uupchitaloob ku bin
tu contra u ley Dioso. Ilaak Tip. 4.
teltaanaj y

eetel le Kaasilbaal1 tu
yoolal u w

inklil Moiseso, ma
t

aab u juzgart y

eetel kaakas taa-
noobi, baaxe tu yaalaj: J

eeoba
ka u keyech. 10 Ch

een baale,
le m

aakooba t

aan u kaakastaa-
noob tu contra baaloob junpuli
ma tu naatkoob; y

eetel ti tul

aa-
kal le baaxoob ku p

aajtal u naat-
koob jeex u beetik le baalcheob
ku nuuktikubaob ch

een yoolal le
baaxoob ku yuubikoobo, ti ku
seguer u kastaloobi.
11

Ootsiloob!, tumen tsook u

beetkoob le baax tu beetaj Ca

-
no, y

eetel tu yoolal junp

eel boole
tu s

eebaanil tsook u beetkoob le
baaloob ma maalobtak tu beetaj
Balaamo, y

eetel tsook u xuul-
saaltiob

uuchik u kaakastaa-
noob jeex Coree. 12 Letiobe, le
t

aan u jaanloob ta w

eeteleex ti
u kiinbesajiloob yaabilajo, be-
yoob tuunichoob yanoob y

aanal
ja y

eetel jeel u beetkoob loobe;
beyoob j-kanan tamanoob ma tu
chaikoob saajkil u kaxtoob
ch

een u yutsiloobe; beyoob ti-
kin m

uuyaloob ku suusutaaloob
tumen iike; beyoob cheob ma tu
ts

aaik u yichoob kex tu kiinil ya-

noobe, kaat

eentsook u k

imloob
y

eetel tsook tak u jookol u moo-
tsoob; 13 beyoob u ts

itsik ola-
sil le k

aan

aabo tumen ku tuul u
y

oomoob tu yoolal le baaloob su-
tsiltak ku beetkoobo; beyoob es-
trellaob ch

een minaan u cuentail
u binoobe, t

aan u p

aatik u tsaa-
baloob ti le k

uuchil maas

eejo-
cheeno, te tuux kun p

aatloob
utiaal mantatso.
14 Jach beyo, Enok u sieteil
ti u chiibal Adane, profetizarnaj
Jud 1:91 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
JUDAS 5-14 Angeloob tu patoob kaan. Arc

angel 438
ccc
d
ccc
xan tu yoolal le m

aakoob le ka
tuyaalaj: Ilawileex! J

eeobae taal
y

eetel u milesil u kiliich ange-
loob, 15 utiaal ka u juzgart tu-
l

aakal le m

aakoobo, y

eetel utiaal
ka u yees le baaloob kaastak tu
beetaj le m

aaxoob u pekmoob
Dios tu yoolal u kasaaniloobo,
bey xan tu yoolal le kaakas baa-
loob tu yaaloob tu contrao.
16 Le m

aakooba ku tutuk-
chiob tu contra u maasil y

ee-
tel ku quejarkubaob yoolal bix
u bintiob ichil u kuxtaloob; ku
beetkoob ch

een baax ku ts

ibolt-
koob, y

eetel ku yaalikoob taa-
noob utiaal u nojbaalk

uuntku-
baob; ku utsultantikoob xan le
m

aaxoob jeel u p

aajtal u j

oos-
koob utsil tiobe.
17 Baale teexe, in yaabilaj su-
kuuneex, kaajakteex le baaxoob
y

aax aalaan tumen u apostoloob
k-Yuumtsil Jesucristoo; 18 le-
tiobe suuk kaach u yaalikoob-
teex: Te tu tsook kiinoobo
yaan u yantal m

aakoob ku sen
aalaj baaloob, y

eetel yaan u ch

i-
kil u beetoob le kaakas baa-
loob ku ts

iboltkoobo. 19 Le-
looba letie m

aaxoob beetik u
yantal jatslant

aambailoobo ,
m

aakoob beyoob baalchee, mi-
naantiob u kiliich muuk Dios.
20 Baale, in yaabilaj sukuuneex,
teexe muukaanchajak aw

ooleex
tu yoolal le kiliich fe yaantee-
xo, orarneneex xan y

eetel kiliich
muuk, 21 utiaal ka p

aatkeex
ti u yaabilaj Dios le t

aan a p

aat-
keex u chaabalteex

ootsilil
tumen k-Yuumtsil Jesucristoo,
bey xan utiaal ka yanakteex le
kuxtal minaan u xuulo. 22 Ma
u xuulul xan a chaikeex

oo-
tsilil ti le m

aaxoob kaap

eelcha-
jaan u tuukuloobo; 23 utiaal a
salvartikeexoobe, tokeexoob ti u
k

aakil le xuulsajilo. Ma u xuu-

lul a chaikeex

ootsilil ti u maasil,
baale kan

aantabaex utiaal ma a
kask

uuntaaleex; pekteex tak le
nook kask

uuntaan tumen le ba-
ko.
24 Beoraa, le m

aax jeel u
p

aajtal u kan

aantkeex utiaal ma
a t

oochpajleex, le m

aax jeel u
patkeex limpioil tu t

aan u noj-
beenil y

eetel u ts

aaikteex no-
joch kiimak

oolal, 25 le jun-
t

uulili Dios k-Salvador tu yoolal
k-Yuumtsil Jesucristoo, ti leti
yaan nojbeenil, jalaachil, muuk
y

eetel autoridad desde

uuchil tak
bejlae bey xanutiaal kiinoob mi-
naan u xuul. Am

en.
1
Lela junp

eel baax tu ts

aaj
oj

eeltbil Jesucristo jeel bix
aalaabikti tumen Diose, utiaal
u yeesik ti u palitsiloob le baa-
xoob kaab

eet u y

uuchul ichil
junp

it kiinoobo. Jesucristo
t

uune tu t

uuxtaj u

angel utiaal u
yeesik le baaloob y

eetel ch

i-
kulaloob ti Juan u palitsilo.
2 Juan t

uune tu jaajk

uuntaj le
baax tu yaalaj Dioso bey xan le
baax tu yaalaj Jesucristoo; letie
APOCALIPSIS
(JUNP

EEL BAAX TSAAB U YOJ

EELT JUAN)
439 J-aalaj baaloob JUDAS 15APOCALIPSIS 1:2
jach tu jaajil tu jaajk

uuntaj tu-
l

aakal le baax tu yilo. 3 Kii-
mak u y

ool le m

aax ku xokik
kaam u taaniloob le profec

aa,
bey xan le m

aaxoob ku yuubi-
koob y

eetel ku tsookbeskoob le
baaxoob ts

ibtaan ichilo, tumen

le kiin aalaano tsook u n

aatsal.
4 Teen Juane t

aan in ts

ib ti
le siete m

uuchuliloob yanoob tu
luumil Asiao:
Yanakteex le nojoch utsil y

ee-
tel le jeetselil ku taal ti Dios, le
M

aax yaan, yanilie y

eetel t

aan u
taalo, ti le siete muukoob1 ya-
noob tu t

aan u tronoo, 5 bey
xan ti Jesucristo, le j-Jaajku-
naj Ch

uukaan uY

oolo, Le y

aax
paal y

aax l

isaab ichil le kime-

noobo, y

eetel U Gobernanteil
u reyiloob y

ookol kaab.
Le m

aax u yaabiltmoon y

ee-
tel tu j

aalkabtoon

uuchik u per-
donartik k-kebanoob tu yoolal
u kiikele 6 le m

aax xan tu
ts

aajtoon u p

aajtalil k-beetikba
reyil y

eetel sacerdoteil utiaal u
Dios y

eetel u Taatao, jach ti
leti ka tsaabak nojbeenil y

eetel
p

aajtalil utiaal mantats. Am

en.
7 Ileex! Yaan u taal y

eetel le
m

uuyaloobo; tul

aakal ich kun
ilik, tak le m

aaxoob t

aatslomto;
tul

aakal xan u chiibaliloob y

oo-
kol kaabe yaan u loxik u tsee-
moob y

eetel yaayaj

oolal tu yoo-
lal leti. Ka b

eeyak. Am

en.
8 Teen le Alfao y

eetel teen
le Omegao 1 ku yaalik J

eeo-
ba2 Dios, le M

aax yaan, yani-
lie y

eetel t

aan u taalo, le M

aax
yaan tul

aakal p

aajtalil tio.
9 Teen Juan, a sukuuneex, le
Ap 1:41 Gr.: n

eumata. Ilaak Tip. 7B.
81 Wa: Teen le A y

eetel le Z. Ilaak
Tip. 16. 82 Ilaak Tip. 2.
m

aax ch

uukaan u y

ool muyaj
ta w

eeteleex y

eetel yaan u m

uul
t

aakpajal ta w

eeteleex ti le rei-
no tu yoolal Jesuso, bisaaben tu
islail Patmos

uuchik in taan tu
yoolal Dios, bey xan

uuchik in
waalik u jaajil tu yoolal Jes

us.
10 Tu yoolal kiliich muuke, ku-
chen antal tu kiinil Yuumtsile
ka tin wuuyaj paachil ti teen
junp

eel kaam taan ku juum

jeex junp

eel trompetae; 11 le
taana t

aan kaach u yaalik: Le
baax ka wilko, ts

ibt ti junp

eel
rollo y

eetel t

uuxt ti le siete m

uu-
chuliloob yanoob te kaajooba:

Efeso, Esmirna, P

ergamo, Tiati-
ra, Sardis, Filadelfia y

eetel Lao-
dicea.
12 Le ka tin sutinba in wil
m

aax le ku taan tin w

eetelo tin
wilaj siete candelabroob de oro,
13 y

eetel ch

uumuk ti le cande-
labroobo tin wilaj junt

uul m

aax
bey u paal m

aak, u b

uukintmaj
junp

eel chowak nook ku kuchul

tak tu kaal u yook, y

eetel u kax-
maj u tseem y

eetel junp

eel kax-
nak de oro. 14 Tsoole, u tsoo-
tsel u poole sak jeex u tsootsel
tamane, bey jeex le nieveo, y

ee-
tel u yiche bey jeex u t

ooch-
bal k

aake; 15 u yookoobe be-

yoob ts

uuk cobre ku juul le
t

aan u y

ibil ich k

aako; u taane
kaam jeex u juum yaabkach jae.
16 Tu x-nooj kabe yaan kaach
siete estrellaobi, y

eetel tu chie
ku j

ookol kaach junp

eel chowak
espada kaamat u yej y

eetel jach
puputskil;1 u t

aan u yich xane
bey jeex le Kiin ken juulnak y

ee-
tel tul

aakal u muuko. 17 Le ka
tin wile, l

uuben tu ni u yook bey
jeex junt

uul kimene.
Ap 1:161 Wa: jach yaan u yej.
APOCALIPSIS 1:3-17 Alfa, Omega. U kiinil Yuumtsil 440
Leti t

uune tu ts

aaj u x-nooj
kab tin w

ookole ka tu yaalajten:
Ma a chaik saajkil. Teen le Y

aa-
xo, teen u Tsook, 18 teen xan
le m

aax kuxaano; kimenen kaa-
chi, baale, ile! , kuxaanen
utiaal kiinoob minaan u xuul,
y

eetel yaanten u llaveil le k

imi-
lo bey xan u llaveil le Mukna-
lo.1 19 Le oolale, ts

ibt le baa-
xoob ta wilo, le baaxoob t

aan u
y

uuchlo bey xan le baaxoob kun

uuchul ken tsookko. 20 Lela

letie kiliich baal ma tsaabak
oj

eeltbil tu yoolal le siete estre-
llaob ta wilaj tu x-nooj kabo,
bey xan tu yoolal le siete cande-
labroob de oroo: Le siete estre-
llaobo u k

aat u yaal u angeliloob

le siete m

uuchuliloobo, y

eetel le
siete candelabroobo ku ch

ikbe-
sik le siete m

uuchuliloobo.
2
Ti u angelil le m

uuchulil
yaan

Efesoo, ts

ibt lela: Lela

letie baaxoob ku yaalik le m

aax
yaan siete estrellaob tu x-nooj
kabo, le m

aax ku m

aan ch

uu-
muk ti le siete candelabroob de
oroo: 2 In wojel baaxoob ka
beetik, ka ts

aaik a w

ool meyaj,
ch

uukaan a w

ool, y

eetel in wojel
a peek baax ku beetik le kasaan
m

aakoobo; ta t

uuntaj u y

ool le
m

aaxoob ku yaalikubaob apos-
toloobo, baale ma jaaji, ka ta
wilaj ch

een t

aan u tuusoob.
3 T

aan xan aweesik ch

uukaan a
w

ool, y

eetel yaab baaloob tsook
a muyajtik tu yoolal in kaaba,
y

eetel ma kaankechi. 4 Baale
yaanten junp

eel baal ta contra:

tsook u xuulul a weesik le yaa-
bilaj yanchajtech tu k

aajbalo.
5 Le oolale, kaajaktech
tuux tsook a l

uubul, kex a tuu-
Ap 1:181 Lit.: Hades. Ilaak Tip. 8.
kul y

eetel beet le baaxoob ka
beetik kaach tu k

aajbalo. Wa ma
ta beetke, yaan in taal ta wik-
nal y

eetel yaan in lusik a cande-
labro tu k

uuchil; jaali ka a kex
a tuukule. 6 Baale yaan jun-
p

eel baax maalob ka beetik: A

peek le baaxoob ku beetik u sec-
ta Nicolaso; teen xane in pek-
maj. 7 Le m

aax yaan u xikine,
u yuub baax ku yaalik le kiliich
muuk ti le m

uuchuliloobo: Ti
le m

aax kun ts

aanchaak te baa-
telo yaan in ts

aaik u p

aajtalil u
jaantik u yich u cheil le kuxtal
yaan tu para

so Dioso.
8 Ti u angelil le m

uuchulil
yaan Esmirnao, ts

ibt lela: Lela

letie baaxoob ku yaalik le Y

aa-
xo y

eetel le u Tsooko , le m

aax
k

im y

eetel kaa kuxlajo: 9 In
wojel bix a muyaj y

eetel in wojel

ootsilech baale ayikalech; in

wojel xan bix u kaakastaan le
m

aaxoob ku yaalikubaob ju-
d

oobo, baale ma beyi, baaxe

u sinagogaob Satan

as. 10 Ma a
sajaktal ti le baaxoob ku taal u
kiin a muyajtiko. Ile! Le Kaa-
silbaalo1 yaan u seguer u bee-
tik u kaalal c

arcel jujunt

uul ti
teex utiaal ka t

uuntaak a w

oo-
leex tu ch

uukaanil, y

eetel utiaal
ka muyajnakeex tu y

aamil diez
kiinoob. Ch

uukpajak a w

ool kex
ka kaab

eetchajak a k

imil; teen
t

uune yaan in ts

aaiktech u co-
ronail le kuxtalo. 11 Le m

aax
yaan u xikine, u yuub baax ku
yaalik le kiliich muuk ti le m

uu-
chuliloobo: Le m

aax kun ts

aan-
chaak te baatelo junpuli ma
kun beetbil loob ti tumen le kaa
k

imilo .
Ap 2:101 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
441 U llaveil Muknal.

Efeso, Esmirna APOCALIPSIS 1:182:11
12 Ti u angelil le m

uuchulil
yaan P

ergamoo, ts

ibt lela: Lela

letie baaxoob ku yaalik le m

aax
yaanti junp

eel chowak espada

kaamat u yej y

eetel jach puputs-
kilo:1 13 In wojel tuux kajaa-
nech, te tuux yaan u trono Sata-
naso; kex beyo, l

aayli ch

uukaan
a w

ool ti in kaabae y

eetel ma
xuuluk a ts

aaik a fe ti teni, mix

tu kiiniloob Antipas, le in j-jaaj-
kunaj ch

uukpaj u y

oolo, le m

aax
k

imsaab te tuux yaneexo, te

tuux kajaan Satanaso.
14 Baale yaanten jujunp

eel
baaloob ta contra: ta wikna-
le ti yaan le m

aaxoob chiiki-
loob ti u kaansaj Balaam, le
m

aax kaans ti Balak bix jeel
u beetik u l

uubul u paalal Is-
rael, bix jeel u beetik u jaant-
koob le baaloob kubaanoob ti
beetbil diosoobo, y

eetel bix jeel
u beetik u n

uupkebantaloobe.1
15 Bey t

uun xano, ta wikna-
le ti yaan xan le m

aaxoob chii-
kiloob ti baaxoob ku kaansik
u secta Nicolaso. 16 Le oolale,
kex a tuukul. Wa ma ta beetke,
yaan in taal ta wiknal tu s

eebaa-
nil, y

eetel yaan in baateel tu con-
traob y

eetel le chowakespada ku
j

ookol tin chio.
17 Le m

aax yaan u xikine u
yuub baax ku yaalik le kiliich
muuk ti le m

uuchuliloobo: Le
m

aax kun ts

aanchaak te baate-
lo yaan in ts

aaikti le man

a l

i-
saano, y

eetel yaan in ts

aaik
junp

eel chan sak tuunich ti;

tu y

ookol le chan tuunicha
ts

ibtaan junp

eel t

uumben kaa-
ba mix m

aak u yojel, ch

een le
m

aax ti ku tsaabalo.
Ap 2:121 Wa: jach yaan u yej. 141 Gr.:
porn

ewo. Ilaak Tip. 4.
18 Ti u angelil le m

uuchu-
lil yaan Tiatirao, ts

ibt lela: Le-

la letie baaxoob ku yaalik u Paal
Dios, le m

aax ku t

oochbal u yich
jeex u t

oochbal k

aake, y

eetel u
yookoobe beyoob ts

uuk cobree:
19 In wojel baaxoob ka beetik,
in wojel yaan a yaabilaj, yaan a
fe, ka meyajtik Dios y

eetel ch

uu-
kaan

oolal, y

eetel in wojel maas
yaab le baaxoob ka beetik bejlao
ke le bukaaj ka beetik kaacho.
20 Baale yaanten junp

eel
baal ta contra: Teche ch

een t

aan
a wilik baax ku beetik le x-Je-
zabelo; le koolela ku yaaliku-
ba x-profetail, ku kaansik y

ee-
tel ku tusik in palitsiloob utiaal
ka n

uupkebanchajkoob, bey
xan utiaal ka u jaantoob baa-
loob kubaan ti beetbil diosoob.
21 Tin ts

aaj tiempo ti utiaal u

kexik u tuukul, baale ma u k

aat
u kex u tuukuli; l

aayli t

aan u
n

uupkebantale. 22 Ile! Nikaaj
in beet u kojaantal utiaal ka
p

aatak chuytal tu kaan. Ti le

m

aaxoob xan ku n

uupkebanta-
loob tu y

eetelo yaan in bee-
tik u jach muyajoob; jaali ka u
kex u tuukuloob y

eetel ka xuu-
luk u beetkoob jeex le koolela.
23 U paalal le koolela, yaan in
k

imskoob y

eetel junp

eel kaa-
kas kojaanil; bey t

uuno tul

aakal
le m

uuchuliloobo yaan u yoj

eel-
tikoob teen xakaltik u ri

nones
y

eetel u puksiikal m

aak. Ti cada
junt

uul ti teex xane, yaan in
ts

aaik baax u n

aajaltmaj tu yoo-
lal baaxoob u beetmaj.
24 Baale, ti teex yaneex
Tiatira, ti tul

aakleex le ma ta bi-
neex tu paach le kaansaja, m

aa-
xoob ma kuch u kaj

ooltoob
le baaxoob ku yaalaal taak-
bil baaloob ku taaloob ti Sa-
APOCALIPSIS 2:12-24 Ts

ib utiaal P

ergamo, Tiatira 442
tanaso, kin waalik: Ma t

aan
in ts

aaikteex ul

aak kuuch.
25 Baale, kan

aanteex ma a pat-
keex le baaxoob yaanteex
tak ken taalakeno. 26 Le m

aax
kun ts

aanchaak te baateel, y

ee-
tel ku tsookbesik tak tu xuul le
baaxoob tin waalaj ka beetaako,
yaan in ts

aaik p

aajtalil ti tu y

oo-
kol le kaajoobo, 27 utiaal u
nuuktik le m

aakoob y

eetel jun-
p

eel x

oolte de hierroo. Le m

aa-
koob t

uuno yaan u xeexetaa-
loob jeex u xeexetaal p

uuloobe,
jeel bix tsook u tsaabalten
xanu p

aajtalil in beetik tumen in
Taatao. 28 Tsoole, yaan xan
in ts

aaikti u estrellail jaatskab

kiin. 29 Le m

aax yaan u xiki-
ne, u yuub baax ku yaalik le ki-
liich muuk ti le m

uuchuliloo-
bo.
3
Ti u angelil le m

uuchu-
lil yaan Sardiso, ts

ibte: Le-
la letie baaxoob ku yaalik le
m

aax yaanti u siete muukoob1
Dioso, bey xan le siete estrellao-
bo: In wojel baaxoob ka bee-
tik; kin wuuyik u yaalaal kuxaa-
nech baale kimenech. 2 Ilawil
ma u n

aayal a w

ool, y

eetel ts

aa u
muuk le baaxoob t

aan kaach
u k

imloobo, tumen ma in wil

a tsookbesik tubeel a meyaj tu
t

aan in Diosi. 3 Le oolale, ma
u tuubultech le baax tsook u
kub

eentaaltech y

eetel tsook a
wuuyiko; seguernak a tsookbe-
sik, y

eetel kex a tuukul. Jach
tu jaajil kin waaliktech: wa ma
ta waajle, yaan in taal ta wiknal
jeex u taal junt

uul j-ookole, y

ee-
tel jach junpuli ma ken a woj

eelt
baax hora ken kuchken.
4 Ch

een baale, tu kaajil Sar-
Ap 3:11 Gr.: n

eumata. Ilaak Tip. 7B.
dise yaantech jujunt

uul m

aa-
koob ma tu y

eekkuntaj u noo-
koobi; letiobe yaan u m

aanoob
tin w

eetel u b

uukintmoob sak
nookoob, tumen tsook u n

aajal-
tikoob. 5 Le m

aax kun ts

aan-
chaak te baatelo yaan u tsaa-
bal u b

uukint le sak nookooba;
y

eetel jach junpuli ma ken in
tup u kaaba tu libroil le kuxta-
lo, baaxe tu t

aan in Taata y

ee-
tel u angeloobe yaan in waalik
in kaj

ool m

aax tiaalintik le kaa-
bao. 6 Le m

aax yaan u xikine
u yuub baax ku yaalik le kiliich
muuk ti le m

uuchuliloobo.
7 Ti u angelil le m

uuchulil
yaan Filadelfiao, ts

ibte: Lela le-

tie baaxoob ku yaalik le m

aax
kiliicho, le m

aax aalik u jaajilo,
le m

aax yaan u llave David tio,
le m

aax ma tu p

aajtal u kaa-
lal le baax ku jeekabtiko y

ee-
tel ma tu p

aajtal u jeekabtaal le
baax ku kaliko: 8 In wojel
baaxoob ka beetik ile!, in jee-
kabtmaj junp

eel joonaj ta t

aan;
lela mix m

aak ku p

aajtal u ka-
lik. In wojel xan kex ch

een
junp

it a p

aajtalile, ta tsookbe-
saj in taan y

eetel taweesaj ch

uu-
kaan a w

ool ti in kaaba. 9 Ile!
U sinagoga Satan

as, le m

aaxoob
ku yaalikubaob jud

oob, baale
ma jaaji, y

eetel ch

een t

aan u
tuusoobo, yaan in beetik u taa-
loob, y

eetel, ile!, yaan u xolta-
loob tu ni a wook, y

eetel yaan
xan in ts

aaik u yoj

eeltoob in
yaabiltmech. 10 Bey tumen ta
kan

aantaj ma a patik u taanil
in ch

uukaan

oolalo, teen xa-
ne yaan in kan

aantkech tu kii-
nil le t

uuntaj

ool kun taal tu y

oo-
kol tul

aakal le Luumo, utiaal u
t

uuntaal u y

ool le m

aaxoob ka-
jaanoob te Luumo. 11 Yaan in
443 Ts

ib utiaal Sardis, Filadelfia APOCALIPSIS 2:253:11
taal tu s

eebaanil. Ma u xuulul
a kan

aantik le baax yaantecho;
beyo mix m

aak kun lusiktech a
corona.
12 Le m

aax kun ts

aanchaak
te baatelo... yaan in beetik co-
lumnail ti u templo in Dios, y

ee-
tel mix bikin kun j

ookoli;
tu y

ookole yaan in ts

ibtik u
kaaba in Dios y

eetel u kaaba
u kaajal in Dios, le t

uumben Je-
rusal

en ku y

eemel te kaan tuux
yaan in Dioso; yaan xan in ts

ib-
tik le t

uumben kaaba tsaabte-
no. 13 Le m

aax yaan u xikine
u yuub baax ku yaalik le kiliich
muuk ti le m

uuchuliloobo.
14 Ti u angelil le m

uuchulil
yaan Laodiceao, ts

ibte: Lela le-

tie baaxoob ku yaalik le Ameno,
le j-jaajkunaj ch

uukaan u y

ool
y

eetel ku yaalik u jaajilo, u k

aaj-
bal le baaxoob u beetmaj Dioso:
15 In wojel baaxoob ka bee-
tik, mix s

isechi mix chokoechi.

Kexi wa s

isech wa chokoeche.
16 Bey tumen k

inalech y

eetel
mix chokoech mix s

iseche, ni-
kaaj in t

uubech. 17 Tumen ka
waalik: Ayikalen, y

eetel yaab
baaloob yaanten; jach mix baal
ku bineltikten, baale baax ma
a wojle mix baal a biilal, yaj ya-
nilech,

ootsilech, ch

oopech, y

ee-
tel chaknuulech. 18 Kin waa-
liktech ka a manten maalob oro
m

aansaanti k

aak, utiaal ka ayi-

kalchajkech, bey xan sak nook a
b

uukinte, utiaal ka xuuluk a
chaik sutal ikil u yilaal chak-
nuulech; manten xan pomada
utiaal a jiikabtik a wich, utiaal
ka paakatnakech.
19 Tul

aakal le m

aaxoob in
yaabiltmo kin keykoob y

eetel
kin waalik u nuuk tiob. Le oo-
lale, ts

aa a w

ooli y

eetel kex a
tuukul. 20 Ile! Waalakbalen te
joolo y

eetel t

aan in koop. Wa
yaan m

aax ku yuubik in taan
y

eetel ku jeik le joonajo, tene
yaan in janal tu y

eetel, y

ee-
tel letie yaan u janal tin w

eetel.
21 Le m

aax kun ts

aanchaak te
baatelo yaan in ts

aaik u p

aajta-
lil u kutal tin w

eetel tin trono,
jeex teen ts

aanchaaknajen y

ee-
tel kulajen y

eetel in Taata tu tro-
noe. 22 Le m

aax yaan u xikine
u yuub baax ku yaalik le kiliich
muuk ti le m

uuchuliloobo .
4
Ka tsook tul

aakal le baa-
looba paakatnajen, y

eetel,
ileex!, junp

eel joonaj jeekab te

kaano; tsoole le y

aax taan
tin wuuyo juumnaj jeex jun-
p

eel trompetae, y

eetel taanaj
tin w

eetele ka tu yaalaj: Naa-
ken waye, ka in weestech le baa-
xoob ku taal u kiin u y

uuchlo.
2 Ka tsook lela, tu s

eebaanil bi-
saaben tumen le kiliich muu-
ko: y

eetel, ileex!, junp

eel trono
te kaan etsk

uuntaan tu k

uuchi-
lo, y

eetel te tronoa yaan junt

uul
m

aax kulukbali. 3 Le m

aax
kulukbal tu y

ookolo, bey jeex
junp

eel u jatsuts tuunichil jas-

pe y

eetel junp

eel u chak tuuni-

chil sardioe,1 y

eetel tu bapach le
tronoo yaan junp

eel ch

eel2 bey
jeex junp

eel esmeraldae.
4 Tu bapach le tronoo yaan
veinticuatro tronoobi, y

eetel tu
y

ookoloobe kulukbal veinticua-
tro ancianoob u b

uukintmoob
sak nookoob, y

eetel u tsaamoob
junp

eel corona de oro tu poo-

loob. 5 Ti le tronoo ku j

ookol
taanoob, u l

eembal ch

aak y

ee-
tel u k

ilbal ch

aak, y

eetel tu t

aan
Ap 4:31 Ilaak Tip. 16, Jatsuts tuuni-
choob. 32 Wa: arco iris.
APOCALIPSIS 3:124:5 Ts

ib ti Laodicea. 24 ancianoob 444
le tronoo yaan xan siete nu-
kuch lamparaob t

aan u t

ooch-
bal u k

aakiloobi; lelooba u k

aat
u yaal u siete muukoob1 Dios.
6 Tu t

aan le tronoo yaan xan
junp

eel baal bey jeex junp

eel
s

aaskaleen k

aan

aabe, bey de vi-
drioe.
Ch

uumuk ti le trono bey xan
tu bapach le tronoo yaan kan-
t

uul querubinoobi,1 u w

inkli-
loobe chuup y

eetel ichoob, bey
t

aanil bey paachil. 7 Le y

aax
querubino bey jeex junt

uul leo-
ne, le u kaat

uul querubino bey
jeex junt

uul t

aankelem wakaxe,
u t

aan u yich le u y

ooxt

uul que-
rubino bey u t

aan u yich w

ini-
ke, y

eetel le u kant

uul querubi-
no bey jeex junt

uul

aguila t

aan
u xiknale. 8 Cada junt

uul ti le
kant

uul querubinooba yaan seis
u xiikoob; tu bapach u xiikoo-
be yaan ichoobi, tak tu y

aanal.
Letiobe bul kiin y

eetel bul

aa-
kab t

aan u yaalikoob: Kiliich,
kiliich, kiliich J

eeoba Dios, le
M

aax yaan tul

aakal p

aajtalil ti,
le M

aax yaan, yanilie y

eetel t

aan
u taalo.
9 Tsoole le kant

uul querubi-
nooba, jeel jayt

een ka u ts

aaob
nojbeenil, tsiikil y

eetel gracias ti
le M

aax kulukbal te trono, y

eetel
kuxaan utiaal kiinoob minaan
u xuulo, 10 le veinticuatro an-
cianoobo ku xoltaloob tu t

aan le
tronoo, ku adorartikoob le M

aax
kuxaan utiaal kiinoob minaan u
xuulo, y

eetel ku pulkoob u co-
ronaob tu t

aan le trono t

aan u
yaalikoob: 11 K-Dios J

eeoba,
teche jach ka n

aajmatik a kamik
nojbeenil, tsiikil bey xan p

aajta-
Ap 4:51 Gr.: n

eumata. Ilaak Tip. 7B.
61 Ilaak Tip. 16.
lil, tumen teech beet tul

aakal
baal, y

eetel ta woolale kuchoob
antal y

eetel beetaaboob.
5
Tu x-nooj kab le M

aax ku-
lukbal te tronoo, tin wilaj
junp

eel rollo ts

ibtaan tu kaa-
ts

eelil y

eetel jach sellartaan tu-
beel y

eetel siete selloob. 2 Ka
tin wilaj xan junt

uul muukaan

angel t

aan u kaam aalik: M

aax
ku n

aajmatik u jeekabtik le ro-
llo y

eetel u lusik u selloiloobo?.
3 Baale mix kaan, mix Luum,
mix tu y

aanal luum yanchaj
m

aax jeel u p

aajtal u jeekabtik
le rolloo, mix u yilik baax
ts

ibtaan ichil. 4 Ka joop

in sen okol tumen ma yanchaj
mix m

aak ku n

aajmatik u jee-
kabtik le rolloo, mix u yilik
baax ts

ibtaan ichili. 5 Baale

junt

uul ti le ancianoobo tu yaa-
lajten: Ma a wokol. Ile! Le Le

on
taal ti u chiibal Jud

a, bey xan
ichil u paalaloob1 Davido, tsook
u ts

aanchaak utiaal u jeekabtik

le rolloo bey xan u siete selloi-
loob.
6 Ch

uumuk ti le trono, ti le
kant

uul querubinoob y

eetel ti
le ancianoobo, tin wilaj waalak-
bal junt

uul taman, bey xo-
taan u y

uule; yaan siete u baa-
koob y

eetel siete u yichoob. U
yichoobe ku ch

ikbesik le u sie-
te muukoob1 Dios t

uuxtaanoob
ti tul

aakal y

ookol kaabo. 7 Le
taman t

uuno n

aatse ka tu
s

eeb chaaj le rollo tu x-nooj
kab le M

aax kulukbal te tro-
noo. 8 Le ka tu chaaj le rolloo,
le kant

uul querubinoob y

eetel
le veinticuatro ancianoobo xola-
joob tu t

aan le Tamano; ti cada
Ap 5:51 Lit.: u moots. 61 Gr.: n

euma-
ta. Ilaak Tip. 7B.
445 Querubinoob. 7 selloob. Taman APOCALIPSIS 4:65:8
junt

uule yaan junp

eel arpa, y

ee-
tel yaan xan tiob nukuch tazaob
de oro chuupoob y

eetel incien-
so. (Le inciensoo ku ch

ikbesik
le oracionoob ku beetik le j-ki-
liichoobo.) 9 Letiobe ku kay-
koob junp

eel t

uumben kaay,
y

eetel ku yaalikoob: Teche ka
n

aajmatik a chaik le rollo y

ee-
tel a lusik u selloiloobo, tumen
xoot a y

uul; tsoole y

eetel a kii-
kele ta manaj m

aakoob ti tu-
l

aakal chiibal, kaajil, taanil y

ee-
tel luumil, utiaal a kubkoob ti
Dios, 10 ka t

uun ta beetoob re-
yil y

eetel sacerdoteil utiaal Dios;
letiobe yaan u reinaroob tu y

oo-
kol le Luumo.
11 Tu bapach le trono, le que-
rubinoob y

eetel le ancianoobo,
tin wilaj y

eetel tin wuuyaj u taan
yaabkach angeloobi le ange-
looba yaab u t

eenel diez mil por
diez mil, y

eetel yaab u t

eenel mil
por mil u t

uulaloob; 12 letio-
be t

aan u kaam aalikoob: Le
Taman xotaan u y

uulo ku n

aaj-
matik u kamik p

aajtalil, ayikalil,
naatil, muukil, tsiikil, nojbeenil
y

eetel kiikitaan.
13 Tul

aakal baal kuxaan
kaan, Luum, tu y

aanal luum, te
k

aan

aabo, bey xan tul

aakal le
baaloob yanoobo, tin wuuyaj u
yaalikoob: Ti le M

aax kulukbal
te trono bey xan ti le Tamano,
tsaabak kiikitaan, tsiikil, noj-
beenil y

eetel p

aajtalil utiaal kii-
noob minaan u xuul. 14 Le
kant

uul querubinoobo t

aan
kaach u yaalikoob: Am

en!, ka
xolaj t

uun le ancianoobo ka
joop u adorartikoob Dios.
6
Tin wilaj le ka lusaab jun-
p

eel ti le siete selloob tumen

le Tamano, ka tin wuuyaj xan u
taan junt

uul ti le kant

uul que-
rubinoobo; ka tu yaalaj kaam
jeex u k

ilbal ch

aake: Koo-
ten!. 2 Tsoole paakatnajene,
y

eetel, ileex!, junt

uul sak ts

i-
min; le m

aax natmilo u mach-
maj junp

eel arco; ka tsaab jun-

p

eel corona ti, y

eetel j

ook t

aan
u ts

aanchaatik u enemigoob,
j

ook utiaal u ts

aanchaatikoob
tu ch

uukaanil.
3 Le ka tu lusaj xan le u kaa-
p

eel selloo, tin wuuyaj u yaalik

le u kaat

uul querubino: Koo-
ten!. 4 Ka t

uun j

ook ul

aak
ts

imin, junt

uul ts

imin chak bey

k

aake; le m

aax natmilo tsaab u
p

aajtalil u lusik u jeetselil y

oo-
kol kaab, utiaal ka u paklan
k

imsuba le m

aakoobo; ka tsaab
junp

eel nuxi espada ti.

5 Le ka tu lusaj xan le u y

oox-
p

eel selloo, tin wuuyaj u
yaalik le u y

ooxt

uul querubino:
Kooten!. Tsoole paakatnajen,
y

eetel, ileex!, junt

uul box ts

i-
min. Le m

aax natmilo u ch

uuy-
maj junp

eel balanza.1 6 Ch

uu-
muk xan ti le querubinoobo
yaan baax tin wuuyaj u juum,
bey junp

eel taan t

aan u yaalik:
U tojol junwuuts1 trigoe jun-
p

eel denario,2 u tojol

ooxwuuts
cebadae junp

eel denario xan;

tsoole kan

aant u aceiteil oliva
bey xan le vinoo.
7 Le ka tu lusaj xan le u kan-
p

eel selloo, tin wuuyaj u yaalik

le u kant

uul querubino: Koo-
ten!. 8 Tsoole paakatnajene,
y

eetel, ileex!, junt

uul sakpileen
ts

imin; le m

aax natmilo u kaa-
bae K

imil. Paachil ti letie,

Ap 6:51 Wa: chuyub piis. 61 Gr.: k

oi-
niks. Lela kex 700 gramos u aalil. 62 Le-
la u boolil u meeyjil junp

eel kiin. Ilaak

Tip. 11.
APOCALIPSIS 5:96:8 Sello 1-4. Kant

uul ts

iminoob 446
naats u taal le Muknalo.1 Ka
t

uun tsaabtiob p

aajtalil y

ookol
junp

eel u kanb

uujil le luumo,
utiaal ka k

imsajnakoob y

eetel
junp

eel chowak espada, y

eetel
wiijil, y

eetel kaakas kojaani-
loob bey xany

eetel ts

itsik baal-
cheob.
9 Le ka tu lusaj xan le u cin-
co selloo, y

aanal le altaro tin
wilaj u kiikel le m

aaxoob k

im-
saaboob

uuchik u tsookbes-
koob u taan Dioso, bey xan

uu-
chik u beetik u j-jaajkunajiloob.
10 Taanajoob kaam t

aan u yaa-
likoob: Yuumtsil, u Nojoch Ja-
laachil tul

aakal baal, teech ki-
liichech y

eetel ka waalik u jaajil,
tak baax kiin a juzgartik y

ee-
tel a castigartik le u kajn

aaliloob
Luum tu wekoob k-kiikelo?.
11 Ti cada junt

uule tsaab jun-
p

eel chowak sak nook; ka aa-

laabtiob ka u jeelsubaob ul

aak
junp

it kiin maas, tak ken

ch

uukpajak tul

aakal u y

eet pali-
tsiloob y

eetel u sukuunoob nu-
kaaj k

imsbiloob jeex

uuchik u
k

imsaaloob letiobe.
12 Tin wilaj xan le ka tu lusaj
le u seis selloo, ka yanchaj jun-
p

eel nojoch k

ilbal luum; le Kii-

no booxchaj jeex junp

eel nook
beetaan y

eetel u tsootsel chivoe,
y

eetel u t

uulisil le Lunao suunaj
bey kiike, 13 ka l

uub Luum u
estrellailoob kaan, jeex u j

uutul
u muumun ich junk

uul higue-
ra ken t

itaak tumen junp

eel
kaamkach iike. 14 Le kaan
t

uuno tu kotsuba jeex junp

eel
rolloe, ka saati, ka t

uun p

eek-
saab tu k

uuchiloob tul

aakal le
puukoob y

eetel tul

aakal le islao-
bo. 15 U reyiloob Luum, le ja-
Ap 6:81 Lit.: Hades. Ilaak Tip. 8.
laach m

aakoobo, le comandan-
teobo,1 le ayikal m

aakoobo, le
muukaanoobo, le palitsiltaa-
noobo bey xan le ma palitsiltaa-
noobo, binoob utiaal u taakiku-
baob ich sajkaboob bey xan tu
nukuchtuunichiloob le puukoo-
bo. 16 Ka joop u sen aalikoob
ti le puukoob y

eetel ti le tuuni-
choobo: L

uubkeex t-

ookol y

ee-
tel taakooneex utiaal ma k-ilaal
tumen le M

aax kulukbal te tro-
noo bey xanutiaal ma k-kaxtaal
tumen u pujaanil le Tamano,
17 tumen tsook u kuchul u
noj kiinil u pujaaniloob, m

aax
t

uun jeel u p

aajtal u p

aatal waa-
talile?.
7
Ka tsook lela, tin wilaj
kant

uul angeloob waalakba-
loob tu kantiitsil le y

ookol kaa-
bo u katmoob u beel u kan-
p

eel iikiloob Luum, utiaal beyo

ma u taal mix junp

eel iik y

oo-
kol le luumo, y

ookol le k

aa-
n

aabo, mix y

ookol le cheobo.
2 Ka tin wilaj ul

aak junt

uul

an-
gel t

aan u l

ikil tu tojil tuux ku

t

ipil Kiin, u machmaj u sello le

kuxaan Dioso; ka t

uun tu kaam
tanaj le kant

uul angeloob tsaan-
tiob u p

aajtalil u beetkoob loob
ti le luum y

eetel ti le k

aan

aa-
bo, 3 ka tu yaalaj: Ma a beet-
keex loob ti le luumo, mix ti le
k

aan

aabo, mix ti le cheobo, tak
ken tsookok k-sellartik u palitsi-
loob k-Dios tu t

aanpoolaloob.
4 Ka t

uun tin wuuyaj jayt

uul
le sellartaabo, ciento cuarenti-
cuatro mil u t

uulaloob, y

eeyaa-
noob ti tul

aakal u chiibal u paa-
lal Israel:
Ap 6:151 Gr.: kil

arkos, junt

uul m

aak
tsaan u nuukt 1,000 soldadoob.
447 Sello 5, 6. Kant

uul

angel. 144,000 APOCALIPSIS 6:97:4
5 Ti u chiibal Judae doce mil
sellartaabi;
ti u chiibal Rubene doce mil;
ti u chiibal Gade doce mil;
6 ti u chiibal Asere doce mil;
ti u chiibal Neftalie doce mil;
ti u chiibal Manasese doce
mil;
7 ti u chiibal Simeone doce
mil;
ti u chiibal Levie doce mil;
ti u chiibal Isacare doce mil;
8 ti u chiibal Zabulone doce
mil;
ti u chiibal Josee doce mil;
ti u chiibal Benjamine doce
mil sellartaabi.
9 Ku tsookol le baalooba,
paakatnajene, y

eetel, ileex!, jun-
m

uuch yaabkach m

aakoob mix
m

aak ku p

aajtal u xokik jay-
t

uuloob, taaljaanoob ti tul

aakal
luumoob, chiibaloob, kaajoob
y

eetel ti jejel

aas taanoob, waa-
lakbaloob tu t

aan le trono y

eetel
tu t

aan le Tamano; le m

aakoo-
ba u b

uukintmoob chowak sak
nookoob, y

eetel u machmoob
xaanoob. 10 Letiobe ma tu
xuulul kaach u kaam aalikoob:
K-salvacione ti Dios u taal, le
m

aax kulukbal te tronoo, bey
xan ti le Tamano.
11 Tul

aakal le angeloobo
waalakbaloob kaach tu t

aan le
tronoo, tu t

aan le ancianoobo
y

eetel tu t

aan le kant

uul que-
rubinoobo; ka t

uun tu x

ool-
kabtubaob tu t

aan le tronoo ka
tu adorartoob Dios 12 t

aan u
yaalikoob: Am

en! Le kiikitaa-
no, le nojbeenilo, le naatilo, le
u tsaabal graciaso, le tsiikilo, le
p

aajtalilo y

eetel le muuko, n

aaj-
mataan tumen k-Dios utiaal kii-
noob minaan u xuul. Am

en.
13 Tu yoolal lela, junt

uul ti
le ancianoobo tu yaalajten: Le
m

aakoob u b

uukintmoob cho-
wak sak nookooba, m

aaxoobi
y

eetel tuux u taaloob?. 14 Ka
t

uun tin j

aan n

uukajti: In
Yuumtsil, teech a wojel lelo. Ka
tu yaalajten: Lelooba letie
m

aaxoob ku j

ookloob ti le no-
joch yaayaj

oolalo, tsook u poik
u chowak nookoob, y

eetel tsook
u sakk

uuntikoob y

eetel u kiikel
le Tamano. 15 Le oolal waa-
lakbaloob tu t

aan u trono Dios,
y

eetel t

aan u ts

aaikoob kiliich
meyaj ti Dios bul kiin y

eetel bul

aakab tu templo; le M

aax t

uun
kulukbal te tronoo yaan u ja-
yik u nookil u yotoch tu y

ooko-
loob. 16 Ma ken u muyajtoob
wiijil mix ukajil, mix kun t

ook-
biloob tumen le Kiino mix ken
u muyajtoob ooxol, 17 tumen
le Taman waalakbal ch

uumuk ti
le tronoo leti kun kan

aantkoob
y

eetel leti kun nuuktikoob ti sa-
yaboob tuux ku tuul u jail le
kuxtalo. Dios xane yaan u choik
tul

aakal u jail u yichoob.
8
Le ka t

uun tu lusaj le u sie-
te selloo, kex ich media hora
p

aat mix baal ku yuubaal u

juum te kaano. 2 Tsoole tin
wilaj le siete angeloob waalakba-
loob tu t

aan Dioso, y

eetel tsaab-
tiob siete trompetaob.
3 Taal ul

aak junt

uul

angel u
machmaj junp

eel nuukul de oro

utiaal u t

ookaal inciensoe, ka
waalaj naats ti le altaro; ka
tsaab yaab incienso ti utiaal
ka u kub pate y

eetel u oraci

on
le j-kiliichoob tu y

ookol le altar
de oro yaan akt

aan ti le tronoo.
4 Tu kab le angelo l

ik u buu-
tsil le incienso pate y

eetel u ora-
APOCALIPSIS 7:58:4 Le yaabkach m

aakoobo. Sello 7 448
ci

on le j-kiliichoobo, ka kuch tu
t

aan Dios. 5 Tu s

eebaanil t

uu-
ne, le angelo tu chaaj u nuukulil
le inciensoo, ka tu chupaj y

eetel
u k

aakil le altaro, ka tu p

ik-
chintaj le k

aak y

ookol le luu-
mo. Ka yanchaj k

ilbal ch

aak, u
juum taanoob, u l

eembal ch

aak,
y

eetel u t

itkuba luum. 6 Le
siete angeloob tsaab le siete
trompeta tiobo tu preparartu-
baob xan utiaal u yustikoob.
7 Le y

aax junt

uul angelo tu
yustaj u trompeta. Ka yanchaj
bat y

eetel k

aak xaaktaanoob
y

eetel kiik, ka beetaab u k

aa-
xal y

ookol le luumo; ka t

uun eel
junp

eel u y

ooxb

uujil le luumo,
eel junp

eel u y

ooxjaatsil le cheo-
bo, y

eetel eel tul

aakal u jejel

aa-
sil x

iw.
8 Le u kaat

uul

angel xano tu
yustaj u trompeta. Ka t

uun p

ik-
chintaab ich k

aan

aab junp

eel
baal bey junp

eel nojoch puuk

ku t

oochbal u k

aakile. Junp

eel
u y

ooxjaatsil le k

aan

aabo suu-
naj kiikil, 9 ka k

im junp

eel
u y

ooxjaatsil le baaloob kuxaa-
noob1 te k

aan

aabo, y

eetel xee-
xetaab junp

eel u y

ooxjaatsil le
barcoobo.
10 Le u y

ooxt

uul

angel xa-
no tu yustaj u trompeta. Desde
te kaan t

uuno, l

uub junp

eel no-
joch estrella ku t

oochbal u k

aa-
kil jeex junp

eel lamparae,1 ka
l

uub y

ookol junp

eel u y

ooxjaa-
tsil le

aalkab jaobo, bey xan y

oo-
kol u sayabiloob ja. 11 U kaa-
ba le estrellao Siisim.1 Junp

eel
u y

ooxjaatsil le jao k

aajchaji,
Ap 8:91 Wa: almaob. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A. 101 Ilaak Tip. 16. 111 Wa:
Ajenjo. Junk

uul x

iw jach k

aaj; u yiitse
jeel u k

imsik m

aake.
y

eetel yaab m

aakoob k

imoob

uuchik u yukikoob le jao, tumen

p

aat jeex u yiits siisime.

12 Le u kant

uul

angel xano tu
yustaj u trompeta. Ka t

uun loo-
biltaab junp

eel u y

ooxb

uujil le
Kiino, junp

eel u y

ooxb

uujil le
Lunao y

eetel junp

eel u y

ooxjaa-
tsil le estrellaobo, utiaal ka

ee-
jocheenchajak junp

eel u y

oox-
jaatsiloob y

eetel junp

eel u
y

ooxb

uujiloob; bey t

uuno ma u
yantal s

aasil tu y

aamil junp

eel
u y

ooxjaatsil le kiino,1 bey xan
tu y

aamil junp

eel u y

ooxjaatsil le

aakabo.
13 Paakatnajene, ka tin wuu-
yaj t

aan u xiknal junt

uul

agui-
la ch

uumuk ti le kaano, y

eetel
t

aan u kaam aalik:

Ootsil,

oo-
tsil,

ootsil ti u kajn

aaliloob
Luum le ken juumnak le ul

aak
trompetaob jach taaytak u
yustaal tumen le ul

aak

ooxt

uul
angeloobo!.
9
Le u cinco

angel xano tu yus-
taj u trompeta. Ka tin wi-
laj junp

eel u estrellail kaan lu-

baan Luum, ka t

uun tsaab u
llaveil u jool le taamkach cheen
tio. 2 Le estrella t

uuno tu jee-
kabtaj u jool le taamkach chee-
no, ka l

ik junp

eel buuts jeex u

buutsil junp

eel nojoch hornoe,

ka

eejocheenchaj le Kiin bey
xan le iik tu yoolal le buuts l

ik
te joolo. 3 Ti le buutso j

ook
s

aakoob utiaal b

aanal y

ookol le
Luumo; ka t

uun tsaab p

aajta-
lil tiob jeex le p

aajtalil yaan ti
le s

inaanoob tu y

ookol le Luu-
mo. 4 Aalaabtiobe ma unaj u
kask

uuntikoob u k

aaxiloob le
Luumo, mix le suuko, mix jun-
k

uul che, baaxe ch

een unaj u
Ap 8:121 Wa: d

ao.
449 Ku yustaal trompeta 1-5 APOCALIPSIS 8:59:4
loobiltikoob le m

aaxoob minaan
u sello Dios tu t

aanpoolaloobo.
5 Baale le p

aajtalil tsaab ti
le s

aakoobo, ma utiaal u k

ims-
koob le m

aakoobo, baaxe utiaal
ka u beetoob u muyajoob ichil
cinco meses, jeex u muyaj m

aak
ken chiibik tumen junt

uul s

i-
naane. 6 Te kiinoob jeelo le
m

aakoobo yaan u yilik u kaxti-
koob bix jeel u k

imloobe, baale
junpuli ma ken u kaxtoob; yaan
u ts

iboltik u k

imloob, baale le
k

imilo yaan u p

uutsul ti letiob.
7 U w

inklil le s

aakoobo bey
jeex u w

inklil ts

iminoob listo-
k

intaanoob utiaal baatele; tu

y

ookol u pooloobe yaan baaloob
bey coronaob de oroe, y

eetel u
t

aan u yichoobe bey u yich w

i-
nike, 8 baale u tsootsel u poo-
loobe bey u tsootsel u pool koo-
lele. U kojoob xane bey u koj
leone; 9 u piixil u tseemoobe
bey jeex junp

eel u piixil tseem

de hierroe. U juum u xiikoo-
be bey jeex u juum carretaob
ku j

iltaaloob tumen ts

imi-
noob t

aan u y

aalkaboob utiaal
baatele. 10 Tsoole yaan u ne-
joob y

eetel u yaachoob bey
jeex le s

inaanoobo; tu nejoob
yaan u p

aajtalil u loobiltikoob
le m

aakoob ichil cinco mese-
so. 11 Yaan junt

uul rey nuuk-
tikoob, u angelil le taamkach
cheeno. Ich hebreoe u kaabae
Abad

on,1 baale ich griegoe u
kaabae Apoli

on.2
12 Le y

aax yajilo tsook u
m

aan. Ileex! Ken tsookok le
baalooba yaan u taal ul

aak kaa-
p

eel yajil.
13 Le u seis

angel xano tuyus-
Ap 9:111 U k

aat u yaale xuulsajil.

112 U k

aat u yaale j-xuulsaj.

taj u trompeta. Ka tin wuuyaj
junp

eel taan j

ook ti u baakoob
le altar de oro yaan tu t

aan u tro-
no Dioso; 14 le taana tu yaa-
laj ti le u seis

angel u machmaj
le trompetao: Wach le kant

uul
angeloob kaxaanoob tu j

aal le
nojoch

aalkab ja ku kaabatik

Eufrateso. 15 Ka t

uun waach
le kant

uul angeloob utiaal u
k

imskoob junp

eel u y

ooxjaatsil
le m

aakoobo; le angelooba u
prepararmubaob utiaal le horao,
le kiino, le meso y

eetel le jaab
aalaano.
16 Tul

aakal le m

aaxoob u
natmoob ts

iminoob utiaal baa-

telo, doscientos millones1 u t

uu-
laloob. Teen uuy jayt

uuloob.
17 Bey

uuchik in wilik le ts

imi-
noob ichil le n

aayo, bey xan
le m

aaxoob natmiloobo: u piixil
u tseemoobe chak jeex k

aake,
azul jeex jacintoe1 y

eetel kaan-
kan jeex azufree; u pool le ts

i-
minoob xano bey jeex u pool
leone, y

eetel tu chiobe ku j

oo-
kol k

aak, buuts, y

eetel azu-
fre. 18 Junp

eel u y

ooxjaatsil
le m

aakoobo k

imsaaboob y

ee-
tel le

ooxp

eel baaloob ku j

oo-
kol tu chi le ts

iminoobo: k

aak,
buuts y

eetel azufre. 19 Tumen
u p

aajtalil le ts

iminoobo ti
yaan tu chiob y

eetel tu nejoobe;
tumen u nejoobe beyoob kaa-
noob yaan u pooloobe, tsoole tu
y

eeteloobe ku beetkoob loob ti
m

aak.
20 Baale le u maasil m

aakoob
ma k

imsaaboob y

eetel le baa-
looba, ma tu kexaj u tuukuloob
utiaal u patkoob le baaxoob
Ap 9:161 Wa: veinte mil u t

eenel diez
mil. 171 Ilaak Tip. 16, Jatsuts tuuni-
choob.
APOCALIPSIS 9:5-20 S

aak bey ts

imine. Trompeta 6 450

ku beetkoobo; ma xuul u ado-
rartikoob demonioobi mix beet-
bil diosoob de oro, de plata,
de cobre, de tuunich y

eetel de
chei; le beetbil diosooba ma tu
p

aajtal u paakatoob, mix u yuu-
bikoob wa baax, mix u x

imba-
loob. 21 Tsoole ma tu kexaj
xan u tuukuloob utiaal u xuu-
lul u k

imskoob m

aak, u beetik
u j-meeniloob,1 u n

uupkebanta-
loob2 y

eetel u yookoloobi.
10
Ka tin wilaj junt

uul muu-
kaan

angel t

aan u y

ee-
mel te kaano, u b

uukbesmuba
y

eetel junp

eel m

uuyal; tu y

oo-
kol u poole yaan kaach junp

eel
ch

eel,1 u t

aan u yiche bey jeex le
Kiino, y

eetel uyookoobe bey co-
lumnaob tabaanoobe, 2 tu
kab xane yaan junp

eel chan ro-

llo ch

oolaani. Ka tu jetsaj u
x-nooj ook y

ookol le k

aan

aabo,
baale u x-ts

ik ooke y

ookol le
luumo, 3 ka kaam taanaj jeex
u y

aakam junt

uul leone. Le ka
tsook u yuubaal u taane, uu-
yaab xan u taan le siete k

ilbal
ch

aakoobo.
4 Le ka tsook t

uun u taan
le siete k

ilbal ch

aakoobo, te-
ne jach nikaaj kaach in ts

ibte;
baale tin wuuyaj junp

eel taan
ku taal te kaan t

aan u yaali-
ko: Sellart le baaxoob tu yaalaj
le siete k

ilbal ch

aakoobo, ma a
ts

ibtikoob. 5 Ku tsookole le

angel tin wilaj waalakbal y

ookol
le k

aan

aab y

eetel y

ookol le luu-
mo, tu l

isaj u x-nooj kab tu tojil

le kaano, 6 ka jurarnaj tu kaa-
ba le M

aax kuxaan utiaal kii-
noob minaan u xuulo, le m

aax
Ap 9:211 Wa: espiritistailoob. 212 Gr.:
porn

eya. Ilaak Tip. 4. 10:11 Wa: arco
iris.
beet kaan y

eetel le baaxoob ya-
noobo, le m

aax beet Luum y

ee-
tel le baaxoob yanoobo, le m

aax
beet le k

aan

aabo y

eetel le baa-
xoob yanoobo, ka tu yaalaj: Ma
tu p

aajtal u p

aataal u maasil
kiinoob; 7 baaxe ken kuchuk
u kiinil u yustik u trompeta le
u siete angelo, u kiliich taakbil
baal Diose jach tu jaajil yaan u
kuchul naatbil te kiin jeelo; le-
la letie maalob p

eektsil tu ts

aaj
u yoj

eelt le profetaob meyajtik
kaacho.
8 Ka tin wuuyaj le taan ku
j

ookol te kaan t

aan u kaa
taan tin w

eetelo, ka tu yaalaj-
ten: Xeen, cha le rollo ch

oolaan
yaan tu kab le

angel waalakbal
y

ookol le k

aan

aabo y

eetel y

oo-
kol le luumo. 9 Ka n

aatsen
yiknal le angelo ka tin waalajti
ka u ts

aaten le chan rolloo. Leti

t

uune tu yaalajten: Jeela, chae
ka a jaante; lela yaan u k

aajkun-
tik a nak, baale ta chie yaan a
wuuyik jach chujuk jeex le kaa-
bo. 10 Ka tin chaaj le chan
rollo tu kab le angelo, ka tin
jaantaj; tin chi t

uune tin wuuyaj
jach chujuk jeex le kaabo, baa-
le ka tsook in jaantike k

aajchaj
in nak. 11 Ka tsooke aalaab-
ten: Kaab

eet a kaa profetizar tu
yoolal yaab kaajoob, luumoob,
taanoob bey xan tu yoolal yaab
reyoob.
11
Ka t

uun tsaabten junp

eel
chowak che bey junp

eel
pisib chee ka aalaabten: L

i-
ken ka a pis u kiliich k

uuchi-
lil u templo Dios, le altaro,
bey xan le m

aaxoob ku ado-
raroob teelo. 2 Baale u t

aan-
kabil u kiliich k

uuchilil le tem-
ploo, x

uumpatte, ma a pisik,
tumen tsook u kuubul tu kab
451 Muukaan

angel. Chan rollo APOCALIPSIS 9:2111:2
le j-t

aanxel luumiloobo; letiobe
yaan u pepechaatikoob le kiliich
kaaj tu y

aamil cuarentid

os me-
seso. 3 Tsoole yaan in t

uux-
tik kaat

uul in j-jaajkunajoob
utiaal u profetizaroob tu y

aamil
mil doscientos sesenta kiinoob
u b

uukintmoob u nookil yaayaj

oolal. 4 Lelooba ku keeteloob

y

eetel le kaak

uul olivoobo bey
xan y

eetel le kaap

eel candela-
broobo, y

eetel ti waalakbaloob
tu t

aan u Yuumtsilil le Luumo.
5 Tsoole wa yaan m

aax u
k

aat u beet loob tiobe, ku j

oo-
kol k

aak tu chiobe, ku t

ookik le
m

aaxoob pekmiloobo. Bey kun
k

imsbil jeel m

aaxak ka u y

oot
u beet loob tiobo. 6 Ti le kaa-
t

uul j-jaajkunajooba, tsaan u
p

aajtalil u kalikoob kaan utiaal
ma u k

aaxal ja te kiinoob t

aan
u profetizaroobo, y

eetel tsaan u
p

aajtalil u sutkoob kiikil le jao,
bey xan utiaal ka u loobiltoob le
Luum y

eetel jeel baalak noj ya-
jil jeel jayt

een u k

aatoobe.
7 Le ken tsookok u jaaj-
k

uuntikoob le baax aalaantio-
bo, le ts

itsik baalche ku j

oo-
kol ti le taamkach cheeno yaan
u baateel tu contraob, yaan u
ts

aanchaatikoob y

eetel yaan u
k

imskoob. 8 U kimen w

ink-
liloob t

uune yaan u p

aatal
pektal tu noj bejil le nojoch
kaaj tuux chuyk

intaab ti che
u Yuumtsiloobo, le kaaj ku kee-
tel y

eetel Sodoma bey xan y

eetel
Egiptoo. 9 Le m

aakoob ti je-
jel

aas kaajoob, chiibaloob, taa-
noob, bey xan le j-t

aanxel luu-
miloobo, yaan u chaantikoob
u kimen w

inklil le kaat

uul
j-jaajkunajoob ichil

ooxp

eel kii-
noob y

eetel t

aanchumuko; y

ee-
tel ma ken u chaob u tsaabaloob
ti junp

eel muknal. 10 U kaj-

n

aaliloob le Luumo yaan u kii-
maktal u y

ooloob y

eetel yaan u
kiinbesajoob tu yoolal le baax

uucho, y

eetel yaan u t

uuxtikoob
siibaloob tu baatsiloob, tumen
jach beetaab u muyaj u kajn

aa-
liloob Luum tumen le kaat

uul
profetaoba.
11 Ka tsook le

ooxp

eel kiin
y

eetel t

aanchumuko, le u muu-
kil kuxtal ku taal ti Dioso ook
tu w

inkliloobe, ka l

ikoob; le
m

aaxoob t

uun iloobo jach sa-
jakchajoob. 12 Tsoole tu yuu-
boob junp

eel kaam taan ku taal

te kaan t

aan u yaaliktiob: Naa-
keneex waye. Ka naakoob te
kaan ichil le m

uuyalo, ka ilaa-
boob tumen le m

aaxoob pekmi-
loobo. 13 Te hora jeelo yan-
chaj junp

eel nojoch k

ilbal
luum, ka jutkaj junp

eel u diez
jaatsil le kaajo. Siete mil m

aa-
koob k

imoob tu yoolal le k

ilbal
luumo, y

eetel u maasile jach sa-
jakchajoobe ka tu nojbeen-
k

uuntoob u Diosil kaan.
14 Le u kaap

eel yajilo tsook u

m

aan. Ileex! Le u y

ooxp

eel yaji-
lo t

aan u taal tu s

eebaanil.
15 Le u siete

angel xano tu
yustaj u trompeta. Ka uuyaab u
juum jejel

aas taanoob te kaan
t

aan u yaalikoob: U Reinoil y

oo-
kol kaabe tsook u tiaalintaal
tumen k-Yuumtsil y

eetel u Cris-
to; Letie yaan u reinar utiaal
kiinoob minaan u xuul.
16 Le veinticuatro ancianoob
kulukbaloob tu tronoob tu t

aan
Dioso, tu x

oolkabtubaobe ka tu
adorartoob Dios, 17 y

eetel tu
yaaloob: K-ts

aaiktech gracias,
J

eeoba Dios, u Yuumil tul

aa-
kal p

aajtalil, le M

aax yaan y

ee-
tel yanilio, tumen tsook a chaik
APOCALIPSIS 11:3-17 1,260 kiinoob. Trompeta 7 452
a nojoch p

aajtalil y

eetel tsook u
k

aajal a reinar. 18 Baale u kaj-
n

aaliloob le luumoobo puu-
joob, ka ta weesaj xan a pujaa-
nil, ka kuch u kiinil u juzgartaal
le kimenoobo bey xan u kiinil u
tsaabal baax u n

aajaltmaj le
profetaob meyajtikecho, le j-ki-
liichoobo, bey xan tul

aakal le
m

aaxoob chaik saajkil ti a kaa-
ba, le mejentakoobo bey xan le
nuuktakoobo; kuch xan u kiinil
a xuulsik ti le m

aaxoob t

aan u
kask

uuntikoob le Luumo.
19 Ka jeekabtaab le u kiliich
k

uuchilil u templo Dios yaan te
kaano. Ichil u kiliich k

uuchilil le
templo t

uuno ch

ikpaj u cofreil
le n

uuptaan u beetmaj Dioso.
Ka joop u l

eembal ch

aak, u yuu-
baal taanoob, u k

ilbal ch

aak, u
k

ilbal luum, bey xan u sen k

aa-
xal bat.
12
Ka t

uun ch

ikpaj junp

eel
nojoch ch

ikulal te kaa-
no: junt

uul koolel u b

uukbes-
muba y

eetel le Kiino; y

aanal u
yooke ti yaan le Lunao, y

ee-
tel tu poole yaan junp

eel corona
beetaan y

eetel doce estrellaob.
2 Le koolelo embarazada, y

eetel
t

aanuyawat tuyoolal u kiinamil
y

eetel u muyajil u s

ijsik u paal.
3 Ka ch

ikpaj xan ul

aak ch

i-
kulal te kaano. Ileex! Junt

uul
nojoch kaan chak bey k

aake,
yaan siete u pooloob, diez u baa-
koob, y

eetel tu pooloobe yaan
siete coronaob; 4 tsoole y

eetel
u neje tu j

iltaj junp

eel u y

oox-
jaatsil u estrellailoob kaan, ka tu
puloob way Luume. Le nojoch
kaano ti p

aat waatal tu t

aan le
koolel jach taaytak u s

ijil u paa-
lo, utiaal beyo ka u jaant u paal
le koolel ken s

ijiko.
5 Le koolel t

uuno tu s

ijsaj
junt

uul u paal, junt

uul chan xiib;
le xiiba yaan u nuuktik tul

aa-
kal kaajoob y

eetel junp

eel x

ool-
te de hierro. U paal le koolelo
j

aanpaytaab utiaal bisbil yiknal
Dios y

eetel yiknal u trono. 6 Le
koolel xano p

uuts te desiertoo;
teelo u preparartmaj Dios jun-
p

eel k

uuchil utiaal ka ts

eentaak
tu y

aamil mil doscientos sesenta
kiinoob.
7 Ka t

uun yanchaj junp

eel
baatelt

aambal te kaano: Miguel
y

eetel u angeloobe baatelna-
joob tu contra le nojoch kaano,
le nojoch kaan y

eetel u ange-
loobo baatelnajoob xan tu con-
traob, 8 baale le nojoch kaano
ma tsaay tu y

eeteloobi,1 y

eetel
mix tuux chaab u p

aatloob te
kaano. 9 Bey t

uuno puul way
y

ookol kaab le nojoch kaano, le

uuchben kaano, le ku yaalaal

Kaasilbaal1 wa Satan

as tio, le
m

aax t

aan u tusik tul

aakal y

oo-
kol kaabo; puul way Luum pate
y

eetel u angeloobe. 10 Ka tin
wuuyaj junp

eel kaamkach taan

te kaan t

aan u yaalik:
Tsook u kuchul u salva-
ci

on, u p

aajtalil, u Reino k-Dios
bey xan le p

aajtalil u tsaamaj ti
u Cristoo, tumen tsook u puu-
lul te Luum u j-tak pool k-su-
kuunoob, le m

aax takik u poo-
loob de kiin y

eetel de

aakab
tu t

aan k-Dioso! 11 Letiobe tu
ts

aanchaatoob tu yoolal u kii-

kel le Tamano, bey xan tu yoolal
le taan tu jaajk

uuntoobo; letio-
be ma tu chaajoob saajkil u lu-
saal u kuxtaloobi,1 mix tu yorail
Ap 12:81 Wa: ts

aanchaataabi. 91 Lit.:
Diablo, u k

aat u yaale j-l

isaj taan.
111 Lit.: u almaob. Ilaak Tip. 7A.
453 Nojoch kaan. Baateel te kaano APOCALIPSIS 11:1812:11
t

aan u akt

aantkoob le k

imilo.
12 Tu yoolal lela, kiimakcha-
jak a w

ooleex, kaaneex, bey xan
teex, u kajn

aalileex kaan!

Oo-
tsil ti le Luumo bey xan ti le
k

aan

aabo!, tumen le Kaasilbaa-
lo tsook u y

eemel ta wiknaleex
y

eetel jach pujaan tumen u yojel
ch

een junp

it kiin paatalti.
13 Le ka tu yilaj le nojoch
kaan tsook u puulul way Luu-
mo, tu chapachtaj le koolel
tsook u s

ijil u xibil paalo.

14 Baale tsaab ti le koolel tu
kaap

eelal u xiik le nojoch agui-

lao, utiaal beyo ka p

aajchajak
u bin xiknalil te desiertoo, te
k

uuchil tuux kun ts

eentbil tu
y

aamil junp

eel jaab, kaap

eel
jaab y

eetel t

aankuch jaab,1
n

aach ti le kaano.
15 Le kaan t

uuno tu x

eeaj
yaab ja tu paach le koolel
utiaal u beetik u b

uululo; le jao
suunaj bey junp

eel

aalkab jae.
16 Baale le Luumo taal u y

aant
le koolelo; le Luum t

uuno tu ja-
paj u chie ka tu x

uuchaj le

aal-
kab ja tu x

eeaj kaach le nojoch
kaano. 17 Ka sen puuj le no-
joch kaan tu contra le koolelo,
ka bin baateel tu contra u yalab
u chiibal le koolelo, le m

aaxoob
tsookbesik u taan Dios y

eetel
kub

eentaantiob u meeyjil u jaaj-
k

uuntikoob le baaxoob yaan yil
y

eetel Jesuso.
13
Le nojoch kaan t

uuno
p

aat waalakbal y

eetel mix
p

eek ku beetik tu arenail le k

aa-
n

aabo.
Ka tin wilaj junt

uul ts

itsik
baalche ku j

ookol te k

aan

aa-
bo, diez u baakoob y

eetel siete u
Ap 12:141 Lela u k

aat u yaale

ooxp

eel
jaab y

eetel t

aanchumuk.
pooloob, y

eetel y

ookol u baakoo-
be yaan diez coronaob, baale
tu pooloobe ts

ibtaan kaabaob
utiaal u poochol Dios. 2 Le
ts

itsik baalche tin wila bey

jeex junt

uul chakmoole1 baale
u yookoobe bey jeex u yoo-
koob junt

uul osoe y

eetel u chie
bey jeex u chi junt

uul leone. Le
nojoch kaan t

uuno tu ts

aaj u
muuk, u trono y

eetel u nojoch
p

aajtalil ti le ts

itsik baalcheo.
3 Baale junp

eel ti u pooloo-
be tin wilaj bey xotaan u y

uul
utiaal u k

imsaale, baale le
tuux xotaan u y

uulo tsaa-
ki; tul

aakal t

uun le u kajn

aali-
loob y

ookol kaabo joop u bi-
noob tu paach jakaan u y

ooloob.
4 Ka tu adorartoob le nojoch
kaano tumen leti ts

aa p

aajtalil
ti le ts

itsik baalcheo; tu ado-

rartoob xan le ts

itsik baal-
che y

eetel le taanooba: M

aax
jeel u p

aajtal u ketkuba y

eetel
le ts

itsik baalchea, y

eetel m

aax
jeel u p

aajtal u baateel tu con-
trae?. 5 Ka tsaab junp

eel u
chi utiaal u yaalik jakbeen baa-
loob y

eetel utiaal u poochil, ka
tsaab p

aajtalil ti utiaal u meyaj
ichil cuarentid

os meses. 6 Ka
t

uun tu japaj u chi utiaal u po-
chik Dios, u kaaba Dios, le
k

uuchil tuux kajaano, bey xan
le m

aaxoob kajaanoob te kaa-
no. 7 Ka chaab u baateel tu
contra le j-kiliichoobo y

eetel u
ts

aanchaatikoob, ka tsaab xan

p

aajtalil ti y

ookol jejel

aas chii-
baloob, kaajoob, taanoob y

eetel
luumoob. 8 Tul

aakal t

uun u
kajn

aaliloob y

ookol kaabe yaan
u adorartikoob. Desde k

aajak u
Ap 13:21 Wa: b

aalame.
APOCALIPSIS 12:1213:8 Baalche siete u pooloob 454
s

ijil w

inik1 way y

ookol kaabe,
mix junt

uul ti letiob ts

ibtaak u
kaaba tu rolloil le kuxtal yaan ti
le Taman xoot u y

uulo.
9 Wa yaan m

aax yaan u xi-
kine, u yuub lela. 10 Wa yaan
m

aax kaab

eet u bisaal kalbile,
bisaak kalbil; wa yaan m

aax ku
k

imsaj y

eetel espadae, k

imsaak
xan y

eetel espada. Yoolal lela
le m

aaxoob kiliichoobo kaab

eet
u ch

uukpajal u y

ooloob muyaj,
y

eetel kaab

eet u yantaltiob fe.
11 Ka tin wilaj ul

aak ts

i-
tsik baalche t

aan u j

ookol ti
le luumo, y

eetel yaan kaap

eel
u baakoob jeex junt

uul tama-
ne, baale k

aaj u taan jeex jun-
t

uul nojoch kaane. 12 Le ts

i-
tsik baalchea kuyeesik tul

aakal
le p

aajtalil tsaabti tumen le
ts

itsik baalche tsaak u y

uulo,
y

eetel tu t

aan xan leti ku yee-
sik. Tsoole ku obligartik Luum
bey xan u kajn

aaliloob utiaal ka
u adorartoob le ts

itsik baalche
tsaak u y

uulo. 13 Tsoole ku
beetik nukuch ch

ikulaloob; tak
k

aak ku beetik u y

eemel Luum
desde te kaan utiaal ka ilaak
tumen le m

aakoobo.
14 Ku tusik u kajn

aaliloob
Luum y

eetel le ch

ikulaloob
tsaab p

aajtalil ti u beetik
tu t

aan le ts

itsik baalcheo; le
t

aan u beetik lela ku yaalik ti
u kajn

aaliloob Luum ka u bee-
toob u estatuail le ts

itsik
baalche xoot u y

uul y

eetel
espada baale kaa kuxk

intaabo.
15 Ka chaab u ts

aaik muuk ti
u estatuail le ts

itsik baalcheo,
utiaal beyo u estatuail le ts

itsik
baalcheo ka p

aajchajak u taan,
Ap 13:81 Teela t

aan u y

uuchul taan ti u
paalal Ad

an y

eetel Eva.
bey xan u beetik u k

imsaal tu-
l

aakal le m

aaxoob ma u k

aat u
adorartoob u estatuail le ts

itsik
baalcheo.
16 Tsoole ku obligartik tu-
l

aakal m

aak mejentakoob y

ee-
tel nuuktakoob, ayikaloob y

eetel

ootsiloob, palitsiloob bey xan

ma palitsiloob utiaal ka mar-
cartaakoob tu x-nooj kaboob
wa tu t

aanpoolaloob, 17 utiaal
beyo mix m

aak ka u man wa
baax mix ka u kon wa baax, baa-
xe ch

een le m

aax yaanu marcao,
u kaaba le ts

itsik baalcheo wa
u numeroil u kaaba. 18 Utiaal
lela kaab

eet u yeesik m

aak naa-
til: Le m

aax yaan u naate u tu-
kult m

aakalm

aak u n

umero le
ts

itsik baalcheo, tumen u n

u-
mero w

inik; u numeroe leti le-

la: seiscientos sesentis

eis.
14
Tsoole paakatnajene,
y

eetel, ileex!, le Tamano
waalakbal tu Puukil Si

on; tu
y

eetele yaan ciento cuarenticua-
tro mil m

aakoobi; tu t

aanpoo-
lal le m

aakooba ts

ibtaan u kaa-
ba le Tamano, bey xan u
kaaba u Taata. 2 Ka tin wuu-
yaj u juum junp

eel baal te kaa-

no, jeex u juum yaab jae y

eetel
jeex u juum u k

ilbal ch

aake; le
baax tin wuuyo bey jeex u juum
u kaay m

aakoob t

aan u paxik
u arpaobe. 3 Le baax ku kay-
koob tu t

aan le trono, tu t

aan le
kant

uul querubinoob, bey xan tu
t

aan le ancianoobo bey junp

eel
t

uumben kaaye; le kaaya mix
m

aak p

aajchaj u kanik, ch

een le
ciento cuarenticuatro mil m

aa-
koob maanoob ti le Luuma.
4 Letiobe ma tu y

eekkuntaj u
kuxtaloob y

eetel kooleloobi; u
jaajile mix junt

een yanchaj baal
u yiloob y

eetel koolel. Ku binoob
455 U estatuail baalche. 666 APOCALIPSIS 13:914:4
tu paach le Taman jeel tuuxak
ka xiiko. Y

eetel maanoob ichil le

w

inikoob utiaal ka kuubkoob

ti Dios y

eetel ti le Taman bey le
y

aax ich ku ts

aaik le paakaloo-
bo; 5 tu chiob xane ma uu-
yaab mix junp

eel tuusi; letiobe

minaan u siipiloob.
6 Ka tin wilaj ul

aak junt

uul

angel t

aan u xiknal ch

uumuk ti
le kaano; ti letie kub

eentaan
maalob p

eektsil minaan u xuul
utiaal u kaayt ti u kajn

aaliloob
Luum, ti tul

aakal luumoob,
chiibaloob, taanoob y

eetel kaa-
joob. 7 Le angela t

aan kaach
u kaam aalik: Chaex saajkil
ti Dios, y

eetel nojbeenk

uunteex,
tumen tsook u kuchul u kiinil
le juicio ken u beeto; le oolale,
adorarteex le M

aax beet kaan,
Luum, k

aan

aab, bey xan u saya-
biloob le jao.
8 Tsoole tinwilaj u taal ul

aak
junt

uul

angel, u kaat

uul, t

aan u
yaalik: Tsook u l

uubul! Tsook
u l

uubul le Nojoch Babiloniao, le
m

aax ts

aa ti tul

aakal luumiloob
u vinoil u kaakas ts

ibolalo,1 u
vinoil u n

uupkeban!.2
9 Tu paache taal ul

aak jun-
t

uul

angel, u y

ooxt

uul, t

aan u
kaam aalik: Le m

aax ku ado-
rartik le ts

itsik baalche y

eetel
u estatuailo, y

eetel ku chaik u
marcartaal tu t

aanpoolal wa tu
kabe, 10 yaan u beetaal u yu-
kik xan u vinoil u pujaanil Dios,
le vino ma j

uuljaataan tsook u
l

aalaal tu copail u pujaanil Dio-
so, y

eetel yaan u beetaal u mu-
yaj y

eetel k

aak bey xan y

eetel
Ap 14:81 Lit.: puujul. 82 Gr.: porn

eya.
Le taana ku meyaj utiaal u y

uuchul taan
ti le jejel

aas n

uupchitaloob ku bintu con-
tra u ley Dioso. Ilaak Tip. 4.
azufre tu t

aan le kiliich ange-
loob y

eetel tu t

aan le Tamano.
11 Le m

aaxoob adorartik le ts

i-
tsik baalche y

eetel u estatuailo,
bey xan tul

aakal m

aax ku chaik
u marcartaal y

eetel u kaaba le
ts

itsik baalcheo, yaan u naa-

kal u buutsil u muyajoob utiaal
kiinoob minaan u xuul; bul kiin
y

eetel bul

aakab kun muyajoob.
12 Ti t

uun ku kaab

eettal u
ch

uukpajal u y

ool le j-kiliichoob
u tsookbesoob u taan Dios y

ee-
tel u ts

aaik u fejoob ti Jesuso.

13 Ka t

uun tin wuuyaj jun-
p

eel taan te kaan t

aan u yaalik:
Ts

ibte: Desde bejlae, kiimak

u y

ool le m

aaxoob ku k

im-
loob junm

uuch y

eetel Yuumtsi-
lo. Jach beyo ku yaalik le ki-
liich muuko, ka jeelkoob ti u
meyajoob, tumen le baaxoob tu
beetoobo yaan u binoob tu y

ee-
teloob.
14 Tsoole paakatnajene, y

ee-
tel, ileex!, junp

eel sak m

uuyal;
le m

aax kulukbal y

ookol le m

uu-
yalo ch

ikaan ti u paal m

aak;
tu poole yaan junp

eel corona de
oro, y

eetel tu kabe yaan junp

eel
l

oobche1 jach j

oosaan u yej.
15 Ul

aak junt

uul

angel t

uune
j

ook tu kiliich k

uuchilil le tem-
plo t

aan u kaam aalik ti le
m

aax kulukbal y

ookol le m

uuya-
lo: Jup a l

oobchee ka joochna-
kech, tumen tsook u kuchul u
kiinil le joocho; u joochil le
luumo tsook u kantal. 16 Le
m

aax kulukbal t

uun y

ookol
le m

uuyalo, tu jupaj u l

oobchee
ka tu jochaj u yich le luumo.
17 Ul

aak junt

uul angele j

ook
xan ti u kiliich k

uuchilil le tem-
plo yaan kaano, u machmaj xan
Ap 14:141 Wa: hoz.
APOCALIPSIS 14:5-17

Angel ku kaam aalik. L

uub Babilonia 456
junp

eel l

oobche jach j

oosaan u
yej.
18 Ul

aak junt

uul

angel t

uune
j

ook ti le altaro; ti letie tsaan
p

aajtalil y

ookol le k

aako. Ka tu
kaam aalaj ti le

angel machmil
le l

oobche jach j

oosaan u yejo:
Jup a l

oobche jach yaan u ye-
jo, ka a xot u p

oopochal u yich
le luumo, tumen u yich le uvao
tsook u kantal. 19 Le

angel
t

uuno tu jupaj u l

oobchee ka tu
xotaj u p

oopochal u uvail le luu-

mo; ka t

uun tu l

aalaj tu pilail
u pujaanil Dios. 20 Bey t

uu-
no, uyich le uvao pupuchaataab
paachil ti le kaajo, ka j

ook kiik
ti le pila tak ka kuch tu kaanlil
u jokni le ts

iminoobo. Le kii-
ko tu bulaj kex 300 kil

ometros1
luum.
15
Ka tin wilaj ul

aak jun-
p

eel ch

ikulal te kaano,
junp

eel jakbeen y

eetel nojoch
ch

ikulal: siete angeloob ku-

b

eentaantiob siete noj yajiloob.
Lelooba u tsook noj yajiloob,
tumen tu y

eeteloob ku j

aawal u
pujaanil Dios.
2 Tin wilaj xan junp

eel baal
bey jeex junp

eel k

aan

aab de vi-
drio xaaktaan y

eetel k

aake, bey
xan le m

aaxoob tu ts

aanchaa-
toob le ts

itsik baalcheo, u esta-

tuail y

eetel u numeroil u kaaba.
Le m

aakooba waalakbaloob tu
j

aal le k

aan

aab de vidrioo, y

ee-
tel u machmoob u arpaob Dios.
3 T

aan xan u kaykoob u kaay
Mois

es u palitsil Dios, bey xan u
kaay le Tamano; ku yaalikoob:
Nojoch y

eetel jakbeen tul

aa-
kal baax ka beetik, J

eeoba
Dios, u Yuumil tul

aakal p

aajta-
Ap 14:201 Lit.: 1,600 estadios.
lil. A beeloobe tojtak y

eetel jaaj-
tak; teech u Reyil minaan u xuul.
4 U jaajile, m

aax ma ken u
chatech saajkil, J

eeoba, y

eetel
m

aax ma ken u nojbeenk

uunt a
kaaba, tumen ch

een teech
ch

uukaan a yaabilaj? Tumen u
kajn

aaliloob tul

aakal kaajoobe
yaan u taaloob y

eetel yaan u
xoltaloob ta t

aan, tumen tsook
u ch

ikbesaal le baaxoob tojtak

a waalmaj ka beetaako.
5 Ka tsook u y

uuchul le baa-
looba, paakatnajene ka jee-
kabtaab u kiliich k

uuchilil le
pasel nook yaan te kaano,
u pasel nookil le jaajkunajilo;1
6 teelo j

ook le siete angeloob
kub

eentaantiob le siete noj yaji-
loobo, u b

uukbesmubaob y

eetel
junp

eel nook de lino sak-
k

uuntaan y

eetel t

aan u l

eembal;
u kaxmaj xan u tseemoob y

ee-
tel kaxnakoob de oro. 7 Jun-
t

uul ti le kant

uul querubinoo-
bo tu ts

aaj siete tazaob de oro

ti le siete angeloobo; le tazaoba
chuuptak y

eetel u pujaanil Dios,
le M

aax kuxaan utiaal kiinoob
minaan u xuulo. 8 Ka t

uun
chuup le kiliich k

uuchil y

eetel
buuts tu yoolal u nojbeenil Dios
bey xan tu yoolal u p

aajtalilo,
y

eetel p

aat ma tu p

aajtal u yo-
kol mix m

aak te kiliich k

uuchi-
lo, tak ken m

aanak le siete noj
yajiloob kub

eentaan ti le siete
angeloobo.
16
Ka tin wuuyaj junp

eel
kaamkach taan j

ook te
kiliich k

uuchil t

aan u yaalik ti
le siete angeloobo: Xeeneex ka
awekeex y

ookol le luum le u pu-
jaanil Dios yaan ichil le siete ta-
zaobo.
Ap 15:51 Ilaak Tip. 16, Tabern

aculo.
457 Joch uva. 7 u tazaob pujaanil APOCALIPSIS 14:1816:1
2 Le y

aax junt

uul angelo bi-
ne ka tu wekaj y

ookol le luum le
baax yaan ichil u tazao. Le m

aa-
xoob t

uun yaantiob u marcail le
ts

itsik baalcheo y

eetel le m

aa-
xoob tu adorartoob u estatuailo,
pochaj u w

inkliloob y

eetel nu-
kuch llagaob.
3 Le u kaat

uul

angel xano tu
wekaj te k

aan

aab le baax yaan
ichil u tazao. Le k

aan

aab t

uu-
no suunaj bey u kiikel kimene,
ka k

im tul

aakal baal kuxaani;1
jach beyo, k

im tul

aakal baax
yaan ichil le k

aan

aabo.
4 Le u y

ooxt

uul

angel xano
tu wekaj te

aalkab jaob le baax
yaan ichil u tazao, bey xan te
tu sayabiloob jao. Ka suunajoob
kiikil. 5 Ka tin wuuyaj u yaa-
lik le

angel tsaan p

aajtalil ti
y

ookol le jaobo: Teech, M

aax
yanech, yaniliech y

eetel Ch

uu-
kaan a yaabilaj, jach toj baax ta
beetaj

uuchik a waalik ka
beetaak le baalooba, 6 tumen
letiobe tu wekoob u kiikel le
j-kiliichoob bey xan u kiikel le
profetaobo, y

eetel teche tsook a
ts

aaik u yukoob kiik; lelo letie

baax ku n

aajmatkoobo. 7 Ka
tin wuuyaj u yaalik le altaro:
Jach beyo, J

eeoba Dios, u Yuu-

mil tul

aakal p

aajtalil, le baaxoob
ka chatuklik ka beetaako jach
jaajtakoob y

eetel tojtakoob.
8 Le u kant

uul

angel xano, tu
wekaj le baax yaan ichil u taza
tu y

ookol le Kiino; ka tsaab
ti le Kiin u p

aajtalil u t

ookik
m

aak y

eetel k

aako. 9 Le m

aa-
koob t

uuno t

ookaaboob tu yoo-
lal le sen ooxolo, baale tu po-
choob u kaaba Dios, le m

aax
Ap 16:31 Wa: alma. Gr.: sikj

e. Ilaak
Tip. 7A.
yaan p

aajtalil ti y

ookol le noj
yajilooba, y

eetel ma tu kexaj
u tuukuloobi, mix tu nojbeen-
k

uuntoob Diosi.
10 Le u cinco

angel xano tu
wekaj le baax yaan ichil u taza tu
y

ookol u trono le ts

itsik baal-
cheo. U reino t

uune

eejocheen-
chaji, y

eetel le m

aakoobo k

aaj u
kuxik u yaakoob tumen jach yaj
baax ku muyajtikoob, 11 baa-
le tu pochoob u Diosil kaan tu
yoolal le baaxoob ku muyajti-
koobo, bey xan tu yoolal le u
w

inkliloob pochajaan y

eetel lla-
gaobo; kex beyo ma tu kexaj u
tuukuloob utiaal ka u patoob le
baaxoob ku beetkoobo.
12 Le u seis

angel xano tu we-
kaj le baax yaan ichil u taza tu
y

ookol u

aalkab jail

Eufrateso,
ka t

uun tij u jail, utiaal beyo ka
preparartaak le bej utiaal le re-
yoob ku taaloob tu tojil tuux ku
t

ipil Kiino.
13 Ka tin wilaj

ooxp

eel ku-
ben taanoob1 jach

eektakoob
beyoob muuchoob t

aan u j

ook-
loob tu chi le nojoch kaano,
tu chi le ts

itsik baalcheo y

ee-
tel tu chi le ma jaajil profetao.
14 U jaajile, le kuben taanooba
ti demonioob u taaloob, ku beet-
koob ch

ikulaloob y

eetel ku bi-
noob tu yiknal u reyiloob tul

aa-
kal y

ookol kaab, utiaal beyo ka
u muchk

intoob utiaal u baate-

lil u noj kiinil le Dios yaan tul

aa-
kal p

aajtalil tio.
15 Ile! Yaan in taal jeex u
taal junt

uul j-ookole. Kiimak u
y

ool le m

aax ma tu chaik u yokol
u wenel y

eetel ku kan

aantik le
nook u b

uukintmo, utiaal ma u
m

aan x-ma nookil y

eetel ka p

aa-
Ap 16:131 Gr.: n

eumata. Ilaak Tip. 7B.
APOCALIPSIS 16:2-15 Ku weekel taza 1-6. Kuben taan 458
tak ich sutsil tu t

aan le m

aakoo-
bo.
16 Ka muchk

intaaboob ti
junp

eel k

uuchil ku kaabatik ich
hebreo Armaged

on.1
17 Le u siete

angel xano tu
wekaj le baax yaan ichil u taza
y

ookol le iiko. Ka t

uun tin wuu-
yaj junp

eel kaamkach taan j

ook
te kiliich k

uuchilo, desde te
tronoo, ka tu yaalaj: Tsook u
b

eeychajal!. 18 Ka t

uun yan-
chaj l

eembal ch

aakoob, taa-
noob, k

ilbal ch

aakoob, bey xan
junp

eel nojoch k

ilbal luum jeex

mix junt

een

uuchuk desde ka
yanchaj w

inik way y

ookol kaa-
be tak bejlae; u jaajile jach t

aaj
chich

uuchik u t

itkuba le luu-
mo, kuch tul

aakal tuux. 19 Le
nojoch kaaj t

uuno j

ook

ooxb

uuj
ti, y

eetel u kaajiloob le luumoo-
bo l

aaj jutkajoob, ka kaaj ti
Dios le Nojoch Babiloniao, utiaal
u ts

aaik uyuk le copa tuux yaan

u vinoil u pujaanilo. 20 Tsoo-
le p

uuts tul

aakal le islaobo, y

ee-
tel ma ilaab tuux tsook le puu-
koobo. 21 Desde te kaan xano
k

aax nukuch bat bey nukuch

tuunichoob y

ookol le m

aakoo-
bo, cada bate kex veinte kilos1 u
aalil; baale le m

aakoobo tu po-
choob Dios tu yoolal u noj yajil
le bato, tumen lela jach nojoch
loob tu beetaj.
17
Ka taal t

uun junt

uul ti
le siete angeloob tsaan le
siete tazaob tiobo, ka tu yaalaj-
ten: Kooten, ka in weestech le
juicio kun taal tuy

ookol le x-nuk
koolel ch

een bey u m

aano, le
m

aax kulukbal y

ookol yaab jao-
Ap 16:161 Le kaaba u k

aat u yaal u
Puukil Meguid

o. 211 Lit.: junp

eel ta-
lento. Ilaak Tip. 11.
bo, 2 le koolel n

uupkebanchaj
y

eetel u reyiloob y

ookol kaab,
y

eetel tu k

aalkunsaj u kajn

aali-
loob Luum y

eetel u vinoil u
n

uupkebano.
3 Le

angel t

uuno tu bisen ti
junp

eel desierto y

eetel u p

aajta-
lil le kiliich muuko. Ka tin wi-
laj junt

uul koolel kulukbal y

oo-
kol junt

uul chak ts

itsik
baalche chuup y

eetel kaabaob
utiaal u poochol Dios, yaan sie-
te u pooloob y

eetel diez u baa-
koob. 4 Le nook u b

uukintmaj
le koolela chak y

eetel morado;1 u
jatsutsk

intmuba xan y

eetel oro,
y

eetel jats uts tuunichoob,
bey xan y

eetel perlaob. U mach-
maj xan junp

eel copa de oro

chuup y

eetel pekbeen baaloob
bey xan y

eetel u k

ookol baaloo-
bil u n

uupkeban. 5 Tu t

aan-
poolale ts

ibtaan junp

eel kaa-
ba, junp

eel baax ma oj

eelaan
baax u k

aat u yaali: Le Nojoch

Babiloniao, u maama le koole-
loob ch

een bey u m

aanoobo, u
maama xan u pekbeen baaloobil
y

ookol kaab. 6 Tin wilaj xane
le koolela kalaan y

eetel u kiikel
le j-kiliichoobo bey xan y

eetel u
kiikel u j-jaajkunajoob Jes

us.
Le ka tin wile jach t

aaj
jaak in w

ool. 7 Le

angel t

uu-
no tu yaalajten: Baaxten jaak
a w

ool? Teen ken in waaltech
baax u k

aat u yaal le koole-

lo bey xan baax u k

aat u
yaal le ts

itsik baalche kuch-

mil yaan siete u pooloob y

eetel
diez u baakoobo: 8 Le ts

itsik
baalche ta wilo, yaan kaachi,
p

aat minaan, baale jach nukaaj

Ap 17:41 Lit.: p

urpura. Le colora yaan
yil y

eetel ayikalil, tsikbeenil y

eetel jalaa-
chil.
459 Armaged

on. Taza siete APOCALIPSIS 16:1617:8
j

ookol ti le taamkach cheeno,
ken tsookok t

uune yaan u xuul-
saal. Le u kajn

aaliloob Luum
le ma ts

ibtaan u kaabaob tu
rolloil le kuxtal desde ka k

aaj u
s

ijil w

inikoob way y

ookol kaa-
be, yaan u jaakal u y

ooloob le
ken u yiloob le ts

itsik baalche
yaan kaacho p

aat minaan, baa-

le kex beyo t

aan u yantal tu kaa-
t

een.
9 Teela, ti ku kaab

eettal u
yantal naat ti m

aaki: Le siete
pooloobo u k

aat u yaal siete

puukoob tuux ku kutal le koo-
lelo. 10 Yaan xan siete reyoob:
cinco u t

uulale tsook u m

aa-
noob, junt

uule way yane,
le ul

aak junt

uulo ma kuchki,
baale le ken kuchke yaan u
p

aatal ch

een junp

it kiin.
11 Le ts

itsik baalche yaan

kaach y

eetel p

aat minaane, jun-

t

uul rey xan, leti le u ochoilo,
baale ti j

ook ichil le siete reyoo-
bo, y

eetel yaan xan u xuulsaal.
12 Le diez baakoob ta wi-
laj xano u k

aat u yaal diez re-

yoob ma kuubuk u reinoobi,
baale ku tsaabal p

aajtalil tiob
utiaal u reinaroob ichil junp

eel
hora y

eetel le ts

itsik baal-
cheo. 13 Le reyooba junp

eelili
u tuukuloob, le oolal ku ts

aaik u
muukoob y

eetel u p

aajtaliloob ti
le ts

itsik baalcheo. 14 Letio-

be yaan u baateloob tu contra
le Tamano, baale yaan u ts

aan-
chaataaloob tumen le Tamano,
tumen letie u Yuumtsil yuum-
tsiloob y

eetel u Rey le reyoo-
bo. Le m

aaxoob xan yanoob tu
y

eetelo, le m

aaxoob tanaanoob,
y

eeyaanoob y

eetel ch

uukaan u
y

ooloobo, yaan xan u ts

aan-
chaatikoob le reyooba.
15 Ka tu yaalaj xan ten: Le
jaob ta wilaj tuux kulukbal le
koolel ch

een bey u m

aano, u
k

aat u yaal yaab kaajoob, m

aa-
koob, luumoob y

eetel jejel

aas
taanoob. 16 Le diez baakoob
y

eetel le ts

itsik baalche ta wi-

lo, yaan u pektikoob le koolel
ch

een bey u m

aano; tsoole yaan
u tokikoob tul

aakal baax yaan-
ti, yaan u patkoob x-ma nookil,
yaan u jaantkoob u bakel, y

eetel
yaan u xuulskoob y

eetel k

aak.
17 Tumen Diose tu ts

aaj ichil u
puksiikaloob ka u tsookbesoob
le baax u tukultmaj Letio; jach
beyo, u tsookbesoob le junp

ee-
lili tuukul yaan ti letiob, ikil
u kubik u reinoob ti le ts

i-
tsik baalcheo tak ken b

eeycha-
jak le baaxoob u yaalmaj Dio-
so. 18 Le koolel ta wilo u k

aat
u yaal le nojoch kaaj ku reinar
tu y

ookol u reyiloob y

ookol kaa-
bo.
18
Ka tsook le baalooba, tin
wilaj ul

aak junt

uul

angel
ku y

eemel kaan y

eetel nojoch
p

aajtalil; le Luumo s

aasilchaj
tu yoolal u nojbeenil le ange-
lo. 2 Le angela y

eetel tul

aakal
u muuk tu kaam aalaj: Tsook
u l

uubul! Tsook u l

uubul le No-
joch Babiloniao, y

eetel tsook u
suut junp

eel k

uuchil utiaal
u kajtal demonioob, bey xan jun-
p

eel k

uuchil tuux ku taakikuba
tul

aakal pekbeen y

eetel kaakas
ch

ich, junp

eel k

uuchil chuup
y

eetel kaakas iik jeel u k

im-
sik m

aake! 3 Tumen tu yoolal
u vinoil u kaakas ts

ibolal, u vi-
noil u n

uupkebane, u kajn

aali-
loob tul

aakal kaajoobe tsook u
l

uubloob; u reyiloob y

ookol kaa-
be tsook u n

uupkebantaloob tu
y

eetel; u j-koonoliloob y

ookol
APOCALIPSIS 17:918:3 U baateel Taman. L

uub Babilonia 460
kaab xane tsook u ayikaltaloob
tu yoolal le kookoj baaloob ku
manik le koolel minaan u sutal
utiaal u pulik u taakino.
4 Ka tin wuuyaj ul

aak taan
te kaan t

aan u yaalik: In kaa-
jaleex, j

ookeneex ti le kaaja
utiaal ma a t

aakpajleex ti u ke-
banoob y

eetel utiaal ma a mu-
yajtikeex le noj yajiloob kun taal
tu y

ookolo. 5 Tumen u ke-
banoobe tsook u niktal y

ee-
tel tsook u kuchul tak te kaa-
no; Dios t

uune tsook u kaajsik
le baaloob kaastak u beetmo.
6 Suteex u jeel ti; jach jeex tu
beetaj ti ul

aak m

aakoobe bey
xan ka a beeteexti, kaap

aak ka
a suteex u jeel le kaas u beetmo;
te copa tuux tu xaaktaj vinoo,
kaap

aak ka a xaakteex vino a
ts

aaexti. 7 Jach jeel bix

uu-
chik u nojbeenk

uuntkuba y

eetel
jeel bix

uuchik u bisik junp

eel
kookoj kuxtal ichil x-ma sutali-
lo, bey xan ka a beeteex u mu-
yaj y

eetel u yokol. Tumen ma tu
xuulul u yaalik ichil u puksii-
kal: Kulukbalen bey junt

uul rei-
nae, ma kimen in w

ichami, y

ee-
tel mix bikin b

in okolnaken.
8 Tu yoolal lelo, ch

een ichil jun-
p

eel kiin kun kuchul tul

aakal u
noj yajiloob: k

imil, okol y

eetel
wiijil; tsoole yaan u xuulsaalti
y

eetel k

aak, tumen jach nojoch

u p

aajtalil J

eeoba le m

aax juz-
garto.
9 Tul

aakal le u reyiloob y

oo-
kol kaab n

uupkebanchajoob tu
y

eetel, m

aaxoob xan m

uul kaj-
lajoob tu y

eetel t

aan u biskoob
junp

eel kookoj kuxtal ichil x-ma

sutalile, yaan u yokoloob y

eetel
yaan u looloxik u tseemoob y

ee-
tel yaayaj

oolal, le ken u yiloob u
buutsil u t

ookaalo. 10 Yaan u
waataloob n

aach ti leti tu yoolal
u saajkiloob ti le baax

uuchtio,
y

eetel yaan u yaalikoob:

Oo-
tsilech,

ootsilech, le nojoch
kaajo, Babilonia le kaaj jach
yaan u p

aajtalilo, tumen ch

een
ichil junp

eel hora juzgartaabech

tumen Dios! .
11 U j-koonoliloob xan le
y

ookol kaabo, t

aan u yoko-
loob y

eetel t

aan u taanoob y

ee-
tel yaayaj

oolal tu yoolal le kaa-
ja, tumen bejlae mix m

aak
manik le jejel

aas baaloob ku
konkoobo: 12 u jejel

aasil baa-
loob jeex oro, plata, jatsuts tuu-
nichoob, perlaob, maalob lino,
morado1 nook, seda, y

eetel chak
nook; bey xan tul

aakal baal
beetaan y

eetel kiibok che, tu-
l

aakal baax beetaan y

eetel mar-
fil, kiichkelem cheob, cobre, hie-
rro y

eetel m

armol; 13 bey xan
canela, u xaakiloob janal, in-
cienso, kiibok aceite, ol

bano,
vino, u aceiteil oliva, harina, tri-
go, wakaxoob, tamanoob, ts

imi-
noob, carretaob, palitsiloob y

ee-
tel ul

aak m

aakoob. 14 Jach
beyo, tul

aakal le u takan ich
cheob ka ts

iboltik kaacho, beo-

raa minaan ti teech; le kiiki ja-
naloob y

eetel le kiichkelem baa-
loob yaantech kaacho, tsook u
xuupul y

eetel mix bikin kun
yantaltech tu kaat

een.
15 Le m

aaxoob konik kaach
le baalooba, m

aaxoob ayikal-
chajoob tu yoolal le kaaja, tu
yoolal u saajkiloob ti le
baax

uuchtio yaan u p

aat-
loob waatal n

aach ti leti, y

ee-
tel yaan u yokoloob; yaan u
Ap 18:121 Lit.: p

urpura. Le colora yaan
yil y

eetel ayikalil, tsikbeenil y

eetel jalaa-
chil.
461 J

ookeneex ti. J-koonoloob APOCALIPSIS 18:4-15
taanoob y

eetel yaayaj

oolal
16 t

aan u yaalikoob:

Ootsil,

ootsil... le nojoch kaajo, le u

b

uukintmaj kaach maalob lino,
morado nook y

eetel chak noo-
ko, le u jach jatsutsk

intmuba
kaach y

eetel oro, jatsuts tuuni-
choob, bey xan y

eetel perlaobo,
17 tumen ch

een ichil junp

eel
hora ka xuulsaab ti tul

aakal
le yaabkach ayikalil yaan kaach
tio! .
Tul

aakal xan u capitanil bar-
co, tul

aakal m

aax ku viajar ti
k

aan

aab, tul

aakal le marineroo-
bo, bey xan tul

aakal le m

aaxoob
ku kaxtik u kuxtaloob te k

aa-
n

aabo, p

aatoob waatal n

aach ti
le kaajo, 18 kaam taanajoob
le ka tu yiloob u buutsil u t

oo-
kaalo, ka tu yaaloob: Baax
kaajil jeel u keetel y

eetel le
nojoch kaaja?. 19 Ka t

uun tu
tosajoob luum tu pooloob,
ka kaam taanajoob t

aan u yo-
koloob y

eetel t

aan u yaali-
koob ichil u yaayaj

oolaloob:

Ootsil,

ootsil... le nojoch kaajo,
le baax oolal ayikalchaj tul

aa-
kal le m

aaxoob yaan u barcoob
te k

aan

aabo, tumen ch

een ichil
junp

eel hora ka xuulsaabi! .

20 Teech, kaan, kiimakcha-
jak aw

ool tuyoolal, bey xan teex,
j-kiliicheex, apostoleex y

eetel
profetaex, tumen Diose tsook u
castigartik le kaaj yoolal le baax
tu beetajteexo!.
21 Junt

uul muukaan

angel
t

uune, tu ch

uuyaj junp

eel tuu-
nich bey jeex u nojoch tuuni-
chil molinoe, ka tu p

ikchintaj
te k

aan

aabo t

aan u yaalik: Bey
xan kun s

eeb p

ikchintbil Babi-
loniao; yaan u p

ikchintaal ka-
bal le nojoch kaajo, y

eetel mix
bikin kun kaa ilbil. 22 Mix bi-
kin kun kaa uuybil ti teech u
juum u kaay le m

aaxoob ku pax-
koob arpao, mix le ku paxkoob
ul

aak nuukuloobo, le ku yus-
tikoob flautao mix le ku yusti-
koob trompetao. Ma kun kaa il-
bil ti teech junt

uul m

aax ku
beetik wa baax meyajil, y

eetel
mix bikin kun kaa uuybil ti
teech u juum u tuunichil junp

eel
molino t

aan u juuch. 23 Mix
junp

eel l

ampara kun kaa juul u
s

aasil ta w

ookol; tsoole ti te-
che mix bikin kun kaa uuybil
u taan junt

uul noviotsil wa no-
viatsil. Tul

aakal lela yaan u y

uu-
chul, tumen le m

aaxoob ko-
niktech baaloob kaacho leti u
maas maalob j-koonoliloob y

oo-
kol kaab; tsoole

uuchik a bee-
tik a x-meenile1 ta tusaj tul

aa-
kal le kaajoobo. 24 Jach beyo,
te kaaja ti week u kiikel le
profetaobo, le j-kiliichoobo, bey
xan tul

aakal le m

aaxoob tsook u
k

imsaaloob way Luume.

19
Ka tsook t

uun le baa-
looba, tin wuuyaj jun-
p

eel kaam taan te kaan
jeex u taan yaabkach m

aakoo-
be. Ku yaalikoob: Kiikitan-
teex Jah!1 Le salvaciono, le noj-
beenil y

eetel le p

aajtalilo u tiaal
k-Dios, 2 tumen letie ku juz-
gar y

eetel u jaajil bey xan y

ee-
tel tojil. Tumen tsook u juzgar-
tik le x-nuk koolel ch

een bey u
m

aano, le m

aax tu kask

uuntaj
u kajn

aaliloob y

ookol kaab y

ee-
tel u n

uupkebano; Diose tsook
u castigartik

uuchik u k

imsik
u palitsiloob. 3 Tu s

eebaani-
le, le yaabkach m

aakooba tu
Ap 18:231 Wa: x-espiritistail. 19:11 Wa:
Aleluya. Le taan Jah ku yaalaal teela,
junp

eel k

oomkaaba kutsaabal ti J

eeoba.
APOCALIPSIS 18:1619:3 Babiloniae u wekmaj kiik 462
yaaloob tu kaat

een: Kiikitan-
teex Jah! U buutsil le kaaja yaan
u naakal utiaal kiinoob minaan
u xuul.
4 Le veinticuatro ancianoob
y

eetel le kant

uul querubinoobo
tu x

oolkabtubaobe ka tu ado-
rartoob Dios, le m

aax kuluk-
bal te tronoo, ka tu yaaloob:
Am

en! Kiikitanteex Jah!.
5 Tsoole j

ook xan junp

eel
taan te tronoo, ka tu yaalaj:
Kiikitanteex k-Dios, tul

aak-
leex, teex m

aaxeex u palitsileex
y

eetel a chaameex saajkilil ti le-
ti, le mejentakoobo bey xan le
nuuktakoobo.
6 Ka tin wuuyaj u juum jun-
p

eel baal bey jeex u juum u

taan yaabkach m

aakoobe, jeex
u juum yaabkach jaobe, bey xan
jeex u juum u jaats ch

aake, ku
yaalikoob: Kiikitanteex Jah,
tumen J

eeoba k-Dios, u Yuumil

tul

aakal p

aajtalile, tsook u k

aa-
jal u reinar. 7 Kiimakchajak
k-

ool y

eetel chuupuk k-puksii-
kal y

eetel nojoch kiimak

oolal,
y

eetel kooneex ts

aaik nojbee-
nil ti Dios tumen tsook u ku-
chul u kiinil u tsookol u beel
le Tamano; u yatane u l

ismu-
ba. 8 Jach beyo, ti letie tsook
u tsaabal u p

aajtalil u b

uukin-
tik junp

eel nook beetaan y

ee-
tel jach maalob lino, ku l

eem-
bal y

eetel jach limpio. Tumen le
jach maalob linoo ku ch

ikbesik
le baaloob maalobtak ku beetik
le j-kiliichoobo.
9 Le angelo tu yaalajten:
Ts

ibt lela: Kiimak u y

ool le
m

aaxoob invitartaanoob utiaal
u cenail u tsookol u beel le Ta-
mano. Tu yaalaj xan ten: Lela
letie baaxoob jaajtak u yaalmaj
Dioso. 10 Ka t

uun tin x

ool-
kabtinba tu t

aan utiaal in ado-
rarte. Baale tu yaalajten: Ma!
Ma a beetik lelo! Tene ch

een a
w

eet palitsilen, y

eetel u y

eet pa-
litsilen a sukuunoob, m

aaxoob
kub

eentaantiob u meeyjil u taa-
noob tu yoolal Jes

us. Adorart
Dios; tumen u y

uuchul taan tu
yoolal Jesuse letie baax oolal
ts

ibtaab le profec

aobo.
11 Ka tin wilaj jeekab le kaa-
no, y

eetel, ileex!, junt

uul sak
ts

imin; le m

aax natmilo ku
kaabatik Ch

uukaan

oolal y

eetel
Jaaj, letie ku juzgar y

eetel ku
yeesik justicia ken baatelnak.
12 U yichoobe bey k

aak ku
t

oochbale y

eetel y

ookol u poo-
le yaan yaab coronaobi. Ti letie
yaan junp

eel kaaba ts

ibtaan
mix m

aak oj

eeltmil, ch

een leti,
13 u b

uukintmaj junp

eel nook
wiiwitsaany

eetel kiik; le kaaba
tsaantia leti lela: U Taan Dios.
14 Tsoole u soldadoiloob kaa-
ne t

aan u binoob tu paach u
natmoob sak ts

iminoob, y

ee-
tel u b

uukintmoob jach maalob
lino, sak y

eetel limpio. 15 Tu
chie ku j

ookol junp

eel chowak
espada jach puputskil1 utiaal u
beetik loob ti le kaajoobo, y

ee-
tel yaan u nuuktikoob y

eetel
junp

eel x

oolte de hierro. Tsoole
leti pupuchaatik le uva yaan tu
pilail u pujaanil Dioso, uYuumil
tul

aakal p

aajtalil. 16 Tsoole
te nook yaan y

ookol u muuk u
yooko, ts

ibtaan le kaaba jeela:

U Rey reyoob y

eetel u Yuumtsil
yuumtsiloob.
17 Tin wilaj xan junt

uul

angel
waalakbal tu tojil le Kiino; le-
tie kaam taanaje ka tu yaalaj
Ap 19:151 Wa: jach yaan u yej.
463 U kiinil u tsookol u beel Taman APOCALIPSIS 19:4-17
ti tul

aakal le ch

ichoob ku xik-
naloob te kaano: Kooteneex
waye, muchabaex utiaal le no-
joch janal ken u beet Dioso,
18 utiaal ka a jaanteex u bakel
reyoob, u bakel comandanteob,1
u bakel le m

aaxoob muukaa-
noobo, u bakel ts

iminoob bey
xan u bakel le m

aaxoob natmi-
loobo; utiaal ka a jaanteex xan
u bakel tul

aakal m

aak, le palitsi-
loobo bey xan le ma palitsiloo-
bo, le nuuktakoobo bey xan le
mejentakoobo.
19 Ka tinwilaj le ts

itsik baal-
cheo, bey xan u reyiloob y

oo-
kol kaab y

eetel u soldadoob, u
muchmubaob baateel tu contra
le m

aax natmil le ts

imino y

eetel
tu contra u soldadoob. 20 Ka
t

uun kaax le ts

itsik baalche
pate y

eetel le ma jaajil profe-
tao; le ma jaajil profetao letie
m

aax tu beetaj ch

ikulaloob tu
t

aan le ts

itsik baalche utiaal u

tusik le m

aaxoob tu kamoob u
marcail le ts

itsik baalcheo y

ee-
tel le m

aaxoob tu adorartoob u
estatuailo. Le l

aayli kuxaanoo-
bo puuloob ichil le k

aan

aab de
k

aak ku t

oochbal y

eetel azu-
freo. 21 Baale le u maasil
m

aakoobo k

imsaaboob y

eetel
le chowak espada ku j

ookol tu
chi le m

aax natmil le ts

imino.
Tul

aakal t

uun le ch

ichoobo tu
naajk

uuntubaob y

eetel u bake-
loob.
20
Ka tin wilaj junt

uul

angel
t

aan u y

eemel te kaano,
u machmaj u llaveil le taamkach
cheeno bey xan junp

eel nojoch
cadena. 2 Ka tu machaj le no-
joch kaano, le

uuchben kaano,
Ap 19:181 Gr.: kil

arkos, junt

uul m

aak
tsaan u nuukt 1,000 soldadoob.
le ku yaalaal Kaasilbaal1 y

eetel
Satan

as tio, ka tu kaxaj tu y

aa-
mil mil jaaboob. 3 Tsoole tu
p

ikchintaj te taamkach chee-

no, ka tu makaj u jool y

eetel tu
sellartaj, utiaal beyo ma u se-
guer u tusik u kajn

aaliloob
Luum, tak ken tsookok le mil
jaaboobo. Le ken tsookok le
baalooba yaan u j

aalkabtaal tu
y

aamil junp

it kiin.
4 Ka tin wilaj tronoob, bey
xan le m

aaxoob kulajoobo; ti
letiobe tsaab p

aajtalil utiaal u
juzgaroob. Jach beyo, tin wi-
laj le m

aaxoob k

imsaaboob y

ee-
tel b

aat

uuchik u jaajk

uuntikoob
baaloob yaan yil y

eetel Jes

us bey
xan y

eetel Dioso. Le m

aakoo-
ba ma tu adorartoob le ts

itsik
baalcheo mix u estatuail, y

ee-
tel ma tu chaaj u marcartaal u
t

aanpoolaloobi, mix u kaboob.
Letiob t

uune kuxlajoob, ka rei-
narnajoob tu y

aamil mil jaaboob
y

eetel Cristo. 5 (U maasil le ki-
menoobo ma s

eeb kuxlajoobi,
tak ka tsook le mil jaaboobo.)
Lela letie y

aax m

aakoob kaa
kuxk

intaaboobo. 6 Kiimak u
y

ool y

eetel kiliich tul

aakal m

aax
ku t

aakpajal ichil le y

aax m

aa-
koob ku kaa kuxk

intaaloobo; le
kaa k

imilo minaan p

aajtalil tu
y

ookoloob, baaxe yaan u meya-
joob bey sacerdoteob utiaal Dios
bey xan utiaal Cristo, y

eetel yaan
u reinaroob tu y

eetel ichil le mil
jaaboobo.
7 Le ken tsookok t

uun le
mil jaaboobo, Satanase yaan u
j

aalkabtaal te tuux kalaano,
8 y

eetel yaan u j

ookol utiaal u
tusik le kaajoob yanoob tu kan-
Ap 20:21 Lit.: Diablo, u k

aat u yaale
j-l

isaj taan.
APOCALIPSIS 19:1820:8 Ku kaalal Kaasilbaal 464
tiitsil y

ookol kaabo,1 Gog y

eetel
Magog, utiaal beyo ka u much-
k

intoob utiaal le baatelt

aamba-
lo. Le m

aaxoob kun much-
k

intbiloobo jach t

aaj yaaboob
jeex u arenail le k

aan

aabo.
9 Letiobe j

ookoob jejel

aas tuu-
xoob te y

ookol kaabo, ka tu
bapachtoob u campamento le
j-kiliichoobo, bey xan le kaaj
yaabiltaano. Baale,

eem k

aak
desde te kaano ka t

ookaaboob.
10 Le Kaasilbaal tuskoob kaa-
cho p

ikchintaab ichil le k

aa-
n

aab de k

aak y

eetel azufreo, te
tuux p

ikchintaab xan le ts

i-
tsik baalche y

eetel le ma jaa-
jil profetao; teelo ti kun beetbil
u muyajoob1 bul kiin y

eetel bul

aakab utiaal kiinoob minaan u

xuuli.
11 Tin wilaj xan junp

eel no-
joch sak trono bey xan le
m

aax kulukbal y

ookolo. Tu t

aa-
ne p

uuts le Luum bey xan
le kaano, y

eetel ma ilaab tuux
tsookoobi. 12 Le m

aaxoob ki-
menoob kaacho, le nuuktakoo-
bo bey xan le mejentakoobo,
tin wilaj waalakbaloob tu t

aan
le tronoo, ka ch

oolaab le rolloo-
bo. Baale ch

oolaab ul

aak rollo,
u rolloil le kuxtalo. Le kimenoob
t

uuno juzgartaaboob tu yoolal
le baax tu beetoobo, jeex ts

ib-
taanil te rolloobo. 13 Le k

aa-
n

aab xano tu kubaj le kimenoob
yaan ichilo; le k

imil y

eetel le
Muknalo1 tu kuboob xan le ki-
menoob yaan ichiloobo. Ka juz-
gartaab cada junt

uul m

aak tu
yoolal le baax tu beeto. 14 Ka
tsooke, le k

imil y

eetel le Muk-
nalo p

ikchintaaboob ichil le
Ap 20:81 Ilaak Tip. 16. 101 Wa: kalbi-
loob. 131 Lit.: Hades. Ilaak Tip. 8.
k

aan

aab de k

aako. Le k

aa-
n

aab de k

aako letie kaa k

imilo.
15 Tsoole, tul

aakal le m

aaxoob
ma ts

ibtaan u kaabaob tu li-

broil le kuxtalo l

aaj p

ikchintaa-
boob ichil le k

aan

aab de k

aako.
21
Ka tin wilaj junp

eel t

uum-
ben kaan y

eetel junp

eel
t

uumben Luum; tumen le kaan
y

eetel le Luum yanoob kaacho
tsook u m

aanoob; le k

aan

aab
xano p

aat minaan. 2 Ka tin

wilaj xan le kiliich kaajo, le
T

uumben Jerusaleno. Le kaa-
ja t

aan u lukul te kaan tu
t

aan Dioso, y

eetel t

aan u y

ee-
mel; jatsutsk

intaan xan jeex u

jatsutsk

intaal junt

uul noviatsil
utiaal u y

ichame. 3 Ka tsoo-
ke tin wuuyaj junp

eel kaam-
kach taan j

ook te trono t

aan
u yaalik: Ile! U pasel1 Diose ti
yaan yiknal le m

aakoobo. Dio-
se yaan u kajtal tu y

eeteloob, le-
tiob xane yaan u kuchul u bee-
tubaob u kaajal. Jach beyo, Dios
kun yantal tu y

eeteloob. 4 Le-
tie yaan xan u choik tul

aakal u
jail u yichoob, ma tun yantal k

i-
mil, mix okol, mix yaj

oolal, mix
kiinamil. Le baaxoob yanoob
kaacho tsook u m

aanoob.
5 Le M

aax kulukbal te tro-
no xano, tu yaalaj: Ile!, yaan in
t

uumbenkuntik tul

aakal baal.
Ku yaalik xan: Ts

ibte, tumen
le taanooba jaajtak y

eetel jach
yaan u b

eeytaloob. 6 Ka tu
yaalajten: Tsook u b

eeytaloob!
Teen le Alfa y

eetel le Omegao,1
teen u k

aajbal y

eetel u xuul. Jeel
m

aaxak ukaje x-ma boolil ken
in ts

aa u yuk u jail le kuxtal

Ap 21:31 Wa: tabern

aculo. Ilaak
Tip. 16. 61 Wa: Teen le A y

eetel le Z.
Ilaak Tip. 16.
465 U rolloil kuxtal. Minaan k

imil APOCALIPSIS 20:921:6

yaan te sayabo. 7 Tul

aakal le
baalooba, yaan in s

ik ti
jeel m

aaxak ku ts

aanchaak te
baatelo; tene yaan in beetkin-
ba u Dios, letie yaan u beet-
kuba in paal. 8 Baale le j-saj-
luumoobo, le m

aaxoob minaan
u fejoobo, le m

aaxoob pekbee-
noob tumen ku beetkoob baa-
loob

eektako, le j-k

imsaj w

ini-
koobo, le ku n

uupkebanoobo,1
le ku beetik u j-meeniloobo,2 le
ku adorartikoob beetbil diosoo-
bo, bey xan tul

aakal le m

aaxoob
ku tuusoobo, yaan u n

aajalti-
koob u puululoob te k

aan

aab
ku t

oochbal u k

aakil y

eetel azu-
freo. Lela letie kaa k

imilo.
9 Junt

uul ti le siete angeloob
tsaantiob le siete tazaob chuup-
tak y

eetel le u tsook siete
noj yajiloobo, taale ka tu yaa-
lajten: Kooten, ka in weestech
le noviatsilo, u yatan le Tama-
no. 10 Ka t

uun tu bisen y

ee-
tel u p

aajtalil le kiliich muuk ti
junp

eel sen kaanal y

eetel nojoch
puuke, ka tu yeesajten u kiliich
kaajil Jerusal

en, le kaaj luk te
kaan tu t

aan Dios utiaal u y

ee-
melo, 11 le kaaj yaan u nojbee-
nil Dios tio. Le kaaja ku j

oopbal
jeex junp

eel tuunich jach t

aaj
kiichkelme, jeex ka j

oopbalnak
junp

eel u tuunichil jaspe s

aas-
kaleen jeex le cristalo. 12 U
bapakiloobe nuuktak y

eetel
kaanaltak, yaan doce u joona-
jiloob tuux waalakbal doce an-
geloob; tu kaanlil le joonajoobo
ts

ibtaan u kaaba u doce chii-

balil u paalal Israel. 13 Tu la-
kinile yaan

ooxp

eel joonajoobi,
Ap 21:81 Gr.: p

ornos. Ilaak Tip. 4.
82 Wa: espiritistailoob. Ilaak Tip. 16,
Meenil.
tu xamanile

ooxp

eel joonajoob,
tu noojolile

ooxp

eel joonajoob,
y

eetel tu chikinile

ooxp

eel joo-
najoob. 14 U bapakiloob le
kaajo jetsekbaloob y

ookol doce
tuunichoob; tu y

ookol le tuuni-
chooba ts

ibtaan le doce kaa-

baob yaan ti u doce apostoloob
le Tamano.
15 Le m

aax ku taan tin w

eete-
lo u machmaj kaach junp

eel pi-
sib che de oro utiaal u pisik le
kaajo, u joonajiloob, bey xan u
bapakiloob. 16 Le kaajo cua-
drado bix beetaanil; jeex bukaaj
u chowakile bukaaj xan u k

oo-
chilo. Ka tu pisaj le kaaj y

ee-
tel le pisib cheo, doce mil esta-
dios1 tu ts

aaj; u chowakil, u
k

oochil y

eetel u kaanlile jun-
tak

aalili u piisiloob. 17 Tsoo-
le tu pisaj xan u bapakiloobe,
ka tu ts

aaj ciento cuarenticua-

tro k

uukoob,1 jeex u piis w

ini-
ke, jeex u piis xan junt

uul an-
gele. 18 U bapakiloob le kaajo
beetaan y

eetel jaspe; tul

aakal le
kaaj xano, beetaan y

eetel ts

uuk
oro ch

ikaan ti s

aaskaleen vi-
drio. 19 U chuun u bapakiloob
le kaajo jatsutsk

intaan y

eetel u
jejel

aasil jatsuts tuunichoob:1 le
y

aax junp

eelo jaspe, le u kaa-

p

eelo safiro, le u y

ooxp

eelo cal-
cedonia, le u kanp

eelo esmeral-
da, 20 le u cincoo sard

onica, le
u seiso sardio, le u sieteo cris

oli-
to, le u ochoo berilo, le u nueveo
topacio, le u diezo crisoprasa, le
u onceo jacinto, le u doceo ama-
tista. 21 Tsoole le doce joona-
joobo doce perlaob; cada joonaje
beetaan y

eetel junp

eel perla. U
Ap 21:161 Lela kex 2,200 kil

ometros.
171 Lela kex 64 metros. 191 Ilaak
Tip. 16.
APOCALIPSIS 21:7-21 U yatan le Tamano. U piisil kaaj 466
noj bejil le kaajo beetaan y

eetel
ts

uuk oro, jeex s

aaskaleen vi-
drioe.
22 Tsoole ichil le kaajo ma
tin wilaj mix junp

eel temploi,
tumen J

eeoba Dios, uYuumil tu-

l

aakal p

aajtalil, bey xan le Ta-
mano, letiob u temploil le kaajo.
23 Le kaajo ma kaab

eet u s

aa-
silkuntaal tumen le Kiino mix
tumen le Lunao, tumen u noj-
beenil Dios s

aasilkuntik; u lam-
parail xane letie Tamano.
24 U kajn

aaliloob le luumoobo
yaan u m

aanoob y

aanal u s

aa-
silil; u reyiloob le y

ookol kaab
xano yaan u biskoob u nojbee-
niloob ichil le kaajo. 25 U joo-
najiloobe junpuli ma kun kal-
biloob de kiin, tumen teelo ma
b

in

aakabchajki. 26 U noj-
beenil y

eetel u tsiikil le luu-
moobo yaan u bisaal ichil le
kaajo. 27 Baale jeel baalak

eekchajaan y

eetel jeel m

aaxak
ka tuusnak wa ka u beet wa baax
pektaane, junpuli ma kun ook-
li; ch

een le m

aaxoob ts

ibtaan u
kaabaob tu rolloil le kuxtal yaan
ti le Tamano.
22
Le

angel t

uuno tu yeesaj-
ten u

aalkab jail le kuxta-
lo, s

aaskaleen jeex le vidrioo
y

eetel ku j

ookol desde tu trono
Dios y

eetel tu trono le Tamano,
2 ku y

aalkab ch

uumuk ti le noj
bejo. Ti tu kaats

eelil le

aalkab
jao yaan u cheiloob kuxtal ku
yichankiloob doce u t

eenel cada
jaab; junt

een cada mes ku ts

aaik
u yichoob. U le xan le cheobo ku
meyaj utiaal u tsaakal u kajn

aa-
liloob le luumoobo.
3 Le kaaja junpuli ma kun
kaakastantbil. Baaxe u trono
Dios y

eetel u trono le Tamano
yaan u yantaloob ichil le kaajo;
u palitsiloob Diose yaan u kub-
koob kiliich meyaj ti, 4 yaan
xan u yilkoob u t

aan u yich,
y

eetel yaan u ts

ibtaal u kaaba
tu t

aanpoolaloob. 5 Teelo ma
tun yantal

aakabi, y

eetel u kaj-
n

aaliloobe ma tun kaab

eettal-
tiob u s

aasilil junp

eel l

ampara,
mix u juul le Kiino, tumen J

eeo-
ba Dios kun beetik u juul s

aasil
tu y

ookoloob; letiob t

uune yaan
u reinaroob utiaal kiinoob mi-
naan u xuul.
6 Le angelo tu yaalajten: Le
taanooba jach jaajtak y

eetel
yaan u b

eeytaloob; jach beyo,
J

eeoba Dios, le m

aax tu ts

aaj tu
tuukul le profetaob baax ken u
yaaloobo, tu t

uuxtaj u

angel
utiaal ka u yees ti u palitsiloob
le baaxoob kun

uuchul ichil jun-
p

it kiino. 7 Y

eetel, ile!, t

aan
in taal tu s

eebaanil. Kiimak u
y

ool jeel m

aaxak ku tsookbesik
u taaniloob le profec

a ts

ibtaan
te rolloa.
8 Teen Juane, teen uuy y

ee-
tel il le baalooba. Le ka tin wilaj
y

eetel le ka tin wuuye, tin x

ool-
kabtinba in adorart le

angel tu
yeesajten le baalooba. 9 Baa-
le letie tu yaalajten: Ma! Ma
a beetik lelo! Tene ch

een jun-
t

uul a w

eet palitsilen bey xan u
y

eet palitsilen a sukuunoob le
profetaobo, y

eetel u y

eet palitsi-
len le m

aaxoob t

aan u tsookbes-
koob u taaniloob le rolloa. Ado-
rart Dios.
10 Tsoole tu yaalajten: Ma
a sellartik u taaniloob le pro-
fec

a ts

ibtaan te rolloa, tumen

tsook u n

aatsal le kiin aalaa-
no. 11 Le m

aax ku beetik baa-
loob ma tojtake, seguernak u
beetik baaloob ma tojtaki; le
m

aax

eek u kuxtale, seguernak
467 U

aalkab jail le kuxtalo APOCALIPSIS 21:2222:11
u y

eekkuntik u kuxtal; baale le
m

aax toj u kuxtale, seguernak
u kuxtal ich tojil; y

eetel le m

aax
kiliicho, seguernak u kuxtal ich
kiliichil.
12 Ile! T

aan in taal tu s

ee-
baanil, y

eetel in chaamaj le sii-
bal ken in ts

aao, utiaal beyo ka

in boot ti cada junt

uul le baax
u n

aajaltmaj tu yoolal baax u
beetmo. 13 Teen le Alfa y

eetel
le Omegao,1 le y

aax y

eetel le u
tsooko, u k

aajbal y

eetel u xuul.
14 Kiimak u y

ool le m

aaxoob ku
poik u chowak nookoob utiaal
ka chaabak u n

aatsloob yiknal u
cheiloob le kuxtalo, bey xan
utiaal ka chaabak u yookloob tu
joonajiloob le kaajo. 15 Paa-
chile ti yaan le peekoobo,1 le
j-meenoobo,2 le j-n

uupkeba-
noobo,3 le j-k

imsaj w

inikoobo,
le ku adorartikoob beetbil dio-
soobo, bey xan tul

aakal le m

aa-
xoob uts tu yich u tuusoob y

ee-
tel ma tu xuulul u beetkoobo.
16 Teen Jesuse, tin t

uuxtaj
in

angel utiaal ka u jaajk

uunt ti
teex le baalooba, tumen lelooba
Ap 22:131 Wa: Teen le A y

eetel le Z.
Ilaak Tip. 16. 151 Lelooba letie m

aa-
xoob beetik baaloob kaastak y

eetel su-
tsiltak tu t

aan Dioso. 152 Wa: espiri-
tistaob. Ilaak Tip. 16, Meenil. 153 Gr.:
p

ornos. Le taana ku meyaj utiaal u y

uu-
chul taan ti le jejel

aas n

uupchitaloob ku
bin tu contra u ley Dioso. Ilaak Tip. 4.
ku taasik utsil ti le m

uuchuli-
loobo. Teen u moots y

eetel teen
u chiibal David; teen le estrella
ku j

oopbal jaatskab kiino .
17 Le kiliich muuk y

eetel le
noviatsilo l

aayli t

aan u yaali-
koob: Kooten!. Y

eetel jeel
m

aaxak ka u yuube ka u yaal
xan: Kooten!. Y

eetel jeel m

aa-
xak ka ukajchajke ka taalak;
jeel m

aaxak xan u k

aate, u yuk
x-ma boolil u jail le kuxtalo.
18 Ti tul

aakal m

aax ku yuu-
bik u taaniloob le profec

a
ts

ibtaan te rolloa, kin jaaj-

k

uuntik lela: Wa yaan m

aax ku
ts

aaik u maasil ti le baaxoob

ts

ibtaano, Diose yaan u taa-

sik xan tu y

ookol le noj ya-
jiloob ts

ibtaan ichil le rolloa;

19 tsoole wa yaan m

aax ku lu-
sik wa baax ti u taaniloob le
profec

a ts

ibtaante rolloa, Dios

xane yaan u lusik u p

aajtalil u
n

aatsal ti u cheiloob le kuxtalo
bey xan u yokol te kiliich kaajo;
le baalooba l

aaj ts

ibtaanoob te
rolloa.
20 Le m

aax jaajk

uuntik le
baalooba, ku yaalik: Jach beyo;
t

aan in taal tu s

eebaanil.
Am

en! Kooten, Yuumtsil Je-
s

us.
21 U nojoch utsil Yuumtsil Je-
sucristoe ka yanak y

eetel le j-ki-
liichoobo.
APOCALIPSIS 22:12-21 Alfa y

eetel Omega. Kooten 468
Libro M

aax ts

ibte Tuux ts

ibtaabi Tsooksaab
tu jaabil
Mateo Mateo Palestina k. 41
Marcos Marcos Roma k. 60-65
Lucas Lucas Cesarea k. 56-58
Juan Ap

ostol Juan

Efeso (wa naats ti) k. 98
Baaxoob Lucas Roma k. 61
Romailoob Pablo Corinto k. 56
1 Corintoiloob Pablo

Efeso k. 55
2 Corintoiloob Pablo Macedonia k. 55
Galaciailoob Pablo Corinto k. 50-52
wa Antioqu

a
ti Siria
Efesoiloob Pablo Roma k. 60-61
Filiposiloob Pablo Roma k. 60-61
Colosasiloob Pablo Roma k. 60-61
1 Tesalonicailoob Pablo Corinto k. 50
2 Tesalonicailoob Pablo Corinto k. 51
1 Timoteo Pablo Macedonia k. 61-64
2 Timoteo Pablo Roma k. 65
Tito Pablo Macedonia (?) k. 61-64
Filem

on Pablo Roma k. 60-61
Hebreoob Pablo Roma k. 61
Santiago Santiago Jerusal

en t. 62
(u y

itsin
Jes

us)
1 Pedro Pedro Babilonia k. 62-64
2 Pedro Pedro Babilonia (?) k. 64
1 Juan Ap

ostol Juan

Efeso (wa naats ti) k. 98
2 Juan Ap

ostol Juan

Efeso (wa naats ti) k. 98
3 Juan Ap

ostol Juan

Efeso (wa naats ti) k. 98
Judas Judas Palestina (?) k. 65
(u y

itsin
Jes

us)
Apocalipsis Ap

ostol Juan Patmos k. 96
U libroiloob le Kiliich Ts

iboob ich Griego

ts

ibtaaboob tu kiinil le y

aax cristianoobo
(Yaan ti le fechaob y

eetel le k

uuchiloobo ma jach oj

eelaan wa letiobi.
Le letra t. u k

aat u yaal t

aanil ti; le letra k. u k

aat u yaal
kex tu jaabil wa

ooli tu jaabil.)
469
A
ABAD

ON, Ap 9:11 rey, u kaabae A.

AB

A, Ro 8:15 k-aalik: A., k-Yuum!
Gal 4:6 ku kaam aalik: A., in Yuum!
ABEL, Mt 23:35 k

aaj y

eetel u kiikel A.
Heb 11:4 yoolal feje, A. tu kubaj ti Dios siibal
Lu 11:51; Heb 12:24.
AB

IAS, Lu 1:5.
ABRAH

AN, Mt 8:11 kutaloob y

eetel A. tu Reinoil
Gal 3:29 u chiibaleex A., yaan a tiaalintkeex
Heb 11:8 yoolal feje, A., tu beetaj
Snt 2:21 Ma wa aalaab toj u kuxtal A.
Mt 22:32; Jn 8:39; Ro 4:3; Heb 6:13.
ABUELA, 2Ti 1:5 a a. Loida y

eetel ti a maama
ABUELOOB, 1Ti 5:4 unaj u bootkoob ti u a.
ACEITE, Mt 25:4 tu bisoob a. utiaal u lamparaob
Lu 7:46; Heb 1:9.
AD

AN, 1Co 15:22 yoolal A. tul

aakal m

aak ku k

imil
1Co 15:45 A., le y

aax w

iniko, suunaj kuxaan m

aak
Lu 3:38; Ro 5:14; 1Ti 2:14.
ADORACI

ON, Col 2:18 ti u a. le angeloobo

Snt 1:27 Le a. limpio tu t

aan k-Dios
ADORAR, Bx 17:25 a., tin wilaj junp

eel altar
Heb 11:21 Jacobe, xolaj a. t

aan u jetsik u muuk
Snt 1:26 ch

een kunel le bix u a.
Ap 11:1 le altaro, bey xan le m

aaxoob ku a.
Col 2:23.
ADORARTIK, Lu 4:8 J

eeoba a Dios unaj a a.
Jn 4:20 tu kaajil Jerusal

en unaj u a.
Jn 4:23 yaan u a. y

eetel kiliich muuk
Jn 4:24 u a. y

eetel esp

ritu bey xan y

eetel jaaj
Jn 12:20 binoob u a. Dios te kiinbesajo, griegoob
Bx 8:27 bijaan kaach Jerusal

en u a. Dios
Bx 17:4 le griegoob ku a. Dioso
Bx 17:17 k

aaj u tsikbal y

eetel m

aakoob ku a. Dios
Bx 19:27

Artemis, u a. ti tul

aakal y

ookol kaab
Ro 1:25 tu a. tu lugar u adorartikoob le M

aax beet
Ro 9:4 u p

aajtalil u a. Dios
Snt 1:26 junt

uul m

aak ku tuklik t

aan u a.
Ap 7:11 le angeloobo xolajoob a. Dios
Ap 9:20 ma xuul u a. demonioobi
Ap 11:16 Le veinticuatro ancianoobo, tu a. Dios
Ap 13:4 Ka tu a. le nojoch kaano
Ap 14:9 Le m

aax ku a. le ts

itsik baalche
Ap 19:4 Le veinticuatro ancianoobo tu a. Dios
Ap 20:4 ma tu a. le ts

itsik baalcheo
Mt 4:10; Bx 18:13; 2Te 2:4; Ap 13:15; 16:2.
ADULTERIO, Ro 7:3 ma tu l

uubul ti a.
1Co 6:9 le ku l

uubloob ti a.
Mt 5:28; 15:19; Mr 7:22; Heb 13:4; Snt 2:11.

AGABO, Bx 11:28; 21:10.

AGAR, Gal 4:24.

AGUILA, Mt 24:28; Ap 12:14.

AJAK A TUUKULEEX, 1Pe 4:7 a. y

eetel orarneneex
AJAL, Ro 13:11 u kiinil a wa.
AJENJO. Ilaak SIISIM.
AK

ELDAMA, Bx 1:19 A., u K

aaxil Kiik
AKT

AANTIK, Ef 6:13 nuukul baateel, utiaal a a.
ALABAR. Ilaak KIIKITAAN.
ALEJANDRO, Bx 19:33; 1Ti 1:20; 2Ti 4:14.
ALELUYA. Ilaak KIIKITANTEEX JAH.
ALFA, Ap 1:8; 21:6; 22:13.
ALFEO, Mt 10:3; Mr 3:18; Bx 1:13.
ALMA. Ilaak KUXTAL, KUXAAN M

AAK.
ALTAR, Bx 17:23 junp

eel a. tuux ts

ibtaan
Heb 13:10 Yaantoon junp

eel a. tuux ma
Ap 6:9 y

aanal le a. tin wilaj u kiikel
Mt 23:18; Heb 7:13.
AM

EN, 1Co 14:16 bix ken u yaalil A. wa ma
Ap 3:14 le baax ku yaalik le A. le j-jaajkunaj
2Co 1:20.
AMENAZAR, 1Pe 2:23 Le t

aan u muyajo ma tu a.
AMIGO, Lu 16:9 utiaal a beetkeex a.
Jn 15:13 u kuxtal m

aak tu yoolal u a.
Snt 2:23 Abrahane u a. J

eeoba
Snt 4:4 a. ti le y

ookol kaaba
Mt 20:13; 26:50; Jn 15:14; 19:12.
ANA, Lu 2:36 junt

uul koolel ku profetizar, A.
ANAN

IAS, Bx 5:1, 5; 9:10; 22:12; 23:2.

AN

AS, Lu 3:2; Jn 18:13, 24; Bx 4:6.
ANCIANO, 1Ti 5:17 Le a. maalob u meyajoob
1Pe 5:1 kin kub

eentik ti le a. ichileexo
Ap 4:4; 7:11; 14:3; 19:4.
ANCLA, Heb 6:19 bey a. utiaal k-kuxtale
ANDR

ES, Mt 4:18; Jn 12:22; Bx 1:13.

ANGEL, 1Co 4:9 beyoon junp

eel chaan utiaal le

a.
1Co 6:3 Ma wa a wojleex yaan k-juzgartik

a.?
2Co 11:14 Satanase bey u

a. s

aasile
2Co 12:7 bey u

a. Satan

as ku laalajken
1Pe 1:12 Le

a. jach taak u yoj

eeltikoob
Ap 22:6 tu t

uuxtaj u

a. u yees ti u palitsiloob
Mt 4:11; 22:30; 28:2; Bx 5:19; Gal 1:8; Heb 13:2;
2Pe 2:4, 11.
ANTAL, 2Co 5:17 t

uumben baaloob tsook u ya.
Flp 1:25 yaan u seguer in wa. ta w

eeteleex
Col 1:17 yoolal letie beetaab u ya. tul

aakal
Ap 4:11 ta woolale kuchoob a.
ANTICRISTO, 1Jn 2:18 yaan u taal le a.
1Jn 2:22; 4:3; 2Jn 7.
ANTIPAS, Ap 2:13 A. le in j-jaajkunajo
APOLI

ON, Ap 9:11 ich griegoe u kaabae A.

APOSTAS

IA. Ilaak TU CONTRA.

AP

OSTOL, Mt 10:2 U kaaba le doce a.

1Co 4:9 le a. beyoon junp

eel chaan
2Co 11:13 le m

aakoob jeelo ma jaaj wa a.
2Co 12:12 jach tu jaajil junt

uul a.
Gal 1:1 Teen Pablo, a.
Mr 3:14; Bx 1:25; 1Co 9:2; 12:28; 15:9; Gal 2:8;
Ap 21:14.

AQUILA, Bx 18:2, 26; Ro 16:3; 2Ti 4:19.

ARABIA, Gal 1:17; 4:25.
ARABIAILOOB, Bx 2:11.
U TAANILOOB LE BIBLIAO
Xeen te t

aan juun 6 utiaal a wilik u kaaba le libroobo.
470
471 ARCAAALMIL
ARCA, 1Pe 3:20.
ARC

ANGEL, 1Te 4:16 jeex u taan junt

uul a.
Jud 9 Miguel le a., baateltaanaj y

eetel
ARCO, Ap 6:2.
ARCO IRIS. Ilaak CH

EEL.
ARENA, Mt 7:26 xiib tu beetaj u yotoch y

oo a.
Ro 9:27 Israel bey jeex u yaabil u a. k

aan

aab
Ap 20:8.
ARE

OPAGO, Bx 17:19, 22, 34.

ARIMATEA, Mt 27:57; Lu 23:51; Jn 19:38.
ARPA, Ap 15:2 u machmoob u a. Dios
Ap 14:2.
ARREPENTIR. Ilaak KEX TUUKUL.
ARTE DE ENSE

NAR. Ilaak MAALOB
J-KAANSAJ.

ARTEMIS, Bx 19:27, 34, 35.

ASIA, Bx 19:10; 1Co 16:19; Ap 1:4.
ASTR

OLOGO, Mt 2:1 jujunt

uul a. Lakin u taaloob
Mt 2:7, 16.
ATAN, 1Co 7:2 cada xiibe ka yanak u ya.
1Co 7:39 a. ti yaan y

aanal u p

aajtalil u y

icham
Ef 5:22 a. ka u ts

aaubaob y

aanal u p

aajtalil
Ap 21:9 weestech le noviatsilo, u ya. le Tamano
Ef 5:23, 28; 1Ti 3:2.
ATAQUE, Mt 4:24; 17:15.
AUGUSTO, Bx 25:21 ka bisaak tu t

aan A.
Bx 27:1 u m

uuch soldadoob A.
AUTORIDAD, Jn 19:11 tsaabaltech a. tumen Dios
Ro 13:1 u ts

aauba y

aanal u p

aajtalil le a.
Ro 13:2 ku ts

aaikuba tu contra le a. ku ts

aaikuba
1Co 15:24 u xuulsaal ti tul

aakal a.
Ef 1:21 maas kaanal ti tul

aakal gobierno, a.
Ef 6:12 k-baateel tu contra le a.
1Ti 2:2 reyoob bey xan le m

aaxoob yaan a.
2Pe 2:10 u pekmoob xan le a.
Mt 7:29; 20:25; Col 1:16; 2:15; Tit 3:1.
AVIDEZ. Ilaak P

IITM

AAN U TS

IIBOLTAAL.
AWAT, Snt 5:1 okolneneex y

eetel a. tu yoolal
AYIKAL, Lu 18:25 camello, ke ka okok junt

uul a.
2Co 6:10

ootsiloon baale t

aan k-a. m

aakoob
2Co 8:9 kex a. kaache tu y

ootsilkuntuba
1Ti 6:9 u chatukultmaj u a., ku t

uuntaal
Snt 2:5 utiaal ka a. y

eetel fe
Snt 5:1 Uuyeex lela, a. m

aakeex; okolneneex
Ap 3:17 A., y

eetel yaab baaloob yaanten
Lu 16:19; 2Co 8:7.
AYIKALIL, Mt 6:20 muchk

inteex a. te kaano
Mt 6:21 tuux yaan a a. ti yaan xan a puksiikali
Mt 6:24 palitsil ti Dios y

eetel ti le A.
Lu 16:9 le a. utiaal a beetkeex amigoob
Ro 11:33 Bukaaj taamil u a. Dios
Col 2:3 Ichil letie taakaan a., naatil
Snt 5:2 Le a. yaanteexo tsook u tuutal
Mt 19:21; Lu 7:25; 16:11; Heb 11:26; Ap 18:17.
AYUNAR, Mt 6:16 Ken a., ma a w

ootsilkuntik
Mr 2:18 a disipuloobe maatech u a.?
Lu 5:33 disipuloob Juane mantats ku a.
Lu 5:34 a. u amigoob le noviotsil
AZUFRE, Ap 21:8 ku t

oochbal u k

aakil y

eetel a.
Ap 19:20.
AA
AACH, 1Co 15:55 K

imil, tuux tsook a ya.

AAK, Bx 2:3 a. tu y

ookoloob beyoob k

aake
1Co 14:9 wa ma ta waalikeex y

eetel a wa.
Snt 1:26 m

aak ma tu controlartik u ya.
Snt 3:6 u ya. w

inike junp

eel k

aak
Snt 3:8 mix m

aak p

aajchajak u suukbesik le a.
AAL, Mt 11:28 m

aaxeex a. a kuucheex
Heb 12:1 kooneex lusik tul

aakal baaloob a.
AAR

ON, Heb 5:4 jeex taanik A.

AA

AAKAM, Ro 8:22 beetaanoob t

aan u m

uul

a.
2Co 5:2.

AAKAB, Ro 13:12 Le

a. tsook u jach t

uubul
1Te 5:2 jeex u taal junt

uul j-ookol de

a.
Ap 22:5 Teelo ma tun yantal

a.
Lu 18:7; 1Te 5:5; Ap 7:15; 12:10.

AAKABTAL, Jn 9:4 ken

a. mix m

aak ku meyaj
Jn 6:17.

AALKAB, 1Co 9:24 ku y

a., baale ch

een junt

uul
Heb 12:1 ka ch

uukpajak k-

ool k-

a. le bej
Flp 2:16.

AALKAB JA, Ap 16:12 tu y

ookol u

a.

Eufrates
Ap 22:1 tu yeesajten u

a. le kuxtalo

AANTAJ, Jn 14:16 yaan u t

uuxtikteex ul

aak

a.
2Co 4:8 maatech k-paatal x-ma

a.
2Co 9:13.

AANTIK, Jn 15:26 kiliich muuk kun

a.
Jn 16:7 le kiliich muuk kun

a.
Bx 17:25 u y

a. tumen u kab w

inik
Ro 8:26 le kiliich muuko ku y

a.
Ro 13:6 autoridadoob utiaal u y

a. m

aak
Flp 4:3 ka seguernak a w

a. le koolelooba
Heb 2:16 ma t

aan u y

a. angeloobi
Heb 2:18 ku bin u y

a. le ku t

uuntaal
Heb 6:10 kiliichoobo y

eetel l

aayli t

aan a w

a.
Heb 13:6; 1Pe 4:10.
AA
AALAJ BAAL, 1Co 4:13 ken a. ma jaajtak t-contra
Bx 18:6.
AALAAN, Lu 17:9 le baaxoob a. ka u beeto
2Co 10:13 k-nojbaalk

uuntikba, le bukaaj a.
AALAAN U TSAABAL, Bx 2:39 lela ti teex a.
Ro 4:13 a. junp

eel t

uumben y

ookol kaab
Ro 9:4 letiob tiaalintik le baaxoob a.
2Co 7:1 tumen a. le baalooba
Gal 3:29 yaan a tiaalintkeex le baax a.
Tit 1:2 Dios, u ya. le kuxtala
Ro 4:14; 8:23; Gal 3:16; Heb 11:13; Snt 1:12; 2:5; 2Pe
3:13.
AALAAN YAAN U L

AAJ KASTALOOB, Col 2:22.
AALEEX U NUUK, 1Te 5:14.
AALIK, Mt 12:37 yoolal le baaxoob ka wa.
Mt 24:35 ma u b

eeytal le baaxoob tsook in wa.
1Pe 1:11 baaloob ku ya. le kiliich muuko
AALIK BAALOOB KAASTAK, 3Jn 10 ya. t-oolali
AALMIL, Ef 1:11 Dios a. yaan k-kamik le herenciao
BABILONIABAAXOOB KU YAALIK 472
B
BABILONIA, Ap 17:5 Le Nojoch B., u maama
Ap 18:2.
BAJUX, Mt 27:9.
BAK. Ilaak xan W

IINKLIL.
1Co 15:50 b. y

eetel kiike ma tu p

aajtal
Ef 6:12 k-baateel, ma tu contra b.
BALAK, Ap 2:14.
BALANZA, Ap 6:5.
BALAAM, Jud 11 ma maalobtak tu beetaj B.
Ap 2:14.
BARAK, Heb 11:32.
B

ARBAROS. Ilaak MA GRIEGOOB.
BARCO, Mt 4:22; Snt 3:4; Ap 18:19.
BARRAB

AS, Jn 18:40 B. kaache junt

uul j-ookol
BARSAB

AS, Bx 1:23; 15:22.
BARTOLOM

E, Mt 10:3; Bx 1:13.
BAT, Ap 8:7.
BAUTISTA, Mt 14:2; Lu 7:33.
BAAKEL, Mt 23:27 chuupoob y

eetel u b. kimen
Jn 19:36 Mix junp

eel u b. kun kachbil
Ef 4:16.
BAAKEL POOL, Mt 27:33; Mr 15:22; Lu 23:33.
BAAKOOB, Ap 17:12 Le diez b. ta wilaj xano
BAAL, Ro 11:4 m

aakoob ma xolajoob tu t

aan B.
B

AAT, Lu 3:9.
B

AAXAL, 2Ti 2:5 ku t

aakpajal ti junp

eel ketlan b.
B

AAXAL TAAN, Ef 5:4 mix u yaalaal kaakas b.
BALUBA, 2Pe 2:22 le x-leecho ku suut u b. ich luuk
BAPACH, Lu 19:43 yaan u pakikoob ta b. cheob
Ro 15:19.
BAPAKILOOB, Heb 11:30 yoolal feje, u b. Jericoe
Mt 4:5.
BAAJAL TI CHE, Mt 20:19 jaajatsaak y

eetel ka b.
Mr 15:25 hora

ooxp

eelo letie ka tu b.
Lu 23:21 tu yaaloob: B.! B.!
Lu 24:7 u Paal m

aake yaan u b.
Jn 19:6 tu kaam aaloob: B.!
Heb 6:6 letiobe t

aan u kaa b. u Paal Dios
Mt 23:34; 26:2; Mr 15:14; Jn 19:10, 15; Ro 6:6; 1Co
1:13; Gal 2:20; 6:14.
BAAL BEETAAN, 2Co 5:17 t

uumben b. tumen Dios
BAALCHE, 2Pe 2:12 beyoob b. minaan u naatoob
Jud 19 m

aakoob beyoob b.
Snt 3:15; Jud 10.
BAAL K-JAANTE, 1Ti 6:8 b., yaan u kiimaktal
BAAL KAAS, Mt 12:36 jeel b. ka aalaak
Lu 23:4 Mix b. kin wilik u beetmaj
Ef 5:27 minaan mix junp

eel b. ti
Flp 2:15 mix b. paapakaanteex
Ef 1:4.
BAAL K

AAJ, Mt 27:34.
BAAL LIMPIO, Flp 4:8.
BAALOOB BEY TI DIOS U TAALOOBE, 1Co 12:10;
1Ti 4:1.
BAALOOB BEETAAN, Ro 1:25
Ro 8:20 le b. tsaaboob ti junp

eel kuxtal
Ro 8:22 le b. t

aan u m

uul

aakamoob
Col 1:15; 1Ti 4:4; Heb 4:13; Ap 3:14.
BAALOOB KUXAAN, Ap 8:9.
BAALOOB KAASTAK, Jn 5:29 beetoob b. yaan u
Tit 2:5 b. ti u taan Dios
2Pe 2:18 ti le m

aaxoob beetik b.
Jn 3:20; 2Co 5:10; Heb 9:15; 10:17.
BAALOOB MA JAAJTAK, 2Ti 4:4 b. ku tsikbaltaal
1Ti 1:4.
BAALOOB MAALOBTAK, Heb 10:24.
BAALOOB U YAALMAJ DIOS, Heb 5:12 kiliich b.
1Pe 4:11 jeex ken taanak ti le b.
BAALOOB YAAN TE Y

OOKOL KAAB, Gal 4:3.

BAATELT

AAMBAL, Mt 24:6 t

aan u y

uuchul b.
Ap 12:7 b. te kaano: Miguel y

eetel u angeloob
Lu 21:9.
BAATELTAAN, Mt 12:19 Ma b

in b. ma b

in awat
Mr 8:16 k

aaj u b. tu baatsiloob
Bx 17:18 ku b. kaach tu y

eetel
1Co 1:20 m

aax ku b. yoolal le y

ookol kaaba?
1Co 11:16 wa yaan m

aax u k

aat b. utiaal
Flp 2:14 beetkeex tul

aakal baal x-ma b.
1Ti 6:5 u b. m

aak ti baaloob ma kaanaantaki
2Ti 2:23 ch

een kunel b. mix baal u biilaloob
Jud 9 Miguele b. y

eetel le Kaasilbaalo
Bx 15:2; 25:19; 1Ti 2:8; 6:4; Heb 6:16.
BAATEEL, Mr 3:24 reino ku b. tu baatsiloob
Jn 18:36 u b. utiaal ma in kuubul
Bx 5:39 wa t

aan a b. tu contra Dios
1Co 3:3 yaan ts

ikilil y

eetel b. ichileex
1Co 6:1 b. ti tu contra ul

aak sukuun
1Co 14:8 m

aax jeel u l

iskuba utiaal le b.?

2Co 10:3 maatech k-b. jeex u beetik w

inike
2Co 10:4 u nuukuliloob k-b. ma luumkabiloobi
Col 2:1 ka a wileex bukaaj nojchil le b. yaanten
1Ti 1:18 seguernak a b. le maalob baatelo
1Ti 6:12 B. tu yoolal le fejo
2Ti 2:24 minaan baax oolal u b.
2Ti 4:7 Tsook in b. yoolal le fejo
Snt 4:1 Tuux u taal le b. y

eetel sakachtaan
Snt 4:2 Ma tu xuulul a b.
1Pe 2:11 ku b. tu contra a kuxtaleex
Jud 3 ts

aa a w

ooleex b. yoolal le fe
Ap 12:17 puuj le nojoch kaano, ka bin b.
Ap 16:14 u b. u noj kiinil Dios
2Ti 2:14, 23; 4:7; Tit 3:9; Heb 12:4; Snt 4:1; Ap
19:11, 19.
BAAX IN K

AAT, Jn 5:30 ma tin beetik ch

een b.
BAAX KU BEETIK, 1Ti 3:2 u piis tul

aakal b.
1Ti 3:11 kooleloob ku ts

aaikoob u piis le b.
Tit 2:2 ts

aaikoob u piis tul

aakal b.
BAAX KU N

AAJALTIKOOB, Ro 1:27 tu kamoob le b.
BAAX KAAS, Bx 8:22 kex a tuukul yoolal le b.
Ro 7:19 le b. ma tin ts

iboltiko
Tit 2:8 ma u yantal b. u yaaloob t-oolal.
Ro 9:11.
BAAX MA SUUK U YILAAL, Lu 1:22.
BAAX MA TOJI, 1Jn 5:17 Tul

aakal b. keban
BAAX MAALOB, Mt 5:10 ikil u beetkoob b.
Snt 4:17 wa yaan m

aax u yojel u beet b.
1Co 12:7.
BAAXOOB KU TS

AAIK DIOS, Mt 5:3 wiijoob ti b.
BAAXOOB KU YAALIK, 1Jn 5:3 ka k-tsookbes le b.
473 BAAXOOB U TAAKMAJBOOTAAL
BAAXOOB U TAAKMAJ, 1Co 14:25 b. tu puksiikal
BAAXOOB YAANTI, Mt 25:14 tu kub

eentajtiob le b.
BAAXOOB YAAN TU TUUKUL, Heb 4:12.
BAAX TOJ, 1Pe 3:14 Ikil a beetkeex b.
BAAX UTS, Mt 13:43 m

aax beetik b., yaan u l

eembal
Bx 10:35 ku kamik jeel m

aax ku beetik b.
BEJ, Mt 7:14 le b. ku bisik m

aak ti kuxtalo
Mt 22:9 xeeneex te b. tu j

ookbal le kaajo
Jn 14:6 Teen le b., le jaajo y

eetel le kuxtalo
Bx 9:2 jeel m

aaxak ka u yoj

eelt ti yaan ichil Le B.
Bx 19:9 u taanoob kaas yoolal Le B.
Bx 22:4 tin chapachtaj le yanoob ichil Le B.
Bx 24:14 le b. ku yaalikoob sectao
2Ti 4:7 tsook in w

aalkabtik le b. tak tu xuulo
Heb 12:1 k-

aakabt le b. yaan t

aanil ti toono
Heb 12:13 seguernak a t

aaxkuntikeex le b.
Mt 13:4; 20:17; Mr 11:8; Bx 8:26; 2Co 12:18; 2Pe 2:2.
BEJLAE, Lu 4:21; 23:43.
BEJ MA MAALOB, 2Pe 3:17.
BEJ TUUCHAJAAN, 1Pe 4:4 b. ku biskoob
BEL

EN, Mt 2:1 Jesuse s

ij tu kaajil B.
Mt 2:5; Lu 2:4.
BELIAL, 2Co 6:15 u m

uul meyaj Cristo y

eetel B.?
BENDECIR, Lu 6:28.
BENJAM

IN, Ap 7:8.
BERNAB

E, Bx 15:2; 1Co 9:6; Gal 2:1.
BETANIA, Mt 21:17; 26:6; Jn 1:28; 11:1.
BETFAGU

E, Mt 21:1 B., Jesuse tu t

uuxtaj kaat

uul
BETSAIDA, Mt 11:21; Lu 9:10; Jn 1:44.
BEEL, Mt 3:3 Maalobk

inteex u b.
Ro 11:33 mix u xakaltaal u b.
Ap 15:3 A b. tojtak y

eetel jaajtak
BEELZEBUB, Mt 10:25; 12:24; Mr 3:22.
BEET, Lu 7:4 a b. le baax ku k

aatko
2Co 5:10 tu yoolal le baaxoob tu b.
Ef 6:6 b. xan baax u k

aat Dios
Ro 12:20.
BEETAJ, Mt 7:24 tu b. u yotoch y

oo ch

aaltune
BEETAAB, Mt 25:34 tiaalinteex le Reino b.
Ro 1:20 desde ka b. y

ookol kaab
Ef 2:10; 1Ti 1:9.
BEETAAB Y

OOKOL KAAB, Mt 13:35 desde ka b.

BEETAAL, Gal 6:15 t

uumben baax ku b.
BEETAAN, 2Ti 2:21 b. utiaal tul

aakal maalob meyaj
BEETBIL DIOS, Bx 15:20 baaxoob yaan yil y

eetel b.
1Co 8:4 junt

uul b. mix baal
1Co 10:14 adoraci

on ku tsaabal ti le b.
2Co 6:16 u templo Dios y

eetel le b.?
Col 3:5 l

aayli bey ka adorartaak b.
1Jn 5:21 kan

aantabaex ti le b.
Bx 7:41; 1Co 5:10, 11; 6:9; 10:7; Ef 5:5; Ap 9:20.
BEETEEX JEEX, 1Co 11:1 B. in beetko
Ef 5:1 b. u beetik Diose
Heb 6:12 baaxe ka a b. le m

aaxoob
1Co 4:16; Flp 3:17; 1Te 1:6; 2:14.
BEETIK, Mt 16:18 le ch

aaltuna yaan in b. in
Mt 23:3 ku yaalikoob, baale ma tu b.
Mt 24:46 t

aan u b. le baax tu kub

eentajtio!
Jn 14:15 yaan a b. le baaxoob kin waaliko
Jn 14:21 ku b. le baaxoob kin waaliko
Ro 2:1 t

aan a b. le baaxoob ka juzgartiko
Ro 7:19 le kaas ma tin ts

iboltiko le kin b.
Ro 9:11 u y

eeyaal m

aak yoolal baax ku b.
Ro 10:19 yaan in b. a kuuxileex
1Pe 3:17 muyajnakeex ikil a b. baax maalob
Ro 1:32; 2:2; 7:15; Flp 2:3; 1Ti 5:21.
BEETIK U TALAMTAL, Mr 7:35 baax b. u taan
BEETIK UTS, Bx 10:38.
BEETKEEX U PUUJUL, Ef 6:4 ma a b. a paalaleex
BEETKOOB NAJOOB, Lu 17:28 u paakaloob, u b.
BEETKOOB U CUENTAIL, 1Ti 1:4.
BEETKOOB U CH

IIKIL, 1Ti 1:4 ku b. m

aak u xakalt
BEETKUBA DISIPULOIL, Bx 15:3 u b. le j-t

aanxel
BEETMAJ, 1Co 2:9 u b. Dios utiaal le m

aaxoob
BEETMILI, Ro 9:23 u b. Dios utiaal nojbeenilo
B

EEYCHAJAK, Mt 2:15; 12:17; Lu 21:22.
B

EEYCHAJAL, Lu 18:31 yaan u b. tul

aakal
B

EEYKUNT, Mt 5:17 xuulsi, baaxe taalen in b.
BIN, 2Co 2:13 waalik ti le sukuunoob t

aan in b.
Flp 3:16 ma u xuulul k-b. t

aanil
BINELTIKTEN, Heb 11:32 jeel u b. tiempo wa ka
BINOOB TU PAACH, Ap 19:14 b. u natmoob ts

imin
Mt 4:20; Jn 10:5.
BINTEEX UTSIL, Bx 15:29 yaan u b.
BISAJ TAAN, Mt 11:10 in j-b. utiaal ka xiik t

aanil
BISAAB, Mt 1:11 ka b. le jud

oob Babiloniao
Heb 11:5 Enoke b. t

aanxel tuux
Mt 4:1.
BISAAL, Mt 5:21, 22 yaan u b. tu t

aan le juezoobo
BISAANOOB KALBIL, Lu 4:18.
BISIK, Gal 6:5 cada junt

uule yaan u b. u kuuch
BISIKBA, 1Jn 1:6.
BISIK M

AAK TI K

IIMIL, 2Co 3:6 ley ts

ibtaano ku b.
1Jn 5:16, 17 le kebana ma tu b.
BISKABAEX, 1Co 5:11 b. y

eetel jeel m

aaxak
2Te 3:14 xuuluk a b. tu y

eetel
BISKUBA, 1Co 15:33 u b. m

aak y

eetel kasaanoobe
Mt 11:19.
BIX U MEYAJ, Ro 12:4 junp

eelili b. u x

eexetal
BIX U YILAAL, 2Co 10:7 juzgartikeex yoolal b.
BIILAL, Snt 2:16 baax u b. lelo?
BOANERGES, Mr 3:17 tu ts

aaj xan u kaabatoob, B.
BOAZ, Mt 1:5.
BOLSAOB DE K

EEWEL, Mt 9:17; Mr 2:22; Lu 5:37.
BOOL, Mt 20:28 taal u ts

aa u kuxtal bey junp

eel b.
Ro 6:23 le b. ku ts

aaik le kebano k

imil
Col 3:24 J

eeoba ken u ts

aateex herencia bey b.
Heb 11:26 tu chikaj u paakat ti le b.
Snt 5:4 u yawat taan le b. a paxmeex
1Co 3:8.
BOOT, Mt 16:27 ti t

uun ken u b. ti cada junt

uul
Mt 22:21 b. ti C

esar baaxoob utiaal C

esar
Lu 14:12 lela bey ka u b. le baax ta beeto
2Te 1:6 Diose maalob u yilik ka u b. y

eetel muyaj
Bx 21:24; Gal 4:5.
BOOTAAL, Lu 10:7 meyaje ku n

aajaltik u b.
Ro 11:35 utiaal ka kaab

eetchajak u b.?
1Co 9:7.
BOOTIKCONTROLARTUBA 474
BOOTIK, Ro 12:17 Ma a b. kaas y

eetel kaas
Ro 13:6 b. xan impuestoob, tumen Dios tsaamil
1Ti 2:6 tu kubaj u kuxtal utiaal u b.
2Ti 4:14 J

eeoba kun b. le baaxoob tu beetajteno
BOOY, Snt 1:17 ma tu kexpajal jeex le b.
BRONCE, 1Co 13:1 junp

eel nuukul de b. ku y

aambal
BUKAAJ, Lu 12:42 u ts

aaik le b. janal
2Co 8:14 ka yanaktiob xan jach le b. yaanteexo
Ro 12:3.
BUKLIK, Lu 9:62 machik u nuukul u b. luum
BURLARKUBA, Gal 6:7 mix m

aak jeel u b. ti Diose
BURRO, Mt 21:5.
BUTSUKNAK, 1Co 13:12 b. k-ilik le baaloobo
BUUL, Jn 19:24 Kooneex b. utiaal k-ilik
Bx 1:26.
BUUTS, Ap 14:11 u naakal u b. u muyajoob
B

UUKBESABAEX, Col 3:12 b. y

eetel yaabilaj
B

UUKINTIK, Lu 16:19 ayikal ku b. morado nook
Ap 17:4; 19:8.
B

UULKABAL, Mt 24:38 t

aanil ti u taal le B.
2Pe 2:5 tu taasaj le B. y

ookol luum
B

UULUL, 2Pe 3:6 ka beetaab u b. ich ja
Ap 12:15 tu x

eeaj ja utiaal u beetik u b.
Mt 14:30; 2Co 11:25; 1Ti 1:19.
C
CADA JUNT

UUL, Ro 12:5 c. beyoon u x

eexetal
1Co 12:27 u w

inklileex Cristo, c. ti teex

CADA M

AAK, Ro 14:1 c. unaj u chatuklik
CADENAOB, Bx 12:7 Ka t

uun potskaj le c.
Ef 6:20 kaxaanen y

eetel c.
Jud 6 kaaxoob tumen Dios y

eetel c.
Bx 26:31; Col 4:3; Heb 11:36.
CAIF

AS, Jn 11:49; 18:13, 28; Bx 4:6.
CA

IN, Heb 11:4; 1Jn 3:12.

CALDEAILOOB, Bx 7:4.
CAMA, Lu 8:16.
CAMELLO, Mt 19:24; 23:24.
CAMILLA, Mr 2:4; 6:55; Jn 5:8; Bx 5:15.
CAMPAMENTO, Heb 13:11 t

ookaal paachil ti le c.
Ap 20:9.
CAN

A, Jn 2:1; 4:46.
CANDELABRO, Heb 9:2; Ap 1:12, 13, 20; 2:1.
CAPERNAUM, Mt 11:23 Kux t

uun teech, C.
Mt 4:13; Lu 4:23; Jn 2:12; 6:59.
C

ARCEL, Ap 2:10 yaan u beetik u kaalal c.
Mt 11:2; 25:36; Lu 22:33; Bx 5:19, 21; 16:26; Heb
10:34.
CARCELERO, Mt 5:25.
CARIDAD, Lu 16:20 ku k

aatik c., u kaabae L

azaro
CARPINTERO, Mr 6:3 ma wa letie c., u paal Mar

a
CARTA, 2Co 3:1 c. tuux ku y

uuchul maalob taan
Bx 23:25.
CASCO, Ef 6:17 Kameex u c. le salvaciono
1Te 5:8.
CASTIGARTIK, Bx 4:21 tu kaxtoob baax oolal u c.
Bx 22:5 taas way Jerusal

en utiaal ka c.
2Co 10:6 k-l

ismakba utiaal k-c.

1Te 4:6 J

eeobae ku c. le m

aaxoob beetik
Heb 2:2 c. jeex u yaalik le justicia
Ap 19:2 Diose tsook u c.
CASTIGO, Ro 11:9 bey junp

eel c.
Heb 10:29 maas nojoch c. ku n

aajmatik
Heb 12:11 c. ku kiimakk

uuntik u y

ool m

aak
CEDR

ON, Jn 18:1.
CEFAS, 1Co 9:5; 15:5; Gal 2:14.
CENA. Ilaak xan OOKIN JANAL, NOJOCH
JANAL.
Lu 14:12 junp

eel c., ma a invitartik a amigoob
Ap 19:9 c. u tsookol u beel le Taman
Lu 14:16.
C

ESAR, Mr 12:17 Booteex ti C. baaxoob utiaal C.
Lu 23:2 u bootaal impuestoob ti C.
Jn 19:15 junt

uul rey yaantoon, ch

een C.
Mt 22:17; Lu 2:1; 20:25; Jn 19:12.
CESAREA, Mt 16:13; Bx 10:1; 23:23.
CIEN, Mt 13:8 yane tu ts

aaj c. u p

eelel u yich
Mt 18:12 ku yantal c. tamanoob ti
Mr 10:30 kamik c. u t

eenel u maas yaabil
CIENTO CUARENTICUATRO MIL, Ap 7:4; 14:1, 3.
C

IMBALO, 1Co 13:1 in yaabilaje, bey junp

eel c.
CLAVOS, Jn 20:25 wilik u joolil le c. tu kabo
COFRE, Ap 11:19.
COLUMNA, Jn 10:23; Bx 3:11; 5:12.
CONCIENCIA, Ro 9:1 in c. ku jaajk

uuntik
1Co 10:29 baaxten u c. junt

uul m

aake
1Ti 1:19 fe, yanaktech junp

eel maalob c.
1Ti 4:2 u c. le m

aakooba bey t

ookaan
Heb 9:14 maas jeel u poik k-c. u kiikel Cristo
Heb 10:2 c. tsook u perdonartaal
Heb 13:18 yaantoon junp

eel maalob c.
Bx 23:1; 1Co 8:12; 2Co 1:12; 1Pe 3:16, 21.
CONDENACI

ON. Ilaak JUICIO.

CONDENAR. Ilaak U YAALAAL.
CONTRA, Mt 12:30 tin w

eetele, tin c. yaan
Bx 17:7 m

aakooba ku bin tu c. u ley C

esar
Ro 8:31 Dios t-

eetele, m

aax jeel u yantal t-c.?
Ro 16:17 u beetkoob baaloob ku bin tu c.
Snt 4:6 Diose ku ts

aaikuba tu c. le m

aaxoob
Snt 4:7 ts

aabaex tu c. le Kaasilbaalo
Mt 10:35; Ef 6:12; Col 2:14; 2Te 2:4; 1Ti 1:10.
CONTRA GOBIERNO, Mr 15:7 le l

ikoob tu c.
Lu 23:19 u beetik u l

ikil le m

aakoob tu c.
Bx 21:38 tu beetaj u l

ikil le m

aakoob tu c.
Bx 24:5 t

aan u beetik u l

ikloob tu c.
CONTRA LEY, 1Pe 4:3 diosoob kex ku bin tu c.
CONTRATAR, Mt 20:1 j

ook jaatskab utiaal u c.
CONTROLAR, Snt 1:26 ma tu c. u yaak
CONTROLARKABA, 2Pe 1:6.
CONTROLARKUBA, Bx 24:25 ti u c. m

aak
Gal 5:23.
CONTROLARTIK TS

IIBOLAL, 1Co 7:5 p

aajtal a c.
1Co 7:9.
CONTROLARTUBA, 1Co 9:25

aalkabe u yojel u c.
Tit 1:8 u yojel u c.
2Ti 3:3.
475 COPACHICHK

UUNTIK
COPA, Lu 22:20 c. u k

aat u yaal le t

uumben
Lu 22:42 In Yuum, wa a k

aate lusten le c.
1Co 10:21 le baax yaan tu c. J

eeoba
Mt 20:22; 1Co 10:16.
CORB

AN, Mr 7:11 Tul

aakal baax yaantene, c.
COR

E, Jud 11.
CORNELIO, Bx 10:1, 3, 22, 24, 25, 30, 31.
CORONA, 2Ti 4:8 u l

ismaj u c.
Ap 2:10 yaan in ts

aaiktech u c. le kuxtalo
Ap 19:12 tu poole yaan yaab c.
Mt 27:29; Snt 1:12; 1Pe 5:4; Ap 12:3.
CORRAL, Jn 10:16 tamanoob minaanoob te c.
CORTINA, Mt 27:51 c. j

aat desde kaanal
Heb 10:20 t

aatsm

aan te c.; le c. u w

inklil
Heb 6:19; 9:3.
CREER. Ilaak xan FE.
Jn 5:24 Le m

aax ku c. le m

aax t

uuxteno yaan
Heb 11:6 kaab

eet u c. jach tu jaajil yaan Dios
Snt 2:19 tak le demonioob c.
Mt 21:32; Bx 15:7; 16:31; 2Te 2:12; 1Ti 3:16; 1Jn 4:1.
CREERTIK, Bx 5:14 yaabtal m

aax c. Yuumtsil
Ro 10:9 wa ka c. l

isaab tumen Dios

1Pe 2:7 le tuunicha kiichkelem tumen ka c.
1Jn 5:1 m

aax c. Jesuse leti Cristoe, ti Dios s

ij
CRISTIANO, Bx 11:26 ti y

aax aalaab c.
Bx 26:28 a woksik tin pool in beetkinba c.
CRISTO, Mt 16:16 Teech le C.
Ro 8:17 herencia ku ts

aaik ti C.
1Co 12:12 junp

eelili w

inklil bey xan y

eetel C.
1Co 15:23 tu tsoolol: y

aaxe ti C. tsoole
Col 1:24 kin muyajtik tu yoolal u w

inklil C.
1Pe 4:13 a t

aakpajleex ti u muyajoob C.
Ap 20:4 reinarnajoob mil jaaboob y

eetel C.
1Co 1:13; 3:23; 7:22; 2Co 12:10; Gal 3:29; Ef 5:23; Col
1:27; 1Pe 2:21.
CRISTO, U YAALIKUBAOB, Mt 24:24; Mr 13:22.
CRUCIFICAR. Ilaak BAAJ TI CHE.
CRUZ. Ilaak U CHEIL MUYAJ.
CUARENTA, Mr 1:13 p

aat c. kiinoob te desierto
Mt 4:2; Bx 1:3.
CUARTO, Heb 9:6 tu y

aax c. le naj de nook
Bx 1:13; 9:37; 20:8.
CUENTA, Mt 22:5 ma tu beetoob u c.
Ro 4:8 junpuli ma kun chaabil en c.
Ro 9:28 J

eeobae yaan u k

aatik c.
Ro 14:12 cada junt

uul ti toone yaan u kubik c.
Flm 18 baax u paxmajteche, ts

ibt tin c.
Heb 4:13 le m

aax ti unaj k-kubik c.
CULPA, Bx 20:26 minaanten c. yoolal u kiikel
CH
CHAK, Ap 17:3 junt

uul ch. ts

itsik baalche
Mt 27:28.
CHAK BEY K

AAKE, Ap 6:4; 12:3.
CHAK K

AAN

AAB, Heb 11:29 k

aatm

aansoob le Ch.
Bx 7:36.
CHAKMOOL, Ap 13:2.
CHAKNUUL, Col 2:15 patik ch. le jalaachoob
Ap 3:17

ootsilech, ch

oopech, ch.
CHAN K

AAK, Snt 3:5.
CHAN M

UUCH TAMAN, Lu 12:32 Ma a sajaktal ch.
CHAN S

UUTUK, Lu 4:5 ichil u ch. tu yeesajti
CHAN TUUNICH, Ap 2:17 y

ookol le ch. ts

ibtaan
CHAN XIIPAL, Lu 9:47 tu chaaj junt

uul ch. ka tu
CHAROLA, Mt 14:8; Mr 6:25.
CHAAMB

EELIL, 2Pe 2:3 le juicioo, ma ch. u taali
CH

AAK. Ilaak xan K

AAXAL JA.
Snt 5:7 u p

aatik ch.
CH

AALTUN, Mt 16:18 y

ookol le ch. yaan in beetik
Lu 8:6 Ul

aake l

uub y

ookol ch.
CHAIK, Heb 6:3 yaan k-m

aan t

aanil wa Dios ku ch.
Bx 19:30.
CHAAN, 1Co 4:9 ch. utiaal le y

ookol kaabo
CH

EEL, Ap 4:3; 10:1.
CH

EEN BAAX U K

AAT, Tit 1:7.
CH

EEN KUNEL, Mt 15:9 Ch. u adorartikenoob
1Co 15:58 a wojleex ma ch. baax ka beetkeex
Gal 2:2 in wil wa ma ch. le bix t

aan in w

aalkab
Flp 2:16 ma ch.

uuchik in k

imskinba meyaji
1Co 3:20; 1Ti 6:9; Tit 3:9.
CH

EEN TI TOON, 2Co 1:9 ma k-kubik k-

ool ch.
CH

EEN TU JUUNAL, Lu 5:16 bin ch. te tuux
CHE, Mt 7:18 maalob ch. ma tu ts

aaik ich
Bx 5:30 Jes

us, ta chuyk

inteex te ch.
Gal 3:13 m

aax ku chuyk

intaal ti ch.
1Pe 2:24 ka baaj te ch., tu kuchaj k-kebanoob
Mr 12:26; Lu 6:43; Bx 7:30, 35.
CHEIL JAATS, 1Co 4:21 Ka xiiken y

eetel u ch.
CHEIL KUXTAL, Ap 2:7 yaan u jaantik u yich u ch.
Ap 22:19 u lusik u p

aajtalil u n

aatsal ti u ch.
Ap 22:2.
CHEIL KUUCH, Mt 11:30 u ch. ma talam u bisaali
Mt 11:29.
CHEIL MUYAJ, Mt 27:40

eemkech ti u ch.!
Mr 8:34 u pektuba y

eetel u cha u ch.
Mr 15:32

eemek Cristo ti u ch.
Lu 9:23 u cha u ch. s

aamsamal
Lu 23:26 tu beetoob u kuchik u ch.
Ef 2:16 nupaanoob tu yoolal u ch.
Flp 2:8 tu yuubaj taan kex k

im ti u ch.
Flp 3:18 u pekmoob u ch. Cristo
Col 2:14 tu lusaj y

oo bej

uuchik u bajik tu ch.
Heb 12:2 Jesuse, ch

uukpaj u y

ool ka tsaab tu ch.
Mt 10:38; Jn 19:31; 1Co 1:17; Gal 6:14.
CHEOB, Mt 3:10 ch. ma tu ts

aaik maalob iche
Mt 26:47, 55; Lu 22:52; Ap 7:3.
CHEEJ, Lu 6:25

Ootsileex teex le ka ch. bejlae

Snt 4:9 A ch. suunak yaayaj

oolalil
CHICOTE, Jn 2:15 u beetik junp

eel ch. y

eetel suume
CHICH, Ro 3:15 U yookoobe jach ch. u y

aalkaboob
CHICHAN, Mt 2:6 Bel

en, ma ch. kaajech
Mt 7:14 nuut le joonajo y

eetel ch. le bej
Heb 7:7 le ch. ku kiikitantaal tumen le nojocho
CHICHICH, Heb 5:12 leche, ma y

eetel ch. janali
Heb 5:14 le ch. janalo u tiaal nukuch m

aak
CHICHK

UUNTIK, Heb 3:8, 15 ma a ch. a puksiikal
Heb 3:13 ka ch. u puksiikal
Heb 4:7 ma a ch. a puksiikaleex
Bx 19:9.
CHICHNILCH

UUKAAN 476
CHICHNIL, Mt 11:11 u maas ch. ti u Reinoil
Mt 25:40 ti junt

uul u maas ch. in sukuunooba
2Ti 3:15 desde ta ch. ta kaj

ooltaj
Heb 8:11 desde u maas ch. tak u maas nojchil
Mt 5:19; 1Co 15:9.
CHICH PAKAANILOOB, 2Co 10:4 baaloob ch.
CHICH PUKSIIKAL, Mr 3:5 tu yoolal jach ch.
Ef 4:18 ikil u ch. mix baal u yojloob
Mt 19:8; Mr 10:5.
CHICHTAL, Ro 11:25 tsook u ch. u puksiikaloob
CHINLAJOOB, Mt 2:11.
CHIVOOB, Mt 25:32 ku jatsik le tamanoob ti le ch.
Heb 9:12 ma tu bisaj u kiikel ch.
Heb 10:4.
CHIINIL U TS

IIBOLTOOB, 2Pe 2:14 ch. baax ma

CH

IIKAAN, Ro 5:14 Ad

an, le m

aax ch. ti le m

aax
CH

IIKAAN U YILAAL, Ro 1:19; Gal 5:19.

CH

IIKBES, Gal 4:24 tu ch. baax kun

uuchul
2Te 2:8 ken u ch. way yano
CH

IIKBESAAB, 1Ti 3:16; 1Jn 3:8.

CH

IIKBESAAK, Lu 17:30 ken ch. u Paal m

aak
1Pe 1:13; 5:4.
CH

IIKBESAAL, Ro 16:25 u ch. kiliich baal taakaan

1Co 1:7 u ch. k-Yuumtsil Jesucristo
1Co 3:13 u meyaj cada junt

uule yaan u ch.
Col 1:26 tsook u ch. le kiliich baal taakaab
1Pe 4:13 tu kiinil u ch. u nojbeenile
2Pe 3:10 baaxoob beetaan y

ookole yaan u ch.
1Jn 1:2 tsook u ch. le kuxtalo
Ro 1:18; 3:21; 1Co 3:13; 2Ti 1:10; 1Pe 1:7; Ap 15:4.
CH

IIKBESIK, Gal 4:25 Agare ku ch. le Jerusal

en
Flp 1:28 lela Dios ch.
Tit 2:11 Diose tsook u ch. u nojoch utsil
Heb 1:3 leti ch. tubeel bix Dios
1Co 2:4; 4:5; Heb 8:5; 9:24.
CH

IIKBESINBA, Bx 26:16 oolal tin ch. ti techa

CH

IIKBESKUBA, Heb 9:26 kaab

eetchaj u ch.
Bx 1:3.
CH

IIKBESUBA, Jn 21:1 tu kaa ch. ti u disipuloob

2Ti 4:1 Tu t

aan le m

aax ken u ch. kin kub

eentik
Lu 9:31; Bx 9:17.
CH

IIKPAJ, Ap 11:19.
CH

IIKPAJAK, 1Co 15:49 b

in ch. ti le m

aax kaan
Col 3:4 Le ken ch. Cristo, teex t

uune
2Te 2:8 Leti t

uun ken ch. m

aax
1Ti 6:14 le kiin ken ch. k-Yuumtsil Jesucristoo
Jn 3:21; 2Co 13:7; 2Te 1:7.
CH

IIKPAJAL, Mt 22:20 M

aax ku ch. teela y

eetel
Lu 8:17 mix baal taakaan ka p

aatak ma u ch.
1Ti 5:24 u keban ul

aak m

aakoobe, ku ch. tak
2Ti 4:8; Tit 2:13.
CH

IIKULAL, Mt 12:39 generaci

on tu kaxtik ch.
Mt 16:3 ma a wojel a naateex u ch. kiinoob
Mt 24:3 baax ch. ken u yees way yanech
Lu 11:29 mix junp

eel ch. ti, ch

een u ch. Jon

as
Lu 21:25 yantal ch. ti Kiin y

eetel Luna
Lu 23:8 Herodes

uuch taakak u yilik junp

eel ch.
Bx 2:19 yaan in ts

aaik ch., kiik, k

aak
Ap 12:1 ch

ikpaj junp

eel nojoch ch. te kaan
Ap 15:1 tin wilaj ul

aak junp

eel ch. te kaan
Ap 16:14 ti demonioob u taal, ku beetkoob ch.
Jn 20:30; Bx 4:16; 8:13; Ro 4:11; 1Co 1:22; 2Te 2:9.
CHI, Mt 15:8 y

eetel u ch. ku yeeskoobten tsiikil
Lu 6:45 tu ch. m

aak ku j

ookol baax yaan
Ro 3:19 ka u mak u ch. tul

aakal m

aak
Ro 10:10 y

eetel u ch. m

aake ku taan tu t

aan
Heb 13:15 kiikitantik Dios y

eetel k-ch.
1Pe 2:22 mix junp

eel tuus j

ook tu ch.
1Pe 3:10 kan

aantik u ch. utiaal ma u tuus
Ap 14:5 tu ch. xane ma uuyaab tuusi
CHI K

IIMIL, 2Co 4:11; Flp 2:30.

CHIICHNAKCHAJAANEN, Gal 4:20.
CHIICHNAKIL, Mr 4:19 u sen ch. le y

ookol kaaba
1Co 7:32 ma in k

aat ka yanakteex ch.
Snt 4:9 a kiimak

oolaleexe suunak ch.
Mt 13:22; Lu 8:14; 21:34.
CHIICHNAKTAL, Mt 6:25 Xuuluk a ch. yoolal a
Mt 10:19 ma a ch. yoolal baax ken a waaleex
Lu 10:41 Marta, Marta, jach ch.
Lu 12:29 xuuluk a sen ch.
Mt 6:34; Mr 14:33; Flp 4:6; 1Pe 5:7.
CHOKO, 2Pe 3:10 u sen ch. tak ken y

ibikoob
Ap 3:15 mix s

isechi mix ch.

Mt 20:12.
CHOKO POOL, Jn 10:20 okaan demonio ti y

eetel ch.
Bx 26:24 le baaloob a wojlo t

aan u ch.
1Co 14:23 jeel u yaalikoob tsook u ch.?
2Pe 2:16 baax u tukultmaj u beetik y

eetel ch.
CHOKWIL, Mt 8:15; Jn 4:52; Bx 28:8.
CHOWAKK

IINTIK, Lu 12:25 M

aax jeel u ch.
Mt 6:27.
CHOWAK NOOK, Lu 15:22 j

ooseex junp

eel ch.
Lu 20:46 uts tu taan u m

aanoob y

eetel ch.
Ap 7:14 tsook u poik u ch.
Mr 16:5; Ap 6:11; 7:9, 13.
CHOAJ, Jn 12:3 tu jiaj tu yook Jesuse ka tu ch.
CHOIK, Ap 21:4 Letie yaan u ch. u jail u yichoob
CHUKPACHTIK, Flp 3:12 in ch. le baax oolal
CHUK W

IINIKOOB, Mt 4:19 ka in beeteex j-ch.

CHUPIK, Ef 5:18 seguernak a ch. y

eetel kiliich
1Ti 6:10 u ch. u kuxtaloob y

eetel yaayaj

oolal
Bx 4:31.
CHUUK, Lu 5:4 puleex a redeexi, utiaal ka ch.
CHUUNPAK, 1Co 3:11 u ts

aaik ul

aak ch.
Ef 2:20 Cristo u nojoch tuunichil ch.
Ro 15:20.
CHUUNPAKIL, Bx 4:11 tsaabal utiaal u ch. le najo
Heb 11:10 le kaaj jach yaan u ch.
Lu 6:48.
CHUUP, Jn 21:6 jach t

aaj ch. y

eetel kayoob
2Ti 3:6 kooleloob ch. y

eetel keban
CH

UUK, Ro 12:20 nikk

uuntik chakjoleen ch. tu pool
CH

UUKAAN, Mt 5:48 unaj a ch. jeel bix a Taataex
Ro 12:2 baax u k

aat Diose jach ch.
1Co 13:9 bejlae ma ch. le baaxoob k-ojlo
2Ti 4:17 u ch. kaaytaal le maalob p

eektsilo
Heb 2:10 ka utsil ch. le M

aax Y

eeyaano
Heb 7:19 le Leyo mix baal tu beetaj u ch.
Heb 7:28 u Paal Dios, m

aax tsook u yutsil ch.
Heb 10:14 k

imsbil siibale tu yutsil ch.

477 CH

UUKAANCHAJALCHILIBOOB
Heb 11:40 ma u yutsil ch. ch

een letiob
Heb 12:2 Jes

us, M

aax nuuktik y

eetel ch.
1Jn 4:18 le yaabilaj ch. ku lusik le saajkilo
1Co 13:10; 2Co 12:9; Flp 3:12; Heb 5:9; Snt 1:17.
CH

UUKAANCHAJAL, Heb 7:11.
CH

UUKAANIL, Ro 11:12 jeel u taaskoob tu ch.
CH

UUKAAN KAJ

OOL, Ro 10:2 u ch. u jaajili

Flp 1:9 ma u j

aawal a ch.
Col 1:9 ka a ch. baax u k

aat Dios
1Ti 2:4 ka u ch. le jaajo
Ro 1:28; 3:20; Col 3:10; 2Pe 2:20.
CH

UUKAAN KAAYTAJ, Col 1:25.
CH

UUKAAN

OOLAL, Lu 1:75 y

eetel ch. bey xan
Ro 2:4 u ch. y

eetel u chowak

oolal
Ro 5:3, 4 muyajiloob ku beetik u yantaltoon ch.
Ef 4:24 jeex u yaalik le ch.
1Te 3:7 le ch. ka weeskeexo
2Ti 4:2 l

is u y

ooloob, beet y

eetel ch.
Heb 6:12 y

eetel tu yoolal u ch.
2Pe 3:15 bey salvaci

on u ch. k-Yuumtsile
Lu 8:15; Ro 3:3; Gal 5:22; Col 3:12; 1Te 1:3; 1Pe
3:20; 2Pe 1:6; Ap 19:11.
CH

UUKAAN U Y

OOL, Mt 24:45 M

aax le palitsil ch.
Lu 16:10 m

aax ch. ti baaloob mejentake
1Co 13:4 Le m

aax yaan u yaabilaje ch.
2Ti 2:2 kub

eentoob ti m

aaxoob ch.
1Pe 4:19 M

aax beet tul

aakal baal, le m

aax ch.
Ap 3:14 j-jaajkunaj ch. y

eetel ku yaalik u jaajil
Ap 17:14 tanaanoob, y

eeyaanoob y

eetel ch.
1Co 4:2; Heb 6:15; 2Pe 3:9.
CH

UUKAAN YAABILAJ, Bx 2:27; 13:35; 1Te 2:10;
Heb 7:26; Ap 15:4.
CH

UUKBESIK, Flp 1:6 u ch. tubeel tak tu kiinil
Snt 1:4.
CH

UUKPAJAK, 2Co 7:1 ch. k-kiliichil
CH

UUKPAJAK

OOL, Heb 12:1 ch. k-

aalkabt le bejo
Snt 5:7 sukuuneex, ch. p

aataj
Ap 2:10 Ch. kex ka kaab

eetchajak a k

imil
Ef 4:2; Heb 13:13.
CH

UUKPAJAL

OOL, Mt 24:13 kun ch. tak tu xuul

Lu 21:19 Wa ku ch. yaan a salvartik
Ro 2:7 kuxtal minaan u xuul ti le ku ch.
Ro 9:22 Diose ch. ti letiob
Ro 15:4 ts

ibtaaboob utiaal u ch.

1Co 10:13 ka p

aajchajak u ch. a muyajteex
Heb 12:7 kaab

eet u ch. muyaj
Snt 5:11 a wuuymeex bix ch. Job
1Pe 2:20 wa ku ch. muyaj ikil a beetkeex
Snt 5:10; Ap 13:10.
CHUUCH, Mt 21:16; Lu 21:23.
CHUUPUK, Bx 28:6 u p

aatkoob ka ch. u kab
CH
CHACHIITIK, Bx 2:21 ku ch. u kaaba J

eeobae
Flp 3:18 yaab m

aakoob suuk in ch.
Bx 22:16; Ro 10:13.
CHAIK MUUK, Ro 7:8 le kebano ku ch. ti le leyo
CHAIK

OOTSILIL, Mt 5:7 Kiimak y

ool m

aaxoob ch.
Mt 9:13 In k

aat ka a ch., ma k

imsbil baalcheobi
Mt 15:32 Kin ch. ti le yaabkach m

aakooba
Mt 20:34 Tumen jach tu ch. tiob
Lu 6:36 Ma u xuulul a ch. jeex a Taataex
Lu 18:13 Dios, ch., tumen j-keban m

aaken
Ro 9:15 le ku ch. yaan in ch. ti
Flp 2:1 bey xan a ch. tiob
1Ti 1:13 ti tene ch. tumen minaan in fe
Heb 2:17 ku ch., y

eetel ch

uukaan u y

ool
Snt 5:11 J

eeobae nojoch u yaabilaj, ku ch.
Mr 6:34; Heb 8:12.
CHANUUKTIK, Mr 7:14.
CHA

OOTSILAL, Ro 12:1 yoolal u ch. Dios

2Co 1:3 le Taatatsil jach nojoch u ch.
Col 3:12 yaabilaj ku yeesaal yoolal ch.
Snt 3:17 nojoch u ch., yaab baaloob
CHAPACHTAJIL, Ro 8:35 le ch., le wiijilo
Mr 10:30; 2Ti 3:11.
CHAPACHTAAK, Mt 5:11 kiimak a w

ooleex ken ch.
Mt 10:23 Ken ch. ti junp

eel kaaje
Mt 13:21 ken yanak talamiloob wa ken ch.
1Co 4:12 ken ch. ku ch

uukpajal k-

ool
CHAPACHTAAL, Mt 5:12 u ch. le profetaobo
Mt 23:34 y

eetel b

in a ch. kajalkaaj
Lu 21:12 yaan a ch. yaan a maachleex
Jn 15:20 teexe yaan xan a ch.
Bx 7:52 le profetaob ma ch. tumen a

uuchben
2Co 4:9 k-ch. baale maatech
2Co 12:10 ikil in m

aansik

ootsilil, ikil in ch.
1Te 2:2 u maalob p

eektsilil Dios kex k-sen ch.
2Ti 3:12 le u tsaamaj u y

oolo, yaan u ch.
Mt 5:10; Bx 13:50; 2Te 1:4.
CHAPACHTIK, Mt 5:44 orarneneex tu yoolal le ch.
Ro 12:14 u kiikitant le m

aaxoob ch.
Gal 1:13 p

itm

aan in kab in sen ch.
1Ti 1:13 kin ch. m

aaxoob meyajtik Dios
CHAPEKTAAL, Mt 24:9 a ch. tumen le kaajoobo
Mt 10:22.
CHATUKLIK, Bx 27:42 le soldadoobo tu ch. u
Ro 13:14 ma a ch. a b

eeykuntkeex
Ro 14:1 cada m

aak unaj u ch. baax ken u beet
Ro 14:13 ch. ma a beetkeex u t

oochpajal
1Co 7:37 tsook u ch. ma u tsookol u beele
Bx 15:19; 16:4; 1Co 2:2; Ef 1:11; Tit 3:12; Ap 16:7.
CHATUKULT, 1Co 7:5 bey a ch. a beetkeex
1Ti 6:9 m

aaxoob u ch. u ayikaltaloob
CHAABAL

OOTSILIL, 1Co 15:19 unaj u maas ch.

Snt 2:13 ch. maas nojoch baal ti u juzgar
1Pe 2:10 beoraa ti teexe tsook u ch.
Heb 10:29.
CHENXIKINTIK, Mt 7:24 tul

aakal m

aax ku ch.
Mr 12:37 yaabkach m

aakoobe t

aan u ch.
Lu 10:16 m

aax ch. ku ch. xan
Heb 2:1 kaab

eet k-maas ch. le baaloob
1Ti 4:1.
CH

EENI, Mr 4:39 Le iiko ch., ka jetslaj tul

aakal
CHEEJ, 1Co 13:1 junp

eel c

mbalo ch. u juum

CHEENOOB, 2Pe 2:17 beyoob ch. minaan u jaile
CHIK A PAAKATEEX, 2Pe 1:19 a ch. ti leti
CHIKIK PAAKAT, Heb 12:2 unaj k-ch. ti Jes

us
CHIK TUUKUL, Col 3:2 Ch. ti le baaloob yanoob
1Ti 4:15.
CHILIBOOB, 1Co 3:12 m

aax ku l

isik naj y

eetel ch.
CHIIKIL U BEETELIMAS 478
CHIIKIL U BEET, Lu 10:40 Martae ch. yaabkach
CHIIKIL U PAAKATOOB, Bx 1:10.
CHIIL, Mt 3:12; 6:26.
CH

IICH, Mt 8:20 le ch. yaan u kuob, baale

Ap 18:2 tuux ku taakikuba kaakas ch.
Bx 10:12.
CH

IIJIL, Lu 1:18; Flm 9.

CH

IIKIK, Tit 3:8 ch. u beetoob maalob meyajoob

CH

IIKILEEX, 1Te 4:11.

CHIIBAL, Mt 19:28 a juzgartikeex u doce ch. Israel
Ro 9:29 Wa J

eeoba, ma u chaik u yantal k-ch.
Gal 3:16 ti junp

eel: ti a ch., lelo Cristo.
Gal 3:29 u ch. Abrah

an, y

eetel yaan a tiaalintkeex
1Ti 1:4 mix u xakaltikoob ti baax ch.
Heb 7:3 ma oj

eelaan baax ch.
Snt 1:1 ti le doce ch. kiitpajaanoob
1Pe 2:9 teexe junp

eel ch. y

eeyaaneex
Ap 1:7 tul

aakal u ch. y

ookol kaabe
Ap 7:9 taaljaanoob ti tul

aakal luumoob, ch.
Ap 12:17 tu contra u yalab u ch. le koolelo
Bx 17:28; Ro 9:7; Gal 3:19; Heb 7:13; Ap 21:12.
CHIIBALEEX KAAN, Mt 12:34.
CHOTIK, Lu 13:25 tsook u l

ikil u ch. le joonajo

Lu 11:7; Jn 20:19, 26; Bx 5:23.
CH

OOP, Mt 15:14 ch. ku nuuktikoob ul

aak
Mt 23:24; Jn 12:40; 1Jn 2:11.
CHUJUK, Snt 3:11 sayab tuux ku j

ookol ch. jae
CHUPUL PAALAL, 2Co 6:18.
CHUYK

IINT, Bx 5:30 le ka ta ch. te cheo

Bx 10:39 tu k

imsoob le ka tu ch. ti cheo

CHUYK

IINTAAB, Lu 23:39.
CHUYK

IINTAAB TI CHE, Ap 11:8 kaaj tuux ch.

CHUYTAL, Jn 20:17 Xuuluk a ch. ti teen
CH

UUK, Heb 11:31 Rahab, tu kamaj le binoob ch.
CH

UUPAL, Mt 25:1 U Reinoil kaane bey diez x-ch.
1Co 7:25 le xiipalaloob y

eetel le x-ch.
2Co 11:2 x-l

oobayan ch. mix baal kask

uuntmile
Lu 8:54; 22:56; Bx 12:13.
D
DAMASCO, Bx 9:2.
DANIEL, Mt 24:15.
DAVID, Mt 21:9 ka salvartaakech, u Paal D.!
Lu 20:41 Baaxten le Cristoo u paal D.?
Bx 2:34 D. ma naak kaani
Bx 2:29.
DEC

APOLIS, Mt 4:25; Mr 5:20; 7:31.
DEFENDER, Lu 12:11 d. yoolal baax ken a waale
Flp 1:7 t

aan in d. le maalob p

eektsilo
Flp 1:16 in tsaabal in d. le maalob p

eektsilo
2Ti 4:16 ka y

aax taanajen utiaal in d.
2Co 12:19.
DEMONIO, 1Co 10:21 janal tu mesa le d.
1Ti 4:1 u chenxikintaal u kaansaj d.
Snt 2:19 tak d. creertik y

eetel ku kikilankiloob
Snt 3:15 u naat baalcheob, u naat d.
Ap 16:14 le kuben taanooba ti d.
Mt 12:24; 1Co 10:20; Ap 18:2.
DENARIO, Mt 20:2 junp

eel d. ken u boottiob
Mt 20:9 tsaab junp

eel d. ti
Mr 12:15 Taaseexten junp

eel d. in wile
Mt 20:10, 13; 22:19; Lu 20:24.
DERECHO, 1Te 4:6 contra le d. yaan ti u sukuun
DERECHO, YAANTEN KA S

IIJEN, Bx 22:28.
DESIERTO, Mt 3:3 Yaan m

aax ku yawat te d.
Heb 11:38 m

aanoob ti d., ti witsoob
Ap 12:6 Le koolel xano p

uuts te d.
Lu 1:80.
DESPEDIR, Lu 9:61; Bx 18:18.
DIABLO. Ilaak KAASILBAAL.
DIEZ, Ap 2:10 muyajnakeex tu y

aamil d. kiinoob
Mt 25:1; Ap 13:1.
DIEZMO, Mt 23:23 u d. le hierbabuena
Lu 18:12 kin ts

aaik u d. tul

aakal le baaxoob
DIFAMADORES. Ilaak KU TAANOOB KAAS.
DIOS, Lu 20:25 booteex ti C

esar, ti D. booteex le
Bx 7:20 Moisese kiichkelem tu t

aan D.
Bx 17:29 ma unaj k-tuklik wa D. bey jeex oro
Ro 2:11 D. mix m

aak jelaan u paktik
Ro 13:6 D. tsaamil le autoridadoob
1Co 14:33 D. u D. jeetselil
2Co 1:3 u D. y

eetel u Taata k-Yuumtsil Jesucristo
2Co 4:4 u d. le y

ookol kaaba
Col 2:9 Cristo eesik u jatsuts modos D.
Heb 12:29 k-D. junp

eel k

aak ku xuulsaj
2Pe 1:4 kuxtal jeex le yaan ti D.
1Jn 4:8 D. yaabilaj
Bx 10:22; Col 3:12; Tit 1:7; 2Pe 1:3.
DIOSA, Bx 19:27, 37.
DIOSBOOTIK, Lu 17:9 u ts

aa u d. ti u palitsil
1Ti 1:12 Kin ts

aaik u d. ti Cristo
DIOSOOB, Bx 17:18 u d. le j-t

aanxel luumiloobo
1Co 8:5 ku yaalaal d. te kaan wa te Luum
DIOS TS

AA TU TUUKUL, 2Ti 3:16 Kiliich Ts

ibe D.
DISCULPAR, Lu 14:18, 19.
DISENTER

IA, Bx 28:8 u taata Publioe yaan d. ti

DISIPULO, Mt 28:19 beeteex d. ti tul

aakal kaajoob
Jn 8:31 Wa ku p

aatalteex baax kin waalike, in d.
Mt 10:24, 42; 26:26, 56.
DIVORCIO, Mt 1:19 Josee tu tuklaj u d. ti Mar

a
Mt 5:31 le ku d. ti u yatane u ts

aa u juunil d.
Mt 19:7 Moisese tu yaalaj ka tsaabak u juunil d.
Mt 19:9 u d. ti u yatan tu yoolal n

uupkeban
Mr 10:11; Lu 16:18.
DOCE, Mt 10:2 U kaaba le d. apostoloobo
Snt 1:1 t

aan in t

uuxtik ti le d. chiibaloob
DOCTOR, Lu 4:23 D., tsakaba ta juunal
Lu 5:31 kaab

eettiob junt

uul d.
Col 4:14 Lucas, le d. jach yaabiltaano
DRACMA, Lu 15:8 koolel ku satik u taakinil d.
E

EBER, Lu 3:35.

EFESO, 1Co 15:32; Ap 2:1.

EGIPTO, Ap 11:8 E., tuux chuyk

intaab u
Mt 2:15.
ELEL, 1Co 3:15 ku l

aaj e., yaan u l

aaj peertik

ELI, Mt 27:46.
EL

IAS, Mt 17:11, 12.

ELIMAS, Bx 13:8 E. le j-meeno
479 EMA

USFARISEO
EMA

US, Lu 24:13 chan kajtalil ku kaabatik E.
EMBARAZADA, Lu 1:31 yaan a p

aatal e.
Lu 1:24.
EMMANUEL, Mt 1:23.
ENEMIGO. Ilaak xan M

AAX PEKMIL,
Mt 10:36 tu yotoch m

aak kun yantal u e.
Mt 13:39 le e. pako letie Kaasilbaalo
1Co 15:25 ken tsaabak u e. tu y

aanal u yook
1Co 15:26 k

imile u tsook e. kun xuulsbil

Snt 4:4 t

aan u beetkuba e. ti Dios
1Pe 5:8 A e. le Kaasilbaalo
ENOK, Lu 3:37; Heb 11:5; Jud 14.
ENSAYAR, Lu 21:14 ma ken a e. t

aanil
ENVIDIA. Ilaak PEKBAIL, TS

IIBOLTIK,
KUUXILIL.
EPAFRODITO, Flp 2:25.
EPIC

UREO, Bx 17:18 jujunt

uul e. y

eetel estoicoob
ESA

U, Heb 12:16.
ESCRIBAOB, Mt 5:20 maas toj ti le ku bisik le e.
Mt 7:29 tsaan autoridad ti, ma jeex le e.
Mt 9:3; 17:10; Lu 5:21, 30.
ESCUDO, Ef 6:16 chaex u nojoch e. le fejo
ESCUELA, Jn 7:15 kex ma xooknaj te e.?
Bx 19:9 ku m

aansik tsoltaanoob tu e. Tirano
ESPADA, Mt 26:52 y

eetel e.
Ef 6:17 e. le kiliich muuko, lela u taan Dios
Heb 4:12 u taan Diose maas yaan u yej ke e.
Ap 19:15 ku j

ookol junp

eel chowak e.
Lu 21:24; 22:38.
ESPA

NA, Ro 15:24 ken j

ookok in binbal E.
ESPERANZA, Ro 5:5 le e. ma tu patkoon ich sutsil
Ro 8:20 tu beetaj lela tu ts

aaj xan le e.
Ro 8:24 baax ku b

eeychajle ma e.
Ro 15:4 Ts

iboobo, ka yanaktoon e.
Ef 2:12 minaanteex kaach e. mix Dios
1Te 4:13 le m

aaxoob minaan e. tiobo
Heb 6:18 k-machikba tubeel ti le e. tsaan
Heb 6:19 Le e. bey junp

eel anclae
Heb 10:23 k-aalik baax e. yaantoon
1Pe 3:15 baax oolal yaanteex le e.
Ef 4:4; Col 1:23.
ESP

IRITU, Jn 4:24 Diose junt

uul e., kaab

eet u
ESP

IRITU SANTO. Ilaak KILIICH MUUK.

ESPONJA, Mt 27:48; Mr 15:36; Jn 19:29.
ESTATUA, Ap 14:9 ts

itsik baalche y

eetel u e.
Ap 20:4 ts

itsik baalcheo mix u e.

ESTEBAN, Bx 6:5; 7:59; 8:2; 22:20.
EST

ERIL. Ilaak MA P

AAJCHAJ U YANTAL U
PAALAL.
ESTRELLA, 1Co 15:41 e. yaanal bix u kiichkelmil
Ap 12:1 corona beetaan y

eetel doce e.
ESTRELLAIL JAATSKAB KIIN, 2Pe 1:19 t

ipik u e.
Ap 2:28 yaan in ts

aaikti u e.
Ap 2:28 in ts

aaikti u e. jaatskab kiin
ETIOP

IA, Bx 8:27.
ETSK

UUNTAAN, Ap 4:2.

EUFRATES, Ap 9:14.
EUNICE, 2Ti 1:5 a maama E.
EVA, 2Co 11:3; 1Ti 2:13.
EVODIA, Flp 4:2.

EE

EEJOCHEEN, Mt 25:30 p

ikchinteex tuux

e.
Jn 3:19 le m

aakoobo tu yaabiltoob le

e.
Ro 1:21 u kasaan puksiikaloobe

e.
1Te 5:4 teexe minaaneex ich

e. utiaal ka
1Pe 2:9 taneex utiaal ka j

ookkeex ti le

e.
1Jn 1:5 minaan mix junp

it

e. tu yiknal
Jud 13 u tsaabaloob ti le k

uuchil maas

e.
Mt 6:23; Lu 11:36; 2Co 6:14; Ef 4:18; 2Pe 1:19.

EEJOCHEENIL, Jn 12:35 m

aax ku m

aan ich

e.
Jud 6.

EEK, Ro 1:24 Diose tu kuboob ti baaloob

e.
Ro 14:14 oksaan tin tuukule mix baal

e.
2Co 6:17 xuuluk a machkeex le baax

e.
1Te 4:7 ka yanaktoon

e. kuxtali
Tit 1:15 le m

aaxoob

e. tul

aakal baal

e.
Heb 7:26 minaan u kasaanil, ma u y

e.
Snt 1:21 luseex ti teex tul

aakal baal

e.
Snt 1:27 adoraci

on ma

e. tu t

aan k-Dios
1Pe 1:4 ma

e. y

eetel mix m

aak
1Pe 3:21 u lusaal u y

e. a w

inklileex
Ap 16:13

ooxp

eel kuben taanoob

e.
Bx 10:14; Ro 6:19; Ef 5:3, 27; Snt 2:2; 2Pe 2:13; Ap
22:11.

EEKCHAJAAN, 2Ti 2:22.

EEKKUNTIKOOB, 2Ti 2:16 ku y

e. le baax kiliicho

EEK TUUKUL, 1Te 2:3.

EEMEL, Ef 4:9

e. way Luum te kabal k

uuchilooba
Ap 21:2 t

aan u y

e.; jatsutsk

intaan
Ro 10:7; 1Te 4:16.

EEMSAAL, Lu 3:5 muluuche kaab

eet u y

e.

EET KAAJAL, Ef 2:19 u y

e. le m

aaxoob kiliichoobo

EET M

AAKIL, Lu 10:27 yaabilt a w

e. jeex
Ef 4:25.

EET MEYAJOOB, 1Co 3:9 toone u y

e. Dios
Col 4:11 Ch

een letiob in w

e.

EET REYILOOB, Heb 1:9.

EE
EES, Mt 11:25 ta we. ti le mejen paalaloobo
Jn 12:38 u ye. le p

aajtalil yaan ti J

eeobao?
1Jn 3:2 e. bix le kuxtal kun tsaabiltoono
Ro 9:22; Flp 3:15; 1Ti 1:16; Heb 11:1; Ap 22:6.
EESAJ, Bx 18:28; Ef 2:7.
EESAJIL, 1Pe 2:21 Cristoe tu patajteex junp

eel e.
EESAJ UTSIL, 1Te 2:7 t-e. ti teex jeex junt

uul
2Ti 2:24 kaab

eet u ye. ti u maasil
EESEEX M

AAXI, 2Te 3:14 e. xuuluk a
EESIK, 2Co 1:22 tsook u ye. jach yaan u y

uuchul
2Co 3:18 k-e. u nojbeenil jeex junp

eel n

eene
2Co 5:5 utiaal u ye. jach tu jaajil yaan u b

eeytal
Ef 1:14 junp

eel garant

a e. yaan k-kamik
Heb 1:3 Leti e. bix u kiichkelmil Dios
2Te 3:9.
F
FAMILIA, Ef 3:15 tul

aakal f. te kaano
Bx 3:25.
FARA

ON, Ro 9:17 ku yaalik ti F.

Bx 7:10.
FARISEO, Mt 5:20 escribaob y

eetel le f.
Mt 23:26 Ch

oop f. y

aax po ichil le copao
FEHIMENEO 480
Lu 18:11 Le f. waalaje ka joop u orar
Jn 12:42 le f. maatech u yaalikoob
Bx 5:34 f. ku kaabatik Gamaliel
Mt 12:14; 23:15, 23, 27, 29; Lu 5:21.
FE, Lu 18:8 yaan wa u kaxtik way Luum le f. beya?
Jn 3:16 le m

aaxoob ken u ts

aa u f.
Ro 4:13 toj u kuxtal yoolal f. tu yeeso
Ro 14:23 wa ma yoolal f. keban
Ro 15:1 toon muukaan k-f. unaj k-

aantik
Gal 3:8 toj u kuxtaloob yoolal u f.
Gal 3:11 toj u kuxtalo yaan u kuxtal yoolal u f.
Ef 4:5 junp

eelili f., junp

eelili okja
2Te 3:2 le f. ma ti tul

aakal m

aak yani
1Ti 6:12 Baateelnen tu yoolal le f.
2Ti 4:7 Tsook in baateel tu yoolal le f.
Heb 11:1 F. u kubik u y

ool m

aak u p

aat
Heb 11:6 minaan u f. ma tu l

uubul utsil ti Dios
Heb 12:2 Jes

us, M

aax ch

uukaank

uuntik k-f.
Snt 2:26 f. minaan utsil meyajoobe, kimen
1Pe 1:7 utiaal ka t

uuntaak a f.
1Pe 5:9 muukaanchajak a f.
1Jn 5:4 f. yaantoon, leti beet k-ts

aanchaatik
Ro 4:3; 2Co 5:7; Ef 6:16; 1Ti 4:1.
FELIPE 1., Mt 10:3; Jn 1:43; 6:5; 12:21.
FELIPE 2., Bx 6:5; 8:5, 26; 21:8.
F

ELIX, Bx 23:24; 24:3, 25, 27.
FE MUUKAAN, Heb 10:22.
FESTEJO, Mt 22:10 k

uuchil tuux ku beetaal le f.
FESTO, Bx 24:27; 26:24.
FILADELFIA, Ap 1:11; 3:7.
FILETO, 2Ti 2:17 Himeneo y

eetel F.
FLAUTA, 1Co 14:7 baax ku paaxal y

eetel le f.
Mt 11:17; Lu 7:32; Ap 18:22.
FLECO, Mt 9:20; 23:5; Mr 6:56.
FLECHA, Ef 6:16 tupeex u tabaan f. le j-Kasaano
FRENO, Snt 3:3 k-ts

aaik u f. le ts

iminoobo
G
GABRIEL, Lu 1:19, 26.
GALILEA, Mt 4:23; Jn 2:11; 4:45; 7:41, 52.
GALILEAIL, Mr 14:70; Lu 13:1.
GALI

ON, Bx 18:14.
GAMALIEL, Bx 5:34; 22:3.
GANAR, 2Co 2:14 k-g. junm

uuch y

eetel Cristo
Col 2:15 utiaal u yeesik tsook u g.
2Pe 2:20 ku jupkubaob ti le baalooba y

eetel ku g.
GARANT

IA. Ilaak xan JACH TU JAAJIL.

Heb 6:16 utiaaloobe tu jaajil junp

eel g.
GAZA, Bx 8:26.
GEDE

ON, Heb 11:32 wa ka taanaken ti G.

GEMELO. Ilaak IICH.
GENERACI

ON, Mt 24:34 kin waalikteexe, le g.

Lu 11:51 Ti le g. yaan u k

aataal cuenta
Flp 2:15 yaneex ichil junp

eel g. kaschajaan
Col 1:26 taakaab te g. tsook u m

aanoobo
Mt 12:39; 23:36; Lu 21:32.
GENESARET, Mt 14:34; Lu 5:1.
GETSEMAN

I, Mt 26:36; Mr 14:32.
GOBERNADOR, Mt 10:18; 27:27; Jn 18:28; Bx 25:1;
1Pe 2:14.
GOBERNANTE, Jn 7:48 mix junt

uul g. tsook
Jn 12:42 le g., tu ts

aaj u fejoob ti
Ef 2:2 u g. le iik ku controlartik
Bx 4:26; 17:6.
GOBERNANTEIL Y

OOKOL KAAB, Jn 14:30 taal u g.

Jn 16:11 tumen u g. tsook u juzgartaal
Jn 12:31.
GOBERNAR, Mt 2:6 le m

aaxoob g. Judao
Mt 9:34 Letie m

aax g. le demonioobo
Mt 20:25 le m

aaxoob g. le kaajoobo ku
Ef 6:12 tu contra le m

aaxoob g. y

ookol kaab
Bx 3:17.
GOBIERNO, Ro 8:38 mix angeloob, mix g.
1Co 15:24 ken tsookok u xuulsik ti tul

aakal g.
Ef 1:21 tu ts

aaj maas kaanal ti tul

aakal g.
Ef 6:12 tu contra le g., te kaanilbeen
Ef 3:10; Col 1:16.
GOG, Ap 20:8.
G

OLGOTA, Mt 27:33; Jn 19:17.

GOMORRA, Mt 10:15

ootsilil ti Sodoma, G.
2Pe 2:6 Sodoma y

eetel G.
Ro 9:29; Jud 7.
GRACIAS, Mt 26:27 tsook u ts

aaik g. ti Diose
Jn 11:41 In Yuum, kin ts

aaiktech g. tumen
Bx 28:15 Pabloe tu ts

aaj g. ti Diose ka l

ik u y

ool
Ro 14:6 ku ts

aaik g. ti Dios
1Co 1:4 kin ts

aaik g. ti Dios ta woolaleex
1Co 10:30 Wa kin ts

aaik g. ti Dios yoolal
1Co 14:17 jach maalob bix a ts

aaik g. ti Dios
2Co 9:15 Tsaabak g. ti Dios yoolal siibal
Ef 5:20 ts

aaex g. ti k-Dios tu kaaba Jesucristo
1Ti 4:4 tsook k-ts

aaik g. tu yoolal
2Ti 1:3 Kin ts

aaik g. ti Dios
Ap 11:17 K-ts

aaiktech g., J

eeoba Dios, u Yuumil
2Co 4:15; Flp 4:6; Ap 7:12.
GRIEGO, 1Co 1:22 le g. t

aan u kaxtikoob naatil
Gal 3:28 minaan jud

o mix g.
Jn 19:20; Ro 1:16; 1Co 10:32; 12:13.
GU

IA, Snt 3:4 junp

eel chan g. ku p

aajtal
Snt 3:4 le barcoobo; y

eetel junp

eel chan g.
H
HAR

AN, Bx 7:2.
HEBREO, Ap 16:16 ku kaabatik ich h. Armaged

on
2Co 11:22; Flp 3:5.
HERENCIA, Mt 21:38 letie m

aax kun tiaalintik le h.
Ro 8:17 Le h. ku ts

aaik Dios ti Cristoo
Ef 1:11 leti aalmil yaan k-kamik le h.
1Pe 1:4 Le h. l

isaan a tiaaleex
Gal 4:7; Heb 11:9.
HERODES, Mt 2:1 tu kiiniloob rey H.
Lu 23:12; Bx 4:27; 12:1.
HIERRO, 1Ti 4:2 chakjoleen h. ku meyaj utiaal
Ap 2:27; 12:5.
HIGUERA, Mt 24:32 Kaneex ti le h.
Mt 21:19, 20, 21; Lu 13:6, 7.
HIJA, Mt 21:5.
HIJO, Mt 1:21 yaan u yantal junt

uul u chan h., Jes

us
HIMENEO, 1Ti 1:20 H., tu kab Satan

as
2Ti 2:17 H. y

eetel Filetoe t

aakaanoob
481 HISOPOJALAACH
HISOPO, Jn 19:29; Heb 9:19.
HORA, Ap 17:12 u reinaroob ichil junp

eel h.
Mt 24:44, 50; Ap 18:10.
I
ICH, Mt 7:19 che ma tu ts

aaik maalob i.
Mt 7:20 ti u yi. ti ken a kaj

oolteex
Mt 21:43 ti ul

aak jeel u kubkoob u yi.
1Co 2:9 I. ma u yil mix baali, xikine
1Co 15:52 ka u muts y

eetel ka u pil u yi.
Gal 5:22 u yi. le kiliich muuko leti lela
1Pe 3:12 J

eeobae u pilmaj u yi.
1Jn 2:16 u ts

ibolal le i. bey xan u sen kaantal

Ap 1:7 tul

aakal i. kun ilik
Ap 21:4 u choik tul

aakal u jail u yi.
Mt 13:16; Mr 8:18; Jn 4:36; 15:8, 16.
ICHANKIL, Mt 13:23 ku naatik y

eetel ku yi.
Jn 15:2 tul

aakal le j

eejekal ku yi.
ICHIL, Lu 11:39 i. chuupeex y

eetel baaloob
2Co 4:16 bixoon i. k-puksiikalo
Lu 2:19.
ICH YOOLAL ICH, Mt 5:38.
IGLESIA. Ilaak M

UUCHULIL.
ILAJ, Jn 8:56 tu yi. ka kiimakchaj u y

ool
ILAWIL, Mt 6:26 i. le ch

ichoob ku xiknaloobo
ILAAB, Mt 27:53 ka i. tumen yaab m

aakoob
Lu 22:37 Letie i. bey junt

uul kaakas m

aake
ILAAK, Jn 1:18 Diose mix junt

een i.
1Ti 5:17 i. bey m

aaxoob ku n

aajmatkoob
ILAAL, Ro 1:20 u jatsuts modos ma tu p

aajtal u yi.
Mt 24:30; 1Ti 6:16.
ILIK, Mt 5:8 letiobe yaan u yi. Dios
Mt 13:14 a paakateex, baale mix baal ken a wi.
Jn 14:9 m

aax tsook u yi. tsook xan u yi. le Taatao
Jn 20:29 ka creertik tumen tsook a wi.?
Ro 8:24 u p

aatik junp

eel baax tsook u yi.
2Co 5:7 k-x

imbal yoolal fe ma yoolal baax k-i.

1Jn 1:1 baax tsook k-i. y

eetel k-icho
1Jn 4:20 ma tu yaabiltik u sukuun kex t

aan u yi.
IMAGEN, Bx 7:43 letie i. ta beeteex
IMPARCIAL. Ilaak JELAAN U PAKTIK.
IMPUESTO, Mt 17:24 kaap

eel dracma utiaal le i.
Mt 17:25 M

aax unaj u bootkoob i. ti u reyiloob
Mr 12:14 Maalob ka bootaak le nojoch i.
Lu 23:2 u yaalik ma unaj u bootaal i. ti C

esar
Ro 13:7 ti m

aax ku k

aatik i., i.
INCENSARIO, Heb 9:4 i. beetaan y

eetel oro
INCIENSO, Ap 8:4 i. pate y

eetel u oraci

on
INFIERNO. Ilaak MUKNAL.
INJERTAR, Ro 11:17, 19, 23, 24 k

aaxil olivo i.
INTER

ES, Mt 25:27 taakin pate y

eetel u i.
INVITAR, Mt 22:14 yaab m

aaxoob i., baale ch

een
Mt 22:10; Jn 2:2; Ap 19:9.
ISACAR, Ap 7:7.
ISA

IAS, Mt 15:7; Ro 15:12.

ISAAK, Ro 9:7 a chiibalo ti I. kun taal
Mt 8:11; Heb 11:17, 20.
ISCARIOTE, Mt 10:4; 26:14; Jn 6:71.
IS

IINSAAL, 2Pe 2:22 le x-leech t

aant u yi. ku suut
ISLA, Ap 6:14; 16:20.
ISRAEL, Ro 9:6 ma tul

aakal t

aakpajaan ichil I.
Ef 2:12 n

aachchajaaneex ti u kajn

aaliloob I.
Bx 13:23; Heb 8:10.
ISRAELITA, Jn 1:47 le m

aaka junt

uul i.
Ro 11:1 tak teen i.; ti u paalaloob
ISTIKYAJ, 1Pe 4:18 toj u kuxtal i. u salvarkuba
ITALIA, Heb 13:24 I. ku t

uuxtikoobteex
II
IICH, Jn 11:16; 20:24.
IIK, Ef 2:2 u gobernanteil le i.
Ef 4:14 kaansajoobe, ku suusutaal tumen i.
1Te 4:17 ka k-ilba y

eetel Yuumtsil te i.
Ap 7:1 u katmoob u beel u kanp

eel i. Luum
Mt 7:25; Jn 3:8; Bx 17:25; 1Co 9:26; Ap 9:2.

II

IICHAM, Ro 7:2 y

aanal u ley u y

.
1Co 7:2 cada koolele ka yanak u y

.
1Pe 3:1 y

aanal u p

aajtalil a w

.
Ap 21:2 junt

uul noviatsil utiaal u y

.
1Co 7:34; 14:35; Col 3:18.

IICHAMTSIL, 1Co 7:14

. maatech u meyajtik Dios
Ef 5:25

I., ma u xuulul a yaabiltikeex

Col 3:19

I., ma u xuulul a yaabiltikeex

IITSIN, Mt 12:49, 50.

J
JACOB, Ro 9:13 Tin yaabiltaj J., baale tin
Heb 11:9 ti J., aalaab u tsaabal
Mt 22:32.
JACH AALIK, 2Co 2:8.
JACH CH

IIKAAN, 1Ti 3:16 j. u yilaal u nojchil

JACH CH

UUKAAN, Bx 18:28 tu j. eesaj ma jaaj
JACH ILAWILEEX, Mt 6:26 J. le ch

ichoobo
Bx 5:35.
JACH IN WOJEL, Ro 8:38 Tumen j. mix k

imil
JACH LE BUKAAJ, Ef 4:13.
JACH MAALOB, Heb 7:26.
JACH

OOTSILIL, 2Co 8:2.

JACH TU JAAJIL, Lu 1:1 k-ojel j.

uuchlaajo
Jn 7:28 le m

aax t

uuxteno j. kuxaan
Bx 17:31 tsook u yeesik j. yaan u beetik
1Ti 6:19 ti le kuxtal j. kuxtalo
2Co 1:21.
JACH TSOOK U N

AATSAL, 2Ti 4:6.
JACH YAABILTABAEX, 1Pe 1:22 j. ta baatsileex
1Pe 4:8 j. ta baatsileex
JACH YAACHAJAAN U Y

OOL, 1Te 5:14.

JAH, Ap 19:1.
JAIRO, Mr 5:22; Lu 8:41.
JAKAAN U Y

OOL, Mr 16:8

aalkabil tumen jach j.
JAK

OOL, Lu 4:22 j. ken u yuuboob le taano

2Te 1:10 utiaal ka ilaak y

eetel j. tumen tul

aakal
Ap 17:6 ka tin wile jach t

aaj j.
Lu 2:18; Bx 7:31.
JALAACH, Bx 19:35 U j. le kaajo
Col 2:15 u patik chaknuulil le j., le autoridadoob
Tit 3:1 u p

aajtalil le j. y

eetel autoridadoobo
JALAACHILJ

AALKABIL 482
Heb 1:3 kulaj tu x-nooj kab le J. yaan te kaano
Heb 8:1 u trono le J. yaan te kaano
1Pe 3:22 tsaab angeloob, j. y

aanal u kab
Jud 25 ti Dios yaan nojbeenil, j., muuk
Bx 16:20, 22, 38; 25:2; 1Co 2:8.
JALAACHIL, Col 2:10.
JALAACHILOOB, Bx 25:23.
JANAL, Mt 23:6 Uts tu taan u kutaloob j. te
Mt 24:45 u ts

aa j. tiob tu yorailo?
Mr 6:21 junp

eel j. utiaal le jalaachoobo
Jn 6:27 Ma a meyajeex yoolal le j. ku kastalo
Jn 6:55 in bakele maalob utiaal j.
Ro 14:6 m

aax xan ku j., ku j. utiaal J

eeoba
2Te 3:10 m

aax ma u k

aat meyaje, ma u j.
Heb 5:14 le chichich j. u tiaal nukuch m

aakoob
Heb 12:16 Esa

u, tu s

iaj u derecho yoolal j.

Bx 2:46; 14:17.
JANALBEEN X

IIWOOB, Ro 14:2 ku jaantik j.

JANAL Y

EETEL UKUL, Mt 11:19 u Paal m

aake j.
Mt 24:38 t

aanil ti le B

uulkabalo, t

aan u j.
Lu 10:7 j. le baaxoob kun tsaabilteexo
Ro 14:17 ma tu yokol tu Reino Dios ikil u j.
Col 2:16 juzgartaaleex tu yoolal baax ka j.
JATSIK, Mt 25:32 leti t

uune yaan u j. le m

aakoob
Mt 19:6; Mr 10:9.
JATSKUBA, Mt 10:35 taalen in beet u j. m

aak
JATSLANT

AAMBAIL, Lu 12:51 taalen in ts

aa j.
Ro 16:17 le t

aan u beetkoob u yantal j.
1Co 1:10 ma u yantal j. ichileex
1Co 1:11 yaan j. ichileex
2Pe 2:1 u x-mukul beetkoob u yantal j.
Mt 10:34; 1Co 11:18; Gal 5:20.
JATSIK, Heb 12:6 ku j. le ku kamik bey u paalalo
JATSUTS, Mt 23:27 muknaloob j. u yilaaloob
Ap 17:4 y

eetel j. tuunichoob
JATSUTSIL, 1Pe 3:3 A j. ma u yantal y

ookabil
1Pe 3:4 a puksiikaleex, junp

eel j. maatech
JATSUTSK

IINT, Lu 21:5 bix j. le temploo

1Ti 2:9 ka u j. le kooleloobo
Tit 2:10 ka u j. u kaansaj Dios
1Pe 3:5 bey

uuchik u j. le kiliich kooleloobo
Ap 21:2 jeex u j. junt

uul noviatsile
JATSUTS MODOS, 1Pe 2:9 kaayteex u j.
1Pe 2:12 eeseex j. ichil le kaajoobo
JATSUTS P

AAJTALIL, Flp 1:29 ti teexe tsaan u j.
JATSUTS TAANOOB, 1Te 2:5 j. ch

een utiaal
JAYT

UUL, Ap 7:4 tin wuuyaj j. le sellartaabo
Ap 7:9 mix m

aak ku p

aajtal u xokik j.
JAAJ, Jn 4:23 jach tu j. adorartik le Taatao
Jn 4:24 y

eetel esp

ritu bey xan y

eetel j.
Jn 8:32 a kaj

ooltikeex le j., le j. t

uuno
Jn 14:6 Teen le bejo, teen le j., teen le kuxtalo
Jn 18:37 utiaal in taan tu yoolal le j.
Ro 3:4 ka ilaak j. baax ku yaalik Dios
2Co 6:8 kex toone t

aan k-aalik u j.
2Co 13:8 k-beetik mix baal tu contra le j.
Ef 6:14 a b

aakaxtmeex le j. ta nakeex
2Te 2:10 yaabiltoob le u j. jeel u salvartikoobo
1Ti 2:7 baaloob yaan yil y

eetel fe bey xan y

eetel j.
1Ti 3:15 yokomil y

eetel u chuunpakil le j.
2Ti 2:15 ku tsolik u taaniloob le j.
Heb 10:26 ken tsookok k-kanik tubeel le j.
2Pe 1:12 kex jeetsel yanileex ti le u j.
Ap 3:14 le j-jaajkunaj ku yaalik u j.
Jn 1:9; 8:44; 15:1; 17:3; Ro 1:25; 2Ti 3:7; 1Jn 5:20; Ap
19:11.
JAAJAP U CHIOB, Mt 7:28 le m

aakoobo p

aat j.
Bx 2:12 p

aat j., t

aan u yaalikoob
JAAJAY NOOK, 2Co 3:13, 14, 16.
JAAJAY TUUNICHOOB, 2Co 3:3 ma ts

ibtaab ti j.
Heb 9:4 j. tuux ts

ibtaan n

uuptaan
JAAJIL, Jn 3:33 Diose mantats ku yaalik u j.
Jn 17:17 a taane leti u j.
JAAJIL

OOL, Mr 8:32 Jesuse y

eetel u j. tu yaalaj
Bx 2:29 in tankeex y

eetel u j.
Bx 4:13 y

eetel u j. ku taan Pedro
2Co 1:12 y

eetel u j. tu t

aan Dios
2Co 2:17 k-taan y

eetel u j.
Ef 6:5 y

eetel u j. a puksiikaleex
Col 3:22 beeteex y

eetel u j. a puksiikaleex
JAAJKUNAJ. Ilaak xan TAAN YOOLAL.
Bx 1:8 yaan a beetkabaex j-j. ti teen
1Ti 6:13 Jesuse taanaj bey junt

uul j-j.
1Jn 5:7 yaan

ooxp

eel baaloob ku j.
Ap 1:5 Jesucristo, le j-J. Ch

uukaan u Y

oolo
Ap 6:9

uuchik u beetik u j-j.
Ap 11:3 yaan in t

uuxtik kaat

uul in j-j. profetizar
Ap 17:6 u kiikel u j-j. Jes

us
JAAJK

UUNT, Bx 10:39 k-j. tul

aakal le baaxoob
Bx 20:26 utiaal ka a j. minaanten culpa
Bx 22:15 yaan a j. ti tul

aakal m

aak
Ro 8:16 Le kiliich muuka, ku j. u paaloon Dios
Heb 7:8 ku j. l

aayli kuxaane
Heb 12:1 letiobe ku j. le baaxoob
Ap 20:4 le m

aaxoob k

imoob

uuchik u j.
Bx 18:5.
JAAJK

UUNTAAB, Heb 2:3 nojoch salvaci

on j.
JAAJK

UUNTAAL, Gal 3:15 u j. junp

eel n

uuptaan
JAAJK

UUNTIK, Ap 12:17 u j. baax yaan yil y

eetel
Mt 18:16; Jn 5:37.
JAANLOOB, Mt 26:26 Le t

aan u j. Jesuse tu chaaj
JAANTIK, Ro 14:15 wa ikil a j. wa baax ka beetik
Gal 5:15 a chiikabaex y

eetel a paklan j.
Ap 2:7 u j. u yich u cheil le kuxtal
Ap 12:4 ka u j. u paal le koolel ken s

ijiko
Mt 6:25; Jn 6:53; 1Co 8:13.
JAATS, Mr 13:9 yaan a j. te sinagogaobo
Bx 21:32 xuul u j. Pablo
Mt 21:35; Lu 12:48; 2Co 6:5; 11:24, 25.
J

AAL JA, Mt 13:2; Bx 21:5; 27:39.
J

AALKAB, Ro 11:26 Le m

aax kun j. tu kaajil Si

on
Gal 5:1 Cristoe tu j. utiaal ka
Flp 1:23 in k

aat ka j. utiaal ka yanaken
Heb 2:15 utiaal xan ka u j. tul

aakal le m

aaxoob
Heb 9:12 ka t

uun tu j. utiaal mantats
Ap 1:5 u yaabiltmoon y

eetel tu j.
Mt 27:21; Bx 3:13.
J

AALKABIL, 2Co 3:17 yaan kiliich muuke yaan j.
Gal 2:4 bix u meyajtoon le j. yaantoono
Gal 5:13 teexe taaneex utiaal j.
Snt 1:25 u yutsil ch

uukaan leyil le j.
483 J

AALKABTAJILJEETSEL P

AATAL
1Pe 2:16 ma u meyajteex le j. yaanteex
2Pe 2:19 jeel u yantalteex j.
J

AALKABTAJIL, Ro 8:21 kiichkelem j. u paalal Dios
Ef 1:7 tsook u bootik k-j.
J

AALKABTAJIL YOOLAL BOOL,
Heb 11:35 ma tu y

ootoob ka j.
Ro 8:23; 1Co 1:30; Ef 4:30.
J

AALKABTAAL, Lu 4:18 in kaaytik yaan u j.
Lu 21:28 tsook u n

aatsal u kiinil a j.
Ro 6:7 tsook u j. ti u keban
Ro 6:18 le ka tsook a j. ti le kebano
Col 1:14 tsook u bootaal k-j.
2Ti 4:6 u kiinil in j. jach tsook u n

aatsal
Heb 9:15 utiaal u j. ti le baaloob kaastak
Ro 3:24.
J

AALKABTAAN, 1Co 7:22 j., tiaalintaan tumen
J

AALKABTIK, Jn 8:32 le jaaj t

uuno yaan u j.
Ro 7:24 M

aax kun j. ti le w

inklil t

aan u bisken
Ro 8:2.
JA, Mt 10:42 ka u ts

aa u yuk junp

eel vaso s

is j.
Jn 4:14 yuk le j. ken in ts

aatio
Jn 7:38 Tu puksiikale yaan u tuul kuxaan j.
Ap 7:17 sayaboob tuux ku tuul u j. le kuxtalo
Ap 22:17 u yuk x-ma boolil u j. le kuxtalo
Jn 5:7; Ap 17:1, 15; 22:1.
JAIL ICH, Ap 21:4 yaan u choik u j.
Lu 7:38; Heb 5:7; Ap 7:17.
JAAB, Gal 3:17 cuatrocientos treinta j.
2Pe 3:8 mil j. bey junp

eel kiine.
Ap 12:14 junp

eel j., kaap

eel j. y

eetel t

aankuch j.
Ap 20:4, 6 u reinaroob tu y

eetel ichil mil j.
JAAJATSPAJAAN, 1Co 1:13.
JAAJATS, Mt 10:17 yaan u j. tu sinagogailoob
Mt 23:34 ul

aakoobe b

in a j. te sinagogaobo
Bx 5:40 ka tu j. le apostooloobo
Bx 26:11 Yaab u t

eenel tin j. te sinagogaobo
JAAJATSAAL, Lu 12:47 yaan u sen j.
JAAKAL

OOL, Lu 2:47 ku j. tu yoolal le naat

Bx 2:6 le m

aakoobo j.
Bx 9:21 le m

aaxoob uuyiko, ku j.
1Pe 4:4 U m

aakiloob le y

ookol kaaba ku j.
Ap 13:3 joop u binoob tu paach j.
JAAK U Y

OOL, Bx 2:7 jach j., ka tu yaaloob

Mt 15:31; Lu 9:7; Bx 2:12.
JAASAJ

OOL, Lu 24:39 junt

uul j. minaan u bakel
Mt 14:26; Mr 6:49.
JAATSKAB, Ap 22:16 le estrella ku j

oopbal j.
Mr 1:35; Bx 28:23.
JEFT

E, Heb 11:32.
JEJEL

AAS, 1Co 12:4 j. siibaloob ku ts

aaik Dios
JEJEL

AAS BIX U MEYAJ U NAAT DIOS, Ef 3:10.
JEJEL

AASIL, Snt 3:7 suukbesik u j. baalcheob
1Te 5:22.
JEJEL

AASIL JUUM, 1Co 14:7 ma tu yuubaal u j.
JEJEL

AAS TUUKULOOB, 2Co 10:5 t

aan k-nikik j.
JEJEL

AAS TUUXOOB, Ap 20:9.
JEJETSKIL, 1Te 5:3 Tul

aakal j. y

eetel maalob yanil!
Mt 8:26.
JELAAN, 1Co 14:8 wa j. bix u juum le trompeta
JELAAN U PAKTIK, Bx 10:34 Diose mix m

aak j.
Ro 2:11 Diose mix m

aak j.
1Pe 1:17 Taata, le m

aax mix m

aak j.
Ef 6:9.
JELAAN U YILIK, Snt 3:17 mix m

aak j.
JELBESAAL, 2Pe 3:16 ku j. tumen m

aaxoob
2Pe 3:16 ku j. le Kiliich Ts

iboobo
JELBESIK, 2Co 4:2 maatech k-j. u taan Dios
Flp 3:21 letie yaan u j. k-

ootsil w

inklil
JELPAJ BIX U YILAAL, Mt 17:2 Jesuse j.
JEL TS

AAIK, Bx 1:6 yaan wa a j. u Reino Dios
JERIC

O, Heb 11:30 u bapakiloob J. n

ikoob
JERUSAL

EN, Mt 23:37 J., J., ka k

imsik le profetaob
Lu 21:24 J. yaan u pepechaataal
Gal 4:26 kaanil J. ma palitsiltaani
Heb 12:22 le kaanilbeen J.
Ap 21:2 le T

uumben J.
Ap 3:12.
JES

E, Ro 15:12.
JESUCRISTO, Flp 2:11 u yaal J. Yuumtsil
Jn 17:3; Ap 1:5.
JES

US, Mt 1:21 J. unaj a ts

aaik u kaaba
Mt 27:37 J., u Rey le jud

oobo
Bx 4:13 suuk u m

aanoob y

eetel J.
Bx 9:5 Teen J., le m

aax ka chapachtiko
Flp 2:10 tu kaaba J. ka xolak tul

aakal
Ap 20:4

uuchik u jaajk

uuntikoob J.
Mt 3:16; 27:17; Lu 2:43; Jn 1:45; Bx 2:36; Ro 6:23;
Heb 2:9; 3:1.
JETSEKBAL TUBEEL, 2Pe 3:5 junp

eel Luum j.
JETSK

UUNTAAN, Heb 8:6.
JEELINTAAL, Heb 7:23.
JEELINTIK, Heb 7:24 utiaal mantats, mix m

aak j.
JEETSEL, Col 2:7 j. p

aatkeex ti le fe
2Te 3:12.
JEETSELIL, Mt 10:34 ma taalen in taas j. baaxe
Lu 2:14 yanak j. ichil le m

aakoob
Jn 14:27 kin ts

aaikteex in j.
Ro 12:18 ka yanakteex j. y

eetel tul

aakal m

aak
Ro 14:19 ku y

aantajoob utiaal ka yanak j.
Ro 16:20 Dios ku ts

aaik j.
2Co 13:11 seguernak a kuxtaleex ich j.
Ef 6:15 u kaaytaal u maalob p

eektsilil le j.
Flp 4:7 u j. Dios ku t

aatsm

aansik tul

aakal
Col 1:20 tu taasaj j. y

eetel le u kiikel Cristo
1Te 4:11 Ilawil a kuxtaleex ich j.
1Ti 2:2 ma u xuulul k-kuxtal ich j.
Heb 12:11 ku yantal j. tiob yoolal toj kuxtal
Snt 3:17 kiliich, ku tsookole ku taasik j.
1Pe 3:11 u kaxt le j. y

eetel ma u xuulul
1Pe 3:15 l

isabaex utiaal a taaneex y

eetel j.
Ap 6:4 tsaab u p

aajtalil u lusik u j.
Jn 16:33; Tit 1:4; Snt 3:18.
JEETSEL

OOLAL, 1Co 4:21 yaabilaj y

eetel j.?
Gal 6:1 tojk

intkeex u beel, y

eetel j.
2Ti 2:25 kaab

eet u kaansik y

eetel j.
JEETSEL P

AATAL, 1Co 15:58 j., ma u p

eek
Ef 6:13 akt

aanteex le kaakas kiino y

eetel j.
Flp 4:1 j. tu yiknal Yuumtsil
Col 1:23 ti le chuunpako, wa ka j.
2Te 2:15 j. y

eetel seguernak a machkabaex
JEETSEL U Y

OOL A PUKSIIKALJUEZ 484

JEETSEL U Y

OOL A PUKSIIKAL, 1Pe 3:4.

JEETSEL YANIL, Heb 6:19 tumen jach j.
2Pe 1:12 kex j. ti le u jaajilo
2Pe 3:17 patkeex le maalob bej tuux j.
JEETSEL YANILEEX, Flp 1:27 j. y

eetel junp

eelili
J

EEJEKAL, Jn 15:2 le j. ma tu yichankiloobo
Ro 11:21 u p

aatal u jach j. le cheo
J

EEOBA, Mt 1:20 tu wayake ch

ikpaj u

angel J.
Mt 4:10 J. a Dios unaj a adorartik
Mr 12:29 k-Diose junt

uulili J.
Lu 1:38 U palitsilen J.!
Lu 1:46 Tene kin nojbeenk

uuntik J.
Lu 2:9 t

eek ch

ikpaj u

angel J.
Lu 2:26 le M

aax Y

eeyaan tumen J.
Jn 12:13 m

aax ku taal tu kaaba J.
Bx 2:34 J. tu yaalaj: Kulen tin x-nooj
Bx 9:31 u chaamoob saajkilil ti J.
Bx 21:14

Uuchuk baax u k

aat J.
Ro 14:8 kuxaanoon utiaal J.; k-k

imil utiaal J.
Ro 15:11 kiikitanteex J.
1Co 10:21 u mesa J.
1Co 10:26 J. tiaalintik le Luumo
2Co 3:17 J., M

aax ma tu yilaale
Ef 2:21 kiliich templo utiaal J.
Col 3:23 beeteex bey utiaal J.
1Te 4:15 tu kaaba J. k-aalikteex
1Te 5:2 u kiinil J. yaan u taal jeex
2Te 2:2 tsook u kuchul u kiinil J.
2Ti 2:19 J. u kaj

ool m

aaxoob u tiaaloob
Heb 12:6 J. ku tsolxikintik m

aax u yaabiltmaj
Heb 13:6 J. m

aax

aantken
Snt 4:15 Wa J. u k

aate yaan k-kuxtal
Snt 5:15 yaan u l

isaal tumen J.
1Pe 1:25 u taan J. utiaal mantats
2Pe 3:9 J. ma xaani
2Pe 3:10 u kiinil J. yaan u taal jeex
Jud 9 J. ka u keyech
Ap 4:8 Kiliich, kiliich, kiliich J. Dios
Ap 19:6 J. u Yuumil tul

aakal p

aajtalil
Jn 1:23; 1Co 1:31; Gal 3:6; Col 3:13; Heb 8:11; Snt
5:11; 1Pe 3:12.
JEEKABTTOON, Heb 10:20 Le beja Jes

us j.
JEELEL, Mt 11:29 jeel a kaxtikeex j. a tiaaleexe
Heb 4:3 yaan k-okol tu k

uuchil u j. Dios
Heb 3:11.
JEELSIKBA, Mt 11:28 teen ken in beet a j.
JEEX, Bx 1:11 u suut j. tsook a wilkeexo
Gal 4:23 u paal le x-palitsilo s

ij j. u s

ijil tul

aakal
JEEX TU BEETIL, Heb 4:11; Jud 7.
JEEX U BEETIK W

IINIKE, 1Pe 4:6.

JICH KAAL, Mt 27:5.
JITIK U TSOOTSEL, 1Pe 3:3.
JITOOB, Mt 27:29; Mr 15:17; Jn 19:2.
J

IILTIK, Snt 2:6 j. u biseex tu t

aan le juezoobo?
J

IILTIKUBAOB, Bx 10:12 baaloob ku j.

JOB, Snt 5:11 bix ch

uukpajik u y

ool J.
JOBNEL, Jn 3:4; Gal 1:15.
JOCHBIL, Jn 4:35 tsook u piistaloob utiaal j.
JOK NI, 1Co 9:9 Ma unaj a j. le wakax le t

aan u
1Ti 5:18.
JON

AS, Mt 12:39 u ch

ikulal J. le profetao
Lu 11:30.
JOPE, Bx 9:42.
JORD

AN, Mr 1:9.
JOS

E 1., Bx 7:9; Heb 11:22.
JOS

E 2., Mt 1:19; Lu 3:23; Jn 6:42.
JOSU

E, Heb 4:8.
JOOCH, Mt 9:37 le j. yaab, baale le m

aaxoob
Mt 13:39 le m

aaxoob ku j. letie angeloobo
Jn 4:36 m

aax ku j. t

aan u kamik u boolil
2Co 9:6 yaab ku pakike yaab u j.
Gal 6:7 le ku pakik m

aake le ken u j.
Gal 6:9 wa ma t-kaanle yaan k-j.
Ap 14:15 u j. le luumo tsook u kantal
Mt 6:26; 9:38; Lu 12:24; Jn 4:38; 1Co 9:11.
JOOL, Mt 15:14 tu kaat

uulal kun l

uubloob ti j.
JOOLIL P

UUTS, Mt 19:24; Mr 10:25.
JOONAJ, Mt 7:14 nuut le j. y

eetel chichan le bej
Mt 16:18 u muuk u j. le Muknalo
Bx 12:14 mix tu jeekabtaj le j.
Bx 14:27 jeekabtaal u j. fe ti j-t

aanxel luumil
Bx 20:20 tu t

aan le m

aakoob y

eetel j. j.
Ap 3:20 jeik le j., tene yaan in janal tu y

eetel
Mt 24:33; 25:10; 1Co 16:9.
J

OOKPAYTIK, Mt 13:19 le j-Kasaano ku j.

J

OOKBAL, Heb 11:22 u j. u paalal Israel

J

OOKENEEX, 2Co 6:17 j. ichiloob, n

aachkuntabaex
Ap 18:4 In kaajaleex, j. ti le kaaja
J

OOKOL, 2Jn 9 m

aax ku j. ti u kaansaj Cristo
Ap 13:11 ts

itsik baalche t

aan u j. ti le luumo
J

OOKOL TI LE BEJ, Gal 6:1.

J

OOSAJ TSIKBAL, 2Co 12:20 l

isaj taan, j.
J

OOSAAL, Col 2:15 tsook u j. tu t

aan m

aakoob
J

OOSIK DEMONIO, Mt 7:22 Ma wa t-j. demonioob?

Mt 10:1 p

aajtalil tiob utiaal u j. le demonioobo
J

OOSKOOB U CUENTAIL, Bx 19:19.

J

OOYAB, 1Co 3:7 le ku j., ch

een Dios beetik
JOOKOL, Mt 15:13; Lu 17:6; Jud 12.
JUAN (AP

OSTOL), Ap 22:8 Teen J. uuy le baalooba

Mt 4:21; Bx 3:1; Gal 2:9; Ap 1:4.
JUAN (BAUTISTA), Mt 3:1 taal J. ka joop u kaaytaj
Mt 11:11 maas nojoch ti J.
Mt 14:10; 21:25; Mr 1:9; Lu 1:13.
JUD

A, Mt 2:6; Heb 8:8.
JUDAS, Jud 1 Teen J., u palitsil Jes

us
Mt 26:25; Lu 6:16; 22:48.
JUDEA, Mt 24:16; Lu 21:21.
JUD

IO, Ro 2:29 jach tu jaajil j.

Ro 3:29 ch

een wa u Dios le j.?
1Co 1:23 ku beetik u t

oochpajal le j.
1Co 9:20 ti le j. tin beetinba bey j.
Gal 3:28 minaan j. mix griego
Ap 3:9 ku yaalikubaob j., baale
Mt 2:2; 27:11; Col 3:11.
JUD

IO, U RELIGI

ON, Bx 2:10 tsook u kamkoob j.

Bx 6:5 tu kamaj j.
Gal 1:13 bix le kuxtal yaanten ichil j.
JUEZ, Mt 5:22 yaan u bisaal tu t

aan le j.
Bx 10:42 j. y

ookol kuxaanoob
485 JUEZILOOB LE KAAJOKANAN TAMAN
Bx 13:20 Diose k

aaj u ts

aaik j. tiob
1Co 4:3 ka juzgartaaken tumen junt

uul j.
Mt 5:40; Lu 12:58; Jn 8:50; Bx 17:34.
JUEZILOOB LE KAAJO, Mt 10:17; Mr 13:9.
JUICIO, Mt 23:33 p

uutsleex ti u j. Gehenao?
1Co 11:29 ku jaantik y

eetel ku yukik j.
1Pe 4:17 le j. tu yotoch Dioso
2Pe 2:3 j. ken u kamoob aalaan
2Pe 3:7 xuulsaaloob y

eetel k

aak tu kiinil j.
1Jn 4:17 taanakoon tu jaajil k-

ool tu kiinil j.
Bx 24:25; Jud 6.
JUNM

UUCH, 1Co 1:30 j. yanileex y

eetel Cristo
2Co 5:17 junt

uul m

aak j. yanil y

eetel Cristo
JUNP

AAYKUNTAANEEX, 2Pe 1:10 kamaaneex, j.
JUNP

EELILI, Ef 4:13 tak ken j. le fe yaantoono
JUNP

EELILI TUUKUL, Bx 4:32 yaan kaach tiob j.
1Co 1:10 ka taanakeex y

eetel j.
JUNP

EELILI TAAN, Ro 15:6.
JUNP

EELILI W

IINKLIL, Mr 10:8; 1Co 6:16; Ef 5:31.

JUNP

EEL KOOL, Lu 14:18.
JUNP

IIT, 1Ti 5:23.

JUNP

IIT KIIN, 1Co 7:29 jach ch

een j. kiin paatal
Ap 12:12 u yojel ch

een j. paatalti
JUNT

UULILI, 1Co 8:4 k-ojel ch

een j. Dios yaan
JUNT

UULILICHAJKOOB, Jn 17:23 utiaal ka j.
JUNT

UULILI PAAL, Jn 1:14 taatatsil ti u j.
Jn 1:18 le j. xano junt

uul dios
Jn 3:16 tu ts

aaj u j.
1Jn 4:9 Diose tu t

uuxtaj u j. te y

ookol kaaba
Jn 3:18; Heb 11:17.
JUNX

EET CHE, Mt 27:29.
JUNX

EET WAAJ, Jn 13:26, 27, 30.
JUPKUBA, 2Pe 2:20 ku kaa j. ti le baalooba
JURAMENTO, Heb 6:17 Diose tu beetaj junp

eel j.
Heb 7:20, 28.
JURAR, Mt 5:34 Ma a j. mix yoolal kaan
Heb 6:13 maas nojoch ti, j. tu kaaba Leti
JUSTICIA, Lu 18:7 Diose yaan u beetik j. ti le
Jn 16:8 yaan u yeesik ti tul

aakal le j.
Bx 17:31 juzgartik le Luum y

eetel j.
Bx 28:4 ma p

aajchaj u p

uutsul ti le J.
Ro 1:17 tumen u j. Diose ku ch

ikpajal
Ro 10:3 ma u kaj

ooloob u j. Diose
Heb 2:2 jeex u yaalik le j.
2Pe 3:13 teelooba mantats yaan u yantal j.
Ap 19:11 ku juzgar y

eetel ku yeesik j.
Mt 5:6; 2Ti 4:8.
JUZGAR, Mt 19:28 yaan a j. u doce chiibaloob
Lu 6:37 xuuluk a j., beyo ma kan j.
Jn 3:18 m

aax minaan u feje tsook u j.
Jn 5:22 Diose maatech u j. mix m

aak
Jn 5:29 yaan u l

ikloob utiaal ka j.
Jn 12:48 leti kun j. tu tsook kiino
Jn 16:11 u gobernanteil Luum tsook u j.
Bx 17:31 junp

eel kiin utiaal u j. Luum
Ro 2:1 t

aan a beetik le baaxoob ka j.
Ro 14:4 m

aaxech utiaal a j. u palitsil
Ro 14:10 tuux ku kutal Dios utiaal j.
1Co 4:3 mix teen kin j. tin juunal
1Co 5:13 Dios j. le m

aaxoob
1Co 6:2 le j-kiliichoobo yaan u j.
Col 2:16 ma a j. yoolal baax ka jaantkeex
2Te 1:5 Diose jach toj bix u j.
2Ti 4:1 Jes

us kun j. le kuxaanoob
Heb 9:27 ken tsookke ku j.
Heb 10:27 u kuchul u kiinil u j. m

aak
Heb 13:4 Diose yaan u j. le j-n

uupkebanoobo
Snt 2:13 ma kun chaabil

ootsilil ken j.
1Pe 1:17 le Taata, ku j. cada m

aak
Jud 15 utiaal ka u j. tul

aakal m

aak
Ap 11:18 u kiinil u j. le kimenoobo
Ap 19:2 ku j. y

eetel u jaajil
Ap 20:4 ti letiobe tsaab p

aajtalil utiaal u j.
Jn 3:17; Bx 25:9, 20; Snt 2:4.
JUZGARKUBAOB, 2Co 10:12 ku j. tu juunaloob
JUUCHIL, 1Co 5:7 ka p

aatkeex bey t

uumben j.
Gal 5:9 levadura ku l

isik tul

aakal u j. harina
JUUL, Mt 5:16 j. a s

aasileex tu t

aan m

aakoob
Ef 5:14 Cristo t

uune yaan u j. ta w

ookol
JUULNAJ, Mt 17:2 U t

aan u yiche j. jeex le Kiino
JUUM, Lu 21:25 u j. y

eetel u puujul k

aan

aab
1Co 14:7 Wa ma tu yuubaal u jejel

aasil u j.
1Co 15:52 ken j. le trompetao le kimenoobo
2Pe 3:10 xuulsaalti y

eetel junp

eel kaamkach j.
JUUNAL, Mt 6:6; 14:13.
JUUNAL

OOL, Jn 5:30; 7:28; 8:28, 42.

JUUNAL U Y

OOL, Jn 16:13 ma tu j. kun taani

Jn 5:19.
JUUNIL DIVORCIO, Mt 19:7.
K
KAAP

AAK, Ap 18:6 k. ka a suteex u jeel le kaas
KABALK

UUNT, Snt 1:10 kiimak u y

ool ikil u k. u y

ool
Mt 18:4.
KABAL

OOLAL, Mt 11:29 k. in puksiikal

Flp 2:3 y

eetel k. ileex u maasil
Col 2:18, 23 ch

een ku taaskubaob bey k.
Snt 4:6 nojoch utsil ti le m

aaxoob k.
Snt 4:10 teexe k. tu t

aan J

eeoba
Bx 20:19; 2Co 10:1; Ef 4:2; Col 3:12.
KABAL U BAAKEL, Lu 19:3 tumen k. ma tu p

aajtal
KACHBIL, Jn 19:36 u baakel kun k.
KAJN

AALIL, Mt 24:30 k. y

ookol kaab yaan u loxik
Lu 15:15; Bx 21:39.
KAJN

AALIL ISRAEL, Ef 2:12 n

aachchajaan ti u k.
KAJTAL, Ef 2:22 k

uuchil utiaal u k. Dios
KAJTALIL, Mt 9:35; 10:11; Mr 6:6.
KALAAN, Mt 24:49 ku k

aajal yukul y

eetel le k.
1Te 5:7 le ku k

aaltaloobo, u suukile de

aakabe k.
Ap 17:6 le koolela k. y

eetel u kiikel
Bx 2:15.
KANAN AYIKALIL, Lu 12:42 le j-k. ch

uukaan u y

ool
Ef 3:2 tsaaben in beet in j-k.
Tit 1:7.
KANAN M

UUCHULIL, 1Ti 3:2 k. kaab

eet minaan
Tit 1:7.
KANAN TAMAN, Mt 26:31 in beetik loob ti le j-k.
Lu 2:8 yaan j-k. kajaanoob k

aax
Jn 10:11 Teen maalob j-k.; ku kubik u kuxtal
Jn 10:16 junm

uuch, y

aanal u kab junt

uulili j-k.
Bx 20:28 kan

aanteex jeex u k.
KANAN TAAKINKAA KUXK

IINTAAL 486
Ef 4:11 bey j-k. y

eetel ul

aakoobe j-kaansajoob
Heb 13:20 Jes

us, le nojoch j-k.
1Pe 5:4 ch

ikbesaak le maas nojoch j-k.

Mt 25:32.
KANAN TAAKIN, Mt 25:27 ma ta bisaj ti le j-k.
KAN

AANT, Mt 10:16 k. a m

aaneex jeex le kaanoobo
1Co 10:12 u k. ma u l

uubul
1Ti 4:16 Ma u xuulul a k.
1Ti 6:20 k. le baax tsook u kub

eentaaltecho
KAN

AANTABAEX, Mt 7:15 K. ti ma jaajil profeta
Mt 10:17 K. ti le m

aakoobo
1Jn 5:21 k. ti le beetbil diosoobo
KAN

AANTAAN, Gal 3:23 toone k. tumen le leyo
KAN

AANTEEX, Heb 12:15 k. mix m

aak ka p

aatak
Bx 20:28.
KAN

AANTIK, Flp 4:7 yaan u k. a puksiikaleex
Ap 16:15 ku k. le nook u b

uukintmo
Ef 5:29; 2Ti 1:12; Jud 24.
KANIK, Flp 4:9 Tsookbeseex le baaxoob ta k.
Heb 6:1 tsook k. le y

aax baaloob yoolal Cristoo
Flp 4:11.
KANIK TUBEEL, Heb 10:26 ken tsookok k-k. le jaajo
KANTIITSIL, Mt 24:31 desde tu k. le y

ookol kaab
KARACHT KOJ, Lu 13:28 a k. ken a wileex Abrah

an
Mt 8:12; 13:42; 22:13; 24:51; 25:30.
KAXAN BAATEEL, 1Ti 3:3.
KAXT, Mt 10:11 k. m

aax ku n

aajmatik
Heb 11:14 u tsaamaj u y

ool u k. junp

eel k

uuchil
Bx 15:17; 17:27.
KAXTIK, Mt 6:33 ma u xuulul a k. u Reino Dios
Mt 7:7 ma u xuulul a k., tumen yaan a k.
Mt 7:8 m

aak ku kaaxane ku k.
Mt 7:14 ma yaab m

aaxoob k. le beja
1Co 10:22 k-k. ka puujuk J

eeoba?
1Co 10:33 ma t

aan in k. ch

een in wutsili
Col 3:1 seguernak a k. baaloob yanoob kaan
Jn 8:50; Ro 2:7; 1Pe 5:8; Ap 9:6.
KAXTIK BAATEEL, Tit 3:2.
KAXTIK CH

EENU YUTSIL, 1Co 13:5 yaabilaj ma tu k.
Flp 2:4 ma u k., baaxe u yutsil u maasil
Flp 2:21 m

aakoobo ku k., ma Cristoi
KAXTIK KUXTAL, 1Co 9:6.
KAXT NOJBEENIL, 1Te 2:6.
KAY, Mt 12:40 Jon

as ichil nuxi k.

ooxp

eel kiin
Mt 14:19 cinco waajoob y

eetel kaat

uul k.
KAAB, Ap 10:10.
KAAJ, Mt 5:14 Ma tu taakaal junp

eel k. y

ookol
Mt 12:21 le k. yaan u kubik u y

ooloob
Mt 24:7 k. yaan u l

ikil tu contra ul

aak k.
Mt 24:14 utiaal ka oj

eeltaak ti tul

aakal k.
Mt 25:32 tul

aakal k. yaan u muchk

intaaloob
Lu 21:24 le kiinoob tsaan ti le k.
Lu 21:25 u kajn

aaliloob le k. yaan u muyajoob
Lu 23:2 t-ilaj t

aan u puujsik le k.
Bx 4:25 tsook u l

ikil le k.
Bx 15:14 u j

oos junp

eel k. bisik u kaaba
Bx 16:12 k. y

aanal u p

aajtalil Roma
Tit 2:14 u limpiok

int junp

eel k. utiaal
Heb 9:19 le Ley ti tul

aakal le k.
Heb 11:10 le k. jach tu jaajil yaan u chuunpakil
Heb 11:16 preparartik junp

eel k. u tiaaloob
1Pe 2:9 junp

eel kiliich k. tiaalintaaneex
1Pe 2:12 eeseex jatsuts modos ichil le k.
Ap 7:9 k. y

eetel ti jejel

aas taanoob
Ap 18:4 In kaajaleex, j

ookeneex ti le k.
Ap 21:2 kiliich k., T

uumben Jerusal

en
Bx 3:23; 10:35; Ro 15:11.
KAAJAL, Ro 9:25 Le m

aaxoob ma in k. yaan in
Heb 8:10 yaan u kuchul u beetubaob in k.
Heb 11:25 pate y

eetel u k. Dios
2Co 6:16; Heb 10:30.
KAAJOOB, Ap 17:15 u k

aat u yaal yaab k.
Mr 6:36, 56; Lu 4:43; 9:12; 19:17; Ap 16:19.
KAAL, Lu 17:2.
KAAN, Mt 10:16 u beetik le k., x-ma siipilil
Mt 23:33 K., u chiibaleex
Jn 3:14 u l

isaal kaanal le k. tumen Mois

es
Ap 12:9 puul le nojoch kaano, le

uuchben k.
Ap 20:2 tu machaj le nojoch kaano, le

uuchben k.
Mt 3:7; 2Co 11:3.
KAANBAL, Ro 15:4 ts

ibtaaboob utiaal k-k.

1Co 10:11 le baalooba

uuchtiob utiaal ka k.
1Ti 5:13 ku k. maak

oolil
2Ti 3:7 kex mantats t

aan u k. ma tu p

aajtal
Heb 5:8 tu k. u yuub taan ikil muyajnajik
Jn 6:45; 1Co 14:31; Flp 4:12; 2Ti 3:14.
KAANBALNAJAAN, Mt 11:25 ti m

aaxoob k.
K

AAJAK, 2Co 8:10 junp

eel jaab k. a beetkeex
K

AAJAK U S

IIJIL W

IINIK, Ap 13:8 k. y

ookol kaab
Mt 25:34; Heb 4:3.
K

AAJAL U MEYAJ, Heb 9:18 kiik utiaal u k.
K

AAJBAL, 2Co 8:6 Tito, jeex

uuchik u beetik tu k.
Col 1:18 Letie u k. tul

aakal baal
1Jn 1:1 Le baax yaan desde tu k.
1Jn 2:7 mandamiento yaanteex desde tu k.
Mt 24:8; Mr 10:6; Ap 3:14.
K

AAJSAJ, Mr 6:7 tu k. u t

uuxtikoob a kaakaat

uulil
Flp 1:6 le M

aax tu k. junp

eel baax maalob
K

AALCHAJAK, Jn 2:10 ken k. le m

aakoobo
K

AALTAL, 1Co 5:11 ma a biskaba y

eetel m

aax ku k.
1Co 6:10 le ku k., mix junt

uul ken u tiaalintoob
Gal 5:21 u ts

iboltaal baal utiaal yaanal, k.

Ef 5:18 Ma a k. xan y

eetel vino
KAA BISIKBA, Ro 5:10 b

eeychaj k-k. tu y

eetel
Ro 5:11 kiimak k-

ool ikil k. y

eetel Dios
KAA BISKUBA, Ef 2:16 utiaal ka u k. y

eetel Dios
Col 1:20 u beetik u k. tu y

eetel
Ro 11:15; 2Co 5:18, 19.
KAAB

UUJ, Heb 11:37 j

oosaab k. tiob
KAA K

IIMIL, Ap 2:11 beetbil loob ti tumen le k.

Ap 20:6 le k. minaan p

aajtalil tu y

ookoloob
Ap 20:14 Le k

aan

aab de k

aako letie k.
Ap 21:8 u k

aakil y

eetel azufreo. Lela letie k.
KAA KUXK

IINT, Mt 22:30 ken k. ma kun tsookol

u beel
Bx 2:24 tu k.

uuchik u tokik
Ro 6:5 yaan xan k-k. jeex

uuchik u k.
Heb 11:35 kooleloob k. u l

aaktsiloob
Jn 6:39; 1Co 15:12, 13, 17, 42; Flp 3:10.
KAA KUXK

IINTAAL, Lu 20:37 u k. kimen, Mois

es
Bx 24:15 u k. utsoob bey xan kasaanoob
487 KAA KUXK

IINTIKKILIICH
Ap 20:6 le y

aax m

aakoob ku k.
1Co 15:21; Heb 6:2.
KAA KUXK

IINTIK, Jn 6:40, 44, 54.

KAA KUXTAL, Jn 11:25 Teen le k. Le m

aax
2Ti 2:18 tsokaan u yantal le k.
KAA L

IISAAL, Heb 6:6 Ma tu p

aajtal u k., tumen
KAAMAT U YEJ, Heb 4:12 ke jeel baalak espadail k.
KAAN, Jn 3:13 mix m

aak naakak te k.
Bx 2:34 Davide ma naak k.
1Co 15:49 ch

ikpajkoon ti le m

aax k. u taalo
Heb 3:1 y

eeyaanoob utiaal u binoob k.
Heb 8:5 bix le baaloob yaan te k.
2Pe 3:5 yanchaj junp

eel k. bey xan
2Pe 3:10 le k. yaan u t

eek xuulsaal
2Pe 3:13 k-p

aatik junp

eel t

uumben k.
Ap 12:7 baatelt

aambal te k.: Miguel
Ap 19:11 Ka tin wilaj jeekab le k.
Mt 11:11; 24:35; Lu 17:24; 2Ti 4:18; Heb 9:23.
KAANAL ICH, Lu 1:51 tsook u kiitbesik le k.
Flp 2:3 mix tu yoolal k.
Snt 4:6 tu contra le m

aaxoob k.
Mr 7:22; 2Ti 3:2.
KAANILBEEN, Ef 2:6 kuk

intoon te k. k

uuchiloob
Heb 12:22 Puukil Si

on y

eetel k. Jerusal

en
Jn 3:12; Ef 1:20.
KAANILBEEN KUXTAL, 2Pe 1:4 yanakteex k.
KAANILBEEN M

AAK, 1Co 15:45.
KAANILBEEN W

IINKLIL, 1Co 15:44 l

isaal k.
1Pe 3:18.
KAANLIL, Ro 8:39 mix k., mix taamil, mix
KAANSAJ, Mt 5:19 ma u k. baax ku yaalik le Leyo
Mt 7:29 ku k. bey m

aak tsaan autoridad tie
Mt 13:52 tul

aakal m

aax ku k.
Mt 16:12 u kan

aantubaob ti u k. le fariseoobo
Mt 23:8 ma u yaalaalteex j-K.
Mt 23:34 t

uuxtikteex m

aakoob ku k.
Mt 28:20 a k. u tsookbesoob tul

aakal le baaxoob
Mr 6:6 tul

aakal le mejen kajtaliloob t

aan u k.
Jn 3:10 junt

uul j-k. ti u kaajil Israel
Jn 13:13 ka waalikeexten j-K. y

eetel Yuumtsil
Ro 12:7 le m

aax ku k. kaansajnak
1Co 4:17 jeex in k. tul

aakal tuux
Ef 4:14 ku bin tu paach k. ma jaajtak
Col 2:22 ch

een u k. w

inik
1Ti 2:7 ka in k. le j-t

aanxel luumiloobo
1Ti 4:1 u chenxikintikoob u k. demonioob
2Ti 2:2 ka u k. ti ul

aak m

aakoob
2Ti 2:24 kaab

eet noojaan utiaal k.
2Ti 3:16 Kiliich Ts

ibe maalob utiaal k.

2Ti 4:3 ma ken u yuuboob le maalob k.
Heb 5:12 ku p

aataale tsook a suuteex j-k.
Heb 13:9 u kask

uuntaal a tuukul y

eetel jejel

aas k.
Mt 7:28; 10:24; 11:1; Lu 4:32; Jn 3:2; Bx 11:26; Ef
4:11; 6:4; 1Ti 2:11, 12; 4:6; Tit 1:9; Snt 3:1; 2Pe 2:1.
KAANSAAB, Bx 7:22.
KAANSAAL, Ro 2:18.
KAANSIK, Mt 15:9 ti m

aak u taal baax ku k.
Jn 7:16 Le baax kin k. ma in tiaali
Jn 14:26 leti kun k. tul

aakal baal
Bx 4:2 t

aan kaach u k. le m

aakoobo.
Bx 5:42 ma xuul u k. le maalob p

eektsilo.
Bx 18:25 u k. tubeel baaloob yaan yil y

eetel Jes

us
Bx 20:20 ma p

aat ma in k.
Ro 16:17 ku bin tu contra le baax k.
1Co 2:16 M

aax jeel u k. wa baax tie?
1Co 14:19 utiaal in k. ul

aak m

aakoob
Gal 6:6 u t

aakbesik ti baax maalob le m

aax k.
1Ti 1:3 ma u k. yaanal baal
1Ti 4:16 Ma u xuulul a kan

aantik baax ka k.
1Ti 6:3 Wa yaan m

aax t

aan u k. yaanal baax
Tit 1:11 k. baaloob ma unaji
Lu 12:12; Bx 5:25; Ro 2:21; 1Ti 6:1; 2Ti 2:25; Tit 2:12.
KAANSMILTEN, Jn 8:28 jeex u k. le Taatao
KAAP

EELCHAJAL TUUKUL, Ro 14:23 wa k. keban
Snt 1:6 u k

aatik y

eetel fe, y

eetel ma u k.
Mt 21:21; Mr 11:23; Jud 22.
KAAP

EELCHAJAAN TUUKUL, Snt 4:8.
KAAP

EEL ICH, Mt 7:5 J-k.!, y

aaxe j

oos
Mt 23:23 j-k. tumen ka ts

aaikeex u diezmoil
Mt 24:51 yaan u tojolchintik yiknal le j-k.
1Ti 3:8 Le ministerialoobo kaab

eet ma j-k.
1Ti 4:2 le tuus ku beetik le j-k.
Snt 3:17 kaanilbeen naato ma j-k.
KAAP

EEL ICHEEX, Mt 15:7 J-k., jaaj baax tu yaalaj
Mt 23:13 y

eetel fariseoex, j-k.!
KAAP

EEL ICHIL, Mt 23:28 chuup y

eetel k.
Lu 12:1 fariseoobo, lela letie k.
Ro 12:9 Yaabiltabaex y

eetel x-ma k.
2Co 6:6 yaabilaj y

eetel x-ma k.
1Ti 1:5; 2Ti 1:5.
KAAP

EEL

OOL, Snt 1:8.

KETIK, Gal 3:15 le baax ken in waala kin k.
KETKUBA, Jn 5:18 t

aan kaach u k. y

eetel Dios.
Flp 2:6 ma tu tuklaj u k. tu y

eetel Diosi
KETLAN, 1Co 9:25 t

aakpajal ti junp

eel k.

aalkab
2Ti 2:5 m

aax ku t

aakpajal ti k. b

aaxale
KETTAAN, Mt 13:10 ku meyajtech k.?
Mt 13:34 mix baal tu kaansaj wa ma y

eetel k.
Mt 13:35 Yaan in kaansaj y

eetel k.
Lu 8:10 utiaal u maasile ch

een k.
Jn 16:25 ma ken in kaanseex y

eetel k.
Heb 11:19 lela meyajnaj bey junp

eel k.
Mt 15:15; Mr 4:10, 11; 12:1, 12.
KEETEK, Ro 8:18 wa ka k. y

eetel le nojbeenil
KIKILANKIL, Snt 2:19 tak le demonioob ku k.
KILIICH, Ro 6:19 ka a beeteex baaloob k.
Ro 7:12 Leyo k., le baax aalaabo k.
1Co 1:30 bey tojile, bey k.
1Co 3:17 u templo Diose k.
Ef 1:4 ka k. y

eetel ma u yaalaal
1Te 3:13 bey xan k. tu t

aan Dios
1Te 4:3 Diose u k

aat ka k.
1Te 4:7 Diose tu tanooneex utiaal ka k.
2Ti 3:15 chichnil ta kaj

ooltaj K. Ts

iboob
Heb 12:14 ka yanakteex jeetselil, ilawil a k.
Snt 3:17 le kaanilbeen naato y

aaxe k.
1Pe 3:15 a kamkeex Cristo bey m

aax k.
Ap 4:8 K., k., k. J

eeoba Dios
Mt 24:15; Heb 12:10.
KILIICH ANGELOOBK

IIMIL 488
KILIICH ANGELOOB, Jud 14 u milesil u k.
KILIICH BAAL MA TSAABAK OJ

EELTBIL, Ap 1:20.
KILIICH BAAL TAAKAAN, Ro 16:25 u ch

ikbesaal k.
1Co 4:1 tsaan u kan

aantoob le k.
1Co 13:2 Wa in wojel tul

aakal le k.
1Co 14:2 u taan ti k., jeex u tsaabalti
Col 1:26 Lela letie k. desde te kiinoob
Mt 13:11; Mr 4:11; Lu 8:10; Ro 11:25; Ef 3:3.
KILIICHIL, 2Co 7:1 utiaal ka ch

uukpajak k-k.
1Te 4:4 u controlart u w

inklil ich k.
1Ti 2:15 ma n

aachtal ti fe, le yaabilajo, le k.
1Ti 4:12 bix jeel u kuxtaloob ich k.
KILIICH KUXTAL, 2Pe 3:11 a biskeex junp

eel k.
KILIICH K

UUCHIL, Heb 9:24 ma ook ti junp

eel k.
Ap 15:8; 16:17.
KILIICHK

UUNT, Lu 11:2 Taata, k. a kaaba
Jn 17:17 K. yoolal le jaajo, a taane leti u jaajil
Jn 17:19 Tene kin k. utiaal ka xiik utsil tiob
1Co 6:11 tsook a k., tsook u yaalaal toj
1Co 7:14 atantsil ma tu meyajtik Dioso ku k.
2Te 2:13 Diose tu k. y

eetel u kiliich muuk
2Ti 2:21 ku meyaj utiaal baax maalobe, k.
Heb 2:11 le m

aax k. bey xan le m

aaxoob ku k.
Heb 10:10 tsook k-k.

uuchik u kuubul
Heb 13:12 muyajnaj utiaal u k. le kaaj
1Co 1:2; Ef 5:26; 1Ti 4:5.
KILIICH M

AAKOOB, Mt 27:52.
KILIICH MEYAJ, Heb 12:28 k. kambeen ti Dios
Ap 7:15 u ts

aaikoob k. ti Dios bul kiin
KILIICH MUUK, Mt 1:18 embarazada yoolal k.
Mt 3:16 u k. Dios bey junt

uul paloma ku taal
Mt 12:32 ka taanak tu contra le k.
Lu 3:22 u k. Dios bey junt

uul paloma
Jn 14:26 le k. ken u t

uuxt le Taatao
Bx 2:4 ka chuupoob y

eetel k.
Bx 2:17 yaan in wekik in k. y

ookol tul

aakal
Bx 7:51 ma ta chaik a nuuktaaleex tumen k.
Bx 11:16 tsaabal a wokjaex y

eetel k.
Ro 8:6 u tuukul m

aak ti le k. ku taasik kuxtal
Ro 8:9 wa jach tu jaajil yaanteex u k. Dios
Ro 8:11 u k. le m

aax l

is Jes

us
Ro 8:16 Le k., junm

uuch y

eetel k-puksiikale
1Co 2:10 le k. ku xakaltik tul

aakal baal
1Co 2:11 mix m

aak u kaj

oolt, baaxe ch

een u k.
1Co 2:13 le taanoob ku taal ti le k.
1Co 2:14 u xakaltaal y

eetel u y

aantaj le k.
1Co 3:16 ti yaan u k. Dios ichileexe?
1Co 6:19 le a w

inklileexo u templo le k.
2Co 3:6 leyo ku bisik m

aak ti k

imil, le k. kuxtal
2Co 3:17 tuux yaan u k. yaan j

aalkabili
Ef 2:22 k

uuchil utiaal u kajtal Dios yoolal k.
Ef 4:30 Ma a beetkeex u yokomtal u y

ool u k.
Ef 6:17 u espadail le k., u taan Dios
Col 1:8 le yaabilaj ku taal ti u k. Dios
2Ti 1:7 le k. tu ts

aajtoono ma utiaal k-sajaktali
Heb 6:4 ichil le m

aaxoob kamik k.
1Pe 2:5 u beetaal naj y

eetel u y

aantaj k.
2Pe 1:21 p

eeksaaboob tumen le k.
Ap 22:17 k., le noviatsilo tu yaalikoob: Kooten
Mt 3:11; Mr 13:11; Jn 16:13; Bx 20:28; Gal 5:22.
KILIICHOOB, Ro 12:13 Ts

aaex ti le m

aaxoob k.
1Co 6:2 le j-k. yaan u juzgartikoob
Ef 3:8 maas chichnil ti le m

aaxoob k.
Ef 4:12 tojk

intaak u beel le m

aaxoob k.
Ap 11:18 baax u n

aajaltmaj le j-k.
Ap 17:6 kalaan y

eetel u kiikel le j-k.
Ap 13:7; 18:24.
KILIICH TAAKBIL BAAL, 1Co 15:51 Uuyeex le k.
Ef 1:9 k-oj

eelt le k. u tukultmaj u beetik
1Ti 3:16 k. yaan yil y

eetel u meyajtaal Dios
Ap 10:7 u k. Diose yaan u kuchul naatbil
Ef 3:4; Col 1:27; 4:3.
KILIICH TAAN, Bx 7:38; Ro 3:2.
KILIICH TS

IIB, Mt 21:42 ma wa ta xokeex te K.

Mt 22:29 tumen ma a kaj

ooleex le K.
Lu 24:27 k

aaj u tsoliktiob tul

aakal le K.
Lu 24:32 jach baax ku yaalik tul

aakal le K.?
Lu 24:45 u naatoob baax u k

aat u yaal le K.
Jn 5:39 ka xakaltikeex le K., tumen
Jn 10:35 le K. ma tu p

aajtal u mixbaalk

uuntaal
Jn 13:18 ka b

eeychajak baax ku yaalik le K.
Bx 17:2 tsikbalnaj ti baax ku yaalik le K.
Bx 17:11 s

aamsamal ku xakalxoktikoob le K.
Bx 18:24 Apolos, jach kaanbalnajaan ti le K.
Ro 15:4 ikil u l

isaal k-

ool tumen le K.
2Ti 3:16 Tul

aakal K. Dios ts

aa tu tuukul m

aak
2Pe 1:20 mix junp

eel u profec

ail le K. taal ch

een
2Pe 3:16 bey u beetkoob y

eetel ul

aak K.
Jn 20:9; Bx 8:32; 1Co 15:3, 4.
KILOS, Ap 16:21.
KIMEN, Mt 8:22 chaa ti le k. ka u muk u y

eet k.
Jn 5:25 u taan le Paal tumen le k.
Ef 2:1 Diose tu kuxk

inteex kex k. kaach

1Te 4:16 disipuloob Cristo k. kun y

aax l

ikloob
Mt 22:32.
KIMEN IN W

IICHAM, Ap 18:7 bey reinae, ma k.

KIMEN U KAB, Mr 3:3.
KIIKOOB, 1Ti 5:2 x-l

oobayano tanoob jeex a k.
K

IILBAL, Heb 12:26 tu beetaj u k. le luumo

K

IILBAL CH

AAK, Mr 3:17 Boanerges, u Paalal u K.
Ap 6:1 tu yaalaj kaam jeex u k.: Kooten!
K

IIM, Ro 5:8 Cristoe k. t-oolal

Ro 6:10 junt

een k. utiaal u lusik le kebano
2Co 4:10 baaxoob tu muyajtaj Cristo ka k.
Mt 22:25; Bx 2:29; 2Co 5:15.
K

IIMEN, Ro 7:9.
K

IIMIL, Lu 23:46 Ka tsook u yaalik lela, ka k.

Jn 11:26 le ku ts

aaik u fe ti tene, mix bikin kun k.
Ro 5:12 m

aan le k. ti tul

aakal m

aako
Ro 5:17 yoolal u keban junt

uule reinarnaj k.
Ro 6:9 Cristoe ma tu kaa k.
Ro 6:11 teexe tsook a k. ti baaloob
Ro 6:23 le bool ku ts

aaik le kebano k.
1Co 15:21 k. kuch antal yoolal junt

uul m

aak
1Co 15:26 Le k. u tsook enemigo kun xuulsbil
Col 3:5 k. le ts

ibolal yaan ta w

inklileexo
Heb 2:9 Jesuse tu yoj

eeltaj baax k. utiaal k-utsil
Heb 2:14 u k., u xuulsik ti Kaasilbaal
Heb 11:13 k. le m

aakooba l

aayli yaan u fe
Ap 2:10 Ch

uukpajak a w

ool kex ka k.
Ap 20:14 k. y

eetel Muknale p

ikchintaaboob
489 K

IIMSKOOJ
Ap 21:4 ma tun yantal k.
Lu 16:22; 20:36; Jn 8:51; Ro 14:9; Heb 9:27; Ap
14:13; 20:13.
K

IIMS, Bx 10:13 Pedro, l

iken, k. a jaantoob!
K

IIMSAJ, Mt 16:21 yaan u k., tu y

ooxp

eel kiine
Mt 24:9 yaan u k. yaan a chapektaaleex
Jn 16:2 m

aax kun k. ku tuklik maalob
Ro 11:3 J

eeoba, tsook u k. a profetaob
Snt 3:8 chuup y

eetel veneno ku k. m

aak
Bx 3:15; 7:52; Ap 2:13.
K

IIMSAJ M

AAK, 1Jn 3:15 u pekmaj u sukuune j-k.
Mt 5:21; 1Pe 4:15.
K

IIMSAJ W

IINIK, Jn 8:44 Letie tu beetuba j-k.

Bx 3:14.
K

IIMSAAB, Ap 6:9 k.

uuchik u tsookbeskoob u
Ap 9:18.
K

IIMSAAL, Ap 18:24 u kiikel le tsook u k.

Lu 21:16; Ap 13:15.
K

IIMSBIL BAALCHE, Mt 9:13 ma in k

aat k.
Heb 10:1 kex ka kuubuk k. cada jaabe
Ef 5:2.
K

IIMSBIL SIIBAL, Heb 10:12 ch

een junp

eelili k.
Heb 10:26 minaan ul

aak k.
K

IIMSIK, Mt 10:28 saajkil ti m

aax k. le w

inklilo
Lu 12:5 pulik m

aak Gehena ken tsookok u k.
K

IIMSIK M

AAK, Mt 15:19; Snt 2:11.
K

IIMSKINBA MEYAJ, Flp 2:16 ma kunel

uuch in k.
KIIBOK, 2Co 2:15 utiaal Diose beyoon u k.
Ef 5:2 junp

eel baal jach k. tu t

aan Dios
Mt 26:7; Lu 7:46; Jn 11:2.
KIIBOK X

IIWOOB, Lu 23:56; 24:1.

KIICHKELEM, Mt 25:31 yaan u kutal tu k. trono
Bx 2:11 k. baaloob yaan yil y

eetel Dios
Ro 9:23 u k. nojbeenil Dios
Ro 10:15 Bukaaj k. yook m

aaxoob ku kaaytaj
2Co 4:4 le k. maalob p

eektsil
Heb 11:23 tu yiloob jach k. le chan xiipalo
1Pe 1:19 y

eetel k. kiik, u kiikel Cristo
1Pe 2:4 y

eeyaab tumen Dios y

eetel k. tu t

aan
2Pe 1:16 y

eetel k-ich t-ilaj u k. Yuumtsil
Heb 1:4; 8:6; 1Pe 2:6; 2Pe 1:4.
KIICHKELEM FE, 2Pe 1:1 yaantiob junp

eel k.
KIICHKELEM KIIN, Bx 2:20 u k. J

eeoba
KIICHKELEM MEYAJ, 2Pe 1:3 le tanoon yoolal u k.
2Pe 1:5 a tsayikeex k. ti a fejeex; ti a k.
KIICHKELEM S

AASIL, 1Pe 2:9 ka n

aatskeex ti u k.
KIICHPAN, Bx 19:27 u adorartaal u k.

Artemis
Ef 5:27 le m

uuchulil y

eetel tul

aakal u k.
KIIKITANT, Ro 12:14 ka u k. le m

aaxoob
1Pe 1:3.
KIIKITANTAAL, Heb 7:7 le chichano ku k.
KIIKITANTIK, Heb 2:12 le m

uuchulilo yaan in k.
Heb 13:15 kooneex k. Dios y

eetel k-chi
Lu 2:13; Bx 2:47; 3:8.
KIIKITANT JAH, Ap 19:1 K.! Le salvaciono
Ap 19:3, 4, 6.
KIIKITAAN, Mt 21:16 j

ookol k. tu chin paalal
1Co 4:5 Diose yaan u ts

aaik le k. ku n

aajmatiko
Ro 2:29.
KIIMAKCHAJAK A W

OOL, Ro 12:15 K. y

eetel m

aax
2Co 9:8 ka jach k. mantats
Gal 4:27 K., koolel ma tu p

aajtal u yantal a paalal
Flp 4:4 Mantats k. le t

aan a meyajtikeex
Ap 12:12 tu yoolal lela, k.
Ap 18:20 Teech, kaan, k. tu yoolal
Mt 5:12; Ro 15:10; 1Pe 1:8.
KIIMAK IN W

OOL, Col 1:24 ku k. ikil in muyaj

Flp 4:10.
KIIMAKK

UUNTIK

OOL, Lu 2:25 u kiinil u k. Israel

KIIMAKK

UUNTKEEX U Y

OOLOOB, Flp 2:1.

KIIMAK

OOL, Mt 5:3 K. le m

aaxoob wiijoob
Mt 24:46 K. le palitsila, wa ken kuchuk
Lu 16:19 ayikal m

aak s

aamsamale ku k.
Jn 13:17 le baalooba, k. wa ka beetkeex
Bx 5:41 j

ookoob ti le Sanedr

n jach k.
Ro 5:3 k. ken k-m

aans muyajiloob
Ro 15:17 yaan baax oolal u k. ti Cristo
Flp 2:16 baax oolal u k. tu kiinil Cristo
Flp 4:11 tsook in kanik bix jeel u k.
1Ti 1:11 u maalob p

eektsilil le Dios k.
1Ti 6:6 k. y

eetel le baaxoob yaantoono
1Ti 6:15 Jesucristo, le M

aax k., le junt

uulili
Heb 11:25 u k. juns

uutuk y

eetel le kebano
Mr 5:42; Lu 12:19, 37; Jn 16:20; Bx 3:10; 7:41; 2Co
6:10; 2Te 2:12; Tit 3:3; Snt 1:12; Ap 11:10.
KIIMAK

OOLAL, Lu 10:21 Jesuse chuup y

eetel k.
Jn 8:56 Abrahane y

eetel k. tu p

aataj
Bx 14:17 bey xan y

eetel k.
2Co 9:7 le m

aax ku s

ik wa baax y

eetel k.
Gal 6:4 yaan u k. yoolal le baaxoob
Flm 7 tsook u k. u puksiikal le kiliichoobo
Heb 12:2 yoolal le k. tsaab tu t

aano
Heb 12:11 mix junp

eel castigo ku k.
1Pe 3:14 ikil a beetkeex baax toje, yaan u k.
1Pe 4:14 k., tumen u kiliich muuk Dios
Lu 2:10; 13:17; Jn 16:22; Bx 20:35; Ro 4:6; 2Co 7:4;
Gal 4:15; Heb 10:34.
K-NATSIKBA, Ef 2:18; 3:12.
KOJ, Mt 8:12.
KOLN

AALO, Snt 5:7 Le k. tu p

aatik u yich luum
2Ti 2:6.
KONIK, Mt 13:46 bine ka tu s

eeb k. tul

aakal baax
Mt 19:21 xeen, k. le baaxoob yaantecho
Mt 25:9; Lu 12:33.
KOOL, Mt 13:38 le k. letie y

ookol kaabo
Jn 4:35 le k., tsook u piistaloob
Mt 24:18, 40.
KOONOL, Mt 13:45 jeex junt

uul j-k. ku bin kajalkaaj
Snt 4:13 yaan k-k. y

eetel yaan k-n

aajali
Ap 18:3 u j-k. y

ookol kaab xane
Ap 18:11 U j-k. le y

ookol kaabo
Mt 22:5.
K

OOCHIL, Ef 3:18; Ap 21:16.

K

OOK, Mt 11:5; Mr 7:37.

K

OOKOCH BEJOOB, Mt 12:19.

K

OOMKINTAAL, Mt 24:22 wa ma tu k. le kiinoob

Mr 13:20.
KOOJ, Mt 13:46 junp

eel perla jach k. u tojol
1Co 6:20 tumen k.

uuchik a maanleex
1Pe 1:7 a fejeex ka ilaak maas k. ke le oro
KOOLELKAJ

OOL 490
1Pe 3:4 letie baax jach k. tu t

aan Dioso
1Co 7:23; Snt 5:5; Ap 18:7.
KOOLEL, Jn 2:4 K., baaxten ka waalikten lelo?
Jn 19:26 Jesuse tu yaalaj ti u maama: K., ile!
1Co 11:3 u pool le k. letie xiibo
1Co 11:10 le k. unaj u pixik u pool
1Co 11:12 jeex le k. taal ti le xiibo
1Co 14:34 le k. ma unaj u taanoob te m

uuchulilo
1Ti 2:11 Le k. ma unaj u taan
1Ti 2:12 Ma tin chaik u kaansaj le k.
Tit 2:4 le k. x-l

oobayanoobo u yaabilt y

icham
Ap 12:1 k. u b

uukbesmuba y

eetel le Kiino
Ap 12:17 sen puuj le nojoch kaan tu contra k.
Ap 14:4 ma tu y

eekkuntaj u kuxtaloob y

eetel k.
Ap 17:3 k. kulukbal y

ookol ts

itsik baalche
Mt 24:41; Bx 2:17.
KOOLEL KIMEN U Y

IICHAM,
Lu 21:2 tu yilaj junt

uul k., letie t

aan u jalkesik
Snt 1:27 u kan

aantaal le k. t

aan u muyajoobo
Mr 12:43; Lu 18:3; 20:47; 1Co 7:8.
KOOLEL KAJ

OOLAAN, Bx 17:4 yaab ti le k.

KOOTEN, Ap 22:17 ka u yuube u yaal xan: K.!
KOOTENEEX, Mt 25:34.
KU BINOOB TU CONTRA, 1Ti 4:7; 6:20 kaansaj k.
KU K

IIMIL, Ro 6:12 le a w

inklileex ku k.
1Co 15:53 le m

aax k. yaan u tsaabal u p

aajtalil
Ro 8:11.
KUK

IINTOON, Ef 2:6 tu m

uuch k. te kaanilbeen
KU KIIMAKTAL U Y

OOL, Ro 7:22.
KU KASTAL, Ro 1:23; 1Co 9:25; 15:50, 54; 1Pe
1:18, 23.
KU K

EECHEL, Heb 3:10 Mantats k. u y

ool
KULUKBAL, Ap 7:10 ti Dios u taal, m

aax k. trono
Ap 5:13; 17:15.
KUNEL, 1Co 1:18 u cheil le muyajo ch

een k.
2Ti 2:23 le ch

een k. baateltaanoob
KUNEL TAAN, 2Ti 2:16.
KUTAL, Mt 8:11 u m

uul k. janal y

eetel Abrah

an
Mt 19:28 teexe yaan a k. ti doce tronoob
1Co 8:10 ka ilaakech, k. janal te templo
Ap 3:21 u p

aajtalil u k. tin w

eetel tin trono
Mt 26:20; Lu 22:27.
KU TAASIK, 2Ti 2:22 ts

ibolal k. t

aankelmil
KU TAASIK K

IIMIL, 2Co 3:9.

KU TAANOOB KAAS, Ro 1:30 k., u pekmoob Dios
KUXAAN, Mt 22:32 Letie u Dios m

aaxoob k.
Lu 7:25 le m

aaxoob k. ich ayikalilo
Jn 4:10 jeel kaach u ts

aaiktech k. jae
Bx 10:42 u juezil le k. y

eetel le kimenoobo
Ro 6:10 letie beoraa k. tu yoolal Dios
Ro 6:11 k. utiaal Dios tu yoolal Cristo
Ro 7:9 tene k. te kiinoob minaan leyo
1Te 4:15 toon m

aaxoon k. tak tu kiinil
1Ti 3:15 lela u m

uuchulil le Dios k.
Heb 4:12 u taan Diose k. y

eetel yaan u p

aajtalil
Heb 10:31 u l

uubul m

aak tu kab le k. Dioso
1Pe 1:3 utiaal junp

eel k. esperanza
1Pe 2:5 beyeex k. tuunichoob utiaal
Ap 1:18 ile!, k. utiaal kiinoob minaan
Ap 15:7 Dios, M

aax k. utiaal minaan
2Co 13:4; Heb 7:25; Ap 19:20.
KUXAAN M

AAK, 1Co 15:45.
KUXK

IINTIK, Ro 4:17 Dios, m

aax k. kimenoob
KUXLAJ, Heb 11:9 yoolal feje k. bey j-t

aanxel
KUXTAL, Mt 4:4 Ma ch

een y

eetel waaj unaj u k.
Mt 10:28 u xuulsik ti le w

inklil bey xan ti le k.

Mt 16:26 ku bootik y

eetel u k.?
Jn 3:16 ma u xuulsaal, baaxe ka yanak k.
Jn 5:26 le Taata ku p

aajtal u ts

aaik k.
Jn 6:51 jaantik le waaja yaan u k. mantats
Jn 11:25 Teen le k. bey xan le kaa kuxtalo
Jn 14:6 Teen le bejo, le jaajo y

eetel le k.
Jn 17:3 ku ts

aaik k. minaan u xuulo
Ro 1:17 yoolal u feje yaan u seguer u k.
Ro 6:23 le siibal ku ts

aaik Dioso, k.
Ro 10:5 m

aax toj k. yaan u k. tu yoolal
Ro 14:7 mix junt

uul ti toon ku k. utiaal
1Co 15:22 tu yoolal Cristo kun tsaabil k.
2Te 3:9 utiaal k-eesikteex bix unaj a k.
1Jn 1:2 tsook u ch

ikbesaal le k.
Ap 2:10 yaan in ts

aaiktech u coronail le k.
Ap 20:15 ma ts

ibtaan u kaaba tu libroil le k.

Ap 22:14 u n

aatsloob yiknal u cheiloob le k.
Ap 22:17 u yuk x-ma boolil u jail le k.
Jn 5:24; 12:25; Ro 8:13; Snt 1:12; 1Pe 3:10; Ap 7:17.
KUXTAL ICH X-MA SUTALIL, Gal 5:19; 1Pe 4:3.
KUXTAL JEEX, 2Te 3:7 a k. t-beetaj toono
KUXTAL MINAAN U BIILAL, Ro 8:20 ti junp

eel k.
KU XUULUL, 2Co 4:18 le baaloob ku yilaaloobo k.
KUUCH, Mt 11:30 u cheil in k. ma talam u bisaali
Mt 23:4 Ku kaxkoob k. jach aaltak y

eetel ku
Gal 6:2

aantkabaex utiaal a biskeex a k.
Gal 6:5 cada junt

uule yaan u bisik u k.
K

UUCHIL, Mt 24:15 waalakbal ti junp

eel kiliich k.
Jn 14:2 in preparart junp

eel k.
Ro 13:1 Dios tsaamiloob te jejel

aas k.
Ef 4:9

eem way Luum te kabal k.
Ap 12:6.
K

UUCHIL JEELEL, Heb 4:1.
K

UUCHIL KOONOL, Jn 2:16 u yotoch in Taata k.
K

UUCHIL MUCHT

AAMBAL, Bx 19:9.
K

UUCHILOOB MAAS MAALOBTAK, Lu 11:43.
K

UUCHIL UTIAAL KAJTAL, Ap 18:2.
K

UUK, Ap 21:17.
K

UULCHAKTAAL, Ro 11:22 wa mae yaan xan a k.
K

UULXOTBIL U POOL, Mt 14:10; Mr 6:16.
K

UULXOTTAJ U POOL, Lu 9:9.
K

UULXOTTE, Mt 18:8.
K
KAB, 1Ti 4:14 u k. le junm

uuch ancianoob
Heb 10:31 u l

uubul m

aak tu k. Dios
1Pe 5:6 y

aanal u p

aajtalil u k. Dios
2Co 5:1; Heb 9:11.
KAB CHE, Mt 21:8 joop u chakikoob u k.
Jn 15:4, 6; Ro 11:16.
KABOOB, Lu 13:19.
KAJ

OOL, Mt 7:20 ti u yichoobe ti ken a k.

Jn 10:14 in k. in walak tamanoob
Ro 11:2 le kaaj tu y

aax k.
2Co 5:16 ma k-k. mix m

aaki
491 KAJ

OOLALKAABA
2Co 6:9 k-ilaal bey m

aaxoob ma k.
Bx 18:25; 19:15; 26:5.
KAJ

OOLAL, Lu 11:52 le llave jeik u joonajil le k.

Jn 17:3 ka kuchuk u k., teech
1Ti 6:20 baaxoob ku yaalaal jach jaaj k.
Ro 11:33; 1Co 8:1; Snt 3:13; 2Pe 3:18.
KAJ

OOLTIK, Jn 8:32 yaan a k. le jaajo

1Co 13:12 in k. Dios tubeel jach jeex u k.
Heb 5:14 u k. baax maalob y

eetel baax ma
2Co 1:13.
KAJ

OOLTIKOOB TUBEEL, 2Ti 3:7 k. le jaajo

KAJ

OOLTOOB TUBEEL, 2Ti 2:25.

KAKATN

UUKTIK, Ro 10:21 ku k. in taan
KALAAN, Ef 3:1 teen, Pablo, k. tu yoolal Cristo
2Ti 1:8 mix a sulaktal tin woolal, m

aaxen k.
1Pe 3:19 kaaytajnaj ti le kasaan angeloob k.
Ap 20:7 yaan u j

aalkabtaal te tuux k.
Mt 27:15; Bx 16:25.
KALBIL, Ap 21:25 U joonajiloobe ma kun k.
KALIK, Mt 23:13 fariseoex, ka k. u joonajil u Reinoil
Ro 11:32 Diose tsook u k. tul

aakal m

aak
Ap 3:8 junp

eel joonaj; lela mix m

aak k.
Ap 11:6.
KAM, Mt 10:8 Siibil ta k.; siibil xan ka a ts

aaex
Mt 25:35 kaj

ooleneexe ta k. maalob
Mr 9:37 Jeel m

aaxak ka u k. tin kaaba
Ro 12:13 a k. maalob le uulaboobo
2Te 2:10 ma tu k. y

eetel ma tu yaabiltoob
Snt 1:12.
KAMABAEX, Ro 15:7 k. y

eetel kiimak

oolal
1Pe 4:9 K. y

eetel utsil ta baatsileex
KAMAS, Mt 6:19 tuux ku kask

uunaj k.
KAMAAN, 2Pe 1:10 utiaal ka p

aatkeex k.
2Co 13:6.
KAMBEEN, Ef 5:10 baax k. tu t

aan Yuumtsil
1Pe 2:5 k. siibaloob ti Dios
Ro 12:1; 1Ti 2:3.
KAMBEEN NOOK, 1Ti 2:9.
KAMEEX, Flp 4:9 baaxoob ta k.
Ro 14:1; 16:2; Flp 2:29; 1Te 2:13.
KAMIK, Lu 15:2 Le m

aaka ku k. y

eetel kiimak

oolal
Ro 14:3 tumen Diose tsook u k.
Ro 16:23 Gayo, le m

aax k. le m

uuchulilo
2Co 6:2 Tu kiinil utiaal in k. m

aake
Snt 2:25 Rahab, ka tsook u utsul k.
Mt 6:2; Mr 10:15; Ef 6:17; 1Te 5:9; Snt 1:21.
KAMIK BOOL, Col 3:25.
KAMIK HERENCIA, Ef 1:14 jach tu jaajil yaan k-k.
KAMIK IMPUESTO, Mt 21:32 m

aaxoob k. bey xan le
Mt 5:46; 18:17; 21:31.
KAM IMPUESTO, Mt 11:19 ku biskuba y

eetel le j-k.
Mr 2:15 le j-k. kulajoob janal y

eetel Jes

us
Mr 2:16 ku janal y

eetel k.
Lu 3:12 le k. taaloob ka tsaabak u yokjaob
Lu 18:10 junt

uule fariseo, ul

aake j-k.
Lu 18:11 ma beyen jeex le j-k.
Lu 19:2 Zaqueo; le m

aaka u nojchil le j-k.
Lu 7:29; 15:1.
KAMKEEX, 2Co 6:1 a k. u nojoch utsil
Snt 4:3 wa ka k

aatkeexe ma ta k.
KASAAN, Mt 6:13 ku kan

aantoon ti le j-K.
Mt 24:48 wa k. le palitsil ku yaalik
Ef 5:16 tumen jach k. le kiinooba
Ef 6:16 u tabaan flechaob le j-K.
Flp 2:15 ichil junp

eel generaci

on k.
1Jn 5:19 yaan y

aanal u p

aajtalil le j-K.
Mt 12:35; 1Pe 4:18; 2Pe 2:6.
KASAAN ANGELOOB, 1Pe 3:19 kaaytajnaj ti le k.
KASAANIL, Bx 13:10 jejel

aas tuusil, jejel

aas k.
1Co 5:8 u levadurail k.
Flp 1:15 tu yoolal k. t

aan u kaaytikoob Cristo
Flp 2:15 ma u yantal a siipileex mix a k.
1Te 5:22 N

aachkuntabaex ti u jejel

aasil k.
1Te 5:23 minaan mix junp

it k.
Mt 23:28; 2Pe 1:4.
KASAAN M

AAK, Mt 17:17 K. minaan a fejeex
Bx 24:15 kaa kuxk

intaal le utsoobo bey le k.

Ro 5:6 Cristoe k

im tu yoolal k.
1Co 6:9 le k. ma ken u tiaalint u Reino Dios?
2Te 2:8 yaan u xuulsik ti le k.
1Ti 1:9 k., j-keban m

aakoob,
1Pe 2:12 ken aalaak k. yaan u yilkoob
1Pe 4:15 ka muyajnak tumen k.
2Pe 2:7; 3:17 baaxoob ku beetik le k.
Mt 22:18; Bx 2:23; 2Pe 3:7.
KASAAN M

AAKOOB, Jud 4 k. ku meyajtiob
KASCHAJAAN, Mt 7:18 che k. ma tu ts

aaik ich
1Ti 6:5.
KASK

UUNTAJ, Ap 19:2.
KASK

UUNTAAK, 2Co 11:3.
KASK

UUNTAAN, Jud 23 nook k. tumen bak
KASK

UUNTIK, Mt 15:18 ku j

ookol le baax k.
1Co 15:33 kasaanoobe ku k. maalob modos
2Ti 2:18 u k. u fe tseetsek m

aakoob
Tit 1:11 u k. u tuukul jujunp

eel familiaob
Ap 9:4.
KASTAL, 1Co 15:42 junp

eel w

inklil maatech u k.
1Co 15:53 le m

aax ku k. u w

inklila
Heb 10:34 junp

eel baal ma tu k.
Bx 2:27, 31; 13:36; Snt 3:16.
KAT, Ro 9:21 Le m

aax patik le k.
2Co 4:7 kookooj baaloob ti nuukuloob de k.
KATIK BEEL, Bx 11:17 m

aaxen utiaal in k. Dios?
1Te 2:16 bix jeel u k. utiaal ma k-taan
2Te 2:7 tak ken lukuk le baax k.
KATKUBA, 1Pe 3:7 ma u k. mix baal ta oracioneex
KAXIK, Mt 23:4 Ku k. kuuchoob jach aaltak
Ap 20:2 ka tu k. tu y

aamil mil jaaboob
Mt 13:30.
KAXNAK, Mt 3:4; Bx 21:11.
KAABA, Mt 6:9 kiliichk

uuntaak a k.
Mt 12:21 yaan u kubik u y

ooloob ti u k.
Mt 24:9 yaan a chapektaaleex yoolal in k.
Lu 21:12 tu t

aan reyoob yoolal in k.
Jn 14:14 ka k

aatkeex wa baax tin k.
Jn 17:26 tsook in ts

aaik u kaj

ooltoob a k.
Bx 4:12 ma tsaan ul

aak k.
Bx 15:14 u j

oos junp

eel kaaj bisik u k.
Ro 10:13 m

aax ku chachiitik u k. J

eeobae
Flp 2:9 le k. maas nojoch ti tul

aakal k.
Mt 24:5; 1Jn 2:12.
KAAKASK

AAXIL 492
KAAKAS, Ef 4:29 Ma u j

ookol k. taan ta chiex
Ef 4:31 u jejel

aasil k. kuuxilil
Col 3:5 k. ts

ibolaloob
KAAKAS BAALOOB, Jud 15.
KAAKAS BEJ, 1Pe 4:4.
KAAKAS IIK, Ap 18:2.
KAAKAS KUXTALIL, 2Pe 2:19 palitsiltaan tumen k.
Tit 1:6.
KAAKAS KUUXILIL, Ef 4:31.
KAAKAS M

AAK, Lu 22:37 ilaab bey junt

uul k.
Mt 7:23; 1Co 12:3.
KAAKAS MUUKOOB, Ef 6:12 tu contra k.
KAAKAS TUUKUL, Ro 1:28 tu x

uumpattoob ti k.
Mt 15:19.
KAAKAS TUUS, 2Te 2:10.
KAAKASTANT, Snt 2:7; Ap 22:3.
KAAKASTANTAAN, Jn 7:49 m

aakoob, k.
KAAKASTAAN, Bx 13:45 ka joop u k. tu contra le
Mt 26:65; Mr 14:64; 1Co 16:22; 1Ti 6:4; Ap 2:9.
KAAKAS TS

IIBOLAL, Ro 7:5 le k. ch

ikpaj
KAAKAS X

IIW, Mt 13:25 u enemigoe tu pakaj k.

KAAS, Mt 18:15 a waalti baax k. u beetmaj
Mt 24:12 yoolal le yaab k., yaan u s

istal u yaabilaj
Jn 18:38 baax k. u beetmaj le m

aaka
Bx 7:24 u sutik u jeel le baax k. ku beetik
Ro 9:14 K. baax ku beetik Dios? Ma!
Ro 12:17 Ma a bootkeex k. y

eetel k.
Ro 13:10 yaabilaje ma tu beetik k. ti mix m

aak
Ro 16:19 ma utiaal a beetkeex baaloob k.
1Co 14:20 bey mejen paalal ti baax k.
2Co 6:3 baax k. ichil le meyaj k-beetko
Heb 8:7 baal k. ichil le y

aax n

uuptaano
Snt 1:13 ma tu t

uuntaal u y

ool y

eetel baal k.
1Pe 3:9 Ma a sutkeex k. tu yoolal k.
1Pe 3:13 m

aax jeel u beetikteex k.
Mt 20:13; Ro 12:9; Heb 8:8.
KAASILBAAL, Mt 4:3 Tsoole taal le K.
Jn 8:44 ti a taataex le K. a taaleexo
Ef 4:27 ma a ts

aaikeex tuux u meyaj K.
Ef 6:11 ma a t

aabsaaleex tumen K.
1Te 3:5 tsook u t

uuntaal a w

ooleex tumen le K.
Heb 2:14 ka p

aajchajak u xuulsik ti K.
Snt 4:7 ts

aabaex tu contra le K.
1Pe 5:8 le K., t

aan u m

aan ta bapacheex
1Jn 3:8 utiaal u kask

uuntik u meyaj le K.
Ap 12:12 le K. tsook u y

eemel ta wiknaleex
Ap 20:2 le ku yaalaal K. y

eetel Satan

as tio
Mt 4:1, 8; 25:41; Jn 13:2; Jud 9.
KAASTAK, Ro 1:18 le ku beetkoob baaloob k.
Ro 11:26 baaloob k. tumen u paalal Jacob
1Co 10:6 ma k-ts

iboltik baaloob k.
1Ti 6:10 u moots tul

aakal baaloob k.
Tit 2:12 ku kaansiktoon n

aachtal ti baax k.
Ap 18:5.
KAAS U PUUJUL, 1Ti 3:3; Tit 1:7.
KAAS U YUUBAAL, Jn 6:60 U kaansaj le m

aaka k.
KAAS YANIL, 1Ti 5:8 maas k. ke le minaan u fejo
KAAY, Mt 26:30 k. ti Diose, ka binoob
Bx 16:25 Pablo y

eetel Silase t

aan kaach u k.
1Co 14:15 Yaan in k. y

eetel le p

aajtalil s

ianteno
Ef 5:19 kiikitaanoob utiaal Dios y

eetel k.
Col 3:16 kiikitaan utiaal Dios y

eetel kiliich k.
Ap 15:3 T

aan u kaykoob u k. Mois

es
Mt 26:34; Mr 14:30; Ap 14:3.
K

AAK, Heb 12:29 Diose junp

eel k. ku xuulsaj
2Pe 3:7 utiaal u xuulsaaloob y

eetel k.
Ap 17:16 yaan u xuulskoob y

eetel k.
Ap 18:8 yaan u xuulsaalti y

eetel k.
Mt 3:11, 12; 13:42; 1Co 3:13.
K

AAKAJ, Snt 3:11 ma tu j

ookol k. jai?
K

AAK KU XUULSAJ, Heb 12:29.
K

AAN

AAB, Lu 21:25 u puujul le k.
1Co 10:2 tsaab u yokjaob y

eetel le k.
Jud 13 u ts

itsik olasil k. tumen ku tuul

Ap 20:13 Le k. tu kubaj le kimenoob
Ap 21:1 tsook u m

aanoob; le k. p

aat minaan
Ap 7:3.
K

AAN

AAB DE K

AAK, Ap 19:20 k. ku t

oochbal
Ap 20:14, 15.
K

AANCHE, Bx 2:35; Heb 10:13; Snt 2:3.
K

AAT, Mt 6:10 beetaak baax a k. te kaano
Mt 7:7 Ma u xuulul a k.
Lu 22:42 ma u beetaal baax in k.
Bx 23:34 tu k. tuux u taal Pablo
Ro 9:18 ku chaik

ootsilil ti m

aax u k.
Ro 12:2 le baax u k. Dioso uts
1Co 4:19 wa J

eeoba u k. ma kun x

aantale
Ef 3:20 u maas yaabil ti le k-k.
Ef 5:17 seguernak a wilkeex baax u k. J

eeoba
Col 1:9 kaj

oolteex baax u k. Dios
Heb 10:10 yoolal le baax u k. Dioso
Snt 1:6 seguernak u k. y

eetel fe
Snt 4:3 wa ka k. ma ta kamkeex
Snt 4:15 Wa J

eeoba u k. yaan k-kuxtal
1Jn 2:17 m

aax beetik baax u k. Diose yaan
1Jn 5:14 jeel baalak ka k-k. jeex uts tu taane
Ap 22:17 jeel m

aaxak xan u k. u yuk
Mt 6:8; 7:21; Jn 6:39; 14:13; 1Co 1:22.
K

AATAAL CUENTA, Lu 11:50 u k. yoolal u kiikel
K

AATCHI, Mt 22:46.
K

AATIK, Mt 2:4; Bx 21:33, 39.
K

AATM

AANS, Mt 23:15 ka k. luum y

eetel k

aan

aab
K

AAT

OOL, Ro 1:10; 2Co 8:4.

K

AAT

OOLAL, Mr 7:32 ka k. ti ka u ts

aa u kab
Jn 17:9 Kin k. tu yoolaloob
Jn 17:20 kin k. ti teech
2Co 1:11 ikil a k. t-oolale
2Co 5:20 bey Dios ku k. ti le m

aakoobo
Ef 6:18 k. mantats tu yoolal le kiliichoobo
Flp 4:6 ich oraci

on bey xan ich k.
1Ti 5:5 bul kiin y

eetel bul

aakab t

aan u k.
Heb 5:7 Cristoe sen k. y

eetel tul

aakal
Heb 7:25 letie mantats kuxaan utiaal u k.
Heb 12:19 tu k. ka xuuluk
Snt 5:16 U k. le m

aax toj u kuxtalo
1Pe 3:12 ku yuubik u k.
Lu 18:7; Ro 12:1; Gal 4:12; Heb 13:19.
K

AAX, Ap 9:4 u kask

uuntikoob u k. le Luumo
Mt 6:30.
K

AAXAL JA, Snt 5:17; Ap 11:6.
K

AAXAL JA. Ilaak xan CH

AAK, Mt 5:45.
K

AAXIL, Ro 11:24 k

uulchaktaabech ti k. olivo
493 KAAB

EETKEX TUUKUL
KAAB

EET, Mt 6:32 A Taataexe u yojel k.
1Co 9:16 k. in beetik. U jaajile,

ootsilen
1Co 12:21 ti le kabo: Ma k. teni
2Te 1:3 mantats k-ilik k. k-ts

aaik gracias
Heb 2:1 Le oolal k. k-maas chenxikintik
Snt 2:16 baale ma ta ts

aaikeex baax k.
Ro 16:2; Gal 5:3; Ef 4:28; Heb 5:12; 7:12, 27; 1Jn 2:6.
KAAJAK, Lu 17:32 K. u yatan Lot.
Heb 13:7 K. le m

aaxoob nuuktik a beeleexo
Lu 23:42; 2Pe 3:2.
KAAJAL IIK, Tit 2:4 ka u beet u k. kooleloob
KAAJSAJIL, Bx 10:4 tu t

aan Dios bey junp

eel k.
KAAJSAAL, Bx 10:31

ootsiloobo tsook u k.
KAAJSIK, Lu 22:19 beetkeex lela utiaal a k.
2Ti 1:5 kin k. le fe x-ma kaap

eel ichil
2Pe 1:12 yaan in wilik in k. mantats le baalooba
2Pe 1:13 le baaxoob t

aan in k.
2Pe 3:1 in wajsik a tuukuleex ikil in k.
1Co 11:25.
KAAJSIKEEX, Heb 10:32 a k. kiinoob tsook u
KAAJ YIIK, Lu 15:17.
KAAL, Mt 25:10 le tsookol beelo, ka k. le joonajo
KAALAL, Mt 4:12.
KAALAL C

ARCEL, Bx 20:23.
KAAMAL, Jn 1:11 ma k. tumen u y

eet kaajaloobi
Ro 5:4 k-k. tumen Diose ku beetik u yantaltoon
1Co 9:27 ma u p

aatal ma in k. tumen Dios
2Ti 2:15 le ku p

aajtal utiaal ka u k. Dios
Lu 4:19; 2Co 10:18; 13:7.
KAAM AALIK, Bx 21:34.
KAAMKACH IIK, Bx 2:2 juum junp

eel k.
KAANAAN, Flp 1:24 maas k. in p

aatal kuxaanil
Flp 4:8.
KAANAANTAK, Flp 1:10 baaloob maas k.
KAAXAL, Mt 16:19 tsokaanili u k. te kaano
KAAYTAJ, Mt 4:17 Desde le jeelo, Jesuse k

aaj u k.
Mt 10:7 t

aan a bineexo k.: U Reinoil kaane
Mt 10:27 k. y

ookol u techoil a wotocheex
Mt 24:14 le Reinoa yaan u k. tul

aakal y

ookol kaab
Lu 4:19 k. u jaabil u kaamal m

aak tumen J

eeoba
Lu 8:1 k

aaj u bin kajalkaaj t

aan u k.
Bx 8:4 t

aan u bin u k. le maalob p

eektsililo
Bx 10:42 Tu yaalaj xan toon ka k-k.
Ro 10:14 u yuubikoob wa mix m

aak ku k.?
Ro 10:15 Bix jeel u k. wa mix m

aak t

uuxtoobe?
Ro 15:23 tsook in k. ti tul

aakal le kaajoob
1Co 1:21 maalob tu yilil ka k. junp

eel baax
1Co 1:23 toone t

aan k-k. Cristoe baaj ti che
1Co 2:4 ka taanajen y

eetel ka tin k. le maalob
1Co 9:14 m

aaxoob ku k. le maalob p

eektsilo
1Co 9:16

ootsilen wa ma tin k. le maalob
1Co 15:14 ch

een kunel k-k.
1Ti 2:7 y

eeyaaben utiaal in k.
2Ti 1:8 ma a sulaktal k. tu yoolal k-Yuumtsil
2Ti 1:11 y

eeyaaben utiaal in k. utiaal in kaansaj
2Ti 4:2 k. u taan Dios, jach ts

aa a w

ool a beete
2Ti 4:5 ma u xuulul a k. le maalob p

eektsilo
1Pe 2:9 ka a k. tu t

aan u maasil
2Pe 2:5 No

e, junt

uul m

aax tu k. toj kuxtal
Mt 3:1; 4:23; 9:35; Lu 11:32; Bx 15:36; Ro 15:19; 1Co
9:27; Gal 2:2; Flp 1:16; Col 1:28; 1Pe 3:19.
KAAYTAAL, Ro 15:21 ma k. u p

eektsilil le m

aako
Flp 1:18 Cristoe t

aan u k.
KEBAN, Mt 12:31 Tul

aakal k. tu contra le kiliich
Jn 1:29 le m

aax ku lusik u k. y

ookol kaab
Bx 3:19 Kex a tuukuleex ka perdonartaak a k.
Ro 4:8 m

aax ma kun chaabil en cuenta u k.
Ro 4:25 Letie kuub tu yoolal k-k.
Ro 5:12 tu yoolal junt

uul m

aak ook k. y

ookol
Ro 5:15 yoolal u k. Adano yaab m

aak k

imi
Ro 5:21 jeex

uuchik u reinar k. y

eetel le k

imilo
Ro 6:6 k-k. w

inklile ma u yantal u p

aajtalil
Ro 6:14 le k. ma unaj u palitsiltkeexi
Ro 6:23 bool ku ts

aaik k. letie k

imilo
Ro 7:7 wa ma yoolal Ley ma in kaj

ool baax k.
Ro 7:13 Ley ku yeesike le k. ku beetik u bin kaasil
Ro 8:2 j

aalkabtikech ti u Leyil k. bey xan ti k

imil
2Co 5:21 tu sutaj k. le m

aax ma tu kaj

ooltaj k.
Gal 5:19 ku t

uulchintaal tumen u k. w

inklil
Heb 10:12 u lusik le k. utiaal tul

aakal kiin
Heb 10:17 ma ken in kaajs u k.
Heb 12:1 le k. s

eeb jeel u baaytikoono
Snt 1:15 s

ijsik k.; tsoole k. ku taasik k

imil
Snt 4:17 baale ma tu beetke, junp

eel k.
Ap 18:4 utiaal ma a t

aakpajleex ti u k.
Bx 10:43; 1Ti 5:24; Heb 11:25; 1Jn 1:8, 9; 5:16.
KEBANCHAJAAN, Ro 3:23 Tul

aakloob k.
Snt 5:15 Wa k. xane yaan u perdonartaal
KEBAN M

AAK, Mt 11:19 ku biskuba y

eetel j-k.
Lu 15:2 ku kamik y

eetel kiimak

oolal le j-k.
Lu 15:7 kiimak

oolal kaan yoolal j-k. kexik
Lu 18:13 Dios, chaten

ootsilil, tumen j-k.
Jn 9:31 Diose ma tu yuubik u oraci

on le j-k.
Ro 5:8 tumen kex j-k. kaache, Cristoe
Ro 5:19 j-k. tu yoolal u x-ma uuyajtaanil
1Ti 1:9 le leyo beetaab utiaal j-k.
1Ti 1:15 Cristoe taal utiaal u salvartik j-k.
Heb 7:26 le sacerdotea u n

aachkuntmuba ti j-k.
Snt 5:20 jeel m

aaxak ka u beet u suut junt

uul j-k.
1Pe 4:18 tuux t

uun kun tsookol le j-k.?
KEBANTAL, Mt 5:29 a x-nooj ich t

aan u beetik a k.
Ro 5:12 tul

aakloob tsook u k.
Ro 14:23 tul

aakal baax wa ma yoolal feje k.
1Co 6:18 u n

uupkebantale ku k. tu contra u
1Co 11:27 t

aan u k. tu contra u w

inklil
Ef 4:26 Kex wa kuuxilnajaaneexe ma a k.
Heb 10:26 wa t-

oolili k-k. ken k-kan le jaajo
Snt 2:10 ku k. ti tul

aakal le Leyo
1Jn 3:6 m

aax junm

uuch tu y

eetele ma tu k.
1Jn 3:8 Kaasilbaalo desde tu k

aajbal t

aan u k.
Bx 24:16; 1Ti 5:20; Snt 2:11; 1Jn 2:1.
KEBAN W

IINKLIL, Ro 8:5 nuuktaaloob tumen u k.

Gal 5:16 mix junp

eel u ts

ibolal a k.
Gal 5:19.
KEXIK, Ro 12:2 k. a tuukuleex utiaal ka p

aajchajak
Bx 6:14.
KEXIK TAAKIN, Jn 2:15.
KEXPAJAL, 1Co 7:31 le y

ookol kaaba t

aan u k.
2Co 1:7 le baax k-p

aatiko ma tu k.
Snt 1:17 ma tu k. jeex le booyo
Heb 6:19.
KEX TUUKUL, Mt 3:2 K. tumen u Reinoil kaane
Mt 3:8 Eeseex tsook a k.
KEYIKKUB

EENTAAN 494
Mt 12:41 tu k. yoolal baax tu kaaytaj Jon

as
Lu 15:7 noventinueve m

aakoob ma kaab

eet u k.
Lu 16:31 l

aayli ma ken u chaob u k.
Bx 3:19 K. y

eetel utsk

int a kuxtaleex
Bx 21:14 ma tu chaaj u k.
Bx 26:20 baaloob ku yeesik tsook u k.
Ro 2:4 t

aan u yilik u nuuktikech utiaal ka a k.?
2Co 5:11 k-

aantik le m

aakoob utiaal ka u k.
2Co 7:10 u yokomtal u y

ool m

aake ku beetik u k.
Ap 16:9 ma tu k., mix tu nojbeenk

uuntoob
Mt 3:11; 11:21; Lu 13:3; 16:30; 24:47; Bx 11:18; 2Co
12:21; 2Pe 3:9; Ap 2:5, 21; 3:19.
KEYIK, 1Ti 5:1 Ma a k. junt

uul nojoch m

aak
Ap 3:19 le m

aaxoob in yaabiltmo kin k.
Lu 18:15.
KEYKOOB, Tit 1:13 seguernak a k., utiaal ka
KEEXOOB, Bx 24:2 beetaal jejel

aas k. te luuma
KEEYAJ, 2Co 2:6 le bukaaj k. ta ts

aajeex
K

EECHEL, Ro 3:12 Tul

aakal tsook u k.
2Ti 2:18 Yaan m

aaxoob tsook u k. ti le jaajo
K

EEKEN, Mt 7:6 ma pulkeex perla tu t

aan k.
Lu 15:15 u kan

aant k. tu kajtalil le m

aako
Mt 8:30, 33; Mr 5:11, 14; Lu 8:32, 33, 34.
K

EEWEL, 2Ti 4:13 ts

iboob beetaanoob ti k.
KEEXEL, Heb 7:12 u k. m

aax sacerdote
KEEY, Lu 3:19 Herodes, k. tumen Juan
KEEYEL, 1Ti 3:2 minaan baax oolal u k.
1Ti 5:7 ma u yantal baax oolal u k.
1Ti 6:14 ma u yantal baax oolal a k.
KIIN, Mt 13:43 yaan u l

eembal jeex le K.
Mt 24:22 wa ma tu k

oomkintaal le k. jeelo
Bx 1:7 yaan u p

aajtalil u yaalik baax k.
Bx 2:20 Le K. yaan u suutul

eejocheenil
Bx 17:31 junp

eel k. utiaal u juzgar
Ro 14:5 junp

eel k. maas nojoch ti ul

aak
1Co 7:29 ch

een junp

it k. paatal
2Ti 4:2 kaayt u taan Dios, ti maalob k.
1Pe 1:11 seguernaj u xakaltikoob jach baax k.
2Pe 3:8 mil jaaboobe bey junp

eel k.
Ap 12:12 yojel ch

een junp

it k. paatalti
Lu 21:25; Ap 7:16.
KIINBESAJ, Lu 5:29 Lev

tu beetaj junp

eel k.
Heb 11:28 tu k. le Pascuao
Jud 12 u k. yaabilajo
Jn 6:4; 7:8, 10, 37; 1Co 5:8.
KIINBESAJIL, Lu 22:1 u K. le Waajoob x-ma
Jn 2:23; 5:1.
KIINBESAJ TUUX MIX BAAL KU TSAABAL U
PIIS, 1Pe 4:3 ka m

aaneex ti k.
Ro 13:13; Gal 5:21.
KIINIL, Mr 13:32 u k. y

eetel u yoraile, mix m

aak
Bx 3:19 u k. u kaa tsaabal a muukeex
2Co 6:2 Bejlae u k. salvaci

on
Gal 6:9 yaan k-jooch jach tu k.
2Te 2:6 utiaal ka ch

ikbesaak jach tu k.
1Ti 2:6 yaan u tsaabal oj

eeltbil ken kuchuk u k.
Ap 3:10 kan

aantkech tu k. le t

uuntaj

ool
1Co 4:5; Gal 4:4; 1Pe 4:17; Ap 11:18; 14:7, 15.
KIINIL ICHANKIL, Mt 24:32 u n

aatsal u k. cheob
KIINIL J

EEOBA, 2Te 2:2.
KIINIL JUICIO, Mt 10:15 Tu K. maas jeel u
Mt 12:41 Tu K., u m

aakiloob N

nivee
KIINIL KEEL, Mt 24:20 a p

uutsleex tu k.
KIIN KAABA, Mt 14:6; Mr 6:21.
KIINOOB, Mt 16:3 a naateex u ch

ikulaloob le k.
Lu 21:24 tak ken tsookok le k. tsaan ti le kaajo
Bx 17:30 Diose ma tu chaaj en cuentail le k.
1Te 5:1 ti baax yaan yil y

eetel k.
1Ti 4:1 te k. ku taaloobo yaan kun n

aachtaloob
2Ti 3:1 tu tsook k. yaan u yilaal yaayaj kiinoob
1Pe 4:3 le bukaaj k. tsook u m

aan
1Pe 1:20.
K

IINAL, Ap 3:16 tumen k. mix chokoech

K

IIWIK, Bx 17:17 ku tsikbal y

eetel le ku yilik te k.
Mt 11:16; Bx 16:19.
KIIK, Mt 26:28 u k

aat u yaal in k.
Jn 6:54 jaantik in bakel y

eetel ku yukik in k.
Bx 15:20 u n

aachkuntubaob mantats ti k.
Bx 15:29 n

aachkuntabaex mantats ti k.
1Co 15:50 bak y

eetel k. ma tu tiaalintikoob
Heb 9:22 tul

aakal ku limpiok

intaal y

eetel k.
1Jn 1:7 u k. Jes

us, le u Paalo, t

aan u poik
Ap 18:24 ti week u k. le j-kiliichoobo
Mt 23:35; 27:25; Bx 20:28; Heb 9:20; Ap 7:14; 14:20.
KIINAM, 1Te 5:3 le k. ku muyajtik le koolel
KIINAMIL, Ap 21:4 mix yaj

oolal, mix k.
KIITBES, Mt 12:30 wa ma tu molike ku k.
Bx 8:4 le m

aaxoob k., t

aan u bin u kaaytaj
Jn 10:12.
KIITPAJAL, 2Te 3:1 u s

eeb k. u taan J

eeoba
KIITPAJAAN, Snt 1:1 le doce chiibaloob k.
1Pe 1:1 le m

aaxoob k. y

eetel kajaanoob
KIIX, Mt 7:16 maatech u tookol uvaob ti k.
Mt 13:22 Le semilla paak ich k.
2Co 12:7 beetaab u ch

ikil junp

eel k. tin bakel
KOJAAN, Jn 5:5 m

aak treintiocho jaaboob k.
1Co 11:30 yaabe minaan u muukoob, k.
1Ti 5:23 junp

it vino yoolal ma u seguer a k.

Snt 5:14 Yaan wa m

aax k. ichileex?
Snt 5:15 fe yaan u tsakik le m

aax k.
Mt 25:39; Jn 11:2.
KOJAANIL, Mt 8:17 Letie tu chaaj k-k. tu bisaj
Lu 21:11 yaan u yantal pakbeen k. y

eetel nukuch
Gal 4:13 yoolal junp

eel k. tin muyajte
KOLIS, 1Co 11:5 bey jeex junt

uul koolel k.
KOXOL, Mt 23:24 a luskeex le k. yaan ichilo
KOOP, Bx 12:13 Ka k. Pedroe taal Rode
Mt 7:7; Ap 3:20.
KUBAJ, Heb 7:2 tu k. u diezmoil tul

aakal baal
Heb 9:14 ka tu k. ti Dios bey junp

eel siibal
Heb 10:12 junp

eelili k

imsbil siibal tu k.
Heb 11:17 Abrahane, tu k. Isaak
1Jn 3:16 Jesucristoe tu k. u kuxtal t-oolal
KUBAAN, Mr 7:11 junp

eel baax k. ti Dios)
KUBEN TAAN, 1Jn 4:1 jeel baalak k., ma a
Ap 16:13

ooxp

eel k. jach

eektakoob
1Jn 3:11.
KUBEN TAANIL TUUS, 1Jn 4:6.
KUB

EENTAAB, Ro 3:2; Tit 1:3.
KUB

EENTAAN, 1Co 9:17; Gal 2:7; Ap 12:17.
495 KUB

EENTIKLIBIA
KUB

EENTIK, Lu 16:11 m

aax t

uun kun k. le maas
1Te 2:4 u k. k-kaayt le maalob p

eektsilo
1Ti 1:12 tu k. junp

eel meyaj
2Ti 2:2 kin k

aatiktech ka a k. ti m

aaxoob
1Pe 4:19 ma u xuulul u k. u kuxtaloob
Ro 16:1.
KUBIK, Ro 6:13 k. ti Dios bey m

aakoob
Ro 12:1 k. a w

inklileex bey junp

eel siibal
2Co 11:2 in k. ti leti bey x-l

oobayan
Mt 10:17; 1Pe 4:5.
KUBIK KUXTAL, Heb 2:17.
KUBIK

OOL, Mt 12:21 le kaajoobo yaan u k. ti u

Bx 6:4 yaan k-k. orar
2Co 9:4.
KUBIK U Y

OOL M

AAK, Heb 11:1 Feje u k. u p

aat
KUBIK U Y

OOL U MEYAJT DIOS,

2Ti 3:12 le ku k. yaan u chapachtaaloob
Bx 22:12; 1Ti 2:2; 4:8; 6:6; 2Pe 1:3.
KUBMAJ U Y

OOL TI DIOS, Bx 8:2; Ro 10:2.

KUB

OOL, Bx 10:2 junt

uul m

aak jach u k.
2Co 1:9 ma k-k. ti toon, baaxe ti Dios
2Co 1:18 a k. ti le baax k-aalikteexo
Gal 1:14 in k. in beet le baaxoob suukaan
Tit 2:14 u k. u beetoob baal maalob
KUBUBA, Gal 1:4 tu k. tu yoolal k-kebanoob
Heb 9:28.
KUCHKEN, Lu 19:23 Beyo ken k.
KUCHUK, 1Co 11:26 tak ken k. leti
KUCHUK U KIINIL, Ro 8:19 ka k. u ch

ikbesaal u
1Ti 2:6 yaan u tsaabal oj

eeltbil ken k.
KUCHUL U KIINIL, Heb 10:27.
KUUXIL, Mt 5:5 Kiimak u y

ool m

aax ma s

eeb u k.
Mt 11:29 ma s

eeb in k., kabal u y

ool
Mt 21:5 A Reye ma s

eeb u k.
Mr 3:5 k. ka tu paktaj le m

aaxoob
Mr 10:14 k. ka tu yaalaj ti u disipuloob
1Co 13:5 ma tu s

eeb k. ma tu kaajsik
2Co 10:1 tu kaaba Cristo, m

aax ma s

eeb u k.
Ef 4:26 wa k. ma a kebantaleex
Col 3:21 ma a beetkeex u k. a paalaleex
Heb 3:16 M

aaxoob beet u sen k.?
Mt 15:12; 21:15; Mr 14:4; Bx 17:8; Gal 5:23; 1Ti 6:11;
Tit 3:2; Snt 5:9.
KUUXILIL, 1Pe 2:1 luseex ti teex tul

aakal k.
Bx 23:7.
KUUB, Ro 4:25 Letie k. tu yoolal k-kebanoob
KUUBUL, 2Ti 4:6 le vino ku k. te altaro
Jn 10:22.
KUUBUL CUENTA, 1Pe 2:12 tu kiinil u k. ti
KUUK, Heb 9:4 u x

oolte Aar

on k. bey xan
Mt 24:32.
L
LAKIN, Mt 2:1 astrologoob L. u taaloob
Mt 24:27.
LAKINILOOB, Mt 8:11; Lu 13:29.
LAMEK, Lu 3:36.
L

AMPARA, Mt 5:15 l. ku nokk

intaal junp

eel xaak
Mt 25:1 diez x-ch

uupalaloob tu chaaj u l.
Lu 12:35 tabeex a l.
Ap 22:5 ma kaab

eet u s

aasilil l.
Jn 5:35; Ap 4:5.
LAODICEA, Col 2:1; 4:16; Ap 1:11; 3:14.
L

AZARO, Lu 16:20; Jn 11:1, 2; 12:1.
LAAJ, Mt 5:39; Jn 19:3.
L

AAJ TSOOKOK, Ef 1:10 tak ken l. le kiin aalaano
L

AAKAL, Lu 5:36 le t

uumbeno ku l.
L

AAKTSIL, Lu 14:12; Bx 10:24.
LE BIX YANIL, 1Co 7:20.
LECHE, 1Co 3:2 tin ts

eenteex y

eetel l. ma y

eetel
Heb 5:12 kaab

eet a ts

eentaaleex y

eetel l.
1Pe 2:2 a wukikeex le l. ma kask

uuntaan
LE

ON, Heb 11:33 tu nupoob u chi l.

1Pe 5:8 tu m

aan ta bapacheex jeex l.
Ap 5:5 Le L. ti u chiibal Jud

a
LEPRA, Mt 11:5; 26:6; Lu 4:27; 5:12.
LETRERO, Mt 27:37 tu bajoob junp

eel l.
Jn 19:19 Pilatoe tu beetaj l. ka tu ts

aaj
LE TAANO, Jn 1:1 l. yanilie, l. ti yaan
Jn 1:14 L. kuch u beetuba w

inikil
LEVADURA, Mt 26:17 u kiinbesajil waajoob x-ma l.
1Co 5:8 waaj x-ma l. ku ch

ikbesik toj kuxtal

LEV

I, Ap 7:7.
LEY, Mt 22:40 ti ku j

ookol tul

aakal le L.
Mr 12:28 M

aakalm

aak L. maas kaanaan?
Lu 16:16 Le L. y

eetel le Profetaobo
Lu 24:44 baax ku yaalaal tin woolal tu L. Mois

es
Jn 10:34 Ma wa ts

ibtaan te L. yaanteexo
Ro 2:14 beetkoob mantats baax ku yaalik le l.
Ro 4:15 tuux minaan l. minaan xan keban
Ro 7:2 koolele ti yaan y

aanal u l. u y

icham
Ro 7:12 le L. kiliich, y

eetel maalob
Ro 7:22 kiimak in w

ool yoolal u l. Dios
Ro 7:23 baateel tu contra le l. yaan tin tuukulo
Ro 8:2 tsook u j

aalkabtikech ti u L. keban
Gal 3:24 le L. ku biskoon tu yiknal Cristo
Gal 6:2 t

aan a tsookbeskeex u l. Cristo
Heb 10:1 L. u yoochel le baaloob kun taalo
Snt 2:8 ka tsookbeskeex le nojoch l.
Mt 5:17; Mr 12:31; Ro 6:14; 10:4; 13:8; Gal 3:19; Col
2:20.
LEY J

EEOBA, Lu 1:6 baax ku yaalik u L.
LEY TS

IIBTAAN, 2Co 3:6 le l. ku bisik m

aak ti
Ro 2:27, 29; 7:6.
LEECH, 2Pe 2:22 le x-l. t

aant u yis

insaalo ku suut
L

EECH, Lu 21:35 l. yaan u taal y

ookol kaab
Ro 11:9 U kiinbesajoobe bey junp

eel l.
1Ti 6:9 ayikaltaloobo, ku l

uubloob ti junp

eel l.
2Ti 2:26.
L

EEMBAL, Mt 13:43 yaan u l. u s

aasil
Lu 17:24 jeex le ch

aak ken l. ku
Bx 26:13 tin wilaj u l. junp

eel s

aasil
Bx 9:3.
L

EEMBAL CH

AAK, Mt 24:27 ken l. lakin
Lu 10:18 lubaan Satan

as jeex u l. te kaano
Ap 11:19 joop u l. y

eetel u yuubaal taanoob
Mt 28:3; Ap 4:5; 8:5.
LE, Ap 22:2 U l. ku meyaj utiaal u tsaakal w

inik
LIBIA, Bx 2:10 junjaats ti u kajn

aaliloob L.
LIBROLUUMOOB 496
LIBRO, Mt 1:1 le l. ku taan ti u kuxtal Jesucristo
Heb 9:19 tu wiiwitsaj le kiik tu y

ookol le l.
Mr 12:26; Bx 19:19; Heb 10:7.
LIMPIO, Bx 10:15 tsook u l. tumen Dios
1Co 5:7 L. u

uuchben juuchil harinao
2Co 7:1 kooneex l. ti tul

aakal baax
Tit 2:14 utiaal ka u l. junp

eel kaaj
1Pe 1:22 teexe tsook a l. a kuxtaleex
Jud 24 le m

aax jeel u patkeex l. tu t

aan
Jn 3:25; Bx 11:9; Ro 14:20; 1Ti 1:5; Heb 10:2;
Snt 1:27.
LINO, Ap 19:8 maalob l. ku ch

ikbesik
Ap 19:14.
LISTOK

IINTIK, Lu 1:17 u l. ti J

eeoba junp

eel kaaj
L

IIKIK

OOL, Flp 2:19 utiaal ka l.

L

IIKIL, Jn 5:29 u l. utiaal ka kuxlak, yaan u l.

Flp 3:11 kun y

aax l. ichil le kimenoobo
1Te 4:16 u disipuloob Cristo kimen kun y

aax l.
Heb 7:15 sacerdote ku l. bey Melquisedeke
Ef 5:14.
L

IIKIL

OOL, Ro 1:12 utiaal k-paklan l. yoolal le fe

1Co 14:31 tul

aakal kun l.
2Co 5:6 kex beyo mantats ku l.
Flp 2:1 yoolal Cristo ku p

aajtal a l. ul

aakoob
Bx 28:15; Heb 13:6.
L

IISAJ

OOL, Jn 11:19 u l.

uuchik u k

imil L

azaro
Bx 14:22 tu l. utiaal ma u xuulul
Ro 15:2 ti baax maalob utiaal u l.
1Co 10:23 ma tul

aakal baal ku l. m

aaki
1Co 16:18 tsook u l. y

eetel tsook xan
1Te 2:11 t-l. y

eetel t-tsolaj u nuuk ti teex
2Ti 4:2 l. beet y

eetel ch

uukaan

oolal
Heb 3:13 ma u xuulul a paklan l.
Heb 10:25 unaj k-paklan l. lela maases
Mt 5:4; Ro 14:19; 2Co 1:3, 4; Col 2:2; 3:16; Tit 1:9;
Heb 13:22; 1Pe 5:12.
L

IISAJ TAAN, 2Co 12:20 l., j

oosaj tsikbal
1Ti 3:11 Le kooleloobo kaab

eet ma x-l.
Tit 2:3 ma unaj u l. mix u sen ukikoob vino
L

IISAAB, Col 3:1 wa l. junm

uuch y

eetel Cristoe
L

IISAAL, Mt 28:7 aaleex ti u disipuloob tsook u l.

Jn 2:20 cuarentis

eis jaaboob tu bisaj u l.
Ro 6:9 Cristoe tsook u l. ichil kimenoob
1Co 15:44 ku l. junp

eel kaanilbeen w

inklil
2Co 4:14 le m

aax l. Jesuso yaan xan
Ef 2:20 tsook a l. y

ookol le chuunpakil
Col 2:7 Taamchajak a moots, l. y

ookol Cristo
Ef 2:22; Col 2:12.
L

IISAAN, Ap 2:17 in ts

aaikti le man

a l.
L

IISIK, Ef 1:20; 2:6.

L

IISKUBA, 1Co 14:8 u l. utiaal le baatelo?

Mt 27:62; Jn 19:14, 31, 42.
LOBO, Mt 10:16 bey tamanoob ichil l.
Jn 10:12 ken u yil u taal le l.
Bx 20:29 kasaan m

aakoob beyoob l.
LOCO. Ilaak CHOKO POOL, MA TU Y

OOL
YAAN.
LOIDA, 2Ti 1:5 ti a abuela L. y

eetel
LOMAJ, Jn 19:34 tu l. u chalaatel
LOT, Lu 17:28 jeex

uuchik tu kiiniloob L.
2Pe 2:7 tu salvartaj xan L.
LOXIK, 1Co 9:26 ma utiaal in l. le iiko
LOOB, Lu 10:19 mix baal ken u beetteex l.
Mt 26:31; Bx 18:10; 19:16.
LOOBILTAAL, 1Pe 4:14 a l. tu yoolal u kaaba Cristo
LOOBILTAAN, Lu 4:18.
LOOBILTIK, Ap 9:10 u p

aajtalil u l. le m

aakoob
Bx 14:5; 23:3.
LOOLOB, 2Te 3:2 salvartaakoon ti l. m

aakoob
LOOLOBTAAN, Gal 3:13 L. le ku chuyk

intaal
Gal 1:8.
LOOLOCH, Lu 3:5 le l. bejoobo kaab

eet u
LOOX, 1Co 9:26 t

aan in l. ma utiaal in loxik iiki
L

OOBAYAN, 1Ti 5:2, 11, 14.

L

OOMCHE, Bx 26:14 loobiltkaba ikil a j

aanchatik l.
LOOLOCH, Bx 13:10 xuuluk a l. u beeloob J

eeoba?
LUBAAN K-MUUK, Ro 8:26 wa l. le kiliich muuko
LUBAAN U Y

OOL, Flp 2:26.

LUCAS, Col 4:14; 2Ti 4:11.
LUKIK, 1Pe 5:8 bey le

on t

aan u kaxtik m

aax u l.
LUKKECH, Mt 17:20 puuk: L. teela ka xiikech
LUKUL, Lu 9:31 u l. way y

ookol kaabe
Bx 18:2.
LUNA, Lu 21:25 ch

ikulaloob ti le Kiin y

eetel le L.
Bx 2:20 le L. yaan u suutul kiikil
Ap 12:1 y

aanal u yooke ti yaan le L.
Col 2:16; Ap 21:23.
LUUK, 2Pe 2:22 ku suut u baluba ich l.
L

UUBI, Mt 7:27.
L

UUBUK, 2Pe 1:10 mix bikin b

in l.
L

UUBUK UTSIL, 1Te 4:1 utiaal ka l. ti Dios
L

UUBUL, Ro 7:3 ku l. ti adulterio
Ro 11:11 l. wa ka tak p

aat ma tu p

aajtal
1Co 10:12 u kan

aant ma u l.
Heb 10:31 sajbeentsil u l. m

aak tu kab Dios
Lu 23:30; 1Ti 6:9.
L

UUBUL UTSIL, Lu 2:52 Jes

us seguernaj u l. ti Dios
Bx 6:8; 7:10; Ro 14:18; Ef 6:6; Col 3:22; Heb 13:16.
LUSAJ, 2Ti 1:10 Letie tu l. u muuk le k

imilo
LUSAAL, 2Co 3:10 tsook u l. u nojbeenil
LUSIK, 1Co 5:13 L. le kasaan m

aak ichileexo
Heb 12:27 Diose yaan u l. le baaloob
LUUM, Mt 5:5 yaan u tiaalintikoob le L.
Mt 10:14 t

iteex u l. a wookeex.
Mt 13:57 te l. tuux s

ijo
Lu 2:14 te L. yanak jeetselil ichil
Lu 8:15 le jaats l

uub ti maalob l.
Bx 17:6 u tuukul u kajn

aaliloob tul

aakal L.
1Co 15:47 Le y

aax w

iniko ti l. u taal
2Pe 3:5 junp

eel L. jetsekbal tubeel
Ap 3:10 m

aaxoob kajaanoob te L.
Ap 12:12

Ootsil le L. bey xan le k

aan

aabo
Jn 9:6; Bx 17:31; Heb 1:6; 2Pe 3:13; Ap 12:9; 21:1.
LUUMIL, Mr 5:17 ka j

ookok ti u l.
LUUMKABIL, 1Co 2:14 le l. m

aako ma tu kamik
1Co 15:44 junp

eel l. w

inklil, ku l

isaal
Jn 3:12; 1Co 3:3; 2Co 5:1; Col 2:18; Snt 3:15.
LUUMKABIL W

IINIK, 2Co 10:3 kex l. ma k-baateel

LUUMOOB, Ap 11:18 u kajn

aaliloob le l. puujoob
Mt 19:29; Ap 7:9.
497 LLAGAM

AAX PAAKAL
LL
LLAGA, Ap 16:2, 11.
LLAVE, Mt 16:19 u ll. u Reinoil kaan
Lu 11:52 le ll. jeik u joonajil le kaj

oolalilo
Ap 1:18 yaanten u ll. le k

imilo
Ap 20:1 u ll. le taamkach cheeno
Ap 3:7; 9:1.
M
MACEDONIA, Bx 16:9 M

aanen M. a w

aantoon
Bx 20:1; 1Co 16:5; 2Co 8:1; 1Te 1:7; 4:10.
MACHAJ, Mt 20:34; Bx 3:7.
MACHEEX, Lu 11:46 mix a m. y

eetel u yaal a!
Mt 26:48.
MACHIK, Col 2:21 ma a m., ma a p

eetskabtik
1Jn 1:1 tsook k-m. y

eetel k-kabo
Jn 8:20.
MACHKEEX, 2Co 6:17 xuuluk a m. baax

eek
MACHKOOB, Mt 14:36; Jn 7:30.
MACH NOOK, Mr 5:30.
MADI

AN, Bx 7:29.
MAGOG, Ap 20:8 Gog y

eetel M., utiaal u
MAJ

AANT, Mt 5:42.
MAJ

AANTBIL, Lu 6:35 a ts

aaikeex baal m.
MAKAJ, Ap 20:3.
MAKIK U CHI, Mt 22:34.
MALTRATAR, Heb 11:25 maas tu y

ootaj ka m.
Heb 11:37 muyajil, y

eetel t

aan u m.
Heb 13:3 le m

aaxoob ku m.
MAN

A, Jn 6:49 tu jaantoob m., baale k

imoob
Heb 9:4 pichel tuux l

isaan le m.
Ap 2:17 yaan in ts

aaikti le m. l

isaano
MANDAMIENTO, 1Jn 2:7 junp

eel t

uumben m.
MANTATS, Ef 6:18 k

aat

oolneneex m.
1Te 1:3 m. k-kaajsik le baaxoob
Heb 7:3 u beetik u sacerdoteil utiaal m.
Lu 5:33; Bx 24:26; Heb 10:14.
MARCA, Ap 13:17 ch

een le m

aax yaan u m.
Ap 14:9, 11 u m. le ts

itsik baalche
MARCAR, Ap 20:4 u m. u t

aanpoolaloobi
MARCHAR, Heb 11:30 Jericoe n

ikoob ka m.
MAR

IA 1., Mt 1:16 M. u maama Jes

us
Mt 13:55; Mr 6:3; Lu 1:27; 2:19, 34.
MAR

IA 2., Mt 27:56 ichiloobe ti yaan M. Magdalena

Mr 16:1; Lu 8:2; 24:10; Jn 20:1.
MAR

IA 3., Mt 27:56 M. u maama Santiago

Mr 15:47; 16:1; Lu 24:10; Jn 19:25.
MAR

IA 4., Lu 10:42 M. tu y

eeyaj u maas maalobil
Lu 10:39; Jn 11:1; 12:3.
MAR

IA 5., Bx 12:12 M. u maama Juan

MAR

IA 6., Ro 16:6 Saludarteex M.

MARINERO, Bx 27:27; Ap 18:17.
MARTA, Lu 10:41; Jn 11:39; 12:2.
MATEO, Mt 9:9; 10:3; Lu 6:15; Bx 1:13.
MATUSAL

EN, Lu 3:37.
MAAMA, Lu 8:21 In m. y

eetel in w

itsnoobe
Gal 4:26 Le kaanil Jerusaleno k-m.
Lu 14:26.
MAAMATSIL, Lu 12:53; 1Te 2:7.
MAAN, Mt 13:44 ka tu m. le terreno
Bx 20:28 Dios m. y

eetel u kiikel u
1Co 7:30 m

aaxoob ku m., u beetubaob jeex
Gal 3:13 Cristoe le ka tu m. tu tokoon
Ap 5:9 y

eetel a kiikele ta m. m

aakoob
Ap 13:17 mix m

aak ka u m. wa baax mix ka u kon
2Pe 2:1; Ap 3:18; 18:11.
MAAS EESIK, Heb 6:17 ka tu tuklaj Dios u m. ti le
MAAS JAAJ, 2Pe 1:19.
MAAS J-KEBANIL, 1Ti 1:15 teen u m.
MAAS KAANAAN, Flp 2:3 bey m. ke teexe
MAAS MAALOB, Ro 3:1 u yilaal m. junt

uul jud

o?
Mt 5:29.
MAAS NOJOCH, Jn 14:28 le Taatao m. ti teen
Flp 2:9 tu ts

aaj ti Cristo junp

eel puesto m.
Heb 7:7 ku kiikitantaal tumen le m.
MAAS TABIK, 2Ti 1:6 m. bey k

aak u siibal Dios
MAAS YAABTAL, Flp 1:9; 1Te 3:12.
M

AAK. Ilaak xan W

IINIK, Mt 15:9 ti m. u taal baax

Bx 5:29 Unaj k-uuyik u taan Dios, ma u taan m.
Ro 5:12 ch

een junt

uul m. ook le keban
1Co 9:19 in beetkinba palitsil ti tul

aakal m.
Gal 1:10 T

aan wa in wilik in l

uubul utsil ti m.?
Bx 17:5; 1Co 1:25; 2Ti 2:2; 3:2.
M

AAK MEEYJIL, 2Ti 2:15 m. minaan baax oolal u
M

AAK MINAAN U NAAT, Lu 24:25.
M

AAKOOB, Heb 2:17.
M

AAN, Ef 5:15 jach kan

aanteex bix a m.
M

AANAK KIIN, Lu 13:9 wa ku yichankil ken m.
M

AANEN, Bx 16:9 M. Macedonia ka a w

aantoon
M

AAN ILBIL, Lu 19:44 baax kiin ka m. baax ka
M

AANKEEX T

AANIL, Flp 1:25.
M

AANOOB Y

EETEL, Bx 17:4 joop u m. Pablo
M

AANSOON, Col 1:13 ka tu m. y

aanal u reino
M

AAN TU YICH, Bx 16:9.
M

AAN U KIINIL, Heb 11:11.
M

AATAN PAALAL, Heb 12:8.
M

AATAAK, Ro 8:15 le kiliich muuk utiaal ka m.
Ro 8:23; 9:4; Gal 4:5; Ef 1:5.
M

AAX BEETMIL, Col 3:10 ka ch

ikaanchajak ti le M.
M

AAX BEET TUL

AAKAL BAAL, 1Pe 4:19.
M

AAX KU KAANSAAL, Lu 6:40 m. ma maas nojoch
M

AAX KU KAAYTAJ, Bx 21:8 Felipe, le m.
Ef 4:11.
M

AAX KU N

UUPKEBANTAL, 1Co 5:9; Ef 5:5;
1Ti 1:10; Heb 12:16; 13:4.
M

AAX KU TAAN TU YOOLAL, Jn 7:29 teen le m.
M

AAX NUUKTIK, Heb 12:2 Jes

us, le M. y

eetel utsil
M

AAXOOB BEET NAJ, 1Pe 2:7 tumen le m.
Mt 21:42; Bx 4:11.
M

AAXOOB KU JOOCHOOB, Mt 9:37.
M

AAXOOB KUXLAJOOB

UUCHJEAKIL, Heb 11:2.
M

AAXOOB MEYAJTIKEN, Jn 18:36.
M

AAXOOB MEYAJTIK PLATA, Bx 19:24, 38.
M

AAXOOB NUUKTIK, Bx 19:31 m. le kiinbesajoob
M

AAXOOB U Y

EEYMAJ, Lu 18:7 justicia ti le m.
M

AAX PAK, Mt 13:37 m. le maalob trigoo u
M

AAX PAAKAL, Jn 4:36 kiimakchajak u y

ool le m.
M

AAX PEKMILMAALOB KUXTAL 498
M

AAX PEKMIL, Lu 21:15 le m. ma kun p

aajtal
1Ti 5:14 u ts

aaikoob tuux u taan kaas le m.
M

AAX TOJ U KUXTAL, Ro 3:10 Minaan m.
Heb 10:38 le m. yaan u seguer u kuxtal
1Pe 3:12 J

eeobae ku kan

aantik le m.
Heb 12:23.
M

AAX TANEEX, 1Pe 1:15.
M

AAX Y

EEYAAN, Bx 3:15 ta k

imseex le M.
Heb 2:10 le M. utiaal u salvartikoob
MA A KAJ

OOLENEEX, Mt 25:35.
MA A TSIKBALTIK, Bx 23:22 M. ti mix m

aak
MA A WEENLEEX, 1Co 16:13 M., ma a p

eekeex
Lu 21:36; 1Co 16:13; Ef 6:18.
MA A WOJ

EELTIKEEX, 1Te 4:13 ka p

aatak m.
MA A WOJLEEX, Bx 3:17.
MA A WOKSIKABA, Tit 3:9 m. ti baateltaanoob
MA GRIEGOOB, Ro 1:14 le m

aaxoob m.
MA IN WOJEL, 1Ti 1:13 m. kaach baax kin beetki
MA JAAJIL PROFETA, Mt 7:15 Kan

aantabaex ti m.
1Jn 4:1 yaab m. tsook u ch

ikpajloob
2Pe 2:1; Ap 16:13.
MA KAJ

OOL, Heb 5:13 m. u taaniloob justicia

MA KAJ

OOLAAN, Bx 17:23 Utiaal junt

uul Dios M.
2Co 6:9; Gal 1:22.
MA KAMAAN, 2Co 13:5, 7; 2Ti 3:8.
MA KASAAN, 2Co 11:3 le kuxtal m. ku taal ti Cristo
Heb 6:10 Diose m. utiaal ka u tuubs le meyaj
MA KASK

UUNTAAN, 1Pe 2:2 leche m. ku taal ti
MA KUCHAAN U KIINIL, 1Co 15:8.
MA LIMPIO, 1Co 7:14 u p

aatloob m. tu t

aan Diose
MA NAAT, Mt 5:22 Mix baal a biilal, j-m.!
Lu 12:20 J-m. te

aakaba yaan u lusaal a kuxtal
Ro 1:21 tu beetubaob j-m.
1Co 3:18 u beetuba j-m. utiaal ka yanak
1Co 4:10 Toone j-m. tu yoolal Cristo
Lu 11:40; 1Co 15:36.
MA

OOTAAB, Mt 21:42 Le tuunich m. chaabil

1Pe 2:4 le kuxaan tuunich m. chaabil
Heb 12:17.
MA PALITSILI, Gal 3:28 minaan palitsil mix wa m.
Ef 6:8.
MA PALITSILTAANI, Gal 4:26 Jerusal

en m.
Col 3:11.
MA PATAL, Mt 12:33 che m. ku ts

aaik ich m.
Bx 20:30 xiiboob ken u kaansoob baaloob m.
MA P

AAJCHAJ U BEETIK, Ro 8:3 le baax m. le leyo
MA SAAJKOON, Heb 10:19.
MA TA CREERTIK, Bx 26:8 Baaxten m. wa Diose
MA TALAM, 1Jn 5:3 le baaxoob ku yaaliko m.
MA TOJTAKI, Ap 22:11 m

aax ku beetik baaloob m.
MA TU CREERTIK, 1Co 6:6 juezoob m. Dios!
1Co 14:22 u taan m

aak ich taanoobe, utiaal le m.
2Co 4:4 le m

aakoob m. Diosa
MA TU JETSIK U TUUKUL, Snt 1:8 m. ti mix baal
MA TU KASTAL, 1Pe 1:4 junp

eel herencia ti m.
MA TU P

AAJTAL, Mt 19:26 Utiaal w

inike lela m.
Ro 2:1 m. a waalik wa minaan a siipil
2Ti 1:10 bix le w

inklil m. u kastal
Heb 6:18 m. u tuus Dios tu yoolaloob
Mr 10:27; Heb 11:6.
MA TU P

AAJTAL U K

IIMIL, 1Ti 6:16 m

aak m.
MA TU P

AAJTAL U XUULSAAL, Heb 7:16.
MA TU P

AAJTAL U YANTAL U PAALAL, Lu 23:29;
Gal 4:27.
MA TU P

AAJTAL U YAALAAL, Ro 1:20.
MA TU P

AAJTAL U YILAAL, Ro 1:20 Dios m.
Col 1:15 u yoochel le Dios m.
1Ti 1:17 Rey minaan xuulul tio, m

aax m.
Heb 11:27 bey t

aan u yilik le M

aax m.
MA TU TAASIK UTSIL, Heb 7:18.
MA TU TSOOLOL, 2Co 12:20.
MA TU Y

OOL YAAN, 2Co 11:23 junt

uul m

aak m.
MA TU YUUBIK TAAN, 2Co 10:6; Ef 5:6.
MA TSOKAAN U BEEL, 1Co 7:8 kin waalik ti m.
1Co 7:32 Le xiib m. chiichnak
1Co 7:34 Le koolel m. bey xan le x-ch

uupal
MA U KAJ

OOLOONI, 2Ti 2:12.

MA U K

AAT, 2Te 3:11.
MA UNAJ U TAAN, 1Ti 2:11 koolele m. t

aan u
1Co 14:34.
MA U N

AAYAL A W

OOLEEX, Col 4:2.

MA U S

UUTKUPTAAL, Gal 5:6.
MA UTS, Snt 3:10 In sukuuneex, m. ka

uuchuk
MA UTS BIX N

AAJALTAANILI, 1Ti 3:8.
MA UTS BIX U N

AAJALTAALI, Tit 1:7.
MA U XUULUL, Col 4:2 M. a orareex, ma u n

aayal
1Ti 4:16 M. a beetik le baalooba
MA U YANTAL A KASAANILEEX, Flp 2:15.
MA U YANTAL U P

AAJTALIL, Ro 6:6.
MA U Y

EEKTAL, Tit 2:5.
MA U YOJEL, Bx 17:30 m. m

aak baax ku beetko
MA U YOJLOOB, 1Pe 2:15 ti baaxoob m.
2Pe 2:12 ku poochil ti baaxoob m.
MA U Y

OOLILIOB, Heb 9:7 m.

uuchik
MA UUYAJTAANIL, Ro 5:19 u x-m. junt

uul m

aak
2Te 3:7; Heb 2:2.
MAACHAK, Lu 13:16.
MAACHOOBE KA BISAABOOB, Bx 4:3.
MAAK

OOL, Mt 25:26 Kasaan y

eetel m. palitsil
Ro 12:11 Ma a m. ti le baaxoob
Heb 6:12.
MAALOB, Mt 19:10 maas m. ma u tsookol u beel
Ro 7:19 baax m. kin ts

iboltko ma tin beetik

Ro 10:15 m. p

eektsiloob ti baaloob m.
Gal 6:10 beet baax m. utiaal k-

aantik tul

aakal
1Te 5:21 ch

ikikeex a beeteex baax m.

2Ti 1:14 kan

aant le m. baal kub

eentaantecho
Mt 25:21; Lu 6:26; Jn 5:29; Ro 13:3; Gal 5:7;
Snt 3:13.
MAALOB J-KAANSAJ, 2Ti 4:2.
MAALOB KAANSAJ, 1Ti 6:3 ku bin tu contra le m.
2Ti 1:13 P

aatak ta tuukul u nooy m.
2Ti 4:3 u yuuboob le m.
Tit 1:9 ku taanoob tu contra le m.
Tit 2:1 le baaxoob yaan yil y

eetel le m.
MAALOBK

IINTIK, Mt 11:10.
MAALOB KUXTAL, Snt 3:13 U yees y

eetel u m.
499 MAALOB KIINMIL JAAB
MAALOB KIIN, 2Ti 4:2 beet ti m. bey xan ti talam
Lu 1:28.
MAALOB P

EEKTSIL, Mt 9:35 u m. le Reinoo
Mt 24:14 u m. le Reinoa yaan u kaaytaal
Mr 13:10 kaab

eet u kaaytaal le m.
Lu 2:10 t

aan in taasikteex u m. junp

eel
Ro 1:16 ma tin sulaktal yoolal le m.
1Co 9:16 t

aan in kaaytik le m.
1Te 2:4 kub

eentiktoon k-kaayt le m.
2Ti 1:10 u kaaytaal le m. tsook u ts

aaik
Lu 1:19; Bx 20:24; Ro 10:15; 2Co 4:3, 4; Gal 1:8;
Flp 1:12, 16.
MAALOB SAAJKIL, Heb 12:28.
MAALOBTAK, 2Te 1:11.
MAALOB TAMAN, 1Pe 1:19.
MAALOB TUUKUL, Ef 6:7 m. utiaal J

eeoba
MAALOB U NUPMILUBA, Ef 4:16.
MAALOB YANIL, 1Te 5:3 Tul

aakal jejetskil m.!
MAANLEEX, 1Co 7:23 kooj

uuchik a m.
MAATECH A KEXPAJAL, Heb 1:12 baale teche m.
MAATECH U K

IIMIL, Ro 1:23 ti le Dios m.

MAATECH U KASTAL, Ro 2:7 w

inklil m.
1Co 9:25 junp

eel corona m.
1Co 15:42 kuxk

intaal y

eetel w

inklil m.
1Co 15:50 u p

aatal jeex le w

inklil m.
1Co 15:52 y

eetel junp

eel w

inklil m.
Ef 6:24 junp

eel yaabilaj m.
1Pe 1:23 baaxe ti junp

eel semilla m.
1Pe 3:4 jatsutsil m. tumen kabal a w

ooleex
MAATECH U SAATLOOB, Lu 12:33 ayikaliloob m.
MAATECH U TAAN, 2Pe 2:16.
MAATECH U TS

AAIK U PIIS U JANAL,
Tit 1:12 minaan baal u beetoob m.
Mt 11:19.
MAATECH U YUUBIKOOB TAAN, 1Te 5:14; 2Te 3:6.
MEDIADOR, 1Ti 2:5 m. yaan ch

uumuk ti Dios
Heb 12:24 Jes

us u m. le t

uumben n

uuptaano
Gal 3:19, 20; Heb 8:6; 9:15.
MEJEN NUUKULOOB, Mt 23:5.
MEJEN PAALAL, Mt 11:25 ta weesaj ti le m.
Mt 18:3 ka a beetabaex jeex m.
Mt 19:14 chaex u taal le m. tin wiknalo
1Co 14:20 ma a beetkabaex jeex m.
Mt 2:16; 21:16; Bx 7:19; 1Co 3:1; 1Pe 2:2.
MEJENTAK, Lu 9:48 beetkuba jeex junt

uul ti le m.
Lu 16:10 ch

uukaan u y

ool ti baaloob m.
Ro 12:16 xeeneex tu paach baaloob m.
MELQUISEDEK, Heb 5:6 sacerdoteech jeel bix M.
Heb 6:20; 7:1, 15.
MERCADO, 1Co 10:25 jeel baaxak ku koonol te m.
MES, Gal 4:10 a kiinbeseex m. temporadaob
Ap 22:2 junt

een cada m. ku ts

aaik u yich
MESA, 1Co 10:21 le baax yaan y

ookol u m. J

eeoba
MES

IAS, Jn 1:41 Tsook k-kaxtik le M.

Jn 4:25 in wojel yaan u taal le M.
MESOPOTAMIA, Bx 2:9.
MEYAJ, Mt 20:28 ma taal utiaal ka m.
Lu 10:7 m

aax ku m. ku n

aajaltik u bootaal
Jn 5:17 In Taatae tak bejlaa t

aan u m.
Jn 6:27 Ma a m. yoolal le janal ku kastalo
Jn 9:4 unaj k-beetik le m. u tsaamaj le m

aax
Jn 17:4 tsook in beetik le m. ta kub

eentajteno
Bx 1:20 Le m. tsaantio, chaabak
Bx 20:24 in tsookbesik le m. tu ts

aajten
Ro 4:4 le bool ku tsaabal ti m

aax ku m.
Ro 8:28 Diose ku beetik u m

uul m. tul

aakal le
Ro 11:13 kin nojbeenk

uuntik le m. tsaanten
Ro 13:4 u palitsil Dios ku m. utiaal a wutsil
1Co 7:31 le m

aaxoob xan ku m. le y

ookol kaaba
1Co 7:35 a kubik a w

ooleex a m. Yuumtsil
1Co 12:5 jejel

aas m. kub

eentaantoon
1Co 16:16 le m

aaxoob jach ku xupkubaob m.
2Co 3:6 ku beetik k-noojaantal utiaal k-m.
2Co 4:1 kub

eentaantoon le m. yoolal
2Co 6:3 wa yaan baax kaas ichil le m.
Ef 4:12 yanak m

aaxoob m. te m

uuchulilo
1Te 5:12 m

aaxoob ku xupkubaob m. ichileex
1Te 5:13 yoolal le m. ku beetkoobo
2Te 3:10 Wa yaan m

aax ma u k

aat m., ma u janal
1Ti 1:12 tu kub

eentajten junp

eel m.
1Ti 4:10 t

aan k-xachikba m.
2Ti 4:5 tsookbes tubeel le m. tsaan
Jn 4:38; Bx 6:3; 13:25; 1Co 3:8; 15:10; 2Co 3:3; 8:4;
Col 4:17; 1Te 2:9; 2Te 3:8.
MEYAJIL, 2Co 5:18 u m. u kaa biskuba
Bx 21:19; 1Co 3:13.
MEYAJNAK, Mt 20:1 contratart m

aakoob ka m.
Heb 7:13 mix m

aak m. te altaro
3Jn 8 utiaal ka m

uul m. tu yoolal le jaajo
MEYAJOOB, Lu 15:19 jeex junt

uul ti a j-m.
Jn 14:12 u beetik nukuch m. ke le looba
1Ti 3:13 le xiiboob maalob u m.
Snt 2:26 fe minaan utsil m. tie, kimen yanil
1Pe 1:12 ma ch

een t

aan u m. utiaal u yutsiloobi
Ap 14:13 u m. yaan u binoob tu y

eeteloob
MEYAJT, Ro 12:1 m. Dios y

eetel le p

aajtalil
Ro 15:8 Cristoe jach tu jaajil kuch u m.
1Ti 6:5.
MEYAJ TE M

UUCHULILO, 1Ti 5:17.
MEYAJTIK, Mt 4:10 ch

een Dios kaab

eet a m.
Mr 10:43 kaab

eet u m. m

aax u k

aat u
Bx 27:23 in kubminba ti Dios y

eetel kin m.
1Co 15:58 ma kunel ikil a m. Yuumtsil
2Co 11:15 le m

aaxoob m. Satan

as
Heb 1:14 angeloobe beetaan utiaal u m. Dios
Bx 19:25; Ro 12:7; 2Co 6:4; 1Ti 4:7; 6:11; 2Ti 3:17.
MEEN, Gal 5:20 u adorartaal beetbil diosoob, m.
Ap 22:15 le peekoobo, le j-m.
Bx 13:6.
MEEYJIL, 1Ti 3:1 u m. u kan

aantaal le m

uuchulilo
2Co 9:1.
MIGUEL, Ap 12:7 M. y

eetel u angeloobe baateel
Jud 9.
MIL, Ap 14:1 ciento cuarenticuatro m. m

aakoob
Ap 5:11.
MILAGRO, Jn 7:31 ma ken u beet nukuch m.
Bx 2:22 Diose tu beetaj m.
1Co 12:10, 29; Gal 3:5.
MILESIL, Heb 12:22; Jud 14.
MIL JAAB, 2Pe 3:8 ti J

eeobae junp

eel kiine bey m.
Ap 20:2 tu kaxaj Satan

as tu y

aamil m.
Ap 20:4 reinarnajoob tu y

aamil m. y

eetel Cristo
MIL POR MILMUUK 500
MIL POR MIL, Ap 5:11.
MINA, Lu 19:16 a m. tu n

aajaltaj diez m.
Lu 19:13, 24, 25.
MINAAN, 1Te 4:12 le m. ichil le m

uuchulilo
1Ti 3:7 le m

aaxoob m. ichil le m

uuchulilo
MINAAN A SIIPIL, 1Pe 3:2; 2Pe 3:14.
MINAAN BAAL U BEETOOB, Tit 1:12 cretail m.
MINAANEN, Flp 2:12 beora m. ta wiknaleexa
Col 2:5 m. ta wiknaleex
1Co 5:3; 2Co 10:1.
MINAAN IN FE, 1Ti 1:13.
MINAAN IN MUUK, 1Co 2:3 ta wiknaleexe m.
MINAAN K-OTOCH, 1Co 4:11 k-poopochaal, m.
MINAAN KAAS, Mt 5:8 m

aaxoob m. tu puksiikal
MINAANOON, 2Co 5:9; 10:11.
MINAAN U BIILAL, Gal 4:9 baaloob m. suuk u
1Ti 1:6 bisaaboob tu paach taanoob m.
Ef 5:4, 6, 11.
MINAAN U FE, Heb 3:19 ma ookoobi tumen m.
Mt 13:58; Mr 6:6; Ro 3:3; 11:20.
MINAAN U JAAJIL, 1Jn 1:8.
MINAAN U KASAANIL, Heb 7:26.
MINAAN U MUUK, Mt 26:41 le w

inklilo m.
1Co 1:25 baax ku taal ti Dios ku tuklaal m.
1Co 1:27 Diose tu y

eeyaj xan le baaxoob m.
1Co 12:22 x

eexetal le w

inklil ku yilaal bey m.

1Co 15:43 M. ken paakak, yaan u muuk
1Te 5:14

aanteex le m

aaxoob m.
Mt 4:24; 9:2; Lu 5:24.
MINAAN U NAAT, Mt 25:2 Cinco u t

uulale m.
2Co 11:1 t

aan in taan bey junt

uul m

aak m.
2Ti 3:9 tul

aakal m

aak ken u yil jach m.
2Pe 2:12 beyoob jeex le baalcheob m.
1Co 1:27; 2Co 11:16; Tit 3:3; 1Pe 2:15.
MINAAN U SUTALOOB, Ro 1:30.
MINAAN U XUUL, Ro 1:20 le p

aajtalil yaantio m.
Jud 25 ti leti yaan autoridad utiaal kiinoob m.
Ap 15:3 teech u Reyil m.
Ef 3:11.
MINAAN XUULUL, 1Ti 1:17 le Rey m. tio
MIRRA, Mt 2:11; Jn 19:39.
MIX BAAL, 1Co 4:3 m. in wilik ka a juzgarteneex
1Co 8:4 junt

uul beetbil diose m. u biilal
MIX BAAL A BIILAL, Mt 5:22.
MIX BAAL K-BIILAL, Lu 17:10 Toone palitsiloon m.
MIX BAAL KU YUUBAAL, Ap 8:1.
MIXBAALK

UUNT, Flp 2:8 tu m. ka tu yuubaj taan
Lu 14:11.
MIXBAALK

UUNTAAL, Mt 23:12 m

aax ku m. yaan u
Bx 5:41 tu chaaj u m. tu yoolal
Tit 2:15 Ma a chaik a m. tumen mix m

aak
Jn 10:35.
MIXBAALK

UUNTIK, Mt 15:3 ka m. baax u yaalmaj
1Co 1:28 u m. le baaxoob kaanaantako
Gal 3:17 Le Leyo ma tu m. le n

uuptaan
1Ti 5:8 tsook u m. le fejo
1Ti 1:9.
MIX BAAL U BIILAL, Ro 3:12 tsook u p

aatloob m.
1Co 1:23 utiaal le j-t

aanxel luumiloobo m.
1Co 3:19 u naat le y

ookol kaaba, m.
Snt 2:20 fe minaan utsil meyajoob tio m.?
Mt 25:30; 1Co 2:14.
MIX BAAL U YOJLOOB, Ef 4:18.
MIX BAAL YAAN IN WIL, Mt 27:24.
MIX M

AAK JELAAN U PAKTIK, Ro 3:22.
MIX M

AAK JELAAN U YILIK, Snt 3:17.
MIX M

AAK KU P

AAJTAL U XOKIK, Heb 11:12.
M

IIS, Lu 15:8 ku m. u yotoch y

eetel ku xakaltik
MODOS, Ro 1:20 u jatsuts m. Dios ch

ikaan u yilaal
1Co 15:33 ku kask

uuntik u m. m

aak
Gal 6:1 teex le yaanteex le jatsuts m.
Ef 4:22 unaj a pitkeex le

uuchben m.
Ef 4:24 b

uukintikeex le t

uumben m.
Col 2:9 Cristo eesik u jatsuts m. Dios
MOIS

ES, Mt 17:3 ch

ikpaj M. y

eetel El

as
1Co 10:2 tsaab yokjaob ku tsaypachtoob M.
Heb 11:24 Tu yoolal feje, M.
Ap 15:3 T

aan u kaykoob u kaay M.
Bx 3:22; 7:22; Heb 3:2.
MOLBIL, 1Co 16:2.
MOLIK, Mt 12:30 m

aax ma tu m. wa baax
Mt 13:41 u t

uuxtik u angeloob utiaal u m.
MORADO, Bx 16:14.
MOOTS, Ro 11:16 kiliich u m., kiliich u kab
Ef 3:17 ka taamchajak a m. y

eetel ka p

aatkeex
Col 2:7 Taamchajak a m., l

isaakeex tu y

ookol
1Ti 6:10 u yaabiltaal le taakino u m.
Heb 12:15 ma u j

ookol m. yaan u veneno
Mt 3:10; 13:21; Ro 11:18.
M

OOCH, Bx 14:8 Letie m. desde ka s

iji
Mt 15:30; Heb 12:13.
MUCHK

IINTAAL, Mt 25:32 kaajoobe yaan u m.

Ap 16:16 m. ti junp

eel k

uuchil
MUCHK

IINTIK, Mt 23:37 tin w

ootaj in m. a paalal
Mt 24:31 angeloob utiaal ka u m.
Jn 11:52; Ap 16:14.
MUCHT

AAMBAL, Bx 19:39.
MUK, Lu 9:60 kimenoob ka u m. u y

eet kimeniloob
MUKNAL, Mt 23:27 beyeex m. sakk

uuntaanoobe
Mt 23:29 ka jatsutsk

intkeex u m. le utsul
Mt 27:61 Mar

a p

aat kutal akt

aan ti le m.
Lu 10:15 Tak te M. kan

eemelo!
Jn 5:28 tul

aakal le yanoob ichil le m.
Bx 2:31 mix x

uumpattaab te M.
Ap 1:18 le k

imilo bey xan u llaveil le M.

Ap 20:14 k

imil y

eetel le M. p

ikchintaaboob
Mt 11:23; 27:52, 60; Mr 6:29; Lu 16:23; Jn 11:17;
Ap 6:8; 20:13.
MUKUB, Lu 10:4; 12:33.
MUKUL TAAN, Ro 1:29 m

aakoob ku x-m.
1Ti 5:13 ku kankoob xan x-m. ti u
MUTS, 1Co 15:52 m. y

eetel ku pil yich m

aak
MUUCH, Ap 16:13 jach

eektakoob beyoob m.
MUUK, Mt 24:29 yaan u m. yaan u t

itaaloob
Mr 12:30 yaabilt J

eeoba y

eetel tul

aakal a m.
1Co 1:27 sulakk

uuntik le baaxoob yaan u m.
1Co 15:43 yaan u m. ken l

isaak
Ef 6:10 a chaik a m. ti u nojoch m.
Flp 4:13 Yaanten m. utiaal in beetik tul

aakal
501 MUUK KU TS

AAIK DIOSN

AACHKUNTAAB
1Pe 5:10 leti kun ts

aaik a m.
2Ti 2:1; Snt 5:16.
MUUK KU TS

AAIK DIOS, 1Pe 4:11 le bukaaj m.
M

UUCH MEYAJ, Ef 4:16.
M

UUCH P

AATKEEX, Ef 4:3 utiaal ka m.
M

UUCH TAMAN, Lu 12:32 Ma a sajaktal chan m.
M

UUCHULIL, Bx 16:5 le m. seguernaj u
Bx 20:28 nuukteex u m. Dios
1Co 14:34 le kooleloobo ma u taanoob te m.
Ef 5:24 m. u tsaamuba y

aanal u p

aajtalil Cristo
Col 1:18 leti u poolil le w

inklilo, le m.
Heb 12:23 u m. u y

aax paalal Dios ts

ibtaan
1Co 14:19; Gal 1:13; Ef 1:22.
M

UUL BISIKBA, 1Jn 1:7.
M

UUL MEYAJ, Ro 8:28.
M

UUYAL, Lu 21:27 u taal u Paal m

aak ichil m.
Bx 1:9 piix tumen junp

eel m.
1Te 4:17 ichil m. utiaal k-ilikba y

eetel Yuumtsil
Heb 12:1 junp

eel m. bapachtikoone
2Pe 2:17 beyoob m. ku bisaaloob tumen
Ap 1:7 Yaan u taal y

eetel le m.
Mt 24:30; 1Co 10:2.
MUYAJ, Mt 8:29 Taalech wa a beet k-m.
Mt 24:9 yaan u beetik a m. y

eetel yaan
Lu 16:23 t

aan u sen m., tu l

isaj u yiche
Lu 21:25 le kaajoobo yaan u m.
Jn 16:33 t

aan a m., baale l

ikik a w

ooleex!
Bx 14:15 k-m. jeex a m.
Ro 8:17 Wa k-m. jeex Cristoe yaan k-kamik
Ro 12:12 Kiimakchajak a w

ooleex, ken m.
1Co 7:28 m

aax ku tsookol u beele yaan u m.
1Co 12:26 le u maasil x

eeteloobo ku m.
2Co 1:4 Diose ku l

isik k-

ool ti baaxoob k-m.
2Co 1:7 jeex a t

aakpajleex ti le m. bey xan
2Co 2:4 tumen t

aan kaach in sen m.
2Co 4:17 kex s

eeb u m

aan le m. yaantoona
Gal 4:19 t

aan in kaa m.
Col 1:24 ku kiimaktal in w

ool ikil in m.
Col 2:23 ku taasik m. tu w

inklil m

aak
1Te 1:6 kex ta m. ta kameex u taan
2Te 1:6 u boot y

eetel m.
2Ti 4:5 m. le baaxoob ku y

uuchultecho
Heb 5:8 yoolal baaxoob tu m.
Heb 10:32 ch

uukpaj a w

ooleex m.
Heb 10:33 utiaal u beetaal a m.
Heb 11:35 m

aakoobe beetaab u sen m.
Heb 11:37 tu m

aanskoob

ootsilil, m.
Snt 1:27 viudaob t

aan u m.
1Pe 2:19 ku m. kex mix baal kaas
Ap 2:10 t

uuntaak a w

ooleex, ka m.
Ap 12:2 koolel embarazada t

aan u m.
Ap 14:11 naak u buutsil u m.
Mt 24:8; Mr 5:7; Lu 8:28; Bx 7:10; 14:22; 20:23;
26:23; Ro 5:3; 2Co 6:4; 2Ti 1:8; 2:9; Heb 2:18; 1Pe
3:14; 4:13; 5:10; Ap 9:5; 11:10; 18:7; 20:10.
MUYAJIL, Ap 12:2 u m. u s

ijsik u paal
Lu 16:25; Ro 2:9; Flp 3:10; Heb 2:10; 1Pe 1:11.
MUYAJNAJ, 1Pe 2:21 Cristoe m. ta woolaleex
1Pe 4:1 Cristo m. bey w

inike
MUYAJNAK, Flp 1:29 utiaal xan ka m. tu yoolal
1Pe 3:17 maas maalob ka m.
MUYAJTABAEX, Ef 4:2 ka a m. ta baatsileex
MUYAJTIK, Lu 24:26 Ma wa kaab

eet u m. Cristo
Ro 8:18 le baaxoob k-m. jach mix baal
2Co 8:2 le t

aan u m. junp

eel t

uuntaj

oolal
Flp 1:30 t

aan xan a m. le baax ta wileex
Heb 2:9

uuchik u m. le k

imilo
Snt 5:10 bix

uuchik u m. baal kaas
Snt 5:13 Yaan wa m

aax ichileex t

aan u m.
1Pe 5:9 a wojleexe l

aayli letie baax ku m.
Mt 16:21; Ap 2:10; 16:10.
MUUK, Bx 2:29 letie k

ime ka m.
Ro 6:4 m. tu y

eetel le ka okjaanajoon
1Co 15:4.
MUUKAAN, Ro 15:1 m

aaxoob ma m. u feji
1Co 8:1 le yaabilajo ku m. u fe m

aak
1Co 16:13 xiixibm

aakchajkeex, m.
2Co 12:10 ken l

uubuk in muuke maas m. in
Col 2:5 y

eetel m. a fejeex ti Cristo
1Te 3:13 ka u m. a puksiikaleex
2Te 1:7 Jes

us te kaan y

eetel u m. angeloob
Ro 4:20; Jud 20.
MUUKAANK

UUNTIK A W

OOL, 2Co 12:19.

MUUKAANK

UUNTIK U Y

OOL,
1Co 14:26 utiaal u m. u maasil
1Co 14:3, 4, 12.
N
NAJ, Mr 3:25 wa ichil junp

eel n. ch

een baateel
Bx 7:48 maatech u kajtal ti n. beetaan
1Pe 2:5 utiaal u beetaal junp

eel n.
Mr 10:30; Heb 3:3.
NAJ DE NOOK, Heb 9:11 maas maalob n.
2Co 5:1.
NAJIL, Mt 21:13 yaan u yaalaalti u n. oraci

on
Mt 23:38 A n. yaan u x

uumpattaal
NAJ TUUX KAJAANOON, 2Co 5:2.
NAK

OOL, Flp 3:1 ma n. in kaa ts

ibtikteexi
Heb 3:10 Le oolal n. ti le generaci

on jeelo
NAK, Ro 16:18 palitsiloob ti u n.
Ef 6:14 a b

aakaxtmeex le jaaj ta n.
Flp 3:19 U diosoobe u n.
1Ti 5:23 uk junp

it vino tu yoolal a n.
Mt 12:40; 1Co 6:13.
NATANAEL, Jn 1:45, 46, 47, 48, 49; 21:2.
NATSABA, Snt 4:8 N. ti Dios, letie b

in u natsuba
NATSIK, Jn 6:44 le m

aax t

uuxten, n.
NATSIKBA, Ro 5:2.
NATSKUBAOB, Heb 7:25 m

aaxoob t

aan u n. ti Dios
NAZARET, Jn 1:46 maalob m

aak tu kaajil N.?
Mt 2:23; 4:13; 21:11.
NAZARETIL, Bx 24:5 leti xan u poolil u secta le n.
Jn 19:19.
NAAM

AN, Lu 4:27.
N

AACHCHAJAAN, Ef 2:12; 4:18.
N

AACHKUNTABA, 2Ti 2:16 N. ti kunel taanoob
N

AACHKUNTABAEX, 2Co 6:17 n. tiob, xuuluk a
1Te 4:3 n. ti le n

uupkebano
1Pe 2:11 n. ti u ts

ibolal le bako
1Co 10:14.
N

AACHKUNTAAB, 1Te 2:17.
N

AACHKUNTAAKNOJOCH KAAN 502
N

AACHKUNTAAK, Heb 2:1 beyo mix bikin ka n.
N

AACHKUNTIK, Ro 8:35 jeel u n. ti u yaakunaj
Ro 8:39 u n. ti u yaakunaj Dios
Tit 2:12 bix jeel k-n. ti baaloob
N

AACHTAL, 1Ti 1:6

Uuchik u n. ti le baalooba
1Ti 6:21 Yaan m

aakoobe tsook u n. ti le fejo
Heb 3:12 minaan u fe ikil u n. ti le kuxaan Dioso
N

AACH YANIL, Col 1:21 teexe n. kaach ti Dios
N

AAJALIL, Bx 2:45 ka tu toxoob u n.
N

AAJALTIK, Bx 13:46 ma ta n. kuxtal minaan u
Mt 10:41; 1Ti 3:13.
N

AAJALTMAJ, Mt 10:10 le ku meyajo u n. u yooch
Heb 11:38 le y

ookol kaaba ma u n.
N

AAJMATIK, Mt 5:22 jeel u n. u puulul Gehenae
Mt 26:66 Tsook u n. u k

imsaal
Lu 20:35 m

aaxoob ku n. le t

uumben y

ookol
Bx 26:31 ma tu n. ka k

imsaak
2Te 1:5 ikil u yeesik ka n. u Reino Dios
1Ti 5:18 m

aax ku meyaje ku n. u bootaal
Ap 4:11 teche ka n. a kamik nojbeenil, tsiikil
Lu 23:15; Bx 23:29; 2Te 2:10; 1Ti 5:12.
N

AAKS

OOL, Heb 3:17 m

aaxoob n. Dios ichil
N

AAY, 2Co 12:1.
N

AAYAL

OOL, 1Pe 5:8 Ilawileex ma u n. y

eetel pil
N

AAYSAJ

OOL, Lu 8:14 le n. yaan ti le kuxtala

NAAKAK, Jn 3:13 mix m

aak n. te kaano
Bx 2:34 Davide ma n. kaani
NAAKAL, Jn 6:62 wa ka a wileex u n. u Paal m

aak
Ro 10:6; Ef 4:8, 9, 10.
NAAT, Mt 7:24 xiib yaan u n. tu beetaj u yotoch
Mt 11:19 ku beetiko ku ch

ikpajal yaan u n.
Mt 24:45 palitsil ch

uukaan u y

ool y

eetel yaan u n.
Mt 25:2 Cinco minaan u n., cincoo yaan u n.
Lu 1:17 jeex le n. yaan ti le m

aaxoob
Lu 16:8 ku ch

ikpajal maas yaan u n.

Jn 20:9 letiobe ma u n. kaach wa yaan
Ro 3:11 mix m

aak yaan n. ti
Ro 12:16 Ma a taaskabaex bey jach yaan a n.
1Co 1:25 maas yaan u n. ke le m

aakoobo
1Co 2:5 ma a ts

aaik a fejeex ti u n. w

inik
1Co 3:19 le n. ku taal ti le y

ookol kaaba
1Co 10:15 in taan y

eetel m

aakoob yaan u n.
2Ti 2:7 Yuumtsile yaan u ts

aaiktech n.
Snt 1:5 wa yaan ku bineltik n. tie seguernak
Snt 3:17 le kaanilbeen n. ku taasik
1Jn 5:20 u tsaamajtoon n. utiaal
Ro 11:25, 33; 1Co 1:19; 4:10; Ap 13:18; 17:9.
NAATAAL, 1Co 14:9 taanoob s

eeb u n.
NAATEEX, Mt 16:3 A wojel a n. u yich kaan
NAATIK, 1Co 11:29 ma tu n. baax ku ch

ikbesik u
Ef 3:18 a n. tubeel bukaaj u k

oochil
NECESIDAD ESPIRITUAL. Ilaak BAAXOOB KU
TS

AAIK DIOS.
NEFTAL

I, Mt 4:13.
NEJ, Ap 9:10; 12:4.
NEEK, Mr 4:28.
NEEK MOSTAZA, Mt 17:20; Lu 13:19.
N

EEN, 1Co 13:12; Snt 1:23.
NICODEMO, Jn 3:1, 4, 9; 7:50; 19:39.
NIEVE, Ap 1:14.
NIKIK, Ro 14:20 Xuuluk a n. u meyaj Dios
2Co 10:4 Dios utiaal u n. baaloob jach chich
NIKI JIITIL U TSOOTSEL POOL, 1Ti 2:9.
N

INIVE, Mt 12:41 m

aakiloob N. yaan u l

isaal
NINIVITA, Lu 11:30 ch

ikulal utiaal le n.
NO

E, Lu 17:26 jeex tu kiiniloob N.
Heb 11:7 yoolal feje, N. le ka aalaabti
Mt 24:37.
NOJBAAL, Lu 16:15 baax jach n. tu t

aan w

inike
Snt 3:5 aake n. u yuubikuba ken taanak
NOJBAALIL, Gal 5:26 Ma k-taasikbaex n.
1Ti 3:6 tumen bik u taasuba n.
Snt 4:16 teexe ka taaskabaex n.
Ro 11:20.
NOJBAALK

UUNT, Mt 20:25 ku n. tu y

ookoloob
1Co 1:29 mix m

aak ka u n. tu t

aan Dios
1Co 1:31 m

aax ku n. u n. tu yoolal J

eeoba
1Co 8:1 Le kaj

oolalilo ku beetik u n. m

aak
1Co 13:4 yaabilaje ma tu n.
2Te 1:4 toone k-n. ta woolaleex
Snt 1:9 tsook u n. tu t

aan Dios
1Pe 5:6 u n. tu kiinil
Mt 11:23; 1Co 4:6; 5:2; 13:4; Ef 2:9.
NOJBAALK

UUNTKUBAOB, 2Ti 3:2 yaan u n.
NOJ BEJ, Bx 5:15.
NOJBEEN, Lu 1:46 Mar

ae tu yaalaj: Kin n.
Flp 1:20 tin woolale Cristoe yaan u n.
Bx 19:17.
NOJBEENIL, Mt 5:16 ka u ts

aaob n. ti a Taataex
Ro 1:21 ma tu ts

aajoob n. ti
Ro 8:17 yaan k-kamik xan le n. ku kamiko
2Co 3:8 n. kun tsaabil le kiliich muuko?
Ap 21:23 tumen u n. Dios s

aasilkuntik
Jn 1:14; Ro 1:23; 3:23; 1Pe 5:4.
NOJBEENK

UUNT, Lu 2:14 N. Dios te kaano
Jn 15:8 In Taatae ku n.
Jn 17:1 n. a Paal utiaal xan ka u n.
Jn 17:5 in Yuum, n. ta ts

eel
Bx 5:31 Diose tu n. ka tu ts

aaj
Bx 10:46 t

aan u n. Dios
1Co 6:20 n. Dios y

eetel a w

inklileex
Heb 5:5 Cristoe ma tu n.
Ap 18:7 jeel bix

uuchik u n.
Mt 23:12; Jn 7:39; 12:28; 17:4, 10; Bx 2:33; Ro 15:6;
1Pe 2:12.
NOJCHIL, Mt 23:10 Ma yaalaalteex n.
NOJCHIL SINAGOGA, Mr 5:22; Lu 8:49; 13:14;
Bx 13:15; 18:8.
NOJOCH, Mt 7:13 n. y

eetel k

ooch u bejil xuulsajil
1Ti 1:14 n. le fe y

eetel le yaabilaj
1Pe 2:13 kex junt

uul rey n. u autoridad
NOJOCH BABILONIA, Ap 14:8.
NOJOCH JALAACH, Lu 2:29 N., ta chaik in k

imil
Bx 4:24 N., teech M

aax beetmil kaan, Luum
Bx 24:3 n. F

elix
Ap 6:10 Yuumtsil, u N. tul

aakal baal
NOJOCH JANAL, Ap 19:17 utiaal le n. ken u beet
NOJOCH KAAN, Ap 12:17 puuj le n. tu contra le
Ap 12:3, 7, 9; 13:2; 16:13; 20:2.
503 NOJOCH MEYAJNUUKUL
NOJOCH MEYAJ, 1Co 9:17 kub

eentaanten le n.
NOJOCH MUYAJ, Mt 24:21 m. mix junt

een ilaak
NOJOCH NOJBEENIL, 2Co 3:10 le baax maas n.
NOJOCH SACERDOTE, Heb 6:20 Jes

us maas n.
NOJOCHTAL, Lu 2:52 Jes

us t

uune seguernaj u n.
1Co 3:7 ch

een Dios beetik u n.
Col 2:19 tsoole leti beetik u n.
Lu 12:27; Ef 4:15.
NOJOCH TUUNICH, Mt 21:42 n. chuunpak
NOJOCH U CHA

OOTSILAL, 2Co 1:3.

NOJOCH UTSIL, Ro 5:21 u n. Dios yoolal
Ro 11:6 wa y

eeyaaboob yoolal u n. Diose
1Co 15:10 tu yoolal u n. Diose yaanten le meyaja
2Co 12:9 Yaan y

eetel le in n. kin weesiktecho
Ef 2:8 Le n. tsook u beetik a salvartaaleex
Heb 2:9 tu yoolal u n., tu yoj

eeltaj baax k

imil
Heb 4:16 kooneex natsikba tu tronoil le n.
Snt 4:6 ku yeesik n. ti m

aaxoob kabal u y

ool
Jn 1:17; Ro 5:15; 2Co 6:1; Ef 2:7; 1Te 5:13; Heb
12:28; 1Pe 4:10.
NOJOCH W

IINIK, Ef 4:13 bey jeex junt

uul n.
NOJOCH YAABILAJ, Col 3:12; Snt 5:11.
NOJOCH YAAYAJ

OOLAL, Ap 7:14 j

ookoob te n.
NOJ YAJIL, Ap 15:1 kub

eentaantiob siete n.
Ap 18:4 ma a muyajtikeex le n. kun taal
Ap 22:18 yaan u taasik tu y

ookol le n.
Ap 11:6; 21:9.
NOVIATSIL, Ap 21:2 jatsutsk

intaal n. utiaal u
Ap 18:23.
NOVIOTSIL, Mt 25:1 j

ook u chaob u beel le n.
Mt 9:15; 25:5, 6, 10; Jn 3:29.
NOOK, Mt 5:40 u y

aal a n. chaa xan u chaik
Mt 6:25 maas kaanaan le w

inklil ke le n.?
Mt 9:16 pakakoktik junp

eel

uuchben n.
Mt 23:5 ku chowakk

intkoob u flecoil u n.
Mt 27:35 buulnajoob yoolal u n.
Bx 20:33 ma in ts

ibolt le n. yaan ti wa m

aaxo
1Ti 2:9 u jatsutsk

intuba y

eetel kambeen n.
Heb 1:12 jeex u paakal junp

eel chowak n.
Jud 23 n. kask

uuntaan tumen le bako
Ap 16:15 ku kan

aantik le n. u b

uukintmo
Mt 6:28; 17:2; 21:8; 24:18; Lu 24:12; Jn 11:44; 19:2,
40; 20:5, 7; Bx 19:12; Heb 1:12; Snt 5:2; 1Pe 3:3;
Ap 3:18; 4:4; 7:9; 11:3; 16:15.
NOOKIL YAAYAJ

OOLAL, Ap 11:3.
NOOKOL, Mr 9:48 tuux ma tu k

imil u x-n.
NOOJAAN, 2Co 2:16 m

aaxoob t

uun n.
1Ti 3:10 u yilaal wa n. utiaal le meyajo
2Co 3:1; 2Ti 3:17.
NOOJAANTAL, 2Co 3:5 baaxe le k-n. ti Dios
Col 1:12 le Taatao, tumen leti beet a n.
1Pe 5:10 leti kun beetik a n. tu ch

uukaanil
2Ti 2:2.
NOOJAANTAL UTIAAL KAANSAJ, 2Ti 2:2.
NOOJAAN UTIAAL KAANSAJ, 1Ti 3:2; 2Ti 2:24.
NOOJ KAB, Mt 20:23 tin x-n. wa tin x-ts

ik
Mt 25:33 Yaan u ts

aaik le tamanoob tu x-n.
Bx 7:55 Jes

us waalakbal tu x-n. Dios
Heb 10:12 ka t

uun kulaj tu x-n. Dios
Gal 2:9; Heb 1:3.
NUKUCH APOSTOLOOB, 2Co 11:5 taaskubaob n.
NUKUCH BAALOOB, Bx 19:11 Pabloe ku beetik n.
NUKUCH M

AAKOOB, 1Co 14:20 tuukuleex jeex n.
Heb 5:14 chichich janalo u tiaal n.
N

UMERO, Ap 13:18 u n. le ts

itsik baalcheo
Ap 13:17.
NUPAAN, Ro 6:5 yaan k-p

aatal n. ti leti
NUPIK, Col 3:14 le yaabilajo ku n. tubeel tul

aakal
NUPIK TUBEEL, Col 2:19.
NUPKABA, 2Co 6:14 Ma a n. y

eetel m

aaxoob
NUXI CHE, Lu 6:42 j

oos le n. katakbal ta wicho
NUUKK

IINTKOOB, Mt 23:5 n. mejen nuukuloob

NUUKTAKIL LE KAAJO, Bx 4:5 le jud

oobo, u n.
Mt 16:21; 21:23.
NUUKTAKIL SOLDADO, Bx 21:32.
N

UUKIK, Col 4:6.
N

UUPKEBAN, 1Co 6:18 P

uutseneex ti le n.
1Co 10:8 Mix k-l

uubul ti n. jeex

uuchik u
Gal 5:19 ku t

uulchintaal m

aak ti n.
Ef 5:3 Le n., ma unaj mix u yaalaal ichileexi
Col 3:5 k

imseex le ts

ibolal, jeex n.
1Te 4:3 Diose u k

aat ka n

aachkuntabaex ti n.
Ap 17:2 n. y

eetel u reyiloob y

ookol kaab
Ap 18:3 u vinoil u n.
N

UUPKEBANTAL, 1Co 5:1 m

aax t

aan u n. ichileex
1Co 6:13 le w

inklilo ma utiaal u n. m

aaki
Ap 2:22 le m

aaxoob ku n. tu y

eetelo
N

UUPTAAN, Mt 26:28 in kiikel utiaal n.
Lu 22:29 junp

eel n. tin w

eetele, tene kin beetik
1Co 11:25 Le copaa u k

aat u yaal t

uumben n.
2Co 3:6 junp

eel t

uumben n.
2Co 3:14 ken xookok u ts

ibil le

uuchben n.
Gal 4:24 le koolelooba tu ch

ikbesoob kaap

eel n.
Heb 8:6 junp

eel n. maas maalob
Heb 9:17 l

aayli kuxaan le w

inik beetmil le n.
Heb 12:24 Jes

us u mediadoril le t

uumben n.
Bx 7:8; Ro 9:4; Gal 3:15; Heb 7:22; 9:16.
NUUK, 1Co 14:40 tu n. y

eetel tu tsoolol
Col 2:5 t

aan a beetkeex tul

aakal baal tu n.
NUUKBESUBA, 2Ti 3:17 u n. utiaal maalob meyaj
NUUKT, 1Ti 3:5 mix u yotoch u yojel u n.
NUUKTAJ, 1Co 12:28 m

aaxoob u yojloob n.
2Te 3:5 ka seguernak u n. tubeel a puksiikaleex
Ro 12:8.
NUUKTAAL, Ro 8:14 m

aaxoob ku n. tumen kiliich
Ef 4:23 a chaikeex u n. a tuukuleex
Gal 5:18.
NUUKTIK, Mt 15:14 ch

oop n. ul

aak m

aak
Mt 23:16 ch

oop m

aakeex ka n.!
Gal 5:25 Wa t

aan n. k-kuxtal y

eetel kiliich muuk
Flp 3:16 le t

aan n. jeex tsook u yeesaaltoon
1Te 5:12 ku xupkubaob meyaj ichileex y

eetel ku n.
Heb 13:7, 17 Kaajakteex m

aaxoob n. a beeleex
Ap 12:5 le xiiba yaan u n. tul

aakal
Ro 2:19; Jud 8; Ap 7:17.
NUUKTIK U YOTOCH, 1Ti 3:4 jach maalob bix u n.
NUUKUL, Mt 25:4 tu bisoob n. chuup y

eetel aceite
Bx 9:15 letie bey junp

eel n. in y

eeymaj
NUUKULIL BAATEEL

OOTSIL 504
Ro 6:13 Ma a kubik a w

inklileex bey n.
Ro 9:21 junp

eel n. utiaal baax maalob
Ro 9:22 n. utiaal kuuxilil, utiaal xuulsajil
Ro 13:12 ka k-b

uukinteex u n. baateel
2Co 4:7 kookooj baalooba tsaan n. de kat
2Co 6:7 n. baateel ku taal ti le justiciao
2Co 10:4 u n. k-baatele ma luumkabili
NUUKULIL BAATEEL, Ef 6:11 B

uukinteex le u n.
Ef 6:13 chaex tul

aakal le u n.
NUUKULIL U SALTAAL TRIGO, Mt 3:12; Lu 3:17.
NUUPUL, Mt 19:6 le baax tsook u n. tumen Dioso
NUUT, Mt 7:14 baale n. le joonajo
O
OBED, Lu 3:32.
OBEDIENCIA. Ilaak UUYAJ TAAN.
OBLIGAR, Ro 8:12 ma t

aan k-o. kuxtal jeex u yaalik
2Co 9:5 ma wa tumen o. a beetaaleexi
Gal 2:14 bix a t

aabal a o.
1Pe 5:2 bey t

aan a o.
2Co 9:7; Gal 2:3; Flm 14.
OBSCENO. Ilaak SUTSILTAK.
OCHO, 1Pe 3:20 salvartaab o. u t

uulaloob
Lu 2:21.
ODRE. Ilaak BOLSA DE K

EEWEL.
OJEL, Ro 8:28 Toone k-o. Diose ku beetik
2Co 2:11 tumen k-o. baax ku tuklik u beetik
OJ

EELAL, Ef 1:8 Diose tu ts

aajtoon tul

aakal o.
1Jn 3:2.
OJ

EELTIK, Mt 10:18 u yo. baax ka creertik
OKAAN DEMONIO, Bx 19:16 Le m

aak o. tu puluba
Mt 15:22; Mr 1:32; Lu 8:36; Jn 10:21.
OKJA, Mt 3:11 a wo. y

eetel kiliich muuk
Lu 12:50 junp

eel o. unaj u tsaabalten
Ro 6:3 le tsook k-o. nupaanoon ti
Ro 6:4 muukoon tu y

eetel ka o.
1Co 10:2 tsaab u yo. y

eetel le m

uuyalo
1Co 12:13 tsaab k-o. junp

eelili muuk
Ef 4:5 junp

eelili fe, junp

eelili o.
Mt 3:7, 13; 28:19; Mr 1:8; 10:38; Lu 3:3, 16; Jn 1:26,
33; Bx 2:41; 10:47; 19:4; 1Co 1:17; 15:29; Col 2:12;
1Pe 3:21.
OKOL, Bx 14:22 utiaal ka o. tu Reino Dios
Ro 5:12; Heb 4:6, 10; 9:12, 24; 2Pe 1:11.
OKSAAL TA TUUKUL, Gal 5:8 le baax ku yo.
OKSAAN TIN TUUKUL, Ro 14:14 in wojel y

eetel o.
OKSIK TU POOL, Bx 18:13 u yo. le m

aakoob
OKS TA POOLEEX, 1Co 2:4 utiaal in wo. le taan
OKOL, Mt 2:18 Uuyaab awat o. tu kaajil Ram

a
Jn 16:20 Teexe yaan a wo. baale le y

ookol
Ro 12:15 o. y

eetel le m

aaxoob ku yo.
Snt 5:1 o. awatneneex yoolal yaayaj

oolal
Ap 18:9 u reyiloob y

ookol kaab yaan u yo.
Mt 8:12; 13:50; Lu 6:21; 23:28; Ap 18:15.
OKOM

OOL, 2Co 2:1 ken xiiken ta wiknaleex ma o.

2Co 7:9 Teexe o. tu yoolal baax maalob
2Co 7:10 Tumen u yo. m

aak tu t

aan Diose
OKOMTAL U Y

OOL, Ef 4:30 u yo. kiliich muuk

OLAS, Jud 13.
OLIVO, Ro 11:17 kex k

aaxil o. injertartaabech
Ap 11:4 keeteloob y

eetel le kaak

uul o.
Ro 11:24.
OMEGA, Ap 1:8; 21:6; 22:13.
ORACI

ON, Mt 21:13 In wotoche u najil o.

Mt 24:20 Ma u xuulul a k

aatkeex ich o.
Mr 11:24 k

aatkeex ich o. yaan u tsaabalteex
Mr 12:40 ku x

aantal t

aan u beetkoob u o.
Bx 10:4 A o. bey xan le

aantaj ka ts

aaik ti
Flp 4:6 ich o. bey xan ich k

aat

oolal
Snt 5:15 Le o. ku beetaal y

eetel fejo ku tsakik
Ro 8:26; 1Pe 3:7; Ap 8:4.
ORAR, Mt 5:44 yaabilteex a enemigoex y

eetel o.
Mt 6:9 Teex t

uune, bey unaj a o.
Mt 26:41 ma a weenleex, ma u xuulul a o.
Ro 12:12 Ma u xuulul a o.
Col 4:2 Ma u xuulul a o.
1Te 5:17 Ma u j

aawal a o.
Snt 5:16 o. ta baatsileex
1Pe 4:7 ajak a tuukuleex y

eetel o.
Mt 6:5; Bx 10:9; 1Co 14:15; Ef 6:18; 1Ti 2:1.
ORAR, M

UUCH, Mt 18:19.
ORDEN TSAABTEN, Bx 26:12.
ORO, Snt 5:3 A o. y

eetel a plataexe
Ap 21:18, 21.
OTOCH, Mt 10:36 tu yo. m

aake ti kun yantal
Ro 16:5 ku muchkubaob tu yo.
Ef 2:19; Heb 3:6.
OO
OOCHEL, Col 2:17 ch

een u yo. le baaxoob kun taalo
Heb 8:5 junp

eel o. ku ch

ikbesik bix le baaloob

Heb 10:1 le Leyo u yo. maalob baaloob kun taal
OOK, Ro 16:20 Satan

as y

aanal a wo.
1Co 15:25 u enemigoob tu y

aanal u yo.
Ef 6:15 ta wo. u xanabil u kaaytaal
Ro 10:15; Heb 2:8.
OOKOL, Mt 6:20 kaan, tuux ma tu yokol m

aak o.
Mt 21:13 u k

uuchilil u taakikuba le j-o.
Mr 15:27 tu ts

eele chuyk

intaab kaat

uul j-o.
Jn 10:8 j-o. y

eetel ku tokikoob
1Co 6:10 yo. ma ken u tiaalintoob u Reino Dios
Ef 4:28 Le m

aax ku yo. xuuluk u yookol
1Te 5:2 u kiinil J

eeobae yaan u taal jeex j-o.
1Te 5:4 jeex u taal tu y

ookol j-o.
1Pe 4:15 mix junt

uul ka muyajnak jeex j-o.
Ap 16:15 Ile! Yaan in taal jeex junt

uul j-o.
Lu 10:30; Bx 19:37; Ro 2:22.
OOKIN JANAL, 1Co 11:20 u jaantaal u o. Yuumtsil
1Co 11:21.
OOXOL, Lu 12:55 Yaan u sen beetik o.
Ap 7:16.

OO

OOKOT, Lu 15:25.

OOTSIL, Lu 4:18 maalob p

eektsil ti le

o.
Jn 12:8 Tumen le

o. mantats ti yaan
Ro 7:24 Jach

o.!
1Co 9:16

o. wa ma tin kaaytaj!
2Co 6:10 bey

o. baale t

aan k-ayikalk

uuntik
Snt 2:5 Dios y

eey le m

aaxoob

o.
505

OOTSILECHP

AAJTAL
Ap 12:12

O. ti le Luum y

eetel k

aan

aab!
Mt 11:5.

OOTSILECH, Ap 2:9 In wojel

o.
Ap 18:10.

OOTSILIL, 2Co 8:9 ayikalchajkeex tu yoolal u y

o.

OOTSILKUNT, 2Co 12:17, 18.

OOTSILKUNTUBA, 2Co 8:9 kex ayikale tu y

o.

OOXP

EEL, 2Co 12:2 t

eek bisaab tak tu y

o. kaan

OOXT

EEN, Mr 14:30; Jn 13:38.
OO
OOCH, Jn 4:34 In wo. in beetik baax u k

aat
P
PABLO, Bx 26:24 t

aan t

uun u yaalik P. le baaloob
Gal 1:1 Teen P. apostolen, ma t

uuxtaanen
Flm 1 Teen P. kalaanen tu yoolal Cristo
Flm 9 Teen P. tsook in ch

ijil
Bx 13:9; 1Co 1:12; Tit 1:1; 2Pe 3:15.
PACIENCIA. Ilaak CH

UUKAAN

OOLAL, 1Te 5:14.

PACTO. Ilaak N

UUPTAAN.
PADRE, Mt 23:9 ma a waalikeex p. ti mix m

aak
PAKLAN, Bx 2:44.
PAKLAN L

IISIK

OOL, Ro 1:12 utiaal k-p.

PAKTIK, 1Jn 1:1 le baax tsook k-p., le baax tsook
Snt 1:23.
PAKABA, Lu 17:6.
PAKAKOK, Mt 9:16; Mr 2:21; Lu 5:36.
PAKAL UVA, Mt 20:1 meyajnakoob te tuux u p.
Lu 20:9 Junt

uul m

aake tu beetaj u p.
Mt 21:28.
PAKIK, 2Co 9:6 m

aax junp

it baax ku p. junp

it
PAKIL NAJ, 2Co 5:1.
PALITSIL, Mt 6:24 Mix m

aak p. ti kaat

uul tsuul
Mt 12:18 Lela in p., le m

aax in y

eeymajo
Mt 24:45 le p. ch

uukaan u y

ool y

eetel yaan u naat
Mt 24:48 wa kasaan le p. y

eetel ku yaalik
Mt 25:30 le p. mix baal u biilalo, j

oos t

aankab
Lu 12:37 Kiimak u y

ool le p. wa t

aan u kanan
Lu 16:13 u meyajtik kaat

uul tsuuloob bey p.
Lu 17:10 Toone p. mix baal k-biilal
Lu 21:24 yaan kun bisbil utiaal p.
Jn 8:34 m

aax ku kebantale p. tumen le kebano
Jn 13:16 Le p. ma maas nojoch ti u tsuulili
Bx 2:18 y

ookol in p., xiiboob y

eetel kooleloob
Bx 4:30 tu yoolal u kaaba a kiliich p. Jes

us
Ro 6:6 utiaal ma u seguer u p. le kebano
Ro 6:16 p. ti leti tumen ka beetkeex
Ro 7:6 p. tumen kiliich muuk nuuktikoon
Ro 7:23 bisken bey p. ti u leyil le keban
Ro 8:15 ma tu beetaj a wuuyikabaex bey p.
Ro 14:4 m

aaxech utiaal a juzgart u p. yaanal
1Co 7:23 xuuluk a beetkabaex p. ti m

aakoob
Gal 1:10 l

uubul utsil ti m

aake, ma u p. Cristoi
Gal 3:28 minaan p. mix wa ma p.
Gal 4:30 Tojolchint le x-p. y

eetel u paalo
Gal 4:31 ma u paalaloon junt

uul x-p.
Gal 5:1 ma a chaik a p. tu kaat

een
Gal 5:13 paklan meyajtabaex bey p.
Heb 2:15 p. ichil tul

aakal u kiinil u kuxtal
2Pe 2:19 ku suut p. ti le m

aax ganarto
Ap 19:2 tsook u castigartik

uuchik u k

imsik u p.
Mt 20:27; Lu 1:38; Jn 8:35; Bx 7:7; Ro 6:17, 18, 19,
20; Gal 4:7, 9, 24; 2Ti 2:24; 1Pe 2:16; 2Pe 2:19.
PALITSILTAAL, Ro 8:21 ma kun seguer u p.
Gal 2:4 ka u p. ti tul

aakal baal
Gal 4:3 p. tumen le baaloob yaan
PALOMA, Mt 3:16 u kiliich muuk Dios bey p.
Mt 10:16 kuxleneex x-ma siipilil jeex le p.
Mt 21:12.
PARA

ISO, Lu 23:43 Yaan a wantal tin w

eetel te P.
2Co 12:4 bisaab te p. ka tu yuubaj
Ap 2:7.
PARALIZAR. Ilaak MINAAN U MUUK.
PASCUA, Jn 2:13 u kiinil le P. ku beetik
Jn 6:4 P. le kiinbesaj ku beetik le jud

oobo
Jn 13:1 T

aanil ti u kiinbesajil le P.
1Co 5:7 Cristo, le taman ku kuubul utiaal le P.
Mr 14:1; Lu 2:41; Heb 11:28.
PASEL, Ap 21:3 U p. Diose ti yaan yiknal m

aakoob
PASTOR. Ilaak KANAN TAMAN.
PATAAN, Ro 9:20 Le baax p. yaan wa
PAT KAT, Mt 27:7 tu manoob u kaax junt

uul p.
Ro 9:21 Bix t

uun? Le m

aax p.
PAACHIL, Flp 3:13 in tuubsik baaxoob yaan p.
Mr 4:38; Bx 27:29, 41.
PAAKAT, Lu 9:62 sutkuba u p. baax tu pataj paachil
Heb 12:2 unaj k-chikik k-p. ti Jes

us
Ap 3:18 pomada utiaal a wich, utiaal ka p.
Lu 7:22.
PAAKAL, Mt 15:13 p. ma in Taata pakmil
Lu 8:5 Junt

uul m

aake j

ook p.
Heb 6:7 u yantal u yich le p. utiaal
Mt 6:26; Lu 19:22.
PAAL, Mt 3:17 Lela in P., m

aax in yaabiltmaj
Jn 3:16 Diose tu ts

aaj u junt

uulili P.
Jn 17:1 nojbeenk

uunt a P. utiaal
Ap 12:5 U p. le koolelo j

aanpaytaab
Ap 12:13 tu chapachtaj koolel s

ij u xibil p.
Jn 4:51; 17:12; Heb 11:24.
PAALAL, Lu 16:8 u p. le y

ookol kaaba maas yaan
Ro 8:14 ku nuuktaal u p. Dios
1Co 7:14 wa mae u p. jeel u
2Co 6:18 a beetabaex in xibil p. y

eetel in
Ef 6:1 P., uuyeex u taan a taataex
Ef 6:4 ma a beetkeex u puujul a p.
1Te 5:5 u p. le s

aasilo y

eetel u p. le kiino
1Ti 2:15 u kan

aantaal ikil u yantal u p.
Heb 12:7 Diose ku yilkeex bey u p.
1Jn 5:21 In mejen p., kan

aantabaex
Mt 21:15; Ro 8:16; 2Co 12:14; Ef 5:8; 1Te 2:7.
PAALIL, 1Co 13:11 Tin p. kaache, kin taan bey
PAAL M

AAK, Mt 10:23 Ken kuchuk u P.
Mt 12:40 P.

ooxp

eel kiin kun yantal y

aanal luum
Mt 24:30 u yilaal u ch

ikulal u P. te kaano
Lu 17:26 bey kun

uuchul tu kiiniloob u P.
Ap 14:14 le m

aax kulukbalo ch

ikaan ti u p.
Mt 8:20; 17:22; Lu 18:8; Jn 3:13.
PAAX, Lu 15:25 tu yuubaj u y

uuchul p.
P

AAJCHAJ, Bx 15:10 mix k-taataob p. u kuchkoob
P

AAJTAL, Mt 24:24 wa ku p. tak m

aax y

eeyaan
Mt 26:39 In Yuum, wa ku p. lusten le copaa
P

AAJTALILPOOCHIL 506
Heb 10:4 u kiikel chivoobe ma tu p. u lusik
Ro 12:18; 1Co 11:20.
P

AAJTALIL, Mt 28:18 tsaabten tul

aakal p.
Jn 5:27 u ts

aaik u p. ti utiaal u juzgar
Jn 10:18 Tsaanten u p. in kubik
Bx 1:8 yaan a kamkeex p. ken kuchuk
Ro 8:38 mix le baaloob ku taal u kiinilo, mix p.
Ro 9:22 taak u yeesik u kuuxilil bey xan u p.
1Co 1:26 yaab m

aakoob yaan p. tiobi
1Co 4:20 y

eetel le p. ku ts

aaik Dioso
1Co 7:4 atantsile minaan p. ti y

ookol u w

inklil
1Co 9:5 Yaantoon u p. k-bisik junt

uul koolel
2Co 4:7 p. ku p

itm

aan ti u muuk w

inik
2Co 10:4 le nuukulooba tsaan p. tiob
2Co 12:9 u p. Cristo bey junp

eel naj de nook
Col 1:13 tu tokoon ti u p. le

eejocheenilo
Col 1:29 t

aan u meyaj y

eetel nojoch p.
2Ti 1:7 utiaal ka yanaktoon p., yaabilaj
1Pe 3:22 jalaachoob, bey xan p. y

aanal u
Ap 1:6 tsaabak p. utiaal mantats. Am

en
Ap 11:17 a nojoch p. y

eetel a reinar
Lu 1:35; 4:6; Ro 1:16, 20; Heb 6:5; 11:34; 1Pe 1:5;
Ap 12:10; 17:12.
P

AAJTALIL MA U K

IIMIL, 1Co 15:53 u tsaabalti u p.

P

AATAAL, Ef 4:1 x

imbalnakeex jeex u p. ti teexo

P

AATIK, Bx 26:7 lela letie baax kin p. xano
1Co 1:7 t

aan a p. u ch

ikbesaal Jesucristo
Heb 11:1 u kubik u y

ool m

aak u p.
Mt 18:26, 29; Lu 3:15; Ro 8:25; Flp 3:20; Col 1:27;
1Te 1:10.
PAABAL, 2Co 5:1 wa ku p. le k-luumkabil otocha
PAABAL U MUUK, Mt 16:18 ma u p. tumen Muknal
PAAK, Mt 13:20 Le p. ich tuunichoobo
Snt 1:21 le taan p. ichil a puksiikaleexo
PAAKAL, 1Co 3:6 Teen p. Apolos j

ooyabte
Gal 6:7 jeel baaxak ka u p. m

aake
Mt 21:33; Snt 3:18.
PECHAAN, Bx 10:38.
PEDRO, Mt 16:16 P. tu n

uukaj: Teech le Cristoo
Jn 21:15 Jesuse tu yaalaj ti Sim

on P.
Bx 10:26 P. tu l

ise ka tu yaalajti
Mt 26:75; Jn 18:10; Bx 8:20; 10:13.
PENTECOST

ES, Bx 2:1 t

aan u kiinbesaal le P.
Bx 20:16; 1Co 16:8.
PEPECHAATAAL, Lu 21:24 Jerusalene yaan u p.
PEPECHAATIK, Heb 10:29 tsook u p. u Paal Dios
Ap 11:2 yaan u p. le kiliich kaajo
PERDONAR, Mt 6:12 P. k-paax, jeel bix toon
Mt 6:14 wa ka p. le kaas ku beetaalteexo
Mt 12:31 tu contra kiliich muuk ma kun p.
Mt 26:28 kiikel utiaal u p. yaabkach
Mr 1:4 okja utiaal ka p. u kebanoob
Lu 6:37 a perdonareex utiaal ka p.
Jn 20:23 Wa ka p. u keban jeel m

aaxake
Bx 2:38 okja utiaal ka p. a kebaneex
Col 1:14 u k

aat u yaale u p. k-kebanoob
Heb 9:22 mix junp

eel keban ku p

aajtal u p.
Snt 5:15 Wa kebanchajaane yaan u p.
1Jn 1:9 Diose jeel u p.
1Jn 2:2 k

im utiaal u p. k-kebanoob
Mt 9:6; Mr 2:7; 11:25; Lu 1:77; 24:47; Bx 3:19; 10:43;
2Co 2:10; Heb 10:18; 1Jn 4:10.
PERGAMINO. Ilaak K

EEWEL.
PERLA, Mt 7:6 ma a pulkeex a p. t

aan k

eekenoob
Mt 13:45, 46; Ap 17:4; 18:12; 21:21.
PERSUADIR. Ilaak KEX TUUKUL, OKSAAL TI
TUUKUL, OKSAAL TI POOL.
PESEBRE. Ilaak TUUX KU TSAABAL U
YOOCH BAALCHE.
PEEK, 2Pe 2:22 Le p. ku suut u jaant u xej
Mt 15:26; Ap 22:15.
P

EEK, 2Co 4:8 ma tu p

aajtal k-p.
P

EEK A W

OOL, 1Pe 3:14 ma a sajaktaleex mix u p.

P

EEKNAJ U Y

OOLOOB, Mt 21:10.
P

EEKSAAL, Heb 12:28 Reino ma tu p

aajtal u p.
P

EEKSAAL

OOL, 1Te 3:3 ma u p. tumen yaayaj

2Te 2:2.
P

EEKSIK, 1Co 9:10 le m

aax ku p. le luumo
Lu 6:48; 1Co 12:11.
P

EEKTSIL, Mt 24:14 u maalob p. le Reinoa
Ro 10:16; 2Co 11:4.
P

EETSKABTAJ, Mt 8:3.
PEECHEL, 2Co 4:8 Jejel

aas bix k-sen p.
Mt 13:22; Mr 4:7, 19; Lu 8:7, 14.
PEERTIK, Lu 9:24 m

aax ku p. u kuxtal tin woolale
1Co 3:15 yaan u l

aaj p., baale yaan u salvarkuba
Mt 10:39.
PICHEL, Heb 9:4 p. tuux l

isaan man

a
PILATO, Mt 27:2 tu bisaj u kuboob ti P.
Mt 27:22 P. tu yaalaj
Mr 15:15 P. tu j

aalkabtaj Barrab

as
Lu 23:12 u biskuba P. y

eetel Herodes
Jn 19:6 P. tu yaalajtiob: Biseex
Lu 13:1; Jn 18:37; 19:12, 22; 1Ti 6:13.
PIXAAN, Mt 10:26 mix baal p. ma u ch

ikpajal
2Co 4:4 p. u tuukuloob tumen u diosil
PIXIK U POOL, 1Co 11:15 u poole utiaal u p.
PIXMIL, 2Co 3:18 mix baal p. k-iche, t

aan k-eesik
PIX TSEEM, Ef 6:14 a p. y

eetel le justicia
PIIXIL, 2Co 3:14 letiobe p. u tuukuloob
2Co 3:15.
P

IITM

AAN, Mt 23:25 baaxoob p. a beetkeexo
1Co 5:11 le ku p. u ts

iboltik
1Co 9:18 ma in p. ti le p

aajtalil
1Co 12:31 junp

eel bej sen p. u nojchil
2Co 4:7 le p

aajtalil ku p. ti u muuk
Ef 3:20 jeel u p

aajtal u p. u beetik u maas
P

IITM

AAN A WUKIKEEX VINO, 1Pe 4:3.
P

IITM

AAN U TS

IIBOLTAAL, Ef 5:3 le u p. wa baaxo

P

IIX, Heb 12:12.

PLAGA. Ilaak NOJ YAJIL.
PLATA, Mt 26:15 u ts

aaikoob treinta u taakinil p. ti
Snt 5:3 A oroex y

eetel a p. tsook u yiitsintkubaob
Bx 3:6.
POLOKK

IINTIK, Snt 5:5 p. a puksiikaleex utiaal u

POLVO. Ilaak LUUM.
POOCHIL, Mt 12:31 p. tu contra le kiliich muuko
Mr 3:29 ka p. tu contra le kiliich muuko
1Co 5:11 xuuluk a biskabaex y

eetel le ku p.
507 POOLPAASTIK
1Co 6:10 le ku p., mix junt

uul ken u tiaalintoob
2Pe 2:10 Ma sajak u tanoob y

eetel p.
2Pe 2:11 u takikoob u pool y

eetel p.
Ap 16:21 tu p. Dios tu yoolal u noj yajil le bato
Jn 10:33; Bx 6:11; Ro 15:3; Ef 4:31; 2Ti 3:2; Ap 13:6.
POOL, Mt 8:20 minaan tuux u talk

uuntik u p.
Lu 21:28 toj waaleneex y

eetel l

is a p.
Ro 12:20 chakjoleen ch

uukoob y

ookol u p.
1Co 11:10 le koolelo unaj u pixik u p.
Col 1:18 leti xan u p. le w

inklilo
Col 2:19 ma jeetsel paatloob ti le p.
1Co 11:3; Ef 1:22; Ap 12:1; 13:3.
POOCHOL, 1Co 4:12; 1Pe 2:23.
POOPOCH, Mt 5:11 Kiimakchajak a w

ool ken p.
Mt 22:6; Lu 6:22.
PREMIO, 1Co 9:24 ch

een junt

uul kamik le p.?
PREPARART, Jn 14:2 in p. junp

eel k

uuchil
Heb 11:16 letie tsook u p. junp

eel kaaj
PREPARARTAJTEN, Heb 10:5 ta p. junp

eel w

inklil
PRESENCIA. Ilaak WAY YAAN, TAAL,
TAALBAL CRISTO.
PRIMO, Col 4:10 Marcos u p. Bernab

e
PRISCILA, Bx 18:2, 18, 26.
PROCESI

ON, 2Co 2:14.

PROFEC

IA, 2Pe 1:20 u p. le Kiliich Ts

ib
2Pe 1:21 Tumen le p. junpuli ma taal
Ap 19:10 Jesuse letie baax oolal ts

ibtaab le p.
1Ti 4:14; Ap 1:3.
PROFETA, Mt 5:12

uuchik xan u chapachtaal le p.
Mt 7:15 Kan

aantabaex ti le ma jaajil p.
Mt 13:14 p. Isa

asa: Yaan a wuuyikeex

Mt 13:57 Junt

uul p. ma tu utsul kaamal
Mr 13:22 m

aakoob ken u yaalubaob p.
Bx 3:21 tu yaalil Dios y

eetel u chi u kiliich p.
Bx 3:22 u l

isik ti teex junt

uul p. ch

ikaan ti teen
Snt 5:10 le p. taanajoob tu kaaba J

eeoba
2Pe 1:19 baaxoob tu yaalaj le p. tsook
Ap 11:18 u kiinil u tsaabal baax u n

aajaltmaj le p.
Ap 16:13 tu chi le ma jaajil p.
Mt 11:9; Jn 7:40; Ap 2:20; 18:24; 19:20.
PROFETIZAR, Lu 2:36, 37 koolel ku p. Ana
Bx 2:17 xiiboob y

eetel kooleloobe, yaan u p.
1Co 13:9 ma ch

uukaan k-p.
1Co 14:1 baale maases le utiaal a p.
1Co 14:3 m

aax ku p. ku muukaank

uuntik y

ool
1Co 14:39 beeteex tul

aakal le ku p

aajtal utiaal a p.
Ro 12:6; 1Co 13:2; 1Ti 1:18; Ap 10:11; 11:3.
PROMESA. Ilaak xan AALAAN U TSAABAL,
Heb 6:12 ku tiaalintikoob le p.
Heb 8:6 ley jetsk

uuntaan y

ookol p.
Heb 10:23 ch

uukaan y

ool m

aax tsaamiltoon le p.
Heb 11:39 ma tu yiloob u b

eeychajal le p.
PROS

ELITO. Ilaak JUD

IO, U RELIGI

ON.
PUESTO MAAS NOJOCH, Flp 2:9 ts

aaj ti Cristo p.
PUKSIIKAL, Mt 5:8 m

aaxoob minaan kaas tu p.
Mt 15:8 u p. jach n

aachchajaan ti teen
Mt 22:37 yaabiltik J

eeoba y

eetel tul

aakal a p.
Mt 26:41 Le p. ch

uukaan u y

ool, baale le w

inklilo
Ro 7:22 ku kiimaktal y

ool in p. yoolal u ley Dios
Ro 10:10 y

eetel u p. m

aake ku yeesik fe
Ef 1:18 u s

aasilkuntik u yich a p.
Heb 3:8 ma a chichk

uuntik a p.
Lu 12:34; 2Co 3:3; Snt 4:8; 5:8; 1Pe 3:15; 1Jn 3:3;
Ap 17:17.
PULUBA, Mt 8:32; Mr 5:13; Lu 8:33.
PUPUCHAAT, Ap 14:20.
P

UUTSLEEX, Mt 23:33 bix kan p. ti u juicioil
Mt 24:20 a p. tu kiinil keelil
Lu 21:36 a p. ti tul

aakal le baaxoob
P

UUTSOON TI K

IIMIL, 1Te 4:17 toon p. yaan

P

UUTSUL, Mt 24:16 le yanoob Judeao p.
1Te 5:3 junpuli ma kun p.
2Pe 1:4 tsook k-p. ti u kasaanil le
2Pe 2:20 tsook u p. ti u y

eekil y

ookol kaab
Bx 28:4; Ro 2:3; Heb 2:3; 11:34.
PUUK, Mt 4:8 kaanal p. ka tu yeesajti u reinoiloob
Mt 17:20 waalikeex ti le p.: Lukkech teela
Mr 13:14 p

uutskoob ka xiikoob te p.
Lu 3:5 tul

aakal p. y

eetel muluuche
Ap 6:16 yaalikoob ti le p.: L

uubkeex t-

ookol
Lu 23:30.
PUUKIL OLIVO, Lu 22:39; Bx 1:12.
PUUKIL SI

ON, Heb 12:22 u P. u kaajal Dioso

Ap 14:1 le Tamano waalakbal tu P.
PUULUL, Mt 3:10; 7:19.
P
PATIK, Mt 19:29 m

aax tsook u p. u yotoch
1Co 7:10 le atantsilo ma unaj u p. u y

ichami
2Ti 2:19 unaj u p. le baaloob kaastako
1Co 7:15.
PATIK JUNTS

EELIL, 1Ti 4:4 mix baal unaj k-p.
Heb 2:3 p. le nojoch salvaci

on
PATKEN, Mt 27:46 in Dios, baaxten tsook a p.
PATKEEX PAACHIL, Mt 23:23 a p. le ul

aak
PAXMAJ, Lu 7:41; Ro 1:14; 15:27.
PAAX, Ro 4:4 bey junp

eel baax p. tie
Ro 13:8 Ma a p. mix baal ti mix m

aak
Mt 6:12; 18:27.
P

AATAL, Jn 3:36 u pujaanil Dios kun p. tu y

ookol
Jn 8:31 Wa ku p. ta puksiikaleex
Bx 3:21 u p. kaan tak ken utsk

intaak
1Co 7:24 bey unaj u p. tu t

aan Dioso
Heb 10:25 ma unaj u p. ma k-muchikbaex
1Pe 1:25 u taan J

eeobae ku p. utiaal mantats
1Jn 2:17 yaan u p. utiaal mantats
Jn 15:4; Bx 15:17; 1Co 7:20; 13:13.
P

AATAL ICHIL U PUKSIIKAL, 1Jn 3:9.
P

AATAL MINAAN BAAL JAANTBIL, Mt 24:7;
Mr 13:8.
P

AATKEEX, Jud 21.
PAASTAJ M

AAKOOB, 2Pe 3:3 j-p. t

aan u yaali
PAASTAAL, Heb 11:36 t

uuntaab

uuchik u p.
Mt 27:29; Lu 18:32.
PAASTIK, Lu 14:29 le m

aaxoob kun ilko, yaan u p.
Bx 17:32 k

aaj u p.

uuchik u taan ti kaa kuxtal
Lu 22:63.
PAAT KAASILREY 508
PAAT KAASIL, Mt 2:16 Herodes tu yilaj p.
PAAT TU KAB, Heb 5:9 p. u taasik salvaci

on
PEKBAIL, Flp 1:15 yoolal p. u kaaytikoob
Tit 3:3.
PEKBEEN, Lu 16:15 nojbaale p. tu t

aan Dios
Tit 1:16.
PEKBEEN BAAL, Mt 24:15 le p. ku xuulsaj
Ap 17:4 copa de oro chuup y

eetel p.
Ap 17:5.
PEKMAJ, Jn 3:20 baal kaase u p. s

aasil
Jn 12:25 m

aax u p. u kuxtal te y

ookol kaaba
Ro 7:15 le baax in p. letie baax kin beetko
1Jn 3:15 m

aax u p. u sukuune j-k

imsaj m

aak
Ro 2:22.
PEKMILEEX, Lu 6:27 beeteex uts ti m

aax p.
PEKTAJ, Ro 9:13 baale tin p. Esa

u
Heb 1:9 justiciao, y

eetel ta p. le kaaso
PEKTAAL, Lu 6:22 Kiimakchajak a w

ool ken p.
Jn 17:14 tsook u p. tumen le y

ookol kaabo
Mr 8:31; Bx 7:35.
PEKTEEX, Ro 12:9 p. le kaaso
Bx 3:14.
PEKTIK, Mt 5:43 y

eetel a p. a enemigo
Mt 6:24 yaan u p. junt

uuli y

eetel yaan
Lu 14:26 ma tu p. u taata, u maama, u yatan
Jn 7:7 y

ookol kaabo u p., tumen
Jn 15:19 le oolale le y

ookol kaabo ku p.
1Ti 6:4 Le baalooba ku beetik u p. m

aak
1Jn 4:20 baale t

aan u p. u sukuune
Jn 15:18, 25; Jud 23; Ap 17:16.
PIL A WICHEEX, 1Pe 5:8 p. A enemigoexo
PIL ICH, 1Te 5:6 unaj k-p. mantats
PIIS, Mt 7:2 jeel bix a p. bey xan kan p.
PO, Jn 9:11; Snt 4:8.
POIK, Snt 4:8 P. a kabeex, keban w

inikeex
1Jn 1:7 u kiikel Jesuse t

aan u p. k-keban
1Jn 1:9 jeel u p. tul

aakal k-kasaanile
Ap 7:14 tsook u p. u chowak nookoob
Mt 15:2; 23:25; Jn 2:6; 13:5; Heb 1:3; 9:14.
POOBLEEX, 1Co 6:11.
POOBOL CONCIENCIA, Heb 10:22.
PUJAANIL, Jn 3:36 u p. Dios kun p

aatal tu y

ookol.
Ro 11:22 Ti le n

aachchajoobo ku yeesik u p.
Ap 11:18 ta weesaj xan a p. ka kuch u kiinil
Ap 19:15 le uva yaan tu pilail u p. Dioso
Ro 12:19; 1Te 5:9; Ap 14:10; 15:1.
P

UUL, Ap 2:27 jeex u xeexetaal p.
Mr 14:13; Lu 22:10.
PUUJSIK, Lu 23:2 t-ilaj t

aan u p. le kaajo
PUUJUL. Ilaak xan KUUXIL.
2Co 6:5; Col 3:8.
PUUK, Mt 5:39 lajkech ta x-nooj p. sut ul

aak
Lu 6:29.
PUUPUCHKUBA, Mr 9:26 Ka tsook u sen p.
Q
QUEJARKUBAOB, Jud 16 ku q. yoolal bix
QUERUB

IN, Heb 9:5 q., u pixmoob u maak le cofre

Ap 4:6; 5:6.
QUIS, Bx 13:21.
R
RAB

I. Ilaak KAANSAJ.
Jn 1:38.
RAHAB, Heb 11:31 Tu yoolal feje, R., ma k

im
Snt 2:25 R., ma wa aalaab toj u kuxtal
RAM

A, Mt 2:18.
RAQUEL, Mt 2:18 R. t

aan u yotik u paalaloob
RAZA. Ilaak CHIIBAL.
RED, Mt 13:47 Reinoe bey u nuxi r. chuk kay
Jn 21:11 tu j

oosaj le r. chuup
Jn 21:6, 8.
REINA, Mt 12:42 u r. Noojole yaan u l

isaal
Ap 18:7 Kulukbalen bey junt

uul r.
REINAR, Ro 5:14 le k

imilo k

aaj u r. desde Ad

an
Ro 6:12 ma a chaikeex u r. le keban
1Co 4:8 ka m

uuch r. ta w

eeteleex
1Co 15:25 u r. tak ken tsaabak u enemigoob
2Ti 2:12 junm

uuch xan ken k-r.
Ap 11:15 yaan u r. utiaal minaan u xuul
Ap 11:17 tsook u k

aajal a r.
Ap 19:6.
REINARNAJ, Ap 20:4 Letiob t

uune kuxlajoob, ka r.
REINO, Mt 4:8 tu yeesajti tul

aakal u r.
Mt 6:10 Taalak a R., beetaak baax a k

aat
Mt 6:33 kaxteex t

aanil u R. y

eetel u justicia
Mt 24:14 le R. yaan u kaaytaal
Mt 25:34 tiaalinteex le R. beetaab
Lu 12:32 Diose yaan u ts

aaikteex le R.
Lu 22:29 utiaal u tsaabalteex junp

eel R.
Jn 18:36 In r. ma y

ookol kaabili
1Co 15:24 ken u kub le R. ti u Dios
Col 1:13 tu m

aansoon y

aanal u r. u Paal
Ap 11:15 U R. y

ookol kaabe tsook u tiaalintaal
2Ti 4:1; Snt 2:5.
REINO DIOS, Mt 21:43 Diose yaan u lusikteex u R.
Mr 4:11 yaan yil y

eetel u R.
Lu 9:62 ma maalob utiaal u R.
Lu 17:20 R. ma tul

aakal m

aak kun ilki
Bx 14:22 yaan k-muyaj utiaal ka ookkoon tu R.
Lu 6:20; Ro 14:17; 1Co 4:20.
REINOIL KAAN, Mt 10:7 U R. tsook u n

aatsal
Mt 23:13 ka kalkeex u joonajil u R.
Mt 3:2.
RELIGI

ON. Ilaak xan ADORAR,

Mt 23:15; Bx 13:43; 26:5.
RESURRECCI

ON. Ilaak KAA KUXTAL, L

IIKIL.
REVELACI

ON. Ilaak CH

IIKBESAAL, TSAA
OJ

EELTBIL.
REY, Mt 21:5 Ile! A R. t

aan u taal ta wiknal
Mt 27:37 Jes

us, u R. le jud

oobo
Lu 19:12 s

ij ichil u familia r.
Lu 21:12 Yaan a bisaaleex tu t

aan r.
Jn 1:49 teech u R. Israel
Jn 18:37 teech aalik r.
Jn 19:15 junt

uul r. yaantoon, ch

een C

esar
1Ti 1:17 le R. minaan xuulul tio
Heb 11:33 yoolal feje tu ts

aanchaatoob r.
Ap 1:6 k-beetikba r. y

eetel sacerdote
Ap 16:14 binoob tu yiknal u r. y

ookol kaab
Ap 19:16 U R. reyoob y

eetel u Yuumtsil
Lu 7:25; Bx 17:7; 1Ti 6:15; 1Pe 2:9; Ap 5:10.
509 ROLLOSARA
ROLLO, Lu 4:17 r. ts

ibtaan tumen profeta Isa

as
2Ti 4:13 taas le u nookil keel; taas xan le r.
Heb 10:7 tu r. le libroo ts

ibtaan tin woolal

Ap 5:5 u ts

aanchaak utiaal u jeekabtik le r.
Ap 6:14 tu kotsuba jeex junp

eel r.
Ap 20:12 tu t

aan le tronoo, ka ch

oolaab le r.
Ap 21:27 ts

ibtaan u kaabaob tu r. le kuxtal

Gal 3:10; Ap 17:8.
ROMAIL, Bx 16:37 Kex r., jaajatsaaboon
Bx 22:28 derechoil in beetkinba r.
Bx 23:27; 25:16; 28:17.
ROMANOOB, Jn 11:48.
RUB

EN, Ap 7:5.
RUT, Mt 1:5.
S
S

ABADO, LE KU CHAABAL U X

IIMBALTAAL, Bx
1:12.
S

ABADO, Mt 12:8 u Paal m

aake u Yuumtsilil le S.
Mt 24:20 ma u kaab

eettal a p

uutsleex tu kiinil S.
Mr 2:27 U kiinil S. beetaab utiaal w

inik
Col 2:16 ma a juzgartaaleex tu yoolal u kiinil S.
Heb 4:9 ti u kaajal Diose paatal junp

eel S.
Lu 14:5.
SACERDOTE, Heb 7:24 s. kuxaan utiaal mantats
1Pe 2:5 s. kiliichk

uuntaanoob
1Pe 2:9 chiibal y

eeyaaneex, s. y

eetel reyeex
Ap 20:6 s. utiaal Dios bey xan utiaal Cristo
Jn 19:15; Heb 5:5; 7:11; 9:25.
SADUCEO, Mt 3:7; 22:23; Bx 23:6, 7, 8.
SAFIRA, Bx 5:1 Anan

ase y

eetel S. u yatan
SAJAK, 2Pe 2:10 Ma s. u tanoob y

eetel poochil
SAJAKK

UUNTIK, Ef 6:9 xuuluk a s.
SAJAKTAL, Flp 1:28 ma tu beetaal a s.
1Pe 3:14 ma a s. ti le baax ku s.
Ap 2:10.
SAJBEENTSIL, Heb 10:31 s. u l

uubul m

aak tu kab
Ro 8:35.
SAJLUUM, Ap 21:8 le j-s. yaan u puulul k

aak
SAK, Ap 7:14 u poik u nookoob, tsook u s.
Mt 5:36; 23:27; Ap 2:17; 7:9; 20:11.
SAKACHTAAN, Bx 21:34 t

aan u s. le comandanteo
Tit 3:9 ma a woksikaba ti s., mix ti u xakaltaal
SAK NOOK, Mr 9:3 p

aat jach t

aaj s.
SAKPILEEN, Ap 6:8 ileex!, junt

uul s. ts

imin
SAKAB, Mt 11:7.
SALEM, Heb 7:2 S., u k

aat u yaal U Reyil Jeetselil
SALMO, Ef 5:19; Snt 5:13.
SALMOS, Lu 20:42.
SALOM

E, Mr 15:40; 16:1.
SALOM

ON, Mt 6:29 tak S. kex jach t

aaj ayikale
Mt 12:42 le m

aax yaan waye maas nojoch ti S.
Bx 7:47.
SALTIK, Mt 3:12.
SALUDAR, 2Jn 10 ma a kamkeex mix a s.
SALUDOS, 1Co 16:21 t

aan in t

uuxtikteex s.
SALVACI

ON, Lu 3:6 baax u tsaamaj Dios utiaal s.

Jn 4:22 le s. yiknal le jud

oob ku k

aajalo
Bx 4:12 minaan s. tu yoolal ul

aak m

aak
Ro 10:10 ku taan tu t

aan m

aakoob utiaal s.
2Co 7:10 kexik u tuukul m

aak utiaal ka yanak s.
Ef 6:17 Kameex xan u cascoil le s.
Flp 2:12 Seguernak a kaxtik a s. y

eetel saajkilil
Heb 2:3 k-patik junts

eelil le nojoch s.
Heb 5:9 u taasik s. utiaal minaan u xuul
Jud 3 ts

ib tu yoolal le s. yaantoono
Ap 7:10 K-s. ti Dios u taal
Ap 12:10 Tsook u kuchul u s., u p

aajtalil
SALVADOR, Lu 1:69 tsook u l

isiktoon junt

uul s.
Lu 2:11 tsook u s

ijil junt

uul a S.
1Ti 4:10 Dios, u S. tul

aakal m

aakoob
2Ti 1:10.
SALVAR, Mt 10:22 m

aax ch

uukaan u y

oole b

in u s.
Mt 16:25 jeel m

aaxak u k

aat u s. u kuxtale
Mt 19:25 m

aax t

uun ken u s.?
Mt 24:22 le kiinoobo mix m

aak jeel u s.
Lu 1:77 yaan u s. ken perdonartaak
Jn 3:17 baaxe utiaal ka s. y

ookol kaab
Ro 10:13 chachiitik u kaaba J

eeobae yaan u s.
Ro 13:11 u kiinil k-s. ke le ka t-ts

aaj
1Co 10:33 utiaal ka u s.
1Ti 2:4 u k

aat ka u s. tul

aakal m

aakoob
2Ti 3:15 naat utiaal ka a s.
Snt 2:14 M

aasa ma kun s. tumen le fe yaantio?
1Pe 4:18 m

aax toj u kuxtal istikyaj u s., tuux t

uun
Lu 8:12; Bx 7:35; 28:4; Tit 3:5.
SALVARTAAL, Bx 4:12 ul

aak kaaba utiaal ka k-s.
1Co 1:18 toon t

aan k-s. bey u p

aajtalil Diose
2Co 2:15 u kiibokil Cristo ti le m

aaxoob t

aan u s.
Ef 2:8 u beetik a s. tu yoolal a fejeex
SALVARTIK, Mt 10:39 m

aax ku s. u kuxtale yaan
Lu 2:30 le m

aax kun meyajtech utiaal a s.
Lu 17:33 ka u peerte yaan u s.
Lu 19:10 u Paal m

aake taal u kaxt y

eetel u s.
Lu 21:19 yaan a s. a kuxtaleex
Lu 24:21 m

aax y

eeyaan utiaal u s. Israel
Bx 5:31 ka tu y

eeyaj utiaal u s. u kaajal
Ro 10:9 ka creertik, yaan a s.
2Co 1:10 k-kubmaj k-

ool yaan u seguer u s.
2Co 6:2 u kiinil in s. m

aake tin w

aantech
1Ti 1:15 Jesuse taal u s. j-keban m

aakoob
Heb 2:10 le M

aax Y

eeyaan utiaal u s.
Heb 7:25 jeel u p

aajtal u s. le m

aaxoob
Snt 4:12 ku p

aajtal u s. m

aak bey xan u xuulsik
1Pe 3:21 le okjao, bejlae t

aan u s.
1Jn 4:14 tsook u t

uuxtik u Paal utiaal u s.
Bx 13:23; Ro 1:16; 1Ti 4:16; Heb 9:28; Jud 23.
SAMARIA, Mt 10:5; Bx 8:25.
SAMARITANO(A), Lu 10:33 s. t

aan xan u m

aan
Jn 4:9 ma tu biskuba y

eetel le s.
Lu 17:16.
SAMUEL, Heb 11:32.
SANEDR

IN, Mt 26:59; Lu 22:66; Bx 5:21.

SANS

ON, Heb 11:32 wa ka taanaken ti Barak, S.

SANTIAGO 1., Mt 4:21; Mr 10:35; Lu 6:14.
SANTIAGO 2., Mt 10:3; Mr 15:40; Lu 24:10.
SANTIAGO 3., Mt 13:55; 1Co 15:7; Snt 1:1.
SARA, Heb 11:11 Tu yoolal fe xane, S. tsaab
1Pe 3:6 S., tu yuubaj u taan Abrah

an
Ro 9:9.
SATAN

ASSILLAOB YANOOB T

AANIL 510
SATAN

AS, Mt 12:26 wa S. ku tojolchintik S.
Mt 16:23 Tselaba tin t

aan, S.!
Mr 1:13 t

uuntaab u y

ool tumen S.
Lu 10:18 lubaan S. jeex u l

eembal ch

aak
Lu 22:3 S. ook tu puksiikal Judas
Ro 16:20 Diose yaan u p

uuchaatik S.
1Co 5:5 kubkeex le m

aak tu kab S., utiaal
1Co 7:5 S. ma kun seguer u t

uuntik a w

ooleex
2Co 2:11 utiaal ma k-t

aabsaal tumen S.
2Co 11:14 S. ma tu xuulul u yeeskuba
2Co 12:7 kiix tin bakel, bey u

angel S.
1Te 2:18 baale S. tu kataj k-beel
Ap 2:9 u sinagogaob S.
Ap 12:9

uuchben kaan, Kaasilbaal wa S.
Ap 20:2 S. kaax tu y

aamil mil jaaboob
Ap 20:7 S. yaan u j

aalkabtaal te tuux kalaano
Mt 4:10; Mr 4:15; Bx 26:18; 2Te 2:9.
SATIK, Ro 16:18 s. u y

ool le ma u kaj

ool baax
SA

UL, Bx 13:21.
SAULO (ti Tarso), Bx 7:58 tu bisaj tu yiknal S.
Bx 8:1 S. uts tu taan

uuchik u k

imsaal Esteban
Bx 9:4 S., baaxten t

aan a chapachtiken?
Bx 13:9 S. chuup y

eetel kiliich muuk
Bx 9:1; 11:25; 12:25; 13:1; 22:7; 26:14.
SAYAB, Jn 4:14 u s. utiaal kuxtal minaan
Ap 7:17 s. tuux ku tuul u jail kuxtal
Snt 3:11; Ap 16:4.
SAAJKIL, Lu 12:4 Ma a chaikeex s. ti le k

imsik
Bx 10:35 ku kamik jeel m

aax u chaamaj s.
Ro 13:7 ku k

aatik ka chaabak s. tie
Flp 2:12 a kaxtik a salvacioneex y

eetel s.
1Te 2:2 tu y

aantoon utiaal ma k-chaik s.
Heb 10:27 u p

aataal y

eetel s. u kiinil
1Jn 4:18 Ichil le yaabilajo minaan s.
Heb 13:6.
SAAJKIL TI DIOS, Lu 2:25; Heb 5:7.
SAAJKIL TI LE DIOSOOBO, Bx 17:22 a
chaameex s.
SAATAL, Lu 15:24 in paala s. kaachi, kaxtaabi
Lu 19:10 taal u salvart le m

aax s.
Mt 15:24; Jn 18:9.
SAATLOOB, 1Pe 2:25 beyeex tamanoob s.
S

AABUKAAN, Mt 10:10; Lu 22:35, 36.
S

AAK, Mt 3:4; Ap 9:3.
S

AAMSAMAL, Lu 19:47 s. u kaansaj te temploo
Bx 17:11 s. ku xakalxoktikoob le Ts

iboob
1Co 15:31; Heb 7:27.
S

AASIL, Mt 5:16 juulnak a s. tu t

aan le m

aakoobo
Jn 3:19 ma tu yaabiltoob le s.
Jn 8:12 Teen u s. y

ookol kaab
2Co 11:14 ku yeeskuba bey u angelil s.
Flp 2:15 l

eembaleex jeex s.
1Ti 6:16 kajaan ti junp

eel k

uuchil t

aaj s.
Snt 1:17 u Taatail le s. yanoob te kaano
1Pe 2:9 ka n

aatskeex ti u kiichkelem s.
1Jn 1:5, 7; Ap 21:23; 22:5.
S

AASILCHAJ, Ap 18:1 le Luumo s. yoolal
S

AASILIL U YICH, Mt 20:34; Bx 9:12.
S

AASILKUNT, 2Co 4:6 k-puksiikal utiaal u s.
2Co 4:4; Ap 21:23.
S

AASILKUNTIK, Mt 6:22 Le icho leti s.
Ef 1:18 tsook u s. u yich a puksiikaleex
Heb 6:4 maxoob tsook u y

aax s. u tuukuloobo
Heb 10:32 le ka s. y

eetel le ka ch

uukpaj a w

ooleex
S

AASILOOB KAAN, Snt 1:17 u Taatail le s.
SAATAK, Mt 18:14 in Taatae ma u k

aat ka s.
SAATAL, Mt 18:12 baale junt

uul ku s.
Heb 8:13 jach taaytak u s.
SEALTIEL, Mt 1:12.
SECTA, Bx 24:5 leti u poolil u s. le nazaretiloobo
Bx 24:14 le bej ku yaalikoob s.
1Co 11:19 yaan u yantal s. ichileex
Bx 5:17; 15:5; 28:22; Gal 5:20.
SECUESTRADOR, 1Ti 1:10 s., m

aax ku tuus
SEGUERNAK, 1Ti 4:7 s. a muukaank

uuntikaba
Snt 1:5 ka s. u k

aatik ti Dios
2Ti 3:9.
SEISCIENTOS SESENTIS

EIS, Ap 13:18.
SELLAR, Ef 4:30 s. utiaal u kiinil j

aalkabil
Ap 7:4 s., ciento cuarenticuatro mil u t

uulaloob
Ap 22:10 Ma a s. le profec

a ts

ibtaan te rolloa
Ef 1:13; Ap 7:3.
SELLO, Jn 6:27 tsook u ts

aaik u s. tu y

ookol
2Co 1:22 tsook u ts

aaik u s. t-

ookol
2Ti 2:19 junp

eel s. ku yaalik: J

eeobae u kaj

ool
Ap 5:1; 7:2.
SEM, Lu 3:36.
SEMILLA, Lu 8:11 Le s. u taan Dios.
1Co 15:37 ch

een junp

eel s. minaan u s

ool
1Co 15:38.
SEN AALAAL, 1Ti 6:2.
SEN CHUUPUL, Lu 21:34 ma u s. a puksiikaleex
SEN KAANAL, Bx 7:48 le j-S. Dioso ma tu kajtal
Lu 1:32, 76; 6:35; Bx 16:17.
SEN K

AAT

OOLAL, 1Te 3:10.

SEN KUUXIL, Col 3:19 y

eetel ma a s. tu y

eeteloob
SEN NOJOCH, 2Co 9:15 le s. siibal ku ts

aaiko
SE

NALAR. Ilaak EESEEX M

AAXI.
SERENO, Snt 4:14 beyeex le s. ku yilaal
SET, Lu 3:38.
SETENTA, Lu 10:1 ul

aak s. disipuloob
SETEN TS

IIBOLTKOOB, Ro 1:27.
S

EEB, 2Co 4:17 s. u m

aan le muyajil yaantoona
2Pe 2:1 yaan u s. taaskoob xuulsajil tu y

ookol
S

EEB PUUJUL, Snt 1:19.
S

EEB TS

AAIK, 1Ti 5:22 ma unaj a s. a kab
S

EEB UUYIK, Snt 1:19 u s. baax ku yaalaal
SID

ON, Mt 11:21; Mr 3:8; Bx 12:20; 27:3.

SIERVO MINISTERIAL, 1Ti 3:10 u beet u s.
Flp 1:1; 1Ti 3:8.
SIETE, Mt 18:22 Ma s. u t

eenel, baaxe tak
Ap 1:4 s. muukoob tu t

aan u trono
Ap 1:20 s. estrellaob, s. candelabroob
Ap 13:1 diez u baakoob y

eetel s. u pooloob
Ap 15:6 s. angeloob kub

eentaan s. noj yajiloob
Ap 17:10 s. reyoob: cincoe tsook u m

aanoob
Bx 6:3; Ap 17:1.
SILAS, Bx 15:22; 16:19; 17:4; 18:5.
SILLAOB YANOOB T

AANIL, Mt 23:6; Lu 20:46.
511 SILOAMSULAKTAL
SILOAM, Lu 13:4; Jn 9:7, 11.
SIM

ON, Mt 4:18; 10:2; Mr 3:16.

SINAGOGA, Jn 18:20 Mantats kaansajnajen ti s.
Ap 2:9 baaxe u s. Satan

as
Ap 3:9 U s. Satan

as
Mt 23:6; Bx 17:17; 18:26.
SINA

I, Bx 7:30, 38.
SI

ON, Mt 21:5 S.: Ile! A Reye t

aan u taal ta wiknal
Ro 11:26 tu kaajil S. kun j

ookol
Heb 12:22 tsook a n

aatsleex ti u Puukil S.
Ro 9:33; 1Pe 2:6.
SISTEMA DE COSAS. Ilaak Y

OOKOL KAAB.
SIIBAL, Ro 5:16 Diose tu ts

aaj junp

eel s.
Ro 5:17 le s. tu ts

aaj utiaal ka aalaak
Ro 6:23 le s. ku ts

aaik Dioso, kuxtal
Ro 12:1 kub a w

inklileex bey junp

eel s.
1Co 12:4 Yaan jejel

aas s. ku ts

aaik Dios
1Co 14:12 ts

iboltkeex le s. ku ts

aaik le kiliich
Flp 3:14 utiaal in chukpachtik le s.
Col 2:18 Ma a peertikeex le s.
1Ti 4:14 ma u xuulul u meyajtech le s.
Heb 6:4 tsook u tsaabaltiob u s. kaan
Heb 10:14 junp

eelili k

imsbil s.
Heb 11:4 kaam le s. tu kubo
1Pe 2:5 a kubeex kambeen s. ti Dios
Ap 11:10 yaan u t

uuxtikoob s. tu baatsiloob
2Co 9:15; Ef 2:8; 5:2.
SIIBAL DIOS, Ro 1:11 utiaal ka in ts

aateex u s.
SIIBIL, Mt 5:12 nojoch baax kun s. te kaano
Mt 10:8 S. ta kamileex; s. xan ka a ts

aaex
Bx 8:20 s. u beetaal tumen Dios
Mt 6:1.
S

IIAN, Lu 21:5 le baaloob s. utiaal Dioso

S

IIJIL, Lu 2:11 tsook u s. junt

uul a Salvadoreex
Jn 3:3 Wa ma tu s. m

aak tu kaat

eene
Snt 1:15 ts

ibolale ken t

aabake, ku s. keban
1Pe 1:3 tu beetaj k-kaa s.
Ap 12:2 u muyajil u s. u paal
Mt 2:1; Jn 18:37; 1Co 15:8.
S

IIJIL CHAAMBAL, Jn 16:21.

S

IIJSAAB, Ro 9:10 s. j-iichoob tumen Rebeca

S

IINAAN, Lu 11:12; Ap 9:10.

S

IINKAXTAAL, Bx 22:25 ka tsook t

uun u s. Pablo
S

IIS, Ap 3:15 mix s. mix chokoechi

Mt 10:42; Ap 3:16.
S

IISTAL, Mt 24:12 yaan u s. u yaabilaj

ooli tul

aakal
S

IIT, Lu 6:23 kiimakchajak a w

ooleex y

eetel s.
SIIPIL, Mt 10:16 kuxleneex x-ma s. jeex palomae
Mr 3:29 yaan u kuchik u s.
Col 2:13 yoolal u yutsile tu perdonartaj k-s.
Ro 9:19; Ef 2:1; Col 1:22; 1Ti 6:14; Ap 14:5.
SIIPIK, Mt 13:33 harina tak ken s. tul

aakal
SIISIM, Ap 8:11 U kaaba le estrellao S.
SODOMA, Mt 10:15 u chaabal

ootsilil ti S.
Ap 11:8 le kaaj ku keetel y

eetel S. bey xan
2Pe 2:6; Jud 7.
SODOM

IA. Ilaak XIIB KU N

UUPCHITAL
Y

EETEL U Y

EET XIIBIL.
SOJOL, 1Co 4:13 beyoon u s. le y

ookol kaaba
Flp 3:8 kin wilkoob bey junp

eel niki s.
Mt 3:12; 7:3, 4, 5; Lu 6:41, 42.
SOLDADO, Lu 21:20 a wileex s. bapach Jerusal

en
Ro 9:29 J

eeoba, le m

aax gobernartik u s.
2Ti 2:3 junt

uul jach maalob s. ti Cristo
Snt 5:4 J

eeoba, le m

aax gobernartik u s.
Ap 19:14 u s. kaane t

aan u binoob tu paach
Mt 22:7; 27:66; Lu 3:14; Jn 19:23; Bx 10:7; 1Co 9:7;
2Ti 2:4; Heb 11:34.
SOLTER

IA. Ilaak MA TSOKAAN U BEEL.

SUEGRA, Mt 8:14; 10:35; Mr 1:30.
SUKUUN, 1Co 7:12 u yatan junt

uul s.
1Pe 5:9 letie baax ku muyajtik k-s.
Ap 12:10 u puulul Luum u j-tak pool k-s.
Mt 5:22; 18:15; 25:40; Bx 15:36; Heb 2:11.
SUKUUNTSIL, Mt 23:8 teexe l

aaj s.
Mr 13:12 le s. yaan u kubik u y

itsin
SUTTAAN, 1Co 12:30 Ma tul

aakloob ku s.
1Co 14:13 orarnak utiaal ka p

aajchajak u s.
1Co 14:27 m

aax s. baax ku yaalaal
1Co 14:28 wa minaan m

aax s. maalob
SUT U JEEL, Ro 12:19 Teen ken in s. le kaas ku
2Te 1:8 letie ken taalak u s. le kaas
Heb 10:30 Teen ken in s. le kaas ku beetkoobo
Mt 5:39; Ap 18:6.
SUTSIL, Ro 5:5 esperanzae ma tu patkoon ich s.
Ro 9:33 ma kun p

aatal ich s.
Ro 10:11 ma b

in paatak ich s.
1Pe 2:6 ma kun patbil ich s.
Ap 16:15 ka p

aatak ich s. tu t

aan le m

aak
SUUKBESIK, Snt 3:7 jeel u p

aajtal u s. baalcheob
Snt 3:8 w

inike ma p

aajchajak u s. le aak
SUUKTAL, Snt 4:5 tsook u s. k-ts

iboltik
SUUK U BEETAAL, Mt 15:3 ikil a beetkeex baax s.
Mr 7:13 baax u yaalmaj Dios yoolal baax s.
Gal 1:14 in kubmaj in w

ool in beet baax s.
Col 2:8 Kan

aantabaex ti kunel taanoob s.
Mr 7:3; Bx 6:14; 26:3.
SUUK U BEETIK, Heb 10:25 k-muchikbaex jeex s.
SUUK U YANTAL, 1Co 10:13 t

uuntaj s. ti m

aak
SUUM, Jn 2:15 junp

eel chicote y

eetel s.
SUUT, Mr 13:16 m

aax bijaan ich koole ma u s.
Snt 5:20 jeel m

aaxak ku beet u s. j-keban m

aak
Mt 2:12; Lu 19:12.
SUUT PAACHIL, Heb 10:38 wa ku s. ma ken u
S

UUTKUPTAJ, Ro 4:11; 1Co 7:19.
S

UUTKUPTAJIL, Ro 2:29 le s. beetaan te
Col 2:11.
S

UUTKUPTAAN, Ro 3:30 le yaan u fejoobo, kex s.
Flp 3:3.
S

UUTUKIL, Lu 22:53 lela u s. utiaal a beetkeex
SULAK, 1Co 1:27 utiaal u s. le m

aaxoob yaan
1Pe 4:16 t

aan u tsaypachtik Cristoe, ma u s.
1Co 4:14; 2Te 3:14.
SULAKTAL, Mr 8:38 le m

aax ku s. tin woolale
Ro 1:16 ma tin s. yoolal le maalob p

eektsilo
Heb 11:16 Diose maatech u s. tu yoolaloob
Lu 9:26; 2Ti 1:8.
SUTALT

AAN ICH 512
SUTAL, Flp 3:19 unaj u chaikoob s.
2Ti 2:15.
SUTSIL, 1Co 14:35 s. ka taanak koolel
1Co 15:43 paak ich s., ku l

isaal ich nojbeenil

Heb 12:2 ma tu beetaj u cuentail wa s.
1Co 11:6, 14; 2Co 6:8; 11:21; Heb 6:6.
SUTSILTAK, 1Co 13:5 ma tu beetik baaloob s.,
Ef 5:4 Ma unaj xan u beetaal baaloob s.
Ro 1:26, 27.
SUUK, Jn 10:9 yaan u kaxtik s. utiaal u jaante
SUUSUTAAL, Snt 1:6 ola ku s. jejel

aas tuuxoobe
T
TABERN

ACULO, 2Pe 1:13 mientras ti yanen te t.
Heb 8:2.
TADEO, Mt 10:3; Mr 3:18.
TAK POOL, Ro 8:33 m

aax jeel u t.
1Ti 3:10 wa minaan baax oolal u t.
Tit 1:7 minaan baax oolal u t.
Ap 12:10 u j-t. k-sukuunoob
Mt 5:25; Jn 18:29; 1Co 1:8; Col 1:22; 1Jn 3:20.
TAKBIL TUUNICH, Jn 19:13.
TALAM, 2Pe 3:16 le baalooba t. u naataal
TALAMIL, Mt 5:25 le t. yaantech y

eetel m

aax takik
Mr 4:17.
TALENTO, Mt 18:24; 25:15.
TAMAN, Mt 9:36 bey t. mix m

aak kan

aantke
Mt 10:6 u kajn

aaliloob Israel, beyoob t. saatloob
Mt 10:16 in t

uuxtikeex bey t. ichil loboobe
Mt 18:12 cien t., baale junt

uul ku saatle
Mt 25:32 j-kanan taman ku jatsik t. ti chivoob
Lu 10:3 t

uuxtikeex bey t. ichil loboobe
Jn 1:29 u T. Dios, ku lusik u keban
Jn 10:16 ul

aak t. minaanoob te corrala
Jn 21:15 tu yaalajti: Ts

eent in walak t.
Jn 21:16 Kan

aant in mejen alak t.
Bx 8:32 Bey t. bisaab utiaal xotbil u y

uule
1Pe 5:3 eeseex maalob bej ti le t.
Ap 7:17 le T. waalakbal ch

uumuk
Mt 26:31; Ro 8:36; 1Pe 2:25; 5:2; Ap 5:6; 7:10.
TAMAR, Mt 1:3.
TAR

E, Lu 3:34.
T

ARTARO, 2Pe 2:4 tu puloob te T.
TATALKAB, Bx 17:27 tumen wa ka u kaxtoob t.
TAZA, Ap 16:1; 17:1.
TAAKTAL IN WILKECH, 2Ti 1:4.
TAAKIN, Mt 10:29 kaat

uul ch

ich, junp

eel chan t.
Mr 6:8 ma u biskoob waaj, mix t.
1Ti 6:10 u yaabiltaal t. u moots tul

aakal
Heb 13:5 ma a yaabiltmeex le t.
Mt 25:18; Mr 14:11; 1Ti 3:3.
TAAKINIL, Mt 26:15 treinta u p

eelal u t. plata
Mt 28:12.
TAAL, Mr 13:26 t

aan u t. u Paal m

aak ti m

uuyal
Mt 16:28.
TAALAK, Mt 6:10 T. a Reino, beetaak baax a k

aat
Lu 12:45 In tsuulile tsook u x

aantal ma t.
1Te 5:4 utiaal ka t

eek t. le kiin ta w

ookoleex
TAALBAL CRISTO, 2Pe 3:4 Baax

uuch y

eetel u t.
TAALEEX TIN PAACH, Mt 19:28 teex t.
TAALOOB, Heb 2:11 ch

een ti junt

uulili m

aax u t.
Heb 10:1.
TAAL TIN PAACH, Mt 10:38 utiaal u t.
Jn 8:12 Le m

aax ku t. mix bikin
Jn 10:27.
TAAL U KIINIL, Ro 8:38 mix le baaloob ku t.
TAAM, Mt 13:5; Lu 5:4; Ro 8:39; Ef 3:18.
TAAMKACH CHEEN, Lu 16:26 t. ch

uumuk ti
Ap 20:3 tu p

ikchintaj te t.
Lu 8:31; Ro 10:7; Ap 9:1, 11; 11:7; 17:8.
TAAMTAM, 1Co 2:10 ku xakaltik t. baaloob
TAASAAL MIX BAALIL, 1Te 2:2 k-t. Filipos
TAASKABAEX NOJBAALIL, Snt 4:16.
TAASKUBAOB NOJBAALIL, Ro 1:30.
TAATA, Mt 6:9 K-T. yanech te kaano
Mt 10:21 u ts

aaikubaob tu contra u t.
Lu 2:49 tu yotoch in T. kaab

eet in wantal?
Lu 18:29 u sukuunoob, u t. wa u paalaloob
Lu 21:16 yaan a kuubleex tumen a t.
Jn 8:44 Teexe ti a t. le Kaasilbaal
Jn 14:28 le T. maas nojoch ti teen
1Co 4:15 beetinba a t.

uuchik in kaaytikteex
Ef 6:1 Paalaleex, uuyeex u taan a t.
2Ti 3:2 ma ken u yuuboob u taan u t.
Snt 1:17 yiknal u T. le s

aasiloob
Mt 10:37; 26:29; Lu 2:27; Jn 10:30; 14:6, 24; Ro 1:30;
Gal 1:14; Col 3:20; Ap 14:1.
TAATATSIL, 2Co 12:14 letie t. ku p

aataal
Ef 6:4 T., ma a beetkeex u puujul
Mr 13:12; Ef 4:6.
T

AABAL, Ro 15:18 ma tin t. in waal mix baal
Snt 1:15 Le ts

ibolalo ken t. tu puksiikal

T

AABS, Ro 7:11 le kebano tu t.
T

AABSAJ, Col 2:8 mix m

aak ka u t.
2Co 11:3.
T

AABSAAB, 2Co 11:3 Eva le ka t. tumen le kaan
T

AABSAAK, Gal 6:1 kan

aant bik t. xan
Snt 1:14 ken t. tumen u ts

ibolal
T

AABSAAL, Ef 6:11 utiaal ma a t. tumen baaloob
T

AAJ AWATNAKECH, Gal 4:27.
T

AAJ MUYAJNAJOON, 2Co 1:8 teelo jach t.
T

AAJ YAABOOB, Ap 20:8.
T

AAKAAN, Ro 9:8 t. ichil u chiibal Abrah

an
Heb 3:1 teex kiliicheex y

eetel t.
T

AAKBESIK, Gal 6:6 u t. ti tul

aakal baax maalob
T

AAKPAJAL, 2Co 1:7 k-ojle jeex a t. ti le muyajilo
Flp 3:10 utiaal ka t. ti u muyajiloob
Col 1:12 utiaal ka t. ti u herencia le m

aaxoob
1Pe 4:13 ikil a t. ti u muyajoob Cristo
1Pe 5:1 yaan in t. ti le nojbeenil
Ap 18:4 utiaal ma a t. ti u kebanoob
Ap 20:6 m

aax ku t. ichil le
Ef 3:6; Flp 1:7; 1Ti 5:22; Heb 3:14; 6:4; 1Jn 1:3.
T

AAKPAJAL TI HERENCIA, Col 1:12 utiaal ka t.
T

AAN ICH, Bx 6:15 u t. bey u t. junt

uul angele
2Co 4:6 ku beetik tu yoolal u t. Cristo.
2Co 3:7.
513 T

AANILT

OOKAAL
T

AANIL, Mt 6:33 a kaxtikeex t. u Reino Dios
Mt 19:30 le m

aaxoob yanoob t. yaan
T

AANIL TI U S

IIJIL W

IINIK, 1Pe 1:20 y

eeyaab t.
Jn 17:24; Ef 1:4.
T

AANIL TI U Y

UUCHUL, Mr 13:23.
T

AANKABIL, Mr 14:68 ka luk tu t. le najo
T

AANKELEM, Bx 2:17; 1Ti 5:1; 1Jn 2:14.
T

AANKELEM BURRO, Mt 21:5; Lu 19:30.
T

AANKELMIL, 1Ti 4:12 u mixbaalk

uunt a t.
2Ti 2:22 ti ts

ibolaloob ku taasik t.
Bx 26:4.
T

AANPOOLAL, Ap 14:1 tu t. ts

ibtaan u kaaba
Ap 14:9 u marcartaal tu t.
Ap 7:3; 9:4; 17:5; 20:4; 22:4.
T

AANXEL LUUMIL, 1Co 14:11 beyen j-t. ti le ku
Ef 2:19 teexe ma uulabeexi mix j-t.
Heb 11:13 letiobe j-t. y

eetel ch

een
Ef 2:19; Heb 11:9; 1Pe 2:11.
T

AAPAKTIK, Bx 3:12.
T

AATSLOM, Jn 19:37 u paktikoob M

aax tu t.
Ap 1:7 tul

aakal kun ilik tak le m

aaxoob t.
TA BAALCHE, Lu 13:8.
TAAB, Mt 5:13 Teexe u t. y

ookol kaab
Col 4:6 a kiikuntmeex a taaneex y

eetel t.
Mr 9:50.
TAAKAJ, Mt 11:25 kaansajoob ta t. ti le m

aaxoob
TAAKAAB, Lu 9:45 t. ti letiob
Col 1:26 kiliich baal t. desde te kiinoob
TAAKAAL, Mt 5:14 Ma tu p

aajtal u t. junp

eel kaaj
1Ti 5:25.
TAAKAAN, Lu 8:17 mix baal t. ma u ch

ikpajal
1Co 2:7 lela letie naat t.
TAAKIKUBA, Mr 5:3 ichil le muknaloob ku t.
TAAKOONEEX UTIAAL MA K-ILAL, Ap 6:16.
TAAKUMBAIL, Jn 18:20 mix baal tin waalaj t.
Gal 2:4 ookoob t. ichil le m

uuchulilo
Jud 4 tsook u yokol t. jujunt

uul m

aakoob
Ro 2:16; Ef 5:12.
TEATRO, Bx 19:29.
TECHO, Mt 10:27 kaayteex y

ookol u t.
Mr 2:4.
TEMPLO, Mt 27:51 u cortinail le t. j

aati
Jn 2:15 tu tojolchintaj te t. le m

aakooba
Jn 2:19 Nikeex le t., ka in l

is ichil

ooxp

eel kiin
Bx 17:24 Diose maatech u kajtal ti t. beetaan
1Co 3:16 Ma wa wojleexe u t. Dios
2Co 6:16 baax yaan yil u t. Dios
Ef 2:21 suunak junp

eel kiliich t. utiaal J

eeoba
2Te 2:4 ku kutal tu t. Dios
Ap 3:12 yaan in beetik columnail ti u t. in Dios
Ap 7:15 bul kiin y

eetel bul

aakab tu t.
Ap 11:19 u kiliich k

uuchilil u t. Dios te kaano
TEMPORADA, Gal 4:10 a kiinbeseex kiin, mes, t.
1Te 5:1 baax yaan yil y

eetel kiinoob, t.
TERCO, 2Ti 3:4 yaan u t., yaan u taaskubaob
TERRENO, Mt 13:44.
TESORO, Mt 13:44 U Reinoil kaane bey junp

eel t.
T

EEK, 1Te 5:3 leti t

uun ken t. taalak xuulsajil
TIATIRA, Bx 16:14; Ap 1:11; 2:18, 24.
TIAALINTAAN, 1Pe 2:9 junp

eel kaaj t. tumen Dios
TIAALINTIK, Mt 25:34 t. le Reino beetaabo
1Co 15:50 kiike ma tu p

aajtal u t.
Heb 6:12 t. le promesaob tu yoolal u fejoob
Mt 5:5; Ef 5:5; Heb 6:17.
TIEMPO. Ilaak KIINIL, KIINOOB, HORA,
YORAIL.
Ef 5:16; Col 4:5.
TIJIL, Snt 1:11 le Kiino ku beetik u t. le x

iwoob
Mt 13:6; 21:19; 1Pe 1:24.
TIM

ON. Ilaak GU

IA.
TIMOTEO, 1Ti 1:18 T. t

aan in kub

eentiktech
Bx 16:1; 1Co 4:17; 1Ti 1:2.
TINTA, 2Co 3:3 ma y

eetel t. ts

ibtaani
TIN WOOLAL, Mt 10:39 u kuxtal t. yaan u salvartik
TITO, 2Co 2:13; 12:18; Gal 2:1; Tit 1:4.
T

IIPIK, 2Pe 1:19 t. u estrellail jaatskab kiin

T

IIPIL, Ap 16:12 taaloob tu tojil u t. Kiin

Ap 7:2.
T

IIT, Mt 10:14 t. u luumil a wookeex

Mt 24:29 baaloob yanoob kaano yaan u t.
Bx 13:51 tu t. u luumil u yookoob tu contraob
T

IITKUBA LUUM, Mt 24:7 jejel

aas tuux ken u t.
Mt 27:54; Lu 21:11.
TOJ, 1Pe 2:23 ti le m

aax t. bix u juzgaro
TOJK

IINAJ, 2Ti 3:16.

TOJK

IINTAAL, 1Co 11:32 t. k-beel tumen J

eeoba
TOJK

IINTAAL BAALOOB, Heb 9:10 u kiinil u t.

TOJK

IINT BEEL, 2Ti 4:2.

TOJK

IINTIK, Ro 2:20 wa ka t. u kuxtal le m

aaxoob
TOJOL, Lu 14:28 u tukult bukaaj ken u t.
Bx 19:19 tu t

ookoob u libroob, bajux u t.
Flp 3:8 kin wilik minaan u t. tul

aakal
TOJOLCHINTAAL, Jn 9:22 u t. te sinagogao
Jn 12:42 utiaal ma u t. ti le sinagogao
Jn 16:2 Yaan a t. te sinagogao
TOJ

OOLAL, Bx 15:29 ti kiik. Yanakteex t.!

TOJ U KUXTAL, Ro 3:24 tsook u yaalik t.
Ro 3:26 ken u yaal t. m

aax ku ts

aaik u fe
Ro 5:1 tsook u yaalaal t. yoolal k-fe
2Co 6:6 ikil k-bisik junp

eel t. ikil u
1Ti 3:16 Jesuse aalaab t., ch

ikpaj ti angeloob
Snt 2:24 ku yaalaal t. tu yoolal utsil
1Pe 3:18 k

im tu yoolal m

aakoob ma t.
Ro 2:13; 3:20; 5:9, 19; 8:30; Gal 2:16; Snt 2:21, 25.
TOJ YANIL, Ro 2:13 ma letie t. tu t

aan
TOKAJ, Bx 23:27 j

aan taalene ka tin t.
TOKIK, Jn 10:28 mix m

aak kun t. tin kab
1Co 6:10 mix ku t. le baax yaan ti ul

aak
Snt 5:20 yaan u t. u kuxtal ti le k

imilo
Jud 23 t. ti u k

aakil le xuulsajilo
Ap 17:16 u t. baax yaan ti le koolel
TOM

AS, Mt 10:3; Jn 20:24; Bx 1:13.
TORRE, Lu 13:4.
TOOT, Mt 9:32; 12:22; 15:30; Lu 1:22; 1Co 12:2.
T

OOCHBAL, 2Te 1:8 ichil junp

eel k

aak ku t.
Heb 1:7.
T

OOKAAB, Ap 20:9

eem k

aak te kaano ka t.
T

OOKAAL, Ap 18:9.
T

OOKBILTUUNICH 514
T

OOKBIL, Mt 13:30.
TOOSOL, Heb 9:13.
TRAICIONAR, Mt 26:21 Junt

uul ti teexe yaan u t.
Mt 27:3 Judas, le m

aax t.
Lu 22:22 U Paal m

aak,

ootsil m

aax kun t.
Jn 18:2 Judas, le m

aax kun t. kaacho
Jn 6:64; 13:2.
TRIGO, Mt 13:38 maalob t. u paalal le Reinoo
Mt 3:12; 13:25; Lu 22:31; Jn 12:24.
TROMPETA, Mt 6:2 Ken a beet utse ma a wustik t.
Mt 24:31 u angeloob y

eetel u juum t.
1Co 14:8 wa jelaan bix u juum le t., m

aax jeel
1Co 15:52 le t

aan u paaxal le u tsook t.
1Te 4:16 yaan u y

eemel t

aan u juum u t. Dios
Heb 12:19; Ap 8:2.
TRONO, Lu 22:30 kulakeex ti t. utiaal ka a
Heb 4:16 kooneex natsikba ti u t. Dios
Heb 12:2 tu x-nooj kabil u t. Dios
Ap 3:21 u p

aajtalil u kutal tin w

eetel tin t.
Ap 7:9 waalakbaloob tu t

aan le t.
Ap 20:4 tin wilaj t., bey xan le kulajoobo
Mt 25:31; Col 1:16.
TUBAAN, 2Pe 1:9 t. wa tsook u poobol
TUBEEL, 1Co 13:12 in kaj

ooltik Dios t.
2Ti 2:15 ku tsolik t. u taaniloob le jaajo
Heb 1:3 leti ch

ikbesik t. bix Dios

TU CONTRA, Bx 21:21 ku bin t. u ley Mois

es
2Te 2:3 m

aaxoob kun l

ikloob t. Dios
2Ti 3:8 u ts

aaikuba Jambres t. Moisese
2Ti 4:15; Heb 12:4.
TU CONTRA LEY, 1Jn 3:4 kebane ti yaan t.
2Te 2:3.
TUKLAJ, 2Co 1:17 Le ka tin t. kaach in bin
TUKLAAL BAAL KAAS, 1Ti 6:4 t. y

eetel ma jaaj
TUKLIK, Mt 5:17 Ma a t. wa taalen in xuuls le Ley
Lu 11:17 u yojel Jes

us baax ku t.
Lu 12:51 Ka t. wa taalen in ts

aa jeetselil
Jn 11:13 ku t. kaache t

aan u taan
Jn 13:29 ichiloobe tu t., tumen Judas chaamil
Ro 12:3 ma unaj u t. maas ti le unaj u tukliko
1Co 8:2 wa yaan m

aax ku t. u kaj

ool wa baaxe
1Co 10:12 m

aax ku t. waalakbal maalobe
Ap 17:17 u tsooksoob baax u t. Leti
Mt 10:34; Jn 5:39; 11:56; Ro 14:5; 1Co 3:18; 7:40;
14:37.
TUKLIK ICHIL PUKSIIKAL, Lu 1:51 baax ku t.
TUKULT BUKAAJ, Lu 14:28.
TUKULT M

AAKALM

AAK, Ap 13:18 u t. u n

umero
TU L

AAJ TUPAJ, Col 2:14.
TUL

AAKAL, Mt 22:37 yaabilt J

eeoba y

eetel t. a
Heb 4:11 kooneex beetik t. le ku p

aajtal
2Pe 1:10 beeteex t. le ku p

aajtal utiaal ka
TUL

AAKAL BAAL, 1Co 16:14 t. y

eetel yaabilaj
Col 2:10 teexe yaanteex t.
Ef 1:23.
TUL

AAKAL KIIN, Heb 10:12.
TUL

AAKAL LE KU P

AAJTAL, Lu 13:24 Beeteex t.
2Ti 2:15 Beet t.
2Pe 3:14 beeteex t. utiaal ka u yil Dios
1Co 14:1.
TUL

AAKAL P

AAJTALIL, Ap 16:14 Dios yaan t. tio
Ap 1:8; 11:17.
TUL

AAKAL U TAAKIN, Mr 5:26.
TU MACHOOB, Lu 22:54.
TUP, Mt 12:20 ma b

in u t. mix junp

eel meecha
Ap 3:5 jach junpuli ma ken in t. u kaaba
TUPIK, Ef 6:16 a t. tul

aakal u tabaan flechaob
1Te 5:19 Ma a t. u k

aakil le kiliich muuko
TUSIK, Heb 3:13 u p

aajtalil keban utiaal u t. m

aak
2Pe 2:3 yaan u t. utiaal u j

ooskoobteex
Ap 12:9 Satan

as, le m

aax t

aan u t.
Ap 20:3 ma u seguer u t. u kajn

aaliloob Luum
Ap 19:20.
TUSIKBA, 1Jn 1:8 Minaan k-keban, t-juunal k-t.
TUSKABAEX, 1Co 15:33 Ma a t.. U biskuba m

aak
Gal 6:7 Ma a t.: mix m

aak jeel u burlarkuba
TUSUBA, 1Co 3:18 Mix m

aak ka u t. tu juunal
TU T

AAN C

ESAR, Bx 25:11; 28:19.
TU T

AAN K

IIMIL, Ro 16:4 tu ts

aaj u kuxtaloob t.
TUTUKCHI, Flp 2:14 beeteex tul

aakal x-ma t.
1Pe 4:9 Kamabaex ma y

eetel t.
Jud 16 Le m

aakooba ku t. tu contra u maasil
1Co 10:10.
TU TSOOLOL, 1Co 14:40 beetaak tul

aakal baal t.
TU YOOLAL KILIICH MUUK, Ap 1:10.
TU YUSTAJOOBE, Jn 20:22 t. ka tu yaalajtiob
TUUKUL, Mt 16:23 ma ta t. jeex u tuukul Diose
Mt 22:37 yaabilt J

eeoba y

eetel tul

aakal a t.
Lu 2:48 t

aan k-sen t. tuux tsookech
Bx 3:19 Kex a t. y

eetel utsk

int a kuxtaleex
Ro 8:5 ku t. ti u baalubaob u keban w

inkliloob
Ro 8:6 u t. m

aak ti u ts

ibolal
Ro 11:34 m

aax tsook u kaj

ooltik u t. J

eeoba
Ro 12:2 baaxe kex a t. utiaal
Ro 12:16 Ma a ts

aaik a t. ti baaloob nuuktak
Ro 15:5 le t. yanchaj ti Cristoo
1Co 2:16 m

aax jeel u kaj

ooltik u t. J

eeobae
1Co 14:20 kanchajak xan a t. jeex
2Co 3:14 letiobe piix u t.
2Co 4:4 pixaan u t. tumen u diosil
2Co 10:5 bey ka k-kal u t. le m

aakoobo
Flp 1:8 t

aan in sen t. ti tul

aakleex
Flp 3:15 wa ka t. yaanal bixe
Flp 3:19 t. chiikil ti u baalubaob Luum
Flp 4:2 ka yanak junp

eelili t. tiob
Flp 4:7 jeetselil ku t

aatsm

aansik tul

aakal t.
Flp 4:10 tsook u kaa k

aajal a t. tin woolal
Col 3:2 Chik a t. ti baaloob yaan kaan
Heb 4:12 u taan Diose ku p

aajtal u jatsik t.
Heb 8:10 Yaan in ts

aaik in leyoob tu t.
1Pe 1:13 muukaank

uunt a t. utiaal meyaj
1Pe 4:1 yanakteex le t. yanchajtio
2Pe 3:1 t

aan in wilik in wajsik a t.
Ro 7:25; 1Co 1:10; Flp 3:4; 4:7; 1Ti 6:4.
TUUNICH, Lu 19:40 letie t. kun taanoobo
1Co 10:4 ku yukikoob u jail le nojoch t.
1Pe 2:6 Sione yaan in ts

aaik junp

eel t.
1Pe 2:8 u t. t

oochpajal y

eetel nojoch t.
Mt 13:5, 20; Mr 4:5, 16; 12:10; 1Pe 2:6.
515 TUUNICHILTAAN
TUUNICHIL, Ro 9:33 junp

eel u t. t

oochpajal Si

on
TUUNICHIL JUUCH, Lu 17:2 nojoch t. tu kaal
TUUNICHIL MOLINO, Ap 18:21.
TUUS, Mt 27:64 le t. maas kaas ti le y

aaxo
Mr 10:19 ma a t. utiaal a tiaalintik
Jn 1:47 junt

uul m

aak maatech u t.
Jn 8:44 Kaasilbaale u taatail le t.
Ro 1:25 tu kexoob le u jaajil ti Dios yoolal le t.
Ro 3:4 kex ka ilaak t. tul

aakal m

aak
2Co 11:13 le m

aakoob jeelo ch

een t.
2Co 12:16 tsook bin in t

aabskeex y

eetel t.
Col 2:4 mix m

aak ka u t. y

eetel taanoob
Col 3:9 Ma a paklan t.
2Te 2:9 u beetik ch

ikulaloob ku t. m

aak
2Te 2:11 utiaal ka u creertoob le t.
2Ti 3:6 u yojloob t. ku yoksikubaob ichil najoob
Heb 6:18 ma tu p

aajtal u t. Dios
1Pe 2:22 mix junp

eel t. j

ook tu chi
2Pe 2:14 ku t. le m

aakoob ma jeetsel u
1Jn 1:10 k-taasik Dios bey junt

uul m

aax ku t.
1Jn 5:10 ku ts

aaik naatbile Diose ku t.
Ap 18:23

uuchik a beetik a x-meenile ta t.
Ro 3:13; 1Co 6:9; 2Co 6:8; Ef 5:6; 1Ti 4:2; 2Ti 3:13;
Tit 1:10; 1Jn 2:4, 22; 4:20; 2Jn 7; Ap 14:5; 21:8, 27;
22:15.
TUUSIL, Mr 14:1 baax t. ken u yaaloob tu contra
Ef 4:25 tsook a x

uumpatkeex le t.
1Pe 2:1 luseex ti teex tul

aakal t.
Mt 26:4, 59.
T

UUB, Gal 4:14 ma j

aak t. utiaal a weeskeex
Mt 26:67; 27:30.
T

UUBECH, Ap 3:16 mix s

iseche, nikaaj in t.
T

UUMBEN, Mt 26:29 le kiin ken in wuk t. vino
Jn 13:34 junp

eel t. mandamiento
2Co 5:17 junp

eel t. baal beetaan
Col 3:10 B

uukbesabaex y

eetel le t. kuxtalo
2Pe 3:13 t. kaan y

eetel junp

eel t. Luum
Ap 14:3 bey junp

eel t. kaaye
Ap 21:5 Ile!, yaan in t. tul

aakal baal
Lu 22:20; Gal 6:15; Heb 10:20; Ap 3:12.
T

UUMBENCHAJAL, 2Co 4:16 s

aamsamal u t.
T

UUMBEN DISIPULO, 1Ti 3:6 ma junt

uul t.
T

UUMBENKUNTAAK TUL

AAKAL, Mt 19:28.
T

UUNTAJ

OOL, Mt 4:7 Ma unaj a t. J

eeoba a Diosi
Mt 6:13 Ma a chaik k-l

uubul ti t.
Mt 26:41 ma a w

eenleex utial ma u t.
Lu 8:13 baale ken t. ku n

aachtaloob
1Co 10:9 Ma k-t. u J

eeoba
1Co 10:13 Minaan ul

aak t. ta w

ookoleex
Snt 1:12 m

aax ku ch

uukpajal y

ool u muyajt le t.
Snt 1:13 ken t. m

aake, ma unaj u yaalik
2Pe 2:9 J

eeobae u yojel u tok u kaajal ti t.
Ap 2:10 Le Kaasilbaalo yaan u seguer u t.
Ap 3:10 yaan in kan

aantkech tu kiinil le t.
Lu 22:28; Bx 5:9; Gal 4:14; Snt 1:2.
T

UUNTAAB U Y

OOL, Heb 11:36 Ul

aakoobe t.
Heb 11:37 muruxtuntaaboob, t.
Heb 2:18.
T

UUNTAAL A FE, Snt 1:3 yaan u t. a fejeex
1Pe 1:7 utiaal ka t.
T

UUNTAAL U Y

OOL, 1Ti 6:9 ku t.

Heb 4:15 tsook u t. ti tul

aakal baal
T

UUNTIK, Col 2:21 ma a machik lelo, ma a t. lelo,
T

UUNTIK

OOL, Lu 4:13 Le Kaasilbaalo tu t. Jes

us
T

UUXT, Mt 10:16 t

aan in t. bey tamanoob
Mt 11:10 t

aan in t. in j-bisaj taan utiaal ka
Gal 4:4 tu chukaj u kiinile, Diose tu t. u Paal
Mt 13:41; Lu 10:1; Jn 14:26; Bx 3:20; 1Jn 4:9.
T

UUXTAJ, Mt 10:5; 21:34.
T

UUXTAAB, 1Co 1:17.
T

UUXTAANEN, Ef 6:20 t. in kaayt maalob
T

UUXTAAN TAAN, 2Co 5:20 t. tu kaaba Cristo
T

UUXTEEX, Flp 2:25 Epafrodito, m

aax ta t.
T

UUXTOOB, Ro 10:15 wa mix m

aak t.?
Bx 8:14.
TUUBS, Heb 6:10 Diose ma kasaan utiaal ka u t.
TUUBSIK, Flp 3:13 t. le baaxoob yaan paachilo
TUUBSKOOB, 2Pe 3:5 ku t.

uuchjeakile yanchaj
TUUBUL, Heb 13:16.
TUUPUL, Mr 9:48 tuux ma tu t. u k

aakilo
TUUSLEEX, Mt 24:4 Kan

aantabaex utiaal ma a t.
Lu 21:8 Kan

aantabaex utiaal ma a t.
Ef 4:22 ikil a t. tumen a ts

ibolaleex
TUUSUL, Mt 24:24 milagroob utiaal u t. m

aak
1Jn 3:7 In mejen paalaleex, bik t.
TUUTAK, Mt 23:27 baaloob t.
TUUTAL, Snt 5:2 Le ayikalil yaanteexo tsook u t.
TUUX KUN KAJTAL, Bx 17:26.
TUUX KU TSAABAL U YOOCH BAALCHEOB, Lu
2:7, 12, 16.
TUUX MIX M

AAK YANI, Mt 14:13 bin ti k

uuchil t.
TUUX UNAJ U KAJTAL, Jud 6.
T
TABEEX, Lu 12:35.
TANOON, 2Ti 1:9 tu t. utiaal ka kiliichchajkoon
TAABLEEX, 1Co 7:9 p

aatkeex t. ti a ts

ibolaleex
TAAN (IDIOMA), Bx 2:6 ichil le t. ku beetik
1Co 13:1 le t. ku beetik angeloob
1Co 13:8 u p

aajtalil u y

uuchul t. ich jejel

aas
1Co 14:5 in k

aat ka taanakeex ich jejel

aas t.
1Co 14:10 yaab u jejel

aasil t.
1Co 14:22 u t. m

aak ich jejel

aas
1Co 12:10; 14:6, 13, 19; Ap 7:9.
TAAN, Mt 4:4 tul

aakal t. ku j

ookol tu chi J

eeoba
Jn 5:28 le kimenoobo yaan u yuubikoob u t.
Jn 8:43 Tumen ma a k

aat a wuuyeex in t.
Jn 10:27 In tamanoobe ku yuubikoob in t.
Jn 17:17 a t. leti u jaajil.
Ro 1:8 ku y

uuchul t. ti le fe yaanteexo
Ro 10:8 u t. le fe t

aan k-kaaytiko
2Co 2:17 ma t

aan k-m

aan k-kon u t. Dios
2Co 3:12 toone jach y

eetel u jaajil k-

ool k-t.
2Co 11:6 ma jach in wojel t.
Flp 2:16 Macheex tubeel u t. le kuxtalo
Col 4:6 a n

uukikeex u t. cada junt

uul
2Ti 2:15 ku tsolik tubeel u t. le jaajo
Snt 1:22 tsookbeseex le t., ma ch

een
2Te 1:11; 1Ti 1:6; 1Jn 1:5.
TAAN DIOSTS

AA FE 516
TAAN DIOS, Ef 6:17 lela u t.
2Ti 4:2 kaayt u t.
Heb 4:12 u t. kuxaan y

eetel yaan u p

aajtalil
Ap 19:13 le kaaba tsaantia leti lela: U T.
Lu 8:11; 1Te 2:13; 2Ti 2:9; Heb 11:3.
TAAN KAAS, 1Pe 4:4 ku t. ta woolaleex
1Ti 1:20.
TAANOOB, Lu 19:40 letie tuunichoob kun t.
Ro 16:18 chujuk t. ku satkoob u y

ool
1Co 14:9 wa ma ta waalikeex t. s

eeb u naataal
Tit 2:8 t. ma tu ts

aaikoob tuux u yaalaal
TAANOOB JELAANTAK, 1Co 2:1 taneex y

eetel t.
TAANOOB KU MEYAJ TI M

AAKOOB, Ro 6:19.
TAANOOB Y

EETEL KAANAL ICHIL, 2Pe 2:18.
TAAN TU CONTRA DIOS, 1Ti 1:13.
TAAN TU KAABA, 2Co 5:20 t. Cristo
TAAN TU T

AAN M

AAK, Ro 10:10 t. ul

aak m

aakoob
Heb 13:15.
TAAN TU YOOLAL, Ap 19:10.
TAAN Y

EETEL JAAJIL

OOL, Heb 3:6 u xuulul k-t.

Flp 1:20; 1Ti 3:13.
TAAN YOOLAL, Jn 18:37 utiaal in t. le jaajo
TAABAL IN KIIKEL, 2Co 11:29.
TAAN, 1Co 1:26 ma t. yaab m

aakoobi
Gal 5:13 teexe t. utiaal j

aalkabil
1Pe 2:9 m

aax t. utiaal ka j

ookkeex
Ap 17:14 le m

aaxoob t., y

eeyaanoob
1Te 4:7; 1Pe 2:21.
TAANOOB, Ro 8:30 le m

aaxoob t. aalaab xan
TEEL, Mt 26:34, 74, 75; Mr 14:30.
TOXAJ, Bx 13:19 tu jatsaj le luumo ka tu t.
T

OOCHPAJAK, Ro 14:13 mix baal utiaal ka t.

T

OOCHPAJAL, Mt 13:41 baaloob beetik u t. m

aak
Mt 18:6 jeel m

aaxak ka u beet u t. junt

uul
Mt 18:7 ku beetkoob u t. m

aako
Mt 26:31 u beetaal a l

aaj t. tin woolal
Ro 9:33 junp

eel u tuunichil t. Si

on
Ro 16:17 t

aan u ts

aaikoob tuux u t. m

aak
Flp 1:10 ma a beetkeex u t. ul

aakoob
Jn 16:1; Ro 14:20; 1Co 8:13; Snt 3:2.
TOOXOL, Bx 4:35; 6:1.
TS
TSAYPACHTIK CRISTO, 1Pe 4:16 ku muyaj tu ts.
TSAAY, Ap 12:8 ma ts. tu y

eeteloobi
TSELABA, Mt 16:23 Ts. tin t

aan, Satan

as
TSELEN, Gal 1:15 m

aax ts. tu jobnel in maama
TSEEM, Lu 18:13 t

aan kaach u loxik u ts.
Lu 23:48.
TS

EEL JA, Mr 4:35; 5:21; 6:45; 8:13.
TS

EENANKIL, Heb 11:11 m

aan u kiin u ts.
TS

EENT, Jn 21:17 Ts. in mejen alak tamanoob
1Co 3:2 Tene tin ts. y

eetel leche
Ap 12:6 ka ts. mil doscientos sesenta kiinoob
TS

EENTBIL, Ap 12:14 koolel kun ts. junp

eel jaab
TS

EENTMUBA, 1Ti 4:6 u ts. y

eetel u taanil fe
TSIKBAL PATJOOLTAAN, 2Pe 1:16 t-uuyaj ts.
TSIKBALTAAL, Lu 1:4.
TSIKBALTBIL, Bx 18:25; 2Te 2:15.
TSIKBALTIK, Mr 5:20 bine, ka joop u ts.
Lu 4:18 utiaal in ts. maalob p

eektsil
Lu 8:39 ts. le baaxoob tu beetaj Dios ta woolalo
1Jn 1:2 t

aan k-ts. le kuxtal minaan u xuul
TSIKBEEN, Heb 2:9.
TSIIKIL, Lu 18:20 ees ts. ti a taata y

eetel
Lu 24:52 utiaal u yeeskoob ts. ti
Ro 12:10 Eeseex ts. xan ta baatsileex
Ro 13:7 ti m

aax ku k

aatik ts., ts.
Ef 5:33 atantsil unaj u yeesik ts. ti u y

icham
Ef 6:2 Ees ts. ti a taata y

eetel ti
Flp 1:27 a kuxtaleexo ka u taas ts.
Heb 12:9 K-taataobe suuk kaach k-eesik ts.
Heb 12:28 maalob saajkil bey xan y

eetel ts.
1Pe 3:2 minaan a siipileex y

eetel nojoch ts.
1Pe 3:15 y

eetel jeetselil bey xan nojoch ts.
Mr 12:6; Lu 18:2; Jn 9:38; Bx 10:25; 1Ti 1:17; 6:16;
2Pe 2:11; Ap 4:11.
TS

IIMIN, Ap 19:11 ileex!, junt

uul sak ts.
TSOLIK, Bx 15:14 Symeone tsook u ch

uukaan ts.
1Co 12:10 u ts. baax ku yaalaal
1Co 14:26 ul

aake t

aan u ts. le baax
TSOLIK U XIKIN, Ro 11:34 m

aax tsook u ts.?
TSOLKOOB, 1Te 5:12 tsiikil ti le ku ts. a xikneex
TSOLNUUK, Bx 20:27 in waalikteex u ts. Dios
Ro 8:4 le maalob ts. yaan ichil le Leyo
1Te 2:11 t-ts. ti teex jeex junt

uul taatatsile
2Ti 3:16 Kiliich Ts

ibe utiaal y

uuchul ts.
Ro 12:8.
TSOLNUUKTIK, Bx 20:31; Ro 15:14; 1Co 4:14;
Col 1:28.
TSOLTAAN, Bx 15:32 yaabkach ts. tu ts

aajoob
TSOLXIKIN, 2Te 3:15 ts. bey junt

uu sukuune
Tit 3:10 tsook kaat

een a ts.
Heb 12:5 kam le ts. ku ts

aaik J

eeobao
Heb 12:6 J

eeobae ku ts. le m

aax u yaabiltmo
TSOOLOL, Lu 1:3 in ts

ibtikoob tu ts.
1Co 15:23 tu ts. kun tsaabil: y

aaxe ti Cristo
TSOOTSEL, Lu 21:18 mix junk

uul u ts. a pooleex
1Co 11:14 u chowaktal u ts. u pooli
1Pe 3:3; Ap 9:8.
TSOOTSEL CAMELLO, Mr 1:6 beetaan y

eetel ts.
TS
TSAKABA, Lu 4:23 Doctor, ts. ta juunal
TSAKIK, Mt 9:35 u ts. le yaan kojaanil tiobo
Mt 8:7; 19:2; Mr 3:2; Lu 6:7; 10:9; Bx 10:38.
TSAKOOB, Mt 13:15 u kex u tuukuloob, ka in ts.
TSAAMAJ U Y

OOL, Lu 6:15; Bx 1:13.

TSAAMIL, Ro 13:1 Dios ts. te jejel

aas k

uuchil
TSAA

OOL, 1Co 12:31; Gal 2:10; 4:17; Flp 3:6;

1Pe 3:13; Ap 3:19.
TS

AA A W

OOLEEX, Ro 15:30 ts. orar ti Dios

1Pe 5:2 ts. meyaj
TS

AABAEX, 1Pe 5:9 ts. tu contra
TS

AAEX, Mt 10:8 siibil xan ka a ts.
Ro 13:7 Ts. ti tul

aakal m

aak le baax unajo
TS

AA FE, Jn 11:48 tul

aakal m

aak ken u ts. ti leti
Jn 12:42 gobernanteobo tu ts. ti leti
Bx 10:43 tul

aakal m

aax ku ts. ti letie
517 TS

AAIKTSOOK
Flp 1:29 ma ch

een ka a ts. ti Cristoi
Jn 2:11; 4:39; 7:48; 9:36, 38.
TS

AAIK, Jn 11:26 m

aax kuxaan y

eetel ku ts. u fe
Ro 10:14 m

aax ma u ts.?
2Co 9:10 le m

aax ku ts. yaab semilla
Gal 3:5 Le m

aax ku ts. kiliich muuk
Heb 12:5 le castigo ku ts. J

eeobao
Mt 21:41; Lu 4:6; 6:30; 1Ti 5:14.
TS

AAIK A W

OOL, 1Ti 4:13 ma u xuulul a ts. xook

TS

AAIK BAAX OOLAL, 2Co 5:12.
TS

AAIK CUENTA, Bx 17:22 Xiibeex, kin ts.
TS

AAIK FE, Jn 9:35 Ka ts. ti u Paal m

aak?
Jn 12:44 ma ti teen ku ts., ti m

aax t

uuxten
TS

AAIK GRACIAS, 1Co 10:16 baax oolal k-ts.
TS

AAIK KAJ

OOLTBIL, Heb 2:12.

TS

AAIK OJ

EELTBIL, 1Te 1:9 ma xuuluk u ts. bix
TS

AAIK P

AAJTALIL, Flp 4:13 tu yoolal le M

aax ts.
2Te 2:9.
TS

AAIK TUUX, 1Ti 5:14 ma u ts. u taan kaas
TS

AAIKUBA TU CONTRA, Mt 10:21.
TS

AAIK U MAASIL, Ap 22:18 ku ts. ti le baaxoob
TS

AAIK U PIIS, 1Ti 3:2 ts. tul

aakal baax ku
1Ti 3:11 kooleloob ku ts. baax ku beetkoob
Tit 2:2 m

aakoob ku ts. baax ku beetkoob
TS

AAIK U Y

OOL, 2Co 8:8 ts. ti baax ku beetkoob

2Co 8:22; Col 4:12; 1Ti 4:10.
TS

AAIK U Y

OOL MEYAJ, Heb 6:11 ts. tak tu xuul

TS

AAIK U Y

OOL U MEYAJT DIOS, 2Pe 2:9 u ts.

Bx 3:12; 2Ti 3:5; Tit 1:1; 2Pe 3:11.
TS

AAJ, Mr 15:17 ka tu ts. junp

eel morado nook
2Ti 4:17 Yuumtsile tu ts. p

aajtalil
TS

AANCHAAK, 1Co 15:55 a p

aajtalil utiaal a ts.?
1Co 15:57 Dios ku ts

aaiktoon u p

aajtalil k-ts.
Ap 2:7 le m

aax kun ts. te baatelo
Ap 3:21 Le m

aax kun ts. te baatelo
Ap 15:2 ts. le ts

itsik baalcheo
Ap 21:7 jeel m

aaxak ku ts. te baatelo
1Jn 4:4; Ap 2:11, 17, 26; 3:5, 12; 5:5; 12:11.
TS

AANCHAATIK, Jn 16:33 ts. y

ookol kaab
Ro 8:37 t

aan k-ts. tul

aakal le baalooba
Ro 12:21 seguernak a ts. le kaaso
1Jn 5:4 letie baax beet k-ts. y

ookol kaaba
Ap 6:2 t

aan u ts. u enemigoob
Ap 11:7 yaan u ts. y

eetel u k

imskoob
Ap 17:14 yaan u ts. tumen le Tamano
1Jn 2:13; 5:5.
TS

AA OJ

EELTBIL, Ef 1:17; Ap 1:1.
TS

AA U P

AAJTALIL, 2Co 5:5 Diose letie m

aax ts.
1Ti 1:12 Yuumtsil, m

aax tu ts.
TSAAB, Lu 12:48 le m

aax ts. yaab baaloobo
Bx 7:53 le Ley ts. tumen le angeloobo
Gal 3:19 ts. kaj

ooltbil tumen angeloob
Heb 9:10 ley ts. utiaal ka tsookbesaak
Jud 3.
TSAABAL, Mt 19:29 u ts. kuxtal minaan u xuul
Bx 20:35 Maas ku taasik kiimak

oolal u ts.
TSAABAL KAJ

OOLTBIL, Ef 3:5 u ts. ti ap

ostol
TSAABAL OJ

EELTBIL, 1Co 2:10.
TSAAK, Bx 5:16 mix junt

uul wa ma ts.
Heb 12:13 ma u j

uukul u yook, baaxe ka ts.
1Pe 2:24 tu yoolal u yajiloobe ts.
Ap 13:3 le tuux xotaan u y

uulo ts.
Mt 12:15; 21:14; Lu 4:27; 9:11; 13:14; Ap 13:12.
TSAAN, Ro 12:6 le bukaaj fe ts.
TS

IIB, Lu 4:21 Bejlae t

aan u b

eeychajal le ts.
Jn 5:46 tumen letie ts. tin woolal
Jn 8:6 Jesuse chinlaje ka joop u ts.
Jn 19:21 Ma a ts.: U Rey le jud

oobo
Bx 1:1 Le y

aax ts. tin beeto
2Ti 3:15 ta chichnil ta kaj

ooltaj le Kiliich Ts.
Mt 4:4; Jn 5:47; 21:24; Snt 4:5; Ap 1:11; 3:12; 21:5.
TS

IIB KAABA, Lu 2:1 ts. tul

aakal m

aak
TS

IIBOLAL, Ro 7:5 le kaakas ts. ch

ikpajoob tu
1Co 7:9 ma tu p

aajtal a controlartik a ts.
Flp 2:13 ikil u ts

aaikteex u ts. y

eetel u p

aajtalil
Col 2:18 u luumkabil ts.
1Ti 6:9 ti junp

eel l

eech bey xan ti kaakas ts.
Tit 2:12 k-n

aachkuntikba ti luumkabil ts.
Snt 1:14 ken t

aabsaak tumen u ts.
2Pe 2:13 ki u yuubikoob u b

eeykuntkoob u ts.
2Pe 3:3 jeex u t

uulchintaaloob tumen u ts.
1Jn 2:16 u ts. le bako, u ts. le icho
1Jn 2:17 t

aan u bin u xuulul bey xan ti u ts.
2Ti 2:22; 2Pe 2:18.
TS

IIBOLAL BAKEL, 1Ti 5:6; Snt 4:1.

TS

IIBOLT, 1Ti 5:11 ken u sen ts. u n

uupchitaloob
TS

IIBOLTAAL AYIKALIL, Lu 12:15 utiaal ma a ts.

TS

IIBOLTAAL N

UUPCHITAL, Col 3:5 u sen ts.
1Te 4:5 ma unaj u p

itm

aan u ts. jeex u beetik
1Ti 5:11 le viudaob, tumen ken u sen ts.
Ro 1:26.
TS

IIBOLTIK, Mt 5:28 chaantik koolel utiaal u ts.

Mr 7:22 u sen ts. u yantal yaab baaloob ti
Ro 7:7; 13:9 Ma unaj a ts. baax ma a tiaali
Gal 5:24 yaayamtik y

eetel ku ts. u w

inkliloobo
Gal 5:26 Ma k-ts. baax yaan ti ul

aak
Snt 4:5 u tuukulil k-ts. baax ma k-tiaali
Ro 1:29.
TS

IIBT, Flm 18 paxmajteche, ts. tin cuenta

3Jn 13 ma in k

aat in l

aaj ts. ti juuni
TS

IIBTAAN, Mt 22:20 y

eetel m

aax kaaba ts.?
Lu 21:22 b

eeychajak le baaxoob ts.
Ro 15:4 le baaxoob ts.

uuchjeakilo ts.
1Co 10:11 ts. utiaal ka k-kan

aant ma u
2Co 3:2 carta ts. ichil k-puksiikal
Col 2:14 le Ley tuux ts. le baaxoob
Heb 12:23 ts. u kaabaob te kaano
Ap 14:1 tu t

aanpoolaloobe ts. u kaaba
Ap 21:27 ch

een le ts. u kaabaob tu rolloil
Jn 19:19; Ap 1:3; 17:5.
TS

IIBTIK, Lu 1:1 tsook u yilik u ts. u tsikbalil

TS

IIK, Mt 8:28; 2Ti 3:3.

TS

IITSIK BAALCHE, Ap 19:20 u marcail le ts.

Ap 13:17; 17:3.
TSOKAAN U BEEL, Ro 7:2 koolel ts. y

aanal
TSOOK, Mt 19:30 tu ts. yaan u m

aanoob
1Co 15:26 Le k

imilo u ts. enemigo

1Co 15:45 Le u ts. Adano
Ap 22:13 Teen le y

aax y

eetel le u ts.
Mt 20:8, 16; Ap 1:17.
TSOOK KIINUTS TU YICHOOB TAAKIN 518
TSOOK KIIN, Jn 6:54 in kaa kuxk

intik te tu ts.
1Co 10:11 kuxaanoon tu ts. y

ookol kaab
2Ti 3:1 tu ts. yaan u yilaal yaayaj kiinoob
Heb 9:26 te tu ts. le y

ookol kaaba
Snt 5:3 yaan u p

aatal bey k

aak te tu ts.
2Pe 3:3 tu ts. yaan u taal j-paastaj m

aakoob
Jn 11:24; 12:48.
TSOOKAAN U BEEL, 1Co 7:33 xiib ts. chiichnak
TSOOKBAL, 1Jn 2:18.
TSOOKBES, Mt 28:20 u ts. tul

aakal
2Ti 4:5 ts. tubeel le meyaj tsaantecho
Snt 1:22 ts. le taano, ma ch

een ka a wuuyeexi
TSOOKBESIK, Ro 14:6 ku ts. utiaal J

eeoba
Ef 2:3 t

aan k-ts. k-luumkabil ts

ibolaloob
1Jn 1:6 ma t

aan k-ts. le jaajo
Gal 6:2; Col 2:20; Snt 1:25; 2Jn 9; Ap 22:7.
TSOOKBESIK LE MEYAJ, Bx 20:24 ts. le meyaj
1Co 4:17 u kaajsikteex bix in ts.
TSOOK IN BEETIK, Jn 17:4 ts. le meyaj ta
TSOOKOK, Lu 12:50 yaan u xuulul ken ts.
TSOOKOL, Mt 24:3 u ts. le y

ookol kaaba?
TSOOKOL BEEL, Mt 22:2 tu beetaj u festejoil ts.
Mt 22:30 mix kun ts. ken kuxk

intaak kimen
Mt 24:38 t

aan u ts., tak te kiin ka ook No

e
Lu 14:20 T

aant u ts., ma tu p

aajtal in bin
Lu 20:35 ku kaa kuxk

intaaloobo, ma kun ts.

Jn 2:1 yanchaj junp

eel ts. tu kaajil Can

a
1Co 7:11 ma unaj u kaa ts., wa mae suunak
1Co 7:39 u ts. y

eetel m

aax meyajtik Yuumtsil
2Co 11:2 yaan u ts. y

eetel junt

uulili m

aak, Cristo
1Ti 4:3 yaan u yaalikoob ma u ts. m

aak
Heb 13:4 m

aake u yees tsiikil ti le ts.
Ap 19:9 u cenail u ts. le Tamano
Lu 17:27; 1Co 7:9, 28, 36, 38; 1Ti 5:14.
TSOOKSIK, Jn 4:34 y

eetel in ts. le meyaj
Gal 3:3 a ts. le baax ta k

aajseexo?
TSOOMEL BAAK, Heb 4:12 ku jatsik baak ti u ts.
TSUUL, Mt 6:24 palitsil ti kaat

uul ts.
Mt 25:21 Kiimakchajak a w

ool y

eetel a ts.
Ro 14:4 ts. kun aalik wa maalob yanil wa ma
Col 4:1 yaan junt

uul a Ts. te kaano
2Pe 2:1 yaan u pektikoob tak le ts.
Lu 12:45; Ef 6:9; Col 3:22; 1Ti 6:1; Tit 2:9.
TSUUTIL, Ro 1:29.
TSUUTS, Lu 22:48 y

eetel ts. ka traicionartik
Ro 16:16 saludartabaex y

eetel kiliich ts.
Lu 7:38; 15:20; Bx 20:37.
U
U BOOTIK JACH LE BUKAAJ KAAB

EET, 1Ti 2:6.
UKAJ, Mt 5:6 Kiimak y

ool m

aax u. ti justicia
Mt 25:44 Yuumtsil, baax kiin ka t-ilaj u.
Jn 7:37 Wa yaan m

aax u. taalak tin wiknal
Ap 7:16 Ma ken u muyajtoob wiijil mix u.
Ap 21:6 Jeel m

aaxak u. u yuk u jail le kuxtalo
Ap 22:17 jeel m

aaxak ka u. ka taalak
U K

AAT U YAALE, Heb 12:27 u. Diose yaan u
U KIINIL, Ro 5:6 Cristoe k

im le ka tu chukaj u.
1Ti 6:15.
U KIINIL J

EEOBA, 2Pe 3:12.
U KIINIL SAATSAJ SIIPIL, Bx 27:9.
UKUL KU L

AALAAL Y

OOKOL SIIBAL, Flp 2:17.

UL

AAK TAMANOOB, Jn 10:16 Yaan xan ten u.
U MACH U BISOOB, Bx 1:16.
U MEYAJTAAL DIOS, 1Ti 3:16.
U PAALALOON DIOS, 1Jn 3:1 u yaalaal u u.
U P

AAJTAL, Lu 12:5.
U POOCHOL DIOS, Ap 17:3.
U P

AATAL MAALOBIL, 1Co 7:33 u. tu t

aan yatan
U TIAALOOB DIOS, Ef 1:14 u j

aalkabtaal m

aax u.
1Pe 5:3 tu y

ookol le m

aaxoob u.
U TIAALOON J

EEOBA, Ro 14:8 wa kimenoone u.
U TUKULTMAJ, Heb 11:40 Diose u. kaach
UTS, Mr 10:18 Mix m

aak u., ch

een Dios
Lu 6:45 m

aak u. ku yeesik le maalob baaloob
Ro 12:21 ts

aanchaat le kaas y

eetel baax u.
2Ti 3:3 ma ken u yaabiltoob baax u.
UTSCHAJ, Mt 8:13 le palitsilo u. ti le s

uutuko
UTSCHAJ TA TAAN, Heb 10:6 Ma u. baalcheob
UTSEN, Lu 18:19 Baaxten ka waalik u.?
UTSIL, Bx 20:20 le baaxoob jeel u taasikteex u.
Ro 8:8 ma tu p

aajtal u l

uubloob u. ti Dios
Ro 15:1 ma unaj k-kaxtik ch

een k-u.
1Co 6:12 ma tul

aakal baal ku taasik u.
2Co 10:1 Cristo, m

aax ku yeesik u yu.
Gal 1:10 in wilik in l

uubul u. ti m

aakoob?
Gal 5:22 u yich le kiliich muuko u.
Flp 4:8 jeel baalak ku l

uubul u., jeel baalak
1Te 2:4 t

aan k-aalik utiaal k-l

uubul u.
1Ti 4:8 junp

it u. ku taasik; baale u jach kubik

Heb 11:6 ma tu p

aajtal u l

uubul u. ti Dios
1Pe 2:20 baax u. ku taasik u ch

uukpajal a w

ool
Mt 16:26; Jn 16:7; 1Co 7:35; 2Co 6:6; Col 3:12; 1Te
2:15; Tit 3:8.
UTSIL KUXTAL, Flp 1:11 yanakteex mantats le u.
UTSIL PUKSIIKAL, Flp 1:15 beetkoob y

eetel u.
Flp 4:5 Tul

aakal unaj u yoj

eeltik bukaaj u.
Snt 3:17 ku ts

aaik u., s

eeb u yuubik taan
UTSILTANTEEX, 1Pe 3:9.
UTSK

IINT, Mt 5:24 T

aanile xeen a wu. le talamil
Bx 3:21 tak ken u. tul

aakal baal
Tit 1:5 utiaal ka a wu. le baaloob
UTSK

IINTIK, Mt 17:11 El

ase yaan u yu. tul

aakal
1Co 11:34 yaan in wu. ken xiiken
UTSK

IINTIK TALAMIL, Mt 5:25 s

eeb u. yaantech
UTSOOB, Bx 24:15 u kaa kuxk

intaal u. bey xan

Mt 5:45.
UTS TU TAAN, Jn 8:29 kin beetik le baaxoob u.
Bx 8:1 Sauloe u.

uuchik u k

imsaal Esteban
1Co 7:12, 13 baale u. kajlik y

eetel le sukuuno
Col 1:10 yanakteex junp

eel kuxtal u. J

eeoba
Col 3:20 Yuumtsile jach u. ka beetaak
1Te 2:12 seguernak a m

aaneex jeex u. Diose
Heb 13:21 Jesucristo, u beet t-

eetel le baax u.
Ef 1:5.
UTS TU YICH, 1Jn 3:22.
UTS TU YICHOOB TAAKIN, Lu 16:14 fariseo u.
519 UTSUL KAMIKW

IINKLIL
UTSUL KAMIK, 1Ti 5:10

uuchik u u. u yuulaboob
UTSUL PUKSIIKAL, Bx 17:11 maas u.
UTSULTAAN, Jud 16.
UTS U PUKSIIKAL, 1Ti 3:3 baaxe m

aak u.
Tit 3:2 kaab

eet u. y

eetel ma unaj u s

eeb
U TS

IIBOLAL LE BAKO, 1Pe 2:11.

UVA, Jn 15:1 Teen le u jaajil cheil u., in Taatae
Ap 14:18 xot u p

oopochal u yich le u.
Mt 7:16; 26:29.
U YAALAAL K

IIMSAAK, Mt 20:18.
U YAALAAL UTSECH, Mt 12:37.
U YAALAAL WA MA MAALOBI, Tit 2:8.
U YAALIK BAAX KU N

AAJMATIK, Ro 8:34.
U YAALIK KAAS, Mt 12:42.
U YAALMILI, Ro 8:29 tumen Diose u.
Ro 8:30 le u. yaan u beetaaloob jeex
1Co 2:7 u. Dios t

aanil ti u beetaal tul

aakal
Ef 1:5 Diose u. yaan u m

aatkoon
U YICH A PUKSIIKALEEX, Ef 1:18 s

aasilkunt u.
U YOJLILI, Bx 2:23 t

aanil ti u y

uuchle u.
UZ

IAS, Mt 1:8.

UU

UUCHBEN, 2Pe 2:5 tu castigartaj

u. y

ookol kaab

UUCHBEN L

AAKTSIL, Bx 22:3 le Ley tsaab ti k-

u.
Mt 23:30; 2Ti 1:3.

UUCHBEN M

AAK, Mt 15:2.

UUCHBEN MODOS, Ef 4:22.

UUCHBEN TAATA, 1Pe 1:18 kaansaab tumen a

u.

UUCHJEAK, Bx 3:21 y

eetel u profetaob

u.
Ro 1:2 desde

u. tu yaalaj u beetik

UUCHJEAKILO, Ro 15:4 baax ts

ibtaaboob

u.

UUCHUK, Snt 3:10 ma uts ka

u. le baaloob beya

UUCHUL, 1Pe 4:12 jelaan le baax ku y

u.
2Pe 2:22 tsook u y

u. le baax ku yaalaala
UU
UULAB, Lu 19:6 tu kamaj bey junt

uul u.
UUYAJ TAAN, Mt 17:5 in Paal in yaabiltmaj, u.
Bx 5:29 tu yaaloob: Unaj k-u. Dios
2Co 10:5 utiaal ka u yu. Cristo
Ef 6:1 Paalaleex, u. a taataex
Ef 6:5 u. a tsuulileex
Flp 2:8 tu yu. kex yanchaj u k

imil
Tit 3:1 ka u yu. le autoridadoobo
Heb 5:8 Cristoe tu kanaj u yu.
Heb 5:9 salvaci

on ti le m

aaxoob u.
Heb 13:17 U. le m

aaxoob nuuktikeex
Mt 8:27; Bx 5:32; 7:39; Ro 6:17; 16:26; 2Co 2:9; 7:15;
10:6; 1Ti 3:4; 1Pe 1:2, 14, 22; 3:6.
UUYIK, Mt 13:23.
V
VASO, Mt 10:42 ka u ts

aa u yuk junp

eel v. s

is ja
1Pe 3:7 junp

eel v. s

eeb u paapajle
VELO. Ilaak JAAJAY NOOK.
VENENO, Snt 3:8 chuup y

eetel v. ku k

imsik m

aak
VENGANZA. Ilaak SUT U JEEL.
VENTANA, Bx 20:9 kulukbal kaach te v., weeni
2Co 11:33.
VERDURA, Ro 14:2 x

iwoob y

eetel v.
VESTIRTUBA, Mt 6:29.
VIAJAR, Ap 18:17 tul

aakal m

aax ku v. ti k

aan

aab
VIAJE, Mt 21:33; Lu 20:9.
VINO, Jn 2:9 tu t

uuntaj le ja sutaan v.
1Ti 3:8 ministerial ma u sen ukikoob v.
1Ti 5:23 uk junp

it v. tu yoolal a nak
Ap 18:3 u v. u n

uupkebane, u kajn

aaliloob
Mt 9:17; Ef 5:18.
VINO KU KUUBUL ALTAR, 2Ti 4:6 jeex le v.
VIUDA. Ilaak xan KOOLEL KIMEN U Y

IICHAM,
1Ti 5:3 Kan

aant le v. minaan m

aax
VOLUNTAD DE DIOS. Ilaak K

AAT.
VOTO, Bx 26:10 tene kin ts

aaik in v. utiaal ka
W
WAJSE, Jn 11:11 t

aan in bin teelo utiaal ka in w.
WAKAX, 1Co 9:9 Ma unaj a jokik u ni le w.
Heb 9:12 u kiikel t

aankelem w.
1Co 15:39; Heb 10:4.
WAYAK, Bx 2:17.
WAY YAAN, Mt 24:3 baax ch

ikulal ken u yees w.

Mt 24:37 kun

uuchul tu kiiniloob w. u Paal
1Co 15:23 tu y

aamil le kiinoob w.
2Co 10:10 te kiinoob w. le bix u yilaalo
2Pe 1:16 Jesucristo y

eetel bix le kiinoob w.
1Jn 2:28 tu yoolal k-sulakil te kiinoob w.
Mt 24:27; 1Te 4:15; Snt 5:7, 8.
WAAJ, Mt 4:4 Ma ch

een y

eetel w. unaj k-kuxtali
Mt 16:12 ma ti u levadurail le w.
Mt 26:26 tu chaaj junp

eel w. ka tu xetaj
Lu 9:13 ch

een cinco w. y

eetel kaat

uul
Jn 6:35 Teen u w. le kuxtalo
1Co 10:17 junp

eelili w. yaan
1Co 11:26 jeel jayt

een ka a jaanteex le w.
Mt 6:11.
WAAJ K-XETIK, 1Co 10:16.
WAAJ KUBAAN, Mt 12:4.
WAACHAL, Mt 18:18 tsokaanili u w. te kaano
WEKIK, Bx 2:17 yaan in w. junp

it in kiliich muuk
Bx 2:33; Ap 16:1.
WENEL, Mt 13:25 le t

aan u w. le m

aakoobo
Jn 11:11 L

azaroe t

aan u w., baale t

aan in bin
1Te 5:6 ma k-w. jeex u beetik le m

aakoob
WEENLEEX, Mt 26:41 Ilawil ma a w. y

eetel ma
WEENOOB, Mt 25:5 ka t

uun w.
W

EET MEYAJ, Flp 4:3 Bey xan ti teech, in w.
WITSIL SINA

I, Bx 7:30.
W

IINIK, Mt 4:4 y

eetel waaj unaj u kuxtal w.
Mt 4:19 ka in beeteex j-chuk w.
Lu 16:15 w. pekbeen tu t

aan Dios
1Co 9:8 jeex u yaalik u ley w.
1Co 15:47 Le y

aax w. ti luum u taal
Gal 1:11 tsikbaltajteexo, ma ti w. u taali
Ef 4:13 kuchkoon k-beetba junt

uul nojoch w.
Ro 7:14; Flp 2:8.
W

IINIKIL, Jn 1:14 Le Taano kuch u beetuba w.

W

IINIKOOB BEY SIIBALE, Ef 4:8.

W

IINKLIL, Mt 10:28 ku k

imskoob le w. baale ma
Ro 6:13 kubeex xan a w. ti Dios
W

IINKLIL KIMENX

OOLKABTUBA 520
Ro 7:23 tin w. yaan ul

aak ley ku baateel
Ro 8:7 u ts

aaik u tuukul ti le w.
Ro 12:1 kub a w. bey junp

eel siibal kuxaan
1Co 6:15 teexe u x

eexetal u w. Cristo?
1Co 6:19 Ma wa wojleexe a w. leti u templo
1Co 6:20 nojbeenk

uunteex Dios y

eetel a w.
1Co 12:18 cada junx

eet ti u w. m

aak tu k

uuchil
1Co 12:27 teexe u w. Cristo
1Co 15:39 Ma juntak

aalili u w. le baaloob
1Co 15:44 Ku muukul luumkabil w., ku l

isaal
Ef 4:12 utiaal ka nojochchajak u w. Cristo
Col 1:18 leti u poolil le w. Letie u k

aajbal
Heb 10:5 ta preparartajten junp

eel w.
Mt 14:12; 26:12; 27:52; Lu 11:34; Jn 2:21; Ro 8:11;
1Co 15:40; Col 3:5; 1Ti 4:8; Snt 3:6; 4:1.
W

IINKLIL KIMEN, Mt 24:28 u w. ti ken

WIIJ, Mt 5:6 Kiimak u y

ool le m

aaxoob w.
WIIJECH, Mt 25:37 baax kiin ka t-ilaj w.
WIIJIL. Ilaak xan U P

AATAL MINAAN BAAL

JAANTBIL.
Lu 21:11; Ro 8:35; Ap 6:8; 7:16; 18:8.
WIIJOOB, Mt 5:3 Kiimak u y

ool m

aaxoob w.
WIIJTAL, Jn 6:35 junpuli ma kun w.
WIIWITS, Mr 7:4; Heb 9:19, 21; 12:24.
W

OOT, Ro 7:21 ken in w. in beet baax maalobe

WOOCHLANT

AAMBAL, Bx 19:40 yanchaj w.
Lu 21:9.
WUKIK, Mt 26:29 in w. ta w

eeteleex tu Reino
WUUYEEX, Snt 1:22.
X
XACHABAEX, Ef 4:3 x. utiaal ka m

uuch p

aatkeex
XACHKINBA, Flp 3:13 t

aan in x. in chukpacht
XAKALT, Jn 5:39 ka x. le Kiliich Ts

ibo
1Ti 1:4 ku beetkoob u ch

ikil m

aak u x.
1Pe 1:10 tu jach ts

aaj u y

ool u x. tubeel
XAKALTAAL, 1Co 2:14 ku x. y

eetel le kiliich
Ro 11:33.
XAKALTEEX, 1Te 5:21.
XAKALTIK, Ro 8:27 le m

aax x. u puksiikal m

aako
1Co 2:10 le kiliich muuko ku x. tul

aakal baal
1Co 2:15 Diose ku x. bix yanil tul

aakal baal
1Pe 1:11 seguernaj u x. jach baax kiin
Ap 2:23 teen x. u ri

nones m

aak
1Co 14:24.
XAKALXOKTIK, Bx 17:11 s

aamsamal ku x.
XAMANIL, Lu 13:29.
XANAB, Jn 1:27 in wachik u t

aabil u x.
Ef 6:15 u x. u kaaytaal u maalob p

eektsilil
Mr 6:9.
XAAK, Mt 14:20.
XAAN, 2Pe 3:9 J

eeobae ma x. utiaal u b

eeykuntik
Lu 24:25.
X

AAKCHINT, Jn 12:31 yaan u x.
XAAKPAJAL, Snt 3:16.
XAAKPAJ U TUUKULOOB, Bx 19:29.
XAAKTAJ, Ap 18:6 ka a x. vino a ts

aaexti
XAAN, Jn 12:13 tu chaajoob x. ka j

ook
Ap 7:9 sak nookoob, u machmoob x.
XAAXAK KUXTAL, 1Ti 3:2 maalob u tuukul, ma x.
XEJ, 2Pe 2:22 Le peeko ku suut u jaant u x.
X

EEXETAL, Bx 15:16 yaan in muchk

intik u x.
Mt 14:20; 15:37; 1Co 12:23.
XEEXETAAL, Mt 21:44 le tuunicha yaan u x.
XIKIN, Jn 18:10 tu k

uulchaktaj u x-nooj x.
1Co 12:16 Wa u x. m

aak ka u yaal:
Snt 5:4 tsook u kuchul tu x. J

eeoba
Mt 13:16; Ap 2:7.
XIKNAL, Ap 12:14 u bin x. te desiertoo
XIIB, Ro 1:27 u n

uupchitaloob y

eetel u y

eet x.
XIIB KU N

UUPCHITAL Y

EETEL U Y

EET XIIBIL,
1Co 6:9.
XIICH, Col 2:19 nupik le w

inklil tu yoolal u x.
XIIK, Ap 12:14 tu kaap

eelal u x. le nojoch

aguilao
XIIXEL, Mt 15:27 le peekoobo ku jaantkoob u x.
XIIXIBM

AAKCHAJKEEX, 1Co 16:13.
X

IIKLAJTAJ, Jn 18:22 tu x. Jes

us
X

IIKLOOB, Mt 9:17; Lu 5:37.

X

IIMBAL, Jn 6:19 t

aan u x. Jes

us y

ookol ja
Ef 4:1 x. jeex u p

aataal ti teexo
1Jn 2:6 kaab

eet u x. xan Jesuse
Bx 3:8.
X

IIMBALT, Bx 15:36 Koox suut k-x. le sukuunoob

X

IINXIMBAL, 1Ti 5:13 u ch

een m

aanoob x.
1Ti 5:13 kankoob maak

oolil ikil u m

aanoob x.
XIIK UTSIL, 1Te 2:15.
XIIPAL. Ilaak xan T

AANKELEM.
Mt 17:18; 19:22.
X-MA BOOLIL, Ap 22:17 u yuk x. u jail le kuxtalo
Ap 21:6.
X-MA NOOKIL, 2Co 5:3 ma ken k-p

aatal x.
Ap 16:15 utiaal ma u m

aan x.
Ap 17:16 yaan u patkoob x.
Mt 25:36.
X-MA SAAJKIL, Bx 9:27 u kaaytaj y

eetel x.
Ef 6:20 utiaal ka taanaken y

eetel x.
Flp 1:14 u taan Dios y

eetel x.
Bx 4:31; 14:3.
X-MA S

UUTKUPTAJIL, Col 3:11.
X-MA SUTAL, 2Pe 2:7 le kasaan m

aakoob ichil x.
2Pe 2:2.
X-MA UUYAJTAANIL, Tit 1:6.
XOKIK, Mt 24:15 le m

aax x. lela meyajnak u tuukul
Ap 1:3 Kiimak u y

ool le ku x. kaam
XOLTAL, Ro 11:4 m

aaxoob ma x. tu t

aan Baali
Ef 3:14 kin x. tu t

aan le Taatao
Flp 2:10 tu kaaba Jesus ka x. tul

aakal
Ro 14:11; Ap 3:9.
XOTAAN U Y

UUL, Ap 5:12 Le Taman x.
XOTKOOB, Flp 3:2 le m

aaxoob ku x. w

inklil
XOOK, Jn 7:15 kex ma x. te escuelaobo?
Bx 13:1 Saulo, Mana

en, le m

aax m

uul x.
2Co 3:2 ku x. tumen tul

aakal w

inik
1Ti 4:13 ma u xuulul a ts

aaik a w

ool x.
Lu 4:16; Bx 13:27.
XOOKNAJAANOOB, Bx 4:13 m

aakoob ma x.
X

OOLKABTUBA, Mt 26:39 tu x. ka joop u orar

521 X

OOLTEYAAKUNAJ
X

OOLTE, Heb 9:4 ti yaan xan le u x. Aar

on
Ap 12:5 y

eetel junp

eel x. de hierro
Ap 2:27.
XUPAKBA, 2Te 3:8.
XUPIK, Gal 4:11 ch

een kunel

uuchik in x. in muuk
XUPIKBA, 1Te 2:9.
XUPKINBA, 2Co 12:15 in x. ta woolaleex
XUUL, Mt 10:22 ch

uukpajal u y

ool tak tu x.
Mt 24:14 leti t

uun ken taalak u x.
Mt 28:20 ta w

eeteleex tak u x. y

ookol kaab
1Pe 4:7 tsook u n

aatsal u x.
Ap 2:26.
X

UUMPAT, Bx 1:25 tu x. Judas utiaal u beetik
Bx 26:11 u x. le baaxoob ku creertikoobo
2Co 4:9 baale maatech k-x.
Flp 2:7 tu x. tul

aakal baax yaanti
2Pe 2:15 x. le toj bejo
X

UUXAK, 2Co 11:33 tsaaben ti x. ka jalkesaaben
Mt 15:37.
XUULSAJ, 1Co 10:10 m

aax ku x.
Ef 2:15 tu x. le baax beetik k-pektikbao
Heb 11:28 le m

aax ku x. ma u k

imsik y

aax paalal
Jud 5 tu tsooke tu x. m

aaxoob ma tu yeesoob
Jud 7.
XUULSAJIL, Mt 7:13 bej ku bisik m

aak ti x.
Jn 17:12 u paal le x.
Ro 9:22 nuukuloob beetaaniliob utiaal x.
1Te 5:3 leti t

uun ken taalak x.
2Te 1:9 castigartaaloob y

eetel junp

eel x.
2Te 2:3 u paal le x.
1Ti 6:9 ts

ibolaloob ku biskoob m

aak ti x.
2Pe 2:1 yaan u s

eeb taaskoob x. tu y

ookoloob
XUULSAAL, Mt 25:46 yaan u x. utiaal mantats
Lu 17:27 taal B

uulkabale ka x.
Jn 3:16 utiaal ma u x. ti le m

aaxoob
2Pe 2:3 ma chaamb

eelil u taali, yaan u x.
2Pe 2:9 ka x. tu kiinil le juicioo
2Pe 2:12 yaan u x. ikil u binoob tu bejil x.
2Pe 3:9 J

eeobae ma u k

aat ka x. mix m

aaki
Ap 17:8 ts

itsik baalcheo yaan u x.

2Co 4:9; Heb 10:39; 2Pe 3:7, 16; Jud 11; Ap 18:19.
XUULSIK, Mt 10:28 u x. le kuxtal te Gehenao
Bx 9:21 m

aax x. ti le yanoob Jerusal

en
Gal 1:13 in wilik in x. ti u m

uuchulil
Snt 4:12 u salvartik m

aak bey xan u x. m

aak
Gal 1:23; Heb 10:27; Ap 17:16.
XUULSKABAEX, Gal 5:15.
XUUL U CREERTIKOOB, Mt 13:57 x. baax ku
XUULUK, 1Co 5:9 ka x. a biskabaex y

eetel
1Co 5:11 ka x. a biskabaex y

eetel jeel m

aax
2Te 3:14 x. a biskabaex tu y

eetel
XUULUL, Mt 12:25 reino ku paklan baatele ku x.
Ro 11:26 u beetik u x. u beetaal baax kaas
1Pe 4:1 tsook u x. u kebantal
XUULUL A MEYAJEEX, 2Pe 1:8 ma kun x. y

eetel
XUULUL K-BEETIK, Gal 6:9 Ma u x. baax maalob
XUULUL U BISKUBA, Ro 8:7 u x. y

eetel Dios
XUUPUL, Ro 4:19 u w

inklil tsook u x.
2Co 4:16 kex k-w

inklil t

aan u bin u x.
XUUXUPAJ, Lu 15:13 paal tu x. baax tsaabti
Y
YAJIL, Bx 16:33 le carceleroo tu poaj u y.
1Pe 2:24 tu yoolal u y. tsaakeex
YALAB, Ro 9:27 u y. paatal kun salvartbil
Ro 11:5 u y. ti u kajn

aaliloob Israel
Ap 12:17 tu contra u y. u chiibal le koolelo
Lu 21:4; 2Co 8:14.
YANAK, Heb 10:24

aantikbaex utiaal ka y. yaabilaj
YANILI U K

IIMIL, Jn 11:51.
YANOON, Bx 17:28 kuxaanoon y

eetel y.
YANTAL U BIILAL, Heb 9:17 ku y. ken kuubuk
YANTAL U MUUK, Bx 19:20 seguernaj u y.
YANTAL U YICH, Col 1:6.
YAABILAJ, Mt 24:12 u s

istal u y.

ooli tul

aakal
Jn 15:13 Mix m

aak maas nojoch u y.
Bx 13:34 le y. in waalmaj ti Davido
Ro 13:10 leye ku tsookbesaal ikil u yeesaal y.
1Co 13:2 yaanten fe; minaan in y. mix baalen
1Co 13:4 m

aax yaan u y. ch

uukaan u y

ool
1Co 13:13 u maas nojchil ti lelooba letie y.
1Co 16:14 Beeteex tul

aakal baal y

eetel y.
Col 3:12 b

uukbesabaex y

eetel y.
Col 3:14 le y. ku nupik tubeel tul

aakal m

aak
2Ti 3:3 u p

aatal minaan u y.
1Pe 4:8 le y. ku tupik yaabkach keban
1Jn 4:8 Diose y.
1Jn 4:18 Ichil le y. minaan saajkil
1Co 13:1, 3, 8; 2Co 7:15; Flp 2:29; Col 2:2; 1Te 2:7;
1Ti 1:5; 1Pe 4:12; 1Jn 4:10; Ap 2:4.
YAABILAJ ICHIL SUKUUNTSIL, Ro 12:10; Heb 13:1.
YAABILT, Ro 8:37 yoolal m

aax y. k-ts

aanchaatik
Ro 9:13 Tin y. Jacob; tin pektaj Esa

u
Tit 2:4 le kooleloobo ka u y. u y

ichamoob
Heb 1:9 Ta y. le justiciao, ta pektaj le kaaso
1Jn 5:3 u y. Diose: k-tsookbesik baaxoob
Jn 13:34.
YAABILTAAN, Ro 11:28

uuchik u y

eeyaaloobe y.
Ap 20:9 j-kiliichoob, bey xan kaaj y.
Jn 13:23.
YAABILTIK, Mt 22:37 Kaab

eet a y. J

eeoba
Jn 15:19 le y

ookol kaabo jeel u y.
Col 3:19

ichamtsileex y. a wataneex
2Ti 3:4 lugar u y. Diose yaan u y. ch

een
1Jn 2:15 Ma a y. le y

ookol kaabo
YAABILTIK TAAKIN, Heb 13:5.
YAABILTMAJ, Mt 10:37 maas u y. u taata ti tene
Jn 3:16 Diose u y. y

ookol kaabe tu ts

aaj
Jn 5:20 le Taatao u y. le Paalo
Jn 12:25 Le m

aax u y. u kuxtale
2Co 9:7 u y. m

aax ku s

ik y

eetel kiimak
Ap 3:19 m

aaxoob in y. kin keykoob
Mt 3:17; Lu 7:2; Jn 11:3, 5; 12:43; 1Co 16:22;
Tit 3:15.
YAABILTMEN, Jn 21:17 Sim

on, a y. wa?
YAAJ

OOL, Mt 5:4 Kiimak u y

ool le m

aaxoob y.
Jn 16:20 a y. yaan u suutul kiimak

oolalil
Ap 18:11 tu taanoob y

eetel y. tu yoolal le kaaja
Ap 21:4 ma tu yantal mix y. mix kiinamil
YAAKUNAJ, Ro 8:39 u n

aachkuntkoon ti u y.
YAAL KABY

EEYEEX 522
YAAL KAB, Mt 23:4; Jn 20:25.
YAAN, Mt 5:37 ken a waaleex y. a beetkeex,
Ro 10:4 le m

aaxoob y. u fejoobo
Ro 13:1 Le autoridadoob y., Dios tsaamil
Gal 3:22 le m

aaxoob y. u fejoobo ka u kamoob
2Te 3:2 le fejo ma ti tul

aakal m

aak y.
YAANAL BIX, Bx 18:13.
YAANAL M

AAKOOB, Jn 10:5.
YAANAL M

AAK U TAASKUBA, Mt 27:63; 2Ti 3:13.
YAAN TE KAANO, Mt 6:6 orarnen ti a Taata y.
YAANTEEX KAACH, 1Pe 1:14 le ts

ibolaloob y.
YAANTOON, Heb 4:3 k-okol tu jeelel Dios wa y. fe
YAANTOONEEX, Jud 3.
YAANTOON FE, 2Co 4:13 y. le oolal k-taan
YAAN Y

EETEL, Mt 6:34 Cada kiine y. le
2Co 12:9 Y. le in nojoch utsil kin weesiktecho
1Pe 4:3 y. le bukaaj kiinoob tsook u m

aan
2Co 2:6.
YAATAL

OOL, 1Te 4:13 ma u sen y. jeex m

aax
Lu 6:25; 17:4.
YAATAL U Y

OOL, Ro 14:15 u y. a sukuune

1Co 13:4 m

aax yaan u yaabilaje ma tu y.
Col 3:21 Taatatsileex, ma a beetkeex u y.
Heb 12:11 castigo ku beetik u y.
2Pe 2:7 Lot, jach ku y. yoolal
Ro 11:29.
YAAYAJ BAALOOB, 1Pe 4:12 y. ka muyajtikeex
YAAYAJ KIINOOB, 2Ti 3:1 yaan u yilaal y.
YAAYAJ

OOL, Ro 3:16 y. yaan tu beel

Snt 4:9 Okomchajak a w

ooleex, y.
Snt 5:1 okolneneex, awatneneex yoolal y.
YAAYAJ

OOLAL, Mt 26:75 okolnaj y

eetel y.
1Ti 6:10 tsook u chupik u kuxtaloob y

eetel y.
Ro 2:9; 8:35; 1Te 3:3; Heb 13:17.
Y

AAKAM, 1Pe 5:8 u m

aan jeex le

on ku y.
Y

AANAL U JUSTICIA, Ro 10:3 ma tu ts

aajuba y.
Y

AANAL U NUUKTAJ KILIICH MUUK, Mt 22:43.
Y

AANAL U P

AAJTALIL, Ro 13:1 y. autoridad
1Co 15:27 tu ts

aajuba y. Cristo
Ef 5:22 atantsile ka u ts

aauba y. u y

icham
Ef 5:24 Jeex le m

uuchulil u tsaamuba y. Cristoo
Flp 3:21 utiaal ka u ts

aa tul

aakal baal y.
Col 3:18 Atantsileex, ts

aabaex y. a w

ichameex
Tit 2:5 u ts

aaubaob y. u y

ichamoob
Heb 2:8 wa ma u ts

aaik y. u Paal
1Pe 2:13 ts

aabaex y. tul

aakal autoridad
1Pe 3:1 atantsileex, ts

aabaex y. a w

ichameex
1Pe 3:22 tsaab angeloob, bey xan p

aajtaliloob y.
1Pe 5:5 t

aankelem, ts

aaba y. le yaan u jaabilo
1Co 14:34; Tit 3:1; Heb 12:9.
Y

AAX, Bx 26:23 Cristo kun y. l

isbil
Heb 6:1 tsook k-kanik le y. baaloob
Heb 10:9.
Y

AAX BAALOOB, Heb 5:12 tul

aakal le y.
Y

AAX ICH, Ap 14:4.
Y

AAXIL, Col 1:15 u y. ti tul

aakal le baaloob
Col 1:18 u y. ti tul

aakal le baaloobo
Y

AAX JAATS JUUCH, Ro 11:16.
Y

AAX KAJ

OOLT, Ro 8:29 le m

aaxoob tu y.
Ro 11:2 le kaaj tu y.
Y

AAX PAAL, Heb 1:6 t

uuxt tu kaat

een u Y.
Heb 12:23 u m

uuchulil u y. Dios
Ro 8:29.
YAAB, Mt 22:14 y. m

aaxoob invitartaanoob
Mt 24:12 yoolal le y. kaas kun antalo
2Co 9:10 ku ts

aaik y. semilla
Snt 5:20 utiaal ka poobok y. kebanoob
YAAB BAALOOB, Lu 12:15 kex y. yaan ti m

aak
YAAB BAAX U YOJLOOB, 1Co 1:19 le m

aaxoob y.
YAABCHAJ, Bx 6:7 y. disipuloob Jerusal

en
YAABCHAJAK, Jn 10:10 y. u kiinil a kuxatal
2Co 4:15 ka y. u yeesaal u nojoch utsil Dios
YAABKACH, Lu 5:6 y. kay tu chukoobi
1Pe 4:8 le yaabilajo ku tupik y. kebanoob
Lu 2:13.
YAABKACH M

AAKOOB, Mt 21:9 Le y. joop u
Mr 12:37 y. t

aan kaach u chenxikintikoob
Ap 7:9 ileex!, junm

uuch y.
Ap 19:6 bey jeex u juum u taan y.
Mt 13:34; Mr 3:9; Jn 6:5.
YAABKUNTIK, 1Te 2:16 ku maas y. u kebanoob
2Co 9:10.
YAABTAL, Jn 3:30 yaan u seguer u y. u disipuloob
Bx 6:7 y disipuloob tu ts

aaj u fejoob
Col 1:6 t

aan u y. ti tul

aakal y

ookol kaab
Heb 11:12.
YAAB UTSILOOB, Heb 10:35.
YAALAAL BAAL, Heb 10:33 utiaal u y.
YAALAAL U NUUK, 2Ti 3:16 utiaal u y. ti m

aak
2Ti 4:2 y. ti u maasil
1Ti 5:20.
YAALIL, Mr 14:56 yaanal bix tu y.
YAALMAJ, Ro 9:19.
YAALMILI, Ef 2:10 le baaloob u y. Dioso
Y

EET KAAJALOOB, Lu 19:14.
Y

EET MEYAJOOB, Lu 5:7.
Y

EEY, 1Co 1:27 Diose tu y. le baaxoob minaan
Ro 9:11; 11:28.
Y

EEYAJ, 1Te 5:9 ma tu y. utiaal u pujaanil
2Te 2:13 Diose tu y. desde tu k

aajbal
Heb 1:2 le m

aax tu y. utiaal u patik tul

aakal
Heb 1:9 Diose, tu y. ka tu yalaj u aceiteil
Bx 5:31.
Y

EEYAAB, Ro 11:5 y. tu yoolal u nojoch utsil Dios
1Pe 2:4 baale y. tumen Dios
Y

EEYAABEN, 1Ti 2:7 y. utiaal in kaaytaj
2Ti 1:11.
Y

EEYAAL, Heb 5:1; 8:3.
Y

EEYAAN, Mt 22:14 yaab invitadoob, junp

it le y.
Mt 24:24 wa ku p

aajtale, tak le m

aaxoob y.
Heb 3:1 ichil le m

aaxoob y. utiaal
1Pe 2:9 junp

eel chiibal y.
1Jn 2:20 teexe y. tumen le j-Kiliicho
Ap 17:14 le m

aaxoob tanaanoob, y.
Mt 20:23; 24:22; Lu 24:21; Col 3:12; 2Ti 2:10.
Y

EEYEEX, Jn 15:16 Ma teex y

eeyeneexi, teen y.
523 Y

EEYIKZEBEDEO
Y

EEYIK, Bx 17:31 u y. junp

eel kiin tiaal u juzgar
Bx 26:16 utiaal in y. bey in palitsile
Y

EEYMAJ, Mt 24:31 m

aaxoob u y. desde
Mr 13:20 tu yoolal le m

aaxoob u y., letie
Mr 13:27 m

aaxoob u y. desde tu kantiitsil
Bx 17:31 justicia tu kab junt

uul xiib u y.
Ro 8:33.
Y

EEYMIL, 2Co 1:21 Diose, leti y.
1Te 1:4.
YEESAAL JACH JAAJ, Bx 25:7 y. baax ku
Heb 11:1 Feje leti u y. junp

eel baal
YEESIK, Ro 10:10 y

eetel u puksiikal ku y. u fe
2Te 1:5 ku y. Diose jach toj bix u juzgar
YEESIK TSOOK U KEXIK U TUUKUL, Mr 1:4; Lu
3:3; Bx 19:4.
YICH (MEYAJ), Tit 3:14 beyo ka yanak u y. u meyaj
2Pe 1:8 ma kun xuulul u yantal u y.
YILAAL, 2Co 4:18 baaxe ti baaloob maatech u y.
Col 1:16 baaloob ku y. bey xan le baaloob ma
YILOOB, Heb 11:13 le baaxoob aalaabtiobo, tu y.
YIIJCHAJAAN K-TUUKUL, Flp 3:15 Toon y.
YIIJCHAJAAN U TUUKUL, 1Co 2:6 ichil le y.
1Ti 3:8 Le siervo ministerialoobo kaab

eet y.
1Ti 3:11; Tit 2:2.
YIIJTAL TUUKUL, Heb 5:14 m

aakoob tsook u y.
Heb 6:1 m

aan t

aanil utiaal ka y.
YIITSINTKUBA, Snt 5:3.
Y

IIBIK, 2Pe 3:10 yaan u sen chokotaloob tak ken y.

2Pe 3:12 ken y. tul

aakal baal
YOJEL KAANSAJ, Bx 18:24 Apolos jach u y.
YOKSIK, Gal 3:15 mix u y. ul

aak baaloob ichil
YOKSIKUBA, 2Ti 2:4 soldadoe, mix junt

een ku y.
1Pe 4:15 ku y. ti baax ma unaji
YOKSIKUBAOB, 2Te 3:11.
YORAIL, Mt 24:36 u kiinil y

eetel u y., mix m

aak
Mt 24:45 utiaal ka u ts

aa janal tiob jach tu y.?
Jn 17:1 In Yuum, tsook u kuchul u y.
Mt 26:45.
YOOCHEL, Ro 8:29 beetaaloob jeex u y. u Paale
Col 1:15.
YOOK, Jn 19:33 ma tu kachoob u y.
Y

OOKOL, Ro 9:5 Dios, le m

aax yaan tu y. tul

aakal
Y

OOKOL KAAB, Mt 13:39 u tsookol ti le y.

Mt 24:3 ch

ikulal: t

aan u taal u tsookol le y.
Mt 24:14 yaan u kaaytaal ti tul

aakal y.
Mt 24:21 muyajil ma ilaak desde ka k

aaj y.
Lu 4:5 yeesajti tul

aakal u reinoiloob y.
Jn 3:16 Diose tumen jach u yaabiltmaj y.
Jn 14:19 Ichil junp

it kiine, le y. ma ken yilen

Jn 14:30 t

aan u taal u gobernanteil le y.
Jn 15:19 Wa y. le y. jeel u yaabiltikeexe
Jn 17:16 Letiobe ma y. jeex teen
Jn 18:36 In reinoe ma y.
Ro 1:20 ch

ikaan u yilaal desde ka beetaab y.

Ro 4:13 u tsaabal t

uumben y. ti Abrah

an
1Co 4:9 bey chaan utiaal le y.
2Co 4:4 pixaan u tuukuloob tumen u diosil y.
Gal 1:4 ka u tokoon ti le kasaan y.
Heb 2:5 le y. t

aan k-tsikbaltik kun taalo
Snt 4:4 ku biskuba y

eetel le y. contra Dios?
2Pe 3:6 y. le ka beetaab u b

uulul ich jao
1Jn 2:2 k-perdonartaal, ta le y.
1Jn 5:19 y. ti yaan tu p

aajtalil le j-Kasaano
Ap 16:14 u reyiloob tul

aakal y.
Mt 25:34; 28:20; Mr 10:30; Lu 18:30; Jn 8:23; 17:5, 6;
Ro 10:18; Ef 2:2; 1Ti 6:17; Snt 1:27; 1Jn 2:15, 16.
Y

OO NAJ, Mt 24:17; Lu 12:3; 17:31; Bx 10:9.

Y

OOTIK, Ro 5:7 jeel u y. u ts

aa u kuxtale
Y

OOTIL, 2Pe 1:21 profec

a, ma taal tumen bey tu y.

Y

OOXP

EEL KIIN, Lu 9:22 tu y. kiine yaan
Bx 10:40 Diose tu y. tu l

isaj le M

aaka
Lu 13:32; 24:21; 1Co 15:4.
YOOLAL, Mt 24:9 chapektaaleex tu y. in kaaba
Mt 24:22 tu y. le m

aaxoob y

eeyaanoobo
Ap 2:3 baaloob tsook a muyajtik y.
YUTSIL, Ro 8:28 utiaal u y. le m

aaxoob
Ro 11:22 Diose ku yeesik u y.
Ro 15:3 mix Cristo tu kaxtaj ch

een u y.
1Co 13:4 yaan u yaabilaje ku yeesik y.
Flp 2:4 kaxtik ch

een u y. baaxe u kaxt
2Ti 3:2 yaan u kaxtikoob ch

een u y.
Bx 28:2; 1Co 10:33; Tit 3:4.
YUUMIL, Mt 21:40 Ken suunak u y. le paakalo
Jud 4 Jesucristo le junt

uulili k-Y.
YUUMIL KOOL, Mt 13:27.
YUUMIL NAJ, Mt 10:25 y. ku yaalaal Beelzebub
Mt 24:43.
YUUMIL PARCELA, Mt 20:1; 21:33.
YUUMTSIL, Mt 7:22 Y., Y., ma wa
Jn 20:18 Tsook in wilik le Y.!
Jn 20:28 Tomase tu n

uukaj: In Y. y

eetel in Dios!
1Co 7:39 tsookol u beel y

eetel m

aax meyajtik Y.
1Co 8:5 yaab diosoob y

eetel y. yane
Ef 4:5 junt

uulili Y., junp

eelili fe, junp

eelili
1Ti 6:15 u Y. le jalaachoobo
Snt 2:1 a fejeex ti k-kiichkelem Y. Jesucristo
1Pe 3:6 Sarae y. u yaalik kaach ti Abrah

an
Mt 11:25; Bx 17:24; 2Ti 2:24.
Y

UUCHUL MAALOB TAAN, Bx 13:50; 17:12; 1Co
4:10; 2Co 6:8.
YUUB, Ap 22:17 jeel m

aaxak ka u y. ka u yaal xan:
1Co 2:9.
YUUBIK, Mt 13:13 kex t

aan u y. ma tu
Jn 5:28 le muknaloobo yaan u y. u taan
Jn 8:47 Le m

aax ti Dios u taale ku y.
Jn 9:31 ma tu y. u oraci

on j-kebanoob
Jn 18:37 y. le jaajo ku y. in taan
Bx 3:23 ma tu y. le Profetaa yaan u xuulsaal
Ro 10:14 bix jeel u y. wa baax ti leti
Mt 11:15; Lu 8:10; Jn 5:24; Bx 4:19; 9:7; Ro 2:13; 1Jn
5:14; Ap 3:20.
YUUBIK TAAN, Lu 2:51.
Z
ZABUL

ON, Ap 7:8.
ZACAR

IAS, Lu 11:51 tak u kiikel Z., le m

aax
Lu 1:5, 12, 18, 40, 67.
ZAQUEO, Lu 19:2, 5, 8.
ZEBEDEO, Mt 4:21; Lu 5:10; Jn 21:2.
1 U kaaba Dios te Kiliich Ts

iboob ich Griegoo 525

2 U yoksaal tu kaat

een u kaaba Dios
te Kiliich Ts

iboob ich Griegoo 528

3 Jes

us.Junt

uul m

aax ch

ikaan ti Dios; divino 530

4 N

uupkeban.Tul

aakal le jejel

aas n

uupchitaloob
ku bin tu contra u ley Dioso 531
5 Way yaan Cristoe (Parous

a) 533
6 U cheil muyaj 534
7A Alma.Baal kuxaan, w

inik wa baalche;
u kuxtal m

aak; ul

aak bix u meyaj 537
7B N

euma.Iik, u yiik m

aak; kiliich muuk;
u muukil kuxtal; u y

ool m

aak; ul

aak bix u meyaj 538
8 Hades, Seol.U k

uuchil le kimenoobo; Muknal 539
9 Gehena.U simboloil xuulsajil utiaal mantats 540
10

Uuchben N

uuptaan y

eetel T

uumben N

uuptaan 541
11 Taakin y

eetel piisoob 542
12 U mesiloob le calendario ku yaalaal te Bibliao 543
13 Baaxoob

uuch ichil u kuxtal Jes

us way Luume 544
14 Mapa: Israel tu kiinil Sa

ul, David y

eetel Salom

on 552
15 Mapa: Israel tu kiinil u kaaytaj Jes

us 553
16 Talam taanoob 554
TIPAANIL
524
Yaab bibliaobe maatech u taas-
koob u kaaba Dios. Baale te

uuch-
ben Ts

iboob ich Hebreoo, u kaaba

Diose ts

ibtaab

ooli siete mil u t

ee-
nel y

eetel le kanp

eel letraoba: 565.

Ti lela, u suukile ku yaalaal Tetra-
gr

amaton, y

eetel ku ts

ibtaal y

ee-
tel le letraoba: YHWH (wa JHVH).
Ma oj

eelaan jach bix unaj u yaa-
laal le kaabaa, baale bejlae maas
suuk u yaalaal J

eeoba (Jehov

a).
U k

oomil bix u ts

ibtaal le kaabaa
Jah (wa Yah); lela bey u ch

ikpa-
jal ichil yaab ti le kaabaob yanoob
te Kiliich Ts

iboob ich Griegoo,

bey xan ichil le taan Aleluya!, u
k

aat u yaale Kiikitanteex Jah!

(Apocalipsis 19:1, 3, 4, 6).
Tumen Dios beet u ts

ibtaal le
Kiliich Ts

iboob ich Griego utiaal

u nupik y

eetel le Kiliich Ts

iboob
ich Hebreoo, jach jelaan wa ka t

eek
p

aatak ma u yilaal u kaaba Dios

ichil le Ts

iboob ich Griegoo. Bey u

yeesik le baax tu yaalaj Santiago ti
le apostoloob y

eetel ti le ancianoob
yanoob kaach tu kaajil Jerusal

en,

ooli ch

uumuk ti le y

aax sigloo:
Symeone tsook u ch

uukaan tsolik
bix k

aajik u chaabal en cuenta le
j-t

aanxel luumiloob tumen Dioso
utiaal ka u j

oos junp

eel kaaj bisik

u kaaba (Baaxoob 15:14). Tsoole,
utiaal u yeesik jach jaaj le baax tu
yaalo, tu chachiitaj baax ku yaalik
Am

os 9:11, 12 tuux ku ch

ikpajal u
kaaba Dios. Jeex t

uun k-ilko, wa le
cristianoob yaan u beetkubaob jun-
p

eel kaaj ku bisik u kaaba Dioso,

baaxten t

uun ku lusaal le Tetra-
gr

amaton ch

ikbesik u kaaba Dios

ichil le Kiliich Ts

iboob ich Grie-

goo?
Jujunt

uul m

aakoob kaanchajaan
u xookoobe ku tuklikoob kaache
lusaab u kaaba Dios te Kiliich
Ts

iboob ich Griegoo tumen mi-

naan bin ichil le Biblia Septuaginta
griegao. Le Bibliaa letie y

aax ka
suut ich griego le Kiliich Ts

iboob
ich Hebreoo, y

eetel k

aaj u beetaal
kex tu jaabil 280 t.t.J. Tu y

aamil
yaab jaaboobe, le copiaob yaan ti
le Septuagintao ch

een letie beetaa-
boob te siglo 4 y

eetel 5 ts.t.J.1 Ti le

ooxp

eel copiaoba, u kaaba Diose

keex y

eetel le taanoob ich Griegoa:
K

rios (Yuumtsil) y

eetel Te

os (Dios).
Ch

een baale,

uuchik u kaxtaal
u

uuchben x

eeteloob le Septuagin-
tao, ilaabe u kaaba Dios ich he-
breoo ti yaan ichil le y

aax copiaob
beetaano. Le x

eetelooba2 u x

eexe-
tal u libroil Deuteronomio, y

eetel
ichiloobe mix junt

een ku ch

ikpa-
jal le taan K

rios wa Te

os ku tsaa-
bal kaach tu lugar u kaaba Dioso.
Baaxe tul

aakal tuux ku ch

ikpajal
u kaaba Diose ts

ibtaan y

eetel le
kanp

eel letraob ich hebreoo: 565.

Le m

aakoob kaanchajaan u
1 Le copiaobo leti lelooba: C

odice Vati-
cano 1209, C

odice Sina

tico y

eetel C

odice
Alejandrino.
2 Xeente t

aan juun 526 y

eetel 527 utiaal
a wilik le 12 x

eeteloobo; k-tsaamaj u nu-
meroiloob y

eetel k-w

oolkaltmaj le Tetra-
gramatono. N

um. 1: Deuteronomio 31:28
tak 32:7, ku ch

ikpajal u kaaba Dios te l

-
nea 7 y

eetel 15. N

um. 2: (Dt 31:29, 30) ku
ch

ikpajal te l

nea 6. N

um. 3: (Dt 20:12-14,
17-19) te l

nea 3 y

eetel 7. N

um. 4: (Dt 31:26)
te l

nea 1. N

um. 5: (Dt 31:27, 28) te l

nea 5.
N

um. 6: (Dt 27:1-3) te l

nea 5. N

um. 7: (Dt
25:15-17) te l

nea 3. N

um. 8: (Dt 24:4) te l

-
nea 5. N

um. 9: (Dt 24:8-10) te l

nea 3.
N

um. 10: (Dt 26:2, 3) te l

nea 1. N

um. 11:
(Dt 18:4-6) te l

nea 5 y

eetel 6; kaap

eel me-
jen x

eet yaanti. N

um. 12: (Dt 18:15, 16) te
l

nea 3.
U kaaba Dios () te Kiliich Ts

iboob ich Griegoo

(Yaan xan doce u x

eexetal

uuchben ts

iboobi)
1
525
1
2
3
4
5 6
7
8
9
10
11
12
TIPAANIL 528
Te kabala ku yeesaal le 237 jeje-
l

aas tuuxoob oksaab tu kaat

een le
kaaba J

eeoba ichil u tekstoil le
Kiliich Ts

iboob ich Griego. U Sut-

taanil T

uumben Luumo. Utiaal u
yoj

eeltaal baaxten beetaab beyo
U yoksaal tu kaat

een u kaaba Dios
te Kiliich Ts

iboob ich Griegoo

J

eeoba. Hebreo: (YHWH wa JHVH)
2
xookoobo ku yaalikoobe le x

eete-
looba ts

ibtaab te y

aax siglo t.t.J.,
u k

aat u yaale ts

ibtaab kex kaa-

p

eel siglo desde ka k

aaj u beetaal le
Septuagintao. Lela ku yeesike le ka
y

aax ts

ibtaab le Septuagintao ichi-

le jach tu jaajil ku ch

ikpajal u kaa-
ba Dios te tuuxoob ku ch

ikpajal
xan ichil le y

aax ts

iboob ich he-

breoo.
Ti Jes

us y

eetel ti u disipuloo-
be, meyajnaj wa copiaob ich griego
ti le Septuaginta tuux ku ch

ikpa-
jal u kaaba Dios ts

ibtaan y

ee-
tel le kanp

eel letraob ich hebreoo?

Meyajnajtiob! Ichil u cientosil jaa-
boob tsookok u k

imil Cristo y

eetel
u apostoloobe, le Tetragramatono
ma xuul u meyaj ti le m

aaxoob bee-
tik u copiail le Septuagintao. Tu kaa
jaatsil le kaap

eel siglo ts.t.J., jun-

t

uul m

aak ku kaabatik

Aquilae, le
ka tu sutaj ich griego le Ts

iboob ich
Hebreoo, tu ts

aaj xan u kaaba Dios

y

eetel le

uuchben letraob ich he-
breoo.
Jer

onimoe junt

uul m

aak kuxlaj
ichil u jaabiloob 347 y

eetel 420 ts.t.J.

Leti beet le Vulgata Latinao. Le-
tie tu yaalaj: Toone t-ilaj u kaaba
Dios, le Tetragramatono [565], l

aay-
li y

eetel

uuchben letraob ts

ibtaa-
noob ti jujunp

eel libroob ich griego

tak te kiinooba. Lela ku yeesi-
ke tak tu kiiniloob Jer

onimoe, yaan
manuscritoob ti le Kiliich Ts

i-
boob ich Hebreo sutaan ich griego
ku taaskoob u kaaba Dios ts

ibtaan
y

eetel le kanp

eel letraob ich he-

breoo.
Ken u xok kaach Jes

us y

eetel u di-
sipuloob le Kiliich Ts

iboob jeex
yaniloob ich hebreo wa ichil le Sep-
tuaginta griegao, ku yilkoob kaach
ts

ibtaan u kaaba Dios y

eetel le
kanp

eel letraob ich hebreoo. Jesuse

tu yaalaj wa Adon

ay (Yuumtsil) te
tuuxoob ku ch

ikpajal le Tetragr

a-
maton jeex suuk u beetik le jud

oob,
tumen sajak xan u mixbaalk

uuntik
u kaaba Dios y

eetel u bin tu contra

le baax ku yaalik le uY

ooxp

eel Man-
damientoo? (

Exodo 20:7.) Le ka waa-
laj Jes

us tu sinagogail Nazaret y

eetel
le ka tu chaaj u libroil Isa

as utiaal u
xokik le versiculoob (61:1, 2) tuux ku
ch

ikpajal le Tetragramatono, yaa-

nal wa bix

uuchik u xokik u kaaba
Dios yoolal ma u xokik jeex una-
je? Ma, tumen Jesuse u pekmaj le
baaxoob ma te Kiliich Ts

iboob u
taal suuk u beetik kaach le escri-
baobo. Mateo 7:29 ku yaalik: Le-
tie ku kaanskoob kaach bey junt

uul
m

aak tsaan autoridad tie, ma jeex
le escribaobo. Le ka orarnaj Jes

us
ti J

eeobae, u apostoloob ch

uukaan
u y

ooloobe tu yuuboob u yaalik:
Tene tsook in ts

aaik kaj

ooltbil
a kaaba ti le m

aakoob ta ts

aajten
way y

ookol kaabo. [...] Tene tsook in
ts

aaik u kaj

ooltoob a kaaba, y

eetel
yaan u seguer in ts

aaik kaj

ooltbil
(Juan 17:6, 26).
TIPAANIL 529
ilaak Traducci

on del Nuevo Mun-
do de las Santas Escrituras (con
referencias), t

aan juun 1564 y

eetel
1565.
Mateo 1:20, 22, 24; 2:13, 15, 19; 3:3;
4:4, 7, 10; 5:33; 21:9, 42; 22:37, 44;
23:39; 27:10; 28:2; Marcos 1:3; 5:19;
11:9; 12:11, 29, 29, 30, 36; 13:20; Lucas
1:6, 9, 11, 15, 16, 17, 25, 28, 32, 38,
45, 46, 58, 66, 68, 76; 2:9, 9, 15, 22,
23, 23, 24, 26, 39; 3:4; 4:8, 12, 18,
19; 5:17; 10:27; 13:35; 19:38; 20:37, 42;
Juan 1:23; 6:45; 12:13, 38, 38; Baa-
xoob 1:24; 2:20, 21, 25, 34, 39, 47; 3:19,
22; 4:26, 29; 5:9, 19; 7:31, 33, 49, 60;
8:22, 24, 25, 26, 39; 9:31; 10:33; 11:21;
12:7, 11, 17, 23, 24; 13:2, 10, 11, 12, 44,
47, 48, 49; 14:3, 23; 15:17, 17, 35, 36, 40;
16:14, 15, 32; 18:21, 25; 19:20; 21:14;
Romailoob 4:3, 8; 9:28, 29; 10:13, 16;
11:3, 34; 12:11, 19; 14:4, 6, 6, 6, 8, 8, 8,
11; 15:11; 1 Corintoiloob 1:31; 2:16;
3:20; 4:4, 19; 7:17; 10:9, 21, 21, 22,
26; 11:32; 14:21; 16:7, 10; 2 Corintoi-
loob 3:16, 17, 17, 18, 18; 6:17, 18; 8:21;
10:17, 18; Galaciailoob 3:6; Efesoi-
loob 2:21; 5:17, 19; 6:4, 7, 8; Colo-
sasiloob 1:10; 3:13, 16, 22, 23, 24;
1 Tesalonicailoob 1:8; 4:6, 15; 5:2;
2 Tesalonicailoob 2:2, 13; 3:1; 2 Ti-
moteo 1:18; 2:19, 19; 4:14; Hebreoob
2:13; 7:21; 8:2, 8, 9, 10, 11; 10:16, 30;
12:5, 6; 13:6; Santiago 1:7, 12; 2:23, 23;
3:9; 4:10, 15; 5:4, 10, 11, 11, 14, 15;
1 Pedro 1:25; 3:12, 12; 2 Pedro 2:9,
11; 3:8, 9, 10, 12; Judas 5, 9, 14; Apo-
calipsis 1:8; 4:8, 11; 11:17; 15:3, 4; 16:7;
18:8; 19:6; 21:22; 22:5, 6.
Jah, u k

oom kaaba Diose,
ku ch

ikpajal ichil le taan griego

aleloy

a. Lela ku taal ti le taan
alelu-Y

a ich hebreoo; u k

aat u yaal
Kiikitanteex Jah! (Apocalipsis
19:1, 3, 4, 6; ilaak xan u tsolajil Sal-
mo 104:35, Rbi8).
Utiaal ma k-p

itm

aan ti le baax
t

aakaan ichil u meeyjil le sut-
taano, jach t-kan

aantaj k-oksik
u kaaba Dios ch

een te tuuxoob
unaj u bin te Kiliich Ts

iboob ich
Griegoo; utiaal lela meyajnajtoon
le Kiliich Ts

iboob ich Hebreoo.

T-ilaj u p

aatal jeex yanil ti le jeje-

l

aas bibliaob ich hebreo t-xakalto.
Cada junp

eel ti le 237 jejel

aas tuu-
xoob t-oksaj u kaaba J

eeoba tu
tekstoil le bibliaa bey xan u ch

ik-
pajal ti junp

eel wa maas ti junp

eel
biblia ich hebreoo.
Le y

aax cristianoobo, ken u yaa-
loob kaach baax ts

ibtaan te Sep-
tuagintao, mix baal eesik wa ku
luskoob u kaaba Diosi. Ti jun-
p

eel revista ku taan ti arqueolo-

g

ae (Biblical Archaeology Review,

marzo ti 1978), le profesor George
Howardo tu ts

aaj naatbil jach jaaj

le baax t

aant k-aaliko. Jeex le ka
taanaj ti junp

eel teksto rabino

jach kaj

oolaano (Talmud Shabbat
13.5), tu yaale le tekstoa ku tso-
lik baax talamil ku taasik u xuul-
saal ti le ts

iboob beetaan tumen

le herejeobo (ma xaane ichil le
ts

ibooba t

aakaan libroob ku
meyaj ti le jud

o-cristianoobo).
Baax t

uun talamil ku taasik?
Ichil le ts

iboob beetaan tumen le

herejeobo ku ch

ikpajal u kaaba
Diosi; wa ku l

aaj xuulsaaloobe ku
xuulsaal xan ti le kaabao.
Le profesor Howardo tu yaalaj
xan:

Uuchik u lusaal le Tetragra-
matono ma xaane le beet u kex-
pajal baax ku creertaal tu yoolal
Dios te kiinoob t

aan u ts

ibtaal le
Nuevo Testamento te y

aax sigloo.
U Dios le jud

oobo jach kaj

oolaan,
ma jeex le ul

aak diosoobo, tumen
suuk kaach u chachiitaal u kaaba
ich hebreo, baale p

aat ma tu jach
ilaal beyo tumen xuul u meyaj le
Tetragramatono.
Te tekstoa, le bibliaob ich ingl

es,
franc

es y

eetel alemano ku ts

aai-
koob taanoob jeex junt

uul dios,
divino, ch

ikaan ti dios. Le bi-

bliaoba tu ts

aajoob beyo tumen

le taan Or

o (te

os) tsaan ich grie-
goo junp

eel complemento predi-

cativo singular ku ch

ikpajal t

aa-
nil ti le verboo, tsoole minaan u
art

culo definidoil (te

os anarthrous).
Le Dios, m

aax yiknal yaan kaach
le Taan wa Logoso, ts

ibtaan y

ee-
tel le taanoob ich griegoa:

o Or

o;
lela te

os y

eetel jo, u art

culo defini-
doil. Ken tsaabak u articuloil jun-
p

eel wa baax taanil jeex anik tee-

la, u k

aat u yaale t

aan u y

uuchul
taan ti junp

eel baal wa ti junt

uul
m

aak. Baale ken tsaabak t

aanil ti
le verbo junp

eel complemento pre-

dicativo singular y

eetel minaan u
articuloile, ch

een t

aan u yaalaal bix
junt

uul wa m

aax. Le beetke, le ka
tu yaalaj Juan de ke le Taan wa Lo-
gos junt

uul dios wa divino wa
ch

ikaan ti dios[o], ma u k

aat u
yaal wa le Taano l

aayli letie Dios
yiknal m

aax yaan kaacho. Baaxe
Jes

us.Junt

uul m

aax ch

ikaan ti Dios; divino

Juan 1:1.le Taan xan kaacho
junt

uul dios (ch

ikaan ti dios; divino)

Griego: xu
`
t 0c
`
o

qv

o

oyo (kay te

os en jo l

ogos)
3
1808 le taan xan kaacho
junt

uul dios*
The New Testament, in An Improved Version,
Upon the Basis of Archbishop Newcomes New
Translation: With a Corrected Text, Londres.
1829 le Logos xan kaacho
junt

uul dios*
The Monotessaron; wa, The Gospel History,
According to the Four Evangelists, Vol. 1,
j

oosaan tumen John S. Thompson, Baltimore.
1864 junt

uul dios kaach le Taano* The Emphatic Diaglott (J
21
, lectura interlineal),
j

oosaan tumen Benjamin Wilson, Nueva York
y

eetel Londres.
1879 le Taan xan kaacho
junt

uul dios2
La Sainte Bible, Segond-Oltramare, Ginebra
y

eetel Par

s.
1928 le Taan xan kaacho junt

uul
m

aax divino2
La Bible du Centenaire, Soci

et

e Biblique
de Par

s.
1935 le Taan xan kaacho divino* The BibleAn American Translation, j

oosaan
tumen J. M. P. Smith y

eetel E. J. Goodspeed,
Chicago.
1950 le Taan xan kaacho
junt

uul dios*
New World Translation of the Christian Greek
Scriptures, Brooklyn.
1975 junt

uul dios (wa: bey junt

uul
dios) kaach le Taano3
Das Evangelium nach Johannes, j

oosaan tumen
Siegfried Schulz, G

ottingen, Alemania.
1978 ch

ikaan ti dios kaach

le Logoso3
Das Evangelium nach Johannes, j

oosaan tumen
Johannes Schneider, Berl

n.
1979 junt

uul dios kaach le Logoso3 Das Evangelium nach Johannes, j

oosaan tumen
J

urgen Becker, W

urzburg, Alemania.
1 Ti ingl

es chaabi.

Ti franc

es chaabi.
3 Ti alem

an chaabi.
530
ch

een t

aan u tsolik bix le Taan wa
le Logoso. U jaajile, ma t

aan u yaa-
lik wa le Taano l

aayli letie Dioso.
Te ts

ib ich griegoo, yaab u t

ee-
nel ku ch

ikpajal le complemento
predicativo singular x-ma articuloil
t

aanil ti le verboo. Te tekstooba,
jeel u p

aajtal u yilaal jujunp

eel tio-
be: Marcos 6:49; 11:32; Juan 4:19;
6:70; 8:44, 48; 9:17; 10:1, 13, 33; 12:6;
18:37. Le ka suut ich yaanal taan
le tekstooba, le j-suttaanoobo tu
ts

aajoob junp

eel art

culo indefi-
nido (junt

uul) t

aanil ti le com-
plemento predicativoo, utiaal beyo
ka ch

ikpajak ch

een t

aan u tsoo-
lol bix junp

eel wa baax wa jun-

t

uul wa m

aax. Jeel bix beetaabik
te tekstooba, bey

uuchik u beetaal
xan le ka oksaab le art

culo inde-
finido junt

uul t

aanil ti le taan
Or

o (te

os) ku ch

ikpajal ti Juan 1:1,

utiaal beyo ka xookok junt

uul
dios. Le Kiliich Ts

iboobo ku
yeeskoob maalob

uuchik u suutul
beya.
Te xook ku kaabatik Qualita-
tive Anarthrous Predicate Nouns:
Mark 15:39 and John 1:1 j

oosaab
ti Journal of Biblical Literature,
volumen 92, Filadelfia, 1973, t

aan
juun 85, Philip B. Harnere tu yaa-
le le x

ooxot taanoob jeex le yaan
ti Juan 1:1, tuux yaan junp

eel
predicado x-ma articuloil t

aanil ti
junp

eel verboe, maases ku ts

aaik
naatbil baax cualidadil yaan ti le
sustantivoo. Le x

ooxot taanooba
ku yeeskoobe le logoso bey jeex
theose. Mix baal eesik wa kaab

eet
u tsaabal u art

culo definidoil le
predicado theoso. Te t

aan juun 87
ti le xooko, Harnere tu yaalaj: Ti
Juan 1:1 kin tuklike jach ch

ikaan u
yilaal t

aan u taan ti u cualidad le
predicadoo, le oolale ma tu p

aajtal
u tsaabal art

culo definido ti le sus-

tantivoo.
TIPAANIL 531
Le taan porn

eya ich griegoo jeje-
l

aas baax u k

aat u yaale. Junp

eel
j

oosaanil ku taan ti le ts

iboob
ich griegoo, ku yaalike le taan jee-
lo u k

aat u yaal prostituci

on,

eek
kuxtal, n

uupkeban; ichil lela t

aa-
kaan xan tul

aakal le jejel

aas n

uup-
chitaloob ku bin tu contra le leyo
(A Greek-English Lexicon of the New
Testament and Other Early Christian
Literature, beetaan tumen W. Bauer,
u kaap

eel edici

on ich ingl

es, j

oo-
saan tumen F. W. Gingrich y

eetel
F. W. Danker, Chicago y

eetel Lon-
dres, 1979, t

aan juun 693).
Tu yoolal le taanoob tu yaalaj Je-
s

us te Mateo 5:32 y

eetel 19:9, jun-
p

eel diccionario teologicoe ku yaa-

like, le taan opvr

o [porn

eyao] u
k

aat u yaale u n

uupchital m

aak
y

eetel m

aax ma u yatan wa u y

i-
chami (Theological Dictionary of
the New Testament, volumen VI,
t

aan juun 592). Jeex t

uun k-ilko,
te Kiliich Ts

iboobo ku meyaj
le taan porn

eya utiaal u y

uuchul
taan ti m

aaxoob tsokaan u bee-
loob. Tu yoolal baax ku yaalik Efe-
soiloob 5:3, 5, le t

aan juun 594 ti
le diccionarioa, ku yaalike Pabloe
N

uupkeban.Tul

aakal le jejel

aas
n

uupchitaloob ku bin tu contra u ley Dioso
Mateo 5:32Griego: nopvc

u (porn

eya);
lat

n: fornic

atio
4
tu ts

aaj cuenta ma tul

aakal m

aak
ku p

aajtal u controlartik u ts

ibola-
li, 1 C. 7:7. Utiaal u kan

aantkuba
ma u n

uupkebantal junt

uul m

aax
[ma tsokaan u beel] ma tu p

aajtal
[u controlartik u ts

ibolale], kaa-
b

eet u tsookol u beel jeex u yaa-
lik Dios ichil u leye, 1 C. 7:2. Le
beetik t

uune, te Kiliich Ts

iboo-
bo ku meyaj xan le taan porn

eya
utiaal u y

uuchul taan ti m

aaxoob
ma tsokaan u beeloob ku t

aakpaj-
loob ti jejel

aas n

uupchitaloob ku
binoob tu contra le leyo, bey xan ti
ul

aak baaloob yaan yil y

eetel leloo-
ba (ilaak 1 Corintoiloob 6:9).
B. F. Westcott, junt

uul ti le m

aa-
xoob j

oos le ts

ib ich griego West-

cott y

eetel Horto, ti u tsolajil jun-
p

eel libro tu j

oosaj ku taan ti
Efesoiloob 5:3, taanaj ti le jeje-
l

aas baaloob u k

aat u yaal porn

eya
ichil le Kiliich Ts

iboobo. Teelo tu
yaalaj: Le taana ku meyaj utiaal
u y

uuchul taan ti tul

aakal le jeje-
l

aas n

uupchitaloob ku binoob tu
contra le leyo, (I) adulterio; Os. ii.
2, 4 (LXX.); Mat. v. 32; xix. 9; (2) tsoo-
kol beel ma jeex u yaalik le leyo,
I Cor. v. I; (3) n

uupkeban, letie y

aax
baal ku ts

aaik naatbilo, jeex yanik

te tekstoa [Efesoiloob 5:3] (Saint
Pauls Epistle to the Ephesians, Lon-
dres y

eetel Nueva York, 1906, t

aan
juun 76). Ken u yaal le y

aax baal
ku ts

aaik naatbilo ch

ikaan ch

een
t

aan u taan ti le bix u naataal por-
n

eya bejlao, ti m

aaxoob ma tso-
kaan u beeloobi, ma jeex le ka y

aax
ts

ibtaab le taan

uuchjeakilo.
Baale le taana ma ch

een literal
u naataali. Ti jujunp

eel tekstoob
ti le Kiliich Ts

iboob ich Griegoo,

ku tsaabal porn

eya utiaal u y

uu-
chul taan ti junp

eel baal simb

oli-
co. Yoolal lela junp

eel diccionarioe
y

aanal le taan porn

eyao, ku yaa-
lik: u ts

aaikuba m

aak tu contra
le jaajil fejo, ti tul

aakal le baax
ku kaansaalo wa ch

een ti junjaats,
u x

uumpattaal u jaajil Dios Jahve
utiaal u bin m

aak tu paach ul

aak
diosoob [4Re 9:22; Jer 3:2, 9; Os 6:
10 etc.; tumen le u biskuba Dios
y

eetel u kaajalo ku yilaal kaach
bey tsokaan u beel tu y

eetele]:
Ap 14:8; 17:2, 4; 18:3; 19:2 (Lexicon
Graecum Novi Testamenti, j

oosaan
tumen F. Zorell,

ooxp

eel edici

on,
1961, columna 1106). (Le corchetes
y

eetel cursivaso leti tsaamil; le 4Re
ti le Septuagintao letie 2 Reyes ku
ch

ikpajal te teksto masoreticoo.)

Ichil le ts

ib griegoo le taan
porn

eyao veinticinco tuuxoob ku
ch

ikpajal: Mateo 5:32; 15:19; 19:9;

Marcos 7:21; Juan 8:41; Baaxoob
15:20, 29; 21:25; 1 Corintoiloob 5:1, 1;
6:13, 18; 7:2; 2 Corintoiloob 12:21; Ga-
laciailoob 5:19; Efesoiloob 5:3; Colo-
sasiloob 3:5; 1 Tesalonicailoob 4:3;
Apocalipsis 2:21; 9:21; 14:8; 17:2, 4;
18:3; 19:2.
Le verbo porn

ewo ku taal ti le
taan porn

eyao, ti U Suttaanil
T

uumben Luume ku suutul n

uup-
kebantal wa n

uupkebanchaj,
y

eetel ku ch

ikpajal ocho u t

eenel:
1 Corintoiloob 6:18; 10:8, 8; Apoca-
lipsis 2:14, 20; 17:2; 18:3, 9.
Le verbo ekporn

ewo ku taal ti
le taan porn

eyao, ti U Suttaanil
T

uumben Luume ku suutul sen
n

uupkebanchaj, y

eetel ch

een jun-
t

een ku ch

ikpajal: ti Judas 7.
Le sustantivo p

orne ku taal ti
le taan porn

eyao, ti U Suttaanil
T

uumben Luume ku suutul koo-
lel ch

een bey u m

aano, y

eetel ku
ch

ikpajal doce u t

eenel: Mateo 21:
31, 32; Lucas 15:30; 1 Corintoiloob 6:
15, 16; Hebreoob 11:31; Santiago 2:25;
Apocalipsis 17:1, 5, 15, 16; 19:2.
Le sustantivo p

ornos ku taal ti le
taan porn

eyao, ti U Suttaanil
TIPAANIL 532
Le sustantivo griego parous

ao u
k

aat u yaal antal tu ts

eel, tumen
le taana ku taal ti le preposici

on
par

a (tu ts

eel) y

eetel ous

a (antal).
Le taan parous

ao 24 u t

eenel ku
ch

ikpajal te Kiliich Ts

iboob ich
griegoo. Letie jeelooba: Mateo 24:3,
27, 37, 39; 1 Corintoiloob 15:23; 16:17;
2 Corintoiloob 7:6, 7; 10:10; Filiposi-
loob 1:26; 2:12; 1 Tesalonicailoob 2:
19; 3:13; 4:15; 5:23; 2 Tesalonicailoob
2:1, 8, 9; Santiago 5:7, 8; 2 Pedro 1:16;
3:4, 12; 1 Juan 2:28. Te biblia U Sut-
taanil T

uumben Luuma, maases ku
meyaj le taan way yaan utiaal u
suutul le 24 u t

eenel tuux ku ch

ik-
pajal le taan parous

ao.
Le verbo p

areimi ku taal ti le
taan parous

ao, u k

aat u yaal antal

tu ts

eel. Le taana 24 u t

eenel ku
ch

ikpajal te Kiliich Ts

iboob ich
Griegoo. Letie jeelooba: Mateo 26:
50; Lucas 13:1; Juan 7:6; 11:28; Baa-
xoob 10:21, 33; 12:20; 17:6; 24:19; 1 Co-
rintoiloob 5:3, 3; 2 Corintoiloob 10:2,
11; 11:9; 13:2, 10; Galaciailoob 4:18,
20; Colosailoob 1:6; Hebreoob 12:11;
13:5; 2 Pedro 1:9, 12; Apocalipsis 17:8.
Te biblia U Suttaanil T

uumben Luu-
ma, maases ku meyaj le taan antal
y

eetel kuchul utiaal u suutul le
taan p

areimio.
Le taan parous

a wa presenciao
(way yane) junp

aay ti le taan
ich griego

eleusis, taalbal. Le-
la ch

een junt

een ku ch

ikpajal te
teksto ich griego y

eetel le taan el

eu-
seos (lat

n: adv

entu) ti Baaxoob 7:
52. Le taanoob parous

a y

eetel

eleu-
siso ma junp

eelili baax u k

aat u
yaaloobi; junp

eel diccionario teolo-

gicoe ku yaalike le taanooba
Way yaan Cristoe ( Parous

a)
Mateo 24:3Griego: x
`
o oqc
.
tov x
.
q o
.
q nupovo

tu
(to sem

eyon tes ses parous

as)
5
1864 u CH

IIKULAL A presencia
(way yaneche)*
The Emphatic Diaglott, (Greek-English
interlinear), j

oosaan tumen Benjamin Wilson,
Nueva York y

eetel Londres.
1897 u ch

ikulal a presencia
(way yaneche)*
The Emphasised Bible, j

oosaan tumen J. B.
Rotherham, Cincinnati.
1903 u ch

ikulal A presencia
(way yaneche)*
The Holy Bible in Modern English, j

oosaan
tumen F. Fenton, Londres.
1950 u ch

ikulal a presencia
(way yaneche)*
New World Translation of the Christian Greek
Scriptures, Brooklyn.
1 Ti ingl

es chaabi.
T

uumben Luume ku suutul m

aax
ku n

uupkebantal, y

eetel ku ch

ik-
pajal diez u t

eenel: 1 Corintoiloob 5:
9, 10, 11; 6:9; Efesoiloob 5:5; 1 Ti-
moteo 1:10; Hebreoob 12:16; 13:4;
Apocalipsis 21:8; 22:15. Junp

eel dic-
cionarioe, ku yaalike le taana u
k

aat u yaal: junt

uul xiipal ku
chaik u n

uupchital u y

eet xiibiloob
tu y

eetel, sodomita, m

aax ku n

uup-
kebantal, m

aax ku adorartik beetbil
diosoob (A Greek-English Lexicon,
j

oosaan tumen H. Liddell y

eetel R.
Scott, 1968, t

aan juun 1450).
TIPAANIL 533
TIPAANIL 534
[p

areimi y

eetel parous

a] maa-
tech u meyajoob utiaal u yaalaal
yaan u taal Cristo ti bak, y

eetel
le taan opouo

to (parous

a) maa-
tech u ts

aaik naatbil u suut wa

m

aax. U tuukulil u yantal maas
ti junp

eel parous

ae, k

aaj u kaan-
saal te iglesia anchaj ka m

aan kii-
no [ma tu kiinil Justinoi, siglo 2
E.C.]. Junp

eel baax kaab

eet utiaal
u naataal bix u tuukul le y

aax cris-
tianoobo, letie ma u yoksik tu tuu-
kul m

aak [wa yaan maas ti junp

eel
parous

ao] (Theological Dictionary

of the New Testament, volumen 5,
t

aan juun 865).
Yoolal baax u k

aat u yaal le
taan parous

ao, Israel P. Warren,

D.D., tu ts

ibtaj: U suukile k-taan

ti u kaa taalbal, u kaa kuchbal,
etc., baale le Kiliich Ts

iboobo
junpuli maatech u taan ti u kaa-
p

eel Parous

a. Jeel bixak ka taa-

lak tu kaat

eene, lela junp

eel baax
ma y

aax ilaani, ma y

aax uchaa-
ni y

eetel mix bikin kun kaa

uu-
chul. Le bix kun antalo junp

eel bix
mix junt

een ilaak tumen le w

ini-
koobo, le oolal ken

uuchuk taan ti
lela, ch

een unaj u meyaj junp

eel ar-
t

culo utiaal u l

aakintik le taano:
U YANTAL (The Parousia, Port-
land, Maine [1879], t

aan juun 12-15).
Ul

aak junp

eel diccionarioe ku
yaalik xane le taan parous

ao,
letie taan meyajnaj utiaal u yaa-
laal u bin x

imbal junt

uul no-
joch autoridado, maases le ken
xiik kaach le reyoob wa emperado-
roob u x

imbaltoob junp

eel chan
kaajo (A Greek-English Lexicon of
the New Testament and Other Early
Christian Literature, j

oosaan tumen
W. Bauer, u kaap

eel edici

on ich in-
gl

es, beetaan tumen F. W. Gingrich
y

eetel F. W. Danker, Chicago y

ee-
tel Londres [1979], t

aan juun 630).
Te Mateo 24:3, bey xan ti ul

aak
tekstoob jeex 1 Tesalonicailoob 3:
13 y

eetel 2 Tesalonicailoob 2:1, le
taan parous

ao u k

aat u yaal le
kiinoob way yaan (presencia) Jesu-
cristo desde ka beetaab Reyil te tu
tsook kiiniloob le y

ookol kaaba.
Tu ts

ibil Mateo 27:40, ku meyaj

u cheil muyaj utiaal u y

uuchul
taan ti le bix

uuchik u k

imsaal Je-
s

us te Calvarioo (wa U K

uuchil Baa-
kel Pool). Mix baal eesik wa le taan
griego staur

os ku meyaj te tekstoa
junp

eel cruz ch

ikaan ti le ku ado-
rartaal

uuchjeakil tumen le paga-
noob t

aanil ti u taal Cristoo.
Te griego clasicoo le taan staur

o-
so ch

een u k

aat u yaal junp

eel che
toj, junts

it che, wa junp

eel pilote
jeex le ku meyaj utiaal u beetaal
u chuunpakil junp

eel najo. Le ver-

bo staur

ooo u k

aat u yaal u paa-

kal cheob tu bapach junp

eel k

uu-
chil utiaal u kaalal. Le m

aaxoob
y

eeyaaboob utiaal u ts

ibtoob le
Kiliich Ts

iboob ich Griegoo, me-

yajnajtiob le griego suuk u taanal
te kiinoob jeelo (koin

e). Ti letiobe
meyajnaj le taan staur

os jeex u me-
yaj xan ichil le griego clasicoo utiaal
u ts

aaikoob naatbil junp

eel che toj

wa junts

it che minaan u kata-

bil. Mix baal eesik wa yaan u kata-
bil. Ti ap

ostol Pedro y

eetel Pabloe
meyajnaj xan le taan s

lon utiaal u
Ucheil muyaj
Griego, oxuvp

o (staur

os); lat

n, cruks
6
taanoob ti le u cheil
muyaj tuux baaj Je-
suso. Le ken meyaj-
nak le taan s

lon
utiaal u chachiitaal u
cheil muyajo, s

lone
u k

aat u yaal junp

eel
che toj (Baaxoob 5:30;
10:39; 13:29; Galaciai-
loob 3:13; 1 Pedro 2:24).
Te Septuagintao k-ilik
le taan s

lon ti Esdras
6:11 (2 Esdras 6:11); tee-
la le taan s

lono ku
meyaj utiaal u y

uuchul
taan ti junp

eel che
tuux ku chuyk

intaal
junt

uul kasaan m

aak
ku bin tu contra le le-
yo, jeex u meyaj xan
tu ts

ibil Baaxoob 5:30;

10:39.
Le ka taanaj ti baax
u k

aat u yaal staur

ose,
W. E. Vinee, tu yaalaj
ichil junp

eel u diccio-
nario: Le taan STAU-
ROSO (otoup

o) y

aaxe
u k

aat u yaal jun-

p

eel che toj wa junts

it
che. Teela ti ku baajal
kaach le kasaan m

aa-
koob utiaal k

imsbiloo-
bo. Le sustantivo stau-
r

os bey xan le verbo
stauro

o, u k

aat u yaal
u chuyk

intaal m

aak ti
junp

eel che toj wa ti

junts

it che, ma u k

aat
u yaal junp

eel cruz yaan kaats

it u
cheil jeex u meyaj ti jujunp

eel reli-
gionoobo. Le cruz yaan kaats

it u
cheilo k

aaj u meyaj te

uuchben Cal-
deao, te luumoob yaan naats tio,
tak Egipto. Ku meyaj kaach bey u
simboloil le dios Tamuzo (lela ch

i-
kaan ti u y

aax letrail u kaaba).

Ooli tu ch

uumuk le siglo 3 ts.t.J.,
le iglesiaobo n

aachchajoob ti jujun-
p

eel kaansajoob tu ts

aaj Cristo, wa
ma xaan xane tu jelbesoob. Utiaal
u maas yantal u p

aajtalil le igle-
siaobo tu chaajoob u muchkuba le
paganoob tu y

eeteloob, kex minaan

u fejoobo. Y

eetel tu chaajoob u se-

guer u meyajtiob le s

mbolos y

ee-
tel ch

ikulal suuk u meyajtiobo. Le

Udibujoil Cruks simpleks
TIPAANIL 535
TIPAANIL 536
oolal tu y

eemsoob u katabil le T
junp

it maas kabalo, lela letie joop

u meyaj utiaal u ch

ikbesaal u cruz
Cristoo (An Expository Dictionary
of New Testament Words [kaa impri-
mirtaab 1966], Vol. I, t

aan juun 256).
Le diccionario lat

n beetaan
tumen Lewis y

eetel Shorto ku yaa-

like le taan crukso u k

aat u yaal
junk

uul che, junp

eel armaz

on, wa
ul

aak baaloob de che tuux ku k

im-
saal m

aak, teelo ti ku chuyk

intaal
wa ku baajal kaach le j-k

imsaj
m

aakoobo. Ka m

aan kiine le taan
cruks ich latino joop u meyaj utiaal
u y

uuchul taan ti cruz. Le che
ku meyaj kaach utiaal u baajal jun-
t

uul j-k

imsaj m

aako, ich latine
ku yaalaal kaach ti cruks simpleks.
Junp

eel ti le baaxoob suuk u me-

yaj kaach utiaal u beetaal u mu-
yaj m

aako ku ch

ikpajal u dibujoil
tu libro Justo Lipsio (1547-1606) (De
cruce libri tres, Amberes, 1629, t

aan
juun 19). Lela letie ku ch

ikpajal te
tipaanila.
Le libro ich alem

an Das Kreuz
und die Kreuzigung (Cruz y

eetel cru-
cifixi

on), beetaan tumen Hermann
Fulda, Breslau, 1878, t

aan juun 109,
ku yaalik: Le tuuxoob ku y

ee-
yaal utiaal u k

imsaal m

aak kaa-
cho ma ti tul

aakal yaan u k

uu-
kulal cheobi. Le oolal ku paakal
kaach junp

eel che toji. Teela ti ku

ch

uuykaxtaal wa ku baajal u ka-
boob kaach le kasaan m

aakoobo,
y

eetel bey xan u beetaal ti u yookoo-

bo. Ka tsook u yeesik jach bey u
beetaal kaacho, Fuldae tu ts

ibtaj
te t

aan juun 219 y

eetel 220: Jesu-

se k

im ch

een ti junp

eel u cheil
k

imsaj: Le baaxoob jaajk

uuntik-
toon jach bey

uuchik u y

uuchlo le-
ti lelooba: (a) le baax suuk u meyaj
kaach utiaal u k

imsaal m

aak te La-
kino, (b) u tsikbalil ti bix

uuchik u
sen muyaj Jes

us, (c) le baaxoob ku
yaalik u sacerdoteiloob le iglesia an-
chaj

uuchjeakilo.
Paul Wilhelm Schmidt, junt

uul
profesor ti le Universidad de Basi-
leao te tu libro Die Geschichte Jesu
(U tsikbalil u kuxtal Jes

us), Vol. 2,
Tubinga y

eetel Leipzig, 1904, t

aan
juun 386-394, tu jach xakaltaj baax
u k

aat u yaal le taan griego staur

o-
so. Te t

aan juun 386 tu yaalaj: Le
taan otoup

o [staur

oso] u k

aat u
yaal che toj wa junk

uul che. Te
t

aan juun 387-389, P. W. Schmid-
te taanaj ti bix

uuchik u casti-
gartaal Jes

us. Letie tu yaale jeex
ts

ibtaanil te Evangelioobo Jesu-

se jaajatsaab utiaal u castigartaal
tsoole ka chuyk

intaab ti jun-
p

eel che toj jeex u beetik le roma-

noob utiaal u castigartkoob m

aako.
Utiaal u ts

aaikoob ich sutsilile, Je-

suse beetaab u kuchik le che utiaal
u bis te tuux kun chuyk

intbilo. Tu
yaalaj xane Jesuse chuyk

intaab te
che jeex suuk u beetaal ken k

im-
saak yaabkach m

aakoobo. Lela bey

uuchik u beetik Varo le ka tu k

im-
saj 2,000 m

aakoob ch

een ti junp

eel
kiino (Jos. Ant. XVII 10. 10). Ul

aak
m

aaxoob tu k

imsoob xan yaab

m

aakoobe Quadrato (Guerra de los
jud

os II 12. 6), jalaach F

elix (Gue-
rra de los jud

os II 15. 2 [13.2]), y

ee-
tel Tito (Guerra de los jud

os VII.1
[V 11.1]).
Jeex t

uun k-ilko junpuli mix baal
eesik wa Jesucristoe siin ti junp

eel
che katk

uuntaan ul

aak che tu y

oo-
kol. Le oolal ma k-k

aat k-oks ichil

u Kiliich Taan Dios u tuukulil le
cruz jeex u meyaj ti le paganoobo.
Baaxe k-sutik staur

os y

eetel s

lon
jach jeex unaj u naataale. Ti Jesu-
se meyajnaj le taan staur

os utiaal u
yeesik le muyajil y

eetel le sutsilil
ken u m

aans le m

aaxoob tsaypachti-
ko (Mateo 16:24); toon t

uune tsook
k-sutik le taan staur

os u cheil mu-
yaj, y

eetel le taan s

lon che.
Te Kiliich Ts

iboob ich Grie-

goo, le taan sikj

eo ku ch

ikpajal
102 u t

eenel. Ku y

aax ch

ikpajal ti
Mateo 2:20. Le ken k-xakalt le con-
teksto tuux ku ch

ikpajal le taana,
ku y

aantkoon k-naat le jejel

aas bix
meyajnajik ti le m

aaxoob ts

ibt le
Bibliao. Yaan tuuxe, le taana u
k

aat u yaal junt

uul m

aak, junt

uul
baalche, le kuxtal yaan ti m

aa-
ko wa ti baalche. Tu yoolal lela,
ichil U Suttaanil T

uumben Luum ich
mayae, le tuux ku ch

ikpajal sikj

e
ich griegoo tsaan kuxtal, m

aak,
w

inik y

eetel ul

aak bixoob, seg

un
ti baax ku y

uuchul taan.
Le taan griego sikj

e ich hebreoe
ku yaalaal n

efex. Le taana ku ch

ik-
pajal 754 u t

eenel te Kiliich Ts

i-
boob ich Hebreoo. Ku y

aax ch

ik-
pajal ti G

enesis 1:20. Jujunp

eel
bibliaobe ku sutkoob le taanoob
sikj

e y

eetel n

efex bey espiritue.
Baale ich griegoe le taan espiri-
tuo ku yaalaal n

euma, y

eetel ich
hebreoe ku yaalaal r

uaj. (Utiaal a
naatik yaanal baax u k

aat u yaal
sikj

e ti espiritue, ilawil le tekstoob
ku taasik le jool xook ku kaaba-
tik: Sikj

e y

eetel espiritue [n

euma]
ma juntak

aalili baax u k

aat u yaa-
loobi.) Ti jujunp

eel bibliaoobe ku
meyaj le taan esp

ritu utiaal u sut-

koob le taanoob sikj

e y

eetel n

efex.
Lela bey u beetkoobo, tumen le
m

aaxoob suto ku creertikoob yaan
baax ku p

aatal kuxaanil ti m

aak
ken k

imik. Le ma jaajil kaansaja

ku taal ti le religi

on yaan kaach
ti u kajn

aaliloob Egipto, Babilonia,
Grecia y

eetel Roma.
Utiaal a naatik bix

uuchik u
meyaj le taan sikj

e ti le m

aaxoob
ts

ibt le Bibliao, te jaatsa yaan

tekstoob tuux ku ch

ikpajal le taan
sikj

e te Kiliich Ts

iboob ich Grie-

go maas

uuchbentako. Tu kabalil le
t

aan juunoob tuux yaan le tekstoo
yaan tsolajiloob tuux tsaan le taan
griego ku meyajo.
Sikj

e, ku meyaj utiaal u
y

uuchul taan ti baalcheob
Apocalipsis 8:9
Sikj

e, ku meyaj utiaal u
y

uuchul taan ti junt

uul
m

aax kuxaan
Baaxoob 2:41, 43; 7:14; 27:37
Romailoob 13:1
1 Corintoiloob 15:45
1 Pedro 3:20
2 Pedro 2:14
Sikj

e, baal ku k

imil,
ku p

aajtal u xuulsaal
Mateo 2:20; 10:28, 28; 26:38
Marcos 3:4; 14:34
Lucas 6:9; 17:33
Juan 12:25
Baaxoob 3:23
Romailoob 11:3
Hebreoob 10:39
Santiago 5:20
Apocalipsis 8:9; 12:11; 16:3
Sikj

e, ku meyaj utiaal u
y

uuchul taan ti u kuxtal
junt

uul m

aak
Mateo 6:25; 10:39; 16:25
Marcos 8:35; 10:45; 12:30
Lucas 2:35; 10:27; 12:20; 14:26;
21:19
Alma.Baal kuxaan, w

inik wa baalche;
u kuxtal m

aak; ul

aak bix u meyaj
Griego: yv

q (sikj

e); lat

n:

anima;
hebreo: (n

efex)
7A
537
TIPAANIL 538
Te Kiliich Ts

iboob ich Grie-

goo, le taan n

eumao ku ch

ikpa-
jal maas ti 300 u t

eenel; y

aaxe
ti Mateo 1:18 tuux tsaan kiliich
muuk. Le taan n

eumao y

aaxe u
k

aat u yaal u yiik m

aak, baale
yaan ul

aak baaloob t

aakaan ichil.
Tul

aakal lelooba yaan ti baax ch

i-
kaanoob: tul

aakloobe ku meya-
joob utiaal u y

uuchul taan ti jun-
p

eel baax ma ch

ikaan u yilaali,
wa ti junp

eel muuk t

aan u me-
yaj. Kex ma tu yilaal le muuka ku
p

aajtal u yilaal baax ku beetik.
Te Kiliich Ts

iboob ich He-

breoo, le taan r

uajo ku ch

ikpajal
260 u t

eenel; y

aaxe ti G

enesis 6:3.
Le taana juntak

aalili baax u k

aat
u yaal y

eetel le taan n

euma ich
griegoo.
Utiaal a naatik bix u meyaj le
taan n

eumao, te jaatsa tsaan ju-
junp

eel tekstoob tuux ku ch

ikpa-
jal te

uuchben Kiliich Ts

iboob
ich Griegoo.
N

euma, ku meyaj utiaal
u y

uuchul taan ti u kiliich
muuk Dios wa esp

ritu santo
Mateo 1:18; 28:19
Marcos 1:8
Lucas 1:67; 2:27
Juan 14:26
Baaxoob 1:8; 2:33
Romailoob 5:5; 8:15
2 Corintoiloob 13:14
Efesoiloob 3:16; 4:4
1 Tesalonicailoob 5:19
Tito 3:5
Judas 20
N

euma, ku meyaj utiaal
u y

uuchul taan ti u muukil
le kuxtalo
Lucas 8:55; 23:46
Baaxoob 7:59
N

euma, ku meyaj utiaal
u y

uuchul taan ti bix Dios,
M

aax ma tu p

aajtal u yilaal
Juan 4:24
2 Corintoiloob 3:17, 18
N

euma.Iik, u yiik m

aak;
kiliich muuk; u muukil kuxtal;
u y

ool m

aak; ul

aak bix u meyaj
Griego: n

euma; hebreo: r

uaj
7B
Juan 10:15; 12:25; 13:38; 15:13
Baaxoob 15:26; 20:10, 24; 27:10, 22
Romailoob 16:4
Filiposiloob 2:30
1 Tesalonicailoob 2:8
Santiago 1:21
1 Pedro 1:22; 2:11, 25
1 Juan 3:16
Sikj

e, ku p

aajtal u j

ookol
te Muknalo (Hades)
Baaxoob 2:27
Sikj

e y

eetel espiritue (n

euma)
ma juntak

aalili baax
u k

aat u yaaloobi
Filiposiloob 1:27
1 Tesalonicailoob 5:23
Hebreoob 4:12
Sikj

e, ku meyaj utiaal
u y

uuchul taan ti Dios
Mateo 12:18
Hebreoob 10:38
TIPAANIL 539
Diez tuuxoob ku ch

ikpajal
Hades
Ma xaane, le taan Hadeso u k

aat
u yaal: le k

uuchil ma ilaano. Le-
looba letie diez tuuxoob ku ch

ik-
pajal ichil le Kiliich Ts

iboob ich
Griegoo: Mateo 11:23; 16:18; Lu-
cas 10:15; 16:23; Baaxoob 2:27, 31;
Apocalipsis 1:18; 6:8; 20:13, 14. Ichil
U Suttaanil T

uumben Luum ich ma-
yaa, Muknal u suutul le taana,
baale tu tsolajile ti tsaan le taan
ich griegoo.
Tu libroil Baaxoob 2:27, le ka taa-
naj Pedro ti Salmo 16:10, ku yeesi-
ke Hadese l

aayli letie Seolo, y

eetel
letie taan ku meyaj utiaal u y

uu-
chul taan ti u Muknal tul

aakal w

i-
niko (lela ma jeex le taan griego
t

afos, u k

aat u yaal u muknal cada

junt

uul m

aako). Le taan Hadeso
ich latine ku yaalaal inf

ernus (yaan
kiine ku yaalaal xan

nferus). Lela
u k

aat u yaal baax pekekbal y

aa-
nal wa kabal k

uuchil; lela jach ti
le muknal ku taano. Le taana jach
ku n

aatsal ti le taan griego y

eetel
hebreoo.
Te Kiliich Ts

iboobo, le taan
Hades y

eetel Seolo ku meya-
joob utiaal u y

uuchul taan ti k

imil
y

eetel ti kimenoob, ma ti kuxtali
mix ti m

aaxoob kuxaanoobi (Apo-
calipsis 20:13). Le taanooba, wa
ch

een tu juunal yanoobe, maa-
tech u ts

aaikoob naatbil muyajil

mix kiimak

oolal.
Sesentis

eis tuuxoob ku
ch

ikpajal Seol
Le taan Seolo 66 u t

eenel ku ch

ik-
pajal te Kiliich Ts

iboob ich He-

breoo. Lelooba letie tuuxoob ku
ch

ikpajla: G

enesis 37:35; 42:38; 44:29,
31; N

umeros 16:30, 33; Deuteronomio
32:22; 1 Samuel 2:6; 2 Samuel 22:6;
1 Reyes 2:6, 9; Job 7:9; 11:8; 14:13;
17:13, 16; 21:13; 24:19; 26:6; Salmo
6:5; 9:17; 16:10; 18:5; 30:3; 31:17; 49:14,
14, 15; 55:15; 86:13; 88:3; 89:48; 116:3;
139:8; 141:7; Proverbios 1:12; 5:5; 7:27;
9:18; 15:11, 24; 23:14; 27:20; 30:16; Ecle-
siast

es 9:10; Cantares 8:6; Isa

as 5:14;
[7:11]; 14:9, 11, 15; 28:15, 18; 38:10,
18; 57:9; Ezequiel 31:15, 16, 17; 32:21,
27; Oseas 13:14, 14; Am

os 9:2; Jon

as
2:2; Habacuc 2:5.
Hades, Seol.
U k

uuchil le kimenoobo; Muknal
Griego:

uq (j

aides); lat

n: inf

ernus;
hebreo: (sche

ol); sir

aco: schiul
Ma metnal unaj u yaalaali
8
N

euma, ku meyaj utiaal u
y

uuchul taan ti angeloob
y

eetel ti demonioob
1 Pedro 3:18
1 Corintoiloob 15:45
Hebreoob 1:7
Mateo 8:16; 10:1
Marcos 3:11, 30
N

euma, ku meyaj utiaal u
y

uuchul taan ti bix u y

ool m

aak
Lucas 1:17
Juan 11:33; 13:21
Baaxoob 17:16
1 Corintoiloob 16:18
2 Corintoiloob 2:13; 7:13
1 Tesalonicailoob 5:23
TIPAANIL 540
Le taan Gehenao u k

aat u yaal
u t

aax luumil Hin

on, tumen bey
u suutul ich griego le taan he-
breo guejin

om. Ti Josu

e 18:16 tuux
ku ch

ikpajal u t

aax luumil Hi-
n

on, le Septuagintao ku yaalik
Gehena. Le taana ku ch

ikpajal
12 u t

eenel te Kiliich Ts

iboob ich
Griegoo; ku y

aax ch

ikpajal ti Ma-
teo 5:22. Ti tul

aakal le tuuxoob
ku ch

ikpajal le taan guejin

omo, ti
U Suttaanil T

uumben Luume ku
suutul Gehena, jeex ti Mateo 5:
22, 29, 30; 10:28; 18:9; 23:15, 33; Mar-
cos 9:43, 45, 47; Lucas 12:5; Santia-
go 3:6.
Le u t

aax luumil Hinono ku
p

aatal kaach tu chikinil y

eetel tu
noojolil le

uuchben Jerusaleno (Jo-
su

e 15:8; 18:16; Jerem

as 19:2, 6). Tu
kiiniloob u tsook reyiloob Judae,
le k

uuchila meyajnaj utiaal u ado-
rartaal le ma jaajil dios Moleko;
ti letie ku kuubul kaach t

ookbil
m

aakoob (2 Cr

onicas 28:3; 33:6; Je-
rem

as 7:31, 32; 32:35). Utiaal t

uun
ma u seguer u meyaj le t

aax luum
utiaal u adorartaal Moleko, rey
Jos

ase tu kask

uuntaj, maases le
x

oot ku kaabatik Tofeto (2 Reyes
23:10).
David Kim hi (1160?-1235?), jun-
t

uul jud

o ts

ibnaj yoolal Salmo

27:13, taanaj ti bix u meyaj kaach
le k

uuchil ku kaabatik Gehin-
nom: Junp

eel k

uuchil yaan
kaach naats ti Jerusal

en, junp

eel
pekbeen k

uuchil tuux ku puulul
kaach baaloob

eektak y

eetel ki-
men w

inkliloob. Te xano mantats

Gehena.U simboloil xuulsajil utiaal mantats
Griego: y

ccvvu (gu

eena); lat

n: geh

ena;
hebreo: (guejin

om,
u t

aax luumil Hin

on)
9
Ti le 66 tuuxoob ku ch

ikpa-
jal Seol te Kiliich Ts

iboob ich
Hebreoo, 65 u t

eenel ku ch

ikpaj
te Biblia Hebraica Stuttgartensiao
(1977). Ku ch

ikpajal xan ul

aak jun-
t

een ti Isa

as 7:11, baale yaanal bix

tsaanil le marca ku meyaj bey vo-
calo. Ti tul

aakal le tuuxoob ku
ch

ikpajal sche

ol te

uuchben ts

i-
boobo, le biblia Traducci

on del Nue-
vo Mundoo ku yaalik Seol. Ichil le
Septuaginta griegao maases meyaj-
naj le taan j

aides utiaal u suutul
sche

ol.
Jejel

aas baax ku yaalaal tu yoolal
tuux u taal le taan hebreo sche

olo,
baale ma xaane ti u taal te ver-
bo hebreo 1 (scha

al), u k

aat u
yaal u k

aataal. Wa beyo ku taal

u ch

ikbese le Seolo junp

eel k

uu-
chil (ma le bix yanil wa m

aaxo)
ku k

aatik ka kuubuk tul

aakal le
kimenoob tu kabo, jeel m

aaxake.
(Ilaak u tsolajiloob G

enesis 37:35
y

eetel Isa

as 7:11 ti Traducci

on del
Nuevo Mundo de las Santas Escritu-
ras [con referencias].) Le k

uuchila
way Luum yane, y

eetel ken

uuchuk
taan tu yoolale ku beetik u tuu-
kul m

aak ti le kimenoobo. U jaaji-
le jach letie Muknalo; letie tuux
ku muukul tul

aakal w

inik ich luu-

mo (ma ich k

aan

aabi), u k

uuchil le
kimenoobo. Le taan k

ever ich he-
breoo u k

aat u yaal u muknal cada

junt

uul m

aak, wa junp

eel jool ku
p

aanaal te luumo, ma jeex le taan
Seolo (G

enesis 23:4, 6, 9, 20).
Le Ts

iboob beetaan ich hebreo

y

eetel arameoo, bejlae suuk u yaa-

laaltiob:

Uuchben N

uuptaan (wa
Antiguo Testamento). Le m

aaxoob
aalik lela ku basarkubaob ti le bi-
bliaob ku meyajtiobo bey xan yoo-
lal baax ku yaalik 2 Corintoiloob 3:
14, tuux ku yaalik: Baale letiobe
piix u tuukuloob. Tumen tak bej-
laa ken xookok u ts

ibil le

uuch-
ben n

uuptaano, piixil u tuukuloob
y

eetel junp

eel jaajay nook, tumen

ch

een tu yoolal Cristo ku p

aajtal u
lusaal le nooka.
Baale te tekstoa le ap

ostol Pa-
bloo ma t

aan kaach u taan ti
tul

aakal le Kiliich Ts

iboob ich
Hebreo y

eetel Arameoo. Mix xan

t

aan u yaalik kaach wa le Ts

i-
boob ich Griegoo junp

eel t

uum-
ben n

uuptaan. Baaxe le apostolo
t

aan kaach u taan ti u

uuchben

Uuchben N

uuptaan
y

eetel T

uumben N

uuptaan
10
TIPAANIL 541
t

aan u t

oochbal k

aak utiaal u t

oo-
kaal le baaloob

eektak bey xan u
baakel le kimen w

inkliloobo. Yoo-
lal lela, le taan Gehinnomo ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti le jui-
cio ku beetaal kaach ti le kasaan
m

aakoobo.
Le u t

aax luumil Hinono, me-
yajnaj bey junp

eel k

uuchil tuux
ku puulul y

eetel ku t

ookaal kaach
baaloob ku j

oosaal tu kaajil Jeru-
sal

en. Teela ti ku t

ookaal kaach
le baalcheob kimenoobo; utiaal u
s

eeb eleloobe ku l

aalaal kaach
azufrei. Ti xan ku puulul u kimen
w

inklil le asesinoobo, tumen le-

tiobe ma tu n

aajmatkoob ka tsaa-
bakoob ti junp

eel muknal. Wa ku
l

uubloob y

ookol le k

aako ku l

aaj
eleloob, baale wa mae ku tuutal
u bakeloob y

eetel ku chuupul y

ee-
tel x-nookol bey xan y

eetel sib (wa
u yeel tsiintsim); le ikelooba ku
k

imloob tak ken u patoob ch

een
baak le kimen w

inkliloobo. Le oo-
lale, le u puulul u kimen w

ink-
lil wa m

aax te Gehenao, ku yi-
laal kaach bey junp

eel castigo jach

kaase. Yoolal baax u k

aat u yaal
le k

uuchila, k

aaj u meyaj le taan
Gehena utiaal u y

uuchul taan ti
le k

aan

aab ku t

oochbal u k

aakil
y

eetel azufreo (Apocalipsis 19:20;
20:10, 14, 15; 21:8).
Te Gehenao junpuli maatech u
puulul kaach baalcheob kuxaa-
noobi, mix m

aakoob kuxaanoob
utiaal t

ookbil wa utiaal u beetaal
u muyajoobi. Le oolal le k

uuchi-
la junpuli ma tu p

aajtal u kee-
tel y

eetel junp

eel k

uuchil ma ch

i-
kaan u yilaal, tuux ku beetaal u
muyaj m

aak utiaal mantats y

eetel
k

aak, wa tuux ku jaantaal utiaal

mantats tumen x-nookoloob maa-
tech u k

imloob. Jeex tsook k-ilko,

le asesinoob ku puululoob ichilo
ilaab ma tu n

aajmatkoob u tsaa-
baloob ti junp

eel muknal (le baax

ch

ikbesik le kaa kuxtalo). Le oo-

lal ti Jes

us y

eetel u disipuloobe
meyajnajtiob le taan Gehena utiaal
u taanoob ti xuulsajil utiaal man-
tats, u xuulsaal junpuli ti m

aak,
wa kaa k

imil, junp

eel castigo mi-
naan xuulul ti.
Tul

aakal lela ku yeesik le ja-
tsuts modos yaan ti J

eeobao, jeex
le justicia y

eetel le yaabilajo (ilaak

Exodo 34:6, 7; 1 Juan 4:8).

U tojol le taakin bey xan le bu-
kaaj yaan ti le piisoob ku yaa-
laal teela, j

oosaanoob ti le baaloob
tsook u xakaltaal ichil le Bibliao
bey xan ti le baaloob tsook u
kaxtaal tumen le arqueologoobo. Le
equivalencias ku yaalaal teela, jach

ooli letie bukaaj ku taal u ts

aa te
kiinooba.
Utiaal a j

oosik bukaaj u tojol le
plata y

eetel le oro ku yaalaal teela,

k

aat bajux u gramoil wa u onza troyil

(oz. t.) bejlae, tsoole ka multiplicartik
y

eetel le cantidad ku ch

ikpajal teela.
Taakin y

eetel piisoob
U AALIL LE TAAKIN KU MEYAJ KAACH GRECIA Y

EETEL ROMA
JEEX U CH

IIKPAJAL TE KILIICH TS

IIBOOB ICH GRIEGOO
Uequivalencia bejlae
1 lept

on ( jud

o, cobre wa bronce)
1
2 cuadrante
1 cuadrante (romano, cobre wa bronce) 2 leptones
1 as wa asarion (romano provincial,
cobre wa bronce) 4 cuadrantes
1 denario (romano, plata) 16 ases 3.85 g 0.124 oz. t.
1 dracma (griego, plata) 3.40 g 0.109 oz. t.
1 didracma (griego, plata) 2 dracmas 6.80 g 0.218 oz. t.
1 tetradracma ( junp

eel estater de plata) 4 dracmas 13.6 g 0.436 oz. t.

1 mina 100 dracmas 340 g 10.9 oz. t.
1 talento (oro wa plata) 60 minas 20.4 kg 654 oz. t.
PIISOOB UTIAAL LIQUIDOOB
1 bato 22 L
1 coro1 10 batos 220 L
1 Ku meyaj xan utiaal u piisil tikin baaloob.
PIISOOB UTIAAL CHOWAKIL WA K

OOCHIL
1 k

uuk 44.5 cm 17.5 pul.
1 chowak k

uuk 51.8 cm 20.4 pul.
1 pisib che 6 k

uukoob 2.67 m 8.75 pies
1 chowak pisib che 6 chowak
k

uukoob 3.11 m 10.2 pies
1 s

aap 1.8 m 6 pies
11
TIPAANIL 542
n

uuptaanil le Ley ts

ibtaab tumen
Mois

es ichil le Pentateucoo; baa-
le lela ch

een junjaats ti le Kiliich
Ts

iboob ich Hebreo y

eetel Ara-
meoo. Le oolale le vers

culo 15 ku
seguero, ku yaalik: Ken xookok u
ts

ib Moisese....
Lela ku yeesike minaan baax oo-
lal utiaal u yaalaal

Uuchben N

uup-
taan (wa Antiguo Testamento) ti le
Kiliich Ts

iboob ich Hebreo y

eetel
Arameoo; y

eetel minaan baax oolal

xan u yaalaal T

uumben N

uuptaan
(wa Nuevo Testamento) ti le Kiliich
Ts

iboob ich Griegoo. Tak Jesucris-

toe ka taanaj ti tul

aakal le Ts

i-
booba, tu yaalaj Kiliich Ts

iboob
(Mateo 21:42; Marcos 14:49; Juan 5:
39). Ka taanaj xan ap

ostol Pablo
ti lelooba, tu yaalaj Kiliich Ts

i-
boob (Romailoob 1:2; 15:4; 2 Timo-
teo 3:15). Jeex t

uun k-ilko, le ken
taanakoon ti le kaa jaats Ts

iboo-
ba maas maalob ka meyajnaktoon,
Kiliich Ts

iboob ich Hebreo y

ee-
tel Kiliich Ts

iboob ich Griego.

Utiaal le jud

oobo cada mese ku k

aajal y

eetel t

uumben Luna (Isa 66:23).
12
U mesiloob le calendario ku yaalaal te Bibliao
MES TIEMPO TEMPORADA
Kiliich Ul

aak
1 7
2 8
3 9
4 10
5 11
6 12
7 1
8 2
9 3
10 4
11 5
12 6
Ku kaantal u jail Jord

an
U yookbal y

aaxkiin
Ooxol. Jabaan le kaano
Sen ooxol. Ku k

aaxal sereno
Ku maas ooxoltal; kukupkil
L

aayli ooxole
U yookbal jaajaal
X-t

oos ja
Ku maas k

aaxal ja. Nieve

Jach keel. Ch

aak. Nieve
Ma jach keeli. L

aayli yaan ch

aake
Ku sen jaats ch

aak. Ku k

aaxal bat
Ku meyajtaal lino. Ujoochil cebada
Jooch: cebada; trigo ti kabal luumoob
Jooch: trigo. Y

aax ichoob. Manzana

Y

aax uvaob. Ku tijil k

aax bey xan u jail

Ku k

aajal u tookol uva

Utookil d

atil y

eetel u higoil y

aaxkiin
Utsookbal jooch y

eetel u p

eeksaal luum
Ku paakal: trigo, cebada. Aceitunaob
Ku j

ookol x

iw y

eetel suuk
Ku yaaxtal kabal luumoob. Neek, lool
Ku loolankil almendra. Ku yichankil higo
Ku loolankil algarroba. Suuts ichoob
13 Tu y

aamil 19 jaaboobe, siete u t

eenel ku yoksaal le mesa: Veadar (wa kaap

eel Adar)
VEADAR
N
I
S

A
N (A
B
IB
)
I
Y
A
R
(
Z
I
V
)
S
I
V

A
N
T
A
M
U
Z
A
B
E
L
U
L
T
I
S
R
I ( E
T
A
N
IM
)
H
E
S
V

A
N
(
B
U
L
)
K
I
S
L
E
V
T
E
B
E
T
S
E
B
A
T
A
D
A
R
E
N
E
R
O
F
E
B
R
E
R
O
M
ARZO
A
B
R
I
L
M
A
Y
O
J
U
N
I
O
J
U
L
I
O
A
G
O
S
T
O
S
EPTIEMBRE
O
C
T
U
B
R
E
N
O
V
I
E
M
B
R
E
D
I
C
I
E
M
B
R
E
Cebada
Trigo
Y

aax higoob
Y

aax uvaob
U yich
y

aaxkiin
D

atil, uva,
higo
Ku p

eeksaal
luum
Aceituna
Ku kaalal
tamanoob
Ku j

ookol
x

iwoob
Ku
loolankil
almendro
Suuts
ichoob
1
2
3
4
5
6 7
8
9
10
11
12
13
14 Pascua
15-21 Waajoob x-ma Levadurail
16 Ku kuubul y

aax ichoob
14 Pachal Pascua
(N

u 9:10-13)
6 U Kiinbesajil
le Semanaobo
(Pentecost

es)
1 Ku yustaal trompeta
10 U Kiinil Saatsaj Siipil
15-21 U Kiinbesajil le Paseloobo
(U Kiinbesajil le Joocho)
22 U Noj Kiinil Mucht

aambal
25 U Kiinbesajil
u Kuubul le Temploo
14, 15 U Kiinbesajil Purim
543
3
t
.
t
.
J
.
J
e
r
u
s
a
l

e
n
,
t
e
m
p
l
o
A

a
l
a

a
b
t
i

Z
a
c
a
r

a
s
y
a
a
n
u
s

i
j
i
l
J
u
a
n
B
a
u
t
i
s
t
a
1
:
5
-
2
5
k
e
x
2
t
.
t
.
J
.
N
a
z
a
r
e
t
;
J
u
d
e
a
A

a
l
a

a
b
t
i

M
a
r

a
y
a
a
n
u
s

i
j
i
l
J
e
s

u
s
;
k
u
b
i
n
u
y
i
l
E
l
i
s
a
b
e
t
1
:
2
6
-
5
6
2
t
.
t
.
J
.
T
u
p
u

u
k
i
l
o

o
b
J
u
d
e
a
S

i
j
J
u
a
n
B
a
u
t
i
s
t
a
;
k
u
b
i
n
k
a
j
t
a
l
t
e

d
e
s
i
e
r
t
o
o

1
:
5
7
-
8
0
2
t
.
t
.
J
.
k
e
x
1
t
i

o
c
t
.
B
e
l

e
n
S

i
j
J
e
s

u
s
(
l
e
T

a
a
n
o

,
l
e
m

a
a
x
o

o
l
a
l
b
e
e
t
a

a
b
u
m
a
a
s
i
l
b
a

a
l
o

o
b
o

)
t
u
c
h

i
b
a
l
A
b
r
a
h

a
n
y

e
e
t
e
l
D
a
v
i
d
1
:
1
-
2
5
2
:
1
-
7
1
:
1
-
5
,
9
-
1
4
N
a
a
t
s

B
e
l

e
n
U
m
a

a
l
o
b
p

e
e
k
t
s
i
l
l
e
a
n
g
e
l
o

;
k
u
b
i
n
i
l
b
i
l
t
u
m
e
n
j
-
k
a
n
a
n
t
a
m
a
n
o

o
b
2
:
8
-
2
0
B
e
l

e
n
;
J
e
r
u
s
a
l

e
n
S

u
u
t
k

u
p
t
a

a
b
t
u
8
k

i
i
n
i
l
;
k
u
b
i
s
a

a
l
t
e
m
p
l
o
t
u
4
0
k

i
i
n
i
l
2
:
2
1
-
3
8
1
t
.
t
.
J
.
w
a
1
t
s

.
t
.
J
.
J
e
r
u
s
a
l

e
n
;
B
e
l

e
n
;
N
a
z
a
r
e
t
A
s
t
r
o
l
o
g
o

o
b
;
b
i
n
o

o
b
E
g
i
p
t
o
;
k

i
m
s
a

a
b
c
h
a
a
m
b
a
l
o

o
b
;
k
u
s
u
u
t
J
e
s

u
s
2
:
1
-
2
3
2
:
3
9
,
4
0
1
2
t
s

.
t
.
J
.
J
e
r
u
s
a
l

e
n
J
e
s

u
s
t
e

P
a
s
c
u
a
o

,
1
2
j
a

a
b
o

o
b
t
i

;
k
u
s
u
u
t
t
u
y
o
t
o
c
h
2
:
4
1
-
5
2
2
9
,
y

a
a
x
k

i
i
n
D
e
s
i
e
r
t
o
,
J
o
r
d

a
n
U
k

a
y
t
a
j
J
u
a
n
B
a
u
t
i
s
t
a
3
:
1
-
1
2
1
:
1
-
8
3
:
1
-
1
8
1
:
6
-
8
,
1
5
-
2
8
2
9
,
t
u
t
s

o
k
b
a
l
U
J
a

i
l
J
o
r
d

a
n
U
y
o
k
j
a

J
e
s

u
s
;
k
u
j
u
n
p

a
a
y
k
u
n
t
a

a
l
;
s

i
j
t
u
c
h

i
b
a
l
D
a
v
i
d
b
a

a
l
e

a
l
a

a
b
u
P
a
a
l
D
i
o
s
3
:
1
3
-
1
7
1
:
9
-
1
1
3
:
2
1
-
3
8
1
:
3
2
-
3
4
B
A

A
X
O

O
B

U
U
C
H
I
C
H
I
L
U
K
U
X
T
A
L
J
E
S

U
S
W
A
Y
L
U

U
M
E

U
t
s
i
k
b
a
l
i
l
l
e
E
v
a
n
g
e
l
i
o

o
b
j
e

e
x

u
u
c
h
i
k
u
b
i
n
u
y

u
u
c
h
l
o

1
3
K

i
i
n
i
l
T
u

u
x

u
u
c
h
i
B
a

a
x

u
u
c
h
i
M
a
t
e
o
M
a
r
c
o
s
L
u
c
a
s
J
u
a
n
T

a
a
n
i
l
t
i

u
k

a
a
j
a
l
u
k

a
y
t
a
j
J
e
s

u
s
U
k

a
a
j
b
a
l
u
k

a
y
t
a
j
J
e
s

u
s
U
d
e
s
i
e
r
t
o
i
l
J
u
d
e
a
K
u
a
y
u
n
a
r
;
t

u
u
n
t
a

a
b
u
y

o
o
l
4
:
1
-
1
1
1
:
1
2
,
1
3
4
:
1
-
1
3
B
e
t
a
n
i
a
l
e
m
a
a
s
n

a
a
c
h
t
i

l
e
J
o
r
d
a
n
o

J
a
a
j
k

u
u
n
t
a

a
b
J
e
s

u
s
t
u
m
e
n
J
u
a
n
B
a
u
t
i
s
t
a
1
:
1
5
,
2
9
-
3
4
K
a

a
n
a
l
J
o
r
d

a
n
U
y

a
a
x
d
i
s
i
p
u
l
o

o
b
J
e
s

u
s
1
:
3
5
-
5
1
C
a
n

a
t
i

G
a
l
i
l
e
a
;
C
a
p
e
r
n
a
u
m
U
y

a
a
x
m
i
l
a
g
r
o
J
e
s

u
s
;
k
u
b
i
n
C
a
p
e
r
n
a
u
m
2
:
1
-
1
2
3
0
,
P
a
s
c
u
a
J
e
r
u
s
a
l

e
n
U
k

i
i
n
b
e
s
a
j
i
l
P
a
s
c
u
a
;
k
u
j

o
o

s
i
k
j
-
k
o
o
n
o
l
o

o
b
t
e

t
e
m
p
l
o
o

2
:
1
3
-
2
5
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
u
t
s
i
k
b
a
l
y

e
e
t
e
l
N
i
c
o
d
e
m
o
3
:
1
-
2
1
J
u
d
e
a
;
E
n

o
n
D
i
s
i
p
u
l
o

o
b
e

k
u
t
s

a
a
i
k
o

o
b
o
k
j
a

;
k
u
p

i
t
t
a
l
u
d
i
s
i
p
u
l
o

o
b
J
u
a
n
3
:
2
2
-
3
6
T
i
b
e
r

a
d
e
s
K

a
l
J
u
a
n
;
J
e
s
u
s
e

k
u
j

o
o
k

b
a
l
u
b
i
n
G
a
l
i
l
e
a
4
:
1
2
;
1
4
:
3
-
5
1
:
1
4
;
6
:
1
7
-
2
0
3
:
1
9
,
2
0
;
4
:
1
4
4
:
1
-
3
S
i
c
a
r
t
i

S
a
m
a
r
i
a
J
e
s
u
s
e

k
u
k
a

a
n
s
i
k
s
a
m
a
r
i
a
i
l
o

o
b
4
:
4
-
4
3
G
a
l
i
l
e
a
K
u
y

a
a
x
k

a
y
t
i
k
:

U
R
e
i
n
o
i
l
k
a

a
n
e

t
s

o
k
u
n

a
a
t
s

a
l

4
:
1
7
1
:
1
4
,
1
5
4
:
1
4
,
1
5
4
:
4
4
,
4
5
N
a
z
a
r
e
t
;
C
a
n

a
;
C
a
p
e
r
n
a
u
m
K
u
t
s

a
k
i
k
x
i

i
p
a
l
;
u
k

a
y
t
a
j
;
p

e
k
t
a

a
b
i
;
b
i
n
C
a
p
e
r
n
a
u
m
4
:
1
3
-
1
6
4
:
1
6
-
3
1
4
:
4
6
-
5
4
U
K

a
a

a
a
b
i
l
G
a
l
i
l
e
a
,
n
a
a
t
s

C
a
p
e
r
n
a
u
m
K
u
t

a
n
i
k
S
i
m

o
n
y

e
e
t
e
l
A
n
d
r

e
s
,
S
a
n
t
i
a
g
o
y

e
e
t
e
l
J
u
a
n
4
:
1
8
-
2
2
1
:
1
6
-
2
0
5
:
1
-
1
1
C
a
p
e
r
n
a
u
m
K
u
j

o
o

s
i
k
d
e
m
o
n
i
o
;
k
u
t
s

a
k
i
k
u
s
u
e
g
r
a
P
e
d
r
o
y

e
e
t
e
l
y
a

a
b
m

a
a
k
o

o
b
8
:
1
4
-
1
7
1
:
2
1
-
3
4
4
:
3
1
-
4
1
G
a
l
i
l
e
a
L
e
y

a
a
x
k
a
k

a
y
t
a
j
n
a
j
G
a
l
i
l
e
a
y

e
e
t
e
l
l
e
k
a
n
t

u
u
l
t
u
t

a
n
o

4
:
2
3
-
2
5
1
:
3
5
-
3
9
4
:
4
2
,
4
3
G
a
l
i
l
e
a
K
u
t
s

a
k
i
k
l
e
p
r
o
s
o
;
y
a

a
b
m

a
a
k
o

o
b
t
u
y
i
k
n
a
l
J
e
s

u
s
8
:
1
-
4
1
:
4
0
-
4
5
5
:
1
2
-
1
6
C
a
p
e
r
n
a
u
m
K
u
t
s

a
k
i
k
m

a
a
k
m
i
n
a

a
n
u
m
u
u
k

u
w

i
n
k
l
i
l
9
:
1
-
8
2
:
1
-
1
2
5
:
1
7
-
2
6
C
a
p
e
r
n
a
u
m
K
u
t

a
n
i
k
M
a
t
e
o
;
k
u
j
a
n
a
l
y

e
e
t
e
l
j
-
k

a
m
i
m
p
u
e
s
t
o

o
b
9
:
9
-
1
7
2
:
1
3
-
2
2
5
:
2
7
-
3
9
J
u
d
e
a
K
u
k

a
y
t
a
j
t
e

s
i
n
a
g
o
g
a

o
b
o

4
:
4
4
U
n
o
j
k

a
y
t
a
j
J
e
s

u
s
t
u
l
u

u
m
i
l
G
a
l
i
l
e
a
3
1
,
P
a
s
c
u
a
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
u
b
i
n
t
i

i
i
n
b
e
s
a
j
;
k
u
t
s

a
k
i
k
m

a
a
k
;
k
u
k

e
y
i
k
f
a
r
i
s
e
o

o
b
5
:
1
-
4
7
K
u
l
u
k

u
l
J
e
r
u
s
a
l

e
n
(
?
)
D
i
s
i
p
u
l
o

o
b
e

k
u
t

o
k
i
k
o

o
b
t
r
i
g
o
t
u
k

i
i
n
i
l
S

a
b
a
d
o
1
2
:
1
-
8
2
:
2
3
-
2
8
6
:
1
-
5
G
a
l
i
l
e
a
;
u
K

a
a

a
a
b
i
l
G
a
l
i
l
e
a
K
u
t
s

a
k
i
k
u
k

a
b
m

a
a
k
t
i

a
b
a
d
o
;
k
u
b
i
n
j

a
a
l
j
a

;
k
u
t
s

a
k
i
k
m

a
a
k
1
2
:
9
-
2
1
3
:
1
-
1
2
6
:
6
-
1
1
P
u

u
k
n
a
a
t
s

C
a
p
e
r
n
a
u
m
Y

e
e
y
a

a
b
l
e
1
2
a
p
o
s
t
o
l
o

o
b
o

3
:
1
3
-
1
9
6
:
1
2
-
1
6
N
a
a
t
s

C
a
p
e
r
n
a
u
m
K
a

a
n
s
a
j
t
e

P
u

u
k
o

5
:
1

7
:
2
9
6
:
1
7
-
4
9
C
a
p
e
r
n
a
u
m
K
u
t
s

a
k
i
k
u
p
a
l
i
t
s
i
l
s
o
l
d
a
d
o
8
:
5
-
1
3
7
:
1
-
1
0
N
a

n
K
u
l

s
i
k
u
p
a
a
l
x
-
k
i
m
e
n

i
c
h
a
m
7
:
1
1
-
1
7
G
a
l
i
l
e
a
K

a
l
a

a
n
J
u
a
n
,
k
u
t

u
u
x
t
i
k
d
i
s
i
p
u
l
o

o
b
t
i

J
e
s

u
s
1
1
:
2
-
1
9
7
:
1
8
-
3
5
G
a
l
i
l
e
a
K
u
k

e
y
i
k
k
a
a
j
o

o
b
;
k
a

a
n
s
a
j
t
i

m
e
j
e
n
p
a
a
l
a
l
;
u
c
h
e

i
l
u
k
u
u
c
h
1
1
:
2
0
-
3
0
G
a
l
i
l
e
a
X
-
k

e
b
a
n
k
o

o
l
e
l
k
u
y
a
l
i
k
a
c
e
i
t
e
t
u
y
o
o
k
J
e
s

u
s
;
u
k
e
t
t

a
a
n
i
l
p

a
a
x
7
:
3
6
-
5
0
G
a
l
i
l
e
a
K
u
k
a

a
k

a
y
t
a
j
y

e
e
t
e
l
a
p
o
s
t
o
l
o

o
b
8
:
1
-
3
G
a
l
i
l
e
a
K
u
j

o
o

s
i
k
d
e
m
o
n
i
o
;
B
e
e
l
z
e
b
u
b
b
i
n
t
s

a
a
i
k
p

a
a
j
t
a
l
i
l
t
i

1
2
:
2
2
-
3
7
3
:
1
9
-
3
0
G
a
l
i
l
e
a
E
s
c
r
i
b
a

o
b
y

e
e
t
e
l
f
a
r
i
s
e
o

o
b
e

k
u
k

a
a
t
-
k
o

o
b
c
h

i
k
u
l
a
l
1
2
:
3
8
-
4
5
G
a
l
i
l
e
a
U
d
i
s
i
p
u
l
o

o
b
C
r
i
s
t
o
e

u
l

a
a
k

t
s
i
l
o

o
b
1
2
:
4
6
-
5
0
3
:
3
1
-
3
5
8
:
1
9
-
2
1
U
K

a
a

a
a
b
i
l
G
a
l
i
l
e
a
U
k
e
t
t

a
a
n
i
l
j
-
p
a
a
k

a
l
,
k

a
a
k

a
s
x

i
w
,
u
l

a
a
k

o
b
;
k
u
t
s
o
l
k
o

o
b
1
3
:
1
-
5
3
4
:
1
-
3
4
8
:
4
-
1
8
U
K

a
a

a
a
b
i
l
G
a
l
i
l
e
a
K
u
j
e
t
s

i
k
k

a
m
k
a
c
h
i
i
k

8
:
1
8
,
2
3
-
2
7
4
:
3
5
-
4
1
8
:
2
2
-
2
5
G
a
d
a
r
a
,
n
o
o
j
o
l
-
l
a
k

i
n
t
i

u
K

a
a

a
a
b
i
l
G
a
l
i
l
e
a
K
u
j

o
o

s
i
k
d
e
m
o
n
i
o
t
i

k
a

a
t

u
u
l
m

a
a
k
;
k
u
y
o
k
o
l
d
e
m
o
n
i
o
t
i

e
e
k

e
n
o

o
b
8
:
2
8
-
3
4
5
:
1
-
2
0
8
:
2
6
-
3
9
M
a

x
a
a
n
e

C
a
p
e
r
n
a
u
m
K
u
k
u
x
k

i
n
t
i
k
u
h
i
j
a
J
a
i
r
o
;
k
u
t
s

a
k
i
k
j
u
n
t

u
u
l
k
o

o
l
e
l
9
:
1
8
-
2
6
5
:
2
1
-
4
3
8
:
4
0
-
5
6
C
a
p
e
r
n
a
u
m
(
?
)
K
u
t
s

a
k
i
k
k
a

a
t

u
u
l
c
h

o
o
p
o

o
b
;
k
u
j

o
o

s
i
k
d
e
m
o
n
i
o
t
i

j
u
n
t

u
u
l
t
o
o
t
9
:
2
7
-
3
4
K

i
i
n
i
l
T
u

u
x

u
u
c
h
i
B
a

a
x

u
u
c
h
i
M
a
t
e
o
M
a
r
c
o
s
L
u
c
a
s
J
u
a
n
N
a
z
a
r
e
t
K
u
k
a

a
x

i
m
b
a
l
t
i
k
u
k
a
a
j
a
l
;
t
u
k
a

a
t

e
e
n
m
a

a
m
i

1
3
:
5
4
-
5
8
6
:
1
-
6
G
a
l
i
l
e
a
U
y

o
o
x
t

e
e
n
k
a
k

a
y
t
a
j
n
a
j
i

;
k
u
n

a
a
c
h
t
a
l
u
k

a
y
t
a
j
a
p
o
s
t
o
l
o

o
b
9
:
3
5

1
1
:
1
6
:
6
-
1
3
9
:
1
-
6
T
i
b
e
r

a
d
e
s
K

u
u
l
x
o
t

t
a

a
b
u
p
o
o
l
J
u
a
n
B
a
u
t
i
s
t
a
;
k
u
s
a
j
a
k
t
a
l
H
e
r
o
d
e
s
1
4
:
1
-
1
2
6
:
1
4
-
2
9
9
:
7
-
9
3
2
,

o
o
l
i

t
e

P
a
s
c
u
a
o

(
J
n
6
:
4
)
C
a
p
e
r
n
a
u
m
(
?
)
;
x
a
m
a
n
-
l
a
k

i
n
t
i

u
K

a
a

a
a
b
i
l
G
a
l
i
l
e
a
K
u
s
u
u
t
a
p
o
s
t
o
l
o

o
b
t
i

u
k

a
y
t
a
j
o

o
b
;
k
u
t
s

e
e
n
t
i
k
5
,
0
0
0
m

a
a
k
o

o
b
1
4
:
1
3
-
2
1
6
:
3
0
-
4
4
9
:
1
0
-
1
7
6
:
1
-
1
3
X
a
m
a
n
-
l
a
k

i
n
t
i

u
K

a
a

a
a
b
i
l
G
a
l
i
l
e
a
;
G
e
n
e
s
a
r
e
t
T
a
a
k
u
b
e
e
t
a

a
l
r
e
y
i
l
J
e
s

u
s
;
k
u
x

i
m
b
a
l
y

o
o

j
a

;
k
u
t
s

a
k
i
k
m

a
a
k
o

o
b
1
4
:
2
2
-
3
6
6
:
4
5
-
5
6
6
:
1
4
-
2
1
C
a
p
e
r
n
a
u
m
K
u
y
a

a
l
i
k
m

a
a
x

u
w
a
a
j
i
l
l
e
k
u
x
t
a
l
o

;
y
a

a
b
d
i
s
i
p
u
l
o

o
b
e

k
u
n

a
a
c
h
t
a
l
o

o
b
t
i

6
:
2
2
-
7
1
3
2
,
k
a
t
s

o
k
l
e
P
a
s
c
u
a
o

M
a

x
a
a
n
e

C
a
p
e
r
n
a
u
m
B
a

a
x
s
u
u
k
a

a
n
u
b
e
e
t
a

a
l
e

k
u
m
i
x
b
a

a
l
k

u
u
n
t
i
k
u
T

a
a
n
D
i
o
s
1
5
:
1
-
2
0
7
:
1
-
2
3
7
:
1
F
e
n
i
c
i
a
;
D
e
c

a
p
o
l
i
s
B
i
n
n
a
a
t
s

t
i

T
i
r
o
,
S
i
d

o
n
,
D
e
c

a
p
o
l
i
s
;
k
u
t
s

e
e
n
t
i
k
4
,
0
0
0
m

a
a
k
o

o
b
1
5
:
2
1
-
3
8
7
:
2
4

8
:
9
M
a
g
a
d

a
n
S
a
d
u
c
e
o

o
b
y

e
e
t
e
l
f
a
r
i
s
e
o

o
b
e

k
u
k
a

a
k

a
a
t
k
o

o
b
c
h

i
k
u
l
a
l
1
5
:
3
9

1
6
:
4
8
:
1
0
-
1
2
X
a
m
a
n
-
l
a
k

i
n
t
i

u
K

a
a

a
a
b
i
l
G
a
l
i
l
e
a
;
B
e
t
s
a
i
d
a
U
k
a
n

a
a
n
t
k
u
b
a
m

a
a
k
t
i

u
l
e
v
a
d
u
r
a
l
e
f
a
r
i
s
e
o

o
b
o

;
k
u
t
s

a
k
i
k
j
u
n
t

u
u
l
c
h

o
o
p
1
6
:
5
-
1
2
8
:
1
3
-
2
6
C
e
s
a
r
e
a
t
i

F
i
l
i
p
o
J
e
s
u
s
e

M
e
s

a
s
;
k
u
y
a

a
l
i
k
y
a
a
n
u
k

i
m
s
a

a
l
y

e
e
t
e
l
u
k
a

a
k
u
x
k

i
n
t
a

a
l
1
6
:
1
3
-
2
8
8
:
2
7

9
:
1
9
:
1
8
-
2
7
M
a

x
a
a
n
e

t
u
P
u

u
k
i
l
H
e
r
m

o
n
T
u
t

a
a
n
P
e
d
r
o
,
S
a
n
t
i
a
g
o
y

e
e
t
e
l
J
u
a
n
e

,
k
u
j
e
l
p
a
j
a
l
b
i
x
u
y
i
l
a

a
l
1
7
:
1
-
1
3
9
:
2
-
1
3
9
:
2
8
-
3
6
C
e
s
a
r
e
a
t
i

F
i
l
i
p
o
K
u
j

o
o

s
i
k
l
e
d
e
m
o
n
i
o
m
a

a
a
j
c
h
a
j
u
j

o
o

s
a

a
l
t
u
m
e
n
l
e
d
i
s
i
p
u
l
o

o
b
o

1
7
:
1
4
-
2
0
9
:
1
4
-
2
9
9
:
3
7
-
4
3
G
a
l
i
l
e
a
K
u
k
a

a
a

a
l
i
k
y
a
a
n
u
k

i
m
s
a

a
l
y

e
e
t
e
l
y
a
a
n
u
k
a

a
k
u
x
k

i
n
t
a

a
l
1
7
:
2
2
,
2
3
9
:
3
0
-
3
2
9
:
4
3
-
4
5
C
a
p
e
r
n
a
u
m
U
t
a
a
k

i
n
i
l
i
m
p
u
e
s
t
o
t
u
c
h
i

l
e
k
a
y
o

1
7
:
2
4
-
2
7
C
a
p
e
r
n
a
u
m
U
m
a
a
s
n
o
j
c
h
i
l
t
e

R
e
i
n
o
o

;
u
y
u
t
s
k

i
n
t
a

a
l
t
a
l
a
m
i
l
o

o
b
;
c
h

o
o
t
s
i
l
i
l
1
8
:
1
-
3
5
9
:
3
3
-
5
0
9
:
4
6
-
5
0
G
a
l
i
l
e
a
;
S
a
m
a
r
i
a
K
u
j

o
o
k

b
a
l
u
b
i
n
t
u
K

i
i
n
b
e
s
a
j
i
l
l
e
P
a
s
e
l
o

o
b
o

;
u
p

a
t
a
l
t
u
l

a
a
k
a
l
b
a

a
l
t
u
y
o

o
l
a
l
D
i
o
s
8
:
1
9
-
2
2
9
:
5
1
-
6
2
7
:
2
-
1
0
3
2
,
t
u
K

i
i
n
b
e
s
a
j
i
l
P
a
s
e
l
o

o
b
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
u
k
a

a
n
s
a
j
t
u
t

a
a
n
t
u
l

a
a
k
a
l
m

a
a
k
7
:
1
1
-
5
2
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
a

a
n
s
a
j
n
a
j
k
a
t
s

o
k
l
e
K

i
i
n
b
e
s
a
j
o

;
k
u
t
s

a
k
i
k
j
u
n
t

u
u
l
c
h

o
o
p
8
:
1
2

9
:
4
1
M
a

x
a
a
n
e

J
u
d
e
a
K
u
t

u
u
x
t
i
k
k

a
y
t
a
j
7
0
d
i
s
i
p
u
l
o

o
b
;
k
u
s
u
u
t
o

o
b
;
b
i
x
b
i
n
i
k
t
i

o
b
1
0
:
1
-
2
4
J
u
d
e
a
;
B
e
t
a
n
i
a
K
u
t

a
a
n
t
i

s
a
m
a
r
i
t
a
n
o
k
u
y

a
a
n
t
i
k
u
y

e
e
t
m

a
a
k
i
l
;
t
u
y
o
t
o
c
h
M
a
r
t
a
,
M
a
r

a
1
0
:
2
5
-
4
2
M
a

x
a
a
n
e

J
u
d
e
a
K
u
k
a

a
k
a

a
n
s
i
k
b
i
x
u
n
a
j
k
-
o
r
a
r
;
m
a

u
x
u

u
l
u
l
u
k
a
a
x
a
n
m

a
a
k
1
1
:
1
-
1
3
M
a

x
a
a
n
e

J
u
d
e
a
K
u
y
e

e
s
i
k
m
a

j
a
a
j
b
a

a
x
a

a
l
a

a
b
t
u
c
o
n
t
r
a
i

,
k

a
s
a

a
n
l
e
g
e
n
e
r
a
c
i
o
n
a

1
1
:
1
4
-
3
6
M
a

x
a
a
n
e

J
u
d
e
a
L
e
t

a
a
n
u
j
a
n
a
l
y

e
e
t
e
l
f
a
r
i
s
e
o
e

,
k
u
t

a
a
n
t
u
c
o
n
t
r
a
j
-
k
a

a
p

e
e
l
i
c
h
o

o
b
1
1
:
3
7
-
5
4
M
a

x
a
a
n
e

J
u
d
e
a
K
u
t

a
a
n
t
i

b
i
x
u
k
a
n

a
a
n
t
k
o

o
n
D
i
o
s
;
p
a
l
i
t
s
i
l
c
h

u
u
k
a

a
n
u
y

o
o
l
1
2
:
1
-
5
9
M
a

x
a
a
n
e

J
u
d
e
a
S

a
b
a
d
o
,
k
u
t
s

a
k
i
k
k
o

o
l
e
l
w
u
u
t
s

u
l
u
p
a
a
c
h
;

o
o
x
p

e
e
l
k
e
t
t

a
a
n
1
3
:
1
-
2
1
3
2
,
t
u
K

i
i
n
b
e
s
a
j
i
l
u
K

u
b
u
l
l
e
T
e
m
p
l
o
o

J
e
r
u
s
a
l

e
n
J
e
s

u
s
t
e

i
i
n
b
e
s
a
j
o

;
j
a
c
h
m
a

a
l
o
b
k
a
n
a
n
t
a
m
a
n
1
0
:
1
-
3
9
M
a
a
s
n

a
a
c
h
t
i

l
e
J
o
r
d
a
n
o

Y
a

a
b
m

a
a
k
k
u
t
s

a
a
i
k
u
f
e
t
i

J
e
s

u
s
1
0
:
4
0
-
4
2
P
e
r
e
a
(
m
a
a
s
n

a
a
c
h
t
i

l
e
J
o
r
d
a
n
o

)
K
u
k
a

a
n
s
a
j
t
i

k
a
a
j
o

o
b
,
t
i

k
a
j
t
a
l
i
l
o

o
b
t
u
b
e
j
i
l
J
e
r
u
s
a
l

e
n
1
3
:
2
2
P
e
r
e
a
U
y
o
k
o
l
m

a
a
k
t
e

R
e
i
n
o
o

;
t
a
a
k
u
k

i
m
s
a

a
l
t
u
m
e
n
H
e
r
o
d
e
s
;
n
a
j
k
u
n
x

u
u
m
p

a
t
b
i
l
1
3
:
2
3
-
3
5
M
a

x
a
a
n
e

P
e
r
e
a
K
a
b
a
l

o
o
l
a
l
;
u
k
e
t
t

a
a
n
i
l
n
o
j
o
c
h
c
e
n
a
1
4
:
1
-
2
4
K

i
i
n
i
l
T
u

u
x

u
u
c
h
i
B
a

a
x

u
u
c
h
i
M
a
t
e
o
M
a
r
c
o
s
L
u
c
a
s
J
u
a
n
U
l

a
a
k

a
y
t
a
j
t
u
b
e
e
t
a
j
J
e
s

u
s
J
u
d
e
a
U
l

a
a
k

a
y
t
a
j
t
u
b
e
e
t
a
j
J
e
s

u
s
t
u
l
a
k

i
n
i
l
J
o
r
d

a
n
M
a

x
a
a
n
e

P
e
r
e
a
U
k
u
t
a
l
m

a
a
k
u
t
u
k
u
l
t
w
a
j
e

e
l
u
p

a
a
j
t
a
l
u
b
e
e
t
k
u
b
a
d
i
s
i
p
u
l
o
i
l
e

1
4
:
2
5
-
3
5
M
a

x
a
a
n
e

P
e
r
e
a
K
e
t
t

a
a
n
o

o
b
:
t
a
m
a
n
s
a
a
t
a
l
,
t
a
a
k

i
n
s
a
a
t
a
l
,
p
a
a
l
t
u
x
u

u
x
u
p
a
j
u
t
a
a
k

i
n
1
5
:
1
-
3
2
M
a

x
a
a
n
e

P
e
r
e
a
K
e
t
t

a
a
n
o

o
b
:
k

a
s
a

a
n
j
-
k
a
n
a
n
a
y
i
k

a
l
i
l
,
L

a
z
a
r
o
y

e
e
t
e
l
l
e
a
y
i
k

a
l
m

a
a
k
o

1
6
:
1
-
3
1
M
a

x
a
a
n
e

P
e
r
e
a
P
e
r
d
o
n
a
r
;
f
e
;
p
a
l
i
t
s
i
l
o

o
b
m
i
n
a

a
n
u
b
i
i
l
a
l
1
7
:
1
-
1
0
B
e
t
a
n
i
a
K
u
k
a

a
k
u
x
k

i
n
t
i
k
L

a
z
a
r
o
1
1
:
1
-
4
6
J
e
r
u
s
a
l

e
n
;
E
f
r
a

n
C
a
i
f
a
s
e

k
u
y
a

a
l
i
k
m
a
a
s
m
a

a
l
o
b
k
a
k

i
m
s
a

a
k
J
e
s

u
s
;
k
u
b
i
n
J
e
s

u
s
1
1
:
4
7
-
5
4
S
a
m
a
r
i
a
;
G
a
l
i
l
e
a
K
u
k
a

a
n
s
a
j
,
k
u
t
s

a
k
i
k
m

a
a
k
1
7
:
1
1
-
3
7
S
a
m
a
r
i
a
w
a
G
a
l
i
l
e
a
K
e
t
t

a
a
n
o

o
b
:
x
-
k
i
m
e
n

i
c
h
a
m
k
u
s
e
n
k

a
a
t
i
k
j
u
s
t
i
c
i
a
,
f
a
r
i
s
e
o
y

e
e
t
e
l
l
e
j
-
k

a
m
i
m
p
u
e
s
t
o
o

1
8
:
1
-
1
4
P
e
r
e
a
K
u
y

e
e
m
e
l
t
u
b
e
j
i
l
P
e
r
e
a
;
k
u
t

a
a
n
t
i

l
e
d
i
v
o
r
c
i
o
o

1
9
:
1
-
1
2
1
0
:
1
-
1
2
P
e
r
e
a
K
u
k

a
m
i
k
,
k
u
b
e
n
d
e
c
i
r
t
i
k
m
e
j
e
n
p
a
a
l
a
l
1
9
:
1
3
-
1
5
1
0
:
1
3
-
1
6
1
8
:
1
5
-
1
7
P
e
r
e
a
A
y
i
k

a
l
x
i

i
p
a
l
;
k
e
t
t

a
a
n
:
u
j
-
m
e
e
y
j
i
l
o

o
b
p
a
k

a
l
u
v
a
1
9
:
1
6

2
0
:
1
6
1
0
:
1
7
-
3
1
1
8
:
1
8
-
3
0
M
a

x
a
a
n
e

P
e
r
e
a
T
u
y

o
o
x
t

e
e
n
k
u
y
a

a
l
i
k
y
a
a
n
u
k

i
m
s
a

a
l
y

e
e
t
e
l
u
k
a

a
k
u
x
k

i
n
t
a

a
l
2
0
:
1
7
-
1
9
1
0
:
3
2
-
3
4
1
8
:
3
1
-
3
4
M
a

x
a
a
n
e

P
e
r
e
a
K
u
k

a
a
t
a

a
l
k
a
k
u
l
a
k
S
a
n
t
i
a
g
o
y

e
e
t
e
l
J
u
a
n
t
u
t
s

e
e
l
J
e
s

u
s
t
e

R
e
i
n
o
o

2
0
:
2
0
-
2
8
1
0
:
3
5
-
4
5
J
e
r
i
c

o
K
u
t
s

a
k
i
k
k
a

a
t

u
u
l
c
h

o
o
p
;
k
u
x

i
m
b
a
l
t
i
k
Z
a
q
u
e
o
;
u
k
e
t
t

a
a
n
i
l
1
0
m
i
n
a
s
2
0
:
2
9
-
3
4
1
0
:
4
6
-
5
2
1
8
:
3
5

1
9
:
2
8
8
t
i

N
i
s

a
n
t
i

u
j
a

a
b
i
l
3
3
B
e
t
a
n
i
a
K
u
k

u
c
h
u
l
B
e
t
a
n
i
a
6
k

i
i
n
o

o
b
t

a
a
n
i
l
t
i

l
e
P
a
s
c
u
a
o

1
1
:
5
5

1
2
:
1
9
t
i

N
i
s

a
n
B
e
t
a
n
i
a
T
u
y
o
t
o
c
h
S
i
m

o
n
l
e
l
e
p
r
o
s
o
o

;
M
a
r

a
e

k
u
y
a
l
i
k
a
c
e
i
t
e
t
i

J
e
s

u
s
;
k
u
t
a
a
l
j
u
d

o
b
u
y
i
l
o

o
b
J
e
s

u
s
y

e
e
t
e
l
L

a
z
a
r
o
2
6
:
6
-
1
3
1
4
:
3
-
9
1
2
:
2
-
1
1
J
e
s
u
s
e

k
u
t
s

o
k
k

a
y
t
a
j
J
e
r
u
s
a
l

e
n
9
t
i

N
i
s

a
n
B
e
t
a
n
i
a
-
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
u
y
o
k
o
l
C
r
i
s
t
o
t
u
k
a
a
j
i
l
J
e
r
u
s
a
l

e
n
b
e
y
r
e
y
e

2
1
:
1
-
1
1
,
1
4
-
1
7
1
1
:
1
-
1
1
1
9
:
2
9
-
4
4
1
2
:
1
2
-
1
9
1
0
t
i

N
i
s

a
n
B
e
t
a
n
i
a
-
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
u
k

a
a
k

a
s
t

a
n
t
i
k
h
i
g
u
e
r
a
;
k
u
k
a

a
j

o
o

s
i
k
l
e
j
-
k
o
o
n
o
l
o

o
b
o

2
1
:
1
8
,
1
9
,
1
2
,
1
3
1
1
:
1
2
-
1
7
1
9
:
4
5
,
4
6
J
e
r
u
s
a
l

e
n
S
a
c
e
r
d
o
t
e

o
b
y

e
e
t
e
l
f
a
r
i
s
e
o

o
b
e

k
u
c
h

t
u
k
l
i
k
u
k

i
m
s
k
o

o
b
J
e
s

u
s
1
1
:
1
8
,
1
9
1
9
:
4
7
,
4
8
J
e
r
u
s
a
l

e
n
T
s
i
k
b
a
l
y

e
e
t
e
l
g
r
i
e
g
o

o
b
;
j
u
d

o
b
e

m
a

t
u
c
r
e
e
r
t
i
k
o

o
b
J
e
s

u
s
1
2
:
2
0
-
5
0
1
1
t
i

N
i
s

a
n
B
e
t
a
n
i
a
-
J
e
r
u
s
a
l

e
n
I
l
a

a
b
t
s

o
k
u
t
i
j
i
l
l
e
h
i
g
u
e
r
a
o

2
1
:
1
9
-
2
2
1
1
:
2
0
-
2
5
J
e
r
u
s
a
l

e
n
,
t
e
m
p
l
o
M
a

c
r
e
e
r
t
a

a
b
w
a
D
i
o
s
t
s

a
a
p

a
a
j
t
a
l
i
l
t
i

;
u
k
e
t
t

a
a
n
i
l
k
a

a
t

u
u
l
h
i
j
o
t
s
i
l
2
1
:
2
3
-
3
2
1
1
:
2
7
-
3
3
2
0
:
1
-
8
J
e
r
u
s
a
l

e
n
,
t
e
m
p
l
o
K
e
t
t

a
a
n
o

o
b
:
j
-
k
a
n
a
n
p
a
a
k

a
l
k

a
s
a

a
n
o

o
b
,
u
f
e
s
t
e
j
o
i
l
t
s

o
k
o
l
b
e
e
l
2
1
:
3
3

2
2
:
1
4
1
2
:
1
-
1
2
2
0
:
9
-
1
9
J
e
r
u
s
a
l

e
n
,
t
e
m
p
l
o
K

a
a
t
c
h
i

o
b
:
i
m
p
u
e
s
t
o
,
k
a

a
k
u
x
t
a
l
,
m
a
n
d
a
m
i
e
n
t
o
2
2
:
1
5
-
4
0
1
2
:
1
3
-
3
4
2
0
:
2
0
-
4
0
J
e
r
u
s
a
l

e
n
,
t
e
m
p
l
o
K
u
m
a
k
i
k
u
c
h
i

o
b
;
k
u
k

a
a
t
i
k
t
u

u
x
u
t
a
a
l
l
e
M
e
s

a
s
o

2
2
:
4
1
-
4
6
1
2
:
3
5
-
3
7
2
0
:
4
1
-
4
4
J
e
r
u
s
a
l

e
n
,
t
e
m
p
l
o
K
u
y
a

a
l
i
k
l
e
k

a
a
s
k
u
b
e
e
t
i
k
e
s
c
r
i
b
a

o
b
y

e
e
t
e
l
f
a
r
i
s
e
o

o
b
o

2
3
:
1
-
3
9
1
2
:
3
8
-
4
0
2
0
:
4
5
-
4
7
J
e
r
u
s
a
l

e
n
,
t
e
m
p
l
o
U
s
i
i
b
a
l
l
e
x
-
k
i
m
e
n

i
c
h
a
m
o

1
2
:
4
1
-
4
4
2
1
:
1
-
4
U
P
u

u
k
i
l
l
e
O
l
i
v
o

o
b
o

P
r
o
f
e
c

a
:
u
x
u

u
l
s
a

a
l
J
e
r
u
s
a
l

e
n
,
k

i
i
n
o

o
b
w
a
y
y
a
a
n
C
r
i
s
t
o
e

,
u
x
u

u
l
u
l
y

o
o
k

o
l
k
a
a
b
2
4
:
1
-
5
1
1
3
:
1
-
3
7
2
1
:
5
-
3
8
U
p
u

u
k
i
l
l
e
O
l
i
v
o

o
b
o

K
e
t
t

a
a
n
o

o
b
:
d
i
e
z
x
-
c
h

u
u
p
a
l
a
l
,
t
a
l
e
n
t
o
s
,
t
a
m
a
n
o

o
b
y

e
e
t
e
l
c
h
i
v
o

o
b
2
5
:
1
-
4
6
1
2
t
i

N
i
s

a
n
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
u
c
h

t
u
k
l
a

a
l
u
k

i
m
s
a

a
l
J
e
s

u
s
2
6
:
1
-
5
1
4
:
1
,
2
2
2
:
1
,
2
J
e
r
u
s
a
l

e
n
J
u
d
a
s
e

k
u
k

a
a
t
i
k
b
a

a
x
k
u
n
t
s

a
a
b
i
l
t
i

w
a
k
u
k

u
b
i
k
J
e
s

u
s
2
6
:
1
4
-
1
6
1
4
:
1
0
,
1
1
2
2
:
3
-
6
1
3
t
i

N
i
s

a
n
(
u
c
h

i
n
i
l
K

i
i
n
j
u
e
v
e
s
)
N
a
a
t
s

t
i

J
e
r
u
s
a
l

e
n
;
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
u
l

s
k
u
b
a

o
b
u
t
i
a

a
l
l
e
P
a
s
c
u
a
o

2
6
:
1
7
-
1
9
1
4
:
1
2
-
1
6
2
2
:
7
-
1
3
K

i
i
n
i
l
T
u

u
x

u
u
c
h
i
B
a

a
x

u
u
c
h
i
M
a
t
e
o
M
a
r
c
o
s
L
u
c
a
s
J
u
a
n
1
4
t
i

N
i
s

a
n
J
e
r
u
s
a
l

e
n
P
a
s
c
u
a
y

e
e
t
e
l
u
1
2
a
p
o
s
t
o
l
o

o
b
2
6
:
2
0
,
2
1
1
4
:
1
7
,
1
8
2
2
:
1
4
-
1
8
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
u
p

i
k
u
y
o
o
k
u
a
p
o
s
t
o
l
o

o
b
1
3
:
1
-
2
0
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
u
y
e

e
s
i
k
J
u
d
a
s
k
u
n
t
r
a
i
c
i
o
n
a
r
t
i
k
;
k
u
y
a

a
l
i
k
t
i

k
a
x
i

i
k
2
6
:
2
1
-
2
5
1
4
:
1
8
-
2
1
2
2
:
2
1
-
2
3
1
3
:
2
1
-
3
0
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
u
b
e
e
t
i
k
l
e
y

a
a
x
K

a
j
s
a
j
i
l
y

e
e
t
e
l
l
e
1
1
a
p
o
s
t
o
l
o

o
b
o

2
6
:
2
6
-
2
9
1
4
:
2
2
-
2
5
2
2
:
1
9
,
2
0
,
2
4
-
3
0
[
1
C
o
1
1
:
2
3
-
2
5
]
J
e
r
u
s
a
l

e
n
P
r
o
f
e
c

o
b
:
P
e
d
r
o
e

y
a
a
n
u
y
a

a
l
i
k
m
a

u
k

a
j

o
o
l
i

,
y
a
a
n
u
k

i
t
b
e
s
a

a
l
o

o
b
2
6
:
3
1
-
3
5
1
4
:
2
7
-
3
1
2
2
:
3
1
-
3
8
1
3
:
3
1
-
3
8
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
i
l
i

i
c
h
m
u
u
k

;
u
p
a
k
l
a
n
y
a
a
b
i
l
t
i
k
u
b
a

o
b
;
c
h

p
a
c
h
t
a
j
i
l
;
u
o
r
a
c
i

o
n
J
e
s

u
s
1
4
:
1

1
7
:
2
6
G
e
t
s
e
m
a
n

K
u
j
a
c
h
y
a
a
t
a
l
u
y

o
o
l
i

;
k
u
t
r
a
i
c
i
o
n
a
r
t
a

a
l
;
k
u
b
i
s
a

a
l
2
6
:
3
0
,
3
6
-
5
6
1
4
:
2
6
,
3
2
-
5
2
2
2
:
3
9
-
5
3
1
8
:
1
-
1
2
J
e
r
u
s
a
l

e
n
T
u
t

a
a
n
A
n

a
s
,
C
a
i
f

a
s
,
S
a
n
e
d
r

n
;
P
e
d
r
o
e

k
u
y
a

a
l
i
k
m
a

u
k

a
j

o
o
l
i

2
6
:
5
7

2
7
:
1
1
4
:
5
3

1
5
:
1
2
2
:
5
4
-
7
1
1
8
:
1
3
-
2
7
J
e
r
u
s
a
l

e
n
J
u
d
a
s
e

k
u
j
i
c
h

i
k
u
k
a
a
l
2
7
:
3
-
1
0
[
B
x
1
:
1
8
,
1
9
]
J
e
r
u
s
a
l

e
n
T
u
t

a
a
n
P
i
l
a
t
o
,
t
u
t

a
a
n
H
e
r
o
d
e
s
,
t
u
t

a
a
n
P
i
l
a
t
o
t
u
k
a

a
t

e
e
n
2
7
:
2
,
1
1
-
1
4
1
5
:
1
-
5
2
3
:
1
-
1
2
1
8
:
2
8
-
3
8
J
e
r
u
s
a
l

e
n
P
i
l
a
t
o
e

t
a
a
k
u
j

a
a
l
k

a
b
t
i
k
;
k
u
k

u
b
u
l
u
t
i
a

a
l
k

i
m
s
b
i
l
2
7
:
1
5
-
3
0
1
5
:
6
-
1
9
2
3
:
1
3
-
2
5
1
8
:
3
9

1
9
:
1
6
(
V
i
e
r
n
e
s
,
k
e
x
l

a
a
s
3
c
h

i
n
i
l
K

i
i
n
)
G

o
l
g
o
t
a
,
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
u
k

i
m
s
a

a
l
J
e
s

u
s
t
i

j
u
n
p

e
e
l
c
h
e

;
u
l

a
a
k

b
a

a
l
o

o
b

u
u
c
h
t
e

i
i
n
o

2
7
:
3
1
-
5
6
1
5
:
2
0
-
4
1
2
3
:
2
6
-
4
9
1
9
:
1
6
-
3
0
J
e
r
u
s
a
l

e
n
K
u
y

e
e
m
s
a

a
l
u
w

i
n
k
l
i
l
;
k
u
m
u

u
k
u
l
2
7
:
5
7
-
6
1
1
5
:
4
2
-
4
7
2
3
:
5
0
-
5
6
1
9
:
3
1
-
4
2
1
5
t
i

N
i
s

a
n
J
e
r
u
s
a
l

e
n
S
a
c
e
r
d
o
t
e

o
b
,
f
a
r
i
s
e
o

o
b
,
k
u
k

a
a
t
k
o

o
b
k
a
k
a
n

a
a
n
t
a

a
k
m
u
k
n
a
l
2
7
:
6
2
-
6
6
1
6
t
i

N
i
s

a
n
J
e
r
u
s
a
l

e
n
;
u
m
e
j
e
n
k
a
a
j
i
l
o

o
b
K
u
k
a

a
k
u
x
k

i
n
t
a

a
l
J
e
s

u
s
;
u
l

a
a
k

b
a

a
l
o

o
b

u
u
c
h
t
e

i
i
n
o

2
8
:
1
-
1
5
1
6
:
1
-
8
2
4
:
1
-
4
9
2
0
:
1
-
2
5
J
e
r
u
s
a
l

e
n
;
G
a
l
i
l
e
a
T
u
k
a

a
c
h

i
k
b
e
s
u
b
a
t
i

u
d
i
s
i
p
u
l
o

o
b
j
e
j
e
l

a
a
s
t
u

u
x
o

o
b
2
8
:
1
6
-
2
0
[
1
C
o
1
5
:
5
-
7
]
[
B
x
1
:
3
-
8
]
2
0
:
2
6

2
1
:
2
5
2
5
t
i

I
y
a
r
U
P
u

u
k
i
l
l
e
O
l
i
v
o

o
b
o

,
n
a
a
t
s

B
e
t
a
n
i
a
J
e
s
u
s
e

k
u
s
u
u
t
k
a

a
n
t
u
4
0
k

i
i
n
i
l
k
a

a
k
u
x
k

i
n
t
a

a
k
[
B
x
1
:
9
-
1
2
]
2
4
:
5
0
-
5
3
552
14
ISRAEL TU KIINIL
Sa

ul, David y

eetel Salom

on
Kaajoob K

uuchiloob
KIL

OMETROS
0 10 20 30 40 50
0 10 20 30
MILLAS
Sid

on
Damasco
U PUUKIL HERM

ON
Tiro
Abel Dan
Hazor
Cabul
UK

aan

aabil
Kin

eret U PUUKIL
CARMELO
En-dor
Sunem
Meguid

o Afek
Roguelim
Jezreel
U PUUKIL
GUILBOA
Bet-
se

an
Ramot-
galaad
B

ezek
Jab

es-galaad
Tebez
Abel-
mehol

a
Mahanaim
Sucot
Zered

a
Sil

o
Ram

a
Baal-hazor
Efr

en
Rab

a
Kabal
Bet-
hor

on
Kaanal
Bet-
hor

on
Betel
Bet-aven
Micm

as Guilgal
Gu

ezer
Ayal

on
Ram

a
Gueba
Jeric

o
Gaba

on
Guibeah
Quiryat-jearim Jerusal

en
Nob
Medeb

a
Gat
Azek

a
Soc

o
Bel

en
Asquel

on
U Sajkabil Adulam
Ch

ooch
K

aan

aab
Queil

a Sir

a
Gaza
Hebr

on
En-gued

Aroer
Zif
Carmelo
Hores
Ziqlag
Jatir
Ma

on
Estemoa
Boras

an Qabzeel
Beer-seba
Aroer
N
O
J
O
C
H
K

A
A

A
A
B
U
P
U

U
K
I
L
O

O
B
L

I
B
A
N
O
U

A
a
l
k
a
b
J
a

i
l
J
o
r
d

a
n
U Tool Jail Jabok
A
M
M

O
N
U T

aax Luumil Elah

Jesim

on
U T o
o
l Ja i l Arn

on
U
T

o
l
J
a

i
l
B
e
s
o
r
D
e
s
i
e
r
t
o
U
T
a
a
x
L
u
u
m
il
T
a
a
b
(
?
)
M
O
A
B
U
T

o
l
J
a

i
l
E
g
i
p
t
o
E
D
O
M
553
15
Israel tu kiinil
U KAAYTAJ JES

US
Kaajoob K

uuchiloob
KIL

OMETROS
0 10 20 30 40 50
0 10 20 30
MILLAS
Sid

on
Damasco
U PUUKIL
HERM

ON
Cesarea
ti Filipo
Tiro
Tolemaida
Coraz

n
Betsaida
Capernaum
Can

a
Tiber

ades
UK

aan

aabil
Galilea
Nazaret
U
PUUKIL
TABOR Gadara
Na

n
Betania
tul

aak u ts

eel
le Jordano (?) Cesarea
Pela
Salim (?)
En

on (?)
Samaria
Sicar (?)
Gerasa
U PUUKIL
GUERIZIM
Jope
Arimatea
Efra

n
Ema

us (?) Jeric

o
Asdod Jerusal

en
Betania
Bel

en
Gaza
Hebr

on
Ch

ooch
K

aan

aab
Beer-seba
N
O
J
O
C
H
K

A
A

A
A
B
A
B
ILEN
E
F
E
N
I
C
I
A
I
T
U
R
E
A
G
A
L
I
L
E
A
T
R
A
C
O
N
I
T
I
D
E
U
P
U

U
K
I
L
C
A
R
M
E
L
O
D
E
C

A
P
O
L
I
S
S
A
M
ARIA
U

A
a
l
k
a
b
J
a

i
l
J
o
r
d

a
n
P
E
R
E
A
J
U
DEA
I
D
UME
A
U
D
E
S
I
E
R
T
O
I
L
J
U
D
E
A
U
T

o
l
J
a

i
l
E
g
i
p
t
o
A
R
A
B
I
A
554
Alfa y

eetel Omega. Lela u
kaaba le y

aax y

eetel le u tsook
letra ku meyaj utiaal u y

uuchul
ts

ib ich griegoo. Le taana

oox-
t

een ku ch

ikpajal tu libroil Apo-

calipsis utiaal u y

uuchul taan ti
Dios.
Altar. Junp

eel multun wa jun-

p

eel k

uuchil tuux ku kuubul
k

imsbil baalcheob y

eetel ku t

oo-
kaal incienso utiaal u adorartaal
le u jaajil Dioso wa ul

aak dio-
soob.
Anciano, nojoch m

aak. Le
taanooba ku meyajoob utiaal
u y

uuchul taan ti m

aakoob
tsook u yantal u jaabiloob, baa-
le ichil le Bibliao maases ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti m

aa-
xoob tsaan autoridad tiob, wa ti
m

aaxoob tsaantiob junp

eel no-
joch meyaj ichil junp

eel kaaj wa
luumil. Tu libroil Apocalipsise,
ku meyaj xan utiaal u y

uuchul
taan ti jujunt

uul m

aaxoob ya-
noob te kaano.
Anticristo. Ich griegoe u k

aat
u yaal tu contra Cristo wa tu
jeel Cristo. Te Kiliich Ts

iboo-
bo, le taana ku meyaj utiaal u
y

uuchul taan ti le m

aax ku yaa-
lik ma jaaj wa Jesuse leti le
Cristoo, wa le ku yaalik Jesuse
ma letie u Paal Dios taal bey
w

inik[o] (2Jn 7). Le taana suuk

u meyaj utiaal u y

uuchul taan ti
tul

aakal le m

aaxoob ku ts

aaiku-
baob tu contra Cristoo, le m

aa-
xoob ku yaalikubaob Cristoo,
le m

aaxoob ch

een ku yaalikoob
t

uuxtaanoob tumen Cristoo, wa
le ku yaalikoob ma jaaj baax ku
yaalik le Biblia tu yoolal Cristoo.
Ap

ostol. Ich griegoe u k

aat u
yaal m

aax t

uuxtaan. Lela maa-
ses ku meyaj utiaal u y

uuchul
taan ti le doce disipuloob y

ee-
yaaboob tumen Jes

us utiaal ka
taanakoob tu kaabao.
Arc

angel. U k

aat u yaal u noj-

chil le angeloobo. Le x

oot taan
arc ku tsaabal t

aanilo u k

aat u
yaal jefe wa u maas nojchil.
Lela ku yeesik ch

een junt

uul ar-
c

angel yaan: Miguel, u nojchil le
angeloobo.
Armaged

on. U k

aat u yaal
U Puukil Meguid

o. U baatel-
t

aambalil Armagedone junp

eel
nojoch baateel ku taal u kii-
nil u y

uuchul ti tul

aakal y

oo-
kol kaab; te baatela, Jesucristo
le rey y

eeyaan tumen J

eeobao,
yaan u xuulsik ti le m

aaxoob
pekmil Dioso.
Ayunar. U p

aatal ma u
jaantaal mix baal ichil le kiinoob
chatuklaano. Lela ku beetaal
kaach utiaal u yeesik m

aak
yaachajaan u y

ool yoolal le keba-
noob u beetmo, bey xan utiaal
u yeesik tsook u kexik u tuu-
kul; ku beetaal xan utiaal u mix-
baalk

uuntkuba m

aak tu t

aan
J

eeoba.
Azufre. Lela junp

eel clase tuu-

nich kaankan ku j

oosaal ichil
le luumo. Lela jopkalak, y

eetel
u k

aakile azul u yilaal. Tsoole

ku meyaj utiaal u beetaal p

olvo-
ra bey xan tsaakoob.
Talam taanoob 16
TIPAANIL 555
Beetbil diosoob. Junt

uul beet-
bil dios wa idoloe, u yoochel wa
u simboloil junp

eel baal jach ku

yaabiltaal y

eetel ku adorartaal,
kex ch

ikaan u yilaal wa ma.

Candelabro. Junp

eel nuukul
tuux ku talk

uuntaal kaach lam-
paraob ku t

ookikoob aceite. Kex
le Biblia ku taan xan ti le cande-
labroob ku meyajoob kaach te
najoobo, maases ku taan ti le
ku meyajoob kaach utiaal u ado-
rartaal Dioso.
Cristiano. Junt

uul m

aax tsay-
pachtik Cristo; junt

uul m

aax ku
kuxtal jeex tu kaansilak Cristoe.
Cristo. Junp

eel t

tulo ku meyaj
utiaal u y

uuchul taan ti Je-
s

us. Lela junp

eel taan ich grie-

go igual y

eetel le taan hebreo ku
suutul Mes

as wa M

aax y

ee-
yaan.
Demonioob. Kasaan angeloob
ma ch

ikaan u yilaaloobi, y

eetel
maas yaan u p

aajtaliloob ti w

i-
nik. Le demonioobo letie ange-
loob ma tu yuuboob u taan Dios
tu kiiniloob Noeo, y

eetel tu ts

aa-
jubaob tu ts

eel Satan

as utiaal u
l

ikloob tu contra J

eeoba.
Diezmo.

Uuch kaache, ti tu-
l

aakal le baaxoob yaan ti m

aak
wa ku n

aajaltik m

aako ku ts

aaik
u diez por cientoil ti Dios. Lela u
k

aat u yaale, junt

uul m

aax yaan
diez u waakaxe ku chaik junt

uul
utiaal u kub ti Diosi. Wa yaan
diez kilos harina tie ku chaik
junp

eel kilo utiaal u kub ti Dio-

si.
Epilepsia. Junp

eel clase ko-

jaanil ma tu chaik u meyaj maa-
lob u tsoomel u pool m

aak. Le
kojaanila yaan horae ku beetik
u puupuchkuba m

aak bey xan u
y

oomankil u chi; yaan hora xane
ch

een ku beetik u tuubul u yiik
m

aak te s

uutuko; yaan kiine le
ken l

eekek le kojaanil ti m

aako
ku l

aaj

uuchul le baaloob tia.
Escriba. Letie m

aax m

aansik
kaach ti t

uumben juun le Ki-
liich Ts

iboob ich Hebreoo. Te

kiinoob tiaan Jes

us way Luu-
me, le taan escribao meyajnaj
utiaal u y

uuchul taan ti le m

aa-
xoob jach u kaj

ooloob le Leyo.
Eunuco. Ich griegoe, le taana
u k

aat u yaal junt

uul m

aak ca-
partaan. Le m

aakoob beya u
suukile ti ku meyajoob yik-
nal le rey bey palitsiloobe; ya-
ne ku kan

aantkoob le reinao wa
ku kan

aantkoob le u maasil u
yatanoob le reyo, bey xan le k

uu-
chil tuux kajaanoobo. Le taana
ku meyaj xan utiaal u y

uuchul
taan ti junt

uul m

aak ma capar-
taani, baale tsaan junp

eel no-
joch meyaj u beet tu palacio le re-
yo.
Fariseoob. Junp

eel secta j

ook
ichil u religi

on le jud

oob te y

aax
sigloo. Le fariseoobo t

aakpajaa-
noob kaach ichil le Sanedrino,
y

eetel jach ku yilik u tsookbes-
koob le yaab baaloob suuk u bee-
tik le jud

oobo, baaloob ch

een
oksaaboob ichil u Ley Mois

es.
Jatsuts tuunichoob. Amatis-
ta: Morado wa chak morado. Be-
rilo: U suukile yaax kaankan,
baale yaan horae jejel

aas u colo-
riloob wa ch

een s

aaskaleen. Cal-
cedonia: S

aasil u tsu wa
s

aaskaleen, jejel

aas u colori-
loob. Cris

olito: S

aasil u tsu wa
TIPAANIL 556
s

aaskaleen, kaankan wa yaax.
Crisoprasa: W

eej s

aaskaleen y

ee-
tel yaax. Esmeralda: S

aaskaleen
y

eetel yaax. Jacinto: Box azul.
Jaspe: Jejel

aas u coloriloob, y

ee-
tel ku tuklaale s

aaskaleen (Ap
21:11). Yaan m

aaxoob ku tukli-
koobe, le taan ich griego ku me-
yaj utiaal jaspeo u k

aat u yaal
diamante. Sardio: S

aaskaleen,
box chak. Sard

onica: U colore
sak jeex le lecheo, chak s

aas-
kaleen, dorado wa caf

e. Topa-
cio: Yane minaan u color, yane
yaab u coloriloob. Le color maas
kaj

oolaano letie kaankan jeex
le kaabo. Zafiro: Ma xaane azul.
J-kanan ayikalil. Mayordomo.
Junt

uul m

aak tsaan u kan

aant
tul

aakal le m

aaxoob yanoob ichil
junp

eel najo bey xan le baaxoob

yanoob ichilo. Le meyaja ku
tsaabal ti junt

uul palitsil oj

ee-
laan yaan u tsookbesik maalob u
meyaj wa ti junt

uul m

aax ma pa-
litsiltaani.
J-kanan m

uuchulil. Junt

uul
j-kanan m

uuchulil wa superin-
tendentee, letie m

aax ku yi-
lik baaxoob ku y

uuchul ichil le
m

uuchulilo, ku x

imbaltik, ku
yilik wa maalob u bin tul

aakal,
y

eetel ku kub

eentik jejel

aas me-
yajoob ti le m

aaxoob yanoobo.
Ich griegoe, le taana ku ts

aaik
naatbil junt

uul m

aak ku kan

aan-
tik ma u y

uuchul mix baal ti
wa m

aax. Le j-kanan m

uuchuli-
loobo l

aayli letie m

aaxoob kaj

oolaanoob bey ancianoob te

m

uuchuliloobo; y

aax baax ku-
b

eentaantiobe u kan

aantkoob
tul

aakal le m

aaxoob yanoob te
m

uuchulilo, utiaal beyo ka p

aa-
takoob ichil u m

uuch tamanoob
Dios.
Kiliich baal taakaan. Jun-
p

eel baal ku taal ti Dios, baale

ma tu tsaabal oj

eeltbil tak ken
kuchuk u kiinil. Tsoole ch

een
ku tsaabal oj

eeltbil ti le m

aa-
xoob y

eeyaanoob utiaal u yoj

eel-
toobo.
Kiliich K

uuchil. Letie u y

aax
nojoch cuartoil le Templo wa Ta-
bernaculoo; lela junp

aay ti le
Sen Kiliich K

uuchilo. Te cuar-
toa ti tsaan kaach le candela-
bro de oroo, le altar de oro tuux
ku t

ookaal inciensoo, u mesail le
waaj kubaano, bey xan le ul

aak
nuukuloob de oroo.
Kiliich muuk (esp

ritu san-
to). U muukil u meyaj Dios. Le-
la junp

eel baax ma ch

ikaan u
yilaali, baale ku meyaj ti Dios
utiaal u tsookbesik baax u k

aat.
Y

eetel le muuka tu beetaj le kaa-

no, le Luumo, bey xan tul

aakal
le baaloob kuxaanoobo.
Kiikitaan. U kiliichk

uuntaal
wa u yaalaal kiliich wa baax.
Le kiikitaano u k

aat u yaal u
k

aataal ti Dios ka p

aatak m

aak
maalob tu t

aan, u yutsultantaal
wa u alabartaal wa m

aax, u yee-
saal utsil ti, u nojbeenk

uuntaal,
u y

uuchul taan maalob tu yoolal,
u kan

aantaal ti baax kaas y

ee-
tel u k

aataal ka yanak kiimak

oolal ti.
Kuxtal ich x-ma sutalil. Bey u
yaalaal ti le baaloob jach kaas-
tak ku beetaalo. Le baalooba
jach ku binoob tu contra u Ley
Dios y

eetel ku yeesik minaan u
sutal m

aak utiaal u beetik ch

een
jeel baaxak u k

aate. Junt

uul
TIPAANIL 557
m

aax ku kuxtal ich x-ma su-
talile ma tu yeesik tsiikil ti
le autoridadoobo, ti le leyoobo
mix ti le nuuktajiloob tsaano. U
kuxtal m

aak ich x-ma sutalile
ma ch

een u k

aat u yaal u beetaal

wa baax kaasi, baaxe u k

aat u
yaal u beetaal junp

eel baal jach

t

aaj kaas.
L

ampara. Junp

eel nuukul de
kat ku meyaj kaach utiaal u s

aa-
siltal tuux yaan m

aak. Ku chuu-
pul y

eetel aceite wa ul

aak l

qui-
do jopkalak, tsoole ku tsaabal u
meechail utiaal u taabal.
Lino. Junp

eel clase nook jach

fino y

eetel jach kooj; lela ku
beetaal y

eetel s

ooskil ku j

oosaal
ti junk

uul chan che ku kaabatik
lino.
Man

a. Lela letie janal tsaab ti
le israelitaob utiaal u jaantoob
tu y

aamil le cuarenta jaaboob
m

aanoob te desiertoo. Le janala
J

eeoba ts

aatiob. Lela ku ch

ik-
pajal kaach y

ookol le luumo; le
ken tsookok kaach u moolole ku
juuchul, tsoole ku beetaal waaj
tu y

eetel. Tak bejlaa ma oj

ee-
laan jach baax le manao, tumen
ichil tul

aakal le baaloob kaj

oo-
laanoob bejlao mix junp

eel ch

i-
kaan ti le man

a ku tsolik le Bi-
bliao.
Maalob p

eektsil. Lela letie ja-
tsuts noticiaob yaan yil y

eetel u
Reino Dioso bey xan y

eetel le sal-
vaci

on kun yantal ti m

aak ikil u
ts

aaik u fe ti Jesucristoo.
Meenil (espiritismo). Le taana
ich griegoe farmak

a; lela u k

aat
u yaale tsaakoob wa dro-
gaob. Le taan griegoa yaan
baax yil y

eetel espiritismo,
tumen

uuchjeakile meyajnaj dro-
gaob utiaal u beetaal pulyaajil
bey xan utiaal u k

aataal u y

aan-
taj le demonioobo. Ichil le espi-
ritismoo t

aakaan le u creertaal
yaan u pixan m

aako y

eetel ku
p

aatal bin kuxaanil ken k

imik
m

aak; ku creertaal xane le ki-
menoobo jeel bin u p

aajtal u
taanoob y

eetel le m

aaxoob ku-
xaanoobo, maases y

eetel u y

aan-
taj junt

uul j-meen wa espiritista.
Mostaza. Junk

uul x

iw s

eeb u
nojochtal y

eetel yane ku nojoch
cheetal; jeel tak u chukik cua-
tro metros y medio u kaanlile, u
polkil u cheile ku chukik jeex
u polkil u muuk u kab m

aake.
U loole kaankan y

eetel u leo-
be yaaxtubeen y

eetel pepexkil
(wa ma parejoi). U neeke t

aa-
kaan ichil le semillaob maas me-
jentakoob ku paakloobo.
Nojbeenil. Gloria. Le taana
jeel u p

aajtal u meyaj utiaal u
y

uuchul taan ti junp

eel baal ku
beetik u yilaal junt

uul m

aak wa
junp

eel baax jach maalob,
wa jach kaanaan, jeex ayikalil,
fama, wa p

aajtalil. U k

aat u yaal
xan tsiikil, kiichkelmil, wa jeel
baalak jatsuts ku beetik u yee-
saal tsiikil ti le m

aax tiaalintiko
wa le m

aax beetmilo.
Nojoch sacerdote. Letie m

aax
ku taan kaach tu t

aan Dios tu
kaaba le kaajo. Leti xan nuuk-
tik le meyaj ku beetik le u maa-
sil sacerdoteobo.
Nojoch utsil. U beetaal junp

eel
baax maalob tu yoolal wa m

aax.
U k

aat u yaal xan junp

eel siibal
ku tsaabal y

eetel kiimak

oolal.
Le nojoch utsilo ku meyaj xan
TIPAANIL 558
utiaal u tsaabal gracias tu yoolal
wa baax jach t

aaj maalob. Le no-
joch utsila ku yeesaal ti m

aak
kex maatech u n

aajmatik.
Okja. U tuubul m

aak ich ja.
Le m

aax ku yokjao, ku beetik
utiaal u yeesik tsook u kubiku-
ba ti J

eeoba Dios, wa tsook u

junp

aaykuntkuba utiaal u bee-
tik ch

een le baax u k

aat Dio-
so, lela ku beetik tu kaaba Jesu-
cristo. Le Kiliich Ts

iboobo ku
taanoob xan ti le okja tu ts

aaj
Juano, ti u yokja m

aak y

eetel ki-
liich muuk, ti u yokja m

aak y

ee-
tel k

aak bey xan ti ul

aak ok-
jaob.
Palitsil. Le taana ku meyaj
utiaal u y

uuchul taan ti m

aa-
koob yaan u yuumiloob; ku me-
yaj xan utiaal u y

uuchul taan ti
m

aakoob jach u kubmaj u y

oo-
loob u meyajtoob Dios bey xan
Jesucristo, kex w

inikoob wa an-
geloob.
Pascua. Le Pascuao junp

eel
kiinbesaj k

aaj u beetaal tu

aaka-
bil nukaaj j

ookol le israelitaob tu
luumil Egiptoo. Te Pascuao ku
kiinbesaal

uuchik u salvartaal
le israelitaob tu luumil Egiptoo,
y

eetel ku kaajsaal bix

uuchik u
salvartaal u y

aax paalal le israe-
litaob le ka tu t

uuxtaj u

angel
J

eeoba u k

ims le u y

aax paalal le
egipcioobo. Le y

aax Pascua kiin-
besaabo beetaab tu kiinil Luna
llena, tu kiinil 14 ti Abib (le mes
kuch kaj

ooltbil bey Nisano) tu
jaabil 1513 t.t.J. Ka tsook lelo
k

aaj u beetaal cada jaab.
Pentecost

es. Lela junp

eel
kaaba ku meyaj te Kiliich Ts

i-
boob ich Griego utiaal u y

uu-
chul taan ti u Kiinbesajil le Joo-
cho (

Ex 23:16), wa u Kiinbesajil
le Semanaobo (

Ex 34:22). Utiaal
u beetaal le kiinbesaja ku k

aa-
jal u xookol cincuenta kiinoob
desde tu kiinil 16 ti Nis

an; te
tu kiinil cincuenta t

uuno ti ku
kiinbesaal le Pentecosteso (Pen-
tecostese u k

aat u yaal le Kiin

Cincuentao). Tu calendario le
jud

oobo lela ku l

uubul tu kiinil
6 ti Siv

an.
Querub

n. Junt

uul

angel tsaan
junp

eel nojoch meyaj u beete. Le

querubinoobo junp

aay ti le sera-
finoobo.
Rab

(Raboni). Le taana u
k

aat u yaal: In nojchil; in ja-

laachil. Ku meyaj xan kaach
utiaal u y

uuchul taan ti junt

uul
j-kaansaj. Baale t

aanil ti u s

ijil
Jesuse le jud

oobo k

aaj u meyaj-
tiob utiaal u saludarkubaob, bey
xan utiaal u yeeskoob jach ku
tsikikoob y

eetel jach nojoch baal
u yilkoob wa m

aax.
Sacerdoteob. Le m

aakooba ku
taanoob tu kaaba Dios tu t

aan
le kaajo, ku kaanskoob baax ku
yaalik Dios bey xan le leyoob
u tsaamo. Letiob xane ku taa-
noob tu t

aan Dios tu yoolal
le kaajo, ku kubkoob k

imsbil
baalcheob y

eetel ku k

aat

oola-
loob tu yoolal le kaajo.
Saduceoob. Junp

eel secta
j

ook ichil u religi

on le jud

oobo.
Le saduceoobo yaan baax u yi-
loob kaach y

eetel le meyaj ku
beetik le sacerdoteobo. Le sa-
duceoobo t

aakpajaanoob kaach
ichil le Sanedrino.
Sanedr

n. Letie k

uuchil yaan
kaach Jerusal

en tuux ku much-
TIPAANIL 559
kuba le nukuch juezoobo. Tu
kiiniloob Jesuse setenti

un m

aa-
koob ku muchkubaob te k

uuchi-
la; ichiloobe t

aakaan u maas noj-
chil le sacerdoteobo, le m

aaxoob
tu beetubaob u maas nojchil ti le
sacerdoteobo bey xan u l

aaktsi-
loob le sacerdoteobo, u nuuktakil
le kaajo y

eetel le escribaobo. Le
Sanedrino yaan kaach p

aajtalil ti
y

ookol le kaajo, y

ookol le baaloob
yaan yil y

eetel le gobiernoo bey

xan y

ookol le religionoobo.
Satan

as. Junp

eel taan hebreo

u k

aat u yaal enemigo, wa

m

aak ku ts

aaikuba tu contra le
baax ku yaalaalo. Letie kaaba
xan tsaan ti u maas nojoch ene-
migo Dioso.
Secta. Junm

uuch m

aakoob ku
junp

aaykuntkubaob ti ul

aak
m

aakoob, utiaal u binoob tu
paach ch

een le baax ku creerti-
koobo.
Sen Kiliich K

uuchil. Letie
cuarto yaan maas tu tsu le ta-
bernaculoo wa maas tu tsu le
temploo; yaan tuuxe ku yaalaal-
ti u Kiliichil le Kiliich K

uuchi-
lo. Teela ti tsaan kaach u co-
freil le n

uuptaano.
Siervo ministerial. Le taan ich
griego di

akonoso, y

aax t

aani-
le u k

aat u yaal palitsil wa

j-koos. Tul

aakal le cristianoo-
bo u palitsiloob Dios; lela ku
yeesike, yaan tuuxe le taan di

a-
konoyo t

aan u taan ti le jeje-
l

aas meyajoob ku beetaal ichil
le m

uuchulilo. Le meyajooba le-
tie baaxoob ku beetik le xiiboob
kub

eentaantiob u y

aantoob le
ancianoob yanoob te m

uuchuli-
lo.
Sinagoga. Le taana u k

aat u
yaal mucht

aambal. Baale te Bi-
bliao,

ooli tul

aakal tuux ku
ch

ikpajle t

aan u taan ti le k

uu-
chil tuux ku muchkuba kaach le
jud

oob utiaal orar y

eetel utiaal u
xokikoob le Kiliich Ts

iboobo.
S

uutkuptajil. Le taana u k

aat
u yaal u xootol junx

eet u yootel
u xiibil junt

uul m

aak. T

aanil ti u
s

ijil Isaake, Diose tu yaalaj ti

Abrah

an kaab

eet u s

uutkuptaal
le xiiboobo; lela tu yaalaj ka
beetaak utiaal u yeesaal tiaa-
noob y

aanal junp

eel n

uuptaan
tu y

eetele. Desde te kiin jeelo,
tul

aakal xiib ichil u chiibal Abra-
hane kex palitsil wa mae, ku
s

uutkuptaal tu ocho kiinil s

ijik.
Tabern

aculo (pasel nook).
Junp

eel naj de nook tuux ku

adorar kaach le israelitaobo; lela
ku p

aajtal u paabal utiaal bisbil
t

aanxel tuux.
T

artaro. Le taana ku meyaj
utiaal u yeesaale, le angeloob
kebanchajoob tu kiiniloob Noeo,
jach kaas yaniloob tu t

aan Dios
y

eetel bey kalaanoob ti junp

eel
k

uuchil tuux ma tu p

aajtal u
beetkoob mix baale.
T

ookbil siibal. Baaloob ku
kuubul kaach tu ch

uukaanil ti
Dios; mix junx

eet ti u bakel
le baalche ku p

aatal kaach ti le
m

aax ts

aaik le siibalo. Le baal-

cheob ku siibil kaacho waka-
xoob, tamanoob, chivoob, muku-
yoob, y

eetel mejen palomaob.
Ucheil kuuch. Yugo. Lela jun-
x

eet che ku tsaabal tu pach-
kab kaat

uul baalcheob (maases
wakaxoob), utiaal u j

iltikoob u
nuukulil u p

eeksaal luum wa
TIPAANIL 560
junp

eel carreta. Lela ku meyaj

xan kaach utiaal u bisaal kaa-
p

eel kuuch.
U cofreil n

uuptaan. Junp

eel
kiliich caja tsaan kaach ichil u
Sen Kiliich K

uuchilil le taber-
naculoo; ka m

aan kiine oksaab
ichil le templo tu beetaj Salomo-
no. Le cofrea beetaan jach jeex
u yaalmil Dioso. Ichile ti tsaan
kaach le kaap

eel jaajay tuuni-

choob tuux ts

ibtaan le Diez
Mandamientoso.
U kantiitsil y

ookol kaab. Lela
t

aan u taan ti u kantiitsil kaan:
Xaman (Norte), Noojol (Sur),
Lakin (Este), y

eetel Chikin (Oes-
te); ku yaalaal xan tie u kanp

eel
iikiloob kaan wa Luum.
U Kiinbesajil le Paseloobo.
Kaj

oolaan xan bey u Kiinbe-
sajil le Joocho wa u Kiinbesa-
jil le Tabernaculoobo. Le kiinbe-
saja ku beetaal tu kiiniloob 15
tak 21 ti Etanim, y

eetel tu kiinil
22 ti le meso ku beetaal xan jun-
p

eel nojoch mucht

aambal utiaal
u adorartaal Dios. Le kiinbesaja
ku beetaal utiaal u kiinbesaal u
joochol u yich le luumo; ichil le-
la t

aakaan neekoob, aceite bey
xan vino. Le kiinoob jeela jach
ku taasik kiimak

oolal; u kiini-
loob xan utiaal u tsaabal gracias
ti J

eeoba

uuchik u pulik u yutsil
y

ookol u yich le paakaloobo.
U kiinil le juicioo. Lela u
kiinil u kuubul cuenta ti Dios
tumen junm

uuch m

aakoob, kaa-
joob wa tumen tul

aakal w

ini-
koob. Ma xaane, te kiin jeela
jeel u perdonartaal le m

aakoob
tsokaanili u n

aajmatkoob k

imi-
lo; jeel xan u ts

aaik tuux u j

aal-
kabtaal jujunt

uul m

aakoobe, wa
jeel tak u tsaabal kuxtal minaan
u xuul tiobe.
U Paal m

aak. Te Evangelioo-
bo, le taana ku ch

ikpajal kex
ochenta u t

eenel y

eetel ku me-
yaj utiaal u y

uuchul taan ti Je-
s

us. Lela ku yeesike, Jesuse tu
b

eeykuntaj tul

aakal le baax ku
yaalik le profec

a ti Daniel 7:13,
14. Te Kiliich Ts

iboob ich He-

breoo, le taana meyajnaj utiaal u
y

uuchul taan ti Ezequiel y

eetel ti
Daniel, utiaal u yeesaale letio-
be ch

een luumkabil w

inikoob.
U yaalaaltiob beyo, ku ch

ikbesi-
ke le m

aax bisik le kuben taa-
no jach chichan tu t

aan le j-Sen
Kaanal Dioso, le m

aax t

uuxtik le
kuben taano. Te Evangelioobo,
Jesuse tu yaaluba u Paal m

aak
utiaal u yeesike kex u Paal Dio-
se kuch u beetuba w

inikil; letie
ma ch

een junt

uul

angel tu chaaj
junp

eel luumkabil w

inklili.
Y

ookol kaab. Le taana yaan

kiine yaan baax yil y

eetel le taan
ich espa

nol sistema de cosas;
lela meyajnaj utiaal u suutul le
taan griego ay

on, u k

aat u yaale

epoca wa kiinoob. Yaan hora
xane ku meyaj utiaal u y

uuchul
taan ti bix kuxlik le m

aakoob
wa le bix yanil le baaloob ichil
junp

eel epocao. Yaan ul

aak tuu-
xoobe, le taan y

ookol kaabo
meyajnaj utiaal u suutul le taan
griego k

osmos; lela u k

aat u yaal
1) w

inikoob, 2) le bix kuxlik

w

inik y

eetel le bix yanik tul

aakal
baalo (lela ch

ikaan ti le baax u
k

aat u yaal le taan griego ay

o-
no ), wa 3) m

aaxoob n

aachcha-
jaanoob ti Dios.
561
1. Alma
A. Baax le almao
W

inike junt

uul alma. G

e 2:7; 1Co 15:45; Jos 11:11; Bx 27:37
Baalcheobe l

aayli xan almaobe. N

u 31:28; Ap 16:3; Le 24:18
Le almao yaan u kiikel, ku janal, ku k

imil. Jer 2:34; Le 7:18; Eze 18:4

M

aax kuxaane, ku yaalaal yaan u alma. Mr 8:35; Jn 10:11
B. Baax u jelaanil alma ti esp

ritu
U kuxtal w

inik wa u kuxtal baalchee alma. Jn 10:15; Le 17:11

Le espirituo letie u muukil le kuxtalo. Sl 146:4; 104:29
Ken k

imik m

aake u muukil u kuxtale ku suut ti Dios. Ec 12:7
Ch

een Dios jeel u p

aajtal u ts

aaik u muukil le kuxtalo. Eze 37:12-14

2. Armaged

on
A. U baatelt

aambal Dios utiaal u xuulsik le kasaanilo
Yaan u muchk

intaal kaajoob ti Armaged

on. Ap 16:14, 16
Yaan u t

uuxtik u Paal y

eetel u angeloob. 2Te 1:6-9; Ap 19:11-16
Bix jeel k-salvartikbae. Sof 2:2, 3; Ap 7:14
B. Diose ma t

aan u mixbaalk

uuntik u yaabilaji
Jach kasaan le y

ookol kaaba. 2Ti 3:1-5
Ch

uukaan u y

ool, baale kaab

eet u beetik justicia. 2Pe 3:9, 15; Lu 18:7, 8
Ku xuulsaal kasaane, ku bin maalobil ti le utso. Pr 21:18; Ap 11:18
3. Biblia
A. Le Bibliao u Taan Dios
U kiliich muuk Dios p

eeks w

inikoob u ts

ibtoob. 2Pe 1:20, 21

Yaan profec

aobi: Da 8:5, 6, 20-22; Lu 21:5, 6, 20-22; Isa 45:1-4

Tu t

uulisile u Taan Dios; jeel u y

aantkoone. 2Ti 3:16, 17; Ro 15:4
B. Jach maalob utiaal k-nuuktik k-kuxtal bejlae
Jeel k-k

imil wa ma t-beetik baax ku yaalik le Bibliao. Ro 1:28-32

Ma tu p

aajtal u keetel y

eetel u naat w

inik. 1Co 1:21, 25; 1Ti 6:20

Ku kan

aantkoon ti le Kaasilbaalo. Ef 6:11, 12, 17
Ku yeesiktoon le maalob bejo. Sl 119:105; 2Pe 1:19; Pr 3:5, 6
C. Ts

ibtaab utiaal m

aakoob ti tul

aakal kaaj y

eetel chiibal
Le Bibliao te lakin k

aaj u ts

ibtaalo.

Ex 17:14; 24:12, 16; 34:27
Le siibala ma ch

een utiaal Europai. Ro 10:11-13; Gal 3:28
Diose tul

aakal m

aak ku kamik. Bx 10:34, 35; Ro 5:18; Ap 7:9, 10
BAAXOOB KU TSOOLOLTE BIBLIAO
(Wa ma tu yaalaal yaanal baale, u tekstosil le Kiliich Ts

iboob ich Hebreo ku

yaalaal teela, letie yanoob ichil Traducci

on del Nuevo Mundo. Utiaal a wilik u
simboloil le libroob yaan ichil le Kiliich Ts

iboob ich Hebreoo kaxt le t

aan juun 575.)
562
4. Bool utiaal j

aalkabil
A. U kuxtal Jesuse ku bootik [...] u j

aalkabtaal tul

aakal m

aak
Jesuse tu kubaj u kuxtal utiaal k-salvartaal. Mt 20:28
U tojol u kiikele ku tokikoon ti le kebano. Heb 9:14, 22
Ch

een junt

uulili m

aak kaab

eetchaj u k

imil. Ro 6:10; Heb 9:26

U yutsile ma ch

een bey u taalo, kaab

eet k-ts

aaik k-fe ti. Jn 3:16

B. Jach letie bukaaj kaab

eetchajo
Adane minaan u keban ka beetaabi. Dt 32:4; Ec 7:29; G

e 1:31

Uuchik u kebantale tu beetaj u kebantal u paalal. Ro 5:12, 18

Kaab

eetchaj m

aax l

aaj bootik le paaxo. Sl 49:7; Dt 19:21
U kuxtal Jes

us minaan u keban l

aaj boote. 1Ti 2:5, 6; 1Pe 1:18, 19
5. Cruz
A. Jesuse chuyk

intaab ti che; lela junp

eel baal sutsil
Jesuse chuyk

intaab ti che utiaal u k

imsaal. Bx 5:30; 10:39; Gal 3:13

Cristiano xane kaab

eet u kuchik u cheil u muyaj. Mt 10:38; Lu 9:23
B. Ma unaj u adorartaali
Sutsil u tsaabal wa tuux utiaal chaantbil. Heb 6:6; Mt 27:41, 42
U adorartaale bey ka adorartaak beetbil diosoobe.

Ex 20:4, 5; Jer 10:3-5
Jesuse ma p

aat te cheo, ti yaan kaane. 1Ti 3:16; 1Pe 3:18

6. Chapachtajil, Pektajil
A. Baaxten ku pektaal le cristianoobo
Jesuse pektaabi; tu yaalaj bey xan kun beetbil ti
le cristianoobo. Jn 15:18-20; Mt 10:22
K-beetik baax ku yaalik le Bibliao ku yeesik
u kasaanil le m

aakoobo. 1Pe 4:1, 4, 12, 13
Satan

as, u diosil le y

ookol kaaba, u enemigo le Reinoo. 2Co 4:4; 1Pe 5:8
Cristianoobe ma saajkoobi; ku natskubaob ti Dios. Ro 8:38, 39; Snt 4:8
B. Atantsile ma unaj u chaik u n

aachkuntaal ti Dios tumen u y

ichami
Aalaanilie; jeel u yoksaal tuusoob tu pool
le

ichamtsilo. Mt 10:34-38; Bx 28:22
Kaab

eet u kubik u y

ool ti Dios y

eetel ti Cristo. Jn 6:68; 17:3
Wa ku ch

uukpajal u y

oole ma xaane jeel u salvartik
u y

ichame. 1Co 7:16; 1Pe 3:1-6

Iichamtsile leti u poolil, baale ma leti aalik bix

kun adorartbil Diosi. 1Co 11:3; Bx 5:29
C.

Iichamtsile ma unaj u chaik u n

aachkuntaal ti Dios tumen u yatani
Kaab

eet u yaabiltik u yatan, u paalal, u yilik u salvarkubaob. 1Co 7:16
Leti chatuklik baax kun beetbil, ku ts

aaik
baax kaab

eet. 1Co 11:3; 1Ti 5:8
Diose u yaabiltmaj m

aax ch

uukaan u y

ool ti. Snt 1:12; 5:10, 11
Ti Diose ma tu l

uubul utsil m

aax ku n

aachtal ti leti
ch

een utiaal ma u kuuxil u yatan. Heb 10:38
Ku y

aantik u yatan y

eetel u paalal utiaal ka ookkoob te
t

uumben Luumo. Ap 21:3, 4
563
7. Destino
A. W

inike ma tsaan u destinoi
Le baax ku tuklik u beetik Dioso ku b

eeykuntik. Isa 55:11; G

e 1:28
M

aake tsaan u p

aajtalil u y

eeyik u meyajtik Dios. Jn 3:16; Flp 2:12
8. Dios beetmil tul

aakal baal
A. Le cienciao ku yeesik ma ti evoluci

on u taal le baaloobo
Cienciae ku yeesik jaaj baax ku yaalik le Biblia
ti bix

uuchik u bin u beetaal le baaloobo. G

e 1:11, 12, 21, 24, 25
Tul

aakal jejel

aas baale bey beetaabik tumen Dios
desde tu k

aajbalo. G

e 1:11, 12; Snt 3:12
B. Le kiinoob meyajnaj ti Dioso ma de 24 horasi
Le taan kiino ku ts

aaik naatbil xan yaab kiinoob wa jaaboob. G

e 2:4
Utiaal Diose junp

eel kiine jeel u x

aantal yaab jaaboobe. Sl 90:4; 2Pe 3:8
9. Esp

ritu, Espiritismo (meenil)

A. Baax le esp

ritu santoo
Ma junt

uul diosi, baaxe u kiliich muuk Dios. Bx 2:2, 3, 33; Jn 14:17
Meyajnaj utiaal u beetaal tul

aakal baal bey xan
utiaal u ts

ibtaal le Bibliao. G

e 1:2; Eze 11:5
Ku s

ijsik y

eetel ku y

eeyik m

aax t

aakaan ichil
u w

inklil Cristo. Jn 3:5-8; 2Co 1:21, 22

Ku ts

aaik muuk, ku nuuktik u kaajal Dios te kiinooba. Gal 5:16, 18

B. Ti le espirituo ku yaalaal xan muuk wa kuxtal
Ku ts

aaik kuxtal ti w

inik ikil u chaik u yiik. Snt 2:26; Job 27:3

Dios ts

aaik u muukil le kuxtalo. Zac 12:1; Ec 8:8

Dios tsaamil u muukil u kuxtal w

inik y

eetel baalche. Ec 3:19-21
Ku p

aatal tu kab Dios; leti ilik wa yaan u kaa ts

aaik ti m

aak. Lu 23:46
C. Espiritismo wa meenile ti demonioob u taal
Diose ku yaalik ma utsi. Isa 8:19, 20; Le 19:31; 20:6, 27
U j

oosaal suertee ma utsi; ti Kaasilbaal u taal. Bx 16:16-18
Ku bisik m

aak ti xuulsajil. Gal 5:19-21; Ap 21:8; 22:15
Ma maalob ka meyajnak hor

oscopos ti m

aaki. Dt 18:10-12; Jer 10:2
10. Iglesia
A. Cristoe u chuunpakil le iglesia wa m

uuchulilo
Diose ma kajaan ti temploob beetaan tumen w

iniki. Bx 17:24, 25; 7:48

U jaajil iglesiae letie naj beetaan y

eetel kuxaan tuunichoobo. 1Pe 2:5, 6
Cristo u nojoch tuunichil le chuunpako; apostoloobe
ul

aak u tuunichiloob. Ef 2:20
Diose unaj u adorartaal y

eetel esp

ritu bey xan y

eetel jaaj. Jn 4:24
B. Le iglesiao ma y

ookol Pedro beetaabi
Jesuse ma tu yaalaj wa tu y

ookol Pedro kun l

isbil le iglesiao. Mt 16:18

Jesuse letie ch

aaltun wa nojoch tuunich[o]. 1Co 10:4
Pedroe tu yaale Jes

us le chuunpako. 1Pe 2:4, 6-8; Bx 4:8-12
564
11. Imagenoob, Beetbil diosoob
A. U adorartaal imagenoobe ku taasik sutsilil ti Dios
Ma tu p

aajtal u beetaal u imagen Dios. 1Jn 4:12; Isa 40:18; 46:5; Bx 17:29
Cristianoobe unaj u n

aachtaloob ti beetbil diosoob. 1Co 10:14; 1Jn 5:21
Unaj k-adorartik Dios y

eetel kiliich muuk bey xan y

eetel jaaj. Jn 4:24
B. Bin kaasil ti Israel

uuchik u adorartik beetbil diosoob
Ti le jud

oobo aalaab ma u adorartikoob le baalooba.

Ex 20:4, 5
Ma tu taanoob, mix tu yuubikoob mix baal;
m

aaxoob beetkoobe bey xan kun p

aatloobo. Sl 115:4-8
Junp

eel t

aabsaj y

eetel ku taasik xuulsajil. Sl 106:36, 40-42; Jer 22:8, 9
C. Diose ma u k

aat ka adorartaak y

eetel le baalooba
Diose u peek u adorartaal y

eetel le baalooba. Isa 42:8
Ch

een Dios uuyik le oracionoobo. Sl 65:1, 2
12. Inf ierno (Hades, Seol)
A. Ma junp

eel k

uuchil tuux ku muyaj m

aaki
Le t

aan u muyaj Jobo, tu yaalaj u k

aat bin teelo. Job 14:13

Teelo mix baal ku beetaali. Sl 6:5; Ec 9:10; Isa 38:18, 19
Jesuse j

oosaab te muknalo, te infiernoo. Bx 2:27, 31, 32; Sl 16:10
Le infierno wa Hadeso yaan u kubik u kimenoob;
yaan u xuulsaal. Ap 20:13, 14
B. Le k

aako ku ch

ikbesik xuulsajil
U xuulsaal m

aake ku keetel y

eetel u t

ookaal wa baax. Mt 25:41, 46; 13:30
Le kasaanoob ma tu kexik u tuukuloobo
yaan u xuulsaaloob junpuli; bey ka t

ookaakoobe. Heb 10:26, 27
U beetaal u muyaj Satan

as ti k

aake, u k

aat u yaal
mix bikin kun kaa kuxtal. Ap 20:10, 14, 15
C. Le ayikal m

aak y

eetel L

azaroo ch

een kettaan; minaan muyaj
utiaal mantats
Le k

aak y

eetel Abrahano ch

een kettaanoob. Lu 16:22-24
Bey xan le

eejocheenil tuux ku puulul
u enemigoob Abrahano. Mt 8:11, 12
U xuulsajil Babiloniae keet y

eetel muyajil ich k

aak. Ap 18:8-10, 21
13. Jaaboob ku yaalaal ichil le profec

aobo
A. 1914 (ts.t.J.) tsook le kiinoob tsaan ti le j-t

aanxel luumiloobo
Tu jaabil 607 t.t.J ka xuul u tsaabal reyoob tumen Dios. Eze 21:25-27
Aalaabe siete jaaboob kun p

aatal beyo. Da 4:32, 16, 17

7 2 3
1
2 jaaboob wa 1,260 kiinoob. Ap 12:6, 14; 11:2, 3
Junp

eel jaab tu yoolal cada kiin. [2,520 jaaboob] Eze 4:6; N

u 14:34
Yaan u tsookol ken k

aajak u meyaj le Reinoo. Lu 21:24; Da 7:13, 14
14. J

eeoba, Dios
A. U kaaba Dios
Diose ch

een junp

eel t

tulo; k-Yuumtsile yaan u kaaba. 1Co 8:5, 6

K-k

aat

ooltik ka kiliichk

uuntaak u kaaba. Mt 6:9, 10
565
U kaaba Diose J

eeoba (Jehov

a). Sl 83:18;

Ex 6:2, 3; 3:15; Isa 42:8

Bey u ch

ikpajal te Versi

on Torres Amat, cat

olica. Sl 82:19; Isa 42:8; Jer 33:2
Ul

aak bix u yaalaale Yahveh, Quiliich Biblia. Isa 42:8; Jer 16:21; Am 4:13
Jesuse tu ts

aaj kaj

ooltbil le kaabao. Jn 17:6, 26; 5:43; 12:12, 13, 28
B. Diose jach tu jaajil yaan
Mix m

aak jeel u p

aatal kuxaanil wa ka u yile.

Ex 33:20; Jn 1:18; 1Jn 4:12
Ma tsaaj k-ilik utiaal k-creertik yani. Heb 11:1; Ro 8:24, 25; 10:17
Tu yoolal baax u beetme k-kaj

ooltik bix leti. Ro 1:20; Sl 19:1, 2
U b

eeychajal le profec

aobo ku yeesik yaan Dios. Isa 46:8-11

C. U jatsuts modos Dios
Diose yaabilaj. 1Jn 4:8, 16;

Ex 34:6; 2Co 13:11; Miq 7:18

Jach t

aaj yaan u naat. Job 12:13; Ro 11:33; 1Co 2:7
Ku yeesik justicia, toj baaxoob ku beetik. Dt 32:4; Sl 37:28
Ti leti yaan tul

aakal p

aajtalil bey xan muuk. Job 37:23; Ap 7:12; 4:11
D. Ma tul

aakal m

aak meyajtik Diosi
Bej ku yilaal toje yaan kiine ma leti u maalobili. Pr 16:25; Mt 7:21
Kaap

eel bej yaan; ch

een junp

eel u bejil le kuxtalo. Mt 7:13, 14; Dt 30:19

Yaab diosoob yaan, baale ch

een junt

uulili u jaajil Dios. 1Co 8:5, 6; Sl 82:1
Utiaal k-kuxtale kaab

eet k-kaj

ooltik u jaajil Dios. Jn 17:3; 1Jn 5:20
15. Jes

us
A. Jesuse u Paal Dios; letie Rey y

eeyaano
U y

aax Paal Dios; tu yoolale beetaab u maasil baaloob. Ap 3:14; Col 1:15-17
S

ij ti koolel, p

aat maas chichan ti le angeloobo. Gal 4:4; Heb 2:9

S

ij ti kiliich muuk utiaal u bin kaan. Mt 3:16, 17

Tsaab junp

eel puesto ti maas nojoch ke le yaan kaach tio. Flp 2:9, 10

B. Utiaal k-salvartikbae kaab

eet k-creertik Jesucristo
Cristoe letie u chiibal Abrah

an aalaano. G

e 22:18; Gal 3:16
Letie maas nojoch sacerdoteo;
tu tokoon ti keban. 1Jn 2:1, 2; Heb 7:25, 26; Mt 20:28
Utiaal k-kuxtale kaab

eet k-kaj

ooltik Dios
y

eetel Cristo, bey xan k-uuyik taan. Jn 17:3; Bx 4:12
C. Ma ch

een unaj k-creertik Jesusi
Le fejo kaab

eet u yeesaal y

eetel utsil meyajoob. Snt 2:17-26; 1:22-25
Unaj k-uuyik taan, k-beetik le baax tu beetaj Jesuso. Jn 14:12, 15; 1Jn 2:3
Ma ch

een unaj k-chachiitik u kaaba utiaal k-okol te Reinoo. Mt 7:21-23
16. Kaa kuxtal
A. Esperanza utiaal le kimenoobo
Tul

aakal le yanoob te muknaloobo yaan u l

isaaloob. Jn 5:28, 29

Uuchik u kuxk

intaal Jesuse junp

eel garant

a. 1Co 15:20-22; Bx 17:31

Le ku kebantal tu contra kiliich muuko ma kun kaa kuxtal. Mt 12:31, 32
Tul

aakal m

aax yaan u feje yaan u kaa kuxtal. Jn 11:25
B. Ku kaa kuxk

intaal m

aak utiaal u kuxtal kaan wa Luum
Yoolal Adane k-k

imil; yoolal Jesuse k-kuxtal. 1Co 15:20-22; Ro 5:19

Cada jaatse yaanal bix u w

inklil kun tsaabil. 1Co 15:40, 42, 44

566
Le kun antaloob yiknal Jesuso yaan u
ch

ikaantaloob ti leti. 1Co 15:49; Flp 3:20, 21

Le ma kun gobernaro way Luum kun p

aatle. Ap 20:4b, 5, 13; 21:3, 4

17. Kaan
A. Ch

een 144,000 kun binoob kaani
Xokaan jayt

uuloob; yaan u reinaroob y

eetel Cristo. Ap 5:9, 10; 20:4
Jes

us jeekabt u bejil; y

eeyaab ul

aakoob. Col 1:18; 1Pe 2:21
Yaab m

aakoob kun kajtaloob way Luume. Sl 72:8; Ap 21:3, 4
Yaan junp

eel jatsuts meyaj ch

een utiaal le 144,000. Ap 14:1, 3; 7:4, 9
18. K

imil
A. Baaxten ku k

imil w

inik
W

inike jach maalob bix beetaabik; mantats kaach

kun kuxtal. G

e 1:28, 31
Tumen ma tu yuubaj taane aalaab yaan u k

imil. G

e 2:16, 17; 3:17, 19
Adane tu m

aansaj keban y

eetel k

imil ti tul

aakal u paalal. Ro 5:12
B. Bix yanik le kimenoobo
Adane letie almao, ma tsaab u pixan wa u almai. G

e 2:7; 1Co 15:45
Le ku k

imilo letie m

aako, le almao. Eze 18:4; Isa 53:12; Job 11:20
Kimenoobe ma tu tuukuloob, mix baal u yojloob. Ec 9:5, 10; Sl 146:3, 4
Tu weenloob, tu p

aatik u l

isaaloob. Jn 11:11-14, 23-26; Bx 7:60

C. Junpuli ma tu p

aajtal k-taan y

eetel le kimenoobo
Kimenoobe ma tu binoob yiknal Dios bey angeloobe. Sl 115:17; Isa 38:18
Sajbeentsil u ts

aaikuba m

aak taan y

eetel le kimenoobo. Isa 8:19; Le 19:31
Yaan u castigartaal j-meenoob, j-j

oosaj suerteob. Dt 18:10-12; Gal 5:19-21
19. Kuxtal
A. Kuxtal minaan u xuul utiaal m

aaxoob uuyik u taan Dios
Diose ma tu p

aajtal u tuus; yaan u ts

aaik le kuxtalo. Tit 1:2; Jn 10:27, 28

Kuxtal minaan u xuul utiaal le m

aaxoob yaan u fejoobo. Jn 11:25, 26
Yaan u xuulsaal le k

imilo. 1Co 15:26; Ap 21:4; 20:14; Isa 25:8

B. Ch

een m

aax t

aakaan ti u w

inklil Cristo kun kuxtal kaan
Dios y

eeyik m

aaxoob kun bin kaan. Mt 20:23; 1Co 12:18
Ch

een 144,000 ku chaabal ti le Luuma. Ap 14:1, 4; 7:2-4; 5:9, 10
Mix Juan Bautista kun antal tu Reinoil kaan. Mt 11:11
C. Kuxtal minaan u xuul ti ul

aak tamanoob; minaan xookil tiob
Aalaan jayt

uul kun bin kaan yiknal Jesusi. Ap 14:1, 4; 7:2-4
Ul

aak tamanoob[e] ma letiob
u sukuunoob Cristoi. Jn 10:16; Mt 25:32, 40
T

aan u muuchul m

aakoob utiaal kuxtal way Luume. Ap 7:9, 15-17
Ul

aakoobe yaan u kaa kuxk

intaaloob. Ap 20:12; 21:4

567
20. Kaasilbaal (Diablo), Demonioob
A. Le Kaasilbaalo junt

uul kasaan

angel
Ma u kasaanil m

aaki; junt

uul m

aax ma tu p

aajtal u yilaal. 2Ti 2:26
Le Kaasilbaalo jach yaan, jeex le angeloobo. Mt 4:1, 11; Job 1:6
Tu juunal tu beetuba Kaasilbaal yoolal u kaakas ts

ibolal. Snt 1:13-15

B. Le Kaasilbaalo leti gobernartik le y

ookol kaabo
Leti u diosil le y

ookol kaaba. 2Co 4:4; 1Jn 5:19; Ap 12:9
Yaan u p

aatal tak ken eesaak ma jaaj baax ku yaaliki.

Ex 9:16; Jn 12:31
Yaan u kaalal, ken tsookke yaan u xuulsaal. Ap 20:2, 3, 10
C. Le demonioobo kasaan angeloob
Tu ts

aajubaob tu ts

eel Satan

as t

aanil ti
le B

uulkabalo. G

e 6:1, 2; 1Pe 3:19, 20
Kaxaanoob, ti yanoob ich

eejocheenile. 2Pe 2:4; Jud 6
Tiaanoob tu contra Diose, ku beetkoob
u muyaj w

inik. Lu 8:27-29; Ap 16:13, 14

Yaan u xuulsaaloob pate y

eetel Satan

as. Mt 25:41; Lu 8:31; Ap 20:2, 3, 10
21. Kasaanil, Chiichnakil
A. M

aax beetik u yantal chiichnakil way y

ookol kaabe
U gobernaci

on le kasaanoobo ku talamk

uuntik le kuxtala. Pr 29:2; 28:28
U gobernanteil le y

ookol kaaba u enemigo Dios. 2Co 4:4; 1Jn 5:19; Jn 12:31
Ti Kaasilbaal u taal le muyajilo; junp

it kiin paatalti. Ap 12:9, 12

Ken kaaxak le Kaasilbaalo yaan u yantal jeetselil. Ap 20:1-3; 21:3, 4
B. Baaxten ku chaik Dios u yantal muyajil
Kaasilbaale tu yaale mix m

aak kun ch

uukpajal
u y

ool ti Dios. Job 1:11, 12
Diose ku ts

aaik tuux k-eesik ch

uukaan k-

ool ti. Ro 9:17; Pr 27:11
T

aan u yeesaal ch

een t

aan u tuus le Kaasilbaalo. Jn 12:31
Kuxtal minaan u xuul ti m

aax kun ch

uukpajal u y

ool. Ro 2:6, 7; Ap 21:3-5
C. Diose ku chaiktoon

ootsilil, le oolal ma u taas le xuulsajilo
Jeex tu kiiniloob Noee, ku bisik tiempo
k-kaaytik le xuulsajilo. Mt 24:14, 37-39
Diose ma xaan u meyaji, baaxe ku chaik

ootsilil. 2Pe 3:9; Isa 30:18
Le Bibliao ku y

aantkoon utiaal ma u n

aayal k-

ool. Lu 21:36; 1Te 5:4
Natsaba ti Dios utiaal ka u kan

aantech. Isa 2:2-4; Sof 2:3
D. W

inike ma tu p

aajtal u lusik le chiichnakiloobo
W

inike sajak, ma u yojel baax jeel u beetke. Lu 21:10, 11; 2Ti 3:1-5
U Reino Dios kun lusik, w

inike ma tu p

aajtal. Da 2:44; Mt 6:10
Utiaal ka kuxlakeche ilawil a l

uubul utsil ti le Reyo. Sl 2:9, 11, 12
22. Kaajsajil, Misa
A. U Kaajsajil u Ookin Janal Yuumtsil
Junt

een cada jaab ku beetaal tu kiinil Pascua. Lu 22:1, 17-20;

Ex 12:14
Ku kaajsaal u kuxtal Cristo tu kubo. 1Co 11:26; Mt 26:28
568
Ch

een le y

eeyaanoob ku t

aakpajloob ti waaj
y

eetel vinoo. Lu 22:29, 30; 12:32, 37
Bix u yoj

eeltik m

aak wa yaan u bin kaan. Ro 8:15-17
B. Le Bibliao ma tu yaalik wa kaab

eet u beetaal misa
Utiaal u perdonartaal kebanoobe kaab

eet u weekel kiik. Heb 9:22
Ch

een Cristo u Mediadoril le t

uumben n

uuptaano. 1Ti 2:5, 6; Jn 14:6
Cristoe ti yaan te kaano; le sacerdoteo ma tu beetik u y

eemel. Bx 3:20, 21
Ma tsaaj ka u kaa kub u kuxtal Cristoi. Heb 9:24-26; 10:11-14
23. Kaaytaj
A. Tul

aakal cristiano kaab

eet u kaaytik le maalob p

eektsilo
Utiaal ka kaamak m

aake kaab

eet u yeesik ku creertik Cristo. Mt 10:32
Kaab

eet u yeesik u fe ikil u tsookbesik le Taano. Snt 1:22-24; 2:24
Tak le m

aaxoob t

uumbenoobo kaab

eet u kaansajoob. Mt 28:19, 20
U kaaytaj m

aake ku taasik salvaci

on. Ro 10:10
B. Mantats kaab

eet u x

imbaltaal le m

aakoobo
Unaj k-kaaytik jach naats yanil u xuul. Mt 24:14
Jerem

ase x

aanchaj t

aan u kaaytik yaan u xuulsaal Jerusal

en. Jer 25:3
Jeex y

aax cristianoobe ma unaj u xuulul k-kaaytaji. Bx 4:18-20; 5:28, 29
C. Kaab

eet k-kaaytaj utiaal ma k-kuchik siipil
Unaj k-ts

aaik oj

eeltbil naats yanil le xuulsajilo. Eze 33:7; Mt 24:14
Wa ma t-beetke yaan u yantal k-siipil. Eze 33:8, 9; 3:18, 19
Pabloe ma yanchaj u siipili, tu yaalaj u jaajil. Bx 20:26, 27; 1Co 9:16
Ku salvarkuba le ku kaaytajo bey xan le ku chenxikino. 1Ti 4:16; 1Co 9:22
24. Keban, Siipil
A. Baax le kebano
U beetaal baax ku bin tu contra u jach maalob Ley Dios. 1Jn 3:4; 5:17
W

inike yaan u kubik cuenta ti Dios tumen leti beetmil. Ro 14:12; 2:12-15
Le Leyo tu yeesaj ti w

inik baax le kebano. Gal 3:19; Ro 3:20

L

aaj j-kebanoon; ma tu p

aajtal k-jach tsookbesik
u Ley Dios. Ro 3:23; Sl 51:5
B. Baaxten tul

aakal m

aak ku muyaj tu yoolal u keban Ad

an
Adane tu m

aansaj keban y

eetel k

imil ti tul

aakal. Ro 5:12, 18
Diose ku chaik

ootsilil ti w

inik; yaan paciencia ti. Sl 103:8, 10, 14, 17

U kuxtal Jes

us tu kubo ku ts

aaik tuux u perdonartaal keban. 1Jn 2:2

Keban y

eetel ul

aak u meyajoob Kaasilbaale yaan u l

aaj lusaal. 1Jn 3:8
C. W

inike kebanchaj le ka tu jaantaj u yich le cheo,
ma le ka n

uupchilajoobo
Ka beetaab Evae tsokaanili u yaalaal ma unaj u jaantaali. G

e 2:17, 18
Aalaab ti Ad

an y

eetel Eva ka yanak u paalaloob. G

e 1:28
Paalale ma tu yoolal keban yanchajoobi; u siibaloob Dios. Sl 127:3-5
Evae ma kulaan u y

icham ka kebanchaji; ma tu kaxtaj

u nuuktaji. G

e 3:6; 1Ti 2:11-14
Ad

an, u poolil le familiao, bin tu contra u Ley Dios. Ro 5:12, 19
569
D. U kebantal m

aak tu contra kiliich muuk (Mt 12:32; Mr 3:28, 29)
Ma letie keban tu m

aansajtoon Adano. Ro 5:8, 12, 18; 1Jn 5:17
M

aax beetik u okomtal u y

ool kiliich muuke
ku kaa kaamal. Ef 4:30; Snt 5:19, 20
Le m

aax ma tu xuulul u kebantale ku n

aajmatik k

imil. 1Jn 3:6-9

Dios juzgartik, ku lusik u kiliich muuk ti. Heb 6:4-8
Ma unaj k-orar tu yoolal m

aakoob beya. 1Jn 5:16, 17
25. Kiin kaaba, Kiinbesajoob
A. Y

aax cristianoobe ma tu kiinbesoob kiin kaabai mix Navidad
Ch

een m

aaxoob ma tu meyajtoob Dios kiinbese. G

e 40:20; Mt 14:6
Baax unaj u kaajsaale u kiinil k

imik Jes

us. Lu 22:19, 20; 1Co 11:25, 26
Kiinbesaj tuux mix baal ku tsaabal u piise
ma maalobi. Ro 13:13; Gal 5:21; 1Pe 4:3
26. Kiik
A. U tsaabal kiik ti m

aake ku mixbaalk

uuntik u kiliichil
Ti Noee aalaab kiliich le kiiko, letie kuxtalo. G

e 9:4, 16
U Leyil n

uuptaane ku yaalik ma unaj u jaantaal kiiki. Le 17:14; 7:26, 27
Lela letie baax aalaab xan ti le cristianoobo. Bx 15:28, 29; 21:25
B. Kex t

aan u k

imil m

aake ma unaj u patik junts

eelil u Ley Diosi
Maas maalob u yuubaal u taan Dios. 1Sa 15:22; Mr 12:33
Jeel k-k

imil wa k-patik u Ley Dios ch

een utiaal k-kuxtale. Mr 8:35, 36
27. Luum
A. Le baax u tukultmaj Dios utiaal le Luuma
Way Luum tsaab le Para

so utiaal m

aakoob minaan
u kebanoobo. G

e 1:28; 2:8-15
Le baax u tukultmaj Dioso yaan u b

eeytal. Isa 55:11; 46:10, 11
Te Luuma yaan u kajtal ich jeetselil m

aakoob
minaan u kebanoob. Sl 72:7; Isa 45:18; 9:6, 7
U Reino Dios kun jel ts

aaik le Para

soo. Mt 6:9, 10; Ap 21:3-5

B. Mix bikin kun xuulsbil, mix kun p

aatal minaan u kajn

aaliloob
Le Luuma yaan u p

aatal utiaal mantats. Ec 1:4; Sl 104:5

Tu kiinil Noee, w

inik xuulsaabi, ma letie Luuma. 2Pe 3:5-7; G

e 7:23
Le baax

uucho ku yeesik jeel u salvarkuba m

aak bejlae. Mt 24:37-39
Yaan u xuulsaal kasaan m

aakoob; yaabkach m

aakoob
ken u salvartubaob. 2Te 1:6-9; Ap 7:9, 14
28. Ma jaajil profetaob
A. Aalaab yanili u yantaloobe; ch

ikpajoob tu kiinil le apostoloobo
Bix u kaj

ooltaal le ma jaajil profetaobo. Dt 18:20-22; Lu 6:26
Aalaanili yaan u yantaloobe; ku kaj

ooltaaloob
yoolal baax ku beetkoob. Mt 24:23-26; 7:15-23
570
29. Mar

a, u adorartaal
A. Mar

ae u maama Jes

us, ma u maama Diosi
Diose ma yanchaj k

aajbal tii. Sl 90:2; 1Ti 1:17
Mar

ae u maama u Paal Dios ka taal way Luume. Lu 1:35

B. Mar

ae ma p

aat virgeni
Tsook u beel y

eetel Jos

e. Mt 1:19, 20, 24, 25
Yanchaj ul

aak u paalal. Mt 13:55, 56; Lu 8:19-21
Letiobe jach u y

itsinoob Jes

us, ma u disipuloobi. Jn 7:3, 5
30. Ministro
A. Tul

aakal cristiano kaab

eet u beetik u ministroil
Jesuse ministro, tu meyajtaj Dios way Luume. Ro 15:8, 9; Mt 20:28
Cristianoobe ku beetkoob xan beyo. 1Pe 2:21; 1Co 11:1
Unaj u kaaytajoob utiaal u tsookbesik u meyajoob. 2Ti 4:2, 5; 1Co 9:16
B. Bix u yilaal wa jeel u p

aajtal u beetik u ministroiloobe
U kamik m

aak kiliich muuk, u kaj

ooltik le Bibliao. 2Ti 2:15; Isa 61:1-3
U kaaytaj jeex tu beetil Cristoe. 1Pe 2:21; 2Ti 4:2, 5
Y

eetel u kiliich muuk bey xan y

eetel u kaajale, Diose
ku noojaank

uuntkoon. Jn 14:26; 2Co 3:1-3
31. Okja
A. Unaj u yokja m

aak utiaal u tsaypachtik Cristo
Jesuse okjaanaji. Mt 3:13-15; Heb 10:7
Ku yeesik u pekmuba m

aak wa u kubmaj u kuxtal ti Dios. Mt 16:24; 1Pe 3:21
Ch

een utiaal m

aaxoob ku naatkoob le kaansajo. Mt 28:19, 20; Bx 2:41
Unaj u tuubul m

aak ich ja. Bx 8:38, 39; Jn 3:23
B. Ma tu poik le kebanoobo
Ka okjaanaj Jesuse minaan u keban utiaal poobil. 1Pe 2:22; 3:18
U kiikel Jes

us poik le kebanoobo. 1Jn 1:7
32. Oraci

on
A. Oracionoob ku yuubaal tumen Dios
Diose jach tu jaajil ku yuubik u oraci

on m

aak. Sl 145:18; 1Pe 3:12
Ma tu yuubaal u oraci

on m

aak wa ma tu yutsk

intik u kuxtal. Isa 1:15-17

Tu kaaba Jes

us kaab

eet k-orar. Jn 14:13, 14; 2Co 1:20
K-oracione ma unaj u bin tu contra baax u k

aat Diosi. 1Jn 5:14, 15

Kaab

eet yaan u fe m

aak. Snt 1:6-8
B. Ch

een kunel u rezar m

aak, u orar ti Mar

a wa ti le santoobo
Tu kaaba Jes

us unaj k-orar ti Dios. Jn 14:6, 14; 16:23, 24
Ch

een kunel u babal aalaal junp

eelili baal. Mt 6:7

33. Reino
A. Baax ken u beet u Reino Dios tu yoolal w

inikoob
Yaan u b

eeykuntik baax u k

aat Dios. Mt 6:9, 10; Sl 45:6; Ap 4:11

Junp

eel gobierno yaan u reyil y

eetel u leyil. Isa 9:6, 7; 2:3; Sl 72:1, 8
571
Yaan u xuulsik kasaanil, yaan u gobernartik y

ookol kaab. Da 2:44; Sl 72:8
Tu y

aamil 1,000 jaaboobe yaan u lusik keban, yaan u jel
ts

aaik le Para

soo. Ap 21:2-4; 20:6

B. Ku k

aajal u meyaj ch

uumuk ti u enemigoob
Ka l

isaab Cristoe x

aanchaj t

aan u p

aataj. Sl 110:1; Heb 10:12, 13
K

aaj u gobernar, baatelnaj tu contra Satan

as. Sl 110:2; Ap 12:7-9; Lu 10:18
K

aaj u meyaj le Reinoo, k

aaj noj yajiloob way Luume. Ap 12:10, 12
Le muyajil yano ku yeesik kaab

eet k-s

eeb kamik le Reinoo. Ap 11:15-18
C. Ma ichil u puksiikal m

aak yani; ma y

eetel u p

aajtalil w

inik
ku meyaji
Le Reinoo kaan yaan, ma way Luume. 2Ti 4:18; 1Co 15:50; Sl 11:4
Ma ichil u puksiikal m

aak yani; Jesuse ti fariseoob
tu yaalaj. Lu 17:20, 21
Le Reinoa ma y

ookol kaabili. Jn 18:36; Lu 4:5-8; Da 2:44
Yaan u keexel gobiernoob bey xan u ley w

inikoob. Da 2:44
34. Religi

on
A. Ch

een junp

eel u jaajil religi

on yaan
Junp

eelili esperanza, junp

eelili fe, junp

eelili okja. Ef 4:5, 13

Unaj u beetik disipuloob. Mt 28:19; Bx 8:12; 14:21
Ku kaj

ooltaal tu yoolal u yich. Mt 7:19, 20; Lu 6:43, 44; Jn 15:8
Ichile yaan junp

eelili tuukul y

eetel yaabilaj. Jn 13:35; 1Co 1:10; 1Jn 4:20
B. Yaan kaansajoob ku binoob tu contra le Bibliao
Jesuse tu pektaj le kaansajoob ma jaajtako. Mt 23:15, 23, 24; 15:4-9
Tu beetaj utiaal u y

aantik le m

aaxoob tusaanoobo. Mt 15:14
J

aalkabtaaboob tumen le jaajo; tu beetubaob disipuloob. Jn 8:31, 32
C. Kaab

eet u kexik u religi

on m

aak wa ku yilik ma leti u jaajili
Le jaajo ku j

aalkabtik m

aak; ku yeesik yaab m

aak tusaan. Jn 8:31, 32
Israelitaob bey xan ul

aakoobe tu kexaj
u religionoob. Jos 24:15; 2Re 5:17
Y

aax cristianoobe tu kexaj bix u tuukuloob. Gal 1:13, 14; Bx 3:17, 19

Pabloe tu kexaj u religi

on. Bx 26:4-6
Y

ookol kaabe tusaan; unaj k-t

uumbenkuntik k-tuukul. Ap 12:9; Ro 12:2
D. Kex ku tuklaal tul

aakal religi

on maalobe ma l

aaj kamaanoobi
Dios aalik bix kun adorartbil. Jn 4:23, 24; Snt 1:27
Religi

on ma tu tsookbesik baax u k

aat Diose, ma kamaani. Ro 10:2, 3

Yaan m

aake kex ka u beet baax utse ma kun kambil. Mt 7:21-23
Ku kaj

ooltaaloob tu yoolal u yichoob. Mt 7:20
35. S

abado
A. Cristianoobe maatech u k

aataaltiob ka jeelkoob tu kiinil S

abado

Uuchik u k

imil Jesuse xuul u meyaj le Leyo. Ef 2:15

Cristianoobe ma tu k

aataaltiob ka
jeelkoob S

abado. Col 2:16, 17; Ro 14:5, 10
Keeyoob

uuchik u tsookbeskoob S

abado. Gal 4:9-11; Ro 10:2-4
572
Utiaal k-okol tu kiinil u jeelel Diose kaab

eettoon fe
bey xan k-uuyik u taan. Heb 4:9-11
B. Ch

een ti u kaajil Israel aalaab ka jeelek tu kiinil S

abado
Le y

aax S

abado ka jeeloobo letie ka j

ookoob Egiptoo.

Ex 16:26, 27, 29, 30
Lela junp

eel nojoch ch

ikulal utiaaloob kaachi.

Ex 31:16, 17; Sl 147:19, 20
Le leyo ku yaalik ka jeelkoob cada siete jaab.

Ex 23:10, 11; Le 25:3, 4
Bejlae ma tsaaj u jeelel m

aak tu kiinil Sabadoi. Ro 14:5, 10; Gal 4:9-11
C. U S

abado Dios (u siete kiinil k

aajak u meyaj )
Lela k

aaj ka tu tsooksaj u meyaj way Luume. G

e 2:2, 3; Heb 4:3-5
Le Sabadoa ma tsook ka suunaj Jes

us te kaano. Heb 4:6-8; Sl 95:7-9, 11
Cristianoe ku jeelel ti baaxoob ku beetik utiaal u yutsil. Heb 4:9, 10
Le Sabadoa yaan u tsookol ken u ch

uukbes u meyaj
le Reino te Luuma. 1Co 15:24, 28
36. Salvaci

on
A. Le salvaciono Dios ts

aaik tu yoolal u kuxtal Jes

us tu kubo
Le kuxtalo u siibal Dios ku ts

aaik tu yoolal u Paal. 1Jn 4:9, 14; Ro 6:23

M

aake ch

een jeel u salvarkuba tu yoolal u kuxtal Jes

us tu kubo. Bx 4:12
Tu yorail u k

imil m

aake ma tu p

aajtal u beetik
utsil meyajoob. Snt 2:14, 26
Utiaal ka yanaktoon salvacione unaj k-kaxtik. Lu 13:23, 24; 1Ti 4:10
B. Utiaal k-kamik le salvaciono unaj u ch

uukpajal k-

ool tak tu xuul
Tak m

aax tsaan kiliich muuk tie jeel u l

uubule. Heb 6:4, 6; 1Co 9:27
Yaab ti le israelitaob salvartaaboob Egiptoo xuulsaaboob. Jud 5
Salvacione ma ch

een bey u yantalo. Flp 2:12; 3:12-14; Mt 10:22
M

aax patik Diose maas kaas u p

aatal ti bix yanil kaachi. 2Pe 2:20, 21

C. Bibliae ma tu kaansik wa tul

aakal m

aak ken u salvartubai
Yaan m

aake mix bikin ken u kex u tuukul. Heb 6:4-6
Diose ma tu kiimaktal u y

ool ken k

imik junt

uul kasaan. Eze 33:11; 18:32
Baale tu yoolal u yaabilaje yaan u xuulsik le kasaanilo. Heb 1:9
Yaan u xuulsaal le kasaanoobo. Heb 10:26-29; Ap 20:7-15
37. Trinidad
A. Dios, le Taatao, junt

uulili; ch

een leti u maas nojchil
Ma

ooxt

uul dios ichil junt

uuli. Dt 6:4; Mal 2:10; Mr 10:18; Ro 3:29, 30
Le Paalo beetaabi; Diose ch

een tu juunal
yaan kaach. Ap 3:14; Col 1:15; Isa 44:6
Dios u gobernanteil tul

aakal baal utiaal mantats. Flp 2:5, 6; Da 4:35
Ch

een Dios unaj u nojbeenk

uuntaal y

ookol tul

aakal baal. Flp 2:10, 11
B. Le Paalo maas chichan ti le Taatao y

eetel ma kexpajki
Tu yuubaj u taan u Taata te kaano; t

uuxtaab way Luume. Jn 8:42; 12:49
Way Luume tu yuubaj taan; le Taatao maas nojoch. Jn 14:28; 5:19; Heb 5:8
Nojbeenk

uuntaab te kaano; l

aayli ku
yuubik taane. Flp 2:9; 1Co 15:28; Mt 20:23
U Dios y

eetel u pool Cristoe J

eeoba. 1Co 11:3; Jn 20:17; Ap 1:6
573
C. Dios y

eetel Cristoe junm

uuch yaniloob
Junp

eelili bix u tuukuloob. Jn 8:28, 29; 14:10

Ku m

uul meyajoob jeex

ichamtsil y

eetel atantsile. Jn 10:30; Mt 19:4-6
M

aaxoob meyajtik Diose unaj u junt

uulilichajloob. Jn 17:20-22; 1Co 1:10
Junp

eelili bix unaj u adorartaal J

eeoba utiaal mantats. Jn 4:23, 24
D. Le esp

ritu santoo u muuk Dios
Junp

eel muuk, ma junt

uul m

aaki. Mt 3:16; Jn 20:22; Bx 2:4, 17, 33
Ma xan junt

uul m

aak yaan tu yiknal Dios
y

eetel Cristoi. Bx 7:55, 56; Ap 7:10
Ku meyaj ti Dios utiaal u b

eeykuntik baax u k

aat. Sl 104:30; 1Co 12:4-11

Ku tsaabal ti cristianoob utiaal u nuuktikubaob. 1Co 2:12, 13; Gal 5:16
38. Tsookol beel
A. Kaab

eet k-eesik tsiikil ti le tsookol beelo
Ch

ikaan ti Cristo y

eetel u novia. Ef 5:22, 23
Kaab

eet u yilaal ma u yantal keban ichil le tsookol beelo. Heb 13:4
Mix m

aak unaj u patik u n

uup. 1Co 7:10-16
Ch

een jeel u p

aajtal u divorciarkubaob tu yoolal n

uupkebane. Mt 19:9
B. Cristianoobe kaab

eet u yeeskoob tsiikil ti u poolil[oob]

Iichamtsile u poolil familia; kaab

eet u yaabiltik, u kan

aantik. Ef 5:23-31
Atantsile unaj u yuubik u taan u y

icham, u yaabiltik. 1Pe 3:1-7; Ef 5:22

Paalale kaab

eet u yuubik u taan u taataob. Ef 6:1-3; Col 3:20
C. Baaxoob kaab

eet u beetik taatatsil tu yoolal u paalal
U yaabiltikoob, u m

aanskoob tiempo y

eeteloob, u kan

aantkoob. Tit 2:4
Ma u beetkoob u kuuxiloob. Col 3:21
U ts

aaikoob baax kaab

eettiob, bey xan u kaanskoob
ti Dios. 2Co 12:14; 1Ti 5:8
L

iseexoob tubeel. Ef 6:4; Pr 22:6, 15; 23:13, 14

D. Ch

een y

eetel k-

eet cristianoil unaj u tsookol k-beel
Ch

een y

eetel m

aax ku meyajtik Yuumtsil. 1Co 7:39; Dt 7:3, 4; Ne 13:26
E. M

aake ch

een junt

uul u n

uup unaj u yantal
Le y

aax w

iniko ch

een junt

uul u yatan tsaabi. G

e 2:18, 22-25
Jesuse tu yaalaj bey xan unaj u kuxtal le cristianoobo. Mt 19:3-9
Y

aax cristianoobe ch

een junt

uul
u n

uupoob yanchaji. 1Co 7:2, 12-16; Ef 5:28-31
39. U adorartaal

uuchben l

aaktsiloob
A. Ch

een kunel u adorartaal

uuchben l

aaktsiloob
K-l

aaktsiloob kimenoobe ma u yojloob mix baali. Ec 9:5, 10
K-y

aax taataobe ma unaj u adorartaaloobi. Ro 5:12, 14; 1Ti 2:14
Diose ku yaalik ma unaj u adorartaaloobi.

Ex 34:14; Mt 4:10
B. K-eesik tsiikil ti w

inik, baale ch

een Dios unaj k-adorartik
Paalale unaj u yeeskoob tsiikil ti nojoch m

aakoob. 1Ti 5:1, 2, 17; Ef 6:1-3
Baale ch

een Dios unaj u adorartaal. Bx 10:25, 26; Ap 22:8, 9
574
40. U j-jaajkunajoob J

eeoba
A. Bix

uuchik u yantal u j-jaajkunajoob J

eeoba
J

eeoba aalik m

aax u j-jaajkunajoob. Isa 43:10-12; Jer 15:16
Abele letie y

aax j-jaajkunaj anchajo. Heb 11:4, 39; 12:1
Jesuse letie j-jaajkunaj ch

uukaan u y

ool
y

eetel ku yaalik u jaajilo. Jn 18:37; Ap 1:5; 3:14
41. U nuupul jejel

aas fejoob
A. Diose ma uts u yilik ka xaaktaak junp

eel religi

on y

eetel yaanali
Ch

een junp

eel bej yaan, nuut, ma yaab kaxtiki. Ef 4:4-6; Mt 7:13, 14

Le kaansajoob ma jaajtako ku kask

uunajoob. Mt 16:6, 12; Gal 5:9
Kaab

eet u n

aachkuntikuba m

aak tiob. 2Ti 3:5; 2Co 6:14-17; Ap 18:4
B. Ma jaaj wa tul

aakal religi

on maalobi
Yane u tsaamaj u y

ool adorar, baale ma jeex u yaalik Dioso. Ro 10:2, 3
Le baax ma patal yaan ichiloobo ku kask

uuntik
u maalobil. 1Co 5:6; Mt 7:15-17
M

aax kaansik baal ma jaaje ku taasik xuulsajil. 2Pe 2:1; Mt 12:30; 15:14
Adoraci

on ma

eekchajaane ch

een ti Dios ku tsaabal. Dt 6:5, 14, 15
42. U suutbal Cristo
A. Ma kun ilbil tumen w

inik ken suunak
Tu yaalaj ti u disipuloob ma kun kaa ilbil tumen y

ookol kaab. Jn 14:19
Ch

een u disipuloob il u bin kaan; bey xan kun

uuchul ken suunak. Bx 1:6, 10, 11

Ti yaan te kaano; ma tu p

aajtal u yilaal. 1Ti 6:14-16; Heb 1:3
U suutbale u k

aat u yaal u tsaabal u beet u reyil te kaano. Da 7:13, 14

B. Lela ku yilaal tu yoolal baaxoob ku beetik
U disipuloobe tu k

aatoob ch

ikulal utiaal u yilkoob way yane. Mt 24:3

Yoolal baax tsook u kanik cristianoobe ku yilkoob way yane. Ef 1:18
Yaab baaxoob ch

ikbesik way yane. Lu 21:10, 11

M

aaxoob pekmile yaan u yilkoob ken xuulsaakoob. Ap 1:7
43. U tsaakal m

aak, Jejel

aas taanoob
A. U tsaakal u fe m

aake ku taasik utsil utiaal mantats
U kojaantal u fe m

aake ku beetik u bin kaasil ti. Isa 1:4-6; 6:10; Os 4:6
U tsaakal u fe m

aake letie y

aax baal kub

eentaabo. Jn 6:63; Lu 4:18
Ku poik kebanoob, ku ts

aaik kiimak

oolal
y

eetel kuxtal. Snt 5:19, 20; Ap 7:14-17
B. U Reino Diose yaan u tsakik m

aakoob; ma kun kaa kojaantaloob
Jesuse tu tsakaj kojaanoob; tu yeesaj baax ken u beet u Reino. Mt 4:23
Le Reino aalaano yaan u tsakik m

aak utiaal mantats. Mt 6:10; Isa 9:7
Tak le k

imilo yaan u lusaal. 1Co 15:25, 26; Ap 21:4; 20:14

C. Bejlae Diose ma u yaalmaj ka tsaakak m

aak ch

een tumen
yaan u feji
Disipuloobe ma tu tsakubaob y

eetel milagroi. 2Co 12:7-9; 1Ti 5:23
Ka k

im le apostoloobo xuul u beetaal milagroob. 1Co 13:8-11

575
G

enesis ...................................... G

e

Exodo .........................................

Ex
Lev

tico ...................................... Le
N

umeros .................................... N

u
Deuteronomio ........................... Dt
Josu

e ......................................... Jos
Jueces ....................................... Jue
Rut ........................................... Rut
1 Samuel .................................. 1Sa
2 Samuel .................................. 2Sa
1 Reyes ..................................... 1Re
2 Reyes ..................................... 2Re
1 Cr

onicas ................................ 1Cr
2 Cr

onicas ................................ 2Cr
Esdras ....................................... Esd
Nehem

as ................................... Ne
Ester .......................................... Est
Job ............................................. Job
Salmos ......................................... Sl
Proverbios .................................. Pr
Eclesiast

es ................................. Ec
Cantares .................................. Can
Isa

as .......................................... Isa
Jerem

as .................................... Jer
Lamentaciones ...................... Lam
Ezequiel .................................... Eze
Daniel ........................................ Da
Oseas .......................................... Os
Joel ............................................ Joe
Am

os ........................................ Am
Abd

as ..................................... Abd
Jon

as ......................................... Jon
Miqueas ................................... Miq
Nah

um ....................................... Na
Habacuc .................................. Hab
Sofon

as .................................... Sof
Ageo ........................................... Ag
Zacar

as .................................... Zac
Malaqu

as ................................ Mal
U KAABA Y

EETEL U SIMBOLOIL LE LIBROOB
YAAN TE KILIICH TS

IIBOOB ICH HEBREOO
U tsaakal m

aake ma leti eesik wa maalob yanil
tu t

aan Diosi. Mt 7:22, 23; 2Te 2:9-11
D. U taan m

aak ich jejel

aas taanoobe tsaab ch

een utiaal junp

it kiin
Junp

eel ch

ikulal; unaj u kaxtaal siibaloob

maas nuuktak. 1Co 14:22; 12:30, 31
Aalaan yanili u xuulul le milagroob beetaab
y

eetel kiliich muuko. 1Co 13:8-10
M

aax beetik milagroe ma u k

aat u yaal wa kamaan

tumen Diosi. Mt 7:22, 23; 24:24
44. U tsook kiinoob
A. Baax u k

aat u yaal u tsookol ti le y

ookol kaaba
Yaan u xuulul ti u baaloobil le y

ookol kaaba. Mt 24:3; 2Pe 3:5-7; Mr 13:4
Ma letie Luum kun xuulsbila, letie baaloob kaastako. 1Jn 2:17
Le u tsook kiinooba ku yeesik naats yanik le xuulsajilo. Mt 24:14
Yaan u salvarkuba le utsoobo; t

uumben y

ookol kaab. 2Pe 2:9; Ap 7:14-17
B. Kaab

eet k-kaj

ooltik u ch

ikulal le tsook kiinooba
Diose u tsaamaj ch

ikulal utiaal k-kaj

ooltikoob. 2Ti 3:1-5; 1Te 5:1-4
Yane ma tu ts

aaik cuenta wa sajbeentsil. 2Pe 3:3, 4, 7; Mt 24:39

Diose ma xaan u meyaji; ku yaalik ka u kex u tuukul m

aak. 2Pe 3:9
M

aax ma tu n

aayal u y

oole yaan u bin utsil ti. Lu 21:34-36
A k

aat a woj

eelt u maasil?
Jeel u p

aajtal a kaxtik u j-Jaajkunajoob J

eeoba te k

uuchila:
www.jw.org/yua.
U y

aax viajeil u kaaytaj (Bx 13:114:28)

U kaap

eel viajeil u kaaytaj (Bx 15:3618:22)

U y

ooxp

eel viajeil u kaaytaj (Bx 18:2221:19)

Le ka viajarnaj Romao (Bx 23:1128:31)
Noj bejoob
LE VIAJEOB TU BEETAJ PABLOO
U
K

a
a

a
a
b
i
l
XAMAN
0 mi 150
0 km 150
I
T
A
L
I
A
Roma
Puteoli
Regio
SICILIA
Siracusa
MALTA
M
A
C
E
D
O
N
I
A
Berea
GRECIA
Atenas
Corinto
ACAYA
CRETA
CAUDA
Filipos
Anf

polis
Tesal

onica
Ne

apolis
M
e
d
i
t
e
r
r

a
n
e
o
B
ox K

a
a
n

a
a
b
bi7-MAY
SAMOTRACIA
Troas
As

on
Mitilene
Esmirna
QU

IOS
SAMOS
PATMOS
Cnido
RODAS
Alejandr

a
EGIPTO
A
S
I
A

Efeso
Mileto
Cos
MISIA
P

ergamo
Tiatira
Sardis
Filadelfia
Laodicea
Colosas
P

atara
F
R
I
G
I
A
P
I
S
IDIA
Atalia
LICIA
Mira
Pafos
Sid

on
Tiro
Cesarea
Jope
Lida
Gaza
Antioqu

a (ti Pisidia)
Listra
Perga
PANFILIA
Salamina
CHIPRE
Tolemaida
Pela
Jerusal

en
B
I
T
I
N
I
A
GALACIA
Iconio
L
IC
A
O
N
I
A
Derbe
Tarso
Seleucia
P
O
N
T
O
C
A
P
A
D
O
C
IA
C
I
LIC
I
A
Antioqu

a
(ti Siria)
SIRIA
Damasco