SANAT, TOPLUM, ESTETK(*)

Theodor W. Adorno ev. Taylan Altu

1. Kesinliin Kayb Gnmzde sanatla ilgili hibir eyin a!a" olmadn s#ylemeye gere" bile yo". $anat ha""nda"i her ey sorunlu hale gelmi tir% sanatn i hayat& to!lumla olan ili "isi& hatta sanatn var olma ha"". $anata sezgisel ve naiv ya"la mn "aybolu unun& snrsz im"'nlarn bo luunu doldurma (rsatn ele geiren& gidere" artan bir d nm eilimi tara(ndan dengelene)ei d nlebilirdi. *a"at bu& olmam tr. +l" anda sanatn yaylm gibi g#rnen eyin& sonradan sanatn daralmas olduu ortaya "t. 1,1-.larda !atla" vermeye ba lam olan devrim)i sanat hare"etlerinin #ng#rlmedi" by" yaylm& sanatn #nerdii mutlulu" ve serven vaadini )anlandrmad. /unun yerine olu! biten ey& o zaman ba lam olan sre)in& sanatn varl" nedeni olan tam da ayn "ategorilerin a ndrlmas sonu)unu vermesiydi. $anatsal eylerin durmadan artan says& yeni tabularn ana(oru iine e"iliyordu ve sanatlar& yeni "azanlm #zgrl"lerinden zev" alma"tan o"& ya!ma"ta oldu"lar ey iin her yerde bir ta"m varsaylm temeller arama yar iindeydiler. 0e "adar dayan"sz olsa da& yeni bir dzene bu "a & sanatta"i mutla" #zgrln 1ti"el olan bir #zgrl"1 to!lumsal btnn sre"li #zgrl"szl ile eli mesinin bir yansmasdr. To!lumda sanatn yerinin ve i levinin belirsiz hale gelmi olmasnn nedeni budur. /a "a bir e"ilde s#ylenirse& sanatn ba langta"i "lt i levinden ve onun trevlerinden bamszla t"tan sonra "azand #zer"li"& insanl" idesine dayanyordu. To!lum daha az insanile ti"e& sanat da daha az #zer" hale geldi. +nsanl" ideali ile "a!lanm olan sanatn bu "uru)u unsurlar& glerini "aybettiler. /ununla birli"te& #zer"li"& sanatn yrrl"ten "aldrlamaz bir y#ndr. $anata yeniden to!lumsal bir rol verme"le& sanatn #znde"i "u "ular 1bizzat sanatta i(adesini bulan "u "ulardr bunlar1 yat trmaya al mann hibir anlam yo"tur. /u tr abalar bo unadr. /ununla birli"te& bugn& #zer" sanat& "#rle me belirtileri g#sterme"tedir. 2zelden beri sanatn ayrdedi)i bir nitelii& #zgrle "avu ma 3eman)i!ation4 anda"i "#rl"& 5egel.in "avram olduu gibi 1sanat art" sanat olamasa da ve olamad iin1 ar basan #zelli" haline gelmi tir. Gnmzde sanatsal "l1 "r"yar)l" 3so!histi)ation4& "endisini& (ar"l ve o" daha gl trden bir naivli" ile "ayna tr1 ma"tadr "i& bu da& sanatn ama) ve sregelen varolu "o ullar ha""nda"i belirsizli"tir. $anat& d sal amalardan tam bamszln "azand zaman& "endi temelini "aybetmemi miydi6 /u gibi sorular& estetiin tarihsel #zdoasna do"unma"tadrlar. $anat eserlerinin& real am!iri" dnyay& "endilerine ait bir "ar 1alan meydana getirere" geride bra"t"lar7 bu alann da& t!" am!iri" dnya gibi bir varolan olduu s#ylenir. /u iddia yanl tr7 o varolann a !riori bir onaylanmasn ierir& sanat eserinin ierii ne "adar tra8i" olsa da. 9utsuz ve !aralanm bir gere" dnya zerine mutlulu" ve uyum !arlts saan sanat ha""nda"i bu "li eler& iti)idir7 n" bunlar& yalnz)a& sanat bir teselli veri)i gibi "ullanan sa!"n bur8uva !rati"lerine ba"ara"& et"ili bir sanat "avramnn !arodisini ya!arlar. /u "li eler& ayn zamanda& bizzat sanatn yarasna da i aret ederler. Kendisini dinden ve dinin "urtar) ha"i"atlerinden ayrma"la& sanat& geli ebildi. Gelgelelim& bir "ere lai"le in)e& sanat& ba "a bir alternati( olmad iin& mev)ut dnyaya& #zer" sanatn sil"i! atma" istedii aya"balarn !e"i tiren bir teselli tr sunmaya mah"um edildi. /izzat #zer"li" il"esinin bu e it bir teselli olduu bir anlam vardr7 n" "endisi adna "endi "endisini "u atan bir btnselli" 3rounded totality4 ortaya "oyabilme iddiasnda bulunma"la& sanatsal #zer"li" il"esi& ister istemez d dnyann da b#yle "endi "endisini "u atan bir btnselli" olduu e"linde"i yanl izlenimi yaratr.

Gere"lii reddetme" suretiyle 1bu bir "a biimi deil& (a"at sanatn isel bir niteliidir1& sanat& gere"lii ha"l "arr 3vindi)ate4. 5elmut Kuhn.un314 her sanat eseri bir "ran duasdr 3!aean4 e"linde"i tezi& ele tirel bir ruh ta sayd doru olurdu7 an)a" b#yle deildir. /ugn" gere" hayatn anormalli"leri veri olduunda& sanatn olumlay) #z& sanatn btnleyi)i bir !aras olma"la birli"te& tahamml edilmez hale gelmi tir. 5a"i"i sanat& "endi #zne meydan o"ur7 bu balamda da sanatda i"amet eden belirsizli" duygusunu y"seltir. $anat& soyut olumsuzlama ile bertara( etmeye al ma" da yanl ola)a"tr. Kendi gelene"sel temellerine saldrd zaman& sanat niteli"sel dei ime urar. 0ite"im sanat& sanatsal biim dzeyinde& mev)ut dnyaya "ar t olmasyla ve bu dnyaya yardma ve onu e"illendirmeye hazr olmasyla& niteli"sel olara" (ar"l bir varl" haline gelir. 0e teselli 3sola)e4 "avram& ne de onun "ar t& reddi& sanatn anlamn ele geiremez. :. K#"enler 1 yanl bir soru $anat "avram tanmlanmaya gelmez& n" o& tarihsel olara" dei en bir ura"lar "mesidir. $anatn doas& her eyi deste"leyen bir temel bulma" iin sanatn "#"enine geri gitme" suretiyle de ara trlamaz. $on d#nem ;omanti"ler& ar"ai" sanatn stnlne ve sa(lna inanyorlard. /u g#r & "lasizm yanllar tara(ndan ortaya "onan ve en es"i sanat eserlerinin& byden& tarihsel "aytlardan ve e itli sesler "arara" uzun mesa(eler arasnda ileti imde bulunma istei gibi !rati" amalardan ayr mam oldu"lar iin& sa(l"tan uza" ve "ar " oldu"lar yolunda"i "ar t savdan daha i"na edi)i deildir. /u sorunu "arara balamann bir yolu yo"tur& n" buna ili "in tarihsel olaylar elde etme" zordur. Ayn e"ilde ontolo8i" olara"& sanatn tarihsel ortaya " n& bir ta"m y"se" il"eler altna "oyma giri imleri de "anlmaz biimde ayrnt yn iinde "aybola)a"tr. Teori" olara"& "onuyla ilgili elde edilebile)e" biri)i" "avray & negativ bir "avray tr7 <sanatlar< diye adlandrlan eyin oulluu yznden& btn sanatlar bir araya getirebile)e" bir tmel sanat "avramnn bile mev)ut g#rnmedii yolunda bir "avray .3:4 Tarih#n)esi sanata adanm in)elemeler& vah i s!e"lasyonla yanyana giden ham am!iri" malzeme sunma eilimindedirler. /urada& bilinen en iyi #rne"& =ohann =a)ob /a)ho(en.dir. *ilozo(lar& "avramsal olara"& "#"en 3origin4 sorunlarn& birisi meta(izie ait& dieri ise asal tarihe ait olma" zere i"i ti!e ayrma al "anlndadrlar. Gelgelelim& bu ayrm "at bir biimde deste"leme"& "#"en "avramnn s#zel anlamnda bir bozulmaya yol aar.3>4 $anatn tanm& aslnda& sanatn bir zamanlar ne olduuna baldr7 (a"at tanm& ayn zamanda sanatn ne olma"ta olduunu ve gele)e"te ne olabile)eini de hesaba "atmaldr. $#ylediimiz gibi& sanat& am!iri" gere"li"ten (ar"ldr. ?imdi bu (ar"lln "endisi de ayn "almaz7 o da dei ir& n" sanat dei ir. @rnein tarih& belli "lt nesnelerini& il" retildi"lerinden uzun zaman sonra& sanata d#n trm tr. /a "a bir #rne" verirse"& zamann belli bir annda ti"el sanat nesnelerinin& sanat olara" g#rlmedii olmu tur. /u balamda& (ilm gibi bir (enomenin sanat m& yo"sa ba "a bir ey mi olduuna ili "in soyut biimde "onulmu sorun& !e" bir yere g#trmese de& #reti)idir. G#rm olduumuz gibi& sanat& dei en bir et"inli" alanna sahi!tir ve neyin onun iine girdiini ve neyin onun d nda "aldn "esin olara" tanmlamaya al masa" da olur. 2steti" "urulu 3)onstitution4 sorunlar diye adlandrlan eyin snrlar& sanatn gdleyi)i g) ile gemi tarih olara" sanat arasnda"i gerilim tara(ndan izilir. $anat& bir ta"m dei mez il"eler ara)lyla deil& "endi dinami" yasalar ara)l ile anla labilir. $anat& sanattan (ar"l olan eyle bants ara)lyla tanmlanr. /u ba "a olan& bizim sanatta #zgl olara" sanatsal olan anlamamz mm"n "lar. $anata bu ya"la m& sade)e& materyalist ve diyale"ti" bir estetiin #ltlerini "ar lar7 bu esteti" "endi #z "albndan 3matriA4 "endisini "o!ar! ayrma"la geli ir. Bnun hare"et yasas ve biim yasas bir ve ayn eydir. ada estetiin mer"ezinde& bir tarihsel olu rnnn bile ha"i"i olabile)ei varsaym bulunur. /u nosyonu& gelene"sel (else(eye ili "in olara" geli tiren 0ietzs)he olmu tu.0ietzs)he.nin "avray n yeniden dile getiri! no"talayara"& ha"i"atin an)a" bir tarihsel olu rn olara"

varolduunu d nyorum. $anat s#z "onusu olduunda bu& tamamen dorudur% sanat eserleri& "#"enlerini olumsuzlama"la& oldu"lar ey haline gelmi lerdir. Bldu"a ya"n zamanlarda& yani sanatn tamamen lai" hale geli! te"nolo8i" evrim sre)ine balanmasndan ve lai"liin de salam biimde yerle mesinden sonra& sanat bir ba "a #nemli #zelli" "azand% isel bir geli me mant. $anat& bir zamanlar& sihirli abra"adabra ile& insani "#leli" ve elen)e ile olan yz "zart) ili "isinden dolay sulanmamaldr7 n" sanat& her eye ramen& g#zden d nn ans ile birli"te& bu bamll"lar yo" etmi tir. Cahas& #rnein yeme" mziinin& salt yeme" mzii olduu iin& #zer" mzi" seviyesine asla ula amaya)an d nme"& a r bir basitle 1tirmedir. /unun tersine& yeme" mziinin& insanla hizmeti "ibirle reddeden #zer" mzi" "ar1 snda bir stnle sahi! olduunu ileri srme" de aldat)dr. ?unu da unutmayalm "i& bugn mzi" sanat saylan eyin by" b#lm& yeme" mziinin "msenen ta"rtlarnn bir yan"sdr7 ne yaz" "i bu olgu& on se"izin)i yzyl ba larnda"i yeme" mziinin niteliini daha iyi "lmaz. >. $anatn ha"i"ati& ya am ve #lm $anatn mm"n "uruyu una ili "in 5egel)i nosyon& bir olu rn olara" sanatn tarihsel #z ile tutarll" iindedir. /u g#rn te !arado"sal olgu& yani 5egel.in sanat mutla" tinin bir ura olara" ele alr"en& ayn zamanda onu #lml bir ey olara" d nmesi& sistemin i"i)i 3dual4 "ara"teri ile tamamen uygunlu" iindedir. /ununla birli"te 5egel.in bu g#r & "endisinin asla "arsayamaya)a bir sonu)u ierir% sanatn ierii 15egel.e g#re mutla" y#n1 hayat ve #lm boyutu ile #zde deildir. Tam da bu ieriin& sanatn #lmll olabile)ei tasarlanabilir. 9zi"& buna bir #rne" olabilir. $anatlar arasnda sonradan gelen by" mziin& an)a" insanl" tarihinin snrl bir d#nemi boyun)a mm"n olmu bir sanat biimi olduu g#rlebilir. 0esnel& tarihsel dnyaya "ar yeni bir duru erevesinde& !rogramati" olara" "endisini tanmlayan sanatn ba "aldrs& sanata "ar bir ba "aldr haline gelmi tir. $anatn bu geli meler1 den sasalim "! "maya)a& rasgele bir tahmindir. Gelgelelim& "ltrel "#tmserli" ile ele tirel bir "ltr teorisinin& bir de(alna& u #nermede hem(i"ir oldu"lar olgusu g#zard edilmemelidir% sanat& 5egel.in ortaya att gibi& "sa srede #lm ana girebilir. Dzyl #n)e ;imbaud.nun .di)tum.u 3s#z4& modern sanatn tarihini sezgisel olara" #n)eden g#rm t7 onun sonra"i sus"un1 luu ve bir i i olmaya daveti& sanatn #" nn #n)eden g#rlmesiydi. /ugn esteti"& sanatn #lm yaz)s haline geli ini #nlemede gsz "alma"tadr. 2stetiin "anabile)ei ve "anmas gere"en& #l g#mme s#ylevleri e"me"& her eyin sonunun geldii "ehanetleri savurma"& gemi ba arlarn tadn "arma" ve barbarln sa(larna "atlma"tr 1barbarl"& "endi sa(larna "atlm "ltrden ne daha iyi ne daha "#tdr& i"isi tam birbirine lay"tr. $anatn yrrl"ten "al"tn& "endi "endisini (eshettiini& ortadan "al"tn veya !heli bir varolu a asl! "aldn varsayma" 1btn bunlar& gemi te"i sanatn ieriinin de zorunlu olara" #!e atla)a anlamna gelmez. $anat& gemi te"i ieriiyle& barbar)a "ltrnden "urtulmu yeni ve (ar"l bir to!lumda !e"ala ya amasn srdrebilirdi. @lm olan& sade)e esteti" biimler deil& (a"at ayn zamanda !e" o" ieri"sel 3substantive4 moti(tir de. Te" bir #rnei ana)a" olursa"& Ei)toria d#neminde ve yirmin)i yzyl ba larnda olgunluuna eri mi & evlili" d )insel ili "iyi "onu edinen edebiyat& "smen bur8uva e"irde" ailesinin #zlm yznden& "smen de mono1gaminin gev emesi yznden& bugn ta"dir etme" zordur. /u tr edebiyatn !o!ler bir e itlemesi& bugn "endisine yeni& (a"at se(il bir yuva bulmu tur% resimli magazinler. 9adame /ovary.de"i otanti" unsur 1bir zamanlar romann "onusunun btnle1yi)i !aras1 hem bu ieri"ten ve hem de bu ieriin #lmnden o" uzun zaman sonra da ya am 1tr. Kimseyi tinin altedilemezliine olan iyimser inan)a e"me ama) ta mayan bir #nermedir bu. Ku "usuz bir sanat eserinin ieriinin #lmnn& daha y"se" otanti" uran da yo" olmasn gere"tirdii #rne"ler vardr. $anat ve sanat rnlerini #lml "lan ey 1bu hem #zer" olmayan hem de #zer" sanat iine alr "i& bu sonra"i& to!lumsal i b#lmn ve bu i b#lmnde a"l tara(ndan elde tutulan #zel "onumu ha"l "arr1 onun sade)e sanat olmay!& (a"at ayn

zamanda sanattan ba "a ve ona "ar t bir ey olmasdr. $anat "avramna "ar m olan ey& diyale"ti" olara"& sanatn yerini ala)a" olan tohumdur. F. $anat ve to!lum ili "isi zerine 5ayalg)& hayal edilmi nesne olma"szn nasl e"si"se& esteti" "rlma 3re(ra)tion4 da& "rlmaya uram nesne olma"szn e"si"tir. /unun& sanatn isel i levsellii sorunu ba"mndan #zel bir #nemi vardr. Gere" dnyaya bal olma"la sanat& bu dnyann #z1"orunum il"esini& bu il"eyi "endiyle #zde sanat idealine d#n trere"& benimser. /u il"enin #zn $)h#nberg u #nerme ile #zetlemi ti % ressam& resmin temsil ettii eyden ziyade <resim< ya!ar. /urada"i d n)e udur% 0asl "i d dnyada& doyurulamayan #zne& her yerde nesnelere zorla sahte 3"al!4 bir #zde 1 li" em!oze ediyorsa& her sanat eseri de& "endiliinden "endisi ile #zde olmay amalar. *a"at esteti" #zde li"& #nemli bir (ar"ll" g#sterir % B& d dnyay y#neten bas") #zde li" 3"imli"4 zorlamasna "ar m)adelesinde #zde 1olmayan.a yardm) olmay amalar. Am!iri" dnyadan "o!u! ayrlmas nedeniyle& sanat eseri& daha y"se" dzeyde bir varl" haline gelebilir7 btn ile !aralar arasnda"i banty "endi gere"lerine g#re e"illendiren bir varl". $anat eserleri& am!iri" hayatn sonradan "urulmu imgeleri ya da re!li"a.lardr 3ta"litleri1 dir4& n" onlar& am!iri" hayata& d dnyada "endilerinin yadsnmas olan eyi sunarlar. /u sre ierisinde& sanat eserleri& am!iri" dnyaya ili "in bas")& d sal deneyimleme tarznn "abuunu soyarlar. $anat gere" hayattan ayran izgi bo bir s#zden ibaret olmadna g#re& sanat eserleri1 nin )anl oldu"lar& "endilerine #zg bir hayatlar olduu a"lda tutulmaldr. Bnlarn hayat& bir d "aderden o" daha (azla bir eydir. Gaman geti"e& by" eserler& ye!yeni yzlerini aa "arr1 lar& ya lanrlar& "atla rlar ve #lrler. +nsan ya!m olma"la& sanat eserleri& insanlarn ya ad anlamda ya amazlar. Ku "usuz ya amazlar. $anat eserlerinde"i ya!ma y#n vurgulama"& onlarn varla gelme e"linin #nemli olduunu ima eder gibidir. Bysa b#yle deildir.Eurgu onlarn i "urulu lar zerine ya!lmaldr. $anat eserleri hayata sahi!tir7 n" onlar doann ve insann "onu amad e"illerde "onu urlar. $anat eserleri "onu urlar& n" onlarn te" te" bile enleri arasnda bir bildiri im vardr% yalnz)a bir yaylm durumu iinde varolan eylerde bundan s#z edilemez. Da!ma rnler olma"la& sanat eserleri& sade)e isel olara" bildiri imde bulunmazlar7 (a"at ayn zamanda& "endisinden "amaya al t"lar& ama yine de ieri"lerinin dayana olan d gere"li"le de bildiri imde bulunurlar. $anat& gere" dnyaya so"u turulmu olan "avramsalla trmay olumsuzlar ve yine de em!iri" olara" varolann #elerini "endi t#znde barndrr. /iim ve ierii& onlarn dolaymn "avramadan #n)e birbirinden ayrma" zorunda olduumuzu varsayarsa"& sanatn gere" dnyaya "ar tlnn biim alannda olduunu s#yleyebiliriz7 (a"at bu& genelde& esteti" biimi ieriin bir #zeltisi 3tortusu4 haline getiren dolayl bir yolla meydana gelir. $anatta salt biimler gibi g#rnen eyler& gelene"sel mziin biimleri& her ba"mdan& dans gibi& d sal ieri"ten "arlar 3trerler4. Ayn e"ilde& g#rsel sanatlarda"i sslemeler de& "#"ensel olara"& "lt sembolleri olma eilimi ta m lardr. Warburg 2nstits yeleri& "lasi" anti"ite ve onun sonra"i d#nemlere et"isi balamnda& esteti" biimlerin ieri"lerden "arsanabilirliini in)eler"en& bu yolu izliyorlard. $anatn d dnya ile bildiri imde bulunma tarz& ayn zamanda& bir bildiri im yo"luudur7 n" sanat& mutlu ya da mutsuz biimde& dnyadan el ete" e"meyi amalar. /u bildiri imsizli"& sanatn "rlm doasna i aret eder. $anatn #zer" alannn& sanat balamnda "#"ten dei meye urayan #dn alnm bir "a #eden ba "a& d dnya ile orta" hibir eyi bulunmadn d n1 me" doaldr. *a"at sanatta gene bundan daha (azla ey vardr. ou zaman slu! terimi altnda to!lanan sanatsal y#ntemlerin geli mesinin to!lumsal geli meye "ar l" olduunu #ne sren tarihsel "li ede bir ha"i"at da vardr. 2n y)e sanat eseri bile& belli bir anda to!lumun durumuna "ar bilinsiz ve st "a!al biimde !olemie giri tii zaman& soyut biimde il" ve son de(a deil& (a"at duruma bal olara" ve somut e"illerde& gere"liin tlsm d na adm atma" suretiyle& gere"li" "ar snda belirli bir "onum alr.

$anat eserleri& "endilerinden ba "a olan bir eyi temsil edere"& !en)eresiz monadlara nasl benzeyebilirler6 /unu a"lamann bir te" yolu vardr% $anat eserlerini& dinami" ya da i"in bir tarihsellie ve doa ile doaya taha""m arasnda"i diyale"ti" bir gerilime baml olara" g#rme"7 to!lumun diyale"tii ile ayn trden olduu g#rlen bir diyale"ti"tir bu. Caha ihtiyatl biimde ortaya "onulursa& sanatn diyale"tii& bilinli olara" onu ta"lit etme"sizin to!lumsal diyale"ti"le benzerli" iindedir. 5em yararl emein hem de sanatn reti)i g) ayndr. 5er i"isi de ayn amalla sahi!tir. 2steti" retim ili "ileri diye adlandrabile)eimiz ey 1sanatn reti)i gleri iin bir " 3outlet4 salayan veya bu glerin iersine yerle mi olduu her ey diye tanmlanabilir1 to!lumsal retim ili "ilerinin #zeltileridir ve bu ili "ilerin izini ta rlar. B halde reti)i sre)in tm boyutlar ierisinde sanatn i"ili bir #z vardr7 o& hem #zer" bir varl"tr hem de terimin Cur"heim) anlamnda bir to!lumsal olgudur. 2m!iri" olanla bu ili "isi ara)lyla sanat eseri 1yalnszla trlm bir tarzda olsa da1 bir zamanlar btn insanl" tara(ndan !ayla lan ve aydnlanmadan beri d ta bra"lm bir eyi esenlie "avu turur. $anat da aydnlanmaya "atlr& (a"at (ar"l bir e"ilde% $anat eserleri yalan s#ylemezler& sanat eserlerinin s#yledii ey "esinli"le dorudur. /ununla birli"te& sanat eserlerinin gere"lii& onlarn& d ardan #nlerine getirilmi sorulara )eva!lar olmalarnda yatar. /u yzden sanatta"i gerilim& an)a" d ta"i gerilimle bantl olara" anlam "azanr. $anatsal deneyimin temel "atmanlar& sanatn "endisinden "o!ma" istedii nesnel dnya ile benzerli" iindedir. Gere"liin #zmlenmemi at "lar& sanatta& sanatsal biimin i"in sorunlar "lnda yeniden ortaya "arlar. $anatn to!lumla ili "isini belirleyen& nesnel ura"larn ya da to!lumsal ieriin bile bile en8e"tion.u deil& (a"at i te budur. $anat eserlerinde "endilerini g#rn e "aran esteti" gerilimler& d salln olgusal yznden "urtulmu lu"lar iinde ve bu "urtulmu lu"lar ara)lyla& gere"liin #zn i(ade ederler. $anatn am!iri" varl"tan ayn anda hem ban "o!armas hem de onunla olan gizli bants& 5egel.in "avramsal engel.in doas zerine ya!t #zmlemenin g)n dorular% Kant.a "ar 5egel& a"ln& bir engel "oyar "oymaz& "endisine "ar engel "onulmu olan eyi& "endi iinde #zmseme" suretiyle onun #tesine geme" zorunda olduunu ileri srer. /urada& ba "a eylerin yan sra& em!iri" olann soyut biimde olumsuzlanmasn ve esteti" teori iinde"i te" "onuya sa!lan! "alm ayrm)l #ne sren sanat iin sanat d n)esinin ahla"i olmayan bir ele tirisi iin gere"li temele sahibiz. @zgrl"& sanatn #ndayana ve sanatn "endi ha""nda sahi! olduu "endini "utsama "avram& sanat a"lnn hilesidir. Gere" dnya zerinde mutlulu"la y"se"lerde uar"en& sanat& yine de #elerinin her biriyle em!iri" ba "a.ya zin)irlenmi durumdadr ve her an tamamen& em!iri" olana batabilir. 2m!iri" gere"li"le bantlar iinde sanat eserleri& bir "e(aret durumunda her eyin hem olduu gibi hem de tamamen (ar"l ola)a bir theologi olgusunu 1theologumenon1 hatrlatrlar. /tn bunlarda& "utsal olmayann 3!ro(ane4 geli imiyle bir benzerli" vardr. Kutsal1 olmayan& "utsal alan& bu alan te" lai" ey olara" "aln)aya "adar lai"le tirir. Kutsal alan b#yleli"le nesnelle mi ve san"i snrlar da "at biimde izilmi olur. /undan u "ar "i& sanat& dei mez bir "avram erevesiyle il" ve son de(a olara" tanmlanamaz. $anat "avram& daha o" ara sra ula lm nazi" bir dengedir7 t!" id ile ego arasnda"i !si"olo8i" denge gibi. /ozu)u etmenler& sre)i hare"etli tutara"& sre"li dengeyi bozarlar. 5er sanat eseri bir an.dr7 her by" sanat eseri sre)in bir durdurulmas& anl" bir dura"lamadr7 oysa "i "al) bir g#z& sade)e bu sre)i g#rme"tedir. $anat eserlerinin "endi sorularna )eva!lar salad"lar doru olma"la birli"te& bunu ya!ma"la& "endileri iin birer soru haline geldi"leri de ayn #lde dorudur. $anat esteti"1d ya da esteti"1#n)esi #ltler erevesinde alglama e"linde"i 1bugne "adar eitim tara(ndan yat trlmam olan1 yaygn eilime bir g#z atalm. /u eilim& !e" o" "i inin geriliinin ya da geriye d#n" bilin)inin bir belirtisidir. @te yandan& bu eilimin& sanatn "endisinde"i bir ey tara(ndan te vi" edildii de yadsnamaz. $anat& "at biimde esteti" terimler iinde alglanrsa& uygun biimde esteti" terimler iinde alglanamaz. $anat& deneyiminin #ntemelinde& bu deneyimi y)eltebilme" iin& em!iri" ba "a.nn varln duyumsama" zorundadr7 b#yle)e o& sanatn "endisi1iin varln dnya "ar snda tamamen

"aytsz bir duruma d me"ten "orur"en& "endisini de ieriin snrlamalarndan #zgr "lmaldr. $anat& hem "endisi1iin varl"tr& hem de deildir. 5etero8en bir ura" olma"szn sanat #zer"li" elde edemez. Kendi unutulu larn )anl tutan by" e!i"ler& "#"ensel olara" tarihsel ve )ora(i bilgi verme ierisinde (ilizlenmi lerdi. EalHry& 5omeri"& !agan1germani" ve 5ristiyan e!i"lerinin& biim yasalar tara(ndan #zmsenmemi ve biimleri dei tirilmemi hammaddeleri ne #lde ierdi"lerinin (ar"ndayd. An)a" unu da belirtiyordu "i bu& sa( sanat eserleri ile "ar la trldnda& onlarn deerini azaltmyordu. Ayn e"ilde tragedya 1esteti" #zer"li" soyut idesinin olas "#"eni1 !ragmati" olara" y#nlendirilmi "lt edimlerinin bir ta"lidiydi 3sonradan olu mu bir imgesiydi4. +lerleyen #zgrle me 3eman)i!ation4 tarihinin hibir no"tasnda& sanat bu ura". bastr! s#ndrememi ti. /unun nedeni& sade)e balarn o" gl olmas deildir. $osyalist gere"iliin rationel biimde itibardan d rmeyi !lanlamasndan o" #n)e& gere"i roman 1ondo"uzun)u yzylda edebi biim olara" doruundayd1 r#!orta8 belirtileri ta r ve daha sonra to!lumsal bilim in)elemelerinin g#revi haline gelmi olan eyi #ng#rr. /unun tersine& #rnein 9adame /ovary.i "ara"terize eden dilsel btnlenmenin (anati" "usursuzluu& ihtimal "i& "ar t y#nn sonu)udur. /u eserin sregelen #nemi& her i"i y#nn birliinden ileri gelir. $anatta ba arnn #lt i"i y#nldr% il" olara" sanat eserleri malzemeyi ve ayrntlar& "endi i"in yasalaryla btnle tirebilmelidirler7 i"in)i olara" btnle me sre)inin geride bra"t "rlmalar silmeye al mamaldrlar7 bunun yerine&esteti" btnde& btnle meye direnmi olan bu #elerin izlerini "orumaldrlar. Kendi s(atyla btnle me& nitelii 3"aliteyi4 garanti etmez. $anatn #zn tanmlayan ve sanat rnn yarglamay salayan ayr)al"l te" bir "ategori var olmad gibi& esteti" olara" mer"ezi bir biim "ategorisi de yo"tur. Ksa)as& sanat& sanat (else(esinin genelli"le sanat olara" tasarlad eye "ar t olan belirli #zelli"lere sahi!tir. 5egel bu "onuda bir istisnadr. Bnun ieri" estetii& sanatta i"in olan ba "al" uran tanr& es"i biim estetiinin yerine bunu geirir. 2s"i biim estetii& 5egel.in ve Kier"egaard.n ieri"sel estetiinin tersine& soyut resim gibi belli tarihsel geli melerin #nne engeller "oymama e"linde bir stnle sahi! olsa bile& yine de gereinden (azla sa( bir sanat "avram ile i g#rr. /u& 5egel estetiinin bir zay(ldr. /ir dieri ise& biimi ieri" erevesinde "avramasyla& 5egel.in sanat teorisinin& esteti"1#n)esi ve "aba denebile)e" bir "onuma geri gitmesidir. 5egel& sanat iin "uru)u olan ba "al" tr adna ieriin ta"liti ya da dis"ursiv ele aln "onusunda yanlma"tadr. $an"i 5egel& #ng#rmedii sonular ile& "endi diyale"ti" esteti" "avramna "ar gnah i leme"tedir. /#yle)e& aslnda& sanat bir bastrma ideolo8isine d#n trmeye y#neli" yasa"lay) eilimin hazrlanmasna yardm ediyordu. Key(i bir irade tara(ndan "onumlanm ya da i)adedilmi olsa da& sanatta"i gere"d l" ve varolmama ura& varolandan bamsz deildir. Cahas& bu gere"d l" ura& varln #eleri arasnda"i ni)eli"sel bantlardan& gere" "o ullarn e"si"li"lerine& "stlama& eli "i ve !otansiyellerine bir te!"i ve bunlarn bir yanss olan bantlardan "an bir ya!dr. $anat& "endisinden ba "a olana& bir m"natsn demir tozlarna bal olu u gibi baldr. $anatn #eleri ve bu #elerin ta"m& ya da ou zaman sanatn tinsel #z olduu d nlen ey& geride"i gere" ba "a.ya i aret eder. $anat eserlerinin varolan gere"li"le #zde lii& ayn zamanda onlarn gere" hayatn izlerini ve dan" !aralarn 3membra disie)ta4 biraraya getirmelerini salayan mer"ez)il g) de a"lar. $anat eserlerinin dnya ile benzerlii& bu dnya ile "ar t olara" tasarlanan& (a"at aslnda tinin& "endisi ara)lyla dnyaya egemen olduu il"eden hi de (ar"l olmayan bir il"ede bulunur. $entez& bir sanat eserinin #elerine dzen em!oze etme sre)i deildir. @nemli olan& daha o"& #elerin birbirini et"ilemesidir7 bu yzden sentezin sade)e& #eler arasnda #n)eden "urulmu "ar l"l bantlln bir yinelenmesi olduu bir anlam vardr ve bu "ar l"l bamll" ba "a olann& sanat olmayann bir rndr. Colaysyla sentez& sanat eserlerinin maddesel y#nlerinde temellenir. 2steti" biim ura ile zorlamaszl" 3non1violen)e4 arasnda bir ba vardr. Earolandan (ar"ll iinde sanat& henz bir sanat eseri olmayan& (a"at sanat eserinin varl iin "anlmaz olan ey erevesinde "endisini zorunlulu"la olu turur. A!ollinaire.de& il" d#nem Kbizm.de ve Wede"ind.de !o!ler sanata g#sterilen sem!atide il" "ez di""ati e"en& sanatta

y#nelimsel1olmayann bu vurgulan & sanatn "endi "ar tyla et"ile iminin (ar"na varm olduunu belirtir. $anatn bu yeni "endini1"avray 3sel(1)o)e!tion4& sanatn yanlsat) bir e"ilde salt tinselli"le e itlenmesinin sonuna i aret eden ele tirel bir d#n e yol at. I. Jsi"oanaliti" sanat teorisinin ele tirisi $anat to!lumun to!lumsal antitezidir. $anat alannn "urulu u& bireyde idelerin isel uzaynn "urulu unu andrr. 5er i"i alan y)eltme "avramnda "esi irler. /u yzden sanat& !si i" hayata ili "in bir teori ile "avramsalla trmaya giri me" doal ve umut veri)idir. +nsani dei mezleri "onu edinen antro!olo8i" bir teori ile !si"oanaliti" bir teorinin "ar la trlmas& sonra"inin lehine gibi g#rnr. *a"at uyarma" yerindedir7 !si"oanaliz& esteti" (enomenlerden o"& salt !si i" (enomenleri a"lamaya daha uygundur. Jsi"oanaliti" teoriye g#re& sanat eserleri #znde bilind nn yanstmalardr 3!ro8e)tions4. Jsi"oanaliz& biim "ategorilerinin zararna olara"& sanatn bireysel yarat)sn ve esteti" ieriin !si i" ieri" olara" yorumlanmasn #ne "arr. $anatn #zmlenmesine y#neldii zaman& !si"oanalizin ya!t ey& tera!istin "etleyi)i 3banausi)Ka(oroz edi)i& yasa"lay)4 duyumsalln& Leonardo ve /audelaire gibi hi olmaya)a" "onulara a"tarma"tr. ou zaman biyogra(i" trn dallar olan bu tr in)elemelerin !utlarn "rma" #nemlidir& n" bu tr in)elemeler )insellii vurgulamalarna "ar l"7 "avray ba"mndan umutsuz)a anly szdrlar 3!hilistine47 eserlerinde aslnda sade)e hayatn olumsuzluunu nesnelle tiren sanatlar nevroti" sayara" d larlar. @rnein La(orgue.un yazd "ita!& )iddi biimde& /audelaire.i anne "om!le"sinden a) e"me"le sular 3anne "om!le"sine maruz "alm olma"la sular4.3F4 Dazar& /audelaire.in sal"l olmu olsayd *leurs de 9al.i yaz! yazamaya)a sorununa deinmedii gibi7 nevroz yznden iirlerin olabile)einden daha "#t hale geli! gelmedi"leri sorununa da deinmez. Jsi i" normalli"& /audelaire gibi bir "i inin durumunda bile& bir yarglama #lt durumuna getirilme"tedir "i& burada /audelaire.in by"l& a"a& onun sal"l bir ruhtan 3mens sana4 yo"sun olmasyla bantlanm tr. $anatlar zerine !si"oanaliti" monogra(ilerin genel eilimi& #rt" bir .olmas gere"en. anlam ta r% sanat& onaylay) biimde deneyimin olumsuzluu ile me gul olmaldr. Jsi"oanaliti" yazarlara g#re& olumsuz ura"& sanat eserine "analize olmu bastrma sre)inin bir i aretinden ba "a bir ey deildir. Jsi"oanalizin g#r asndan sanat& hayal1 g#rme.dir 3day1dreaming4. /u g#r & bir yandan& hayalg#ren "i inin "a(asna ta"l! "alm belgelerle sanat eserlerini birbirine "ar trr. @te yandan zihin d alan "esi! "armann bir tr bedeli olara"& her eye ramen d "urma i inin #nemini vurgulam olan *reud.la gari! bir "ar tl" iinde& sanat ierie indirger. C g#rme ile sanatsal yaratm arasnda bir benze im varsaym ile !si"oanalistler& btn !ozitivistler gibi& sanatta "urma)a urana gereinden (azla deer verirler. Daratm sre)inde olu! biten yanstma& hi de sanat eserlerinin en #nemli ura deildir7 slu!& malzeme ve he!sinden #n)e rnn "endisi de ayn #lde #nemlidir "i& !si"oanalistler bu sonun)usunu hi di""ate almazlar. @rnein& mziin& ya"la ma"ta olan !aranoyaya "ar bir savunma me"anizmas olduu y#nnde"i !si"oanaliti" tez& "lini" olara" doru olsa bile& ti"el bir mzi"al "om!ozisyonun niteliini ve #zn deerlendirmede i e yaramaz. +dealist sanat teorisiyle "ar la trldnda& !si"oanaliti" teori& sanatta sanatsal olmayan #eleri a "arma stnlne sahi!tir. /#yle ya!ma"la& !si"oanaliz& sanatn mutla" tine olan tutsa"lndan "urtulmasna yardm) olur. Jsi"oanalizin vulgar idealizme "ar " 1bu idealizm& sanata daha y"se" bir alanda "utsal bir sna" salar ve sanat& "endi #zne ve igdyle bantsna d#n" btn "avray lara 3ig#rlere4 "ar "orur1 aydnlat) bir ruha sahi!tir. Jsi"oanaliz& bir eserin ve yazarnn to!lumsal "ara"terinin "odunu #zd #lde& sanat eserlerinin ya!s ile to!lumun ya!s arasnda"i somut& dolaymlay) balar salayabilir. @te yandan !si"oanaliz& idealizmden (ar"l olma"szn& sanat #znenin ite!i durumlarn belirten mutla" bir #znel g#stergeler sistemine indirgeme" suretiyle de& "endi tutsa" edi)iliini yay! geni letir. /u eilim veri olduunda& !si"oanaliz& (enomenlerin anlamn #zebilir& (a"at bizzat sanat (enomenlerinin anlamn #zemez. Jsi"oanalize g#re sanat eserleri olgusaldr.

Jsi"oanaliz sanat eserlerinin real nesnelliini& i tutarlln& biim dzeyini& ele tirel ite!ilerini& !si i"1olmayan gere"li"le bantlarn ve son olara" ha"i"at ieri"lerini g#rmezden gelir. /ir "adn ressam& analiz)i ile hasta arasnda"i anla may y#neten itenli" ruhu iinde& do"torun brosunda& bir de(asnda& do"torun duvarlarn ssleme" iin asm olduu oymalarn niteli"sizlii "ar snda deh ete d tnden ya"nm t7 bunun zerine do"tor ona& yalnz)a saldrganln g#sterme"te olduu y#nnde bir a"lama ya!m t... $anat eserleri& sanatlar yalnz)a bir "oltu"ta uzan! yatan "i iler olara" tanyan bir he"imin d nme" istediinden o" daha az #lde sanatnn re!li"leri ve #zelli"leridirler. Dalnz)a bir mera"l 3dilettante4& beyli" !si"oanaliti" "li ileri birbiri ardsra te"rarlay! durara"& sanata ili "in her eyi bilind na indirgemeye al r. $anatsal retim sre)inde& bilid it"iler& !e" o" iti)i gten yalnz)a birisidir. /u it"iler& biim yasas ara)lyla sanat eseriyle btnle mi hale gelirler. 2seri yaratm olan gere" insan& gere" bir atn resmedilmi atn bir !aras olmasndan daha (azla bu eserin bir !aras deildir. $anat eserleri& bir tr temati" tamalg 3a!!er)e!tion4 testi de deildirler. Jsi"oanaliz sanat eserlerinin b#yle olduunu ima ettii #lde& anti1estetizminin bir dier "#t yann aa vurur. $anatn ne olduu ha""nda"i bu bilgisizliin suu& "smen& !si"oanalizin gere"li" il"esine verdii stnl"te bulunur. Gere"lie uyarlanm& <en y"se" iyi< 3summum bonum4 statsne sahi!tir7 dolaysyla gere"li" il"esinden herhangi bir sa!ma& derhal bir "a olara" damgalanr. Gere"liin deneyimi #yle bir deneyimdir "i& "a istemeye her e it me ru zemini salar. /u& insanlarn "a me"anizmalarna ili "in !si"oanaliti" "zgnln 3in(ialin4 gerisinde"i uyum veri)i ideolo8iyi amlar. Jsi"olo8i dzeyinde bile sanata olan gere"sinim& !si"oanalizin imdiye "adar ya!tndan daha iyi bir ha"l "arl verilebilir. Ku "usuz& hayalg)nde de bir "a #esi bulunur& (a"at bu i"isi e anlaml deildir. $anat& gere"li" il"esini& hem ondan daha y"se" hem de daha dnyevi bir ey dorultusunda a ar. /unu sanatn ba na "a"ma" iin hibir neden yo"tur. To!lumsal i b#lm tara(ndan tolere edilmi ve onunla btnle tirilmi olan& bir nevroti" sanat imgesi& bir ar!tmadr. /eethoven ve ;embrandt gibi by" a!ta sanatlarda& "es"in gere"li" bilin)i& ayn #lde iddetli bir gere"li"ten yaban)la ma duyumuyla birle mi ti. $anat !si"olo8isine gere"ten uygun d e)e" "onular& i te bu (enomenlerdir. $anat !si"olo8isinin g#revi& sanat eserlerini hem sanatyla #zde bir ey olara"& ama hem de ondan (ar"l bir ey olara" ele al!& "odunu #zme"tir7 n" sanat eseri direnen bir .ba "a.l" zerine har)anm emei temsil eder. $anatn !si"oanaliti" balamda bir "#" varsa& bu& snrsz (antazya g) olmaladr. Kaba !si"olo8i" g gere"sinimi altnda bu (antazyalarda !arldayan ey& daha iyi bir dnya olu turma arzusudur. + te bu& tm sanat ve to!lum diyale"tiini serbest "lar. /una "ar l" yalnz)a bilind nn #znel dili erevesinde sanat eserine ya"la an !si"olo8i" g#r & diyale"ti" bir anlay a ula amaz bile. M. Kant ve *reud.un sanat teorileri *reud.un arzu gere"le tirimi olara" sanat teorisi& antitezini Kant.n teorisinde bulur. <Gzelin Analitii<nin ba lang)nda Kant& beeni yargsnn birin)i y#nn& ilgiden bamsz ho lanma3I4 olara" belirler7 burada ilgi <bir nesnenin varlnn tasarm ile bantya so"tuumuz ho lanma<3M4 e"linde tanmlanr. Tam da burada bir belirsizli" vardr. Kant.n bir nesnenin varlnn tasarm ile& bir sanat eserinde ele alnan em!iri" nesneyi mi& ba "a bir deyi le sanat eserinin "onusunu veya ieriini mi7 yo"sa sanat eserinin "endisini mi "astettiini s#yleme" im"anszdr. Kant ho bir !la" modele mi yo"sa bir mzi" !arasnn ho a giden sesine mi 3bu sanatsal bir bayal" 1Kits)h1 olabile)ei gibi& sanatsal niteliin btnleyi)i bir !aras da olabilir4 g#nderimde bulunma"tadr6 Kant.n tasarm zerinde"i vurgusu& dorudan doruya onun #znel)i ya"la mndan ileri gelir7 bu ya"la m esteti" nitelii& sanat eserinin seyreden zerinde"i et"isine yerle tirir. /u& rasyonalist gelene"le bada ma"tadr& #zelli"le de 9oses 9endelsohn.la. 2t"iyi vurgulayan bir estetiin es"i gelenei iinde "alma"la birli"te& Dargg)nn 2le tirisi yine de o zaman"i ada rasyonalist estetiin "#"l& i"in bir ele tirisidir. /ir btn olara" Kant #znel)iliin anlamnn&

onun nesnel y#neliminde& #znel ura"larnn #zmlenmesi ara)lyla nesnellii "urtarma giri iminde bulunduunu hatrlayalm. +lgiden bamszl" "avramyla Kant& esteti"te ho lanmann stnln "rar. Coyumda et"iyi muha(aza etme" amalanr& oysa ilgiden bamszl" et"iden uza"la r. Kant.n ilgi diye adlandrd eyden yo"sun olma"la ho lanma 3doyum4 tamamen belirlenmemi hale gelir& gzeli tanmlama yeterliliini "aybeder. Ama yine de& ilgiden bamsz ho lanma #retisi& esteti" (enomenlerin zenginlii asndan bir yosulla madr. /u #reti& esteti" (enomenleri ya biimsel olara" gzele 1yaltlm olara" g#rldnde tart ma g#trr bir varla1 ya da doal nesneler s#z "onusu olduunda y)eye indirger. $anatn mutla" biime indirgenmesi& sanatn nedenine ve niinine ili "in no"tay elden "arr. Kant.n bir ho lanma nesnesi ha""nda"i yargnn& her ne "adar <ilgi e"i)i< yani bir ilgi uyandrabilir olsa da7 yine de ilgiden bamsz olduunu& yani bir ilgiye dayanmadn s#yleyen& !e" a" olmayan di!notu3N4& bir gln (ar"nda olduunu dolayl da olsa g#sterme"tedir. Kant& esteti" duyguyu 1ve dolaysyla "endi anlay na g#re& hemen hemen sanatn btnn1 bir nesnenin varlnn tasarmn amalayan arzulama yetisinden ayrdeder. Da da& Kant.n dile getirdii biimiyle& b#yle bir tasarmda"i ho lanma <daima arzulama yetisiyle bantldr.<3O4 Kant o zamandan beri asla unutulmamas gere"en bir "avray & yani esteti" tutumun dolaymsz arzudan bamsz olduu "avray n edinmi il" "i iydi. /#yle)e Kant& sanat& daima ona do"unma" ve onu tatma" isteyen bir tr duygusuzluun ag#zl !enelerinden "urtard. Kant ve *reud "ar la trldnda& Kant motiv.in *reudu teoriye btnyle yaban) olmadn belirtme" ilgintir. *reud.a g#re de& dolaysz arzu1gere"le tirimi olma"tan uza" olan sanat eserleri& bastrlm libido.yu to!lumsal olara" reti)i ba arlara d#n trrler. Ku "usuz& bu teoride ele tirilme"sizin varsaylan ey& sanatn to!lumsal deeridir "i& bunun sanat olara" nitelii yalnz)a "amusal itibara dayanr. /ir yanda sanat& #te yanda ise arzulama yetisi ve em!iri" gere"li" arasnda"i ayrm& *reud.dan o" daha "es"in bir biimde ortaya "oyma"la Kant& basite sanat idealize etme"ten o" daha (azlasn ya!ar. 2steti" olan& em!iri" alandan yaltara" sanat "urar. Gelgelelim Kant& bu "urulu sre)ini trans)endental (else(esinin erevesi iinde al"oymaya giri ir ve basite sanatsal "urulu u sanatn #zyle e deer "lar ve sanatn #znel igdsel bile enlerinin& (ar"l biimde& sanatn en olgunla m g#rnmlerinde bile arada bir ortaya "t olgusundan habersiz "alr. @te yandan& y)eltme teorisinde& *reud& o" daha a" bir biimde sanatn dinami" doasnn (ar"ndayd. Bnun #dedii bedel de& Kant.n"inden daha az deildi. *reud.a g#re sanatn tinsel #z gizli olara" "alr. Kant.a g#re ise bu #z& Kant.n ter)ihi duyusal g#rden yana olsa da& esteti" davran n !rati" ve tadduyumsal davran lardan olan (ar"ll"larndan doar. *reudu adan sanat eserleri y)eltme rnleri olsalar da& bir tr d 1"urma ara)lyla bir #lde tannmaz "lnm duyusal ite!ilerin mutla" yet"i sahi!liinden biraz daha (azla bir eydir. Kant ve *reud "adar (ar"l i"i d nr arasnda"i bir "ar la trma 1Kant& #rnein sade)e (else(i !si"olo8izmi reddetme"le "almam 7 (a"at ya llnda !si"olo8iye d man "esilmi ti1 Kant trans)endental #zne "urulu u ile em!iri" #zne zerine *reudu oda"lanma arasnda"i ayrmlardan daha #nemli olan bir orta" !aydann varl ile ha"l g#sterilebilir. +"i d nrn ayrld"lar no"ta& arzulama yetisine& srasyla& !ozitiv ve negativ ya"la mlardr. Brta" oldu"lar no"ta ise& temelde yatan #znel y#nelimdir. 5er i"isi iin de sanat eseri& an)a" onu seyreden ya da reten bireyle bants iinde varolur. Kant.n d n)esinde& onu& 1hem ahla" (else(esinde hem de esteti"te1 onti"& em!iri" bireyi& trans)endental #zne "avramnn izin verir g#rndnden daha geni bir "a!samda ele almaya zorlayan bir me"anizma vardr. 2steti"te bu& bir nesneden ho lanma duyan bir )anl varl" olma"szn& hibir ho lanma olamaya)a d n)esini ierir. A"a belirtmese de Kant& btn Dargg)nn 2le tirisi.ni bir "urulu 3)onstituta4 #zmlemesine hasreder. /u yzden& teori" ve !rati" salt a"l arasnda bir "#!r "urma e"linde"i !rogramati" d n)eye ramen7 yarg yetisinin& sonuta& a"ln her i"i biimiyle bantsnda "endine #zg 3sui generis4 olduu ortaya "ar.

/el"i de sanatta"i en #nemli tabu& nesne "ar snda hayvanms tutumu yasa"layan tabudur& #rnein bir nesneyi hayvan)a yeme arzusu ya da bu olmazsa& nesnenin insann bedenine boyun edirilmesi. ?imdi b#yle bir tabunun g)& bastrlm drtnn g)ne den" d er. /u yzden her sanat& "endinde& "endisinden "amaya al t negativ bir y#n ierir. Kant.n ilgiden bamszl" "avram& "aytszl" "avramyla e anlaml olma"tan daha (azla bir ey ola)a"sa7 bir yerlerde"i ev)ille tirilmemi ilginin bir belirtisini ta ma" zorundadr. Aslnda sanat eserlerinin y"se" deerini& "endisinden s#"! alnd"lar ilginin by"lne balayan teze ili "in o" ey s#ylenebilir. Kant "endi #zgrl" "avramn& her yerde gizlenmi g#rd sahte heteronomilerden "oruma" iin bunu yadsr. /u ba"mdan Kant.n sanat teorisi& !rati" a"l teorisinin bir yetersizlii tara(ndan le"elenir. Kant.n (else(esi balamnda& egemen ego.dan bir tr bamszl olan gzel nesne d n)esi& d nlr 3intelligible4 dnyalara doru bir sa!ma gibi g#rlmelidir. $anatn ierii "adar& sanatn bir "ar tl" ierisinde "endisinden ortaya "t "aynan da Kant asndan bir #nemi yo"tur7 o& bunun yerine sanatn belirleyi)i "ara"teristii olara" esteti" ho lanma gibi biimsel bir eyi "oyma"tadr. Kant.n estetii& idi edilmi bir haz)ln ho lanmasz ho lanma teorisinin !arado"sunu sunar. /u "onum& ho lanmann daha by" bir btne tabi bir y#n olduu sanatsal deneyimin olduu "adar7 maddi )isimsel ilginin& yani esteti" olumsuzlanmalarnda 1sanat eserlerinde1 ses veren ve onlar bo "al!lar olma"tan #te bir ey haline getiren bastrlm ve doyurulmam gere"sinimlerin de ha""n veremez. 2steti" ilgiden bamszl"& ilgiyi ti"elliin #tesine srm tr. 0esnel olara"& bir esteti" btnl" "urmaya y#neli" ilgi& to!lumsal btnn uygun dzenleni ine y#neli" bir ilgiyi gere"tirir. $on #zmlemede esteti" ilgi& bir ta"m ti"el gere"le tirmeleri deil7 (a"at ti"elin gere"le tirilmesi olma"szn d nlemez olan snrsz im"anlarn gere"le tirilmesini amalar. /una "ar l" gelen zay(l"& *reud.un sanat teorisinde de g#rlebilir "i& bu teori *reud.un d nm olduundan o" daha idealisttir. $anat eserlerini dosdoru bir !si i" i"inli" alanna yerle tirme"le& *reud.un teorisi& sanat eserlerinin #znel olmayan.la "ar tl" ili "isini g#zden "arr ve sanat eserlerinin buna i aret eden di"enlerinden zarar g#rmemi olara" "alr. /unun sonu)u olara" da igdsel yadsma ya da uyarlanma gibi !si i" sreler& sanatn "onuyla ilgili biri)i" y#nleri olara" "alrlar. $anatn !si"olo8ist yorumlar& sanatn (ar"ll"lar gideren uzla tr) bir g ya da iyi bir hayat ryas olduu 1bu tr ryalar sanat eserlerinden zorla s#"l! alnan negativiteyi hatrlatyor olsa da1 e"linde"i darg#r ll"le birle ir. Jsi"oanaliz& "on(ormist bir tarzda& yrrl"te"i sanat g#r n yararl bir "ltrel miras olara" devralr. /una& !si"oanalizin btn negativiteyi sanattan sr! atmasna& negativitenin #zmlenmesini de igdsel at malarn gerisine itmesine yol aan esteti" haz)l" "ar l" gelir. /ir de(a ba arl y)eltme ve btnle tirme bir sanat eserinin en stn ama) haline gelirse& sanat salt varolu u a ma g)n "aybeder. Gelgelelim& sanat eserini& gere" olan.n negativitesini elde tutu!& onunla bir ili "iye girme yeterlii erevesinde d nr d nmez& ilgiden bamszl" "avramn da dei tirmemiz gere"ir. $oruna ili "in Kant ve *reudu g#r lerin tersine& sanat eserleri zorunlu olara" ilgi ve ilgiden bamszl" diyale"tii ierisinde geli irler. $anata y#neli" seyirsel bir tutumda bile bir gere"li" !ay vardr7 n" bu tutum& sanatn dolaysz !ra"sis.den ba "a bir y#ne sa!mas ve dnyevi oyunu oynamay reddetmesi e"linde"i #nemli bir duru un altn izer. /u& uzun sre sanatsal davran n bir bile eni olmu tur. /urada& rastlantsal olara"& sanat eserlerinin #zgl davran tazlarna baland"larn7 aslnda bizzat sanat eserlerinin davran tarzlar oldu"larn g#ryoruz. ?imdi& an)a" "endilerini davran tarzlar olara" g#rn e "aran sanat eserleri& bir varl" nedenine sahi!tir. $anat& "aba #z1"arn egemen olduu yrrl"te"i to!lum !ra"sisinden daha iyi bir !ra"sis ti!inin tam yet"ilisi gibidir. $anatn ele tirdii ey de i te budur. $anat& al ma.nn #tesinde bir !ra"sis tarzn semi olma"la& retim iin retimin zorunlu olduu anlay nn bir yalanlamasn verir. /u durumda& sanatn mutlulu" vaadi 3!romesse du bonheur4 o" daha ar!) bir ele tirel anlam "azanr% o& sade)e yrrl"te"i !ra"sisin mutluluu yadsd d n)esini i(ade etmeme"te& (a"at ayn zamanda mutluluun& !ra"sisin #tesinde bir ey olduu yan anlamn da ta ma"tadr. Jra"sis ile

mutlulu" arasnda"i uurum& sanat eserinin negativite g) ara)lyla g#rlme"te ve #llme"tedir. Ku "usuz Ka("a gibi bir yazar& arzulama yetimize ba vurma"tan ba "a bir ey ya!ma"tadr. /una "ar l"& C#n m ve Peza $#mrgesi gibi metinler& bizde gere" "ayg.ya 3anAiety4 benzer iddetli bir geri e"ilme7 hemen hemen (izi"sel trde bir geri itilmeye benzer te!"ilere neden olur g#rnme"tedir. /unlar& arzunun "ar t gibi g#rnrler. Ama yine de& bu !si i" savunma ve reddetme (enomenlerinin arzulama ile& Kant ilgiden bamszl"tan daha o" orta" y#nleri vardr. Ka("a ve onun #rneini izleyen edebiyat& ilgiden bamszl" "avramn s!r! atm tr. Ka("a.nn eserleriyle ili "ili olara"& ilgiden bamszl" "avram tamamen yetersiz bir yorum "avramdr. $on #zmlemede& ilgiden bamszl" !ostulat& sanat ho ya da (aydal bir oyun)aa d#n trme"le& btn sanat 5oratius.un Ars Joeti)a.sna uygun olara" deerden d rr. +dealist esteti" ve ona bal ada sanat rnleri& bu yanl anlay tan "endilerini "urtarm lardr. $anatsal deneyimin #zer"liinin #n "o ulu& beeni duyma ve tad alma tutumunun ter" edilmesidir. 2steti" #zer"lie giden yol& ilgiden bamszl" evresinden geer7 n" bu evre boyun)a sanat "endisini dama" zev"inden ve !ornogra(iden "urtarr& geri d#nlemez hale gelmi bir "urtulu tur bu. Gelgelelim& sanat ilgiden bamszl"ta duru! "almaz. B& yoluna devam eder. Ee b#yle ya!ma"la& ilgiden bamszln #znde varolan ilgiyi (ar"l bir biimde yeniden retir. $ahte bir dnyada& her haz 3hedone4 sahtedir. /u& sanatsal ho lanma iin de geerlidir. $anat& mutlulu" iin mutlulu"tan el e"er7 b#yle)e de sanatta arzuyu ya atabilir. N. $anat zev"i Kant.ta zev"in ilgiden bamszl" "lna& zev"i tannmaz hale getiren bir "la girdiini g#rm t". Gndeli" dilin ve "on(ormist estetiin& gere" zev"le benze ime dayanara"& sanat zev"i diye adlandrd ey& ihtimal "i& hi varolmam tr ve ihtimal "i& hi varolmaya)a"tr. /ireyin esteti" deneyimde snrl bir !ay vardr. /u !ay& sanat eserinin niteliine g#re dei ir % eser ne "adar iyi ise& eserde"i #znel bile en o "adar azdr. $anat zev"ini (eti le tirme"& "aba ve duygusuz bir insan olma" deme"tir7 b#yle bir insan <g#z #leni< gibi bir eyi betimleme" suretiyle (oyasn aa vurma eilimi ta r. /u ele tiriye bir snrlama tanyalm yine de % zev"in en son izi de sanattan silinirse& sanat eserlerinin ne iin varolduu e"linde"i "a!saml soru ile yz yze geliriz. /ununla birli"te& u da var "i& insanlar sanat eserleri ha""nda ne "adar o" ey bilirlerse& ondan o "adar az zev" alrlar ve tersi. $anat eserleri "ar snda"i tutumlar tart mamz gere"irse& unu s#yleme" doru olabilir % sanat eseri "ar snda"i gelene"sel tutum& bir zev" alma deil& bir hayranl" tutumudur 1izleyi)i ile ili "isine ba"lma"szn& "endi ba larna sanat eserlerine duyulan bir hayranl"tr bu. +zleyi)inin sanat eserlerinde (ar" ettii ve onu "endisinden geiren ey& sanat eserlerinin ha"i"atiydi. 3Dine Ka("a& ha"i"at olara" sanatn iyi bir #rneidir4. $anat eserleri st dzeyde bir zev" ara) ti!i deildiler. +zleyi)i ile eser arasnda"i ili "ide& izleyi)inin sanata orta" olmas s#z "onusu deildi. Tersine izleyi)i sanat eserinde ortadan "ayboluyor gibiydi. /u durum& "imi zaman& bir (ilmde"i tren lo"omoti(i gibi seyir)inin "ar sna "an modern sanat rnleri iin daha (azla 3a (ortiori4 geerlidir. /ir mzisyene& enstrmann alma"tan zev" duyu! duymadn sorarsanz& ihtimal "i& <ne(ret ediyorum alma"tan<& diye "ar l" vere)e"tir. $anatla sahi)i bir ili "i "urmu "imseler& sanat bir nesneye indirgeme"ten o" sanatn iine dalmay ter)ih ederler. /#yle "imseler sanatsz ya ayamazlar& (a"at sanatn te" te" g#rnmleri onlar iin !e" bir zev" "ayna deildir. ?unu s#yleme" bile (azla% sanattan bir eyler elde ediyor olmasa"& hibirimiz sanatla ilgilenmeyiz. *a"at bu& insanlarn </u a" am Co"uzun)u $en(oni.yi dinledim& o" o" zev" aldm< trnden deyi lerle bilano "armalar anlamna gelmez. 0e yaz" "i& bu tr a!tal)a d n & hemen hemen bir orta" duyu "ural haline gelmi bulunuyor. /ur8uva& sanatnn l"s& hayatnn ise ile)i 3as)eti)4 olmasn ister. Tersi olsayd daha iyi olurdu.

+nsanlar dolaymsz duyu deneyimi alannda gere" doyumdan yo"sun bra"m olduu iin& eyle mi bilin&onlar duyusal #rtlere brnm sanat biimi iinde bu doyumun yerini tutan bir eyle besler. /u& sanata y"se" deerinin altnda bir yer verir. G#rn te bu strate8i& sanat eserlerini& duyusal e"i)ili"lerini #n !lana "arma" suretiyle& t"eti)iye daha bir ya"nla trr g#rnme"tedir. Caha derin dzeyde ise& olu! biten ey& t"eti)inin sanat eserlerine yaban)la m hale gelmesidir7 n" t"eti)i& sanat eserlerini& "endisine ait& ama yine de her an "amula trlabilir bir ti)ari e ya gibi g#rmeye ba lam tr. /u da t"eti)ide endi elere yol aar. Ksa)as& sanata y#neli" bu yanl tutum& ml"iyet "aybndan duyulan "ayglara s" s"ya baldr7 nite"im& sanat sahi! olunabilir ve d nmle yo" edilebilir bir e ya olara" g#ren (eti ist sanat nosyonu& !si i" ev me"annda"i bir ml"iyet !aras d n)esine "ar l" gelir. /ir btn olara" sanat gibi& sanatn zev" aralar arasnda sn(landrlmas da& tarihsel geli menin bir rndr. Kabul edelim "i& sanat eserlerinin bysel ve animisti" #n)elleri& ayin !rati"lerinin bile enleriydiler ve dolaysyla esteti" #zer"li"ten yo"sundular. /u eserler "esinli"le zev" alnmas iin ya!lmam lard& n" onlar "utsaldlar. An)a" sanat tamamen tinselle mi hale geldi"ten sonradr "i& bunu anlamam olanlar& "endilerine zev" ala)a"lar bir ey verilmesi y#nnde yeni bir sanat t"eti)isi tr adna amata ya!maya ba ladlar. /una "ar l"& sanatlar& bu tale!lere "ar ho nutsuzlu"la dolu olara"& sanat daha bir tinselle tirme" iin daha hnerli yollar bulmaya zorlandlar. 5ibir !la" Gre" hey"eli& bir !la" "adn !osteri 3!in1u!4 deildi. /u durum& modernizmde uza" gemi e ve il"el egzoti" yerlere y#neli" dosta bir tutum bulunmasnn nedenini "smen a"lar % modern sanatlar bu y#relerde doal nesnelerden ve bu nesnelerin arzu uyandr)lndan soyutlanm bir sanatn #rne"lerini bulma"tan memnunlu" duyma"taydlar. 5egel de& semboli" sanat diye adlandrd eyi #zmlemesinde& ar"ai" sanatta"i duyusal olmayan y#n g#rm t. Ti)ari e yalar ara)lyla hayatn tmel dolaymlan na "ar "ara"& sanatta"i ho lanma #esi& "endi tarznda dolaymlay) olabilir7 nite"im bir sanat eserinde "aybolu! giden insan& hayatn yo"sulluundan i!so (a)to 3olgusal olara"4 ba " olur. /#yle bir ho lanma& sarho edi)i boyutlara ula abilir. /u no"tada& sarho lu"la "ar la trldnda& esteti" zev" "avramnn aslnda ne "adar yetersiz olduunu "avrama"tan "endimizi alamayz7 #ylesine yetersizdir "i& yerini tuttuu eyin ardndan gitmeye demez g#rnr. @znel duyguyu& gzelin temeli olara" semi olan esteti" teorinin& bu duyguyu asla )iddi biimde #zmlememi olmas oldu"a gari!tir. /u duyguya ili "in betimlemeler yeterin)e derin deildir. $anata #znel)i ya"la m& sanatta"i #znel deneyimin "endi ba na anlamsz olduunu ve sanatn #nemini "avrama" iin& sanatseverin elen)esinden o" sanat nesnesinden i e ba lama" gere"tiini anlayamaz. 2steti" zev" "avram& sanatn to!lumsal #z ile onda i"in ele tirel eilimler arasnda"i "#t bir bada mayd. /u bada mann altnda yatan& sanatn insann "endi varln "oruma ura iin ne "adar yararsz olduunu belirtti"ten sonra7 sanata& istemeye istemeye& to!lumda bir yer tanyan bur8uva zihniyetidir7 yeter "i sanat& hi deilse& duyusal ho lanma (enomeninde modelini bulan bir "ullanm deeri salasn. /u be"lenti& gere" duyusal ho lanmann doasn olduu "adar sanatn doasn da sa!trr& n" sanat bu be"lentiyi "ar layamaz. Gzel bir ses ile uyumsuz bir ses arasnda& !arla" ren"lerle donu" ren"ler arasnda duyusal olara" ayrm ya!amayan bir bireyin& sanatsal deneyim yeteneinden yo"sun olduu yadsnamaz. *a"at bu yetene" t#zselle tirilmemelidir. Ku "usuz& sanatsal deneyim& yarat)l" ortam olara"& #zel bir duyusal ayrmla trma yeterliini gere"tirir& (a"at ha"i"i sanatta& ho lanma bile eni tamamen serbest bra"lm deildir7 o& zamana bal olara"& az ya da o" dar biimde "o ullandrlm tr. ile)ili" 3hazdan el e"me4 an izleyen d#nemlerde& ho lanma& #zgrle tir)i bir g haline geldi. /u& ;#nesans.n Brtaa.la ili "isinde geerlidir. +m!ressionism.in Ei)toria d#nemiyle ili "isi iin de geerlidir. /a "a d#nemlerde& eroti" uyarmlar sanata szmaya ba ladnda& insani zntnn meta(izi" ierii& "endisini sanatta g#rn e "ard. Tarihsel olara" ho lanmann te"rarlanma eilimi ne "adar gl olursa olsun7 ho lanma "endisini dorudan ve dolaymsz biimde ortaya "oyduu zaman o)u"su 3in(antile4 "alr. $anat ho lanmay hatrlama ve arzulama olara" #zmser7 onu "o!ya etmez7 ho lanmay dolaysz bir et"i olara" meydana getirmeye

al maz. $anatta& ham duyusall" "ar snda"i ho nutsuzlu"& haz) dorultuda o" ileri gitmi olan im!ressionism.in (ela"eti olabilir. O. 2steti" haz)l" ve bilme mutluluu 2steti" haz)l"ta"i ha"i"at #esi& u olguda deste" bulur% sanatta aralar& ama tara(ndan asla tam olara" #zmsenmez. Aralar& dolaymlanm olsalar da& belli bir bamszl "orurlar7 n" aralar ile amalar arasnda"i ili "i diyale"ti" bir ili "idir. $anat eserleri& duyusal ho lanma ura ara)lyla& "endilerini g#rn 32rs)heinung4 olara" olu tururlar "i& bu& sanatn #zsel bir y#ndr. Alban /erg.in s#yledii gibi& ivilerin d ar ta madndan ve zam"n "o"madndan emin olmas& sanatnn saduyusudur. Ee 9ozart.n bestelerinin ounun i(ade tatll& insan sesinin tatlln hatrlatr. @nemli sanat eserlerinde& duyusal olan tinsel bir ey olara" !arldar7 t!" eserin tininin& g#rn "ar snda ne "adar "aytsz olsa da& bireysel bir ayrntya duyusal !arla"l" "atmas gibi. Kimi zaman tamamen biim erevesinde e"lemlenmi olan sanat eserleri& (ar"lla m biim dillerinden dolay duyusal olara" ho olan g#lgelerler. Qyumsuzlu" 3Cissonan)e4 ve bunun g#rsel sanatlarda"i "ar l"lar 1modernizmin ayrdedi)i i aretidir1 duyusalln ba tan"ar) y#nn& onu "endi "ar tna& yani a)ya d#n trere" iine alr7 bu i"i1deerlilie sahi! ba at bir esteti" (enomendir. Qyumsuzlu"& /audelaire.den ve Wagner.in Tristan.ndan beri& modern sanat zerinde #nemli ve yaygn bir et"iye sahi! olmu tur7 hemen hemen modernizmin bir .dei mezi. haline gelmi tir. /unun nedeni& #zer" sanat eserlerinin i"in dinamii ile& d gere"liin #zne zerinde gidere" artan g)nn& uyumsuzlu" iinde birbirlerine ya"nla masdr. +sel bir me"anizma ara)lyla& uyumsuzlu"& sanat eserlerini& vulgar sosyolo8inin sanat eserlerinin to!luma yaban)la mas diye adlandrma"tan ho land bir niteli" ile donatr. Gelgelelim& bu arada& sanatta"i en yeni eilimler& h'l' o" gelene"sel buldu"lar uyumsuzlu"tan bile "anma y#nne i aret etme"tedirler. /u geli me& bir sre daha devam edebilir& bel"i de sonunda duyusall" zerine tam bir tabu.ya #n aya" olabilir. Cuyusall" zerine bu en son tabunun& biimin i mantnda m temel bulduunu& yo"sa sanatsal yetersizlii mi yansttn s#yleme" gtr7 tart mal bir sorundur bu7 benzerlerinin modern sanat tart malarnda !e" s" ortaya "t trden bir sorundur. Cuyusall" zerine bu tabu& sonunda ho lanmann "ar tna& yani uyumsuzlua bile yaylr7 n" uyumsuzlu" ho olan #zgl biimde olumsuzlama"la& uza" bir yans olara" da olsa& ho lanma uran muha(aza eder. A r1modern te!"i& uyuma ya"nlndan dolay& uyumsuzlu"tan "anma" durumundadr. A r1modernizm& ele"troni" mziin by" bir b#lm de dahil olma" zere& hayali bir insanl" ideolo8isinin yannda yer alma"tansa& eyle mi bilinle i birlii ya!may ter)ih etme"tedir. /u yzden uyumsuzlu"& "aytsz bir malzemede& belleinde gemi e ili "in hibir iz ta mayan& duygusuz& #zden yo"sun bir dolaymszl" tr iinde donu! "alabilir. Gnmzde to!lum& art" sanata ihtiya duymama"tadr ve to!lumun sanat "ar snda"i te!"ileri !atolo8i"tir. /u to!lumda sanat& eyle mi "ltrel miras ve gi e m terisi iin bir zev" "ayna olara" varln srdrme"te& (a"at bir nesne olara" sahi! olduu ilgi son bulma"tadr. $#z)n gere" anlamnda& #znel esteti" ho lanma& ba "as1iin1varln em!iri" btnselliinden "urtulu durumu olurdu. $)ho!enhauer& bel"i de bunu il" "avrayan "i iydi. $anat eserleri "ar snda"i mutlulu"& ani bir "a ya!m olma duygusudur. /izzat sanatn "endisinden "at gere"liin bir !aras deildir. 9utlulu"& sanatn rastlantsal bir y#ndr7 bilgiye e li" eden mutlulu"tan bile daha az #nemlidir. 5o lanmann sanatn #zne ait olduu d n)esi& bir yana atlmaldr. 5egel.in belirtmi olduu gibi& esteti" nesne "ar snda"i her duygulanmsal te!"i& ou zaman !si"olo8i" yanstma biiminde& olumsall" tara(ndan le"elenir. Aslnda& sanat eserlerinin bizden tale! ettii ey& bilgidir7 daha dorusu& bili sel bir tam yarglama yetisidir% sanat eserleri bizden& onlarda neyin doru neyin yanl olduunu bilir hale gelmemizi isteme"tedirler. 2steti" haz)l" zerine son s#zn sahibi Kant ola)a"tr. $anattan ayr olara"& y)e.yi #zmlemesinde Kant& sanat eserleriyle bantl mutluluun& sanat eserlerinin insan zihnine

a lad "endini teslim etmeme& direnme duygusu olduunu yazyordu 1te" te" sanat eserleri iin olduundan o"& bir btn olara" esteti" alan iin doru olan bir "avray tr bu. 0BTLA;% R evrilen metin% T. W. Adorno& <Art& so)iety& aestheti)s<& Aestheti) Theory& ;outledge S Kegan Jaul& London 1,OF& 2ng Tr. P. Lenhardt& s. 11::. 1. 5. Kuhn& $)hri(ten zur Astheti" 39uni)h 1,MM4& s. :>M vd. :. Kar . T. W. Adorno& Bhne Leitbild. Jarva Aestheti)a& :. ed. 3*ran"(urt 1,MO4& s. 1MO vd. >. Blasl"la& Adorno burada& Qrs!rung.un 3origin4 bir .il"sel srama. demeye gelen dinami" yan anlamna an trma ya!ma"tadr. 3+ngiliz)eye eviren4 F. ;ene La(orgue& The Ce(eat o( /audelaire % A Jsy)hoanalyti)al $tudy o( the 0eurosis o( Pharles /audelaire 3London 1,>:4 1ing. ev. I. T. Kant& PritiUue o( =udgment& ingiliz)eye ev. =. 5. /ernard 30eV Dor" 1,I14& s.>,. M. a.g.y.& s>O. N. a.g.y& s.>,. O. a.g.y& s.>O.

Kompozisyon, ereveleme Te ni!i ve Kompozisyon K"vr"m#n#n $esim S"n"%# &'#!# Al%#n(" r(elenmesine li' in )*'*n+eler
Kayna" % $anatn Anlam 1 5erbert ;2AC $anatn en basit ve "ullanlan tanm ho a giden biimler yaratma" gayretidir. /u biimler bizim gzelli" duygumuzu o" ar ve gzelli" duygumuzu o" ayan da duyularmz arsnda"i biim balantlarnn birlii ve ahengidir. Genel bir sanat teorisi u d n)e ile ba lamaldr& +nsan duyularnn #nne "onan eyin biimine& yzeyine ve "tlesine g#re davranr. 0esnelerin biim& yzey ve "tlesinin belli #llere g#re dzenlenmesi ho umuza gider& b#yle bir dzenin e"si"lii s") olabilir. Gzelli" duygusu ho a giden balantlar duygusudur. Gzelli" iin ya!lan tanmlar o" (azladr& (a"at en #nemlisi (izi" tanmdr. Gzelli"& duyularmz arasnda"i biim balantlarnn birliidir. /u temele dayanara" "ura)amz bir sanat teorisi& herhangi bir sanat teorisinin gere"tirdii dere)ede geni tir. $anatta basama" vardr 1 1 9addi #zelli"lerin alglanmas ren"ler& sesler& hare"etler ve bir o" "ar " ve tanmlanamayan (izi"i d te!"iler. : 1 /u gibi alglarn ho a giden biimler ve "al!lara d#"lmesi. > 1 Alglarn dzenlenmesinin daha #n)eden var olan bir duygu veya heye)an durumuna uydurulmasdr. B zaman duygu veya heye)an i(adesini bulmu olur. $anatn ama) duyu& alg ve heye)anlarmz ba "alarna ula trma"tr. Gzelli" ise baz biimlerin bize verdii duyu tur. $anatnn biimi yaratr"en ba vurduu dzen veya dizginlenme de "endi ba na bir i(ade tarzdr. @l denge& ritim ve armoni gibi terimlere ayrlabilen biim aslnda sezgiye dayanr. $anat al r"en& biimi sade)e zihinsel bir gayretle meydana getirmez7 onu& heye)anlarn y#neltere" ve snrlayara" bulur deme" daha dorudur. $anat& Wbiim verme isteiX diye tanmladmzda sade)e zihinsel bir al may deil& tamamen i gdlere bal al may d nmemiz gere"ir. Geometri" orantlar olgun bir ahengi elde etme" iin bin bir dzene so"ulabilir. /u sonsuz dzenlerin insandan insana dei mesi sanat eserinin btn ahengini me"ani" bir izaha balama anlamna gelmez. @ller eserden esere dei mese bile onlarn iyi bir et"i yaratmas sanatdan duygu ve sezgi ister. /ir sanat eserini #zmleme" iin dei i" yollar vardr. /elli bir resmin (izi" elemanlarn alr& bunlar ayr! te" veya birbirleriyle olan balarna g#re in)eleyebiliriz. /#yle be eleman vardr.izginin ritmi& biimlerin ylmas& me"an& "& g#lge ve ren". /iim bir d 1izgi ile snrlana)a" ve bu izginin )ansz "almamas iin "endine g#re bir ritmi ola)a". /iim ylmas& me"an& " ve g#lge birli"te in)elenmelidir. 5e!si sanatnn me"an duygusunun e itli y#nleridir. Ktle somut me"andr7 "1g#lge& "tle1me"an ili "isinin sonu)udur.

;esim erevesinde ton deerlerini ise "aba)a i"i madde ile a"layabiliriz. 1 1 0esnelerin maddeleri ve aralarnda"i uza"la g#re dei en "oyulu"lar ba"mn1 dan birbirleriyle olan bantlar ve tam r#lye(leri& g#lgelerin resmin esas yla olan bants. : 1 Ayn n sade)e dei i" dere)eleri gibi g#rne)e" e"ilde g#lgelerin ren"leri ve "larn rengi arasnda tam bir bant "urma"tr. $anat e yalar " ve g#lge iinde g#rmeye ba layn)a e itli ren"lerin erevenin esas na nis!etle ton deerlerini ve )anll" deerlerini hesaba "atma" zorundadr. /unun iin ren"lerin belirli bir dzene uydurulmalar gere"ir. erevenin ha"im tonu seilir ve btn dier ren"ler bu ha"im tonun atnda veya stnde belli bir uza"l"ta yerle tirilir. Kusursuz bir sanat eserinde btn elemanlar birbiriyle baldr7 bunlar birle ere" bir btn "urarlar7 bu btnn deeri ayr ayr elemanlarn deerinden daha stndr.$anaty ve he!imizde"i sanat ruhunu "endini #rne"lerle anlatmaya g#tren !si"olo8i" sebe!ler (izyolo8i yolu ile !e"ala aydnlatlsa bile yine de "aranl"tr. $anatda "es"in bir ze"a olmasa bile se"in bir duyarll" olmaldr.