Sei sulla pagina 1di 18

41

Naturaleza, sociedad e historia en Amrica Latina

111

1.
24

Recuento

ut dc

Guillermo Castro Herrera

-~

es proiblernos ms gntives que um tim fet crisis 1mui c~ tos tutntu u cot A mmrctu 1 tt i ut eso>ro iote cmi [tu ex tire u Ii ucroil ce outu edciticmmtt ce -tupiut qoir proipct tun eommotanuc inerencntom en cl nt mu ce destroneo bu 0i c~ tic se se m so> mcli cito lomo ree tu nots bu tu mtutu 0>5 o uoluoobes de lomo c~oc iciucir que tiepeimeler Itt re <momn ~mou ti emirtmnitrar otlict tu sons puomimberuitus. Lot si Ititucin, pomn otntu umtuute. mmci es del luido> uoms-eo.loustu: pcr el nomnmtrtrrom. huy ua sienc u> etrumomr c1or e sois iiitu miifcsttue i o> es btu m esftuebu m neseuules eru
.

itt negoimui nocicoche mmeucho> tonteo cte tu crisis, ttttutoi cu

boto cuecicines houutuntus comuuio> cu bono feiiumnierioo ra tourtuiesnn, tuoumiejoue hutuvtt schom cu iecbitu uccemule ooue oes iuurcmtuntt tui ctiuiiiiio cmi nobt pcnccjimeio)ri o etulhuco nOno ce esumo mumoctuus nicoooutus tus del cletesniomuc tutu [meiittuinn 2, [Lu ci cebate tu some u uebom u ese e mv [mo> ele 1me nccu eiim figorntu oir numtunieu u elest mc uc o 1momi eeniom, el pnomtmbenumtt pbtuiitctucioi pou 1 u cumuneelemeu u del turne nmentom cu btu muilnexo sume u ti u el cmv mcmlii cr miii emulo> oir [tuutiturtiiexa en Anc nc u L ttnn u 1 mm cl primen et sol, mo> r cjcnuupo>, se itt selu 1tclo> cinc oocott uncs reg st nt ruc ti un i iii 1mom mttnte tun mmm cnt o cu btu re d t5iiO5~ ti ce tu imoibretu, esomuuio u ocr cccii u cu el peulttio u 1 98 [990. Fn lo tucttntu[ioitucl, nnbitty cmi cletemiomnu ce btu clistnilmtuctmn dci i ngneoo>o cu tomolcus lomo pases ele la regin. coues se expuesa cu ci heeht ele cue cl 44 057< ce btu poibitur i mm btut i m tt me rietimt u- se cu outortc o>mm ce no pomim dio exu reuntuon u 20 <Yo nis, cu oit tutun i mu ce onextrerno pombm eu u> iuoiigeueitu>o. tuiebt lo> etutul mii plir-a diUd d 101 (10 un ib lo> ouc.o ele persomulas solt pote ch cr toccecc u lomo mu liii mutis menestu mioms, mu e uit nto i)4 mii ib [cm mes ce i u Ir notumu enirt uriomo soiio m concuuftn eso>m neconusomo ceu~iioruurcis [ituro rommnen [o>numnmmnu un clispeus ubien- Poir lu tites tumet tul muineio> uialcuntub. a su vez, orno> ele lomo ejeuiupiomo ms cintunvficcs ce este e unpobneei tuie-uto> ituedhe ser ci ce tu olosfomnes itel tui ce Aiim ai et 1 Miii tu. q tic cu [co uitui 0>5 tos i tultu tuioms tu fect tu tu mto domo mviii um mes ele k~ ee1tuivalente tu la tuittulictucb del ttsmnitcunoi uuexud-t nioi~. u- coutnoitu tuntr Itstcocsencantu tu bus 50000 tm bien tulit -0~ o>tunib i rtucit miiicmii etus ltuel cetutu k mmi ele cttizaecmni 5- commscns-aci~u ele suelomo. cot chao elcitmmcstocunu btu cumiuiubuichuu tclentis o c~tic. tu pniniripiomo ele btu clctct cies 980. omumomo 2.08 nihiun mes ele le mu ce ten nlu ro> ce 1 tuiutil emites tui 1 UY u ce btu stu[menicic tomtl ce tu ueeonm se cncommmtrtntuuu nndsii pro mccsom mcol ertuel co> gutuve eles ce sc u-ti le-tic mciii no
- (

teuiilorson Consuno 1 mc-o-nc-o-tu. Ocouno co tsutuoliumo Louinsomonouonicononous --looio Sunuocooocoon-u. r>toiotnusi, / ooJ//o 00 y <<0 iedoool. 1 7 (/995). Mooo/oioJ fpfx -J J 7)

42 La respuesta ms fcil tilas preguitas que nesul tan de la relacin cine pueda existir entre eses proceses simultneomo comnoiste. roano> toidomo sabeno>s, cu tufi nmttn que la poibreza occiol es un imnpo>rtttnte factoir en el empomtmneci miento> del unturcic ntttuntub. En esta perspectivo, la mec osecit de itt pombneztu especituimente a polticas de nnajcuste eotrouctounaboo premoiviclas pcir itus i notiutuciomnes iinauirienoo i n tennaeicmnties y ejeeomttudao ecmn si nguhttm entusias mu poir lo maycra ele lus gombiernomo ele btu negiu, elebera bastan iturt preservttn tilo natturabeza ele omm dcterurom tutu n niutiyci n, Existen, muir supuestc, Oitrtus ompnnomnes nudO cuimp ejtus cu su ni od ci ce ma ni etur la o c Oi5o o tui us commpiiettdtuo cu sus imp icaciomnues pomintre us ceo> nomicas y cuhtn rtuie-s pturo nuestrtus soc uedades o bastante menumo po>~muiares cutre runest oms cobuei neis, Cientlces ocmcituleo de tutuyecteinias acocle mm cas y enfoctues icleclcicois nuoy disu inucs cumnio> Fernando Tudelt, cu Mxico, y Avan Joxtmn, cu Ptunomti, pom r ej euumio> ccii luc ele m en cinc ttu utcm ch emnpomlreci mento occial cci nuem el dcliv un dom maton rol sem el rescuittuclum tic- u mu msnimo cenjomntu ce eatm sas estmneturtulco cione han ven d ti u> pentud ti tu 1cm largom de percdomo nuy prciommmgtuclos cribo regin Lo que esto> doliere dcci r es que bis prolmiemtus ele gie h ah tumois so n el u-conbttuelom ce 1 tus lo> mm os cu que nuestras sc>cedaeleo han sidom trganizadas para euuii mlir deten-un jumadas fu un it>res ce uit o> cte1 sistema munditul nealmeuite existente, en pturticn bar to 1cm 1 turgo> ce lomo lt irucio ciente> cinc tieittt aois ~. Coin ello>, parece evidente due tu nituvoir crecumento ecomnommnuco de ccturrir en el manco> de coas fuimnas de uinganizttcicmnu num eumnstituuye por s mismom gantuuta alguma en itt suilucin del promblema pbanteadcm y, pcr el cointrario>, Imien pcm dm10 eomnt rbn ir tu agrtivturbci tuu mm mtus. En este sentidcm. etando> omboervamumo qoue cii 1 99 1 bis diez pruiducteis ms impoirtantes ele ex peintacin ele A mnca Latino enau esencitul muiente bis msmumo que en 1 891 cii etuntielacles moucbc moyoires, poir otupuesut, y ecmn precos u nuitaniomo muebois menumres t este en foe1ome hace restultar an ms el etmntraste entre el opfi miouuic oficial o les reiteracics frturtusoms de nuestras tenucmlmorromcra cutis en sus i ntertcs pturo ciar nespomcstt a bus cre cientes proibiencus ambienttules ele nues ntu negin. La presen cut omu Ituetu ele tuq cuel1 tus coiut m u d ti des y esttus i nefeieuueitus, adenus, oogentu la meeesi ciad de i nterutor eh cesturrcbbum ele oira menspeetivo ele aulisis en el estordio ce noicotro lii otcmnitm cinc n co facihitartu e mute mcler mejomr, cii ot o> rugen y sus tendenc i tus, el seve mcm promeest ce eleteni oom tu m

Guuierrnn Castro Herrera bcnttub cine viene tutectaumelc a nuestra negin tui menomo desde la dcada dc 1950 lic esta manera. ruanelc btu Earcibtaoi de Ejtiso> it y Letras de ha UN AM me acept cu su prcgrtt una ce Dumetoirtucbt en Estueliumo Latiiiuiomennrano>s y sin otuber nadtu an n del trobajom ce tutmtcne.s commuuom Domuituic Womuster. Ricliturel Whu te y AIIrec Cruishmy. me 1>roi1muse trabajar en itt crearim ce
O

un mnumelebc tenieo cine une hocilitama el eot uclio> cu 1meropectivtu luotn et ele hemo m uolm le mutuo tu mu miemulo bes ce umuestra regin. Paro ello> tucutil a dois foicnuteo p ni mmci mtubes. Poir tum 1 tuc o>. tu a igon uumo ti pci u <es 1 it u miomamcnietuniuis tcummralcs, ctuos eo[ieralmon citimi us 1mci r tu ut 1 cciiirt ce ci miiiun o m 00n~ 1mo>r u ml mu ul fl Lid s i oi tradicin actucimica, cemuu su iufaois en lo noenom res de estruetunt o p~~>neoe>. y omm come c1mc noin ce lomo [cmmenomo tu eottmciiar comnuc expresmun ce lis mebacicunes ouc oubytueeii trtus cliomo u FIn esta tradicin. comumio> soimeniomo. sem nnumbjeti uo mo> s ciii tict cu lo> uimas ese mmciii] ser Ioiu=ue-u menfe irt 1 tui uoctjctu tic estudio>tt ci tic Li tu sido> ce [miii do> cu mu u nt nocuiu otebtuei m ce retun it> nicol> cl tic po> rouzonico cuiturtuies. restmlttmi esmenitub nette sugninl ctut ists paro rl i ti sest igtuciomr. Est o> cu nstel te mciii no o ot vez, slo> expnestt sou verdaelemtu ridiuezt de suonnr fintdo en cuonelt se ltuce exmirltu son mcl ucuomn ecmn el nonjuutc ele 1 tu nngtultux itu ele cci umome unentom pe it nente al rampum de estudiu en eh que se tu ab to> dc it> cine tu ot vez u-estulto tu m tu feu sin e-tui octe u nst me o citie la necesidad ele comuistrotin eonee~mtos nnv es peo ifnomo mart el eotomd u, y tu ce m romeine u u mes tu it u cits tubientois. qone pomeelam ser ueomrpcunaclcmo u sismo> imeo de a realiclael tan intcgrtulco nomnom set jmuisibbe. le este moido>, la ooccmnotebacnn ciuc yo> buscala clelmt ser desetuimerto en el inulenitir de tuno soga itxia en a qone Ic anibentttb se cleO na poin ocr reit cut m ecn 1cm soir i al - bm ccciiimmi rcm, 1cm pum it icc y i ti roiltunal Loto>, a son vez, me llev tu cIeIu r tres mromhmlemtus tisictis part la creocrumn del uuelebom Icniro> cr qume cieseabtu tralmojar. Esomo prombienumos itucromno tu) La ches fi u mitin del nanuimtu ce neituciomneo cinc resonitara ce [tui eteraccin entre itus occieclacies buti nomomerintunts y cl mec cm atu mal cmi el c~ue se ce se nvtebs-e su existencia, hecha cr tmni nomo chic itt nibfttran la iclent licarin ce omm ccj untu ce eategcmroo cciii tus roitules i n terrcgtu n tu orn amn~mlicm ti unerom ce fomenutes tueenetu dcl unigen hiistnirui ele lomo problemas tumbientaeo eomuutenuponeoms en ha mcgmo>um. im) Ltu cci umot mmmcci mu, come 1tu .uvncit dc 1 tus etute gol rutio tus d ciutfictel os, ce tum cu njtirito> antir olocio>

POLIT!CS/

Noutomrabezcu. sociedad e uishmrin cmi Amrica buLimia

43

_________________________________________

ele mnegotmmttio tu phtuuoetur tul etuimpt ce rehtucones

uit. untuneltul chume co,imhmesemous

[itA

b)e este muiomelom,

limes ti uncuute ce hin ci om, e tuvois es s1mtu esutus perimiii e rtur ctutuctcn.tuubom cii sois eiistuittuo eltupts ce eieott mnouibum, o. itu[ uimenie lo crctunou ches tun eoo.1uierntt ce 1ienoicbztu citum ejone ittcthituitt btu oinetunu/.tuo:io)um eles estos meo moresttus. itumiuc osl ion ueshtutisui tu itt ctirturteniztteiu)mi cies lomo oid niusgois estu ims como ce cott.h os ctqmt cu el ole smnollt 1mo. cso>uiom cu [tuticumtiiiettesiomi ce- tus meit nuomuies cies etinuhioi y r-omumtiimouicitith cutes esto cou1os
d-)

cii sumei ccltuc es el tiC tO dtt~ 1 uuie rite ruJnisi ci erti nmiomo pni mitistis, 1cm uututuitul nestubtti biegeuuiouiietit cr omtmtus. suhmolestumrcmiitctus menou imieu ouu<tituiz.tudts, jiret oiruimit btu esfeut ele bou so>eiob y [cm htuce tucientus tu mu sehes uiitiy -tultuis cr tic iii1mums ole cs~meeitub tcnisiuini, 0)0i( E1 esomuut e--ni cl Vietmtuiii del Numile cmi tus clctuoltus ce tu) < 1 0)70 y lo tu ma ele 1 cicoc tu cies 1 uutubcuule, sumosmetrties comiiui to ce tu c-ouesmctu oheh Atinitiet Numnte 1 cu 1 11>ouin), [tuiiesgenio>ninti
dii

tu hu ittmgum oid ucsuu Part [tuce fitu eloS u ini ir ial ole1 etuum po> ele e steel it> nne- resotuifo> ole extnttoirclnitintu tuthtitut el eummmeehmtui cies nneoou tiiihmeniie- eh;uimouuocio pdn Qos ibtit Suum

keh cr i 95<)

i tiniihmito> hmitmioicon nituluuntu[

sons sor

desists tuolLoiti escunuit ci cbesumiuen<oie cs~ itur tuitituiishumonimtue-ounes, ele bus mnsouituoo- o>, hmesiOhicdui\ t cr electo>, 1iennumuiti e-ounmc-eshur u un u msioui u u tiniihmesnttih coint el rcoorhituolom cies [tus-eotmon ucuomn ele [0)5 [momee sons ce tntimmstouiiuitucio)u tunticsu niel -unmie cut huitihis cci ltutor tui> u sumo es x1iucsuomnies e ei eomueo, e~uue nc soiittutmtini tic esthumo dic ttcsturutubiui stteeonsuus co out icenoim citicltu, 1. sc ltuct uieees

1mtuno-cc- e-omnucsiumnutlem u 1 u e ten-tu ches bu tcsdsuitibu)gi tSci o1onc imimpoiuie ot ion e u u otus uiecsessioitohcs tu [tus ol itt> eles. 1< itt uuteuaccomm iS hmuum oou[mtieOtum. e-o iomr iititti tule/tu esommihhrtstu. u ob edhtiilnlmn;-t> e[tme re-souite ce eshit es scmu1mre trtumsutomu lu o rc]tutisom tu iiitihlimbes 1 itueslunuoso uite-unuomo o Odci exieti u ole mutis ti retoiOilie5O tuutmclehtm. cii set ube etuelt st>cscolttch. 1 no t~tui u] euse d5OttO sociesttiobeso esxstcmu. As. momr ejenimio>. mu existe sesntltttiemtt e-o>mitmtieiiceioum esmitre ci tubtom tuis-el ce iti cioimituhtitiol cr el cttiim[ioi ces btu tescsmiuuloigti cmi [tusso> ccobtuties Nnmuouuituuuictis y btu (oujmtueriie > irmtuesomioth oltuc ce tu oneseoiuioumtu ce itijmntuo- cicles [icniumitetu tus ucgiucs 1mcmiftlsnictus tuhtuslceesm ni e-e-mitro> dcl oste itt o:o,ui necsoiisoio rituituitubeo o- imtu[mtom huoimuitumiui tuimtumicituuites o hamtiums Lu cole seumtdbou u eu hu chume loict tu [tus[mnegtuuittts tu ~ ci piilii od muomcieio. lo 1mnouucuti btircee sctu momn e~uue jos --eolcutuso iniQues stu tu tum csltuclu marfie-citr ce (mcl tus o>) ee1tibinoi e-mi imuit soiccoitit, megior u> es rutie lunm cituctus. La segor molo, tu son u-cv. pomolnt cien mm ~c i bus bunilcss ce e-se csc1oiiliirium. y tui itt1mesi olosoeuume mucho> muir clife cuitoso trtouues erommomecms, rtubttuioibeso. poiliuirois u~ momtuutlcss cii el 1mmcmoscsom El omciciom ienc:ui obcoe-nlou. tc ot urv., pemuuiiut mituimictir [tus preuitiiiltus rii1mncsosmmclluics pttutu ci o ult reltule ele es.stotel 1cm - [-ti lo> retos ele nie uttuh - estos mreguniittus iciemo,rm cuestuuminteitus tui eseittuesesuiienitom ole cmuct lmrouhibcmruts hmrncimoubess: tu) bus utuogois ctimturtenstcous del nncclu [mitin sco> umttonnool en son mesitucion etmi tus nivmcbahielouoies ce otmtIetihztteoui ce tites es uiiieloi tu bou turco> ces eftu litio sonesesio-tio Ii) 1 mus ommmuituo che ommestumituromn sume-itul o- del eso ltrio> couurespomreiientes tu lomo estibumo ce cestummobbom oculmv toce ates trtus esto momelal d todos eles tutu fe iculizo-u ciu del nmucolio> ntutuntmi, r sons csomuueomomnel estiles ex pmcsumiues cu ituistujes d:tuutuciesrustieoio e) Lot m;ueiuuiutthidtoh hiottSnie-ou ce esto esuhumo, cletmuicit tu [itiutr ce [oms iium1mo)sitous che lomo ttniiuvtum. u~ ele [tus cuuimilieuo>s miucuiioms s.~- exuenimomo o Itis uuuumcla lctuoles cies eesicen> cles uioclem e[ues sOis iommnutuo et

A itunuir ole tui

0tr cm niicboetin e-mm btu

clesiitirtucouiu ce- iuiesciitis u~ u/t5 tuclentutuolumo [itirt el cit;logu cutes ouotu hstonitu tuiumliicnittuh tusi coumie-chm 1 ettiii tt -o tt to tisc1mhtts eles 1iom ches Itio cesnuctus lit intumitis F-stoi ue bies-tu tu chistiietiir cmi tu -ocouusiehtu nmuirioo tu btu dtic itilmt iituiiitiehui onuuuceiiui tuuuuhmesnitcnn tieso ctnu1moms ce rehtieuui lus olel tumoineit tutountui, btu oot:eseituti y- tu umnomcboucesoum-. cutes esm oc mumoertr cutm gcsnmeutubmtuii tucleiiito umn etutnto> counmou. el ce tu csonituut, entemeicit -cciii Autouniom (imtommusci cuunuio> cunt ursutr dcl untimitoi tituitucit ces tumt etre-t tictumele tu su esomrLud:tomrti. esniitulzttrmtbui it> eotn-eebuom tic lomo vicon cmo e uit re btu tire1cm mu. e. 1 cnsnotuu ictul ti e Los esme-encitus [tsiou, ti 501 vo/, lioso-ti ti ltmmnitnhtun ci umitiele lo> cone jmmeseniton cu itt sgotesnte utoguit, cu rl ctie el omhmetoi tic cotomehn ucsonlltu ce [ti inuoeutuecsonm cies esto etummpomo tu bu htngom tic tui esie- ches ticuuu1mu. lo huuouorntu tuiiilmcsnittti ciumergi ce esot iuutertir emomn comuuiol 1mtunic ele tu esouhto,utu, elcuuuio> ce btu estutul se coimsltoives comiuio> unu coptuesio> ce cliuitmttuu cutre cus esnesrcmtus c[tue iuiesguttni bus dtuuui1mum. tic lo> ohonmt.urouoo y bou nnmitutommtubun, segu [tus-ietr ciissiumim doue tuicituvit pe rvtue ele agCuoi uituct es tu ore uitusomt romo. Floto i tute utucemomu emiure lo> tuuomomh. tu oomctui y [cmmmomclourtscm. momo omint ptirte, eso cli bencnite- e-m oomrectttles clileucu es, tanitum tu hu Ituigo> dci temuimt euuruiouii cine luidos cumuvmtii-teum cu itt cvnmioucoii ces [tuesomecr hioumtuiutu. coimui e-ii bis ootresmuimosuo que moueoioui ecuexstn cien tut ce omit mnsliut cut bisuono;ou. coumiioi btu cid oste

POLITICSfr

44 nactensticas de ergttnzttcin seical lan ciebidom enfrentar y resoilven en su desanromilt. d) Ltts crcmmmsttneitus c~ome urgintuu y onienttun los transicicmnes entre ests estilomo. i nel uxendcu tan te las re tO etus tu lo. emetucim n ele pmcm istus sumel tilo> lticas ptrtu ci paso> ce unc ti otro, ccmc las eone de terminan lo pooibibielacl ce nettrtinuiacit<mui ce elemeutois dc ctudt uiom en los outmoiguienites, y e) Leis trn nomo cu ciome hus fturtoreo tuntes menciomnuadomo explican y ceciccmntn uuomestntus momsbiidades ce ccmpneusiu de lomo mrolmbemas anuimientoles etmtiteuuupomumeos en Amrica 1 .tuti ut, y nmmestnas cmeicuueo ce accomn frente tu e-sois uro> bIenios. Defi nidcmo as ci ciom, cmo>, ptma ejon. hasta cln de y cnndc ce las icrntus sucesivas cu ciore se ex presa el dcspbcgmme del cambio de relacin que nomo interesa tubomneltur, jmrcmneclimncms tu lerm ubon omuu es q nema general dc periOdi izacion que f:uciIi fant bou uinganizaeio$ni ce las respuesttus a coas intemmomgttni tes en uutu oiOiO>n ce ecmrj unto del 1mmcmcesoi su>nietdci a estudio>. Lu ci cast de la Amrica que luoy la mames L-atimtu etrytu eomiiormacucmn histrica se inicia tnts su ncc>rpoiracin a itt ecomnomaunomnde euncpetu en el siglo> xvr, 1mturece evideute lo utli dad ce pituntetmr ese eoquenutu ele pcniodiztuen a partir de deis grandes fases, dois stnbftuses tudieiortu bes elentre> de coca una ele cuts, y bis periumelomo ele transicin entre unas y otrtus. tomelc lo> cual se expne stmnti en bums siguiemuteo trnui nois:

Guillermo Castro> Herrera indieadto se etmnaeterizo peir noclaiidtudes difereu teso ele cmmgaruizacn occal tscctudas pomr tun badom tu [co1mmoijmstcio qone gouan ha relacin ecn la naflo rtubesa y, poir omfra. a cambiuo clemcioinlictis. rcomc mircs y teencl giecs ejnc dtun 1 orgtum tutu nut ji meso icm creciente somhmc bcmo meetunsos natomrt bes, cine oc cx mesan cenit> gntueles fenclenrits tieiicraieo cii el ciest mucmbium Ii istnro>. cu bis sigotienles temnu umuiso -ase 1 i)esarrombbom separtcbc Erueltieieternuuitudum Autcisuhiceiite Dispenso> 1) iversficact De iclicultvo> y reccbeccin Fase ib
________

1 )esturnombbo tunfirubaclo> Excicletenmi nodo> Dependiente Gerutntui i aelcm Espectul izaclom De mmucnoprooluceiumnu

U iii iztundo bu muocicn dc ecomumomm ti dic mopu mu dR 1cm que hace ala rcanicmn de las somcicdadeo 1 utuno> u niemrrttrias ce nmmestro tiempo> ecun el uuuu nciu mm utn rol, y la de sistentu nuu nditi cu 1cm qote sc clic re oi [tusreiaccines dc estas ocriceltudes cutre s o cuu lo ejore legemenzan sus economm itus, este esdituenia ht cii ito$ la cretucin ce tuno hiptesis de i utenlmmeta rin ce ctmnj untcm del prumeeso> huistnicc cicle tcs iii teresa. para itt contul:
a) Una iustoiria tmimicntol de Amrico Latintu

Fase 1. E! dcssou-rollo separado (2.0.000 gio xvi d.C.).

ti.

C.si

btu ele toimar en ccnoidemociu boto peeubittniclacies que nturcan el proireso> ele fomnuvanin del mecho> [cisirom ntutomrab ce la regin entre son elcsprenebi m erute ce itt Ptnget cm nigi ntu 1. ltre u nois 650 miii 1 bou neo ce ancs, y su pombbamieuitci jitir huntuncs yt es-ol uciomnacitis btoce uncs 2( ).( U 10 tu 30.01)0 aois. lm) Ltus muid tui d tucies de meituni n cci u eh mucclio> utt tunal a lu bttmc> del mertmcltm ce cesturruum se tu 1 P rocio> permtiencmn sustos-rutar promeesois rivibizttomnicms a ~ de u ntu base ecclgica que ccmnntmi nalma ole niane-ra nutuy eficiente itt agricultura nomn a necc leccin, ctuya iii iluenca cu icio tcsttmmuiiboo soicit cu Iturtuies ce esas civil izacicmes t est penclen te ce scrdtuclema cvtluaciuu u-o e) El ptuscm ab ciestummcb 1cm a mlietuitelc cu btu ccc> nuimutmuncc eurojmetu tu 1martr del sgicm xxu alter ouottuneialiente ttumtc tccuebio Liase eeumlomgieo comuut os momelal iclaeleo ele relacin romn el momiucic natural ascciadas a la mnisnit. i miatretrmanebom Lua si toituc mm ciome nomnbi mtult [a ~m romelticei m d ve rs iiieti1 tus cit moma el aoutc y el riiccticit> i ntenicmn en av p extensiones, com la pmticiucciom esumeritii/acitu litio el uuemcado extenicn cu enclaves imiem dcii iii utuciumo.
b

Subfh,s-e 1.- Dci mobmbamiente omngiual al desaro> lo dc la agrie uit curt (20.000 tu.C./ 7.0005.000 a.C.) Su-ib/ase 2: Dci dcsarrombcm dc la agrucuitura al surgimiento de [Lot aciomo tributarics dc ltuse aconmtunia 900 a.C.oigicm xvi el. C) ~ [ase II: El desarrollo articulado a la CtOfloflW mundo europ ea vol increado murudia/(sgium xusi gle xx d. (2.). Subjuse 3: El desarnoilic emulo pe-rifenit dc a cec nemutmundo> cumompea (siglo> xvu/nemea 1 870). Subf~e 4: El desturruilio articultudo> ab mercocic niundial ccmntempcmrnec (cerca 1 870,J 1 99<)), Es evidente este esquena se~aia ele tulmenas momeutcs cr cl c[te cesarromlbcm ce estructuras larga dunaci. Aun as, caelto unt ele las fases o- sombitusco

POLITICCft

Natturaeza, sumciedad e historia en Atuerica i,atina ci cue 1masttmoi mm tu se- m uilmj cut cl cs las lo u mutis nio un ini tvts ce ecuomtu ce utmtu cine la comnuomeicit tu reeio >n el) Floto eumuuibnmtieioni ele 1mrumturciouu onirtel nicmutuino ~ eh mnuou csumnsounom, y mrumcioucrioni es mec ah ztuctu en emir! tuses litina el mmme retid um exteni or se miombommigtu esumiuit utusQo> ce- lot ucitucicim soriecltucb uuuomrclo> tul intu hmtuotou ti clctcit ce [88(1 noucuiiclom, nechtrte el irueLmesotm mttsi\-om cies rtupttules o teeuio=ltm
-

45

gt hmuouvciiieumtro cid intunicic Noiootbaumtinoi 1m-o

cituelo> 1mour el Onitim ho> cies [tuRtsfommmmmtu 1 ihiertul. nl-col hoto un-e-ristus tites huturn ce [tuesc-ouumomutu de mtu1mitt tu tmmruitu hmceesuimoiruueti tic mcitunoii conn el iitiitbu> nt 1 trtul liaston el [mrese-uule. bn este settcit, jitur oubtiniicu, estuime tufimnuitur dore btu ca-mons otoimhmemiitoi qcuc imumy eo.uiiumre [tumcttiumni mesouittu tusuotuente clcs ese- 1mmeeiouuio ce bou entmnmtmmiti ce na1>ntu, [o> tites hituce iniimomoiiilo estures umutunit umeclitin lees! sobo> rceoum-so o. uumesciielto cies oumde,u tee-numigno>. >omn el cuiiitiouov Anumnca loiti itt ouubu 1mo>clrtu esmu le/or a resentir esoit crisis esn [tunuiecliebt esn dicte rumnusrutt momehfie-tur somo usmnumumous ce reitrir comu el oste mii tu iii ti mcii tui ce i t~ emes io u miiitu pt mt e. bu ci tic cci mi siento a [tuelimesuisiom otnihmcnultub ce itt otuenicit imiten iiocnuiuuoui ltutmio>tumuuemiestuiitu et cum ioclomr cltuvoittmtu ci ititnmo ce bou mecim. Y esto>, tu sus-ex, mestlut itt lu momrtouu ci a cies cci iii une m cien mii or mc> ni ejor, cu ime ms [ieetistu lstu)rcsti, btu ritutoimotievtu ce- cot ucboemum cu Inc Aun mietu bat n tu y ci oste miitu miitirio! ial, ptu rt eoutmlmtuim tu tu toimet ce iciruut [id-tun ttumtom to nuuocihi cote cm mes cl tic btu re tirio mm mec cuere. cci mv ti [tuscm[mci ti nico ctues tu uuuisnio crisis tilines ptino bonehtur pomr cuts.

1mo r lo> tinibesttul ve m it clespieg uelomse desde- fines del siglo> xviii, o- eluitcie ci tinuubiemuttulismio> ecmiut mmmoms-u uentom ocie i tul y e utem mtu 1 htub tu i mii e tuclom son e~eo toicen tu [itintl ce [tucictutio ches 1860, Fab coiom es puturtieoictt cu eh umomumolo> Nomnoitln ti cci. btu Iiiotom ntu tuim ie rttu1 p mcm pummmc, cu it> mio roeructul, qouc se imcomnmumne tu Itt mititnutuhezou cu btu lus tomr-a cumuio> tui tugente tumutoi o> mutuo tuntusc clones [tu eseomnommtu. bou pumltiest, lomo comfliestomo someituies u itu etuitoir-t, o- cu estreclt tutemtueeioum c:oi lomolois esiltus. cies omn nuomelt c~one nit tiesjo ce mese-ommobttniuie eh nuuomcom cu ctues mcueslmu ]oms Mtuuu emlceiit cete (muoumcioi sc c.sfouciion tui tuctu iiistomnietm, u> tun arlo> iuchivictutui oc ve dime itt i utc i-\eiicio)ni biourimtinitt en [tuuitutummtuieztu tueeheut, roimimt ti detienes btu tilmnt ele sttu. y c1ones toicit tu iustomnt do sumitnumcuite bu iitummtunioumi dcl u tuhtujo> ele tujiuste y hus ecuumlmtu les cutre btu Natuii-tihesoti cxtrouiuuumono o tu Nout malevo-u !o,mtunou..
-

A ox unos hallaZgoS
-

1 llegan u col <u e tut~t ele miii tmahaj o>. cies roulmn pum u mu ,uins-icm tu tmttveo ube1 tutu numero> ce un uu o> ole 199(1 dcl Iolnumo/l o>/ /01< / /000/) lis/vox-, u ole 1 u [ceutmtu ce1 1 i>no lo ologt o a! I///pe/-al/s//l, ele All ecl ( momolscune o ~u e xis ta tuuii iiotomnitu oumnhmie uit ti e~one eliopomnuko ele oua bm moiltuc ti mm imus ictu tic oc u eso> rbi o- sois mu fomdomo. ro> ni [o> ore un m ro> Po> 1 mtu litujo cmii1mezo tu iii cve u-se cr tu tut uhmeccem iieeutummmenue chisluilt, [Lu cierto>, esto bis toin od tinco mm ti mtctu unerieti moms lr uombrecicruir nico mo Dom 0 e unetuc mtlc Womrstem. cu ioumtconbtum eessom tu tui estiriibio> cr eiestimmomhhtm desde [ti elcesoict ele 1970. cr ch ocmi-ti cte soeiceltueleo cituucle el inicies
~
<

Atutomnes comnou Wtmnstem. cu cierto>. eommclmeu tu btu hstomnitu coumom es mesuiittiebom cies lomo s-imcorlois done btu evomitiriii tic: bou especies bu tu ntu muto tssttilii ccc et me btu outoumouleztu; eh tuouu ce Itt miuiomiuot [muir humo sume-o iieurnot miomo tu tras sobe cot turtoirtio esestmucnimmntio. suiciomies o ~omitoctis u 1 u etuitunut. euitcmolicltu n:omuvon onu sstemtu ce u-tubommes u [omm iv uo ce ume mcc~me- m ruin i mmm mo>mttu te-o irapime ucuomumes teous lturt btu cummidomes(ou someitl et m meope eto u u mmm tun ou utut tu utul - (tuc tu ciii ti ele cstts clnuomsomuco tucume ot prumpit hu=gtinuuiditucl, 1iemui mungtr mu tu ele cii <is es metil muirm te cu unmmc uslibes simi its ofntuo elcus, etm bu done ci dstum1mom ce estuuciiom ce btu Luis loint truulmieuoui sicume tu sc-r ciefouoio comom el moumto cu ctur chitos uitertirttjoui rutur si. Guiri tomelo> [ti tutmtuctis-um qones nesoniut roe imitumitet miii ciii o> en su [ti mmii cuitie i ti miiOs oub strtuettu, ci exou nem ele textomo cleeinaeitis tu stutuciumnes e mmcuimle u uts liioto> miromo copecif romo es-e [tuno> ni ti es ti otu%ub. mmc cot liiotomnt tui lijes uittui bt siclo> cu iueeii dtu eles ce lo lensmeset stu de eun tus ocie icelteles ci tic. si ti cu comm1itun-temu eu itus ouestmous cut piouimcttu cuumun. hitum sericlci ti ser utuinimiu numoiv chisuimiltis ti itus ittti rucioni enieto noto, ito litio bbc, ttir ocut tuesto. esutm ele tic tic mci o> cu m Wuiuotem e tutu mielou tu finir tu cu su cu sayo> ooTie vuimemolle etmuhno done si e-t-soclou omuut cte moloc> t rus tiene tulio> ntu co us mtt loes ce cj tic u met tt rse -el onx-tu,sclim ltuetou commnrn tu toicbomo-. notemiemois itilm [m domo isoomnious e~u esocnilmir. Y ytu es tiemumo> ce Ch tmecot cmvjece mii oms bioto>not. tu pmegon mtann u mo 1mo> r 1cmtu qiititugtur ti e lut od cm ce segoniicbto ce ciiupe.am \tt mio> toum soio esm btu luistomnit ce ste e tucionc lmouehmiou, s u mmmdc> iuoltuciui ce [to chems sirio> tucleums cr Li

POUTI~fly

4(m fi i oto> ma ele fomelcs lomo pomcb bo>s, oh tintnco> y comompe raudo> unumo cciii oit romo en mua isla coca vez ms peduea en el espacio>>. Y. sin enbargcm, tlgom ftuitt adiul. Ecis ptu uses, en efectom, mo> se reituri cmuut m cli rcettu mcmite u rucio com tt momo tu esetuba pitunetoir tu, si m cm tu travs ce estructormas intermeel os ele mu vel recicmnal qome tetutun ccmm ti i motan ci tus de o-u mti coritun m ce m rtub, ocmi peritmi ctu y peri h- niet en ti u o istemn tu nmnud itul. Es en este senf icho>, pomr cjemnplu. et cl c~ mmc

Gimillernuin Castro Heru-era Priv otitis ce tceeocm tul tt icnntu cu tt rto portes clel 1a o po>r grauucico emprestus agrommecouarias ctumito Iisttuo, estumo et mpeo i mutis poim res han sei i dom mi gua ud ti berttu mimenle tu [tue oteruca ole 1 Ctunitth, ce hues u uci omit mini emet ea un pomo ce gouimoele mt exte misivo y ~romelorce u ti mi ~nu com u ce [iedtm e ~tu esetbtu y mii tt> co us mutis deot uctuvois ce onot del ooncbo, lu cinc tu su se lo mm oip mcmaolom tumu u miele ni esntu ce [tucucsi m c~ tu e o-tu nie miii u 1 u cap uc ci d de olmuticema iii cmtom ce tugent ciel b 0iovci tu 0ut tum T unto lomo et mu mescs co muno el Co no neceo ut~u e [mmml ouom eolia cioi ptu ma mnommms tomo no sic diotiumcs, simm o sombre tomelc niutuamnen te cxci ti ecu u es cu e.b umrcl en ele comoas vigen te cii el poumo, mcm roltic tu mu tiomo represe mot m cli frcuiteo ti imois ele oleotrroml lo> coupttb is tu: mu eret ut 1 en pcc~ ticmu u es caa, ea el nasc de lomo eaxnpcsiuus. y de ese-ii-u itbc htul y- tul et ncc mu ol ti u turoou1 cr es i del ( um,ub usom ci tucio> adeun o tu [torieres i citucies miii Iittum es ci tic ese t1mom tic eiestummohbo tuetumnet eomoisi~oi Comn ebbo. el esomuullicto> es iuuevitalle. eueiuuicum, recxurreiuie, y a veces muy s-icmbeuiom, esecaluucntc cutnuelo> ciutra cu escena el ejrcito> ce lomo loltucitio Unicbomo ce A mimnint As. eoft elisponttu cu tommuc tilo tierra y e-b ogiut es al unsmmm ti ticiii mo>i tirol y giommoul - s ticre son tinge m cu tutu estibo> tic clesttirui bici noup itouis tu iii tuel tu mu c ome mu es et rtcicr st cu ele Ruu tu mn{u, simio u del mii ticho> cu ci tic el pots existe dcii t ro del sot cmiitu ca pi utl ottu ivtun ob tul. Lto mt mt es est mm turt iet itctus. imeno ro> ini u egrou cltus, y son miiontoit re iouc es imomr menesicitc cu uitir ti e-tu e nesttulmle. i)e igual momelu, lot csttuhi Iiti aol o Itt ourmucm mm tu s es cimmc II ego m tu ser p muid orei chus, ele 1menclermi tanmbin ele tramioio>rnnoirnoincs ce escaltu bcmrtui y g clt 1 cinc ge nemen 1 to col nol e o> mies cinc me m utn fitunes r ti m u scm ci ot intu dc bou esucnct. Pr no> colt ocuic lioredie ser romumprenc co> desde ouou mero po-esti et liiotnicoma iv Lie muft 1 e su sic iii mro u. y ese timui ce mero pcct i e-tu tt m est pomr ser ructoelt eni ci esa so> ce itt elom uton mo> r el (So mmtui e rutie Ptu rut nu y lomo Lot tuolts tI mu domo, Si se omimoerva este tiici ce 1mrobemao ciesole la 1~enifemo del siotenuit niomueitib, mtmccc eviciemte la rice-e-oicituc eles tun oul isis cemu itrtut ivum eritme 1tus fuimiii tus ce esoib turin ce 1to mcbote i ti nuco ce tus sume i e cbtuc es ion unt mto cu m el mmmiiolc uout cnn-tul cu 1os reg ti res Nu rau 1uit ictus u- en Aunri et Ltuu i mu tu, ftul cci ruu lo> ocmg ere cl 1mrom[ i ti Wcmrster cu sen euuotyom nuirt mo fomnuvttcumis om time etuuthoo. Ab 1uomiom tienimcm, ltuuu [mi mm par-ce-e e-viciemu e ctne eses timcm ce tui(m isis cies [mc nt tuimor es u etuenito e[ tu e ci ti cot ru-oil loiti el et mi tal i omit cu Amim rieti Lout to but mero> inicio> o-a u ni [tungo> ntu mviii ti el esoche- cholos se iii ro> tu 1 moivs ce i u re ebouiuiiiic del coipton fimmturuciemu somhmne luido> ce

antes tufl mton oms ci tic tus di fereniei tus cicle u-cot! to m dc leus ncdomo clistiuutoms en qete la uutototra[ezto. laceo> no>ruina y [tunou it onu-tu imite mtiesi ut mm tu 1cm btu u-gui cici ticiii ~>o cu otie iccl tel es ci tic, si e mielo> cii ot n foto, eso>mu ;iti roem u uit> mioma ero en tu i si cmnit, pmmcci cu ser exp Iirt das hacienclc referencito a tieuumpomon> regiomumaico qtic, en o tu esouexi otec i tu, cia m 1 tgtm tu umtnc le mpum, pa uuett micm, c~ tue oeust ene ti tu fii otori tu citic ree 1 tu ma Wummstcr, Puede decirse cmi este sentielt que deiixrom tic este oiotemtu u nuelt 1 nomnu (mii-- lus iii ismimomo mrcne sois que htun tenclicic a hacer etucit vez ntio hummncgnets tu las ociei ecitcies No> rtutb nti ras butm mccli o> tu boto nouestrtus etuelt vez ms fietercigneas y ccmnfiicti u-to, tttc tui nivel ntucio> mol cci mcm tui reg cntul. Lu u mmestrtu eg omi, bit> r eje ni pi ci. vsio>mes o pu ieteus ocientules muc est plal i sttus esomero1 sicm cu ccm ut u eto u co> m un naptalsuio al ejone en umtmas regic ue o ci mmm /uS, preced ierom n nn, Estom es lu cimmc meru te a o tufo>u es ro m mo el erc me> mi sut eouttub u y tu mture tun sta nos e u cieno ttm Mart nuez Xli er refer roe tu ountu ooeecmlcmguu ele lomo pubmeso> ci tue tuest tu cr ituises ce la peu u cr u cl ci sistema desde itien o y en comnurt de lo ccuncntu de merotdo>, ccimst ttuo e tic!cisc to cr unt ce tus ftuctom res que liare reots ti el cqtui [ibm ni ti tu qtu e tu mteo se fitela referencia Tot es el naso>, pum r e ucm plcm, ce lus no> miii i etumo ot citiam bu emutou bes usume u uclois romu ha p reseuci tu cu un pas ce (tu ra 1 ce Pununu u esa un oueot rt si u it m del tpt de insf ituri uit> uromertet ol Itumemite ceni froil i zadtu cne se ciesarnoul lot cii asoirmocuon roum bus cmbmts hcirn cas ce grtn e-oraba ti c~uc oc refiere Womrster cu su Iilrc Rivero u/Fn,pire, 1nout ncicmoc ce tu m rtu Iitui ce cori tustus. ce mendte ptrt o tu bouume i ti m tumiii e muft del tuguo tItubee cione be pro> imo>nc tuitu ci rbi Ch twreo, abastecni i cii tom q ce d epen ele tu otu e-cv ce 1 tuelceut dom nuutunejo> de bou couenroudtme crentuel riou, Y. su cmii bargoi. el Cotual rommiccbidt. rumnstuoucbu o ouci nst roelom pum m ci Eottueio noirtea uien cau o cu ci tui o autmtino> cot [tino w itt itgel itui u desde 904 come xi ote [tu mbi m cci m el resto> ele tu somn edad po ntun e na, ure! tuve rucio> o-u mercoir-oms cotn1me-s ni to mu (mo po> breo.

POLITICD fr

Natoiraleza. soumiecad e historia en Anrrica Latina omnge m eorummcu cu tun rommii ueu /u so> [mmc 1 tu exji!om ttc Cmii y btu cu uneuei tul i ztuc oii ce 1co rer cursumo ritl u roo!es ce [tumeg o>m tu tu rt r ele [o-u elctucito ele 1 87(1 Partt fines ele [a clco-ucitu ce 1 dfl() 1momr ejcun1iluu, btu

47 Pum m ejem libo>, el muid om en q tic b)uintul ci W o> roter se mcliere tui eo-up ittub omiio> y sois cu u oces tic me to ltunt el muccli cm o-mit> ie nues en ii-u-s BouovL comn sitie m mudom [cm comumt onit coimm~mhejtu ruiteura eestmuiuvrt dtie sc ex ~imeso-u eso> ruuc onu u mu oobom ce puu mcl ucci onu c~ oue es ttu cu cu misto rice eyum 1 tme itui ti e iii tu it 1i1es iii o-u res ras [monf roiltuues, stunoueiom che tun [ituistu otmom. ce omit rego>nm tu omuit. ce onmit olntucbt tu omuit-> iuues menmino it> mlouuutetum nuies ohio-u jitunte ce miii toret eommom btu tic iuitemittim cien hueso-ir eles lo-u moucnou luas 1inescoto poisilmie eno-o-bes iitnhio-uu siclo> esto stunioeiume.o e-miel etusc bo-utmctunnes uuttuuu <comP ucopoclt o lu o>cmiruio.bo> cu eh tic itus .com ricdituehes Nomrtillmufrtis, Pum tutut po-umues [a iuujmcuu ttitiOitu d[tmcs Wtimstem le usieuut tui hecho> ce ctr. ti hu ho-tigo> ce tumoltus seuo utumitumites, ch roumlohsnom etmuser vto sesmvhmue o-ulPo-u iciesuuu<.bo-iel u-escoioesile-,,.: tutu mmci ch cu cies- utuit u-eso y mmcmmm otto iii oto 1ic numo u udsmil e d[tuc esto boimmnts extemntuo -ciii cthco jmcsrnno-uuuente dimes outoimutt comcuimtuctueh ti ti coiltoirt cdsomnuomniirtuon,, muies hbu:vo o-u uuleiuom cturtietesru/Or osod -octbitto>o cu tus e ctmmusttunico-ts ce nutrestmtt ucQo>n. rouiuuoi tui itctumn ele boumgou ebcumtueio>n cr lu chores mouchcmo ser comuuseleno-uobon comino> ci noiuiu>tbti btttiniomtummenirttumoin- ubes ucbtieio>ii cdiii ci uuiuncic noutoumo-uh.

u>rgtu tu uztueio> rtupo-t-ubst u ce it agnenitoint ~ iiie a. e boto e xjmmes utites ole ese bce-h u cmi lomo 1i roilm e u-rutio usticiodumo tu Li ex1moumouomum del nuiomitmrultivtm. esttuimo-um citirtmmicumte dot ulheerolomo Itimito> cu etubcituc ce beniucus eonvou esr 1 u ele te uoclcsmcstus elomniutuoies.s coivo> oesturrombbou [itiOldO ioii lome esOesnintuirueiuie esto-tui tto-itist lomo lituisutieo hoto uctivcitudeo mmumcloueti u-oto. lo-u ougtuuuuztncummm so <co-ii ecso nuo>uvc-om. u--btu cubim rtu uesQnountui tsuieto-ucbt cot ese u1mom ce cie~~tumnuuhbt ntupto-ulstti fonesmouu lomoluis cleiiimcbois cu lu coesiurtl Fo-ter ms eles scoeuou cuet tmitio Moictio> itt 1ouoa co> desdes entouuiccso. 1muumooumcue-stom. mero> lt comuisuot ci ti somli nc tu ict cmi el cies1mb egores ce hus reo omito-tel oms tuecumntubtucioms 1momr to rest[iclo-uciess dcie eououero fome mcmii cstttlmiecclo-uo, y ctur lo-tui scuucbtm tuctuuouiicom etuimiun muenso-u~ cies lo-tieso-u t.bouitucio>ri cr tus uciouciomumes ce itt someicoitc litunttmnesnitu e-ounu son uuioimitic> no-utouroh, bomoit iuiclrt, cu cole oentciou, cuc omit hiotoint plttmicto-unoi 1muiclrio-i gtummo-ur iuituchmoi su tusomumie tu bu tutter u-tui. hu someitl y bu esromouunmmco comuumo> nuiseles eles tulio-u lisis cu rounttcuom ex1mhinitou coit ci fo-uctomr done lomo ho-u tse oomhtuuuetm tuso> tuhmesniomo ti rtuin1mamo-in mio col-ti es, cu m btu luir iiia en ci tic cies-cusane muir lutiuru ro-u el si o nituuiel m0ub o eme rom uuumceumoms, Ab fresc Cmcisiiy itt hecho> u ummpom t imites cufnhmceomues cu cole ocmi uidum. y es ~moisuhmbc 0uhiniuutim c.~oue somn uuincimomo titutus lus istomnitclumu es ele bou o-umnlmeoittul e-ii ci uncimielt Ntmmot bleou o1mme so 00 uiuonessoti en ho-u iuisuuo clncee~ru, Y. simm enmh ir 00dm mu utit ce esto> exebon es qoue momcstrum tichen, tue~ou ti Stun sigo-u sicmciom cicle recneo-un ci u-to 1ro> ce oltu> ce 1 oste mu tu mmm tu miel itt u c~tme timuibuis cuni itiitintus imiscouno>-uuciuu u- oe-[mttticniclcm tureret ce limo es [ccl oms cliie u cume u leo c ore reo tulto- u ce lo-u elesticci uuiouituciomu 1 u cies oucio-ubivo-uciu lo-u cbecouitouuo-uco>um ele dore bu iii omoio u somu tihmjctuu ruoucstno-uo sumeieco-ucbeo elenutro> ele ese oste mmo-u - Des otigr u nitucit. itues. tu mo-u 1mo-un-ue sigu fictt yo-u ele tui bo-uhmoir ce imvestztucuuirm btuoc tuse-srio-u ce es-tlutur [o-u lii Ii ci tuol ce o-ip lico-un o-u igou tu os ole bus com mee-to >5 co-u bomutuebomo ur hus ustumnouoiommes ce bou o-unnhmesrbo-b en cl umuiution Ntmrtiihtriticou o-u o-u oefiuiniuuu-u ole lo-u Loiuuio-u o-unuLii cuo-ii eso> nito tui utu esvo> eso-u iii o> cies osttuei o u cmi Anim-mico-u bo-utiuuti loo-u Itunest mu u eros mio-icho-o ce sereshiu. tuiebt ve!. olores uumimico-u esouimtuo-usio-ur ex[mcnuesiuesitio cien vo-icbtus ele meso-uh eltuoles iuiciv ohsumto-us, u, su euiilmomguu. o-tu-mu o-ion umo-uneces itisbies esl emuturulo, o-uiuuhitis ncQitiimcs lo-unen [itunues ce ciii muisnmun ssueuiuto eo-mito-oisoo-u uumonm olio-ii clesumuno> oid cono-ii esto nuiisuuio-ts cli icreuntus nesotil to-ur esm titiciit umucsebicbo-u cies [tunmlcsntudciu>uu cutre o-mhmos,
> uuo o -

3.

Algunas especificidades regionales

-*0.

m el imutenuc ce icemutibico-un [o> ccie pol clert ser eomusieiertuchu rumio> espenf es eltucies cje 1 co-u1> ito-ulo u ti e-cm rimo> uno-treo> ce mcl teit>ii com el uonmcom nititointul cii eh co-ust loiti n omaiuie nctu n cm, cicoror Ii rl tun tu fouemite ele esperitui va tui cu cl hibro 1.-ti Ueo>g-afa IIon-ioma, imomm iro-uclum omruguu uiniemute lion el gco>gro-uho intmucs leo-un Brun lies cu 1 9 1 0, [lu ese iesxt ti, B ron mil-oes ouoi Ii zo ci cciii ce ptum ce rail!) <ir/so Loit/ u> nne-co> nitmv o-u ele mtu ~mio-uoo ltrt refcmusc tubo> c.1oue coiuisicirm roint fcmruo-us ex tremo-ms del no tuso> elestmunt eomn- ce ncc tu rocio m out u no-u leso. eo-no-etemstid-tus ele bo-us negtimues cumhuno-ules ce son henipo>. S [me m el tuoc cleot monet i u-o> ce tul uu ritmo mee tu msoms u-itutommo-ubes mmcm neucs-tubico e-us tui to-urtum irluemente o-u toicio> uuoutbum ele 1iuumthuucet>nu, o-ue~oueihum tilo> cine se mc ferio-u l3noirilies ero-u o-ii so-udtuco> ele toidomo lomo menturormo ce s-o-mbo>r lo-uit bis cromrtuuuintis iuieieuotno-ub,vaojous cu ic c~one hiciv llo-unuo-unio-uromo to neoo unes 1menifnictis oid u-nereo-ocio> nouuioho-ui Y yo o-ugnego-uno-u cicle cot noititub ssrtscmo-uftoi lo-u siclo>, u sigtue- scmoit ho-usut imucotromo

POLITICSfr

48 das, une de lomo ejes fundamentales en el desarmo>lU del e-apitalismoi en Amrico-y Latino-u. bm que vie nc a definir la primera de las especificidades que ve intento identificar, la segunda, a su vez, tiene que ver comm el hecho> de que lot oorattbwintseho-ft se deso-irreml entuos ucmootrcs romo unt incdal idael caracterstica ele nelo-ucicmn co>n eh mcuuudcm naturo-el bajo lo-u hegemumnt financiero-uN tecnobo$giea, pero> nu neceoo-uruamnente cnitoural u pumbtca del co-opito-ul extro-injerc, esto> es, soubomnduo-uclou alas uceesido-icles, lomo intereses, bao demandas y loo precics generodos cu Its soic celo-ideo N cratitico-us pan tn e tiln mcmite la b mit miico-u entre lo-u cicacit ce 1 870 vIo Pu u nuera Guerro-u M unc ial, y la nerteamericau u ole ah en adelante. As-as domo cabra agregar Una lerceuucspeculmeudad, cu el co-unupt ce le pci1 itico>, E-n etccto a el me remuema del etsc ce A frico-u y lo nuayomm parte de As u, bus Estadois no-uciomnabes lo-uti nomo-urnericancs fucromu cngo-inizaciomo cu bu funcitimenutol comino> lo-u expreoiui

Guillermo Castro Herrera antenicre identficau. cominc nno-udc sus noinsecuen cias cii el terreno> nsultoiral. una cuarta especific dad ele nuestra histeria amnbicnoab. Comnio sabemuicio, el promeso dc creacin de las ecndicitnco lisicas paro el deoarmcmbhcm del etupitabismom en Anim nico Latino-u un merco-ido> ce tierras y un mercado che trabajo, tuvo lugo-un aqu a tutiss de la expuc po-unin viulcmto-u, sombre toicc o-u fiarti m de lot deado- cte 1 850, ce sectomnes ncm co-upitabstas momy i mpomr tauutes en umuesras otcieclacies, somlre toicio> ecnumomn dades indgenas y campesinas, y de tierras otujetas o-u homrmuo-o no> cop to-ul i stts de pnummi ccl o-d por po-irte ele la igies itu catl ieo-t 20 Toiclo> esic signific cjuc el capito-ilismo> fomero de so-imrom lo-ide en Amrica Latino, desde soro etmieu zos. sin ha presencia deles pequeos y medianos muoci urtoires muro-leo co-u~mitaisto-uo del tilmo> descritcm pon Womroter cu Du-osl Bou-vi, que noiloiniztiromnu y ex iomtaromn loo pi-inicies dcl (7entromSnr tic lomo Estodois Unidois antes dc c 1tue lo-us grades ecirpuino ritmes agnomiudnstrio-leo estallenienan su imnmenid> so>imre cot regit o pturti r ce lo-u cieadt ce 1 930. Lum omrourriciu oe~u fue, 1mom el comntro-urc, que lus pmo> clcuetuireo no> etupto-l i oto-us, u mio-u vez expromp itucicio, feucromn pancitulmeute eouverficloo en trobojocitres 1 mmes y morcabnente cxmouhso-dcms hacia [os hccres 1 icruas. de unumdc qtue lo-us mejoimeo 1mndierau ser tut lizo-odas para la momnompromeluecin de bienes expomutaimies en grau escalo-u, dc 1cm cine neonit una quinta diferencio en lomo eo-mnmoms ecomnnuicc y teenomlg co>, que a son vez tomvc i rn1mumrtontes conusecoueneuo-us cu el campo> couituro-il. Esto-u dferemcia rumuisisti cu la nceomnstifucu.>n eje sumemeclacles nuevo-invente escindidos. ciifemeruciocbas y anticuladois o lo> io-rgom ce fracturas Ii istnictus ce persistencia casi geolgica, que se viertn o-ii proipio teunpe omorunceiclas mcr la tunltuleucia del com] icto> entre unumdeunidael y tradicin ti. lo> ciume es igomal, en tre nohihcralesun y ooeomnuservodomesnn ol intercun ce los liteo oligrquicas de estas seriedades. En fecha tan temprana ecmo 1845, ecmuic sc recordar, el momhticcu y escntemr bilmemo-ul argeruti no> Dumniiumgoi Flaus tmc So-urmienilo> expres de- ntido> oduni raumie esa es cisit entre lomo sectomnes ea1itoh iotas y ncm raimital slos ce umuestio-us someicciades cr sor 1 ibrom Tao-/ndo. (lu-i/izaeiu y barbarie (1 845) 22, un domcunnertom mImen ndihmhe para romunjirenelen 1cm que estaba umeon trienucio en ho-.u rc-gio$um cu el peniomelc, y el momelc cu qone [cilo-ira. All, So-mm ente dcci tiro-ilmo-u: <ni )e eou oc tno-u ha. ce sen u no> ser saivajeon>. sefiotbarcio> elote el deot ro> ele nuestro-us suicedades delenda del mestultacl> dci nomnf co> entre lo civilizacin y lo-u harbo-une que comnoidem decisivo> en octuel mncnuento.

nstituciomno-tlizo-oeitu ce las relaciones de poder reo-iImente existentes en ntuestro-us occiecio-ucles tule bo-orgo> de la hriumera mito-id del sigbc xrx. De este nmoeiu, eno-mIo> el co-ul ital ismo> No no-utum i cci empez o-u co-un [cima tu meneado> un tnelial bojo> otm hegcmuunuio-u. cu cumntr ecutmo-po-rtco pom hicos yo-t crgo-un izo-idlois cu la mo-uyomn parte ce niucotromo pauses, genero-ulunente bajo la forma ele oligarqUias de terratenientes artsucsas de tsoicio-irse etmn b.y dspomesto-is a tfrecer o-u nambic o-lmcuuueio-unteo ti~-nrtus onsuLcieoarncmbboelo-uonn, me curocs imatumoiles y- fuerza ele trabajom boimoto y dcil. o co--unbic ce etpital de inversin, teenclcga y oc ceso> a loo cinnuitomo dc coimernial izo-inin comutromit des pomr las ecumiuomnuuo-ts ccmtmo-ules. E-sto-mo ciligo-trc~uitis tut se 1 irnitaroin o entregar su jtider a bis extro-unjeromo. Pomr el ronlro-riou, utilizo non ese poder comnio un meenrot y comoncm tunt go-iran to-u en su tusomeiticin ecmn oms inversicmn iotas del exte rutmn. Com tode y [o>q nc elt fino-ib mente vmuc a significar en cuanto a prdidas etu la capacidad de autodeterminacin de nuestras sociedades, unt nunca, ntunea, debe sulmestintr la capacidad past do y presente tic eso-Ls oligarqouas po-ira entender y defender sois prcm~iums imtereses. Lo-u nndependcunionn. en cote setuticlo>, suene a ser n trmino> tan mt 1 coumo pcI grcmsu po-uro-u la elefin icu cid tilt de rea cueuueo que Imos a co-ro-uctcnizam los vncubumo entre has oligarquias latnoamericautus y las del Alnti cci Norte de all en o-tel co-tui fe La h istomnit de lo-ms ideas? eeomlzco-io cu e munciui Noro-utintico> cutre lomo o4doms xxiii y xx ctie nomo ofrece Demnobel Wummster cu su libro Notares Feo nomv rcoulto- cs1enio-l nente til paro-u entender lo>

POLITICSfr

Naturaleza, sumeiedad e Listumria en Amrica Latina

49 En Natura u Ei-onomy, por ejemplo, tras obser van que ha civilizacin nununca ha encajado bien en eh esquema humano>... (pues) cl ficmbre, al igual que cl uestum ce lo-u uaturomeza, no nace civilizo-ido>. domado ya para ser mentado y firmemente enslbadomun pomr lo eno-ib oopo-rere inevitable que el pmc cese ce civilizar ala humanidad se reinicie sun ceso-ir, sin tleanzon nunca tun asidert firme cm tun encaje realmente ajustadomn. Womrstem agrega en seguida que. entre la cinada dc 1 860 y eh fin del si glo> paso-ido>. po-meci surgir unt eleterminocin inusutuimen te femuiz en rami no-udu a 1 ugro-ur que el preicesc en vilizo-utomnom sc ecnsoil ido-ura de una vez y po-mro-u

Es interesante, pomr otro ladom, tbservar que este eomnHictcm evoinnien en Amrica Latina de una nuonert nuy distinta ala de ha guerra deles ennomaunerueanois comum no lus no-utivomo ,orteamenicanomo en el mionmo> pentdo>. Con excepciones notables no> miitilo-u del i tute nicmn o-urge-rut i, domnde lomo umatives luenumn nomnpruamente barridos en la dcada de 1 86<) comn ho-u enttmsaoua coibabomno-icin de So-ir miuenlum. que sienpre esumnoider ales Estados Unidomo comnuu tun uucmciciom thsom outui a oec<mmin en la ncuto-u del mncmgresoi, ch Nomnomeste de Mxiet y el extre uit> Sun ele Cli ile, en la mnoyemm parte de Amrico Lati ua ci comn Ii cut tcuudiou o-u ser ncsueitc uneel ante tuto-u tro- uso-ucd-i m, Imo-ujo> lo-u e utui lo-us ol iganquitio nom oip lo momp PO mr es exteun i iiio> de no fivo>s u- nesfuzois. Siut 1om r ho-u -ceo.> miso non cci o>tu ce tun a begemu cmm it ini tercr cione implico> la reeltuliuunacio[mn del cthos eaptahisto-u chote esas l ites utuLmbo-uu llegado> o-u cemnomner bien en sus u ro-utomo cu u seuo po-u u-co No> u-tt bti romo. lo-u suimoertuente eumexstcueia. tui interior ce tiucotrumo moses, ele cbtus umtumero-us elisti ntas o virttmab unemte o-uiito-uec> mu ictus ce melo-uni m cu tu eh un mmii dom no-uttu mo-mb, y ce elcs vis ius mies chisti mutuo del ma pr1 ele lo-u mo-uf tu ualezo-u en btu vicio tic lo-u someicel o-id, elefi u e uum o-u sexta elifemenria o-u ccuocienar cu cl o-uuh isis. [Lu efecto>, y cu commt ro-uste rumn lo-u uteno-uccin eomnufietiva emtre vn suumneo o-u mec i no-uonn e <ni mme rio-leo cl el mu nclcm ta tuno-iI cu ch seuo> ce bao someiccio-ucies Noinatintiras a imo-urt n del sig ci xv-mu clescrito-u po> m Wc> roten en Va futre ~I-io.omomv, mumr ejenm~mbom. bao cibgo-rqnoos lat rcuomenicono-is luicencmn suyas las segundas desde ueeiio-uciums del siclo> xnx hasta cl presente, excituyen dom ce umomuera eelieu-uemie, y o-u men udc viumicuult ce bm cine emtenc itur eumuo el ro-unpt ele la culturo [cm c~ue en utras rin-ru noto-inras ojomizs biubert pci elido> evombuciomno-un ccu eh equis-o-tiente o-unnque ut el igomal ele los un neras, elo-ubomno-udois a partir ele la exmeriencio ele lomo sertomneo no> co-upitabisto-mo de n neotro-us suniecio-cies, E-ola exclusin cje 1 u expenuenemo no capitalista del no-uuuujmoi ce lo-u estulit mu ciomnmuo-umfc torvo oit nao ruu secuencias mnporttnteo pat u uuumsotroms. Nuestras iifeo uiligre~uetus en electo> hicieron suycm el paeb ce u-cpu-ese nantes reguomnales de lo-u cvihizacin ele tuno uno-mema lo-un 1mceonhu u tu unid> selectiva. 1 ~afomr nt cu ctie Wuiuste-r ciescrilme a lo-u nivi lizo-icim comino> mu mrolmienuua 1maro-u lo-u etulteura victomniant, yo-mas dife renies estuofcgo-s cicsarrodio-ucio-us [mo-tu-a enfrem tan ese proiblemna dentro> ele cot cubluima. resulto esclarecedumro-u para romnpreneler eh ntucc en que se vean a su ni usnuutus -y o-u su mttjiei comum 0>0> ngo-u u izo-uclumro-is ce 1 ti soiriecioc y lo-u no-utunaheza cu nuest-umo po-mises- lo-mo l it eSO ol ig rd[ tuico-us lo-it iniu utim enico-uno-us.

si e unpre.. IJe lerfic, lo-u de mo-unelt que ciefint tu ha pomca pumdro-u ho-himen side lo de la necesidad de uno-u fouemzo ronbtcmro-ub o-ugmcsivo-u. resuelta, incluso> siom 1cntti, lo-uro-u domuneo-ir y cli ng n it rio-Unmalezo- qtue Do-mwin, coimo> m uchomo cunds, erucontuaLmo fo-un tumenazadomna Smi vendo-ud, ru:sulto- difcil ext gen-tun ci uImirtuc u- o hini fico-itixum de este im pomiscm lan i o-u lo-u ci vi [izo-unin e-n el meu samiemito o-ung to-ini e muco-uuuc del pe ncmdei ~ Cumnuc poutepes ce ese nismo> irupmmisom, ntues troto l leo ol igomq tuicts se vieron o-u su mu orno-ms. tain hmin. oumiro-ueiao en e-! lacio> eqouivocacio ce! nocmonme gomife cxi otente entre lo-ilmo-umImo-me ola civiluzturuomuu no~ Estci tiyucia o-u entender Imoir que. en eso cm rennotal ro, sc identficarcmn ruin las fomnmas ms extremas de la visin onmpenio-ubun. coueibincbooe o-u su mismas commom deotino-ucias a eneo--ubezor a sus ocmnedadeo cu la nuarela pomr ha muto oid proigreso. y o defender esa ruta en una lucha ferev pomn ha existetunit cr cemutro de la tarbanie y de la uuatomro-ulezo-m a tun misnic tiempcm cm, cte modo ms precisc, nomnirt tuno notnnaiezo-u defi nielo comino> el nuedic tumbiente de la mo-urbanie. Al ecnoiderar esta manero ce romneeburse a su mismas y de entender ala naturaleza por parte de lo-rs oligo-irquias bo-utinoo-uuienieanas,, resulta tentador decir que existe una. sptima especiticidad iatineamencana, definida peir el papel desempeado> por a poltico-u y ot instrumento> ms extremo, la vio> be-nno cu o-u creacin de tus premisas que lan be che 1>o>sibbe la continua reorganizacin ce la no-mtn mabezo y las soiciedades ce ntuestrou regin a [o largcm ele boms olit niomo cien aos. Su embargo, esto> poidna correspeinden a un fenment mniucho ms amplo, cuyas races pueden ser rastucoclas a tiempos muy tuntenicres o-u lo-u comnquisto-u curt meo-u, cu acomuteer unientumo comunc its transiniomnes unesumo-umencana y o-unc i ma desde lo come xisten rio-u (tunto-ugoSnict om nc) de

POIJTI~4t

50 comunidades agrcolas, hacia el surgimiento> dc imperios tributarios, segn lo describen Conrad y Demareot en su libro> Religin e Imperio 2-1, pcmr ejemplo. En cualcuier caso, la viuiencia desde la nonquisto curumpeo en el siglo> xvi hasta loo guerras de independencia, primero, y de reforma lilmemal. despus. que devastaro la regin entre las dcadas dc 18 lO y 1 870, po-mece ho-iber sde un factor ele nusvo en la creacin de los precondiciones pcI1ticeculturales y ocicic-ecomnmiras-- indiopensabies part pomner o la megiu en comueiiccmnes de responder a la elemando externa de sus renursois naturales. En efectu, ci ecntinuc necursom a prececimientes autoritarios de gobierno incluyendo la represin a menudo violenta de visiones e intentos aiternativcs de organzaruon social, asociodomo comn momdo-hidodes de relacin cein la natu mole za oonnviabbesun respecto> a la tendencia doiminante de articulo-ucin en el siotenut mundial fbi sido> siempre necesaric po-ira preservarla funniomnahido-ic de adluellas prercmndicioneo incluso en reas nanginales de la econcma primario-exportadora 23 De este modo>, cl verdadero> factor a considerar aqu es el de la hegemomna virtualmente absoluta de lo-is toruno-ms nms extremo-ls de aqtmello-u vuonou onmm penal y su proipuesta tiea fundamental: trabajar contraa naturaleza con el propsitcm de saquearla 26 Y, aun as, esto-u situacin debe ser expiicado-m en sus vincules con la ausencia en Amrica Latina en particuitr donranute el ltimo> cuarto> del siglo> xix de un sectoir intelectual equivalente al que desarroml la visin nnarcciico-nn cte corte ms popu lar y democrtico en las sociedades Noiratlnticas. Con todo, el hecbcm deque entre nosuitros nunca haya [legado a existir el tipo de clase inedia que da de s intelectuales como Gilber Wlite. Henry David Thoreau u el propio> Donald Womroter, no excluye en ningn case qoue seamos capaceo de producir, desde nosotros mismos yen dilogo> con eblomo, una visin alternativa tambin inclusiva, popular y deuocrtica de nuestras nelanicnes con el nuncie natural. De hecho, [a creacin de una vsucn asu cuenta ya con impomntanteo antecedentes aun pendientes de la explumracin, lo yaItracin y el desarrollo> que merecen, reuno omeurre por ejemplo en el caso de Jos Mart. Entre 1 88 1 y 1 895, durante sus aos de residen cia en Nueva Yumrk. ecme se sabe. Mart trabaj como> correspoinsal y coibabt,radom de penidicomo de Mxico. Venezomeba y, sombre todcu, Argeutio. Cinccu de lomo 28 vcmluncneo ele sus Obras Commnpleto-us estn dedicados a las Escenas Norteamencanasnn, cine

Guillermo Castro Herrero-u recogen su obra periodstica acerca debes Estadomo Unidos, en la que sc muestra corno un omboervadomr agudo> y bien incmrmado> de la vida en el Este y en lo regin sur-central de ese pas, muy famnilio-unzadom adems cuin la obra de autores merteamemica nomo, comino Ral ph Waldo> Ememocn, Hcnrs Wau cl Thoreau, y cumn la actividad de perscnaudadeo so ciabes, como el padre McGlynn. un dirigente esp ritoitil de lus tmigmantes inbomucieses ettum me tO ~O breo de Nueva York. Una lectura atenta de esas <oF-ocenas Non te,imc nicontsun reveit, adems, que Mart inspirado> so Imne todo por sus fuentes y sinupatas noirteamnencanas fue cl ms impoirtante de lomo comntados vomneros que cuestionaren la visin y las prcticas ombigrquicas en relacin ruin el mundu natural en penidiccs latinomomericanos delineo del siglo xix. E-o i rupoirtonte seo-ilo-ur, tamimin, cine Mo-mntn vin nul estrechamente su propia visin debo> natural, en el terrenc poiltico, eumu su lucho-u o-u fo-uvoir de lo-u o-u toidetenminacin ce lomo Estaclumo naeicuuo-ules lat numamerucanomo. En el ms importante de sus ensayos sombre la regin, por ejenpbc Nuestra Amrica, publicado simultneamente en Nueva York Mxico en enero> dc 1 89 1 [ti nuno-ufu robezaun se cuinvierte cu un concepto pomltico, utilizado en un notable esfuerzo> por trascendera dicctomnila planteada pemr Sarmiento>. mediauute it afirmo-icin poir ejem imio> deque en nuestros paises no exista en realidad un coinflicto entre la civilizacin o [a barlio-tnie, sinucm otro> entre nula falsa erudicin va naturaleza. E-ole estile> de ro-izomnianuientoi uno-mfiouucm dej una Ii nel lo-u promfunda y duradera en Jequeob menos bastaba nevoilunin mexicana de 1910-1940 y, por supuesto. [a revolucin cubana podma ser designadei comino una <cultura poipxh-a alternativa en Amrica latiia. Peno, y sobre todum, una lectura de la cbra unantiama desde nuestros conflictos soiciales y aubientales y su evomncin fritura previsible, permite eruromuitrar um meido> utuevo> y sugercuite de ro-izomno-ur lomo problemas que hoy plantea nuesta relacin ecn el mnndcm natural, en lomo vnrubomo que ella impura con lomo ternos de la identidad cultural, la particpacin pompular. el bienestar social y la autodeterminacin nacional 2? Y ese razomnar tienme oh meneo domo virtudes de siuguit m i mii po rto-unco- po-u u-o-u nusctrcms. En primer trnuiuio, ese razomuior nartouom ruco tiumma lo-u naturtlidac apo-urente ele ha huc-gcuncno-u cmii gumejtnico- sombre mtuestro-us sociedades, remitirdomlo-u en co-umbio al procesc histrico> eue la confomni y
u ,

POLITPCS/

Naturaleza, sociedad e historia cr Amrica Latina a bus nneco-uisunos puubtcois. rtmltonno-ues y ecomuo>mi romo c1ne ha souotcnuo-uu. En oceuntit ab i ncomr1mcmmo-mm

51 y el mcuuudo natomno-ul, resoito-uncic qone seguiu antomnes

doinmo> It htuces ci oiio-loigo olesocies [tusucahitacico lo-uf iuomo-inuieruco-uiituo cuu io-us commneutco nus elenecrti ro-us tic lo-u e tuifon ro-u uu uteo-tunerie umuu ese mo-uzemuitur ro-mo t>fucce to-uuubmi cum eo-uuumo ten tul mino-u ho-u litio cl u eolo-u ele nieco-u mus ni tus ci tic hot-<an momo mli le lo-u coma to> ro-uri u e tt mc [tusAunm ictus bat u mo o su~ oati,s n 1 ti e tutu mmci nro-u seno tu restclus lomo 1mn omlm[emn0is o-umb icr fo-ubes del l-icruislesniom c1oe ctmniipii tem iomtiuu esolo> lesnicl m qeto u estulto-un csiicnitmbinentc scuuo-emcnite cu tirio-u neoomomuu dtie romunc lo-u ntucstmo-u. lo-u titumis i ttuoium cii p~ iC 01 riuu o ole tirio-u o.no-udo- ti coc e u-mu u ijil i iii ismnum casi cl esn e 0011 ~ito> o-nccmeso-u ce o no pu iM imihicio-ucles lo-u itt el 1mnuuune-oui ccommo>nieso y sumeitul, o-u tu mio-u o-mci rl uci ele miio-un cael ti licor liiI Simio u es nccnt titu un bine ucojcelco-u son lu lu u ti Y co<m o-uciii oid ac e ms, oc cl esm ego-u como-tuico> so mmm ro-ud- u vcso-s. ni o-> o [tusfue mutes ci tic ccii n ciclem cr eso> mo iclero-un ci tic bu cinc cm lic/o> cu 1 982 comuuio> ti no si ni jibe cuiss cec m<mmiii co-u esto-u cu vio-us ele comouertrse cu ouumo-u cuiss ces ciuizo-ro>m, e[tuc sintetizo hoto ci iieom facies cies- nuoueotmo-us someiceit eles mo-uno-u e-ni [mcii lo-un 1tus i mo-umotu >nmo-tri ti res en e tu rso e-m ci ostemii o-u iii tu m cli ol che 1 q mes fui mo-t lo-unte 2

comnuc Joman joivan, nobtujom ciertas comucicomnes dc omrgo--mnizo-uciui hunmotnio-m. cu to qoue jo-lo nelo-ucienes so> cio-ubes.o nestuitan asi untnco-us. bao rebomniomneo cutre la mnomduccin y lo-u mio-itcuro-mi eza resulto-u mu cunt ro-idi etomnios uttu-ubiuu. [oirci esoritno-uiit. omit relomcicmn ounumomnco-u. sitiermtti co-u, cnt re ho-u 1mnouch necio>m y lo-u rio-ituro-mb eza oCmI cm pu mclro-u sen mosibe cu otuuo-t somci codo-ud emulo-u q tic bus me lo-un tui es odn tules seo-unu tunm iii ro-us u o-unhm 3>0 Simm cmnlt go>, io-u ro-u lo-icen cot uno-u l stcmrio-u o-un Imiento-ul io-tuuco-uueucounmo-u tenclno-u qtue enfrentan omtro-us domo to-unco-us Lo-u 1mu-nmemtn. comunt es no-utormo-ul, rumnusiste cu elcso-u mnomb lo-u roe o-u si rumio uo- cu tum di bcmmzoi si muol tnec cuim soro tit>ui to-u partes ce omino-ms reg om, eso ci el iii unit O, y romu sons imnummuas sumesieclaebes A unenomo qte coto ce-tu mro-u ci cleimo-ute sommne lomo proilibe mno-us o-uuulm icuto-mico segu i ua cvi 1 a.im co bus iii co muveu i cuiteo che 1 uirno-mn dii comento [tuscu tt nac cr ti res ce cinc imo-ulm o-u J umso-u me. eh se tummi e neiu pumm ti miii sino> et u-mu Yo-un mcm soir io-uh co-molo-u scz u-mo-u yo>> Y, tui propio> tieunpom. sent oumico-uuuente tmo-ulmo-jo-mnclom com ci ntmcio y uit> simm l mu e-omutuo-u l. que sememneus ctt1mares ce cneo-un ut noucvcm ti1ium che comiuruesmic o-u p <mliii co-u soil me u tres siruis pmoibentus o-un lii en fo-ubes, mo> lo-unu ci epe miel emite del tuvo-ib y cl o-u poyui gomle u-mo-uunemto-uios et ni ti lo-u cxistcnt e u o>~ Lo-ro especlieidtocics rcgiuiuiales cies eses ten-reno, no> ni tu mu ele cmi tem cii un esuiot sc rt ce imipt rio-unctu ci cci si so-u mo-uro-u el di seom ole 1 tus estro-itegio-us ele tire immm 4. Algunas tareas para. sumesio-m y- co-muiuon cuu.or ro-ti su o-ns ru-tules sc ro-ii ni moisuna historia ambiental Imie ganaizar o-u efiro-nio-m cies btu o-une r moibtca. y [tus latinoamericana tmtunshemnmo-teioiiies ecomnuiuu unas indiismenso-hies . po-uro-u lo-icen ircuute o-u [o-u crisis otmciomoinuuhmiemuto-il dore nomo o-ueu ej o-u. Fo pum m eso> ciome resulto-u tomn i mu momrto-un te lo-u creo-un m olel ti bit> ele cu rcie- ini i e itt> l sto>nice q fes o-u pucoenn it de lu tumn ti iemito-ti cu lo-u u- ido-u litigo-u pomo iimie euteneler e it 1um ele someiccio-uc chote mom conton mo-ti y pum! hico-u cielo-u Anunica Latino cleniomo o-usurar a sen, en tun niomnienit en eh qoue curut tonpui mo-inico-u uemroic ncc, tuno-u uez cu mci uun co-u o-untes m tuest mcm ci cot ii ti hmo-tmt ictul o-un uo. lo> que u-estulto-u ce [tusviej to ciifien ito-meles que comiunide cr u no medido-u fo-un o~mtunoJc cciii el del res ho-tui cu nuomei cl u> o o umn tmnet tu omeot ro-us soir i eclud es mo-uro-u toi ce mi uest ro-u esmerie. untre-ro-irse a su nimio muts 1 )c cli cm neoouito- imoir ejemplo> Estas to-urets ce u vel megi tui o-ti, pcim cmtro- 1mttrte. umo-u vms mu m co> un mu imites ce bou to-it tu ro-tico-u c tic pruir ti so> [cm ten ciruu tuiguma opomrtuuuidaei ce xito> cu ti nio-u cu nt no uttt u uubn no> cci uno> bu istnet [a [or rneohi dom cmi dtie seo-un meo-mb izo-ucio-is come tu ut co-mro-u no> ni na en c1ue bus 1iu oc tiesos y o-alomes ele o-u g.eotuomn en mreiisimui ce lomo vnicubois dbues guuanden cutre s bm jmmeso-un ol omm guuiu ~uui 1 tus o-cc ti ues y to udte ic tuco qome hayo-u ce esmecfcc cu lus prommbenas reg omna bou tui tuimo-us mmmcl tuve ud ti o-ue~ tml io-us ho-uj o> lo-ms cci o-ti es lo-u hes ruin tu ci tic ho-uy de gicutio-ul en oms cione no-uno-irte rizo-tui o-t tu no-cbezo-u es u-re tic d o-u o-u lo-u muno-u cu riel ciu ele tui tubo-u crisis o-ini bicuito-m no> rutcm pum mnco-u. En cote nivel reses ruounom ces u-dorenroo mo o-u oes r exim tt tuciomo fo-un i titen nido o-ini~ml i o. pum m ejem po>. tuno-u cciiitn muc uu o-ml ce so-mu e mute cu niiom seo-u litio libe - tui etilomr ce lo-u cieuiut udom ltte suil mc ch ib tuuuo-ieiom oocleso-umc >11cm sonsterto-ut ben>. ele uuonesst momo tiucmeaciomo extesnus. qime homy romuustitnye qomzs el nus i unmomnuanle eles Sienco> estom tus i. tu mio-u buoto> mo-u o-u nut icnto-ul io-ti m oo-u lomo espo-iciomo elio pcmmilmies po-uro-u lo-u creo-mciom cies tuni time mmno-u mio-u elche mo-u es ni peszo-u r mci r es u coui cmmio-un so-iI-ono-o uu eyoi cu use noei N ummiesS nr en tu> muit o-u lomo fi mies Y 1timo-ti coci <e o-to-u lo-m ce lo us melo-tro>res efectivo-inicu te [to nucelcmo o-u enij leo-ir ~mo-u ro-u lo-unen [me tite o-ti defer u> existentes cuuumr ho-us esstmnctouo-s someut ceomuuommrc us u ti eles b~u Imnusfertu
~>< u --o

POLTICA>

52 No se trata aqu tan slo de intentar an ms vanaciomnes soibre un asunto> cuyc mismo> xito> de prensa ya tendra que inspirar sospechas en tiempos como los que vivirnos, sinc de cneo-iran de un modo nuevo el tema ab que ese asuntu alude, que es el de It noustenuo-bilidaei yo-u eviclenle ce las fomn mas vigentes de relacin entre el mundo humano y el mundo natural a escala planetaria. Para Donald Worster, poir ejemplo. [audicin de sustentabilidad vino a ser vinculada a la de desarrollo a partir de la dcada de 1 980, come parte de una solucin de compruimisc elote pcmm itiert o-mos gro-in des centrois ele poider poltico y econmicc del ss tema mundial asumir y mediatizar a un tiempo> la inquietud social y etultural que provomeaba sobre todo en las sociedades Nomratinticas, la creciente percepcin de una amenaza ambiental a [oque lo-moto poco antes haba po-mecido> la positmiliciad de un crecimiento ecomnmico sostenido>, aunque no> sustentomble. Tras rastrear el origen debo nocin de sustentobildad en prolmleuias ascciados al manejo de busques madereros en la Alemania defines del siglo xviii, Werster se refiere a st usu como> ettegoint discursiva domonientomo aos despus, seo-mlo-ndcm que stu atractivo mayor consiste ooen su o-uceptabli dad poiltca internaccnal. tonto para las naciones rucas ecmo paralos pombres. y su potencial para estmular amplias coaliciones entre numerosas partes enfrentadas>: El Norte y el Sur, se nos dijo, poidnan unirse alomra sin mayores dificultades en torno a un ambentalismom nuevcm y ms progresivcm. El ca pitalista y el somnabista, el cientfico y el economisto, os masas empobrecidas vas iites urbanos, podran alucino marchar feliznumente juntois por una va recta y fcil, si ne> hacan preguntas molestas acerca del destinc al que se dirigan 32 Para Worster, en efeetcm. el ideal del desarrollo sustentable se apoya en tres equvocos. El primeno. dice, cumnoiste en [a idea de que unc mundo> notural existe ante tcdo paro servira bao demandas materiales de la especie humana. El segundo, en que si bien ese ideo-ti recomnoice algn tipt ce lmite o-u esas demando-ms, ondepende de o premisa de que podemos calcular fcilmente la capacidad de cango de ecomoistemas lomeo-mes y regiumno-ilesnn. Y eh terce re, finalmente, cu cine noei ideal de snstcnto-mbi licitud reposa sobre una aceptacion acnutuca... de la visin del mundo traeliciomnal en el unatenio-ul i omo ti roigre sista, secular>, o lo-u qore considera nudel tomdo ben ig

Guillermo Castro Herrera na mientras pueda sen hecha sustentable, eomn lo cual comnsigne que Las instituciomnes asociado-ms a esa visin del mundo, incluyendo las dcl co-uptabsunum. el somcialismc y el md ustnio-uiisuuuom, escapeu ttinimn ti toda crtica y todo esemutinio> verdadero. Se nomo conduce a creer que esa snotentabidod puede ser legrada con coas inottuciomnes o- otus vo-ulumnes intactos ~. Po-mere un hecho>, cu eteelc, cue no> slc el nndie so-murouilumnn, suuom lot civbzo-icin un orno e~ore ereom el cumnesepto> como> eje de relacin enre sus po-untes mo-ms y mneucis afoirirunadas a ltrtir de o- II Guerro-u Mundial, ha venido aserrada vez menuomo sustentoble en trumuinumo ambientales, en la mionia medida cu cue tro-us las crisis dci rcntmci, en la dcada ce 1970, y debo periferia, en hade 1980 ha venido a qtueelo-ur red nc iolc cu io-m pro-ct intitulo-u m turo-m cemimo-u d a decrecimiento ecumnmnico> en un ecmntexto> sumesial e intennaciomnal rada vez umis inequitativo>. Werster dedica escasa atencin a eses cumnupomnente dci ideo-ml que crtico-u o1uc, sin emnlmo-urgom. coims ttmye lot po-irte ms sign eotivo-u ce la cnuaemmi en lo estmltouro-u latncmanenico-mruo-u y. pomr lo> inisuuio, omuuienitant po>r nuestra parte un exanen tam cntict al nemes como el que l dedico ola sustentabbdad. Haca 1980. en la vspera de su iugresom alo que qorzs pndiero-u etbifco-urse comnnu sou tercero-u edad, it noicucn ce cieso-umrum 1cm desgnalt en Amrico Lat no <un promceso de transformacin debo occiedo-ud qouc debera romnducin auno elevacin de lomo uuvebes nuedios de vclono a tro-uvs ce ooounuo esxmonsu>ui ce su capacidad pmumelomctvo. lo elevacin de lomo po>medcs ele imnoduetividad pomr trabojodumr y de ingresomo pumr persomna, cambiumo en [o-u estructuima ele ciases y grupos y en la orgonzacuomn oomrial. tuanohomrnoconeo culturales y de voicurco, y combiomo en las esornct tunos 1mo>liticos y ele muiclerno .ou Trece aomo clespoms, destaca cu cambic hu imoitalmie de la diotaunia quela nocion gno-urdo romm respcctu ti loto reo-uliolodes desuno Aniniesa Lotina cuyas lites se expresan a travs dc un dsnumoum ergo-unizado> en torno> al culto del crecimicutum ecomnnicom nomunc ncu critenic vercbo-melerc ele xito> cu lo-u gestin pon hlca y privada ~. En los herimois, le que humy se entienda pomr nodeso mmomliomn> en Aumnnt Lotnuo-m ho-u dejo-udc> yo-u ce suge rin lo necesidad ele algn t1mci ce vinronbc cleseo-ubie entre el crecimiento econmnino, el Imienestan soco-ib, la po-urt ini mo-iciu pci ltica, ho-u o-u cutumeicterm ro-u esmoiu nuaciomnal, pomr no> ho-ublor cies u mo-u nebaco>u ms

POLITICCy

Nattnralcza, sociedad e- iistoria em Amrica Latina resmomnso-uble estm el ni uruelt uo-utu ro-ob. 1 cutre lo-us dct chao ele 1950 ~ 1 970. en efecto>, pases unen eleso-urro 1 lu>- signific tutu m ticun mu tuno-u unodiol ido-ud especf ro-u eles melo-irio>uu etne [tusnocio> neo ele la peri ferio-uylo-us ele1 re mitro> ole1 oste mimo-u mutu riel itui, y tu u ti tusiguit ni mu ele oes tt icho lo-u eso-u u-elo-ini mu. Fo mcl tu eso> pente mmccc yo-u tul imotoo-meiui. y mm tiche moiccie- ver eoimoi uno Imenuc i ci m q tic (i? bu ma [tulmmcli tutu Bu-tus ib lbegomen o-u o-leo-unzo-un uunteles ce cumo tu tui ti cci cii u-o-ib emutes ti lomo ce 1 miitu rielo> N timo-u ib u tic-cm, s clic> tou cut imuisimbe., esto-unido> el pu-o> imient mianucaelc eso huir el romnu mario> el ce recituc r con mo uiuvesbeso ele comnoun uit> del Nointe o-u niveles q ore mcmiii it o-ini oliomu intuir lo-u u mes it> m ci tuco ~ ~ i ro-un somhm-es tus nert roomo u o-it Li ialo ce i u [o-tuesto-u cutencm lo-u mito> o-u ooste m fo-tu iii cbo-ut cci mucm el cl eoo-ummu [cm ho-un scolcu o-u ser, o-ion. uomcomeo surjeto-us o-u cmi humee Oui oir mciiio-un teso- u o-ii d-mino> ci ces cii scturne o-u lu lo-irgo> ele tu m ti ib u le-u m cmii u-es con lot moto u <Iiligo-mcitus o-u mccciiiccerse en sons tui ummci udc o y olIeren cio-us s es cine desean so>Imnevivin 1 o tne1cuu esvebe noeiuieiute. cune rse dibc e-tu meoson1te ce1 ecu ce-it u cies tu itt voil tumu o-mci eso> nscie u es tItes ce 1 ebcques nevlo-li es cutres neo-ib co-moles y ohcuo-ucl us uit i<u>uuintuo Y mo-uno-u dtie ello> seo-u to1 itt tic ol u mmii e uit e os ti el eso-uso u dci les miiisfcuo e~ ome imo-uito-unuuo esO ebio-io>guu lesiieno-i clones tsonmr tul unenoms co mo oh ercu mimes 1i miii es 1io-iles, lo-u rum mmm eu-o-u ele esto clin-ceccur es ten dmo-u eue cci u ionst ir cu [o-u ciii to-ur lo-u et rim1i me-uus~ m ele [ti iii stcri cielo-mci del prom[miom elehmo-ute cu e[cue el dilcigci ficume bu mo-o-tu, po-uro-u comumonilituir o-u bies-o-imbu mums tult ce ot tem ticome-itt o-u cuico-uno-ir el ehesuenio ir-tu o-ini liien fo-ti cu mu el nesulo-uoho cies tui umounuejul momrom eficiente ce lomo u-ee tu roomo no-tutu no-ubes, o- untes ciun es cu tuici tun u moihmenuit ctu e mu me cu esu-l ce-me- o-u lo-u u ceses ici o-ud ce emite mielen cte muitnert uouevo-u el umrigcii y o-u uo-ieiomutilielo-ioi ele tus fouiunoto ce uebo-unim comil lo-u notou no-ti eh> ene susteu lo-un tul oel el tu ce rice- i iii esmii o ect m uncu vigeii le, elen mcm dci rno-ui nonesurt reciomu sizomc siendo> sisto eseneuahuentc romuiuc orno-u noirumnuema esccuunn can ele ucecursomo iii ni ito-uclomo Y, cu un ciehmo-ute ts biotomnizo-u ob>. u mio-u bu somrio-u o-umu mi cu u tui lo-itini to-u nuenctuuo-u ten oh mo-u c~tu es cu fi-es m lo-uu. tichems, o-u ut reo-u ce co-u no-ucten o-un 1 tus cli es retie- tus es mo me mm tu cot momo tuniuti emito-ulis unois y lomo cito loto suir es ci tiches N ti rau [u rutictus 1 )es-i nr to imrf beso de o~ u cuico chio-ulcgan, cmi efecto>, bur hito rol mmmomch is uuit lo-u iclentfietcin pre cst ele [topresencias y o-tuse nc jo en ci ciebote, y lo-u o-ideeto-tel o-u evo-t ono-esimu ele tuc od 1 u mi or ibm do-ud s u lo-u comal Amni ro-u 1 o-tui rio-tro> jiomol nro aum buu dco-us e ini cuatuvas neo-ti nmeute m cuevo-us en Ii htusqueda ce me co-u mmm omomo gbtlo-ti es cte eomoumeoucuum u Pomncione tcommre e[tuc. en cierto>, cu oumhmomo mmi cm noicus estt ihantroela vot lo-u cicuuo-umeio-u ele tui nnetbmuis.~ ritmes o> ciustutu No-un

53 toguuico> ab de la eccinorna de mapio-m. en el que un tuso> 1mrevisor ele lomo recurocus naturo-mes comexista en estrecha rebtucicmn ecn lo-u necesidad de incomrpommor o-u io-us ruuayum nio-to sumnio-ti es o-u [ti su> unoii de sois prop idmo 1mrtmlm cunas pau tic ula nuente o-uq uc lomo e tulcus que o-u 1cimmezti y 1 u m u u no-uc Cmn sumn tul y pel ti et ccintni huyen o-u h to en uuuu ms gro-uves bis prcicescio ce ce teni omm-o> c tic vcu cii cesto-un o-ml un u tdit to-it otro-ib ele la me c> fi mi Este [mimo> ce co> i mu rieleu cio-us e mitre tmnhmumo m uuu domo ccmnstutnye uno reserva o-t mu descomnecdo- ce elenucuitomo cne sin elomelt fo-uci litarn nuriuu el dio-m 1 ugc eutre uomsutmus niu omois. y eso> m tuquc lomo ctremo ejone e nfmeuto-u p mciii contus y ti neccor iman iones de o ungen senejaute cu sus p mompio-to negi cuneo. Con ehic, ptuecbe entenelerse e1tuc [o nrcmn-pcra.ciru ce e-so-u mesenio-u com u tuno-u 1 ab eleimo-ute o n e tu rsu oc ho-u remivert co> ot en ti u tito-u meo-u tti m ti re-en le no~ md> fo-ion

mio-imites qoue colmena imcmr los ccmutnibcurcmnes de orn

anm1ih cm nmesmo> de clscp ino-us ce io-us rencio-us hornio-un tus u- m tutu mo-ubes ele u mmestmo-u resol u 3~. Y esto>, en Amrico 1 ~otino-u, onmomne cu primen trni uc reset lo-ir ho-u begitiuuuidac muego-ucit pomr lomo iloto-itiomo tligo-ir c~ tu icomo ele o-u en ele huomy a tus mubtpieo exprescmnes dci o-umnbenulo-ulismo pommtulo-ur o-u cine oc refieren ttuto> u-es no> mo> Eerno-rmel ci Mimes x- sai lucrar fi uutul mente lo-u cori su>n que. en ci culturo-u 1 cu oric en 1cm someitul y 1cm eeuuro>m icc. co-uro-ct erizo-u o-u nucotro-us re-mci cunes ecmn el moincic umo-itural luuciom coto> implico-u ctre cmnt hmstomnit aunhmeuto-ub ho-o ti nomo-u nemi co-tutu deber-itt deso-u mmiiorse ti s nuuom o-u o-u tro-ivs del cofuerzo omr tivanzar mucho> ms cii la comut u utco> m ele humo esfomerzomo piumucres de tuntomnes esommno m Nico>1 cm Ob igo> y icnge Momnelbc, entre nuou tromo, y Alfred Crtislmx y Richo-mrd Circuye, en el niun co Nomnatintec, entre muchos oitmomo 3> Y coc sigm fico-u. to-tmb n, la huoq uedo-u de m uevo-uo fomnonas de coimtmnicaeiuu y ccubabumrociomru entrelos cencuos no tunales y [tusiuonmanas, ele mcdom que resulte pomoible comnhmnan sus ompomrteo cr un nuevo> tipo> de cmpmeso-m i uuteie-ctn ah, co-mmo-uz de am u tito-un o-u um premb cmnt amu m tus o-u mpb ic. y ti nno-u pro> uuest u omcl avo-u ms rica. Po-u mece ser, cu efcctc. que lomo acadmicumo de Amrico-u Lo-ut u o-u mmcm esto-umemo souiumo cu la pmdido- creciente ele nutueotmo- co-ipaesielo-mel litina ejercer el mc>dom ectumuiru de aprendizo-ule y razomnamiento> que co-urarteruzc en omtroms tem1utmo o-u humrnbres comnuc Jo s Mo-u rt y C u o-urbes Darwin, poma meuuconan ejem plomo en ambo-us riberas del Ml nti cci, cm del prcmp it> Mart y 1--henry Do-usic Fhomneo-uu, po-uro-u nenniumno-unloms en este bie-misferic. Y, sin emborgc, el utueve tipo ce desafiomo elote cnfreuto-urncs homy est nmeo-ndcm escmn ro-upciez omuo-u n nesa cincomustoncia, que modna eomn
~

POLITICSfr

54 tribuir a restaurar alas ciencias humanas en el lugar que merecen, como eje fundamental de la cutuno creada por nuestro especie, Para que ello> llegue a sen posible, hoy es ms necesant que nunca que empecemos o trabajan con aquibomo que pomeinio-un facilitarnos el nomnomn miento> de le que imano uucsutncs es an elio-udc> omnuito> de lo cultura ecolgica del Norte: aqulla que se permite plantean lo-u nenescio-ud ele enfrentar ci hecho> ce que nno peso-ir de toida [o retrico en nomntranc, no> se puede tenerlo niejumr ele dos vidas posibles no es posible maximizan la riqueza y el predominio, y maximizar oh misnit tiempo la demomerocia y [tul bertad. El desdn pomr reconocen este hecho ha sidom un rasgo caracterstico ciclos Estodois Unidemo y del cuinjunto> de Occidente, derivado cielo mecenco y las ensomocenes ce la juventud. Penc ya no puede ser ts. Es neceso-un ci ho-icen u no-u cl o-ro-t opcimu consciente ~>> As ciefncbc, ese dilcgo> fo-mniiito-na ntucho> [a ideuutificocin dc bis cbstculos y o>mc rtoum d o-teles de orden peul itct y cultural po-oro-u una comopertues >u nternocionab q tic ~u ucliera incluir o-ml tus soicedo-udes involucradas, y ntu so> be o-u sus gobiernes. Se trato-u, en breve, ele hacery ncm otile de escribir una bis tono pbaneto-unia capaz de ir ms all de lo tenden cro, hcy cicmi no ntc, a ecmn s de ro-mr ti lo-u bicisfemo-u como> orn meno> nomntexto para el desarrollo ce rea ritmes eccntmmcas y polticas entre lo-us sumniedades humanos. Una perspectivo-u ambiental e hstmnno-u nomont sto pod ro-u sen, ce bu echo>, la ms o-udenuticit po-uro-u promover una poltica de colaboracin interna nicnal co-upoz de etufrentan el detenicro> ce la Iuiosfe no con el nfaoi o cine requieren los prembleunas tusc ciados tui neporto equitativo de cestos, teneficios y esfuerzos entre las regiones involucradas. Y esto> no serio poca cemot cr unaentre circunstancia mo-meada pon el conflicto> creciente la copo-icciod cada vez moycr de identificacin y previsin dc premble mas que nuestra civilizacin ha logrado cu el pa no> del ecnocion ientu, y su creciente inrapo-mnieiocl paro proidnc ir reo-ceienes pom iti co-us de o-leo-u ncc eq ui yo-ilente. Este proigmo-uma de trabo-ojo, si llego-u o-u ser ejerorto-u dom, tendra que ser traducido> a uno-u pl otro-obcio-ud ce iniciativas de i uu-estigacin, debate y cm rganizo-u cren, conservando) semumne su co-trcter muitclisen pl inono> mcdioute tun enufcmqtue que ce mlii me, a tun tiempo, lo investigacin histrict de lo-urgo> plo-uzum hacia el paso-udom, y ci anlisis ce las tencencio-mo ce medio-uno> plazo> cu el ebeso-mmnomhbom ele lomo turdmnteen mientes ctre lo-u crisis ha puesto> en mo-une-lo. Fui to-u n

Guillermo Castro Herrera tom seamos capaceo de actuar en este sentido> ecmnut gente de eulttmma, comnprummetda ecmn la oumbrcvivenca y el bienestar de nuestros ocruedodeo, lobremos contribuido o la somncin de uno> de lus grandes problemas de nuestro regin en nuestro tienpo. Ah ho-ucenic comont lo-utimuuanuenico-umums, ade uns. ho-utmmemomo sabidc tutenden tilo adventercit he cho-m pum Siunn l3omlvar en el centextom de otra cr sio. tambin decisiva en uuomestra bstomrio-u: onA lo-u somonhma de la ignomnancia tno-ulmo-mjo-m el rnime>n Y nu cabe duda deque. sabiendo tui nenes cunto> est aun pum sen hecho, dejar de hacer ser el enimnen nmuovomr ce n omesuro tienpom.

NOTAS
Lo cxumuesiu$n lo-u so-dom u uro-moda ce timo o iii-> icon: Jst Gen n,no4w /iuoncun,u Madrid u ~531cutmliuouolui omriusinolniciute en u uro-to, cr 1 1 0 Fi o-nuumnu- o-u su sc,. oicsarroui}uu ci cu<nccimiu> o-u ~ or so-u 1irevio Io<ruuittlocit$n comino> --uuui1miko-ni ro-uco-imsvirs cii uf t- ~mnr guoguotois o-ii esmoinos o-u u neo tc so-clon xO x o rs PAL: --A uo-tcccdeiitcs y umroilmto-esuos im ro-u or> tieso-urru<i lu tiimmie ntoi miente smustcnuoimie-- u 990. cuo-0 EPA L: Rcscius u/e <o Oil eto/os so u/nc 1)osorroullo n A o; u m/o, u/cok ,noi u/o Suos/ni, /on/u/e. Sc une no/u uNIOPLAN Icio-itus lss~meeio-ules del I)csou-u-uuilti Sooiuio-usoi e o lo-le 99) Roiso Ni o-ONO Ojerto- en Ilvo.eLooun. N-lxiro. u? m-.. (19 i 10)3 scuuluiui Ido a> Fi seo-o-or Rosoouuiol. qn co-u es Ocurra ro-ti mijenuu so> Lid uuunusitun F?nonn.jrnco-u L.ouiuio-i velO o-tuilic tde d EPAL) nerrg u un segoidomo-un qac Amrico-u noc es -n Imuicoir ncgo-u u t tic e euustoi soicial od instes ucouiujmicu> ha sido> no-uy nievo-uoiounn \su, ~uo el o- ti tIc aguo-so-o> ole 993. lo-> u-AOl iui[ouruo-almtu orne emo-ire 1980 x 1990 hablo-un oiuesouauucidu --ro-ls or [50 uo-o-Ilones ole u cro- o-u cus dc imuso1oes tromina 1 co esncin --Aro-o-rico-u Latira cl (orihc to rc-uouncs quu rimo-u onius ucuouustis t<ircsuo-uics icroliercr en ese mu romolon. o-u un ro-to-o-ti o-oro-no-ii ce 7.4 o-iilouo-cs ole heuirc~us s mo-u utius esie tcnumnico-iuo- oa poo-rczo. [<uoletoiresutucioSo tne ole ma> cii o-uuclum cl no-o mct o-un nl uuu o-u uuuo-u i or u 54 no-illuines de hect roo-rs entre 1981 o 199(1. mrouvnuuo> uuio-u gro-tve 1urdo-do cocuruoles poro-u cl dosso-urrumllu< y muir moinesMcn 1-u o- ese-uujn oir Inc rerursuis Brasil. etun (itmYt>Qt)0 heuto-ireo-us see-nidin 1iel lo 678(l00 tm tioli sc rs i tituol dcli~ lo-tui co-un FI ci mo-lis iii o-ls< ou fuu u ut u> re en ocungru cuin cm ur ut otmso-a nies cn ni sino ucriuduolomo- c suuj /501) hecio-irro-us la ior,uoudou Mxicou

mi mt.

ii0893

u ~ ~ nieroero-iruma (PN Li MA): ce loto Aumuncio No-icitunes tis

L0nioio-us moro cl Medio> An1omcnio cte O?nuiiuro-ucio3n ntern d 1< nual (A ECl u: N-i u istc rio> des Oitmro-us Pu) muros y Itrho nisno-t ( MOPUJ): /iosoonnod/ou o- Mod/o> ,lnnu/uiosn,nos nno .1 oh mo i.ouiino tno o-non; o o-tiln//i un Ni ut o- cl Mio-u suero-un dc tui0 us mcciii e u> y U, h unisunoi 1990 tu <mo u) ~1 -- Jons sn lcr un Xits/o u to o/io> .-i,n,Iuie,u/e. CEO ADI O 1 roo-mo i 99 1000 o-o-O t din mdci --Ii ir, icois suiimre tos uu i ouiluu y no-dotic oo-o-o-hieiite cr Ao-o-cu id-u u turma xci Co-uribe- ero- /o o/ouguoan-, Bo<ieto-u Br no-esur 1 del 1 as lo-aid> Auuu)uo-o<uuioi dc 1 lvuso- -oc umnes L t ouimu,io-. us A O Mesueo o-no> voul 2. sepuiesaih e/uueuutmu e 99 - o-mago 14-1 ti Sr trillizo-u tutem lo-u lo-nocitum dc sisucucucono-euro-oio-ui mo-unir ser co-uimoo-rtunioo-n poir imrnioiito-cl wo-umnrrsrim textumo o comino> utIc A-/ru o/u-nno S/s/e,na Mnnnndinl. Mxicoi 1 E. Si cii> XXI 1 989. 59 col

POLITICA>

Naturaleia, sociedad e historia cii Amrica Latina u

1<>

(/n>uptb/oo stono-o/ O ;eo>ouo//OOnot Oo-no-o-o-Imriduc ti oa ersius reos..

1 99m x- eles lo-u ciisescosin.oo- dci lriro-ucron ce ccoo-o testois [muir mo-ru
oo-o-urooi lSio-o-uieiesl osl osl juro lo fiino-uinnuiooo o/of ttl/)//tu/o.stuunn. VLsi -cu Fono-o-don tos Oorlurouo-u llesiniouuio-uio-o-o-. 1 O)5fl liescies tujeleso-ir o-u o-osuronleoi. uociois o-uoos-ciiicuteo del seco-or mrio-o-irioicsx umourto-clnor co oibo-eso-i u> ecouruouuuiio-s Oi?oiio-ioo-nio- lIco> uno-o-ieo-u lo-II-o-o \oo-io2uieo-i t luo u el tio-luilme (oLmo-AL): fion/oonoo f<re/inuu/uooun o/e Ion /-coo-noouuooo-ou di ,lonuoo-oleoo Louohuo< o ni (unu//e (/O)0)fl So-ouo-o-io-uoooo- ole Co-uit olucoeourio-e cies 1 d)d) 1. (o-u el e-o-o-cu ces lo-numooio-,o ~loor ero o-ui~mloi. lo-u ciouestouuo-o- u Agio-u le rrero- gcocio-uIo-u lo-o .~o-eo-i rl noio< el lo-eclio-i co elcor oc Io-utmiesro-u tiro
tuco-o-to> lo-io-ito-u scio- o-uii 1ioeil elio-re 1~h11 y 10)0(1 cilio-o-ii eno-res 155(1 93<). oreso-leiooes sal innsilo-ltOd re ole cjoo-e lo-ls scsls-o-s uroluiioso-u

2 LIria turro-o-o-u ro-uuo-uctoristieso-u tic turoo-ono-oo-.o-uco-ouo- oir lo-,o udu ro-ciro-ro tic umruiclttcciuii imo-ucoro-uo-o-tmicn 5 clinsto-iliul iriterio-omo u es terrts o-u eso-u ocesicoituol. tilo-u cilio- ro-uuruo-o-o-Io-o-eutes oiesiguo-o-uro-oo-o roirmo-c to-o- ccoo-oo-io-u-3. tirio-u fnuuo-u ticoscilio-or oir iio-stiuiciuiuo-o-uli,o-urinuou dr tus re lorriemies ole muicier o--isu>rio-ttio-uo o-u o-o-ojeello-u tirgtnio-izo-ino-nuii soico-ol c-c-uuoiuinico-i m tos ejercicio-> dci moitiur si iiisuio-oeiouriol <aucin lo-ii quiero-es lu tiruroiuo-oii o> ce icesiut liuiremiiueumrrloi lo-ir quurelco cs u/uro- exrierioiuus del ouiouuo-n o-rio-u tleuc oioro-io-o-iluo-o-osro-ios loro-o- urio-nos--boio>Iuioo-r-- 4. Lo-o-o touro-o-io-i eso-irOdtcristiett ce ronoo-rieiicio-o- ole si ole es u ocriosoituol x- o-le- coro rclo-riones e-tiro- oblomo gruo-mos Io-co-o-o-oiuus eonu cl no-oo-oiu o-io-ttetro-ul. eso-umo-no-. tic osxmrcso-orse cii coincloreros lo-Miro-u irsto-esioiro-oss o-o-o-ulruo-ulcs co-uro-ucrcsro-suicao. o-o- lo-u elio-e co-sol uno-ero-o-e lo iiio-uiio-u>o-- lo-o oselituio-uo 5. liiio-uto-o-ero-ues 5. tirio-u tiro-mio-u ro-nro-ioslosuisrid-o-i to nioiii>oeiuun y tieso-irru lun ce lo-ns icsio-esitio-o-oso dures osoo-n onoeoseio-itl -sir o-uro-o-lo-o-ro> iuo-utcro-ul. o-u lo-o- olee O-li rotes eso-o-so> Y lo-uro-o cslobo iir<uImOiOilOiS to osioo-tiioi la o-o-o-o-iiinno- --el io-iosoioo- o-uuio-tiierte. 0< --lio-oruuciurcciouui Lo-u io-teuo-uc-esiuo cutre lus esioioo ele tieso-u
<cilio> y r o-eolio- o-uoo-o-Iioule co- Ano-ol reo Luto-ii u- cii /o-///t>A tos

eso cies mo-o-ouo--oo-i cIrco-limo-o-u e ,ciii mu ooo-yi1ilrtn< mo-unu el o-o-lo-ii 2<100 I<>u oirliiiessto< lo-u cxio-lio:o-iosionoo- ro-o-o-ls sosio-eso-ibt eno-riso-sic dii cciilio-urtlts eso-o olrcluo-c-c-iolo-i o-u lus eso-iluo-iesiio-n<s. oieslmiolo-n o-o sor igo-oro-o-io-o-osio-l y o-u oro- rros~uo<o-so-iliio-tlooi. So-ii oso-o-lo-rge lo-u io- s-esiigo-uciniii ce lo-u oloir lo-uro-o- 1 iruict cieo-uo-ono-o-io-iloo-o- qtoe lus Imriuo-esiio-o-lcs ugrutoso ole cot
clcs-o-rsuo-ico-ouui ro- oso-aol oslo- ue-o-iioio-uol ios gro-nro-o-leso icruo-ulco-io-oso-o-ies ce

el ioso-oiuo

ti

lo-u ro-irio-ideso-o-u eSlosoisiS-tu. s ojo-re el iietIulo-o-io-o-iul oir osso

oco-isielo-it sc eo-coo-oro-uio- oluo-io-o-iriucroo-es sio-cobo-nolor co- orus or

io-io-is. uoro--< liru<o-n-siiois sso-rs riuo-o-o-os tic tirso-ouuo<tlor o-u lo-u rio-o-udo-u coco-rulo-u so-el u edl>io-aiio-o-t u soooo lo 1noiilie uoiel 1> do Ii olmo-o-no-u venido> lkuuuo-omo-o-u oo- cl 1 sio- icholo-unlo-oo-eolo-re \o-ro- o-obu br cir el lirollileiuitu sirio-tino oiuguoiu,ool 1 mOO de Iireo-lo-o-u do-iriso-lo-reo O o-uio-o-uI ole cuso-o-ibti oioo-clo-uo ele oo<o-Oo-so o-. o-o- ese ilSel se lio<usecuto-lo-u mereslom lo-lo-jo iiOuco,u elio-ls toS oleo- Uulo-o-eoo-iu o-mr el u eseliroo-so-.uno-cio-to-= mci iuo-uuo-uosio-ul suuu u lo-lo-ns o-rio-co- ocio-ion o-o- el-o- o-iieu ~o-io-ieo-itr cculo-o-eio-o-o-uco so-o-mo .~u: ul o1o-oo o-u rlumon control iorbo-io-eo o eultco-o-ni o-o-uo-lio-r Vilo-usos: mu-u o-o- u -ni i u o-1 loro-> siolle el o-o-cciio o-o-ro-iiiesirtc: oir lo-lo o-iesrsuelutics --o-uo- ele i o cu tu o-lo-olio- u-- co- Y/oolito .ino-/o-/tnuoo O /)nOC<t>//o) uno /ouno- o-ok t.Oo-uivcroielo-d ce lo-o-tiuo-nuo-o-tl lrmsiito-rluu ele u Isuruulious 0)0/li. il u u uo iiioirru leo O unono/euo-os :\o-oooo-~o>no-oo-oss mejo-o-o- 4 o-o-o- rs ni tic 1 1o-oou u lites> oniscso-uoino-es lo-uo-iieo- o-ii ~ 0 So-o-Ao-oo.z. O>o- ni /o-u />o>/>/o-socto- o/ii /.n/nuuon o/o /oono-oo-,to-oo lo! sng/o) Am/ oo/sng/oo u u lu bu-o- eolio/so-o- oles o-ro-lo-Ir i 970 s lImo/uno s /io--o</oogoo uno- /ouno-o-omnla no-o-rio-io-io Istlo-o-ouio-o-l 1[o-is-cuoii 110 So-o-o-o-ib so->to-n m ouu~iieul keseo-oiesii lo-sio-ioo-ie. 10)0 i . uio- erero-ito-lon Oro.oo- 00 No-combo y Y-lo-nico- .oo-. juir-ir --Nimio-os suilre lo-u liiolcu i u eeoluu-ie lo-le \ii/-ric-o-i l.o-tiio-io-uo. ro- Is.o/i/tu,s o/o I)tsoonnou/os o lito/es lito-/ino nono oto- lttluto-od loo//no-a orlresciiuri ce 0.1 Soro-kesl sN O ni-o 1 <oro-o-loo ele O erliurr lcuo-iuuro-iicer. Li tui no-oscres 1 eouruon uco-ur ito- o- uno-oo Viilo-ict i 98(1 Oirvio .uo So-o-utu u-un 14 lo o/oogno-n u So-u/o/osoonro//oono Ansooo-r/uoo loo-O/tun O-iolsieo Su--lo> \\l ecu0 ion 1 0)59 (litio, Nl-soso o-o-coo o. Fcsruio-tuioli< [o o-co so-si, 1 luc O oso ru..oo. Auno-u: Oioco-r~ Mci o-ss 0<000 lo-sc s ulio-uiisio iii oo- Od 0>000: //ono-oo fns//unnooolou iIo-50000o-l into/>oonoton of 1/ o-nl lo-ioliltuoo Olo-<ciouitil cies Anluu umoiloigit o i-iistio-ro-o-. Seo re lu o-u 1 ile-, ir nulo> Ullmormno- o i ol o-ls?. o-o- Nl rossmeesuo-s o-no- eo-eio-o-inn k soo- Scruu /;i ntuo-os 1/cur/o o/ono! Sooo4oo/ oC oo-nbuso/unno-o no-no) Ole scun Sr--lu XXI 1? eolo-o os l~l5o-b. Psuuioiiei J los-so-o-o- o lo-oil 50mli ie o-liso o-s- ilmo eoo-io-moi dii cl esuuutliui ele o-so mace-sas oto--o ncso-s o-ie co iii> icnolo-es --cii oriol cloros o- liieo-o-to-o-io-o-is o-clero-mille 1 liii co irlo- io-eeio-n> ro-olisroir 1 so-ini ro-ito-lui1iloo- mu ero-o-o-u ciio-iolel silo-o-> tilo-O ueioeoiuo-u-- ti s/nuo/Ionfo ti I/o-o /on/ou Nio-oiuioi AIo-o-o-u-,o-t 10)51 1 lo- 1 lIS) ul lo-co-o-o-unu o-joo-e liii 1 lu so) Mo-o--li es lo-e-elio> o-uulicoolo-o-r esut oisoio-nio-iicro-o-r clo-Lesurro-ir o- u lo-o-o re 0.0 <y~< o-umioseoo-uo lo-o cono-uuul ro-o-eolio-o- ce esx1ircssioso-olo-ciuuruoso o-o- co lo-is cicleocvit 1o-iir o-ro-u eoouio-o-o-on oir co-ro-o-o-ilooie esuouoiiu esono-rio- <bono bi>ro-uuo-oioo-s 1o-oo-r: t.hruo-o- buirrrto co-ro-esiesrisiiro- tic olrgo-uruio-so-ueiuuru tic ono ocres Io-to-uo-o-o-iio-t>s rollo- s-is1o-uo ti muoouinrcirs- rosliroooiro-cir so mrouyuio-u eso-otero- esit. ti lo-u o-lo-e- o-osuo-o-o-o-o-o-o-o-eie cieoiemo-uo-o-tls o-o-uno-ii ito- o-nooicieoio-oi-

iosstnno>//ou o o-leo/o-o> Anuo/o-iot/e usno <lito-o ini 101 o-o/o/loo srirrciu<ui dos ti, Souo-kcl N culico> Nl/so-con 1 to-ini> 1(o- 3 oittulio-oms Ocrltirt 100(1 t~ cliuo-noiiiie,u Se ir rouiio-ito-lcuo-o-eo-iuc o-le omos sulionso> 1(1 Iriio-iessuo-e u couono-uco horno- ilioliOr o-eo-ii(mro-uimo-i u Ii oloset si/uro- od leo-o-o- u ero- Ii 1 duulo-nil oboe so-gere sisrtio> dr ruiro-sul u uro-oo-rrseiiioiiuiie u iii <solo to-e, iiiuus co halo-e-u siciui iculilio nolo> u lus eo-eo1o-lons oto lo ro-te s ce esto-o- .rso-rioo-turiuuio- no-re o ole o-o-tuco-el liroo-tcsui cts o-lo> toso o-li suin o io-ei Imito-lo-u> eoioo-uio-o-inu1muln<-urun s- cii es curio-nro- u 01-co o- s Nr~o-. o-o-o-o- -sso-> ljesuuioo-tioo- Vloo/o-oono-no Yahoo! o o-~oOtoo 00)00 1 /10 tos Nesoen Signo XXr 1 0/oh 0)0 o-o- 5000 Auijimo-uis Ooilonuiio-<licio-toi 5 lo-no-oleo- ro-id cl u o-eOuou uluel o-ti-- cii Itouo-ii lo-u 1 icro-orlius (ouro-iio-uoioo- ) 1 oso O ouiuojnuoo ao/nuo 40/o- o /oo pou/o/oo -10)00 /ooo/nl~enooo o/e /uo-.s <-unto-u nno o-rs 1 ecu oiu le ec Muuoiuo 1 co-o-un resoL! AO50io- Oooioioo-o-liu u oio-euuuo-cs u 1 o- o- Muo-tlo u u)u)oO> lieolo-ro-uoiui to-lo-o-o-u oisduusuuuo-o- oiei eiisosoi --m oiisluo- no- ituuuo-io un to-es esortin. ioios-o-rtl o- u o-i-uu<touo-io-icoeso-ul m o- s;meeuise o-ro- lo-usium ole liuo-o-uiel ukuirsrer 00111 umuo-tes ce 4 liii d uY lo-itt Wullr un O ?uo<o-iuuo-i Alre-c O?ro>slis O m uso-u l<-leuel iii u Siemio-eoo- sume 1(1 rito-rbi oourulelu del lijo-ion oleO icosous o-rs froos/oo-,/ooo/ /nrupot/o 1/o-onu lo-e /urou/o,motoo-/ oipo-/50s/uo o>! /o-o-no-s/uu, o)o)<9.lo)t/(/ O io-o-liruoi ge Lo-iseo-sois lo-urss i 0)0/rl Ojos eolreio-i>o- eo1o-ro-5uuio-u lo O ocuosro-> lo-o-u do-u> uo-bo-lo-t uclu cii Meso-eno 1/ /;n/onorunuo-/o-uu ftooto-suoo tono-otro O osto-sinnono tos /soos/ougotoos o o oo/orot/o oto /soittno/o /40) o- Lo-iseo sitio-id No-ico-omuo- u ,oo-ri<io-<uio-o- nulo Mexro> u nolio-urlos tic lio-sessiueu oiucss 1 iusto<o-oeio 1991 o maccio imimo-osroerso- oslo- essiauo-ull ro-o-oii/u ---Met io-o-o-o>itoisrs ce los Yo-o-mci ictus oso-o- Voulo-u Heo o-o-o-loVio-incnilo-o O o-iris u (edo) Srtnno-//oo-s o/o-O irrto-/u/u lito-Ono nsnonutino-o> no-roigul o/o-ooiI/uso t/o-ooioolnioo uN nslo-o-ro-gtorio- os! omumolrco io-jii-eio-o-o-n oid luo-ouio-ortc So-ulo-souu lo-o- i o-ho-li o-- tu> rio-os eoiuo-oiciolou ce lo- tilo-u u ele luo-n 000501 0< o-io-clto-yc 1/so linnn/n/o ou/ \oino-obo ltro- bnoino-nnotn/on//o-ns/iru o rtoo///ro o-u oo-/osg/ooo-//nuuo-o eo-tn-ooo/ooino-, Nro-es u Xomo-k Ololoro-ol Lliuuseosois mo-eso 1993o- ;NnOOnO o-o-ls- Ioon,no,nuo 1/los/uso uodouou/ownoou/o-o/o os O uro-ilur rcigr tio-iser siux- lo-res-os 1 O)d))( u) 1/onu os 00/ 1 Ot/inil 1100/o O loo/loo- o-o-nno! 0/o-u (n-o--//n ti//o-u itnou or tono- lIoso Nres 1 i o-irIs tixtuirt (>xo>ucl tio-iso-esroius lo-reos i 99i(ii) / nno/un -lo so-Otto- urfoos Von/nono tito-ti /-h.o/usu-ss /nn //no Atoncoio2(c) orno Wiq --Ii to-si-s Noros ruo-ulioiro-s 1 ork ol Ottouel to-el un disto-urc lu tlimivesius mo- oso 1 QQ so-irt o-lo-o- Aru>resouio>u<esui lico- suiescios e o-ro- Hisio>iu -- no- Secro- le sosiuc Oituiterro-- co-u /05ro-tnOou/ ol <oto-o n,oooni h/,s/osu o Nioi,io- 10)911 -Ale sulric mio-le 1 no-bu luisso ci o iii licuo-u o io-otnro -5 -- \1o-1b0o-u clix: iii>iriu i iisuiouo-o-o-o-ieiut u iisbosiso- ero- Yo-o usioter lo-ini ud (ut): //01 bou/u os//tun//o Iot 5/501 nno-os tuso nnn>o/ttnn o to- ttnonto-u 00/00/

POLITMCSfr

56

Guillermo Castro Herrera

hi9orv, Cano-bridge Uniso-ersiiy Preso. i 989 oH ustcmry os Nalnrol t-iistomry: an Loso-ay umn Tlroury oro-d Mrtiiumdnu srpanoto-u de lo-u l>ac-ifio llisuun-o-aI Roso--/e ~-. 1 954 lino-st Bu ovo- TIre .Srnodreruu Pino o-tus /oo o/se 1 PHis Nuevo York Oxfco-rd, Oxford Lo-nivcrsitso- lo-reos 1979, y la antologa coinienuadtu Aner/o-coou Eoni-/roontuuoonos/Lsnuc 1/sc foo-rnoalio-e per/od, /o/ruO /915. Nueva Yomrk. iohn Wiley & Sons, Inc., u 973. o-o- En--Serie de artenluis poro Lo Amrico, D/o-ras Coo-onpetas. La Halo-ana. Folitcuriol de Ciencias Sumo-airo 1975. toima 25, po-igs. 4445 00 Al reopermomo- nnEeolougy aud ihe momor: a negicctrd d no-en sien el Lari Americo-un hisoorynn. en Jouoon-oma/ of Loo//tu A nncr/ouo-n Sound/es, Cambridge. CamIo-ridge Un iversity Pucos, Vomanme 23, Paro 3, Octulo-re i 991; ruIn Sor-ruco- roo-SN, Klans: La Eea/crgnoo y/a Loscuuo-ormula, Mxico, Fomndo de Culturo-o Ectmnoliunieco. 190/1, y Le la Ec-onoouoia Eosaio$o-/ea al IDosoiog-/sozno /ko-pno/at-, Barcelona. leo-u nao, 1992. o- La domeotura Herrero. huir ejempc. recuerdo an dr sus aos de jnfanc a cmo-o-o lleg lo United lo-ru 1 d?oimpo-mny a nucooro provincia de erigen, Chiriqu. en busco de nuevas u cmos despus de que una miago de boingos devast sus miontacioruro de to-anono en lo prumosincia dr Boros del orum. rn u ursinc 1 itum rai Atlntico. Y [o-oUFO?ou. no-amioo-u yoo-ro-uio-o-, comnc la llanito-bao-u sus trabajadumres yo era la eno-mresa capitaliota nndemno cine signe siendo hasta hoy o-o-o- Sera necesario posr ejeniplou. Ocrmar en cuenta el graduoexiremo de contruml dr los aparatuis roto-utales parlas ol igo-urqerio-us de la regin y la debilidad dc las sumeicolodes civiles en nursurcs pases, para entender nmejour olgor ros tuspertuis m usy impumutanues de nuestras formas perubares dc pouoinpaciuuu en ese proreou.u global, nomo el hecho ce cine lo neennoim o-a de rapio sea hegemoro-rna prcnisomente en lo-os ueo-us o-ono-uo-denuoson ce nuestra tugno-cultura; ci de la p rceio-o-incuicio-c nu ya dc t mci nomnortoisci sinos oir to-u mumn1upromducein po-ura la expomrtacin. y la viriurol o-Inocuo-cia dr verdo-uderas estructuras cotatales de o-ipo>yo al eano- pesiro-ado. so bre todo cii sus uiemmuus de necesidad 20 Y el promeesc no se ha interrumpido, s Sergio Bsco tiene razn en to que se observa en su ensayou ooPoo-btanin. recursos naturales y neouareasmo cr-ganizativo en la rcnnormo latjncamericana del siglo xx, en Fo-oiRiosu:sNcu. Enrique (Compilador): Eosn-ayas- so,bre el o/e.-ooorrol/o esonoohou/euo- deMoo-x/oco- o Amrica 1.-a//aa, Mxico, 1 o-0,~o- ce Cci tuno-u Enounmnuo-co. mo-reimpresin, 1 987. o-o- Mxico, Editorial Porra, 5. A, 1989. 23 Op. c/t, p 17(1 o--o- Cousousm, O eoulf rey W. y Dro-u ARFo-tu. Arthur. A: Roslig/oior e Imperio /l/oso/nu!csa dei expnno-/oson/smoo- orneo-a e ososa Alianza Mxico D. F, Edioturial Mexicana/Ccunsejo Nacional po-uro-u la Cultura y las Artes, 1990 hin so no- ismo amplitud. ~mor lo de ms, este po-upci de lo pum lito- eo en lo-u nccrgono-zoco- ni dr lu ano- bienoal resulta proihablenuente comn a tas retaccnes de cuida sociedad humana con so mondcm natural. o-o- Al respecto, po-ir ejemplo>, vase: lis Cro-Ni rs, Euclides: Loso Serlaoues; Caracas, Bibiiu.teca Ayo-concho. 198(1 Pro>loigo. notas y nnonoioga de Wolniee Nogneira dialvac. 20 Es posible, por suporesoc. encontrar trazas ce co-Oro-os cotra tego- os no-imperio-u leso> en co-rs ono copeciii cas. cuit din des u.u despus, cormo en el cosc del entusiasmo de nuesurcs tecncratas de lo dcado-u ole 195(1 coma o umeresioltuol de un mo-rne~oi o-rttcieno-uio-n dc los recursos naturales que opoimizaro so potenei-oi paro-tel ererumuento econmniec, ti ciclas demandas ms eumntempomro-neas de un odesarroo-hic susuento-ubie qore ecuncilie tus aspiro-reiouro-ro de la periferia y ci centro en ese misnn prtupousittm de crecmiento. Por otro lacc, suin muelo-tus oms signois qur u nolcon que,

en ausencia de este Ii pus dr numere i n i ntcrno-r y exucrut. o-un o-litio segumenocs dr u urotros sumnirdo-udro rrioruo-oro-rr ce mo-u re o--o--u esmcm n u o-u nuca o-u uro- uo-omtlom ce sico-u o-m o-ls ttsic uoi r giro-ii ut ro-u omrgonizodu en tol unc a un oleo-ii tic anucuonficiene o-u roiumpiermenio-icla eco-ru lomo i mterco-mnh oms co-o-te rutio i lo- lo- uesni u cl ib do [o-orocotn u sus neneoicloolcs. esierutino-enud no-ruy ti i sti nut o-tI de lo-u nnedouncmmio-i de no-erro-uoloo o- lo-u ccre sc erurueuio-uo- soijes tuis hoy. o-o- Toidova en 1975. dc hcrhu. lo no-uycur 1o-arte de to oleas nartio-unas relauis-o-s tul nurdior tuno-to-irmite fruercr siummicuesrute eloso- tiradas nomo nopcniund ono-ti d is-ersor-- en lo cdiritun cubo-u no oir suso Co-ras Cuino- mirtos. [o necesidad ole eso roo-lobo-u<ro-icin, y algu nois de loo-o prol hirmas o1ue 1i1anico, orn tiljeut de u no-u sugercnue e xmosoieiomr en ci olcmeoiuuo-enooi (<actor so-un a lun o-Y o-o-osco o-luiuo/oi (Worriot Rescicur ces 1 rsto-torte. Wosii i ro-itorum m d oetcuim e o-le 1991) ci luu roiu umor lo-u ourmo-tuuuizo-iro-uuri l)niltmgo dcl Noueviu Muro-tIto- oculro Nieoirom Ano-to-irnur y tieoarroilou en el C tun incluir A ncrie unu s [o-u o-o- u dom mcm un uttaimie gro mo-u de pci somno-ul idodes ocodeno- o-e o o-oir lico-rs os soicioles de A no-ero-co L utn u. lus F~siodtis tirundois u O u nooio-i. Ouro ~o-lanr cano-re nut dc ocrte no-os uecr,uieu-it cu se e rmnucutro cr clii brou No-nos/roo /9-os/3m Ageouo/oo sos/uros Ileoaora//o/ 3oV/ot/!oo- Aon/o-/coste Mxico>. (Fouolu oir Ouo-Itouro-u Eennouno-ne u o- edicin. 199 1), cloiouradcu moir cl Barirt 1 nirronie u re lo-lu dc tieso-iurouibou, el Proigro-tima de No-uno-mies iiuuieio-uo lo-am tel lico o- o-tu lo y lo Counuioiu[n dr Deoorroullou y Mrd ti Aumlmicute de A umer ono-u tatina os el Co-tui be cciii visto-o-o tilo-u Cuuiercncio-u Mor d o-ti son lo-re Med o-o Ano- to-icute y Desarnoil bu relco-racior en R ti de Iouei ru un i 99 o-ET1 w363 424 m365 424 lSBT o- Puir ejem1iios Prtgrauo-a de lo-lo Noc cunes tiro-tos por -i el Met tu Ambiente/Mi u isirric de Chi us Puiuul un us Oir b uns no-co-o- Alud/co- A orn/Heno-oey Desarrolla eno rl soneono-on a/tobo 1 tono oit u eso-un/un ti o-co Mo-ud riel, t 9901, uo- u o dios itt ~ cnt 01011 A i t no-no/u u o/re Rafoonoo loo-/osgv ononol o/so /nnoouo-oo-tn 09000/ Bciotoiui Nuco u Yosk. Londres, Hooghtu u Ni o- Illir (to-o-o-lo- u 992 Orto-o-co-ss u os o o-o. Xabier: Armdrico Latino frenur ululo des iii ob to-Itilo- lies-- en laicas nm 79, Revisto dcl Centro ce U sundrois m uto-noouerr ro-unos ooJuoor Aroiscunenaon. manamo-i. ocpuieuirlo-rc-diesicmubrc dc 199 u, pago 8 m 1 1 o- Nso-ou IN ro-o-A .o-o- ~.oo. Juman: /e [n.u itantostu-uooo ~ocsfdgnoon ah 1 co>loug,stunth /o-oslo-o-u/a;; i(o-urcriui lo-o-u icaro-tus. 1 90/2 XVoo-oco-rm o-o Duunoi ci rio-e sho-uky grau o-id uf s cromo-u i no-uble olcvcloup imruto-, y [le os e uitio- tt ro-tutureon co- lo-e OVnol//n un! o-N-oo/o-oe. noo-csooomno-n(a/los Oohtv 00010/ o/se oso -o>/05gb on! /uooog/nnoo//os,n, N tirso-u Yo Ir Olxrd Universo-uy mo-urss. 1993 300 Oto- ono p o-u :00 Po no tuno coroetenizaciu>n dr nomuijun nuco- oir lo cro-so-o tirio-imientol y su o- rueo-oleno-nio- en tus rrlo-uriornics o- o-utenmcuriunio-tuies. cies ce u o-u quir quizo- oro ni-a de las mo-crouecivo-us ro-o-o-jo demomruo--ltico-us dentro dci mundun indusurial i zatto-, vase muIr ejemo-lu lo-u <lo-u--o-o, O -suc o--u-u-o- o XVo-o-usFo- fluctuoso - Jo-uno-ru: (Pos/sonlto u/roo-nonoseun/on! />os//o/o so-. Etiulder. San Futtroeiseo, Oxford, Wcoovicov Preso, t 99 t <o- uoThe sho-uky- guiono-ti ouf ooisto-uimo-ulmic oics-eloujmo-mcro-lo. co-o- 1/no (44-o/do- of Natuore, cii. po-o-go 143- 144. -o- ib/o! mo-igs 155-154. -o- En Sto-NRO SL, dsvoldo: unnurtdurco- un lo-u o- utcmoccuu cu Ones huso- estiteus de etesanruil lo-o- y el medio-o oruhiunur un Ao-o-o-rico-u Lo-ruino-o-u-- ero- foto/os o do flosou/ooi/oh o- A-tn/is A tun/o-/unu /0 cu ,i ttttiOmo tao/aa, ocieeenon de O Sonkci y N O~ii igos, Mdx o-cu 1 uindti o-les Cerlucrro-u Econnurmuca lii 1ro-mesure tslostluolrmo-eos. o-iuiiiio- 30m. 2 toimo-us. i 08(1 pie ii <o- Al mu urt en o-une el Secreto-rniou 1 ~eeul o-oso-u dr a CEPAL. 1o-oo-ede resalior Ii iiio-pomntaio-diti coittiro-ui ce cloros si lo-udc seo-umio o-u tuco- nta ano-y, mci ucuecer a loo-o estrauts dc nayuurcs o- ugrescus cro un no-turs tu de s engricuzo. hoy seo ro- ro-o-uo-io-io no-uit vol dr dx itol

POLPTICSfr

Naturaleza, sociedad e historia Co Amrica Latino-u

57

o o-cuesm o-u

1ol1mo-ulo-ic or cloro seco lo-o-ini eo-uuposo-uro-tu-- Ro-sso- o-so- o- oso - (jurio- /o-/of o-o-- fumo-u sc cxplnro-io-io- e-oto- tooo-o-iosu-o-o- errltco-ro-ul omtreeso-ro-i so-ii or co-o eico-ueuuto-ns no-o-uro srrgeo-euo-ioss o-le eoo-iurioiro-rio-o- ero-ru mo-usiriro-is cicle cu ci o-uo-euo-eluu Nuiuo-tuio-to-itiosou eioso-uo-o-o-uo-olo-o-o- to-r ro-pum ce creeo- rmirrton eruo-iouo-o-uitsul c~oo-c mu co- lo-cro-ele siuo-1o-Irmco-uies dcl ro-io-iteil o-o-uuervulo tic bus ureersuro --o-o-ueuosseo-resiuno lo-les ro-musio-uus o cirros o-rnoosuo-so-bo-ieo .~ resolo-cro-ul des ro-ooo-eo--o-uo lo-u uroircir licsro-o-u. sirio-o \\o-o-<o.oiooir(05/5. o-oo- S)) mlcic u-meIr serio-oecrso-urio elro-isuo-co-mo-enuc rl co-ono ce eo-urio-lmeustulics fo-usuro. oieo-eo-o-iur o-uuo-ls ce luicnte-o-o- ce cnn-go-o-no leo-lot o-lites o co-ucsuito-or com ro-i~o-icios~ lo-u n-o-uso-csuurotilo-u lo-ro-selro-e-clo-r o-u so-sro-mo-uo dos o-uero-oo-uo-luo sorserm eno-olo-es lo-o-o-locooius o-o-o-esjnu o-u eso-tto-ilizo-ur ce lus reesmrsono. lo-u umonlo-bco- o non del lo-itio-melto- tul rus-el o-ii oslo- 1100 uioioililos. .0V Y uo-u rs lo-u rio-esuilor ele lo-o-o cliticeilo-o-itics cicle [muesco-o-lo-u roto-o- mo-u reo-u itt ce co-es mo-uro-u Ocu itogo-to-elt. ciclo-o-o- ser o-iserrio-iolci cr lcsro-o-uio-o-o-us ro-uds- oio-sti ibis o-iluso ovos es:ur:ucicui/o-uoo- lo-u ro-ueiuoiio-tlo-olo-o-ol or no-ces iro-us lo-coroso-ro-ue-o-o-uo uccrlo-osrio-o-o-io-o-eiuo-mles. o-o-lo-o- o-ro-ueslisuc sieuo-o-ues o-leo-u

cerro-tute o-u so- no-mnoimtus o ti seis. otiesicolacius co-o- lo-u lio-ist1to-eclti oir siibo-sro-uoo-us --po-ariiro-us- cies co-sir <u fo-lo-izo-u. o-o-o-ii) cobo-no- y lo-rucio-o-oo-no-o-tic-cr co- tus ro-mecimos tic esuinierrro-uo-uro-o-im - Al respescios. lo-oir rjuno-i~ioo-: Nliror--s lurno-turclus: /hiicuon.oooo/ofon No-unoouoo/ero-o-. I=oo-shosg s Otroit Re u Iiep rnto-ridio-o-oi moro-no-rnico< ce Iiisesri--o-cit _ nc-o - (00 osso//o/e-oo oti ,-u~ 00o-0/o--o-oLoo-O/uno-o. So-un Jo lomo-mio-ii .o- 010/0 ii~ cumriseus do-loo-ns o-lino-lo-u lo-tui ccno-uiiuoecoulognco-ii e uime iueceio-o-omnv cito-o-o cio-so-is-ulo to-rol umuulmeilo-ir rollo-mu es
sisto-ureses itusot co u o-o-loiti u so ruilesuso. osuo- /neouen/ooh/onnn noono/ ohio

t)9(i o Oh lo-uno-o ol Wcsto-urou.o-is-o-ruuio-ro-o-co-uio-u o-o-o-nononouh t4ouo/o/ Vi uciucoo-en o Nuco o Yo<ris. N-bo-o-clc-otcsr tiumo- verso-exliso-ii, Oslolo-reos So- no/o/o/no l tuno-u ononnun co-lu i 01012 viii 2u1m7 o-mo-rio-o-. 1, oso-u tus cutes cicst ido-elio- u~o-ei oleo- eimioumn usume> cerrni[meoi ce luso si mo-lo-ls xo-o-o-o- os o-o-ox cu Afumo-o .Xsio-r y Ano-o-dro-co-u Lttuiuio-u eso-o- o-u e-o-uro-iosuno-o-o-re-itnuu dcl o-iimtieruo-.o-ilo-sno-io oslo- itoimiun elcir rumolviuo-iiesruo-ul sol

cio-ol

y-

ritouro-h lio-urtulc: Roo-oto 03/ I-mtuo/s/n-u uit. lo-tilo-o-. 334

o-o-o- \Yo-oo-o-cs--ro---o-c.

PW,ITICSJ

LIBROS RECIBIDOS:
RorsnNsoN ARMSTEAD, L. & SutiLtuvAN, R: New directions iii civil rights suidies,

Cluarbottesvillc, University Press of Virginia, 1991. MAYAn L, Y: Nationalism and interna!jonal soojeti-, Combridge, Cambridge Un iversity Prcss, 1990.
WYN

Roo-ns, U.: International polities iii Europe: tow -zew agenda, Loudres, Routbedge, 1993.

LAKE,

A. & HAI4RISoN, S.: After de wrs: r&-onstruc-ion oAj~hanisan, Indochina am/ ibm oJA 91<-a, New Brunswich, Tiunsaction Publishers, 1990.

/1w

RHMAN. o-

R. A.: The new <leal & american xo-owh, Atheus, Univcrsity of Gecrgia Press, 992.

Ou.n>~ WRuo;mr, E.: cias-cg Madrid. Siglo XXI, [994.


BALi A
BALTA

P. (comp.): !slam. Civilizacin y Sociedades-, Madrid, Sigit XXI, 1994.

P.: E/gran Magreb. Desde la independencia lic/sta el ao 2000, Modrid, Sigbt 1994.

XXI,

MuA LIRA, J.: Servicios Pblicos Municipales, Mxico, Universidad Autoinoma del Estado de Mxicc, 1994.
RODRtGULZ SUMAZA,

C.: Ciclos demogra ficoso- Una perspect~va sociocconmica, Valladolid, Secretariado de Publicociones, Universidad de Vo-ulladoilid, 994.

Potrebbero piacerti anche