Sei sulla pagina 1di 32

1

www.mizoramsynod.org

KHAWVEL SUNDAY SCHOOL NI November 3, 2013

NAUPANG SUNDAY SCHOOL THUPUI BIBLE HUMHIMTUTE

Ziaktu Rev. Dr. Lalrinthanga

SYNOD LITERATURE & PUBLICATION BOARD


www.mizoramsynod.org

3 THUHMAHRUAI Mizoram Presbyterian Kohhran chuan kum tin November Pathianni hmasa berah Khawvel Sunday School Ni hi a hmang \hin a. Hemi nia zir tur thupui thlan, a bu ziaktu ruat leh zir theih tura a bua chhuah hi MSSU Committee mawhphurhna a ni. Kum 2001 a\angin Naupang leh Puitlingin a hranga hun an hman tak avangin zir tur pawh a hrangin buatsaih \hin a ni ta. Kum 2013 Khawvel Sunday School Ni naupang lam zir atan Bible humhimtute tih thlan a ni a, a ziaktu atan Rev. Dr. Lalrinthanga, ATC ruat a ni bawk a. Anin uluk taka chhuiin a rawn ziak kimchang hle a, a hun takah a rawn theh lut thei bawk a, a lawmawm hle. Amaherawhchu, ram hming leh khua, hnam dang hming lam har tak tak te a tam lo thei lo va, naupang tana ngaihnawm tak leh an thinlung hneh tura sawi thei turin a sawitu tura ruatte uluk taka inbuatsaih ni se a lawmawm hle ang. Pathian thu Bible hi nasa taka dodaltu leh tihbo tumtute awm \hin mah se, Lalpan a mi huaisente hmangin a humhim zel a; harsatna tam tak karah a lo darh zau zel a, tunah phei chuan khawvela lehkhabu chhut tam ber leh darh zau ber a lo ni ta hial a ni. Pathian thu nung a nihna leh a neitu Pathianin a humhim tlatzia te hi chhinchhiah ila; harsatna leh tuarna tam tak kara Bible humhimtute leh kan Pathian chungah lawm thu i sawi ang u.

www.mizoramsynod.org

(REV. LALZUITHANGA) Executive Secretary i/c MSSU, etc.

4 KHAWVEL SUNDAY SCHOOL NI NOVEMBER 3, 2013 NAUPANG SUNDAY SCHOOL PROGRAMME CHAWHMA INKHAWM Hruaitu : Asst. Superintendent i/c NPSS |antu chhiar tur : 2 Timothea 3:1417 Hla sak ho : NPHB No. 187 Pathian lehkha ka ring e Zaipawl : Beginner Department Thilpek lak khawm leh hlan Chang sawi rual : Junior Department Thupui sawi : Bible humhimtute |hen khatna Zaipawl : Primary Department Hla sak ho : NPHB No. 155 Zaiin ka hril dawn i hmangaihna hi Banna : CHAWHNU INKHAWM Hruaitu : Leader, Senior Department |antu chhiar tur : Hebrai 4:12 Hla sak ho : NPHB No. 166 Mi thianghlimte lenna khawpui chu Chang sawi rual : Sacrament & Intermediate Dept. Thupui sawi : Bible humhimtute |hen hnihna Zaipawl : Senior Department Hla sak ho : NPHB No. 152 Hneh theih loh nun ka nei Banna : (Thawhlawm hi Bial Treasurer kal tlangin Synod-ah theh luh tur a ni)
www.mizoramsynod.org

5 A CHHUNGA THU AWMTE

Phek
Thuhmahruai ............................................................................ 2 Programme ................................................................................ 3 A. |hen khatna: Bible lo pian dan leh khuahkhirhna .. 5 1. Bible ziahna \awngte ................................................... 5 2. Bible ziahna hmanruate .............................................. 6 3. Bible ziah hun chhung ................................................. 7 4. Kohhranin Bible-a a pawm chin ............................... 8 5. Bible hal ........................................................................... 9 6. Hun thim lai (A.D. 500-1500) chhunga Bible khuahkhirh thu ........................................................... 1 1 7. Bible Societies leh dodalna ...................................... 1 4 8. Hun thim lai (Dark Age) chhunga Bible humhimtute .................................................................. 1 6 B . |hen hnihna : Kohhran siam \hatna hun laia Bible humhimtute ............................................................ 2 0 1. England rama Bible humhimtute ........................... 2 0 2. German rama Bible humhimtute ........................... 2 3 3. Spain rama Bible humhimtute ................................ 2 4 4. French rama Bible humhimtute ............................. 2 7 5. Dutch rama Bible humhimtu ................................... 2 8 6. Italy rama Bible humhimtu ...................................... 2 8 C. Lehkhabu rawnte ............................................................. 3 0

www.mizoramsynod.org

6 |HEN KHATNA B IB LE LO PIAN DAN LEH KHU AHKHIR HNA

Bible chungchang kan Kohhran Thurinin a sawi dan chuan Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar bute hi Pathian thu a ni a, heng chauh hi rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo a ni, tih a ni a. Bible hi hun hrang hranga mi hrang hrangte kutziak lak khawm a ni a. Bible tih chu Grik \awng biblia tih a\anga lo kal a ni a, a awmzia chu lehkhabu tihna a ni. Bible hi lehkhabu lak khawm a ni kan tih rualin, thuziak lak khawm satliah erawh chu a ni mai lo. Lehkhabu thianghlim, kum za tam tak chhunga lo \hang zel a ni a, tuna kan neih ang hian a lo piang ta a ni. Kristiante chuan Bible hi kan ngaihlu em em a, a chhan chu Pathian engkimtitheia kaihhruaina hnuaia ziah a nih vang a ni. 1. Bible ziah na \awngte

Bible ziahna atan hian \awng chi thum Hebrai, Aramaik leh Grik te hman a ni a. Hebrai hi Israel-te hnam \awng a ni. Israel fa Aigupta rama awmte kha Hebrai mite tih an nih avangin an \awng chu Hebrai \awng a lo ni ta a. Thuthlung Hlui hi Hebrai \awnga ziak vek a ni. Aramaik chu Damaska, Syria leh ram \henkhatah hman a ni a. B.C. 7 leh 8 inkarah khan Persia sawrkar pawhin a \awng hman ber a ni. Thuthlung Tharah pawh hian Isuan Aramaik \awng a hman a awm nual a, chungte chu talitha kumi, ephatha, Eloi, eloi, lama sabakthani, maranatha, Abba leh a dangte. Thuthlung Hlui bu \henkhatah pawh Aramaik thumal hmuh tur a awm zauh zauh bawk. Thuthlung Thar hunah chuan Grik chu \awng tualleng tak niin, mi vantlangte pawhin an hriat lar leh hman lar ber a ni a. Thuthlung Thar pawh hi Grik
www.mizoramsynod.org

7 \awnga ziah a ni. Heng \awng bakah hian Latin \awng pawh Thuthlung Tharah hian tlem azawng hman a ni bawk. Latin hi Rom-ho \awng hman ber a ni a, Isua kraws chungah pawh Latin \awngin Nazareth Isua, Juda-te Lal tiin ziah a ni. Roman Catholic Kohhran chuan Latin \awnga ziah Bible ( Vulgate ) chauh an pawm. 2. B ible ziah n a h ma n ru ate

Hmanlai chuan lehkha ziah nan thil chi hrang hrang lung, hlum, thing, savun, rairuang leh savun lehkha te an hmang \hin a. Heng zingah hian an hman uar deuh ber chu rairuang ( papyrus ) a ni. B.C. 3000 a\ang daih tawh khan lehkha ziah nan an lo hmang tawh a. A tirah chuan Thuthlung Thar pawh hi rairuang lehkhaa ziah a ni. Nile lui kam chu rairuang tamna a ni a. Aigupta mite chu lehkha ziah nana lo hmang hmasatute an ni a, chuta \ang chuan an \henawm ramah te a darh zel a, Grik ram leh Rom ramah te chuan lehkhabu siam nan ber an hmang a ni. Rairuang lehkha an siam chhuah dan hian a hun laia mite themthiamzia pawh a lan chiantir hle mai. Rairuang chu thing pil kheh ang hian a pil an kheh vek a, a inchenin an tan a, insi \hapin an rem khawm a. A chungah chuan rairuang hnah bawk, sei pui puia hlai, a khang zawngin insi \hapin an phah leh a, thil rit takin an delh bet \hin a ni. Rairuang hi hnai ban tak nei a nih avangin a lo inchr ta \hin a. Chu chu lehkha anga zial theih a lo ni ta a, thil ziah nan a lo hman theih ta a ni. A len lam erawh chu a inang vek lo va, a te deuh leh lian deuh taka siam te pawh a awm. Kum zabi pakhatna leh pahnihna vel a\ang kha chuan a zawma zawm khawm tawh lovin, tuna lehkhabu kan neih ang hian a phek hrang hrangte chilh khawmin an lo hmang \an ta a ni.
www.mizoramsynod.org

8 Rairuang hi a rei deuh chuan a rawng a lo danglam a, ziak te pawh a lang fiah thei lo fo \hin. Chuvangin, lehkha ziah nana tlo leh \ha zawk an hman chu savun lehkha ( vellum/parchment ) a ni a. He savun lehkha siam chhuaktute chu Asia rama khawpui pakhat Pergamos khuaa chengte an ni a, savun lehkha siamah hian an hmingthang hle. He savun lehkha siam nan hian savun eng pawh a hman theih a; amaherawhchu, bawng puitling vun hi \ha bera ngaih chu a ni. Savun chu a hmul leh a bawmtu sa kai (a vun chhung lama sa bet) te an tihfai hnuah lung thapin an nwt mam leh vek \hin. Hetiang savun hi kum tam tak a\ang khan Thuthlung Thar ziah nan an lo hmang a, a feiin a tlo hle a ni. 3. Bible ziah h un chh un g

Pathianin a tirah chuan a mite chu \awngkain a be \hin a. Adama te, Nova te, Abrahama leh Josefa te pawh kha \awngkain an tih tur a hrilh \hin. Hun lo kal zelah chuan \hangthar lo awm zel turte tan Pathian thu chu chhiar theiha a awm a lo \ul ta a. Bible ziaktu kan hmuh hmasak ber chu Mosia a ni. Bible-a bu hmasa pangate hi Mosia ziaka ngaih an ni a. Mosia hun hi B.C. 1500 vel nia ngaih a ni. Chumi hnuah zawlneiten an ziak leh a. Tichuan, Thuthlung Hlui chu zawi zawiin a lo \hang tial tial a, B.C. 400 velah chuan phuah khawm zawh a lo ni ta a ni. Kum A.D. zabi pakhatnaa Juda mi, chanchin ziaktu lar tak Josephus-a (zaw-se-fas-a) chuan Malakia hnu lamah chuan Hebrai lehkhabuah eng mah belh a nih tawh loh thu a sawi. Thuthlung Thar hi hun rei vak lo A.D. 50-100 inkara ziah a ni a. Thuthlung Thar ziah hmasakte chu lehkhathawnte an ni a. Chung lehkhathawnte chu kohhran hrang hrang leh mi mal hnena thawn te a ni. Mit ngeia Lal Isua hmutu Tirhkohten Chanchin |ha an
www.mizoramsynod.org

9 hril \hin a, Isua chanchin leh a thusawite chu \awngkain an sawi chhawng \hin. Hun a lo kal a, Tirhkohte leh mit ngeia Isua hmutu leh a thusawi lo ngaithlatute an lo thih hnu khan, Isua chanchin ziak \ul an lo ti ta a. Rev. Zairema ziah dan chuan Rom khaw kohhranin Marka, Antiokei kohhranin Luka, Ephesi kohhranin Johana te chu Isua chanchin ziak turin an sawm a. Juda ringthar Jerusalem vela awmten Matthaia an ziahtir bawk. Kan Bible-a lehkhabu 66-te hi mi hrang hrang 40 velin kum 1600 chhung zet an lo ziak tihna a ni. Bible ziaktute hi mi chi hrang hrang, Pathian ring duhtute leh a thu awih tura inpete an ni a. An thu awihna avangin Pathianin a aiawha thusawitu atan a hmante an ni. Heng mite hi kan Bible chuan Pathian mi thianghlimte tiin a sawi a ni (2 Pet 1:21). 4. Koh h ran in B ible -a a p awm ch in

Bible-a bu 66 awmte hi hmun hnih Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thara \hen an ni a. Tuna Bible-a kan hman mek Thuthlung Hlui bu 39 leh Thuthlung Thar bu 27-te hi vawi leh khata a bua rem khawm nghal mai a ni lo va, hun rei tak chhung phuah khawm a ni. Bible atana lehkhabu pawm chinte sawi nana \awngkam an hman ber chu canon (ke-nawn) tih a ni a. He thu awmzia hi tehna tiang tihna a ni mai a. Bible chungchanga canon hman a nih chuan tehna hrang hranga teh hnua Pathian lehkhabua pawm tlk lehkhabute sawi nan hman a ni. Kohhran a pian tirh khan Bible neih \ul tihna a la awm mai lo va. Amaherawhchu, lehkha ziak hrang hrang tam tak a lo awm tak avang leh zirtirna dik lo rawn tichhuaktute an lo awm tak zel avangin kohhranin Pathian thu a pawm chin tur siam fel a lo \ul ta a ni.

www.mizoramsynod.org

10 Protestant kohhran chuan tuna Thuthlung Hlui kan neih ang bu 39-te hi a pawm a, Roman Catholic Kohhran leh Orthodox Kohhrante chuan heng bu 39 bakah hian Apokrifa (A-pawk-ri-fa) bu chu Thuthlung Hluiah an pawm tel bawk a. Thuthlung Hlui hi Pathianin ama anpuia mihringte a siam tirh a\anga Isua Krista lo lan hma zawng chanchin ziahna a ni a. Lal Isua ngei pawh khan a thusawinaah Thuthlung Hlui thu hi a hmang \hin. Thuthlung Thara bu 27-te tuna kan neih ang taka siam hmasa bertu chu Alexandria khuaa mi Bishop Athanasius-a (A-tha-na-sias-a) a ni a, kum A.D. 367 khan a siam zo va. Hippo khuaa inkhawmpui A.D. 393a neih chuan Athanasius-a siam ang hi a pawmpui a. Heng bakah hian Hippo khuaa inkhawmpui A.D. 397 leh Constantinople-a Quinisextine Council (Kui-niseks-tin Kaun-sil) kum A.D. 692-a neih te chuan an nemnghehpui bawk a. Chuta \ang chuan eng mah inhnial buaina awm lovin Khawchhak Kohhran (Grik \awng hmangho) leh Khawthlang Kohhran (Latin \awng hmangho)-te chuan lungrual takin an lo pawm tlng ta a ni. 5. B ible h l

Kum za tam tak chhung khan hmeichhe leh mipa huaisen tak takten Bible hi an roh hle a, dodalna tam tak karah pawh theihtawpin humhim an tum tlat \hin a. Mi tam tak chuan Bible humhim an tum avangin an nun an chn phah a; an inhlanna hian kan tan entawn tur tam tak a hnutchhiah a ni. Kum zaruk chhung zet chu Roman Kohhranin \awng danga Bible lehlin hi a khap tlat a. Latin \awng Bible ni lo, Bible lehlin dang ringtute chu nasa taka tiduhdahin, an Bible te pawh a tihchhiatsak a. Phalna nei lova Bible kawlte pawh Dapchhuaktu Pawl
www.mizoramsynod.org

11

(Inquisition) -in nasa taka dapin, an man apiangte chu Roman Kohhran hruaitute hnenah an la khawm a. Phalna nei lova lehkhabu zuartuten Bible an lo hralh ve pawh chu khap tlat a ni. |awng chi hrang hrang Sap \awng, German, Italy leh Spain \awng tea lehlin Bible tam tak chu kum zabi 13 leh 19 inkarah khan manin tihchhiat a ni a. Bible letlingtute pawh manin tantir an nih bakah hal hlum an ni \hin. Kum zabi 18 leh 19 chhung khan ram tam takah Dapchhuaktu Pawl te chu tihtawp ni mah se, Pope-te chuan zalen taka Bible hman leh a thlawna sem chhuah an khap tlat reng tho.
Tichuan, kohhran chhung ngei a\angin Bible chu beih a ni a, Grik \awng Bible phei chu hman khap tlat a ni nghe nghe a. Latin Bible chu siam a ni nain, mi naran tan chhiar phal a ni lo va, kohhran aiawh atana ruat mi tlem t chauh chhiar phalsak an ni. Mi malin anmahni puala Bible an neih theih loh nan dan siam a ni a, chutiang dan bawhchhetute chu thih thlenga hrem theih an ni. Hun thim lai ( dark age )-ah phei chuan puithiamte pawh kohhran mipui hmaah chauh lo chuan anmahni tan Bible chhiar phalsak an ni lo. Mi tam takin hetianga hun rei tak chhung Roman Kohhranin Bible a khuahkhirh hi kan hre lo mai thei e. Vantlang mipui tan Bible chhiar an phal lo mai ni lovin, mahnia neih pawh phal a ni lo. Chungte avang leh thil dang tam tak avangin A.D. 500-1500 chhung hi kohhran chanchina hun thim lai (dark age) tih a ni a. Hetih hun lai hian Roman Kohhran chu kohhran chak tak niin, Pope pawh thunei bera ngaih a ni a, Bible aia thunei zawkah an ngai a ni. Hetih hun lai hian Bible lehlin an khap rualin, kawl pawh khap tlat a ni a. A chhan chu, miin hriatna a neih tlem chuan enkawl a awlsam zawk tia Roman Kohhranin ngaih dan a neih vang a ni pakhat. Kohhran chanchina Bible tihchhiat tumna kan hmuh hmasakna chu Diocletian-a (Dai-aw-kle-sian-a)
www.mizoramsynod.org

12 rorel lai A.D. 303-311 chhova Kristiante tihduhdah lai kha a ni awm e. Mi kawlhsen leh rothap tak Diocletiana chu kum A.D. 284-ah Rom lal\hutthlengah a rawn \hu a, Kristiante tihduhdah dan tur a duang chhuak thuai a. He tihduhdahna hi Kristianten an tuar nasa hle. Lal berin thupek a chhuah zingah chuan Bible leh Kristian lehkhabu reng reng tihboral vek tur tih a tel a. Hemi \uma tihduhdahna hian Rom ram khawthlang lamah chuan kum thum chhung a awh a, khawchhak lamah chuan kum sawm dawn lai a awh a ni. Kristianten an tuar nasa hle. Rinna phatsan duh lotute chu an kut leh ke te an tansak a, an mit leh bengte pawh an hlehsak a. Biakna hmun leh Bible te an halralsak \euh bawk a. Mi tam takin tihduhdahna pumpelh nan rinna an phatsan a, an Bible te pawh sawrkar thuneitute hnenah an pe lut a ni. Constantine-a (Kawns-tan-tin-a) Rom lal\hutthlenga a lo \hut hnu erawh chuan thil a lo danglam ta. Kristiante tihduhdahna tihtawp a ni a. Tihduhdah chhunga Kristiante thil an lo laksak zawng zawng pawh pek let leh vek an ni a. Chu mai bakah, Constantine-a chuan sawrkar sum a\angin Bible bu 50 siam turin thupek a chhuah nghe nghe a ni. Kum tam tak chhung chu Bible hian beihna a tawk a, dolung leh tuboh inkara awm ang mai a ni a. Chutiang dodalna chi hrang hrang karah pawh Bible chu nuai bo theih rual a ni lo. Bible ang ma beihna tawk nasa lehkhabu dang a awm kher wm lo ve. Chuti chung pawhin vawiin thlenga miten an chhiar nasat ber chu Bible hi a la ni reng a ni. 6. Hun t h im lai ( dark age A. D. ch h u n ga B ible kh u ah kh ir h th u 500- 1500)

Kohhran siam \hatna awm hma zawng kha chuan Rom Bishop (Pope) chu thunei berah ngaih a ni a, Pope
www.mizoramsynod.org

13 thu chu tu mahin an hnial thei lo. Chutiang deuh chuan Roman Kohhran chuan Bible aiin kohhran an dah pawimawh zawk a. Sawi tak ang khan Roman Kohhranin a pawm Latin Bible bak chu \awng danga lehlin pawh phal a ni lo va, chutiang lo titute chu hal hlum thlengin an tuartir \hin. Tunah hian khawvel ram hrang hranga Roman Kohhran thuneihna hnuaia Bible khuahkhirh a nih dan leh tihchhiat a nih dan kan zir dawn a ni. ( 1) Kum 1215 khan Pope thiltithei bera an sawi Innocent (In-naw-sen-a) III-na an tih chuan Bible khuahkhirhna dan a siam a, phalna nei lova Bible lehlin hna thawk te, phalna nei lova thuhril te chu mana chawitir theih an nih thu te, mi naranin Bible an khawih ringawt pawh phal lohna dan a siam a. Kum 1199-ah French \awng Bible tam tak a hal a, tu mahin Bible kawl a phal lo bawk. (2) Kum 1229-a Toulouse (Tau-lu-si) khuaa Roman Kohhran inkhawmpui neih chuan mipui vantlangin Bible an neih emaw, an chhiar emaw a khap a. He inkhawmpui hian bishop zawng zawngte chu anmahni bial chhung \heuhva thuneihna pein, anmahni bial chhunga puithiamte chu in tin dap chhuaka, Bible zawng chhuak turin thuneihna a pe a ni. (3) Tarragona khuaa inkhawmpui kum 1234-a neihah Pope Gregory IX chuan Latin \awng ni lo \awng danga Bible siam zawng zawng chu hal ral tura Bishop hnena hlan tur thupek a chhuah bawk a. (4) Spain ramah pawh kum 1483 a\ang khan mahni \awnga Bible neih leh hman khap tlat a ni a. Chuta \ang chuan kum zathum chhung zet chu Spain ramah mahni \awng Bible neih chu khap tlat a ni. Bible tam tak hal ral a ni a, Bible ngainatu tam tak pawh tihhlum an ni bawk.
www.mizoramsynod.org

14 (5) England-ah pawh Roman Kohhran chuan \awng danga Bible neih khapna dan an siam a. Kum 1408 khan Canterbury (Kan-ter-bari) khuaa Bishop hotu chuan thupek chhuahin, mi tu mahin anmahni thua Bible lehlin (Sap \awng emaw, \awng dang eng pawh hmanga lehlin) a khap. (6) Pope Leo X-na (1513-1521) chuan Martin Luthera-a zirtirna rinna chauh tih leh Bible chauh tih chungchangah Lateran Council (1513-1517) vawi ngana a ko va. He Council hian Roman Kohhran Bible chauh lo chu chhut a khap tlat a. He dan kengkawh tur hian hmun tina Dapchhuaktu Pawl te, bishop leh mi thiam bikte ruat an ni a. Dan zawm duh lote chu hnawhchhuaha, Bible an kawlte pawh hal ral turin a rel a ni. (7) Kum 1521 a\ang khan lehkhabu (Bible pawh telin) hal a hluar hle a. Lehkhabu mai ni lovin a letlingtu leh a chhuahtute pawh hal hlum an ni bawk. Bible neih pawh phal a ni lo va. Nu leh paten anmahni \awnga Lalpa |awng\aina leh Thu Sawm Pek an fate an zirtir avangin kohhranin mi eng emaw zat a khai hlum bawk. (8) He khuahkhirhna dan hi Trent inkhawmpui kum 1546-a neih chuan a thlawp tlat a, German, Spain leh Sap \awnga Bible lehlin te chu khap nawn lehin, Roman bishop hnen a\ang emaw, Dapchhuaktu Pawl hnen a\anga phalna neite chauh lo chuan Bible an chhiar a khap tlat a ni. Chu bakah Bible zawrh emaw, neih emaw pawh phal a ni lo. Ferdinand II-na thupekin August 8, 1600 khan Bible 10,000 zet hl ral a ni. Heng dante hi Khuahkhirhna Lehkhabu-ah dah khawmin kum zabi 16-19 chhung khan Pope-te pawhin an tinung reng \hin a. Trent Council hian Bible chhiar hi a khap hlwm tawp chu a ni bik lo va, mi \henkhat chu chhiar phalsak an ni. Puithiamte chu Latin \awng Bible chhiar phalsak an ni a. Bishop leh Dapchhuaktu
www.mizoramsynod.org

15 Pawl te pawhin Roman Kohhran mi nghet, pek wm an tihte hnenah chuan Bible chhiar phalna an pe thei bawk. (9) Kum zabi 16-ah pawh Pope te chuan Bible an la khuahkhirh zel a. Pope Clement VIII-na (1592-1605) chuan Trent inkhawmpuiin Bible khuahkhirhna dan a lo pawm tawh chu a chhunzawm zel a. Chu mai chu duh tawk lovin, khuahkhirhna nasa zawk dang a siam belh a, mi tu pawh eng vang mahin Bible chhiar phalna pek an ni tur a ni lo, a rawn ti ve leh a ni. (10) Kum zabi 18-ah Benedict (Be-ne-dik-a) XIV-na (1740-1758) pawhin Trent inkhawmpui rorel Bible khuahkhirhna dan chu a zawm zel a. Ani hian Bible chhiar atan chuan Pope-in a pawm thlap, hruaitu hmasaten notes an pek ziah tel chauh chhiar tur a nih thu thuchhuah a siam a ni. 7. Bible Societies leh dodalna

Pope Pius VII-na (1800-1823) hunah chuan tunlaia Bible Societies kan tih te hi an lo ding \an a. British and Foreign Bible Society chu March 1804-a din a ni. He Society-in a tum ber chu zau zawka Bible theh darh (notes emaw, comments emaw tel lovin) a ni a. Hetiang hian khawvel hmun hrang hrangah Bible Societies din a ni: Germany (1804); Ireland (1806); Canada (1807); Edinburgh (E-din-baw-raw) (1809); Hungary (1811); Finland, Glasgow, Zurich, Prussia (1812); Russia (1813); Denmark leh Sweden (1814); Netherlands, Iceland (1815); America, Norway leh Waldensian (1816); Australia, Malta, Paris (1817) leh hmun dang dangah din a ni. Heng Bible Society-te zinga pakhat chuan Polish \awng Bible an siam chu an sem darh chiam mai a. He thu a han hriat chuan Pope chu a thinrim hle a, chu Bible Society dodalna thu chu June 29, 1816 khan a chhuah ta a ni. Pope chuan Polish \awnga Bible lehlin a ni chu mak a
www.mizoramsynod.org

16 tihzia leh \ha a tih lohzia a sawi a. Pope Pius (Pai-as) VII-na chuan Russia rama Mohiley khuaa Archbishop Buhusz-a (Bu-hus-a) chu Bible Society a lo tuipui ve avangin na takin a zilhhau bawk. Pope Leo XII-na (1823-29) pawhin Ireland-a bishopte tan thupek May 3, 1824-a a chhuahah chuan, Trent inkhawmpui thupek sawi nawn lehin Bible sem chu nasa takin a sawisel bawk a. Bible Society chu demin kohhranin hun rei tak a lo kalpui tawh tidaltu niin a ngai a. Ani ngaih dan chuan Bible hi dan lo anga chhut a nih zel chuan buaina nasa zawk a hring chhuak dawn niin a ngai a ni (Bull of Leo XII, May 3, 1824). Pope chuan Khuahkhirhna Dan dah khawmna bu chu March 26, 1825-ah a chhuah thar leh a, Trent inkhawmpuiin Bible sem darh a khuahkhirhna chu a kengkawh zel a ni. Pope Gregory XVI-na (1831-46) pawhin a hmaa Popete dan lo siam tawh chu a chhunzawm zel a, a thlawna Bible sem darh a khap tlat a. May 8, 1844-a a thuchhuah chu Bible Society-te dodalna a ni ber a, a bik takin kum 1843-a New York-a an din Bible sem darh tura Kristiante inzawmkhawmna pawl chu a dem hle a ni. Pope Pius IX-na (1846-78) leh Pope Leo XIII-na (1878-1903) pawhin Bible Society hnathawh dan nasa takin an dodal bawk a. Pope Pius chuan November, 1846a thuchhuah a siamah chuan Bible Societies chu zirtirna dik lo tihthar lehna ang hialah a ngai a. Pope Leo XIIIna pawhin kum 1897-a Apostol-te Dan bu a chhuahah chuan Pope-in a pawmpui leh kohhran hruaitute leh Roman Kohhran-a lehkha thiam tak takten an pawm thlap loh chu, Roman lehkhabu pawh ni se khap a nih thu a chhuah a ni. Rom sawrkarin khawvel pum a awp lai chuan Bible hi a vng hle mai a. Kum 1803-ah New Orleanswww.mizoramsynod.org

17 a (Awr-lians) sawrkar thar a lo din dawn khan, thutiam sawina huna Bible hman mai tur a awm lo va, a tawpah chuan puithiam pakhatin Latin Vulgate Bible a lo kawl hlauh chu an hmang ta a ni. Quebec (Kiu-bek) ramah pawh kum 1826 thleng khan mi tam takin Thuthlung Thar hi an hre ngai lo. South America ramah pawh chutiang tho chu a ni a, kum zabi pathum chhung chu Bible nei mang lovin an awm a ni. Kum 1831-ah Spanish-America Bible hmasa ber an chhut pawhin Bible man chu a to hleihluak hle a. A tawp a tawpa Roman Kohhran thuneituten Bible \henkhat an chhut pawh khan, mipui vantlang thlen phak loh khawpin a man a to a ni. December, 1907 leh February, 1908 inkarah khan Ireland ramah Bible eng zat nge awm tih an zawng a. Lehkhabu zawrhna dawr hrang hrang, heng Athlone (A-thlawn), Balbriggan (Bal-brik-kan), Drogheda (Drawk-he-da), Mullinger (Mal-lin-gar), Wexford leh Clonmel (Klawn-mel) dawrah te chuan Bible pakhat mah hmuh tur a awm lo. Mullinger khuaa dawr nghaktu chuan, Catholic Bible hi ka la hmu ngai reng reng lo, a ti. Chutianga ngun taka zirtute chuan, khawpui leh thingtlang khua zaa pakuaah chuan Roman Kohhran Bible emaw, Thuthlung Thar bu emaw pawh hmuh tur a awm lo an ti. 8. Hu n th im lai (dark age)-a Bible hu mh imtu te

Hun thim laiin Roman Kohhran thuneituten nasa taka Bible an hup beh avang leh an hal ral nasat avangin Bible hi a ral mai ang tih hlauhawm khawpin a awm a. Amaherawhchu, Pathianin tihboral a phal mai bik lo va, anmahni nun ngei pawh chn huama Bible humhimtute a lo ruat reng mai a. Chung mite chu Waldenses (Wual-den-ses) hnam an ni a, anni hi Vaudois (Va-u-dawis) tiin emaw, Albigenses (Al-bi-gen-ses) tiin emaw an ko bawk a. Waldenses hnam hi Italy leh France ram tlanga khawsa niin, Europe hmun hrang hrangah
www.mizoramsynod.org

18 an insem darh a. Anniho hi mahni \awnga Bible nei hmasa berte zinga mi an ni. Kohhran siam \hatna lo awm hma kum za hma lamah khan anmahni \awng Bible chu kutziakin an lo nei tawh a. Anni hian Roman Kohhran an zawm duh loh mai bakah, Pope thuneihna pawh an pawm lo. Bible hi anmahni \awngin an nei a, Bible chu rinna bul leh an nunpui kaihhruaina bul \antuah an ngai a. An Bible neih chu kutin an ziak chhawng zel a ni. Roman Kohhran chuan Waldenses hnam hi dark age hun a\anga kum zabi 18-na thleng khan an tiduhdah a ni. Peter Waldo-a chu Lyons (Li-awns) khaw dawrkai hausa a ni a. Kohhran hruaitu pahnih ruaiin Thuthlung Thar bu \henkhat chu Romance an tih, Europe chhim lam \awngin a lehlintir a. Phalna nei lova mahni thua hma a la vak mai chu Roman Kohhran thuneitute chuan an duh lo hle mai a. Pope Alexander III-na (1159-1181) chuan Waldo chu a hnawt chhuak a, amah zuitute pawh kohhran a\angin a hnawt chhuak bawk a. A hnua Pope lo awm leh Pope Lucius (Lu-sias-a) III-na pawhin an chungah thuchhuah \ha lo tak a siam bawk. Kum 1163-a Tours khuaa inkhawmpui neih chuan Bible ringtute dap chhuah hna thawk tur Dapchhuaktu Pawl a din a. Waldenses-ho chu tu mahin lo \anpui phal a ni lo va, lei leh hralh chungchangah pawh anmahni nena inkungkaihna nei thei thil reng reng pawh khap a ni bawk. Waldenses-ho chu an thil tihsual sima Roman Kohhrana kir leh tura an duh thu an thuchhuahah chuan a chuang a. Waldenses tam tak chutiang awih duh lote chu France khawpui hmun hrang hrangah an hl hlum a ni. Kum 1209 khan Pope Innocent (In-naw-sen-a) IIIna chuan France rama Waldenses-te bei turin thupek a siam a. Mi tu pawh chutianga Waldenses-ho bei tura inpete chu sual ngaihdamna leh lawmman \ha tak pek a tiam a. Pope thu angin mi sang tam takin ralthuam
www.mizoramsynod.org

19 an lek a, Waldenses-ho bei turin an lo chhuak a ni. Thla rei lo t chhungin Pope sipaite chuan Waldensesho chu mi nuai hnih chuang an that a. Khaw lian tak pahnih Beziers ( Braziers ti pawhin an ziak tho ), Carcasone (Kar-ka-sawn) leh thingtlang khua eng emaw zat tihchhiat a ni. Kum sawmhnih chhung zet tihduhdahna chuan a awh a, mi sang tam tak chu in leh lo nei lovin an siam a, loh theih lohvin tlang leh ramhnuaia biru tura an tlan bo a ngai a ni. Romanhovin an beihna chu a rapthlak hle. Waldenses-ho chu tlang sang tak a\angten an thlak a, an khai hlum a, a \hen chu an hlep ral vek a, ui an sehtir a, a nung chungin an hal hlum a, an kheng bet bawk a ni. Castelluzzo (Kas-te-lu-zaw) pukah, phaizawl a\anga ft. 2,000-a sangah chuan nu 400 velin an fate an tawm bopui a. Anmahni beituten an hmu fuh ta si a, puk pawn lamah meipui chhepin puk chhungah chuan an vaiin an hl hlum a ni. Kum 1487 khan Pope Innocent VIII-na pawhin Italy, Germany leh hmun dang danga Waldenses-ho beih a puang bawk a. A hmaa Pope ang bawk khan, chutiang ti tura inpete chu sual ngaihdamna a tiam a, rallak sumte pawh sem a tiam a ni. France mi Charles (Chals) VIIIna leh Savoy mi Charles II-na chu Waldenses-ho tichhe turin an rawn thawk bawk a. Sipai pangngai 18,000 leh mi tawrawt tak tak sang chuangin an zawm a, anni pawh hi sual ngaihdamna an tiam bakah Waldenses-ho thil an laksak a\angin chanvo pek ve an tiam a ni. Heng sipaite hian Waldenses-ho chu France phaizawl hmar lam a\anga chhim lam zawng te, France ram khawthlang lam a\ang tein an rawn bei a. He inbeihnaah hian Bible ringtu Kristian tam tak tihhlum an ni. An in leh lote pawh tihchhiatsak vek an ni a. An hmeichhiate pawh pawngsualin rwng taka tihhlum an ni bawk.

www.mizoramsynod.org

20 Naupangte pawh thingah te an khai a, tlang a\ang tein an thlak bawk a. Aigue-Froid (Ai-khi-frawit) an tih puk pakhatah chuan Waldenses Kristian mi 3000 chuang zet, mipa leh hmeichhia, naupang telin an tihlum a ni. Heng mite hi thingtlang khaw pakhat Val Loyse (Lawisi) luahtute an ni a, an thil neih zawng zawngte chu anmahni beitute hian an insem zo vek a. Thingtlang khaw tam tak chu hl ral a ni. He lai hmuna Waldensesho beih hian kum khat lai a awh. Waldenses-te hi tihhlum an ni mai lo va, an lehkhabu hlu tak tak leh anmahni \awng Bible an neih te chu he tihduhdah chhung hian tihchhiatsak an ni. Waldenses lehkhabu tam tak tihchhiatsak an nih avang hian an Bible chungchang pawh hriat tur a tam lo hle. Kum zabi 17 khan England roreltu Oliver Cromwell (Krawm-wail) aiawhin Samuel Morlan chuan Italy chhim lama Waldenses-ho a tlawh a. Sipaiten Waldenses khua tam tak an hl khan an lehkha pawimawh zawng zawngte pawh an tihchhiatsak vek a. Morlan chuan an lehkha pawimawh bang la awm chhun chhun te la khawmin kum 1658 khan England rama Cambridge (Kam-brich) University-a dah atan a thawn a. Morlan-a lak khawm hi he libarary-ah hian hmuh tur a la awm. Morlan-a lak khawmah hian Thuthlung Thar \henkhat pawh hmuh tur a awm.

www.mizoramsynod.org

21 |HEN HNIHN A KO HHR AN S IAM |HATN A HUN LAIA B IB LE HUMHIMTUTE

1.

En gla n d rama B i ble h u mh i mtu te

John Wycliff (1324-1384) (Wik-lif-a) chu kum 1324 vel khan England rama Hipswell khuaah a piang a. Oxford-ah lehkha a zir a, a zir zawhah Theology leh Philosophy a zirtir a. Lehkha ziah taima tak a ni. Lutterworth (Lut-ter-worth) khuaa St. Marys Kohhrana rawngbawltu a ni a. A hun laia Pope leh a \huihruaiten Bible aia kohhran thuneihna sang zawka an dah chu a pawmpui thei lo va. A hun lai hian Bible chu Latin \awng chauhva ziah a ni a, Latin \awng lah chu lehkhathiam lo leh mipui vantlang tan han chhiar mai chi a ni si lo. Chu bakah Roman Kohhran thuneituten mahni \awnga Bible neih an khap tlat bawk a. Chuvangin, mipuiin anmahni \awng ngeia an chhiar theih nan Lutterworth khuaah hian Latin Bible chu Sap \awngin a letling \an ta a. A lehhlin hmasak ber chu Thupuan Bu a ni. Kum 1380 khan Thuthlung Thar a letling zo va, chu chu Wycliff-a Bible Hmasa tih a ni a. Hemi avang hian Roman Kohhran thuneituten kum 1382-ah an hnawt chhuak a. Hemi kum hian Thuthlung Hlui a letling \an leh a, dam lohna avangin a chhunzawm thei ta lo va. A \hianpa Nicholas Hereford-an a lehlin chhunzawm a, December 31, 1384-a Wycliff-a a thih hma deuhvin a letling zo a ni. A thih hnuah a Bible lehlin chu ennawn leh a ni a, chu ennawn hna chu a \hian hnai tak John Purvey (Pur-vei)-an a thawk a, kum 1388-ah ennawn zawh a ni. A Bible lehlin avang chuan Roman Kohhran chuan an duh lo hle a. Pope Gregory XI-nain Wycliff-a a duh lohna point panga a chhuah a; mahse, England lalnu leh
www.mizoramsynod.org

22 mi dangten an ven tlat avangin an duh ang tak erawh chuan an tiduhdah thei lo va. A thih a\anga kum 43 hnu, kum 1428-ah Roman Kohhran chuan zirtirna dik lo zirtirtua puhin, a ruhrote chu an lai chhuak leh a, an hl ral vek a. Chu mai pawh chu duh tawk lovin an hlna vap pawh luiah an paih leh vek a ni. A Bible pawh kum 1415 khan an hl ral bawk a. Bishop-ten kawng hrang hrangin Sap \awng Bible chu tihbo tum mah se, kum zabi sawm leh pangana thleng khan an la ziak chhawng zel zawk a ni. Wycliff-a thih hnuah pawh amah zuitu Lollards (Law-lats) an tihten Bible sem darh hna chu an chhunzawm zel a. An pawl member-te chu pahnih lek leka insem darhin Bible thar chu an theh darh a. Roman Kohhran thuneitute chuan Wycliff-a zuitu Lollards-te chu nasa takin an tiduhdah a, tan inah an khung a, mi tam tak an tihlum bawk a. London-a Lollards Tower an tih pawh hi anmahni hming chawia din a ni a, he hmun hi Lollards-te an tantirna leh nasa taka an sawisakna hmun a ni. Wycliff-a Bible mi malin an kawl chu kohhran dan phal loh a nih avangin kutziak Bible tam tak chu Rom Kohhran thuneitute chuan an hal ral. Wycliff-a chu thi mah se, a zirtirna chu a nung reng a. A hnungzuitu Lollard-hoten an theih ang angin a zirtirna an tidarh zel a. Kum zabi 16-naa Kohhran siam \hat hun thlengin Wycliff-a zirtirna chuan England ramah hnuhma a nei a. Mi thianglim tam takin Kohhran Siam \hatna Varparh (Kohhran siam \hatna hmahruaitu) tiin an sawi hial a ni. England rama Bible humhimtu dang leh chu William Tyndale-a (Tin-del-a) (1484-1536) a ni a, amah hi Sap Bible Pa tia hriat a ni. Grik \awng a\anga Sap \awnga Bible letlingtu hmasa ber a ni. Kum 1484-ah a piang a, Oxford leh Cambridge Universities-ah te lehkha a zir chhuak a. Tyndale-an a tum leh duh ber chu English
www.mizoramsynod.org

23 mipuite chhiar theih tura Sap \awnga Bible lehlinsak a ni. Latin Bible ni lovin, Grik leh Hebrai a\anga lehlin a tum a. He a thiltum hi England ram Roman Kohhran rorelna hnuaiah chuan a tih theih dawn loh tih a hriat avangin kum 1524-ah German rama Hamburg-ah (Hambak) a kal a. A kum leh 1525-ah chuan Grik \awng a\anga a Bible lehlin chu Cologne (Kaw-lawk-ni) hmunah an chhu \an ta a. Dodalna a nasat em avangin Cologne a\angin Worms-ah a insawn leh a, he khuaah hian a Bible lehlin chu chhut zawh a ni a. Kum 1526 kum tirah chuan chng an Bible chhut sa chu a ruk tein England-ah eng emaw zat an thawn a, a chhut te a \hat avang leh a siam a \hat avangin miin an lei duh hle. Roman Kohhran thuneitute chuan he thil hi an haw hle mai a. Lawnga Bible lo thleng chu an chng a, a thleng hmasa apiang an lo la khawm a, mi mal ta an chhuhsak bawk a. Chung an lak khawmte chu vantlang hmuhah an hl ral \hin a. Hemi bakah pawh hian Bible leina turin pawisa tam tak an dah a, chu pawisa chuan Latin \awng ni lo Bible an hmuh apiang chu lei khawmin an hl ral bawk \hin a ni. Chutiang harsatna tam tak karah pawh chuan Tyndale-a chuan Thuthlung Thar a lehlin chu duh tawk mai lovin, Thuthlung Hlui lehlin a \an leh a. Kum 1530ah Mosia lehkhabu pangate chu Hebrai \awng a\angin a letling zo va. Kum 1531-ah Jona bu a letling zo leh bawk a. Kum 1534-ah Genesis a lehlin chu a ennawn leh a; he hna a zawh hma hian Antewerp-a (An-ti-wap) a hnampui Sap pakhatin a hk a, kum 1535 khan man a ni a. Lung ina a tan chhung pawhin Bible lehlin hna chu a chhunzawm zel a. A kum leh 1536-ah lung inah chuan an rek hlum a; tichuan, Brussels hmunah hl ralin a vp chu luiah an paih a ni. An tihhlum dawna a thusawi hnuhnung ber chu, Lalpa, England lalber hi a mit tivar ang che, tih a ni.
www.mizoramsynod.org

24 2. Germa n rama B i ble h u mh i mtu te

German rama Bible humhimtu pawimawh tak chu Martin Luther-a (1483-1546) a ni a. Kum 1483-ah German ram Saxony biala Eisleben (Eis-le-ben) khuaah a piang a. Erfurt University-ah lehkha a zir a, chutah vk chuan a thawk leh bawk a. Chumi hnuah Wittenberg-ah zirtirtuah a \ang a. Heta a awm lai hian chhandamna atana Bible pawimawhzia a hmu chhuak a. Kan sawi tawh angin Luther-a te hun lai chuan Bible thuneihna aiin kohhran thuneihna an dah sng zawk a. Luther-a ngaih dan chuan chhandamna atana thu tawp neitu chu Pope emaw, kohhran emaw ni lovin Bible a ni. Bible hi a dah pawimawh m avangin mi tinin mahni \awng ngeiin an chhiar thei tur niin a ngai tlat a; Roman Kohhran thuneituten mahni \awnga Bible neih an phal lo chu a dodal tlat a ni. Mahni \awng ngeia Bible chhiar theih \ul a tih m avang chuan German \awngin a letling a, a Bible lehlin hmasak ber chu kum 1522 khan chhut a ni. A Bible lehlin avang hian harsatna a tawk a. German ram lal chuan Luther-a Bible zawng zawng chu roreltute hnenah theh lut turin thupek a siam a, state dang tam takah pawh hetiang thupek hi chhuah a ni bawk. Hmun \henkhatah chuan vantlang pun khawmna hmunah chng Bible an thawh khawmte chu an hl ral a ni. Roman Kohhran thuneitute chuan Luther-a Bible chhiartute chu an tiduhdah a. Heng an tihduhdah zingah hian Luther-a Thuthlung Thar zuartu, German \awng Bible an rama sem darhtu, John-a chu an man a. A lehkhabu zawrhte chu amah hual velin an tiang khawm a, an hl hnan ta a ni. John-a erawh chuan a hlau miah lo va, Lalpa tana tuar tlaka ngaih a nih avang chuan lawm takin a thi ta a. Chutiang chuan German \awng Bible chu German ramah chuan tam tak an tichhia a, a zuartute pawh tam tak tihhlum an ni.
www.mizoramsynod.org

25 Anabaptist-hovin an siam German Bible chu kum 1529 khan chhuah a ni leh a. A chhutna hmun hming chawiin Worms Bible tiin an vuah a. A letlingtute chu Anabaptist mi, Ludwig (Lut-wik) Hetzer leh Hans Denck te an ni. Anni hi mi thiam tak, Hebrai, Grik leh Latin \awng thiam an ni a. Lehkhabu an chhuah a\anga kum thum chhungin Strasburg (Stras-bak), Augsburg (Awks-bak), Hagenau (Ha-gi-nau) leh hmun hrang hrangah \um sawm leh pathum an chhu nawn hman. German ram zawng zawng deuhthawah an Bible lehlin hi an chhiar a, an hlut hle a ni. A hmaa kan hriat tawh ang khan German Bible leh a letlingtuten harsatna tam tak an tawk \hin a. Denck-a chu German ram a\anga hnawh chhuah a nih hnuin T.B. natnain a tlakbuak a, a bihrukna Basel khuaah kum 1529 khan an Bible lehlinna press a\anga a lo chhuah hma lawkin a thi a. Hetzer chu zirtirna dik lo zirtirtuah puhin an man a, hnwl a ni bawk a. He Bible an lehlin tichhe tur hian kawng hrang hranga beih a ni. A chhutna hmun te, Bible an zawrhna hmun te leh mi mal in te nasa takin an dap a. Bible an hmuh zawng zawng chu tihchhiat vek a ni a. He an Bible lehlin hi bu thum chauh tunah hian hmuh tur a awm tawh a; pakhat Bonn University-ah dah a ni a, pakhat chu Stuttgart Library-ah, a dang pakhat leh chu New York Public Library-ah dah a ni bawk. 3. S p ain R ama B ib le h u mh i mtu te

Kum zabi sawm leh panganaah khan Roman Kohhran puithiam pakhat Bonifacio (Baw-ni-fa-si-aw) Ferrer chuan Spain \awngin Bible a letling a. A Bible lehlin a chhuah hmain kum 1417-ah a thi a. A thih hnuah kum 1478 khan a Bible lehlin chu chhuah a ni a. Amah hi Roman Kohhran mi a ni nachungin a Bible lehlin chu pakhat mah hmuh tur awm lova tihchhiat a ni a. Kum 1645 khan Monastery (Maw-nas-te-ri) pakhatah he a Bible lehlin phek li hi an hmu chhuak a
www.mizoramsynod.org

26 ni. Spain \awnga Bible buatsaihtu dang leh chu Francisco de Enzinas-a a ni. Kum 1543-ah Enzinas chuan Grik \awng a\angin Thuthlung Thar chu Spain \awngin a letling a. Enzinas-a chuan chu Thuthlung Thar a lehlin chu Charles V-na, Roman Emperor (15191558) hnenah a pe a. Emperor chuan Brussel a tlawh \umin chu Bible chu Catholic rawngbawltu Pedro de Soto hnenah zir chian turin a pe a. A chhan hrang hrang avanga a tihkhawtlai hnuah a ziaktu Enzinas chu an sakhaw hmelma, an hnam phatsantu, a tihdik loh phat duh lo tiin an man a, tan inah an khung a. Thla sawm leh panga zet a tan hnuin mak tak maiin Brussels lung in a\ang chuan a tlan chhuak a, Antwerp khuaah a kal a, chuta \angin England-ah a kal leh a. Kum 1548-ah Cambridge University-ah Grik hotupa ber nihna an pe a. Chumi hnu chuan kum 1550-ah an ramah a kir leh a, hripui avangin kum 1553 khan Strasbourgh khuaah a thi ta a ni. A Thuthlung Thar lehlin zawng zawng deuhthaw chu hl ralsak a ni a, chu mai bakah a lehkha pawimawh zawng zawng pawh Dapchhuaktu Pawlten an tihchhiatsak vek a ni. Spain \awng Bible siamtu dang leh chu Juan Perez de Pineda-a (c. 1490-1567) a ni a. Spain rama Seville khuaa College of Doctrine-a an hotupa a ni a. Bible a zir hnuin Roman thurin hi a hnawl a. Chu lai hmuna tihduhdahna a in\an khan Perez-a leh a \hiante chu Spain a\angin an tlanchhia a. Perez -a chu Geneva ramah a khawsa zui a, chutah chuan Spain kohhran hmasa ber a din a. Eng emaw ti hnuah France ramah a kir leh a. Spain \awnga Thuthlung Thar a lehlin chu kum 1556 khan Geneva-ah chhut a ni. Spain rama Dapchhuaktu Pawl an hrn lai taka Spain Bible hum tum tlattu pakhat leh chu Cassiodoro (Kasi-aw-daw-raw) De Reina-a (1520-1594) a ni a. Seville khuaa puithiam awm khawmna San Isidro del Campo
www.mizoramsynod.org

27 hmuna puithiam a ni a. Protestant harhna a zawm a, Roman Kohhran thurin a hnawl a. Man a ni a, thi tura a chungthu rel a ni a. Amaherawhchu, Reina-a chu tan in a\angin a tlan chhuak thei hlauh mai a, London-ah a kal a. Hetah hian Spain Kohhranah thu a sawi \hin a. Chuta \angin Geneva-ah a kal leh a, tah chuan Protestant Spainish Kohhran a zawm a, an Pastor-ah a \ang nghe nghe a. Kum 1567-ah Spain \awnga Thuthlung Thar a lehlin chu a zo va. Reina-a chu Basle-ah a khawsa a, Bible pum pui a lehlin chu kum 1569 khan chhuah a ni. Reina-a hna chu Cipriano (Si-pria-naw) De Valera (1532-1602)-an a chhunzawm a. Enzinas leh Reina ang bawkin Valera pawh chuan Dapchhuaktu Pawl avangin Spain ram a chhuahsan a. Kum 1565-ah Valera chuan Oxford University a zawm a, \awng chi hrang a thiam hnem avangin a lar hle. |awng chi hrang hrang sawm aia tam a hria a ni. Reina hna lo thawh tawh chhunzawm leh siam \hain Thuthlung Thar Bible chu kum 1696-ah London-ah chhuttir a ni a, Bible pum pui pawh kum 1602 khan Amsterdam-ah chhut a ni bawk. Hetianga Spain \awnga Bible an lehlinna chhan chu a ram mipuiten mahni \awng ngeia Bible an chhiar theih nan a ni. Roman Kohhran thuneitute chuan Spain \awnga Bible lehlin chu nasa takin an dodal a. Pope Julius IIIna chuan Spain Bible nasa taka theh darh a nih avangin kum 1550-a Dapchhuaktu Pawlte chu a dem hle a. Chung Dapchuaktu Pawlte chu nasa lehzuala hna thawk tur leh Bible zawng zawng man tur te, Bible lo kawltute chu College leh Univeristy-a thawk an ni emaw, puithiam chenna hmuna mi an ni emaw, tu mah zuah lo turin thu a pe a. Chu bakah chuan tuipui leh khawmual a\anga Bible lo lut tur chu man tumin sipai officer eng emaw zatin an veng reng \hin a ni.

www.mizoramsynod.org

28 4. Fren c h rama B i ble h u mh i mtu te

Jacques (Za-kias) Lefevre-a (Le-fe-ri) (1455-1536) hi France rama Bible humhimtu pawimawh tak a ni a. Amah hi Paris University-a zirtirtu a ni. French \awnga Thuthlung Thar a lehlin chu kum 1523-ah chhut a ni a, Bible pum pui a lehlin pawh kum 1528-ah chhut a ni bawk. French mipuite tana a inpekna avangin Roman Kohhran thuneitute huat a hlawh phah a. Kristian zawng zawngin Bible hi chhiar se tih chu Lafevre-an a duh leh tum ber a ni a. Paris University-a a thawhpuite chuan zirtirna dik lova puhin Lefevre-a chu an dodal a; chuvangin, kum 1525-ah Strasbourg-ah a tlanchhia a. Sorbonne (Sawr-bawn-ni) chuan Bible chhut leh a chhutute chungah indo an puang a. Kum 1534-ah mipa sawmhnih leh hmeichhia pakhat te chu an hl hlum a ni. Roman thuneitute chuan kum 1546 khan Lefevre leh a hnathawhte an dodalna thuchhuah an siam a. Bible chhut an phal loh mai bakah, tu pawh Bible kawl chuan ni riat chhungin an theh lut vek tur a ni, tiin thupek an siam a ni. French mi tam tak chu Bible an sem darh avangin hl hlum an ni a. Kum 1525 khan Pathian thuhriltu Schuh (Si-kuh) chu France ram Nancy khuaah man a ni a. An man lai hian Bible a keng a. Chuvang chuan thiam loh chantir a ni a. Zirtirna dik lova puhin August 19, 1525-ah chuan tihhlum turin an hruai a. An tihhlumna tur hmun an thlen chuan a hma zawnah a Bible chu an hl ral a, amah ngei pawh chu a Bible pawm dan thlak turin an ti a. Mahse, a duh loh avangin an hl hlum ta a, meiin a ur hlum hma zawng chu Sam ziak a sawi a ni. Kum 1546-ah Peter Chapot-a chu France ramah French \awng Bible a rawn ken luh leh a zawrh avangin hl hlum a ni a. Stephen Polliot-a pawh Bible leh Pathian thu dang ziahna lehkhabu t a sem avangin man a ni a, chung lehkhabute chu a nghawnga awrhtirin
www.mizoramsynod.org

29 a hrawk hrui an zai chahsak a, a ruang chu an hl zui bawk. Nicholas Nayle-a, pheikhawk siamtu pawh ringtute zingah Bible a sem avangin Paris-ah man a ni a, kum 1553-ah hl hlum a ni bawk. Kum 1554-ah Dionysius (Dai-aw-ni-sias) Vayre-a, French rama Bible hralhtu chu manin hl hlum a ni. Waldensian lehkhabu zuartu Bartholomew (Bar-thaw-law-miau) Hector-a pawh kum 1556 khan man a ni a, Dapchhuaktu Pawlin, Zirtirna dik lo lehkhabu i zuar lai man i ni a, eng nge sawi tur i neih? tia an zawh chuan Hector-a chuan, In tan chuan Bible hi zirtirna dik lo a nih pawhin, ka tan chuan thu dik a ni, tiin a chhang. Lung inah thla eng emaw zat hrehawm taka an tantir hnuin an hl hlum ta a ni. 5. Du tch rama B i ble h u mh imtu

Kum 1270 khan Jacob Van Maerlandt-a (Ma-erlan) chuan Dutch \awngin Chanchin |ha bu palite a letling zo va. He thu a hriat hian Utrecht (Eu-trech) khuaa Roman Kohhran Bishop chuan a duh lo hle a. Hetianga mipui chhiar theiha Bible siam hi Bible zah lohnaah a ngai a. Chuvang chuan, Van Maerlandt-a pawh a nunna atana hlauhawm khawpin a siam a ni. Kum 1526 khan Dutch \awngin Bible bu pum pui tihchhuah a ni a. Hemi atana a bul tumtu chu Antwerp (An-wap) mi Jacob Van Liesveldt-a (Lis-vet) a ni a. Kum sawmhnih hnuah a hnathawh avangin Liesveldt-a chu Antwerp khuaah a lu tansak a ni. 6. Italy rama B i ble Humh imtu

Antonio Brucioli-a (Bru-si-aw-li) chu Italy rama Bible humhimtu pawimawh tak a ni a. Italy \awnga Thuthlung Thar a lehlin chu kum 1530-ah Venice khuaah chhut a ni a. A hnu kum hnihah Bible bu pum pui a lehlin chu chhut a ni bawk. Heng bakah pawh hian Brucioli-a chuan Bible pum pui hrilhfiahna volume 7www.mizoramsynod.org

30 in a siam bawk a. Heng a Bible lehlin leh a lehkhabu siamte hi neih khap tlat a ni a. A thuziak reng reng chu chhut a ni emaw, ni lo emaw pawh ni se, a thih thlengin chhuah khap tlat a ni. He a hnathawh nuai bo tur hian hnathawktu pawh eng emaw zat rawih an ni nghe nghe. Tlangkawmna Tunah chuan Bible kan lo neih dan leh Bible-in harsatna a tawh chi hrang hrangte kan lo zir ta a. Kum tam tak chhung Bible hian tihchhiat tuma beihna twk mah se, nuai bo theih a nih lohzia chiang takin kan lo hre ta. Khng kan zir tak a\anga chhinchhiah tur tlem azawng han sawi nawn leh ila. (1) Bible hi kum 1600 chhung zet mi chi hrang hrang sawmli velin Pathian thlarau hruaiin an ziak a ni. (2) Roman Kohhranin Latin \awng Bible chauh an pawm avangin harsatna tam tak a awm phah. (3) Roman Emperor Diocletian-a chuan Bible tihchhiat vek tumin hma a la a; mahse, a thiltum chu a hlawhchham chiang hle. A hnu lawka Roman Emperor Constantine-a chuan sawrkar sum a\angin a bu a siam belhtir ta zawk. (4) Bible humhim a nih theih nan leh mi tinin anmahni \awnga Bible an neih theih nan mi tam takin an thih phah a. Hun thim lai hunah Roman Kohhran Pope hrang hrangten Bible letlingtu, a chhutu leh sem darhtu mi tam tak tihlum mah se, anmahni hnungzuitu mi tam takin an rawn humhim zel. (5) Roman Pope-ten Bible tihral tuma theihtawpa an beih laiin, khawvel hmun hrang hrangah Bible humhimtu pawl Bible Society a lo ding a, harsatna leh
www.mizoramsynod.org

31 dodalna tam tak karah heng Bible Society-te hian Bible theh darh hna an thawk a ni. (6) Roman Pope-ten Bible lehlin khapin, lehlin sa pawh tihchhiat tumin nasa takin bei mah se, kum 1939 a lo nih meuh chuan \awng chi hrang 1000 aia tamin anmahni \awngin Bible an nei tawh. (7) Khawvel hmun hrang hrangah Bible tam tak hl ral a ni n a, vawiin thlenga khawvela lehkhabu chhiartu nei tam ber chu Bible hi a la ni zel a ni.

.........

Lehkhabu rawnte

Chhangte, Biakhmingthanga. Bible Hriat Zauna. Aizawl: Synod Publication Board, 1994. Lallawmzuala, K and Lalfakzuala. Thuthlung Hlui Zirna. Aizawl: Aizawl Theological College, 2004. Lightfoot, Neil R. How We Got the Bible. 2nd ed. Grand Rapids: Baker Book House, 1988. Marshall, David. The Battle for the Book. England: The Stanbourough Press Limited, 1991. White, E.G. The Great Controversy. Canada: Pacific Press Publishing Association, 1911. Zairema. Kan Bible Hi . Aizawl: The Author, 2003.
www.mizoramsynod.org

32

www.mizoramsynod.org

Potrebbero piacerti anche