Sei sulla pagina 1di 385

Subsdios para o estudo da Histria da Literatura Portugusa

XVII
OBRAS
DE
GIL
Com rtviso, prefcio e notas de Mendes dos
TOMO TERCEIRO
r
-
1

CllMADO- EDJTO'R.

Visitao.
VISITAAO
Porquanto a obra de deva.'io seguinte procedeu de
hua visitao, que o autor fe; ao parlo da muito escla-
recida Rainha Dona lrlaria. e nascimento do muito alto
e excelente Princ1pe Dom Joo, o terceiro em Portuga:
deste nome; se pe aqui primeiramente a dita Visitao,
por ser a primeira coisa, que o autor fe:;, e que em Por-
tugal se representou. esta11do -o mui poderoso Rei Dom
.Manoel, e a Rainha Dona Beatri-:; sua me, e a Senhora
Duque;a de Bral{ana. sua filha, na segunda noite do
nascimento do dilo Senhor E estando esta companhia
assim junta, entrou hum vaqueiro, di:rendo :
VAQUEIRO.
Pardiez I siete arrepclones
Me pegaron la entrada,
yo di una puiaJa
A uno de lC\s rascoqes.
Empero, si yo tal supicra,
No veniera,
Y si veniera, no entrra,
Y si entrra, yo mirra
De manera,
Que ninguno no me diera:
Mas andar, lo hecho es hecho :
Pero todo bien miraJo,
Ya que entr neste
Todo me sale en provecho.
Rehulgome en ver estas cosas,
Tan hermosas,
Que est hombre bobo en vellas :
V olas yo ; pero ellas,
De lustrosas,
A nosotros son danosas.
Obras de Gil Vicente
( Falia Rainha )
Si es aqui adonde vo ?
Dios mantenga si es aqui :
Que yo no s parte de mi,
Ni deslindo donde est.
Nunca vi cabana tal,
En especial
Tan notable de memoria:
Esta debe ser la gloria
Principal
Dei paraiso terrenal.
que sea, que no sea,
Quiero decir qu vengo,
No diga que me detengo
Nuestro consejo y aldea.
Enviame saber ac,
Si es verd
Que pari Vuestra Nobleza ?
Mi fe s; que Vuestra Alteza
Tal est,
Que sefial dello me d.
Muy alegre y placentera,
Muy ufana y esclarecida.
Muy prehecha y muy lucida,
Mas mucho que dantes era.
Oh qu bien tan principal,
Universal I
Nunca tal placer se vi !
Mi fe, saltar quiero yo.
He, zagal I
Digo, dice, salt mal ?
Quien quieres que no reviente
De placer y gasajado !
De todos tan deseado
Este prncipe excelente
Qh qu Rey tiene de ser !
A mi ver
Debiamos pegar gritos :
Digo que nuestros cabritos
Dende ayer
Y no curan de pacer.
To do el gana do retoza,
Toda laceria se quita;
").._
Visitao
Com esta nueva bendita
Todo el mundo se aJhoroza.
Oh qu alegria tamaia !
La montaia
Y los prados florecieron,
Porque ahora se complieron
En esta misma cabana
Todas las glorias de Espana.
Qu gran placer sentir
La gran corte ca:-tellana !
Cuan alegre y cuan ufana
Que vuestra madre estar,
Y todo el reino monton !
Con razon,
Que de tal rey procedi
El mas noble que naci :
Su pendon
No tiene comparacion.
Qu padre, qu hijo y qu madre !
Oh qu aguela y qu RJ!Uelos !
Bendito [)aos de los cielos,
Que le di tal madre y padre I
Qu tias, que yo me e .. panto !
Viva el prncipe l<grado !
Quel es baen aparentado!
Juri Sanjunco santo.
Si me ora vagra espacio,
Y de pnsa no vt:niera.
Juri nos que yo os diera
Cuenta de su gt:neracio.
Ser rey don Juan tercero,
Y heredero
De Ja f ~ m a que dejaron,
En el tlempo que reinaron,
El segundo y e) primero,
Y aun los otros que pasaron.
Quedronrne alJ detras
Unos treinta compafieros,
Porquerizos y vaqueros,
Y aun creo que son mas;
Y traen para el nacido
Esclarecido
Mil huevos y leche aosadas,
9
lO de Gil Vicente
Y un ciento de quesadas ;
Y han trado
Quesos, miei, lo que han podido.
Quirolos ir llamar:
Mas segun vo vi las seiias,
Hanles de mesar las
Los rascones al entrar.
EJJtrro certas de pastores e offerecro ao
Prncipe os ditos presentes E por ser cousa nova em
Portul(al, gostou tanto a Rainha velha desta represen-
tao. que pedio ao autor que isto mPsmo lhe represen-
tasse s matinas do Natal, enderencado ao nacimento do
Redemptor; e porque a substancia era mui desviada, em
lugar disto fe; a .seguinte obra.
Auto Pastoril Castelhano
enderead,o s ~ l a t i n a s do 1'\atal.
FIGURA S.
GIL.
BRAS.
LUCAS.
SILVESTRE.
GREGORIO.
MATHEUS.
AUTO PASTORIL CASTELHANO
ENDEREADO S MATINAS DO NATAL
Entra primeiramente hum pastor inclinado vida
contemplativa, e anda sempre solitario. Entra o u t r o ~
que o reprehende disso. E porque a obra em si da/li
por diante vai mui declarada, no serve mais argu-
mento.
GIL.
Aqui est fuerte majada ;
Quiero repastar aqui
Mi ganado ; veislo alli
Soncas naquella abrigada.
Y o aqui estoy abrigado
Dei tempero de fortuna.
Afiublada est la luna,
Mal pecado,
Llover soncas priado.
Quiero aqui poner mi bato,
Que cumpre estar afiaceando,
Y andarme aqui holgando,
Canticando rato rato.
Hucia en Dios, vendr el verano
Con sus flores y rosetas ;
Cantar mil chanonetas
Muy ufano,
Si ali llego vivo y sano.
Riedro, riedro, vaya el cefio,
Aborrir quiero el pesar :
Comenar de cantar.
Mientras me debroca el suefio.
Auto Pastoril Castelhano
(Canta.)
" Menga Gil me quita el sueno,
" Que no duermo.
. BRAS.
Di, Gil T erron, t qu has,
Que siempre andas apartado l
GtL. Mi fe, cuido. mal pecado,
Que no se te entiende mas.
T, que andas siempre en bodas,
Corriendo toros y vacas,
Qu ganas t. qu sacas
Dellas todas ?
Asmo, asmo que te enlodas.
Solo quiero canticar,
Repastando rnis cabntas
Por estas sierras bt!nditas :
No me acuerdo dei lugar.
Cuando, cara al ctelo, oteo,
Y veo tan buena
No me parece hermosa
Ni deseo
Zagala de cuantas veo.
Andando solo magino,
' Que la soldada que 'g.mo
Se me pierde de la mano
Soncas en qualquier camino.
Nesta soledad me enseno;
Que el con que ando,
No sahr como ni cuando,
Segun sut:no,
Quiz ser de otro dueio.
Conociste Juan domado, *
Que era pastor de pastores?
Yo lo vi entre estas flores,
Con gran hato de ganado,
Con su cayado real,
Repastando cn la frescura,
Con favor de la ventura :
Di, zagal,
Qu se hizo su corral ?
Juan domado dizlu por EIRei D. JtJo li.
16 Obras de Gil Vicente
Vete t, Bras, ai respingo,
Que yo desclucio dei terrufio.
BRA. El c rego de Vico- Nu fio
Te ensefi eso ai domingo.
Anda. anda, acompafiado,
Canta y huelga en ll'ls majadas ;
Que este mundo, Gil, aosadas,
Mal pecado,
Se debroca muy priado.
GtL.
Aunque huyo la compafia,
No quiero mal pastor ;
Mas yo aprisco mejor
Apartado en la montaia.
De contino siempre oteo,
ln,:trillando los 01dos,
Si daran soncas gemidos
De deseo
Los corderos que careo.
LucAs. ( de longe l
Hao f carillos !
GtL. . A quien hablas ?
Luc. A vosotros digo yo,
~ i alguno de vos me vi
Perdidas unas dos cabras ?
GtL. Yo no.
BRA. Ni yo.
Luc. A Dios pliega f
GtL. Como las perdiste ? di
Luc. Perdironse por ahi
Por la vega,
o algun me las soniega.
Nel hato de Bras Picado
Andava Marta bailando;
Y o estveb ateando,
Boquiabierto trasportado,
Y al son batiendo el pie
Estuve dos horas valientes :
En ganado entanamientes,
A' la fe,
No s para donde fue.
Gn ..
Y aun por eso que yo sospecho
Me aparto de saltijones ;
GIL.
Luc.
GtL.
Luc.
Luc.
GIL.
Luc.
Auto Pastoril Castelhano
Que vanas conversaciones
No ningun provecho.
Siempre pienso en cosas buenas :
Yo me hablo, yo me digo;
Tengo paz siempre comigo,
Sin las penas,
Que dan las cosas agenas.
l.UCAS.
No me quiero estar tras, tras ;
Ya perdido es lo perdido
Que gano en tomar sentido ?
Qu dices, G1l, y t. Bras ?
T muy perezoso ests :
Busca, busca las cabritas.
Tras que tienes muy poquitas,
No te das
De perder cada vez mas.
Encomindalas Dios.
Qu podr eso prestar ?
l te las ir buscar,
Qut! siempre mira por nos.
Si los las comieron
Hmelas Dios de traer ?
Harto tern que hacer :
Y si murieron.
Mucho mas que yo perdieron.
Mas quiero liam ar zagales;
Tengamos todos majada.
Suhe naquella asomada,
Y dales gritos mortales.
Hace escuro ; quien ver !
Caer nun barrancon
Tomc., lleva este tizon.
Dalo ac:
Este nunca ali ir. (chama de longe 1
Ha Silvestre r ha Vicente I
Ha Pedruelo ! ha Rasuan r
Ha J .. rrete I ha Bras Juan !
lia Pasival ! ho Clemente !
SILVESTRE. (de longe)
Ha Lucas ! qu nos quieres ? di.
Luc. Que vengais ac priado :
18
BRA.
SIL.
GJL.
SIL.
GIL.
SIL.
BRA.
Obras de Gil Vicente
Tomaremos
Que Gil Tt:rron est aqui
En abrigado,
Alegre y hien asombrado.
Vem os pastores, e di:;
SILVESTkE.
Ora terrible placer
Teneis vosotros ac
Si, tenemos. sc.ncas ha :
Pues qu habt:mos de hacer?
Quien ai cordojo se di,
Mas cordojo se le pega.
Bailemos una borrega.
Mi feno.
Que t bailas mas que yo.
GIL.
Juri nos que ests chapado I
Qu es esto. hermano ?
No ves que viene el verano,
Y soy recen de!'posado?
Jesus autem intrmsienes 1
Quien te tr<1jo ai matrimufo?
Mi tio Velasco Nuno.
Chapados parientes tienes.
Quien es la esposa que hubiste ?
Teresueia mi damada.
Dios ! que es moza bien chapada,
Y aun de huen nato,
Mas honrada dei lugar.
no hay que dudar ;
Porque ei herrt:ro es su tio,
Y ei jurado es ahijado
Dei aguelo de su madre;
Y de parte de su padre
Es pnma de Bras Pelado :
Saquituerto. RoJelludo,
Papiharto, y Bodonales
Son sus primos caronales,
De parte de Brisco Mudo.
Es nieta de Gil Llorente,
Sobrina dei Cre!>pillon;
Cascaollas Mamilon
Pienso que es tambien pariente:
BRA.
SI L.
BRA.
SI L.
GJL.
GIL.
Auto Pastoril Castelhano
Mari Roiz la Mamona,
Toribilla dd Mendral,
Y Teresa la Gahona
Su parienta es natural.
Marica de la Remonda,
Espulgazorras Cahrc::ra
Y la vieJa hendic1diera,
Rapiharta la Redonda,
La Ceiuda. la Plaguenta,
Borracalles la Negr uza,
La partertt de Valmuza
Ahotas que es b1en parienta.
LucAs
Dios ! que es casta hien honr<Jda
Esa que babeis relatado.
Ahora bien honrado:
No te dan con ella nada ?
Danme una hurra prt:iada,
Un vasar, una espetera,
Una cama de madera ;
La ropa no est
Danme la moza vestida
De hatil.Jos
Con sus vermejos.
Y alfarda muy lucida :
Danme una puerca parida,
Mas anda muy tnste y tlaca.
No te quit:ren la vaca ?
Ha tres anos que vendida.
.MATHEUS.
Sus, alto. toste rriado,
la majada :
Vinese la madrugada,
Dejemos el desposado.
Dmosnos gasajado,
Tomemos todos plttcer,
Que ya no quiere llover.
Y a no, D&os se a loado.
LUCAS.
Tengamos rcmedio:
Qu jugamos, Gil Terron?
.Juguemos ai abejon ;
Mas tcngo de eswr en medio.
1.0
BRA.
GaL.
BRA.
GIL.
BRA.
Luc.
Luc.
BRA.
Luc.
GIL.
Luc.
GIL.
BRA.
Luc.
GIL.
SI L.
GIL.
Obras de Gil Vicente
T naciste mas ternprano.
Ora sus, sus, veisrne aqui :
T tarnhien psate all;
Bras herrnano. prate ans.
Ea, sus, pra la mano.
He rniedo que me dars ;
Alza, alza el brazo mas :
T no ves corno est Bras?
Dite una de mal rnes.
Ha ! Dios te nliega comigo I
Do rahia la jugada :
Ora viste que porrada !
T, amigo,
Y a no consientes castigo.
BRAS.
Juguernos adivinar.
Que me plaz.
D1. cornpafiero ...
Mas cornience Gil prirnero.
Que me plaz de comenzar.
Cornenzad de adivinar.
Qu?
Sabello has t rnuy mal :
Qual es aquelle animal,
Que corre y corre, y no se ve?
Es el pecado mortal.
MATHEUS.
Mas el viemo, mal pecado,
Creo yo que ser ese.
Que no es buen j uego este ;
Demos este por pasado.
Bien ser via acostar,
Que ya me debroca el suefio.
Santiguaos del demuefio.
Y o no me s santiguar.
Decid todos corno yo :
En el rnes del padre,
En el rnes dei hijo -
El otro rnes se me olvid.
(Dormem e o ANJO os chama cantando.)
" Ha pastor!
(< Que es nacido el Redentor .
Auto Pastoril Castelhano
GIL.
Zagales. levantar de ah,
Que grande nueva es venida:
Que es la Vrgen parida,
A' los ngeles lo o.
Oh qu tnica acordada
De tan fuertes caramillos !
BRA. Cata, que serian grillos.
Gu.. Juri nos
Que eran ngeles de Dios.
LUCAS.
Y nos aqui levantados
Qu le babemos de hacer ?
GrL Mi fe, vamoslo ver.
BRA. Y ans despeluzados ?
Gu... Pardiez, que es para notar !
Pues el Rey de los seiores
Se sirve de los pastores ?
Nueva cosa
Es esta, y muy espantosa !
ld vosotros ai lugar
Muy priesto, carillos mios,
Y no vamos tan vacos :
Traed algo que le dar,
Y el rahel de Juan Javato,
Y la de Pra\illos,
Y todos los
Que hay en e) bato ;
Y para el mfio un silbato.
( Partem.ae para o presepio, cantando.)
Tonos
ti Aburremos )a maj ada,
ft Y todos con devoc1on
ti Vamos ver aque) gar zon.
" Veremos aquel nifiito
De recit:n nacido.
" Asmo que es )e promt:tido
" Nuestro Mesias bendito.
" Cantemos a voz en grito.
" Con hemencia y devocion,
Veremos aque) garzon.
21
22 Obras de Gil Vicente
Chegando ao presepio dir:
GIL
Dios mantenga a vuestra gloria !
Ya veis que estamos ac
Muy alegres, soncas ha,
De vuestra nuehle vitoria.
A' vos, Vrgen, dtgo yo,
Que el muchacho que hoy naci
No emiende que me enttende,
Mas s1 que todo comprt"hende,
Dei punto que se engendr.
LUCAS.
Que casa tan pohrecita
Escogi para nacer I
BRA. Ya comiem:a fi padecer
Dende su mfiez bendita.
StL. De paja es su camacita.
Luc. Y un estahlo su
BRA. Loada sea y adorada
Y bendita
La su clemencia infinita.
GIL.
Sefiora, con estes hidos
El nifio se est temhlando:
De frio veo llorando
El criiidor de los cielos
Por f;,lta de pafiizuelos.
Juri san si tal pensra,
o por dicha tal supiera,
Un zamarl"O le trujera
De una vara,
Que ahotas que el callra.
Ora vosotros qu haceis ?
Con muy chapa\la hemencia
Y con vuestra reverencia,
Dalde de eso que trae1s.
StL. Perdonad, sefior, por L>ios,
Que, como somos besu:-les,
Los presentes no son tales
Como los mereceis vos.
Auto Pastoril Castelhano
Con tangeres e bailes e despedida canto esta
Canmzeta
r Norabuena quedes, Menga,
A' la fe que D1os mcmtenga.
Zagala santa bendita,
y morenita,
" Nuestro ganado visita,
" Que ningun mal no le venga.
Norabuena quedes, Menga,
" A' la fe que Dios mantenga. u
GIL.
Qu decis de la doncella ?
No es harto prelucida ?
S1L. Nunca otra fue nacida,
Que fuese muger y estrella,
Sino ella.
GtL. Pues sabes quien es aquella ?
Gn ..
Es la zagala hermosa,
Que Salamon dice e!Oposa,
Cuando canticava della.
Con su voz muy deseosa
En su canticar dt:cia :
u Levntate. am1p;a m1a,
Columba mea fermosa,
Amiga m1a olorosa ;
Tu voz suene en m1s oidos,
Que es muy dulce mis sentidos,
Y tu cara muy graciosa.
Como el lilio, plantada,
Florecido entre espinos,
Como los olores tinos
Muy suave eres hallad::t.
T eres huerta cerrada,
En quien lJios venir desea :
Tota pulchra amica r11ea,
Flor de virgindad sagrada. u
Sn.\'ESTRI!:
A' Di os plagua con el ruin
1
Mudando vas la pellt:ja :
Sabes de achaque de vgreja !
Ahora lo derrend.
24 Obras de Gil Vicente
SrL. Con eso hablas latin,
Tan punto que es placer.
Mas lo precira saher
Que me daren un Aorin.
BRAS.
D por vida de tu tio,
T sahes de perfecias ?
Gn.. S que dijo Malaquias
'' Eis el mi ngel os embio
Con tan fuerte poderio,
Que aparejar la carrera
Delante mi az verdadera
En el santo templo mio .
" T, Bethlen. pequena eres, ,>
Diz prophetando.
Mas no te catars cuando
Sers grande en tus poderes.
Cuando sin cuido estuvieres,
Terns el !iteiioreador
De Israel en tu favor
Para cuanto t quisieres.
LUCAS.
De nifiito tan bonno
Hahlahan letrados.
GIL. Los alumhrados
No jugaban otro hto
Con muy ahmcado esprito
Y con gozoso placer
Todos dest:aran ver
Su nacimiento bendito.
Porque este es el cordero
Qui to/lis peccata mundo,
El nuestro Adan segundo,
Y remedio dei pr1mero :
Este es el hijo heredero
De nuestro eterno Dios ;
El cual fue dado nos
Por Mejas verdadero.
Aquel nino es eternal,
lnvis1ble y v1sihle ;
Es mortal y inmortal,
Mobible y inmobible,
GJL.
BRA.
Auto Pastoril Castelhano
En cuanto Dios. invisible ;
Es en todo al Padre igual,
Menor en cuanto humanal :
Y esto no es irnposible
Hecha el sol su rayo en Mayo,
Corno mil veces vers ;
El misrno rayo sol es.
Y el sol tambien s rayo:
Entrambos visten un sayo
De un envs,
Y una cosa misma se es.
Ans este descendi,
Quedando siernpre en el Padre :
Aunque vino tornar madre,
Dei padre no se apart
Gil Terron lletrudo est :
Muy hondo te encararnallas !
Dios h .. ce estas rnaravillas.
Y a lo v e o, soncas h a.
Quien te viere no dir,
Que naciste en serrama.
Luc. Cantemos con
Que en eso despues se hablar.
( V o-se cantando. )
LAUS DEO.
Auto dos Reis Magos.
FIGURA S.
GREGORIO(
VALERIO .
Pastores.
HuM ERMITo.
HuM CA v ALLEIRO.
A tiita Senhora Rainha. satisfeita desta pobre coisa
(o auto antecedente), pedio ao autor, que para dia
de Reis logo seguinte lhe fi;esse outra obra E fer a
seguinte. cuja introduco , que um pastor determinou
de ir a Belem e errou o caminho : e entra di:;endo:
AUTO DOS REIS
GREGORIO.
Asmo, asmo, soncas ha,
Que me da
La fortuna trasquilon.
He dejado mi zurron
Y eslabon,
Y no s que hago ac.
Dios plegue, quien me dir
Ad est
Este nino que es nacido ?
Que ando bobo perdido,
Sm sentido,
Trece dias per habr,
Que no s que haga ya.
No s parte ni recado
Del ganado,
Y los perros son perdidos ;
Mis corderos dau gemidos
Muy sentidos
Por entrar en el poblado.
Todo mi hato he dejado
Desmedrado,
Por buscar este niiiito.
Dicenme que es tan bonito,
Que me aflito
Por no haberlo topado,
Y ando desesperado.
Despepito mi sentido,
Que en olvido
T engo los memoriales,
Saltando por robledales
Y encinales,
GRE.
VAL.
Auto dos Reis Magos
Que jota no he dormido,
De aterido.
De todo no me doy nada,
Si topase la posada
Muy loada,
Donde est recien
Este nifo esclarecido.
Entra Valerio.
VALERIO.
De donde eres pecador ?
D, pastor.
Pastor y hien desdichado !
Que ando descarriado,
Hambriado
Por ver .nuestro Redentor.
Dijo el Angel dd Sefor :
n Pastor. pastor,
Ve y deja tus cabritas .
Y dejelas solecitas
Muy marchnas;
Y no s ser sahidor
Ad naci el Salvador.
Trece dias son pasados,
Bien contados.
Que ando, perdido el tino,
Sin hallar nengun camino ;
Ni soy dmo
De lo \'er por mis pecados.
Ora tienes bien hbrados
Tus cuidados.
Este padr.e fray Alberto,
Que top naquel desierto,
Sahr cierto
Eso. porque los letrados
Son guia de los errados.
GREGORIO.
fraile, sabes do vais ?
andais
desuso como yo ?
El nno que nos cri
Do naci?
Que es la nueva que me dais ?
Por Dios que me lo digais;
No hagais
32 Obras de Gil Vicente
Que me muera de cordojos.
ERM. Pastor, no tomes enojas,
Que tus ojos
V ern quien todos buscais.
GRE. He medo que me burlais.
Traeis ende breviario,
o calendario,
O' sois frayle ? Como quiera,
Si aliio aqui hubiera
Bien
Si sdheis bien de vicario,
Que digais un trmtanario
AI rosario,
Porque Dios me deje ver,
Sin tener
AI demuio por contrario,
Aquel precioso sagraria.
ERMITO.
Oh bendito y alabado
Y exalzado
Sea nuestro Redentor !
Que un rstico pastor
Con amor
Lo busca con gran cuidado ;
Desampara su ganado
Muy de grado,
Por ver ai niio glorioso !
Qu har yo rehgioso

Que ando tan sin cuidado
Por aqueste despohlado ?
Destas pobres labradores
Y pastores
Quiso ser oferecido,
Adorado y conocido
Y servido
Con cantares y loores,
Escuchando sus primores
Y clamores.
l.a Vrgen nuestra Se::iora
Y la vaquilla lo adora
En la hora
Que el Sefior de los sei.ores
Naci de flor de las flores.
Auto dos Reis Magos
Qu descanso y qu placer
Fuera ver
El resplandor glorioso,
Aquel verbo grilcioso,
Tan Jloroso,
Acabando de nacer I
Buldas deveis de traer
vender,
Que os estais chocarreando.
Harto es eso de desmando,
Pues veis que estoy habland(),
Contemplando
Lo que nos es menester,
Si suyos queremos ser.
VALERIO.
Decidnos, padre bendito,
Hallais scrito
Si es pecado estornudar ?
Mas os quiero preguntar
Y notar;
Esperad ans un poquito :
Digo que escondo el cabrito,
Por hacer berrar la cabra ;
Y remojo la palabra
A cada ha bla :
Es gran pecado infinito,
O' es medio pecadito?
GREGORIO.
Si el hombre, de birra pura,
Por ventura
Adrede despierna un grillo,
Por no vello ni oillo ;
Encubrillo
Es pecar contra natura ?
V AL. Otra cosa mas escura
Y mas dura
Quiero, Gregorio, hacer.
Pergntale, quiero ver
Su saber,
Que. segun su gestadura,
Es letrado en la scritura.
Decid, padre, es gran pecado
Denodado
Andar tras las zagalejas
3
35
Obras de Gil Vicente
Y enchirles las orejas
De comejas
Por meterias en cuidado ?
Dejar entr.-r el ganado
En lo vedado
Por andarias namorando ?
Estalo Dios oteando
Y asechando ?
Si desto tiene cuidado,
Ni punto estar parado.
, Que todos en mi lugar
A la par
Andam transidos de amores ;
Los jurados, labradores
Y pastores,
Y aun el crego mas andar
Lo veo resquebrajar
y sosrirar
Por Turibia dei Lorral:
Decidme. fraile, es gran mal
Desigual,
O' se debe perdonar,
Pues se no puede escusar?
ERMITO.
Este mundo peligroso
Sin reposo
Nos trae todos burlados,
Ciegos, mal aconcejados,
Desviados
De aquel reino glorioso.
Quien puede ser mas dichoso
Ni gozoso,
Que tener puesto el querer,
El amor y su poder,
Sin torcer,
Neste nino muy gracioso,
Puerto de nuestro reposo ?
Quien se viere sojuzgado
Y apretado
De mundano pensamiento,
Contemple su nacimiento:
Cuan contento
Lo ver desnudo echado,
De los frios traspasado,
GRE.
Auto dos Reis .Magos
Y adorado
De los brutos animales!
Luego olvidar los males
Desiguales,
Que le presenta el pecado.
Pecado es ser namorado ? .
VALERlO.
Cri Dios por la ventura
Hermosura
Para nunca ser amada ?
Crila demasiada
Para nada?
Como d ~ : : c i s que es locura?
Mirad, mirad la scritura :
Qu cordura
Hallareis mas amadora ?
Dende Adan hasta ahora
Nesta hora
Fue discreta criatura,
Que no siga esta ventura ?
Si Dios desto pesra
No crira
Zagalas tan relucientes :
Fueran prietas y sin dientes,
Y las frentes
Mas angostas que la cara ;
Las narices le ensanchra,
Y achtcra
Los ojos como hurones :
Nunca nuestros corazones
De pal-iones
Nuestras vidas aterrra,
Ni de Dios nos apartra.
Esmerse su poder
En hacer
Tan graciosas sus hechuras,
Que entre todas hermosuras
Son mas puras,
Mas dmal> de obedecer.
Quien dejar de querer
Su valer,
Pues son de nuestra costilla ?
Que natura nos ensilla
35
36
Obras de Gil Vicente
Que no podemos torcer
De sujetos suyos ser.
Efllra um Cavalleiro, que vinha em companlzicr dos Reis
Magos.
CA VALLEIRO.
ERM.
VAL.
GRE.
CAv.
GRE.
Cw.
ERM.
GRE.
CAV.
Mantenga Dios los seores I
Dios loores !
Soncas. vengais norabuena.
T abaja la melena.
No me pena.
Decidme, amigos pastores,
Sois sabidores
Si ir por aqui bien
Para el lugar de Belen ?
Y o ali vo a d vais,
Y ando, asmo, como andais.
VALERIO.
Andad, seiior, por aqui
O' por alli.
Mira bien. pastor, que dices.
En frente de las narices
A perdices
Andars, prometo mi.
Qu linage tan besliall
Animal
Este bruto pastoriego I
Doy rabia el palaciego,
Por san pego
Que quizs por vuestro mal ...
ERMITO.
Toda la descortesia
Es villania.
Sefior, de donde sois vos ?
De Arabi.
Arabio sos?
Bendgaos Dios !
Si, y perd la compaiia
De una gran caballera,
Que vena
A' tino tras una estrella,
Y ellos van en pos della
Sin perdella ;
Y alcanzarlos queria,
Fortuna me lo desvia.
Auto dos Reis Magos
ERMITO.
Y adonde van, si sabds ?
CAv. Van tres Reis
Adorar con sentimiemo
Y muy grande acatamiento
El nacimiento
Dei stior de todas greis.
En nuestra tierra sabreis,
Si quereis,
Que desde Balan se velaba
La seial que se esperaba,
Que mostraba
El nacimiento que veis
Dei seior de nuestras leis.
GREGORIO.
Decid, seior, qu estrella era ?
ERY. Quien la viera !
CAV. Es muy reluciente estrella,
Y un mfio en medio della,
Muy mas que ella
Reluciente en gran rnanera :
Una cruz en su cimera
Por bandera.
GRE. Donde se vi tal seial ?
CAv. Dei monte vitoriai.
ERY. Oh divinal
Vitoria muy verdadera
De nuestra culpa primera !
O Profeta lsayas,
Bien decias.
Levmate ser alumbrado,
Hierosalen visitado
Y acatado t
Recibe tus alegras,
Que la gloria dei Mesias,
Que quer1as,
Sobre tf es ya venida ;
Y los reas de gran partida
Nobrecida,
Nel resplandor de tus dias,
En tus tierras los verias.
David nel salmo setenta
Y uno cuenta,
Reis de Tarsis y Sab,
Y el de Arabia vern
38
c.,. v.
GRE.
Obras de Gil Vicente
CQn humild,
Muy gran compafia sin cuenta,
Adorar sin mas afrenta
Muy contenta.
De oro llevan gran presente,
Incenso, mirra excelente,
Humtldemente.
Mtra bien, Valerio, atenta
Este sefior que recuenta.
VALERIO.
Caballero relator,
Yo pecador,
Vtlano, necio, bestilfl,
No pens que rades tal,
Y hahl mal,
De que tengo gran dolor.
Yo te perdono, pastor,
Que el s ~ f i o r
Por cualquier culpa moral
No pide ai ai pecddor.
Apparecem os tres Reis Afagos cantando o seguinte
llilancete.
Cuando la Virgen bendita
<I Lo pari,
To do el mundo lo senti.
Los coros angelicales
<< Todos cantan nueva gloria;
a Los tres Rei- la vitoria
<< De las almas humanales.
cc En las tierras principales
<<Se son,
a Cuando nuestro Dios naci.
E cantando assi todos juntamente, otferecem os Reis
.seus presentes; e assi m111 ale !fremente cantando se vo.
R acaba em brel'e, porque no houve espao para mais.
Auto da Sibilla Cassandra.

FIGURA S.
CASSANDRA.
SALOMO.
ERUTEA.
PERESICA.
CIMERIA
ESA IAS.
MOYSES.
ABRAHO.
A obra seguinte foi representada dita Senhora * no
mo5teiro de Enxobregas nas matintts do Natal Tra-
cta-se nella da preswnru da Srbzlla Cassandra, que,
como por espzrzto proplzt'trco soubesse o misterro da
encarnao, presr1m10 que e/la era a virgem de quem o
Senhor havra de nascer E com esta oprmo nunca mais
qwis ca!ar.
A l ~ a i n h a D. Ueatriz.
AUTO DA SIBILLA CASSANDRA.
Entra Cassandra, em figura de Pastora, di;endJ:
CASSANDRA.
Quien mete ninguno andar
Ni porfiar
En casamientos comigo !
Pues same Daos tesugo
Que yo digo
Que no me quiero casar.
Cual nacido
Tan polido
Ahotas que me meresca !
hay que me paresca
En cuerpo, vista y senudo ?
Cual es la dama polida,
Que su vaJa
pues pierde casando,
Su lihertall cauti\ando,

Que sea siempre vencida,
Desterrada en mano agena,
Siempre en pena.
Abatida y
Y piensan que ser casada
Que es alguna buena elltrena !
SALOWO.
Casandra, Dios te mdntenga I
Y yo
Tambien mucho norabuena ;
Pues te veo tan serena,
Nuestra estrena
SAL.
C As.
SAL.
CAs.
CAS.
SAL.
CAS.
Auto da Sibilla Cassandra
Y a por mi no se derenga :
Y pues ya que estoy ac,
Bien ser
Que diga qu soy venido;
Y tanto estoy de t vencido,
Que creo que se har.
CASSANDRA.
No te entiendo.
Anda, ven!
Que por tu h1en
Te envian llamar tus tias;
V luego de aqui tres dias
Alegrias
T ern:, t y yo tambien.
Que me quieren ?
Que me veas
Y me creas
Para hccho de casar.
Lo que de ah puedo pensar,
Que ellas t devaneas.
Somos parientes, que ?
Bien ve
Que soy yo para valer
Tal. que juro mi poder
Que de no ser,
Ni esta p<1ja me d.
Yo soy h1en aparentado
Y
Vahente zagal polido;
Y aun estoy mt"dio corrido
De haber a..: llegado.
Anda, quieres venir !
Sin mentir,
T ests fuera de ti:
Lo que te d1je hasta aqui,
Ser ans.
Aunque sepa de morir. ,L "
No me ves?
Bien te veo.
No te creo:
Pues no queres?
No te quiero.
Casamiento te requiero.
Ya primero
Dije lo que es mi deseo.
I
n
{
'
SAL.
C As.
C As.
SAL.
C As.
SAL.
SAL
CAs.
SAL.
CAs.
Obras de Gil Vicente
SALOMO.
Que me dices ?
Que comigo
Yo te digo
No hables en casamiento;
Que no quiero ni
Ni con otro ni contigo.
Qmeres t estar cuenta ?
Y nesa afrenta
Tengo contigo de estar?
No me quiero cautivar,
Pues nac horra y
SALOMO.
Tu tia misma me ha bl,
Y prometi
Muy chapado casamiento.
Otro es mi pensamieuto.
Pues yo siento
Que bien te meresco yo,
Y por eso vine ac.
Bien est.
el tu no querer,
A mi ver,
Otro amor tienes ali.
CASSANDRA.
No quiero ser desposada
Ni casada,
Ni monJa ni ermitafa.
Dme, qu es lo que te engana ;
Que esa sana
Empleas mal empleada.
Torna consejo comigo
o comigo,
Cuando sin pasion te veas ;
Y mira lo que deseas,
Que razon trae comigo.
No pierdas tiempo comigo :
Ya te dtgo
Bien clara mi intencion.
Quien te viese el corazon,
Por mirar mi enemtgo,
Y saber porque razon!
No tomes desto pasion
Ni alteracion,
Pues que no desprecio ti ;
Auto da Sibilla Cassandra 45
kw
..,.... Mas naci, cuando naci, fi
Comigo esta opinion,
Y nunca mas la perdi.
SALOMO.
Qu te hizo el casamiento ?
Es tormento,
Que se da por algun hurto?
CAs. Y aun por eso le surto,
Porque es curto
Su triste contentamiento.
Muchos dellos es notorio
Purgatorio
Sin concierto ni templanza ;
Y si bueno se alcanza,
No es medio placentorio.
Veo quejar las vecinas
De malinas
Condiciones de maridos :
Unos de ensoberbecidos 1
Y ahorridos, .
Otros de medio
Otros llenos de mil celos
Y receios,
Siempre aguzando cuchillos,
Sospechosos, amuillos,
Y mald1tos de los cielos :
Otros garzonear
Por el lugar,
Pavonando tras
Sin dej:- r blancas ni prietas
Ni reprietas ;
Y la sospirar, \
Despues en casa rei1r
Y gruiir
De la triste alli cautiva.
Nunca la vida me viva,
Si tal cosa consentir.
Y pues eres cuerdo y sientes,
Para mientes.
Muger quiere decir molleja ; )
Es ans como una oveja
En pellcja,
Sin armas, fucrzas ni clientes ;
Obras de Gil Vicente
Y si le sentido
AI marido
De la razon y virtud,
Ay de mia juvemud,
Que en tales manos se vido!
SALOMO.
No soy desos, ni ser:
Por mi fe,
Que te tenga en velloritas.
CAs. Y con ftoratas
Pie::nsas que me ?
No qu1ero verme perdida,
Entristecida
De celosa ser celada.
T1rte afuera ! no es nada?
Pues antes no ser nacada.
Y ser celosa es lo peor ;
Que es dolor.
Que no puede escusar.
De los vientos hace mar;
Y afirmar
Que el blanco es de otra calor;
De las buenas hace malas,
Con sus falas ;
Y de los santos, ladrones.
No quiero entrar en pasiones,
Pues que bien puedo escusarias.
SALOMO.
Do seso hay no hay celuras,
Sino holguras;
Que el seso todo hien da.
CAs. El seso es no ir ali.
SAL. Calla ya,
Que te receias escuras.
C.As. Allende lleso, sudores
Y t.iolores
De partos, llorar de hijos :
No quiero verme en letijos,
Por mas que t me namores.
S.,I.OMO.
Yo voy llamar al aldea
Erutea
Y Peresica tu tia
Auto da Sibllla Cassandra
Y Cimeria-: y tu porfia
Delante dellas se vea.
Cu. Y mt que se me da !
Quien ser.
Que me case mi pesar?
Si yo no quiero casar. )
A' mi quien me forzar l
(Canta.) '
'' Dicen que me case yo ;
No quiero marido, no.
R Mas quiero vivir segura
Nesta sterra mi soltura,
n Que no estar en ventura
n St casar bten no.
" Dicen que me case yo ;
" No quiero marido, no.
R Madre, no ser casada,
" Por no ver vida cansada,
" O' q u i z ~ mal emplt:ada
La gracia que Dios me di.
Dicen que me case yo ;
n No quiero marido, no.
n No ser ni es nacido
Tal para ser mi marido;
" Y pues que tengo sahido
Que la flor yo me )a s,
L>icen que me Ca!\e yo,
n No quiero marido, no. "
47
Entra Erutea. Peresica e Cimeria, com o pastor
Salomo, em chacota. e/las maneira de lavradoras,
e dir Cimeria a Cassandra.
CJM.
CtMERIA.
Qu te parece e) zagal?
:\i bien ni mal,
Que no quiero casar, no.
Vosotras quicn os meti
flue case vo ?
Pues SHhcJ 4Ue rienso :n al.
Tu madre t:n su lCStamcnto
( No te miento)
-t g Obras de Gil Vicente
Manda que cases, que es bueno;
C.-\s. Otro casamiento ordeno
En mi seno:
Que no quiero ni consiento.
SALOMO.
Loco consejo has tomado.
Estoy espantado !
Do se hall tal desvario?
CAs. Mi fe. nel corazon mio ; -r
Y lo fio,
Que no v camino errado.
No quiero dar mi limpeza
Y mi pureza
Y mi lihertad exenta,
Ni mi nima contenta,
Por sesenta
Mil millones de riqueza.
PERESICA.
Si tu madre eso h1ciera I ...
CAs. Bien, qu fuera ?
PER. Nunca t fueras nacida.
CAs. Y o quiero ser escogida
En otra vida,
De mas perfeta manera.
ERu. Escucha. ~ o b r i n a mia ;
Todavia
ERu.
No puedes sino casar;
Y este debes tomar
Sin porfiar,
Que es muy bueno en demasia.
CASSANDHA.
Como ans?
Y \'irtuoso,
Es generoso
Cuerdo y hien asomhrado;
Tiene tierras y ganado,
Y es loado
Msico muy gracioso.
Tengo pomares y vinas,
Y m1l pinas
De rosas para holgares;
Tengo villas y lugares,
Y mas treinta y dos gallinas.
Auto da Sibilla
ERUTEA..
Sobrina, este zagal
Es real,
Y para ti est escogido.
C.As. No lo quiero ni lo pido
Por marido :
Gurderne el Seior de mal !
CtM. T no ves corno es honrado
Y sosegado,
Cuanto otro lo ser ?
CAs. Qu s yo si mudar, -....,
O' que har
Cuando se vea casado t
Oh cuantos ha h solteros
Placenteros.
De rnuy blandas condiciones,
Y casados son leones l
Y dragones,
Y diablos verdaderos!
Si la rnuger, de sesuda,
Se hace muda,
Dicc:n que es boba perdida;
Si hHbla, luego es herida :
Y esto nunca se muda.
SALOMO.
Muy entirrada !
Bien !>er
Que no le digamos mas.
Pues I te arrepentirs,
Y querrs.
Cuando el diablo no querr.
E1<.U. Muy mas ayna quiz
Se har,
Si la servieses de amores.
SAL. Que moza para favores!
No veis que respuesta da?

Si tus tios allegasen,
Y lc hahlasen.
son homhres entendidos ..
CaM. PHrdicz son. y bic:n validos
Y sentidos I
Hien se yo que lo acabasen.
SAL. Quirolos ir llarnar
5o Obras de Gil Vicente
AI lugar:
Veremos esto en que para;
Aunque ella se declara
Por tan cara,
Que ha de ser dura de armar.
Trar Salomo Esaias e J.\loyses e Abraho,
cantando todos qua:ro de folia a cantiga seguinte :
Mov.
EsA.
SAL.
ERu.
Mov.
(( Que safosa est la nifa I
'' Ay Dios quien le hablaria! u
Volta.
,, En la sierra anda la nifa
'' Su ganado repastar;
'' Hermosa como las flores,
'' Safosa como la mar.
,, Safol>a como la mar
" Est la nifa :
" Ay Dios, quien le hablaria ! ))
ABRAHO.
Digo que esteis norabuena !
Por estrena
Toma estas dos manijas.
Y yo te doy estas sortijas
De mis hijas.
Y o te doy esta cadena.
Dartehia yo bien s qu,
Mas no s
Cuanto puede aprovechar.
Muchas cosas hace el dar,
Como contino se ve.
CASSANDRA.
Tngome de captivar
Por el dar?
No me engano yo ans.
Y o digo que promet
Solo de mi,
Que no tengo de casar.
Blasfemas ; que el casamiento
Es sacramento,
Y el primero que fu.
Yo Moysen te lo dir
Y contare
Donde hubo fundamento.
Auto da Sibilla Cassandra
En el principio cri
Y form
Dios el cielo y la tierra,
Con cuanto en ello se encierra :
Mary sierra
De nada lo edific.
Era vacua y vaca,
Y no habia
Cosa por quien fuese amado.
El sprito no criado
Sobre las aguas luca.
Fiat lux /luego fue hecha
Muy prehecha,
Sol y Luna y las estrellas,
Criadas claras y bellas
Todas ellas
Por regia justa y derecha.
AI Sol dile compafiera
Por parcera,
De una luz de ambos guarnidos,
Dominados y medidos
Cada uno en su carrera.
Hagamos mas, dijo el Sefior
Criador,
Hombre a nuestra semejanza,
Angelico en la esperanza
Y en lifmza,
Y de lo terrestre - se fio r.
Luego le di compafiera
En tal manera
De una gracia ambos liados,
Dos en una carne amados,
Como si ambos uno fuera.
El mismo que los cri,
Los cas,
Y trat el casamiento ;
Y por su ordenamiento
Es sacramento,
Que ai mundo estableci.
y pues fue casamentero
El primero,
Y es lei determinada;
Coll)O ests t entirrada,
Dici"endo que es captivero ?
51
Obras de Gil Vicente
CASSANDRA.
Que cuando Dios los haca
Y compona,
En esos tales no hablo :
Mas en aquellos que el d ... blo
En su retablo
Hace y ordena cadaldia.
Por codicia los ayunta,
\.. Y no pergunta
Por otra virtud alguna;
Y despues que la fortuna
Los enfuna,
Toda gloria le es defunta.
Si yo me c a s : : ~ s e agora,
Dende una hora
No querria ser nacida.
No tengo mas de una vida;
Y, sometida,
Diz, Casandra, tirte afuera.
Marido ? ni aun sonado,
Ni pintado.
No cureis de porfiar,
Porque para bien casar
No es tiempo concertado.
ABRA HO.
Y si cobras buen marido,
Comedido,
Y nunca apasionado?
C.\s. Nunca ? estais muv errado,
Padre honrado,
Porque eso nunca se vido.
Como puede sin pasion
Y alteracion
Conservarse el casamiento ?
Mdase el contentamiento,
En un momento,
En contraria division.
Solo Dios es perfeccion :
Si en razon
La vertlatl quereis que hable;
Que el hombre todo es mudable
Y variahle,
Por humanal complision.
Pero yo quiero decir
Auto da Sibilla CassanJra
Y descubrir
Porque virgen quiero estar : -'
S que Dios ha de encarnar,
Sin dudar:
Y una vrgen ha de parir. -
EHUTEA.
Eso bien me lo s yo, ~
Y cierta s ""\
Que en un presepe ha de estar
Y la madre ha de quedar
Tan vrgen como naci
Tambien s que de pastores
Labradores
Ser visto y de la gente ;
Y le traern presente
Dei Oriente
Grandes Reis y sabedores.
CJMERIA.
Y o, dias ha, que hd soado
Y barruntado,
Que via una vrgen dar
A' su hijo de mamar.
Y que era D1os humanado ;
Y aun despues me parecia
Que la via
Entre mas de mil doncellas ;
Con su corona de estrellas
Mucho beBas,
Como el sol resplandecia
Nunca tan glorificada
Y acatada
Doncella se pudo asmar,
Como esta virgen vi estar ;
Ni su par
No fue ni ser criada.
De sol estaba guarnida,
Percebida,
Contra Lcifer armada,
Con vrgen arns guardada,
Ataviada
De malla de santa vida.
Con Ieda cara y guerrera,
Placenlera,
...
54
Obras de Gil Vicente
El resplandor piedoso,
El _&elmo todo humildoso,
Y 1ater Dei por cimera :
Y el nifio Dios estaba,
Y la llamaba,
Madre y madre, boca llena ;
Los ngeles, gratia plena
Muy serena;
Y cada uno la adoraba,
Diciendo : c1 Rosa florida
Esclarecida,
Madre de quien nos cri r
Loado aquel que nos di
Reina tan santa nacida.
ERU. Peresica, t nos decias
Que sabias
PER.
Desta \'Irgen y su parto.
Mi fe dello s bien harto
Y reharto:
Llena estoy de profecias.
Empero son de dolor :
Que el sefior,
\
Estando veces mamando,
Tal via de cuando en cuando,
Que no mamaba sabor:
Una cruz le aparecia,
Que l temia,
Y lloraba y suspiraba.
La madre lo halagaba,
Y no pensaba
Los tormentos que l via :
Y comenz.ando dormir,
Via venir
Los azotes con denuedo ;
Estremecia de miedo.
Y no puedo
Por ahora mas decir.
C As. Y o tengo en mi fantasia,
Y juraria
Que de m ha de nacer ;
Que otra de mi merecer
No puede haber,
En bondad ni hidalgua
Auto da Sibilla Cassandra
ABRA HO.
Casandra desvaria.
EsA. Y o diria
Que est muy cerca de loca,
Y su cordura es muy poca,
Pues que toca
Tan alta descortesia.
SAL. El diablo ha de acertar
A' casar;
Por mi alma y por mi vida,
Que quien la viera sabida
Y tan Ieida,
Que se pudiera enganar.
Casandra, segun que muestra
Esa respuesta
Tan fuera de conclusion,
Tu loca, yo Salornon,
Dame razon,
Qu vida fuera la nuestra ?
CAs. Aun en mi seso est :
Que soy yo.
EsA. Cllate, loca perdida,
Que desa madre escogida
Otra cosa se escrevi.
T eres della al revs,
Si bien ves:
Porque tO eres hurnosa,
Soberbia y presuntuosa,
Que es la cosa
Que mas desviada es. l
La madre de Dios sin par,
Es de notar,
Que humildosa ha de nacer,
Y humildosa conceber,
Y humildosa ha de criar.
Las riberas y verduras
Y frescuras
Pregonan su hermosura,
La nieve la su blancura
Limpia y pura,
Mas que todas criaturas :
Lirios, flores y rosas
Muy preciosas
Procuran de semejalla ;
55
5 Obras de Gil Vicente
1 en el cielo no se halla
Estrella mas luminosa.
Antes santa, que engendrada ;
Preservada
Antes reina, que nacida ;
Eternalrnente escogida,
Muy querida,
Por madre de Dios
Por virtud reina radiosa,

Por gracia ernperador::t,
Por hurntldad gran seora,
Y hasta ahora
No se vi tan alta cosa.
ESA IAS.
El su nornhre es Maria,
Que desvia
De ser t la madre dl;
Y el hijo Emanuel
Manteca y miei
Comer corno yo decia.
Dos mil veces lo decias,
Que el Mesas
Ser Dios vtvo en persona,
Y aun te juro mi corona,
Ahotas que no mentias.
MovsEs.
Y t tarnbien, Salornon, {
Buen garzon,
Los cantares que hacias
Todos eran profecias ;
Que decias
Della y de su perfeccion :
" Formosa columba mea,
Quien te vea,
De vista sentido,
Gcese por ser nacido,
Por fuerte zagal que sea. "
ABRA HO
Si huhisernos de declarar
Y platicar
Cuanto della est escrito.
Seda cuento infinito
Auto da Sibilla Cassandr;a
Que el spirro
No puede considerar.
Tudo fue profetizado
Por mandado
"- Daquel hacedor dei mundo,
Hasta aquel dia profundo,
No segundo,
Mas prostero, es divulgado.
E
Deso profet Africana.
PER. Y I, hermana.
Dese juicio hablaste,
Escriviste y declaraste
Cuanto
Para informacion humana ;
Pero cuando ha de ser,
Es de !'aher.
ERu. Las stfiales os dir,
Porque las s
Muy ciertas y bien sabidas.
PER. Ami Dios te d mil vidas
Que las digas.
Y yo te lo servir.
ERUTEA.
Cuando Dios fuere ofendido
Y no temido. l
Generalmente olvidado;
No ser mucho alongado, \

juicio prometido.
Cuando fuere lealtad
Y la verdad ]
Despreciada y no valida,
Cuando vieren que la vida
Es abatida,
Del que sigue la bondad ;
Cuando vieren que justicia
Est en malicia,
Y la fe fria, enechada, ]
Y la
Captivada
De la tirana codicia ;
Cuando vieren trabajnr
Por levantar
58 Obras de Gil Vicente
Palacios demasiados,
Y los pequenos menguados
Desolados;
No puede mucho tardar.
Y cuando vieren perdida
Y consumida
La verglienza y la razon,
Y reinar la presuncion ;
Nesta sazon
Perder el mundo la vida.
Y cuando mas segurado
Y olvidado
De la fin l mismo sea,
En aquel tiempo se crea,
Que ha de ser todo abrasado.
Abrem-se as cortinas onde est todo o apparato do
Nascimento, e canto quatro Anjos.
n: Ro ro ro
" N u e ~ t r o Dios y Redentor,
'' No lloreis, que dais dolor
A' la vrgen que os pari.
Ro ro ro.
'' Nino hijo de Dios Padre,
('( Padre de todalas cosas,
('( Cesen las lgrimas vuesas,
No llorar vuestra madre,
Pues sin dolor os pari.
Ro ro ro,
" No le deis vos pena, no.
Ora, nifo, ro ro ro.
Nuestro lJios y Redentor,
No lloreis, que dais dolor
A' la v rgen que os pari.
Ro ro ro.
MovsEs.
Naquel cantar sento yo,
Y cierto s,
Que nuestro Dios es nacido ;
Y Hora por ser sabido
Y conocido,
Que es de carne como yo.
CIM. Y o ans lo afirmaria
Y juraria;
Auto da Sibilla Cassandra
Que lo deben estar brizando,
Y los ngeles cantando
Su divinal melodia.
EsAIAs.
Pues vmoslo adorar,
Y visitar
El recien nacido nos :
Vern nuestros ojos dos
Un solo Dios,
Nacido por nos salvar.
5g
Vo cantando em chacota, e chegando ao presepio
di r:
ABR.
PERESICA.
Erutea, ves all
Lo que v,
La cerrada flor parida.
Oh v i d : : ~ de nuestra vida,
Guarecida
y remediada por t r
A t adoro, Redentor,
Mi sefior,
Dios y homhre verdadero,
Santo y divino cordero,
Postrimero
Sacrificio mayor r
MovsEs.
Oh pastorcico nac1do,
Muy sab1do,
De tu ganado cuidadoso,
Contra los lobos safioso,
Y piedoso
Al rebafio enflaquecido !
Por la tierna carne humana,
Nuestra hermana,
Que en ese brizo sospira,
Que nos lihres de tu ira.
Y las nimas nos sana r
SALOMO.
Qu oracion, Dios, te harn,
Qu dirn!
Oh gran Rei desde ninito
Por natureza bendito,
Obras de Gil Vicente
Infinito,
Ab eterno capitan,
De celeste imperio heredero
Por entero,
De deidad coronado !
Adrote, Dios humanado,
Y por nos hecho cordero !
EsAJAS.
Adrote, santo Mesas !
En mis dias
Y para siempre te creo,
Pues con mis ojos te veo
En tal aseo,
Que cumples las profecias.
Nio, adoro tu alteza
Con firmeza ;
Y pues no tengo desculpa,
A' tus pies d1go mi culpa,
Y confeso mi fli:lqueza.
CASSANDRA.
Seior, yo, de ya perdida
Nesta vida,
No te oso pedir nada,
Porque nunca di p < ~ s a d a
Concertada;
Ni deb1era ser nacida.
\'rgen y madre de Dios,
A' vos, vos,
<.::orona de las mugeres,
Por vuestros siete placeres,
Que quieras rogar por nos.
CJ:MERJA.
Espejo de generaciones
Y naciones,
De I Jios hija, madre y esposa,
Alta Reina gloriosa,
Especiosa,
Cumhre de las perfecciones!
Oh estrada en campos llanos
De humanos
Sospiros t corrientes,
Oidora de las gentes,
Encomindome en tus manos !
Auto da Sibilla Cassandra
PERESICA.
Oh clima de nuestro polo I
Un bien olo,
Planeta de nuestra gloria,
Influencia de vitoria :
Por memoria
Nuestro }aureolo.
ERu. Ave, stella matutina,
Bella y dtna I
Ave, rosa. blanca flor!
T pariste el Redentor,
Y tu color,
Dei parto qued mas fina.
6:
Acabada assi sua adorao cantro a seguinte cantiga, feita I!U.3v.tJ.t
pdo autor.
Tonos.
,, Muy graciosa es la doncella :
Como es bella y hermosa !
t, el marinero,
Que en las naves vivias,
Si la nave 6 la vela la estrella
" Es tan bella.
Digas t, el caballero,
Que las vestas.
Si el caballo las armas la guerra
" Es tan bdla.
" Digas t, el pastorcico,
Que el
Si el las vallcs la sierra
a Es tan bella. ,,
bto bailado de terreiro d.: tres por tres: e por despc:Jida o Vh.in,;c:;:
segu.nte.
VILA!IICETE.
la
Caballeros
" Pucs los ngt:le!i. sagrados
A' socorro !i.on en uerra.
ft A' la guerra I
Con armas resplandecientes
a Vicncn del cielo volando,
Dios y hombrc apcliJando
Obras de Gil Vicente
" En socorro de las gentes.
cc A' la guerra,
cc Caballeros esmerados;
cc Pues los ngeles sagrados
" A' socorro son en ti erra.
cc A' la guerra !
LAus DEo.
Auto dos Quatro Ten1pos.
-
FIGURA S.

INVERNO.
ESTIO.

)UPITER.
HuM SERAPHIM.
Dous ANJos, e hum Archanjo.
Eshl segui1lle obra se chama dos Quatro Tempos: foi
1epresentada ao mui nobre e prspero Rei D. A1anuel
na cidade de Lisboa, nos paos de AlcaoJ.Ja, na cape/la
de San Altguel, por rnandado da sobredita Senhora sua
irman, nas matinas do Natal.
AUTO DOS QUATRO TEMPOS.
Entra o Seraphim di;endo ao Archanjo e deus
Anjos, que vem com elle.
SERAPHIM.
Nuevo goso. nueva
Criada en el seno eterno,
Es Jlegada:
Gran mudanza. gnm vitoria
Por Dios sempiterno
Nos es dada.
La clara luz anciana
Mudada. hecha moderna
En nuevo trage.
Y la bondad soberana
Se alegra en la edad tierna
Sin ultrage.
Nuestro gozo se acrecienta,
Nuestra gloria va pujando
Neste dia;
Y la infernal serpienta
Ya privando va dei mando,
Que tenia
Los secretos abrazados,
Muy mas que puedo deciros,
Revelados.
Las paces son acabadas,
Y los amigos sospiros
Son cesados.
Ya el mundo tenebroso
Relumbra por las alturas
D sali,
Auto dos Quatro Tempos
Porque el obrador poderoso
Exalz las criaruras,
Que cri:
La clara obra infinita,
Infinitamente obrada
Y obradora,
Quiso su bondad bendita
Que fuese manifestada
Nesta hora.
El infinito amador,
Infinitamente amando
Cosa amada
De infinito valor,
Supo donde, quiso cuando
Ser mostrada.
Y el amor mediante,
Por do el amador y amado
Son Jiados,
Es planrado en un infante
Con el Padre en un estado
Concordados.
Pues vmosle ver nacido,
Veremos como est puesto
El infinito
De humana carne vestido,
De hucsos, niervos compuesto.
Ta"!lafiiro
Veremos como se muestra
Recien nAcido de ahora,
Poco ha;
Veremos )a reina nuestra,
Nuestra gran superiora,
Cual est.
Vamos ver pulcra y decora
Como estl, clara y lumbrosa,
Descansada;
Vamos ver nuestra sefiora,
La mas hella y graciosa,
Desposada.
Vamos ver la clara silla
Eternalmente guardada
En alto grado ;
Vamos ver la sin mancilla,
:
Obras de Gil Vicente
Vamos ver la preservada
De pecado:
Emperatriz soberana,
De todo cuento del viso
Angelical,
del cielo la llana,
Sefiora del paraiso
Terrenal:
La gran sin falta
Deste valle lacrimoso,
Donde mora
La gran Duquesa muy a 'ta
De la paz y del reposo,
Desde ahora.
Vamos ver com que doncellas,
Con que galas, con que arreos,
La hallamos,
La madre de las estrellas,
Cumbre de nuestros deseos
Que esperamos
Lleguemos darle loores,
Vamos servir su Alteza
Esclarecida :
Que no tern servidores,
Segun siempre am pobresa
En esta vida.
Ci;egando todas quatro ji[!uras, s. o Seraplzim,
Anjos e Arclzanjo, ao presepio, adoro o Senhor, can-
tando o seguinte
V!LANCETE. .
t, dino de adorar,
cc 1}. t. nuestro Dios. loamos,
c1 A ti seior. cnnfesamos
c1 Sanctus, sanctus, sin cesar.
c. lnmenso Padre eternal,
c1 Omnis terra honra t,
" Tzbi omnes angel,
Y el coro celestldl,
a Pues que es dno de adorar
Querubines te cantamos,
c1 Arcngeles te bradamos
c1 Sanctus, sin cesar.
Auto dos Quatro Tempos
E depois da adorao dos &c. vem os quatro
Tempos, e primeirameltle vem hum pastor, que signi-
fica o Inverno, e vem cantando.
INVERNO.
" Mal haya quien los envuelve
" Los mis amores ;
Mal haya quien los envuelve.
Ora pues, e a rabi ar,
Grama de Vai de
Que no ha hi pedernal
Ni aparejo de calt:ntar :
Vienta mas recio que un fuele,
De varte dei reg-.iun;
Enframe el corazon,
Que no ama como suele.
Mal haya quien los envuelve
a Los mis amort:S;
a Mal haya quit:n los envuehe.
La lluvia como desgrana f
Doy rahia el mal tempero :
Aquesto no Ueva apero
Para que llegue m:.fi .na.
Mal grado haya la mt:ve,
Que mis amures. ( yo ! )
Cuando yo mas tirmt:
No los hallo como suele
Mal haya quien los envuelve
a Los mis amores ;
Mal haya quien los envuelve. u
Las unas traigo perdidas,
Los pis lleiios de frieras,
Mil rab1as de mil mant:ras
Traigo en el cuerpo metidas :
Tengo el hielo en los huesos,
Murenseme los corderos.
rr Los mis amores primeros
a En Sevilla quedan presos :
" Los mis amores
Mal haya quien los envuelve.
Obras de Gil Vicente
Oh qu friasca nebrina,
Graniso, lluvia. ventisco t
Todo me pierdo abi:!rrisco,
El cierzo me desatma :
Mis ovejas y carneros,
De niebla, no s qu es dellos.
" En Sevilla quedan presos
<' Por cordon de mis cabellos
., Los mis amores :
q Mal haya quien los envuelve. ,)
Todo de frio perece ;
Las aves todas se fueron,
Las mas dellas se sumieron,
Que ninguna no parece ;
Ni ni m1lanos,
Ni pitorras, Jilguentos,
Trtolas y pajaritos.
Y mis amores tamaf 1s.
" En Sevilla quedan ambos
({ Los mis amores :
Mal haya quien los envuelve. "
Hideputa I que tempero
Para andar
Repicado y requebrado,
Con la hija dei herrero I
Los borregos de mis amos,
La burra, bato y cahafia.
Con la tamitia,
No s ad los dejamos.
" En Sevilla quedan ambos,
({ Sobre ellos armaban bandos
({ Los mis amores :
a Mal haya quien los envuelve. ,,
Quirome hechar dormir,
Ver si puedo calentar.
Ora pues. ea rabiar,
Que no de morir.
Por mal que me des,
No me ha de matar desmayo.
Oh quien me ora ca mi sayo,
Para cubrirme estos pis I
Auto dos Quatro Tempos
VERO. (cantando.)
En la huerta nace la rosct ;
(( Quirome ir ali,
Por mirar ai ruisefior
Como cantaba. ,
Afuera, afuera, nublados,
Neblinas y vent.queros !
Reverdeen los oteros,
Los valles, sierras y prados !
Reventado sea el fno,
Y su nato:
Salgan los nuevos vopores,
Pntese el campo de flores
Hasta que venga el estio.
rr Por las riheras dei rio
Limones coge la virgo :
Qmrome ir ali,
a Por mirar ai ruisefior
(( Como cantaba.
Suso, suso, los
Anden todo-. repicados,
Namorados, requehrados :
Renovar los corazones !
Agora reina Cupido,
Desque vado
La nueva s ... ngre venida :
Agora da nueva vida
Al namorado perdado.
Limones la virgo
Para dar al su amigo.
a Quirome ir ali,
Para ver al
(( Como cantaba.
Como me extiendo placer I
O hideputa
Qu tiempo tan natural
Para no adolecer I
Cuantas mas veces me miro
Y me remiro,
Vome tan quillotrado,
Tan lucio y bien asombrado,
Que llUnca lacer me tiro.
Obras de Gil Vicente
cc Para dar ai su amigo
En un sombrero de sirga.
n Quirome ir ali,
Por mirar al ruisefior
'' Como cantaba. ,
Las abejas colmeneras
Ya me zu.en los
Paciendo por los floridos
Las flores mas placenteras.
Cun granado viene el trigo !
Nuestro am1go.
Que pese todos los vientos,
Los pueblos trae contentos,
Todos estan bien commigo.
El sol, que estaba sumido,
Partido deste horizon.
Se sube septentrion
En este tJempo garrido.
Por eso vengo florillo,
Engrandecido,
Dando mal grado Enero:
Gt'minis. Toro y el Carnero,
Me traen loco perdido.
claras las riheras,
El frio hecho en las fuentes,
El tomillo por los montes
Huele de dos mil maneras.
La )una cun cl!ra sale !
Si me vale,
Tengo tres meses floridos,
Y de!-pues de estas cumplidos,
Es por que me calle.
Entra o Estio, hiia figura muito longa e
enfetma, muito magra, com ha capei/a de palha.
EsTIO .
. T errihle fie hre efimera,
Etca y fiehre podrida,
Me traen seca la vida,
Acosandome que muera.
Dolor de mala manera
Traigo en las narices mias:
No duermo noches ni dias,
Ardo de dentro y de fuera.

Auto dos Quatr Tempos
La boca tengo amargosa,
Los ojos traigo amarillos,
Flacos, secos los cardlos,
Y no puedo comer cosa.
La sed es cosa espantosa.
La lengua 'ttlanca. sed1enta;
La cabeza me atormlenta
Con calentura rabiosa.
Mi calma perseverada,
Mis dias duran mil anos :
Los calores son tamaos,
Que es cosa descompasada.
El agua toda ensec ... da,
Polvorosos los cammos;
Los y pepinos
Hacen dolencia doblada.
Cancer, Virgo y el Leon,
Los de mis dias,
Sahen las cleras mias.
Y las flemas cuantds son.
Tambien sahen la razon
Daquesta mi calentura,
Y porque quiere ventura
Que tenga sit:mpre sezon.

O hideputa J qu ast:o !
A' qu veniste, mortaja?
Siempre vit:nes hacer paja
Todo cuamo yo verdt:o.
Como vienes luenJ!O y feo,
V chamuscado t:l canllo,
Seco. flaco y amarillo,
Vestido de mal aseo l
, O malogrado de Estio,
A qm vienes ? vte, vte,
No e!IUO. mas hast1o
EST. Calla, calla, verdolete,
Que bueno es el tiempo mio ;
Porque tus locuras,
Tus vanas flores y rosas,
Y otras cosas curiosas,
Que en ti no son seguras.
lN V.
UT.
VEk.
UT.
VEk.
VER.
UT.
lNV.
""'hm.
Obras de Gil Vicente
VERO
Este que viene quan es ?
Es. lo Orofio, por mi vida.
O r a norahuena esteis.
Buena sea tu venida.
Todos juntos qu haceis?
Yo hien tengo trahajado,
Y este cara de ahorcado
Me sac cuanto aqm veis.
OuToNo.
Ya todo est madurado,
Y o el f ructo.
Pues si I no httllas mucho,
Este Estio lo ha
Muy bien est, Dos loado.
Ahdlotas no naclt:ron.
Muchas fructas se comlf'ron
En estotro mes pasado.
UTOI(O.
No qued fructa m nada,
Ni hojas no las vers
T. Verano, de hoy mas
tu ;
T Estio. tu rosada,
Cura bien tu calemura,
Que, si viene la friurH,
Terns CUdrtana dublada.
Entra Jupiter e dir:
JUPITER.
O t, gigantea
Delante la ligereza
De Boreas
Toda la tierra atraviesa;
Da combate la tristeza
Do la veas
D al resto de Eneas,
Prosperada Romulana,
Gran sefiora,
Que hag-"1 tiestas las peleas,
Pues que Latonio y Diana
Hoy adora.
Aclara, Feho lumbroso,
Los pasos peligrinames
Auto dos Quatro Tempos
Que camino;
Porque el tiempo mentiroso
De los dioses triunfantes
Pierde el tino.
No se usar ya mas
Venerar templo Diana,
Ni Juno;
Ni se ver, ni vers,
Estar Februa ufana
Nel trebuno.
Ni Apolo se ver,
Ni los Bacos adorados
De Romanos:
Ni el Htmeneo ser
Padrino de los casados
Persianas:
Ni las ninfas aguaceras
Traern agual.l por ruegos
De las gentes :
Ni las hadas hechicens
Mostrarn fingidos fuegos
De serpientes.
Y Nayades y Dianas,
Las Oriades cazadoras,
Y Netuno,
Y las tres diesas troyanas,
Dej arn tJe ser st:iuras
De
Y la Rhamnusia doncella
Decida de su castillo
Con ultraje,
Y todas com ella
Daran al mno chiquillo
El menage.
La nueva infante Safos
Suhi ai monte Parnaso,
Con alifio
De traer en tierra Dios
De los Alpes en lo raso,
Hecho nifil'l :
La cual infante gloriosa
En la Castlia fuente
Se bafi;
Porque siendo generosa,
Obras de Gil Vicente
Humildosa por el monte
Se subi.
La muy escura vision
De la caverna Saturna,
Con las vidas
De los hijos de Monjergon,
Y de la diesa nturna,
Son sumidos.
Los venenos ponzofiosos,
Que de Medusa saheron
Goteando,
Sus actos tanto danosos,
Cuando tal misterao vieron,
Van cesando.
La Hechene venenosa,
Y aquella Estyx laguna
Infernenta,
Desde ahora temerosa
Est su boca importuna,
contenta.
Creo que oy los bramidos
De los bregos ancianos
De alegria,
Porque hoy son abatidos
Los inft:rnales tiranos
Neste dia.
Todos van hoy adorar
AI craador poderoso,
Que es nacido ;
Las aves con su canrar,
Y el ganado
Con bram1do
Los selvaginos bestiales
Con ohcorne pandero
Dan loores;
Y los brutos animales
Adoran aquel cordero,
Y los pastores.
Pues qu haceis, Tiempos hermanos,
Descuidados dei amor
Dei que nac1 ?
Levantad todos los manos,

Auto dos Quatro Tempos
Que nos cri.
INv. No decis, si puedo yo l
No veis que estoy renegado
Dei tempero ?
VER. Cuants yo sudando est.
EsT. Fiebres me tenen cansado,
Pero no os dir de no,
Que ver lo quiero.
INVERNO.
O Jpiter, si en tu ventura
Topsemos ali fuego,
Luego holgaria.
JuP. El criador y criatura
Es el mundo y es el huego,
Y llo envia
EST. Aquesta dolencia mia
Le tengo de encomendar
De corazon.
VER. Yo cantar de alegria.
OuT. Comencemos cantar
Una cancion
77
A: chegarem ao presepio vo cantando huma cantiga fraoCI!S3.
1
; t U ~
il: .
Ay de la noble
Vi/la de Paris &c.
JUPITER.
Alto nifio en exct:lencia,
Y o vengo de las alturas
A' te adorar,
Y traerte obediencia
De todas las criaturas
Sin faltar
De toda la redondeza,
Sin faltar, digo, ninguna,
Se ayuntaron,
Y adorar tu grandeza,
Tu divindad sola una,
Me enviaron.
Diana y Febo lumbroso,
Mars, Mercurio, Venus, Juno,
Donde moran,
Y Saturno venenoso,
Todos juntos de consuno
Te adoran.
. Obras de Gil Vicente
Castor y Polux unid;js,
Y todo el crculo galajo
Y cristalino,
Y las Pleyades lucidas,
Te adoran en este bajo
De contmo.
Planetas, fijas estrellas,
Y la estrella Orion,
Y la Canina,
La mayor y menor dellas,
Com immensa devocion
Se te inclina
Y el tu cielo etereo,
Crculos y Zodiaco,
Y Arcturo sino
Reconocen tu aseo ;
No segun el cuerpo flac0,
Mas divino.
El monte de lpolmorea,
Y montaias de Carmelo,
Y Gelbo,
Y la montafia Rifea
Alegres com mucho zelo
Las hall
El monte de Selmeron,
Y montafids de Efrain,
Y de Galaad,
Y las selvas de Frion,
Mandan adorar por mi
Tu deidad.
Y el noble rio Ganges.
Con oro. piedras, metales,
Y arboledas,
Alegre, claro y corts,
Te ofrecen, con sus iguales,
Cosas Jedas.
Eufrates, Tigre, Guijon,
Con cosas muy olorosas
Se te ofrecen
Sin ninguna division.
En fin que todas las cosas
Te obedecen.
l
Auto dos Quatro Tempos
INVERNO.
Sefior, yo triste nac,
Y sin ventura ninguna :
Pues me cria,te en fortuna,
Cual me soy yo, visme aqui
Con vientos muy fortunosos
Y rabiosos,
y tormentas,
Y con otras mas a frentas,
Y tiempos muy peligrosos.
Con la noche me cubriste,
Y del dia me quitaste;
En teniehlas me formaste :
Esto es lo que me d1ste.
Con todo esto, que lloro,
Te adoro
Con mi msero temblar;
Y creo que has de juzgar
Este mundo do me moro.
VERO.
Yo Verano, tu
Pues me das mejor estrena,
Quirote dar cuenta buena
De las cosas que en mi hallo,
Y tu hondad las ordena.
Hllome frel'co y cahente,
Los humores mucho sanos
De aves. yerhas, gusanos,
Desta m . nera siguiente.
grullas y ciguefias,
Golondrinas,
Palomas y tortulillas.
Picapuercos y g .. rcefias,
Zorzales y
Codornices y gridtfias,
Milanos y tantarafias,
Muchos gayos y pardeiias.
Y trmhien los gusanitos,
Hormigas ruhias y prietas,
Maripo:sas y
Cientopis y buercitos,
Caracoles y garhtos,
i\1oscas, ratos y ratones,
8o Obras de Gil Vicente
Muchas pulgas montones,
Y piojos infinitos :
Agriones y rahazas,
Apiopoleo, pamptllo,
Malmequieres amarillo,
Almeirones y marJ!azas,
Florecitas por las zarzas,
Madresilva y rosillas,
Jazmines y maravtllas,
Rbanos, coles y altazas :
Puerros, ajos y cehollas,
Mastuerzo, babas, hervejas,
Gravanizos, granas. lentt:jas,
Verdolagas y vampollas.
Mil yerbas. fructas y folias,
tlntesgina y catasol;
Y homhre de prol
Te doy gracias y grollas.
EsTIO.
Sefior, yo con mi dolencia,
Mis fiebres y mi fl.queza,
Me humillo tu aheza,
Y adoro tu clemencia
De la triste vida mia
Dulenta:
Pues te place con ella,
Quiero callar mi querella,
Sufriendo de dia en dia.
Entra David, em figura de pastor, e di:;:
DAVID.
Pues los ngeles
Y los Tiempos y Elementos,
Tocan hoy caramillos,
Dejen todos los gano1dos
Los pastores muy contentos,
Silbemos, demos griullos.
Yo tambien quiero tocar
Y cantar
Con mi salterio alegrias,
En tono de profecias,
Mientras me vaga lugar;
Y luego os adorar.
Auto dos Quatro Tempos
Levavi oculos meos
En los monres onde espero
Aquella ayuda que quiero
cc Con ahincados deseos
cc Y la ayuda que demando
cc Repastando
En cima daquesta sierra
Qui jecit ctzlum y tierra,
cc IJe cuyo ando
Careando.
cc Ecce non dormitabit,
cc Ni iamas d ojo ptga
<c Aquel que gu;.Jrda y na\ega :
<c Israel, qui visitabit
Dominus custodzt te.
a la fe,
<c No temas cosa ninguna ;
De noche que haga luna,
" Ni de dia el sol que d,
cc Non uret te.
cc Domine, benedixisti
<c Terram tuam, y el ganado,
<c Y Jacob d.:l'Carriado
<c Captivitatem advertisti:
" AI puehlo lleno de males
cc Desguales
<c Remisisti iniquitatem :
Que te adoren y te acaten
cc Los concejos y jarales,
Y animales.
cc Nuestra roia amara. triste
cc Oe los puehlos apcutaste ;
" Iram tuam mi:i!(asti,
['..'t jurorem advertisti
cc Por \'entura te pergunto,
., Si harrunto.
ln irasceris
" No creu, l-Cgun quien eres,
<c Que hagas ai pucblo junto
Ser dt:funto.
" Bendecid. todalas horas
Dei Seinr, ai Seior Dios;
" Rendecid, ngeles \"Os,
Ohras de Gil Vicente
.. Bendecid. cielos, mil sobras;
cc Benedicite, aquce omnes,
tl Y dracones.
" BenPdlcite sol y luna,
,, Tempestates y fortuna;
" Benl1ecid Dios, barones,
a Con canciones.
(Adora o presepio. 1
No te traigo otro presente,
Quoniam, si voluisses
Sacri{icium, darlo hia ;
Pero no eres placiente
Por ofertas que aqui vieses;
Ni te causan a l e ~ r a :
Sacrificium Deo es
El espritu atribulado,
Y el coraz(')n contrito.
El cual pido que me des.
Andando com mi ganado
Por el tu poder bendito.
E todos assijuntamente com Te Deum laudamus
se despediro, e dero fim a esta representao.
i\to da Barca da Gloria
FIGURA S.
DIABO- Arrais do Inferno.
ANJO - Arrais do Ceo.
MORTE.
COMPANHEIRO do Diabo.
CONDE.
DUQUE.
REI.
IMPERADOR.
BISPO.
ARCEBISPO.
CARDEAL.
PAPA.
ANJOS.
Segue-!e a terceira scena, que lze enderenada Em-
da Gloria Trat.l se per drgr1ido.JdeJ alta$.
Foi repreJentada ao muito nobre Rer l> M .:uuul, o
primerro em Portugal deste nome, em Almeirim, era do
de t5Jg.
AUTO DA BARCA DA GLORIA.
Primeiramente entro cinco Atzjos cantatzdo, <! trcz
1em crnco remos com as cinco chagas, e' emro no
.
Vem o Arrais do Inferno e dir :ao_ .. sf!u Campa
nhe1ro:
Moa.
DIA.
DIABO.
Patudo, v muy saltando,
Llmame la Muerre ac;
Llile que ando navegando,
Y que la esroy esperando,
Que luego vuelver.
Vem a Morte.
Qu me quieres ?
Que me digas porqu eres
T;tnto de los pobrecitos?
Bajos hombres r mugerc!s,
.
Y tardan y ricos.
En el primero
Me enviaste oficiales :
Nn fue mas que un
Y lo ai, pueblo grosero.
los principales
Y vtllanage
En el viage,
mi barco ensecado.
A' pesar de mi linage.
grandes de alto estado
Cmo tardan en mi passage r
MORTE.
Tienen mas guaridas esos,
Que lagartos de arenal.
'
\. :
DtA.
Mo R.
Dr A.
CoM
ANJ.
CoN.
Mo R.
CoN.
MOI<.
CoN.
Auto da Barca da Gloria
De carne son y de huesos ;
Vengan, vengan, que son nuesos,
Nuestro derecho real.
Ya lo hiciera,
Su deuda paga me fuera ;
Mas el tiempo le da Dios,
Y preces le dan :
Pero deuda es verdade;:ra,
Y los porn ante vos.
Voyme ali de soticapa
A' m1 estrada seguida,
Vers como no me escapa
Desde el Conde;: hasta el Papa.
prestes la partida
En buenora.
Pues el conde que vendr ora,
Ir echado. de qu suerte ?
O Vrgen nuestra Sl iora,
Sed vos su socorredora
En la hora de la muerte.
Vem a Morte, e tra:r o Conde, e di-;:
MolHE.
Seilnr Conde
Sobre todos mas ulano,
Ya pasastes por mi vado.
O Muerte;: I cuan trahajado
de tu mano !
No fue nada;
La pasada
Desta muy honda nbera
Es mas e trab.-tjada.
Mas tcrnhle en gran manera.
Ved, Seiior, si traeis flete
Para aqud bi>rco dei cielo.
All i ia yo por grumete
Primero os el topete.
T no das nunca consuelo.
O Mucrte
Pucs me dste
No medes nue;:vHs de mi.
Y a la figura
De mi carne;: sin veo::ntura,
Tirana, djame aqui.
88
OrA.
Dr A.
CoN.
Dr A.
CoN.
DIA.
nu.
CoN.
Obras de Gil Vicente
MoRTE.
Hablad con ese harquero,
Que yo voy hacer mi officio.
Sefor Conde y cahallero,
D1as ha que os espero.
Y estoy vueso servicio :
Todavia
Entre Vuesa Se1ora.
Que bien larga est la
Y partamos con de dia :
Cantaremos porfia
" Los hijos de Dona Sancha.
. CONDE.
Ha mucho que eres barquero ?
Dos mil afos ha y mas,
Y no paso por dmero.
Entrad. St:f r
Nunca t mt: pasars.
Y pues quin ?
St for. por iten
Os tengo ac en mi rol,
Y habd:o de allen.
Ve1s aqm:llus fuegos bien?
All se cogc la frol.
Veis aquel gran fumo espeso,
Que daqudlas pt:fas ?
All perdereis el vueso,
Y ma:o, Seiior. os confieso
Que habet:o de mensar las grefias.
Grande es Dws
A' eso os atent:is vos,
Gozando ufano la vida
Con vicios dt: dos en dos,
Sin haber m1edo de Dioll,
Ni temor de la partida ?
CoNDE.
T engo muy firme esperanza,
Y tuve dende la cuna,
Y fe sin tener mudanza.
Sin obras la confianza
Hace ac mucha fortuna !
andemos ;
Entrad, St:fior, no tardemos.
Voymc estotra embarcacion.
Auto da Barca da Gloria
Du.. Id, que nos esperaremos.
Cos. O muy preciosos remos,
Socorred mi afhcion.

DIA.
C
DI.*<.
Lio.
O parce mihi, Dios mio,
Q.uia nihrl s1 n mis :
Porque ensalza tu poder o
Al hombre, y das senorio,
Y luego del te desvias ?
Con favor
Visrtas ewn al alvor,
Y spito lo pruevas luego :
Porqu consientes, Sdior,
Que tu obra, y tu hechor,
Sea deshecha nel fuego ?
Ayudadme, remadores,
De las altas hirarquas,
Favoreced mis temores.
Pues saheis cuantos dolores
Por mi sofri el Mc:sas.
Sa hed cierto
Como fue preso en el huerto,
Y escupida su hermosura,
Y dande all fue. mt:dio muerto,
Llevado muy srn concic:rto
AI juicio, srn ventura.
DIABO:
Ahora se os acordo i
4;1 asno muerto cevada.
De vos b1en seguro :
Pensareis que nu yo
La vuesa vida pasada ?
Y o te requiero.
Vos, Sefiur Conde agorero,
Fuistei!- Dios peruoso,
A' lo vano muy
A' las hembras pldcentero,
A' los pobres riguroso.
Viva Vuesa Sdiora
Para siempre con querella.
O gloriosa Mara !
Nunca un hora ni dia
Os vi dar paso por etla.
I
90
Obras de Gil Vicente
Vem a lvlorte, e trar hum Duque, e dir:
MoRTE.
Vos Sefior
DuQ.
Duque de grande primor,
Pensasteis de me escapar?
O nima pecador,
Con forusimo dolor,
Sales de ftaco lugar !
Cmo quedas, cuerpo triste ?
Dame nuevas. que es de ti.
Siempre en guerra me trajiste,
Con dolor me::
Sin haber dolor de:: m.
Tu hechura,
Que llamaban hermosura,
Y t misma la aJorabas, ..
Con su color y blancura,
. ,
Siempre v1 tu
Y nunca crdno me ddbas.
DIABO
O mi Duque y m1 castillo,
Mi alma dt:st:spc::rada,
S1empre fuiste1s amarillo,
Hecho oro de:: martlllo;
Esta es vuesa posada.
DuQ. Cortesia
DIA. Entre Vuesa Sdora,
St:ior Duque. y remars.
DuQ. Hace muchd maresd :
Estotra barca es la mia,
Y t no me pasars.
DIA. Veis aquella puenre ardiendo,
Muy lejos alln dd mar,
Y unas ruedds vol viendo
lJe navaja!-, y heriendo ?
Pues all haheis de andar
Siempre jamas.
DuQ. Retro vaya Satans !
DIA. Lucifc::r que me acreciente I
St:fior Duque, ali irs,
Qu.! la hiel se te rev1ente.
Auto da Barca da Gloria
Lio.
DUQUE.
Manus ture, Domine,
Fecerunt me, y me craaste,
Et plasmaverunt me ;
Decidme, parqu
Tan prt:sto me derrocaste
De cabeza?
Rugote que no escaeza
Quod sicut lutum me heciste,
No permitas que perezca ;
Y si que padezca,
Para qu me redimiste ?
PeJ y carne me vestiste,
Ossibus, nervis et vita,
Mbencordia atnhubte
AI hombre que t heciste ;
Pues a hora me VISita. . r r
Du-.. Ralear,
Que os tengo de llevar
A' los tormentos que v1steis;
Por dems os es resar,
_I
,.
Que lo mio me han de dar. ,. 1
DIA.
DuQ.
Y vos mismo m os d:.teis.
DuQUE.
O llaga daquel
De la dolorosa
De mi Dios crucificado,
Redimid ai de!'terrado
De su patna glor10sa.
Emharquemos,
Porque vuestros son los remos,
Nuestro es el capitan
Eso est en vdohemos.
O ngeles, qu haremos,
Que no nos dejd Satan ?
ANJO.
Son las leis divinalt:s
T an fundadas en derecho,
Tan primas y tan iguales,
Que D1os os quiere, mortales,
Remediar vueso hecho.
, j
92 Obras de Gil Vicente
DIA. Remadores,
Enviadme eses Seiores,
Que se tardan mucho ali.
DuQ. En vano hubo d(Jlores
Christo por los pecadores?
Muy impossible ser.
MoR.
Rsr.
REI.
DIA.
Pues es cierto que por nos
Fue llevado ante Pilato,
Y acusado, siendo Dios;
( Seiores, no penseis vos
Que le costamos barato)
Y azotado
Su cuerpo tan delicado,
Solo de vrgen nacido,
Sin padre humano engendrado;
Y despues fue coronado,
Y de su corona herido.
Vem a Morte, e trar hum Rei, e di; o
REt
Cuanto dolor me ayunta !
Seior, qu es de vue!ooa alteza ?
Oh rigurosa pregunr a !
Pues me la tienes dt funta,
No tristeza
Oh ventura,
Fortuna perversa e!-CUra !
Pues vida de::saparece,
Y la muerte es de tri!-tura,
Adonde ests, gloria segura ?
Cual te merece ?
DIABO.
Seior, quiero caminar,
Vuesa Alteza ha de partir.
Y por mar he de pasar f
Si, y aun tiene que sudar ;
Ca no fue nada el morir.
Pasmareis:
Si mirais, dahi vereis
Ad sereis morador
Naquellos fuegos que veis;
Y llorando, cantareis
.. Nunca fue pen3 mayor.
DIA.
Auto da Barca da Gloria
Lio.
REI.
Ta?det anima mea
Vita? mea? muy dolorida,
Pues la gloria que desea
Me quita que no la vea
La muy pecadora vida
Que pas
Loquar in amaritudine
Palahras muy dolorosas ;
De mi alma hablar
A' mi Dios. y le dar,
Con lagrimas piadosas :
No/i me condemnare,
Judica mrhi. porque
No me dejas qUien me ampare :
Sa al infierno bajare,
Tuyo so, cuyo ser ?
Ay de mi r
Cur me judices am ?
Pues de nada mt! heciste,
Mndame pa!'ar daqui :
Amprame, fi/i Davi.
Que dei cielo
Responso.
O mi Dios, ne recorderis
Peccata mea, 1e rut:go.
Naquel tlempo dum veneris,
cu ... ndo e) destruieres,
Con tu gran safitt, per fuego.
a ma
Vias meas para ti,
Que aparezca en tu presencia.
Vuesa Alteza vendr aqui,
Porque nunca ac sent
Que aprovechase adherencia.
Ni lisonjas, crer mentiras,
Ni voluntario apetito,
Ni puertos, ni
Ni diamanes, ni zafiras,
Sino solo aquese esprito
Ser asado:
Porque fuisteis adorado
g3
Obras de Gil Vicente
Sin pensar serdes de tierra ;
Lon los alterado,
De los chicos
Fulminando injusta guerra.
(Vai-se o Rei barca dos Anjos.)
REI.
O remos de gtan valor !
O llagas por nos ha bidas !
ANJ. Plega vuestro Redentor,
Dios y criador.
Que os d segundas vidas;
Porque es tal
La morada divinal,
Y de gloria tanto alta,
Que el nimo humanal,
Si no viene oro tal
En eHa, nunca se esmalta.
Rn
Buen Jesu, que apareciste
Todo en sangre baiado,
Y Pilato oyiste.
Mostr:lndote :lO puehlo triste,
- Eis el hombre castigado !
Y reclamaron.
Y con la cruz te cargaron,
Por todos los pecadores :
Pues por nos te flagelaron,
Y la muerte te allegaron,
Esfuerza nuestros temores.
Vem a Jrforte e tra:; hum Imperador, e di; r.
INP.
MoR.
I MP.
MoRTE.
Prosperado EmpPrador,
Vuesa sacra
No era bien sabedor
Cuan fortsimo dolor
Es acabar la edad ?
Y mas vos.
Qu;:tsi tenido por dios.
O Muerte, no mas heridas !
Pues otra mas recia tos
Es esta.
Sed libera nos
De jornadas dolondas.
MoR.
]MP.
DIA.
DIA.
lMP.
DIA.
Auto da Barca da Gloria
Adonde me traes. Muerte ?
Qu te hice triste yo ?
Yo voy hacer otra suene ;
Vos, Sdur, hacos fuerte,
Que vana os mat.
Cun estrafios
Malt::s das. vida de
Corta, ciega. triste. amara!
dejo los anos.
Entregsteme mis di:lnos
Y volvtesteme la cara.
Mi triunfo ali te queda,
Mis culpas trayo comigo ;
Deshecha tengo la rueda
De las plumas de oro y seda
Delante mi enemigo.
Es verdad,
Vuesa sacra Magestad,
Entrar neste navio
De muy buena voluntad;
Porque usastes crueldad .
Y infinito desvario.
IMPERADOR.
o maldito queruhm r
Ans como descendiste
De ngel beleguin.
Querrias hacer m
Lo que ti mismo hiciste?
Pues vo creo
segn yo \i veo.
Que de hndo emperador
Haheis de volver muy feo.
No har Oios tu deseo.
el vuestro, mi St:fior.
Veis aquello!' despefiados.
Que echam daquellas alturas?
Son los mas alros estados
Que vivieron adorados.
Sus hechos y sus figuras;
Y no dieron,
En los d1as que vivieron,
los ufanos,
Que los pequenos royeron,
Obras de Gil Vicente
Y por su mal consintieron
Cuanto quisieron tiranos.
Lio.
IMPERADOR.
mihi hoc tribuat
Ut an protegas me
Con mi ft 101 hum<mtdad,
De tu ira y gravedad
Adonde me esconder ?
O Sefior,
hrt:ve tu terror ;
mis culpas da pasada.
Vocabis me pecador,
Reponderte hei com dolor
De mi nima turbada
Responso
O libera me, Domzne,
De muerte, eterna contienda :
En ti siempre tuve fe,
T me ponejuxla te,
ln die illa tremenda.
Quando coeli
Sunt movendi contra m,
Y las sierras y montafias,
Por la bondad que es en ti,
Que te acuerdes que nac
De pecadoras entrarias.
L1i-se o Imperador aos Anjos, e di; o Di.<bo:
DIABO.
Ali vais? ac verneis.
Que ac os tengo escrito.
Por mais que recelt:is,
Vos y los otros ireis
Para el enfiemo bendito.
IMP. No he temor;
Piadoso es el Sei.or.
Dios os salve, rt:madores !
.-\NJ. Bien vengais, Empt:rador.
Anglico resplandor,
Considerad nuestros dolores
Adroos, Bagas preciosas,
Rt:mos dd profundo !
O insgnias piadosas
Auto da Barca da Gloria
De las manos gloriosas,
Las que pintaron el mundo;
Y otras dos
De los pis, remos por nos,
De 1.-i parte de la tierra !
Esos remos vos di Dios
Para que nos libreis vos,
Y paseis de tanta guerra.
ANJO.
No podemos mas hacer
Que desear vuestro bien,
Vuestro bien, nuestro placer :
Nuestro placer es querer
Que no se pierda alguien.
DtA. Qu pide ali ?
Tuvo el paraiso acull,
No le falta sino pena ;
La pena prestes est.
fMP. La pasion me librar
De tu infernal cadena.
Vivo es el esforzado
Gran capitan por natura,
Que por nos tue tan cargado
Con la cruz en el costado
Por la calle de amargura ;
Y pregones
Denunciando las pasiones
De su muerte tc1n cercana;
Y llevada con sayones
AI monte de los ladrones
La magestad soberana
Vem a Jforte, e tra:; hum Bispo, e di:; o
BISPO.
Muy crueles voces dan
Los gusanos cuantos son,
Ad mis carnes estan,
Sobre cuales comeran
Primero mi corazon.
:\1oR. No cureis,
Seiior Ohispo ; hecho es :
A' todos hago esa ~ u e r r a .
B1s. O mis manos y mis pis,
Cun sin consuelo estiirs,
Y cun presto sereis tierra !
7
97
~ ) < ~ Obras de Gil Vicente
OtABO.
Pues que vens tan cansado,
Verneis aqui descansar,
Porque ireis hien asentado.
Bts. Rarquero tan desastrado
No ha ohispos de pasar.
!)tA. Sin porfia :
Entre Vuesa Seioria,
Que este batel infernal
Ganaste por fantasa,
Halcones de ahanana,
V cosas deHe metal.
De ahi donde estais vereis
Unas calderas de pez,
Adonde os cocereis,
Y la corona asareis,
Y freireis la vejez.
Ohispo honrado,
Porque fuisre desposado
Siempre desde juventud,
De vuestros hijos amado,
Santo bienaventurado,
Tal sea vuestra salud.
Lio.
BtSPO.
Responde milzi cuantas son
Mis maldades y pecados,
Veremos si tu pasion
Bastar mi redencion,
Aun que mil veces doblados.
Pues me heciste.
Cur faciem tuam escondiste,
Y niegas tu piedad
AI nima que redimiste ?
Contra folium escribiste
Amargura y crueldad
Responso.
lvlemento mei, neus Seior,
Quia ventus est vira mea;
A/emento mei, redentor,
Envia esfuerzo ai temor
De mi alma dolorida.
Ay de mi r
De profundis clamavi,
Auto da Barca da Gloria
Exaudi mi oracion .
. DIA. Obispo. parceme m
Que babeis de volver aqui
A' esta santa embarcacion.
(Vai-se o Bispo aos Anjos e diz : )
BISPO.
O remos maravillosos,
O barca nueva segura,
Socorro de los llorosos ;
O barqueros gloriosos,
En vos est la ventura.
He dejado
Mi triste cuerpo cuitado
Dei vano mundo partido,
De todas fuerzas robado,
Dei alma desamparado,
Con dolores despedido.
Bien basta fortuna tanta ;
Pasadme esta alma por Oios,
Porque el mfierno me espar.ta.
ANJ. Si ella no viene santa.
Gran tormenta correis vos.
B1s. Yo confio
En Jesu Redentor mio,
Que por mi se desnud,
Puestas sus llagas ai frio;
Se clav naquel navio
De la cruz donde esp1r.
Vem a flrlorte e Ira; !zum Arcebispo, e dr; a
MoHTE.
Seior Arzobispo amigo,
Que os parece de m ?
Bien peleaste conmigo.
ARe. No puedo nadie contigo,
yo nunca te temi
O muerte amara !
La vida nos cuesta cara,
El nacer no es provecho.
MoR. Voy hacer otra ceara
AHc. O facciones de mi cara I
O ma cuerpo uerra hecho I
Qu aprovecha en el vivir
Trahajar por descansar ?
99
100 Obras de Gil Vicente
Qu se monta en presumir ?
Dt: qu sirve en el morir
CanJela para cegar ?
Ni placer
En el mundo por vencer
Estado de alta !>Uerte,
Pues presto deja de ser ?
Nos morimos por lo haber,
Y es todo de la muerte.
DIABO
Lo que da, es lo seguro.
Sefor. venga ac ese
ARe. Oh qu barco tan escuro !
DA. En l areis, yo os lo juro.
ARe. Como me maldito,
lndii!blado r
DrA. Vos. alterado,
Tt:nds ac que sudar:
OrA.
ARe.
DIA.
Mortstes muy desatado,
Y en vida ahogado
Con deseos de papar
Quien anduvo puja larga
Anda ac por la bolina :
Lo mas dulce ac se amarga,
Vos caisrets con la carga
De la iglt:sia divina.
Los menguados.
Pobn:s y desamparados,
Cuyos dint"rOs lograsteis,
Deseosos, hamhreados,
Y los dineros cerrados,
En abierto los dejdsteis.
ARCEBISPO.
Eso y mas puedes decir.
Ora pues, alro. emharcar.
No tengo conngo de ir.
Sc:fior, habd!> de venir
A' poblar nuestro lugar :
Vi!>IO est.
Vuestra Seiora ir
En cien mil pedazos hecho;
Y para sit:mpre estar
En agua que herver,
Y nunca sereis deshecho.
DJA.
ARe.
ANJ.
ARe.
Auto da Barca da Gloria
Lio.
ARCEBISPO.
Spiritus meus, tu
Attenuabitur; mis dias
Breviabwztur, y trbtura
Me sobra. y la sepultura :
No s porque me hacias.
Non peccavi,
Putredine mea dixi,
Padre y madre mia eres,
Vermibus soror et amici;
Quare fuisti me inimici,
Sefor de todos poderes ?
Responso.
Credo quod Redemptor
Meus vivit, y lo ver
Vereis, por vuestro dolor.
Mas porque es mi salvador,
Yo en l me salvar.
Dios verdadero
En el dia postrimero
De terra surrecturus sum,
Et in carne mea entero
Videbo Dtum cordero.
Christum salvatorem meum.
(Vai-se o Arccbtspo aos Anjos, c diz:)

Dadnos alguna
Barquero dei mar dei cielo :
Por la llaga de la lanza,
Que nos con honanza
A' la tierra de
Es fuerte cosa
Entrar en barca glorio!ia.
Reina que al cielo subiste,
Sobre los coros lustrosa,
Dei que te cri esposa,
Y t vrgen lo pariste ;
Pues que spita dolor\
Por San Juan recibiste,
Con nuevas dei Redentor,
Y, mudado lo color,
Muerta en tierra descendiste;
101
101
C A. R.
Obras de Gil Vicente
Oh despierta,
Pues es dei cielo puerta !
Levntate, cerrada huerta ;
f tu hijo nos concierta,
M<idre de consolacion ;
Mra nuestra redencion,
Que Satan la desconcierta.
Vem a Morte com hum Cardeal, e di; a
MORTE.
Vos, Cardenal. perdonad,
Que no pude mas ana.
O guia de escuridad,
Rohadora de la edad,
Lgera ave de rapina!
()u mudanza
Hzo mi triste esperanza !
Fortuna, que me ayudaba,
Pes en mortal balanza
La firmeza y confianza
Que el falso mundo me daba.
DIABO.
Domine Cardinalis,
Entre vuestra Pret:minencia.
I_reis ver vuessos iguales
A penas infernales,
H<lciendo su penitencia :
Pues moriste1s
Lloran(!O porque no fuisteis
Squiera dos dias papa.
Y Dios no agradecisteis,
V1endo cuan baj o os visteis,
Y en despues os di tal capa.
Y no quiero declarar
CnS<iS mas para decir:
(leterminad de embarcar,
Y luego sin dilatar,
Que no teneis que argUir.
S01s perdido :
Oyes aquel gran ruido
Nd lago de los leones ?
Despertad bien el oido :
Vos all comido
De canes y de dragones.
Auto da Barca da Gloria
Lio.
CARDEAL.
Todo hombre que es nacido
De muger. tien breve vida;
Que cuasi fios es sabdo,
Y luego presto abatido,
Y su alma perseguida.
Y no pensamos,
Cuando la vida gozamos,
Como della nos partimos ;
Y como sombra pasamos,
Y en dolores acahamos,
Porque en dolores nacimos.
Responso.
Peccantem me quotidie,
Et non me pcenitentem ( triste ! )
Sancte Deus, adjula me ;
Pues fue chrisuana mi fe,
Succurre do/ores, Chnste.
O Dios eterno,
Sd'or, quia in inferno
Nulla est redemptw,
O podero sempiterno,
Remedia mi mal moderno,
Que no se por donde vo.
(Vai-se o Cardeal ao batel dos Anjos. e jjz o'
DIABO
Viste, Sefor Cardcnal?
Vuelta, vuelta los Franceses.
CAR. Dejame, plaga infernaL
DIA. Vos visteis por vueso mal
Los anos, d1as y meses,
CAR. Marineros,
Remadores verdaderos,
Llag-ts, remos, caravela,
Embarcad los pasageros,
Que vos sois nuestros remeros,
Y la piedad la vela.
ANJO
. Socoros, Cardinal,
A la madre dei Sefior.
CAR. O Reina celesual,
Abogada general
JOJ
104
Obras de Gil Vkente
Delante dei Redentor;
Por el dia.
Seora Vrgen Maria.
En que lo viste llevar
Tal que no se conocia,
Y vuesa vida moria,
Nos queirais resucitar.
Vem a Aforte e Ira; /zum Papa, e di; a
MoRTE
Vos, Padre sancto, ptmsasteis
Ser immortal? Tal os vsteis,
Nunca me considerasteis,
Tanto en vos os enlevasteis,
Que nunca me conocisteis.
PAP. Ya venciste,
Mi poder me destr iste
Con dolor descompasado.
O Eva! porque pariste
Este Muerte amara y triste
AI pi dei arbol vedado ?
_ Estais viva, y has parido
A todos tus hijos muertos;
Y mataste tu marido,
Ponit:ndo Dios en olvido
En el huerro de los huertos.
V i ~ m e aqui
.Muy triste, porque nac,
Dei mundo y \'ida quejoso.
Mi alto esrdo perdi,
Veo el diablo ante mi,
Y no cierto cl mi reposo.
DIABO.
Venga Vuesa Samidad
En buenora, Padre Santo,
Beathima magestad
De tan alta d1gmdad,
Que moriste de quebranto.
Vos ireis,
En este batel que veis,
Conmigo a Lucifr ;
Y la mitra quitareis,
Y los pies le besareis;
Y esto luego ha de ser.
Auto da Barca da Gloria
PAPA.
Sabes t que soy
Vicario en el santo templo ?
DIA. Cuanto mas de alto estado,
Tanto mas es obligado
Dar todos buen ejemplo,
Y ser Bano,
A' todos manso y humano
Cuanto mas ser de corona,
Antes muerto que tirano.
Antes pobrt: que mund.tno,
Como fue vue:.tra pcrsona.
Lujuria os desconsagr,
Soberbia os hizo dafio ;
Y lo mas que os condan,
Simonia con engano.
Venid embarcar.
Veis aquelos azotar
Con de hierro ardiendo,
Y despues atanazar?
Pues alli habe1s de
Para siempre padt:cicndo.
Lro.
PAPA
Quare de vulv.1 me tduxisti
M1 cuerpo y alma, St fiur ?
En tu silla mt: suniste,
En tu lugar me pusbte,
Y me hec1ste tu pastor :
Mejor fuera
(Jue dei vientre no sahera,
Y antes no huhiera
Ni ojo de hombre me viera,
Y como la cera
Me hubieras Cllnsumido.
Responso.
Heu mihi I heu mihi I Sefior,
peccavi nimis in v1ta:
f.jurd_j.tciam, mrser peccador ?
Ubr fugi.uu, malhechor ?
O p1ed1d infinita,
Para ti
106 Obras de Gil Vicente
Amercate de mi,
Que para siempre no llore :
Mndame pasar daqui.
(Jue nel infierno no ha h
Quien te loe ni te adore.
DIABO.
Que me pemm esos puntos,
Despues que pasa el vivir f
Mtrad, Senores dtfumos,
Todos cuanros estais juntos
el infierno habeis de ir.
ANJ. O Pastor,
Porque fuiste guiador
De toda la
Hahemos de ti dolor :
Plega a Jesu
Que te envie
PAPA.
O gloriosa Maria,
Por las lgrimas sin cuento
Que Jloraste en aquel dta
Que tu hijo padeci.,
Que nos hhres de tormento,
Sin
Por aquel dolor sin par.
Cuando en tus hrazos lo viste,
No le pudiendo hahlar,
Y lo viste
Y sin l, dl te partiste.
ANJO.
Vuestras preces y clamores,
Amigos, no oidas :
Psanos tales st:fiores
l_ren aquellos ardores
Animas tan escogidas.
Desferir;
Ordenemos de partir :
Desferir, bota batel :
Vosotros no podeis ir,
Que en los yerros dei vi\'ir
No os acordasteis dl.
Nota que neste passo os Anjos desferem a ve/.1 em que
est o crucifixo piutado, e todos assentados de joelhos,
Auto Ja Barca da Gloria
107
lhe direm cada hum sua ora:o.
Papa, di;endo :
P.,PA.
IMP.
ARe.
O Pastor crucificado,
Como dejas tus ovejas,
Y tu tan caro ganado !
Y pues tanto te ha costado,
Inclina l tus orejas.
Redentor,
Echa el ncora, Sei.or,
En el hondon desa mar :
De divino criaor,
De humano Redentor,
No te quieras alargar.
REI.
O Capitan General
Vencedor de nuestra guerra :
Pues por nos fuiste mortal,
No consientas tanto mal;
Manda remar para tierra.
No quedemos;
Manda que metan los remos,
Hace la barca mas ancha.
O Sefior. que perecemos!
O Sefior, que nos tememos!
Mndanos poner la prancha.
DUQUE.
O Cordero delicado,
Pues por nos ests herido,
Muerto y tan atormentado ;
Cmo te vas a l o n ~ a d o
De nuestro bien prometido ?
Fi/i Davi,
Cmo te partes daqui ?
AI infi'!rno nos envias?
La piedad que es en ti,
Cmo la niegas ansi?
Porqu nos dejas, Mesias)
CoNDE.
O t:ordero divinal,
Mdico do nuestro dano,
Viva fuente perenal,
Nuesa carne natural;
No permitas tanto dai.o.
Primeiro comea o
108 Obras de Gil Vicente
Brs. O flor divina,
ln adjuvandum me festina,
Y no te vayas sin nos ;
Tu clemencia nos inc1na,
Scanos de foz malina,
Benigno hijo de Dios.
No fa;endo os Anjos meno destas preces, come-
ro a botar o batel s varas, e as Almas fi:;ero em roda
ha musica a modo de pranto, com grandes admiraes
de dor; e veio Chrrsto da resurrero, e repartio por
elles os remos das chagas, e os levou comsigo.
LAUS DEO.
Auto de S. l.Vlartinho.
FIGURA S.
HUM POBRE.
S MARTINHO.
PAGENS.
O auto que adiante se segue foi representado mui
caridosa e devota Senhora a Rarnha n Lianor na l{(rtja
das Caldas, na procisso de Corpus f :hr1sti, sbre a dl.:t-
ridade que o bemaventurado S Af.1rtrnho fer ao Pobre,
quando partio a capa. Era do Senhor a)o_.
AUTO DE S. MARTINHO.
Entra o Pobre, di;endo:
POBRE.
O piernas, llevadme um paso siquiera;
Manos. os hordon,
Descansad, dolores de tanta pasion ;
Siquiera un momento en alguna manera
Dejadme pasar por esta carrera.
lr huscar un pan que !>ostenga
Mi cuerpo doliente, ha -ta que venga
La muerte que quiero por mi compafera
Devotos drld ai sin ventura
Limosna. que pide por ver;;e pl<Jgajo:
Mirad ora el triste que estoy lastimado
De pies y de manos por mi desventura;
Mirad estas que no sufren cura;
Ya son por mi triste suerte.
Ay! que padezco dolores de muerte,
Y aquesto que vivo. es contra natura.
Mirad ora el triste con mucho dolor;
Que ante de muerto me comen gusanos ;
Mirad el tollido de pies y de manos;
Mtrad de mi l'ecador
OaJme pnr aquelle Sefior.
(jue de tantos dolores.
bendtta me d.td. mis
Que ya no la puede ganar mi sudor.
Haved dei pohre doliente,
Que se vi sano mlnccho y lucido.
O mundo que ruedas, qu me has traido !
Qu recio solia yo ser y valiente,
Auto de S Martinho
Cun alabado de toda la gente f
De recio, galan, qu fue de mi bien ?
O muerte, qu tardas, quien te detien;
Que yo no me atrevo ser mas paciente f
O paciencia que en Job repos,
Qu quieres que haja con tantos tormentos ?
Perdname t, que mis sufrimtentos
No pueden callar la miseria en que s.
Criante rodo, qu te hice yo,
Que las htervecitas floreces por Mayo,
Y sobre mis carnes no echas un sayo,
Ni dejan dolores que lo gane yo ?
Deje la muerte Ias ninas, las duenas,
Y deje doncellas galanas vivir :
Deje las aves cantares decir,
Y deje .. dos andar por las penas.
Llvame m : por qu me desdenas,
Y matas tiempo quien merece vida?
Scame ya desta crcel podrida.
Mi nima triste, no quieras mas senas.
Dadme ora limosna por la pasion
Del hijo de Dios, que pobre se vido,
Daquel que por nos fue muerto y herido,
Doliente y plagado por la redencion.
Mirad ora, ricos, que teneis razon
Dar de sus hienes, pues sois tesoreros,
Sed los suyos huenos dispenseros,
Y vuestras riquezas se os doblaron.
Vem S. Alartinlzo, caval/eiro, com Ires Pagerrs, e
dir o
PoBRE.
Devoto Seior, re;tl cahallero,
Volved vuestros ojos tanta pobreza,
Que Dios os prospere vuestra
Oadme limosna, que de hamhre me muero.
llcrmano. ahora no traigo dinero :
Vosotros tracis que demos por Dios?
No ciertamente.
Entrambos dos
No traeis que demos este romero

1 14 Obras de Gil Vicente
PoBRE.
No hay dolor que en m no lo sienta :
Haved de rnis males, Sefior, compasion.
l\IAR. Quien ora tuviesse daquella pasion
La parte que tienes que mas te atormenta r
PoB. Gurdeos Dios de tan grande afrenta ;
Dios lo prospere con mucha salud.
Dadme limosna por vuestra virtud,
Que mi gra1 pobreza no hay quien la sienta.
S. MARTINHO.
No s que te d, de dolor de ti,
Ni puedo tus males ponerte remedio.
Partamos aquesta mi capa por medio ;
Pois outra limosna no traigo aqui :
Rgote. hermano, que ruegues por mi.
Pues sufres dolores nesta triste vida,
Tu nima en gloria ser recebida
Con dulces cantares, diciendo as.
Emquanto S. 11-lartinho com sua espada parte a capa,.
canto mui devotamente hua prosa. No foi mais por-
'Jlle foi pedido muito tarde.

Con1edia do Viuvo.
FIGURA S.
O VIUVO.
HuM FRADE.
PAULA I
MELI<..1A ' Filhas do Viuvo.
COMPADRE do Viuvo.
D. ROSVEL- Principe disfarado.
D. GILBERTO - Seu irmo.
HuN CLERIGO.
A comedia seguinte tracta de um homem mercador,
que morava em Burgos, e tinha ha muito nobre dona
p_or mulher, a qual fa/lecida da vida presente. /Ire ficro
duas filhas; ha per nome Paula, outra Afelicia ; e de
como casro. Foi representad.J ua era do Senhor
de I5I4.
COMEDIA DO VIUYO.
Entra primeiramente o Viuvo, di;endo:
Vmvo.
Esta desastradil vida
Que perdiera yo en perdella,
Cuando al mundo fue venida ?
Pues amara y dolorida
Es toda mi parte della,
Que perdi muger tan bella
Como estrella.
Y pues triste me dej,
Muriera mezquino yo,
Y no ella.
Pluguiera Dios que cupiera
La suerte suya por mia ;
Pues qued, que no debiera,
Robada mi compaiera,
Consumida mi a l e ~ r a .
Vida sin tal compaia,
Noche y dia,
Me da tan triste cuidado,
Que jamas ser, cuitado,
El que solia.
Que acordarme su nobleza,
Su beldad, su perfeccion,
Sus mafias, su gentileza,
Su tan medida franqueza,
Quebrntame el corazon.
Oh qu humilde condicion,
A' la razon
Cuan callada, cuan sufrida,
Comedia do Vi\:lvo
To da plantada y ingerida
En descricion !
Alegre con mi alegra ;
Con mi tristeza lloraba ;
Pronto cuanto yo decia ;
Queria lo que yo queria;
Amaba lo que yo amaba:
ioda su casa mandaba,
Y castigaba,
Sin de nadie ser oida,
Ni de persona nacida
Profazaba.
Amiga de mis amigos,
Amparo de mis parientes ;
Muy humilde mis castigos,
Cruel mis enemigos :
Placentera sus scrvientes ;
Tal que con fieras serpientes
Impacientes
Hiciera vida paciente :
No fue m u ~ e r mas prudente
En las prudentes.
Enemiga de celosas,
De las castas compaiera,
Contraria las maliciosas,
Callada ton porfiosas,
Para virtud la primera :
Muy honesta y placentera,
De manera
Que nunca se desmedia ;
Sublimada en cortesia
Verdadera.
Envidia, ni parlera
Jamas la sentf ni o ;
Y si mal de alguien oa,
Desculpaba y respondia
Como si fuera de s.
Pues que tanto bien perdi,
Porqu nac ?
O muger, flor de las castas,
Donde ests, que t te gastas
Y m i
120 Obras de Gil Vicente
En el punto que partiste,
No debiera quedar yo;
Porque la vida que es triste
Mas muere quit!n la resi!>te,
Que el muerto que la dcj.
Aquel Dios que la llev
Pido yo
Muerte luego por victoria ;
Pues la vida de mi gloria
Ya pas.
Vem hum Frade a consolar o V'iuJ'O, e di;:
FRADE.
La gloria y consolacion
Daqut:l que es padre eternal
Sea en vuestro corazon,
Porque teneis gran razon
De llorardes vuestro mal.
vm. O mi padre espritual,
Cuan mortal
Hallareis amigo!
Por amparo y por abrigo
Lloro tal.
Tal que nacer no debiera;
Pues sahes como perdi
Muger tanto mi manera.
FRA. Quien perdi tal compaiera
Que llore, d1go que s.
Vm. Oh cuan amiga de m !
FRA. Bien lo vi
VIU. Oh mi vida trabajada !
Ay de mi alma penada,
Y ay de ti!
FRADE.
Tomad un consejo, hermano,
Deste amigo singular:
Pensad como lo humano,
Unos tarde, otros temprano,
Nacimos para acabar :
Y todo nuestro tardar,
A' buen juzgar,
Por mas trabajo se cuenra;
Pues no se escusa tormenta
Neste mar.
Comedia do Viuvo
Quitad el luto de vos,
Y eses panos negregosos;
Que cierto sabemos nos
Negar los hechos de Dios
Todos los que estan lutosos.
Que se muestran soberbiosos
De quejosos,
Cargados de panos prietos,
Repugnando los
Gloriosos.
Los que rnueren por la lei
Mueren con dulce victoria
Por su lei y por su rei.
Solo con memento mei
Son sus nirnas en gloria ;
Su muerte es tan notoria
De memoria,
Que el luto desbarata;
Mas antes la escarlata
Es meritoria.
Tristeza fuerza es tenella,
Y lo al son desvarios;
Y algunos bien sin ella
Pubhcan la su querella,
En hbito de judos
Son unos usos vasos,
Y muy frios,
Y yerra quien lo consiente :
Que qued de la semente
De gentios.
Y los que mueren honrados,
Como ac vuestra rnuger,
Contritos y confesados ;
Que hace luto menester ?
Lo que, hermano, habeis de hacer,
Ha de ser:
quel dador de las vidas
Dalde infinitas
Con placer.
Vuestras hijas consolad
Con Jitracia rnuy amorosa.
Vos, hermanas, descansad ;
:\' Dios os encomendad,
121
122. Obras de Gil Vicente
Y la Vrgen gloriosa.
Inclinaos toda cosa
Virtuosa,
Terneis vida descansada;
Que sin esto es la pasada
Peligrosa.
Quedad con nuestro Sefor.
Vm. Padre, quedo consolado.
PAo. El vero consolador
Christo nuestro Redentor
Esfuerce vuestro cuidado.
PAu. Oh qu padre tan honrado !
Vm. Descans:Jdo
Algun poquito me siento,
Y parte dei pensamiento
Me ha quitado.
Ora oidme, hijas mias;
La muerte por mi ventura
Me llev mis alegras,
Por que no fuesen mis dias
Mas de cuanto es la tristura.
Lo que mas desasegura
Mi holgura,
Temer daio que se os siga.
Esto hace mi fatiga
Mas escura.
Porque esta vida enganosa
En la tierna mocedad
Es tan peligrosa cosa,
Que harto bien temerosa
Est mi seguridad.
Acurdese os la honestidad
Y claridad
De vuestra madre defunta ;
Y en tanta bondad junta
Contemplad.
Vem hum seu Compadre visit-lo, e di:;:
CoMPADRE.
Qu haces, compadre amigo ?
Vm. Lo que quiere la t r i ~ t u r a ,
Sin muger y sin abrigo.
CoM. Bien trocara yo conugo,
Si supiera tu ventura :
Comedia do Viuvo
Que tengo muger tan dura
De natura,
Que se da la vida en ella
Mejor que en sierra de Estrella
La verdura.
PAULA.
Mirad vos qu cosa aquella r
CoM. Digo verdad, por mi vida.
MEL Pues muy noble dueia es ella.
CoM. Ans me gozo yo en vella
No con vida tan cumplida :
Alma que no tiene salida,
All metida
Ha de estar hasta mi padre :
Gran invidia te , compadre, --
Sin medida.
A' la fe, dgote, amigo,
Que te vino buena estrena :
Eso haga Dios conmigo.
Vm. Oh, calla, que soy testigo
Que es gran mal perder la buena.
CoM. Mas cadena
Vm.
Cow.
PAU.
CoM.
Quieres tu que el hombre tenga,
Que muger con vida luenga,
Aunque rebuena ?
No ests, compadre, triste
Por salieres de prision ;
Cuando tu muger perdiste,
Entonces remaneciste ;
Mas fltate el corazon.
Segun va sin conclusion
Esa razon,
T ests fuera de ti,
Y aumentas mas en m
La pasion.
PAULA.
Oh qu mala con<:iicion !
Mas es buena y muy real,
Porque yo tengo razon.
Mas habla en ti Neron,
Y parcete muy maL
Si yo tengo un animal,
Pese tal,
Y una sierpe por muger,
u3
CoM.
Obras de Gil Vicente
Y por mas mi dafio ser,
Es inmortal !
Tanto monta dar en ella,
Como dar nesa pared :
Cuanto mas rifio con ella,
Tanto mas se goz::t ella.
Para Dios me hacer merced
No tiene hambre ni sed ;
Mas que una red
Siernpre harta y aborrida :
Si esta vida tal es vida
Me sabed.
Cuando con ella cas,
Hall, norabuena sea,
En ella lo que os dir ;
Cuando bien, bien la rnir,
Vile un rostro de lamprea,
Una hahla fuer de aldea,
Y de Gmnea
El aire de su meneo :
Cuanto mas se pon de arreo,
Est mas fea.
PAULA.
Oh, calla ; no digais eso,
Que es mucho gentil muger.
No le visteis el avieso :
Pone el blanco desto en grueso,
Que diablo haheis de ver.
Dejemos su parecer
Escaecer,
Y vengamos lo ai.
No estar sin decir mal,
Y lo hacer
Elia, por dame esa paja,
Mete la calle en revuelta;
Seso, ni sola migaja ;
Duena que se volveo graja,
Y anda en el aire suelta :
Hllola muy desenvuelta
En dar vuelta
Dende lo bueno lo maio :
Lleva infinito palo
Nesta envuelta.
CoM.
/
Comedia do Viuvo
Si algo estoy de placer,
Dice que yerha he pisado ;
Si triste, quireme comer.
Y o no me puedo valer ;
As me trae asombrado.
Yo si trayo mi cufiado
Convidado,
Mustrame un cefo tamaio,
Que me hace andar un afio
Renegado.
Miente que es cosa espantosa ;
Oh cuantas mentireis pega
Muy porfiada y temosa !
Soberbia, invidiosa,
Siempre urde, siempre trasfiega ;
Su siempre navega,
Como pega,
Para todo mal ardida ;
Si se halla comprehendida,
Luego niega.
PAULA
Porqu deshonrais ans
Vuestra muger ?
Porque es plaga,
Que des que la receh,
Bien pueden decir por m
- El marido de la -
No hay quien me
T an gran llaga,
De toda paz
Por Dios que no s que diga
Nique haga.
Yo na la puedo trocar,
Yo no la puedo vender,
Yo no la puedo amansar,
Yo no la puedo dejar.
Y o no la puedo esconder :
Y o no la puedo hacer
Entender,
Sino que es ella una rosa,
Y que est muy desdichosa
En mi poder.
Y con todas sus traviesas,
Est tan llefia de vida,
n5
J 26 Obras de Gil Vicente
Que con dos bomhardas gruesas,
Ni con lanzadas espesas
Ser en vano combatida.
Vm. O mi muger tan querida
FaJiecida,
Toda paz, sin nunca g u e r r a ~
No debieras de la tierra
Ser comida.
Y o me voy ora resar
Sobre aquella tierra dura,
La cual no puedo olvidar,
Hasta mi muerte acabar
Este dolor sin ventura.
Cow. No quiso mi desventura,
Tan escura,
Que estotra fuera tras della ;
Que yo le hiciera una bella
Sepultura.
Y le hiciera resar
Las horas de los dragones ;
Y le hiciera cantar
Las misas so el altar,
Alumbradas con tizones,
Ofertadas con melones
Badeones,
Todos llefios de cevada,
Por incienso una ahumada
De bayones.
Di; Melicia a Paula,.ficando sos:
MELICIA.
O Paula hermana mia,
Quien habia de pensar,
Cuando mi madre vivia,
Que la vida que tenia
Estaba para acabar !
PAU. No ha h i que confiar
Ni descansar
El que per reposo puna ;
Pues no se escusa fortuna
AI navegar.
Ahora que mi madre estaba
Mas alegre y descansada,
Cuando mucho sana andaba,
MEL.
PAU.
MEL.
Comedia do Viuvo
Y mas recia se hallaba,
Cuan presto fue salteada f
Oh triste !
Yo cuitada
A' quien tanto bien queria,
Que su nima partia,
Yo nombrada.
MELICIA.
Gran secreto es el morir.
Mas es mucho declarado :
Mayor secreto es vivir,
Y ser cierto de partir,
Y no estar aparejado.
Ca<la uno est enganado
Y confiado
Que tiene luenga la via.
Ansi fue la madre mia,
Mal pecado.
PAULA.
Elia muy devota era,
Muy prudente, y asi regida;
Yo no s de que manera
Su mucrte fue tan ligera,
Que improviso di la vida.
A la muerte no hay guarida
Conocida;
Y quien mejor se guarece
No escusa, me parece,
La partida.
Segue-se como D. Rosve/, principe de Huxonia, se
namorou destas filhas do Viuvo; e porque no tinha
entrada nem maneira pera lhes fali ar, se fer como tra-
balhador ignorante, e fingio que o arrepellro na rua,
e entrou acolhendo-se em sua casa. Dir :
PAULA.
Qu buscais ?
R os. V ngome a c.
PAu. A' que?
Ros. Vengo a quien quiera.
MEr.. Donde eres f
Ros. Sov de acull,
Dei Villar de la cabrera.
Llmanme Juan de las Brozas,
De en cabito drllugar
Natural,
Hermano de las dos mozas :
128
R os.
PAU.
MEL.
R os.
MEL.
R os.
Obras de Gil Vicente
S hacer priscos y chozas
Y un corral.
PAULA.
Ora pues vte en huenora.
Y si yo soy Juan de las Brozas
Gaitero.
Eso es menester ahora,
Como estan ledas las mozas.
V. cabrero.
No tengo ahora adonde ir.
Tienes padre madre t ?
Eso ha:
Plceme, quiroos decir :
Ya mi padre se ha mor ;
Nellimbo est.
PAULA.
Y t madre?
Ros. Ac qued :
Con un fraile est soldada
Muy valiente :
la vesti y le di
Una faja colorada
De presente.
Cuando retozan la fiesta,
Es mi madre tan aguda
Y tan
Siempre ella urde la siesta,
De sesuda.
PAULA.
Qu vida era la tuya ?
Ros. Rascaha la bestia al fraile
Ac y ali.
Y dila al diablo por suya,
Y aprendi hacer un baile,
Y estoyme ac.
Yo quisirame casar,
La nobia, mi fe, no quiso :
Pues ni yo;
Antes quiero ac morar.
VIUVO.
Qu haces ac, porquero ?
Ros. No soy, no.
Vau. Pues qu eres?
Ros. Juan de las Brozas,
Y a per soy medi o gaiteto,
Vm.
R os.
Vru.
R os.
R os.
R os.
Vm.
I< os.
Comedia do Viuvo
Hago notas y placeres
A' las mozas.
Donde eres ? di, amigo
De mi tierra.
Qu lugar
Esel tuyo?
No es mio, qne es de un crigo,
Y no de negar
Que no es suyo.
Vmvo.
Y ahora qu querias
Acogme de un rabasco

Que me hizo nifrerias.
Quien le quebrara aquel casco
Fuertemente!
Sacudime un torniscon,
Y un rifanazo
De la grena :
Corralme en un rincon,
Y dime con un palazo
De la lena.
Vmvo.
Algo le harias t.
Nada, nada, jur san:
V ena yo haciendo
Tu ru ru ru ru,
Viene e) hideputa can,
Que lo yo encomiendo
Quieres conmigo vivir?
Si me dais buena soldada,
Trahajar
Yo hien de servir
En ganado y en sembrada
Y en cavar.
Ir por lena y ai molino,
Traer mato para el horno
Y aun cocer;
Vindimiar y coger lino,
Hacer vmo y poner torno,
Si es menester.
No. c.uamo es de sen;icial,
No el diablo ac
Que mas
Y o os da r un corra),
9

'
130
Vm.
R os.
Vru.
R os.
Vm.
R os.
PAU.
MEL.
Vm.
R os.
Vm.
Obras de Gil Viceilte
Que el ganado no habr
Miedo de plaga.
Hagamos l u e ~ o a\enencia.
Est t conmigo un afio.
Bien ser:
Djolo vuestra conciencia :
Como vierdes que me amaf.o,
As pag
V por lefia.
Que me place ;
Y vereis cuan presto vengo
Y cuan corriendo.
Trae muy valiente hace,
Y lleva el atijo luengo.
Bien lo entiendo.
Vruvo.
Habmoslo menester
Como el pan que nos mantier.e.
Es bien mandado.
Servicial debe de ser.
Veamos cuan presto viene
Y cuan cargado,
Zurron luego aparejado,
Y unas dos cabezas de ajos
Y dei pan,
Y luego vaya al ganado ;
Que quien paga los trabajos
D el afan.
Oh que norabuena vengas !
Qu mozo Juan de las Brozas !
Ya yo vengo. .
Antes que mas te detengas,
Dalde luego el zurron, mozas :
V corriendo.
Lleva los puercos contigo,
Y mamenta las cabritas
Mas recientes,
Y mira lo que te digo,
Las vacas y becerritos
Para mentes.
Y la noche de camino
Trae lefia para el horno.
Comedia do Viuvo 1.31
R os. Que me place.
VIU. Muy buena dicha nos vino.
PAU. Vinenos como hecho al torno.
MEL. Bien lo hace.
Vm. Sabed que el buen servidor,
Que lo pesen oro fino
Es merecido.
PAu. Asegun fuere el sefior,
Ans abrir camino
A' ser servido.
El poco precio al soldado,
Los servidos mal mirados
Del seior,
Por bueno que sea el criado,
Los brazos lleva cansados
Allabor.
VIU. El que es buen servidor
Siempre ha buen gah1rdon,
Si atura.
PAU. Mas antes lo ha peor,
Pues no usa de razon
La ventura.
Vem Rosvel cantando.
<c Arrimrame ti. rosa.
<c No me diste solombra.
MELIClA.
Oh como es tan placentero I
R os. Juan de las Brozas Juan
Me soy yo.
Vm. Y el ganado?
R os. Esperad. dir primero :
Anduve tras un gavillan,
Y ali qued.
Ora. nuestramo, hablad vos.
VJU. Queda todo en el corra)?
f-\os. Quien? El ganado
Bueno est, bendito Oios ;
No se me perdi ni tal,
I ~ ] sea loado.
Vmvo.
Dalde luego de cenar.
1-:o".
Que no tengo gana yo
lJe comida;
Mi placer es trabajar
Vm.
R os.
MEL.
R os.
MEL.
R os.
Obras de Gil Vicente
Y hacer doquier que est
Es mi vida.
Cena, cena : dalde el pan
Y migas gran hartura,
Con dei ajo:
Y comers. hijo Juan,
Que el comer es la holgura
Dei trabajo.
Voyme cas dei sacristan
A' pagalle las campanas
Que tafii:
Qudate, hijo Juan.
Ambas dos sois hermanas ?
Creo yo.
Bien lo s por mi ventura ;
Que si yo no lo supiera,
No penara:
Ambas v por mi tristura ;
Antes no nacido fuera
Que os mirara.
PAULA.
Jesu ! Jesu r Jesu !
Mas es esto que pastor.
Como ! ay Dios !
Y nos llamabmosle t I
Decidnos por Dios, sefior,
Quien sois vos ?
Soy quien arde en vivas llamas,
Pastor muy bien empleado
En tal poder,
Por serdes. sefioras damas,
Hermanas en dar cuidado
A' mi querer.
Pido vuestra gran beldad,
Que no os turbeis, sefioras,
Por aquesto :
Que en guardar vuesa beldad
Y o se r todas horas
Mucho presto.
No quiero sino miraros,
No quiero sino serviros
Desta suerte ;
Y si os ofendo en amaros,
Bien lo pagan los suspiros
De mi muerte.
PAU.
R os.
Comedia do Viuvo
Don Rosvel SO)', generoso,
Hijo de Duque y Duquesa,
Muy preciado.
El amor es tan podroso,
Que me trujo la defesa
Con cayado.
Mndame ser alquilado,
Ansi lo tengo por gloria
Y lo quiero,
Sin ser de vos remediado,
Ni querer nunca victoria,
Ni la espero.
MEU C IA.
l.;uant yo, no s que diga.
Nunca tal se acaeci,
Por mi fe:
Tal sefior en tal fatiga !
Que no quiero ser yo, no;
Ya me troqu:
Desde el dia que os mir,
De tal suerte me prendisteis
Improviso,
Que mi muerte ya la s :
Y pues que vos me la disteis,
Es paraiso
Soy vueso trabajador,
Como son los alquilados :
.Mas no soy-
Dejadme morir pastor,
Llorando por los collados
Dende hoy I
No sepan parte de mi :
Don Rosvel no quiero ser
Ni por sueio ;
Que otro soy des que os vi,
Y por vos es mi placer
T ener duefio.
PAULA.
La merced que nos hareis,
Que somos hurfanas seor,
Y sin madre,
Que os vais y nos dejeis :
No mateis al pecador
De mi padre.
Abatis en vueso estado,
Siendo noble en seiioria
R os.
MEL.
R os.
R os.
MEL.
R os.
R os.
Obras de Gil Vicente
Por derecho,
Y quereis ser deshonrado
Por tan pequena contia,
Sin provecho
RosvEL.
No me deja ir amor
Ni las mis andas tamafias,
Que departl> ;
Que es tan vivo mi dolor
Que me abrasa las entraias,
Si me parto.
No pude de otra manera,
Para veros y serviros,
Sino ansr:
Hice yo que no debiera,
Porque muchos mas suspiros
Tengo aqui.
PAULA.
Ora eso que aprovecha,
Sino para daros pena
Y nos temor ?
No tengais de m sospecha,
Porque eso mas pena ordena
A' mi dolor.
Ora id os con Dios, seior ;
Que es raiz de todo mal
Conversacion.
Pues me prendi vuestro amor,
Donde ir, pues est tal
Mi dolor?
PAULA.
Como puede ser querer,
Sin que sea el conversar
Gran peligro ?
Por vos amo el padecer ;
No procuro descansar
Neste siglo
No queremos tal criado,
Ni queremos tal vc1quero
Ni pastor.
No quiero tal alto grado ;
Hacedme vueso porquero,
Que es menor.
Vem o Viuvo e di:;:
Qu haces, Juan ? Comiste ?
Harto estoy repantigado
Comedia do Viuvo t35
De comer.
VIU. Parceme que estais triste.
R os.. Mas contento, Dios loado,
Y de placer.
Nuestramo, mirad; yo estaba
Ac mis amas hablando
Dei deseo
Y gana que me tomaba
De mi tierra, que mirando
No la veo.
Vm.
Suso, qu tengo de hacer?
Torna aquel azadon
Y la azada.
R os. Todo eso es mi placer,
Que faltase el galardoo
Y soldada.
VIU. Muy bien te ser pagada.
V, cava la vifa luego
Sin reproche,
Bin cavada y adobada,
Y trae cepas para el fuego
A' la noche.
A' la aldea quiero ir.
Y ver nuestro montado
Como est;
Tarde tengo de venir.
Vosotras tened cuidado
En lo de ac:
Estas puertas bien cerradas.
Y no esteis oc1osas
En estrado:
Que las mozas ocupadas
Escusan causas danosas
Al cuidado. (ui-se J
PAULA.
Qu consejo tomaremos?
Nosotras, si nos callamos,
Consentimos:
Estamos en dos extremos,
Porque l tambien erramos,
Si decimos:
Son dos extremos sin medio.
M ~ L . El medio es si nos dejase.
PAU. Tu no ves
J36 Obras de Gil Vicente
Que eso no lleva remedio ?
Si consigo lo acabase,
Cierto es.
MEUCIA.
Pues nos que lo publiquemos
A' mi padre alguien
Es nifieria.
PAU. ~ i n ' g u n favor no le demos.
MF.L. Y quien por nos sirve tan bien
Que diria?
PAu. Y pues quien le pagar
La grande soldada suya
.Norabuena ?
MEL Hermana. l se enfadar:
Culpa no es mia ni tuya
De su pena.
Vem D. Rosvel, co.mtando. carregado.
RosvEL
" Mal herido me ha la nina,
" No me hacen justicia ,,
Ha, nuestramo !
PAt;. Fuera es ido.
Ros. Consuelo de mi alegra,
Como estais ?
M1 gloria, mi bien cumplido?
Que la muerte y vida mia
Vos la dais.
PAc. St::fior, porqu os matais,
Y nos dais vJda cuidosa
Sin porque?
Porque en vano trabajais ?
Ros. O esmeralda preciosa !
Bien lo s.
Pero este mi sudor
Amata las vivas llamas
Que amor qubo,
Y el afan de mi labor
Por vos, muy hermosas damas,
Es paraso
Y el ganado que apaciento
Como ngeles dei cielo
Lo adoro
Por vuestro merecimiemo,
Comedia do Vil:lvo
A' que no pido consuelo,
Sino lloro.
Otra gloria no me siento
Sino desesperar della,
Y desespero :
De mis trabajos contento,
A' nadie tengo querella ;
Y s que muero,
Y s ~ u y cierto que no
Con servicio os enamore
Ya en mis dias:
Porque no soy dino yo,
~ i s como os adore,
ldolas mias.
PAULA.
Por cual de nos lo habeis vos ?
../ Ros. Dos amores se ayuntaron
Contra mi;
Los males de dos en dos
Mi cuerpo y alma cercaron,
Cuando os v.
De dos en dos los dolores,
Dos saetas en m siento,
Y me hierieron :
Ay, que juntos dos amores
En un solo pensamiento
No se vieron !
Sufrir doble padecer,
Padecer doble pasion,
Cual me veis.
No s como puede ser
Que mi fuerza y corazon
Vos la teneis
La una de vos bastara
P ~ r a que mi poder fuera
Consumido,
Y la vida y alma gastara.
No que mi querer pudiera
Ser perdido
Vem o Viuvo, e di;
RosvEL.
Nuestramo, vens cansado?
Vn.:. Mas antes mucho contento
Dei casal;
a38
R os.
Vau.
R os.
R os.
Vau.
PAU.
MEL.
PAU.
MEL.
Obras de Gil Vicente
Porque dejo concertado
Para Paula un
Muy real:
Y aun Melicia esta semana
Le espero de dar marido
De hazafa-
Lloras?
Lloro una hermana,
Que poco ha se ha mondo
Supitafa.
, Quiero Ilevar el ganado
A unos valles sombrios
Y tristofios,
Donde se harte el cuitado
De oir los gritos mios
Muy medofios.
Limpia el establo primero,
Y Ueva el estrcol luego
Allinar.
Que me place, eso quiero.
Acbame ya, triste muerte,
De matar!
Vmvo.
Qu hablas?
Qu he de hablar ?
Digo que voy soiioliento
Y carcomido.
Yo me voy ora rezar,
Que Oios haga tu contento
Aquel marido. (vai-se)
Oh como va lastimado
El triste de Don Rosvel !
Es de doler.
De veras es namorado.
Luego pareci en l
Su querer.
PAULA.
Pues no es de los fingidos,
Dame t la fe, hermana,
Y o doy la mia,
Que no tomemos maridos,
Hasta que l de su gana
Haya alegra.
No bagamos sinrazon
A' quien de amores nos trata
En tanta fe.
Comedia do Viuvo
Perseguillo hasta la mata
Ser mala condicion
Y sin porque.
Vem D. Rosvel e di;:
A' todos das sepultura,
Muerte ; dme que es de ti,
Que te amo,
Y por mi gran desventura,
T te haces sorda mi,
Que te llamo.
Pues mi nima se enoja
Con las tristes ancias mias,
Tan penada;
Rasgada sea la boja
Ad estan escritos mis dias,
Y quemada I
Oh, por Dios, lindas seioras,
En este transe penado,
Tan mortal,
No os mostreis consentidoras,
Ni vea yo desdichado
Tanto mal.
Que aunque por mi triste hado
Os caseis luego las dos,
Sabed pues
Que no dejar el ganado,
Aunque lo mandase Dios,
Pues vuestro es.
Yo lo tomo por ~ u a r i d a ;
En pastor quiero servir
Y tener fe.
Y esta ser mi vida,
Mu}' agena deste nombre
Yo lo s.
PAu. No os mateis sin porque,
Que muy fuera estamos deso,
Y bien frias.
Ros. Oh preciosa merc I
Cuando servir yo eso,
Diesas mias ?
Pues tan firme es mi querer,
Que de mas en mas se enciende :
No por tema,
Obras de Gil Vicente
Dejaros no puedo hacer;
Y mirandoos mas se enciende
El que me quema
Con ambas no puede ser
Casar yo, como sabeis ;
Echad suertes,
Que quiero satisfacer
La merc que me haceis
De mil muertes.
MELICJA.
Burlais os de nos, sefior ?
Parceme suefio esto.
PAU. Ansi lo es.
Ros. No quiero mas ser pastor,
Echad vuesas suertes presto
Y vello heis.
Tirou D. Rosvel o chapeiro, e ficou vestido como
quem era ; e foro-se as moas a el Rei D. Joo Ill,
sendo prncipe, (que no sero estava) e lhe perguntro
di;endo:
Prncipe, que Dios prospere
En grandeza principal,
Juzgad vos:
La una Dios casar quiere,
Dicid vos, senor Real,
Cual de nos.
Julgou o dito Senhor que a mais velha casasse pri-
meiro, e di;
MELICIA.
En Paula cay J suerte,
Dios se acordar de mi.
PAu. Has codicia?
Ros. Hme aqui en otra muerte ;
Que peno ans como ans
Por Melicia.
Andando D. Gilberto, irmo de D Rosvel, cor-
rendo o mu11do em busca de seu irmo, por inculcas
veio ter com elle, e vendo o lhe di:; :
GILBERTO.
El Sefior sea Ioado
Y toda la corte dei cielo,
Pues mi hermano y mi consuelo
Tengo hallado.
Comedia do Viuvo
Todo el mundo he buscado
Por hallarte muerto vivo,
O' si eras libre cautivo,
O' desterrado.
RosVEL.
Mi padre y madre son vivos ?
Vivos ? de lloros dolientes
Dironle mil accidentes
Tus motivos.
Estan tristes, pensativos,
No sabiendo qu es de ti ;
Y salen fuera de si
Con gemidos.
Dijronle unas hechiceras :
Puercos guarda Don Rosvel,
Y dos mozas contra l

Amalas tanto de veras,
Que otra cosa no adora ;
De noche y de dia Hora
Por las eras.
RosvEL.
Contarte he de mi venida
En dos palabras no mas ;
Porque luego sentirs
Mi fatiga.
Estas diesas de la vida,
Reinas de la fuerza humana,
Me prendieron de mi gana
Oferecida.
No digo ser su vaquero;
Mas merece valor
Ser un grande emperador
Su porquero.
llermano, yo te requiero,
Por la mucha virtud dellas,
Que nos casemos con ellas,
Yo primero.
Amparemos y honremos
Hurfanas tan preciosas,
Que en las cosas virtuosas
Son extremos.
Villas y tierras tenemos ;
Hagamos esta hazaiia,
Obras de Gil Vicente
Que quede ejemplo en Espana,
Y no tardemos.
Toma esta por muger,
Y mi dars la vida
Y tems muger nacida
A' tu placer.
Quien casa por solo haber,
Casamiento es temporal.
G1L Como hermano especial
Lo quiero hacer.
Tomou D Rosvel a Paula pola mo, e D. Gilberto a
A!elicia. E neste passo veio o pae de/las, e cuidando que
e:a d'outra maneira, se queixa di:rendo:
Vmvo.
Sefiores, qu cosa es esta
Que haceis en mi posada
Dolorida y quebrantada,
Descompuesta ?
Qu cosa tan deshonesta
Para seiiores reales f
Guardar las hurfanas tales
Qu os cuesta ?
Las que debeis amparar,
Las que debeis defender,
De vuestro oficio valer
Y ayudar?
Y vindolas maltratar,
Socorrer su flaqueza.
Esta esta lei de nobleza
Y de loar.
Pues que batallas
Que gentes desbaratasteis,
Um triste viejo matasteis
Y hundisteis ;
Flaca casa destruisteis,
Sacasteis triste tesoro :
Y para vos, hijas, lloro
Consensisteis.
PAULA.
Oh, no riiiais, padre, no,
Mas debeis mucho holgar,
Pues Dios nos quiso amparar
Y nos cas.
Comedia do Viuvo
GJL. Senor, vuestro yerno s.
Ros. Y yo vuestro yerno hijo :
Dios y Ja ventura quiso
Y tambien yo.
Vmvo.
Loado y glorificado
Se a n uestro Di os podroso,
Que me hizo tan aichoso
y descansado r
Caso bien aventurado.
Por mi consuelo acaecido,
Sin tenelo merecido
Ni soado .
Voy hacelo saber
A mis amados amigos,
Porque sean los testigos
Dei placer.
Y tambien es menester
Que busque mil alegrias,
Y baiJen las canas mias :
Esto ha de ser.
Vo-se as moas vestir de festa, e vem quatro ca,lo-
res, e andaro hum compa-sso ao som desta
Cantiga.
n Estanse dos hermanas
" Dolindose de si ;
Hermosas son entrambas
" Lo mas que yo nunca vi.
" Hufa ! hufa !
" A' la fiesta, la fiesta,
n Que ias bodas son aqui.
" Namorado se hahia dellas
n Don Rosvel Tenori:
Nunca tan lidos amores
Y o jamas contar o i.
te Hufa ! hufa !
n A la fiesta, la fies ta,
Que )as bodas son aqui v.
Vem as moas vestidas de gala, e entra o ClerJ:O
com o l'iuvo, e d1:; o Clerigo desposando-os:
CLERIGO.
Este santo sacramento,
Magnificas desposados,

Obras de Gil Vicente
Es precioso ayuntamiento ;
Dios mismo fue el instrumento
De los primeros casados,
Por su boca son sagrados :
Seran dos in carne una,
Benditos dei sol)" I una,
En un amor conservados.
El Sefior sea con vos :
Las manos aqui porneis,
Y decid: Nombre de Dios,
Don Rosvel, recibo vos
Et cetera, ya lo saheis
Y aquel dicho de No ;
Le dijo Dios : ft1ultrplicad,
Enchid la tierrax holgad
Con salud, que Dios os de.
LAUS DEO .
Do,tn Duardos.
rn
FIGURA S.
D. DUARDOS.
O IMPERADOR PALMEIRIM.
PRIMALION, seu filho.
FLERIDA.
AMANDRIA ! Damas de Flerida.
ARTADA '
CAMILO TE.
MAIMONDA.
D. ROBUSTO.
O LIM BA, Infanta.
Hortelo.
l.coNSTAN:\ ROIZ, sua mulher.
seus filhos.
JOAO
1
PATR\0 DE GALERA.
Esta primeira Tragicomedia he shre os amores de
D. Duardos, Principe de Inglaterra, com F/erida filha
do Imperador Palmeirma de Constantinopola. Foi
representada ao Serenissimo Principe e poderoso Rei
D. Joo 11/.
DOM DUARDOS.
Entra primeiro a crte de Palmeirim com estas figu-
ras: s Imperador, Imperatri r, FI erida, Artad a,
Amandrra, Primalion, D. Robusto; e depois
destes assentados, entra I> Duardos a pedir campo
ao Imperador com Prima I i o n, seu filho, sbre o
agravo de Gridonia, dr:;etzdo:
D. DUARDOS.
Farnossirno St:ior,
Vuesa sacra Magestad
Sea exalzada,
Y viva su
, Tanto corno su bondad
Es pregonada;
Y los Dioses inrnortales
Os den en este mundo
Y en el Ctclo;
Pues sobre los terrenales
Sois el mas alto y facundo
De este sudo.
Vengo, Seior, pedir
Lo que no deheis negar :
Que vueso estado
Es por la verdiid rnorir
Y la verdad conservar
Con cuidado
Porque sois suma justicia
Que es h1ja de Ja verdad,
De tal son.
Que por ira ni arnicicia
No dt!je Vuesa Magestad
La razon.
Dom Duardos
Porque si con muestra de rey
Vendiredes despues, Senor,
Falso pano.
Vos os quedareis sin ley,
Y ser emperador el engano.
Gridonia, Sefior, est
Agraviada en extremo,
Y de manera,
Que de pe!ioar morir.
Y pues, Sefor, esto temo,
Dios no qui era ...
IMPERADOR.
Esforzado aventurero,
Muestra el razonamiento
Que habeis hecho,
Que sois mas que caballero.
D. Du. No soy mas que cuanto siento
Esto de!iopecho.
Primalion le mat
A' Pert:quin que ella amaba
Como Dios;
Ansi que ella heri,
Y aunque con uno lidiaba,
Mat dos.
PRINALION.
Vos vens demandallo ?
D. Du. Por ventura sois, Sefior,
Primahon?
PRr. Yo soy.
D. Du. Pues vengo vengallo,
Si el Senor Emperador
No ha pasion
INP. Caballero. mal haceis,
Quien quiera que vos seais.
D.Du.Porqu,Sefor?
INP. Porque razon no teneis,
Y vuesa muerte buscais
Y no loor
D DUARDOS.
Mucho sonada es la fama
Dei vueso Primalion.
Mas no deja
149
Desde este v. at o v. 10 de pag. ~ 3 seguimos a ed. de 18S2 coo-
forme com a 1., que os editores da ed. de Hamburgo oo poderam re-
produzir neste ponto, por estar truncado o exemplar de que se serviam.
ISO Obras de Gil Vicente
De ser hermosa la dama
Gridonia que con razon
Dl se aqueja.
PRI. Aora lo vereis presto
Si tiene razon, si no.
D. Du. Ya se tarda
Que las armas juzguen esto.
PRl. Aora ver quiero yo
Quien las aguarda.
Neste passo se combatem e temendo o Imperador a
morte de tais dous cavalleiros segundo se combatiam
fortemente, mandou a sua filha Flerida que os fosse
departir a qual di; :
FLERIDA.
A paz, paz, cahalleros,
Que no son para perder
Tales dos;
V vuesos brazos guerreros
Cesen por me dar placer
Y por Oios.
Y vos, hidalgo estrangero,
Pido por amor de mi,
Sin engaiio,
Que vos seais el primero
Que no querais ver la fin
De este daiio.
D. DUARDOS.
Sefiora luego ~ i n falia
No por temor vi per L>ios
Soy contento.
Porque mas fuerte batalla
Contra mi traeis con vos
Y o lo siento.
O admirable ventura
Que en medo de una question
En estremo
Hale otra mas escura
Guerra de tanta passin,
Que la temo.
FLER. Ans noble caballero
Os vais sin mas descobrir
D. Du. Yo vendre
Cobrar fama primero
Si amor me dexa bivir.
Mas no se.
Dom Duardos
FLER. Divierale preguntar
Su nombre por lo saber
Y hize mal.
ART. Si no es el donzel del mar
Don Duardos deve ser
Que es otro tal.
Ido Do11 Duardos e Primalion e Flerida assen-
tada com a lmperatri:r, entra Camilote cavalleiro
selvagem com Afaimonda sua dama pela mo, e sendo
ella o cume de toda afealdade, Camilote a vem lou-
vando desta maneira:
CAMILO TE.
O Maimonda, estrella mia,
O Maimonda, flor del mundo,
O rosa pura;
Vos sois claritiad del dia,
Vos sois Apolo segundo
En hermosura.
Por vos cant Salomon
Aquellos cantares
Enamorados.
Sus canciones vuesas son,
Y vos le distes mil pares
De cuidados.
MAIMONDA.
Todo loor es hasto
En la perfeccion segura
Y mamfiesta ;
B1en basta que en ser vos mio
Se prueva mi hermosura
Bien compuesta.
CAM. Bien decs.
MAL. Mas ans es.
CAM. Esperad. sefiora mia.
MAl. Qu seiior ?
CAM. Diana hermosa es,
Pero quiere cada dia
Su loor.
Y las Diesas soberanas
sefias y terrores
A deshora,
Cuando las lenguas humanas
No publican sus loores
Cada hora.
Pues bien manifiesta y clara
CAM.
MAl.
CAM.
MAI.
MAl.
CA.M.
MAl.
Obras de Gil Vicente
Es la hermosura de ellas
Y el valer.
Pues vos no se compara
~ i ellas ni las estreilas,
A mi ver.
MAIMOI"DA.
Ni el mundo por mi vida.
Pues dejos loar, sefiora.
Para qu?
Porque es cosa sabida
Que quien ama y no adora
No tien fe.
Si esto fuesse lisonjaros,
Como muchos que han mentido
A' sus esposas.
Mas eso me da miraros
Que ver un vergel florido
Con mil rosas.
Ans me dice el espejo
De esa propia manera
De esos prados.
Seiora es mi consejo
De tomar la delantera
A' esforzados.
A' Constantinopla vamos,
Sefiora, al Emperador
Palmeirin;
All quiero ir ; veamos
Lo que vuestro resplandor
Obra en m.
Y o porn esta grinalda
Sobre vuesa hermosura
Que es sobre ella ;
Veremos. o mi esmeralda,
Quien dir que ama figura
Tanto bella.
MAl MONDA.
No es mucho que venzais
Teniendo tanta razon.
A' eso os v,
Que solo el aire que dais
Mata de pura aficion
AI que os vi .
Ya un angel me dixo eso.
Estando solos.
Si sefior.

MAl.
Dom Duardos
Apartados
Era angt:'J, y pcsaos desso.
Siempre me da vueso anor
Mas cuidados
Pidoos que no hableis
Ni con angeJes, st:fiora.
Dessa sue::rte
Sino aborcarme hareis
Y vos sereis causadora
De mi muerte.
Vamos adnnde quereis :
CeJos no los
Que aque) que ama
Receia como sabeis.
Cuanto mas vos que amais
A' tal dama.
Decidme. sefior. yo os pido :
Es mayor dolor celar
Con razon.
O' mayor no ser querido ?
CAM. No ser querido y amar
Es gran p sion
t53
Aqui chego diante do Imperador Palmeirim e di:r :
CAM I LOTE.
CJarsimo !
Sepa Vuesa Mage::stad
Imperial
Que esta doncelJa es la frol
De ]a hermosa beldad

IMP. Cuya hija es. si ?
CAM. Hsja dd Sol es por cierto.
IMP. Baen parece.
En que intencion Ja traeis?
CAM. Por mosrrar por quien soy muerto
Que merece.
IMPERADOR.
Cobrastes alta ventura.
Qu aios habr ella?
CAM. Dar prueva
Que pode::r de hermosura
El tiempo vive en ella
Y la renueva.
La primera vez que h vi,
Crea Vuesa Magestad
Obras de Gil Vicente
Imperial,
Que dije: Oh triste de mi!
Atajada es mi edad,
Por mi mal.
Empero, seior. ser
Muchacha de cuarenta anos,
Mas no menos.
IMP. Y que es vuesa cuanto habr?
CAM.
No
Pero ella no tiene cuyo,
Y aunque vengo con ella
Como suyo,
Suyo soy y ella suya,
Y en ver cosa tan bella
Me destruyo.
Y dems de su beld.
Los hados la hicieron dina
De gran fiesta ;
De suerte que no est
En el mundo muger divina
Sino esta.
Pedla los aires tristes,
Que la ayudaron criar,
Respondieron
Con las tormentas que vistes,
Cuando las islas dei mar
Se hundieron.
A' la nieve la pedi,
Que dei ::.ol y tamhien della
Se form;
Djome: Vte dah,
Que quien pudo merecella
No naci
No le haceis, damas, esta
La devida ceremonia
A' vuesa
AMA. Sefioras, qu cosa es esta ?
ART. Esta debe ser Gridonia,
O Melisa.
FLERIDA.
Parece la reina D1do,
Y Camilote Eneas.
Dom Duardos .ss
ART. S, aosadas.
FLE. Espantado es mi sentido r
Quien hizo cosas tan feas
Namoradas?
lNP. Son los milagros de amores,
Maravillas de Cupido.
Oh gran Dios r
Que los rsticos pastores
Das tu amor encendido
Como nos I
Y Camilote hace
Adorar en esa muerte,
Por mostrar
Que hace cuanto le place,
Y que nada no le es fuerte
De acabar.
Tales fuerzas no tuvieron
Otros dioses poderosos ;
Que hace ser
A' los que nunca se vieron
Enamorados deseosos,
Sin se ver.
Estes son amores finos
Y de mas alto metal ;
Porque son
Los pensamientos divinos,
Y tambien es divinal
La pasion.
Los amores generales,
Si dan tristezas y enojos,
Como s,
Aunque sean speciales,
Primero vteron los ojos
El porqu.
Mas el nunca ver devisa,
Y ser presente la ausencta
Y conversar,
Es tan perfecta conquista,
Que traspasa lo excelencia
Dt:l amar.
CAM. Todo eso padeci
Mi corazon dolorido,
Que por fama
Desta dama se perdi,
156
CAN.
AMA.
ART.
CAM.
Obras de Gil Vicente
Y sin veria fui ardido
En viva llama.
MA I MONDA.
Decidme por vueqra vida,
Cuandu me vistes, qu vistes ?
Vi Dios
Y la campana tafiida
De la fama que
Para vos.
No podia menos ser.
Porque es una Policena.
Tal es ella
Bien podeis escarnecer,
Mas juro Dios que ni Elena
Fue tan bella.
ARTADA.
Algo ser mas hermosa
Flerida.
CAM. Quien ? - aquella ?
Asaz de mal:
Por Dios vos estais !
Comparais una estrella
A' un pardal
D Ro. Mucho os desmandais vos.
CAM. Quereilo vos demandar ?
C. Ro. Sois caballero?
Si lo sois. juro Dios
Que os haga yo tornar
Majadero.
Y en Flerida hahtais vos?
Nadie es dino de vella,
Ni osamos,
Porque nos defiende Dios
Que no pensemos en ella,
Que pecamos ;
Y manda, no s porqu,
Que por do vaya est,
La tierra sea sagrada,
Y sea luego adorada
La pisada de su pie.
O herege entre varones !
Puede ser mayor locura,
Que la excelsa hermosura
Compararia com lizones,
Contra Dios, contra natura ?
D. Duardos
CAM. Ante que hayamos enojas,
Caballero, ahrid los oj,s,
Que dt!beis tener lagi1a, '
Y veis por tela de
Crnpleos poner antojos.
D. RoBUSTO.
A' qu tengo yo de mirar?
CAM. La belleza de Maimonda,
Que en la tierra la redonda
No se hall nunca par
Ni seiora de su suene
D. Ro. Mas cercana os el- la muerte
Que la verdaa, cahallero.
CAN:. Yo he sido tan cenero.
Que os juro que os acierte.
D. RoBUsTo.
Decid antes que os conquiste,
Coo los genojos hincados,
La oracion de lo!- ilhorcttdos,
Que es el anima Christe,
Por vuesa mma y pt!cados.
Cul. O Maimonda mi seiora.
Vos me quitais el receio.
D. Ro. Yo os juro Dios dei cielo
Que presto la dejeis ora.
CAMILOTE.
Vos ya no sois Don Ouardos,
Ni menos Primalion
No sereis
D. Ro. Ni soy de los mas bastardos
En esfuerzo y corazon,
Como vereis.
Y deheis por honra vuesa,
Pues de morir teneis cierto
De esta trecha,
Buscar antes de muerto
El que os haga la huesa
M uy bien hecha.
CANILOTE.
Ansi?
D. Ro. S, doo sclvage.
CAM. Muy alto, esclarecido
Emperador,
158 Obras de Gil Vicente
Yo nunca sufr ultrage,
Sino solo ser vencido
Del amor.
en bravas montaias
Esta grinalda de rosas,
Por hazafia,
Entre diez mil alimaias
Muy fieras. muy peligrosas;
Cosa estrafia J
Y pues tan peligrosa
Ventura. de buena gana,
Me oferecr,
La doy la mas hermosa
Que naci en la vida humana
Hasta aqui
Y cualquiera caballero
esta corte, que dijere
Que su dama
La merece por entero,
Salga y muera el que muriere
Por la fama.
Y aun cualquier que dijere
Que Flerida conviene
Mas que ella,
Y o I e har conocer
Que mienre con cuanto tiene,
Delante ella.
D. Ro. Yo os lo quiero combatir.
CAM. Vos, Seior Emperador,
Dais ?
IMP. S, doy, y ali quiero ir
Ver el campo y el loor
Y la sentencia.
Estes se vo todos e entra a Infanta Olimba com
D. Duardos.
LIMBA.
Cuanto tiempo ha, Seior
Don Duardos, que partistes
De Inglaterra ?
D. Du. No le s, porque el amor
En la cuenta de los tristes
Siempre yerra.
Despues que Flerida vi
Cuando con Primalion
Dom Duardos
Combatia,
Perdi la cuenta de mi,
Y cohr esta pasion,
Que era mia.
Alcanz paz su herrnano,
Trjome consigo
Solo en vella,
Tal que no es en mi mano
Haber nunca paz conmigo,
Ni con ella.
Decidme, Sefora Ifante,
Flerida corno la habr !
Ou. Con fatiga ;
Porque es su gravedad tanta,
Mi Sefor. que yo no s
Que os diga.
Mas es eso de hacer,
Que vencerdes Melcar
En Normandia,
Ni cuando fuistes prender
A' Zerfira en la mar
De Turquia,
Ni matardes al Soldan
De Babilonia, que matastes,
Y tan presto.
Por lihrardes de afan
Belagrs. corno librastes :
Mas es esto.
D. DUARDOS.
Esa guerra es ya vencida ;
En esta querria esperanza
De vencer.
Ou. No la tengais por perdida.
Que lo mucho no se alcanza
A' hei placer.
M uchos son enamorados,
Y rnuy pocos escogidos;
Que amor
A' los mas ahos
Aunque los baga abatidos,
Es loor.
Digolo, porque si Flerida
Amais corno habeis contado
Y referido,
Obras de Gil Vicente
Cmpleos mudar la vida,
Y el nombre y el estado,
Y el vestido.
D. Du. Y aun la nima mia
Mudar de mis entrafias
Al infierno.
Ou. Si amais por esa via.
Hareis las duras rnontafias
Piado tierno.
(rosheis su hortelano,
de panos viles,
Con pacienca.
De prnctpe hecho villano ;
Porque los mafias suules
Son prudencia :
Y asentarosheis con l.
lkspues que le prometierdes
Provecho.
Y dl
Que no sienta en lo que hicierdes
V ueso hecho.
Llevad estas piezas de oro,
Y esta copa de las hadas
Preciosas,
Terneis las noches de moro,
Y madrugaJas
Muy llorosas.
HaceJ que beha por ella
Flt:riJa; porque el amor
t.Jue le tenets
A' ella. os tern ella,
Y perdida de dolor
La cobrareis.
D DUARDOS.
A' los Dioses inmortales
Suplico, Sefiora mia,
Os den
Y aminhtren mis males
Camino por esta via
De victona
Ou. Amen. y an" ser,
Porque en Venus confio
MI scfiura,
Que lo que suele har,
Dom Duardos
Y le enviar el clamor mio
Cada hora.
Vo-se n Duardos. e 0/imba, e vem os hortt"les
horta de Flerida. Julio. Constana Roi;, sua mu-
lher, e Franczsco e Joo. seus .filhos, e dir:
CoN.
JuL.
CoN.
JuL.
CoN.
FRA.
FRA.
JuA.
JuL.
JuA.
CoN.
J(\L
CoN.
.Jm ..
Juuo
Constanza Roiz amada t
Mi Julian, qu
Que mireis como regais,
Que la mesturada :
Que esta huerta
Me tiene la vida muerta.
e5otals.
Tapad presto.
Mi amor. qu fue ahora esto ?
No s quien llama la puerta.
Juuo.
Mi fe, sea quien
Monda, acaha norabuena:
V. abaja la melena
Para ai ruin que tal heciere ! -
Vaya Juan.
Pnmero vendr el pan
Y tocino una pieza,
Que yo baje la cabeza.
V apaia el azafran.
Cuerpo de Dios con la vida I
Pues tenf;!O el naho regado,
Y el rosal apaiddO,
No merezco la comida ?
Juuo.
Es placer:
Mirad, seiora
Qu mirais. mi corderito?
Cuan ufano y cuan bonito
el pomar dende ayer I
Oh qu cosa es el verano !
Mrad, mi alma, el rcsal
Como est tan cordeai,
Y el peral tan lozano !
CONSTANA.
Cuan alegre y cuan florido
Est, seiior mi marado,
11
'
Jl
Obras de Gil Vicente
El jazmin y los ganados,
Los memhrillos rosados,
Y todo tan florecido,
Los naranjos y
Alahado DIOS r
JuL. Pues mas florida estais vos.
FRA. Padre, no ois batir
A' la puerta ha ya un mes ?
JuL. Algo vienen pedir.
Quien est hi ?
D. Du. De paz es.
Julian, por Dios os ruego
Que abrais.
JuL. Si. ahriria.
Mas Flerida vendr luego.
D. Du. Pues. Julian, yo os diria
c .osas de vueso sociego
Y descanso y alegria.
JuL. Esperad y llamar
La mi muger,
Que. si es co"a de placer,
Solo no lo quiero ver,
Porque no lo gustar.
Constanza Roiz, viene ac,
Que sin vos soy todo nada.
Catad. sefior, que esta entrada
Nunca se di ni dar,
Que esta huerta es muy guardada.
(Abre-lhe a porta e vendo-o em trages de trabalhador, lhe iz : )
Pero donde sois, hermano ?
D. Du. De Inglaterra.
JuL. Y qu mandais ?
D. Du. Querria ser hortelano,
Si vos me lo ensefiais,
Y quiero decirlo Bano.
En esta huerta, sefior,
Est terrible tesoro
De infinitas piezas de oro,
Y solo yo soy sabidor.
Esto es cierto.
Hagamos un tal concierto,
Que me tengais simulado,

Dom Duardos
Y de vos perded el cuidado,
Si teneis esto encubierto.
Juuo.
la Infanta qu diremos,
Si os viere aqui andar ?
CoN. Por hijo puede pa!>ar;
Julian le llamaremos.
Vendr ora,
Y yo le dir: - Sefiora ...
Yo lo mas quiero callar.
Bien podeis aqui andar,
Y mucho enbuenora.
Entrado D. Duardos na horta, di; :
D DuARDos.
Huerta bienaventurada,
Jardin de mi sepultura
Dolorida;
Yo adoro la entrada,
Aunque fuese sin ventura
La salida.
163
Vem Fleridacomsuas Damas A mandria e Artada,
e Jlem praticando pela horta sbre o desafio de D. Duar-
dos com Primalion.
FLERIDA.
Oh cuanto honran la tierra
Los caballeros andantes
Esforzados I
AMA. Mucho enamora su guerra,
Y ahorrPcen los galanes
Regalados.
FLE. Oh qu JZrande caballero !
ART. Cual, Sefiora ?
Fu. El que heri
A' Primalion.
ART. No vino tal caballero
A' la corte, ni se vi
Tal corazon.
AMANDRIA.
Supe, Sefiora, quien era ?
FLE. Nunca se me quizo dar
A' conocer;
Mas, su manera,
Gran sefior, mi pensar,
Debia ser.
FLE.
FLE.
Fu:.
CoN.
Fu:.
CoN.
FLE.
Obras de Gil Vicente
Cuan fuertemente lidiaba I
Oh como se combatia
Apre!!.urado I
Q ricas armas armaha,
Y cuan mafioso lo haca
Y cuan osado I
CoNSTANA.
Dios hendiga
Y os d mucha
Y logreis la juventud,
Sm fatiga ni tristeza. t
EstHS ro .. as
Son de las mas olorosas.
Seran de casta de Ungra :
Mas decidme, no es d1a
Hoy de hacer afan?
Donde es ido
Y toda su compai.a ?
CoNSTANA.
No es dia de holga.-,
Sino donde ha hi placer.
Un- hijo nos vino ayer,
Que nos quir gran pesar.
Bt:ndgaos Diolo>!
Otro h1jo teneis vos ?
Veinte <iDOs hace este mes.
Put:s que hijo es,
Dt:cidle que venga nos.
Viene roto ; mafiana
No osar aparecer
El hombre queremos ver,
Que los pai.os son de lana.
CoNsTANA.
Julian, mi hijo, mi diaman,
Llmaos la princesa
Flerida.
D. Du. Mas diesa,
Que todos alabarn.
Cual corazon osa ahora,
En tan disforme visage
V vil figwra,
Ir delante una Sei.ora
Tan altsima en linage
y hermosura r
Dom Duardos
Y vos mis ojos indinos,
Cuales hado' os mandaron,
Siendo humanos,
Ir ver mas divinos,
Que los Dioses matizaron
Con mc.nos?
FLE. Ha mucho que eres vencido ?
En qu tierras anduviste,
Julian?
No hablas?
ART. Est corrido.
FLE. Cuanto habia que fuiste ?
ART. pan ?
AMANDRIA.
Bendiga Dios el mfino !
Como es bonito y despierto !
Ne lo vPis?
ART. Busqumosle un pajarito :
Este ni vivo ni muerto
Para qu es?
AliA. l se aprovechar
Para bestia de atahona
Con retrancas.
ART. C:uan de espacio muler ?
AMA. 6 espulgar la mona
Por las ancas
AttTADA.
Mas echmosle nad8r
En el tanque
AMA. Bien ser
ART. Suso, vamos !
FLE. Porqu no quieres hablar?
ART. Sc:fiora, l hahlar,
Si lo echamos.
D. Du. Stioras, cuando el corazon
De esfuerzo tiene mengua,
Ya se piensa
Que de fuerza y con razon
Ser turbada la lengua
Y suspensa.
Porque yo vide Melisa .
. de Recendoz,
Que Dios pmt;
Vi Viceda y Valerisa,
Por quien el Rey Arnedoz
Se perdi;
a65
166 Obras de Gil Vicente
Vi la hermosa Griola,
Emperatriz de Alemafia,
Y sus doncellas ;
Vi Gridonia, una sola
Imagen de gran hazafia
Entre las bellas;
Y vi Silveda y Finea,
Graciossima st:fiora,
1\lucho hnda;
Vi las hijas de Tedea,
Y vi la lfante Campora,
Y Esmerinda :
Mas con vuesa hermosura
Parecen mozas de aldea
Con ganado;
Parecen vit:jas pinturas,
Unas damas de Guinea
Con brocado
Son unas sombras de vos,
Y figuras de unos pafios
De Granada;
Y tales os hice Dios
Que aun que est mudo mil anos,
No es nada.
FLE. Viste Primalion
En los reinos estrangeros,
Y sus
D. Du No es de mi condicion
Dt: mirar caballeros,
damas.
ARTADA.
En ti se entiende mirar?
D. Du. C.onozco, st:fiora mia,
Que soy ciego;
Ni t;. mhien puedo negar
Que ciego sin alegra
Ardo en fut-go.
Fu:. Dehes hablar como vistes,
O' vestir como respondes.
D. Du. Buen vestido
No hace ledos los tristes.
FLE. Ojal tuviesen condes
Tu sentido.
D. Duardos
Anda, vte agasajar
Con tus padres y hermanos,
Por los cuales
Holgar de te amparar.
n. Ou. Beso vuestras altas manos.
Divinales
Fu:. Vte con la hendicion
A' comer cebolla cruda,
Tu manjar.
D. Du. Quien uene tanta pasion
Todo comer se le muda
AMA.
En suspirar.
ARTAD.\.
El bobo muy bien asienta
Sus razones, y duan
Sin letijo,
Si lo mira quien lo sienta,
Que no hizo Julian
Aquel hijo.
Venida es la noche escura,
Vyase Vuesa Altesa
Aquel tal
Que lamenta su ventura
Y exclama su tristeza,
De que mal?
AMANDI<IA.
Es un modo de hablar
General, que os dt:cir
A' amadort:s,
Que todos vereis quejar,
Y ningun vereis rnonr
Por amores
Juhan sin saber que es,
Quiere ordenar tambien
De quejarse,
Y muchos tales vers :
Mas querria ver alguien
Que amase.
Si alguno al Dios Apolo
Hiciese adol'acion
Por su damct,
Y esto estando solo,
Y llorando su pasion,
Este ama.
Mas ddante son Mandas,
En ausencia son olvido,
J68 Obras de Gil Vicente
Y el querer
Es amar noches y dias,
Y cuanto menos querido
Mas placer.
Estas cousas vai Amandria di:;endo indo-se Flerida
com ellas recolhendo da horta, e idas, di; D. Duardos a
Julio:
CoN.
JuL.
CoN.
CoN.
JuL.
D DUAHDOS.
To da esta noche, sefior,
Me conviene trabajar,
Que el tesoro
De noche qmere el labor;
Y me voy luego a cavar
Como Moro.
Ora andad con Dios, hermano.
Y o quiero cerrar mi puerta
Bien cerrada ;
Las noches son de verano,
Aunque durmais en la huerta,
No es nada.
O sefiores tres Reis Magos,
Que dt: oriente,
Por vuesos santos mtlagros,
Que ayudeis aquel
A' ducados.
Venios acostar. sdora.
" tc:nJ-(O dt: ti,
" O nerras dunde nact n.
Ay, m1 amor, C<lnti!lde ahora.
JULIO.
" Soledad tengo de ti,
n O tierras dondt: nac .,
B1en !-Olia yo
Nt:l tiempo que Dios querria.
Como os oign cantar
Llrame e) nima mia.
Vmonos ora acostar.
Solrloquio de
D. DUAI<DOS.
Oh pala cio consag ado,
Pues que tienes en tu mano
Tal tesoro,
Debieras de ser lavrado
Dom Duardos
De otro metal mas ufano
Que no oro.
Hubieron de ser ruhines,
Esmeraldas muy polidas
Tus ventanas,
Pues que pueblan serafines
Tus entradas y salidas
Soberanas.
Yo adoro, diosa mia,
Mas que los sagrados,
Tu altesa,
Que eres dios de mi alegria,
Criador de mis cuidados
Y tristeza_
A' ti adoro causadora
De este vil oficio triste
Que escog;
A' ti adoro, se fi ora,
Que mi nima quisiste
Para ti.
No uses de poderosa
Porque diciendo te alabes
Yo venci I
Nt sepas cuanto h'-'"rmosa
Eres, que si lo sabes,
Ay de mi!
Oh pnmor de las mugeres,
Muestra de su excelencia
La mayor;
Oh sefora, por quien eres,
No la tu ch:mencia
A' mi dolor.
Por los ojos piadosos
Que te vi neste
T an sentidos,
Clarficos y lumbrosos,
Uos soles para cegar
Los nacidos,
Que alumbres mi corazon,
O Flerida, diesa mia,
De tal suerte,
Que mires la devocion
Con que vengo en romera
Por la muerte.
Obras de Gil Vicente
T duermes, yo me desvelo,
Y tambien est dormida
Mi esperanza :
Yo solo, st:nora, velo
Sin Dios, sin alma, sin vida,
Y sin mudanza.
Si el consuelo viene m,
Como mortal enemigo
L e req uiero :
Consudo, vte de ah,
No pierdas tiempo conmigo
Ni te quiero.
Esto es ya claro dia,
Darle!>h este tesoro,
Porque el mio
Es Flerida, senora mia,
De cuyo Dios yo adoro
Su poderio.
Vem Julio e Constana, e di; Julio:
JGL. Mttla noche habeis Jlevado
Harto escura sin lunar.
D. Du. Y sin placer.
Cote Vueso almozo est guisado.
D. Du. Tr.-.bajar y s u ~ p i r a r
Es mi comer.
Veis aqui lo que saqu
Aquesta noche primera.
Jur__ Oh qu cosa r
Pardia ana dir
Que no es Flt!rida en su manera
Tan hermosa
D. Du. Ay. ay r
JuL. Vens cansado?
D Du. Mi corazon lo diria,
S1 osase.
CoN. Comereis un huevo asado,
M1 hiJO. mi alegria ?
O' quereis que os ase ..
D. DUARDOS.
No hablemos en comer ;
Dejadme gastar la vida
En mi tesoro.
Esta copa ha de haber
JuL.
Dom Duardos
Flerida, que es descendida
De un rey Moro.
Esta le viene de herencia
De sus aguelos pasados ;
Cumple nos
Drsela por conciencia,
Y los trecientos ducados
Para vos.
CONSTANA.
O mi hijo y mi ht:rmano,
Mi santo descanso mio
Y de mi vida f
Dios os tr ... jo nuestra mano,
Y {ue por l. yo os fio,
La venida.
Su Altesa vendr ora,
Que ya acab de jantar
Ha huen rato.
Oh D1os, quien tuviera ahora
Para os agasajar
Un buen pato.
CONSTANA,
Andad ac, hijos mios,
Y pornemos en rt:cado
Lo que hallamos :
Dios sahe ora cuan vacos
Y sin hlanca ni cornado
Nos hallamos.
Vamos, hijo, la posada,
Y siquiera
De la noche
M<'la que babeis llevada :
No faltar una es1era
En que os eche.
Vem Flerida, Artada e Amandria lrorta e
di;:
ART.
FI.E.
AMA.
FLERIDA
Jesus ! qu es esta?
No hacen hoy labor
Ni ayer?
Tern ochavas la fiesta
De su hijo y su amor
Con placer.
Amandria, por vida vuestra
Que lo busqueis y llamaldo.
S, seora.
172 Obras de Gil Vicente
FLE. Y si os hiciere
De poca gana, dejaldo
Por ahora.
AMANORIA.
Dice la sefiora Infanta
Que holgar de te ver
Trabajar.
D. Du. No ser su gana tanta
Cuanto ser mi placer
De le agradar.
AMA. Sa heis sembrar toda suerte !
D. Du. Sefiora, soy singular
Hortdano;
Mas esta tierra es tan fuerte,
Que que el trabajar
Ser en vano.
Cava r de corazon,
Y regar con mis ojos
Lo ;
No cansar mi pasion,
Porque mis tristes enojos
Son de grado.
AMA. fiorH, por mi salud
Que yo no puedo t::ntender
H<mhre tal
D. Du Oh trtste mi juventud,
Til veniste mi podt:r
Por mi mal.
FLEIUDA.
De qn te quejas ?
D. Du De Dios,
Porque no nos hizo iguales
Los nacidos,
Y mancdla de nos
Nos di ojos corporales
Y sentidos:
Los ojos para mirar ;
Sent1r para conocer
Lo mejor;
Alma para desear,
Corazon para querer
Su dolor.
FLERIDA.
Sabes leer y escribir ?
D. Du. Sefiora, no soy acordado
Si lo s.
Dom Duardos
FLE. Haste de tornar ir.
D. Ou. Si me prendi mi cuidado,
Ad ir?
CoN. Seiora. hace gran siesta :
Coma Vuesa Ahesa de esta
Fruta mia,
le place coR mi fiesta.
FLE. Amandria, hacedme presta
fria.
Tra:rem a F/erida af(ua pola copa encantada, e pri-
meiro di; Amandrza quando a v:
AMANDRIA..
Qu copa tan singular r
Vuesa es esta ?
CoN. Si, seiora
Rosa mia.
AMA. Dios os la deje
Core. Ma hijo la trujo ahora
De Turqua.
FLE. Oh qu copa tan hermosa r
Tal joya cuya ser?
D. Du. sefiora;
Y no es tan preciosa
t.::omo es la voluntad
Que la dora.
FLERIDA..
Donde la hubiste, Julian?
D. Du. En unas luchas reates
La gan.
FLE. Quirola, y pagrtelahan.
D. Ou. Si fuesen pagas iguales
A mi f! ...
FLE.
FLE.
(Bebe FI crida.)
Oh qu agua tan
Toda se me a posen t
Nel corazon ;
Y la copa muy graciosa.
Oh ! Daos libre quien la di
De pasion.
D DUARDOS.
Voy, sefiora, trahajar,
Dios cuan trabajado.
Mucho mejor empleado
Te debieras emplear.
Tu
En tal hbito y tonsura
. .. ,
.,,,.
. .r

Obras de Gil Vicente
Causa pesar en te viendo.
D. Du. Pues aun quedo debiendo
Loores la ventura.
FLERIDA.
No fuera mejor que fueras
A' lo menos escudero ?
D. Ou. Oh. sefiora, ans me quiero
Hombre de bajas maneras;
Que el estado
No es bien aventurado,
Que el precio est en la persona.
ART. Sefiores, es hora de nona,
Y de os ir vueso estrado.
FLERIDA.
Qudate Dios, Julian.
D. Du. Yo, sefiora, no me quedo;
Tamhien v.
Los cuidados quedarn
Pero yo quedar no puedo :
Tal est
.FLE. Adonde te quieres ir ?
No te vayas por tu vida ;
Tien sociego .
Si te habias de partir.
Para que era tu venida
irte luego ?
Si Julian se partiese,
Por causa de nuestra vega
Pesarmehia, "
Como se mucho perdiera.
ART. Si conmigo se aconseja,
No se iria. ( vose.)
Depois de idas di; Julio a D. D11ardos.
JULIO.
Quereis ora que os diga ?
Hermano. muy bien hareis,
Que esta noche no caveis,
Ni os deis tanta fatiga.
Cena remos,
Y antes que nos echemos,
Tomaremos colacion.
D. D u . ~ N i yo ni mi corazon
Dom Duardos
No cumple que reposemos.
Hora es que os acogais.
Voy cavar mi riqut:za;
No que descubra tristeza
Los secretos de mis ais.
So/iloquio segundo de
D. DUARDOS .
. Oh floresta de dolores,
Arboles dulces, floridos,
Inmonales,
Secredes vuesas flores,
Si tuvirades sentidos
Humanales.
Que partindose de aqui
Quien hace- tan soberana
Mi tristura-,
Vos, de mancilla de mi,
Estuvirades maana
Sin verdura.
Pues acurdesete, Amor,
Que recuerdes mi seiora
Que se acuerde
Que no duerme mi dolor,
Ni soledad sola un hora
Se me pierde.
Amor, Amor, mas te pido,
Que cuando ya bien despierta
La vers,
Que le dagas ai oido :
Seora, Ja vuestra huerta f
Y no mas.
Porque amor yo quiero ver,
Pues que Dios eres llamado
Divinal,
Si tu divinal poder
Har subir en brocado
Este sayal;
Que para seres loado,
A' m1ldgros te esperamos;
Que lo igual
Ya sena ~ e est acabado.
Por lo imposible andamos
No por al.
Obras de Gil Vicente
Alvorada, ti adoro,
O mniiana, ti loamos
Oe
Quiero llevar mas tesoro
Y contentar mis amos
(jue es de dia.
I
. Vai-se D. Duardos. e vem F/erida descobrindo a
Ar1ad.1 o amor que tem a D Duardos sem saber qu-e
era aquelle, e drr :
FLERIDA.
O Artada mi amga,
ART.
FLE
ART.
ART.
Llave de mi corazon,
T ai me hallo,
Que no l' como O!- diga
Ni calle tanta pasion,
Como callo.
Deciros quiero mi vida :
No. que de tal desvaro
Digo nada.
Mas es tJna alma perdida,
Que hahla en el cuerpo mio
Y<i finada.
Bien os podeis santiguar
Oe m, que soy atentada
Oel amor,
Y en tal lugar.
()ue no oso decir nada
De dolor.
Esconjuradme y sabers
ne esta nima, que os digo,
Ya d1funta.
()uien era, y cuya es;
Dir que dei enemigo
Toda junta
No emiendo Vuesa Ahesa.
N1 yo quisiera entender
A' Julian.
Jesus I Y vuesa grandeza,
Vueso imperio y merecer,
Qu le diran ?
Fu:RIDA.
Mas qu har ?
Qu hareis?
Teneis Prncipe en Ungra
' : I f
Dom Duardos
Y en Francia,
Que vos muy hien mereceis,
Y Prncipe Normandia,
Que es gmancia.
T eneis Prncipe en Romanos,
Don Duardos en
Gran st:ior :
Y todos en vuestras manos.
1
77
FLE. Julian me da la guerra
Por amor.
Esta noche lo asech,
Y dijo que es caballero
Y no hortelano.
Sabed dl, por vuestra fe,
Que hombre es; que creer no quiero
Que es villano.
Vem Amandria com as Donrellas musicas, e di:;:
A MANDRIA.
La Emperatriz, seiora,
Vuesa madre, va cazar :
Envaos
Si ireis cazar ahora,
0' si mas nel pomar.
FLE. No es razon,
Que est en muda mi halcon,
Y el azor desvelado,
Y mas ido el mi amado
Hermano Primalion
Vem Constana Roi;, e di;, chorando, a F/erida:
FLE.
CoN.
FLE.
CoN.
ART.
AMA.
CoNSTANCA.
Ha hi azcar rosado,
Seiora. en vuesa casa ?
Para qu?
Mi hijo est maltratado.
Que el corazon se Je abraza. ,
No lo s
veces se ha amortecido.
Si lo apalpa la tierra !
Quien en sierra,
En eJ poblado es penhdo.
CoNsTANCA.
Es mi hijo muy scsudo,
Nueso Seior me loguar de :
I:!
178 Obras de Gil Vicente
Suspira de tarde en tarde,
Pero qujase menudo
Que el nima se Je arde.
FLE. Qu ?
CoN. Seiora. no s que ha :
Sus lgrimas son iguales
A' perlas orientales :
CoN.
Tan gruesas salen de ali.
Vem D. Duardos com sua enchada, e di;:
D. DuARoos.
Madre, donde ir cavar ?
Que no puedo estar parado,
Ni sociego:
No se entienda descansar
En rn, porque descansando
Muero luego.
Mas dejad, hijo. la azada,
Y mirad estas doncellas
Que aqui veis.
Requebrad os con Artada,
Y hablad con todas ellas,
Y holgareis.
FLERIDA.
Vamos pasar calores
Debajo dei naranjal.
D. Du. Sefiora. ah es natural,
Caer flor en las flores.
FLE. De manera
Que siempre tienes ligera
La respuesta enamorada.
No os digo yo, Artada,
Que va honda esta ribera ?
ART. Seiiora, yo estoy espantada.
FLERIDA.
Taiied instrumentos,
Que pensativa me
Y de un solo pensamiento
Nacen muchos pensamientos
Sin ningun contentamiento.
Yo smpecho
En el centro de mi pecho,
Y mi corazon sospecha
Que esta cosa va derecha
Para yo perder derecho.
Dom Duardos
Toco as Damas seus instrumentos, e di1 :
ARTADA.
Sefiora, qu cantaremos ?
FLE. Julian lo dir presto.
D. Du. Sefiora, cantad aquesto :
<c Oh mi pasion dolorosa,
Aun que penes no te quejes,
Ni te acabes ni me dejes .
.. Dos mil suspiros envio,
Y doblados pensamientos,
Que me trayan mas tormentos
AI triste corazon mio.
Pues amor que es sefioro,
Te manda que no me dejes,
No te acabes ni me dejes. "
FLERIDA.
Mas cantad esta cancion :
cc Quien pone su aficion
Do ningun remedio espera,
No se queje porque muera.
D. Du. Mas podeis muy bien cantar :
<c Aunque no espero gosar
Galardoo de mi servir,
No me entiendo arrepentir.
Canto esta cantiga, e acabada, di:; :
D. DuARoos.
No mas por amor de Dios,
Que yo me siento espirar.
O sefioras,
Quien fuese esclavo de vos !
ART. Sefiora, para mas holgar
No son horas.
AMA. La msica dehe ser
La madre de la tristeza.
FLE. Oh cuitada !
Quien me tornase nacer,
Pues me tiene la ventura
Condenada.
Holgar de oir cantar :
" Si eres para librar
Mi corazon de f a d i ~ a s ,
Ay por Dios t me lo digas.
1
79
180 Obras de Gil Vicente
D. Du. Por deshecha cantaran :
El galgo y el gavilan
No se matan por la prea,
Sino porque es su ralea. u
FLE. A' Dios, Dios, Julian,
Esta huerta te encomiendo
Por tu fe.
D. Du. Mis ojos la mirarn,
Mas suspirando y gemiendo
La ver.
Indo-se Flerida com suas Damas chorando, dif:
ARTAOA.
Como vais ans, sefiora ?
FLE. No s; llranme los ojos
De contino,
Y tambien mi alma Hora,
Y son tantos mis enojos,
Que me fino
Vendo D. Duardos a pena de Flerida, di::
D DuARoos.
Oh mi ansia peligrosa,
Dolor que no tiene medio,
Pues busqu
Medecina provechosa,
Y con el mismo remedio
Me mat.
Que si Flerida es herida
De tal dolor como yo
Tan estrao.
Oh cuitada de mi vida !
Mi corazon qu gan
En tal dao ?
Oh Olimba qu heciste,
Que para remediarme
De mil suertcs.
Heciste Flerida triste,
Y veria triste es matarme
De mil muertes.
La copa me ech en medio
De un placer que me desplace
Y descontenta.
Pues ahora qu remedio;
Que lo que me satisface
Me atormenta.
(
Dom Duardos
Oh preciosa diesa mia,
Yo confieso que pequ,
Seiiora, ti,
Y por eso el alegria
Dei remedio que busqu
Es contra m.
Conozco que fue traicion ;
Perdona, rosa dei mundo,
AI que pec,
Porque fue mi coraznn
Que con gran querer profundo
Te err.
Vem Julio visitar D. Duardos e vem cantando.
Juuo.
Este es el calbi ora hi,
El calbi sol fa melhorado
D. Du. Quien tuviese el tu cuidado,
y no dei triste de ma r
JuL. Cmo os va, bon am ~
D. Ou. Cansado.
JuL. Parece que babeis lJorado.
D. Du. Nunca tan triste me vi :
No me halJo en esta tierra,
Y este tesoro me tiene,
Este solo me da ~ u e r r a :
Que cuando andaba en la sierra,
Haca vida solene.
Juuo.
Pues debisos de avesar
A' vivir entre la gente,
Y ser bien de os casar
En este nuestro lugar
Con una moza valiente.
Quiroos dar
Moza que tiene un telar
Y arquabanco de pino,
.Afuera que ha de heredar
Una burra y un pomar,
Y un mulato y un molino.
No os burleis, herm:mo, vos,
Que la pide un calcetero,
Y un curtidor dos;
Y por aqui placer Dios
Que saldreis de ser vaquero.
Obras de Gil Vicente
Es moza haja, dohlada,
Es morena, pretellona,
Graciosa, tan salada,
Que no la mira persona,
Que no quede enamorada :
Es muchacha que habr
Treinta anos que tiene muelas,
Y segun holgada est,
A' Ia voluntad me da
Que escusadas son espuelas.
Jroos, hermano mio,
Que os viene Dios ver ;
Que aunque el padre fue judio
Y su padre y su nato,
Tiene muy bien de comer.
S, por Dios que no os miento.
D. Du. ld os. Julian amigo,
No hableis cosa de viento,
Que el cansado pensamiento
Harto mal tiene cons1go.
JuL. Constanza Roiz, amor mio,
Ah sefiora vida mia !
CoN. Qu me quereis. sefior mio ?
Jm.. Que sin vuesa compana
No tengo placer ni brio.
Estoyle diciendo yo
Que case con Grimanesa,
Pues que tanto hien hall,
Y para nos lo cav,
Que le demos buena empresa.
CoN. Si la moza no rehusa,
Buen casamiento sera ;
Mas es una garatusa,
Que de mil otros se escusa,
Que la piden cada dia.
D. DUARDOS.
Fortuna, duelte de mi,
Y hace cuenta conmigo,
No cobres fama por m
De cruel, porque est aqui
El mi cruel enemigo.
Ahora vienes con esto,
Cuando yo la muerte pido.
Dom Duardos
Oh mi Dios seior Cupido,
Loado seas por esto.
Que tal punto me has traido.
JULIO.
Qu decs?
D. Du. Yo me entiendo.
Jm.. Anda hombre por honraros,
Y ampararos y obrigaros,
Y aun vos estais grufiiendo ?
Por vida de esta mi amada,
Que es la moza ( y qu tal
Moza!) machuela y doblada,
Pescozo corto, amasada,
Salada como la sal.
Y vos aun rehusais
De casar con Grimanesa ?
Oh qu moza all dejais r
D. Du. Rugoos mucho que os vais,
lr proseguir mi
183
Aparta-se D. Duardos dos hortt!les. e porque a Prin-
cesa Flerida, querendo-SI' apartar desta conversao,
temendo-se do mal 9.ue lhe podia seguir, determi11ou de
no vir horta : sobre este passo, neste terceiro solilo-
quio D. Duardos di;:
D.
Tres dias ha que no viene ;
Guisndome est la muerte
Mi sefiora.
Sefiora, quien te detiene I
No s como estoy sin verte
Sola una hora
Pues de darme eres servida
Despiadosa batalla
Y triste guerra,
Y mi paz est perdida ;
Muerte ! llvame buscalla
So la tierra.
Que cuando amor me prendi,
l.lijo: Presto has de morir
Por justicia.
Luego me sentenci
Y el vivir
Con malcia.

Obras de Gil Vicente
Dios de amor, no te contentas
Que te quiero dar la vida
Neste d1a,
La que t atormentas ?
Scame la dolorida
Alma mia.
Qu mas quieres, o huerta ?
Deseo verte arrancada
Donde est:
Quema tu cerca y tu puerta,
Pues ests tan olvidada
Como yo
Tu diesa porqu no viene
Ver que esto suyo se va
AI intierno,
Onde por tu amor pene ?
Y la gloria ser
Que es eterno
J
Apertando o amor a Princesa Flerida, e no podendo
cumprzr o degreo que em si mesma pos, manda primeiro
Artada, e vendo a D. Duardos vzr, dzr entre si :
D DUAkDOS.
Aqui do viene Artada
Dei mal lo menos es bueno.
Ya siquiera
Mi nima atribulada
Dir el mal de que peno
Y la
Que no puede ser tan cruda ;
La doncella es bien criada,
Per nivel
Que no sea mas sesuda,
Mas secreta y mas callada
Que cruel.
AkTADA.
Constanza Roiz qu es della ?
D. Du. Seora, qu le quereis ?
ART. Quiero rosas.
D. Du. Ya las coger sin ella :
De m no las tomareis ?
ART. Cuantas cosas
Quereisme hacer entender ?
Quien sois, y lo que buscais
Por aqui?
D. Du. Y la que os manda eso saber
Dom Duardos
Porqu no le perguntais
Qu es de mi?
Y porqu se ausent
De dar vista ai triste ciego

Que su alteza ceg ?
Y ciego ca en tal fuego
En que muero.
No hay mas piedad ni ley
Que matarme en tierras strafas
Sin ventura !
O Flerida ! memento mei.
Que se f:!sstan mis entrafas
Con tristura.
ARTADA.
Como sefiora tan alta
Cabe en vueso corazon ?
D. Du. alma e!>t
Toda sm ninf:!una falta,
Y en el alma la pas1on
Que me da:
Porque el triste corazon
Est ocupado con fuego
Y con fe,
Con suspiros, con razon
Con amores, con ser ciego :
Y esto s.
Pues do cabr mi alegria ?
Oh mis dolores profundos I
Ay de m!
Qu hare, soledad mia i
O de mil mundos,
Que es de ti?
ART. Alf;!O debeis descansar
En hablardes con Artada,
Su querida.
D. Du Porqu no viene holgar
Ha tres dias ?
ART. De enojada
Y arrepentida.
Llorando le oi decir
Que ha de mandar quemar
Luego la huerta,
Y no ha aqui de venir,
185
.
186 Obras de Gil Vicente
A' ver si puede olvidar
Esta puerta.
D. Du. No vern por vuesa fe ?
ART. No. hasta ser sabidora
Quien sois vois.
D. Du. Seiora. eso para qu?
Soy suyo, ella es mi seiora
Y mi Dios.
ARTADA.
Ya Flerida es sabidor
Que sois grande caballero,
Y mas barrunta
Que sereis grande seior.
D. Du. Quien tiene amor verdadero
No pergunta
Ni por alto, ni por bajo,
Ni igual ni mediano.
Sepa pues
Que el amor que aqui me trajo,
~ unque yo fuese villano,
El no lo es.
ARTADA
Eso quereis vos que baste
Para tan alta Princesa
Y de talley?
Antes que mas ruegos gaste,
Descubrid aquella diesa
Si sois rey
D. Du. Qu merced me haria ella,
Si yo fuese su igual ?
Sin mas glosa,
Flaqueza se es perdella
Como diesa imperial
Milagrosa.
Para hacer merced se vela ?
Para piedad se atalaya
Tal seiora?
Para qu busca cautela
Con el triste que desmaya
Cada hora?
Y porqu. seiora, me deshace
Y piensa ser yo el sefor
Que decs vos,
Sino porque no me hace
De nada por su loor,
Pues es Dios ?
Dom Duardos
Que se me pone en olvido
Por nacer bajo vasallo
Y no sefior,
Ser correr al corrido,
Y al Moro muerto matallo,
Que es peor.
ART. El diablo os trujo ac,
Que esas palabras no son
De villano;
No s porque os queda ali,
Quien sois, nese corazon
lnhumano.
Voyme y no qu diga.
D. Du. Decid que no s quien s,
Ni qu
ART.
Ni qu ni qu siga.
Ni s si soy hombre yo,
Ni toy conmigo.
Decilde que no tengo nombre,
Que el suyo me lo ha quitado
Y consumido ;
Y decid que no soy hombre,
Y, si hombre, desventurado
Y destruido.
Soy quien anda y no se muda,
Soy quien calla y siempre grita
Sin sociego ;
Soy quien vive en muerte cruda,
Soy quien arde y no se quita
De su fuego,
Soy quien corre y est en cadena,
Soy quien vuela y no se aleja
Del amor,
Soy quien placer ha por pena,
Sor quien pena y no se aqueja
De dolor.
Y decilde que, si yo soy rey,
Suspiros son mis remados
Triunfales;
Y si soy de haja ley,
Basta seren mis cutdados
Muy Reates.
El diablo que lo lleve,
AI diablo que lo doy:
188
FLE.
ART.
Fu.
ART.
FLE.
Obras de Gil Vicente
Tan dulce homhre,
El que tanto se atreve,
Alto es, si en mi estoy,
El su nombre.
Tengo de contar arreo
A' FJerida su pasion dei
Que encobria:
Y lo que dice lo creo ;
Elia no lo ha de crer
Todavia.
Chega oPlde Flerida est, e di;:
Sefiora con este termo
Que hizo en apartarse
De la huerta,
Julian de amor enfermo
Determin declararse ;
Y vengo muerta.
Cuanto habl se redunda
Que por vos es hortelano,
Y no repos=1.
Yo no s en que se funda.
St:fiora, no es villano,
Mas gran cosa
Oh triste J dijraos ora
Quien es, porque esto sabido,
Tern mdio.
No dice mas, mi seiiora.
Sino que es hombre perdido
Sin remedio.
Mas, sefiora. vaya ali
Sola vuesa Sefiora,
Y espere
Si le declarar,
O' con que nueva osada
L requiere_
Si yo hallo que de hecho
Me habla claros amores,
Yo me fundo
Que es ans como sospecho
Ser principe de los mayores
Que hay en el mundo.
Dom Duardos
189
Entrando Flerida so polo pomar da horta, vai di;endo :
FLF.RIDA.
Cuan alegres y comentos
Estes rboles estan !
En esto veo
Que no son graves tormentos
Los que sufre Julian
Con deseo;
Que en la cmara ad est,
Veo Borrar las figuras
De los pafios
Dei dolor que siento yo.
Y aqui crecen las verduras
Con s u ~ dafios.
Y mis jardines tejidos
Con seda de oro tirado
Se amustiaron,
Porque mis tristes gemidos,
T t:fiidos de mi cuidado
Los tocaron
yo veo aqui las flores
Y las aguas perenales,
Y lo ai,
T an agenas de dolores,
Como yo llena de males,
Por mi mal.
D DUARDOS
No s que viene hablando
La mayor diesa dei cielo
Entre s:
Si mal me viene rogando,
Y a los males son consuelo
Para m;
Si ruega Dios que me d muerte,
Nadie tiene en m poder,
Sino ella.
Y dichosa fue mi suerte,
Pues muerte no puede haber
Sino della.
FLERIDA.
Julian, v t ahora,
Y c ~ e m c una manzana.
D. nu. Lo que yo digo ;
I liscordia quereis, se nora.
190
Obras de Gil Vicente
Oh mi guerrera Troyana,
Paz
La que quereis,
Aunque vos la merecistes,
Vida mia,
Es discordia que traeis,
Con que ya me despedistes
De alegria.
FLERJDA.
Qu hablas ? ests durmiendo ?
Suefias en la Troya ahora ?
D. Du. Mas despierto
El de vuestro olvido,
Con que estos dias, senora,
Me babeis muerto.
FLE. Si supiese bien de cierto
Que eso me dices velando,
Matarme hia.
D. Du. Y o no bago desconcierto
En andaras contemplando
Noche y dia.
Diesa mia, no pequ
En adoraras, sefora,
La hermosura,
Como contra ley ni fe
Va aquel que os adora
Por ventura
Adonde estuvo escondida
Vuesa Altesa, pues que sabe
Mi pasion?
Que piedad merecida
En tales seiioras cabe
De razon.
FLERIDA.
Piedade tengo de ti,
Que tu mal para sanar
No ha hi cura.
D. Du. Porqu, sefiora ?
FLE. Porque oi
Que no se puede curar
La locura.
D. Du. Pues qu har. perdido el seso,
Sin tener en tierra agena
Cura en mr?
Pues pesad injusto peso,
Dom Duardos
Que por v.os, reina serena,
Lo perdi.
Y perd el alma mia,
Si de perder yo ventura
Sois servida.
Perd de ser quien solia
Por la mayor hermosura
De esta vida.
FLE. Quien solias t de ser ?
D. Du. De mozo guard ganado
Y araba;
Esto s yo bien hacer :
Despues dej el arado
Y trasquilaba.
Despues estuve soldada;
Y acarreaba harina
De un molino.
FLE Parceme m. Artada,
Que este caso no camina
Buen camino.
D. Du. Y o lo veo. alma mia,
Que es camino de dolor
Y de pesar.
FLE. Adonde hallaste osada ?
D. Du. En el templo dei Amor
Sobre el altar.
FLERIDA.
Luego bien sospecho yo
Q_ue no llega ah villano.
D. Du. Oh mi l>ios !
No querais saber quien s :
Sed vos Roma, yo Trajano
Para vos.
Sed para m Constantino,
Aquel nohle Emperador
Me sed, Sefora.
E' vo la moza dei molino,
La "que l hizo por amor
Emperadora.
Oh sefora,
Oh Princesa
)livinal,
No mateis quien os adora,
(!ue ninguna santa diesa
192 Obras de Gil Vicente
Hace mal.
FLE. Vmonos de aqui, Artada
De esta huerta sin consuelo
Para nos
De fuego seas quemada,
Y sea ravo del cielo,
Plega >ios !
O hombre, no me dirs.
Pues que me quieres servir,
Quien t eres?
Dmelo mi, no mas,
Y o sola te lo quiero oir,
S quisieres_
D. Du. Plceme, con tal cautela,
Por hacer hechos discretos,
Que esternos
Sin sol, luna, ni candeia,
Que descubran los secretos
Que hacemos.
Ser horas y en lugar
Que esten solas las estrellas
De presente,
Los rholes ~ i n lunar,
Y Artada all con ellas,
Sin mas gente.
Alli os descuhrir
Quien soy. y sereis servida,
Pues quereis
No creer quien yo soy : por fe
Que por vos tom esta vida
Que me veis.
Y si teneis desconsuelo,
Pensando que para enojaros
E!>to quiero,
Juro los Dioses dei cielo
Que solamente en miraros
Tiemblo y muero.
ART. Seor, mudad el pellejo,
Id vestir vuesos pafos
Naturales.
Elia haher su consejo,
Que estos pasos traen dafos
Inmortales.
I
Dom Duardos
Vai-se D. Duardos, e vo Artada e F7erida fallando,
e di;:
Fu;.
FLE.
ART.
FLE.
ARTADA.
Sefora qu ser aqui.
Si este hombre es caballero
Y no ai?
Para qu es, triste de m,
Dar por la vaca el vaquero
Prmcipal?
De otra parte qu ha de hacer,
Salvo si es Prncipe l
De Normand,. ?
Y quien se hahia de atrever
A' m. si no fucse aquel
o su valia?
ARTADA.
Parceme mal, sefora,
Quereros hablar s escuras.
Y m
Y o duermo luego en la hora
Que anochece, y sus dulzuras
Bien las vi.
Qu remedio, que yo me fino
Por saber quien es este hombre
Sov perdida ;
Ardo en fuego de contino,
Con ancias que no han nombre
Ni medtda.
Cami/ote emquaulo se estas cousas passo. sobre o r_eJ..o ,._;. J.
de Maimonda contra Flerida, matou D. Robusto e outros
7
'"
cal'a/leiros; sabt>ndo isto D. Duardos. armou-se e foi-se
ao campo e matou Camilote, e Amandria e1ztra di:endo:
FLE.
API. A.
FLE.
AMA.
Fl.E.
AMA.
A MANDRIA.
Camilote es muerto ya.
De verdad?
Si, por cierto.
Quicn lo mar?
Ninguno lo ali;
MaimonJa que lo vi muerto,
ahuy.
Vay tras dcl1<1 el caballero.
No es l de nuesa corte ?
Para Mayo;
Es un Prncipe estrangero;
Tan presto li! di la muerte
Como un rayo.
ANA.
FLE.
Obras de Gil Vicente
....
FLERIDA.
De qu estatura ser ?
Del cuerpo de Julian,
Y ans hermoso.
Algunos dicen ali
Que es el caballero del can,
El famoso.
y :
Cantad algo, mis doncellas
Todas vos,
Que cedo al son de los remos
Fenecern las querellas
De los dos.
Cnto e tangem, e acabando, di;
ARTADA.
Acurdeseos, sefiora, que el sol es par-tido
Dentro horizonte, y es cerrada,
La I una a hora es toda menguada. 1. '.
Y solas estrellas quedan, el partido.
Eis que parece la estrella PoJas
Con la bucina s1carrogiando. n
FLE. En eso esraba Artada pensando ? ('
Dejadnos vosotras resar aqui solas.
ARTADA.
Qu caso seria y buena fortuna
Matar Julian aquel fiero hombre !
FLE Que no es Julian, Artada, su nombre,
Y llo mat sin duda ninguna:
. Y este me afirmo ser mor caballero
. De toda la Grecia y de todo el mundo ;
Y cada vez mas e:-.te caso es profundo,
Que ahora le quiero mas que de primero.
Vem D. Duardos vestido de Prillcipe: com a gri-
nalda de .Afaimmlda, e di:;: . d
D. DUARDOS.
Oh cuan poquito servicio
Es poner por vos la vida !
Cuan pequeno f
Que no es gran heneficio
Pagar la deuda de\ida
A' su dueio.
Por vos se debe morir
A' vos se debe el orar,
Alta Infama,
Dom Duardos - '
Que sois diesa del vivir,
Y sefora del matar,
Siendo santa.
A' vos, seiiora. son devidas
Flores de mas altas rosas
Y peligro,
Aunque estas fueran
En las sierras mas hermosas
De este siglo-
y aquel que las cogi
Se puso en harta vtmtura
Con serpientes :
l por Maimonda muri,
E' yo por la hermoslira
De las gentes.
FLERIDA.
Artada, qu le dir ?
ART. Que viene muy gentil hombre.
Fu:. Oh quien su nombre I
Oh Dios I parqu no lo s I
D. Du. Pero quiso vuesa Altesa
Que deba besar la mano
De mi seda
Y no de vuesa grandeza ;
Pues si yo me soy vtllano,
Ah se queda.
Yo vos amo, y no mas
Por Princesa y por ventura :
Na, cuitado,
Que mucho queda detrs
De vuesa gran hermosura
Vueso estado
Por mi, por m, y no por vos,
Y no por serdes tan alta
Fui captivo.
Dadme la vida, mi Dios ;
Que el homhre ad no hay falta,
Bueno es vivo.
Fl.ERIDA. .
Sea de que suerte sea,
Allegada es vuesa tema
AI engano.
Quereis vencer mi pelea,
Y no quereis que me tema
De mi dano?

(.
1g6 Obras de Gil Vicente
Quereis que pierda el amor
A' mi padre y mi sefiora
Y ai sociego,
Y mi fetma y mi loor,
Y mi bondad, que se desdora
En este fuego ?
D. DuARoos.
No ; debeis considerar
Que el lugar y las estrellas
Y el modo.
Y el amor y el callar
Mis dolores, mis querellas,
V encen todo.
FLE. En todo cuanto deseo
En todo os bailo duro
Hasta aqui:
Todo siento, todo veo,
Y todo se hace escuro
Para m.
D. DuARoos.
Si ai menor rincon Ilegais
De mi ardiente corazon,
Encendereis
Landela coo que veais
Que os pido Ji1,alardon
Que me dt:beis
FLE. Que ser de m, Artada,
Pues que amar y resistir
Es mi pasion ?
ART. Sefiora, esroy espantada,
Y contando quiero decir
La conclusion.
Al Amor y la Fortuna
cc No hay defension ninguna.
FLERIDA.
Aunque nunca se hall
AI Amor y la Fortuna
Defension,
Debiera h a ber, triste yo I
Para mi siquiera alguna
De razoo.
O Ventura diesa mia,
Refugio de los humanos
Soberano,
Dom Duardos
T sola tomo por
Y entrJitome tus manos
Por mi mano.
PATI:tAO.
Sefiores, es ya plrna mar,
Y son horas naturales
De partir,
Por que puedan bien nadar
Las diez galeras reales
Y salir;
Y las otras medianas,
Y las fustas y galeras
Y las naves,
Estan y vienen lozanas,
Espalmadas y ligeras
Como aves.
Parta vuesa seioria,
Pues la noche hace escura
Y es hora
D Du. Qu decs. sefiora mia ?
Fu. Ya me tJi la Vc:ntura
Ah seiora:
Y pues sabe este pomar
Y la huerta ma dolor
Tan profundo,
Quiero qut> sepa la mar
Qoe el amor es el seior
De este mundo.

Por memoria de tHl trance
Y tan terr1ble partida
Venturosa.
Cantemos nuevo romance
la nueva despedida
Peligrosa.
Romance.
En el mes era de Abril,
De Mayo antes un daa,
Cuando lirios y rosas
Muestran mas su alegria,
En la noche mas sen:na
Que el cielo hacer podia,
Cuando la hermosa Infanta
Flerida ya se partia :
En la huerta de su padre
1
97
lg8 Obras de Gil Vicente
A' los rboles decia :
- Quedos Dios. mis flores,
Mi gloria que ser soha ;
Voyme tierras esuangeras,
Pues Ventura ali me guia.
Si mi padre me huscare,
Que grande bien me queria,
Digan que Amor me llev=t,
Que no fue la culpa mia :
Tal tema tom conmigo,
Que me venci !oU porfa : 1
Triste no s ad v,
Ni nadie me lo decia.
ART. All habla Don Duardos.
D. Ou. No lloreis m alt:gra,
Que en los rein<,s de Inglaterra . . : '
Mi4s claras aguas hahia,
y mas hermosos j ordines,
Y vuesos. seiora mia.
Terneis trecienras doncellas
De alta genPdlogia ; I . I
De plata son los palacios . Y .,_;
Para vuesa seiora,
De esmeraldas y Jacintos 1
De oro fino de Turqua, '
Con letreros . i
Que cuentan la v1da mia,
Cuentan los vivos dolores t \
Que me distes aquel dia = ..t
Luando con Primalion
Fuertemente combatia :
St fiora, vos me : 1
Que yo l no lo temia.
ART. Sus l:lgrimas consoldba
Flerida que esto o.t;
Fueronse las galeras
Que Don Ouardos tenia
( incuenta eran por cuenta,
Todas van en compaiia:
AI son de sus dulces remos
La Princesa se adormia
En hrazos de Don l>uardos, ,,;'1.
Que hien le pertenecia.
Sepan cuantos son nacidos
Aquesta sentencia m1a :
Que contra la muerte X amor
Nadie no tiene valia.
Dom Duardos
PATRO.
Lo mismo iremos cantando
~ o r esa mar adelante
A las sirenas r o ~ a n d o .
Y Vuestra Alteza mandando,
Que en la mar siempre se cante.
1
99
Este romance se disse representado, e depois tornad,J
a cantar por despedida.
Amadis de Gaula.
.... .u\.,
. ~ J ~ o
. I ~
FIGURA S .
. )
AMADIS.
FLORESTAN
GALAOR ~
seus irmos.
GANDALIN
ELREI LISUAR TE.
D. DORIN
ORIANA.
MABILIA.
CORISANDA.
DINAMARCA.
HU\1 CORREIO.
HUM ANNO
HUM HERMIT O.
11
. .
.) .
'i
I ~ : I
<)
ii y
t'' I
' \, . - ~ ~
Esta tragicomedia rPpresentnu-s"e ao muito excellenle
Prncipe e chrrstianismo Rei D. Joo. o terceir9 deste
" o m ~ , em a sua cidade d'Evora, era de r 53?. .
.. .,,)
AMADIS DE GAULA.
Determinado Amadis de ir buscar suas
lleJtjando alcanar glorwsa fama, comea direndo c.
seus irmos, Gal aor, Florestan e Gandalin:
GAL
AMA DI S.
Vos sahreis, Don Galaor,
Y Don Floresran. hermanos,
Que el verdadero lo11r
Es aquel que remor
Se alc.mza por las manos ;
Y el monr
Es covardia esperallo,
Y lindua avemurallo ;
Porque bailo
Que en la fama el vivir.
Y pues vemos de que suerte
La honra lanlo se ama,
. tan claro nuerte,
No estimando la muerte
Por ganar \'Ida la fama.
Amadis. de esa color
Es e) ptfiO en que me fundo,
Porque um pequeno honor
De fama y su resplandor
Es mejor
Que todo el oro dei mundo.
Y mas ya est ordenado
El compas ai carpintero,
AI labrador e) arado,
Y ai pastor el cayado,
Las armas ai caballero,
AI fuerte ser venturoso,
Mucha honra ai esforzado,
Amadis de Gaula .
Y al guerrero mafioso
Ser dichoso,
Y ai covarde desdtchado.
FLORESTAN
Hahla hien y muy profundo.
Yo, hermano Amad .... digo
Que con ~ n i ~ o facundo
Quiero 1r ~ ver l mundo
Que guerreros tien c o n ~ i g o ,
Digo de los caballeros;
Y no estoy m<1s esperando,
Porque los que son guerreros
Verdaderos
No descansan descansando.
Y aun nos obligan ~ esto
Que somos sin division
Hijos dei Padre Perion
De Gaula, que es padre nuestro
De alta generacion;
Porque somos obligados
A' cometer cosas duras
Y casos desesperados;
Que de los altos estados
Se esperan altas venturas .
. GANDALIN.
Yo tamhien ali ir
seguir lo que dt:cs;
No quedar; y el porqu.
Por ver lu que har Amads,
Y saber lo que har.
Quiero deprender la guerra,
Que como estais platicanJo,
El nuestro cuerpo se encierra
Sola tierra,
Y la fama anda volando.
AMADIS
No me convida la gana
De la fama, aunque es harto,
Sino que siervo Oriana,
Hermol>ura soberana,
En cuyo nomhre me parto
En dos partes y no en una :
La dei alma doy ella,
205
) '
1:
GAL.
FLO.
Obras de Gil Vi.:ente
La dei cuerpo la Fortuna,
Ya la
Porque la hizo tan bella.
Si el peligro me convida
Que de las guerras rt:huya,
Dir : Oh esclarecid-1,
Cuan segura est la vida
Que se defiende por tuya !
Voyme Gran
AI muy soherbio Ddrdan,
Que m Francia ni Alemafia,
Ni cabelleros de EspC!fia,
Ningunos vida le han
l me tiene amenazado,
Solo de locura vana ;
Mas el triste est
Que, acordume de Oriana,
Tengo ma juego ganado.
Vayamos, mas no se espere,
Cada uno por su via.
Y o me voy la Turquia.
Yo adonde Dios quisiere
Y fuere la dicha mia.
.I
f'
f
1
Vo-se estas figuras e vem a Crte de/Rei Lisuartt,
5. a Rainha Brisena. Oriana, Mabilia, Cori-
sanda, Drnamarca, Hurganda e D. Dorin; e di-;
E/Rei
LtSUARTE
Don Dorin, tengo enviado
Mis correos saher
Daqui cuanto ha de ser
La guerra que en mi reinado
Siete reis me han de hacer.
D. Do. Sefor, nada se os pene.
LJs. El correo Arbindieta
No s en que se detiene.
D. Do. Ya me parece que viene,
Que yo siento la corneta.
Entra o Correio tocando a corneta, e dz-;
LISUARTE.
En buenora seas Jlcgado ;
Mas tardaste todavia
f:oJ<. Pues, Selor, yo no dormia ;
Amadis de Gaula '
Lls.
Barruntaron que era espia,
Y estuve medao ahorcado.
Dime si vienen cuando,
Sin temor ni intervalo,
: I
Cuenta lo bueno y lo maio,
No me mientas lisongeando, "
Que aunque es dulce es muv re:maJo.
I i f I'

La verdad si todavia,
Aunque amargue y d pesar ;
Que mentir por agradar
.Qe contino da lugar
A que yo no querria.
Siete Reis muy princapales,
Cada uno de su tierra,
t:on trompetas y atabales
Y estandartes rt:ales,
Contra vos pregonan
" I
Mas bravos que bravos toros,
Mas soherbios que Jeones,
Mas feroces que dragones,
Y traen solo de Moros
Ciento y treinta mil peones.
Ans, sefior, que yo digoos
Que son muchos y guerreros,
Y habeis menester dineros,
Y bombardas, y amigos,
Y armas y caballeros.
- Pues que quereis la verdad.
LJSUARTE.
Has oido en esas tierras
Nuevas dei Doncel dei mar ?
CoR. Es cosa para espantar
Sus desafios y guerras,
Si las supiese contar.
Las. Cuntalas sin mas tardar,
Mas mayores lo menos.
CoR. Yo no queria enhadar
Las. Oh cuan dulce es escuchar
Buenas nuevas de los buenos r
CoRREIO.
Despues que mat Dardan,
Muy mal trat Arcalaus,
Y Angriotc d'Estravaus,
: t)
I
208 Obras de Gil Vicente
Que lo tenia el Soldan
En la nsula llamada
La Firme, mat doscientos,
Quehr los encantamientos,
Con la furia de su espada,
Que fuerza los elementos.
Y mat los
Oel arco fuerte encantado
De los firmes amadores,
Adonde fue laureado
Sobre todos los mayores.
Si vuestra Alteza tuv1ese
El Doncel del mar consigo,
Que todo el mundo veniese,
Y lidiando se hundiese,
No sentiriades peligro.
Levanta-se Oriana e Mabilia, e dir
OtUANA.
En cuanto se platicar
En cosas que no entiendo.
Qu de estar haciendo ?
Voyme al tanque dei pomar
Por ver cuantos peces tengo.
L1s. No holgais de oir nornbrar
Aquel tan buen caballero,
Vuestro criado primero ?
Rl. Mas estimo ver nadar
Los peces de mi vi vero.
llai-se Oriana com J..tabilia ao tanque, e apartando-se
Mabilia com Oriana, di:; .
RIANA.
Haced sefi;js, os ruego,
AI corrco que es discreto,
Que se venga ai pomar luego,
Sefcts por modo encubierto;
Pero adonde arde el fuego
No s como est secreto.
Acena Mabilia ao Correio e di; El-Rei
LJSUARTE.
Daqui cuanto se decia
Que esos reis han de venir !
CoR. Tanta gente se hacia,
Que aun no se sabe el dia
Amadis de Gaula
Ni el mes que han de venir.
L1s. No est en la mucha gente
La victoria de razoo,
Sino en la devocaon,
Y resar continuamente
Las horas de la pasion.
CORREIO
Seiior, no os atengais eso ;
Sabed que en fin de rdzones
Para el perro que es travieso
Bueno palo, valiente y grueso,
Y no cureis de oracones.
L1s. todo se dar medao ;
CoR.
RI.
CoR.
RI.
CoR.
Que aunque es recio el intervalo,
No puede ser mal t ~ n maio
Que no tenga algun rernedio.
Di; Oriana ao Correio:
RIANA.
Viste el Doncel del mar ?
Si. seiiora.
Qu hacia?
Haca cuanto queria.
Dt:jernos lo pelear.
Cuntarne lo que decia.
Porque es dei mundo solo uno,
Seiiora, haca y callaba,
Porque aquel que mucho habla
No tiene hecho ninguno.
Cuando la lid cornenzaba,
Muy encendido en amor,
No s porque suspiraba,
Que no era de temor
El mal de que se quejaba :
Y acahada la victoria,
En lugar de dar loores
A' Di os que le di tal gloria,
Decia : Amores. amores,
Memoria de mi memoria I
Y por cimcra traia
Una O y cl mundo en ella.
Oh cuan bien que parecia !
Y su letrero dt:cia :
Todo es poco para e/la.
210 Obras de Gil Vicente
RI. Por quien tom esa O ?
Ser alguna cosa vana ?
CoR. La O creo que la tom
Por el nombre de Oriana,
MAB.
RJ.
. 1\hB.
0RJ.
El mundo no lo entiendo yo.
MABILIA.
Pues sufre por vos dolor,
Qu hareis sus dolores?
Que os piden embaj adores
De los Romanos Stdor
Para el su Emperador ;
Y su sacra Magestad
Os ama cosa sin cuento,
Y es tan alta dignidad,
Que es justa conformidad
A vuestro merecimiento.
0RJANA.
El Doncel dei mar, hermana,
Contino vivi conmigo,
Si amores trae consigo,
En su seso est Oriana,
Que yo quirole como amigo
Y no mas. Mas cierto es
Que rnuchas veces me hallo
Tocada de no s que es,
Pero es dolor que callo.
_ Cuando ahora se parti
A buscar sus aventuras,
Qued corno quien qued
En un desJerto escuras,
Ad nunca arnaneci.
Es\o no ser de amor,
Sino de buena amistad.
Arntstad que da dolor
Es amor tan de verdad,
Que no puede ser mayor.
Amads ama y es amado.
Ay, por Dios que no lo sienta.
Si el querer es concertado .
Cflrno puede ser negado
Que el concierto no consienta ?
Mabilia, tales conciertos
Dios no los quiera por cierto,
RJ.
MAB.
RI.
Arnadis de Gaula
Pues saben vivos y rnuertos
Que entre concierto y concierto
Nacen muchos desconciertos.
Empero rnucho querria
Que lo envies llamar,
Y no de la parte mia,
Que no torne f a n t a ~ a
Que rnuero por le hablar.
Correo, curnple que vais
Por las puestas rnuy ligero,
Y dad quel caballero
Esta carta que llevais,
Y sed nos buen rnensagero.
Y luego s que vendr
De noche secretamente,
Y hallarnos ha en frente
En la feniestra que est
Nel pomar cabe la fuente. ( Sahe o Correio)
La insula firme ad est
Es rnuy lejos de aqui ?
Trecientas leguas habr.
Que son tres mil para mi
Di; D. Dorin a E/Rei Lisuarte.
D. DORIN.
Sefior. ya bien podern
Cenar Vuestras Magestades.
L1s. No s las cuantas seran.
D. Do. Nunca ciertas horas dan
Relojes de las ciudades.
Y es perdido en su poder
Las ruedas y la campana,
Pero mi parecer
Buen relrx es del comer
Cuando lo ternpla la gana.
2! 1
Levanta-se E/Rei Lisuarte e toda a sua Crte, e
vo-se com musica; e vem Amadis e entrando no
pomar, onde a cartcr de !vlabilia lhe disse que viesse,
di r:
AMADIS.
Si Orfeo por Proserpna
Tan dulce gloria sentio
Cuando nel infierno entr,
En esta huerta divina
2.12 Obras de Gil Vicente
Cuanto mas sentir yo '?
Mas l fue buscar la vida,
Y o la muerte sin placer ;
l cantando en la venida,
Yo llorando la partida,
Porque s cual ha de ser.
Que Oriana por mi ventura
Orden en su consistorio
Que fuese su hermosura
Casa de mi purgarorio,
Paraiso de mi tristura,
Do paso la vida estrecha,
Donde doy gritos al cielo,
Donde nadie me aprovecha,
Donde me crece sospecha,
Y nunca falta receio.
No s que horas seran ;
La carta dice la una.
Si uo lo estorva fortuna,
Mabilia y ella vendran
Antes que salga la luna.
Si me dejere bravezas,
Esquivanzas. desfavores
Son uns ciertas certezas;
Porque el principio de amores
Es comienzo de tristeza.
Vem Mabiliajallar a Amadis.
MABILIA.
Sefor, antes dei hablar
Le pido dos mil perdones
Porque os envi llamar
Sin dejarme de acordar
De vuesas ocupaciones.
AMA. No hay perdon que pedir,
Que la carta que fue ali,
Por vos misma la escribir,
En dicha hubieron venir
Los montes de Armenia ac.
Y el papel que ali tenia
Me acord la herrnosura
Que menudo ver solia,
Y la tinta la tristura
Que tiene el alma mia.
Amadis de Gaula
MAB. Yo, seor, no s latin.
AMA. Ni yo oso hablar romance.
Ni mi mal fio de m,
Sino que me quedo ans,
Y mis esperanzas vanse.
Mis males no s decillos,
Mis bienes veo difuntos,
Son mis tormentos sofrillos
Como cuando diez martillos
Una fragoa fieren juntos.
En un solo pensamiento
Tengo yo dos mil heridas;
Mi corazon no lo siento ;
Cada vez que me lamiento
Y o solo lloro dos vidas.
MABILIA.
Si eso son quejas de amor,
Como me han parecido,
Nunca fue tal amador
Ni vencedor tan vencido,
Si es verdad vuestro
AMA. Esas dudas son peores,
Eso no creer es peor
Oh mis angustias mayores !
Que entre dolor y dolor
Me nacen outros dolores.
Pues mi vida est en perdella,
Por dems son mis gem1dos,
Por dems es ma quert:lli ;
Que la salud de los perd1dos
Es no esperar por ella
Oh Mabilia ! ardo en fuego,
Y si no creeis mi pt:nar,
Como triste hereje ciego
De todo placer reniego,
Y por dios tomo el pesar.
Oh quien me dar razon,
Pues fuego de amor atizo
Como me crece afeccion ;
Si do vive mi servicio
Allf muere el galardon r
Responda quien os entendicre,
Que eso no s que ser ;
:u3
214- Obras de Gil Vicente
Empero no desespere.
Al>tA. El que no tiene que espere
De qu desesperar ?
Que es tan alto el merecer
Dei lugar donde me d,
Que visto lo que ha de ser,
No pienso en mi padecer,
Smo en que ser de m
Mi dolencia es ya tamafia,
Que el deseo no desea
Y aunque esperanza me dafia,
La vida es la que me engana :
Que fenecida se vea !
MABILIA.
Decidme quien ella es,
Duos he lo que ser.
AYA. Sefiora, no pergunts,
Porque en ma vida vers
La muerte y qUien me la da.
MAB. Pues modo de hahlar.
Aunque esa fuese Oriana,
Que es soberana sm par,
A lo que ventura gana
Os dc:beis de aventurar.
AMADIS.
j"
No s el desventurado
De que sirve aventurarse,
Ni si mismo amar-!-e
El que vive desamado ;
"!
Y no puede remediarse
Mis males. dulce st:fir,ra,
Que en mi nima estan :
T ernia por bien profundo,
Si pensase estar un hora
Donde mis suspiros van
Cada momento dei mundo.
Vem O ri a na e di;:
0RIANA.
Mahilia. con quien hablais ?
MAB. Con el Doncel de la mar ;
Y o lo envi li amar.
Y vino porque sepais
Que anda vuestro mandar.
Amadis de Gaula 215
0RI. Y ahora qu le pedis ?
MAB. No sino que le pidais.
0RI. No entiendo que decs.
MAB. Seiora, vos no sentis
Las batallas que esperais ?
No oistes el correo ?
RIANA.
Ya, ya no se me acordaba.
MAB. Pues en peligro vos veo.
RI. El diablo no es tan feo
Como Apeles lo pintaha.
MAB. Seiscientos mil de cahallo,
Y trecientos mil peones,
Siete reis como leones.
Catad, sefiora, que hallo
Que son menester varones.
Y porque el Doncel dei mar
Nunca Di os crio tal hombre ...
AMA. Seiora, ya mud el nombre ;
Llmome mar en amar.
Y Amads por sobrenombre.
O RI. Dende cuando se mudo
Vueso nombre que solia ?
AMA. Quando vi que as crecia
El 3mor que comenz
En la muy tierna edad mia.
MABIUA.
Pues amor tal pena os da,
Apartad os dl y della
AMA. Oh seiora, quten podr,
Que amor que nel alma est
No sale sin salir ella r
MAE. Ora pues, maos vos
Por flor de los esforzados,
Pues que tal os hizo Dros,
Que no hay de vos dos,
Ni lo vieron los passados.
AMAlliS.
Mayor triunfo en porfia
Se debe y muy mas facundo
A' la que tiene osada
Para vencer cadald1a
Las hermosuras dei mundo
216 Obras de Gil Vicente
0RI. Quieri es ella ? ans
AMA.
Pdoos que me lo diKais.
Sefiora, es la que mirais
Cuando al espejo os veis
Tal, que todos despreciais.
Ella est adonde estais ;
Y o en esta noche escura,
An est est tnstura
Muy Ieda, porque la dais
Al triste que no tien cura.
El sentimiento de m
Entre tormento y tormento,
Para siempre lo perdi.
bien s que lo di
A vueso merecimie::nto.
Y pues con lloros me atizo
El mal que mi mal me hace,
Socorredme si os place.
Porque me hizo,
Y ella me de::sh<Jce.
O RI. Eso de hardide::za;
Amadis. mas corte!'a
AMA. No me culpe Vuel-a Alteza,
Porque en su gentilrza
Est la desculpa mia.
Y est mi liberrad,
Y est el fuego en que est :
Esperanza me mato,

Porque vuesa pirdad
Muri primero que yo.
RI. Vuesos Jeales sentidos
Eran limpios, muy suaves,
Y pues estos son perdidos,
Voy cerrar mis oidos
Debajo de siete llaves.
AMADIS
Oh dulce amor verdadero !
No os vais de esa manera,
Porque el querer que os quiero
No es porque yo espero
0RJ.
Lo que de vos no se espera.
Mabilia, muy bien seria
Que nos vamos de aqui luego.
Amadis de Gaula
MAB. V yase su seiora,
RI.
MAB.
AMA.
AMA.
Y repose en su sociego,
Sin pesar ni fantasia.
AMADIS.
Pues ansi os vais de nos
Tan cruel y tan saiosa,
Pdoos, seiora, por Dios,
Que rogueis por mi a vos,
Cuando os viredes niadosa.
Ans que todo empeora.
No os seiora.
No tengo sefiora,
Porque quien su mal adora
Devoto es de su dolor. (Vai-se Oriana)
Conviene que se contente
Mi vida con su
Pues mi sefiora consiente
Que se acabe de matar
Lo que amor dt:j doliente.
Pensando me viene
La prdtda conocida,
Porque yo la \'ida
Que tengo con quien me tiene
La ganancia consumida.
MABILIA.
Yo os dir lo que
Con tal que guardt:is t:n vos
Esto que ahord os dtjc:re
Seior, Onana os quiere.
Que ans me Dios ;
Y aun que el amor la fatiga,
Su prudencia. su hondad,
Su fama, su honestidad
No consiente que os lo diga,
Mas yo s su voluntad.
Elia os envi llamar
Por hablaros y oiros ;
Y ahora fuese llorar
Porque os no osa mostrar
Sus amores y suspiros.
Pues porqu su disfavor
Da conmigo en el abismo ?
Porque es muy cuerda, seior.
%t8 Obras de Gil Vicente
AMA. Harto poco es el amor
Que puede consigo mismo.
MABILIA.
Oh sefor, dejad el dudar,
Creed lo que os yo,
Que no es poco su amar ;
Que amor de alto lugar
Nunca pequeno se vt.
Y como aunque pene,
sus enojos,
Como su estHdo conviene;
Pero dende mfa os tiene
En las mfas de sus ojos.
Ansi goceis vuesa fama,
Sefior, que os acordeis
Ddla y otra no ameis,
Pues ella tanto os :
Catad que la perdereis.
AMA. Vovme con
Enomindoos mis dolores,
Y cuanto esa razon,
No puede en mi corazon
Estar diversos amores (vai-se 1
Torna Oriana e dir:
0tt1ANA..
Luego Amads se fue ?
MAB. Seiora, parudo es ya.
Oaa. Sabeis cuando volvt:r?
MAB. No lo siento ni lo
Pero muy sentido va.
Vuesa Alteza hien comprende
Esta culpa en que ella jace,
Y bien s que se arn:pit:nde.
ORr. Creend que donde amor entiende
Ninguno sabe que hace.
Pero si yo lo ofendi,
Contra mi misma pe4u ;
Si lo reprendi, no err,
Si me fui. bien lo senti
Y con
Mas l habl amores tales
Y palabras tan odiosas,
Que pasaban de curiosas,
Otu.
Amadis de Gaula
Y los oidos reales
No han de oir todas cosas.
MA BILl A.
Seora, yo le descuhr
Vueso amor y mi secreto,
Y lo mas que le pedi
Que su amor fuese secreto ;
Y dijo que ser ans,
Sin querer outra ninguna
Sino Vuesa Majestad,
Y porque sois sola una,
No hay viento ni fortuna
Que mude su voluntad.
'"' ~
Vem o Ano de Amadis. e di;.
ANO.
Todo el hombre gentil dispuesto
Como yo, Dios sea loado,
Ha de ser tan confiado,
Que amores ni nada desto
No lo tenfita en un coroado :
Ni Princesa, ni Infama,
Porque la fitran perfeccion
Que est en mi disposicion,
Que sea una dama santa,
Me tem santa aficion.
, Si alguien me perguntare
A que vengo, de que parte,
Cierto es venfitO huscar
La corte dei Rey Lisuarte,
Adonde espero meJrar.
Porque andando con mi sefior
Amadis por esas tierras,
Tan poco con Galaor,
Cada vez medro peor
Con sus peligrosas guerras.
Y ac espero servir
A' Mabilia de amores;
Porque yo, Dios loores,
Bien pueden decir por mi,
Que nac para favores.
El Enano es aquel
Que Amadis llev de aqui.
)
:120 Obras de Gil Vicente
MAB. Aquel me parece mi.
0RI. Cumple que sepamos dl
Como lo dej ans -
Amadis ad qued ? I
AJ.ri.. Con la hermosa infanta nifia
Que hizo reina ensobradisa,
De la qual se enamor,
Y aun trae su devisa
Elia le di un caballo
Y una espada ; y el porqu,
Es porque le di la fe
De su caballero y vasallo;
Y la insula se fue.
Elia qued muy llorosa,
Y l suspirar le vi.
0RI. Como se llama eJla ? di.
AN. Briolanja la hermosa,
Ntfi.t hecha de un rubi.
0RI. Anda, vte ai apo!>iento,
De!>pues volvers ac
Oh triste mi pensamiento!
MAB. To do aquello ser viento,
Vuesa Alteza lo ver
0RUoNA.
Tal consuelo es mal doblado.
Id os, dejadme ad e!>tO,
Que sola yo y mt cutdado
Tememos mi mal guardado,
Pues para m se :
Y sola conmigo
Pues mi suerte est perdida,
Contar m de mi
Cuantas muertes descubr
Pensando hallar la v1da. (vai-se Mabilia.)
Oh como se saheria
Si esta nueva es verdadera ?
Quiz no. porque J daria
La fe ansi por cortesia,
Y no ser valedera. -
Ser ; que los hombres son
Namorados de ligero. -
Quiz no, que es caballero
Hijo dei Rey Perion,
Y debe ser verdadero.
.
Amadis de Gaula
Mas temo que as ser,
Porque no hay verdad segura :
Y lo que rige ventura,
De ventura firme est,
Porque ha hi desavemura.
Quiz no ser verdad,
. . J:>orque el amor verdadero
El mas firme es e) pnmero,
Y dende su mocedad
Siempre fue mi caballero.
De otra parte bien mirado,
Dice verdad el Enano.
Porque el corazon humano
Cuan improviso es mudado
Y cuan pocas veces sano I
Y quiz no; porque la conversacion,
De luengo tiempo usitada,
No es tan desacordada
Que olvide sin razon
Toda la vida pasada.
Mas ay de mi,
Que creo que ser ans !
El Enano dice verd,
Porque nunca ausencia vi
Que el amor turase ali.
Ejemplo es
Que ausencia aparta amor.
Oh traidor caballero!
Caballero traidor I
Quien supiera esto primero !
Y ans ]e escrivir
Que hizo como villano,
Y nunca mas lo ver ;
Y sepultar su fe
Dentro del mar oceano,
Y el amor que le tenia
Verdadero y muy sereno,
Y toda el aticion maa
Sepuhar neste dia
En el mar medioterreno.
Don Dorin,,por genuleza,
Que vah la ln:mla F1rme,
Ad est aquel firmeza,
Y dalde esta carta crime
221
ti
'2.Z2 Obras de Gil Vicente
Sellada de mi crimeza.
No le hagais a-catamiento,
Aunque es Infante. en que cabe ;
Porque Prncipe mudahle
Es torre firmamiento,
Que no puede ser loable.
Representa-se como D. Dorin deo a carla a Amatlis,
o qual a vem lendo e d1:;:
AlUDIS.
La Princesa preciosa
Os di esta carta, Dorin?
D. Do. Elia misma.
AMA. Para m ?
D. Do. Si, sefior, y tan safiosa,
Que tal la sent.
AMA. Oh Amads destruido !
Desamado que har,
Pues que serviendo gan
Con que perd lo servido,
Sin perder nunca la fe.
Y pues la muerte quien sigo
Est muerta para mi,
Voy, sefiora, sin abrigo
Hacer vida no comigo,
Ni conmigo, ni sin ti.
El mundo quiero dejallo,
Pues me dej su sefiora ;
El vivir quiero mudallo,
Mis armas y mi caballo
Despido luego en la hora.
T mi espada
De tan hermosas hazaias,
En fuego seas hundida.
Como arden mis entrafias
Consumindome la vida.
Y t, pufial esmaltado,
Fuerte y favorecido
De aventuras peligrosas,
De rayo seas quebrado,
En mal pedazos partido.
Como ahora estan mts cosas.
Y t mi elmo lustranre,
Con tu ctmera hermosa,
Amadis de Gaula
Que por Oriana emprendi,
Plega Dios que te quebrante
Alguna pda rabiosa
Que dei cielo cava en ti.
Y t y piastron,
Nel mar Indico cayais
En lo mas hondo de alli.
Donde sin causa y razon
Tales fortunas hayais
Como ac dejais mi.
Quijotes. manoplas, grevas,
Mis armas nunca vencidas,
Que os hajan siendas cuevas,
Y de vos vayan las nuevas
Que de mi tengo sabidas.
D. Do. Si yo, st:fior, tal supiera,
No veniera por mi via
Nueva tan triste y tan fiera :
Mas hice lo que no debiera
Por hacer lo que debia.
Elllra hum Ermito, e di:;:
ERMITO.
Load.o sea Jesu Cristo.
ANA. Para siempre, padre honrado.
ERN. Dios os d el paraso,
Que asegun que tengo visto,
Harto estais apasionado.
AMA. O padre. cuan
En la pena pobre y man a
Estais borro y descansado
l:>e tormenta que no cansa,
Y deste mundo cansado !
Y pues mi mal entendeis,
Pdoos que me aconsejais
En esre yermo ad estais,
En el cual no ois ni veis,
Ni teneis ni descansais.
ERM. Y quereis ser ermilafo ?
AMA. Padre, en ese bien me fundo,
Porque cl mundo en que me dai'o
Nunca fue para mi mundo,
una mar de engano.
224 Obras de Gil Vicente
ERMITO.
Sefior, no os vais enganar,
Que la vida solitaria
Ha hi tanto que penar,
Tantos mundos de pesar,
Que os es poco necesaria.
AMA. Porqu? qu raznn me dais
Para eso que decs ?
Pues que nunca os namorais,
De qu pasion os quejais
En l yermo ad vivis ?
EJta.tTAO.
Porque aqui la voluntad
Est presa, est captiva
De la pobre soledad
Ad vuesa mocedad
Es imposible que viva.
Ni nuestra vida octosa
No tiene ociosos ttempos,
Mas contino es trabajosa,
Perseguida y muy penosa
De intinitos pensamientos.
Unos vienen, otros van,
Otros llegan, otros parten ;
Los tristes contino estan,
Los alegres no estaran
Un momento, aunque los maten.
Los enemigos dei alma
Son contra la penitencia,
Mancillan la conciencia.
Y d<m tormentos sin calma
la h e r m o ~ a inocencia
No teneis quien decillo,
Y si lo decis ;1 vos,
Vos mismo ahus de oillo:
Esto para vos sofrillo
No se puede hacer sin Dios.
AMA. Eso no me ha de penar.
Porque os doy, padre, la fe,
Que husco tiempo y lugar
En que bien pueda pensar
Nesre mal que no pens
Este mundo no lo quiero,
El pobre hbito queria ;
Amadis de Gaula
Ser el vestido pro .. trero,
Pues que no vino primero
La prostrera muerte mia.
Ora, pues ansi quereis,
()uiz Dios ser con vos.
De estos mis hbitos dos
Este, sd1r, vestireis
Lon la bendicion de Dios.
Depois de vestido Amadis no hbito, olhando-se a si
nzesmo di;:
AMADIS
Ya no me escrivirs, Oriana,
Que Mah1ha conquisto,
Mas dt::jo. por Jesu Cristo
A' ti mts hnda Cristiana
Que las Crbtianas han visto;
Y dejo. pues me dejaste,
Mi padre y madre y hermanos,
Y el mundo en que me criaste,
Y con tus manos,
Cuando tal carta enviaste.
D. DORIN.
Escrvale vuestra Merc,
Y responda su escritura.
Yo qu )e responder ?
cri vale su poca fe,
Y m1 mucha desventura,
Que ya vt::is que soy pasado
A' la vid.i de los muertos;
Muertos no han de escrivir,
Ni d que es tan desterrado,
Tan desierto en los desiertos
No tiene mas que decir.
D DORIN.
Muy espantado me v
De estas cosas como van,
Y ansi las contar yo,
Y hien que
A' qu1en la carta escrivi.
AMA. Ado qutdo encuhrid vos,
Que decillo es cosa mal:t;
No lo sepa sino 010s,
Pues ya !ooOY Bdtenehrs,
Y no Amads de Gaula.

226 Obras de Gil Vicente
D OoRtN.
Muy ageno dt"
Yo me pasmo de mtl suertes
Cuan son los poderes
Que Oios di las muge::res
Sohre los mas fuertes.
O Am-dk que os
Esfuerzo de los
glorias !
Y el Amor quie::n s.-rvistes
Os paga con los desiertos.
Que ad vuesos pies llegaban,
Si ciudades comh!tim,
Cahalleros
Las fortalezas temhJ,.ban
Y los mun.s se
Y sola una muge::r hcrmosa
Os hizo encerrar vos
Y vuesa fue::rza espantosa
En una er m 'a tenebrosa,
Llamado Beltenehrs. (parte.)
ERMITO.
Padre nuevo, en ltis afrentas
ne los penosos tormentos,
Resa porque no los si<!ntas;
Que los muchos pen.,amientos
Piden infinitas CUt"ntas.
Dellas pide Satans,
los vans sentidos;
Con las unas
Y con las otras dirs
Dos mil suspiros perdidos.
Las otras cuentas escuras
De las memhranzas pas"das,
Que de pasar son muy duras,
Seran hlandas y
Con estas cuental- re::sadas.
AMA. Escusado fuera tomar
Estas cuentas que no cuento ;
Que tantas tengo de dar,
t_,!ue me quedan por contar,
Porque sin cuenta las cuento.
Amadis de Gaula
, Y las que d11r Oriana
A Dtos, GUe lo cierto
St:ran cuentas
Porque yo no s que gana
siervo muerto.
ERY. Este es r>tro at<wo
Que ai vivir ;
Perdonad. mio,
Porque de ir pedir
Por la calma y por el frio.
AMA DI S.
Aunque m::.s pena fuese,
Har cuanto en mi;
Pero yo nunca ped
Cosa en que dichd tuviese,
Ni dicha nunca la vi.
ERM. Pues v ped1r.
Que el vtvtr todo es fatiga.
AMA. Ireis vos, padre, conmiJ;?,o,
Y me direis como diga.
ERM. Que me place de ir contigo.
Representa-se como D. Dorin chegou a Oriana com a
resposta de Amadis.
RIANA.
Vos mi carta ali
AI infid C11hallero ?
D. Do. Antes mrts verdadero
Que otro nunca ser,
Mas crt:istes ligero.
Y porque hay ruines,
A' los av1so
Que en todo miren lo" fines,
Que no escuchen los mal-.mes
Para los creer de improviso.
RIANA.
Eso porqu lo
D. Do. Porque el ment,
Y vos, dorms,
Y vueso !-tervo Amads
Haced cuenta que muri.
MAs. Seiora, yn no decia
Que no hahia de ser nada,
Y hasta ser certificada
228
Obras de Gil Vicente
No tomase fdnta!'a,
Para bien aconsejada?
0RIANA.
No hay consejo t'fi bien querer.
1\lAa. Para qu es tom tr pt!cho
Lo que no se creer?
0RI. To do mal puede ser
No es mucho dallo por hecho.
No hay co,..a tan celosa
Como el amor,
Que ceio de ninguna cosa
Hace el mundo de dolor.
En sospechas se recrea,
Antojar es su benesse,
Siempre jamas devanea,
Lo que no es, cre que lo sea,
Y lo que es, que nunca fuese.
MAB De que la carta ley
Qu os d1go en la verdad ?
D. Do. Lo que hizo
Que luego se desarm,
Con piamos sin piedad.
Y dej el mundo luego,
Y fuese hcer ermitafi11,
Con lgnmas sin sPCJego
Diciendo : Oh mundo de engano !
Ardido seas en fuego r
En hbito de hurd
Pade por esos casales,
No parece mas aquel,
Qt:Ie vo al ngd Gahriel
Tales fueron sus pesares.
No os poder contar
Cuan tristes pasos toc ;
Porque tocndolos yo,
Vos verades llorar
Homhre que nunca llor.
S Amad:i virades vos
De lloros tan amarillo,
Llamado
Pedir por amor do;; Dios,
No pudirades sufrillo.
RI.
..
I\1AB.

MAB.
Amadis de Gaula
RJANA.
Agradzcoos, Dorin,
Esto que: por mi hecistes,
Aunque lc1s nuevas tristes;
Pero por de m
Que no dig.tis ad fuistes.
Mahiha, mi corl:lzon
Es fuera de su
Y estoy en condicion
De me: llt:var la mar
Y echarme en un
MABILIA.
No llore, sefiora. y crea
Que esto tern algun medio,
Y es gran riizon que vea
Que el ml:ll. por fuerte que sea,
Llorallo no c:s rc:mt:dto
Lloro 5>U mal y mi m .. l,
Mas el suyo es que m.ts siento ;
E te miita t:l sutnmio::ntu
Y d.t viJd natUri11
A' la muc:rte que lamento.
Que: la mia sola mia
Yo me la pci!ooara ;
M.ts la suya me: tan Clra,
(.Jue c:so hermana mta,
Oos que lo hallara.
Rt:mc:Jiu, St:or a !
Qu tal?
Muy huc:no, sefiora maa.
Em ide .. u S\. ria
Una carta corJc:!l,
N!morl:lda en dc:masa.
Y en persona vaya ali
Dinamarca, que es
Y doncella muy discreta,
Tal que s que sanl:lr
La ll!ga dt: t:sta sac:ta
Este con!ooejo os do
Que se haga en verde ;
Luego, luego, dtgo yo,
Porque el liempo nunca us
De ayudar quien lo pierde.
2.30 Ohras de Gil Vicente
RIANA
Vamos eso concertar:
Ma" Sn m1s penas,
Dcbia arme enterrar
llc:"hcjo de la!> arenas
Ql.le e!>tan nd hnnJon dei mar.
Vo-se Oriana e Mabilia escrever a carta, e vem
Amadis e o Erm1to de ped1r, e di; o
EkMrTO.
La limosna
Porque hay dos m1l
En esta ermila cuirada.
AMA. Yo la porne tan
Como mis ra,innes.
ERM. Y con esta escoha. hermano,
Barrereis est;- posada. -
l"crque ... n, la mano ?
AM.,. Perdonad, padre ermitano,
Que yo pt:n' que era espada.
Coru.nzda anda11df) a buscar a D. Florestan em sua
-nau. apurtou naqut'lle lugar com suas don;ellas musicas,
e d; 1:10 Ermuo :
COKSANDA.
Padre. yo soy Cori:-.anda,
( S1 me ya nomhrar oi,.tes)
rr .. yo con dr"Jiores tristes
l.a mas enferma dt"mand-t
Que nd mundn nunca vistes.
Lkkrmme de sahr
I te la nao con t1empo fuerte,
Y quena aqui do mi r,
I or'-}ue me veo mo rir
De muy enamorada muerte.
ERMITO
Pues de amor muerta vens,
gran de Sttlva
D\:he ser por uuien moris.
t:oR. Por IJon Florestan de:" G.tula,
1-J hermano de r\mads.
D aqui, padres. posada,
A' mi es1as doncdlas,
Que si no fuera por ellas,
Y a yo fuera sepultada,
Y no puedo vavar sin ellas.
' I
A )tA.
AMA.
CoR.
AMA.
CoR.
AMA.
ANA.
CoR.
AMA.
Amadis de Gaula
Tal ms1ca Dins les di,
Y mi tristeza de suerte,
Que me hhran de la muc:rte
Que mi vida me: husc,
salva en Iii corte.
Que cuando mis pensctmientos
Ahogan mi corazon.
Tocando sus Instrumentos,
Y cantando una cancton,
Adormecen tormentos.
EHMITO.
Dos casitas y mcts no
Hay en esta pobre ermita ;
Una en que este padre habita,
La otra en que yo esto
Muy estrecha y muy chiquita.
Po.tdre. dalde vos ld mta,
Que yo nd yermo pdS<ir ;
Repose su sefiora,
Que su mal ya lo pa!o,
Y aun lo pdSO CdJ .. tiJa
COi<ISANDA.
Padre, qu nomhre tc:neis ?
Llmome Bdtc::nt.:hro ...
Pues an .. me salve 1>1os
Que Amads os
Pero no dc::hei, sc:r vos.
No s de tal homhre portrte.
t.onoceis vos. padre,
En la corte de L1suarte
Miihilia conod hic::n,
Y Hurganda y otras de .1rte.
CoRJSANDA.
Los hijos dei Per ion
De Gaula adonde c::stctn ?
A' la Gran Brc::ta-i
Asegun nuevas dan
De t.ialaor y Florestan.
Y Amads?
Dehe ser muerto,
Partido de la vida humana ;
Que yo sc.fiaha mo.tfiana
Que moria en un dc:sierto,
Y lo mataba Oriana.
:a3I
Obras de Gil Vicente
CoRISANDA.
Oh Florestan, donde ests I
Oh Coris<tnda ado est I
Oh nao que conmigo vas,
Adonde te salvars,
Pues la fortuna s yo I
Oh mis doncelJas, pues veis
Tan muerto mi corazon,
Socorred como sole1s,
Que en vuesas manos teneis
Toda mi resurreccion.
Cnto as Don;Pllas de Corisanda. e acabada a mu-
sica, apparece Drnamarca, que tra:; ha carta de Oriana
para Amadis, e Amadis, vendo-a, di:; ao Ermito:
AMADIS
Padre, no puedo pensar
Dinamarca, que ac viene,
Que negocios aqui flene,
(Jue ha pa!>ado la metr,
Y pumo no se dt:Ut:ne.
Dn.;. Stior, yo vengo cansada,
Y cans ... ndo descam.
Pues tri:lbAjando cohr
El descanso que huscaba.
Que es hallar vuesa Mcrc.
Vngome confesar
A' vos con firme denuedo,
Que me podeis rt:medlar
con que no puedo,
Ni se pueden desculpar.
Apartados Amadis e Dinamarca, e/la lhe di:;:
DINAMAHCA.
Qu se hicieron vuesos primores ?
Siendo sahio perenal
Y tan diestro en los amores,
Como d1screto en lo ai,
Y hacer tan ftacos li:!bores!
Oh qu mudar tan errado !
Que aunque ella mostr furor,
Bien sabeis, como avis ... do,
Que el enojo enamorado
Es crecimiento de amor.
Y pues que tanto sentia
Amadis de Gaula
Lo que el Enano cont,
Grande muestra os haca
Que tanto mas os queria
CulntO mas bravo escrivi.
Si sin razon ya sabeis
Que se habia de saber,
La mentira no tiene pies;
Porque aquello que no es,
Muy vuelve no ser.
Ans que vos desculpado
Con la verdad sahida,
No pusirades la vida
En tan pobre desponlado,
Y Onana fuera servida.
Y porque me crea, sefior,
Por verdad cuanto le
Trayo esta carta conmigo
Con este sello de amor,
Que Oriana tien consio.!O.
L Amadis a carta, e lida, di:; :
AMAOS.
Todo lo quiero d ...
Pues lo manda mi sr.. fi ora.
Vos, padre. denets holgar
Por no os importunar
Con suspiros cada hora.
Vos st:iora
quiero que vais
Mas h:da de lo que estais,
. Que yo porn vuesa demanda
Como la vos deseais.
Fara das Ciganas.
FIGURA S.
MARTINA )
CASSANDRA ( c
~
tgana.s.
LUCRECIA
GIRALDA
LIBERTO
CLAUDIO
CARMELIO
AURICIO
! Cigano<.
A se;?uzte .fara foi representadJ. ao muito .:dto '?
poderoso Rei D. Joo, o terceiro deste nome, em a sua
cidade J' Evora, era dCJ Redemptor r Su. ~
FARA
Entro quatro ciganas, Cas$a?ulr,
Lucrecia, Gira/de, e di;:
(
MARTIJIIA.
Mantenga, fidalguz stiurez hermuzu2.
CAs. Dadnuz hmuzna pur la amur de Dauz ;
Lristianuz sumuz, vtiz aqui cruz.
Luc. La Vrgtn Maria uz d1chuzuz,
Dadnuz hmuzna, pudruzuz,
Tanuco de p<tn, har la mezura.
MAR. O' preciuza rozua st:iura,
El cielo vuz cumpla deseuz vuestruz.
CAs. Dadme una camiza azucal colado
Nieve de eira, firmal preduzo_
LtJo. Dadme una saya, st.iur graciuzo,
Lirio de Grecia, mi cielo estrellado.
GIR. Stiura, stiura. dadme un tocado,
Antucha dd cielo, sin cera y pavilo.
O ruza nacida en rihera dei N1lo,
La \!. gen traya huen sifio y huen hado.
Luc. AndHd ac. hermanaz, y vamuz
A estas st:fiuraz de gran hermuzura;
Daremuz t:l s1io. la huena ventura,
Daran sus mercedes para que comamuz.
CAs. Llamemuz Claudio antes que nuz vamm:.,
Carmt:ho. Auricio y haremuz fiesta,
Como hecimuz ayt:r por la :
V llamarluz y nuz
Vem os quatro ciganos, Liberto, CI audic;, C.ar-
melio, Auricio.
CLAUDIO-
de voz otroz, sefiurez,
Trocar un rocin mio,
Rocin que hubo de un judio
AuR.
CAR.
CLA.
AuR.
MAR.
Cu.
MAR.
Fara das Ciganas
Ahora en pscoa de florez,
Y rengo dO!>
Cahalloz huenoz que talez.
Scfi rez. yo trocar un potro
Que tt"ngo. por cualquaer otro,
Si me volveiz mtl reHit'Z
Que tturrJCO!oo compr
Mori:.coz prit"tos
Ya loz vendidoz,
Mas <tntes loz trocar.
Oh sefiurez C<tballeroz.
Mi roem tuerto s
Porque es calzado nel raho,
ZAmhro de Joz piez trazeroz;
Tiene el pecho muy hidalgo,
Y cocea al cahalgHr.
Sefiurez. quert'iz trocar
Ma hurra vaega un 12:algo?
No noz curemuz desaz faranduraz.
Puez que quert"tZ, Martma, que hagamoz ?
Cantemos la tiesra antt:Z que noz vamoz
A buscar luz esas seiuraz.
Cantiga.
" En la cocina estaba el asno
"Batl<tndo,
" Y dttronme, don asno,
cc Que vos traen casamiento
n Y os daban en axuar
n Una manta y un paramiento
a Hilando. ,,
Ca1ztando e bailando ao som desta cantiga se joro tis
Damas, e di f :
MARTI:-IA
Mantenga sefiuraz y rozas y ricaz.
De Grecia sumuz hidiilgaz por Duz.
Nuestra ventura que fue cuntra nuz.
Por tierr11Z e!-tr.,fiaz nuz tienen perdidaz.
Dadnos esmula. t"Smt:raldaz polidaz,
Que Diuz vuz dei amor de
Que muzrra una mut"ztra y vende otro pano,
Y pone en pehgro Jaz almaz y vidaz.
I.UCN.ECIA
Seiuraz, quereiz aprender hechizo,
Que sepais hacer para muchaz cozaz?
Obras de Gil Vicente
GrR. Escuchad aquello, sduraz hPrmozaz,
Por la vida mia qu'ez vuestro servizo.
Luc. Si vuz. ruza mia, holgades con
Hechizos sahretz para que sepaiz
Los pensamientoz de cuantos miraiz,
Que dicen, que encubren, para vuestro avizo.
MAkTINA.
Otro hechizo, que pozaiz mudar
La voluntad de homhre cualquiera,
Por firme que est con fe verdadera,
Y vuz lo muddz vuestro mandar.
G1R. Otro hechizo os puedo yo dar
Con que pudaiz, seiuraz, saher
Cual es el marido que de tener,
Y el dia y la hora que habeiz de cazar.
MAR.
CAS.
Luc.
CASSANDRA.
Mustra la mano, sdura,
No h::!yas ningun rt"cdo.
Bendigate OIUz dei cielo,
T tienez huena ventura,
Muv buena ventura tienez,
Muchuz hienez, muchuz bienez,
Un hombre te quiere mucho,
Otroz te hahlan de amurez;
T, sefiura, no te curez
De muchuz escuto.
Dadnuz algo, preciuza
Dadnuz algo, preciUza,
Put:z que te digo tu sino,
Alguna poquita cuza
Muztra ht mano. ruc1fia,
l.irio de hermozura,
Dirte he la buena ventura.
Mustra ca, sefiura mia,
Ora mustra acifia ac1ia.
Qu mano, qu sino, qu flurez !
Que dama, que ruza, qu perta !
Por mi vida que por veria
Olvide loz mtz amurez.
Veamoz que d1ce el smo,
El recado que te vino
No lo creas, alma m1a,
Que otra mas alegria
Te viene ya por camino.
GtR.
Fara das Ciganas
Durmiendo t fresca ruza,
Te viene el hien por ld mar,
Luego ticnez d m1rar
De doncdla muy dkhuza.
Doz te guarde hermozura,
la mano, sd'iura ;
Porn ciento contra treinta
Que de lns piez cinta
1 h:n.:z la buena ventura.
T has de despozada
En deZ .1:
Con homhre hien principal
Te verns bien empleada.
MAR TINA.
Pintura de Policena
Dame ac. dulce serena,
Esa mano
Buena d1cha. perla tina,
Tiencz la ventura buena ;
T has de ser alca1deza
Cierto tlcmpo en Montemor ;
Tu marido v tu imor
Ser bien celoza paeza.
CASSANDRA.
Nueva ruza, nueva estrella,
O de lzeu,
f em N1seu
Y hornoz de tella.
Alh haz de
Un muy raco palomar,
Y doz pares d\:' mohnoz,
Porque todoz loz caniinoz
A' la puente van dar.
Luc:HECIA.
Dioz te guarde. linda fior,
Bendito sca d
Que tal hermmura cria.
Mustra la m .. no, alma mia,
Por v1da dd servidor.
Fao .. anda cazaraz
Aqueste ano que vem
Em de t:acem,
Mucho rica, mucho bem.
Ohras de Gil Vicente
Buena ventura hallarz,
But:na dtcha, huena e!'olrena,
Buena muchn huena,
Muchas carretas Sl fiura,
Y much .. huena ve::nrura,
Placit:ndo Madalt'na
Que guarde tu hermozura.
GtRALDA.
Muestra mano, ma vida,
Aguela en uerras
Dos penonaz trat:z muertaz,
Porque er._z desgrndt:cida.
T en Alvito,
St :fiura, mando rico,
Muchos hijns, muchos bienes,
Mucho lut:nga vida tienez,
Buen siiu, hueno bendito.
MAR T-INA.
Mis ojos de azor mudado,
Mu:-trame la mano. hermana :
O mi fi ra S..1nt' Anna,
Qu qu suerte. qu hado r
Qu ventura ran dachuza,
T graciuza.
Ternaz rie ras y ganados,
Cuarro hiJO!'. mucho honrados,
Mucho oro y mucha coza.
CASS-'NDRA.
O mi ave fmx lmda,
Mi sihila, mi
Dame la mano ahura.
Hermozura de
T uenez muchos cuidados,
Y alguno:-
De tu prove::cho, alma mia.
Tienez <tlta
Y los mundos son mudados.
Un travesero que tienez,
De dentro dl hallarz
Un espejo e::n que verz
Muy claro todos tus bienez.
Luc. Dad ac, garza real,
Gridoma natural,
MAR.
Luc.
Fara das Ciganas
Dir la buena ventura
Viva tu gran hermozura,
Que esta mano ez davmal.
Unaz personaz re ayudan
A' una coza que quierez ;
Estas son damhas
Y otraz doz tt: de!'ayudan.
Dare un poquito vagar.
Que aun est por comenzar
Lo hueno de tu ventura.
Confia en tu hermuzura,
Que ella te ha de descanzar.
GtRALDA.
Dad ac, Mayo florido,
Eza mano melibea.
Por bien, st:fiura, te sea
Buen marido, buen marido.
Na Landera cazarz.
Nunca te arrepenurz,
Y irz morar Pombal,
Y dentro en tu naranjal
Un gran tesoro hallarz.
El que ha de ser tu marido
Anda ahora trasquilado,
Mucho honrado. mucho honrado,
En muy buen sino nacido.
Naciste cn buena ventura.
Huerta de la hermozura,
Cirne de la mar salada,
Dioz te tenga hien guardada
Y muy segura.
CASSANDRA.
Sefiuraz, con llcnedacion
Os quedad, puez no dais nada.
No vi gente tan
Dar tan poco galardoo
'
se a ordenar cm su.-z e com e lia se
forlio.
Obras Varias.
OBRAS VARIAS.
SERMO
feito christianissima Rainha D Leonor, e prgado em Abrantes ao
muito nobre Rct D. Mannd. prim iro do na nmte do nasci-
mento do lllustr s.-imo llf<IDtc () Luis Era do Senh r de a
E porque furu em .::ontran .. par111cer 'JUc SI! no prgasse
sermo d"homem leigo, com.:ou prim.,iru dzendo, anh:s de eutrar
no sermo:
Antes de aque!'te muy hreve sermon,
Placiendo la s.tcra ... cit!ncia d1v1na,
Muy recdoso dt: g ... nre moilina.
A' mis demanJo perJon.
Los qurtles Jir.tn con jl.l.;f.t razofl:
Psmu? el perro en br.:1g.:1. de acero ;
Daran m1l r:1zone , 4uc: es yerro
Pasar los hmnc:s de mi jurJkwn.
A' aquestos resprnJo. que me den licencia
Aquesra vez sola loco por hoy.
Y todd su licencia lc:!o dY
Q Je pueJen St!r nec10' con rt"verencia.
Y mas le suplico h.-ty<in pa.::iencia,
Que esta locura no p.tsa Jt! aqui ;
Y yo ge la doy que aqui y all
Lo sean por s1empre, que es mas preminencia.
Yo que lo sea esta noche y no mas,
Y quit:ro que ellos las nucht:s y d1as.
Escuchad. las palahras mias
Si estt! paruJo est t!O co11pas.
Per signum crucis, oh calla, no mas,
Per Sl!fiiUIII crucrs, oh callad por nios,
De inmucJS nostris lrb(ra nos,
Deus noster, Retro Satanas.

Obras de Gil Vicente
Tema.
Non volo, volo et deficior.
Jlabenlur verba ista originalilr
in J.'ll':iete tst1us aulae, quae st:ripMt
alzqws atullus.
Como aquel triste que va caminando
Con grave congoja, amhriento. cansado,
Por esteril tierra y gran de:-poblado,
Los corto:. atajos anJa huscando,
Ans yo indino que voy predicando
Por este de mi pensamiento,
Esteril de sciencia. dt: gracia ambriento,
No cumple ni quiero andar rodeando .
. Pediendo la gracia por comparaciones
Aquella preciosa ab elt'rP10 criada,
Suhida en t:l cido po avogada,
Y procuradora de nuestro" perdones ;
Aquella que los dones
Y gracias que hahemos dd Spirnu Santo,
Nos encomendemos cantando aquel canto
Que os encomen\.lan en otros sermones.
AvP }.faria ab initin creata,
Gratza phna cOJlCpta e nacida,
Dominus ttctmz, pr el escogida,
BtJledtcta tu, rosa
ln mulurtbus onmu.m btata,
Benedzctus fructus Jd divino
Ventris tur, L>umma. dt: tanto hten dino,
Maria, y stod avocata.
Muy serensima Rdna y seora,
Devoto auduorio, hermanos en Christo;
Aquestas pal<thras. s1 b1en habe1s vi:.to,
De mi fundamiento que ohtt:s ahora,
Hallareis escritas de carhon ah fuera.
Escrihilas loco sm le faltar nada,
Segun que dicen, que pared cayada
Papel de locos, oireis cada hora.
No11 volo, volo, et dejicior.
En nuestro comun hahlar por cornpas,
Sin nada quitar ni mas aadir,
Obras Varias
Quieren aquestas palabras.decir,
No quiero, quiero y es por demas.
Medtante la dei Santo,
Tres partecitas har dei
Y todas tres partes en declaracton
De aqueste mi tema, del todo y dei canto.
Na primera parte ser declarar
Esto no qurero, que es lo que no quiero ;
En la !>ecunda que es lo qut! qmero,
Y muy breveccu, por no os enojar.
En la tercera hahets de not<tr
Cuales son las COl-as que son por demas,
Autorisadas por Santo Tomas;
Y esto acabado ireis repol'ar.
Cu:mto la parte que dije primera,
Que d1ce non volo, scllrcet no qutero,
no quiero decJ,.ro primero,
Ans proced..:ndo de manera,
No qutao dectros. ni najie lo quiera,
Como Dios t:S am uno y trino;
No quiero deciros su podt:r divino,
Que obra en y que obra fuera.
No quiero arguir que es lo que bacia
Antes que el cido y la tierra criase,
0' porque no hlZO ta} que no peCa!>e
Aquella primera cde!>te hierarquia.
No qute o dar cuenta adonde h:nia , ;
D1os elo-te mundo antes de c iado,
Ni daros razon comn es .. do
El ht)O dd Padre, por ninguna via.
No quiero mover question teologal,
Si otro respeto, saho enc<1rnar,
Le hizo la hum .. na natura tomar,
O' porque no tom natura
Ni tomar cuenta ai Verbo eternal,
Si cuando encarn se apart dei Padre,
O' si cfab inrtio perserv !>U madre;
Ni qutero hablaros neste
No quiero deciros especulacioncs
De Santo de civitate et cetra;
No qutero de Scoto alegar ni letra,
No quiero disputas en predicaciones.
Obras de Gil Vicente
No quiero deciros opiniones
Dt! lo!- que haan el mundo ab rterno;
Ni alc:g01r texto antigo mod.::rno.
Si el Papa si puc:de dar tantos perdones.
Ni el precipto que e!'t condenado.
Nel sahc:r divmo tiene alveJro,
Y su alveddo si
Para muJarse lo
No qUJero dudas. porque es escusado
Suhilla!' ninguno ai predicawrio;
Ni el Romano Papado
Tiene poderio en el Purgatono
No quiero arguir escus:tda que!'tion,
Si fue d lnfierno ante!' dei
No quiero 01rguir si t:l fruro vedddo
S1 era per:t melon
No quicro dt!ciros naqucste sc:rmon
S1 fue d diluvio curso narur<1l.
Segun J,s Je Grecid fue dtvina
Ira Sdiosa con causa y razon.
No quiero tocar secretos guardados,
No qmero meterme en honduras,
Ni quit!rO vol..tr
Do quem01n las alas dos .. e,adus.
No qmero ser uno de alguno .. !errados.
Que por demostrarse profundos
D"pur ... n en l01s prc:dicaciones
Y en lds escuelas estanse call.,Jns
N., quiero arguir en placer ni lena.
Los de Arquiles, P-troculo et cetra,
N desquadnnar allt-n de la lt:tra,
Si lucnga Ecuba Elena
Qu la h1stona ser m01la o buena
Saher donde Ulises err el camino?
Ni quicro ser cierro ni ser ad1' ino,
Quien fue el primer juez en Vaena.
Ans que concluyo el no quiero, que es
Mi voluntad sermon
Dejar los secretos de especulacion,
Dec1r las cosas que tienen mas pies.
Y porque, sefiores, no os enhaJcis,
Esto es cuanto la parte primera.
Obras Varias
La otr:t secunda es de otrit manerit,
Que dicc: qmero. Veamos lo que es.
Quiero cori gr ... nde querella,
Qutc:ro dc:ctros de parte:: de Uios
Y de Santa Maria. que anda con vos,
Y conmtgn el dii!blo la
Quiero dc:ciros que moz-t y que vieja,
Y vtejo y mpzo, monja y frnile,
T odo)o <sl son de: su baile,
Vos yo, y aquel y aquella.
Juro las rdenes que recibi,
Y ai sacramento que hoy cdehr.
Que nunca en el munJo huho fe
<...on el Intierno como hoy ha hi.
Sedme que: o' lo dt..:o ans.
Que ya e!oote mundo no puc:de tur<ir;
No puc:de turar, quierse tinar,
Segun las sc:fidlc:s que t::n el conoc.
Nueve sc:fi-tJe, hitheis de
Que tic:ne t::l enfermo que se quiere finar :
Lo primc:ro es qut! pterdc:: d
Y lo !-egundo el desconoca
Lo ter cc:ro es que ptc:r de: el ver;
El cuartn ropa ti. nro,
El quinto tlenc: un
Quc: no sc: contenta de: estar m yncer.
Lo sexto no cura operacion;
Seteno que los muy fnos;
la lc:ngua, dtct: d..-svarios.
Que es lo oct-1\"0 con r..,zon.
El nono y ltimo, con fuerz;t y p-tsion
AJlrieta los d1enrc:s con mrl<iles.
Quiero dc:c1ros que aquc:stO!\ stfiales
Veo que el mundo est en conclusion.
Digo que la primera seno1/: pierde e/ g14sto.
En cuatro manjares de wande sahor
Se mantene el mundo de necesidad ;
El uno es ju,ticia. el otro vc:rdad,
El otro es la fc:, el otro el temor.
Y pues pc:rdi el de este su dulzor,
Y tales manjares cohr tal fastio,
Obras de Gil Vicente
Yo os juro, sefiores, neste hhito mio,
Que nunca jamas sane el dolor
Oh mundo I sei-il es de tu perdimiento
Perdieres el gul'ltO de tantas dulzuras.
Oh evangelios, santas escriruras,
Como os hacen mohnos de viemo I
Acudid ai mundo, que est en pasamiento,
No puede vtvir, ya no nada.
Otra sefial muy mas apretada
Que ya no conoce; que es mas perdimiento.
Ya no conoce su criador,
Ya no conoce para que es criado,
Ya no conoce que cosa es pecado,
Ya no conoce s1 tiene sefior ;
Ya no conoce su redentor,
Ya no conoce sus santos consejos,
Ya n conoce ni mozos ni
Ya no conoce que cosa es mejor.
Ya no conoce quien lo vit"ne ver,
Ya no conoce m padre! ni madre,
Ya no conoce compaJre ni comadre,
Ya no conoce pesar ni placer.
Ya no conoce su
Ya no conoce hermano m h..:rmana,
Yo no conoce pantnta ct:rcana,
Ya no conoce ni quiere cunocer.
Tercera sena/.
Otra sefi.-.1 tercera le siento;
Que pierde la vista. los ojos quebrados,
No v e los pt: ligro' de tantos pecaJos,
No ve d cammo de tanto tormento,
No ve la ceguera de su
Ni ve los harrancos nesta estrada;
Ni ve ad va ni que posada,
siente lo cierto de su perdimiento.
No ve lo que toma ni lo que le dan ;
No ve lo que deja. ni ve lo que Jleva ;
No ve quien lo alumbra, ni ve quien lo ciega;
Nt ve lo que pide ni que le daran :
No ve quien lo ltama, ni que afan ;
No ve lo que topa, ni de que se guarda ;
Obras Varias
No ve lo que viene, ni ve lo que tard1;
No ve lo que es piedra, ni lo que es pan.
Cuarta sena!: apana la ropa.
El cuarto seial apafi" la ropa.
La ropa que h<illa, y la suya,
La suya. y agena, no pergunta cuya ;
Cuya es vtda
Poca firmc::za. Ct guera muy loca,
Loca la viJa y loca la muerte,
Muerte que en paso tan fuerte,
Fuerte seial, que es fuego de estopa.
Araa ya el mundo pierna tendida,
Ap:. ya sin conocimiento,
sin gu-.to dei mantenimiento,
Ap.,fia siu gu!'to, quiere dar la vida,
Apaf de pri,a, que est de partida ;
Ap.,fd. no ya lo que se toma.
Ap<ifa la ropit la casa de Roma,
Apctia la manta de cualquiel partida.
El quinto sc::fial ( oh no me duerma ninguno)
Es que el dolieme no se contenta de estar sosegado,
No se contenta de estar hien echado,
Ni ya mas bene alguno.
Impacic:-nte y muy importuno -
No estny bien aqui ... qurrome ir de aqui
alh ? uh q . sefal de paso fortuno t
Poco vivirs; oh, triste de u I
Quirome vestir ... quirome levantar .
Oh I leJantadme ... qurero ser Conde .
Quiero seiwra ... Conde ! y donde ?
Ad quieres tr, que no h y lugar?
No puede aqui estar ni a.msegar :
Cuilado, que ? Oh. no te contentas 1
y en cama de riendas
No asosiegas ? - poco has de turar.
Estos traveseros quita/dos ali ..
No quuro es1.1 ritnta; dl.ldm, uu obispado .
No tstoy bren contento, no t'Stoy bren echado:
Esta cabecerll muda/da an,l/ ...
Bu/lrdme est.1 carrr.1 q11e muy dura est.
No puedo aq11i estar ni asoseg.1r ...
Obras de Gil Vicente
Quterome ir Roma, quiero arcebispar:
Qutt'ro ser P.1p.:1 . Oh, el mundo va !
Sexto St'n.:ll: no obra en l medecina.
Ya no le las curas divinas
Dd hjo de D10s por l tan
Y por lud mue::rto y crucificado,
Y no obr<tn va en l sus doctnnas;
no le <tprovech<tn callentes m frias
Las yerhas y flores de la redencion.
no le aprovecha que en conclusion,
Sedme que acaba sus dias.
Ya no le aprovechan aguas estiladas
Por los ojos claros de la gloriosa;
Ya no le la pasion penosa
De y por l de::golladas :
Oh qu sdal de presto acabadas
Aque,tas pt:-<tddS dei mundo dohente!
Pue::s de sus males sanar no
Y esta ai cabo de sus tres jornadas.
Setimo sal : tiene los cabos frios.
las mano<; para dar loores
Por males o hienes Dios su sdor;
Frias. hklaJas e::n por su amor
Dar de lo pobres pecadores;
Frtas muy frias en pagar sudores
A' cuantos por tuve;
Frias stn en pagar lo que de::be
A' los cuitados de sus servidores.
Frios los pies para visitar
Los de los hospitales;
Frios los C<tbos soo ctertas sefales
Que el dei mundo se quiere acabar.
Fnos, h1elaJos caminar
A' ver su Oios, ni rome::ras;
Frios, mortales, que acaba sus dias :
El mundo. hermanos, se quiere finar.
Otro octavo lo ataja.
Que la la hahla turbada;
lH triste que emponzofada
De falsos testimomos por dame esa paja.

Obras Varias
De noche y de dia como graja
Lt .. mentiras de vtdas
Oh mundo, t mueres, pues ya que apenas
De: las buenas no hablas migaja.
Oh qu st:nal, pues que ya dispara
Con h:ngua danosa la habla turbada.
El nono lin de e!'>ta jornada,
Aprieta los dit:nres con rahiosa cara,
espanrable, rerrienta. amara, .
Con ranta sc.bt:rhia y cada vez mas.
Oh triste de mundo, poco turars;
Antes no te vic:ra, que tal te hallara.
Cerrados ios dientes.
Oh pese tal, y Dios es testigo ;
Oh de tal, y Dios es presente ;
Oh mala cuando el doliente
Se muerde las manos lidiando consigo.
No s que re dtga ni que te dtgo ;
A' segun visages que haces sin tiemo,
Ya te aparecen en tu finamiento
Aquellas visiones de nuestro enemigo.
T perdiste el gusto por le com[Jlacer,
Perdtste la vista por le contentar,
Apa.dS la ropa para se la dar,
Ganaste por no le perder.
Oh soherbio mundo, frailes y abades.
Soherbtos heguinos, soherbios
Soherhios los meses, soherbios los anos,
StJbabios p.,Jactos, soberbias
Soberbio te finas cn cama de enganos.
Y pues los senales de tu acahamiento
Ya estan ai caho do ninj:!uno apela,
No puede tardar aquella candeia
Dai delo con ira y tormento.
Ser tiil la hora de tu pa!i>amtento,
Que solo tn vella las gentes finen,
Dum vePrcris judicare seculunr per ignem;
Esta es la candda de: tu finamac:mo.
Esto abasta, sefiores, no mas
Cuanto la parte segunda presente,
En la cual puede notar quic:n la siente,
!56

Obras de Gil Vicente
Que el triste dei mundo va de cara atrs.
Y porque sigamo' la regia y compas
nuestro sermon. Sl!gun !>U manera,
ahora ld parte tercera.
Que dice en d tl!ma : es por demas.
Es por demas la huena
Semhrada t:n la llerra estenl y mala ;
Es por demas vestirse de gala
La vitja arrugada sin muela ni diente;
Y por d!!mas es
AI galgo lindo, si no tiene pies;
Y es por dema ... dit:ta ::tl
Y es por demas buen peme ai tiioso,
Y lcts cosas que ahora oireis.
Es por demas pedir ai judio
Que sea cri,ti<mo en su corazon;
Es por demas huscar perteccion
Adonde el amor de Dios est frio.
Tamhten est llano
Que es por dt:mas al que es mal cristiano
Do.-:tr in d!! Cn!>tO por fuerza ni ruego ;
Es por la candda ai
Y const:jo al loco y don al villano
Es por demas predicar verd::td,
Es por dernas llamar por virtud,
E' por dt:rnas tr<leros s::tlud,
Es por d!!mas rerrcnder maldad ;
por por hien qui! pctrl!za,
por demas toar la hondad ;
Es por dcmas qut:hrar la caheza,
Es por dt:rn-iS, que tdnto se os Ja.
Es por y aqui concluyo,
Es por demas aqueste sermon .
Empero I )i os demando perdon,
Que manda que y de miedo rehuyo.
Plicga la Vrgen y ai h1j, suyo
Que nos d muerte con nuestra victoria,
Y nos nd cido ad quam gloria
Nos perducat por el amor suyo.
Obras Varias
TROVAS A FELIPE GUILHEM.
O anno de 1S1g veio a esta crte de Portugal hum Felipe Guilhem, Cas-
telhano, que se d1sse que fra boncano nd Porto de Santa Maria; o
qual era grande logico e mllJto eloquente de muito bua prtica, que
antre muitos sabe: dores o f lgavo de ouvir: unha alguma cousa de
mathematico; disse a EIRd que lhe queria d.u a arte de Leste a
Oeste, que unha achada. Pera demostra desta arte fez muitos instru-
mentos. antre os quaes fui hum astrolabio de tomar o sol a toda a
hora: prancou a arte perante Francisco de Mello, que ento era o
melhor mathematico que havia no reino, e outros muitos que para
isso se ajuntr per mandado de S- A. Todos approvro a arte
por boa: fez-lhe EIRei por i .. so merc de cem mil reis detena, c' o
habito e corrc:tagem da casa da lndia, que valilf muito. Neste tempo
mandou S A. chamar ao Algarve a hum Simo Fernandes, grande
astrologo ; tanto que o Castdhano fallou com elle, que
vio que o entendia, e que lhe fazia tudo falso, quis fugir pera
Castdla; descobrio-se a hum Joo Rodrigues, Portugues. que o
mandou dizer a E1Re1, o.1ue o mandou prender em Aldc:a Gallega,
estande em hum cavallo de posta. Sendo preso, porque era grande
tro\"ador, lhe mandou Gil Vicente estas trovas.
Con sobra de pensamientos
Que continos penso yo,
No supe de los tormentos
Que la desdicha os di,
ahora dos momentos,
Que slipe vuestras pasiones,
Todas buscadas por vos:
Porque los santos barones
Concluen que las prisiones
Son por justicia de Dios.
A' muchos hizo espantar
Vuesa prspera fortuna,
Pues nunca vistes la mar
Ni arroyo ni laguna,
Supistes muy hien pescar.
Dtciendo el puehlo travieso
Contra vs, sabio profundo,
Por emendarse el avieso
Justo fue que fuese preso
El mas suelto hombre del mundo.
Y o les dije con buen zelo,
Por el bien que vos se encierra :
Este hombre suhi al cielo,
Del ciclo mir la tierra,
En la tierra vido el suelo,
Del suelo vi el abiso,
Del ahiso vi el profundo,
17
2..58 Obras de Gil Vicente
Dei profundo el paraiso,
Dei paraiso vi el mundo,
Dei mundo vi cuanto quiso.
Ans que por esta via
Es de los sabias el cabo,
Oue sin vt-r
l toma el sol por el rabo
En cualquiera hora dei dia.
Respondieron ai contrario,
Diciendo : No es verdad ;
Porque dende chica edad
No fue sino hottcario.
Hasta ver esta ciudad.
Respondiles con gran ira :
No digais mal de mi amigo,
Que cuando trata en mentira,
La mentira es ser testigo,
Tan dulcemente la espira.
Alegu por parte vuestr=I
Lo que s de vuestro engano,
Porque mostrais de una muestra,
Despues vendeis falso
Como luego se demuestra.
Esto me plugo escribir
Porque habeis de responder,
Y otra vez me habeis de oir,
Para acabar de decir \
Lo que os queda por hacer.
De todo esto es de creer,
Que la bondad de esta tierra
Siempre fue y ha de ser,
Que si misma hace guerra,
De buena, por bien hacer
Si el trovado no est
Conforme vuestra elocuencia,
Pues que dice la verdad,
Reprtome la sentencia,
Lo al vaya como va.

CONTRIBUIIS
PARA O CONHECIMENTO DAS OBRAS
DE
GIL VICENTE
EM FRMA DE PREFCIO (1)
Ex.mo Sr. Julio de Castilho
_ Como pude eu merecer tam assinalado servio, tam
relevante favor, como o que V Ex de pres-
tar-me com o seu nobilissimo procedimento? S uma
grande alma, generosa e fundamentalmente boa seria
capaz de semelhante gesto. V. Ex. bem sabe a mo-
destia da minha ed. de Gil Vicente. No pensei noutra
cousa seno em dotar as escolas com uma lio barata,
simples e correcta da obra do nosso grande drama-
turgo. Se_ tivesse mo a ed -prncipe decerto me
guiaria por ela. No tinha. Coimbra no possue exem-
plares nem da 1 . nem da 2. ed. Entre no fazer nada
e fazer alguma cousa, embora no fsse o que eu dese-
java, decidi-me pelo segundo caminho De mais anun-
cia-se de h muito,.como Y. Ex. sabe, uma ed. crtica
da Sr. D. Carolina, que ha-de ser o que nos fazem
esperar outras empresas idnticas da ilustre Sr. Assim,
pois, viria a minha ed. reproduzir a de Hamburgo -
sem aparatos crticos, sem erudies, correntia, para
que os Mestre::. da Lit. escolhessem nos seus cursos o
que entendessem de mais conveniente Ai ! e as esca-
brosidades? verdade Mas no as tem a nossa grande
Epopea i E eu que j tive a ventura de ler no seu
vivssimo original o Cantico dos Cmzticos f I Assim,
li) Sam do Sr. Visconde de CaMilho as Nota1 que se seguem com os
n. 1, nem, que recebi como oferta etpontdnea de sua Ex. com a con-
diio de, publicando-as, no denunciar o nome do seu autor. Esta
carta enviada ao destinto homrm de letras quando e logo que recebi o
vahosissimo trabalho revela os meus sentimentos de e os
propoaitos de dnuincia ao publico, que aqui fao impemtente e agra-
aectdo.
Obras de Gil Vicente
para ns, os que lemos com o pensamento alto das
cousas, esses trechos so como os seus congneres da
escultura - frmas de beleza e nada mais.
Eu contava dar no fim do 3.
0
vol. -nico que falta, '
e que conter as obras de Gil em espanhol, um ndice
minucioso, vocabulrio, etc. Mas a colaborao de
Jtl. Ex. no meu modestissimo trabalho vai valoriz-lo
singularmente. E ento, V. Ex. ha-de consentir-mo, a
origem dsse trabalho ha-de proclamar-se, ha-de assi-
nalar-se a nobreza de tam belo acto, para que fique bem
gravada a memria e o exemplo, que ele traduz.
Quem j deve a V. Ex. tam fecundos servios- e o
inestimavel e a todos supenor - a ed. da obra imortal
de seu ilustre Pai, sobre a qual em tempos escrevi umas
pobres linhas oue provocaram um passageiro alibi a
V. Ex.- ficar-lhe h devendo mais este e no pequeno.
Eu no dou a V Ex. os agradecimentos da sua generosa
ddiva. Posso ofender com essa banalidade a grandeza
e superioridade dla. Assim limitar-me hei a assinar-me
de V. Ex. admirador e mt.
0
obr!o
Coimbra, 21-111-1913.
MENDES DOS REMED!OS.
I
VERSOS LIRICOS
OU FRAGMENTOS DE CANES
DISPERSOS NAS
OBRAS DE GIL VICENTE
Menga Gil me quita el sueao,
que no duermo
(Auto pastoril costelfrano)
\
Norabuena quedes. Menga,
la f que D10s mantenga.
santa hendita,
graclO:;a y m1 renn;.,
ganado vi!ooira.
que ningun mal nu le venga.
Norabuena quedes, Menga,
la f que Dias mantt!nga.
(Auto pastoril castellumo J
Quando la Virgen hendira
lo pari,
todo el mundo lo senti.
Los coros angelicales
todos cantan nueva gloria ;
Obras de Gil Vicente
los tres Reies la victoria
de las almas humanales.
En las tierras princi pales
se son
cuando nuestro Dios naci.
(Auto dos Reis Magos)
Dicen que me case yo ;
no quiero marido, no.
Mas quiero vivir segura
nesta sierra mi soltura,
que no estar en ventura
si casar bien no.
Madre. no ser casada
por no ver vida cansada,
quiz empleada
la gracia que D10s me di;
no quiero marido, n.
No ser ni es nacido
tal parq ser mi marido;
y pues que tengo
que la flor yo me la s,
dicen que me case yo ;
no quiero marido, no. ;. : :
(Auto da Sibylla Cassandra)
j Que safiosa est la nifia I
i ai, Dios ! l quien le hablaria ?
En la sierra anda la nina
su ganado repastar ;
hermosa Cf'mo las flores
safiosa como la mar
est la nifia.
.
i Ai, Dios ! l quien le hablaria ? . ,
(Auto da Sibylla Cassandra)
Ro, ro, ro;
nuestro Dios y Redentor,
Versos Lyricos
no lloreis, que dais dolor
la Virgen que os pari.
Ro, ro, ro.
Niio hijo de Dios Padre,
Padre de todalas cosas,
cesen las lagrimas vuesas,
no llorar vuestra Madre,
pues sin dolor os pari.
Ro, r, r,
no le deis vos pena, no.
Ora, niio, r, r, r,
nuestro Dios y Redentor,
no lloreis, que dais dolor
la Virgen que os pari,
Ro, r, r.
Muy graciosa es la doncella ;
, i como es bella y hermosa !
Digas tu, el rnarinero,
que en las naves vivias,
si la nave, la vela, la estrella
es tan bella.
Digas tu, el caballero
que las armas ves1ias,
si el caballo, las armas, la guerra,
es tan bella.
Digas tu, el pastorcico,
que el ganadico guardas,
si el ganado, la valle, la sierva,
es tan bella.
2.65
(Auto da Sibylla Cas1andra)
i la guerra,
caballeros esforzados ;
pues los Angeles sagrados
socorro son en tierra I
1 la guerra!
Con armas resplandecientes
vienen dei cielo volando,
Obras de Gil Vicente
Dios y hombre apelidando
en socorro de las gentes.
1 la
caballeros esmerados,
pues los Angeles sagrados
socorro s,on en tit:rra.
i A la guerra f
No no no no no no no
no no no,
que no quiero esrar en casa ;
no me pagan mi soldada ;
no no no, que no, que no.
No me mi soldada,
no tengo sayo ni ;
no no no, que no, que no.
Mal haya quien los envuelve,
lns mis amores :
mal haya quien los envuelve.
Los mis amores primeros
en Sevilla quedan presos,
los mis amores:
mal haya quien los cnvuelve.
En Sevilla quedan presos
por cordon de mis cabdlos
los mis amores ;
mal haya quien los envuelve.
En Sevilla quedan ambos
los mis amores;
mal haya quien los envuelve.
En Sevilla quedan ambos,
sobre ellos armaban bandos,
los mis amores ;
mal haya quien los envuelve.
{Auto da Fel
(Auto dos quatro tempos)

Versos
En la huerta nace la rosa ;
quierome ir ali,
por mirar ai ruiseiior
como cantar.
Por las riberas dei rio
limones coge la virgo :
qmerome ir all,
por mirar ai rUJseior
como cantar.
Limones la virgo
para dar al su amtgo ;
quierome ir ali
para ver al ruisefior
como cantar.
Para dar ai su amigo
en un sombrero de SlrJ?;O ;
ir ill,
por mirar ai ruisc:ior
como cantar ( 1 ).
f Auto dos quarro tetf11106)
Ltvavi oculos meos
en los montes onde
aqudla aynJa que qu1ero
con ahin"adcs dt:seos.
Y la aynJa que dt:mando
repa .. tando
en cima de sierra,
qur fecit cal um y tierra,
de cuyo JZ,anado ando
care .. ndo
Ecce non dormrtabit,
n' iamas el ojo
aquel que y navega;
lsratl, qui visitabit
Dominus custodit te.
A la fe
no temas cosa
de noche que baga luna,
(1) O original diz como cantaba, o que certamente erro Je cpia 011
,.e amprenaa.
Obras de Gil Vicente
ni de dia el sol que d
non uret te.
Domine, benedrxisti
terram tuam, y el ganado,
y a Jacob descarriado
captivitatem advertisti.
AI pueblo lleno dt! males
desiguales
remisisti iniqu1tatem;
que te adon:n y te acaten
los concejos y jarales,
y animales.
Nuestra roia amara. triste,
de los puehlos
iram ruam mitigasti,
et jurorem advertisti.
Por ventura te pregunto,
si barrunto,
'I in aeternum 1rasceris 'I
No creo, segun quien eres,
que bagas el puehlo junto
ser defunto.
Bendecid, todalas horas
dei Seiior, ai Sdor Dios;
bendecid, Angeles. vs,
bendec1d. cielos, mil sobras.

Benedicite, aquae 01nnes, .
y
Benedicite, sol e luna
tespestates y fortuna;
bendecid a Dios. barones,
con canciones.
(Auto dos quatro tempos)
Por mais que a dita me enjeite,
pastores, no me deis guerra;
que todo o humano deleite,
. I
como o meu pote de azeite,
ha-de dar comsigo em terra. ,
(Auto da Mofina Mendes)
(. Quem a desposada ?
A Virgem Sagrada.
Versos Lyricos
l Quem a que paria ?
A Maria.
Em Bethlem, cidade
muito pequenina,
vi ha desposada
e Virgem parida.
l Quem a desposada ?
A
l Qttem a que para ?
A Virgem Maria.
Ha pobre casa
toda reluzia.;
os Anjos cantavam ;
o Mundo dizia :
i Quem a desposada ?
A Virgem sagrada.
? Quem a que para I
A Virgem Maria.
(Auto da Mofina Mendes)
Sbre mi armavam ;
ver quero eu quem a mi leva.
Tres amigos que eu havia,
sbre mi armam porfia ;
ver quero eu quem a mi leva.
Blanca estais colorada,
Virgem sagrada.
Em Belm, villa do amor,
da rosa nasceu a flor,
Virgem sagrada.
Da rosa nasceu a flor
pera nosso Salvador.
Virgem sagrada.
Nasceu a rosa do rosa 1,
Deus e homem natural.
Virgem sagrada.
(Auto da Feira)
( A11t0 da
Obras de Gil Vicente
Remando vo remadores
barca de grande alegria ;
o ratro que a guiava,
Filho de D ~ u s se diZia.
Anjos eram os remeiros,
que remavam portia ;
estandarte de esperana .
i oh t 1 quo hem que parec1a !
o masto da fortttleza
como cristal reluzia ;
a vella com f cosida
todo o mundo esclarecia ;
a ribeira mui serena,
que nenhum vento bolia.
(Auto da barca do Purgatorio)
Las hijas de Dofia Sancha .. _..
(Fragmento de algum rimance castelhano)
(Auto da barca da Gloria)
Nunca fu pena mayor ..
(_Outro fragmento)
Adorae, montanhas,
o Deus das alturas,
tambem as verduras.
Adorae, desertos
e serras floridas,
o Deus dos secretos,
o Senhor das vidas.
Ribeiras crescidas,
louvae nas alturas
Deus das criaturas.
Louvae, arvoredos
de fruto presado ;
digam os penedos:
Deus seja louvado ;
e louve meu gado
nestas verduras
o Deus das alturas.
(Auto da barca da Glria)
(Auto da Histciria de Deus)
Versos Lyricos
Serra que tal gado tem,
no n-a suhir ninguem
(Estribilho de alguma cano popular perdida)
'
1
(Auto da Can11nbz)
Serranas, no hajais guerra, ,
que eu sam a flor d'esta serra. '
(Estribilho)
Senhor, Filho de David,
amerceia-te de mi.
(Estribilho)
Tiempo era, cabalJero,
que se me acorta el vestir
(Auto da Ca,uma)
. {Auto da Cananea)
(Fragmento)
(Comedia de Rubena)
Ru, ru, menina, ru, ru,
morram as velhas e fiques tu.
(Comedia de Rubena, Se. 11)
Halcon que se atreve
con caza guerrera,
peligros espera.
Halcon que se vuela
con caza porfia,
cazar la queria,
y no la receia.
Mas quien no se vela
de garza guerrera,
peligros espera.
La caza de amor
es de altanaria;
trabajos de dia,
de noche dolor.
Obras de Gil Vicente
Halcon cazador
con garza tan fiera,
peligros espera.
(Comedia de Rubena, Se. 111)
Consuelo, vte con Dios,
pues ves la vida que sigo ;
no pierdas tiempo conmigo.
Consuelo mal empleado,
no com.ueles mi tristura ;
vte quien tiene ventura,
y deja. el desventurado.
No qmero ser consolado,
antes me pesa contigo;
no pierdas tiempo conmigo.
( Comedia de Rubena. Se. 111)
Bien quiere el viejo
i ay, madre mia r
bien quiere el viejo
la niiia.
(Comedia de Rubena. Se. 111)
Arrimarame ti, rosa,
no me diste solombra.
Estanse dos hermanas
doliendose de si ;
hermosas son entrambas
lo mas que yo nunca vi.
i Huf I 1 huf !
la fiesta, Ja fiesta,
que las bodas son aqui.
Namorado se habia dellas
Don Rosuel Tenori;
(Comedia do Viuvo J
Versos Lyricos
nunca tan lindos amores
yo jamas contar o
Huf r i huf!
la fies ta, la ti esta,
que las bodas son aqui.
Soledad tengo de ti,
tierra donde nac
( do nuvo J
( Conledia da Divisa de Coimbra J
(D. Duardos}
Llevantate, panadera,
si te has de llevantar,
que un fraile dejo mueno,
no traigo vino ni pan
1 Apth ! 1 apih r i apih r
(Floresta de Enganos)
O' mi pasion dolorosa,
aun que penes no te quejes,
n te acahes, ni me dejes.
Dos mil suspiros envio,
y doblados pc:nsamientos,
que me trayan mas tormentos
ai triste corazon mio.
Pues amor. que es seiorio,
te manda que no me dejes,
ni te acabes, ni me dejes.
Quien pone su aficion
do ningun remedio espera,
no se queje porque muera.
Aunque no espero gosar
galardoo de mi servir,
no me enncndo arrepentir.
( Enganos)
( de Ertganos)
f f1oresta Enganos)
Obras de Gil Vicente
Si eres para lihrar
mi corazon de fadigas,
; ay, por Dios I tu me lo digas.
El galgo y e] gavilan
no se matan por la prea,
sino porque es su ralea.
Este es el calbi ora bi,
el calbi sol fa mejorado.
AI Amor y la Fortuna
no hay defension ninguna.
Muy serena est la mar;
los remos, remadores ;
esta es la nave de amores.
( Flore1ta de EngtvWs 1
(Floresta de Enganos I
(Floresta d ~ Enganos)
(Floresta de Enganos)
AI compas que las sirenas
cantarn nuevos cantares,
remaveis con tristes penas
vuesos remos de pesares ;
terneis susptros pares,
y pares los dolores.
Esta es la nave de amores.
Y remando atormentados
halldreis otras tormentas,
con mares desesperados
y desastradas afrentas ;
terneis las vidas contentas
con los dolores mayores.
Esta es la na\e de amores
De remar y trabajar
llevareis el cuerpo muerto ;
v ai cabo dei navegar
se empieza perder el pucrto.
Aunque el mal sea tan cierto,
Versos Lyricos
los remos,
Esta es la nave de amores.
Caravela de Coruche
vai por nahos a Pomheiro.
( Ntill de amores '
1 Quem fol'se o d'ella!
i Huha ! 1 huha ! i huha r 1 huha r
Caravela de
vai por porros a Castella ;
vento bueno nos ha-de levar.
1 Quem fosse o capito d"ella !
1 Nau de amoresJ
l Donde ests, que no te veo ?
l que es de ti, esperanza mia ?
Nunca fue pena mayor,
ni tormento tan estrano,
que iguale con el dolor.
1 Fragua de amor)
1 Fragua de amor}
{ Donde ests que no te veo ?
l que es de ti, esperanza mia ?
( Fragua de amor J
Tristeza, l quien vos me di?
pues no fu la culpa mia,
no se la mereci, no.
La bella mal manwada
de linde que a mi ve,
vejo ta triste nojada,
dize tu razo puruque.
A mi cuida que doromia
quando ma foram cass ;
se acordaro a mi jazia
esse nunca a mi lembr.
( Fraglla de amor J
Obras de Gil Vicente
La bella mal maruvada
no sei quem cassa a mi,
mia marido no vale nada,
mi sahe razo puruque.
( de preto)
El que quisiere apurarse,
vngase muy sin temor
la fragoa dei Amor.
Todo ovo que se afina
es de mas fina vaJa,
porque tiene mejoria
de cuando estaba en la mina.
Ansi se apura y refina
el hombre y cobra valor
en la fragoa dei Amor.
El fuego vivo y ardiente
mejor apura el metal.
y cuanto mas, mejor sal,
. m3s claro y mas excelente.
Ansi el vivir presente
se pra mucho mejor
en la fragoa dei Amor.
Cuanto persona mas alta,
se debe querer mas fina,
porque es de mas fina mina,
dnde no se espera falta
Mas tal ovo no se esmalta,
ni cobra rico color
sin la fragoa dei Amor.
( Frgua de amor J
( Frgua de amor J
1 Pardeos I bem andou Castella,
pois tem Rainha to bella.
Muito bem andou Castella,
e todos os Castelhanos,
pois teem Rainha to bella,
Senhora de los Romanos.
1 Pardeos ! hem andou Castella
com toda sua He!-opanha,
pois tem Rainha to bella,
Imperatriz d'Allemanha.
Versos L yricos
Muito bem andou Castella,
Navarra, e Arago,
pois teem Rainha to bella,
e Duqueza de Milo.
i Pardeos I bem andou Castella,
e Siclia tambem,
pois teem Rainha to bella,
conquista. de Jerusalem.
Muito bem andou t:astella,
e Navarra no lhe pesa,
pois teem Rainha to bella,
e de Frandes Duqueza.
i Pardeos ! bem andou Castella,
Napoles e sua fronteira,
pois teem Rainha to bella,
Frana sua prisioneira.
guila que di tal vuelo,
tambien volar ai citdo.
guila dei bel volar
vol la tierra y la mar ;
pues tan alto fu posar
de un vuelo.
tambien volar al cido.
guila una Seiora
muy graciosa voladera,
si mas alto bien hubiera
en el sudo,
todo llevilra de vuelo.
Vol el Aguila Real
al trono Imperial,
porque le era natural
solo de un vuelo
subirse al mas alto cielo.
No me quis casar meu pae,
ora folgae.
(Templo dArollo
f Templo d'ATollo)
Obras de Gil Vicente
i Aquel cabalero, madre,
si me habr
con tan mala vida como ha ?
l A que horas me mandais
aos olivaes?
Nunca fue pena mayor,
ni tormento tan estrafio.
f Crtes de Jupiter J
( Crtes de Jupiter J
r Crles de .Tupiter J
Estes meus cabellos, madre,
dos dos me los lleva el aire.
De vos y de mi quejoso,
de vos porque sois esquiva.
Enganado andais, amigo,
cumigo;
dias ha que vul-o digo.
Gentil dama valerosa,
doncella por cuyo amur ..
r Crtes de .Tupiter 1
( Crtes de .Tupiter 1
r Crtes de Jupiter J
( Crtes de Jupiter J
Sem mais mando nem mais rogo.
aqui me tendes,
levae-me logo.
AI dolor do mi cuidado,
v en tus manos la mi vida
rue encomiendo condenado.
{ Crtes de Jupiter I
( Crtes de Jupiterl
Versos L yricos
Se disseram, digam : Alma mia.
Romance
Nifia era )a Ifanta,
Dofia Beatriz se decia,
nieta de) huen Rey Hernando,
e) mejor Rey de Castilla,
hija del Rev Don Manuel,
y Reina Dofia Maria,
Reyes de tanta bondad
que tales dos no habia.
Nifia la cas su padre
muy hermoo;;a maravilla,
con el Duque de Sahoya,
que bten le pertenecia,
st:fior de muchos sefiores,
mas que Rt!y es su valia.
Ya se parte la lfanta,
la lfanta se partia
de la muy h:i11 ciudad
que Lisbuna se decia.
La nqueza que llevaba
vale toda A\exandna ;
sus naves muy alterosas,
sin cuento la artillena.
Va por el mar de Levante,
tal qui! tc:mhlaha Turquta.
Con ella va d A zohtspo
sefior de la .
van Condes y Cahalleros
de muy n.tahlt! osrtda;
llc:va damas muy hermosas,
htjas y de vald
Dtos los lh:ve
corno su madre corria.
I Crtes de .Tu; i ter I
I Crtes de Jupiteq
Volava la pga y vai-se;
i quem me la tomasse f
Andava la pga
no meu cerrado,
olhos morenos,
z8o Obras de Gil Vicente
bico doirado,
i quem me la tomasse !
( Tragicomedia Serra da Estrel/a)
A mi seguem dois aores,
um d'elles morir de amores.
Dois acores que eu havia,
aqui andm nesta bailia ;
um d'elles morir de amores.
r Tragicomedia Serra da Estrella)
A serra es alta,
o amor grande ;
i se nos ouvirane I
1 Tragrcomeda Serra da Estrella)
{ Com que olhos me olhaste,
que to ht-m te pareci ?
i To asinha me ohidaste I
{ Quem te disse mal de mi ?
rTragicomedia Serra da Estrella)
Quando aqui chove e neva,
1 que far na serra !
Na serra de Coimbra
nevava e chovia ;
1 que far na serra !
r Tragicomedia Serra da Estrella)
Vaymonos ambos, amor, vaymos,
vaymos ambos.
Filippa e Rodrigo passavam o rio;
amor, vaymonos.
( Tragicomedia Serra da Estre/la)
Versos Lyricos
E se ponerei la mano em vs,
garrido amor.
Um amigo que eu havia
mancanas d'oiro me envia,
' garrido amor.
Um amigo que eu amava
man(;anas d'oiro me manda,
garrido amor.
Mananas d'oiro me envia;
a melhor era partida,
garrido amor.
( Tragicomedia Serra da Ettrella)
J no quer minha senhora
que lhe fale em apartado ;
i oh r i que mal to allongado !
Minha senhora me disse
que me quer fallar um dia;
agora, por meu peccado,
dis .. e-me que no podia.
i Oh I 1 que mal to allongado r
Minha senhora me disst!
que me queria falar ;
agora por meu peccado,
no me quer ver nem olhar.
J Oh! i que mal to aJlongado I
Agora, por meu peccado,
disse-me que no podia.
Ir-me- hei triste pelo mundo
onde me levar a dita.
i Oh ! i que mal to allongado r
( TragrcomeJia Sura da Estrella)
No me firais, madre,
que eu direi verdade.
Madre, um Escudeiro
da nossa Rainha
falou-me de amores;
Ohras de Gil Vicente
vereis que dizia ;
eu direi verdade.
Falou-me de amores ;
vereis que dizia :
cr 1 Quem te me tivesse
desnuda em camisa ! ,,
Eu direi verdade.
( Tragicome.iia Serra da Estrella J
No penedo Joo preto,
e no penedo.
{ Quaes foram os prros,
que mataram os lohos,
que comeram as
que roeram o hacdlo
que Joo preto
no penedo?
( Triumpho do Inverno)
Quien me ahora ca mi sayo,
cuitado,
quien me ahora ca mi sayo.
El mozo y la moza
van en romera
la
naquella monuna.
1 Cuitado!
j quien me ahora ca mi sayo !
Tomales la noche
naqudla monuna ;
la moza C<mtaba ;
el mozo decia :
i Cunado I
1 quien me ahora ca mi sayo f
{ Por do pasar la sierra
gentil serrana morena ?
( Tri11mpho do Jnaerno}
Versos L yricos 283
Tu ru, ru, ru, l ;
; quien la pasar ?
Tu ru, ru. ru, l ;
yo la
Di, serrana, por tu f,
si naciste en esta tierra,
por do pasar la sierra,
gentil serrana morena.
Ti ri, ri ri n,
queda tu aqui.
Tu ru. ru ru ru,
l que me quieres tu ?
To ro, ro ro ro,
que yo sola est.
Serrana, no puedo. no,
que otro amor me da guerra.
( Como pasar la
gentil serrana morena ?
( Triumpho do Irrvernc}
Assi andando, amor, andando,
assi andando m'ora irei.
(Triumpho do /n.Jtcrno)
Polo canaval da neve
no ha hi amor que me leve.
( Triumpho do lm-n1ro)
Por mas que la vida pene
no pierda el e .. pt:ranza,
porque la desconfianzd
sola la muerte la tlt:ne.
Si fortuna dolorida
tuviere quien bien la sienta,
sentir que toda afrenta
se remedia con la vida
Y pues dohle tiene
despues dei mal la bonanza,
no se pierda el esperanza
en cuanto muerte no viene.
1 TnumJIro do /PlJ't:rttO J
I
Obras de Gil Vicente
Romance
Dios del cielo, Rey dei mundo,
por siempre seas loado,
que mostraste tu grandeza
en todo cuanto has criado.
Heciste ReiQOS distinctos,
cada uno en su grado,
disteles muy justos Reies,
cada Rey en su reinado.
Tambien diste Portugal,
de Moros siendo ocupado,
el Rey Don Alonso Henriques,
que se le hubo ganado.
Este santo caballero,
dei tu poder ayudado.
venci cinco Re1es Moros,
juntos en campo aplazado.
Tu santas lJagas le diste
en pago de su cuidado,
que dejase por armas
su Reino seialado.
Recuerdate,
cuanto Dios te tiene honrado ;
dite las tierras del sol
por comercio tu mandado.
Los jardines de la tierra
tienes h1en seioreado ;
los pomares de Oriente
te dan fruto preciado.
Sus parasos terrenales
cerraste con tu condado.
Loa quien te di la llave
de lo mejor que ha criado.
Tdalas islas inotas
ti solo ha revelado.
De quince Reics que has tenido,
ninguno te ha desmedrado,
Versos L yricos
mas de mejor en mejor
te tienen acrecentado.
Todas tus Reinas pasadas
santamente han acabado.
Si Dios diste loores
por cuantos bienes te ha dado,
dale gradas nuevamente
pues de nuevo te ha mirado.
Dite el Rey Don Juan
Tercero deste ditado;
y de su Reino precioso
porque seas mas liado,
dos hijas primeramente,
todo por Dios ordenado ;
como quien sabe lo bueno,
ansi te lo ha guisado.
Bien sabes, Reino dichoso,
Ias Infantes que te ha dado,
unas para Emperatrices.
otras Reinas que has criado.
Los mas Reies de la Cristandad
de su progenie han manado,
y otrosi Emperadores
proceden de su costado.
Tu Prncipe natural
Dios te le tiene
y nacer en tus manos
su tiempo limitado.
Cantad esto. mis Sirenas,
y sea muy bien cantado.
( Triumpho do I
Dei rosal mi madre,
vengo dei rosal.
A' riberas de aquel vado
'iera estar rosal ;
vengo dei rosal.
286 Obras de Gil Vicente
A' riheras de aquel rio
viera estar rosal flondo ;
vengo dei r o ~ a l .
Viera estar rosal florido
cogi rosas con susp1ro ;
vengo dei rosal.
Dei rosal vengo, mi madre,
vengo dei rosal.
( Triumpho do Inverno J
Mr Gonalves,
to mal que me encarcelastes
nos paos d'el-Rei,
e na camara da Rainha
du bailava el-Rei,
e con Dona Caterina.
Mr Goncalves,
to mal que me encarcelastes.
1 Romagem de Aggravodos.
Por f\'laio, era por Maio,
ocho dias nor andar,
el Ifante Don Felipe
naci en Evora ciudad.
1 Huha r 1 huha r
Viva e) Jfante, ei-Rey y la Reina,
como las aguas dei mar.
El Jfante Don Felipe
naci en Evora ciudad;
no naci en noche escura,
ni tampoco por lunar_
1 Huha r 1 huha r
Viva el Jfante, ei-Rey y la Reina
como las ondas dei mar.
No naci en noche escura,
ni tampoco por lunar ;
naci cuando el sol decrina
sus ravos sohre la mar.
- i Huha r 1 huha r
Versos Lyricos
Viva el lfante, el-Rey y la Reina,
como las aguas del mar.
Naci quando el sol decrina
sus rayos sobre la mar,
en un dta de Domingo,
Domingo para notar.
1 Huha ! 1 huha I
Viva el lfdnte, el- Rei. y la Reina
como las ondas del mar.
En un dia de Domingo,
Domingo para notar,
cuando las aves cantaban
cada una su cantar.
i Huha ! 1 huha !
Viva el ltante, el-Rei, y la Reina
como la tierra y la mar.
Cuando las aves cantaban
cada una su cantar,
cuando los arboles verdes
sus fructos quieren pintar.
1 Huha i ! huha !
Viva el lfante, el-Rei, y la Reina
como las aguas del mar.
Cuando los ar boles verdes
sus fructos quieren pintar,
alumhr Dios la Reina
con su fructo
1 Huha ! i huha !
Viva el lfante, el-Rey, y la Reina
como las aguas del mar
Si dormis, doncella,
despertad y abrid.
que venida es la hora
si quereis partir.
Si estais descalza,
No cureis de vos calzar,
que muchas aguas
teneis de pasar,
( de .4ggravadol)
288 Obras de Gil Vicente
aguas de Alquebir,
que venida es la hora
si quereis partir.
Cantan
yo no me duermo,
ni tengo suefio.
Apartar-me ho de vs,
garrido amor.
Eu amei uma senhora
de todo o meu corao;
(Quem temfarellos)
(Qyem temfarellos)
quis Deus e minha ventura
que no m'a querem dar, no.
Garrido amor.
No me vos querem dare;
ir-me-hei a terras
a chorar o meu pesare.
Garrido amor.
J vedes minha partida;
os meus olhos j se vo ;
se !'e parte minha vida,
c me fica o corao.
(Quem temfarellos)
(Quem tem farellos)
Quem vos anojou, meu bem,
bem anojado me tem.
l Cual es la nifia
que las flores,
si no tiene amores ?
Cogia la nifia
la rosa florida ;
el hortelanico
rrcndas ]e pedia,
si no tiene amores.
(Auto da lndia)
( O Jellzo da horta)
Versos Lyricos
Volvido. nos han volvido,
vulvtdo nos han
por una vc::..::ma m<tla.
Meu amor tolhc::u mt:: a fala;
volvido nos han.
2.89
(O velho da horta 1
Pues tengo razon. seiora,
razon es que me:: la oiga.
(O velho da llorta}
Urna moa to fermosa,
que vivia ali S ..
( O velho da horta}
(. Qual de ns vem mais cansada
ne!'ta cam.ada jornada?
<.Qual de vc::rn camada ?
Nosso mar fortunoso,
nosso vivc:r la..::nmoso,
e o cheg.tr ngnro:.o
ao d'e,ta irnada
( Qual de vc::m mais cansada
nesta Cdmada jornada ?
Ns partimos caminhando,
com lagr
sem !'aher como nc::rn quando
far tim nossa jornada.
( de ns vem mais cansada
nesta cansada jornada ?
( ..tuto Jal Fadas J
Canas do amor, canas
canas do amor.
Pelo longo de:: um rio
<:anaval c::st florido,
canas do amor.
nl
( f"arfol Je Ines Pereiral
Obras de Gil Vicente
Mal herida iha la garza

sola va, y gritos daba.
{ Farfa de bzes Pereira J
Deixar quero amor vosso,
mas no posso.
( Farfa do llti{ da Beira J
Vamos ver as Cintrans,
senhores. nossa terra,
que o melhor est na serra.
As serranas Coimhrans.
e as da Serra da Estrella,
por mais que ninguem se vela,
valem mais que as cidadans.
So pastoras to louans,
que a rodos fazem guerra
bem desde o cume da serra.
I Farfa do Jui da Beira}
En la cocina estaba el asno
ba1lando.
y dizronme : Don asno,
que vos traen casamiento,
y os dahan en axuar
una manta y un paramiento
hilando.
A serra alta, fria, e nevosa ;
vi venir serrana, gentil, graciosa
Vi venir gentil, graciosa;
cheguei-me per'ella com gran cortezia
heguei-me per'ella de gran cortezia,
disse-lhe : " Senhora, (. quereis companhia ?
Disse-lhe : " Senhora, (. quereis companhia ?
Disse-me : Escudeiro, segui vossa via.
( Farfa dos almocreves}
Versos L yricos
i Ai, Valena ! ; guai, Valena r
de fogo sejas queimada.
Primeiro foste de Moiros,
que de Christianos tomada.
Alfaleme na caheca,
en la mano una azagaya.
i guai Valena f ; guai Valena!
1 corno ests hem asse'ltada !
Antes que sejam tres dias,
de Moiros sers cercada.
- l D'onde vindes, filha,
branca e colorida ?
- De l venho, madre,
de ribas de um rio ;
achei meus ~ m o r e s
num rosal florido.
- l Flordo, enha filha ?
branca e colorida.
- De l venho, madre,
de ribas de um alto;
achei meus amores
num rosal granado.
- l Granado, enha filha ?
branca e colorida.
t Auto da Lllsitania 1
{Auto da Lusita11ia}
Este Maio, o Maio este:
este o Maio, e florece ;
este Maio das rosas;
este Maio das formosas;
este Maio. e ftorece;
este Maio das flores;
este Maio dos amores ;
este Maio, e ftorece.
Los amores de la nina,
que tan lindos ojos ha,
1 Auto da Lusitani.ll
1 ay, Dios ! l quien los habr ?
1 ay, Dios f l quien los servir ?
Obras de Gil Vicente
Tiene los njos de
hermosos como la flor ;
quien los l'ervicre de
no s como vivir,
que tan lmdos (ljos ha.
j Ai. Dios ! l quien los servir ?
i ai, Dios ! l los habr ?
Sus ojos son naturales
de las guilas Realt"S;
l()_S vivos hacen mort.des,
los muertns suspinm ali,
que tan lindos ojos ha.
' Ai, DIOS r l quien los servir ?
1 ai, Dios ! l qUien los habr ?
(Auto da Lusitania}
Vanse mis amores. madre,
tierras van morar,
y no los puedo olvidar.
l Quien me los h<tr tornar?
<. Quien me los har tornar 1
Yo sofiara. madre. un sueo,
que me dt nel corazon :
que se ihan los mis amores
las islas de la mar,
v no los puedo olvidar
l Quien me los har tornar?
.. { Quien me los har tornar ?
Yo soara, madre. un suefio,
que me di nel corazon :
que se iban los mis amores
las tierras de
Ali se van morar,
y no los puedo olvidar.
l Quien me los h<tr tornar ?
{ Quien me los har tornar?
En el mes era de Maio,
vspora de Navidad,
cuando canta la cigarra
1 Quem ora souhesse
onde amor"nacesse,
que o semeasse !
(.-luto da Lusitania}
Versos Lyricos
Media noche con lunar,
al tiempo que el sol salia,
record que no dormia
con cuidado de cantar.
Hervas do amor, hervas,
hervas do amor.
las puertas de la villa,
en medio de la cmdad,
dijo el Abad Te r a :
1 Tan buen molinero sondes,
Martin Gomez,
tan buen molinero sondes !
Era la Pscua florida,
en el mes de San Juan,
cuando la mona panJa
al sancnstan :
Teresica dei Rohledo,
que te guarde Dios de mal.
Respondi Pero Piian:
- Estae quJo com a mo,
Frei Joo, Fre Joo.
estae quJo com a mo.
Padre, pots sois meu
quando falardes comtgo,
Frei Joo.
Estareis qu,Jo,
mas e:.tae vos quJo,
mas estae queJo
com a mo
Perguntihan : - i Cual Pirico?
{ qu.,l Pin:lo? {ou qual Frei Joo?
No diria quien era la mN,;a,
no dtria quem. nem quem no.
Yo yendo addante,
dijo Francia en su laun :
- Se volen la guerra. se volen la guerra
Bone xi si volen la guerra,
vera xi si vole la
Dijo la vieja en portugues :
- Palombas, se amigos amades,
no riiaJes ;
paz in cehs, paz in terra,
e paz no mar.
Tan garredica la vi cantar
ficade, amor, ficade,
ficade, amor.
1 Farfa dos F1sicos)
H
CRONOLOGIA GIL-VICENTINA
1502- 8 de Junho Lisboa - P.ao da Alcova Visitaco
11
-
Natal
)) )) ))
Auto pastoril castelhano
1503- 6 de Janeiro
, ,
)) I)
Auto dos Reis
Caldas - Igreja Auto de S. Martin o
15o5- Lisboa - Paco da Ribeira Fara Quem tem fnrelos
Abra'ntes Sermo a e!Rei D. Manuel
1SoH- Endoenas Lisboa - Paco da Ribeira Auto da Alma
IS ao-
,, , de Santos
Auto da Fama
1510- Auto da F
1511.- Fara do velho da horta
1517.- Lisboa - Pao da Ribeira Auto da barca do Inferno
!513- u
)) )) ))
Auto Exhortai'io da gutrra
1514- Comedia do Vmvo
1517- Fevereiro ou Maro Lisboa - Paco da Ribeira Auto da do Interno
l51g-
Natal Lisboa - 1-Iosp. de Tod. os Santos Auto da barca do Purgatorio
1519- Almeirim Auto da barca da Gloria
a51g- Abril (?) Almada Auto da India
157.1- Comedia de Rubena
1511-
J52I-
D21-
1521-
1513-
1523- Natal
t5d-
1525-
1516- Novembro 1
t5.!6-
J5l.6-
1527-
1527-
1527- Natal
1S27- Outubro
I 52 7 -- ( OU I ' )
1;29- Abril, (ou Fev. de
t5.h- Juneiro
1531- (?)
15:'o)
t532- fins do an., ou pr. de 1533
t533- Maro
1533-
1534-
1534-
Natal
Lisboa - P a ~ o da .k.ibeira
E v ora
Lio.;hoa
))
Thomar - Conv. de Christo
Evorn
Almeirim
E\'orn
Almeirim
))
Coii'T'hra
Almeirim
.....
Coimbra- No pao de St." Cl:lrn
J.io.;hoa
Coimbra
Lio.;hoa
Li ... hoa
San tarem
Evora
Alvito 1 ? )
E v ora
. Evra .
Octivellas- Convento
Cones de Jupiter
Fara das Ciganas
Rom. H memoria d'eiRci D. Manuel
Rom. Acrlam. d't::lRei D. Joo III
Fnrca de In" Pereira
Auto pastoril rortugues
Fnrca do .lui1. O<l Beira
Trngic. Frngua de amor
Tragic. Templo de Arollo
Farca do Uerigo da Beira
Fnrca dos Almocreves
Auto da Hi-.t. de Deus
Com. sohre a Divisa de Coimbra
Auto da Feira
Trngk ~ e r r a da Estrella
'I ragic. Nau de nmores
Tragic. Trumpho do Inverno
Carta a eiRei D. Joo III shre o
terremoto
Fara das Ciganas
Auto da Lusitania
Tragic. Romagem de Aggravados
Tragic. Amadis de Gaula
Ato da Canana
Auto da Mofina MenJes
t.l
~
o
O"
~
til
o.
('!)
2
<:
t=i'
('!)
:3
;;
a535-
1536-
.... -
(?)Natal
tal
E v ora
Enxobregas
Auto da Festa
t.om. Floresta de Enganos
Auto da Resurreico
Auto da Sihylla Cassandra
Auto das FaJns
Farca dos Fsicos
O. Duardos
Epstola a eiRei J). Joo III, dedi-
das Obras
Trovas ao mesmoSenhor
Trovas ao Conde de Vimioso
Trovas a A. L. apayo
Trovas a Filippt! Guilhem
Pranto de Mnria Purda
n
..,
o
:1
o

cro
)'
?1
<
c;
(!)

a
Q)
to)
'a
III
lN DI CE
DAS
OBRAS DE GIL VICENTE
O nmero romano designa o volume; o algarismo arbico, a pgina.
A
Abbadessa de Odivellas - Vide l'i,..fante - D. -
AbP.l- Fil;!ura do Auto da Htrra de Deus
Abralto- Fgur<i do Auto d.r Hrstrra de Deus. Figura
do Auto da Srbylla Cassandr.r.
AbrautPs - valct t:m ,5,,6 Gil Vicente
um em ver!!\o na noile do nasmemo do
lnfanrl! !) Dinis - 111, 3h
Abrell - D. Isubel de - Mencionada no Auto do velho
da horta.
E a Dona lsahel de Ahreu
que d'elle pit:d<ide - r, 3a 1.
Acclamao dei-Rei D Joo III. Romance a elld, com
pre..:aosos promenore!!\ ....:._ 1,
Ado,- do Auto da Histria de Df'uS
.Affmtso- dct Trwmplw do luverno .
.Affouso - Cn .. do de Craslo Liberal, Fagura da Comedia
de Rubena
- O Cardeal l1ifante D. - ( ? ).
ir homens marinhos
O precioso Cardeal
em um carro triumphal,
Padre S.mto natural.
Mascarada dos peixes no Auto Crtes de Jupiter-
1, 233.
3oo Obras de Gil Vicente
Alfonso- Vasco- Figura do prologo do Auto pastoril
pnrtugu,s
A.;/fouso - Vasco- Almocreve. Figura da Fara dos
Almocreves.
Affom,o - Vasco - Figura da Fara O Jui; da Beira .
.A,q_qravadotJ - Vide Romagem dos aggravados .
.AlbUlptPrque- A.Uonso de - Aluso a um homem dsse
n1 me - . :;, 3.
Alcova - Vtde Pao da Alcova
.Alcaide- Um- Ftgurl d! O Velho da Horta .
.Alcanr - Vtdc: Cho de A/comi. '
Al,ontim - Vtde Cunde de Alcoutim.
Alegrete e JJfouo - D<I l-O os Pereiras. Origens em
t m hu - 11,
.Alfaiate - Assis .
.Aifuma - :\ a esta famosa regio no
Pr,:mro de M.:1rra Parda - r. 38o.
Alhaudra - Esla vila nomeada no Auto da Festa -
11. 4-1'
Alho- J.lfartim- Alude-se a este taherneiro da
,.< lh.-1 no Pranto dt> 1\l.uia Pard.-r - 1.
.Alma- Vtde Auro da Alma .,
Almada- A st: rtprt:st.ntou em t5t9 a FcJra Auto da
. b1dra
.AlmPilu, do Pao. Ftgura da Flra O Clerigo da
Hl'rra
.Almeirim- A st: a d Rei D Manut:l em
1.:"'10 o Auto dr.J F na-. do ... l
A se em a5g o Auto da barca dJJ
Glorra
A se r1 presenrou em N .vemhro de t5L6 a
T r a::i'-pmedta Tt mp/o de Apollo
A -e reprt:Stntt.Ju t:m ')_ o Auto d..l Hrstria
de I )eus .
.Almocreves - Vide Fara dos Almocreves .
.Alvureg - .Autoue - seria Clng" naleum silio
da Bc:ira Alude-se a na Fr.1ra dos Almocreves
- ' '34
Alvar,..s- Ft>rnand'- E' mencionado na Fara do
C.lrrpo dr.1 Berra- 1, 3H.
a um a""im chamado- 1, 278.
Alvito - Vide. B.:1ro d'Aivrto
Ama- A - Figura da Farl Auto da lndia.
Ama de Cismena - A - Ftgura da de Ru-
hena .
.Amads- Filho dei-Rei Pevio. Figura da Tragico-
media Amads de Gaula.
lndice das Ohras 301
Amadls de Ga1da- Tragic,media no pao
d Evora em 1r.33 a D III -1.
.Amarlnr- Um - J,, O Jm; da Beira.
Amaurlria de Flr1da Figura da Tragtcomedia
/)om Ouard S.
Amor- V1de Trgua de amor
Amor - O - r igura Ja T Nu de amores .
.Auo - Um - da Tragkomedia Amads de
Gaula.
A.ndr - do Auto da /ltlfl{ina Mmdes
.Audreza - da Comedra de Rubena.
Aujo- Um - Arraes do Figura do Auto da bara
do ln{er1J0 .
.Anjo- m -- Arraes do Ceo. Figura do Auto da barca
do Purgatorio
Atdo -.Um'- Arraes do Ceo. Figura do Auto da barca
da Gloria.
A1do - Um - F1gura do Auto da Histria de Deus.
Aujos - Ftguras do Auto da b.1rca dJ Glrra
A1d9s - Ftguras no Auto da Alujina Me11des
.Anua Dias - Ftgura da Fara do Juij da Beira.
- Branca - F1gura do Auto dol Ferra
.Auriqne - Dom - E" o nome de um F1dalgo do Auto
d.1 barca do /nft>rttn
.Jnrique - Vide H.-nrrque.
Anriques - 'enhor .. Jo.::sse nobre apelido, mencionada
n" Auto d.1S Fadas dua" Vt:zes - 11, :io1
.Apariciattes - da Trttgicomedta Roma{ff'm de

- crtado. Figura d<t Fara Quem tem farelos .
.Apnllo - F1gura da '.omellia Florr>st.l de eng.:tPJoS
.Apnllo - Ft&!ura da Templo de Apollo.
Apnllo - Vide Templo de Apullo
_lrbinrlieta - Cnrrcao Sisuarte da Gran- Rreta-
nha Figura da Am.ldis de Garda.
Um - Jo Auto da barca da Glria .
trelhauo- A um homem de .. se apd1Jo alude:: Gil
Vtcente no Auto do velho d.1 lwrt.:z ; mas por forma
burlesca para mim inintdigivel.
O' precioso Santo Arelhano,
mrtyr bem-aventurado,
tu que foste mdrteirado
neste mundo cento c um anno - r, 3o8 .
I roz - Rabi - Figura do Dialogo sbre a Resurrei-
o.
3ol Obras de Gil Vicente
Arrayolos - Foi edificada esta vila por Silvenda. e
llct procedt:m Silvas e S1lveiras.
lescas - 11,
- Origem burlesca desta vila - 11. X6
Arruda - Diogo da - Part:ce sido algum mar-
ceneiro. Mencwna-se nct Fara do Jui; da Beira
11 353
Arruda - Lianor Mendes da -Alude-se a esta ven-
li..;bont:n!-.e no Pranto de Maria Parda- , iQo .
.A.rtada - Dama de Flrida F1gura da Tragicomedia
I Jom l>uardos.
Assis- A-sis era um alfaiate,
que morava ali S.
Palavras da Romagem de Agl{ravados- r, 1.71..
Atade - D .. Zifaria de- Mencionada na Fara do
velho da horta.
O' Santa Dona Daria
de Ataide, fresca rosa,
nascida em hora duosa,
quando Jupiter se ria - r, 3JJ.
Atade- Guiomar do- Mencionada no Auto das Fadas
- 11, 2U4-
Era amada pelo Marichal - 11, 2Q4
Atougnia- Parece que nas costas havia famosas
lctgstas - ' 36o .
.AurPlia - Lavradeira. Figura da Comedia de Rubena.
Auricio - t:tgctno Figura da Fara d.1s Ciganas.
Auto da Alma - Dedicctdo Rainha O Lt:onor, viuva
dei Rei D. Joo 11, e representado a el-Ret D. Ma-
nuel, no seu pao da Ribeira, nas Endoenas
de 1SoX- r, 71..
Auto da barca da Glria - Representado a el-Rei
D Manuel, em Almeirim, anno r!,.g- 111.
Auto da barca do Inferno - Representado na camara
da Retinha D. Maria, segunda Mulher .dei-Rei
D Manuel, achando-se a mesma senhora enfrma
do que a lt:vou em 7 de \1aro de 1517- r, Q6.
Auto da barca do Purgatrio - Representado Rainha
D. Leonor, viuva dei- Rei D Joo II no Hospital
de Todos os Santos, no R o cio de Lisboa, nas
do Natal de 1S18- 1, 121.
Auto da Canana - Representado no velho Mosteiro
S Banardo de Odivellas, a ped1do da senhora
Dona Abbadessa, Dona Violantc, em t53a - 1, a86.
lndice das Obras 3o3
Auto das Fadas - Fara representada entre os anos
de J5oz. e So4. to aparecerem mencionados o
Prncipe D Joo ( depois Rei) e as Infantlis D. Isabel
e D. Reatriz - " 2lJ2.
Auto da Fama - Fara representada Rainha viuva
D. Leonor. e depois em a el-Rei D. Manuel
no pao de Santos o velho - n, 2;4.
Auto da F - Representado na capella do pao de
Almeirim a el-Rei D. Manuel em a5JO nas Matinas
do Natal. Digo t510, porque na pagina 9 se l,
falando-se da vinda do Salvador :
- l Que anos hai que acaeci ?
- Mil e quinhentos e dez - u, 4
Auto da Feira- no Natal de aS27 a el-Rei
D. Joo 111 em Lisboa - 1, 44-
Auto da Festa - representado no Natal de J535 - u, 430.
Auto da Histtria de Deus- Representado a el-Rei
D. Joo III e Rainha D. Caterina em Almeirim,
anno t527- 146
Auto da India- Representado em Almada
D. em 1 5 19 - 11, 2S6.
Auto da Lusitania - Fara representada a el-Rei
D. Joo 111 no nascimento de seu filho o Prncipe
D Se o Prncipe nasceu a de Novembro
de t53I, deveu este Auto subir scena no fim do
ano, ou como do seguinte - n, 37fi.
Auto de S. Martin/to - Representado Rainha viuva
D. Leonor na igreja das Caldas, na procisso de
Corpus Chri ... ti em 5o4- H, 112.
Auto da }rfojina .. - Representado a el-Rei
D III nas Matinas do Natal de 1.B4- 1, 2.
Percebe-se ter sido representado, como outros,
numa igreja, ou capella. Diz o Frade do prlogo :
Mandaram-me aqui subir
neste santo amphitheatro - 1, 4-
Auto Pfllltoril Castelhano- Endereado s Matinas do
Natal de a502, provavelmente na capella do pao
da Alcaova. a pedido e instigao da Infanta
D. Reatriz, me dei-Rei D. Manuel - 111, 14.
Auto pastoril portuguez - Representado a el-Rei D.
Joo III em Evora. no Natal de a523 - 1, '24
Anto quatro tempos - R e presentado na cape lia de
S. Miguel do pao da Alcova a el-Rei D. Manuel
Ohras de Gil Yicente
por mandado da Rainha viuva, irm- do mesmo
, . St'nhor - 111. (l(,
dos R(is Mugos - Representado em 6 de Janeiro
- de 1 .5o.i .::enttmente no pao.da Alccova - 111. 3o.
Auto da Sibylla Cassandra - Representado Rttinha
: .,_, Vtuva, IJ. l.eonor no Mosteiro de Xdbregas. Mati-
nas do Natal de 15 .. - 42-
.Atiz - Vide Comendador mr de Avi;.
Ayola- Gonalo de- Castelh.tno muito falador, que
andou na nossa Crte em dias dd Rei O_ Joo III
-1, 3QS
Ayres- Alude-se a ele no Auto da Lusi-
tania. Era provavelmente muito conhectdo em
Dtz Ayres, que do bao, , 3n.
Azamor - A' partida do Duque de O. Jayme,
p<lra a expedto de Azamor foi ft:ito o Auto
Exlzortao da guerra
Aluso fugiuva a essa conquista - u, z85.
B
Baer;a- Abrallo- Algum Judeu rico do tempo. Alu-
de-se no Auto da Lusitania morada dele, como
ponto de referencia - 11,
Bailador- Um- Figura da Fara do Jui:; da Beira.
Baro d' Alvito - Rdt!re-se-lhe G1l VIcente gracejando
no Auto do velho da horta.
O' Santo Baro d'Alvito,
Seraphim do deus c :upido,
o velho affi.i1o,
porque, inda que contnto,
va.i perdido - 1, jog.
Barabanel - Isagalta - n, 37R
Rarba triste - F1gura do Auto da Mofina Mendes.
Barca da Glria - Vide Auto da barca da Glria.
Barca do - Vide Auto da barca do Inferno.
Barca do Purgatorio - Vide Auto da barca qo Purga-
torio.
Bw;tii'io - Filho do vilo Joo Morteira. Figuras da
Tragicomedia Romagem de af{gravados. _
JJeata - l' ma - a da Comed1a de Rubena.
/Jeatriz- lnfa1tta D. - Filhd do Infante D. Fernando,
e me ddRd lJ. Manud. chamada por cortesia
Rainha. Assistiu em 8 de Junho de 1502 na camara
Indice das Obras 3o5
da Rainha sua nora Visitao do vaqueiro, por
Gil Vicente, verdadeira inaugurao do Teatro
portugues - 111, 7
N. B. - Aqui (segundo penso) anda grande con-
fuso, causada por ruhncas dos Autos.
A rubrica da Visitao do vaqueiro diz que estive-
ram presentes, alm da Rainha D. dt:itada na
sua cama, el-Rei D Manuel seu marido, a Infanta
D .. Beatnz. me dei- Rei, e a quem a ci\ilidade con-
suetudinaria chamava por abuso Rainha ( assim
como lho chamou tambem a propna ruhrtca. e
mais a Duqueza de Bragana A rubrica do Auto
pastoril castelhano diz: Gostou tctnto a Ramha
velha representao, que pediU ao autor,
que isso mesmo lhe representasse nas Matinas do
Natal. Se porque e,. ta v a presente ;
presente estava a me dei-Rei (a chamada Rainha
'velha J Logo, parece que foi esta senhora quem
encomendou a seguinte obra do poeta. Mas a
tradio atribue essa protectora encomenda
Rainh"I viuva del-Rei D. Joo II: de tudo isto con-
clue que a rubrica, talvez mal feita a muitos anos
de omitiu entre as pessoas presentes
scena a dia Rainha D. Leonor.
Beat'riz- Infanta D -Filha d'elRei D Manuel. Com-
primento :.t ela_ em t5t3, sendo uma criana no
AutQ Exhortaao da {:uerra - 1, 214.
Esta fuura IJuqueza de Saboia represen-
taco do Auto das Fadas - 11, 3oh
Beira .:_ Vtde Far.:z do Clerigo da Beira- Fara do
Juir da Beira
l.Jeliguins - F1guras da Fara O velho da horta
Belial - Meirinho da Crte de Lucifer. Figura do
Auto da Hrstria de Deus.
Belicrasta - F1gura da Comedia sbre a Divisa da
cidade dt" Coimbra
lJelzebl, - do A11to da Canana - Figura do
Auto da Hrstria de Deus - Figura do Auto da
Lusitam.1
llenin - A - Mulher a quem D. Francisco de
amava Auto das Jdas - 11,
lleuita, criada - Ftgura da Comedia de Rubeua.
llenito - Figura do Auto da F
Uere11iso, Ftdalgo- Figura da Tragicomedia Romagem
di' at;!{ravados.
lliscrr.inlut - Alude-se a esta taberneira lisbonense no
Prar1to de 1\laria Parda - 1,
20
:'oG Ohras de Gil Vicente
llispo - TTm - Figura do Auto da barca da Glria.
Bit<po de Erora - Versos que lhe attribue Gil Vicente
na morte dei-Rei D. Manuel - 1. 376.
Sua suposta fala no acto da Aclamao dei-Rei
D III em S Domingos de Lisboa- r. 38r.
Bispo do Funchal - Fala sua suposta na Aclamao
dei-Rei D Joo III -r, 383.
Borosia - Sror- Freira. Figura da Tragicomedia
Romagem de Ag gravados. .
Bragmlf;a - Vide Duque de Bragana - Duque;a de
Bragana.
Branca - Vide Figueiredo - Branca de - Gil
Branca.
Braz - Figura do Auto da F- do Auto pasto-
rzl castelhano.
llrigoso- Um- Figura da Fara do Jui; da Beira.
lJrisco- Figura da Tragicomedia Triumpho do Inverno.
Brisida - lavradeira - Figura da Comedia de Rubena.
Brito - Gaspar de - Menciona-se no Auto das Fadas
-II, 294
Era namorado de Caterina Simo - u, 294.
c
Caa dos segrdos - Fara que Gil Vicente compunha,.
ao tempo em que escrevia o seu memorial ao
Conde do Vimioso sbre certo despacho que pre-
tendia dei-Rei. Parece que se perdeu esta Fara
-I, 3g5.
Caes da madeira- Stio na margem do Tejo, mencio-
nado no Auto Nu de amores - li, I3o.
Calatatd - D. JJiaria de - E' mencionada no Auto da
velho da horta.
E vs, senhora, por merc,
Santa Dona Maria
de f_;atatad, por qu
vossa perfeio lhe d
alegria - r, 3&o.
Calata'd - Fulano de - Namorado de uma senhora
do nobre apelido Anriques. Imagino que, no sei
por que motivo, sera Calatazd alcunha de Gonalo
da Silva, visto que ste mesmo homem fazia crte
a certa senhora Anriques - 11, 3o2..
Indice das Ohras
Calca-frades - Rua de - Alude-se na Scena n da
\
Comedia de Rubena a e!lta serventia lisbonense
- 11, 31.
Calado-velho - Stio da antiga Lisboa, mencionado na
Fara do Jui:; da Beira - 11, 356.
Caldas - Na a dessa vila foi em 1S04 representado
o Auto de S. Martinho.
Camareira - Parece tratar-se, na Tragicomedia Serra
da Estrella, da Camareira Mr da Rainha D. Cate-
rina; era
Ora a mesma Camareira
porque mesma de Castella - 1, 247.
Oamilote - da Dom Duardos.
Canana - Vide Auto da Canana.
Cantores- Figuras da Fara dos Fisicos.
Capaio-'- Vide Lopes apaio - Alfonso.
apella de S. Jliguel - No pao da Alcova de Lisboa.
A se reprel>entou a el-Rei D Manuel o Auto dos
quatro tempos - 111, 65
Capello - Cm - Figura da Fara dos Almocreves.
Cardeal -- rm - Figura do Auto da barca da Glria.
Carmelio - Figura da Fara das Ciganas
Ca1niarias velltas - Alude-se a sse srio de Lishoa
no Pranto de .\faria Parda - 1, 385.
Garoto - D1aho. F1gura da Comedia de Rubena
Carrasco- Braz- Figura do Auto da .Uojina 1.\fendes.
Cartaxo - mencionada no Auto da Festa - u, 441.
Carvalho- Pero- Aluso a um nome - 1, 278.
Carvalho - Vide Lopes de Carvalho - Diogo.
Cassandra - Vide Auto da Srbylla Cassandra.
Cassandra- d;l Fara das Ciganas.
Castelhano - Um - Figura do Auto da Fam.:t.
CWJtelhano- Cm- do Auto da lndia.
Castro - D. lus de - Foi assassinada (diz Gil Vi-
cente), em certa sala do pao de Clara a
velha, em Coimhra, na qual se representou a Come-
dia sbre a Divisa da Cidade de Coimbra Parece
porranto que em 1527, cento e setenta e dois anos
depoas da brhara morte da misera e mesqurnlra.
quando se representou a dita Comedia, nno
a lenda de ter a infeliz am:tnte s1do apunhalada
junto Fonte dos amores. Refere-se Gil Vicente
a uma sala.
Pela triste morte de Dona Ins,
a qual de constante morreu nesta sala - u, 86.
3o8 Obras de Gil Vicente
Castro- D. Leonor de- Amada de D. Luiz de Meneses.
Mencionada no Auto das Fadas - 11, 3o2.
Cata-que-fars - Rua de - Alude-se a ela no Pranto
de Mar;a Parda - 1, 385
Caterina - F1gura do Auto pastoril portugues.
Caterina - Rainha D. - No seu casamento com el-Rei
O Joo III em a52.5 representou-se em Evora a
Tragtcomedia Frgua de amor.
- N<J entrada solene da mesma Princesa em Lisboa
representou se a Nu de amores.
- A esta R : : ~ i n h a foi representado em Almeirim o
Auto da Histria de Deus. 1 i27
- Por oca5io de um seu parto ( Abril de 1S2g, ou
Fevereiro de 1 5 3o) representou-se em Lisboa a
Tragicomedia Trrumpho do Inverno.
- No parto que teve a dita senhora do Infante
D. Ftlipe, em Maro de a533, representou-se a
el-Rei em Evora a Tragicomedia Romagem de
ap-gravados_
Ccu:alleiro- Joo -Taberneiro castelhano em Lisboa,
citado no Pranto de Maria Parda - 1, 3B7
Cavalle-iro - Um - Figura do Auto dos Reis Magos.
Cavalleiros- Quatro- Figuras do Auto da barca do
Inferno.
Cavallinlws - Vide Vai de Cavallinhos_
Ceia - Na Tragicomedia Serra da Estrella alude-se a
esta vila, por forma que parece provar a abundan-
cia da sua produo de queijos no sculo xvi -
' 260
Celia- C1ata- Filha "del-Rei Telebano. Figura da
Comedia Floresta de en{{anos
Celiponcio- FJOura da Comedia sbre a Divisa da
cidade de oimbra.
Centmios- Dois- F1guras do Dialo{{o sbre a Resur-
reio
Cervo venturoso- Figura da Tragicomedia Romagem
de a{{l{ravados
Cezilia - Figura da Fara O Clerigo da Beira.
Chafariz d'f:l-Rei- Fonte pblica muito nomeada em
Lisbo. Menciona-se no Auto Nu de amores-
11, I )O-
Cho de Alcamf- Alude-se de passagem a sse stio
lisbonense no Auto da lndia - n, 2tll.
Cltristo- Figura do Auto da Canana, e tambem do
Auto da Historia de Deus.
Cidade (A) de Lisboa - Figura da Tragicomedia Nu
de amores.
Indice das Obras 3og
Ciganas - Vide Fara das Ciganas.
Cimria - Figura do .Auto da Sibylla Cassandra, men-
cionada tambem no .Auto da Mofina 1\lendes - I, 5.
Cismena - Figura da Comedia de Rube11a.
Claudio- Cigano. F1gura da Fara das Ciganas.
Clerigo - Um - Figura do .Auto pastoril portugues.
Clerigo - Um - F1gura da Fara O Clerigo da Beira.
C/.erigo- Um- Figura da Fara dos Fisrcos.
Clerigo - Um - Fgura da Comedia do Viuvo.
Clerigo (O) da Beira- Fara a el-Rei
D. Joo III em Almeirim. 1 S26 - 1. 342.
Clita - Criada de Climena. Figura da Comedia de
Rubena.
Coimbra - A etimologia dste nome Colimena. Con-
sideraes a modo e gracejo - 11, 88.
Coimbra - Vide Castro - D Ins de.
- Comedia sbre a Drvis.1 d.1 cidade.
Colimena- F1gura d Comedia sbre a Drvisa da Cidae
de Coimbra.
Colopendio - Fidalgo Figura da Tragicomedia Roma-
de aggravados.
Comedia sbre a Dhisa da Cidade de Coimbra- Repre-
sentada a el- Re1 D Joo III em Coimbra, no
ano 1527 - 11, 66.
Comedia de - Representada em I 521 ao Prin-
cpe D Joo, depois Rei- 11. 1fl.
Comedia do Viuvo - Representada em 1 S q. - 111. 1 18.
Comedias- S:io cinco as de Gl Vicente - n. 5 at 1 9
Commendador mr de A.viz- Refere-se-lhe Gil Vtcente
brincando, no .Auto do velho da lwrta :
Archanjo San Commendador
mr de Aviz, to inftammado,
que antes que tosseis nado
fostes Santo no amor - I, 3og.
Commendador mr de Sautiago - Refere-se-lhe Gil Vi-
cente a brincar no Auto do velho da horta:
O' precioso Dom Henrique,
outro mr dt: Sanuago,
soccorrci-lhe muito a pique,
antes que o demo reptque
com tal pago - 1, 3og.
Compadre (O) do Vi11vo - Figura da Comedia do riuvo.
310 Obras de Gil Vicente
Companheiro (Um) do IJ.iabo- Figura do Auto da barca
da Glria.
Figura do Auto da barca do Inferno.
Figura do Auto da barca do Purl{atorio.
Concellos - Alude-se no Auto da lndia a um sujeito
dsse nome - 11, 256.
Vide Goncellos.
Conde - Um - F1gura do Auto da barca da Gloria.
C'oude de .Alcoutim - Versos que lhe atribue Gil Vicente
na morte del-Rei D. Manuel - r, 3n.
Suposta fala sua na Aclamao dei-Rei D. Joo III
- ,, 382.
Conde Almirante - Suposta fala sua na ceremonia da
Aclamao dei-Rei D. Joo III -I, 383.
Conde da Feira- Versos que lhe atribue Gil Vicente
na morte dei-Rei D. Manuel - 1, 377.
Sua suposta fala na Aclamao dei-Rei D. Joo III
-I, 382.
Conde de Jlfarialva - Sua suposta fala na Aclamao
dei-Rei D. Joo III- r, 381.
Versos que lhe atribue na morte de D. Manoel -
1, 376
Aluso epigramtica a ste Conde:
- Debeis vs page ser
del Conde de Manalva.
- Si ; e manda-vos dizer,
se o podereis fazer
mancebo no corpo e nalma ;
e que lhe no refundais
o dinheiro que elle tem,
mas nelle forjeis to hem,
que apanhe muito mais.
e no d nada a ninguem - u, I 7 I.
Aluso fugitiva na Fara do Clerigo da Beira:
i O Conde de Marialva
sabes quanto ha-de viver? - r, 362.
Co11de J.lfordomo m1r - Aluso a sua requintada polidez
-11.381.
Coude de Penella - Aluso rapida a le - 1, 278.
Outra aluso :
l. Qual o mr namorado
de Portugal e Castella ?
E' o Conde de Penella -r, 361.
lndice das Obras 311
Outra - Versos que poeticamente lhe atribue o
Poeta na morte dei-Rei D. Manuel- 1, 377
Suposta fala sua na Aclamao dei-Rei O. Joo III
- J, 38t.
Conde de Portalegre - Versos que lhe atribue Gil Vi-
cente na morte dei-Rei D. i\lanuel - 1, 377
Suposta fala sua na Aclamao dei-Rei D Joo III
-I, 382.
Conde Prior do Crato - Levava o Estandarte Real no
prstito da Aclamao del-Rei D Joo III - r, 379
Suposta fala sua nesse acto solene - 1, 1.
Conde do Redondo - Aluso a le - 1, 348 e 362.
Conde de Tarouca- :\tencionado sem o ttulo- m, 10.
Conde de Tentugal- que lhe atribue Gil Vicente
na morte dei-Rei D. M;:muel - 1, 376
Suposta fala sua na .-\clamao dei-Rei D. Joo- III
-I.
Conde de Vi/la Xova- Suposta fala sua na Aclamao
dei-Rei D Joo III - r, 3:h.
Comle de Vidigueira - Vide Co1;de Almirante.
Conde do Vimioso - Fugitiva aluso a le - ' 278.
Sua fala na ..-\clamaEo del-Rei D. Joo III
-r, 38J.
Incitou Gil Vicente a forjar uns epigramas contra
o Cristo-Novo Afonso Lopes apaio - 1. 3q3.
- A ste Conde remeteu del-Re1 D. Joo 111 o seu
poeta Gl Vicente, por mouvo de certa preteno.
Faz o poeta o seu memorial em verso - 1, Jg5.
Confessor - rm - Figura da Fara dos FISICOS.
Constana Hodri'gues- Mulher do honelo J1.1lio. Figu-
ras da Tr11grcomedia Dom Dua.rdos.
Com:enlo de S. Domingos de Li:;boa - A se realizou a
Aclamao dd-Re1 D Joo III - 1, 37u
Corisunda- da fragicomedia Amadrs de G.w/.1.
Conegedor - rm- F1gura do Auto da b :rca do Inferno.
Correio - Um - Fagura da Tragicomed1a Amadis de
G.wla.
Crtes de Jupiler- Tragicomedia represenrada no pao
da Ribc:1ra em ah1, na partida da Infama D. Beatriz
para Sahoia - r, 226.
Corteso - rm- Figura do .luto da Lusitmzia.
Cosiel- lJ. /,ww de - n, 3jK
Covillw.n- Aluso clara, por onde se prova que no
seculo x VI era grande nessa vila a fabricao de
panos - r, 261.
Crasto /,iberal - Figura da Comedia de Rubena.
Crastos ( ott CustJos) - Estirpe de homens leaes- 11, 86.
Obras de Gil Vicente
Crato- Burlesca etimologia do nome dessa vila -11, 86.
Ounlla - Tristo da - Na mascarada dos peixes, no
Auto Crtes de Jupiter, vai
em congro da Pedreneira - 1, 2l4.
Aluso sua sada de Lisboa em 1SI4. Auto da
lndia - 11. 26).
A le se refere por brinco Gil Vicente no Auto do
vellzo da horta, dizendo :
O' senhor
Tristo da Cunha Confessor - 1, 3og.
Ou:nlta- Vide Va1 da Cunlza Gil.
Ctpido - Figura da Comedia Floresta de enganos.
Figura da Tragicomedia Frgua de amor.
D
Dario Ledo - Figura da Comedia de Rubena
David- FH.wra do Auto da Hzstria dt> Deus.
Diabo - Um - Arraes do Inferno Figura do Auto da
barca da G ru:z.
Outro, do Auto da barca do l11jerno.
Ouno, do Auto da b.1rca do Purgatorio.
Diabo - O - Fgura do Auto das Fadas.
Outro. do Auto da Fezra.
Dialogo sbre a Resurreio - 1, I7).
Dias - Anua - F1gura da Fara do Jui; da Beira.
Dias- Brazia - Figura da Fara dos .Fiszcos.
Dias- Damio- Aluso a um assim chamado,
talvez Esnivo dos 1,
lJ,:as - Murtlla- F1gura do Auto da rezra
Dinamarca- Figura da Tragicomedia Amadisde Gaula.
lJiuato - Figura do Auto da Lusitania
Dis- Estero- Mencionado no Auto das Fadas-
11, 2g3.
Dis ( ou Diz) - E' contraco de Dias. Anna Dias
chamada na Fara do Jui; da Beira a senhora
Anna Di) - 11, 36I.
Divisa da cidade de Coimbra ---. Vide Comedia sbre a
Divisa
Indice das Obras
Domado - Juan - Pastor a que se alude no Auto pas-
toril castelhano, e no qual pretendem alguns ver
um:t espcie de encapotada personificao dei-Rei
D. Joo II - 111, 1 .S.
Domicilia - Smor - Figura da T ragicomedia Roma-
{( em de aggr.wados.
Domingos- JS.- Vide Convento de S. Domingos de
Lrsboa.
Domingues - Joo - Mencionado na Fara do Jui:; da
Bt'rra - 11, 352
Dom Duardos - Tragicomedia representada a el- Rei
D Joo lll - 111,
Donegal- Vide Saborido- Dom Donegal.
Dnrim - Ftgura da TraJ;!icomedJ"' .Amads de Gaula.
Dorotheia - Figura do Auto da Feira
Dmguinho - Diabo da Comedia de Rubena
Duarte - M,o do Pat>. Figura da Fara do Clerigo
da Beira
Duque- Um- Figura do Auto da barca da Glria.
Outro. na Comedia Floresta de enganos.
Duque de Bmgana - Vc:rsos que Gil Vicente lhe atri-
hue na morte: dei- D. Manuel - 1, 375.
Sua supo ... ta fala na ceremonia da Aclamao dei-
Rei D J o III em S Dommgos de - 1, j80-
Duqueza de Jlragana - Falha Infanta D. Beatriz. e
p11rtanro trman D :\hmuel. As:-isnu em 8
de Junho de 1 no pao da Alcova V1sitao
do vaqueiro representada pelo prprio GiJ Vicente
-117
E
Ea - D .. Anna d' - Mencionada no Auto do velho a
horta:
Santa Dona Anna, sem par,
d'Ea hem-aventurada - r, 31 1.
Ea - D .. Joo d' - Dele fala Gil Vicente gracejando
no Auto do velho da horta :
Chamae o martyrisado
Dom Joo d'Ea a conselho,
dois casados num cuidado ;
soccorrei a este coitado
d'este velho - r, 3og.
Obras de Gil Vicente
Elcplwnte- No Auto Exhortao da guerra diz Gil
Vtcente em 1513 :
( E' vivo aquelle alifante
que a Roma foi to galante - 1, 2 12.
Aludiria talvez aos que foram na Embaixada de
Tristo da Cunha.
Enfo1cado - Cm - Figura do Auto da b.1rca do Inferno.
Enganos- Vide Floresta de enganos
En:cobregas - Vide Afosteiro das Enxobregas.
Epstola de Gil Vicente a e!- Rei D. Joo III, dedicatoria
das Obras do autor - 11, 399
Ermittio - Cm - Figura do Auto dos Reis Ma{{os.
Outro, na Comedia sbre a Divisa de Coimbra.
Outro. na Fara de Ins Pereira
Outro na TrHgJcomedia de Gaula
Eruta - Figura do Auto da ,:,ibxlla Cassandra, men-
cionada tambem no Auto de Alofina Alendes- 1, 5.
Escudeiro- Vide Rosado- Ayres
Escudeiro- rm - F1gura da Fara de Ins Pereira.
Outro, desfarado em viuva, na Comedia Floresta
de en{?anos.
Outro, na Fara do Jui:; da Beira_
Esprito Santo - Alude-se no Auto da lndia a essa
Ermida de - 11, 167.
V1de Santo Esprito.
Esteves - Christoro - Aluso a um sujeito desse nome
na Romagem de af.{gravados- 1, 278
Esteves - - :Vl<!ndonado na Fara do Clrigo
da Beira - 1, 3-t e 556
Estio - O - Figura do Auto dos quatro tempos
Estribeiro mr;r - Na mascarada dos peixes dHs Crtes
de Jupiter vai esse alto funcionaro da Crte :
convertido em peixe mu
. . . por corregedor
das baleias ...
Eva - Figura do Auto da Histria de Deus.
Btora - Ahi se representou a el-Rei D Joo III, no
Natal de 1523 o Auto pastoril portugues
- Em 1525 a Trag1comedia Frf!ua de amor.
- Em 1533 a Tragicomedia Amads de Gaula.
-Em Maro de 1533 a Tragicomedia Romagem
de aggravados.
- E..m 536 a Tragicomedia Floresta de enganos .
. Ec01a - Vide llispo de Evora.
lndice das Obras
F
Fadas - Tres - Figuras do .Aut das Fadas.
Fadas - Vide .Auto das Fadas.
Falula - Mencaona-se no Pranto de Parda esta
taberneira lisbonense - I, 38g
Fama- .A- Figura da Tragicomedia Templo de Apollo.
Figura da Fara .Auto da Fama.
Fama- Vadt! Auto da Fama
Fara dos Almocreves- Representada a el-Rei D. Joo III
em Coimbra, ano 1.h6 - 1, 320
Fara .Auto das Fadas - Representada a el-Rei D.
Manuel, antes portanto de 1.h1, e depois de a5o,J,
visto terem j nascido o Principe D. Joo, e as
Infamas D lzahel e D. Beatriz, que assistiram, e se .
mencionam nos versos - 11, 292
Fara Auto da Fama - Representada no pao de
Santos o velho a el-Rei D. Manuel em 1510 -
11, 1.74
Fara Auto da l1ldia- Feita em Almada. e represen-
tada Rainha Viuva D Leonor em Abril (?) de a5tg
- 11. 256.
Fara Auto da Lusitania - Representada em t532, cer-
tamente nos comos do ano, celebrando-se o
nascimenro do Prncipe D. Manuel, filho dei-Rei
D Joo III em Alvito ao 1.
0
de Novembro de t5j 1
- 11, 36
l!'ara das Ciganas - Representada a el-Rei D. Joo III
em Evora. Diz a rubrica em r5:!1, mas parece.ser
engano do copista, e talvez deva ser r5!JI Esse
Soberano s foi Rei 17 dias em 1 h 1 desde a morte
de seu Pae; achava-se de luto pesadissimo ; no
crivei que assistisse a fohas scnicas - 111, 2 '8
N. B.- Nesta fara lem as Ciganas a buena diclza
a vrias senhoras da Crte, ahs no nomeadas.
Pode ser que pelos sinaes dados, pelos snos
onde se lhes augura o casamento, etc., algum
genealogista de bom faro possa descobrir quem
elas eram.
Fara do Clrigo da JJeira - Representada em Almei-
rim, ano t5.z.6, a el-Rei D. Joo III - I, 342.
Fara de Ins Pereira, - Representada a el-Rei D.
Joo III em Tomar. 1523 - 11, 3 1 K
Para do .Juiz da JJeira- Representada em Almeirim,
no ano de 1525 a el-H.ei D. Joo III - u, 3.5o.
Pura dos Fisicos - u.
Obras de Gil Vicente
Fara de quem tem farelos - Representada em J5o5 no
pao novo da R1beira, em Lisboa, a el-Rei D. Manuel
- 2,j8.
Fara do velho da horta- Representada a el-Rei D.
Manuel em 1S12- 1. 2Q8.
Farelos- Vide Fara de qem tem farelos.
F - A - Figura da Fara Auto da Fama.
F - Vide Auto da F.
F - A - Figura do Auto da Mofina Mendes.
Fbrua- F1gura do Auto da Lusitania
Feira- Vide Auto da Feira.
- Conde da Feira.
Feiticeira - Uma- Figura principal do "Auto das Fadas.
Outra, na Comedia de Rubena.
Felicia - Lavrandeira. Figura da Comedia de Rubena.
Felicio - Figura d ~ Comedia de Rubena.
Fernandes - Diogo - Comendador de. . . Na masca-
rada dos peixes das Crtes de Jupiter, diz Gil
Vtcente:
Diogo Fernandes ir,
porque t.ommendador,
em um peixe que hi no ha ;
porm elle se fdr,
prasendo a Nosso Senhor- r, 233.
Fernandes - Simo - Algarvio. grande astrlogo ma-
thematico ( assim lhe chama Gil Vict:nte ) Men-
cionado nas Trovas a Filipe Gu1lhem. I51g.-
III. 2.)7.
Fernando - Figura do Auto pastoril portugues.
F1gura da F,1ra de Ins Pereira.
Fernando - Dom - A l u ~ o a um sujeito dsse nome
no Auto da Lusitania.
Dois annos por acabar
o capuz de Dom Fernando- n, 376.
Femando - Infante D. - Filho dei-Rei D Manuel.
l.:omprimento a le. menino de seis anos, no Auto
da Exhortao da guerra- 1, 214.
Na mascarada dos peixes das Crtes de Jupiter,
l-se:
Dom Fernando, Infante bello,
fermoso, bem assombrado,
ir posto em um castello,
que ser praser de vel-o
sbre sereias armado - 1, 233.
Indice das Obras
Ia a p junto do estribo del-Rei D. Joo III no
prstito da Aclamao dste Soberano.
O Iffante Dom Fernando,
outro seu Irmo carnal,
ao estribo direito
a p ; no lhe estava mal,
porque em tal solemnidade
tudo lhe vem natural - 1, 379
Fernando - Mestre - Figura da Fara dos Fisicos.
Ferraria - Rua da - Alude-se no Pranto de Maria
Parda a esta arteria lisbonense - ' 385.
Ferreiro- Um- Figura da Fara do Jui; da Beira.
Fidalgo - Um - Figura do Auto da barca do Inferno.
Outro, na Fara dos Almocreves.
Fidal_qos - Dois - Figuras da Tragicomedia Nau de
amores.
Figueiredo - Branca de - A uma mulher que parece
ter subido muito em honras ou haveres, so cara-
pua estes versos do Auto da Feira:
Vs sois mais engrandecida,
que Branca de Figueiredo - 1, 64.
Figueiredo- D. Caterina de- Refere-se-lhe Gil Vicente
no Auto do velho da horta.
Santa Dona Caterina
de Figueiredo, a Real,
por vossa graa e!>pecial
que os ma1s altos inclina - 1, 31o.
Filippe- J.lfestre- Figura da Fara dos Fsicos.
Flrida - Figura d ~ Tragicomedia Dom Duardos.
Flr da gentileza- Figura da Tragicomed1a Templo de
A poli o
Floresta de enganos - Comedia representada em Evora
a el- H. e i D Joo III em 1 53fi - u, 92.
Florestan - F1gura da Tragicomedia Amadis de Gaula.
Foes- Vasco de- Aluso a ele na Fara do Clerigo
da Berra:
l Sahes quantos ha,
que Vasco de F oes nado ? - r, 3Gl.
3t8 Obras de Gil Vicente
Na Frgua de amor :
Um Fidalgo assi meo,
um Vasco de Foes na altura,
barba d'aquella feitura,
no to denegrida, no,
seno assi castanha escura - n, t6g.
Outra meno rapida - n, 170.
Fogaa - Joo - A um desse nome alude Gil Vicente
na Fara do velho da horta, brincando assim :
O' Apostolo San Joo Fogaa,
tu que sabes a verdade,
pola tua piedade
que tanto mal no se faa - 11, 3o8.
Fogaas - Origem dsse apelido - n, 86.
Fornos - Rua dos- Alude-se a ela no Pranto de Maria
Parda - 1, .1g6
Fortaleza - A - Figura do Auto da F.1ma.
Foyos - Vide FoPS
Frade - Um - Ftgura da Comedia do Viuvo.
Outro, na Trag1comedia Frgua de amor.
Outro. no Auto da barca do J11jerno
Outro, na Tragicomedia Nu de amores
Outro, no prlogo do Auto da A1ofina }.fendes.
N. B. - Este ultimo tem muito do Sganarello de
Molicre a vomitar latim - u. t e seg
Frades - Dois - Ftguras do Auto das Fadas.
Frgua de amor- Tragicomedia representada em Evora.
celehrando o casHmento dei- Rei D Joo III com a
Rainha D Caterina em 1 525 - " 1 -'4-
Frances - Um - F1gura da Fara Auto da Fama
Francisco - filho de um Clrigo. F1guras da Fara
O Clerigo d.1 Beira.
Fransco - filho do hortelo Julio. Figuras da Tra-
gicomedia Dom Duardos.
Francisco - Dnm - Amava a Benim - 11, 2Q5.
Freire - Cltristoetw - Mencionado no Auto das Fadas
como amante de D Gc::nebra - 11, 3o2.
Fundo - Vila mencionada no Auto da Festa - 11, 4S 1.
Puncltal - Vide Bispo do Fuuclzal.
lndice das Obras
G
Gabriel - O Anjo S. - Figura do Auto da Alo.fina
Me11des.
Galameno - Figura da Comedia sbre a Divisa da
cidade de Coimbra.
Galaor - Figura da Tragicomedia Amadis de Gaula,
irmo do proprio Amads.
Gandalim- Figura da Tragicomedia Amadis de Gaula,
tambem irmo menor de Amadis.
Gara - Nome de um dos navios de certa armada, que
no Auto da /ndia se d cbmo sada do Tejo em 161g,
e tornada a recolher antes de seguir viagem para a
India - 11, 26.
Gaula - Vide Amadis de Gaula
Genebra- D -Senhora, a quem amava fervorosa-
mente Christovo Freire - u, 3o.r..
Genebra Pereira - Nome da Feiticeira principal do
Auto das Fadas
Gio - V1de San- Gio.
Gil- Figura do Auto pasroril c.-lstellzano.
Uil - Branca -Figura da Fara do velho da lzorl.-l.
Gil - 1llartlw - Regateira. Figura .io Auto da barca
do Purp-atorio
(;ilberto - Figura do Auto da Feira.
t;ilberto - Irmo de D. Rosvel. Figura da Comedia do
Vruvo.
Uiralda- F1lha de Apariciannes. Figuras da Tragi-
comedia Romagem de
f :iralrla - Figura da I-:,ra das Ciganas.
Girlda- Ftgura do Auto da Feira
Gonr;alo- Figura da Tr.1gicomedia 7riumplzo do In-
verno
f;onalo - Figura da Fara do Clerigo d:J Beira.
(i-ollcellos -.Jorge Vasco Mencionado nas Crtes de
Jupiter.
Jorge Vasco Goncellos
num esquife de cortia - 1, 23t.
fiorneia- Aluso a esta vila, por onde parece provar-se
a sua ahundancia de castanhaes e castanhas no
seculo xvt. Tragicomedia Serra da Estrella-
r, 261. .
arata Clia- Filha dei-Rei Telebano. Figura da Come-
dia Floresta de enganos.
Obras de Gil Vicente
Gravidade - A - Figura da Tragicomedia Templo de
A poli o.
Gregorio - F1gura do Auto pastoril castelhano.
Gregorio - F1gura do Auto dos Reis Magos.
Gregnrio - F1gura da frag1comedia Triumpho do In-
verno.
Grumete- Um- da Tragicomedia Triumpho
do Inverno.
Gue1ra - Francisca da - Era loucamente amada por
Gonalo da Silva - 11. 2Q4.
Gm"jarro - Vide Juan Guijarro.
l}uilhem- Filippe- que em 1S19 se achava
em Li!-hoa D1zia-se c ter s1do boticario em Puerto
de Santa Maria. Era grande muito eliJquente,
e de boa pratica ( assim se expressa a rubnca J.
Po ... suia noces de Matematica, e oferecia-se a
el- Rt!i O. para lhe ministrar a arte de nave-
gar de Leste a Oeste. Demonstrava as teorias
com instrumentos de sua inveno para tomar a
altura do sol a toda a hora. Exps as suas doutri-
nas perante Francisco de Mello, que ento era o
melhor mathematrco que havia no Remo, e outros
sahios. que todos aprovaram as doutrinas do dito
Castelhano Fez-lhe el Re1 merc do Hbito com
IQO mil reis de tena, etc. Certo Simo Fernandt!s,
grande astrlogo algarvio, discutiu com ele, e
parece o confundiu, desmascarou, e convenceu de
imposturas. Intentou Gmlhem fugir para Castela;
mas, denunciado por um traidor Joo Rodrigues,
com quem se abrira, foi preso em Gdlega.
A estes casos engenhot.J Gil Vicente umas trovas
-III, 257
N. B. -Toda a introduo explicativa das ditas
trovas foi extratada pelo douto Antonio Ribeiro
dos Santos nas suas A1emorias historicas sbre
al![uns A1atlzenzaticos, no T. VIII das Afenzorias de
Literatura porlu![ue;a, pag '74
Do refendo Francisco de Mello, ou antes D Fran-
cisco, por ter sido nomeado Arcebispo de Ga,
trata no Diccio1zmio brbliographico o grande
Innocencio Francisco da Silva.
H
Ilcbr,:u- Lei da Escritura do Auto da Canana.
lfr:nrique- Cardeal D - Esperou seu irmo
el-H.ci D. Joo lll em S. Domingos, no acto da
lndice das Obras
Aclamao dste Soherano. Era o senhor D. Hen-
rique menino de O ano-. - 1. 379 .
Na mascarada dos pe1xes das Crtes de Jupiter,
apresenta-o Gil Vicente
... em cama Je arminhos,
brincando com Jois Anjinhos - 1, z33.
Hemique- Mestre- Figura da Fara dos Fisicos.
Henriques- D. Maria- A esta nobre senhora da
no,sa Crre se refere gracejando Gil Vicente, na
Fara do velho da horta:
O' Santa Maria
Anriques, to preciosa,
queirais-lhe ser piedosa,
por vossa santa alegria.
e VOl>Sa vista,
que todo o munJo conquista,
exforce seu coraco
por que sua resista - 1, 3Jo.
1-Ienriques - Vide Anriques.
Herida- Figura da Comedia sbre a Divisa da Cidade
de Coimbra
Historia de Deus - ViJe Auto da Historia de Deus.
Homem - Luis - Mencionado na FJra do Clerigo da
Beira - 1, 346
Horta - ViJe Fara do vellzo da horta.
Hospital de Todos os Santos - Em Lisboa. Na sua
igreja foi representado em 1 !ng o Auto da barca
do Purgatorw.
Ilumildade - A - Figura do Auto da J/ofina Mendes.
I
Ins - Figura Jo A.uto pastoril portugues.
Pereira - Fara re,,resentada no Convento de
Tomar em 1523 a cl-Re1 D. Joo III- 11, 38.
lltiria - Pastora. Ftgura Ja J'ragicomedia Romagem
de aggravados.
Imperador - 11m - Jo Auto da barca da Gloria.
India.- Vide Auto da Indra
Inferno - Vide Auto da barca do Inferno.
inverno - Vide Triumplzo do Inverno.
21
Obras de Gil Vicente
Im:erno - O - Figura da Tragicomedia Triumpho do
Inverno
Inverno - O - Figura do Auto dos quatro tempos
Isabel - Donzella Ftgura tJa Fara quem tem farelos.
Isabel - D. - Mulher de Gil Vaz da Cunha.
Isabel - Infanta D. - F1lha dei Ret D Manuel, e
depois Mulher do Imperador Carlos V. Compri-
mento a esta senhora. em t513 menina de 10 pri-
maveras. na Exhortao da guerra- 1, 214.
Na mascarada dos peixes galantemente mencio-
nada.
A mui preciosa senhora
lffanta Dona Isabel
ir como superiora
estrella clara da aurora
numa gal sem batel - 1, 234.
Assistiu representao do Auto das Fadas -
n, 3o6.
Nesse Auto dirige versos mesma Senhora uma
Feiticeira - u. 3o6.
A' partida desta Princesa para Castela represen-
tou-se em Almeirim perante a Crte. em 1 de
Novembro de 1526 a Tragicomedia Templo de
Apollo
Isatas- Figura do Auto da Sibylla Cassandra. Figura
do Auto da Historia de Deus, mencionado tambem
no Auto de Mojj11a Mendes- 1, 5
Italiano - Um - Figura da Fara Auto da Fama.
J
Jacob - Fieura do Auto da Lusitania.
Jesu - Christo - Figura do Auto da Historia de Deus.
Joanne - Ftgura do Auto pastoril portugues. E tam-
bem do Auto da Fama.
Joo - Filho do hortelo Julio. Figura da Tragi-
comedia Dom Duardos.
Joo III - El-Rei D. - Quando nasceu foi o seu
horscopo de venturas recitado no pao da Alc-
ova de Lisboa pelo vaqueiro Gil Vicente, no mo-
nlogo da Visitao - 111, 7
- Sendo ainda Prncipe, assistiu representao
do Auto das Fadas, e dirige-lhe versos a Feiti-
ceira - n, ~ o 6 .
lndice das Obras
- Ainda Prncipe em t52t, aparece mencionado
no .Auto Crtes de Jupiter - I, 231
Ainda antes de herdar o Trono foi-lhe reJJresen-
tada em 1 h 1 a Comedia de Rubena - I. 5
- A' sua Acclamaco em o de D zc:mhro de 1 521
comps Gil Vice.nte um Romance precioso pelo
tom, e pelos pormenores descritivos - 1, 378.
- Trajo que el-Rei levava na Acclamao - r,
378.
- Seu juramento - 1, 379
- Sua suposta fala nesse acto solemne - I, 38o.
Ao mesmo Soberano foi repre!'entado em Evora,
no Natal de t523 o Auto pastoril portugues.
-No Convento de Tomar ... tm el- Rt:i em 1523
representao da Fara de Ins Pereira. _
- Ao casamento do mesmo senhor com a Ramha
D. Caterma representou G1l Vicente em Evora
em a Tragicomedia Fragua de amor.
- No mesmo anno 1525, no pao de Almeirim,
el-Rei Fara do Jui: da Beira.
-Em Coimhra, anno 151.5, representou-se-lhe a
, F.1ra dos Almocreves.
- Em 1 h6 em Evora F.1ra do Clerigo
da Beira.
-Em 1527. sala do pao velho de Santa
tJlara de viu el-Rei a da
Comedi.:t sbre a /)ivisa da mesma Cidade.
- Na entrada da Rttinha D Caterina em Lisboa,
1527 1 ou 1525 ? ) foi representada aos ditos Mo-
a Tragicomedia N.iu de amores
- No de 1527 assistiu el-Rei em Lisboa ao
Auto da Feira.
- A d- Rei e Rainha foi representado em Almei-
rim, anno 151.7, o .Auto da Histria de Deus
- Ao mesmo senhor foi rc:presentada, por occa-
sio de um parto da Rainha ( Ahril de 15lg, ou
Fevereiro de 53o ), a Tragicomedia Triumpho
do Inverno.
- Achava-se el-Rei em Palmela em Janeiro de
153 1. Escreveu -lhe Gil Vicente uma curiosa
carta em prosa sbre o terremoto de 26 desse
mes-a, 3g6. .-
-A el-Rei foi representada em 1531 (?) 8 Fara
das Cil(anas. A rubrica diz 1531: i. ser
Veja-se o que pondro quando falo del'sa Fara.
- Quando em 1532 nasceu o Prncipe O. Manuel,
representou-se 8 el-Rei o .Auto da Lusitania.
Obras de Gil Vicente
- o mesmo senhor em Evora. em a533
representao da Amadsde Gaula,
por de nascer o lnfanunho [) Fahpe.
- Ao mt."smo Soberano foi em Evora,
Marco de 1 H3. a Tragicomedia Romagem de
af!l(ravados num parto da Rainha.
-For-lhe tHmhem representado no Natal de a537
o Auto de !vlofina !vlendes.
- Assi.,tlu em Evora, em 1536 Comedia Floresta
de Enganos.
- A ei-Rei foi representada a Tragicomedia Dom
Duardos
- A ele dedicou Gil Vicente as suas Obras, com
uma lmda carta proemial - 1, 3gg
- Dirigiu-lhe Gil Vicente uns versos. depois de ter
sido roubado na jornada de Coimbra a Santarem
- 11. 45J
Joo- San- Figura do Auto da Histria de Deus.
Figura do Auto da Canana
Job - Figura do Auto da Hzstria de Deus.
Jorge - O Senhor - Mestre da Ordem de Santiago.
que Gil Vicente lhe attribue na morte
dei- Rei O M .. mud - J,
Jos- San- do Auto de !v!FJjina Mendes.
Juan Domado - Vide Domado - Juan.
Juan Guijarro - Frgura da Tragicomedia Triumpho do
l11verno.
Judeu - Um- Figura do Auto da barca do Inferno.
Juiz da Beira - Fara em seguimento de Ins Pe-
reira. Representada a el-Rei D. Joo III em Almei-
rim, anno 1 525 - 11, 35o.
Juliana- Pastora. Figura da Tragicomedia Romagem
de ag{(ravados.
Juliana - Frgura do Auto da Feira.
Julio - HJrtelo. Figura da Tragicomedia Dom
Duardos.
Juno - F1gura do Auto da Lusitania.
Jupiter - Vide Crtes de Jupiter
Jupiter - da Tragicomedia Frgua de amor.
Justia- A- Figura da Tragicomedia Fragua de
amor
Justia maior - Figura da Comedia Floresta de En-
ganos
.Justina - Figura do Auto da Feira.
lndice das Obras
L
Landeira- Cita-se ste logar no Auto da Festa- n,
445.
Sato - Judeu casamenteiro. Figura da Fara de Ins
Pereira.
Lavrador- Um- Figura do Auto da barca do purga-
torio.
da Comedia sbre a Divisa da Cidade de
Coimbra.
Leda- Branca- Menciona-se esta taberneira lisbo-
nense no Pranto de Parda - '
Ledra- Fada. Figura da Comedta de Rubena.
Ledia - Figura do Auto da Lusitania
Ledo - Dario - Figura da Comedia de Rubena.
Legio- Oiabo. Figura da Comedia de Rubena.
Lemos- Figura da Fara Auto da India.
Leonarda - F1gura do Auto da Feira
Leonor- Rainha D.- Viuva del-Rei D Joo II.
- Gostou tanto da scena da Visitao do viqueiro
representada por Gil Vicente no pao da Alcova
de Lisboa, em 8 de Junho de 1 :"02. que lhe
tornasse a represent-la nas Matinas do Natal do
mesmo ano - m. 10
- Dsse seu desejo nasceu o Auto pastoril caste-
lhano ( Natal de 5o2 J - 111. 10.
- E em 6 de Janeiro de 1 5o3 o Auto dos Reis
Magos - 111.
- A' mesma st:nhora foi representado em 1 na
igreja da vila das Caldas o Auto de S.
- A' mesma Ramha foi feito o
por G1l V1cente em Abrantes perante el-Rei
D Manuel em Maro de 5o - 111, 33-
- Foi para esta Princesa composto o Auto da
Alma, representado a el-Rt:i D. Manuel em 15o8
no pao da Ribeira- 1, 71.
- A' mesma foi representado o .Auto da Fama
(1510?).
- A' mesma se representou no Natal de 1S .. no
Mosteiro de Enxobregas o .Auto da Sibylla Cas-
sandra.
N. B. - A rbrica diz D Beatrir.
-A' mesma, no de Todos os Santos em
Lisboa, nas Matinas do Natal de 58, se repre-
sentou o Auto da barca do Purgatorio.
Obras de Gil Vicente
- Acrca desta alta Personagem, vide Beatrir -
Infanta D.
Leonor Vaz - da Fara de Ins Pereira.
Levi- Rabi- Figura do Dialogo sbre a Resurreio
Liberal - Crasto - Figura da Comedia de Ruben.z.
Liberata - Figura da Comedia sbre a Divisa da Cidade
de Coimbra
Liberto- Cigano Figura da Fara das Ciganas.
Licenciado - Um - F1gura do prologo da Comedia de
Rubena.
Lima - D. Violante de- Senhora mencionada na Fara
do velho da horta.
Santa Dona Violante
de Lima, de grande estima,
mui subida, muito a cima
de estimar nenhum galante -I, 311.
Limo- Caterina- Citada no Auto das Fadas- n,
204
Limoeiro - Cadeia phlica em Lisboa. Parece que
em 1S 7 l Carcert>iro Afonso Valente - I, 2Jg.
Lisboa - A Cidade de - Figura da Tragicomedia Nau
de Amores
Lisboa - Nc::sta capiral se representou em aS02., no pao
da Alcova a V1Srt.1o do vaquPiro
- Em 1 So2. o Auto castP/hano
-Em a a de quem tem farelos
-Em o Auto da A'ma
-Em J)JO o Auto da F..1ma.
- Em a5 3 o Au10 da ,-xlzortao da guerra.
- Em 1 5 7 o Auto b.Jrca do Inferno
- Em o Auto barc,1 do Purgatorio.
- Em 1S21 a Crtes de Jupiter.
- Em 1h7 o Auto d.1 Fr>ira.
- Em ah7, ou a fragtcomedia Nu de amores.
-Em t.hg o Triumpho do Inverno.
- Em 1 534 o Auto da Canana ( Odivellas ).
Lisboa - Vide Alfama.
- CaPS da madeira.
- Calca-frades
- Calado vtLho
- Cape/la de S. Miguel.
- Carmarias velhas.
- Cata que fars.
- Chafari: dei-Rei.
- Cho d "Alcami.
Indice das Obras 327
- Conve,;to de S. Domingos.
- Espirita Santo - Ermrda do.
- Ferraria - Rua da.
-Fornos- Rua dos.
- Hospit.1l de todos os Santos.
- Limoerro
- Mataporcos - Travessa de.
- Moir,lria.
- Mosterro de Enxobregas.
- Mosteiro de O.i.ivellas.
- Pao da Alcova
- Pao da Rrbeira.
- Pao de Santos-o-velho.
-Pedreira.
-Pedreira.
- Picota da Ribeira.
- Porta de Santo Anto.
-Porta do Oiro.
- Ru,1 Nova
-San-Gro- Rua de.
- S nto Esprito
- Senhora f Nossa ) da Lu;.
- Senhora (Nossa) da 0/rveira.
- Torre da Varanda.
- Vai de cavallrnhos.
Lisboa - Pero de - A um homem ass.im chamado se
alude:: no Auto da barca do lnferno.
Dizede, Juiz da ale<tda :
i. vem j Pero de Lhhoa 1 - r, 114.
Lisiba - F1eura do Auto da Lusitania '
Lisuarte - El-Rei - Dei Figura da
Amadis de Gaula.
Lobo - D. Ruy - Aluso a ele - I, 278
Lopes 11paio - A.Ormso - Cristo-novo, morador em
Tornar, poeta tdl qual, e autor de nm rifo que
andava no Cancioneiro Ao dito -tpaio
Gil Vicente tres epigramas, a pcdtdo do Londe do
Vimiozo - 1, 3g3.
Lopes de Carvalho - Diogo- Alude-se a alguem dsse
nome na Fara do Jui:; da Beira.
Loureno - Dinis - do .Auto da Feira.
Lousan - desta vila. So da os Melos. Con-
tiideraes burlescas - 11,
Lua- .1 - F1gura da Tragicomedia C6rtes de Jupiter.
/Jucas - Figura do .Jluto pastoril castelhm10.
3z8 Obras de Gil Vicente
Lucifer - Maioral do Inferno. Figura do Auto da His-
toria de Deus.
Lucrecia - Cigana. Figura do Auto das Ciganas.
Luis- Infante D.- Levava o estoque na ceremonia
da Aclamao dei-Rei D. Joo III - r, 379
- Aluso a le :
que o mais forte diabo
darei przo pelo rabo
ao Infante Dom Luis - r, 208.
- Na mascarada dos peixes das Crtes de Jupiter
d Gil Vicente ste Prncipe
em cisnes subido - r, z33.
Lumiar - Joo do - Menciona-se ste taberneiro lis-
bonense, Pranto de Afaria Parda - 1,
Lusitania - Vide Awo da Lusatania.
Luz- V1de Senhora (Nossa) da Lu;.
Luzia- Figura da Fara de Ins Pereira.
1\.I
JJfabilia - Figura da Tragicomedia Amadzs de Gaula.
Madanella - Figura do Auto pastoril portugues
.Mtie (A) de InPs Pereiru- F1guras da Fara de Ins
Pereira
(A) de Ledia - FiJ?,uras do Auto da Lusitania.
_71/aimouda - da Tr.1gicomed1a Dom Duardos.
Maio - F1gura do Auto da Lusitama.
Mancias - Aluso a esse poeta castelhano.
Veio Amor shre teno,
e fez de mi outro Mancias .
.Auto do velho da horta- r, 3o7.
}lfanteigas - Aluso a essa vila, por onde parece pro-
var-se a sua abundancia de gado leiteiro no seculo xvr
-, 261.
1l1anuel - Prncipe D. - Filho dei- Rei D. Joo III, e
nascido em Alvito no 1.
0
de Novembro de a53z.
s festas que houve, fez Gil Vicente o Auto da
Lusitania.
lndice das Obras 329
Manuel - El-Rei D. - Assistiu na camara da Rainha
sua Mulher, em 5 de Junho de 1So2, Visitao do
vaqueiro declamada em caracter por Gil Vicente
-111, 7-
- A este Soberano se representou no Natal de I5o2
o Auto pastoril castelhano.
-Depois de o Auto das Fadas.
-Em t5o5, no pao novo da Ribeira a Fara Quem
tem farelos.
- Perante el- Rei, achando-se em Abrantes, pregou
G1l Vicente um sermo em verso, nas pelo
nascimento do Infante O. Luis em 1So6- 111, 33r.
-No pao da Ribeira assistiu el-Rei em 5o8 ao
Auto da Alma.
- A senhor se representou no Natal de r51o
o Auto da F, em Almeirim
- Em 15 12 a Fara do v"lho da horta.
- e par<thens dt: G1l Vict:nte a el-Rei no
Auto Exhortao da guerr_a- 1, 214-
- Viu o Sobt:rano em '51g no pao de
Almt:irim o Auto d.:z barca d.1 Glria.
- Dinge-lhe vt:rsos uma Feitict:ira no Auto das
Fadas- 11, 3o6.
-No pao da Alcova se representou a el-Rei
em 15. o Auto dos quatro tempos
- A' morte do senhor D Manuel dedicou Gil
V1centt: dois sentidc,s e vibrantes Rom<tnces se-
tisilabos- r, 372.1;3
l.fanuel - D. ./oanna - E' mencionada no Auto do
velho da horta.
O' santa Dona Joanna
Manuel, poi:- que podeis,
e sabei>. e mereceis,
ser angelica e humana,
soccorr. - 1, 3 1 o.
Mar- O- Figura da Tragicomedia Crtes de Jupiter.
Marecltal - O - Mencionado no Auto das Fadas - n,
294
Parece que amava Guiomar de Ataude (?)- n, 294.
Aluso a ele :
l Conheceis o Marechal ?
Assi d'aquella fe1o,
edade, e disposiao,
assi nobre e liberal - n, 172.
33o Obras de Gil Vicente
1lfargmida - Figura do .Auto pastoril portugues.
Margerela- Vem referido como nome de localidade
no Auto da Festa - u, 45 1.
Maria- Infanta D. - a instruda e sedutora Infanta.
Ser ela ? Em 1S21, quando se representavam as
Crtes de Jupiter, era apenas recem-nascida.
Madama Dona Maria
ir sbre Cheruhins,
numa roupa de alegria;
por aia, Siinta Luzia.
e por guarda Seraphins - 1, 234.
jlfaria - Rainlta D. - 2.
3
Mulher dei-Rei D. Manuel.
Tendo dado luz o Prncipe, que veio a ser el-Rei
D. Joo III. fez Gil Vicente a do vaqueiro
na camara Real de Junho de 1So2 - 111, 7
- D1rige versos Soberana a Feiticeira do
Auto das Fadas- 11, 3oil.
- IJurante a sua ultima doena, que a levou a 7
de Maro de 1 5 17. assisu na sua C>tmara
representao do Auto da barca do Inferno -
1, Q5.
N. B. - Por aqui se v ter havido no da
Riheira as indispensaveis a repre-
sent e visualidades scenicas; luxo hoje des-
conhecido.
Maria Parda - Vide Pranto de Afaria Parda.
Marialva - Vide Conde dP M.:zrialva.
- lvlJrque:; de Afarialva
Marido - O - Ftgura dd Fara Auto da lndia
Marinheiro - Um - Ftgura da Trag1comedia Triumpho
d, Inverno
Marques -- Pedro - Figura da Fara de Ins Pe-
reira.
Marques- Pero- Figura da Fara do Jui:; da Beira.
Marquez de Torres Novas - Versos que lht: atrihue Gil
VIcente na morte dd-Rei D. Manuel- 1. 376
Marquez de ViUa-Real- Sua suposta fala na Aclamao
dd-Rei L>. Joo III - 1,
Versos que lhe atribue na morte de D. Manuel-
1, 375.
Marte - Figura da Tragicomedia Crtes de Jupiter.
]}Jartina, cigana - Ftgura da Fara das C1ganas.
Martin/to - D. - A um Nobre deste nome, que talvez
fosse D. Martinho de Castello Branco, Senhor de
. lndice das Obras 331
Villa Nova de Portimo, se refere Gil Vicente na
Fara do velho da horta
Glorioso Dom Martinho,
Apstolo e Evangelista,
tomae este feiro revista,
porque leva mu caminho,
e dae-lhe esp'rito - 1, 3og.
Martinho - S. - Vide Auto de S. Martillho.
Mata-porcos - Travessa de -Alude-se a ela no Pratzlo
de Maria Parda.
O' travessa zanguizarra
de Mata-porcos escura - 1, 385.
Matheus - Figura do Auto pastoril castellzallo.
Matheus - Figura do Auto da Feira.
Melicia - filha do viuvo - Fgura da Comedia do l'iuvo.
Melidonio - Figura da Comedia sbre a Divisa de
Co1mbra
Mello -Francisco de- (ou D Francisco. visto haver
sido nomeado para a Prelasia ele Ga ) Era em 1S19.
o melhor matematico que havia llO Reillo - diz Gil
Vicente - 111, 3]6
Dele dz o nosso Poeta no Auto da Feira:
E se Francisco de Mdlo,
que sabe scienc1a a vondo,
diz que o ceo redondo,
e o sol sbre amiirc1lu,
diz verdade, no lh'o e5ocondo - 1, 4S.
A respeito de!-te sahio. vide Gurlhem - Filippe.
Mello - Jorge de - Aluso a ele: na l?ara do Clerigo
da Berra.
Eu tenho Jorge de Mello
por um Padre San Gto;
traz sempre contas na mo -a, 363.
Mello - Martim A.Donso de - Alude a ele, gracejando,
Gil Vicente no Velho da horta.
O' Santo Martim Affonso
de Mello. to namorado,
d remedia a este coitado,
e eu te darei um responso
com devao - 1, 3og.
Obras de Gil Vicente
MeUos - Consideraes genealogicos burlescas acrca
desta nobre esurpe - '' 87.
Mendes - Vide Auto da Mofina Mendes.
Mendoa - D. Joanna de - A esta senhora menciona
Gtl Vicente na Fara do velho da horta.
O' Santa Dona Joanna
de Mendoa, to formosa,
preciosa e mui lustrosa,
mui querida e mui ufana - 1, 3w.
Meneses - Esta familia descende de Colimena.
E de Colimena veem os Meneses,
que foram e so mui claros vares.
Comedia sbre a Divisa de Coimbra - n, 88.
Meneses - D. Joo de - A ste Mordomo mr, e Conde
de Tarouca. alude por brinco Gil Vicente na Fara
do velho da horta.
Eu prometto uma orao
cada dia, quatro meses,
por que lhe deis corao,
meu senhor San Dom Joo
de Meneses - r, 3og.
Vide Conde de Tarouca.
1kfeneses - D. Luis de - Apaixonado por Leonor de
Lastro. Meno no Auto das Faas - 11, 302.
_lienino- Um- Ftgura do Auto da barca do Purga-
torio
_lfercador -- Um.- Figura da Comedia Floresta de
enganos
Mercurio - Figura do Auto da Feira. E tambem da
Tragicomedia Frgua de amor
Merenciana - Figura do Auto da Feira.
Mestre de Santiago - O D Jorge. Versos que
lhe atribue Gtl Vicente na morte dei-Rei D Manuel
-I, 3;5.
Sua suposta fala no acto da Aclamao del-Rei
D. Joo III - 1,
Mina - Fada. Figura da Comedia de Rubena.
Moa- Uma- Fagura dtt Fara Auto da lndia.
Moa- Uma- Figura da Comedia de enga-
nos.
Moa- Uma- Figura da Fara do velho da horta.
Mocinha- Uma- Fagura da Fara do velho da horta.
Moo - Um - Figura da Fara dos Fisicos.
lndice das Obras 333
Moo - Um - Figura da Fara de Ins Pereira
Moo- Um- F1gura da Fora do Juir da Beira.
Mofina Mendes - V&de Auto da Mofina Mendes.
Moira encantada - Uma- F1gura da Tragicomedia
Crtes de Jupiter.
Moiraria - AluJe-se a sse stio lisbonense, ainda
campe:.tre e cheio de hortas e almoinhas no
sculo xvr. Pranto de Maria Parda - r, 386
Moiss - Figura do Auto da H1stria de Deus. E do
Auto do Sibylla Cassandra.
Mono - Aleprete.
Mondego - Etimologia burlesca tirada de Monderigon.
- ll, 85.
Monderigon - Figura da Comedia sbre a Divisa da
Cidade de Coimbra
Mnica- F1gura do Auto da Feira.
Moniz - Garcia - Aluso a um dsse nome. Parece
era autoridade nas prises - I, - r5.
{ Que diz l Garcia Moniz ?
Aluso no Auto da barca do Inferno - I, r r5.
Na Fara do velho da horta d!z-se:
... O' San Garcia
Moniz, tu que hoje em dia
fazes milagres dobrados - I, 3o8.
flloniz - Pero - Aluso a le :
Uns olhos garos cansados.
e o ar de Pero Moniz- u, 169.
flfordomo mr - Vide CoJJde Mordomo mr.
flforte - A - Figura do Auto da barca da Glria.
do Auto da H1stria de Deus.
flforteira - Joo - Vilo. da Tragicomedia
RomogPm de aggravados .
.flfosteirode Enxobregas- Nas Matinas do Natal de r5 ..
a se represemou Infanta D. Beatriz o Auto da
Sibylla Cassandra.
P.fu - Peixe - Na mascarada dos peixes das Crtes de
Jupiter pe Gil o Estribeira mr
convertido em peixe mu - I, 234.
/llulher (A) do velho - Figura da Fara do velho da
horta.
Obras de Gil Vicente
Mundo - O - Figura do Auto da Histria de Deus.
Ftgura da TraJZicomedHt Templo de Apollo.
Mundo - Vide Todo o Mundo.
N
Nabor- Figura do Auto da Feira.
Narciso Frei - Figura da Tragicomedia Romagem de

Nu de amores- Tragicomedia representada em Lisboa
entrada da Rainha D. Laterina em d27 ( 525 ? )
..:.... 1, 127 .
Negro - Um - Figura da Fara do r.lerigo da Beira.
Ftgura da Tragicomedta Frl(ua de Amor.
Figura da Tragicomedia Nu de amores.
- Figura do Auto da Lusitania
Normandia - Vide Principe (O) da Normandia.
o
Oiro - Vide Porta do Oiro.
Oliveira - Vide Senhora ( Nossa) da Oliveira.
Odivellas - No seu Mosteiro foi representado em I534
o Auto da
Olimba - Infanta - Figura da Tragicomedia Dom
Du:1rdos
OnzPneiro - Um - Figura do Auto da barca do Inferno.
Orao- Dos Grandes de Portugal a Nossa Senhora,
depois de sepultado el-Rei D Manuel- 1, 37
1

Ordonho- Criado. Figura Fara Quem tem farelos.
Oriana - Princesa da Gran Bretanha Figura da Tra-
&:!icomedia Amads de Gaula
Oribella - Ftgura da Comedra de Rubena
Ourives- Um- Figura da Fara dos Almocreves.
Outono - O - Figura do Auto dos quatro tempos.
p
Pao - Frei - Figura da Tragicomedia Romagem de
OI(Kravados.
Pao da Alcova de Lisboa - Na camara da Rainha
D. Maria, 2. Mulher dei-Rei D. Manuel, declamou
Gil Vicente, acompanhado de outros apaniguados
Indice das Obras 335
da Crte. o vibrante monlogo do Vaqueiro em 8
de Junho de 1So2, verdadeiro incio do Teatro
portugues .....:..... 111, 7
- No pao do Castello se representou nas
Matinas do Natal de 1S02 o Auto pastoril caste-
lhano.
- na capella de S Miguel do mesmo pao foi
representado o Auto dos quatro tempos.
Pao da Ribeira de Lisboa - Em 1 !lo5 ahi se represen-
tou a Fara Quem tem_ farelos.
- Em 5oS o Auto da Alma.
- Em 1 5 7 o Auto da barca do Inferno.
- Em Fevereiro de 1 a Tragicomedia Trium-
plzo do Inverno.
Pao de Santos-o-velho - Ahi foi representada em 1S1 o
H FJra Auto da Fama
Pae (O) de Ledia - F1guras do Auto da Lusitania.
Pa_qem - Um - Figura da Fara dos Almocreves
Pagem do Prncipe da Normandia - Ftgura da Tragi-
comedia Nu de amores
Pagens - F1guras do Auto de S Jo.fartinlw.
Pagens- Dois- Figuras da Tragicornedia Frgua de
amor.
Palmeirim -Imperador -Figura da TragicflmPdia Dom
Duardos.
Paptl - O - do Auto d.1 barca da Glria.
Paraphrase do Psalmo L - Jo.ftserere mei, Deus, secun-
dum magtam misericordiam tuam - , Jfl7.
Pm-teira- Uma- Figura da Coml"dia de Rubena.
Parvo - Um - Figura do Auto da barca do Inferno.
- do prologo da Comed1a Floresta de En-
ganos.
- F1gura da Fara do velho da horta
- Figura da Trag1comedia de amor.
- da Tragicomedia N.-iu de amores.
- F1gura do Auto d:z Festa.
Pastor-- rm- Figura do Auto da barca do Purga-
torio.
- Figura da Comedia Floresta de Enganos.
- Fgura da Tragicomedia N.iu de amores.
Pastora- Uma- Figura do Auto da barca do Purga-
torio.
Patro cltt galera - Figura da Tragicomedia Dom
l>uardos
Paula - Figura da Comedia do Viuvo
Pederneira - Sitio mencionado no Auto da Festa -
u, 44'
336 Obras de Gil Vicente
Pedreira- Sitio de Lishoa, mencionado no Auto das
Fada$ por morada da Ft!iticeira - 2()3.
Pedro - San - Figura do Auto da Canan.1
Pedro - }.{arques - F1gura da F.1ra dP Ines Pereira.
Pedro - Marques - Fagura da F.1ra do Jui; da Beira.
Peixes - De aparecem com in-
tenes visivelmente epigramaticas, sem ofensa,
Crtes de Jupller, figurando determinadas pes-
e classes - :, 23 1 e seg.
Penacoea- Etimologia hurlesca - 11, 85.
Penados - Vide Vai de PPn,'ldos.
PenPlla - Vide Conde de Pene/la.
Pero Vaz - Figura d.i F.1ra dos Almocreves
Peregrino - Um - Figura da Comedra sobre a Divisa
da cidade de Coimbra.
- Figura da Tragicomedia Fr{iua de amor.
Pereira - Genebra - Feiticeira principal do Auto das
Fad.1s.
N. B. -Talvez fosse Genebra alguma muito conhe-
Cida bruxa. feiticeira, benzedeira, mulher de vir-
tude, adivinha, leirora de buena dicha, deitadeira
de sortes, ou coisa assim, que na supersticiosa
Lishoa exercia ento o seu tenebroso e tortuoso
mistr. Na Comedia Rubena, diz a aflita Rubena :
Llmame Genebra ac,
que te haden buenas hadas,
que me venga a bendecir - 11, 2gS.
Pereira - ln!s - Vide Fara de Ins Pereira
Pereiras - Divagaes burlescas sbre esta famlia -
1, 8j.
Peresica - Figura do Auto da Sybilla Cassandra
Per,quir;oso - Um - Figura da Fara do Jui:; da Beira.
Perigria - Figura da Comedra sbre a Divisa da cidade
de Coimbra.
Pessival - Figura do Auto da Mofina Me1zdes.
Philxoplw - Um - Figura do prologo da Comedia
Floresta de enganos
Physicos - Vide dos Physicos.
Picota da Ribeira Pelourinho, ou talvez frca nesse
populoso sitio de Lisboa. Menciona-se no Auto das
l/adas - 11, 3o3.
Piloto - Um - Figura da Tr&gicomedia Triumplzo do
l1zverno
Pimeuta - Filippa - Personagem citada no Auto da
Festa - u, 44
Indice das Obras
Pimentel- Uma senhora dsse apelido era amada por
......... Martim de Sousa- u, 2Q5.
Pires - Andr - Aluso a ele - 1, 278.
Pluto - Figura da Comedia de Rubena
Pobre - Um - Figura do Auto de S. lt1artinho.
Pobreza - A - Figura do Auto da Mofina Mendes.
Poo do Cho - Alude-se a ste stio lisbonense no
Pranto de Maria Parda - 1. 386.
Porta de Santo Anto - Stio suburbano de Lisboa,
onde por alagadio havia atafonas.
Que lhe d sete atafonas
porta de Santo Anto - 1, 363.
Porta do Oiro- (ou da Oira, como tambm se dizia ).
Stio populoso em Lisboa, a Cata-que-fars. Na
Comedia de Rubena diz-se :
Vae-te porta do Oiro,
achars o teu parceiro - n, 21.
N. B. -Explico assim: num lugar to frequen-
tado topava-se gente de todas as classes : o
Nobre que ia tomar o fresco, o martimo que ia
embarcar no seu galeo, o onzeneiro em busca
de vtimas, o devoto que ia resar ao Corpo-santo,
o Fidalgo que se encaminhava para o pao da
Ribeira, o carregador que esperava frete, o Frade,
o gaiato, viam-se ali numa promiscuidade pito-
resca, verdadeiro quadro de urna cidade cosmo-
polita como era a Lisboa dos navegadores. Logo,
cada qual podia dizer, que naquele ponto de em-
barques e desembarques acharia gente da sua
classe, acharia o seu parceiro. ~ Ser isto ?
Portalegre - Vide Conde de Portafeure.
Porteiro - Um- Figura da Fara do Juir da Beira.
Porteiro (O) do templo de Apollo - Figura da Tragi-
comedia Templo de Apollo.
Porto- Pero- Nas Crtes de Jupiter f-lo Gi! Vicente
aparecer
em figura de safio - 1, 232.
Portrtgal - F i ~ u r a do Auto da Lusitania.
Prado - Martlta do - Regateira. Figura da Tragi-
comedia Romagem de aggravados.
Pranto da .Maria Parda - 1, 277
22
338 Obras de Gil Vicente
Prgadores - pedantescos, que enchiam de oucos lati-
nrios os sermes. Boa caricatura dles faz o Frade
do do Auto da Mofina Mendes - r. 2 e seg.
Primalion - Filho do Imperador Palmeirim, Figura da
Tragicomedia Dom Duardos.
Prncipe - O - Figura da Comedia de Rubena.
Prncipe- Um- Figura da Comedia Floresta de en-
ganos.
Prncipe (O) da Normandia - Figura da Tragicomedia
Nu de amores.
Procurador- Um-Figura do Auto da barca do Inferno.
Providencia- A- Figura da Tragicomedia Crtes de
Jupiter.
Prudencia - A - Figura do Auto da Mofina MendfS.
Psalmo L de David- Sua parfrase em verso -r, 367.
Purgatorio - Vide Auto da barca do Purgatorio.
Q
Quatro tempos - Vide Auto dos quatro tempos.
Quem tem farelos - Fara representada a et-Rei D. Ma-
nuel em 15o5 no pao novo da Ribeira de Lisboa
-r, 238.
N. B. -Diz a rbrica dessa obra, que o nome
ps-lh 'o o vulgo. l Que significa o autor
no deu ttulo sua Fara? Ps-/h 'o vulgo; logo,
representou-se muita vez em scenas pblicas, e
no s no Pao, onde o vulgo no penetrava.
Em que scenas, que se no sabe. Fsse como
fsse, parece que a denominao do vulgo preva-
. leceu sbre qualquer outra.
E esta Farca uma crtica aos vaidosos O Escudeiro
Aires Rosado personifica o semi-afidalgado, sem
vintem, sem mritos. mas impando de presuno
a nobre, a bem falante, a engenhoso, a namorado.
Engraadssima concepo.
Redondo - Vide Conde do Redondo.
Regedor das Jzu;tias - Suposta fala sua na Aclamao
del-Rei D. Joo Ili - 1, 383.
Aluso sua requintada cortesia - 11, 38r.
Rego- Branca do- Figura da Tragicomedia Roma-
gem de Aggravados.
Indice das Obras 33g
Rei- Um- Fisura do Auto da barca da Gloria.
Reis Magos- V1de Auto dos Reis Magos.
Resende - Garcia de - Menciona-se na mascarada dos
peixes das Crtes de Jupiter.
E Garcia de Resende
feito peixe tamboril - 1, 233.
Resurreio- Vide Dilogo sbre a Resurreio.
Ribatejo- Auto da Festa- u, 441.
Ribeira de Lisboa - Aluso a ela no Auto Frgua de
amor - n. 16g.
- As muitas tabernas dsse stio lisbonense teem
meno no Pranto de Maria Parda - r, 385.
- Vide Picota da Ribeira.
Ribeiro- Nuno- Parece seria talvez algum Escrivo
dos filhamentos na Mordomia mr. que pagava as
moradias. Alude-se a le na Fara dos Almocreves.
A moradia de quinhentos
paga por Nuno Ribeiro - r, 328.
- Mencionado na Fara do Clerigo da Beira;
Laudate Nuno Ribeiro,
que nunca paga dinheiro,
e sempre arreganha os dentes - r, 345.
- E outra vez :
... i Quem te furtasse
bolsa, Nuno Ribeiro I - 1, 3.)6.
Robusto- D.- Figura da Tragicomedia Dom Duardos-
Rodrigues - Joo - Denunciou a el-Rei D. Manuel as
imposturas de F1lipe Guilherme - nr, 3j6.
Roma- Figura do Auto da Feira
Romagem de Aggravados - representada
a el-Rei D. Joo 111. por ocasio do parto que teve
a Rainha, do Infante O. Felipe em Evora. Maro
de a533- 1,
Romance - morte dei- Rei D. Manuel - 1,
Romance (Outro)- ao mesmo assunto- 1. 373.
Romance - Aclamao dei-Rei D. Joo III - , 378.
Romeiro- Um- Figura da Tragicomedia Frgua de
amor.
Obras de Gil Vicente
Rosado- Ayres- Escudeiro. Protagonista da Fara
Quem tem farelos.
Rosvet"- D. - Principe desfarado. Figura da Come-
dia do Viuvo. .
Rua Nova - em Lisboa. Menciona-se por ter sido stio
da passagem dei-Rei D. Joo III no prstito triunfal
da sua Aclamaco desde o pao da Ribeira at
S. Domingos do 'Rocio - 1, 379
Rubena- Vide Comedia de Rubena.
S - D. Beatriz de- Mencionada no Auto do velho da
horta.
Santa Dona Beatriz de S,
dae-lhe. . . . . . . . confrto - 1, 311.
Sabedoria -A - Figura da Tragicomedia Templo de
A poli o.
Saborido- D. Donegal- Visivelmente criptnimo de
algum desenfreado jogador. Auto da Lusitania.
Dom Donegal saborido,
que tinha tanta fazenda,
por jogar est perdido - u, 3n,
Saldan/t(J; - Joo de - Na mascarada dos peixes das
Crtes de Jupiter aparece feito arenque da Alema-
nha,- 1, z33. :i
-E tambm mencionado no Auto das Fadas.
Suponho exerceria o cargo de Guarda das Damas
do Pao. Dirigindo-se a elas, diz o autor :
que tiene las llaves de vuestro paraiso - u, 3oz.
Salomo - Figura do Auto da Sibylla Cassandra.
Samuel - Rabi - Figura do Dialogo sbre a Resur-
reio.
San-Gio - Rua de - Alude-se a ela no Pranto de
Maria Parda - 1, 384.
Santiago- Vide Commendador mr de Santiago.
- Mestre de Santiago.
Santo Esprito - Alude-se a esta Ermida alfamista no
Pranto de Maria Parda - , 386.
Sapaio - Vide apaio.
Sapateiro- Um- Figura do Auto da barca do Inferno.
lndicp qas Obras
Sardoal- I, 262.
-Figura da Fara do Juir da Beira.
Satanaz - Fidalgo do Conselho de Lucifer.
- Figura do Auto da Histria de Deus.
- Figura do Auto da Canana.
Saturno - Figura da Tragicomedia Frgua de amor.
Saulinho - Figura do Auto da Lusitania.
Sceptro omnipotente- Figura da Tragicomedia Templo
de Apollo.
Segrdos - Vide Caa dos Segrdos.
Senhora (Nossa) da Luz - Alude-se no Auto da lndia.
a essa igreJa a uma legua de Lisboa - 11. 267.
N. B. - Nesse tempo simples ermida.
Senhora (Nossa) da Oliveira- Alude-se no A u ~ o da
Jndia a essa igreja lisbonense - n, 267.
Senhoria - Por vrios passos do Auto a barca da
Gloria se v, que era sse o tratamento protocolar
dos Duques, dos Bispos, e dos Condes.
Sequeira- lavrandeira. Figura da Comedia de Rubena.
Seraphim- Um- Figura do Auto da Feira.
Sereias - Tres - Figuras da Tragicomedia Triumpho
do Inverno.
Sermo - em verso, feito Rainha Viva D. Leonor, e
prgado em Abrantes a el-Rei D. Manuel na noite
o nascimento do Infante D Luis. 1So6-n, 33L
Serranas- Quatro- Figuras da Tragicomedia Fr-
gua de amor.
SibyUa Cassandra - Vide Auto da Sibxlla Cassandra.
Silva - D. Beatriz da - Refere-se Gil Vicente a esta
senhora no Auto do velho da horta.
Santa Dona Beatriz
da Silva, que sois aquella
mais estrella que donzella,
como todo o mundo diz - I, 311.
Silva- Gonalo da- Menciona-se no Auto das Fadas,
morto de amores por Francisca da Guerra- u, 294.
- No mesmo Auto citado por amar uma senhora
Anriques - n, 3ol.
- No .Auto do velho da horta diz-se :
O' Martyr santo amador
Gonalo da Silva, vs,
vs que sois um s dos ss,
porfioso em amador
apressurado - 1, 3og.
Obras de Gil Vicente
Silvas e Siheiras - Divagaes burlescas - u, 86.
Silvenda - Figura da Comedia sbre a Divisa de
Coimbra.
Silvestra - Lei da Natureza. Figura do .Auto da Ca-
nana.
Silvestre - Figura do .Auto da F
- Figura do Auto pastoril castelhano.
Sol- O- Figura da Tragicomedia Crtes de Jupiter.
-Figura da Tragicomedia Frgua de amor.
Sossidria - Figura da Comedia sbre a divisa de
Coimbra.
Sousa - Loureno de - Aluso a le - I, 278.
Sousa - D. Margarida de - Mencionada no .Auto do
velho da horta :
E vs, sentida
Santa Dona Margarida
de Sousa, lhe socorr,
se lhe podrdes dar vida - I, 3IJ.
Sousa - Martim de - Menciona-se no .Auto das Fadas
Andava apaixonado pela Pimentel - u, 2gS.
Sousa - Simo de - A le se refere gracejando Gil
Vicente no .Auto do velho da horta:
O' Martyr Simo de Sousa,
pelo vosso santo amor
livrae o velho peccador
de tal coisa - I, 3og.
Sousas-Divagaes burlescas sbre essa familia-n,86.
T
Taco - Joanna do - Mencionada na mascarada dos
peixes das Crtes de Jupiter - 1, 234.
Taes - Nome de certa Moira mencionada nas Crtes
de Jupiter, e que a recita umas falas em algara-
via- 1, 240.
Taful- Um- Figura do Auto da barca do Purgatorio.
Tara - Joo de - E' mencionado no Auto das Fadas,
morador no sitio da Pedreira em Lisboa - n,2g3.
lndice das Obras
Telebano - El-Rei - Figura da Comedia Floresta de
Enganos
Templo de Apollo- Vide Tragicomedia Templo de
A poli o.
Templo glmioso - Figura da Tragicomedia Templo de
Apollo.
Tempo - O - Figura do Auto da Feira.
- Figura do Auto da Historia de Deus.
Tentugal - Vide Conde de Tentual.
Tesaura - Figura o Auto da Ferra.
Theodora - Figura do Auto da Feira.
Tiago- San- Figura do Auto da Canana.
Tibabo- Gil- Personagem citado no Auto da Festa
- 11. 447
Tibaldinho - Figura do Auto de Mofi_n.a Mendes.
Todo o Mundo - Figunr do Auto da Lusitan.ia.
Torre da Varanda - Sitio de Lisboa mencionado no
Auto Nu de amores - 11. 1Jo.
Torres- Fisico. Figura da Fara dos Fsicos.
Torres- Novas- Vide Marque:; de 7orres Novas.
Tragicomedia de Amads de Gaula - Representada a
el-Rei D. Joo III em Evo;-a; anno 1533 - n,
252.
Tragicomedia Crtes de Jupiter - Representada em Lis-
boa no pao da Ribeira, em 1 h1, por ocasio da
sada da Infanta D. Beatriz, Duqueza de Saboia,
para Jralia - 1, 226.
Tragicomedia de Dom Duardos- Principe de Inglaterra.
Representada a el-Rei D Joo III - m, 147.
Tragicomedia Exhortao da guerra- Representada
no pao da Ribeira em 1513 na partida do Duque
de Bragana. D. Jayme, para a expedio de Aza-
mor- 1, 208.
Tragicomedia Frgua de amor - Representada no casa-
mento del-Rea D. Joo III com a Rainha D. Cate-
rina em Fevereiro de 1525, em Evora, mal ainda na
ausencia da Rainha - 11, 154-
Tragicomedia Nu de amores- Representada a el-Rei
D. Joo III em 152.S, ( a rbrica, parece-me que por
engano, diz; 1527 ), na entrada da Rainha D. Cate-
rina em Lisboa. Esta festa foi certamente no pao
da Ribeira - 11, 128
Tragicomedia Romagem de Aggravados - Representada
em Evora a el-Rei D. Joo III, no nasCimento em
Maro de 1533 do Infante D. Felippe- ' 26M.
Tragicomedia da Serra da Estrtlla - Representada em
Coimbra, em Outubro de 1.h7, no nascimento da
Obras de Gil Vicente
Infanta D. Maria, filha dei-Rei D. Joo III, e da
Rainha D. Caterina - 1, 246.
Tragicomedia Templo de Apollo- Representada no pao
de Almeinm, em Novembro de 1 por ocasio
do casamento da nossa Infanta D. Isabel com o
Imperador Carlos V- 11, 176.
Tragicomedia Triumpho do In-verno - Representada em
Lisboa, no pao da Ribeira, em 1 S29 ou 3o num
parto da Rainha D. Caterina - n, 1 g8.
Trindade - Stio em Lisboa, assim denominado por
causa do seu magnifico Mosteiro de Trinitarios,
antes da fundao do qual todos esses arredores
eram mato. Aluso na Tragicomedia Nu de
amores - 11, t38.
v
Val-de-Cavallinhos -Stio dos suburbios de Lisboa, ao
norte de mencionado no Auto das Fadas
- 11, 204-
Val-de-pendos - Aluso a esse stio, pela qual se
depreende que a se criavam arminhos. ou bicho
que os valesse. Tragicomedia Serra da Estrella
-I, 261.
Valente - Affonso - Parece seria em 15 17, quando se
representou o ..Auto da barca do Inferno, carcereiro
da Cadeia do Limoeiro em Lisboa - 1, 1 15.
Valerio- do ..Auto dos Reis Maf?OS.
raqueiro- Vesitao do- Feita em 8 de Junho de J5ol
por Gil Vicente na camara da Rainha D. Maria,
2 Mulher dei-Rei D. Manuel, depois de nascido o
Prncipe D. Joo. Nascia o Prncipe, e desabro-
chava o Teatro portugus- 111, 7
Vasco Affonso- Almocreve. Figura da Fara dos ..Al-
mocreves.
-Figura da Fara do Juir da Beira.
Vaz- Amancio -Figura do ..Auto da Feira.
Vaz- Brizida- Alcoviteira. Figlra do ..Auto da barca
do Inferno.
Vaz - Leonor - Figura da Fara de Ins Pereira.
Vaz - Payo - Figura do ..Auto da Mofina Mendes.
Vaz- Pero- Figura da Fara dos lmocreves.
Vat:- Simo- Deste Eclesiastico, Thesoireiro e Ca-
pello da S ( { de Lisboa ? ) se faz meno na
Fara dos Almocreves - 1, l24.
lndice das Obras
Vaz da Cunha- Gil- Talvez por ser muito grdo
diz-se dele nas Crtes de Jupiter :
l Sabeis vs quem ir bem
em figura de baleia ?
Gil Vaz da Cunha . . . - r, 23J..
-Era casado com uma D. 1sabel de ..
Dona Isabel sua Mulher
faremos raia num salto ;
e cantar ao pratel :
a Eu m' era Dona Isabel,
agora raia do alto. , - 1, 232.
Velha- Uma- Figura da Comedia Floresta de enganos.
-Figura da Fara do Clerigo da Beira.
- Figura da Fara Quem tem {are/os.
- Figura da Tragicomedia Triumpho do Inverno.
Velho- Um- Figura da Fara do velho da horta.
- Figura da Tragicomedia Nu de amores.
Velho- O- da horta- Fara representada a el-Rei
D. Manuel em a 5 12 - 1, 208.
Vencimento- O- Figura da Tragicomedia Templo de
A poli o.
Ventos - Quatro - Figuras da Tragicomedia Crtes de
Jupiter.
Ventura - A- Figura da Comedia Floresta de enganos.
Venus - Figura do Auto da Lusrtania. .
- Figura da Tragicomedia Crtes de Jupiter.
- Figura da Tragicomedia Frgua de amor.
Vero- O- Figura -do Auto dos quatro tempos.
Vereadores de Lisboa- Fala sua suposta no ato da
Aclama co dei- Rei D. Joo III - r, 383.
Verecinta -Figura do Auto da Lusitania.
Veredina - Lei da Graa. Figura do Auto da Canana.
Vicente - F i ~ u r a do Auto da Feira.
Vicente- Gil- Vrias noes cronolgicas se topam
a respeito dste grande engenho nas suas prprias
Obras ; aqui vo algumas.
- Em Junho de a5o2 achava-se em Lisboa. ( Visi-
tao do vaqueiro. e Auto pastoril castelhano).
- a5o3 (Auto dos Reis Magos).
- a5o4, nas Caldas (Auto de S. Martinho).
- a5oj, em Lisboa (Quem tem f(lrelos ).
- a5o6, Abrantes (Sermo).
- a5oM, Lisboa (Auto da Alma).
Obras de Gil Vicente
- 1510, Lisboa (Auto da Fama).
- 1517, Lisboa ( Auto da barca do Inferno).
- 1518, Lisboa (Auto da barca do Purgatorio ).
- 1 51g, Almeirim (Auto da barca da Glria).
- 151g, Almada (Auto da India ).
- 1 521, Lisboa ( Crtes de Jupiter, e Comedia de
Rubena ).
- 1523, Lisboa (Auto pastoril portugues ).
N. B. - Nesta pea diz o autor:
... os aitos que fazia
quando elle tinha com qu.
Isso parece indicar, talvez, que em 1523, quando
escrevia, se achava decado da prosperidade
anterior ; { mas decado por qu ?
Nesse mesmo Auto insiste na ida de pobreza, e
diz por boca do Lavrador do prlogo:
E um Gil, um Gil, um Gil, ...
( 1 que m retentiva hei ! )
um Gil .. j no direi ..
um que no tem nem ceitil,
que faz os aitos a el-Rei.
- 1523, Tomar ( Fara de Ins Pereira)
N. B. - Diz a rbrica ter sido atacado Gil Vicente
pelos seus invejosos. que duvidavam da origina-
lidade das obras dele. Ento comps por des-
. agravo a Ins Pereira.
- J 525, Almeirim ( Fara do Jui; da Beira).
- 1525, E v ora ( Frgua de amor).
- 1526, Almeirim (Templo de Apollo )
Achava-se nesse ano. em Outubro, enfrmo de tei-
mosas febres; di-lo a rbrica, e ele prprio no
prlogo.
- 1526, Almeirim (O Clrigo da Beira).
- 1527, Almeirim (Auto da Histria de Deus).
- 1S17, Coimbra (Comedia sbre a Divisa).
- 1527 ( { ou 1525 ? ), Lisboa ( Nu de amores).
- 1 527, Lisboa (Auto da Feira).
N. B. - Neste Auto a Roma Pontificia tratada
com pouco respeito, e crivada de epigramas pun-
gentes. directos e ind rectos.
- 1 S2g, Lisboa ( Triumpho do Inverno).
- 1531, Santarem (Carla a el-Rei D. Joo III acrca
do terremoto desse ano ).
Indice das Obras
- t53J (?) Evora ( Fara das Ciganas).
- t53z (Alvito(?)) Auto da Lusitania.
N. B. -O Licenciado faz aqui aluses ao autor.
- J533, Evora (Romagem de aggravados).
- t533, Evora ( Amad$ de Gaula ).
- 1534, Odivellas (Auto da Canana ).
- 1534, Lisboa (Auto da Mofina Mendes).
N. B. - A fala do Frade no prlogo lembra as do
Sganarello de Moliere com os seus latinrios.
- 1535, no Auto da Festa diz ele como j dissera
no Auto Pastoril Portugues:
muitas vezes Gil Vicente
que faz os autos a el Rei.
- 1536, Evora (Floresta de enganos).
Epitfio de Gil Vicente que ele prprio teria com-
posto:
O gran juizo esperando,
Jao aqui nesta morada;
T ambem da vida cansada
Descansando.
Pergunta-me quem fui eu,
Attenta bem pera mi,
Porque tal fu1 coma ti,
E talhas de ser com'eu.
E pois tudo a isto vem
O lector, de meu conselho,
Torna-me por teu espelho,
Olha-me e olha-te bem.
Ha alguns factos da vida dele, a que se no pode
( ou no sei eu ) adscrever datas ; exemplos :
Indo jornadeando de Coimbra para Santarem, foi
roubado no aluguer que lhe levaram os Almo-
creves. Queixou-se em verso a el-Rei D. Joo III
- 11, 455.
Sbre o despacho a certa pretenso foi remetido
por el-Rei ao Conde do Vimioso; fez memorial
em verso- 1, 3g5.
Estava Gil Vicente no firme proposito de no im-
primir as suas Obras; mas ordenou-lhe el-Rei
D. Joo III q_ue as desse publicidade. Di-lo o
autor na Ep1stola dedicatria ao mesmo Sobe-
rano - 1, 3gg.
Obras de Gil Vicente
Com uma linda carta as ofereceu pois o Poeta ao
seu Rei - r. 3gg.
E' visivel a diferena entre a linguagem portuguesa
de Gil Vicente nos rsticos, e nas pessoas de
mais elevadas classes.
Como actor das suas prprias peas, era Gil Vicente
dotado (est-se a ver) de uma graa especial na
pronncia e na voz, como era o nosso grande e
mcomparavel Taborda. que a falar era feito de
chiste. A mnima inflexo sua na frase mais
banal era cmica, se a acompanhava aquele
olhar cheio de bonhomia e travessura mansa;
dom precioso com que se nasce, mas que se no
pode adquirir. Gil Vicente havia necessariamente
de ter esse condo.
Vidal- Judeu casamenteiro- Figura da Fara de
Ins Pereira.
Vidigueira - Conde da - Vide Conde .Almirante.
Villa-Nova - Vide Conde de Vil/a Nova.
Villa-Real - Vide Marquer de Villa Real.
Villo - Um - Figura da Tragicomedia Templo de
Apollo.
Vimioso - Vide Conde do Vimioso.
Violante- D.- Dona Abadessa do Mosteiro de Odi-
vellas. A seu pedido escreveu Gil Vicente em J534
o Auto da Canana.
Virgem - A - Figura do Auto da Mofina Mendes.
Visitao do Vaqueiro- m, 7
Viuvo - Vide Comedia do Viuvo.
z
Zacuto - Abram - n, 378.
IV
GLOSSRIO E NOTAS
O algarismo romano designa o volume, o arbico a pgina e o
expoente qne acompanha este ultimo o numero de vezes que na mesma
pgina o termo empregado.
A
.Abalar 1, 246- No sentido de agitar, comover .
.Abantesmas I, 327. 11, 356- A + o a pros-
ttico e b.:zntesma um derivado popular de Fan-
tasma.
AlJem 1, 346- Forma pop. de Amen .
.Abinicio 1, g, 197- = ab + initio, como em 1, 3]5 em,
24g, i. . desde a origem, desde o princpio.
Abisso 1, 5t e abiso 1, 156 - Do latim abyssus, abismo,
de emprego frequente nos autores antigos.
Abrasiada n, 292 - Em brasa, cheia de ira, colrica.
Abrenuncio 1, t35; Able-1-.tmcio 1, 7- Forma de esconjuro
conhecida e empregada ainda hoje pelo povo.
Acario 1, 3o4 - De acarear de a + cara = por cara a
cara, defrontar.
Aceiro 1, 167- De ao+ eiro, ao. Cfr. Julio Moreira,
Estudos da lngua Portug., n, 174.
Acenha 1, 38g - O mesmo que a;enh..t ou moinho.
Acorcovada 11, 168- Corcovada.
Aco1so 1, 357 - Num sentido no registado nos Dicio-
naristas - fugir a toda a pressa, pr-se a salva-
mento.
Acquirir 1, 7g, 11 366 - ldentico a adquirir, alcanar.
A<.-ucltilado u, 200- Ferido com cuchila, navalha ou
faca.
Adail 1, 46 - Propriamente guia, cabo de gente de
guerra. Perecebe-se perfeitamente a intenso do
poeta.
35o Obras de Gil Vicente
A devinha, w, 20
Qual es aquelle animal
Que corre y corre, y no se ve 'l
- Es el pecado mortal.
- Mas el viento, mal pecado
Creio yo que ser ese.
Auto Pastoril Castelhano, m, 20.
Afemeno 11, 7.3 - Avistar, destinguir, vr.
Ajfeites 1, 76 - O mesmo que enfeites, adornos, gra-
as, etc.
A.tficio 1, 126- Em vez de oficio, cargo, emprego, mister.
Aguosa u, 3tg- Dtligente, cuidadosa, trabalhadora.
Alwtas 111, 22, 42, 56 = aotas, na mesma acepo que o
arcaico aosadas, frrna de juramento muito vulgar
= por certo, indubitavelmente.
Aitos 1, 252, 11, 3852 - O mesmo que auto. Nenhuma
lei fontica, nenhum caso similar existe que deter-
minasse, quer por analogia, quer por mera opera-
o fisiolgica, esta mudana inopinada, que no
tem precedentes em portugus, a no ser em aito,.
popular, a par de auto, [r, 399; 11, 368, 388, 446]
do latim actum, qualquer dles em slaba tnica
porrn. u G. Viana, Palestras Filolgicas, 3o .
.Al 1
1
]6, lO], 134, 147, 180, 196, 260, 299, 3o6, 313, 314,
355, 368, 379- n, 4-h 5]
3
, 172,210,213, 256,294. 3o9,
321, 33o, .)86, 3q4. 4d, 433- Pron. dernonstr. =
outra cousa, do latim aliud.
Alambre n, 389 - O mesmo que arnbar.
Alcaarias 1, aSo. 1814 - Lagares onde os judeos e
mouros s tinham a permisso de negociar, casarias
destinadas exposio dos objectos de negcio.
Alcapetores 1, 232 e alettpetor u, 414 - Certa espcie de
peixe.
Alcatraz 1, 324 - Ave palmpede que aparece nas cos-
tas de Portugal.
Alcorouvia 11, 381 - He ha erva c sernte mais
cpridinha que os corninhos. & que t quasi o
mesmo sabor delles. Nas boticas chama-se carus,
ou carum, tornado o nome de Caria, provncia da
Asia, em que ha grande abundancia desta erva.
A alcorouv1a he quente & seca no terceiro gro .
Bluteau, Vocab. s. v.
Alfaqui 1, 212, 284. 11, 146. 3z3. 357 - Propriamente
telogo casusta e jurisconsulto entre os muulma-
nos. Aqui em sentido irnico.
Glossrio e notas 351
Alfeloei1o r, 171 - Homem que vende alfeloa, doceiro,
confeiteiro.
Alfenando 1, 23 r. - Enfeitando, propriamente pintando
os cabelos com p de alfena.
Alfeni 1, 3or -Da palavra rabe al-Jenid, que significava
certa massa de acucar misturada com amendoas
dces. Figuradamente, como aqui, diz-se de pes-
soas efeminadas.
Alglia 1, 36o - Diz Vieira, Gr. Dicc, s. v. que era um
licor odorfero, de consistencia pas10sa mui cele-
brado pelos antigos e hoje completamente desco-
nhecido. E abona a significao com um texto da
lnsulana de Manoel Toms, c. 1, 53.
Al_qorrem 1, 33, 36, 13.J2. u, 4) 1 = alguma cousa.
Aliceres 1, r35 = alicerce ; em 1, 14 7, 21 o, alicesse.
Alifante r, 212, 324 - Forma popular de elefante.
Alinde u, 2ho - Enfeite.
Almadraques r, 237 - Enxerga ou colcho, coxim, de
origem rabe. A. Coelho, Dicc. Etim., s. v. E em
sentido irnico , r 09.
Almarios 1, 108, 129. almareo r, 346- Mod. armrio.
Alnwfreixe 1, 33o- Saco grande para levar cama e fato
em viagem; mala de vaagem.
Almolina r, 2 ~ - Jogo antigo, espcie de cabra cega.
Almonans 11. 378- Termo pop. Hemorroides.
Alpa.vardo 1 3o - Formado de a/ ou a + pavardo, i. .,
parvado, de parvo. Alpavardo, portanto, aparvado
ou aparvalhado.
Al'luebir n 244
Agoas dAiquebir
na Fara Quem tem farei/os. Alquebir a forma con-
tracta de Guadalquivir pela ab!ioro da silaba uad na
inicial A. Como OJiana Je puadiana. Sr. G. Viana,
Ort., 199
Al'}uic r, 2 ,6 - Ou alquicel, termo arbico, pea de
vesturio mourisco em forma de manto.
Alval 1, 2 7 ~ 3 = Alvar.
Alvaral 1, 15 -O mesmo que alvar
Alvela 11, 3n- Ou alJ'loa ou arveloa e tambem arvla,
a tmida ave bem conhecida, crca da qual ha o
ditado registado em Bluteau: Quem mata a/vloa,
sabe mais que ela, o que perfeitamente condiz com
o que afirma o Poeta.
Alverca r, roJ - Terreno panTanoso?
Amara 1, "l91, 3o.5l, 357, 3 ~ , , 11, 98, 212, 248, 292, 293,
295 - Amarga, amargurada.
3Sz Obras de Gil Vicente
Amercea-te r, 368 - Usa de amerceamentos, ibid., i. .,
tem compaixo, apieda-te, actos prprios de quem
amerceador, ibid.
Amito 1, 34t? - Parte da vestimenta com que se adoriMl
o eclesistico ao ir celebrar missa.
Auwrada 1, Da cr da amora. Fazendo trocadi-
lho com o sentido.
Anaceando ur, 14- Derivado, segundo a Sr. D. C. M.
de Vasconcelos, do castelhano, aiacea (aia;a) =
festa, diverso, que tem o seu timo no
rabe. Cfr. Mestre Giraldo e os seus tratados de
alveitaria e cetraria. Lisboa, 1911, p. 112.
Andrel - Frma popular de Andr.
Annal r, 1 - Relativo a um ano, ligado a trinta iro
no mesmo indicando tambem ofcios fne-
bres, mas um ano aps o falecimento.
Anniversairo 1, 1 18 = anniversario.
Apar de . .. 1, 333 - Prep. - junto de, ao p de.
Apassionados r, I 52 - Arcaico - apaixonados, do verbo
apassionar.
Apeiro r, 10- Nome que antigamente se dava a dife-
rentes instrumentos de lavoura como carro, arado,
grades, etc. Sobre este nome - Julio Moreira,
Estudos, cit, n, 176.
Apisto u, 414 - Caldo de substncia feito com carne
picada.
Aportunar 1, 27q - De A + portunar- i. ., importu-
nar. Vid. Partuno.
Apraca n, 414- Aplaca.
Apressurado 1, 3o9 - De a + pressura, pressuroso,
apressado, afadigado. _
Apriscar 1, 1g6 - De aprisco + ar-= conduzir ao
aprisco. recolher o gado.
A2uea 1, 355. 11, 169, 454- Acaea - acontea, do lat.
calescere, incoativo de calere. Em Leite de Vasc.,
Lies, cit , 14q.
Arada 1, 5S- Do verbo arar, aco de arar, de traba-
lhar no campo com arado.
Aram 1, tg, 28, 65, 66, 96, 140, r, 219, 33o. 353.
u, 188, 12, 297, 29S. E aram 1, 37, 258, 292.
Ieram 1, 103, 13o, 137, 216, 252, 258, 33I.
11, 32, 274, 328, 35g. Eram 1, 104, 140, 191, 191,
255, 3o5, 35r. u, 54, 55, 172, t8g, 214, 245. 248,
256, 2'J7, 3o4, 3)3, 36g, 39' 441
2
, 43g. Muitie-
ra/1/( r, 107, 113. H, 110, 257, 262
2
, 3oo, 3l7, 353, 452
sam diversas frmas do mesmo vocbulo para
exprimir imprecao equivalente a em hora m u,
Glossrio e notas 353
que frequnte nos outros escritores do sculo xv1
opondo-se a embora, muit'embora, i. ., em boa
hora '' Gil Vic. tambem emprega m hora ,
r. ro2, 109, 110, 124 e a b ora ,, como em r, 115 .
..:havia 1, 280. u, 297- Algaravia, lingoagem ininteli-
gvel. Formou-se de arabe +o suf ia. Em portu-
gus tambem ha o vocbulo arvia. Cfr. Dr. Leite
de Vasc., Lies de Phil. Portug., p. 196, nota.
- Aro r, 84. n, 377 - Ind. pres. do verbo arder, de
ardere. Tambem no conjunctivo ara, aras . . , e
no pret. arsi, etc.
Aresta r, 128 - Fios delgados e scos que se despren-
dem da estriga quando fiada, aqui cousa sem
valor nem importancia.
Argcm r, 250- Dinheiro. Do argent fr.?
.lrmeo 1, 215 - Mlho de l, de estopa ou de linho com
que se arma uma roca.
Arnado r, 32o = arenado, do lat. arena - areia,
areia do.
Arrabil r, 233 - Instrumento msico de cordas e arco,
uma das frmas antigas da rebeca, usado pelos pas-
tores.
Arraro r, 29 - Futuro primeiro- de arrar, o mesmo
que arreiar = adornar, enfeitar.
Arrepincho r, 3o - A ( com r de reforo ) + re + pin-
cho. Antiquado. Querer dizer o Poeta 11 vida que
eu levo a pular, a divertir-me ?
Arrincava r, 33 n, 370 - Frma popular em vez de
arrancava .
trteso r, 134 = artesano, do baixo lat. artesa11us =
artfice, oficial, mesteiral, obreiro.
Arvore 8tca n, 268 - Em lingoagem nutica rvore
qualquer dos mastareos da no ou de qualquer
embarcao. 11 A secca arvore ... ,, empregou tam-
bem Corte Real - Naufr. de Sep., vu, 76.
Asinha r, 26, 3o, 77, 96, a3o, 148, 1S9, 247, 2;9, 292, 3o2,
3a2, 342
1
35o, 352; n, 222, 23
2
, 312, j5, 54, 108, 109,
231, 265, 267, 295, 3o3, 337, 34, 362, 38g, 3gl -
Adv. frequente nos antigos escritores, depressa,
sem demora .
lsmo m, 15, 21, 3o2, 36, 53- Conjecturar, imaginar,
cuidar.
Assanhado r, 382 - De a + sanha, com o s de reforo
= inflamado em ira, em clera.
Assello 11, 145 - confirmo. Tambem empre-
gado nos Lusiadas, n, 71 e m, 1oS.
Astrolomia - Vid. Estronomia.
23
Obras de Gil Vicente
Atabaques I, 237, 280 - Instrumento musiCO usado em
certas povoaes da Africa e de Asia, espcie de
tambor, que era tocado pelo atabaqueiro n, 198.
A forma atabales em r. 379 Vid. o Glossrio
minha ed. da Chr. do lnf Santo, Coimbra, 1911,
p. 161.
Atabua I, 362 - Mod. taba.
Atafal 1, 328. n, 352 - Uma das partes do aparelho
das cavalgaduras.
Atafoneiro r, 33o - Que trabalha com atafona.
Ataga_ntado n, 5J -Ferido, aoutado com tagante. Afli-
gido.
Ats I, to, 270. 11, 370. Preposio, no sing. ataa ou
at, moderno at. Ats 1, 180.
Atimar I, 26, 272, 29 - Concluir. executar obra dificil,
conseguir vencer qualquer obstcuJo.
Austinado I, 126, 199 - Corruo popular de obstinado
= teimoso, levado de ira.
Austinente I, 281 - Abstinente como austinencia por
abstinencia.
Avangellws I, 261, 335 -Evangelhos, como I, 336.
At,arento I, 4
Lembro-te o rico avarento
Que nesta vida gorava
E no inferno cantava
Agua, Df!os, agua . .
Aluso parbola chamada do rico avarento.
Aeantayem I, 235, 288, 325 - O mesmo que o moderno
vantajem.
Atantairo r, 127 = inventrio.
Aee r, 368, 371 - 2.
3
p. do imperativo do verbo Aver,
do lat. habere ou na forma hal'C u, 1 10. Sr. J. J.
Nunes, Chrest. Are., p. cxxvn.
AJ'e, Maria I r, 7
Olz I Deos te salve, Maria
Cheia de graa graciosa
Dos pecadores abrigo I
Gosa-te com alegria,
Humana e divina rosa,
Porque o Senhor he comtigo.
Benta s tu em mereceres
Mais que todas as molheres
Nascidos, e por nascer.
Glossrio e notas 355
Aventa I, 28 - Lanar ao vento, e da espalhar, dizer
por toda a parte, ainda hoje usado como provin-
cianismo.
Averso n, 41 = adverso.
Avezimo I, 127- Termo injurioso, ave de mo agouro.
Avir r, 249 - De advenire. No confundir como aver,
de habere, pois tem algumas formas iguais. Os
dous esto registados devidamente em J. J. Nunes,
Chrest. Are., p. cxxvu.
Avondoso 1, 208, 3g6- Abundante- de saber, de conhe-
cimentos. Vid. Soma vonda.
Awlta-se I, 253- Parece-se no vulto, confunde-se com-
tigo.
Azara r, I ao, 176- O mesmo que a:;ar, m sorte, des-
ventura, infelicidade. Vieira, Grande Dicc, s. v.
diz que na lingoagem cmica do sculo xv1 signi-
fica intrometid..:.
Azemel 1, 3n, 358. n, 169- O que guia a azemola,
almocreve.
Azevias 11, 232 - Espcie de peixe.
Azia 1, 358 - Contraco de a;edia, sensao desagra-
davel produzida pela m digesto dos alimentos.
B
flacio 1, 85, 8g2, 90, 1 j8. 11, 362 - Era para os antigos,
como diz Santo Rosa de Viterbo no Elucidario,
<( todo o vaso de boca larga. como goms, canecas,
no que se diferenavam das bacias, que eram de mais
bojo, e fundas, ao passo que aqueles eram mais
chatos, espalmados. a modo dos nossas bandejas ...
/Jadana r, 349 - Propriamente a ovelha velha. Carne
cheia de peles.
J:adtu,inltas 1, 13o- Em J. Ferreira de Vasconcelos
ocorre igualmente este termo- Ulys, p. 338; Cor-
teso, Subs. s. v. Em 11,412 Bandarrinhas. O mesmo
que bandurrinhas, termo pop. de bandurra, no sen-
tido de entranhas ?
JJago 11, 218- Do lat. baculum, hoje bculo. A frma
bago tambem por Cames. Lus., vm, 23.
1/alcarriaclas 1, 128, 3oo. 323, 431 - Segundo Bento
Pereira citado por Vieira, Grande Dicc, s. v. -
falsidade prejudicial, e emprega-se na
cmica do sculo xv1 no semido de alardo festivo,
tocata, abonando este sentido com este mesmo
passo.
356 Obras de Gil Vicente
'
Bailia r, 249 - Bailada, bailado, baile.
Bailos r, 26 - Os da Beira eram afamados dentre os
de todos os das provncias. Gil Vicente diz dum tal
Moreno em tom admirativo:
Que sabe os bailos da Beira.
Bargante u, 249, 293, 333 - Homem desvergonhado, de
mos costumes.
Bmiuel 1, t23 - Era uma espcie de navio antigo por-
tugus, termo empregado tambem por Zurara cc Fez
o iffante armar hfu barinel. . em Corteso, Subs-
dios, cit., s. v.
flwzoneiro r, 1 11 - Em vez de bra:;oneiro por blasoneiro,
de blasonar, derivado de bra:;o ( bra;on)? O sen-
tido concorda perfeitamente -orgulhoso, soberbo.
JJasti(ies ,, 325 - Propriamente - certo lavor antigo de
figuras de metal levantadas " Dizem que se lhe deu
este nome em razo de tres irmos ourives e exce-
lentes arrifices que se chamavam Basties Blu-
teau, Vocab., s. v. Aqui o Poeta d-lhe uma intenso
. irnica.
Bautismo 1, 343 - Baptismo. O u representa o p do lat.
Baptismus.
Bautizado r, 128 - Grafia frequente nos antigos escri-
tores - bapti;ado
Bentillta 11, 107 - Espcie de touca.
Beca r, 1 10 - Veste prpria dos magistrados.
Beguinos I, 226. 111, 255 - Assim foram designados
alguns herejes do sc. xm. Mas o nome aplicou-se
a certos converses das ordens dos frades pregado-
res e menores.
Beno - nome tono, mas no Auto da lndia, vem
rimando com corao.
Agasta-se-me o cor,1o
Hajas a minha beno.
e igualmente em n, ~ h 3 onde rima com n concru-
so u, e u, 451 com cc absolvio , e u, 4S2 com
cc mo.
Besiro r, 355 - i. . Bes(t)iro = bestigo - besta, animal
de carga. ~ ~
Destigo I, 1 :H -Animal de carga, do baixo lat. besticulo.
I :ismo 1, 343 - Abismo, aqui em sentido irnico.
Bispal r, 2 ~ h - Que respeita ou se refere a bispo. Hoje
sub::.tiluido pela frma literria episcopal. O verbo
bispar r, 32.8.
Glossrio e notas
Bitem r, 355 - Vintem.
Bochorno n, 230- Vento suo, vento quente, calor aba-
fado do sol.
Boj 1,- 11, 26, 27, 33, 35, 56, 6o, 66. 12S, 126, 128, 5o,
283, 292
1
350, 369; II, III, 218, 240, 278, 344, 350,
3o3, 367. Bofs n, 453. Bof r, 25, 3.5, 65, 108, 13o,
t35, 246, 249, 272, 290, 3o7, 321, 3h. n, 228, 337,
442 equivalente exclamao a boa f, a primeira
frma na lingoagem rstica, i. . em verdade, real-
mente. Bofs I, 291. u, 431. Bofelhas u, 446,
450.
Boleima n, 328 - Em Niza ( Ale-ntejo) pronunciam
goleima, bolo de massa de farinha com aucar e
canela. O termo formou-se de bolo + sui. eima,
como guloseima. toleima, etc. Veja-se Julio Mo-
reira, Estudos, cit. vol. n, p. 160.
Bolina I, 112, 217- Termo tcnico martimo- cabo
que prende a vela amurada, quando se manobra
para tomar o vento por banda.
Bolso I, 1 9 - Bolsa grande.
Bonamore Ir, 36 = bonamor com paragoge do e, como
em ouvirne. Vid. este termo.
Bonora 11, 96 - Em boa hora.
Boscagem 11, 34 -Bosque. floresta.
Braga 11, 8o, 296 - Argola de ferro que se prendia
perna dos forados para evitar que eles fujissem.
Dragado I, 126 - Fazenda de que sam feitas as bragas
ou calis, termo que perdurou at hoje no ditado
cc no se apanham trutas a bragas enxutas .
lJrial r, 13, 220, 23;, 313. u, 44- Vestido de molhe r de
estofo rico.
Britia r, 2j9 - Biblia.
Brocado 11, 54, 135- Tecido em q;Je-entravam fios de
ouro ou prata e com desenhos de flores e figuras
as mais fantsticas e caprichosas.
Brosladora ,, 333 - A que faz broslados 11, 4S, i ,
bordados; quem se ocupava em broslar tecidos.
No Palmeirim de Inglaterra, cap. 13, escreve F. de
Morais : . Capa curta de escar/ata roxa, bros-
lada de ch.1peria rica e lou . .. u E no cap. (io :
a pano de sed.1 broslado de troos de ouro .. u.
Jlulra r, " 3o3 - Por mctte:-.e em vez de burla,
como burlaria 1, 1 ;6 por burlari:z, mentira, engano.
Uurrela 1, 103 = brrela - burla ?
ilu8aranlta 1, 133 - Mussranha. Troca entre o c e o
m como se _d em Bad.mella por /l/ad.1le1Za,
fre por milhafre e outros.
358 Obras de Gil Vicente
c
Ca r, 172 = Que a.
Cabeaes r, 261. u, 364- Cabeceiras. No singular, 1,
321.
Caa u, 2144- No sentido nutico, apanhar, atar velas,
cabos, etc.
Cachopo, a, I, 291. u, 37, 141, 231, 355, 444- Rapaz
ou rapariga do povo.
Cadarro n, 412 - Em vez de catarro, de catarro 'I
Fr. Lus de Sousa, na Vida do Are., c. 19 escreveu
<c depois dos cadarres, que foram doenas gerais.
Este texto citado por Candido de Figueiredo no
Novo Dicc, s. v., confirma o de G. Vicente.
Cagio r, 12) - Como casio 11, 356, cajo n, 327, 35o,
caiso r, 3I, frmas com afrese da vogal. sam fre-
quentes nos antigos escritores, em vez de ocasio
causa, motivo. e desastre, desgraa. Sobre este
termo- Sr. D. C M. de Vasconcelos, Rev. Lus.,
III, p. I 29. I
Caina 11, 249 - E, como Cainada 11, 245 derivado do
tema can ( co ) e foi estudado, ao lado de canlw,
pela Sr.a D. C. M. de Vasconcelos no logar cit.
neste ltimo termo.
Ca1dw 1, 386 - i. ., cheio de fome e de misria, deri-
vado do latim caninus, o que prprio do co.
O vocbulo estudado pela Sr D. G. M. de Vas-
concelos no j cit. klestre Gira/do, etc., p. 12.9132.
Caireis 11. 47 - Galo ou fita para debruar.
Caiso - Vid. Cagio.
Gajo - Vid. Cagio.
Calabreadas u, 44 - Guisados, preparados.
Clez 1, 346 - e como plural cli:r em , 392 - Clice.
Sobre a evoluo dste nome G. Viana, Ort. Nac.,
p. 117
Callo r, 329 - Po de callo - c( po muito amassado
de massa testa, que no mostra olhos depois de
partido ,, assim A. Coelho, Dicc. Etim., s. v.
Camau!to 11, 297 - Qua manho = quam magno.
Camarinlws 1, 2w. 11. 344, 362, 39- n Nome de bagos
redondos, da feio de prolas grandes que se
acham contidos em pequenas cpsulas e so o
fruto de diversas urses '' A. Coelho, Dic:c. Etim.,
s. v. E em n, 44, 3 ~ o = Camarazinha- quarto
pequeno. -
Ca111bra n, 289 - Corruo popular de cainzbra, donde
no m e ~ m o verso eucambre.
Glossrio e notas 359
Camilha 1, 2-l7- Demin. de cama. Tambem em Camis,
Lus., vn, 57.
Campanairo n, 45 = Campanrio.
Canavaln, 212 = Canavial. Sobre a etimologia veja-se
Sr. a D. C. Michaelis de Vasconcelos, IV/estre Gira/do,
133 e seg.
Canistrel I, 13o- E tambem c.1nastrel, o mesmo que
car.istel, do lat. canistellum, demin. de canistrum,
cesto ou cabaz pequeno.
Cant'eu I, 29, 32, 3], S4, 101, I40, 199; n. 35, 326, 420 e
Quant'eu r, 275; n, 258, 276, 364. Cant'a I, 45. 52,
56, 5], 61, 97, 100, 170; 11, 53, 244 Cant'aquel/a I,
6o i. ., quanto a mim, quanto quela, etc. O em-
prego destas expressis era frequente nos antigos
escritores. Mas Quant I, 287, Canta n, 389.
Capelladas 1, 178- Manteadelas, como diz o Vocab. da
Ed. de Hamburgo.
Capello r, 35I. 363. n, I48, 3l62, 367, capuz.
Carafate r, 358. 11, 135 =- Calafate, indivduo que se
emprega em carafetar u, I35 ou tapar as fendas
das embarcaces.
Caralaso 1, 353 _:_ Adaptao arbitrria do termo litr-
gico kirieeleison.
Caramujo u, 319 - Molusco semelhante ao caracol que
vive nas praias e pedras beira-mar.
Caro r, 49 n, 43, 251 - A flor da ple do rosto, e
por extenso, do corpo. Usado por Barros e Diogo
do Couto. E no senrido superficie de ... , por
cima de ... Registado em Corteso, Subs. s. v.
Carapate11to n, 334.- Carapetento. Mesmo sentido que
carapeteiro = mentiroso.
Cctrrw,uit;a 11, 365 - Carraquisc,t '! espcie de dansa.
Carrnscal 1, 262 - Mata de carrascos, espcie de car-
valhos.
Carea11llo u, 284 - Conduzindo, guiando.
Carril n, 37 - Rasto ou sulco dum carro.
Caro 1, 96 - Muito se tem discutido sobre a significa-
co dste vocbulo. A Sr.a O. Carolina Micha\.:lis de
Vasconcelos julgou dever lr Caro- Car- Ca-
ron - Caronte o lendrio barqueiro do Inferno.
O sr. Lopes de Mendona vio antes um termo
tcnico, de nutica, lendo Caro = cairo = c.trro,
que designava a ponta inferior da verga da mesena.
Vid. A Lopes Vieira, A Campanha l'icentina, p. 221.
Cloocltn I, l14, 315- Mttra que os penitentes. conde-
nados pela inquisio a figurarem nos autos-de-f,
levavam na cabea. Era de papelo e costumava
36o Obras de Gil Vicente
ser pintada com diabos atormentando creaturas
entre labaredas fumegantes.
Crrrrego. a I, 322, 33o. n, 118, 218- Cargo, encargo,
carga. E o demin. Carrego:rinlzos 1, 322.
Cartaxo I, 256 - Referir-se ha ave dste nome -
cartaxo -, mas que razo para lhe dar um signifi-
cado depreciativo ? Por ser silvestre ?
Cas 1, 247 - Casa, por prclise.
Casio u, 356 = Ocasio. Vid. " Cagio .
Castelhanismos- Ou sejam termos castelhanos no meio
da lingoagem portuguesa, como por ex. ; do/ores,
colores, lar ( lunar), por sinal, etc. Deles se
ocupou G. Viana no seu interessante vol. Palestras
Filologicas. Gil Vicente sabe com suma habilidade
misturar o espanhol e o portugus, de modo que
insensivelmente se passa duma a outra lingoa. Cfr.
Sr.a D. Carolina Michaelis - Estudos sobre o Ro-
manceiro Portugus, p. 313.
Casuso r, 27, 32, 38, 252, z55 - acajuso 1, 133 - cajuso
1, 134. u, 352 arcaicos = por acaso, acidentalmente.
Catalina ,, 28 - e demais passagens no texto ; frma
popular de Catarina, e ainda em 1, 2524, 255, z58
mas onde fala o autor Catherina.
Cavalei1o n, 34I - Em sentido irnico - orgulhoso,
valentaco.
Cacalinltos '( Val de) 11, 294 - Logar de pouco limpa
fama pelo dizer do dramaturgo e pelos que depois
empregaram o mesmo vocbulo, como D. Francisco
l\1anoel de Melo c< subio-se a sala daquele s t r a p ~
que em publica audiencia e em dia claro, roubava
1 fazei conta) como em Vai de Cavalinhos. ( Apol.
Dia/. 70 ). Outros exemplos em J. Ribeiro, Frases
Feitas n, 4S.
feo u, 333 = sfio - ignorante, grosseiro.
apateta n, 367 - apateado.
Carra-se-llle n, 333 - Forma pop. de cerrar.
Cebolo 11, 271 - cc Como s cebolo " a frase era
injuriosa, para indicar falta de tino, de juizo. Num
dos seus autos diz Chiado ( Obms, 122 ) :
Tam parvo e Iam cebolo
Tem tamanha fantasia I
Sem cabea e sem miolo I
Ceguidade r, 210 - Cegueira, no sentido moral, por no
quererem aceitar a verdade pregada por Cristo.
Glossrio e notas 361
Ceitil u, 3], 24S, 357, 270, 376, 345 - A moeda, do tempo
de D. Joo I, era insignificante, valendo um sexto
do real.
Ceja 11, 2S1 - Seja? = seje.
Cenreira 1, 25,270. n, 190, 2Sr, 441- Teima, birra, em
vez de senreira.
Cent'acoutes r, 35 = Cento aoutes. Cento por pr-
clise deu cem, como santo - so, tanto - tam. J.
Moreira, Estudos da Lingoa Port. I, 5.
Cerradouro r, 179 - Fitas ou cordes para fechar bol-
sas.
Ceno 11, 346 - Sentido malicioso - de marido enga-
nado. Vid. neste Vocab. Cuco e Gamo.
Chax, cha cha r, 27- Voz interjectiva para chamar.
Chacoso u, 378 - Achacoso - causador de achaques,
de doencas.
Chacota 1, 3-j, 39
2
, 182, 238, 242, 263
2
; n, 454; 111, 47, 5g
- espcie de dana antiga. Clzacota;inha, demin.,
I
1
263.
Chaona I, 3o4- Chacona? Certa dana popular antiga .
. Cano.
Chanto r, 110, 176
2
, 177, 178- pranto. Tambem foi
empregado no lsopete portugues, Fab xxxav, 7 Vid.
O Livro de Esopo, ed. do dr. Leite de Vasconcelos,
pag. 68.
Chantou I, 27- Chanto r, 110; 11, 378. Chantado r, &o3,
10S. Chante 1, 126 3'1.8. Chanta 11, 239, 321 =
colocar, de plantare= plantar. f.:hentadas n, 326.
Chapeiro r, 125, 353. 354, 35J, 357, 36; m, 140- Vo-
cbulo derivado do francs clzaperon, com a signi-
ficao de capuz. Cfr. G. Viana, Apostilas, 1, 284.
Chapim n, 227 - Calado de sola muito alta para
molheres.
Charra I, 25 - Desprezvel.
Cheiros r, 58, 2992 - Nome que designa os diversos
temperos empregados na culinria : a salsa, a hor-
tel, os coentros, a segurelha, etc , ainda hoje em
uso. Cfr. G. Viana, Apostilas, r, 289. E no sing.
cheiro r, 315 no mesmo significado.
Cltimpltr u, 431 - Termo popular- meter, pespegar.
Cltinfro 1, &33 - moeda portuguesa de some-
nos valor, o que o Poeta bem deixa vr equipa-
rando-a ao meio vintem.
Cltiote 1, 297 - Por sainte, vestido rstico de borcl. Em
A. Coelho, Dicc Ftim, s. v.
C!tique-mique r, - ninharias, nadas, com a
variante noutros autores tiques-miques.
24
362 Obras de Gil Vicente
Sobre a formao dsta locuo veja-se a conje-
ctura de Joo Ribeiro, Frases Feitas, r, 71.
Cltis n, 421 -Parece ser uma exclamao para impr
silencio.
Choca I, 28 - Choca chama-se hoje ainda a vaca mansa
com grande chocalho ao pescoo e que serve para
guiar e conduzir os touros e as vacas bravas.
Neste logar parece querer indicar-se que Joanne
seguia constantemente a pastora Catarina. Em n,
38 -Mancha de lama.
Chocathada I
1
32g - Erro de reviso em vez de choca-
lhada
Chufas r, 34, 35, 25t, 2S2, 35r; n, 3- Verbo e subst.
-zombar, dirigir ditos picantes que incomodam.
Ciar n, 3go - Ter ciumes. De :elar 4 :;ear ....-4 :;iar,
segundo A. Coelho, Dicc. Etim., s. v.
Ciganas ( Lingoagem da Fara das) - Escreve G.
Viana : " Gil Vicente na Fara das Ciganas imi-
tou-lhes o falar castelhano andaluzado e e::,tranjei-
rado, com o costumado primor com que em outras
peas remedou a pronnct mourisca e a dos
negros da Guin, bem como os falares provin-
ciais )). Apostilas, I, 3o7.
Cimbra r, 32o - Figura no principio da Farsa dos
Almocreves :
Pois Coimbra assim nos cimbra
Que no lza quem preto alcance.
Tem sido impossvel at hoje descortinar a signi-
ficao daquele verbo. Escreveo alhures a Sr. O.
Carolina Michaelis : no atino com o significado
destas duas linhas )).
Cinquinho n, 263, 385 - Moeda de prata de pequeno
valor mandada lavrar por D. Joo II e D. Manoel.
Cfr. Viterbo, Elucidario, s. v. .
Clima r, 210; u, 146 - Fem. Sua clima
1
dessa
clima)).
Coe/tina n, 189 - Porco pequeno.
Concltar n, 35 - Grunhir dos porcos pequenos.
Coitas r, 276 - Queixas, queixumes. Muito empregado
pelos antigos poetas
Cola r, h9- Talvez o significado que o termo tem na
arte de cavalaria, o duma pea dos arnezes dos
cavalos acobertados. Vieira, Dicc., s. v.
Comu 11, 258, 271, 292, 323, 35o, 36o, 3g4- i. . como a.
Comego I, 57 ; n, rgo, 451 - E' frma vulgar arcaica
substitmda por comigo. Aquela a frma mais
Glossrio e notas 363
antiga derivada do lat. lvlccum, vindo a prevalecer
o i por influencia de mi.
Cominhos I, 272 - Certos gros que se usam nas comi-
das.
Concrudir 1, 108, 249, 3g7, 398 = Concludir =concluir
-tirar ilaois ou consequncias, terminar. Mesmo
fenmeno que em concruso por concluso, 1, 30J,
321, 327\ 3 2 ~
1
, 363, 36-J; u, .H, 146, 198, 233,322
1
345, 356, 389, 432, 450.
Condecer 1, 38 - o mesmo que condi;er ?
Condo r, 240, 241 ; 11, 107- Condon I, 242- E' um
lusismo na lingoagem Vicentina. a Pelo menos, diz
a Sr. D C. M. de Vasconcelos, no est nos dicio-
nrios castelhanos, nem me lembro de o ter encon-
trado nas minhas leituras u. Cfr. Contribuies para
o futrlrO Dicc. Etimol. das Liugoas Hisparzicas,
P 5.
Congeituras 1, 47 = conjecturas.
Consirados 1, 281 - Considerados. Consirar tarnbem
empregado por F. Lopes. Ex. em Fr. Domingos
Vieira, Dicc., s. v.
Cont1eita I, 359 - Contrata, no sentido de aleijada,
defeituosa.
Cr u, 321
1
388- Do lat cor, cordis, o corao, von-
tade, desejo veemente.
Cordaro 1, 349 - Cordovo, coiro de cabra curtido.
Cordiz n, 416- De cordicia ou cordiaca, relativa ao
coraco?
Cossairo i, 78, 128 =Corsrio; mettese vulgar, corno
em contrairo 1, 158, 208, 219, 23Q, 258, 3qi; 11, z58
por contrrio; repairo r, 182, fadairo, ibid, e 346,
352; 11, 248, boticairo, ibid.; vigairo 1. 211, 357, 391,
11, 248; breviairo, 1. 219, 3-J6; u, 228, 32o2; adver-
sairo, 1, 239; trintaro, 1, 391 ; 11, 248; campanairo,
11, 228 Mas desvario, 11, 24S e ternrio, binc.rio, n,
421.
Costumagem r, 112 - De costume +- agem = que tem
ou se tem por costume ou hbito, bom ou rno.
Cote 1, 391; 11, 355 - a De cote - Expresso adver-
bial, segundo Vieira, Gr. Dicc., s. v. cote , do lat.
quotidie - cotidiana, de todos os dias.
('oobrando 11, 218 = Sossobrando. Sossobrar a no u
=ir a pique.
Cramo 11, 592 - Clamo, no sentido de lamentar.
Craro r, 270, 1.77 - Claro, de uso frequente.
C1s r, 1 57 - Arcaico. E' o termo latino eras =
amanh.
Obras de Gil Vicente
Creudo 11, 354 = Crescido.
Crencltas 1, 237; u, 382 - Do eumo latino crinicula,
demin. de crinis (Dr. Leite de Vasconcelos, Rev.
Lus, 11, 268-269 ), tranas de cabelo ou, como diz
Julio Moreira, talvez simplesmente o " cabelo pen-
teado e separado por uma risca ,,, Descabelladas
equivale aqui a desgrenhadas; tem, pois, aproxima-
damente o sentido de sem crenchas. Cfr. Estudos
da Lingua Portug, 1, p. J5.
Grudo 11, 2S8 - Cruel, sem piedade de mim mesmo.
Cucarento I, 278 - No sentido figurado de doce, ma-
vioso. O prprio Poeta diz cc t am doce . .. ,, com
seus resaibos de ironia.
Cuco 11, 3-!6 - Em septido malicioso - de marido en-
gauado pela molher. Vide neste Vocab. Cervo e
Gamo.
Cacurucu 1, 1?0- Por ser parleiro o Poeta aplica o
onomatopaico ao Diabo pela boca de Marta Gil.
CwTena I, 1 10 - Arcasmo desusado, o mesmo que
diarra.
Cuz-cuz 11, 362 - Espcie de massa de farinha. Tam-
hem na Chr. do Infante Santo Dom Fernando,
Coimbra, 1911, p. 63.
D
Da 1, 1S4, 178, 246, 248, 342, 389; 11, 35, 251, 382-
Semeae das favas ... , Fie da l ... , como Deles,
delas, etc., 1, 173, etc. Est da no sentido partilivo,
como se usa no francs. Vid. exs. vrios na Sele-
cta Classica do Dr. Joo Ribeiro, nota 75; nos
Estudos da Lingua Portug . de Mario Barreto,
p. 66 e nos Estudos da Lngoa Portug. de Julio
Moreira, 1, p. 66.
Dafrenta n, 217 = de a Jrenta, i ., da frente, da van-
guarda.
Damado r, 251 -Querido, estimado. Veja-se o Estudo
sobre o '' Auto Pastoril Castelhano " por Sousa
Monteiro, in - Boi. da Segunda Classe da Acade-
mia R das Se., 11, 235. V e r ~ a sobre o sentido da
palavra damado aplicado por Gil Vicente a D. Joo
2 . No mesmo lagar a discusso do assunto.
Declw r, 272, 33, 36, 61, 126. J33, J37, 254; u, 35- e
Dexemo 1, 29
2
,358. Formas populares contratas de
Diacho.
Glossrio e notas 365
Defamo n, 245, 246 = Difamo. Defamo de vs dizer
mal de vs.
Dejfengules I, 35- Dissimules, encubrir. Vid Desen-
gules.
Demenesteco 1, 248 - Corruco de Dominus tecum 't
Deneguil 1, I26- O mesmo 'que Dengue'!- presumido,
vaidoso ( Candido de Fig.. Novo. Dic., s. v. ) ou
Denegri/, tornar escuro, manchar ?
Deporte 1, 82- Termo derivado do italiano significando
desenfado, alegria.
Dermmar u, 35, 356- Espalhar para diversos lados,
separar.
Derrenegar 11, 26o =De+ arrenegar. =No me faais
encolerizar.
Descabelladas r, 237 - Vid. Crenchas.
Desenguisa-te 11, 382 - Desembaraa-te.
Desengulas I, 33I - No ser o mesmo dejengules de 1,
35 ? Assim o entenderam os editores da ed. de
Hamburgo.
Desfolegar I, .zii -Resfolegar, respirar, o duma assen-
tada , como hoje se diria.
Desgorgomelado 1, = Desgorgomilado, de des + gorgo-
milo +ado que come muito, e daqui gastador,
dissipador.
Desmedra 1, 2O - Empobrecer, deminuir a fazenda e
os bens. Des +medra.
Deu 1, I lO, 18.z = Deos.
Desnevada I, 24 - Epoca ou ocasio em que se derrete
a neve.
Devao 1, 11S, I92
1
194, 203, 220, 269
2
, 271, 3o9, 363,
400 ; 11, 87, 268, 34o, 344, 395 - Pode d1zer-se que
a forma geralmente usada e que se conservou
ainda muito tempo depois de G V.
Diabreite I, J3o = l..Jiabrete. A intercalaco do r foi
sugerida pela rima. Demin. de diabo, rapaz tra-
vesso, inquieto, brincalho.
Diabris 1, 208 - PL de diabril - diablico.
lJino 1, 21J, 382- Digno, de uso frcqnente.
Dioso 1, 388 - Adj. formado por influncia de dia, mas
no sendo seno o termo idoso, por mettese, no
sentido de velho, antigo, e da, no sentido moral,
digno de acatamento, de respeito
J)itados - Parece-nos interessante dispr aqui por or-
dem alfabtica os ditados empregados por Gil
Vicente. a que ele chama exemplo antigo 1, 389
verso acostumado, ibid, exemplo dioso, , 388 e at
exemplo de velho u, 32g.
366 Obras de Gil Vicente
A amiga e o amigo
Mais aguenta que bom lenho.
AI Mouro muerto matallo
A segundo so os tempos
Assi ho de ser os tentos
A ruim comprador
Levar-lhe ruim borcado
Assi sco como he
Beber a trre da s
Ins Pereira, n, 332.
Donz Duardos, 111, 187,
Auto da Feira, 1, ~ 3 .
Auto da Feira, I, 41.
Auto da Fe, 1, 5g.
Ante a pascoa vem os ramos.
Ins Pereira, 11, 3Jg,
Asno muerto cevada
Auto da Barca da Gloria, 111, Pg.
Asno que me leve quero
E no cavalo folo.
Ausencia aparta amor
I n ~ s Pereira, n, 342.
Amadis de Gaula, ur, 221.
Rem passa de guloso
O que come o que no tem.
Pranto de Maria Parda, 1, 388.
Glossrio e notas
Ca dizem que sob mao panno
Est o bom bebedor.
Auto da Feira, 1, 5:!.
Caza mata el porfiar
Farfa dos Fisicos, n, ;o8.
El amor verdadero
El mas firme es el primero
Amadis de Gaula, m, 221.
El diabo no es tan feo
Como Apeles lo pintaba.
Amadis de Gaztla, 111, 215
. . . . . . em tempo de figos
No ha hi nenhuns amigos
Pranto de Maria Parda, 1, 3gg.
Filho de clerigo
Nunca b feito fars
O Clerigo da Beira, 1, 343.
Frana e Roma no se fez n'hum dia
Auto da Hist. de Deos, 1, 166.
Gro e gro gallo fart
O Clerigo da Beira, 1, 357.
Isto chamo amor louco
Eu por ti e tu por outro.
Auto 1, 32.
Isso he quem porcos ha menos
Farra chamada t1uto da /ndia n, 2Sri.
.368 Obras de Gil Vicente
O ditado completo e exacto no : "Quem a porcos
ha medo, as moutas lhe roncam ,,, [como est no
Ensaio Phraseologico, de Fr. Pina Manique l mas como
o d o prprio Gil Vicente no Auto da Lusitania, n, 3go.
Quem porcos acha menos
Em cada mouta lhe ronco
Isto .: << o guardador de porcos, que d pela falta
( acha menos) d'alguns e anda em procura deles, pare-
ce-lhe que de qualquer mouta os ouve roncar. Storck
ao comentar o mesmo anexim, que Cames reprodu-
zio, tal qualmente Gil Vicente, nos Disparates da lndia,
no aceita essa interpretao. Cfr. Dr. Jos Maria Ro-
drigues, Fontes dos Lus, 416.
Mata o cavalo de sela
E b he o asno que me leva
No se tomo trutas
Assi a bragas enxutas
Ins Pereira, n, 324
O Jui; da Beira, n, 362.
Nunca d peneirada
Que no derrame a farinha
Auto da Feira, I, 6 .
O que no haveis de comer
Leixae-o a outrem mexer.
Ins Pereiira, n, 329.
Onde fora ha perdemos direito
Auto da Historia de Deos, I, 148.
Ou seja sapo ou sapinho
Ou marido ou maridinho
Tenha o que houver mister
Ins Pereira, n, 324.
Glossrio e notas
.. Parede cayada
Papel de locos.
Pobreza e alegria
Nunca dormem n'ha cama.
36g
Sermo, m, 248.
Romagem de AggraJados, 1, 284.
Por bem querer mal haver.
Auto Pastoril Portugus, J, 3o.
Puede ser mayor ceguera
Que querer nadie encubrir
El cielo con la juera ?
Comedia de Rube11a, u, 22.
Quando te do o porquinho,
Vae logo co baracinho.
Triumpl1o do b1verno, n, 212.
Quem dinheiro tem
Far tudo o que quiser.
Quem muito pede
. . . muito fede.
Floresta de Enganos, 11, g6.
Pranto de Maria Parda, 1, 3go.
Quem no parece esquece.
Ao Con.ie do l'imioso, 1, 3 g ~ .
Que porfia mata caza.
Ntio d'Amores, 11
1
r33.
Obras de Gil Vicente
Quem quer fogo busque a lenha.
Pranto da Maria Parda, 1, 389.
Quem quiser comer comigo
Traga em que se assentar.
Pra11to de Mariz Parda, 1, 38q.
Quereis conhecer o ruim
Dae-lhe o officio a servir.
Templo d'Apolo, n, 190 e Auto da Fama, n, 141.
Fermosa sem amor
He como o sol de Janeiro,
Que sempre anda traz do outeiro.
Comedia de Rubena, 11, 43.
Ou como poupa em queimada
Bem pintada e mal lograda.
*
Ou he frol de pessegueiro
Fermosa, e no presta nada.
Todoz loz caminoz
A la puente van dar.
lbid.
Fara das Ciganas, 111
1
241.
Una cosa piensa el bayo
y otra quien lo ensilla.
Pranto de Maria Parda, 1, 31:17.
Vilo forte, p dormente.
f,!uem temfarellos, n, 243.
Glossrio e notas
Divedo r, 5o = divido, registado em Corteso e abonado
com um passo do Leal Cons., p. 245 a relao,
enlace moral que resulta do parentesco, da amizade,
da convivencia, etc. u. Subsdios, s. v.
Dixe r, 1 t3, 1762, 328, 8zg; u, 36t2 - Pret. perf. do
verbo di:;er. Di, u, 5g frma apocopada de di:;e.
Doairo r, 3z; n, 4S, 248 - i. , dairo = donairo -
donaire, graa, distino, galhardia, do timo lat.
donarium. Cfr. Sr.
8
D. C M. de Vasconcelos, Con-
tribuis para o futuro Dicc. Etim. das Lnguas
Hispanicas, p. 9
Doares 11, 87 - De doce, desusado; que tem maneiras
ridculas, afectadas, mas po prime1ro sentido u. 386.
Dolor r, 176, 279; n, 672 - E o vocbulo latino dolor,
empregado nessa frma talvez pela influncia do
castelhano. Sobre este termo, vid. Leite de Vasc.,
Lies cit , p. '52.
Doma r, 24, 33 - Frma contrata de hebdomlida = se-
mana, registado em Viterbo, Elucidario, s. v. Doma,
e em G. Viana, Apostilas, r, 37o; Leite de Vascon-
celos, Lies cit., 461. Tinha o mesmo significado
que scptimana, que predominou.
Dracones r, 187 = Dragis.
Dria r, g6- Termo nautico, do italiano drina, a
corda que serve para iar as vlas.
E
Etluio r, qo - O termo desconhecido. No parece
que tenha relao com o conhecido vocbulo
castelhano echar, que o nosso Pota empreRa em
diferentes formas, por ex. echado m, 87, echam m,
g5, echa, 111, 107. A ed. prncipe no apresenta
neste passo alterao importante :
Bem dir o paruo echam
ave tua gayta aa mo.
FI. CXLIX.
Elllci. lia que dclrei u, 98- ou que de/rei n, 218,
355, 357 mas em u, 32o - aqui d'el Rei I Simo
Machado e m p r e ~ a as frmas populares din rei!
que din rei I que ainda hoje se ouvem. Gil Vic.
tumhem ~ m p r e g a s a primeira parte da frase em
u, 3z2 a Aque de .. .
Obras de Gil Vicent;
Embeleco I, 2.48; u, 188- de Embelecar, iludir, deixar-
se enganar. Embaleco em u, 439.
Embigo 1, 172, 32g, 389 - forma pop. de umbigo, do
lat. umbilicus.
Embaladeira 11, 36o - Mentirosa, intriguista - que diz
ou faz emboladas 11, 363 e embolas u, 431.
Emborilltadas I, 63, 181, 277, 291, 389; u, 44, 354-
Termo popular - embrulhadas.
Emgrageijado 1, 35o- Frma de emgargoujado, de
gargouja, termos populares- corcovados, e em
geral, aleijados, tortos ?
Emmenta u, 67 - Exposio resumida, sumrio.
Empaches I, 28, 254; 11, 3.p. - forma do verbo empa-
char = embaraar, incomodar, donde tambem em-
p.TCizo u, 35o - embarao, etc.; empachada I, 179;
11, 292.- De em+ paclzar, do baixo lat. pactiare.
Emparo I, 399
3
; 11, 34, 46, 219, 228- Amparo, prote-
cco, auxilio. Subst. e verbo.
Empe;o 11, 258 - Entretanto, porm.
Emperol I, 25, 33, t32 - ou s Perol como I, 1282 - o
mesmo que porm, todavia, etc.
Empipina r, 282- termo da lingoagem popular, o mesmo
que apepinar, i. ., vexar com ditos, com imperti-
nencias, incomodar.
Encaramelou I, 124- Fazer-se a goa em caramelo com
o frio, congelar.
Encarcelastes 1, 280, 281 = Encarcerastes.
Ende I, 233 - do lat. inde, da ; mas, diz o Dr. Leite de
Vasconcelos, cc assim como onde- lat. rmde, que
significava donde, passou a significar onde por causa
da juno pleonstica da prep. de, assim ende pas-
sou a significar a JJ. No Gloss de O Livro de Esopo,
cit., s. v. Por ende == por isso, e tambem por ai
Enfare 11, 257- enfadar-se, aborrecer-se, enjoar-se com
o uso duma cousa, de En +faro.
Enfrestados 1, 292 - Que tem trestas, separados, ves-
gos, como o dissera no verso anterior ?
Engafecer I, t3- formado de en +gajo+ ecer, adqui-
rir ou encher-se de gafeira. .
Engar u, 25 - Talvz do verbo lat. iniquare - irritar,
fazer mal, excitar m vontade. Engar por eengar,
iingar. A etimologia proposta pela Sr. D. l.. M.
de Vasconcelos, Rev Lus, 111, I 52.
Enlta r, 24, 25, 26, 29, 56, 128, 1J4, 11, 1 7 , 36, 3832 -
o pron. are. minha. Diz G. Viana : cc O e de enha
tem de ser elidido como provvelmente o era na
pronncia, porque servia apenas de amparo slaba
Glossrio e notas
1zha, que no inicial de vocbulos portugueses.
Este enha pois a reduo de minha por prclise ,,_
Veja-se tambem Dr. Leite de Vasconcelos, Rev.
Lus., v, 258.
Enllleio, r, 284, u, 402 = Enleio.
Enlodar u, 38o - Enganar, iludir.
Enojar 1 - De en +nojo+ ar- causar nojo, mas figu-
. radamente, como aqui, entristecer, ofender.
Enselada u, 12,425- O mesmo que ensaiada, de salada
- composio, diz Bluteau, de copias redondilhas
entre as quais se misturam todo o genero de ver-
sos e em diferentes ao arbtno do poeta.
Ensobradada 11, 3;6- Aqui parece indicar o local onde
se encontrava a Mi de Ins - no sobrado, no
tendo por isso o sentido que lhe do os dicionaris-
tas equivalente a asobradado.
EnlPjo r, 29 - Zanga, rancor. De En + tejo de tae-
dium. A frma tejo, isolada, no entrou em uso.
Da ePztejaste em r, 3o.
Enlances r, 11, 291 - e Entonces r, 65, 84, 138, 273
2
,
371, n, 243, 327, 342, 379, 444, 452 - O mesmo que
ento.
Enlanguecido 11, 10- Tolhido de frio, regelado.
Enlirrada r, 28, 29. m, 49, 51 - Teimosa.
Entrouxada 11, 109 - Ataviada.
Enxadrez n, 296- o mesmo que o moderno
xadre:;, que o substituio, mas que ainda subsiste
em enxadre:;ado. Registado em G. Viana, Apo.Hilas,
r, 394
Enxalada r, 377 = exalada, de ex +alar, exaltada.
Enxaravia 1, :zq - Segundo A. Coelho do arabe ech-
charebeya_, leno da cabea com que se distinguiam
as meretnzes.
Rnxar1oco r, 232 - Espcie de peixe.
Er r, 24
2
, 33. 56, S9, 65, 256, 35o. 11, 37, 147, 1Sg,
3252- Partcula de reforco, eQuivalente ao mo-
derno re, que talvez lhe desse rigem como supi
J. Cornu. Cfr. Dr. Leite de Vasconcelos, O Livro
de Esopo, Vocab., p. 75.
J-:r,:o r, 81, 351, 39; n, 1.?0, 3 -ou hero, arcaico,
pouco usado, mas registado em Viterbo, Flucid. s.
v . o mesmo que herdeiro.
Ergueja rr, 190- Forma corrupta de ifjreja proposita-
. damente posta na boca do ViUio, como outros ter-
mos usadas pela mesma personajem, loc. cit.
J:rreiro 1, 187- De erro+ eiro, no sentido de erradio,
que vagueia dum lado para outro constantemente.
Obras de Gil Vicente
Ervilhaste n, 274 - Perder o siso, endoudecer. Vid.
Hervi/hastes.
Escandola 1, 29, 351 - forma popular, ainda hoje em
uso, de escndalo.
Escapulo (se) 11, 218- Se me livrar.
RscarnPfuclto n, 327 - Termo pop. - escarnecem,
zombam.
Escanapia r, J47- Seg. A. Coelho, Dicc. Etim., s. v.,
de es +carpe, de carpir+ ia.- Des-
trinar, penteando; mas neste passo pa-
rece antes - err1ar, tornar-se spera, etc.
Esconjurao I, 3o8- Aco de esconjurar, fazer escon-
juros,_ i. ., juramentos com vrias imprecaes;
exorctsmos.
Escparo 11, 135 -Frma popular de escopro, instru-
mento de ferro de uso muito comum.
Escola 11, 214
2
- Termo nutico- cabo com que se
governa a vela.
Escudeirole I, 291 - Demin. de Escudeiro.
Rscurana H, 219 - Escurido.
Escuron 1, 1 j8 - De escurar, escuro =-- escurecer.
E.".fandaw;ado n, 33.4 - e esfatdegado em n, 38.4 -
desafinado, e noutro sentido, adoentado, indis-
posto.
Esforricada 11, 21 - Desfeita. _
Esmola ria r, 3 22 - Que trata ou cuida das esmolas, que
tem a seu cargo a destribuio das esmolas.
Esmoleira 1, 357 - Bolsa das esmolas. Retribuio de
servico em u, 35o.
E.-;pera r, '28.4- E' o termo erudito splzaera, empregado
sob aquela pelos antigos escritores, como
Garcia de Resende, na Miscel/anea ( XLVI ). Gil
Vicente faz um trocadilho
f.:uidei que eles me esperaram
Espera por sua divisa.
( G. Viana, Ort., 64 ). Cames tambem empregou
o termo mas noutro significado, Lus., x, 32.
Esperarelt, - O que pode ou deve esperar-se.
E:-opirada r, n, 9- O mesmo que- inspirada.
Esprital r, 229, -'92 -Forma popular de hospital.
r, 363 - Afortunado, venturoso. Outros
exs. em Corteso, Subsid, s. v.
J:srptio n, 310 - Designa o mesmo animal que mais
geralmente conhecido por esquilo.
Glossrio e notas
Esquipado I, 3zo - E' partic. de esquipar, de uso fre-
quente para indicar o apresto e preparo das nos.
Aqui talvz como esquiptico, no sentido popular
de estravagante, estrambtico, etc.
Est 1, 209 e estem 1, 2092- Formas conj. do verbo estar.
J. J. Nunes, Chrest. Are., p. cxx1x.
Esterpe u, 439 - Variante de estrepe de stirpe, na ace-
po de espinho, pua de madeira. Cfr. Sr. D. C.
M. de Vasconcelos, A1estre Gira/do, etc., p. 171.
Estortegou I, 178- Torcer com violencia, do baixo lat.
extorticare.
Estrangeiro I, 199- Do baixo lat. straneariu, devendo,
pois, grafar-se estr.-mjeiro. No sentido de alheia a,
privada de ...
Estremadela 1, 36 - Estrema dela ?
Estromento u, 24-3 - Forma antiga de instrumento.
Estronomia I, 44 e astrolomia em 1, rq8, 36r, m, 2SS -
Sam frmas populares de astr01iomia. Leia-se a
aluso ao estado dessa sciencia, que era uma stira
mordente, a qual ~ e m dvida ia com vista a algum
ou alguns dos que tudo pretendiam saber por meio
dela.
Estruam 1
1
3jO - Destruam, se aniquilem, reduzam a
nada.
' F
Faca I, 345, 378- Cavalo pequeno, docil.
J.canea 1, 344 - O mesmo que faca.
Fadas u, 3o5 - Como fado o latim fatum, destino,
sina ; fada o pl. dste - fata. Est aqui no sen-
tido de sortes venturerras para saber a sina u. Cfr.
G. Viana, Apostilas, 1, 431.
Faes 1, 332 - o mesmo que a fazes.
Fagueiro n, 3ro- no sentido de enganador, traioeiro,
e no no de agradavel, brando e carinhoso , que
tem hoje. G. VIana, Apostilas, r, 431.
Farnesia r, n8 - Corruo popular de frenesi.
Farnetego n, 227 -termo popular- frentico, furioso.
Pataxas 11, 371 - Proesas, faanhas .
. Pato 1, 10, 14, 33z
2
, 333; 11, 327- As cousas do uso
pessoal dos pastores empregado tambem nos Lu-
siadas, 111, 49 Suponho que significa, diz Dias
Gomes [Obr. Poet, 229, n. (5)] manta, caldeira,
frauta e outras apeiragens que costumam trazer
os pastores de grandes rebanhos, que dormem no
campo, quaes os das Provincias do Alentejo, Beira,
Obras de Gil Vicente
e Andaluzia no reino de Castella )). E cita um
passo da Alfea ( 1. p , fol. 67) onde tem a signi-
ficao de rebanho.
Febre u, 85- G. V. emprega-a como sinnimo de fraca,
i. ., enferma, doente.
Feneceo 1, 117, 221, 294; n, 149, 232, 24S, 269- Acabou,
concluio.
Feitios u, 24, 29J, 295. r, 108 - Obras proprias de fei-
ibid., e 11, 29S.
Fermosa r, 148 - por formosa, como fermosura em vez
de formosura, tam frequente que, diz D. Carolina
Mich. de Vasc. S de Mir, a unica forma usada
pelos Quinhentistas.
Fernando! (Corpo de S .. .. ) 1, 3o5 - Imprecao alusiva
ao Infante Santo, o mrtir de Fez, cuja vida mi-
seranda devia ainda andar bem gravada na memo-
ria de toda a gente.
Fero u, 279 - Basfias, bravatas.
Ferrar 11, 34, 38 - Marcar com ferro.
Fige r, 29 - Como .figeste, figera, etc., sam formas fre-
quentes correspondentes s a tua is .fi;, .ftreste
1
etc.
Filosomia r, 36t - Fisionomia.
Fim (na) 1, 75, 122, t5o, 253, 3r6; n, r44, 396- Com
frma feminina, vulgar nos escritores antigos. Vid.
o (< Vocabulario da minha ed. da Cr. do Condes-
tabre, Coimbra, 1911, p. 218.
Firmal r, 220, 3t3 - Joia feita de metal precioso, ouro
ou prata e adornada com gemas, que servia para
prender os vestidos. G. Viana, Apostilas, r, 462.
Folo n, 341. = folio - saltador, bravio.
Foliada 1, 323 - De folia + ada - brincadeiras, fol-
guedos, dansas. O verbo foliar n, r37 subst. Folia
u, 171, 191, 198, 231, 233, 452, e Foliadores 11, 384.
For r, 79 - O mesmo que fro, i. , segundo o estilo
ou costume, conforme a moda .. Cfr. G. Viana,
Apostilas, r, 353.
Formento u, 106, wg = fermento, levedura da massa.
Forro 1, 353 - Assim se chamava o escravo, a quem
era concedida a liberdade. Forrasse, u, 36e dar a
liberdade.
F'oscas 1, 3o- o mesmo que fosquinhas. a Fazer fosqui-
nhas a algucm J, fazer momices como que para
desafiar, irritando e molestando.
Praynado r, 1 13 - no sentido de torturado, queimado
pelo fogo, de fragoar - fragoa.
Praldillta 11, 107, 110, 212
1
382 - Demin. de fralda, n,
109 - avental.
Glossrio e notas
Praldiqueira r, 36o - tinha o mesmo significado que o
espanhol Faltriquera " aljibeira que se traz na saia
ou aba do vestido ,_ G. Viana, Apostihzs, 1, 474
Prancellw u, Variedade duma ave de rapina, de
e5pcie falco. Termo familiar em u, 137- Atre-
viJo, garoto.
Frol 1, 5, 61, 86, 124
2
, 238; n, 43, 37], 379- ftr, de uso
frequente nos antigos escritores. Mas jlr, 1 298,
:ioo, .i79 No mesmo verso:
jlr de minhas froles.
Froxa r, 5g - Froixa ? E da branda, meiga ?
Fumoso r, g8 - No sentido fig. - orgulhoso, vaidoso,
presunoso.
G
Gafanltis n, 228 - Espcie de gafanhotos.
Gamela 1, I35 - Talvez o nome dalguma cantiga popu-
lar no tempo do Poeta. '
Gamenho 1, 37 - Adj , peralta, janota.
Gamo 11, 256, 346 - Sentido malicioso - de marido
enganado. Veja-se neste Vocab. Cuco, Cervo.
Garzon m, 21- Termo francs, moo, joven.
Garoupas r, 231 - Espcie de peixe da familia dos per-
cldas.
Geitar H, J42 :...__ Frma arcaica em vez de deitar.
Gene.<;( r, 161- No Auto da Hist. de Deus:
... outro sacrificio figuram em si,
E outro Genes.
preciso, pois, aqui, considerar como tnica a
ltima slaba O termo deve ser uma hebraizaco
rabnica do grego Gnesis. G. Viana, Apostilas, r,
507.
Uentm r, 388 - Vid. jentar.
Ueralidudt r, 197, 23o - Generalidade.
r:erecidos n, "370 - De gerecer, do lat. generescere, ge-
rados ou nascidos.
f:t'rcocinB 1
1
97 - Oe geri..:o? - jumentO.
f:i"[Jrne 1, 33, 251z, 255 - Zombar, escarnecer.
( ;iollw 1, 37, 109, 1 ;o - Em vez de joelho, termo anti-
quado do lat gl'nuc(u)lum, demin. de genu.
Obras de Gil Vicente
Golltellta 1, 277- Golelha. cc Dar gollzelha " - dar
lingua, passar o tempo a conversar.
Gorgomilo 1, 387. 11, 416- Vid. Gorgomileiras.
Gorgomileiras 1, 58- Como gorgomilo, o mesmo que
goelas, talvez formado da justaposio de gorg-
gurges e gomil-aquamanile Sr D. C. M. de
Vasconcelos, Mestre Gira/do, obr. cit, p. 77-8
G01gueiras 1, 216 - Pea de vesturio com que
molheres guarneciam o pescoo. Registado em A.
Coelho, Dicc. Etim., s. v.
Goutira 1, r36 - E' o mais-que-perf. com significao
de condicional do verbo gouvir por gouir de
gaudcre.
Granlto 1, 3o6- Garanho, propriamente cavalo de
lanamento ou padreao. Compreende-se o sen-
tido irnico dste passo.
Gravisca 1, z56 - O mesmo que arisca? no sentido de
orgulhosa?
Grifos 1, 233- Certas aves de rapina. Animal fabuloso.
fhosa (No pore/o ... ) 1, 18, 26o, 292, 3,o, 345, 38o-
O mesmo que glosa, nota, comentrio. No poro
grosa = no poro embargos, dificuldades, como
ainda em 1, 75 e 105. E tambem o verbo: grosarei
1, 32o, 336. No ter grosa 1, 362.. Como se
"no ter defeito, nada que ser-lhe censurado
seno .. u.
Guai 1, '79 11, 38o3, 3833, 38t - Interjeio que denota
tristeza e aflio por algum mal sucedido, corres-
pondente ao nosso ai I
Guaiada I, 394 11, 334- De guaiar, chorosa, de guaia.
Guaias r, 385. n, 384 - Soluos, choro, suspiros, cama
lgubre.
Gualteira n, 361- Carapua de pastor.
Guarra I, 176- Alarido de dr. Totalmente cado em
desuso.
Guiabellta n, 412 - Em vez de Diabelha - planta em-
pregada em certas doenas.
Guint: (Fala) 11, 166- Lingoagem dos Negros nos
Autos de Gil Vicente. Eis a opinio autorizadis-
sima da Sr. D. C M. de Vasconcelos: cc Os trechos
em guino contidos no Cancioneiro e nos Autos
de G. V e seus imitadores. exigem exame detido
a que por ora no os submeti. Parece-me que
nenhum deles est inado de vocabulos africanos.
Curiosos fenmenos fonolgicos e uma morfologia
e sintaxe infantil os traos de
que me r..:cordo . Contribuies para um Dicc., j
Glossrio e notas
cir . p. 17, nota 5. E mais adeante, nota 1 de p. 36:
'' G. V. 1 bilingue nos seus textos, em geral, e poli-
glota em alguns, enfeirados com trechos comi-
camenre deturpados em francs, italiano, e com
bocados de guino ) no estudou, por certo, o dia-
lecto de uma localidade distincta, com entusiasmo
e critrio de fillogo. O conjuncto das expresses
mais tpicas da fala rustica dos serranos, em geral
bastanre distanciada da lingoagem culta dos pala-
cianos na gramtica e no vocabulrio, eis o que ele
parece ter reproduzido .
Guineu r, 357 - Aqui no sentido geral - preto.
H
Hen:ilhastes rr, 111 - Enlouquecer, perder o siso.
Illega r, 53, I 7r = H tica, tica, do latim hectica, ainda
hoje usado na lingoagem popular com a mesma
significao de tsico.
Hi I, 10, 12, I4, Ij
2
, 19. 20, 28, 36, 38, 5o, 5), 59, 63
2
, 75,
78. 81,98
2
, 99, 10ol, w3, I04, 105, I 11, I I3, 1252, 126,
I28, 138, 141. 11. 5j
2
, 21I, 218. De uso frequentis-
simo, como se v. E' o atual adv. a.
llombrazo 11, 260 - Um homemzarro, um valente.
llomem 1
1
56, 62, 3o6, 321, 335, 35]. u, 56, S7. n, 1892,
292, 327, 4022. Tomado no senrido partitivo, de
que ha numerosos exemplos nos antigos esritores.
E como interjeio admirativa em 1, 3oo. O lwme I
ainda frequente ouvir-se.
Hou r, 19, 96, 9i 101
5
, IOl, 103, 104, 107, 108
2
, 109, 110,
111, 114, 1241, r53. Como se v exclamao fre-
quemis5ima na penna do nosso genial Poeta Hou
a moderna oh! Julio Moreira parece ter razo
quando interpreta aquele passo de l11s Pereira:
Hui I e que peccado he o meu,
Ou que dor de corao'! 11, 318.
Dsta frma
Hui I e que peccado he o meu '!
H ou ( = oh!) que dor de corao I
Cfr. J:studos, cit., 11, p. fh.
lltt r, 1 2, 3o - De ubi, lat. pop. ui, onde.
3So Obras de Gil Vicente
lbif 11, 367\ 36g2 e Huh.i 1, 103 - Exclamao de
alegria.
Huja 11, 294 - O mesmo que uja ou uga - certo
peixe.
Hurca u, 227 - Urca - espcie de barco grande e
muito largo.
I
Imbicado r, 3o6 ou = Embicado, n, 105 de fazer bicos,
dar frma bicuda a qualquer cousa, aqui no sentido
irnico, que se descortina atravs do conjunto do
dilogo.
lncreos 1. 85, I 58 - Do latim incredulus, descrente,
sem f.
lnguento 1, 51 - Em vez de unguento.
ln-rei 1, 247- Para imitar o falar do Parvo G. Vicente
empregou in-rei em vez do costumado el-rei. E tam-
bem o Pagem em r, 3L6.
lnteressalu, 274- Adj. dc:rivado de i11teresse, que deixa,
causa ou produz interesse, lucro, ganho.
Item r, 322, 36r, 3gi2, 3g2"'. 11, 107. Palavra lat.- outro
sim, da mesma maneira.
J
Jao n, 212, 364, 3g2 - r. p. do ind. pres. de ja;er. No
fut jouver em u, 43g.
Janeiras 11, 54 - Estreias ou presentes dados no prin-
cpio do ano, no primeiro de janeiro, portanto,
donde o nome.
Jeita r, 58 n, 35, 109, 2S1 - Jeitar do latim jactare,
lanar, atirar .
.lentar 1, 1 J5, 3ot. 3o52 - Forma popuhr - jantar.
J'este 11. 217 =J este, comoj'essa 11, 219
Joo (San) o verde 11, 231, - San Ju verde, n, .J34, e
Sm:junco santo, 111, 9 Juri sem 111. 129.
Diz T. Braga cc E' \Vuotan, Odin, Gin ou S. Joo,
que representam o aparecimento da primavera nas
figuraes tradicionais do solstcio do Vero O San
Joo o Verde aqui o Infante ou principe en-
cantado, que vai oferecer o Jardim ao rei, e
explica o seu sentido misterioso ... u Gil Vicenle,
385.
e notas
Jogalais 1, tt3, 133 - O verbo jogatar de jogata, de
jogo,= jogar. .
Jvenes 1, 3J6- No tempo de G. Vicente era um trisil-
labo
Se os jovenes amores
Os mais temfins desastradas.
Jugadas 1, 336- Certo direito que antigamente se
cobrava para o monarca e que variava conforme
as terras. Em Viterbo, Elucid., s. v.
L
Lambaz 1, 332- Gluto, faminto.
Lampas u, 51 - Adj. aplicado para significar as frutas
novas, que aparecem cm Junho, especialmente, se-
no exclusivamenre, as per as e as mas. .Veja-se
o estudo consagrado a esta palavra pela Sr.a D. C.
M. de Vasconcelos nas j cit. Co1ztribuies para
um Dicc., etc., p. 10.
I,auo 1, 127 - Excessho, imoderado, solto.
Lastimeirus 11, 67, 336 - Mod. lastimosas.
Latim (sabe) 11, 323 - Para indicar uma alta cultura.
Vid a minha ed do Fidalgo Aprendi:;, Coimbra,
1 Sg8, n" 34- No Amadis de Gatt/a, 1-rlabi/ia diz a
Amadis : cc Yo, sewr. 1zo s latiu ,, ao que ele re-
truca cc A; yo IJSO lzablar romance 111, 213. A pas-
sagem interessante e a largo comen-
trio.
Lavrar u, 3 18
2
, 32o, 338, 34-1- - Bordar, fazer ornatos,
e lavrandeira, bordadeira, costureira.
Lazeraudo u, 36-1- - Jlzendo
/,eiluairo ,, - Anq. Electuario, termo farma.:eu-
tico - medicamento ft:ito de ps compostos. pol-
pas, estratos, xaropes Em A. Coelho, Dicc. l.:tun.
s. v. Leituairo em vez de Leitu.1rio.
/,endes 1, - Ou lendeas, donde o /enJroso empre-
gado pelo Poeta.
Lendroso 1, 1 9 - Lendeoso 7 que tem lenJeas ? apo-
dando assim a um dos Jud..:os, como do outro, ibld,
diz pellado f
Leones 1, 187 = Liis.
J.ezeirus u, 23 - Em vez de le;irias.
I.imeiru 11, 294 - Arvore que produz as limas.
Obras de Gil Vicente
Linguadas n, 3o-t - Frma feminina desconhecida do
vulgar peixe linguado.
Liteiro I, 235- Tecido ordinrio, de tomentos, prprio
para sacos.
Loba n, 1 10- Espcie de beca ou toga, trajo destintivo
dos majistrados.
Lodo I, 17 5, 1 8 -. Pr-se de lodo - pr-se em
sossgo, sem fazer cousa alguma. A palavra lodo
muitas vezes empregada figuradamente nos nossos
clssicos e na lingoagem geral. Em r, 3oz - lama.
No,senudo fig. aviltamento, degradao
Lua n, 420 - De luna, donde caiu o n no portugues
moderno, sem deixar vestigios.
Lar 1, 359- Sinal. E' um castelhanismo segundo G.
Viana, Palestras filologicas, cit.
Lumiosa 1, 82. u, 9 = Ou luminos'l.
Lusismos - Ou sejam termos portugueses no meio da
lingoagem espanhola. Eis alguns dos apontados
por G. Viana nas Palestras Filologicas, Lisboa,
1910, p. 247 e segs.: a/faas, crego, decrina, espi-
rws, falas, fragoeros, Jreclza, genojos, hervejas,
igreja, igrija, lembreos, malmequieres, prito, pru-
majes, solombra. Veja-se o curioso estudo do
grande mestre uhimamente falecido.
Luxado u, 3773 - Sujo, conspurcado. Luxar ocorre
em outros textos, mas o seu timo no est ainda
suficientemente explicado. Vid. Dr. J. Leite de
Vasconcelos, O Livro de Esopo, p. 82.
Maapo II, 22 = Massapo - bolo de amendoas com
farinha e ovos.
11-facella II, 22 - Nome duma planta, que costuma em-
pregar-se em diversas infusis.
Maginar ' 240, 281 - Imaginar, como Maginao r, 2SJ
por imaginao.
Mtigoa 1, t63, 37]- Mancha, tambem empregado por
D Duarte no Leal Cons, p. 665. Do lat. macula
Majadero 11, t85- Em vez de menS.7f(ero ou mandadero.
Jl.fal-avesinlw 1, 55 - Com mo veztnho, i. , com m
vezinhana? A conjectura dubitativa dos edito-
res de Hamburgo.
Mallwdeiro 11, 169- llomem grosseiro, tosco.
Mttlmla r, 237 - Palavra que se usa na frase chula
malmala, - s bulhas. Vieira, Gr. Dicc, s v.
Glossrio e notas 383
Mal peccado n, 334- Interjeio ainda hoi_e usada nas
provncias. Mal do adj. lat. malu- ca1ndo a vogal
final pela prclise, corno aconteceu _em a seu
bel'pra:;er, aljim = a/(a) fim, etc. Ma1s exs. em
Leite de Vasconcelos, Textos archaicos, p 99
Mo pecado variante usada, mas mais moderna.
Mamento 1, 134- Em logar de memento, pala-vra latina,
inicial de oracis que se rezam nos oficios fnebres.
Mancalu, 147 - Po com qJe se joga o fito.
Mancebelhes 1, 248 - Aumentativo de mancebo. O de-
rnin. mancebinho na Ulys. de J. F. de Vascon-
celos.
Mancias 1, 3o7, 336 - Tipo do apaixonado peninsular,
que capaz de todas as loucuras pela sua dama.
Manto r, 328 - Manta grande de agasalh<;>. cobertor.
Mangona 11, 228 -Termo popular- pregmosa.
Mano, a 1, 2r1, 25o2, 251, 255, 258, 261, 280, z8r, 290,
348, ;86
2
, 388, 38g
2
11, 423, 43, 4S, 47. 48, !>r,
55, 110, 246, 295, 298, 3o3, 320, 321, 34-t. 438,
434, 453, 454 - Empregado no no senudo de
irmo, irm, mas corno epteto reverente, de afecto,
que conserva ainda hoje em certos pontos do
Vid. Leite de Vasconcelos, Dialetos Alentejanos m
Rev. Lus, 1v, p. 38.
Mara,edi u, 244 - Nome duma antiga moeda de valor
variavel conforme o tempo. Na poca de Gil
Vicente poderiam valer 27 ris. Vid. S. Rosa de
Viterbo, E/ucid, s. v.
Ma1co 1, 32.5 - Pezo antigo equivalente a 8 onas.
ltlaridanas 1, 34 - Aco ou vida de homem casado,
de maridar + ana.
Marteiro 1, 8M, 3o3. 11, 29-t 3oo - Vid. marteirar.
Marteirar 1, 76, 281, j 102- Martirizar, de marteiro
= martirio. Mas tambem martirirado, 1, 309-
Martel 1, 109, 347 -Forma popular de mrtir. i\/lrte-
lada, na mesma e 1, 3252 martirizada, que
sofreu rnunos martrios, muitas afliis. /llartelar,
r, 325. /llartere, 11, 2-t8 .
.J.ll(tlula t, 389 - Arcasmo. a torcida colo-
cada no candieiro, onde estava o depsito do leo
ou gordura e que se acendia n candeeiros
Jcs de ferro com azeite ou e est:wam
quatro matulas cm c,da candeeiro .,, diz-se no
Roteiro d.1 viaglm de Vasco da Gam.1, Lisboa
tM1, p. 63, cit. em G. Viana, Apostilas, 11, 122. '
Meijoarlct 11, 3Io - O mesmo que redil ou curral onde
recolhido durante a noute o gado; malhada, de
Obras de Gil Vicente
Meijm:, d.:> lat. mansione - masion - maison -
meison. Corteso, Subs, s. v.
Meio-tcnano I, 238 - Mediterrneo
M.cirinlta ' 61, 24-7, 261 - (L . .. ; ovelhas meirinhas).
O vocbulo contraco de maiorinho, deminui-
tivo de maior; o correspondente exacro do termo
espanhol merino para designar o tecido vulgar dsse
nome. Cfr G Viana, Apostilas, u, 1 z8.
Mendes I, 3-18 - Mesmo ? mesma ?
1, 133. n, 44Q - Merencria, malencnia,
frmas paralelas equivalentes ao mod. melancolia.
Menga - Nome prprio, de certa frequencia nos poetas
antigos para designar uma pastora O mesmo que
Afinf{a de Dominga(s). Cfr. Sr.a D.
C. M. de Vasconcelos, Rev. Lus., m, 352 .
.ftfcrcolina 11, 217- Alercurina, termo derivado de Mer-
crio, o que influenciado por Mercrio.
Meridio I, 227 - Relativo ao meio dia ou sul.
1, 228 - Mensageria - mensagem, como
messageiro, 11, 21, 3q .2, 3g3, por mensageiro.
Messias - O nome do Redentor citado de diferentes
modos: Jvlexias, 1, 176. 18o, 181, I82 e tambem
Jvlessias, 1. 1802, 181, gg, 192. Mesias, m, 21, 37, 56,
6o, Mejias, m, 24.
Messuradas I, 3o7. 11, 44 = Misturadas, misturas .
.ftfet I, 351 - E mit: 11, 25, 292 - Metade.
Mezena n, 2173- Termo nutico- Vela de ppa de
navio.
Ilficer u, 1 10. 263 - E' o termo francs messire, de mon
sire, senhor, meu senhor .
.1.l1iclw 1, 642, 348, 349 - Mistura de farinhas que consti-
tuem o po. Bom ou mo micho- boa ou m
mistura, que torna o po de peior ou melhor qua-
lidade. Fr. Domingos Vieira, Gr. Dicc., s. v .
.ftfi,qo H, 218 - Amigo.
Minltoto u, 3J3 - Milhano ou milhafre, mas cm sentido
irnico em 1, 3, 36 e " 2' 9
lllinfe-llte 1, 147 = l\1cnte-lhr, formado como se fsse
dum tema mi,ztir.
I, 282 - Misero, desgraado. De lat misellu,
demin de miser .
.ftli:oteiraes 11
1
g6 - O mesmo que misteiroso? Este
registado em Viterbo - oficial meciinico, trabalha-
dor rstico, obreiro .
.ftlitnra I, 282- Frma pop. de A1itra. .
.ftfoar;/ia 11, 35 - Assim se imprimia, como vem na edi-
o de Hamburgo e na da Bibl. Portug. Entret:lntO
Glossrio e notas 385
a edio prncipe, que consultei, traz claramente a
FI. XCII v.:
Fuime maocha geitar, etc.
O vocbulo desconhecido e no citado em nenhum
dos nossos Dicionaristas, qualquer que seja a sua
frma. Se a mettese da ed. de Hamburgo, onde
primeiro aparece, fosse intencional, a explicao
devia aflorar, ao menos dubitativamente, conforme
o costume em casos anlogos, na Taboa glossria
do 3.
0
vol. da referida ed. Foi, pois, lapsus calam1
do copista do texto original que servio na tipogra-
fia, ou simples erro tipogrfico ? O problema filo-
lgico fica de p. lvloacho aparece como uma das
frmas intermdias para explicar, segundo a Sr.
D. C. Michaelis de Vasconcelos, o termo Macho,
no sentido de mui o - mulacho- moacho- macho.
Em A. Coelho, Dc. Etim, s. v. Mas o significado
no parece adaptar-se ao logar vicentino. Neste
mesmo Jogar 11, 35 vem o verso : oh, dou Decho
am dos tristes. que um pouco enigmtico por
causa do am, seno se vir nele a forma apocopada
de amo. Diz a edio principe em todo este Jogar :
Fuime maocha geitar
a dormir malauesinho
a beyrinha do caminho
e foram mos acossar
dizey, dizey se os vistes
bee, como estam pasmados.
dous porquinhos trosquiados
coinchar n nos ouvistes.
Oo dou o decho am dos tristes
amo vistes mos pacer
o que disserdes, ey de crer
porque vos nunca mentistes.
FI. :ICIIVI.
lrfocllaclto, a, u, 3loz- Termo popular- rapaz, rapa-
riga.
lrlofina Mendes - Os versos
Vou-me feir.z de Trancoso n, 3
at
Esta cantiga cantando
27
386 Obras de Gil Vicente
compreendem o notavel conto que Lafontaine
em La laitiere et le pot au lait (Gil Vicente and
Lafontaine : a portuguese para/lei . .. by William
E. A. Axon, 1903) universalizou e que mergulha
as suas razes nas lendas orientais, como o
demonstrou G. de Vasconcelos Abreu- Contos,
apologos e fabulas da lndia, Lisboa, 1902.
Mogueira 11, 31, 3o3 -- Mgeira ? termo familiar - alco-
viteira velha. D. Vieira, Gr. Dicc., s. v.
Moises - Grafias diferentes que aparecem nas obras de
Gil Vicente : - Mos r, 175. Mousem, ibid. Moisem
r, 192, 109. Moyses 1, 398. 111, 5o, 58, S9. Moysen
1111
1
5o
Mornos r, 281- Representaes mmicas acompanhadas
de dansa, que precediam quasi sempre as justas e
torneios e lhes serviam de desafio - conforme diz
Arago Morato na Mem. sobre o theatro portug.
Cfr. Dr. T. Braga, Gil Vicente, p. 59.
Mondar 1, 349 - Arrancar as ervas ms a um campo
semeiado.
Mondo 1, 348 - Limpo, livre
Moreas r, 2J1 - Espcie de peixe da familia dos angui-
liformes.
Morrer, morrer 1, .Jo-4 - Onomatopaico para imitar o
cantar dos sapos.
Msca Fernando r, 331 - Talvez alguma frase feita,
algum modo de dizer popular, cujo significado es-
pecial se perdeu
Motrete t, 132 '- .Nlotreco 1f termo pop. registado em A.
Coelho, Dicc. Etim., s. v., bocado, pedao, pequena
poro de qualquer cousa.
Moura 1, 219, 25t, 252, 3It, 3932; u, 32, S7, S9, 4h-
Forma antiquada, como a usou tambem Cames e
os outros escritores antigos, do v. Morrer.
Mouteira 1, 354, 357 - Mouta de arbustos silvestres.
Moxama 1, 2S9 - Peixe seco e salgado que se pode
conservar por muito tempo.
Mu r, 6o, 32o, 33o, 33 12, 333 - O mesmo que mulo ou
macho, do latim mulus; muto I, 328, 33, 332. Na
Taboa Glossaria da ed. de Hamburgo d-se esta
frase tomar o mu como desconfiar. Peixe mu r,
234. Estes Jogares mostram que G. V. ligava a este
vocbulo outro significado.
Mulato, Mulatinlta I - Na mesma acepo de macho e
mulinha. G. Viana, Apostilas, n, 170.
Multitude I, 368- Multido. Do lat . .!11ultitudinem.
Musicas m, 23o - Como adj " donzellas musicas 11,
Glossrio e notas
Musiquias r, 3o5 - O mesmo que cantares ou musicas,
num significado um pouco irnico, como quando
ns dizemos musicatas. Musiquiar u, 249
N
Nao u, 146, 443. r, 332, 348, 443- No sentido de
disposio natural, inclinao ou tendencia foi vul-
gar nos escritores do sec. xv e xv1.
Nanjeu u, 344 - Exclamao que ainda hoje se ouve
no Norte de Portugal. - Nanja eu = no j eu
Naves 1, 372, 377- No, na\'iO Registado em Corteso,
Subs., s. v.
Naviarra r, 101 - Barca ordinaria.
Nega r, 20, 25, 26. 3.l, S7, 63, 1h, I35, 187, 247
2
, 248, 249
3
,
3o4. n, 188J, 35o, 431, 4h. 4Jg
3
, 442
2
, 449, 451 -
Adv. de negao - seno, a no ser, etc.
Negaa r, 38g- Chamariz, engodo. Nas armadilhas
para apanhar pssaros a negaa podia ser a rc.la
ou ralo, ibid., insecto que pelo agitar das asas atrai
a ave incauta.
Negros r, 322- Eram geralmente negros O!; empregados
nos diversos misteres de servir.
Neicidade u, 371 = Necedade, estupidez, malvadez.
Nemigalha 1, 65, 190, 2J7, 249, 271. 335, 337 351. n, 38g,
433 - I. ., nem migalha, correspondente a a nom
farey... quanto val hta palia u, non vale un
figo , etc., como quando dizemos hoje no vale
um caracol
Netta r, 179 - Ntida, alva, no manchada.
N;voda 11, 22 - Erva medicinal - Calaminta.
Nichelr, 283 - Nichi/ .......... nihil - nada. Registado em
Corteso, Subsid. s v.
Nivel 1, 112, 196. n, 184- Ha a forma popular livl,
mais fiel no seu timo, de libel/um, tanto na acen-
tuao, como na letra inicial e que bom fra resti-
tuir ao uso commum, como fez Herculano. Em
G. V. vem duas vezes, sempre com acento na
ltima slaba, a 1. no Auto da B.1rca do Inf, rimando
com tres palavras em- e/, e com a significao de
a imparcialmente, com jusua :
Oh I que isca esse papel,
Para um jogo que eu sei !
Non est tempus, bacharel
388 Obras de Gil Vicente
Jmbarquemini in batel,
Semper ...
Feci, e bem por nivel. I, 196.
E tambem no Auto da Ca11aneia, um sentido difficil
de interpretar:
Cristo : Eu no fui ca enviado
Por piedoso nivel
Seno socorrer ao gado
Das ovelhas de Israel.
A acentuao foi, pois, nivl, e no nvel que
deturpao erudita. G. Viana, Ort., 164, e tambem
Apostilas, 186.
No mais n, J2, 98
2
, w3, 26o, 311, 342, 368, 441. r, S9, 6o,
13o, 16z., 274. 39z. =No mais. No= non, ligado
a mais por prchse, o que impedia a evoluo para
no. Outro exemplo em Cames nos Lusiadas, m,
67 e x, 145. No menos u, 233.
o
Odiana u, 3512 = Audiana u, 352 = audiena n, 353,
366, 372. Formas do moderno audiencia.
Odreiro 11, 35Q - Pessoa que fabrica ou vende odres.
Oganno I, 388-- De hoc anno. Vem registado em Santa
R. de Viterbo, Elucid, s. v.
Oja u, 313 - Diz Bluteau ( Vocab., s v. ) ave de rapina
do tamanho do francelho, no talho semelhante ao
falco. Voa oom summa velocidade. Sua caa
todo o genero de passarinhos. Os caadores que
cao com estas aves, no os largo; mas com ellas
pem medo aos passarinhos, que vendo a ogea se
escondem e cozem com a terra, to espantados e
estupidos, que se deixam prender com o lao n.
Olicrnio u, 3o9 - O mesmo que unicrnio.
Omagem 1, 37 - Imagem. E' forma popular.
Opa 1, 179, 378 - Capa ou tnica usada nas cerimnias
quer profanas, quer religiosas.
Orada n, 189 - Ermida, capela ou logar onde se faz ora-
co.
Orad'ora 1, 201- Oradores r, 227. lndividuos que oram
ou rezam.
Glossrio e notas
389
Osadas (A) 1, 28, 189,278, 286
2
, 3o7, 315, 3o7; n, 168, 334;
n, 18, 213, 227, 239, 358; m, 9 - Antiquado - ousa-
damente, decerto, seguramente. Usado tambem por
B. Ribeiro na Egl. 3.. Cfr. Corteso, Subsid., s. v.
Ouo 1, 3g8- Bichinho com feitio de lendea. D. Vieira,
Gr. Dicc, s. v.
Oufana r, 129, 286, 31o. n, 277, 312, 431- Mas ufanas
1, 3o ; soberba, orgulho, como ouciosa 1, 395,
Oudivellas n, 338.
Ouvinitas u, :tg8- E' dificil de descortinar o significado
e origem dste adjectivo. G. Viana, Apostilas, u,
202..
Ouvirne 1, 2So - Forma paraggica de que o Pota
usa algumas vezes em cantares velhos, = ouvirm.
Confronte-se bonamore em n, 36.
Ouvo n, 361 - 1. p. do indic. pres. de ouvir, formadO
assim do infinito directamente como podo, de poder.
Em r, 176 oivamos.
p
Po 1, 64, 256, 327 - Pan, forma fem 1, 285. Homem
que vive no pao, corteso.
Pceiro 11, 146, 35o- Que vive no pao ou o frequenta.
Corteso.
Pacro 1, 33o- Andar no pasto.
Pao r, 268, 2752 - No mesmo sentido de po -
homem do ou que vive no pao, que ou pertence
crte.
Pada 11, 362 - Po pequeno.
Palanco 1, 96 - Termo nutico, designa a corda prsa
na vela e que serve para a iar.
Palavras em eco - Gil Vicente emprega curiosssimas
expressis que lhe foram sugeridas pelo eco. Assim.
r, 272 Dize A X ... - Assis era. . . lbid., Beatus
vir ... - Ratos vir. lbid, Dize Amen - Abem.
Palote 1, 3)52 - Mas em 1, 378. Pelote- certa vesti-
menta de abas grandes.
Pampaninho u, 379 - Dem. de p.impano = ramo de
vinha.
Pampillws 11, 386, 3g3 - Vara comprida com agui-
lho.
Panadeira u, 109- O mesmo que padeira= p.1adeira,
como na pag. imediata, 1 1 o.
Pauasqueira 1, 24 - De Panasco + eira. L o ~ a r em que
cresce panasco, certa erva, de que se alimentam os
3go Obras de Gil Vicente
--
gados. A pontuao no testo est errada. Deve
ser
Di;em que nem giesteira,
Pois que nos casamos ss,
No temos na panasqueira.
como se dissesse No nosso campo nem sequer temos
giesteira.
Panela I, 58, 299; n, 33 - Designava, lm da vasilha,
bem conhecida, a comida principal, a sopa ou caldo,
por serem preparados em panela, e no em tacho,
frijideira, etc. G. Viana, Apostilas, n, 218.
Papajigo n, 218- Aqui termo de nutica - velas as
mais baixas do navio, pois sam a vela grande e o
traquete.
Papeando 11, 293 - Falando muito.
Pardeos r. 10, 11, 28, 33, 34, .S8, 66, 67, 228, 234, 247, 25o,
270, 3o4, 332, 35o, 351. u, 118, 190, 192s. 241, 3n,
32o, h4. 327, 353
2
, 367, 368
2
, 3;o, 372, 382, 411 -
Interjeio equivalente a Por Deos I empregada
para animar ou para reforar o que se diz. Tem as
variantes pard; I, 291 e pardellzas n, 342, 415. Est
registado em G. Viana, Apostilas, n, 23 1. Pardicas
r, 134 e nas comdias espanholas. Pardie; 111, 7, 21,
49, 170. Vid Dr. Leite de Vasc, Lies, cit., p. 4I4
Parouvelar I, I 26 - O mesmo que parolear = parolar
empregado tambem no Ulyssipo de J. Ferreira de
Vasconcelos, p. 2 z.3 ? Registado em Corteso, Sub-
sidios, verb. parolear.
Partuno r, 33, por portuno, o mesmo que importuno.
por afrese do o.
Pssaras n, 168- Aves pequenas. Propriamente o
fem. de pssaro, mas os Dicionaristas dam-lhe o
significado de perdiz.
Passo 1, 147. n, 244, 263 - De vagar, mansamente, de
uso frequente nos antigos. Cfr. minha ed. da Vida
do Infante Dom Fernando, p. 169. E o demin.
Passinho u, 1072 no mesmo sentido.
Pastorar 1, 186- De Pastor+ ar= pastorear, apas-
centar.
Patarrinltas I, I 3o - Demin. de pata.
Pate n, 2742, 2753, 2772 - Patelas 11, 275 e Jo4J - Pitas
11, 3o4t - Frmulas interjectivas onomatopaicas
empregadas para chamar patos, galinhas, etc., que
ainda hoje ouvimos entre a gente do povo, espe-
cialmente a primeira e a ltima.
Pateiro u, 147 - Guardador de patos.
Glossrio e notas 3gt
Patorneando t, 56. n, 109 - Conversando, tratando de
cousas insignificantes, registado nos Dicionaristas
- Patronear.
P por p 1, 332. - Esta expresso significa, segundo o
Dr. Joo Ribeiro (Frases Feitas, , 16 J a preciso
e exactido da afirmativa.
Ahi estive eu hoje faz
Oito dias p por p
Em casa d'hias tias vossas.
quer dizer que fazia oito dias sem tirar nem pr.
Peccador 1, 7 - Est concordando com cc Eva que
os nomes em or eram uniformes. Dizia-se cr minha
pastor ,, " minha senhor , etc.
Peguilllos 11, 354 - Estorvo, embaraos
Peita 1, 345, 371. 11, 169, 2.15, 433- Verbo e subst.
sobornar. Dinheiro que se d a alguem para o dis-
pr em seu favor contra justia.
Peito 1, 32.5 - De peitar, pagar tributo a que se no era
obrigado.
Pella do vento 11, 2.11 - Bexiga cheia de ar e coberta
de couro que servia para jogar.
Pelletras u, 4 - O mesmo que soletras.
Pena ... depenna 1, 32.5 -Trocadilho.
Pendena 1, I 52., 3n. n, 242., 364 -Do lat. prcwnitentia
~ penidencia .....-4 pen 'der.a =penitencia. E con-
tenda, luta.
Penitas u, 432- Talvez o deminutivo de penna, que-
rendo assim indicar, como conjectura o Sr. Conde
de Sabugosa, cc outras aves semelhantes a perdi-
zes . Cfr. a sua ed. do Auto da Festa, 101, nota.
Mas no estaremos em presena dum lapsus calami'!
No dever antes lr-se peitas, o que teria a vanta-
jem de se harmonizar com a rima e com o sentido 1
O Dr. Joo Ribeiro abona esta interpretao com o
seu lcido critrio e restitue toda a quintilha desta
frma:
Si tu diante lhe deitas
duas duzias de penitas
e outras semelhantes peitas
fars que as varas direitas
se tornem em cousas fritas.
E discutvel, mas sensato. Cfr. as interessantes
Notas de Leitura na Rev. da Acad. Bras, m, n: 7
e ~ .
Obras de Gil Vicente
Pentem n, 326, ug, 282 - Frma moderna - pente.
Deriva do lar. pectinem, que deu em portugus pei-
tem, depois transformado por nazalao em pe11tem,
dando por fim a frma apocopada moderna pente.
Pequei a ti r, 368 - Trad. lit. do lat. biblico : '< tibi soli
peccavi
7
como C. Falco no Crrsfal, " ... nunca
pequei a quem amo . .. ,>.
Percudida 11, 248 - Ferida
Perem r, 37, 38, I 32, 262 = Porm, por isso.
Perende 1, 33 - De per+ ende = por isso, porm, toda-
via. Vid. Ende.
Perequi, pereli 1, 2 I 2, 247. 328, 35o. n, 296, 32o - De
per+ aqui e per +ali, e na forma completa pera
aqui, pera ali, em 11, 388.
Perlinhas r, 109- Deminuitivo de prola- per'/a-perla,
como em 1, 3oo, 3o2, 378; u, 48, roS, 325, 331.
Perlongada - r, 362 - O mesmo que prolongada.
Perneta , 280
2
e 11, 370- E' a forma popular de planeta.
O desenvolvimento da forma seria perneta - pre-
neta - praneta - planeta Perneta, nos passos
sujeitos, indica destino, sorte Cfr. o estudo dste
vocbulo nas Notas de Leitura do Dr. Joo Ribeiro,
cit. a propsito da palavra Penitas.
Perol 1, 3o, :282, 249 11, 432 - Conj., mas, porm, como
pero, empero, emperol r, I 32.
Perrexil 1, I 29 - Designou uma erva, que depois se
tornou vulgarmente conhecida pelo nome de sal<a,
condimento e enfeite nas comidas Veio mais tarde
o sentido figurado de '< peralvilho, janota. homem
muito enfeitado n, que tem neste passo ':io nosso
poeta dramtico. Vide Sr a D. C. M. de Vasconce-
Mestre Gira/do, etc., cit., p. 21 7
Pertcllwa r, 286- Espertalhona, manhosa. De esperta?
Pertem r, 333 - Do lat. pertnet em vez de prtinet,
fenmeno a que o Dr. Leite de Vasc., Lies, cit.,
p. 280, chama de recomposio etimolgica. Equi-
valente a pertence.
Ps n, 323 - O mesmo que pse = ter dr ou senti-
mento, do lat. pe(n)sare. Cfr. Dr. Leite de Vasc.,
Lies, cit., 184-.
Pesar de r, 102, 126, 269, 3oS - Imprecao Je uso fre-
quentissimo, que se conservou na lingoagem ainda
por muito tempo. Veja-se a minha ed. do Fidalgo
Aprendi;, Coimbra, 1898, p. 6o e 61 -Pese e PeJar.
Picota r, 132. n, 2142- Espcie de pelourinho; po
onde se espetavam as cabecas dos justiados para
serem expostos ao pblico.
Glossrio e notas
3g3
Pinceos 1, 61 - cc Falar por ... ,, diz o Glossrio da ed de
dubitativamente- falar por figuras.
Piugado 11, 37 - cc Merecias pingado " Aluso
crueldade com que se castigavam os escravos moi-
ros e os pretos lancando-lhes nas feridas azeite a
ferver. tambem idntica aluso em I, 642? E de-
certo a ha em n, 408. Que me pinguem na bar-
riga)).
Pintisirgo I, 25..t- - Fr ma pop. de pintasilgo.
Pis u, 1 1 o - Certa correia que se punha nos ps das
aves empregadas para a caa.
Planeta (A) I, 36J, 3623. 11, 162- Frma feminina. (Vid.
Sino). Mas se no ha erro tipogrfico cc os Plane-
tas ,, n, 168, n desses planetas ,, u, 3o6 e a dos pla-
netas n, 421. Cfr. neste Glossrio a Perneta )).
Podo 11, 378 - 1.
3
p. do indic. pres. directamente deri-
vado do infinito poder. Outras formas dste verbo
pugeste u, 382., pujemos n, 32g.
Pnja 1, g- Termo nautico que significa a extremidade
inferior da vela ou a corda de voltar a vela.
Porco-espim 11, 3o8 - O mesmo que porco-espir.lzo. Es-
pim diz G. Viana (Apostilas, u, 292) neste legar
um adjectivo uniforme, como em uva-espim.
Portugues u, 2.80 - Uniforme neste legar : c1 gente por-
tugucs )).
Pn:iper'ua n, 414 - Parte superior da perna dum animal.
De pos e perna
Praa ( LJe) u, 3JJ - Publicameate, deante de gente.
Prantou u, 232 = Plantou.
Pratel r, 232 - No vocab. da ed. de Hamburgo - pra-
tos ( instrumento ) ? Pandeiro ?
Prema r, 270 - Pena, dr, angustia. Registado em
Viterbo, Elucid., s. v.
Previcar I, : - Arcaico = publicar, representar.
Priado 111, 19 - Em legar de prio, lat. prius = imedia-
tamente, apressadamente. Registado no Glossario
da ed das Poesias de S de Miranda, da Sr. O. Ca-
rolina Michaelis.
Priolr, 3ti2, 3-H, 11, 189, 210 =prior.
Pmbe r, 283 - e tambem proves I, - pobre.
l'roflceo r, 323 = Prfacio- a parte da missa que pre-
cede o Cnon.
PropteiJ"O I, J52- Prophetico, como em r, 3g8.
Prol 1, 28, '9 255, 336 11. 279 - Interesse, proveito;
fa;er prol ,, - tirar utilidade ou ganho.
Prosa 11, 149, 191. 111, 1 q.- Quaisquer hinos de cara-
cter religioso ou devoto, significao derivada da



Obras de Gil Vicente
liturgia que designa com o nome de Prosas os
hinos latinos cantados em certas missas solenes.
Os Poetas provenais j tinham adoptado o termo
equivalendo a relao em verso.
Pruem r, 128, 347 n, 367- De pruir = causar comi-
cho, e Proido 1, 260.
Pubrica r, 3g8 - e pubricamente r, 3g82.
Pucarinha I, 61 \
Eu queria ha pucarinha
Pequenina para mel
Gil Vicente no podia esquecer essa vasilha tam
conhecida em todo o Portugal e de formas, por
vezes, tam cheias de graa e de capricho. Leia-se
o belo estudo da Sr. D. C. Michaelis de Vasconce-
los, Algumas palavras a respeito de pcaros em
Portugal no Bulletin Hisp, n.o 2 de 1goS.
Puxa r, 5g - Termo desconhecido.
Q
Quartclar n, 267 - Mudar de quarto, i. ., de rumo.
Queirais-lhe .. r, 3Io- Queiras-me r, 196. (( No por-
tugus antigo frequente o emprego da 2 p. do
presente do conjuntivo no sentido optativo I) anota
o Sr. Epiphanio num passo idntico do Chrisfal,
ed. respectiva, p. 42.
f bterenosos n, 87 - Que querem muito, que desejam
muito, de querena n, 147 - querer.
Ques-me n, 37 = Com sncope do e e assimilao do r
a s e afinal absoro - queres ~ quer's t- ques.
Dr. Leite de Vasconcelos- Nota sobre a lingoa-
gem de G. V. in Rev. Lus., n, 341.
Quif;aes r, 13, 178, 278- O mesmo que quia ou quisa
do lat. quid sapit. A. Coelho deriva-o do italiano
Chi sa ( Dic. Etim, s. v.) = quem sabe, talvez .
O Dr. Leite de Vasc. escreve: f< quia no pode
explicar-se por qui sapit pois s no daria em por-
tugues, nem o :; ou do espanhol qui:;, quia ;
tem de se admitir quid sapit, o.nde ds davam regu-
larmente esses sons ... ,, Lies, p. 35g.
(luillotrado m, 71 = quellotrar, de aqui/lo + otro = tal
cousa, vindo a exprimir com o tempo um senti-
mento indefinido, misto de gosto e de tristeza, mal
estar da alma, que sob as formas mais variadas
Glossrio e notas
395
todos os Poetas tni cantado. O termo foi ainda
empregado por S de Miranda. Vid. o Glossrio
na ed. das Poesias da Sr. D. Carolina Michaelis.
Quintalada 1, 5o - P.oro, quantidade de quintaes,
antiga medida de peso correspondente a 4 arrobas
ou quilos, aqui para indicar que em todos os
mercados o Diabo no deixava de vender grande
poro de suas mercadorias.
R
Rbo 11, 239 - Hortalia vulgar.
Rabi r, 17S, l6, 177, !78' com as variantes: - Rabi:;a-
ro, ibid. Rabina, ibid. Rabasse, ibid.
Rafio u, 3o3 - Variante de rufio. G. V. tambcm
empregou refio u, 261. O sentido o de homem
que vhe custa de molheres de m vit.la, por elas
se bate e provoca desordens, etc.
Rail.:ar 1, 2S, 3o, 33, 2So, 3o4, 3o5. II, 266- Desejar
uma cousa com empenho extraordinrio, deses-
perar.
Raleas 11, O mesmo que rel 1, 29.!.. II, 442. Indi-
viduas de baixa condico.
Rapaz 1, 219- Adj., termo injurioso, do latim rapace,
que rouba, mesmo que raparia u, 24.
Raponso 1, 128- Termo familiar = responso.
Rasa 1, 209 - Rasoiras.
Rasco tr, 261. 1, 177, 279, 282, 291, 347, 348,351, 361
2
,
443 u, 228. 249, 335, 4.t9, 4S1 - Pagem; creado e
homem sem modo de vida, vadio e preguioso,
hrigo e desordeiro.
Rascote 1, 353 - Demin. _de rasco, velhaco.
Ratinlto (da (;iesteira) 1, 103 - Katinha 1, 2S6; Rati-
nlws 1, 262, 299. 321, 326, 327, 3 33. 3-fS, 35-t-2, 3553.
11, 198, 299, 321, 326, 327, 333, 3-t-8, 35-t-2, 3553. Desi-
gnava no tempo de G. V., como ainda hoje, o tra-
balhador que da Beira-Alta vai, sobretudo no tempo
da colh<'ita dos trigos, procurar trabalho no Alen-
tejo e Extremadura. Era um tipo caracterstico
que o genial poeta coriou do natural. Cfr. o belo
estudo da Sr. D. Carolma nas citadas Contribuies
para um Dicc. l:tim., P- 2]-38. Dste sentido for-
mou-se outro mais geral - o de pessoa simplria
com pretensis a esperta c isso daria o tipo popular
que Gil Vicente aproveitou. Cfr. Dr. T. Braga, G1/
Vicente, p. 353.
3g6 Obras de Gil Vicente
Rebentinlw I, 3o. 11, 323 = Rebentina, de rebentar, furia,
clera.
Rebolo n, 261 - Fanfarro, gabarola, como adeante
rebolarias I, 23Q. II, 24S, 264, = fanfarronada.
Reboto II, 21S - e re + boto = muito boto, rude,
ignorante, estupido.
Rebuado 11, 3o8 - Etimologicamente tapado ou escon-
dido at o buo, e daqui disfarado, oculto ou
escondido.
Rcbuclwdas n, 67 - E no como por lapso tipogrfico
saio no texto, de re + bo(clze)clwdo, de bochecha,
gordas.
Recacho 1, 286 - rc O entono do colo, a postura do
- corpo para cima mui teso, com a cabea levantada,
,. espetada, afectando gravidade " Fr. Domingos
VIeira, Dicc., s. v.
Recado I, 229, 270, 35z, 415. n, 267 =De recato, honesta,
virtuosa ; cuidado em evitar perigo.
Reje1ta r, 213- Porfia de palavras, contenda, que deu
rejertar =contender. disputar, dum tipo hipottico
lat. refractare, refragitare, iterativo de refragare.
Sr. D. C. Michaelis de Vasconcelos, S de Jl,firauda,
Q2Q
Refe'8tclla , H)- n, 453 - Festividade, alegria em bailes,
dansas, fstins.
Rrgardt1cio r, 13 - Gretar, abrir a pele com o frio,
tambem na forma arreganhar.
Reira n, 21, 2.74 - Dr nos rins. De rim + eira se-
gundo A. Coelho, Dicc. klan. Etym
Reis 11, 259 - E;' o verbo rir =-= reis = rides.
Reixelo 1, 36- E, segundo A. Coelho, Dicc lllan Etym,
termo popular provinciano, - cabrito.
He-no, re-si r, 104-- Re uma partcula de reforo de
uso frequente nos autos de Gil Vicente, Antonio
Prestes, Simo Machado, etc. N:io e reno, sim e
resim, como preto e reprieto lll, 4S, lzarto e reharto
111, 54, repicado e requebrado 111, 70, mando e re-
mando 1
1
212 etc. Vid. Sr.a D. CM. de Vasconcelos
na Rev. Lus, 111, J83, a propsito da palavra re-
mate.
llrpairo r, 128, 13r- O mesmo que reparo, aco de
atender, de acudir com qualquer satisfao, rimando
com anniversairo.
Rrpetenwlo r. 127. n, 34-1- Termo familiar, como refes-
telado, insolente. furioso, arrebatado.
Requesta u, 321 - Briga, contenda, disputa.
llesnwda n, 353 - Mudana.
Glossrio e notas
Retouo n, 32o = Retoio, brincadeira, divertimento de
saltar e pular.
Robiquelhe r, 286 - Pomada que servia para pr no
rosto (
Roge 11, 36o - Rosna, dizer em voz baixa. E' uma
frma popular do verbo rugir, como sobe de subir.
J. Moreira, Estudos, 1, 1 1 2.
Rolo, TOloa 1, 106 - De ro/.1o ou rolo de madeira para
significar cousa ordinria, reles ? C. de Figueiredo,
Novo Di c c , s. v.
Rondo 1, 191 -Roldo, com barulho.
Rosairo r, 131. n, 4S = rosrio.
Rosmeas n, 266, 3o4. 11, 243, 206- Falar por entre den-
tes, resmungar.
Ruo H, Sr - Dizia-se de certa raa ou variedade de
cavalos
Sa u, 249 - Pron = sua. Vid. ta.
Saborido r, r7S -De sabor+ ido, saboroso e no sentido
figurado - agrada vel.
Sacco 1, 10 - Aco ou efeito de saquear, roubar.
Sages 1, 5o- Prudente, sensato. Foi empregado pelo
autor da Chr. do Condestabre, ( Cfr. minha ed.,
Coimbra, 1911, p. 7 ) .... Da saageiras, em
D. Duarte no Leal Cons. e na Vida do bif.111te
D. Fernmzdo. ( t_;fr. o Glossario da minha ed. dl!sta
ltima. Coimbra, 1911, p o ).
Bailio 1, 167 - Algz, do baixo lat. sagiunf!, registrado
em Corteso. Subsidios, cit.
Sainlw 1, 23.) - Vestidura antiga de molher, demin. de
saio, da qual usavam as molheres nobres e plebldas.
Os casaces. sobretudos, alberno;es. roup1s, saltim-
barcas e os s5o restos das saias. . . Santa
Rosa de Vnerbo, Flucid. s. v.
StLlsciras r, 286 - Vaso para servir molhos nas mesas.
1-Jnlteiro r, 116, 161; 11, 21, 43, 409- E' forma derivada
popular do.termo erudito Psalterio; por isso em 11,
395 aparece psalteiro.
Sall'a,qe , 82, 7. u, 66, 67, 8-J, 85, Frma pop.
de selvajem.
Salcmwr 1, 5o, 97, 111
1
12S, h =com o devido respeito,
de salvo + honor.
,Sameado 11, - Forma popular correspondente a
semeado, de semear seminare.
3g8 Obras de Gil Vicente
Bamicas I, 10
1
12, 24, 27
2
, 34, 63
2
, IOL, I26, 133, 32 .. , 347,
348, 35o. n, 35,147
2
, 21.1-, 27.t, 38o, 442,453- ermo
a_rcaico, c_9mo tal j ~ a d o no _sec:. xv1 pelo gram-
tico Fernao de Ohveira, na sigmficao adverbial
de talve:;, por ventura, etc. Parece derivar do ital.
sa, sabe, e micas, nada, equivalente ao quia, quem
sabe.
Sandas n, I42 = Sam das ?
Sandejando I, I34 - Fazendo de sandeu, trabalhando
como sandeu? Vieira, Gr. Dicc., manda vr Ensan-
decer, sem citar este logar do nos5o Poeta ou outro.
Sangues I, 370 - Forma plural regular de sangue, que
tambem ocorre em Usque, Cousolaam, por ex ,
p. xvu do Primeiro Dilogo, na minha ed., Coimbra,
lf)06.
Ban_gu.inlzas n. 414- Forma pop. de sanguineas, cr do
sangue, como o sangue. Empregado tambem por
D. Duarte no Leal Com;., p. 235.
Banhas 1, 36] - Ira, furia. Donde sanhoso, ibid., cheio
de sanha, de furia.
Sanlwanne 1, 3o5 - S. Joo.
Sanoje n, 33g - se anoje - anojar-se, i. ., queixar-se.
Secuta 1, 3 6 ~ - Escuta, atende a.
Sega ,, 285 - Aco e efeito de segar, ceifa.
Se_qre 1, 397 - Como sigro = sculo. .
Seixada I, 284 ; n, 246 - Pancadas com seixos, com
pedras.
Bengo u, 367 - homem sbio, prudente. '' Diz o sengo
sabichoso ,, i. ., diz o bom exemplo antigo.
Senltus I, z3!, 237; 11, 244. 336- Pron.- cada um o
seu; outros tantos. Do lat. singulos ~ sing'los,
+ senlhos ou sellzos por assimilao do 1/z nasal.
Cfr. Corteso. Subs, s. v.
Sento I, 8o, 83, 25], 291 ; n, 58, 258 - I a p. do S. do
lnd. pres. Formao regular, como mento de men-
tir. Em J J. Nunes, Chrest. Are , p. cxxxm E
assim como este tem mintes tem aquele sintes em
1
1
55.
Bequaes 1, 24, 28 - e noutras formas sicaes, I, I8o, 354,
44', 4S4, sicas, siquaes 11, 215, 32], etc., em vez de
qui:rs, qui:rais = talvez
Sesmaria 1, 269- Terras incultas e abandonas, de que
fala Viterbo, Elucid., s. v. O Poeta liga-lhe sentido
peculiar na frase anno de sesmaria.
S'he 1, 324, 326; n, 188, 214
2
, 351 - 3. p. do pres. do
pres. do ind. derivado do latim sedet, de sedere, e
no est, de esse. Por isso '' s ., e no '' se ,>.
Glossrio e notas
399
Veja-se J. J Nunes, Chrest, cxxx1r. o s,,
em n. -t-5o, si.1s em r, 2j8, ss r, 2h.
Sias 1, 278 - Vide S'he.
Sibas 1, 232, 321 - Certa espcie de peixe.
Sibilaria 1, 26- De sibila, no sentido de misteriosa.
Sigro 1, 61 - sculo.
Simprezes 1, 192- PI. de - simplez, em har-
monia com o timo lat. simplicem.
Singela I, 235; n. 262, e J19- i. , s, solteira. Singelo
deriva do latim singellum de singulum = cada um
de per si. Naquele sentido caiu inteiramente em
desuso.
Sino 1, 2og, 214, 218, 227, 238, 241, 361,362, 3632, 3642.
n, 368 = Signo ( do zodaco ), e daqui sina, sorte,
como sinnimo de planeta :
E queriamos saber
Planetas dalguns senhores
E sinos de seu nacer. ( 1, 361 ).
Sino Samo rr, 293 - Dous tringulos de metal trava-'
dos, que costumam trazer as creanas, como uma
espcie de enfeite. Em Vieira, Gr. Dicc , cc salmo
Siuoga r, 279- Na lingoa do negro, Gil Vicente emprega
este termo por senhora ,,,
Siqueiro u, 35o = sequeiro. falto de goa, mas aqui
pouco esmoler, pouco dadivoso.
Siquier u, 217- Sequer- ao menos, pelo menos.
Sira r, 1 36 - i. ., animo, alento, segundo a Sr. O. C.
M. de Vasconcelos, derivado do timo siria. cc O
trissilbico siira do sec. xm e xv, reduzido em
principios do xvr, por contraco, a sira, e moder-
namente alongado de novo pela iotao da
postnica, conduz com segurana ao timo siria
( Cfr. estudo cit. Gira/do, p. 2S2.
Sirgo r, 88- De sericus, sda, fio de sda.
Sisa r, 177, 178 - Do lat. scissa, crte? Ou referir-se
ha ao tributo que tinha aquelle nome, como em n,
377?
Siseiro r, 17.S, :i28 - Propriamente o que cobra ou arre-
cada o tributo dste nome. No sentido e
popular todo o que furta arteiramente alguma parte
do que lhe confiaram.
Siso de pcz r, 1 - juizo, prudencia e outras acepis.
Aqui, talvz, ponderao,, em sentido irnico.
Soa-te rr, 3th = Assoa-te.
400
Obras de Gil Vicente
Sodcs 11, 41 5 = Sois = sois ; 2 p. do ind. pres. de
seer. Cfr. Sr. Dr. G. de Vasconcelos, Gr. Hist.,
pg. 200. Outras frmas do verbo ser aparecem
com frequencia como: sam em r, 7, 28, 322, ro5, r6g,
2 r 8, 327, 332; sejo r, 128 ; semos, I, 25, sondes, r, 27,
3o6.
Sois 1, t32, 251 ; u, 322
1
448 - Adverbio - s, somente.
Tamsoes I, roo.
Solzia 1, r o, 283, 288
2
, 3o7, 3 86 ; u, rgg, 3jO - Cos-
tumava. Soer do lat. solere, acostumar, vulgar nos
antigos escritores.
Soca r, 221 - Exercicio e evolucis semelhantes s
, dos militares.
Solamente r, I 5g- somente, unicamente.
Solapa I, 327 - solapado, escondido.
tiold.o n, 280, 381 - A forma como os nossos antigos
traduziram Sulto.
Solivo 1, 286 - Algum preparado que se usava para
pr no rosto. O termo no vem em nenhum Dicio-
narista.
Somana I, 2So, 349- Frma antig. de semana. Vid.
Doma.
Soma ronda 1, 24 - Ou soma abonda 1, ou soma avonda
11, 25, 35o, ou abonda 1, 26, 3o, 128, 132, t34. 353, ou
avondo 1, 45. d7 326 = enfim Abondo, a,
avondo - abundancia, quantidade. E verbo, r, 292.
u, 367. Soma I, 102, 149 268, 27S, 335, 3g6, -t-53 -
abundancia, multido. Em soma r, r53, 171. 11, r8g,
3.p, 36r, 440, em resumo, enfim.
,,_,'omio 11,""247 - Ou como em n, 3oo sumio, desapare-
cimento.
Soncas m, I4, I 5, r6, r8, 22
1
2S, 3o, 36 - Adv. Decerto,
por certo.
Souaba u, 362 - Surraba? de surra ? - pancada, va-
rada.
tiotico.pa r, J7. m, 87 - De soti= soto, de subtus, de-
baixo, que est ou fica debaixo, e capa.
Sotranco 11, 341 - Dissimulado
Suaceudo r, r34- De suar tt Matando-se com trabalho.
Suadeims n, 48 - Lenos ou pequenos panos talvez
prprios para limpar o suor.
Suidades u, 2252, 226- Mas saudade 11, 268 do lat. soll-
t.7te, mediante soledade. Vid. o glossrio da minha
ed. da Consolaam as tribulaoens de Israel de S.
Usque, pg. 42. Sobre a evoluo e hlsto-
rico-literria da palavra Saudade escreveu com a
mestria do costume a Sr. D. C. Michacles de Vas-
I
Glossrio e notas
401
cancelas o seu formoso livrinho A Saudade Por-
tuguesa, Porto, 191 -t-
Hupitania I, a 58 - em vez de subitanea, pela troca fre-
quente das labiais b e p. = repentina, inesperada.
Como supitamente 1, 202, 397 = subitamente, e
supita I, 372, 38o ; n, 8.
n, . .p5, 416- Frma pop. de Cirurgio. Ca-
mes emprega a frma sururgio. De clzirurgus
+ suf. o.
Suro u, 296 - derrabado naturalmente, sem cauda.
T
Ta I, 36- Ada. O mesmo que ata:t =at- at. Em
n, 447 empregada como partcula exclamativa.
Ta I, 27, 33o, 342, 343, 346
2
; n, 36 - Abreviatura de
tua, como enha o de minha.
Tamalavez I, 12S, 140; n, 1 o6- ainda usado por Garrett
no Arco de S.mt'Anna; um pouco, um tanto, de
algum modo. Viterbo, Elucid, s. v.
Tamanhouo u, 32o - Um aumentativo de tamanho ;
tamanho.
Tamanino n, 37, 382 = Tamanho + inho = pequenino.
Tanho n, 37 - Espcie de ceiro alto e cilindrico para
cereais.
Tarasca 1, 137- molher feia e de mo procedimento.
Vid. este termo em A Coelho, Dicc. Etim. regis-
tado tambem em Corteso, Subsdios, cit., s. v.
Tar1amaques I, 237 - Ornato ou enfeite de vestido
usado outr' ora.
Tarro 1, 10 - Vasilha de cortia em que os pastores
recolhem o leite, ao ordenh-lo.
1"artaranlta u, 3o-1-, 395 - tataranha, termo familiar =
acanhado, o que no faz cousa com geito.
Tascada 1, 343 - tasquinhada, comida.
Tavans n, 332 - Turbulento, doudivanas.
Ta:rados 1, 197 - Do verbo lat. taxare, fixar, estabe-
lecer.
Tenchemos I, 178- em vez de chantemos, de clzantar,
plantar, atirar com alguem ou alguma cousa, arre-
messar. Conjectura dos editores da Ed de Ham-
burgo.
Trm;oeiro I, 2;o - Que anda de rixa com de
teno - teima.
Terar 1, 283 - Vos terou u - pugnou por vs, foi-
vos favoravel.
402
Obras de Gil Vicente
Teras r, -zn, 213, 2 I 9, 220. A tera parte. Certo im-
posto que antigamente se pagava. " Direito que se
pagava aos Reis de Portugal de todas as rendas
dos concelhos do Reino, dos quaes a tera parte
para a Coroa . Santa R. de Viterbo, Elucidario,
s. v., e no Suplemento.
Terrantez r, 21 1 - Diz A. Coelho, Dicc. Etim, s. v , o
que natural de uma terra. Mas o termo inclue
aqui qualquer significado ironico, cuja particulari-
dade escapa.
Terrasto I, 35 I - grosseiro?
Ti r, 56, 345, 368- igual ao pron. tu, empregado como
normalmente em galego, na mesma construo.
ViJ. J. Moreira, Estudos, cit. I, 17 e segs.
Tioada I, 1 9 - Pancadas com tio. De tion + suf.
ado.
Tira n, 2622 = atira.
Todas partes r, 216- e toda Africa 1. 219; todas velas
1, 219; toda Alfama 1, 385 : todo Paris n, r33; todo
amw n, 238; todo dia, ibid., i. ., sem artigo como
nos Lusiad. I, r : " Cantando espalharei por toda
parte. Mas toda/as cousas .. . em r, 233.
T's r, 248 =te os= at os.
Top n, 2S8 - Como se dissesse cc dei conta de mim,
pela refle-xo, pelo sangue frio, que havia perdido e
deoois voltou ,,_
Tordi-o r, w5 - Tambem empregado no Leal Cons.,
p. 668.
Torpidade r, 54 - De torpe + suf. idade, o mesmo que
torpesa, indignidade, prefZuia.
Torto, a r, 3o6; n, 242, 214, 266 - torcido, vesgo, e no
sentido moral- injusto, desleal. Era um apodo
injurioso.
Tosar r, h2- Tosquiar; aparar a felpa do pano, aper-
feicoar.
Toste ui, 19 - pronto, presto.
'TrHma r, 38g ~ n, 2I, 248, o, 26, 2.97, 322, 38o- Este
nome designava nos escritores antigos a doena da
peste, certamente a peste bubnica ou Ievantina e
empregado por Gil Vicente nestes diversos Joga-
res como uma imprecao injuriosa, como noutros
escritores, em Cames, por ex., no Anfitrio, a.1, se. III
cc l\J trama venha por ti
Duma feiticeira m.
O Dr. J Ribeiro propi-lhe o timo lat. struma.
Veja-se o seu belo livro O Fabordtio, pg. 334 .

Glossrio e notas
403
Tranado I, 28S - Trana, madeixa de cabelo para
enfeite.
Trapa 1, 327 - Cova de apanhar feras - armadilha.
Traquete u, 214J- Termo nutico- vela do mastro
da pra.
Trasq_uillado m, 243 '-Tosquiado,- metaforicamente
menoscabar ou deminuir alguma cousa.
Trava n, 36- peia, e travada, ibid., ligada ou presa por
meio de peias.
Trepas 1, 220 - O glossrio de Hamburgo define-o :
folhos de vestido.
Tresanda-me I, 256- Etimologicamente fazer andar
para trs - transtornar.
Tresmonta I, 186 - tresmalha.
Tribulo u, 218 - Turibulo.
Trigosa 1, 12, 7 - apressada, ligeira. Na Vida do ln-
f,mte Santo (Coimbra, 1911) aparecem empregadas
"as formas trigavom, trigosamente e trigmza.
Trinclteiras 11, 421 - Pedaos grossos
Trintairo 1, 1 29 - ou seja trintrio, i. ., oficios fne-
bres realizados um ms depois do falecimento, de
trinta + ario. Vid. Cossairo.
Trocltadas 1, 357 - Pancadas com trocho, bordoadas,
cacetadas.
1'1n.qallto 1, 280 - Pequena corda para atar.
'J'roloculores 1, 2.6 - forma popular de ilzterlocutor.
T1osquilt 1, 235, 3..J.2; 11, 55, 2.z9, .p5- arcaico corres-
pondente ao moderno tosqui.tr. Veja-se sobre este
termo G. Viana, Apostil:ts, u, 5o5. Trosqui.tda, 1,
2h, 236; II. 35,321,365.
Trovgue 1, 28, 31, 37 ; u, 352 - trouguera r. 12S - do
verbo arcaico trager 11, 382, mas traes 1, 329, trou-
,,esle 1, 1 ~ , moderno tra;:er. Vid. J. J. Nunes,
Chrest. Are, p cxxx1u e Dr. Leite de Vasconcelos,
Rev. Lus., u, 2 6 ~ 1 .
-.:J
Ulw; 11, 276- hulos 1, 3ot; u, 4S2 = u-/.zs ~ ~ utbi)-las,
i. , onde as ?
l!ssa 11, 385 - Ursa, como o masc. usso de que tambem
usou Usque, Consohtam, n Primeiro Dialogo xvu,
cit.
llxte 1, t36, 32Q- Vide- Uxt.
U.rtix 1, 328, 32g
2
, 33o, 33t, 3322- termo onomatopaico
proferido pelos arriciros para instigar o andamento
Obras de Gil Vicente
dos animais, equivalente ao arre I como se v por
este pas5o da Eufrosina, foi. 68 v.
Ta11to me dou por uxte como por arre.
Vid. J. Ribeiro, Frases Feitas, n, 49
v
Varanda 11, 36o- Sobre a origem portuguesa dste
vocbulo cfr. G. Viana, Apostilas, 11, 524-
Vascas r, 84 - Esgares, convulsis.
Yw:quinlw 1, 313- Vestido antigo de molher.
reairo u, 3jo- Segundo os editores de Hamburgo c
ainda dubitativamente - loucuta ?
Vera r, 218- Verdadeira, perfeita.
Vero 1, 3g7; m, 71, 73, 79- Primavera, em harmonia
com a origem - veranus de ver, a primavera.
Veras r, 2 13 - Espcie de erva que se emprega nas
comidas - versa.
Ventureiro n, 3o6 - sinnimo de aventureiro, registado
em Bluteau, Vocabulario, s. v. Sortes Ventureiras,
diz G. Viana, Apostilas, u, 532, era um jogo de sala
no qual cada fidalgo tomava por sua divisa o nome
de uma ave ou de outro animal, como um daqueles
motes para os quais G. V. escreveu as letras.
Vina.qreiro n, 262 - O homem que vendia vinagre.
Vi?ote 1, 347- Em sentido irnico- rapaz ladino, atre-
vido.
Vitator1'o r, 1 16; n, 2 ~ l 9 - forma popular derivada do
termo litrgico lnvitatorius.
X
Xaminm 1, 28i- Examinar, ouvir de exame (de con-
sciencia ), confessar.
Xe 1, 31; n, 35t -se, .usado antigamente tambem com
as frmas xi, x'. Vid. Dr. J. Leite de Vasconcelos,
Textos Arclzaicos, 145.
Xeco 1, 5j - Deve lr-se neste lagar enxeco, ainda
atualmente usado. Dar enxeco u r< criar cnxeco ,,
- criar dificuldades, embaraos, pr obstculos,
etc.
XitJuer r, I05 - siqucr, sequer, i. , embora, ainda que,
ao menos.
Glossrio e notas
Xula r, 282, 329 - Onomatopaico, para indicar a fadiga
de andar de um lado para o outro.
z
Zacapella m, 2S 1 - contenda com rudo, barulho.
Zambro 1, 32g, 35g- Que tem as pernas tortas; torta.
Zambuco r, 102- E' uma embarcao asiatica como em
1, 236, mas aqui a expresso ironica, equivalente
a naviarra, antes empregada, para depreciar o
barco do arris do Inferno, como se quisesse signi-
ficar barcaa ordinria e sem prstimo.
Zanguizarra r, 25 -estouvada, sem tino, doudivanas.
Em 1, 385 melhor sentido - desordeira, e n, 352
desarranjada.
Zorra 1. 12- raposa velha ..
Zote r, 37, 38 - pateta, tolo,

Vol.
)
'
ERRA TAS PRINCIPAIS
1, 10- E foi-se
S4 - Thesouso
q6- Venho a
2S7- hnm
314 - ningnem
32S - chocathada
351- Em
358- Mo
371 - Sendor
- leia-se - E foi-se
- Thesouro
-Venha o
,, -hum
- ninguem
- chocalhada
-Eu
-me
-senhor
Vol. n, 67 - Rebuchadas- leia-se- Rebuchudas
w5 - O m perla - O mi perla
107 - mo - mo
IIQ- Mugcrea ,, - mugeres
I33 - Aqi -Aqui
208 - lufierno - Infierno
2 1 1 - Lei v as u - Levais
2S2 - Qus - Que
312 - Cirne ,, - Cisne
355- Heja ja >> - He j
410- Puendo - Puedo
Vol. m, 212- Si uo
23Q- Duz
248- hora
365 - de velho
366 - aguenta
332- 332
-leia-se - Si no
- Diuz
-hora
-da velha
-aquenta
)) -322

INDEX
Auto da Visitaco .
Auto Pastoril Castelhano
Auto dos Reis Magos .
Auto da Sibilla Cassandra
Auto dos Quatro Tempos
Auto da Barca da Gloria.
Auto de S. Martinho
Comedia do Viuvo.
Dom Duardos .
Amadis de Gaula .
Fara das Ciganas.
OBRAS VARIAS
Sermo Rainha D. Leonor.
Trovas a Felipc Guilhem.
CONTRIBUIIS PARA O CONHECIMENTO
DAS
OBRAS DE GIL VICENTE
Em frma de Prefcio - Carta ao Sr. Julio de
Pag.
8
14
3o
42
66
86
112
118
qS
204

Castilho . . 261
Versos hricos ou de canis disper-
sas nas Obras de Gtl Vicente. 21iJ
CronoloAia Gil- Vicentina. . 29S
lndice das Ohras de Gil Vicente 299
Glossrio c-Notas 349
Erratas . 407

Potrebbero piacerti anche