Bar nl, Yeni mit Hassan Olabilir mi?

Bar nl, Osmanl: Bir Dnya-mparatorluunun Soykt, Dipnot Yay., 2011.

Okay Bensoy

"Osmanl: Bir Dnya-mparatorluunun Soykt", son dnemde yaynlanm doktora tezleri iinde okuduum en nitelikli ilerden birisi. Osmanl'nn kuruluunu "dnya-imparatorluk" kavram zerinden tartrken, Braudelci uzun-dnem analizini imparatorluklarn karakteristik-tarihsel zellikleriyle birlikte yorumluyor. Braudel ile bn Haldun literatrnn birbirini tamamlad iddiasn mit Hassanc izgiyle somutlatryor.

slam etkisi ile Bizans/Roma etkisi arasnda salnan Osmanl'nn kuruluu tartmas, srasyla millliyeti-slamc bak ve oryantalist gr kar karya getiriyordu. Bar nl'nn kitab ise, bu ikiliklerin her ikisinin de kurulua dnemsel olarak katkda bulunmu olabilecei zerine kurulu. Elbette bir "ortayolculuk" deil, dnya-imparatorluk baknn getirdii bir ara yol, yntem denemesi bu kitap. Dnyada Akad mparatorluu'nun Yakndou'ya etkisini (Amelie Kuhrt'un almalarn ihmal etmeden) "uzun erimli" ve "spiral" evrimlerini izledikten sonra ran/Pers egemenliinin slam devlet ve medeniyetine emperyal katklarna younlayor, oradan Bizans/Roma emperyal yaylmnn ve art-rn blme biimlerinin Bat corafyasna, Osmanl'nn kuruluuna ve evrensel anlamda imparatorluk kltne yansmalarna eiliyor. Marksizm eletirisi tam da burada dmleniyor: Devlet biimlerine ounlukla retim tarzlar temelinde yaklap imparatorluk karakteristiklerini, bunlarn etkilerini bir tr styap unsuruna indirger, "kmserseniz" imparatorluklarn kurulu tartmalarn corafiletirmek ya da zc bir "despotik ynetim" tartmasna sktrmak durumunda kalabilirsiniz, amacnz bu olmasa bile... Althusser'in Montesquieu'sine kar mit Hassan'n bn Haldun'unu okumakta fayda olabilir. Bar nl'nn Eric Wulff'tan alntyla iledii "vergisel retim tarz", imparatorluk anlaynn bir sonucu. Kitapta zellikle bu kavrama dikkat ederek "uzun dnemli" analize odaklanmada fayda var, nk arta el koyma ve onu yeniden datma srelerinde, vergisel retim, merkez-tara ikiliini zmlemede nemli bir anahtar. Dou-Bat ayrmn eletiren, onu yatay kesen, her corafyann kendine zg retim biimi olduu kliesini kemiren bir zellii var "vergisel retim"in. "Vergisel retim tarz", ATT-feodalizm tartmasna giri iin de deerli. ki kavramn aslnda birbirini dlamadn, topraa dayal ayn retim ilikisinin birbirini dlamayan biimleri olduunu anlatyor. Merkezin mi, tara/yerelin mi retim ve blm srelerinde daha etkin olduunu kavramak iin, ATT ve feodalizm zerinden gelien yazna zc corafi ayrmlar ama ars yapyor. Dolaysyla, Osmanl'nn ilikilendirme kuruluunda gayretlerine "tipik" kar retim tarzlarn corafya ve "tip"leri despotizmle neriyor. kyor, imparatorluk

nl, Osmanl'nn "baars"n uzun bir "dnya-imparatorluk tarihi"nden karsyor. Ona gre; Osmanl'nn baars tek bana bir dinin, devletin, fetih fikrinin, kltrn,

uygarln, gebelik/barbarlk ya da yerleikliin baars deildir; bunlarn tarihsel sreteki birikimleriyle beliren, nceki imparatorluk kltlerinin katksyla ekillenen bir ykdr. "Byk kuramsal" iddialar olmadn batan belirten, kurulu tartmalarna yeni bir yntem nermeyi amalayan bu alma, sadece Osmanl'ya bakm gzden geirmemi salamakla kalmad, nitelikli bir tezin blmlendirmesinin nasl yaplabilecei, tez dili-kitap dili ayrmnn nemi hakknda deerli eyler retti.