ANTHOLOGIAE

LATINAE SYPPLEMENTi
VOL.
I

DAMASI EPIGRAMMATA
ACCEDWT PSEVDODAMASIAXA
ALIAQVE AD DAMASIANA INLVSTRANDA IDONEA
RECENSVIT

MAXIMILIANVS IHM

LIPSIAE
IN

AEDIBVS

B. G.

TEVBNEEI

MDCCCLXXXXV

DAMASI EPIGRAMMATA
ACCEDVNT PSEVDODAMASIANA
ALIAQVE AD DAMASIANA INLVSTRANDA

IDONEA
RECENSVIT ET ^VDNOTAVIT

MAXIMILIANVS IHM
ADIECTA EST TABYLA

LIPSIAE
IN

AEDIBVS

B. G.

TEVBNERI

MDCCCLXXXXV

LIPSIAE: TTPIS

B. G.

TEVBNERI

DIS

MANIBVS

lOHANNIS BAPT DE ROSSI

ROMANI

PRAEFATIO
De Damasi epigrammatis recensendis iudicandisque nuper uerba feci Musei Rhenani uol. L (1895) p. 191 204, quae hic repetere nolo, praesertim cum plenius illa inlustrentur et confirmentur adnotationibus quibus carmina singula instruxi, spectantibus fere ad res philologasj, grammaticas metricas prosodiacas. perfectiore autem commentario alii poterunt carmina enarrare digna quae diligentissime tractentur ^), rerum ecclesia-

sticarum iudices peritiores, theologos dico boni ac fecundi seminis antiquitatis studia et disciplinam non
detrectantes.
igitur, ut perstringam potiora, Damasus, pontificiam dignitatem tenuit ab anno 366 ad 384^), primus ut uidetur ex Christianis epigrammata plurima in laudes hominum sanctorum, martyrum maxime aliorumque ^), quae jjartem maximam^) marmoribus incidenda curauit usus arte Furii Dionysii Philocali egregia.'') habuit autem elegans in nersihus com-

Composuit

qui

Rossi Bull. crist. 18841885 p. 24 sqq. de uita gestisque hic non opus est disseri. notabiliora adumbrabuntur testimoniis infra positis, praeter quae adisis auctores in calce praefationis citatos. 3) elogium Irenes sororis n. 10, Proiectae feminae nobilis n. 53, Damasi ipsius n. 9; cannen de fontibus Vaticanis n. 4;
1)

2)

inscriptiones aedium sacrarum n. 55. 57; carmen quo uotum soluit s. Felici Nolano n. 61. 4) epigrammata non lapidibus destinata n. 1 et 2, quibus tertium accedit dubiae originis n. 3* (u. infra). 5) scripturae huius Philocalianae uel, ut alii nuncupant, Damasianae specimina multa insunt in libris Rossii aliorumque infra adlatis (u. adn. singulorum carminum), ipse lapidum

VIII

PRAEFATIO

pomndis ingenmm

teste Hierouyino de uir. iul. 103^), cuius elegautiae re uera uestigia adsuut, quippe cum

^elegantem' poetam ille sit imitatus, Yergiiium. iiinc etenim omnis pendet poeta christianus quantoque studio lectitarit Vergiliana carmina ^), ex adnotationibus meis abuude apparebit. minime uero ueri poetae nomen meruit, id quod clamat carmiuum indoles, in quibus facile desideraueris non quidem studium breuiuel fragmeutorura nonnullorum imagines proposui in tabula Luius editionis et ad nn. 36. 54. 59 a. 60 (cf. etiam Huebneri exempl. script. epigr. lat. m-. 1143). egimus de uiro illo eiusque calligraphia Rossius multis locis (e. g. Inscr. christ. I p. LVI, BuU. crist. 18841885 p. 19 sq.) et ego Mus. Rhen. 1. c. litteris uolgaribus carmen exaratum p. 196 sqq. (u. adn. n. 18). erat n. 10 (u. adn.), litteris paene Philocalianis n. 8, litteris bouis sed non Philocalianis n. 17. ipsius Philocali manus agnoscitur in titulis 6*, 38*, 39*, 62 a*, de quorum origine Damasiaua tamen minime constat (Mus. Rhen. 1. c. p. 198), imitatorum in nn. 15*, 16*, 34*, 50*, 51*, 58*, 89, 90 (u. delin.), de titulis tempore posteriore nouatis u. 94, 96 (cf. adn. 19). adn. 17.' 18. 26. 1) infra in testimoniis transcriptus est locus. congesserunt Manitius Mus. 2) imitationes Vergilianas Rhen. XLV p. 316, Stornaiolo Studi et documenti VII p. 23, Amend Studien zu den Gedichten des Papstes Damasus p. 6sqq., cf. Mus. Rhen. L p. 194. praeter Vergilium Ouidio usus est, sed multo rarius, Amend p. 10 (u. adn. nn. 2. 4. 8. 9. 10. 13. 14. 17. 19. 27. 53. 57); pauca quaedam CatuHum (adn. 9. 29.
53), Petronium (27. 61), Statium 12. 27), luuencum (1. 2. 4. 8. 53),
(1.
(4.

8.

9.

49. 53),

Silium

(2.

Sedulium

(1. 8. 23),

Probam

12. 18, u. Mus. Rhen. L p. 195, Stornaiolo 1. c.) sajnunt, quibus tamen ne nimium ponderis tribuas moneo. Horatiana non occurrunt, neque enim illud sub iudice (adn. 18) quidquam ualet (MHertz Anal. ad carmin. Horat. histor. IV p. 19). ex posterioribus Prudentium Damasi epigrammata nonnuHa in ipsis lapidibus legisse ueri est simillimum (cf. adn. 12. 13. 27. 32. 37. 40. 42. 43), de aliis uelut Paulino Nolano et Venantio Fortunato certum iudicium facei-e equidem non audeo, cf.

tamen adn. 7. 8. 13. 23. 27. 32. 46. 49. 52. 61. Dracontium Damasiana compilasse fi'ustra contendit Amend p. 11 nisus
locis Vergilianis Ouidianisque.

certiora

nae testimonia in
31*.

ipsis lapidibus

depreheudes,

imitationis Damasiacf. adn. 9. 21*

79. 81. 86. 91. 06.

PRAEFATIO
tatis pietatisqiie

IX

nec speciem quandam artis ad Vergili sed ingeuium soUertiamque ad ^) inueuiendum acutam uarietatemque colorum atque spiritum uere diuinum: formulas enim locutionesque iterare solet, ut taedium paene adferat legentibus.^) Plerique e titulis Damasianis iam saeculo sexto uidentur j)eriisse fractis bello Gothico marmoribus, cuius rei luculeutum extat testimonium Yigilii pontificis, qui renouandis martyrum sepulcris titulisque operam dedit (append. n. 89 c. adn.) ^). ab eodem Eusebii monumentum (n. 18) restitutum esse Rossius

exemplum formatae

probabiliter statuit

(cf. n. 8 et 17). quod autem magna carminum pars ad nostram aetatem peruenit, id debetur maxime antiquis inscriptionum christianarum syUogis

compositis fere septimo saeculo, quas infra recensebo. quo factum est ut essent satis nota diuolgataque Damasi carmina usque in saecukim nonum. post id uero saecuhim ipsa carminum memoria euanuit, si excipias

epigramma de corporibus Petri Paulique apostolorum, quod saeculo XII uel XIII iterum incidi placuit ad malum, ut mihi uidetur, apographum, non ad lapidem archetypum tunc temporis uix superstitem.') saeculis XIII et XIV nulla apparent lapidum Damasianorum quinto decimo demum epigTamma de fonuestigia.^)
tibus Vaticanis
(n.

que

est a

Maphaeo Vegio

4) integrum prodiit transcriptum^). post quem Petrus Sabi-

de arte eius metrica priores non recte iuclicasse monui 1. c. p. 200 sqq. 2) de stilo Damasi, qui ad euincendam auctoritatem carminum plurimum ualet, u. Le Blant Inscr. chret. praef. p. CXXXIII sq., Rossi Roma sott. II p. 11 sq., Bull. crist. 1884 1885 p. 18, Stornaiolo p. 27 sqq., Amend 15 sqq., Mus. Rhen. L p. 194 sqq. pleniorem conspectum ex hac editione colliges. 3) cf. etiam 83. 87. 99. 4) cur ante finem tertii uersus substiterit lapicida parum liquet. cf. adn. n. 26, Rossi Inscr. christ. II p. 300. 5) Rossi I. c. p. 315 sq. Rossi p. 344. 349. G) u. infra in testimoniis.
1)

Mus. Rhen.

PRAEFATIO

nns Pomponii Laeti sodalis quinque Damasi carmina

collec-tioni

suae inscriptionum urbis

Romae

christiaua-

rmn

inseruit,

quorum

tria

ex ipsis lapidibus excepit

fn. 4. 27. 31), duo e codicibus exscripsit (n. 1 et 2).^) medio saeculo XVII quinque lapides innotuerant integri (n. 4. 27. 31. 40. 53) ^), unus fractus (n. 49) qui adhuc extant praeter n. 31 saeculo superiore deletum (u. adn.). denique nostris temporibiis cura maxime lOHANNis Baptistae de Rossi Romani, uiri de Damasi titulis omnium optime meriti, e coemete-

suburbanis aliisque locis alioram epigrammatum fragmenta effossa sunt non pauca, ut iam supersint: 7 (fragmentum), 8 (fragm. litteris n. 4 (integrum), paene Philocalianis), 10 (fragm. litteris uolgaribus), 12 (paene iutegrum), 13 (fragm.), 17 (fragmenta litteris bonis sed non Philocalianis), 18 (fragmenta tituli autographi et lapis saeculo VI restitutus quasi integer), 19 (dimidia fere elogii pars), 22 (fere integram), 24 et 25 (fragmenta minuta), 26 (pars elogii medio aeuo incisa), 27 (integTum), [31 periit saeculo superiore], 35 (pars suiistra), 36 (fragm.), 37 (fi'agriis

menta), 40 (iategram), 49 (dimidia fere pars), 53 (integram), 54 (fragm.), 59 et 59 a et 60 (fragmenta). quibus accedunt aliorum titulorum fragmenta dubiae originis: n. 6* et 38* et 39* et 62 a* litteris Philocalianis, n. 15*. 16*. 34*. 50*. 51*. 58* Litteris Philocalianas imitantibus aut paene Philocalianis, n. 21* et 33* litteris uolgaribus iuscripta '^). Reliqua syllogis debemus inscriptionum antiquiori-

Rossi 1. c. p. 407 sqq. quattuor ex his Perezius aeri incidendos curauit iu tabulis ad p. 54 (n. 4. 27. 40. 53). 3) habet Perezius in tabula. 4) carminum quae in appendice proposui fragmenta seruata suDt n. 76. 76 a. 77. 82. 83. 85. 89. 90. 94. 96. 98 (integrum). descripsi uel recognoui nn. 4 (ectyp. gyps.). 7. 12. 18. 19. 27. 34*. 35. 36. 40. 49. 50*. 51*. 53. 58*. 59a. 60. 89.
1) 2)

PRAEFATIO
bus,
in qiiibus

XI

recensendis breuitati seruire possum, Rossius id negotium curauerit et diligentissime et prolixe altero inscriptionum christianarum uolumine (Romae 1888). is enim omnem seriem codicum quibus ueteres inscriptiones cbristianae maxime urbis Romae descriptae sunt ante saeculum sextiim decimum in classes digessit et amplissimis commentariis inlustrauit. sequor autem ordinem a uiro doctissimo perbene institutum. Significat igitur E littera syllogen Einsidlensem E siue Reichenauensem (cod. Einsidl. 326) celeberrimam conlectam saeculo octauo exeunte uel ineunte nono maxime ex libris ante saeculum octauum scriptis. primus edidit Mabillon Anal. ueter. a. 1723 p. 359 sqq. nouis curis post alios recensuerunt Henzen CIL V II p. IX sqq. et Rossius 1. c. p. 9 83, qui scripturae specimen adiecit tabula I ^). insunt Damasiana n. 7. 8. 26. 49, appendicis n. 104. Codex Parisinus 8071 olim Thuaneus, post Colbertinus (Th), scriptus saeculo X uel ineunte XI, flori-Th legium complectitur carminum uarii argumenti (luuenalis Martialis Grattii aliorumque).^) in extremis foliis (f. 60 et 61) cento legitur epigrammatum christianorum plane confusus consutusque e syUogis epigraphicis partim laceratis et corruptis. recensuit et digessit primus Rossi 1. c. p. 5051 p. 5657 p. 242249 usus apographo Leopoldi Delisle. ego centonem denuo descripsi. continet autem Damasi carmina corrupta fere omnia et mutila de Paulo apostolo n. 2, de fontibus Vaticanis n. 4, de Felice Nolano n. 61, appen-

quippe

cum

dicis n. 73.

Sequitur sylloge quam Turonensem (T) uocauit T Rossius utpote deriuatam ex archetypo Turonensi sae-

1) cf. p. 465. 2) cf. Riesii Anth. lat. p. Martialis edit. Friedlaenderi I p. 72.

XXXV, Baehrens PLM

I p. 30,

XII

PRAEFATIO

culo VII scripto ^), codicuin Claustroneoburgensis saec. XIP) et Goettweiliensis aetatis paullo recentioris. e priore anthologiam carminum christianorum, in quibus

Damasiana occurrunt imdecim (7. 8. 12. 18. 28. 26. 27. 30. 31. 47. 48)^), iam losGarampius descripserat (cod. Vatic. 9022) et cum Caietano Marinio communi-

param accurate, ut adfirmat Rossius, qui 71. utroque codice adhibito recensuit 1. c. p. 58 Codex Corbeiensis, postea Sangennanensis, nunc Petropoiitanus F XIV 1 scriptus saeculo VIII exeunte uel ineimte IX (P) diuersorum auctorum carmina continet, quae breuiter recensuit et cum aliis similibus comparavit Rossius in Friderici Leo editione carminum Venautii Fortunati (Monum. Germ. auct. antiq. IV 1) p. XXVI sq., postea accuratius tractauit IChr. II p. 72 cum e mouasterio Centulensi in Gallia sito 94:}) originem duxisse ueri sit simile, Centulensem hanc svllogen Rossius nominauit.^) insunt Damasi epigramcauerat, sed

mata nouem

(7.

26. 27. 30. 32. 42. 43. 44. 46).)

Syllogen notissimam quae uolgo Palatina appellaL tur, e codice Vat. Palat. 833 olim Laureshamensi (L) saec. IX ^) primus Gruterus ^) edidit in Thes. inscr, lat. p. 1163 1177, diuersas illius sylloges partes non distinguens, id quod acute fecit Rossius 1. c. p. 36 sq.

p.

173
3) 91. 92.

75

sq. p.
p.

05118

p.

124130

p.

142153

p.

157

465.

de qua distinctione cur hic fusius ex-

1) cf.

Roma

sott.

I p.

151 sq.
IChr. II tab.
77. 78.
79.
I.

2) u.

imaginem speciminis apud Rossium

originis
crist.

dubiae

n. 28*,

appendicis

n.

81.

4) cf.
6)

5) scripturae

1881 p. 5 sqq. specimina tab. II (f. 122) et III (f. 126'). dubiae originis n. 33*. 34*. 37*. 41*, appendicis 74. 79.
scripturae specimina

BuU.

8Gab.
8)

87. 95. 99. 107.

7) u.

apud Rossium tabb.

III.

IV. V.

eodem codice

adhibuit, Angelus Script. ueter. nou.

usi sunt Marinius et, qui huius schedas Maius in conficienda inscriptiouum sylloge,
coll.

V.

PRAEFATIO

XIII

ponam non

est.

corporis pars quarta (Rossi p. 95 sqq.)

(n. 7.
8.

ceteris et auctoritate et antiquitate praestat et carmi-

nibus Damasianis locupletissima est

18. 26. 27. 31. 32.

10

14.

4246.

dum locum pars prima cum epigrammatis Damasiano n. 5*. 102106.

nici

48. 49. 52. 57) obtinet (Rossi p.

n. 57,

^);

secunsqq.)

142

pseudodamasianis

Nullius fere pretii sunt excerpta e Musei Britan(H) a codice Harleiano 3685 chart. saec. 122. insunt DamaRossio breuiter descripta p. 119 siana n. 42 44, pseudodamasianum n. 87. Maioris momenti sylloge Virdunensis est (Y) e monumentis christianis urbis Romae conlecta saeculo VIII in codice bibliothecae Virdunensis 45 saec. X. ") primus ea usus est lacobus Sirmond, accuratior deapographum a 141. scriptio debetur Rossio p. 131 Mabillonio confectum in bibliotheca Parisina adserua44. 47. 48. 55. 57 (hoc tur.^) insunt Damasiana n. 42 mutilum), dubiae originis n. 41*. 72. 73. 86 ab. 8789.

XV

H
Y

91. 93. 101.

De

singulis carminibus haec adnotanda uidentur.

in laudem Dauidis (n. 1) non lapidi inscriptum sed praemissum tum psalterio tum expositioni Hieronymi in psalmos multis codicibus traditur coniunctum cum uersibus Hieronymi qui feruntur ad Damasum scriptis (n. 63). duas autem recensiones

Carmen

discernendas esse monuit Rossius, qui uarias codicum quarum alexaminauit IChr. II p. 449 sq. tera ab altera ea maxime re differt, quod uersus 11 et 12 carminis Hieronymiani (rjuisque sitit tieniat eqs.) conlocati sunt post uersum primum carminis Damasiani. in recensendis iis usus sum copiis Rossii quas,
lectiones
1)

dubia

n. 20*.

21*.

28*. 33*. 41*,

appendicis

n. 75. 80.

85. 86b. 87. 89. 92. 93. 95. 96. 99.

2)
3)

107.

Catalogue des mss. des bibl. des departements V p. 454. Cod. Paris. 11902. Le Blant Inscr. chret. de la Gaule praef. p. CXXXIV. cf. etiam adn. epigr. n. 88.

XIV

PRAEFATIO

ut potui, recognoui et auxi. ordo igitur in plei'isque libris is est ut praecedant uersus Hieronymi (03,1 10) si modo is auctor iudicari potest, qua de re ualde sequantur Damasiani continui (1,1 dubito , 17). sunt autem hi:

^ cod. Yindobonensis 1861 saec. VIII, continens psalterium a Carolo imperatore, ut traditur, dono missum Hadi*iano I pontifici scriptumque manu Dagulfi cuiusdam. carminibus lemma praefixum est hoc item unde sup Damasi et Hieroh. ^) mea causa contulit Rudolphus Beer. singulis uersibus adpictae sunt alternis litterae D et H, quibus scriba signi-

primum uersum Damasi esse, secundum Hieronymi et sic deinceps. quod idem temere factum uidemus in 2 cod. Paris. 4841 saec. IX (f. 93).-) de lemmate quod hic praemissum est Albinvs, Henricus Omont haec mecum communicauit Ue titre Alhinus, en tete, me parait avoir ete mis par Pithou,
ficare uokiit
:

qui a possede le manuscrit; la piece a ete ecrite posterieurement sur d'un feuillet laisse primitivement en blanc' ^ cod. Sangall. 27 saec. IX p. 13, qui hoc peculiare habet quod deest uersus nunc Damasi monitis aures praehete henignas (1,1). contulit mihi Adol-

phus Faeh bibliothecae praefectus et hunc et alterum /?^ cod. SangaU. 110 saec. IX p. 382. carmini Hieronymiano praescriptum est Versimlus Hieronimi prhi, Damasiano (post uersum Inueniet latices seruant qui dulcia mella) Item uersiculus Damasi pape.
scriptus anno

Bamberg. A I 14, iubente Salomone III 909 Constantiae, coutinet psalterium quadruplex, (Tallicanum Romanum Hebraicum Grae7^
cod.
1)

2)

Kollar Anal. Vindob. I Rossi 1. c. p. 272. 464.

p.

397

sq.

PRAEFATIO
cuin.-^)

XV
exaratis
f.

carmimbus uno tenore

11'

in-

scriptum est uersicuU Hieronimi preshiteri, subscriptum exiMciufit uersus Damasi pape. secuntur uersus
Aeterni pafris pariterque in nomine nati quorum est suhstantia compar et uirtus similis parilisque in saecla potestas, psahnorum liber orditur sermone uocatus Hebreo sepliar talim, quod uoce Latina est liher ymnorum, JDauid quem rex henedictus
spiritus et sancti,
edidit adiunctis sociis,

Hieronymus autem

preshiter archiuis Hehrei fontis ah ipsis

Grecorumque
e psalterio

lihri

de falsis uera sequestrans

traxit in eloquium felix citharisfa

Lafinum.

Bambergensi
saec.

iiuxit

y^ cod. Coloniensis 8 (antea Darmst. 2009)

minus

y^

accurate

scriptus

XI

uel XII. ^)

earmina illa edidit Paulus alter eiusdem bibliothecae liber cf cod. Colon. 45 (antea Darmst. 2040) saec. X, d unde haec et alia de psalmis Dauidicis carmina exscripserunt auctores catalogi p. 107 sq. ^ cod. Casinensis 30 saec. XI (cf. Bibl. Casin. I e^
florileg. p.

ex utroque accedit de Lagarde.^)

nimi uersus (Damasi ante)

Casiuensis deterioris

213. 214), ubi extant Bamasi et Hieroalterius libri p. 195.

f^ cod. Casin. 467 saec. XII (f. 6') lectiones nou- e^ nullas Rossius adfert IChr. II p. 449 sq. 71 cod. Vatic. lat. 4226 saec. XI; contulit Rossius, ri

recognoui ego uersus Damasi ad Hieronimum, leguntur f. 6' ante psalterium. in

qui

1) Hllaeck Beschreibung der Hss. in der offentlichen Bibliothek zu Bamberg I p. 35 n. 230. mihi describenda curauit Fridericus Leitschuh bibliothecae custos. 2) Jaffe et Wattenbach Ecclesiae metropol. Coloniensis codd. mss. p. 3. 3) Psalterium iuxta Hebraeos Hieronymi (Lipsiae 1874) p. 167 sq.

XVI
{h

PRAEFATIO

\h cod. Vatic. lat. S4 saec. XI ineuntis habes f. 27' rescripinm Hieronimi pbri {JPsallere qui clocuit eqs. uu. 1 12), f. 28 uersus Damasi epi ad Hieronimum pTjrm (Nunc Damasi monitis eqs. uu. 1. 4 17). nullius fere pretii est

/,

X cod. Laurent.
saeculo

XV

11 duabus coluninis exaratus

XIV.

f.

274

incipit prefacio super psalterium

a sancto Damaso papa ex metris uersihus composita, Hieronymi nomen tacetur.

Inuerso ordine carmina exhibent
//

Mareianus I 94 (in catalogo losephi 224 n. 45) scriptus saec. XI, ante expositionem psalterii f. 7 (uersus Damasi 1. 4 17, uersus Hieronymi 1 mihi contulit Castella12). nius u. cl. bibliothecae ad D. Marcum Venetiarum
fi

cod. Venet.

Valentinelli I p.

praefectus.
tf

(f cod. basilicae sancti Petri B 53 scriptus ae culo XII exeunte. hoc potissimum libro, imde carmina hausit scriptor codicis Vatic. Regin. 1598 f. 3',

usus est Baronius (Ann. eccl. dent Sarazanius et Merenda.

Sal>.

a.

384), a quo pen-

Sal). codicem notat ignotum, unde Petrus Sabiuus carmina inseruit syllogae inscriptionum christia-

narum, de qua uide Rossium IChr. II p. 407 sqq. 449 (m-. 219. 220 Nunc Damasi monitis eqs. uu. 1. 4 17; uersiculos Dni Hieronymi p7'eshyteri: Psallere

qui docuif eqs.

in
o>
(f.

exemphim
<o

uu. 1 denique incidi 9. 11. 12). bibliae Hieronymianae, quam praebet

cod. Vatic.

5729 4

saec.

XI,

ubi ordo uersuum

258')

plane turbatus
1.

Damasi papae

que reliquid) habes uersus Bieronimi phri ad

sum papam

qui docuit saluct quos r/ratia uocis), post quos repetito Damasiani carminis uersu primo adduntur uu. 2 et 3, iteratur u. 4, couckidimt carmen uu. 15 17.
uu. 1 (Psallerc

10

namque post uersus 14 (Nunc Damasi fruncumest.

. . .

Dama-

PRAEFATIO
Ordo primarius quin is numerus (a^ a~ /3 7^ y^ ^ ^ s^ ri
sit,

XYir

quem

coclicum maior

X) ostendit, dubitari nequit.

legebantur igitur carmina in antiquo aliquo psalterii exemplari prooemii loco, ita ut praecederent uersus pseudohieronymiani (63,1 10), sequerentur Damasiani 5 arte inter se cohaecerte in his uu. 2 17). (1,1

rent efficientes tetrastichum de aquis sakitaribus baptisterio

inscribendum hoc
sitit

ueniat cupiens haurire fluenta, cpii dulcia mella: sorcUhus expositis purgant penetralia cordis, pectora cum renouant Christo seruire parati.

Quisque

inueniet latices seruant

cuius epigrammatis uersum primum Sarazanius (adn. ad carm. XV) iucisum se uidisse ait ' in antiquo labro marmoreo pro fontibus ante ecclesiam s. Bartholomaei in insula, charactere antiquo, ut Damasi tempore scriptus uideatur' ^), eundemque Rossius exscripsit ex

aedium sacrarum Portuensium ^). in altera autem carminum recensione (/3^ % ^Kp Sab.) uersus ille nunc Damasi monitis aures praebete henignas iniusto loco interpositus confusionis ansam dedit. hoc tamen quaeritur, num apte uersus quinque priores huic Daequidem permasi de Dauide carmini praefigantur. suasum habeo primum uersum, quem in codice /3 desiderari monui, a lectore quopiam intrusum esse, qui mala sapientia inductus significare uoluerit iam finito carmine Hieronymiano audiendum esse Damasum de Dauide monentem.^) at qui indolem carminum Damasianorum diligentius perpenderit, concedet, opinor.
epistylio
1) Murat. 489, 7 'Romae in concha marmorea, e schedis .Ptolomeis'. 2) Bull. crist. 1866 p. 50, p. 103 n. 11 ('grandi lettere rozzamente imitanti le damasiane'). cf. CIL XIV 1941. Anthologia Buecheleri n. 336. Germano di S. Stanislao La casa celimontana dei ss. martiri Giovanni e Paolo p. 274. 3) comparauit Manitius (Mus. Rhen. p. 317) luuenci aiersum I 715 qttisque meis monitis auresque et facta dicabit.

XLV

Damasys,

ed.

Ihm

XVm

PRAEFATIO

omisso tetrasticho, quo celebrantur latices qui sernant dulcia meUa et purgant penetralia cordis, carmen multo melius procedere tale, qualia pontifex solitus est componere nominis sui mentionem calci reseruans, ut factum uidemus in elogio Petri Paulique n. 26 Hic habitasse prius sanctos cognoscere debes .... haec Daniasus tiestras referat

noua sidera

laudes.

nusquam enim

auctor nominis sui prodigus bis in eodem nomen edit. quapropter tetrastichum quoque illud, etsi stilum Damaso conuenire non prorsus abnuerim ^), ab hoc carmine alienum puto.

Carmen de Paulo apostolo (n.2) inplurimis codicibus maxime Pauli epistularum prooemii instar legitur, mendosum in plerisque. adhibui hosce:
Cod. Monac. 6229 (Fris. 29) saec. VIII/IX f. 1 Catalog. cod. Lat. bibl. Monac. I 3 p. 75). secuntur Pauli epistulae cum "^prologo Hieronymi' notaui littera m. et argumentis. f. 251 incipiunt Cod. Bern. 334 miscell. saec. seuersus papae Damasi in laude Pauli apostoli.^) cuntur epistulae Pauli. mihi erit h. describendum mihi curauit u. d. Bloesch bibHothecae praefectus. Cod. Vossianus (q) Q. 69 saec. X f. 18 Versus Damasi episcopi urhis Romae. contulit mihi de
(uide

m
b
q

Vries.

^)

1) clausula seruire parati redit in 8 (praeceptis .... seruire pjarati), penetralia cordis in 11, penetralia Christi in 2.

ea quae Rossius Inscr. christ. II p. 450 ad probandum Damasum auctorem adfert nihil probant. nam elogium Redempti (21* dulcia nectario promehut mella canore prophetam celebrans placido modulamine senem) uix Damasianum iudicari poterit (u. adn. et quae exposui Mus. Rhen. L p. 199. 203); neque

Damasus

in epist.

IX

(ed.

Merendae

p. 221)

ad Hieronymum

data scripturas sacras anim^e pahulum dicens quo omnia mella superantur, aliud significat nisi prophetae uerbum (Ps. 118, 103) quam dulcia faucihus meis eloquia tua, super mel ori ineo. 2) Hagen Catalogus codicum Bernensium p. 332. 3) Catalog. Bibl. Vniu. Lugd. Bat. an. 1716 p. 382 nr. G9.

PRAEFATIO

XIX

Cod. Paris. 8093 (olim Colb. 1512) saec. IX f.32' Versus pape Damasi in laude Pauli. contuli et notaui

littera.-^)

f.

Cod. Paris. 1941 (olim Colb. 2075) saec. XIII 97 Incipiunt uersus papae Damasi in laudem Paidi
contuli (p^).
pi

apostoli.

f.

Cod. Carnotensis (c) 495 (67) uol. II saec. XII c 155 Incipiunt uersus papae Damasi in laudem Pauli
contuli.^)

apostoli.

Cod. Sessorianus
nr.

34 (Bibl. Victorii Emanuelis

uersus Damasi pp. contuli (s). s Cod. Yatic. Palatin. 57 saec. X/XI f. 14 Indpit uersus sancti Damassi episcopi urhis Rmne. contuli insunt praeter alia PauK epistulae cum pro- r (r).^) logo anonymi auctoris et argumentis. Cod. Laurent. e bibliotheca aedilium Florentinae ecclesiae 126 saec. XI f. 191 coartatur uersus sancti Damasi episcopi urhis Momae^). contuli (f). insunt f ueteris testamenti libri inde ab lob Ubro et noui

1269)

saec.

XI

f.

7'

libri

omnes.

Cod. Laurent.

190) saec.

XI

XII

conuent. suppr. 291 (Vallombr. f. 52' uersus Damasi pape

Incipit argumentum. Roexplic uersus Damasi fip. mani sunt partes Italiae eqs. contuli (f ^). f* codd.o'-^ Codicum trium Aurelianensium O^O^O^

13 saec. XIII p. 416, n. 82 XII p. 1 lectiones selectas

n.

saec.

p. 2,

mecum

n.86 saec. communicauit

Loiseleur bibliothecae praefectus.^)

Rossi IChr.

II p. 250.

2.51.

271. 274.

GGoetz Corp.

gloss. lat.

p.

XXVII
1)

sq.

2) 3)

Rossi IChr. H p. 271. 272. Catalogue general des bibl. des depart. XI p. 210. Codd. PaBibliotli. apostolicae Vaticanae codd. mss.

latini latini I (1886) p. 10.

Bandini Bibliotheca Leopoldina Laurentiana I p. 230. Catalogue des mss. des bibliotheques publ. de France. De'part. t. XII p. 11. 40. 41.
4)
5)

b*

XX

PRAEFATIO

r^

De codice Ymdociuensi 127 saec. XI (f. 30) cer tiorem me fecit EXouel professor.^) Cod. Yatic. Kegiii. 1598 (r^) chart. continet indicem librorum manu scriptorum bibliothecae s. Petri, inter quos euumeratur (m\ 15) f. 1 nouum testamentum charactere antiquissimo in quo epistula ad Lao,

prologum in ejnstulam ad Bomanos scripti sunt sequentes uersus: Versus s. Damasi papae urbis Romac. In moduni SauJus procerum eqs.
dicenses.
^jost

r-

inspexi praeterea Cod. Yatic. 5104 (r-) saec. Cod. Yatic. Yrbin. 60 saec.

XY

(folio ultimo).
j)ost lolian-

XV, ubi

nis Chrysostomi de laudiuus heati Paidi apostoli

ho
uiri

miliam octauam

f.

178

incipiunt

illustrissimi

Damasi Bomane
r^ r*
f.

ecclesie pontificis

summi

in
r"''

apostoli

Pauli egregii uersiis. uotaui littera Cod. Yatic. Ottobou. 222 (r*) saec.

(cf.

laudem f -).

XIY/XV

i'

396 uersus Damasi xyapae super epistolis Pauli. Cod. Laurent. XIY 20 (f-) saec. XY f. 56' iierapostoli Pcmli. siis sancti Damasi pape de laudibus
sequitur lohannis Ckrysostomi Constantinopolitani episcopi de laudibus Pauli apostoli omelia prima.^) cod.
r''.

cf.

Cod. Yallicell.

l^ saec.

XIY

(v),

ubi carmeu

extat ante Pauli epistulam ad Romanos. Accedunt codices non eontemnendi, unde priores editores carmeu petiuerant Akkis, Fabricius, Browerus''), inter quos liber Fuklensis, quem teste Bro

wero 'gloriosus martyr

s.

Bonifatius
facile

nationis apostokis circumtulit',

Germanicae principem k)

cum
u.

obtinet, etsi carminis parte posteriore (inde u 18) euanida nou sine causa de lectionibus quibusdam dubitari possit, num re uera ita ut editor eno-

1)

2)

eiusdem catalogi uol. Bandini Catal. codd.

III p. 4.S3.
lat.

bibl.

Laurent.

]}.

127.

3) u.

carminis adnotationem.

PRAEFATIO

XXI

tabat in codice extiterint. e netere ms. monasterii Caeciliae trans Tiberim (t) sumpsit lohannes s. Baptista Villalpandus Cordubensis editor Remigii explanationum in Panli apostoli epistulas, Maxima
biblioth. ueter.

patrum VIII p. 888. Denique extat etiam in syUogis Petri Sabini (Rossi IChr. II p. 441 nr. 148)^ qui sumpsit e 'codice uetusto b. Pauli apostoli epistularum in monasterio Campi Martis', et Th, de qua supra dictumTh est, sed hic mutilum et corruptissimum (Rossi 1. c. II p. 247 n. 12). praecedit in hoc codice epigramma, quod dedi in appendice n. 73, sequitur carmen non minus corruptum auctoris ignoti de Hieronymi in prophetas commentariis, quod Damasi non esse primo obtutu apparet.^) Quos codices ad constituendum textum sufficere
arbitror, ita ut ceteri sine

damno

neglegi possint: ne-

bibliothecanim puteos gloriari nnimnm indvico.^) de singulorum autem codicum indole quid iudicandum sit, ex apparatu critico patebit, id uidelicet, nuUum uitiis prorsus carere neque facile e mendorum genere stemma statui posse idoneum. orthographica plei*aque silentio praeterii, cum ne uetustioselectas ribus quidem libris satis fidei haberi possit. tantum lectiones propono codicum Aurelianensium Vindocinensis VaUicelliani, ceterorum me scias recepisse omnia quae memoratu digua uisa sunt omissis manifestis scribarum erroribus. hoc addam exemplum Aldi a Fabriciano non difiPerre nisi duobus locis, u. 13, ubi ratiis Aldus, carus Fabricius, et u. 25, ubi hic ueram

que enim exhausisse

me

1) Bull.

crist.

18841885

p. 8 et 15.
_

indicantur alii codices ab Ewaldio Neues Archiv VI p. 316 (cf. Rossi IChr. II p. 256, Toletanus 14, 22 nunc in bibliotheca Matritensi) et in Catalogis bibliothecarum municip. Galliae uol. I (Rouen) p. 1 (cod. n. 1 saec. XI), p. 119 (cod. n. 529 saec. XII) et uol. V (Charleville) p. 568 (cod. n. 49 saec. XII) eumque numerum augeri posse persuasum habeo.
2)

XXn
lectionem sanctissime

PRAEFATIO
^)
,

ille

cum omnibus

fere codici-

bus heatissime praebet. Tertio loco edidi cannen, quo compellatur

'frater'

quidam

christianus.

nomen

auctoris

cum

in ipsis uer-

sibus desideretur, dubitari jjoterit-),

num

iure in codi-

Damasi nomen sit adscriptum ^). in altero, ubi de auctore tacetur, praemissum est distichon tam-

cum

altero

quam eiusdem

carminis hoc
niJiil est,

lustiiis inuidia

quae protinus ipsum

animam. quod idem Hieronymus (YII p. 508 YaU.) his laudat uerbis: pulchre quidam de neotericis Graecorum nersum
corrodit auctorem excruciaique

transferens elegiaco nietro de inuidia lusit dicens: iustius inuidia nihil est, quae protinus ipsum auctorem rodit Damasum aucto(ita rectius) excruciatque animum.^) rem Yergiliana (u. adn.) uidentur confirmare, neque offendit in fahulas prima correpta magis quam in lused gubres (n. 40) aut producta in fdcula (n. 10).^) cum desiderem genus dicendi Damasi proprium, asteriscum adposui,

Sequitur series epigrammatum Damasianorum lapidibus inscriptorum intermixtis pseudodamasianis, quae asterisco notaui, ordine topographico, cuius conspectum reperies in indicibus. de singulis haec monenda uidentur.'')

5* cur spurium iudicem

exposui.

in

adnotatione ad

u.

De 15*
1) sic

et

10* fragmentis minusculis ipse Rossius

Aldo

iidem u. 23 recte qiio (cum o' et Vindocinensis. et Fabricio); u. 26 Viudocinensis cum o'o^ Aldo Fabricio

genuinum Paule
2) 4) p. .338.
5)

Mus. Rhen. L

seruauit. p. 191. 195.

p. 298. p. 169.

3) u. adnot.

Mommrien Mus. Rhen. IX

Haupt Opusc.

III

6)

Baehrens Poet. kt. min. III Mus. Rhen. L p. 201. u. Mus. Rhen. L p. 193 sqq.

PRAEFATIO
dubitat

XXm
ego

num

scriptura sit proprie Philocaliana.

non

uidi.

Ad 20*. quo iure Baronius contendat Siricium presbyterum comministros habuisse Sisinnium presbyterum (u. n. 28*) et Tigridam diaconum ignoratur. de elogii origine Damasiana minime constat neque enim ad boc probandum clausula praecepta secutus (u.
adn. 2,1) sufficit.

Elogium Redempti leuitae (21*) Merenda in appendice dedit, quod Damasum sapere uideretur, ueque minus Rossius Damaso dignum existimauit. adsentirer, nisi

offenderet mirus ille lapicidae error (u. 3) et forma litterarum uolgaris. sane fieri potest, ut uiuo Liberio episcopo titulus insculptus sit, antequam arte Philocaliana uti coeperit Damasus, sed tali argumentationi diffidendum esse iterum iterumque moneo. imitatorem igitur audio, non ipsum pontificem, qui nomen suum tacere non solet. de praua mensura senem

uide adnotationem. epitaphio Sisinnii uel Sisenni presbyteri 28* u. adnotata et supra ad n. 20*. Leonem episcopum, qui carmine celebratur 33*, ne
(u. 4)

De

audacius Rossius patrem dixerit Florentii leuitae (34*) uereor. nihil autem suadere ut auctorem sumamus Damasum, monui Mus. Rhen. 1. c. p. 199. in utroque

carmine desidero genus dicendi Damasi proprium, desidero

nomen

auctoris uel

maxime

in

epitaphio

epi-

scopi, desidero

artem uere Philocalianam, a qua

illud

orae pro are (34,8) plane abhorret (u. adu.). 38* et 39* cur receperim dixi in adn. 38*. Damasum auctorem esse nemo contendet, quod idem cadit in fragmentum, cuius meutionem feci in adu. 18 (ex Rossio Roma sott. I p. 120). De epitaphio Felicitatis 41* uerba feci Mus. Rhen. 1. c. p. 203; inter pseudodamasiana reiciendum esse

persuasum habeo (u. adn.). Fragmenta 50* et 51* recepi propter litterarum


XXIV
IPRAEFATIO

speciem Philocalianam, sed Damaso tribuere non audeo; ab imitatore potius artis Philocalianae profecta sunt. 62* propter stili diuersitatem Damaso abiudico. De 62 a* similiter statuendum est atque de superioribus n. 38* et 39*. In appendice (n. 63 107) dedi carmina spuria aliaque nonnulla, quae ad inlustrauda Damasiana idonea uisa sunt.-^) secutus sum eundem ordinem topographicum praemissis iis, quae lapidibus destinata non erant. de uersicuKs qui Hieronymi feruntur de psalterio supra ad n. 1 dictum est. prorsus a Damasianis differunt poematia de Christo (64. 65 acrostichides et

telestichides de

66 de ascensione Christi^ a Fabricio sumpta e codice cuius ei copia facta erat a lohanne Oporino librorum redemptore. e quibus certe carmen de cognolesu,

nomine

67 de cognomentis saluatoris)

mentis saluatoris Damasi

nomen

iniuria

prae se

fert^

cum

adscribatur in codice Oporiniano ^Seuero' cuidam, in codice Turicensi saeculi IX '^Siluio' (u. adn.).
1)

recepi

omnia quae

in

editionibus

Damasi leguntur.

omisi alia quaedam a posterioribus Damaso sine ulla probabilitate uindicata, quae enumerat Rossius Bull. crist. 1884 1885 p. 11 not. 2, in his carmen satis prolixum 'iu natali ss. lohannis et Pauli' [nobilis in Eoma uixit puJdierriina uirgo Constantina nouae iwaehens spectacida uitae eqs.) apud Maium Nou. patr. bibl. I 2 p. 211 (cf. p. 199) et alia tria ab Eugenio de Levis edita Anecd. sacr. (Taurini 1790) p. 17sqq., unde repetiuit Migne Patrol. XIII p. 415 sqq. (cf. Faustini Areuali adn. ad Dracontii carmen de deo I 17G ap. Mignium LX p. 703, Rossi IChr. II p. 255). elogii denique pontificis cuiusdam e codice Petropolitano a Rossio prohxti (^BuIl. crist. 1883 p. 5sqq. IChr. p. 83 u. 26 et p. 85 n. 31% Buecheler Anth. epigr. n. 787) ne hic quidem mentionem inicerem, nisi in Teuttelii hist. litt. Rom. 422, 2 memoratum inuenirem, tamquam si quis serio auctoritatem Damasi efficere studuisset, id quod factum est nusquam. Liberium papam illo cai"mine laudari Rossius coniecerat adstipulante Duchesnio Lib. pont. I p. 209 sq., contra dixerunt Funk Histor. Jahrbuch der Cxoerresgesellschaft V 1884 p. 424 sqq. et Friedrich in actis min. acad. Monacensis 1891 (cf. Rossi Bull. crist. 1890 p. 133 sqq.) p. 87sqq.

PRAEFATIO

XXV

neque minus ceterorum originis Damasianae desiderantur testimonia, ut iure meritoque damnauerit Rossius 1885 p. 10) ut plane abhorrentia (BuU. crist. 1884 ad quae recena Damasi stilo genereque dicendi.^) senda cum libri manu scripti mihi praesto non fuerint, adquiescendum fuit in exemplis Fabricianis a Sarazanio Riuiuo Merenda expressis. sunt autem leuia ieiunaque fere nullius pretii. Sequitur carmen de saluatore, 'paschale' quod uolgo uocant, Augusto gratulatum missum (68), quod in libris nonnuUis Damasi nomine inscriptum se incontra codices uenisse editores quidam adserunt. ") omnes, quos quidem Birtius nouerat^), Claudiano adsignant receptumque est a nouissimis Claudiani editois num re uera ribus inter genuina eius carmina. composuerit hic non disceptabo. fateor tamen Birtium mihi non prorsus persuasisse carmeu a pagano illo peruicacissimo, quem uocat Orosius VII 35, profectum esse, neque certior mihi Niebuhrii coniectura uisa est

Merobaudem

illud

confecisse sumentis

propter huius

cum

altero de laude Christi carmine (69) adfinitatem. utcumque igitur res se habet, qui curiose Damasi quae

extant genuina in comparationem uocauerit, eam deprehendet differentiam, ut de Damaso auctore cogitari omnino non possit, id quod non fugit Sarazanium hac in re cautiorem Merenda iudicem.^) quae contra dicit Manitius leuiora sunt.^) De hymnis (70. 71) breuiter absoluere possum,
1) notanda imprimis quae de et copulae usu Damasiano exposui Mus. Rhen. L p. 195 sq. et in adn. 11,9. cf. MAmend Studien zu den Gedichten d. Papstes Damasus p. 20. Me2) Fabricius in comment. in poet. eccles. p. 35. 43.

renda
4)

edit. p. 136.

Claudiani p. LXIII sqq. Kossi Bull. crist. 18841885 p. 9. 10. Birt 1. c. p. LXVII, qui tamen de ^sancta' Damasi 'barbarie' non recte iudicat. Geschichte der christl. lat. 5) Mus. Rhen. XLV p. 317, Poesie p. 120. 325. cf. Amend 1. c. p. 21.
3) in eclit.

XXVI

PRAEFATIO
copiose de
iis

cum

exposuerit BHoelsclier docueritque auctoritatem Damasi fundameutis stilus plane diuersus est obstantque meniti nuUis. trica et prosodiaca ^) maximeque uersuum clausulae iuter se consonantes; accedit quod codex mihi innotuit nullus, qui Damasi nomen luculeuter prae se ferat, uam in 71,22 (^yro misero rogita Dmnaso) Damasi nomen coniectura obtrusum esse quasi certum est.^) Damasianis adnumerauerunt Fabricius, Baronius*), Sa-

argumeutis ualidis

^)

razanius^), Merenda aliique; pontifici abiudicaueruni praeter alios Tillemontius^), Rossius''), Manitius*), rem iu medio relinquunt alii, in his lohannes Kayser^). quo tempore compositi sint statui nequit, certe multo post Ambrosii tempora. in recensendo hymno de s.

Andi-ea (70) praeter editiones Damasianas usus sum copiis a Danielo congestis ^"), codice Monacensi 16119 m saec. XI (in), quem Monius contulit^^), hymnario abbad tiae Moissiacensis (cod. Rossianus est saec. X, mihi d) ^^) 5 hymnus de s. Agatha extat in d adiectus manu saec. g XI XIP^), in codice Sangallensi 403 saec. XII (g),

1) De ss. Damasi papae et Hilari episcopi Pictauiensis qui feruntur hymnis sacris. Progr. gymn. Monaster. 1858. 2) 70,6 i^^so (at u. adn.), 71,5 elegans, 71,15 yauisa, 71,22
sii^ylicet.

3) cf.

Rossi Bull.

crist.

18841885
et
d.

p.

17 et adn.
(edit.

crit.

ad

hunc uersum.
4) Martyr. p. 67 et 502).
5)
6) Hist.

Rom.

d.

5 Febr.

30 Nou.

a.

1613

qui tamen dubitat de origine hymni de

1.

s.

Andrea.

7) 8)

eccl. III p. 730. c. p. 17.

Geschichte der christl. lat. Poesie p. 120. Beitraege zur Geschichte u. Erklaerung der aeltesten Kirchenhymnen P (Paderborn 1881) p. 103 sqq. 10) Thesaur. hymnol. I p. 8 (cf IV p. 143. 3631 11) Lateiu. Hymnen des Mittelalters III p. 97 i^cf. Daniel
9)
1.

c.

IV

p. 363).

12) 13)

Dreves Dreves

Analecta
I.

hymnica medii aeui

II

Lips.

1888

p. 72 n. 91.
c.

p. 100.

PRAEFATIO

XXVII

imde
saec.

milii

exscripsit

XI

(r) et

Adolphus Faeli, iu Rhenouieusi Vindoboueusi saec. XII (v) coulatis a ^

''

Danielo.i)

maxime Pnidentianis
de
s.

Acrostichis Coustautiuae (n. 84) codicibus uounuUis traditur fere uua cum Damasi

(u. 40), quae utraque Prudeutius iu lapidibus uidetur legisse. sed cum hoc temporum iuuidiam uicerit, illud iam saeculo sexto ineuute uidetur periisse, cum Symmachus poutifex (a. 498

Agnete carmiue

ipsis

514) apsidem basilicae, quam femina illa in houorem Agnetis Romae condiderat, ruinas minantem renouasse tradatur.^) postea tota basilica ab Houorio restituta picturisque exornata est.^) nou defuerunt, qui acrostichidem Damaso tribuereut *) quos cur refellam omnino uon est, quippe cum ad fulciendam coniecturam futtilem argumentum prolatum sit uuUum. edideruut multi, alii ex aliis codicibus ^) pleuior in hac demum editione recensio proponitur facta ad codices hosce: cod. Paris. 13348 (olim Sangermaueusis) G G saec. VIII IX f. 78 ubi praemittimtur haec: requere ordinem Jdstoriae. Constantina itaqiie agusta cum esset prudentissima et uehementer litteris mundialihits
; ;

erudita, Jios uersiculos in dedecatione basilicae dictauit

super archum, qui hasilicam contenet, iusset scrihi ut capita uersuum nomen eius scrihant singulis litteris primis intentis quibus legitur CONSTANTINA
et

ita

DO. edideruut ex hoc codice Garruccius et Rossius, recognoui ego. A cod. Ambrosianus D 36 sup. f. 18 uersus Constantinae Constantini fiJiac scripti in ahsida hasiapolicae quam condidit in hon&re sanctae Agnes.

1) 1. c. IV p. 163. 2) Lib. pontif. ed. Duchesne I p. 263. 3) u. adn. carm. 40.

4) Baronius, Mazochius, christl. lat. Poesie p. 121. 5) u.

nuper etiam Manitius Gesch. der

adnot.

XXVIII

PRAEFATIO

graphum debeo beneuolentiae Antonii

bliotbecae Ambrosianae praefeeti

g2

Ceriani biqui carmen non prima manu (saec. VI VII), sed altera adiectum esse adfirmat. saec. IX uel cod. Sangall. 135 saec. iiersus Canstantinae S^ Constaniini filiae scripti in ecdesia Agnetis uirginis. cod. Sangall. 136 saec. XI iiersus Cons^

egregii,

= =

Constantini filie scripti quam condidit in honore sancte mihi contulit Adolphus Faeh.
stantine

in ahsida hasilice Agnes. utrumque

f.

Y
pi

inscriptione.
p2

= cod.Vindob. 445 XII cum mea causa inspexit Rudolphus Beer. pi = cod. Vatic. 3860 33 XI p2 = cod. Vatic. 5821 X priorem
saec.
60*^

simili

saec.

f.

saec.

f.

24'.

Vaticanum Faustinus Ai'eualus et Merenda adhibuerunt, utrumque recognoui. accedunt exempla Fabricianum et Gruterianum, praeterea Isonis magistri (saec. IX) glossae in Prudentium
(e codice Widmani editae in loh. Weitzii Adnot. in Prudentii opera ^)). Quibus expositis breui in conspectu proponam editiones carminum Damasi.^) primam curauit Georgius Fabricius 'Poetanim ueterum ecclesiasticorum opera christiana et operum reliquiae atque fragmenta' Basi-

leae

774 a. 1562 ('per lohannem Oporinum') p. 771 ^Damasi episcopi Romani elogia'.^) sed ex undecim quae exhibet tria tantummodo genuina simt (de Paulo n. 2, de Agnete n. 40, de Felice Nolano n. 61).*)

maiorem numerum Sarazanius congessit in editione cui inscribitur S. Damasi papae opera quae extant et
'

1)

Hanouiae 1613
cf.

p. 806.

807

(ed.

Prud.

c.

not. XicHeinsii,
crist.

Colon. 1701 p. 462. 4631

2)

Rade Damasus
10. 31.

p.

2 sqq.

Rossi Bull.

1884

1885
1677
p.

p.

o) repetita

in

Maxima

bibl.

ueterum patrum
n.

Lugdun.
71.

635

sq.

4) reliqua spuria,

huius editionis

64

68.

70.

84.

PEAEFATIO
uita ex codicibus mss.
zanii
I.

XXIX
Martii Milesii Sara-

cum

iiotis

Romani', Romae a. 1638.^) Fabriciauis adiecit carmina uiginti uouem, quorum quinque ex lapidibus excepit (n. 4. 27. 31. 49. 53 huius editionis),
C.

reliqua
nius^).

ei

suppeditauerunt Gruterus (cod. L) et Baro-

spuria iudicanda sunt praeter Fabriciana n. 19. 20. 36. 38. 40 (huius editionis n. 102. 103. 87. 101. iisdem fere copiis usus est Andreas Riuinus, 105). cuius editio "^S. Damasi natione Hispani, Romanorum primi pontif. mx. carmina sacra hymni elogia et epi-

grammata, quae ille basilicis platoniis et conciliis ss. martyrum Romae fere inscripsit, diu sane desiderata
nec uspiam tjpis hactenus
gillatim e
editis
")

simul euulgata, nunc

si-

Rom. mannoribus priscisque Christianorum monumentis manuque partim exaratis partim etiam
codd. congesta

emaculata et notis breuibus

il-

lustrata ab Andi-ea Riuino' Lipsiae prodiit anno 1652.

adsignat autem pontiiici quadraginta quattuor carmina, dubitans tantum de duobus (huius editionis n. 89 et
91), cum sint subditicia duodeuiginti.'^) in notis autem pauca bene obseruauit, plurima pro sua audacia pessumdedit. centum fere annis post editio lucem uidit, qua plerique uti solent, Antonii Mariae Merendae ^S. Damasi papae opuscula et gesta cum notis M. M. Sarazanii iterum collecta, nunc uero primum aucta et illustrata diatribis duabus, altera de gestis Liberii exulis, altera an Damasus fauerit aliquando Maximo cynico aduersus Gregorium Nazianzenum et Nectarium, quibus praeter indicem materiarum adiiciuntur etiam
1) mihi editio altera Parisina a. 1672 (apud Ludou. Billaine) praesto fuit, ubi carmina leguntur commentariis instructa praemissa est epistula dedicatoria Federici Vbalp. 135 sqq. dini, qui iubente Francisco Barberino cardinale librum foras dedit. repetita est editio in Maxima bibl. uet. patr. uol. XXVII

(Lugdun. 1677) p. 55 sqq. 2) Annal. eccles. ad a. 384. 3) non nouerat ille editionem Sarazanii.
4) n. 8

Prudentianum

est perist. VIII.

XXX
opuscula

PRAEFATIO
apocripha
et

eiusdem',

Romae

a.

1754.

car-

mina triginta 242. p. 223

septem Damaso adscripta leguntur quinque ex eis quae Sarazanius receperat, iure damnauit (huius editionis n. 84. 101. 102. 103. 105), adiecit duo (n. 10. 12, huius editionis n. 13. 18) itemque appendicis loco alia quinque, quae illi

Damasum

sapere uisa sunt (huius edit. n. 21*. 83*. 41*. 43. 85). deuique in addendis obseruationes nonnullas Terribilinii abbatis cuiusdam publicauit sat utiles, quas non semel citabo. Merendae editionem typis denuo exscribendam curauit Gallandi in Bibliothecae ueterum patrum uol. VI (a. 1770) p. 345 852 paucis mutatis adhibitisque aliis subsidiis^), et Migne in Patrologiae Latinae uol. XIII (a. 1845) p. 109 442, qui praeter menda ut eius mos est typographica addidit tria carmina ab Eugenio de Levis perperam Damaso tributa^) et p. 1217 alia duo originis dubiae (huius edit. n. 8* et 28*).

Restat ut gratias agam uiris doctissimis, qui comiter de lectionibus codicum quos ipse inspicere non potui, certiorem me fecerunt, Antonio Ceriani Ambrosianae bibliothecae praefecto, Castellanio Veneto,

Adolpho Faeh
sino,

Sangallensi,

Henrico Omont
professori

Pari-

Friderico Leitschvh Bambergensi, Bloeschio

Bernensi,

professori

Novel

Vindocinensi,

Loiselevr Aurelianensi, SGdeVries Leidensi, Lavb-

MANNO Monacensi,

Rvdolpho Beer

Vindobonensi.

quod autem Franciscvs Bvecheler, qua est humanitate, opera mihi adfuit et consilio, hoc non tantum
ego grato confiteor animo, sed aestimabunt etiam lectores, si

qui hunc libellum euohient.

Scr. Halis

Saxonum mense
(n.

Febr.
praeeunte Terribilinio

1) uelut elogium Sisinnii appendici subiunxit (p. 352). 2) u. supra p. XXIV not.

28*)

TESTIMOOTA DE DAMASO SELECTA

Rossi Inscr. clirist I p. 100 n. 190 Ereni que uixit ami(us) p(lus) in(inus) XLV, cum cupare ^) suo fecit annus Vni, que recessit lU non. in [p]ace sub Da-

maso

episco(po).^)

liossi

Boma

sotf.

III

p.

424 locus

trisonus

{sic)

Victoris in crata Damasi.^)

Ps. Amhrosius (Amljrosiaster) in comnient. in PauU ad Tim. I 3, 14 ut cum totus mundus dei sit, ecclesia tamen domus eius dicatur, cuius hodie rector'')
epist.

est

Damasus.

Constitutio Valentiniani ad Damasum de clericis testamenta captantihus lecta a. 370 in ecdesiis urhis Cod. Theod. 2, 20: Ecclesiastici aut ex ecclesiasticis uel qui continentium se uolunt nomine nuncupari, uiduarum ac pupillarum domos non adeant, sed publicis exterminentur iudiciis, si posthac eos adfines

XVI

1)

i.

e.

compare.
u. eius adnotat.

anno 366 uel 367 Rossius tribuit; hunc titulum et ad n. 139, proleg. p. VIII
2)

ad

et Bull. crist. 1876

p.

18.
3)

Ardeatina

designari uidetur crypta infra basilicam Damasi uia sita. inscriptionem uidit solus Marinius 'apud Sacristam pontificis e coem. s. Sebastiani', u. Rossium 1. c. not. 7
et uol. I p. 61.
4) u. adn. epigr. n. 5*.

XXXn

TESTIMONIA

earum uel propinqui putauerint deferendos. censemus etiam ut memorati nihil de eius mulieris cui se priuatim sub praetextu religionis adiunxerint, liberalitate quacumque uel extremo iudicio possint adipisci, et omne in tantum inefficax sit quod alicui horum ab his fuerit derelictum, ut uec per subiectam personam
ualeant aliquid uel donatione uel testamento percipere. quin etiam si forte post admouitionem legis nostrae aliquid iisdem eae feminae uel donatione uel extremo iudicio putauerint relinquendum, id fiscus usurpet. ceterum si earum qui uoluntate percipiunt, ad quarum successionem uel bona iure ciuili uel edicti beneficiis adiuuantur, capiant ut propinqui. lecta in ecclesiis Rom. lY kal. Aug. Valentiniauo et Valente III coss.^)

Cunctos Cod. Tlieod. 1, 2 (de fide ccdholica) populos quos clementiae nostrae regit temperamentum,
in tali uokimus trum apostolum

XVI

religione uersari,
tradidisse

quam diuinum

Pe-

ab ipso

Romanis religio usque nunc insinuata declarat, quamque pontificem Dama(a.

sum

sequi claret eqs.

380).'^)

Faustini et MarcelUni preshyterorum partis Vrsini aduersus Bamasum libellus precum ad imperatores Praefatio ^) Valentinianum Theodosium Arcadium.

cf. Rade 1. c. p. 50 sq. 2) Cassiod. Hist. trip. IX 7.

1)

3) prirnus edidit

Sirmondus Parisiis 1650. extat in lacobi

uol. I (Paris. 1696) p. 217 sqq. et iu Mignii Patrol. Lat. XIII 1845 p. 81 sqq. unde praefationem hauserit Sirmondus nescio; certe deest iu codicibus Parisinis 1564 (olim Colbertino) saec. IX et 1687 saec. XI, quos mea causa in illo f. 48' Incipit de confesinspexit AEnander Parisinus. sione uere fidei sacrae commnnis et persecitcionis aduersante ueritatis. Depraecamur eqs. [Migne p.;83], explicit f. 55' Christi fauore regnahitis. Marcellianus praeshiter ohtuUi; iu hoc f. 1 Incipit de confessioyie uerae fidei et ostentatione muneris et per-

Sirmondi opp. uar.

secution'S

aduersante

xieritatis.

Deprecamur

eqs.,

linitur

f.

6'

TESTIMONIA

XXXIII

Constantii imperatoris, filii Constantini, orta est persecutio Christianorum ab impiis iiaereticis Arrianis annuente Constantio, qui et Athanasium episcopum resistentem haereticis persecutus est

I Temporibus
durior

et

ut

damnaretur ab

omnibus

episcopis

imperauit.

quod etiam metu

temptauerunt omnes ubique pontifices inauditum innocentemque damnantes. sed Liberius Romanus episcopus et Eusebius Vercelprincij)is facere

et Lucifer Caralitanus et Hilarius Pictauensis hi ergo mittuntur in exdare sententiam noluerunt. cum Liberio Damasus diailium pro fide seruanda. conus^) eius se simulat proficisci-, unde fugiens de itised eo die nere Romam rediit ambitione corruptus. quo Liberius ad exilium proficiscebatur ^), clerus omnis id cst presbyteri et archidiaconus Felix et ipse Damasus diaconus et cuncta ecclesiae officia, omnes pariter praesente populo Romano sub iureiurando firmauerunt se uiuente Liberio pontificem alterum nullased clerus contra fas, quod minime tenus habituros. decebat, cum summo periurii scelere, Felicem archidiaconum ordinatum in locum Liberii susceperunt. quod factum uniuerso populo displicuit et se ab eius processione suspendit. post annos duos uenit Romam Constantius, pro Liberio rogatur a populo, qui mox annuens ait: "^habetis Liberium, qui qualis a uobis profectus est, melior reuertetur'. hoc autem de consensu eius, quo manus perfidiae dederat^ indicabat. tertio anno redit Liberius, cui obuians cum gaudio populus Romanus exiuit.^) Felix notatus a senatu uel populo de urbe propellitur et post parum temporis

lensis

Res Christi fauore regnabitis. Ma/rcellianus prtr .obtuli. gestas enarrant praeter alios losephus Langen Geschichte der
roem.
p.

Kirche

]}.

471 sqq.

495 sqq.

Martinus

Rade Damasus

7 sqq.
1) cf.
a.

epigr. n. 57.

2) a. 355.
3)

358.
ed.

Damasvs,

Ihm

XXXIV

TESTIMONIA

impulsu clericorum qui periurauerant, irrumpit in uret stationem in luli basilica trans Tiberim^) dare(?) praesumit: quem omnis multitudo fidelium et proceres de urbe iterum cum magno dedecore proiecerunt. II Post annos octo Valentiniano et Valente consulibus X kalendarum Decembrium die defunctus est Felix.^) Liberius misericordiam fecit in clericos qui periurauerant, eosque in locis propriis suscepit. itemque VIII kal. Oct. Gratiano et Dagalaifo consulibus Liberius bumanis rebus eximitur.^) tunc presbyteri

bem

et

diacones Vrsinus,

Amantius

et

Lupus cum plebe

sancta^), quae Liberio fidem seruauerat in exilio constituto, coeperunt in basilica luli procedere et sibi Vr-

sinum diaconum pontificem

deposcunt.
periuri

in

locum Liberii ordinari

'^)

uero in Lucinis

Damasum

sibi

episcopum in loco Felicis expostulant. Vrsinum Paulus Tiburtinus episcopus benedicit. quod ubi Damasus, qui semper episcopatum ambierat, comperit, omnes quadrigarios et imperitam multitudinem pretio concitat et armatus fustibus ad basilicam luli perrumpit et magna caede fidelium per triduum debaccbatus est. post dies septem cum omnibus periuris et arenariis, quos ingenti corrupit pretio, Latei-anensem basilicam tenuit et ibi ordiuatus episcopus ^) et redimens iudicem urbis Viuentium '^) et praefectum amionae lulianum id egit ut Vrsinus uir uenerabilis, qui prius fuerat episcopus ordinatus,
1)

cum Amantio
s.

et

Lupo diaconibus

hodie basilica
I p.

Mariae trans Tiberim, Duchesne Lib.

365.
cf.

pont.

206.
a.

2)

Portu Augusti

Duchesne

1.

c.

p.

CXXIII

et 209.
3) a. 366.

loco

Migne
4) 5)
6)
7)

Seeck

Duchesne 1. c. p. 210. Dagalaiso hoc et altero edidit pei-peram, u. Rossi Inscr. christ. I nn. 186 sqq. plebs sancta in epigrammatis nn. 21*. 59. 82. Duchesne 1. c. p. 214. kal. Oct. a. 366. cf. testimonium ex Amm. Marcell. infra positum p. XLI. Hermae uol. XVIII p. 299. 302.

TESTIMONIA

XXXV

in exilium mitteretvir. quod ubi factum est, coepit Damasus Romanam plebem^ quae se nolebat procedere^

fustibus et caede uaria perurgere. presbyteros quoque numero septem deteutos per officium nititur ab urbe
propellere.
teros eruit
duxit.

sed plebs fidelis occurrens eosdem presbyet ad basilicam Liberii ^) sine mora perperfidis inuitat arenarios,

III Tunc Damasus cum

quadrigarios et fossores

omnemque clerum cum

securi-

bus gladiis et fustibus et obsedit basilicam bora diei secunda VII kalendarum Nouembrium die Gratiano et Dagalaifo consulibus et graue proelium concitauit. nam effractis foribus igneque supposito aditum unde irrumperet exquirebat. nonnulli quoque de familiaribus eius tectum basilicae destruentes tegulis fidelem populum perimebaut. tunc uniuersi Damasiani irruen-

centum sexaginta de plebe tam uiros mulieres occiderunt, uulnerauenmt etiarn quam plurimos, ex quibus multi defancti sunt; de parte uero Damasi nuUus est mortuus. post tres autem dies sancta plebs in unum conueniens coepit aduersus eum domini mandata recitare dicentes: ^nolite timere eos qui occidunt corpus, animam uero non possunt occipsallebat etiam in laudibus et dicebat: 'podere'.^) suerunt mortalia seruorum tuorum escas uolatiHbus
tes in basilicam

quam

caeli, carnes sanctorum tuorum bestiis terrae; effuderunt sanguinem eorum uelut aquam in circuitu Hiesaepe itaque rusalem, et non erat qui sepeliret'.'^) eadem plebs adunata in basilica Liberii clamabat dicens: ^christiane imperator, nihil te latet. omnes episcopi Romam ueniant^ agatur causa; quintum iam bellum Damasus fecit: a sede Petri homicidas foras.' dei

1)
1.

Basilica Liberiana hodie

cf.

's.

c.

p. 209. 2)
3)

testimonia

Ammiani

Maria Maggiore', Duchesne Marcellini et Hieronymi

chron.

euang. Matth. X 28. psalm. LXXVin 2. 3.

XXXVI

TESTIMONIA

autem populus episcopos conueuire inultis precibus exorabat, ut memoratum tanta impietate maculatum sententia iusta procellerent, quem in tantum matronae diligebant, ut matronarum auriscalpius ^) diceretur.

IV

Voces ergo plebis ad Yalentinianum sunt

dela-

tae principem, qui pietate

exulibus.

commotus reditum concessit tunc Vrsinus cum Amantio et Lu])o diacoOctobr. Lupicino et louiuo consulirediit, cui plebs sancta gratanter oc-

nibus XVII kal. bus^) ad urbem

currit. sed Damasus tantorum sibi conscius sceleram, non mediocri timore concussus, redemit omne pala-

ne facta sua principi j^anderentur. imperator nesciens quid Damasus perpeti-asset, edictum prorogat, ut Vrsino exilio relegato nulla ulterius populos contentio nefanda coUideret. tunc Vrsiuus episcopus, uir sanctus et sine crimiue, consulens plebi, tradidit se manibus iniquorum et XVI kal. Decembres iussione sed popuimperatoris ad exilium sponte properauit. lus timens deum nullisque persecutionibus fatigatus,
tium,

non imperatorem, non iudicem^) nec ipsum auctorem sceleiiim et homicidam Damasum timuit, sed per coemeteria martyrum stationes sine clericis celebrabat. unde cum ad sanctam Agnen multi fidelium conuenis sent, armatus cum sateUitibus suis Damasus irruit et
plurimos uastationis suae strage deiecit. quod factum cinidelissimum nimis episcopis Italiae displicebat. quos etiam cum ad natale suum soUemniter inuitasset et nonnuUi conuenissent ex eis, precibus apud eos moUtur et pretio, ut sententiam iu sanctum Vrsinum proferant. qui responderunt: 'nos ad natale conuenimus, non ut inauditum damnemus'. ita praua eius intentio exinde presbyteri diuercaruit quo nitebatur eflfectu.

1)

uox inserenda
367.

lexicis.

2) a.

3) praefectura urbis tunc Praetextatus fungebatur. cf. Auim. Marcell. XXVII 9, 9. Seeck inoleg. in Symm. p. LXXXIII sqq.

TESTIMONIA
sis

XXXVII

afflicti per exilia et peregrina loca dispersi ex quibns Marcellinus et Faustinus presbyteri de confessione uerae fidei, ostentatione sacrae communionis et persecutione aduersantium ueritati precesValentiniauo Tlieodosio et Arcadio principibus obtulerunt ita.^) Seqiiitur lihellus precum ex quo Jiosce locos propono Cap. XXIII (Migne p. 99) Aduertat tranquillitas uestra, si boc fieri uultis in Romano imperio aduersus sanctos et fideles ab his qui praeuaricatores sunt, nonne metus est ne sanguis fidelium Romanum grauet imperium? nam idem Damasus accepta auctoritate regali etiam alios catholicos presbyteros ^) nec non et laicos insecutus misit in exilium perorans hoc ipsum per gentiles scholasticos fauentibus sibi iudicibus, cum utique uestrae constitutiones aduersus haereticos decretae sint, non aduersus catholicos et tales catholicos, qui fidem integram nec sub haereticis imperatoribus reliquerunt sed et nuper temet quidem grauia multa perpessi. ptauit grauiter persequi beatissimum Ephesium episcopum, sanctae fidei aemulatione feruentem, ordiuatum intaminatae plebi Romanae a constantissimo episcopo Taorgio et ipso illibatae fidei iiiro, sub inuidia falsi impositi cognomenti per suos defensores interpellans iudicem Bassum quasi aduersus Luciferianos. sed Bassus pro constantiae suae integritate reppulit accusationes Damasi negans se facturum ut homines catholicos et integrae fidei uiros insequeretur^ dicens maxime quod ipsae constitutiones imperatorum contra haereticos sohimmodo promulgatae uideantur, non contra hos qui sanctissimam fidem sine saeculi ambitione conseruant.

modis

siint,

Cap.

XXIV

Et tunc primum erubuit Damasus,

383 uel 384. Rade 1. c. p. 7 adn. 5. praecedit nairatio de Macario presbytero Luciferiano a Damaso ex urbe pulso (cap. XXII). cf. Rade 1. c. p. 45.
1) a.

2)

XXXVIII

TESTIMONIA

quod inuentus est iudex qui solus imperialia scripta piissime interpretans tu eretur. ^)
(3Iigne p. 106) habeant illi basilicas Cap. auro coruscantes pretiosorumque marmorum ambitione
uestitas
^)

XXXV

uel erectas magnificentia

columnarum; ha-

beant quoque porrectas iu longum possessiones, ob quas et fides integra periclitata est: quid etiam suis impietatibus uindicant communes Romanis omnibus
ciuitates, ut

neminem

in bis pie uiuere permittant, in

quibus a plurimis etiam uaua superstitio sine periculo

colitur et sine illorum inuidia uindicatur?
liceat sal

tem
sepia

ueritati

uel

inter

ipsa uilissima et abiecta praefideliter adorare,

Christum deum pie colere ac

ubi et aliquando natus secundum carnem idem Christus infans iacere dignatus est.

Amhros.

epist.

XVII

10

(a.

384)

nam

et ante bi-

ennium fenne, cum hoc petere temptarent, misit ad me sanctus Damasus Romanae ecclesiae sacerdos iudicio dei

electus
eqs.^)

libellum

quem

christiani

senatores

dederunt

Symmachi
respondeat
tulisse

relat.

XXI

(a.

384)

p.

295

(ed.

Seech)

litteris

episcopi Damasi,

quibus adsectato-

res eiusdem religionis negauit ullam

contumeliam per-

sane laudabili uiro episcopo denegante ullum e suis aut carcere aut uinculis attineri et officio eadem suggerente ignoro, quos potissimum praeceperitis absolui.*)

Hieron.

cJiron.

ad

a.

Romanae
1)

ecclesiae

XXXY

Ahr. 2382 (p. 197 ed. ScJwene) ordinatur episcopus Dama-

Rade

1.

c.

p. 4ij.
.
.

2) cf. epigr. n.

3)
4)

Mlhm

35 mannoi'ibu$ uestita Studia Ambrosiana p. 43. Seeck proleg. in Symm. p. LIV. LVI.

TESTIMONIA

XXXIX

sus^) et non post multuui temporis interuallum Yrsinus a quibusdam episcopus constitutus Sicininum ^)

cum

suis inuadit.

quo Damasianae partis populo condiuersi

fluente

crudelissimae interfectiones

sexus per-

petratae.

Sieronymi
tissimo papae
cere
et

praef. in

Damaso Hieronymus.

quaUuor euang. (a. 383) Beanouvim opus fa-

rum

cogis ex ueteri^ ut post exemplaria scripturaorbe dispersa quasi quidam arbiter sedeam quia inter se uariant, quae sint illa quae cum
toto

me

Grraeca consentiant ueritate, decernam. pius labor, sed periculosa praesumptio, iudicare de ceteris, ipsum ab

omnibus iudicandum, senis mutare linguam et canescentem iam mundum ad initia retrahere paruulorum.
quis enim doctus pariter uel indoctus, cum in manus uolumen adsumpserit et a saliua quam semel imbibit, uiderit discrepare quod lectitat, non statim erumpat in uocem me falsarium, me clamans esse sacrilegum, qui audeam aliquid in ueteribus libris addere mutare

quod et tu, qui summus sacerdos es, fieri iubes, et uerum non esse quod uariat, etiam maledicorum testimonio comprobatur eqs explicit: opto ut in Christo ualeas et mei memineris, papa beatissime.
^)

corrigere? consolatur:

aduersus

quam inuidiam duplex

causa

me

Hieronymi
praef.

interpretatio libri

Didymi de
et

spir. sancto.

purpuratae colonus et iure Quiritum uiuerem, uolui garrire aliquid de spiritu sancto et coeptum itaopusculum eiusdem urbis pontifici dedicari
in

cum

Babylone^)

uersarer

meretricis

essem

1)

item in Prosperi

chron.

(Chron.
p.

minor.

p.

458 ed.

Mommsen).
2) cf. 3)
4)
i.

Amm.
e.

Marcellini testim.

XLII.
p. 430.

Rade

Bardenhewer Patrologie Ptomae, a. 382385.

p. 14.5.

440 sqq.

XL
que,

TESTIMONIA

mi Pauliniane

frater,

quia supradictus pontifex

Damasus, qui me ad hoc opus primus impnlerat, iam

dormit in Christo
eqs.

amicum philosophum et de uirginitate alios libellos et beati Cypriani uohimen egregium et papae Damasi super hac re uersu prosaque
composita ^) et Ambrosii nostri quae nuper scripsit ad sororem opuscula.
Hieron. epist. (ad AseUam) 3 antequam sanctae Paulae nossem, totius in me urbis omnium paene iudicio dignus studia consonabant. summo sacerdotio decernebar. beatae memoriae Da-

Hiermi. epist legas Tertullianum ad

XXII 22

ad Eustochium

(a.

384)

XLV

domum

masus meus sermo

erat.

XLVIII (circa a. 393) 18 dum adhuc uiueret) sanctae memoriae Damasus, librum contra Heluidium de beatae Mariae uirginitate perpetua scripsimus, in quo necesse fuit nobis ad uirginitatis beatitudinem praedicandam multa de molestiis dicere nuptiarum. num uir egregius et eru
Eiusdem
epist

aduiueret

{cd.

ditus

in

scripturis
illo

et

uirgo ecclesiae

uirginis

doctor

aliquid in

sermone reprehendit?

Hieron. epist

mia

(scr.

chai'tis

CXXIII ad Agerucliiam de monoga409) 10 ante annos phirimos cum in ecclesiasticis iuuarem Damasum Romanae urbis
a.

opusciila; celebrat aiitem uirginitatem etiam n. 40). Rade Damasus p. 148, Ebert Gesch. der christl. lat. Litt. p. 129, Manitius Gesch. der
1)

non extant haec

in elogio sororis n. 10
christl.
iat.

(cf.

quodam

Poesie p. 122 (Mus. Rhen. L p. 192). de codice deperdito in quo extitisse fertur Damasi papat liber de uitiis (?) cf. Delisle Les mss. du comte d"Ashburnham p.87 1885 p. 9, Bardenhewer Patrologie Rossi Bull. crist. 1884

p.

393.

TESTIMONIA

XLI

episcopum et Orientis atque Occidentis synodicis consultationibus responderem eqs.^)

Hieron. de uir. inl. 103 Damasus, Romanae urbis^) elegans in uersibus componendis ingenium habuit multaque et^) breuia opuscula heroico metro*) edidit et prope octogenarius ^) sub Theodosio principe
episcopuSj

mortuus
^dfiaGog

est.^)

Suidas s. u. zld[ia6og) BTtonouav svq^vrjg TtoXXd %aX Gvvxo^a rjQcoixa ^stQGj i^edcoiis aal oydorjxovtov'Pafitjg inCG^aonog eig
trjg enl &eodo6cov ^aGikecog iteXevtrjdev. aal dXka noXXd additamentum Suidae).

Sophronii uersio Graeca

(=

[eyqaTpev

Hieron. contra loJiannem Hierosol. 8 (Migne

XXIII

p. 361) miserabilis Praetextatus qui designatus consul est mortuus; bomo sacrilegus et idolorum cultor so-

lebat

Romanae

ludens beato papae Damaso dicere: facite me urbis episcopum et ero protinus Christianus.

Amm. Marcell. 3, 11 (ad a. 367) Aduenit successor eius {sc. Lampadii praef. urb.) ex quaesitore palatii Viuentius integer et prudens Pannonius, cuius administratio quieta fuit et placida, copia rerum omnium adfluens. sed hunc quoque discordantis populi
Hieronymi epist. ad Damasum XV, XVI, Damasi ad Hieronymum XIX, XXXV, quibus Rade Damasus respondit presbyter epist. XX et XXXVI.
1)
cf.

XXVII

etiam
et

XVIII,
p.

XXI

142 sqq.
2)

Bomae

urhis uel urhis

Bomae

codices pauci.

omittunt codd. pauci, in his Paris. 12161 saec. VH, Vat. Regin. 342 saec. XI. 4) heroico metro codd. quos inspexi fere omnes, omitt. Monac. 6333 saec. IX. cf. Ebert Gesch. der christl. lat. Litt.
3) et

p. 129, 1.

5) octoyinarius ,
6)

148,2. octuagenarius al. moritur cod. SangalL 191 saec. X.

p.

Rade

XLII

TESTIMONIA
negotium
exci-

seditiones terruere cruentae, quae tale

tauere.

Vrsinus supra humanum modum ad rapieudam episcopalem sedem ardentes, scissis studiis asj^errime conflictabantur ad usque mortis uubierumque discrimina adiumentis utriusque progressis, quae nec corrigere sufficiens Yiuentius nec

12 Damasus

et

moUire coactus ui magna secessit in suburbanum. 13 et in concertatione superauerat Damasus parte, quae ei fauebat, instante. constatque in basilica Sicinini ^), ubi ritus Christiani est conuenticulum^ uno die centum triginta septem reperta cadauera peremptorum efferatamque diu plebem aegre postea delenitam. 14 neque ego abnuo ostentationem rerum considerans urbanarum, huius rei {i. e. sedis ejyiscopalis) cupidos ob impetrandum quod appetunt, omni contentione laterum
debere^ cum id adepti, futuri sint ita securi ut ditentur oblationibus matronarum procedantque uehiculis insidentes circumspecte uestiti, epulas curantes
iurgari

adeo ut eorum conuiuia regales superent 15 qui esse poterant beati re uera, si magnitudine urbis despecta, quam uitiis opponunt, ad imitationem antistitum quorundam prouincialium uiuerent^ quos tenuitas edendi potandique parcissime, uilitas etiam indumentorum et supercilia humum spectantia perpetuo numini uerisque eius cultoribus ut puros
profusas meusas.

commendant

et uerecundos.")
(a.

XXVII 9,9

368) cuius

{sc.

Praetextati) aucto-

ritate iustisque ueritatis sutFragiis

tumultu leuito^ quem Christianorum iurgia concitarunt, pulsoque Vrsino alta quies parta proposito ciuium Romanorum aptissima et
adulescebat
disponentis.

gloria

praechxri

rectoris

plura

et

utilia

1) basilicam luli trans Tiberiin intellegit silicam Liberii plerique (Duchesne I p. 209).

Rade

p. 14,

ba-

2)

Rade

p. 48.

49.

TESTIMONIA

XLIH

Damaso

Optafus Mileuit II 3 (successit) Liberio Damasus, Siricius, hodie qui noster est socius.

Sulp. Seu. chron. II 48, 1 ac tum Instautius, Saluianus et Priscilliauus Romam profecti, ut apud Damasum, urbis ea tempestate episcopum, obiecta purgarent. 4 h\ ubi Romam peruenere, Damaso se purgare cupientes, ne in conspectum quidem eius admissi sunt.^) regressi Mediolanum aeque aduersantem sibi Ambrosium reppererunt (a. 383).~)

Rufin. hist. eccl. II 10 Damasus post Lioerium per successionem sacerdotium in urbe Roma susceperat. quem praelatum sibi non ferens Vrsinus quidam eiusdem ecclesiae diaconus in tantum furoris erupit, ut persuaso quodam satis imperito et agresti episcopo, coUecta turbulentorum et seditiosorum hominum manu in basilica quae Sicinini apjjellatur ^), episcopum se fieri extorqueret legibus et ordine et traditione peruersis. quo ex facto tanta seditio, immo uero tanta bella coorta suut alterutrum defendentibus populis, ut replerentur humano sanguine orationum loca."*)

Marcellini cJiron. ad a. 38.2 (recfius 384, Chron. minor. II 61 ed. Mommsen) Damasus Romanae ecclesiae exceptis Liberio et Felice tricensimus quintus

1)

cf.

Priscilliani

lib.

ad Damasum,

tractat. II p. 42 (ed.

Scliepss) praestes auclientiam deprecamur, quia omnibus senior ibid. p. 34 apud te, qiii senior omnium nostrum et primus es, es et apostolicae sedis gloriam uitae experimentis nutritus beato Petro exhortatore uenisti. Damasi uenerabilis corona ibid. memoratur p. 38,6 (cf. p. 39,21 p. 42,13), benignitas illi insita
p. 42, 27.
2)

Mlhm

Studia Ambros.

p. 7 sq.

adn. 1 ad Amm. Marcellini testimonium p. XLII. Sozomenus VI 23. Cas4) cf. Socrat. hist. eccl. IV 29. siod. Hist. trip. VIII 10.
3) u.

XLIV

TESTIMOKIA

episcopus armo pontificatus sui octauo decimo in domiiio requieuit/)

Gregor. Tur. de gloria mart.

1 37

u.

adn. epigr. n. 45.

Vitae

Damasi

in Lih. pontif. recensio p'ior

jj.

84-

85

ed.

Duchesne^)
exeniplar

exemplar FeUcianum adbreuiatum

Cononianum

adhreuiatum

Damasus natione Hispanus ex patre Antonio sedit ann. XVIII mens. III fuit temporibus dies XI.
luliani.
fecit basilicas II,
iibi

Damasus natione Spanus ex patre Antonio sedit ann. XVIII mens. III dies XI. fuit autem temporibus luliani.

hic dedicauit platoin

una ^) ad uia Ardiatina

requiescit.

mum

hic

accusatur
adulterio;

in

crimine

de

facto sinodo

purificatur a

XLIIII episcopis; damnauerunt Concordio et CaUsto diaconos accusatores

et iactauerunt de ecclesia.

hic

fecit

ordinationes

per mens. Decemb. presb. XXXI diac. XI episcopos per [diuersa] loca LXI. sepultus est in basilica sua
III id.

Catacumbas, ubi corpora Petri et Pauli apostolorum iacuerunt, quam et uersibus ornauit. hic criminatur de adulterio et facto synodo purgatur a XVIIII episcopis, qui etiam damnauerunt Concordium et Calistum diaconos accusatores et iactahic uerunt de ecclesia.
fecit ordinationes

V presb.

XXXI
XLI.
silica
id.

diac.

XI episcopos

Decemb. cum matre

cessauit

qui

etiam sepultus
ipse fecit, III

sua et germana. episcopatus dies

est uia Ardia[ti]na in ba-

XXXVI.

quam

Decemb.

cessauit epi-

scopatus dies

XXVI.

1)

2) cf. editoris
3)

Baron. ann. 384 n. 17. 18. prolegomena. liic lacuna statuenda est, cf. alteram recensionem.

TESTIMONIA
Vitae

XLV

posterior:

nio ^), ordiuatur sub intentioue Vrsinus; et facto concilio sacerdotum constituerant Damasum quia fortior et plurima multitudo erat, et sic constitutus est Damasus; et Vrsinum exegerunt ab urbe et constituerunt eum

Bamasi 'in Lih. pont. I p. 212 sq. recensio Damasus, uatione Spanus^), ex patre Antosedit ami. XVIII m. III d. XI. <(et cum eodem

Neapolim episcopum et mansit Damasus in urbe Roma fuit autem tempopraesul in sedem apostolicam)>. ^) ribus luliaui. hic fecit basilicas duas, una beato Laurentio iuxta theatrum*) et alia uia Ardeatina, ubi reet in Catacumbas, ubi iacuerunt corpora apostolorum Petri et Pauli, in quo loco platomam ^) ipsam, ubi iacuerunt corpora sancta, uerhic multa corpora sanctorum resibus exornauit.^) quisiuit et inuenit ^) quorum ^) etiam uersibus declahic accuhic constitutum fecit de ecclesia. rauit ^^).

quiescit^);

sanctorum

1) non est cur hoc de Damasi patria testimonium cum Tillemontio Merenda aliis falsum existimemus, neque enim obstat epigramma n. 57. cautius ea de re iudicauerunt Perez p. 31 sqq. et Gams Kirchengeschichte von Spanien II 1 p. 331. cf. Couret p. 9, Langen p. 495, Rade p. 7. 2) patris nomen tacetur in epigr. n. 57. 3) quae uncis <^ y inclusa sunt in recensione priore adfuisse negat Duchesne, cui facile adsentieris. 4) sc. Pompei. huc spectant carmina 55. 56*. 57. 101.

102. 103.
5) cf. epitaphium Damasi n. 9 c. adn. et topographos medii aeui inter testimonia. Rade p. 158 sp. lohannes VII papa (a. 705 707) laborauit in coemeteriis heatorum martyrum MarcelUani et Marci Damasique sancti pontificis, Lib. pontif. I

p. 385.
6)
7)
c.

platoniam pars codd. cf. Duchesnii praef.

p.

CIV

sq.

et

epigr.

nn. 26. 76 a
n.

adnot.
8) e. gr. n.

27 (Eutychius) quaeritur inuentus colitur,

49

hunc (tumulum) Damasus monstrat.

supple facta, gesta, tale quid. cf. p. XLVII not. 1. martyrum elogia sunt nn. 7. 8. 1114. 17 19. 23. 26. cf. 89 quos mon27. 2932. 37. 40. 4249. 52. 59. 59 a. 60.
9)

10)

XLVI
satus

TESTBIONIA
inuidiose

incriminatur de adulterio^),

et

facto

synodo purgatur a XLIIII episcopis, qui etiam damnauerunt Concordium et Callistum diacones accusatores
et proieceiimt

in urbe

Roma

de ecclesia. liic constituit titulum basilicam quem ipse eonstmxit, ubi et

lib.

donauit patenam argenteam pens.

XX, amam

arlib.

genteam pens. lib. XV, scyphum anaglyfum pens. X, calices ministeriales argenteos V pens. sing. lib.
coronas argenteas
rostata aerea
sol.

III,

XVI,

pens. sing. lib. VIII, cantara cedomus in circuitu basilicae praest.

CLV,

possessio Papirana territurio Ferentino

cum

adiacentibus adtiguis praest. sol. CXX et tremissium, possessio Antonianam territurio Casino praest. sol. CIII, balneum iuxta titulum praest. sol. XXVTI. bic fecit ordinationes per mens. Decemb., presbiteros XXXI, <(liic diaconos XI, episcopos per diuersa loca LXII. constituit ut psalmos die noctuque canerentur per om

nes ecclesias, qui hoc praecepit presbiteris uel episcoqui etiam sepultus est uia pis aut monasteriis.)> ^) Ardeatina^) in basilica sua III id. Decemb. iuxta matrem suam et germanam suam.*) et cessauit episcopatus dies XXXI.
Martyrol. Hieromjm. III
ia*

Bec. (in aliis codd.

IV

strante deo Damasus sibi papa prohatos affixo monuit carmine iure coli. sed periit titulus confracto marmorc sanctus eqs.
1)

de accusatione

illa capitali

quam Vrsiniani

per Isaacem

ludaeum adornauerant (turpissimis calumniis episcopum Damasum inquietare non ueriti in rescripto Gratiani ad Aquilinum a. 378, Mansi Concil. III p. 628, Corp. legum ante lustinianum latarum p. 227 ed. GHaenelii) cf. Langen p. 506, Rade p.Slsqq. Duchesne p. 214, Rossi IChr. II p. 191. extinctis illis hostibus fuerant qui falsa locuti episcopus sertiattis uotum uidetur soluisse s. Felici Nolano (n. 61). 2) u. notam 17 Duchesnii p. 214.
3) cf. 4) Irenes

supra p. XLV adn. 5. epitaphium n. 10, ubi uide adnotata ad

u. 9.

TESTIMONIA
id.

XLVII
et Piossii:

mae

Dec.) p. 152 (p. 151) ed. Duchesnii depositio Damasi episcopi.^)

Ro-

p. 180. 181.

apud Rossium lioma sott. I Et dimittis uiam Appiam et peruenies ad s. Marcum papam et martyrem et postea ad s. Damasum papam et martyrem uia ArTopographi medii
Cod.
aeiii

Vindoh. 795:

deatina

(cf.

Bossi p. 139).

Cod. Vindob. 1008: et prope eandem uiam (sc. Ardeatinam) sanctus Damasus papa depositus est et soror
^) (cf. Bossi p. 141). Willelmus Malmeshuriensis : inter uiam Appiam et Ostiensem est uia Ardeatina, ubi sunt Marcus et Marcellianus, et ibi iacet Damasus papa in sua ecclesia.

eius Martlia

Vita Hadriani papae (a. 772 795) Lih. pont. I p. 500: renouauit etiam et tectum basilicae beati Laurentii quae appellatur Damasi, ubi et uestem super
eius
altare

de stauracim

obtulit-,

uestem de post altare

Damasi.^)

fecit,

simulque et aliam ubi requiescit corpus s.

Epitapihium Sergii II papae (a. 844 847) seruatum a Petro Mcdlio ap. Rossium Inscr. christ. II p. 213 n. 75 *) u. 7 et 8 utque Leo sanctus Damasus quoque papa benignus
bic ritum tenuit instituitque gregem.
1) Adonis mai-tyrol. III id. Dec. Romae s. .Damasi papae qui rexit ecclesiam annos XVIII nienses tres dies duos. Martyr. Roman. III id. Dec. Bomae s. Damasi papae et confessoris, qui Apollinarem Jiaeresiarcham damnauit et Petrum episcopum Alexandrinum fugatum restituit; multa etiam sanctorum martyrum corpora inuenit eorumque memorias uersibus exornauit. 2) hoc nomen sororis falsum sumptum ex epitaphio Damasi n. 9. cf. Rossi Koma sott. I p. 151. Duchesne Lib. pont.
I

p. 215. 3) cf.

epigr. n. 57

c.

adnot.
II p. 105.

4)

Duchesne Lib. pont.

XLVIII

TESTIMONIA

Mapliaeus Vcgiiis (a. 1406 1457) in libro de basiVaticana aj). Bossiiim Inscr. christ. II p. 349: oratorium multis altaribus munitum, quod sacri fontis causa sanctus papa Damasus extruxerat, .... etsi nunc dirutum sit, extaut tamen subteiTanei ipsi meatus, quibus per multa miliaria aqua ducebatur, magna arte eius uero aquaeductus graatque impeusa fabricati tia Damasus etiam ipse elegantissimos uersus edidit lapide marmoreo sculptos, qui adhuc lateri liasilicae
lica
.
.

affixus est.^)

apud Rossiutn

Petrus Sabimis (saec. l. c. p. 411:

XV ex.)

in sylloge inscr.

clirist.

carmina Damasi

poutificis,

ut suspicari licet, incisa iu tabula marmorea ferreis uncis suffulta in exteriori fronte parietis ad latus dextrum templi diui Petri in Vaticano, ubi discimus hasce uoces ita scribi debere 'adque' ^adgressus' 'quidquid' et ^umor'.^)
1) epigr. n.
c.

4-

adnot.

TABYLA NOTARVM ET AVCTORVM

E Th T P L
sylloge Einsidlensis siue Reichenauensis, u. praef. p. XI siue XI in. cod. Tliuaneus, nunc Paris. 8071 saec. (praef. pp. XI. XXI) sylloge Turonensis (praef. p. XI) cod. Petropolitanus, olim Corbeiensis (praef p. XII) cod. Laureshamensis, nunc Palatinus 833 saec. IX (praef. p. XII) (praef. p. XIH) cod. Harleianus 3685 saec.

H
V
Sab.

XV

Virdunensis (praef. p. XHI) Petri Sabini sylloge inscriptionum cliristianarum (praef. pp. IX. XVI. XXI. XLVIII)
syll.

De

codicibus (carm. 1 et 63) a^ a^ ^ y^ y- 8 s^ s^ ^ (p a uide praef. pp. XIV XVI

r}

&

b c

f f

'

f* o^ o^ o^ praef. pp.

XVHI XXI

p p^ q r^ r^ r^

r*

v (carm.

2)

d g

V (hymn. 70 et 71) praef. pp.

XXVI XXVH
XXVII XXVHI

A G
Acta

p p2 si s" V (carm. 84) praef pp.

MAmend

SS. Bollandistarum 1643 sqq. Studien zu den Gedichten des Papstes Damasus. Nebst einem Anhang: Damasi carmina. Progr. gynoji. Herbipolitani 1894 8"
Patrologie.

Otto Bardenhewer

Baronius
et

Annales ecclesiastici auctore Caes. Baronio.

edit.
a.

Frib. Bris. 1894 p. 392 sq. T. HI

IV

1609

(Coloniae Agripp.).

usus est corpore

Gruteriano
Damasvs,
ed.

Ihm

TABVLA NOTARVM ET AVCTORVM

et

Benavides

Checa De

s.

Damaso

papa confessore Hispano

homilia habita in coemeterio Domitillae ad cultores martyrum. Accedit breuis dissertatio ad eorum argumenta refellenda, qui s. Damasum Romae natum affirmant. Romae, typ. s. loseph. 1894 (mihi non praesto fuit) Buecheler Anth. epigr. Carmina latina epigraphica conlegit Franciscus Buecheler (== Anthologiae latinae pars posterior) fasc. I Lips. 1895

ICarini Epigrafia

e paleografia

del

papa Damaso.

Romae

1887 8 (non uidi)

Damasi summi apud Christianos pontificis Thesis Gratianopolitana. Parisiis 1869 LDuchesne Le Liber pontificalis. Texte, introduction et commentaire. Vol. I Parisiis 1886. II 1892 AdolfEbert AUgemeine Geschichte der Litteratur des Mittelalters im Abendlande bis zum Beginne des XI. Jahrhunderts. Vol. I edit. II Lipsiae 1889 AEhrhard Zur christlichen Epigraphik. Theologische Quartalschrift uol. LXXII 1890 p. 179 sqq. Fabricius Poetarum ueterum ecclesiasticorum opera chriBasil. 1562 (u. praef. stiana, studio Georgii Fabricii.
s.

ACouret De

carminibus.

p. XXVIH) Gallandi Bibliotheca ueterum patrum antiquorumque

scrip-

torum ecclesiasticorum. cura et studio Andreae Gallandii. T. VI Venetiis 1770. (u. praef. p. XXX) HGrisar Die christlichen Inschriften Roms im frueheren MittelZeitschrift f. kathol. Theologie, uol. XIII p. 90 sqq. Cur. lani Inscriptiones autiquae totius orbis Romani. Gruteri. 1603 Roma sotterranea. Die roemischen KataKraus Rom. sott. komben. Eine Darstellung der aelteren und neueren Fored. schungen cet. bearbeitet von Dr. Franz Xaver Kraus. Friburg. Bris. 1879 loseph Langen Geschichte der Roemischen Kirche bis zum Pontifikate Leo's I. Bonnae 1881 Le Blant Inscriptions chretiennes de laGaule, praef. CXXXIIIsq.
alter.

Grut.

RALipsius

Chronologie der roemischen Bischoefe bis zurMitte des vierten Jahrhunderts. Kiliae 1869 Angelus Maius Scriptorum ueterum noua collectio e Vaticanis codicibus edita. Vol. V Romae 1831 (u. praef. p. XII) MManitius Geschichte der christlich-lateinischen Poesie bis Stuttg. 1891 (cf. Mus. zur Mitte des VIII. Jahrhunderts. Rhenan. XLV 1890 p. 316 sq.) Martyrologium Hieronymianum ad fidem codicum adiectis prolegomenis ediderunt IBdeRossi et LDuchesne (Acta SS. Nouemb. II 1, 1894)


TABVLA NOTARVM ET AVCTORVM
Mazochius
LI

Commentarii in uetus marmoreum sanctae Neapolitanae ecclesiae kalendarium. L IL III Neapoli 1744 1755 Merenda S. Damasi papae opuscula et gesta cum notis M. M. Sarazanii iterum coUecta cet. ab Antonio M. Merenda.

Romae 1754

(u.

praef. p.

XXIX)

Migne
Perez

uol. XXXI: Dictionnaire d'epigraphie chretienne. T.II Parisiis 1892 (s.u. 'Rome' carmina Damasiana adfert secutus Angeli Mai collectionem)

Nouvelle encyclopedie theologique,

Damasus

et Laurentius Hispanis asserti et uindicati.

Dissertatio

historica

auctore Francisco Perezio

Bayerio.

Romae 1756 FPiper Zur Geschichte

Quellen.
Zeitschrift

der Kirchenvaeter aus epigraphischen f. Kirchengeschichte I 1887 p. 2iysqq.

Martin Rade Damasus,

Riuinus
Riuino.
S.

Bischof von Rom. Ein Beitrag zur Geschichte der Anfaenge des Roemischen Primats. Friburg. Bris. et Tubing. 1882

Damasi carmina sacra

fuer

cet.

illustrata

ab Andrea

Lipsiae 1652

(u. praef. p.

XXIX)
christliche
ed.

Roemische Quartalschrift
1887 sqq.

Alterthums-

kunde und fuer Kirchengeschichte.

ADeWaal. Romae
I.

Theophile Roller
risiis

Les catacombes de Rome, uol.

11

Pa-

IChr. Inscriptiones christianae urbis Romae septimo saeculo antiquiores. Edidit loannes Bapt. de Rossi Romanus. Vol. I Romae ab anno 1857 ad 1861, uol. 11 pars prima Romae 1888 Bullettino di archeologia cristiana del Rossi Bull. crist. cav. (commendatore) Giovanni Battista de Rossi. Romae 1863 sqq. Rossi Rom. sott. La Roma sotterranea cristiana descritta ed illustrata dal cav. G. B. de Rossi, pubblicata per ordine della santita di n. s. papa Pio nono. I. II. III. Romae 1864. 1867. 1877 (cum tabulis)

Rossi

Rossi Mus. Pio-Lat. Memoria del comm.

museo epigrafico Pio-Lateranense. Gio. Batt. de Rossi presidente della Pontificia Accademia di Archeologia. Estratto dal volume intitolato: Triplice omaggio alla santita di papa Pio IX nel suo giubileo episcopale offerto dalle tre Romane Accademie Pontificia di Archeologia, insigne delle Belle Arti denominata di S. Luca, Pontificia de' Nuovi Lincei. Romae
II

1877

Sarazani

S.

Damasi papae opera quae extant

1638. Parisiis 1672
(u.

Sarazanii.

Romae

c. notis M. M. praef. p. XXVlIIsq.)

d*

LII

TABVLA NOTAEVM ET AVCTORVM

Osservazioni letterarie e filologiche sugh
e

Cosimo Stornaiolo
VII
a.

epigrammi Damasiani. Studi

documenti di storia e

diritto

Romae
(u.

1886

p.

13 sqq.

Terribilinius
1754

eius notae in additamentis editionis praef. p. XXX)

suis locis

Merendae

(alii

commemorabuntur)

<^

y
]

uncis angulatis quae circumcluduntur perperam adesse

putantur unci quadrati supplementa comprehendunt

asterisco notaui epigi-ammata partis prioris origine Damasiana parum constat

de quorum

DAMASI EPIGRAMMATA

<^Nunc Damasi monitis aures praebete benignas.

quisque
sitit

ueniat cupiens haurire fluenta,

inueniet latices seruant qui dulcia mella:

sordibus expositis purgant penetralia cordis

5

pectora

cum renouant

Christo seruire parati.)>

Prophetam Christi sanctum cognoscere debes. pastorem puerum, multis de fratribus unum, angekis ex ouibus rapuit regemque dicauit, organa qui sciret manibus componere solus,
10

psallere per citharam populis caelestia regna.

ingentem clipeoque graui frustraque minantem

impia, maledicum, faleras telaque gerentem,

surdorum demens
15

coleret qui templa

deorum,

mactauit saxo tereti truncumque reliquit,

iudicioque dei ingenti

mox

caede peracta

monstrauit populis tulerat quae ex hoste tropaea.

haec Damasus

scit,

sancte, tuos celebrare triumphos.

De codicibus qui hoc carmen in laudem Dauidis compositum una cum ''uersiculis Hieronymi presbyteri' (infra n. 63)
tradunt, in praefatione dictum est; ibidem notae explicantur. ediderunt Baronius a. 384, a quo pendent Sarazani n. 15 et Merenda n. 1, Paulus de Lagarde Psalterium iuxta Hebraeos Hieronymi p. 167 (e codd. yV^)) Rossi IChr. H p. 449 (exemphim
Petri Sabini)

Lemma
uersiculus

peculiare in
aliis u.

Damasi pape
ed.

Baronius, de
Damasvs,

plerisque libris deest (cf. adn. 63). uersus Dcwiasi in laudem Dauidis moniti (3' begnignas a1 om. praef
|J',
'

||

Ihm

DAMASI EPIGRAMMATA
|

2 quisquis^^cp Sab. azmre pars codicum et lapis CIL XIV 1941 4 expositis codd. plerique, expositas -d', ex3 inueniat Sd^co positi P\ expiatis f\ depositis cp Baronius, Itaec positis Sab. 5 2)ectora cum Sab., pectora quae {i. cor cum a^a', corpus tum y'y*6^X, cor quocjue cum drjs^oi, corda quibus ^, curiora cum cp, curia cum ^^Q- Baronius. corruptelam inde ortam esse Rossius suspicatur, quod in codice antiquissimo unde exscriptum est psalterium Vindobonense, uocis pectora litterae tantum .c .or distingui potuerint, quae deinde in codicibus varie suppletae 6 pro2)hetam om. y^y^ seruare ^co (cod. Regin. 1598) sint indicata lacuna debent Sab. 7 e fratribus ^ficpco Sab. Baro9 ciret X 10 cytharam pars codd., cithara nius, effratribus -SP^ popidus a^, popidi rj, popmhim ^, pop^ido S&cpco Baronius caelestia] credentia cp et Sab. in (cf. 2, 16 gentibus ac popidis) margine, credentia caelestia fi 11 ingente clipeo cpw u^ ingentem clip>eum quem ^, ingenti clypeo que &, ingentem cJyp^eo (om. g?fe) * {clip. codd. plerique, non cJyp) graue Q-, grauem Sab. frustra minantem a^a^^^^^S-, frustraque mancmtem (i 12 impia codd. plerique, impias f\ impium [icp Sab. Baronius, maledicum^ deest in y^y^ ubi indicatur lacuna, mele ipsum X dicunt a}, meledicum , monstrantem -1 fcderas codd. plerique, telaque recepi exjJ^-S-, teJascjueco, hac telacpie cp (sed j)haleras al. ac tela cod. Regin. 1598), et tela a^-a^y^y^dB^ril, hac tela (i, ac gerenteml regentem a^rj uertela Sab. Baron. Saraz. Merenda sum totum corruptum sic blasjyhemum gcdeam loricam hac tela gerentem exhibet /x 13 sordidorum p\ sordidolum & coloret ^^ 14 iacta^iit 6ri Sab. saxa r\co, saxum ^ thereti a\ colere r} theriti a^, theretri cp, teretri &, teritri |3', teriti 8, tereci s^, 15 17 om. ^^ 15 inreliquid a~Q-co torrenti rj, cerebnim co IC jjopido fi Sab. cod. Regin. 1598 (cf. ad genti] ingemuit qp 17 haec] nam PqoBaronius, ncon haec & tuleritque a^ u. 10) sanctae a^^& tuos celebrare y^y*'f^i, tuos monstrare sit Tjfi d i^rica, tuos dl ipse cp {tuus dei ipse cod. Regin. 1598), ds tuus
1(
\\

||

||

||

||

||

||

\\

||

\\

||

||

||

\\

ipse n, tuus dumpse Sab., tuos sic ipse p, ttios ip^se a^a^%, tuos deus ipse Baron. et Rossius. aliud jjeculiare latere posse contriumphus Sab. et cod. cedo, de dictasse cogitauit Buecheler Regin. 1598 subscr. in y'y- expliciunt tiersus damasi pape. in
|

1|

^ et

adiecti sunt uersus

ficti

a scriba

quodam

hos ego {ergo d) Hieronymus scrii)si de ])aupere sensu ueridicos Damoso ucrsus {uersos d): uale pastor alumne Ad u. 2 hunc uersum et sequentem in pentametrum mutatum sic dulcia meUa gerens inueniat latices insertos esse carmini quod praefixum legitur codici euangeliario confecto iussu Aedelstani regis Anglorum (a. 924941) uidit Rossius, Bull. crist. 1885 p. 8 adn. 1, IChr. II p. 450 (cf. Duemmler Neues 1884 Archiv X 1885 p. 343). idem uersum Prudentii Peristeph. XII 44

DAMASI EPIGRAMMATA
comparauit uidet
alii

sitire quas (scil. oues) fluenta Christi, quo loco baptisterium ueteris Vaticanae basilicae describi putant, alii fontem ante ecclesiam extructum, quo ora manusque Christiani priusquam illam intrarent, lauare solebant, intellegi malunt; cf. n. 5. 74. 105 c. adnot. 3 cf. Verg. Georg. IV 101 dulcia 4 Sedul. Carm. pasch. III 197 sordibus excJusis mella premes (al. excussis, expulsis) oculos atque ora nouauit. clausula penetralia cordis redit in 11 sumpta ut uidetur ex Probae centone u. 11 spiritus atque mei resera penetralia cordis (Mus. Rhen. L p. 195), an ex luuenco IV 7? penetralia Christi 2, 13 et in Paulin. Nol. carm. XV 192, penetralia mentis luuenc. IV 43 et Paul. Nol. VI 237; conferri possunt exitus Vergiliani penetralia regum (Aen. II 484), penetralia Vestae (IX 257) 5 eadem clausula 6 ab hoc uersu initium carminis Damasiani 8, 3 u. adn. sumendum esse in praefatione monui. hic habitasse prius sanctos cognoscere debes exordium carminis 26 7 de fratribus potius quam e fratribus, etsi Verg. Aen. IX 215 midtis e matribus eadeni uersus sede ponit. Dauid minimus ex octo Isai filiis (Reg. 117, 12 10 caelestia regna 14) pascebat gregem patris (ib. 15) 7. 86*^. 93, caelestia dona clausula Vergili Geoi-g. IV 1 11 narratur Dauidis et Philisthaei certamen I Reg. cap. 17. cf. Verg. Aen. X 579 ingens hastd, XI 641 ingentem corpore et armis 12 impia sc. minantem, ut uesana minantes Paulin. Nol. XVI 121. an ad faleras telaque refertur? sic infra 86 impia tela, Verg. Aen. XII 31 arma impia sumpsi. maledicum producta prima ut catholicam 37 cogente metro. teldque Damasianum cf. 8,6 proiciunt clipeos faleras telaque cruenta: sic quater regndque 23. 26. 43. 47, u. Mus. Rhen. L p. 196. contra Verg. Aen. II 216 ac tela ferentem (XII 465 nec tela ferentis) 14 clausula Vergili Aen. IX 330 tum caput ipsi aufert domino truncumque relinquit, cf. XII 382 abstulit ense caput truncumque reliquit harenae 15 Verg. Aen. IX 240 mox hic cum spioliis ingenti caede peracta. cum initio cf. Verg. Ecl. V 18, Dracont. Satisf. 114 16 de clausula uide adn. 12, 4 17 carmen de Paulo (2) elauditur uersu Paule tuos Damasus uolui monstrare triumphos, unde orta uidetur codicum ds^Tjco scriptura

'^

VERSVS DAMASI IN SANCTVM PAVLVM APOSTOLVM

lamdndum Saulus procerum praecepta cum domino patrias uellet praeponere

secutus
leges,

abnueret sauctos Christum laudasse prophetas,

1*

DAMASI EPIGRAMMATA
caedibus adsiduis cuperet discerpere plebem,

cum

lacerat sanctae matris pia foedera caecus,

post tenebras

uerum meruit cognoscere lumen.

temptatus sensit posset quid gioria Christi.

auribus
vit

domini uocem lucemque recepit,

composuit mores Christi praecepta secutus.

10

mutato placuit postquam de npmine Paulus,

mira
fides

rerum: subito trans aethera uectus

noscere promeruit possent quid praemia uitae.

conscendit raptus martyr penetralia Christi,
tertia lux caeli tenuib paradisus
15

euntem;

conloquiis domini fruitur, secreta reseruat,

gentibus ac populis iussus praedicere uera,

profundum
uisere, cui

j)enetrare maris

noctemque diemque

magnum

satis est vixisse latentem.

uerbera, uincla, famem, lapides rabiemque ferarum,

20

carceris inluuiem, uirgas, tormenta, catenas,

naufragium, lacrimas, serpentis dira uenena,

stigmata non timuit portare in corpore Christi.
credentes docuit possent quo uincere mortem.

dignus amore dei uiuit per saecla magister.

25

uersibus his breuiter, fateor, sanctissime doctor

Paule, tuos Damasus uolui monstrare triumphos.

Coclicum recensuin notarumquc explicationem habes in primus edidit Aldus Manutius Poet. christiani praefatione. ueteres (Venet. 1502) II f. hhii' e codice ignoto; post hunc Fabricius p. 771 (u. eius commentar. p. 43 ''ante me Aldus edidit'); e codice Fuldensi antiquissimo s. Bonifatii Christophorus Browerus in notis edit. Venantii Fortunati (Moguntiae Sarazani n. 1 (ex Aldo et Browero); liiuinus a. 1603) p. 261 sq. n. 9 (a prioribus); Merenda u. 7 (secutus Sarazanium citansque in notis lectiones nonnullas codicum rh*-); Gallandi p. 346 (e Merendae edit.); Rossi IChr. II p. 247 n. 12 (e cod. Th), p. 441 n. 148 (exemplura Petri Sabini)
;

DAMASI EPIGRAMMATA

Varie inscribitur, ut supra in codice Broweri; sancti Damasi episcopi de laudibus Pauli apostoli Aldus, iiersus pape Damasi in laude (uel laudem) Pauli p aliique, uersus Damasi 1 episcopi urbis JRomae q (similiter r), de aliis u. praef. 5 de|i

sunt in

Th
r*,

||

lam
|

duduvi]

Quam dudum
r"*
||

sv, In
|

modum

r^
j

paulus
j

salus r^v
||

patrum

quum dni p
|

uellet patrias

Sabin. proponere qr^ 3 abnuere pars codd. sanctos om. Browerus indicans lacunam laudare Sarazani Merenda 4 adsiduis et assiduis codd. (illud suadent lapidum scripturae adgressiis, in|

||

is

luuiem, inmensi) cuperent r^ disserpere p, decerpere p' 5 dum pignora r^ 7 teviptaturus q Sabinus lacerant r^ sancta possit quid qrs aliique Ald. (om. Th) sentit Th, censit r^ Fabric, post sit quid m, quid posset Sabinus 8 uocemqut more q 10 mutatus Ald. Fabric. 9 conposuit recipit p postquam placuit r^ Ald. Fabric. (om. Th.) 11 sublimis ad tiectus] iactus m, caeli aethera r\ subiit trans ethera ff^ 12 noscere om. Th, poscere SaBrowerus Sarazani Merenda binus possint f^rr^ Ald. Fabric, ptossit q quid pjraemia uitae deerant in cod. Sabini 13 om. Sab. raptus] ratus Aldus, carus Fabric, clarus Bibl. max. patr. V p. 635 14 tenuit^ rapuit r* euntem] eundem. uel ouantem Riuinus mauult 15 fruitur domini secretaque seruat pr^, secreta reserat f^r^ o'o^, domini fuit Th Th, secreta serantis ff \ secreta reueJat s (litterae uel ati-amento nigriore scriptae, sed prima manu ut uidetur), seeretaque cernit o^o^o^ (quam lectionem probat Gallandius p. 346) 16 ac] et Ald. Fabric, om. q iussu b, uisus Th 18 totus euanuerat in codice Broweri; in Pauli epistularum editione Veneta a. 1533 teste Sarazanio scriptus erat sic uixit at hunc tantum mirum uisere'] uixere Th, uiscere p^ (in margine est superasse laborem
\

||

||

||

II

mpq

||

||

||

||

||

||

||

||

cui] cum (cu) bcff'mo^o^o^rr*r^r*st altera uincere) (cod. Paris. 2832 teste Rossio IChr. II p. 441), qu p, eu q (cimiagnu, 19uixisse] luxisse Th, uexiUa cp^ Th) satis et t 22 euanuerant fere in cod. Broweri 19 ueruera m, uerba b uincula fames s {s add. manu altera) lapidem bcp^rH rauiemque p 20 inluuiem pars codicum et lapis n. 27, inlubiem mq, inglu\

manu
I

||

||

||

21 naufragium hiem Th, ingluuiem cf*i)', eUuuiem Aldus om. q serpentes mtTh (hic corr. ex scrpientem) direnena Th corpora Th 23 om. Th 22 tinms m, metuit p quo f^o^cod. Vindocin. Sabinus Ald. Fabric al., ^wm bcmo^o^p' Browerus, qui p (littera i in ras.) ii^i{qui coni. Riuinus), quem q, quae r\ que s, q; (i. e. que) r manu prima {quod manu altera) 24 dignus in saecla magister {* populis) Browerus amore datus* 25 his] hic f\ ha f uixit r breuiter per secula semper r^ ter Browerus, fateor breuiter o^o* {breuiter fateor] patrone omittit p addens me nunc post fateor) sanctissime doctor ita recte o'"' cod. Vindocin. Fabric iustissime noiter Browerus, spe||
I \ |

|j

||

||

||

6
cialiter

DAMASI EPIGRAMMATA

oms p in ras., heatissime doctor reliqui (cf. Melcbior Goldastus in notis ad Columbanum p. 117, Paraeneticorum ueterum 26 PauU ita recte o*o^ cod. Vindocin. Aldus Fabric, sancte P. I) subscr. flniiint reliqui damasetuos p uohiit qf-t Browerus nersus JDamasi episcopi urbis JRomae Browerus, alii aliter
II
| |

||

Ad u.

1 praecepta secutus clausula

secuti)

deum inaecepta

redit u. 9,

cf.

Vergiliana (Georg. IV 447 nr. 20* legis praecepta

secutus, 77 Christi praecepta secuti, Paulin. Nol. XV 61 domini 2 comparauit Sarazanius locum epist. ad praecepta secutus Galatas I 13 sq. audistis enim conuersationem meam aliquando in iudaismo, qu^niam supra modum persequehar ecclesiam dei et expugnaham illam, et jyroficieham in iudaismo supra multos coaetaneos meos in genere meo, ahundantius aemiilator existens paternarum mearum traditioniim. cf. Act. apost. VIII 3 et XXVI 9 sqq. 5 cf. 46 cum lacerat pia memhra, 28* satictae seruare foedera matris, 13 secuit pia uiscera matris et saepius 6 initium redit in 9. cf. Sedul. carm. pasch. V 237 nierue8 Verg. runt cernere uulttim 7 possit quid gloria Christi 8 Aen. X 896 sq. ut auras suspiciens hausit caelum mentemque 9 Ouid. Ars am. III 370 mores recepit. cf. Act. apost. IX 3. 4 10 Hor. Sat. composuisse suos. de clausula cf. adn. ad u. 1 11 mira fides I 1, 69 miitato nomine de te fahula narratur rerum, redit fonnula 8 et 46, cf. adn. 8, 4. clausula Vergili 12 praemia uitae redit clautrans aethera nectae Aen. VII 65 14 Paul. ep. 13 de clausula u. adn. 1, 4 sula 13 et 58 ad Cor. II 12, 2 scio hominem in Christo .... raptum huiusmodi usque ad tertium caehim, 12, 4 quoniam raptus est in paradisum. Verg. Aen. III 117 XI 210 tertia htx. cf. 9 post 15 Verg. Aen. VII 90 fruiturque deorum tertia himina solis luuencus I 304 cordis secreta reseruat. Paul. ad conloquiis. Cor. II 12, 4 et audiuit arcana uerha quae non licet homini loqui 16 Paulus praedicator et apostohis doctor gentium in fide et ueritate I Tim. 2, 7, cf. H 1, 11. Act. apostol. XXVI 17. 18 17 maris temptare profundum Ouid. Hal. 84. noctemque diemque Verg. Aen. V 766, noctesque diesque Hor. Sat. I 1, 76, 18 cotnparauit Sarazanius uersum Horati Ep. talia passim I 17, 10 nec uixit male qui natus moriensque fefeUit et illud Epicuri praeceptum XdO^s ^iacag, quod Ouidius Trist. III 4, 25 sic expressit crede mihi, hcne qui httuit, hene uixit (Vsener Epi19 Paul. ep. ad Cor. II 11, 23 sqq. cf. Dracont. curea p. 327) 20 cf. 32 Satisf. 312 pristina sufficiant uerhera uincla fames uerhera carnificis flammas tormenta catenas e. q. s. idem exordium 27,4 21 Act. apost. cap. 27. 28. cf. Sil. Ital. I 411 nee 22 Paulus ad Galat. VI 17 non serpentem diro exarmare ueneno 24 cf. scribit ego stigmata domini lesu in corpore meo porto 26 u. adn. 1, 17 am]ore dei, 28* hlandus amore dei 11, 2
[

DAMASI EPIGRAMMATA

3*

VERSVS DAMASI PAPAE AD QVENDAM FRATREM CORRIPIENDVM

Tityre, tu fido recubans sub tegmine Cliristi

diuinos apices sacro modularis in ore,

non
illis

falsas fabulas studio meditaris inani.

nam

capitur felicis gloria uitae^

istis

succedent poenae sine fine perennes.

frater,

unde cave,

uanis te subdere curis,

miserum ne tartara taetri. quin potius sacras animo spirare memento

inferni rapiant

scripturas^ dapibus satiant quae pectora castis.

10
te

domini saluum conseruet gratia semper.

Einsidlensi
et

Extat in codd.

(u.

praef.)

f.

90

auctoris

nomine non adscripto

Angelicano V 3, 22 saec. X (nr. 1515 in catalogo Henrici Narducci, uol. I Romae 1893 p. 653) f. 31, quem contuli. ex hoc ediderunt Amadutius Anecdot. litter. II p. 387, Migne Patrol. Lat. XIII p. 1217 (inde ARiese Antli. Lat.

765), Rossi Bull. crist. 18841885 p. 9 (inde Stornaiolo Studi e documenti di storia e diritto VII 1886 p. 24); ex illo Mommsen Mus. Rhen. IX p. 299 (cf. Rossi IChr. II p. 10). u. praef. Lemma seruauit Angelicanus Verg. Ecl. I 1 sq. 1 Tityre, tu patulae recuhans sub tegmine fagi siluestrem tenui musam meditaris auena, cf. Georg. IV 565 2 diuinos apices i. e. scripturas sacras (u. 8 sq.) ut in Cod. Theod. XVI 2 7 (a. 330) lectores diuinorum apicum et liypodiaconi. cf. Probi de nomine excerpta GLK IV p. 215 (apices) litterarum indicat nomen, cuius locutio in consuetudine est, quando dicimus 'diuinos apices^ et significamus litteras. Roensch Itala p. 328 3 falsas non E. Verg. Ecl. II 5 studio iactaris inani 4 cf. Vergili clausulas gloria facti (Aen. XII 322), gl. palmae (Georg. III 102). luuenc. II 470 comitatur gloria uitae. cf. 23, 6 et 76*, 5 5 Aen. 11 771 sine fme furenti (cf. I 279) 7 tartara eodem pede saepius apud Vergilium, e. gr. VI 543 ad impia tartara mittit 8 Aen. VII 126 tum sperare domos defessus ihique memento, clausula narrare memento ibid. 11 549 9 faciant E, saciant Ang.
n.
,

DAMASI EPIGRAMMATA

Cingebant

latices

montem teneroque meatu

corpora multorum, cineres atque ossa rigabant.

non
5

tulit

boc Damasus, communi lege sepultos

post requiem tristes iterum persoluere poenas. protinus adgressus

magnum

superare laborem

aggeris inmensi deiecit culmina montis.

intima
siccauit

sollicite scrutatus uiscera terrae

totum quidquid madefecerat bumor.

fidelis.

inuenit fontem, praebet qui dona salutis.

10

haec curauit Mercurius leuita

Tabula mannorea

litteris pulcherrimis Philocalianis indiu latuisset, saeculo XV in lucem rediit e clivo Vaticano, nunc seruatur in cryptis Vaticanis, ubi descripsit Gerbardus Ficker conlega. imago e gypso expressa in museo Lateranensi extat class. I n. 2. ex antiquioribus syllogis seruauit Tli (Rossi IChr. II p. 5(3, 14); a Maphaeo Vegio, qui saec. XV de basilica Vaticana scripsit lapidemque eius lateri adfixum uidit, accepisse uidetur Cyriacus (Rossi 1. c. p. 342. 344. 349. 390); Petrus Sabinus legit 'in exteriori fronte parietis ad latus dextrum templi diui Petri in Vaticano' (Rossi 1. c. ediderunt tractaueruntque multi: Baronius a. 384 p. 411, 5). (ab hoc Riuinus n. 38), Sarazani n. 39, Merenda n. 36, Perez p. 54 in tabula n. III (aei'i incis.), Dionysi Vaticanae basilicae cryptar. monum. (Romae 1773) p. 61 tab. XXVII, Mai Script. uet. p. 168 n. 4, ThRoller Les catacombes de Rome II p. 78 tab. LXI n. 8 (ad exemplum musei Later., cf. Rossi Bull. crist. 1877 tab. III. IV, Mus. Pio-Lat. tab. I), Buecheler Anthol. epigr. cf. praeterea MSdeRossi n. 310. in appendice apud Rossium Rom. sott. I p. 47, Kraus p. 388. 532, De Waal Roem. Quartal-

scripta

cum

IV p. 118, Duchesne Lib. pontif. I CXXII, Armellini Le chiese di Roma p. 526. 537, AElter Mus. Rhen. XLIII p. 123. 133 aliosque Spreui codicum uarietatem (2 atque, 8 humor lapis, non adque et imor, quod contendit Sabinus, rectius Th) 1 cf. initium Vergilianum cingehant siluae Aen. V 288, latices uox Vergiliana (eadem uersus sede Aen. VI 715) 2 reUiquias Troiae cineres aique ossa peremptae Verg. Aen. V787, cf. XI 249
schrift I p. 19, IPKirsch ibid.
p.

DAMASI EPIGRAMMATA
uoltum lacrimis Vergilianum e.
atqiie gr.

ora rigahat 3 non tulit exordium II 407 non tulit hanc speciem e. q. s. (cf. Sedul. carm. pasch. IV 181) VIII 256 IX 619 Ecl. V 89 cet. 4 cf. Aen. IX 420 sq. sanguine poenas persoluas, 1 600 grates 5 Aen. III 368 tantos possim superare labores persoluere dignas 6 Stat. Silu. I 1, 59 superingesti portaret culmina montis 7 uiscera terrae Ouid. Met. 1 138, Stat. Silu. III 1, 113, uiscera 8 Aen. V 330 fusus montis Verg. Aen. III 575. cf. adn. 13, 1 9 clausula dona humuvi uiridisque super madefecerat herbas 10 Jeuita fidelis salutis luuenci II 66, Ven. Fort. II 7, 37 al. eadem clausula 14, 5

Aen.

5*

Non

haec

humams

opihiis,

non

arte magistra

sed praestante Petro^, cui tradita ianua caeli est,

antistes Christi couposuit
5

Damasus.
lauacrum,
soluit)>

una Petri

sedes,

unum uerumque

uincula nulla tenent <(Acatius

uotum

FONTES scil. Vaticanos siue Seruauit L inscribens Grut. 1163, 10 (inde Baronius Petri baptisterii ut putant. a. 384, Sarazani n. 17, Riuinus n. 18, Merenda n. 37), Marinius apud Maium Script. uet. p. 168 n. 3, Sarti et Settele Ad Dionysii opus de Vatic. cryptis appendix p. 94; Rossi Bull. crist. 1877 p. 8 sq. Mus. Pio-Lat. p. 26 IChr. II p. 147, 10. 10. cf. Bull. crist. 1867 p. 34, Langen Gesch. d. roem. Kirche p. 597, IPXirsch Roem. Quartalschrift IV p. 119 1 totus Vergili Aen. XII 427, Lacunas indicauit Rossius. ubi sequitur uersus prouenitmt neque te, Aenea, mea dextera seruat; cf. VIII 442 omni nunc arte magistra {atque arte ma4 antistes Christi mihi suspigistra in Probae centone 532) cionem mouit carmen tam laceratum Damaso tribui iniuria.

AD

s.

certe ille rectoris

nomen

in deliciis habet

(n. 7.

14. 42. 44.

cf.

13. 18. 23. 48), sic auctor anonymus (Ambrosiaster) in comment. epist. ad Timoth. I 3, 14 ecclesia .... cxiius hodie rector est Da-

masus\ soluta oratione episcopus uocatur

stes

n. 18. 22. 31. 45,

anti-

epigrammate saeculi V (n. 104). potuit sane eius de accedit metrum baptisterio meritum laudari carmine alieno. 6 teneat elegiacum quo fere abstinet poeta noster (cf. 32. 55) codex, tenent Baron. Rossi; quae secuntur tria uocabula ex alio titulo huc male intrusa. quem liquor iste lauat explet Rossius.
in

10

DAMASI EPIGRAMMATA
rem expediuit duo
disticha subesse ratus

aliter nec bene Riuinus ita fere restituenda

una

sic

Petri sedes, nnum uerumque Icmacrum, iwaestante Petro uincuhi non teneat.

Ad eundem 'fontem sacrum' (cf. Siricii elogium infra n. 93 2 sq. x>ost Damasum clarus totos quos uixit in annos, fonte sacro magnus meruit sedere sacerdos) titulus spectat in cryptis Yaticanis repertus et a Rossio ita suppletus
u.

Longinianus u. c. praef. urh^et Anastasia c. f. eius ad augendum splendorem^lbasilicae apostoli Petri pauimentum parietes~\iiem coelum sacri fontis, quem dudum Da^^masus vir sanctus in
ea
.

exstruxit, sumjJt^u proprio marnwru^m cultu et musiuo opere\decorarunt

.

Sarti et Settele 1. c p. 91 tab. XXXIII, Rossi Bull. crist. 1877 Mus. Pio-Lat. p. 25 Kirsch 1. c. p. 120. eiusdem uiri clarissimi epigramma ad fontes basilicae s. Anastasiae incisum aliud carmen inscriptum "'ad fontes' (infra infra habes n. 105. n. 72) num ad fontes basilicae Vaticanae pertineat, id quod opinantur Rossius et Grisar (Zeitschrift f. kathol. Theologie XIII 1889 p. 115), licet dubitari
p. 8 et
,

6*

....
terio

Fa]ustino Viatrici

....

epistylii j^aruae basilicae rep. in coemeGenerosae uia Portuensi prope lucum fratrum Arualium. e litterarum forma Philocaliana basilicam ab ipso pontifice in

Fragmenta duo

honorem Simplicii, Faustiui, Viatricis (non Beatricis) martyrum (Martp-. Hieron. IV Kal. Aug.) constructam esse concludi potest, ut x'ecte Rossius suppleuerit sanctis (siue heatis) martyribus Simplicio Faustino Viatrici, Bull. crist. 1869 p. 1 9, Roma sott. III quartum nomeu Rufiniani martyius epip. 651 sqq. c. tab. LII. stylio inscriptum fuisse idem probabiliter coniecit conlatis martyrum quattuor imaginibus, quibus nomina adpicta sunt, in

crypta coemeterii (Rom.

sott. III tab. LI)

semel atque iterum uero de nomine Felix,

qui intemerata fide contempto principe mundi
confessus Christum caelest]ia re[gna petisti.

DAMASI EPIGRAMMATA
uere f>retiosa fides, co]gnosc[ite, fratris
5

11

qua ad caelum uictor parit]er proper[auit Adauctus. presbyter his Verus Da]niaso rect[ore iubente
composuit tumulum sanctorum limina adornans.

Felix et Adauctus sub Diocletiano et Maximiano martyrium passi in coemeterio Comodillae uia Ostiensi sepulti erant (Rossi Roma sott. I p. 182. 183 IChr. II p. 31 n. 74*. Acta SS. VI Aug. lapidis fragmentum mihi uisum litteris Philocalianis p. 546). inscriptum Rossius in museo Vaticano agnouit huc translatum ut uidetur anno 1720 e crypta martyrum a Boldettio inuenta (Rossi Roma sott. I p. 120, Bull. crist. 1877 p. 19); nunc in museo Lateranensi (class. III n. 2) extat suppletum ex apographis, quae seruauerunt codd. ETPL, Rossi IChr. II p. 32, 76 (= CIL VI 1 p. XIV n. 74) p. 67, 29 p. 82, 20 p. 102, 32. ex L Grut. 1171, 18, inde Baronius a. 384, Sai^azani n. 24, Riuinus n. 40, Merenda n. 24; exemplum Lateranense expressit Roller Les catacombes de Rome II p. 73 tab. LXI n. 2 secutus Rossium Mus. Pio-Lat. tab. III. Buecheler Anth. epigr. n. 671 Lemma in sepulcliro sancti Felicis praefigit E, in uia 1 adqiie P (cf. adn. 4) Ostiensi iuxta sanctum Pauluni T cum uero nomine E, quod praestat Buechelero 2 concepto P 3 conet edifessum Christi T 4 cognuscite P fratris E, fratres tores praeter Buechelerum 5 qua ad E, qui ad L, quia ad T, qui uita P jjaritur T, om. P properat ausctus P 6 is L uersus damasus T 7 conposuit tumulo P adornans E recte ut uidetur, adorans L, adoras P, om. T subscr. in T felix fe ad auctis (i. e. Felix et Adauctus) Ad u. 1 semel atque iterum Ciceronianum. cf. 61 pariterque 2 inet nomine Felix, Verg. Aen. I 277 suo de nomine dicet temerata, cum desideretur alterum Damasianum ultimae ablatiui correptae exemplum, nescio an fides restituendum sit formula interpungendumque qui intemerata fides e. q. s. e Vergilio sumpta (Aen. II 142 sq. per si qua est quae restet adhuc mortalibus usquam intemerata fides, inde Proba cento 473 aliique) redit in fi'agmento 35 quae intemerata fides .... comparari potest altera formula Damasiana mira fides rerum (n. 2.
||
|

||

||

||

TPL

||

||

||

TPL

||

Damasiana usurpat Ven. 46), u. Mus. Rhen. L p. 201 sq. Fortun. 15, 15 sq. uictus amore dei contempto principe mundi intemerata fides pertulit exilium. alterum huius uersus hemistichium redit 30 et 47, cf. 43 superato principe mundi 3 cf 43 confessi Christum, 41* confessa Christum (Verg. Aen. II 591 concum clausula cf. Verg. Aen. I 620 noua regna pefessa deam). tentem, Rossi IChr. II p. 87, 31 (= Buecheler Anth. epigr. n. 737)
8.

12
prudens

DAMASI EPIGRAMMATA

4 Verg. Aen. IX 614 et innocua caelestia regna x>^tisti cf. 42 ornauit Damasus iumulum, cognoscite, uere Phrygiae. 5 himc uersum rector. item cognosce per parenthesin 53, cf. 76 respicit topograplius Salisburgensis (cod. Vindob. 1008) ap. Rossium Roma sott. I p. 141. 182 et non Jonge inde ecclesia s. Felicis est, uhi ipse dormit, cum quo quando ad caelum migrauit pariter properabat Adauctus et amho requiescunt in uno loco. cf. 31 ad 6 Damasus rector 14. 42, rector plebis 44. caelum pariter e. q. s. u. adn. 5, 4 7 cf. 33* composuit tumuhim Laurentia coniunx, 31 sanctorum limina quaerat. Merenda adnotauit lectionem codicis L adorans defendi posse Paulini Nol. carm. XIX u. 305 et magni solium breue confessoris adorat. cf praeterea Vergiliana Aen. 365 sq. deorum limina, II 700 sanctum sidus adcyrat, VII 6 aggere composito tumuli, X 619 onerauit limina donis;

adornandi uerbum apud Mantuanum non legitur. lohannes (a. 523 526) martyrum coemeterium renouauit, item Leo III (a. 795 816) renouauit sarta tecta beati Felicis et Adaucti
pontifex

s.

martyrum iuxta

Paulum apostohim,

Lib. pontif. I p. 276 II p. 2

8
Militiae

nomen dederant saennm]q(ue)

metu

[gerebaut

officium pariter spectantes iussja ty[rannij praeceptis pulsante

seruijre par[ati.

mira
5

fides

rerum: subito posuejre furore[m,

c[onuersi fugiimt^ ducis impia castrja relinquimt,

proic[iunt clipeos faleras tel]aq(ue) cruenta,
confe[ssi gaudent Christi portar]e triumfos.
credit[e per

Damasum,

possit quid] gloria Christi.

Nerei et Achillei martyrum sepulcrum in coemeterio DomiArdeatina detectum est a. 1873 ibidemque prodierunt duo elogii fragmenta litteris paene Philocalianis (Mus. Rhen. L p. 199) inscripta, quorum alterum edidit Rossi Bull. crist. 1874 p. 19 sqq. tab. I 2 (inde Kraus p. 84; cf. Bull. crist. 1875 p. 5sqq.), utrumque Armcllini Le chiese di Roma (1887) -p. 734. integrum carmen extat in ETL, Ros.si IChr. II p. 31, 74 (= CIL VI 1 ex L p. XIV n. 71) p. 67, 28 p. 101, 20 (cf. etiam p. 342. 390). edidit Grut. 1171, 6, a quo pendent Baronius a. 367, Sarazani n. 23, Riuinus n. 26, Merenda n. 25; Mai Script. uet. V p. 394, 3; Acheiis Acta ss. Nerei et Achillei (Texte und Untersuchungen zur
tillae uia

DAMASI EPIGRAMMATA

13

Gesch. der altchristlichen Litteratur XI, Lipsiae 1893) p. 43 sq. Buecheler AnthoL epigr. n. 304 Praescriptum sepulchro Nerei et Achillei in uia Appia. Nereus et Achilleus martyres in E, Nereus et Achileus martyr: 1 almumque L (in lapicle Q tantum litterae uestigium in T

II

superest)

||

2 tirrani

||

4 fu/rore

et lapis fractus cui potest

incisum fuisse FVRORE, ut PARENTV in epitaphio Proiectae n. 53 6 FnOlC[iunt] lapis, p^-oficiunt TL, om. E (PROIICIVNT
II

Gruter)
lapis
(.
. .

clypeos

7 lapis 18)
lapis,

AQ ), TRIVMFOS
II

telaque codd. et cf. adn. 1, 12 lapis, triumphos codd. hic et alibi (FILOCALVS 8 Ghristi quid gJoria possit T ( GLORIA CE^ISTI
clippeos
(cf.

EL,

1,11)

et tela

emendabat Gruter perperam

||

non XPI)

Ad u. 1 martyres in actis (Achelis 1. c. p. 1) cubicularii fuisse dicuntur Flauiae Domitillae Domitiani sorox-is iiliae (Friedlaender Sittengesch. p. 504); praetorianos potius uidetur designare Damasus (u. 5 castra i. e. praetoria, ut putat Rossius). 2 clausula saeuumque tridentem clausula Verg. Aen. I 138 iussa tyranni (Verg. Aen. VII 368 iussa parentis) redit in 27 Sedul. carm. pasch. II 102 contemnere iussa tyranni et 37. 138 (== Georg. III 106) corda pauor 3 cf. Verg. Aen.

pulsans et clausulas eiusdem certare parati, respondere piarati sim. (Aen. V 108 Ecl. VII 5). supra 1, 5 Christo seruire parati 4 mira fides rerum redit 2, 11 et 46, cf. Verg. Aen. IX 277 sq. maxima rerum uerborumque fides. talia apud christianos gentilesque poetas saepius: mira fides Stat. Silu. III 3, 21 IV 4, 81, Paulin. Nol. XV 253 XIX 550, 2>ro mira fides luuenc. I 113. cf. Rossi IChr. II p. 64, 10 p. 106, 46, p. 70, 70 p. 112, 72 6 sic 1,12 impia maledicum faleras telaque gerentem. cf. Verg. Aen. VI 835 proice tela manu et exitus tela cruentat Aen. X 730, arma cruenta X 461 (conl. IX 750), tela cruenta Ouid. Trist. V 7 Christi meruere triumphos 23 8 posset quid gloria 7, 34 Christi 2,7, monstrauit gloria Christi 27, possent quid praemia

uitae 2,12.

cf.

adn. 3,4

Qui gradiens pelagi fluctus compressit amaros,

uiuere qui praestat morientia semina terrae,
soluere qui potuit letalia uincula mortis,

post tenebras fratrem, post tertia lumina solis

5

ad superos iterum Marthae donare sorori,

post cineres

Damasum

faciet quia surgere credo.

14

DAMASI EPIGRAMMATA

'Epitapliium ijapae Damasi quod sibi edidit ipse' sepulti uia (Lib. pontif. supra in testimoniis, Rossi Roma sott. I p. 180. 241 sq. Bull. crist. 1877 p. 130, infra adn. 57) in multis codicibus traditur, de quibus u. Rossium IChr. II p. 250. 252 n. 1 (syll. Isidoriana), p. 271. 275 n. 16 (cod. Lugd. Bat. Voss. Q. 69 saec. IX), p. 282 (Vat. Regin. 1578 saec. XI f. 26. Monac. 18375 saec. IX f. 140); accedunt codex uetustus bibliothecae Treuericae ecclesiae s. Petri, ex quo Christophorus Browerus communicauit cum Baronio Annal. a. 384 (ab hoc pendent Sarazani n. 16, Riuinus n. 16, Merenda n. 34, Wilpert Ein Cyclus christologischer Gemaelde aus d. Katakombe d. hh. Petrus und Marcellinus p. 18), Monacensis 22227 saec. XII (f. 207) aliique. male inrepsit inter carmina Theodulfi episcopi Aurelianensis praefixo lemmate 'in obitu Damasi', Poet. latini aeui Carolini, rec. EDuemmler I p. 557 n. LXVI (e Sirmondo), cf. Ros.si IChr. II p. 252 287 BuU. crist. 1884 1885 p. 11. totum carmen saeculo fere VIII Treueris monumento Erici cuiusdam (u. 6 2^ost cineres Erici e. q. s.) incisum est auctum duobus 'uersibus' hisce

Ardeatina

Christe redemptor parce qui corpore multas post

fideli

se reliquit

Erico, lacrimas

christ. Rhenan. II n. 385 (e Broweri Antiq. uersus 2 et 3 adhibiti sunt in titulo christiano musei Lateranensis (class. IX n. 37), quem nuper descripsi:

FXKraus
Treu.

Inscr.

I p. 61).

VIVEREQVIPRESTATMORIENTI

A^SE^MINATERRAESOLVEREQVIPOT
VIT^'LETALIAVmCVLAMORTI
DEPOSITVSTEBERIANVSIIIIDVSAGV xfiTSTASmPACEM
[depositus Teherianus in marmore est, non deposuit Seberianus^ Sarti et Settele Ad Dionysii opus de Vaticanis cryptis appendix (Romae 1840) p. 82.] imitatus est praeterea auctor epitaphii quod in codice L legitur apud Rossium IChr. II p. 170 n. 27 (= Grut. 1169, 4) Qtii mare gradiens undas planauit tumentes dextramque salutis labenti Petro porrexit e. q. s. cf. Verg. Aen. 801 1 Cur pro Qui cod. Monac. 22227. saepe furores compressi et rabiem tantam caelique marisque nota formam prestat in 2 qui prestat uiuere cod. Regin. lapide Teberiani conl. 27, 11. conferri possunt Vergiliana hemi-

quod tradunt

stichia Aen. X 462 morientia lumina Turni, XI 665 morientia corpora fundis , eiusdemque clausula semina flammae VI 6. 3 legalia cod. Ouid. Metam. III 105 mortalia semina dicit Regin. Erici epit. Sirmond., Lazaro sua Baronius e codice Treuerico aut coniectura (cf. epitaphium supra citatum ap. Ros-

DAMASI EPIGRAMMATA
sium IChr.
coegit).

15
redire

II p. 170,

27

u.

ad superos Lazarum nee non

loetaUa

codd. Monac.) confirmatur titulo Teberiani. cf. infra 61,5 mortis quod uincula rupi, Buecheler Anth. epigr. n. 726 mortis sic uincula uincat 4 tristia in Erici lapide fuisse fertur. exordium post tenehras iterum habes 2, 0. cf. Lucr. I 5 liimina solis, Catull. 64, 271 sub lumina (al. limina) solis, Verg. Aen. VI 255 prwni sub lumina
Jetalia

lectio

(laetalia,

VII 130) lapis Erici, Mariae Baro5 nius e Treuerico aut coniectura (cf Wilpert 1. c. p. 26 not. 2) 6 Rossi IChr. II p. 170, 27 u. 10 quia surgere credo post cineres. cf. infra 76, 3. post cineres ap. Ouid. ex Ponto IV 16, 3, Martial. I, 1, 6 VIII 38, 16, Stat. Silu. II 1, 97 aliosque
solis (cf.

MAARTH^

10

Hoc tumulo

sacrata

hic soror est Damasi,

uouerat haec sese

uirginis ut
5

membra quiescunt: nomen si quaeris, Irene. Christo cum uita maneret,

deo nunc

meritum sanctus pudor ipse probaret. bis denas hiemes necdum compleuerat aetas, egregios mores uitae praecesserat aetas,
magnificos fructus dederat melioribus annis.

propositum mentis pietas ueneranda puellae,

te 10

germana soror

nostri tunc testis amoris,

cum fugeret mundum^ dederat mihi pignus honestum. quam sibi cum rajjeret melior tunc regia caeli,
non timui mortem,
caelos

quod

libera adiret,

sed dokii, fateor, consortia perdere uitae.

nunc ueniente deo nostri reminiscere, uirgo,

15

ut tua per

dominum

praestet mihi facula lumen.

Elogium Irenes, Damasi sororis, sepultae eodem quo frater et mater loco uia Ardeatina, ut testatur Liber pontificalis (supra in testimoniis, cf. Damasi epitaphium n. 9 c. adn.) integrum seruauit unus codex L, ex quo ediderunt Grrut. 1172, 10 et Rossi
IChr. II p. 104, 42 (inde
a.

Duchesne Lib.
frustula
et

pontif. I p. 215).

quam marmoris fragmentum

1880 ad basilicam
ss.

Cosmae

uersuum 1 5 exhibens Damiani efifossum est, Ros-

post-

16

DAMASI EPIGRAMMATA

1889 p. 146 151 tab. IX sius carmen retractauit Bull. crist. 1888 (inde Wilpert Die gottgeweihien Jungfrauen in den ersten Jahrhunderten der Kirche, Friburg. Bris. 1892, p. 77 tab. IV 4; cf.

etiam Le Blant Comptes rendus de l'acad. des inscr. 4. ser. XVII 437 sq.). a Grutero pendent editores: Baronius a. 384, Sarazani n. 28, Riuinus n. 33, Merenda n. 31 aliique (u. Bull. crist. cf. Perez p. 48 sqq., Biraghi Epitafio di s. Irene 1. c. p. 148). vergine (Mediol. 1870), Piper Zeitschr. f. Kirchengeschichte I 1877 p. 220, Langen Geschichte d. roem. Kirche p. 596. forma litterarum fragmenti cum abhorreat a solita Philocaliana (u. imaginem in tab. n. III), Rossius longe antequam sedem episcopalem ascenderet Damasus titulum incisum esse concludit
p.
,

(Roma

sott. III

p.

Mus. Rhen. L p. 199). acta Irenes a lohanne Tamaio de Salazar (u. CGIoecher Gelehrten-Lexikon IV p. 994) primum edita (Acta SS. III Febr. p. 244 sq.) ad ipsum elogium Damasianum confidenter ficta esse primo obtutu apQuartalschr. IV
paret, ut fides eis haberi possit nulla. usus autem est auctor, qui Irenen ^ad bissenum pontificatus Damasi annum*' i. e. a. 379 decessisse tradit, exemplo Gruteriano
1 Ven. Fort. IV, 7, 9 ecce suh hoc tumiilo pietatis membra 2 irenae codex. quiescunt, similia in sepulcralibus passim nomen si quaeris talia in sepulcralibus trita, uelut CIL XII 533 nomen si quaeris titulus tibi uera fatetur. cf. 12, 1 quaeris si, requiris, 34* uitam si quaeris 3 clum 26, 2 nomina quisque uita manebat clausula Vergiliana Aen. V 724 VI 608. 661, cf. 628 (si) uita maneret. CIL VIII suppl. 16463. IX 4796 cet. 4 cf. 12,9 idrgineum infra 33* cutn uita maneret pu5 cf. 27 bis seni transiere dies, Verg. Ecl. I 43 bis clorem senos cui mstra dies altaria fumant, Sil. It. III 67 bis senos lunae nondum compleuerat orbes\ infra 76 imitator Damasi bis duodenos necdum compleuerat annos. dicit autem Damasus non aetatis annum quo Irene decessit, sed quo jjer uirginitatis 6 precesserat L, uotum Christo se dicauerat (Perez p. 51) praegesserat Biraghi, quem secuti sunt Rossius et Wilpert. codicis lectio uerior. mendum sustulisse mihi uidetur Buecheler altae scribens pro aetas, quod uocabulum facile ex suijeriore uersu inrepere potuit: egregios mores uitae praecesserat altae propositum mentis (cf. Verg. Aen. I 26 alta mente repostum), pietas ueneranda puellae magnificos fructus dederat melioribus 8 melioribus annis i. e. aetate florente, cf. Verg. Aen. annis VI 649 nati melioribus annis. post hunc uersum lacunam sta9 haec pro te Perezius mauult, nunc tuit Wilpert 1. c p. 77 pro tunc Gruterus edidit et qui eum secuti sunt (Acta SS. 1. c). testis amoris i. e. iudice Rossio, cui adstipulatur Duchesne Lib. pontif. I p. 215, mater defuncta, quae morieus {cum fugeret
.

241. p. 287.

Bull. crist.

1.

c.

p.

152

sq.

cf.

Roem.

DAMASI EPIGRAMMATA
mundum

17

u. 10) Ireneri filiam deo deuotam filio commendauit quod si uerum est, per{dederat Damaso pignus honestum). plexius poetam loqui iudicabimus. equidem Buechelero adsentior ''germanam (an ''Germanam'?) sororem' i. e. alteram Damasi sororem haud multum ante Irenen defunctam tcstem 10 Verg. Aen. amoris intellegendam esse 538 (cf. 572) 11 quam ferre sui dederat monumentum et pignus amoris cf. 12 et 21* (sc. Irenes sororem) Sarazanius pro quem. scripsit. rapuit sihi regia caeli, 23 rapuit quos regia caeli. clausula

regia caeli Verg. Aen. VII 210 (saep.), Ouid. Met. I 257 II 198, 12 set timuit Petron. sat. 124. 137, Sil. It. I 136 cet., cf. 49. 91 mortem in epitaphio Ostiensi CIL XIV 636 (= Buecheler Auth. 13 u. adn. 12, 10. Ouid. Tr. epigr. n. 487) 10, 51 perdere uitam, cf. Verg. Aen. VII 304, Dracont. de deo III 45 15 et pro ut Perez ex Actis SS. III Febr. p. 245. facula producta prima, contraria licentia fahulas 3*, luguhres 40. tangit autem parabolen de uirginibus prudentibus fatuisque apud euang. 1 sqq. Matth.

XXV

11
Insons] uita fuit Marci,
.
.

am]ore

dei posset qui

quam uouimus omnes. temnere mundum^

disceret omnis.

srauit populus

quod

paruus] honor uitae^ grandis contemptus habendi

5

uirtus tenuit penetralia cordis

te custos, Christi perfectus amicus. et
<(hic

Marcus Marci uita

Damasus tumulum cum reddit honorem. fide nomine consors

)>

et meritis

Marci pontificis paene ignoti, qui sedit a. 336, epitaphium esse plerique putant, in his Rossius, dubitat Duchesne Lib. pontif. 1 p. 204. eius sepulcrum uia Ardeatina in coemeterio Balbinae fuit (Lib. pontif. I p. 202 c. adn. 4 Duchesnii. Acta SS. III Oct. p. 886 sqq.). ex L, qui solus seruauit, ediderunt Grut. 1173, 12 (inde Baronius a. 336, Sarazani n. 34, Riuinus n. 44, Merenda n. 13) et Rossi IChr. II p. 108 n. 59. unus uersus octauus integer traditur, ceteri mutilati sunt (neque enim recte hoc de carmine iudicat Manitius Mus. Rhen. de p. 316). supplementis non constat, adscribo quae temptauerunt Riuinus, Terribilinius p. 7, Rossius

XLV

Damasvs,

ed.

Ihm

18

DAMASI EPIGRAMMATA

1 [integrd] Riu., [insons} Terrib. probabilius, cf. 44 msontem picerum, 21* haec fuit insontis ttita laudata iuuentm 2 [unius] ore Riu., [blandus am]ore Terrib. conlato 28* blandus amore dei semper qui uiuere nosset, [plentis wijare Rossi conlato eiusdem syllogae carm. 69 (p. 111) u. 9 jjlenus amore dei, plenus quocpie amore pjropinqtii (cf. CIL X 6218); cogitari possunt alia uelut laettis amore (Rossi 11 p. 151 n. 26), dignus amore (hoc Damasianum, cf. n. 2,24 de Paulo dignus amore dei. uiuit per suecla magister); cf. Ven. Fortun. carai. 11 15, 15 uictus amore dei contempto principe mundi (adn. ad
[ille pero]rauit Riu., [exemplo or]auit Terrib.. sed in codice supersit Srauit {orauit Grut.), [actis mo^i]4 [multus] Riu., [paruus] Terrib. s[t]ratdt Rossi 5 [rnuUiiuga et] Riuin., [et sollers] Terrib., [intima sed] Rossi. cf. 80, 4 de clausula u. adn. 1.4 sed tennit uirtus adseruitque fidem. 7 [ortwn]et Terrib., [te 6 [iusti]t[ia]e Riu. Terrib. Rossi colit] et Damasus tumulo Rossi, audacius Riuinus sic huic Damasus tumulum tiimulo cum reddit konoi'em: est situs hic Marcus in. Marci uitaque fideque et meritis consors et uerbum latere pro certo habeo, neque male ornauit Tembilinius proposuit conl. 42 ornmiit Damasus tumulum, cognoscite, rector (cf. etiam in mentem uenit monstrauit {hunc monstrat? inuenit? 44). cf. 49) Damasus tumulum cui reddit honorem\ Buecheler mauult [huic refou]et e. q. s. certe abicienda pai-ticula et, qua abstinet poeta (u. adn. uu. 8. 9). clausulam monstrat honorem infi-a 347 reddantur honoi-es) habes 17 (Verg. Aen. 8. 9 hic unicum exemplum coj)uIae et in carminibus Damasi indubitatae auctoritatis occurrit, namque 1,12 telaque, non et tela legendum esse monui. reHqua in carminibus leguntur dubiae originis etiam 23. 61). copula sollemnis que est, raro 33. 34. 62 (et ac et atque adhibentur (u. ind.), soluta oratione et 18. 23. 53. cui argumento cum accedat alterum praua uocis fide mensura

n. 7,2)

melius,

cum

et tertium Marci nomen repetitum, equidem Damasianum de Marco elogium uersu septimo terminari existimo. u. Mus.

Rhen. L

p.

195

sq.

12

Hic congesta iacet quaeris si turba piorum, coi^pora sanctorum retinent ueneranda sepulcra,
sublimes animas rapuit
sibi regia caeli.

hic comites Xysti, portant qui ex hoste tropaea:

5

hic

numerus procerum, seruat qui

altaria Chr(ist)i;

hic positus longa uixit qui in pace sacerdos;


DAMASI EPIGRAMMATA
hic confessores sancti qnos Graecia misit;
liic

19

iuuenes pueriq(ue) senes castique nepotes,

quis
10

hic,

fateor,

mage uirgineum Damasus

placuit retinere pudorem.

uolui

mea condere membra,

sed cineres timui sanctos uexare piorum.

Fragmentis compositis titulus nunc paene
in coemeterio Callisti uia

recognoui et
tab. II n. 1

mteger extat Appia in crypta pontificum maiore. imaginem ad Rossii exemplum parum bene ex-

pressam dedi in
(cf.

Rossi Rom. sott. II p. 23 sqq. tab. n. IV. tab. I et lA), Kraus Roma sott. p. 164 tab. I, Roller Les catacombes de Rome II p. 78 tab. LXI n. 9. integrum seruauerunt T et L, Rossi IChr. 11 p. 66, 23 p. 105, 43. ex L ediderunt Grut. 1172^ 11 et Marinius apud Maium Script. uet. p. 37, 2, ab illo pendent Baronius a. 384, Sarazani n. 29,

V
1

Riuinus n. 34, Merenda p. 229 sqq.

queris sihi

n. 33.

enarrauit Rossius

Roma

sott. 11

||

sepulchrum in marmore 27)

||

2 sejndcra lapis et T, sepulchra L (contra 4 XYSTI lapis et L, xisti T

||
j

5 XPl lapis et L, christi T troj^hea T 9 christi T gracia 8 casti om.

|

||

||

||

SANCTI mace T 11
7
||

lapis, sci L,
.
.

ORVM

in

piorum T et Gruter, priorum L et Marinius Ad u. 1 Prud. Perist. XI 11 sq. qtianta uirum iaceant conclausula turba piorum redit (jestis corpora aceruis nosse licet. in titulo Volsiniensi CIL XI 2839, ibidem exordium Vergilia-

marmore

superest,

2 uenerare sepulcrum 27. 42. 46, cf. adn. 83, 3 u. 3 3 sublimis animas Verg. Aen. VI 720. de clausula u. acbi. 4 Xystus II paj)a sedit ab anno 257 ad 258, eius 10, 11 elogium n. 13. cf. Cypriani epist. (ad Successimi) Xystum autem in coemeterio animaduersum esse sciatis VIII id. Aug. die Lib. pontif. I p. 155 capite trunet cum eo diacones quattuor. catus est et cum eo alii sex diaconi, Felicissimus et Agapitus (eorum elogium n. 23), lanuarius, Magnus, Vincentius et Stephanus (Duchesne I p. XCVII). ex hoste tropaea exitus Vergili Georg. III 32 redit 1,16 tnlerat quae ex hoste tropaea, 14 tulerat qui ex hoste tropaeum (cf. Probae cent. 5 sqq. nulloque ex hoste tropaea sanguine conspersos tulerat cpios fania triumphos , Mus. Rhen. L p. 195). in 17 superest eiusdem formulae tropaeum, in elogio Redempti 21* sumpsit qui ex hoste tropaea; cf. Ouid. Her. IX 104 tulit a capto nota tropaea uiro 5 seruat qui altaria Christi redit in 31, seruas q. a. Ch. 52, cf Sil. It. III 29 seruant altaria flammae 6 Miltiadem pontificem (a. 311 314)

num

LXXX

Rossius intellegit

(cf.

RALipsius Chronologie der roem. Bischoefe 2*

20
p. 253), sed,

DAMASI EPIGRAMMATA

ut Buecheler monet, singularis potius est collectiuus ut miles eques senutor ac multa apud poetas et Liuium

Tacitumque nomina. cf. Verg. Aen. 1 249 compostus pace quiescit 7 martyrem iguotum 52 Graecia misit, Petrum Paulumque discipulos oriens misit 26, adde sacrilegam quam misit Graecia nepotes Yerg. Aen. III 409, cf. IX 307 8 casti turbam 78
. .

iuiienumque semimque, Ven. Fort. III 6, 3 ])ueros iuuenesque senesque, quod posteriores imitati suut (M.011. Germ. Auct. antiq. IV 2 9 et quis et mage ex Vergilio sumpta (e. gr. Aen. p. 137) I 95. X 480), illud in 14 et 56* redibit, hoc in 19 (sed 29 hic ruhorem Verg. Georg. I 430 placuisse magis). uirgineum 10 fateor parentuesis. sic saepius (57,5 fateor uolui), item precor poeta noster secutus Vergilium. sanctissima condere mem11 cineresque beatos 79 bra 29
.
. .

13

Tempore quo

gladivis secuit pia uiscera matris,

hic positus rector caelestia iussa docebam.

adueniunt subito rapiuut qui forte sedeutem,

militibus missis populi tunc colla dedere.
5

mox

sibi coo-nouit senior quis

toUere uellet
prior obtulit ipse,

palmam, seque suumque caput

ostendit Christus,
pastoris meritum,

impatiens feritas posset ne la]ed[ere quemquam.

reddit qu]i p[raemia uitae,

numerum

g]reg[is ipse tuetur.

Via Appia in coemeterii

stulum lapidis
litteris

grum

seruauit L.
(cf.

Callisti crypta pontificum fruPliilocalianis inscriptum prodiit, inteGrut. 1173, 13 (inde Merenda n. 10), Marinius

apud Maium
tab. II u. 2

Scr. uet.

p. 35, 1,

Rossi

Roma

sott. II p.

25

sq.

Stephanum tab. I A) et IChr. II p. 108 n. 60. papam carmine laudari Merenda putat (p. 137. 227) nimium fretus eius actis (Acta SS. I Aug. p. 139 sqq.), Xystum II Terribilinius p.
sott." p.
1
7,

cui

adstipulautur Rossi

Rom.

sott. II p.

84 sqq.,

RALipsius Chronologie der roem. Bischoefe

160
sq.,

p. 222,

Kraus

Roma
p. 347,

Langen Geschichte der roem. Kirche

pontif. I p. 152. 156. cf. 12 (c. adn.) et 23 Ouid. Met. II 274 opacae uiscera redit 30. 37. 43. 46. matris, Consol. ad Liuiam 264 miserae uiscera matris, Paulin.

Duchesne Lib.

DAMASI EPIGRAMMATA

21

Nol. carm. 89 cum iam tunc fremeret sanctae intra uiscera 4 extemplo matris, supra 4 uiscera terrae (Amencl p. 11) ducibus missis tunc colla dedere 43, item coUa dedere in fragmento 17, coUa secaret 29. cf. clausulas Vergili arma, fata, Consol. ad Liuiam 208 terga, dedere similia (Aen. IX 683 cet.). 5 uhi colla dare; Paulin. Nol. XV 201 si ferro coUa dedisset senex Xystus uocatur ab Ambrosio et qiii Merenda edidit. cf. Acta SS. II Aug. p. 140 {consule senectutl de offic. I 41 tuae). Prudent. Perist. VII (de Quirino episcopo Sisciano) u. 51 sensit martyr episcopus iam partam sibi praeripi palmam mortis Verg. Aen. VIII 611 sequ obtulit 6 Tcaput et o^jtulit codex. uUro, VIII 144 sq. me ipse meumque oiieci caput, Catull. 66, 40 7 inpatiens cod. nec laedere quemquam teque tuumque caput est in elogio Florentini abbatis Gallici CIL XII 944 (= Buecheler Anth. epigr. n. 712, 6) 8 Verg. Aen. II 537 praeriiia reddant debita. praemia uitae 2,12 et 58. Sedul. carm. pasch. tales formulae saepius apud poetas christianos (CIL I 340. 6817), cf. praemia pugnae similesque clausulas apud Vergilium (Aen. XI 78) aliosque. CIL XIV 1938 et bene pro meritis gaudet sibi praemia reddi 9 expressit Damasus meritum 27,12
,

XV

14

Par meritum, quicumque

quis

legis,

cognosce duorum,

Damasus

rector titulos post praemia reddit.

ludaicus populus Stephanum meliora

monentem

perculerat saxis, tulerat qui ex hoste tropaeum,

5

martyrium primus rapuit

leuita fidelis.

Tarsicium sanctum Christi sacramenta gerentem

cum male sana manus premeret uulgare profanis, animam potius uokiit dimittere caesus prodere quam canibus rabidis caelestia membra.
ipse

Elogium Tarsicii martyris in coemeterio Callisti uia Appia conditi (Rossi Roma sott. I p. 180. 181. II p. 9) seruauit L. Grut. 1174, 2 (ab hoc Baronius a. 384, Sarazani n. 35, Riuinus n. 36, Merenda n. 18 cf p. 141), Mai Scr. uet. V p. 34, 3, Rossi Roma sott. II p. 10, IChr. 11 p. 109 n. 62. cf Langen Gesch. d. roem. Kirche p. 347. quae de Tarsicii acoluthi martyrio in actis Stephani (Acta SS. I Aug. p. 143, cf. III p. 201)

22

DAMASI EPIGRAMMATA

narrantur ex hoc ipso elogio fluxerunt: cum corporis CJiristi sacramenta portaret, temntes eum pagani discutere coeperunt, ut quid gereret indicaret. at ille indignum iudicans porcis prodere margaritas , nequaqiMm twluit detegere (al. prodere) sacrosancta mysteria 2 de quis u. adn. 12, 9 1 quicumque legis redit infi-a 42 3 cf. Verg. Aen. III 188 Damasus rector, adn. 5, 4 et 7, 6 4 adn. 12, 4 moniti meliora sequamur, inirn 33* mcliora secutus 6 haereo in sacramenta, 5 leuita fidelis redit clausula 4,10 an sacra memhra^ cf. u. 9 7 Dido 7nale sana Verg. Aen. IV 8 premeret uulgare sic Rossius prericret {pericret Grut.) cf. Ouid. Ars pinlgare L, peteret uuJgare Baronius et rel. edd. am. II 601 quis Cereris ritus ausit uulgare profanis. post hunc uersum lacunam statuens Rossius supplementum proposuit iUa uolens nostrisque inhians inludere sacris, at nihil desideratur clausula cae9 Verg. Aen. VII 493 sq. rahidae canes.
, .
. .

lestia

membra

redit 23, 1

?seKVAST<

dignaI

alLTARL?
nSETX
Fragmenta
imitanti le

UTEM ?wtsJLJL

tria e coemeterio Callisti effossa 'in lettere damasiane' Rossius a. 1844 festinanter exscripsit

Roma sott. II p. 10 sq. i^aucis diebus post accuratius delineaturus frustra quaesiuit. de origine Damasiana minime constat
c 3
. . .

atemque ?

DAMASI EPIGRAMMATA

23

16*

ARJ
1?jSQVIAaJ

I)

NE)

PARI.

BITOVE

MCVNC
. . .
.

DITCAELO V
. .

Fragmenta quinque in coemeterio Callisti in crypta Xysti reperta, quae eiusdem tituli esse dicuntur, inscripta litteris 'di forma monumentale e di tipo bellissimo imitante il damasiano, e precisamente della calligrafia in che e scritta Fepigrafe posta dinanzi al sepolcro di s. Cornelio, clie io attribuisco a Siricio successore di Damaso' Rossi Roma sott. II p. 22 tab. II 4 a b c; III p. 469 (fragm. d, '"ne rimangono la sola sillaba iniziale NE della linea ultima ed una mezza I iniziale della penultima'); BuII. crist. 1881 p. 161 sq. (fragm. e). quaesiui frustra e 1 pari\ter^ uox Damasiana 2 [sulhito ue\niunt\ Rossi conl. 13,3 adueniunt subito 3 [cwjm cunc\ta plehe'^ idem 4 \animam red]dit caelo id. in mentem uenit \conscen]dit cf. 10 caelos .... adiret, 53 caeli conscendere lucem aelo\s],
.

24

DAMASI EPIGRAMMATA

17

p]raecept[a p]rofa[na
nobi]le corpus

TVRCA

timc c]olla dedere

hostis inique
5

ni]onstrat [h]onoreni
uitae fas]tid[it

am]orem
]ere possim

tulerat qui ex hoste t]ropaeum

a]mictu

Fragmenta elogii martyris ignoti in coemeterio Caliisti reperta composuit suppleuitque Rossius Roma sott. II p. 11. 12 supplementa sujDra scripta fere certa sunt. c. tab. III 8 et 8a. Damasum auctorem stilus uidetur euincere. forma litterarum non Philocaliana est, sed satis bona. fieri autem potest, ut titulus saeculo posteriore nouatus sit (cf. 18) "2 eadem 1 cf 8 praeceptis imJsante metu seruire parati 3 cf. clausula 40, 5 iirere cum flammis uoluisset nobile corpus 5 hic latei-e potest Damasi 4 hostis aviarus 48 adn. 13, 4 G exitus Vergili Ecl. II 73 fastidit, nomen, cf. 11, 7 c. adn. 7 [nomina Ouid. Rem. am. 305 fastidit amari Alexim. nec numerum sanctorum dic\ere possim Rossius conlato 42,2 8 [qui duce nunc Christo portant ex hoste t]ropaeum idera. 9 [alho splendentes stolae caelestis a]mictu cf adn. 12, 4 Rossius; latere potest Vergilianum, certe clausulam amictu ille frequentat, cf. Aen. I 412 III 405. 545 Yll GG9 VIII 33 XI 77 cet.

DAMASI EPTGRAMMATA
18

25

l
s
I

DAMASYS EPISCOPVS FECIT

Heraclius
uetuit

X
labsos

[
I

peccata

dolere,
flere;

p p

Eusebius
scinditur
seditio,

miseros
in

docuit

sua crimina
gliscente

E
5

partes

populus

furore,

V
L
o

caedes,
pariter

bellum,
pulsi

discordia,
feritate

lites.

extemplo
integi-a

tyranni,
pacis,
laetus,
.

A
T

cum
.

rector

seruaret

foedera

^
L
3 8

Y E A

pertulit
.

exilium
.

domino sub iudice

litore

Trinacrio

mundum

uitamq(ue)

reliquit.

10

Seysebio episcopo et martyei!

T

Celeberrimum monumentum Eusebii pontificis, qui sedit 309 aut 310 (Acta SS. VII Sept. p. 265 sqq.), nomen prodens eius, qui titulos Damasianos summa arte atque diligentia incidendos curauit (Damasi paime cultor atque amator Furius Dlonysius Filocalus scrihsit). tituli autographi frustula tredecim in coemeterii Callisti crypta Eusebii detecta sunt ibidemque exemplum saeculo VI mendose restitutum compositis fragmentis paene integrum extat. recognoui. accurate edidit Rossi Roma sott. II p. 195 sqq. tab. III et IV (cf tab. VIII), Bull. crist. 1873 p. 159 sq. tab. XII (inde Kraus Rom. sott. p. 181 186 c. tab. II et III, Duchesne Lib. pontif I p. 167). utriusque exempli imagines e gypso in museo Lateranensi conspiciuntur, class. III n. 3. 4, Rossi Mus. Pio-Lat. tab. III, ThRoller Les catacombes de Rome II jd. 73 sq. tab. LXI n. 3. 4. carmen integrum codd. T et L seruauerunt, Rossi IChr. II p. 66, 24 p. 102, 31. ex L ediderunt Grut. 1171, 17 (a quo pendent Riuinus n. 30, Merenda n. 12 aliique) et Marinius apud Maium Scr. uet. V cf RALipsius Chronologie d. Roem. Bischoefe p. 251. p. 35, 2. 255. Langen Gesch. der Roem. Kirche p. 381. eiusdem fere argumenti est elogium Marcelli (48) quod confer Marginum litteras in codicibus omissas lapis saeculi VI sic
a.

26
refert

DAMASI EPIGRAMMATA

DAMASIS PAPPAE (in archetyijo fuit DAMASI PAPAE, DAMASI SVI PAPAE, cf. Bull. christ. 1873 p. 160 tab. XII 1) CVLTOR ATQVE AMATOT (sic) FVRIVS DIONYSIVS FILOCALVS SCRIBSIT. formas labsos (u. 2) et scribsit tuetur fragnon

mentum Philocalianum
uestri

e pauimento basilicae Martini et Silinsertum museo Lateranensi (Rossi Roma sott. I p. 120, Mus. Pio-Lat. p. 35 tab. III, ThRoller Les catacombes de Rome II tab. LXI) scribsit Fiirius Diony[sius Filo1 om. codd., sed Dainasus subscriptum carmini in T cdlus^ 2 Heradius L labsos lapis instauratus, la2)sos codd. (cf. 48 GLI4 IN om. lap. 3 SVMCRIMINA lapis lapsos codd.)

in Esquilino

||

||

|!

sedet lapis et codd. manifesto errore (cf. 6 locaede L 7 foe43, 3), litterae TE in archetjpo uidentur ligatae fuisse dara T 8 OMINO lapis spatio unius litterae, quam D fuisse Rossius uidit, uacuo relicto, homine T, oninino L Grut. 10 om. codd. 9 LITORETINACRIO lapis, litor et nacrio T Ad u. 2sq. cf. 48,1 rector lapsos quia crimina flere prae4 Verg. Aen. II 39 dixit, miseris fuit omnibus hostis amarus scinditur incertum studia in contraria uolgus; XII 9 gliscit uio5 cf. 48 hinc furor, hinc odium seqaitur, dislentia Turno 6 capti feritate tyranni 43, finibus cordia lites seditio caedes 7 cf. 48,4 soluwntur expulsus patriae est feritate tyranni 48 Probae cento 1 iamdudiim temerasse duces pia foedera pacis. 8 Verg. Aen. II 038 exiliumque pati. foedera pacis. adn. 2, 5 7640 sub cum clausula cf. Hor. AP 78 suh iudice lis est, CIL 9 exordium et clausula Vergili Aen. I 196 iudice Cristo
lap.
||

SCENT

II

SEDITIOCAEDE

lapis,

sedicio cedes T,

EXEMPLO

||

||

||

||

litore Trinacrio,

III 547).

CIL

V 517 uitamque reliquit (cf. VI 735 X855 Georg. V 6734 (= Buecheler Anth. epigr. n. 782) mun19
]to teneb[ri].sq(ue) [f]ugatis

dumque

reliquit

t]umulu[mq(ue)] sacratum

Da]masi pra[es]tantia
u]aleas

fecit

me]lior po[pu]lisq(ue) paratum

5
si

[f]uudere puro

jmelior consurgere posset,

]r tenuit

mage cura

laboris

Fragmenta tabulae marmoreae litteris bonis Philocalianis inscripta rep. in coemeterii Callisti crypta Corneli, ubi reco-

DAMASI EPIGRAMMATA
gnoui

27

frustulum litteras SQ et SAC (uu. 1 et 2) exa. 1894. hibens uiator pius siue impius uidetur furatus esse. edidit et sagaciter, sed, ut mihi quidem uidetur, audacius supplejiit Rossius Roma sott. I p. 287 sqq. tab. IV 1 (cf. tabb. II et V),

unde repetiuit Kraus

litteris

Roma sott.^ p. 193. in ipso Corneli loculo antiquioribus sed uolgaribus scriptum est

CORNELIVS MARTYR EPad eundem martyrem, qui papa sedit ab anno 251 ad 253 (Duchesne Lib. pontif. I p. 150, Lipsius Chrouologie der roem.
Bischoefe
p.

203

sqq.), titulus infra positus

exaratusque

litteris

magnis ac i^aene Philocalianis spectat, quem natus est Rossius (1. c. p. 291 tab. IV 3)
S[iricms perfecit opus\
[conclusit et arcam] ma[rmore CorneJi quoniam] pia [membra re]tentat

ita restituere co-

(cf. n.

79,10)

ita
II

(cf. n. 44,1) {aspice descensum, cernes mirabile factum) Rossius suppleuit [aspice, descettsu extruc]to e. q. s. de clausula

ad 96

delego ad Verg. Aen. III 521 stellis aurora fugatis, Ouid. Met. 144 tenebris aurora fugatis, Sil. It. III 199 uirgaqiie fugante tenebras 2 [Corneli monumenta uides t]umulumque sacratum Rossi. cf. Verg. Aen. II 742 tiimulum antiquae Cereris sedem3 hoc opus aegroti uel hoc opus instantis uel que sacratam uiuida languentis Damasi proposuit editor parum probabiliter. certe praestantia adiectiuum potius quam substantiuum primae, ut cogitare possis de cura haec marmoribus Damasi uel, id quod Buecheler proposuit, muiiera quae pietas Damasi 4 [esset tit accessus me]lior Rossi 5 [auxilium sancti et u]aleas idem, sed melius deleta et copula (adn. 11,8) post sancti interpungitur 6 [eorde preces, Damasus] idem, melius, cum oifendat iterata nominis mentio, domus haud pro Damasus Buecheler. cf. Verg. Aen. VI 55 funditque preces rex pcctore ab imo; supra 9 7 [quem non post cineres Damasum faciet quia surgere credo de mage lucis amo]r Rossi, [census enim breuio]r Buecheler. u. adn. 12,9, de clausula cura laboris adn. 76 a

20*
Sanctus ab
officio, uita grauis, iiidole priscus,

sedulus ac penitus legis praecepta secutus,

nobilibus gratus,

carmine
5

luctifico decorat de

quorum magis auctor amici more suprema:

diaconus hic Tigridas tumulo custode fouetur.

28

DAMASI EPIGRAMMATA

Tigridae diaconi elogium coniunctum cum Redempti epitaphio (21) in L traditur, ubi locus non indicatur. in coemeterio Callisti sepultum fuisse Rossius statuit probabiliter. ediderunt Grut. 1174, 1, Baronius a. 385, Rossi Roma sott. III ubi p. 510 inter Damasiana p. '241 et IChr. II p. 108 n. 61
,

enumeratur
1

(u.

praef.)

cf. Ouid. Heroid. VIII 31 iiiia grauis auctor et annis 2 sedulus ae penitus Rossius scripsit pro codicis saeculus atonitus, Baronius sedulus ac totus. cf. Verg. Georg. 11 290 de clausula u. adn. 2,1 altior ac penitus. 3 'iunge amici suprema' Buecheler. Rossius ainicus scribens tot.um uersum adici uult qualis est nomine qnam pi-oprio Damasus solacia 4 demere supraema traditur, em. Gruter. cf. Verg. maesta Aen. XI 25 decorate supremis muneribus, IX 213 decoratque sepidcro, Buecheler Anth. epigr. n. 523 [infeli]x iuuenis munere decorate sappremo. formula de more frequens apud Vergilium (eadem uersus sede e. gr. Aen. I 318. IV 57. XI 35) Ouidium Silium aliosque CIL XII 452 TIRIDAS, 5 ticrida codex.

6483

TIGRIDIANVS

21*
Stringe, dolor, lacrimas.
quaeris, p]lebs sancta,

[Redemptnm
leuitam: subito rapuit sibi regia]
dulcia nectario
caeli.

promebat mel]la canore

prophetam celebraus placido m]odulam[ine senem:

5

haec fuit insontis uita, laudata] iuue[ntus.

inuidia infelix

tandem conpressa

quiescit,

nunc paradisus babet^ sumpsit qui ex hoste tropaea.

Fragmentum elogii Redempti litteris uolgaribus inscriptum in coemeterii Callisti regione Liberiana prodiit, Rossi Bull. crist. 1875 p. 78, Roma sott. III p. 236 sqq. (u. deliueationem p. 244 n. 2). integrum L exhibet subiunctum carmini superiori. Grut. 1174, 1, Baronius a. 385, Merenda append. n. IV, Rossi IChr. II imitatorem p. 109 n. 61 a. cf. Buecheler Anth. epigr. ad n. 761. Damasi audio, u. praef. 1 ptehs sancta redit in 82 et fortasse in Damasiano 59 2 u. adnot. 10, 11 3 Verg. Georg. IV 101 dulcia mella premes; supra 1, 3 laticcs seruant qui dulcia meUa. pro canore, quod recte codex exhibet, in marmore apparet

CANEN

DAMASI EPIGRAMMATA

29

miro sane quadratarii errore, qui tamen iudice Rossio inducto tectorio et litteris rubrica pictis aliquamdiu latere potuit in prophetam pro4 sacro pro placido Merenda edidit. ducta prima non est cur offendamus (cf. 1*, 6), at quam maxime in senein (cf. 12 senes, 13 senior, 34* seni); cum ne apte quidem propheta dicatur senex, quin emendandum sit sanctum equidem nullus dubito. sic sanctos Damasus prophetas appellat in
carmine de Paulo 2,3, item Dauidem prophetam sanctum 1,6, quibus adde uersum Hieronymi qui fertur 63 psallere qui docuit 5 insons uox Damasiana 11.27.44. didci modulamine sanctos uita producta ultima in caesura, nam nominatiuus potius est 6 redit in epitaphio Leonis 33*, initium et quam ablatiuus

sumpta Georg. III 37 inuidia infelix (cf. 7 sic Paulum Stat. Silu. II 6, 69), IV 87 compressa quiescunt tenuit paradisus euntem 2,14, cf. 95 te paradisus habet, talia apud christianos saepius (e. gr. Ven. Fort. IV 17, 12). de
clausula e Vergilio

clausula

u.

adn. 12,4

22

Beatissimo martyri lANVARIO DAMASVS EPISCOP(^ FECIT

Titulus artis Philocalianae e fragmentis in coemeterio Praetextati uia Appia erutis accurate restitutus a Rossio Bull. crist. 1863 p. 17 sq. 1866 p. 16. 1872 p. 72 sq. tab. V; cf. Kraus Rom. sott. ]). 92, Roller Les catacombes de Rome I tab. XXXI (ad lapidem), IFuehrer Ein Beitrag zur Loesung der Felicitasfrage
1 sqq. 113 sqq. lanuarius unus de septem Felicitatis Martyr. Hieron. VI id. luL, Rossi Roma

(Freising 1890) p.

(cf. n.

sott. I p. 180.

41* et 86) filiis, 181

23
Aspice: et hic tumulus retinet caelestia

membra

sanctorum, subito rapuit quos regia caeli.

bi crucis inuictae comites pariterque ministri
rectoris sancti
5

meritumque fidemque

secuti

aetherias petiere

domos regnaque piorum.

30

DAMASI EPIGRAIklMATA
unica in his gaudet

Romanae
Christi

gloria plebis,

quod duce tunc Xysto

meruere triumphos.

FELICISSIMO ET AGAPITO DAMASVS

Felicissimi et Agapiti, Xysti diaconorum (cf. adn. 12,4), elogium extabat uia Appia in coemeterio Praetextati (Rossi Roma sott. I p. 180. 181 II p. 93. Acta SS. II Aug. p. 141. Duchesne Lib. pontif. I p. 155). ex sylloge T Rossi edidit IChr. II p. 66, 22, e cod. Clausti-oneoburgensi antea Marinius

apud Maium
1

Script. uet. p. .377, 4 initium apud Vergilium freaspieis T, emend. Rossi. cf. 96 aspice deseen480. quens e. gr. Aen. II 604. VI 855. sum. clausula redit in 14, cf. 44 tumulus pia memhra retentat 3 Paulin. Nol. carm. XXVI 148 quos 2 cf. adn. 10, 11 pariter , pariterque in deliciis crucis inuictae signat cruor.

4 elogium habet Damasus secutus Vergilium (u. indicem) quod Liberii pontificis putabat Rossius (IChr. II p. 84. 86 Buecheler Anth. epigr. n. 787), uersu clauditur qui sumus hoc5 similia in 26 aetherios que tuum meritum fidemque secuti petiere sinus regnaque piorum, 43 aetheriam petiere domum regnuque piorum, 47 aeternam petiere domum r. p., 37 peteret cum 6 Verg. Aen. VI 767 regna piorum. de regnaque u. adn. 1,12 7 duce te syllogae codex Troianae gloria gentis, cf. adn. 3,4 alter. pro Christo quod uterque praebet, Xysto scripsit Duchesne 1. c. p. 156 probante Rossio IChr. 11 p. 458 (u. adn. 12,4 et 13). cum altero uersus hemistichio cf. 8 Christi portare triumfos, il Christi meruere coronas

24
Fragmenta litteris Philocalianis inscripta a. 1869 et 1870 uia Appia prodierunt in coemeterio Praetextati in crypta, ubi Vrbani martyris sepulcrum fuisse putat Rossius. litterae incisae erant 'sopra una sottile fascia o lista marmorea in una
sola linea'

nomen martyris hitet. Bull. crist. 1870 p. 46 et ubi indicantur fragmenta, non publicantur. ipsum coemeterium adire mihi non licuit
;

1872

p. 31,

25
metrici litteris magnis Philocalianis in coemeterio Praetextati uia Appia reperta Rossius commemorat BuU. crist. 1872 p. 32, spectare ratus ad sepulcrura Quirini tribuni martyi-is (cf. Bull. crist. 1870 p. 44. 1872 p. 49 sq. 78 sq.

Fragmenta

tituli

1884 1885 p. 13). sepulti nomen in frustulis, ex quibus Rossius olim possidebat, seruatum non est. cf. 24

unum

DAMASI EPIGRAMMATA
26

Hic habitasse prius sanctos cognoscere debes^

nomina qnisque Petri

sanguinis ob meritum
5

pariter Paulique requiris.

discipulos oriens misit,

aetherios petiere

Christumque per astra secuti sinus regnaque piorum

s.

quod sponte fatemur:

Roma

suos potius meruit defeudere ciues.

haec Damasus uestras referat noua sidera laudes.

Sebastiani ''acl catacumbas' (u. Lib. Martyr. Hieron. III Kal. lul.), ubi adhuc extat exemplum nouicium saeculo fere XIII incidi coeptum (Rossi ICbr. II p. 300). integrum seruauerunt ETPL, Rossi 1. c. p. 32, 77 (= CIL. VI 1 p. XV n. 7.5) p. 65, 20 p. 89, 45 p. 105, 44. priores a Grutero 1172, 12 pendent: Baronius a. 384, Sarazani n. 30, Riuinus n. 43, Merenda n. 9, Perez p. 158; Marinius apud Maium Scr. uet. V p. 32, 1 e cod. L; Buecheler Anth. epigr. n. 306. uarie interpretati sunt theologi: RALipsius Chronologie der roem. Bischoefe p. 50, Kraus p. 134. 592, VSchultze Archaol. Studien iiber altchristliche Monumente (Vindob. 1880) p. 242 sqq. (cf. id. Die Katakomben, Lips. 1882, p. 71), Langen Gesch. der roem. Kirche bis zum Pontifikate Leos I p. 60, Erbes Zeitschr. f Kirchengeschichte VII 1885 p. 25, Duchesne Lib. pontif I p. CIV, Marucchi Roem. Quartalschr. VI 1892 p. 293 (= Ehrengabe zu de Rossi's LXX. Geburtstag, Romae 1892, p. 208; cf. GFicker Goetting. gelehrte Anzeigen 1894 p. 415), AdeWaal Die Apostelgruft ad Catacumbas an der Via Appia (Romae 1894) p. 27 et 135 1 habitasse TL, hahitare EP, hditare lapis medii aeui
pontif. supra

Fuit uia Appia in

in testimoniis,

sanctos] sci P 2 limina Schultze contra codicum fidem (cf Rossi IChr. II p. 459) Petri Pauli pariterq lapis ex malo apographo {pariter om. P) 3 quos P (litterae os in litura). in uoce sponte desinit exemplum marmoreum medii aeui 4 xp^^ 2'**'* P^''' EP,
||
|

||

||

Xpni per L, Christum super Riuinus et Mazocliius III p. 895 5 regnumque T (u. adn. 1, 12) 6 descendere Schultze pessime ciuis P 7 haec hoc Riuinus has Mazochius 1. c. damus P uestras om. P reserat Perez laudis P Ad u. 1 cf 1, 6 sanctum cognoscere debes 2 cf 47 Felix pariterque Philippus. CIL V 6731 (= Buecheler Anth. epigr. n. 748) u. 28 nomina sanctarum lector si forte requiris 3 cf. Paulin. Nol. c. XIX 340 sqq. u. adn. 12, 7 4 cf 47 sanguine
||
|

||

II

32

DAMASl EPIGRAMMATA

5 u. adn. 23, 5 6 noua quod iJroprio Christi meruere coronas sidera: ''num Auienum taxat sidera canentem uetera?' Buecheler

27

Eutyclims martyr crudelia iussa tyranni

carnificumq(ue) uias pariter tunc mille nocendi
uincere quod potuit monstrauit gloria Christi.
carceris inluuiem sequitur
5

noua poena per

artus,

testarum fragmenta paraut ne somnus adiret,

bis seni transiere dies, alimenta negantur,

mittitur in barathrum, sauctus lauat

omnia sanguis

uulnera quae intulerat mortis metuenda potestas.

nocte soporifera turbant insomnia mentem,
10

ostendit latebra insontis quae

membra

teneret,
prestat.

quaeritur^ iuuentus colitur, fouet,

expressit

omnia

Damasus meritum: uenerare sepulchrum.

Tabula marmorea calligraphia Philocaliaua iucisa adhuc extat in basilica s. Sebastiani uia Ai^pia. descripsi et imaginem dedi in tab. n. V. habent syllogae TPL Sabini, Rossi IChr. n p. 66, 21 p. 89, 46 p. 105, 45 p. 441, 146. ediderunt multi: Grut. 1172, 13 (e cod. L), Panuinius De septem eccL urb. p. 98, Baronius Martyr. Piom. d. 5 Febr. (p. 66 edit. a. 1613), Sarazani n. 31 (ad lapidem), Riuinus n. 35 (a Baronio), Perez p. 54 in tab. n. 1, Merenda n. 17, Gallandi VI p. 348, Mai Scr. uet. V p. 376, Armellini Le chiese di Roma p. 713, ThRoller Les catacombes de Rome II p. 80, AdeWaal Die Apostelgruft ad catacumbas p. 118, Buecheler Anth. epigr. n. 307. acta martyris latent
adponere iuutile est, cum marmore 1 Verg. concordat L beue praeter orthogi-aphica quaedam 2 Verg. Aen. Aen. I 361 odium crudele tyranni. cf. adn. 8, 2 VII 337 tihi nomina miUe, miUe nocendi artes; imitator Damasi infra 86'*' carnificis superare uias tunc miUe nocendi; Anth. lat. 3 gloria Christi, jylebis, uitae Riesii 4, 52 miUe nocendi uias clausulae Damasianae, gloria (jentis, facti, Turni, palmae Ver4 carceris inluuiem redit 2, 20. gilianae, u. adn. 3, 4 et 23, 6 clausula per artus Verg. Aen. II 173, cf. Lucr. VI 661, Dracont.
(Act. SS. I Febr. p. 458) Varias codicum lectiones

DAMASI EPIGRAMMATA

33

5 Prudent. Peristeph. V 257 fragmenta de deo III 641 al. testarum iubet, Paul. Nol. c. XV 185 sternuntur fragmina testae et in epist. XVIII 7 (p. 134 Hartel) acuto testarum fragmine 6 Verg. Ecl. I 43 bis senos cui nostra dies laniata membra altaria fumant, Aen. V 561 pueri bis seni, XI 133 bis senos pepiOuid. Trist. V 8, 13 miseris alimenta negere dies, u. adn. 10,5. garat , Dracont. de deo III 70 miseris quod trux alimenta ne7 barathrum marmor, baratrum codd. cf. Verg. Aen. gabat 7 VIII 245 barcitlirum, III 421 baratJiri 8 cf. Verg. Aen. XII 721, Ouid. Ars am. III 744 lacrimis uulnera saeua lauat 9 comparauit Buecheler Petron. Satir. 128 nocte soporifera vluti cum somnia ludunt, cf. Ouid. Met. XI 586 uise soporiferam somni uelociter aulam, Sil. It. VII 287 dona soporiferae noctis; Verg. Aen. VI 390 somni noctisque soporae eiusque clausulam IV 9 insomnia terrent; Paul. Nol. c. XVIII 355 sq. nox .... per11 p>-efuderat orbem pace soporifera, reticebant omnia terris sic prestat in epitaphio Proiectae stat lapis TP, praestat L. clausula omnia prae53,9, sed praestantia 19; u. adn. 9, 2. stas 61, Dracont. de deo III 120 deus omnia praestans 12 cf. 42 sanctorum quieumque legis uenerare sepulchrum, 46 supplicis haec Damasi uox est: uenerare sepulchrum. u. 12, 2 c. adn. CIL 1027 (= Buecheler Anth. epigr. n. 406) frater defunctum Holuit uenerare sepulchro

28*
Presbyter hic uoluit Sisinnius ponere meinbra

omnibus acceptus populis dignusque sacerdos,

qui sciret sanctae seruare foedera matris

blandus amore dei, semper qui uiuere nosset

5

contentusque suo nesciret diuitis aulam.

Via Latina presbyteri sepulcrum fuisse Rossius suspicatur, qui edidit e syllogis T et L IChr. II p. 65, 17 et p. 108, 56 (inde Buecheler Anth. epigr. n. 759). ex L sumpserunt Grut. 1173, 9, Baronius a. 385, Gallandi VI p. 352, Migne PatroL lat. XIII p. 1217. Damaso uindicant Terribilinius p. 8, Gallandi Rossi I. c. p. 510 non idoneis de causis, cf Mus. Rhen. 1. c, L p. 203 1 sisinnius T, sissinus L. uide ne scribendum sit Sisinnus uel Sisennus, ut appellatur Anauniae martyr apud Ven. Fort. I 2, 21. clausula condere membra 12. 29; cf Rossi IChr. II
p.

252, 2 hic posiiit cineres

p. 273, 2),

p. 258, 5 hic cineres

Damasvs

ed. I

34

DAMASI EPIGRAMMATA

3 seruare Damasum dixisse nego, neque posuere, talia trita si scripseris sanctae et seruaret, quod nescio an restituendum cf. 18 integra sit, uersus Damaso dignus euadit (u. adn. 11, 9). eum rector seruaret foedera pacis, 2 cum lacerat sanctae matris i hJandus amore dei, de similibus fonnulis u. pia foedera 5 nescire L. cf. 98 adn. 11,2. uere pro uiuere T et suo contentus habuit per saecula nomen

29

MarceUine tuos pariter Petre uosse ti-iumphos percussor retulit Damaso mihi, eum puer essem.
liaec sibi carnificem

rabidum mandata

dedisse:

sentibus in mediis uestra ut tunc coUa secaret,

5

ne tumulum uestrum quisquam cognoscere posset;

uos alacres uestris manibus mundasse sepulcra
candidule, occulto postquam iacuisse sub antro,

postea

commonitam

uestra pietate LuciUam,

bic placuisse magis sanctissima condere

membra.

Elogium ss. Marcellini et Petri martyrum uia Labicana in coemeterio 'ad duas lauros' sepultorum (u. toj)Ograpbos apud Rossium Rom. sott. I p. 178. 179. Martvrol. Hieron. IV Noii.
p.

qui acta eorum conscripsit, Acta SS. I lunii 173 (*baec omnia Damasus, cum lector esset, puerulus didicit ab eo qui eos decoUauerat, et postea factus episcopus in eorum sepulcro bis uersiculis declarauit'). fi-agmentum ibi efFossum est tituli a Vigilio positi infra n. 89), unde uidetur apparere Damasianam inscriptionem diffracto a Gothis marmore saeculo sexto periisse. ex ipso autem lapide carmen exscripsisse auctorem uitae sanctorum iudicat Kossius ICbr. II p. 45. ex Actis ediderunt Sarazani n. 12, Riuinus n. 14, Mazocbius II p. 495, Merenda n. 23. uersibus rem euarrat auctor aetatis Carolinae, Poet. lat. aeui Carolini rec. EDuemmler II p. 134:
lun.) seruauit is
(112)

(113)

haec ut gesta referuntur retxilisse adserunt illum ipsum, qui eosdem interemit martyres, et ab illo didicisse Damasum pontificem, cum aetate puerili per eadem tempora sub magistro ministraret et ad magnum cresceret rerum culmen, tunc Romana kctor in ecclesia.

DAMASI EPIGRAMMATA
(114)

35

post
et

cum

cuncta memorasse ac mandasse litteris, almae sedis obtineret apicem in tota principatu polleret ecclesia e. q, s.
liaec

illius

Vita martyrum in plurimis coclicibus legitur, e quibus inspexi duodecim Romanos: Vatic. 6444 saec. XII f. 108 (y^), Vat. Regin. 318 saec. XI f. 126 (y^), Vat. Regin. 539 s. XII f. 82' (y^), Vat. Regin. 516 saec. XI f. 106 (y^), Vatic. Regin. 541 saec. XI XIJ f. 101 (y5), Vatic. 6933 saec. XII f. 147 (yS), Vatic. 7810 saec. XI f. 124' (y'), Vatic. 5771 saec. XI f. 61 (y^), Vallicell. tom. I saec. XI f. 187' (x^), Vallicell. tom. XXI saec. XI f. 227 (X'), Vallicell. tom. XXV saec. XI f. 241 (x^), Sessor. 49 saec. XII XIII f. 111 (z). ad exemplum Bollandistarum, qui melioribus libris usi sunt, proxime accedunt y^y^y^, reliqui uitiis scatent aut intei-polati sunt. subicio delectum uariae lectionis hunc 1 tuum pariter petrique sepulchrum y^ nosse codd. mei fere omnes, nosset y*, nossEe z, nosce Sarazani Riuin. Merenda 2 adnotant Bollandistae Damasi nomen in aliquo ms. deesse uersumque sic tradi oUm percussor retulit mihi e. q. s. ita in y^ legitur. quos mihi (michi) percussor retulit tunc cum p. e. xi(z), per quos percussor retulit (et tulit) cum p. e. x^x^(y^), percussor damaso dixit michi c. p. e. y 3 haec sihi codd. {Exui rapidiim j^j^, tibi du x^ x^), haec tibi BoU. Sarazani man4 sentibus] Dentibus y^, data dedisse] mandarat agendum x^ presentibus x^, saepibus Riuinus uestra ut tunc] uestris (uestra> du x^x^y^(x'z), uestra ut tum Riuinus {tunc uera lectio est, cf. 13. 43) secarent pars codd. {secarent j^) 5 ne] De j^, Nec j^ Saraz. Merenda agnoscere x^ 6 alacris x-x^y^y* mundasse] mundare j^, fodisse y^y" sepulcra uel sepulchra codd. plerique, sejnilcrum j% sepulchrum y*y* 7 candidulo occultos y^, candidule (-lae) occulto J^J^J^, candidoleo culto y^, candidula occulta post hec y^, y', candidule occulte rel., candidulo occulte edd. post quem y* iacuisse {iacuisset y^) sub antro codd. mei omnes praeter y^ qui iacuistis in antro (ita in actis) praebet 8 commonita lu^illa pars codd. 9 placuisset codd. deteriores sanctissima] sua uel sci^ sua uel u7a sibi uel scos sua libri de-

||

||

||

\\

||

||

||

||

teriores {uestra recondere

menbra

z)

Ad 1 carmen a principio mancum uidetur Buechelero, qui interpungit post triumphos, toUit punctum post essem u. 2 2 retulit correpta prima ut retulisse 40,1 (LMueller de re 3 cf. Catull. 64,214 talia complexum iuueni metr. p. 361) mandata dedisse 4 cf. initium Vergili Aen. II 512 aedibus in mediis sim. clausula tumc colla dedere 13. 17. 43, cf. adn. 13, 4. 7 Verg. Verg. Aen. IX 329 ferroque secat pendentia colla Ecl. I 76 uiridi proiectus in antro, VI 14 in antro Silenum jmeri somno uidere iacentem, Aen. III 631 iacuitque per antrum 8 postea cori-epta ultima, ut posteuquam 46 (LMueller de
3*

36
re metr. p. 341).
et

DAMASI EPIGRAIOIATA
Firmina imrentes
et

de Lucilla u. Acta 1. c. erant autem LuciUa s. Tibmiii martyris (eius elogium n. 30),
in terris inter senatores magna fuit e. q. s. mage placuit, 12,10 hic fateor Damasics
. . .

cuius nobilitas
9
cf.

12,9 quis

uolui

mea condere memhra

30

Tempore quo gladius

secuit pia uiseera matris,

egregius martyr contempto principe mundi

aetheris alta petit Christo comitante beatus:

hic tibi sanctus honor semper laudesque manebunt.

5

care deo, ut foueas

Tiburtii

Damasum

precor, abne Tiburti.

fuisse testantur topo-

nionumentum uia Labicana

graphi apud Rossium Roma sott. I p. 178. 179, cf. Acta SS. n Aug. p. 613 sqq. et adn. 29,8. e syllogis T et P edidit Rossi IChr. n p. 64,12 et p. 90,48, ante eum e codice Claustroneoburgensi Marinius apud Maium Scr. uet. V p. 35, 2 de altero 2 maiiyris egregii 32. 1 redit 13. 37. 43. 46 3 Verg. Aen. XI 272 petierunt aethera hemisticliio u. adn. 7, 2 pennis, Ouid. Met. 11 437 peit^ aethera tiictor, talia saepius {aethere atria celsa petit in alto, alta petere cet.). infra 86 ^ aetheris 4 semper honos nomenque tuum laudesque manebunt Verg. Ecl. V 78 Aen. I 609 5 faueas damasus precor aste P. cf. 40 ut Damasi precihus faueas pi-ecor imlyta martyr 52, 5 68 Augustum foueas. initium Verg. Ecl. IV 49 cara deum suboles
. .
.

31
Martyris hic tumukis

magno sub uertice montis Gorgonium retinet, seruat qui altaria Christi. hic, quicumque uenit, sanctorum limina quaerat,
inueniet uicina in sede habitare beatos,

ad caelum pariter pietas quos uexit euntes.

DAMASI EPISCOPI
Tabula marmorea
cana
sito (Martyr. Hieron.

e sepulcro Gorgonii martyris uia Labiid. Sept. Rossi Roma sott. I p. 178.

DAMASI EPIGRAMMATA
179)

37

medio aeuo translata acl aedem s. Martini in Montibus saepe descripta est; periit saeculo superiore, cum aedis pauimentum renouaretur. e syllogis TL Sabini edidit Rossi IChr. II contuli praeterea cod. Vallicell. p. 64, 13 p. 107, 52 p. 437, 120. G28 (p. 37), in quo insunt inscriptiones antiquae ecclesiarum Romae urbis conlectae a Carolo de Secua, Antonio Bosio, lohanne Seuerano. Grut. 1162, 9 (cui misit Cittadinus), Baronius a. 384, Sarazani n. 14, Riuinus n. 12 pendens a Grutero et Baronio, Merenda n. 19 (cf. edit. p. 142), Mai Script. uet. V p. 382, 4 2 Orgonium L qui] per T 3 liuc Riuinus quicunque T et cod. Vall. 4 ueniat L beatus L 6 om. L, Damasus
|

||

||

||

subscr. in

T
1

cf. 44 martyris hic Mauri tumulus pia memira extremo tumulus latuit suh aggere montis. Verg. Aen. V 35 ex celso uertice montis, VII 674 uertice montis ah alto, XI 526 summoque in iiertice montis, similes foi-mulae apud CatuUum Ouidium Silium Petronium (sat. 122 u. 153) aliosque 2 Gorgonius non ille, cuius martyrium tangit Euseb. hist. eccl. Vin 6. u. adn. 12, 5 3 cf. 7 sanctorum limina adornans. Verg. Aen. II 366 cleorum limina 4 cf. 26, 1 hic habitasse prius sanctos cognoscere debes (Verg. Aen. VI 639 sedesque beatas). in elogio Marcellini presbyteri Vercellensis CIL V 6733 (= Rossi IChr. II p. 173, 34) haec: quisquis post mundum aetherias conscendere plagas posse putat iustos, Marcellinum quoque credat preshyterum caeli sedes habitare quietas. Buecheler Anth. epigr. n. 318, 5 meruit caelo semper habitare beata 6 CIL V 6731 u. 15 ad caelum pariter mittet domus una sepulcri. cf. supra 7,5

Ad

u.

retentat, 49

32 Verbera
liaec
carnificis,

flammas, tormenta, catenas

uincere Laurenti sola fides potuit.

Damasus cumulat supplex

altaria donis

martyris egregii suspiciens meritum.

Epigramma altari basilicae s. Laurentii in agro Verano ad uiam Tiburtinam inscriptum fuisse Rossius censet, qui ex P et

edidit IChr. II p. 82,22 et p. 117,100. priores aedi s. LauDamaso ad theatrum Pompei adtribuerant. ex L Grut. 1177, 1, ab hoc Baronius a. 384, Sarazani n. 37, Riuinus n. 37, Merenda n. 14. fortasse legit Prudentius (Perist. II) De .sancto Laurentio martyre inscribit P 1 carnifices L et edd. 2 Ui cere P 4 egregiimi Grut. suscipiens P
rentii in
||

II

||

38

DAMASI EPIGRAMMATA
Ad
u. 1
. . .

cf. 2,19 uerbera tiincla famem uirgas tormenta Verg. Aen. YI 558 xierhera catenae 2 cf. 27 carnificumque uias .... uincere qiiod jxjtuit, 86^ carnificis superare sola fides potuit uias 3 Verg. Aen. XI 50 cutnulatque altaria donis, V 54 strueremque suis cdtaria donis. de Damaso supplice u. adn. 36 4 martyris egregii, idem initium e. gr. Paul. Nol. XXVn 309, Ven. Fort. H 12, 1, Theodulf. Aurel.

catenas.

XXXVUI

2 (Poet. lat. aeui Carol. supra in 30 egregius martyr

rec.

Duemmler

p.

530).

Omnia quaeque uides jJroprio cum mihi gentilis iamdudum

institui cupiens

quaesita labore,
uita maneret,

censum cognoscere mundi.

iudicio post
5

multa dei meliora secutus

fuit,

contemptis opibus malui cognoscere Christum.

haec mihi cura

nudos uestire petentes,

fundere pauperibus quidquid concesserat amius,

psallere et in populis uolui
sic

modulante profeta.

merui plebem Christi retinere sacerdos.

10

hunc mihi composuit tumulum Laurentia coniimx

moribus apta meis semper ueneranda
inuidia infelix
fidelis.

tandem compressa

quiescet.

octoginta Leo transcendit episcopus annos.

DEP DIE PRID IDVS MARTIAS

Leonis episcopi ignoti sepulcrum uia Tiburtina situm erat in agro Verano, ubi tituli fragmenta litteris uolgaribus inscripta in lucem redierunt, Rossi Bull. crist. 1864 p. 54 sq. integrum seruauerunt codd. P et L, bic (cf. 1881 p. 20. 37). 9 et u. 10 in duas partes dissectum (u. 1 13), Rossi IChr. II p. 92, 62 p. 106, 48 p. 107, 51 (inde Buecheler Auth. epigr. ex L edidit Grut. 1173, 2 (inde Merenda append. n. I) n. 761.) uu. 8 14 in lapide extant fere integri. Leo (u. et 1173, 5. Mart. Hieron. pr. id. Mart.) is uidetur esse qui memoratur in uita Hadriani pontificis (Lib. pontif. I p. 508 ecclesiam sancti Stephani iuxta eam [scil. basilicam s. Laurentii in agro Verano] sitam, ubi

DAMASI EPIUEAMMATA

39

corpus s. Leonis episcopi et martyris quiescit, simiUter tindique renouauit una cum coemeterio beatae Cyriacae); cf. Rossi Bull. crist. 1864 p. 54, Duchesne I. c. p. 250, Armellini Le chiese di Roma p. 685 sq. in eadem regione reperta sunt frustula epitaphii Florentii diaconi (34*) quem Rossius filium Leonis esse
suspicatur.
1

u.

praef.
||
|

4 iuditio P meliore sequtus P 6 nudus plere et in populis P modolante L 10 composuit lapis, conposuit profeta lapis, propilieta codd. codd. coniunx lapis, coniux codd. 12 conpressa quiescit codd. 14 om. codd.
||

Ij

queque uidis P qnicquid P 8

|(

Ex

||

||

j|

eumque uides nimio perfecta

simili uersu Gordiani elogium 79 incipit haec quilabore. cf. CIL VIII 5834 (== Buecheler Anth. epigr. n. 635) omn{i)a qu(u)e s[tint] nohis, tuo sunt
u. 1

Ad

q[uae]sita lahori (u. Buecheler I. c. ad n, 636) 2 u. adn. 10, 3 4 iudicioque dei 1,15. de clausula u. adn. 14, 3 5 Verg.

Aen. VIII 364 contemnere

opes.

nota malui bisyllabum,

sic

maluisti tribus syllabis Lucilius, LMueller de re metr. p. 256 8 cf. 1, 10 psallere per citharam populis caelestia regna, 63, 1 psallere qui docuit didci modidamine sanctos, ubi u. adn. (Rossi Bull. crist. 1863 p. 88) 10 composuit tumulum 7 12 uersus 13 CIL redit in elogio Redempti 21* p. 617,6 (= Buecheler Anth. epigr. n. 778) ter denos geminans transcendit cursibus annos. in octoginta ultima correpta, ut sexaginta 43 (LMueller de re metr. p. 341)

34*
Quisque uides tumulum, uitam
ter
si

quaeris operti,

morior denos

et post bis

quattuor aunos

seruatum Christo reddens de corpore munus,

cuius ego in sacris famulus uel in ordine rector
5
officio leuita fui

Florentius ore.

qui pater in terris, item mihi s]anete sacerdos

contigit et

natum

tenuit]

iam

sorte secuuda;
orae.

hoc supera[nte meo discedi]t spiritus

10

iste seni c[asus grauis est, mi]hi morte beatus,

quod

patris

[homicii tene

mea membra

quiescunt.

DEP DIE

PFridie

....

40

DAMASI EPIGRAMMATA

Fra^enta epitaphii Florentii (u. adn. 33) Philocaliana specie litterarum inscripta in agro Verano prodierunt pi-ope basilicam s. Laurentii. frustulum uu. 6 9 extremos exhibens satis adtritum uidi in museo Lateranensi (class. III 5, Rossi Mus. Pio-Lat. tab. UI 5, Roller Les catacombes de Rome 11 tab. LXI n. 5) neque ueram Philocali artejn agnoui ;^ed potius imitationem, ut de origine Damasiana minime constet (u. Mus. Rhen. L j). 198). integrum seruauit P. Rossi Bull. crist. 1881 p. 19. 34sqq. IChr. IIp. 92, 57; Bueeheler Anth. epigr. n. G73 1 Quisquis es et sequeris codex (litterae -quis ante lacunam in litura). dedi Rossii lectionem, quae magis placet quam quod mihi primum in mentem uenerat quisquis ades tumulo. cf. 10, 2 3 Buecheler n. 778 domino reddens nomen si quaeris Irene 4 rector cod., quod nescio an propter adlaudabiJe munus ditum in ordine retineri possit, Jector Rossius (cf. 57 et 93). certe rectoris uox hic ab usu Damasiano abhorret (u. adn. 5,4) 5 qui cod., cui Rossius explicans ^cui senex fuit in terris pater item sacerdos'. sancte quod superest in lapide num aduerbium sit dubito, certe Damasus aduerbia in e finita non corripit, neque ut Item Damaso tribuam adduci possum (^rectius idem'' Buecheler adnotat) 7 so)ie lapis, moHe codex. sententia obscurior. cf. Orest. trag. 281 petunt de sorte secunda Vergilique clausulas fortutia secunda, clamore, Maiie secundo 8 ore Aen. rS 280 266 XI 899. de et copula u. adn. 11, 9 spicod., orae quod in marmore apparet Philocalo indignum. ritus oris Vergili clausula Georg. IV 300, cf. CIL XI 4311 (= Bue9 cf. Verg. Aen. cheler n. 457) rajJtus mihi sjnritus ore est XI 159 felix moiie ttta, Anthol. lat. Riesii n. 92 felix morte sua 10 corruptus, quod patris in marmore superest. quae est Rossius proposuit quod pmtris in (siue hoc) tumuJo hene iam, mea memhra quiescunt sententiae parum conueniunt; pater hic uidetur deus intellegendus esse, ut cogitare possis de tali supplemento qtiod patris hospitio (Verg. Aen. X 459 j)er patris hospitium) domini mea membra quiescunt {patris officio terrae Buecheler). ceterum cf. 10, 1 hoc tunndo sacrata deo nw)}c 11 om. codex menibra quieseunt

35

Marmoribus

uestita

quae iutemerata

fides

hic etiam paries iusto

omnia

pleiia uides

DAMASI EPIGRAMMATA
Fragmentum marmoreum
in camjDO
litteris

41

pulchris Damasianis exubi seruatur in repositis. recognoui et delineaui diligenter (u. tab. n. II). ediderunt Gatti Notizie degli scavi 1889 p. 274 et Bullettino della commiss. archeol. 1889 p. 442 (inde Roeni. Quartalschrift IV 1890 p. 76,

aratum

Verano effossum

est,

Armellini Cronachetta mensuale 1889 p. 180), Rossi Bull. crist. 1890 p. 8 (inde Roem. Quartalschrift IV p.287), Buecheler Anthol. epigr. n. 309 1 post VESTITA in exemplo Gattii hasta cernitur perpendicularis, cuius uestigium tenue re uera adest, ut abiciendum melius Buesit Rossii supplementum uides Jiaec atria sancta. cheleri nouts ueneranda sepulcra, cogitari possunt alia uelut

domus pia membra

retentat (conl. 44).

cf.

locum

e libelli pre-

2 hasta in fine 35 supra in testimoniis transcriptum pinguior non admittens litteras N et M. decorat Christique corona suppleuit Buecheler. de formula intemerata fides uide adnot. 7, 2 3 iusto^yrum. nomina ^xcndit^ Rossius, iusto [distin4 [ditoino lumine caeW] idem. desideguet honore] Buecheler ratur in supplementis nomen Damasi. omnia plena quodammodo Vergilium olent, Aen. I 583 omnia tuta uides, cf. Ecl. III 60, Georg. II 4 (supra 33* omnia quaeque uides)
c.

cum

36

extat in

Fragmentum litteris Philocalianis rei?. in agro Verano, museo Lateranensi inter elogia martyrum Damasiana
ubi descripsi.
III 7

(class. III 7),

II tab.

Mus. Pio-Lat. tab.

(=

Rossi Bull. crist. 1864 p. 44. 47 n. 5, ThRoller Les catacombes de Rome

LXI

n. 7)

supplex uox, qua maxime delectatur poeta noster. sic 32 haec Damasus cumulat supplex altaria donis, 44 ornauit
1

42

DAMASI EPIGRAMMATA

supplex (Damasus), 46 supplicis haec Damasi uox est: uemrare sepulcrum, 4tl his Damasus supplex uoluit sua reddere uota, 61 uersibus his Damasus supplex tibi tiota rependo 2 mea [uota rependo], Itijt mea [uota repeiidam]? cf. 46,13 (= 88) Saturnine tibi martyr mea uota rependo

37
Hippolytus ferturj premerent c[u]ui iussa t[yranni,
presbyter in scismja semper mansisse No[uati;

tempore quo gladijus secuit pia uiscera ma[tris,

deuotus Christo peteret cu]m regna pio[rum,
quaesisset populus

ubinam proce]dere

[posset,

catholicam dixisse iidem sequerentur ut omnes.

sic noster

meruit confessus martyr ut

esset.

haec audita refe]rt Dam[asus, probat onmia

Cliristus.

Elogium Hippolyti iutegrum legitur in P, unde edidit Rossius IChr. II p. 82, 21. idem fragmenta litteris paene detritis agnouit in pauimento basilicae Lateraneusis illuc translata saeculo XV e basilica uel crvpta Hippolyti martyris uia Tiburtina (cf. n. 83), BuII. crist. 1881 p. 265.5 c. tabb. I. II. post Rossium tractauerunt multi, nuperrime Gerhardus Ficker Studien zur Hippolytfi-age (Halis 1893) p. SOsqq., qui alios auctores enumerat p. 14 not. 1. Prudentium Peristeph. XI Damasi epigramma in ipso lapide legisse ueri est simillimum, cf. Rossi Bull. crist. 1881 p. 42, Ficker 1. c. p. 35. 43 sq. KINeumann Der roem. Staat und die allgemeine Kirche I p. 263 Post lemma in sco hypolito martyrae quod praefigit P, sequitur uersus praesbiter ornauit renouans uinccncius ultro ab hoc carmine alienus diuolsus nescio quo casu ab elogio Gordiani (u. infra n. 79) 1 Hypolitus codex. cf. Verg. Aen. Vn 765 namque ferunt fama Hippolytum. VII 368 premunt te 2 Prud. Perist. XI 19 iussa parentis. de clausula u. adn. 8, 2 inuenio Hippolytmn, qui quondam schisma Nouati presbyter atti3 redit 13. 30. 43. 46 4 Agnes gerat nostra sequenda negans martyr deuota Christo 84. cf. adn. 7,3 et 23,5 5 j^ossit codex. Prudent. 1. c. 25 sqq. cum iam uesano uictor raperetur ab hoste exultante anima carnis ad exitium, plebis dmore suac miiltis comitantibus ibat, consultus quaenam secta foret melior, respondit: fugite, o miseri, execranda Nouati schismata, catholicis red-

DAMASI EPIGKAMMATA

43

dite iios populis 6 dixisset codex. catJioUcam producta prima metri causa, ut apud Prudentium aliosque christianos 7 cf. 46 meruit confessus abire. Dracont. Medeae 330 sic meruit iieniam generum confessus Achilles comparauit Amend p. 11 8 cf. 48 haec breuiter Damasus uoluit comperta referre. cum hemistichio altero comparari potest Vergilianum prohat auctor Acestes Aen. V 418

38*
'Titoletto inciso in bellissime lettere del vero tipo damasiano dell' ofiicina di Furio Dionisio Filocalo' rep. in crypta Hippolyti uia Tiburtina

TlMOTEVS
PRESBYTER
p.
crist. 1882 p. 68. Armellini Le chiese di Roma recepi ne deesset exemplum scripturae Philocalianae spectans ad cryptam martyris a Damaso celebrati (37)

Rossi BuU.

692.

39*
lettere del vero e proprio tipo

Quinque fragmenta 'd'una monumentale damasiano'

iscrizione in grandi
rep. in crypta

Hip-

polyti

VS PV

RD
AP

CONV
crist.

FRA

Rossi Bull.

1882

p. 68.

cf.

adn. 38

40

Fam]a

refert sanctos

dudum

retulisse parentes

Ag]nen, cum lugubres cantus tuha concrepuisset,

njutricis

gremium

subito liquisse puellam^

sponte trucis calcasse minas rabiemq(ue) tyranni.

44
5

DAMASI EPIGRAMMATA
urere

cum flammis

uolnisset nobile corpus,

uirib(us)

inmensum paruis superasse timorem,

dedisse,

nudaque profusum crinem per membra

o ueneranda mihi, sanctum decus,
10

ne domini templum facies peritura uideret.

alma, pudoris^
ut Damasi precib(us) faueas precor, inclyta martyr.

Carmen littei'is Philocalianis marmori incisum extat in ecclesia s. Agnetis uia Nomentana, ubi recognoui (u. tab. n. I). coniunctum legitur in multis codicibus maxime Prudentianis fere cum Constantinae de eadem mai-tyre acrostichide (infra u. 84). ediderunt praeter alios Fabricius p. 772 (e cod. aliquo), Sarazani n. 2, Riuinus n. 10, Marangoni Acta s. Victorini p. 137 (qui lapidem detexit), Merenda n. 29, Murat. thes. inscr. 1823, 4 (cui misit Alexander Capponius; inde Mazochius III p. 909 sqq., qui commentario instruxit), Perez p. 54 in tab. n. II aeri incisum (inde adscriptis diuersorum codicum lectionibus Faustinus Areualus adPrudent. peristeph. XIV 133, Migne LX p. 591), Armellini II cimitero di s. Agnese sulla via ISI^omentana (Romae 1880) p. 39 c. tab. XVI, ThRoller Les catacombes de Rome II p. 72 tab. LXI n. 1 (ad exemplum quod extat in Rossi Mus. Pio-Lat. tab. III), museo Lateranensi, class. III n. 1 Wilpert Die gottgeweihten Jungfrauen in den ersten Jahrhunderten der Kirche p. 90 tab. IV 9 (ad lapidem). uarias codicum lectiones omitto. Agnetis martjrium enarrant Ambrosius de uirginibus I 2 et Prudentius perist. XIV, quem carmen Damasianum legisse adsentior Eberto (Geschichte der christl. lat. Litteratur ^ p. 267) contra Manitium (Gesch. der christl. ad eandem Agnetis lat. Poesie p. 95) cf. adn. uu. 4 et 10. basilicam ab Honorio I (a. 627 638) restitutam ornatamque pertinent carmina e syllogis antiquioribus edita a Rossio IChr.
,

11 p.

63

n. 6:

Inclita uota suis adquirunt jyraemia laudis, dum perfecta micant mente fide meritis. uirginis hoc Agn{a)e cJauduntur membra sepulchro, qiiae incoi-rupta tamen uita sepulta tenet. hoc opus argento construxit Honorius amplo martyris et sanctae uirginis ob meritum.
'

p.

63

n. 6 (cf. p. 89,

43

p. 104,

37

p. 137,

18 p. 249, 18):

uirginis aula micat uariis decorata metaUis, sed plus numque nitet meritis fulgentior amplis.

quibus addendum carmen operi musiuo apsidis inscriptum, quod

DAMASI EPIGRAMMATA

45

adhuc extat, Rossi 1. c. p. 89 u. 42 p. 104 n. 36 p. 137 n. 17 249 n. 19 (cf. Duchesne Lib. pontif. I p. 323. 325). 1 cf. 52 iam dudum, quod fama refert, te Graecia misit, 29 percussor retulit Damaso (u. actn.).' idem exordium apud Val. Flacc. Argon. I 47, Ennod. carm. I 8 (p. 529 ed. Hartel.), similia apud Vergilium (Aen. III 121 fama uolat) Ouidium aliosque 2 Verg. Aen. IX 501 at tuba terribilem sonitum procul aere canoro increpuit, CIL X 1370 cum tuha terribili sonitu concusde lugubres mensura u. adn. 10,15. 4 Prudent. serit orbem.
p.

perist. XIV 21 tum. trux tyrannus, 112 liaec calcat Agnes, Jiaec 5 Verg. Aen. pede proterit. clausula rabiemque ferarum 2,19 nobile corpus redit II 37 subiectis urere flammis, cf. Georg. I 85.

7 profusum prima syllaba producta, ut profundum 8 i. e. ne corpus nudaLMueller de re metr. p. 363 tum uideret, cf. Paul. ep. ad Cor. I 3, 16 sq. 6, 19 sq. II 6, 16

exitus 17

2,17.

10 fere idem est 52,5; cf. adn. 30,5. 9 sanctus pudor 10 inelyta martyr in lapide est, uirgo pro martyr codd. nonnulli Saraz. Merenda. inclyte martyr 52,5. cf. clausulas Vergilianas quales sunt incluta Boma, inclute Mauors Aen. VI 781 XII 179; 3796. Prudent. perist. XIV 1 sq. Agnes sepulincluta uirgo CIL crum est Bomulea in domo fortis puellae, martyris inclitae

41*
Discite quid meriti praestet pro rege feriri:

femina non timuit gladium,

cum

natis obiuit,

confessa Christum meruit per saecula nomen.

Elogium

s.

Felicitatis

sepultae

uia Salaria

noua (Rossi

1873 p. 6) extat in P, L (bis), V, Rossi IChr. II p. 88, 35 p. 102, 24 p. 116, 93 p. 136, 12. ex L Gruterus 1171, 10 sum^jsit, ab hoc Merenda append. n. III. Damaso tribuit Rossius, quem secuti sunt Kraus p. 537, IFuehrer Ein Beitrag zur Loesung der Felicitasfrage (Freising 1890) p. 71, Kuenstle Hagiographische Studien iiber die Passio Felicitatis cum VII filiis (Paderborn 1894) p. 90, Amend p. 35 n. III, non idoneis de causis (Mus. Rhen. L p. 203) 1 recta pro rege V Epjitaph. sce Felicitatis inscribit V 2 gladio P. natis quod codd. habent omnes prosodia foede neglecta, uidetur retinendum esse, ut intelleganter septem martjris filii; natus Gruterus edidit parum probabiliter, etsi interpretari possis de Silano uno de septem filiis una cum matre sepulto, ut testantur topographi medii aeui ai)ud Rossium Roma sott. I p. 142. 176. 177 {iuxta uiam Salariam ecclesia

Roma

sott. I p. 176, Bull. crist.

46

DAMASI EPIGRAMMATA

sanctae Felicitatis, tibi ipsa iacet corpore, ihi et SiUanus filius eius unus de VII est sepuUus, haec in codice Salisburgensi). 3 confessa nescio an in lapide fuerit obibit codd. L et

esset; cf. 7 co^ifessus Christum, 43 confessi Christum, dictio in christianis haud infrequens, quod idem dicendum est de clausula per saecula nomen, cf. 57. 64.

offenderet,

si

Damasianum

80. 85. 93. 98

42
Sanctorum, quicumque legis, uenerare sepulchrum. nomina nec numerum potuit retinere uetustas. ornauit Damasus tumulum, cognoscite, rector,
pro reditu
5

cleri

Christo praestante triumphans

martyribus sanctis reddit sua uota sacerdos.

Laudantur martyres ignoti sepulti teste V in ecclesia Chrysanti et Dariae uia Salaria noua. exhibent praeterea P (bis), L, H, omnium pessime P, optime L, cuius exemplum expresserunt Grut. 1171, 3, Baronius a. 367, Sarazani n. 22, Riuinus n. 23, Merenda n. 16, Mai Script. uet. V p. 414, 1, Rossi IChr. 11 p. 100, 17; reliqua apographa apud Rossium 1. c. p. 84, 30 p. 87, 31 e p. 121, 9 p. 135, 9 2 nomen an et numerum 1 sepulchrum L, sepulchra tumulo clamnastis P n. 30 3 orauit Pn. 31e puit Pn. 30 cognuscite Pn.30, tumulus cognoscere Pn.31e rector PL, doctos 4 celeri PH 5 reddidit P, redditi H (i. e. doctor) H, rogo V Ad u. 1 xienerare sepulchrum clausula redit 27. 46, quicum2 Prud. Perist. XI 9 sqq. sunt et muta tamen que legis 14 tacitas claudentia tumbas marmora, quae solum significant mnnerum. quanta uirum iaceant congestis corpora aceruis nosse licet, quorum nomitia nulla legas. clausula Vergili iialet niutare uetu4 de hoc uersu 3 u. adn. 11, 7 et 7, 4 stas Aen. IH 415 Vrsini adu. Langen Geschichte der Roem. Kirche I p. 501. cf seclae tanguntur post tantas turbas Damaso reconciliati. 5 u. adn. 36. Verg. Aen. H 17 tiotum pro reditu simulant Ouid. Am. I 7, 36 uotaque rcdde loui
ss.

PHV
|

||

jl

||

||

43

Tempore quo gladius

secuit pia uiscera niatris,

sexaginta duo capti feritate tyraimi

DAMASI EPIGRAMMATA
extemplo ducibus missis tunc colla dedere.
confessi
T)

47

Christum superato principe mundi

aetheriam petiere

domum

regnaque piorum.

Fuit in coemeterio ss. Chrjsanthi et Dariae uia Salaria noua, locum indicatum in V confirmant topographi (Rossi Roma uete-rum apographa P(bis)LHV expressit sott. I p. 176. 177). Rossi IChr. II p. 84, 27 p. 87, 31 b p. 101, 21 p. 121, 6 p. 136, 10. ex L Grut. 1171, 7, Riuinus n. 27, Merenda append. n. II. Damaso uidetur iuste tribui, etsi auctoris nomen deest Item praemittit V, j)raecedit autem n. 42 ad eundem locum spectans 1 om. P 3 exemplo Pn.27 et V (cf. ad 18, 6) de4 confessi %po Pn.27, confes ipm Pn.31b deri L, deheri V regnunique 5 aet heream Pn. 31b, aethaeriam L, aetheream H Grut. perperam 2 de sexaginta u. adn. Ad u.l redit 13. 30. 37. 46 33,13; duo producta ultima iuuante caesura ut ap. luuenc. IV 667 aliosque christianos, LMueller de re metr. p. 341. cf. Prud. Perist. XI 13 sq. sexaginta illic defossas mole sub una idem uersus exitus relliquias memini me didicisse hominum. 18. 48 3 militibus missis 13, tunc colla dedere 13. 17, tunc colla 4 confessus Christum 7, confessa Christum 41*. secaret 29 5 u. adn. 1,12 et 23, 5 contempto principe mundi 7. 30. 47
||

||

1|

||

44
Martyris hic Mauri tumulus pia

membra

retentat,

quem Damasus

rector longo post tempore plebis

ornauit supplex, cultu meliore decorans

insontem puerum, cui poena nulla

^deiecti.

Maurus puer martyr in coemeterio ss. Chrysanthi et Dariae uia Salaria sepulcrum habuit (u. topogr. ap. RossiumRoma sott. elogium seruauerunt P (bis), L, H, V, Rossi I p. 170. 177). IChr. II p. 84,28 p. 87, 31 c p. 100, 15 p. 121, 7 p. 137, 16. exemplum L dant Grut. 1171, 1, Baronius a. 384, Sarazani n. 21, Riuinus n. 21, Merenda n. 21, Mai ^r. uet. V p. 392, 4 Epitaphium sancti Mauri riir V 1 mazri P n. 28, matri P n. 31 c, om. H bra tentat P n. 31c 2 QQuedam ausus raector
||
|

||

H
et

{que

Pn.28, Q Pn.31c)

pos Pn.31c
|

||

3 meliorae F-a.2S,
|

meliora

Pn.Slc

||

4 puero

H,

delecta

Pn.31c,

deiecti

pena et pona P delicti Pn.28 L, totum uersum om. V

48

DAMASI EPIGRAMMATA
.

Ad u. 1 cf. 31 martyria hic tumuJiis Gorgonium retitxet, 23 tumulus retinet caelestia memhra, 46 pia membra, 49 memhra 2 Damasus rector phbis u. adn. 5,4. piorum longo post tempore Vergilianum Ecl. I 30. 67 Aen. VI 409 3 cf. 42 ornauit Damasus tuiuulum (adn. 11,7). sumptu \)xo supplex Riuinus i^erperam^ cf. adn. 36. sed decorans num Damaso tribui possit dubito, fortasse transponendum cultu decorans meliore 4 cf. 86 b insontes pueros, adn. 11,1. uersus {decorat 20*) in fine corruptus est offenditque in pjoena ultima producta, cuius licentiae exemplum Damasianum alterum non extat. temptauerunt cum poena nec ulla dei esset Riuinus pessime, cui poena nuUa defecit et quem poena nulla deiecit llossius, neutrum bene. cogitaui de cui poena est nulla relicta (Mus. Rhen. L p. 202). Buecheler carmen non integnim esse ratus propouit poena n[ec] ulla delicti
.
. . . .

45
[beatissijmorum martyrum
cultor

i
Damasus episcopus

seruus dei

dicati
(n.

Fragmentum tituli, non uni sed pluribus martyribus deextat in L coniunctum cum Damasi elogio Saturnini

idem in46), a quo separauit Rossi IChr. 11 p. 103 n. 34. itium emendauit heatissimorum (siue sanctissimorum) (HORVM Grut. 1172, 2, piorum Riuinus n. 41, Morum in codice). lemma

tyribus ad

praemissum SCI SATVRNINI ad carmen 46 pertinet. de maruia Salaria noua sepultis consulendi s. Saturnini sunt topographi apud Rossium Roma sott. I p. 176 sq. uix

pars est tituli ss. Chrysantho et Dariae consecrati, quos carmine celebrasse Damasum testatur Greg. Tur. de gloria mart. I 37 (p. 512 ed. Krusch, Monum. Germau. Scr. Merouing. I) post multum uero temporis cognoscens hoc factum Damasus antistes sanctae sedis apostolicae iussit diligentius operire fenestram, ubi et uersihus decorauit locum. et ihi henedicitw clominus noster lesus Christus ad laudem nominis sui usque in hodiernum diem. accedit alterum testimonium e litteris quibusdam (cod. Wirceburg. saec. IX, DeWaal Roemisojie Quartalschrift I 1887 p. 161172), quibus de ossibus ss. Chrysanthi et Dariae agitur translatis in Monasterium Eifiiense (Muenstereifel) e crypta suburbana 'ubi tumulus sanctorum martirum a bcato Damaso rotundis litteris

uum iste inscriptus erat' (cf. Acta SS. XI Oct. p. 448. 460). lapis Damasi fuerit archetypus licet dubitari; certe carmen ab editoribus inter Damasiana receptum 'hic uotis parihus'' e. q. s.

DAMASI EPIGRAMMATA
Damasianum non
Damasiani
adsunt

49

est (uide infra in appendice n. 87 c. adnot.). elogii de ss. Chrysantlio et Daria uestigia certa non

46
Incola nunc Christij fuerat Carthaginis ante,

tempore quo gladius secuit pia uiscera matris,

sangiiine mutauit patriam

nomenque geuusque;
fecit origo.

Romanum
6

ciuem sanctorum

mira fides rerum: docuit post exitus ingens.

cum

lacerat pia

posteaquam

fellis

membra, fremit Gratianus ut uomuit concepta uenena,

hostis,

cogere non potuit Christum te, sancte, negare;

ipse tuis precibus meruit confessus abire.
10

supplicis haec
<(sok^ere uota

Damasi uox
licet

est:

uenerare sepulchrum.

castasque effundere preces,

est.^

sancti Saturnini

tumukis quia martyris hic

[Saturnine tibi martyr

mea uota

rependo.]

S. Satuminum uia Salaria noua sepultum fuisse topographi medii aeui testantur (Rossi Roma sott. I p. 176. 177, cf. Bull. elogium crist. 1873 p. 6 sqq. et Mart. Hieron. III Kal. Dec). seruauerunt P et L, hic melius, IChr. II p. 87, 32 p. 103, 34 ex L Grut. 1172, 2, Baronius (u. 1 etiam in L p. 116 n. 91 a). a. 384, Sarazani n. 25, Riuinus n. 41, Merenda n. 20, Mai Scr.

uet.

p. 403, 8 (cf. n. 45).

cf.

Germano

di S. Stanislao

La casa

celimontana dei ss. Giovanni e Paolo (Romae 1894) p. 475 in P traditur famula 1 om. Baronius Sarazani Merenda. nunc Christi fuerat Cartaginis annus, in L p. 103 Ola nunc
Christi fuerat Chartacinis an, p. 116 Nunc Christi fuerat chartaginis anus. emendauit fere Terribilinius in add. ad Merendae nomenq^ie P, namque L, edit. p. 8 conlato 52,4 3 patriu P 5 rerum tiitamque Baronius genuque P 4 ciuemqiie sco sua P om. P, uerum Riuinus 6 fremet gratia ut hostes P 7 uenenum P 8 xpi ut quoque negaret P 10 nox P sepidtos P 11 oluerc
||
|

||

||

||

||

II

||

||

castas

||

12 om.

Paulin. Nol. in epigram52,4. 5 insertum legitur (p. 279 ed. Hartel) corpore mente fide castissimus incolci Christi; eadem clausula

Ad

u. 1 in4:oJa

nunc domini

mate quod

epist.

XXXII

Dajiasy.s, cd.

Ihm

50

DAMASI EPIGRAMMATA

2 redit 13. 30. 37. 43 3 cf. Buecheler Anth. ep. n. 787, 48 52 sanguine viutasti ixdriam, ciuemque fratrem fecit amor legis 5 post hunc uersum lacunam statuit Rossius ita (u. adn.) fere explendam martyre in inuicto posset qiiid gJoria Christi, at nihil desideratur. formula mira fides reriim redit 2,11 et 8,4;

docuit ^JOst exitus ingens hemistichium Vergili Aen. V 523, cf. Paul. Nol. carm. XXI 423 docuit rerum post exitus ingens, 90 docet exitus ingens 6 cum lacerat idem exordium Gratianum iudicem eum esse posse, qui praefectura urbis 2, 5. anno 290 functus sit (CIL VI 1128 c. add. p. 845), adnotauit Rossius 7 de posteaquam u. adn. 29,8. concepta uenena in Anthol. Riesii 4, 51, cf. Verg. Aen. XII 857 feUe ueneni 8 Cliristum qui in jyace negauit 48^5 9 sic noster meruit 10 u. adn. 36. uenerare sepulconfessus martyr ut esset 37,7 chrum clausula redit 27 et 42, cf. 12 ueneranda sepulchra 11. 12 et argumenti causa et propter foedissima peccata 2)reces (cf. Ouid. Her. VI 73 adde preces castas) sancti Saturnini ab hoc carmine alienos esse dixi Mus. Rhen. L p. 202, ibidem-

XXn

(u. infra que monui substituendum esse uersum, quem codex 88) suppeditat, Damasianam originem pi-ae se ferentem (cf. 61 qui nisi ultro uersibus his Damasus supplex tihi ^iota rependo). se offerret, nihil post uenerare sepulchrum deesse putauerim,

quippe

cum

simili

masus meritum: uenerare sepulchrum.

uersu claudatur carmen 27 ex^jressit Daat desideratur quodam-

modo

martyris

nomen

Cultores domini Felix pariterque Philippus

hine uirtute pares contempto principe mundi

aeternam petiere

domum

regnaque j)iorum,

sanguine quod proprio Christi meruere coronas.

5

his

Damasus supplex

uohiit sua reddere uota.

Felicis et Philippi duorum, ut uulgo putant, de septeui filiorum (Acta SS. III lul. p. 5 sqq.) sepulchro uia Salaria noua sito uide Rossium Roma sott. I p. 176. 177 et elogium extat in Bull. crist. 18841885 p. 155, 1890 p. 111.
Felicitatis

De

syllogis T et V, unde edidit Rossi Bull. crist. 1880 p. 44 et IChr. II p. 62, 3 p. 138, 24; e cod. Chxustroneob. Marinius ap. Maium Scr. uet. p. 34,2, e codicis Virdunensis apographo Mabilloniano (cod. Paris. 11902) Le Blant Inscr. chret. de la Gaule praef. p. CXXXIV. cf Wilpert Roem. Quartalschrift IT

DAMASI EPIGRAMMATA
p. 14,

51

IFuehrer Ein Beitrag zur Loesung der Felicitasfrage p. 97. qui in codicibus praemissi sunt uersus quinque infra dedi in appendice n. 91 1 martyrum cultor Damasus 45, Damasi papae cultor atque amator Philocalus 18. cf. Ven. Fort. I 9, 1 cultores domini 2 contempto principe mundi redit 7 et 30, superato principe cf. 23,5 aetherias petiere domos 3 eternumque T. mundi 43 regnaque piorum, similia 26. 43. 53. de regnaque (regnumque 4 cf. 49 meruit .... pricn- ille coroLe Blant) u. adn. 1, 12 355 primam merui qui laude eoronam, nam. Verg. Aen. CIL Vni 8631 (= Buecheler Anthol. epigr. n. 317) praemia uictores Cristi meruere coronam 5 reddit sua uota sacerdos 42. cf adn. 36

48
Veridicus rector lapsos quia crimina flere
praedixit, miseris fuit

omnibus hostis amarus.

lites,

hinc furor, hinc odium sequitur, discordia,

seditio, caedes, soluuntur foedera pacis.
5

crimen ob alterius Christum qui in pace negauit^

finibus expulsus patriae est feritate tyranni.

haec breuiter Damasus uoluit comperta referre,

Marcelli ut popukis meritum cognoscere possit.
a. 308 ad 309, in coemesepultus erat uia Salaria noua (Mart. Hieron. XVII Kal. Febr. Lib. pontif. I p. 164. Rossi Roma sott. T p. 176). eius elogium seruauerunt TLV, Rossi IChr. 11 p. 62, 4 p. 103, 35 p. 138, 22. a Grutero (1172, 3 ex L) editores pendent: Baronius cf. Acta n. 309, Sarazani n. 26, Riuinus n. 31, Merenda n. 11. SS. II lan. p. 9, Rossi Roma sott. II p. 204 sq. RALipsius Chronologie der roem. Bischoefe p. 248 sqq., Kraus p. 188, Langen Geschichte der roem. Kirche p. 379, Duchesne Lib. pontif. I p. 166. eiusdem fere argumenti epitaphium est Eusebii 18, quod confer

Marcellus pontifex, qui sedit ab

terio Priscillae

Inscribunt sci MarceUi mar L, epitaphium MarcelU jop V 2 istis pro hostis 4 cede V 7 hic T S ut fleri V ^wssit codd., compescere cod. Goettw. suprascr. V, om. TL posset editores secuti Gruterum Ad u. 1 cf. 18,2 Heraclius uetuit lahsos peccata dolere, Euseabicienda igitur CoubitiS miseros dociiit sua crimina flerc.
1

||

carmina

||

||

||

\\

4*

52

DAMASI EPIGRAMMATA

p.

stantii coniectura lapsus (genet.), quam probauit Gallandi YI 347 2 liostis amare initium Vergili Aen. 898 (= Paulin.

3 Imic hinc, u. adn. 57, 1. discordia lites, seditio caedes item in 18, cf. Paul. Nol. VI 244 Jiinc odia, hinc lites, hinc fraus, hinc liuor et ira 4 cf. 18, 7 5 cogere non 6 Verg. Aen. I 620 Xiotuit Christum te sancte negare 46,8 finibus exptilsum jiatriis. supra 18 puJsi feritate tyranni, 43 capti feritate tyranni. tyrannum Maxentium intellege, Duchesne Lib. pont. I p. 164. 166 7 uersihus his hreuiter Damasus uolui

Nol.

XXni

75)

monstrare triumphos 2,25, haec audita refert Damasus 37,8, haec Damasus 8 ne tumulum ^iestrum quisquam referat 26,7 cognoscere posset 29; cognoscere eadem uersus sede 1,6. 2,6. 26,1
.
.

49

Extremo tumulus latui[t sub aggere montis. hunc Damasus monstrat^ [seruat quod membra piorum.
te

Protum

retinet

mel[ior

sibi

regia caeli,

sanguine
5

purpureo
fratres,

se[queris, Hyacinthe, probatus.

germani
hic

anim[is

ingentibus
prior

ambo,
ille

uictor

meruit

pal[mam,

coronam.

Protus et Hyacinthus martyres in coemeterio Hermetis uia Pinciana sepulti erant (Mart. Hieron. HI id. Sept. Rossi Roma elogii dimidia fere pars extat in ecclesia sott. I p. 176. 177). ss. Quattuor Coronatorum, ubi recognoui; fi^agmina alia minuta nuper e coemeterio iUo in lucem rediisse dicuntur, Roem. Quartalschrift 1894 p. 140, BuU. crist. 1894 p. 112. 119. integrum seruauerunt E et L, Rossi IChr. II p. 30, 72 (= CIL VI 1 p. XIV ediderunt praeterea Grut. 1179, 9 (ex L), n. 67) et p. 104, 41. Baronius n. 384, Sarazani n. 27, Riuinus n. 32 (e Grut.), Merenda u. 26, Perez p. 54 in tab. n. IV aeri incis., Mai Script. uet. V de iisdem martyp. 400, 3, Buecheler Anthol. epigr. n. 305. ribus infra sunt carmina 96 et 97
figit

Lemma in uia Pincia in sepulchro Proti martyris praeE 2 qui in lapide recenter insculpto (Perez), quam lecII
|

tionem praefert Gallandi VI

rorum pro piorum p. 349 iniuria lapide recenter scripto (Perez) 4 yiacinthe E, yncincte L, hiacinte lapis nouicius Ad u. 1 haereo cum Perezio p. 58 iu sub producta, sed subsupra qiic ne recte quidcm habere puto {super Riuiuus male).
II

tibi regia coeli in

||

DAMASI EPIGRAMMATA

53

est 31 martyris Jiie tumuhis magno 'suh uertice montis. cf. Verg. Aen. 44 ttimulique ex aggere fatur, VII 6 aggere composito tu-

44 tumulus pia membra retentat 3 Gorgoniiim adn. 10, 11 4 cf. 58* sanguine pturpureo mercantes p^-aemia uitae; Verg. Aen. IX 347 purpuream uomit 'iUe animam et cum sanguine mixta uina refert moriens; Stat. Silu. II 1 41 purpureo suffusus sanguine. YACINTHE Philocalum insculpsisse quod mauult Buechelerus conl. Gramm. Lat. VII
muli
2
cf.

retinet 31.

u.

p. 23.

81 (Keil), non adfirmare ausim, quamquam martyris loculo inscriptum erat YACINTHVS (Rossi IChr. II p. 31 ad n. 73). in titulis gentilibus scriptura uariat, ita tamen ut superet legitima Hyacinthus (u. indices CIL), epigramma Symmachianum (infra n. 97) Hiacynthe praebet, marmor aetatis fere Damasianae n. 96 Yachinti. in sequeris producta ultima Manitium Mus.Rhen. XLV p. 316 oflFendere miror (Verg. Ecl. VI 53 Aen. XI 69) 5 Verg. Aen. XI 291 ambo animis, ambo insignes praestantibus armis, hic pietate prior XI 641 ingentemque animis, ingentem 6 Aen. V 70 corpore et armis, Georg. IV 83 ingentis animos meritaeque expectent pnxiemia palmae. cf. 47, 4 c. adn.

MAETYR

.,

50*
Fragmenta duo marmorea litterarum specie Philocaliana inscripta prodierunt inter rudera basilicae s. Valentini ad uiam Flaminiam. seruantur in martyris coemeterio

Descripsi. Horatius Marucchi Roem. Quartalschr. IV 1890 p. 151 et in libro cui inscribitur 'II cimitero e la basilica di s. Valentino e guida archeologica della via Flaminia', Romae 1890 Bull. crist. 1890 c. IV tabb. p. 120 (cf. Roem. Quart. IV p. 76.
p. 7. 21)

In 6 exitus uersuum agnoscit editor Romanus latere posse ratus formulam Damasianam [supplex tibi uota repen^jdo

54
sianas

DAMASI EPIGRAMMATA
Addo aliud fi-agmentum ibidem repertum quodammodo imitantibus exaratum
litteris

Dama-

cf.

Marucchi Roem. Quartalschr. IV

tino p. 121.

p. 151, II

cimitero di

s.

Valen-

Latetne temporis nota?

51*
Fragmentum marmoreum
in coemeterio
s.

rep. 'via

Acqua

acetosa',

extat

Valentini ad uiam Flaminiam

BEATISjs/mo PRESBYfera
Descripsi. Marucchi BuU. crist. 1888 89 p. 78, Roem. Quartalschrift II p. 290. III p. 337 (cf. IV 151), II cimitero di s. Valentino p. 121. litterae sunt elegantes speciem artis Philocalianae prae se ferentes, sed, ut mihi uisum est, non proprie Damasianae (ofFendit uel forma A litterae). quam ob rem uereor ne audacius suppleuerit editor beatis\jihno martnri Vahntino\ j)resby[tero Damasus episcopus fecit]

lam dudura, quod fama

fecit

refert, te

Graecia misit;

sauguiiie mutasti patriam: ''ciuemque fratrem

amor

incola
5

legis. sancto pro uomine passus, nunc domini, seruas qui altaria Christi,

ut Damasi precibus faueas, precor, inclyte martyi-.

Ex L, qui solus seruauit loco non indicato, ediderunt Grut. 1173, 10 (inde Sarazani n. 32, Riuinus n. 42, Merenda

DAMASI EPIGRAMMATA
n. 22),

55

Maium Scr. uet. p. 31,4, Rossi IChr. II Terribilinius (in add. ad Mer. p. 8 sq.) s. Hermeti uia Saiaria uetere sepulto tribuit, quia in codice sequitur titulus
Marinius ap.
p. 108, 57.

ex eodem coemeterio

Rossius propter epigramea quae secuntur inde a n. 59 sedem tituli inter uias Apjiiam et Latinam potius quaerendam esse
(infra n. 90),

mata praecedentia

et

existimat, fortasse rectius 1 fama refert 40; confessores sancti quos Graecia misit 12 (sepulti uia Appia in coemeterio Callisti), olim sacrilegam quam misit Graecia turham 78 (uia Appia) 2 cf 46 de Saturnino sanguine mutauit jMtriam novienque genusque; Paul. Nol. cai-m. 62 mutauit patrias externo caes^nte terras, XXI 448 mutasti jmtriam, CIL p. 705, 2 mutasti patriam linquens consortia nostra. ciuemque fratrem aut ciuemque dissolutis uocalibus Damasum scripsisse uix credi potest; ciuemque per asira Riuinus proposuit audacius nec bene, ciuem quoque fratrem uel ciuemque fratremque Sarazani, illud non apte, hoc pessime probante Rossio. ueram huius uocis prosodiam habes 1. 3. 7. 9. 49. 59. fortasse spondiacus restituendus Damaso talis ciuem fratremque (cf. 46,4 Momanum ciuem sanctorum fecit origo, 26 discipulos oriens misit Boma suos potius meruit defendere ciues), sed magis adridet Buecheleri coniectura fatemur pro fratrem {iv naQsvQ^sasi. 3 sancto pro nomine passus, similia in ut solet Damasus) 4cf. adn. 46,1 et 12,5 Christianis saepius, u. adn. 58* b foueas L, em. Grrut. cf. 30,5 et 40,10 c. adnot.

XV

..

>3

Qiiid loquar aiit sileam?

prohibet dolor ipse

fateri.

hic tumukis lacrimas retinet,

coguosce, parentu(m)

Proiectae, fuerat primo quae iuncta marito,

pulcra decore suo, solo contenta pudore,

5

heu

dilecta satis miserae genetricis

amore.

accipe quid multis? thalami post foedera prima

erepta ex oculis Flori genitoris abiit

aetheriam cupieus caeli conscendere kicem.

haec Damasus prestat cunctis solacia
uixit ann(os)
III kal. lan.
fletus.

XVI, m(enses) IX, dies XXV. dep(osita) Pl. Merobaude et Fl. Saturnin(o) conss.

5G

DAMASI EPIGRAIHMATA

Recognoui cannen tabulae marmoreae litteris Philocalianis inscriptum in museo Lateranensi (class. VI). fuit olim in basilica s. Martini in Esquilino auecta, ut uidetur, e suburbano aliquo coemeterio, deinde in bibliotheca Vaticana. Baronius a. J583, Sarazani n. 13 (ad lapid.), Piiuinus n. 13 i^e Bai-onio), Merenda n. 32, Perez p. 54 in tab. n. V (aeri incis.), Rossi Mus. Pio-Lat. tab. VI et commentario instructum IChr. I p. 145 n. 329, Roller Les catacombes de Rome 11 p. 86 tab. LXII n. 8, Buecheler Anthol. epigr. n. 670 1 hemistichium prius formatum ad Verg. Ecl. VI 74 quid loquar ant ScyUam iuuante altera fonnula Vergiliana eloquar an sileam Aen. ni 39. cf. Ouid. Met. XI 708 jiZwm dolor pro2 liic tumidns retinet caelestia memhra 23, liic tumuUis liibet .... Gorgonium retinet 31. de cognosce u. adn. 7, 4. in lapide
3 Proiecta femina nobilis scriptum est PAREjSTTV, cf. 8, 4 ignota Flori religiosi hominis filia, de quo u. ad u. 7. clausula iuncta marito apud Stat. Silu. I 2, 189, cf. CatuU. 64, 374 nupta 4 CatuU. inarito, 62, 54 coniuncta marito, Ouid. Met. VI 634 111, 1 uiro contentam uiiiere solo, Verg. Aen. XI 582 sola contenta Diana, Ouid. Her. V 9 contenta marito. in sarcophago Vesontione rep. solo contenta marito Rev. archeol. 1890 lan. p. 32 Buecheler Anthol. epigr. n. 455 (cf. n. 643). Dracontiana 5 Verg. Aen. I 344 et mayno miserae comparat Amend p. 11 6 quid midtis, dilectus amore, X 788 clausula genitoris amore ne multis talia apud Ciceronem aliosque frequentia. cf. Ouid. 7 Verg. Aen. Met. Vn 403 thalami quoque foedere iungit ex oculis, Ouid. Met. VII 776 et Heroid. X 43 I 88 eripiunt

ocidis ereptus. Florum Terribilinius (in add. ad Merendae edit. p. 9. 10) et Rossius eum esse probabiliter coniciunt, quem Liberalis martyris {qui rjuondam in terris consul ho)>.ore fuit) sepulcrum renouasse et exornasse testantur eiDigrammata e codice Palatino edita a Grutero (1171, 9. 1172, 6) et Rossio IChr. II p. 101 n. 23 (uu. 9 et 10 obtulit haec domiiw componens atria Floriis ut sanctos uenerans praemia iusta ferat, in cod. prima manu flcn-is, altera florus) et p. 104 n. 38 (uu. 7 sq. sit precor acceptum

quod post ,dispc:idia belli in melius Florus restituit famulus); cf. etiam BuII. crist. 1894 p. 37 sq., Roem. Quartalschi-. 1894 p. 141. ABIIT lapis pro abiuit, sic si(biit producta altera proin epitaphio Africano Ephem. epigr. V 1049, cf. 8 luuenc. H 195 aetheriam Buecheler Anth. epigr. ad 520, 6 liber conscendet in aidam , III 400 quisque cupit celsam caeli comcendere sedm, Prud. Perist. VIII 7 qui cupit aeternum caeli 9 Vergili clausula solacia conscendere regnum; cf. adn. 16 cf. Ouid. Art. am. E 603, Dracont. de deo luctus Aen. XI 62. ni 49, Carm. de Philomela ap. Baehrens V p. 363 noctis 10 consules sunt anni 383 bolacia praestans et infra adn. 107,9

nuntiandum

PLM

DAMASI EPIGRAMMATA
54

57

Fragmentum litteris Philocalianis rep. a. 1872 acl ecclesiam Laurentii in Lucina edidit Rossi BulL della commiss. archeoL di Roma 1873 p. 52 tab. II 2 et Bull. cri.st. 1873 p. 34 tab. III 3 (cf. 1872 p. 122 et Roem. Quartalschr. 1889 p. 31C) Nihil iuuat supplementa adscribere qualia sunt Clirist\o pra[estante (cf. 42, 4) et p]7-es[byter
s.

00

Haec Damasus

tibi,

Christe

deus,

noua

tecta

dicaui

Laurenti saeptus martyris auxilio.

Solus seruauit cod. V, ubi adnotatum est uersiculos istos extare 'ad ecclesiam sancti Laurentii in Damaso, quae alio nomine appellatur in prasino, in illo throno'. Rossi IChr. II Armellini Le chiese di Roma p. 134 n. 5 (cf. adn. ad n. C).
p. 312.
1

Duchesne Lib.
cf.

57, 5 uoliii

noua

pontif. I p. 214 conclere tecta

2 saejnus cod.,

em. Rossi

50*
Cunctis porta patet, quis porrigit ubera mater.

Monostichum

'in limine superiore

portae ecclesiae

s.

Lau-

rentii in Damaso' scriptum fuisse lohannes Dondius tradit in itinere Romano (cod. Venet. Marc. lat. XIV 223 saec. XIV, cf. Henzen CIL VI 1 p. XXVII Rossi IChr. II p. 329). Rossi, qui

edidit IChr. II p. 332 n.

5,

Damaso dignum

censet

58

DAMASI EPIGRAMMATA
quis] traditur ouis,

ad

12, 9.

em. Rossi. de forma quis uide adnot. clausula Vergili ab uhere matris Georg. III 187

Hinc pater exceptor,

creiierat hinc meritis
liinc milii

lector, leuita, sacerdos,

quoniam melioribus

actis,

prouecto Christus, cui

summa

potestas,

sedis apostolicae uoluit concedere

5

honorem.
tecta,

archiuis^ fateor, uolui

noua condere

addere praeterea dextra laeuaque cokimnas,

quae Damasi teneant proprium per saecula nomen.

Fuit in ecclesia s. Laurentii in Damaso iuxta theatrum integrum extat in L, mutilum charta lacerata in V, Rossi IChr. 11 p. 135, 7 p. 151, 23. a Grutero (1164, 1) pendent Baronius n. 384, Sarazani n. 18, Riuinus n. 17, Merenda n. 35. cf. Piper Zeitschr. f. Kirchengeschichte I 1877 p. 221, MRade Damasus Bischof v. Rom p. 157, Duchesne Lib. pontif. I p. 213 (supra in testimoniis, u. adn.); Armellini Le chiese di Roma p. 312

Pompei.

Lemma
ficis

praefigit in ecclesia beati

requiescit sanctus
p.

JDamasus papa

(scil.

temporibus, qui sedit a. 772 795, teste Libro pontif. I 500) L, isti uersiciili scripti sunt in introitu ecclesiue ijmus iu Damaso) V (praecedunt nn. 55 et 101) (scil. s. Laurentii 1 Hinc jMtcr L, Hinc puer V; illud melius, cf. Rossi Bull. crist. 1881 p. 48 sq. 1883 p. 62 sq. 18841885 p. 25 sq. Studi e documenti V p. 335 Qiac pater Mereuda). conferri possunt initia Vergiliana hinc Qiic, at, sic, liaec, ut) pater, e. gr. Aen. XII 166 bis uel saepius Jiinc pater Aeneas; Sil. It. III 597 hinc piater. repetitum hinc apud Verg. Georg. II 514 sq. Aen. II 97 sq. cet. 3 Verg. 2 clausula melioribus amiis 10,8 (cf. supra 48) 4 clau24 huc se prouecti, X 100 cui prima ])Otestas Aen. cf. 72,5 auxit apostosula Vergili Ecl. X 1 concede laborem. 5 archibis L, om. V. arcubus licae geminatum sedis honorem haec mauult Merenda non idonea de causa, cf. BuU. crist. 1884 1885 p. 2n. cum clausula compara Verg. Aen. VII 393 noua 6 dextra laeuaque quaerere tectu, X 35 cur noua condere fata 7 Verg. ap. Verg. VI 486. 656, Ouid. Met. I 171 aliosque Aen. VI 235 aeternumque tenet per saecula nomen, u. adn. 41*, 3

Lamentii martiris in qua iam ab Hadriani I ponti-

DAMASI EPIGRAMMATA
58*

59

Hanc aram domini seruant Paulusque lohannes

martyrium Christi pariter pro nomine
passi,

sanguine purpureo mercantes praemia uitae.

truncum codex Leidensis seruauit Voss. unde in lucem reuocauit Rossius IChr. II p. 274 n. 5 adnotans ad monasterium et altare lohannis Paulique in Vaticano pertinere sibi uideri auctoremque cai'minis Damasi stilum adfectasse. titulum ipsius Damasi esse et spectare ad aedes sepulcrumque lohannis Paulique martyrum Caelimontanorum Germano probare conatus est Roem. Quartalschrift VI 1892 p. 59 sqq. (= Archaeologische Ehrengabe der Roem. Quartalschrift zu De Rossi's LXX. Geburtstage,
fortasse
f.

Carmen

lat.

69 saec. IX

18',

Romae

1892, p. 59sqq., La casa celimontana dei ss. martiri e Paolo, Romae 1894, p. 349 sqq.) fretus fragmento lapidis in ipsis sanctorum aedibus inuento, in quo ueram litte-

Giovanni

agnoscei*e sibi uisus est. examinatis frustuli litteris uel potius litterarum trium NIS (u. 1 doliNI Seruant) residuis adsentior illi Philocaliani aliquid inesse neque tamen ex unius quae integra superest litterae I forma certum de origine iudicium quemquam facere posse existimo. litterae bonae sunt, sed maiores quam in reliquis Damasianis conspiciuntur. itaque cautius interim carmen inter pseudodamasiana reiciam, item ut Buecheler Anth. ep. n. 672, praesertim cum desit testimonium, quod grauissimum equidem puto esse, nomen auctoris. de stilo quid iudicari possit mox adnotabo
1 Paulusque lohannes i. e. lohannes Paulusque insolentei' dictum ac uix Damasianum. tunmlum duo nomina seruanf

rarum Philocalianam formam

infra 87, 1, seruat (uel seruas) qui altaria Christi Damasus 12. 31. 52. cf. Alcuini carm. LXXXVIII 16 (ed. Duemmler p. 311) lohannes Paulus pariter Laurentius atque consericent aram hanc miserante deo; hic leuita fuit, illi sed sanguine fratres, martyrio toti regna beata tenent 2 cf 52 sancto pro nominc passus. talia in christianis saepius, in titulo Tarquiniensi BuU. crist. 1874 p. 94 non oheunt isti p)assi pro nomine Christi, in codice Palatino apud Rossium IChr. II p. 113, 79 (= Grut. 1175, 7)

pro Christi nomine passus obit, in alio codice apud eundem 3 purporeo codex. p. 258,5 dei magno pro nomine passi cf. 49 sanguine purpureo sequeris Hyacinthe probatus cum adnot. praemia uitae clausula Damasi (2, 12. 13, 8) aliorumque

GO

DAMASI EPIGRAMMATA
59

IMA3ICAST0SEMPER ISREGNIREGIAE STENVITFRATB^S

. . .

TFRATRESDO)
PIETITOGITf
d
.

il/^CO/PIETIVNGI
c

VSGENER

OSVITLAV SSAN TA

Fragmenta litteris Philocalianis inscripta, a Aldo Manutio saeculo XVI in pauimento ecclesiae ss. Cosmae et Damiani eadem regione detecta, uisum, cod. Vatic. 5241 p. 244, b c d Rossi Bull. crist. 18881889 p. 141 sqq. 1890 p. 147 sq. (Armellini Cronachetta mensuale 1890 p. 155 sq.), Germano Roem. Quartalschrift VI p. 6.3 sqq. (= Archaeol. Ehrengabe zu De Rossi's LXX. Geburtstag p. 63 sqq., La casa celimontana p. 352 sqq.); Buecheler Anthol. epigr. n. 308. quae dantur litteris inclinatis iam desunt. carmen a fragmento d initium capere uidetur spatio supra litteras OSVIT LAV uacuo relicto maiore, nisi statuere mauis uersus in calce sjjatio aliquo interiecto incisos fuisse, quamquam eius generis alterum exemplum inter Damasiana non deprehenditur (cf. Rossi Bull. crist. 1890 p. 148). fragmenta cum ad locum ubi iacebant spectare non possint, quia basilica illa a Felice demum IV papa (a. 526530) cultui christiano dedicata est (Lib. pont. I p. 279), cai-mini ss. lohanni et Paulo Caelimontanis destinato, qui 'fratres' propter martyrii societatem appellati sunt, probabiliter tribuerunt editores Romani (cf. Mazochius Kal. Neapol. III p. 729)

et incertius [jJro Christo sanguine fuso dant an]ima)ii casto semper [seruatam amori] Rossi, 2 4 [caelest^is regni regi ue[terno famulati, quos terri]s tenuit fratres do[mus uua fidesque, maic caelu]m fragm. c [inlustri accipiet iungit[que in saecla coronis] Rossi fragm. d 1 Paul]us gener[e ortus itemqne lohannes] Germano [comp]osuit lau[des Damasus, cognoscite, rector] Rossi (cf. 42 ornauit Damasus tumulum, cognoscife, rector, 5* composuit Damusus, 7 composuit tumulum sanctorum limina adornans\ fra. .

Supplementa haec temptauerunt editores: fragni. a et & an]imam casto semper [pietatis amore] Buecheler, plenius

1:

DAMASI EPIGRAMMATA
trum pro

61

rector fortasse melius conlato 7, 4), 2 [ut pleb]s san{c]ta [nouos discat celebrare ^^(^tronos] Rossi, cf. 21* quaeris plebs sancta Bedemptum, 82 j;?e6s sancta canat

59 a
Fragmenta duo marmorea litteris pulchris Philocalianis inscripta in Caelio pone apsidem basilicae ss. Quattuor Coronatorum reperta, seruantur in museo archaeologico Caelimontano ('Magazzino archeologico')

Delineaui fragmenta breuiter crist. 1872 p. 161 1879 p. 81

commemorata a Rossio

Bull.

In a latere potest martyris uel martyrii uox (cf. 58, 2); in (cf. clausulam Dama.. ., 2 mi]lii pra\emia b 1 [pyissi sianam jjraem^a uitae 2 et 13), 3 [def]end[ere] uel repj\end[ere uota.
.

ultima littera propter hastam pinguiorem

(B, P),

non

GO
Fragmenta quinque litteris Philocalianis in basilica mentis inferiore rep. ibidem seruantur
s.

Cle-

62

DAMASI EPIGRAMMATA
6

STA
Descripsi.

1885

memorat Rossius BuU.

crist.

1870

p.

148

(cf.

1884

p. 13)

De supplementis desperandum est. fragmenta a c d e eandem litterarum formam exliibentia eiusdem tituli uidentur esse metrici, in e exitus hexametrorum agnosco {propheta'))
Rossius haec: '"certo e soltanto che una almeno delle due epigrafi era metrica ed in uersi esametri. Laonde e sommamente probabile, che si preziose reliquie spettino ad un damasiano elogio di s. Clemente'. fragmenti h paullo grandiores litterae alia fragmenta ibidem detecta aetatis Siricianae idem sunt. describit 1. c. p. 146 sqq. (cf. Bull. crist. 18G7 p. 51. 56 Mus. PioLat. p. 31 tab. II. Roller Les catacombes de Rome I tab. XXXI. Duchesne Lib. pontif. I p. 124). basilicam Clementis iam Hieronymus commemorat de uir. ill. 15 hisce uerbis nominis eius memoriam usqiie Jiodie liomae extructa ecclesia cnstodit

61

Corpore mente animo pariterque et nomiue Felix, sanctorum in numero Christi sociate triumphis, qui ad te sollicite uenieutibus omnia praestas
nec

quemquam

pateris tristem repedare uiantem:

DAMASI EPIGRAMMATA
5 te

63

duce sernatus mortis quod uincula rupi

hostibus extinctis, fuerant qui falsa locuti,

uersibus his

Damasus supplex

tibi

uota rependo.

Discimus hoc carmine

s.

Felici

Damasum uotum soluisse (u. ad u. 6) Nolano eidem, quem Paulinus multis carminibus cele-

(cf. imprimis Paulini carm. XIV u. 55 70, ubi narratur confluxisse e tota ItaHa ipsaque Roma turbam ad celebrandum diem uiri sancti festum). Nolae igitur titulus positus est, non Komae in basilica Felicis in Pincis, quod e prioribus quidam uoluere. recensuit et inlustrauit Rossius IChr. II p. 190 sq. usus maxime sylloge epigraphica Nolana codicis Cluniacensis olim, nunc Parisini Nouv. acq. 1443 scripti saeculo IX (C) sumpta ex antiquiore codice Neapolitano (cf. Rossi 1. c. p. 185). ex eadem uel simili sylloge Nolana carmen Felicianum excerptum legitur in codicibus Vaticano 5087 scripto manu Leonardi

brat

Sanuti anno 1446 ladere et Oxoniensi Canoniciano (Script. eccl. 22.3) maximam partem scripto 'ladre a loanne monacho Tuibingensi' anno 1489 (cf. Rossi 1. c. p. 186. 352. 353). accedit quartus codex Th (Rossi p. 247 n. 9) idem carmen ualde corruptum exhibens. primus edidit Fabricius p. 773 ex codice nobis ignoto, a quo pendent Baronius Martyrol. Roman. d. 14 lan. (uu. 3 5), Sarazani n. 6, Riuinus n. 15, Merenda n. 15 (qui in notis lectiones cod. Vaticani 5087 profert), Bollandus Acta SS. I lan. p. 940 aliique: hi omnes uersum 6 omittunt. alterum exemplum extabat in breuiario Nolano nunc deperdito, unde sumpserunt Bollandus Acta SS. II Febr. p. 22, Remondinius Histor. eccl. Nolanae I p. 575 (inde Marinius apud Maium Script. uet. V p. 34, 4 adhibito altero exemplo ex editionibus Sarazanii et Merendae) alii 'Versus Damasii ixipe ad honorem sancti Felicis pajje de falsi criminis purgatione et de salute sibi restlhita in basilica einsdem Felicis musio miriflco descripti' notaui e cod. Vatic. 5087 f. 19 (de reliquis u. Rossium I. c. p. 190) 1 amo Th pariterque et nomine CTh, pariterque nomine Vatic. et Oxon., pariter quoque nomine Breu. Nol. pariter te nomine Fabricius, pariter de nomine Saraz. Riuin. Merenda (cf. 7,1), pariter tu nomine Bibl. max. patr. V p. 636, pariter re et nomine Marinius secutus Caracciolum (ant. monum. eccl. Neap. cap. 2 p. 35) Magne j^ro Felix Breu. Nol. (cf Merenda p. 140, Rossi 1. c.) 2 in om. Vatic. Oxon. Fabricius societate Th sacrate Breu. Nol. Fabric. (Saraz. Riu. Merenda Marinius) 3 sollite Th, solito Vatic. 4 repedire Th, repadare Vatic. uiantem om. Th 5 qud (pro quod) Th, quoque Breu. Nol. 6 om. Fabric. et editores Damasi 7 noua
lat.

||

||

||

||

||

||

ipro uota)

Th

64

DAMASl EPIGRAMMATA

Ad u. 1 comparari possunt epigrammata Paulini Nol. epiinserta 5 (p. 279 Hartel) corpore mente fide stulae castissimus incola Christi, 6 (p. 281) jJ^^sbyter hic situs est meritis et nomine Clarus, eiusdem carm. XII 1 inclyte confessor meritis et nomine Felix, XIII 1 Felix hoc merito quod nomine, nomine et idem qui merito, elogium Celsae cuiusdem uirginis rustice compositum anno 518 Vienuae nuper repertum meritis ])ariterque et nomine Celsa e. q. s. (Le Blant Comptes rendus de Tacademie des inscriptions IV ser. XXII 1894 p. 7, AUmer

XXXn

Revue epigr. du midi de la France 1894 p. 276 n. 1000, Buecheler Antliol. epigr. n. 700); praeterea Verg. Aen. I 304 animam mentemque, VI 11 mentem animumque , Paul. Nol. carm. XXXI 309 corpore mente anima 2 thalamo sociatus Verg. Aen. IX 591 3 omnia xwestat 27 4 repedare et tiiare uerba sordida et obsoleta saeculo IV in usum recipiuntur, cf. Quint. VIII 6, 33. Roenscli Itala p. 162. 199 5 Damasiana obuersata uidentur auctori carminis 81 fe duce, tu dignus praestas cultoribus ista, [haec] tibi seruatus [nunc] offert munera supplex. de clausula cf. Verg. Aen. II 134 eripmi fateor, leto me et uincula rupi, XII 30 uincla omnia rupn, Petron. Satir. 123 (u. 188) undarum uincula rupit. sujDra 9,3 soluere qui potuit letalia uincula mortis 6 agi uidetur de nota accusatione, de qua uide Lib. pont. supra in testimoniis c. adn. cf. Prosp. Aquit. epigr. in obtrectatorem Augustini ap. Migne Patrol. LI ji. 149 impiaque extinctis Jwstibus armu duret et carmen ap. Rossium IChr. 11 p. 246 n. 7 hostibus extinctis 7 cf. 46, 13 (= 88) Saturnine tibi martyr mea uota rependo, 42 martyribus sanctis reddit sua uota sacerdos, 47 his Damasus suppjlex ^ioluit sua reddere uota. clausulae Vergili si magna rependam Aen. II 161, fata rependens I 239 (cf. I 666)

62*
Grates, [ChristeJ tibi refero, spes
iiita

bonoram,

qui mihi rite

douasti noscere saucta

<(quem impius apostata<m^ lulianus dextruxit)>

ac superare malos regni caelestis amore.
5

fac,

rogo quaeso, deus, sine

me

complere beata

et tua^

quae cupio, fac gaudia cernere sancta.

Fide stat Benedicti monachi Soractini (saec. X), qui in chronico (Pertz Monum. Germ. hist. Scriptor. uol. III p. 697) haec 'Daniasus papa construxit aecclesia sancti Siluestri iu monte

DAMASI EPIGRAMMATA

65

Serapti cum omni studio, et quidquid rebus aciacentia eius abstracta fuerat, per perceptione constituit; hanc orante in basilica consecrationis beatissimi Siluestri episcopi, et gratias agebat domino dicens', secuntur uersus suprascripti, quibus adsutum constat macliina mundi, est carmen [omnipotens dominus qui caelum terramque regis e. q. s.) uon Damasianum, e codice

qm

Vaticano 5696
P. II p. 212.

f.

278 editum ab Angelo Maio Nou. patr. bibl.

addit monachus ille Damasum hos uersus composuisse 'in lapide a corpore sancto'. stilum Damaso conuenire Rossius censet Bull. crist. 1884 1885 p. 31, equidem fidem haberi posse Benedicto negauerim (Mus. Rhen. L p. 195) cf. Verg. Aen. XI 508 qiias dicere grates 1 suppleuit Rossi. quasue referre parem. spes et idta cognomenta Christi 67 rite [fide]m donasti noscere sancta^tnl pro2 ritem traditur. 3 interpolatum extrusit Rossius ponit Buecheler, recte opinor 5 finetn me implere heatum Buecheler 6 de et copula u. adn. 11,9. Ven. Fort. III 6, 31 promeruit sua gaudia cernere pastor (Verg. Aen. 651 nec ferre uidet sua gaudia uentos)

62 a*
Fragmentum
litteras

bonas Philocalianas
.

RTB

exhibens a Lancianio Portu Augusti repertum edidit Rossius Bull. crist. 1866 p. 100 (delin. p. 102 n. 2) Alia fragmenta litteris paene Philocalianis, quas Siricianae aetati potius quam Damasianae tribuit Rossius, ibidem detecta sunt haec

APPENDIX
CAEMINA PSEVDODAMASIANA ALIAQVE
AD DAMASIANA mLVSTRANDA IDOXEA COMPLECTENS

63

VERSVS HIERONYMI PRESBYTERI

Psallere qui docuit dulci

modulamine sanctos,
uerba dedisset,
dicauit,,

nouerat

iste

decem

legis qui

quot

digitis

citharam chordis totidemque

nomina uel
5

signum, numerum crux

uirtus regit

ipsa notaret.

credere quid dubitas?

omnia

Cliristiy

qui uarias iunxit uno sub carmine linguas,

ut pecudes uolucresque deum cognoscere possint.

hic sonus est fidei, mentes qui mulcet amaras,
sic

creatura prior tanto pro

munere gaudet,
uocis.

10

offerat ut

domino saluet quos gratia

<^quisque sitit ueniat cupiens haurire fluenta,

inueniet latices seruant qui dulcia mella.^

Hieronymi nomine fertur in codicibus, de quibus uide praefationem. ediderunt una cum carmine Damasiano 1 Baronius (inde Sarazani ad n. 15), Paulus de Lagarde, Kossius 11. cc.

PSEVDODAMASIANA
Varie inscribitur: uersicuU Hieronimi presbyteri

67
^^y^y",

Damasi et Hieronimi uerstis Daviasi ante s^, uersus Damasi acl Hieronimum co, uersiculos dni Hizronymi preshyteri Sab.,
in aliis aliter (u. praef. et adn. 1) 1 modolamine a^ sanctis '^f^rjw, sanctus 8sih. et cocl. Regin. 1598 2 decim a^a^y^y^ qiii,] que X edisset ^' 3 quod a^Sab., qui co cytharam pars codd., cithera ^, cythara y\ cithara al. cordis codd. plerique totimque ^' dicauit] notaret X 5 dubites a-Sarazani (cf. Verg. Aen. IX 12 quid dubitas) (3 Christus ^^ om. ^ uno iunxit y^i 7 ut] aut Sabinus cognosce y^ possent rj 8 hic] his \ sic SX, hinc fi(o mentis ^^ fldes qpBaronius qui] que a^ mulcit a^a^E^ 9 sic] hic Sab. de munere -S-Baron. 10 om. Sab. ict] ne X quos] quod (J^rj uocis] uocet (3^, gaudet ftqp (repet. e u. 9) 11. 12 de his uersibus uide praef. et adn. ad 1 subscr. in qp oret ^^ro nobis beatitudo tua heatissime papa Ad u. 1 formula dulci modulamine apud christianos haud infrequens. sic Venant. Fortun. IV 7, 15 organa psalterii cecinit modulamine dulci, quem uersum posteriores imitati sunt; anonymus in cod. Coloniensi 45 (Jaffe et Wattenbach Catalog. p. 107) de Dauide reddens melUfluum dulci modulamine cantum supra in elogio Redempti n. 21* prophetam celehrans placido modu2 lamine 4 sententiam non prorsus adsequor, fortasse subest uitium 124 regit omnia Christo (al. 5 Paulin. Nol. c. Christus) 9 Paul. Nol. VI 81 ad condignas tanto pro nmnere 255 tanto pro munere digne, cf. Martial. XII 9, 3 ergo grates, agimus laeti tanto pro muncre grates
||
\

||

||

\\

\\

II

||

\\

||

||

||

XX

CA

DE NOMINE lESV
lu
rebus
tantis

trina

coniunctio

mundl
uenustE.
potestaS

Erigit

humanum sensum
peccati

laudare

Sola salus nobis et mundi

summa

Venit
5

nodum

dissoluere

fructV,

Summa
Fabricius

salus cunctis nituit per saecula terriS.

p. n.

774 4

(e

cod.

pendent Maxima
n. 3,
1

bibl. uet. patr.

Oporiniano, u. praef), a quo V p. G36, Sarazani n. 7, Riuinus

Merenda

trini coni. Riuinus, nihil

mutandum,

indignum

3 clausula

summa

certe trina potestas supra 57,3

Damaso

68

PSEVDODAMASIANA
65

DE EODEM
communis conditor aeul Et cum patre pia regnat sublimis in arcE, numine regniS; sanctis insidit Sidereo Vnde mare et terras solo uidet|omma nutV, liumanis et donat munera rebuS. Susrfferit oo
lure pari regnat
Fabricius p. 774.
n. 8,

Maxima

bibl. patr.

p.

636, Sarazani

Riuinus

n. 4,

Merenda

n. 5

2 sublimis 1 conditor aeui redit clausula 68 (u. adn.) 3 siderea Riuinus in textu, sidereis in arce luuenc. III 591 4 Ouid. Met. I 5 ante mare et terras sancto in notis proposuit
et

quod

tegit

om)da caelum

6G

DE ASCENSIONE CHRISTI

Ad sedem propriam

deus exule morte resurgit,

ut uitam doceat credentibus esse futuram.

angelus hoc uerbum ceciuit quod uterque reportans

^sic

uenturus
Fabricius Riuinus

erit',

sic

Christum credere
bibl. patr.

fas est.

p. 774. n. 6,

Maxima

p.

636, Sarazani

n. 10,

Merenda

n. 3

2 ita se emendasse Sarazanius ait, cum antea (ubi?) lege3 lioc tierbum retur ad uitam doceat credentibus esse futu/rum Fabr. (Gallandi VI p. 345), luiec mrba Sarazani et Merenda, 4 Act. apost. I lo. il hoc uerum coni. Riuinus, reportat idem
{sic ueniet)

67

DE COGNOMENTIS SALVATORIS
Spes uia uita salus ratio sapientia kimen
iudex porta gigas rex

gemma

propheta sacerdos

Messias Sabaoth Rabbi sponsus mediator

PSEVDODAMASIANA
uirga columba
5

69

manus

petra

filius

Emmamielque

uinea pastor ouis pax radix uitis oliua

fons paries agnus uitulus leo propitiator

uerbum homo

rete lapis

domus omnia Christus

lesus.

Edidit Fabricius p. 774 e codice ab Oporino subministrato adnotans in commentario p. 43 carmen inscribi 'Seuero' cuidam. Siluium auctorem (cf. TeufFel-Schwabe bist. litt. Rom.^ 468, 1) nominat cod. Turicensis 78 saeculo IX scriptus, unde ediderunt LMueller Mus. Rhen. XXn p. 500, ARiese Anth. lat. n. 689 cf. Goldastus in notis ad Columbanum p. 135, Pitra Spicil. Solesm. III p. XII, Rossi Bull. crist. 18841885 p. 9, Manitius Gesch. d. christl. latein. Poesie p. 120, 2. post Fabricium ediderunt Sarazani n. 11, Riuinus n. 7, Merenda n. 6, Perez p. 59. simillima ludicra habes inter carmina Orientii quae feruntur 146 ('exn. II 'de epithetis saluatoris nostri' et n. III uu. 96 planatio nominum domini'), Coi-p. scr. eccles. lat. Vindob. XVI 1 cf. etiam Clementis Alex. hymu. in ed. Ellis p. 243. 247 sq. Christum saluatorem (ed. FPiper, Gotting. 1835), Auson. Ephem. 29 (p. 534 uu. 126 sqq. (ed. Peiper -p. 11), Ennod. carm. I 9, 25 ed. Hartel, p. 41 ed. Vogel.), Isidor. Etymol. VII 2, Alcuini carm. XX 36 sq. (p. 241 ed. Duemmler) XXXVII 5 sq. CXII 13 sq. Couret p. 37 sqq. ratio uia uita salus cod. 1 uia iiita salus ratio Fabric. lunien Fabric, Christus Turic, uia omitt. Sarazani et Merenda 4 columna Fabr. 3 Zebaotli Fabr. Turic 2 gigans Tur. {columna in Orientii carm. II 6, sed cohimha III 132 saepe columia dolum quia nescit ac sine felle est, item columba in Ennodii carm. u. 27) emmanuhel (om. qu,e) Tur. 6 paries Fabric. {uries coni. Riuinus), panis Tur. cf. Orientius II 7 uitis (trad. mitis) Aclam digitus speculum uia hotruo panis et III 134 140 propitiator^ lesus Tur. 7 domiis] deus Riuinus conlato Ennod. I 9, 29 filius excelsus dominus deus omnia Christtis lesus om. Tur.

68

DE SALVATORE
Christe potens rerum, redeuntis conditor aeui,

uox summi sensusque dei, quem fudit ab alta mente pater tantique dedit consortia regni,

70

PSEVDODAMASIANA
impia qui nostrae domuisti crimLna uitae

passus corporea
affarique

muudum

uestire figura
lateri.

palam populos hominemque

<(quemque utero inclusum Mariae

mox numine

uiso)>

uirginei tumuere sinus innuptaque mater

arcano stupuit compleri uiscera partu

10

auctorem paritura suum: mortalia corda

artificem texere poli

pars fuit

mundique repertor humani generis latuitque sub uno

spatiis terrae,

pectore, qui totum late complectitur orbem,

et qui

non

non aequoris unda

subisti,

15

nec capitur caelo, paruos confluxit in artus.

quin et supplicii
ut

nomen nexusque nos subriperes leto mortemque

fugares

morte tua,
20

mox

aetherias euectus in auras

purgata repetens laetum teUure parentem.

Augustum
annua
De

foueas, festis ut saepe diebus

sinceri celebret ieiunia sacri.

auctore carminis in praefatione clictum est: libri mss.

Claudiano adsignant. inter Damasiana rettulit Fabricius p. 774, quem secuti sunt Sarazani n. 9 (hic dubitanter), Riuinus n. 5, Merenda n. 2. habent editiones Claudianeae, ex quibus adfero nouissimas BirtiiMonum. Germ. auct. antiquiss. X p. 330 n. XXXII et Kochii (Lips. 1893) p. 248 n. XXXII. nonnulla in suum usum
uertit auctor carminis sequentis,

quod

confer.

uu. 8

15

adfert

Helinandus Frigidi Montis monachus (saec. XIII in.) serm. XXII Migne Patrol. lat. CCXII p. CGG sq. 'sicut et gentilis poeta Christiania uersibtts laudem eius pnlchre 2i^'(^-^ceutus est dicens: uirginei tumuere sinus^ e. q. s. cf. Manitius Mus. Khen. XLV p. 317 aeui uel orbis uel 1 ipse pro Christe unus e codd. Birtii anni codd. 2 fuderat alta pars codd., fundit ab alta Fabric. 4 tu pro qui pars codd. et Fabricius, quae lectio praestare uisa 5 mundmn et mundi codd., temptauerunt domimm est Kochio
|

||

||

||

Barthius, mentem Birt,

7

numen Koch (Christus idem qui mundus) quemque utero, quodque utero, quem uerbo codd. infusum unus codex nomine uel angclo pro numine codd. deteriores. iis ad|!
'

PSEVDODAMASIANA
sentioi"
u.

71

qui uei-sum omissum in duobus libris spurium censent,

Kochii praef. p. LII, tuetur Birtius legens quem uerhum inftmim, ut agnoscatur ipse iloyog lohanneus I 1 8 inhimuere et timuere libri deteriores intactaqiie mater Helinandus 9 arcana 11 mundi repow-ator Helinand. 12 imo Helin. ohstuimit Vduhxic 14 terrae spatiis Helinand. undis Fabric. pro uno Fabric. 15 non pro nec Helin. 19 repetis alii, reparans Fabric. Jaeta
||
|

||

||

||

||

||

|1

letum te luce alii codd. Ad u. 1 Christe potens Paul. Diac. carm. VI 28. clausula conditor aeui supra 65, cf. Verg. Aen. VHI 313 conditor arcis 2 cf. 69,3.4. Verg. A. 1 26 alta mente, Ouid. Met. I 76 mentis4 clausula redit 103,7. cf. Verg. Aen. que capacius altae IV 550 sine crimine uitam. Buecheler Anth. epigr. n. 783, 1 cri6 Verg. Aen. VII 428 ij^jsa p^nlam fari. in carmine mina uitae 8 Merobaudes 69,5 Merobaudis 69,11 liominemque suhire cf. Sedul. carm. pasch. II 39 sq. stupet nirgineos liahitare sinus. innuba tensos uirgo sinus gaudetqm simm liaritura parentem, Dracont. de deo II 90 uirgineos intrasse sinus, Arator. Act. ap. 10 cf. 69,15 auctorem nescire 74 uirgineos intrare sinus suum. Sedul. II 14 iamque suum nescire genus, II 40 gaudetque suum paritura jjarentem, V 16 auctorem generasse suum. Rustic. Help. 72 auctorem peperisse suum. clausula mortalia corda Verg. 11 lucisque repertor 69,2; rerumGeorg. I 123 (cf. etiam 69,14) que repetior Verg. Aen. XII 829; caeli terraeque, uitaeque, lucis 14 similes exitus uitaeque repertor luuenc. I 35 H 405 IV 479 15 quem sedes ap. Catull. 68, 3, Ouid. Met. V 498 XIII 779 al. non ulla capit 69,7. cf. Dracont. de deo II 91 terrarum caelique capax atque ignis anheli, aeris et pelagi, sed non capiendus 18 cf. 69,25 sq. Verg. Aen. IV 445 ad auras aetheah isdem 21 Auson. rias, VI 130 euexit ad aethera, similia saepius uers. pasch. 2 (p. 17 ed. Peiper) celehrant ieiunia mystae
telhire, laeta te Jiice,

69

MEROBAVDIS HISPANI SCHOLASTICI DE CHRISTO

Proles uera dei cunetisque antiquior annis

nunc genitus, qui semper

eras, lucisque repertor

ante tuae matrisque pareus;

quem

misit ab astris

aequaeuus genitor uerbique in semina fusum

5

uirgineos habitare sinus et corporis arti

iussit inire uias

paruaque in sede morari,

72

PSEVDODAMASIANA
quem
sedes

non uUa

capit; qui

lumine primo

uidisti,

quidquid

mundo

naseente crearas;

ipse opifex, opus ipse tui, dignatus iniquas

10

aetatis sentire uices et corporis huins

dissimiles perferre

modos hominemque mundi

subire,

ut possis monstrare deum, ne lubricus error

et decepta diu uarii soUertia

pectora tam multis sineret mortalia saeclis

15

auctorem nescire suum:

te conscia partus

mater
te

et attoniti

pecudum

sensere timores.

noua

sollicito lustrantes sidera uisu

in caelo uidere prius,

lumenque

secuti

inuenere magi.
20

tu noxia pectora soluis

elapsasque animas in corpora functa reducis

et

uitam remeare iubes.

tu lege recepti

muneris ad Manes penetras mortisque latebras

immortalis
adis.

nasci tibi

non

fuit uni

principium finisque mori, sed nocte refusa

25

in

caelum patremque redis rursusque perenni

terris.

ordine purgatis adimis contagia

tu solus patrisque comes, tu spiritus insons

et toties

unus triplicique in nomine simplex.

mori, poteras qui reddere uitam?

quid, nisi pro cunctis, aliud quis credere possit

30
te potuisse

Primus edidit Camers a. 1510 in ed. Claudiani, quem secuti sunt reliqui editores Claudiani: Gesnerus p. 710, leep II p. 202, Birt p. 411 n. XX, Koch p. 308. Anthologiae lat. inseruit ARiese Merobaudis Hispani scholastici carmen esse testatur n. 878. Fabricius, qui edidit e codice antiquo ab Oporino subministrato p. 763 sqq. (u. eius comment. p. 87). cf. Niebuhr Merobaud. p. X, Birt praef. in Claudian. p. CLXXI, Teuffel-Schwabe Hist. litt. lat. 464, 2, Ebert Gesch. der christl. lat Litt. I* p. 418 (qui Merobaudis esse negat), MManitius Gesch. der christl. lat.

PSEVDODAMASIANA

73

Poesie p. 325 sq. ex hoc carmine nonnuUa in suum usum uertit Rusticius Helpidius, u. Brandes Stud. Vindobon. XII 1890 p. 304. ipse Merobaudes carmen compilauit quod praecedit
1 non pro ')mnc Riese 3 nate ttiae Barthius 4 uerhi qui Barth, mundiqiie leep, uerbumqite Birt 5 artus Pabric. 6 mire 9 sui Camers id. 8 creares id. iniquos Fabric. 12 posses pars editt. 13 uani Heinsius 15 sciuere deum Fabric. 'patris 17 'an cursu'?' Riese pro partus Barth 21 om. Fabric. 23 tibi tantum pro nasci 22 mundiis et pro muncris Fabric. nam pro non Camers 24 finisue Fabric. retusa uel tibi idem 25 ad patrem scandis reelusa Heinsius, repulsa olim Buecheler Fabric, partemque redit Camers 27 spirituum fons Barth, 28 lumine Fabric. spiritus idem (uel idem es) coni. Birt 29 quis Fabric. quis nisi pro cunctis aliter quis coni. Birt, qtii nisi praestares aliud e. q. s. Clauerius
|| || ||

||

II

||

||

||

||

||

||

||

||

||

||

||

||

||

Ad u. 1 Verg. Aen. VIII 301 saltie tiera louis proles. Rustic. Help. 2 proles aeterna dei. Paul. Nol. c. V 3 principio extremoque carens antiquior aeuo, Dracont. Satisf. 5 pjrincipio seu fine 2 de clausula u. adn. 68,11 carens et temjioris expers 3 quem 5 u. adn. 68,8 7 u. adn. 68,15 fudit ab alta mente pater 68,2 9 Rust. Help. 51 atqtie opifex rerum, 22 dignatus titrasque 11 liominemqtie fateri 68,6 14 cf. 68,10 morostentare uices talia corda. Verg. Aen. EI 57, Ouid. Met. IV 201 VI 472 mortalia 15 adn. 68,10 17 Rustic. Help. 79 sqq. 19 noxia pectora 20 Rust. Help. 112 sq. corpora tardant Verg. Aen. VI 731 extinctas animas et corpora functa reducis in caelum legesque pias, Paul. Nol. XXII 143 aut reduces animas in corpora functa Sedul. carm. pasch. III 164 functaqtie subductae retioremittit. 24 Dracont. Satisf. 5 (adn. u. 1) cate cadauera uitae 26 pur28 Sedul. I 297 sq. semper ut una magata, tellure 68,19 nens deitatis forma perevrris, quod simplex tripUcet quodque est 30 Rust. Help. 119 tit uitam reddere possis triplicabiJe simplex
.

70

HYMNVS DE SANCTO ANDREA APOSTOLO

Decu.s sacrati nomini.s,

uitamque nomine exprimens,

hoc

te

decorum praedieat

crucis beatae gloria.

74
5

PSEVDODAMASIANA
Andrea, Christi apostole,
hoc ipso iam uocabulo
decoruSj idem mystice
signaris isto nomine.j

10

crux
cui

quem cmx ad alta prouehit^ quem beata diligit,

cmx amara

praeparat

lucis futurae gaudia.

iu te
cluit
15

cmcis mysterium
gemello stigmate,

dum

probra uincis per crucem

crucisque pandis sanguinem.

20

iam nos foueto languidos curamque nostri suscipe, quo per cracis uictoriam caeli petamus patriam.

De hymnis eorumque recensione in praefatione dixi. ediderunt praeter alios Fabricius p. 772, Sarazani n. 4, Riuinus n. 1, Merenda n. 8, Daniel Thes. hjmnol. I p. 8 n. Vni (cf. IV p. 143. 363), Mone Lat. Hymnen III p. 97, Dreves Analecta hymnica 11 p. 72 n. 91. cf. Chevalier Repertorium hymnologicum I (1892) n. 4312. 4313. 4503. 4599 (Chevalier n. 4599) 1 dens d (cf. Chevalier n. 4503), diem Jiommis m, imminis Riuinus coni. 2 iiomenquc uita d, nomen3 sic rjue uitam m, uitnmqne nomen Daniel (Chevalier n. 4503) 5 Andreas d d, hinc m, hic alii pi-aedicans d 4 beata 6 hoe ipse d, fortasse recte, quia ceteri pedes sine taU uitio omnes, ipso hocce Riuinus Qioc quippe idem coniecit in notis) 9 ab alta prouehi ut d 7. 8 transponunt editores Damasi 10 12 cui crux amata lyraeparat lucis futurae gaudia figuram 13 13 crMcw 11 amat d 16 om. d Christi imitans 15 dum Fabric. Daniel aliique, creuit Sarazani et Merenda 16 lucisque pandis ianuam Riuinus coni. om. m, et Mone 18 nohis subiice Riuinus coni. 19 qui 17 faueto jjendis per Saraz. Merenda myateriiim (pro uictoriam) d 20 post hunc

||

||

||

||

||

11

||

||

||

||

||

m
|

||

||

||

||

||

||

PSEVDODAMASIANA
uersum d addit deo patri
patri
et in
sit sit

75

gloria,

gloria eiusqiie soli

filio

cum

spiritu paraelito et

totam stropliam deo nunc

2)erpetuum

71

HYMNVS DE SANCTA AGATHA

Martyris ecce dies Agathae
uirginis emicat eximiae,

Christus
et
5

eam

sibi

qua sociat

diadema duplex decorat.

stirpe decens^ elegans specie,

sed magis actibus atque fide,

terrea prospera nil reputans,
iussa dei sibi corde ligans.
fortior haec trucibusque uiris
10

exposuit sua
pectore

membra

flagris;

quam

fuerit ualido,

torta mamilla docet patulo.

deliciae cui carcer erat,

pastor
15

ouem Petrus hanc

recreat,

inde gauisa magisque flagrans

cuncta flagella cucurrit ouans.

ethnica turba

rogum

fugiens

huius et ipsa meretur opem;

quos
20
his

fidei titulus

decorat,

uenerem magis ipsa premat.

iam renitens quasi spousa polo pro miseris suplicet domino;

sic

sua festa coli faciat,

se celebrantibus ut faueat.

74
5

PSEVDODAMASIANA
Andrea, Christi apostole,
hoc ipso iam uocabulo
decorus^ idem mystice
signaris isto nomine.|

quem
10

cinix

ad alta prouehit,
beata
diligit,

crux
cui

quem

crux amara praeparat

lucis futurae gaudia.

in te crucis
cluit
15

mysterium

gemello stigmate,

dum

probra uincis per crucem

crucisque pandis sanguinem.

iam nos foueto languidos curamque nostri suscipe, quo per crucis uictoriam
20
caeli

petamus patriam.

De hymnis eorumque recensione in praefatione dixi. ediderunt praeter alios Fabricius p. 772, Sarazani n. 4, Riuinus n. 1, Merenda n. 8, Daniel Thes. hjTnnol. I p. 8 n. VIII (cf. IV p. 143. 363), Mone Lat. Hymnen III p. 97, Dreves Analecta hymnica 11 p. 72 n. 91. cf. Chevalier Repertorium hymnologicum I (1892) n. 4312. 4313. 4503. 4599 (Chevalier n. 4599) 1 deus d (cf. Chevalier n. 4503), diem hommis m, numinis Eiuinus coni. 2 nomenque nita d, nomen3 sic giie uitam m, mtamque nomen Daniel (Chevalier n. 4503) 5 Andreas d d, hinc m, hic alii piriedicans d 4 beata hoc ipse d, fortasse recte, quia ceteri pedes sine taU uitio omnes, ipso hocce Riuinus (Jioc quippe idem coniecit in notis) 9 ab <dta prouehi ut d 7. 8 transponunt editores Damasi 10 12 cui crux amata praeparat Jucis futurae gaudia figuram 13 13 crucis 11 amat d 16 om. d Ghristi imitans 15 diim Fabric. Daniel aliique, creuit Sarazani et Merenda 16 lucisque ^wndis iamiam Riuinus coni. om. m, et Mone 18 nobis subiice Riuinus coni. 19 qui 17 faueto pendis per Saraz. Mercnda myslerium (pro uictoriam) d 20 post hunc

||

||

||

||

)|

II

||

|j

||

||

||

m
|

||

||

||

||

(|

||

PSEVDODAMASIANA
uersum d
patri
et in
sit

75

adclit

deo patri

sit

gloria,

gloria eiusque soli

filio

cum

spiritu paraclito et

totam stropham deo nunc

jierpetmim

71

HYMNVS DE SANCTA AGATHA

Martyris ecce dies Agathae
uirginis emicat eximiae,

Christus
et
5

eam

sibi

qua sociat

diadema duplex decorat.

stirpe decens, elegans specie,

sed magis actibus atque fide,

terrea prosj)era nil reputans,
iussa dei sibi corde ligans.
fortior liaec trucibusque uiris
10

exposuit sua
pectore

membra

flagris-,

quam

fuerit ualido,

torta mamilla docet patulo.

deliciae cui carcer erat,

pastor
15

ouem Petrus hanc

recreat,

inde gauisa magisque flagrans

cuncta flagella cucurrit ouans.

ethnica turba

rogum

fugiens

huius et ipsa meretur opem;

quos
20
his

fidei titulus

decorat,

uenerem magis ipsa premat.

iam renitens quasi sponsa polo pro miseris suplicet domino;

sic

sua festa coli faciat,

se celebrantibus ut faueat.

76

PSEVDODAMASIANA

Fabricius p. 773, Sarazani n. 5, liiuinus n. 2, Merenda n. 30, Daniel 1. c. I p. 9 n. IX et IV p. 3G3, Dreves 1. c. II p. 100. cf. IKayser Beitraege zur Gesch. d. Kirchenhymnen P p. 113 sqq.
3 qua sibi Christus eam dgrRinin. 5 elcijuns facie gr, 13 delicae d rutilans specie coni. Riuinus 14 hic r, hinc g 15 inde gauisa codd., editores e coniectura Clichtouaei 20 ergo premat dgr laetior inde prosodiae causa 21 reni22 supplicet dg, supiplica rv, rogita in dens edd. Damas. plerisque editionibus ex coniectura eius qui Damaso pro domino (sic codd., dominum v) et misero pro miseris intexuit; de suplicet cf. Buecheler Mus. Rhen. XLI p. 5 24 te pro se
,

Gallandi VI p. 350 dubitanter proposuit In d uersus 21 24 conlocati sunt ante u. 17, in g ordo ita turbatus: 24, 21 additur stropha quae deest 20. 23, 17 in editionibus Damasi, haec

gloria cum xxitre sit genito spirituique protnde {perinde g) sacro, qui {nunc r, om. g) deus unus et omnipotens hanc nostri {memorum. g) faciat memorem

72

Sumite perpetuam sancto de

cursus hic est
fidei,

giirgite uitam.

mors ubi

sola perit.

roborat hic animos diuino fonte lauacrum,

et
5

dum membra madent, mens

geminatum

solidatur aquis.

auxit apostolicae

sedis lionorem

Christus et ad caelos hanc dedit esse uiam.

nam

cui siderei commisit limina regni,

hic habet in templis altera claustra poli.

Isti uersiculi sunt scripti ad fontes inscribit V, qui solus seruauit. Rossi Bull. crist. 18G7 p. 34 et IChr. II p. 138, 25, Grisar Zeitschr. f kath. Theol. 1889 p. 115, adsiguantes basilicae Fetri apostoli Vaticanae. cf. quod sequitur epigramma. utriusque auctor ignotus est 1 fontem expunctum in codice, uitam suprascr. 5 geminatus codex. cf. 57,4 sedis apostoUcae uoluit concedere honorem 6 Xps et cod., et 'uetustate deletum'. hunc pro hanc Rossius proponit 7 limina Rossi et Grisar, lumina codex. cf. clausulas Vergili limina regum, limine regis Georg. II 504 Aen. XII 849 8 templis Rossi, amplis codex

BSEVDODAMASIANA

77

73
Istic insontes caelesti

flumine lotas

pastoris

summi

dextera signat oues.

huc undis generate ueni, quo sanctus ad unum spiritus ut capias te sua dona uocat. tu cruce suscepta mundi uitare procellas
disce

magis monitus hac ratione

loci.

Epigramma Romae inscriptum loco uhi pontifex consignat tradunt, ille mutilum ac corruptum loco non infantes Th et ad basilicam s. Petri Vaticanam hoc indicato, hic integrum. et quod praecedit carmen (72) pertinere Rossius putat, qui ex edidit in IBPitrae Spicilegio Solesm. IV 1858 p. 520 et IChr. II p. 139, 26 (cf. Bull. crist. 18(57 p. 34), ex Th IChr. II p. 247, 11 ad apographum Leopoldi Delisle. in praecedunt Damasiana de Marcello pontifice (48) et de ss. Felice Philippoque (47) elogia. caue Damaso tribueris, etsi ab eius aetate parum distare contendat Rossius. cf. 5 c. adnot. 1 ista insom Th ad meum apogr. ista infans Delisle lotas om. Th 2 siyno oues distinxi in Th, signantes Delisle 3 spb pro sanctus Th 5 te cruce suscepte Th, uitare procellas om. idem 6 digne pro disce Th ad meum (cf. Verg. Aen. apogr., //ligne Delisle munitus Th, monitos moniti) VI 620 discite

74
Perdiderat laticum longaeua incuria cursus,

quos

tibi

nunc pleno cantharus ore uomit.

dedit.

prouida pastoris per totum cura Leonis

haec ouibus Chr(ist)i larga fluenta

unda lauat carnis maculas, sed crimina purgat purificatque animas mundior amne fides.
quisque suis meritis ueneranda sacraria Pauli
ingrederis supplex, abkie fonte manus.

80

PSEVDODAMASIANA

Cronachetta mensuale di archeologia e storia 1894 p. 21 sqq., DeWaal Die Apostelgruft ad Catacumbas an der Via Appia (liomae 1894) p. 99 sqq., Rossi Bull. crist. 1894 p. 147 sq. caue Damasianum credideris, obstat prosodia (deuotam rependo) formaque litterarum saeculo quinto conuenientior quam quarto 1 suscipe nota libens fanmli mentemque] deuotam temptauit Rossius 2 Damasus 61,7 tibi uota rependo, 46,13 Saturniiie 3 cu/ra laboris clausula redit uota rependo tibi martyr cf. Grut. 1174, 7 Rossi IChr. H p. 110, 67 (cf. BuU. 19,7. crist. 1878 p. 15) ])resbyteri tamen hic labor est et cura Philippi, Buecheler Anth. epigr. n. 318 laborque inest cura{que Pot]enti 4 {dent sancta haec limina (cf Bull. crist. 1891 p. 25 et 26) 5 c[unctis sedem] Rossi, \det hanc tibi Roma quietem] deWaal
,

mm

gloria fucti clausula Vergili, u. clarescet uel splendescet Rossi. adn. 3,4 6 latet nomen auctoris ut uidetur. tuas [laudes .... ipse^^ prohabi Rossius proposuit comparans Vigilii uersum 89,5

quos monstrante deo

scopi
I

quondam

Sisciensis,

Damasus sibi papa prohatos. Quirini epiquem hic intellegi uolunt editores

e codice Vaticano edita sunt ap. Bolland. Acta SS. lun. p. 379 sqq. nota tamen ea quae ibi p. 383 de translatione narrantur (quem uia Appia miliario tertio sepelierunt in hasilica opmtolorum Petri et Pauli, uhi aliqunndo iacuerunt et ubi s. Sebastianus martyr requiescit in loco qui dicitur Catacumhas Prudentius e. q. s.), in codice adiecta esse manu posteriore. Sisciensem episcopum celebrat Perist. VII

Romani, acta

77

S\^ D V ID NOV
Nata Maria simul
caro]

cum

fratre Nio[iie

gaudeutes sacram p]romer[uere fidem.

diuitias proprias Cliristi praecepta secuti
5

pauperibus larga distribuere mauu.

quorum

praeclaris monitis

multoque labore

accessit

summo

sancta cateraa deo.

post aniraas Christo tradeutes sanguine fuso

ut uitam caperent,
10

non timuere mori.

passio lecta docebit,

horam

uirtutes

quem

rite suis

famulis discet adesse deum.

PSEVDODAMASIANA
Hoc carmine
qui

81

et eo quocl sequitur martyres celebrantur, uolgo Graeci dicuntur, Maria ^cum fratre Nione' (77), Hippolytus Adrias Paulina (78), uia Appia sepulti non longe ab ecclesia s. Soteris, ut testatur topographus Malmesburiensis (Rossi Roma sott. I p. 181). acta eorum Rossius tractat Roma frustulum huius lapidis bonis litteris sed sott. ni p. 200 sqq. non Philocalianis inscriptum (uu. 1 3) anno 1887 prodiit prope ecclesiam s. Mariae 'dei Monti' (via dell' Agnello) intra Viminalem et Esquilinum, Gatti Notizie degli scavi 1887 p. 178, Bullettino della commiss. archeol. comunale di Roma 1887 integrum p. 257, Rossi Bull. crist. 1887 p. GO sqq. c. tab. V. seruauit sylloge T, ubi praecedit Eusebii elogium Damasianum 18. Marinius apud Maium Script. uet. V p. 441, 3 (e cod. Claustroneoburgensi) Rossi Roma sott. HI p. 194 et IChr. II p. 66, 25 1 temporis nota solo marmore seruata, u. adn. 78,11 4 de clausula u. 2 Nione T, quae lectio confirmatur lapide 8 Paul. adn. 2,1 5 Verg. Aen. X 618 tua larga mcpc manu Nol. V 50 non sanguine ftiso, Dracont. de deo III 147 gaudent 9 Damasus sanguine fuso, cf. Orient. common. I 65, Arat. 1 192 10 ouem T, em. Maius 11 disce 10,12 non timni mortem traditur, discat Maius, cliscet Rossi

Olim sacrilegam qiiam misit Graecia turbam, martyrii meritis nunc decorata nitet. quae medio pelagi uotum miserabile fecit, reddere funereo dona nefanda loui. Hippolyti sed prima fides caelestibus armis respuit insanam pestiferamque luem, quem monachi ritu tenuit spelunca latentem
Christicolis gregibus dulce cubile parans,

post hunc Adrias sacro mundatur in

10
et

amne

Paulina suo consociata uiro.

XIII
Cf. n.

KIVN6

77

c.

adnot.

Script. uet.

V
ed.

p. 36, 1 (e

seruauit T. Marinius apud Maium codice Claustroneoburg.), Rossi Roma

Damasvs,

Ihm

82

PSEVDODAMASIANA

Marinius dubitanter D;isott. UI p. 194 et IChr. II p. 67, 26. masi nomen auctoris adscripserat adductus ut uidetur formula illa (u. 1), quae in Damasianis redit, cui coniecturae diffidendum. emendauit Rossius codicum lectiones u. 1 graciu, 4 funereu,
6 peatifera lucem, 7 specHUca (uel spetuncu), 8 Christo colis (legibus pro fjrerjibns cod. Goettw.), mmulatus {mandatus IChr. II p. 67 nescio an typographi errore)

quos Graecia misit, 52 iam Graecia misit (Rossi Bull. crist. 1874 4 conferri potest luppiter Sfygius p. 108, Roma sott. II p. 233) ap. Vergilium Ouidium Silium, louis Stytfius CIL III 6443, lup5 Verg. Aeu. 2nter taHureus Sil. It. II 674, Val. Flacc. I 730 7 in actis (Rossi Roma III 69 inde ubi prima fides pelago sott. p. 201) de Hippolyto haec: erat quidam uir nomine Hippolytus monachus, qui hubitubat in cryptis seruiens domino in absconditis suis, ad quem multi CJiristiunorum occurrebunt ad audiendam doctrinam apostolorum. cf. 2,14 (Paulum) tenuit 11 NOV- pro IVN- scribeudum esse statuit paradisus euntem Rossius (Roma sott. III p. 197), cum in actis martyres illi omnes aut Oct. aut Nou. mense martyrium passi esse tradantur, XIII kal. Nou. Paulina Eusebius Marcellus, VI kal. Nou. Nion et Maria, id. Nou. Hippolytus et Adrias (cf. n. 77,1)
1 cf. 12,7 hic confessores sancti
refert, te

tludum quod fama

79

Haec quicumque uides nimio perfecta

desine mirari^ minus est

labore,

quam martyr

habetur.

hic aetate puer rudibus iam uictor in annis

tempore sub paruo matura laude triumphaus

5

aspera innocuo maculauit tela cruore,

et sitiens tenero suxit sibi sanguine praedo.
sic uictor

superas auras regnumque petiuit

et

nos caelesti placidus de sede reuisit,

10

nomine Gordianus, Christi quem pabna coronat. marmore conchidens arcam cineresque beatos
presbyter ornauit renouans Vincentius ultro.
Elogium Gordiani martyris uia Latina sepulti (Martyr. id. Mai., l{os.si Ronia sott. I p. 141. 180. 181. Acta

Hieron. VI

PSEVDODAMASIANA

83

SS. n Mai p. 551 sqq.) tradiderunt syllogae T et P, Rossi IChr. II p. 64, 15 p. 90, 49, ante quem Marinius ediderat apud Maium Script. uet. 1 (e codice Claustroneoburgensi). p. 382 praecedunt in T Damasiana elogia 30. 31 et epitaphium Castuli martyris 81, secuntur elogia Baioli acoluthi protouestiarii (Buecheler Anth. epigr. n. 758) et Sisinni presbyteri (supra 28 *) in P praecedit 30, sequitur 107. Damasi non est, etiamsi quaedam eius stilum sapiant; in indice Rossii IChr. p. 510 inter Damasiana refertur, errore calami opinor in metropi uia inscribit T i. e. uia quae a porta urbis

Metrouia ad uiam Latinam ducebat

||
|
|

||

quicunque

niniium
||

2 mirare P quia pro quam cod. Goettw. perfecta kibora P 3 prior pro jmer P iam om. T 4 paruo P, pauco T teste Rossio, at imruo Marinius 6 siciens codd. suxit Marinius et Rossi, luxit T, lusit P predo codd. 7 peciit T, fortasse petlit, cf. 53,7 10 archam 8 placidus Rossi, placidos codd. et Marinius T, arcai' cinesqueT,cinerisqueF 11 praesbiter et uincenciusP (Rossi p. 82, 21) Ad u. 1 in Leonis epitaphio 33* omnia quaeque uides proprio quaesita labore 5 nota hiatum, quem Damasus non admisit 7 cf. Vergiliana superas in {ad) auras sim. Georg. IV 485 Aen. V427 VI 128 VII 768, Sil. It. III 712 dum carpet superas in terris Hannibal auras, infra 85,10 superas quo surgat ad au/ras, CIL VI 1163 superas consurgere in auras, III 737 sitperas
|| ||
| |

||

II

||

||

ad auras (= Buecheler Anth. epigr. n. 279. 286). item 8 cf. regnum petere sim. tritissima, u. adn. 7,3 et 23,5 Verg. Aen. VI 371 sedibus ut saltem placidis in morte quiescam
elatus regna,
9
47. 49

palma, corona Christi in christianis peruolgata, cf. 10 cineres sanctos supra in 12 11 u. adn. 37

13.

Martyris haec Nemesi sedes per saecula floret

serior ornatu, nobilior merito.

incultam pridem dubitatio longa reliquit,

sed tenuit uirtus adseruitque fidem*
Nemesii diaconi antea tribuni eiusque filiae martyrium in papae habetur Acta SS. I Aug. p. 139 sqq., ubi p. 142 haec: cuiiis corpus coUegit beatus Stephanus episcopus et sepeliuit iuxta locum ubi decoUatus est in uia Latina non longe ab urbe. locum confirmant topographi apud Rossium Roma sott. I p. 180. 181. sed quaeritur num ad eundem pertineat
actis Stephani

6*

84
h.oc

PSEVDODAMASIANA
elogium quod seruauit unus cod. L, unde ediderunt Grut.

Mai Scr. uet. p. nihil suadet, ut cum Riuino uersus duo qui secuntur in ad carmen 87 infra positum
1171, 15,
1 Nemesii Gruter; 3 reliqiiid codex

394, 2, Ros.si IChr.

(n.

II p.

102, 29.
e. q. s.

29)

Damasianum existimemus.
quem
3. 4)

codice effera pertinent (uu.

recte
floret

rabies

idem
4

iiirtus

tenmt

pro codicis (lorent lienetralia cordis n. 11

81

Te

(luce

Venerius rapidas commi.scuit

iras

atque uesana nimis iuimici iurgia uicit,

Castule, tu dignus praestas cultoribus [haec] tibi sernatus [nunc] offert
ista.

munera supplex.

'luxta uiam Praenestinam iuxta aquaeductum ecclesia est Stratonici episcopi et martyris et s. Castoli, quorum corpora longe sub terra sunt sepulta' uetus adnotator codicis Salisburgensis (nunc Vindobonensis 1008} apud Rossium Roma sott. I uia Labicana Castulum sepultum dicunt Martyr. p. 142. 178. Hieron. VII kal. Apr. et Acta SS. III Mart. p. 012 sq. e cod. Claustroneoburgensi Marinius apud Maium Script. uet. p. 195,4, praecedunt Damasiana elogia e T Rossi IChr. II p. 64 n. 14. Tiburti et Gorgoni (nn. 30. 31), sequitur n. 79. Damasum auctorem esse, id quod Mai'inius suspicatus est, argumentis idoneis confirmari non potest, neque euim ad hoc euincendum sufficiunt uoculae te duce seruatus praestas supplex redeuntes in epigi-ammate n. 61. fieri autem posse ut Veuerio Damasiana obuersata sint non nego 1 rapidas commiscuit traditur, an rahidas compescuifi 2 iuria cod. Claustroneob., ^iaria cod. Goettw., eadem scriptura pro iurgia in tabula lusoria Africana sepone iuria et iieni luda)iius, VWaille Comptes rendus de Tacad. des inscriptions 4. ser. XXI 1893 p. 402; cf. Jahrb. d. Vereins ron Alterthumsfr. i. Rheinl. XCV.p. 251, Archiv f. lat. Lex. IX p. 245, Kroll Philol. 1892 p. 558 3 diffnius cod. Claustroneob. fortasse legendum dirptis cf. Chintilae regis Visigothorum 4 expleuit Rossi. poematium ap. Raehrens p. 363 sanctc, tuis, Petre, ineritis haec munera supplex Chintila rex offert: pande salutis
s.

PLM V

opam

PSEVDODAMASIAXA

82
Laeta deo plebs sancta canat, quod moeiiia crescuut

Et renouata domus martyri[s Hippjoliti. Ornamenta operis surgun[t auctore Damjaso, Natus qui antistes sedis a[postolicae].
5

Inclita pacificis facta est [haec aula triumpliis]

Seruatura decus perpetu[amque fidem].

Haec omnia noua. q(uae)q(ue)

uidis Le[o presbi]ter

hornat.

Fragmenta litteris bonae aetatis rep. in crypta Hippolyti Tiburtina composuit et inlustrauit Rossi Bull. crist. 1883 p. 60 sqq. (cf. 1882 p. 176. 1883 p. 114) c. tab. I. est acrostichon Leonis clerici cuiusdam. adscripsi Rossii supplementa, etsi prosodia u. 3 ofiendit quam maxime. fieri autem posse ut titulus saeculo VI nouatus sit editor adnotat
uia,

Verg. Aen. I 437 iam moenia 1 plehs sancta u. adn. 59 d. 451 moenia laetor crescere 2 Hippolyti surgunt, Ouid. Met. 4 sedis apostolicae bl 5. 6 comelogium Damasianum 37 parat Rossius 42,4 joro reditu cleri Christo praestante triumplians 7 omnia quaeque uides 33*, 1 et 83,11

XV

83
Deuastata ijterum snmmot[a plebe precantum
priscum] perdiderant antra [sacrata decus.

nec tua iam, ma]rtyr, poteraut u[enerande sepulcra

huic mund]o Incem mittere q[ua frneris.
lux tamen ista t]ua
est^

quae nescit [fu]ne[ra, sed quo

perpet]uo crescat nec m[in]ua[tur hajbet.

nam

nigra nox t]rinum stupuit per [sae]cula lumen

admittnnt]q(ue)

nouum

conc[au]a saxa diem.

86

PSEVDODAMASIANA
frustra bajrbaricis [fremuerunt] ausibus liostes

10

foedaruntque] sacrum [tela cr]uenta locum.

iuclyta] sed melius [splendescit] martyris aula

auctoremq(ue) [grauant imp]ia facta suum.

praesule Vigilio sum[pserunt] antra decorem,

praesbyteri Andreae cur[a] peregit opus.

Fragineiita tituli aetatis Vigilianae acl cryptam Hippolyti 82) spectantis tractauit Rossius Bull. crist. 1882 p. 56sqq. retinui eius supplementa ex parte (cf. 1880 p. 38, 1881 p. 40 sq.). incertiora. litterae quodammodo calligraj)hiam Philocalianam imitari dicuntur, 'quali fui'ono in usu nel secolo sesto, massime nei ristauri del papa Vigilio dopo i guasti dei Goti' (cf. n. 89 martyris cryi^tam Prudentius Perist. XI 153 sqq. dec. adn.).
(cf. n.

scribit ita

haud procul extremo

culta

ad pomeria nallo

merm
(155)

latebrosis crypta patet foueis.

huins in occiiltum gradihus uia prona reflexis

ire j)er

anfractus luce latente docet.

fores

primas namque

summo

tenus intrat hiatu

inlustratque dies lumina uestibnli:

inde, ubi progressu facili nigrescere nisa est

(iGO)

nox obscura

loci

per specus ambiguum,

tectis,

occurrunt caesis inmissa foramina

quae iaciunt claros antra super radios.

quamlibet ancipites texant hinc inde recessus
arta sub umbrosis atria porticibus,
(i6,i)

attamen excisi suhter caua uiscera montis

crehra terebrato fornice lux penetrat.
sic

datur absentis per subterranea

solis

cernere fulgorem luminibusque frui.

talibus Jlippolyti corpus
(170)

mandutur
est

opertis,

lyropiter

ubi adposita

ara dicata dco.

et

1 comparat Rossius Prud. XI u. 175 mira loci pietas 2 priscum nobile sim. Rossi prompta jnecantihus ara
,

4 sqq. cf. n. 95 meUus uenerunda, eadem clausula 12,2 melius Buecheler JRoma 7 non bene expletus a Rossio. percg\rinum, quoniam srtc'Ci(7o pro certo habenduni; spccula Rossi
3

PSEVDODAMASIANA

87

pro apecnlaria accipiens, parum probabiliter, etsi conferri potest locus Lib. pontif. in uita Sergii (I p. 375) similiter et specula {specuJaria Ducange gloss. s. u. specuhim) eiusdem ecclesiae, tam quae super sedem. uel regias argenteas maiores sunt, renouauit 677, Ouid. Her. 8 concaua saxa Verg. Georg. IV 49, Aen. cf. Ou. Art. am. III 807 nec lucem in thnlamos totis ad22. 10 telaque initte fenestris 9 fremit Gratianus ut liostis 46,6 11 cf. 82,5 13 praesule Vigilio adn. crnenta 8,6 (u. adn.) 14 de Andrea presbytero u. quae adnotauit Rossius l.c. 89, 9 p. 64 sqq. clausula Ouidi Am. I 4, 48 diilce peregit opiis (= Art. am. II 480)

84
Constantina

deum uenerans Christoque

paratis

dicata

Omnibus impensis deuota mente

Numine
Sacraui
5

diuino

multum Christoque
uictricis

iuuante

templum

uirginis Agnes,

Templorum quod
Aurea quae

uincit opus terrenaque cuncta^

rutilant

summi

fastigia tecti.

Nomen enim

Christi celebratur sedibus istis,

Tartaream solus potuit qui uincere mortem

Inuectus caelo sokisque inferre triumphum
10

Nomen Adae

referens et corpus et

omnia membra

A
Ex

mortis tenebris et caeca nocte leuata.

igitur

Dignum

munus martyr deuotaque

Christo

opibus nostris per saecula longa tenebis,

felix uirgo,

memorandi nominis Agnes.

quam
in

Acrostichis inscripta erat apsidi basilicae,

s.

honorem

Agnetis Romae condiderat Constantina, quae Constantini Augusti filia putatur primum Hannibaliano Regi nupta deinde Gallo Caesari (a. 351, cf. Amm. Marc. XIV 1, 2; 7, 4). de codicibus, ad quos recensui, in praefatione dictum est. ediderunt

88
rabricius

PSEVDODAMASIANA

p. 772 (e codice aliquo), Gruter. IIGI, 9 e Scaligerauis (inde Orelli 1097 aliique), Barouius a. 324 (exeruplum Gruterianum) et a. 360 (exempl. Fabric), Sarazani n. 3, Riuinus u. 11 (a prioribus), Merenda in adn. ad n. 29 (adhibito cod. p^). Mazocliius III p. 740 e Grut.), Faustinus Areualus in notis ad Prud. perist. XIV (Migne Patrol. LX p. 590 sq.) usus codicibus Vati(

canis aliisque, Armellini Cimitero di s. Agnese p. 369, Garrucci Arte cristiana I jo. 448 (e cod. G), Rossi ICbr. II p. 44 (ex eodem cod.), Buecheler Anth. epigr. n. 301 (ex Rossio) 2 inVarie inscribunt codices in praefatione descripti pensis Ap^p^ pararis A 3 nomine G nntltioiique xpo inhuunte 4 sacrauit p^p^s^s-v Iso et editores plerique {b litt. erasa) G uirgines G 5 teuqjloriimq; uincit A, templorum quae uicit Grut. 6 aicreuq; A, aurea uncta G, iuncta Merenda terrendque A q V, aureique G, aurea quocl Garrucci, aurea nam editores Datempli p'p-s^s*vIso rutilat Grut. masi secuti Fabricium
||
|

||

'

||

||

||

||

9 inuectus caelo solusque inferret A, inuictusque cuelo solus ferre G, inuectus celo solus inferre pMP" manu prima, manus altera post solus inseruit que), innectus c. solus perferre v, inuictum 10 et solus caelis inferre Fabricius {solus qui ferre Garrucci) 10 nomen aclae referens ita recte p"s^v Iso, 11 om. Fabric. nomen adclereferens G, nomen acluereferens A, numina uera ferens s^ (idem adscr. in s^), nomen ferens j)\ nomen aclhuc referens et corpus et] corruptum fere in Grut. Saraz. Riuin. Merenda codd. Prudentianis retro ciet s^s^p- (hic in rasura), retorqui et
||

||

re

p^ (sed retro

ciet

suprascr.),
||

cletorquet

retorciuet et in aliis

Fabric. Baronius (a. 14 fdex G Ad u. 2 deuota mente pcirentes in carmine codicis Petropolitani apud Rossium IChr. II p. 83, 26 u. 1 (= Buecheler Anth. 6 summi 5 Ouid. Trist. III 7, 20 uincet opus epigr. n. 787) 9 Verg. fasticjia tecti clausula Vergili Aeu. II 302 VIII 366 10 Verg. Aen. I 155 caelocpie inuectus ajierto, cf. XII 76 sq. 11 nocte cuecci Verg. Aen. V 564 wjmen aui referens Priumus 12 munera dicjna Verg. Aen. V 354, Ouid. Am. Georg. ni 260 I 14, 54, infra 98 digna munera Cristi; deuotus Christo supra 13 per saecida lcnicja Ouid. Met. XV 446, post suecula 37,4 14 Verg. Aen. III 321 o felix loncja ex Ponto III 3, 81 Prud. Perist. XIV 124 eandem martyrem o uircjo fetix uirgo.
||
.

11 a moris A, 360) Sarazani

amo

v, detorquet et Iso, 12 Acjnes pro igitur 13 tenebris G (litt. r erasa)||

et

p^

||

compellat

PSEVDODAMASIANA
85

89

THEODORA QVE VIXIT ANNOS XXI M D XXIII IN PACE EST BISOMV

Amplificam sequitur uitam
Restitit haec

VII

dum

casta Afrodite,
in aula.

Fecit ad astra uiam, Christi

5

modo gaudet

mundo semper

caelestia quaerens,

Optima seruatrix

legis fideique magistra

Dedit egregiam sanctis per secula mentem.

lude per eximios paradisi regnat odores,

Tempore continno uernant ubi gramina

10

riuis,

Expectatque deum superas quo surgat ad auras.

Hoc

posuit corpus tumulo mortalia linquens,

ins]tans.

Fundauitque locum coniunx Eua[grius

DEP DIE ANTONIO ET SIAGRIO

CON[ss]

Pars lapidis litteris pessimis et attritu consumptis translata est a coenobio s. Lanrentii ad aedem s. Agnetis uia Nomentana, ubi descripsit Kossius. uu. 3 9 extant in L, unde ediderunt Grut. 1177, 5 et Ptossi IChr. II p. 118, 104. integrum exhibent schedae Suaresii Barberinianae XXXVIII 100, Spou

Voyages

III p. 13. 14,

Donati Thes.

e schedis Stoschianis,

mutilum

(uu. 7

14) Matfei Museum Veron.

inscr. supi^l. cL

p. 188, 1

279, 2. pleniorem recensionem Rossius dedit IChr. I p. 141 n. 317. post hunc ediderunt Armellini Cimitero di s. Agnese p. 387 cf. etiam Roller Les n. XXVI, Buecheler Anth. epigr. ij. (569. catacombes de Rome II p. 80 tab. LXII 7. Merendam (Append. n. V exempl. Sponii) inter carmina ciuae Damasum sapiaut iuiuria posuisse uidit Rossius
1

THEDORA
INTER
||

Donati
,

QVAE

Spon

||

XXHH

Don.

|i

8 inde

per L,

Suar. Spon, INDE j^ Donati (INDER in lapide fuisse Rossius suspicatur quadratarii errore qui duas litteras omiserit) 11 HOC POSY PVSTVMVLO Donati 12 EuaPANS Suar. {Euacrius orans), (frius instam Rossi, EVAC lANS Don. 14 ET om. Suar. ANS Spon, EVAC SYACRIO Don., SYAGRIO Maffei
|1

EVA

||

90
Ad
u.
teru.?, et

PSEVDODAMASIAXA

7 edidit Gru3 cnsta Minema Ouid. Am. I 7, 18 10 'Afroditen dedit Rossius perperam, namque uu. 3 parastichide declarant, extremi duo fortasse Ji{onestissimam)

cf. Verg. Aen. I 445 egregiam et facilem J) Verg. nictu per saecula gentem, VI 235 per saecula nomen 29 nec gramina rinis, Georg. IV 19 tenuis fiigiens per Ecl. 10 u. adn. 79,7 11 mortalia linquens, eadem gramina riuus clausula in titulo Arsacii CEL p. 617, 6 (Rossi IChr. II 163, 6) 14 consules anni 382 12 clausula preshyter instans 96,5

/{eminamy Buecheler.

86

Intonuit metueuda

die.s,

surrexit in hostem,

impia

tela

mali uincere

cum

properat;

carnificis superare uias

tunc mille nocendi

regit omnipotens.

sola fides potuit,

quam

Corporeis resoluta malis duce praedita Christo

aetheris

alma parens

atria celsa petit.

insontes pueros sequitur per amoena uirecta,

tempora uictricis florea purpuream rapiunt animam

."ianffuine
si

serta ligant.
caelestia regna,
tejjfit

lota suo

membra

tumuhis.

titukim quaeris, meritum de nomine signat,

ne opprimeris

fuit ista mihi.

a et h coniuncta traduntur in P et V. pertinent ad monuex s. Felicitatis (cf. n. 41 *) uia Salaria noua teste V. hac sylloge edidit Rossius Bull. crist. 1863 p. 43, ex utraque idem IChr. II p. 88 n. 33.34 p. 136 n. 13. 13 (inde Armellini, Chiese di Roma p. 668). t) praeterea extat in L, Grut. 1176,8, Mai Script. uet. V p. 393, 7, Rossi IChr. II p. 116 n. 92. auctor carminum (Bonifatius I ?, Rossi 1. c, Kraus Koraa sott.* \i. 537, Duchesne Lib. pontif I p. 229, IFuehrer Ein Beitrag zur Loesung der Felicitasfrage p. 71. 95 sq.) Damasum iraitatus est

mentum

PSEVDODAMASIANA
a
s.

91
eeclesiae V,
||

isti

uersimli simt scripti

iii

introitu

scil.

1 ueneranda Felicitatis, praecedit enim. n. 41, quod confer 2 mari P 3 cernificis P hoste P tiim corr. ex cum dies P

b 1 om. P 2 aetheriis V partens L 4 giiem V reget P 3 jnv L 4 tempore PL /i!orirt P seria V 5 purpuriam P, j)?*rpoream L rapiant P, g<(0</- recipiant V 6 fofa Gfrut. fenei V 8 om. PL, Rossius 7 si titnJum L, stimulum P, st tumuium V explet 16 opprimerer hello dux (uel /jta;) fuit ista mihi, alius auctor a Rossio citatus 'e opprimerer tenebris hix, Buecheler nomen eius qui titulum signauit desiderans talia conicit sifjnat Neo jmri matris, [dux 3 carnificumque uias Ad a 2 impia tela cf. 1,12 c. adn. pariter tunc mille nocendi uincere quod potuit Damasus de Euty4 uerhera, carnificis .... uincere chio martyre 27,2 (u. adn.) b 2 ahna parens Verg. Aen. Laurenti sola fides potiiit 32 X 252, Ouid. Met. XIV 546. aetheris alta petit Christo comi3 insontem puerum intante heatus 30, ubi uide adnotata itium Damasi 44. et umoena ^iirecta clausula Vergili Aen. VI 638, perque amoena uirecta infra 98; cf. Dracont. de deo III 679, Ven. 4 florida serta Ouid. Fast. Fort. uita Mart. I 89 aliosque 5 Verg. Aen. IX 347 VI 312, jlorea rura Verg. Aen. I 430 purpuream uomit ille animam. Damasus rapidt sihi regia caeli 6 lauat omnia sanguis 27,7. lectio codicis sim. 10. 12. 21. 23 V fortasse uerior propter 27,10 latehra insontis quae membra 7 si quaeris 10. 12. 34. Verg. Aen. I 277 teneret, cf. 23. 31. 53 de nomine dicet

||

||

II

||

||

II

||

||

||

||

87

Hic uotis paribus tumuluin duo nomina seruant Chiysanthi Dariae, nunc uenerandus honor,
effera

quem

rabies neglecto iure sepulcliri

sanctorum in tumulos praeda furentis erat. pauperis ex censu melius nuuc ista resurgunt,
diuite sed uoto plus placitura deo.

plange tuum, gens saeua, nefas: periere furores,

creuit in his templis per tua

damua

decus.

pertinet (Acta SS.

Chrysanthi et Dariae uia Salaria noua seruauerunt P (bis), Oct. p. 437 sqq.). L(bis), H, V. Rossi IChr. II p. 84 n. 29 p. 87 n. 31 * p. 101 n. 22 (uu. 5 8, Grrut. 1171, 8, Marinius apud Maium Script. uet. V

Ad sepulcrum

ss.

XI

92
p. 82,

PSEVDODAMASIANA

(uu. 3

102 n. 28 (uu. 1 et 2, Grut. 1171, 14) p. 102 n. 2I> adn. ad n. 80) p. IIG n. 90 (integrum, Grut. 1176, 6 Marinius 1. c. V p. 372^ 6) p. 121 n. 8 p. 135 n. 8. e Grutero sumpserunt Sarazani n. 36, Riuinus n. 28, Merenda n. 28. quo de oarmine, quod plerique Damaso uindieauerunt, Rossius recte iudicauit iucisum esse saeculo demum sexto post bellum Gothicum (Bull. crist. 1873 p. 46. IChr. II p. 135 ad n. 9, cf. Wilpert Roem. Quartalschr. II p. 18, Duchesne Lib. pontif. I p. 294; suj)ra adn. ad n. 45). coemeterium martyrum postea ab Hadriano papa (a. 772 795) renouatum est (Lib. pontif. I p. 509) Isti tiersiculi scripti sunt supra sejndchruvi Crisanti ct Dariae V 1 hinc V notihus P imtribus tumuhis H seruat H 2 crisanti et crysanti codd., utraque forma saeculo illi apta (cf. CIL uersandus P inonor P n. 311 II 2263 IX 3383 XII 3520 cet.) 3 que P, cjueni reliqui. de exclamatione effera Cjuam {(luae Merenda) rahies! cogitaueram, sed nimii affectus uidetur; Rossius p. 116 ad n. 90 subintellegit uiolauit intolerabili sermonis hiatu, effera cjuom rahies necjlexit iura Riuinus audacius, effera quom rahies ticmulos, pr. f. e. Buecheler (i. e. cum efferaret rabies aduersus s. tumulos) neclecto L n. 90 sepulchro et sejnilchru P 4 tumulus ego olim secutus Riuinum et Merendam, in tuinulos codd., tumuli praeda furentis era^ti Rossius mauultBull. crist. 1880 p. 37 sq. (cf. Wilpert 1. c. p. 17) preta et praeta P 5 paiiper L loco priore excessu L n. 22 et H 6 placidos ad deo 7 perire P altero loco et et placidus adeo P, placitus adeo H

-2)

p.

4,

cf.

II

||

|[

II

||

||

furore

||

8 creulsti

dumpna

hanc aram domini seruant Paulusque lohannes 58* 3 Dracont. II 715 improha quam rahies, III 375 barhara 6 CIL Ouid. Met. XIII 472 nis triste sepulcri (piem rabies. V 6734 sed pilacitura, deo generis superauit honorem; Ouid. j\ret. 7 clausuhx Ouidi Met. IX (J02 XIV 150 nec placuisse deo 8 Ouid. ex Ponto IV 12, 40 creuit houcr aperire furores

Ad

u. 1

Saturnine

tibi

martyr mea

iiota

rependo.

Versus scriptus 'in ecclesia sancti Satau'nini' (uia Salaria noua) teste'jV, Rossi IChr. H p. 136 n. 11 (praecedit carmen n. 43, sequitur epitaphium s. Felicitatis n. 41*)

lam Didiot, qui syllogen Virdunensem typis exprimendam curauit (Revue des sciences ecclesiastiques 1875, Ambianis) suspicatus erat hunc uersum longioris epigrammatis initium esse, cum extremani paginam occupet, ut unum aut alterum codicis folium perire potuerit. cuius iacturae nulhim indiciura

PSEVDODAMASIANA

93

apparere Rossius adfirmat. equidem Damasi uersum esse confido auulsum nescio quo casu ab elogio s. Saturnini n. 46, ubi uide adnotata

89

Dum

peritura Getae] posuisseut castra sub urbe,

saucjtis bella nefanda prius

mouerunt

istaque sacrilegjo uerterunt corde sepulcbra

martyribus quo]nd[a]m
5

rite sacrata piis,

quos monstrante de]o [Da]masus

affixo

sibi pap[a]
coli.

probatos

monuit carmine iure

sed periit titulus coufracto

marmore

sanctus,
fuit:

nec tamen bis iterum posse latere

diruta Vigilius
10

nam mox

haec papa gemescens

opus.

hostibus expulsis

omne nouauit

Inscriptum erat monumento ss. Vitalis Martialis Alexandri trium e septem Felicitatis martyris filiis in coemeterio lorda-

norum

1884 1885 p. 154). ex L edidit Grut. 1171, 4 (a quo pendent Baronius a. 384, Sarazani ad n. 22, Riuinus n. 24, Mai Script. uet. V p. 411, 8 aliique), ex L et V Rossi IChr. II p. 100 n. 18 idem carmen pluribus sepulcris a Gothis saeculo p. 137 n. 20. sexto dirutis uidetur inscriptum fuisse, eiusdem enim fragmentum in coemeterio Petri et Marcellini 'ad duas lauros' uia Labicana repertum est, quod nunc extat in museo Lateranensi (class. III n. 6), Rossi BuU. crist. 1877 p. 21 et Mus. Pio-Lat. tab. III 6, ThRoller Les catacombes de Rome II p. 77 tab. LXI n. 6. cf. Rossi Roma sott. I p. 217 sq., Kraus Roma sott. p. 109, Duchesne Liber pontif. I p. 294, Wilpert Roem. Quartalschrift II p. 16 sq., et adnot. supra ad n. 29 Sancti Vitalis m{artyris) et sancti Martialis et sancti Alexandri 1 Dum codd., Cum L, ad s. Alexandrum super tnrnbam eius V gethae L, Ilossi Bull. crist. 1876 p. 125 et Mus. Pio-Lat. p. 7 8 lataq. pro latere 3 sepulchra L et lapis, sepulchro V gethe V
||
|

uia Salaria (Rossi

Roma

sott. I p.

176. 177 Bull. crist.

||

||

V V

II

gemescens codd. {gemiscens uigilihus L iam 9 dirupta teste Rossio p. 101 ad n. 18 errore calami ut uidetur) Ad u. 2 cf. Verg. Aen. XII 572 haec helli summa nefandi 4 Ouid. Fast. I 610 templa sacerdotum rite dicata manu
|

6 sq.

Damasiani carminis uestigia apparuerunt nulla

(|4

PSEVDODAMASIANA
papa
sedit ab
n.
cf.

anno 537 ad 555. eiu^idem titulus supra 99 et elogium Eusebii 18 saeculo sexto instauratum. ecclesias et sepulcra martyrum a Gothis diruta 10 hostibus memorat Liber pontif. in uita Siluerii I p. 291 clausula Ouidi Ars am. III 346 iUe nouauif opus extinctis 61.
9 Vigilius
n. 83.

etiam

90
Fragmentum
litteris altis

non esattamente damasiano,

et profundis 'di bellissimo tipo imitante quella calligratia

ma

solenne degli elogi dei martiri' rep. inter coemeteria Thrasonis et lordanorum uia Salaria noua

Rossi Bull. crist. 1S73 p. 10 et 43 sqq. c. tab. VI 3, qui propter litterarum formam aetatifere Siricianae tribuit, uersum alterum exempli gratia explens ita [Siriciiis ^iener^ans Imnc [reddit carmine lionorem]. de ueris supplementis desperandum, adscribo tamen quae Doulcet temptauit (u. IFuebrer Ein Beitrag zur Loesung der Felicitasfrage p. 119) [reddit Alexand]ro septem de [fratribus uni Symnutchus obsertijans ^ Imnc [carmine praesul .'? obis uel oris iactii^ra honorem\; u. 3
. . .
.

01

Qui

iiatura

passumquo deum

repetisse paternas
credit,

sedes atque iterum

ueuturum ex aethere

iudicet ut uiuos rediens pariterque sepultos,

martyribus sanctis pateat quod regia

5

caeli

respicit interior, sequitur

si

praemia

Christi.

papa

Hexametri subscripti picturis ut uidetur, quibus Caelestinus (cf. n. 92) coemeterium Priscillae uia Salaria noua exor-

PSEVDODAMASIANA
nasse traditur

95

(cf. litteras ab Hadriano I ad Carolum imperatorem datas, Mansi Concil. XIII p. 801), spectantes ad Felicem Philippumque martyres. in T et V praemissi leguntur epigrammati de illis martyribus Damasiano (supra n. 47), Rossi

ex V Rossi antea ediderat Bull. ex eiusdem codicis apographo Mabilloniano (cod. Parisin. 1190-.i) Le Blant Inscr. chret. de la Gaule praef.
IChr. II p. 62, 2 p. 138, 23.
crist.

1880

p.

44

sq.,

p.

Duchesne Lib. pontif. I p. 231, Wilpert Roem. sq., ESteinmann Die Tituli uud die kirchliche Wandmalerei im Abendlande (Lipsiae 1892) p. 27. auctor

CXXXIV.

cf.

Quartalschr. II p. 12

Damasiana uidetur compilasse Lemma quod praeligit V epltaphium sanctorum Felicis et Phihjppi martynim ad elogium Damasianum n. 47 pertinet
3 pariter2 cf. 7 o semel atqiie iterum 1 reppulisse V que uox Damasiana, eodem pede 23. 47. cf. 4 communi lege 4 exordium et clausula Damasi 42 (cf. 97). 10. 12. sepiiUos 5 praemia uitae exitus Damasi 2. 13. (58*) 21. 23. 49

92
Praesul apostolicae sedis iienerabilis omni

quem

rexit populo,

decimum dum conderet aunum^

Caelestinus agens uitam migrauit in illam,

debita quae sanctis aeternos reddit lionores.

5

corporis hic tumulus: requiescunt ossa cinisque

nec perit hinc aliquid domino, caro cuncta resurgit.

terrenum nunc terra

tegit^

mens

nescia mortis

uiuit et aspectu fruitur bene conscia Christi.

Epitaphium Caelestini papae uia Salaria noua in coemeterio Priscillae sepulti (Rossi Roma sott. I p. 139. 142. 17G sq. Duchesne Lib. pontif. I p. 231). ex L edidit Grut. 1171, 5 (inde Riuinus n. 25), ex T et L Rossi IChr. II p. G2, 1 p. 101, 19. cf.

carmen quod praecedit

1 ueneruhis T 2 sedit Caelestinus ab anno 422 ad 432 4 debitamque T. Maximian. eleg. V 52 dehita redde mihi. 6 reclausula reddit honorem 11,7 5 cineres atque ossa 4 surgit codd., resurget Rossi 7 Verg. Aen. X 500 nescia mens hominum fati sortisque futurae 8 Verg. Aen. I 604 mens sihi conseia recti, Ouid. Fast. IV 311 conscia mens recti

0(3

PSE^TDODAMASIAXA
93

Liberium lector
post

mox

et leuita secutus,

Damasum, clarus totos quos fonte sacro maguus merait sedere

cunctus ut populus pacem tunc

uixit in aimos,

sacerdos,

soli clamaret.

bic pius, hic iustus felicia tempora fecit,

defensor magnus, multos ut nobiles ausus

regi subtraheret ecclesiae aula defendens.

misericors largus meruit per saecula nomen.

ter quinos
10

populum qui

rexit in annos amore,

nunc requiem
Epitaphium
s.

sentit caelestia

regna potitus.

Siricii

basilica
17G).
n.

Silnestri uia Salaria

papae sepulti iu coemeterii Priscillae noua (Rossi Roma sott. I p. 138 sq.

ex L edidit Grut. 1171, 16, exL et V Rossi IChr. II p. 102 138 n. 21 (inde Duchesne Lib. pontif. I p. 217) Ad sanclnm Silnestrum ubi ante pausauit siiper iUo altare inscribit V, cf. Rossi I. c. p. 133 5 1 Liberuin Y. fuit igitur Siricius lector et post diaconus sub Liberio primum, qui sedit ab anno 352 ad 366, deinde sub Damaso diaconium tenuit, cui 4 dainnaret L. successit a. 384 2 claros V 3 cf. adn. o* lectionem codicis V tuetur Rossius ('sacerdoti pacem clamare est eum salutare, cum eo coinmunicare: cuuctus popidus Siricium solum sublato dissensu et schismate sacerdotem magnum elegit acclamauit'), cunctis nt popidis jxicem iunc solidam daret Gruter, eunctis ut populis 2^<^n:em tutain solidaret Papebroekius a Iiossio citatus, pacem tunc solidam amaret proposuit Kroll Philol. 1892 p. 559. item uu. 6 9 lectiones codd. Rossius retinet, non perfectos hexametros sed ''quasi uersus' esse ratus 7 aula traditur et aida ecclesiae argute opposita est aulae regis: utrum pro aulain scriptum sit an {ah) aula defendens otisus nemo deceniat. an asijla'? 8 meruit pcr saecula nomen 9 ter quinos, supra 41*, cf. 57,7 teneant per saecula nomen sedit Siricius ab anno 384 ad 399 10 cf. 7,3 caelestia regna 30
p.

petisti

94
'con grandi lettere ad apici ricciuti, del tipo di quelle che rozzamente imitarono le damasiane, massime nel secolo sesto' rep. a. 1864 in coemeterio PrisciUae uia Salaria noua

Fragmentum

PSEVDODAMASIANA
. .

97

.ISM
.

CPR
tituli

Rossi, BuU. fragmentum

uu. 9 et 10:

crist.

1880

p. 41.

litterae ita

sunt ordinatae ut
infra
(103)

esse

conicias

gemelli

posito

ATT I C AFE L I C I SMAGNI SVMPTI BVS HOCPROPR I IS

95

Dum

lucem cupimus

tectis admittere,

martyr,

nostra dies meruit

lumeu habere tuum.

grauet.

te paradisus habet, lux est quaesita sepulchro,

ne

tibi uel

tumulum mortis imago

tenes

Tetrastichum subiunctum elogio Mareae presbyteri {Digtie praemium Marea pro nomine Christi e. q. s.) traditur in P et L. de loco non constat, probabiliter tamen Rossius ad uiam Salariam siue nouam siue ueterem rettulit, IChr. II p. 83, 24 p. 117, 99, cf. Bull. crist. 1869 p. 17sqq. 1882 p. 60. ex L Gruterus ediderat 1176, 13

dysus

P cupimur L martis L, mortis Grut. 3 paraquaerita L 4 mortis Rossi recte, mentis P, om. L Ad u. 1 cf. 83,4.8 3 nunc paradisus habet 21*,7 (u. adn.) 4 et plurima mortis imago Verg. Aen. II 369. cf. Ouid. Tr. I 11, 23 mortis imago (id. saepius), Petron. sat. 124 u. 257 et Hilarii Genesis 64 (Corp. scr. eccl. lat. lurida, mortis imago. XXni p. 233) nox mortis imago est. Inc. adu. Marcionem III 96 nox est mortis imago. Paul. NoL XXXIII 69 dum fallit mortis
1

lucem om.
I

||

||

imago

96
Aspice descensum, cerjnes mira[bi]le fact[um.
^P

sanctorum monumenta ujides [pat]efact[a sepu]lcrhis.

martyris hic Proti tumul]us iacet adque Yachinti,

quem cum iam dudum

.j

tejgeret

mons,

terra, caligo,

hoc Theodorus opus const]rucxit presbyter instans,

ut domini plebem opera] maiora tenerent.
Damasvs
,

JP

ed.

Ihm

98

PSEVDODAMASIANA

Pertinet ad monumentum ss. Proti et Hyacinthi in coemeHennetis uia Pinciana. ubi fragmenta marmoris nuper in lucem redierunt, Rossi Bull. crist. 1894 p. 32sqq. icf. p. 107. 112. 119), Gatti Notizie degli scavi 1894 p. 144. integrum seruauit L. (Jrut. 1173, 11, Baronius a. 384, Sarazani n. 33, Merenda n. 27, Mai Script. uet. V p. 400, 4; Rossi IChr. II p. 108 u. 58; Buecheler Anth. epigr. n. 852. Theodorus ille qui ojnis construcxit aequalis fere Damasi putari potest idemque cannen haud elegans uidetur condidisse. litterae enim, etsi teste Rossio typum Philocalianum prae se ferant, pauUo neglegentius insculptae sunt 'rivelanti la mano piuttosto d' un apprendista, che quella del famoso calligrafo Furio Dionisio Filocalo'. adde orthograijhica Philocalianis parum consentanea u. 2 sepnlcrhiH, 3 ad(pie YacJiinti {atqiie iacincti L), 5 construcxit, et monogramma uersibus piimo et extremo adiectum 4', quod in titulis uere Damasianis adhuc non comparuit; denique stilus diuersus est (Mus. Rhen. L Damasianum de iisdem martyribus carmen supra n. 49 p. 198). habes, cf. etiam quod sequitur n. 97 1 uspice descensum, hinc carminis 19 uersum primum Roscomparat Ameud p. 11 Dracoutii insius explere conatus est. 3 nuniifris hic Mauri itium aspice des^^ectum de deo I 747 tumulus 44. YACINTHI in exemplo Gattii, cf. adn. 49,4 G cf. 33*, 9 merui 5 Verg. Aen. I 504 instam operi. cf. 85,12 plebem Christi retimre sacerdos
terio

97
Martiribus sanctis Proto pariterque Hiacyutlio

Simmachus hoc paruo beueratus honore patronos

exomabit opus, sub quo pia
coi"pora rursus

condidit; his aeuo laus sit perennis in omni.

Epigramma Symmachi pontificis, qui sedit ab anno 498 514, e schedis Fuluii Vrsini ediderunt Marinius apud Maium ex Rossio Grisar Script. uet. p. 148, 4 et Rossi IChr. II p. 42. Zeitschrift f. kathol. Theologie XIII 1889 p. 107, Duchesne Lib. pontif. I p. 26G. cf. Lib. pontif. I p. 261 (Symmachus fecit) confessionem sancti Cassiani et sanctorum Proti et Yacinthi. epigramma ad ipsum sepulcrum uia Pinciana situm (cf. 49 et 96) uidetur pertinere, non ad 'confessionem' i. e. reliquiarum loculum a Symmacho ornatum in aede s. Audreae apostoli ad basilicam Vaticanam, u. Rossium 1. c. p. 207 et 457 sq. retinui
ad

orthographiae formas traditas saeculo sexto conuenientes, sed

fortasse

non tjenuiuas

PSEVDODAMASIANA
1 stiliim sapit Damasi, mortyribus sanctis 42 terque 23. 47. 61. de Hiacyntho u. adn. 49,4
(cf.

99
91), 2)ari-

98
Felix digna
tulifc

parum munera

Crisfci

Et suo

con(fcen)fcus

habuit per saecula

uomen

Laetificum renouans pri(ma ab ori)gine fcempus

Infandaqu(e fu)giens
5

istius iurgia saecli.

Cerfcum est in regn(um caeli) perque amoena uirecta

Istum cum

electis^ire et

habitu(ru)m praemia digna,

pro munere
tali.
id.

Semper

et adsiduae benedici

qui uixit an. LXIIII m.

Vm

d.

XXIII, dep. VI

lan.

Fl. Stilicone cons.

Acrostichum mendosissime insculptum a lapicida ad pariles rep. uia Pinciana in coemeterio Hermetis. Gatti Notizie degli scavi 1894 p. 14.3, Rossi Bull. crist. 1894 expleuerunt Rossi p. 24 et 64, Buecheler Anth. epigr. n. 858.
litteras aberrante.

omitto leuiora peccata ut u. 1 dicna iulit post parum Rossius senex inserit, sed purmn corruptum uidetur, cogitari possunt qualia Buecheler proposuit par swtmnis, parua re, paru diues, paruormn, hoc non male conl. euang. MarciX 15. cf. 84,12 dignum mu/nus 2 cf. 28* contentusque suo. cf. Verg. de clausula u. adn. 41,3 et 57,7 3 prigine lapis. Aen. I 372 p^-ima repetens ah origine pergam^ Ouid. ex Ponto IV 8, 17 ab origine p)i'ima 4 infandaquciens lapis. Ouid. Fast. I 73 insanaque iurgia 5 regnierque lapis. clausula Vergili Aen. VI 638 et amoena uirecta, supra 86'' sequitu/r per amoena uirecta 6 ire et Buecheler pro erit, habitarum idem pro hnhi9 EL pro FL lapis. tum consul est anni 400
1

et Buecheler.

99

Hic furor

templum uiolauit, iniquus cum premeret uaUo moenia septa Getes.

hostilis

nuUius hoc potuit temeraria dextera gentis,

haec

modo permissa

est

quod peritura
7*

fuit.

100
5

PSEVDODAMASIANA
tumulo sanctorum pessimus
fides,

nil gi"auat lioc

hostis,

materiam potius repperit alma

in melius siquidem reparato fulget honore,

cum
suscipe
10

scelere hostili creuit amor tumulis. nunc gratus deuotae munera mentis,
ista uolens.

Diogenis martyr, cui dedit

Ad sepulcrum Diogenis martyris uia Salaria uetere pertinere putatur (Rossi Roma sott. I p. 176. 177). ex L ecliderunt Grut. 1170, 13 (inde Baronius a. 384) et Marinius apud Maium Script. uefc. p. 120, ex P et L Rossi IChr. II p. 83 n. 25 p. 100 non ante saen. 13 (ab hoc Duchesne Lib. pontif. I p. 293). culum sextum titulum positum esse ex argumento apparet (cf.

n. 83. 87. 89).

adiungit

L distichum
jietiturus

quisquis ad Jwc templnm

spes tibi sit: larga est

dona recu/rris, munere uera fides

ab hoc carmine alienum, cf. Rossi 1. c. p. 80 n. 9 3 gentes P 4 caue mutes 2 gentes P 1 imquos P quidquam. cf. 89,1 dum peritura Getae posuissent castra sub 7 fiilgit L 9 ligc hoc pro nu/nc et iirhe 6 potium P cf. 84,2 deuota mente deuote munere P.

100
Adonis martyrol. ad d. 26 Nou. (= Acta SS. Sept. VI p. 228) sanctus autem Crescentianus et hi qui cum illo erant reuelante martyre tulerunt sanctas reliqiiias (scil. Alexandri martyris) et Hepelierunt in loco, ubi orans fornacis ignem extinxerat, et posuit supra scriptum marmor contimns: hic requiescit sanctus et uenerabilis martyr Alexander
episcopus, cuius depositio celebratur
cui

XI

kal. Octobres.

eum

faciens illic fcstiuitatem ei dicauit. martyris monumentum uia Cassia situm erat prope Baccauum. Rossi Bull. crist. 1875 p. 146 sqq. 18841885 p. 24. inscriptio
sexto kal. Dec. transposuit,

papa Damasus postmodum cryptam condignam

quando
et

usui

Damasiauo non conuenit

PSEVDODAMASIANA
101
Iste salutares fons continet inclitus
et solet

101

uudas

humanam

purificare luem.
scire liquoris:

munia
5

sacrati

quae sint uis

dant regnatricem flumina sancta fidem.

ablue fonte sacro ueteris contagia uitae,
o

nimium

felix,

uiue renatus aqua.

petit, terrena relinquit,

liunc fontem

quicumque

subicit et pedibus caeca ministeria. fontem' ecclesiae s. Laurentii in Damaso Damasi n. 55 praecedit. post Sirmondum (ad Sidon. Apoll. III ep. 12, unde pendent Sarazani n. 38 et Marinius ap. Maium Script. uet. V p. 170, 1) edidit Rossius IChr. n p. 135 n. 6. Damaso iam Merenda abiudicauerat p. 241 ad n. 35, cf. Rossi Bull. crist. 1884 1885 p. 10. similis argumenti epigrammata n. 72 74. 105 1 salutaris Sarazani 5 ahlue fonte mamis 74,8 6 Stat. Silu. V 5, 59 nimmm felix, III 3, 25 felix, a, nimium felix. cf. Verg. Georg. 11 458 o fortunatos nimium

Scriptum

fuit 'ad

teste V, ubi disticlium

102

Non mirum
namque
5

est, fallax

nimium quod flamma minatur

sine uindice

martyris et corpus nil nocitura cremat.

docet fidei

magnam

poena

ad caelum mediis ignibus esse uiam.

hunc etenim
et meritis

fruitur martyr Laurentius

ignem

summis ne moriatur

agit.

Ex L, qui solus seruauit cum lemmate in eandem, heati Laurentii marfyris, ediderunt Grut. 1164, 12, Marinius apud Maium Script. uet. V p. 33, 3, Rossi IChr. II p. 151,24. Damaso nindicauerunt argumentis non adlatis Baronius a. 384 et Sarazanius n. 19, fortasse quia in codice praecedit carmen Damasianum 57; utrumque enim legebatur in ecclesia s. Laurentii iu Damaso. iure damnauit Merenda (ad n. 14)

102
2

PSEVDODAMASIANA

04, 192, cf.

u.

3 uindice poena clausula Catulli ac corpus Grut. Ouid. Met. T 230 uindice flamma, Petron. sat. 119 50 sinc uindice praeda

103
Quisquis pleua deo mjsteria mente requiris,

huc accede^ domus religiosa

patet.

haec sunt tecta pio semper deuota timori

auditumque deus commodat hic precibus.

5

ergo letiferos propera conpescere sensus,

iam propera sacras

et

laetus adire fores,

ut transacta queas deponere crimina uitae

quicquid scelerum noxius error habet.

Attica Felicis
10

Magni

clarissima coniunx

sumptibus hoc propriis aedificauit opus.

Fuit in ecclesia s. Laurentii in Damaso teste codice L, qui solus seruauit. Gruter. 1164, 13, Marinius ap. Mai Scr. uet. cum Sarazanius (n. 20) p. 136, 1, Eossi IChr. II p. 151 n. 25. adnotet Atticam uxorem fuisse Felicis Magni clarissimi uiri, ad quem Sidonius AjDollinaris carmen scripsit IX (cf XXIV 91), parum intellego, cur hoc carmen in Damasiauorum numerum receperit (cf. etiam Baron. Ann. a. 384) cf. 68,4 1 riquiris codex 5. 7 laetiferos et qiiaeas codex. 10 in titulo domuisti crimina uitae 9. 10 cf. fragmentum 94 Siluii presbyteri CIL 6817 (Eossi IChr. II p. 173, 36) hoc 2>roprio sumptu diuino munere dignns aediftcauit opus

104
Antistes
tecta,

Damasus

picturae ornarat honore

quibus nunc dant pulchra metalla decus.

diuite testatur pretiosior auhi nitore,

quos rerum effectus possit habere

5

fides.

papae Hilari meritis olim deuota Seueri

nec non Cassiae meus dedit
ista deo.

PSEVDODAMASIANA
In absida sanetae Ana[sta]siae E, in
stasie in

103

eeclesia sanctae Anatron L, Rossi IChr. II p. 24 n. 25 (= CIL VI 1 p. XI ex L ediderunt Grut. 1164, 6, Baronius n. 23) et p. 150 n. 18. a. 384, Sarazani ad n. 17, Riuinus n. 19, Marinius apud Maium extabat etiam in codice Heluetico Script. uet. V p. 117, 2. uetusto Einsidlensi simillimo, de quo uide Rossium 1. c. p. 11 sq.

et p. 341. Damaso Riuinus tribuit temere 5 sedit Hilarus papa ab anno 461 ad 468, Lib. pontif. I p. 242 sqq.

105
Qui peccatorum sordes abolere prioruin
terrenisque optas maculis absoluere uitam,
liuc ades

ad Christi fontem sacrumque liquorem^

corpus ubi ac mentes pariter sensusque lauantur

5

aetemiimque datur casto baptismate munus. hanc autem fidei sedem construxit ab imo
militiae clarus titulis aulaeque fidelis

Romanaeque

urbis praefectus Longinianus.

In s. Anastasiae in Palatino fuit 'ad fontes'. seruauit L, ubi praecedit epigramma n. 104. Grut. 1164, 7 (inde Sarazaui n. 40, Merenda ad n. 36), Marinius apud Maium Script. uet. V p. 169, 1, Rossi IChr. II p. 150 n. 19, Buecheler Anth. epigr.
n. 311.

Grut. 3 huc ades Verg. Ecl. II 45 VH 9, Petron. 5 aeternamque cod. 133 (u. 5) 4 minics L, em. Grut. 8 longimanus codex. de Flauio 6 ah uno Grut. perperam Macrobio Longiniano (CIL VI 11881190) praefecto urbi a. 403, 408 uide Seeckii praef. in praefecto praetorio Italiae a. 406 edit. Symmach. p. CLXXXVIII et supra adnotata ad n. 5*
sat.

18841885 p. 1 piorum

male inter Damasiana receptum est (Rossi Bull. de argumento cf. n. 7274. 101 10).

crist.

106
Antistes domini celsa sacraria Cliristi,

uestibulum decorat gratia pulcbra

loci.

quae quia compta

ostendit

nitet

primaque iu fronte
intus inest.

renidet,

quantum uuminis


104
5

PSEVDODAMASIANA
quis tantas Christo uenerandas condidit aedes,
si

quaeris: cultor

Pammachius

fidei.

In introitu ecclesiae lohannis et Pauli fuit teste L, qui Grut. 1164, 8 (inde Riuinus n. 20), Mariaius solus seruauit. apud Maium Script. uet. p. 132, 3, Rossi IChr. II p. 150, 20, Grermano di S. Stanislao La casa celimontana dei ss. martiri Giovanni et Paolo (Romae 1894) p. 359 sqq.

clicat

masus pro domini.

antistes

haec pro celsa Riuinus proposuit, sed temere DaRossius antistitis nomen desiderans coniecit
I (a.

domini Leo, quod probat Germano Leonem

440

461) intellegens (Hadrianus pontifex titiduni Pammachii sanctoritm lohannis et Pauli, quod j^er elapsos mnrcuerat annos, omnia saiia tecta eidem titulo renouauit teste Lib. pont. I cum clausula cf. Terg. Aen. p. 510); nihil uidetur deesse. 2 inilcra Grut. 3 rodtet codex, 199 diiri sacraria Ditis 4 Rossi 1. c. p. 99, 12 claustra docent intus inesse em. Grut. 5 Pammachius uir ille christianus creditur esse, quem deum

Xn

non semel laudant Hieronymus

et

Paulinus Nolanus,

cf.

Ger-

mano

1.

c.

p.

268 sqq. 356 sqq.

107
Virginis hic tenerae, lector, miserere sepulehro:

unius huic lustri uix fuit arta

dies.

quam longinquae
5

fuerat dignissima uitae,

heu, cuius uiuit nimc sine fine dolor!

addamus meritis lacrimas tam mortis aceruae,

nam

quae grata forent, sunt modo flenda

diu.

haec Theodote habuit nomeu, quae gaudia matris

perculit aeterno uuhiere rapta cito.
sola
10

tamen tanti restant solamina hictus, quod tales animae protinus astra petuut.

vixit ann.IIII, mens.VIII,

d.XXV.

dep. III non. Sept. ind.

. .

In

ss.

QuatiHor Cororiatorum Petrus Sabinus apud Rossiuni

IChr. II p. 440 et cod. ValHcell. G 28 p. 49 (u. supra adnot. ad n. 31). locum nou indicant l'L, Rossi 1. c. p. 90,50 p. 100,16.

PSEVDODAMASIANA

105

ex L sumpsit Grut. 1171, 12 (inde Riuinus n. 22), 'e suo uetere manuscripto' Fabretti Inscr. ant. p. 190 n. 439, a quo pendent Burmannus Anth. II p. 86 et Meyerus Antli. n. 1258. pleniore apparatu instruxit Rossi ICh. I p. 534 u. 1179. titulus uix ante

sextum saeculum positus

1 tenere

est (Rossi
e

1.

c.

I p.
\

P
I

semper arcta Fabr., acta Burmann. 3

et sic fere
||
|

pro ae

lioc

quam

533) 2 lustra misere P P, o quae Sirmond.

|| ||

longissima Sabinus 4 haec quae Sirmond. 5 adamasusF meritas lacrumas Sirmond. acerbae Sab. Grut. Sirmond. 7 hec modo theo te P, haec et theodata cod. Vall. 6 namque PL
in schedis
I

||

||

||

quia. pro quae P 8 cuncta pro ra^^ta, P {Theodorae Grut.) 10 ]yrotenus P 11 om. Sabinus PL 9 solamina casus Sab. AN-miMENVII Fabr. (MEN-VI Sirmond.) NO-SEP- Fabr.
|

||

||

||

||

notulam solus Vallic. seruauit superflua Burmanni coniectura sepultae pro sepulchro, misereri cum dat. structura apud posteriores inde a saeculo IV satis frequens, u. Roensch Itala p. 413, Kaulen Handbuch zur Vulgata p. 227, Goelzer Etude lexicographique et grammaticale de la latinite de St. Jerome (Paris 1884) p. 279 9 Verg. Aen. VI 377 duri solacia casus^ XI 62 solacia luctus, inde solacia luctus in epigrammate Antiati Eph. epigr. VIII p. 159,
indictionis

Ad

u. 1

648 u. 9 (== Buecheler Anth. lat. n. 654) et in elogio Nymphii Anth. lat. Riesii 722, 19. supra 53,9 solacia fletus

INDICES*)
I

NOMINA PROPRIA
Christi 1.2(quater).
8
(bis).

<^Acatius^ 5* Achilleus ti. Kereus

3*. 5*.

11.

12.

14. 23. 27.

Adae (nomen
Adrias 78

referens) 84
(.

31. 33*. 46. 47.52. 58*. 61. 63. 66. 70. 74. 77. 79. 84. 85. 91. 92. 105.

Adauctus
Afrodite 85

7
u.

Felix)

106
34*.
37.
(bis).

Christo <1>.
Felicissimus

10.

Agapitus

75 (credidit). 77. 84

Agathae 71 Agnes (gen.) 84. Agnen 40. Agnes (uoc.) 84 Alexander martyr episcopus
100 Alexander Vitalis Martialis martyres 89 adn. Andrea (ajwst.) 70 Andreas presbyter aetatis Vigilianae 83 Antonio et Siagrio conss. {a. 382) 85 Attica Felicis Magni coniunx Augustum (fouea.s) 68 [103
Caelestinus jjrtj^a 92
(u.

106

Christum
46. 48. 66 68. 76

2. 7. 33*.

41*. 43.
[62*].
84.

Christe 55

(deus).

Christo

[17?].

30. 42.

86 b (Christo trad. in 23, em. Xysto) Chrysanthus et Daria nini. Chrysanthi Dariae 87 (u. adn. 45) Claudiani quod fertur carmen de Christo 68 Clementi destinatum carien?60 Constantina deum uenerans 84
Corneli cpiscojn quod creditur elogium 19

adn.91)

Carthaginis

(incola)

46

Cassia Seueri nec non Cassiae 104 Castule (martyr) 81 Christicolis (gregibus) 78 Christus 13.37. 57. 71. 72 Christus lesus 67
*) Vocabuhi Damasiaua guuntur

Damasus

1.

2.

4.

11. 12. 18.

[19?]. 23 (subscr. carm.). 26. 27. 37. 49. 53. 55. (62*

D. antistes 104 [adn.) D. antistes Christi 5*

litteris

latius

dispositis

distin-

INDEX
D. episcopus cultor

107
(Furius

martyrum seruus dei 45

Filocahis

Dionysius)

Damasi papae cultor atque

amator 18 Florentius leuita 34* Flori patris Proiectoe 53 Furius u. Filocalus
Getes 99. Getae 89 {cf 87) Goliath a Dauide caesus 1 Gordianus martyr 79

D. episcopus 18. 22[62a*?] D. papa 89. cf. 100 D. rector 14. 42 D. rector plebis 44 D. supplex 32. 44. 47. 61.
{cf.

36)

D. uir sanctus adn. 5* Damasi <^1)>. 3* (m lemmate). 10. 19. 40. 52. 57 D. episcopi 31 {suhscr. carmini) D. papae 9 {In lemmate) D. papae cultor atque amator (Filocalus) 18 D. supplicis 46 Damaso 29 8. 9. 30. 93

Gorgonium

{mart.) 31

Graecia 12. 52. Gratianus 46

Hadrias
u.

78

Adrias
18

Heraclius

Damasum
Dam]aso?
Daria
?*.

Damaso rectore
82.

{cf adn. 71)

1.

Dauid

celehratur {cf.es)

Chrysanthus carmine

Hermetis martyris elogium? 52 Hieronymi qui feruntur tiersus Hilari papae 104 [63 Hippolytus martyr 37. Hippoliti 82 {cf 83) Hippolyti {e turba quam Graecia misit) 78

Diogenis martyr 99 Dionysius ti. Filocalus

Hyacinthus Yachinti

et

Protus martyres

96.

Hiacyntho 97
49

Hyacinthe
Emmanuel
cognotnen Christi 67
18 episcopo

Euagrius coniunx Afrodites 85

Eusebius
Eusebio
tyri 18

et

mar-

Eutychius martyr

27

Fa]ustino Viatrici ... 6 * Felicissimo et Agapito suhscr. carmini 23

Felicitas maHyr 41*. S6a, eth Felix {Nolanm) 61 Felix et Adauctus martyres 7

lanuario beatissimo martyri lan(uarias) kal. 53 [22 lesus (Christus) 67 de nomMie lesus carmina 64. 65 lohannes Paulusque Caelimontani 59
Paulusque lohannes 58*

Irene (Damasi soror) 10 ludaicus populus 14

<^Iulianus apostata 62*)>
lujj^nter

loui funereo 78

Philippus, cultores domini 47 {cf. 91) Felix ignotus 98 Felix Magnus (. cl.) u. Attica Festus 76

Felix pariterque

Laurentia coniunx Leonis episcopi 33* Laurentius martyr 102 Laurenti 32. 55 {cf 56*)

108
Lazarus MartJiae frater 9 Leo episcopus 33* Leo presbyter 82

INDEX

Paulus apostolus

Paulus 2. 75. Paulique 26.

{uar. sancte)

Pauli

74.

Paule

Leonis pastoris 74 Liberium papam 93 Longinianus Romanae urbis praefectus 105 {cf. adn. 5*) Lucillam 29

Paulusque lohannes martyres

58*. cf. 59 Petrus apostolus Petrus pastor 71. Petri5*. 26. Petro 5* Petre {mart.) 29 tt. Marcellinus Philippus et Felix martyres 47. cf. 91 Philocalus u. Filocalus Proiectae Flori fd. 53 Protus et Hyacinthus martyres Proto 97. ProProti 96. tum 49

Magnus u. Attica ad Manes penetras

MarcelUmis
et

69,22 Petrus martyres Marcelline 29 Marcellus papa Marcelli 48

Marcus papa ?
<(Marcus 11>. Marci 11 <^Mariae matris Christi 68> Maria maHyr Graeco, cum fratre Nione 77

Marthae

Quirino trihuno et martyri destinatum carmen 25? Quirine {episc. Sisciamts?) 76 a

Lazari sorori 9

Martialis tt. Alexander Martias (idus) 33* Mauri mart. 44 Maxentius imp. 48 adn.

Rabbi cotjnomen

Christi 67

Redemptum
4

lenitam 21*

Mercurius

leuita fidelis
(Fl.)

Roma 26 Romanum
Romanae
Romanae

ciuem 46

Merobaude
turnino

et Fl.

Sa-

cons. 53

plebis 23 urbis praefectus

Merobaudis carmen de laude

Christi 69

105 [Rufiniano? 6*]

Messias cognomen Christi 67 Miltiades pontifex u. adn. 12

Sabaoth cognomen Christi 67 Saturninus consul u. Merobaudes

Saturninus

Nemesi martyris 80
Achilleus martyres 8 (m lemmate) Nione (cum fratre N.) 77 Nouati (scisma) 37

Nereus

et

m artyr <(Satuniini^46. Saturnine 88 [= 46,13]

2,1

Saulus

Oriens

misit

{o^yp.

Roma) 26
106

Pammachius
{cf.

cultor fidei

adn. 62 a*)

Seueri nec non Cassiae 104 Siluester xt. adn. 62* Siluii carmen 67 [Simplicio? 6*| (/. adn. 19. Siricius papa 93. 60. 62 a*. 90 Sisinnius uel Sisinnus presbyter

Paulina martyr Graeca 78

28*

INDEX

II

109

Stephanum

{protomart.)
u. adn. 13

14

Stephamis papa

Stilicone cons. 98 Syagrius cons. u. Antonius Symmachus papa 97

Viatrici 6* u. Faustinus Vigilius papa 89 Vigilio praesule 83

Vincentius presbyter 79 Vitalis Maiiialis Alexander martyres 89 adn.

Tarsicium sanctum

14

Vrhano

[destinatus titulus

24?

Theodora 85 Theodorus presbyter 96 Theodote 107

Xystus II papa 13 adn.

Xysti comites

12

Tiburti

30 Tigrida(s) diaconus 20* Timoteus presb. 38* Tityre 3*

{uocat.)

Xysto
Yacinthus

{trad. Christo)
u.

23

Hyacinthus

Trinacrio

litore 18

Valentinus marft/r? 51* adn. Venerius 81

Verus

ptreshyter

Damasi

maiiyres ignoti 15*. 16*. 17. 24. 25. 35. 36. 42.45. 50*. 51*. 52. 54. 59 a. 60 sexaginta duo 43

II

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM*)

A
85. (caelum) 7.^1. (caelos) 72. (superos) 9. (te) 61.

ab (officio) 20*. (imo) 105 abiit 53. abire 46

ablue 74. 101

(unum

i.

e.

deum) 73
57.

addere (columnas) damus 107

adiret
27.

ad-

abnueret

(caelos) 10.

(sonmus)

abolere 105 absoluere 105 ac (e/. atque) 2,16. 20*. 62* {u. adn. 1,12) accessit 77 (caterua deo). accede 103 (huc)

adis 69

adgressus

accipe

53.

accipiet
28*

59.

ac-

(c. inf) 4 adimis (contagia) 69 admittere (lucem) 95 adornans {al. adorans) 7 adseruitque (fidem) 80 adsiduae {adu.) 98

cei)tus

aceruae (mortis) 107 actis (melioribus) 57 ad(alta)70. (astra) 85. (auras)

adsiduis adsum
ades

(caedibus) 2,4
105. 13

(^huc)

adesse 77

adueniunt
(nn.

*)

Damasiana recepta sunt omnia

1 62a),

ex reliquis

plurima

110
aedes (uenerandas) 106
aedificauit (opus) 103 aequaeuus (genitor) 69

INDEX

II

amictu amicus

17 (Christi)

11.

amici

igen.)

20*

aetas

aequoris (unda) 68 10,5 (m. dn. 10,6). aetatis (uices) 69. aetate(puer) 79
aeter-

amne 74. 78 amoena (uii'ecta) 86 b. 98 amor (legis) 52. amoris

stri testis) 10.

(no-

[amjorem
(regni

aeternam(domum) 47.

17.

amore
amore
62*

(dei) 2,24. 11.

num
aether

(munus) 105. aetemo

28*.
lestis)

cae-

(uulnere) 107. (honores) 92

aetemos

aetheris

(alta

petit)

30.

amplificam (uitam) 85 angelus 1,8. 66 (uterque) animam 14. 59. 86b. animae

(atriacelsa)86b. aethera aethere 91 2,11. aetheriam (lucem) 53. (do-

animas 107. (sublimes). 69. 74. 77

(tales)

12
72.

animo
annua
annus

(ofc?.) 3*.

61.

animos

mum)
mos) 68

43.

nus) 26.
23.

aetherios (siaetherias (doaetherias (auras)

animis
34*.

(ingentibus) 49

(celebret) 68 33*. annum 92.

annos

33*.

ann(os)

53.

annis

aeui (conditor) 65. 68. aeuo affarique (populos) 68 [(in) 97

affixo (carmine) 89

(melioribus) 10. (cunctis) (rudibus) 79 69.

ante

(adu.) 46

(imnensi) 4. aggere (montis) 49 agnus cogn. Christi 67 alacres 29 alimenta (negantur) 27

aggeris

antiquior 69
antistes 5* (Christi). 82 (natus). 104 (Damasus). 106 (do-

mini)

antro

almus

(sub) 29. antra 83 apices (diuinos) 3*

alme
{iioc.)

(Tiburti)
40.

30.

alma
99. 32.

alma (fides) (parens) 86 b altaria (donis cumulat)

alterius

(Christi) 12. 31. 52. (15*?)

(ci"imen ob a.) 48. altera (claustra poli) 72 altus altae ? (mentis propositum, alta trad. aetas) 10,6. (aetheris petit) 30

(^apostata^ 62* (sedis) 57. 72. 82. 92 apostolum 2 (lemma) apostole (^Christi) 70 apta (meis moribus) 33* aqua (renatus) 101. aquis (mens solidatur) 72 aram (domini seruant) 58* arcam (concludens marmore) 79

apostolicae

arcano (partu) 68

amarus

(hostis) 48.

amaros
amaras
Filo-

archiuis

(dat.)

57

(fluctus pelagi) 9.

armis (caelestibus) 78
arte (magistra) 5* artificem (poli) (jS arta (dies) arti (corporis) 69.

(mentes) 63

amator (Damasi papae

calus) 18

ambo

49

107

INDEX
artus 27
arx
in arce 65 aspectu 92 aspera (tela) 79 aspice 23. 96
(acc.) 26. 85. 107 asyla? 93 {trad. aula) atque {ef. ac) 4. 7. 18 atria (celsa) 86 b attoniti (pecudum timores) 69 auctor 20*. auctorem 68. 69 audita (refert) 37 auditumque (commodat) 103

II

111

(per a.). 68 (paruos confluxit in a.)

bi

10 (denas hiemes). 27 (seni dies). 34* (quattuor) bisomu(m) 85

s

blandus (amore
11,2)

dei)

28*

{cf.

bonorum 62* breuiter 2,25. 48

C.

astra

K
84.
(in-

ca

nb
18. 48.

caecus

2,5. caeca (nocte) caeca (ministeria) 101

caedes

caede

augeo
auxit (honorem) 72 aula [82]. 83. 104. aulaeque 105. aulam 28*. in aula (Christi) 85 {cf. 93) auras 68. 79. 85 aurea (fastigia tecti) 84 <(aures praebete benignas) 1,1.

caedibus genti) 1,15. (adsiduis) 2,4 caedo caesus 14 caelestis (regni) 59 (?). 62*. caelesti 73 (flumine). 79(sede).
caelestia 85. (iussa) 13. (membra) 14. 23. (regiiai
1,10.
c
7.

86 b. 93. caelestibus

auribus
ausus

{abl.)

2,8

(armis) 78

{acc.) 93.

ausibus (bar-

baricis) 83

aut 53 auxilio

{ahl.)

55

a e 1 i (culmina) 74. (ianua) 5*. (lucem)53. (tertia lux)2,14. (patriam) 70. (regia) 10. caelo 12. 21*. 23. 49. 91.
(inuectus) 84.
(capitur) 68.

B
baptismate (casto) 105 barathrum 27

ad caelum

7. 31.

caelos

beatus

barbaricis (ausibus) 83 30. 34*. beatum? 62* {trad. beata). b e a t o s 31 .79 beatissimo (martyri) 22 (beatissime non recte trad. pro sanctissime 2,25)

10 {cf 16*). 72 calcasse (minas) 40 kal(endas) lan. 53 caligo 96 candidule 29 (aZ. candidulo) canibus (rabidis) 14

cam
canat 82. cecinit 66 canore (nectario) 21'' cantharus 74
(lugubres, acc.) 40 capias 73. caperent 77. cacapti 43 pitur 3*. 68. caput (obtulit) 13 carcer71. carceris (inluuiem)

[?beatissi]morum 44
test et
. .

(jw-

sanctissimorum) 51* beatis[sim .]

cantus

bellum

18.

bella (nefanda) 89

bene (conscia mens) 92

benedici 98 <(benignas (aures))> 1,1

2,20. 27,4

112
carmine 20*. 63. 89 carnificis 3-2. 86a. ficem (rabidum)

INDEX
carni29.

II

scere
carcogo

1,6. 2,6. 26. 29.

33*

(&is). 48. 63.

cognouitl3
13. 17. 43.

nificumque
caro 92. carus

(uias) 27

cogere 46
colla (dederei
caret) 29
colo
(se-

carnis 74

care (deo) 30 castra (impia) 8.

castus

(peritura) 89

coleret
coli

1,13.

colitur

27.

casto

ifrafjm) 59. casto (baptismate) 105. casta (Afrodite) 85.

<(castas (preces)^ 46,11. castis (dapibus) 3* casus (grauis) 34*

2. 32 caterua (sancta accessit deo) 77 catholicam (fidem) 37 caue 3* celebret 68. celebrare? 1,17 (m. adn.). celebrans 21*. celebrantibus71. celebratur84 celsa 86 b (atria). 106 (sacra-

89 columba (columua?) cognomen Christi 67 columnas 57

comes
12.

(patris)

69.

comites

23
(Christo) 30
(iras)

catenas

comitante
commiscuit
pescuit?) commisit 72

81 {an com-

commodat (auditum

commonitam
comperta

29

precibus) [103
[4
(cf.

communis65. communi(lege)
(refen-e) 48 compescere (sensus) 103

ria)

censum (cognoscere mundi) 33*.

censu 87 (pauperis ex cemes 96. cemere 62* Christicolis (gregibus) 78 chordis 63 cingebant 4
cinisque 92.
c.)

adn. 81) complectitur (orbem) 68 complere {an implere.^)

62*.

compleuerat
12.

10.

com-

pleri (uiscera partu) 68

cineres
1.

4. 9.

componere(organa)l,9. composuit 5*. (tumulum) 7.

33*.
59.

Jl

citharam
cito 107

63

[79

(mores)2,9. (uersos) 76

(laudes)
21*.

ciuemque52. ciuem(Romanum)
clams
46.

compressit9. compressa
compta (nitet) 106 concaua (saxa) 83

ciues

{acc.)

26

[33*
57. con-

clamaret (pacem) 93 93. 105

clarissima (coniunx) 103
u. c.)
{cf.

concedere (honorem)
cesserat 33*

concepta

claustra (poli) 72 cleri (pro reditu) 42

clipeoque peos 8

(graui) 1,11.

cli-

(uenena) 46 concludens (arcam) 79 concrepuisset 40 conditor (aeui) 65. 68 condo

cluit (gemello stigmate) 70

condere (membra)
(tecta)
57.

12.

29.

coynomenta Oiristi 67

cognosce
scite

14.

53.

7. 42. 76.

cognocogno-

conderet condidit 97. 106

12

92.

confessores

INDEX
confessus 7. 37. 46. confessa 41*. confessi ('no?n.) 8.43
confluxit 68 (paruos in artus) confracto (marmore) 89 congesta i^turba) 12 coniunctio (trina mundi) 64

II

113
fratretn car-

ad corripiendum

men 3*
creatura 63

credo

(quia)

9.

76.

credere
8.

63. 66.

credite
{acc.)

cre-

dentes
(Christo)

coniunx 33*.
2,15

85.

103
fruitur)

dentibus 66.

cre2,23. credidit 75

conloquiis (domini

conscendit
sti)

(penetralia Chri-

cremat 102 crescunt (moenia) 82.

83.

crescat

2,13.

conscendere

creuit 87. 99.

crecri(do-

(caeli

lucem) 53

uerat 57

conscia {fem.) 69. 92 conseruet 3* consociata (uiro) 78

<^consors 11)>

crimen (ob alterius) 48. mina (flere) 18. 48.

(regni)

muisti) 68. (jjurgat) 74. (deponere) 103

consortia
68
c

(uitae) 10.

crinem 40
crudelia (iussa tyranni) 27 cruenta (tela) 8
cruore (innocuo) 79 crux 63. 70. crucis (inuictae)
(beatae) 70. (per) cru70. cruce 73(suscepta) cubile (dulce) 78 culmina (montis) 4. (caeli) 74
23.

n s (ulibus) 53.85. cons(ule) 98

xit

construcxit (opus) 96.

(scdem

fidei)

constru105

consurgere

19
(principe mundi)

contagia 69. 101

cem

contempto
7.

30. 47.

contemptis (opi(subst.)

bus) 33*

contemptus

11

cultor (martyrum) 45 {cf. 18). (fidei) 106. cultores (domini)47. cultoribus((Zat) 81

contentus (suo) 28*. 98. contenta (pudore) 53 contigit 34* continet (undas) 101 continuo (tempore) 85

cultu (meliore decorans) 44

cum {praep.)
crit.

et

41 * {cf. 7,1 16 *e)

c.

c.

adn.

cum

{coni.

ind.) <^1,5)>. 2,5.

conuersi {nom.) 8 cordis (penetralia)

<Cl,4)>. 11.

(c. coniunctiuo) 11(?). 46. 2,2. lO(ter). 14.18.29.33*.

corde (sacrilego) 89. corda (mortalia) 68

37

{his).

40

{his)

cumulat
cuncta

(altaria donis) 32

coronam
nas

(meruit) 49.

coro-

(Christi meruere) 47 coronat (palma Christi) 79 corporea (figura) 68. corporeis (malis) 86 b corpus (nobile) 17. 40 (c/". a(Zw.
crit. 1,5).

(caro) 92. cunctis {masc.) 53. 56*. 69. {fem.)

64.

cuncta

{neutr.) 71.84.

{cf 16 *e)

cupio 62*.

cupimus 93. cupiens<l,2>. 33*. 53. cu-

corpore corpora

corporis 69. 92. 2,22. 34*. 61. 4 (multorum). 12 (sanctorum). 97 (pia)

peret 2,4 cura 19. 33*. 74. 76a. 83. curam 70. curis {dat.) 3* curauit 4

DA5r.\svs, ed.

Ihm

114

INDEX

II

cucurrit 71 (cuncta flagella) cursus (fidei) 72. (laticum) 74

dei 1,15. 2,24. 28*. 33*. 45. 69. deo 10,1. 30. 77.

custos (iustitiae?) 11. custode (tumulo c. fouetur)

20*

deum 84. 85. 91. deus 55 (Christe). 62*. deo 10,14. 89. 103. deo82. 87.

D
damna
dapibus
(per tua) 87
(castis)

rum (templa) 1,13 dextera 73. 99 dextra (laeuaque) 57 diaconus 20*

diadema 71
dicaiii (noua tecta) 55. dicauit (regem) 1,8. (citharam) dicata (Christo) 84 63. [dicjere? 19. dixisse (ut) 37 dies 86 a. 95. 107. diem 83.

3*

de (corpore)
al mine)

(fratribus, e) 1,7. (more) 20*. (no-

34*.

2,10. 7. 86 b (cognoscere) 1,6. 26 debita 92 decem (legis uerba) 63 decens (stirpe) 71 decepta (sollertia) 69 decorem 83. decore (suo pulcra) 53 decorat 20*. 71. 106. decorans 44. decorata 78 decorum 70

debes

diemque
34*.

2,17.

die 33*.
pl.)

dies {nom.
{acc.) 53.

27.

dies

diebus 68
{cf.

dignatus 69

dignus (amore
11,2).

dei) 2,14

dignusque (sacer15*. digna dos) 28*.

. .
.

dignam

(meritis) 76 a.
84.

di-

decus 40. 70. 82. 87. 104 defendere 26. defendens 93

defensor 93 deiecit 4
deiecti {corrupt.) 44 deliciae 71
delicti(?)

gnum (munus)

digna

(praemia) 98. dignis? 81. dignissima 107 dilecta 53 dimittere (animam) 14

44
1,13 34*.

demens
denos

(annos)

denas

(hiemes) 10. deponere (crimina) 103 dep(osita) 53. dep(ositus) 33*. 34*. 76 depositio 100 descensum (aspice) 96 desine (mirari) 79

dira (uenena) 2,21 diruta 89 discedit (spiritus ore) 34* discerpere (plebem) 2,4 discipulos 26 disce 73. discite 41*. disceret 11. discet 77

discordia

18.

48

dissimiles (modos) 69 dissokiere (nodum peccati) 64 distribuere (perf.) 77

^destruxit^ 62* d e u 1 u s (Christo) 37 deuota (nom. fe.m.) 84. deuotae (mentis) 99. deuotam 76 a. deuota (mente) 84. deuota (timori tecta) 103 deus 103 {cf. 1,17 c. adn. crit).
.

diu 107
diuite diuitis (aulam) 28*. (nitore) 104. (uoto) 87

diuino (fonte) 72. (numine) 84. diuiuos (apices) 3*

diuitias 77

INDEX
do
dedit 72.

II

115

dedere 13. 17. 43. dedisse 29.40. dederat 10 (bis). dederant (no-

efFectus (rerum) 104 effera (rabies) 87

men) 8 docet (patulo) 71.

13.

<(effundere> 46 ego 34*. 76 a. mihi 10 (bis). 29. 33*. 34*. 40. 57. 62*.

docebam
2,23.
i.e.

me
gii

(acc.)

62*

docuit

18. 46.

egregius

docebit 77

(martyr) 30. (martyris) 32.

egreegre-

c1

r (sanctissime,

Paulus

cqwstolus) 2,25 (peccata) 18. dolui (perdere) 10 dolor 53. 107. 20*(woe.)

giam (mentem) 85. egregios (mores) 10

elapsasque (animas) 69 electis (cum) 'd8 elegans specie 71
eo

dolere

dominus

[31

domini

2,8. 2,15. 3*. 40. 47.

52. 58*. 96. 105.

domino

((?ce.)2,2.92.dominuml0. domino (sub iudice) 18 domuisti (crimina) 68

euntem2,14. euntes (acc.) episcopus 18.22.33*.45.62a*. episcopi 31. episcopo

(dat.)

18

erigit 64 eripio

domus

59(?). 82. 103. domus cogn. Christi 67. (aetlieriam, aeternam) 43. 47. domos (aetherias) 23
9.

domum
donasti

erepta (ex oculis) 53 error (lubricus) 69. (noxius) 103

et {soluta orat.) 18. 23. 53.

(m

donare

donat
62"^'

65.
d.

MemO<ll>.
62*
{cf.

33*. 34*(6^s).

(noscere)

adn. 11,8)

dona

(salutis) 4.

(nefanda)
alta[ria)

et

(=

etiam) 23. 61
(tui-ba) 71

78.

donis (cumulat

etenim 102
ethnica

dubitatio (longa) 80 dubitas (credere) 63

32

etiam
ex

35

dudum

40

(u.

iamdudum)

euectus (in auras) 68

{u. e)

dulce (cubile) 78. dulci (modulamine) 63. dulcia (mella)

<1,3>.21*
(conderet) (posuissent) 89 d u (sexaginta d.) 43. d u o r u duplex (diadema) 71 [14
92.

dum

(cupimus) 95.

ex hoste 1,16. ex oculis 53 ex ouibus 1,8 exceptor 57

12. 14. 21*.

exilium

18

dux

{cf.

86 b, 8)

d u c i s (impia castra) 8. d u c e
23. 61. 81.

86b.

ducibus

(missis) 43

E
e 1,7? u. ex

eximiae (uirginis) 71. eximios (odores) 85 exitus (ingens) 46 exornabit (opus) 97 exposuit 71. <expositis (sordibus)> 1,4 exprimens 70. expressit (meritum) 27

ecce 71 ecclesiae (aula) 93

expulsus

(finibus) 48. pulsis (hostibus) 89

ex-

IIG

INDEX
18.

II

extemplo

43

extinctis (hostibus) 61

extremo

(sub aggere) 49 exule (morte) 06

mira fides rerum 2,11. 8. 46. intemerata fides 35 pretiosa fides 7 {cf. 7,2).
fidei (cultor) 106. (cursus) 72.

(magistra)85. (sedem) 105.

(sonus)
63.

(titulus)

71.

fidem
fabulas (falsas) 3*

77. 80. 101. (catho-

facies

(peritura) 40 faciat 71. fac 62* (bis).

fecit 19.22.46.52.85. faciet 9

licam) 37. fidemque (secuti)23. [fide]m(sanctam)? 62*. fide <11,8>. cf 1,2 fido (sub tegmine Christi) 3*
figura (corporea) 68
finis 69.

(surgere)

factum(mirabi]e) 96. factis 76 a facula 10

finem (beatum)? 62*.

fine (sine)3*. 107.

finibus

faleras

1,12. 8

fallax (iiamma) 102 falsas (fabulas) 3*.

cuti) 61

falsa

(lo-

(expulsus patriis) 48 flagella 71 (cuncta cucurrit) flagrans 71 flagris {dat.) 71

fama

(refert) 40.

52

flamma
32.

(fallax) 102.

flammas
(urere) 40

famem

2,19 famulus 34*. famulis (dat.) 11 fas est 66 [fas]ticl[it]? 17 fastigia (aurea tecti) 84

flammis
pl.)

flere (crimina)
{nom.

18. 48.

flenda

107 fletus (solacia) 53

floret

80

fateor

2,25. 10. 12. 57.

fate-

florea (serta) 86

mur
faueas

26

{cf.

adn. 52,2).
fa-

fluctus (amaros pelagi) 9

fluenta (haurire) <1,2>. ga) 74
(lar-

fateri

53.

68

(precibus) 40. 52. ueat 71

felicis (uitae) 3*.

felix (xiocat.)

84. 101. felicia (temijora) 93

flumine (caelesti) 73. flumina (sancta) 101 foedera (matris sanctae) 2,5.
28*.
(pacis) 18. 48.

fellis (uenena) 46

(tha-

femina 41*

ferarum

(rabiem) 2,19

lami) 53 fons cogn. Christi 67. (inclitus)

101.

41* feritas (impatiens) 13. feritate (tyranui) 18. 43. 48

feriri (pro rege)

fontem

4. 101. 105.

fero

tulit

4.

98.

tulerat

(ex
[cf.

hoste tropaea) 1,16. 14 fertur 37 17).

fonte 74. (diuino) 72. (sacro) 93. 101 fores (sacras) 103 forte 13 fortior 71

festa (coli) 71. festis (diebus) 6S fidelis (leuita) 4. 14. (confidelis (aulae) iunx) 33*.

fouet27. foueas (Augustum) 68. (Damasum) 30. foueto

(nos) 70.

fouetur 20*
(testai-um) 27

fragmenta
frater

105

fides

32. 74. 86 a. 99

fratris

7.

fratrem

9. 52(?).

INDEX n
frater (noc.) 3*. (gennani) 49.
(acc.?) 59.
f. unum) fremit 46

117
genus-

fratres fratres fratribus (de

genus
generis (humani)68.

1,7

q u e (acc.) 46. g e n e r [e ?] 59 germana (soror) 10. ger-

mani
gero

(fratres)

49

fronte (prima) 106 fructus (magnificos) 10 fruitur (conloquiis domini) 2,15. (aspectu Christi) 92.

gerebant (officium) 8. gerentem (faleras telaque)

1,12. (sacramenta Christi) gigas cogn. Christi 67 [14

(ignem) 102

frustraque (minantem) 1,11 fugiunt 8. fugeret (mundum) 10

fugo fugares (mortem) 68. f u g a 1 1 (tenebris) 19 fulget (honore) 99 fundauitque (locum) 85
s

gladius

13.

30.

37.

43.

46.

gladium 41*

gliscente (furore) 18 gloria (Christi) 2,7.

(facti)

8.

27.
23.

76
9

a.

(plebis)

(uitae) 3*

gradiens
gramina 85

fundere

(preces?)

19.

fun-

grandis (contemptus)
grates gratia gratus grauis
frefero) 3*. 63.

11

dere(pauperibus)33*. fudit 68. fusum 69. fuso (sanguine) 77 funereo (loui) 78 {trad. funerea) functa (corpora) 69 furentis (praeda) 87

62* 106

20*. 99

(casus) 34*. (uita) 20*. graui (clipeo) 1,11

99.

grauat
grex

furor 48. 99. furorem furore (gliscente) 18.

rores (periere) 87

8.

gremium

(nutricis)

grauet 95 40
13.

fu-

gregis (numerum)

gre-

G
gaudet
8.

gibus (Christicolis) 78 gurgite (sancto) 72

23. 85. 107.

gaudent
77.

I!

gaudentes

gauisa
[71
95. habendi (contemptus) 11 habitare 31. 69. habitasse

gaudia 62*. 70. 107

gemello (stigmate) 70 gemescens 89 geminatum (honorem) 72

habet (paradisus) 21*.

gemma

cogn. Christi 67
{iioc.)

generate

73

genetricis (amore) 53
genitor (aequaeuus) 69. genitoris 53 gens (saeua) 87. gentis 99. gentibus (ac populis)
2,16 gentilis (uita)

<haurire fluenta) 1,2 [26 53. 107 hic 49 {opp. ille). (tumulus) 23. 31. 44. <46,12>. 53. <<?/". 11,8). haec {fem.) 10.

heu

(cura) 33*. (uita) 21*. (uox)

46.

hunc (tumulum)

33*.

49.

hanc (aram) 58 *. hoc

{acc.) 4.

33*

hoc {abl. masc.) 10.34*. hi23. h.aec{neutr.

118
nom.?) 5*.
cicc.)

INDEX
haec
la.\s

II

(neutr.

impatiens

;^feritas)

13

1,17. 4. 26. 29. 32. 37.

48.53.55.

{dat.masc.)

hic

7.47. liis (aW.)2,25. 23. 61 {adu. initium uersus) 10. 12 {septies). 13. 26. 29. 30. 31.
35. <^cf. 11,8^.
^iersii)

impensis (omnibus) 84 <(impius 62*^. impia 1,12. (castra) 8. (crimina) 68. implere? 62* [(tela) 86 a in (c. all.) 2,22. 3*. 12. 23. 27.
29. 31.

{in

medio

33*. 34*

{ter).

37.

20*. 28*

48. 61

hiemes
hinc
47.

{acc.)

10

in

(c.

acc.) 27. 87. 93.

99

57 (ter) homicii uox corrupta 34*

{bis).

A8

inani (studio) 3*
inclitus
(fons)

homo cofjn. Christi 67. nem (subire) 69

(ueneraudus)

homi-

(martyi-)

101. inclyte 52.inclyta (mar-

tyr) 40.' inclita [aula?] 82

honestum (pignus) 10 honor (uitae) 11. (sanctus)

87.
57.

inclusum (utero) 68
30.

incola

(Christi)

46.

(domini)
[52

hono72.

incultam 80
incuria (longaeua) 74

rem

11.

17.

nore 97. 99. 104.

(aeternos) 92
hostilis (furor) 98. lere) 99
(ex)
1,16.

hohonores

inde 85
ind(ictione) 107 iudole (priscuS' 20* infanda (iurgia) 98 infelix (inuidia) 21*. 33* infemi (tartara taetri) 3* inferre (triumphum) 84. intulerat (uulnera) 27 ingens (exitus)46. ingentem

hostili (sce-

hostisl7. (amarus)48. hoste

12. 14. 17. 21*.

hostibus
(exi^ulsis)

(extinctis) 61.

89
G8.

huc

73. 103. 105

humani (generis)
(sensum)

64.

humanum humanam

(hiem) 101. humanis (opibus) 5*. (rebus) 65 humor 4

iacet 12. 76.96. iactu[ra? 90

iacuisse 29

ingenti {Goliath) 1,11. (caede) 1,15. ingentibus (animis) 49 iniquus (Getes) 99. iniquas (aetatis uices) 69. inique (hostis) 17 inluuiem (carceris) 2,20. 27 inmensi (aggeris) 4. inmen-

iam 34*

iamdudum
dudum)

2.

33*. 52. 96.

{cf.

ianua (caeli) 5* idus 33* 76. 77

ieiunia (celebret) 68 ignem (fruitur) 102. ignibus (mediis) 102 illis 3* ille {opp. hic) 49. imago (mortis) 95

immortalis 69

sum (timorem) 40 inuocuo (cruore) 79 innupta (mater) 68 insanam (luem) 78 insidit (regnis) 65 [27 i n s n i a (turbant mentem) [?insons] (uita) 11. (spiritus) 69. insontis21*. 27. iusontem (puerum) 44. insontes (acc.) 73. 86 b instans 85. 96 iustitui 33*

INDEX
integra (foedera) 18 intemerata (ficles) 7.
interior 91 (regia caeli) intima (uiscera) 4

II

119

laedere
35

13 laetificum (tempus) 98 laetus 18. 103. laeta (plebs)

82.

laetum (parentem) 68
(dextra
1.)

intonuit 86 a iutus (inest) 106 inuectus (caelo) 84 inuenit 4. inuenere 69.

laeuaque
inin-

57

lapis coqn. Christi des {acc) 2,19

67.

lapi[74)

ueniet <1,3).. uentus 27 inuictae (crucis) 23

31.

larga (manu) 77. larga (fluenta late 68 latebra 27. latebras (mortis) 69

inuidia (infelix) 21*. 33* ipse 10. 13 {bis). 14. 46. 53 {cf. adn. 1,17) iras (rapidas) 81
iste 34*.
istic
istis

latentem

2,18. 78.

latere 89.

latuit 49. 68 latices <(1,3). 4.

(cursus) 74 lauacrum 5*. 72

laticum

3*

73
{u.

item 34*

adn.)

iterum

4. 7. 9. 83. 89.
7.

91

laudare 64. laudasse 2,3. laudata (iuuentus) 21* lauat 27. 74. lauantur 105.
lota 86 b. 'lotas 73. laus (perennis) 97. laudis (munera) 76 a. laude (matura)
79.

iubente(Damaso) iussus 2,16

iussit69.

iudex corjn. ChristiQl. iudice (domino) 18

iudicioque
(dei)

(dei) 1,15. iudicio

33*
. .

bunt) 30. 26. 59

laudesque (manelaudes {acc.)

iudicet (uiuos, sepultos) 91 iunxit 63. iungit 59. iuncta (maiito) 53 iurgia (infanda) 98. (uesana) 81 ius iure 65. 87
.

lector 57. 93. 107 {cf. 34*,4) legis (quicumque) 14.42. lecta
(passio) 77 leo cogn. Christi 67 letalia (Liincula mortis) 9 letiferos (sensus) 103 leto (subriperes) 68 leuita 4. 14. 34*. 57. 93. leui-

iussa

(caelestia) 13.

(dei) 71.

(tyranni) 8. 27. 37 iustus 93. iusto ... 35 i u u 6 n e s (puerique) 1

tam 21*
leuata 84
lex

iuuentus 21* iuuante (Christo) 84

legis (amor)52. (praecepta)

20*.
(seruatrix) 85.
legis

(decem uerba) 63. lege (communi) 4. leges (pa-

laboris

rem
lalior

(cuta) 19. 76a. labo4. labore 33*. 77. 79

trias) 2,2

libera

labsos 18. lapsos 48 lacerat 2,5. 46 lacrimas 2,21. 21*. 53. 107

{fem.) 10 <licet 46,1 1> ligant 86 b. ligans 71

limina

(regni) 72. (sanctorum)

[7.

linguas (uarias) 63

31

120

INDEX

II

lmquens(mortalia)85. liquisse (gremium) 40

liquoris
(sacrati)

magus magi

101.

liquo-

male
malus,

(nom.) 69 (sana manus) 14

{masc.) 1,12

rem (sacrum) 105

lites
18.

maledicum
malui 33*

48

litore (Trinacrio) 18
loci (gratia) 106.

malum

locum

83. 85

mali

longaeua (incuiia) 74 longinquae (uitae) 107 longa (dubitatio) 80. longo (post tempore) 44. longa
(in

igen.) 86 a. malos 62*. malis (coi-poreis) 86 b

mamilla

(torta) 71

mandata
maneret
sisse

(dedisse) 29
(uita) 10. 33*.
37.

pace) 12
53.

manmanebunt 30
14.

loquar

locuti (fuerant)
[61

maues

{acc.)

lubricus (error) 69 luctifico (carmine) 20* luctus (solamina) 107

manus

69 (male sana)

Christi) 67.

manu

{cogn. (larga)

luem (humanam) nam) 78

101.

(insa-

lugubres

(cantus) 40

lumen cogn. Cliristi 67. (trinum?)83. lumen(occ.)10. 69. 95. (uerum) 2,6. lumine
(primo)69. lumina(solis) lustrantes 69 [9 lustri (unius) 107 lux (caeli) 2,14. lucis (gaudia)
(repertor) 69. 53 (caeli). 83. 95.
70.

77. manus {acc.) 74. manibus {ahl.) 1,9. 29 maris (profundum) 2,17 marito (iuncta) 53 marmore 79. 89. marmoribus 35

martyr (/b/H40. 71.84)

fessus).
79. 83. 84.

2,13. 27. 30 (egregius). 37 (con-

mar-

tyris

31.

32 (egregii). 44.

lucem lucem-

<46,12>. 55. 71. 80. 82. 83.

que

2,8

{cf.

86b,8)

M
mactauit
maculas
maculauit
1,14 (carnis) 74.
(tela)

martyri 18. 22 96. 102. (beatissimo). a r t y r {uoc.) 88. 40 (inclyta). [46,13] 52(inclyte).95.99. martyrum (beatissimorum siue

sanctissimorum) 45.

mar-

tyribus
maculis
martyrii 78.
4

(sanctis) 42. 91.

(teiTenis) 105

97. (piis) 89 {cf.fragm.oOa,) (ra-

martyrium

79

madefecerat (humor)
madeut (membra)
72

puit)14. (passi^^^^^c/l^^a) mater (;'. e. ecclesia) 56*. (in-

mage

12. 19.

magister
magistra
(arte)

20*. 29 {Pnulus) 2,24

85.

magis

nupta) 68. matris (sanctae i. e. ecclesiae) 2,5. 28 *.

(pia uiscera m.) 13. 30. 37.
43. 46. (m. gdudia) 107

(fidei)

magistra

5*
93.

magnificos (fructus) 10 magnus (defensor, sacerdos)

materiam 99 matura (laude) 79

meatu

(tenero) 4

magnum

2,18. 4.

magno

(sub uertice) 31

mediator cogn. Christi 67 meditaris 3*

INDEX
medius
(pelagi) 78. mediis (in sentibus) 29. (ignibus) mella (dulcia) <1,3>. 21* [102

II

121

ministeria (caeca) 101

viinor

medio

minatur 102.

minantem

melior
87.

10. 19 (his). 49.

melius

meliore (cultu) 44. meliora (ffcc.) 14. 33*. melioribus (annis) 10.
99.
(actis)

mirabile (factum) 96 [1,11 mirari (desine) 79 mira (fides rerum) 2,11. 8. 46 miser

miserae
serum

(genetricis) 53.

mi-

57

(w?rtsc.) 3*.

miseris

membra
m.

(^nom. siue acc.) 12. 27. 28*. 34*. 40. 71. 72.86b

(caelestia) 14. 23. (pia) 44.

46. (piorum) 49.
10.

(sacrata) (sanctissima) 29

48. miseros 18 miserabile (uotum) 78 miserere (sepulcbro) 107 misericors 93

misit
(in

12.

26. 52.

memento (spirare) 3* memorandi (nominis) 84 mens 72. 92. mentis

positum)

barathrum)

27.

mittitur missis
(pla-

(ducibus) 43. (militibus) 13

(pro-

modulamine

(dulci) 63.

10. (deuotae) 99. 27. 85.

cido) 21*

mentem
m(enses) 53

mente

modularis 3*. modulante 33*

61. 84. 103.

mentes (nom.)

105. (ace.) 63

modos (dissimiles) 69 moenia 82. 99 monachi (ritu) 78

mercantes (praemia uitae) 58* merui (c. inf.) 33*. meruit

(c.

monentem
mons

ace.) 41*. 49. 93.

(c. inf.)

(meliora) 14. nuit 89. monitus 73 monitis <1,1>. 77

mo-

2,6. 26. 46. 93. 95.

{nt) 37.

meruere
meretur 71

(c.

acc.) 23. 47.

montis
na)
4.

(aggere) 49. (culmi-

meriti (quid praestet) 41*.

me57.

ritum
80.

(ace.) 10. 13. 14. 23.

26. 27.32. 48. 86 b.

merito

meritis <11,9>.

(uertice) 31. montem 4 monstrat 17. 49. monstrante 89. monstrare 2,26 {cf monstrauit 1,16. 1,17).

76a. 78. 102. 107 metalla (pulchra) 104

monumenta
morior
a.

96
9.

[11.

27

34*.

moriatur 102.

momori

metuenda metu 8
meus

(dies)

86

(po-

rientia (semina)
77

[tesfas) 27

mors
(ore) 34*.

72.

mortis

9. 27. 61. 69.

meo

m e a (membra)

12.34*. (uota) [46,13]

= 88.

84. 92. 95. 107. 2,23. 10. 68. 84.

mortem
morte
34*.

mea...

.S6.

meis (moribus

apta) 33* migrauit 92

66 (exule). 68 mortalia (corda) 68. (pectora) 69. (linquens) 85

militibus (missis) 13 militiae 8. 105 mille 27. 86a ministri (nom.) 23

mos
de more 20 *.
33*.

moribus

(dat.)

mores

(rtce.) 2,9.

10

mouerunt

(bella) 89

122

IXDEX
1,15. 13

II

mox

ne p

e s (casti)

mulcet (mentes) 63

multum
midtus

(adu.) 84
4.

multorum
33*.

post multa

multis (de fratribus) 1^7. quid multis 53 mundasse (sepulcra) 29. mundatur (in amne) 78 mundior (amne fides) 74

n]esci[re..? 60 nescia (mens n. mortis) 92 uexusque (supplicii subisti) 68 nil 99. 102 nimis 81

uesciret 28*.

nimium 101. 102. nimio (labore) nitet 78. 106. nituit 64 [79 nitore (diuite) 104 nobile
(coi'pu.s) 17. 40.

nobi-

mundi

(censum) 33*.

(prin-

cipe) 7. 30. 43. 47. (procellas) 73. (repertor) 68.

libus (gratus) 20*. nobiles (ausus) 93. nobilior 80 nocendi (mille uias) 27. 86 a.

(summapotestas) 64. (uarii)

69.

nocitura 102

mundum
(temnere)

mundo

(restitit)

85.
10.

(fugeret)

nodum nomen

(peccati soluere) 64 (Christi) 84. nominis

11.

(uitamque

reliquit) 18. mundo (nascente) 69 {cf. 76) munia (sacrati liquoris) 101 munus 34*. 84. 105. munere 63.98. munera65. 7t5a. 81. 98. 99 mutasti (patriam) 52. mutauit (patriam) 46. mutato (de nomine) 2,10

70. 84. noraen (acc.) 8. 10. 41*. 46. 57. 68. 84. 93.

98. 2,10. 7.11.52. 58*. 61. 69. 70 {his). 79. 8Gb.

nomine

nomina
non
noscere
11.

26. 42. 87 2,22. 3*. 4. 5*. 10. 41. 2,12. 62*.

46

nouimus
nosse 29

nosset 28*.
37.

noster

nostri (amoris)

mysterium
mystice 70

70.

mysteria 103

nostri (reminiscere) 10 [10 notaret 63 (crux numerum)

nouauit (opus) 89 nouus noua (poena)
(diem) 83.

27.

nouum
(sidera)

3* nascente (mundo) 82. nata (fem.)

nam

noua

69. 77.

natus

26. 69.

(tectai 55. 57

natum

nox

naufragium
ne nec
42. 61.

{masc.) 34*. 91. natis (cum) [41* 2,21 3*. 13. 27. 29. 40
10.

noctemque
nocte

(diemque) 2,17.

nec non 104 76 jiectario (canore) 21* nefanda (bella) 89. (dona) 78 nefas 87 neglecto (iure) 87 neyo negare (Christum) 46. negauit (Christum) 48. ne-

necdum

(caeca) 84. (refusa) 69. (soporifera) 27 noxius (error) 103. noxia (pectora) 69 nudos 33*. nudaque (mem-

bra) 40

nulla (poena)
cula) 5* numiuis 106.

44.

nulla (uin65. 68.

12.

numine

84

numerus
mero

(procerum)
(in)

merum

13. 42. 63.

nunu-

erantur 27

61

IKDEX
smnc <1,1>.
nutu (omnia
10
(bis).

II

123

21*. 46. 52

nutricis (gremium) 40
uiclet)

ossa 4. 92 ostendit 13.

ouis
co(j'n.

27.

106

65

CliristiQl.
1,8

ouem

71.

ouibus (Christi) 74.

(ex)

ouibus
ouans 71
o 7
(bis). 40. 84.

101. 107
pacificis 82
al.

ob

48 obiuit 41*
26.

occulto
oculis

(sub antro,
0.

occulte)

octoginta 33*
(ex

[29
erepta) 53

palam 68 palma (Christi)

(meruit) 49.

79.

palmam

(tollere) 13

48 odores (eximios) 85 offerat 63. offert (munera) 81.

odium

pandis 70 (crucis sanguinem) panis cogn. Christi"^ 67 {u.

paries)

[18

obtulit (seque suumque

caput) 13

papa

89(6?'s).

papae
14.

(Damasi)
(uir-

par (meritum)
officio 20*.

pares

officium

8.

34*

tute) 47

omnipotens 86 a

paradisus
76
a.

omnis

(noni.) 11.

omni
15*.

2,14. 21*. 95. disi (odores) 85

para-

(dat.) 92.

omne ...

parens (alma) 86 b.
68.

parentem
53.

omnes

(wo??i.) 11. 37.

nibus (fZrtl)28*. 48. nia 27 (bis). 33*. 35.

61. 65 (uidet

omom37.

parentum

pa-

omnia

nutu).

(sanctos) 40 jiaries cogn. Christi 67. ries (iusto 35 .)

.
.

rentes

pa-

omnibus (impeusis) 84
operti
(fjcn.)

paritura {fem.) 68

34*
5*. 33*.

pariter
84

7. 8.

18. 26. 27. 29. 31.

opibus

labl.)

opifex 69 opprimeris

pariterque 23. 47. 61.91.97. pari[ter? 16*

58*. 105.

? 86 b optima (seruatrix) 85
.

paro

parant
82.

27.

parans

78.

pa-

optas 105 opus [nom.)

76 a.

operis

opus {acc) 83. 84. 89. 96. 97. 103. opera (maiora) 96 orbis (totus) 75. orbem 68 ordine 34*. 69 oriens (misit) 26 origo 46 ornamenta (operis) 82 ornatu 80 ornat 82 {trad. hornat). ornauit (tumulum) 42. 44 {cf. ornarat 104 11,7).
os

(populis) 19. parati (seruire) <1,5>. 8. paratis (impensis) 84 pars (humani generis) 68. (in) partes 18 partus (conscia) 69. partu 68

ratum

[paruus] (honor)
(honore) 97.
(uiribus) 40

paruo 11. paruos (in

j)

artus confluxit) 68.

aruis

passio (lecta) 77 pastor cogn. Christi 67.

trus)"71.

(Pe13.

pastoris

73

ore 3*. 34*

(('.si.

74

(summi). 74 (Leonis). storem (puerum) 1,7

pa-

124
patefacta (monumenta) 96 patet 56*/91. 103

INDEX

11

pater
jxitior

34*. 57. patris

(i. e.

clei)

pateraas (sedes) 91

[34*. 69

perennis 97. perenni 69. perennes (poenae) 3* pereo perit 72. 92. periit 89. periere
(furores) 87.

peritura
(exi-

pateris 61. ijassus 5 2. passum 91. passi 58*. 59a

(facies) 40. (gens) 99. peri-

tura (castra) 89
perferre 69. lium) 18
perficio l^erfecta

patria

pertulit

patriae (finiljus) 48. triam 46. 52. 70 patrias (leges) 2,2

pa-

(nimio labore)

79..

patronos 97 patulo 71 (docet) pauperis 87. i^auperibus 33*

l^erfectus (amicus) 11 permissa est (gens) 99 perpetuam (fidem) 82. (uitam)

pax cogn. Christi

(in)

67.

(foedera) 18. 48.

pacis pacem 93.

85 peccato-

persoluere
pes

(poenas) 4

[72

pace

12. 48.

peccati (nodum) 64.

(sordes) 105. pec(dolere) 18 pectore (ualido) 71. (sub uno)68. pectora <1,5>. 3*. 69 {ter)

rum

pedibus 101 pessimus (hostis) 99 pestiferamque (luem) 78

cata

petit (aetheris alta)30.

86b. (foutem) 101.
(astra) 107.

(atria)

petunt
(caeli

petamus

pecudes

63.

pecudum

(attoniti

timores) 69

patriam) 70. petentes [acc.) 33*. peteret (regna pio-

pelagi 9. 78 peUo pulsi 18

penetralia(Christi)2,13.(cor-

rum)

37. petisti (caelestia regna) 7. petiuit (su-

peras auras) 79. petiere (domum aetheriam) 43. 47.

(aetherias domos) 23. (aetherios sinus) 26 petra cogn. Christi 67

penetrare
p e r (artus)

dis) <1,4>. 11 2,17.

penetras 69

penitus 20*
27. (astra) 26. (citha8.

picturae {gen.) 104

ram)1.10. (crucem)70.(Da-

pietas
pius 93.

10. 31.

pietate 29
pia 12
49.

masum) minum)

(damna) 87. (do10. (membra) 40.

pignus (honestum)
(in arce) 65.

10 pio (timori) 103.

(odores) 85. (uirecta) 86 b. (saecla, saecula) 2,24. 41*.

57. 80. 84. 85. 93. 98.
(to-

piorum

{his). 26. 37. 43. 47. piis (martyribus) 89.

pia

tum) 74 peregit (opus) 83. peracta (caede) 1,15 perculit 107. perculerat 14

(corpora) 97. (foedera) 2,5. 44. 46. (uiscera matris) 13. 30. 37. 43. 46

(membra)

placeo

percussor 29 perdere (consortia

perdiderat rant 83
74.

uitae) 10.

placuit cuisse

2,10.
29.

12.

pla-

perdide-

placidus 79. lamine) 21*

placitura 87 placido (modu-

INDEX
plange 87

II

125
3*. 14. 26.

potius
21*.
59. 82.

plebs
44.

(sancta)

praebet

(dona)

4.

99 <praebete

jjlebis (gloria) 23. (rector)

(aures) 1,1^

plebem

2,4 (discer{neutr.)
[35.

pere). 33*. 96 (domini)

praecepta2,l. 2,9. 17. 20*.77. praeceptis (seruire) 8

pleno (ore) 74.

plena
102.

praecesserat 10
praeclaris (monitis) 77

plus (placitura) 87

103

poena
(

27.

44.

pereunes )

*.

poenae poenas

praeda 87 praedicat 70

(persoluere) 4 poli (artificem) 68. (claustra) 72. polo 71 I)onere (membra) 28*. posuit

praedicere(uera)2,16. praedixit (c. inf.) 48 praedita 86 b praedo 79

praefectus (urbis) 105 praemia {nom. siue acc.) 14.
98. (Christi)91.(uitae)2,12.
13.

(corpus) 85. (furorem) 8.

(castra) 89.
13. 75

j)

e r e
12.

posuissent

positus

58*
2,2

populus
93.

11. 14. 18. 37. 48. 93.

{dat.) 92.

praeponere

populo

populum populi(now.) 13. po-

praestas (omnia) 61. (ista) 81. praestat (omnia) 27. (solacia) 53. (uiuere semina)9.

pulis(f/ai.)l,10. 1,16. 2,16. 19. 28*. 76a. populos 68.

populis (in) 33* porrigit 56*

praestet (lumen) 10. (quid nieriti) 41*. praestante

(Petro) 5*. 19 praesul 92. praesule 83 praeterea 57 preces 19(?). <(46,11>. precibus 40. 46. 52. 103 precor 30. 40. 52
(Christo) 42.

porta

cof/n.

Christi 67.

porta

praestantia

(patet)

56*

portant (tropaea ex hoste) 12. portare (stigmata) 2,22.

(triumfos) 8

possim

17.

possit

8.

48.

posset 2,7. 11. 13. 19.29. 37. possent 2,12. 2,23. potuit 9. 27. 32. 42. 46 post (adu.) 44. 46. 77 p s t (cineres) 9. (bis quattuor
annos) 34*. (foedera) 5;:!. (lumina) 9. (multa) 33*. (praemia) 14. (requiem) 4.
(tenebras) 2,6. 9

premeret
rent 37

14.

99.

preme7.

presbyter
pretiosa
pridem 80
prid(ie) 33*.

(presbiter 82)

28*. 37. 38. 54 (?).79. presbyteri 83. presby[tero] 51*

(fides) 7.

pretiosior

(aula) 104

34*

IDOstea 29

primus
2,10.
(ia-

posteaquam 46 postquam (placuit)

cuisse) 29

primo (iuncta marito) 53. primo (lumine)

14.

69.

primaque

(in fi-onte)

106.

prima

(foedera tha-

potens (rerum) 68

potestas

27. 57. 64

lami) 53 principium (finisque) 69

potitus (regna) 93

principe

(niundi)

7.

30. 43.

47

126
prior 13. 49 prius 26

INDEX

II

pro (nomine)

priscus (indole) 20* 52. 58*. (reditu) 42. (rege) 41*. (p. tanto

(sanctum decus) 10. pudorem (uirgineum) 12. pudore (contenta) 53 puellae 10. puellam 40

puer

29.

78.

puerum

(in-

munere) 63

probat

37.

probaret

10. j)ro-

babi 76a. probatus probatos 89 probra 70

49.

sontem) 44. (pastorem i. e. Dauicl) 1,7. puerique (senes) 12. pueros (insontes) 86 b

pulcra

(decore suo) 53.

pul-

procedere
pr
cer

37

procellas (muudi) 73

um (numerus) 12. (pvae14

17.

cepta) 2,1

(praecepta) fanis (uulgare) profeta u. propheta jDrofundum (maris) profusum (crinem)

prodere profana

pro-

14
2,17

chra (gratia loci) 106. (metalla) 104 Ijulsante (metu) 8 purgat 74. purgant <(1,4^. pm-gata (tellure) 68. purgatis (terris) 69 purificatque (animas) 74. purificare (luem) 101 XDurpuream (animam) 86 b. p u r -

prohibet (fateri) proiciunt (clipeos)

proles (uera dei) 69

40 53
8

pureo (sanguine) puro (corde?) 19

pro-

49.

58*

promeruit

(c.

inf.) 2,12.

Q
quaeris
106.
10. 12. 21*. 34*.

meruere (fidem) 77 liromebat 21*

properat (uincere) 86 a. proadire) l^era (conpescere
,

86b.

103.

properauit
1,6. 21*.

(ad

caelum) 7 propheta co_9H. CliristiQl. pro-

i t u r 27. quaesita est (lux) 95. quaesita

rens quaer

quaerat 31. quae85. quaesisset 37.

33*
14
(potius

phetam

{neutr.)

profeta

quaeso 62*

(modulante) 33*. tas 2,3 {cf. 60)

prophe-

quam
cf.

{adii.)

quam).

71

(quam

ualido).

propitiator coyn. Christi 67

propositum (mentis) 10 proprium (nomen) 57. proprio (sanguine)

priis (sumptibus)

47.

pro-

103

prospera (terrca) 71 protinus 4. 107 prouehit 70. prouecto (mihi)

57

prouida (cura) 74

psallere

1,10. 33*.

63

pudor

(sanctus) 10.

pudoris

adn. 87 (numinis) 106 quasi (sponsa polo) 71 quattuor (bis qu. annos) 34* -que 1 {sexiens). 2 {qmter). 4. 5*. S{bis). 12 {bis). 13 {bis). 15*c(?). 18. 19 {ter). 2 3 {quater). 26 {ter). 27. 28* {bis). 30. iO{bis). 43. 46,3. <46,11>. 47 {bis). 52. 57. 58*. 59(?). 61 queas 103

quantum

INDEX
qui
(tiom. sing.) 1,9. 1,13. 4. 7.
r

II

127

abidu

m (carnificem) 29.
14.

ra-

9 {ter). 11. 12 (his). 13. 14. 21*. 28*(?>-(s). 31. 34*. 48. quae {fem. 52. 61. 62*. sing.) 35('?). 53. cuius 34*.

bidis (canibus)

rabi-

cui
44.
52.

2,18. 5*. 44. 57.

quem
10. 11.

das? (iras) 81 radix cogn. Christi 67 rapidas (iras) 81 (an rabidas?) rapiunt 13. 86b. rapiant 3*.

<62*>.

quam

raperet
12.

quod

{neutr. acc.) 11. 26.

10. rapuit 1,8. 14. 21*. 23. raptus

qua7. qViO {ahl.neutr.) 13.30.37.43.46. qui(^jZw.) <1,3>. 12. 13. 61. quae quorum {pl. fem.) 3*. 57. {masc.) 20*. quis (= quibus) 12. 14. 56*. quos 12.
23. 31.

2,13.
(loci)

rapta 107
ratione

ratio cogn. Christi 67.

73
2,8

recepit

recreat 71

rector 13.14.18. 34*.42.44(plebi.s).

quae

{acc. neiitr.)

48 (ueridicus).
23.

1,16. 27. 35(?).

62*

toris (saucti)

recrec-

quia

2,23

{'?

rectiiis quo). 9. 16*.

tore (iubente)
recubans 3*

<46,12>. 48

quicumque
79.

(sitig.) 14.

31. 42.

reddit

11. 13. 14. 42. 92.

red47.

101

dens
69. 78

34*.

reddere

quiescit 21*. quiescunt 10. 34*. quiescet 33*

quin (potius) 3*. qjuinque 15*

quis

(et)

68

(=

quibus) u. qui

redeuntis (conditor aeui) 68 reditu (pro) 42 reducis (animas) 69 refero (grates)62*. refert37.
40. 52.

quis

(tollere uellet) 13.

quid

referat

26.

re-

2,7. 2,12. 8.

41*. 53

ferens84. referre48. re-

quisquam
13. 61

29.

quemquam

tulit 29.
refusa nocte 69 refoujet? 11

retulisse 40

quisque

34*. 74. (uides) 33*. 82 quisquis 103. quidquid 4. 33*.

<1,2>. 26.

quaeque

regia

(caeli)

10.

12. 21*. 23.

49. 91

103 (quicquid)

quo

2,23

{al.

quod

(coni.)

qui, quia). 85 10 (adiret). 23.

regnatricem 101 (fidem) regnat 65. 85

regni

59. 62*. 68. 72.

regnum
(cae-

27 (potuit). 34*(quiescunt). 49 (seruat). 61 (rupi) quom? 87 quondam 89 quoniam (creuerat) 57

47 (meruere).

(petiuit) 79.
lestia)

regna
7.

86b. 93. regna (piorum) 37. regnaque (piorum) 23. 26. [43. 47 rego regit 63. 86 a. rexit 92. 93 religiosa (domus) 103
1,10.

R
rabies (effera) 87. rabiemque 2,19(ferarum). 40(tyranni)

relinquit 101.

relinquunt
44

8.

reliquit
licta est?

1,14. 18. 80. re-

remeare 69

128
reminiscere
renatus 101 renidet 106
renitens 71
(nostri) 10

IXDEX

II

S
sacer

sacrum (liquorem)
.

105.

(lo-

renouant
98.

<(l,o^. renouans 79. renouata (domus) 82

cum)83. sacram(fidem)77. sacro (amne) 78 (fonte) 101.

(in ore) 3*.
cris

sacras (fores)
in sa-

reparato (honore) 99 repedare 61

103. (scripturas) 3*.

34*

rependo
61.

(uota) [46,13

=]

88.

sacerdos

(munera) 76 a. repjend[ere uota? 59 a repertor (lucis) 69. (mundi) 68 repperit 99 repetens 68. repetisse 91 reportans 60 reputans 71 requiem 93 requiescit 100. requiescunt 92 requiris 26. 103 rerum (mira fides) 2,11. 8. 46

12.28*. 33*. 34*. 42. 57. 67 {cogn. Christi). 93 sacramenta (Christi) 14

sacraria 74. 106

sacrilegam (turbam) 78. sacrilego (corde) 89

sacro sacraui 84. sacrati {gen.) 70.
101.

sacratum
19.

(tumu-

lum)

sacrata (mem-

bra) 10. (sepulchra) 89

sacri (sinceri) 68,21 saecli 98. (per) saecla 2,24. (per) saecula 41*. 57. 64.

reseruat

(secreta) 2,15

resoluta (malis) 86 b respicit 91 respuit (luem) 78 restant (solamina) 107 resurgit 66. 92. resurgunt 87 rete cogn. Christi 67

80.83.84.85.93.98. saeclis

retentat 44
retinet

{cf.

23. 31. 49. 53.

12.

adn. 19) reti12.

nent

retinere

33*. 42 reuisit 79 rex cogn. Christi 67.

(tracl.

saepta (moenia) 99 saeua (gens) 87. saeuumque (officium) 8 saluasaluatoris (Jemma) 67. tore {lemma) 68 saluet 63
salus coyn. Christi 67.
64.

(multis) 69 saeptus (auxilio) 55.

regi 59

(summa) salutis (dona) 4

regiae

.).

regemrege

salutares (undas) 101

que
(pro)

(dicauit)

1,8.

saluum 3*
sancte {adu.^) 34*

41*
4

rigabant

sanctus
s

rite 62*. 77.

89 ritu (monachi) 78 riuis 85 roborat (animos) 72 rogo (quaeso) 62*

10. 20*. 27. 30. 73. a n ct a {nom. fem.) 21*. 59.

77.

sanctum
{gen.)

{neutr.) 40.

sancti

{gen.) <(46,12>. 52.

sanctae

sanctum
tam(?) 62*.
46.

2,5. 28*. {masc.) 1,6. 14.

rogum

(fugiens) 71

21* {trad. senem).

sanc1,17.

rudibus (annis) 79

sancte

rupi (uincuhi mortis) 61

rutilant (fastigia tecti) 84

sancto {abl.) 52. 72. sancti (jj/mt.) 12. sancta

INDEX
(neutr.

II

129
3*. 28*. 30. 33*. 37.
(s.

torum

101. sanc{masc.) 7. 12. 23. 31. 42. 46. 61. 87. 96. 99. sanctis {masc.) 42.91.92. sanctos 2,3. 12. 26. 40. sancta {neutr. acc.) 62*.
]ilxir.)

semper
59.

98

et adsidue)

senex
seni 34*.

senem(? em. sanctum)21*. senes {nom.) V2

(bis)

seni

27
64.

sanctissime
2,25.

(cloctor)

sanctissimorum
27.

senior 13 sensum (humanum)

sensus

{an beatissimorum ? ) 45. sanctissim a(membra)2 9

{nom.pl.) lOb. sensus (letiferos) 103 sentit 93. sentire (aetatis uices) 69. sensit 2,7

sanguis
70.

sanguinis
26.

(ob

meritum)

sanguinem
46.47.49.

sanguine

sentibus
sepelio

(in mediis) 29
4.

52. 58*. 77. 79.

86b

sanus
(male s. manus) 14 sapientia cogn. Christi 67 satiant 3* satis est 2,18. satis (dilecta) 53 saxo (tereti) 1,14. saxa (concaua) 83. saxis (perculerat) 14 scelerum scelere (bostili) 99. sc(h)isma {aU.) 37. [103

sepultos
septem 90

91

sana

sepulchri (iure) 87.

{dat.)
95.

sepulchro

chrum

sepul107. (uenerare) 27. 42.

46. sepulcra (ueneranda, nom.) 12. sepulchra

{acc.) 29.

89

sequeris

49.

sequitur

27.

scinditur
scit 1,17.
(c.

(in partes)

18

seque48. 85. 86b. 91. rentur 37. secutus 2,1. secuti 2,9. 20*. 33*. 93.
{plur.) 23. 26. 69. 77 serior 80 (ornatu)

scire
1,9.

101.

seiret

inf.)

28*

scribsit (Filocalus) 18
scripturas (sacras) 3* scrutatus (uiscera terrae) 4

serpentis (uenena)

secaret

(colla)

29.

secuit

(pia uiscera matris) 13. 30. 37. 43. 46 secreta (reseruat) 2,15

2,21 serta (florea) 86 seruatrix (legis) 85 seruire (parati) <^1,5^. 8 seruo seruas (altaria) 52. se]r15*. seruat ? uas
. . .

secunda

(sorte)

34*
13 sedis (apo-

(altaria) 12. 31.

(membra)
58*.

sed

5*. 10. 12

49. 87.

seruant (aram)
<(1,3)>.

sedere 93.

sedentem

(mella)

(tumulum)

sedes 5*. 69. 80.

seruare (cmseruaret?)

stolicae) 57. 82. 92. sedem sede 31. 69. 79. 66. 105.

sedes

{acc.) 91.

sedibus 84

seditio

18.

48
iterum) 7 9. 69

sedulus 20*

seruaret (foedera) seruatus 61. 81. seruatum (munus) 34*. ser[uatura 82 seruus (dei) 45 sexaginta (duo) 43
28*.
18.

semel (atque semina {acc.)

Damasvs,
ed.

si (quaeris) 10. 12. (ualeas) 19

34*.

106.

Ihm

130
sic 33*. 37. 63. 66. {saep.)

IXDEX

II

siccauit 4
siderei (regni) 72.

sidereo (nu-

mine) 65
sidus

spes 62*. 67 {cogn. Christi) spirare 3* spiritus 34*. 69. (sanctus) 73 sponsa (polo) 71 sponsus cogn. Christi 67

sidera (noua) 26. 69 signaris 70 signat 73. 86 b. signum (crux notaret) 63 sileam 53 simplex 69 sinceri (sacri) 68 sine (fine) 3*. 107. (uindice) 102 sino sine(?, rectius finem) 62* sinus (aetherios) 26. (uirgineos) 69 siquidem 99 sitit <1,2^. sitiens 79 sociat 71. sociate {uocat.) 61
solis (post lumina s.) 9 solacia (fletus) 53 solamina (luctus) 107 solidatur (mens) 72 sollertia (mundi) 69 sollicite {adu.) 4. 61 sollicito (uisu) 69
soluis (pectora) 69.
soluit (uo-

sponte 26. 40 stigmate (gemello)

70.

stig-

2,22 stirpe (decens) 71 stringe (lacrimas) 21 * studio (inani) 3*

mata

stupuit 68. 83 sub (aggere) 49. (antro) 29. (iudice) 18. (tegmine) 3*. (tempore) 79. (uertice) 31. (urbe) 89

subdere 3*
suheo subire 69.
subicit 101
subisti (nexus) 68-

subito
23.

2,11.

8.

13.

16*. 21*.

40

tum) <^5*,6^.
(foedera) 48.
(uincula)
9.

soluuntur

soluere

<(soluere uota

sublimis 65. sublimes (animas) 12 subriperes (leto) 68 subtraheret (negi) 93 succedent (poenae) 3* suggerit 65 sugo suxit 79
sui

46,11>

solus
86

1,9.
a.

sola (fides) 32. solo (pudore) 53

63
(nocte) 27

sibi
se

10. 12. 13.

21*. 29. 49.

somnus
sonus
sordes
105.

27

q u e (suumque caput) 13. sese 10 (uouerat)

(fidei)

sum
est
abolere)
34*. <46,12>. esses {an 29. esse s...?) 16*. esset 37. fuit 11. 21*. fui 34*. 33*. 48. fuerat 46. 53. fuerant 61. forent 107. futurae (lucis) 70. futu2,18.

soporifera

5*.

(peccatorum

48.

essem

sordibus (expositis)
{bis).

soror 10

sorori

sorte (secunda) 34* spatiis (terrae) 68 specie (elegans) 71 spectantes 8

ram
64.

(uitam) 66
(salus)

summa(potestas)57.64.

specula? 83,7 spelunca 78

summi

(pastoris) 73.

(tecti) 84.

summo

(deo) 77

INDEX
sumo
sumite 72. sumpsit 21* sumptibus (propriis) 103 superante 34*. superare 4. 62*. 86a. superasse
40.

II

131
pla (deorum
coleret) 1,13.
t.)

templis (in his

87

temptatus
tempus
46.

2,7

pore
44.

(laetificum) 98. tem(quo) 13. 30. 37. 43.

superato
superos

(principe

mundi) 43
supenis
(ad)
9.

superas

(auras) 79. 85 suplicet (domino) 71

(longo post tempore) (sub pai'uo) 79. (continuo) 85. tempora (felicia) 93 tempora (ligant serta florea) tene uox corrupta 34* [86 b

supplex
81.

32. 36. 44. 47. 61. 74.

supplicis 46

tenebras (post) 2,6. 9. tenebrisque (fugatis) 19. (a

mortis) tenebris 84 tenent (trad. teneat) 5*.

supplicii 68 suprema (decorat) 20*

te-

(deorum) 1,13 surgunt 82. surgat 85. surgere 9. surrexit 86 suscipe 70. 99. suscepta (cruce) suspiciens (meritum) 32 [73 suus

surdorum

neant

57.

tenerent 96.

teneret 27. tenuit 2,14.

te-

11. 19. 34*. 59. 78. 80.

suumque

(caput) 13. suo (decore) 53. suo (contensua tus) 28*. suos 26.

nebis 84 tenerae (uirginis) 107. roque (meatu) 4. (sanguine) 79 ter (denos annos) 34*

tenetenero

(crimina) 18. (uota) 42. 47

tereti (saxo) 1,14 terra 92. 96. terrae (gen.) 4.

9.

68.

terris (dat. et abl.) 92.

T
taetri (inferni) 3* tales (animae) 107 tandem 21*. 33*

34*. 64. 69

terrenum

terrena (neutr.)
[105
(post)

84. 101. terrenis (maculis)

tartaream (mortem) 84
tartara 3*
tecti (fastigia) 84.
95.

terrea (prospera) 71 tertia (lux caeli) 2,14. tertia (lumina) 9

testarum

tectis (dat.)

55. 57 tegeret 96 telaque (gerentem) 1,12. telaque (cruenta) 8. tela (asjjera) 79. (cruenta) 83. (impia) 86 a temeraria (dextera) 99

tecta (noua)

tegit 86 b. 92.

(fragmenta) 27 testis (amoris) 10 testatur 104 thalami (post foedera) 53

timeo

timui
10.

(uexare) 12. (mortem) timuit(portare)2,22. (gladium) 41*. timuere

(mori) 77

temnere (mundum)
templum
99.

11. 76(?) (sacraui) 84. (uiolauit)

timoril03.

timorem40.

timo-

templum (domini, i.e.

humanum
uideret)

corpus
40.

res (pecudum attoniti) 69 titulum 86 b. titulus 71. 89. titulos 14. titulis (militiae clarus) 105

templorum

84.

tem-

9*

132
tollere (palmam) 13

INDEX

II

2,26.29.

tua (gaudia)G2*.

tormenta

2,20.

ii'2

tuis (precibus) 46

torta imamilla) 71

tyranni

(feritate) 18. 43. 48.

totidemque 63

(iussa) 8. 27. 37. (minas) 40

totum (neutr.)

4. totos (anuos) tradentes 77. tradita est 5* [93 trans (aethera) 2,11 transact i (crimina) 103 transcendit (annos) 33*. (culmina) 74 transiere (dies) 27 trina (coniunctio mundi) 64. trinum (lumen) 83 triplicique (in nomine) 69 tristem 61. tristes {acc.) 4

ujaleas

(si fundere) 19 ualido (pectore) 71 uallo (saepta moenia) 99 uanis (curis) 3* uarii (mundi) 69. uarias guas) 63

(lin-

ubera
ueho

(porrigit)

56*

ubinam

37

triuniphans
phis

42. 79 triumphum(inferre)84. trium-

(sociate)61.

trium-

uexit (ad caelum) 31. uectus (trans aethera) 2,11

uel 34*. 63 uenena (dira serpentis) 2,21.
(fellis)

phos(triumfos8)l,17.2,26. 8. 23. 29

tropaeum (acc.) 14. 17. tropaea {acc.) 1,16. 12. 21* truncumque (reliquit) 1,14
trux

46

uenerabilis (martyr) 100. (praesul) 92'

uenerare (sepulchrum)
46.

27. 42.

trucis (tyranni) 40. trucibusque (uiris) 71 tu3*. tui69. tibi30.[46,13=]

te {acc^ 88. 55. 61. 62*. 3* {bis). 10. 46. 49. 52. 61. te {ahl.) 61. 81 tuba 40

uenerans (deum) 84. beneratus (patronos) 97. ueuerandus 87. u e n e -

randa

{fem.) 10. 33*. 40.

uenerandas

faedes)

ueneranda

106. (sacraria) 74.

(sepulcra) 12. 83(?)

tuetur
tumuere

13
(sinus) 68
23. 31. 45.
7. 11.

uenit31. ueniuntl6*? ueniat

<46,12>. 96. tu<1,2)>. ueniente (deo)lO. uenientibus {dat.) 61.

tumulus

49. 53. 86 b.

mulum

92. 15*. 33*. 34*.

uenturus
91 uenerem 71

erit 66.

uentu-

rum

42.87.95. tumulumque (sacratum) 19. tumulo {abl) 10. 20*. 85. tumulis in tumulos 87 {dat.) 99. tunc 10 [bis). 13. 23. 27. 29. 43 turba (piorum) 12. (ethnica) 71. turbam(sacrilegam) 78

uenuste {adu.) 64

uerbera

2,19. 32

uerbum (co/7>.
(decem

Christi)67.

uerba

turbant
iuus

27

63 u c r i d i c u s (rector) 48 uernant (gramina) 85 uersus {in lcmmate) 2. 3*. uersos 76. uersibus 2,25. 61
legis)

tua

(facula) 10.

tuos

1,17.

uertice (montis) 31

INDEX
uerterunt (sepulchra) 89 uerus uera (dei proles) 69. uerum (lumen) 2,6. uei-umque (lauacrum) 5*. uero (de nomine) 7. uera (praedicare)
2,16

II

133
(felix) 84.

uirgolO.
uirtus

uirginis
[u"lirtu
.

10. 71. 84.

107
(pares) 47
30.
.?

11. 63. 67. 80.

15*.

uirtute

uiribus uiscera
uisere

(paruis) 40 (matris) 13.

37.

43. 46. (terrae)

2,18.

4
.
.

uere
uesana

(adu.) 7 (iurgia) 81

uisen[t

60

uisu (sollicito) 69
(tu-

ujester 15*(?).

uestrum

uestra (pieuestras (lautate) 29. des) 26. uestra (colla) 29.

mulum)
29.

uita 10. 11. 21*. 33*. 62*. 67. uitae (gen.) 2,12. 3*. 10
(bis). 11. 13.

58*. 101. 103.

uitam 34*.
85.
18.

66. 69. 72. 77.

uestris (manibus) 29 uestibulum 106

uestire (mundum) 68. (nudos) 33*. uestita (marmoriuito

92.

105.

uitamque
<11,8>. 20*

uita. (abJ.)

uitis cogn. Christi 67

bus) 35

uetuit (c. inf.) 18 uetustas 42

uitare (procellas) 73 uitulus cogn. Christi 67 uiuit 2,24. 92. 107. uiue 101.

uexare (piorum
uia (cogn.
85. 102.

cineres) 12

uiuere9.28*. uixit
uiuos 91 ultro 79

12.

Cliristi) 67.

uiam

72.

53.93. uixisse(latentem)
[2,18

uias (mille nocendi) 27. 86 a uices (aetatis sentire) 69 uicina (in sede) 31 uictor 7. 49. 79 uictoriam (crucis) 70
uictricis 84. 86 b

umor unda

u.

humor
undas 101. undis
[73

68. 74.

unde 3*

unica
una

(fem.) 23 (sedes) 5*.

unum
(ad)

uides

33*. 34*. 35. 96.

uidet

crum) 5*.
tribus) 1,7.

unum

(laua(de fra(i.e.

(omnia nutu) 65. uideret 40. uiso (numine) 68

uincit 84.

unum

uincere

32. 84. 86 a.

2,23. 27. uicit (iurgia)

uindice (poena) 102

[81
5*. 9.

uincla
uio

2,19.

uincula

deum) 73 uellet 2,2. 13. uolens 99. uolui 2,26. 12. 33*. 57. uoluit 14. 28*. 47.48.57. uoluisset 40
uolucresque 63

uinea {cogn. Christi) 67

[61

uomit
61

74.

uomuit

(fellis

ue-

uiantem
uiolauit 99

nena) 46 uos 29

u(ir) c(larissimus)?

62 a* uirga cogn. Christi 67. uir12. uir-

uotum

(acc.)

<5*, 6>. 78.

uoto

(diuite) 87.

uota

(reddit)

gas 2,20 uirgineum(pudorem)

ginei
(sinus)
68.

42.47. (rependo)
88. 61.

[46,13=]

(soluere) <46,11>.

uirgi-

neos (sinus) 69

uouerat

uotis (paribus) 87 (sese Christo) 10

13 4

INDEX
46. 68.

m
nera
(profanis) 14 107. (intulerat) 27

uox
urbis

uocem
pit) 2,8

uocis (gratia) 63. (lucemque recepraef.) 105

utero (inclusum) 68

uulgare

uulnere (aeterno)

uul-

(Romanae

urere
ut

(flammis) 40

(recepit)2,8.

{c. coni.) 10 (bis). 29. 30. 37 {bis). 40. 48. 52

fragmenta

11. 15*. 16*. 17. 19.

ut

(hostis) 46

uterque (angelus

[66 diio angeli)

24. 25.35. 36.39*. 50*. 54.

59. 59 a. 60. 62 a*. 90. 94

III

NOTABILIA
buenda qiudia sunt 2 seuectus, Faulus cutus

Metra
dactyli: hexametris

Damasiana

omnia composita praeter 32

et 55 {monostichum 56*)

amorem, 17 honorem flere, 53 pu18 dolere amore) dore

Jiexametri
93. 98

rustici

76.

82,7.

correptio syllabae longae

74. disticha 5*. 32. 55. 72 77. 78. 80. 82. 83. 86. 87. 104. 106. 89. 95. 99. 101

107
tetram. dact. catal. in syll. 71

iambi: dimetri 70
inscriptiones sohita oratione 6*. 22. 24. 38*. 39*. 45. 50*. 51*. 62 a*. 100 {cf. 18. 23.
31. 33*. 34*. 53. 76. 77. 78. 85. 98. 107)

beatissime perperam trad. pro sanctissime 2,25 {cf. 30. 31). clamaret 93. defendens 93. delicti? 44 deuotam 76 {U. adn.). fa(cf. 37). elegans 71,5. bulas 3*. fratremque coni. falsao-2. gauisa 71,15. hlc
72,2.

lugubres

cramenta
<^Saturnini

40. sa14,6 {u. adn.).

46,12). sana 81. retulit 29.

uere-

tulisse40.

sviplicet 71,22

Metrica et prosodiaca
acrostichides 82

(LEONIS). 84
98

nominum propriorum mus liberior e. gr. Irene 10,2. Tiburti 30,5

correptio
<(sancti finalium 46,12). soli 93. postea 29 (p s t e a q u a 46 ). octoginta 33*. sexaginta 43. ipso 70,6 (m. (/.). (fide

(CONSTANTINA DEO).
85

(AFKODITE HF).
et

(FELICIS)
acrostichides
telestichides

64

et

65 (lESVS)

chmsulae uersuum. inter se consonantes in hymnis 70. 71

{in

11,8). intemerata
{u.

(a?>?.) ?

adn).

annos

93.

no-

Damasianis

casui

tri-

biles {acc.) 93.

natts 41*

INDEX ni
sancte {adu.tj 34*
diaeresis ^'i adn.)
{u.

135
14. 21*.

adn.)
{u.

ciuemque? 52,2

hiatus aspera innocuo 79,5. in caesura 7Ga,3 et 96,6 (Da-

masus non admisit)

positio
Sisinniiis

qui obscurans caesuram inueniet uicina in sede habitare beatos 31 syncope saecla 2,24 (saecula
1,16.

quae ex

altaria 12. 31. 52.

41.57

cei.).

saecli 98.

uin-

ponere 28*
37.

{u.

adn.)

productio syllabae breuis

cla 2,19 (uincula 5*. 9. 61) synizesis diaconus 20*. malui

33*.

cath olicam
82.

[Damjaso?

transiere

27,6

decoi-ans? 44 {u. adn. et addend.). dedit 85 {acrofacula 10. stichi causa). a1eTtem 34* {scr. idem). dicum 1,12. mlsericors perennis 97. <(preces 93.

telestichides u. acrostichides

Orthograpliica et granimatica
in codd. passim, in e lapidibus adsiduae 98. orae 34*. praesbiter 83 e pro ae in lapidib its p r e s t a t 27 et 53 {cf. 9, sed praestantia 19 lapis, praestante 5* codd.). que 85. secula 85 quiescit 21* {cod.), quiee et i scet 33* (Japis). gemescens 89 {cod.). uidis 82 {lapis)

ae

2^^'0

46,11)>.

prophetam
40

1,6.

{sed prophetas 2,3. profeta33*). profundum

2,17.

21*

profusum

{sed

profanis, profana 14. 17). rependo 76 a {Damasus re-

pendo61.88

= 46,13).

se-

sanctum). specula? 83. sub aggere? 49 {u.adn., cf.29 sub antro) productae finales in caesura
{em.

nem 21*

et

populus 37,5. 43. confessa Christum 41*. uita 21*. in tliesi cunctus 93.
duo
poena? 44
uare? 28*
{u. adn.).

ser-

{u. adn.).

in arsi

celsalOG. opera95.trina64 productae ui accentus in enclisi

Hiacyntho 97 {cod.). j Hippoliti 82 {lapis). inclita 82, sed inclyta 40 Qupis). martiribus 97 {cod.). praesbiter 83 (Japis, cf. 82). Siagrio 85 clipeos et clypeos codd. 1. 8. {illud melius)
et

regnaque
telaque

23.26.43.

47.

1,12. 8,6.

spondiacus 52,2? {u. adn.) synaloephe uocalis longae in breui syllaba Christi apouocis monosylstole 70.
labae in arsi qua ad 7. quae qui intemerata 7.

aceruae 107. benera\) tus et exornabit 97 {cod.). probabi 76 a (lapis) inter uocales omissa abiit
lapis 53 {u. adn. 79,7) owissrt aula? 93. bisomu85

m
n
c et

coniunx 33*

{lapis)
{recte lapis)

c et t

solacia53

intemerata 35.

quae

in-

tulerat 27. qui ad te 61. qui antistes 82. in thesi

qui in 12. 48.

qui ex 12.

Ticrida 20* {cod.). cf. 85. 98 k kaput 1 3 {cod.). kal(endas) 53 A et i atque 4 {lapis, non adque 96 (lapis) adque).

136
t j^ro tt

INDEX
iiietri cama retulit retulisse 40 (lajxis) labsos, scribsit 18

III

29.

coniugatio abiit 53

{u.

adn. 79,7)

ei

dedere,meruere,petiere
sim. ita semper

(Japis).

lapsos 48
(cocZ.)

{codcl.).

optulit 13

item
,

Damasus^ mutasti, mundas-

j^^o

pp metri causa suplicet 71,22 (suppl. codd.)

s e n s s e sim. {u. ind. 11) rustice uidis 82

f et

ph Afrodite 85 {lapis). FilocaluslS (Japis). profeta 33* (Jupis, proph. cofW. 2.21*). triumfos 8 (Zapis, triumpb. codd. 2. 23. 42)

aduerhia

mage
syntaxis

12. 19

(magis 20*. 29)

li

addita humor 4 (la^Jis). hornat 82 (lajns) oniissa Adrias 78. Cristi 98 (laj)is). scisma 37 (cofZ., sed thalami 53 Japis). Timoteus 38* {tapis). sepulcra 12 (Zojji.s). pulcra 53
sed sepulchrum, sepulchra 27. 89 lapides
{Japis),

fruitur ignem 102. regua potitus 93. miserere sepulchro 107. Christo credidit 75 dignissima uitae 107 haec permissa est 99

quantum
dit 106

inest,

quis condi-

fac cernere62*. gere 9

facietsur-

cx

(sepulcrhis 96 in lapide neglegenter insculpto). Yachinti 96 lapis {cf. 49 c. adn.) consti-ucxit 96 (Japis)
et

donasti noscere 62* caue te subdere3*. meruit

c.

inf.

2.

26. 33*. 46. 93.

meruit ut esset 37. promeruitnoscere2,12.

95.

quidquid

4 {lapis), quicquid quidquid codd. 33* adgressus 4 la^ns {inde scri-

praedixit lapsos cri-

hendnm adsiduis
siduae 98

2,4).

ad-

mina flere 48 credo quia faciet 9. monstrauit quod potuit uincere 27

inmensi4. inmensum40. inluuiem27 lapides {ergo

conloquiis 2,15)

postquam iacuisse
jmrentJiesis:

29

cognosce 53. cognoscite 7.53.76. fa10. 12. 57.

'?

conponere, componere

si)n.

compocodd. promiscue. suit 33* (lapis). conposuit,

conpleuerat 76
{lajns)

teor 2,25. temur 52,2

quaeso
53.
{cf.

fa-

{u. adn.).

rogo

62*.

quidmultis

precor 30. 40. 52) copulae: de et copula ii.adn.

11,9.

tnenda lapicidarum 21*. 98

declinatio

Pauhisque lohannes

58*

Agnen
scisma

40,2
{abJ.)

Compendia
37,2
12. 14. 56'

in carminibus

Damasianis
12.

oc19.

uersos 76

quis (= quibus)

currunt liacc Q. (= que) %{bis).

18.

INDEX ly
27.

137
libus peruolgata, cf. 33*. 34*. 76. 77. 78. 85. 98.107

40 {perscriptum nuda40,7, u. tabulam)

{et

que

PARENTV' 53

fortasse

FV-

F
^r

h(onestissima) f(emina) ?
n

ROKE
PRECIB.
VIRIB-

8,4:

u. adn.)

tTp

40,10 40,6

XS q(uae)q(ue) ^^' ""v'^

Utterae
^(^^>

n no ^o * caa^ssimus)? 62 a^ 82

XPI

12,5 {perscriptum CHilSTI 8 8 ei 27 3) in inscriptionibus soluta oratione

spatii
^-

cawsa

et symmetriae saepenumero ligatabulam

EPISCOP- 22
DEP(osita), M(enses), ANN(os) cet. 53, talia in sepulcra-

uocabula punctis distincta in epitaphio Eutychii n. 27 (tab. n. V)

IV INITIA

CARMINVM

Ad sedem propriam deus exule morte resurgit 66 Amplificam sequitur uitam dum casta Afrodite 85 Antistes Damasus picturae ornarat honore 104 Antistes domini celsa sacraria Christi 106
[?Aspice descensu extrucjto tenebrisque fugatis 19 Aspice descensum cernes mirabile factum 96 Aspice: et hic tumulus retinet caelestia membra 23
Christe potens rerum redeuntis conditor aeui 68 Cingebant latices montem teneroque meatu 4 Constantina deum uenerans Christoque dicata 84 Corpore mente animo pariterque et nomine Felix 61 Corporeis resoluta malis duce praedita Christo 86 b Cultores domini Felix pariterque Philippus 47 Cunctis porta patet quis porrigit ubera mater 56*

Decus sacrati nominis 70 [Deuastata ijterum summot[a plebe precantum?] 83

Dum Dum

Discite quid meriti praestet pro rege feriri 41 * lucem cupimus tectis admittere martyr 95 peritura Getae posuissent castra sub urbe 89

Eutychius martyr crudelia iussa tyranni 27 Extremo tumulus latuit sub aggere montis 49

Fama

refert sanctos dudum retulisse parentes 40 Felix digna tulit tparum munera Cristi 98

Grates [Christe] tibi refero spes uita bonorum 62*

138

INDEX IV

Haec Damasus tibi Christe deus noua tecta dicaui 55 Haec quicumque uides nimio perfecta labore 79 Hanc aram domini seruant Paulusque lohannes 58*
Heraclius uetuit labsos peccata dolere 18

Hic congesta iacet quaeris si turba piorum 12 Hic Festus iacet cognosc[ite ...."] 76 Hic furor hostilis templum uiolauit iniquus 99 Hic habitasse prius sanctos cognoscere debes 26 Hic positus caeli transcendit culmina Paulus 75 Hic uotis paribus tumulum duo nomina seruant 87 Hinc jDater exceptor lector leuita sacerdos 57 Hippolytus fertur premerent cum iussa tyranni 37 Hoc tumulo sacrata deo nunc membra quiescunt 10

lamdudum quod fama refei-t te Graecia misit lamdudum Saulus procerum praecepta secutus
In rebus tantis trina coniunctio mundi 64 Incola nunc Christi fuerat Carthaginis ante 46

52
2

[Insons] uita fuit Marci quam nouimus omnes 11 Intonuit metuenda dies surrexit in hostem 86 a Iste salutares fous continet inclitus undas 101 Istic insontes caelesti flumine lotas 73 lure pari regnat communis conditor aeui 65

Laeta deo j)lebs sancta canat quod moenia crescunt 82 Liberium lector mox et leuita secutus 93
Marcelline tuos pariter Petre nosse triumphos 29 Mannoribus uestita [ ] 35 Martiribus sanctis Proto pariterque Hiacyntho 97 Martyi-is ecce dies Agathae 71 Martyris haec Nemesi sedes per saecula floret 80 Martyris hic Mauri tumulus pia membra retentat 44 Martyris hic tumulus magno sub uertice montis 31 Militiae nomen dederant saeuumque gerebant 8

Nata Maria simul caro cum fratre Nione 77 Non haec humanis opibus non arte magistra 5* Non mirum est fallax nimium quod fiamma minatur 102 <^Nunc Damasi monitis aures praebete benignas^ 1
semel atque iterum uero de nomine Felix 7 Olim sacrilegam quam misit Graecia turbam 78 Omnia quaeque uides pi-oprio quaesita labore 33*
legis cognosce duorum 14 Perdiderat laticum longaeua incuria cursus 74 Praesul apostolicae sedis uenerabilis omni 92 Presbyter hic uoluit Sisinnus ponere membra 28*

Par meritum quicumque

INDEX V,
cunctisque autiquior annis 69 sanctum cognoscere debes 1,6 Psallere qui docuit dulci modulamine sanctos 63
Proles uera
clei

139

Prophetam

Christi

Qui gradiens i^elagi fluctus compressit amaros 9 Qui natum passumque deuni repetisse paternas 91 Qui i^eccatorum sordes abolere priorum 105 Quid loquar aut sileam? prohibet dolor ipse fateri 53
<^Quisque sitit ueniat cupiens haurire fluenta)> 1 Quisque uides tumulum uitam si quaeris operti 3 Quisquis plena deo mysteria mente requiris 103
*
[

Sanctorum quicumque legis uenerare sepulchrum 42 Sanctus ab officio uita grauis indole priscus 20* Saturnine tibi martyr mea uota rependo 88 (cf. 46) Spes uia uita salus ratio sapientia lumen 67 Stringe dolor lacrimas. quaeris plebs sancta Redemptum 21* Sumite perpetuam sancto de gurgite uitam 72

Te duce Venerius rapidas commiscuit iras 81 Tempore quo gladius secuit pia uiscera matris 13. 30. 43 egregius martyr contempto principe mundi 30 u. 2 hic positus rector caelestia iussa docebam 13
sexaginta duo capti feritate tyranni 43 Tityre tu fido recubans sub tegmine Christi 3*
carnificis flammas tormenta catenas 32 Veridicus rector lapsos quia crimina flere 48 Virginis hic tenerae lector miserere sepulcro 107

Verbera

Fragmenta metrica:

15*. 16*. 17. 19. 25. 36. 50*(?). 54. 59. 59a.

60. 76 a. 90. 94(?)

V INDEX TOPOGRAPHICVSi)
A
I

Monuinenta suburbana digesta per ordinem niarnm

VATICANVM
4 5* 72 73

carmen de fontibus Vaticanis carmen ad baptisterium s. Petri pertinens(?)

uersiculi scripti 'ad fontes' basilicae Vaticanae(?) epigramma inscriptum loco ^ubi pontifex consignat infantes' (basilicae Vaticanae?)

*)

supra monui.

Carmina Damasiana 1 idem cadit in

non lapidibus inscripta

nn. 63

71

fuisse

140
II

INDEX V
VIA PORTVEXSIS
6* inscriptio epistylii basilicae
ss. Faustini Viatricis (Simplicii Rufiniani?) in coemeterio Generosae

m VIA
IV VIA

OSTIENSIS
7

74
75
8 9

elogium ss. Felicis et Adaucti in coemeterio Comodillae Leonis papae epigramma in atrio s. Pauli epigi'amma in altari basilicae s. PauU elogium
ss.

ARDEATINA
Nerei et Achillei (coem. Domitillae)
10 11 76

Damasi sepulcrum et epitaphium Irenes Damasi sororis epitaphium

epitaphium Marci pontificis('?), coem. Balbinae Festi cuiusdam epitaphium e coemeterio Domitillae

V VIA APPIA
12

carmen de sepulcris jDontificum

Callisti

in coemeterio

II papae elogium in coemeterio Callisti Tarsicii martyris elogium ibidem 15*. 16* fragmenta titulorum e coemeterio Callisti effossa 17 elogium martyris ignoti in coemeterio Callisti 18 Eusebii papae elogium in coemeterio Callisti 19 Cornelii papae elogium ibidem

13 14

Xysti

20* Tigridae diaconi elogium ibidem 21* Redempti leuitae elogium in coemeterii Callisti regione Liberiana 22 titulus lanuario martyri dedicatus in coemeterio
23 24. 25
Praetextati Felicissimi et Agapiti martyi'um elogium ibidem fragmenta inscriptionum in coemeterio Praetextati rep. (ad monumenta Vrbani et Quirini martyrum pertinentia?) Petri Paulique ad s. Sebastiani (Catacumbas)

26

sepulcrum et elogium Damasianum

27 Eutychii martyris elogium ad s. Sebastiani 76 a Quirini inscriptio in 'platonia' ad s. Sebastiani martyrum qui Graeci appellantur elogia 77. 78

VI VIA LATINA
28* Sisinnii presbyteri epitaphium (inter Appiam et Latinam?) 79 Gordiani martyris elogium (m Metropi uia) 80 Nemesii martyris sepulcrum et elogium
VII

VIA LABICANA
29
Marcellini et Petri martyrum elogium in coemeterio ad duas lauros

INDEX V
30
31 81
Tiburtii martyris elogium

141

Gorgonii martyris elogium

titulus Castulo martyri a Venerio dedicatus

VIII

VIA TIBVRTraA
ejDigramma altari basilicae s. Laurentii martyris in agro Verano inscriptum 33* Leonis episcopi epitaphium ad s. Laurentii in agro Verano 34* Florentii leuitae epitaphium ibidem fragmenta titulorum metricorum rep. in agro 35. 36
32

Verano
37
Hippolyti martyris elogium

38* titulus Timothei presbyteri in crypta Hippolyti 39* fragmenta tituli in crypta Hippolyti rep. 82 Leonis presbyteri carmen ad cryptam Hippolyti
83
VIIII

spectans carminis aetatis reperta

Vigilianae

fragmenta ibidem

VIA

NOMENTANA
84
85

40

Agnetis martyris elogium in eius basilica carmen Constantinae in s. Agnetem Afrodites titulus sepulcralis nunc extans s. Agnetis

in

X VIA SALARIA NOVA

41*
42
s.

Felicitatis martyris
ss.

elogium

martyres

anonymi numero incerto sepulti ad Chrysanthum et Dariam, eorum elogium

43
4-1

Damasianum sexaginta duorum martyrum elogium

terio
ss.

45 46 47
48

in coemeChrysanthi et Dariae Mauri pueri mai-tyris elogium ibidem titulus martyribus ignotis positus ad s. Saturnini elogium s. Saturnini martyris (cf. 88)
Felicis et Philippi (filiorum s. Felicitatis) martyrum elogium in coemeterio Priscillae (cf. 91)

Marcelli papae elogium ibidem

et b epigrammata tatis spectantia

86a
87

ad monumentum

s.

Feliciresti-

carmen in sepulcro Chrysanthi Dariaeque

89 90

tuto aetate ut uidetur Vigiliana Vitalis Martialis Alexandri martyrum sei^ulcrum a Vigilio restitutum et carmine ornatum

fragmentum metricum rep. sonis et lordanorum

inter coemeteria Thra-

142
91

INDEX V
carmen spectans
et Philippi
(cf.

acl

picturas sepulcri

ss.

Felicis

47)
in coemeterio Priin

92

Caelestini
scillae
Siricii
s.

papae epitaphium
epitaphium

93

papae

ibidem

basilica

Siluestri

94 95

fragmentum ex eodem coemeterio carmen de crypta martyris ignoti subiunctum epitaphio Mareae presbyteri (uia Salaria noua
uel uetere?)

XI VIAE PINCIANA ET SALARIA VETVS 49 Proti et Hyacinthi martyrum elogium uia Pinciana

96 97 98
99

carmen Theodori presbyteri in eosdem martyres carmen Symmachi pontiiicis in eosdem Felicis cuiusdam titulus sepulcralis in coeme'-.i^

terio s. Hermetis repertus Diogenis martj^ris elogium uia Salaria uetere

XII

VIA FLAMINIA
50* fragmenta in basilica s. Valentini rejj. 51* fragmentum ad sepulcrum s. Valentini pertinens? rep. Via Acqua Acetosa

Xni VIA CASSIA

100 Alexandri episcopi et martyris monumentum Locis suburbanis incertis 52 elogium martyris ignoti 'quem Graecia misit'
53
(inter Apjjiam et Latinam?) epitaphium Proiectae filiae Flori s. Martini in montibus)
(fuit

olim in

B Mouanienta nrbana
54
55

fragmentum
lucina'

tituli

in ecclesia

s.

Laurentii

'in

re]).

distichum inscriptum ecclesiae Laurentii in Damaso, quae appellatur in Prasino (iuxta thea-

trum Pompei) 56* hexameter scriptus in limine superiore portae eiusdem ecclesiae 57 carmen Damasianum in eadem ecclesia 101 epigramma 'ad fontem' eiusdem ecelesiae 102 carmen de Laurentio martyre in eadem basilica 103 carmen Atticae Felicis Magni coniugis in eadem
ecclesia
104. 105

epigrammata ex

ecclesia

s.

Anastasiae

INDEX V
58*
59 59 a
106 60 107

143

carmen inscriptum arae lohannis Paulique martyrum Caelimontanorum elogium eorundem martyrum in aedibus Caelimontanis fragmenta in Caelio rep. ad basilicam ss. Quattuor Coronatorum
epigraruma 'in introitu ecclesiae lohannis et Pauli' fragmenta rep. in basilica s. Clementis antiqua Theodotae uirginis carmen sepulcrale quod extabat in ss. Quattuor Coronatorum
C

Extra nrbem

Romam
monte Soracte

61

titulus

s.

62* carmen 62 a* fragmenta Portu Augusti reperta

Felici Nolae positus quod in lapide extitisse fertur in

Ordo epigrammatum
editioniim Sarazanii Rinini Merendae

cnm hace comparatas

Merendae

ORDO EPIGRAMMATV^I
Merendae

145

ADDENDA ET CORRIGENDA
Ad
n. 8
n. n.

De

actis

martyrum

uuper egit FSchaefer Roem.

Quartalschrift YIII 1894 p. 89 sqq.

n.
n.
n.

n. n.

32 Anthologiae epigr. inseruit Buecheler n. 903 44 u. 3 mensurae decorans exemplum LMueller de re metr. p. 364 (edit. II 1894 p. 454) profert ex Corippi lohann. III 300, quod num recte se habeat licet dubitari 49 p. 53, 13 pro Hiaeynthe scribe Hiacyntho 53 u. 7 cf. Buecheler Anth. epigr. n. 904 in delineatione errore omissum est uestigium I lit60 d tei'ae quod cernitur infra C litteram 72 cf. addend. ad n. 101 74 Buecheler Anth. epigr. n. 913 distinguens ad exem78

n.

plum NicLaurentii Buecheler n. 911 retinet codicum lectiones

u.

4 fu-

nerea, 5 Hippoliti, 9 mundatus n. 81 u. 1 rabidas, ut monuit Buecheler,

n.

de more Ouidi

82

n.
n.

n.

89 101 similiter statuendum esse Buecheler monet atque de superiox'e n. 74 per singula coltimnatae circa fontem aediculae latera disticha distributa fuisse 104 Buecheler Anth. epigr. n. 915

ac poetarum, e. gr. Metam. VII 413 rabida ira Buecheler de u. 3 haec mecum communicauit: ^potuit (neque enim plus quam potuisse dixerim) surgunt huic facta topaso: tum sequens uersus ad pontificatum martyris respicit et natus quod in istis nihil ualere uidetur, in fugato papa aliquam uim accipit. alia quoque mentem subiere (cf. luuenal. VI 153 laso), sed nimis aut inusitata aut per se improbabilia'. Buecheler Anth. epigr. n. 917

CONSPECTVS LIBELLI
Praefatio
p. p. p.

VII

Testimenia de Damaso selecta Tabula notarum et auctorum

XXXI XLIX

Damasi epigrammata n. 1 62 a Appendix carmina pseudodamasiana aliaque ad inlustranda Damasiana idonea complectens n. 63107
Indices
I

p. 1

p.

66

Nomina

propria

p. p.

106 109 134

137
13'.)

II
III

Index uerborum et locutionum

Notabilia (metrica prosodiaca, orthographica

grammatica, compendia)

p. p. p.

IV

Initia

carminum

Index toijographicus Ordo epigrammatum editionum Sarazanii Riuini Merendae cum hace comparatus
.

p. p.

144
146

Addenda

et corrigenda

M
V
(u. 12)

,.fSs:K lihAJ

KHiN
:

H A fK\

I 1

IH U h C 1 A< V 1

\.r.i;A

onwi

(n.

27)

SOWTVSTVRACOKCRfT^TS LLAM. .ilANNI iliAOSCALCASSLMINASRABILiv.^ N^M F L A AI I S V O LV I S S BTN O B L C O RPVS ..NMLNSVMPARVXSS^PERASSE T MOREM iS[VL>A:QVLPROF\'SyAICRINEMPERME.M.BLADEDISSE JSJEDOMJNLrLMPLVMFACXESPERITVRAVIDERET
j

i'v\N(. rC)Sma:A:MIlETVLISSEMREISrTES SET L\GVJB]IE

_.s'\

lS<.Tii:AlIVMSVBrrOLIQVlSSi

r.ilMr". i.N

/(,'.\'
1

iji.d <a-vi ri s

tvs

\lfU l>OSlKsION<-.,V
i-nf ro.vji sf.ciui sSA yi()r:^yf>>yTSrvri;

t>1S\J[.\(!.T,|lil',.SlA

l^U

J-^-VfcOitiJA^i

^sx

OV.ENTRA2srDAMi;Hl.SANCTVMDEGVSALA'IAP\^DoRTS

vrD.A^TA^TPRECIBiFAVEASPRECORINCLyTAMAPTYR

M.\RMORIBVSVJBSTITA

Q>\EIN1MSRATaFIDE HICETIAMPARIE SI VST OMMIA,FLENAV.I DE

BR 65 D35 1895 cop,2

Damasus I Damasi epigramnata

PLEASE

DO NOT REMOVE
FROM
THIS

CARDS OR

SLIPS

POCKET

UNIVERSITY

OF TORONTO

LIBRARY