TEMAT1.Osobliwoci bada spoecznych w socjologii U podstaw wiedzy ley umowa.

Wikszo naszej wiedzy zaley od wiary w to, co nam powiedziano. Pewne rzeczy wiemy dziki tradycji, inne dziki ekspertom. Istniej te odmienne metody poznawcze-poznawa mona dziki bezporedniemu dowiadczeniupoprzez obserwacj. Gdy nasze dowiadczenie przeczy temu, co wszyscy wiedz, jest moliwe, e zrezygnujemy z wasnego dowiadczenia na rzecz umowy.

Dziaalno badawcza czowieka

Ludzie wykazuj potrzeb przewidywania swojego przyszego pooenia. Ludzie wydaj si predestynowani do tego, by podejmujc si takiego zadania stosowa rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Powody: -uznajemy, e przysze wydarzenia s uwarunkowane przez obecne -ludzie ucz si, e takie przyczynowo skutkowe modele maj charakter probabilistyczny(skutki pojawiaj si czciej, gdy pojawiaj si przyczyny)

rda wiedzy z drugiej rki:

1Tradycja-jeli akceptujemy to, co wszyscy wiedz, w naszym deniu do odkrycia prawidowoci nie musimy rozpoczyna wszystkiego od zera 2Autorytet-czsto akceptacja nowych dokona zaley od statusu odkrywcy.

Bdy w badaniach:
1Bdne obserwacje-mona si przed nimi ustrzec dziki zarwno prostym jak skomplikowanym zleceniom dotyczcym pomiaru. Dziki nim stopie precyzji jest duo wyszy, ni pozwalaj na nie wspomagane ludzkie zmysy. 2Nieuprawnione uoglnienie-zaoenie, e kilka podobnych zdarze stanowi dowd istnienia oglnego wzorca. Zabezpieczenia: odpowiednio dua i reprezentacyjna prba; replikacja (powtarzanie bada) 3.Wybircza obserwacja-ignorowanie wydarze sytuacji nie pasujcych do wzorca okrelonej prawidowoci i oglnego wyjanienia jej przyczyn 4.Nielogiczne rozumowanie- np. wyjtek, ktry potwierdza regu. Zabezpieczenia: stosowanie systemw logicznych w sposb wiadomy i jednoznaczny.

3 ujcia natury rzeczywistoci:

1.Ujcie premodernistyczne- zaoenie, e ludzie widz rzeczy takimi jakie s one w rzeczywistoci. 2.Ujcie modernistyczne-filozoficzna wersja powiedzenia co kraj to obyczaj. Uznaje za uprawnion rnorodno postrzegania rzeczywistoci. 3.Ujcie postmodernistyczne-rzeczywiste s tylko wyobraenia, ktre uzyskujemy dziki naszym punktom widzenia. Nic nie istnieje na zewntrz, wszystko jest w rodku. Nie ma obiektywnej rzeczywistoci.

Podstawy nauk spoecznych:

Rozumienie wiata musi by sensowne i zgodne z obserwacj. Oba te elementy maj zasadnicze znaczenie dla nauki i odnosz si do 3 gwnych aspektw dziaalnoci nauk spoecznych: teorii naukowych, gromadzenia danych i analizy danych. 1.Teorie zamiast filozofii czy wiary. Teoria spoeczna zajmuje si tym co jest, a nie tym c ma by. Teoria naukowa nie moe rozstrzyga sporw o wartoci. 1

2Prawidowoci spoeczne-do ich odkrycia zmierzaj badania spoeczne. W odniesieniu do prawidowoci spoecznych stawiane s 3 zarzuty: -niektre mog wyda si trywialne -prawidowoci nie maj absolutnego charakteru-spoeczne prawa to modele probablistyczne -wpyw ludzi-zaobserwowane prawidowoci mog by zakcone dziki wiadomej woli aktorw 3.Zbiorowoci zamiast jednostek. Prawidowoci ycia spoecznego odzwierciedlaj zbiorowe zachowanie wielu jednostek. Celem jest wyjanienie, dlaczego zagregowane wzorce zachowa ujawniaj tak regularno nawet, gdy uczestniczce w nich osoby mog zmienia si w czasie. 4.Jzyk zmiennych-w tym jzyku formuuje si teorie U podstaw rozmaitoci orientacji badawczych le trzy szeroko rozumiane i wzajemnie powizane rozrnienia: 1.Wyjasnienia: -idiograficzne-wycznie do konkretnego przypadku ograniczony jest zasig naszego wyjanienia. -nomotetyczny-szuka wyjanienia dla pewnej klasy zjawisk czy zdarze,w sposb ekonomiczny, uywajc jednego lub kilku czynnikw wyjaniajcych. 2.Teoria: -indukcyjna-przechodzi od tego co konkretne do tego co oglne -dedukcyjna-od tego co oglne do tego co szczegowe. Od wzorca, ktrego moemy oczekiwa z logicznego lub teoretycznego punktu widzenia do obserwacji ,ktra sprawdzi czy oczekiwany wzorzec rzeczywici si pojawia. 3.Dane: -jakociowe -ilociowe . MAT2 : Pomiar wartoci cech jednostek badawczych oraz metody budowania skal 1)Earl Babbie, rozdz. 5: Konceptualizacja, operacjonalizacja i pomiar. Koncepcje to obrazy mentalne, ktrych uywamy jako syntetycznych sposobw gromadzenia obserwacji i dowiadcze, ktre maj ze sob co wsplnego. Odwoujc si do tych koncepcji uywamy pewnych terminw lub etykiet. Pojcia s konstruktami; odzwierciedlaj one uzgodnione znaczenie przypisywane terminom. Nasze pojcia nie istniej w wiecie rzeczywistym, tak wic nie jest moliwy ich bezporedni pomiar. Moemy jednak mierzy zjawiska, ktre one podsumowuj. KONCEPTUALIZACJA: Jest to proces, w toku ktrego okrelamy, co mamy na myli uywajc danego terminu w badaniach powstaje szczeglnie, uzgodnione dla celw badawczych znaczenie pojcia. Wymiary i wskaniki: Konceptualizacja nadaje jasne znaczenie pojciu poprzez wyszczeglnienie jednego lub wikszej liczby wskanikw tego, co mamy na myli. Wskanik to znak obecnoci lub nieobecnoci badanego pojcia. Kade pojcie moe mie wiele wymiarw czyli moliwych do wyrnienia aspektw /np. uczuciowy i behawioralny wymiar wspczucia/. Pena konceptualizacja wymaga zarwno okrelenia wymiarw jak i wskazania rnych

wskanikw dla kadego z nich. Wskaniki s wzajemnie wymienialne. Definicje realne, nominalne i operacyjne: Def. realna stanowi wyraz reifikacji terminu, jest stwierdzeniem zasadniczej natury bytu; wiedzie nas zatem na manowce, gdy uznaje konstrukt /np. wspczucie/ za byt rzeczywisty. Def. nominalna zostaje przypisana do danego terminu bez roszczenia co do tego, e stanowi odbicie :realnego buty; jest arbitralna; jest to wyraz jakiego konsensusu, konwencji co do uycia jakiego terminu. Def. operacyjna precyzuje sposb pomiaru danego pojcia czyli operacje, jakie bdziemy w tym celu wykonywa; jest raczej nominalna ni realna oraz daje maksimum jasnoci co do znaczenia danego terminu w konkretnych badaniach. Tworzenie adu pojciowego: Kolejne kroki pomiaru we w peni strukturalizowanym badaniu socjologicznym: konceptualizacja def. nominalna def. operacyjna pomiary w wiecie rzeczywistym. Pozostawienie konceptualizacji i operacjonalizacji nie musi prowadzi do chaosu pojciowego. Czsto w ten sposb powstaje ad-stosujemy definicje standardowe, aby by zrozumianym przez innych. Kolejnym rdem adu jest fakt, e badacze przejmuj jak konc. i oper. Danego pojcia by przekona si o jej uytecznoci, co prowadzi do standaryzacji definicji poj, ich wielokrotnego poprawiania i testowania. Wybory dokonywane w procesie operacjonalizacji: Konceptualizacja polega na ucileniu i udoskonaleniu abstrakcyjnych poj, operacjonalizacja na stworzeniu konkretnych procedur badawczych, ktre pozwol na dokonanie empirycznych obserwacji odpowiadajcych tym pojciom w wiecie rzeczywistym. Operacjonalizujc jakie pojcie badacz musi zdawa sobie spraw, jaki zakres zmiennoci go interesuje /np. zakres dochodu respondentw, lub od popieram przez jest mi to obojtne do zupenie nie popieram/. Wanym problemem jest take ustalenie stopnia precyzji zmiennoci midzy skrajnociami, co oczywicie wynika z celw badania. Warto zmiennej jest cech czego /np. kobieta/, zmienne za to logiczne zbiory wartoci. Tak wic pe to zmienna zoona z dwch wartoci : kobieta i mczyzna. Kada zmienna musi mie dwie istotne cechy: 1) skadajce si na wartoci musz by wyczerpujce; 2) wartoci musz by wzajemnie rozczne. Poziomy pomiaru 1) nominalny: zmienne, ktrych wartoci s jedynie wzajemnie rozczne i wyczerpujce, to mary nominalne, np. pe, wyznanie, sympatie partyjne; s to jedynie zbiory nazw lub cech; o tych zmiennych moemy powiedzie jedynie tyle, e s takie same bd rne. 2) porzdkowy: zmienne o wartociach, ktre moemy logicznie porzdkowa, to miary porzdkowe. Rne wartoci zmiennej odpowiadaj wzgldnie niszemu lub wyszemu poziomowi zmiennej; np. klasa spoeczna, konserwatyzm, alienacja. Pozwala okreli nie tylko, czy zmienne s takie same czy rne, ale rozwie, czy ktra nich jest bardziej, odlegoci miedzy nimi nie maj znaczenia. 3) interwaowy: odlegoci logiczne miedzy wartociami mog by wyraone w postaci standardowych interwaw o okrelonym znaczeniu; punkt zerowy jest ustalany umownie; porwnujc dwie osoby moemy powiedzie, ze s one rne, e jedna jest bardziej oraz o ile jest bardziej.

4) ilorazowy: wartoci skadajce si na zmienna ilorazow posiadaj wszystkie ww. waciwoci, poza tym s oparte na bezwzgldnym punkcie zerowym, np. wiek, czy liczba organizacji do ktrych naleymy . Pomiar ten pozwala nam dodatkowo ustali jak jest stosunek ilociowy jednej zmiennej do drugiej. Poszukiwany poziom pomiaru zaley od planowanych sposobw analitycznego wykorzystania danej zmiennej. Warto take pamita o jednokierunkowej drodze przeksztacania zmiennych od zmiennych ilorazowych do nominalnych. Kryteria jakoci pomiaru. Precyzja i poprawno: -precyzja dotyczy subtelnoci rozrnie odrbnych wartoci zmiennej -poprawno dotyczy prawdziwoci informacji Rzetelno: - Polega na tym, ze dana technika, stosowana do tego samego przedmiotu, daje za kadym razem ten sam wynik - Rzetelno nie zapewnia jednak poprawnoci wyniku - Na rzetelno obserwacji wpywa nasze samopoczucie, interpretacja. - Jak tworzy rzetelne mierniki? Zadawaj wycznie pytania, na ktre respondenci znaj prawdopodobnie odpowiedzi, pytaj o rzeczy, ktre ich dotycz, jasno precyzuj, o co pytasz. - Techniki krzyowego badania rzetelnoci tworzonych miernikw: a) metoda testu powtrzonego: przeprowadzenie pomiaru jeszcze raz, jeli odpowiedzi s rne, metoda nie jest rzetelna; b) metoda powkowa: np. w kwestionariuszu dzielimy pytania losowa na dwie poowy i testujemy je kady zbir powinien stanowi dobry miernik i prowadzi do takiej samej klasyfikacji respondentw (gdy wskaniki s wymienne). c) rzetelno osb zatrudnionych przy realizacji bada: ankieterw, koderw mona zatrudni kontrolera, ktry rozmawia z respondentami z wybranej podprby i weryfikuje w ten sposb informacje.; mona powtrzy badania. Trafno: - Odnosi si do zakresu, w jakim miernik empiryczny adekwatnie odzwierciedla prawdziwe znaczenie danego pojcia. - Trafno fasadowa konkretny miernik moe si zgadza lub nie z naszymi uzgodnieniami i indywidualnymi obrazami mentalnymi dotyczcymi danego pojcia. - Trafno kryterialna - /predykcyjna/- opiera si na jakim kryterium zew. /np. trafno egzaminw na studia przejawia si w moliwoci przewidywania na tej podstawie przyszych sukcesw studenta./ - Trafno teoretyczna opiera si na logicznych powizaniach midzy zmiennymi. - trafno treciowa oznacza zakres, w jakim miernik obejmuje skal znacze zawartych w pojciu. / test umiejtnoci matematycznych nie Moz odnosi si tylko do dodawania, ale i odejmowania, mnoenia etc./

2)Earl Babbie rozdz. 6 Indeksy, skale, typologie Indeksy i skale su do mierzenia zoonych zmiennych, dla ktrych nie ma jasnych pojedynczych wskanikw. S one take wydajnymi narzdziami analizy danych.

Indeksy a skale: - s porzdkowymi miernikami zmiennych - porzdkuj jednostki analizy w kategoriach konkretnych zmiennych - Indeks tworzymy przez proste zsumowanie wynikw przypisanych poszczeglnym wartociom - Skal tworzymy przypisujc okrelony wynik punktowy pewnym ukadom odpowiedzi przy zaoeniu, e niektre pytania wiadcz o relatywnie niszym, inne za o wyszym poziomie danej zmiennej; skala wykorzystuje rnice intensywnoci wartoci tej samej zmiennej, by odnale rne wzorce odpowiedzi. - Skale maj t wyszo nad indeksami, e uwzgldniaj intensywno obrazowania danej zmiennej przez rne pytania. - Bdy w wyobraeniu na temat skal: 1) to czy kombinacja kilku pyta okae si skal, niemal zawsze zaley od konkretnej prby; 2) uycie konkretnych technik skalowania nie daje gwarancji stworzenia skali. Budowa indeksu: Dobr pyta skadajcych si na zoony indeks, ktry tworzymy w celu pomiaru jakiej zmiennej: - pierwszym kryterium wyboru pyta jest trafno fasadowa (lub logiczna) - indeksy musz by jednowymiarowe- zoony miernik powinien odzwierciedla tylko jeden wymiar danego pojcia - charakter dobranych pyta zadecyduje o tym, jak oglnie czy szczegowo dana zmienna bdzie mierzona - zwr uwag na obejmowany zakres zmiennoci. Badanie zalenoci empirycznych midzy pytaniami wchodzcymi potencjalnie w jego skad: - zaleno empiryczna polega na tym, e odpowiedzi respondenta na jedno pytanie pozwala nam przewidzie jego odpowied na inne pytania; jeli dwa pytania s ze sob zwizane, moemy zakada, e wskazuj one te sam zmienn i moemy wczy obie do jednego indeksu. a) zalenoci dwuzmiennowe: powiniene zbada wszystkie moliwe zalenoci dwuzmiennowe midzy pytaniami majcymi ewentualnie wchodzi w skad indeksu pozwala to okreli wzgldn si zwizkw midzy poszczeglnymi parami pyta; b) zalenoci wielozmiennowe midzy pytaniami: badanie zalenoci wielozmiennowych pozwala na wyeliminowanie bezwartociowych danych; pozwala okreli cakowit moc pomiaru poszukiwanej zmiennej przez dany zbir pyta, wykrycie jednoczesnych wzajemnych oddziaywa miedzy pytaniami, aby okreli, ktre z nich powinny si znale w jednym indeksie. Punktacja indeksu: Jeli wybrae ju pytania, powiniene teraz przypisa poszczeglnym odpowiedziom wartoci punktowe, tworzc w ten sposb jeden zoony miernik z kilku pyta: musisz okreli podany zakres punktacji indeksu, okreli punkty skrajne; musisz przypisa wartoci punktowe poszczeglnym odpowiedziom, zdecydowa, czy przyznajesz poszczeglnym odpowiedziom tak sam wag. Braki danych: - jeli wystpuj w niewielu przypadkach, mona wyczy je z budowy indeksu i z analizy;

- mona potraktowa braki danych jako jedn z dostpnych kategorii odpowiedzi; - uwana analiza brakw danych moe pozwoli na interpretacj ich znaczenia. Walidacja indeksu /ocena trafnoci/: sposoby: a) analiza pyta: badamy, w jakim zakresie indeks jest powizany z poszczeglnymi pytaniami w nim zawartymi lub w jakim zakresie pozwala przewidywa odpowiedzi na nie udzielone. b) walidacja zewntrzna: osoby ocenione wg jednych pyta np. jako konserwatywne, powinny wg innych pyta zosta ocenione tak samo. Budowa skali: Skala zapewnia wikszy stopie pewnoci uszeregowania dziki intensywnoci pyta. Istnieje wiele metod skalowania, omwimy 4 z nich: uwzgldnieniu

1) Skala dystansu spoecznego Bogardusa: 1. Czy zgodziby si, aby Albaczycy mieszkali w twoim kraju? 2. Czy zgodziby si, aby Albaczycy mieszkali w twojej miejscowoci? 3. Czy zgodziby si, aby Albaczycy mieszkali w twojej dzielnicy? 4. Czy zgodziby si, aby Albaczyk by Twoim ssiadem? 5. Czy zgodziby si, aby twoje dziecko polubio Albaczyka/Albank? Skala ta suy do pomiaru skonnoci ludzi do uczestniczenia w zrnicowanym co do stopnia bliskoci stosunkach spoecznych z innymi grupami ludzi. Ukazuje oszczdno skalowania jako narzdzia redukcji danych, wiemy, i np. jeli kto zaakceptuje Albaczyka jako ssiada, zaakceptuje go te jako mieszkaca swojego kraju. 2) Skala Thurstonea: - stanowi prb opracowania formatu grupowania wskanikw zmiennej, ktre powizane s przynajmniej w struktur empiryczn; grupa sdziw otrzymuje np.. setki pyta, ktre uznawane s za wskaniki danej zmiennej, kady sdzia na nastpnie oceni, jak mocnym wskanikiem zmiennej jest kade pytanie, przypisujc im warto punktow; potem badacz analizuje oceny przyznane pytaniom, by ustali, co do ktrych pyta byli oni najbardziej zgodni i te pytania zostaj przyjte przez badacza. - staranie opracowana w ten sposb skala odpowiada pod wzgldem oszczdnoci i efektywnoci skali Bogardusa. - kademu respondentowi mona przypisa pojedynczy wynik ( moc najtrudniejszego stwierdzenia, z ktrym zgodzi si respondent), ktry w sposb adekwatny odzwierciedlaby odpowiedzi na kilka pyta kwestionariusza. 3) Skala Likerta: - zawiera kategorie w rodzaju: zdecydowanie si nie zgadzam, nie zgadzam si, zgadzam si, zdecydowanie si zgadzam. - szczeglna przydatno tego formatu zasadza si na jednoznacznym uporzdkowaniu kategorii odpowiedzi; - metoda ta jednak pozwala na okrelenie wzgldnej intensywnoci pyta: chcemy zmierzy uprzedzenia wobec kobiet tworzymy zestaw 20 stwierdze, np. kobiety s gorszymi kierowcami ni mczyni, czy kobiety nie powinny mie praw wyborczych technika skalowania Likerta ukazaaby rnice intensywnoci midzy tymi pytaniami, a zarazem ustaliaby intensywno pozostaych 18 twierdze przyznanie kademu ze wskanikw uprzedze wzgldem kobiet jednego punktu daoby nam indeks z zakresem wynikw od 0 do 20. Skala Likerta ponadto odlicza przecitne wyniki uzyskane za pomoc indeksu dla osb

zgadzajcych si z poszczeglnymi zdaniami ( tak naprawd nie ma tu tumaczenia jak to si robi) - obecnie skala nie jest zbyt czsto wykorzystywana, natomiast format pyta jest jednym z najpowszechniej uywanych w kwestionariuszach. 4) Dyferencja semantyczny: - prosimy respondentw, aby wybrali miedzy dwiema przeciwnymi postawami, stosujc przy tym wyraenia okrelajce stopie intensywnoci postawy midzy przeciwiestwami. /np. podoba mi si, nie podoba mi si/ 5) Skala Guttmana: - budowa tej skali zaczyna si od tych samych krokw co budowa indeksu; - skala ta opiera si zaoeniu, e kto wskazuje wysoki poziom danej zmiennej, wskae te poziom niski /np. kto popiera prawo niezamnych kobiet do aborcji, popieraby take aborcj w przypadku ciy powstaej w wyniku gwatu lub zagraajcej yciu matki/. - to w jakim stopniu zbir danych empirycznych ukada si w skal Guttmana, zaley od stopnia poprawnoci, z jak pierwotne odpowiedzi daj si odtworzy na podstawie wynikw uzyskanych w skali. Typologie: - zbir kategorii lub typw - to nominalny miernik zoony stosowany czsto w badaniach spo.; - mog by skutecznie stosowane jako zmienne niezalene, lecz wykorzystywanie ich jako zmiennych zalenych powoduje trudnoci interpretacyjne.

TEMAT3: Przygotowanie bada empirycznych w socjologii 1)BABBIE rozdz. 4 PLAN NADA W kadym schemacie bada naley stan przed dwoma zadaniami. 1.Naley okreli tak dokadnie o ile to tylko moliwe co chce si bada 2.Okreli w jaki sposb naley to zrobi TRZY CELE BADA a)EKSPLORACJA b)OPIS c)WYJANIANIE Ad a) Takie podejcie zdarza si najczciej, gdy badacz wchodzi w now dla siebie dziedzin zainteresowa lub gdy przedmiot bada sam w sobie jest stosunkowo nowy. Niekiedy po badaniach eksploracyjnych kontynuuje si badania metod grup fokusowych (moderowanych dyskusji w maych grupach). Cele bada eksploracyjnych: 1.zaspokajanie ciekawoci badacza i jego pragnienia lepszego zrozumienia przedmiotu 2.zbadanie moliwoci podjcia szerszych bada 3.wypracowanie metod, ktre zostan uyte w dalszych badaniach

Przykad: Badania eksploracyjne dotyczce osb podajcych si za medium- czytanie ksiek oraz artykuw, rozmawianie z ludmi, ktrzy brali udzia w seansach, uczestnictwo w seansach, wywiady z osobami, ktre podaway si za medium Badacz wyszed od teorii dedukcyjnych, przed przystpieniem do bada mia przygotowane jedynie kluczowe zmienne. Ad b) Badacz obserwuje a nastpnie opisuje to co zaobserwowa, opis jest z reguy duo trafniejszy i dokadniejszy ni zwyky opis Przykad: Spis ludnoci USA- opis obszernego zestawu rnych cech ludnoci Opis by pierwotnym celem wielu bada jakociowych, ale badacze na og nie ograniczaj si tylko do opisu, interesuje ich dalsze wyjanianie dlaczego istniej zaobserwowane prawidowoci i jakie s ich konsekwencje. Ad c) Badanie wyjaniajce odpowiada na pytanie dlaczego jakie zjawisko zaszo. Przykad: Odnotowanie czstoci chodzenia do kocioa jest opisem, odnotowanie dlaczego jedni chodz a drudzy nie jest ju wyjanianiem. Wikszo bada zawiera elementy wszystkich trzech celw JEDNOSTKA ANALIZY W naukowych badaniach spoecznych nie istniej prawie adne bariery dotyczce tego, co ma by poddane badaniu. Wane jest jednak rozrnienie jednostek analizy od zbiorowoci. Badacze spoeczni najczciej wybieraj jako jednostki analizy pojedynczych ludzi , mogc odnotowa ich cechy- pe, wiek, miejsce urodzenia, postawy itd. Nastpnie cz opisy, tworzc obraz grupy, ktr jednostki reprezentuj. Przykad: Zapisanie wieku i pci kadego studenta na wybranym wykadzie, a pniej przedstawienie opisu grupy- o jakiej redniej wieku, skadajcej si z jakiego procentu kobiet i mczyzn. Jednostkami analizy s te przedmioty, ktre badamy, aby stworzy ich syntetyczny opis oraz wyjani rnice midzy nimi. JEDNOSTKI INDYWIDUALNE S to najbardziej typowe jednostki analizy. Badania zajmuj si okrelonymi typami jednostek lub ich klasami, np. studenci, homoseksualici, lesbijki. Pniej agregowane s indywidualne jednostki i formuowane s uoglnienia na temat populacji, do ktrej nale. GRUPY Moemy by take zainteresowani cechami nalecymi do grup, traktowanych jako pojedynczy byt. Mona take wnioskowa o cechach grup spoecznych na podstawie cech ich czonkw (opisanie grupy pod wzgldem wieku, rasy, wyksztacenia). Termin gangi uliczne oznacza populacj, ktra skada si ze wszystkich gangw w danym miecie. Mona opisa populacj uoglniajc wyniki pojedynczych gangw.

ORGANIZACJE Jednostki analizy- formalne organizacje spoeczne, np. badanie pojedynczego przedsibiorstwa chc uzyska odpowiedzi o populacji przedsibiorstw. Pojedyncze przedsibiorstwo moe by scharakteryzowane pod ktem liczby pracownikw, rocznego zysku itd. WYTWORY SPOECZNE Inaczej wszelkie wytwory istot spoecznych lub ich zachowa, np. ksiki, wiersze, samochody, nieobecnoci na egzaminach, interakcje spoeczne. Pojedyncza ksika ma swoja wag, dugo, cen itd. Badajc pojedyncze ksiki moemy uoglnia na ca populacj ksiek. Interakcje spoeczne, ktre mog zosta jednostkami analizy to: przyjanie, sprawy sdowe, wypadki drogowe, porwania samolotw. -Moris Rosenberg mwi o indywidualnych, grupowych, organizacyjnych, instytucjonalnych, przestrzennych, kulturowych spoecznych jednostkach analizy. -John i Lyn Loflandowie wskazuj na dziaania zwyczajowe i epizody, spotkania, role, zwizki, grupy, organizacje, miejsca zamieszkania, wiaty spoeczne, style ycia oraz subkultury- jako stosowne jednostki badania.

BDNE WNIOSKOWANIE O JEDNOSTKACH ANALIZY :

Bd ekologiczny: ekologiczny- odnosi si do czego wikszego ni jednostki- grupy, zbiory. BD EKOLOGICZNY ROZUMOWANIA- jest to zaoenie, e to, czego dowiadujemy si o jednostce zbiorowej mwi nam co take o pojedynczych elementach, elementach ktrych ona si skada. Np. badanie okrgw wyborczych jako jednostek analizy, ale wyciganie wnioskw na temat wyborcw. Redukcjonizm: postrzeganie i wyjanianie zoonych zjawisk w kategoriach jednego wskiego pojcia lub zbioru. Np. socjologowie czsto bior pod uwag tylko zmienne socjologiczne, ekonomici tylko zmienne ekonomiczne (redukcjonizm ekonomiczny), a psychologowie tylko zmienne psychologiczne (redukcjonizm psychologiczny).

WYMIAR CZASOWY Moemy zbiera obserwacje mniej wicej w tym samym czasie lub rozoy je w czasie. Badania przekrojowe Skadaj si z obserwacji prby czy przekroju jakiej populacji lub zjawiska, zebranych w jednym punkcie w czasie, np. spis powszechny przedstawia populacj w danym czasie. Wada bada przekrojowych: wnioski z tych bada bazuj na badaniach przeprowadzonych w jednym czasie, ale ich celem jest wyjanianie procesw przyczynowych, zachodzcych w czasie- problem uoglnie ycia spoecznego na podstawie pojedynczych zdj

Badania dynamiczne Umoliwiaj obserwacj tego samego zjawiska przez dugi czas. a) Badania trendw Koncentruj si na zmianach w czasie wewntrz jakiej populacji, np. porwnanie spisw powszechnych z dziesitek lat pokazujce przesunicia w skadzie ludnoci. b)Badania kohort demograficznych Analiza zmian zachodzcych w poszczeglnych subpopulacjach (kohortach demograficznych). Najczciej kohorta to grupa wiekowa - ludzie urodzenie w latach 50 lub ludzie urodzeni w czasie wojny c)Badania panelowe Dotycz za kadym razem tego samego zbioru ludzi. Mona w ten sposb analizowa nie tylko oglne trendy w preferencjach wyborczych, ale take okaza precyzyjne prawidowoci dotyczce staoci i zmiennoci zamiarw wyborczych. Porwnanie 3 typw bada dynamicznych Porwnane zostay w odniesieniu do tej samej zmiennej- przynalenoci religijnej. Badania trendw mogyby wykaza przesunicia w przynalenoci religijnej w USA w rnych okresach. Badania kohort mogyby bada przesunicia w przynalenoci religijnej wrd pokolenia Wielkiego Kryzysu . Badania panelowe dayby peny obraz przesuni midzy rnymi religiami oraz przesuni do i z kategorii adna. Badania panelowe mog mie problem z wyczerpaniem panelu- respondenci biorcy udzia w pierwszym badaniu mog nie chcie lub nie by w stanie wzi udziau w kolejnych badaniach. Badania zblione do dynamicznych 1.Badacze mog korzysta z logicznego wnioskowania za kadym razem gdy jasny jest chronologiczny porzdek zmiennych, np. w badaniach studentw logiczne byo to, e studenci prbowali najpierw marihuany a pniej LSD a nie odwrotnie. Nie byo adnego studenta, ktry bra LSD a nie prbowa wczeniej marihuany. 2.Proszenie ludzi o opowiedzenie zdarze z przeszoci . Niebezpieczestwem tej metody jest to, e ludzi czsto zawodzi pami a niektrzy po prostu kami.

JAK ZAPLANOWA PROJEKT BADAWCZY (tabelka procesu badawczego) Plan badawczy na podstawie problemu kwestii aborcji Na pocztku naley si czego dowiedzie na temat tej kwestii, poszuka jakiej literatury, porozmawia z osobami, ktre s za i przeciwko aborcji. Nastpnie naley postawi sobie jaki CEL. Konceptualizacja Naley zdefiniowa wszystkie pojcia, znale warunki pod jakimi studenci mogliby poprze aborcj.

Wybr metody badawczej Najlepsz metoda w tym, wypadku byby sonda: przeprowadzenie wywiadu ze studentami lub wypenienie przez nich kwestionariusza. Operacjonalizacja Wybr technik pomiaru. Naley ustali brzmienie pyta kwestionariuszowych. Populacja i dobr prby Naley zdecydowa kogo lub co bada. Naley dobra prb osb do badania. W tym przypadku prba bdzie si skada ze studentw, ale musi by dokadnie okrelona : studenci dzienni, zaoczni, wieczorowi?? Obserwacja Naley przeprowadzi badanie wrd studentw Przetwarzanie danych Faza kodowania odpowiedzi i przenoszenia danych do komputera Analiza Interpretacja i wyciganie wnioskw. W tym przypadku analiza moga suy zarwno celom opisowym jak i wyjanianiu Zastosowanie Wykorzystanie przeprowadzonych bada oraz wycignitych z nich wnioskw

TEMAT4: Dobr i rodzaje prb badawczych 1)Earl Babbie Logika doboru prby DOBR PRBY proces wyboru obserwacji; procedura wyboru jednostek obserwacji. Krtka historia doboru prby: Dobr prby rozwija si rwnolegle z badaniami zachowa i preferencjo politycznych. W 1936 Gallup przewidzia zwycistwo Roosevelta w wyborach prezydenckich dziki uyciu prby kwotowej; w 1948 le przewidzia wyniki m.in. dlatego, e jego prba nie bya reprezentatywna. Dwa typy doboru prby: nieprobalistyczny. 1. DOBR PRBY OPARTY NA DOSTPNOCI BADANYCH: np. zatrzymywanie ludzi na ulicy -brak kontroli nad reprezentatywnoci prby -moe by stosowany jedynie, gdy np. badacz chce zbada cechy osb przez dane miejsce o okrelonych porach -naley zachowa ostrono przy uoglnianiu i uczuli odbiorcw wynikw na ryzyko zwizane z t metod -przydatna np. w pilotau kwestionariusza 2. DOBR CELOWY/ARBITRALNY -dobr na podstawie wasnej wiedzy o badanej populacji oraz celach badania -przydatny do pilotau ( dobra jak najrniejszych respondentw, by sprawdzi szerokie zastosowanie pyta) -do badania przypadkw odbiegajcych od normy 3. METODA KULI NIENEJ -gdy trudno jest odszuka czonkw jakiej specyficznej populacji, np. bezdomni, nielegalni imigranci

-badacz zbiera dane o kilku czonkach danej populacji, ktrych da si odszuka, a nastpnie prosi te osoby o dostarczenie informacji potrzebnych do odszukania innych czonkw tej populacji, ktrych akurat znaj -reprezentatywno jest wtpliwa, wic wykorzystuje si ja do celw eksploracyjnych Dobr probalistyczny(?): 4. DOBR KWOTOWY -uwzgldnia kwesti reprezentatywnoci -wychodzi si od macierzy lub tabeli opisujcej istotne dla badania cechy populacji /rozkad pci, wieku, dochodu/ dla pobrania oglnokrajowej prby kwotowej badaczowi moe by potrzebna wiedza o tym, jaki procent ludnoci kraju stanowi ludzie o okrelonych cechach; dla kadej komrki macierzy naley okreli odpowiednie przedziay procentowe, nastpnie zebra dane od osb majcych wszystkie cechy okrelone w danej komrce tabeli; potem wszystkim osobom w danej komrce przypisuje si wag odpowiedni do ich udziau w danej populacji; gdy zostan w ten sposb przewaone wszystkie elementy prby, cao danych powinna da sensown reprezentacj caej populacji -problemy: Operat losowania (udziay procentowe reprezentowane przez poszczeglne komrki tabeli) musi by dokadny i aktualny Odchylenia od reprezentatywnoci mog wynika z doboru elementw prby w ramach danej komrki tabeli-nawet jeli udzia procentowy w caej populacji zosta poprawnie oszacowany (!) Dobr tak naprawd jest przypadkowy, odbywa si w trakcie badania, gdy ankieter szuka osb o danych cechach Zaamana zostaje zasada reprezentatywnoci; nie kada osoba ma rwne szanse dostania si do prby, np. znajomi ankietera maj wiksze szanse. Naley ostronie traktowa prb kwotow gdy celem badania jest opis statystyczny 5. WYBR INFORMATORW -jest to wsppraca z niektrymi czonkami grupy -informator jest czonkiem grupy, ktry moe si wypowiada bezporednio o grupie -np. badania nieformalnych ukadw grupowych -zazwyczaj dobiera si informatorw typowych dla badanych grup, w przeciwnym razie opinie i obserwacje informatorw mogyby wprowadza w bd -marginalna ( zarwno b. niska jak i b. wysoka) pozycja informatorw nie tylko moe zafaszowa obraz rzeczywistoci, ale take ogranicza dostp do rnych sektorw spoecznoci Nieprobalistyczny dobr ma zastosowanie gwnie w badaniach jakociowych. Teoria i logika doboru losowego: - Aby prba jednostek z danej populacji moga by podstaw dobrego opisu caej populacji musi ona mie zasadniczo tak sam zmienno jak populacja. - Obcienie prby oznacza stan, gdy wybrane osoby nie s typowe czy reprezentatywne dla szerszej populacji, z ktrej zostay dobrane. Moe by wiadome lub nie, moe powsta na skutek skonnoci badacza, ktry dobiera respondentw wg wasnych preferencji; na szczcie istniej techniki, ktre pozwalaj unikn obcie prby.

- Uznajemy prb za reprezentatywn dla populacji, z ktrej zostaa dobrana, jeli zagregowane cechy tej prby cile odzwierciedlaj te same zagregowane cechy populacji. Reprezentatywno ogranicza si do tych cech, ktre s zwizane z gwnymi celami badania. Podstawowa zasada doboru losowego: prba jest reprezentatywna dla populacji, z ktrej jest losowana, jeli wszyscy czonkowie tej populacji maj takie same szanse, ze zostan wybrani do prby. Dobr losowy ma dwie podstawowe zalety: 1) cho nigdy nie s doskonale reprezentatywne, s z reguy b. reprezentatywne ni inne rodzaje prb, gdy s wolne od obcie; 2) rachunek prawdopodobiestwa pozwala nam oszacowa reprezentatywno prby losowej. ELEMENT jest t jednostk, o ktrej zbiera si informacje i ktra dostarcza podstaw do analiz /ludzie lub pewne typy ludzi, rodziny, kluby, stowarzyszenia/; POPULACJA to okrelony teoretycznie zbr elementw badania; BADANA POPULACJA to ten zbir elementw, z ktrego prba jest faktycznie dobierana. - Losowanie: ostatecznym celem doboru prby jest wybranie z populacji takiego zestawu elementw, aby opis tych elementw trafnie oddawa obraz caej populacji, z ktrej zostay one pobrane. Kluczem do tego procesu jest losowanie. W losowaniu kady element moe zosta wybrany z takim samym prawdopodobiestwem, niezalenie od innych zdarze w procesie selekcji. Badacze spoeczni posuguj si tabelami liczb losowych lub programami komputerowymi, ktre zapewniaj losowy dobr jednostek do prby. Jednostka losowania to ten element lub zbir elementw, ktry jest brany do wylosowania na jakim etapie procesu doboru prby. - Rachunek prawdopodobiestwa, rozkad z prby i szacowanie bdu z prby: Rachunek prawdopodobiestwa dostarcza podstaw do szacowania parametrw w populacji. Parametr to syntetyczny opis jakiej zmiennej w populacji, np. redni dochd wszystkich rodzin w miecie, rozkad wieku ludnoci miasta. Rach. prawd. pozwala na szacowanie parametrw w populacji oraz na osd, z jakim prawd. te szacunki bd dokadnie odwzorowywa faktyczne parametry w populacji. Dziej si to dziki rozkadowi prb. Pojedyncza prba wylosowana z populacji moe da estymator parametru w populacji, rach. prawd. mwi o rozkadach estymatorw uzyskanych z wielkiej liczby takich prb, a kady przyrost wielkoci prby poprawia rozkad szacunkw redniej. Rach. prawd. dostarcza nam pewnych wanych regu dotyczcych rozkadu z prb: 1) jeli z jakiej populacji pobierze si wiele niezalenych prb, statystyki z tych prb bd rozproszone wok rzeczywistego parametru populacji w pewien znany sposb; 2) rach. prawd. dostarcza nam wzoru dla oszacowania, na ile blisko statystyki /czyli syntetyczne opisy zmiennych w prbie/ z prb s skupione wok prawdziwej wartoci czyli pozwala oszacowa bd z prby (losowy) poziom bdu oczekiwany dla danego rodzaju prby: s=[(PQ)/n]; gdzie P i Q to parametry populacji w rozkadzie dwuwartociowym; Q=1-P; P=1-Q; n to liczba przypadkw w kadej prbie, natomiast s to bd standardowy. ( czsto jest to odchylenie standardowe rozkadu z prb okoo 34% estymatorw mieci si w odlegoci 1 b. st. od parametru populacji w gr a kolejne 34% w d.) Bd standardowy jest wartoci informacyjn, okrela, na ile blisko estymatory z prb bd rozrzucone wok parametru populacji. Bd standardowy jest odwrotn funkcj wielkoci prby- gdy wielko prby ronie, bd standardowy maleje, co wicej, b. st. zmniejsza si o poow, gdy wielko prby ronie czterokrotnie /pierwiastek kwadratowy/. W rzeczywistoci nie znamy wartoci parametru, ani nie dobieramy wielu prb, lecz tylko jedn; ale wanie rach. prawd. daje podstaw do konkluzji na temat typowych sytuacji w badaniach spo.

Poziomy i przedziay ufnoci: Rach. prawd. okrela, e 68% wyimaginowanej wielkoci prb daoby estymatory lezce w granicach jednego bdu st. Zatem dowolna prba losowa ma 68% szans znalezienia si w granicach tego przedziau. Dokadno naszych statystyk z prb wyraamy w kategoriach poziomu ufnoci co do tego, e statystyki te mieszcz si w okrelonym przedziale od parametru. Wszelkie twierdzenia dotyczce trafnoci wynikw musz informowa zarwno o poziomie ufnoci jak i o przedziale ufnoci. Populacje i operaty losowania: OPERAT LOSOWANIA to lista lub quasi-lista elementw, z ktrej losuje si prb; musi by zbieny z populacj, ktr chcemy bada. Wyniki bada na prbie mona uzna za reprezentatywne tylko w odniesieniu do zbioru elementw tworzcych operat losowania. Operaty losowania nie zawsze zawieraj naprawd wszystkie elementy, naley okreli zakres brakw i wyrwnanie ich. Schematy losowania: 1. PROSTY DOBR LOSOWY: Badacz numeruje wszystkie elementy listy, nastpnie korzystajc z tablic liczb losowych wybiera elementy do prby. Rzadko stosuj si t metod w praktyce. 2. DOBR SYSTEMATYCZNY: Konieczna jest lista elementw. Do prby losowany jest co n-ty element z listy, przy czym pierwszy element jest wylosowany tak powstaje prba systematyczna z losowym punktem startowym. Interwa losowania to standardowa odlego midzy elementami dobieranymi do prby; proporcja losowania to stosunek liczby elementw wylosowany do liczebnoci caej populacji. Istnieje ryzyko obcie prby, jeli ukad elementw jest uoona tak, e jaki cykliczny wzr si powtarza zgodnie z interwaem losowania. 3. DOBR WARSTWOWY Jest metod pozwalajc na zwikszenie reprezentatywnoci poprzez obnienie moliwego bdu z prby. Najpierw naley uporzdkowa populacj wg wanych dla nas cech w homogeniczne podzbiory, ktre midzy sob s heterogeniczne (warstwowanie), a potem wylosowa odpowiedni liczb elementw kadego z nich. Dwie metody tego doboru: 1) sortuje si elementy populacji na grupy wyodrbnione ze wzgldu na zastosowane zmienne stratyfikacyjne; na podstawie udziau procentowego danej grupy w populacji stosuje si dobr losowy-prosty lub syst.- takiej iloci elementw z tej grupy, jaka odpowiada takiemu samemu jej udziaowi procentowemu w podanej przez nas wielkoci prby. 2) pogrupowanie populacji jak poprzednio, a nastpnie poczenie tych grup w jedn list i zastosowanie np. doboru syst. W pewnych sytuacjach dobr systematyczny, jest trafniejszy, ni prosty; ma to miejsce wtedy, gdy wystpuje ukryty ukad warstwowy listy, np. lista studentw uoona wg roku studiw. 4. DOBR PRBY WIEOLOSTOPNIOWY GRUPOWY Prba grupowa moe by stosowana gdy sporzdzenie wyczerpujcej listy elementw wchodzcej w skad populacji jest niemoliwe lub b. trudne. Elementy populacji s ju czsto

pogrupowane w subpopulacje, listy subpopulacji albo istniej albo mona je atwo stworzy. /Np. wierni wszystkich kociow USA./ Sporzdza si list pierwotnych jednostek losowania i niekiedy dzieli si je na warstwy przed losowaniem. Potem losuje si prb tych jednostek. Nastpnie robi si spis elementw tych wybranych pierwotnie jednostek losowania i dzieli si je na warstwy. Potem losuje si z owych list wtrne jednostki losowania. Jednak taki dobr cechuje si podwjnym bdem z prby; 1) pocztkowa prba grup reprezentuje populacj tych grup z uwzgldnieniem zakresu bdu z prby; 2) prba elementw pobranych w ramach danej grupy reprezentuje wszystkie elementy w tej grupie tylko w tym zakresie, jaki jest moliwy po uwzgldnieniu bdu z prby. straty w dokadnoci prby. Rodzaje tego doboru: a) Warstwowanie w wielostopniowej prbie grupowej: naley pogrupowa pierwotne jednostki losowania wg odpowiednich zmiennych stratyfikacyjnych, potem zastosowa losowanie proste lub systematyczne. Bd z prby bdzie zredukowany w takim zakresie, w jakim grupy s podzielone na homogeniczne warstwy. b) Dobr proporcjonalny: zawsze gdy losowane grupy znacznie rni si wielkoci, waciwe jest zastosowanie proporcjonalnego doboru-kada grupa ma szans znalezienia si w prbie proporcjonalna do swej wielkoci. c) Dobr nieproporcjonalny i waenie :Jeli prba jest proporcjonalna, tzn. e kady element ma tak sam szanse na znalezienie si w prbie, tzn. ze maj one wszystkie tak sam wag=1prba samowaca si. Jednak czasem waciwe jest nadanie niektrym przypadkom wikszych wag ni innym waenie, np. gdy szczeglnie interesuje nas jaka subpopulacja ( badanie nad molestowaniem seksualnym w pracy wrd czytelnikw pisma, ktrych wikszo stanowi mczyni-wtedy wiksz wag nadajemy kobietom, bo one s czciej molestowane). Oglnie, dobr probalistyczny pozwala na uniknicie obcie prby oraz oszacowanie bdu. TEMAT5:OBSERWACJA Grayna Woroniecka- obserwacja uczestniczca 1. Obserwacje stosuje si przede wszystkim na etapie wstpnego zwiadu badawczego. We waciwej czci badania stosuje si twardsze techniki. 2. Ograniczenia obserwacji: Obserwator powinien by w naturalnym rodowisku badanych. By z badanymi w bliskich i trwaych stosunkach. Wspuczestniczy w ich yciu w pewnym zakresie. Brak intersubiektywnej sprawdzalnoci- rnice w opisach przedmiotu badania przez rnych badaczy. Brak ujednoliconych kategorii opisu( interpretacja danych nie przebiega wd.modelu teoretycznego danej klasy zjawiska).Obiekty badania tworzy si dla potrzeb progr. Badawczych. 3. Zalety obserwacji po renesansie metod jakociowych: Bezporedni i trway kontakt z badanym.

STRATEGIE PARTYCYPACJI A OBSERWACJA UCZESTNICZCA 4. SYMLOG Narzdzie stworzone przy wykorzystaniu tez psych analitycznej- BALES, teorii pola Kurta Lewina, teorii dystansu L. Festingera. Faza 1: obserwacja bez uczestnictwa w interakcjach w grupie. Notatki na standaryzowanych formularzach. Faza 2: obserwator udostpnia zapis grupie w formie komunikatu, grupa pracuje nad nim. Wprowadza si kilku obserwatorw; agregacja spostrzee. Kady obserwator jest czci globalnego pola dziaa grupy. Obiektywny rezultat osiga si przez urednienie subiektywnych spostrzee uczestnikw interakcji w grupie. Symlog dy do poczenia ujcia rozumiejcego z zapisem statystycznymPomocnicza lista kwalifikacyjna Symlog. Zawiera 26 cech dziaa, ktre przyporzdkowuje si jednej z 5 czstotliwoci. Ten zakodowany zapis suy do wypenienia Karty zapisy interakcji- czas,/ kto wobec kogo dziaa/ porozumienie( act/ non)/ kierunek dziaania/ opis dziaania/ akceptacja/ brak akceptacji, wyobraenie o tym do kogo odnosi si ta interakcja( do siebie, do spoeczestwa, do grupy ,do innego..) Pomocnicza lista kwalifikacyjna Symlog.i Karty zapisy interakcji- su do zbudowania Trjwymiarowej przestrzeni Symlog, szecianu w ktrym przecinaj si 2 wymiary: a) Pozytywny(przyjazny) negatywny( nieprzyjazny) b) Ofensywny( instrumentalnie kontrolowany) defensywny( emocjonalnie ekspresyjny) c) Zwierzchni( dominujcy) podporzdkowany( podlegy) Symlog jest obserwacj systematyczn. Warunki s zblione do laboratoryjnych- badani siedz w pomieszczeniu przy stole. Czas trwania- do kilku godzin; sesje powtarzane. Jest to uciliwe i stanowi ograniczenie tej techniki. Rola obserwatora: w 1 fazie jest niezaleny znajduje si w osobnym pomieszczeniu, potem kiedy badanie s informowani obserwacji, rola obserwatora staje si nadrzedna i ingeruje si w interakcje w grupie. Bales stawia obserwatorw w polu interakcji na rwni z innymi czonkami grupy.

5. MODEL BADA PRZEZ WSPLNE DOWIADCZANIE Rola obserwatora: rwnoprawny uczestnik obserwowanych wydarze, brak uprzywilejowania w konstrukcji caego badania. Zaoenie penej jawnoci badania. Gotowo do wsppracy w grupie Stadium 1: Komunikowanie si i planowanie- okrelenie pyt badawczych i celw.

Stadium 2: dziaanie i dowiadczanie- zbieranie danych Stadium 3: refleksja- badacz wycofuje si z dowiadczenia i analizuje materia tylko na podst tego materiau i wasnych dowiadcze. Stadium 4: ocena- odniesienie do wiedzy teoretycznej, metarefleksja na temat caego cyklu, ocena postpu w badaniach i adekwatnoci metod. Stadium 5: integrowanie- poczeni treci dowiadczenia i wiedzy o przedmiocie bada. Stadium 6; rozpoczyna cykl pracy z grup. Ustalanie treci, zakresu, celu i porzdku i wynikw badania ma charakter wymiany m-dzy badaczem i badanymi w interakcjach poziomych. Badacz musi si pilnowa aby oddzielajc kolejne fazy badania, potrafi zawiesza zdobyt wczeniej wiedz na rzecz osobistego dowiadczenia a w nastpnej fazie, by potrafi zintegrowa osobist wiedz z teoretyczn. Jzyk- rozlunienie rygorw dyskursu naukowego. Poniewa negocjacje z badanymi odbywaj si poza terminologi socjologiczn, wic naleaoby przetumaczy ten jzyk na jzyk socjologii aby badanie zyskao rzetelno. Jednak czasem nie mona przeprowadzi tego procesu z powodu radykalnej odmiennoci racjonalnoci uzgadnianych w opisie. Wtedy zostawiamy pierwotn wersj jezykow. Cechy charakterystyczne: a) otwarto- duo cykli badawczych, gsto opisu(minimalne zuboenie sensu zjawisk) b) Badacz narzuca grupie siebie w roli badacza. wtapia si on w badan rzeczywisto i zawiesza posiadan wiedz o problemie. Znajduje si on w stos podrzdnym wobec grupy ktra musi wprowadzi go w krg wasnych znacze. Decydujcy gos o wersji ostatecznej opisu naley do badanych. c) Badacz nie udaje e jest przeroczysty. Jego obecno jest wyrana. Zastosowanie: badanie elementw rzeczyw spo o znacznej dynamice zoonoci nawarstwiajcych si zdarze np.: bad, ruchw spo, kierunki ideologii i mylenia artystycznego.

6. INTERWENCJA SOCJOLOGICZNA Metoda zwizana z aparatura pojciow i orientacj poznawcz A. Tourainea. Procedura badawcza- jawna, wymaga zgody uczestnikw na udzia w bad. Przewidziane gratyfikacje niepienine, kompensujce obcienia np. dugi czas badania. W jednej grupie jest 2-ch badaczy. Jeden solidaryzuje si z pogldami grupy, a drugi w opozycji, jest on po stronie socjologii. Badacz staje si liderem grupy. Perspektywa badacza stanowi paszczyzn mediacji midzy grup dziaaczy danego ruchu spoecznego a ruchem spo do ktrego odnosz si dziaania grupy. Badacze wytwarzaj wiedze socjologiczn w trybie interpretacji negocjowanej. Metoda ta wymaga oddzielenia funkcji badacza: agitatora i sekretarza( pniej koryguje si nazewnictwo na interpretatora i analityka.) Daleko posunita ingerencja jest moliwa gdy: a) Przewaga kompetencji poznawczej socjologw

b) Rola badacza jako nosiciela tosamych cech kulturowych z badanymis w tej samej spo-kult rzeczywistosci. c) Celowy, zadaniowy charakter grupy stworzonej na potrzeby interwencji Zalety interwencji: umoliwia obserwacje treci wiatopogldowych w warunkach presji rnych opinii. Zorganizowanie dyskusji wok osi konfliktu ujawnia procedur konstruowania argumentacji racjonalizujacej Wyniki interwencji mog pomc w odpowiedzi na pytanie: jak doszo do powstania konkretnego konstruktu ideologicznego. S one pomocne w formuowaniu hipotez na temat struktury i dynamiki przekona np. badania samorzdu.

7.BADACZ JAKO STRONA NEGOCJACJI. Obserwacja szczeglnie skuteczna w badaniach nad struktur komunikacyjn( samorzd) Zaoenia i postulaty: a) Regulacje formalne konstruujce grup skadaj si na typ idealny. (badacz wykrywa odchylenia od typu idealnego) b) Badanie ujawnia alternatywne wobec formalnych kanay komunikacyjne, budowane przez uczestnikw. c) Treciowy problem stanowi rodzaj sondy( obserwacja sposobw jego artykulacji i rozwiza) d) Rola badacza jako uczestnika zainteresowanego rozwizaniem problemu. Rola ta jest okrelona przez oczekiwania normatywne danego typu problemu. e) Rola badanych- wystpuj w swoich rolach zawodowych, sytuacja badania nie ingeruje w te role. f) Rozlunienie rygorw dokumentacji obserwacji( nieokrelony czas; zbir protokow, materiaw prasowych, pism interwencyjnych) Zalety: a) Obserwacja naturalnej struktury w dziaaniu - -prezentuje praktyczne rodki w rozwizywaniu problemw b) Zaciemnieniu strategii dziaan grupowych zapobiega wybr oglnego problemu- sondy. Wtedy mona odsoni wachlarz dziaa przystosowawczych stosowanych w praktyce samorzdowej. c) Rola obserwatora- strony, uzasadnia podejmowane dziaania w opinii badanych i uniemoliwia przerwanie obserwacji przez badanych. Wady: a) Niemono kontrolowania czasu obserwacji b) Problem musi pojawi si w polu zainteresowa badanych, badacz nie moe narzuci problemu, musi si pojawi spontanicznie. c) Problem musi by istotny dla dziaania organizacji samorzdowej. d) Technika stosowana do studiw przypadku, lecz przede wszystkim jako uzupenienie metod o wyszej kontroli bada Przykad badania: obserwacja wsplnoty mieszkaniowej, gdzie badacz wystpi w roli czonka zarzdu wsplnoty. Problem- sonda to problem zlecenia przez zarzd administrowania budynkiem za wynagrodzenie. Wyodrbniono w toku obserwacji 4 praktyki ktre odsoniy fakt, i dyrektor wykorzystywa osobiste wpywy w celu zmiany stanu prawnego( niewygodnej 1

ustawy, pozbawiajcej go monopolu na zarzdzanie nieruchomociami i konieczno sprawozdania finansowego na zebraniach wsplnoty mieszkaniowej.) Wtpliwoci natury etycznej- technika ta jako rodzaj wiwisekcji na dziaajcym obiekcie. Jednak samorzdy sprawujace wadz, odgradzaja si, tworza bariery, co sprawia wraenie technicznych kompetencji. W ten sposb chroni si przed kwestionowaniem ich statusu i kompetencji. Z kolei rola badacza jako uczestnika i jako obserwatora jest konfliktowa. Badacz wiadomie wywouje konflikt posugujc si prowokacj. Taka prowokacja socjologiczna nie stanowi wykroczenia przeciw dobrym obyczajom.

Mayntz- Metody obserwacji Obserwacja dotyczy konkretnych zachowa dziaa i interakcji symbolicznych w sytuacjach spoecznych, bez wzgldu czy te sytuacje zostay stworzone umylnie dla celw eksperymentu, czy powstay spontanicznie. Przedmiotem obserwacji jest zachowanie, ktre ma okrelony sens subiektywny, a zarazem obiektywne znaczenie spoeczne. Obserwacja wymaga rozumienia lub trafnej interpretacji subiektywnego sensu oraz spoecznego znaczenia okrelonego dziaania. Badacz musi rozumie jzyk w danym syst spo-kult. Konieczne jest zdystansowanie badacza od przyswojonego sensu i przyjcie rozumowania grupy. Bdem jest przypisywanie danym z obserwacji znaczenia zgodnego w wasnymi dowiadczeniami obserwatora. Obserwacja musi opiera si na oglnym modelu zachowania spoecznego, obejmujacym wymiary i determinanty tego zachowania, by stay si one kategoriami porzdkujcymi obserwacj. 3 rodzaje zamierze badawczych metody obserwacji: a) Cel- wycznie opis zachowa b) Analiza zalenoci empirycznych m-dzy zachowaniami a sytuacj. c) Nie tylko opis zachowa, ale te teoretyczne wyjanienie przez ukazanie przesanek i ich obiektywnych nastpstw. 1. Obserwacja systematyczna a niesystematyczna

Systematyczna -dokadnie zdefiniowana sytuacja spoec -gdy kategorie s uporzdkowane- okrelone sekwencje zachowa -na podstawie rozwinitej teorii -podporzdkowana kategoriom okrelajcym kady przedmiot obserwacji( inne nie s brane pod uwag) - zoperacjonalizowane zmienne w postaci wskanikw obserwowalnych - ustalenie jednostki obserwacji -warunki pocztkowe s kontrolowane - przykad-analiza interakcji Balesa(patrz.SYMLOG str.1)teoria dziaania w grupie to nastpstwo akcji i reakcji zwizanych z rozwizywaniem 4 problemw funkcjonalnych systemu: Konieczno dostosowania do syt zewntrznej Potrzeba kontroli instrumentalnej lub dostosowanie si do wymogw zwizanych z wykonywaniem zada Uwzgldnienie potrzeb czonkw systemu Integracja czonkw systemu

Niesystematyczna - gdy mao usystematyzowane kategorie obserwacji; nieokrelone sytuacje -charakter otwarty, mao wybirczy uwzgldnia wszystkie dziejce si zachowania - mao selektywna, niebezpieczestwo uzyskania informacji przypadkowych -przykad-badanie Whytea Street corner society.Obalenie tezy o dezorganizacji slumsw w miastach USA. Celem byo rozeznanie. -to badanie ma suy uwiarygodnieniu okrelonych tez i dostarczeniu argumentw na poparcie oglnych zaoe teoretycznych -obserwacja niesystematyczna to badanie eksploracyjne na nowych obszarach socjologii. - powtrzenie badania jest raczej niemoliwe i dlatego rzetelno danych jest trudna do okrelenia. -wymg minimalnej systematyzacji: Ustali zwizek midzy zachowaniem a sytuacj, kontekstem sytuacyjnym systemu spo- kult. Okr warunkw wywoujcych zawsze okrelone dziaania. Okrelic struktur pozycji spoecznych Ocena sytuacji + intencje osoby dziaajcej motywuje jej zachowanie. Kada sekwencja zachowa ma obiektywne nastpstwa dla jednostek i syst spo-kult.

2. Obserwacja nieuczestniczca a uczestniczca.

Nieuczestniczca Uczestniczca Obserwator rejestruje procesy z Bezporedni udzia obserwatora w zewntrz, nie bierze udziau w syt. procesach Sytuacje laboratoryjne oraz Bierze na siebie 1 lub kilka rl z wszystkie oglno dostpne badanego syst spo-kult Nie wymaga systematycznego Wgld w naturalne zachowanie planu obserwacji ludzi w specyficznych sytuacjach i zrozumienie ich subiektywnego Uatwia standaryzacje sytuacji sensu spoecznych i rejestracje wynikw bo badacz nie bierze udziau w wiadoma refleksja wasnego obserwowanych procesach i ma dowiadczenia jako nosiciela danej duo czasu na notatki roli i wiedza o komplementarnoci swego zachowania wzgldem Badacz koncentruje si tylko na zachowania innych. obserwacji, robi notatki na bieco (zaleta) Poznanie systemu rl W naturalnych warunkach jest Zastosowanie: poznanie zdany na wewntrzn dynamik spoecznoci o ktrej wiedza wydarze, nie ma na nie wpywu. empiryczna jest niewielka Tego typu obserwacja w Przybranie roli moe by sytuacjach naturalnych jest sposobem na poznanie moliwa gdy obecno obserwatora interesujcych sytuacji. Wtedy rola nie zmieni toku wydarze( wadaspoeczna suy obserwatorowi za jego obecno moe powodowa przebranie, kamufla watpliw trafno wynikw.) Przybrana rola ma umoliwi uzyskanie odp na co najmniej cz pyta Rola ma umoliwic optymalne zdobywanie informacji Rola nie moe wymagac zbytniego nakadu czsu i pracy Zachowanie dystansu wobec roli Malikowski, Niezgoda, rozdz.5 3. Obserwacja niesystematyczna( niekontrolowana), uczestniczca i nieuczestniczca A. Niekontrolowana obserwacja uczestniczca. Stosuje si gdy badacz moe wej w rol czonka grupy( np. Nels Anderson badajc trampw, wczgw.). Czonkostwo moe by pene( wykonywanie tych samych czynnoci co czonkowie grupy przez cay czas obserwacji) lub te czciowe(uczestniczenie tylko w pewnych zachowaniach) niewiadomo grupy o celach badacza sprawia, ze zmiana zachowania jest mao prawdopodobna.

Czonkostwo pozwala na dostep do rde informacji, ktre s nieosiagalne poprzez zwyke przygldanie si z zewnatrz. Wady: ograniczenie zakresu molliwoci obserwacji zdarze, na tyle, na ile jest si ich uczestnikiem. Przebywanie w pewnym krgu ogranicza orientacje co do zachowania jednostek spoza krgu. Zajmowanie przez obserwatora okr szczebla w hierarchii wadzy lub prestiu, zamyka przed nim wiele rde informacji. Zaangaowanie emocjonalne sprawia, e obserwator traci obiektywizm. Problem kontroli obserwacji uczestniczcej i nieuczestniczcejniepowtarzalno dowiadczenia, niemono uchwycenia tych samych faktw

B. Niekontrolowana obserwacja nieuczestniczca Cakowicie nieuczestniczca jest b.trudna do przeprowadzenia, poniewa nie istnieje rola spoeczna :staa obecno przy dziaaniach grupy bez uczestnictwa w tej dziaalnoci. Obserwacja nieuczestniczca jest zwykle quasi- uczestniczc Dlatego obserwator nie musi przyjmowa caej roli, ale brac udzia w wiekszoci dziaa grupy, czasami przyjmujc postaw obserwatora lub przeprowadzi wywiad. Przykad: badania La Playa nad rodzina robotnicz oraz Lyndw( Middletown); yli jako czonkowie rodzin, uczestniczyli w dziaaniach , grach i zabawach lecz wiadomo byo, e ich celem jest zbieranie informacji. Role przyjmowane przez badacza: a) Kto obcy-czonkowie grupy mog swobodniej mwi o kopotach i delikatnych sprawach b) Suchacz c) Ucze d) Uczestnik- przestaje by obcy. Konstrukcja obserwacji Problem badawczy, hipotezy i plan bada. Podstawowy dokument- Ksika obserwacji terenowych, w formie dziennika, lub wpisywanie do odpowiednich rubryk obserwacji dotyczacych kadego problemu. Notowanie na bieco Dzienne sprawozdanie musi by wyczerpujce. Nie wolno zakada, e jakie zdarzenie jest tak szczeglne e utkwi nam w pamici i nie trzeba go zapisywa. Naley zapisywa wszystkie zaobserwowane zdarzenia. We wczesnej fazie pracy w terenie naley notowa szczegy, aby nie stay si oczywiste i mao zauwaalne. Analiza notatek i podcigniecie pod odpowiednie kategorie. Ewentualne poprawienie bdw. Zapisywanie obserwacji i interpretacji tych obserwacji, przy zastrzeeniu ich oddzielnego zapisu i poczeniu potem za pomoc odsyaczy. Analizowanie sprawozda przez osoby z zewntrz Uzupenienie przez formularze do zapisywania obserwacji (wiek, pe, liczebno grupy, zawd, wyznanie, dochd itd.)

4. Obserwacja systematyczna (kontrola nad obserwatorem i obserwowanym) Naley rozway, czy a)sytuacja naturalna, czy sztuczna, b) czy badani wiedza e s obserwowani czy nie wiedza Przeprowadzenie badania przez kilku obserwatorw, kady notuje inny typ zachowa. Wykorzystanie tam magnetofonowych i notatek. W sytuacji naturalnej, gdy badani wiedza, ze s obserwowani, najlepiej bada ma grup, poniewa skrepowanie sytuacja obserwacji znika po jakims czasie i badani zachowuja si normalnie. Ograniczenie znieksztace dziki kontroli obserwatora za pomoc technik synchronizacji(obserwacja zespoowa, filmy, tamy, plany wywiadw,kwestionariuszy, precyzyjna kategoryzacja umoliwiajaca szybkie klasyfikowanie i symbolizowanie zachowa.) W sytuacji laboratoryjnej, obserwator i obserwowany s kontrolowani. Sytuacja jest sztuczna, lub si ni manipuluje, wprowadza bodce. Standaryzacja jest jak najwiksza. Rola obserwatora to nie tylko moliwo wpywu na zachowanie jednostek/grupy, ale te moliwo wpynicia na ostateczne wyniki bada 5. Obserwacja uczestniczca Warunki poznania naukowego: 1) Obiektywna: nieskaona postawami obserwatora, uwarunkowaniami intelektualnymi rozumienia i oceny przedmiotu obserwacji. Brak wpywu stanw emocjonalnych na wyniki obserwacji. 2) Ma ujmowa fakty nie znieksztacone: Unikanie sytuacji gdy obecno badacza ingeruje w obserwowany przedmiot, ktry ulega przeksztaceniom. Obserwator jest zaleny od zmian przez siebie prowokowanych, co faszuje obserwacj. 3) Wyczerpujca: dy do ujcia wybranych elementw okrelonej caoci. Musi obejmowa najdrobniejsze szczegy wane dla zaoenia naukowego. 4) Wnikliwa: rwnoczesne obserwowanie elemetw przypuszczalnie ze sob zwizanych, ich kolejno i zmiany im towarzyszce. 5) Warunek maksymalnej rzetelnoci etycznej obserwatora: nie wolno mu dba aby fakty potwierdzay suszno jego pogldw. Dwa typy obserwacji uczestniczcej Obserwator- uczestnikBadacz dy do pozyskania zaufania czonkw grupy po to by nie prowokowa swoj obecnocia zmian w naturalnym zachowaniu. Badacz jest najpierw obserwatorem potem jest uczestnikiem grupy. Obserwator- uczestnik.

 Uczestnik obserwator Naturalny czonek grupy przyjmuje na siebie dodatkow rol badacza obserwatora. Najpierw jest uczestnikiem a potem obserwatorem w sposb utajony przed innymi czonkami. Zalety obserwacji uczestniczcej: a)Znika stosunek obcoci do obserwatora b)Obserwator przez aktywne uczestnictwo w grupie moe przyswoi sobie elementy waciwe czonkom grupy. c) Traktowanie obserwatora jako swojego i jego udzia w yciu osobistym badanych, uatwia obserwacj i uzupenia dokumentacj. d)Poszerzenie obszaru rzeczowego informacji poprzez czsowe przeduenie obserwacji. Wady obserwacji uczestniczcej: a) Gdy badacz jest wysoko w hierarchii grupy istnieje mozliwo manipulowania jej czonkami. b) Zajmowane stanowisko utrudnia obserwacj zachowa jednostek znajdujcych si poza zasigiem stanowiska obserwatora. c) To co dla obserwatora z zewntrz moe by manifestacj cech swoistych grupy, dla obserwatora- uczestnika staje si nieznaczcym zachowaniem. d) Niebezpieczestwo przedstawiania faktw na korzy grupy. e) Przeciwne opisywanie obserwowanych zdarze. f) Konformizm i korzystne przedstawienie grupy pod wpywem naciskw wewntrznych. Propozycje przeciwdziaa: a) Notowanie tylko faktw obserwowalnych a nie impresji, uoglnie. b) Szeroki stosowanie technicznych rodkw zapisu, kontrolujcych obserwatora i obserwowanych. c) Konsultowanie materiau z ludmi z zewntrz. d) Organizowanie bada zespoowych o mieszanym skadzie obserwatorw, ludzi z zewntrz. TEMAT6: Analiza dokumentw wobec danych urzdowych 1)Suek Socjolog wobec danych urzdowych I Natura , rodzaje i interpretacja rde urzdowych Okrelenie dane urzdowe jest nieprecyzyjne poniewa nie tylko urzdy tworz dane , bardziej precyzyjna jest nazwa dane instytucjonalne . Jednak nazwa dane urzdowe zakorzenia si w jzyku. Socjolog nie wywouje danych w terenie lub laboratorium lecz zastaje je w instytucjach , bibliotekach etc. rdem w ktrym dane urzdowe s zawarte , s dokumenty (materiay pisane). Swoistoci nadaje im fakt , i s one produktem dziaalnoci instytucji. Metodologiczne wymiary zrnicowania danych urzdowych:

1.Cz danych powstaje w instytucjach wyspecjalizowanych w ich zbiorach , dane te stanowi gwny produkt i cel dziaalnoci tych instytucji. Powana cz danych powstaje w instytucjach o innych celach.Tam dane su potrzebom instytucji , ale stanowi efekt uboczny ich dziaania. Rnienie to ma znaczenie dla jakoci tych danych oraz dla ich dostpnoci 2.Dane urzdowe rni si w wymiarze dynamiki. Jedne s wynikiem cigej rejestracji zdarze (np. samobjstwa). Inne stanowi zapis wydarze pojawiajcych si w okrelonym rytmie(np. liczebno w pielgrzymkach). Jeszcze inne s zapisem wydarze powtarzajcych si nieregularnie. Tworzy to problemy dopasowania momentw obserwacji ze wzgldu na przebieg badanych procesw , porwnywalnoci miar i wskanikw zjawisk rozcignitych w czasie. Problemy te nie dotycz zjawisk jednokrotnych. 3.Dane urzdowe dotycz rnych poziomw analizy socjologicznej- indywidualnego i grupowego Badania dotyczce jednej jednostki badania badacz ma do czynienia w badaniach monograficznych , ale dane urzdowe dotycz zwykle poziomu zbiorowoci. Znaczenie tego rozrnienia ukazuje si gdy formuuje si zalenoci pomiedzy zmiennymi z rnych poziomw i chce si wnioskowa z jednej zalenoci od drugich. 4. Dane urzdowe to najczciej dane obiektywne: -rejestruj zachowania(np. chodzenie do kocioa ) - atwo rozpoznawalne atrybuty(np. wysoko , waga poborowego) - czasami dyspozycje ( czytanie , pisanie) - czasami stany wiadomoci ( np.. gosowanie) - stany psychiczne (np. karta chorb psychicznych) Na podstawie obiektywnych danych mona wnioskowa o subiektywnych stanach rzeczy. Dla tych w istocie celw si je analizuje , traktowane s jako podstawa do wnoskowania. Wnioskowanie z danych urzdowych o obiektywnych stanach rzeczy jest na og mniej zawodne. 5. Szczeglnym rodzajem materiaw urzdowych s akty normatywne Zakrelaj one normatywne ramy ycia spoecznego. Wiedza w nich zawarta nie moe by ani prawdziwa ani faszywa , natomiast normy te mog by przestrzegane lub nie. Interpretacja danych urzdowych: Warstwy znaczce 1.Treci wypowiedziane explicite 2.Treci przemilczane 3.Forma wypowiedzi- jej elementy pozatreciowe

Ad1. W socjologii na og wykorzystuje si tylko t warstw. Z treci wnioskuje si o tym , co stanowi jego odniesienie przedmiotowe , o tym co mwi si wprost. Interpretacja sprowadza si do odebrania tych informacji. Rzadsze s sytuacje w ktrych z treci dokumentu dowiadujemy si o zjawiskach o ktrych dokument nie mwi wprost. Moliwo i prawomocno takiego wnioskowania uzalenione jest od zdrowego rozsdku , w czeniu wskanikw z indicatum a) wskanik element szerszego syndromu np. tendencje do zawierania maestw mieszanych ( dane urzdowe) jako skadowa szerszego procesu integracji midzygrupowej b) wskanik nie jst elementem zjawiska NP. POMIAR WZROSTU POBOROWEGO i zalenoci w stratyfikacji( badania antropologiczne , zaleno wyksztacenie rodzicw a wzrost) Ad.2 Podstawa wnioskowania o zjawiskach spoecznych moe by te milczenie rde. Wyrnia si 2 rodzaje wnioskowania a) z braku danych wnioskuje si o nie zajciu zjawiska lub maym nateniu Wnioskowanie z milczenia rde atwo prowadzi moe do faszywych wnioskw albowiem zakada , e rda zawsze rejestruj zjawisko danego rodzaju. Czasami brak rejestracji wiadczy o jego powszechnoci i zniechceniu do rejestracji. b) milczenie jako mniej lub bardziej wiadome powstrzymywanie si od mwienia , przemilczenie. Samo przemilczenie moe by podstaw wnioskowania o zjawiskach za nie odpowiedzialnych. Ad.3 Wszelkie aspekty dokumentu od jzyka ,w ktrym informacje sformuowano ,do gatunku papieru

II Zastosowania danych urzdowych 1. rdo problemw i hipotez Weber korzystajc ze statystyk pisa etyke protestanck . Same dane nie generuj hipotez te s produktem iluminacji , dzieem twrczego umysu 2. Obserwacja porednia Gdy zjawiska nie mona obserwowa bezporednio lub gdy obserwacja innymi sposobami jest bardzo trudna. 3. Opis procesw spoecznych W badaniach procesw dugofalowych s czsto materiaem jedynym. Pewne dane s starsze od samej socjologii.

4. Sprawdzanie hipotez o zalenociach Na podstawie danych urzdowych ustala si zalenoci grupowe 5. Opis normatywnych ram ycia spoecznego Analiza aktw prawnych i im pokrewnych pozwala opisa normatywne zasady ycia spoecznego III Ograniczenia i trudnoci w korzystaniu z danych urzdowych 1. Brak istotnych danych urzdowych 2. Nieznajomo istniejcych rde urzdowych Nie zawsze wiadomo e istniej jakie dane urzdowe czy/lub jaka instytucja zbiera takie dane. Przeciwdziaaniu takiemu zjawisku sprzyja jednolity system ewidencjonowania 3.Niedostpno danych urzdowych Instytucje i urzdy nieraz nie udostpniaj pewnych danych 4.Urzdowych charakter kategoryzacji danych Dane nie s gromadzone dla celw naukowych i kategorie w ktrych dane te ujmuje si nie musz wic by zgodne z kategoriami w ktrych sformuowano pytania i hipotezy. Ich przeoenie moe okaza si uciliwe. 5 Nieznajomo okolicznoci zapisu W badaniach naukowych dane zbierane s wedle przyjtych metodycznych zasad ,ma to znaczenie dla interpretacji zebranego materiau. Kiedy wykorzystuje si istniejce materiay to okolicznoci zapisu nie s znane i nie mona ich uwzgldnia w interpretacji tych danych. 6. Selektywny charakter danych urzdowych Dane urzdowe czsto opisuj nie ca zbiorowo lecz tylko jej fragment. Pojawia si pytanie czy zbir opisanych tam jednostek jest reprezentatywny dla szerszej zbiorowoci. 7. Rzetelno danych urzdowych rde nierzetelnoci szuka si w spoecznym procesie ich tworzenia a) Rejestracja faktw z otoczenia instytucji odbywa si za pomoc metod jednak zawsze rejestruje je czowiek a dalej instytucja i jej funkcjonariusze b) Gdy dane urzdowe opisuj dziaalno samej instytucji i jej wyniki , pierwszorzdnym czynnikiem wpywajcym na ich rzetelno staje si struktura instytucji. Czasami dokumenty staj si elementem gry , walki. 8. Ograniczona porwnywalno danych urzdowych a) Rnice w stosowanych definicjach i zasadach klasyfikacji b) W rnych okresach lub obszarach wystpuj rnice w sprawnoci i rzetelnoci urzdowych rejestracji c) Szeroko rozumiane zmiany w spoeczestwie ( zmiany w zachowaniach , tradycji , prawa etc.) 9. Agregatowy charakter danych urzdowych

Dane urzdowe s zwykle dostpne w postaci zagregowanej(najczciej na poziomie jednostek terytorialnych) . Charakteryzuje si wwczas wasnoci tych jednostek zaleno ekologiczna . Socjologowie najczciej interesuj si zalenociami midzy wasnociami ludzi i zalenociami midzy tymi wasnociami 10. Makrostrukturalne uwarunkowanie Im wiksza demokratyzacja tym wiksze zaufanie do instytucji i wieksza rzetelno podawanych informacji.

2)Analiza istniejcych danych statystycznych (Babbie) Metoda ta jest szczeglnie istotna ze wzgldu na to , e istniejce statystyki powinny by zawsze brane pod uwag , co najmniej jako uzupeniajce rdo danych. Dobrze zawsze jest przeglda statystyki powizane z obszarem zainteresowa badacza. Istniejce dane statystyczne czsto mog dostarczy kontekstu historycznego , czy pojciowego w ktrym mona umieci oryginalne badania. Istniejce statystyki mog by rdem zasadniczych danych dla naukowych bada spoecznych ( np. samobjstwa Durkheima) Jednostki analizy Czsto w istniejcych danych statystycznych jednostk analizy nie jest osoba ale grupa . Tworzy to problem , e wzorce zachowa na poziomie grupowym nie odzwierciedlaj zawsze wzorcw na poziomie indywidualnym. Analiza historyczno- porwnawcza ledzenie rozwoju form spoecznych w czasie oraz midzykulturowe porwnania procesw rozwojowych. rdem takich danych s ogromne , bo tworzone przez setki lat. rda historyczne wymagaj potwierdzenia np. przez potwierdzenie przez inne rdo Do analizy danych historycznych przydatne jest pojcie rozumienia Wezera. Badacz musi by w stanie przyj rozumowanie ,okolicznoci , pogldy i uczucia osb badanych by mc prawidowo je interpretowa. Do wielkiej iloci szczegw dobrze jest przyj typy idealne.

TEMAT7:ANALIZA TRECI R. Mayntz inni, Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, Warszawa 1985, s.192-211 Zaoenia i oglna problematyka analizy treci: w tym, co mwi i pisz ludzie daj wiadectwo swoim deniom, postawom, ocenom sytuacji, swojej wiedzy oraz milczco przyjmowanym zaoeniom otaczajcego wiata analiza materiau jzykowego pozwala wic na wyciganie wnioskw dotyczcych indywidualnych oraz spoecznych zjawisk niejzykowych 2

 aby owo intuicyjne rozumienie suyo celom analizy naukowej musi zosta: wyeksplikowane usystematyzoane zobiektywizowane Analiza treci to technika badawcza, ktra w sposb zobiektywizowany i systematyczny ustala i opisuje cechy jzykowe a wnioskuje o niejzykowych wasnociach ludzi i agregatw spoecznych. systematyczno to warunek trafnoci wynikw subiektywne i impresyjne interpretacje teksu s w sensie naukowym nierzetelne przed przystpieniem do analizy treci naley: dokona analizy empiryczno systematycznej (jzyk zrozumie) kontekst sytuacyjny Wnioski niejzykowe (zmienne): nadawca tekstu intencje system wartoci cechy osobowoci zaoone przez nadawc cechy odbiorcw, ktre bierze pod uwag formuujc komunikat poziom wiedzy, zainteresowa i uznawanych wartoci przypuszczalne reakcje odbiorcy na komunikat cechy systemu spo kult., w ktrym tekst powsta lub do ktrego jest adresowany wnioski musz znajdowa oparcie w teorii, ktra mwi, w jakich okolicznociach okrelone postawy, intencje, wartoci itp. Przyjmuj okrelone formy jzykowe Metody analizy treci Etapy analizy treci: 1) podbudowa teoretyczna o wyborze tej techniki powinien decydowa temat najwaniejsza przesanka sensownego posuenia si analiz jest: SFORMUOWANIE HIPOTEZY teoria dobr materiau tekstowego jakie teksty stanowi zbir generalny, z ktrego naley wybra materia do analizy, decyduj pytania badawcze MATERIA TEKSTOWY: powstay niezalenie zbiera dane o przeszoci (postawach, przekonaniach, systemach wartoci) proces zmian (rozcignity w czasie) powstay specjalnie (do konkretnego badania) badani tekstem musz stanowi reprezentatywn prb posugiwanie si prba jest konieczne rwnie w przypadku, gdy og tekstw jest zbyt duy do analizy caoci DOBR PRBY szczeglne problemy:

zbir, z ktrego ma by wybrana moe uniemoliwia swobodne manipulowanie jednostkami zgodnie z zasad doboru losowego dlatego wybiera si na og metod doboru wielostopniowego (np. I wybr waciwych gazet, II wybr nr, III wybr artykuw na dany temat) Nastpuje operacjonalizacja zmiennych zawartych w hipotezach etapy: okrelenie jednostek tekstowych, ktre bd przedmiotem postpowania analitycznego opracowanie kategorii analitycznych jako podstawy klasyfikacji treci 3) Okrelenie jednostek analizy sowa czci zda zdania akapity } + kontekst artykuy ksiki audycje radiowe wybr zaley od tematu 4)Opracowanie kategorii analitycznych zmienne zawarte w hipotezach (wi konfiguracje jzykowe)kategorie treciowekonfiguracje jzykowe (stanowi wskaniki tych zmiennych) schemat kategorii analitycznych ma zawsze charakter wybirczy chodzi o odpowied na okrelone pytanie Budowa schematu kategorii logiczne wymogi zaczyna si od ustalenia wymiarw treci, ktra nas bdzie interesowa Wymogi formalne schematu kategorii: podzia na kategorie musie by dokonany wg jednolitej zasady klasyfikacji kategorie musz spenia warunek rozcznoci podzia na kategorie musi by wyczerpujcy Gotowy schemat: kada kategoriageneruje okrelon klas znacze zwizan z okrelonym wymiarem treci: kategoria (def. operacyjna)klasa podobiestwa semantycznego w toku klasyfikacji ostatecznie decyduje intuicyjne rozumienie jzyka przez osob dokonujc analizy Obliczanie, budowania indeksu, weryfikacja hipotez: porwnanie tekstw z punktu widzenia ich oglnej charakterystyki wymaga czsto sporzdzenia indeksu uwzgldniajcego zbiorczo te rne wymiary treci, ktre w schemacie analitycznym wystpuj oddzielnie w kocu za pomoc metod statystycznych weryfikuje si istotno stwierdzonych rnic, co oznacza potwierdzenie bd obalenie hipotez wyjciowych Trafno i rzetelno 3

 analiza treci jest rzetelna wwczas, gdy ta sama osoba dwukrotnie kodujc ten sam tekst lub rne osoby koduj go niezalenie od siebie uzyskuj te same wyniki Co wzmacnia rzetelno / ogranicza subiektywno? jednoczesne i precyzyjnie zdefiniowane kategorie wyrane reguy zaliczania analizowanych jednostek do poszczeglnych kategorii + przestrzeganie ustalonych regu postpowania przez osoby kodujce trafno analizy treci jest trudna do sprawdzenia w celu sprawdzenia trafnoci stosuje si: eksperyment grupy o znanych waciwociach trafno prognostyczn trafno teoretyczn Niektre metody ilociowej analizy treci z ilociow analiz treci mamy do czynienia wwczas, gdy okrelamy czstotliwo wystpowania pewnych treci w analizowanych tekstach ANALIZA OKRELE WARTOCIUJCYCH METODA OGLNA: zaoenia 4 warunki wstpne: wskazanie wyrae okrelajcych obiekty postaw (rodzina, demokracja) i syntaktycznie (forma, budowa) z nimi powizanych okrele wartociujcych np. x jest dobry zidentyfikowanie konstrukcji rnych syntaktycznie jako rwnoznacznych (znaczenia te same) oceny dokonane przez rne osoby kodujce musz wykazywa wystarczajcy stopie zgodnoci znaczenie wyrae wartociujcych nie moe pozostawia wtpliwoci (kontekst) Etapy metody: najpierw wszystkie bdce przedmiotem zainteresowania obiekty postaw zastpione zostaj semantycznie neutralnymi symbolami (literami), aby wykluczy wpyw postaw osoby kodujcej na proces analizy nastpnie wszystkie zdania zawierajce neutralne symbole obiektw postaw przekada si wg przyjtej formuy na zdania proste, aby lepiej uwidoczni okrelenia wartociujce te obiekty postaw dla kadego obiektu postaw sporzdza si osobn tabel kodow i nanosi si na ni wszystkie przeksztacone zdania zawierajce dotyczce go okrelenia. Nastpnie w kadym z tych zda ocen obiektw postaw, stanowic jego przedmiot szacuje si ilociowo. ANALIZA KONTYNGENCJI suy do okrelenia szczeglnej struktury asocjacji (skojarzenia) midzy rnymi pojciami do tekstw powstajcych spontanicznie naley wyapa wyraenia wystpujce w skojarzeniu z czstotliwoci wykraczajc poza prawdopodobiestwo losowe Etapy: wyodrbnienie materiau tekstowego (podzielenie na jednostki) mniej lub bardziej sztuczne stosownie do pyta badawczych ustali kategorie analityczne sporzdzenie macierzy danych, w ktrej zaznacza si obecno lub nieobecno odnonych wyrae w kadej jednostce tekstowej oblicza si wzgldn czstotliwo kategorii w tekcie np. A = 70% a warto oczekiwana PAB 3

=PA PB czstotliwo wzgldna a warto oczekiwana: jeeli czstotliwo wzgldna kombinacji jest znaczco wiksza lub mniejsza ni warto oczekiwana jest to wskanik ujawniajcej si struktury asocjacji poznawczych poniewa analiza kontyngencji nie uwzgldnia powiza syntaktycznych (skadniowych) midzy jednostkami jzykowymi, wic jednoczesne wystpowanie dwch jednostek nie dostarcza adnych informacji o rodzaju zwizkw semantycznych midzy nimi.

E.Babbie Badania spoeczne w praktyce, Rozdzia 11, Badania niereaktywne s 341 353 Badania niereaktywne metody badania zachowa spoecznych, nie wpywajcych na te zachowania, mierniki niereaktywne mog by zarwno jakociowe jak i ilociowe. 3 metody bada niereaktywnych: analiza treci analiza istniejcych danych statystycznych analizy historyczno porwnawcze ANALIZA TRECI jest badaniem zarejestrowanych ludzkich przekazw do form przekazu odpowiednich do takiego badania nale ksiki, czasopisma, strony www, wiersze, gazety, piosenki, obrazy przemwienia, listy, listy elektroniczne, wiadomoci na tablicach informacyjnych w Internecie, prawa i konstytucje, podobnie jak czci, z ktrych si one skadaj, lub zoone z nich zbiory 3

Tematy odpowiednie dla analizy treci: analiza treci jest szczeglnie dostosowana do badania przekazw i do udzielania odpowiedzi na klasyczne pytanie w badaniach przekazw: kto mwi i co do kogo dlaczego z kim i z jakim skutkiem tematy mog dotyczy np. charakteru narodowego, pogldw politycznych czy procesu historycznego analiza treci jako sposb obserwacji wymaga przemylanego posugiwania si tym, co jest komunikowane Dobr prby w analizie treci: jednostki analizy to jednostka analizy ksztatuje zbieranie danych i ich analiz czsto jednostka obserwacji rni si od jednostki analizy np. jednostk analizy jest rodzina, a jednostka obserwacji pojedynczy jej czonkowie dobr prby w duym stopniu zaley od tego, co jest jednostk analizy, np. jeli jednostk analizy s ksiki to powinnimy dobra prb ksiek, nie biorc pod uwag ich autorw, moemy take dobiera podprby (prby z podkategorii) potrzebny jest schemat doboru prby, ktry bdzie zawiera wszystko, co jest potrzebne do obserwacji przy projektowaniu prby potrzebne jest okrelenie populacji, operatu losowania techniki doboru prby moemy wylosowa prb prost lub systematyczn warstwow grupow Kodowanie w analizie treci: istot analizy treci jest kodowanie to proces przeksztacania surowych danych (zgodny z logik konceptualizacji i operacjonalizacji) na dane w postaci standaryzowanej wg pewnych ram pojciowych, treci jawne i ukryte badacz posugujcy si analiz treci ma moliwo wyboru midzy trafnoci a rzetelnoci. kodowanie treci jawnych (widocznej, zewntrznej czci przekazu) jest analogiczne do uywania standaryzowanego kwestionariusza kodowanie treci ukrytych (gbokie znaczenie przekazu) np. ocena na ile dana powie jest erotyczna :). Metoda ta jest bardziej przydatna do wyodrbnienia gbokiego znaczenia przekazu, ale dzieje si to kosztem rzetelnoci i cisoci, zwaszcza gdy wicej ni jedna osoba koduje powie najlepsze jest uywanie obu tych metod konceptualizacja i tworzenie kategorii kodowych w przypadku wszystkich metod badawczych konceptualizacja i operacjonalizacja wymagaj powizania kwestii teoretycznych i obserwacji empirycznych. W tym zadaniu naley stosowa zarwno metod indukcyjna jak i dedukcyjn. Gdy testuje si zaoenia teoretyczne, to one powinny decydowa o doborze wskanikw. Gdy zaczyna si od okrelonych obserwacji empirycznych, naley dy do wyprowadzenia z nich oglnych regu powizanych z tymi obserwacjami, a nastpnie do zastosowania tych regu do innych

obserwacji empirycznych tworzenie kodw w kontekcie teorii ugruntowanej (Bruce Berg) porwnane do ukadania ukadanki: def. operacjyjna kadej zmiennej zoona jest z wartoci, ktre j tworz wartoci te powinny by wyczerpujce i wykluczajce si wzajemnie w analizie treci mog by stosowane rne poziomy (nominalny, porzdkowy, interwaowy, ilorazowy) poziom pomiaru wynikajcy z przyjtej metody kodowania nie musi odzwierciedla charakteru zmiennych zliczanie i zachowywanie zapisw ocena ilociowa danych wymusza dostosowanie operacji kodowania do przetwarzania danych, oznacza to , e kocowy produkt kodowania musi mie charakter liczbowy sposb zapisywania musi czyni jasne rozrnienia jednostek analizy i jednostek obserwacji w trakcie zliczania bdzie wane zarejestrowanie podstawy dokonywania oblicze analiza danych jakociowych testowanie przypadkw negatywnych jako technika jakociowego testowania hipotez (Bruce Berg): 1) zgodnie z teori ugruntowana rozpoczyna si od badania danych, ktre mog dostarczy oglnej hipotezy 2) poszukiwanie danych o wszystkich, ktre mogyby podway hipotez pocztkow 3) przejrzenie kadego przypadka, ktry podwaa hipotez i [(1) zrezygnowa z tej hipotezy lub (2) przyjrze si jak mona ja zmodyfikowa ] proces ten jest przykadem indukcji analitycznej jest to indukcja, bo zaczyna si od obserwacji i jest analityczna, bo wychodzi poza opis, by znale wzorce i zwizki midzy zmiennymi Mocne i sabe strony analizy treci: zalety 1) oszczdno czasu i pienidzy 2) bezpieczestwo atwiej jest powtrzy cz badania ni w innych badaniach 3) dopuszcza badanie dugotrwaych procesw 4) badacz rzadko ma jakikolwiek wpyw na przedmiot bada dot. wszystkich miernikw niereaktywnych wady ograniczenie w zapisywaniu przekazw problemy z trafnoci mog si pojawi, jeli przedmiotem bada nie jest sam proces komunikacji jako taki konkretno materiaw badanych w analizie treci wzmacnia prawdopodobiestwo je rzetelnoci

Temat 8: metoda biograficzna. ( Metoda dokumentw osobistych, metoda dokumentw ludzkich) (na podst. Malikowskiego i Niezgody) 1. Metoda pojawia si w okresie, gdy badacze d do przeksztacenia socjologii w nauk empiryczn, ktra od opisu przechodzi do sprawdzania hipotez i teorii empirycznie sprawdzalnych. Ta tendencja wystpuje po raz pierwszy w dziele 3

Thomasa i Znanieckiego: Chop polski w Europie i Ameryce. Nie jest to szeroka ilustracja jakiej zbiorowoci spo., ale prba rozwizania jednego konkretnego zagadnienia. Autorzy zmierzali do postawienia teorii socjolog. okrelonej dziedziny zjawisk spo. Przedstawione badania nie ograniczay si do opisu zew. cech zbiorowoci, ale staray si wyjani postawy psych. i ich zmiany na tle rnych struktur spo., w ktrych te postawy wystpoway. Autorzy chcieli stwierdzi, jak jak zmieniaj si formy rodziny, wzory postpowania, systemy obyczajw obyczajw moralnoci chopw polskich, emigrujcych do Stanw Zjedn. Chodzio o wykrycie spoecznego mechanizmu przystosowywania si do nowych warunkw cywilizacji. Nie tylko opis zmian w strukturze, lecz wyjanienie procesw psychospoecznych psychospoecznych psychospoecznych emigrantw. Do analizy wykorzystano: listy emigrantw do rodzin, autobiografie emigrantw. 2. Oglna charakterystyka. Metoda b. to takie prowadzenie bada socj., w ktrych do rozwizania zagadnienia zbiera si tylko relacje ludzi o ich uczestnictwie w zdarzeniach i procesach, stanowicych przedmiot bada, a na podstawie tych relacji dokonuje si opisu danych procesw procesw i stawia hipotezy wyjaniajce. 2 tendencje metodologiczne, jakie wywoaa metoda: -rozwijanie metody, wykorzystujcej tylko te dokumenty -wykorzystanie dokumentw jako mat. uzupeniajcych i pomocniczych Cele uytkowania autobiografii:(Robert Angell) Daj badaczowi oglne idee, wymagajce sprawdzenia Nasuwaj hipotezy lub materiay do ich weryfikacji S materiaem ilustrujcym z gry powzite hipotezy Su do weryfikacji hipotez nie z nich zaczerpnitych(materia kontrolny) Materia, umoliwiajcy zrozumienie i wyjanienie procesw psychospoecznych Jako materia orientacyjny w dziedzinie zjawisk, ktre zamierza si bada. 3. Definicja dokumentw biograficznych. Mimo rnic w definicjach, mona wskaza ten sam element(def. Redfielda) Dokumentem ludzkim lub osobistym nazywamy dokument, wyraajcy ludzkie i osobiste cechy autora w taki sposb, e czytelnik poznaje pogldy autora dokumentu na zdarzenia, do ktrych ten dokument si odnosi. We wszystkich definicjach nacisk jest pooony na wano dokumentw osobistych dla poznania postaw psychicznych, motywacji i pogldw danej osoby. Daj wgld w cudze ycie psychiczne jako jeden z czynnikw, wyznaczajcych postpowanie jednostek w yciu zbiorowym. Dokumenty osobiste: autobiografie, pamitniki, wspomnienia, listy, dosowne zapisy zezna, wywiadw, inne dokumenty zawierajce projekcje stanw umysu osoby. Dla bada socjologicznych wane s gownie te dokumenty, ktre relacjonujc udzial piszcego w sytuacji spoecznej, zawieraj te osobisty pogld autora na te sytuacje-opis przebiegu zdarze + opis zachowania si autora. Autobiografia to podstawowy materia w metodzie b. Inne dokumenty czsto wyst. jako pomocnicze. Rodzaje autobiografii(wg Kruegera): Wyznania osobowoci zdezorganizowanej lub cierpicej na poczucie niszoci Egoistyczny dokument o charakterze racjonalizowania obronnego swojej dziaalnoci Autobiografia naukowa-obiektywne przedstawienie dziaa i przey

 Dokument naiwny 4.Sposoby zdobywania dokumentw osobistych: Maj one wpyw na warto naukow uzyskanych wypowiedzi. Zalenie od sposobu nakaniania ludzi do pisania- rne s motywy pisania(np. samousprawiedliwienie si we wasnych oczach lub w oczach otoczenia, wyadowanie wew. Napicia, ch zarobienia pienidzy), a odbijaj si one na treci, formie i zakresie pisanych dokumentw. Najlepszy sposb to ogaszanie konkursu na najlepszy yciorys wasny z nagrodami pieninymi. Po raz pierwszy ogosi go Znaniecki w 1921, zwracajc si do robotnikw polskich w kraju i za granic. Ogaszajc konkurs naley: Rozway do jakiej zbiorowoci zwracamy si i jakie s jej cechy spo.(zbiorowo jednorodna pod wzg intelektualnym i spo-ekonom.) Przedstawi jasno cele konkursu Zaczy instrukcj-jakie zagadnienia i w jakim porzdku trzeba omwi Nie narzuca sztywnego wzoru(nie sugerowa ograniczenia si do zagadnie) Odezwa ma by sformuowana dla najniszego poziomu intelekt. Przyszych autorw Zastanowi si do jakich motyww si odwoa(patriotycznych, ekonom.) Poda wysoko nagrd, skad sdu konkursowego, termin nadsyania prac, adres instytucji itp. 4. Zaoenia, na ktrych opiera si metoda A. Ontologiczne: rola elementw subiektywnych w strukturze grup spo. Zaoenia te pozwalaj na przejcie od zespou subiektywnych opisw pogldw i opinii do zda o spoeczestwie, jego strukturze i zachodzcych procesach. Rzeczywisto spo. Skada si z obiektywnych wartoci kulturalnych jak i subiektywnych postaw jednostek. Czynniki subiektywne graj wan rol w yciu spo., a ich przejawy s rdem wiedzy o procesach spo. Materiay autobiograficzne dostarczaj moliwoci poznania subiektywnej strony rzecz. spo. Zasada wspczynnika humanistycznego Znanieckiego- zjawiska spo. naley ujmowa jako przedmioty, ktrych istotnym skadnikiem jest znaczenie, przypisywane im przez ludzi. B. Metodologiczne: materiaem do analizy socjolog. nie s wypowiedzi, ktre wyraaj obserwacj i uoglnienie autora dokumentu, ale wypowiedzi, wyraajce dnoci i oceny autora-nie majce charakteru zda o faktach, ale same s faktami spo. Zaoenia metod. zmierzaj do wykazania, e w autobiografiach jest odbicie dnoci spo. stanowicych istotne fakty spo. i kryteria wartociowania. Za. metod. s konsekwencj za. ontologicznychnakazuj bada znaczenia, jakie ludzie przypisuj przedmiotom i zdarzeniom, dnoci jakie z nimi wi-czyli to co jest si przeksztacajc struktury spo. Autor yciorysu jest czci rodowiska spo. i jego wiadomo jest przez rod. uksztatowana- znajc tre jego wiadomoci mona odtworzy dnoci ludzkie.

5. Techniki interpretacji i wykorzystania dokumentw osobistych A. Metoda konstruktywna: Studiowanie wielkiej iloci biografii pod ktem widzenia okrelonego problemu. Dokonuje si interpretacji materiau z punktu widzenia oglnej teorii socjolog. Opisy z autobiografii staj si elementami skadowymi, z ktrych badacz konstruuje obraz badanych zjawisk. Znaczn rol gra tu intuicja badacza.

B. Metoda egzemplifikacji: Ilustrowanie i uzasadnianie hipotez dobranymi przykadami z autobiografii. Hipotezy mog powsta podczas jej czytania. Hipotezy nie podlegaj falsyfikacji, ale autor szuka tylko potwierdzenia swej teorii. C. Metoda analizy treci: zastosowanie do materiau biograficznego analizy treci wypracowanych w ostatnich latach w socjologii. Zostay najpierw wypracowane w badaniach treci gazet i czasopism, rozwinite w bad. propagandy i komunikacji masowej. D. Opracowanie statystyczne: Ustalenie zalenoci midzy rnymi cechami spo autorw a ich postawami i przejawami tych postaw, deniami(np. midzy cechami rodowisk spo. a cechami autorw)Wyniki daj pewno poprawnoci- metody statyst. s bardziej rygorystyczne. E. Analiza typologiczna: ustalanie typw osobowoci, zachowa, wzorw wspycia, wystpujcych w zbiorowociach. Materia biograf. ulega kategoryzacji i klasyfikacji. 6. Zarzuty przeciwko metodzie Behawioryci- uzyskane twierdzenia nie maj wanoci naukowej, nie s sprawdzalne itp. Marksici-elementy subiektywne nie s najwaniejsze. Dokumenty osobiste nie mog by rdem poznania struktur spo. Zbiory dokumentw osobistych nie s prb reprezentatywn Ludzie piszcy dzienniki czy odp. Na konkurs nie s przecitnymi Autobiografie nie s obiektywne(luki w pamici, uprzedzenia, niewiedza piszcego) Dokumenty osobiste mog by pisane z celem wprowadzenia w bd lub piszcy nie uwiadamia sobie motyww jakie nim kieruj Autorzy upraszczaj opisywane zdarzenia, grupy.. Nastrj piszcego wpywa na obraz przedstawianych faktw Napisanie yciorysu wymaga dokonania selekcji materiau w pamici. 7. Zalety metody Poznanie wiadomoci spo., mechanizmw powstawania postaw i ich zmian pod wpywem stosunkw spoecznych. Mona bada zalenoci midzy wiadomoci grup i jednostek a zmian w strukturze spo. Wgld w mechanizmy motywacji ludzi, mechanizmy tworzenia si de , postaw moralnych i ocen. Informacje o psychologicznej stronie funkcjonowania instytucji spo., mechanizmie kontroli spo., tworzeniu si opinii i dziaaniu form nacisku spo. Dane do badania zalenoci midzy rodowiskiem a zachowaniem jednostki Wgld w mechanizm oddziaywania wychowawczego Pokazuje sekwencje historyczne zdarze skadajcych si na ycie jednostki i grup w dugim okresie Materia do ustalenia typw osobowoci, wzorw postpowania, wzorw stosunkw spo. Uatwia zrozumienie ludzi, systemw kulturowych, funkcjonowania struktur spo. [Metoda dokumentw osobistych jako jedyna- jest niewystarczajca . Dokumenty osobiste su jako materia uzupeniajcy .] 8. 2 Warianty

Biografia jako temat- jako zagadnienie samo w sobie. Pojawiaj si pytania: Jakie s typowe sekwencje zdarze w yciu ludzi, grup, jakie znaczenie przypisuje si tym zdarzeniom i jaka jest ich struktura. Zainteresowania badacza skierowane na przedmiot- pytania co. Biografia jako rodek- zbiera si informacje biograficzne, majce suy udzieleniu odp. na postawione pyt. socjolog. Np. Jak ruchliwo spoeczna jest subiektywnie postrzegana? Czy zadowolenia z wykonywanej pracy zaley od struktury poprzedniej kariery? Zainteresowania badacza skierowane na strukturepytania :jak. Badacz szuka w danych wskanikw motyww i konstruuje typy osobowe.

9. Typy biografii(wg Denzina) Kompletna: badacz zbiera dane o caym yciu badanych osb czy grup Tematyczna: zbiera informacje dotyczce okrelonej dziedziny ycia(zawodu, przestpczoci..) Przygotowana do opublikowania. [Typy najwyraniej odnosz si do rnych faz procesu badawczego] 10. rda danych(wg Denzina) Bezporednie- dostarczaj danych bezporednio o osobie. Np..:publiczne dokumenty o danej osobie jak raporty policyjne, kwestionariusze osobowe, karty zdrowia, publikacje w rodkach komunikacji Porednie- dostarczaj informacji o osobie jako czonku pewnej kategorii. S to publiczne porednie dokumenty o danej osobie zawierajce specjalne statystyki, literatur o danych grupach. rdem danych s te prywatne dokumenty archiwalne obejmujce autobiografie, listy, pamitniki, dane niestandaryzowanego wywiadu. 11. Dobr prby - Denzin zaproponowa prb statystyczn do doboru przypadkw i prb teoretyczn do doboru kwestii do badania w yciu jednostek, tzn. w odniesieniu do danych przypadkw. Indukcja analityczna: wyprowadzanie twierdze oglnych z amnnalizy indywidualnych przypadkw. - Odpowiednio do rnych celw bada i odpowiadajcych im wariantw metody biograficznej, stosuje si rne sposoby doboru prby. - Wnioskowanie na podstawie zbadanych przypadkw w odniesieniu do wikszej populacji nie moe by oparte na zasadzie prawdopodobiestwa, ale musi by dokonane na zasadzie wiarygodnoci. Jest to spowodowane problemami dostpu do danych podstawowych- prba statyst. wymaga listy przypadkw ze wzgldu na procedur selekcji losowej. Dla cech badanych przez osoby posugujce si metod biograficzn nie istniej takie tablice statyst. Badacze zakadaj wic uniwersaln struktur selektywnej percepcji i logik potocznego mylenia. Uwaa si, e kady przypadek przypomina uniwersaln struktur. 12. Przygotowanie transkrypcji -Wikszo wywiadw jest zapisywana na tamie magnetofonowej - Rodzaj transkrypcji zaley od pytania badawczego: jeli pytanie co-to odtworzenie wywiadu w jzyku standardowym jest wystarczajce; jeli pytanie jakjest rekonstruowana biografia przez przeprowadzajcego wywiad i respondenta- to musz by odnotowane przerwy, czciowe pokrywanie si wypowiedzi, wahanie si.. - komputerowy system transkrypcji 3

13. Strategie analityczne - liczni badacze stosuj pewn form analizy treci. Na podstawie przegldu danych tworzone s kategorie i wszystkie wyraenia zawarte w danych, odpowiadajce kategoriom, s umieszczane w kartotece. - Schutze zaproponowa metod, ktra bierze pod uwag jzykowe waciwoci wypowiedzi.(narracyjne, argumentacyjne, opisowe czci skadowe danych.) 14.Przedstawienie wynikw bada Prezentacja caociowa bez przedstawienia systematycznej analizy Prezentacja wynikw analizy wszystkich przypadkw z zaczeniem dla ilustracji wynikw czci danych Prezentacja wynikw analizy oraz przedstawienie przypadkw typowych dla okrelonych typw w formie kilku biografii Prezentacja przypadkw syntetycznych przygotowanych przez badacza na podstawie jego analizy w postaci modeli procesualnych. 15. Problemy odniesienia prawdy i obiektywnoci Badacz w toku poszukiwa subiektywnego znaczenia przebiegu ycia musi si upora z problemem obiektywno versus subiektywnoinformacji biograficznej. Nie biorc pod uwag szerszego zaplecza spoecznego raczej nie mona zidentyfikowa danych jako obiektywnych/subiektywnych. Pojcie obiektywnoci jest konieczne do analizy danych biograficznych w socjologii, ale z punktu widzenia teoretycznego jest problematyczne. Kategorie prawdy i faszu nie s zbyt uyteczne w badaniach biograficznych. Poniewa konstrukcja znaczenia jest zalena od czasu, zainteresowania i sytuacji interakcyjnej, ta sama osoba moe dostarczy rnych biografii w rnych momentach czasu. Pojcie prawda powinno si zastpi pojciem autentyczno. 16. Problem trafnoci Denzin rozrnia: T. wewntrzna: odnosi si do zmian dotyczcych badanej osoby, ktre pojawiy si od momentu, gdy dziay si relacjonowane zdarzenia, do chwili zbierania danych oraz do wpywu sytuacji zbierania danych na osob badan i badacza. T. zewntrzna: odnosi si do pytania czy wybrane przypadki s reprezentatywne dla populacji 17. Adekwatno analizy Dla oszacowania poprawnoci interpretacji biografii przez badacza proponuje si walidacj komunikatywn-dokonan przez badacza interpretacj danych przedstawia si respondentowi i dowodem poprawnoci(adekwatnoci) analizy struktur subiektywnego znaczenia jest akceptacja przez badanego.(zaoenie e respondent jest ekspertem w sprawach swojego ycia). Chocia praca badacza nie polega tylko na opisaniu sposobu definiowania przez aktora sytuacji, ale na wyjanieniu jak takie definicje powstaj w procesie spoecznym.

II semestr TEMAT1: Wywiad swobodny 1)Ilona Przybyowska Wywiad swobodny ze standaryzowan list poszukiwanych informacji i mozliwoci jego zastosowania w badaniach scjologicznych. Autorka prowadzia badania we wocawskim rejonie uprzemysawianym nad dostpem modziey wiejskiej do szkolnictwa ponadpodstawowego. Chodzio przede wszystkim o statystyczn weryfikacj hipotez, moilwe do zastosowania byy wycznie tehniki prowadzce do uzyskania zestandaryzowanych danych. Badna zbiorowo bya powanie zrnicowana pod wzgldem poziomu wyksztacenia, inteligencji oraz moliwoci percepcyjnych i werbalizacyjnych. Stwierdzono, e posugiwanie si z gry okrelonymi pytaniami kwestionariusza przy zbieraniu danych o tak zoonych i trudnych do uchwycenia zjawiskach, jak aspiracje, w przypadku wielu badanych prowadzi do kreowania badanej rzeczywistoci. Zauwaono niech respondentw do udzielania odpowiedzi na wczeniej ustalone, jednolite pytania kwestionariusza. W zwizku z tym pojawia si konieczno opracowania takiego wywiadu, ktry byby odpowiedni zarwno do problemu, cech badanej zbiorowoci, jak i metodologicznego celu bada ( uzyskanie zestandaryzowanych informacji ). Warunki te speni wywiad swobodny ze standaryzowan list poszukiwanych informacji. Wyrnia si 2 podstawowe formy wywiadu zestandaryzowanego:1) scheduled interview i 2) nonscheduled intervew. 1) wywiad polega na tym, e ankieter prowadzi wywiad na podstawie wczeniej przygotowanej listy pyta do respondentw. Pytania te zobowizny jest zadawa w okrelonym porzdku i formie w zasadzie wszystkim respondentom. Nie moe ich przeformuowa w trakcie wywiadu ani te zmienia kolejnoci ich zadawania. 2) Ankieter nie dysponuje tak list pyta do respondentw. Jest natomiast poinstruowany, jakie infrmacje ma uzyska od kadego badanego, przy czym pytania do respondenta moe formuow dowolnie zmieniajc ich form, tre i kolejno zadawania, tak aby dostosowa tok i form wywiadu do poszczeglnych respondentw. Nonscheduled standardized interview odznacza si wic dwoma zasadniczymi cechami: sposb jego prowadzenia nie jest ujednolicony. Prowadzcy wywiad moe zadawa pytania w rnej kolejnoci, w rnej formie w zalenoci od respondenta, jego moliwoci i cech. Nie posuguje si wic kwestionariuszem w sensie jednolitej listy zadawnych pyta. Jednoczenie jednak zobowizany jest uzyska ujednolicone dane, w zasadzie od wszystkich respondentw, co umoliwia liczbowe opracowanie rezultatw. Metodologiczna charakterystyka wywiadu swobodnego ze standaryzowan list poszukiwanych informacji. Przygotowanie wywiadu swobodnego ze standaryzowan liczb odpowiedzi polega na opracowaniu narzdzi suocych do prowadzenia wywiadu i utrwalania jego rezultatw oraz odpowiednim przeszkoleniu ankieterw. Zestandaryzowana lista poszukiwanych informacji powinna speni 3 warunki. 1) Musi by zamknita. 2) Pojeyncza poszukiwana informacja powinna by przedstawiona w postaci rozcznego i wyczerpujcego zbioru alternatyw obejmujcego wszelkie interesujce badacza wartoci

danej zmiennej. Uzyskanie informacji polega zatem na zaklasyfikowaniu konkretnego przypadku do odpowiedniej kategorii. Mamy tu zawsze do czynienia z pytaniami zamknitymi typu "czy" lub "ktry" o jednej alternatywie. 3) Kada altrnatywa danego zbioru musi by sformuowana w sposb jednoznaczny i konkretny. Przygotowanie zestandaryzowanej listy poszukiwanych informacji wymaga dobrej orientacji w zakresie zjawisk bdcych przedmiotem bada. List poszukiwanych informacji naley bezwzgldnie sprawdzi w terenie, przeprowadzajc badania pilotaowe w zblionym rodowisku. Sposb otrzymywania informacji jest w tym typie wywiadu dowolny, zarwno co do formy pyta zadawanych respondentom ( otwarte-zamknite ), brzmienia, jak i ich iloci oraz kolejnoci. Badacz moe przygotowa wzory pyta do respondentw. Wzory naley opracowa w stosunku do pojedynczych poszukiwanych informacji. Wane jest przygotownie wielu wariantw pyta odnonie do kadej z poszukiwanych informacji i sprawdzenie ich skutecznoci w badaniu pilotaowym. Wzory pyta do wywiadu peni szczeglnie poyteczn rol w pocztkowej fazie bada, poniewa uatwiaj mniej dowiadczonym ankieterom start w pracy terenowej. Indywidualizacja sposobu otrzymywania informacji jest bowiem warunkiem podstawowym powodzenia tego typu wywiadu. Badacz moe podj rne decyzje w sprwie zapisu informacji. Mona zostosowa magnetofon. Trudno przypuszcza, by ankieter zapisujcy prawie kade wypowiedziane przez respondenta zdanie mg prowadzi z nim swobodn, niemal towarzysk rozmow. Magnetofonowa rejestracja wywiadu umoliwia mu pen koncentracj na rozmowie z respondentem. Jeli badaczowi nie zaley na zdobyciu materiaw ilustracyjnych, powienien raczej stosowa zapis kategoryzujcy. Wymaga to przygotowania tzw. karty zapisu wywiadu, na ktr przenosi si w postaci symboli literowych i liczbowych zestandaryzowan list poszukiwanych informacji. Karty naley wypenia tu po przeprowadzeniu wywiadu na podstawie dyskretnie prowadzonych przez ankietera notatek oraz jego pamici. Materiay utrwalone za pomoc zapisu kategoryzujcego nadaj si do oblicze, co umoliwia szybkie otrzymanie wynikw bada. Powodzenie bada tego rodzaju w wikszym stopniu ni w badaniach z zastosowaniem wywiadu kwestionariuszowego zaley od waciwego motywowania, zdolnoci i uczciwoci wsppracownikw. Od ankietera wymaga si intelektualnej aktywnoci, samokontroli i krytycyzmu wobec wasnej pracy. On bowiem w toku wywiadu sformuowa musi pytania, a take oceni, czy otrzyma poszukiwan informacj oraz jaka jest jej warto. Powodzenie bada jest o wiele wysze, gdy anakieter jest zaangaowany w badania zarwno od strony intelektualnej, jak i emocjonalnej. Ankieterzy musz dobrze pamita list poszukianych informacji, tak aby prowadzi wywiad bez posugiwania sie pisemnym formularzem, gdy jest to warunkiem swobodnego prowadzenia rozmowy z respondentem. Du rol speni mog przeprowadzone przez badacza w obecnoci ankieterw wywiady pokazowe. Kady z ankieterw powinien przeprowadzi kilka wywiadw prbnych z rnymi respondentami, ktre mona zarejestrowa na tamie magnetofonowej. Samo szkolenie czciowo powinno odbywa si w terenie, w ktrym bd przeprowadzane badania. Jest to istotne zwaszcza wtedy, kiedy ankieterzy nie znaj dobrze zbiorowoci, ktra bd bada. Poznanie tej zbiorowoco stanowi w tym wypadku wany element samego szkolenia.

Istotne jest niebezpieczestwo schematyzacji sposobu prowadzenia wywiadu. Niebezpieczestwo takie przejawia si po przprowadzenie ok. 10 wywiadw. Zmczeni ju ankieterzy przestaj panowa nad wasnym postpowaniem, nie wczuwaj si w sposb mylenia respondentw, nie indywidualizuj sposobu prowadzenia wywiadu, dziaaj na zasadzie rutyny, jak nabyli w toku poprzednich wywiadw. Wane jest rwnie, aby zapewni tak organizacj prac w terenie, by ankieterzy, ktrym wydaje si, e wpadaj w rutyn, mogli na pewien czas przerwa prac. Zbieranie materiaw w terenie nie moe odbywa si w popiechu. Niewskazane jest prowadzenia wicej ni 3 wywiadw dziennie, jeeli czas trwania kadego z nich zblia si do 2 godzin. Wywoywanie i stymulowanie motywacji ankieterw uatwia w znacznym stopniu obecno i uczestnictwo badacza w pracach terenowych. Wane jest, aby badacz dawa przykad wasn osob i osobicie bra udzia w prowadzeniu wywiadw. Wywiad ze standaryzowan lista poszukiwanych inforamcji a typy wywiadw wg stopnia ich standaryzacji. Wywiad swobodny ze standaryzowan list poszukiwanych informacji jest jednym z typw, ktre mona wyrni wg kryterium standaryzacji, tj, stopnia ujednolicenia czynnoci i rodkw badawczych stosowanych w kontaktach z rymi respondentami. Biooc pod uwag to kryterium, J.Lutyski wyrnia pi typw wywiadu: 1) swobodny mao ukierunkowany 2) swobodny ukierunkowany 3) swobodny ze standaryzowana lista poszukiwanych informacji 4) kwestionariuszowy o mniejszym stopniu standaryzacji 5) standaryzowany o wikszym stopniu standaryzacji Stopie standaryzacji kadego z tych typw wywiadu rozpatruje si wg nastpujcych wymiarw: - rodzaj i zakres pyta badacza w stosunku do jednostek badania ( zapotrzebowanie badacza na informacje ) - przygotowanie pyta do respondenta - rodzaj pyta zadawanych respondentowi w wywiadzie - sposb zapisu odpowiedzi - inne zachowania prowadzcego wywiad ( np. wstpna aranacja wywiadu, stymulowanie respondentw do udzielania odpowiedzi, wyjanienie treci pyta itp. ) W wywiadzie kwestionariuszowym o wyszym stopniu standaryzacji ankieter posuguje si z gry przygotowan list pyta do respondenta - tzw. kwestionariuszem wywiadu, ktry z reguy zawiera pytania zamknite. Zapis otrzymanych odpowiedzi na te pytania jest kategoryzujcy i polega na jej zaklasyfikowaniu do przewidywanych w pytaniu wariantw. S. Nowak nazywa omwiony typ wywiadu wywiadem ankietowym, biorc pod uwag wysoki stopie samoczynnoci narzdzia badawczego. Wywiad kwestionariuszowny o mniejszym stopniu( typ 4 ) standaryzacji prowadzony jest na podstawie kwestionariusza, ktry odzwierciedla zapotrzebowanie badacza na inforamcj. Zapotrzebowanie to w trakcie konceptualizacji bada jest w tym typie wywiadu do czsto okrelone mniej dokadnie ni w typie 5. Powoduje to, i kwestionariusz zawiera relatywnie duo pyta otwartych. Wymaga od ankietera aktywnoci zarwno w zakresie udzielania respondentom wyjanie odnonie do treci pyta, jak i precyzowania sensu ich odpowiedzi

na te pytania ( dopytywania, sondowania ). Osoba prowadzca wywiad musi w zwizku z tym zadawa pewn iloc pyta dodatkowych, nie przewidzianych kwestionariuszem wywiadu. W tym typie wywiadu tylko w pewnym stopniu osiga si standaryzacj tzw. innych zachowa ankietera ( tj. wykraczajcych poza odczytywanie pyta z kwestionariusza i zapis odpowiedzi na te pytania ) gwnie ze wzgldu na trudno ich antycypowania w stosunku do poszczeglnych pyta kwestionariusza. Zazwyczaj formuuje si tylko oglnie zasady udzielania dodatkowych wyjanie co do treci pyta oraz zasady tzw. dopytywania. W wywiadach swobodnych ( typ 1, 2, 3 ) prowadzcy wywiad pracuje bez ustalonej z gry listy pyta do respondentw. W wywiadzie swobodnym ze standaryzowan list poszukiwanych informacji ( typ 3 ) zapotrzebowanie badacza na informacje jest dokadnie i ostatecznie okrelone ju na etapie konceptualizacji bada. Pytania badacza dotycz zagadnie szczegowych, maj form pyta zamknitych, a ich roztrzygnicie konieczne jest w przypadku kadego badanego. Nie dysponujc kwestionariuszem ( co najwyj wzorami pyta zwizanymi z poszczeglnymi poszukiwanymi informacjami ) ma du swobod w zakresie formuowania pyta do respondenta. W celu zdobyci potrzebnych informacji moe zadawa zarwno pytanie otwarte, jak i zamknite, o rnym stopniu szczegowoci, rnej treci i brzmieniu. Wywiad ma przebieg nie sformalizowany i pod wieloma wzgldami przypomina rozmow towarzysk. Prowadzcemu wywiad swobodny umkierunkowany ( typ 2 ) badacz dostarcza tzw. dyspozycje do wywiadu, ktre s wykazem jego potrzeb informacyjnych. Potrzeby te okrelone s raczej oglnie. Pytania maj form otwart. Prowadzcy wywiad ma du swobod w zakresie formulowana pyta. Niekiedy przygotowuje si wzory pyta o poszczeglne zagadnienia, ale osoba prowadzca wywiad moe z nich nie korzysta, jeli uzna, i nie daj one spodziewanych rezultatw. Tok wywiadu ( kolejnoc zdawania pyta ) oraz tre i jzyk poszczeglnych pyta dostosowa mona do cech i moliwoci respondenta. Wywiad mao ukierunkowany. Ankieter dysponuje jedynie oglnym "planem zagadnie", wok ktrych powinna si koncentrowa rozmowa z respondentem. Zapotrzebowania badacza na informacje okrelone jest w sposb oglnikowy ( dotyczy zagadnie oglnych, ma form pyta otwartych ) i nie musi by zrealizowane w caoci w kadym wywiadzie. Prowadzcy ustala, o ktrych spord interesujcych badacza zagadnie respondent moe mwi w sposb rzeczowy oraz wyczerpujcy i podporzdkowuje rozmow tym wanie problemom. Pytania s z reguy pytaniami otwartymi dajcymi narracji. Zapis uzyskanych informacji jest rejestrujcy. Zgodnie z powyszym do technik wywiadu niestadaryzowanego zaliczy mona wywiady swobodne mao ukierunkowane ( poniewa osoby przeprowadzajce te wywiady nie posuguj si z gry przygotowan list pyta do respondenta, a uzyskane w efekcie tych rozmw materiay s mao porwnywalne), natomiast do technik wywiadu standaryzowanego wywiady kwestionariuszowe zarwno o wikszym, jak o mniejszym stopniu standaryzacji ( ze wzgldu na posugiwanie si przy prowadzeniu tych wywiadw kwestionariuszem oraz wysoki stopie porwnywalnoci uzyskanych materiaw ). Jednoznaczne zaliczenie wywiadu ze standaryzowan list poszukiwanych informacji do technik wywiadu standaryzowanego lub niestandaryzowanego nie jest moliwe, poniewa powysza klasyfikacja obejmuje skrajne ze wzgldu na stopie ich standaryzacji typy wywiadu. Moliwo zastosowania w badaniach socjologicznych wywiadu swobodnego ze standaryzowan list poszukiwanych informacji

Wywiad ten znajduje zastosowanie w badaniach, ktrych celem jest statystyczna weryfikacja hipotez i w ktrych posugiwanie si wywiadem kwestionariuszowym ( typ 1 i 2 ) jest znacznie utrudnione lub wrcz nimoliwe. Odnosi si to gwnie do czterech sytuacji: 1) Gdy przedmiotem badania s zjawiska wielowymiarowe i zoone, ktrych teoretyczny obraz badacz potrafi skonstruowa ( np. aspiracje, motywacje, postawy itp. ), a prby dotarcia do tych zjawisk poprzez pytania kwestionariusza prowadz do kreownia rzeczywistoci. 2) Gdy problematyka bada jest draliwa, a jej zagodzenie lub ominicie moliwe jest tylko przy zaoeniu duej elastycznoci w prowadzeniu wywiadu. 3) Gdy bada si zbiorowoci wewntrznie znicowane ( pod wzgldem poziomu inteligencji, wyksztacenia, moliwoci percepcyjno-werbalizacyjnych), co uniemoliwia sformuowanie identycznych pyta, ktre skutczne bd w przypadku wszystkich respondentw 4) Gdy bada si populacj bdnie identyfikujc cele wywiadw prowadzonych na podstawie drukowanych formularzy, co moe zaway na rzetelnoc uzyskanych informacji. Prezentowany tu typ wywiadu nie moe by jednak masowo stosowany, poniewa stawia ankieterom zbyt wysokie wymagania. da si od nich wysokiej sprawnoci w prowadzeniu wywiadu swobodnego, zaangaowania emocjonalno-poznawczego, samokontroli i krytycymu w stosunku do wasnej pracy. To z kolei wymaga odpowiedniej oganizacji bada, m. in. osobistego uczestnictwa badacza w zbieraniu maeriaw. To wszysto utrudnia wprowadzenie bardziej sformalizowango sposobu kontroli, moliwych do zastosowania w przypadku bada masowych z uyciem wywiadu kwestionariuszowego. PYTANIE 7 I K.Lutyska: rodz. 1. Wywiad kwestionariuszowy. Przygotowanie i sprawdzanie narzdzia badawczego. 1. Koncepcja bada oraz koncepcja pytania kwestionaruszowego a narzdzie badawcze. KONCEPCJA BADA (wg Lutyskiego nie Lutyskiej!) to og ustale dot. celu i ogniw bada cznie z ustaleniami odnonie wykorzystania wynikw. Pena koncepcja badawcza rozwinitych bada wciwych obejmuje ustalenie nastpujcych spraw: 1. problematyka bada. 2. aparat pojciowy. 3. przedmiot bada 4. podstawa rdowa i technika otrzymywania materiaw, czyli jaka bdzie podstawa rdowa wnioskw odnoszcych sie bezporednio do przedmiotu bada? 5. Inne techniki bada. 6. Metoda bada, jej uzasadnienie i ocena wnioskw.. 7. Sposb prezentacji wnioskw i ich rola. Najwaniejsze cechy bada kwestionariuszowych (Z. Gostkowski): nawizanie kontaktu badawczego badacz-respondent => ankieter jako osoba obca badanemu; krtkotrway kontakt z ankietowanym;

zachowanie werbalne (odpowied) staje si wskanikiem faktw, zachowa niewerbalnych, postaw i opinii; wysoki stopie standaryzacji pyta => moliwo porwna, opracowania ilociowego; badani respondenci nie s poczeni ze sob stosunkami spoecznymi;

Metodologiczne koncepcje pyta kwestionariuszowych: (1) koncepcja testowa jedno pytanie traktuje si jako jedn z wielu pozycji w tecie nie moe wystpiowa samodzielnie; pochodzi z psychologii (psychometria); celem testu jest przypisanie respondentowi okrelonego wyniku liczbowego, ktry okreli jego miejsce w skali => znaczenie ma tylko ostateczny wynik (2) koncepcja informacyjno-tradycyjna: - kade pytanie stanowi samodzieln jednostk (pyt. o dane osobowe, o proste fakty) - czsto wykorzystywana, bo atwe przejcie od uzyskanej informacji do uzyskania zjawiska interesujcego danego socjologa (3)koncepcja wskanikowa: - najbardziej liberalna - pytanie jest wskanikiem danego pojcia - dopiero po uzyskaniu odpowiedzi respondent badacz ustala, czym jest dane zjawisko; Niniejszy tekst opiera si na informacyjnej koncepcji pytania. Mona wyrni takie sytuacje, gdy jednemu pytaniu kwestionariuszowemu odpowiadaj conajmniej 2 pytania badacza: 1. informacje powizane logicznie, np. Czy sdzi Pan/i, e szkolnictwo w pl. jest na wysokim czy niskim poziomie? -> Czy respondent X ma opini nt. szkolnictwa? -> Jak X ma opini? 2. info nie powizane logicznie, np. Gdzie Pan/i spdzi urlop w 1979 roku? -> Czy respondent mia w tym roku urlop? -> Czy respondent wyjeda na urlop? -> Czy spdzi go w kraju czy za granic? Kade pytanie w kwestionariuszu wywiadu to ukad 3 elementw: 1) pytanie kwestionatiuszowe; 2) pytanie kodera zadaje je sobie ten, kto klasyfikuje odpowiedzi respondent; 3) jednostkowe pytanie badacza dot. konkretnych poszukiwanych informacji. mona wic pokaza drog: PYTANIE PROBLEMOWE OGLNE Czy ludzie w pl. s religijni? PYTANIE PROBLEMOWE SZCZEGOWE Czy ludzie w pl. chodz co niedziela na msz w.? -EW. KONSULTACJE METODOLOGICZNE-

JEDNOSTKOWE PYTANIE BADACZA Czy respondent X chodzi co niedziela na msze? PYTANIE KODERA Do jakiej klasy naley odpowied respondenta X PYTANIE KWESTIONARIUSZOWE Czy chodzi Pan/i do kocioa co niedziel? Zdaniem J. Lutyskiego, aby pytanie stanowio narzdzie, badacz musi skonkretyzowa poszukiwan informacj, tj. przewidzie poszukiwane odpowiedz. przewidzie klasyfikacj odpowiedzi; uzasadni prwomocnos takiego postpowania; Odpowiedzi mog by : istotnie/nieistotne, trafne/nietrafne/budzce zastrzee co do trafnoci Odp. istotna to taka, ktra przynosi poszukiwane przez badacza jednostkowe informacje. Trafne to takie, ktre przynosz odp. istotne i prawdziwe. Przyczyny odpowiedzi nietrafnych: interwencja osb trzecich; niezrozumienie przez respondenta terminu uytego w kwestionariuszu zmczenie badanego draliwo tematu ch popisania si skonno do przytakiwania, udzielania tendencyjnych odpowiedzi; inne 2. Spoeczne uwarunkowania wywiadu kwestionariuszowego: Wywiad to cuch komunikacyjny czyli interakcja osb biorcych udzia w badaniu. Gwnymi ogniwami s L badacz, ankieter i koder (+czytelnik). Osoby te wzajemnie na siebie wpywaj. Interakcje te przebiegaj w konkretnych warunkach i w konkretnej sytuacji spoeczno-kulturowo-historycznej. Ostatecznym rezultatem interakcji jest uzyskanie poszukiwanej informacji (o niewiadomej wartoci).

ankieter; czynniki sytuacyjne, rodowiskowe, kulturowe, spoeczno-historyczne; respondent jego cechy osobiste;

Czynniki, ktrych oddziaywanie na respondenta moe wywoa niepodane dla badacza skutki: 2.1.Badacz i narzdzie badawcze. E. Noelle: Narzdzie badawcze naley opracowa w taki sposb, aby respondent i ankieter odcieni byli od wszelkich wysikw natury intelektualnej, psychologicznej i jzykowej. 2.2.Ankieterzy. Wpyw ankieterski moe by pozytywny (zmniejsza liczb odp. nieistotnych i nietrafnych) i negatywny (zwiksza...). 2.3.Czynniki oglnospoeczne i sytuacyjne. wiadomo: gono, niewygodnie, stereotypy....

rozdz II - WADY PYTA KWESTIONARIUSZOWYCH Wrd kategorii le zadanych pyta moemy wyrni: 1. WADY STRUKTURALNE (a) poszukiwana informacja lub wskazanie wartoci zmiennej s nieokrelone. Nie wiadomo, czego badacz chce si dowiedzie, poszukiwana informacja jest niejasna, niedokadnie sformuowana; (b) nie wiadomo jak sklasyfikowa odpowied. Dot. wycznie pyta zamknitych (w otwartych klasyfikacja powstaje po zebraniu materiau). Rodzaje uchybie strukturalnych: Oglna niejasno pytania kwestionariuszowego (zwizana z nieokrelonoci lub brakiem poszukiwanej informacji). Nieporzdne sformuowanie pytania kw. wyraajce si w np. zredagowaniu pytania w postaci oznajmujcej, niejednorodnoci formy gramatycznej kafeterii itp. Wszelkiego rodzaju bdy logiczne (szcz. niewyczerpalno lub nierozczno kafeterii) Zdobywanie kilku informacji poprzez jedno pytanie kwestionariuszowe; Rwnolege uywanie w jednej odpowiedzi (alternatyiwe) dwch rnych okrele, np. Jakie cechy cenisz u pracownika ? (a) solidno i pracowito (b) uczciwo i pracowito (c) rozsdek i solidno Bdy MULTIPLIKACJI => wystpuj w pyt, zamknitych, gdzie osoby, rzeczy, zjawiska podawane s w liczbie mnogiej, a odpowied przygotowana w formie alternatywnej w kafeterii dysjunktywnej lub na skali. np. Czy rodzice pracowali, gdy by/a Pan/i dzieckiem? TAK/NIE

2.WADY ZWIZANE Z NIEDOSTOSOWANIEM PYTANIA DO INFORMACYJNEGO ZAPOTRZEBOWANIA BADACZA (mwic krtko pytania nieistotne;) W pytaniach tych nie ma odpowiednioci m-dzy tekstem pytania kwestionariuszowego a odpowiedzi na nie, bo nie uwzgldniono, czy pytanie respondenta dotyczy; np. W ktrym roku urodzia si Pana ona? Jestem kawalerem.

Pytania niedostosowane w pewnych przypadkach przeradzaj si w pytania draliwe. Czste jest bdne zaoenie, e ludzie maj ustabilizowane, trwae i przemylane opinie na wszystkie tematy.

3. WADY ZWIZANE ZE ZBYTNI TRUDNOI PYTANIA.

PYTANIE DRALIWE- takie, ktre wywouje u respondenta niepodane procesy psychiczne takie jak lk, obaw, zaniepokojenie, wzruszenie, gniew, zo, zaenowanie, wstyd itp. , co skania go do braku odpowiedzi lub kamstwa; Draliwo jest zawsze relatywna i zaley od wielu czynnikw (Rostocki). Moe wynika z 3 przyczyn : pytanie moe naruszy sfer prywatnoci i intymnoci respondenta, zagraa jego poczuciu wasnej wartoci lub zagraa jogo spoecznej egzystencji. Std wana jest sytuacja badania oraz wciwe rozumienie pytania.

Badacz nie jest w stanie przewidzie wszystkich moliwych indywidualnych przypadkw i sytuacji. Z tych samych powodw pytania mog by kopotliwe dla ankietera; E. Noelle: spirala ciszy to czas namysu osoby, ktra chce si dostosowa do oczekiwanej odpowiedzi. 4. PYTANIA SUGRUJCE to takie, w ktrym autor podpowiedzia, podsun czy zasugerowa respondentowi jen odpowied. np. pytanie zamknite, w ktrego kafeterii jest wicej alternatyw za ni 'przeciw' brak w pytaniu czonu okrelajcego przeciwna sytuacj czyli ma by: Czy fakt X ocenia Pan/i pozytywnie czy negatywnie? umieszczenie w pytaniu sdw czy okrele oceniajcych

rozdz. III PRZYGOTOWANIE NARZDZIA BADAWCZEGO DO WYWIADW KWESTIONARIUSZOWYCH Narzdzie badawcze to zesp materiaw, ktry pomocny bdzie w zbieraniu materiau badawczego, czyli kwestionariusz wywiadu, instrukcja dla ankieterw oraz materiay pomocnicze. Kwestionariusz wywiadu to pytania kwestionatiuszowe uoone w okrelonej kolejnoci, ktre zadaje si badanemu, ale rwnie jego szata graficzna, ukad, liczba pyta itd. ktre oddziauj na respondenta. Wane miejsce zajmuj w nim czci ewidencyjno porzdkowe, czyli skierowane wycznie do ankietera. Materiay pomocnicze mona podzieli na: 1. suce do aranacji wywiadu (np. listy zapowiednie, wprowadzenia) 2. stanowice pomoc dla respondenta w czasie wywiadu (np. karty respondenta, rysunki) 3. kontrolujce prac ankieterw; 4. suce do zbierania dodatkowych informacji (np. ankiety do ankietera, protokoy odmw, ewidencyjno-porzdkowe czci kwestionariusza). Nie w kadym badaniu poszczeglne skadniki narzdzia musz by uwzgldnione w jednakowy sposb i w tym samym zakresie. Zaley to od zapotrzebowania autora. Zawsze jednak konieczne s kwestionariusz, instrukcja dla ankieterw, wprowadzenie do wywiadu i cz ewidencyjno-porzdkowa. Badania kwestionariuszowe to nie tylko poszczeglne pytania zadawane respondentom, ale caoksztat interakcji badacza z badanym, ktra odbywa si za porednictwem ankietera i zachodzi zawsze w okrelonych warunkach spoecznych. Z tego powodu warto skupi si nie tylko na pytaniach, ale nad ich kontekstem, sposobem zadania i zapisu odpowiedzi.

(1) STRUKTURA KWESTIONARIUSZA WYWIADU: Kwestionariusz wywiadu mona podzieli na: 1. cz ewidencyjn kwestionariusza, przeznaczon do wypenienia przez organizatorw bada i ankietera; 2. wprowadzenie do wywiadu; 3. zasadnicza cz zawierajca pytania kwestionariuszowe; 4. metryczka METRYCZKA nie zawsze znajduje si na kocu kwestionariusza, tylko przeplata si z pytaniami dot. bezporednio tematyki danych bada. Zadanie wszystkich na raz moe spowodowa u niektych respondentw znuenie. TYTU powinien by starannie przemylany i wybrany. Powinien by na tyle oglny, by respondenci nie mogli si domyli, o co bd pytani. Nadawanie tytuw kwestionariuszom nie jest jednak konieczne. Warto sowo kwestionariusz zastpowa ankiet. Mona nada tytuy poszczeglnym czciom, ale nie jest to konieczne. Mona za to midzy jedn a drug grup tematyczn umieci zwroty wice je ze sob, np. A teraz chciaem si dowiedzie..., A teraz chce zada panu pytania na temat... - nie mog by one jednak za dugie, zbyt skomplikowane ani niejasne. KOLEJNO PYTA powinna by taka, aby wywiad nie sta si dla respondenta nucy i mczcy, bo wtedy zacznie udziela odpowiedzi nieistotych i nietrafnych. Nie mona umieszcza jedno za drugim pyta bardzo trudnych; niewskazane jest, byzadawa np. najpierw pytania o opinie, a potem tylko o fakty; nie powinno by caych stron zajtych pytaniami ze skalami, pytaniami tabelami, pytaniami z historyjkami itd. Nie naley zaczyna wywiadu od pyta draliwych. SZATA GRAFICZNA naley unika kwestionariuszy le przygotowanych pod wzgldem graficznym. Naley przestrzega zasad: 1. pytania wyranie oddzielone od siebie; 2. druk wyrany, czytelny; 3. adnych bdw literowych , ortograficznych i innych. 4. wystarczajco duo miejsca na odpowiedzi na pytania otwarte. 5. unika licznych, gsto kratkowanych tabelami 6. nie rozdziela pyta na 2 strony; Szczegln uwag naley zwrci na tabele, Jeli jednemu pytaniu-tabeli odpowiada bardzo dua liczba poszukiwanych informacji, wwczas tabela z koniecznoci jest dua i rozbudowana, cieniona, komrki s malutkie a ankieter ma mao miejsca na odpowiedzi. REDAKCJA I STANDARYZACJA PYTA W KWESTIONARIUSZU: Wszystkie alternatywy w kafeterii danego pytania powinny by sformuowane w jednolitej formie gramatycznej w tym samym czasie i osobie. Nie mona w pytaniach z jednej grupy tematycznej uywa przemiennie rnych terminw lub nagle wprowadza zupenie nowe wyraenia na oznaczenie tego samego okrelenia, ktre byo ju stosowane kilkakrotnie. Ankieter musi zadawa pytanie w tej samej redakcji i formie, jak je uoy badacz.

Pytanie powinno by redagowane w formie pytania i zawsze zakoczone znakiem zapytania. Ankieter nie odczytuje respondentom odpowiedzi typu nie wiem, trudno powiedzie. Pytania jak najbardziej powinny przypomina rozmow czytane wic opytania i odpowiedzi dopasowane s wic do roli ankietera. Mwi wic on Uwaa Pani, e... a nie Uwaam, e. Druga forma (1 os. l.poj) powinna by stosowana w pokazywanej karcie respondenta. Nie naley zamieszcza zwrotw grzecznociowych Czy moe mi pan powiedzie, co myi Pan na temat... bo za dugie. NUMEROWANIE PYTA I REGUY PRZEJ: W kadym kwestionariuszu wszystkie pytania musz by kolejno ponumerowane. Kade pytanie w tabeli powinno posiada kolejny numer. REGUY PRZEJ stosujemy w przypadku pyta filtrujcych. Musz by one jednolicie oznaczone krateczki, strzaki. IFiS PAN stosuje taki system, e przy kadej alternatywie w nawiasie znajduje sie pytanie kolejne. Jei nawiasu nie ma, oznacza to, e naley czyta pytanie kolejne. Pominicie w niektrych miejscach lub w ogle brak regu przej jest przyczyn wielu pomyek ankieterw, a u respondentw wywouje niepodane procesy psychiczne, w rezultacie otrzymujemy odpowiedzi nieistotne i nietrafne. PSYCHIKA BADANEGO- wielu respondentw czuje si zobowizanych do udzielenia jakichkolwiek odpowiedzi, wtedy odpowiadaj bezmylnie na kolejne pytania. Ujawnia si wwczas tendencja to przytakiwania lub zaprzeczania. Podobne reakcje towarzysz sytuacjom, gdy respondent nie usysza lub nie zrozumia pytania. PROBLEM DUGOCI WYWIADU KWESTIONARIUSZOWEGO - w miar upywu czasu zarwno respondent, jak i ankieter wykazuj tendencj do tracenia uwagi i dokadnoci. Dlatego czas trwania wywiadu nie powinien by duszy ni 1h. W.Goode pisze nawet o 30 minutach. Wyjtek stanowi wywiady pogbione, ktre trwa mog do 3h. (2) INSTRUKCJA DLA ANKIETERW (RODZAJE I WZORY) Z bada wynika, e jeli instrukcja jest przemylana i dokadna, to ankieterzy pracuj lepiej i staranniej. Instrukcja pisemna jest podstaw waciwego, dobrego przygotowania ankieterw do pracy w terenie, gwarantuje ona jednolitoc wypeniania. Mona j przekaza ankieterom zarwno w samym kwestionariuszu wywiadu, jak te w odrbnej, osobno wydrukowanej instrukcji. W kadej instrukcji zawsze jest instrukcja oglna i szczegowa. W oglnej powinny by omwione wszystkie sprawy dot. caoci danego badania i jego problematyki. Cz szczegowa zawiera dyrektywy dotyczce sposobw zadawania poszczeglnych pyta kwestionariuszowych. Wskazwki dla ankieterw umieszcza si w nawiasach bezporednio po pytaniu kwestionaruszowym. Powinny by one krtkie i jasne.

Dokadnej instrukcji wymagaj pytania trudne takie, ktre wymagaj od respondenta aformuowania opinii, abstrakcyjnego mylenia, wyobraenia sobie czego itp. oraz takie , w ktrych uyto sw pochodzenia obcego. (3)MATERIAY POMOCNICZE Rodzaj materiaw pomocniczych zaley od sformuowanych przez badacza poszukiwanych informacji i celw przyszych analiz. Mog by one : (a) suce aranacji wywiadu; WPROWADZENIE czsto drukowane na pocztku wywiadu. Zasadniczo powinno znajdowa si na osobnej karcie a nawet w instrukcji dla ankieterw. Ankieterzy musz nauczy si wprowadzenia na pami i wygasza je na wstpie rozmowyz kadym respondentem. We wprowadzeniu badacz powinien: napisa, jak ankieter ma si przedstawia respondentom; okreli oglnie tematyk bada; poda dokadn nazw instytucji badawczej oglnie poinformowa o celu bada; poinformowa, e odpowiedzi nie bd nikomu ujawnione i suy bd do uoglnie statystycznych; poprosi o zgod i szczero w badaniu LISTY ZAPOWIEDNIE wysyane 2-3 tygodnie przed rozpoczciem bada. Przejmuj rol wprowadzenia i zawieraj dokadnie te same informacje. Pozytywn rol moe odegra osoba, ktra podpisuje taki list. Przeprowadzenie bada, zwaszcza w jednej miejscowoci, moe uatwi ogoszenie w prasie. (b) stanowice pomoc dla respondenta; Karty respondenta musz by starannie i estetycznie przygotowane. Kada z nich przygotowana osobno. Na karcie pisze si wszystkie sowa jednakowymi duymi literami, ale alternatyw nie naley numerowa. Na karcie nie drukuje si pytania. Nie wypisuje si alternatyw typu nie wiem czy trudno powiedzie. Formuuje si je bezosobowo lub w 1 osobie. Jedna karta moe suy do wielu pyta (c) kontrolujce prac ankietera; Nale do nich miejsca w wywiadzie na podpis, owiadczenia ankieterw i karta informacyjna. Na pocztku kadego kwestionariusza musi si znale: numer kwestionariusza nazwisko ankietera godzina rozpoczcia i zakoczenia wywiadu data i miejscowo, w ktrej odbywa si wywiad; ANKIETA DO ANKIETERA ukada si j jak kad inn ankiet. Jej celem jest kontrola przebiegu procesu badawczego ze szczeg. uwzgldnieniem pracy ankieterw; uzyskanie informacji nt. warunkw i sytuacji spoecznej wywiadu;

uzyskanie dodatkowych informacji typu jakociowego, rozszerzajcych i pogbiajcych poszczeglne odpowiedzi i cae zagadnienia. (d) suce do zbierania dodatkowych informacji; rozdz IV - SPRAWDZANIE NARZDZIA BADAWCZEGO W PILOTAU POGBIONYM Wywiad pilotaowy jest poczeniem zwykego wywiadu kwestionariuszowego z obserwacj uczestniczc oraz z wywiadem o wywiadzie. Polega na obserwowaniu mechanizmw spoeczno-psychicznych wystpujcych u respondentw przy udzielaniu odpowiedzi na pytania kwestionariuszowe. Podczas wywiadu pilotaowego sprawdza sie nie tylko kwestionatiusz i poszczeglne pytania, ale rwnie instrukcj i wszelkiego rodzaju materiay pomocnicze czyli cae narzdzie badawcze oraz ewentualny wpyw warunkw rozmowy i oglnej sytuacji spoecznej. Poza zadawaniem pyta z kwestionariusza, ankieter jest take zobowizany dokona obserwacji respondenta i sytuacji spoecznej wywiady oraz wypenia dokadnie polecenia zawarte w instrukcji metodologicznej. Ankieter formuujc okrelone pytanie pilotaowe, prowokujc respondenta do wypowiedzi na jaki temat lub dokonujc takiej lub innej obserwacji pewnych faktw, zachowa lub przey powinien mie na uwadze dwie sprawy. Po pierwsze, spraw rozumienia przez respondenta danego pytania kwestionariuszowego (terminw w nim zawartych, zadania jakie przed nim stoi, alternatyw, z ktrych ma wybiera). Konieczne jest notowanie wszystkich wypowiedzi tych respondentw, ktrzy nie chc, nie mog lub nie potrafi wykona postawionego przed nimi zadania. Istotne s rwnie notatki ze wszelkich zachowa i reakcji werbalnych i niewerbalnych badanych: zwracanie sie do ankietera lub osb trzecich z prob o wyjanienie terminw lub pomoc w odpowiedzi; wszelkie spontaniczne uwagi i opinie respondentw nt. pyta, ich tematyki, nawet skadni i jzyka. Po drugie, spraw procesw psychicznych w respondencie po usyszeniu pytania kw. W respondencie zaszy procesy niepodane, jeli niewaciwie lub le wykona on zadanie postawione przez badacza. Mog one wystpowa na tle strachu, wstydu, lub innych emocji. Mog by one zwizane z cechami osobowoci respondenta, jego stanem fizycznym czy poziomem umysowym; osob ankietera sytuacj wywiadu: miejscem, warunkami; ZASADY PROWADZENIA WYWIADW PILOTAZOWYCH: 1. Kwestionariusz, dwa rodzaje instrukcji i zadawanie pyta kwestionariuszowych w pilotau: - kwestionariusz w pilotau drukowany jest tylko po lewej stronie arkusza,; ruga to miejsce na notatki ankietera; - mamy dwa rodzaje instrukcji: merytoryczn (uoon przez autora kwestionariusza) i polotaow metodologiczna (napisan przez badacza lub konsultanta, dla celw pilotau pogbionego). Kada z nich posiada dyrektywy oglne (dot. wszystkich pyta) oraz szczegowe (dot. wybranych). - Ankieterw pilotaowych obowizuje zasada zadawania respondentom pyta kwestionariuszowych dokadnie tak, jak zostay one sformuowane przez badacza i nie wolno ich zmienia 2. Pytania i uwagi pilotaowe:

Pytania pilotaowe to te wszystkie pytania zmierzajce do sprawdzenia wartoci caego narzdzia badawczego, ktre ankieter zadaje respondentowi przed, w czasie trwania lub po przeprowadzeniu wywiadu. Mog by one sformuowane przez konsultanta lub badacza (znajduj si w instrukcji metodologicznej ) lub pytania wasne ankietera. Uwagi pilotaowe to wszystkiego rodzaju notatki i zapisy ankieterw, dokonywane w trakcie lub zaraz po zakoczeniu wywiadu. Ankieter powinien notowa: - tre wasnych pyta pilotaowych - odpowiedzi respondentw na wszystkie pytania pilotaowe; - wszystkie odpowiedzi, ktre wykraczaj poza zakres kafeterii pyta zamknitych; - wszelkie powtrzenia, tumaczenia, wyjanienia ankietera udzielane respondentowi; - wszelkie spontaniczne wypowiedzi respondentw; - obecno, udzia osb trzecich; - wszelkie uwagi osobiste pynce ze swobodnych rozmw z badanym; - fakty i wydarzenia podczas wywiadu, ktre mogy mie wpyw na udzielanie odpowiedzi; spostrzeenia ankietera odnoszce sie do samego siebie do wasnych fizycznych i psychicznych dozna przeywanych czasie wywiadu. ewentualne propozycje ankietera dotyczce zmiany danego pytania kwestionariuszowego. 3. Sposoby zapisywania uwag pilotaowych: Przedstawione poniej zasady zapisywania uwag obowizuj wszystkich ankieterw pilotaowych w badaniach prowadzonych przez IFiS PAN. Przedstawione niej symbole to jedna z licznych moliwoci zapisywania notatek: - prawa strona jest czysta. Mona podzieli j liniami na wysokoci pyta lub umieci numery by uatwi ankieterom zapis notatek; Standaryzacja symboli, np.: R respondent; A ankieter; P propozycje ankietera na przeredagowanie pytania; B.U. - bez uwag 1 X, 2 X, 3 X ... - symbol powtarzania pytania 1 T, 2 T, 3 T ilo tumacze respondentowi pytania kwestionariuszowego;

uwagi powinny by robione na bieco nie nie skrtami, by byy atwe w odtworzeniu; cytaty zapisywane dosownie;

4. Sprawdzanie instrukcji, samoobserwacja ankieterw i ankieta do ankietera w wywiadzie pilotaowym: Ankieterzy pilotaowi musz reprezentowa znacznie wyszy poziom w zakresie wyszkolenia metodologicznego i posiada wiksze dowiadczenie terenowe ni zwykli. Maj oni za zadanie sprawdzi narzdzie badawcze i wychwyci ewentualne przyczyny wpywu ankieterskiego. Ankieta do ankietera na narzdzie, ktre ma wychwyci wszystkie uwagi, ktre ankieter mg pomin lub zapomnie przy wypenianiu kwestionariusza. 5. Sprawy oglne i porzdkowe:

Do przeprowadzenia wywiadw pilotaowych powinno si dobiera ankieterw najlepszych i najinteligentniejszych. Ponadto jednak ankieter powinien lubi swoj prac i by zainteresowany respondentem jako czowiekiem, ktry udziela odpowiedzi w okrelonych warunkach wywiadu socjologicznego.

PYTANIE 7 II Sztabiski: PROWADZENIE WYWIADU: MIEJCE WYWIADU W wikszoci bada najbardziej odpowiednim miejscem jest mieszkanie respondenta. Moe by to rwnie miejsce pracy, ktrego wad jest moliwo przerwania (telefony, wizyty wsppracownikw) oraz dominujce ukady rl, ktre prowadz do tendencyjnych odpowiedzi. Podobnie rozproszenie uwagi grozi w parku. WARUNKI PRZEPROWADZENIA WYWIADU najlepiej przy stole, a nie w fotelu, bo sprzyja to skupieniu, uatwia swobodne notowanie i korzystanie z materiaw pomocniczych. wyczy radio i TV, bo rozprasza uwag (mwi naley, e rozprasza to nasz uwag, a nie respondenta, bo ten zaprzeczy i zostawi wczony) denie do pozbycia si osb trzecich mog si wtroca, wpywa na odpowied, sami chcie si wypowiada; PRBY PRZERWANIA LUB PRZEOENIA WYWIADU Standardowy wywiad powinien zosta przeprowadzony w caoci podczas jednorazowego kontaktu z respondentem. Jeli Respondent bdzie chcia przerwa - mwimy, e to ju tylko chwilka i na pewno nie przerywamy! W sytuacji extremalnej robimy kilka minut przerwy. Wyjtkowo wane jest pierwsze wraenie, zwaszcza w badaniach wymagajcych ponownego kontaktu. ZASADY ZACHOWANIA ANKIETERA PODCZAS WYWIADU UKAD RL

Ankieter koniecznie musi by osob profesjonalnie przygotowan do swej roli. To on musi nauczy respondenta, jak jest rola respondenta musi pokaza, jakie s podane zachowania. Nie mona dopuci do powstania niepodanych ukadw rl: mczyzna kobieta; mieszkaniec wsi-mieszkaniec miasta itp.

SPOSB ZADAWANIA PYTA - uwiadomienie respondentowi, e ma by skupiony i sucha uwanie caych pyta; - czytanie pytania wolno, wyranie i w caoci; - zachta do refleksji; - czytanie wszystkich odpowiedzi z kafeterii; - naprowadzanie na konkrety w pytaniach otwartych; REAKCJE NA ODPOWIEDZI RESPONDENTW - wyrane okazywanie, ktre zachowania respondenta s podane, a ktre nie. - okazywany stosunek powinien dotyczy zachowa respondenta, a nie treci jego odpowiedzi.

ATMOSFERA WYWIADU Nie moe by ani zbyt sztywna, ani zbyt luna naley pamita, e ma sprzyja celowi bada, czyli uzyskaniu informacji. Pytanie 2: III L. Gruszczyski Kwestionariusze w socjologii 3. MIEJSCE I ROLA KWESTIONARUSZY W SOCJOLOGII: Wspczesna socjologia dysponuje wieloma technikami zdobywania materiaw empirycznych, sucych realizacji naoonych na t dyscyplin zada. Prb klasyfikacji technik badawczych podj m. in. J. Lutyski : Technikiobserwacyjne (obserwacjawaciwa) techniki I.Technikiobserwacji niestandary niekontrolowanej zowane techniki IV.Technikiobserwacji standaryzo kontrolowanej. wane Technikiopartena wzajemnymkomunikowaniusi bezporednim II.Technikiwywiadu swobodnego(wolnego) V.Technikiwywiadu kwestionariuszowego. porednim III.Technikiotrzymywania wypowiedzipisemnych niestandaryzowanych. VI.Technikiankiety.

KWESTIONARIUSZ to pisemne narzdzie badawcze, ktre suy przekazaniu odpowiedzi na postawione pytania od badanego do badacza. Jest on stosowany w dwu

technikach socjologicznych: w wywiadzie i w ankiecie. Obie su do realizowania tzw. bada surveyowych, ktre charakteryzuj si cechami: midzy dwiema stronami procesu badawczego zostaje nawizany kontakt o stosunkowo krtkim czasie trwania. w czasie jego trwania wykorzystuje si kwestionariusz, zapewniajcy standaryzacj zebranych informacji; zachowania werbalne uwaane s za wskanik zachowa niewerbalnych; osoby traktuje si statystycznie; Moemy mwi o rnicach pod poniszymi wzgldami: sposb komunikowania si z respondentem; moliwoci oddziaywania na respondenta (sposb zadania pyta, wpyw ankieterski, sytuacja wywiadu) moliwo obserwacji respondenta; moliwo kontrolowania respondenta dokonywanie zapisu 4. KWESTIONARIUSZ JAKO NARZDZIE BADAWCZE: Kwestionariusze socjologiczne mog by stosowane wycznie do realizacji tych celw, dla ktrych zostay stworzone. Kady z nich spenia przynajmniej trzy funkcje: przeoenie teoretycznej problematyki badawczej na pytania kwestionariuszowe; nakonienie respondenta do udzielenia odpowiedzi; przygotowanie materiau tam, aby nadawa si on do ilociowej lub jakociowej analizy. Kwestionariusz skada si z czci: (A) cz wstpna formalno-ewidencyjna; (B) pytania do respondenta; 3. kocowa (A) CZ FORMALNO-EWIDENCYJNA: Ta cz ma dostarczy respondentowi informacji o badaniach, w ktrych bierze udzia. Musi ona zawiera: 3. nazw placwki prowadzcej badania; 4. tytu pracy 5. wprowadzenie: - cel bada; - zapewnienie o poufnoci/anonimowego charakteru zebranego materiau - uzasadnienie wyboru respondenta do bada - ewentualna instrukcja dot. sposobu wypeniania kwestionariusza - apel o powag i szczero; - ewentualny sposb zwrotu kwestionariusza - podzikowanie za wypenienie 4. numer, zakodowanie miejsca, data, godzina, nazwisko ankietera; (B) PYTANIA KWESTIONARIUSZOWE: Pytanie to zamieszczona w kwestionariuszu wywiadu lub ankiety wypowied badacza, najczciej w formie zdania pytajnego, skierowana do respondenta i dajca od niego wypowiedzi okrelonej treciowo bardziej lub mniej dokadnie. Pytaniu towarzyszy zawsze dyrektywa zapisu reakcji (odpowiedzi) respondenta.

Koncepcje pyta kwestionariuszowych => czytaj w Lutyskiej!!! 3. koncepcja testowa; 4. koncepcja tradycyjna informacyjna; 5. koncepcja wskanikowa; 6. koncepcja informacyjna rozszerzona opiera si na zaoeniu, e pytanie kw. skada si z trzech zasadniczych elementw: tekstu pytania do respondenta, klasyfikacji udzielonych przez niego odpowiedzi, wartoci zmiennej czy poszukiwane przez badacza cechy. Rnice midzy nimi: cechy Koncepcjepytania
Czypytaniejest daniem informacjio badanym zjawisku?

pyta
Czypytaniepeni samodzielnfunkcj informacyjn?

poszukiwanej
Czyinformacjamusi bydokadnie okrelona?

informacji
Czywymagasiliczbowego okreleniapewnoci informacji?

ijejoceny
Jakies wymaganiaco dopewnoci informacji?

tradycyjna testowa nie

tak

tak nie tak

tak

nie tak

bardzo wysokie ca najmniej wysokie niskie bardzo wysokie

wskanikowa

nie

tak tak

nie tak

niekoniecznie tak

rozszerzonainform. nie

Otrzymujemy rodzaje odpowiedzi respondenta : a- istotne i trafne; b- nieistotne ale trafne c- istotne ale nietrafne d- nieistotne nietrafne. RODZAJE PYTA KWESTIONARIUSZOWYCH: (A) ze wzgldu na ich cel: (a) pytania wprowadzajce ktrych celem jest przygotowanie respondenta do zagadnie poruszanych w caym kwestionariuszu lub w jego czciach; (b) pytania o opinie 1. pytania o fakty (d) pytania o wiedz (e) pytania o rda informacji (f) pytania o motywy (g) pytania o sugestie ich zadaniem jest nakoni badanych do odpowiedzi istotnej, gdy si od niej uchylaj, albo s one zbyt lakoniczne. S to np. pytania Czy chciaby Pan jeszcze co doda? Czy mgby Pan poszerzy sw odpowied?

(h) pytania uzupeniajce podobne od pyta o sugestie. Te jednak maja na celu uzyskanie dodatkowych informacji przydatnych do interpretowania poprzednio udzielonej odpowiedzi, np. Co Pan ma na myli? (B) pytania otwarte i zamknite: Ich podzia podlega kryteriom logicznym. Zamknitymi s pytania, ktrych odpowiedzi mog by przedstawione respondentowi w formie listy jedynie moliwych stwierdze. Otwartymi s takie pytania, ktre nie maj ani porednio ani bezporednio okrelonej listy istotnych na nie odpowiedzi ich liczna jest znaczna i praktycznie nieograniczona. Mona mwi rwnie o kryterium technicznym (pragmatycznym, gramatycznym), ktre zwizane jest z budow kwestionatiusza i przygotowan kafeteri. W kontekcie pyta otwartych podstaw jest rodzaj zapisu odpowiedzi przez ankietera. Moe by: zapis kategoryzujcy w trakcie wywiadu, dopasowywanie odpowiedzi do kategorii; zapis rejestrujcy dokadny cytat zapis relacjonujcy jaki by sens wypowiedzi

Przy konstrukcji pyta zamknitych pamita naley o poprawnoci: poprawno logiczna odpowiedzi maj by rozczne; poprawno merytoryczna adekwatno listy do rzeczywistoci, std wana ostatnia odpowiedz inne poprawno teoretyczna odpowiednio proponowanych odpowiedzi z podejmowanymi problemami i zaproponowanymi hipotezami.

Mamy dwa sposoby prezentacji alternatyw : pytania rozstrzygnicia Czy...? Tak/nie i pytania dopenienia Ktry..?, Jaki ...? itp. Pytania zamknite moemy podzieli z punktu widzenia ich czci respondentywnej na pytania w formie alternatywy wybieramy z dwch (ew. + Nie wiem); pytania wieloalternatywne (wiele czonw) wybieramy z listy: (a) dysjunkcja mona wybra tylko jedn odpowied. (b) koniunkcja mona wybra wicej ni jedn odpowied (c) szeregowanie alternatyw (rangowanie) zhierarchizowanie. Badacz moe ustali, jak wiele odpowiedzi ma wybra respondent i czy mog powtarza si rangi; moe by rangowanie parami; (d) skale; => patrz Babbie!!! 1. podzia nawizujcy do poziomu uwzgldniajcego moc mierzonej zmiennej (nominalne/porzdkowe/interwaowe/ilorazowe) 2. podzia wg. zasad konstrukcyjnych (konstruowane wg zasad zaproponowanych przez Likerta/Thurstone'a/ Guttomana/ mieszane/ statystyczno-matematyczne) 3. podzia wg charakteru mierzonej zmiennej (zmienne jednostkowe/grupowe). 4. podzia wg rodzaju mierzonej zmiennej (skale psychologiczne/niepsychologiczne) 4. PYTANIA ZE WZGLDU NA ZAKRES PODEJMOWANEJ PRZEZ NIE PROBLEMATYKI Pytania globalne domagaj si krtkiej odpowiedzi na z natury zoone zagadnienie. Powinno by uzupenione o pytania szczegowe.

Pytanie szczegowe dotyczy spraw konkretnych, jednowymiarowych. S one atwiejsze dla respondenta, ale nie ujmuj caoci problemu, dlatego kwestionariusz powinien by przeplatany.

PYTANIA ZE WZGLDU NA SPOSB NAWIZANIA DO PODEJMOWANEGO PROBLEMU BADAWCZEGO (a) pytania bezporednie (b) pytania porednie A. Boczkowski dzieli je ze wzgldu na kryteria: 1. kryterium formy pytania: werbalne (sformuowane sownie) i niewerbalne (za pomoc rysunkw, przedmiotw itd.) 2. kryterium zakresu problematyki: obejmuj cay zakres podejmowanej problematyki lub tylko jej cz. 3. kryterium rodzaju interpretacji odpowiedzi interpretowana porednio/bezporednio 4. kryterium formalnego ukierunkowania czy zwraca si wprost do wiadomoci respondenta (nieprojekcyjne) czy do podwiadomoci (projekcyjne).

(E) PYTANIA ZE WZGLDU NA PENIONE PRZEZ NIE FUNKCJE W KWESTIONARIUSZU (a) pytania dot. badanej problematyki (b) pytania dot. respondenta (metryczkowe) pytania filtrujce (d) pytania wykluczajce si zwizane z powyszymi. To pytania ktre maj by zadawane alternatywnie: tam albo tym. (e) pytania sprawdzajce: analizuj prawdziwo uzyskanych odpowiedzi; kolka pyta dalej badacz pyta o to samo, by si upewni. Trzeba uwaa, by nie zniechci respondenta i formuowa je w odmienny sposb. (f) pytania podchwytliwe i puste: wykorzystuje si je do analizy sposobu udzielania odpowiedzi i wnioskowania, wiarygodnoci respondenta. P. Daniowicz wyrnia rodzaje pyta pustych: o nieistniejce fakty/ o pozorne rnice/ o wszystkich faszywych wariantach odpowiedzi. II FORMUOWANIE, STOPIE TRUDNOCI IKOLEJNO PYTA W KWESTIONARIUSZU: Formuowanie pyta w kwestionaruszu: 3. Powinny znale si w nim tylko te pytania, ktre wynikaj z podjtej problematyki badawczej. 4. Jzyk powinien by jasny i zrozumiay: sownictwo jednolite i dostosowane do respondentw. 5. Jednolita forma gramatyczna. 6. Pytanie powinno mie form pytania a nie hasa. 7. Nie moe by za dugie. 8. Unika pyta, ktre mog ukaza niewiedz respondenta skonno do koloryzowania. 9. Powinno si odnosi do jednego zagadnienia, by respondent wiedzia, o co jest pytany. 10. Nie formuowa pyta sugerujcych. 11. Unika pyta, w ktrych spodziewamy si nieszczerych odpowiedzi. 12. Sformuowane w sposb jednoznaczny. 13. Powinno jednoznacznie wskazywa, w jakiej formie ma by odpowied.

Czytaj o bdach pyta u Lutyskiej !!! tu jest ich mniej i wszystkie si powtarzaj. Trudnoci pyta kwestionariuszowych wynika mog: z cech osobowoci respondenta; z cech osobowoci ankietera; waciwoci narzdzia badawczego; sytuacji wywiadu; Sformuowane pytania naley podda ocenie. Oto polecane metody: kwestionariusz poddaje si pod osd sdziw. badanie pilotaowe; wielowymiarowa analiza stopnia trudnoci pyta, czyli analiza kadego z pyta w 4 wymiarach : - ODBIR SUCHOWY PYTANIA; - ZROZUMIENIE ZADANIA STAWIANEGO PRZED RESPONDENTEM; - ROZUMIENIE ALTERNATYW; - FORMUOWANIE ODPOWIEDZI KOLEJNO PYTA W KWESTIONARIUSZU: Nie moe by on nucy, wiec warto go urozmaica. Powinien stanowi jednolit, sensown cao. Od ogu do szczegu Pytania wstpne powinny zainteresowa i otworzy respondenta. Kwestionariusz powinien zakoczy si podzikowaniem. 5. BADANIA PILOTAOWE: Podstawowym celem bada pilotaowych jest sprawdzenie przydatnoci narzdzia sucego do zdobycia poszukiwanych informacji. Mona jednak rozbi je na pomniejsze: 5. weryfikacja samego problemu badawczego w zakresie wystpowania w danym rodowisku, waciwej operacjonalizacji i eksplikacji. 6. weryfikacja przygotowanego narzdzia badawczego. 7. sprawdzenie organizacyjnych i technicznych aspektw bada. 8. Przygotowanie do opracowania zebranego materiau empirycznego. Pilota powinien poprzedzi zarwno wywiady jak i badania ankietowe. Mona zastosowa jedn z poniszych procedur: 1) pilota niczym nie rni si od bada faktycznych. 2) pilota niczym nie rni si od bada faktycznych, ale ankieterzy wypeniaj po nim ankiety do ankieterw. 3) pilota prowadzony inn technik (gdy jest to np. trudna dla pilotau ankieta pocztowa i robi sie tradycyjn); 4) pilota niczym si nie rni od bada faktycznych, ale po nich ocenia si z respondentem wszystkie pytania. Zakada si jednak, e w ramach pilotau badacz zrealizuje nastpujce dziaania: 6. zwiad terenowy precyzacja problematyki badawczej; 7. weryfikacja narzdzia badawczego;

8. wyprbowanie narzdzia badawczego;

6. MATERIAY POMOCNICZE: 1. INSTRUKCJA DLA ANKIETERW Instrukcja do ankiety jest na og krtsza i mniej skomplikowana od instrukcji przeprowadzenia wywiadu. Przygotowuje si j zarwno do ankiet wypenianych pod nadzorem, jak i ankiet socjometrycznych. Powinna skada si z 3 czci : - oglnej (omwienie celw bada, sposobu doboru prby i dobranej techniki) - drugiej (opis czynnoci organizacyjnych jakie wykona ma ankieter w celu realizacji bada.) - trzeciej (dotyczy samego kwestionariusza i przebiegu bada) Instrukcja do wywiadu jest zbudowana jak powysza. Zawiera jednak duo wicej uwag szczegowych dotyczcych konkretnych pyta i ewentualnych zachowa respondentw. 1. KARTY RESPONDENTW Maj one na celu uatwienie badanemu percepcj pytania i odpowiedzi. Dziki nim adna z odpowiedzi nie zostanie zapomniana, a uniknie si zagldanie respondenta do samego kwestionariusza. Karta moe zawiera cae pytanie lub jedynie odpowiedzi (inaczej mwi Lutyska!!!) - pamita jednak trzeba o gramatycznym dostosowaniu osoby w pytaniu (Prosz .. a nie Prosimy). Jedna karta moe suy do kilku pyta i nie zostawiamy jej respondentowi na pamitk. 1. ANKIETA DO ANKIETERA. Jej celem jest uzyskanie informacji o sytuacji wywiadu jego przebiegu, sposobu odbioru pyta, jego zachowa, wypowiedzi i komentarzy. Pozostawione jest w niej rwnie miejsce na uwagi ankietera. Kada z ankiet do ankietera tworzona jest do konkretnego badania, by uwzgldni jego problematyk i stosowan technik. 7. INSTRUKCJA KODOWA I GRAFICZNE OPRACOWANIE KWESTIONARIUSZA: Weryfikacja - Zebrany surowy materia wymaga wnikliwej i wszechstronnej kontroli. Musi ona uwzgldnia kompletno danych (tzw. kontrola ilociowa, formalna) oraz ich poprawno (tzw. kontrola jakociowa, merytoryczna). Szczegln uwag naley zwraca na wystpujce bdy systematyczne i przypadkowe. Grupowanie- zebrany i zweryfikowany materia badawczy musi by poddana zabiegowi grupowania , aby umoliwi analiz struktury populacji, obliczenie parametrw opisowych raz wykrycie wspzalenoci cech. Grupowanie moe przebiega na dwa sposoby. Pierwszy z nich to klasyfikacja, zaliczanie jednostek o podobnych cechach do kilku lub kilkunastu podobnych klas. Drugi to typologizacja, czyli wyszczeglnienie zjawisk charakterystycznych, najczciej wystpujcych. INSTRUKCJA KODOWA to narzdzie, ktre standaryzuje proces kodowania uatwia jednoznaczn klasyfikacj czy typologizacj.

5.1. KODOWANIE, INSTRUKCJA KODOWA: KODOWANIE jako wynik klasyfikacji i typologizacji jest zabiegiem koniecznym , by zebrany materia empiryczny mc policzy i podda analizie ilociowej i jakociowej. Polega ono na podziale zebranych danych na klasy i typy, a nastpnie przypisaniu tym klasom i typom przyjtych symboli. Podstawowym zatem zagadnieniem kodowania jest ustalenie waciwych kryteriw, wg ktrych bdzie prowadzona klasyfikacja, typologizacja i zapisywanie symboli. Aby instrukcja kodowa bya poprawne, naley j rozpatrywa w czterech aspektach: 2. poprawno pod wzgldem logicznym spenione warunki rozcznoci, wyczerpywalno i jednorodnoci; 3. poprawno pod wzgldem teoretycznym dostosowanie klas i typw do problematyki badawczej; 4. poprawno pod wzgldem merytorycznym dostosowanie konstruowanych klas i typw do struktury uzyskanego i poddawanego kodowaniu materiau badawczego. Wana jest konieczno uchwycenia wszystkich rodzajw uzyskanych w badaniu odpowiedzi oraz konieczno pewnego kompromisu m-dzy bogactwem rnorodnych szczegw informacji a wybranymi kategoriami. 5. poprawno pod wzgldem technicznym dopasowanie instrukcji do sposobu zliczania. Zanim przystpi si do kodowania, instrukcj naley zweryfikowa, sprawdzi oraz dokona jej pilotau. Budowa instrukcji kodowej wymaga innego potraktowania pyta zamknitych i otwartych: ZAMKNITE atwe, przewanie sposb kodowania przygotowany rwnolegle z budow pytania; kada zapisana pod pytaniem odpowied otrzymuje numer (np. 1-tak/2-nie); kodowanie jest zwykym powtrzeniem numeru odpowiedzi do odpowiedniej rubryki przeznaczonej na symbole kodowe. OTWARTE(2)trzeba zdecydowa si , jakich informacji poszukuje badacz; (3)trzeba dokadnie zapozna si z zebranym materiaem, najlepiej przez wykonanie indeksowania (wypisanie wszystkich odpowiedzi na osobnej kartce). (4)trzeba przyj kryteria podziau na klasy lub typy i dobra wskaniki o tych klas; (5)zdecydowa si na odpowiedni typ procedury: od klas oglnych do szczegowych lub odwrotnie; (6)przypisa klasom czy typom odpowiednie symbole kodowe (oznaczenia liczbowe); Podstawowe systemy kodowania: kodowanie systemem zero-jedynkowym (0-1) - zastosowanie: - pytania zamknite alternatywne (albo-albo: np. Jaka jest Paska pe?) - p. zamknite dysjunktywne (wybr jednej odp. z kilku moliwych, np. Jak czsto czytasz Wyborcz? codziennie/raz w tyg./sporadycznie/nigdy) - p. zamknite koniunktywne (wybr kilku z kilku- np. Gdzie spdzasz czas wolny: kino/teatr/park/dom/itp) - p. otwarte ale takie, w ktrych odpowiedzi koduje sie jako wtki wg zasady: wtek wystpuje/nie wystpuje 1. wady: - kad odpowied trzeba kodowa jako odrbne pytanie o odpowiedziach tak/nie - due rozproszenie informacji nie pozwala na wychwycenie kombinacji rnych odpowiedzi i ich syntez;

- konieczno przeznaczenia wielkiej liczby kolumn kodowych na zakodowanie jednego pytania; 2. zalety: - moliwo zakodowania niemal wszystkich typw pyta; - dua precyzja i szczegowo rnego rodzaju informacji; kodowanie systemem zero-dziewitkowym (0-9) Polega na przypisaniu kadej zmiennej wartoci od 0-9, czyli kada odpowied oznaczona jest jedn z tych cyfr. Zastosowanie: wszystkie rodzaje pyta, w szczeglnoci pytania zamknite dysjunktywne i koniunktywne oraz otwarte. System przydatny wwczas, gdy dane zapisywane s na kartach perforowanych oraz w warunkach stosowania maszyn pracujcych z pamici na tamie magnetycznej lub dyskach. 2. wady: - mae moliwoci kodowania kombinacji rnych odpowiedzi, co jest szczeglnie wane przy koniunkcjach, rangowaniu i pytaniach otwartych; - ogranicza liczb wariantw odpowiedzi do dziesiciu (0-9) (4)zalety: zmniejsza si liczba potrzebnych do zakodowania jednego pytania kolumn (moim zdaniem to wiersze, ale pozostaje przy wersji Gruszczyskiego:-))

kodowanie systemem wielostopniowym Istot systemu jest to, e symbole poszczeglnych wartoci zmiennej s dwucyfrowe lub trzycyfrowe, a kada z cyfr ma swoje znaczenie (podobnie jak przy numeracji rozdziaw w ksice: 1.1.; 2.3; 2.3.1. itd.) System nadaje si przede wszystkim do kodowania pyta otwartych. Jego zalet jest moliwo precyzyjnego i szczegowego zakodowania rnych informacji. Jego wada: konieczno zajcia na karcie perforowanej dwch lub wicej kolumn, co przy wykorzystaniu sorterw moe by uciliwe.

system potgowy: bardzo pracochonny system kodowania, ale oddajcy nieocenione usugi przy kodowaniu pyta otwartych i zamknitych koniunktywnych. System wykorzystuje zjawisko braku powtarzalnoci sum cigu potgowego liczby 2. [dr Majkut przyznaje, e tego nie rozumie, wiec chyba i my nie musimy...]

Naley pamita, e kadorazowa decyzja o przyjciu danego systemu musi by poprzedzona konsultacj z orodkiem obliczeniowym i ich opini na temat moliwoci technicznych. Konieczne jest rwnie, aby cay kwestionariusz by zakodowany za pomoc jednego tylko systemu. Rady jak najlepiej kodowa dane pytania: (a) otwarte: 0-9 (b) zamknite alternatywne: 0-1, 0-9 3. zamknite dysjunktywne: 0-9

4) zamknite koniunktywne: zaley od celw. Jeli chodzi o uchwycenie wszystkich podkrelonych przez respondentw odpowiedzi, to 0-1; jeli chodzi o uchwycenie kombinacji to 0-9, potgowy lub wielostopniowy. ..nie ma jednak zasad trzeba uy rozumku.

Nowe spojrzenie na ankiet pocztow

Malikowski,Niezgoda,Badania empiryczne niezgoda socjologii.

Jak uzyska 70% zwrotw

rda niechci,jak wikszo badaczy darzy ankiet pocztow; -brak moliwoci realizacji zaoonej wielkoci,a bardzo czsto i struktury prby(odsetek zwrotw waha si w granicach 30-35%).Konsekwencj tego jest zachwianie reprezentatywnoci opinii. Upodmiotowienie kontaktu badawczego(Z,Gostkowski)-stworzenie warunkw,w ktrych wymiana przekazw midzy badaczem i respondentem byaby dialogiem dwch rwnoprawnych partnerw.Zerwanie z tradycyjnym przedmiotowym podejciem do badanych i traktowania ich jako anonimowych jednostek.Polega na wywoaniu u osb objtych badaniem takiego obrazu relacji badacz-respondent,w ktrym ten ostatni jest traktowany jako centralna posta. Ankieta w duym stopniu zakada podmiotowe podejcie do respondentw: -respondent moe na ni odpowiedzie lub nie -r. moe odpowiedzie tylko na wybrane przez siebie pytania -r. ma du kontrol nad swoimi wypowiedziami-to co napisa jest tosame z tym co zamierza przekaza badaczom. -daje poczucie dowolnoci i niewymuszonego uczestnictwa. -w procesie badawczym w wikszym stopniu respondenci maj poczucie wasnej indywidualnoci Wszystkie z przekazw,bdcych czciami skadowymi ankiety musz si odznacza si pewnymi cechami formalnymi i treciowymi : -wersyjno(w zalenoci od pci badanych)-przekaz nabiera dziki temu naturalnego i bardziej personalnego charakteru,uatwia lektur i zrozumienie przekazu .Moe przeciwdziaa przekazywaniu ankiety innym osobom np. mowi zamiast ony. -graficzna przejrzysto -nieanonimowo badacza-zamanie reguy jednostronnej anonimowoci(naley poda imi,nazwisko badacza,jego funkcj w badaniu oraz zaczy prob o oddanie osobistej przysugi) -dowartociowanie respondenta poprzez uwiadomienie mu,e dostarcza on niepowtarzalnych informacji na temat otaczajcej rzeczywistoci -dyspozycyjno badacza wobec badanych-chodzi o moliwo nawizania bezporedniego kontaktu z badaczem(trzeba poda adres,telefon,deklaracj natychmiastowej gotowoci do dostarczenia kwestionariusza w razie zgubienia).Naley pozostawi ostatni stron 6

kwestionariusza na ewentualne uwagi respondentw zwizane z badaniem czy oglnymi problemami jakie mog si nasun.