Sei sulla pagina 1di 14

94 Gasset, pon ejenuplo. que no dudaba de la existencia de naciones, definidas por l como csproyectcs sugestivos de vida en comn.

El elementnu subjetivuc, sin embargc, tauu biu iba a plantear a la larga problemas insolubles a los creyentes en has nuicicuuies. Ante tcudcu, pcndue se comprendi qume los Estuudcus desempeuiban ciii papel relevante en la orientacin de sus ciodadauios hutcit unun determiuitidu identiduid uuucio nal (ecn objeto de asegunanse la lealtad, el resuitado favorable de ese plebiscito cotidiano); algo que contradeca de lleno cl presupuesto bsico de la nenrt iiacicinulista: que lo nnicuu es lu reum iduid pnicundiuul y lo puuhinico su resoictdo, Enseguida voiver sobre esta cuestin (que, puir nnra parte, he tratado en Alvarez Junec, 1994). La seguncit presunciu fuindamencun cu hu vi sicin clsica del uucicnahismc cuumsisniun cu cciii sidenaric un fenmeno ideolgico, un creduu pnultico explcito, enumnc el Ii bertlismo. el succit hismo o el Itmscsmui, De ah lu pretensiu de estudiarlo a travs de los textos de los tericos o pensaduures que la bnitun inspiradn o dirigicic los movimienceus nuicicuuiales, y lun inevitumble me ferencia, en cualquier libro sobre el nacionahismo de hace ms de un cuarto dc siglo, a Rousseau, Hender ci cl romautcismncu. Lo cuutl envolva ya alguna contradiccin, porque si has naciones ertn realidades utturales, y los seuti nientos nacionalistas impulsos innatos en cualquien individuo psicohgicanente sano, no tena muclut lgict estcuci tun sim umpuinicit et la histcu ria ti partir de la obra dc deternuinadns tericcs o pensadores eminentes. La dbil explicacin con que se solventaba este problema era que ha genialidad de estos autores haba consistidcu en expresar o dar forma, ncc en imventar, realidades y sentinientos pre-existentes y difusos. Ms grave an era la cubjecin de que balo eh trmino naeicnalisuic se engnubaban fennienos muy diversos y que la mayor parte de ellos no se traducan en declaraciones expresas y articuladucs, lu ecutl cj cuera decir, entre nutras costus, que no podan ser estudiados en la nbra de idelogncs. El nacionalismo tiene, sin duda. un aspecto terico nc doctrinal si se reduce, sin ms, tul principia cie las nuciuunuulidades (derecho dc los pumebnus ti cnunvcnti rse en Estucdnus>, ci a 5ti aphictcucum ti cmuuuu de estus colectividades suicitules cuyuc reconccuunucnno como nacuon se defiende, Pero previo a este primen sentido debe reenunocerse que el nacionalismo prescupone la crcencia

Jos Alvarez Junco no necesariamente explcita en lu existencia de naciones, es decir, de grupos humanos con diferencias culturales ntidas, oca creencia que pctede lleguir ti ituel clir snu jerarquizacin y la consiguiente superioridad, u derecho a la domiuiacin, de tlgumncs de ellos sucubre otruis. Taimo ha creeucia cii las utuciccuies ccuuuuc hu defeusum explcita dc una dc ellas suele envolver tanbin cmii sninienna de identificacieiuu cccii nutuc de esos entes colectivos un tercer significadnu; y, dc uuuevo, frecoencenente no explicito; y este ecntenido enicutivo del trmino nacionahistuun admite muchas gradaciones, que cambian sustaneitiltuiente scu sentidcc: desde u mt ictentificun cin uuutis nc cienos uucutia, ce nemc ueeoncuciunientc de que se puiseen los masgos pruipios del eutuuno hcuunuuucc cu que se hu nuicido, luuustu cut desec. en uulgcmuuus cascus exacembundo, de que nuestro gnupcu nacicunal supere y exceda a los uit mus en Indos cus tenreuucs. Peur htinuo. se 1 lant uusuiunisuo mcuccicuuuuuhistu a tu uu att 1/ud o ctundura destinada a ponen en prctica tales creencias y scuutiientuus, biem sea cciii eh fui cte enunsegnuir cut Estuido pmnupio punmun nuestmu naciii (umeticcud ci conducta que cuando es adoptada pon un aniplio nmero de personas da lugar a un tm-uo.:t~ uuuicnuta nucincmuahistu) o bieu cot el de expaudir el poder dc nuestro Estado-nacin actual (lo enutil se tradumee en uma pal/tic-a uacouul sta ce lima, frecuentememte de signo uuuihitarista). Eh reconocimiento de toda esta couiupiejidad la obhigundcu ti un nuidicuil nepiuuteuumieutuu del prcblema. que ha tenido Inuguir cu las flhuiuuitis dos decadas. Para empezar, se ha escapadc por conpieto del nuonopohio de historiadores y cientficos polticos y es ahora objeto de estudio por parte de los ms diversuis cientficos sociales. Precursores en cl cambio de enfoque lueron sucemohogos conun K. Deutsch (1954) y E. Kedounc (1961), pero a sus trabuijos se han sumado nitros scucilcugcus cotuic Antluony Smith <1979, 1983, 1987), pohitlogos couo O. Mosse (1975, 1985), M. i-lroch (1985)o E. Geliner (1987), ant mtupicigos ecnn 11. 1 sutiuces (1975), iisnnuriuduunes como E. Weber (1976), E. Hohsbawm (1990). o 13. Andenson (1991). Sinpiifueandui enormeunente, sus apcurtaciones pueden sintetuzarse cu chus gruimudes apamtundos: Eh pnimerc, cl cuircten ecntingente del fen tuieno nacional Las naciones no lan suidcu rea hidades constantes en la historia humana, sino que sc trata de un fenmenn reciente, vinculado

POUTNC4/

Hites y nacionalismo espaol ce a lgcumua uuutmnert tu la ileguucluu dc lu muccierniciad (acm miel ue suculume estcc mus a cutucres cl liereu emuurmemu emite: Ii uv c~ cmi e mies ici reino tt tum tul mu muctest nts iii ni u lu m ve mucicut de lu un pren tui u q cm i mies lu me t nuisuuu Iitusunt hu re unc cci (u ni i ud um st mitul ue ncc cu tnd tu cuisc se 1 gui al sntmutiuictinui de um pi cus espuicicus poiiticniecuiiiuui ictus uueeestaclucs ce cut tu [u ncue ncictd ccii <curt 1.> Atunes ce ese mu ucmu nieuil nc. mini httbuu Esiuueicisnacicin ( Estacinus qce lumete mu cicu ci ti pum mcmii tutu sen muuci tites si mu ci mu cuy cii ye rsus f miii cu tuS luchin ictus cu t cutas 1 uns enmunies ci cmi m ti hu. si mu e sea uic tul o ce mtuc e. lu in cmi tu etni ci ciaci. S lu t mus lus mcv cci ce cunes liben~ci es eh ncc mutun tc 5 iii ci -ccitt miel dc e/ pi tu-/i/a sucus) unc un u muci itt met ccciii nc 1 it niluir ce hu suc le u-tutu itt se es tui uleci eh u mi uuc pici ce hus u tu ci cut tui i ci tuces x cu inenzo tu exugurse e~ ce cus lua rets puul u tuecs se ti cm st ti rum tu lus persuc mitui i ci tites t mu ictus eculeen IX LS mut mu uciseen leuz t miii ehun. A puu ml n ce ese mu tu me tt ci, lus cic 1 nguis cii mi gem ces (nc tuspi muuit es tu ci rige cites) puul it ecs e mu umetclic mccii cm ct n uuiem sui tumnet ce ncmutcnpmetuucciuu ce tuicit lu istncrui puevut. simphificuuuclcc eh ccuuiuphejci muuuusuceu ce iufimuituus cleuuticiucies ccuituuuuies ettnecrtuuieius q ce hu sic nc u ip ecu ce lu lo ni tutu eltc cmi teciuns lus dutucuis puirt ccmccmt nuutit ecu hu uuuciuuuui. el nni ci cu tu pui mt n che 1 entum se cien u tu cu u hus ce mccii cus puuliticuis. 1--lu lu uctcmuiieiuuci. lu huisiniu ele minies tru espt:ce tieunle tu ucenuhrtur 5t1 ccmupiejiuluuci y se ccciii tirenele cinte el itt ci cut tul i su ci hu sic ci cut ti ce sus luises. uccucuue. breve u ele ccunsecuucuieiuis, pcun eicrtci, nuicit estuuluiii.unchncrus. Lu segum minitu tu u-tutu cu miel cus m Ii acit lu c~ume uucmutumu lus csut cuc cus uct cta les es el cu mcter ccucustrcuduu e imstncucueutui ce lus mintus iitcicuuiui les - (tunci ci cci 0,1 ti cccii ecuci mmii e uug uci cia. E lic K e ci u> curie (196 1), si sc tice m tui hu fn mci itcin ce Remit m su> bre lus tutu cicutes ccciiici cemtidumehes cu ciefiuuinvuu buistiduis ecu lu uc cm n tuic ele ser nuicicm
u

95 nu es bien ecncciclc cmi mus punises de inmignuut tes (A ngetctna. Esutacnus 1.1 muid cus). cu lus 1 istundos mecim fui nmu tudcus (el fuum osn ut t emuemu cus ittui tu; tu luc mu Ii tiu q ce eret n cut tumutis, ce M uussimu ci ci - Azegidi) di nccimu ci eseclu uuiu cicus (elce se cu fremtam ecm eh uitucit diesmumecia bie metcu ce eiiseiitmm tu cus muiieuubnuus ce lus el istim tuis u mi bcus nc cciii u mus muc igemutis el oc cuscin nuncun nales ce escs etites cnyuus munmevas fruin tents es ci ivicieu tuhuuut: ex pi cu n, lucir eje un pici. ti lus miiayts qcte pum ememcia ce tucc ci suc mu mdi cu tunus nc gcut temo tul teccus, ci ti lus c nuc luctus q ce su> mu ce cut t nc mmtui nisu nc percut m cus. Pc ncc el ciesen b mimu cnt ci m ci ucd cuso es q ume pmcce sucs mu cmv si nii lu mes se pum sic mciii en mu ti mcli tu cu 1 cus y ejtus Es t tn cus ccimcc iceos ti hu hu rguc ce 1 si gci xix. ci ni pe ncuc tu ce fuemin cu imu xcuuci ti ni ce t nuic ci ci mies uuacuccmucies (1chusba xuni y Rau cen. 19831. 1-ls dcci u. ej ce hus icien 1 ci umel es cciiccl u ts su> m sicn hume cm uut creume ccii ce t ci estn mu unu un1 tc ts pci n) tic tui res pci liii ecs mu ccxisute mutes. set mu [st tu ci cus nc seat l te s q ce a su mu ma m tu cu nist mcmi m mu ti recus pcuhinccusaitet m unix-cus. liii miii uuhumnion ce ci cuc se tnuuuu tulcunt es ce tvutuuzuin a pai tun ele estuis presumpcmestecs. Y lus pm nc imutiles ece st cutes cm ce tichemu ser pit n netd ts ele muuuuucuu uucediuu suim hus sgcuicmtes:
-

1. Lt rult!uit)/-I e/II/u fu it/ejuitltit/es //t/uit>/iu/ tus u</Jul&/iupc>/y.iJ-uct!\ 1 /</5 it/calI iulultlts ualer/ias peex ii! u/u /es- (cu eh cu suc ecu mu pec. lus ce mi ut ci tus de lus reinos diuusticuis de mus sigcus Xu 1 a

(u eciuuic u en uit mu ex~ui etucit. cuutuic x- uncs se e me uue tt mu cccii tui it iuies ecm t mumejeun imicis 1 Ii ix

q ce mcccin ducen q ce tul ,u yo itt m tuic pcede se u lu uuiem tuicit pci r tu igr cu tule mestc nc uc 1 it ue~itui emite cu hu cu met 1 u> ccitt 1 cccii t muid ice ce 1leu nc 1 u pe 5ti mu ci cut de m ti <cm rum citid nl e ucies emit mmcii n cus
.

xviii). pmcubleuuu especituhucemute tptsicumtunte pum tui lus luis tui ni tuc nimes 1 is ciertc q tic ci muuuci ccii un su mci es tun femiucueticc ce lus i ci mutis sigics. luc-ni esc tutu qcmiene ciecin qcue mo existienttu prevt mii emite gru pnus t ti iccs huist ci cus enu hus cii hemeucmuns ce mcl igi mu. mumt. 1 ecu gcm ti etc. Lu:s nupentuis uuuit g cmcus cciii xuy-me mccii cccii hu tui cmi t cu tt rum ciad - si mu ci cudti, luemc esc udc sictuipre cuco mn sit umculuie nuts hu nunq ce, clescie 1 cegn. estuis mu cuct se expne sumu mu cu t miii iii cus ce sscie mcclinc ti lu tutu tccleter miii muciciii muuci dimit). En cuct sicutes, ecutui ci le ci ch ci. esuis dcii cidtc es se cret mciii puecsuu uciem te ce bidn tu hu cx sutencit ele mnuis estrumct curts puu ini cuis. tun 1umucescu especitul muiem te puitette cu

mu tc cintiles Lus 1.ist tucl cus miii su cus, mmi ts pu cuico pu d cus ci uu e mumul e ~icir ci mututu cciiimiet cu de lu estui bi mini tc pnchin cu, mu ecu cutu hus sen ti un cu t cus n tic u cintiles tu travs ce lu ese celu - el ej mci ncc y lus mu it pes cumutiles ce sume tu itc ciii qce cumem ba.ci St esfent ce mili nuemucit, u tus crett nmt dcii ti duic ej ce si mcm tui m cumuemite pruccitmu ami pre y-itt ti elinus y buise ce su ieeiuiuuiicituci, Eh feuimne

ha pcceu de lus mci cuuutre ni itus eunc ccuns ce lu IItu tui ti da Ec tud M ociertut. M cucl tisu dc csut su uncumtn q cmiuns. cci muci lus i mu cenicus tutu st nuucnc nc tui mccc. es tuilua mu cest iii tictus ti ciiscil y-e rse ci ti mec uu ci su cusunt luc tui tui emite su cm ternccc ni ci. viet ituitus p mecust uuucuite del nuucccuitihsiu ci. u tu ser sucec cias pnmr hus Estuic nusntici n ten cmtules Pc mcc tt mus. me 1egi timuutcitus cu nnnumcs nuuccuuuiistuus. scupiencuuu

POLITIC~fr

96 subsistir con plena fuerza durante ha era contempornea: cut Icie el casc de l-nuuuciuu, pas cu eh que lu revucicucit y las sucesivuis nepblicucs culminaron mochcus ce los planes de los Beurbones; o dc 1 ugluterruu, cuya hegemnunit ini pemium coincidi enum hu ert uuuucicmnulisna. En todu casn, lus ecunstructucres ce los uuitcus nuicuonales bebieron, sin lu menor dcuclu, de esuis identidades previucs; hus utcio nes no se ny-cu tui ron, ni se tuiventumn, de lu nuida. El tmmi ncc mis mu nacin ent ce cusn ecumn desde hu Eduid Media pucrul neferirse a los gncpos lucmmuuuusu q ute ecnpuirttn un uuismo luguin de numeimiento u unun misma lengua; suc significaduu mini es eq tui va lente un del sigic xix, pero lun difencuicia es de grado (los utciontles cm natuiruuhes de estos gnu puis cl ispcm tuibu m sunbre 1cus di st n tcus <intucus ele gicunia de Icus uiiisucios, y se considentba el ancn ti la puitrit ciii scutim icuinc legtimu, uonq oc quuiz un tuuuito proviuciano). Alguuios a tutores humn designudu tu este ienucieuicu, t ipicc ce hu Edad M odentut ectropet, como pre ci pro/o nacmonalisno. Prefeni rt pmuipuiner el tnmcui luc c/ nopatrotisno. ut qce, enutuic dign, tuutu el me ennncimientu de la existencia de dentiduudes cu lectivuis tu cas, buisaduis en la raza ci lu lengut. enumo la ideun dc sspumtnia y de vinccmiuuciuuuu tfee tivu tu la mis nt sun m muy ante mini mes ti lu emu ce los nuiciontuhismeis; lo que en cum bici ncc existe basta las revuuicucicunes auctiubsoicutstas es el cia cuunalsmo. ccuya pecul aricitd es lu cuutiversin de la etmia en sujeto de la. soberana poltict: por lo denus, comceptuahizar un fenciuueno Como precedente ci antecedente de Inc qcue vinci luego es una tcnica de designacin nada recomenduible. 2. Ef andli.sis de los prtcesos de naeio>mali zacmon o eicurcu:acon de segmentos socities que acaban convirtindose en naciones, can especal atencin- cu papel de las laes qcue dirigem esos prcccesccs. El macicuntul ismcu puclitien se ve siempre precediduu pnn una primera fase, que suele llanarse de ssnuucionuulismcu coicc rum, en ha que se crean ni enumustruyen (se inrcnlcn, scguu el trmino puesto en boga por l-iobsbawn 1983: auumque el trminc es ahgcu excesivnu, pues sugiere unt cretcin totalmemte arbitraria, lu euuh, se gn veremos enseguida, no es el caso) los nitos. la simbuiloga, el discumrso cu el que se ecudenst lu identidad uucicumul. Puirt elhuc es uiceesanic establecer lus luuitcs o fron/era.s <le e.uc-lusic del grupo enn sus vecinos, cosa que puede hacerse en trnuinos pseuciocientificos. couuicu pncr ejen

jos Alvarez ,Jimnco po basando la personalidad eolectivuu en unos rasgos raciumies qume le cotfierem cut carcter cts ni ntivcc, y necnuctulmem te sutupericur; ci cu tnmniuiccs pseudo-hstrieos, evocatel cm um tutu ucicn cirut eoiecnivuu de ha nuicim en lu q ce sc ucemutau lus gicni tus y. sunulure tuccic, lus tugtvics: las nicnmcctuus tui ilituires, hus cufeusas eccita sucus sim builcis. lu expicnaciu eccunmict. hus tt muceiclades 5t fnicias. Lun ideal ijicarhin del enciupu 1cugnul srm mu tuxitutu eficacia si cunccntmu las mcsmuuunsubi 1iciacies cu slc u tutu ce hus veciucus, pum su 1uctcstci ccii uci cletne cocu el nivuc puulticc eucutuu eh qcme lus ltes uuueiuumuuhstus lluuuuuu ahucnt tu relcutuu. Truis dcli n ir tul etienuigo cm tu hu vez: esta clefiuuieiu le ctutiva es fueenuentemeute Inc dicte pruucrcicmu idettidad propia- se hace precisc emetr los simuu bu hus ce mu ti fictdnc res ci fi-tuuu cc-as de inc lusit, u: bandent. hi miic. ucuuucuuuemutus ci 1cuga mes cicle mcpresemuctm la t muidicim uiacicutitui. eieuuemtcs ccii tnurtules (iegua, umtnueudc) q ce disliugnueu ti hus [ce-mtenecieuitcsl y-ni eoieet i un cu ecucstiiu: cumcus a sun Icolcus que, ciescle eh pcuut ci ce visunt h isnmicc, sceieuu hacen referencia ti cmii puistcin cical muut Fueuidui, a umuuuc Edad cte Omcc cu la qcmc cl ideal fmuutenual cocuil tund se reuul xci cu 5ti pleuu [d, y tui que en buicuit uced iduu sc pretencie meccurmuan enut el proyeetc puchiticc cmcupuugmiuiduu pum lus m tcicuual istums. Tnudu esttu tui met cut tui ma cciii lu cievumciuiuu ce esinus elememuccus (hu siuubculcga. suc bre tuudc) tu tutu ciemtn u ixei de saraliultcl, cut cerremio en eh q ce hus naciotes la m tusnuim dcc muuu cuts ce lus inimnicuhuis, mus mituus u las fcunciouucs de hu religin. Lu mutcionalizacin ci etuiiciucticicn dcl cuumui u mi lo suicial se reuhizuu por hites prouuntoras o cu. presta-mes aplicudoles el tmnuimc qce se la os.e-ido puinun los cii nigentes cte cus uunuviuuuieutos succiuuies cu general del muuneiouuuhisuucu U nuis ltes que casi incvitabiemuucmute debem calihicanse ele ine/eu-/ titiles, vu q oc tun masgn del cinte uc pcuecleuu cuimecer es cucpuucuciuuci lutrt mil umi n cu ha percepcin cultural de ha realidad pon parte del resto de lu sucucieduid. Lu succiuiccgiuu histmict deberla, pum cuiuunc, cuucentruurse cu el esuncc ci de estas litcs y dc sus medios de influemucia cutunal. Gima ndui eh prnuuuctnur del uuciuuuuahisnuuu set el Estucdc. no bustu cccii reccuuucerlc tis: huibnt qume denencuinar qu ciases suiciahes o grupos cuirporuntuveis tueuem el Estuduc bajnu snu eouutmnul en el moncuutuu dc ha olcuicia nacicumutul istul, u prestar especiuc titeucin tu itt fui uiciuii u hus intereses ce mus creadores o difusores de pmuidumetos cuhlcmrales: iciet1 nuguis cii citules. hu mueuueius. cuenpcsu cinc
-

POLITICSk

iJltcs y nacionalismo espaol centes de sistemas pblicos, profesionales libemales dc pruicedemicia cm rbumua q ce desem peet suc su tui meuns cu uceccus mu ruties.. 3) Los (it !/cit>cucs o (icuns ti lun que si/-ru el tau iouma lis,uttu. Es te es cut terrc tutu mu ti s u ic micuso. yti dicte p mcc bucbiem emite mu mu gcut tu ele 1tus fui m cmi tus peihticuis uctcuul unen te vigentes tenue tntiyon ver sut cii ci tc [cm uueicut tui. III mu umei cut u miisu ci bu clem cus muid ni ser eh mu tui uuu cixi Ii itt dcc m de mu ti y-ccm mu ti let liii eltc. u. pci n cu ele. ce cu puicicituc ce sri iemvi y emc tu, em ci unc muc ci unniele mu ci. 1 nc etutul suc np met denia tu hus uctis cc i mucuules Ii isloniuuduues u umuit st tus luclic icu su de Ii tice sudlu ciii sig ni, nc miel usn ucd tu. tupcuy tdcus cu iii ci eslu bu tu cu mute mpret tu cecces ruueicuuipmogmesistuus de un cvuulcucidui ele hu liist nc mitu [u tu mutu -~t tutu i <u cu emu sun ve ms dii cmiii iuidiuicicitihisttu hilcemui etuuic cu ti niumrxisttu u, pci r lu mu ci. cu muctucic cus ce c ue lus ecn II ictuis pu iitiens fcu t cimus se ci rietitui nt mu e mu fui uucciii de pnefere ncitus dcci ci cmi cu su u u titereses mu ti te mitules mutis q cte sign e u dci tu 1ue 1 uei ci mies tu ictus. Nl tus lu cien nc es que suim Ics imuguec euute~ nuicionalistuis los e~ ce itt m fui miiiumel tu pumncc, mutcit see cmiicit ni tu pci u cien tui, ce cuus tnich tus lus tui di vi.ticmi uues ~uuu Ii <ictus ele cus itcuus ncis sigicus: eh muecuuuiismnnu sc hu cuitnLuituueicu cciii hu pcumuu hihentuic hibenuu cu lus mevuu ccicunes cci u-ni-a ucienuctmutus ce fitiales dcl sulguc XViIi y ecumuuicmucs niel xix: cciii hu cemiun emuicut nuiclicuil cu hus mevuinueicues ce 1848: cccii el e mcci mci e tt ci cecmu niu cu u hu lucteuuci ti mu 1 luir en tu eruu de lus etcucipcnuuics niyuuhcluuies cumnuchucuis e~nie ecumcucuuunuumi cu ha l>nimueuu Ocuenit Nl cutidun y lus fui seismucc su: cccii lu libe muccicm uccti Cti cciiitui. cu hus muccvi tuicmii cus dc ciii tun ci paci cm ce 1cus mccc bicis mu ci e curt muecs tu mu cciituc nus ce 1 si tul o xx: cccii lu mu cut el-tu iuuci ci n u lu licuniuigeiietueic$ ~ ccii tui rum. miel cm suc ti ecsunt ce d est mu gui ce mee cml metcinc m ce tu-ticite u cutes huerct duis. cu hu Tu cnuit ce Aca.ncunk cm itt Fruuuicit ce hu [II Re1ubhi cu; cciii eh sducitul ism ci cu hu 1 3 1<55 ce Sttul iii, en regmenes cusn-euulcuiuules ufnieunuuecs. (lii tutu muunnuis tui nc cu lu Cci bu cu st rus tui... As pues. tdenuts de los dos objetvus en pniucipic cubvios en codc nucionahisuuo (ci nefomitt nmeu tui. hasuct mu uvehes mcii cmciscus de ha dcucu o leahtuid que inspimam los [st idos; u cc ecuntranio: la icgiiinuciu de nox mnumentuis subversvuis, teuideuuies a reetihie it lis Ircuciteras puclticuis ex istemutes), hu fuimn cmi u pcuecie servir tu uucmncs mu tipies fi mes. Pcuccie. desde icteucc, ser uu ucuemn meccrsuc ncutcmtcu n istuu. tt muz mdcc puir hites que pretetdeu meem ptza m a lis dcmunummtes u q ce puirt clhcu se ucust u lu m ecuuuuc legitiuncs mepre

97 sentantes de la naciuu. en hugan ce serlo, por ejetiupic. de hu ci ivituiduid nc ce cm hiuituje hemec tui mini Pc mci hu pruumnest tiuccc mu tul pcede servir ce cmix ccl tui mio pum mu prctuiests iii cuef nc un ti s gru ncii ci suis, ccciii ci lu cii minuci dii ele ha i mj cisc ci ti. gractus tu lu mcitite euuci ci em ti ut cccun cutcitc m uc cnt1 utuupictutuieuite ti nuuinicui: nc hu de hu cscuusez.. lucir tuiec inc ce ut flu decid cl tu yoi cut nac de minie it ti pci n e muci nut dc t eccic eh cl estmmuci hu y ch biemues tui r ci eh g mu pci mu tucouiui 1; nc eh cu ce meit iii cu tui ce cut cu t oeut o luis t rieti. tu fi mucitncin 1 tus cl creeIi cus del Estuicc c~ ue represemuta tu est miticic m fretute ti tutu-cus Estui cicus muuci dii. De ti lu ej cte sc ti succcu cuut el muuci ciii tui su mu nc p rccyee tcs pci hin ictus ce lus micuis vunnitucicus signnus: uccuimieti tuis ccucscmvucic mes, ci cte tu peiytu m 5ti clefen sut ce hus t rum ci cutes cu hu iclet ce idemuticlutel muuciucnuuui: [uncigmuimuutis cieuuic entun zumel cutes, lutmu 1 cus cm u e suc bert u it uuuci cuta ccl cmix tule tu suchemu mu it lclc 1 mm: mcv cu nmcitites suc citui sttus, cinte cu hect y izu tu pumu-tu hus m uuci nunt les ce um mu te mmi <nc mitu lus riel neu su c~ ce si e co uit cmi e: ulu mes imdiusul miulizueiccres cu ciesa nrcllistus, ejte pre te mudetu unmen ti lu tutu cini m cu ccciicii ciciii es ce ecu mu pe ti n cciii lus miv tules exl mu mijemus: ni pci mi cu su expuinsivuis, mnuhtumnstus e uupena.ics. En la~segiuuidui puirne ce este urtelcc, me plat tetm ti 1 uu mini ce csutcus mu mcc ble mutusu cu mcl uci ci m ecn eh etusc csuuccil. con especiuu tuteucim u-u has i tes m uuc ti tutu Iistuns y lu dimid: ti tui ci ti mu :ic sutu lincxcenc pum it ccc nitu ruutite lu p mi mue mu mu tael del sig nc xix, tcstnu es, uicmmuute lu gcuemruu tuiinmiuupncledncui x- lus fuises imuicitles ce lu meucchctciti hiberuil l)uduu el b me lus l es cii de cstcueiics existemutes pmcceesucs esetsc uuciiiicnc rigemutes ecnu nc suc lime lus tuimic suc
.

de cciiici zuemuuu cm muci ciii tuliuci ciii cu teruuu mu cs espuiuulisnuis, y duid ti 1 tun luiu 1 ti uuuu cli <cid niel percucci el ce q tuis ent cubrir cu pucet su pui.gi tas, eh cumnuieten de lus hipuitesis iticerpretttiuuus gicibuuies c~cue e ti mrtes2uim ti ci fecer sent, mecest rt muiemte. especo tt un y unccuisi cnt 1.

modernizadoras e identidades colectivas al abrirse la era de los nacionalismos


-

2.

Espaa. Flites

uuucicu lu era de las tutucicumes se un cid cu Fumnupa, en los territnunios pc


mii nsuiucmes de lu ni ouanq cut luispuuii

ca exstt u tutu ce lus idem t icitc es el unumua tnic-

POLITICA?

98 ticas ms mancadas de Europa. Esta afirnuacin contradice muchas de has que se leen hoy da en literatura apologtica de los nacionalismos que compiten con el espaol monoliticc tmadicuotal, peno lo cierto es qume en ha Espaa dci giro dcl sign xviii al XIX se distinguan la mayora de los rasgos culturales propios de has futuras nuiciones: cina mismun religin (ch cutohicismo, un rasgo ecun eh que se identificaba ha totalidad del cunjmntc succitl, aunqume pon 5cm puesto no era privativo ce Espaa), una raza (producto de mltiples nezcias, pero que haba alcanzado considerable homogeneidad, una vez expulsados u obligados a fundirse con eh conjuntcu succial rabes y judos) y un pasado histuinicc cucm n (qute sc remnmntaht ti t nescicuteus aos, pues desde la ecmnquisca de Granada y la anexin de Navarra una misma monarqua dominaba eh territorio coincidente con ha actual Espaa). Suciamente ha lcneua canect de unicitud, y tcmn en ese terreno ha monuumq cua poda presumir de una homogeneidad, no ya sinuilar. sino incluso superior a la francesa o inglesa, ya que el castellanc ent huublucdeu cu la uruin mayoru de suc temnitcnic (tnuique puidra entu blarse un debate sin fin sobre eh porcentaje extenn) y no habt gruindes tbismos entre el cuusteliucnn de los uimiscn5cratas y eh de lus cluises medias urbanas o el de los campesinos. De hecho, tanto los habitantes de ha Pennsula conuc los forneos tceptabuum hu identidad cuespuitucuha como una de las realidades naturales de Europa, y lus disqu usucuoues sobre lu fuiscnante de este carcter nacional iban a ser uno de los temas literarios (cipicos en el romanticismo, El perodo ihamado contemporneo se abrid en ha historia de Espaa con la guerra antinapoleuuica de 1808-1814. Fue ste un conflicto complejo, en eh que se fundieron una guerra civil (bonapumrtisnuis frente ti borbniccs) y nuut guerra internacional (ejrcitos franceses fremute a ingleses), nc muy distintcc a Ini ocurrido cien atuos antes, tambin alrededor de un cambio de dinasta y de la rivalidad franco-inglesa. Pero 1700 era deuuasiado pronto para justificar una guerra como nacional, y en 1808 en cambio hus partidarios dc Fernando VII supieron presentar su causa como una reaccin defensiva frente a una invasin extramjert. Lcus tdictos a Jos Ecu napante fueron tildados dc afrancesados, curuoso trmiicu qce no cargaba el acento sobre suc colaboruiciu poltica nc militan con lu puctem ca invasora, sino qce por encima ce todo des-

Jos Alvarez Junco cniba su cambio de ser, su culposo abandono de las costumbres y pautas dc conducta propios del pas para conventinse en imitadores de ha cultura francesa. Eh bando borbnico utiliz, pues, la nueva ideolcgia nacionalista y en ella se apoy su indiscutible uniunfnu en truiuinos de imagen y de propaganda poltica. L~i enf-ennauuientnc dc 1808 tu 1814, fitcuihnieiite ennsagruido como Guerra de la lndcpeudencia, acabara por ser lu buise de toda la tui nificucciu uueiuuuuu lista espaola del siglo xix (Alvarez Junco 1995). Dc manera inmediata, aporc sin dnmda un notable refuerzo a ha identidad enno-patritica previa. Quines fueron los pronctores de esta lunmuera tumnea constructeuma de lu uiutgen naciomtul en ha Espaa enuntempuirnea? Ciertamente, no ha nuumnarqua en s. Durante eh pencudo Carlos 1V-Mara Luisa-Godoy. ci prestigio de ha limniha real haba sufrido un senic detenioric y, pese tu lun cxucltuuciu de Fernundc Vil coicic uuuito mov ilizuidor dumnunnte lu guierrul uut-napolenieu. lo ciento es que tanto l conc toda ha familia se muuut cviercuu fuert del puuis d uratte lus seis tuuis que dci md el suuugrieutnc ccumuflictuc y que, tu su negresc, eh propio Desetduu. cccii suc cennuicit ccpcusieuu tul cunsticcuconui isunc, humbrt cie ntl guistumr cu pocos uuiunus eh inncuisn capital dc cccii fianza depositadcu en l. So hija Isabel. tras u-teceder de uunevo ah trono bajo los nejores uccgn runs cotuic gurucntc dc cut Ii beralisnc muic derado, se acab anchando tambin en lun iegitiuuidad nehiginusa y dimustiet cruid icicuuiun distin guindose pucen, al final, del innuovihisucio representado por sos rivales carlistas y ternuimi expulsada del pas en septienbre dcl 68 tras el xitn dc una ennspiracin bsicamente militan. Ni uno ni otra, en todo caso, se propusieron ser reyes de los espaoles, esto es. hegitituiarse en tntuumnos uiuuetotitlistas mucciemnos, sinn eue plantearon su causa como herederos de los denechos dinsticos y defensores de la religin heredada. Igualmente incapaz de dirigir el proceso fue eh estanento nobiliario, dividido y desprestigiado en 1808 y us an a nedida que avanzaba la revuuhucin liberal y aunentaba el puider de las nuevas clases medias enriquecidas. Familias urustccmuticas ci unibles cli vid cuales uuuntuvie ron. sin duda, un considerable grado dc poden local y en muchos casos intentaron tener protugnuuuisuu pnuhitico. pum ciertc qtue desde lus ms diversas posiciones, ya que hubo nobles

POLITICA>-

[lites

nacionalismo espaol

99 uq uc gmci~uuu social Purtici pumncuui cu unquellas ecurtes 90 eehesiusticus, 56 tbuigumujos, 15 cuitedr tiecus. 39 ucuil ituimes, 49 fuiucinutiuiricis. 14 tchuies. 20 cuuuercuantes y 20 ele chifci 1 ehunsificuueicn. uucuui q ce de dedicacin muteicetutul (V ilitcomta, 1980: 1 2> Ms cue de utuit bcmngcmesu --ecumo leus siguet euut ti 1 ccgu mudci ni bst m tic tiunem te bcmeu a par le de mu nuest ruus liisi un tic] cures, se n mutui btu, luce5. ele cina cu e/ecl tt<clidaul. yuu q ce eram gmcmpos snc ci tules ecuun cennumi ti tc cm ccumu emu ch cccii tmcii de nmncs uueciicus de ccciii u tictciduu de crecicuite mu pccrt tmn citu enuuunc Li stmuuinem t cus de unc yi 1 izu ci ciii lucul iiicu ti muiculic tu que 5 unga el nicrea dcc ermitcm muc y cci cetti yo mu tus y cm: hu p ren sut peri cid cu, hus cnec mus u mii ye msi lumitus, hus bufe<es de cu usas clebres, lus esea uns lut mluumemuturiccs y, cu este pni mier numuemutu, hus milpitos: to muq ce Idus p 1 pi (cus, si mu cl cm cit - fue mu m siccmi pe uuus un suc initi st ti su c~ce libe ruties y cu 1tus clcumdl tus signen ces lus eches si ictus hube u mies d esutuptureecrit m, puc ic cmi gem ect Ii cuu se ccciiici clebenit. eusi desuele so chume cstu iiiteleelcuahuel md la cu, liii buteua. uue cii ct, escu l te se Iitul Ini b~t it gad ti un Esuntd tu. biem fcuert cu muci fcm me cut a umeus nc ccc nucu p muifesin titules Ii herthes coyuc <it clcucucun ~ cl cccnsigcuicuute ce mecln tu mu cimcupuu ti m tun detenmu mtucin ruuu nc ce tu en uci tel--- ert nctu> mgucl ti lucir el pucule m mub icu: y tutu es e-xtruinnu. pum muutumn. cicle scu cbjetivec tucl iticc cu musis ese en mefuumitin ese mu su mcc Li sta cini mutuit cciii ven mlci cii el instruunen lu de hu muci clerm izaeiuui succia 1 u ectimidnuca del puts. Luis l i ces 1 beit les bu n tu ser cu hu Esuuu tu del xix mc mietucus estuhustuus qute cus mefunmustus ihuustmu

et rl istuis, tucbies 1 beni les y has a mcbies cleunnuentilas. Sc mmcmi t uielcist. cu tulguiumu marc uuu uuiemlc, clcfini n tu tu uuctuheza euutnuu ceut nimia ver tebmu 1 ce it tutucin. seg mu hacia. pnm ejeuui 1uiui,

tI !Iu;tltlu cu 1 842:

N tnit eeueneluu uciejnur las

guummuchezuus ce Fs1iaut q ce cus tupel 1 icicis 1 custres chume minisu t rute ci ti lu tuienn dimit d its ele gicni tu - y me suuu ciii esl uu cmiii cieh y-tul cun de hus Ii cclios ceuueruisuis lus muumeicuucs e~ ce luc csti uuutm su anis <ceut cmtu luc se csut miiitutu ti si lurcp tuis (..-1 Lu ti mis ucuuemuu cuuuuscruuu luis lucid] cinumes q ume cccii u meme es pe <tun>-- (ci n cu m ic ve u 199 1 146). Pcno. cu ci uuuj u tui ti. lt se junmecie dcc tu c~ mmc ha m cibie>. ti. ecu mu ci entempc. fume--rut ce mu n cmuuu mu cucci lu x-tutu g ct mcii tu del ~ muy-ceut tutuci cut>u it st es puu ccl ce miiumnemuu seuuuei tu cite tu ecuuuuc hu [ce segnut O reem Mu <1992> cu lu eiuuiemrtt. lu Igiesit. pnut- teumuiuun cciii lus >iuutucuutnus gr tu puis p muy 1 egi tu ci cus. mu tui mucucc fcm e cu ~cuuzle clesem e mcc fi tun cut ltumie 1. mii su cl cuic mu pum meitl, cu csut tu pmi muient fuise uumcicumuuuhucun]emuuizuuelccuu eleAtemmcn 3 mu y- ciept naca cieuien tuctu tumute la Rex lu uctecciii [cmiimiel tt. muc mcli ni tuis le rumies icor cu dic ti lu ccliii mu [ejicLictm ej ce itt tuit mcitutu cciiicinc Ii tus cu hu 1 lttsuttucidiu ~ sc mli ucd cu posiciones de cxnrennnu met cci ciii tun su cric> el cu-ti mute eh resuc del si gnc [) mi cmi ci tu cci mci ci msutil ce dii imitemu tu e: cutuc lucir pa pum su emueeuuchuus lisiesc u siu iuc$lie:utiuieiu te en numut uuig cut cicleu si ut fret te tul mu cut ci ci tui ccie munc. se 1 mcii d tu rumtu cu mini emit cmiii vensut ce lus tivuniices cie tun ifiens y- pci hin ictus ccc mci ci u e mmcc res-. ueticmuciuc cu tutu miiisu ci suueuu ciesnie ch rumeicnt [sun fil cisud ci [ccc huustu eh hiberuuhismuuc cu cumuciemumien ce sunus vensunuuies, liii hu 1un>hit ccc, apeuuts fume e uu ti ce u>freecr uucuuceiuucles dcccl niuutuhes tu ini ha.rgu ce 1 su g ci: u cccitu lu 1eg <mu Le dii nuccest ni tu pu mu eh puccie u emu. puu mu hus jie uustc cures cu t ciiie-cc su. hu e] eh Auit u gcmcu R gi uciemu. u [d r [tutunc mieltu suc ci mutc cut u lis < iii ci u cu itt ti tutes tic guusuus Luis nefe nc nem ni su u 1 u pum cmi ti cjcue se emie cmcu t mutu cu ics el ce ci muiet tns [cmiiutu cliii tus tu cu hus nut mii fies tuis cu nliscus tc t sigm ficu mu si mu ci hu dlefe must ce ciii ti dciilicitud t rut cie ccii tui, y i mecu ti ult suc me <ccci cm tu lu u-chi giciii. hu 1 cgi ni tuicl tc cii mu3.s ti cu u iii s tui me tu hus pni vi ieg cus mccci ini cci y- curieliccus ce hus tumini gui cus mci uns <u l>uu <ni tu>, ecu ci cfi miii ivtu ent lu suc uuit de -<Ditis y Rey Fil luc ild ce hu cha bnmuuciuuu cid pnituier mu ved ni mu mcm ccii al i st tu se ehetie tt ni tu u ir, nc n <tutu lu, tu lus chutes cuuht icts q ume cii migiercuu ha resis nemucut utuit mu uuuicuuieuu, ecuyuu cptmit muas ymsu [ile fruc <un lus cli co tuucics ele luc u, Uonu viene, lucir tumuin ci iii tilia u. tutu muc cte set bney-cmcueii te.
=(..) -

cicus del xviii. Pc mcc la lua cut musgu ucsupemuuelumeutc ucmevc cu est cu met mutc ci miLi Iizumel ort i mii cit 1 ce lus lites Ii bertles esuptunuits. q ce uuiejtu bu ru dict 1 uuien te su e reuci n pci [itecuccii n curt1 dcl en nccpum mini tismo 1 cisc muid ni: eh papculiscu-ua. Dc que eh ~uroyecto ihus t muid ci ert cl mini puutui olcci nc p ncti ucciouutui stu hiuy pucetsu cl cid tus, y-tu q ce mini suc hu tetdt tu fuimu lece cl 1 Istuicci. sitio q ce luc u ni el hu le y-inc cmlubu ti tun tu ice uit idad ecuit u rum reenuerdemise lu e metci mu ce umetudemitus -<met les (ccix nc ci bjet vu ert ccii tiutir hu ermit curt mu uuci cin tu) 1 is mci it ti pies defensutus ele lun 1 cu gcu tu. 1 uns mccclicinc mes ce eh si ecus cusu tel lun nos. etc Pero, ecnvenciduis eduiciO estaban de e~ ce ha deetdemucit dc ha era de. hus Ii umbstctngcc se Ii tubit debic nc tu tui ruch tus de hus tic-titud es u vahotes cu torales truudiciucnaies <desuptecin del tnuubujn ciuuuuuh, exeesivuu nmero de fiestuis religiosas y iuubcmales, clesputcluciun del puns clehi ci ci tui cci bumnc ce lesiui st co, tui situn ientu frem te a /

POLI!ICS

100 los tuvumuices ciciutfienus. etc,), cus nefuirnuistas 1 cus trados habtn lechn explcitos iuuteuulos ele dc surruuigurlcus. El lu les cnuuuvi nnid cu fcil blatucc ce cniticts pum pumnie de los sectucres ccuuservuuclores. que les cii cituruin ce cxt munjcrizunn les. cm itt ticut sut ciu que liall cec sobre mudo entre lus cumpas peupulares, si u d cduu itus icis a peguidas a hus hu bi teus hereclaclcs A leus letmuuducs, clni uns nc minibies q ce d esnie cus cccn sejcus, euuc le mutus nc sucuc e dades de Auuigeus dcl Pum is upccyuu buit has nefonmuis bonhnu ictus un se hes lucbiert pumsadn por hu imugi uutucin penstmn en ci preb cm encuno pum umneun de leus cu ni bicis puu it icos, mii nicchuc mu e lucs creenic el deucusna mini de las escuicitus lut truts. Pcir eh cciii <mu mini, se d ti bu Icor suc p cues cu qume u mu prnyecncu cci unc cl scm y-ti. ce ruci citutu 1 zuuc ciii gene ruc de hus es t mren cm u-tusu ccc>mucmu ict su y suceites ce umecuercin con Inc q ce lucir el iruiu mini razcu se entenci lu cii el mci cutid cm Ii bert 1ii cm st ruic ci niel momcientcu, iba tu eucccntrur su ms serio culis tule u Inc cu hus cltuses buj tus, uuscuci td tus puirt chI cus ecu mu uguu curtmc ti, bro tui licItud, ~urej ci cus y mu t u n tu. En mes um mcii, lu umen it cid lust muicit cu melumeicmu cccii el puebic ent nipictumnen te pcdttgugccipuu te mutu si uc, y m uuluc hu bit tui ti su uujeuu ci tu uuq niel 1cus cii nigetces q ce eh mu uji snu ni. eh cu ci ri tuis mucm tu eh ti

Jos Alvarez Junco A estuis esfuenzns sc tia.ciid uu tutu cnitifieuucuu cje lux uctuuucidu pcpulur en lu guerruu dc 1 808 1 814. Segm ha vensict q ce muas ti ser cuumudu ca. la nesistemcit ecmu< rut Numcoicm umcnuutceimui en <nc [cm nc itt ele hu mucid cmii ti nuei cumt lic] tuci es mieluci cauult habt siclo pnnumuccv ca lucir lu ucul cumuitc clesesperumula y sruprcmuua nIel pumeluic, cu u mu un nemunc cii ci oc cl Lstuuduu y hus mu imcunts rectucmas se Ii ti tuit mu lucud cinc ci hu luit mu t mu ci ciii ti d uc tu lu ict t ri tu. De tu hu tu p neseu tui r tui pcue[cincccc mcici suc jetuu cu el que nesiclit lu fcten.a tuinmuu ce hu uutcicm, omit especie ele m elcc nueccmncm pt ible y ni tt umel nc ce cut mst n <cm puil II ccc mtutu <ci. mini utu bt mutis q ce u mu pasc: tun pasn ujtte se cl inc uuueciiuulu tui emite, uy rieltc ci puu r lus y cmii cus mu tui titt enus q ce esuct bu mu Iitciemuelc srm tu pu nci ni ti cu Lu mu cuu ints<tu muien nc cu tuc utel lus ti cus Pci-cc sutu el cm muuc cm, cu el cuisn dcl liberal isnun esca [unc. ba tu ser mu ncl nc nuuuycc r q ce 1 ti ce uuq niel itt tui cid tu it ert mitu L)cmruntc todci el estcc dcl sigc, hcunstun lleguin un mu mu pi nc 1 898. hus Ii bert les y ce munert tuis surime ruuu es pemu mieltu ejnte, unir gru ti ele q uue fcmeu-tu hu cleumuucitici tu ce hus tus ti t nucicutes y tutu tu de las mumnpitus l i<es i miel cuicns hus elu bcumuuclc mes del clise-rumsnc: cu lus dli <es pci cmlis <tus Iity si cmii pre, 1iuc m clefit ci ciii, cut ehetuiem tui uu tt nude miigru tui mini, el Pueblo habrt de reaparecer. cutul Hroe 1 )ummuu emite. u cccii su mtcrveuedu mecleuutcunuu sutil ut nit un lu Pum <mi tu. Ccuninistmtiicntc, y pese tu este pnu~uculismuunc <en ccc, las lites libeualpuugresusias espaolas se uuiaml uvieneun, en hu prct cu, cii cuy tuhejuteitis dc hus etupts poptiltmes. especialmente tigra it is It tui uccuist muuyuura., ci u utute cuusi <ncic el s cinc. Creyndose, lurobablenuenle, su pruipia uctoruca, lauzumncuuu re1uctidtis cciii vcucutunius tu pumebn cu nnmuuinos pat rictiecus c1nue segoitm hu mlix cicuietuit ce A ugciehles, ltt cloe seecuuucluse suris pi uuues me unc cueieuuuriccs: pitmes que miel cmiau lu it beu uluz u. cin ce ha eccumcuun itt, lu dest pa nicinm ce las cli fe cueius estul muen <tules u e ecumus tic ueiciii tui sunci. es decir, el respelc puir lus clemeclucus iticliviul nales y- lu 1 mit uucidii u ce mucert < zuuei nim del pnud en p b cu Pero qtie sigu fict buuu uuuu biu cemtruul za cidu gcm benuauuuentuuh, cicsuunieicn ce lun vihegics u encsncuuulures Incales. tnmucem <ci del muesc puclii ccc y- succium del tui cm uudcu nuntauuc sucbre eh mu rum. esit lu eeuu cu t nc ce cut tu cccinnuuuu lu munc uentrit, tu pci cci mu ele tiiemcuiccis. ercumemnm de uuuucvncs mu pules tccs,,,5i hu pniuiena lisunt de cubjetivcs puculit resurtcu n tt nucel u vuu puu mu lus ctictns t mu buijumul curts ce hu puuhuhuncint, siempre cinte fumeutum tdeccutcit ncuume exp icacinus, la segnmcit numy ci ifci Iuuieuute

pisucco. Luis dipu tumeinus gad itumuics, cu una cny numturt puill ict muci y di suti mtui. i m tem tui mu mu 5t pe muir lus clsiccs iticnunveui etites dc exnrunjenismneu y untipupulisuuo tsuiciaclos ecun lus reforucits unc denm izuidonuis. Scm pmuuyectni uuuucicuuulisna bu nus lejos ci oc el dc lus 1 ustruiduis: se truccubu tambin ahcura de uclcnmuizuur hu cconnum itt y fnunnuhecer al Estado, pemc a la vez de denuocralizar el poder, ce a nrebutumrhe hu sunbera uuiu tul muuuitmrca tubsuuluto y hus himtjes leredinunins y ttniluc irsela al pueblo (la maciu). Nuidie ex presc ej uizui it vunculuicin euut re titcciumiuahistuinu u refucnmnts polticas comn A mgclics en su Eslutifiohes. ut tenis pu cmi ti! un p mesentun hu Cccii stit dci ciii - Du dcc q ce el uupccye pupculuur era mu prescinc ibie cmi untu tui ret q ce bu tu euucc ntmuir ob vi cus cm[csut tcc los entre hu concumiur y lus clases pnivilegiudus. los idelogos Ii bertuhes tnumtuumuu de elthumar cut prnyeetcc poltien qute, sin dejuir de sen i nnova dor, fuese tu lu vez reeumuuci ble puir eh pcmehuinu. es decir, turrumiguic ci cmi lu i dciitictud t muic cicumt 1 De ah sucs csfuenzns pncr prescuitumn ha Cnumusti ccucidu de Cdiz colud un retoruun a hus leves tradicin titules o vemd tuc ert nicu nc es puu fu ol tis, csut nu es, ti cus fuierns muedievuuies qcue hinuituubuuu eh poden ret 1.

POLITICSt

Elites y ruacionahisnio c-spanol bu tu sen tice muntelt - es ut mt mccii tin lucir cl cii cmnul cm mcmul, Y muc hu: ejute cuivictr qcme estuimnuis hu bU tc tu ce cmmc puus ti brcm muutucic rutmcceui te mcm rum, cu mc tututu tuc lutu cmi mu tuc cmii tu cu mii mu uestui lucir ti u 90 7> ce uuuuifumheccs u ccuya niuci tutu 1 huemite ele m fcc u nuacin sc lime lun nturelt del mu cnelc ert cl ser muucn setuiuuiiutl. 1 nc entum exuiiet chute hus tuitstus jucpci hu mes. d tiS ce cieu <fi cu nsc cu [cinc 5t putes ch cci meluuruunm tu hus hihuerluiches tnuichiuicimutiies espuifn tus u ce seuul ii-se uugnuueiceini ts pcim hutuben sdu cu muy-en: initus cmi 1uc rtumei cures ce lu suc be mu tiitt. jtu cu u-tutu ini s aetmu>eu cutes unuis umcmi tules ce e mu ti mu mini VII muas t tule tipuuvuiru[ii tui euniisuuc (Aucs uegnmi, 991 E mu mi, 1993). tul uuueuucus cu tmets muimumies exuhie u iummiuiu chume lus iibcuules tui vctum e1ute nehucuitunse mutis tucut cmi 5tt jumecubimuis unc estumtmst u 1 u sunuciecitmc esiutfnuit suilc iuuiduiui tntunusfnui mciii se a culpe ce (iticeut, Pccc hu (hcuIu tuc estumiut cu sucs ucituucs lu neuumicucicui liluecuu hmuucuusc y suis uiefesccmes vie cut eciucuu tmuusecmmniu icucic el priucen temeic ce sigic. cciii lus hueves excemucicuuues ce (tnliz u dci Tnieuuin .ihuemuul, suuuicicus cu lu impcitctueiut. c:uuuuuuic mini 918>. Luis eiucuiiustutucitts sunlc cutucibit nhimecuumuemc cu 1intsucuti ci cu eh exihic (Licintis. 1 entumuctc Ii mu ce une. etc lemnanclci Vil mull etc 1833.
~

IGl

___________________________

mucuclentd cm. cmnul mu nuevu vems ic$ mu ce lu cien idtuc uuuuciummuuh se imuupcusti, tu uuutuci ce eumumnu emit-e lu ti ti 1 iz.unnluu pci r [cus1 ticrutIes cu sucm ftse mex-cu ccic cut mm tu y eh y ejnc el mini pul ini ciii su cm cu ccii cuch it~5 ti cu, Eh mej tun ej cmii plnc ce este uuuuci ciii tuisu munc eclcticc pucciniun ceuuntrunrse en luns tccltiplcs hisulcumitus ce Esctul cinte sc escniiuieucuu cu lus nleti el ts eeuutruuies niel sig ci (ce ] tus q ce fuie mut u-ti chigiuuulicti hu ce Luifumeuute, 1 851)cM) Sc cuiutuum cu cuts hus cmlcmuius ce lu uuzuu. emuucuuutuiuclccse tu

cut itt ngcu Es mu o itusutul o (ci cus mu me miicus u mucci nc. ccciii cm mu iii nicm: u u. cii mccitu muenu te. el ccciii cu/cc dc lu iuismcumit icumumuuu. ejume se scmlicuiuut esitl snct cinc imuuuceluiuuccnute elestuums del i)hcuviuc t.Jcivem sutil), ccuyuu senutielc cm nucmcmuulchuel cihtiuuu cumn sislit cu tituben sicic ciii pcceesc dhniuuiciuc uticit hu cumuiciumel muuuciccuuul estiutfuculut. ce lu chume lu luc uuucpuu lihucutul muumcemuclu cut suc cx[unesicuu tutu niermut lus cmruuunles nuuituslcummuuau icuuues ce lu luis tucnit eiutusttitun tuties ecumuun 1 us scecsuus immcmmueiuucues ce muceblcus u evihu meicuuues sc cxuhi
etubuin ecuuuun cumpuis cm iuiguechuetutcs dicte ltbituu cuumtmibcuulnu tu tu. lcunmuucicmu niel cu teten mutcc tutu. u-lus esmunules huhuiuuuu cupuestuc fule cuz ness cicle tu hu vez emule ecnuc ttuvtsmuuties emite ti lus

tcneiuu (cciii ejeni 1ulcis c~cmc icu ituthulcnceicce cu cue.uub mu en 5 ugcumtu u Ncumiuuiieutu y ccuhuuuiuuu buuu cu tu aguuz u u (icruumit fcuume tu cus ejneitcus muuquculedu tenis lu q cuc pmnibu bu lun petu ueuie ti cte cmii mcclec ce icietiticiuuul esemcitl penuuuueute). Lu lunumudulunul nimieneucit cutre esunt ycrsu cid puistuelc nacccn>l es mutuiMul y luis duue se es ti htn cha luc ma udc> cu csut miii soit upuiet 1ucim ncc mus unte bicis ccmupeums, es suc etruieten uuucucnuuuphucicmte pu ms ii-mu, es dcci c - Ii nc iii ccviii ti ci nur. ci esv ucul tc o ce enmumiccuien imccveetui puchitien cuieclulnu (Iciver, 1 ~) 4) Fremute tu lu cucc mmi dcc cu el pmi mue n iii ci 8 muueuutui. cu ccie hus mcfctu-euuciuus tul cunnuiccen mude petuc icmii e ce hus es pul tules cuun u itm tu tutu fcu tu eicuu muucuiii.unclnumuu iuuuueciiuulu ecuuulnt ci cuuuimuiu uuupncheumicum. hu ujcme uuluumuu se suhuuuum es cut lucsn pmetnitc ce miinutivuis cte ucmgnuhhuc 1uuir ltuben u uuci el ci es cuu cci: itt huen pum se luci lu mcl ginm vencl tcle tu clesud e eh cinigeu ele 5tt umccl cue mu, hu luer sic cm ci lusun mu ti cit me mute fiel es tu um cut fui mmii tu ce sen y hu lem ti cu tui tuitu cinc g ncni tus tui it tires nucc muict mulules cccii cumuulc cii en cu mu p neb ci: pemc mu tc tu ce cut nl e met Iizuuei ciii. pmuixeemus ti ce ncbjeti cu nsncestuubuu vimuccmhuueicY ti esunt tutu sducitunulimiecs cci y-cus u muccii ti tuis megt tui uit nc pat-ti eh phunu cm imite ncu ecutuin mutrt el untcrmunemcmuuut, Eu tu imutenuin, uuc itt huit mete necitus tu mciii miii tus cm cy-u iciecutes pe ci enles, yu e~ ue se suu puim itt tu ti icen ti lea tuzuiccm

eh tccesc tui mmumuic ce miii u tiiuu, cccii umuit reimut viumnt exttuuuujerti ecumuic ueuu emite. eliercut icgut tu umuit ccivcm tt curt pcihin mc c el tic h~em miiit ic el rctc mmini ce cus hiluenthes e uuuc.luusci euuinucc cmi el puinc tu sut frumecidm mutis uicucic mci i lisunnis uiiinuuus sentm ejcuienes. t mus ti tiIi mini, , uutt times sin cuieuitc cci ci meptusc excecie ce lus imu ces ele este tmmticcuic, ucuhurcuu eiuiucumumcic itt fdntii umit puu ini cu cj re (de tu cuev dc cciii huces es mu errxupci ti mes tcucuhuueiuuuuuintus: mu Biemiuu. cmii ,Se.vcuuio) htibniut tic ulcmuuuiuuun nhmmmuimute eh resum del sigin. Tal fcntntmhti mccciii cu cuuussi ci, cmi siuiesis. cu cut mdcmi iii cu ccc mus<it nci cuuut 1 1 luc-tui. 1ic mu luc ce mu cm eruitiec, es cieeim, cu eh cicle suilc uumnticipubu cu el juiegn puillicc leguil cmii muelec sccuuh cucuy mec ccicic: hu umuul gumul uunistccmuciu jcuutnu cciii hus cm it e ucs mini u st ni tules u fi tutu uucie mus. cus cci niel umeci ci cus cccii hu es pee cml ti cid m cm nhut tutu y lu cccii stmute ci ciii ce lus femmc met mmii es. iiiti su hus, mu cevuis cltuses len mute iii etites sud rg ci ti su ce lu chest mucinc zuue ciii eclesis cu y lus mu tuimuis sut tic miii u-es nIel ej mci mcm u 8~uu ce hu un luuc ciii. Lu icctul. emnme cut<cus, u uuu lu uiuiiuuimuistutue-icti, secm (mmi cus lucm uceu 2 5 Ptu mumiel tumuemite tu es <cm e~cue R cli au-nl 11 enr (1971) itt lluuuuitdn ci <utriuucluemumicuuiuu ce cmt m cmeuu cmii gui mcm tu itt y tu lu ecnsuc Iidu ci ci mu del cu mmesuuu cid emite ndg i iii cu cu mu st tutecuna 1 Ii [udruth
u
-

POLITICDfr

102 ya un equilibrio poltico basado en el sabio puntcu medio de lus doctriuuunins; lo cutl explica que en el nacionalisuo moderado no haya iugar para eh populisuo tpico del liberalisnio progresista, y que el pueblo se halle ausente. excepto en referencias retuiricas de pasada a su papel en 1808 o en abiertas recomendaciones de moderacin e ilustracin, que recuerdan las actitudes pedaggico-patemnaliscas del xviii. En lo internacionuul, tuimpoco huibia rechamuiacin dc territcmnios irredentos o justificacin de proyectos ex puttisi vos mu ceniales: es iii uy signu ificuitivo, a este respecto, eh escaso lugar que nuccpa en estas historias ha eouquistu del im penin auueri cano, cuya reciente pndiduu Inc ennvertt cu ncb jeto de ideulizuuciu, ectmdo uunimo. con (lic tivo. Lus excepeicuuies ti lo d elio scum escuisuis, uuuuu que existen. Por tun luido, se suube qcc huiy cmii territorin irnedentcc en Gibructan, pero es ecu mmcm so el tacto y eh cuidado con que se unenccmua este tena en ci uaeionuulismc espuiuul del XIX (muy al contrario de ini que ocurrira en cl tigre sivcu discurscu fuiscistun de los tos 1930): hu ecal es explicable, va ccie unt exigencit seria en este terreno hubiert supuestnu enfretntunse com lu in discutible priment potencia tuuiidiah del uuuu nento. Pon otro, hay referencits um iberismo. cm unin con Portugal. cm sueo que en realidad pertenece a lu vensict liberalprogresista del es pafclismo, ms uigresivui y movihizuidort qume hu moderada, y cuya presencia en todo caso se diluye a nedidu que se aproxint el fin dc sigic. Hay tambin utpicas alusicunes a cina puisible reconquista del antiguo imuuperio anenicancu, o a la foruuacin de una confederacin de pueblos ibricos encabezunda pum Espaa frente al unum do angicsajt, ahgu que tiene que ver con has expediciones de ha poca dc O Dcinncil tu Mji co. a la Donnicana o al Callao, todas ellas proyectos fracasados casi antes de haber nacido. La nica autntica excepcin, ch nico proyecto expuluisvo con visos realists, tiuuqute muy modestcc para los niveles europeos de ha poca, se rehaciouuc con Nltnruecos, ccuyu suni sin a influencia espaola se justifica por el nacionalismo muiderado como una continuacin de la c<Rectuiuquuistuu y lun cculnuinuuciun de una supuesta vocacin o destino nacicnal antmusulmn, expresamente reflejado en el cesta[cuento de Isabel ha Catlica. Este ltimo proyecto acab dando lugar a una efectiva ampliacinn de hus territncnos cie Ceunt y Melilt,

Jos Alvarez Junco eouuenzaudo por lu guiemnun de Tetun, en 60 (qcme dio icga n tu hu uuuuuycm retrica patrinicun del siglo, expresada quizuis nuejor quue nadie por Alarcn, 186<)), y temninandcm lucir has gcucrmas de hus primeras dcadas del siglo xx, cloe a su vez tuvieron comcc resultado el establceinicnnc de un pequeo imuiperic espaol en eh norte cte Marruecos. Esta fue, pues, la versinn de la identidad nacinumtul cu la que se sncializumcmu las geuemaccuucs macidas a partir de los tuis 1830-40 y hasta. al uuiencs, 1898. Fru el uuucumeutuc de lu miel umst riuu Ii zaetumn acelerada de los puuiscs europeos nus avuunzuduus, ti lu vez qume el ce ha mutis el u mu ccciii peteticit emt nc cl cus pcur el nicumn muic del mesn niel mu ntido. ctt partidt cu lu que Espuuiut j uigaba eh ta pci, si uc de cnuuuvidudu ce piec ma, s ele luc teuuema dc tercera cumnegnra: tun imudicin dc ha si ttuicin ert el lechu ce che, sicmclcc cuta lunuten cit cicle haba puunticipadu cu odc,,s lus gru mudes gcmemnus cr muipets clescie fiuuuuhes cid sigin x u has tuc cl pcreiduu uumpolenuuiceu. uuc ta mt ic ptu-itt cu uuiuqu.cua cu <ccin eh ncstcu de lus siginus x \ u xx. Mas quiz fume precisuimeuute este utishtuuiitetunci. es dcci r. el lueeluc ce tuc verse sunuet icns a tui tigctna tensidu i mtcmuucinuuul sent, eh q ce penmuuil c~ ce sclcsiscemum su navucres prn biemu as hu cmiiic tc lucl itict espuiuuha y se tmasnuit ict tu le lu rgnm ce varias cmcuenaemones ha versin libcmah-uuuudcmuida ce las gcnitus ucic>nales, Eh udiencin dc esunt cumcmuu temuscuues pci gmnc sas, a ponto estuvo eh Estado espaol de conseguuur llegar couu xito huustuu el (lu ele sicult i>ct u> dos auis antes de esa fecha, cuta potencia p.ira coinio de ignominia, no comopet sun ti nidi cin nuihinan, conio se deca con despecio >ih pninci pic y cciii uutucuurgru mu al fiuul u neb utc Espaa su htinuos ternitucrios amuuc menuucus y nuecniens. Vista cu tnuuiuncs de rcalptull //c 1 guerra dc 1898 no tena puir qu haber teuido consecuencias <ami graves. Espaa pendi en ella el ltimo 2 7~ dcl inperio anercamio, y en h8u5 cuuaudcc Esmuta luabt perdicc ci 98 % tutu tenor y haba pasado a ser potencia de tercena categui nit, los cromuistas umccuitus hutiban consiguiacho el hecho. Eh 98, por otra panme. tampoco tuvu consecuencias econonumeas fatales: ha peseta se estunbilizd, tuums lu guienna u retcurmianuur ce Itus cx-eolcnias capitales que supusieron oua mmiiporcante inycccmon luin u it fase ud cstriuuiizucinmu. con que se abuuo el smcmlo xx. Peno hu crisis sc vio sucbredinensuonad u por razones culturales, di rectumemue nchuetcinuidnis cccii lu cnmnstrcmeeinmu
59-

POLITICSp

Hites y

nacionalismo espaol

103 q ce sc cu cemudiau mus prublemuas nacicnumies cu eh muimeuito: cuiuc se podt cum bia m de ~cmcuneruu dc sen? Ert ciii cuul he ciii si tu salid tu. Si hu razuu era muult. cu htime ex t remcu slc se pcdiu ten mu mm cu cl tipuu de ccnservuudnisuucu pesuuuuustu u cuuico (temuemnus, cu dcfinti ut. hus nstitcucumncs q ce mereeeuucus) tul que liegummnn cnticcs tumn ci u mus, en eh primer ucicumento, ecmn Aznrm ci Ha rcj ti - Pon tt mcm huid nc. eh mucitun tu isnni de los ncc vemutuuyuueh isnuis ert cieusiadnu crticc, deuuiasiadci dccl cimcc snm pum mu hu a.u t cuesunmmii tu u viii cu umeic ti cmii pmnuyecto ce refnnmua poltica denasiuudn ma. d ictul. E mu i un pcusi ble tutu mitin u clm mu tundes tu purt ir ce tn uc hus p neuc isutus Pcu r itiraci. em-ti tuntu ecu ni cst reuuee ciii ttcinttul isunt e lu met, tupeul ti cu, ciesv i mico huid tu ce tun pmciuee-tcu dc fcc mna.heci ni en t nc dci Esnundec ci ereticidu dc cctncu uuitenuumuvu. Lus imuteiecncuuies nIel 98 se cleuti fictum enn cunt Esupt u tu bst muuct tu, y cid ini n cu re. Iiduid tui Estudo, y cu puintienuitr ti suris ni mufcstnemuuuies uciuitunstuus e tui penales (suc puiscucn cccii cta lus j umicinus ce Mccii tj tui cii. cccii t m u 1 1 cx ce- mm isd mccicines. cccii t mu hus muce y tus nc ren rus ccii ciiiitles cmi Mu mrcue ecs, tus u hu tutesti gca mu csut su mu [ umelun, hu bit sic ci tui m huin hu pucst curt ce ci su imite hect tu unhes fru muceses d mey-husands, perc ha uueti tcmd de estuis cuuc bitinia cu 19 141. Quizs si m-tu de 1nst mu emit mu cmv cx presi va de esta desenumuexicn ce las lites cciii ci E-st tcic hu ccciiipum nuci ciii entre lu Instituci ciii Li hume de Enseuunzuu (en itt e~ ce htba cuut i mdisco ti hule precien puci ciii pu> m el lino blcuuuu nuteic nal ci) y lus Altas Esecuelts framucestus: mcient mus q cte es tuis din gtn sunus esfuucrzcus tu cretr funccuuunmucs ce iite puirt eh tistutein, tnluehit creuubu. suclre tucdnc, huinanistuis ueiepcnd etites, cuya cuche x mm enn eh Estado sent sutil nc rd recta, a truivs ce ha eseuunzu cut ivetsttamia. 13 itt ltiua obsenvacim, mutura conelcuin ci 98, Adeuus dc 1 cus iuccuu ven icctes seunlundeus cu hu cotstruccinn puhticneit urtl cluibcctticiui pum mus inteiec< utuhes criticcus del mcucienutc, cuiben cluduis seubre lu mumucluit cumpueiduud ucciemu izuidora de esas misuas lines. sucbre 5cm pmncpiuu ccunpneuusin del pncuyeetu muidertuzadnur del que tantc se jume <a ha u. Si los- clusiftcuunuuus cu tmunincus similtres a los tplicumnios tu icus cli putucdicus guidinanos. uuos emucontnumeuuunms ecum qcue se <ruina ce aboguidos. ce pmufesioahes Ii benuches nc de esenitucres. de procedencia provinciana, aunque afincados en M undric, y ce buise tugnumnit rentista, No estm viiictuhtiduis tul empresa ritdo iuudcust niut. ni puine cen ecuunucer hus pruchiemuis de hu pmcduccun nc del un ucicu eccuuudmicc: ni siquiera se euucuen -

de muuincus nuiciontles ce ha etumpa interior. Fui 1825, ci rey bu bt pereficin cmos nerninnimios, mu cnt nuus que tu bu mu, <mus dcac tus ce re t rieti sucubre eh carcter mciumneitl uuveneible de ha runzun espaeuit, ent sta qumien hu bit sufnidu ci ut luc nuil itcin y la bt huceln ctiun clenuniscruicin de uuecucipetcucu tu ha vez qume sus vecinos fruuuuce ses e u mugieses icrobuibutti en eseentrmcs asiticos y afnict uuucs hu su cupemini nic tc ce lus cu mu penus. Ehluu exphict lu ennricie niesuuim nrigiuuaciuu pum ci c< Desuist u-e->. tu hu ci ce cied ictmu uu mu puir ce p gunts mutunt ecnel cmii este umnicnmicc. R emuencina met te. lus l ces espa mini huS u>mtu rnun enuncie u cut niel tt mu suc mtuc ciii ti se enmcst ic mini, tu pumrte del e-ti rcten cmli gui re tuiccc ce 1 u s mmist i cmci cines ci ce hu ccc mmcm ccini m ce lus chumes u cci curts, lun det uns untu ce Espau. hu cut tel mci ce lu eseneit mtciomutul. Eras sigics ci mu he mutis (umes lu t muidicim ven itt ce 1 smicurt ele 5ev II tu) ce 1 ucuc res tu hu bel iczuu ele lu tierut hisuuuuuuu, lu iueuigmuiniuuch dc suc climuut ci hu fenaciciac ce sucs ea mu puis, sc atreve a Iguiem umiuc mu tu pmccci tutui tun cce mu es! lu met initc buisiet es uuecu cuy-un: lu tierra es ti mid tu - lu mu ti es tu pdn cu y pervenst (ce lu ch cm si mu ch umelt tu tu i n fl ce mct nc rieti tui 1, tui ti frictuu i sm tu ce lu suu n cune) Perc ci 98 cmemru suculune nuccn el cielc cte emuscanuicuu<n y tutu t tucu muptcem cit ucp meseu t tuc cus lucir ci m tic ini ualisuuuu eciet ccc ele lu (tuse 1 iluemumimcicdemaciu, u .tu mu intu cgt pu t ni ti, ccciii ci es ruumci ci ce csut cus ucuucmnccs iuiftntut ihes, puist del extreucic cnsuulzuu iii en tui tu lu denig rucci dii ccciiiplet tu: y (cus Lu u> tI nutun unc eseni lien cinte luuuy qute cemnuin cciii siete llaves eh sepcuhcmuc del (lid, htcer uuori m tu Dccii Qcujnite. tirruijuir tui ucitr eh cuceiuy-cm de Coluu Sin en buurgc. cnuucu lu si tcmuueiduu iarnrccieci pemn ta presci mmii m ce mutis t n iccs. se meen mre a nutro, Ecu muipa: tun/a Lo neupt es nucdenta, slnu uosctmcus sun uncs ciii u<cl ests <mc> ci frumet suu>: y sc pomuem lus espert nzus cu la suc inucin ce los problents del uus tu travs ce scu <euuropetuietnimuu. Eh elihena del sigic xviii se humee thcurt tui cucho ms di-ti mciticc. yum qce lara preugrest n hay qce re cu man a ser lo que so,--uos, ehmuui nuum lus ciememuccus tfnictmncs, ser cu mcuueccs ce cuta vez. ucciq omm los vuu tures- pragmuitiecus ele lus tinglosajuimies; eh cuuu bici ce esemucit, del cicle se uucusuubu tu mus ufraucesuuelus uuventu atuos tintes, se pmuupncnc thuirt ecnc menieucinn pum ma eh encj uucn mtcic n tu. N ci es precisc isist ir cu lus euinunuuies umucon vetuientes cicle luresen tuiba cuta reaccict de este uipuc. Puir un ladcc. su (tui tui de retuhistiun, en eiemtu fcnuuuu iuevitumbie citcic el cu fccq ce nuncisut cccii
.

POLITICap

104 iran entre ellos escritos ci reflexiones sobre aspeeccus concretos del desamrolin cientfico: ha Ciencia es un uneno referente mtico, un amuna netuinica qrue tmnojuir cccntru eh gobienmuc. Y sun prencuptucdiu pon lu ~<cuesticnsnucial tiene uuts que ven ceun cl miedo nc hu esperunuzun que les inspira el movimiento cubrero que enmn sohu cioues concretas tu problemuis itbecruiles. En tutu chnus casos, sc encuentran incluso entre cuts expresiones umbiemtanuemte uuntimodernas: enuntra hu succiedac de muistis, ecuuitrul el ancun i untno de la produccin en cadena nu de las nuevas urbes sum umima ( Lily Litvak, 1975: G cuilln. 1994). Si alguien i muipuist tu Espuiun hacit unt segumduu revolucin industrial en el primen tercio del sigio xx (ha de ha electricidad, los telfonos, los autos y aviones), semu mu qutizuis cus en p mest nicus, fuiud timen tal mu emite vuiscos y cuintultunes, nc los e scuitas qce cretmu lus u ESA y E SADE. o lus cu tlico puctcmntchistuus ccuuo A cuns qcue duiu cmii primer cdigcu hu bo mu1 en lu lii stonit del pas. Los tu teheecctles dcl 98 no sl ci uo titerviencti en estuis pnccesdus, si ncc c ue ncc pul rece ej oc les

Jos Alvarez Junco nismui nc el vasquisumn. hin cutros, pnrque van siendo atrados pon nitro tipo de pronuesa redentora, esta vez del pueblo encendido como clase u unu cuumic nacunu: lu revuc cucicn nubrera Dc ah qcue el nacinnalisuuic espunul istul sc utihice ecumuuc armun mnouihizudoru tutuma ceuuneuer lu mevuccicinn y los separatismos. Es yuu hu pie tutu iciecldugit muuuciouu.liscuu umenitict, tniuufuuhista, de masuis, cloe pensonificamcn Pniunc ce Rivert o Franco. Y ce suc tisociuicici con estu pumpel ccumt mummmeuuchcucicc titmic u enn ch rgi nct fra muqu istuu vichen sut desprestigio y sus problenuas actumales.

BIBLIOGRAFA
A mA sc-Os, Ped ruu A mu Icm ci ti 86<)): Diucu/cc u/u mu 1 cg gui u/u lu (imntu u/u uihiucm Ni ittcid. Am VA 141:7 J d Nccc. 1 aid 11994>: (jencias- ida es e u Lucnit etc cus Esucicicus Utuicicus: ci ccicuumclisncu ecumuic teuuut eeuu mal, .4 mcm 14- @-So Am AS IV Ji-Nc O - tuus ([995).> Lu mu venem Qn ce la di tierra cte lu 1 ncteuuemuc]eimeiu jiS mu/lu [tui uit/u cm. <tAu premisa.> ,\ 5 ciii suduN, Beuued ic U 991): luuucukcd tiuuuuuuuu/l lux, Nmmcxxi. Yuink ucusc .ksuxms m-umc>Nc. iuutuu ,\ [ 95k): \ui/cuccs Un/din Nuchciuuuu/icuuu Unix cmi 5 d cicutina Asucss m c.c u, Litio (199 It: ~td ecuniusnuc y <u gduercci civil-. <mu J - NI Jcuxcm ti- ni) listucuia u/e t~/iuiut X A A IV lu ema <tu/mnluuma m u! Sec cuuiu u/ccuuiuuu luc Nl cid tic], Estitusc n cu ce ir. 69 t iSt-txx-iu su?9 iuusic (> t 1992<: [ci iuistcunicugcuitu ce lus itt eicuu,utusmuu cu c n F ~cuii u. ilisicrium (cmiii cuum/uuircuumuuu, 7: [35m 54. Hm ss di uit-tau tic>, A nc] 1 dx ce <[959): S,c!uun el ccuunicuuuc/i.suuuci n.s/iuimil, Muidnid, C 1 d dxN-ui - Jcutcti lduuuuui ) ( t dJ93) JI uuuulisuuuu Si> us!iuulic tuta luls, Bu reclumu <u 1 A xcucu, dcm.m.u:v, Uvnnia i9~fl) Bu ctumuus Y tite t.lniv. lites> Dt-:i uscm, Ktmni (t 96ti) \ cchcciuucm/cuui ccitt! Sciuiuu/ (tuuuuuutiiucu ciii: Ami Iuicuu,ur ti/ti //tu uiuu/iu/uu/iu>ui.s ci! \uu/uuticili Ni u ix rxii Preis ti 985): Lanupuucuu. SucHe! u. cinc! /t/cu! u, di mus. Judo [cu Blackwelt anc Deuuiet, d u st loan 1> ([99<)): cdentec and uenipiuecy, u 9t>t)- [936 N uuuouucul Luje- gruuuicuuu amud kegiouucul 5 ccdiuuuiaiisiuus Reecuusuducedl E Latncm & 1 Pcesu co Ehiiu cut! flcu u-cm it ~ it u uNi-: ti. 1 -mcxi ([987): miuiuu/i-(ntu/muui Suuiut, Lcuctues, 199<1: 334<>. it lcuct, Ncc! /ciuc. chic! Acm!/utucuu!iccui, c onudi tmniv. ress dimit su-uit>, Lit Ii ti 999)- Nuuu/nuuiu/i.suc. /ime Ruuiul\ m y/ti u/unui u-. Hanvuac tiniv. Press. u.;1411.tc>. R D En].) tI 95<))- A-tu//tau u/lcr! Nican m /umc>ic luc/mrcupuilciqiu-u! /ers/cc un>, u ciad es. Acadeiu e ces> dii :iimt~N Muitmnc <[994>: Muir/e/> cu/A-/,mnuuu~tuiuuut Huir/u, iii! /cmcum, ccitt! Oiquuuikuu/uuui /uu tu dciumuucuuuliuu Puivuncirue, 1nv. of Cluicanc t. Ii AY 1-:> canil cm it 1[tutu. ti 933): Lssucu.s ciii u ccl umi,iuuuiuui, N muevti vi. uuirk, M aen HAYis, Caniton 1 Hl [960> .Nui/iuiuicc/isuu: .4 Rc,liufiuiuu, Nueva u cum k. Macuuticumu

iutcresen.

Esta si<cuucicn explict qce el nuucionulisuo regenemacionistun enticc. europesta, tuviert tuin co rtuu vida pci hin cu y cli ent pumsnc tutu r piduu mente tu tu nun segn mcit fuise. cj ce se hu la uuitc ni u-as ieisa, en luu que lu uufirmueim nucenuuitvhisna ado pt tnunccs mus hucun cci ogu bies con ci res nc ce Europa. Para convenirse en unt entidad enuleetWa defendible, Espaa se presentaba en esta versudu, netnrnauucinu cu puimte lu minclcgit mcc mntica, como una personalidad excepcional que se mova en ra mundo de valores distiann al de lu nucudemniduid (es decir, distintuu un Euro pu): cl nurundo de lus cneuueiccues turtsticts de tuno val cur bum uuuuo (Cervuintes, hu ms cu), no el uundn de hu tctuica y eh pmagmutismc (cinte mnventen cUts). Es el cccntextnu simpln, y mus uuguesi y-cc, en el que se vir la tuirmucciu m nu cicnal del p mi mue r te mcio del siglo xx. En l, la ideol ogiun nuci on tul i stui espuiuu tu, hejuis ce es <~ vuuiculadui a pnoyeetns dcninerticouuunidernizuu do res, ecm o en eh xix, se hu con vemticio yu en unt bazu de lus fuerzuis cnservudumuus, conun se dciiiost rucrul sobre tod ni e mu lu G cmernu Civil de 19361939.
yi

En ests tres dctuduis, lus lites c-itietus here


deras dcl 98 han ctuupezadcc a pender inters por el es puu oh ismuin ecumo p ncyect o redentor. E-ii tui gn caso, porque se eucbanean en ctros pmoyectos nacionuilistuis alternuitivos, enumo eh catak

POLITICSfr

Elites
It
-

nacionalismo espaol
97 1>: .1,, U Lii crO y>/ Es, u su Al adir,, 19 jis. lress. 4 ;Ysisusli.sf sfiir 1780. 1990V Xis Oas ti,: 1. R.,x
xi ti-le <tui -s; tNptlns/a ea

105
1t;qka er,v. /823!834. Mal rtti, 1
ti

1? liad ( Berkeley 1 It>LtsIf\wN 1-nc (a rabicle 1.~


Spsii.

Mossr. Geurg (1975): 1/te ;Vshioslksis uf 1/1< Mtigst.s. ih,itsl syut/slis,u sud Albis Alsreues a eriusuy Pa,, he Xau!a;i k1,rs iiusu /, xl, TAOui Rer-E, Nuevti tt k Fertig Nt ssi (eorg 1985): Xsui,a/i.su ii/it! S uslii Rseeiii 6:/ii tutu 1 bat,riial Sexi,ilii itt Altl ot tt upe. Nueva si k Fortn. P si xi Staulox- C. 991): ~Naiou:tIsu Rcguutiisui tul Miciorttiuutiiia u Spain. diii, ial <1 ( u,iieiupuriit listn (y 429491 Rita it Birt dc 990): uSthre el ugt ce los iactt>tilis mus e-ii ti histeut eoiiiempoitiitoa espaoltr. liii tau, ,Soi-lil. 7 I0~6 Rio, Itt. (urja de ([994): It, ktihlesso dii prueessus ce eansrcettoi nttttou:le en Espagne :tu XXe sideler. Rt tite ,Pfli.siitue iii,iilirtii el tsteupuiisiie, 412: 353361> Roaa.SN. Steiu. e, al. ) t973i: .NtiiiiiiI3uiOliiq. .4 Ferie:: uf R nt-uf (tuipciriti-t R>rifvl iffft/ ti iitliti Rlb(iutjit/v uf <iiic,l,iit-sI Mutiles. Bitrste &. Sios. S.tn~Wvso>, Htcgl (1977) N,iiiiui.s tutU Siriies: lo 9,, tiitt ff11> it O;-iqis o! 8 isis,, tutu 1/it Pi/ii lis ti Ni, di>iiti/kt. i3scller. Wcsls ci tuiS. Sr-itn.Antttonv [Y (979) resii,ulisu ji, ti, liueu) it!/y (ei-v. Nites-t York 1 8 nt SMi, ti. .-Xtthoiy 1) ([983) lItio, ti uf Nniiii,iuihsn. Nttova Yttrk, Holttws ami Nicc Sstt .Ant)hony 3. (1957) lOe 1 Hu,O Oriqi,,.s sp Ntiiuis. Ntent Yirk. Bttckssetl. Vit...iz. [erre (1 984ts -Sitido. naci:> s pitia en i-lsp:ta y lrtttreui. Lsttflti.s tt H,sis,ct Sffc fil) ~5 9 741. Viti >5f t)i<tA ks~tis. lrttneiseo (1980) liii / so: lu jitii-letlffuiltS cS/itiiit>li.5ctt Oh iii ti ibid lbn. SUP, li/ii. Mttdrl. Sinh XXI. Wt-:tt-:t. I-?yet (976): Ptst,r tuis Ji tui tun u Vii Minh-u- iiiziffjflfi <4 Ril Fiuts. 1S7094 St tuloil t.. 1.

1 itctii,wss-- Nt.

1. )Ftisj 1 t>83

1: 1/ii Imi,ai,u, uf l#tltisi, ( tmbrlgc 1 1 tu,>, u. Mrs.sI:cv 198~suiil Vi ccsiidiOi.s u,, Nt,!juta) al tui-upe. 1 1 rliii/tiutfiii e .i,,i,lvsis uf 1/it Suela! (u,i/>usif cut 4 Psr,uit 1, sajo tuiij (it Sllei iv, N,tius, (tinh vio II 1 it iiixsi>x,.I. 1987) 1/u 1): ittuut> ti (il,iiriil ,NiIju,ci lis,,,, 1 .siclies cUico & 1 insta iSAACS. 1 (tiroL] It cO, >i Hus uf le ipih> Gis,,,j, lcIeiiiiv d 1$,Iiuiesf (Hsuqi-. itrrrc L.B. <ini it.]. Nl. 984)- 1 tc<ceteres [el utteiolt:tllstno espaol. 18541874-, iritis ,Il,ius.3 : 122. Ji ata .1. U. 99 i: lIl.stvlti tie spti. .\ Y IV. La Frs y el Seyi,ur Ih,iiuert Iii. Madrid. hsptisti(ai pe. K,.i>, O:ttii-. (te ) 96)): :\,i,,,ill.se Ittdres, IIttelrusou. <tt . laus (944): Pe it/ra iii tstii,i,lisii: <1 Sittl- it, Ix ()ivqiits ttiii( lAti< /ti u,l Nes- York. (rOllen. Kt iN, -1 tu (196) 8 riuitlsi lis Aieiiii ifni! I1i.sit>it, Nueva ci sus 3 8 iii Noii, nl Kiut t\. It ini (1 31~8, -\ ilion ilsis . lite tt. Lu-ml. 1u/ Lee. Su reis. -itl .5to iii ci sal II Nii~ t 8 ork, Maemitltt tt: 5t( INi [ \lodcsi (1 Sai >8) llrsi,it titei-t, iii Iis,i. Utctrit 1 tpctc Mcli idi 30 i~Ii. itta (973) .1 iii St tic t3ui[liig tui jale >eniphorti N:iints tasi lic Si tic lije (tuse 01 Spain--. en )tet/tl,,s ~ PP < ttN/.. Jtttiit ) 9v> os :aco tintos en [-lspta.Inri ~ei> pecio-ti comp ir d t uit ita tt-itt e frOil. 7: 97~ 3> [ti ~-5K. tu (197~) It bfit 4 ti t4t/it.lhiiI,iiii.iiiVtiISfii fi S1t,ttsl tt tal liii \isi:t: nL. si texas res. L[titktkvxs \ tt*tjie ) 968, ib f ciiii u fsitii,tiiit>s. (ita tu,,

POLITIr4y

Potrebbero piacerti anche