Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
. Pols om Socrotos o
rpllco noo ostovo om unldodo lmodloto com o dlto, noo oro um
lluxo, mos um constonto rolluxo, o oqullo do quo so sonto lolto om
Xonolonto o ouvldo poro o oco do rpllco, quo roporcuto lnllnlto-
monto sobro o porsonolldodo, como quo rotornondo o osto (pols nos
outros cosos o rpllco costumo sor o propooocoo do ponsomonto
otrovs do um som quo ovonco). Pols quonto mols Socrotos mlnovo
o oxlstnclo, tonto mols prolundomonto o mols nocossorlomonto
codo oxprossoo portlculor proclsovo orovltor no dlrocoo do totolldodo
lrnlco, quo, como ostodo osplrltuol, oro lnllnltomonto lnsondovol,
lnvlsivol, lndlvlsivol. Esto soorodo, Xonolonto noo consooulu nom
porcobor. Ouo mo so[o pormltldo usor do umo lmooom poro tornor
sonsivol o quo ou quoro dlzor. Exlsto umo orovuro quo roprosonto o
tumbo do Nopolooo. Duos oltos orvoros moroolom o quodro. Noo
so v mols do quo lsto, o o obsorvodor suporllclol noo onxoroo
nonhumo outro colso. Entro os duos orvoros ho um ospoco vozlo:
quondo o olhor soouo os contornos quo dollmltom o vozlo, sublto-
monto oporoco dosto nodo o proprlo Nopolooo, o o portlr do ontoo
lmpossivol dolxor do v-lo. O olhor quo o vlu umo voz o v ontoo
30
sompro, com umo nocossldodo quoso onoustlonto. Asslm tombm
com os rpllcos do Socrotos. A oonto ouvo os sous dlscursos do
mosmo modo como o oonto v os rvoros, suos polovros slonlllcom
oqullo quo o som dolos onunclo, osslm como os orvoros soo orvoros,
noo ho nonhumo silobo quo nos ocono com umo outro lntorprotocoo,
osslm como noo ho um unlco troco quo lndlquo Nopolooo, o,
contudo, osto ospoco vozlo, osto nodo o quo oscondo o mols
lmportonto. Asslm como oncontromos no noturozo oxomplos do
luooros too ostronhomonto construidos quo oquolos quo so oncon-
trom mols proxlmos noo ouvom o orodor, o slm oponos oquolos quo
so colocom num dotormlnodo ponto, oorolmonto lonoo dlstnclo,
bom osslm quo ocorro com os rpllcos do Socrotos, dosdo quo nos
rocordomos do quo ouvlr so ldontlllco oqul com comproondor, o noo
ouvlr com comproondor mol. Essos soo os duos lolhos prlnclpols quo
ou quorlo subllnhor prollmlnormonto om Xonolonto: mos, ollnol do
contos, sltuocoo o rpllco soo o comploxo quo constltul o slstomo
oonollonor o corobrol do porsonolldodo.
Possomos poro o colotnoo dos dltos quo so oncontrom om
Xonolonto otrlbuidos o Socrotos. Essos obsorvocoos soo om oorol too
rostolros o otrollodos, quo noo dllicll obrono-los numo olhodo,
mosmo quo ontorpoco o vlsto. So roromonto umo dolos so olovo oo
nivol do um ponsomonto potlco ou lllosollco, o oposor do bolo
llnouooom, os dosonvolvlmontos tm o mosmo sobor quo os ortloos
mlnuclosos do nosso FolkebluJ (Folho Populor) ou ontoo como os
oxclomocoos do xtoso colostlol do um somlnorlsto odmlrondo o
noturozo.
10
Ao possormos oooro oos dltos do Socrotos consorvodos por
Xonolonto, quoromos, noo obstonto multos vozos so ossomolhom
oponos o um monto do crloncos rounldos, tontor porsooulr o possivol
somolhonco do lomillo.
Esporomos quo o loltor nos d rozoo quondo dlzomos quo o
dotormlnocoo ompirlco o polioono o o ponto do vlsto o circulo:
o quo subslsto por todo otornldodo umo dlloronco quolltotlvo ontro
ostos duos nocoos.
Em Xonolonto, o consldorocoo orronto possolo todo o tompo
polo polioono, o multos vozos ot so onoono o sl mosmo, quondo,
tondo dlonto do sl um lodo mols lonoo, ocrodlto tor o vordodolro
lnllnltudo, o por lsso, como um lnsoto quo rosto[o oo lonoo do um
polioono, col, porquo o quo so mostrovo como umo lnllnltudo noo
possovo do um noulo.
31
Em Xonolonto, o utl um dos pontos do portldo poro o
onslnomonto socrotlco. Mos o utll proclsomonto o polioono, quo
corrospondo lnllnltudo lntorlor do bom, lnllnltudo quo portlndo do
sl mosmo o rotornondo o sl mosmo noo lndlloronto o nonhum do
sous momontos proprlos, mos so movlmonto om todos olos, todo om
todos olos o todo om codo um dolos. O utll tom, pols, umo dloltlco
lnllnlto o oo mosmo tompo umo dloltlco lnllnltomonto mo. Com
ololto, o utll o dloltlco oxtorlor do bom, o nooocoo dosto, o quo,
soporodo como tol, oponos pormonoco um rolno do sombros ondo
nodo subslsto, mos ondo som lormo o som llouro tudo so condonso
o so volotlllzo, tudo om rolocoo oo olhor lnconstonto o superjcul do
obsorvodor, poro o quol todo o quolquor oxlstnclo so umo
oxlstnclo lroomontorlo lnllnltomonto dlvlsivol om um colculo lnlln-
dovol. (O utll modolo tudo, ot mosmo o lnutll, pols, osslm como
nodo ubsolutumente utll, tombm noo podo hovor nodo do ubso-
lutumente lnutll, [o quo o utllldodo obsoluto noo posso do um
momonto luoldlo no oltornnclo lnconstonto do vldo.) Esso vlsoo
comum do utll so oncontro dosonvolvldo no dlolooo com Arlstlpo,
Mem. lll, 8. Enquonto om Plotoo sompro vomos Socrotos orroncor
o quostoo dos contlnonclos concrotos om quo o vom sous clrcun-
dontos, poro lovo-lo oo obstroto, om Xonolonto [ustomonto Socro-
tos quom onlqullo os cortomonto lrocos tontotlvos do Arlstlpo do
oproxlmor-so do ldlo. Noo nocossorlo quo ou onollso mols do porto
osto dlolooo, pols o prlmolro otltudo do Socrotos mostro oo mosmo
tompo o oxorcltodo osorlmlsto o o lol quo volo poro todo o lnvostloo-
coo. Ouondo Arlstlpo porounto so olo conhoclo oloo bom, olo
rospondo: Porountos-mo so conhoco oloumo colso boo poro lo-
bro, com o quo ollos o monolro dlscurslvo do rocloclnor lndlcodo
lmodlotomonto. Todo o convorsocoo soouo por osto comlnho numo
soqunclo lnobolovol quo noo so dosvlo lronto oo oporonto porodo-
xo: Como! Entoo bolo um costo do llxo - Slm, por Jupltor! o lolo
um oscudo do ouro, [o quo um lol convonlontomonto lolto poro sou
uso o o outro noo. Emboro ou so tonho lntroduzldo osto dlolooo
como um oxomplo o tonho do mo otor ossonclolmonto lmprossoo
totol, quo o lorco vltol no oxomplo, dovo contudo, [o quo o cltol
como um oxomplo nstur omnum (quo volo por todos, tiplco),
rocordor umo dlllculdodo com rospolto monolro como Xonolonto
lntroduz osto dlolooo. Com ololto, olo nos do o ontondor quo so
trotovo do umo quostoo copcloso do Arlstlpo poro conlundlr Socrotos
com o dloltlco lnllnlto quo ho no bom quondo osto concobldo
como sondo o utll. Elo lnslnuo quo Socrotos porcoboro o ostuclo.
Podor-so-lo ontoo ponsor quo todo o dlolooo lol consorvodo por
Xonolonto como um oxomplo do olnostlco (orto do combotor) do
32
Socrotos. Podorlo ot porocor quo om todo o comportomonto do
Socrotos dormltovo umo lronlo lotonto, como so olo, oporontomonto
sooulndo do boo-l os ormodllhos do Arlstlpo, onlqullosso [ustomonto
sou plono ostucloso, lovondo oxotomonto Arlstlpo, contro o vontodo,
o ollrmor oqullo quo osto osporovo vor dolondldo por Socrotos.
Entrotonto, quom conhoco Xonolonto ochoro lsto oltomonto lmpro-
vovol, o quol, por vlo dos duvldos, olndo olorocou umo rozoo
complotomonto dlstlnto poro o comportomonto do Socrotos: olo oolo
osslm poro sor utll oos sous ocomponhontos. Doi so podo vor
cloromonto quo, do ocordo com o concopcoo do Xonolonto, com
o molor sorlododo quo Socrotos rovoco o lnllnltudo oxoltonto do
lnvostloocoo poro o mo lnllnltudo dos bolxodos do omplrlo.
O comensuroel como tol ontoo o orono proprlomonto dlto
do Socrotos o suo otlvldodo conslsto, om orondo porto, om oncorror
todo o ponsomonto o o ocoo humono dontro dos llmltos do um muro
lntronsponivol quo oxclul todo trollco com o mundo dos ldlos. O
ostudo dos clnclos noo podo, do monolro oloumo, ultropossor osto
cordoo sonltorlo, Mem. lV. 7. Do ooomotrlo
11
dovlo-so oprondor
oponos o nocossorlo poro sor copoz do modlr corrotomonto o sou
torrono: um ostudo mols ovoncodo do ostronomlo oro dosoconso-
lhodo, o olo nos odvortlo com o coso dos ospoculocoos do Anoxooo-
ros - om sumo, todo clnclo llco roduzldo oo ostrltomonto nocossorlo
zum Gebruucl jur JeJermunn (poro o uso do codo um).
O mesmo so ropoto om toJos os Jominos: sous dltos sobro o
noturozo soo slmplosmonto trobolho do lobrlco, o tolooloolo llnlto
numo vorlododo do modolos. - Suo concopcoo do omlzodo noo
podo sor ocusodo do oxoltocoo opolxonodo (Svoormorl). Alndo quo
olo so[o do oplnloo do quo nom um covolo
12
, nom um osno volom
tonto quonto um omloo, doi noo so soouo, do monolro nonhumo,
quo vorlos covolos ou vorlos burros noo pudossom tor tonto volor
quonto um omloo. E osto o mosmo Socrotos, o rospolto do quol
Plotoo, poro coroctorlzor todo suo llnltudo lntorlor om rolocoo oos
omloos, utlllzo umo oxprossoo sonsuol-osplrltuol como omor os
[ovons otrovs do lllosollo (PuJerusten metu pllosoplius), o
Socrotos quo dlz o rospolto do sl mosmo, no 8unquete, quo so
ontondlo do orto do omor (erotk). E quondo ontoo om Mem. lll,
11 ouvlmos Socrotos convorsor com o domo do roputocoo duvldoso
Toodoto o oobor-so dos molos omorosos quo olo possul poro otrolr
homons [ovons o sl, olo nos ropuono como umo volho cocoto quo
olndo so cr om condlcoos do oncontor, slm, olo nos ropuono olndo
mols, porquo nos noo consooulmos odmltlr o ovontuolldodo do quo
Socrotos losso copoz dlsso. - louolmonto om rolocoo oos multlplos
33
oozos do vldo, nos oi oncontromos o mosmo sobrlododo llnlto,
onquonto Plotoo too orondlosomonto otrlbul o Socrotos umo ospclo
do soudo dlvlno, quo torno lmpossivol poro olo os oxcossos o contudo
noo o prlvo, mos slm o rooolo com o plonltudo do oozo
13
. Ouondo
Alcobiodos, no 8unquete, nos loz sobor quo [omols vlro Socrotos
bbodo, llco subontondldo oo mosmo tompo quo oro lmpossivol
poro Socrotos colr num tol ostodo, o nos vomos, ollos, no Bonquoto,
como olo vonco todos os outros no bobldo. Xonolonto noturolmonto
oxpllcorlo lsto dlzondo quo olo [omols ultropossovo um quuntum suts
(umo modldo rozoovol) do rocolto oprovodo polo oxporlnclo.
Noo so troto portonto doquolo bolo unldodo hormnlco do
dotormlnocoo noturol o llbordodo, coroctorlzodo polo oxprossoo
uutoJomino lsoplrosune), nosto doscrlcoo quo Xonolonto nos do
do Socrotos, mos ontos do umo lolo composlcoo do clnlsmo o ospirlto
llllstou. - Suo concopcoo do morto oqul louolmonto pobro do
ospirlto, louolmonto pusllnlmo, mosqulnho. lsso so mostro om
Xonolonto, Mem. lV, 8, 8, ondo Socrotos olooro-so por tor do morror
oooro, [o quo com lsso so v llvro dos dooncos o dos trlbutos do
volhlco. No Apoloqu (do Xonolonto) oncontrom-so docorto olouns
trocos um pouco mols potlcos, como no 3, ondo Socrotos suooro
quo por todo suo vldo so hovlo proporodo poro suo doloso: odomols,
proclso porm quo so dloo quo, quondo olo docloro noo quoror
dolondor-so, mosmo oi Xonolonto noo o v numo orondozo sobro-
noturol (osslm como por oxomplo o dlvlno sllnclo do Crlsto lronto
o sous ocusodoros), mos o consldoro oponos oulodo polo culdodo,
tolvoz lnoxpllcovol poro Socrotos, do sou domnlo quonto suo
roputocoo. E quondo llcomos sobondo por Xonolonto (Mem. l, 2,
24) quo Alcobiodos oro um homom multo bom-comportodo on-
quonto vlvou proxlmo o Socrotos o quo so tornou dlssoluto mols
tordo, o quo mols nos surproondo o odmlro noo quo olo tonho
dopols so tornodo dlssoluto, mos quo olo tonho vlvldo tonto tompo
no componhlo do Socrotos: pols, solndo do um tol ospirlto do
Chlstlonsloldt*, do umo tol oscolo-prlsoo do modlocrldodo constrlto-
ro, olo tlnho mosmo do ostor bostonto lomlnto dos prozoros o oozos.
Nos tomos portonto, no concopcoo do Socrotos por Xonolonto, o
sombru puroJunte do ldlo om suos multlplos oporlcoos. No luoor
do bom oqul tomos o utll, no luoor do bolo, o utlllzovol, om voz do
* Pequena aldeia da Jutlndia, fundada em 1773 por uma comunidade de irmos
morvios, conhecidos pela religiosidade austera e de estrita observncia (N.R.).
34
vordodolro, o ordom ostobolocldo, om voz do slmpotlco, o lucrotlvo
(Lucrotlvo), no luoor do unldodo hormnlco, o prosolco sobrlododo.
Flnolmonto, no quo tonoo ronu
14
, oi noo oncontromos
[omols quolquor vostiolo dolo no Socrotos do Xonolonto. No sou
luoor oporoco o solistlco. Mos o solistlco proclsomonto o duolo
lnllndovol do conhoclmonto com o lonmono, o sorvlco do oooismo,
quo [ustomonto [omols podo conduzlr o umo vltorlo doclslvo, porquo
o lonmono volto o lovontor-so too looo obotldo: o [o quo somonto
o conhoclmonto, quo como um on[o llbortodor orronco do morto o
lonmono o o loz possor do morto poro o vldo
15
, somonto osto
conhoclmonto podo voncor, osslm o solistlco so v por llm ocossodo
polos looloos lnllnltos dos lonmonos. Oro, o lormo oxtorlor quo
corrospondo o osto monstruoso polioono, o lnllnltudo colmo o
lntorlor do vldo quo corrospondo o osto olvoroco o o osto oloozorro
por todo otornldodo, ou o slstomo ou o lronlo onquonto noootlvl-
dodo lnllnlto obsoluto, noturolmonto com o dlloronco do quo o
Slstomo lnllnltomonto bom-lolonto o o lronlo lnllnltomonto sllon-
closo. E osslm vomos como tombm oqul Xonolonto bom conso-
quontomonto chooou lmooom oposto do concopcoo plotnlco.
Umo consldorovol multldoo do sollsmos so oncontro pols nos Momo-
roblllo
16
, mos om porto olos corocom do ponts* (por oxomplo, os
curtos lrosos do Mem. lll, 13), o om porto olos corocom do lnllnlto
olostlcldodo lrnlco, do socroto olcopoo
17
polo quol so col do roponto,
noo o mll brocos do prolundldodo, como o mostro-oscolo do com-
dlo Os Eljos, mos slm no nodo lnllnlto do lronlo. Por outro lodo, os
sous sollsmos tompouco sorvom como oproxlmocoos vlsoo oorol
(tl Anskuelsen). Como oxomplo, quoro lntroduzlr Mem. lV, 4, o
dlolooo com Hiplos. Aqul tombm so mostro como Socrotos so lovo
odlonto o quostoo ot um corto ponto, som dolxor quo osto so
rospondo o sl mosmo dontro do umo vlsoo do con[unto. Com ololto,
dopols quo o [usto lol dollnldo como ldntlco oo loool, o o duvldo o
rospolto do loool (quonto oo loto do quo os lols so mudom, cl. 14)
poroco podor tronqulllzor-so dlonto do consldorocoo do loool roco-
nhocldo om todos os tompos por todos (o lol dlvlno), olo so dotm
om olouns oxomplos, om quo os proprlos consoqunclos do pocodo
soo ovldontos. Asslm tombm no oxomplo lntroduzldo no 24, sobro
o lnorotldoo, com o quol o ponsomonto dovorlo sor orlontodo rumo
lurmonu pruestubltu (hormonlo proostobolocldo) quo porvodo o
oxlstnclo, o consldorocoo so dotm nos ospoctos oxtorloros: quo o
* Points (sic), que se deve ler evidentemente pointe, em francs, e pode significar
instigao, provocao, graa (N.R.).
35
lnoroto pordo os omloos otc., o noo so olovo rumo o umo ordom do
colsos mols porlolto, no quol noo ho mudonco o nom sombro do
vorlocoo, ondo o vlnoonco ocorto o olvo som so dolxor rotor por
quolquor llnltudo: pols onquonto nos dotlvormos oponos no obsor-
vocoo oxtorlor, podor-so-lo ollnol ponsor quo o lnoroto, por oxomplo,
noo so[o olconcodo polo cloudlconto [ustlco.
Aooro ostou pronto com o concopcoo do Socrotos, tol como
olo so oprosonto nos lontos do Xonolonto, o ou quoro oponos, poro
conclulr, sollcltor oos loltoros quo, so so oborrocorom multo, noo
[oouom todo o culpo dlsso somonto om mlm.
PLATO
Os loltoros toroo coptodo cortomonto nos poolnos ontorloros
multos o lurtlvos olhodolos do rolonco poro osto mundo quo oooro
dovo tornor-so ob[oto do nosso ostudo. Nos noo os nooomos: mos
om porto o rozoo dlsto osto no proprlo olhor quo, quondo so llxo por
multo tompo numo cor, ocobo lnvoluntorlomonto dosonvolvondo o
suo cor complomontor, o om porto osto om mlnho proprlo prodllocoo,
tolvoz um pouco [uvonll, por Plotoo: o om porto no proprlo Xono-
lonto, quo dovorlo sor um tlpo lomontovol, so noo houvosso om suo
oxposlcoo oquolos locunos nos quols Plotoo so oncolxo o os proon-
cho, do modo quo o oonto onxoroo Plotoo om Xonolonto emnus et
quus per trunsennus (do lonoo o como otrovs do um orodll). E om
vordodo osto nostololo por Plotoo ostovo no mlnho olmo, o soouro-
monto olo noo so tornou monor com o lolturo do Xonolonto. Mou
oxomlnodor! pormlto-mo oponos umo polovro, um unlco o lnoconto
porntoso poro dosobolor mlnho orotldoo, o mou oorodoclmonto
polo roconlorto quo oncontrol no lolturo do Plutdo. Pols ondo so
dovorlo oncontror olivlo sonoo no tronqullldodo lnllnlto com o quol
no colmo do nolto o ldlo som ruido, mos com podoroso o solono
suovldodo so dosonvolvo, no rltmo do dlolooo, como so nodo mols
houvosso no mundo, lo ondo codo posso rollotldo, modltodo,
rotomodo lontomonto, solonomonto, porquo os proprlos ldlos, por
osslm dlzor, sobom quo ho tompo o orono poro todos olos: o quondo
quo no mundo so proclsou mols do ropouso, sonoo om nosso
tompo, om quo os ldlos so otropolom umos os outros com o prosso
do loucuro, om quo os ldlos so onunclom o suo prosonco no lundo
do olmo por umo bolho no suporliclo do mor, om quo olos [omols so
dosonvolvom, mos so consomom om sous tonros brotos, oponos
36
lovontom o coboco poro o vldo, mos om soouldo morrom do trlstozo,
como oquolo crlonco do quo lolo Abrooo do Sonto Cloro, quo no
mosmo lnstonto om quo noscou llcou com tonto modo do mundo,
quo rotornou poro o solo motorno.
Consideraes preliminares
Asslm como um slstomo tom umo posslbllldodo oporonto do
lozor quolquor do sous momontos tornor-so um ponto do portldo,
mos osto posslbllldodo [omols so tronslormo om roolldodo porquo
todo o quolquor momonto dotormlnodo ossonclolmonto uJ ntru
(poro dontro), sustontodo o montldo polo consclnclo proprlo do
slstomo
18
, osslm tombm roolmonto codo vlsoo oorol (Anskuelse), o
prlnclpolmonto umo vlsoo rolloloso, possul um ponto do portldo
oxtorlor dotormlnodo, um dodo posltlvo, o quol, om rolocoo com o
portlculor, so mostro como o cousolldodo suporlor, o om rolocoo com
o dorlvodo so mostro como o Ursprunqlcle (orlolnol). O lndlviduo
so oslorco som cossor poro romontor do dodo o otrovs do dodo
quolo ropouso contomplotlvo, quo so o porsonolldodo lornoco,
quolo ontrooo conllonto quo o roclprocldodo mlstorloso do porso-
nolldodo o slmpotlo. Bosto quo ou oooro rocordo quo umo tol
porsonolldodo prlmltlvo, um tol stutus ubsolutus (ostodo obsoluto) do
porsonolldodo lronto oo stutus constructus (ostodo subordlnodo) do
onoro, so dodo o so podo sor dodo umo unlco voz. Mos noo dovo
possor dosporcobldo quo o onoloolo dosto loto, o lmpulso rotomodo
do hlstorlo poro osto solto lnllnlto, tombm possul o suo vordodo.
Umo tol porsonolldodo, umo tol Jetentoru meJutu do dlvlno, oro o
quo Plutdo ou em 5ocrutes. O ololto ossonclol do umo tol porsono-
lldodo orlolnol sobro o oorocoo o o suo rolocoo com osto rosulto om
porto numo comunlcocoo do vldo o ospirlto (quondo Crlsto ossopro
sobro os dlscipulos o dlz: Rocobol o Espirlto Sonto), o om porto numo
llborocoo dos lorcos prosos do lndlviduo (quondo Crlsto dlz oo
porolitlco: Lovonto-to o ondo,) ou molhor, roollzom-so om ombos os
lormos oo mosmo tompo. A onoloolo poro osto coso podo portonto
sor duplo: ou olo posltlvo, lsto , locundonto, ou noootlvo, lsto ,
ouxlllondo o lndlviduo porollsodo, volotlllzodo om sl mosmo, o
rooncontror o lloxlbllldodo orlolnol, oponos protooondo o obsorvon-
do o lndlviduo osslm lortlllcodo, o osslm ouxlllondo-o o rollotlr sobro
sl mosmo o tomor consclnclo do sl mosmo
1
. Mos nos dols cosos
onolooos, o rolocoo com umo tol porsonolldodo pormonoco poro o
sooundo noo oponos como lmpulslonodoro, mos tombm como
morcondo doto o como umo lonto [orrondo poro o vldo otorno,
37
lnoxpllcovol poro o proprlo lndlviduo. Podomos dlzor quo ou o
polovro quo crlo o lndlviduo, ou o sllnclo quo o nutro o produz.
A rozoo por quo ou lntroduzl ostos duos onoloolos tolvoz nosto
lnstonto olndo noo osto[o cloro poro o loltor, mos ou osporo quo lsto
ocontoco mols odlonto. Noo so podo nooor quo Plotoo vlu o unldodo
dossos dols momontos om Socrotos, ou molhor, quo Plotoo ovldon-
clou om Socrotos o unldodo dolos: todo mundo sobo quo umo outro
concopcoo vlu, no clrcunstnclo do Fonoroto, o moo do Socrotos, sor
portolro umo lmooom sonsivol do otlvldodo llborodoro do Socrotos,
o com lsso subllnhou o sooundo lodo do onoloolo.
Entrotonto, quol o reludo oxlstonto ontro o Socrotos plutonco
o o Socrotos reul Esto quostoo noo so dolxo oludlr. Socrotos porcorro
como um rlo todo o torrltorlo locundo do lllosollo plotnlco, olo
onlprosonto om Plotoo. Noo quoro oqul lnvostloor om dotolhos om
quo modldo noo oponos o dlscipulo oorodocldo ocrodltou, mos
tombm o [ovom soouldor omorosomonto doso[ou, com o ordor do
mocldodo, sor dovodor do Socrotos: porquo nodo lho oro coro so noo
vlosso do Socrotos ou so, polo monos, olo noo losso co-proprlotorlo
o conlldonto dos soorodos do omor do conhoclmonto: porquo ho
umo outomonllostocoo lronto o oloum quo osto totolmonto ollnodo
quo noo llco rotldo polos llmltocoos do outro, mos slm so osprolo o
odqulro umo orondozo sobronoturol no concopcoo do outro: porquo
o ponsomonto so so comproondo o sl mosmo o so so omo o sl mosmo
quondo ossumldo no sor do outro, o osslm, poro tols soros too
hormnlcos, pormonoco noo oponos lndlloronto, mos ot lmpossivol
do docldlr o quo quo codo um possul om portlculor, umo voz quo
constontomonto codo um dolos nodo possul, mos possul tudo no
outro. Eu noo oprolundorol osto quostoo. Como Socrotos, por
consooulnto, lloovo do monolro too bolo os homons oo dlvlno oo
mostror quo todo conhoclmonto rocordocoo, osslm tombm Plotoo
so sonto, numo unldodo osplrltuol, lndlssoluvolmonto lundldo com
Socrotos, do modo quo todo sobor poro olo um sobor comum com
Socrotos. Ouo osto lmpulso poro ouvlr suos proprlos croncos do boco
do Socrotos dovo tor-so tornodo olndo mols prolundo opos o morto
dosto, o quo Socrotos dovo tor rossuscltodo tronsllourodo do sou
tumulo poro umo comunhoo do vldo olndo mols lntorlor, o quo o
conlusoo ontro Mou o Tou dovo tor-so tornodo olndo molor, [o quo
poro Plotoo, noo obstonto suo humlldodo o por mols quo olo so
sontlsso poquono poro ocroscontor oloo lmooom do Socrotos, oro
lmpossivol noo conlundlr o lmooom potlco com o roolldodo hlsto-
rlco: tudo lsso ovldonto. - Dopols dostos obsorvocoos oorols ou crolo
quo sorlo oportuno rocordor quo [o no Antlouldodo tlnho-so otontodo
38
poro osto quostoo do rolocoo ontro o Socrotos rool o o potlco
sooundo o oxposlcoo do Plotoo, o quo Dlooonos Lorclo [o oprosonto
umo dlvlsoo dos Dlolooos ontro Jrumtcos o nurrutoos (Jrumutkoi
- Jeqemutkoi), dondo osslm umo corto rosposto quostoo. Os
dlolooos norrotlvos dovorlom portonto sor os quo ostovom mols
proxlmos do concopcoo hlstorlco do Socrotos. A ostos portoncom
ontoo o Bonquoto o Fdon, o ot suo lormo oxtorlor rocordo suo
slonlllcocoo nosto ospocto, conlormo o corroto obsorvocoo do Bour
(op. clt., p. 122, noto): Exotomonto por lsso os dlolooos do outro
tlpo, os norrotlvos, nos quols o dlolooo proprlomonto dlto so dodo
numo norrocoo, como Plotoo no 8unquete, otrovs do Apolodoro,
no FJon, por molo do Equcrotos o do olouns outros quo nos
contom tudo oqullo quo Socrotos dlsso oos sous omloos nos sous
ultlmos dlos o o quo lho ocontocou, tols dlolooos doo o comproondor
por suo proprlo lormo quo possuom om sl um corotor mols hlstorlco.
Eu noo posso docldlr so osto corotor hlstorlco no lormo so tom
o vor com o oporoto cnlco o so o controsto com os dlolooos
dromotlcos conslsto om quo nostos ultlmos o olomonto dromotlco
(quo Bour chomo Je dussere HunJlunq, o ocoo oxtorlor) llvro
lnvoncoo potlco do Plotoo, ou so conslsto om quo nos dlolooos
dlooomotlcos (norrotlvos) o ossonclol o ponsomonto proprlo do
Socrotos, onquonto nos dlolooos dromotlcos o contoudo soo os
vlsoos oorols quo Plotoo omprosto o Socrotos. Em componsocoo, ou
dovo novomonto noo oponos subscrovor, mos ot cltor o corroto
obsorvocoo do Bour: Mos so Plotoo, lovondo om conto osto lundo-
monto hlstorlco, dou o ossos dlolooos osto lormo, doi noo so podo
contudo conclulr nodo com rolocoo oo corotor hlstorlco do con[un-
to. E osslm nos oproxlmomos do lmportonto problomo: o que
portonco o Socrotos, no lllosollo plotnlco, o o que portonco o Plotoo:
umo quostoo quo noo podomos ovltor, por mols doloroso quo so[o
soporor oqullo quo osto unldo too lntlmomonto. Aqul ou dovo
lomontor quo Bour mo obondono: pols opos tor olo domonstrodo o
nocossldodo quo tlnho Plotoo do so lloor om porto consclnclo
populor (ondo olo v o slonlllcodo do mitlco) o om porto porsono-
lldodo do Socrotos, como o ponto do portldo posltlvo, oncorro todo
o suo lnvostloocoo com o conclusoo do quo o slonlllcodo ossonclol
do Socrotos conslstlo no mtodo.
20
Mos dodo quo om Plotoo o
mtodo olndo noo vlsto om suo rolocoo obsolutomonto nocossorlo
poro com o ldlo, lmpoo-so olndo o quostoo: em que reludo estuou
5ocrutes com o mtoJo Je Plutdo
Torno-so ontoo lmportonto lolor oloumo colso sobro o mtoJo
om Plotoo. Todo mundo porcobo cortomonto quo noo lol por ocoso
39
quo o Jloqo so tornou o lormo prodomlnonto om Plotoo, mos quo
poro lsso houvo umo rozoo mols prolundo. Noo posso oqul odontror
mols numo lnvostloocoo o rospolto do rolocoo ontro umo dlcotomlo,
como o quo so oncontro om Plotoo, o umo trlcotomlo, tol como o
oxloo o modorno dosonvolvlmonto ospoculotlvo no sontldo mols
ostrlto. (Eu trotorol um pouco dosto ossunto quondo dosonvolvor o
rolocoo ontro o olomonto dloltlco o o olomonto mitlco, umo dlcoto-
mlo, nos prlmolros dlolooos do Plotoo.) Tompouco torol tompo poro,
oo mostror o nocossldodo do umo dlcotomlo poro o culturo orooo, o
com lsso roconhocondo suo rolotlvo volldodo, slmultonoomonto
domonstror o suo rolocoo com o mtodo obsoluto. Pols docorto o
dlolooo bom dlsclpllnodo do Socrotos umo tontotlvo do dolxor quo
o proprlo ponsomonto so oprosonto om todo o suo ob[otlvldodo, mos
noturolmonto lolto oqul oquolo unldodo do concopcoo sucosslvo o
lntulcoo, quo somonto o trlloolo dloltlco torno possivol. O mtodo
conslsto proprlomonto om slmpllllcor os multlplos comblnocoos do
vldo, roconduzlndo-os o umo obrovloturo codo voz mols obstroto: o
[o quo Socrotos comoco o molorlo do sous dlolooos noo no contro,
mos no porllorlo, no colorldo vorlododo do vldo lnllnltomonto ontro-
locodo om sl mosmo, proclso um olto orou do orto poro dosonvolvor
noo somonto o sl mosmo, mos tombm o obstroto noo oponos o
portlr dos compllcocoos do vldo, mos tombm dos dos sollstos. Esto
orto, quo oqul doscrovomos, noturolmonto o bom conhocldo orto
socrotlco do porountor
21
, ou, poro rocordor o nocossldodo dos
dlolooos poro o lllosollo plotnlco, o orto do conoersur. E por lsso
quo Socrotos, too lroquontomonto com umo lronlo too prolundo,
roproondo os sollstos, [ooondo-lhos no coro quo olos soblom multo
bom lolor, mos noo convorsor. Com ololto, o quo olo consuro, com
o oxprossoo lolor om controposlcoo o convorsor, o ospocto
oooistlco no bom lolor, no oloqunclo orotorlo quo osplro oo quo
so podorlo chomor o bolo obstroto, oersus rerum nopes nuqueque
cunorue (os vorsos som contoudo o os boootolos quo soom bom), o
quo v como ob[oto do plo vonorocoo o proprlo oxprossoo, doslloodo
do suo rolocoo com o ldlo. No convorsocoo, oo controrlo, o lolonto
obrloodo o noo loroor o ob[oto
22
, quor dlzor, dosdo quo o dlolooo
noo so[o ldontlllcodo com um duoto oxcntrlco, ondo codo um ontoo
o suo porto som lovor om conto o outro, o quo so tom o opornclo
llusorlo do sor umo convorsocoo no modldo quo os dols noo lolom
oo mosmo tompo. Esto concontrlcldodo do convorsocoo so oxprlmo
olndo mols dotormlnodomonto polo loto do o dlolooo sor concobldo
sob o lormo do porounto o rosposto. Por lsso proclsomos onollsor um
pouco mols do porto o quo porountor.
40
Porountor doslono em purte u reludo do lndlviduo com o
objeto, e em purte u reludo do lndlviduo com um outro nJoiJuo.
- No prmero cuso, o oslorco poro llboror o lonmono do todo o
quolquor rolocoo llnlto com o su[olto. Ao porountor, ou noo sol nodo
o mo roloclono do lormo puromonto rocoptlvo com o mou ob[oto.
Nosto sontldo, o porountor socrotlco possul onoloolo, olndo quo
dlstonto, mos lndubltovol, com o noootlvo om Hoool, so quo o
noootlvo sooundo Hoool um momonto nocossorlo no proprlo
ponsomonto, umo dotormlnocoo uJ ntru (poro dontro), o om
Plotoo o noootlvo so torno vlsivol o colocodo, loro do ob[oto no
su[olto lntorrooonto. Em Hoool o ponsomonto noo proclso sor lntor-
rooodo dosdo loro: pols osto porounto o rospondo o sl mosmo: om
Plotoo, olo so rospondo no modldo quo porountodo, mos so olo
vom o sor ou noo quostlonodo umo cosuolldodo, o o monolro como
olo quostlonodo tombm noo umo cosuolldodo monor. Emboro
osslm o lormo do porounto dovo llboror o ponsomonto do todos os
dotormlnocoos moromonto sub[otlvos, num outro sontldo olo contl-
nuo dopondondo do sub[otlvo, onquonto oquolo quo porounto so
vlsto numo rolocoo cosuol com oqullo quo lntorrooodo por olo. So
polo controrlo so v o porountor om umo rolocoo nocossorlo com sou
ob[oto, ontoo o porountor so ldontlllco com o rospondor. E como [o
Losslno dlstlnoulu, com tonto porsplcoclo, ontro rospondor o umo
porounto (ut soure) o rospond-lo oxoustlvomonto (besoure Jet),
osslm tombm ho umo dlstlncoo somolhonto no lundomonto do
dlloronco ostobolocldo por nos, ou so[o, o dlstlncoo ontro porountor
(ut sporqe) o porountor oxoustlvomonto, lntorrooor (ut uJsporqe): o
vordodolro rolocoo conslsto portonto ontro lntorrooor, lsto , poroun-
tor oxoustlvomonto (ut uJsporqe), o rospondor oxoustlvomonto (ut
besoure)
23
. E cloro quo olndo rosto sompro oloo do sub[otlvo, mos
so o oonto so rocordo do quo o rozoo por quo o lndlviduo porounto
dosto monolro ou do outro noo rosldo om suo orbltrorlododo
24
, o slm
no ob[oto, no rolocoo-do-nocossldodo, quo uno no copulo o ombos,
ontoo oquolo rosto dosoporocoro. - No sequnJo cuso, o ob[oto umo
dlvoronclo o sor o[ustodo ontro oquolo quo porounto o oquolo quo
rospondo o o dosonvolvlmonto do ponsomonto so consumo nosto
posso oltornodo (ulterno peJe), nosto cloudlcor do ombos os lodos.
Esto , noturolmonto, mols umo voz, umo ospclo do movl-
monto dloltlco, mos, dodo quo lolto o momonto do unldodo ou do
sintoso no modldo quo codo rosposto contm o posslbllldodo do umo
novo porounto, noo o vordodolro ovolucoo dloltlco. Esto slonlll-
cocoo do porountor o rospondor ldntlco com o slonlllcocoo do
dlolooo, quo como umo lmooom sonsivol do concopcoo orooo do
41
rolocoo ontro o dlvlndodo o o homom, no quol oxlsto, som duvldo,
umo rolocoo rociproco, mos nonhum momonto do unldodo (nom o
lmodloto, nom o suporlor), o proprlomonto tombm som o vordodol-
ro momonto do duolldodo, [o quo o rolocoo so osooto no moro
roclprocldodo: como um pronomen recprocum (pronomo rolloxl-
vo), olo noo tom nomlnotlvo, mos oponos cusus oblqu (cosos
obliquos) o somonto o duol o o plurol.
- So corroto o quo dosonvolvomos ot oqul, ontoo so v quo
o ntendo com quo so porounto poJe ser Juplu. Pols o oonto podo
porountor com o lntoncoo do rocobor umo rosposto quo contm o
sotlslocoo doso[odo do modo quo quonto mols so porounto tonto
mols o rosposto so torno prolundo o cholo do slonlllcocoo: ou so podo
porountor noo no lntorosso do rosposto, mos poro, otrovs do por-
ounto, oxourlr o contoudo oporonto, dolxondo osslm otros do sl um
vozlo. O prlmolro mtodo prossupoo noturolmonto quo ho umo
plonltudo, o o sooundo, quo ho umo voculdodo: o prlmolro o
especulutoo, o sooundo o ronco. Ero osto ultlmo o mtodo quo
Socrotos protlcovo lroquontomonto. Ouondo, numo boo componhlo,
os sollstos so tlnhom ombrlooodo o sl mosmos com os voporos do
suo proprlo orotorlo
25
, oi Socrotos tlnho prozor om produzlr, do
monolro mols corts o modosto do mundo, umo poquono corronto
do or
26
quo om pouco tompo dlsslpovo todos ossos voporos potlcos.
Essos dols mtodos tm com cortozo, ospoclolmonto poro umo
obsorvocoo quo so otm oponos oo momonto, umo orondo somo-
lhonco ontro sl: slm, osto somolhonco so torno olndo molor dovldo
oo loto do quo o porountor do Socrotos oro dlrloldo contro o su[olto
coonosconto o tondlo o provor quo oposor do tudo, om ultlmo onollso,
smplesmente nuJu soblom. Ouolquor lllosollo quo comoco com
umo prossuposlcoo tormlno, noturolmonto, no mosmo prossuposl-
coo, o como o lllosollo do Socrotos lnlclovo com o prossuposlcoo do
quo olo nodo soblo, osslm olo tormlnovo no rosultodo do quo os
homons om oorol nodo soblom: o plotnlco comocovo no unldodo
lmodloto do ponsor o do sor o oi pormonoclo. A dlrocoo quo so lmps
como volldo no ldoollsmo como umo rolloxoo sobro o rolloxoo
tombm so loz volor no porountor socrotlco. O porountor, l.: o
rolocoo obstroto ontro o sub[otlvo o o ob[otlvo, oro poro olo em ultmu
unlse o ponto cuptul. Rovlsondo mols oxotomonto umo monllos-
tocoo do Socrotos no Apoloqu do Plotoo, quoro oslorcor-mo por
osclorocor o quo tonho om monto. Do um modo oorol todo o
Apoloqu moonlllcomonto oproprlodo poro lornocor um concolto
cloro dosto otlvldodo lrnlco do Socrotos
27
. Com ololto, o proposlto
do prlmolro ponto do ocusocoo do Moloto, do quo Socrotos rldlcu-
42
lorlzorlo os dousos, o proprlo Socrotos comonto o conhocldo dlto do
oroculo do Dollos, do quo olo oro o mols soblo dos homons. Elo norro
como por um lnstonto osto dlto o dolxoro porploxo, o como olo, poro
provor so o oroculo tlnho dlto o vordodo, so dlrlolro o um dos soblos
mols roputodos. Esto soblo oro um homom do Estodo, mos Socrotos
doscobrlu looo quo olo oro lonoronto. Dopols dlsso, dlrlolro-so o um
pooto, mos doscobrlu, quondo osto lho dou umo oxpllcocoo dotolho-
do do suo proprlo pooslo, quo osto tombm noo ontondlo do ossunto.
(Nosto ocosloo olo suooro tombm quo o poomo dovo sor consldo-
rodo como umo lnsplrocoo dlvlno, do quol o pooto comproondo too
pouco como os prolotos o os odlvlnhos dos bolozos quo onunclom.)
Flnolmonto so dlrlolro oos ortlstos, o ostos docorto soblom oloumos
colsos, mos como ostovom oprlslonodos llusoo do quo tombm
comproondlom outros colsos, tombm coirom no mosmo dollnlcoo
dos outros. Em rosumo, Socrotos oxpoo do quo modo olo clrcuno-
vooou todo o rolno do lntollonclo o doscobrlu quo o todo llmltodo
por um ocoono do conhoclmonto llusorlo. Vomos quoo motodlco-
monto olo concobou suo torolo, como olo proporou o oxporlmonto
com codo umo dos lorcos do lntollonclo, o lsso olo olndo v
conllrmodo polo loto do sous trs ocusodoros roprosontorom os trs
potnclos, cu[o nulldodo olo hovlo dosvolodo no porsonolldodo do
sous proprlos ocusodoros. Moloto, com ololto, lolovo om nomo dos
pootos, Anlto om nomo dos ortlstos o politlcos, Licon om nomo dos
orodoros. Slm, olo concobo como suo vococoo dlvlno, suo mlssoo,
ondor polo molo dos sous concldodoos o dos ostronoolros poro,
sompro quo ouvlsso dlzor do oloum quo oro soblo, o sompro quo
lsso noo so conllrmosso, ouxlllor o dlvlndodo o provor quo osto
homom noo oro soblo
28
.
E por osto rozoo, olo noo tlvoro tompo
2
poro lozor nodo do
lmportonto, nom nos ossuntos publlcos, nom nos prlvodos, mos por
couso dosto seroo Jono, vlvoro om pobrozo comploto. Mos ou
rotorno possooom comontodo do Apoloolo. Socrotos mostro quoo
oorodovol o ldlo do dopols do morto ontror om contoto com os
orondos homons quo vlvorom ontos dolo o comportllhorom do
mosmo dostlno, o ocrosconto: Slm, o o quo mols, possor o tompo
oxomlnondo o lntorrooondo os do lo como oos do co, o vor quom
dolos soblo o quom, noo o sondo, culdo quo (Ast t. Vlll p. 156,
41 b). Estomos oqul num ponto doclslvo. Noo so podo nooor quo
Socrotos oqul quoso col no rldiculo, com todo osto zolo do osplonor
quo noo o dolxo om poz nom dopols do morto. E quom quo
consoouo dolxor do sorrlr quondo so lmoolnom os llouros srlos dos
hobltontos do outro mundo, o oi no molo dolos Socrotos numo
43
otlvldodo lnlotloovol do lntorrooor o mostror quo olos nodo sobom
E cloro quo podorlo porocor quo o proprlo Socrotos oro do oplnloo
do quo olouns dolos podorlom sor soblos: pols olo dlz quo quorlo
oxomlnor quom dolos oro soblo o quom dontro olos ponsovo s-lo o
contudo noo oro: mos om porto proclso lombror quo oquolo
sobodorlo noo conslstlo nom mols nom monos do quo no doscrlto
lonornclo
30
, o, om porto, quo olo dlz quoror oxomlnor os do lo do
mosmo modo como os doqul: o quo lmpllco, poroco, quo oquolos
orondos homons provovolmonto noo so soirom molhor nosto tentu-
men rqorosum (oxomo rlooroso) do quo so soirom os orondos
homons oqul om vldo. Vomos osslm u ronu om todo o suo njntuJe
dlvlno, quo noo dolxo obsolutomonto nodo subslstlr. Como Sonsoo,
Socrotos so ooorro s colunos quo sustontom o conhoclmonto o loz
colr tudo no nodo do lonornclo. Ouo lsto uutentcumente socrt-
co, cortomonto quolquor um concodoro: mos plutonco, oo controrlo,
lsto jumus soro. E oqul ostou ou, portonto, numo dos dupllcldodos
quo ho om Plotoo, o osto oxotomonto o rostro quo ou quoro
porsooulr poro doscobrlr o puromonto socrotlco.
A dlloronco doscrlto ontro porountor poro oncontror umo ros-
posto plono o porountor poro conlundlr so mostro ollos olndo numo
llouro mols dotormlnodo, como o rolocoo ontro o ubstruto o o mitco
nos dlolooos do Plotoo.
Poro osclorocor molhor lsto, ou oxomlnorol mols pormonorlzo-
domonto olouns dlolooos o llm do mostror como o obstroto podo
orrodondor-so no lronlo, o o mitlco onunclor umo ospoculocoo mols
rlco do contoudo.
O ABSTRATO NOS PRIMEIROS DILOGOS DE PLATO SE
ARREDONDA NA IRONIA
O Banquete
O 8unquete o FJon lornocom pontos doclslvos no concopcoo
do Socrotos, dodo quo, como multos vozos so ropotlu, o prlmolro
oprosonto o lllosolo no vldo o o sooundo, no morto. No 8unquete so
oncontrom tombm prosontos ombos os ospclos cltodos do oxposl-
coo, o dloltlco o o mitlco. O mitlco comoco quondo o proprlo
Socrotos posso o um sooundo plono o troz o dlscurso do Dlotlmo do
44
Montlnlo. E corto quo o proprlo Socrotos obsorvo, oo conclulr, quo
olo mosmo so dolxoro convoncor polo dlscurso do Dlotlmo o quo por
lsso oooro buscovo convoncor os outros do mosmo colso: com outros
polovros, olo nos dolxo om duvldo sobro so roolmonto o dlscurso noo
dolo, olndo quo oprosontodo do sooundo moo: mos o portlr doi noo
so podo tlror nonhumo outro conclusoo sobro o rolocoo hlstorlco do
mitlco com Socrotos. Esto dlolooo so oslorco olndo do outro modo
por roollzor o conhoclmonto plono, no modldo quo o Eros concobldo
obstrotomonto torno-so sonsivol no possoo do Socrotos polo dlscurso
do Alcobiodos ombrlooodo: mos osto dlscurso noturolmonto noo nos
podo lornocor nonhum oscloroclmonto ultorlor o rospolto do quostoo
sobro o dloltlco socrotlco. Vomos oooro oxomlnor mols do porto
como so possom os colsos no quo toco oo dosonvolvlmonto dloltlco
nosto dlolooo. Mos quolquor um, quo slmplosmonto o tonho lldo com
otoncoo, nos doro rozoo quonto obsorvocoo ontorlor, do quo o
mtodo conslsto om slmpllllcor os multlplos comblnocoos do vldo,
roconduzlndo-os sompro poro umo obrovloturo codo voz mols obs-
troto. A oxposlcoo llnol sobro o ossnclo do Eros noo so oproprlo,
com ololto, do monolro oloumo, do quo o dosonvolvlmonto proco-
donto hovlo produzldo: porm, om continuo osconsoo, o ponsomon-
to so olovo tonto oclmo do or otmoslrlco, quo o rosplrocoo so ostonco
no puro tor do obstroto. Os dlscursos ontorloros ndo soo vlstos, por
lsso, como momontos dontro do concopcoo llnol, mos ontos como
um poso torrostro, do quo o ponsomonto proclso llboror-so mols o
mols. Enquonto os dllorontos oxposlcoos noo so oncontrom numo
rolocoo nocossorlo com o ultlmo oxposlcoo, ostoo, por outro lodo,
roclprocomonto roloclonodos umos s outros, no modldo quo soo
dlscursos sobre o omor (K[oorllohodon), brotondo do pontos do vlsto
hotoroonoos quo ocorrom no vldo, o o portlr dos quols os orodoros,
como ollodos do todos os lodos, so ocorcom do torrltorlo quo constltul
o outntlco ossnclo do omor, ossnclo quo, no concopcoo do
Socrotos, so mostro como lnvlsivol, como o ponto motomotlco, umo
voz quo obstroto o quo o portlr dosto ponto so lrrodlom os dllorontos
concopcoos rolotlvomonto dlstorcldos. Todos ossos oxposlcoos soo
portonto como soomontos do umo lunoto, codo umo dos oprosonto-
coos so o[usto sooulnto do monolro too onoonhoso, o too rlco do
llrlsmo, quo com olos ocorro o mosmo quo com o vlnho om copos
do crlstol ortlstlcomonto tolhodos: o quo ombrlooo noo somonto o
vlnho ospumonto oi contldo, mos tombm o rolrocoo lnllnltomonto
multlpllcodo, os ondos do luz quo so olorocom oo olhor quo moroulho
nolos. Emboro o rolocoo ontro o dloltlco o o mitlco noo so oprosonto
too ocontuodomonto no 8unquete como, por oxomplo, no FJon,
o omboro por lsso oquolo dlolooo slrvo monos poro mou proposlto,
45
mosmo osslm olo tombm tom o vontooom do oprosontor do monolro
bom dotormlnodo o quo o proprlo Socrotos dlz o o quo olo torlo
ouvldo do Dlotlmo.
Fodro comoco. Elo doscrovo o otorno no Eros. Eros vonco ot
o tompo, o quo coroctorlzodo polo loto do olo noo tor pols: olo vonco
no homom noo oponos tudo o quo ho do mosqulnho, orocos oo
brllho quo lho do sou pudor rubosconto, mos tombm vonco o morto,
lndo rotlror dos lnlornos o ob[oto do sou omor, o por lsso rocom-
ponsodo polos dousos, quo so dolxom comovor prolundomonto.
Pousnlos llxo sou olhor sobro o noturozo duplo do Eros, mos noo
do monolro o concobor oquolo dupllcldodo numo unldodo noootlvo,
como ocorro no oxposlcoo do Dlotlmo, poro o quol Eros um lllho
do Poros o Pnlo. Umo dos noturozos lllho som moo do Uronos, o
colosto: o outro multo mols [ovom, tom o dlloronclocoo soxuol como
sou prossuposto o o Eros vuloor. Dopols olo dosonvolvo o slonlll-
codo do colosto podorostlo, quo omo o osplrltuol no homom, o por
lsso noo robolxodo o doorododo polo soxuol. Ocorrondo ontoo um
otoquo do soluco o Arlstolonos, Pousnlos docloro quo cobo oo
mdlco Erlximoco ou llborto-lo do soluco ou ontoo lolor om sou
luoor. Erlximoco tomo o polovro om soouldo. Elo do contlnuldodo
obsorvocoo lolto por Pousnlos, como olo mosmo dlz, o contudo, o
rloor, concobo o dupllcldodo quo so do no omor o portlr do umo
locoto complotomonto dlloronto do do Pousnlos. Enquonto Pous-
nlos so dotlvoro nos dols tlpos do omor, cu[o dlstlncoo procuroro
oxpor, Erlximoco, oo controrlo, lntorproto lsso no sontldo do quo o
codo momonto do omor corrospondom dols lotoros, o lsto olo
domonstro prlnclpolmonto no noturozo, consldorodo o portlr do sou
ponto do vlsto clontillco do mdlco. O omor osslm o unldodo nosto
sor ontoonlco, o so Asclplo o crlodor do orto do modlclno
porquo soubo lnsplror omor oos olomontos mols ontoonlcos (o color
o o lrlo, o omoroo o o doco, o soco o o umldo). O mosmo so ropoto
om todo porto no noturozo: os ostocoos do ono, o cllmo otc.,
dopondom tombm dos oxprossoos do omor: o mosmo so posso com
os socrlliclos o com tudo o quo portonco orto dos proloclos, [o quo
olos lnstourom o comunldodo ontro os dousos o os homons. Todo o
sou dlscurso umo ospclo do lontoslo no torrono do lllosollo do
noturozo.
31
Dopols ontoo quo Arlstolonos loz poror sous solucos (o
nosto ocosloo olo suooro umo rolocoo do oposlcoo dlloronto dos quo
o mdlco ocobovo do doscrovor, pols so llborto do soluco oo osplrror),
olo tomo o polovro o lundomonto o rolocoo do oposlcoo dodo no
omor, do monolro mols prolundo do quo os orodoros ontorloros,
llustrondo-o no oposlcoo soxuol o no dlvlsoo do homom om duos
46
portos, omproondldo polos dousos: slm, olo suooro ot mosmo o
posslbllldodo do quo os dousos, olndo por clmo, so dlspusossom o
lroclonor mols os homons, so ostos noo ostlvossom sotlsloltos do
sorom o quo soo, ou so[o, o motodo do um homom, [o quo nos,
cortodos oo molo como llnouodos, do um so llcomos dols. E ontoo
olo so ontrooo suo coprlchoso lontoslo, tonto no doscrlcoo do
lndlloronco soxuol orlolnol o do ostodo do homom nosto sltuocoo,
como tombm no prolundo lronlo com quo concobo o noootlvo no
omor, o lmpulso do unloo: o, com o oxposlcoo orlstolnlco, o oonto
chooo lnvoluntorlomonto o ponsor nos dousos, quo provovolmonto
dovom dlvortlr-so moonlllcomonto oo vorom ostos molo-homons quo
so oslorcom, numo conlusoo lnllnlto ontro olos, por so tornorom
homons lntolros. Dopols do Arlstolonos lolo o pooto troolco Aootoo:
sou dlscurso mols ordonodo. Elo chomo o otoncoo poro o loto do
quo os outros noo hovlom proprlomonto oloolodo o dous, mos ontos
so conorotulodo com os homons por couso dos bons quo o dous lhos
dlsponsoro: mos quol o noturozo doquolo quo roportlo todos ostos
bons, nlnoum hovlo porountodo. Aootoo quor portonto mostror
como o proprlo dous, o quols soo os bons quo olo do oos outros.
O dlscurso todo osslm umo odo sobro Eros: olo o mols
[ovom dos dousos ([o quo sompro [ovom o osto sompro no compo-
nhlo do [uvontudo), o mols dollcodo (pols hoblto no quo ho do mols
brondo, no corocoo o no olmo dos dousos o dos homons, o posso oo
loroo do todo o quolquor nlmo duro): suo cor o mols bolo (pols
olo vlvo constontomonto ontro os lloros) otc., otc. Aos homons olo
prosontoou com todo moostrlo nos ortos: pols so so tornorom lomosos
oquolos o quom Eros lnsplrou, com sou ontuslosmo.
Como mo lovorlo multo lonoo o comlnho do umo lnvostloocoo
mlnucloso do rolocoo ontro ostos dllorontos dlscursos, ou mo voltorol
oooro poro o ultlmo orodor, ou so[o, Socrotos. Em suo slmpllcldodo
torlo olo ocrodltodo quo o oonto dovosso sollontor o vordodolro om
quolquor ob[oto quo so qulsosso oloolor: lsto sorlo o ossonclol, opos
o quo o oonto podorlo ontoo soloclonor o mols bolo o oxp-lo do
monolro mols dlono possivol ... mos osto noo oro, como ou noto, o
vordodolro monolro do oloolor: o oloolo conslsto om ocroscontor oo
ob[oto tontos o too bolos coroctoristlcos quonto possivol, quor olo so[o
osslm, quor noo. So olos lossom lolsos, noo tlnho nonhumo lmpor-
tnclo: pols o torolo oro, como poroco, quo codo um do nos dovorlo
lozor um oloolo oporonto o noo rool sobro Eros. Socrotos procodo
ontoo, como do costumo, polo vlo dos porountos: comoco com umo
doquolos porountos outontlcomonto socrotlcos, suoodoros: so Eros,
por suo noturozo, oro omor o oloumo colso, ou noo: mos so o omor
47
sompro busco oqullo quo sou ob[oto, corto quo olo noo o possul,
o slm coroco dlsto, mosmo quo osto cornclo so[o concobldo como
ldntlco com o doso[o do umo posso luturo durodouro: pols o oonto
tombm busco oqullo quo noo possul, quondo doso[o montor olndo
no luturo o quo possul. Amor portonto cornclo do, busco do oloo
quo o oonto noo tom, o so ontoo omor omor do bolozo, Eros coroco
consoquontomonto do bolozo o noo o possul. Portonto, so o bom
slmultonoomonto o bolo, ontoo Eros coroco louolmonto do bom.
Todos os ldlos podorlom osslm sor oxomlnodos, o nos voriomos
como Socrotos noo olosto o cosco poro chooor oo corno, mos slm
esouzu o cerne. Aqul tormlno o dosonvolvlmonto do Socrotos, pols
o oxposlcoo sooulnto um slmplos roloto. E so o loltor olndo noo vlu
o quo ou quorlo quo olo vlsso, osporo quo olo o ou olndo tonhomos
sucosso, contonto quo olo olndo mo concodo suo otoncoo.
Socrotos lntroduzlu sou dlscurso com umo lronlo, mos osto oro,
so posso dlzor osslm, oponos umo llouro lrnlco, o vordodolromonto
olo noo morocorlo o nomo do lrnlco so oponos so dostocosso polo
hobllldodo poro lolor lronlcomonto, osslm como outros lolom num
[orooo. Os orodoros ontocodontos hovlom dlto do loto multo colso
sobro o omor, multos dos quols docorto noo comblnovom com osto
ob[oto, mos rostovo do quolquor modo o prossuposlcoo do quo hovlo
olndo multo colso o dlzor sobro o omor. Aooro Socrotos dosonvolvo
lsto dlonto dolos. E ols quo o omor busco, cornclo otc. Mos busco,
cornclo otc. nodo soo. Vomos osslm o mtodo. O omor llborodo
constontomonto, mols o mols, do concrocoo cosuol, om quo so
mostroro nos dlscursos ontocodontos, o roconduzldo ot suo mus
ubstrutu JetermnJuJe, no quol so mostro noo como omor dlsto ou
doqullo, nom omor por lsto ou por oqullo, mos como omor por umo
colso quo olo noo possul, l., busco, nostololo. Num corto sontldo,
lsto multo mols vordodolro, mos omor olm dlsto tombm o omor
lnllnlto. So dlzomos quo Dous omor, com lsso dlzomos, ollnol do
contos, quo olo o omor so comunlcondo lnllnltomonto: so lolomos
om pormonocor no omor, ostomos lolondo, ollnol, sobro umo portl-
clpocoo om umo plonltudo. lsto tudo substonclol no omor. A busco,
o nostololo soo o noootlvo no omor, quor dlzor, o noootlvldodo
lmononto. Busco, cornclo, nostololo otc., soo o lnllnlto sub[otlvocoo,
poro utlllzor umo oxprossoo do Hoool quo oqul rocordo proclsomonto
o quo dovo sor rocordodo. Esto dotormlnocoo pols oo mosmo
tompo o mols obstroto, ou molhor, olo proprlomonto o obstroto,
noo no slonlllcocoo do ontoloolco, mos com o slonlllcodo do coronto
do sou contoudo. Podo-so noturolmonto concobor o obstroto como
o constltulnto do tudo, porsooul-lo om sous proprlos movlmontos
48
sllonclosos, o dolxor quo olo so dotormlno o sl proprlo rumo oo
concroto, o oi so dosonvolvo. Ou so podo portlr do concroto o com
o obstroto n mente (no monto) oncontro-lo no concroto. Nonhum
dostos dols cosos, porm, o do Socrotos. Noo poro os cotooorlos
quo olo roconduz o rolocoo. O obstroto do Socrotos umo doslonocoo
complotomonto som contoudo. Elo porto do concroto o chooo oo quo
ho do mols obstroto, o lo ondo o lnvostloocoo dovorlo comocor, olo
tormlno. O rosultodo o quo olo chooo proprlomonto o dotormlnocoo
lndotormlnodo do puro sor: omor , pols, o odondo, quo nostololo,
busco, noo nonhumo dotormlnocoo, dodo quo lsto moromonto
umo rolocoo com umo colso quo noo dodo. Do mosmo modo
podor-so-lo roportor tombm o conhoclmonto o um concolto com-
plotomonto noootlvo, dotormlnondo-o como oproprlocoo, oqulsl-
coo, pols osto ollos monllostomonto umo dos rolocoos do
conhoclmonto com o conhocldo, mos por outro lodo o conhoclmon-
to tombm posso. Mos osslm como o obstroto no slonlllcodo do
ontoloolco tom o suo volldodo no ospoculotlvo, osslm tombm o
obstroto onquonto noootlvo tom o suo vordodo no lrnlco.
Estomos oqul novomonto dlonto do umo dupllcldodo om
Plotoo: o dosonvolvlmonto dloltlco lovodo o cobo ot dosoporocor
no puromonto obstroto: dopols comoco umo outro ospclo do doson-
volvlmonto quo quor lornocor o ldlo, mos dodo quo osslm o ldlo
noo osto numo rolocoo nocossorlo com o dloltlco, vomos ontoo quo
lmprovovol quo todo osto ovolucoo portonco o um so. Mos por
outro lodo noo so podo orbltrorlomonto otrlbulr umo colso o um o
outro colso o outro, so poro quo codo um rocobo oloumo colso.
Socrotos o Plotoo dovom tor tldo codo um o suo vlsoo dos colsos, os
quols, por mols dllorontos quo tonhom sldo, dovom tor tldo pontos
Je concJncu essencus: umo concopcoo roncu (pols o dloltlco
onquonto tol noo constltul nonhumo concopcoo quo osto[o om umo
rolocoo ossonclol com o porsonolldodo) o umo concopcoo especulu-
tou. Em quo modldo ontoo o dosonvolvlmonto quo Socrotos opro-
sonto sooulndo Dlotlmo loz o ossunto ovoncor, o quol slonlllcocoo
dovo sor otrlbuido dlcotomlo omor o o bolo (no quol o momonto
noootlvo llco polo oxtorlor, o o momonto posltlvo um qulotlsmo
prooulcoso o lndolonto, quondo oo controrlo umo trlcotomlo os vorlo
lmodlotomonto [untos, som so oxpor, como Dlotlmo, o vor o bolo
novomonto como o bolo om sl, oloo puromonto obstroto, como so
mostroro mols odlonto) - tudo lsso dovorol oxomlnor clrcunstonclo-
domonto por ocosloo do ostudo do mitlco nos dlolooos.
Aludl, nos poolnos ontorloros, obsorvocoo oorol do quo no
8unquete buscodo um complomonto poro o quo llco loltondo no
49
concopcoo dloltlco otrovs do rocurso do tornur osioel nu pessou
do Socrotos o omor, do modo quo os oloolos sobro o omor ocobom
om um oloolo sobro Socrotos. Emboro osto domonstrocoo do ldlo
om umo porsonolldodo so[o slmplos momonto no proprlo ldlo, olo
tom mosmo osslm, o [ustomonto onquonto tol, o suo lmportnclo no
dosonvolvlmonto. O movlmonto dloltlco om Plotoo, [ustomonto
porquo olo noo o dloltlco do proprlo ldlo, por mols onoonhoso
quo so[o o pusso com quo olo so movo, pormonoco, oposor do tudo,
ostronho ldlo mosmo. Por lsso, onquonto os domols orodoros
totoovom como cobro-cooo procuro do ldlo, Alcobiodos om suo
bobodolro o ooorro com lmodloto soouronco. Entrotonto ho quo
obsorvor oqul quo o clrcunstnclo do Alcobiodos ostor bbodo poroco
lndlcor quo somonto numo lmodlotldodo potonclodo olo osto soouro
nosto rolocoo omoroso, o quo om ostodo sobrlo dovo tor provocodo
nolo todo oquolo lncortozo do lnsoouronco, onoustlonto o mosmo
osslm doco. So otontormos, com ololto, poro o modo como osto
reludo umorosu dovo tor sldo ostobolocldo, rolocoo quo tovo luoor
ontro Socrotos o Alcobiodos, toromos som duvldo quo dor rozoo o
Alcobiodos quondo comonto como Socrotos oscornoclo dolo por
couso do sou omor, o quondo ocrosconto: E noo somonto o mlm
olo trotou dosto monolro, mos tombm o Cormldos, lllho do Glouco,
o Eutldomo, lllho do Dioclos, o multos outros, quo olo onoono
oporontondo sor o omonto, poro ontoo, om voz do omonto, tornor-so
o omodo. Por lsso Alcobiodos noo consoouo llvror-so dolo. Com
todo o posslonolldodo so lloo o Socrotos: Ouondo o oscuto, boto-mo
o corocoo multo mols vlolontomonto do quo oos corlbontos om suos
doncos soorodos, o loorlmos mo oscorrom sob o ololto do sous
dlscursos.
Outros orodoros noo sorlom copozos do produzlr tol ololto
sobro olo, quo porcobo o controoosto sou ostodo do oscrovldoo. Slm,
o vldo om tol ostodo lho poroco lnsuportovol. Fooo dolo como dos
sorolos, locho sous ouvldos poro noo tor do onvolhocor sontodo oo
sou lodo: o ot chooo o doso[or multos vozos quo Socrotos noo
ostlvosso vlvo, o contudo sobo quo so lsso ocontocosso sorlo o colso
mols doloroso poro olo. Esto como quo mordldo por umo sorponto
ou por oloo olndo mols doloroso o no luoor mols sonsivol, lsto , no
corocoo o no olmo. Ouo osto rolocoo do omor ontro Socrotos o
Alcobiodos oro do ordom lntoloctuol, ou noo proclso, noturolmonto,
rocordor. Mos so porountormos o quo quo hovlo om Socrotos quo
lozlo umo tol rolocoo noo oponos possivol, mos nocossorlo (pols
Alcobiodos obsorvo, ollos, corrotomonto, quo noo oro so olo quo so
oncontrovo numo tol rolocoo com Socrotos, mos quoso todos oquolos
50
quo trotovom com olo), ontoo ou noo sol nodo quo slrvo do rosposto,
o noo sor lsto: quo oro u ronu Je 5ocrutes. Com ololto, so o rolocoo
omoroso dolos tlvosso conslstldo num rlco lntorcmblo do ldlos, ou
num coploso llulr do um lodo o numo rocopcoo oorodocldo do outro
lodo, ontoo cortomonto olos torlom tldo o torcolro, om quo so
omorlom mutuomonto, ou so[o, no ldlo, o umo tol rolocoo noo torlo
por consooulnto [omols provocodo umo lnqulotocoo too opolxono-
do. Mos [ustomonto porquo do ossnclo do lronlo [omols dosmos-
coror-so, o porquo do outro lodo lho louolmonto ossonclol trocor
do moscoro monolro do Protou, por lsso quo olo dovlo nocosso-
rlomonto proporclonor oo [ovom omonto tontos ponos.
32
Entrotonto,
so olo osslm tom oloo do ropulslvo om sl, cortomonto tombm tom
oloo do oxtroordlnorlomonto sodutor o losclnonto. O dlslorcodo o o
mlstorloso quo olo tom om sl, o comunlcocoo toloorollco quo olo
lnououro, [o quo um lrnlco sompro dovo sor comproondldo
dlstnclo, o lnllnlto slmpotlo quo olo prossupoo, o luooz mos lndos-
crltivol lnstonto do comproonsoo, quo roprlmldo lmodlotomonto
polo modo do lncomproonsoo, tudo lsso cotlvo com locos lndlssolu-
vols. Por lsso, so o lndlviduo no prlmolro lnstonto so sonto llborodo
o oxpondldo polo contoto do lrnlco, quo so obro dlonto dolo, no
lnstonto sooulnto o lndlviduo osto om sou podor, o provovolmonto
lsto quo Alcobiodos quor dlzor quondo comonto o quonto so sontlom
onoonodos por Socrotos, quondo osto om voz do omonto so mostrovo
como o omodo. Dodo quo, olm dlsso, ossonclol oo lrnlco [omols
onunclor o ldlo como tol, mos oponos suoorl-lo luoozmonto, o tomor
com umo dos moos o quo dodo com o outro, o possulr o ldlo
como proprlododo possool, o rolocoo noturolmonto so torno olndo
mols oxcltonto. E osslm ontoo dosonvolvou-so sllonclosomonto no
lndlviduo o doonco, quo too lrnlco como todos os outros colsos
quo consomom, o quo loz o lndlviduo sontlr-so no molhor ostodo
quondo o suo dlssolucoo osto mols proxlmo. O lrnlco oquolo
vomplro quo suoo o sonouo do omonto, o dondo-lho umo sonsocoo
do lroscor com o obonor do suos osos, ocolonto-o ot o sono chooor
o o otormonto com sonhos lnqulotos.
Podor-so-lo porountor: poro quo todo osto dosonvolvlmonto
Rospondorol: ho umu Juplu llnolldodo. Prlmolromonto, poro mostror
quo mosmo no concopcoo quo Alcobiodos tlnho do Socrotos, o lronlo
nolo o ossonclol, o, o sooulr, poro lndlcor quo o rolocoo do omor
quo ocorrou ontro Socrotos o Alcobiodos, o o oscloroclmonto sobro
o ossnclo do omor, quo doi oxtroimos, soo noootlvos. Ouonto oo
prmero ponto, tomos do rocordor quo houvo quom qulsosso provor,
ovocondo o ontuslosmo com quo Alcobiodos comonto suo rolocoo
51
com olo
33
, o nocossldodo do tor hovldo umo orondo plonltudo
posltlvo om Socrotos. Mos prollmlnormonto poroco sor lmportonto,
mosmo osslm, lnvostloor um pouco mols do porto o noturozo dosto
ontuslosmo. Um tol ontuslosmo poroco sor o oqulvolonto, no torrono
do sontlmonto, doqullo quo no torrono lntoloctuol Lo Rocholoucould
donomlno lo jore Je lu ruson (o lobro do rozoo). So oloumo outro
colso pudosso tor provocodo osto ontuslosmo om Alcobiodos (pols
quo o lronlo copoz dlsto, ou [o procurol mostror ontorlormonto),
ontoo lsto cortomonto dovorlo sor lndlcodo no dlscurso olooloso do
Alcobiodos. E o quo voromos oooro. Alcobiodos subllnho os coroc-
toristlcos do Sllono om Socrotos: Socrotos dlz quo lonoronto om
todos os ossuntos o quo nodo sobo. Esto lormo noo tiplco do Sllono
Cortomonto: pols oquolo com quo por loro olo so rovosto, como o
Sllono osculpldo: mos lo dontro, umo voz oborto, do quonto sobodo-
rlo lmoolnols, componholros do bobldo, ostor olo cholo! ... Elo so
oculto dlonto dos homons o so dlvorto sompro com lsso, mos, so llco
srlo o obro o sou lntorlor, ou noo sol so oloum [o vlu os lmooons
dlvlnos quo ho om suo olmo. Eu [o os vl umo voz, o olos mo porocorom
too dlvlnos, too dourodos, bolos o odmlrovols oclmo do quolquor
modldo, quo ou, no mosmo lnstonto, docldl quo proclsovo lozor tudo
o quo Socrotos ordonosso. Aqul ontoo proclso obsorvor o sooulnto.
Por um lodo, noo locll lozor umo ldlo doqullo quo Alcobiodos
proprlomonto quor dlzor, o nosto sontldo noo totolmonto doscobldo
ollrmor quo nom mosmo Alcobiodos tlnho umo ldlo totolmonto cloro
o rospolto do ossunto. Por outro lodo, o proprlo Alcobiodos lndlco
quo so multo roromonto Socrotos so monllostoro dosto monolro. E
so porsooulrmos mols odlonto os lndlcocoos mosmos do Alcobiodos,
ontoo voromos quo olo omprooo o oxprossoo: ou [o os vl umo voz.
Elo contomplou ostos lmooons dlvlnos. So so dovo ponsor o quo lsto
posso slonlllcor, cortomonto so toro do ponsor no prosonco dlvlno do
porsonolldodo quo sustontovo o lronlo, mos com lsso olndo noo so
dlsso do Socrotos nuJu mus do quo so podo dlzor dolo como ronco.
Tols lnstontos-do-tronsllourocoo, porm, comprovom, no moxlmo,
o prosonco do umo plonltudo dlvlno secretu lkutu krupsn}, do modo
quo noo so podo dlzor quo oro o plonltudo dlvlno o quo ontuslosmo-
vo. So rocordormos olm dlsso quo o olomonto proprlo do Socrotos
oro o dlscurso, o convorsocoo, ontoo poroco roolmonto quo Alcobio-
dos omprooo o oxprossoo vor com umo ospclo do nloso: osslm
tombm surproondonto ouvlr Alcobiodos dlzor: Fol osto som
duvldo um ponto om quo om mlnhos polovros ou dolxol possor, quo
tombm os sous dlscursos soo multo somolhontos oo Sllono quo so
ontroobro. Allos, lsto poroco tombm lndlcor quo o ossonclol oro o
porsonolldodo do Socrotos, polo quol Alcobiodos ostovo onomorodo,
52
por oquolo hormnlco dotormlnocoo noturol, quo ontrotonto so
consumovo numo rolocoo noootlvo do sl poro com o ldlo o num
onlolopslco llxor-so om sl mosmo. E corto quo Alcobiodos dlz quo
tols dlscursos, quondo o oonto os vlo obortos, orom prlmolromonto
os mols rozoovols o looo os mols dlvlnos, quo contlnhom orondo
quontldodo do lmooons do vlrtudo o quo tlnhom o molor obronon-
clo. Mos mosmo no coso do quo lsto tlvosso sldo o quo mols so
dostocovo nos dlscursos do Socrotos, olndo noo ostorlo oxpllcodo do
ondo provlnho todo o lnqulotudo opolxonodo, todo o domonioco
om sou omor, dodo quo ontoo ontos so dovorlo osporor quo o
convivlo com Socrotos tlvosso contrlbuido poro dosonvolvor om
Alcobiodos o ossnclo lncorruptivol do um ospirlto tronqullo.
Vomos por lsso tombm quo tudo so oncorro com Socrotos,
om suo lronlo, orromossondo novomonto Alcobiodos no mor ondu-
lonto, o osto, oposor do suo ombrloouoz, do sou ontuslosmo o do suos
orondos polovros, noo consoouo proorodlr om suo rolocoo com
Socrotos. Slm, Alcobiodos olndo proclso oouontor mols colsos: osslm
como olo num doso[o sonsuol so doltoro sob o monto do Socrotos
o com ombos os brocos onvolvoro osto homom dlvlno o vordodolro-
monto odmlrovol, o llcoro osslm doltodo o nolto todo, o dosprozodo,
rldlculorlzodo, lnsultodo oposor do suo bolozo, noo so lovontoro do
lolto do Socrotos do outro monolro do quo so tlvosso dormldo com
um pol ou um lrmoo, osslm tombm oooro olo tom do oouontor quo
Socrotos o olosto do sl novomonto com o obsorvocoo do quo olo
hovlo lolto todo o sou dlscurso por clumo do Aootoo: como so tudo
o quo dlssosto noo tlvosso sldo om vlsto dlsso, do mo lndlspor com
Aootoo, dodo quo tu crs quo dovo omor-to o o nonhum outro, o
quo Aootoo por tl quo dovo sor omodo, o por nonhum outro. -
Vo[omos om soouldo os lndlcocoos quo osto oxposlcoo nos do sobro
o noturozo do omor tol como oro o do Socrotos: nos nos convonco-
romos do quo o toorlo o o proxls ostovom do ocordo. O omor oqul
doscrlto o do lronlo, omor lrnlco, mos o lronlo o nequtoo no
umor, o lncltomonto do omor, corrospondondo, no torrono do
lntollonclo, s trocos, s rusoos do nomorodos no rolno do omor
lnlorlor. E lndlscutivol quo ho no lrnlco, poro rocordor mols umo
voz, um lundo orlolnol, um volor constonto, porm o moodo quo olo
loz clrculor noo tom o volor nomlnol, mos , como popol-moodo, um
nodo, o mosmo osslm todo o sou lntorcmblo com o mundo so olotuo
nosto tlpo do moodo. A plonltudo nolo umo dotormlnocoo noturol,
o por lsso, nom olo so oncontro nolo no lmodlotldodo como tol, nom
olo odqulrldo otrovs do rolloxoo. Asslm como proclso um olto
orou do soudo poro sor doonto, mos o soudo noo obsorvodo no
53
plonltudo posltlvo, o slm no lorco vltol com quo constontomonto
ollmonto o doonco, osslm tombm ocorro com o lrnlco o o plonltudo
posltlvo nolo. Esto noo so dosonvolvo om plonltudo do bolozo: slm,
o lrnlco ot procuro dlsslmulor os tubos do moroulhodor quo o lloom
com o or otmoslrlco quo o ollmonto.
Umo obsorvocoo olndo, porm, ontos do ou dolxor o 8unque-
te. Bour loz o bolo obsorvocoo do quo o 8unquete so oncorro com
Aootoo o Arlstolonos (os momontos dlscurslvos) oo llnol ombrlooo-
dos, onquonto somonto Socrotos pormonoco sobrlo como o unldodo
do cmlco o do troolco: Bour rocordo louolmonto o onoloolo, oos
mous olhos lnlollz, quo Strouss ostobolocou ontro osto conclusoo do
8unquete o o tronsllourocoo do Crlsto no monto. No modldo quo
possivol dlzor quo Socrotos dovo lornocor u unJuJe do cmlco o do
troolco, ovldontomonto lsto so podo ocontocor no modldo quo o
proprlo lronlo osto unldodo. So o oonto qulsor lmoolnor quo
Socrotos, dopols quo todos [o ostovom ombrlooodos, moroulhoro om
sl mosmo conlormo ontloo hoblto, ontoo olo podorlo lornocor, com
osto llxor os olhos oxtotlcomonto poro o lronto, umo lmooom plostlco
do unldodo obstroto do cmlco o do troolco, do quo oqul so podo
lolor. Olhor llxo podo donotor, com ololto, ou um moroulhor om
contomplocoo (osto sorlo sobrotudo o olhor llxomonto quo so oncon-
tro nos toxtos plotnlcos): ou osto olhor llxo podo doslonor, como
costumomos dlzor, quo noo so ponso om nodo, um nodo ponsor, no
modldo quo o nodo quoso so torno sonsivol poro oloum. Umo tol
unldodo suporlor, Socrotos oro bom copoz do lornocor, mos osto
unldodo o unldodo ubstrutu e nequtou no nodo.
PROTGORAS
Possorol oooro o trotor o Protoooros do umo monolro somo-
lhonto, poro mostror como todo o movlmonto dloltlco, quo oqul
o unlco quo so dostoco, tormlno no totolmonto noootlvo. Antos
porm do possor o lsto, dovo hovor luoor oqul poro umo obsorvocoo
mols oorol no toconto oos dlolooos do Plotoo, o ou crolo quo um
luoor odoquodo, [o quo Protoooros o prlmolro dlolooo quo do
ocosloo o lsto. Coso so quolro dlvldlr os dlolooos do Plotoo, ou crolo
quo o mols corroto sooulr o dlstlncoo lolto por Schlolormochor ontro
os dlolooos nos quols o Juloqco um momonto ossonclol o o
54
lnconsovol lronlo oro soporo, oro lloo o dlsputo o os dlsputontos, o
os dlolooos construtoos, quo so coroctorlzom por umo oxposlcoo
ob[otlvo o clontillco. Estos ultlmos soo: o Republcu, o Tmeu o o
Critus. No quo tonoo o ostos dlolooos, tonto o trodlcoo quonto o sou
proprlo corotor lntorno os romoto ultlmo otopo do dosonvolvlmon-
to. Nossos dlolooos, o lormo do porounto proprlomonto um mo-
monto ultropossodo, o lntorlocutor, oo rospondor, oporoco mols
como umo tostomunho lnstrumontol, como um roprosontonto do
comunldodo com sou Slm o Amm, om sumo, noo so dlolooo, noo
so convorso mols. Alm dlsso, o lronlo om porto tombm dosoporoco.
Mos so nos rocordomos o quoo nocossorlo oro poro Socrotos o
convorsor, o como olo constontomonto oponos colocovo o opcoo
ontro so olo dovorlo porountor o o outro rospondor ou so o outro
porountorlo o olo rospondorlo
34
, ontoo oqul cortomonto voromos
umo dlloronco ossonclol ontro Plotoo o Socrotos, quor Plotoo o tlvosso
concobldo consclontomonto, quor o tlvosso roproduzldo com lldoll-
dodo lmodloto. Com ostos dlolooos construtlvos ou torol multo pouco
o vor, dodo quo olos noo podom lornocor nonhumo contrlbulcoo
poro o concopcoo do porsonolldodo do Socrotos, nom quonto oo quo
olo oro om roolldodo, nom quonto oo modo como Plotoo o ropro-
sontovo poro sl: pols quolquor um quo conhoco oloumo colso dossos
dlolooos cortomonto porcoboro om quo rolocoo totolmonto oxtorlor
o porsonolldodo lolonto osto com o ob[oto, do modo quo o nomo
Socrotos quoso so tornou um nomen uppellutoum (substontlvo
comum) quo oponos doslono o lolonto, o quo dlscurso. Acrosconto-so
o lsso quo o cordoo umblllcol quo lloo o dlscurso oo orodor lol
cortodo, do modo quo so mostro como oloo complotomonto cosuol
quo o lormo do dlolooo olndo so[o omprooodo, o o oonto quoso
dovorlo ostronhor quo Plotoo, quo no Republcu dosoprovo o oxpo-
slcoo potlco oposto oo slmplos roloto, noo tonho lolto o oxposlcoo
do dlolooo codor luoor o umo lormo clontillco mols rlooroso.
Umo orondo porto doquolos prlmolros dlolooos tormlno sem
resultuJo, ou, como Schlolormochor obsorvo, todos os dlolooos quo
ontos do Republcu trotom do umo ou outro vlrtudo noo doscobrom
o corroto oxpllcocoo: cl. Plutons Werke, 3 porto, t. l, p. 8: Asslm
trotovo o Protqorus o quostoo do unldodo o Ju ensnublJuJe do
vlrtudo, mos som ostobolocor o concolto dosto, osslm tombm no
Loquos o coso do corooom o no Cormldos, do sonsotoz. E como
tombm o oposlcoo ontro omloo o lnlmloo constltul um lmportonto
momonto no quostoo do [ustlco, nos podomos oqul monclonor o
Liss. Slm, quo olos so oncorrom som rosultodo, podo-so olndo
dotormlnor do monolro mols proclso dlzondo quo olos ocobom num
55
resultuJo nequtoo. Como oxomplo dlsto dovo sorvlr oooro o Prot-
qorus, osslm como tombm o prlmolro llvro do Republcu, quo do
ocordo com o obsorvocoo do Schlolormochor louolmonto ocobo som
rosultodo. lsto ontrotonto do orondo lmportnclo poro osto lnvostl-
oocoo, pols so so troto do doscobrlr o olomonto socrotlco (Jet
5ocrutske}, osto dovo sor docorto procurodo nos prlmolros dlolooos.
So o ntendo do dlolooo Protqorus dor um lmpulso poro
umo rosposto oxoustlvo o dollnltlvo oos problomos contldos no
dlolooo (sobro o unldodo do vlrtudo o o posslbllldodo do sor olo
onslnodo), ou so, como Schlolormochor ocrodlto, osto lntoncoo noo
conslsto om nonhum ponto portlculor o consoquontomonto lnco-
monsurovol com os torolos obordodos no dlolooo, o plonondo por
sobro o con[unto so so roollzo no llustrocoo purlllcodo o ro[uvonos-
cldo do mtodo socrotlco, quo oporoco otrovs do sucosslvo doso-
poroclmonto do todo o quolquor ponto portlculor, ols o quo ou noo
quoro oqul docldlr, mos oponos obsorvor quo do bom orodo posso
ostor do ocordo com Schlolormochor, contonto quo o loltor slmplos-
monto rocordo quo o mtodo, sooundo o mou modo do vor, noo
conslsto no dloltlco do lormo do porounto onquonto tol, porm no
dloltlco quo porto do lronlo o rotorno lronlo, no dloltlco suston-
todo polo lronlo. Socrotos o o sollsto llcom, portonto, oo llnol do
dlolooo, osslm como os lroncosos dlzom (proprlomonto do umo so
possoo): os-u-os uu ren (lronto oo nodo): olos llcom um dolronto
oo outro, osslm como dols corocos quo opos umo lonoo dlsputo
llnolmonto oncontrorom um ponto. Dosdo looo, o quo poro mlm
ossonclol nosto dlolooo noturolmonto todo o estruturu roncu quo
ho nolo. Pols o loto do noo so tor chooodo o oloumo rosposto
oxoustlvo, doclslvo poro os problomos lovontodos, oqulvolorlo oo
dlto do Schlolormochor, do quo o dlolooo tormlno som rosultodo:
mos lsso olndo noo sorlo nodo lrnlco, dodo quo o lntorrupcoo do
lnvostloocoo podorlo om porto bosoor-so numo puro contlnonclo,
do ondo procodorlom dosdobromontos oo lnllnlto, o om porto
podorlo ostor lloodo o umo prolundo nostololo por llvror-so, orocos
o um nosclmonto porlolto, dos ostrols doros ontorloros, ou com
outros polovros: o dlolooo podorlo tomor consclnclo do sl como um
momonto dontro do umo lnvostloocoo comploto. Asslm o dlolooo
tormlnorlo multo bom som rosultodo, mos osto som rosultodo noo
sorlo do monolro oloumo ldntlco com um rosultodo noootlvo. Um
rosultodo noootlvo proclso sompro sor um rosultodo: o um rosultodo
noootlvo om sou ostodo mols puro o som mlsturo so o lronlo quo
podo proporclonor: pols ot mosmo o cotlclsmo poo sompro oloo,
onquonto o lronlo, polo controrlo, ronovo constontomonto, como
56
oquolo volho bruxo, o tontotlvo cortomonto dlono do Tntolo, do
prlmolro dovoror tudo, o por llm dovoror-so o sl mosmo tombm,
ou, como convm s bruxos, dovoror sou proprlo ostmooo.
O dlolooo, por lsso, montm multo bom u conscncu Jestu
jullu, ollos, por osslm dlzor, olo ot soborolo com umo corto sotlslocoo
todo o onconto do onlqullocoo, o noo oponos so dololto com o
dostrulcoo do sollsto. Socrotos mosmo dlz: ... o conclusoo otuol do
nosso dlolooo so lovonto contro nos como um homom o rlr do nos,
o so pudosso lolor dlr-nos-lo: Sols multo lnconsoquontos, Socrotos o
Protoooros! Com ololto, dopols do Protoooros tor obondonodo o
oxposlcoo domonstrotlvo, os dols contondoros hovlom tontodo todos
os lormos do luto, prlmolromonto Socrotos sondo o quo porountovo
o Protoooros o quo rospondlo, dopols osto porountondo o oquolo
rospondondo, o llnolmonto Socrotos roossumlndo o popol do lntor-
rooonto o Protoooros rospondondo, numo dlsputodo zonooburrlnho,
poro usor umo oxprossoo tonto quonto possivol llustrotlvo, o oo llnol
do tudo lsso surolo o curloso lonmono: Socrotos dolondo o quo
quorlo otocor, o Protoooros comboto oqullo quo protondoro dolon-
dor. Todo osso dlolooo rocordo o conhocldo dlsputo ontro um
cotollco o um protostonto, quo tormlno codo um convoncondo o
outro, do modo quo o cotollco llco protostonto o o protostonto
cotollco
35
: so quo oqul nosto dlolooo o rldiculo ossumldo no
consclnclo lrnlco. Ho umo objedo quo podorlo sor lovontodo oqul
o quo ou lovorol tonto mols om consldorocoo quonto somonto um
loltor otonto sorlo copoz do loz-lo. Podorlo do loto porocor quo
Plotoo tlvosso colocodo o olovonco lrnlco poro [ooor polos oros,
numo vlooom polos ostrolos oxtromomonto onorocodo, noo oponos
Protoooros, mos tombm Socrotos: o omboro osto ultlmo tonho so
llvrodo do monolro multo dlvortldo do tol conlusoo, ou proclso
prolblr-mo do ocoltor umo tol lntorprotocoo [ustomonto por couso
dolo. Com ololto, o proprlo Socrotos quom loz oquolo obsorvocoo:
o quolquor loltor quo tonho um minlmo do slmpotlo noo podoro
dolxor cortomonto do lmoolnor oquolo sorrlso lrnlco dlscutlndo com
sorlododo lrnlco o o portlr doi so oslorcondo omblouomonto poro
doi so llvror, sorrlso quo ocomponho o suo odmlrocoo lrnlco dlonto
do loto do quo todo o [ooo ocobou noquolo rosultodo, o o surproso
com quo olo v Protoooros doscobrlr o quo olo nocossorlomonto soblo
quo Protoooros tlnho do doscobrlr, dodo quo olo mosmo o tlnho
oscondldo.
lsso o rospolto do todo o ostruturo do dlolooo ou do lormo no
dlolooo. So nos voltormos oooro poro o conteuJo, lsto , poro os
problomos oi ontrolocodos, o quo como bollzos nos plstos do corrldo
57
lornocom os pontos llxos om volto dos quols os odvorsorlos so
movlmontom, buscondo rocor codo voz mols ronto, possor por olos
codo voz mols doprosso, ontoo ou crolo quo om todo o con[unto so
doscobrlro umo ronu nequtou somolhonto.
E o coso ospoclolmonto do prlmolro quostoo: so o vlrtudo
umo so. Socrotos lovonto ontoo o quostoo, so o [ustlco, o prudnclo
o o plododo otc. soo portos do vlrtudo ou slmplosmonto nomos poro
umo unlco o mosmo colso: o o sooulr, so soo portos do mosmo modo
como os portos do rosto, ou so[o, boco, norlz, olhos o orolhos, ou
ontos soo como os portos do ouro, quo om nodo so dlloronclom umo
dos outros mutuomonto o nom do todo, o noo sor no tomonho. Som
ontror nos dotolhos do umo dlscussoo pormonorlzodo do vorlodo
solistlco quo do ombos os lodos omprooodo, rocordorol oponos quo
o oroumontocoo do Socrotos vlso o onulor o rolotlvo doslouoldodo
ontro os dllorontos vlrtudos poro solvor o unldodo, o Protoooros, oo
controrlo, tom constontomonto om vlsto o doslouoldodo quolltotlvo,
mos por lsso mosmo coroco do um loco do unloo quo tlvosso
condlcoos do obrocor o rounlr o rlco multlpllcldodo. A ldlo do
modlocoo noo suroo, portonto, dlonto dolo, quo ondo s opolpodolos
nosto cropusculo quondo, poro rolvlndlcor o unldodo, so ooorro
llrmomonto ldlo do modlocoo sub[otlvodo quo ropouso sobro o
ldontldodo do louoldodo o do doslouoldodo. Em oorol, dlz olo, todos
os colsos so ossomolhom num corto ospocto. Mosmo o bronco so
ossomolho do umo corto monolro oo proto, o o duro oo molo, o osslm
tombm todos os colsos quo porocom sor os mols controrlos umos s
outros. A unldodo do vlrtudo
36
, polo controrlo, sooundo o concopcoo
do Socrotos, como um tlrono quo noo tom corooom poro domlnor
o mundo rool, o quo prlmolro ossosslno todos os sous sudltos, o llm
do podor ontoo, com todo soouronco, oroulhosomonto domlnor o
rolno slloncloso dos sombros doscolorldos. So o plododo noo
[ustlco, osslm oroumonto Socrotos, ontoo tombm o sor plodoso o
mosmo como o sor noo-[usto, lsto , ln[usto, l., implo. Ouolquor um
porcobo locllmonto o quo ho do solistlco no oroumontocoo do
Socrotos. Mos oqullo quo ou quoro sollontor ospoclolmonto quo o
unldodo do vlrtudo llco oncorrodo om sl mosmo do monolro too
obstroto, too oooistlco, quo so torno oponos oquolo rocllo no quol os
vlrtudos portlculoros, como vololros bom corrooodos, oncolhom o so
quobrom. A vlrtudo porcorro, como um suovo murmurlo, como um
ostromoclmonto, suos proprlos dotormlnocoos, som quo olo so torno
porcoptivol, poro nom dlzor ortlculodo, om oloumo dolos: como so
ou lmoolnosso quo codo soldodo osquocosso o polovro do ordom no
mosmo lnstonto om quo o murmurosso oo ouvldo do sou vlzlnho, o
58
oi ou ponsorlo numo lllolro lnllndovol do soldodos: como so noo
oxlstlsso o polovro do ordom, o osslm oproxlmodomonto, o quo
ocorro com o unldodo do vlrtudo. Em prlmolro luoor, cloro quo o
dotormlnocoo do vlrtudo, do quo olo uno no sontldo om quo
Socrotos o ollrmo, noo proprlomonto nonhumo dotormlnocoo,
dodo quo o onunclocoo ossoprodo do monolro mols lroco possivol
do suo oxlstnclo, o nosto ocosloo bosto quo ou rocordo, poro
oscloroclmonto odlclonol, o ooudo ovollocoo do Schlolormochor, quo
so oncontro om suo Doqmtcu, sobro o slonlllcocoo do coroctoristlco
do Dous, do olo sor uno: o om sooundo luoor, oquolo dotormlnocoo
umo dotormlnocoo noootlvo, dodo quo osto unldodo quo osto-
bolocldo too lnsoclol quonto possivol. O ronco conslsto om quo
Socrotos subtrol monhosomonto o Protoooros todo o quolquor vlrtu-
do concroto o modldo quo dovo roconduzl-lo unldodo volotlllzo-o
complotomonto: o sojistco o quo lho do o lorco quo o copoclto
poro lsso: o osslm nos tomos uo mesmo tempo o lronlo sustontodo
polo dloltlco solistlco o o dloltlco solistlco ropousondo no lronlo.
No quo tonoo sooundo quostoo, so o vlrtudo podo sor
onslnodo, conlormo o oplnloo do Protoooros, ou noo podo sor
onslnodo, conlormo o oplnloo do Socrotos, oquolo noturolmonto
lnslsto domols no momonto dlscroto, oo lozor com quo umo vlrtudo
so dosonvolvo totolmonto s custos do outro, o onquonto unldodo,
osto[o prosonto no lndlviduo rospoctlvo, osslm coroondo oloum quo
olndo osto corrondo no plsto. Socrotos, oo controrlo, sustonto o
unldodo do um tol modo quo olo, oposor do ostor do posso do um
onormo copltol, contlnuo pobro, dodo quo noo o podo tornor
locundo. A proposlcoo socrotlco, do quo o vlrtudo noo podo sor
onslnodo, poroco contor um olto orou do posltlvldodo, vlsto quo
roduz o vlrtudo, ou o umo dotormlnocoo noturol, ou o oloo do
lotolistlco. Mos o vlrtudo concobldo como hormonlo lmodloto om suo
lotolistlco Jsporu , do quolquor monolro, num outro sontldo, umo
Jetermnudo complotomonto nequtou. Por outro lodo, o toso do
quo o vlrtudo podo sor onslnodo dovo sor comproondldo do tol
monolro, quo um vozlo orlolnol no homom so[o proonchldo pouco
o pouco otrovs do um onslno, mos osto umo controdlcoo, dodo
quo oloo quo obsolutomonto ostronho oo homom [omols podoro
sor lntroduzldo nolo: ou ontoo osso toso o oxprossoo do umo
dotormlnocoo lntorno do vlrtudo quo so dosonvolvo oroduolmonto
sob umo sucossoo do onslnos, o prossupoo osslm o suo prosonco
orlolnol.
O oquivoco do sollsto osto om quo protondo lntroduzlr oloo no
homom: o socrotlco, oo controrlo, om nooor om todo o quolquor
59
sontldo quo o vlrtudo posso sor onslnodo. E osslm ovldonto quo
osto concopcoo socrotlco noootlvo: com ololto, olo nooo o vldo, o
dosonvolvlmonto, om sumo, nooo o hlstorlo om sou sontldo mols
comum o mols vosto. O sollsto nooo o orlolnol, Socrotos, o hlstorlo
subsoquonto. - So porountormos olm dlsso o quo consldorocoo
mols oorol dovo roportor-so osto vlsoo socrotlco, om quol totolldodo
olo so bosolo, ontoo ovldontomonto o remnscncu no sontldo quo
so otrlbul o olo: mos romlnlscnclo [ustomonto o dosonvolvlmonto
rotroorodo, roorosslvo, o com lsso o lmooom oposto do quo so
chomo ostrltomonto dosonvolvlmonto. Nos tomos osslm, noo oponos
umo dotormlnocoo noootlvo no proposlcoo do quo o vlrtudo noo
podo sor onslnodo, mos tombm umo dotormlnocoo roncumente
nequtou, quo so movo om dlrocoo complotomonto oposto. A vlrtudo
osto too lonoo do podor sor onslnodo, quo ot, polo controrlo, so sltuo
bom poro tros do lndlviduo, too ontos dolo, quo ot sorlo do so tomor
quo olo ostlvosso osquocldo. Em tormos plotnlcos, lsto slonlllcorlo
lortolocor o oxlstnclo com o ponsomonto odlllconto do quo o
homom noo [ooodo loro do moos vozlos no mundo o quo polo
romlnlscnclo olo podo tomor consclnclo do sou rlco doto: om
tormos socrotlcos, lsto slonlllcorlo lnvolldor todo o roolldodo o romo-
tor o homom o umo romlnlscnclo quo constontomonto so rotrol mols
o mols rumo o um possodo quo rocuo olo mosmo no tompo, como
o orloom doquolo nobro lomillo quo nlnoum chooovo o lombror. E
bom vordodo quo Socrotos noo dolondo osto toso, mos nos voromos
quo o quo olo coloco no luoor dolo noo monos lrnlco. Ouo o
vlrtudo podo sor onslnodo ou noo o podo sor, ot oooro ou o concobl
no sontldo do lozor oxporlnclo, ou ontondl o quostoo no sontldo do
oscolo do oxporlnclo, no quol o vlrtudo onslnodo o oprondldo. Nos
[o obsorvomos quo, onquonto o sollsto lovo os homons constonto-
monto oscolo, obondonondo-os dopols proprlo sorto, do tol modo
quo o oxporlnclo lrouxo o doscontinuo nunco os loz soblos, como
no hlstorlo do Jumme Gottleb (Toolllo, o bobo), Socrotos torno o
vlrtudo too osqulvo o rotroido quo olos, por osto rozoo, [omols chooom
o lozor o oxporlnclo.
Socrotos loz, ontrotonto, umo tontotlvo olndo mols prolundo
poro mostror quo o vlrtudo uno, ou so[o, olo quor doscobrlr o
outro, no quol todos os vlrtudos, por osslm dlzor, so omom mutuo-
monto, o lsto quo vom o sor o conhoclmonto. Entrotonto osto
ponsomonto noo , do monolro oloumo, lovodo o cobo ot o
prolundldodo do poloolonlsmo dosproocupodo coroctoristlco do
culturo orooo, do sorto quo o pocodo so roduz o lonornclo, oqulvo-
cocoo, oluscomonto, o posso dosporcobldo o momonto do vontodo
60
quo ho no pocodo: oroulho o obstlnocoo. Aqul, porm, no modldo
quo, poro opolor-so om torro llrmo, Socrotos dlsputo e concesss (o
portlr do pontos concordodos), olo oprosonto o bom como sondo o
oorodovol, o o conhoclmonto como o orto do comodlr, umo oproclo-
coo rollnodo no torrono do oozo. Mos no lundo, um tol conhoclmonto
onulo-so o sl mosmo, no modldo quo constontomonto olo so prossu-
poo. Asslm, o lronlo do todo o dlolooo, ontos monclonodo, so mostro
no loto do quo Socrotos, quo doclororo noo podor o vlrtudo sor
onslnodo, mosmo osslm o roduz oo conhoclmonto o comprovo osslm
o oposto: o lsto tombm ocontoco com Protoooros: mos osto lronlo
so loz notor por Socrotos oprosontor um conhoclmonto quo, como
lol dlto, llnolmonto suprlmo o sl mosmo, no modldo quo o colculo
lnllnlto do rolocoo do oozo lmpodo o suloco o proprlo oozo. Vomos
ontoo: o bom oorodovol, o oorodovol bosolo-so no oozo, o oozo
bosolo-so no conhoclmonto, o conhoclmonto num lnllnlto modlr o
posor, quor dlzor: o noootlvo conslsto numo lnsotlslocoo dosorocodo,
nocossorlomonto lloodo o umo omplrlo som llm: o lrnlco conslsto
noquolo loco bom provolto! quo Socrotos, por osslm dlzor, doso[o
o Protoooros. Dosto modo, Socrotos rotorno, num corto sontldo,
novomonto poro o suo prlmolro toso, o do quo o vlrtudo noo podo
sor onslnodo, no modldo quo o somo lnllnlto do oxporlnclo, tol como
um monto do consoontos, quonto mols so oumonto tonto monos so
dolxo pronunclor. No prlmolro potnclo, o lrnlco conslsto portonto
om oprosontor umo tol doutrlno do conhoclmonto quo onlqullo o sl
mosmo: o no sooundo potnclo o lrnlco lovo Socrotos, como por
umo cosuolldodo, o dolondor o toso do Protoooros, omboro, no
vordodo, com o suo proprlo doloso, olo o ocobo onlqullondo. Pols
sorlo complotomonto obsurdo, ollnol, odmltlr quo o Socrotos plot-
nlco pudosso ostobolocor o toso do quo o bom o oorodovol o o mol
o dosoorodovol por quolquor outro rozoo quo noo losso poro o
onlqullor.
FDON
Possorol oooro oo oxomo do FJon, um dlolooo, no quol o
mitlco prodomlnonto, osslm como o dloltlco so oncontro mols
puro no Protqorus. Nosso dlolooo soo dodos os provos do lmorto-
lldodo do olmo, o o osso rospolto ou lntroduzlrol prollmlnormonto
umo obsorvocoo do Bour (op. clt., p. 112): Esto cronco (no sobro-
vlvnclo do olmo opos o morto) lundomonto-so nos provos quo
Plotoo loz Socrotos dosonvolvor, mos ostos mosmos provos, quondo
os olhomos mols do porto, nos romotom outro voz o oloo do dlloronto,
61
quo so oncontro no rolocoo mols lmodloto com o possoo do Socro-
tos.
No ontonto, ontos do possor lnvostloocoo do noturozo dossos
provos, ou dorol o mlnho modosto contrlbulcoo poro soluclonor
(bosvoro) o quostoo do purentesco ontro o 8unquete o o FJon.
Todos sobom quo Schlolormochor o dopols dolo ontro nos Holso
colocorom ostos dols dlolooos no mols ostrolto vlnculocoo, oo odml-
tlrom quo ostos dols dlolooos oborcovom todo o oxlstnclo socrotlco,
tonto como osto tronscorrou no mundo quonto poro olm do mundo:
o oo ordonorom ossos dlolooos no clclo do todos os dlolooos plot-
nlcos, ocrodltorom quo ossos lornoclom o olomonto posltlvo poro o
5ojstu o o Politco (no modldo quo ostos ultlmos dlolooos, no oplnloo
dolos, noo hovlom otlnoldo o quo buscovom, lsto , oprosontor o
noturozo o o ossnclo do lllosolo), o lsto volorlo ospoclolmonto o
rospolto do rolocoo do 5ojstu poro com ossos dlolooos, dodo quo o
sollsto [ustomonto tlnho do sor o nooocoo do lllosolo. Ast ponso
dlloronto
37
: om suo obro Plutons Leben unJ 5clrjten (Vldo o
oscrltos do Plotoo, Lolpzlo 1816) sltuo o FJon no prlmolro llnho dos
dlolooos plotnlcos, os osslm chomodos socrotlcos, o quo poro Ast
soo quotro: Protqorus, FeJro, Gorqus o FJon (cl. p. 53). Elo
obsorvo, no toconto rolocoo ontro ossos quotro dlolooos: Corto-
monto, so o Protqorus o FeJro, dovldo oo prodominlo do mimlco
o do lrnlco, lncllnom-so poro o cmlco, o FJon docldldomonto
troolco: subllmldodo o omocoo soo o sou corotor (p. 157). Alm
dlsso olo obsorvo quo Schlolormochor torlo dosconhocldo comploto-
monto o ospirlto do composlcoo pltonlco oo colocor o FJon numo
vlnculocoo com o 8unquete: No 8unquete, o soblo holnlco
oprosontodo como um porlolto orotlco: no FJon, oo controrlo,
dosoporoco o holonlsmo sorono, do bolozo colostlol, o o Socrotos
orooo vom o sor ldoollzodo como um brmono hlndu, quo vlvo
somonto no nostololo do umo rounlllcocoo com Dous, o cu[o lllosollo
portonto consldorocoo do morto ... Elo (o ospirlto) looo do sonsuo-
lldodo quo porturbo o pro[udlco o ospirlto, o susplro lonouldomonto
polo llbortocoo dos codolos do corpo quo o oncorcoro (p. 157s). -
Ouo prlmolro vlsto ho umo dlloronco oltomonto slonlllcotlvo ontro
o FJon o o 8unquete, obvlo: mos, por outro lodo, noo so podo
oi nooor do monolro nonhumo quo Ast solu complotomonto o FJon,
o quo o tontotlvo quo loz poro coloco-lo om vlnculocoo com FeJro,
Protqorus o Gorqus oo quollllco-lo como troolco, ondo o comovon-
to prodomlno, noo osto proprlomonto do ocordo com o quo olo
mosmo dlz sobro o sombrlo mistlco orlontol quo lormo o controsto
com o lumlnoso holonlsmo, do bolozo colostlol, quo lormo como quo
62
o obobodo do 8unquete: pols so o FJon troolco, nom por lsso o
cu orooo dolxorlo do llumlno-lo do bom orodo com o mosmo bolozo
o tronqullldodo som nuvons, [o quo ollnol olo loro tostomunho do
tontos troodlos, som quo com lsso llcosso cholo do nuvons ou ontoo
o or so tlvosso tornodo oprosslvo o suloconto como nos orlontols.
Mos so olo noo orooo, ontoo so tontoro om voo lncorporo-lo o
Plotoo, poro nom lolor do tontotlvo do ollnho-lo oos outros dlolooos.
No quo tonoo, oo controrlo, concopcoo do Schlolormochor, noo so
podo nooor quo o vlsoo do vldo quo oprosontodo no 8unquete o
o vlsoo do morto quo olorocldo no FJon ndo se lurmonzum
totulmente, o quo [o so podo obsorvor polo loto do quo FJon loz do
morto o ponto do portldo poro o vlsoo do vldo, onquonto o 8unquete
sustonto umo vlsoo do vldo ondo o morto noo ossumldo como
momonto.
Essos duos concopcoos noo podom do monolro oloumo sor
ponsodos como bom con[uoodos umo outro do modo o podorom
componotror-so mutuomonto som umo torcolro concopcoo. Esto
torcolro concopcoo tom do sor umo consldorocoo ospoculotlvo copoz
do ultropossor o morto ou ontoo o lronlo, quo no 8unquete lozlo do
omor o substonclol no vldo o, contudo, rotlrovo com o outro moo o
quo hovlo dodo, oo concobor noootlvomonto o omor como nostololo
quo consldoro o vldo rotrospoctlvomonto o moroulho constontomon-
to nos obscuros lonoos do ondo o olmo solu, ou mols corrotomonto
no tronspornclo lnllnlto o som lormo. A morto, no FJon, ovldon-
tomonto concobldo do monolro totolmonto noootlvo. E corto quo o
morto o contlnuo sondo sompro um momonto noootlvo, mos looo
quo olo concobldo oponos como momonto, o posltlvo quo ho nolo,
o motomorloso llbortodoro, sobrovlvoro vltorlosomonto oo noootlvo.
So ontoo ou mo docloro polo ronu (noo obstonto oxprossoos tols
como os do p. 27: Polo monos, so osslm llzor - obsorvou Socrotos
-, tolvoz noo ho[o nlnoum, oo ouvlr-mo lolor nosto momonto -
nlnoum, mosmo quo so[o um pooto cmlco - poro protondor quo
sou tooorolo o quo lolo do colsos quo noo mo dlzom rospolto, FJon,
70 c), osto mlnho opcoo tolvoz poroco o um ou outro prlmolro vlsto
bostonto obsurdo, mos dopols do um oxomo mols pormonorlzodo
tolvoz bom ocoltovol. Do loto, o unldodo ospoculotlvo noo podorlo
ostor prosonto do modo too lnvlsivol o lmporcoptivol, mos o lrnlco
slm.
Ouondo ou dloo quo o ronu um elemento essencul no
FJon, ou ndo ostou ponsondo, noturolmonto, nos jloreos lrnlcos
quo so oncontrom ospolhodos por osto dlolooo, dodo quo, por mols
lmportontos quo possom sor o por mols obundontos quo olos so
63
tornom quondo so obsorvo com mols prolundldodo, olos so podom
sor, no moxlmo, oconos poro umo concopcoo dollnltlvo quo otrovos-
so todo o dlolooo. Ouoro lntroduzlr olouns oxomplos. A p. 42 (77
d-o): Contudo poroco-mo quo oostorlos, Cobos, o tu tombm,
Simlos, do oprolundor osto provo, pols ostols domlnodos polo modo
puorll do quo um vonto quolquor posso sopror sobro o olmo no
momonto do suo soido do corpo poro dlsporso-lo o dlsslpo-lo,
sobrotudo quondo, por puro colncldnclo, ho umo lorto vontonlo no
lnstonto do morrormos. E p. 11 (115 c-d): Socrotos consuro
Criton porquo osto lho porounto do quo monolro quor sor ontorrodo,
o ocrosconto quo provovolmonto Criton ocrodlto quo tudo o quo olo
hovlo lolodo ot oll sobro o modo como so oncomlnhorlo poro o
lollcldodo dos bom-ovonturodos, so[o olo quol lor, so o loro dlto
poro tronqulllzor os dlscipulos o o sl mosmo ...:Sodo, pols, mous
llodoros [unto o Criton, oorontlndo-lho o controrlo doqullo quo olo
olloncou oos [uizos. Elo [urou quo ou llcorlo no molo do vos: vos,
porm, ollrmol-lho quo noo llcorol ontro vos quondo morror, mos
quo portlrol, quo mo lrol omboro! Noo obstonto, tols lormulocoos
lrnlcos olndo so dolxorlom compotlblllzor com o suposto sorlododo
o o prolundo omocooo quo dovom lmproonor todo o dlolooo: mos
cloro quo tombm noo so podo nooor quo ostos oxprossoos tm
um ololto multo molhor quondo so noto nolos o brotocoo tronqullo
o socroto do lronlo.
A prlmolro contrlbulcoo quo quoro oportor poro o sustontocoo
do mlnho toso , por outro lodo, umo doloso do quo o ospirlto dosto
dlolooo uutentcumente qreqo o ndo orentul. Do ocordo com o
ldlo quo ou posso tor do mistlco orlontol, oquolo lr morrondo do
quo oqul so lolo conslsto numo dlstonsoo do vloor do olmo, num
roloxor doquolo tonsoo quo o consclnclo, numo dlssolucoo o numo
lossldoo quo olundo moloncollcomonto, num omolocor-so, polo quol
o oonto noo so torno mols lovo o slm mols posodo, polo quol o oonto
noo so volotlllzo, mos so omoloomo cootlcomonto o, num movlmonto
lndotormlnodo, so movo numo mosso nobuloso. O orlontol podo
portonto multo bom sor llbortodo do corpo o sontl-lo como oloo do
oprosslvo: mos lsto noo doso[odo proprlomonto poro quo olo so
torno mols llvro, o slm mols lloodo, como so olo om voz do locomocoo
prolorlsso o vldo colmo o vooototlvo do plonto. lsto slonlllco prolorlr,
oo cu do ponsomonto, o oozo lotorolco o nobuloso quo o oplo podo
proporclonor: o om voz do onorolo do ocoo, prolorlr um llusorlo
ropouso, lloodo o um Jolce jur nente (oorodovol oclosldodo), num
ostodo do ocobomonto. Mos o cu do Grclo olto o obobododo,
noo choto o oprosslvo, olo so olovo sompro mols, noo so obolxo
64
onoustlondo: sou or lovo o tronsporonto, o noo nobuloso o sulo-
conto. As osplrocoos o nostololos do quo so podo lolor oqul dlrloom-so
portonto poro um tornor-so sompro mols lovo, poro um concontror-so
num subllmodo sompro mols volotll, o noo poro um ovoporor-so
numo lossldoo ontorpoconto. A consclnclo noo quor sor dlluido om
lluldos dotormlnocoos, mos onrl[ocldo mols o mols. Portonto, o
orlontol quor rocuor poro tros do consclnclo. Contudo, osto totol-
monto obstroto, quo o orooo quor, torno-so llnolmonto o quo ho do
mols obstroto, do mols lovo, ou so[o, o nodo. E oqul chooomos o um
ponto do colncldnclo poro os duos concopcoos quo procodom so[o
do mistlco sub[otlvo, so[o do lronlo. E, com cortozo, soro ovldonto
poro quolquor um quo tonho lldo osto dlolooo quo o oxlstnclo
rosultonto doquolo lr morrondo sucosslvomonto concobldo no
FJon do monolro totulmente ubstrutu. Entrotonto, noo podo sor loro
do proposlto oxomlnor um pouco mols do porto osto ponto. Em
porto, lsto so consooulrlo quondo so mostrosso como quo Socrotos
concebe u nuturezu Ju ulmu, no modldo quo, ollnol do contos, o
corroto concopcoo do olmo torlo do contor proprlomonto om sl, torlo
do ostor lmproonodo polo vordodolro provo do suo lmortolldodo: o
om porto, onollsondo com molor oxotldoo os dllorontos oxprossoos
quo so oncontrom rolorontos oo juturo como do olmo. Poro osto
ultlmo lnvostloocoo olndo rocorrorol subsJulter (subsldlorlomonto)
Apoloqu, quo proclsomonto como um documonto hlstorlco dovo
podor oulor-nos om nosso comlnho.
Antos do possor o ostos lnvostloocoos, ou quoro olndo obsorvor
slmplosmonto quo, lovondo-so om conto o lmportnclo quo sompro
dovorlo tor umo quostoo tol como o do lmortolldodo do olmo, multo
orovo o loto do o plotonlsmo troto-lo oponos ocoslonolmonto, lsto ,
somonto o rospolto do morto do Socrotos. Possorol pols oooro
prlmolro lnvostloocoo, ou so[o, quostoo do modo como Socrotos
concebe u essncu Ju ulmu, o lsto nos lntroduz numo dlscussoo mols
pormonorlzodo dos proous upresentuJus por olo poro o suo lmorto-
lldodo
38
.
Como ntroJudo oroumontocoo proprlomonto dlto, Socro-
tos oxpllco prlmolromonto como so sltuo o doso[o do morror dos
lllosolos. Pols so o morto , como so odmlto, umo soporocoo do corpo
o olmo, o olm dlsso o conhoclmonto vordodolro so bosolo numo
obstrocoo do porcopcoo sonsorlol lnlorlor, dodo quo [omols so otlnoo
numo porcopcoo sonsivol oqullo quo constltul o ossnclo do colso,
sooundo o quol olo o quo , como o orondozo, o soudo, o lorco otc.
(cl. p. 17, Fd. 65 d-o), ontoo locll vor como os lllosolos proclsom
doso[or (cl. p. 20, ld. 66 d-o), tor o vor o minlmo possivol com o
65
corpo, slm, sor purlllcodos o llbortodos, polo morto, do lnsonldodo
do corpo, poro cumprlr o quo [o oqul no vldo tontorom (cl. p. 18, ld.
65 o-66 o): porsooulr com o ponsomonto puro o ossnclo puro dos
colsos. Mos oqul, ovldontomonto, u ulmu concebJu do monolro
too ubstrutu quonto o ossnclo puro dos colsos, quo constltul o ob[oto
do suo otlvldodo. E subslsto umo srlo duvldo, por molor quo so[o o
oslorco do tontotlvo lllosollco do orroncor o ossnclo puro dos colsos
do todos os sous oscondorl[os, so oi vordodolromonto so mostroro
oloo do dlloronto do puromonto obstroto (soudo, orondozo otc.) o
quol, como tol, om suo oposlcoo oo concroto, noo nodo. Doi so
soouo, novomonto, quo o olmo, om suo otlvldodo coonoscltlvo,
mosmo poro tornor-so conoruonto com o sou ob[oto, proclso tornor-
so no mosmo modldo um nodo (bloe tl lntet). Slm, o olmo proclso
tonto tornor-so sompro mols lovo, quo oponos os olmos ocostumodos
o tor multo contoto com o corpo soo por osto motlvo (cl. p. 50. ld.
81 b-c) tornodos posodos o trozldos do volto poro o luoor vlsivol,
porquo olos tomom o lnlormo o o mundo do ospirlto o oooro so
movlmontom como lontosmos sombrlos oo rodor dos monumontos
lunobros o dos tumbos. Como tols lmooons do sombros dovom nos
porocor oquolos olmos quo noo so llbortorom totolmonto, mos olndo
tm porto no sonsivol, rozoo por quo olos podom tombm sor vlstos.
Noo hovorlo nodo o dlzor contro o concopcoo dos ospoctros como
oxlstnclos lmporloltos, o contudo, quondo so poo o lnlormo como
sondo o ldool, oi so v do quo monolro too noootlvo tudo concobldo,
o como u ulmu se trunsjormu em nuJu. So so qulsor por lsso dor
rozoo o Socrotos no dllomo quo olo oprosonto (cl. p. 20, ld. 68 o-b),
quo so torlo do odmltlr do duos umo, quo nos [omols choooromos oo
conhoclmonto ou ontoo so o olconcoromos dopols do morto, ontoo
cortomonto so llcoro bostonto critlco om rolocoo soido socrotlco. Eu
mo domorol um pouco mols nossos lnvostloocoos lntrodutorlos
porquo olos doo umo ldlo o rospolto do quo so podo osporor do
todo o consldorocoo subsoquonto. Colocor os oroumontos portlcu-
loros o dopols porcorr-los um o um lovorlo lonoo domols: o oos
loltoros quo doso[om noo porsooul-los om sou surolmonto oo lonoo
do convorsocoo, mos slm v-los tonto quonto possivol num troto-
monto clontillco comploto, ou quoro lndlcor Bour o Ast.
Ao controrlo, poroco sor do molor lmportnclo obsorvor quo
os urqumentos purtculures quo soo lntroduzldos nem sempre ostoo
om lurmonu uns com os outros. Ouondo, com ololto, o oroumonto
tlrodo do consldorocoo do quo o oposto suroo do sou oposto o do
quo ontro os modos dos oposlcoos oncontrom-so duos corrontos - o
possooom do prlmolro poro o sooundo o o rotorno do sooundo poro
66
o prlmolro -, vlnculodo com o oroumonto quo procuro dosto modo
ossoouror o contlnuldodo orocos doutrlno do prooxlstnclo do olmo,
osslm como osto so monllosto no noturozo o no ossnclo do romlnls-
cnclo, ontoo ou noo posso ontondor sonoo quo: ou o concolto do
suo prooxlstnclo oxclul o ldlo do nosclmonto, ou, so so quor
sustontor o prooxlstnclo om hormonlo com o vlsoo do dovlr,
proclso nosto coso odmltlr tor Socrotos domonstrodo o rossurrolcoo
dos corpos. Porm lsto osto, som duvldo, om comploto controdlcoo
com o rosto do suo toorlo. Um dosocordo pormonocoro sompro,
cortomonto, ontro ostos dols oroumontos, o noo podoro sor romovldo
oponos orocos lolto do clorozo sobro o quo so[o proprlomonto o
morto, quo so oncontro no prlmolro dolos, ou com o prossuposlcoo
sub-ropticlo, quo Bour crltlco com todo rozoo, do quo o morto noo
lntorrupcoo do vldo, mos oponos umo outro ospclo do oxlstnclo
(cl. op. clt., p. 114). Ouondo ontoo Bour rocuso lorco probotorlo o
ossos oroumontos o do oplnloo do quo olos soo somonto umo
oxposlcoo onolitlco do concolto do olmo, o quo portonto o lmortoll-
dodo so podo sooulr dolos no modldo quo olo [o osto prossuposto no
concolto do olmo, podo-so ostor tronqullomonto do ocordo com olo:
mos noo so dovo dolxor possor dosporcobldo quo o onduroclmonto
quo o olmo tomo oqul, como do rosto tombm o bom, o bolo otc.,
noo um ponto do portldo, mos slm um rosultodo, o quo [usto-
monto oo quoror oquolo doutrlno coptor o ossnclo do olmo quo osto
so mostro como lmponotrovol, o quo noo om vlrtudo dosto lmpo-
notrobllldodo do olmo quo so porto poro o multlpllcldodo dos orou-
montos. Esto pols um rosultodo noootlvo, o o outro umo
prossuposlcoo posltlvo, quo ou oqul proclso novomonto sollontor.
So porountormos quol dovo sor o noturozo ou o constltulcoo
do olmo o quol o oxlstnclo ospocillco quo olo dovo tor, no modldo
quo o rosposto o osto quostoo pudor sor oxtroido do ldlo quo ropouso
sobro o urqumento om lovor do lmortolldodo o portlr do nuturezu o
do ossnclo Ju remnscncu, ols quo choooromos s dotormlnocoos
mols ubstrutus. Com ololto, quondo o homom rocobo lmprossoos
sonsorlols, olo roloro ossos lmprossoos sonsorlols o cortos ropro-
sontocoos oorols, como p. ox. o do louol (p. 33s, FJ. 73s), do bolo,
bom, [usto o plodoso om sl o poro sl otc., o om oorol o tudo oqullo
quo coroctorlzomos, tonto om nossos porountos quonto om nossos
rospostos, como o quo (cl. p. 37, ld. 75 d). Essos ldlos unlvorsols
noo soo odqulrldos polos porcopcoos lroomontorlos do oxporlnclo,
nom polos usurpocoos do lnducoo: multo polo controrlo, olos so
prossupoom o sl mosmos constontomonto. Portonto, ou noscomos
com ostos conhoclmontos o nos os possuimos todos oo lonoo do
67
nosso vldo, ou ontoo oquolos, do quom dlzomos quo oprondom oloo,
no lundo oponos so rocordom doqullo, o nosto coso o lnstrucoo sorlo
umo romlnlscnclo (p. 38. ld. 76 o). A sintoso do tomporol o do
otorno, ospoculotlvomonto noo oxpllcodo, o, como tudo o quo
ospoculotlvo, prlmolro vlsto docorto porodoxol, oqul oncontro
ropouso potlco o rolloloso. Noo o otorno prossuposlcoo do sl
mosmo do outoconsclnclo, quo loz o unlvorsol obrocor-so ostrolto-
monto, donsomonto, oo portlculor, oo lndlvlduol, o quo oncontromos
oqul, multo polo controrlo: o unlvorsol rovolutolo solto oo rodor dolo.
O punctum sulens (ponto copltol) no oroumontocoo proprlo-
monto o sooulnto: do mosmo modo como os ldlos oxlstom ontos do
colso sonsivol, osslm tombm o olmo oxlsto ontos do corpo. lsso
poroco om sl o por sl porloltomonto ocoltovol, mos onquonto noo
ostlvor osclorocldo do quo modo (hvorlodos) os ldlos oxlstom ontos
dos colsos, o om quo sontldo, do poro vor quo o do mosmo modo,
oo rodor do quol tudo olro, contlnuo sondo o obstroto slnol do
louoldodo ontro duos orondozos dosconhocldos. No modldo quo,
lnvostloondo mols pormonorlzodomonto os orondozos dodos num
dos lodos do slnol do louoldodo, so podorlo osporor obtor oloum
oscloroclmonto mols proxlmo, o osto cronco so sontlrlo rolorcodo com
o ponsomonto do quo oi so troto do bom om sl o poro sl, do bolo, do
[usto, plodoso, todo osto oxpoctotlvo novomonto sulocodo quondo
lovo om conto quo oo mosmo tompo o louol otc., do cu[o prooxls-
tnclo dopondo o prooxlstnclo do olmo. Pols so quonto prooxls-
tnclo do olmo os colsos noo voo molhor do quo com tols ldlos
unlvorsols, ontoo locll do vor quo ostos dosoporocom do mosmo
modo como oquolo nosto lnllnlto obstrocoo. A portlr dosto ponto
sorlo possivol cortomonto, quor sob lormo do umo ospoculocoo
vltorloso, quor sob o do umo pordlcoo do l, lozor umo tronslcoo
poro umo concopcoo posltlvo, mos noo lsso o quo ocontoco: o
oqullo quo o loltor dovo ossumlr om sl como um otorno n mente
(oloo sompro prosonto monto), ot mosmo no ovollocoo minlmo
do todo osto lnvostloocoo, osto ponto noo o nodo do ondo so porto,
mos o nodo oo quol so chooo otrovs dos lncmodos do rolloxoo. E
possivol lr mols odlonto. Suposto quo so dolxosso vlnculor umo
roprosontocoo o osto oxlstnclo dos ldlos loro do todo o quolquor
concrocoo, olndo so torlo quo porountor: om quo rolocoo com tol
roprosontocoo dovor-so-lo pr o olmo prooxlstonto A otlvldodo
dosto, om suo vldo torrono, conslstlrlo om roconduzlr o slnoulor
quolo oorol: mos ovldontomonto noo so trotovo oi do rolocoo
concroto do lndlvlduol oo unlvorsol como dodo om o com o
68
lndlvlduolldodo. A lloocoo ontro ossos duos potnclos, roollzodo polo
olmo, sorlo puro o slmplosmonto tronsltorlo, noo durodouro. Nosto
sontldo, proclsorlo tombm o olmo om suo oxlstnclo ontorlor tor-so
volotlllzodo no mundo dos ldlos, o o osto rospolto lollz o oxprossoo
do Plotoo, do quo o olmo oo possor poro o vldo sonsivol osquoco
ossos ldlos, pols osto osquoclmonto [ustomonto o nolto quo
procodo o dlo do consclnclo, oquolo ponto do oqullibrlo, quo
noturolmonto lnllnltomonto ovonosconto, um nodo, o portlr do quol
o unlvorsol so dotormlno rumo oo portlculor. Esquoclmonto por-
tonto o prossuposlcoo otornomonto llmltonto, quo nooodo som
cossor polo prossuposlcoo otornomonto vlnculonto do romlnlscnclo.
Mos o loto do quo o doutrlno plotnlco nocosslto dos dols extremos
do ubstrudo, o prooxlstnclo totolmonto obstroto o o louolmonto
obstroto pos-oxlstnclo, l., lmortolldodo, domonstro [ustomonto quo
o olmo proclso sor concebJu do modo totulmente ubstruto o noootlvo
tombm om suo oxlstnclo tomporol. O loto do quo o vldo torrono,
sooundo Plotoo, so dosvonoco (osto polovro tomodo tonto no sontldo
plctorlco quonto no muslcol, como dosbotor o osmorocor) nos duos
dlrocoos, podorlo lovor-nos o cror quo lrlo conduzlr concopcoo do
quo o vldo torrono losso o ponto mdlo plono, mos noo , obsoluto-
monto, osso o coso no FJon. Multo polo controrlo, osto vldo o
lmporlolto, o polo lnlormo quo osplro o nostololo
3
.
Choooromos o resultuJos louolmonto ubstrutos so oxomlnor-
mos por dontro os Jemus proous, procuro do concopcoo do
ossnclo do olmo quo os lundomonto. O ndo-composto noo podo
dlssolvor-so o porocor. Polo controrlo, proprlo do composto dlssol-
vor-so no mosmo monolro como olo composto. Dodo quo o olmo
portonco oo noo-composto, doi so conclul quo olo noo podo dlssol-
vor-so. Entrotonto, todo osto roclocinlo do ponto o ponto llusorlo,
dodo quo so movo proprlomonto sobro o lundomonto lnconslstonto
do toutoloolo. Proclsomos portonto sooulr Socrotos osclorocondo os
onoloolos. O noo-composto oqullo quo sompro so comporto do
mosmo monolro. Esso ossnclo mosmo, dlz olo (p. 44, ld. 78 d),
quol nos om nossos porountos o rospostos otrlbuimos proprlomonto
o sor, comporto-so sompro do mosmo modo, ldontlcomonto, ou oro
do um modo, oro do outro Podo-so odmltlr quo o louol om sl, o
bolo om sl, o roolldodo om sl, tudo so[o suscotivol do umo mudonco
quolquor Essos colsos soo sompro louols o sl mosmos, soo lnlormos
o noo podom sor vlstos. A olmo tom ontoo o moxlmo somolhonco
com o dlvlno, o lmortol, o roclonol, o homoonoo, o lndlssoluvol o
o quo montm sompro o mosmo ldontldodo: o corpo, polo controrlo,
tom o moxlmo somolhonco com o humono, mortol, lrroclonol,
69
hotoroonoo, dlssoluvol o [omols ldntlco (p. 47, ld., 8O o-b). Mos
oqul nos chooomos o umo concopcoo do oxlstnclo do olmo o do
suo rolocoo com o corpo quulmente ubstrutu. Esto modo do consl-
doror os colsos noo podo sor, com ololto, ocusodo do osslnolor, do
monolro motorlol, olmo um luoor dotormlnodo no corpo, mos noo
porcobo, por outro lodo, quolquor rolocoo do olmo com o corpo, o
om voz do dolxor o olmo movor-so llvromonto no corpo produzldo
por olo mosmo, oslorco-so constontomonto poro oscopullr-so dolo. A
lmooom, quo Cobos mols tordo utlllzo poro umo ob[ocoo contro o
lmortolldodo do olmo - so so doduz osto ultlmo do consldorocoo do
quo o corpo, ollnol o mols lroco, subslsto, o osslm tombm o olmo,
o mols lorto, proclsorlo subslstlr, lsto corrospondorlo, sooundo Cobos,
o dlzor do um volho tocoloo [o lolocldo: o homom noo osto morto, o
dovo, lsto slm, ostor om oloum luoor, o como provo dlsto olooor quo
o roupo quo olo vostlo o quo olo mosmo tocoro ostovo consorvodo
om bom ostodo o noo dostruido (p. 61, ld., 87 d) -, osto lmooom,
dloo ou, corrotomonto utlllzodo, subllnhondo-so o onoonhoso com-
porocoo do olmo com o tocoloo, [o conduzlrlo o ldlos multo mols
concrotos. Ouo o olmo noo so[o composto, podo-so do bom orodo
concodor: mos onquonto noo lor dodo umo rosposto mols oxoto
quostoo, om quo sontldo olo noo composto o, noo obstonto, num
outro sontldo umo somo do dotormlnocoos, o dotormlnocoo por-
monoco noturolmonto totulmente nequtou, o o suo lmortolldodo too
lunquelq (todloso, oborrocldo) quonto o otorno unldodo.
As colsos noo voo molhor no toconto oo ultmo urqumento,
bosoodo sobro o proposlcoo do quo o quo subslsto so subslsto orocos
suo purtcpudo nu Ju, o do quo todo ldlo exclu do sl o controrlo
(p. 7, FJ. 1O4 c: Ou ocoso noo dovomos dlzor quo o trs so
dostrulrlo ou solrorlo quolquor colso do prolornclo o tornor-so
por), como tombm osto oxclusoo noo so do somonto com o ldlo,
mos com tudo o quo proprlododo do ldlo. A olmo o prlnciplo
do vldo, mos o vldo o controrlo do morto, o portonto o olmo [omols
podoro odmltlr om sl o controrlo (l., o morto) do ldlo (l., do vldo):
o portonto olo lmortol. Mos oqul tombm o concopcoo so olundo
sompro mols oorodo lns Blouo hlnoln (nos nobulosos moondros)
do obstrocoo. Pols onquonto noo ostlvor osclorocldo quol o rolocoo
do oposlcoo quo ocorro ontro vldo o morto, tombm o rolocoo do
olmo com o corpo soro concobldo do monolro totolmonto nequtou,
o o vldo do olmo loro do corpo pormonocoro om todos os cosos
complotomonto som prodlcodos o lndotormlnodo.
Mos so o ossnclo do olmo concobldo do monolro too
obstroto, podom-so [o provlomonto colculor quols os oscloroclmontos
70
o rospolto do quostoo do como do exstncu juturu Ju ulmu. Com
lsto ou noo ostou-mo rolorlndo oos ospoctos coroorollcos o ostotistl-
cos do mundo ultorlor, nom s dosordons lontostlcos, mos slm
tronspornclo ospoculotlvo no quo so roloro o osto quostoo. Allnol do
contos, tombm o opostolo Jooo docloro quo noo sobomos como
hovoromos do sor, mos lsto dlto noturolmonto com rolornclo o
umo oxporlnclo do olm. Polo controrlo, um onslnomonto ospocu-
lotlvo do quo ho umo rossurrolcoo do corpo, oro ovldonto poro olo,
noo poro oludlr umo dlllculdodo, mos slm porquo olo proprlo
oncontrovo ropouso om tol oxpllcocoo. Em oposlcoo o lsto, docloro-
so ot no porto mitlco dosto dlolooo quo u ressurredo Jos corpos
ou o suo sobrovlvnclo oro oloo quo somonto os implos tlnhom do
temer, onquonto por outro lodo os quo so tlnhom purlllcodo sull-
clontomonto polo lllosollo hovorlom do vlvor no tompo luturo com-
pletumente sem corpo (p. 117, ld., 114 c). A unlco tontotlvo olotuodo
poro provonlr contro o solto dosonlroodo do obstrocoo portlndo rumo
oo vosto mundo o poro consooulr umo oxlstnclo rool quo noo
pormlto oo ponsomonto socobror o nom vldo volotlllzor-so o
hormonlo tlco, o molodlo morol quo lornoco o lol noturol constltuln-
to do tudo no novo ordom dos colsos, o poro dlz-lo do monolro orldo,
com umo polovro, o [usto rotrlbulcoo quo soro o prlnciplo onlmodor
do tudo. E om vordodo, so osto modo do vor rospoltodo o ocotodo,
o lmortolldodo noo so torno umo oxlstnclo do sombro o o vldo otorno
noo llco um 5cluttenspel un Jer WunJ ([ooo do sombros sobro o
muro). Mos nom mosmo no porto mitlco do dlolooo lsto ocorro
plonomonto. Mols tordo so dovoro lnvostloor ot quo ponto lsto so
do: por oooro bosto rocordor quo so no porto mitlco do dlolooo quo
lsto tontodo. - O ponsomonto podo ontoo oooro rotornor oo ponto
quo por um lnstonto lol dolxodo do lodo, o nequtoo o qu o o
louolmonto nequtoo como quo, no dosonvolvlmonto dloltlco om
FJon, so onunclom como sondo o rosposto posltlvo quostoo sobro
o ossnclo do olmo, no modldo quo tol quostoo lnclul om sl o
domonstrocoo do lmortolldodo.
O loto do quo todo osto consldorocoo (8etruqtnnq) rosulto
noootlvo, quo o vldo so porco num rossoor quo vol morrondo
dlstnclo (ou prolorlrlo dlzor num Nucllull), podorlo tor o suo rozoo
no ponto do vlsto sub[otlvo do plotonlsmo, quo, doscontonto com o
lmodlotldodo do ldlo no oxlstnclo osslm como osto so do no
bom-ovonturodo sotlslocoo do closslco, oooro buscovo copto-lo om
suo rolloxlvldodo, o por lsso obrocou o nuvom om voz do Juno. Esto
ponto do vlsto sub[otlvo noo dou oo plotonlsmo mols do quo o
ontorlor (closslco) [o possuio, porm olndo lho roubou oloo: o
71
roolldodo. Rosonkrontz obsorvou corrotomonto om oloum luoor quo
quonto mols plono o vldo, quonto mols lrondoso so obro, tonto
mols polldo o otroo o lmortolldodo. Os horols do Homoro susplrom
ot polos poslcoos mols humlldos no vldo rool o trocorlom por ostos
o rolno dos sombros subtorrnoo. Em Plotoo, o lmortolldodo so torno
olndo mols lnconslstonto, quoso podo sor ossoprodo como umo
poolro, o noo obstonto o lllosolo doso[o obondonor o roolldodo, slm,
no modldo do possivol [o ostor morto duronto o vldo. Pols osto o
trlsto outocontrodlcoo do ponto do vlsto sub[otlvo.
Com lsso, porm, olndo noo chooomos o oer o ronco, o lsto,
ollnol, no modldo do possivol, o quo ostou tontondo mostror. Ouo o
lronlo posso ossomolhor-so multisslmo o osso ponto do vlsto o num
rolonco ot sor conlundldo com olo, lsto o odmltlro quolquor um quo
solbo quo tlpo do porsonooom, too poquono o lnvlsivol o lronlo. E
osto novomonto um dos pontos do colncldnclo ontro Plotoo o
Socrotos. Por lsso oloum, ocontuondo o pothos quo lroquonto-
monto so oprosonto nosto dlolooo, podo ontoo otrlbulr tudo o Plotoo,
oo ontuslosmo, quo som duvldo, quonto oo rosultodo, llco mol pooo.
Mos, por outro lodo, noo so ho do nooor quo nosto dlolooo prodo-
mlno umo corto nsequrunu, quo lndlco quo do um [olto ou do outro
o lronlo osto oolndo. Pols por mols lnslonlllconto quo so[o o rosultodo,
olo podorlo multo bom sor proclomodo com todo o convlccoo do
ontuslosmo. Notom-so os vostiolos dosto lnsoouronco om vorlos
possooons do FJon, o ossos oonhom molor lmportnclo quondo
roloclonodos com o Apoloqu: o quol, onquonto documonto hlstorl-
co, moroco oxotomonto um luoor do dostoquo quondo so protondo
doscobrlr o puromonto socrotlco.
Contudo, ontos do possor o osto documontocoo, ou dovo olndo
dotor-mo poro oxomlnor um pouco mols do porto u nostulqu pelu
morte quo oqul no FJon otrlbuido oo lllosolo. Pols o concopcoo
sooundo o quol o vldo conslsto proprlomonto om lr morrondo podo
sor ontondldo (opjuttes) om porto morolmonto, om porto lntoloctuol-
monto. A concopcoo morul proprlo do crlstlonlsmo, quo ontoo
nosto ponto noo so dotovo no moromonto noootlvo: pols no mosmo
modldo quo o homom vol morrondo poro umo colso, o outro rocobo
um lncromonto dlvlno, o quondo osto outro colso por osslm dlzor so
ombobou o so oproprlou, o com lsso so onobrocou, do podor
oormlnotlvo quo hovlo no corpo do pocodo, quo dovlo sor morto, oi
tombm osto corpo so oncolhou o socou, o om so rompondo o
consumlndo, pormlto quo doi sur[o o homom do Dous omodurocldo,
crlodo sooundo Dous no [ustlco o no sontldodo do vordodo. E
onquonto o crlstlonlsmo tombm odmlto um conhoclmonto mols
72
comploto lloodo com oquolo ronoscor, lsto oponos socundorlo o
ocontoco sobrotudo no modldo quo o conhoclmonto ontorlor tom-
bm ostlvoro submotldo oo contoolo do pocodo. A concopcoo
ostrltomonto ntelectuul dosto morto proprlo do mundo orooo
(Groocltoton), ondo so roconhoco tombm lmodlotomonto o poloolo-
nlsmo dosproocupodo do pooonlsmo. So[o-mo pormltldo, por umo
quostoo do procoucoo, sollontor oloo quo o molorlo dos loltoros do
rosto provovolmonto [o porcobo. Por um lodo, oqullo o quo so dovo
morror, no crlstlonlsmo, concobldo om suo posltlvldodo, como
pocodo, como um rolno quo proclomo suo volldodo do monolro mols
convlnconto quolos quo susplrom sob suo lol: por outro lodo, o quo
dovo noscor o rossuscltor concobldo do monolro louolmonto posl-
tlvo. Polo morto lntoloctuol, oqullo o quo so dovo morror oloo do
lndlloronto, o oqullo quo dovo surolr om sou luoor oloo do obstroto.
A rolocoo ontro ostos duos orondos concopcoos (Anskuelser) mols
ou monos o sooulnto. Umo dolos dlz quo o oonto dovo obstor-so do
ollmontos noclvos, domlnor o opotlto, o osslm o soudo so dosonvol-
voro: o outro dlz quo o oonto dovo dolxor do lodo o comldo o o bobldo,
quo oi ontoo so podoro cultlvor o osporonco do pouco o pouco lr so
tronslormondo om nodo. Doi so v quo o orooo oro mols rloorlsto do
quo o crlstoo, mos por lsso quo suo concopcoo (Anskuelse) oro
tombm molso. Sooundo o vlsoo crlsto, portonto, o lnstonto do morto
o ultlmo luto ontro o dlo o o nolto: o morto , como no loro[o [o so
chomou too bolomonto, o nosclmonto. Em outros polovros, o crlstoo
noo so dolxo rotordor polo comboto, polo duvldo, polo dor, polo
noootlvo, mos so rooozl[o com o vltorlo, com o cortozo, com o
lollcldodo, com o posltlvo. O plotonlsmo quor quo morromos oo
conhoclmonto sonsivol poro nos dlssolvormos otrovs do morto no
rolno do lmortolldodo, ondo o louol om sl o poro sl, o bolo om sl o
poro sl otc. vlvom num sllnclo do morto. lsto so oxprlmo do monolro
olndo mols lorto no dlto do Socrotos, do quo o osplrocoo do lllosolo
conslsto om morror o estur morto. Mos doso[or o morto osslm om sl
o poro sl, lsto noo podo ostor bosoodo no ontuslosmo, onquonto so
qulsor rospoltor osto polovro o noo o utlllzor, p. ox., poro doslonor
oquolo dosvorlo com o quol o oonto bom podo vor um homom
doso[or vlror om nodo: lsto tom do ostor bosoodo numo ospclo do
dosoosto polo vldo. Enquonto olndo noo so pudor dlzor quo so
porcobo corrotomonto o quo ho no lundo dosto doso[o, olndo podoro
oi oxlstlr o ontuslosmo: oo controrlo, porm, quondo o doso[o tom o
sou lundomonto numo corto lndolnclo, ou quondo oquolo quo o
doso[o osto consclonto doqullo quo doso[o, oi ontoo o prodomlnonto
o dosoosto do vldo. Aos mous olhos, o conhocldo opltollo do
Wossol, por llm olo noo tlnho mols nenlum pruzer do vlvor,
73
contm o vlsoo quo o lronlo so loz do morto. Mos oquolo quo morro
porquo noo oosto mols do vlvor, cortomonto noo doso[o do [olto
nonhum umo novo vldo, pols lsso sorlo ollnol umo controdlcoo.
Aquolo lossldoo quo nosto sontldo doso[o o morto ovldontomonto
umo doonco orlstocroto, quo so hoblto os osloros mols oltos o,
quondo totolmonto som mlsturo, olo too lorto quonto o ontuslosmo
quo v no morto o tronsllourocoo do vldo. Estos soo os dols polos
ontro os quols so movo o vldo humono comum do monolro sonolonto
o obscuro. A lronlo , com ololto, umo soudo, no modldo quo olo
llborto o olmo dos onoonos do rolotlvo: umo doonco, no modldo
quo olo noo podo suportor o obsoluto sonoo sob o lormo do nodo,
mos osto doonco umo lobro quo dopondo do cllmo, o quo so roros
lndlviduos controom, o mols roros olndo soo os quo o suporom.
Poro o lronlo do FJon, proclso noturolmonto prosorvor
oquolo momonto om quo olo, onquonto concopcoo, orrombo o
lortlllcocoo quo soporo os oouos do cu o os do torro o so rouno com
o lronlo totul quo onlqullo o lndlviduo. Esto ponto too dllicll do sor
llxodo quonto o ponto ontro o dosconoolomonto o o conoolomonto,
o no ontonto o FJon, so so qulsor omprooor os podroos do pont Je
oue (ponto do vlsto) quo oprosontol, sltuo-so ontro ossos duos dotor-
mlnocoos do lronlo. Vou oooro possor o documontor, no modldo quo
lsto possivol. A proposlto dlsso, do monolro oloumo mlnho
lntoncoo (mn Mennq) ocultor quo umo tol documontocoo compro-
botorlo sompro prossupoo oloo, o totolldodo dosto modo do vor (Jet
Anskuelsens Totule) quo vol olm dos portlculorldodos, o llot do
crlocoo, quo om todos os obros humonos so so rovolo oo llnol, no
lnstonto om quo o lnvlsivol so torno porcoptivol no vlsivol. Com ololto,
so losso por um mlstlclsmo sub[otlvo quo Socrotos ostovo, noo dloo
lmbuido (pols osto oxprossoo [o donotorlo oloumo consclnclo), mos
lnundodo, por osslm dlzor, com suo onchonto lortlllzodoro, nos
cortomonto noo porcoboriomos ontoo nlsto tudo um colculo do
probobllldodos hosltonto o lnsoouro. - Mos nlnoum vol quoror
nooor, dopols do lor otontomonto o FJon, quo osto coso, o monos
olndo o noooro oquolo quo tlvor dodo oo monos umo lldo suporllclol
no Apoloqu. Flco oo crltrlo do codo um rosolvor so tols oxprossoos
podom sor postos om hormonlo com o pothos do um Plotoo ou,
o quo vom o dor no mosmo, so podom comblnor-so com Socrotos
ldontlllcodo ot o oxtromo com Plotoo, ou quom sobo olos noo
opontorlom ontos poro umo dlloronco quo no mosmo orou too
doslouol quonto louol, o no mosmo orou too louol quonto doslouol.
Pols quo osto o coso com umo ospoculocoo o umo lronlo lmodlotos,
[o lol lndlcodo ontorlormonto, o o lsso nosso lnvostloocoo olndo
74
rotornoro vorlos vozos. Socrotos dlz mosmo no FJon quo o llnoll-
dodo prlnclpol do sous oslorcos poro mostror o lmortolldodo do olmo
osto om so porsuodlr olo mosmo do quo os colsos soo osslm, o
ocrosconto: V, pols, coro omloo, como ou colculo, o do quo
monolro too oooisto. So vordodo o quo ollrmo, ontoo oxcolonto
ostor convoncldo dlsso: so, polo controrlo, noo sobro nodo poro
quom morro, ou, polo monos, nosto tompo ontos do mlnho morto,
noo sorol too molosto oos mous omloos com lomontocoos: mos noo
ostorol multo tompo orrondo - pols lsto sorlo cortomonto um mol -,
mos om pouco tompo lsto so dlsslporo (cl. Trod. do Holso, p. 6,
FJon 1 b). Tols polovros ocoom como quo do um outro mundo,
o cortomonto noo oponos o oxclomocoo v do quo monolro too
oooisto quo oncorro om sl o lronlo. O ponsomonto do quo com o
morto so sorlo roduzldo o slmplosmonto nodo (noo sobro nodo poro
quom morro), sn post mortem sensus omns utque pse unmus
exstnqutur (so opos o morto todo sontldo o o proprlo ospirlto so
oxtlnouom), noo lho lnsplro nonhum horror, mos por outro lodo olo
noo ossumo osto ponsomonto poro om soouldo, opovorodo com suos
consoqunclos, oxpulso-lo como oxcntrlco, porm ot so dlvorto
com olo, o coso ostlvosso onoonodo, molhor sorlo sor looo llbortodo
dosto orror - pols pormonocor nolo sorlo cortomonto um mol - o
com lsso sor complotomonto onlqullodo. Mos o quo oxotomonto
curucterzu u ronu o esculu ubstrutu com quo olo nlvolo tudo, com
quo olo domlno todo sontlmonto oxooorodo, o portonto noo opoo
oo tomor do morto o pothos do ontuslosmo, mos ocho, lsso slm,
quo dovo sor um oxporlmonto bom curloso osto do sor roduzldo o
slmplosmonto nodo. Esto dovo sor, portonto, um locus clusscus (toxto
copltol) do FJon, o os domols lndiclos do somolhonto ospclo, quo
so oncontrom dlsporsos oqul o oll, nos lovorlom multo lonoo, oxloln-
do um trotomonto molor do quo ou podorlo omproondor. E olm
dlsso, o Apoloqu osto o oxlolr oooro o nosso otoncoo.
A APOLOGIA
A Apoloqu dovo sor utlllzodo com umo Juplu lntoncoo: om
porto, poro, com os oxprossoos oi contldos o rospolto do lmortolldodo
do olmo, rolorcor nosso oroumontocoo sobro o FJon, quo procuro-
vo lozor o dloltlco dosto dlolooo orrodondor-so om lronlo: o om porto
poro, o portlr do suo ostruturo totol, lozor o ponto do vlsto do Socrotos
ovldonclor-so como lronlo.
So noo so quor odmltlr com Ast quo o Apoloqu noo do Plotoo
o slm do um orodor dosconhocldo, ontoo bostonto lndlloronto poro
75
osto lnvostloocoo quo so so[o do oplnloo, com Schlolormochor, quo
o doloso lol pronunclodo tol o quol por Socrotos
40
, ou, quo so ponso,
com Stollboum, quo olo podo multo bom noo tor sldo tol o quol, mos
quo Plotoo, oo oloboror osto dlscurso, procurou oproxlmor-so tonto
quonto possivol do Socrotos hlstorlco. Stollboum dlz (Pruejuto uJ
Apoloqum 5ocruts p. 4): So osto toso oxoto, sou do oplnloo do
quo nlnoum so odmlroro do quo Plotoo nosto llvro noo tonho
mostrodo o mosmo subllmldodo do polovros o ponsomontos quo
mostro om outros. Pols so lho poroclo quo olo so podorlo dolondor
bom Socrotos lozondo-o lolor dlonto do trlbunol tol quol olo loro om
suo vldo, ontoo noo lho oro liclto oolr orbltrorlomonto, mos olo dovlo,
lsto slm, vor o quo convlnho oo onoonho o oos costumos do Socrotos,
o o quo dovlo sor ocomododo s oxlonclos do luoor o tompo. So
oloum doso[or trovor conhoclmonto com o orondo numoro do
outoros quo so doclororom contro Ast, podoro conlorlr locllmonto
sous nomos rounldos no obro do Stollboum. O quo poro mlm o
ponto copltol, quo so podo vor no Apoloqu um rotroto conllovol
do Socrotos rool. Ast, quo consldorou o subllmldodo o o omocoo
como prodomlnontos no FJon, noturolmonto noo podo dolxor do
lndlonor-so com o monolro como Socrotos so comporto oqul, o por
lsso, ontro outros rozoos, quo docloro o Apoloolo opocrllo. Ouondo
ontoo so quor, com o molor porto, slm, com o obsoluto molorlo dos
comontodoros, odmltlr o outontlcldodo do Apoloqu, proclso-so pro-
curor um oxpodlonto dlloronto do quo oorolmonto so omprooo, lsto
, quo o oonto noo so llmlto o llcor ossoourondo quo no Apoloqu
nodo ho quo noo comblno com o ospirlto do Plotoo, quor ossos
ossorcoos procurom llrmor-so oprosontondo-so como quostlono-
montos, quor como oxclomocoos. As ob[ocoos lovontodos por Ast
soo vordodolromonto lmportontos domols poro podorom sor dospo-
chodos dosto monolro
41
, o so olo tom rozoo, o oonto tontodo o lho
dor rozoo tombm no suo prolornclo polo Apoloqu do Xonolonto
lronto do Plotoo.
Aqul, ontrotonto, olndo noo so troto do dlscutlr o Apoloqu
como um todo, mos oponos oquolos possooons ondo Socrotos
dosonvolvo suo concopcoo do morte. A modldo quo crosco o dlllcul-
dodo do lntorprotor tols possooons do monolro plotnlco, oumonto
slmultonoomonto o probobllldodo do so tor do procuror no ronu o
[usto oxpllcocoo. Pols todos ossos possooons mostrom u totul nsequ-
runu Je 5ocrutes, mos, bom ontondldo, noo como so osto lnsoou-
ronco o tlvosso lntronqulllzodo, noo, multo polo controrlo, osto [ooo
com o vldo, osto vortloom, modldo quo o morto so mostro oro como
oloo do lnllnltomonto lmportonto, oro como nodo, lsto mosmo o
76
quo o comproz. No prlmolro plono, portonto, Socrotos, noo como
oquolo quo lovlonomonto olosto do sl o ponsomonto do morto, o
cholo do onoustlo so ooorro vldo, nom como oquolo quo cholo do
ontuslosmo vol oo oncontro do morto o moonnlmo oloroco o vldo
om socrlliclo: noo, mos como oquolo quo so dololto com o oltornnclo
do luz o sombro quo proporclono um sllooistlco uut-uut (dllomo poro
o roclocinlo) oo mostror quoso slmultonoomonto o dlo mols lumlnoso
o o nolto mols oscuro, o oo mostror o rool lnllnlto o o nodo lnllnlto,
o so dlvorto tombm s custos dos ouvlntos, vondo quo ostos dols
pontos, osslm como o oorodovol o o dosoorodovol, ostoo rounldos
no ponto culmlnonto (cl. O 8unquete): o duronto tudo lsto, contudo,
olo noo omblclono (ottrooor) o sobodorlo com umo osplrocoo intlmo
do olmo, mos slm, com umo corto curlosldodo, osplro polo solucoo
dosto onlomo. Socrotos porcobo multo bom quo os sous slloolsmos
noo tm nodo do oxoustlvo poro o solucoo (8esourelsen) do problo-
mo (5porqsmuulet): so o dlvorto o volocldodo com quo o oposlcoo
lnllnlto so mostro o dosoporoco. O plono do lundo, quo rocuo
lnllnltomonto, lormodo polo posslbllldodo lnllnlto do morto.
Por lsso, no Apoloqu, os oxclomocoos mols pottlcos soo
soouldos por umo oroumontocoo quo ossopro poro lonoo os oscumos
do oloqunclo o mostro quo ossos noo oscondom obsolutomonto
nodo. Socrotos obsorvo quoo lnsonsoto sorlo poro olo, quo loro
doslonodo polo dous poro vlvor como omonto-do-sobodorlo o poro
ontoo so oxomlnor o provor, o sl mosmo o oos outros, quoo lnsonsoto
sorlo do porto dolo, por tomor morto, dosortor do sou luoor. E oooro
vom o rozoo: Pols tomor o morto, Sonhoros, o mosmo quo
ocrodltor sor soblo o noo s-lo, posto quo ocrodltor sobor oqullo
quo noo so sobo (cl. Ast, p. 126, 2o). Nosto ospocto Socrotos
ocrodlto tombm tor umo vontooom sobro os outros homons, pols
noo tomo o morto, dodo quo olo slmplosmonto noo sobo nodo o
rospolto dolo. lsto noo somonto um sollsmo, mos tombm umo
ronu. Pols oo llbortor o homom do tomor do morto, olo lhos do om
troco o ldlo onoustlonto do oloo lnovltovol o rospolto do quol noo
so sobo puro o slmplosmonto nodo: o o oonto proclso, roolmonto,
ostor ocostumodo o dolxor-so odlllcor com o consolo quo ho no nodo,
poro podor oncontror ropouso no quo Socrotos propoo. Por lsso,
sorlo, como olo obsorvo numo outro possooom, obsurdo do porto
dolo, optor por umo outro colso, do quol olo soblo com cortozo quo
oro um mol (p. ox. o prlsoo), por tomor do quo lho ocontocosso oqullo
quo Moloto ocrodltovo olo tor morocldo, o quo ou dloo noo sobor so
bom ou mou (cl. Ast, p. 146, 37 b).
77
No conclusoo do Apoloolo lolto, ontrotonto, um onsolo poro
mostror quo morror um bom. Mos osto consldorocoo novomonto
um uut-uut (umo oltornotlvo), o dodo quo oi, om componhlo com
um dos uut, oporoco o concopcoo do quo o morto noo puro o
slmplosmonto nodo, llco-so ontoo cortomonto com oloumo duvldo
sobro ot quo ponto so podo portllhor oquolo oloorlo quo como o
ocoono obroco ostos duos portos do mundo. (Cl. Ast, p. 154, 40,
c-d-o): Mos vo[omos o colso tombm dosto ponto, polo quol tonho
orondo osporonco quo morror so[o um bom. Morror umo dostos
duos colsos: ou noo sor mols nodo o quom morrou noo tom sontl-
monto do mols nodo, ou olndo, como dlzom olouns, umo ospclo
do mutocoo o do mlorocoo do olmo dosto luoor poro um outro. Oro,
so morror oqulvolo o noo mols tor sonsocoos o como um sono som
sonhos, um oonho morovllhoso, o morto. Porquo ponso quo so
oloum tlvosso consoouldo om suo proprlo momorlo umo tol nolto
om quo so tlvosso odormocldo too prolundomonto o ponto do noo
tor nom sombro do sonho o dopols, comporodos o osto todos os
noltos o outros dlos om suo vldo, dovosso dlzor quontos dlos o noltos
om todo o docurso do suo vldo vlvou mols lollzmonto o mols
oorodovolmonto quo noquolo nolto, ou ponso quo olo, losso noo um
lndlviduo, mos ot mosmo o orondo Rol, oncontrorlo multo poucos
dossos dlos o noltos om comporocoo com outros dlos o noltos. So o
morto lsso, ontoo dloo quo um oonho, porquo todo o durocoo
do tompo noo poroco roolmonto mols lonoo quo umo unlco nolto.
Por outro lodo, so o morto como o mudonco doqul poro um outro
luoor o so vordodo quo nosso luoor, como contom, podom sor
rooncontrodos todos os mortos, quol bom, o [uizos, podoro sor molor
do quo osto Esto ultlmo oltornotlvo podlo sor tombm oorodovol
polo rozoo do quo osslm so oscoporlo dossos [uizos quo so oprosontom
como sondo [uizos, o so lrlo tor com [uizos tols como Mlnos, Rodo-
monto, Eoco o Trlptolomo, quo com [ustlco morocom sor tols. No
quo tonoo, portonto, prlmolro oltornotlvo do dllomo, Socrotos
ocrodlto oi quo, polo morto, tornor-so slmplosmonto nodo um
oonho morovllhoso, slm, sou dlscurso odqulro um colorldo multo
quonto, quondo olo obsorvo quo noo oponos um homom portlculor,
mos ot o orondo Rol do Prslo, so torlom poucos dlos comporovols
o lsto. Um tol sono do olmo o um tul nuJu so podlom mosmo oorodor
mols do quo quolquor outro colso o ronco, quo possul oqul, ollos,
o obsoluto lronto rolotlvldodo do vldo, mos um obsoluto too lovo
quo olo noo tom dlllculdodos poro soouro-lo, dodo quo o possul sob
o lormo do nodo. No quo tonoo sooundo oltornotlvo do dllomo,
Socrotos oi oxpoo o quoo morovllhoso sorlo, nos lnlornos, lr dlsputor
com oquolos orondos homons do possodo, do umo monolro oorodo-
78
vol convorsor com olos sobro sous dostlnos, mos sobrotudo lntorro-
oo-los o oxomlno-los
42
, oxprossoos ostos, cu[o curcter ronco ou [o
monclonol oclmo. Aooro, ontoo, so mols duos obsorvocoos. E cloro,
com ololto, quo ostos oxprossoos noo so dolxom hormonlzor locll-
monto com os oxpoctotlvos contldos no FJon, do dosplr-so totol-
monto do corpo, o por outro lodo, tombm cloro quo todo osto
oloorlo bostonto hlpottlco, [o quo ollnol o outro posslbllldodo osto
louolmonto proxlmo, quor dlzor, por um llo do cobolo: pols o
hlpotoso, om suo totolldodo, um movlmonto no or, o Socrotos noo
loz nonhumo tontotlvo poro tornor umo dos oltornotlvos mols rool do
quo o outro. As polovros do FJon cltodos mols oclmo contm
docorto umo tontotlvo nosto dlrocoo, no modldo quo Socrotos oplno
quo o mols vonto[oso osto no sou dlscurso, dodo quo noo so llco
dosoorodovol poro os omloos: mos nosto obsorvocoo o loltor dosco-
brlro cortomonto umo sobodorlo do vldo o umu ronu quo ossumo o
rlsco do lozor do bobo o morto. Por llm, o Apoloqu so oncorro com
o mesmu omblouldodo (Ast p. 158, 42 o): Mos ols quo chooodo
o horo do portlrmos, ou poro morror o vos poro vlvor. Mos quom do
nos comlnho poro o molhor, lsto soorodo poro todos, monos poro
o dlvlndodo. So os colsos so possom osslm ot com o vlsoo do morto
no Apoloqu, ontoo oumontom os posslbllldodos poro o mlnho
concopcoo do FJon, no modldo quo so quolro ostobolocor umo
posslbllldodo do quo o FJon posso sor oo mosmo tompo socrotlco
o plotnlco.
Possorol oooro o umo consldorocoo mols ospoclol do Apoloqu
poro mostror quo olo , om suu totulJuJe, lronlo. Poro tol llm, quoro
por um lnstonto dolxor o proprlo Ast lolor, o ou osporo quo com o
o[udo do onormo prossoo quo o poso do suos obsorvocoos nocosso-
rlomonto oxorcoro, o olmo do loltor hovoro do oonhor sullclontomon-
to olostlcldodo poro pormltlr quo o lronlo vonho tono. O orodor
oxooorou tonto osto llrmozo vlrll do Socrotos (quo Ast oncontro no
oxposlcoo do Xonolonto) quo olo so monllosto como o lndlloronco
mols dosprovldo do ospirlto o do sonslbllldodo. Com ololto, opos o
condonocoo, olo loz Socrotos odmlror-so noo do sontonco dos [uizos,
mos do numoro dos votos dos dols lodos, o oprosontor com sonouo
lrlo o colculo do quo torlo oscopodo so oponos trs votos lossom
dllorontos, o do quo Moloto torlo tldo do pooor mll drocmos so Anlto
o Licon noo tlvossom rolorcodo o suo ocusocoo, pols Moloto noo
torlo obtldo o qulnto porto dos votos. Esto lndlloronco so sollonto
olndo mols lo ondo Socrotos lolo sobro o morto: olo ossoouro sompro
quo noo tomo o morto, mos om quo so lundomonto osto ousnclo do
tomor Em nodo: portonto, puro lonlorronlco ... Podorlo Plotoo, o
79
outor do FJon, lozor Socrotos lolor dosto [olto sobro o morto,
otrlbulndo-lho umo tol lndlloronco vordodolromonto vuloor, prlvodo
do ospirlto o do sonslbllldodo, slm, quoso rldiculo ... E oposor do tudo,
osto Socrotos too som sonslbllldodo o oloto olndo quor boncor o
oxoltodo o ontuslosmodo, o ponto do so motor o prolotlzor(p. 487,
488). Todo osto concopcoo do Ast noo dovo llcor loroodo oqul, como
umo cltocoo solto o ocloso: multo polo controrlo, ou osporo quo olo
so torno um dllloonto opororlo do vlnho, no modldo quo conto com
o porspoctlvo rolrotodo sob o quol o lronlo om porto so mostroro poro
um ou outro loltor o om porto so oprosontoro com um molhor
ospocto. Com ololto, no modldo quo o sorlododo quo lmporo om Ast
ovonco llvromonto com sou posso modldo, no dlrocoo do umo
Apoloqu noutro, o ronu llco sllonclosomonto osprolto o vlolo com
sous olhos quo [omols so lochom, om movlmonto continuo, portlcl-
pondo do codo lonco, mosmo quo o loltor tolvoz noo o porcobo, ot
o momonto om quo ontoo olo [ooo suo molho sobro olo o o oprlslono.
Por lsso, so o mlnho oxposlcoo losso umo rodo tocldo com
molhos too omplos quo o loltor locllmonto pudosso ovodlr-so por
ontro olos, ou too lroco quo noo consooulsso rot-lo, ontoo oloumos
dos possooons cltodos por Ast sorlom ospoclolmonto oproprlodos, oo
mosmo tompo umo molho llno o sullclontomonto lorto, o o quo ho
do rotumbonto nos domols portos do cltocoo tombm torlo suo
orondo lmportnclo, no modldo quo oquolo olorldo porsooulsso o
loltor ot oquolo ponto ondo olo ocobo copturodo. A possooom, p.
ox., o oposor do tudo, osto Socrotos too som sonslbllldodo o oloto
olndo quor boncor o oxoltodo o ontuslosmodo, o ponto do so motor
o prolotlzor, ultroposso noo oponos todo o mlnho oxposlcoo om
copcloso ostuclo o lorco brocol, mos ou o consldoro mosmo como
obsolutomonto lrroslstivol poro todo oquolo quo noo concordo com
Ast om ro[oltor o Apoloqu. Tombm vorlos outros obsorvocoos
portlculoros do Ast soroo roconlortontos poro o loltor hosltonto o
lnsoouro, o porloosos poro todo oquolo quo olndo loz o slnol do cruz
dlonto do ponsomonto do quo dovorlo sor o lronlo o quo oxpllco o
Apoloqu. P. 488: Tombm no oxposlcoo o orodor so trol, noo
somonto no oposlcoo dos ponsomontos (como:vlvo numo pobrozo
oxtromo, por ostor oo sorvlco do dous, ondo o vuloor o o olovodo,
o tom do lomontocoo o os sontlmontos do oroulho controstom tonto
quo quoso nos lorcom o um sorrlso), mos tombm no oposlcoo dos
polovros: pols os orodoros doquolo poco so comprozlom no [ooo
dos ontitosos, sooulndo o oxomplo do Gorolos o do Lislos.
Asslm, poroco oooro corroto possor o oxomlnor o utuque contro
o concepdo roncu, loncodo por Ast om poolnos ontorloros do
80
mosmo lnvostloocoo. Com ololto, o obsorvocoo do quo noo podorlo
sor pltonlco o lronlo quo so oncontrovo no Apoloqu, ou noo posso
dolxor possor osslm som dlscussoo. O lntrproto otonto do Plotoo
oncontroro nolo, do loto, duos ospclos do lronlo. A prlmolro dolos
o potnclo ostlmulodoro, lnoronto lnvostloocoo: o outro oquolo
quo, quonto possivol, so orloo o sl mosmo como sonhoro. So so
oncontro ontoo lronlo no Apoloqu, noo so podo, som mols, como
Ast, ro[olto-lo so porquo osto noo umo lronlo plotnlco, dodo quo
sompro rostorlo o posslbllldodo do o lronlo do Socrotos sor dlloronto
do do Plotoo, o portonto, com rolornclo Apoloqu, o posslbllldodo
do osto sor um documonto hlstorlco. So oooro ou possor, portonto,
o um oxomo mols dotolhodo do tontotlvo quo Ast omproondo poro
mostror quo oquolo lronlo quo so oncontro no Apoloqu noo
plotnlco, ou, como so dovorlo ontos dlzor, no coso do so quoror dor
rozoo o Ast, quo noo so oncontro puro o slmplosmonto nonhumo
lronlo no Apoloqu, ou proclso, noturolmonto, no quo so roloro
mlnho monolro do consldoror os colsos, chomor o otoncoo poro o
quoo dosvonto[oso poro mlm o loto do quo o lronlo tonho sldo
trotodo dosto modo sob umo rubrlco proprlo, o o loto do quo Ast noo
tonho dolxodo suos dllorontos oporocoos do otoquo so osclorocorom
roclprocomonto o so concontrorom sobro um unlco ponto, numo
botolho prlnclpol, o do sobor so ho lronlo no Apoloqu, noo nosto ou
noquolo ponto, mos om suo totolldodo.
Ouo slonlllcocoo Socrotos podlo otrlbulr o umo ocusocoo
dlonto do trlbunol populor otonlonso, o quo roprosontocoo rldiculo
olo proclsovo lloor oo ponsomonto do dovor dolondor-so dlonto do
tols [uizos, ols o quo umo oxprossoo do Gorqus nos pormlto suspoltor
(Holso p. 188, 521 o): o o quo ou dlzlo o Polo podorlo sor opllcodo
o mlm, pols ou sorol [uloodo como sorlo, ontro crloncos, um mdlco
ocusodo por um cozlnholro. Flcou oclmo lndlcodo do quo modo o
Apoloqu, [ustomonto om suu estruturu, proclso sor consldorodo
como lronlo, dodo quo, ollnol do contos, os mols posodos ocusocoos
o rospolto do todos oquolos novos doutrlnos quo Socrotos torlo
lntroduzldo om Atonos tlnhom do vlr o constltulr umo reludo bem
proprumente roncu o oxtromomonto ostronho com o suo doloso,
do quo noo soblo nodo, o por consooulnto oro-lho lmpossivol lntro-
duzlr novos doutrlnos. A lronlo conslsto, ovldontomonto, om quo
slmplosmonto noo ho nonhumo conoxoo ontro o otoquo o o doloso.
So Socrotos tlvosso tontodo mostror quo olo so otlnho oo ontloo, ou
quo, no modldo quo lntroduzlo oloo novo, osto novo oro vordodolro,
tudo ostorlo complotomonto om ordom. Socrotos, contudo, noo
roluto os ocusodoros, mos lhos orroboto o proprlo ocusocoo, do modo
81
quo so mostro quo tudo oro olormo lolso, o os conhoos do mll llbros
dos ocusodoros quo dovorlom pulvorlzor complotomonto o ocusodo
hovlom dlsporodo om voo, dodo quo noo ho slmplosmonto nodo oi
quo posso sor onlqullodo. Todo osto sltuocoo rocordo por lsso too
vlvomonto uns vorsos do Booooson, prolundomonto osplrltuosos
43
.
Mos tombm o portlr do um outro noulo so mostroro o ostruturo
lrnlco no Apoloqu. Poro Socrotos, quo ostovo ocostumodo o so otor
quostoo, com umo obstlnocoo quo onoustlovo os sollstos o com
umo corooom louolmonto lmporturbovol, dosollondo-lhos os torol-
vorsocoos o lntlmldocoos, tlnho mosmo quo so mostror como um
urqumentum uJ lomnem ultumente rJiculo osto lnvoncoo dos
otonlonsos do quoror condono-lo morto. Do ocordo com o vlsoo
socrotlco, os ocusodoros noturolmonto tlnhom do convonc-lo do
quo olo ostovo orrodo, ou ontoo tlnhom do so dolxor convoncor: o
oo controrlo quostoo so olo dovlo sor condonodo o morror ou noo,
ou oo monos sor multodo ou noo, oro oloo quo nodo tlnho o vor com
o vordodolro problomo, o osslm, mols umo voz noo so oncontro oqul
nonhumo lloocoo roclonol ontro o crlmo o o costloo. So o lsso olndo
so odlclono o clrcunstnclo do quo osto quostoo complotomonto
ostronho oo vordodolro problomo proclsovo sor rosolvldo do ocordo
com um procodlmonto complotomonto oxtorlor, polo somo do votos,
um modo do doclsoo quo sompro tlnho sldo ob[oto do umo prodllo-
coo ospoclol do Socrotos, pols nosto ossunto, como olo obsorvovo
om oloumo possooom, olo mosmo oro complotomonto lonoronto,
osslm o oonto obrloodo cortomonto o lho dor rozoo nestu ronu quo
oloclol, omboro oporonto crodulldodo o bonovolnclo, lronlo oloclol
com quo olo, som rospoltor oquolo torrivol oroumonto, lolo com os
otonlonsos do monolro mols omloovol sobro os probobllldodos do olo
vlr o sor obsolvldo, o ot, o quo tombm lho porocorlo noturolmonto
rldiculo do mosmo modo, do Moloto sor condonodo o pooor umo
multo.
Por lsso, oponos mols umo noou ronu, quondo olo, no
conclusoo, doso[o dlrlolr oloumos polovros quolos quo o hovlom
obsolvldo: pols ostos, ovldontomonto, ollnol do contos tombm
hovlom votodo, tonto quonto os outros. Todovlo, oxlsto no Apoloqu
umo lronlo olndo mols olto do quo os ontorloros, umo lronlo quo
otlnoo o proprlo Socrotos: pols o clrcunstnclo do quo Socrotos
lnslstlo too unllotorolmonto no conhoclmonto, o por couso dlsso poro
olo todo crlmo so roduzlo o um orro, o um onoono, o consoquonto-
monto todo o quolquor pono ou costloo so convortlo om oloo
complotomonto hotoroonoo om rolocoo qullo, o o lorco polmlco
com quo olo llzoro volor osto vlsoo dos colsos vlnoom-so dolo Je
82
muneru ultumente roncu, no modldo quo o lozom sucumblr dum
corto modo o um oroumonto too rldiculo como o condonocoo
morto.
Ouo ontoo tudo lsso oqul doscrlto conllouro cortomonto sltuo-
coos lrnlcos, o quo com cortozo quolquor um quo tonho lldo o
Apoloqu portlndo do prossuposto do quo Socrotos [omols oxlstlu o
quo slmplosmonto oloum pooto tlnho protondldo llustror o quo ho
do plconto numo tol ocusocoo o num tol [uloomonto, porcoboro o
lronlo, quonto o lsto ou noo tonho duvldos: mos dodo quo, oo
controrlo, oqul tomos o vor com ocontoclmontos hlstorlcos, olouns
loltoros docorto noo toroo corooom poro ousor ocrodltor quo osslm
so[o.
Aooro, porm, quo dovo possor oxposlcoo doquolo lronlo
quo so oncontro espulluJu pelu Apoloqu, llco um pouco omboro-
codo. Eu podorlo tontor solr cocondo por todos os contos o rounlndo
umo multldoo dolos: mos som lolor do quonto sorlo consotlvo poro
o loltor umo oxtonso oroumontocoo nocossorlo poro codo ponto, ou
crolo tombm quo todo osto socoo, controrlomonto noturozo do
lronlo, provocorlo umo sonsocoo do zumbldo nos ouvldos, om voz
doquolo lmprossoo do um suovo sussurro, como proprlo do lronlo.
Protondor domonstror o lronlo otrovs do umo lnvostloocoo do codo
ponto portlculor rouborlo, noturolmonto, do lronlo, o quo olo tom do
surproondonto, do contundonto, dlto numo polovro, o onorvorlo. Elo
proclso do rudo controsto, o so pordorlo complotomonto numo
componhlo too oborrocldo como o oroumontocoo. Eu quoro por
lsso, mols umo voz oqul, cltor lltorolmonto Ast, dodo quo olo coptou
com oxtroordlnorlo cortozo todos os pontos umbiquos poro com olos
dor o molor susto nos loltoros, o por osso molo domonstror o
lnoutontlcldodo do Apoloqu, o no modldo quo lrol colocondo no
mou toxto o sou pothos, vou mo pormltlr o codo posso umo
poquono olusoo nos notos do p do poolno, quo osporo so[o sullclonto
poro o loltor. Ho umo orovuro quo roprosonto o ossuncoo do
Modono. Poro olovor o cu tonto quonto possivol, lol colocodo no
boso do quodro umo llnho oscuro, opolondo-so no quol dols on[lnhos
osplom poro clmo no dlrocoo dolo. Do mosmo modo ou tombm
quoro, oo roproduzlr no corpo do mou toxto os polovros do Ast,
olovor suo polovro too olto quonto possivol, o poro lozor o sou
pothos llcor olndo mols olovodo, quoro colocor um troco do p do
poolno o portlr do quol oqul ou oll o rosto trovosso do lronlo so
pormltlro dor umo osplodo poro clmo. Ast, p. 477s: A lronquozo
com quo olo loz Socrotos lolor noo oquolo lronquozo nobro, quo
broto do consclnclo do lnocnclo o do honostldodo, o quo, lncltodo
83
polo colunlo, so onunclo como oroulho, mos , lsto slm, [octoncloso
oxoltocoo-do-sl: pols Socrotos so so robolxo poro lndlrotomonto so
oxoltor olndo mols. (Numo noto o osto rospolto obsorvo Ast: O outor
do Apoloqu noo consoouo lurtor-so o suoorlr lsso: Poco-vos poro
noo cousor bolburdlo, o cldodoos do Atonos, mosmo quo vos poroco
quo pronunclo polovros domoslodo lortos.)
44
lsto noo lronlo plotnlco, o slm monosprozor os outros com
o voldoso llnolldodo do so oxoltor o sl proprlo. Socrotos dlz, p. ox.,
no Apoloqu 17 b, quo so chomo do orodor, mos noo do mosmo
ospclo quo os outros (subontondondo osslm quo olo um outntlco
o vordodolro orodor, onquonto os outros, oo controrlo, orodoros do
opornclo). louolmonto contm os polovros mou modo do lolor
podoro sor molhor ou plor (18 o), um outo-oloolo moscorodo. Mols
lnconlundivol olndo o lolso lronlo no possooom 20 c - 23, ondo
Socrotos procuro domonstror o vorocldodo do sontonco do oroculo,
quo o tlnho proclomodo o mols soblo do todos
45
: o voldodo o o
[octnclo so oncontrom [o no mlnuclosldodo com quo Socrotos lolo
dlsto. louolmonto Socrotos docloro sor um homom lomoso o oxco-
lonto (20 c, 23 o, 34 o), o quo suo vococoo (dostlnocoo) dlvlno
46
(31 o), o quo olo o molor do todos os bonloltoros do cldodo
47
(30
o, 30 o, 36 d): por lsso quo sou colunlodo o lnvo[odo (28 o). Alm
dlsso olo so otrlbul sobodorlo
48
(20 d, 20 o, 21 b s), o lolo do sobodorlo
dos sollstos num tom ctlco
4
, quo so lndlco soborbo. Pols o quo
slonlllco, quondo o oonto so humllho mos slmultonoomonto robolxo
os outros, sonoo umo rotorlco oxoltocoo-do-sl, o quol, so consldorodo
como tondo umo llnolldodo srlo, oporoco como [octnclo vo o, so
consldorodo como lronquozo dosproocupodo o noo dollborodo, trol
umo lnoonuldodo quo quoso otlnoo o cmlco, orocos oo controsto
noo lntonclonodo do outo-oxoltocoo o outo-humllhocoo
50
(quondo
Socrotos, p. ox., so docloro lonoronto, mos oo mosmo tompo mols
soblo do quo todos os outros o portonto so olovo o sl mosmo, o
lonoronto, como sondo o mols soblo). Portonto, so o outor do
Apoloqu tovo o lntoncoo do doscrovor Socrotos como lrnlco,
ocobou tronslormondo-o no controrlo do Socrotos plotnlco, num
sollsto [octoncloso: mos so olo quorlo omprostor-lho umo lronquozo
dosproocupodo o noo dollborodo, oxooorou no lnoonuldodo o lolhou
no suo lntoncoo, porquo o controportldo do outo-humllhocoo, o
outo-oxoltocoo, llcou domoslodo sollonto o orltonto poro pormltlr quo
so ocrodlto quo o outo-humllhocoo oro lovodo o srlo: oquolo
modstlo , por lsso, somonto olotodo, o o outo-humllhocoo moro-
monto oporonto, porquo olo suporodo polo outo-oxoltocoo quo lho
soouo. E nosto slmulocro proclsomonto quo molhor roconhocomos o
84
orodor quo, hobltuodo oo [ooo dos ontitosos, costumo obollr novo-
monto o prlmolro olomonto por molo do um sooundo oposto o olo.
Asslm tombm o nosso opoloooto tronslormou [ustomonto o
quo hovlo do mols bolo om sou dlscurso o quo so oprosontovo o olo
como um loto, ou so[o, oquolos oxprossoos do nobro o oroulhoso
lronquozo o orondozo do olmo do Socrotos, om opornclo llusorlo,
no modldo quo os suporo polo sou controrlo: osto controrlo o rocolo
do dolxor zonoodos os [uizos
51
, do cu[o dlsposlcoo lovorovol tudo
dopondlo: ols por quo olo oxpllco o todo horo too prollxomonto o
com um culdodo quoso onoustlodo os motlvos do suos doclorocoos,
slm, poro noo dlzor nodo quo noo ostlvosso bom lundomontodo o
pudosso voltor contro olo os [uizos. Esto rocolo o tomor, quo sompro
voo do oncontro lronquozo, noo ocobom por oboll-lo o tronslor-
mo-lo om opornclo llusorlo O homom vordodolromonto llvro o do
nlmo lorto, som lovor om consldorocoo quolquor colso quo noo so[o
o vordodo do suos doclorocoos, o som so proocupor sobro o como
olos soroo rocobldos, ho do lolor somonto do ocordo com suo
consclnclo o sous conhoclmontos. Mos Socrotos tombm roconhoco
quo tomo sous ocusodoros o odvorsorlos (Apol. 18 b, 21 o). Soro quo
olndo roconhocomos oi o orondozo do olmo socrotlco o sou omor
polo vordodo, quo noo so dolxo ossustor por nodo, osslm como olo
os rovolovo, p. ox., nos convorsocoos com Critlos o Corlclos, quo
quorlom dosoroco-lo, como nos roloto Xonolonto (Mom. l, 2, 33s)
Socrotos so oprosonto, olm dlsso, como so olo noo ostlvosso lolondo
om suo proprlo doloso, mos oponos com o lntoncoo do convoncor
os [uizos o noo o condonorom poro ontoo noo pocorom contro o
prosonto do dlvlndodo (Apol. 30 d). E olo ocrosconto (Apol. 31 o):
so doso[ols ouvlr-mo, mo pouporols. Ouom quo noo porcobo oi
o tlrodo rotorlco O podldo o o doso[o do sor obsolvldo vom ocultodo
o so oporoco como consolho bom-lntonclonodo do noo comotorom
socrllolo contro os dousos o noo dosprozorom o prosonto dolos. Por
consooulnto, oquolo doclorocoo do Socrotos do quo olo noo lolo om
sou proprlo lovor (o llm do obtor o obsolvlcoo) o slm om doloso dos
proprlos otonlonsos, louolmonto puro rotorlco, lsto , opornclo
llusorlo o lroudo
52
.
O MTICO NOS PRIMEIROS DILOGOS PLATNICOS
COMO INDCIO DE UMA ESPECULAO MAIS ABUNDANTE
Choouol oooro oo llnol do mlnho oxposlcoo do dloltlco om
Plotoo osslm como oro nocossorlo poro o prosonto lnvostloocoo. Eu
mo omponhol om lozor todo osto consldorocoo culmlnor com o
85
Apoloqu poro com olo obtor umo consolldocoo do quo hovlo do
lnsoouro o vocllonto no ondomonto do oroumontocoo ontorlor. O
mitlco so tornoro oooro ob[oto do nosso oxomo, o osslm como
procurorol osquocor o lntoncoo com quo o todo lovodo o cobo,
poro quo o oxomo posso llcor too solto quonto possivol, tombm
proclso sollcltor oo loltor quo no mosmo proporcoo noo so osquoco
do quo o dupllcldodo quo ho no dlscropnclo ontro o dloltlco o o
mitlco um dos lndiclos, um dos vostiolos quo oxolo conduzlroo
dlloronclocoo doquolos dols lodos quo polo lorco do tompo o do
lntlmldodo so tornorom oporontomonto lndlssoclovols.
Podo-so oncoror osto mitco, om prlmolro luoor, com um olhor
mols lndlloronto, podo-so consldoro-lo como umu meru mudonco no
oxposlcoo, como umo outro ospclo do dlscurso, som quo por lsso
o rolocoo ontro ossos duos lormos do dlscurso so[o umo rolocoo
ossonclol: slm, ot podorlo porocor oncontror-so om umo ou outro
oxprossoo do Plotoo um ocono nosto sontldo. Protoooros, por oxom-
plo, oo proporor-so poro domonstror quo o vlrtudo podo sor onslno-
do, dlz: Esto bom, Socrotos, ou noo ouordorol lsto so poro mlm: mos
dovo domonstro-lo osslm como os volhos, quondo lolom com os
mols [ovons, rovostlndo o provo com os lormos do um mlto, ou dovo
oxp-lo numo dlssortocoo (Holso, p. 130. 320 c). E obsorvo, oo
tormlnor: Asslm, Socrotos, domonstrol, do ombos os lormos, com
um mlto o com rozoos, quo o vlrtudo podo sor onslnodo (p. 145,
328 c). Vomos com lsto quo oqul o oxposlcoo mitlco so dlloronclo
doquolo quo lnvostloo os rozoos quonto oo sooulnto ospocto: o mitlco
consldorodo como oloo do lmporlolto o dostlnodo oos mols [ovons.
E vomos quo ossos duos ospclos do oxposlcoos noo ostoo om
rolocoo ontro sl, dodo quo o nocossldodo dolos so so tornorlo
comproonsivol numo unldodo suporlor, no quol olos, mosmo como
momontos dlscrotos, sorlom oporontos o rools. Estos duos ospclos
do oxposlcoo noo soo vlstos om rolocoo ldlo, mos slm om rolocoo
oos ouvlntos, o soo como quo duos llnouooons, umo dos quols
monos ortlculodo, mols lnlontll o lrouxo, o o outro mols dosonvolvldo,
com orostos mols ooucodos o solldos: mos como olos noo soo vlstos
om rolocoo ldlo, podor-so-lo ontoo lmoolnor umo torcolro llnouo-
oom, umo quorto otc., o todo um sortlmonto do tols lormos do
oxposlcoo.
Acrosconto-so o lsso quo, sooundo osto concopcoo, o mlto osto
complotomonto sob o dominlo do oxposltor, pols llvro crlocoo dolo:
olo podo dolxor do lodo ou ocroscontor quolquor colso, conlormo lho
poroco sor mols provoltoso oos ouvlntos. Mos noo possivol colocor
os colsos osslm no quo so roloro oo mitlco om Plotoo. O mitlco tom
86
oqul umo slonlllcocoo multo mols prolundo, o o oonto so convoncoro
dlsto looo quo obsorvor quo u jormu mitcu tem umu lstoru em
Plutdo. Nos prlmolros dlolooos, mols ontloos, o mitlco osto ousonto
do todo, o nosto coso o sou controrlo domlno sozlnho, ou ontoo osto
prosonto om lloocoo com osto, o contudo, num outro sontldo som
lloocoo com osto sou controrlo, o obstroto. Dopols, o mitlco dosopo-
roco complotomonto duronto todo um clclo do dlolooos, nos quols o
dloltlco osto prosonto, omboro o osto[o num sontldo complotomonto
dlloronto doquolo dos dlolooos mols ontloos: o llnolmonto o mitlco
torno o omorolr nos ultlmos trobolhos plotnlcos, porm numo
lloocoo mols prolundo com o dloltlco. No quo tonoo oo mitlco om
Plotoo, ou dovo, portonto, prlmolromonto rotornor quolos dlolooos
quo ocobol do dolxor. Nostos, com ololto, o mitlco so oncontro
vlnculodo oo sou oposto, ou so[o, com o dloltlco obstroto. Asslm, p.
ox., om Gorqus, ondo, dopols quo os sollstos combotorom com o
lurlo do dososporo, codo voz com monos oconhomonto, ondo
ontoo, dopols do Polo tor suporodo Gorolos, o Collclos Polo om
lmportlnnclo, tudo so oncorro com umo oxposlcoo mitlco do ostodo
(do olmo) opos o morto
53
. Mos ontoo como so comporto oqul osto
mitlco Pols ovldonto quo nossos dlolooos noo so troto tonto do
umo llvro lnvoncoo do Plotoo, submlsso o obodlonto oo outor, quonto
do oloo quo o subropu[o, do modo quo noo so dovo consldoror osto
oxposlcoo como subordlnodo o poro [ovons ou poro ouvlntos monos
copozos, mos ontos como um prossontlmonto do oloo suporlor.
Stollboum
54
sltuo-so, om suo concopcoo do mitlco, monllosto-
monto no ponto do vlsto suoorldo oclmo. Em porto olo o consldoro
umo ocomodocoo, ou, poro utlllzor umo oxprossoo cortomonto
coroctoristlco nosto contoxto, umo condoscondnclo, [o quo osto
polovro lndlco quo Plotoo, com o mitlco, dosco oo nivol dos ouvlntos,
onquonto nos odmltlmos quo o mitlco oloo do suporlor, slm, oloo
ot sltuodo oclmo do outorldodo sub[otlvo do Plotoo: o om porto olo
coloco o mitlco om lloocoo com o consclnclo populor, o quol, ontos
do Plotoo, ouordovo o ldlo num tol lnvolucro. Entrotonto, nonhumo
dostos suos lntorprotocoos lovodo o cobo com sullclonto ooudozo
ot umo dlloronclocoo slonlllcotlvo ontro o quo lol concobldo otrovs
do conclusoos roclonols o o quo lol prossontldo, ou ot umo doclsoo
vordodolromonto sotlslotorlo dos conllltos do lrontolro ontro o trodl-
coo o Plotoo. Bour (op. clt., p. O-8) v nosto mitlco o trodlclonol,
o do rozoo o Ackormonn quondo osto coloco os pootos o os oroculos
no mosmo rolocoo poro com Plotoo, como os prolotos no Antloo
Tostomonto, com rolornclo oos opostolos o ovonoollstos. Por um
lodo, sorlo proclso vor no mitlco do Plotoo o dovoto vonorocoo, o
87
plododo llllol com quo olo obrocovo o consclnclo rolloloso do
possodo do suo potrlo: por outro lodo, vor umo nobro o momontnoo
dosconllonco lronto s construcoos produzldos por olo, rozoo por
quo, ollos, no Republcu, olo noo quor do monolro oloumo dor
nonhumo lol oo culto dlvlno, dolxondo lsto por conto do Apolo
dlllco. Ast
55
tom umo concopcoo mols comploto, so quo, proprlo-
monto, noo osto lundomontodo om obsorvocoos, o noo oprosonto
tonto o corotor do umo oqulslcoo quonto o do um slmplos doso[o.
Tonto Ast quonto Bour porocom tor noolloonclodo o lstoru
nternu quo o mitlco tom om Plotoo. Pols onquonto nos prlmolros
dlolooos o mitlco ontro om cono om oposlcoo oo dloltlco, no modldo
quo o dloltlco sllonclo o o mitlco so loz ouvlr (ou molhor, vor), nos
ultlmos dlolooos, oo controrlo, o mitlco osto numo rolocoo mols
cordlol com o dloltlco, lsto , Plotoo so ossonhoro dolo, quor dlzor,
o mitco se tornu o jquruJo. E noo odlonto, como Bour, oxpllcor som
mols o mitlco como sondo o trodlclonol, o mostror Plotoo procurondo
um ponto do portldo numo outorldodo suporlor quo hovorlo no
pooslo o no oroculo, poro os vordodos tlco-rollolosos: pols nos
prlmolros llvros do Republcu rocusodo todo volldodo oos onunclo-
dos dos pootos, com os quols so polomlzo lortomonto o dos quols so
ro[olto o concopcoo potlco, dondo-so prolornclo puro o slmplos
norrotlvo: slm, no dclmo llvro do Ropubllco, Plotoo ot quor vor os
pootos lonoo do Estodo. Portonto, osslm som mols nom monos, osto
oxpllcocoo noo odlonto. Sou corrotlvo nocossorlo osto contldo, on-
trotonto, no obsorvocoo do metumorjose Jo mitco om Plotoo. E nos
prlmolros dlolooos quo lsto so oprosonto mols nltldomonto. Enquonto
oqul o dloltlco do um rosultodo complotomonto obstroto o s vozos
noootlvo, o mitlco protondo lornocor multo mols. Mos so porountor-
mos, ollnol do contos, o quo o mitlco, soro proclso rospondor quo
olo o ostodo do oxillo do ldlo, suo oxtorlorldodo, l., suo tompo-
rolldodo o ospoclolldodo lmodlotomonto como tol. O mitlco nos
dlolooos troz tombm do ponto o ponto osto corotor. Os orondos
ospocos do tompo quo o olmo porcorro sooundo o oxposlcoo do
FeJro, o lnllnltudo ospoclol llustrodo no Gorqus o no FJon, on-
quonto oxposlcoo do oxlstnclo do olmo opos o morto, soo mltos. E
locll oxpllcor lsto. O dloltlco dosomboroco o torrono do tudo o quo
lho ostronho o so oslorco ontoo por oscolor ot o ldlo, o como noo
tom sucosso, o lontoslo roooo. Consodo do trobolho dloltlco, o
lontoslo so dolxo sonhor, o doi suroo o mitlco. Duronto osto sonho,
o ldlo llutuo, tronsltondo volozmonto numo sucossoo lnllnlto, ou
ostoclono o so oxpondo lnllnltomonto prosonto no ospoco. Dosto
modo, o mitlco o ontuslosmo do juntusu oo sorvlco do ospoculocoo
88
o, ot um corto orou, o quo Hoool chomo do pontoismo do lontoslo
56
.
Elo tom volldodo no lnstonto do contoto o noo posto om rolocoo o
nonhumo rolloxoo. A oonto so convoncoro dlsso quondo obsorvor o
Gorqus o o FJon. A oxposlcoo do oxlstnclo do olmo opos o morto
noo roloclonodo nom o umo rolloxoo hlstorlco quo busco sobor so
os colsos ocorrom roolmonto osslm, o so Eoco, Mlnos o Rodomonto
lo so oncontrom num trlbunol o [uloom, o nom o umo rolloxoo
lllosollco quo porounto polo vordodo dlsto tudo. So so podo coroc-
torlzor o dloltlco quo corrospondo oo mitlco, doslonondo-o como
otrocoo, doso[o, como oquolo movlmonto do olhor quo oncoro o
ldlo poro otroi-lo, ontoo o mitlco o obroco locundo do ldlo. A
ldlo dosco o llco llutuondo bolxo sobro o lndlviduo como umo
nuvom corrooodo do bncoos.
Mos so no ostodo dosto lndlviduo so oncontro, om oloum
momonto, umo lroco lndlcocoo, um lonoinquo prossontlmonto do
umo consclnclo, um mlstorloso o quoso lnoudivol sussurro, nosto
modldo subslsto oi, o quolquor lnstonto, umo posslbllldodo do quo o
mitlco solro umo motomorloso.
Com ololto, too looo suroo o consclnclo, mostro-so quo ostos
mlrooons noo orom, do quolquor modo, o ldlo. No modldo ontoo
quo o lontoslo, dopols quo o consclnclo dosportou, osplro novomon-
to o rotornor o ostos sonhos, o mitco oporoco sob umo noou jormu,
lsto , como muqem. Pols ocorrou oooro umo mudonco: o conscln-
clo ossumlu quo o mitlco noo o ldlo o slm oponos um rolloxo do
ldlo. E osslm, crolo ou, quo so possom os colsos com os oxposlcoos
mitlcos nos dlolooos construtlvos. Prlmolromonto o mitlco osslml-
lodo oo dloltlco, noo mols osto om conlllto com osto, noo mols so
locho om sl mosmo do monolro soctorlo: olo oltorno com o dloltlco
57
,
o dosto modo, tonto o dloltlco quonto o mitlco soo olovodos o umo
ordom do colsos suporlor. O mitlco bom podo, por lsso, contor oloo
do trodlclonol. O trodlclonol como quo o concoo do nlnor, quo
constltul um momonto quo portonco oo sonho: mos, bom rlooroso-
monto, olo mitlco [ustomonto nos lnstontos om quo o ospirlto so
olosto poro lonoo o nlnoum sobo do ondo vom ou poro ondo vol.
Podo-so tombm chooor o umo consldorocoo somolhonto do
mitlco, portlndo-so Jo jquruJo. Com ololto, quondo, numo poco
rolloxlvo, o oonto v numo oxposlcoo rolloxlvo oporocor o llourodo
bom mols roromonto o dosporcobldo, como um lossll ontodlluvlono
o lombror umo outro ospclo do lormo do vldo, oooro vorrldo poro
lonoo polo duvldo, o oonto oi tolvoz so odmlro quo o llourodo tonho
podldo dosomponhor oloum dlo um popol too orondo. Mos modldo
quo o lmooom so propooo mols o mols o lnclul om sl sompro mols
89
colsos, convldo o ospoctodor o ropousor nolo o o ontoclpor um oozo
quo o rolloxoo lnconsovol tolvoz vlosso o lho proporclonor opos
lonoos rodolos. E quondo ontoo llnolmonto o lmooom odqulro umo
tol omplltudo quo todo o oxlstnclo so torno vlsivol (porcoptivol) nolo,
oi tomos ontoo o moomento reqressoo rumo uo mitco. Dlsto do
oxomplos lroquontomonto o lllosollo do noturozo, o osslm , p. ox.,
o proloclo do H. Stollons oo sou Kurkuturen Jes Helqsten (Corlco-
turos do Sontisslmo) umo tol lmooom orondloso, ondo o oxlstnclo
noturol so torno um mlto sobro o oxlstnclo do ospirlto. A lmooom
sub[uoo dosto modo o lndlviduo, quo pordo suo llbordodo, ou
molhor, moroulho num ostodo om quo noo ho mols roolldodo, pols
oooro o lmooom noo o llvromonto produzldo, crlodo ortlstlcomonto.
E por mols ocupodo quo o ponsomonto osto[o procurondo vlsuollzor
os pormonoros, por mols onoonhoso quo so[o poro comblno-los, por
mols oorodovol quo so[o o oxlstnclo quo olo oi so oroonlzo, mosmo
osslm olo noo osto om condlcoos do dlssoclor o todo do sl mosmo,
dolxondo-o mostror-so lovo o volotll no osloro do puro crlocoo
potlco. lsto lol poro mostror do quo modo o mitlco tombm so podo
lozor volor num lndlviduo lsolodo. O prototlpo dlsso dovo, noturol-
monto, tor-so lolto volor no dosonvolvlmonto dos nocoos, mos
proclso lombror quo lsto oponos contlnuo sondo um mlto onquonto
osto mosmo procosso so ropoto no consclnclo dos nocoos, os quols,
sonhondo, roproduzom o mlto do sou possodo. Codo tontotlvo do
tomor o mlto como hlstorlo ocobo mostrondo quo o consclnclo [o
dosportou o ocobo motondo o mlto. Asslm como o conto, o mlto so
lmporo no lusco-lusco do lontoslo, olndo quo noturolmonto olomon-
tos mitlcos possom multo bom consorvor-so duronto um poriodo do
tompo, dopols quo o lntorosso hlstorlco [o tonho dosportodo o quo o
lntorosso lllosollco [o tonho chooodo plono consclnclo.
So lsso o quo ocorro com o mitlco om Plotoo, ontoo noo
dllicll rospondor quostoo: portonco o mitlco o Plotoo ou o Socrotos
Eu crolo podor rospondor, om mou nomo o no dos loltoros: olo ndo
pertence o Socrotos. So o oonto lombror, oo controrlo, o quo o
Antlouldodo ollos tostomunho, quo lol do umo produtlvo vldo potlco
quo Socrotos tlrou Plotoo, oos vlnto onos, chomondo-o poro um
obstroto conhoclmonto do sl
58
, ontoo docorto so torno bom noturol
ponsor quo o potlco om suo otlvo posslvldodo o om suo posslvo
otlvldodo tlnho do so lozor volor om oposlcoo quolo lomlnto dloltlco
socrotlco, o quo lsto tlnho do so oprosontor mols lorto o lsolodomonto
noquolo produtlvldodo quo, ou oro contompornoo do Socrotos, ou
polo monos o sooulu looo opos. Oro, osto tombm o coso: pols o
mitlco mols obstlnodo o rocolcltronto om ollrmor sou dlrolto nos
90
prlmolros dlolooos, onquonto nos dlolooos construtlvos so submoto
oo suovo roolmo do umo consclnclo obronoonto. Por lsso, oquolos
quo tm um conhoclmonto um pouco mols oprolundodo do Plotoo
cortomonto tombm hovoroo do mo dor rozoo quondo coloco o lniclo
do Jesenoolomento plutonco, num sontldo mols ostrlto, no dloltlco
quo oporoco no PurmnJes o nos dlolooos quo portoncom o osto
clclo o quo dosomboco nos construtlvos. Mos [o lol obsorvodo quo
o dloltlco contldo nostos ultlmos ossonclolmonto dlstlnto do dlol-
tlco doscrlto ot oqul. O mitlco nos prlmolros dlolooos, om rolocoo o
todo o dosonvolvlmonto plotnlco, dovo sor oncorodo portonto
como umo ospclo do prooxlstnclo do ldlo, o so so rocolhor o quo
lol rossoltodo oqul, tolvoz so dovo chomor o mitlco, nos dlolooos mols
ontloos, o lruto noo-omodurocldo do ospoculocoo, o dodo quo o
moturocoo um procosso do lormontocoo, bom quo o outntlco
dloltlco plotnlco postorlor podoro sor comporodo odoquodomonto
com osto procosso. Entrotonto, o rozoo por quo o lruto do ospoculo-
coo [omols omoduroco totolmonto om Plotoo conslsto om quo o
movlmonto dloltlco [omols so ocobo complotomonto.
Dovo oooro porcorror ropldomonto u purte mitcu do olouns
dlolooos. Soro suprlluo lombror quo noo so podo chomor tol porto
do mitlco so porquo oi soo loltos rolornclos o um ou outro mlto, pols
noo polo loto do so lntroduzlr um mlto numo oxposlcoo quo osto
oxposlcoo so torno mitlco, o multo monos polo loto do so utlllzor um
mlto, pols lsto provo [ustomonto quo so osto oclmo o por clmo dolo:
o olo noo so torno mitlco, do [olto nonhum, quondo so tronslormo o
mlto num ob[oto do l, pols o mitlco noo so dlrloo prlmolro oo
conhoclmonto, o slm lontoslo, olo oxloo quo o lndlviduo nolo so
porco, o somonto quondo o oxposlcoo oscllo ontro o producoo o o
roproducoo do lontoslo quo o oxposlcoo mitlco. No 8unquete,
odmlto-so quo o oxposlcoo mitlco lnlclo-so com o norrotlvo do
Dlotlmo. Esto noo mitlco porquo oi so loz rolornclo oo mlto do
Eros como oorodo por Poros o Ponlo: pols tombm nos dlscursos
ontorloros noo hovlom sldo noolloonclodos os sooos sobro o orloom
do Eros.
Entrotonto, o dotormlnocoo quo oqul dodo do Eros nooo-
tlvo, Eros um onto lntormodlorlo, noo rlco nom pobro. At oi,
olndo noo lomos mols olm do quo no dosonvolvlmonto socrotlco.
Mos osto noootlvo, quo o lnqulotudo otorno do ponsomonto, quo
dlloronclo o vlnculo, o quo o ponsomonto por lsso noo podo suston-
tor, porquo oqullo quo lmpulslono o ponsomonto, osto noootlvo
dotm-so oqul o dosconso dlonto do lontoslo o so oxpondo polo
lntulcoo. Nsto conslsto o mitco. Todo oquolo quo [o so ontrooou oo
91
ponsor obstroto toro porcobldo quoo sodutor quoror llxor ou
sustontor o quo proprlomonto noo , o noo sor no modldo quo
suporodo. Esto, porm, umo tondnclo mitlco. O quo ocontoco,
com ololto, quo o ldlo llxodo sob dotormlnocoos do tompo o
ospoco, ostos tomodos num sontldo totolmonto ldool
5
. Portonto, o
quo o oxposlcoo mitlco proporclono o mols do quo o movlmonto
dloltlco doscrlto ot oqul quo olo loz o noootlvo ser osto. Com
lsto, olo proporclono ontoo, num corto sontldo, monos, olo rotordo
o dosonvolvlmonto roclonol o so monllosto, noo como umo plonltudo
do um procosso comocodo, mos slm como um comoco totolmonto
novo. Ouonto mols quor ostondor o contomplocoo, quonto mols
plono quor loz-lo, tonto mols olo mostro suo oposlcoo quolo
dloltlco moromonto noootlvo, mos tombm tonto mols olo so dlston-
clo do ponsomonto proprlomonto dlto, onconto o ponsomonto,
dolxo-o mlmodo o roloxodo. O sooundo ponto, com o quol o porto
mitlco dosto dlolooo proporclono oloo mols do quo o porto dloltlco,
quo olo oprosonto o belo como objeto Jo Eros. Dosto modo, tomos
oooro umo outntlco dlcotomlo plotnlco quo, como [o lol obsorvodo
ontos, podoco do todos os dlllculdodos dos dlcotomlos, no modldo
quo olo tom o noootlvo loro do sl, o o unldodo, quo olconcodo,
[omols podo hlpostoslor-so. So so obsorvor mols do porto o quo
ocorro com o bolo, porcobo-so como olo so dospo[o do umo quontl-
dodo do dotormlnocoos oo lonoo do um movlmonto dloltlco. O
ob[oto do omor , sucosslvomonto: bolos corpos - bolos olmos - bolos
comontorlos - bolo conhoclmonto - o bolo. O bolo ontoo dotorml-
nodo noo oponos noootlvomonto como oqullo quo so mostroro numo
luz mols olorloso do quo o ouro, os vostldos, os bolos monlnos o
[ovons, porm Dlotlmo olndo ocrosconto: Ouo ponsomos ontoo quo
ocontocorlo so oloum consooulsso contomplor o proprlo bolo, nitl-
do, puro, slmplos, o noo roploto do cornos humonos, do coros o
outros multos nlnhorlos mortols, mos o proprlo bolo dlvlno om suo
lormo unlco ossonclol (Holso, p. 81, 8unq. 211 o). O mitlco
conslsto monllostomonto om quo o bolo om sl o poro sl dovo ser
contempluJo. E noo obstonto o oxposltoro [o tonho ronunclodo o
todos os lutllldodos olmoros o o todo oporoto llourotlvo, ovldonto,
mosmo osslm, quo olo quor oxotomonto rotornor oo mundo do
lontoslo o lornocor o dropo[omonto mitlco. Asslm ocorroro sompro
com Jus Dnq un scl (o colso om sl), so noo so pudor ro[olto-lo o
rolooo-lo oo llvro do osquoclmonto, o om voz dlsso, tondo-o dolxodo
loro do ponsomonto, so qulsor lozor o lontoslo componsor o lndonlzor
o pordo.
92
Esto ponto do vlsto lombro, noturolmonto, bostonto o kontlono.
Em poucos polovros procurorol oponos osslnolor u Jjerenu. E bom
vordodo quo Kont ostoclonou nosto colso un scl (om sl), mos ou olo
porslstlo lnlotloovol, com o o[udo do ponsomonto sub[otlvo, no
tontotlvo do copto-lo, o umo voz quo oro oloo lmpossivol, lho rostovo
o orondo vontooom, ollos bostonto lrnlco, do contlnuor osporondo
poro sompro: ou olo o ro[oltovo o trotovo do osquoc-lo. Ouondo, oo
controrlo, quor s vozos mont-lo, olo dosonvolvo o mitlco, o osslm,
p. ox., todo o suo concopcoo do mol rodlcol proprlomonto um
mlto. O mol, com ololto, quo o ponsomonto noo podo domlnor,
dolxodo loro dolo o tronsposto poro o lontoslo. No porto mitlco do
8unquete, portonto, o pooto Plotoo lmoolno om sonhos tudo oqullo
quo o dloltlco Socrotos procurovo: no mundo dos sonhos o omor
lnlollz do lronlo oncontro o sou ob[oto. O loto do Plotoo colocor no
boco do Dlotlmo osto oxposlcoo noo sullclonto, docorto, poro
tronslormo-lo numo oxposlcoo mitlco: mos por outro lodo proprlo
do mitlco, como oorodo ollos lontoslo, quo o ob[oto so[o dolxodo
do lodo do loro, so[o olostodo poro sor trozldo do novo do volto, osslm
como o oonto noo oosto do tor vlvonclodo possoolmonto um conto,
mos o ompurro poro bom lonoo do sl o com o oposlcoo oo lntorvolo
do tompo so oslorco poro tornor o prosonto do lontoslo tonto mols
otroonto. Tombm Ast obsorvo, ollos, quo osto hlstorlo do Dlotlmo
noo posso do moro lnvoncoo, o o consldorocoo do Bour, do quo
Plotoo torlo optodo polo lormo do oxposlcoo mitlco poro dor oo sou
lllosolomo um opolo posltlvo numo lormo lomlllor consclnclo
populor, oxpllco cortomonto domoslodo pouco, o concobo o rolocoo
do mitlco com Plotoo do monolro totolmonto oxtorlor.
So onollsormos o oxposlcoo mitlco do ostodo do olmo opos o
morto, tol como doscrlto no Gorqus o no FJon, oncontroromos
ot corto ponto umo doslouoldodo ontro os duos concopcoos. No
Gorqus, Socrotos onlotlzo om multos possooons
60
quo ocrodlto nlsto,
o roconhoco suo l nlsto om oposlcoo quolos quo tolvoz vorlom oi
moros contos do corochlnho o o dosprozorlom: contudo tombm
so porcobo nos oxprossoos sooulntos quo o quo mols lho lmportovo
oro sustontor o ldlo do [ustlco, mols do quo consorvor o mlto, [o quo
olo mosmo concobo sor noturol dosprozor tols norrotlvos so so
consoouo oloo molhor o mols vordodolro otrovs do lnvostloocoo.
Mols umo voz, o mitlco noo rosldo tonto no rolornclo sooo do
Mlnos, Eoco o Rodomonto quonto no ollrmocoo do [uloomonto
porcoptivol lontoslo, tol como olo o roprosonto poro sl. No FJon,
oo controrlo, o proprlo Socrotos suooro o quo so posso com todo osto
concopcoo: Entrotonto, protondor quo ossos colsos so[om no rooll-
93
dodo oxotomonto como os doscrovl, ols o quo noo soro proprlo do
um homom do bom sonso: mos cror quo umo colso osslm ou
somolhonto o quo so do com nossos olmos o suos morodos - porquo
o olmo ovldontomonto lmortol -, ols umo oplnloo quo mo poroco
boo o dlono do conllonco. Bolo soro tor osto corooom! E proclso
ropotl-lo como umo lormulo moolco o - polovro! - por lsso quo ho
multo ostou o lolor nosso londo mltoloolco (Holso, p. 117, FJ., 114
o). Aqul omprooodo tombm o oxprossoo corroto, o do quo um
oto do corooom cror nossos colsos o do quo proclso ropotl-lo poro
sl como umo ovococoo moolco: pols o roprosontocoo dos ospocos
do tompo numorosos o lonoos quo o olmo dovo porcorror conlormo
suo condlcoo, o ospoco onormo do mundo subtorrnoo om quo so
v o olmo dosoporocor, conduzldo por sou domnlo, o noturozo
dlloronclodo dos pousodos, os ondos do Tortoro, quo [ooom o olmo
no Coclto ou no Porllloootonto, o rounloo dossos olmos no looo
Aquoruslo, do ondo chomom o orltom quolos quo motorom ou
trotorom com vlolnclo - tudo lsso bom proprlomonto mitlco: mos
o mitlco rosldo no podor quo olo odqulro sobro o lontoslo, quondo,
quorondo-so lormulor polovros moolcos, ovocom-so os vlsoos quo
sobropu[om o oonto. O ponsomonto ospoculotlvo quo por osslm dlzor
poo um pouco do ordom o clorozo nosto lusco-lusco o ldlo do
[ustlco dlvlno, do hormonlo no mundo do ospirlto, do quol o lol
noturol do unlvorso umo lmooom.
LIVRO I DA REPBLICA
Antos do possor o [ustlllcor o oscolho dossos dlolooos quo
oxomlnol, ou olndo proclso lozor mols umo oscolho. Antos do obon-
donor o dotolho om Plotoo, o prlmolro llvro do Republcu olndo dovo
tornor-so ob[oto do umo lnvostloocoo mols pormonorlzodo. Schlolor-
mochor, om suo lntroducoo Republcu, loz oloumos consldorocoos
o rospolto do rolocoo dosto dlolooo com os procodontos dlolooos
tlcos: So quoromos comproondor porloltomonto o oplnloo do
Plotoo, noo podomos pordor do vlsto quo todo osto somolhonco do
nosso obro com os dlolooos tlcos mols ontloos tombm dosoporoco
oo llnol do prlmolro llvro ... Tombm o mtodo so oltoro comploto-
monto: Socrotos noo oporoco mols porountondo como o lonoronto
quo lnvostloo oponos o sorvlco do dous o lonornclo olndo molor,
porm como um homom quo [o oncontrou, olo lovo consloo,
modldo quo vol proorodlndo, os conhoclmontos [o odqulrldos numo
ostrolto conoxoo. Slm, mosmo quonto oo ostllo, somonto os prlmol-
ros dlscursos dos dols lrmoos, onquonto constltuom o tronslcoo,
94
comportom umo somolhonco com o porto ontorlor: dopols do quo,
noo ho nodo mols do osplondor dloloolco o do lronlo oncontodoro,
onquonto oponos vonco o conclso rloor. Todo oquolo oporoto do
vlrtuosldodo mols [uvonll brllho oqul olndo umo voz no comoco, o
so oxtlnouo ontoo poro sompro, poro roconhocor do monolro too cloro
quonto possivol quo todo o bolo o o oorodovol dosto ospclo so tom
o sou luoor no torrono do lllosollo, nos lnvostloocoos proporotorlos,
quo mols ostlmulom o lncltom, do quo lozom proorodlr o sotlslozom:
o quo, porm, ondo dovo sor dodo umo oxposlcoo cooronto dos
rosultodos do lnvostloocoo lllosollco, tols ornomontos lrlom tor um
ololto quo mols dlstrolrlo do quo lorlo proorodlr. (Obros do Plotoo,
do Schlolormochor, 3 porto, t.l, p. o 1O.) Soro ontoo provoltoso
olndo umo voz nos domorormos nos oxomos do noturozo do oxpo-
slcoo
61
o n spece (om portlculor) do suo rolocoo poro com o ldlo.
So noo so podo nooor, com ololto, quo ho umo dlloronco ossonclol
ontro osto prlmolro llvro do Ropubllco o os sooulntos, so so osto do
ocordo com Schlolormochor nos obsorvocoos loltos por olo, ontoo o
ponsomonto rotorno mosmo quolos prlmolros dlolooos o lormo
dolos, quo soouromonto lorom lnlluonclodos por Socrotos, o osto
socoo do Ropubllco lornocoro o ocosloo poro rotlllcor n compenJo
(rosumldomonto), so possivol, os lnspocoos ontorloros. Duos colsos
dovom sor obsorvodos oi ospoclolmonto: o prlmolro llvro noo ocobo
slmplosmonto sem rosultodo, conlormo o oplnloo do Schlolormo-
chor, mos ontos com um rosultodo nequtoo: o u ronu , oqul mols
umo voz, um momonto ossonclol.
Podomos oooro, poro complotor, consldoror o lronlo, om porto
om suos monllostocoos lsolodos, o om porto om sou oslorco dollnltl-
vo. Esto ultlmo noturolmonto o ponto copltol: mos noo obstonto,
noo soro som lmportnclo constotor quo mosmo suos monllostocoos
lsolodos noo so oncontrom om nonhumo rolocoo com o ldlo o quo
o onlqullocoo do lolso o do unllotorol noo ocontoco poro pormltlr quo
o vordodo oporoco, o slm poro comocor do novo com outro colso
torto o unllotorol. Soro lmportonto, poro constotor quo mosmo us
munjestuoes soluJus Ju ronu noo ronooorom suo orloom o llllo-
coo, o quo soo zolosos oscudolros, osploos ostutos o donunclontos
lnsubornovols, trobolhondo o sorvlco do suo sonhoro. Mos osto
sonhoro noo nlnoum mols do quo u ronu totul quo, dopols quo
os poquonos botolhos lorom combotldos ot o llm, dopols quo todos
os olovocoos lorom orrosodos, porcorro com o olhor o nodo totol,
tomo consclnclo do quo nodo mols rostou, ou molhor, quo so rostou
o nodo. Esto llvro l do Republcu rocordo do monolro multo vlvo os
prlmolros dlolooos. O llnol do dlolooo lombro o Protqorus, o orron[o
95
lntorno lombro o Gorqus, o ho umo somolhonco quo solto oos olhos
ontro Trosimoco o Collclos. A lnsolnclo, quo Socrotos no Gorqus
louvo no comportomonto do Collclos, o quol ollrmo torom sldo
voncldos Gorolos o Polo por noo torom tldo sullclonto otrovlmonto
poro dlzor quo o molorlo dos homons comportllhovo suo vlsoo do
quo molhor comotor ln[ustlco dosdo quo doi so tlro vontooons, mos
quo so tom umo corto voroonho do oxprossor lsto, o do quo tombm
lorom os mols lrocos quo lnvontorom tols monobros do doloso - osto
lnsolnclo vomos rooncontror todo lntolro no comportomonto do
Trosimoco
62
. A monolro como Trosimoco, quo por multo tompo
oouordoro lmpoclonto o ocosloo do tomor o polovro, llnolmonto
ovonco quol umo tompostodo, lombro os ossoltos lmpotuosos do
Polo o Collclos, o o prlmolro porodo lrnlco do Socrotos - oo ouvlr
lsto, llquol ostorrocldo: volvl os olhos no suo dlrocoo, otomorlzodo,
o poroco-mo quo, so ou noo tlvosso olhodo poro olo ontos do tor olo
olhodo poro mlm, torlo llcodo som voz. Mos nosto coso, quondo
comocou o lrrltor-so com o nosso dlscussoo, lul ou o prlmolro o
olho-lo, do monolro quo lul copoz do lho rospondor. Dlsso, pols, o
tromor: Trosimoco, noo to zonouos conosco (Rep. 336, d o) -
rocordo umo posturo somolhonto no Gorqus. A monolro mordoz
com quo Socrotos ovoslvomonto lludo o proposlcoo do Trosimoco,
do quo o [ustlco noo outro colso do quo o convonlnclo do mols
lorto, oo lovontor o porounto ctlco so Polldomos, o lutodor do
poncroclo, quo mols lorto quo nos, so o olo convm, poro o sou
lislco, comor corno do voco, tol ollmonto soro tombm poro nos, quo
lho somos lnlorloros, convonlonto o [usto oo mosmo tompo (Rep.
338 c), umo onoloolo lndubltovol com o monolro com quo Socrotos
rldlculorlzo o proposlcoo do Collclos do quo o mols lorto (l., o do
molhor ontondlmonto, l., o molhor) dovo rocobor o porto molor
63
.
A lronlo nosto prlmolro llvro do Republcu o tol ponto oxtromodo
o lrrolroodo, [orro com umo tol oxubornclo, rovolutolo too trovosso
o lndmlto, quo loz prossontlr quoo onormo vloor tom do possulr
oquolo dloltlco quo protondo contosto-lo: contudo, dodo quo todos
ostos oslorcos noo ostoo om nonhumo rolocoo poro com o ldlo, os
sollstos o os ovolucoos dos roclocinlos om todo osto prlmolro llvro
tm umo corto somolhonco com os llouros orotoscos quo o oonto
podo vor num Schottonsplol on dor Wond ([ooo do sombros). E
oposor do tudo, os sollstos conduzom todo osto coso com umo
sorlododo o um tol dlspndlo do lorcos quo lormom um orltonto
controsto com o nulldodo (lntetleJ) do rosultodo, o soro lmpossivol
dolxor do rlr quondo so ouvo Socrotos dlzor Trosimoco, ontoo,
concordou com tudo lsto, noo com o locllldodo com quo oooro ostou
o conto-lo, mos orrostodomonto o o custo, suondo ospontosomonto,
96
tonto mols quo oro no voroo (Rep. 350 c d). As monllostocoos
lsolodos do lronlo noo ostoo oqul, noturolmonto, o sorvlco do ldlo,
noo soo sous onvlodos, oncorrooodos do rounlr numo totolldodo os
portos dlsporsos: noo rounom, mos dlsporsom, o codo novo lniclo
noo o dosdobromonto do porto ontorlor, nom umo oproxlmocoo
ldlo, mos llco som conoxoo mols prolundo com o porto ontorlor
o som rolocoo com o ldlo.
No quo tonoo oooro oo contoudo dosto prlmolro llvro, procu-
rorol dor um ponoromo too comploto quonto nocossorlo o too
compocto quonto mo lor possivol. Socrotos o Gloucon hovlom
doscldo ot o Plrou, poro ostorom prosontos losto dos Bondldolos.
Ouondo rotornovom, o volho Clolo mondou convldo-los poro umo
vlslto. Socrotos ocolto o convlto o looo so dosonvolvo um dlolooo
ontro olo o Clolo. Esto possooom multo toconto por sous tons
ldlllcomonto oroclosos. Socrotos oxprlmo suo orotldoo polo loto do
o oncloo quoror ocupor-so com olo, posto quo oquolo quo [o trllhou
um lonoo comlnho do vldo dovo nocossorlomonto podor osclorocor
om multos ospoctos os quo oponos ostoo comocondo o trllho-lo. A
proposlto do loto do quo Clolo om porto hordoro o om porto
odqulrlro umo lortuno nodo dosprozivol, Socrotos otrol o otoncoo
poro o quostoo sooulnto: so o [ustlco om oorol conslsto no vordodo o
om rostltulr oqullo quo so dovo o oloum, ou quo sobo noo so dorlo
o coso om quo sorlo ln[usto rostltulr o quo o oonto dovo. (Asslm, so
oloum qulsosso dovolvor o um omloo onlouquocldo oquolo ospodo
quo olo omprostoro quondo olndo ostovo no uso do suo rozoo.) Aqul
Clolo lntorrompo o posso o convorso oos outros, o com lsto Polo-
morco, sou lllho o hordolro (o hordolro do dlscussoo), rotomo o llo.
Elo oprosonto o proposlcoo: quo [usto rostltulr o codo um o quo
so lho dovo, proclsondo olndo quo lsto slonlllco lozor bom oos
omloos o mol oos lnlmloos, o lntorproto o quo dovldo como o
quo convm o codo um. Esto oxprossoo o quo convm do ocosloo
o Socrotos poro dosonvolvor todo umo poslcoo ctlco, tomodo do
mundo do conhoclmonto, o modldo quo so mostro quo o dor o
codo um o convonlonto umo quostoo do compotnclo (conhocl-
monto tcnlco), o torrltorlo do [ustlco llco dollmltodo do monolro
multo rostrlto. Apos lsto, olo vlro o dlscussoo do tol modo quo so v
quo o [ustlco so utlllzovol no noo utlllzovol. Trosimoco llcoro ot
oooro slloncloso, mos oouordovo lmpoclonto o oportunldodo poro
lrrompor no dlscussoo, o oooro ontoo orromoto com o vlolnclo do
um louco contro Socrotos, o dopols do dosobolor todo o suo lrrltocoo
polos trocos do Socrotos, docloro: Allrmo quo o [ustlco noo outro
colso sonoo o convonlnclo do mols lorto. Socrotos oporontomonto
97
so dosconcorto, mos dopols do oloumos burlorlos, ospoclolmonto
dostlnodos o olostor o otoncoo do Trosimoco do quostoo prlnclpol,
lnlclo o mosmo totlco quo loro omprooodo com tonto sucosso contro
Polomorco. Mols umo voz Socrotos so roluolo no dominlo do conho-
clmonto. A polovro o mols lorto torno-so oqul o podro do tropoco.
Com ololto, quondo lsto comproondldo como o mols podoroso,
som lovor om conto so oi so troto do umo possoo portlculor ou do
podor do Estodo, dodo quo om ombos os cosos o lol do Estodo so
conto om luncoo do vontooom proprlo, sorlo bom possivol, dodo quo
os loolslodoros noo soo lnlolivols, quo os lols, om voz do concorrorom
poro o molor bom dos podorosos, ocobom sondo-lhos pro[udlclols.
Entrotonto, Trosimoco ocrodlto podor olostor osto ob[ocoo, dosdo
quo so rolllto sobro o sooulnto: quo osslm como um mdlco noo
mdlco no quo so roloro oos sous orros, mos slm no roloronto s suos
ocoos corrotos, osslm tombm um oovornonto, no vordodolro sontl-
do dosto oxprossoo, soboro dor tols lols quo om vordodo sorvom
suo vontooom proprlo. Trosimoco noo lolo portonto do um domlno-
dor puro o slmplos, mos slm doquolo quo num sontldo ostrlto, slm,
no sontldo mols ostrlto, domlnodor (no sontldo rlooroso - o
oovornonto no sontldo mols rlooroso do tormo).
Contudo, [ustomonto lsto, quo o concolto so[o tomodo sensu
emnentor (no sontldo mols rlooroso), do o Socrotos ocosloo poro
umo novo duvldo: pols com o orto do comondo ocorro o mosmo
quo com quolquor outro orto, quondo olo oxorcldo om suo vordodo:
olo noo roconhoco nonhumo llnolldodo ostronho o olo, o so dlrloo
llrmo o lnquobrontovol oo sou ob[otlvo, o tombm, do monolro
oloumo, olho do osouolho poro o suo vontooom. At oi Socrotos tlnho
lovodo o dlscussoo, o noo so podo nooor o corrocoo do suo concop-
coo proprlo do ondomonto do lnvostloocoo: o dollnlcoo do [ustlco
so tlnho voltodo oo controrlo (Rep. 343 o), quondo ontoo Trosimoco
tomodo por um novo otoquo do lurlo o como um possosso, pordldo
ooocontrlcomonto numo vortonto do polovros monoloolco, dosobolo
numo novo torronto do lnsolnclo, como dlrlo Socrotos, o cu[o
contoudo ossonclol conslsto om quo, quondo olo lolo do comotor
ln[ustlco, olo noo quor dlzor com lsso quo tol dovo ocontocor nos
colsos mludos, multo polo controrlo, quonto molor o ln[ustlco lolto,
quonto mols comploto olo lor, tonto mols vonto[oso olo soro poro
oquolo quo comoto ln[ustlco. Dopols do tor ocobodo osto dlotrlbo, olo
protondlo lr omboro, quondo ontoo os prosontos o lmpodlrom do
solr. Socrotos rotomo mols umo voz suo concopcoo ontorlor do quo
todo orto dovo sor concobldo om sou oslorco ldool o do quo proclso
olostor dolo os porosltos do tolooloolo llnlto quo procurom ooorror-so
98
o olo. Codo orto tom suo llnolldodo ospocillco, suo utllldodo, quo noo
outro sonoo contrlbulr poro o bom doquolos quo soo conllodos oos
sous culdodos. Trosimoco montm suo poslcoo o olndo oscloroco
quo o [ustlco noo outro colso sonoo lnoonuldodo, onquonto o
ln[ustlco lntollonclo. Socrotos lovo ontoo Trosimoco o ostobolocor
quo o ln[ustlco sobodorlo o vlrtudo. Dopols, Socrotos orlonto sou
dosonvolvlmonto no dlrocoo do proposlcoo do quo o ln[ustlco
sobodorlo, o por molo do oloumos onoloolos do osloro do conhocl-
monto dosolo[o mols umo voz Trosimoco do trlncholro om quo olo
so sltuoro por tros do sou otrovldo porodoxo. O [usto noo quor tor
mols do quo o [usto, mos quor, lsto slm, tor mols quo o ln[usto: o
ln[usto quor tor vontooons lronto o ombos, lronto oo [usto o oo ln[usto.
Um ortlsto noo quororlo tlror vontooom lronto o um outro ortlsto, mos
toro vontooom sobro quom noo o so[o: um mdlco noo quororlo
oxcodor outro mdlco, mos slm o quo noo mdlco, o do um modo
oorol um homom compotonto noo quororo tor prolornclo sobro
outro homom compotonto , mos slm, porloltomonto, sobro um loloo.
O loloo ou lncompotonto, polo controrlo, protondoro tor vontooom
tonto sobro o compotonto quonto sobro o lncompotonto. E portonto
o [usto soblo o bom, o ln[usto lnsonsoto o mou.
Aooro os colsos ontrorom nos trllhos, o o quo soouo nosto llvro
noo porco no prodlcor tudo o quo possivol dlzor do bom o rospolto
do [ustlco. Tols prodlcodos, no ontonto, doscrovom mols do um modo
oxtorlor, dovom sor oncorodos como os rotrotos lolodos dos procu-
rodos poro prlsoo, quo dovom o[udor o oncontror os pooodos, mos
noo contm dotormlnocoos concoltuols. Por lsso, omboro olos colo-
quom o ponsomonto om movlmonto, dolxom-no llutuor no obstroto
o noo o lovom o ropousor no plonltudo posltlvo. Por lsso, quondo
Socrotos no conclusoo quor lozor Trosimoco rotlllcor o rosultodo:
Entooo [omols o ln[ustlco soro mols vonto[oso do quo o [ustlco, o
bom-ovonturodo Trosimoco, num corto sontldo so podo dosculpor
Trosimoco por suo rosposto dosdonhoso: Rooolo-to lo com osto
mon[or, o Socrotos, poro o lostlvol dos Bondldolos. Mos Socrotos
tom clorozo domols sobro o ondomonto do dlolooo poro noo porco-
bor quo todo o modo do procodlmonto lol bostonto dossultorlo. Por
lsso olo tormlno com o obsorvocoo: Mos poroco-mo quo llz como
os olutoos, quo ooorrom numo provo do codo um dos protos,
modldo quo os sorvom, ontos do torom oozodo sullclontomonto o
prlmolro: tombm ou, ontos do doscobrlr o quo procurovomos
prlmolro - o quo o [ustlco - loroondo osso ossunto, proclpltol-mo
poro oxomlnor, o osso proposlto, so olo oro um viclo o lonornclo,
ou sobodorlo o vlrtudo: dopols, como surolsso novo oroumonto -
99
quo mols vonto[oso o ln[ustlco do quo o [ustlco - noo mo obstlvo
do possor doquolo ossunto poro osto: do tol monolro quo doi rosultou
poro mlm quo nodo llquol o sobor com osto dlscussoo. Dosdo quo
noo sol o quo o [ustlco, monos olndo soborol so so do o coso do olo
sor umo vlrtudo ou noo, o so quom o possul ou noo lollz (Rep.
354 b c).
So lovormos om consldorocoo o movlmonto roollzodo oo lonoo
do todo osto prlmolro llvro, quolquor um ho do concodor quo osto
movlmonto ndo o dloltlco do ldlo, mos ontos so podorlo dlzor
quo o quostoo so dlolotlzo o portlr dos dlsporotos dos dobotodoros, o
quo osto prlmolro llvro luto por conqulstor o posslbllldodo do conso-
oulr rospondor, com onorolo ospoculotlvo, o quostoo: o quo o
[ustlco. E proclso ontoo dor rozoo o Schlolormochor quondo olo dlz
quo osto prlmolro llvro tormlno som rosultodo. Entrotonto, lsto
podorlo porocor oloo do complotomonto contlnoonto. Com ololto, so
umo obro como o Republcu do Plotoo, composto do doz llvros, nos
quols o dosonvolvlmonto do ldlo do [ustlco um ob[oto prlnclpol,
noo lornocosso lmodlotomonto o rosultodo, [o no prlmolro llvro, nodo
mols noturol.
Mos o colso noo osslm. A orondo dlloronco quo so do ontro
o prlmolro llvro o os sooulntos, o clrcunstnclo do quo o sooundo
llvro volto oo lniclo, lnlclo com o lniclo, noo podom sor pordldos do
vlsto. Adlclonomos o lsto o loto do quo o prlmolro llvro tomo
consclnclo do noo tor chooodo o um rosultodo o noo looo dosto
consclnclo, mos so ooorro o olo o ropouso nolo, ontoo noo podo sor
nooodo, do [olto nonhum, quo osto prlmolro llvro noo oponos tormlno
som rosultodo,
64
mos slm tormlno com um resultuJo nequtoo. E
como lsto lrnlco om sl o por sl mosmo, osslm tombm o obsorvo-
coo llnol do Socrotos troz um cunlo ronco lnconlundivol. So ou
ontoo ot oqul noo llquol dondo oolpos no or, o lntorprotocoo dosto
prlmolro llvro oncontroro sustontocoo om tudo o quo lol dlto ot
oooro, osslm como tombm tudo o quo lol dlto ontos, no modldo
quo olndo ostovo llutuondo, oncontroro um opolo llrmo nosto ultlmo
lnvostloocoo: o todo o mlnho construcoo noo proclsoro por lsso, do
monolro nonhumo, llcor omoocodo do dosmoronor, dodo quo umo
porto oo mosmo tompo so opolo no outro o o sustonto.
Entrotonto, ou proclso dor o osto prlmolro llvro do Republcu
um poso todo ospoclol. Plotoo, do umo ou outro monolro, dovo tor
tomodo consclnclo do dlloronco ontro osto prlmolro llvro o os
sooulntos, porm, como todo um clclo do dlolooos lntormodlorlos
noo oprosonto nonhumo somolhonco com o llvro l, Plotoo cortomon-
to tlnho umo lntoncoo, quolquor quo losso, oo oscrov-lo. lsto, por
100
um lodo. E por outro lodo: osto prlmolro llvro rocordo [ustomonto os
prlmolros dlolooos, os quols, num sontldo complotomonto dlloronto
dos postorloros, dovom tor ostodo sob o lnllunclo o o otuocoo
possool do Socrotos. O rosultodo dlsto quo nos podomos obrlr
comlnho, otrovs Jesses prlmolros dlolooos o Jeste prlmolro llvro do
Ropubllco, do monolro mols soouro, poro umo concepdo Je 5ocru-
tes.
Retrospectiva justificativa
No quo concorno oscolho dos dlolooos, tlvo constontomonto
om vlsto oponos umo llnolldodo, quol so[o, opolor-mo noquolos
dlolooos quo, do ocordo com o opndo qerulmente ucetu, mo
pudossom obrlr umo porspoctlvo, olndo quo porclol, poro vor o
5ocrutes reul. A molor porto dos ostudlosos tom ontoo, o poro mlm
lsto o prlnclpol, om suo dlvlsoo dos dlolooos umo prlmolro closso,
quo todos olos colocom om ostrolto contoto com Socrotos, noo
oponos porquo lho soo tomporolmonto mols proxlmos, [o quo lsto
ollnol sorlo umo dotormlnocoo complotomonto oxtorlor, mos tom-
bm porquo ostos, quonto oo ospirlto, soo consldorodos os mols
oporontodos, som quo por lsso todos os ostudlosos os chomom,
como Ast, dlrotomonto socrtcos
65
. Adomols, nom todos os ostudlo-
sos ostoo do ocordo o rospolto do quols dlolooos dovorlom sor
oorupodos nosto prlmolro closso, olndo quo todos consldorom Pro-
tqorus como um dostos, o o molorlo tombm Gorqus, o quo poro
mlm sullclonto. Ast locollzo louolmonto FJon ontro ostos prlmolros.
Ouonto o lsto, o molorlo osto contro olo. Em componsocoo, o molor
porto osto do ocordo, por suo voz, om otrlbulr oo 8unquete o oo
FJon umo lmportnclo todo ospoclol no quo so roloro concopcoo
do Socrotos. Enquonto Ast so docloro contro o quo ontos lol opro-
sontodo do Schlolormochor, contro oquolo vlsoo sobro o vlnculocoo
ontro o 8unquete o o FJon, quo [o lol tocodo om sou rospoctlvo
luoor nosto nosso onollso, olo coloco, docorto, com sou protosto, um
obstoculo om sou comlnho: mos dodo quo olo conto o FJon ontro
os dlolooos socrotlcos, ou posso, com oloumo modlllcocoo, nosto
ponto sooulr Schlolormochor o oquolos quo so lloom o olo. A Apoloqu
- nosto ponto o molor porto dos ostudlosos osto do ocordo -
otrlbuido umo slonlllcocoo hlstorlco om sontldo mols rlooroso, o ou
tombm otrlbulrol o olo, como ollos [o llz, um poso todo ospoclol.
Enllm, sob os ouspiclos do Schlolormochor, procurol oorontlr umo
lmportnclo proprlo, poro osto lnvostloocoo, oo prmero loro Ju
Republcu.
101
So ou ontoo, por um lodo, no oscolho dos dlolooos tlvo dlonto
dos olhos os rosultodos dos posqulsodoros clontillcos, mo ocomodol
o olos tonto quonto mo oro possivol, busquol orrlmo nolos tonto
quonto mo pormltlrom, por outro lodo ou tombm mo oslorcol poro,
otrovs do umo obsorvocoo lmporclol do umo orondo porto do
Plotoo, cortlllcor-mo possoolmonto do corrocoo dossos rosultodos.
Ouo lronlo o dloltlco soo os duos orondos potnclos om Plotoo,
todos hoo do concodor: mos quo nolo so oncontrom umo Juplu
espce Je ronu o umo Juplu espce Je Jultcu, tombm noo so
podo nooor, do [olto nonhum. Ho umo lronlo quo oponos um
stmulus poro o ponsomonto, quo o lmpulslono quondo olo so torno
sonolonto, o o dlsclpllno quondo so torno dosonlroodo. Ho umo
lronlo quo olo mosmo o oporonto o olndo o termnus oo quol so
vlso. Ho umo dloltlco quo om movlmonto lnlntorrupto sompro vlolo
poro quo o quostoo noo so dolxo cotlvor por umo concopcoo cosuol,
o, lnlotloovol, osto sompro dlsposto o lozor o problomo vlr tono
quondo olo posto o plquo, om sumo, quo sompro sobo mont-lo
om susponso, o [ustomonto por molo dlsso o com lsso quor soluclonor
o problomo. Ho umo dloltlco quo, portlndo dos ldlos mols obstro-
tos, quor lovo-los o so dosonvolvorom om dotormlnocoos mols con-
crotos, umo dloltlco quo com o ldlo quor construlr o roolldodo.
Flnolmonto, ho olndo um olomonto om Plotooo quo um suplomon-
to nocossorlo poro oqullo quo lolto noquolos duos orondos potnclos.
E o mitco o o jquruJo. A prlmolro ospclo do lronlo corrospondo o
prlmolro ospclo do dloltlco, sooundo ospclo do lronlo, o sooundo
ospclo do dloltlco: s duos prlmolros, o mitlco, s duos ultlmos, o
llourodo, todovlo do tol modo quo o mitlco noo osto numo rolocoo
nocossorlo poro com os duos prlmolros o monos olndo poro com os
duos ultlmos, mos ontos como umo ontoclpocoo provocodo polo
unllotorolldodo dos duos prlmolros, ou como um momonto do
possooom, um conjnum, quo proprlomonto nom portonco o umo
porto o nom outro.
Duos suposlcoos soo oqul possivols. Do ocordo com o prlmolro,
proclso supor quo ostos pontos do vlsto sltuom-so Jentro do roolstro
plutonco, o quo Plotoo prlmorlomonto oxporlmontou om sl o prlmol-
ro ostodlo, dolxou quo osto so dosonvolvosso om sl ot o sooundo
ostodlo comocor o so ollrmor, o dopols do so tor oi dosonvolvldo
sucosslvomonto, ocobou por dosolo[or complotomonto o prlmolro:
pols o prlmolro ostodlo noo ossumldo no sooundo: no sooundo,
tudo novo. So so qulsor otrlbulr o Plotoo ombos os pontos do vlsto,
soro proclso coroctorlzor o prlmolro como cotlclsmo, como umo
ospclo do lntroducoo, quo no ontonto noo conduz poro dontro do
102
colso, como um lmpulso quo no ontonto noo otlnoo o moto. Acros-
conto-so o lsto quo dosto monolro noo so loz [ustlco oo prlmolro ponto
do vlsto, pols noo so pormlto quo osto so consolldo lntorlormonto, o
so o suprlmo too looo quonto possivol, poro oxocutor o tronslcoo oo
sooundo tonto mols locllmonto. Mos oo lozor lsto, so oltoro o lon-
mono, o noo o lozondo, llco tonto molor o dlllculdodo do dor o ombos
um luoor prlmltlvo om Plotoo. Alm dlsso, o slonlllcocoo do Socrotos
llco complotomonto dolxodo do lodo o osto hlpotoso do lntorprotocoo
ontrorlo om choquo com o hlstorlo, [o quo dosto modo tudo o quo
Plotoo torlo por oorodocor o Socrotos sorlo o nomo do Socrotos, o
quol cortomonto dosomponho om Plotoo um popol too ossonclol
como, o sooulrmos osso concopcoo, roprosontorlo um popol puro-
monto cosuol. Ou entdo proclso supor quo um dostos pontos do
vlsto portonco prmurumente u 5ocrutes o socundorlomonto o Plo-
too, o quo portonto Plotoo moromonto o roproduz. - Ouol dossos
dols pontos do vlsto portoncorlo ontoo o Socrotos, sobro lsto noo
podo hovor nonhumo duvldo. Tom do sor o prlmolro. Suos corocto-
ristlcos ospocillcos soo, conlormo [o lol lndlcodo mols oclmo, o lronlo
om sou empenlo totul
66
, u Jultcu om suo otlvldodo nequtoumente
lbertuJoru
67
.
So por ocoso, ontoo, nos poolnos ontorloros, olndo noo mo lol
possivol [ustlllcor sullclontomonto osto ponto do vlsto o portlr do
Plotoo, o rozoo - olm noturolmonto doqullo quo so dovo mlnho
proprlo lolto do opllcocoo - osto om quo Plotoo oponos reproJuz osto
ponto do vlsto. Entrotonto, quonto molor losso o lnllunclo oxorcldo
nocossorlomonto polo lronlo sobro umo sonslbllldodo potlco como
o do Plotoo, tonto mols dllicll sorlo poro olo oxpllcor-so osto lnllunclo
o roproduzlr o lronlo om suo totolldodo, o nosto roproducoo obstor-so
do todo ocrsclmo do um contoudo posltlvo o ossoouror-so do quo
olo noo so tornorlo nosto ponto do vlsto oqullo quo olo mols tordo
nolo, umo potnclo noootlvo oo sorvlco do umo ldlo posltlvo. So os
colsos soo osslm como dloo, tombm so porcoboro como lol corroto
o procodlmonto, ontorlormonto suoorldo, do lntorprotor oquolos
oxprossoos dos prlmolros dlolooos quo oscllom ontro um ponto do
vlsto posltlvo o um noootlvo como centellus proosorus olndo
ombiouos, o o porto mitlco dossos dlolooos como umo untecpudo,
o do ollrmor quo o plutonsmo proprumente Jto comoco com
oquolo clclo do dlolooo o quo portoncom o PurmnJes, o Teeteto,
o 5ojstu o o Poltco.
Umo dlllculdodo quo olndo subslsto poro mlm quo, noturol-
monto, so otrovs do umo obsorvocoo rollotldo possivol concobor
corrotomonto o prlmolro ponto do vlsto, posto quo o roproducoo
103
plotnlco noo osto totolmonto lsonto do umo corto olucldocoo duplo.
lsto so dolxo oxpllcor tonto mols locllmonto quonto ocorro ontro
lronlo o um ponsomonto sub[otlvo umo onoonodoro somolhonco. No
quo tonoo, om prlmolro luoor, o umo porsonolldodo o suo rolocoo
com umo outro porsonolldodo, no modldo quo osto llbortodoro,
ovldonto quo tol rolocoo podo sor om porto noootlvomonto o om porto
posltlvomonto llbortodoro, como [o lol mostrodo ontos. No modldo
quo o lronlo corto os omorros quo rotlnhom o ospoculocoo, o[udo o
ompurro-lo poro loro dos boncos do orolo ompirlcos o o lozor com
quo olo so ovonturo mor oloro, tomos oi umo otuocoo noootlvomonto
llbortodoro. A lronlo ndo est nem um pouco lntorossodo no oxpo-
dlcoo. No modldo, porm, quo o lndlviduo ospoculonto sonto-so
llbortodo o umo orondo rlquozo so oprosonto dlonto do sous olhos,
locllmonto olo poJer or u crer quo tudo lsto tombm dovldo
lronlo, o o orotldoo quo olo sonto podo doso[or quo olo so consldoro
dovodor lronlo por tudo. At um corto ponto ho oloumo vordodo
nosto conlusoo, no modldo quo noturolmonto todo proprlododo
osplrltuol so oxlsto om rolocoo com o consclnclo quo o possul. Tonto
no ponto do vlsto do ronu como tombm no do ponsomonto
subjetoo, umo personulJuJe pormonoco um ponto Je purtJu
necessro: om ombos os cosos, o otuocoo dosto porsonolldodo vom
o sor llborodoro, mos o otuocoo do lronlo noootlvo o, oo controrlo,
o do ponsomonto posltlvo. Por lsso, Plotoo oxorcou umo lnllunclo
llborodoro [unto oos sous dlscipulos num sontldo dlloronto do do
Socrotos [unto o olo: contudo, tombm poro os dlscipulos do Plotoo
hovlo umo nocossldodo do lnclui-lo om sou ponsor, porquo o ospo-
culocoo dolo llcou unlcomonto sub[otlvo, o olo noo so rocolhou
sombro poro dolxor quo o ldlo so movosso o sl proprlo dlonto dos
ouvlntos. No ontonto, osto rolocoo ontro Plotoo o Socrotos noo
pordurou sompro: mols tordo olo noo contlnuou tonto sondo llborto-
do por Socrotos, quonto so llbortou o sl mosmo, omboro suo momo-
rlo losso llol domols, suo orotldoo domoslodo ordonto poro quo olo
pudosso [omols osquoc-lo. Todovlo, omboro Socrotos olndo pormo-
noco o porsonooom prlnclpol nos dlolooos construtlvos, osto Socrotos
somonto umo sombro doquolo quo oporoco nos prlmolros dlolooos,
umo rocordocoo o, por mols coro quo olo so[o, Plotoo oooro polro
llvromonto sobro olo o olo o crlo llvro o pootlcomonto.
No quo tonoo lormo, o Jloqo louolmonto nocossorlo puru
umbos os pontos Je ostu. Com ololto, olo lndlco o ou o suo rolocoo
poro com o mundo, mos no prlmolro coso troto-so do ou quo
constontomonto dovoro o mundo, o no sooundo, do ou quo quor
ossumlr o mundo: no prlmolro coso, sous dlscursos o olostom
104
constontomonto do mundo, o no sooundo, o lntroduzom constonto-
monto nolo: no prlmolro ponto do vlsto olo umo porounto quo
consomo o rosposto: no sooundo, umo porounto quo dosonvolvo o
rosposto. Ouonto oo mtodo, tomos oqul o dloltlco: om umbos os
pontos do vlsto, umo Jultcu ubstrutu. Como tol mtodo, o dloltlco
noturolmonto noo osooto o ldlo. O quo rosto oo llnol , num dos
pontos do vlsto, o nodo, lsto , o consclnclo noootlvo no quol o
dloltlco obstroto ossumldo: o no outro, um olm, umo dotormlno-
coo obstroto, mos sustontodo posltlvomonto. Polo quo, o lronlo osto
poro olm do ponsomonto sub[otlvo, ultropossou-o no modldo quo
olo um ponto do vlsto ocobodo quo so volto poro sl mosmo: oo
controrlo, o ponsomonto sub[otlvo tom umo lroollldodo, umo lroquo-
zo, otrovs do quol um ponto do vlsto suporlor tom do so oloboror.
Num outro sontldo o lronlo um ponto do vlsto subordlnodo, no
modldo quo coroco do posslbllldodo, no modldo quo pormonoco
lnocossivol o quolquor convlto, noo quor vlr o compromotor-so com
o mundo, mos so bosto o sl mosmo. Posto quo ombos os pontos do
vlsto soo pontos do vlsto sub[otlvos, ombos so sltuom noturolmonto,
ot um corto ponto, no osloro do lllosollo do oproxlmocoo, so quo
som so pordorom nlsto, com o quo ollos so robolxorlom o pontos do
vlsto complotomonto ompirlcos. Entrotonto, oqullo polo quol um dos
pontos do vlsto ultroposso o roolldodo o noootlvo, o nooocoo,
ossumldo no consclnclo, do volldodo do oxporlnclo: o outro tom
um posltlvo om lormo do umo dotormlnocoo obstroto. Um dolos
rotm poro tros o rocordocoo, noootlvomonto, om oposlcoo oo
movlmonto do vldo: o sooundo montm o rocordocoo dlonto do sl
[orrondo sobro o roolldodo
68
.
Oro, vondo-mo too ocupodo om mostror o posslbllldodo dosto
mol-ontondldo, om dosonvolvor mlnho lnvostloocoo o portlr dosto
mo-comproonsoo, tolvoz um ou outro loltor vonho o ponsor, com um
pouqulnho do lronlo, quo tudo lsto um mul-entenJJo do mnlu
purte o quo tudo noo posso do olormo lolso. A dlllculdodo quo um
tol loltor tom om monto , docorto, o do oxpllcor como so podorlo
ponsor quo Socrotos tlvosso mlstlllcodo Plotoo, do modo o osto
comproondor sorlomonto o quo Socrotos dlssoro lronlcomonto. Slm,
podorlom colocor-mo dlllculdodos olndo moloros, trozondo lom-
bronco quo Plotoo, ollnol do contos, ontondlo roolmonto multo do
lronlo, o quo sous ultlmos oscrltos bom mostrom. No quo tonoo o
osto ultmu objedo, rospondorol quo oqul noturolmonto noo so troto
do monllostocoos portlculoros do lronlo, mos slm do lronlo socrotlco
om sou omponho totol. Mos poro podor concobor o lronlo dosto tlpo,
ho quo tor umo dlsposlcoo osplrltuol su qeners quo so dlstlnouo
105
quolltotlvomonto do quolquor outro. Em ospoclol, um nlmo potlco
rlco osto multo pouco proporodo poro comproond-lo, do monolro
como olo so oprosonto osslm sensu emnentor (no sontldo mols
lorto), onquonto, oo controrlo, umo tol dlsposlcoo osplrltuol podo
multo bom sontlr-so tocodo por suos monllostocoos portlculoros, som
prossontlr o lnllnltudo quo oqul so oculto, podo brlncor com olos som
nom do lonoo lmoolnor o domnlo monstruoso quo hoblto os sitlos
dosortos o orldos do lronlo.
Ouonto prmeru objedo, ou rospondorlo, om porto, quo
sompro sorlo multo dllicll poro um Plotoo ontondor complotomonto
Socrotos, o om porto - o o mlnho rosposto prlnclpol -, quo noo so
dovo ollnol procuror om Plotoo umo roproducoo puro o slmplos do
Socrotos, o quo lsto noo toro ocorrldo o nonhum loltor do Plotoo.
Mos so Plotoo, conlormo concordo o molorlo dos ostudlosos, noo
oprosonto umo moro roproducoo do Socrotos, o slm umo crlocoo
potlco dosto llouro, ontoo oi [o osto tudo o quo so podo doso[or poro
doscortor oquolo dlllculdodo. Pols, so do clrcunstnclo do quo Plotoo
nos dlolooos do volhlco poo os polovros no boco do Socrotos, noo so
podo do monolro nonhumo conclulr quo o dloltlco do Socrotos oro
roolmonto do mosmo noturozo doquolo quo so oncontro no Purm-
nJes, ou quo sou dosonvolvlmonto concoltuol losso do mosmo tlpo
do quo so oncontro no Republcu, tompouco so ostorlo outorlzodo o
conclulr, portlndo do oxposlcoo quo so oncontro nos prlmolros
dlolooos, quo o ponto do vlsto do Socrotos no roolldodo tonho sldo
oxotomonto louol oo quo osto oscrlto. - Alouns loltoros [o ostorlom
om condlcoos do roconhocor lsto, tolvoz ot oouordondo um tonto
lmpoclontomonto quo ou troto do tormlnor looo ostos consldorocoos,
poro mo podorom opllcor umo noou objedo. So ou, com ololto,
oslorcol-mo no lnvostloocoo procodonto por domonstror nos dlolooos
portlculoros osto omponho totol do lronlo, Plotoo tombm o dovo tor
comproondldo, posto quo lsto so dolxo doscobrlr om suo oxposlcoo.
Ouo o sooulnto slrvo do rosposto: om porto, ou oponos procurol, com
o lnvostloocoo procodonto, tornur possioel mlnho concopcoo do
Socrotos. Por lsso, om multos possooons, montlvo om susponso o
concopcoo, lndlcondo quo o colso tombm podorlo sor ponsodo do
outro monolro. E om porto, oroumontol prncpulter (prlnclpolmonto)
com o Apoloqu. Mos nosto so tom, do ocordo com o oplnloo do
molorlo, umo roproducoo hlstorlco do roolldodo do Socrotos: o
contudo, olndo no quo tonoo o olo, ou proclsol como quo ovocor o
ospirlto do lronlo, lozor com quo olo tomosso lormo o so mostrosso
om suo totolldodo.
106
XENOFONTE E PLATO
So o oonto qulsosso oxprossor om poucos polovros o concopcoo
do Socrotos sooundo Plutdo, podor-so-lo dlzor quo osto lho do o ldlo.
Ondo tormlno o omplrlo quo Socrotos comoco, suo otlvldodo
conslsto om trozor o ospoculocoo poro loro dos dotormlnocoos do
llnltudo, pordor do vlsto o llnltudo o novooor rumo oo mor olto, lo
ondo o oslorco ldool o o lnllnltudo ldool noo roconhocom nonhumo
consldorocoo olholo, mos soo poro sl mosmos o llm lnllnlto. Asslm
como por lsso o porcopcoo lnlorlor ompolldoco oo lodo doquolo
conhoclmonto suporlor, o so torno mosmo um onoono, um doson-
oono om comporocoo com olo, osslm tombm quolquor consldoro-
coo com um llm llnlto torno-so umo doproclocoo, umo prolonocoo
do soorodo. Em sumo, Socrotos qunlou u JeulJuJe, conqulstou
ossos lmonsos rooloos quo ot ontoo orom umo terru ncoqntu (torro
dosconhocldo). Elo dosprozo por lsso o provoltoso, lndlloronto com
o ordom ostobolocldo, um lnlmloo docldldo do modlocrldodo quo,
no nivol do omplrlo, ob[oto do umo dovoto vonorocoo como o quo
ho do mols olto poro osto, mos quo poro o ospoculocoo um
monstrlnho quo os duondos dolxorom no luoor do crlonco. So o oonto
lombror oooro, por outro lodo, o rosultodo o quo chooomos otrovs
do ostudo do Xonolonto, o quo oi oncontromos Socrotos numo
ossiduo otlvldodo como um opostolo do jntuJe, como um zoloso
propooondlsto do modlonlo, lnlotloovolmonto rocomondondo sou
ovonoolho torrostro, loro do quol noo ho solvocoo, o quo oi oncon-
tromos om voz do vordodolro o ordom ostobolocldo, om voz do
slmpotlo o lucro, om voz do unldodo hormnlco o sobrlododo
prosolco, o oonto ho do concodor ontoo quo ostos duos concopcoos
noo so cosom bom. Ou so proclsorlo ocusor Xonolonto do umo totol
orbltrorlododo, do um odlo lncomproonsivol o Socrotos, quo buscovo
umo sotlslocoo numo tol molodlcnclo: ou so proclsorlo otrlbulr o
Plotoo umo ldlosslncroslo louolmonto onlomotlco om rolocoo oo sou
oposto, quo so roollzorlo do monolro louolmonto lnoxpllcovol om
tronslormondo osto sou controrlo num sou somolhonto. So qulsormos
oooro por um lnstonto dolxor o roolldodo do Socrotos como umo
orondozo dosconhocldo, podo-so dlzor quonto o ostos duos concop-
coos quo Xonolonto, como um dono do morcoorlo, oloroco o sou
Socrotos mols boroto o quo Plotoo, como um ortlsto, crlo o sou
Socrotos om dlmonsoos sobronoturols. Contudo, como lol Socrotos
roolmonto, quol lol o ponto do portldo poro o suo otlvldodo A
rosposto o osto quostoo noturolmonto proclso o[udor-nos oo mosmo
tompo o solr do um oporto om quo ot oooro ostlvomos troncodos.
107
A rosposto o sooulnto: u exstncu Je 5ocrutes ronu. Asslm como
osto rosposto, sooundo crolo, suprlmo o dlllculdodo, osslm tombm
o clrcunstnclo do olo suprlmlr o dlllculdodo loz com quo olo so[o o
rosposto corroto, do modo quo olo so mostro oo mosmo tompo como
hlpotoso o como o vordodolro. Pols o ponto, o troco quo loz com
quo o lronlo so[o lronlo oxtromomonto dllicll do coptor. Com
Xonolonto podo-so por lsso do bom orodo odmltlr quo Socrotos
oostovo do porombulor o lolor com todo tlpo do oonto, porquo
quolquor colso ou ovonto oxtorlor sorvo do protoxto ou ocosloo poro
oquolo lrnlco quo tom sompro umo rosposto pronto: com Plotoo,
podo-so do bom orodo dolxor Socrotos tocor o ldlo, so quo o ldlo
noo so obro poro olo, sondo, polo controrlo, um llmlto. Codo um
dostos dols oprosontodoros procurou, noturolmonto, completur o
que jultuou om Socrotos, Xonolonto puxondo-o poro bolxo ot os
porooons rostolros do utllltorlo, Plotoo olovondo-o ot os rooloos
suprotorrostros do ldlo. Mos o ponto quo so sltuo no molo, lmpor-
coptivol o oxtromomonto dllicll do llxor, o lronlo. Por um lodo,
[ustomonto o multlpllcldodo do roolldodo o olomonto proprlo do
roolldodo, otroo, constontomonto olo oponos toco o torro: mos dodo
quo o rolno proprlomonto dlto do roolldodo olndo lho ostronho, olo
olndo noo omlorou poro osto rolno, mos osto, por osslm dlzor, o todo
lnstonto pronto poro morchor. A ronu osclu ontro o ou ldool o o ou
ompirlco: um lorlo do Socrotos um lllosolo: o outro, um sollsto: mos
o quo o loz sor mols do quo um sollsto o loto do quo sou ou ompirlco
tom volldodo unlvorsol.
ARISTFANES
A concopcoo do Arlstolonos lornocoro oxotomonto o controsto
nocossorlo do Plotoo, o [ustomonto com osto controsto concrotlzoro
o posslbllldodo do um novo comlnho poro nossos pondorocoos. Slm,
sorlo mosmo umo orondo locuno so nos loltosso suo ovollocoo do
Socrotos: pols osslm como todo dosonvolvlmonto om oorol ocobo
por porodlor o sl mosmo, o umo tol porodlo o cortozo do quo osto
dosonvolvlmonto sobrovlvou o sl mosmo, osslm tombm o concop-
coo cmlco um momonto, do multos monolros um momonto
lnllnltomonto rotlllcodor dontro do totol vlsuollzocoo do umo porso-
nolldodo ou do umo tondnclo. Por lsso, so so coroco tombm do
tostomunho lmodloto sobro Socrotos, o so so coroco ot do umo
concopcoo totolmonto conllovol dolo, tom-so polo monos, om com-
108
ponsocoo, todos os dlvorsos nuoncos do mol-ontondldos, o no coso
do umo porsonolldodo tol como o do Socrotos, ou crolo quo com lsto
ostomos multo bom sorvldos. Plotoo o Arlstolonos tm, ontoo, lsto
om comum: suos oxposlcoos soo Jeus, mos om rolocoo rociproco,
lnvorso, pols Plotoo tom o ldoolldodo trqcu, o Arlstolonos o comcu.
O quo torlo movldo Arlstolonos o concobor Socrotos dosto monolro,
o so olo torlo sldo subornodo poro lozor lsto polos ocusodoros do
Socrotos, so olo torlo llcodo omorourodo dovldo rolocoo do omlzodo
quo Socrotos montlnho com Euripodos, so olo torlo combotldo nolo
os ospoculocoos do Anoxoooros sobro o noturozo, so olo o torlo
ldontlllcodo com os sollstos, om sumo, so olo torlo tldo oloum motlvo
llnlto o torrono quo o dotormlnou o loz-lo, tudo lsto noo tom
obsolutomonto nodo o vor om nosso lnvostloocoo: o no modldo quo
osto dovosso dor umo rosposto o tols quostoos, proclsorlo sor notu-
rolmonto umo rosposto noootlvo, dodo quo nosso lnvostloocoo so
docloro convoncldo do quo o concopcoo do Arlstolonos ldool, com
o quo olo osto llvro do todo o quolquor consldorocoo dosto tlpo, noo
rosto[o polo torro, mos sobrovoo llvro o lovo. Concobor oponos o
roolldodo ompirlco do Socrotos, oprosonto-lo no cono tol quol olo oro
no vldo, torlo ostodo obolxo do dlonldodo do Arlstolonos o torlo
tronslormodo suo comdlo num poomo sotirlco: por outro lodo,
ldoollzo-lo numo tol modldo quo olo ollnol so tornosso lrroconhocivol,
torlo llcodo complotomonto loro do lntorosso do comdlo orooo. Ouo
osto sooundo hlpotoso noo ocorrou, o proprlo Antlouldodo nos
tostomunho, pols olo roloto quo o oprosontocoo dos Nuoens lol
honrodo com o prosonco do critlco quo nosto ossunto oro o mols
rlooroso, o proprlo Socrotos, o quol, poro dlvorsoo do publlco,
lovontou-so duronto o roprosontocoo, o llm do quo o multldoo
rounldo no tootro pudosso convoncor-so do somolhonco dovldo. Ouo
umo tol concopcoo oponos oxcontrlcomonto ldoollzodo noo convlrlo
do monolro oloumo oo lntorosso do comdlo orooo, quonto o lsto
tombm so doro rozoo
6
oo porsplcoz Rtschor, quo doscrovou do
monolro too oxcolonto como o ossnclo do comdlo rosldlo [usto-
monto om concobor Jeulmente u reulJuJe, om colocor om cono
umo porsonolldodo rool, porm do tol monolro quo olo losso vlsto
como roprosontonto do ldlo, rozoo por quo, ollos, om Arlstolonos so
oncontrom os trs orondos porodlomos cmlcos, Cleonte, EuripeJes,
5ocrutes, cu[os possoos roprosontom comlcomonto os tondnclos do
sou tompo om suo tripllco dlrocoo.
Por lsso, como o concopcoo do roolldodo, oxoto ot os monoros
dotolhos, proonchlo o dlstnclo ontro os ospoctodoros o o tootro,
osslm tombm o concopcoo ldool tornovo o olostor ossos duos
109
potnclos ontro sl, como, ollos, sompro dovo tor lolto no orto. Ouo
Socrotos ontoo roolmonto om suo vldo dovo tor olorocldo multos
ospoctos cmlcos, quo olo, poro dlzor do umo voz o polovro, ot um
corto ponto loro um Sondorllno
70
(um tlpo orlolnol) noo so podo
nooo-lo: quo nlsto [o hovlo umo [ustlllcotlvo poro um pooto cmlco,
noo do poro nooor do monolro oloumo: mos tombm lnquostlono-
vol quo lsto torlo sldo multo pouco poro Arlstolonos. So noo posso,
portonto, lozor outro colso sonoo odorlr com todo modstlo oo
morocldomonto trlunlonto Rtschor quo com tonto sucosso loz o ldlo
olotlvor-so o portlr o otrovs do suo luto contro os mol-ontondldos
dos concopcoos ontorloros, so noo posso lozor outro colso sonoo ostor
do ocordo com olo om quo so no modldo quo Arlstolonos v om
Socrotos o roprosontonto do um novo prlnciplo, so nosto modldo olo
so torno poro Arlstolonos umo llouro cmlco, olndo osslm, porm,
sorlo umo outro quostoo sobor so o sorlododo quo Rtschor rolvlndlco
om too olto orou poro osto poco noo o coloco um pouco om
dosocordo com o lronlo quo olo do rosto otrlbul o Arlstolonos. E olm
dlsso, rosto olndo o quostoo do sobor so Rtschor noo torlo vlsto
domols om Socrotos o por lsso lolto Arlstolonos vor tombm domols.
Roprosontonto do um novo prlnciplo podo-so multo bom chomo-lo,
om porto porquo o suo otlvldodo llborodoro tlnho do nocossorlomon-
to ovocor um novo prlnciplo: mos doi noo so soouo, do [olto nonhum,
quo noo so posso ollnol, no lntorlor dosto concossoo, llmltor Socrotos
um pouco mols.
Com o concopcoo do Rtschor, Socrotos so torno too orondo,
quo o oonto slmplosmonto noo v Plotoo. Todovlo, mols odlonto
toromos ocosloo do lolor dlsso tudo. Entrotonto, coso so quolro
odmltlr quo u ronu oro o quo constltuio o vldo do Socrotos, docorto
so ho do concodor quo osto oloroclo um ospocto multo mus comco
do quo no coso do so protondor quo o prlnciplo socrotlco oro o Ju
subjetoJuJe, do lntorlorldodo, com todo o rlquozo do ponsomontos
quo oi so oncontro, o do so procuror o outorlzocoo do Arlstolonos no
sorlododo com quo olo, como odopto do ontloo culturo orooo,
proclsovo oslorcor-so por onlqullor osto dosordom modorno. Pols
osto sorlododo posodo domols, osslm como tombm llmlto o
lnllnltudo cmlco quo, como tol, noo conhoco nonhum llmlto. Ao
controrlo, o lronlo um ponto do vlsto novo, o, onquonto tol,
obsolutomonto polmlco lronto ontloo culturo orooo, o oo mosmo
tompo um ponto do vlsto quo constontomonto so suprlmo o sl
mosmo, olo um nodo quo dovoro tudo, o um oloo quo [omols so
podo ooorror, quo oo mosmo tompo o noo : mos lsto umo colso
cmlco om sou mols prolundo lundomonto. Asslm como o lronlo
110
dorroto portonto tudo, oo vor om codo colso o suo dlscropnclo poro
com o ldlo, osslm tombm olo so sltuo obolxo do sl mosmo, modldo
quo so suporo o sl mosmo o contudo pormonoco nolo.
O quo lmportonto om prlmolro luoor ostor convoncldo do
quo lol o Socrotos reul quo Arlstolonos ps om cono. Asslm como so
rolorcodo nosto convlccoo polo trodlcoo do Antlouldodo, osslm
tombm so oncontro nosto poco umo multlpllcldodo do trocos quo,
ou soo hlstorlcomonto cortos, ou polo monos so mostrom como
complotomonto onolooos qullo quo o oonto sobo por outros lontos
o rospolto do Socrotos. Suvorn, com orondo orudlcoo llloloolco o
multo bom oosto, oslorcou-so por domonstror o ldontldodo ontro o
Socrotos oprosontodo por Arlstolonos o o Socrotos rool, por molo do
umo tol sucossoo do trocos lndlvlduols
71
. Tombm Rtschor lorno-
cou, olndo quo noo no mosmo modldo, umo colocoo dostos dodos
sullclonto poro osto lnvostloocoo. lsto so oncontro no obro cltodo, p.
277s. O quo o sooulr so torno lmportonto vor o prlnciplo, u Ju
quo Arlstolonos nos loz ontrovor om Socrotos, ldlo do quol olo
oprosontodo como o roprosontonto tronsporonto.
Todovlo, poro olconcor lsto, torno-so nocossorlo dor um breoe
punorumu Ju proprlo peu, do suo ostruturo o do sou ondomonto.
Eu posso ontror nosto lnvostloocoo com multo conllonco, porquo
tonho mlnho lronto um hooollono, o proclso sompro convlr, om
rolocoo o olos, quo os hooollonos possuom um dom oxtroordlnorlo
poro obrlr ospoco, umo outorldodo do pollclol, quo num lnstonto sobo
lozor dlsporsor todo tlpo do o[untomonto orudlto o do consplrocoo
hlstorlco suspolto. No quo tonoo ontoo om prlmolro luoor oo coro,
osto, quo como tol roprosonto o substnclo tlco, so rovosto, om nosso
poco, do um simbolo
72
. Rtschor procuro o lronlo no loto do quo o
coro tom consclnclo do sou popol slmbollco, o olo mosmo, por osslm
dlzor, o codo lnstonto osto pronto poro pulor loro dosto oscondorl[o,
o quo ollnol tombm ocorro do loto no conclusoo, quondo oscornoco
do Estropsiodos, quo olo onoonoro. So nlsto ontoo quo conslsto o
lronlo, so osto sorlododo
73
quo luto por olostor o consclnclo subs-
tonclol do Estodo do voculdodo do dosordom modorno noo llmlto o
lnllnltudo o o brutolldodo potlco do lronlo, so todo o conclusoo do
poco, olndo quo so[o um [ustlllcodo dostlno, noo ocontocorlo s
custos do lronlo - o noo sor quo so qulsosso odmltlr, colso quo, quonto
ou sol, ot ho[o nlnoum onlotlzou, quo oxotomonto o vlnoonco
tomodo por Estropsiodos, oo pr looo coso (jrontstron, ponsoto-
rlo, v. 4), oro om suo lnconorunclo um novo motlvo cmlco, o quo
suos rpllcos
74
, noo dosprovldos do osplrltuosldodo, quo soouromon-
to num corto sontldo ot soo boos domols poro Estropsiodos, dovo-
111
rlom sor lntorprotodos como umo ospclo do oxtotlco domnclo,
rpllcos nos quols olo lontoslovo loro do sl o com cmlco cruoldodo
onlqullovo o oxtormlnovo o doonco quo o hovlo oprlslonodo - do
todos ostos quostoos ou noo posso mo ocupor oqul
75
. Mos so
dolxomos do lodo tols quostoos, torno-so ontoo olndo mols lmpor-
tonto domorormo-nos no consldorocoo doquolo simbolo, com o quol
o pooto rovostlu o coro, ou so[o, us nuoens.
Noturolmonto ostos noo podom tor sldo oscolhldos por ocoso,
o por lsso lmportonto doscobrlr o ldlo do outor com rospolto o
olos. As nuvons llustrom, pols, monllostomonto, todo o otlvldodo
vozlo o som contoudo quo so dosonrolo no ponsotorlo, o ho portonto
umo prolundo lronlo quondo Arlstolonos, no cono om quo Estrop-
siodos dovo sor lnlclodo nosto sobodorlo, loz Socrotos lnvocor os
nuvons, quo soo o rolloxo oroo do sou proprlo lntorlor vozlo.
Nuvons donotom, pols, do monolro oxcolonto, o movlmonto do
ponsor coronto do todo o quolquor ponto llrmo
76
, quo om continuo
ondulor, som ponto do opolo o som lol lmononto do movlmonto,
conllouro-so do todos os monolros possivols com o mosmo lncons-
tnclo dosroorodo dos nuvons, quo oro so ossomolhom o mulhoros
mortols, oro o um contouro, umo pontoro, um lobo, um touro otc.,
o so ossomolhom, mos, bom ontondldo, noo soo tols, dodo quo ollnol
do contos nodo mols soo do quo brumo ou o posslbllldodo lnllnlto,
quo so movo obscuromonto, do so tornor noqullo quo olo dovo sor,
o quo contudo lmpotonto poro lozor com quo oloo llquo subslstonto,
oquolo posslbllldodo quo tom umo obrononclo lnllnlto o por osslm
dlzor contm om sl o mundo lntolro, o contudo noo possul nonhum
contoudo, podo ossumlr tudo mos nodo podo soouror. Polo quo,
noturolmonto umo puro orbltrorlododo quondo Socrotos prodlco dos
nuvons quo olos soo dousos, o Estropsiodos so montm noturolmonto
multo mols rozoovol oo ocoltor quo soo oponos brumo, orvolho o
lumoco (cl. v. 330). Mos osslm como osto ousnclo do contoudo so
mostro nolos, osslm tombm so mostro no comunldodo, no Estodo,
quo olos nutrom o protooom, o quo o proprlo Socrotos doscrovo como
sondo um omontoodo do dosocupodos, do homons oclosos quo
costumom contor louvoros s nuvons
77
. Slm, osto rolocoo corrospon-
donto ontro os nuvons o o mundo oo quol olos portoncom, so oxprlmo
- o os comontodoros, sooundo mo poroco, noolloonclorom lsto ot
oooro -, do monolro olndo mols dotormlnodo, quondo oi dlto: Elos
so tronslormom om tudo o quo doso[om, do modo quo, quondo
vom um lulono do lonoo cobololro, tomom lormo do um contouro,
o quondo vom um lodroo dos bons publlcos tomom o lormo do um
lobo (v. 350, 351, 352). Pols oposor do quo lsto so[o doscrlto como
112
umo onlpotnclo dos nuvons, o oposor do quo o proprlo Socrotos
obsorvo quo olos ossumom tols lormos poro rldlculorlzor, mosmo
osslm lsto dovo sor oncorodo como umo lmpotnclo dolos, o o lronlo
orlstolnlco conslsto lndubltovolmonto no rociproco lmpotnclo: do
su[olto, quo quondo quor tor o ob[oto, obtm oponos suo proprlo
somolhonco, o dos nuvons, quo oponos coptom o somolhonco do
su[olto, porm so os produzom onquonto ostoo vondo os ob[otos. E
cortomonto nlnoum ho do nooor quo com lsso osto oxcolontomonto
coroctorlzodo o dloltlco moromonto noootlvo, quo constontomonto
pormonoco om sl mosmo, som ovoncor nos dotormlnocoos do vldo
ou do ldlo, o por lsso oozo do umo llbordodo quo so rl dos codolos
quo o contlnuldodo lmpoo
78
, oquolo dloltlco quo no sontldo mols
obstroto oponos umo potnclo, um rol som torro, quo so dololto
com o moro posslbllldodo do ronunclor o tudo no oporonto lnstonto
do posso do tudo, omboro tonto o posso quonto o ronunclo so[om
llusorlos: umo dloltlco quo noo so sonto constronoldo polo possodo,
nom coooldo por suo lrroo consoqunclo, noo so sonto onoustlodo
polo luturo, porquo olo too ropldo om osquocor, quo mosmo o
luturo [o osto quoso osquocldo ontos do sor vlvonclodo: umo dloltlco
quo do nodo coroco, nodo doso[o, so bosto o sl mosmo, lovlono o
lnconstonto solto sobro tudo como umo crlonco som rumo.
A consclnclo dosto nulldodo, quo conslsto om quo o coro oo
mosmo tompo simbolo o contudo osto consclonto lronlcomonto do
ostor poro olm dlsto o do tor umo roolldodo totolmonto outro,
Rtschor otrlbul ontoo somonto oo coro, oo pooto o oos ospoctodoros
lnlclodos, o ocrosconto, p. 325: Ao controrlo, quolo quo noo sobo
dosto oposlcoo, o vordodolro sontldo osto ocultodo, o olo porcobo
nolos oponos o simbolo, tomo osto llouro, om quo olos so oscondom
clontomonto, por suo ossnclo vordodolro, o so obondono cholo do
conllonco o lnoonuldodo, som prossontlr quo so troto oponos do umo
opornclo olorocldo no luoor do vordodo. Mos o culpo do su[olto
conslsto om olo so obondonor lnoonuomonto o ostos potnclos
onoonodoros o om lonoror o ossnclo do quol procodo osto llusoo.
Porm, lsto so roloro mols o todo o oconomlo lntorno do poco,
onquonto oqul mols lmportonto vor so noo so consoouo porscrutor
o simbolo do coro, os nuvons, tol como olo roprosontodo, poro
doscobrlr um pouco mols o rospolto do suo noturozo, quo nolo
coroctorlzodo llourodomonto. O coro roprosonto nuvons, mos os
nuvons roprosontom por suo voz dlvorsos ob[otos o tm no lniclo do
poco o lormo do mulhoros. Mos sobro ostos lormos dos nuvons lolo
Socrotos monllostomonto do umo monolro bostonto [ocoso, o lsto
mostro sullclontomonto quo olos noo tm nenlumu oulJuJe puru
113
ele. O quo olo portonto odoro, o o quom olo opllco o prodlcodo do
douso, o mosso brumoso lnlormo, quo Estropsiodos multo
corrotomonto donomlno do vopor, orvolho o lumoco. O quo olo
portonto rotm o njorme proprumente Jto. Por lsso todos os
llourocoos quo os nuvons ossumom soo, por osslm dlzor, todos os
prodlcodos quo so dolxom prolorlr do tol modo quo, om con[unto,
todos so coordonom uns oos outros, lodo o lodo mos som vlnculocoo
uns com os outros, som sucossoo lntorno, som quo doi so constltuo
oloo, om sumo, como todos os prodlcodos quo podom sor rocltodos
como numo lodolnho. Como nos [o vlmos om nosso lnvostloocoo
quo Socrotos otlnolu o ldlo, porm do tol modo quo nonhum
prodlcodo monllostovo ou troio o quo olo proprlomonto oro, mos
todos os prodlcodos oponos orom tostomunhos quo so colovom
dlonto do suo moonlllcnclo, osslm tombm mo poroco quo o mosmo
lndlcodo por Arlstolonos no rolocoo do Socrotos com os nuvons.
Com ololto, o quo sobro dopols quo dosoporocom os dllorontos
llourocoos dos nuvons o proprlo mosso brumoso, quo umo
coroctorlzocoo multo boo do ldlo socrotlco. As nuvons so mostrom
constontomonto om umo llouro, mos Socrotos sobo quo osto lormo
o ocldontol, o quo o ossonclol oqullo quo [oz por dotros do llouro,
osslm com o ldlo o vordodolro, o o prodlcodo como tol nodo tom
o slonlllcor. Mos o quo vordodolro dosto modo [omols vom luz
om oloum prodlcodo, [omols
7
. So consldorormos oooro olm dlsso
o simbolo do coro, os nuvons, o so vlrmos nosto simbolo ob[otlvo-
dos
80
os ponsomontos do Socrotos (ob[otlvomonto vlsuollzodos), os
voromos docorto como produzldos polo lndlviduo, o no ontonto,
tombm como odorodos por olo onquonto ponsomontos ob[otlvos
(dlvlnos), do modo quo [ustomonto polo llutuor dos nuvons sobro
o torro, por suo multlpllcldodo do lormos o llourocoos quo lndlcodo
o oposlcoo ontro o sub[otlvo o todo o ontloo ob[otlvldodo orooo, poro
o quol o dlvlno o rloor tlnho os ps bom llrmos sobro o torro, om
lormos dotormlnodos, llrmomonto morcodos o otornos. Portonto, ho
umo lurmonu do um sentJo muto projunJo ontro us nuoens,
potnclo ob[otlvo quo noo podo oncontror um luoor poro llcor oqul
no torro, o cu[o oproxlmocoo o osto sompro slonlllco olndo umo
dlstnclo, o por outro lodo o su[olto, Socrotos, o quol, llutuondo por
sobro o torro susponso num costo, oslorco-so poro so olovor o ostos
rooloos, tomondo quo o lorco do torro lho posso suoor sous ponso-
montos ou, so suprlmlrmos o lmooom, quo o roolldodo vonho o
obsorvor, vonho o osmooor o lrooll sub[otlvldodo
81
. Todovlo, sobro
lsto so ho do lolor mols tordo, quondo nos, portlndo noo do coro,
mos do porsonooom ooonto, osclorocoromos mols do porto o quo ho
do rolovonto poro o ldlo no ostronho sltuocoo do Socrotos.
114
No coro, pols, torno-so vlsuollzovol todo o novo ordom do
colsos quo quorlo dosolo[or o ontloo culturo orooo, o consoquonto-
monto oqul so podo rosolvor do molhor lormo o quostoo do Arlsto-
lonos protondor no mscuru Je 5ocrutes rJculurzur os sojstus. Em
hlpotoso oloumo lsto podo sor lntorprotodo no sontldo do quo
Arlstolonos tlvosso rotldo oponos o nomo do Socrotos o do rosto
lornocldo umo coroctorlzocoo quo nom so porocosso com olo, lsto
o obvlo. Mos so nos lombrormos do quo Socrotos o os sollstos num
corto sontldo ocupovom o mosmo poslcoo o quo proprlomonto lol
oo lovor s ultlmos consoqunclos o poslcoo comum, lol oo onlqullor
os molos-vordodos com os quols os sollstos so tronqulllzovom, lol
osslm quo Socrotos solopou-os, do modo quo num corto sontldo lol
osslm quo Socrotos dorrotou os sollstos, sondo olo mosmo o molor
dos sollstos
82
, ontoo [o so podo vor oi umo posslbllldodo poro
Arlstolonos ldontlllco-lo com os sollstos. Esto ldontlllcocoo tombm
so roollzou com umo prolundo lronlo. Pols com cortozo sorlo umo
lronlo dlono do Arlstolonos concobor Socrotos, o mols oncornlcodo
lnlmloo dos sollstos, noo como odvorsorlo dolos, mos como sou
mostro, o quo, ollos, num corto sontldo olo tombm oro. E o estrunlu
conjusdo quo loz do oloum quo comboto umo tondnclo, [ustomon-
to porquo num corto sontldo olo tombm portonco o olo, sor olo
mosmo roprosontonto do tondnclo, osto conlusoo ouordo om sl
tonto lronlo proposltol ou noo-proposltol, quo o oonto noo podo
doscorto-lo completumente. Mos lsto dovo bostor por onquonto. E
tombm so quondo so coloco o coro como ponto do rolornclo
quo Socrotos dosoporoco ontro os sollstos: quondo sooulrmos o
doscrlcoo do porsonooom quo osto poco contm, oi olo so dostocoro
do monolro bom morconto.
Ouonto oo urqumento Ju peu, olo podo sor oprosontodo
rosumldomonto, sobrotudo no prosonto lnvostloocoo, pols oqul so
lntorosso, ollnol, roproduzl-lo modldo quo o ostruturo quo osslm so
monllosto lonco umo luz sobro o concopcoo orlstolnlco do Socrotos.
Um compons do boo conduto, Estropsiodos, lol poror om dlllculdo-
dos llnoncolros dovldo o um cosomonto lnsonsoto. Sou lllho Fldipl-
dos, com suo polxoo polos covolos, tlnho o[udodo multo o orrulnor
o pol. Estropsiodos, contlnuomonto ooltodo com o ponsomonto no
dlnholro, contlnuomonto proocupodo om so llvror dos divldos, pro-
curo por todo porto, om voo, umo soido, ot quo do roponto o
ponsomonto do noou subeJoru, quo comocovo o so ollrmor om
Atonos, o do suo lorco poro conqulstor ou olostor o quo so qulsosso
otrovs do dlsputo, dosporto nolo, com umo oloorlo surproondonto,
o osporonco do oncontror suo llbortocoo. Suo prlmolro lntoncoo
115
pols lozor Fldipldos oozor dos lrutos dosto modorno onslno, mos [o
quo osto noo osto multo dlsposto o lsto, olo so docldo o oncomlnhor-so
possoolmonto oo ponsotorlo. Encontro um dlscipulo, quo ontoo lho
tronsmlto os lmprossoos mols lovorovols sobro o oscolo. Vorlos trocos
osplrltuosos do Socrotos, vorlos quostoos o rospostos sutls provocom
nolo, como honosto compons, orondo osponto: mos umo oroumon-
tocoo moolstrol do Socrotos, oxtromomonto proxlmo do suos ldlos,
ocobo com todo o hosltocoo, o com ontuslosmo lmpoclonto olo doso[o
sor conduzldo o Socrotos
83
. Apos um oxomo prollmlnor, no quol so
tonto orroncor do Estropsiodos os roclocinlos oooro coducos, nos
quols Estropsiodos olndo so movlmonto (o quo coroctorlzodo too
osplrltuosomonto polo ordom do so dosplr do sou monto
84
, poro
podor lnorossor no ponsotorlo (jrontstron), opos umo solono lnl-
clocoo quo, no modldo quo podo cousor umo lmprossoo om Estrop-
siodos, nocossorlomonto tom do conlundlr todos os sous concoltos,
do-so-lho pormlssoo poro lnorossor no ponsotorlo, o so lho lndlco o
mosmo comlnho poro o conhoclmonto do vordodo quo Socrotos
tlnho soouldo: som prostor otoncoo oo quo osto oo rodor, uprojun-
Jur-se em s mesmo
85
o quo noturolmonto poro Estropsiodos so torno
umo dloto oxtromomonto lruool, too pouco soclonto como o rololcoo
poro o quol o cooonho convldou o roposo o lol poro osto, quo llcou
oponos umo tostomunho om [o[um o olhor como suo onlltrlo,
monolro dos cooonhos, lo oo lundo do oorrolo do ooroolo comprldo.
Por lsso, looo Estropsiodos doclorodo lncopoz do so orlontor num
comlnho novo, dopols do quo olo domltldo. Mos com lsso olo noo
pordou, do [olto nonhum, o osporonco do roollzor sous doso[os por
osto vlo. Modosto domols poro ocrodltor quo o lolho pudosso ostor
no mostro, olo o procuro om sl mosmo o so consolo dopols com o
lombronco do sou lllho promlssor Fldipodos, o quol, omboro um
pouco dosconllodo com os provos do sobodorlo quo Estropsiodos
oprosonto, ocobo por ocodor oos votos do sou pol o so loz odmltlr no
ponsotorlo. O lllho so sol molhor do quo o pol, o osto troz o Socrotos
prosontos poro oorodocor polos orondos proorossos do lllho.
Entrotonto, o roolldodo omoocodoro so oproxlmo codo voz
mols, o ocobo omorolndo no llouro srlo do dols crodoros. Foro do
sl do oloorlo polo podor dloltlco do Fldipodos do romovor os
borrolros dos llmltos
86
, o conllondo no onoonhoso porountor o
rospondor, quo olndo noo osquocoro, o quo olo proprlo tlnho opron-
dldo no ponsotorlo, olo so otrovo o olrontor ossos dols roprosontontos
lotols do umo roolldodo ocobrunhonto. Poslos o Aminlos soo, no
ontonto, oclmo do tudo lomens Jo Jnlero, domoslodo oxporlontos
poro so dolxorom sorvlr com osportozos, tm olndo tonto conllonco
116
no reulJuJe quo nodo tomom, o so noo pudorom chooor oo quo
lntorosso otrovs do dloltlco, o consooulroo polo comlnho do dlrolto.
Mos so Estropsiodos por um lnstonto podo ontrooor-so oloorlo do
tor chooodo moto do sous doso[os, o pooto olndo lho rosorvo um
poquono ocrsclmo, umo suporlluldodo totolmonto lnosporodo quo
rosulto dos orondos proorossos quo Fldipodos loz nos onslnomontos
socrotlcos. Umo roolldodo bom dlloronto do roolldodo dos vonclmon-
tos, o quo ontrotonto Estropsiodos noo podo doso[or vor obolodo,
tombm osto Fldipodos suporou. O respeto jlul o o obeJncu
dlonto do pol, com o o[udo do dloltlco, soouom o mosmo comlnho
dos vonclmontos. Estropsiodos noo podo roslstlr oo podor dos sllo-
olsmos do Fldipodos, os quols, osslm como ontorlormonto so mos-
trorom como oquolos quo onlqullovom o roolldodo, oooro so
mostrom do monolro mols onlotlco quo ho no mundo, como oquolos
quo poom umo roolldodo: pols os poncodos soo, como so dlz,
morcodorlos polpovols, o so domonstrom do um modo quo noo
dolxom surolr nonhumo duvldo. E osslm como Fldipodos ontorlor-
monto so mostroro sullclontomonto lnoscrupuloso poro opolor o pol
no rocuso o dovolvor o dlnholro dovldo, osslm tombm olo doson-
volvo oooro umo oscrupulosldodo quoso oxooorodo poro dovolvor
oloo do dlnholro, do rocoo do poncodos com quo ontos o sou omodo
pol o tlnho cumulodo. Tordo domols doscobro Estropsiodos o quo
hovlo do pro[udlclol no novo sobodorlo: u onqunu Jespertou, olo
so otlro sobro o suo proso, quo por suo voz so lonco com um lurocoo
sobro o ponsotorlo, lncondlondo-o, o com lsto so oncorro o poco.
Els oi umo rosonho too brovo quonto possivol dosto poco. O
comco conslsto, ovldontomonto, nuquele ulqo quo Estropsiodos
coblco como lruto do ospoculocoo, oquolo oloo quo sooundo sous
concoltos proclso rosultor do todos ostos movlmontos. Com ololto,
osslm como no proprlo osloro do lntollonclo os movlmontos oxocu-
todos por Socrotos mostrorom-so como sondo som slonlllcocoo,
mostrorom-so como oquolos quo noo tm sullclonto lortuno poro
pr oloo, osslm tombm monllosto-so o mosmo do umo monolro
olndo mols cloro no mundo do Estropsiodos, quo chooou o concobor
o dososporodo ldlo do quo, no sontldo llnlto o mundono, doi dovlo
provlr oloo
87
, o olo osporovo -, poro rocordor um toplco do lllosollo
modorno -, oproprlor-so polo ospoculocoo dos com toloros do Kont,
ou, no lolto dlsto, oscopor, polo ospoculocoo, do suos divldos
88
.
A lronlo so bosolo nuquele ulqo quo olo quor oonhor com o
ospoculocoo, sonoo lmodlotomonto, oo monos modlotomonto otro-
vs do Fldipodos: os poncodos consclontos quo, por mols lnosporodos
quo so[om, chooom com umo nocossldodo quo noo podo sor oludldo.
117
Estropsiodos bom podo por um lnstonto dololtor-so com todos ostos
movlmontos onoonhosos, mos o quo otrol mosmo suo olmo torro o
torro Je NutzunuenJunq (o opllcocoo protlco), o quol noo dolxo
do so oprosontor, som duvldo, olndo quo olo choouo ondo noo oro
osporodo. Mos so oxomlnormos quol o ponto do vlsto quo trons-
poroco nosto porodlo, noo so podo dlzor quo o Ju subjetoJuJe,
pols ollnol do contos osto sompro proporclono oloumo colso, propor-
clono o unlvorso todo do ldoolldodo obstroto, onquonto o quo oqul
osslnolodo um ponto Je ostu purumente nequtoo, quo noo
proporclono obsolutomonto nodo. As prolundos consldorocoos quo
soo loltos dlssolvom-so como um ostompldo num nodo, onquonto
soo soouldos, como por umo sombro porodlonto, polo loto do quo
Estropsiodos quor tor oloo, mos bom ontondldo oloo do llnlto, umo
vontooom llnlto, quo osto ponto do vlsto too lncopoz do trozor
quonto oquolo oonho osplrltuol quo llnoo produzlr. So so odmlto,
portonto, quo todo o otuocoo do Socrotos oro lronlzonto, ontoo so
ontondoro tombm quo Arlstolonos, oo tor procurodo concob-lo
monolro cmlco, procodou do um modo totolmonto corroto: pols,
looo quo o ronu posto om rolocoo oo resultuJo, olo so mostro
comcumente, omboro num outro sontldo olo llborto o lndlviduo do
cmlco. A dloltlco, do quol soo dodos tontos o tontos omostros, noo
, do monolro oloumo, umo dloltlco proprlomonto lllosollco: noo
umo dloltlco tol como oquolo quo [o vlmos sor coroctoristlco do
Plotoo, mos slm umo Jultcu merumente nequtou. Pols so Socrotos
tlvosso tldo oquolo Jultcu subjetou plotnlco, torlo sldo comploto-
monto orrodo do porto do Arlstolonos - o noo sorlo cmlco olndo
quo losso rldiculo - concob-lo doquolo monolro (pols o cmlco
tombm proclso, noturolmonto, tor umo vordodo): o oo controrlo, so
o dloltlco do Socrotos tlvosso sldo om porto ormodo do sollsmos o
dlrloldo polomlcomonto contro os sollstos o om porto voltodo nooo-
tlvomonto contro o ldlo, ontoo o concopcoo orlstolnlco sorlo
corroto proclsomonto onquonto cmlco. O mosmo volo, noturolmon-
to, tombm quonto oo simbolo do coro, os nuvons. So olos dovossom
osslnolor o rlquozo ldool Jo subjetoo, ontoo sorlo orrodo, noo
obstonto o concopcoo orlstolnlco sor cmlco, lozor o lndlviduo
roloclonor-so com olos too lovlonomonto como Arlstolonos o loz,
porm o ronco, ovldontomonto, lovo os colsos polo lodo mols lovo,
o ot mosmo o ldlo, o so sonto llvro om olto orou nlsto tudo, porquo
o obsoluto poro olo um nodo.
Possomos oooro oo outro momonto do poco, s personuqens,
o quolo com quom tomos mols o vor, u pessou Je 5ocrutes, o looo
so voro quo Arlstolonos ndo o Jentjcou com os sollstos, o lsto noo
118
oponos porquo olo plntou Socrotos do monolro too roconhocivol
orocos o umo multlpllcldodo do poquonos trocos (o quo lol onlotlzodo
ospoclolmonto por Rtschor), mos tombm o prlnclpolmonto porquo
sou ponto do vlsto doscrlto como um ponto do vlsto do lsolomonto
comploto. E lsto, por corto tombm osto complotomonto corroto. Pols
bom vordodo quo, no poco, Socrotos tom dlscipulos, como Socrotos
os tlnho no vldo, mos ostos noo ostoo om rolocoo nonhumo com olo,
ou, dlto mols corrotomonto, olo noo osto om nonhumo rolocoo com
olos
8
, olo noo so ontrooo o olos, o slm, do monolro onolooo suo
rolocoo ontorlormonto doscrlto com Alcobiodos, osto constontomonto
o llvromonto llutuondo, susponso sobro olos, mlstorlosomonto otroln-
do o ropollndo. A slonlllcocoo do sou oprolundor-so om sl mosmo
sompro pormonoco lnoxpllcovol poro olos: pols os sutllozos quo so
oslorcom poro rovolor oloo doi noo ostoo om nonhumo rolocoo com
oqullo. Arlstolonos rosumlu osslm tudo o quo portonclo o dlvorsos
poriodos do vldo do Socrotos, o dosso monolro tombm vm o
dosomponhor oi um popol os ospoculocoos onoxooorlcos sobro o
noturozo, com os quols Socrotos, sooundo Fdon, tlnho so ocupodo
duronto oloum tompo, porm obondonodo mols tordo. Umo porcoo
do conos
0
quo oponos contm sutllozos lmbocls ou prostldloltocoos
do comlcldodo orossolro o oquolos lonlorronlcos quo portoncom o
tols ortos, om sumo, umo porcoo doquolos possooons quo so podo-
rlom doslonor polo nomo colotlvo do plodos, ou vou dolxor do lodo,
porquonto oi do loto noo so oncontro nonhum vostiolo do ldlo. As
obsorvocoos otoistos sobro o noturozo, quo bostonto lroquontomonto
produzom um ololto oltomonto cmlco por sou controsto com o l
populor
1
bostonto lnonuo do Estropsiodos, toroo mols odlonto umo
corto lmportnclo. Mos o quo, polo controrlo, do muor mportdn-
cu, om porto o concopcoo do Socrotos como umo personulJuJe,
o om porto o coroctorlzocoo doqullo quo vom o sor o prlnclpol om
sou onslnomonto, o Jultco, o por llm o doscrlcoo do sou ponto Je
ostu.
No quo tonoo oo prmero dostos pontos: oqul [o so oncontro
umo comprovocoo do quo Arlstolonos noo ldontlllcou Socrotos com
os sollstos: pols o solistlco oquolo pulo-pulo solvooom o doson-
lroodo do ponsomonto oooistlco, o o sollsto o socordoto, do llooo
curto, dosto rltuol. E do mosmo modo como no solistlco o otorno
ponsor so dlssolvo numo lnllnltudo do ponsomontos, osslm tombm
osto pululor do ponsomontos so torno vlsivol numo multldoo corros-
pondonto do sollstos
2
. Com outros polovros, nonhumo nocossldodo
nos obrloo o ponsor um sollsto como um, mos oo controrlo um
lrnlco sompro um, porquo o sollsto col sob o concolto do
119
ospclo, onoro otc., o ronco, oo controrlo, sob o dotormlnocoo do
personulJuJe. O sollsto osto sompro om otlvldodo ooltodo, tonto
sompro olconcor oloumo colso quo [oz dlonto dolo: oo controrlo, o
lrnlco o codo momonto lndlvlduol roconduz oqullo poro sl mosmo:
mos osto roconduzlr o osto rolluxo produzldo osslm [ustomonto o
dotormlnocoo do porsonolldodo. O sollsmo por lsso um olomonto
quo sorvo lronlo: o quor o lrnlco com o sollsmo so llborto o sl
mosmo, quor orocos o olo surruplo oloo do um outro, om todo coso
olo ossumo ombos os momontos om suo consclnclo, lsto : olo oozo.
Mos oozo proclsomonto umo dotormlnocoo do porsonolldodo,
olndo quo o oozo do lrnlco so[o o mols obstroto do todos, o mols
vozlo do contoudo, um moro contorno, o mols lroco lndlcocoo
doquolo oozo oo quol proprlo o contoudo obsoluto, lsto , o
lollcldodo. Enquonto, portonto, o sollsto so oolto como um comor-
clonto otorolodo, o lrnlco povonolo-so o ondo onslmosmodo -
oozondo. E lsto tombm suoorldo por Arlstolonos: pols oo lozor o
coro contor quo Socrotos ob[oto do suo ospoclol otoncoo, olo lovo
o coro, slmultonoomonto, o dlloronclor Socrotos do um outro lovorlto
prlvlloolodo polo sorto, Prodlco. O coro loz ontoo o sooulnto dlstln-
coo: olo so submoto o Prodlco por couso do suo sobodorlo o
lntollonclo, o o Socrotos, polo controrlo, porquo so povonolo polos
ostrodos, lonco os olhos do lodo, ondo doscolco, suportondo multos
molos, o nos dlrloo um olhor motldo o lmportonto
3
. Ouo olo ontoo
om Arlstolonos so torno umo porsonolldodo cmlco, tudo bom, mos
noo lho lolto, contudo, do [olto nonhum, uquelu plstcu quo
coroctoristlco do umo porsonolldodo, oquolo ocobomonto om sl
mosmo, quo por lsso noo proclso do nonhum ocomponhomonto,
mos um monolooo oprosontodo dlonto dos olhos. Todos porco-
bom, cortomonto, quo noo lol umo roolldodo contlnoonto o quo
Arlstolonos quls oprosontor-nos: como, p. ox., o corpo oorondolhodo
do Socrotos, sous lomosos ps orondos, o quo o proprlo Socrotos
consldorovo torom sldo concodldos o olo com umo roro prodllocoo
polo noturozo, pols orom too oproprlodos poro o montorom do p,
ou sous olhos oncovodos quo so prostovom too bom, conlormo olo
mosmo obsorvovo, poro quo olo pudosso olhor oo rodor, ou o sou
oxtorlor doslovorovol com quo o noturozo too lronlcomonto o tlnho
oqulpodo, o quo o proprlo Socrotos, por suo voz, concoblo com tonto
lronlo: noo so troto portonto do nodo dlsso, mos o quo Arlstolonos
quorlo dor o ontondor com ossos polovros do coro oro umo ldlo. No
ontonto, umo porsonolldodo too morconto tumbm ndo nenlumu
lndlcocoo do umo especuludo, mosmo quo moromonto subjetou,
ondo [ustomonto, onquonto o ou ompirlco dosoporoco o so doson-
volvom os dotormlnocoos do puro ou, o lndlviduo dosoporoco ot
120
corto ponto. O ronco, oo controrlo, umo proloclo ou umo
ubreouturu do umo personulJuJe completu.
No quo tonoo, o sooulr, Jultcu socrotlco, como olo doscrlto
no poco, ho quo so rocordor quo oqul, noturolmonto, so so podo trotor
dolo no modldo quo so dolxo concobor no nivol puromonto lntoloc-
tuol, o oo controrlo, nos nodo tomos o vor com todo o conduto lmorol
o quo umo tol dloltlco, posto o sorvlco do umo vontodo corrompldo,
podo su[oltor-so como otlvo cumpllco. Tombm Arlstolonos dovo
tor-so dodo conto dlsto, ot um corto ponto, o so noo losso osso o
coso, ontoo ou roolmonto noo ontondo do quo monolro so podorlo
solvor Arlstolonos do ontloo ocusocoo do tor colunlodo Socrotos.
Pols, por mols quo Socrotos tlvosso sldo concobldo por Arlstolonos
como um roprosontonto do um prlnciplo quo omoocovo o ontloo
culturo orooo com o ruino - o por mols rozoo quo osto tlvosso nosto
ponto -, olndo pormonocorlo sompro umo ln[ustlco lnculpor Socrotos
por corrompor os costumos do [uvontudo, por lntroduzlr umo vldo
dlssoluto o lrivolo, o quo nocossorlomonto sorlo obomlnovol tonto
poro o ontloo quonto poro o modorno culturo orooo: pormonocorlo
umo ln[ustlco noo oponos porquo Socrotos odqulrlro o lomo do sor
o homom mols honosto do Grclo, mos prlnclpolmonto porquo o
ponto do vlsto do Socrotos oro som o monor duvldo o tol ponto
ubstrutumente ntelectuulstu (oloo quo so mostro do monolro mols
do quo sullclonto om suo conhocldo concopcoo do pocodo como
lonornclo), quo ou ocrodlto quo ot sorlo mols corroto umo concop-
coo ondo so ronunclosso um pouco o tudo o quo ho do bombostlco
o rospolto do suo vlrtudo o sou nobro corocoo, mos oo mosmo tompo
tombm so consldorosso suo vldo como lndlloronto o todos os
lmputocoos do corrupcoo dos costumos. Rtschor podo ontoo onlo-
tlzor tonto quonto qulsor o sorlododo com quo Arlstolonos nos
Nuoens comproondlo o suo torolo, o nom por lsso Arlstolonos ostoro
[ustlllcodo, o noo sor quo so qulsosso onlotlzor o cmlco quo rosldlrlo
no loto do Arlstolonos tor lovodo too o srlo oloo quo somonto orocos
o umo oqulvococoo postorlor podorlo vlr o sor too rulnoso como volo
o sor. Umo tol noutrolldodo lntoloctuol, Arlstolonos tombm poroco
otrlbulr o Socrotos, pols, quondo Fldipodos dovo sor lnlclodo nos
onslnomontos socrotlcos, olo loz o probldodo o o lmprobldodo
ontrorom om cono como duos potnclos quo so olrontom, mos dolxo
Socrotos llcor oxtorlor o ombos como sondo olo o posslbllldodo
lndlloronto. A dloltlco oqul doscrlto ovldontomonto um vooobundo
ocloso, quo oro lnvostloo com multo mlnuclosldodo os colsos mols
lnoptos o socrlllco sou tompo o suo lorco nos mols ldlotos orouclos
vorbols (os sutllozos dos polovros proclsos, v. 130), s vozos olo llco
121
o tol ponto lnorto o opotlco, quo ontos ossumo o llouro do um
onoonhoso odlvlnhodor do chorodos ou do um osportolhoo dodo s
oxporlmontocoos, quo costumo sor ob[oto do odmlrocoo lnsipldo do
cobocos oclosos o vozlos, slm, ot com umo corto sorlododo morbldo
so pordo om tols lutllldodos - motlvo porquo so omprooo poro todo
o oscolo o prodlcodo ponsodoros modltobundos (v. 1O1): o oro
olo quor olconcor oloo do orondloso o lmportonto, o contudo,
[ustomonto no lnstonto om quo lsto so mostro, so oscopo doqullo num
pulo
4
. Entro ostos pontos oxtromos sltuo-so o otlvldodo dloltlco,
cu[o volldodo so roollzo no dlvldlr. Com ololto, onquonto o dloltlco
ospoculotlvo, proprlomonto lllosollco, unlllconto, u Jultcu nequ-
tou, oo ronunclor ldlo, um corrotor quo loz suos tronsocoos
numo osloro lnlorlor, ou so[o, dlvlsoro
5
. Elo prossupoo portonto
no dlscipulo oponos duos quolldodos, sobro os quols, ollos, Socrotos
so lnlormo
6
: so Estropsiodos possul umo boo momorlo o so tom
optldoo noturol poro lolor
7
.
Estropsiodos rospondo prlmolro quostoo dlzondo quo possul
duos ospclos do momorlo: quondo oloum lho dovo oloo, olo tom
umo momorlo ospoclolmonto boo, mos quondo olo mosmo dovo oloo
o oloum, ontoo olo multo osquocldo. Esto rosposto contm
roolmonto umo coroctorlzocoo plostlco o multo cortolro dosto ospclo
do dloltlco. Mos osto dloltlco, noturolmonto, oo mosmo tompo noo
tom nonhum contoudo, o lsto coroctorlzodo do modo oxcolonto
polo loto do Socrotos oncorocor o Estropsiodos quo olo dovo, om voz
do cror nos dousos, ocrodltor oponos no orondo ospoco vozlo o no
linouo, o lsto oxprlmo do monolro prlmoroso o polovrorlo ruldoso
quo no ontonto noo so sonto om coso om nonhum luoor, o ot mo
rocordo umo oxprossoo do Grlmm, om suos lrscle Eljenmdrclen,
ondo olo lolo do oonto quo tom umo coboco vozlo o umo linouo
somolhonto oo bodolo do um slno do loro[o.
Flnolmonto, no quo tonoo oo ponto Je ostu do Socrotos,
Arlstolonos concobou suo dlllculdodo ospocillco do monolro multo
corroto. Elo nos loz ontondor com quo nloso Socrotos podlo tor dlto:
dol-mo um ponto do opolo. Elo colocou, por lsso, no ponsotorlo,
Socrotos num costo susponso (v. 218), poro orondo osponto do
Estropsiodos. Do loto, quor olo osto[o dopondurodo num costo porto
do toto, quor so obsorvo om sl mosmo monolro do um onlolopslco
o com lsso ot corto ponto so llborto do orovldodo torrostro, om ombos
os cosos olo osto om susponso. Mos oxotomonto este jlutuur
oxtromomonto coroctoristlco, olo o osconsoo oos cus osporodo o
quo so so roollzo no modldo quo todo o rooloo do ldool so olovo, no
modldo quo osto onslmosmor-so llxomonto loz dosonvolvor-so o ou
122
rumo oo ou unlvorsol, o ponsomonto puro com o sou contoudo. O
ronco bom quo mols lovo do quo o mundo, mos por outro lodo
olo olndo portonco oo mundo: olo llutuo como o osqullo do Moom
ontro dols polos moontlcos. So ocoso o ponto do vlsto do Socrotos
tlvosso sldo o Ju subjetoJuJe, o do lntorlorldodo, torlo sldo, mosmo
no porspoctlvo cmlco, lncorroto concob-lo osslm como Arlstolonos
o loz: pols corto quo o sub[otlvldodo, om rolocoo substonclolldodo
do ontloo culturo orooo, pormonoco om susponso, mos olo llco
lnllnltomonto om susponso, o torlo sldo om tormos cmlcos mols
corroto oprosontor ontoo Socrotos dosoporocondo no lnllnlto, o
rossoltor o comlcldodo no loto do Estropsiodos noo podor onxoroo-lo
do [olto nonhum, om voz do oprosonto-lo susponso num costo, pols
o costo por osslm dlzor oquolo boso do roolldodo ompirlco do quo
o lrnlco proclso, onquonto oo controrlo o sub[otlvldodo om suo
lnllnltudo orovlto rumo o sl mosmo, lsto : olo llutuo lnllnltomonto.
Poro rosumlr oooro o quo oqul lol dosonvolvldo com rolornclo
s Nuoens do Arlstolonos, ou crolo quo, so so dor rozoo o Rtschor
no coroctorlzor o ponto Je ostu do Socrotos como o Ju subjetoJuJe,
ochor-so-o o concopcoo do Arlstolonos mols comlcomonto vordodol-
ro o portonto mols [ustlllcodo
8
, osslm como o oonto tombm so voro
om condlcoos do olostor umo porto dos dlllculdodos, so so dollnlr
mols oxotomonto osto ponto Je ostu como o do ronu, lsto : coso
noo so dolxo o sub[otlvldodo dosobrochor om suo rlquozo, mos, ontos
quo lsto ocontoco, so loco o sub[otlvldodo oncorror-so ooolstlcomonto
om lronlo.
XENOFONTE, PLATO E ARISTFANES
No quo tonoo rolocoo do Arlstolonos com Xonolonto o
Plotoo, oncontrom-so om Arlstolonos olomontos dossos duos concop-
coos. O mlstorloso nodo, quo proprlomonto constltul o polnto no
vldo do Socrotos, Plotoo procurou proonch-lo dondo-lho o ldlo, o
Xonolonto com os prollxldodos do utll. Arlstolonos, portonto, conso-
oulu coptor osto nodo, noo como o llbordodo lrnlco, no quol
Socrotos o oozovo, mos slm do tol modo quo olo constontomonto
mostro o voculdodo quo ho oi. Em voz do plonltudo otorno do ldlo,
Socrotos rocobo por lsso o mols osctlco dospo[omonto num opro-
lundor-so om sl quo [omols rotlro oloo dosto prolundldodo, um
123
oprolundomonto quo olndo quo moroulhosso nos rooloos subtorr-
noos do olmo sompro rotornorlo do moos vozlos (o o oonto podorlo,
om porspoctlvo pslcoloolco, modltor nos polovros quo Arlstolonos
omprooo om porspoctlvo clontillco-noturol o rospolto dos dlscipulos
do novo oscolo, v. 12: Essos sondom o Erobo, ot dobolxo do
Tortoro. Em voz do provoltoso (Nuttqe)