Sei sulla pagina 1di 237

Editorial Gustavo Gili, S. A.

llnn:i>l(>nn-29 Roselln, 87-89. Tel. 2591400 ^ Mmlrlil-G Alcntara, 21. Tel. 401 1702 Vljio Mnrqus de Valladares, 47, 1 Tel. 21 21 36 Blllmo-2 Carretera de Larrasquitu, 20 {Recaldeberri). Tel. 4329307 Scvilla-11 Madre Rfos, 17. Tel. 451030 ,._ 1064 Buenos Aires Cochabamba, 154-158. Tel. 221 41 85 ; Mxico D.F. Ycatas, 218. Tels. 687 18 67 y 687 15 49 Bogot Diagonal 45 N. 16 B-11. Tel. 2456760 Santiago de Chile Santa Beatriz, 120. Tel. 23 79 27 Distribuidor exclusivo en Brasil Sao Paulo Editora Tcnica J. Cataln, S. A.

Estudopcpenback

Kenzo Tange

GG
Editorial Gustavo Gili, S. A. Barcelona, 1979

Esta edicin de Estudiopaperback ha sido realizada por H. R. von der Mhl, con la colaboracin de Kenzo Tange y Udo Kultermann

Este trabajo se ha basado en las obras siguientes: Udo Kultermann (Ed.), Kenzo Tange: 1946-1969, Verlak fr Architektur Artemis. Zrich, 1970 (versin castellana: Kenzo Tange: 1946-1969, Arquitectura y urbanismo, Editorial Gustavo Gili, S. A., Barcelona. 1970); Kenzo Tange, Architecture and Urban P/anning, edicin japonesa, 1975, y Works of Kenzo Tange and Urtec, 1976. Versin castellana de Carola Kappelmacher, Arq. Versin portuguesa de Orestes Rosolia

1,' edicin febrero 1979 2.a edicin septiembre 1979

Verlag fr Architektur Artemis, Zrich y Munich, 1978 y para la presente edicin Editorial Gustavo Gili, S. A., Barcelona, 1979 Prnted n Spain ISBN: 84-252-0906-4 Depsito legal: B. 30219-1979 Imprenta Juvenil, S. A. - Maracaibo, 11 - Barcelona-30

ndice

ndice

7 Prefacio Edificios de viviendas 9 11 13 14 18 21 24 25 27 La casa del arquitecto en Tokio Proyecto de bloques de viviendas Conjunto residencial en Takamatsu El proyecto de Tsukiji El plan general de ordenacin de Baltimore Proyecto de un nuevo conjunto residencial Hokusetsu Centro Hokusetsu Edificios de viviendas en torre en Tehern Ciudad - campamento en La Meca

7 Prefacio Habitaces 9 11 13 14 18 21 A casa do arquiteto, em Tquio O projeto de edificios para habitago Habitages em Takamatsou Projeto de Tsoukiji Baltimore, plano diretor sumario Projeto de uma nova cidade residencial Hokousetsou 24 Centro Hokousetsou 25 Arranha-cus para apartamentos em Tehern 27 Acampamento em Meca

Establecimientos educacionales 31 Biblioteca infantil en Hiroshima 32 La universidad del Sagrado Corazn de Jess en Taipei 35 Escuela infantil en Tokio 38 Escuela Internacional del Sagrado Corazn de Jess en Tokio 41 Centro artstico de la sociedad de Bellas Artes en Minnepolis 46 Universidad de Oran: Escuela Tcnica Superior 49 Universidad de Oran: Hospital 51 Universidad de Oran: Viviendas 53 Universidad de Constantina: Viviendas (residencia para estudiantes) Edificios comerciales Imprenta en Numazu Edificio Dentsu, en Osaka 58)' Centro de comunicaciones en Kofu Edificio administrativo de la sociedad de la Radio y la Prensa. Shizvoka en Tokio 66 Filial de la casa Olivetti en Japn 69 El edificio para Prensa y Radio en Shizvoka Edificios administrativos (TTj Tfi TI /U Ayuntamiento de Tokio Ayuntamiento de Shimizu Ayuntamiento de Kurayoshi Edificio administrativo del distrito de Kigawa en Takamatsu li:> Ayuntamiento de Imabari lili Ayuntamiento de Kurashiki 55

Estabelecimentos de ensino
31 Biblioteca infantil em Hiroshima 32 Universidade do Sagrado Corago em Taipei 35 Escola infantil em Tquio 38 Escola Internacional do Sagrado Corago em Tquio 41 Centro de Artes da Sociedade de Belas Artes em Minnepolis 46 Universidade de Oran: Escola Tcnica 49 Universidade de Oran: Hospital 51 Universidade de Oran: Dormitorios 53 Universidade de Constantino: Os dormitorios Edificios comerciis 55 Imprensa, em Noumazou 56 Edificio Dentsou, em Osaka 58 Centro de Comunicages em Kofou 63 Edificio administrativo da Sociedade de Imprensa e do Radio Shizouoka em Tquio 66 Sucursal da casa Olivetti no Japo 69 Centro de Imprensa e de Radiodifuso, em Shizouoka Edificios administrativos 71 76 77 78 A prefeitura em Tquio A prefeitura de Shimizou A prefeitura de Kourayoshi O edificio administrativo do distrito de Kagawa em Takamatsou 82 A prefeitura de Imabari 86 A prefeitura de Kourashiki

91

94 98

Proyecto para el edificio administrativo de la Organizacin Mundial de la Salud en Ginebra Embajada y cancillera de Kuwait en Tokio Embajada y cancillera de Bulgaria en Tokio

91 94

O projeto da sede da O.M.S. em Genebra Embaixada e chancelaria de Koweit em Tquio 98 Embaixada e chancelaria da Bulgaria em Tquio

Exposiciones y museos 101 103 106 Centro de las Artes Sogetsu en Tokio Proyecto del centro de las artes Sogetsu, en Tokio Expo '70

Exposices e museus 101 Centro de Artes Sogetsou em Tquio 103 Projeto do Centro de Artes Sogetsou, Tquio 106 Expo '70 Centros esportivos e salas de assemblias 117 119 123 128 140 142 Salao de assemblas em Matsouyama Salo de assemblais em Shizouoka O clube de golfe de Totsouka Os pavilhes olmpicos em Tquio Palacio dos esportes em Takamatsou Parques de esportes Flushing Meadows em New York

Centros deportivos y salas de asambleas 117 119 123 128 140 142 144 Sala de asambleas en Matsuyana Sala de asambleas en Shizuoka Club de golf en Totsuka Naves olmpicas de Tokio Palacio de los deportes en Takamatsu El centro deportivo Flushing Meadows, en Nueva York Centro deportivo en Kuwait

Centros tursticos y hoteles 147. Hotel en Atami 150 Hotel de 1000 habitaciones en Tokio 154 Hotel de 700 habitaciones en Tehern 157 Centro turstico Les Andalouses, en Argelia 161 Centro turstico Madraque, Argelia Edificios cvicos y religiosos ^63.) T68 170 175 181 Centro de la Paz en Hiroshima Sala del Recuerdo en Ichinomya Centro cultural en Nichnan Catedral de Santa Mara en Tokio Monumento a los estudiantes cados durante la segunda guerra mundial 183 Templo y bosque sagrado del lugar de nacimiento de Buda, Lumbini, Nepal Urbanismo 185 Plan para Tokio 203 Tokaido - Megalpolis: el archipilago nipn del futuro, por Kenzo Tange 209 Plan para la reconstruccin de Skoplje 219 Aeropuerto en Kuwait 222 Yerba Buena, nuevo centro urbano en San Francisco 226 Planeamiento urbano de Boloa 231 Proyecto para una nueva ciudad: Librino, Italia 235 Nuevo centro urbano de Abbasabad 238 ndice de obras y proyectos

Centros tursticos e hotis 147 Hotel em Atami 150 Hotel de 1000 quartos em Tquio 154 Hotel de 700 quartos em Tehern 157 Centro turstico Les Andalouses, Algria 161 Conjunto turstico Madraque, Algria Edificios cvicos e religiosos 163 168 170 175 181 O centro da Paz em Hiroshima Memorial Soumi em Ichinomya Centro cultural de Nichinan A catedral de Santa Maria em Tquio Monumento aos estudantes morios durante a segunda guerra mundial 183 Templo e Jardim Sagrado do lugar do nascimento de Buda, Lumbni, Nepal Urbanismo 185 203 209 219 222 226 231 235 238 Um plano para Tquio Tokaido - Megalpole: O futuro do arquiplago nipnico, por Kenzo Tange Plano de reconstruco de Skoplje Aeroporto internacional de Koweit Yerba Buena, centro urbano de San Francisco Urbanismo em Bolonha Projeto para urna nova cidade: Librino, Italia Novo centro urbano de Abbasabad Sumario dos edificios e projetos

Prefacio La obra del arquitecto japons Kenzo Tange, nacido en 1913, testimonia la evolucin de la arquitectura contempornea internacional. Esta obra abarca las obras realizadas por el arquitecto entre 1949 y 1976. La arquitectura de Tange resume, ms que la de otros arquitectos de su generacin, las caractersticas que expresan la orientacin actual: economa, sentimiento plstico, simbolismo formal y sentido urbanstico, j Las aportaciones de la generacin anterior, Walter Gropius, Le Corbusier y Mies Van der Rohe y las construcciones de Alvar Aalto, Osear Niemeyer, Johannes Duiker, Eero Saarinen y Louis Kahn se resumen en la obra de Tange! Esta no es slo el smbolo del apogeo y de la emancipacin definitiva de la arquitectura japonesa sino que adems es un claro exponente de la arquitectura internacional actual. Algunas de sus construcciones (ayuntamientos, instalaciones deportivas y populares) son realizaciones de una originalidad muy especial. Sin embargo, Tange no es slo un creador en materia de arquitectura sino que, como profesor de la universidad de Tokio, es el iniciador de una corriente innovadora. A travs de sus publicaciones ha establecido claramente la relacin que existe entre la tradicin y la actualidad. Su mayor mrito consiste en su nueva concepcin urbanstica en la que concibe el espacio como una forma de comunicacin humana, ms all de los datos estadsticos, sociolgicos, econmicos, etctera, que caracterizan a la planificacin urbana internacional. Tange ha logrado coordinar con maestra todas estas disciplinas a lo largo de toda su obra. Tange es consciente de las limitaciones sociales de la tradicin japonesa; es necesario apartarse de ella para solucionar la problemtica actual. De este modo, la subsistencia de la tradicin japonesa es posible, solamente, en la medida en que se la recrea a cada instante.

Prefacio A obra do arquiteto japons Kenzo Tange (nascido em 1913) apresentado aqui na qualidade de obra completa dos anos 1949-1976, como um testemunho da nova orientago da arquitetura internacional. O talento de Tange possui, mais do que muitos arquitetos de sua gerago, as marcas da evolucao atual: economa de meios, sentido plstico, expresso simblica, conhecimento do urbanismo, sentido da estrutura. as obras de Tange refletem-se, de muitas formas, as influencias de W, Gropius, Le Corbusier e Mies van der Rohe e as mais recentes de Alvar Aalto, Osear Niemeyer, Johannes Duiker, Eero Saarinen e Louis I. Kahn. Os projetos e as realizages de Tange situam-se em nivel muito elevado, assinalando a definitiva emancipago da arquitetura japonesa, cujo alcance adquiriu ressonncia internacional. Os edificios, eomo as prefeituras, os sales de assemblias ou os sales de esportes encontraran! urna expresso adequada sua fungo; e, ao lado dessas realizages, os cursos que Tange ministra, na Universidade de Tquio, abriram caminhos novos e pelas numerosas publicages, contribuiram para lustrar as relages que existem entre a tradigo e a atualidade. As concepges de Tange, no que se refere ao urbanismo, sao de particular importancia: elas testemunham as eminentes qualidades de imaginago que se traduzem nos espagos criados, em favor das aspirages do homem e coordenam todos os elementos em coerente conjunto superando dados estatsticos, sociolgicos e econmicos, em que se basearam, at agora, os urbanistas do mundo moderno. Aceitando as limitages da sociedade japonesa, Tange nova a arquitetura, vitalizando-a pelas origens, atravs de tradiges que ele preserva, com a lucidez de seu genio.

Edificios de viviendas

Habitaces

La casa del arquitecto en Tokio Esta casa, proyectada en 1951 y terminada en 1953, puede compararse a las primeras construcciones de Hiroshima. A diferencia de stas, realizadas en hormign armado, con estructura de entramado, Kenzo Tange utiliz los materiales constructivos tradicionales del Japn: la madera y el papel. La integracin en el paisaje es perfecta. La intencin de simbolismo formal se evidencia en su composicin. La vivienda est separada del nivel del suelo debido a la gran humedad del verano y a la tradicional necesidad de aislamiento de los japoneses. La construccin permite la libre disposicin de la planta. La habitacin mayor no est destinada a una sola

A casa do arquiteto em Tequio Esta casa, desenliada em 1951 terminada em 1953, assemelha-se as primeiras construcoes de Hiroshima, ressalvando que Kenzo Tange nao usou o cimento armado e sim os materiais tradicionais: a madeira e o papel. Fez deles ossaturas. A ntegrago na paisagem perfeita. O efeito arquitetural revela a marca de um talento sbtil. A elevago da casa explica-se pela intensa umidade do vero e pelas necessidades, que sentem os japoneses, de isolar-se da vizinhanga. O sistema de construgao permite urna certa independencia da planta. O grande compartimento adapta-se a varias utilizaces por meio de tabiques corredigos;

Seccin transversal 1:200 Corte transversal 1:200

VlMln cu detalle del balcn I ii'l.illn' do halciio

linicln; se la puede dividir en tres habitaciones ms pequeas por medio de puertas corroderas, segn las necesidades de los usuarios. La estera tatami de la antigua casa japonesa sirve de mdulo; sus dimensiones han sido ligeramente ampliadas para permitir su adaptacin a las necesidades de la vida moderna. La cubierta sobresale en voladizo protegiendo a los balcones dispuestos a lo largo de las paredes acristaladas. La vivienda se contina en el exterior por la transparencia de las fachadas. La decoracin es muy simple y el mobiliario reducido. Los paneles estn decorados con pinturas en tinta china. En esta casa el arquitecto logra una sntesis entre la tradicin japonesa y las condiciones de la vida moderna.

ele pode subdividir-se em tres pequeos compartimentos. O mdulo lembra a esleir da primitiva casa japonesa: aumentou-se o tamanho para que corresponda as necessidades modernas. O teto inclina-se para proteger os balges que ladeiam as fachadas envidragadas do andar. O interior projeta-se para fora, grapas a transparencia dessas fachadas. O arranjo das salas bastante simplificado. Os grandes panneaux trazem composiges nao figurativas em tinta da china. Esta casa mostra a tendencia de aliar a tradigo japonesa as novas condiges de vida.

Vista del jardn desde el Sur Vista do jardim do sul

Vista interior: puerta corredera (fusuma) decorada por Toko Shinoda Interior. Porta corredicn (Fousouma) com um panneaux criado por Toko Shinoda
II)

Proyecto de bloques de viviendas Este proyecto fue realizado por George Pillorge, Edward Haladay, Ted Niederman y Gustavo Solomons, bajo la direccin de Kenzo Tange, durante la poca en que el arquitecto era profesor de la Escuela Tcnica Superior de Cambridge (Massachusetts). Este trabajo, as como el proyecto realizado en 1959 para la Organizacin Mundial de la Salud, en Ginebra, muestra una nueva concepcin arquitectnica en materia de viviendas: la construccin escalonada. Se trata de dos bloques de viviendas de directriz curva, dispuestos uno frente a otro en torno a un gran espacio. Su seccin transversal es un tringulo cuyos dos lados diagonales estn formados por las viviendas escalonadas, orientadas hacia el exterior, que a modo de cubierta a dos vertientes, crean un espacio interior. Los edificios adosados al flanco de las colinas se basan en esta misma concepcin. Presentan la ventaja de que las viviendas poseen amplios balcones y reciben luz desde el exterior, en tanto que en el espacio interior se organizan las instalaciones comunes, locales de deportes, escuelas infantiles, tiendas, oficinas, etc. Tange previo una estructura portante de grandes dimensiones con las v-

O projeto de edificios de habitaco Projeto por George Pillorge, Edward Haladay, Ted Niedermann e Gustave Solomons sob a dirego de Kenzo Tange. Viu-se que o projeto de concurso para a Organizago Mundial da Saude (O.M.S.) em 1959 preconizara urna maneira especial de apreciago, retomada no invern de 1959 para estudo de urna unidade de habitaco na ocasio em que Kenzo Tange deu alguns cursos na Escola Politcnica de Cambridge, Massachusetts. Adotando o programa de Genebra, ele estabeleceu, de maneira nova, a idia de habitages sobrepostas em degraus. Kenzo Tange disps dois edificios em forma decrescente voltado para urna praga: de um extremo a outro, esses edificios sao jardins com um espago livre num dos flancos. Seria essa a origem dos edificios que em certos pases sao construidos acostando-os a colinas. As habitages, fazendo frente a dois lados tm grandes balces voltados para fora, enquanto o espago interior est ocupado por nstalages comuns como sejam locis de esporte, escolas infantis, lojas, escrito-

Maqueta / A maqueta

11

Vista area de la maqueta de la unidad de vivienda para 25 000 personas Vista da maqueta de urna unidade de habitago para 25 000 pessoas

Dos secciones transversales de la unidad do vivienda Dois cortes transversais de urna unidade de habitago

viendas y las dems instalaciones distribuidas entre los distintos niveles, dejando libre el suelo para otros usos. La circulacin sigue la misma curva de la planta de los inmuebles, incorporndose a la construccin. Esta idea, que integra la calle con el edificio es una innovacin notable. Las unidades de vivienda ya no constituyen una forma que concluye en s misma sino que pueden multiplicarse a voluntad. De esta manera, este proyecto destinado a una isla encontr su aplicacin en el plan para Tokio, realizado poco tiempo despus. La idea bsica es recuperar el contacto estrecho que debe existir entre la vivienda y la vida comunitaria. Desaparece as la separacin entre el trabajo, la vivienda, el esparcimiento y la actividad comercial. Esta propuesta para solucionar el problema de las viviendas para las poblaciones masivas se opone a las Units d'Habitation de Le Corbusier.

ros, etc. A construgo est prevista sob a forma de mensas quintas revestidas de lages enquanto o solo recuperado por diversas instalares. A circulago insinua-se em curvas sob os edificios e o trfico ncorpora-so de certa forma na habitago, o que constitu novidade digna de registro. Esta unidade de habitago pode rnultiplicar-se vontade por toda a rea; o projeto destinado a urna ilha, leve em 1960 urna nova aplicago no plano de Tquio. A habitago e a ra comuni tria encontram urna perfeita coeso e tornam-se a idia me desta disposigo. Nao ha separago entre a habitago, o trabalho, os lazeres e as compras: o propsito capital para as aglomerages gigantescas do agrupar todas as atividades, supera o plano das Unidades de habitago de Le Corbusier.

12

Conjunto residencial en Takamatsu En 1959 Kenzo Tange finaliz su doctorado, nano el premio internacional L'architecture d'aujourd'hui y fue invitado por la Escuela Tcnica Superior de Cambridge (Massachusetts) para dictar cursos de su especialidad. Este fue, por lo tanto, un ao muy importante en su vida. El conjunto de viviendas se construy en la ciudad de Takamatsu, la capital del distrito de Kagawa, en la isla de Shikoku, en el mar del Sur, donde entre 1955 y 1958 Kenzo Tange ya haba construido el centro administrativo. A diferencia de las viviendas escalonadas, dispuso los edificios de dos pisos en serie, a la manera tradicional. Emple el hormign armado con maestra a pesar de que los medios de que dispona eran limitados.

Habitaces em Takamatsou Em 1959, Kenzo Tange obteve seu doutorado, ganhando o Premio Internacional Architecture d'aujourd'hui e foi chamado pela Escola Politcnica de Cambridge, Mass. Foi este um ano destacado para o arquiteto. Nesse ano foram construidas as habitagoes em Takamatsou, sede do distrito de Kagawa na ilha de Shikokou, no mar do sul. Ja de 1955 a 1958, Tange ai edificara o Centro Administrativo. Criou urna cidade tradicional com casas de dois andares. Com maestra, utilizou o cimento armado, pois havia limitago de materiais. Mas, na verdade esta obra nao chegou a constituir urna das obras primas do arquiteto.

Plano de situacin 1:5000 1 Espacio para vehculos 2 Plaza para reuniones

3 4 5 6

Patios interiores Planta de posigo 1:5000 Depsito de agua Tiendas 1 Praga de circulago Baos pblicos 2 Praga de reunioes

3 4 5 6

Patios internos Caixa de agua Lojas Banhos pblicos

Vista desde el Sur, los edificios de dos niveles y cinco viviendas Vlln do sul: as ca:;;i:; de dois andares o de cinco quartos

13

El proyecto da Tsukiji A partir del plan para Tokio, Tange elabor el proyecto que no fue realizado para la reordenacin del barrio de Tsukiji, uno de los sectores comerciales ms activos de la capital, situado entre Ginza y el puerto. Esta es una de las obras ms importantes de Tange realizadas entre el proyecto de 1960 y el plan para la reconstruccin de la ciudad de Skoplje. As como en el plan para Tokio, e! arquitecto estudi la manera de aprovechar el espacio al mximo de sus posibilidades. La solucin consiste en un tipo de construccin en la que los edificios estn unidos por puentes. Este distrito mide 300300 m2 aproximadamente y el movimiento diario de la poblacin que acude a los centros de tra-

Projeto de Tsoukiji De acord com o plano de Tquio, Kenzo Tange estudou a disposigo do quarteiro do Tsoukiji e o porto. Este importante estudo situa-se entre o projeto novador de 1960 <; o plano de reconstrugao de Skopi. A arqutetura procurou empregar o maior coeficiente de densidade criando pontilhes. Este distrito mede cerca de 300300 m2; 100000 pessoas ai trabalham. O movimento diario 2,5 maior. Esta circulago dever ligar-se auto estrada n. 1 que atravessa a regio e ao metro. Ao redor da estago desse metro estavam previstas obras de lazer e passeio;; e, depois, urna ligago ao templo Tsoukiji Hongan-ji. Os edificios distintos com escritorios e com pontilhes que ligam os anda

14

Vista en detalle: los pisos de oficinas estn unidos por pasarelas incluso en los niveles .superiores Vista detalhada. Os andares dos escritorios rutilo ligados por passarelas mesmo entre nivtiis diferentes

Vista de la maqueta de conjunto; en el medio, (I centro de recreacin circular Vista da maqueta do conjunto. No meio, o centro circular dos lazeres

15

Maqueta del edificio Dentsu en Tokio, proyoi; tado originariamente integrando el plan do Tsukiji Maqueta do edificio primitivo de Dentsou em Tquio, fazendo parte do projeto geral dn Tsoukiji

Vista en detalle Vista em detalhe

16

I i|n y regresa nuevamente a sus hogares n c : alrededor de 100000 personas. Se opt l u :anazar a esta inmensa circulacin por iii,va que empalmara con la autopista nni'< 1 por un lado y, con una lnea de Ai'.li ) que llevara a los viajeros hacia el ont o, por el otro. En torno a la estacin <h oste Metro se previeron paseos y lugan.'i de diversin y una va que comunicara con <il templo Tsukiji Hongan - ji. Tange emple un sistema ortogonal para las altas torres do oficinas, comunicadas entre s por meillo de puentes. Este proyecto tiene su origen oii o estudio que realiz Tange para la sede inlncipal de la casa Dentsu, en Tokio. Este inmueble administrativo iba a formar parte ilnl plan de reordenacin de Tsukiji. Se proyect un edificio de 100 m de altura, de 21 pisos, sostenido por inmensos pilares separados entre s por una luz de 32 m. Esta solucin permita una organizacin de la planta ron grandes novedades. Se construy aisIndo del conjunto, entre 1967 y 1968, redudcndose su altura a 12 pisos. Por esta causa ilii;irda muy poca relacin con el plan de Tsnkji, del que deba formar parte.

res, criam espacos ortogonais. Este projeto formara-se durante os estudos da sede central da casa Dentsou. Um grande edificio administrativo sobre mensos pilares deveria erguer-se a 100 m com seus 21 andares. A largura de 32 m teria permitido inovaces no campo da organizago; mas em 1967-68 eje foi reduzido a doze andares; perdeu com isso grande parte de seu sentido no plano geral.

Vista area de la maqueta de conjunto

Vista superior da maqueta de conjunto

17

El plan general de ordenacin de Baltimore En diciembre de 1974, Tange present este plan general. Se han destinado 14 ha para 2700 viviendas y 100000 nf para el centro comercial, escuelas, etc. El arquitecto trat de establecer una relacin entre el entorno y las calles de la ciudad. La circulacin de peatones es la espina dorsal de este plan que une las nuevas instalaciones con la calle comercial de Pratt Street. La iglesia de valor histrico, deber ser conservada. Desde esta espina dorsal se accede a las instalaciones escolares y deportivas, as como a los edificios de distinta altura, dispuestos segn un eje Oeste - Este en direccin al puerto. Las construcciones de menor altura estn destinadas a garajes y tiendas. El centro se ha dispuesto en la interseccin de los ejes principales, desde donde parte hacia el Oeste la avenida que lo comunica con las instalaciones deportivas. Los espacios verdes confieren un carcter campestre a la ciudad, permitiendo la tranquilidad de sus habitantes.

Baltimore, plano diretor sumario Em dezembro de 1974, Tange apresentou cr/.r plano diretor sumario. O permetro de 14 ha com 2700 apartamentos, mais 100000 m' para o centro comercial, as escolas, etc. Un procurou conciliar o ambiente natural com as ras da cidade; criou a espinha dorsal reservando urna faixa para pedestres pela qual ligar o novo quarteiro com os dos n gcios de Pratt Street. A igreja, de valor histrico, ser preservada. Os centros esoo lares e esportivos ficam orientados para n espinha dorsal. Na jungo dos grandes eixoi; fica o centro, de onde parte, para oeste, a avenida que leva aos esportes. A rea do verde assegura a tranquilidade e propicia quase urna vida campesina em plena cidado.

Plano de situacin 1:25000

Planta de localizago 1:25000

18

Vltitu de la maqueta desde I Norte Vliitn norte da maqueta

Vista de la maqueta Vlit;i da maqueta

mm.
19

Planta a nivel de la sala de reuniones 1 2 3 4 5 6 7 8. 9. 10 Oficinas, tiendas Tiendas Iglesias Escuela primaria Pista de tenis cubierta rea verde para juegos Acceso al garaje Tiendas Piscina Escuela secundaria

Planta de nivel dos conjuntos 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Escritorios, lojas Lojas Igrejas Escola primaria Tenis coberto Praza de jogo Entrada da garagem Lojas Piscina coberta Escola secundaria

Vista desde el puerto interior

Vista do porto interno

20

Proyecto de un nuevo conjunto residencial Hokusetsu I ,i autopista Chugoku atraviesa una zona montaosa que no ha sido edificada. Las reas vreles dan coherencia a la disposicin apai [intrnente desordenada de los edificios <|ii(! se organizan a lo largo de las calles, esI1 lidiando el contacto entre el hombre y la naturaleza. I n 1968, las autoridades comenzaron a elabomr un proyecto para 150000 habitantes. En IY3 se le encarg a Tange la realizacin de un plan de ordenacin del distrito 5, que incluyera al lago Odara. Un ao despus, la rmpresa Hyogo inici la construccin de un Vista de la maqueta / Vista da Maqueta

Projeto de urna nova cidade residencial Hokousetsou A autoestrada Chougokou difere das outras porque ela atravessa montanhas baldas. A idia de corredores verdes alm de ferir a paisagem, dificulta urna construgo desordenada ao longo do caminho e impede que se acert um meio de identidade entre o homem e sitio. Em 1968 os escritorios da prefeitura lancaram um projeto para 150 000 habitantes. Em 1973 Tange foi encarregado de estudar urna boa disposico do distrito 5, inclusive o lago de Odara. No ano seguinte a associaco Hyogo comegou a construgo dum Grupo, na encosta sul da margem setentrional do lago: 60 apartamentos e 80 casas. Era importante criar meios de comuni-

21

Plano de situacin 1:6000 Edificio de viviendas en torre 2 y 3 Edificios de viviendas de altura media 4 Viviendas bajas [en la pendiente) 5 Peatones 6 Parque infantil 7 Escuela primaria 8 Laguna de Odara 9 Piscina de Komo 10 Centro Hokusetzu 11 Plaza 12 Ciudad en miniatura 13 Exposiciones al aire libre
14 Anfiteatro al aire libre

Escala 1:6000 2 y 3 Edificios de altura media 4 Edificios baixos (na rampa) 5 Pedestres 6 Jardim de Infancia 7 Escola primaria 8 Baca Odara 9 Baca Komo 10 Centro Hokousetsou 11 Praca 12 Cidade em miniatura 13 Exposiges ao ar livre 14 Anfiteatro ao ar livre

22

urupo de viviendas sobre la pendiente sur do la costa septentrional: 60 viviendas y no pisos dplex. La comunicacin entre las vlvlondas y las reas verdes, entre las escuel.r; y las plazas se estableci por medio de u in va peatonal. Las viviendas siguen el (I idlve del terreno y estn orientadas hacia l( H rboles. Los aparcamientos alternan con h N reas verdes y las zonas de juego. Las v viendas han sido diseadas como casas pnrticulares. Los pisos dplex se adaptan a li pendiente del terreno. Los espacios se h m organizado de tal forma que no existan otros locales sobre los dormitorios. La naturaleza y la vivienda coexisten en un conliicto estrecho, alejado del ruido que generulmente caracteriza a las ciudades.

cago atravs das habitacoes, com um atalho para pedestres pelo qual se ligassem parque, escolas e pragas. Os apartamentos esto dispostos em diagonal na rampa, de frente as folhagens. Pragas de estacionamento alternam-se com pragas de jogos. Os alojamentos, na rampa, sao como casas particulares. As habitages do tipo das casas pequeas acompanham o declive. Os alojamentos estao dispostos de forma que nao naja locis cima dos quartos de dormir. A natureza e a habitaco unem-se estreitamente, a salvo do barulho nesta cidade dormitorio.

Succin 1:750 1 Viviendas bajas en la pendiente 2 Viviendas de cuatro pisos Curte 1:750 I ; Casas baixas na rampa Casas de 4 andares

l'lantn 1:1500 I ncnl.-i 1:1500

23

Centro Hokusetsu Una calle peatonal recorre el distrito 5 atravesando el valle que va a ser conservado como parque natural. Se proyect un puente de dos niveles con tiendas dispuestas a ambos lados en el nivel interior. Se establecieron tres premisas fundamentales: 1." Adaptar el puente a la naturaleza circundante. 2." Realizar una obra simblica que fuera un monumento a la nueva ciudad. 3.a Proyectar el espacio situado debajo del puente de tal manera que pudiese ser destinado a mltiples usos. La luz del puente es de 27 m. Las paredes laterales estarn revestidas por espejos que reflejen el verde del paisaje circundante.

Centro Hokousetsou Urna ra para pedestres ao longo do ditrito !i da cidade planejada de Hokousetsou; esta ra situa-se no vale a ser preservado como parque natural. Um pontilho de dois tabuleros,-com lojas de cada lado do tabuleiro inferior. Tres pontos essenciais a considerar: 1. Adaptar o pontilho ao verde da rea 2. 2. Criar urna obra de arte que sirva de monumento a nova cidade. 3. Dispor os espacos inferiores, sob o pontilho, para diversas finalidades. O alcance de 27 m. As paredes sero revestidas de espelhos refletindo o verde dos arredores.

*, Vista del puente Elevago do tabuleiro da ponln

Planta del 4. piso 1:2500/ Escala do 4. nivel 1:2500 Seccin 1:800 Corte 1:800

Planta del 1." piso 1:2500 /Escala do 1." nivel 1:2500 1 Jardn inferior 2 Aseos 3 Tiendas 4 Provisiones Mquinas Salas de exposiciones Puente peatonal Sala 1 2 3 4 Jardim inferior Toalete Lojas Depsitos de provises 5 6 Mquinas Salas de exposices 7 Passarela para pedestres 8 Vestbulo

24

Edificios de viviendas en torre en Tehern fin trata de tres torres emplazadas entre un |inri|ue y un ancho paseo tipo boulevard. Drhcran garantizarse las visuales entre amIM zonas. La diferencia de nivel permiti l.i creacin de tres plazas. Las torres, sosteMliliis por pilares, tienen 50, 40 y 30 pisos. A nivel de los pisos 6. y 7. se han dispueslo los aparcamientos, tiendas, restaurantes y le;; espacios recreativos. Los ascensores, iiicileras y servicios se hallan en el centro ilnl edificio. Las viviendas constan de tres y i iiatro dormitorios, adems de una habitacin iln servicio. Las tres torres suman un total ili; !>00 viviendas. La estructura est formada |inr muros portantes de 8 m de ancho, octiijionales. Los balcones y las ventanas en los ngulos permiten la visual al parque hacia ni Norte y a la ciudad de Tehern hacia el Sur.

Arranha-cus para apartamentos em Tehern Estes arranha-cus situam-se entre um parque e um bulevard, devendo preservar-se a visibilidade de ambos. A diferenga de nivel permitiu a criago de tres pragas. Os arranhacus sobre pilotis tm 50, 40 e 30 andares. As pragas de seis ou sete nveis, exibem lojas, um parking, restaurantes e locis de lazer. No centro, os elevadores, as escadarias e as reas de servigo. Os apartamentos de tres ou quatro aposentos (e o quarto da empregada). Ao todo, ha 500 apartamentos nos tres edificios. Um sistema de paredes de separaco assegura a estrutura. Os balcoes e as janelas, nos ngulos, voltam-se para o parque e para a cidade do sul.

Vista de la maqueta

Vista da maqueta

25

Planta de un piso tipo 1:800 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Sala de estar [228 m2) Sala de estar [261 m2) Ascensores Pasillo Dormitorio principal Dormitorio Cocina Estar Comedor Habitacin de servicio

Planta dum andar tipo 1:800 1 2 3 4 5 6 .7 8 9 10 rea 228 m2 rea 261 m2 Elevadores Circulago Quarto dos pas Quartos Cozinha Sala de estar Copa Quarto de empregadas

Edificio de viviendas en torre Arranha-cus


26

Ciudad - campamento en La Meca La Kaaba, donde se renen los peregrinos an La Meca, es un lugar sagrado muy imporl.uile para los fieles al islamismo. Los tres das de vida religiosa en comn que se deMirrollan en la regin de Mua, a unos 5 km Inicia el sudoeste de La Meca, tienen una gran significacin. Durante estos tres das del ao conviven en Mua, en la actualidad, alrededor de un milln de personas. Para el futuro se calcula que esta cantidad ser duplicada. Este proyecto fue realizado para brinclnr un alojamiento adecuado a los peregrinos. Las grandes aglomeraciones de peatones y vehculos en Mua y las regiones sagradas circundantes perturban la vida religiosa. A Tange se le encomend la tarea de crear un sistema que permitiera alojar a ese nmero Indeterminado de peregrinos que se reunieran durante esos das. Al mismo tiempo deban mantenerse algunas de las instalacoii<!s al trmino de este perodo de tiempo. Adems, haba que pensar en una forma de nlojamiento transitorio adecuado a la regin llorada y rida en una explanada de 3 km de largo por 1 km de ancho, que representa una superficie de aproximadamente 470 ha. El encargo inclua la remodelacin de los oM'iiblecimientos urbanos de la zona sagrada v de la plaza de Dschamarat (en cuyo centro Ion peregrinos arrojan piedras sobre los tres plltres del diablo). Los tres puntos principa-

Acampamento em Meca Para os adeptos do Islam, a Caaba, onde se reunem os peregrinos de Meca, um lugar sagrado da maior importancia. Os tres dias de vida religiosa comum, na regio sagrada de Mouna, a 5 km, a sudoeste de Meca, tm grande significaco. Atualmente, ha cerca de um milho de peregrinos que passam os tres dias em Mouna. No futuro, podero ser dois milhes. Este projeto destinase a propiciar aos peregrinos condiges convenientes de estada. A confuso dos pedestres e de veculos em Mouna e nos arredores dificulta a contemplago. Este projeto procura resolver esse problema e propoe um sistema para canalizar o afluxo passageiro de um nmero imprevisvel de peregrinos e, aps sua retirada, para preservar no local as instalacoes utilitarias. Seria preciso hospedar esses peregrinos nessa regio rude, planicie rasa de 3 km de comprimento por 1 km de largura, equivalendo a cerca de 470 ha. Para isso Tange deveria reorganizar os estabelecimentos urbanos da regio sagrada, inclusive a praca

Vista de la regin sagrada de Mua Vista da regiao Sagrada de Mouna

Arriba, izquierda: durante los das de peregrinacin No alto: esquerda: Na poca de peregrinago Arriba: el resto del ao No alto: Aps a partida da peregrinago

Clulas de vivienda Clulas de acampamento

28

I ns tiendas dormitorio li'iidns com camas

Unidades plegables llnldides dobrveis

Uiildmlcs con instalaciones nnlillnrias llnliliidcs sanitarias

29

les que se han considerado son: la preservacin del paisaje circundante y de la regin sagrada de Mua. La creacin de un alojamiento para los peregrinos adecuado y prctico durante su breve estancia en el lugar. La adaptacin de este alojamiento a un nmero indeterminado de peregrinos. Otro punto a considerar era la canalizacin de esta concurrencia masiva y el desarrollo posterior de toda la regin desde Dschidda hasta Taif; tambin inclua la elaboracin de un plan general y de un proyecto particular para la regin sagrada de Mua y la forma constructiva de las tiendas.

Jamarat (onde os peregrinos atiram pedras sobre os tres pilares do diabo, no centro da praca). Havia tres opgoes a examinar. Preservar os belos arredores e a regiao sagrada; criar acampamentos humanos e prticos para os peregrinos em sua breve estada; adaptar os acampamentos a um numero ndefinvel de peregrinos. Outros objetivos seriam os de canalizacao dessas massas considerveis e do futuro desenvolvimento da regiao, entre Jedda e Taiff; viriam depois um plano diretor e detalhes arquiteturais da sagrada regiao de Mouna, e finalmente, o alojamento em tendas.

E c" (/>
O
IJ,
t

a.
Q.

11
<"
K v.
O.
''

~l

Disposicin de las unidades Instalages das unidades

30

Establecimientos educacionales

Estabelecimentos de ensino

Biblioteca infantil en Hiroshima Plano de situacin 1:400 Biblioteca Arcada Aseos Retretes Almacn Administracin Planta da situacao 1r4)0. 1 2 3 4 5 ( Biblioteca Arcada Lavabos WC Descanso Administrago

Biblioteca infantil em Hiroshima

Un pilar central fungiliiliiiii sostiene la cubierin I iis estanteras para liliiu.'i estn dispuestas nuil.lmente desde el
I M I U

vi'iin Interna. A coberta iln luto sustentada HU un pilar no centro. Un i nutro irradiam esiiiniim de livros

31

La Universidad del Sagrado Corazn de Jess en Taipei El solar de emplazamiento est situado en los suburbios de Taipei, a unos 16 km al norte de la ciudad. Al frente corre el amplio ro Tanshui, al fondo est la zona montaosa de Kanyin. El paisaje tiene una belleza excepcional. Al pie de la montaa hay una escuela media y secundaria para mujeres, construida por la abada del Sagrado Corazn de Jess. Se ha previsto la creacin de una nueva escuela de estudios superiores con una capacidad para 1000 alumnas aproximadamente, a mitad de camino hacia la montaa. La disposicin general del edificio permite la orientacin de los dormitorios y de las aulas hacia la

Universidade do Sagrado Coraco em Taipei O local acha-se nos arrabaldes de Taipei, alguns 16 km ao norte da cidade. A frente est o rio Tanshui, atrs da bela montanha de Kanyn: a paisagem de grande beleza natural. Ao pe dessa montanha ha urna escola media e secundaria feminina, construida pela abada do Sagrado Corago. Ha previses de construgao de urna nova universidade feminina para cerca de 1000 estudantes, na metade do caminho da montanha. O aspecto exterior da escola tal que os dormitorios e as classes, as alas, se voltam para o cume da montanha como a definir-lhe o espirito. Tange procurou criar um ntido contraste entre os edificios e a natureza, afim de distinguir

Plano de situacin 1:3000 1 Galera (construida) 2 Escuela (construida) 3 Escuela 4 Comedor (construido) 5 Dormitorios (construidos) 6 Dormitorios 7 Dormitorios 8 Centro cultura! 9 Biblioteca central 10 Estudios especiales 11 Iglesia

Planta da situago 1:3000 1 Peristilo (terminado) 2 Escola (terminada) 3 Escolas 4 Refeitrio (terminado) 5 Dormitorios (terminados) 6 Dormitorios 7 Dormitorios 8 Centro Cultural 9 Biblioteca Central 10 Estudos especializados 11 Igreja

32

vinin iln un patio frente al comedor; a la zi|iiliMiln, l.-i aulas, la galera y una parte li-l < niiiKilor

Vista dum patio a frente do refeitrio; esquerda: As classes, o peristilo e urna parte do refeitrio

ini i ilc li montaa, realzndose slmblicani ni espritu de la institucin. Tange ha i. ii'ln establecer un contraste entre los MIL i.r. y ul paisaje circundante. ii Mu" est formado por las aulas, la liilillule i, la iglesia y los dormitorios, los MI >i' comunican entre s por medio de iliiliulii'i, une.' crean una zona de sombra agriliiMn I stiis galeras funcionan al mismo IMI (Minio lugares de reunin. Esta dea . lu' ilcsarrollada por Tange en la Escuela inncliiiiiil del Sagrado Corazn de Jess, BU i'.liu, l.n cierto sentido, las galeras fun i..M.ni i linio calles. Las comunicaciones verlli iiln'i, <<::<::ilcras y otras instalaciones, estn ui||iiiil/iiil:is do tal manera que permiten las iiiiui,r. .impllaciones. Actualmente se han un iiuilii algunos de estos edificios. De moiiu, lii dormitorios tienen una capacidad i u i un aliimnas, que aumentar a 1000 cuan i" i-1 conjunto est terminado.

uns pela referencia da outra. O conjunto se compe de classes, da biblioteca, da igreja e dos dormitorios, ligados uns aos outros pelos peristilos, criando urna zona de sombra, ao abrigo do sol. Ao mesmo tempo, esses peristilos formam lugares de comunicago, como tentamos fazer na escola internacional do Sagrado Corago de Tquio. De alguma forma, sao as ras. As relaces verticais realizam-se pelos vaos da escada e pelos condutos; esses recursos facilitam as ampliaces. Atualmente alguns desses estabelecimentos esto terminados e os dormitorios acolhem 600 estudantes. Quando o conjunto todo estiver concluido, poder receber 1000 estudantes.

33

Vista desde el ro Vista, ao longe, por cima do rio

Abajo, izquierda: la galera y las aulas desde la cafetera Em baixo, a esquerda: O peristilo e as classes vistas da cafetera Abajo, derecha: los dormitorios y la cafetera desde el Sur Em baixo, direita: Os dormitorios e a cafetera, vistos do sul

ii

lir.unla infantil en Tokio I n ".sellla infantil Yukari, situada en la peillmln do Tokio, fue proyectada en 1966. En nlnll do 1967 se termin la construccin de ln i'ilmora etapa. El director de esta escuela n un artista y por lo tanto trat de centrar lii iiH.soanza en el arte. El arquitecto aprovncho l;i ligera pendiente del terreno y adaplo ni edificio a la misma a partir de un patio ninlclrcular. La construccin es aterrazada v Mlii dispuesta en forma de abanico. La iiiliiiliilstracin se halla en la parte este del nililicln superior. La cubierta en forma de nii'ilia.'i cascaras est formada por elementos innliiliicelos de hormign pretensado. La Iniiilliid de estos elementos vara segn las illumimiones del local a cubrir. La cubierta v ln'i pilares que la sostienen crean una esliurtiiri abierta que se adapta al libre desaiinlln do los juegos. Los espacios situados a

Escola infantil em Tquio A escola infantil de Youskar, situada na periferia de Tquio, foi desenhada em 1966. Em abril de 1967 a primeira etapa estava concluida. O diretor artista: ele deseja fazer da arte o centro do ensino. O conjunto adapta-se a urna rampa suave. A partir dum alpendre em hemiciclo, as construges em terracoes esto dispostas em leque. A administrago acha-se na parte oriental do edificio superior. Os telhados sao de meias conchas prefabricadas em cimento, unidas pelo meio. Os elementos adaptam-se ao comprimento dos locis. As formas do telhado e os barrotes formam um todo que se abre sobre o alpendre. Esta composicao est condicionada a vida das criangas, na qual os jogos e os trabalhos se alternam em livre

l'liiini iln .'ilinacin del i "iiiunlii. la parte supeiii mi lu ulilo construida


lM.lllVl.1

l'litiii.i iln projoto do con|IMI|M i'in i|iio o parte i l i . i - < l i i i l . i n a o est exelllllMllll

35

distintos niveles, las escaleras y los rincones, son coherentes con la vida que lleva el nio en la escuela diariamente, en donde el juego se realiza en el exterior y en el interior en forma alternada. La capacidad de este establecimiento es para 280 nios aproximadamente: 40 de tres aos, 120 de cuatro aos y 120 de cinco aos. El ordenamiento espacial se rige por la edad de cada uno de los grupos: en la planta baja se hallan las aulas destinadas a los ms pequeos, en tanto que las de los mayores estn en los niveles superiores. Los espacios son relativamente pequeos, adecundose a la escala infantil. El proyecto total prev un crecimiento hacia el Este, donde se encuentra actualmente una parte de la antigua escuela infantil. Este nuevo sector contar tambin con una sala de espectculos con su escenario.

ambiente. A escola fez-se para, cerca de 200 criancas, das quais 40 com tres anos, 120 com quatro anos e 120 com cinco anos. As classes, na disposico, acompanham as idades, ficando os menores embaixo e os mais idosos, no alto. As classes nao sao grandes e corresponden! a crianca. O projeto prev a extenso para leste onde se acha a antiga escola infantil. Essa ala abranger, tambm, urna sala de espetculos com um palco.

Vista en detalle del segundo nivel Detalhe do segundo andar

Vista desde el Sur Vista do sul

vi'iM luiorior y exterior: la vida diaria del "ih" n;iii!>curre entre espacios abiertos y
H I1lll>!l

/Vi i rl:mt,:;is apreciam os espagos abertos em ii,.m.ic.:i<> com os espacos fechados

37

Escuela internacional del Sagrado Corazn de Jess en Tokio Esta escuela fue construida para que all estudiaran los nios extranjeros que vivieran en Tokio. Se trata de una escuela primaria, media y secundaria, con una capacidad para 360 alumnos. Se la ha construido en Shbuya, en un solar que tiene una ligera pendiente. El conjunto consta de cuatro sectores separados, dispuestos en torno a un patio. A pesar de que cada ala mantiene sus caractersticas formales, la composicin del conjunto conforma una unidad espacial. Estos edificios y los espacios creados por ellos estn comunicados entre s por corredores que Tange denomina calles-. Normalmente las calles y las plazas crean espacios urbanos. Su intencin era trasladar este concepto a las construcciones escolares para lograr una comunicacin orgnica entre las partes que las componen. Al igual que en el mbito urbano, las relaciones humanas en las escuelas tienen una gran importancia. Adems de los vnculos que establece la enseanza, en las escuelas modernas debe existir una buena relacin entre los maestros y alumnos y entre los mismos alumnos. La escuela debe ser ms que una simple mquina de aprendizaje. Esto cobra mayor importancia en este caso, ya que se trata de estudiantes que provienen de pases muy distintos. Estas calles, que atraviesan toda la escuela, brindan por lo tanto una magnfica oportunidad para que se establezca el contacto entre los estudiantes. Vista de la fachada sur de la escuela media y secundaria desde el patio

Escola Internacional do Sagrado Corceo em Tequio Esta escola foi construida para as criangas estrangeiras que vivem em Tquio. Possui classes primarias, medias e secundarias para 360 alunos. Situa-se num terreno inclinado em Shibouya. Quatro alas cercam um patio e formam um conjunto, com instalages diferentes em cada ala. As construgoes e as pegas esto ligadas por corredores que Tange chama de ras. Habitual mente, as ras, assim como as pragas, sao espagos de urna cidade; ele procurou desenvolver esta idia em edificios em que as ras formam as vias de comunicago de um conjunto coeso. A importancia das comunicages acentuou-se tanto as cidades como as escolas atuais. Na educago moderna procuram-se os dilogos livres entre os mestres e os alunos e, entre eles mesmos, alm das relagoes que ja existem em classe. A escola deve ser mais do que urna mquina de aprender. Pelo fato de que se trata de alunos de diferentes nagoes, isto se torna muito importante. As -ras dessa escola que sobem e descem, ao redor do patio, oferecem ocasies de encontros em toda a parte.

A fachada sul da escola media e secundaria, vista do patio

ni

Vl-iln desde el imriuila meda i r. nuciras y i,ni ululados n i|i<ii!i:ho

Sur de la y secundaria, el comedor en el angu-

' I "liaila sul da escola li.i i .secundaria; o es. iiiniio ila sala de almogo >M 'i rnclu pelo ngulo da 1,1

|llllll|M

.,!

I,;,,

ni,,.

Las calles de la escuela media y secundaria As ras da escola media e secundaria

Vista desde el Norte de la escuela media y secundaria. El edificio que aparece en primer plano es un laboratorio de enseanza audiovisual A fachada norte da escola media e secundaria. O edificio em primeiro plano um laboratorio de ensino audiovisual

III

Canteo artstico de la Sociedad de Bellas Art en Minnepolis hn hulla en una zona de amplias reas verilim, un la que hay construcciones e iglesias iln vnlor histrico. La intencin de las autoiitliitltts era la de construir un centro cultural KM tinte lugar. El viejo museo, que deba MiMimrvarse, fue construido en 1911. El nuevo imiiiii consta de: 1. Un museo anexo a la Miiiiilruccin existente. 2. Un teatro infantil. I I u academia de Bellas Artes. Esta nueva i nnlruccin deba adaptarse a los edificios n inlmites e integrarse en el entorno ciri nilnnte, sin que, al mismo tiempo, tuviese >l ii iiorder su carcter individual. Un ala del u llhili) vincula el teatro infantil con el resli di'l conjunto. Las fachadas acristaladas no

Centro de Artes da Sociedade de Belas Artes em Minnepolis Neste distrito verdejante ha muitas casas velhas, igrejas, etc. O governo tomou a deciso de dar a esse centro as caractersticas dum conjunto cultural. O antigo museu foi construido em 1911. Era preciso preserv-lo. O novo centro abrange: 1. O museu, anexo ao antigo. 2. O teatro das criangas. 3. A escola de Artes, edificio que era preciso adaptar aos antigos e integrar no ambiente, conservando em toda parte, seu carter prprio. Urna ala conduz ao teatro das criangas. As paredes envidragadas alm da fungo arquitetural, tem a fungo de relacionar o interior com os jardins. Salvo o teatro das criangas, todas as partes podem ser am-

l'liinn <lo situacin 1:1500 I .' i 4 'i n .' u u Academia de Bellas Artes Innova) lila de Arte Industrial (exisInnto) lala de exposiciones (nueva) lillllclo Morrison (existente) (ialnra de arte (existente) MimldiMicia estudiantil (exisInnliO (mitro Infantil I nliaili principal (nueva) Callo interior

l'lnnla dn situagao 1:1500 l > i 4 'i n I ni na do Belas Artes (nova) I mull do desenho (ja existente) Una do oxposigao (nova) lillllclo Morrison (ja existente) Unlniln de arte (ja existente) i luna iliiK estudantes (ja exisInnln) ' Innlio (l;is criangas a I ntnilii principal (nova) u l'iilin interno

41

Una de las alas nuevas (izq.) y el edificio del viejo museo (derecha) Urna das alas novas ( esquerda) e o velho museu ( direita)

Vista de un ala del museo desde el Este. La fotografa muestra el acceso principal y el teatro Urna ala do museu, visto do patio este. A vista mostra a entrada principal e o teatro

4'J

Vnnllluilo de la Escuela de Bellas Artes Vi"illl)iilo da Escola de Belas Artes

Vista de la Escuela de Bellas Artes desde el jardn Escola de Belas Artes, vista do Jardim

mi un elemento arquitectnico ms, sino lu' permiten que el espacio interior se coniiinii! n el exterior. Mn lia previsto el crecimiento de todos los ...inicios a excepcin del teatro infantil. La "iiltmla principal al museo se encuentra eniin rl ala este y el teatro infantil, sobre la i " nvcinida. En uno de los patios interiores n nxponen esculturas. El vestbulo con ilumliuiDln cenital conduce al foyer del teatro. I n I,i parte norte del museo se hallan las niiln.'i do exposiciones y las aulas. Las salas iln imposiciones de los pisos 2 y 3., estn un cadas con las salas del museo. El ii'iiim Infantil consta de un auditorio, un esiimnirlti superior e inferior, aulas, una zona 'li- inlormacin y salones de trabajo y de iinliiillo. En el 3." piso se halla el restaurante i un.i I teatro y el museo. El teatro tiene iiini i iipacidad para 750 espectadores. La su|inilli:li! de las paredes y de la cubierta es i ni VIL Dos balcones crean un ambiente de iiiii'ii' para los espectadores. El nuevo edili. MI di! la academia de Bellas Artes y de AH. Industrial consta de las siguientes pari"" I. Laboratorios con instalaciones para "" ulplr en madera, salas de proyeccin y unulii oscuro. 2. Talleres para la enseanza de nlliira, diseo de modas, artes grficas, IniMinila, etc. 3. La Academia, con aulas, i.iliiiiim de lectura y la biblioteca.

pliadas. A entrada principal do museu acha-se entre a ala leste e o teatro das criangas, a frente da 3.' avenida. Ha um patio com escultura. O hall com iluminago zenital da para o foyer do teatro. Ao norte do antigo museu esto a sala de exposigo e as classes. As salas de exposigo do 2. e do 3. andar esto em comunicago com as salas do antigo museu. O teatro das criangas abrange o auditorio, o palco, o ensino e as informages alm das salas de trabalho e de estudo. No 3. andar ha um restaurante que serve o teatro e o museu. O teatro foi feito para 750 pessoas. As paredes e o teto sao tratados de acord com sua forma curva. Dois balges criam um ambiente interessante para os espectadores. O novo edificio da Escola de Belas Artes e de Artes Industriis compreende tres partes: 1. Os laboratorios com as instalages para escultura em madeira, as salas de projeges e os quartos escuras. 2. As salas de ensino de escultura, de desenho da moda, de artes grficas, de fotografa, etc. 3. A academia com as classes, as salas de leitura e a biblioteca.

43

Seccin del museo y del teatro 1:800 1 Teatro infantil 2 Escalera 3 Escuela de Bellas Artes, Galerfa de escultura 4 Sala 5 Parte posterior del escenario 6 Vestuario 7 Subsuelo 8 Sala de ensayos 9 Accesorios

Corte do Museu e do teatro 1:800 1 Teatro das enancas 2 Escadaria 3 Museu de Belas Artes, Galena de esculturas 4 Foyer 5 Parte posterior do palco 6 Vestiario 7 Sub-solo, fosso 8 Estudios 9 Roupagens

Vista interior del teatro infantil Interior do teatro das criangas

Vista del museo y del teatro desde la 3.' avenida Museu e teatro, vistos da 3." Avenida

I i lora que comunica I viwllbulo con las sal do ensayo; a la izi| Imilii, el taller de i iillurn (miniarla do vestbulo il l iicola de Belas Artes P ni ,1:1 salas de estuil n O atelier de esculliiin rt visvel, esl|llnnlil

winlii ilol taller de es "liiii;i, a la izquierda, i ' >i ili'iiii Aii.lim di; escultura A iiulnrlu visvel,
i'ii'iila

45

1
Universidad de Oran: Escuela Tcnica Superior El conjunto consta de dos partes: la Escuela Tcnica Superior y la Facultad de Medicina. Numerosos paseos y plazas alternan con zonas verdes y galeras que comunican todos los sectores entre s. Al sur de la plaza se eleva la torre donde se encuentra la administracin. El proyecto se basa en el concepto de una universidad integrada preconizado por el Gobierno argelino. Esta construccin responde a un ordenamiento espacial tridimensional. Los anchos corredores que vinculan las distintas partes que componen el conjunto crean este efecto tridimensional. Universidade de Oran: Escola Tcnica O conjunto divide-se em dois setores, a Escola Cientfica e Tcnica e a Faculdade do Medicina. Passagem e pragas, espacos verdes e pilotis alternam-se. Todos os setores esto ligados entre si: ao sul da grande praga ergue-se a torre da administrago. O projeto inspira-se na idia da universidade integrada preconizada pelo governo algeriano. O espago projeta-se para tres direges; atravessam-no largos corredores horizontais. A extenso poder voltar-se para todos os sentidos.

Plano de situacin 1:25000 A B 1 2 3 4 5 (i Universidad de Oran Hospital Ciudad de Oran Paseo tipo boulevard Dormitorios para mujeres Dormitorios para hombres Dormitorios para hombres Terreno previsto para la construccin de la Escuela de Arquitectura y Urbanismo 7 Terreno previsto para viviendas II Carretera nacional n. 32 !) OiTclera nacional n. 11

Planta de situago 1:25000 A Universidade de Oran B Hospital 1 Cidade de Oran 2 Bulevard 3 Dormitorios para mulheres 4 Dormitorios para homens 5 Dormitorios para homens 6 Terreno reservado para a Escola de Ai quitetura e Urbanismo 7 Terreno reservado para habitago 8 Rota nacional n. 32 9 Rota nacional n. 11

4l

Imiinlii de Ciencia y Tcnica vista iltimln o boulevard

Escola Cientfica e Tcnica, vista do bulevard

Vlnlii niiroa de la escuela de Ciencia

Vista area da Escola Cientfica e Tcnica

47

Planta 1:6000 A Terreno para la Escuela de Ciencia y Tcniea B Instalaciones deportivas C Facultad de Medicina y hospiil D Terreno previsto para la construccin de la Escuela de Ar quitectura y Urbanismo Planta 1:6000 A rea da Escola Cientfica e Tcnica B Terrenos para esportes C Hospital e Escola de Medicina D Terreno reservado para a Encola de Arquitetura e de Urlwnismo

Universidad de Oran: Hospital Ett compuesto por varios sectores. En el milisuelo de uno de ellos se hallan la administracin y los servicios; el primer piso ha nido destinado a los consultorios; el segundo .1 los pacientes externos; el tercero a ciruga, lllnncologa, obstetricia, maternidad, urgencias. En el hospital tambin debern formarse los nntudiantes de medicina. Las aulas, el servicio de farmacologa y clnica odontolgica y el sector de investigacin se encuentran n otra ala. La plaza norte conduce al restmirante, a la calle principal y a la Escuela Inonica Superior. Los elementos octogonales liriifabricados de hormign pretensado de f> m de longitud estn separados entre s por un luz de 26 m. Las vigas se fabrican in .illu en tanto que los pilares son prefabricados.

Universidade de Oran: Hospital Em urna das alas, na base, esto os servgos: o primeiro, destinado as consultas; o segundo, aos doentes de fora; o terceiro a cirurgia, maternidade e as emergencias. O hospital liga-se ao ensino da medicina. Em outra ala, esto as classes, a farmacologa, a clnica dentaria e o setor de pesquisas. Na praga, situada ao norte, est o restaurante, da ao bulevard e a Escola Cientfica e Tcnica. Elementos octogonais, prefabricados e protendidos de 5 m esto posicionados a cada 26 m. Os elementos transversais sao cimentados no lugar; as vigas, fabricadas, na oficina.

Vl'il desde el Sudeste

Vista de sudeste

I I nhoratorios .' Investigacin i l'nllo interior l Illlilioteca Administracin i. Auditorio ' Adicidades religiosas n llii.slaurante, cafetera u 'ludio ni ilinnasio y piscina cubierta u :llnica universitaria i 'lii/ii de la Facultad de Medicina I1 ;linlca odontolgica, farmacia y lihlloteca

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Laboratorios Pesquisas Patio Biblioteca Administrago Auditorio Cultura de espirito Restaurante, caf Estadio Ginstica e piscina coberta Clnica universitaria Praga de Escola de Medicina Clnica dentaria, farmacia, biblioteca

49

Montaje de los elementos prefabricados Montagem dos elementos prefabricados

Vista en detalle Vista detalhada

Vista area del hospital (maqueta) Vista area do hospital (maqueta)

Universidad de Oran: Viviendas u* Imn previsto viviendas para alojar a 6000 hwnliriiH y mujeres. Estos edificios han sido nt|iln/ndos en el centro de un terreno en I i|im en el futuro se construir un nmero mayor de viviendas. Son edificios de dos V lio cinco pisos. En los ngulos se han disUMto las escaleras, los aseos y las duchas. U* viviendas son de una y de dos habitaciotti I n torno a cada patio hay cuatro alas. I* iiiln principal es el lugar de reunin de tillo los estudiantes; hay dos salas ms pettimnnn y salones de msica y pintura, un resiNiiiniilu y tiendas. Junto al edificio, gimnasio, IlliUlnclones deportivas y viviendas. I t II 4 H O Y II H III II IV ID 14 Id IH
IV IN IH

Universidade de Oran: Dormitorios Os dormitorios sao previstos para 6000 mulheres e homens. Situam-se no centro de um terreno que, mais tarde, ser ocupado por habitaces. Os edificios sao de 2 e 5 andares; nos ngulos, ficam as escadarias, os toaletes e as duchas. Ha unidade de 1 e de 2 quartos. Quatro alas envolvem um patio. A praca central o lugar de encontr dos estudantes; ha pequeas salas e sales de msica, de pintura, etc. E anda, um restaurante e algumas lojas. Na periferia, fica o ginsio, as pracas de esportes, os alojamemos dos dirigentes e os dormitorios do pessoal casado.

Dubitaciones Himples Dubitaciones doblas unin de usos lliiln de estar Ollcina Cnsul, mdico Hundas Comedor enlutara Cocina l'milllo tiiiln do msica I ohmrafa I cultura lnlliir de pintura tliiln estudios
Anuo I Incln Vniitndn

1 Oiinrlo 1 cama
V 4

Uiimto 2 camas 1 oyor

,1 tlnln polivalente

h 1 cillorlo n r.oiiMiil. mdico |O|HH


N U III II 1

Mi'li.llrios
Cun

1*

14

1 IN IV t 1 lili lili III Vniiiiiiln

i n/liilia Hnlilii linlfto do Msica 1 oiiuirafia 1 'u nlliira Pintura tlnln iln estudos lunlnlo

Planta de los dormitorios para hombres 1:2500 Planta do dormitorio dos homens 1:2500

51

Dormitorios para hombres vistos desde la universidad Dormitorio dos homens, visto da Universidade

Vista area de los dormitorios para hombres Vista aerea do dormitorio dos homens

UjMvirildad de Constantina: Alindas (residencias para estudiantes) I I hnrmosa ciudad histrica tiene una poI* lltiilnn de 400 000 habitantes. Su clima es Illliln y agradable. La universidad ha sido Wn|ilii/ii(la a lo largo de la carretera nacional |U* conduce al aeropuerto, en medio de las (lilil" <|ue caracterizan la zona. Estas viYlfiiilii'i tienen una capacidad para alojar a HOtKI iilumnos. La nueva construccin deba Mluplursi! a la edificacin existente y a la HUliiniliia. Los dos cuerpos paralelos, de tres Milu* nada uno, crean un espacio libre de |N ni lo largo, donde los alumnos pueden MMHilini, conversar y descansar. El espacio llhiti li ijo los edificios, sostenidos por pilaful, lu sido ocupado por numerosas tiendas. IR vhli se prolonga en las reas verdes y IM rascadas que rodean al conjunto. Este u i nmpleta con el teatro, el gimnasio y el Mlrtii ilii usos mltiples, desde donde se liumln observar la ciudad y la belleza del lllUi"

Universidade de Constantine: Os dormitorios A bela cidade histrica de Constantine tem urna populacao de 400 000 habitantes. Ela de clima quente. A universidade situa-se no meio de colinas, ao longo da rota nacional que leva ao aeroporto. Os dormitorios foram previstos para 2000 estudantes. Tratava-se de harmonizar os edificios com os antigos e o lugar. As duas alas paralelas de tres andares de quartos esto dispostas numa praca, alongada (de 23 m) onde os estudantes podem repousar e conversar. Ha multas instalages sob os pilotis. A estrada prolonga-se no verde, entre cscalas. Um teatro, um gnasio e urna sala polivalente, completam o conjunto que anda oferece urna bela vista da cidade.

Nmi hu 1:1000 I mili 1:1000

Pititn iln la planta baja I 4111111 I ) II 4 !i u l u M III /Vnl'iliMicia social Itnntmirinte II.iliui do baile I i|'n:ulo(:a '.iilun do usos mltiples Mu uiacin, cultura i .iilniiirlii Incln al aire libre (llinniiHlo l'lnliii de tenis

Planta do res do chao 1:4000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Servigos gerais Restaurante Sala de danga Discoteca Sala polivalente Recreages, lazeres Caf Teatro ao ar livre Dinstica Tenis
53

Edificios comerciales

Edificios comerciis

Imprenta de Numazu I ste proyecto data de 1953, fue ejecutado en 154 y ampliado con la colaboracin de Takashi Asada, Fugaku Yokoyama y Kenji Kawa. En esta imprenta deban instalarse las rotativas ms modernas. El edificio es de plinta rectangular, de 122 por 86 m (solamente la rotativa mide 30,5 m). La cubierta est npoyada sobre dos pilares dispuestos en el medio, sobre su eje de simetra transversal. Los dos voladizos de 40 m de luz cada uno un hallan en equilibrio. Esta construccin se nsumeja a un hangar para aviones. El cuerpo di; dos plantas a la entrada est destinado u la administracin. Se pueden abarcar todas lii.s instalaciones desde lo alto de un entrenuolo.

imprensa em Noumazou O projeto 1953, remate dos trabalhos 1954, ampliou-se com Takashi Asada, Fougakou Yokoyama e Kenji Kawai. Caba a esta tipografa dispor das rotativas mas modernas. O armazm retangular de 122 por 86 metros (a rotativa mede 30,5 m) Tepousa sobre duas fileiras de suportes no meio. Os falsos suportes de 40 m, sobre as duas fachadas equilibram-se. Este armazm assemelha-se a um hangar de avioes. Na entrada, est a administraco: o diretor pode fiscalizar toda a nstalaco do alto da sobreloja.

I u fachada principal vista de noche I liivacao fronteira, vista a noite

Vlitn desde el Este Vll de leste

Vista desde el Oeste Vista do oeste

Vista area desde el Norte

'

Vista aerea do norte

Edificio Dentsu, en Osaka El proyecto fue realizado en 1957. Dentsu es una firma publicitaria muy importante que dispone de estudios y equipos electrnicos para radio y televisin. Su construccin fue terminada en 1962. Por su funcin pertenece al grupo de los edificios comerciales, pero su arquitectura lo distingue de todos los dems. El muro de cerramiento de los dos ltimos pisos, correspondientes a los estudios de radio y televisin, es macizo; los pisos restantes tienen balcones que garantizan la sombra en el interior. Los materiales con los que ha sido tratado el interior de este edificio son hormign visto y materiales aislantes acsticos. La fachada principal est orientada hacia la ribera norte del ro Tosabori. El tratamiento plstico de las ventanas de las fachadas laterales anuncia ya la solucin formal empleada por Tange en la Universidad del Sagrado Corazn de Jess, en Taipei. Es de lamentar que el proyecto para la firma Dentsu, en Tokio, no fuera realizado. Se puede observar la evolucin seguida por Tange desde el ayuntamiento de Tokio, pasando por el ayuntamiento de Imabari hasta el edificio Dentsu, basada en un principio de divisin y repeticin de elementos formales.

Edificio Dentsou, em Osaka O projeto data de 1957, Dentsou urna grande empresa de publicidade, utilizando o radio e a televiso. Para isso, dispe de estudos com instalaces eletronicas. O edificio, terminado em 1960, inclui-se entre os edificios administrativos do centro, mas deles se distingue por sua arquitetura. As fachadas dos dois andares superiores, onde se acham os estudios de radio e de televiso, sao inteiricas enquanto as outras se abrem em balces. Os interiores desse edificio de 10 andares sao ou de cimento aparente ou de revestimentos com material solante. A fachada principal da para o rio Tasabor. A maneira de tratar as janelas da fachada lateral lembra a da universidade do Sagrado Corago em Taipei. lamentvel que o projeto do edificio Dentsou em Tquio nao tenha sido executado. Pode-se constatar a evoluco que vai da Prefeitura de Tquio passando pela de Imabari at o edificio administrativo de Dentsou. A Prefeitura de Kourashiki forma urna especie de transico, embora os efeitos sejam bem diversos.

Vista de la fachada desde el ro A fachada vista da margem

Dtalle cln un ngulo ilnl edificio Dotnlhe iln um ngulo

I I ni.iici), vista nocturna '* Hilnidi vista noite


57

Seccin Este-Oeste 1:1600 Corte leste-oeste 1:1600

Seccin Norte - Sur 1:1600 Corte norte-sul 1:1600

Planta del 3." piso 1:1000 Planta do 3. andar 1:1000

Plano de la planta baja 1:1000 Planta do res-do-cho 1:1000

Vista desde el Oeste; detalle del muro Vista do oeste: detalhe de urna parede

Terraza jardn en el cuarto piso Teto-terrago do quarto andar

Vista desde el Este Vista de leste

El sistema de las unidades de pisos Combinago das unidades de pisos

Edificio administrativo de la sociedad de la Radio y la Prensa Shizuoka en Tokio Este edificio, realizado entre 1966 y 1967, junto con el centro de comunicaciones de Kofu, se basa en un concepto arquitectnico y urbanstico totalmente nuevo. Su altura es de 57 m y est situado en la interseccin de dos calles cerca del ferrocarril de Tokaido. El solar de emplazamiento es pequeo, de forma trapezoidal, con una superficie de 189 m2. Este edificio consta de un ncleo cilindrico de 7,7 m de dimetro. En torno a este ncleo se organizan las oficinas. Se trata de un edificio relativamente pequeo, pero de gran valor arquitectnico. Con l Tange aporta una nueva solucin al problema de la arquitectura urbana.

Edificio administrativo da Sociedade da Imprensa e da Radio Shizouoka em Tquio Alm de tornar-se o centro das comunicaces de Kofou, este edificio, construido em 1966-67 conseguiu adaptar a arquitetura ao quadro urbanstico. De urna altura de 57 m, ele situa-se na ntersecgao das avenidas e prximo a linha do trans-expresso Takaido, num terreno triangular de 189 m2. Os escritorios cuja rea de 1493 ma, com 3,64 m de altura, em cada andar, apoiam-se num ncleo central de 7,7 m de dimetro. A importancia deste edificio nao reside apenas em seu efeito publicitario mas sobretudo na soberba arquitetura, capaz de situ-la no futuro conjunto urbano.

Vlilii ui'iiiM'iil desde el Oeste vini.1 i K M . i l co oeste

Planta de un piso tipo 1:400 Planta de um andar-tipo 1:400

Plano de la planta baja 1:400 Planta do res de chao 1:400

Seccin 1:600 1 2 3 45 6 7 8 9 10 11 12 13 Fundacin Caja de ascensores Fosa sptica Instalaciones elctricas Aire acondicionado Vestbulo Nivel de la autopista Oficinas Terrado jardn Cocina Direccin Viviendas Ascensor

Corte 1:600 1 Fundages 2 Pogo do eleva dor 3 Fossa sptica 4 Instalages eltricas 5 Climatizago 6 Vestbulo 7 Nivel da va expressa 8 Escritorios 9 Teto-terrago 10 Cozinha 11 Diretoria 12 Alojamentos 13 Elevador

Planta del primer subsuelo 1:400 1 Ascensores 2 Transformadores 3 Depsito de agua 4 Generadores 5 Aire acondicionado 6 Depsitos de petrleo

Planta do primeiro sub-solo 1:400 1 2 3 4 5 6 Elevadores Transformadores Cisternas Caradores Climatizago Tanques de mazute

G4

Ncleo central Ncleo central

Abajo: vista nocturna con la va rpida Abaixo: Vista noturna do oeste com a via rxpressa Ahajo, derecha: vista de conjunto desde ni Oeste Aliaixo, a direita: Vista geral do oeste

65

Filial de la casa Olivetti en Japn La casa Olivetti posee fbricas y establecimientos para la venta de sus productos en todo el mundo. Tange procedi de la siguiente manera: con un proyecto claro y racional dividi el conjunto en un sector comercial, comunicado con los lugares de trabajo y las oficinas, y un sector tcnico. Jerarquiz el primero, adaptando luego el carcter del segundo al del sector comercial. La seccin comercial deba situarse en el primer piso debido al peligro de inundaciones por la cercana del ro Tsurumi. Como la mayora de los productos que fabrica esta firma son objetos de precisin, la ventilacin, la iluminacin y los riesgos de posibles inundaciones eran factores muy importantes que deban tenerse en cuenta. Adems, haba que prever la futura ampliacin del edificio. La construccin fue terminada en 1970 y los resultados son ampliamente satisfactorios.

Sucursal da casa Olivetti no Japo A casa Olivetti tem fbricas e lojas no mundo inteiro. Para a sucursal do Japo, Tange procedeu da seguinte forma: Inicialmente ele tragou um plano racional da loja de vendas, salas de trabalho e de administracao, a seguir ele adaptou o centro tcnico as caractersticas da loja. Assim, a loja deveria preponderar no estudo das nstaiaces Olivetti. Devido proximidade do rio Tsouroumi que transborda de lempos a tempos, ele devia localizar a loja de venda no primeiro andar. Como, em sua maior parte, as mquinas sao objetos de preciso, cabia-lhe cuidar da ventilago, da iiummacao, da ameaga de inundago; e ainda era preciso que ele previsse a possibilidade de ampliagao. Logo que o plano da loja ficou pronto, de acord com o ante projeto, Tange precisou saber como rematara o conjunto evitando termin-lo como simples trabalho de prancha de desenho. Em 1970 depois de todas as nstaiaces serem concluidas, Tange pode pensar que realmente atingir seus propsitos.

Planta Planta

Vista desde el este del sector de almacenamiento y venta de mercaderas Vista de leste mostrando urna parte das loj'as para mercadorias

Abajo: vista en detalle desde el este del sector tcnico Abaixo: Vista detalhada de leste do centro tcnico Abajo, derecha: vista desde el sur del .sector tcnico Abnixo, a direita: Vista do sul do centro tcnico

67

Hall de entrada Recinto da entrada

Vista interior del sector de almacenamiento; en el techo se hallan los conductos de ventilacin Vista interior das loj'as: no teto os tubos de ventilaco

Vista desde el este del sector de almacenamiento Vista de leste das lojas

68

Edificio para Prensa y Radio en Shizuoka Las instalaciones existentes se hallaban al norte de la estacin, en el centro comercial. La intencin era trasladarlas a un nuevo edificio, al sur de esta estacin. Este inmueble deba funcionar al mismo tiempo como un importante centro cultural y de esparcimiento as como cuartel general y centro administrativo de la prensa y la radio. El edificio deba adaptarse al entorno urbano, debiendo preverse, adems, la posibilidad de ampliaciones futuras, segn las nuevas necesidades de la ciudad. En primer lugar se construy el edificio destinado a la editorial y a la imprenta; luego, en la parte oeste del terreno, la torre con la estacin de radiodifusin y el sector de oficinas. La sala se construir en ni futuro.

Centro de Imprensa e Radiodifuso em Shizouoka As nstalaces se acham ao norte da estago, no centro de negocios. A intengo de transferir essas instalages para o sul da estago e construir um novo edificio que seria simultneamente um centro de reunioes, centro cultural e social para os habitantes e centro de chefia da imprensa e da radiodifuso. A finalidade do edificio deveria harmonizarse com o quarteiro e o programa devena ser tal que fossem possveis modificagoes de acord com as necessidades futuras da cidade. A parte editorial e impressora foi construida ja de inicio, e, a seguir, o edificio foi erguido com a estago de radiodifuso e os escritorios na borda oriental do terreno. A grande sala ficou prevista para mais tarde.

Vlsla en detalle desde el Oeste Vista detalhada do oeste

Vista desde el Este Vista de leste

69

1 2 3 4 5 6 7

Expedicin de los peridicos Redaccin, imprenta Rotativa Estudio de radio Restaurante Servicio de Sanidad, despacho del directo! Locales para radio y televisin, programacin 8 Almacn de papel de diario 9 Distribucin de papel de diario Expedigo do jornal Redaco, mpresso Rotativa Radio Restaurante Local Sanitario Sede do diretor 7 Radio e televiso, realizacao do progriinin 8 Depsito de papel para jomis 9 Recepco do papel para ornis

1 2 3 4 5 6

Ncleo de las instalaciones Ncleo das instalages


70

Edificios administrativos

Edificios administrativos

Ayuntamiento de Tokio El proyecto ganador del concurso realizado en 1952 se ejecut en 1957. Con ello se inici la magnfica serie de ayuntamientos que Tange proyect a lo largo de su carrera profesional. La intencin del arquitecto era concentrar todo el aparato administrativo de esta populosa ciudad en un solo edificio. Se previo una zona de peatones para que existiera una relacin directa entre el edificio y cada uno de los habitantes. Slo se construy la tercera parte del edificio proyectado. Es un edificio de 10 pisos, sostenido por pilares de hormign armado. La proteccin contra el sol se logr mediante un sistema de balcones detrs de los cuales se nlinean las ventanas. El exterior ha sido tra-

Prefeitura em Tequio O projeto resultante de um concurso restrito, em 1952, foi realizado em 1957. Foi a etapa decisiva para a arquitetura japonesa do aps guerra. Tange procurou concentrar todo o aparelho administrativo da cidade gigantesca em um nico edificio. Urna zona foi reservada aos pedestres para que cada habitante se beneficiasse do contato com o edificio, do qual, so um tergo do total foi construido. O edificio de dez andares sustentado por pilares. As janelas alinham-se atrs dos balcoes continuos, formando um quebra-sol. O cimento bruto e o vidro caracterizam a construco. O telhado acessivel e as superestruturas lembram Le Corbusier. O vestbulo sobre dois pisos est ornado com obras

Vlni'i dundo o Sur, con i-l ni n \i\ pasarela


r< .IMH|

Violo ilo 'Mil, con a rami . i|in> Invii i pnssarela

71

tado con hormign visto y superficies acristaladas; el terrado es transitable. El conjunto tiene cierta semejanza con las composiciones de Le Corbusier. En la zona de entrada, de dos niveles, se exponen diversas esculturas. La relacin entre el espacio urbano y el edificio no es muy afortunada, a pesar de que la escalera de acceso crea una transicin entre el exterior y el imponente vestbulo. El mobiliario y la decoracin interior son muy sencillos: consta de unas pocas mesas y sillas; los armarios estn empotrados. El conjunto se completa con la cantina, una sala de estar, salas para reuniones y un auditorio. Con este ayuntamiento, Tange -concluye la primera etapa de su obra. La etapa siguiente culmina con el ayuntamiento de Kurashiki, realizado entre 1958 y 1960.

plsticas. Nao se conseguiu urna sensvel relacao do edificio com a cidade, embora a grande escariara tente estabelecer urna transico. O majestoso vertbulo contribu para tanto. A disposico interna muito discreta: colocaram-se algumas mesas e cadeiras, a maior parte dos armarios sao embutidos. Ha una cantina, urna sala de descanso, salas de reunio e um auditorio. Com esta prefeitura, o arquiteto encerrou a primeira fase de seus trabalhos definindo urna nova orientago que va! encontrar na Prefeitura de Kourashiki, edificada entre 1958 e 1960, seu ponto culminante.

72

Foyer, vista nocturna O foyer, visto noite

Vista desde el Norte, de la fachada que da a la calle Fachada para a ra, vista do norte

Fachada frente al Palacio de Asambleas Elevaco a frente do palacio das assemblias

Maqueta y fotomontaje del conjunto. En primer plano, el edificio administrativo terminado A maqueta e a fotomontagem do conjunto. No primeiro plano o edificio administrativo, terminado

Seccin transversal 1:2500 Corte transversal 1:2500 1 Secretariado 2 Sala de conferencias 3 Biblioteca para parlamentarios 4 Sala de congreso !i Sala de estar para parlamentarios (i Saln para parlamentarios 'I Oficinas pblicas 8 Oficinas 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Central telefnica Sala de mquinas Helipuerto Garaje Club Cafetera y tiendas Tiendas y almacenes Depsito Sala mquinas 1 Secretariado 2 Sala de conferncia 3 Biblioteca dos parlamentares 4 Sala do congresso 5 Sala dos parlamentares 6 Pavilho dos parlamentares 7 Conjunto dos escriterios acessveis ao publico 8 Escritorios 9 Central telefnica 10 Sala das mquinas 11 Heliporto 12 Garagem 13 Clube 14 Caf e lojas 15 Lojas e depsitos 16 Despejos 17 Sala das mquinas

l'lmiln del 3." piso I '.'MO l'lmilii do 3. andar I .".u


1 Ct rrodor de ac-

1
4

iii al secretaIII do !. 11 de confeII

6 7 8. 9 10

ti lili. II
|MUll

III HllllS

\ot:;> para iicnlarios llilln do estar IHIlll imnturlos Ci.n din do ac-

ceso a las salas de conferencias Explanada Corredor de acceso a oficinas Oficinas municipales Sala de exposiciones Ventanillas para el pblico

Corredor do secretariado 2 Sala de conferencias 3 Biblioteca dos parlamentares 4 Sala dos parlamentares 5 Corredor da sala de conferencias

6 Esplanada 7 Corredores escritorios 8 Escritorios para a cidade 9 Sala das publicages 10 Quichs

75

Ayuntamiento de Shimizu Este ayuntamiento fue proyectado en 1953 y construido en 1954 en la ciudad de Shimizu, situada al sur del pas y cuya poblacin es de 100000 habitantes. Muestra una etapa de transicin en la arquitectura de edificios pblicos. Los locales para el pblico dispuestos horizontalmente y las oficinas que se organizan verticalmente no siguen an un ordenamiento muy claro. En el gran vestbulo se ha evitado la separacin entre el espacio para el pblico y el de la administracin. Esta idea se repetir en los siguientes ayun* tamientos construidos por Tange. El gran patio interior ha sido tratado en forma convencional, con estanques y pantallas de mrmol en ngulo recto. La estructura es en parte metlica y, en parte, de hormign armado.

A prefeitura de Shimizou Esta prefeitura, desenhada em 1953 e edificada em 1954, situa-se em Shimozou, cidade com cerca de 100000 habitantes, no sul do pas. Sua posicao transitoria na arquitetura representativa. Os locis do pblico, dispostos horizontalmente, e os escritorios nos andares, nao se apresentam com propriedade e clareza. O grande vestbulo, onde a separago entre a administrago e o pblico fo evitada, antecipa, no entanto, urna idia que futuramente ser a preferida por Kenzo Tange. Mas o patio interno foi tratado ainda de maneira convencional com seus tanques e seus resguardos de mrmore dispostos em ngulo reto. Ossaturas de ferro e cimento.

Vista del vestbulo hacia el patio interior Vista do vestbulo para o patio interno

Vista exterior desde el Sur Vista exterioi do sul

Ayuntamiento de Kurayoshi En 1955, Tange realiz el proyecto de un tercer ayuntamiento que fue construido en 1966. Se trata de un centro administrativo para una pequea ciudad no muy industrializada. El edificio domina el espacio urbano. Su solucin constructiva es convencional, realizada en hormign armado. El edificio sigue un ordenamiento horizontal con balcones a lo largo de todo su permetro. No hay una relacin clara entre forma y funcin. La solucin presenta grandes novedades y esta idea volver a repetirse en el centro de Takamatsu. El cuerpo de dos pisos destinado al pblico se comunica con el sector administrativo de un solo nivel por medio de un pasillo.

A prefeitura de Kourayoshi Tange desenhou urna terceira prefeitura, em 1955 e edificou-se em 1956. Centro administrativo de pequea cidade, pouco industrial. O edificio domina a cidade onde o estilo das casas de preferencia regional. O revestimento todo de cimento armado, e balces correm ao redor. Os locis nao se subdividem funcionalmente. Nao obstante a economa dos recursos, a amplido do plano espanta. O edificio prefigura o centro administrativo de Takamatsou. O pblico recebido nos dois andares, a administraco ocupa os tres andares e tudo se liga por corredores cobertos.

Hall de entrada en la planta baja Vestbulo dos rs-do-cho

Vista de la entrada principal dosde el Oeste Vista do oeste, mitrada principal

77

Edi-ficio administrativo del distrito de Kagawa en Ta(ramalsu Este edificio fue proyectado en 1955 y construido en 1958, en Takamaisu, regin agrcola situada en la isla de Shikoku, el sur del Japn. El edificio est compuesto por dos cuerpos, uno horizontal y otro vertical, con una clara distincin funcional. Se ha tratado de destinar al pblico la mayor parte del espacio libre. El edificio est situado en el centro de la ciudad, en la interseccin de dos vas importantes de circulacin. La elevacin del edificio crea un espacio libre que fue decorado con estanques y jardines de grava. El jardn, de una superficie de 1320 rri2 se integra armoniosamente con la composicin arquitectnica. Tambin hay un escenario para conciertos y espectculos coreogrficos.

O edificio administrativa do distrito de Kagawa en Takamatsou O edificio foi desenliado em 1955 e construido em 1958. Takamatsou situa-se na Iha de Shikoku, no sul, regio agrcola. O alto e os babtos do edificio sao distintos, os espagos destinados ao pblico sao bastante vastos. O edificio fica no centro da cidade, na intersecco de ras importantes. A elevago do edificio deixou livre um grande espaco, enfeitado por tanques e pedras grandes. Os jardins de 1320 rri3 correlacionam-se com a arquiletura. Um palco, para as manifestaces musicais e corogrficas, completa o conjunto. Na parte baixa do edificio ha um auditorio e urna sala de reuniao. No res do chao se acham as salas de espera. Os panos muris lustram a cerimnia do cha, de acor-

Vista desde el Sur. A \\ derecha, galera bajo ni un ditorio de un solo piso Vista do sul. A direita. n espaco solo a ala do ;iu<lll" rio, num dos andares

Vista del edificio administrativo desde el jardn Vista do edificio administrativo

Vista del jardn desde un balcn de uno de los pisos de oficinas Vista que do balco de uin dos andares do escritorios se tem de um dos rochedos

79

Detalle de! jardn. Contraste de materiales: granito y hormign spero Detalhe do jardim. Materiais: granito e cimento martelado aparente ou cimento bruto

Vista desde el sur del edificio de oficinas y cubierta del auditorio de un solo piso Vista do sul do edificio administrativo e teto do auditorio, num dos andares

80

do com as tradiges antigs. Os elementos do edificio alto sao estandarlizados. Os escritorios em 10 andares tm 9 m de largura e 2,4 m de altura. Os balces, muito pesados ladeiam as fachadas de acord com os desenhos de Tange na poca. Este conjunto aprsenla a novidade dos grandes espagos livres. Os balces e o teto-terrago esto disposigao dos funcionarios para suas recreages.

Plano de la planta baja 1:800 1 Galera abierta 2 Hall de entrada 3 Informacin 4 Sala de espera 5 y 6 Retretes 7 Servicios 8 Sala de exposiciones 9 Conductos 10 Bicicletas 11 Jardn 12 Pasillo de acceso al edificio existente l'lnnta do rs-do-cho 1 :IOO Prtico Vestbulo Informages Sala de espera li W.C. Servigos Sala de expedigo Msula Velocpedos Jardim (Corredor para o edificio existente

81

Ayuntamiento de Imabari Kenzo Tange naci en 1913 en la ciudad de Imabari, situada en la isla de Shikoku, al sur del Japn. El proyecto fue realizado en 1957 y en 1959 se finaliz la construccin del ayuntamiento. Este complejo est" situado en torno a una plaza pblica, especie de foro y consta de oficinas, un centro administrativo y de un ayuntamiento. Estos edificios de hormign evocan la arquitectura del Japn meridional, tanto por su proporcin y delicadeza como por su tendencia a la horizontalidad. La cubierta en voladizo y las paredes laterales oblicuas confieren al conjunto un aspecto monumental. La cubierta consiste en una estructura plegada que se contina en la pared posterior. La fachada orientada hacia el edificio administrativo est formada por elementos verticales articulados entre s. Este tipo de solucin recuerda los trabajos realizados por Nervi o Mayekawa. El interior ha sido tratado con hormign visto. La fachada del ayuntamiento se ha tratado en zigzag. La composicin de estos edificios demuestra la preocupacin creciente de Tange por la planificacin del espacio urbano.

A prefeitura de Imabari Imabari acha-se ao sul na Iha Shikokou onde nasceu Kenzo Tange em 1913. Em 1957 ele desenhou a prefeitura, edificada em 1959. O conjunto agrupa-se em torno de um forum e abrange escritorios, um edificio administrativo e urna prefeitura, construidos em cimento as medidas apuradas, segundo a arquitetura do Japao meridional. O auditorio acessvel pela ra. O teto na entrada e as paredes oblfquas causam efeito monumental. A cobertura do auditorio formada por elementos dobrados que se alongam para tras. A fachada para o edificio administrativo articulada vertical mente. As dobras oblquas recusam as soluces de Nervi ou de Mayekawa. No interior, predomina o cimento aparente. A protecao contra o sol foi particularmente estudada. No auditorio, adotaram-se superficies salientes ou pequeas aberturas. As fachadas da prefeitura sao obliquas e em forma de zigue-zague. A ordem adotada para as edificages em torno de urna esplanada, demonstra a preocupago de Tange pelos problemas urbansticos.

Planta 1:1600 1 Explanada 2 Administracin pblica 3 Ayuntamiento 4 Sala para el pblico 5 Nuevo edificio admi nistrativo 6 Construcciones anexas Planta 1:600 1 Praga pblica 2 Edificios municipal:; 3 Prefeitura 4 Sala pblica 5 Novo edificio adml nistrativo 6 Anexos
82

Vista desde el Este; detalle de la sala de asambleas, al fondo el ayuntamiento Vista do leste, detalhe da sala de assemblias no segundo plano, a pre feitura

El

ayuntamiento

A prefeitura

Vista interior de la sala de sesiones del Ayuntamiento Vista interna da sala de assemblia da prefeitura

Vista general desde el oeste de la sala de asambleas Vista geral da sala das assemblias, do oeste

84

Vista del nuevo edificio administrativo y del ayuntamiento desde la carretera noroeste O novo edificio administrativo e a prefeitura vistos da estrada a noroeste

Vista del ayuntamiento y del nuevo edificio de oficinas desde el restaurante del ayuntamiento A prefeitura e o novo edificio administrativo, vistos do restaurante da prefeitura

Ayuntamiento de Kurashiki Fue proyectado en 1958 y construido en 1960. Corresponde a una etapa ms madura en la obra del arquitecto. Los objetivos perseguidos por Tange en Hiroshima y en los otros ayuntamientos llegan aqu a su culminacin. Esta pequea y pintoresca ciudad es una imagen de la tradicin japonesa, en la que el edificio crea un contraste absoluto. Esta nueva dimensin arquitectnica ha sido prevista para el futuro de esta ciudad, que contar con una poblacin aproximada de 150000 habitantes. Este edificio monumental, ms bien pesado, ha sido tratado con aberturas horizontales, como el edificio Dentsu, en Osaka, las cuales brindan una adecuada proteccin contra los rayos solares. El gran saln es un espacio apto para la realizacin

A prefeitura de Kourashiki A prefeitura, desenhada em 1958 e edificada em 1960 inaugura urna nova fase e atinge a culminancia ops Hiroshima e as primeiras prefeituras. A pequea cidade situada, no sul, apresenta ruelas pitorescas com as quais o edificio se torna um completo contraste. A nova dimensao combinar com a futura cidade, prevista para cerca de 150 000 habitantes. A massa compacta e pesada tem aberturas horizontais, como no edificio Dentsou em Osaka, pelas quais entra o sol com parcmnia. O grande vestbulo oferece espapes pblicos vastos, cima esto os escritorios, as salas de conferencia e a sala do prefeito. O teto-terraco presta-se a manifestaces pblicas. No interior se encontram as rudes superficies do cimento, O edificio

86

Detalle de una esquina Detalhe de um ngulo

Vista de la fachada que da a la plaza del mercado A fachada que da para urna praca do mercado

Plano de la planta baja 1:700 Planta do res do chao 1:700

1 Vestbulo 2 Recepcin 3 Sala de espera 4 Mesa redonda 5 Banco de esquina 6 Sala de recepcin 7 Comedor 8 Cocina 9 Servicios 10 Kiosco 11 Garaje 12 Sala de espera para los conductores

13 Portero 14 Acceso posterior 15 Servicio nocturno 16 Caja 17 Tesorera 18 Archivo 19 Despacho del director de la caja 20 Sala de espera 21 Oficina 22 Asistencia Social infantil 23 Mdico

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Vestbulo RecepcSo Estar Tvola redonda Banco em nguio Recepco Sala de jantar Cozinha Repartico Kiosque Garagem Sala de espera dos motoristas

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

Portara Porta trazeira Servico noturno Caixa Cofre Arquivo Local do caixeiro Sala de estar Escritorio Pbuco Obras sociais Mdico

Seccin transversal Este-Oeste 1:700 Corte transversal este-oeste 1:700

88

Planta del primer piso 1:700 Planta do 1." andar 1:700

1 Patio de luces 2 Sala de recepcin 3 Balcn 4 Recepcin 5 Departamento de ingeniera 6 Asistencia social 7 Oficinas

Vistas Oficina del seguro nacional de enfermedad 10 Departamento de industria 11 Impuestos 12 Acceso al terrado

8 9

1 Ante-vestbulo 2 Sala de recepco 3 Balgo 4 Recepcao 5 Engenheiros 6 Obras sociais 7 Escritorio

8 Visitantes 9 Atendimento a enfermos 10 Departamento da industria 11 Impostes 12 Entrada para o terrago

l.n sala y la escalera de noceso al piso principal O vestbulo com a oscala que leva ao lindar principal
89

de reuniones pblicas. Las oficinas, las salas de conferencias y el despacho del alcalde han sido dispuestos en la parte superior del edificio. El interior ha sido tratado con hormign visto. Este edificio ha sido previsto como parte integrante de un conjunto urbano ms amplio que se construir en el futuro. Tampoco aqu, como en Tokio, fue posible la realizacin del gran foro. En Imabari, cuyo proyecto ya anuncia el de Kurashiki, esta intencin se hizo realidad.

.far parte, a seguir, dum conjunto coerente, no qual, como ein Tequio deixou de ser construido um grande forum. Mas a idia teve execucao, de urna maneira bastante ampia em Imabari, certamente pelo impulso proveniente do exemplo de Kourashiki.

Seccin transversal 1:1400

A Ayuntamiento B Explanada C Sala de asambleas

Corte transversal 1:400

A Prefeitura B Esplanada C Sala das assemblias

A la izquierda, el ayuntamiento y el foro; a la derecha, la sala de asambleas cuya cubierta es al mismo tiempo la tribuna para el foro

A esquerda, a prefeitura e a grande praga; direita, a sala das assemblias cuja cobertura substitu a tribuna do forum

90

Proyecto para el edificio administrativo de la Organizacin Mundial de la Salud en Ginebra En este proyecto, que no fue realizado y que data de 1959, Tange aport soluciones nuevas que sigui desarrollando luego en las unidades de vivienda para la Escuela Superior Tcnica de Massachusetts y en el plan para Tokio, de 1960. El edificio se integra en el paisaje alpino y del lago de Ginebra. Tange se apart de la concepcin ortogonal adoptando una solucin consistente en dos bloques de oficinas de directriz curva enfrentados entre s. La nueva comunicacin que establece entre el espacio pblico creado por los dos bloques y cada oficina es totalmente revolucionaria. En este proyecto ya se perfila su concepcin del espacio urbano como un hecho dinmico.

O projeto da sede da O.M.S. em Genebra Neste projeto, nunca aproveitado, datando de 1959, Kenzo Tange criou estrufjras de que ele usou, a seguir, num estudo para as habitacoes na Escola Politcnica de Massachusetts e no plano da cidade de Tequio em 1960. O edificio da O.M.S. adapta-se a paisagem do lago Leman e dos Alpes. As formas abandonam os conceitos ortogonais e adotam as grandes curvas de dois edificios gmeos que se inclinam um para o outro. A relaco criada entre os escritorios, dispostos em degraus, e o dominio pblico nova. Ela vira a desenvolver-se a seguir.

Maqueta del edificio administrativo de la sala principal A maqueta do edificio administrativo e da grande sala

91

Planta de! primer piso 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14. Sala de espera Agencia de u ajes Bancos Archivos Local para la prensa Sala principal Ascensores Biblioteca Informacin Portero Cafetera Terraza Estanque Sala de asambleas

Planta do 1." andar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Sala de espera Agencia de viagens Banco Arquivos Imprensa Grau de salo Elevadores Biblioteca Informages Portarla Caf Terrago Lago Sala das assemblias

Vista parcial del edificio administrativo y del palacio de congresos Parte do edificio dos escritorios e da sala do congresso

92

Vista area de la maqueta: la sala de congresos est rodeada por un estanque Vista da maqueta: o palacio do congreso est cercado por um tanque

l'crspectiva dl conjunto Vista, un perspectiva ilo conjunto

93

Embajada y cancillera de Kuwait en Tokio Este edificio consta de dos partes: por un lado, la residencia con la recepcin y el comedor, y por el otro, la cancillera. Dada la escasa superficie del solar en que se emplaza, la nica solucin posible era disponer la residencia en el cuerpo superior y la cancillera en la parte interior. Debido a que esta zona se caracteriza por una gran densidad de construccin, se opt por orientar el edificio hacia el espacio interior en vez de hacerlo haca el exterior. Esto es caracterstico de la arquitectura rabe. Hay un acceso comn a todo el edificio. La composicin del conjunto es semejante "a la de las mezquitas. As como en las viviendas rabes, los pisos superiores estn aislados del exterior y se vuelcan a los patios interiores,

Embaixada e chance I aria de Koweit em Tquio O edificio subdivide-se em duas partes: a residencia, com a recepco e a sala de jantar e, depos, a chancelaria. O terreno era exiguo para que permitisse outra disposipo que a de colocar a residencia, no alto, e a chancelaria, embaixo. A vizinhanga era toda construida, as largas aberturas para fora nao eram desejveis pelo que todos os espagos se orientavam para o interior como na arquitetura rabe. A entrada das duas estruturas comum. A composigo das pegas lembra a das mesquitas. Nos andares, como as habitaces rabes, os locis sao divididos desde fora com o que ficam dispostos em dois patios.

Vista parcial de la fachada desde el Sudeste A fachada vista do sudeste

94

Vista general de la fachada desde el Sur A fachada, vista pelo sul

Vista a distancia desde el Noroeste Vista a distancia, pelo nordeste

95

Seccin 1:400 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Aire acondicionado Patios Sala de espera Sala de descanso Recepcin Terraza Oficinas Corredor Vestbulo Garaje Sala de mquinas

Corte 1:400 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Aparelhos de ar condicionado Patios Living Locutorio Recepqo Terrapo Escritorio Corredor Vestbulo Garagem Maquinaria

Planta 1:400 1 2 3 4 5 6 7 Acceso a la residencia Sala de espera Vestbulo Escalera Acceso a la embajada Espera Patio

Planta 1:400 1 Entrada da residencia 2 Sala de espera 3 Vestbulo 4 Escariara 5 Entrada da embaixada 6 Portara 7 Patio

96

Sala de recepcin Mal! de recepgo

VMn (lu acceso a la H.riiilniicln, desde la eniimln ii la cancillera l iih.ulii da residencia 'i'iin pola mitrada da
' li un nlillla

97
I l i l i "lili ilri Muhll

Embajada y cancillera de Bulgaria en Tokio Este edificio ha sido construido en la pendiente norte de una colina, con vista al parque Yoyogui. Debido a la alta densidad de construccin en esta zona y al ruido procedente de la calle y una carretera particular, se haca necesaria una solucin cerrada hacia el exterior, que se volcara hacia patios interiores luminosos y tranquilos. Los accesos estn diferenciados: desde el Norte se accede a la residencia y desde el Sur, a la cancillera. Las viviendas y las representaciones comerciales se distribuyen en tres pisos cuyo frente est orientado hacia la calle. Las 18 viviendas destinadas al personal estn dispuestas en forma escalonada. Es una solucin natural. Cada una es una unidad en s misma.

Embaixada e chancelaria da Bulgaria em lquio Este edificio foi construido na parte norte de urna rampa cuja vista se projeta para o parque Yoyogi. Estradas, urna vizinhanga ncoerente e o barulho de um trem particular exigiram urna composico fechada por fora e iluminada pelos patios. Os acessos as duas institulgoes esto separados: o acesso a residencia fica ao norte; o outro, ao sul. Os alojamentos e representages comerciis ficam nos tres andares, ao lado da estrada. Os 18 apartamentos do pessoal situam-se nos jardins. Cada um forma urna unidade. A utilizago da rampa redundou naturalmente em terragos escalonados. as lages e as paredes usam-se elementos vazados.

Vista del exterior desde el Sur Detalhe do exterior, visto do sul

98

Seccin 1:800 1 2 3 4 5 6 7 Mquinas Viviendas Galera Sala de recepcin Garaje Oficinas Hall de entrada

Corte 1:800 1 2 3 4 5 6 7 Mquinas Alojamentos Galera Recepgao Garagem Escritorios Entrada

Planta 4. piso 1:800 1 Dormitorios 2 Estar comedor 3 Terrados

Planta do 4." andar 1:800 1 Quarto de dormir 2 Living e recanto para comer 3 Tetos-terragos

Planta 1." piso 1 :l!00 1 '}, i 4 Oficinas Recepcin Antesala l'ntio interior

Planta do 1." andar 1:800 1 Escritorios 2 Recepgao 3 Anticmara 4 Patio

99

Vista
de la fachada

este
Fachada leste

Abajo, izquierda: vista desde el Este. La parte escalonada del edificio corresponde a las viviendas del personal Abajo, derecha: detalle de la fachada nordeste Em baixo, esquerda. Vista de leste, nos degraus os alojamentos do pessoal Em baixo, direita: Fachada nordeste, detalhe

100

Exposiciones y museos

Exposices e museus

Centro de las Artes Sogetsu en Tokio Este centro est dedicado a! arte floral (ikebana), que forma parte de la tradicin japonesa. Su proyecto fue realizado en 1955. Se construy en 1956, bajo la direccin de Sofu Teshigahara. En el primer piso se han dispuesto las oficinas y un saln. En el segundo piso se hallan las aulas para impartir la enseanza del ikebana. El jardn de las esculturas puede ser transformado en un teatro al aire libre; en el terrado-jardn se pueden exponer esculturas. Algunas de las fachadas estn revestidas con placas de cermica; las restantes han sido tratadas con hormign. Junto a las obras de artistas japoneses se exponen trabajos de Mathieu, Sam Francis, Lager y Mir.

Centro de Artes Sogetsou em Tequio O edificio destina-se arte floral, sobretudo a de tradiges japonesas. Projetado em 1955, executado em 1956 de acord com as dias de Sofou Teshigahara diretor. No primeiro, os escritorios e um salo, no segundo as classes onde se ensina a arte dos buqus. O jardim com esculturas pode transformar-se em teatro, e o teto-terraco receber suas prprias esculturas. Domina o cimento, placas de cermica ornam algumas fachadas. A arte japonesa mostra-se dominante; ha tambm obras de Mathieu, Sam Francis, Lger e Mir.

Vista area desde el Sudoestn; a la derecha, el jardn dn las esculturas que se punde transformar en un (entro al aire libre Vl.stn area i direita, o culturas que lorinado em llvn: do sudoeste; jardim com espode ser transteatro ao ar

101

Seccin longitudinal 1:400 1 2 3 4 5 Vestbulo Jardn de grava Foyer Auditorio Escenario

Corte longitudinal 1:400 1 Vestbulo 2 Terreno ornado de pedras 3 Foyer 4 Auditorio 5 Palco

Vista del acceso principal desde la calle; en primer plano, la escultura en pin dra de Sofu Teshigara Vista da ra pela entrada principal; no primeiro plano, a escultura em pedra do Sofou Teshigahara
102

Proyecto del centro de las Artes Sogetsu en Tokio Se deban cumplir las siguientes premisas: 1." Ser el centro de la Sociedad de Artes, con aulas y espacios para exposiciones. 2.a Poseer un auditorio para teatro, conciertos y conferencias, con capacidad para 500 600 espectadores. Los accesos estn diferenciados. El edificio en torre de oficinas en forma de L, crea una gran explanada, bajo la cual se halla el auditorio, en forma escalonada. La fachada es del tipo muro cortina y los cristales reflectantes de la misma son translcidos.

Projeto do centro de Artes Sogetsou, Tquio Este centro ter tres finalidades: 1. Sede da Sociedade de Arte com exposico e classes. 2. Auditorio de 500 a 600 lugares para teatro, concertos e conferencias. 3. Escritorios para alugar. As entradas desses tres grupos sao separadas. Urna esplanada cercada de edificios em forma de L ergue-se para o alto, contendo os escritorios. Sob a esplanada, o auditorio em degraus. As fachadas sao muros de cortinas com espelhos transparentes.

Vl.sta desde boulevard Aoyama Vista do bulevard Auyama

103

Planta 1." piso 1:500 1 Montacargas 2 Acceso al garaje 3 Ventanilla para la venta de localidades 4 Ventanilla para la venta de localidades 5 Acceso al centro Sogetsu 6 Vestbulo de acceso al auditorio 7 Vigilancia 8 Ascensores

9 Foyer
10 Retrete (mujeres) 11 Retrete [hombres) Planta do 1. andar 1:500 1 Elevador de cargas 2 Entrada e sada da garagem 3 Guich de bilhetes 4 Guiche de bilhetes 5 Acesso ao centro 6 Entrada do auditorio 7 Vigilantes 8 Elevadores , 9 Foyer ' 10 W.C. senhoras 11 W.C. cavalheiros Planta del subsuelo 1:500 1 Proscenio 2 Montacargas 3 Guardarropas 4 Escenario fijo 5 Escenario mvil 6 Sala del auditorio 7 Aseo (mujeres) 8 Ascensor para vehculos 9 Cocina 10 Ascensores 11 Aseo (hombres) Planta do res inferior 1:500 1 Palco 2 Elevador de carga 3 Vestiario 4 Cena fixa 5 Cena mvel 6 Vestbulo do auditorio do centro 7 W.C. senhoras 8 Elevadores sociais 9 Cozinha 10 Elevadores 11 W.C. Cavaiheiros

104

Planta de un piso tipo 1:500 1 Retretes (hombres) 2 Retretes (mujeres) 3 Ascensores 4 Despensa 5 Oficinas Planta de um andar tipo 1:500 1 W.C. cavalheiros 2 W.C. senhoras 3 Elevadores 4 Dispensa 5 Escritorios

i i i i i i i i i i i i i i | rv

Seccin 1:750 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10. 11 Vestbulo del centro Sogetsu Sala Balcn superior Asientos Cabina de proyeccin Escenario del auditorio Vestbulo del auditorio Retrete (hombres) Garaje Sala de mquinas Oficinas

Corte 1:750 1 2 3 4 .' 6 7 II !) 10 11 Vestbulo do centro Sogetsou Vestbulo Pombal Sedes Cabine de projego Palco do auditorio Vestbulo do auditorio W.C. Cavalheiros Garagem Mquinas Escritorios
105

Expo '70 El 14 de septiembre, el Japn fue designado sede de la Exposicin Mundial de 1970. A estos efectos, y antes de conocerse esta decisin, ya se habia destinado un terreno de 330 ha, en las colinas de Senri, en el distrito de Osaka. En octubre de 1965 se eligi el tema principal de la exposicin: Progreso y armona para la humanidad. Kenzo Tange y Uzo Nishiyama fueron nombrados urbanistas responsables. A Tange le correspondi la tarea de elaborar el plan general y los proyectos para la organizacin de las instalaciones, Tange design a otros doce arquitectos, los cuales elaboraron, desde febrero hasta octubre de 1967, el plan general y los lincamientos bsicos de la organizacin del conjunto. Se formaron distintos grupos, cada uno de los cuales se encarg de tareas especficas diferentes. Las ideas fundamentales que definieron la solucin formal fueron las siguientes: a) La creacin del tema Progreso y armona. El avance cientfico y tcnico ha sido tan enorme en todos los niveles y disciplinas que ha dominado a la humanidad. El conocimiento que el hombre posee en la actualidad debe permitir el entendimiento entre todos los seres humanos, a pesar de sus distintas tradiciones y, adems, un crecimiento armnico que posibilite una forma de vida mejor. Por lo tanto, esta exposicin deber ser no slo un lugar en donde se acumulen las realizaciones pasadas de los distintos pueblos sino que, adems, una fiesta permanente cuya caracterstica fundamental sea el intercambio de ideas y experiencias entre los seres humanos. La plaza de Fiestas deba simbolizar esta idea. Ocupa el centro de ias instalaciones y est unida a la sala temtica, que lustra el tema fundamental. La plaza de Fiestas y los otros sectores se unifican mediante una cubierta traslcida gigante. Una autopista divide el terreno en un sector norte y un sector sur; el primero agrupa esencialmente los pabellones y el segundo, la administracin y las zonas de esparcimiento. En la interseccin de la zona simblica con la autopista se encuentra el acceso principal a la Exposicin. Los cuatro accesos estn relacionados entre s y con la zona simblica mediante carriles deslizantes, b] La articulacin espacial del terreno: Multiplicidad y armona. El problema consiste en la organizacin del espacio en el que los diferentes sectores coexistan armnicamente. El lago artificial ocupa la zona ms baja de este terreno ondulado. A orillas del lago se dispusieron pabellones re106

Expo '70 O Japo foi encarregado a 14 de setembro de 1965 de organizar a Exposico Universal de 1970. Os 330 Nctares das colinas de Senri, na Prefeilura de Osaka, hauiam sido escolhido como lugar da exposigao. Escolhera-se, em outubro de 1965, como tema principal da exposigao: Progresso e harmona para a humanidade. Kenzo Tange e Ouzo Nishiyama foram designados os urbanistas responsveis. Em outubro de 1966 o projeto definitivo foi publicado. Em 1967 a associago da Expo '70 designava Kenzo Tange para elaborar o plano diretor e o plano de circulaces. Ele convidou um grupo de doze arquitetos para os estudos. De fevereiro a outubro de 1967, eles elaboraram esses planos. Cada um dos doze arquitetos foi encarregado de um setor particular. Eis os pontos principis do plano diretor: a) Desenvolvimento do tema Progresso e Harmona: O progresso cientfico e a tcnica moderna revolucionaran! a vida humana em tais proporgoes que o homem nao pode abranger toda a amplilude do fenmeno. A sabedoria do homen tornar possvel a compreenso mutua entre as tradiges e favorecer o crescimento harmonioso para urna vida melhor. A Expo, portando deve ser urna festa em que os seres humanos podero encontrar-se, simpatizando, trocar idias e experiencias. A Praga das Festas a expresso de tal dia. Situada no centro da rea, ela est ligada a todos os outros setores. Urna auto-estrada divide a exposigao em sego norte e segao sul, agrupando-se na primeira principalmente os pavilhes e, na segunda, a administrago e os divertimentos. A zona Smbolo corta a auto-estrada para formar a entrada principal. Quatro entradas secundarias esto ligadas a zona Smbolo por meio de plataformas rolantes, b) Disposigo da rea da exposigo. Diversidade e Harmona. O problema consistiu em elaborar urna organizago e urna harmona espacial na diversidade. Um lago artificial ocupa o centro de urna planicie que tem o formato de urna baca. Os pavilhes relativa mente pequeos foram implantados na periferia do lago. Se compararmos a rea da exposigo a urna rvore, os pavilhes sero os frutos e as flores. A zona Smbolo (o tronco), os caminhos rolantes e as pragas (os ramos) conferem ao todo urna ordeni orgnica e urna harmona total. Calcula-so que no perodo dos seis meses de duraciio da Expo '70, ela receber mais de 50 milhei; de visitantes, nmero este que supera em 400000 os sbados e domingos. A exposigao

Plano general de situacin 1:20000 lativamente pequefios; los ms grandes se hallan en el otro extremo del sector destinado a los pabellones. Los jardines japoneses estn situados en la parte norte del lago. Si se compara toda la instalacin de la Expo '70 con un rbol, los pabellones son las flores y los frutos. La zona simblica (el tronco) y los carriles peatonales mviles (las ramas) son la estructura orgnica que permite la armona del conjunto. Al tronco y a las ramas liis denominaremos las lneas de movimiento principales. Se ha previsto la llegada di! unos cincuenta millones de visitantes en los primeros seis meses, excediendo los IDO 000 los sbados y domingos. Durante los Unos de semana, la Exposicin se asemejar M una ciudad viviente con una poblacin de 400 000 habitantes. I I proyecto bsico para las circulaciones. n\ Estructura fundamental: las circulaciones Mlraviesan, ordenan y unifican todo el terreno.

Plano geral de situago 1:20000

assim, se tornar urna cidade viva de 400 000 habitantes. O plano geral de circulago: a) Natureza geral: a circulago constitu as arterias para os visitantes e os servigos de comunicagao dos pavilhoes com nformago, restaurantes, bares, diverses e locis sanitarios. As manifestagoes da praga de Festas e do teatro assumem urna atmosfera internacional, b) A zona Smbolo. Da praga sul, atinge-se a urna zona de respouso e a urna estago de nibus. O edificio principal acessvel, de fora, a um automvel. A escadaria do edificio principal conduz Torre de referencia. Alta de 120 m ela contm sales de cha de onde se avista do alto toda a exposigo. Ao norte da entrada principal, no Espago temtico em que se ergue a Torre do Sol, os visitantes apanham as plataformas rolantes em drego as entradas. Na margem norte do lago erguem-se o teatro e o museu de artes, atrs
107

Vista area del terreno de la Expo

Vista area do recinto da Expo

109

Son, para los visitantes, las arterias principales para acceder a los pabellones, al tiempo que a lo largo de ellas se organizan los lugares de esparcimiento y los centros sanitarios. Las galeras'temticas y artsticas y las tiendas de la plaza de Fiestas y del teatro se desarrollan en una atmsfera internacional. 6) La composicin de la zona simblica: desde la plaza sur se accede directamente a las zonas de esparcimiento y a la estacin de autobuses. El edificio escalonado destinado a la direccin es accesible en automvil desde el exterior. La escalera al este conduce a la torre de 120 m situada en el punto ms alto de la Exposicin. Los salones de t y la terraza permiten una visin panormica de todo el conjunto. Al norte de la entrada principal, en la galera temtica donde se halla la torre del Sol, se encuentran los ca-

- dos quais ha um jardim japons. Urna vasta cobertura protege o Espaco temtico. O Espapo tem tres nveis: ao subterrneo est atribuido o papel de exprimir o passado; ao nivel do solo, o do presente e seco elevada, o do futuro. O passado a orgem da humanidade, o misterio da vida e a origem de toda a cultura. O presente a energa das atividades humanas. O futuro representa o progresso, o mundo novo em que a civilizago e a tecnologa, antes separadas, se conjugam. Isto representado por tres torres; a Torre do Sol, a Torre da Maternidade e a Torre da Juventude. Cercando a Torre do Sol, a Praga da Humanidade de forma circular e idntica abertura praticada no grande teto que cobre a Praga das Festas. Da praca, urna entrada conduz ao metro. Ao norte do Espaco Temtico situa-se a Praca das Festas Vista de la plaza de Fiestas y de la estructura metlica Praca das Festas, abaixo da estrutura

Derecha: vista area dol terreno de la Expo A direita: vista area do recinto da Expo
110

111

112

Vista de la estructura metlica sobre el liiui artificial y la plaza de Fiestas

Vil da estrutura abaixo do lago artificial e <l.i Praga das Festas

113

rriles peatonales mviles para uso -de los visitantes. Una cubierta gigante cubre la sala temtica y la plaza de Fiestas. La sala est dividida en tres niveles: en el subsuelo se representa el pasado; en la planta baja, el presente, y en el piso superior, el futuro. El pasado representa el origen de la humanidad, la mstica de la vida y el origen de toda cultura. El futuro comprende el progreso y un mundo nuevo. Tres torres representan a estas tres etapas: la torre del Sol, la torre de la Maternidad y la torre de la Juventud. En torno a la torre del Sol se halla la plaza de la

cu jos assentos est o de dorso voltado para a Torre do Sol. De 100 a 150 m seu teto acha-se a 30 m de altura. O nmero de lugares pode ser de 1500, 5000, 10 000 e mesmo Vista de la estructura metlica y de la plaza de Fiestas durante la puesta de sol. La fuente es de Isamu Noguchi Vista da estrutura e da Praca das Festas ao deitar do sol. O jato de agua de Isamu Nogouchi

114

Humanidad, cuya forma circular es igual a la de la abertura de la cubierta de la plaza de Fiestas. Al norte de la sala temtica se encuentra la plaza de Fiestas; los asientos estn dispuestos de tal manera que los espectadores se hallen de espaldas a la torre del Sol. Su superficie es de 100 por 150 m y la cubierta se halla a 30 m de altura. El nmero de asientos vara entre 1500, 5000, 10000 y 30000 como mximo. Toda la maquinaria, la iluminacin y el sonido estn controlados electrnicamente. Las festividades nacionales y ciertos actos oficiales se cele-

de 30 000. O equipamento luminoso obedece a um comando. As Festas nacionais e certas cerimnias oficiis desenvolvem-se na Praga das Festas. Os tetos e os terragos do Museu de Artes e do Teatro integram a cobertura da praca, servindo de palco ou transformando-se em terrages para os espectadores. Gragas a eletronica e as tcnicas cinematogrficas, o palco de vidro e o palco flutuante do teatro podem ser ligados a Praga das Festas. O teatro (1500 lures) prestase a tragedias, dansas, comedias musicais, concertos, festivais de todas as nages. Em

115

brarn en la plaza de Fiestas. Las cubiertas y las terrazas del museo de arte pueden transformarse en escenarios o en auditorios. Gracias a las tcnicas cinematogrficas y a los medios electrnicos se puede unificar el escenario flotante de vidrio con la plaza de Fiestas. All se representarn obras de teatro, danzas folklricas, nmeros de music hall y conciertos, con una capacidad para 1500 espectadores. A lo largo del lago hay fuentes de agua que aumentan el carcter artstico del lugar. En los 5300 m2 del museo de arte se expondrn obras importantes sobre el tema de las relaciones entre Oriente y Occidente, c) Los carriles mviles, las plazas, los accesos secundarios, los servicios y el monorral. A pesar de que no existir un recorrido establecido previamente, con objeto de evitar las aglomeraciones, la intencin es que los visitantes utilicen los medios de transporte a su disposicin para su libre desplazamiento por los pabellones y los stands de la Exposicin. Los lugares de esparcimiento, los servicios y las tiendas garantizan el descanso a los usuarios. El monorral no es slo un medio de transporte sino que, adems, permitir al visitante la percepcin global del conjunto de la Exposicin durante su recorrido.

seu comprimento, com suas fontes esculturais, o lago agir como um estmulo durante as representares. Os 5300 ma do Museu de Artes abrigarao obras sobre o tema de relaces Leste-oeste. c] Plataforma rolantes, pracas e entradas secundarias; servipos e monowias. Embora a circulago dos visitantes seja lvre, a fin de evitar confuses podem os visitantes utilizar esses meios de transporte a vontade atravs dos pavilhes e os estandes da exposico. Os servigos, lugares de repouso ou de compras permitiro aos visitantes interromper a visita a exposipo. A monovia nao ser apenas un meio de transporte, ele ser tambm um meio para reconhecer, circulando, o Conjunto da Expo.

Vista nocturna de la plaza de Fiestas y del lago artificial Vista noturna da Praga das Festas e do lago artificial

116

Centros deportivos y salas de asambleas

Centros esportivos e salas de assemblias

Sala de asambleas en Matsuyama Esta obra corresponde a las de la primera etapa de Kenzo Tange. A pesar de que en principio fue proyectado para la fiesta de la gimnasia, este edificio se destin luego a una sala de usos mltiples. Matsuyama se halla al Sur, en el distrito de Ehime, en la isla de Shikoku. La construccin es antissmica. El edificio administrativo vincula las dos salas circulares. La cpula de la sala mayor tiene un dimetro de 55 m; la capacidad de esta sala es de 1400 plazas, pudiendo aumentar este nmero hasta un mximo de 2000. A lo largo de todo el permetro de la cpula y, por debajo de la misma, hay un aventanamiento continuo que garantiza la iluminacin natural. En el interior de la cpula hay lmparas empotradas. Las graderas se elevan hacia un sector del edificio, hecho que se manifiesta en el exterior. La cubierta de la sala menor es una cascara cncava, similar a la de la biblioteca infantil de Hiroshima, construida en la misma poca.

Salo de assemblias em Matsouyama O grande salo foi planejado, a principio, para a festa de ginstica de 1953, e, a seguir, destinado a um uso polivalente. Matsouyama acha-se no sul do pas, na ilha de Shikokou. Esta construgo responde as exigencias antissmicas. Duas salas circulares ligam-se por um edificio administrativo. A cpula da grande sala apoia-se em 30 pilares de cimento armado. Dimetro 55 m, 1400 lugares com assento, podendo aumentar-se de 1000 a 2000 lugares. Na base da cpula, ha urna janela continua. O teto da pequea sala tem igualmente a forma de urna vela cncava.

El sector administrativo comunica la sala menor, a la izquierda, con la sala grande, a la derecha A ala da administrago liga a pequea sala, a esquerda, com a grande, a direita

117

Seccin transversal 1:800 1 Vestbulo 2 Guardarropas 3 Arena 4 Auditorio 5 Cabina de proyeccin

Corte

transversa]

1:800

1 Vestbulo 2 Vestiario 3 Arena 4 Auditorio 5 ProjegSes

Interior de la sala de asambleas Interior da sala das assemblias

Maqueta Vista da maqueta

118

Sala de asambleas en Shizuoka Este edificio fue construido entre 1955 y 1957 en la ciudad de Shizuoka, situada en las proximidades de Fujiyama. Esta obra marca el comienzo de una nueva etapa en la arquitectura de Tange, al tiempo que anuncia las naves olmpicas de Tokio. Se reconoce la influencia de Le Corbusier y la de Nowicki, cuya gran sala construida en Raleigh (Carolina del Norte) abri nuevas posibilidades en la arquitectura de grandes naves. El edificio proyectado para el festival gimnstico de 1957 deba funcionar a la vez como una gran sala de usos mltiples, en donde se realizaran conciertos, peras, cine, asambleas y reuniones. La cubierta de esta inmensa sala de planta cuadrada es un paraboloide hiperblico. La fachada principal est formada por superficies acristaladas en las que sobresalen los pilares prismticos que las subdividen. El foyer conduce a la gran sala para los espectadores cuya capacidad es de 4500 plazas. Los asientos han sido dispuestos en series de ocho. La gran sala se inserta armnicamente en el paisaje circundante. Los usos que pueden darse a este edificio marcan el rumbo de los edificios comunitarios desde 1950.

Sala das assemblias em Shizouoka Entre 1955 e 1957 Kenzo Tange executa esta sala inaugurando urna nova fase. Situada na proximidade de Foujiyama, ela anuncia os edificios olmpicos de Tquio. A influencia de Le Corbusier acrescenta-se a do arquiteto polons Nowicki (sala em Raleigh, Carolina do Norte). Planejada para a festa de ginstica de 1957, a sala presta-se a mltiplas finalidades: concertos, peras, assemblias, cinemas. Quadrada na forma, ela tem sobreposta, como cobertura urna vela em forma de parbola hiperblica constituida por elementos fxos. A fachada das entradas envidracada e subdividida pelos pilares prismticos; as fachadas dos fundos sao macigas. O foyer conduz a grande sala. Os lugares podem ser dispostos de acord com os espetculos para 4500 pessoas. A arquitetura representativa adapta-se bem paisagem; ela abriu novas perspectivas aos programas desse tipo, tal como foram definidos do mundo inteiro a partir de 1950.

Vista area desde el Sudoeste Vista relanceada do sudoeste

119

Seccin longitudinal 1:1000 1 Ventanillas 2 Foyer 3 Entrada y salida 4 Auditorio 5 Arena 6 Escenario 7 Cabina de proyeccin 8 Control de acstica 9 Sala de mquinas

Corte longitudinal 1:1000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Guichs Foyer Entrada e sada Auditorio Arena Palco Cabina de operador Controle da acstica Sala das mquinas

120

Seccin transversal 1:1000 1 2 3 4 5 Arena Escenario Auditorio Control de la iluminacin Control de la acstica

Corte transversal 1:1000 1 Arena 2 Palco 3 Auditorio 4 Controle da iluminacao 5 Controle da acstica

Vista desde el exterior con los pilares en resalto, ios accesos y las superficies acristaladas

Fachada com os pilares salientes, as entradas e os tabiques de vidro

121

El auditorio visto desde el escenario

Plano de la planta baja 1:1500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Acceso Ventanillas Foyer Retretes Auditorio Arena Escenario Depsito Instalaciones elctricas
10 11 12 13 14

Planta do res do chao 1:1500 Sala de conferencias y espera Sala de mquinas Maquillaje y vestidor Direccin Oficinas
1 2 3 4
5 6 7 8

Entrada Guiches Foyer W.C. Auditorio Arena Palco Depsito Instalaces eltricas

10

11 12 13 14

Sala de conferencias e de espera Sala das mquinas Maquilagem e vestiario Direco Secretaria

122

Club de golf en Totsuka En este lujoso club, construido en 1963, Tange emplea las formas que ha creado y desarrollado en los ltimos aos. Esta construccin est situada en e! punto ms alto de una colina, en medio de las instalaciones deportivas en las que las pistas de golf se ordenan en torno al edificio segn ngulos agudos. La cubierta en forma de cascara, que recuerda el palacio de justicia de Chandigarh, de Le Corbusier, est soportada por seis pilares de hormign armado. Sus dimensiones son de 77 m por 33 m y su espesor oscila entre los 12 y los 17 cm. La construccin principal est constituida por dos partes: una de dos niveles y la otra que corresponde a la gran sala, cuya altura es igual a la de todo el edificio. Los marcos de los cristales de las fachadas han sido realizados en aluminio.

O clube de golfe de Totsouka No luxuoso clube de golfe de Totsouka, Tange usa formas que ele brilhantemente desenvolver nesses anos. O edificio situado no cume de urna colina foi construido em 1963. Tange dispos esse edificio oblongo num conjunto esportivo onde as pistas de golfe se apresentam em ngulo agudo no seu arredor. Seis bases afuseladas suportam urna cuba que lembra a do palacio de Justiga de Chandigarh de autora de Le Corbusier. Ela tem 77 m por 30 m e 12 a 17 cm de espessura. Polgonos oblquos, um contra o outro, num ngulo obtuso, cobrem a entrada. A primeira parte do edificio principal tem dois nveis. As fachadas envidragadas sao esquadradas em aluminio. Os escritorios esto no rs-docho. A arqutetura francamente novadora mas integrada no ambiente.

Plano de situacin 1:2500 1 2

/
L

Acceso Edificio para el Club 3 Aparcamientos 4 Estacin de servicio 5 Comienzo del partido 6 Estanque Plano de situago 1 :2500 1 Acesso 2 Clube 3 Estacinamelos 4 Posto de gasolina 5 Ponto inicial do jogo 6 Lagos
123

Vista del club y la cubierta en forma de cascara O clube com a cobertura em forma de vela

Detalle del hastial de la fachada oeste y de la escalera de acceso a la cubierta Detalhe do pinho oeste: a escadaria que sobe a vela
124

Planta do rs-do-cho 1:1200 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Vestbulo Recepco Sala dos golfistas Vestirio-recepco Vestiario Cuarto de arrumago Escritorio Escritorio Sala de reuniao Vestiario para senhoras Sala de senhoras Sala de banhos Vestiario dos cavalheiros Sala dos cavalheiros Banhos Sala de espera dos motoristas Quarto do chefe dos caddies

3 Saln para los jugadores de golf 4 Recepcin guardarropas 5 Guardarropas 6 Depsito 7 Oficinas 8 Oficinas 9 Sala de estar 10 Guardarropa mujeres 1 1 Vestuario mujeres 12 Bao 13 Guardarropa hombres 14 Vestuario hombres 15 Bao 16 Sala de espera para los conductores 17 Habitacin para el jefe de los caddies Seccin longitudinal 1:400 1 2 3 4 Restaurante Guardarropas Cocina Sala espera conductores

Corte transversal 1:400 Restaurante Vestiario Cozinha Sala espera motoristas


125

Vista en detalle desde el sur de la cubierta con el pilar; la salida a las pistas de golf; a la izquierda, arriba, el balcn Vista detalhada da cobertura com o pilar; a sada para o golfe; esquerda, no alto, o balcao

Vista desde el Sudoeste Vista geral do sudoeste


126

Vista del vestbulo; al fondo, a la izquierda, la sala de estar de los jugadores de golf Vista do vestbulo: no segundo plano, esquerda, a sala dos jugadores de golfe

Vista de la sala de los jugadores desde el restaurante. A la izquierda, la planta baja con el vestbulo Vista da sala dos jogadores, tomada do restaurante, esquerda, o rs-do-cho com o vestbulo

127

Naves olmpicas de Tokio Adems de las importantes obras realizadas por Kenzo Tange desde 1959, las dos naves olmpicas de Tokio representan la culminacin de su trabajo. El proyecto para los juegos olmpicos fue realizado en 1960 y ejecutado en 1954. Este trabajo est a la altura de las grandes obras maestras de la tradicin japonesa. Era indispensable la construccin de una inmensa piscina olmpica cubierta. En 1961 el Ministerio de Educacin encarg a Tange la realizacin del proyecto de las dos naves olmpicas en colaboracin con los ingenieros Yoshikatsu Tsubor y Uichi Inove. La construccin comenz en 19B3 y en otoo de 1964 se terminaron las dos naves y sus anexos. El conjunto fue proyectado segn una concepcin urbanstica. Todo el Vista area del conjunto. A la izquierda, la nave de la piscina olmpica, con la cubierta suspendida de dos pilares. Abajo, a la derecha, el estadio menor con la cubierta suspendida de un solo soporte. Las vas para peatones se encuentran a nivel de un 2 piso, por encima de los aparcamientos situados a la derecha

Os pavilhes olmpicos em Tuquio Entre as obras de Kenzo Tange dos anos 1959, sao os dois pavilhes do estadio olmpico de Tquio que se sobressaem de maneira briIhante. Planejados desde 1960 e construidos por ocasiao dos Jogos Olmpicos de 1964, esses edificios tiveram urna repercussao internacional; eles se classificam na arte japonesa como urna criaco que insere na tradigo nacional. Os Jogos necessitavam antes de tudo de urna grande piscina. O Ministro da Educacao encarregou Tange em 1961 de tracar um projeto para dois pavilhes, juntamente com Yoshikatsou Tsuboi e 'Quichi Inoue, engenheiros. No outono de 1964 os dois pavilhoes e seus anexos estavam terminados. Tange esforcou-se em incorporar a obra no quadro urbano. O conjunto situa-se Vista area do conjunto. A esquerda, a piscina com a cobertura suspensa a dois suportes. A direita, em baixo, o pequeo estadio com a cobertura suspensa a um nico suporte. Passagem dos pedestres dois pisos cima do parque de estacionamento dos autos e demais carros

i :>K

Plano de situacin 1:3200 Entrada de Harajiku 2 Accesos al estadio mayor 3 Arena del estadio mayor 4 Arena del estadio menor 5 Galera 6 Auditorio 7 Jardn interior 1

8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Paseo Entrada de Shibuya Jardn Aparcamiento Acceso atletas Acceso periodistas Acceso personal Calle n. 23 Metro n. 24 Metro n. 155

Plano de situagao 1:3200 1 2 3 4 5 6 7 Entrada de Harajikou Acesso ao grande estadio Arena do grande estadio Arena do pequeo estadio Sala Auditorio Jardim interno

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17

Passeio Entrada de Shibouya Jardim Estacionamento Entrada dos atletas Entrada da mprensa Entrado do pessoal Ra n. 23 Metro n. 24 Metro n. 155

5--H.R. vonderMhll

129

complejo est dispuesto segn un eje que corre de Norte a Sur, paralelo al eje principal de la capilla de Meji. Los accesos principaes a las dos naves se hallan al sur. Los aparcamientos se encuentran al norte y al sur de la gran nave; hacia el sur se previo un espacio para las futuras ampliaciones. La cubierta tnsil de las naves consiste en una membrana suspendida de uno o dos mstiles, de acuerdo a los ensayos realizados con este tipo de estructura desde 1950. Las primeras obras en las que se emple esta nueva solucin estructural fueron: la nave de la feria de Raleigh, Carolina del Norte, de Nowicki [1950-1953]; el pabelln para la empresa Philips para la Exposicin Mundial de Bruselas de 1958, realizado por Le Corbusier, y el estadio de hockey en New Haven (Connecticut], de Eero Saarinen, construido

num grande eixo norte-sul paralelo ao que conduz a classe de Meji. As entradas principis dos dois pavilhSes estao ao su!. Os vastos parques para carros situam-se ao norte e a este do pequeo estadio; ao su], est prevista a expanso dos parques. As coberturas sao fe tas de velas presas a um ou dois mastros segundo os processos conhecidos desde 1950. As obras conhecidas nesse gnero sao o pavilho da Feira de Faleigh, na Carolina do Norte [1950-1953) por Nowicki, o pavilho Philips na exposicao de Bruxelas (1958] por Le Corbusier e o estadio de hockey de New Haven (Connecticut] em 1958 por Eero Saarinen. Estas belas soluces eram conhecidas por Tange, como o pavilho de esportes de Shizouoka; e em Tquio ele adotou esse sistema, aperfeigoando-o. O alcance de grande vela o mais vasto ja obtido.

130

Uno de los remates del gran estadio; la ilustracin muestra la construccin de la techumbre y el cable principal Pinho do grande estadio; a ilustrago mostra a construcao da cobertura e o cabo principal

Vista general del gran estadio, tomada desde la entrada del pequeo estadio Vista geral do grande estadio, tomada pela entrada do pequeo estadio

131

Corte transversal del gran estadio 1:2000 Corte transversal do grande estadio 1:2000

Corte longitudinal del gran estadio 1:2000 Corte longitudinal do grande estadio 1:2000

132

La nave bajo las gradas O passeio pelos jardins Eje longitudinal del gran estadio; en el centro, la iluminacin cenital. El cable soporta la techumbre inclinada de acero y aluminio O eixo longitudinal do grande estadio. Ao centro, a luminago zenithal. O cabo retem a cobertura inclinada em ac e em aluminio

La gran piscina y las zonas de espectadores A grande piscina; a colocaco dos espectadores

133

Trampolines de hormign As pranchas de salto, em cimento armado

Deambulatrio. Aces so a sala de espet aculo

134

Vista sur del pequeo estadio Vista do sul do pequeo (istdio

Vista del patio con los asientos de cermica coloreada y las tuberas de luz construidas de obra <iuo se prolonga hacia la iwrto inferior. A la izquierda, arriba, la pasarela quo lleva a los espectadores hacia el pequeo MttdJo Vista da rea com os a.'tcntos em cermica colorida e os tubos lumlnoscentes das pegas ultmelas em baixo A c.squerda, no alto, a pnsarola dos pedestres (llililindo-se para o peqiioiii) estadio
135

en 1958. Tange conoca estas obras y aplic esta solucin constructiva, por ejemplo, en el saln de los deportes en Shizuoka; sin embargo, las naves olmpicas de Tokio son el producto del desarrollo personal de este sistema, independientemente de las realizaciones anteriores. Las dimensiones de la cubierta colgante de la nave mayor son las ms grandes del mundo hasta la fecha. En esta nave habrn de realizarse las competiciones de natacin, judo, patinaje sobre hielo y otras. Tiene una capacidad para un mximo de 16246 espectadores. La planta est formada por dos semicircunferencias desplazadas una con respecto a la otra, cuyos extremos no coincidentes terminan en punta. Las aberturas para los accesos se hallan en las partes cncavas. La cubierta sostenida por dos pilares de hormign armado est formada por

O grande pavilho destinado as competices de judo, de natacao e de patinago, etc. Ele pode conter at 16246 pessoas. O plano formado por dois arcos de circulo de raios desiguais; as extremidades desses dois crescentes opostos terminam em ponta. As entradas esto situadas nos lados cncavos. A vela da cobertura sustentada por dois pilares de cimento formada por urna rede de ac protendido sobre a qual se depuseram placas de ago soldadas e pintadas. O extradorso condiciona-se perfeitamente as condices aerodinmicas mesmo quando a presso do vento intensa. A iluminaco natural e artificial fornecida por urna cinta luminosa no cume da abboda. As ancoragens da vela formam os degraus das tribunas enguanto as pistas esto situadas abaixo do terreno natural de onde os espectadores des-

Corte transversal del pequeo estadio 1:2000 1 2 3 4 Jardn interior Vestbulo Auditorium Sala de espera de los atletas 5 Iluminacin cenital 6 Vestbulo

Corte transversal do peC queo estadio 1:2000 qi


2 3 4

Jardim interno Vestbulo Auditorio Sala de espera dos atletas 5 lluminaco zenital 6 Vestbulo

Vista interior del pequeo estadio. Los ensamblajes y el grueso cable bajo la techumbre suspendida Vista interna do pequeo estadio. As junges e o grande cabo sob a cobertura suspensa
136

una red de cables de acero sobre la que, mediante soldadura, se fijaron placas de acero esmaltadas. La forma curva de la cubierta garantiza su resistencia a la presin del viento, que a veces es huracanado en esta zona. La iluminacin natural y artificial se logra mediante una faja luminosa central que se extiende a lo largo de la cima de la bveda. Los anclajes inferiores de la cubierta soportan tambin las graderas de las tribunas. Las pistas se hallan a un nivel inferior al del suelo. Por lo tanto los espectadores deben descender para acceder a la nave. Los accesos estn a nivel de la planta baja. Los trampolines se hallan en la parte ms angosta. La piscina, con 9 calles de 50 m de largo, puede recubrirse en determinadas ocasiones por un pavimento corredizo accionado mecnicamente. De este modo, la nave puede ser

cem para atingir o nivel do pavilho. Os degraus erguem-se dos dois lados do pavilhao. As pranchas de salto ocupam o lado leste da sala. A piscina (com 9 pistas de 50 m) pode ser recoberta por urna laje movida automticamente. O segundo pavho, menor, a sudoeste do grande, destina-se aos combates de boxe. O envidragado acomoda-se as formas helicoidais e envolve, por assim dizer, o mastro. A capacidade desta sala de 3831 a 5351 lugares, dependendo do esporte. O interior revestido de madeira. O efeito dos volumes exteriores e interiores de notvel coeso. Os locis secundarios esto dispostos as margens das velas. Ha escritorios, instalages diferentes, piscina de treino, banco para repouso num atrio inferior, gabinetes de consultas mdicas, salas de refeiges e salas de espera e vestiarios.

Construccin de la techumbre de los unuido y pequeo estadios 1:2000

Construgo da cobertura do grande e do pequeo estadio 1:2000


137

destinada a otros usos. La aue menor, situada al sudoeste de la primera, ha sido proyectada para combates de boxeo. Est unida a la otra aue por un conjunto de locales subterrneos o que se hallan a niuel del suelo. Tambin en este caso su -forma ha sido desarrollada a partir del crculo. La membrana que forma la cubierta est suspendida de un mstil excntrico. Esta nave tiene una capacidad mxima para 3881 espectadores, en los partidos de baloncesto, y de 5351 en los combates de boxeo. El interior ha sido reuestido con madera. La cubierta y los espacios que crea forman una unidad indivisible. Los locales secundarios se organizan entre las dos naves junto a un sistema de calles, galeras cubiertas y espacios verdes. All se encuentran las instalaciones administrativas y colectivas, las piscinas de entre-

Todas essas instalacoes esto dispostas de forma a nao prejurficar o aspecto dos dois pauilhes. A utilidade e a funcionalidade, por 1oda a parte esto ligadas a arquitetura, cujo desenvolvimento elas determinam.

namiento, los lugares de descanso en un patio al aire libre a un nivel inferior al de la rasante, los gabinetes para la consulta mdica, as como los comedores, las salas de espera y los vestuarios. Todas estas instalaciones no alteran la composicin de conjunto de las dos naves. El ordenamiento formal responde a la funcin y a los usos a los que sern destinadas las naves olmpicas.

138

El pequeo estadio. Las uniones del cable y de los soportes a un gran pilar O pequeo estadio. As amarras do cabo e dos suportes contra um grande pilar A la derecha, vista del parque de automviles do la gran piscina; a la izquierda, el anillo del pequeo estadio Acesso de um automvel a grande piscina, a direita, a esquerda, o pequeo estadio redondo

139

Palacio de los deportes en Takamalsu Casi al mismo liempo que las dos aues olmpicas de Tokio, Tange construy un Palacio de los deportes mucho ms modesto, al sur del pas, en el distrito de Kagawa, en Takamatsu. Est situado en una plaza cuadrada, cuyos lados miden 80 m. La cubierta ovalada en forma de cascara, soportada por cuatro pilares gigantescos, sobresale en voladizo a ambos lados. Tiene una capacidad para 2500 espectadores. La altura interior de la cubierta, en forma de paraboloide hiperblico, es de aproximadamente 20 m. La cubierta est formada por cables que soportan paneles de hormign prefabricado de alrededor de 5 cm de espesor. El nivel de la sala de deportes se halla a la altura de un primer piso, a diferencia de las naves olmpicas de Tokio en las que el espectador debe descender desde el acceso a la sala. A nivel de la planta baja se hallan las salas para conferencias, oficinas, entrenamiento, sala de mquinas e instalaciones secundarias. Vista de la fachada sur con la grgola Vista da fachada sul com a grgula

Palacio dos esportes em Takamalsoii Quase na mesma poca dos dois pavilhes olmpicos de Tquio, Tange construiu de 1962 a 1964 um palacio dos esportes, bem mais modesto em Takamatsou, no distrito de Kagawa, no sul do pas. Situado numa praga quadrada, o pavilho mede cerca de 80 m de comprimento. Quatro gigantescos pilares suportam a concha oval. A capacidades de 2500 lugares. A altura -da curva parablica hiperblica de, cerca de 20 m constituida por cabos sobre os quais sao postas capas de cimento prefabricadas de 5 cm de espessura. O nivel da grande sala se achia no primeiro andar ao contrario da solugo de Tquio onde se adotou o mesmo nivel Embaixo esto o vestbulo, as salas de conferencias, os escritorios, urna sala de treino, a maquinaria, etc.

Detalle de un remate Detalhe de um pinho

140

Vista sur 1:1000 Vista do sul 1:1000

Planta del piso principal 1:1000 1 Campo de juego 2 Auditorio 3 Zona acristalada del auditorio Planta do andar principal 1:1000 1 Arena 2 Auditorio 3 Parte envidragada do auditorio

Vista general desde el Sudoeste Vista geral do sudoeste

141

Centro deportivo Flushing Meadovvs en Nueva York La direccin de Parques y Jardines de Nueva York propuso la construccin de un centro deportivo y de esparcimiento. El terreno de emplazamiento se encuentra en Oueens, en donde se realizaron dos exposiciones, la primera en 1939 y la segunda en 1966. En la elaboracin de este proyecto participaron tres grupos de arquitectos: el de Marcel Breuer, el de Lawrence Halprin y el de Kenzo Tange. Se previo un gran espacio central desde donde parten los distintos paseos que lo conectan con el resto de las instalaciones. El grupo de Tange se ocup del sector norte. Las fachadas acristaladas crean la sensacin de que el espacio se contina en el exterior, lo que garantiza el descanso de los usuarios.

Parque de esportes Flushing Meadows em IMevu York A instalago de um parque de esportes e de lazeres foi proposta pelo departamento de Parques e Jardins da cidade de New York. O terreno situa-se em Queens, onde tiveram lugar duas exposices, as de 1939 e de 1966. Tres equipes participaran! da elaboraco do projeto: o grupo de Marcel Breuer, o de Laurence Halprin e o de Kenzo Tange. Urna praga foi prevista, centralizando todas as atividades e passeios. O grupo Tange tinha a seu cargo o setor norte. Ele procurou pela utilizaco do vidro. dar a mpresso de um grande espago.

Vista area de la maqueta de conjunto Vista area da maqueta

142

l'lnno de situacin 1:5000 l :' i <1 fi n nutor sur Hn.'ttnurantes, tiendas l'l.i/n pblica iiictor norte l'lttlis de entrenamiento l'libis de carrera

Plano de situago 1:5000 1 Edificios do sul 2 Restaurantes, lojas 3 Praga pblica 4 Edificios do norte 5 Gramado de treino 6 Pistas de corrida
143

Centro deportivo en Kuwait Este centro deportivo est compuesto por tres sectores: el estadio cubierto, el estadio al aire libre y la piscina. Forman una especie de oasis en un terreno cuyo nivel es inferior a la rasante [3,6 m) con terraplenes dispuestos a ambos lados. La cubierta es una red en forma de paraguas, que protege al oasis de los rayos solares. Las fuentes y los rboles dan frescura al conjunto. Es el lugar de reunin de los atletas y entrenadores cuando se realizan competiciones deportivas. En tiempos normales, cuando no hay competiciones, es un lugar paradisaco para los peatones. Las tiendas, restaurantes y lugares de reunin cubren las exigencias de esparcimiento del pblico. E] valle se abre hacia el Este, hacia el Sur y hacia el Norte a todas las otras instalaciones deportivas y a las calles que conducen a la ciudad. La cubierta est constituida por una red de cables la dimensin de la malla es de 50 cm apoyada sobre soportes de acero de 1,4 a 1,5 cm de dimetro.

Centra esportivo de Koweit Formam os 3 grupos o estadio coberto, o estadio ao ar livre e a piscina. Eles se reunem no que nos chamamos o oasis, num vale de 3,6 m de profundidade, com bancos a cada lado, Protegidos do sol por um abrigo reticulado, o oasis refrescado por fontes e sombreado por rvores. Quando ocorrem grandes manifestacSes, ele se torna o lugar de reunio dos atletas e de seus treinadores. Em perodo normal, um paraso para os pedestres; ele ter lojas, restaurantes e lugares propicios aos encontros. Esse vale, prolongando-se para leste, sul e norte, !iga-se a todas as demais instalacoes esportivas e por ele se atingem as grandes avenidas da cidade. O abrigo urna rede de cabos entrecruzados, com malhas de 50 cm e suportados por tubos de ac de 1,4-1,5 cm de dimetro. A carga se percebe pelas curvas que chegam a cobrir superficies de grande mbito mesmo com carga reduzida.

Seccin Sur - Norte 1:6000 Corte sul-norte 1:6000

Seccin Este-Oeste 1:6000 Corte este-oeste 1:6000

144

Vista area de la maqueta Vista area da maqueta

j f f '*?' ' i ~r?**ij


;

'i 'i :- *

Vista del gran estadio dosde el Sur O grande estadio visto do sul

145

Plano de situacin 1:12000 Plano de situ, gao 1:12000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Gran estadio Terreno de la universidad Estadio cubierto Piscina Oasis Aparcamientos Aparcamiento reservado Estacin terminal de autobuses Taxis Aparcamiento rea verde Hacia el centro de la ciudad

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Grande estadio Territorio universitario Estadio coberto Piscina O Oasis Estacionamento de carros Estacionamento de carros reservado Parada de nibus (terminal) Taxis Parque Zona de verdura Caminho para o centro

Centros tursticos y hoteles

Centros turstico e hotis

Hotel en Atami Con la construccin de este hotel en Atami, lugar de veraneo en la costa oriental cercano a la capital, Tange se enfrent con un nuevo problema arquitectnico. Se inspir nn el modelo del Ryokan, as como en el clsico Hotel Imperial de Frank Lloyd Wright. Sin embargo, su concepcin es absolutamente) personal y de gran novedad. A pesar de (rutarse de un edificio anexado a un hotel oxistente, Tange le otorg un carcter autnomo, con una forma propia, independiente (l<i la construccin anterior. El edificio es de

Hotel em Atami Em Atami, cidade turstica na costa oriental, as proximidades da capital, Kenzo Tange encontrou urna frmula pessoal inspirando-se ao um tempo no mesmo modelo do antigo Ryokan e do Hotel Imperial do arquiteto F. L. Wright. Embora se trate de um anexo, Tange Ihe conferiu um requintado aspecto outonal. O edificio, em cimento armado, de 4 andares, volta-se para leste, em direco ao mar, por urna serie de balges, enguanto a fachada oeste toda fechada, apenas com algumas coberturas. Os quartos sao mobilia-

I ii oacalera que vincula ni nivlfluo edificio con ni iiuovo hotel A nsc.-idaria que liga o minio edificio com o nuvo hotel

Vista de la fachada este, desde la terraza - jardn Vista do terraco cobertura, para leste hormign armado y de cuatro pisos de altura. Se abre al exterior hacia el Este, con balcones que dan al mar. La fachada oeste, maciza, slo tiene unas pequeas aberturas a modo de ventanas. Este edificio se divide en tres partes. Las habitaciones estn amuebladas de un lado segn la tradicin japonesa y de otro, siguiendo el estilo occidental. La intencin de Tange era la de unificar estas dos formas de vida distintas, disponiendo una gran habitacin segn el concepto japons, casi sin mobiliario como en los antiguos hoteles, que se adapta a todo tipo de funcin, precedida por otra habitacin amueblada segn el gusto occidental. Las habitaciones, cuyo mobiliario fue diseado por Isamo Kenmochi, disponen de dos lavabos, uno segn el estilo japons y el otro segn el gusto occidental. En las habitacio148

dos ora segundo a tradigo japonesa, ora segundo o gosto ocidental. Tange tentou satisfazer as duas tendencias. Os quartos cujo mobiliario foi criado por Isamo Kenmochi tm dois gabinetes de toalete, um japonesa e outro a europia. A agua puente provm das clebres fontes de Atami. No telhado os reservatrios, os pogos dos elevadores e as chamins reunem-se num agregado geral. Nos res do chao ha um grande vestbulo, urna sala de leitura, banhos com anti - cmaras e vestiarios, urna sala de espetculos. No nvol do jardim, encontram-se o antigo Hotel, a recepcao, a central telefnica e os servicos. No primeiro andar, situado sob os pilotis, nos quais repousam os quatro andares parii hospedes com os lados mobiliarios, esto urna sala de pingue-pongue e urna sala de buhar. Neste hotel, datando de 1962-63, Ken/o

nes dispuestas segn el gusto japons hay nichos para colocar imgenes. El agua caliente procede directamente de las famosas fuentes termales de Atamis. Los depsitos de agua sobre la cubierta, las cajas de ascensores y las instalaciones crean una agradable composicin plstica en el espacio. En la planta baja se encuentran el vestbulo de entrada, una sala de lectura y una sala de bao con antecmara y vestuarios. En el jardn, que est a nivel de la construccin existente, se hallan junto al acceso al hotel, la central telefnica, los locales de servicios y la sala de mquinas, la cocina, el bar y otras dependencias. En el primer piso, bajo el edificio del nuevo hotel de cuatro pisos sostenido por pilares, se encuentran, junto al acceso, una sala de estar, un saln de billar y otro de ping-pong. En este hotel, construido entre 1962 y 1963, Kenzo Tange encontr un campo de aplicacin para todas sus experiencias interiores, adaptadas a un nuevo programa, la arquitectura hotelera, al que aport soluciones inditas y de gran xito.

Tange encontrou um campo de aplicacao para todas as experiencias anteriores.

Vista general de la fachada este, desde el jardn

Vista geral de leste tomada do jardim

149

Hotel de 1000 habitaciones en Tokio Las tres premisas fundamentales que deban ser tenidas en cuenta eran: 1.' Crear una visual agradable hacia el sur del terreno, en las cercanas de la autopista. 2.a Adaptar el edificio a los dos importantes hoteles existentes, el Akatasa y el New Otani. 3.a Crear un espacio coherente entre la autopista y la fosa. El hotel es un edificio en torre cuya planta tiene la forma de una V. Se pueden distinguir dos zonas separadas entre s: el sector privado, con 1000 habitaciones, y el sector pblico, con salones para banquetes, tiendas, restaurantes y salas de exposiciones. El acceso al primero se encuentra al noroeste; al segundo sector, que es un edificio ms bajo, se accede por el sudoeste. La terraza - jardn de este ltimo crea una

Hotel de 1000 quartos em Tequio Tres exigencias eram apresentadas: 1. Criar efeitos agradveis junto a auto-estrada, ao sul do terreno. 2. Situar o edificio em oposigo aos grandes hotis vizinhos, o Akatasa e o New-Otami. 3. Valorizar o ambiente natural entre a auto-estrada e a va la. O hotel urna torre cujo plano um V. Responde a su as funges principis: ser um setor particular com os 1000 quartos e um setor pblico com as salas de banquetes, as lojas, os restaurantes e as exposicoes. com a entrada do primeiro no noroeste, e a do segundo, no sudeste, na parte mais baixa, cujo terrapo verdejante e se prolonga para o parque Shimizoudami. Entre a torre e o edificio baixo, urna praca dever servir a encontros e manifestarles diversas. Os quartos

Vista area de la maqueta Vista area da maqueta


150

Planta (lu 5. piso 1:2500 Planta do 5." andar 1:2500


1 Cocina Guardarropas Saln de t Recepcin para grupos Accesos para grupos

6 Recepcin 7 Sala de estar

8 Acceso
9 Sala 10 Piscina cubierta

1 Cozinha 2 Vestiario 3 Salao de cha 4 Recepcao para grupos 5 Entrada de grupos

6 Recepgo 7 Sala de estar 8 Entrada 9 Sala 10 Piscina

l'lmitn ilnl 4." piso

llflOO
riniiiii do -I" indar I.:'!.()() I iiiiln mediano pnrn banquetes ' (iiiirdarropas l lliscopcin 1 (irin saln para banquetes ' l'ioparativos (i i'iimrdarropas pun la piscina 7 Saln 8 Sala de estar 9 Acceso para invitados al banquete 10 Parada de autobuses 1 2 3 4 5 6 Sala media para banquetes Vestiario Recepgo Grande sala de banquetes Aprestos Vestiario da piscina 7 Sala 8 Estada 9 Entrada dos convidados do banquete 10 Paradas dos 6nbus

151

zona verde que se prolonga en el parque Shimizu, prximo al hotel. Entre el edificio en torre y la edificacin ms baja hay una plaza que puede ser destinada a lugar de reuniones y a otros usos. Las habitaciones para huspedes se organizan segn una retcula que forma un ngulo de 45 con el eje principal. Cada habitacin se compone de un dormitorio y una sala de estar con visuales hacia la zona verde y de noche, al resplandor de la ciudad. La estructura de ambos edificios es metlica. Para el cerramiento del menor se ha empleado hormign armado. La construccin ha sido calculada segn las normas antissmicas, con los coeficientes de elasticidad propios de los edificios en altura. Adems, se ha asegurado la proteccin contra las inclemencias del clima. El conjunto cumple con los requisitos de solidez y economa.

.do hotel esto dispostos como urna grelha, a 45 graus em relago ao eixo da planta. Cada quarto subdividese em urna rea para dormir e um salo. A vista dirigida para o verde e para o espetculo da brilhante cidade noturna. O edificio baixo de cimento armado, com estrutura de ago. A torre igualmente tem estrutura de ago. Tais sistemas acatam condicoes anti-ssmicas gragas a sua elasticidade, prpria a edificios altos. Ao mesmo lempo ele se presta a enfrentar as intemperies e oferecer alto padrao de seguranga e economa.

Planta de piso tipo Planta de um andar tipo

Detalle de la planta de Detalhe da planta de um

152

Vsln general de la maqueta desde el Sudeste Vl.sta geral da maqueta do sudeste

Vista general de la maqueta desde el Sur Vista geral da maqueta do sul

Diccin 1:4000 1 ;' l 1 'i i> / H .Sala mquinas lorraza mirador Instaurante -Silln para banquetes Habitaciones Oficinas de! hotel Acceso al hotel Acceso a los nilones para limiquetes 1 utrnda a los almacenes l'lnza

Corte 1:4000

1 Mquinas 2 Terrago, belvedere, restaurante, sala de banquetes 3 Guarios do hotel 4 Portara do hotel 5 Entrada do hotel 6 Entrada das salas de banquetes 1 Entrada das lojas 8 Praca

Hotel de 700 habitaciones en Tehern El solar se encuentra en un ngulo del parque Farah, denominado as en honor a la emperatriz del Irn, frente a dos avenidas muy importantes, la del sur, de 60 m de ancho y la del este, de 40 m de ancho. En los ltimos aos se han construido en esta zona diversos edificios en torre, destinados a oficinas, hoteles y casas de alquiler. El solar es prcticamente rectangular, de 80 m de ancho al sur y 130 m de longitud al este. El parque Farah es una de las pocas reas verdes que hay en Tehern. Se tuvieron en cuenta las siguientes premisas: 1.a Una comunicacin agradable y cmoda con el parque. 2.B Disponer el edificio de tal manera que el acceso al hotel estuviese garantizado desde ambas avenidas. 3." Permitir las visua-

Holel de 700 quartos em Tehern O terraco no ngulo, do parque cujo nome o da imperatriz Farah, situa-se em face a urna avenida de 60 m ao sul e de 40 m a leste. Nestes ltimos anos muitos edificios administrativos elevados, casas de aluguel e botis foram construidos num quarteirao. O terreno quase retangular, de 80 m ao sul e 130 m a leste. O parque Farah urna das raras ilhas verdes do Tehern. Tres considerages foram enunciadas: 1. Acessos facis para o parque. 2. Situar um edificio nesse terreno prevendo as relaces com as grandes avenidas. 3. Dirigir a vista para a bela montanha do Irn. O plano obedece a um tringulo baseado em urna trama triangular. As salas de banquete e de conferencia situam-se no plano enquanto os quartos do hotel estao

Vista de la maqueta desde el Sur Maqueta, vista do sul

154

Plano de la planta baja 1:1400 Planta do rs-do-cho 1:1400 1 Vestbulo2 Recepcin 6 7 8 9 10 Estanque Jardn Terraza Guardarropas Cajas 1 Entrada 2 Recepgo 3 Esplanada da entrada 4 Hall 5 Salo de cha 6 Tanque 7 Jardlm

:t Terraza de acceso
4 Sala

8 Terraco
9 Vestiario 10 Caixa

! Saln de t

l'limti) 1:1400 l'lmila 1:1400

I .'

Tarraza-jardn llnliitaciones l>nrn huspedes i Ascensores

4 terraza 5 Piscina

1 Jardim do terrago 2 Quartos de hospedes 3 Elevadores

4 Terrago de passeio 5 Piscina

155

les hacia el hermoso paisaje montaoso de la zona. La planta triangular se organiz basndose en una retcula triangular. En la parte baja del edificio se hallan los salones para banquetes y las salas de reuniones. Las habitaciones para huspedes, dispuestas en nmero de 32 por piso, se organizan en el edificio en torre. Las tiendas, los salones de t, los restaurantes y las dems instalaciones se hallan en la parte baja del edificio. Los amplios ventanales garantizan la visual hacia el parque y los jardines del hotel. Al norte habr un jardn japons con una cascada. Los servicios, los ascensores y las cajas de escaleras se hallan en el centro del edificio triangular. Adems, en sus ngulos se han dispuesto locales de servicios suplementarios.

.instalados na torre, 32 em cada andar. Lojas, saloes de cha, restaurantes, etc., esto na parte baixa. Largos vaos envidragados do vista para o parque e os jardins do hotel. Ao norte, ha um jardim japones com urna cscala. Ao centro da torre triangular ta servicos, elevadores e o poco da escadaria. Nos ngulos pontudos ha anda locis suplementares para os servigos.

Seccin 1:1400 Sala de maquinas

Corte 1:400 Mquinas Clube Quartos de hospedes Elevadores Administraco Hall Restaurante

Club
Habitaciones para huspedes Ascensores Oficina Sala Restaurante Saln de estar Comedor Sala ' Saln de t

Estar
Sala de refeices Hall Salao de cha Jardim do terrago Sala de banquetes e conferencias Esplanada de entrada Lojas Depsitos Frigidaire Garagem

Terraza - jardn
Salones para banquetes y conferencias

terraza de acceso
Tiendas Depsito Cmara frigorfica Garaje

156

Centro turstico Les Andalouses un Argelia La playa se extiende a lo largo de 15 km dude la punta Corales hasta el cabo Lindles. I I Ministerio de Turismo argelino dispuso que se realizara un plan general regional que niibriera las necesidades de esparcimiento iln aproximadamente 10000 personas; adem;'i, deban proyectarse los edificios de la primera etapa, con una capacidad de 3000 |il:i/as. Las distintas actividades deban ordiiiilzarse de manera que se integraran a la lidlza natural de la zona. El proyecto inclua al ordenamiento de las ciudades vecinas, ciiyn poblacin es de aproximadamente 30000 hilitantes. El paisaje de la costa oriental I ii Madraque es completamente distinto. Es mi lugar apropiado para la pesca y la nave-

Centro turstico les Andalouses, Algria A baa estende-se por urna curva agradvel de 15 km, a partir da Ponta Corales at o cabo Lindles. O Ministerio algeriano de turismo desejou um plano geral de coordenacao para receber cerca de 10000 pessoas. Era preciso, tambm, planejar os edificios da primeira fase com dormitorios para 3000 pessoas. Utilizando as belezas naturais, tratava-se de, nelas prever toda especie de ocupaces humanas. O plano diretor abrangia as cidades vizinhas com urna populaco de 30 000 almas. Por 1 km no interior da regio, o espaco era afetado a parques e pragas de esporte. A paisagem de leste a oeste, a Madraque, bastante diversificada. Ela mais adequada a pesca e canoagem e a instalaces para festivais e encontros nternacio-

l'Li/n ilo reuniones hiM.:n das reunioes

157

gacin a vela. All se previeron las instalaciones para la realizacin de festivales y encuentros internacionales. Entre ambas zonas se halla la playa de Bomo, donde se construirn bungalows y diversas instalaciones para camping. Desde el vestbulo del hotel hasta la playa hay una diferencia de nivel de 10 pisos. Los restaurantes se encuentran en una amplia plaza. El espacio destinado al esparcimiento de los turistas debe tener las dimensiones adecuadas para que no se pierda la escala humana. Las galeras cubiertas brindan la proteccin necesaria del sol del Mediterrneo. Con las instalaciones que se han previsto se crear un ambiente humano y sano que permitir el bienestar de los usuarios.

nais. Mo meio de duas zonas, est a praia de Bomo onde sero instalados bangalos e camping. Desde a entrada do hotel at a praia, ha urna drferenca de nivel de 10 andares. Urna grande esplanada abre-se para restaurantes; afora isso, era preciso criar espagos menores para os lseres dos veraneantes. Passagens cobertas protegem contra o sol escaldante do Mediterrneo. No quadro desses arranjos, toda especie de possibili dades se apresentarao, para criar um ambiente humano e sadio.

l'Li/ii de reuniones l'i.ii:;i de reunies

i -ii ;uirea de la maqueta

,'i .hi .-icirea da maqueta

159

Vista de conjunto desde el mar

Vista geral do mar

Seccin Corte

1 Vestbulo 2 Oficinas 3 Habitaciones para huspedes 4 Cocina 5 Tiendas 6 Cafetera 7 Estanque

1 Vestbulo 2 Escritorios 3 Quartos de botis 4 Cozinha 5 Lojas 6 Caf 7 Baca

160

Centro turstico Madraque en Argelia El centro turstico Madraque est situado il comienzo de la baha de Les Andalouses; la playa es rocosa. El conjunto deber crear una especie de puerta para Les Andalouaes, viniendo desde Oran. En el centro hay una gran plaza en donde se organizan los instaurantes, las piscinas y las salas de confurcncias y de banquetes. El edificio en torre do viviendas es el ms importante de todo ni conjunto. En torno a la plaza se encuentran lo dos edificios de viviendas.

Conjunto turstico Madraque Algria O conjunto de Madraque est situado na entrada da baa das Andalusas num lugar rochoso. Nestas condiges se deve instalar a porta das Andalusas, proveniente de Oran. No centro ha urna esplanada com restaurantes, urna piscina, sala de banquete e de conferencias. O ponto saliente a torre com os apartamentos: ha duas alas mais baixas com um jardim e prticos sembreados que oferecem passeios pelo mar e formam urna moldura para a praga.

rlniiii do situacin I I.IIIKI l'lniui do conjunto I lilllio I dlfcio en torre ilo viviendas .' I (Illcios bajos do viviendas i :;:iln para banc |ll(rlOS

4 l'ntlo interior 'i Aparcamientos ii I iilrida principal / l'nnulu de autofousos

8 Playa, deportes 9 Acceso secundario 10 Pueblo 11 Tienda de obras de arte 12 Huerto de frutales 13 Club

1 Torre 2 Alas baixas de habitagao 3 Sala de banquetes 4 Jardim interior 5 Estacionamento 6 Entrada principal 7 Parada de onibus

Praia, esportes Entrada secundaria 10 Aldeia 11 Loja de objetos de arte 12 Quintal 13 Clube

8 9

161
I || vonderMhll

Edificios cvicos y religiosos Edificios cvicos e religiosos

i ntio re la Paz en Hiroshima I .1 imiuitectura japonesa de posguerra comi'ii/ii, como en todos los pases que en ella {MI llclpnron, algunos aos despus de la llnill/iiln de la contienda. En principio, la iin|iilliii:tura sigui los mtodos conocidos Ini'.lii (ntonces, interrumpidos por la guerra y Milu poco a poco se fue manifestando el i"i|inllii nuevo. En ese tiempo, Kenzo Tange u/ a realizar sus primeros trabajos. Su inhuma obra importante, el Centro de la l'n- ni Hiroshima, est estrechamente ligada

O Centro da Paz em Hiroshima

A atividade cultural do Japo reativou-se poucos anos aps as hostilidades. Logo de inicio, a arquitetura retomou seus antigos mtodos mas, aos poucos, um novo espirito se implantou. Fo ento que Kenzo Tange comegou a realizar suas primeiras obras onde ele sintetizou tradico com espirito moderno. O Centro da Paz est estreitamente unido a historia do povo japones. Em 1946, aps um concurso de projetos para o exato lugar em que a 6 de agosto de 1945 foi lancada a pri-

Vliihi ilcl museo ! il" l;i |>lia del Recuerdo vioi.i iln iiiiMnorial miliin ii Musau

163

Vista area de la maqueta desde el Este Vista area da maqueta de leste

Vista de la maqueta Vista da maqueta

162

Plano de situacin 1:6000 1 2 3 4 5 Ruina Monumento del Recuerdo Edificio comunitario Museo del Recuerdo Sala" de asambleas y hotel

Planta de situaco 1:6000 1 2 3 4 Ruinas Memorial Edificio comunitario Museu da Recordacao 5 Palacio das Assemblias e hotel

a la historia del pueblo japons. En el ao 1946 se realiz un concurso para el proyecto de un centro de paz que iba a edificarse en el lugar donde el 6 de agosto de 1945 estallara la primera bomba atmica. En 1949, el proyecto de Kenzo Tange, realizado en colaboracin con Takashi Asada y Sachio Otani fue declarado ganador del concurso. Los trabajos comenzaron en 1950 y finalizaron en 1956. Tange situ al Museo del Recuerdo en el centro del conjunto, aislndolo de las dems construcciones. Este museo posee los documentos relativos a los hechos anteriores y posteriores al lanzamiento de la bomba. El edificio se alza sobre pilares y su estructura portante es un entramado de hormign visto. El aspecto del conjunto es monumental. Hay dos edificios secundarios laterales.
164

meira bomba atmica, o projeto de Tange em colaborago com Takasha Asada e Sacho Otani foi classificado como primeiro e designado para execuco. Os trabalhos comecaram em 1950 e terminaran! em 1956. Tange fez do Museu o centro da composico, separando-o das alas laterais. Ai esto conservados os documentos relativos ao bombardeio atmico e os seus efeitos. O edificio apoia-so sobre pilotis com urna estrutura de cimento aparente de efeito monumental. Um dos dois edificios laterais abriga um auditorio, um hotel, urna galera de arte, urna biblioteca, escritorios e sala de conferencias; outro, um pavilho de assemblias, de cerca, 2500 lugares. Os tres edificios, situados numa planicie, separam-se um do outro, apenas ligados pela compisico, eles formam urna es-

Uno iln i'llos consta de auditorio, un hotel, iin,i '.na do exposiciones, una biblioteca, "ll< in.r. y .solones de conferencias. En el otro ihlii Ni hay una sala de asambleas con cai Inil para 2500 plazas aproximadamente. i I i iiiiluiitn crea una unidad a pesar de que liri lu;, edificaciones, dispuestas en una lla11111,1. ii:;t;'in separadas entre s. Los edificios h,un,ni un. especie de pantalla para la plaza >l" l,i l'a/, que se extiende hacia el norte, ,|,IIII|M M: pueden reunir unas 50000 personas iln ili'iliir del monumento de la Paz. Este moMII lo, que domina todo el conjunto, tiene l,i IIIIIIKI tic un paraboloide hiperblico en I i|in> e unifican las tendencias de la tcni, ,i niniliima y las formas ancestrales de lu umita llaniwa, que servan de tumba a i ln'. 'inliuranos del Japn antiguo. La biblio! i .1 lnlaiil.il, inaugurada en 1952, est un i'i'i alit|a<ln del centro de la Paz. Sus proi"in linii','; mantienen una estrecha relacin i un l.r. di: los usuarios a los que se destina 1 I i"lllli;lo. La construccin fue financiada i"'i liiinhiclones y empresarios japoneses n ,1'li'iilr. 1 , en Los Angeles. Su planta es cir nl.ii v MI organizacin se asemeja a la de un .iilinl, cuya copa se abre brindando su

pcie de quadro em relaco a esplanada da Paz que se estende ao Norte. Ai podem reunir-se 50 000 pessoas ao redor do Monumento da Paz. Esse Memorial, acento que domina o conjunto, um arco formado por parbolas hiperblicas cujas formas modernas obedecem igualmente as formas ancestrais dos tetos das construges Haniwa, tmulos dos soberanos do Japo antigo. Um pouco mais longe, na outra margem acha-se a biblioteca infantil, inaugurada em 1952, onde Tange assumiu a proporcao dos jovens que a deveriam usar. Este edificio, devido aos donativos dos japoneses de Los Angeles circular; o centro ocupado por um pilar que suporta a cobertura estendida sobre o conjunto como ramificacoes de urna rvore. A ponte que parte do Centro da Paz em dreco a cidade foi incorporada na composco geral. Os parapeitos de cimento foram executados pelos projetos do escultor Isamou Nogouchi. O Centro da Paz, tem urna

Detalle del puente de la Paz A ponte da Paz, detalhe

165

proteccin. La cubierta en forma de cascara est sustentada por un pilar central funguiforme. Los pilares de las fachadas acristaladas tambin sirven de apoyo a la cubierta, lo cual ha creado algunos problemas. Las estanteras para los libros estn dispuestas radialmente. El puente que conduce a la ciudad, al sur del centro de la Paz, se integra armoniosamente en la composicin del conjunto. En los parapetos de hormign diseados por Isamu Noguchi se unifican la tradicin japonesa y la concepcin occidental. El centro de la Paz, erigido como smbolo del desarrollo del pueblo japons, y gracias al talento de Tange, se convirti en la expresin de la voluntad colectiva nacional.

signHicago simblica pois traduz as tendencias da vontade coletiva dos japoneses a qual Kenzo Tange conseguiu dar un sentido grandioso. A arquitetura, superando o circulo das ntenges esparsas, se ergue a altura do espirito pblico passando a exprimir a vontade de urna nago generosa e ativa.

El puente de la Paz. El diseo de los parapetos de hormign pertenece a Isamu Noguchi A ponte da Paz. O escultor Isamou Nogouchi desenhou os parapeitos de cimento

Vista del museo del RecuerdOj desde el Sur O Museu da Recordaco visto do sul

166

l I i > i l l l l i : i o del centro coi M i n i i i m l n , desde el Este ii i'illl'iclo comunitario vinln iln Inste

vi.ihi diil museo, desde I uilimtu ' ' niir .1 in visto do su-

Sala del Recuerdo en Ichinorrrya Este edificio, proyectad__en 1955 y construido aa__1S>57 en IcTTomya, cerca de Magoya, ai igual que'el centro de las Artes en Sogetsu, muestra\la influencia de Le Corbusier y la forma magistral en que Kenzo Tange emple el hormign en sus obras.\EI arquitecto sac muy buen partido de un solar en esquina, muy angosto, cerrando el edificio hacia la calle y abrindolo hacia el jardn con fachadas acristaladas y un balcn en el primer piso. La horizontalidad del conjunto se manifiesta por la subdivisin horizontal de las fachadas orientadas hacia el jardn y por la forma en que las vigas de hormign armado del techo de la sala de la planta baja se han enfatizado en el interior. Aun con dimensiones pequeas, Tange confiri al conjunto un aspecto monumental.

Memorial SOL mi em Ichinomya Este memorial planejado em 1955 e terminado em 1957 em Ichinomya perto de Magoya, mostra, como o Centro de Arte de Sogetsu, a utilizago magistral do cimento no que revela a influencia de Le Corbusier. Kenzo Tange conseguiu efeito com habilidade num terreno exiguo: do lado da ra, o edificio forma um ngulo agudo; as fachadas sao vendadas, enquanto que do lado do jardim elas se abrem, largamente envidracadas: no prmeiro andar um balco amplio alonga-se na fachada. Tambm ali Tange conseguiu dar a um edificio relativamente pequeo um efeito grandioso: o teto do vestbulo do rs-do-cho tem vigas de cimento e a subdivisao horizontal das fachadas para o jardim da urna mpresso de monumentalidade.

Vista general, el Sur

desde

Vista geral do sul

Patio interior; al fondo, el edificio administrativn Patio interno e, no segundo plano o edificio da administragao

168

l'liiiin de la planta lni|ii 1:1000 l'liinla do rs-do-chao I IDIK)

1 2 l I '. ii . u i

I i lirada de automviles Visstbulo Snla de asamMisas VLibulo Corredor ala de espera llulrctcs Aln: acondiciollilllo

14 15 16 17 18 19 20
21

Inhalaciones nliii-.trlcas li'i vicios HiiMiirva I hilada de ser-

22

23

Jardn Hall de entrada Oficinas Archivo de documentos Sala de mquinas Tlex Sala de recepcin Sala de conferencias Cantina y guardarropas para empleados Central telefnica

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Acesso de automveis Vestbulo Sala das assemblias Entrada Corredor Sala de espera W.C. Climatizago Instalaces eltricas Servigo Reserva Entrada de servigo

23

Central telefnica

i i :->\\;\ di! bombas

i i i liiiiulor de la sala iMililnas i Un ihi Sala das As n t l J i l.r.

169

Centro cultural en Nichinan En el ao 1963 se termin la construccin del centro cultural en Nichinan, proyectado un ao antes, en la isla de Kyushu, al sur del Japn. Esta obra corresponde a la etapa de madurez de la obra de Kenzo Tange. Los volmenes oblicuos se interpenetran, creando una composicin formal nica en su gnero. El auditorio que se eleva segn una directriz diagonal, es el mdulo tomado, con algunas variantes, para las construcciones restantes. El espacio exterior y el interior crean una unidad arquitectnica indivisible. E! espacio previsto para las grandes asambleas est precedido por el vestbulo y por otras salas destinadas a usos mltiples. Las superficies interiores y exteriores han sido tratadas con hormign. Los vanos recortados de formas ligeramente curvas, las bocas de ventilacin salientes y los canalones refuerzan an ms el juego volumtrico y la geometra del conjunto.

Centro cultural esa Nlchinan Em 1963 fo terminado o centro cultural de Nlchinan, situado na ilha de Kyoushou, no Japao meridional; o projeto data de 1962. Esta bela construgo um testemunho da poca em que Kenzo Tange ja era senhor de todos os seus recursos, Os volumes oblquos nterpenetram-se, criando espacos novos. A arqultetura ntida e possante, O auditorio, elevando-se de um tragado diagonal, encontra variaces as outras partes do edificio que se projetam pelas mesmas oblquas. Os lugares dispostos num plano inclinado se regem pela inclinagao da cobertura; a correspondencia entre o interior e o exterior completa. Os grandes espacos sao precedidos de foyers e de salas destinadas a mltiplas finalidades. As superficies internas sao uniformemente revestidas de cimento estucado.

170

Vi'iln (lo la entrada ha' ln i'l Norte Vi Jn ila entrada para i > un lo

i i i ih'l conjunto desde I tlmic Vlnln iinftil do norte

171

Seccin 1:800 Corte 1:800 1 y 2 Proscenio 3 Pasillo 4 Escenario 5 Iluminacin 6 Auditorio 7 Cabina de proyeccin Retretes Foyer Jardn interior Sala de conferencias Bicicletas 1 e 2 Bastidores de palco Corredor Palco Guarda das luminarias Auditorio Cabina do operador

8 9 10 11

W.C. Foyer Jardim interno Sala das conferencias 12 Velocpede

Plano de la planta baja 1:800 Planta do rs-do-cho 1:800

Entrada

2 Jardn interior 3 Foyer 4 Retretes 5 Retretes 6 Auditorio 7 Escenario 8 Sala de estar 9 Direccin 10 Sala de

ensayos

' 11 Acceso al escenario i?>. Oficina y sala \ , de estar para el personal nocturno 13 Proscenio 14 Instalaciones elctricas 15 Bicicletas 16 Sala de mquinas 17 Oficina

1- Entrada 2 Jardim interno 3 Foyer


4 W.C. 5 W.C. 6 Auditorio 7 Palco 8 Sala de estar 9 Dirego 10 Salas de 11

12

13 14 15
16 17

repeticoes Entrada do palco

Administraco e sala do pessoal da noite Bastidores do palco Instalages eltricas Velocpede Sala das mqtiinnn Gabinete

172

Vlito en detalle .Ir'iilo o Sur Vl'.lii detalliada


.lo Mil

VI-. ii i iioneral li.-.iln ni Sur Vl-.lii .1 ...... 1

Vista del Jardn desde una ventana del lado sur Vista do jardim, tomada de urna janela do sul

Vista interior del auditorio, decorado por Tokio Shinoda Vista do auditorio, telo pintado por Toko Shinoda

i;.clcdral de Santa Mara en Tokio l.i intlgua catedral catlica de Santa Mara, i'instruida en 1889, fue destruida en 1945, (Inmute la guerra. En 1961, Kenzo Tange gan i'l concurso para la edificacin de un nuevo cilllcio religioso. Esta catedral, con capacidad IMI,I 1500 personas, fue construida entre 1'iiiM y 1964, en colaboracin con Wilhelm 'clilonibs, el arquitecto del arzobispado de (inlom'a, con el ingeniero Yoshikatsu Tsuboi, ,r.r!-,(ir de Tange en muchas de sus obras y i mi d arquitecto Max Lechner, de Zrich. La |il.inl;i del edificio es en cruz, a partir de 1.1 cual se alzan los muros formados por ocho imniholoides hiperblicos, que ascienden '(inii una diagonal. Se abren hacia arriba luiiiKiiido una cruz de luz, que se contina ((Ctlcalmente a lo largo de las cuatro facha-

A catedral de Santa Mara em Tquo Em 1945 a catedral catlica de Santa Maria, datando de 1889, foi danificada pela guerra. Kenzo Tange obteve o primeiro lugar, num concurso feito em 1961. A nova catedral, contendo cerca de 1500 lugares, foi construida de 1963 a 1964, de acord com o arquiteto chefe do arcebispo de Colonia, Wilhelm Schlombs e do engenheiro Yoshikatsou Tsouboi, conselheiro de Tange em numerosas construces. Entre os colaboradores de Tange, preciso citar Max Lechner de Zrich. Decidiu-se dar a esta obra o formato de urna cruz, sobre a qual se erguem as paredes formadas por oito parbolas hiperblicas que se abrem no alto em forma de urna cruz luminosa cujos bracos confinantes a janelas estrellas, se langam de baixo para o alto. Esta

Vlnln m'iroa de la cateiiml, i:nii el campanario


NBMtO

vui.i niMOii, a greja com i iin|i:iii;ir> solado

175

Vista del campanario; a la derecha, la catedral y a la izquierda, la sala de reuniones O campanario; a direita, a catedral; a esquerda, a sala de reunies

Vista general desde el Sur Vista geral do sul

das. A este espacio romboidal se le aadieron otras construcciones secundarias cuyos volmenes rectangulares contrastan con el carcter simblico de la catedral con la que estn comunicadas por caminos y plataformas. El baptisterio y su pila bautismal pertenecen a estas construcciones secundarias. El campanario, exento, tiene una altura de 60 m. El interior ha sido tratado con hormign visto. Las superficies exteriores han sido recubiertas con acero inoxidable; esto produce un fulgor especial, acorde con el carcter religioso de este edificio. Si se compara esta obra con las naves olmpicas de Tokio, construidas en la misma poca, se puede observar la enorme importancia que tiene que la forma y la funcin se adapten racional y coherentemente al programa formulado.

nave romboidal acompanhada de anexos retangulares que contrastam por sua forma com superficies de alguma maneira simblicas em urna igreja. Elas se ligam nave por trmites e plataformas, ha ainda um prtico com as fontes batismais. O campanario separado do conjunto ergue-se a 60 metros. A nave nao tem ornatos: deixou-se o cimento aparente enquanto as superficies exteriores sao revestidas de ac inoxidvel brilhante, o que da particular saliencia a esta catedral. Comparando esta igreja com os pavilhes olmpicos de Tequio, se percebe a importancia das soluces com que se respondem as sugestes dadas.

l'liiiin do situacin 1:1500 I liiliiiila 5 6 7 Campanario Jardn Residencia del arzobispo

Planta da situago 1:1500 1 Igreja 2 Sacrista 3 Casa das misses 4 Informagoes 5 Campanario 6 Jardm 7 Arcebispado
177

2 Naves laterales 3 Baptisterio, pilas bautismales y cripta 4 Conducciones Corte 1:750 1 A nave 2 A nave lateral 3 Prtico, pas batismais e cripta 4 Duelos dos conduites

Vista desde el Noroiiin, a la derecha, el cam panario Vista do noroeste; <li reita, o campanario

Vliii en detalle de la i nlilnrta, desde el Sur Hniiilho da cobertura,


v l ' l l l l do SUl

ui-ii.i u dotalle de la i-u IK iii|>inor de la glei i / iln la cubierta ! i.illm iln parte supeii.n ilii MIH;J:I e do teto
179

El crucero visto desde abajo, iluminacin cenital O transepto visto de baixo, com a iluminago do alto

Vista interior de la nave principal Vista interior da nave principal

180

Monumento a los estudiantes cados iloi.mte la segunda guerra mundial I I Imjar de emplazamiento de este monuiiiiiiitu situado en las proximidades del monln Oinlyama, en la ciudad de Nantan, distrito fin Myogo, en el extremo meridional de la l'iln de Awaji, tiene una superficie de 25 ha. Donde all, las visuales hacia el estrecho de tonillo son de una belleza imponente. Las ii'i<x:l;iciones estudiantiles se pusieron al lionli! del proyecto, de acuerdo con el Minisli'ilo de Sanidad y la asistencia de la preInclurii de Hyogo, realizndose el proyecto. Adnnis de las fiestas conmemorativas deban n'iill/arse conferencias estudiantiles y connio.'ios por la paz. La torre de 25 m de altura > ' . d smbolo de este conjunto. En sus ceri niiliis se hallan las salas de exposiciones, de i iinlcrencias y un comedor. Junto a la parte oililloada hay una gran plaza a modo de mar1:11 pura la torre. La plaza y los edificios estn i uinuiiicados por una va peatonal. Al pie de n-.l:i lorre arde la llama eterna, en homenaje u Id cados.

Monumento aos estudantes morios durante a segunda guerra mundial Um espago de 25 ha foi escolhido, perto do Monte Omiyama, na cidade de Nantan situada na Prefeitura de Hyogo, no promontorio meridional da ilha de Awaji. Este lugar beneficiado por urna vista esplndida no estreito de Narouto. A Associago do Auxilio Mutuo dos Estudantes se pos a frente do movimento de entendimentos com o Ministerio da Sade Pblica e a Prefeitura de Hyogo. Um projeto de construgo foi feito. Alm das cerimonias comemorativas pelos mortos, haver conferencias para os estudantes, reunies pela paz, etc. O memorial fixado na torre de 25 m; haver; anda, urna sala de exposigo, salas de conferencias e um sala de refeiges.

ila area del monumento

Vista area do monumento

181

Planta 1:4000 A B 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Planta a nivel de la plaza Plano de [a planta Torre del recuerdo Acceso a la torre Plaza Saln de t Recepcin Sala de exposiciones Sala de espera Pequea sala de conferencias Sala de conferencias Aparcamiento Acceso a las instalaciones A Planta do nivel da praca B Planta do rsdo-cho 1 Torre do Memorial 2 Passagem para a Torre 3 Praga 4 Salao de cha 5 Recepgao 6 Sala de exposigo 7 Sala de espera 8 Pequea sala de conferencias 9 Grande sala de conferencias Praga de estacionamento Subida as

El monumento O monumento
182

Templo y bosque sagrado del lugar da nacimiento de Buda, Lumbini, Nepal A fines del ao 1969, U. Thant encomend a Tange la elaboracin de un plan general. En In primavera de 1972 se haban fijado los lincamientos bsicos. El Gobierno de Nepal, lunto con la Nihon Koei y Co (Japn) se informaron en el lugar sobre los condicionantos geogrficos, botnicos, hidrolgicos y sobre otros aspectos, como por ejemplo, e! valor arqueolgico de la regin. Basado en nstas informaciones, a fines de 1974 Tange ultim los detalles de este proyecto.

Templo e Jardim sagrado do lugar do nascimento de Buda, Lumbini, Nepal No fim de 1969, Tange foi encarregado por M. U. Thant de elaborar um plano geral. Na primavera de 1972, as grandes linhas estavam esbocadas. O governo de Nepal, de acord com a Sociedade Nihon Koei e Ci (do Japo) fez urna sondagem na praga quanto as condices geogrficas, botnicas, hidrolgicas e quanto aos recursos gerais e igualmente quanto aos dados arqueolgicos. Fortalecido por tais ndicaces, Tange ps-se em aco fixando os detalhes do plano pete fim de 1974.

Vlln itrtroa de la mai|ini|ii, dosde el Sur Vlnln urtroa da maqueta,

183

A B 1 2 3 4 5 6 ' 7 8 A B 1 2 3 4 5 6 7 8
184

Atrio del templo Bosque Sagrado Edificio principal de Lumbini Jardn botnico Almacn Edificio para la cultura Plaza de Lumbini Zona del templo Zona sagrada Torre de Asoka Adro do Templo Jardim Sagrado Edificio Central de Lumbini Jardim Botnico Campo Casa da Cultura Praga de Lumbini Zona do Templo Zona Sagrada Torre de Asoka

Urbanismo

Urbanismo

l'lim para Tokio Introduccin 1 1 plun para la reordenacin y ampliacin de l,i nnpital japonesa, publicado en 1960, es la nliiii ms importante de Kenzo Tange. Las i;iiMi:(pcones desarrolladas hasta el momento liniron descartadas y dejadas de lado y sus iiiinvos conceptos influyeron en todas las reall/ndnnes posteriores. Simultneamente, TanU" lov el planeamiento urbano internacioii, il ;i un nivel superior, ya que por vez priitini'it se tom como base y como punto de imillda a una ciudad con una poblacin de MUS de diez millones de habitantes. Hasta ni ululo XX, el crecimiento de la ciudad se iinill/ en todas las direcciones a partir de un iiiuiloo, ms all de sus lmites. Tange busc mili solucin nueva, una concepcin que contiiiii|ilra la modificacin progresiva de la i i mi: id. // i/i' In i/i' i 'atado de una dudad de diez millones habitantes Importancia de su existencia y la necesidad ;;(/ crecimiento

Um plano para Tequio Introducao O plano, publicado em 1960 para a reorganizago e extenso da capital do Japo, merece destaque na obra de Kenzo Tange. Nele se resumen todas as pesquisas, sobre o assunto, que as idias anteriores acumularam e as conceituages novas prepararam, para as obras futuras. Tange situou o urbanismo num plano superior; com efeito a primeira vez que urna cidade, de mais de 10 milhes de habitantes, foi estudada sob tais perspectivas. At o sculo XX a cidade crescera em todas as direges, a partir de um ncleo, superando os limites previsveis. Kenzo Tange procurou nao so engrandecer a cidade como modificar aos poucos sua natureza. A natureza de urna cidade de 10 milhoes de habitantes. Significacao de sua existencia e necessidade de seu crescimento Os progressos culturis e a expanso econmica do scuio XX provocaram em diversos pontos do mundo a aparico de grandes cidades, de mais de 10 milhes de habitantes. Esse desenvolvimento, longe de ser anormal, deriva do fato -de que essas cidades sao indispensveis para assumir funces vitis sociedade contempornea. A revolugao tecnolgica provocou transformages decisivas. Os progressos econmicos aceleraram a passagem dos homens e dos capitais, do setor primario ao setor secundario e, deste, ao setor terciario. A cidade satlite consegua responder as necessidades resultantes da passagem dos homens, do setor primario ao setor secundario. A concentrago da populago industrial, no meio urbano, trouxe o aparecimento dos casebres e a deteriorizago das condiges do trabalho. As cidades de 10 milhes de habitantes apareceram com a transladago da populagao para o setor terciario. No Japo, onde a modernizagSo da

I im progresos culturales y la expansin ecoiiiniili:;) durante el siglo XX han motivado, mi diversas partes del mundo, la aparicin de i linliitlcs de ms de diez millones de habiInutns. Este desarrollo es normal y necesario, vit i|iio estas ciudades deben cumplir las funi limos que la sociedad actual impone. La revi ilucin tecnolgica y el progreso econmii u iiculeran el pasaje tanto de los hombres ..... ni del capital, desde las industrias primarla* a las terciarias pasando por las secunilmlus. El concepto de la ciudad satlite surge i linio solucin al problema ocasionado por el IIIIMO do los hombres del sector primario al nrundarlo. A consecuencia de la conceniniclnn de poblacin industrial en ciertos seclornB se crearon suburbios mseros al tiemIHI qun se deterioraban las condiciones de linlinjo. Las ciudades de diez millones de ha-

185

Mi|iii!la de conjunto / Maqueta do conjunto

187

va frrea [proyecto del grupo de Kenzo Tange) Va rpida [proyecto del gobierno municipal] Va rpida [proyecto del grupo de Kenzo Tange) M etro [proyecto del gobierno municipal] Monorral [proyecto del grupo de Kenzo Tange)

Estradas de ferro, projeto do grupo Kenzo Tange Vias expressas, plano municipal Vias expressas. do projeto do grupo Kenzo Tange Metro, plano da administracao municipal Monovia, projeto do grupo Kenzo Tange

hitantes se formaron por el desplazamiento de la poblacin a la industria terciaria. En el Japn, a donde el progreso y la modernizacin industrial llegaron tardamente, comparado con otros lugares del mundo, a principios del siglo el porcentaje de la poblacin ocupada en los sectores primario, secundario y terciario era del 72 %, 13 % y 15 %, respectivamente. En esta poca, la poblacin de Tokio era de 1 400 000 habitantes. En los aos siguientes, el paso a los sectores secundario y terciario se produjo en forma simultnea. De este modo, la poblacin urbana creci hasta alcanzar en 1960 los 9 670 000 habitantes. Tokio es, bsicamente, una organizacin central gigantesca cuyo objetivo es el de influir en todos los mbitos de la vida japonesa, producir valores, crear deas y asegurar las relaciones con el resto del mundo. La estructura fsica de Tokio. Las limitaciones y contradicciones de la estructura radial centrpeta Las comunicaciones son el factor decisivo que le confiere vida orgnica a esa gran organizacin que es Tokio. Es un complejo que se mantiene unido merced a un sistema de comunicaciones. Estas funciones tienden a un contacto recproco cada vez ms estrecho, por lo que finalmente han sido atradas por el ncleo de la ciudad, en donde se cre el centro de comunicacin. Simultneamente, la poblacin que ejerce tales funciones tiende a diseminarse en el extrarradio en su bsqueda de solares y viviendas ms econmicas. De esta manera, la ciudad se va conformando radial y centrpetamente. Esta tendencia fue estimulada, adems, por la construccin de barrios residenciales municipales. El transporte es la base principal en una ciudad

industria chegou, mais tarde do que em outras regios, a populago ocupada na fase primaria, deixou que a secundaria e a terciaria representassem, apenas, respectivamente, 72%, 13% e 15% no principio do sculo XX. Nessa poca a populaco de Tquio era de um milho e um quarto de habitantes. No perodo que segu, a passagem para a fase secundaria e para a terciaria, efetuando-se simultneamente, elevou, em 1960, a populaco para 9,67 milhoes. Tquio , fundamentalmente, urna organizaco central de primeira importancia, cuja funco a de dirigir a vida japonesa, de produzir valores e de criar idias que assegurem a ligago com o resto do mundo. A estrutura fsica de Tquio. Limites e contradicoes da estrutura radial centrpeta As comunicacoes sao o fator que confere a Tquio sua vida orgnica. E, no entanto, um complexo mal servido pelas comunicacoes. Os meios tcnicos de comunicages, nos seus progressos, mostraram aos homens a necessidade de promoverem comunicages diretas. As funces agrupadas em Tquio pesquisam ligages recprocas mais estreitas, de onde a tendencia de agruparem-nas no centro da cidade. Concurrentemente, a populago que assume as funges concernentes, procurando terrenos baratos, espalha-se pelo.s suburbios. Assim, esse movimento veio a acentuar-se no quadro das cidades satlites. Os transportes, gragas aos quais as comunicages diretas se tornam possveis, constituem o fundamento fsico das cidades de 10 milhoes de habitantes. E a mobilidade que da ~a sistematizago aberta da cidade, sua vida orgnica. Atualmente, 1,2 milhes de

188

1
'i
\
4

t,
n /

1 u

Nuova estacin nn Tokio l'uiirto de Tokio i mitro de la ciuilnd /orn edificios mlinlnlstrativos /mu residencial nnliro el mar 1 mhtircadero Ni u iva lnea de loknldo Autopista subteii Anua Auropuerto interiuii:liinul Haneda Aoropuorto nacioRtl

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Zona industrial Keiyo Zona industrial Kisarazu Zona industrial Keihin Harumi Giniza Palacio imperial Ichigaya Veno Ikebukuro Shinjuku Shibuya

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Nova estago de Tquio Porto de Tquio Centro cvico Zona de edificios administrativos Zona de habitago, junto ao mar Cais Nova linha Tokado, auto estrada subterrnea Aeroporto internacional de Haneda Aeroporto para as linhas inter-

10 Zona industrial Keiyo 11 Zona industrial Kisarazou 12 Zona industrial Keihin 13 Haroumi 14 Gonza 15 Hotel Imperial Palace 16 Ichigaya 17 Ueno 18 Ikeboukouro 19 Shinjoukou 20 Shibouya

189

de diez millones de habitantes. La movilidad es la que confiere vida orgnica a la organizacin abierta de la ciudad. Actualmente, una poblacin de 1200000 personas acude a su trabajo diariamente a los tres barrios centrales de Tokio. Si a esta cifra se le suman las personas que circulan diariamente por el centro de la ciudad, se obtiene una cantidad no menor a dos millones y medio. La funcin esencial de una ciudad de diez millones de habitantes no es la de producir bienes sola-

passageiros dirigem-se, diariamente, para o centro de Tequio. Se acrescentarem as demais pessoas que procuram urna comunicago direta, o nmero de passageiros que, diariamente, se concentram, atinge a pelo mnimo 2,5 milhes. A funco essencial de urna cidade de 10 milhSes nao a de produzir bens. No interesse do desenvolvimento econmico e cultural, Tquio deve ser um centro de decisoes, cumprindo mltiplas funces despercebidas. O sistema de trans-

-rr-*
A
__.

=1

pj
_ C

^
7

:^-4

Seccin de la nterseccin de las circulaciones 1 3." nivel de la circulacin 2 2." nivel de la circulacin con monorral

3 4 5 6 7 8

1." nivel de la circulacin Desembocadura de la calle Cruce del Metro Metro Aparcamiento Nivel del centro comercial

Corte dos circulantes 3." nivel de trafico 2 2." nivel de trfico com a monovia 3 1." nivel de trfico 1

4 Jungo da estrada 5 Bifurcaco do me5 Metro 7 Estacionamento g Nivel do centro de compras


tro

Y^'x ,',,\

] 1
1 1 Ji^;--JA .

P^QPNlCli7vrH Til
W^T***\_^X^=T^\_-^2V''i=*rT:3C"

ly--.

Qcpnpnilitt pncpaq
f~
--.J 1, j .yl----] I-.JA

i i 'i '.-i 'i


]

|
Y"-"""r-t1"1}

1 - 1f a a L . J e i ^ - , U

, \^
10

V *' '1* ' ' '


2.' zona de la baha Puerto de Tokio, 3." zona de la baha Distrito gubernamental en la 4." zona de la baha Distrito administrativo en la 5.a zona de la baha Distrito comercial y hotelero de la 6.a zona de la baha Distrito administrativo en la 7.a zona de la baha Barrio recreativo en la 8.a zona de la baha Kisarazu Disposigo do eixo da zona coletiva 1 Ikeboukouro 2 Ligago a linha de Chouo 3 Gare de Tquio, ligago a linha de Keihin 4 Tsoukiji 5 Zona dos escri-trios 6 Haroumi 7 Primeira zona da baa, edificios administrativos 8 Novo trem Tokado, rota subterrnea conduzindo a Keyo e Keihin 9 Nova estago de Tquio na 2.a zona da baa 10 11 12 13 Porto de Tquio da 3.a zona da baa Quarteiro governamental da 4.a zona da baa Quarteiro administrativo da 5.a zona da baa Quarteiro comercial e hoteleiro da 6.' zona da baa Quarteiro administrativo da 7. zona da baa Quarteiro de di vertimento da u." zona da baa Kisarazou

Estructura del eje comunal 1 Ikebukuro 2 Conexin con la lnea de Chuo 3 Estacin de Tokio conexin con la lnea de Kelhin

11 12 13

4 Tsukiji 5 Zona administrativa 6 Harumi 7 Edificio de oficinas en la 1." zona de la baha 8 Nueva lnea Tokaido, carretera subterrnea que conduce a Keiyo y Keihin 9 Nueva estacin de Tokio en la
190

14 15 16

14
15 16

Minute. En inters del desarrollo econmico y cultural se hace necesario que Tokio funciono como un centro de decisiones que realli:i! numerosas tareas aparentemente nvisililii.s. El sistema de la circulacin radial y oniitn'peta es el reflejo de ia sociedad cerrada i|n la Edad Media. La solucin debe enconliiir.so en un sistema distinto. El automvil liu modificado por completo la relacin entre ll calle y los edificios. Por lo pronto, es inillH|)cnsable la separacin entre la circulacin iln peatones y los automviles. Deben consliulr.'its calles y autopistas de uso especfico l mi a los vehculos. La relacin entre estas iiuiivas calles y los edificios difiere por complnlo de la que exista en el pasado. l<i' !i estructure radial a la estructura lineal. Un,i propuesta de transporte cclico I n la poca en que las ciudades se formaban mi lomo a una plaza central y sus habitantes vlvliin dentro de los lmites urbanos, la plaza i "iilral era el ncleo de las comunicaciones. I i (iLodral, el castillo y el ayuntamiento ' i . i n los pilares y el smbolo de la vida ur1'i MI,I. En la actualidad, las comunicaciones IIMII liberado los lazos de la organizacin iiHimli y hasta han modificado la estructura il" lii sociedad. Esta movilidad, ms la aflueni ln ljiular de personas, provocan los atascos Mii' padecen las grandes ciudades. El centro ilnlin .sor reemplazado por otro concepto linmiilo en un eje comunal. Se cambia la esIriinlurii cerrada por una organizacin abierta MU' MI podr desarrollar a lo largo de un niniKiii lineal. As como el proceso de proilm 'Ion de las fbricas modernas se ha iniii'ilormado paulatinamente en el movimienIn llnoiil de las cintas sin fin, las distintas linn lonus de la ciudad podran ser distribuiilim u lo largo de una lnea, en la que las i iiitiiinioaciones actuaran como un vnculo que 'MI iliiplnzara rpidamente desde un extremo ni iilin. Para este eje de comunicaciones se lu piMisado en un sistema de transporte c' lli n l,n red de calles que existe en la aciiiiilhliid no es apta para una afluencia de i lu u n sois millones de personas. Esta difiiiillml quedara superada con un sistema ci ll' u iln tros niveles, en el que se crucen vnilmi <|D los anillos que lo componen. En ' inln iinlllo, la circulacin posee sentido Union, nn tiinto que en los dos anillos vecinos i mi'.na se produce en sentido contrario; 'I" lu modo que en el punto de interseccin I" 'l'i'i nnlllos la circulacin de ambos se !' |il.n:ii IMI el mismo sentido. Este tipo de i ll" pnilria absorber una circulacin diez

porte radial e centrpeto o reflexo da sociedade fechada da Idade Media. Em consequncia, um novo sistema de transportes necessrio. O automvel modificou as relaces entre a arquitetura e as estradas. Em primeiro lugar, necessrio separar os pedestres e os veculos, criando estradas e ras para uso exclusivo dos automveis. Estas novas estradas dao origem a relages totalmente diferentes entre os edificios e as ras. Da estrutura radial a estrutura linear. Urna proposicao de transportes cclicos Na poca em que as cidades se desenvolviam en torno da praga central e, em que, as pessoas viviam dentro dos limites das sociedades regionais, a praga era o ncleo das comunicagoes. A catedral, o castelo e a prefeitura eram tanto os locis espirituais como os smbolos da vida urbana. Hoje, as comunicagoes libertaram a cidade dos liames de organizaco fechada e determinaran! profundas modificagoes da sociedade. As comunicagoes e as migraces diarias provocaram o caos das grandes cidades. O centro cvico ser substituido por um novo conceito, o eixo cvico, organizaco aberta permitindo o desenvolvimento linear, A evolugao e o crescimento de organizaco vivos indicam que o desenvolvimento deve passar do estgio radial ao estgio linear. O processo de produgo, as usinas modernas, converteu-se gradualmente, em movimento linear; a produgo em serie interveio. Da mesma forma, as diversas funces de urna grande cidade podem ser distribuidas ao longe de um eixo, ligadas por comunicages que aceleram, reduzindo o lempo de produgo. Pode-se imaginar, para este eixo cvico, um sistema de transportes cclicos. O sistema das estradas atuais nao pode, em caso algum, resistir presso de 2,5 milhes que passaro, mais tarde a 5 ou 6 milhes. So o sistema cclico em tres nveis superara esta dificuldade, adotando a serie de ligaces superpostas. Em cada ligago, a circulago se faz num nico sentido, desde que ela tenha sentido inverso as duas ligages vizinhas, de forma que, no ponto de ntersecgao, a circulagao as duas ligagoes se faga no mesmo sentido. Esse sistema permitira satisfazer a um trfico dez ou mesmo trinta vezes mais intenso ao que poderiam permitir as estradas atuais. E natural que se o exo tem sua origem no centro, a ligago deve ser mantda entre o centro e a organizago deve ser mantida entre o centro e a organizaco liner. O melhor prolongamento do eixo est na dirego da

191

y hasta treinta veces mayor que la que absorben las autopistas actuales. Es evidente que el eje comunal debe comenzar en el centro actual de la ciudad. La ciudad de Tokio es apta para este tipo de desarrollo lineal. El litoral de Tokio ha sido inutilizado por la proliferacin de fbricas y edificios industriales. Con la solucin que proponemos se convertira nuevamente en una ciudad martima. La unificacin orgnica de la ciudad, del sistema de transportes y de su arquitectura. Propuesta para unificar el ncleo y los pilotes La propuesta innovadora para solucionar el problema de la circulacin fue la creacin de un sistema de pilotes, una forma de ganar

baa de Tquio. Desde que o litoral foi absorvido pela industria, a cidade se converteu em cidade martima. Uniiicafac da cidade, do sistema de transportes e da arquieiura. Proposiyao da unificacao do centro e dos pilotis Os problemas da circulago foram resolvidos, pelos pioneros, criando pilotis que deixam livre o nivel do solo para que sirva d ligaco entre os diversos espagos. Nos achamos conveniente unir os pilotis aos transportes cclicos. A menor unidade tornar-se-a um quadrado de 1 km de lado. Edificios administrativos de 10 a 20 andares se apoiaram sobre pilotis; sua altura seria de 150 a 200 m. O espago livre sob os edificios seria de 40 m de altura e o vo, de 200 m; tais

El eje comunal; al fondo, a la derecha, la zonn residencial O eixo da zona coletlva, no fundo, diroltn: as habitacoes
192

.ii|irilli:ie dejando libre el nivel del suelo. Los pille*:: haran de vnculo entre los espacios n'.iilo:;. La menor unidad de este sistema ili> iniii:;porte es un cuadrado de un kilmeIMI id: longitud por lado. Los edificios de ofi' ln.i1. <li) 10 y hasta 20 pisos son soportados l'i nucios verticales, cuya altura oscila Mili' lo.n 150 y los 250 m. La altura libre entre I nlviil del suelo hasta el arranque del edli. lu i",; de alrededor de 40 m, el espacio "iih i' lo:; ncleos, de 200 m. Las estructuras, i'"i i:iiii:l(|iiiente, tendran una escala y un iiiilnimmlnnto espacial compatibles con el flujo ul.ilili' de: vehculos. Estos ncleos no aciiinii cuino soportes de los edificios solaiiii'iili', sino que, adems, funcionan corno 'ii.il.r. de circulacin. Este tipo de arquitecIIM.I IIIIIMI: ;;or considerado como el desan M||H do los sistemas de ncleo y pilotes, ii'lii .ilion a nivel urbano. 'iiiiiiliii'lnn ii un, i/ui' ii: 1 1, i v I i . 'inl/iiiit! ilt: un ordenamiento espacial .'.<.',') o reflejo de una sociedad mu organizacin de la ciudad movimiento

El eje comunal, con la autopista y las zonas residenciales O eixo da zona coletiva com as vas expressas e as habitages estruturas seriam, assim, compatveis com o fluxo varivel dos autos. A restauracao da ordem espacial na cidade. Urna nova ordem espacial refletindo a sociedade abena e a organlzacao flutuante da cidade A rapidez e a densidade do trfico exigiro, sem dvida, edificios: de urna parte as estruturas importantes, de longa durago, de outra parte, as estruturas que pelos objetivos secundarios, seriam de curta durago, em consequencia do uso diario. Ha entre os dois urna distingao em continua alternago, mas seria preciso lig-los, criando urna ordem urbana nova. Se se tratar de zonas residenciis, preciso realizar um conjunto dinSmico no qual haveria urna ordem progressiva: da casa a quadra de jogo, ao jardim pblico e ao centro de divertimentos e de esportes; do jardim de infancia a escola primaria, a
193

ii iliiiln iiltfinn, el fluir permanente y la ve' iil.nl il"l In'msllo actual originarn la cons-

truccin de edificios de proporciones mucho mayores, en los que se habr perdido la escala humana. Existen dos extremos cuya distancia entre s aumenta cada da ms: de un lado estn las estructuras importantes de larga duracin y que, a pesar de limitar la eleccin individual, determinan el sistema de la poca en que han sido construidos; de otro'lado, los pequeos objetos de uso diario. El problema con el que nos enfrentamos es el de crear un nexo orgnico entre estos dos extremos. En lo que respecta a las zonas residenciales, es necesaria la creacin de un conjunto dinmico en el que exista un orden progresivo desde la vivienda al lugar de Juegos para los nios, a la zona pblica y a los centros recreativos y deportivos; de la escuela infantil a la escuela primaria, media y a las otras instituciones educativas y sociales; de las zonas de aparcamiento a las calles y a las autopistas de gran circulacin. Las zonas destinadas a viviendas, construidas a lo largo de la baha, sobre plataformas artificiales, se caracterizan por una distribucin vertical de los espacios. Las zonas ms alejadas de la baha tienden a la organizacin horizontal. Plan para Tokio, 1960 Una propuesta para la modificacin de estructuras No se puede limitar el crecimiento urbano. Esto significara desconocer la tendencia natural que ha existido a lo largo de la historia. Sin embargo, es posible encauzar a esa enorme masa humana en crecimiento, que ha causado la confusin actual, por otros carriles, con una nueva estructuracin que se adece a las necesidades del siglo XX. En el ao 1960, la poblacin de Tokio, comprendida en un radio de 50 km, ascenda a 18000000 de habitantes, de los cuales 15000000 correspondan a la poblacin urbana. En 1980, la poblacin urbana ser de 25 000 000 y se prev un aumento de esta cifra para finales de siglo, hasta alcanzar como mnimo los 35 000 000 de habitantes. Los objetivos del nuevo planeamiento urbano son los siguientes: 1." Pasar de un sistema radial centrpeto a un sistema de desarrollo lineal. 2 Arbitrar los medios para unificar orgnicamente la estructura de la ciudad, el sistema de transporte y la arquitectura urbana. 3. Elaborar un nuevo ordenamiento espacial urbano que refleje la organizacin abierta y la movilidad espontnea de la sociedad actual.
194

escola secundaria e as demais instituiges escolares e saciis; das pracas de estacionamentos as estradas de circulago. As zonas residencias, situadas na baa sobre plataformas, sao caracterizadas pela distribuico vertical desses espagos. desde que as zonas situadas, sobre terrenos, sao de distribuigo horizontal. Plano para Tequio 1960 Proposicao de rnodrficacao das estruturas impossvel impedir o crescimento pois isso seria ir ao encontr duma tendencia invencvel. Em 1960, a regiao de Tquio abrangida em um raio de 50 km, contava com 18 mIhoes de habitantes, dos quais 15 milhes da populaco urbana. Em 1980 a populaco urbana ser de 25 milhes e, para o fim do sculo, de 35 milhes. Os objetivos tornam-se os seguintes: 1. Passar do sistema radial centrpeto a um sistema de desenvolvimento linear. 2. Procurar, nos meios de unificar orgnicamente, a estrutura da cidade, o sistema dos transportes e a arquitetura urbana. 3. Procurar urna ordem espacial urbana, refletindo a organizaco aberta e a mobilidade espontanea da_ sociedade contempornea. 1. O eixo cvico O eixo, cuja origem ser o centro atual, estender-se- progressivamente, cima da baa de Tquio. Prmeira etapa: a construco de urna unidade de transporte cclico cima do centro atual. Os pontos de cruzamento tocariam o solo, desde que as autoestradas estariam situadas 40 m cima do nivel do solo e 50 m cima da baa. O meio de transporte comum seria a monovia. Presume-se que den tro de 20 anos cerca de 5 milhes de pesso;u; se deslocaro ao longo do eixo grapas aos diversos meios de transportes. O sistema cclico estar perfeitamente adaptvel a CKMI vglume como um sistema gigante de transporte para as pessoas. Ele unificar o sistema urbano, as vias de comunicaco e a ir quitetura. Ser estabelecida urna hierarqula de sistemas de velocidades, desde a estniln de grande circulaco a estrada secundrin o aos caminhos de pedestres. No estgio fliuil, o eixo compreender 23 anis onde poderiin estacionar 920000 autos. E desde que coren de 2,5 milhes de pessoas trabalharo nn longo do eixo, os edificios administrativo;) <ln cada anel devero abrigar parte de 100 00(1 pessoas em media, o que significa que o.'. edificios exigiro 3 milhes de m2. O <>;|>IH,:M

del eje comunal 1:6000

Corte sobre o eixo da zona coletiva 1:6000

l'liiiiln dnl eje comunal 1:6000 .'un.i ndmlnstratlva i mu comercial, vertical i A|imcniMontos i l'l.i/a ' < iiiinliira i. hiloiMsor.ln de las carreteras i

Planta do eixo da zona coletiva 1:6000 1 2 3 4 5 6 Zona administrativa Lojas superpostas Estacionamento Esplanada Estrada Transentes
195

1. El eje comuna! Este eje comunal, cuyo origen ser el centro metropolitano actual, se extender progresivamente a lo largo de la baha de Tokio. La primera etapa en la realizacin de este eje comunal consiste en la construccin del primer eslabn de este sistema de transporte cclico por encima del centro actual. Los primeros puntos de interseccin se encontraran a nivel del suelo, en tanto que el resto de la autopista suspendida se elevara 40 m sobre este nivel y 50 m con respecto a la baha. Para el transporte pblico masivo se ha propuesto un monorral. Este eje funcionar como una inmensa cinta sin fin que transportar la gran cantidad de gente que llega diariamente a la ciudad. Este sistema de transporte cclico unificar el sistema urbano con las vas de comunicacin y con la arquitectura: desde la autopista a las zonas de aparcamiento, y desde all a los edificios. As, se establecer una jerarqua de velocidades desde la avenida de gran circulacin a las calles secundarias y hasta las calles para peatones. Una vez que este eje est terminado habr capacidad para que aparquen 920000 coches. Debido a que unos dos millones y medio de personas trabajarn a lo largo de este eje, en cada anillo debern existir edificios administrativos con una capacidad promedio de 100000 plazas de trabajo. Esto implica la necesidad de una superficie de casi 3 000 000 m2 destinados a edificios. Esta solucin permitir reemplazar al antiguo sistema de zonas por un planeamiento espacial organizado. El plan contempla la construccin de zonas comerciales, auditorios y edificios similares en cada mdulo del eje a la misma escala que la actual. Tambin existirn calles para peatones, as como plazas de distinto tamao para que se puedan realizar reuniones. 2. Zonas residenciales El sistema de transportes cclico permitir el desarrollo de calles paralelas ligadas perpendicularmente al eje, que conducirn a las zonas residenciales. Otro sistema de calles paralelas se extender a partir del eje. Tendrn sentido nico; los coches que se dirijan al eje utilizarn una calle, en tanto que los que se dirijan en sentido contrario habrn de usar la calle siguiente. Las funciones de produccin terciarias se distribuirn a lo largo del eje, vinculadas a las de consumo y produccin a travs del eje y de las calles perpendiculares. Parte de las zonas residenciales se construirn sobre el terreno en

arquitetural ser definido segundo as necessidades como espaco livre e ncleos reguados. Os mtodos de regularizagao por zonas esto superados e substituidos por urna regularizago organizada. As lojas, auditorios, etc., planejados na mesma escala que a de hoje, sero distribuidos ao redor da unidade. Encontrar-se-o ai pequeas ras e pragas reservadas aos pedestres. 2. Zonas residenciis

O sistema de transportes cclicos trar o desenvolvimento de ras paralelas ligadas perpendicularmente ao eixo e estende-se para as zonas residenciis. Urna rede de ras paralelas estender-se-, a partir do eixo. Elas tero um nico sentido. As funcoes terciarias de produco sero fixadas, ao longo do eixo, e as funcoes de consumo e de produgo estaro ligadas as funcoes terciarias pelo prprio eixo e pelas ras paralelas. Urna parte do solo das zonas residenciis ser obtida pelo transporte de areia, pelos mesmos mtodos usados as principis empresas de terraplanagem. FundagSes de cimento, suportando grandes plataformas, sero descidas ao fundo do mar, nos lugares em que pela extraco de areia se adelgagou a carnada do fundo. Cada terceiro nivel ser feito de plataformas de cimento estendidas de lado a lado e servindo para alojar os conduites de gas, de agua e de eletricidade. 3. Os transportes interurbanos e internacionais

Alm da construcao de urna nova estaco central, ser necessrio construir urna estaco na baa a fim de criar urna ligago com a iinha do Tokaido por meio de um metro. OLtras linhas de metro ligaro a estago. Um porto para paquetes e um aeroporto internacional sero igualmente necessrios. A nov;\ estaco e o porto devem estar unidos entre si. 4. As zonas industriis A "criago, por acrescimo de trra, de zon;i;; industriis deve realizar-se no quadro de un plano de conjunto. O acondicionamento do duas zonas avanca rpidamente, mas sem plano geral. Urna nova rede de transporto!! se impe para essas regies industriis v;i lendo-nos da necessidade de urna reorgoni Las zonas residenciales; al fondo, a la dcro cha, el eje comunal y la va rpida As habitages; direita, em segundo plano o eixo da zona coletiva com a va expresnn

196

Seccin de las zonas residenciales

Corte dos quarteires de habitago

Planta de las zonas residenciales 1 Viviendas 2 Instalaciones pblicas y zona recreativa 3 Plaza y escuela infantil 4 Escuela 5 Centro comercial 6 Aparcamiento 7 Estacin de monorral 8 Carretera
198

Planta dos quarteires residenciis 1 Quarteiro de habitago 2 Jardim pblico e zona recreativa 3 Jardim de Infancia 4 Escola 5 Centro de compras 6 Estacionamento 7 Estaco da monovia 8 Estrada

tunto que otra parte se organizar sobre plaliilormas soportadas por pilotes hincados en ni fondo del mar. Parte de] suelo destinado viviendas se ganar al mar mediante el mtodo del vertido de arena por bombeo. Cada mu de los puntos de apoyo podr soportar vmlns plataformas artificiales. Cada tercer nlvol est formado por plataformas de hormiili'ui on todo su ancho, en el que se hallan IHII conducciones de gas, agua y electricidad. i II transporte interurbano e internacional

zago da circulago entre Tquio e Yokoama pelas dificuldades que ai se apresentam. As ras industriis nao devem, como ocorre atualmente, penetrar no centro. 5. A renovago das zonas urbanas atuais O processo de renovago urbano supe a substituicao da estrutura centrpeta por urna estrutura linear. O desenvolvimento, cima do mar, e a renovaco das zonas existentes traro o beneficio de um estmulo recproco. Programa de construgo. Um mtodo de transformacao da energa destrutiva em energa construtiva Em razo dos pregos excessivos dos terrenos prprios para habitaces, as casas se espalhan cada vez mais pelos suburbios. A construgo de urna nova estrutura urbana comegar pela construgo de urna rede de transportes cclicos. O nico meio de salvar Tquio o de modificar sua estrutura de base. Isto significa que, nos 20 anos prximos, os investimentos que se faro em Tquio sobre construges sero de 30 000 bilhes de yens (83 milhes de dlares). O plano financeiro apresenta-se da seguinte maneira: 1. Construgo da rede de transportes cclicos: 4 bilhes Y. 2. Construgo da nova estago de Tquio, de linhas de metro e de outras vas de comunicago: 1 bilhes Y. 3. Renovaco da rea metropolitana aual: 3,5 bilhes Y. 4. Construgo de vas radiis paralelas e de plataformas para os setores residenciis cima da baa: 4,5 bilhes Y. 5. Total intermediario (1-4): 13 bilhes Y. 6. Receita da venda de terrenos criados ao longo do eixo: 7,5 bilhes Y. 7. Receita da venda de espagos residenciis cima da baa: 1,5 bilhes Y. 8. Total intermediario (6-7): 9 bilhes Y. 9. Diferenga entre 5 e 8: 4 bilhes Y. Calculados para vinte anos, os investimentos necessarios para o plano e outros trabalhos, atingiriam cerca de 30 bilhes de yens, soma essa que de qualquer maneira deve ser investida. Poder-se-ia indagar sobre as possibilidades tcnicas necessrias para o plano. Os progressos efetuados aps cinquenta anos no dominio das construgoes nao sao considerveis. Os edificios construidos hoje poderiam ser construidos da mesma forma, ha cinco decenios. Efetivamente, desde essa poca, ja era possvel construir arranha-cus
199

Ailmiiris de una nueva estacin central habr i|iin construir una nueva estacin sobre la luihlti, para conectarla con la lnea Tokaido |i'ii medio de un Metro. Otras lneas de Mi'lm unirn esta estacin de ferrocarril con l u di'iiiMs lneas. Debern construirse, adeniii'i, un puerto para buques de pasajeros y u'ininierto. Esta nueva estacin podra ii'il.ir unida al puerto. i I .r; /onas industriales

i u iiiiiiiinolrj de tierras al mar destinada a las r. industriales debe realizarse en el mar II iln un plan de conjunto. El proceso de untliln di: tierra avanza rpidamente, pero lii'ilnco a ningn plan general. Para estas 'i ilulx! crearse una nueva red de transi'iuii". y;i <|iie las congestiones de trnsito 'Mi" ." producen en Tokio y Yokohama as lo n>i|iiiiiii<ii. l.as vas industriales no deben ni,u .Unidamente comunicadas con el cenIHI ilii l,i ciudad. 'i l i I plitn pura la zona urbana existente

hiil tilructura centrpeta deber ser i|iln/iiil;i |)or una estructura lineal. Se esi'ii.i i|iin nxlstn un estmulo recproco entre l ilf'iiiiinllo sobre el mar y la renovacin > ! l.i'i /nims existentes.

I'K'III-1111:1 imni la construccin M. <..,/.i /i,-.-) transformar la energa destructiva " t K ' i t i i i Constructiva ii. iii.i.. ,-il tixeo.'ilvo coste de las parcelas, I Illh lu'i iln viviendas se construyen en "" ilii vn/ ms alejadas del centro de l" 1 !" II |ni)(iniina para la construccin de un.i mu.vn iiinictura urbana comienza por in IH inn.don do un sistema de transporte , i. u, n i ih .1 lumia do salvar a Tokio de su desi">. . IIHI <"i modificando su estructura bsica. l "i., "itiiiilh u iniii inversin de treinta bi-

llones de yens [aproximadamente unos ochenta y tres mil millones de dlares) durante los prximos veinte aos [destinada a nuevas construcciones en Tokio). El plan financiero se presenta de la siguiente forma: '\. Construccin de la red de transporte cclico: cuatro billones de yens. 2. Construccin de la nueva estacin de Tokio, de las lneas ;de Metro y otras vas de comunicacin: un billn de yens. 3. Renovacin del rea metropolitana actual: tres billones y medio de yens. 4. Construccin de vas radiales paralelas y de plataformas artificiales sobre la baha para los distritos residenciales: cuatro billones y medio de yens. 5. Total (1-4): trece billones de yens. 6. Ingresos por la venta de terreno creados a Ib largo del eje: siete billones y medio de yens. 7. Ingresos por la venta de terrenos residenciales en la baha: billn y medio de yens. 8. Total (6-7): nueve billones de yens. 9. Total (diferencia entre 8 y 5): cuatro billones de yens. La inversin de capitales pblicos por un importe de treinta billones de yens a lo largo

de 300 m e pontes com a extenso de un km. De outro lado, seria errneo concluir que os tcnicos de construco nao progrediram desde ai; ao contrario, um nmero crescente de possibidades novas se manifestou. Mas nenhuma construgao chegou a utlizar-se de todas as tcnicas modernas. Engenheiros e arqutetos nao deram Mvre curso as suas pesquisas seno em questes secundarias. Se se construissem cidades cima do mar ou se efetuassem estruturas de longo alcance, com certeza a forca latente da tecnologa moderna se libertaria das restriges que a cercam. Dz-se tambm que os projetos sao incompatveis com a seguranga das construges. Impe-se a obrigago de considerar mutves as leis atuais pois as leis nao tm outra finaldade que a de estabelecer urna sociedade melhor. Mas seria lamentvel abandonar planos pela nica razo de que preciso acatar as leis. Ento, surgira a questo de saber se o projeto exequvel com o sistema poltico atual. Esta questo vlida pois o regionalismo que prevalece no governo e na administraco se ope a qualquer poltica de conjunto. Nenhum projeto totalizador nao pode, ento, realizar-se no sistema corrente. A difculdade nao est, apenas, na carencia de funcionarios ou na improvidencia El eje comunal; a la derecha, abajo, la zona residencial; a la izquierda, los establecimientos colectivos O eixo da zona coletiva; a direita, em baixo, as habtagoes e a esquerda, os estabelecmentos co munitrios

Vista area del conjinili Vista geral, de relnnr.n


200

de veinte aos, hara posible la renovacin de las estructuras de-Tokio. 10. Construccin de edificios administrativos a lo largo del eje (80 000 000 m2) y de zonas de aparcamientos [45000000 m2]: doce billones y medio de yens. 11. Construccin de edificios para viviendas en las plataformas artificiales sobre la baha (milln y medio de unidades de viviendas para cinco millones de personas): billn y medio de yens. 12. Total (10-11): catorce billones de yens. Esta suma debera estar compuesta de una parte por capital pblico que pagara los costos de las construcciones pblicas y en su mayor parte por capitales privados. Segn clculos realizados, la ejecucin de este programa exige la inversin de dieciocho billones de yens (cincuenta mil millones de dlares] aportados por los capitales pblico y privado. Si el gasto para otras construcciones sigue creciendo al ritmo de 1960, la cantidad total para los prximos veinte aos sera de doce billones de yens. En otros trminos, la suma de la cantidad necesaria para la realizacin de nuestro plan y la de otros proyectos sera de alrededor de treinta billones de yens. Esta suma es lo que creemos ser invertida de todas maneras. La cuestin que se plantea es saber si esta cantidad debe ser invertida para aumentar el caos existente en Tokio o de tal modo que se logre el tan ansiado cambio de estructuras. Si se invierten los dieciocho billones de yens necesarios para la ejecucin de nuestro plan, se reemplazar el sistema radial de Tokio por un eje comunal con plazas d trabajo para 2500000 personas y viviendas para 5 000 000. Si la misma suma se invierte para una construccin indiscriminada que no se base en ningn plan de ordenamiento urbano, llegar un momento en que la ciudad quedar completamente paralizada. NO faltar quien se pregunte si la construccin de las instalaciones que proponemos es tcnicamente posible. Esta pregunta se justifica de algn modo ya que en los ltimos cincuenta aos no se han producido grandes innovaciones en el mbito de la construccin. Todos los edificios que se construyen actualmente podran haberse erigido hace cincuenta aos sin dificultad alguna. Durante este perodo de tiempo ya era posible construir rascacielos de 300 m de altura o puentes colgantes de un kilmetro de longitud. Por otra parte, sera errneo pretender que las tcnicas de construccin no han progresado desde entonces; por el contrario, las posibilidades
202

. dos homens polticos. Se o sistema e a organizaco nao orem alterados, nada podem fazer funcionarios e homens polticos. E no entanto, nao se pode esperar que o sistema e a organizagao disponham de forcas que Ihes permitam urna renovaco. Essas forcas devem vir de fora: da opinio pblica. Homens de negocios, educadores, artistas, jornalistas, sindicatos e homens da ra devem convergir no intuito de reconstruir a capital japonesa. Posto em marcha o movimento, possvel que funcionarios e homens polticos dele participen! a ttulo individual. Cada um, qualquer que seja sua origem, qualquer que seja sua profissao, deve apegar-se com convicco ao problema da renovaco de Tquio. Tero xito as mais belas esperances se este plano se tornar a pedra inaugural da nova cidade (1961). de desarrollo latente han aumentado considerablemente. Los ingenieros y los arquitectos han podido aplicar las nuevas tcnicas slo en cuestiones secundarias. Si se abrieran nuevos campos de aplicacin la construccin de ciudades sobre el mar, o de estructuras colgantes de grandes dimensiones, no cabe duda que la fuerza latente de la tecnologa moderna derribara el muro que la contiene actualmente. No debe vacilarse; hay que innovar, aunque el nivel actual de las tcnicas constructivas no parezca suficiente. Si la oportunidad se presenta, la tcnica probar su eficacia. Otra objecin que se nos ha presentado es que nuestros planes son incompatibles con las leyes que rigen la construccin. Sostenemos una postura contraria a la inmutabilidad de estas leyes, hecho qui) podra acarrear graves problemas. El progreso de la civilizacin y de la tcnic.n requiere una revisin progresiva de las leyes. Finalmente, la otra pregunta que cabo formularse es si nuestro proyecto es realizable en el sistema poltico actual. Tambin esta pregunta est justificada. Ningn plan general podr ser realizado en el marco do este sistema y la organizacin actual. Acln ms, es imposible esperar que el espritu innovador para realizar el cambio provencin de ellos. Estas fuerzas deben surgir en o exterior, en la opinin pblica, en los honi bres de negocios o en los educadores, en l;ri personalidades relevantes de las artes y I,T. letras, en los lderes sindicales y en el linin bre de la calle. Todos ellos deben trab;i|iu conjuntamente en favor de la reconstmcdiiH de la capital japonesa. De esta manera, rii"i tras esperanzas se habrn hecho realidad (1961).

Tobaldo - Megalpolis: el archipilago nipn del futuro, por Kenzo Tange I n humanidad, que durante milenios se ha iludiendo al desarrollo de la tierra, intenta hora liberarse del cautiverio al que se ha visto sometida, conquistando el espacio, i.iiinn si la presin de explosin demogrfica y ili: la energa la impulsara a superar sus Ironteras. Simultneamente, las antenas del ihitiinu de las comunicaciones se extienden i nilii vez ms lejos en el desconocido mundo ild cosmos. Cul es el significado de la ni n actual? Se trata de dos fenmenos funiliuiiiiiitales. De un lado, la revolucin de las Irtiiiilcis de produccin (es decir, la primera (Involucin Industrial); de otro lado, la revoliiiiliin de los mtodos de informacin, el ii|iltl(! desarrollo de la informtica moderna. I n accin conjunta de estos dos fenmenos i.'oiilliiren a la era actual su carcter espe-

Tokaido - Megalpole: O futuro do arquiplago niponico, por Kenzo Tange Aps ter aplicado suas forgas durante dezenas de milhares de anos no desenvolvimento da trra, a humanidade lenta agora sair dos limites planetarios e conquistar o espago, da mesma forma como seus habitantes sao levados a repelir as fronteiras do universo sob a presso da demografa e da energa. Simultneamente os tentculos do sistema de comunicages imaginado pelo homem, estendem-se cada vez mais longe pelo desconhecido csmico. Qual a significago da Idade Contempornea? Ela se caracteriza por dois fenmenos fundamentis. De um lado a revolugo das tcnicas de produgo (isto , a primeira revolugo industrial) que se iniciou ha mais de um sculo; de outro, a revolugo da informago pelo desenvolvimento de mtodos modernos. A ago conjunta desses dois fenmenos confere a era atual, sua especificago. Os efeitos da revolucao das tcnicas de producao Sabe-se que a populago mundial dobrar dentro de 40 anos e que no ano 2000, ela ter atingido 6 bilhes. Os imensos centros urbanos receberam o nome de metrpoles. Em 1960, perto de 25 % da populago mundial, ou seja 700 milhes de habitantes, viviam as aglomerages urbanas. Chamamos os novos tipos de aglomerages urbanas pelo nome de megalpole. Pensamos que a populago de Tokaido - Megalpole contar no fim do sculo, 80 a 90 milhes. Em 1860, os capitais do Japao elevavam-se a um montante de 17,5 bilhes de dlares e os economistas previam um crescimento de 150 bilhes no ano 2000. Esta enorme massa de capitais trar consigo, inevitavelmente, urna transformago rpida de nosso meio natural. Os efeitos da expansao das comunicacoes O segundo fenmeno fundamentel concerne ao desenvolvimento extraordinario dos sistemas de comunicages e das tcnicas de nformages, incluidas as ordinarias. Mais do que a revolugo das tcnicas de produgo, esse fenmeno modifcou profundamente as relages entre os homens, entre o homem e o objetivo e, enfim, entre o homem e a natureza. E o que tem recibido o nome de segunda revolugo industrial. De acord com Norbert Wiener, as llgages no interior da sociedade sao de dois tipos. Ligages ener203

El Japn considerado como metrpoli O Japo considerado como metrpole

. E! Japn considerado como una ciudad gigante (megalpo) O Japo considerado como urna nica e mensa cidade

A este fenmeno se le ha dado el nombre de Segunda Revolucin Industrial. Segn Norbert Wiener existen dos tipos de relaciones en la sociedad: las relaciones energticas y las relaciones de informacin. El primer grupo se asemeja a la disposicin de los tomos en una sustancia mineral. El segundo se asemeja a las uniones entre las clulas animales, lo que supone la existencia de un sistema nervioso que controla las acciones por medio de la emisin y recepcin de la informacin. Estas relaciones de informacin comienzan con la palabra. El lenguaje y la comunicacin que se produce son tan antiguos como la humanidad. Por medio de los actuales y numerosos medios de comunicacin, la humanidad acumula diariamente una cantidad enorme de informacin. Al mismo tiempo se han inventado tcnicas nuevas para hacer frente a tales exigencias: los ordenadores, y los cerebros electrnicos absorben grandes cantidades de informacin parcializada, cuyo registro y seleccin facilitan las decisiones que deben tomar los hombres. Se afirma que estos nuevos medios de comunicacin impiden el contacto personal entre los seres humanos. Sin embargo, este tipo de comunicacin indirecta crea la necesidad de un contacto directo. Nuestra poca actual es la era de la organizacin, es decir, de la conferencia. Esta es bsicamente la unin de las personas a travs de la comunicacin directa. Las tcnicas y los medios de transporte desempearn un papel importante en la conservacin de las relaciones de informacin. Las redes de transportes de las aglomeraciones urbanas modernas conforman un sistema complejo comparable al sistema nervioso del cerebro. Las grandes metrpolis y las megalpolis funcionan ac204

gticas e ligaces informticas. As primeiras assemelham-se ao acumulo de tomos nos minerais. As ligaces informticas, por sua vez, sao da natureza idntica aos elementos que ligam as clulas dos animis o que pressupe um sistema nervoso que as emita e receba. As I i gares informticas comecam pela palavra. Embora a linguagem e as comunicagaos sejam to antigs como a humanidade, as tcnicas de transmisso, de permuta, de memorizagao e de tratamento da nfor mago datam do sculo XX. Diariamente, urna massa considervel de informacoes transmitida pelos meios de comunicages mais diversos. O homem inventa tcnicas novas para fazer face as considerveis necessidades. Os computadores, os cerebros eletrnicos re<|i:i tram milhoes de nformages, permitindo-nos decidir e agir. Diz-se que estes novos meios de comunicacao tormariam inteis os contatos pessoais. Ao contrario, as numerosa:; possibilidades de comunicages indiretas criam necessidades crescidas pelas comiinl cages diretas. A era atual urna era di: organizagao; a idade das conferencias. A:. decisSes importantes nao sao um fato <ln individuos, mas de grupos reunidos ou mi"i mo de complexas organizages. As tcnlcnn e os meios de transporte desempenhnmo um papel muito importante na manuloiii,:i\n das ligages informticas. As redes de conni nicago, as aglomeragoes contemporanonit tornam-se complexos semelhantes ao sl.slniiiii nervoso. As reas metropolitanas desompim ham a fungo de cerebros da sociedadi; iim derna, em cujo interior se movem os :;<-\f humanos e a nformago. Os cidados sao semelhantes aos eliroiri, percorrendo um cerebro eletrnico. Niilmnl

lualinente como cerebros de la sociedad moilnriu), dentro del cual circulan los hombres Y l;i informacin. Los individuos se asemeInii a los electrones que atraviesan un cerubro electrnico. La movilidad es la conilli;l<in para que una ciudad se mantenga viva, l'nr lo tanto, es necesaria una nueva estructuracin de las relaciones urbanas: relaciono?; entre las autopistas, las calles y las zonas ti; aparcamiento, las plazas y los edificios; i'iilio el sistema de transportes y los edifii.lns; de los edificios entre s y del edificio c n n las unidades que lo componen. 1:1 pnhlncin japonesa y su tendencia a la i "ii>:inilracin en las zonas urbanas iiKliie el ndice de crecimiento de la poicilcm japonesa es prcticamente similar al ' lo,'; pases europeos, la tendencia a la i oiieenlracin en las zonas urbanas presenta all un carcter distinto debido, principalmente, .i i|iin la poblacin japonesa alcanzar la . MU de 130000000 de habitantes para finali"i do este siglo. Si se supone que la polil.u inn agrcola es el 7% de la poblacin tol.il, osla no representar ms de 10000000 ili> (militantes. Por lo tanto, para el ao 2000 iileiila que la poblacin urbana ser de I ,'ii un) IIOO de habitantes. ' / nii'lilpllago nipn del futuro I I i .ipllal que se invertir en la construccin, c".aii<> para el desarrollo de un nuevo enlomo ll.sico, puede ascender en los prximos ii''lu.i (i cuarenta aos a seiscientos treinta mil millones de yens (ciento setenta y cinc o mil millones de dlares) o tal vez a ms. I "i'i i llin representa una inversin veinte vec un muyo! que el capital invertido en consiiit. i lono:; desde la segunda guerra mundial (mull l;M, y diez veces mayor o ms que l'i tiiiiilhlml de las inversiones desde prin i|iiu-i i|n la historia del Japn hasta la actuali'l.id No es posible trazar el cuadro definiH ' I|H| archipilago nipn; sin embargo, el IIIIIM '10 oneainina hacia un nivel superior de ciil/iielon. He pensado en la organizacin ii'iilo de las fuerzas intelectuales, unidas i l-i'i inlaeloncs dinmicas de informacin, i i'iiuiMiinilii al progreso de la civilizacin y la iiiliuiii |ii|iiiiicsa que se desarrolle en un iimliiniilii ile libertad. La ciudad debe crecer lil'M iiii'iilc' eon diversidad y movilidad y las u.I.u Imio'i y las elecciones deben desarroH 'iin limitaciones de ninguna especie.

mente, nenhuma cidade poderia sobreviver no imobilismo. Para tornar mais fluida a circulago urbana, novos sistemas de transporte devem ser criados: relages entre reas, entre cidades, entre auto-estradas e estradas, entre pracas de estacionamento, entre pragas e edificios, entre transportes pblicos e edificios, entre estages e edificios, entre os prprios edificios, afinal, entre os corpos internos do edificio. A populacho japonesa e a urbanizacao Mesmo que o ndice de crescimento demogrfico do Japo nao seja diferente ao da Europa, a urbanizaco se aprsenla com caractersticas diferentes, pelo fato de que a populaco agrcola anda muito importante. Se se admitir que a populago agrcola forma 7 % da populago total, obtm-se um total de cerca de 10 milhes. Admitindo que a populacao ser no ano 2000 de 130 milhes e deduzindo dla os 10 milhes da populaco rural, constataremos que as cidades totalizaro 120 milhes de habitantes. O futuro do arquiplago nipnico Os investimientos em construces tornados necessrios pelo crescimento de novos contornos evoluem de maneira acentuada; eles atingiro nos prximos 30 ou 40 anos 630 000 bhes de yens (equivalendo a 1750 blhes de dlares) ou seja, 20 vezes mais que os nvestimentos efectuados desde o fim da guerra mundial, at 1964, ou 10 vezes mais que o total dos nvestimentos, desde a origem da historia do Japo at hoje. Nao possvel esbogar o quadro definitivo do arquiplago niponico; mas podemos afirmar que o pas se encaminha para um nivel anda mais elevado de organizago. Organizagao vasta e aberta, unida pelos Mames de nformago dinmica e pelo progresso da civilizagao cultural em plena atmosfera de liberdade. A cidade deve viver na liberdade, na diversificagao, no intercambio de idias, na movimentago e na ilimitada capacidade de escolha. A poltica governamental atual Na estrutura interna das regioes e das grandes cidades vizinhas de Tquio, a idia dominante pende em favor do sistema de satlites. Da! resultara que cada grande cidade se comporia de um centro de 10 milhes de habitantes cercados de mensos satlites de 50 a 60 mil habitantes. Se tais aglomerages

205

La poltica de gobierno acta! El sistema de ciudades satlites es la idea predominante para la estructura interna de la ciudad de Tokio y de las ciudades vecinas. Por lo tanto, cada gran regin urbana se convertira en una ciudad central con una poblacin de alrededor de 10000000 de habitantes, rodeada por ciudades satlites inmensas de 50000 a 60 000 habitantes. Si actualmente existieran regiones urbanas de este tipo, las relaciones informticas entre las ciudades y sus satlites, o entre estos ltimos, supondran el funcionamiento de una compleja red que comparada con el sistema nervioso se asemejara al de un organismo primitivo. Esto impedira el desarrollo de las relaciones de informacin de alto nivel. Slo por esta causa, el concepto de un complejo de metrpolis y satlites, que sustenta el Gobierno actual, impedira el crecimiento de la nacin como un conjunto orgnico. Otra idea que propugnan los sectores gubernamentales es la creacin de la nueva ciudad industrial. En consecuencia, se desarrollaran ciudades dispersas en las zonas relativamente subdesarrolladas del Japn. El pas se dividira en distintos sectores, cada uno centralizado en una especie de metrpoli. Esta idea contradice el concepto de una nacin desarrollada como un conjunto orgnico. La construccin de la Tokado Megaipol! La situacin en el Japn actual se caracteriza por una afluencia extraordinaria de poblacin y de capitales a la zona de Tokaido, que se extiende a lo largo de la costa, uniendo Tokio, Nagoya y Osaka. Cuando la poblacin urbana ascienda a 110000000 de habitantes, se desarrollar una fuerza centrpeta gigantesca que actuar sobre el centro del sistema. Es difcil imaginar qu tipo de estructura permitir a Tokio resistir dicha presin. Segn el proyecto de 1960, el actual centro comunal deber ser reemplazado por un eje comunal, que podr extenderse por sus dos extremos segn lo requieran las necesidades. A ttulo de ejemplo, para permitir esta transformacin se previo la expansin sobre la baha. La autopista actual que une Osaka con Nagoya, de cuatro vas, tiene una capacidad diaria de 30 000 vehculos en cada direccin. La autopista costera desde Tokio a Nagoya tendr seis vas, con una capacidad diaria de 40 000 a 50 000 automviles en cada direccin. Si agregamos los transportes por autobs y sustraemos el trfico de camiones, el nmero de personas que
206

deveram existir, as ligaces informticas entre cidades e satlites e entre os prprios satlites, formariam urna rede bastante complexa, comparvel a um sistema nervoso que so encontramos nos organismos mais primitivos. Isto impedira o desenvolvimento das ligages de nformages altamente desenvolvidas. Assim, a ida governamental do complexo metrpole - satlite entrevara o crescimento da nacao como entidade orgnica. Outra idia admitida nos meios oficiis, a de urna nova cidade industrial. Seria o desenvolvimento de cdades distribuidas pelas regies at agora sub-d esenvolvidas do Japo, resultando .na diviso do pas em muitos setores distintos dos quais cada um seria centralizado por um ncleo do tipo de metrpole. Toda esta concepgo contraria ao desenvolvrnento da nacao ante urna evolucao unida e elevada. A formacSo da Megalpole de Tokaido Atualmente populago e capitais se diversifican! em extraordinaria proporgo, ao longo da linha costeira de Tokaido que liga Tquio, Nagoya e Osaka. Quando a populago passar a 110 milhes, urna forga centrpeta gigantesca ser engendrada e agir no centro do sistema, impossbilitando-nos urna adequada previsao da estrutura que permitir a Tquio resistir a semelhante presso. De acord com o plano de Tquio 1960, o centro cvico deveria ser substituido por um eixo cvico capaz de ser prolongado segundo as nece:;si dades dos dois extremos. A ttulo de exem po, o eixo se alongara por cima da baa <li> Tquio. A atual auto-estrada de Tquio a Na goya teria seis pistas e urna capacidado diaria de 40 000 a 50 000 carros em cada ill rego. Se acrescentarmos os transportes poi nibus, mesmo descontando o transporto pin caminho, poder-se-ia calcular que o nmoio de pessoas que circularan! entre as du;u cidades seria de 60000 a 100000, lembraml que cada pessoa representara urna parlo das' ligages informticas. E anda urna IIOVH caracterstica, a estrada de ferro entre To quio e Osaka inaugurada em 1964; provnyi-l que o nmero diario de trens se elevarn a 100 o que vira a provocar um fluxo :;uplimentar de 1 000000 de pessoas, circulando as duas direges. A faixa Tquio-Osaka realmente est un iminncia de converter-se em urna HUMIH!" pole. Dentro de 20 anos possvel qui; \ n-il" de auto-estradas e de estradas de ferro m brir o conjunto do arquiplago nipnico, H certamente, no interior da rea Tquli

viajen por la autopista ser de 60 000 a 100 000, formando cada una de ellas parte de las rulaciones informticas. Todava tiene ms trascendencia la lnea principal de ferrocarril entre Tokio y Osaka, inaugurada en 1964. Es muy probable que en pocos aos ms el nmero de trenes que circulen diariamente ascienda a ciento. Esto imrmite el transporte diario de 1 000 000 de personas ms entre Tokio y Osaka. Actualnmnte, esta lnea se est convirtiendo en una lokaido megalpoli. Probablemente, en los prximos veinte aos las redes de autopistas y vas frreas se extendern por todo el ari.-lil|iilago nipn. Cada vez existirn ncleos mininos ms grandes que establecern relaiilonos informticas en la megalpoli, conlilliuyendo a la formacin de un conjunto "Ulnico. El crecimiento estar determinado IMIC dos lneas de fuerza paralelas, una desde Milu :> Tokushima (Tokaido) pasando por tciklo, Nagoya, Nara y Osaka y la otra desde Illmuioiniya hasta Okoyama (autopista cenlinl y autopista Nagoya - Osaka) pasando por liikio, Nagoya, Kyoto y Osaka. Estas dos lliiiiii formarn la estructura principal de la lnkiildo megalpoli. A partir de los grandes i mili"!: de Tokio y Osaka y de las ciudades del iMiinlor Nagoya, Toyohashi, Hamamatsu, Shiiicikit Shimizu se extendern ramificaciones l"u lii /ona costera nipona. En vez de una nuil" iln crculos situado cada uno en torno lu ciinitro especfico, la propuesta contem|ilu miii larga franja cuya circulacin se desi'l-u " un ambas direcciones. l'n.i vlttlon del desarrollo I'HI.I niiiniitar la eficacia del resultado a larii.. |i|ii/ii, debern tomarse una serie de imI".i iiinlii medidas. i liiiliiniiii construirse dos grandes arterias, u.i,, ii In hirflo de la autopista Tokaido y la i I" Nirsjo de la autopista central, en el ini..iliii ilnl pas, con un ancho de 300 a 500 m. l'.u In Itiiilii, se hace necesaria la adquisicin iln IIIIIIIIKI Hiificiente para satisfacer las exiHI.HI liin v "I enorme crecimiento del sistema .'.. . In nlucloMos y del transporte. ' iinlu modificarse el ordenamiento de la i mi vliiiin (lu centro urbano de tal manera un" i' iitiiijinro el fcil intercambio con las iiiii.ilnn principales. Debido a que la red i! i iillini do todas las ciudades japonesas imi'.'ii.iiilim ;m basa en un esquema centrpei M|iiliin> una transformacin en gran MI "I" I I plnii de Tokio de 1960 prev un

Osaka que os habitantes se concentrarlo, estabelecendo ligagoes informticas dessa megalpole convertida em entidade orgnica. Duas grandes linhas de forga de crescimento paralelo existem: a primeira, a que va de Mito por Tquio, Nagoya, Nara e Osaka a Tokoushima (Tokaido); a segunda, de Outounomija por Tquio, Nagoya, Kyoto e Osaka a Okoyama (auto-estrada central e auto-estrada Nagoya - Osaka). As duas linhas formarao a estrutura principal da megalpole de Tokaido. Em lugar de crculos concntricos, haveria um cinturo onde as forgas se exerceriam ao longo de um eixo longitudinal. VisSo de um desenvolvimiento Algumas medidas capitais deveriam ser tomadas para assegurar a eficacia dos resultados a longo prazo: 1. Duas grandes arterias deveriam ser construidas; urna, ao longo de Tokaido, outra ao longo de urna auto-estrada central. De urna largura de 300 a 500 m elas deveriam ser aptas a fazer face a todos os transportes e a todas as exigencias do trfico. E imperioso que seja adquirido suficiente terreno para esta obra. 2. Reorganizar a rede de circulago dos centros urbanos de forma a assegurar mudangas facis para as grandes arterias. A rede de rotas de todas as grandes cidades baseada na hierarquia centrpeta, promover tais transformacoes em grande escala. O Plano de Tquio 1960 prev um sistema segundo o qual toda a rede radial de Tquio ser substituida por urna rede axial. 3. Urna capacidade maior dever ser procurada no estudo e na distribuigo dos edificios e dos equipamentos urbanos; habitages, comercio, divertimentos. A capacidade nao so indispensvel; ela inevitvel. 4. Podemos considerar as obras arquitetonicas como folhas e, os equipamentos de transporte e de comunicago, como tronco de urna grande rvore. Devemos aceitar a necessidade de um desenvolvimento como um monstrurio ordenado: da arquitetura, as pragas de estacionamento e destas, as vias de pequea e de grande velocidade. Ademis, ser necessrio criar a ligago entre o 20." andar de um edificio com o 20. andar de outro edificio e verse-o aparecer os sinais da circulagao tridimensional: pensa-se mesmo na criago de cidades nteiras de carter tridimensional. As ligagoes nteiramente novas mpem-se entre a infra-estrutura e os elementos da es207

mtodo para reemplazar el actual sistema radial de calles por otro axial. 3. En el nuevo planeamiento, la distribucin de las edificaciones y de las otras instalaciones urbanas deber ser ms compacta, especialmente en lo que respecta a los edificios de vivienda, los administrativos y los recreativos. Por diversos motivos, esta compacidad no slo es deseable sino inevitable. Una razn es la necesidad funcional y psicolgica de un verdadero carcter urbano, cuya naturaleza implica la diversidad, el intercambio, la adaptacin a los contactos recprocos y la eleccin de los mismos. 4. Si comparamos la ciudad con un enorme rbol, podramos imaginar que las diversas obras de arquitectura son las hojas y los medios de transporte, el tronco. Se ha hecho evidente la necesidad de ordenamiento jerrquico entre los edificios, los aparcamientos, las calles y las autopistas. Tambin ha surgido la necesidad de la existencia de relaciones directas entre el piso 20 de un edificio y el piso 20 de otro vecino, razn por la cual deber adoptarse una red de circulacin tridimensional. La posibilidad de que se construyan espacios urbanos tridimensionales ya est siendo seriamente considerada. Por lo tanto, es necesario que se creen nuevos mtodos para relacionar la infraestructura con los elementos que componen la estructura. El hombre est apegado a la tierra, pero existe un lmite de compacidad que ser alcanzado cuando el hombre quede realmente apresado en ella. 5. No cabe duda que se desarrollar un nuevo mtodo para relacionar la infraestructura con los elementos que componen la estructura. Aqul transformar rpidamente las concepciones arquitectnicas y urbansticas existentes. 6. La construccin de distritos urbanos compactos permitir que el entorno natural permanezca intacto. Podremos disponer de las instalaciones urbanas necesarias sin afectar por ello al mar y a las montaas. De esta manera ser posible preservar la historia y la cultura japonesas, mucho ms eficazmente que con el sistema de ciudades dispersas, en donde no existe una clara diferenciacin entre el ambiente urbano y la naturaleza propugnado por el Gobierno. Cuanto ms rpidamente terminemos con la dispersin de los complejos urbanos, mejor protegeremos nuestro ambiente natural y nuestro patrimonio cultural.

trutura. O homem continua radicado na trra o que fixa os limites da capacidade das construces, tanto mais que o solo tende antes a entravar que a facilitar o posicionamento dos equipamentos. 5. Nao ha dvidas de que as novas formas de ligago entre infra-estrutura e elementos de estrutura sero elaboradas, com a imposigao da reformulaco rpida das formas de arquitetura e de urbanismo. 6. A construco de distritos urbanos compactos deixar intacta urna parte importante do meio natural. Poderemos dispor de todos os equipamentos urbanos. Salvaguardaremos as montanhas e o mar, para preservar a historia e a civilizaco do Japo, bem mais do que fariam medidas governamentais pois estas nao conseguem estabelecer a distingo ntida entre a cidade e a natureza. Cuanto mais depressa pusermos um fim a dispersao das cidades, mais protegeremos nossos meios naturais e nosso patrimonio histrico.

208

Plan para la reconstruccin de Skoplje En los trabajos para la reordenacin y la reconstruccin de la ciudad de Skoplje, en Yudoslavia, destruida en 1963 en un 60 70 % por un terremoto, Tange desarroll an ms los conceptos urbansticos del plan de Tokio y los aplic a una situacin concreta. La dudad tenfa en 1961 una poblacin de 172 000 habitantes. Este trabajo tiene una importancia enorme para el planeamiento urbano nInniacional. En 1965, Kenzo Tange fue inviInilo a participar en un concurso restringido miianizado por las Naciones Unidas, en el que Inlorvinieron adems de las cuatro oficinas V"(|oslavas (Slavko Brezorski, Aleksandar Doriluvik, Radovan Mischevik y Fedor Wenzler, I diiard Ravnicar), cuatro oficinas extranjeras IViin den Broek y Bakema, Holanda; Luigi l'lcclnato, Italia; Maurice Rotival, Estados Uniilii1;, y Kenzo Tange, Japn). El 31 de mayo ili- I!l(i5 Tange entreg su trabajo que obtuvo I i,u % del primer premio, en tanto que el <in "/o restante fue otorgado al grupo yugoslavo do Radovan Mischevik y Ferdor Wenzler (I /aureb (1.a fase). El jurado, compuesto por I (presentantes de las Naciones Unidas, l>"i el director del proyecto, Adolf Ciborowski, pin I |(ibe Pota, director de la seccin de Unaamiento urbano de Skoplje, as como por lliulii Galle, director de] Instituto de Arqui"i iiirn y Urbanismo, propuso el trabajo conniiiln ili; los dos equipos premiados. El desIIMI liu di; Tange consult a los especialistas i iitrucciones antissmicas Kiyoshi Muiip y Inhihiko Risada. El plan de ordenacin >li'l Inrrltorio de Skoplje, elaborado por la ln iincliidiid griega Dioxadis Ass. y un grupo INI|,II u, luj libre el centro urbano, una sui".p||i,h> di! unos 2 km2, cuyo estudio detallado iii iiiiillzndo ms adelante; esto es lo que I laborado desde 1965 en distintas etapas l">i ni (iriipo de Kenzo Tange con Arata I M, Sadao Watanabe, Yoshio Taniguehi i ilnlxirncin con arquitectos yugoslavos. IMIHIH y MU colaboradores no slo elaboraron iili'M'i iiiinva; para la reconstruccin del cenini iiihnnii sino que se esforzaron para sui'i'i u el abismo que existe entre el proyecto i > " > i i . u y li realidad (segunda fase), n . I iiMiror proyecto elaborado establecieron |iiu|>iK!.';l:a arquitectnica y urbanstica ti'1,1 para la estructura general del cenn .lo :;l,upljo y sus inmediaciones. Los eleM'hi'i'i na;; importantes son el portal (c/y ii'l iln ln ciudad y la muralla (c/fy wali) i"" ln nxliw. Dentro de la ciudad se desaniill.i I i vlila urbana, estructuarada en el or-

Plano de reconstruco de Skopli Nos estudos feitos para a reorganizago e a reconstruco de Skopli (1961: 172000 habitantes) destruida em seus 60 a 70 % por um terremoto, Kenzo Tange desenvolveu os concetos urbansticos do plano de Tequio e aplicou-os a um caso especial. Esses projetos sao de capital importancia para a evolugo moderna da arte de construir cidades. Em 1965, Kenzo Tange foi convidado a participar de um concurso restrito, promovido pela Organizacao das Nages Unidas, do qual fizeram parte, alm das quatro equipes iuguslavas de Slavko Brezorski, de Aleksandar Dordevic, de Radovan Mischevic & Fedor Wenzler e de Edouard Ravnicar, quatro equipes estrangeiras: Van den Broek e Bakema, Pases Baixos; Luigi Piccinato, Italia; Maurice Rotival, Estados Unidos e Kenzo Tange, Japo. A 31 de maio 1965, Kenzo Tange entregou seu projeto, obtendo 60 % do primeiro premio enguanto os 40 % foram atribuidos ao grupo Radovan Mischevic & Fedor Wenzier de Zagreb (primeiro estgio). O jri, composto por representantes da ONU, tendo como diretor do projeto Adolf Ciborowski; como diretor do Departamento de Urbanismo de Skopli, Ljube Pota e, no Instituto de Arquitetura e de Urbanismo, Risto Galic, props a colaborago dos dois laureados. A agencia de Tange contratou como especialistas das construces anti-ssmicas os engenheiros Kiyoshi Mouto e Toshihiko Hisada. Um plano de disposiges regionais para o territorio de Skopli, elaborado pelo urbanista helnico C. Doxiadis, por seus associados e por um grupo polons, tinha deixado no centro da aglomerago um espago de cerca de 2 km2 cuja reconstrugo exata seria estudada a seguir; o que desde 1965 elaborado gradualmente pelo grupo Kenzo Tange (com Arata Isozaki, Sadao Watanabe, Yoshio Tanagouchi) e os arquitetos iuguslavos. A equipe de Tange nao maginou somente urna nova maneira de reorganizar essa zona central mas procurou anda evitar que as solugoes tericas criassem impedimentos a execugo real (segundo estgio). No terceiro projeto, a equipe deu indicages exatas para a construgo desse centro e de seus arredores. Ha dois setores principis: o portal da cdade e a muralha na qual se apoia a disposico racional das ras, das pragas e dos espagos verdes (terceira etapa). O portal resume, as dlas de Tange, todas as funces relativas as comunicages e aos escritorios; ai se concentram todas as comunicages: a estrada de ferro, carros, nibus
209

Plano general de situacin 1:5000 1 Portal 2 Muralla 3 Plaza de la Repblica 4 Ro Vardar

Planta geral da situaco 1:5000 1 O portal 2 A muralha 3 Esplanada da Repblica 4 O Vardar

denamiento de sus calles, plazas y espacios verdes (tercera fase). El portal de la ciudad resume, en las deas de Tange, todas las funciones relativas a las comunicaciones y oficinas. All se concentran todos los sistemas de transporte: ferrocarriles, autobuses, automviles y peatones. La estacin es subterrnea. Los distintos niveles estn superpuestos y disponen de zonas de peatones y aparcamientos. Adems, el
210

e pedestres. A estaco subterrnea; nivnlii diferentes sao dispostos para os pediiliti e para o estacionamento. Este centro dovn servir igualmente decerelaco: o trfico rpido transforma-se, ai, em trfico Ionio. Em correlaco com esse centro, mas a/muln parte do portal ha arranha-cus par.-i u-, criterios, bibliotecas, bancos, salas do (.|in sigo, tres cinemas, hotel, lojas e rondn rantes; e todo esse conjunto se liga c

'i .in ni'iroa da maqueta do projeto de coniir.n cl(! 1965

Vista area de la maqueta del proyecto del concurso de 1965

nii., dcl>e reducir la velocidad del trnsito n\|i|i|i>, Imsta convertirlo en trnsito lento, i u i".to centro se encuentran los edificios en liiiin iln oficinas, las libreras, bibliotecas, Un i, snlas de exposiciones, tres cines, un Itiilnl, liudas y restaurantes, dispuestos de < 'l iininiini que estn comunicados con las i u liiiii:;; de ferrocarril y de autobuses. MU '-ncixlsten dos tendencias desarrolladas i"'i Iniiio: el sistema de transportes distri-

estaces ferroviarias e rodovirias. A separacao de nveis, preparada em 1960 no plano de Tuquio, e a repartigo de sen/icos em duas correntes o movimento vertical dos abastecimentos e o movimento horizontal nos andares experimentada pela primeira vez no centro de comuncaces de Kofou, formam duas tendencias de separago e de repartigo que foram desenvolvidas aqui e aplicadas com lgica.
211

El portal visto desde el Oeste, primera etap< O portal visto de oeste, prime! ro andar

Vista area del poiin al fondo, la nminilln primera etapa Vista area do pniu no segundo pimo, \ muralha, primnlrii dar
212

11 portal con las vas rrtpdas, primera etapa O portal com as vas nxpressas, primeiro anilnr

M.Kinota del centro de I* ciudad, primera etapa Miii|iii!ta do centro da i lilndo, primeiro andar

213

JHH Grnzone 2om verte . Bume / Atores

Zonas verdes, segunda etapa 1:5000 1 El portal 2 Plaza de la Repblica 3 La muralla 4 Ro Vardar

Zonas verdes, segunda fase 1:5000 1 O portal 2 Esplanada da repblica 3 A muralha 4 O.Vandar

buido en varios niveles, que fuera concebido por el arquitecto en 1960 en el plan para Tokio, como elemento estructural del eje comunal, y el ordenamiento del movimiento en los edificios en torre vertical en los ncleos de servicios y horizontal en los pisos realizado por vez primera en el centro de comunicaciones de Kofu. A partir del portal, Tange traz el nuevo eje urbano hacia el Oeste, paralelo al ro Vardar, que es el ele214

A partir desse portal central, Kenzo Turnio estabeleceu o grande eixo da cidade em (II rego a oeste, paralelamente ao Vardar, i > que atravessa o centro e cujas duas ninn >iin constituem um dos grandes atrativos. Viii >> pontos desse eixo sao destacveis polos li fcios pblicos: os dois museus na espliuu In da Repblica, o Palacio do Partido Coniiin >ln o Palacio da Justiga, o Centro Turstico, Prefeitura na Praga, a Biblioteca Munlcii il,

l'liui nonoral, tercera etapa 1:4000 I .' i <l I I portal l'ln/n de la Repblica I u muralla Mo Vardar

Planta de conjunto, terceira fase 1:4000 1 2 3 4 O portal Esplanada da Repblica A muralha O Vardar

lo geogrfico central de la ciudad, cuyas IHH son uno de sus grandes atractivos, n nsto eje se destacan tanto desde el i co vista arquitectnico como urbansIn plaza de la Repblica (Republlc

os cinemas, a Universidade Municipal, a sala de assemblias e a Universidade Popular. Os pedestres dispem de estradas que ligam entre si os principis pontos do centro. O rio atravessado pelo antigo eixo perpendicular; na margem oposta, no norte, se acha o Palacio da Liberdade com dois museus, a opera o Palacio da Danga com a escola de bale, a greja, o hotel e o colegio. Mais ao norte, est o quarteiro de Charchia
215

Tercera etapa, vista area de la plaza de la Repblica Terceiro andar: vista area da Praga da Repblica

Tercera etapa, vista area de la maqueta: a la izquierda, la plaza de la Repblica; a la derecha, el portal Terceiro andar: vista area da maqueta; esquerda, a praga da Repblica; direita, o portal

rapa

I u muralla, tercera

A Muralha terceira luso

I ii primer plano, la plaza dn In Repblica; al foniln, o portal, tercera liipu N" iirimeiro plano a PraVii (I Repblica; atrs, ii "purtal terceira fase
217

que comunican entre s los puntos principales del centro. El antiguo eje urbano perpendicular atraviesa el ro; en la orilla opuesta, n el ngulo derecho hacia el Morte, se encuentra la plaza de la Libertad con dos museos, la Opera, el Palacio de la Danza y la Escuela de Ballet, la iglesia, un hotel y una escuela, Siguiendo hacia el Norte se halla el barrio de Charchia, con museos, edificios de arte popular, tiendas, restaurantes y los grandes almacenes. En esta zona se incorporaron al nuevo plan las partes no daadas por el terremoto. La universidad Nacional est situada en este sector. El segundo elemento que define a la ciudad es la muralla (c/'y wall], formada por hileras de edificios de viviendas en torre que articulan el espacio urbano. Al sur del nuevo eje, donde ste forma un ngulo obtuso, se contina la muralla con una disposicin anloga a la de la zona norte. Con este sistema se logra nuevamente la integracin de las viviendas al centro urbano, al tiempo que lo jerarquizan arquitectnicamente. Como en Kofu, Tange aplica el sistema de las torres de servicios verticales y los pisos de viviendas horizontales. En las entradas a las viviendas Tange duplica el nmero de torres. Kenzo Tange, mediante un programa racional, ha intentado coordinar las funciones de la ciudad nueva por medio de lo que denomina el portal y la muralla. La importancia de este trabajo radica en la maestra con que Tange crea un espacio urbano y arquitectnico que satisface todas las exigencias de la nueva ciudad. El objetivo principa] de su obra es la estructuracin de los espacios. De este modo, el arquitecto excede los lmites de funcionalismo convencional tanto terica como prcticamente.

com os museus, os pavilhoes da arte popular, as butiques, os restaurantes e as grandes lojas. As partes nao atingidas da ve I ha cidade foram incorporadas em nova disposicao, A Universidade Nacional encontra-se igualmente, neste setor. O segundo setor, a Muralha compreende as fileiras de arranha-cus, edificios que determinam o aspecto da cidade. Em ngulo obtuso com o novo grande eixo, ha na parte oposta, ao norte, urna anloga continuagao. Por esta disposigo, a habitaco reconduzida ao centro e, ai, se integra arquiteturalmente. Como em Kofou, aplica Kenzo Tange o sistema vertical das torres de aprovisionamento e a repartico horizontal dos andares da habitaco. Mas entradas dos movis as torres sao duplas. Kenzo Tange procurou, por meio de um programa racional, coordenar as funges da cidade nova, por meio do que ele chama de portal e muralha, conferindo-lhes urna significago expressiva em que, grapas aos preceitos urbansticos, ficam satisfeitas as aapirages humanas e em que, gragas a disposiges tcnicas, sao sistematizadas as necessidades do trfico da vida ativa. O futuro revelar se as habitages de Skopli aceitaro ou recusarao sobreviver em ambiente assim planejado.

218

Aaropuerto en Kuwait El aeropuerto internacional de Kuwait, actualmente en construccin, en 1985 deber tener rapacidad para un movimiento de 1900000 pasajeros. Los tres puntos principales que se han conRlderado son: 1. Una instalacin simple y clara para el transporte de pasajeros y de mercancas. V. Organizar el espacio de modo que quede libre la superficie de planta baja para las luturas ampliaciones. 3, Debido a su emplazamiento en el desierto, el aeropuerto debe dar una imagen caracterstica del pas a los recin llegados. I ns ampliaciones futuras sern subterrneas nn su gran mayora. En el primer piso se halla

Aeroporto internacional de Koweit Em construgo, atualmente, o aeroporto internacional de Koweit dever ser suficiente, em 1985, para movimentar 1,9 milhoes de passageiros. Tres pontos foram considerados: 1. Disposico simples e compreensvel do trfico de passagens e de frete. 2. Adotar um plano que possa servir as necessidades atuais, prevendo futura ampliago. 3. Construido no deserto, importante dar aos passageiros urna forte impresso desde a chegada: as extenses futuras far-se-o no sub-solo. O primeiro estgio preparado para a chegada. Na parte superior do segundo, esto os embarques. O grande espago do terrago encima do hall de chegada oferece vista do aeroporto. O interior e o exterior

virin area de la maqueta iln i:onjunto Vi'iin area da maqueta iln conjunto
219

la sala de llegadas. En la parte superior del segundo piso estn las salidas. Sobre la sala de llegada, una enorme terraza permite la visin de todo el aeropuerto. 1 volumen interior y exterior del edificio tiene a forma de un avin, que prepara mentalmente a los pasajeros para el vuelo. Su forma se asemeja a la de los aviones a reaccin de nuestros tiempos.

im a forma de un menso avio que prepara os visitantes para a aventura do vo. Ao mesmo tempo, essas disposicSes se assemelham a um avio da era dos foguetes.

Planta del nivel de salidas 1:1500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Acceso anterior Salidas Sala de espera salidas Salidas y sala de trnsito Control de amigantes Sala de salidas Inspeccin Oficinas de las compaas areas Informacin Paradas de taxis y autobuses

Nivel de partida 1:1500 1 Ponte avancada 2 Safa de embarques 3 Sala de espera dos embarques 4 Embarque em sala dos trnsitos 5 Sala de controle dos migrantes 6 Vestbulo dos embarques 7 Controle 8 Escritorio das companhias areas 9 Informacoes 10 Parada de nibus e dos taxis

220

VI uta da fachada do chegada

iici.-illo de la sala iln |inrtdas DnlilliG da sala ili> embarques


221

Yerba Buena, nuevo centro urbano en San Francisco El objetivo de este proyecto era la reanimacin del barrio situado al sur de Market Street. El programa prevea: un gran garaje con capacidad para 4000 automviles, un estadio para 14000 espectadores, un edificio para congresos y exposiciones de 32000 m 2 , un aeropuerto, un teatro de 2400 plazas, una estacin de mercancas, un parque, plazas y jardines, un hotel de 700 habitaciones, cuatro o seis edificios administrativos, tiendas, una casa de cultura, un mercado de paos, etc. Tange fij los lineamientos bsicos y elabor el proyecto en colaboracin con varios despachos de arquitectura. En el centro hay una gran galena, similar a la galera Vctor Manuel de Miln; comienza en Market Street, recoge a los viajeros del Metro, atraviesa todo el barrio uniendo tres bloques de edificios y, finalmente, conduce al estadio. La superficie total de todas las instalaciones es de 706 000 m2, de los cuales 263 000 corresponden al sector pblico y 443 000 a las empresas privadas.

Verba Bueno, centro urbana em San Francisco O objetivo do projeto a reanmago do quarteirao de Yerba Bueno, ao sul de Market Street. O ltimo programa previa: urna garagem para 4000 carros, um estadio para receber 14000 espectadores, urna casa de congresso e de exposices de 32 000 ma, urna estago area, um teatro de 2400 lugares, urna estaco para cargas, urna esplanada, urna praca, varios jardins, um hotel de 700 quartos, 4 a 6 edificios administrativos, lojas, urna casa de cultura, um mercado de tecidos, etc. No meio, urna grande galera, no estilo da galera Vitor Emanuel, em Milo. A galera comega em Market Street, recebe viajantes do Metro, atravessa o quarteirao, liga tres patios e atinge finalmente o estadio ao sul do centro. A superficie total das diversas instalages de 706 000 m2.

Bosquejo de la galera, primera versin del proyecto Esbogo da Galera, primeira verso do projeto

222

Vl'iln ;irea de la iu.ii|iii;t:i desde l iuJcste VKla area iln maqueta iln .sudoeste

I u maqueta, vista desde ni !>ur, sobreimpresa en mu vista area de San I tancisco Vlnt do sul da maqueta, liiijinissa sobre urna vis!-i itirea de S. Francisco

223

Plano de situacin 1:4500 1 Calle del mercado 2 Oficinas 3 Tiendas 4 Estacin terminal de las lneas areas 5 Carril peatonal mvil 6 Teatro 7 Centro cultural 8 Sala de banquetes 9 Parque 10 Hotel 11 Acceso a la sala de exposiciones 12 Restaurante 13 Sala de conferencias 14 Estadio 15 4.' calle 16 3.' calle 17 Calle Folsom Planta de situagao 1:4500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
224

Ra do mercado Escritorios Lojas Aeroportos Passeio rolante Teatro Centro de encontros culturis Sala de banquo tes Passeadoufo Hotel Entrada da san de exposiges Restaurante Sala de conferencias Estadio 4. ra 3." ra Ra Folsorn

'

le In (laloda,

.fi|Ciiiiln vnr.lnn clol proVni III


I llnll'l

.'

l.alair

'.

Snl.i ili; <!X|)osicones


lloiiclnr.

1 ( i a l n i i a
i. lilillclo; iclmlnlstlllllVH

i m l i > , ,i (iiiliirln, segunil.i wni-.lo ilo projoto I


1

I I '. i.

llul >l I ,!; cliHiaiiicnto 'ial. dii nxpor.icao luil 'ila ln|:-. I illlli:lor; iiillilllilMli'alJvo.s

Vista area de la maqueta Vista area da maqueta


225

8-H.R. vonderMhll

Planeamiento urbano de Bolonia Bolonia es la ciudad ms importante de la Emilia y la Romana, famosa por tener la universidad ms antigua del mundo. Las autoridades decidieron preservar el casco antiguo y las colinas lindantes y construir una nueva ciudad al norte. Tange present su proyecto en enero de 1970. Un sistema de carreteras elevadas a 12 m sobre el nivel del suelo une a este sector con la autostrada del Sol (autopista del Sol], Entre estas carreteras hay una zona para peatones con tiendas, teatros y restaurantes. Tange denomin circo al espacio en forma de U que crea el acceso. Entre el circo y el casco antiguo se encuentra la zona de las ferias, de 100000 m2 [36 000 m2 para viviendas; 64 000 rrf para administracin) .

Urbanismo de Bolonha Bolonha a cidade principal da Emilia e da Romagna, Ela famosa por sua universidade, a primeira fundada no mundo. As autoridades decidiram salvaguardar o ncleo histrico e as colinas dos arredores e criar urna nova cidade ao norte. Tange trabalhou neste projeto e apresentou-o em Janeiro de 1970. Um sistema de vias elevadas transporta os usuarios da auto-estrada do Sol. Sao vias duplas em um nico sentido de direco e 12 m de altura; entre as duas vias, ha 100 m de espago para os pedestres, com lojas, Jeatros, restaurantes. O trevo foi denominado circo. O quarteiro, entre a antiga cidade e os quarteires do circo, o da Feira.

Vista general de la maqueta de la ciudad. En la parte superior, el casco antiguo Vista geral da maqueta da cidade. A parte superior mostra o centro da velha cidade, ondo urna zona de salvaguar da foi instituida

226

Vista area de la ciudad. La ciudad nueva en la parte superior formada por el circo, compuesto por tres sectores. Abajo, el centro del casco antiguo. Entre ambos, al sur del circo, la zona de las Ferias Vista area da cidado. O setor tripartido do alio forma o novo centro urbano chamado o Gil co. Em baixo, o centro da velha cidade. Entro os dois setores e marginando o Circo no sul, ha a Feira
228

l i i n n l . i i l nueva
, I ri',i:(l
N l l l l j t l l t

229

Bosquejo Esboco

Vista area de la maqueta con la zona de las Ferias Vista area da maqueta do territorio da Feira
230

l'ioyncto para una nueva ciudad: I iln-iuo, Italia I -,1,1 nueva ciudad deba ser emplazada en l.i1. coruanas de Catania, en la costa oriental iln Sicilia, Se la proyect para una poblacin ilr lili 000 habitantes. Catania ha tenido un in|iiilo desarrollo, razn por la que se proyurlo una nueva ciudad del tipo ciudad jardn, viviendas cuyos alquileres no fueran muy I.|MV;II|O:;. Adems, deban construirse una uulviirsidad, un hospital, aparcamientos, estai iiiiiii, viviendas para obreros y otras instal,u luiiii:;. Los espacios verdes se distribuyen In loili la ciudad. La antigua concepcin uili.'iiii.'itica italiana parta de la base de una i|i.ui piara en el centro de la ciudad, en donili '.n pudieran reunir sus habitantes. Sin i.niliiiyio, el proyecto responde a la tendencia i|i> liri liirdines ingleses. La sociedad indusiihil no :c preocup por mantener una relacin .1 un u ilcn entre los hombres y la naturaleza. I n ni liitnro, los hombres trabajarn menos .- ilr.pundrn de ms horas para el descanso, i mi In cual el trabajo ser menos fatigoso, i" i",l;i manera podrn dedicarse al espar iiiiiniiio y a las actividades espirituales. Otra iiiiiMV,ii:l(in que aporta el proyecto es la rea-

Projeto para urna nova cidade: Librino, Italia O plano desta nova cidade o de alojar 60 000 pessoas nos suburbios de Catnia, na Sicilia. Haver ainda uma universidade, um hospital, parques, estacoes, casas de operarios e outras. Atravs de toda esta cidade, haver zonas verdes. No inicio, por tratar-se de cidades italianas, pensou-se que pragas urbanas formando o centro, seriam preferveis a arranjos de jardins inglesa. Ora, a sociedade industrial descuidara de manter harmona entre os homens e a natureza. No futuro, todos os homens trabalharo menos e terao mais horas para lazeres. Em consequncia, a natureza do trabalho ser menos absorvente e haver mais lempo para consagrar-se ao pensamento e criago. Outro aspecto das disposigoes o da conceituago nova da ligago entre a nogo da cidade e a composigao arquitetural, gragas a qual o es-

Maqueta, 1.' etapa A maqueta, 1." fase

231

Plano de situacin de las reas verdes y del cinturn verde 1:25000 A Ciudad de Librino B Barrio residencial C Universidad D Escuelas de enseanza obligatoria E Escuela infantil F Zona verde G Cinturn verde H Industrias 1 2 3 4 5
232

Planta da zona e do crculo verde 1:25000 A Centro de Librino B "Quarteiro residencial C Universidade D Estabelecimentos de ensino obrigatrio E Escola Infantil F Zona do verde G Corredor verde H Centro artesanal 1 2 3 4 5 Edificios de habitago sobre a rampa Sobrados de habitaco Habitaces de altura media Habitacoes baixas Quarteiro existente

Viviendas sobre la colina Edificios de viviendas en torre Edificios de altura media Edificios bajos Barrio residencial existente

cin estrecha que se establece entre la ciudad y la composicin arquitectnica los habitantes se sentirn integrados a su entorno y, por lo tanto, participando de la actividad colectiva. Una amplia zona verde atraviesa toda la ciudad y la integra al hermoso paisaje ondulado que la rodea. All podrn descansar sus habitantes despus del trabajo diario. Esta zona est comunicada con las viviendas por medio de calles. Los edificios de viviendas estn dispuestos en hileras dobles y su altura es de dos o tres pisos. La separacin entre las calles para peatones y las destinadas a la circulacin de vehculos est garantizada por una distribucin racional de estas zonas. Las viviendas se integran al conjunto en forma orgnica.

prito humano se sent preso ao aspecto do quadro em que ele vive mesmo que ele se erga ao pensamento de sua integraco na coletividade. Realmente, os benficos arredores das belas colinas de certa forma se incorporam na composigo da nova cidade. Um grande eixo verde da ao conjunto um ambiente mais humano do qual se pode haurir um particular encanto que compensa as fadigas da vida de trabalho. As casas nao tm seno dois ou tres andares, todos orientados para o verde. A separagao dos pedestres e dos veculos assegurada por estradas especiis.

l'liun de situacin con los edificios e instiiliidnnos de la 1.a etapa 1:8000 I i 4 'i i> / II I illfldos de viviendas en torre lillldos de altura media I illidos bajos Murrio residencial In.'ililnciones generales I 'iiMiiiln infantil I tiiiolii primaria I ncudu secundaria

Planta dos edificios e das instalages do 1." andar 1:8000 1 Sobrados de moradia 2 Habitagoes de altura media 3 Habitages baixas 4 Quarteirao residencial 5 Disposigoes gerais 6 Escola infantil 7 Escola primaria 8 Escola secundaria

233

Vista area de la maqueta del proyecto conjunto de Louis I. Kahn y Kenzo Tange Vista area da maqueta combinada por Louis I. Kahn e Kenzo Tange

Vista desde el Sur de la maqueta del proyecto conjunto Vista do sul da maqueta combinada

l'liiini ili> situacin I <1ll IMIO rliinlii di situaco I liMillll

1 llll>llol(!ca Nacio: \ \ \
ii. il do Historia Mi!/(iulta Minino 1 nutro ( nutro cultural 1 tiro al aire llhri l'li/n ('.i nlro urbano. ii|> lucimiento subiMiTiumn, bazar 1 .mu artificial 1 Intu, odificio ilnl congreso Acenso al centro iiiimiirclal

12 13 14

i, / u ii ni H

Centro bancario Parque natural Edificios de viviendas en torre 15 Edificios de viviendas de altura media 16 Viviendas sobre el puente

1 Biblioteca de historia nacional 2 Mesquita 3 Museu 4 Teatro 5 Centro de cultura 6 Teatro ao ar lvre 7 Praga 8 Centro, parque subterrneo, bazar 9 Lago artificial 10 Hotel, edificio do Congresso 11 Entrada do centro de negocios

12 Centro Bancrio 13 Parque natural 14 Sobrados de habitaco Z15 Habitaces de altura media 16 Habitaces sobre ponte

237

ndice de obras y proyectos


Plan de ordenacin general de Hiroshima Centro de la Paz, en Hiroshima La vivienda del arquitecto, en Tokio Biblioteca infantil, en Hiroshima Sala de asambleas, en Matsuyama Ayuntamiento de Tokio Proyecto para el Ministerio de Asuntos Exteriores, en Tokio Ayuntamiento de Shimizu Ayuntamiento de Shizuoka Biblioteca del Colegio Tsuda, en Tokio Imprenta, en Numazu Ayuntamiento de Kurayoshi Sala de asambleas, en Shizuoka Sala del recuerdo, en Ichinomya Edificio administrativo del distrito de Kagawa, en Takamatsu Centro de las Artes Sogetsu, en Tokio Ayuntamiento de Imabari El edificio Dentsu, en Osaka Ayuntamiento de Kurashiki Hotel, en Atami Proyecto de bloques de viviendas Proyecto para el edificio administrativo de la Organizacin Mundial de la Salud, en Ginebra Biblioteca de la Universidad de Rikkyo, en Tokio Conjunto residencial, err Takamatsu Club de golf, en Totsuka Un plan para Tokio Centro cultural, en Nichinan Proyecto de Tsukiji Naves Olmpicas, en Tokio Catedral de Santa Mara, en Tokio Centro para la prensa y la radio, en Yamanashi El edificio Dentsu, en Tokio Palacio de los Deportes, en Takamatsu Monumento a los estudiantes cados durante la segunda guerra mundial. Centro de comunicaciones, en Kofu Plan para Skoplje Universidad del Sagrado Corazn de Jess, en Taipei

Sumario dos edificios e projetos


1946-1955 1946-1956 1951-1953 1951-1953 1952-1953 1952-1957 1953 1953-1954 1953-1954 1953-1954 1954-1955 1955-1957 1955-1957 1955-1958 1955-1958 1957-1959 1957-1960 1958-1960 1958-1961 1959 1959 Plano diretor para Hiroshima Centro da Paz em Hiroshima Casa do arquiteto em Tequio Biblioteca infantil em Hiroshima Pavilhao das assemblias em Matsouyama A Prefeitura em Tquio Projeto para o Ministerio dos Negocios Estrangeiro em Tquio A Prefeitura de Shimizou A Prefeitura em Shizuoka Biblioteca do Colegio Tsouda em Tquio Tipografa em Noumazou A Prefeitura em Kourayoshi Pavilhao das assemblias em Shizouoka Edificio administrativo do distrito de Kagawa em Takamatsou Centro de artes Sogetsou em Tquio A Prefeitura em Imabari Edificio Dentsou em Osaka Prefeitura em Kourashiki Hotel em Atami Projeto de edificios de habitaco Projeto da sede da O.M.S. em Genefara Biblioteca da Universidade Rikkyo em Tquio Habitacoes em Takamatsou

1959-1961 1959-1964 1960-1961 1960-1961 1960-1962 1960-1964 1961-1964 1961-1964

O clube de golfe de Totsouka Um plano para Tquio Centro Cultural em Nichinan Plano de disposicoes de Tsoukiji Pavilhes olmpicos em Tquo A Catedral da Santa Mara em Tquio 1961-1966 Centro da' mprensa e da radiodfuso em Yamanashi 1961-1967 Edificio Dentsou em Tquo 1962-1964 Palacio dos esportes em Takamatsou 1962-1966 Monumento aos estudantes mortos durante a Segunda Guerra Mundial 1964-1967 Centro de comunicages em Kofou 1965-1965 1965-1967 Plano de reconstruyo de Skopli Universidade do Sagrado Coracio em Taipei

liinh lil'/U

Edificio para la prensa y la radio, en Shizuoka liltin |!Hi7 Escuela infantil, en Tokio IIIIHI |!Mi7 Plan general de ordenacin de Kyoto liliiii l'ilill Escuela internacional del Sagrado Corazn de Jess, en Tokio MHii liiill Plan general de ordenacin de Maebashi y Takasaki unid HI/II Embajada y Cancillera de Kuwait, en Tokio (lilil 11(7(1 Expo '70 IIIIMI I!I7() Edificio administrativo para la sociedad de la radio y la prensa Shizuoka, en Tokio HiiiT (lilil Centro deportivo Flushing Meadows, en Nueva York lii7 l'iii Yerba Buena, nuevo centro urbano, en San Francisco inii/ l'i'/n l-'il!il de la Casa Olivetti, en Japn \\H\I l'i'/ll IMli/ IH7II mil/ i i Mi/I IIIIHI Mn.'i i'iM Planeamiento urbano de Bolonia 1'lnn general de ordenacin de Shi/iiokn y Shimizu Aiironuorta de Kuwait lokaldo - Megalopolis: El archipiliMlu nipn del futuro Ciinlro deportivo, en Riyad, Arabia iiudlta |,mi|ili) y bosque sagrado del lugar iln nacimiento de Buda, en LumbiIII, Nepll

1965-1970

Centro de lnipren;in " iln lliulln difuso em 8h!/mink:i 1966-1967 Escola Infantil em Tquln 1966-1967 Plano diretor para Kyolo

1966-1968

Escola Internacional do Saurmln Corago em Tquio 1966-1968 Plano diretor para Maebashi e In kasaki 1966-1970 Embaixada e chancelaria de Koweit, em Tquio 1966-1970 Expo '70 1966-1970 Edificio Administrativo da Sociedade da Imprensa e do Radio Shizouoka, em Tquio 1967-1968 Centro esportivo Flushing Meadows, em Nova York 1967-1969 Yerba Buena, centro urbano em S. Francisco 1967-1970 Sucursal da Casa Olivetti do Japo 1967-1970 1967 1968-1971 1968 1969-1974 Plano diretor para Dhizuoka e Shmizou Aeroporto Internacional de Koweit Tokaido Megalpole: o futuro do arquiplago nipnico Centro esportivo de Ryad, Arabia Saudita Templo e Jardim Sagrado no lugar de nascimento de Buda, Lumbini, Nepal Centro esportivo de Koweit Projeto para nova eslago de Skopli Centro de Artes da Sociedade das Belas Artep em Minnepolis Projeto para nova cidade: Librino, Italia Universidade de Oran. Escola Tcnica, Hospital e Dormitorios Projeto de urna nova cidade residencial, Hokousetsou Embaixada e chancelaria da Bulgaria, em Tquio Baltimore, plano diretor sumario Hotel de 1000 quartos em Tquio

IIIIHI i'in'i I'MI l'i/'l l u / l MI/II MI/I lu.' l'i/i i/.' l'iy-1 Mi/,' d7!i MI/.' MI/ i MI/ i Mii i MI/ i l'ir/ MIM MiM

Centro deportivo, en Kuwait ('inyecto para la nueva estacin, un Skoplje Dnpil.ro artstico de la Sociedad de Mullas Artes, en Minnepolis l'myeeto para una nueva ciudad, un l.lbrino, Italia Universidad de Oran: Escuela Tcnlcn Superior, hospital y viviendas Proyecto para un nuevo conjunto i'xiildoncial, en Hokusetsu I mliijnda y Cancillera de Bulgaria, on Tokio l'liui ooneral de ordenacin de Hilllmore Hotol de 1000 habitaciones, en Tokio Centro Hokusetsu Centro turstico Les Andalouses, un Argelia Contra turstico Madraque, en Argolla Embajada de Turqua, en Tokio Hotel de 700 habitaciones, en Tehern Nuevo centro urbano de Abbasnbad

1969 1969 1970-1974 1971-1976 1971 1972-1973 1972-1974 1972-1975 1972 1973 1973

Centro Hokousetsou Centro turstico as Andalusas, Algria 1973 Centro turstico Madraque em Algria 1973-1977 Embaixada da Turqua em Tquio 1974 Hotel de 700 quartos em Tehern 1974 Novo centro urbano de Abbasabad

239

1974 1974 1975-

Edificios de viviendas en torre, en Tehern Ciudad campamento, en La Meca Universidad de Cons-fanlino: viviendas (residencias para estudiantes)

1974 19741975

Sobrados para- apartamentos em Tehern Acampnenlo de Meca llniversidade de Cons-fantinopla: os dormitorios

240

Kenzo Tange
La arquitectura japonesa se nos ha revolado con retraso. Su ms eminente reptesenfante, Kenzo Tange, nacido en 1S13, est considerado como uno de ios ms reputados maestros d arquitectos y urbanista;-; ce! siglo XX. ous construcciones son una sntesis '/va de a tcnic;.' moderna y poseen un sentido plstico del espacio vinculado con e! espritu d s ' l a construccin tradicional japonesa, Tsnye y sus colaboradores han desarrollado y realizado ideas rt-voluoioianay en materia c'e urbanismo. La explosin demogrfica de i?; poblacin, !a planificacin del trfico, a <3Si;;niari:icin, todo eo frente a !aa rrisdidao huiTianas, son ios problemas que preocupan a Keri/o Tang:, K la vsz, arquitecto, urbanista, proe::;r:r ;ie universidad, otortor e, historiador. A arquitetura japonesa nos tem sido revelada com atraso. Seu mais eminente representante, Kenzo Tange, nascido em 1913, est considerado como um dos mais reputados mestru da arquitetura e urbanismo do secuto XX. Suas construcoes sao urna sntesis viva da tcnica moderna e possuern um sentido plstico do espaoo vinculado corn o espirito da construcao tradicional japonesa. Tange e seus colaboradores tem desenvolvido e reaiaiio idias revolucionarias ern materia de urbanism::, A explos-?:; mogrfica da popuico, f1 p!ani''i:a cao do trfico, a estandariracao, tud < 3to frente as mecidas humunas, sao os probieir.as qae preocupan) a Kan? Tange, na popio'o ;e arquit-sto, urotinista, professor universitario,, esciitor e historiador.

Editorial Gustavo Gil, S. A,


Rosetln, 87-89 - Barnelona-29

Potrebbero piacerti anche