Sei sulla pagina 1di 77

Djamel HAMRI

Anadi di tmedyazt
Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Asqamu Unnig n Timmuz$a 2007

En donnant ces chants berbres au public, jai le sentiment de livrer un trsor priv, de me dessaisir dun bien de famille .
Chants berbres de kabylie, Jean Amrouche 1939.

AGBUR - Tazwart - Asefru deg unamek - Asefru di timawit - Ta$essa n usefru 1)- Tama$rut a)- Tal$a tamezwarut 10 b)- Tal$a tis nat c)- Tal$a tis krav 2)- A$anib a)- Udem amezwaru $ef sin iferdisen b)- Udem wis sin $ef krav iferdisen c)- Deg wawalen ifessasen - Asebrur afelsafi 1)- Tal$a n srid d urusrid 2)- Di tal$a n yenzi 3)- Di tal$a n tfelsafit 17 4)- Di tal$a n timawit (ansay) a)- Amedya amezwaru (Tamacahut ) b)- Amedya wis sin (Anar) c)- Amedya wis krav ( Azenzi n lenni ) 5)- Di tal$a n umezruy - Asefru n Tayri 1)- Asefru n tayri n yivelli 2)- Asefru n tayri n wass-a 3)- Asefru n tayri n tyemmat - Asefru amaddi 1)- Asefru n usiwel 2)- Asefru n umennu$ $ef izerfan 3)- Asefru di rav - Tamedyazt deg ucewwiq 1)- Tamedyazt deg ucewwiq n uzuzen 2)- Tamedyazt deg ucewwiq n twizi 38 7 9 9 9 9 10 11 12 12 13 14 15 15 16 18 18 21 23 25 26 26 27 29 31 31 32 33 36 37

- Tamedyazt di lemde 1)- Tamedyazt n lemde di tmettaniyin lemqamat d tememmrin 2)- Tamedyazt n lemde di ssuq - Tamedyazt di Ccnawi n llufanat - Tamedyazt war ameskar 1)- Udem amezwaru 2)- Udem wis sin - Tamedyazt yettmeslayen $ef yimal - Isefra

39 39 40 42 47 48 49 50 53

Anadi di tmedyazt

TAZWART Aas ara k-yinin imazi$en ur ksiben ara tiqit n yidlesnsen, tikti-agi ur telli ara $ef wab, imi d tamu$li taqdimt $ef unamek n yidles, d akken tamu$li-s ad tru srid $er yidles yuran. Mi ara nu$al $er umezruy imazi$en ad naf s tidet ur urin ara idles-nsen, maca tella tmu$li nniven $ur wiyav, d akken idles ur yeqqin ara $er tira, yettwali $er tmu$li n wayen icudden $er wansayen, tigemmi, tasekla timawit atg. i d-tettaooa tsuta i tayev, si tmedyazt, timucuha, inzan, tidyanin, tineqqisin atg. Nettwali annect-agi akk d idles. Tin nniven, ayen icudden $er tutlayt s yiman-is, ideg $ef tekka di tjerrumt, amawal atg. Imazi$en kesben idles, i d-werten s$ur imezwura-nsen di leqrun yezrin, lemmer ad nger tamu$li $er unagmay ad asyiwir unadi di tin yecban tikli n tutlayt $ef te$zi n iseggasen, maca ayen nniven ad yaf tefses. Ma yella asteqsi, ayen idles amazi$ yeqqim kan $er yiman-is ? Nezmer ad d-nini llant snat n tmental : 1)- Tudert-nsen yeqqimen kan d irealen ne$ Bdouinit, ssexdamen-tt kan i taywalt. 2)- Tutlayt-nsen ur d-yusi ara, ne$ ur d-yenzil ara kra n tesre yes-s, akken llant tutlayin-nniven, am tebrit, tarabt tin yernan tayunanit, talatinit. Di$en idles amazi$ yebva $ef sin yericen : 1)- Ayen i sen-d-ooan imezwura, ne$ ayen i d-werten, llant kra n temsal qqiment akken i d-bdant, $ef te$zi n umezruy, am ideqqi ne$ afexxar, taerbit deg unu$en-is, ticrav, d tsegda n lebni atg. as ad naf yella ubeddel ne$ asnerni di kra, maca yeef udem-nni-ines aeqqi, ideg yemgarad d yidlisen nniven, am tutlayt, tasekla timawit, ccve, ccna, ansayen, tasertit. 2)- Udem wis sin, d ayen i d-uowen seg yidelsan nniven, ama d ifniqen, iyunanen, ilatiniyen, araben (lislam), ifransisen, isbenyuliyen atg.

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

ef waya i nezmer ad d-nini, ur tesiv i yettbeddilen di tutlayt, ala ayen yellan $ef yiclem, maca agbur n tutlayt yett$imi akken i d-yebna. Ma nebder-d tutlayt tamazi$t, teffe$-d seg yiman-is, ur dteffi$ ara, ne$ ur tcudd ara $er tutlayin nniven, d akken nniven, d nettat i ikesben tintaliyin i d-yeff$en seg-s, mi ara tent-id-nesddukel ad tent-naf kesbent yiwen wudem. Yura yiwen unagmay (Andr Basset) deg yenna : "Yezmer ad yeddu unagmay ne$ ad yettbeddil si tantala $er

tayev deg unadi-ines, fiel ma iulfa i kra ibedlen ne$ yemgaraden, $ef wakken yenna di$en: ma yella tessnev yiwet tantala di kra n wussan, tzemrev ad tissiniv akk tiyav ".
Ma nezzi-d awal $er tmedyazt, di tmetti tamazi$t ad naf di taddart llan krav terkizin ; amenne$, amrabev d umedyaz, akken akk wigi ttna$en $ef tudert-nsen, d tudert n wid i sen-d-yezzin, win yettna$en yessexdam i$allen-is d loehd yekseb, yekseb da$en tierci, di yal mi ara tere taluft izeggir $er zdat. Amrabev, lamin ne$ amussnaw, nettaf-iten di ferru n temsal, ne$ tifin n tifrat i yal taluft iellqen, ttu$alen d imaddiyen. Amedyaz d yiwen wemdan yessexdamen alla$-is d yiles-is, i wakken ad yeldi allen i yemdanen, yemmal-asen anida llan ahat sani teddun atg. Nettaf-it d ane$mas, yessawav i yal amdan isalan, maca netta yessen amek ara yemmeslay d wid i s-d yezzin, degmi t-nettaf yessexdam asefru, yessexdam azenzen n tme$rut ijebbden tameu$t, asexdem n wawal fessusen, i ssexdamen yal ass, izen yettawev srid, lemmer ad d-nebder rav n 1871 n ccix Aeddad d Lmuqrani, deg-s ad naf widak i d-nebder, imi di rav nettaf ula d amedyaz yeef amviq s yisefra i d-yettawi i usefhem n widak yettna$en, $ef wacu ara mmten, ad teniqenne, ad sen-yernu afud , $ef waya amedyaz yella di yal tallit.1
Tubiret ass n 16/03/2007
Imerna : * Mohammed Chafik, Apercu sur trente trois sicles de lhistoire des imazighen. * Youcef Nacib, Anthologie posie kabyle.
1

10

Anadi di tmedyazt

ASEFRU DEG UNAMEK Asefru s lebni inumak-is lqayen, yettdewwi, yezzuzun, yesduqqus, yessakay amseflid, yettak loehd i wawal $ur ueddad-is, deg yisefra nettaf tilufa i d-yessufu$ umedyaz si daxel-is, fiel ma yella ucuddu deg-sent, seg waya nettaf deg usefru amgirred ized$en gar usefru d wayev, yettili gar umedyaz d wayev, deg umgired n tudert d tmu$li tasugnant gar imedyazen. Ahat ccbaa n usefru d uzerzer n tme$rut deg umeu$ n umsisli tleddi iberdan n tmussni, akken tettak tazmert i walla$ di tmu$li zeddigen, bal tafelsafit yettawi, ne$ i s-tebna tfekka n usefru, tettara-t ad yefk udem seg yigerrujen yeffren daxel n wawal. ASEFRU DI TIMAWIT Tasekla n tmazi$t d tamarkantit di tmeslayt d yidles, di te$zi n yiseggasen yezrin, tebna $ef timawit yellan d lsas i dtettak tsuta i tayev, Ahat ma nudder-d timawit ad nadder tameut yellan d tigejdit i$ef tbedd, deg yikufan tettawi deg walla$-is, s ccfawat i tettzerrib, i tettader $ef yal tamsalt ara d-telmed deg webrid n tudert-is, tessawav-it seg yimi $er yimi, akken i tettzerrib seg yigefran n tatut. Tibibert yetta$en tameut i wakken ad tesim$er mmi-s s tmu$li talqayant, yettara-tt wakud ad temi ayen ized$en alla$-is, si tmedyazt $er ucewwiq d ccnawi yes-sen tezzuzen mmi-s, yes-sen tessebgan tudert-is i wid i s-d-yezzin. TAESSA N USEFRU 1)- Tama$rut Awal $ef tme$rut, ccbaa usefru d uzerzer n tme$rut deg umeu$ n imsisli, yemmalen di t$uri, anida ara ibedd,
11

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

ara yesgunfu win t-id-yeqqaren, maca tazrewt $ef umawal n tmedyazt yettban di tal$a n twines d wunu$ n tektiwin d wawal n tme$rut, acku ur kif-kif ara mi ara tili tme$rut tettekki deg ufeggag n wawal n tme$rut ne$ d awil d tzel$iwin da$ d tihrayin n tesftit d usget. Akken i nera tuget n isefra n teqbaylit bnan $ef snat n tal$iwin : a)- Tal$a tamezwarut : Tebna $ef A.A Bdi tesa (9)n yifyar. Amedya2 : 1Ata wul-iw yesnehtit Yeggul ur yenit Ur yezdi$ deg ceriwen Asmi yella zzman d lalit Mkul azniq nu$-it Lehvur-iw tteddayen Ma d-tura teef-iyi ddunit Lemayen-iw ggtit Ireq-a$ zzhu dayen

2-

3-

Nezmer a t-nebvu d tiseddarin $ef udem n tma$rut : - Taseddart tamezwarut : [XX]- It , [XX] It , [X]- n - Taseddart tis snat : [XX]- It , [XX] It , [X]-n - Taseddart tis krad : [XX]- It , [XX] It , [X]-n b)- Tal$a tis snat : D tin yebnan tama$rut $ef A B degmi $ur-s (6) n yifyar. Amedya3 : 12 3

ekku$ le$ben-iw ur yu$ Yerwa tavsa deg lxaer-is

awes emruc (Tas$unt Racines-Iuran). Si Muend U Mend.

12

Anadi di tmedyazt

2-

ekku$ le$ben i win yu$ er $ur-i ara d-ittessis Iru-ten qbel ad ten-ru$ Netta d amejru wul-is

3-

Nezmer a t-nebvu d tiseddarin $ef udem n tma$rut : - Tama$rut tamenzut : [XX]- U , [X]-IS - Tama$rut tis nat : [XX]- U , [X]- IS - Tama$rut tis krav : [XX]- U , [X]- IS c)- Tal$a tis krad : Akken i llant tal$iwin nniven, yebnan ugar n sin imedyaten-agi, ne$ ur yiwiv-ara. Llan yisefra yettarun war tama$rut i wumi qaren tamedyazt tilellit. Amedya4 : A wufan telliv S wur$u-inu yer$an Ad ssefsi$ adrar Ay anda i kem-tu$ Ad kem-in-awve$ A wufan telliv Ad ebse$ ussan I d-yetten$alen ef lemer Ifettin U ad kem-id-ssiwve$ A wufan telliv A n-$ze$ iekwan ef ieddan leqrun A m-n-awi$ rru U ad kem-id-ssekkre$
4

Brahim Amel Tayeb, Ephmride de kabylie, Youcef Merahi, 2005.

13

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

La neoore$ udem-im ef lka$ev d wes$ar La neoore$ udem-im ef kra yellan d ablav Akken ur itekkes Uroi$ ccetwa u ad n-ali$ s agu Si tala n yiij ad d-agme$ tafat Yes-s ara d-aru$ isem-im di tegnawt Tislit n wenar deg-s ad d-tger afus Mi d-twalav isem-im Ad d-telev $ur-s A wufan telliv ad nafeg di sin Akin i yigenwan anida lewqat negren Ass ideg i d-teliv D tame$ra n wenar D lehwa d yiij mi ara d-mlilen D tudert d lmut mi ara malaen Ad nidir i lebda Lebda nekk yakk d kemm. 2)- A$anib Seg u$anib $er wayev, yettemgarad usefru di telqayt n wawal, irem, tama$rut, atg. Yettemgarad seg umedyaz $er wayev di tmu$li tasugnant di yal tallit d wayen i s-d-yezzin, s u$anib, amedyaz yettdewwi, yezzuzun, yesduqqus, yessakay amseflid. Akken i yella deg uawan u$anib i yella deg usefru, ad t-naf yekseb kra n temmirin di ut ne$ deg iew, maca llant kra n trekkizin i ten-yesdukulen a)- Udem amezwaru $ef sin iferdisen : Amedya5 : Urga$ / Temmutev
5

Si Mu.

14

Anadi di tmedyazt

S aekka / Tkecmev Skefle$-d / I$es-im D ajewwaq / Teqqlev Mi uve$ / Tneqev Sseya$-d / ut-im Deg usefru-agi amedyaz yebva asefru-ines $ef sin iferdisen, d akken di yal tafyirt yekseb sin lewat : amezwaru d -Urga$-, wis sin d -Temmutev-. Fiel ma yella-d kra n tmerna di ut, lemmer ad as-nernu yiwen wawal ne$ ut, deg-s lmizan ad ye$li, ad yu$al ay $ef yiles i lmeneq, ne$ d ababder di temsislit. b)- Udem wis-sin $ef krav iferdisen : Amedya 6 : A win /yellan /d lfahem Ssefhem-iyi-d /amek /akka D acu / n ssebba / ini$em Mi tezde$ / deg-s/ twekka Sufella /yecbe /yerqem er daxel / mi t-ldiv /yerka Deg usefru-agi ad naf amedyaz yebva tamedyazt-is $ef krav (3) iferdisen, ur nezmir ara ad as nernu ne$ ad as nekkes awal ne$ aweil, $as anamek ur yettbeddil ara, maca lmizan usefru ad ye$li, ad s-tru tal$a-ines. - ur nezmir ara ad nbeddel awal s wayev $as anamek yiwen : amedya seg usefru-agi : Mi tezde$ / deg-s / twekka Di tefyirt-agi nezmer ad nini: mi tezde$ (daxel-is) twekka, akken deg umkan uferdis n wawal (deg-s), ad nerret awal (daxel-is) anamek ur ibeddel ara, maca lmizan ad ye$li, ad nulfu s taeyt di lmeneq.
6

Sliman azem.

15

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

- Akken i llan wawalen yettemyezwaren $ef wiyav, amedya seg usefru-agi : er d axel / mi t-ldiv / yerka Lemmer ad nezwer awal (mi t-ldiv) $ef wawal ($er daxel) anamek ur yettbeddil ara, maca lmizan a d-yas $ezzif $ef lmeneq. - Yella anida amedyaz itekkes awalen, fiel ma ye$li lmizan ne$ anamek i usefru, amedya seg usefru-agi : er daxel mi t-ldiv yerka Di tefyirt-agi yettwakkes wawal (ad t-tafev) akken ara yu$al umedya : er daxel mi t-ldiv (ad t-tafev) yerka Ad naf yerna-d wawal ne$ uferdis nniven, deg yimi, ara yu$al $ezzif lmeneq-is, lmizan ad ye$li, imi asefru yebna $ef krav iferdisen. c)- Deg wawalen ifessasen : Yella anida, sin wawalen ifessasen ttu$alen d awal yemmden: Amedya7 : as / ma yella / ad agade$ Mi d-tella / ssebba / ad tt-nekkes Si mkul / loiha / ttewte$ Ayen ufi$ / ad wte$ / yes-s Deg usefru-agi ad naf yebva $ef krav n yiferdisen maca yal aferdis yebva $ef kra n yebruyen, gar-asen, tizel$iwin, iwilen, imqimen, imerna atg. Maca ad neneq yes-sen s yiwen ut :
7

Lewnis At Mangellat.

16

Anadi di tmedyazt

Amedya : ma yella, mi d-tella atg. Wigi d ibruyen ne$ d awalen ifessasen, mi ara dduklen sin yebruyen, ne$ sin wawalen ifessasen ad u$alen d awal yeuren ne$ d ut ikemmlen i lmizan ad yemmed. * Tamawt : Deg usefru n teqbaylit, a$anib d lmizan usefru bvan $ef sin iferdisen ne$ krav iferdisen di tugget n yisefra, d akken ur nezmir ara ad nekkes ne$ ad nernu kra n wawalen d lewat $as anamek ur yettbeddil ara, maca lmizan ad ye$li. Yella anida i nettaooa sin lewat, maca ad ilin fessusit, imi zemren ad gen ut iweznen i usefru. ASEBRUR AFELSAFI Asebrur afelsafi di tmedyazt n teqbaylit, ad naf tuget n yisefra n teqbaylit bnan s tfelsafit, d tilqayt n wawal, acku taqbaylit d tamerkantit deg yinumak, degmi di yal lmeneq nezmer ad t-nessefti $er waas n yinumak, ma negga taz$ent i usefru ad t-naf yeur d inzan i d-yewwin abrid n tfelsafit, segwa ad nessefti kra n yimedyaten ara d-yefken udmawen ideg tekcem tfelsafit. 1)- Tal$a n srid d urusrid Amedya8 : Ffe$ ay ajrad tamurt-iw Lxir i d-tufiv zik yema Ma d lqavi i k-yezzenzen Awi-d leqed ma iea Deg udem n u$anib, yebna-t $ef krad n yiferdisen. Deg wudem afelsafi, amedyaz ihedder srid i ujrad akken ad yeffe$ si tmurt-is, imi i d-yekcem fiel kra n ttri ne$ s leb$i, di$en yeb$a ad d-ibeggen ajrad anida ara ieddi ur yettaooa kra $er deffir-is. Ma deg unamek arusrid i$ef tekka umedyaz, ihedder i unekcam i d-ikecmen tamurt-is s tin loehd d ur,
8

Sliman azem.

17

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

$ef wannect-a yefka acbi $er wejrad itetten yessexar di yal kra ara d-yaf zdat-s, yefka-d umedyaz tugna n urusrid akken ad yerwel si lxuf n unekcam, si tama nniven yettmeslay i umseflid, ayen ddren d wayen ara d-yeglu wavu n uzekka. 2)- Di tal$a n yenzi Lemmer ad nessiked $er usefru s tmu$li talqayant, ad t-naf d inzan i yemcudden wa $er wa, yettu$al d asefru, deg wawal n win yettmeslayen yeqqar akken yenna yenzi, ne$ umedyaz, deg umedya : akken yenna Si Muend U Mend, Matub, Sliman azem, Lewnis At Mangellat Amedya9 : Ma te$liv medden akk inek Ma trebev edd ur k-yessin Akka i k-d-yettban lqum Ad ttbeddel ddunit yes-k Lukan am ke i ttilin Ad nekkes nnuba i wemcum - Deg udem n u$anib : yebna-t $ef krav n iferdisen. - Deg udem afelsafi : amedyaz yegga inzi s unemgal-is imi di tsekla inzi yella akken nniven : Ma trebev medden akk inek, ma te$liv edd war k-yessin. Anamek n yenzi, yeqqar win ireben ikesben trika ne$ loehd n wedrim, medden akk ines, ma d win yenxeen, ur neksib, ad t-ttaooan d awid ne$ yettu$al $er yidis, maca amedyaz deg usefru-agi yettmeslay s tmu$li nniven, yettmeslay i unaur s umata ne$ imyura d imusnawen, mi ara yili yedder ur s-ttaken ara azal yemdanen, nettarra-t $er yidis, maca mi ara yemmet, ad u$alen yemdanen ad ttnadin fell-as degmi amedyaz yefka-d tisura n yinumak. Amedya :

Lewnis At Mangellat.

18

Anadi di tmedyazt

Lemmer am ke i ttilin Ad nekkes nnuba i wemcum Seg waya i yessaram ad ilin yemdanen am netta, ur yettili ara wemcum gar-asen. 3)- Di tal$a n tfelsafit Amedya10 : Lekdeb yurew-d lbael Lbael d baba-s n lxuf Lxuf yurew-d tirrugza Tirrugza te$leb-iten yakk Tirrugza tesa-d tidet Tidet mi ara tawev $er ledd-is Ad tesu lekdeb d mmi-s Lekdeb yurew-d lbael Tirrugza te$leb-iten yakk Akka i la tberren ddunit - Deg udem n u$anib, yebna asefru $ef krav n yiferdisen. - Deg udem n tal$a n tfelsafit, amedyaz deg usefru-agi yessexdem tafelsafit talqayant, yeawev yesskan-d amek i tettdewwir tudert n wemdan n yal ass, $ef semmus(5) n trekkizin, (Lekdeb, Lbael, Lxuf, Tirrugza, Tidet) u zemrent ad ddewwirent akken teddewwir ddunit, yal ta tcudd $er tayev akken ara d-tban deg unu$11 :

10 11

Lewnis At Mangellat. Memmed Oellawi, ,P.162.

19

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Lekdeb Ixfawen i$ef ters tudert n wumdan Tidet Tirrugza

Lbael

Lxuf

Ma nessefti asefru-agi, ad naf d akken yiwen mi ara yeskiddeb ne$ mi ara yeskerkes $ef wayev ad yegg ne$ ad yevru lbael seg-s i d-ilul lbael, lbael mi ara yevru ad ilal lxuf (lxuf n wid i$ef iedda lbael) gar-asen a d-tlal tirrugza, nera tirrugza te$leb-iten yakk, ihi bab n tirrugza, d bab n tidet maca tidet mi ara tawev $er ledd-is ad d-ilal lekdeb, akka i tettvewwir tudert, si lekdeb $er lbael, si lbael $er lxuf, si lxuf $er tirrugza, si tirrugza $er tidet akken ara tezzin akken i tetteddu tudert 4)- Di tal$a n timawit (ansay) a)- Amedya amezwaru (tamacahut )12 : Am$ar yettel deg ubernus Di tesga la yeiin Mmi-s yettebbir i lqut Ussan deg uqerru-s tezzin Tislit deffir n uea Tessalay tijebbadin Arrac zzin-d i tem$art La sen-tes$ar tiqdimin Adfel issud tibbura Tuggin kecment ilulen
12

Muemmed ben amaduc, A baba yinuba, ccna n Yidir.

20

Anadi di tmedyazt

Tajmat tettargu tafsut Aggur d yitran eoben Ma d aqejmur n tasaft Yezger akkin i yinyen Mlalen-d akk at wexxam I tmacahut ad s-slen - Deg udem n u$anib, yebna usefru $ef krad n iferdisen. - Deg udem n wunsay, amedyaz deg usefru-agi yeb$a ad yefk tugniwin ideg ttidirent tsutwin ieddan s wudem n tmacahut, amzun d tafelwit n ssbi$a i d -yeawev s uzuzen n wawalenis, yessawev-$ ad nidir gar-asen, $as yebda awal s tmacahut, ideg tezde$ tfelsafit n tsekla tamazi$t, tamacahut mi ara tekcem asefru, ad tawi amseflid ad yeddu di tmu$li tasugnant, amzun d asaru i yettwali. Ma nessefti asefru-agi, deg-s ad naf yeldi-a$ allen $er wansayen d tgemmi s umata, degmi yenna. Am$ar yettel deg ubernus Di tesga la yeizin Di tazwara ad $-yawi $er wussan n tegrest, imi llan sin wawalen (abernus d uien) : - Abernus : D azamul n tirrugza, n tezdeg akken itekkes aemmiv atg. - Aien : Ad a$-yerr $er yiwet tallit di yal axxam $ur-s ( lkanun n yes$aren) i bennun $er te$mert n wexxam, akken d yal tameddit tezzin $ur-s, imi yettu$al d a$erbaz i yigurdan, d tagnit n wawal gar ieggalen di temsal icudden $er tudertnsen n yal ass. Mmi-s yettebbir i lqut Ussan deg uqerru-s tezzin Amzun d akken am$ar yeffe$-it uebber imi yettkel yella mmi-s $er yidis, taluft teffe$-it, $as yettak-as-d afus n tallelt, maca akk ussan $ef uqerru-s i tezzin, ifreq-iten di yal yiwen yefka-yas azal-is.

21

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Tislit deffir uea Tessalay tijebbadin Tislit (tameut n mmi-s n wem$ar) mi ara tessali abraz n wexxam, yettraou-tt uea, ama d taeawt n ubernus ne$ aayek, tettaf-d iman-is, tettak-d afus i wergazis, deg wayen ttehwioin deg wallalen ssexdamen di yal ass. Tessalay tijebbadin, d akken azea yettali mi ara ttalint tjebbadin. Arrac zzin-d i tem$art A sen-tes$ar tiqdimin Tam$art di tallit-nni d a$erbaz tesselmad tarwa-ines mi ara s d-zzin d ameqyas, a sen-d-tettawi timucuha, timsefra, inzan... atg. Ansayen imerkantiyen i kesben di tallitnni, imi s waya, i teldin tiwwura n walla$ n tarwa-nsen, ulac kra n tawilat n uselhu am wid yecban ass-a, agrud yettar ad tawev tmeddit, i wakken ad isel tamacahut. Adfel yessud tibbura Tuggin kecment ilulen Dagi amedyaz yeb$a ad yefk tugna $er berra n wexxam imi adfel yergel tibbura, yal tamsalt tegres am wegris yernan $ef wedfel, ur yezmir yiwen ad yeffe$, yesbeggen-d d akken tuggin kecment ilulen seg wakken izad usemmiv, ilaq ala ayen yeman i tetten, yessebgen-d $ef lerara d ifadden ioehden i kesben di tallit-nni i wakken ad ddren di talwit, qqaren acewwiq yezzuzun la. Tajmat tettargu tafsut Aggur d yitran eoben Imi d akud n tegrest imdanen di tejmat ekkun $ef wayen ara xedmen deg wakud mi ara teffe$ tegrest ad ten-idtemmager tefsut, d asirem d tirga uzekka. Ma d aggur d yitran

22

Anadi di tmedyazt

yellan deffir n usigna d nutni i d azamul ara d yefken tafat i usirem-nsen. Aqejmur n tasaft Yezger akkin i yinyen Mlalen-d akk at wexxam I tmacahut ad s-slen. Tella eyya n tafat i d-yulin $ef wudmawen n at wexxam, i d-yecrurqen seg uqejmur n tasaft, degmi irij-is yettak-d yiwet tafat d tazegga$t, allen reant di tmess, maca imea$ smesisen i tmacahut, i ten-yettarran $er tirga ur neksib tilas.

- Tamawt : Amedyaz yefka-d tudert n tsuta ieddan, d akken


$as ttidiren di tallit n wulac, (Lexa isufar n wui, lexas n ttawilat atg.) maca ttidiren deg yiwen wakud anida senttezzi talwit d tudert igerrzen, akka i $-t-id-yessawev umedyaz tugniwin-nsen s usefru -Si tama n yidles yefka-d azal d tmu$li iss ttwalin idles d wansayen, d usiwev-nsen si tsuta $er tayev. -Yefka-d amezruy i d-yessawev $ef wamek igga wul n t$erma n tallit yezrin. -Yefka-d azal n tmeut d wemkan-is di twacult b)- Amedya wis sin (anar)13 : Anar, anar A Rebbi ssew-itt-id ar aar Ad netter lalla Xdioa Ad tt-id-tessew s u$enoa Ad netter sidi erruq Ad tt-id-issew s uzaluq Anar yettwasen aas di tmetti n yimazi$en si tallitin yezrin, yettaooa-tt-id wemdan d azamul n uiwet i u$elluy n
Asefru n wenar, sawalen ak tamurt n leqbayel, maca yettbedil kra n wawal deg-s, maca tal$a-s tett$imi d nettat.
13

23

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

waman (lehwa) imi deffir-s i d-iteddu yal lxir, d akken agellid n lehwa i wumi qqaren Anar. Si tallit $er tallit ooan-d tamacahut fell-as imi agellid n wenar iemmel yiwet tlemit (taqcict) tfaz di zzin (agur deg yigenni nettat di tmurt), yal ass yetwali-tt teccucuf deg wasif ala wed-s, maca yal ass ne$ yal tikkelt ara yerev ad ya $ur-s, nettat ad terwel si lxuf, akken alarmi d yiwen wass, yeqsed ad as-yini $ef wayen yeb$a, ne$ d acu-t, ma tugi ad as-d-terr s wawal ad as-yes$er asif-nni seg waman yu-d $ur-s yenna-yas : Aql-i gezme$-d igenwan14 A yiwen n yitran Efk-iyi aqejjuv i m-fkan Ne$ ad m-kkse$ aman Tilemit tebded tewhem $ef sin iberdan. Amezwaru d akken ad teqbel ayen yeb$a wenar maca tugad imennan, si tama nniven tugad ma ur teqbil ara ad yess$er asif-nni iseg tessent tebirin i d-yettaken yal lxir iseg tettidir taddart-is. Tilemit si lxuf, teneq tenna-yas : Ttxil-k ay agellid n waman Abu teabt n lmerjan Nekk i ke i wumi yi-d-fkan Mena ugade$ imennan Tiririt n tlemit terna-yas tem$er i wenar. Agellid n wenar yendeh i waman n wasif ebsen, tilemit tulfa i lefa n ivarren-is a regglen waman seg-sen, tekker tekkes taqendurt-nni n lerir i telsa, teqqim-d akken i d-tlul, teddayas leb$i i ugellid akken a s-d-iserre i waman imi tugad ad tili d tamentilt i ta$ert n lxir yellan. Tebda tettawat deg-s teqqar-as : Ay anar, ay anar
14

Memmed Oellawi, .

24

Anadi di tmedyazt

Ay ajeooig ua$ar Asif err-as-d liner Zri$ seg-i ad terrev ttar Din din akken i yesla i usefru-agi, remce n ti iceqqeq igenni s yiwet tafat am lebraq, d agellid n wenar i d-yu$alen akken ad yawi tilemit-nni, $ef tuyat-is, irfed-itt yuli yes-s deg yigenwan, aman u$alen-d $er yimukan-nsen, asif yettazzal, tibirin ad tessent, tizegzewt tu$al-d $er yim$i. Amedya $eb$a ad $-d-yessiwev tidet n tmacahut n wenar i d-yeqqimen d azamul n lehwa, tizegzewt si tallitin yezrin ar ass-a, akken icudd $ef tayri d zzin ifazen, d wayen ara d yesseglu lxuf u$urar $ef tmurt. c)- Amedya wis krav ( azenzi n lenni )15 : Ad ken-necde$ a yilmeyen A d widak ara izewoen Zzwao d ta$zalt n tala Ur nesi lmena Am uefaf i$erawen Ma tesa-yak-d am ufervas Amud amud ay tetten Ma tewwi-ten $er ssuq Loib-ik ad t-fersen Ma sawlen-ak-d a baba Aqerru-k ad t-en Zzwao tettubu niyya Tettear d ccbaa Ad tevu deg ilemmasen Ma tesa-yak-d aqcic amayen a k-yettqabal idawen Ma tesa-yak-d taqcict Di tutlin ara tt-id-xevben Ttlaliw d ayla-m
15

Muend Akli.

25

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Am dheb a$layen Ad zenze$ lenni A yimuraren Lenni yenza Yedda gar-awen Tewwi-t tlafsa M seba yimawen Tru deg yigenni Ur tt-yeqvi yiwen Iqve-itt wavu Ur nesi afriwen Yufa-tt tkerrez s yilfan Mai s yezgaren Yufa-tt tettru idammen Mai d imeawen Yufa-tt tetteb id$a$en Mai d idrimen Ur tteqne$ lenni Ad iyi-temlem I ttejra daxel n leber S wadda teqqur Sufella tger-d afriwen Ttlaliw d ayla-m A m timmi iseb$en Ad zzenze$ lenni Lketra n lehvur berka Nekk di$ $er ella-i D nutni i d imezwura Ccix n taddart-nne$ Ad $-yemne si le$rama Ad cekkre$ taddart-nne$ S nnif d lerma A$anim jemen-t ef tamuvi Nekk $er tallit Ula d abrid ierq-i Llenni-agi ara d-yersen Ad ya$ abrid s lefrai
26

Anadi di tmedyazt

A t-yeqqen ssbe bu tissas I d-rebba m-cclai Ddem-it a bu seba iqlemyan Nekk aqelmun-iw iqqer-iyi Ooet abrid ay at tebburt Ad ieddi lberrani Slilwemt a lxalat ef udem n Rebbi Tamedyazt n uznuzu n lenni, d ansay s wazal-is di tmetti-nne$, yeef amviq deg yiwen wass, i yettraoun yemdanen s ccuq, wagi d ass n zzwao, mi ara yezweo yiwen di tallit-nni, ass n lenni n yisli ad ttawin amedyaz ara d icebben tagnit, ad yebdu azenzi n lenni ad yili wayev ara sd-yettaran ut si tama nniven, nitni akken ad ttna$en s yisefra alamma ye$li yiwen deg-sen. Isental d-ttawin, tezzin $er lialat i tettidir tmetti di tallit-nsen, ahat tikwal d abeggen n wucuven d wayen ara d-teglu tudert-nsen, nettaf-it yettak azal i wayen zeddigen d wayen ara d-yeglun tudert yersen i kesben lsas ioehden, $ef waya ibennu imeslayen-is $ef wudem n weswir n tudert, akken yessedhuy amseflid, di lexyalat n tmucuha yeff$en i tilawt. 5)- Di tal$a n umezruy Amedya16 : Wiyak a sid ess-iyi Muqel deg at Qasi Ur yelli edd akken llan Si tizi alarmi d tizi edd ur ten-ittuai S lbaruv i tt-id-ellan Asmi i sen-irad s-trusi Cwi d i$isi
16

Inna-yas Ccix Muend, Mouloud Mammeri, P. 54.

27

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Negren ggran-d akk d aklan. - Deg wudem n u$anib, yebna usefru $ef krav n iferdisen. - Deg wudem n umezruy : amedyaz yeb$a ad a$-d-yefk amezruy, imi iekku-d $ef yiwet tallit ideg yettidir loil n at Qasi, amedyaz ur d yuddir ara loil n at Qasi d ayen imi ikemmel i wawal-is, ideg yenna uan iuvaf n leruc, imi nera di tallit-nni yal lerc $ur-s amvebber ne$ aqerru, di yal mi ara dduklen lerac ssebdaden-d kra iuvaf i$ef ara telu tudert-nsen, akken ur d yettili ara umennu$ gar-asen, $ursen tasertit iss sseluyen lec$al-nsen, di tin icudden $er te$demt, ticemliyin, timecre... atg. Deg usefru-agi iekku-d umedyaz $ef yiwen n loil iuan yeff$en lufaq leruc nniven, ekmen s tin udebbuz ma yella kra n lerc yeccven $ur-sen ad isellek, dayen imi i s-yenna : Si tizi alarmi d tizi edd ur ten-ittuai S lbaruv i tt-id-ellan Di taggara yeb$a ad d-yini umedyaz, wid ara yawven $er tqacuct s tin lbael, s yibwas ayen ixedmen ad t-$elten degmi i sen-yenna : Asmi i sen-irad s trusi Cwi d i$isi Negren ggran-d akk d aklan

- Tamawt : Amedyaz yeb$a ad yefk yiwet n tugna $ef lekum


di tallitin yezrin tayev, lbael akken yeb$u ivul s yiwen wass ad yefsi am wedfel mi ara d ivil fell-as yiij, d wakken yeb$a ad yeiwev amezruy $ef taluft, d amedya i tsuta ara ifehmen deg yizen i d-yenna umedyaz, degmi amezruy d takatut n yigduden. ASEFRU N TAYRI

28

Anadi di tmedyazt

Asefru n tayri yebva $ef waas n wudmawen, yella usefru n tayri n tyemmat ,n tmurt , n tegmat... atg. maca win i$ef yessed wawal umedyaz d tayri icudden gar wergaz d tmeut ne$ gar tlemit d yilemi. Ma nebder-d asefru n tayri ad nebder amedyaz (Si Muend U Mend) imi d netta i d amenzu yeran asalu ne$ yeran ibubdar ideg tettidir di tallitnni. Ahat ar ass-a mazal asefru n tayri yeqqim akken yella ulac deg-s amaynut, imi tawacult tazzayrit tettwaerreb s tin n teret maca Si Muend U Mend yekkes akk uguren ara d immager deg webrid maca ur yessuref ara izerreb n nnif d lerma. 1)- Asefru n tayri n yivelli Asefru n tayri n yivelli, d win ikemmlen deg yiman-is, yeffer ddaw tili-s, $ef wayen i nera di tallitin-nni tilemit ur syettunefk ara wezref $er wayen i s-d-yezzin di tudert n tayri, degmi awal yettu$al $er uqerru n wexxam, $as akken asefru n yimiren d zzux deg udmawen i tettawi tlemit ne$ tmeut, ama di ccbaa-s ne$ di tikli-s d wayen i s-d-yezzin. Amedya17 : Tasedda ireden tu$was Zdat n at-ebbas Mi s-nnan medden yerel D m timmi iekfen am leqwas Tamzurt ar wammas Tibbucin-is d ifelfel Melt-iyi anida lara-s Ar d rzu$ fell-as Ma erqe$-as ad iyi-teqel Amedyaz yefka-d tugna $ef zzin n tlemit, d akken iwehha tamu$li-s $er wayen i wallant wallen-is si berra, imi i d-yessebgen di kra n tmu$liwin yera. A m timmi iekfen am leqwas
17

Si Muend U Mend.

29

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Tamzurt ar wammas Yefka-ya$-d tugna i telha tlemit-agi imi d-yebder udmawen i wumi ttaken azal di tallit-nni, yerna-d $ef tlemit-agi d tin i d-yeff$en i temi, imi d-yudder idmaren-is i d-yef$en, u d ccbaa n ura n tlemit i s-d-irennun aas n zzin. i tmu$li nniven $ef lefraq i n-yeooa taddart-nni, mi dyu$al tbeddel aas, imi ula d tin yeooa meiyet teqqel d tilemit. 2)- Asefru n tayri n wass-a Fiel ma nettu, asefru n tayri n wass-a , amedyaz yettadder-d timsal s wudem nniven, yekcem deg webrid afelsafi, d iulfan ized$en tafekka n wul, deg wayen yettidir wemdan $er daxelis, di tama nniven yettak lewhi $er ulummu d wesissef d tuzzma... atg. Amedya 18 : Ayen akk tezzazdagev Yettawev-iyi-d leffar-is Qqaren-iyi tendemmev Qqaren ad tezzem iman-is Deg ugris mi yi-d-velqev Mi d-nnan tewwev $er ledd-is Widen i wumi tesmesev D nutni ara m-d-ioaben ixef-is Tu$ev abrid ur d-t-u$alev Loer-iw yessebbed aqdim Ad d-yas wass ideg ara termimzev Ad m-d-tessiwel tmurt-im Taddart amek ara tt-tqablev ? Amek ara tneqlev timi ? Nekk cukke$ ur iyi-d -tettafev Akken ad am-efve$ le$bayen-im

18

Lwennas Matub, Lmena.

30

Anadi di tmedyazt

Sesbe$ qasse$ ktale$ Imal lmizan $ur-m Fki$ lahed mi kem-u$e$ Siwa ma tekka-d seg-m Ula d kemm akken i $ile$ Ad nemyeksab akken yelzem er wecruf mi neqlebbe$ Yeddegdeg yid-i usirem Win ara kem-ya$en azekka Udem-iw am d-yettban deg-s Mi d-tedduqsev si tnafa Ad tafev lxiq d amwanes Steqsi win i wumi tevra Ma d-taowev ber $ur-s Nekk ad kem-jerbe$ ass-a Cukke$ ad kem-id-yessayes I yellan deg yiri-m ad t-truv lam n nndama ad ye$li Tabburt mi d-teldiv tettuv Ma $er lber ne$ $er lxali Itemra-nni iss tettzuxxuv Ad m-ttiqeccem webruri Ad tjeflev ad tetthummuv Abrid ur m-d-yettban sani Amedyaz deg usefru-agi, yebna-t s telqay n tektiwin ized$en loedra n tayri, akken yessevlam tama nniven, $ef ccwami i d-yuoew seg webrid-is, $as tikwal nettaf-it yessevlam ayen i s-d-yezzin, nettaf-it yeetki si tiyita yu$en am tmess daxel-is, di taggara yettak-as-d udmawen i$er ara teffe$ tayri-s, deg wakken i nera amedyaz yettmeyyiz di temsal ara yevrun, degmi i s-yeqqar yal kra yesa taggara, maca ayen iweren di tudert n wemdan d alummu d tuzzma, mi ara itezzem yiwen deg yiman-is, deg wudem nniven, amedyaz icebbe-d asefru-s s kra n wawalen yernan ccbaa

31

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

tma$rut i d-yeslalayen ut yecciriwen aksum n win ara syeslen... atg. 3)- Asefru n tayri n tyemmat Amedya19 : Yemma tedda afi Tekna $ef uzemmur Tgezzem tigi Ye$li-yas umzur Talwit ur tt-tufi Tidi tettcercur Tefferfer-as temi Tessaram amur Tifexsa deg yivarren erviqent i uemmiv Iri-s di leman Uroin ur t-tefiv Mi d-teldi allen Am waggur deg yiv Yemma xas tertem Yiwen ur tt-yerkiv Yemma am tfi$ert Yeddarayen uruz Mi s-te$li tezmert A s-elqen leruz Ad d-teffe$ di taddart Ur d-teskan tellu Yemma am tzerzert Mmi-s mi t-tetthuzz Ssakde$ di yemma Tergagi-d tasa-w
19

mer Mezdad, Ephmride de Kabylie, Youcef Merahi, 2005.

32

Anadi di tmedyazt

Lqedd-is yekna Tetennec-d $er tama-w Ass-a nemwala Tules-iyi-d araw Semde$ tanafa Tdel-iyi-d alaw Deg usefru-agi amedyaz, yeb$a ad $-d- yessebgen, ayen yeb$u yini-t-id, ur iteqqed ara ul-is, ne$ ur yessawav ara ad yerr lxir i yemma-s, ibeggen-d tayri d wazal i tekseb tyemmat, d tasa-s yettqudduren fell-as, degmi i t-id-iwehha deg wayen tettidir, ne$ di tudert-is yessan d isennanen, maca nettat ur d-teqqar a!, akken di$en ur t-id-tessebgan ara $er berra, tezga tetteffer-it $er daxel, deg udem nniven yessebgan-d amviq-is di tmetti n yal ass, yeawev-d umedyaz tudert n tmeut d wezref i s-yettunefken di tallitin-nni yezrin $ef akken yenna : Yemma $as tertem Yiwen ur tt-yerkiv ASEFRU AMADDI Asefru amaddi d win i d-yebnan di tallitin n tmanyin, mi d-tevra tegrawla n tefsut n tmanyin, yella-d seg udemmer n kra n tlufa qessen, yal mi ara tili tteebga ayet rru ad yewwet ad yeg ifadden i tgecrar, di tallit-nni yella-d weqmav deg yimawen, tasusmi yu$alen $er daxel ur tufi ara abrid a dteffe$, maca tamedyaz d tabburt n yidurar ihajen $er daxel, $ef waya teff$en-d yisefra s wudem lqayen deg wawal , d tikci n wudem arusrid i trewla n tama i teen, $ef waya nettaf amedyaz yessefray $ef kra yellan yettcabi $er udmawen n yi$ersiwen, im$an, imukan... atg. 1)- Asefru n usiwel

33

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Amedya20 : Kker a mmi-s umazi$ Iij-nne$ yuli-d Aas aya ur t-teriv Nnuba-nne$ a gma tezzi-d Azzel ini-as i Masinisa Tamurt-ik tuki-d ass-a Arraw-ik mlalen dduklen Deg iekwan lejdud feren Ini-as, ini-as i Yuggurten Araw-is s annar ff$en Ttar-ines ad t-id-rren Isem-is ad t-id-skeflen Seg idurar i d-tekka te$ri S amennu$ nebda tikli Tura ulac ulac akukru Ad nerre wala ad neknu S umeslay-nne$ ad nili Azekka ad yif ivelli Tamazi$t ad tgemm ad ternu D tigejdit i$ef ad neddu Lezzayer tamurt zizen Igenni-m yeffe$-it usigna Tafat-im d luriya Igider n tiggurigt yufgen Siwev azul i watmaten Si Terga zegga$en $er Siwa D asif idammen a tarwa Asiwel yessawel umedyaz i tnekra, ur teshil ara, iwala ala yiwen webrid ara yessuf$en $er tifrat, iij d awal n tafrara, d azamul n tlelli n timmunent, yera umedyaz iij akken ad
20

Muend U Yidir At emran, Ephmride de Kabylie, Youcef Merahi, 2005.

34

Anadi di tmedyazt

yali, fell-asen ad fken tudert-nsen, d ayenni imi yessawel i kra n yismawen n yizamulen n umennu$ d lael ideg i d-yefruri, yessebgan-d aar iseg i yeffe$, maca asirem ur t-yeffi$-ara yenna : Lezzayer tamurt zizen Igenni-m yeffe$-it usigna Tafat-im d luriya 2)- Asefru n umennu$ $ef izerfan Amedya21 : Tameslayet-nni ef wayen nnuve I$unza-tt yimi Ta$ect tebbebe D leryuy i yeuqten D tamusni-nne$ ifazen Almi nteddu d widen Yeooan lez yettwafve Tameslayt-nni D-ifrurin di e er $ur-sen nitni Telha kan i ccve Amedyaz yefka-d udem swayes d-ttwalin wid tena temsalt, segmi azref i s-ittunefken yettwakkes-as, ayen llan ifassen uffiren yekkaten ad beddlen timsal $er wudem b$an, ula d ayen i$ef inuve, nuven watmaten-is, ssexdamen-tt s wudem ur neksib ara azal $er $ur-sen, yufa amennu$ tikwal ur iteffe$ ara $er leb$i n tafat, yettru $er ifassen nniven. 3)- Asefru di rad Amedya22 :
21 22

Lwennas Matub, Tabrat i... Farid li (Khelifi Ali), Ephmride de Kabylie, Youcef Merahi, 2005.

35

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Lmena-k ar d-as-necfu Kul wa ad s-nerr di lqias A yemma ber ur ttru Seg ul-im ur qee layas Hder kan a yemma rnu Fell-am aql-i d aessas Ah ! sber cfu Lezzayer ad tt-id-neyu A yemma ber ur ttru Ma d ttar ad m-t-id-rre$ Di lezza-m hder rnu Deg udrar aql-i usse$ D aoundi aql-i usse$ Ur s-qqar mmi yenerr Ur jerre deg wul-inem I usemmiv aql-a$ neber Wala afrensi bu lhemm Ma nedder lbahoa ar t-re$ Ma nesteched llah yerem Ma mmute$ yak d afeli D loennet ar d a tt-kecme$ Lmalaykat ad tessi$rent fell-i D udem n Rrul ar t-re$ A lebab ur ttrut fell-i ef Lezzayer rru-iw sebble$ Deg wedaw la ttarabe$ Am wass-a ar d-u$ale$ Xas fre zhu a lxaer-iw Di lara a kem-id-afe$ Ad qqime$ s idisan-im D ttarix ad am-t-mmle$ ef wayen ff$en warraw-im ef wayen immuten warraw-im
36

Anadi di tmedyazt

Tamedyazt n rad, d asiwel umennu$ $ef kra yella d azref, d wayen yettwakksen di tlelli n yal amdan, d acal n tafat n tidet yeffren deg yicuvav n unekcam, $ef waya amedyaz yefka-d udem n iulfan d wid yellan yid-s di tlemmast n umennu$, yebna tamedyazt-is s tmu$li tasugnant n tilawt, deg wayen i d-yettadder ayen zizen fell-as, tagi d yemma-s i wumi yettmeslay s tutlayt n wafud d ted$est, seg wayen i s-yeqqar, ula ma yemmut ulac fell-as imei, yettwali tudert nniven axir i deg yella. Amedya23 : Ay asirkli n tikkelt-a Ay asirkli iberkanen A yemma yeur-d wedrar Yerna-d ula d aa$ar Si lekka alarmi d oiba Ff$en-d wid akk methumen Yereq webrid i trewla Yiwen d emmic U Yeya Izem $ef lbakura Wayev d rab Wamadac D izem di lmadina Wayev d emmic U abbez D lbaz ma itekka Wayev d med U Lusin D lbaz i d-trebba tninna Anna$ awer nedir Rruplan ad tettezzi Likuptir tebda asiwev Tim$ud tendeh tniri A yemma $elben aweuf Ne$ erur deg u$azi Qublen-ten-id yemouhad S tepyast rra ye$leb abruri
23

Nanna Tasadit Nat Brahem. Yessawev-itt-id Lusin.

37

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Arafal amezwaru Wwten lqeban ye$li Si lenac $er lweda Netta d rad wer yefri Segmi yessalin rad Kumasin d aerri Kksen-asen lmirayet Rrnan llebsa lali Yimedriken ay izmawen Lewuc ized$en tigi Tewwim-d ise$ d amuqqran Am sid li zik-nni Leslama s lmuoahidin I d-yekkan seg igawawen Leqen-d $er yefri n temgu Din i mcawaren Knan-d sin legrupat Keren-asen iqervasen Arumi ileq-d $er txellalt fen-d akk imexruven Arumi yuli s adrar Ad yesgio igumiyen Fkan-asen-d ddis yeqwa A bab n lqevra Ur d-yu$al ula d yiwen ubben tesa ikamyunen Idammen uzzlen d isaffen Umadrak a si Lelu Akka ixeddmen yergazen Kunwi i d irgazen n tmeddit D wid yettraoun talwit Ula d Rebbi ad ken-iiwen Amedyaz ad a$-yerr $er tallit n rav, ad $-yawi amzun d asaru i nettwali zdat-nne$, seg wakken i dyemmeslay $ef kra n tedyanin yevran, amzun yella gar-asen, imi yudder-d imukan, ismawen, d wamek teffe$ taluft,
38

Anadi di tmedyazt

nezmer ad ten-nerr d amazray n wakud, yettu$al d anagi n tedyanin, yekseb anzaten swayes ara d-yessiwev tadyant akken tella, yella anida d zzux s usenmer wid yekkaten si tama-s. Asexdem kra n wawalen wid yecban: Aruplan, tapyast, lmirayat... atg. d awehhi $er tutlay n unekcam, d ismawen n kra n wallalen ioehden n rav, yessexdem unekcam, maca amedyaz mi ten-id-yudder d zzux i s-yetzuxu $ef watmaten-is i uqabel n lero yecban winna, nutni s kra n wallalen meiyen, ayen yeb$a ad t-id-yessebgen umedyaz, d taflest yean deg wul-nsen, ulac awexxer $er deffir. TAMEDYAZT DEG UCEWWIQ Acewwiq yezzuzun, yettawi $er tirga, d tabburt iseg dtessufu$ tmeut ayen i tt-yerzan, d wayen yelhan ne$ dir-it. Acewwiq d ccna ara yedduklen gar usefru d iew, seg-s i dtessufu$ tmeut lenana d tanent d us$erbez i tarwa-s $ef tlufa n ddunit, tameut tettarra tamawt $er telqayt n wawal, d wenoer deg-s akken ad tebnu axxam i yidles, ma nera ayen i d-tessufu$ seg wayen i d-tmeggar di tudert-is n yal ass, acewwiq tameut tettawi-t-id mi ara tettel mmi-s, teef-it deg yirebbi-s, ne$ daxel n ddu akken, da$ mi ara txeddem lec$al-is ama deg ubraz, aea, abray n tsirt atg. akken nnan imussnawen, yettili-d ucud gar wegrud d yemma-s, di temmirin n ut, i t-yettarran ad yendekwi $er tudert. 1)- Tamedyazt deg ucewwiq n uzuzen Amedya24 : Zzuzen-it zzuzen-it ay ives Yuba-inu yeb$a ad-yees Ur t-yetta$ ur t-ibellu Ala lxir deg wul-ines A lmalayek tizizin Awimt-iyi-id tacia Ansi ad iyi-tt-id-tawimt
24

Revue Izen Amazigh.

39

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Seg udrar n ccelya Ad tt-id-tawimt i memmi Ad yees deg rrema A lmalayek tizizin Awimt-iyi-d lkemmun Anida ad t-id-tawimt ? I yemma Guraya m lefnun Ad t-id-tawimt i Yuba Ad yeggan ad yessusum Ad yeg tabarda s weksum Deg ucewwiq-agi tameut mi ara tessali tuttla n mmis ad t-tger $er ddu ad s-tebdu acewwiq akken ad yees, tis snat tessawal i lmalayek ad d-awint kra n yisufar ara iwexren ayen n diri $ef mmi-s, ama d aan ne$ d ti n wemcum, agrud $as ur ifehhem ara i wayen i d-teqqar yemma-s maca yettawi-t uzuzen n yiew d lenana i tettawi, akken yetta$ tannumi. 2)- Tamedyazt deg ucewwiq n twizi25 Uroa$ ay yuroa ufella Negguni s uzzal neqqim Nessaram ad hubben lerya Ad yefru lebb $ef walim Ay avu hubb-d s lela Ay anin yezzuzufen l$im Bab n wayla ad as-nefre Ulac afus wer nexdim S wayes akka i d-yefre wul Yu$al am zik yettnecra Yefre s tezmert yellan S tegmat yebnan $ef e Nelha-d d lxedma n wakal
25

Ccna n Yidir, Ephmride de Kabylie, Youcef Merahi, 2005.

40

Anadi di tmedyazt

Yeoouooeg wemgud n utteffa Mi s-nerra targa n waman Yeqqim s lebb yessefra A Rebbi efk-a$-d ifassen Rnu-d imassen Igenni n Rebbi Ma d akal n bab-is Yyaw a yiwiziwen A yiwiziwen Rebbi ad ken-iiwen Ma tqedmem d tirni Akin d asawen A bab n twizi as serre-a$ ad nru Inin-d a wlidi Iij yen$a rru Amedya ad-a$-yawi $er yiwet n tallit, ideg tedder twizi di tmetti, di yal taddart, mi ara d-yili kra n cc$el tezzinas, imi axir sin ifassen wala yiwen, si tmegra $er lebni, averri n yexxamen, takerza, anoar n yiberdan. atg. tiwizi d ansay ikesben aar ioehden , $ef wazal yekseb amedyaz n yimiren, yettili gar-asen, ama s yifassen-is ne$ deg wayen i d-yettawi s isefra-s, ad yesselhu wa d yezre tamussni d tegmat, nettaf-it tikkelt yessutur lenaya si Rebbi, tikkelt ixeddem ifadden i yiwiziwen, akken yenna yinzi : tiwizi ma tezzi, ad s-nezlu izi, tiwizi ma tezger ad s-nezlu azger. TAMEDYAZT DI LEMDE Akken i d-tettawi tmeut acewwiq, i d-yettawi wergaz aia n lemde, ssawalen-as amedda, degmi lemde d awal ajenav ne$ yefkan aar $er wayen i d-yekkan si tere, ne$ win i d-yeqqaren kra, nettaf-iten s waas di tmettaniyin imi ad ttvewwiren d agraw ad ttmeddien $ef win yemmuten, di leswaq ne$ ahat tikwal mi ara megren deg
41

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

unebdu, di twizi n kra n cc$el di taddart, yettawan-iten yettakkasen afud, tettun eggu.

1)- Tamedyazt n lemde di tmettaniyin lemqamat d tememrin Amedya26 : la fell-ak a bu tissas Isem-ik ziz, a lmuxar A Muemmed, xyar nnas A ccrif i$ef d-vehren lenwar Wanes-iyi di ddar layas La nekk la kra d aeddar Amedya nniven*: A llah a llah, la ilah illa llah A llah a llah elli-t $ef nnbi a lmumnin A llah a llah, sin izerman deg fus-iw A llah a llah, win i teffe$ wayev a y-iqqes A llah a llah, tebe$ abrid n ddunit A llah a llah, tamefunt a y-tessimes A llah a llah, tebe$ abrid n laxart A llah a llah, ad ye$ webrid $ur-s A llah a llah, cqan medden ma wten-i$i rnu usu d tduli A llah a llah win $eb$an loennet a tt-yekcem A llah a llah, isew qevran d ilili A llah a llah, awin n laxart yewer A llah a llah, di ddunit ay g-t-heyyi A llah a llah, ad elli$ a nnbi fell-ak A llah a llah d ke i d llsas n ddin A llah a llah, emmle$ w' idekren Rebbi
Des pomes sur le combat au march des Ouadhias en 1856, (Revue lHirondelle), P. 22.
26

42

Anadi di tmedyazt

A llah a llah, ma yerna iu lwaldin A llah a llah, d lmumen yefka lisab A llah a llah, d lai ad yeqqim ar din A llah a llah, ur d-uki$ d yiman-iw A llah a llah, almi caben i$allen-iw A llah a llah, avar-iw yeya si tikli A llah a llah, calwaw ye$li-d $ef wallen-iw A llah a llah, a llah led ya ddunit A llah a llah, zi$en mai d wagi i d-axxam-iw. Ma nessaked ti $er usefru-agi ad naf tuget n wawalen kkan-d si tutlayt n tere, am (xyar nnas, ccrif, lenwar. atg.) degmi ad t-naf yessawal $er lxir, d tegmat, d ucafe di laxert, a d-yesmektay imdanen $ef lwaoeb-nsen zdat n win iten-idixelqen, yessawal i umceyye ad iader fell-asen ass n taggara. 2)- Tamedyazt n lemde di ssuq Amedya27 : A wid i d-isewwqen esset-iyi-d ad awen-cnu$ A wid d-ine$len Ma ur ssine$ ad ssefru$ Isefra-w ma zelgen fut-iyi d aya i ssne$ Ad ttu$un texla D wid i tt-yexlan i yettsu$un Lhemm yennerna D widak yekkaten zgan ttrun Ma d wid i tt-yezzenzen s rrxa I yeqqaren adaw yeffe$ Si twaf$a leqel Nerra lhiba am tissas
27

Lounis Ait Menguellet.

43

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Si lxuf n lbael Nerra-d amcic d a$ilas Yecbah ddel mi ibeddel Win ur nezmir yeqqar zemre$ Tqelleb ass-agi Avar yu$al s aqerru Yelha wer yelhi Win yelhan yebbi-d akukru Di tmusni yewwet i$isi Tekkes-as timmuhbelt ise$ Ad kkaten wa s wa Rran libad d alqafen Ula d leqraya Rran-tt d a$ebbar s allen Win yesan kra n lefhama Yeqqar anda ad tt-rre$ Ula d amagraman Neore$-d seg-s asalas Nerra deg-s laman Yu$al deg-ne$ yettalas D udiqen ideg msawan Mi tt-rwin glan yes-ne$ Di lqaa i ttneqqin Sxerben-a$-tt-id seg yigenni Nettwet $ef walim Nettu timin dayenni Alarmi i yendem win ur neddim Yeqqar-as zi$ se$ Akka i d ddunit Tirrugza-nne$ di lehna Never i twa$it Wa ye$li wayev iru yenfa
44

Anadi di tmedyazt

Tella cwi n tfenait Ula d tinna seb-itt teffe$ S kra i d-yettnulfun Kul ass yebbi-d amur-is A wid iceffun Yenna ccix deg wawal-is Lmumnin ad ak-lun Ma d imcumen ad mseglun Di tmetti-nne$, di yal tama $ur-s ssuq, deg-s i ttemlilin yemdanen, i yettaken azal i tlufa i ten-yu$en akter n yisufar ara d-a$en, $ef waya nettaf amedda iteef amkan ume$nas, d netta i yettraoun ad sen-d-yawi isalen, ad sen-d-yeldi tiwwura n tlufa i ten-ized$en, ikeem di tnefsit, ad ttirtien mi ara slen, deg usefru-agi nettaf amedyaz, yemmal-asen, iteldi-yasen allen, tikwal nettaf-it d amussnaw di temsal i dyezzin timetti ideg yettidir, nettaf-it yettnebbih di tefyirt taneggarut : Lmumnin ad ak-lun Ma d imcumen ad mseglun TAMEDYAZT DI CCNAWI N LLUFANAT Ma newwi-d abruy si tgemmi-nne$ ad t-naf s wazalis. Ihi gar-asen yella ccna n llufanat mi ara cteddunt tyemmatin ne$ tiyayatin, da$en mi ara ten-tezzuzun di ddu agrud simmal yettim$ur, seg tuttla $er tikli netta ilemmed seg u$erbaz n tyemmat. Ma negga tazrewt i yiwen n ccna ad dnessekfel tibibert yetta$en tayemmat $ef mmi-s, d ayen imi i tt-nettaf tcennu $ef yir ti d waanen, ne$ $ef tayri, tayemmat ne$ tayayat, mi ara tectedduy mmi-s teqqar-as : Amedya28 :

28

D ayen i d-jeme$ $ur yemma (Fama emrani).

45

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Cteddu cteddu Ad nali $er bu $eddu Ad neeg ad nessendu I weqcic ad yennerni Ad yim$ur ad yexdem fell-i Cteddu cteddu Teggev afilali Alever $ef tsulal Ay avil amceddal Yettban ad yennexcal Gar uberkan d umellal Cteddu cteddu Ad tifev izimer di ledd Lemmer i ttafe$ ur k-ier edd Ula d yaya-k ma tru-d Imi nera gar tyemmat d wegrud yeva uea n tayri, degmi ara naf tayemmat tettzuxxu s mmi-s, trennu-yas deg wazal, teqqar-as : Amedya : Suh suh di lemer Memmi d aeroun n ttmar erz-it abab lamer Ternuv-as te$zi lamer Deg uzniq ad yali avar Anida nniven qqarent-as : Suh suh di lemer Memmi d aeroun n ttmer Yettban ad yennexcal Gar uberkan d umellal Suh suh ya
46

Anadi di tmedyazt

A tasemt a tafesda Ad tt-ye memmi ad yegluda Ad yif kra ilulen da Gar ilendi d useggas-a Suh suh anas A lerir $ef yibernyas Teooev aqrur i yemma-s Ad yim$ur ad yexdem fell-as Suh suh ya Memmi d lkahna Ad ye udi ma yella Wama tament thegga Atayen atayen Atayen s nnig tebirin Ad yawi tiqlalacin I yemma-s ad tesker timeqfulin Ad tesu tiuucin Atayen atayen Atayen nnig letneyyen Memmi d azebbeg $layen D lfea $ef yefzimen Gemmavin gar irumyen Atayen atayen Atayen ay asalas A Rebbi areb fell-as Ad yim$ur ad yexdem $ef yemma-s Ad s-d-yawi lerbaya aas Agrud mi ara yili yuven, ama s yir ti ne$ s waan nniven, tasa n tyemmat tettqudur fell-as, ad tt-naf tekcem-itt tergigit $ef mmi-s yuvnen, degmi i s-tcennu teqqar-as :

47

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Amedya29 : Ya hnenna ya mnenna Kkes lebla yellan da Ti a ttu$al $er bab-is Tiblist ad twexxer deg yidis-is Agrud yu$al $er leqel-is S yisem n Rebbi d nnbi D lalla Fama ult nnbi D nettat i yuran aya Amedya : Ay uccen tecvev Ay izem temev Memmi d aentezzan Uccen ad yawi i$essan Nekni d ikusman S lfevel-ik a bab lesan Anida nniven qqaren-as : Ay uccen tecvev Ay izem temev er tasaft m uzlan Ur ttalin i$ewdan Memmi d aentezzan Am taryalt deg lmizan Akken i nera di yal tameddit n wass, ad mlilen at wexxam $er lkanun gar yem$aren d warraw-nsen, tin yesan agrud ad tebdu ad tetzuxxu s mmi-s gar tnuvatin, ad stcennu a s-teqqar Amedya : Ad t-rebbi$ uzyin n lenvar
29

Revue Izen amazigh.

48

Anadi di tmedyazt

Ad yali deg uzqaq ivar Ad yekkes cc$eb i lxaer Cc$el yeb$un yexer Rkat rkat abun Ay aberkan leyun Rebbi ad wer k-yeg anezgum Ad wer k-id-yeoo $er lemum Yella da$en ccna n wurar, agrud mi ara yebdu ad ifehhem i temsal, ttemlilin yigerdan ad cennun s tin n tubya d weskikev a s-qqaren : Amedya30 : iw iw ia Tisekrin di era Ad d-awint aia S axxam n baba Yeya Ta teffer Ta tenna ffer Buc buc Wali Tam$art i$id auli Yekker leyav s igenni S axxam n Wali Xerbec xerbec TAMEDYAZT WAR AMESKAR Ma nebder-d tamedyazt war ameskar, ad tru tmu$linne$ srid $ef te$zi n tallitin, anida ulac ttawilat n tira, ne$ allalen ara yerren tamedyazt ne$ tasekla s umata ad a$-dtawev akken i tt-yenna umedyaz wa ad a$-d-ssiwven ula d isem, azemz d wemkan. Degmi d timawit i yean ixef-is di tallitin-nni, akken i nera amdan ur yezmir ara ad yeef deg walla$-is asefru, $ef wakken i zadent tlufa n tudert fell-as, aya ad t-id-yessebgen, tmedyazt di tewzel-is i usishel n ulmad-is, d tiooit i tt-id-yettaooa wa i wayev, ad t-naf ad s30

D ayen nessawal mi nella d igerdan.

49

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

yettruu kra seg-s, ne$ ad tettbeddil tmeslayt seg wakken ara s-d-kecmen wawalen ijenaven akken ara nger tamu$li nniven, $ef tmedyazt i d yewwven, ala tin i s-d-tegla taluft qessien $as akken akk tamedyazt, d tin yebnan $ef taluft i dyevran, ma nefka-d amedya di taluft yevran, u nezmer ad dnini dagi amedyaz yu$al d amazray : Amedya31 : Tessawel temgu yelan I uletma-s deg yiflisen A uletma err-iyi-d awal Ma llan yergazen xfifen Tiri tekker-d $ef wasif I ye$lin deg iessasen Rwan igudar aksum Kul yum d lid fell-asen Ilu$ wasif aebbas Xelven waman d idammen Teched tirect n weqbu D acu yevran d yirumyen Seba yyam qqimen i ccer Ay swan deg yibeccicen Taggara reben nutni Imi lexde deg watmaten N$an ccix Lmeqrani Ttrun akk yezzayriyen Anebvu asefru-agi $ef sin wudmawen : 1)- Udem amezwaru Asefru-agi yewwi-t-id umedyaz $ef yiwet n tedyant yevran di tallit n ccix Lmeqrani, $ef wakken i d-yettwabder yisem-is deg umennu$ yevran yid-s akk d irumyen deg useggas n 1871 degimi i d-yessebgen usefru aqsa n umennu$ mi d yudder :
31

Si timawit.

50

Anadi di tmedyazt

Ilu$ wassif aebbas Xelven waman d yidammen Amezruy yebna $ef wemkan ideg tevra taluft, azemz , akken llan yismawen n win yeggan tigawt, $ef waya deg usefru yella yisem, akken yella wemkan i d-yudder umedyaz : Tessawel temgu yelan I uletma-s deg yiflissen Tamgu, d ti$ilt n lalla Xdioa, i yelayen deg yidurar n oeroer, tessawel i uletma-s deg yiflisen, d akken tella tayev s yiwen n yisem deg we$rib $er tama n yiflisen, netta yeb$a ad yini tella tegmat ioehden gar tamiwin-agi. Deg unamek alqayan iga umedyaz anagi mi d-yenna di$en : Teched tirect n uqbu Akken i d-yefka amkan, isem, anagi i d-yefka tamawt $ef wamek emken imennu$en imi d yenna : Seba yyam qqimen i ccer Ay yeswan deg yibeccicen Yella anida i d-yenna di taluft-agi imdanen $ellin ad ttmettaten ulac win ara irefden wayev, ulac win ara imevlen wayev, deg wakken $ezzif umennu$ degmi yenna : Rwan yigudar aksum Kul yum d lid fell-asen Maca di tagrayt yenna : Taggara reben nutni (irumyen) Mi lexde deg watmaten N$an ccix Lmeqrani Ttrun akk yizzayriyen
51

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Yeb$a ad d-yini tella-d lexara (Dagi amek teffe$ taluft ) maca yefka-d timental n lexara imi d yenna : Mi lexde deg watmaten Yeb$a a d-yini di tmu$li nniven d akken tagmat mi ara tefk afus deg-s, d bab-is ara ixeren, ne$ yefka-d tamsirt i tsuta. 2)- Udem wis sin Ma nerra lewhi-nne$ $er lebni imeslayen, deg yinumak-nsen d-tjerrumt yessexdem umedyaz, d win ara $-yawin $er wudem unti, d akken asefru-agi tessefra-t tmedyazt, tessexdem aas n yismawen d yimyagen yeftin $er wunti; Imedyaten (tessawel temgu yelan) ? d akken win i dyettmeslayen s yiles n wunti atg. Tella anida nniven teqqar : A uletma err-iyi-d awal Ma llan yergazen xfifen. Tettmeslay i uletma-s $ef wayen yevran, d usuter n lenaya i yergazen izemren ad qablen taluft. Yella anida ara nulfu s uzerzer n lewat yenunfen $er wunti, mi ara t-idyessiwel umedyaz, di terqeq n wawalen, d lenana i s-yebna usefru, $as ur $-d-awven ara isem ne$ udem n win yessefran tzemrev ad tebev abrid ara k-yeiwven $er tala TAMEDYAZT YETTMESLAYEN EF YIMAL Amedyaz tikwal nettaf-it ier timsal ara yevrun $er zdat (mdium), seg wakken yessefti lialat n tmetti ideg yettidir, yera zyada d lexas, tisegmi d tiewji, yesqerdec tudert n yal aterras i t-id-isuman $er yidis, mi ara ner ixef n taluft ansi i d-yebda, i yezmer ad ifek tifrat, nettaf-it d lsas n tirga, si tierci n walla$-is yesseftay timu$liwin $er tifin n tifrat, i kra n wayen icudden. Di yal akud s tallit-is, yal zzman s tafat-is, i d-yettaooa wemdan i gma-s, i useggem d usizdeg n
52

Anadi di tmedyazt

tudert-nsen $er zdat, $as tallit tenker ultma-s, tettlal-d tegrawla yessfaven leoru n wuguren yettarran amdan ad dyettu$al $er deffir, di tegrawla yetteftutusen $er ifeiwjen yessa$ayen tiftilin akken yenna umedyaz : Amedya32 : Bdan-tt-id at nnif Kemmlen-as at lif Teggra-d $er at bessif Di tmu$li ma nessaked di tmedyazt-agi, d ayen i $-dyessawev si tallitin ibeden $ef wayen tedder d wamek ara tawev tegrawla. ef wid i tt-id-yebdan di lebni, d wid i sikemmlen, d wid i$er d-teggra, ihi amedyaz d anagi $ef te$zi n tallit, d amaddi n tlufa yettruun tudert n wemdan, d amussnaw iteldin allen, yefaven karuh, d win ineqcen tussna s wudem zeddigen i tsuta, yal yiwen s tmu$li-nsen seg wayen ijerreb, d wayen i s-tesselmed tudert-is n yal ass . Mi ara nessiked s tmu$li talqayant $er lebni d wawalen yessexdam umedyaz d wid immalen aas $er tutlayt n tere, acku tuget n yimedyazen d wid ijewwiden Leqran, d wid i dyeff$en timemrin ne$ zzawiyat, degmi i nettaf tamedyazt-nsen tebna $ef lebni n tmedyazt n tutlayt tarabt. Amedya33 : Deg yimi-w ur ttfakan lehdur Alarmi sru$ lerur Iqemven ut Ad ttleqqime$ lehdur Alarmi yessen weqrur D acu teswa lmut Ugade$ azekka Aneznaz n lmut
32 33

Inna-yas Ccix Muend, Mouloud Mammeri.


Matub lwennas.

53

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Ad $-iaz merra Argaz tameut Ad ttwei$ $ef leder yelha Deg wulawen ad t-neut Tilelli mai n wass-a Ur tt-cukke$ i uzekka Iban-a$-d ttbut. Amedyaz yessed awal-is $ef tedyant qessien, si tagut berriken i s-d-yezzin, ur yufi ara timsufe$, $ef wayen i t-nufa yugad azekka $ef wayen d-iverrun, imi yella d anagi ma ur yessawev ara izen, yera sani i tetteddu taluft qessien $ef wayen yenna : Ugade$ azekka Aneznaz n lmut Ad $-iaz merra Argaz tameut Amedya34 : B$an ad a$-erren s amviq I weryal heggan-a$-ten Mi newqa a nettijjiq Llazuq gar wafriwen Ajenwi a d-yas s aenqiq A$ zellun yiwen yiwen as erren-iyi reba leyuv as lfinga ad tt-ttwali$ as lif ad issuv as yeccev webrid ad wi$ Ma nnan-iyi-d sani i tleuv Ad sen-ini$ nekk d amazi$.

34

Matub Lwennas.

54

Anadi di tmedyazt

ISEFRA SUR UMESKAR Tajmilt i Muya ba zik i yebdi$ tikli Ufi$ yiwen n liv d alayan Irab-d irkuli Aten-aya kra n yemdanen Kul yiwen aqeddum-is zdat-s Nemmel wid i $-izellun emmlen wid i tettun Tasusmi tezde$ iekwan Mazal iv a $-yettraoun Ma nettkel $ef wid yettargun Lexrif meb$ir lawan Ih a ttezrem i ixeddem lefyun Leber yettara-t d amdun Yessenqas i tegmat ccan ba zik i yebdi$ tikli Ufi$ yiwen n liv d alayan Irab-d irkuli Aten-aya kra n yemdanen Kul yiwen aqeddum-is zdat-s Tezleqqe$ si ger ifassen Tegrareb gar isaffen Asmi i d-tusam d ass amcum Terram lmendad i yimessasen Tettum i yeswan imassanen
55

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Kunwi tusam-d a $-tekfum Dda Muya wa k-id yerren A terev i d-ifurren Di tmess yessengaren lqum ba zik i yebdi$ tikli Ufi$ yiwen n liv d alayan Irab-d irkuli Aten-aya kra n yemdanen Kul yiwen aqeddum-is zdat-s A$rum iwzan kfan Ur tesiv i d-yeggran Tisirt teav ad$es Ke amviq-ik atan iban Nekk d argaz duru yenzan S wacu ur yelli s wayes Deg ijufar yeslalwec zzman Deg imdanen yekfa laman Tierci tezwar s i$es ba zik i yebdi$ tikli Ufi$ yiwen n liv d alayan Irab-d irkuli Aten-aya kra n yemdanen Kul yiwen aqeddum-is zdat-s Si berwagiya i d-nezdem D ierqan ttebga neddem D ke i $-yemlan iberdan n tafat Tamaz$a tebda la t-seggem as tagmat a t-treddem Temmal-a$ abrid i tifrat Sinistri a $-yessefhem Lalla mjilat ma tewhem edd ur inekker ccfawat ba zik i yebdi$ tikli
56

Anadi di tmedyazt

Ufi$ yiwen n liv d alayan Irab-d irkuli Ddunit yuli-tt u$ebbar Aten-aya kra n yemdanen Kul yiwen aqeddum-is zdat-s ba zik i yebdi$ tikli Tameddit ur iban sani Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Ma tecfam i wayen ieddan ef lqum yugi ad yecfu Krez serwet ebban Di leq n wid yurez uzaglu Segmi i d-necfa d imen$an Taooalt tesmendag asafu Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Ifeiwej yufeg-d si timess I$ed izgel-it wuru Wis ma tsumav-tt a k-teqqes Degmi ta$rast yeroa-tt beu Zzer anida i k-tzad i tenqes Di naddam-ik i k-heggan usu Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! A bab n wakal ini-d Amek i k-tezgel ccetwa Adfel n ccerq yefsi-d Irgel-a$ akk tiregwa Ma i ke i heddre$ ess-iyi-d Berka tuga di tmeqwa Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Amdan ibeddel ssira Yerra tagmat d ibuxen Loebba yerna ccira
57

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Di tmurt i g-zzren Rru yeffe$ i ura Yennejla gar iqeffafen Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Buferda yess$er-a$ tigecrar Di luva nesferkil di tikli Anida-tt tirrugza i d-yefka wedrar Asmi i tecel tmess d amqenni Ne$ di iq nezga nufrar Mi yekfa ujajih nettefruri Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Tekker-d taelt s asquccem Afvis si taeyt yeya Tiqeccet a $-d-treggem Asmi i netthuddu lawliya Ayen nekrez nesserwet nexdem an-t at syadi lalya Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Sslilwec deg ijufar-ik A bu tedra deg ifassen Tisyar fezzent leqq-ik Tettamad warir gar isaffen Xemmel tetteklev $ef i$alen-ik Ad ttawvev wid i k-yifen Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! ri$ tfehmev i rreda Asmi yesseqseq igenni Idim yeur tamda Yemzel lgerz a yini Titbirt tettnus i nnda Agerfiw deg uruz yett$enni Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Yetewtew e ay izem Xas sqermec di tumas
58

Anadi di tmedyazt

Ameksa seg-k ad yezdem Si lhiba-k ad yegzem tissas Kra i d-tebniv ad yedrem A s-d-iiwed lebni si lsas Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Tinifift mi ara tettezzi Ara teglu yid-s ala a$ebbar Ur s-qqar tebed tizi S yiwen wass ad yerbe uear Ma d wid i wumi texreb tu$zi Di tewzel ad yerr avar Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Kker fell-ak tekfiv Lfuci-k iedded yerka Tu$al-d am yinzev n lxiv Di tissegnit n tuccerka Xemmel tebnuv liv Ad tesuremtev yes-s taferka Hucc iman-ik ay aqbayli hucc Tuggi unzant wallen udem-im Teffe$-itent tafat n tmu$li Celle$ tebrek i yisem-im Lmeneq fell-as ur d-yettali Seg ul nnfi$ lexyal-im as yezga yettbari deg-i ennez ! tenzev di tsumta Argu tafsut meb$ir lawan Mi d-tedduqsev si tnafa I tzerev yeffe$-d d asennan as ma tugiv nndama
59

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Tagut-is a m-tecreq imetman Asirem ! yid-m yereq yixef-iw Yal tamsalt tufiv-as tifrat ef tili-m rehne$ temi-w Beddle$-am isem s tafat Zi$ simmal tettquccuv tayri-w Deg ul-im teiv-as lmertat Seg wallen-im sfev-iyi as deg-sent ur zdi$ ara Tem$er-im tzad $ef tayri Teebbibev anida ur tettawvev ara Steqsi Ferun am yini Asmi yenger ur d-yegri-yara Tceggvev-iyi... ayen ? Ccyav-im izad $ef tmess Tmenev-iyi... ayen ? Lmena-m asemmiv-is iteqqes Tugiv-iyi... ayen ? Yella kra deg-i yenqqes Ccah deg-i uklale$ D ayen tkecmev-iyi i$san Tefev amviq deg wadif ef lefraq a tteddin wussan Simmal yetzad u$ilif Gri$-d am uqejmur yerkan Win i d-yessaeb wasif Wis ma d nekk i g-$elven Asmi i n-nunfe$ $er yiri-m Ne$ d acauv n tayri-m i yi-ijebden Yeooelwi-iyi $er gar ifassen-im T$av-iyi loessa-w yeelfixen
60

Anadi di tmedyazt

Si tmess i tesmendagev s leb$i-m Ccah deg-i uklale$ I txevmev deg-i drus Imi s tidet i kem-emmle$ Zgi$ zeggi$-am ammus Wellah ar ass-a ma umne$ A yi-tbedlev s u$errus Ih! acal i yugade$ azekka Amek ara tevru yid-m Di nndama am $zen aekka A tt-tett tiluqba seg-m Yak ber di led yettfaka Ula i m-d-yeg usirem Asmi i m-gi$ ccan I yeri$ a yi-tbeddlev s wayev Asmi i gi$ deg-m laman I yeri$ lexde deg-m yenev Asmi i m-zazedge$ aman Zi$ ul-iw $ur-m ye$lev Lenana Yezder wul-iw deg ussan-im Zedrent lehdur-im ninen as akka ur ssine$ udem-im erre$-t yettban-d gar wallen Di tira $ri$-d isem-im Nemsawa cbi $er yetbiren Tameslayt-im teggem tecbe Terna ya i wudem-im Deg yiles-im yezde$ e Lbael kerhen-t wallen-im Ah ! Tecbiv tiziri n be
61

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

A wi g-zed$en! Gar lecfar-im D taqbaylit nnif yevher D lerir ur nettames Si ccbaa-m ur yezmir ad yehver Terniv ur$u i tmess Ten$iv tismin s zzher Am usennan mi ara kem-id yeqqes ri$ isem-im lenana Tin ur tettnuz ur trehhen as tadawt-im d lmena Tettruuv-as ifadden Kemm tkesbev-tt mebla ccena Yes-s i tettdawiv imuvinen Si a zzher-iw si Melmi ara k-d-tezzi nnuba Ul-iw fell-am yeelli Te$li-d fell-as rrehba as zzman-iw d afi Ahat yid-m a tekfu l$erba Kemm Deg-i xdem i m-yehwan Imi d ul-iw i kem-yeb$an Zzentuter deg-i ur u Tayri-w zeddiget am waman Seg-s i tessen wussan Rran-iyi am tejlalt n weclu Teriv i lwerd i$essan Ser$ent meqbel lawan Tesser$ev loetta-w am llu Ma nni$-am s tidet emmle$-kem Kemm, $as deg-i rgem
62

Anadi di tmedyazt

D sma ara d-yef$en imi-w Di yal dqiqa tcedhi$-kem Lemmer ufi$ yal ass yid-m A tafat n ddunt-iw Kkes seg ul-im teqdem Ayen n dir a t-nessedrem A d-tegriv d nnib-iw Ur m-yufi lbenna n tayri Deg ussan i nesedda akkenni A tie-nsen anida-tt Ncuba itran deg igenni Ncebbe tudert s umenni Tefka-d lenana tigedre-tt Amek ara ebre$ fell-am a m timmi A tazdayt deg ssari Ul ! ddunit yid-m yebna-tt Ah lemmer ufi$ a tajeooigt-iw Yid-m ad zdi$ lqedd-iw Ddunit-iw ad tt-tcebbev D kemm i d tasedda n tebirt-iw Ara yesgurmuten $ef wemviq-iw Amviq-iw yemer ur yenqiv Fell-am ad sebble$ rru-iw Ay iij n temi-w Ddunit-iw ala yid-m ara tiiv Ami haf! Yefhem lfahem ssefhem-it Yefhem tayri-m tmeen-it D kemm i d-ssebba n tlufa Ar d udem-im $ur-s muqel-it Inin fell-as tiqit Aas i tebba ura ifa-m deg walla$-iw terwi-t
63

Tasle n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Tezde$ mual teffe$-it Iemmel-ikem d leb$i i ccetla Yefhem lfahem ssefhem-it Atan wul-iw en$-it Rru gar ifassen-im yella Yetti$zif yiv $ef tebit Yetteil waggur i tlalit awaz yid-m yezha Deg wallen-im tban tnifit Tzerev tafat i tnalit Abrid-im zeddig yefa Yefhem lfahem ssefhem-it Atan rru-iw awi-t Cuq di tegnawt truev Deffir n yiij fser-it Udem-im a d-yecrureq am zzit A d-yeetki $ef wul i trehnev Ah ! lemmer d leb$i fhem-it Am haf ! emmel-it Iles-iw si leya yennev

64

Anadi di tmedyazt

65

AMWAL Ta$essa : structure Tam$rut : rime Tal$a : forme A$anib : style Aferdis : unit A$edrar : analyse Amaddi : engag Anagnay : chercheur Taywalt : communication Tare : religion Tasegda : architecte Anamek : sens Tasugnant (suger) : imaginer Tasekla timawit : literature orale Srid : directement Unemgal : le contraire Takatut : mmoire Tagrayt : conclusion Timental : les causes

BIBLIOGRAPHIE 01) Anthologie Posie Kabyle, Youcef Nacib, Ed. Andalouses. 02) Inna-Yas Ccix Muend, Mouloud Mammeri, Edit compte dauteur. 03) , Mhammed Djellaoui. 04) La mouvance et la Pause, Wadi Bouzar. 05) Ephmride de Kabylie, Youcef Merahi. 06) 07)Posie kabyle dantan, Mhammed Djellaoui, Edition Zyriab. 08) Lahellil du gourara, Mouloud Mammeri, C.N.R.P.A.H, 2003 09) Si Lbachir Amellah (1861 1930), Kamal Bouamara, Editions Talantikit. 10) Cultures oasiennes, Youssef Nacib, ENAL alger. 11)Aperu sur trente trois sicles de lhistoire des imazighen, Mohamed Chafik, Ed. HCA. 12) Matoub Lounes, Lettre ouverte aux..., Mohand Loukad, Ed. SAEC LIBERTE. 13) Revue LHIRONDELLE N2. 14) Revue IZURAN. 15) ( office des publications universitaires. 16) Wedris, une totale plnitude, Mohand Akli Hadibi, Editions Zyriab. 17)Posie berbre et identit, Tassadit Yacine, Editions Boucheneawal. 18) Cheikh Nourddine, (comdien, pote, chanteur), Youssef Nacib, Edition El Ounes. 19) Le Hawfi (posie fminine et tradition orale au maghreb, Yelleschaouche Mourad, OPU. 20)Les contes populaires algeriens dexpression arabe, Bourayou abdelhamid, Office des publications universitaires. 21)Signes et rituels magique des femmes kabyles, Makilam,
. ) .

Edisud.

Tirigin n Usqamu Unnig n Timmuza Editions du Haut Commissariat l'Amazighit oOo Collection Idlisennne
01 Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003 (Tasuqelt Abdenour HADJSAID d Youcef MERAHI ) 02 Slimane ZAMOUCHE, Uan n tegrest, 2003. 03 Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003. 04 Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003. 05 Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004. 06 Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004. 07 S. HACID et K. FARHOUH, Lael ittaba lael akk d : Tafunast igujilen, 2004. 08 Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et lexique animal, 2004. 09 Lhadi BELLA, Luna, 2004. 10 Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah MANSOURI, Ageldun amecu ) 11 Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004. 12 Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004. 13 Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmazit tatrart, dition revue et augmente, 2004. 14 Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004. 15 Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i dnnan gar yetran, 2004. 16 Moussa OULD TALEB, Mmis n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI) 17 Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prnoms amazighs, 2004. 18 Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basar, 2004. 19 Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004. 20 Abdelhafidh KERROUCHE, Tezi n yiles, 2004. 21 Ahmed HAMADOUCHE, Tiri n umsedrar, 2004. 22 Slimane BELHARET, Awal ef wawal, 2005. 23 Madjid SI MOHAMEDI, Afus segm, 2005. 24 Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiij aric I, 2005. 25 Collectif, Tibirt n yimedyazen, 2005. 26 Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nnien, 2005. 27 Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaal, 2005. 28 Yahia AIT YAHIATNE, Fama n Summer, 2006. 29 Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiij aric II, 2006. 30 Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006. 31 Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006. 32 Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006. 33 Ali MAKOUR, med n ugellid, 2006. 34 Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeigin, 2006. 35 Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006. 36 O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecu n ugama, 2006. 37 Ali ELHADJEN, Tudert d usirem, 2006. 38 Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007. 39 Djamal BENAOUF, Di tmurt uekki, 2007.

40 Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2007. 41 Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2007. 42 Ramdane ABDENBI, Anagi, 2007. 43 Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ef rad 54/62, 2007. 44 Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2007. 45 Said IAMRACHE, Timenna n Said Iemrac, 2007. 46 Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007. 47 Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007. 48 Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007. 49 Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007. 50 Naima HADJOU, Amennu n tudertiw, 2007. 51 Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007. 52 Omar KHAYAM, Rubaiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE) 53 Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI) 54 Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007.

Actes de colloques
Actes des journes d'tude sur La connaissance de l'histoire de l'Algrie , mars 1998. Actes des journes d'tude sur L'enseignement de Tamazight , mai 1998. Actes des journes d'tude sur Tamazight dans le systme de la communication, juin 1998. Actes des journes d'tude sur Approche et tude sur l'amazighit , 2001. Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe , 2002. Actes du colloque international sur Tamazight face aux dfis de la modernit , 2002. Actes des sminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003. Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars 2004. Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatriel amazigh , 2006. Actes du colloque sur Le libycoberbre ou le Tifinagh ; de l'authenticit l'usage pratique , 2007.

Revue Timmuzgha
Revue d'tudes amazighes du Haut Commissariat l'Amazighit : N 01, avril 1999, N 18, mai 2008.

Autres publications
Chafik MOHAMED, Aperu sur trente trois sicles de l'histoire des imazighnes, 1997. Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000. Idir ElWatani, L'Algrie libre vivra, 2001. Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie gnrative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome1Histoire et fondements d'un dbat argumentaire, 2007. Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie gnrative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome2, Analyse et reprsentation phonologique, 2007. Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008. Catalogue des publications du HCA, 2008.

Consultings
Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyi, 1998. Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA) Nora TIGZIRI Amar NABTI, Etude sur L'enseignement de la langue amazighe : bilan et perspectives , 2004. Iddir AMARA, Les inscriptions alphabtiques amazighes d'Algrie, 2006. Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques graves et peintes de la grande Kabylie, 2006. Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbres communes, 2006/2007. Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite, 2006/2007. Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamazit, 2007. M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007. Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuin n tesnukyest, 2007. Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbre, 2007. M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007. Moussa IMARAZENE, Timayin n leqbayel, 2007. Nora BELGASMIA, L'expression crite en tamazight, 2007. Mouloud LOUNAOUCI, Projet de cration dun Centre de terminologie amazighe, TERAMA, 2007.

Cet ouvrage est publi dans le cadre de la collection Idlisen-nne$ Initie par la Direction de la promotion culturelle du Haut Commissariat l'Amazighit

Tous droits rservs Conception et PAO :

Dpt Lgal : 2712006 ISBN : 9961789415

Achev d'imprimer sur les presses de

Les Oliviers
TiziOuzou Tel : 026210719 Fax : 026219540

Potrebbero piacerti anche